W. Barthold-Moğol İstilasına Kadar Türkistan

ATATURK KULTUR, DiL VE TARIH YUKSEK KURUMU

TURK TARiH KURUMU YAYINLARI IV. Dizi

-

Sa. 11

V. V. BARTHOLD

MOGOL iSTITASINA KADAR

TURKiSTAN Hazrrlayan:

HAKKI DURSI.JN YTLDV

r0nr rlnis

KUR-uMu oeslMEvi, ANKARA - 1990

Eskikitaplarim.com

Karagöz

Mo$ol istilisrna kadar

TURKi s TAN

Eskikitaplarim.com

Karagöz

ATATURK KULTUR, DiL VE TARIH YUKSEK KURUMU

TURK

TARiH

KURUMU

IV. Dizi -

YAYINLARI

Sa.t I

V.V. Barthold

Mogol istilisrna kadar aaa

TURIilSTAN Hazrrlayan:

HAKKI DURSUN YILDIZ

rURT

TeRiTT

KURUMU BASIMEVi-aNKARA r 990

Eskikitaplarim.com

Karagöz

rsBN 975-16-024d,4

Eskikitaplarim.com

Karagöz

iqNonntr,nn xnr

suNU$

vessiliy vllepiuinovie seRrHoLD vE BsnRi uunrllrlN oNsozu

XV

XIx XXIII

ixtNCI BASKryA ONSOZ UqUNcU BASKTYA ONsOz

xxv

ctnl$ KAYNAKI.AR A

-

Mogolkrdan Anceki Dcuir

r

-

z

456 7B g ro tr n -t3 I4 l5 16 r7 rB 3

B

-

Araplardan iince Orta Asya'da tarihi edebiyatm varlt$r meselesi .......... Arapga tarihi eserier Bibliyografi k eserler ;.................,.. Taberi'nin kaynaklan ................. Hicri iigiinci.i ytizyrl tarihgileri .............

I I

+ 5

6

ilk co[raffacrlar Biiveyhiler devir tarihgileri Siminiler'in iilkesinde edebiyat

B

IO

Onuncu yiizyrl cofra$acrlan Qegitli Eehirlerin tarihleri ile ilgili eserler Karahinhlar devri tarihgileri ............... Gazneliler dewi tarihgileri On birinci ytizyrl mtiellifleri ............ On ikinci yiia4l ve on iigiincii yiizyrl bagrndaki tarihgiler Gurlular ve Hirezmgahlar dewi tarihgileri...............

l2 t4 rB 20 zG

....

zB 32

Resmi vesikalar kolleksiyonu Seyyihlar ve co$ra$acrlar ..........

34 36

Haydar Rizi

39

Mogol istilin Dcoi

r

z 3-

Qafdag Qinliler ve Miisliimanlar

Cuveyni'nin eseri Mo$olladda edebiyat

...............

39 42

..................

Eskikitaplarim.com

43

Karagöz

vr

iqiuonrilen

................... - Yiian-gi Regidiiddin ........... 56 Vassif 7 - On diirdi.incii yiizyrl tarihgileri ............. B - Qa$atay iilkesinde edebiyat 9 - MirhAnd'rn eserleri ro - Kitib-r Mollazide 4

C

-

46 46

5r 52 53

59 60

Atnapa'da Taymhnmq Basaurma Kitaphn

r

345z

Deguignes, d'Ohsson ve daha sonraki miielliller Raverty Cahun ve yeni aragfirmalar islAm tarihi ile ilgili umumi aragtrrmalar Rusga aragtrrmalar

6r 6z 63

64 65

I. BOLOM MAVERAUNNEHR'iN CoCRAFI

OzBI,IirrBni

r

Mdverii.innehr'in tarili ............

67

z

Ceyhun (Am0-deryi) sahilleri Belh Belh ve Merv arasrndaki yol .............. Belh'ten Amul'a kadar Ceyhun'u takip eden yol Zerefqin vadisi Semerkant .............. Semerkant biilgesi Semerkant ile Buhiri arasmdaki yol...............

68

3456 7B 9ro rr lz r3

I5 16 I7 rB 19 14

Buhiri

Bo B3

B4

86 BB

97

IOI r05

Buhiribiilgesi Sem'ini ve Yakut'a grire ZerefEin biilgesindeki qehir ve

rrB

kiiyler

t27

Kegke - Derya vadisi .......... Ki$ ve Kig btilgesi Nesef ve Nesef eyaleti ................. Neselten BuhArA ve Semerkant'a giden yollar ......... Sem'ini ve Yakut'a giire Keqke Derya vadisindeki kiiyler ....

r44 r45

r46 r+7

r49

HArezm ................

r53

Kis

r56

Eskikitaplarim.com

Karagöz

ieiNDEKILER

VII

zo

r57

er

I58 I59

- Hdrezm kanallan - Gurginc ............... zz - Mukaddesi'nin verdi$i yollar ......... zg - Hdrezm'den civardaki vilayetlere giden yollar z4 - Seyhun (Sir-deryi) havzasr z5 - Fergana ................. z6 - Hocend ................. z7 ............. - Ugr0sana gig zg

3o z9

itat

ve

t67

I69 174

r78 rBo

.........

I83

isficib ve isficAb viliyeti

I89

Seyhun'un aga$r taraflarr

I93

TI.

BOLI}M

ON iKiNCi YUZYILA KADAR ORTA ASYA

hayatr

r

islim fetihlerine kadar halkrn

z

Araplar ile yerliler arasrndaki miinasebetler .......................... tg7

3456 7B g ro Ir Iz 13 I4 t5 16 17 IB rg'eo zt ez z3 z4 -

Kuteybe b.

r95

Miislim

2oo

mi.icadeleler Kuteybe'den sonraki Emevi valileri $ii hareketleri Nasr b. SeyyAr EbO Miislim'in idaresi, zaferleri, iiliimii Abbasilerin siyiseti Abasilerin Horasan valileri Abbasiler devrinde iE siyAset Mafgug sikkeler Tihiriler ............... SAmini devletinin ortaya\grkrgr Tihiri ve SimAni idarelerinin mahiyeti Saflhrilerin ortaya grkrgr ........... Amr b. Leys'in idare usiilii Araplar ile Tiirkler arasmdaki

2o2 2o3 eo6 2o7

2ro

2rz 2r4 2tg 22o 224 225 229 292

nG Simini hi.ikiimdan ismail'in MiverAiinnehr'deki siyAseti .. 23g emr ile ismail arasrndaki hu.p ........... 24r

................. ..................

SdmAniler devrinde devlet teqkilAtr

249

Mahalli hinedanlar

2Sr 252

Sanayi ve

ticaret

Vergiler ve giimriikler

ismail'in

halefleri

.............

Eskikitaplarim.com

256 258

Karagöz

VIII

igiNDEKiLER z5

z6 e7 zB ag !o 3r 3z 33 34 35 36 37 38 39 4o

-

4r

Karahinhlar devletinin ortaya grlugr ........... Bufra Hin ............ Sebi.ik-tegin, Karahinhlar ve Siminiler ile mi.inasebetlcri .. Son Siminiler Bu$ra HAn'dan sonra Karahinhlar ismail Muntasrr Gazneli Mahmud'un sultan iinvanrnt almast Gazneli Mahmud'un Karahinhlar ile miicadeleleri Karahinhlar'da ig kavgalar Gazneli Mahmud'un Hirezm'i fethi ............ IoIT'den sonra MAverAiinnehr'deki olaylar Gazneli Mahmud'un saltanattnrn mahiyeti ve iinemi .......... Mes'ffd'un saltanab .................. Selguklular'rn zaferleri KarahAnhlat'rn ayn bir gubesinin MAveritinnehr'de ortaya

zB3 287 zBB

290

29r 293 295 299 306

312 322 324

Giigebelerin idaresi ile iinceki hinedanlann idaresi arasrndaki farklar Tamgag Hin ibrahim

326 332

- $emsi.i'l-miilk 43 - Semsii'l-miilk'i.in halefleri 44 - Selquklular'rn MAveriiinnehr'i n................. -

276 eBo

qrkrgr ...........

335

4z

45 46

273

Arslan

Hin Muhammed'in

Sencer'in

337

hikimiyetleri altma almala-

idaresinin

mahiyeti

zaferi

337

34o gqg

m. BoLtiM KARA . HiTAYLAR VE HAREZM$AHLAR

t

Kara-Hitiylar'rn Miveriiinnehr'e gelmeleri ..........................

z

HirezmgAhlar devletinin kurulugu Atsrz ile Sultan Sencer arasrndaki miicidele Kara-Hitiylar'rn MAverAiinnehr'i iggalleri Atsrz'rn saltanatrnrn son yrllan

3456 7B g -

il-Anlan

.................

345 345 346 348 350

354

Miveriiinnehr'deki olaylar

355

Horasan'daki olaylar

357

Kara - Hitiylar ve Krhg Tamgag Hin'rn faaliyetleri

3sB

Eskikitaplarim.com

Karagöz

iqiNonrilen ro

rr rz I3 t4 t5 16 t7

t9 zo zr IB

Tekig ve Sultan -

$ah

..........

359

Furlular'rn ortaya grklgr ........... Tekig'in baganlan

36o 962

HArezmgAh Muhammed .;...........r.......

372

Hdrezmgih Muhammed'in Gurlular ile Mticadelesi ............ 373

Miveriilnnehr'deki olaylar Muhammed ile Kara - Hitiylar arasmdaki mi.icadelenin seyri ........... Miveriiinnehr'in zapfive miiteakip olaylar Krpgaklar'a kargr harekdt ve Mo$ollar ile miicadele Halife ile mticadele Ulema srnrfi ile askeri'parti arasndaki miicadele Do$u islim siyasi tegkilitrnrn giikiigi.i

376 378 386 392 396 399

403

IV. BOLUM qiNGiZ - HAN VE MOGOLLAR

t

z 3456 7B 9Io Ir rz r3 14 t5 16 ry rB tg zo zr -

Onikinci yiizyrl Mo$ol tarihinin Qingiz Hdn'rn hassa ordusu

mahiyeti

4o5 4o7

...........

4og

Qingiz Hdn'rn medeni diinya ile temasr imparatorlu$un mukataalara biiliinmesi Qingiz Hin ile Hirezmgih arasmdaki muharebe

416 416

qfi

UtrAr

422

Askeri ve miilki idare

Uygur

kiiltiirii

faciasr

4tt

Mofollar'rn Kfigliik'e kargr kazandrklan z,afer ........... 425 Qingiz Hin ile Hirezmgih'rn harbe hazrrlanmalan ............. 428 Mo$ollar'm MiverAtinnehr'de giiri.inmeleri 4gr Qingiz Hin'rn Semerkant ve Buhiri tizerine ytiriimesi ....... 492 Cugi'nin Seyhun'u takiben ilerlemesi 4Zg BenAket ile Hocend'in diigi.igi.i 44t Hirezmgih'rn askeri harekih, firan ve iiliimii .. 444 Hin'rn Miveriiinnehr'i harekitr zaptrndan sonraki Qingiz 452

durum Tiirkin Hatun'un ikibeti Hirezm'in ikibeti Celileddin'in askeri harekitr Celileddin'in Hindistan'a kagmasr HArezm'deki

Eskikitaplarim.com

453 454 456 462

47r

Karagöz

iqiNDEKiLER

.. olaylar - Horasan'daki Mo$ol istilisrndan sonra Miveriiinnehr'in durumu z3 z4 Qingiz Hin'rn diiniig seyahati Miveriiinnehr ve Hirezm qehirlerinin yeniden iman .....'.... z5 z6 Qingiz Hin ile Cugi arasrndaki kavga 22

z7

-

Qingiz

Hin'tn

gahsiyeti

47r 47+ +78 4Br +83 +B+

V. BOLUM MOCOL HAKiMiYETi ALTINDA TURKiSTAN (rzz7

r

z 3456 7B 9ro

rz r

r

13 14

-

1516t7-

rB-

19202t-

-

rz69)

Ogedey'in Hin ilan edilmesi .......'.........' Ogedey'in hdkimiyetinin iizelli$i Maliye ve posta idaresinin tegkilatlanmasr .'............. Qa{atay ve onun islim'a kargr siyaseti Mo$ol valileri idaresinde Miveriiinnehr ............... Mahmud TirAbi'nin isyanr .......... Mahmud Yalavag'rn Miverdiinnehr'den azli ..-...'-.....

+Bg

Ogedey ve Qa$atay'rn iiliimleri

507

mesi ...........

509

Kiirgiiz'iin kaderi Giiytik'iin Biiyiik Hin olarak tahta gegmesi '......................... Kara Hiiligi'nun MiverAiinnehr'den azli ve Yesi.i Mtingke'nin tayinr .......... Giiyi.ik'iin islim'a diigmanh$r Gtiyiik'iin iiliimii ve Batu'nun Mtingke'yi Biiyiik HAn ola-

5ro

rak tercihi Yesii Miingke'nin azli ve Do$u Tiirkistan'rn Biiyiik Hin'rn iilkesine ilhakr ......... Miingke'nin dini miisamahasr ...'...... Mali sistemin diizenlenmesi ............... Batu'nun iiliimii ve Sartak'tn tahta gegmeti :......'..............'... Berke'nin Cugi ulusunun bagrna geEmesi ve lslim'r kabulii

5r6

4g9

49r 498 500

50r 505

Ogedey'in hatunu Tiiregene'nin Mo$olistan'da niibe olarak baqa gegmesi ve Kara H0lig0'nun Qa$atay tahtrna geg-

5II 5I3 5r+

5r9 522

523 526 529

Mo$ol - Hrristiyan anlagmast iizerindeki tegebbiisler ve MAveriiinnehr'deki hrristiyanh$rn durumu Miingke'nin iiliimii ve Kubilay ile Ang Biike arasrnda ig

530

ha.p

533

...........

Eskikitaplarim.com

Karagöz

XI

iqiNDEKiLER 22

z4 -

z3

z5

-

Ang Biike ve Algu arasrnda Semiryeqye'deki savag Berke ve Algu arasrndaki savag .......... Ogedey'in bi.iyi.ik o$lu Kaydu'nun iktidarr ele geEirme tegebbiisti

MAveriiinnehr'de Kaydu

ve Borak'rn

536

s38

katrldrklan rz69 Ku-

rultayr

5M

KRONOLOJi CnrVEr.i

s+7

ilevu-nR

s6s

VE DUZELTMELER

BiBLiYocRAFYA

............

s77

DiziN

Eskikitaplarim.com

s99

Karagöz

SUNU$

Tiirller, tarihin muhtelif devirlerinde

anayurtlanndan grkarak Asya, Avmpa ve Afrika htalanna yayrlmrElar ve buralarda devletler kurmuglardrr. Bunun neticcsinde gok gegitli milletlerle miinasebete gegmigler ve kiiltiir ahgveri$nde bulunmuglardr. Biiyiik okyanustan Atlas okyanusuna kadar nzanan iilkelerde Tiirk kiiltiiriiniin izlerinc rastlamak miimkiindiir. Aynca tarihimizin milli kaynaklan oldukga azdrr. XIV. ve XV. yiizyrla gelinccye kadar tarihimizin milli kaynaklan yalnrz kitabelerden ibaretti. Bu durumda tarihimizin biiyiik bir krsmrnr yabancr kaynaklara dayanarak zorundayn. Bu da gegitli dilleri bilmeyi gerektiriyor. Buna tarihimizin btitiin devirlerini inceleyebilecek sayrda tarihgimizin olmadrfrnr ilave etrneliyiz. Biitiin bu hususlan dikkate alarak Tiirk tarihinin bi.itiin derrirlerini tarihgilerimizin krsa ve orta vadede aydrnhfa kavugturmalan miimkiin olmadr[rnr siiyliyebiliriz. O halde yabancr dillerde yaalmrg eserlcri dilimize gevirerek eksitlerimizi tamamlama durumundayrz. Tiirk tarihinin iilkernizde en az ara{trnlan tiiliimii Tiirkler'in islamiyeti kabullerindcn iinceki devirlerdir. Di$er bir ifadeyle Orta Asya Tiirt tarihidir. Orta Asya, dif,er adryla Tiirkistan tarihi iizerinde aragtrmalanyla diinya gapmda bir giihrete sahip olan ilim adamlannrn ba5mda V.V. Barthold gelmektedir. Daha lise sralannda hedelini belirleyen ve ona giire Lendisini yetiqtiren Barthold, heniiz iiniversite ti$rencisi iken yazdr$r makalelerde ilim ileminde hakh bir giihrrt kazanmrgtrr. Talebeli$inden

6liimiine kadar Tiirkistan tarihi iizerindeki ghgmalanm siirdtirerek gergekten biiyiik eserler brrakmrgtrr. Barthold'un escrlerinin bagrnda elimizdeki Mogol istilisna hdar TORXiST,Lttt adh dev escri yer almaktadrr. Doktora tezi olarak hazrlanan

lle tgoo yrlrnda yayrnlanan Tirhistaa'da miisliimanlann fethinden rz69 yrlma kadar Miveriiinnehrrin tarihi incelenmektedir. Yayrnlanmasrndan bu yana go yrl gegmesine ra[men hili sahasrnrn tek eseri olarak iinemini korumaktadrr.

Tiirkistan, bizzat miiellifinin ilaveleri/e lngilizceye terciime edilmiE ve r9z8'de basrlmrgtrr. Barthold Stalin devrinde itibardan diigmiig ve uzun siire eserleri adeta yasaklanmlttrr. Stalin'den sonra iade-i itibar ederek kitap ve makaleleri Sovyet lhmler Akademisi tarafindan bir kiilliyat (Soginenia) halinde basrlmrgtrr. Bu ktilliyatrn I. cildi Tirhistan'a aynlmrg olup

Eskikitaplarim.com

Karagöz

XIV

SUNU$

1963 yrhnda Moskova'da negredildi. Bu ikinci Rusga baskruna V. Biiliim ilave edilmiqtir. Tirkistanin 1963 Rusga baskrsr Farsga ve Arapqa terciime edilmigtir. ingilizce tercilmenin t968 baskrsrna V. Biiliim ilave edilmigtir. Utug Bq ae laman, Orta Asla Tiirk Tarihi Hakhnda Dasla, ishm Medcniycti Taihi adb kitaplan ve gegitli makaleleri Tiirkqeye qevrilerek basr-

lan Barthold, iilkemiz tarihgileri tarafindan gok iyi bilinmektedir. 19z6 yr hnda merhum Prof. Dr. Fuad Ktipriilii'ni.in daveti iizerine Tiirkiye'ye gelerek Tiirkiyat Enstitiisii'nde dersler vermig, ders notlan kitap halinde basilmrytr. Terci.imesi sunulan Barthold'un gaheseri Mogot istil&suu Kadar Tirlcistanln, Orta Asya Tiirk tarihi sahasmda bilyiik bir eksif-i dolduraca$r muhakkaktrr. Aynr zamanda bu sahada araltlrrna yapacak olan ilim adamlarrmrza yol giisterecek ve yardtmct olacakttr. Bu de$erli eserin basrlmasrnda biiyiik destefini giirdii$tim Tiirk Tarih Kurumu Bagkanr Sayrn Prof. Dr. Yagar Yiicel'e matbaa miidiirii ilhami Ugok'a, Yaman KayaiSz'e ve matbaanrn di$er mensuplanna teqekkiirlerimi sunanm.

Prof. Dr. Hakkr Dursun rggo istanbul

Eskikitaplarim.com

Karagöz

YILDIZ

vASSiLiy

vilADiMinoviq BARTHoLD vE nsnni

Batr Tiirkistan tirihinin tanlnmlq ara$tlncrlanndan, Vassiliy Vladimirovig Barthold (qimdiki Rus imlisr ile Bartol'd), r86g'da Petrograd'da, AIman asrlh bir iileden do$du r. Babasr, Baltrk illerinden gelme bir Aileye mens0b bir komisyoncu idi. Annesinin dedesi de, Hamburg'da yagayan, Luther mezhebinden bir papaz iken, Rusya'ya yerlegmiqdi. Geng Barthold, gocuk iken, Almancayr ve Batr Avrupanrn baqka bazr ilim dillerini ii$renmig bulunuyordu. Liseye gittifi devirden beri tirihgi olmak istemekte idi ve Petrograd Tirih Fakiiltesine girdi. Orta ve Yakrn Do$u tArihinde ihtisas yapmak istedi$i igin, islim muhitinin klisik dillerini ti[renmek iizere, "Arabqa, Farsga, Tiirkqe Filolojisi Fakiiltesi'ne de devAm etti. Tiirkgeyi, Melioranskiy (1868-19o6) ve Radlov (Batr dillerindeki eserlerinde Radloff: IB37-rgrB) gibi tanrnmrg Ti.irkologlardan ii$rendi. Orta ve Yakrn Dogu tirihi ile $arkiyit mevz0larrnr da N.I. Veselovskiy ve Baron Victor de Rosen'den okudu.

Daha iiniversite talebesi iken, rBBg ylhnda, O Xristianstae zt Srednel Azii (Orta Asyada Hristiyanhk) adh eseri ile, Barthold, dikkati iizerine gekmigdi (Bu eser r8g4'de negr olacak ve Almancaya terceme edilecekti). Universiteyi r8gr'de bitirince, Barthold, Batr Avrupa iiniversitelerinden de feyz almak istedi ve Finlandiya, Almanya, isviEre, $imili italya, Avusturya-Macaristan'a bu maksad ile gitti. Strasburg Universitesinde, islim

T. Niildeke (rB36-193o) ile gahgmak firsatrnr da buldu. Barthold, rBgz'de do$dugu gehre diiniince, Petrograd Universitesinde, Do$u tirihi kiirstisiine intisib etti. Magister ve doktor unvinlarrnr kazanmak iizere, bu srrada bagladrfr aragtrmalar, rgoo yrhnda negr olacak olan Turlecstan u epoxu Mongol' skogo nascstuiya (Mo$ol istil2sr devrinde Tiirkistan) adh biiyiik eserinin temellerini tegkil edecekti. Bu meyinda, Kaqgari'nin Argu adrnr verdi$i, bugiin Yedisu denen kuzey-batr Tiirkistan mtnilkasrmiitehassrsr

nenila,

I Barthold'un hayatr ve eseri iqin: I. Petrugevskiy, "Akademik V.V. Barthol'd", ,So9! l. (Moskova, r963), r4-2. Petrugevskiy, I3, not t'de gu kaynaklara igiret etmektedir:

V.V. Bartol'd, "Avtobiografiya", Ogonek adh gazete, 1927, no 4o ve "Materiah diya bibliografigeskogo slovar" deystvitel' nrx glenov Akademi Nauk", c. I. Petersburg. IgI5, I9-24. Petrugevskiy. Barthold'un kendi verdili bilgiler drgrnda, N. Ya. Marr, I.l. Umnyakov, M. Dostoyevskiy ve Paul Pelliot gibi zevatrn, arma$an veya hitrra kitAblarrna yazdrklarr makalelerden de istifade etmigdir.

Eskikitaplarim.com

Karagöz

xvr

vASsiLiY viLADiMlROViq BARTHOLD VE

ESERI

nrn tArihini, Barthold, Ognk istoii Scmircg'ya adt altmda, r8gS'de ne$r etmigdi. Barthold, tgoI'de profestir, Igo6'da ordinarius-profesdr, I9o9'da Do[u Dilleri Fakiiltesinin sekreteri, tglo'da ve t9t3'de ilimler Akademisine muhibir ve tam azi segildi. Yedi yrl boyunca, I9o5-I9I2 arastnda, Rus Arkeoloji Dernefinin Do$u biili.imiintin sekrcterli[ini i6 etti. Muhtelif nigirlik vazifeleri yanmda, $arkiyit Derne$inin Mir Ishma (Islim Diinyasr) adh dergisini yayrnladt. Orta ve Do[u Asya'da aragtrrmalar yapmak iizere rgo3'de kurulan Rus komitesinin iki sekreterinden biri Barthold idi. Barthold, bu arada, muhtelif ilmi miiesseseler adtna, t893-94, tgoz, r9o4 ve r9r6'da Batr Ttirkistan'a giderek, oradaki yazmalar tizerinde ga[gdr. Kafkasya'yt rgoo'de, Ani'yi lgo8'de ziyitet etti. Kendisine Rusya drgrn-

da da seyihat imkinlan veriliyordu: r$g5'de Paris, Londra, Oxford ve Hollanda'da; IB9B, Igo5 ve IgIz'de Almanya'da; tgo5'de Avusturya ve isvigre'de; rgo8-igog'da italya, Macaristan ve Finlandiya'da; tgtt'de irlanda, Birlegik Amerika ve Fransa'da; IgI3 ve t9t4'de isueg ve Nonreg'de; l9t4'de Danimarka'da ingiltere'de Cebel'ut-Tink bo$azrnda, Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan'da, bulundu. Araqtrrdr$r mevzfflar, Ttirk ve Mogol boylarrnrn tirihi; Arab ve iran dilleri ile Kafkasya'nrn tirihi, um0miyetle islim diinyisr tafhi idi. Fakat, orta Asya tirihine bilhassa alika duyuyordu. "Tiirkistan arkeolojisi merakhlan (Iurkestanskiy ktujok lyubiteley arxeologii)" derne$inin r8g5-rgr7 yrllan arasrndaki gahgmalanna da Barthold katrlmakta idi. Bolgevik ihtililinden sonra da, Barthold'un failiyeti devAm etti. Bu srrada Barthold'un katkrsr ile kurulan yeni ilmi miiessseselerden bazlJan gunlar idi: Tagkent'de Orta Asya Univenitesi (Sredneaziatskiy Gos. Universitet. Krsaltmast: SAGU); rgI$'de tegekkiil eden Radlov $arkiyit Derne$i; rgz8-3o arasrnda fail olan Tiirkoloji Merkezi (TurgologiEeskiy Kabinet); Maddi Ki.iltiir Tarihi Enstitilsii; Yagayan Do$u Dilleri Enstitiisii. ilimler Akademisi dergilerinin kendi sAhasr ile alikah olanlarrntn baztstnt da Barthold negr etmekde idi. Rusya'da ve Tiirkistan'da, muhtelif kiitiibhine ve miizelerdeki yazmalan Barthold giizden geqiriyordu. Bu strada, r9zo, tgzT ve tge8'de Tiirkistan'a gitti ve r9z5 ile r9z7 yrllannda, Taqkent'te konferanslar verdi. Ba*hold'un doktora gahgmastntn 25. yrhnr kutlamak igin, bazr makaleleri, iqd ul-cum6n (inci dizisi) adr altrnda, Tagkent'de negr oldu. Barthold, r9e4'de Baku'da da konferanslar vermigdi. Mart t9z6'da Baku'da toplanacak Milli (Sovyet) Tiirkoloji Kongresini Barthold hazrrladr.

Eskikitaplarim.com

Karagöz

vAssil.iy viLADiMiROViQ BARTHOLD VE ESERj

XVII

Barthold r9r7'de ve rgze'de Finlandiya'da, tgzz-zg,d,e ve rgeg'da Qxford, Londra, Belgika, Hollanda, Almanya'da konferanslar verdi. Rus itimler Akademisi adrna,rge3'de Bruxelles'de TArihgiler Kongresine kanldr- Londra'da Tiirk ve Mogol tirihi iizerine verdi$i konferanslardan sonra, Mogol istilist Deurindeki Tirhistan adh eserinin ingilizce tercemesi Gibb Vakfr (EJ.W. Gibb Memorial) yayrnlan arasrnda, rgz8'de negr olundu.

Barthold, r9z6'da Ti.irkiye'ye, istanbul Universitesi'nin daveti iizerine Tiirk boylannrn tirihi iizerine konferanslar da vermigdi. Bunlann metni rgz7'de Tiirkiye'de negr olup, r935'de, Almanca'ya terceme ve IS45'de Fransrzca'ya oadaptcro oldu. Barthold'un lgr8'de ne$r olan Kul,tum Musul'manstua (islam Ktiltiirii) adh eseri de, Fuad Kiipriilti'niin notlan ve izAhlan ile, islim Mcdeniyeti Tdihi adr altmda, r94o'da istanbul,da Tiirkge olarak negr edildi. gelerek,

Barthold ile rgr4'den beri miindsebette bulunan bir biiyiik riirk ilimi de, memleketimizde Ttirkistan tirihi aragtrrmalan mevzuunda yeni nesiller yetigtirecek olan, o devirdeki adr ile Zeki velidi (rogan) olmugdu.2 Zeki velidi Beyin Arkeoloji Dernefinin lapbki adh dergisinde grkan makaleleri Barthold'un dikkatini gekmigti. Barthold, geng Baqkurt dlimini Petrograd'a davet etti. Btiylece, Zeki Velidi, Rus Arkeoloji ve Co$raSa derneklerinin ve Radlov Derne$inin toplantrlanna igtirak etmege ve Barthold ile gahEma$a bagladr. Barhold'un Tiirkistin hakkrndaki eselerinden basrlmakda olanlann tashihine Zeki velidi bakryordu. Barthold da, zeki velidi'nin hazrrladr$r eserler igin, Rus argivlerinden isti6de izni istihsiline yardrmda bulunmugdu.

Barthold'un rgoo'de Rusqa, rgz8'de ingilizce olarak basilan ve bugtin Tiirkge'ye tercemesi yayrnlanan, Mogol istilasr devrinde Tiirkistan hakkrndaki eserinin Rusca negrinin ilk cildi, Tiirk tirihi igin pek ehemmiyetli vesikalar ihtivi etmektedir. Bu cildde, islami Tiirk tirihinin baglangrcr igin kaynak mdhiyetindeki baghca metinler ve bu arada Hikini riirk devletinin islimr kab0lu hakhndaki Karqr'h cemil'in riviyeti derc edilmigtir. Bu metinlerin Tiirkiye'de aynen yayrnlanmasr Tiirk tiiih aragtrrmalanna biiyiik bir hizmet olacakdrr. Yukarrda adr gegenlerden baqka, Barthold'un Tiirk diinyAsr ile alAkah bir kaErnr daha sayabiliriz. Barthold'un rgzo'de Tagkent'de, Orta Asya Universitesinde verdi$i dersler, rgze'de Istoriya baghca eserleri arasrnda

2 Z.V. Togan, Hdtnalar(istanbul, 1969), r3z-34.

Eskikitaplarim.com

Karagöz

vAssil-iy viLADiMiROViQ BARTHOLD VE ESERI

XVIII

(fiirkistan tarihi) adr altrnda neqr oldu- Tiirkistan'da ki.iltiir hamevzffundaki Istoriya lail'tunoy jkni Turlusbna ise, Leningrad'da, tgzT'de yayrnlandr. Barthold'un Kazakistan Pedagoji Enstitiisiinde, 19z6z7'de verdi$i dersler, Isloriya turqzko-mongol'skix turodoo (Iiirk-Mogol milletlerinin tadhD adr altrnda, r9z8'de Tagkent'de; Krh