VRIJEME JE ZA TURSKI

VRIJEME JE ZA TURSKI

T.C. MilL! EĞİTİM BAKANLIĞI

FONO

ÖZELEĞİTİMKURUMLARI

FONO YAYINLARI :447 DİL ÖĞRETİM KİTAPLARI DİZİSİ

©

FONO ÖZEL EĞİTİM KURUMLARI YAYIN DAĞITIM SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. İSTANBUL - TÜRKİYE

Kapak tasarımı: Sayfa tasarımı: Baskı: Basım tarihi:

Ülkü GEZER Ayşegül ÖZKAN Ayhan Matbaası Temmu z-2011

ISBN: 978 975 471 428-9 YSN: 11627

FONO ÖZEL EĞİTİM KURUMLARI YAYIN DAĞITIM SAN. VE TİC. LTD. ŞTl. Ambarlı, Beysan Sitesi Birlik Cad. No:32 Avcılar-lstanbul Tel: 0212 422 77 60 Faks: 0212 422 29 01 [email protected]

UVODNA RIJEČ Može se reći da je ova knjiga nastala spletom sretnih okolnosti jer je ponuda turske Izdavačke kuće Fono da napravimo udžbenik došla u vrijeme kad je nastava turskog jezika na Filozofskom fakultetu u Sarajevu zahtijevala da se godinama prikupljani i pisani materijali konačno objedine. Materijale o kojima je riječ, zapravo, sačinjavaju dijalozi karakteristični za određene okvire ili scenarije, koji, prema Levinsonovoj definiciji, predstavljaju znanje potrebno da se razumije određeni iskaz. Tako postoje okviri ili scenariji za kupovanje, posjetu Ijekaru, odlazak u restoran i slično, koji su ovdje posloženi prema redoslijedu kakav propisuje Thresehold 1990 (Cambridge, 1998). No, tu sve sličnosti sa spomenutom knjigom prestaju jer je, s obzirom na to da se ne radi o indoevropskom jeziku, bilo nemoguće postići da određene dijaloge prate i odgovarajuće gramatičke jedinice. Stoga smo zarad prirodnosti dijaloga odvojile gramatički od „pragmatičkog" dijela s dijalozima. Sto se tiče odjeljka koji se bavi gramatikom, on se sastoji od trideset lekcija i velikim se dijelom oslanja na Gramatiku suvremenoga turskog jezika Ekrema Čauševića (Zagreb, 1996) pa čitatelje upućujemo da tamo potraže sva podrobnija i šira pojašnjenja. Gramatička objašnjenja prate primjeri i vježbe s ključem, koji će, nadamo se, omogućiti brže i bolje razumijevanje izložene teorije. Kad smo već kod budućih čitatelja, recimo i to da je ova knjiga namijenjena svima onima koji žele učiti turski jezik, iako je najvećim dijelom nastajala iz potrebe da se studentima olakša učenje i obogati znanje jezika kojeg nemaju priliku tako često susresti u medijima. Naša je maksimalistička zamisao bila, zapravo, jedna velika, sveobuhvatna knjiga o turskom jeziku i kulturi, koja se morala svesti na ove, mnogo skromnije, razmjere i okvire. Sabina Bakšić Alena Ćatović Esra Ertanır

İÇİNDEKİLER SADRŽAJ

PREDGOVOR......................................... .......................................... 5 UVODNA RIJEČ..7 İÇİNDEKİLER SADRŽAJ............................................................... 9 KRATKI PREGLED GRAMATIKE TURSKOG JEZIKA S VJEŽBAMA.......................................................................... 19 1. TURSKI ALFABET, VOKALI İ KONSONANTI U TURSKOIVI JEZIKU..

21

1.1. V okali (Ü nlüler ) ............................................................................. 22 1.2. K onsonant I (Ü nsüzler ) ................................................................... 23 2. P O S E B N İ P R A V O P İS N İ Z N A C İ, V O K A L N A H A R M O N İJ A 2 .7

2. 1. POSEBNİ PRAVOPİSNİ Z N A C İ ............................................................... 27 2.2. V okalna harmon İja (Ü nlü U yumu ) ........................................... 27

3. GLASOVNE PROMJENE, PRİSVOJNİ SUFİKSİ, POZDRAVİ

31

3 . 1 . OZVUČAVANJE GLASOVA (ÜNSÜZ ÜYUMU)..........................................31

3 .2 . I spadanje vokala (vokalska sİnkopa ) (Ü nlü D üşm es İ) ..... 33 3.3. ÜDVOJENİ (GEM İNİRANİKONSONANTI) ............................................ 34 -3 .4 . PRİSVOJNİ SUFİKSİ (İYELİK EKLERİ).................................................. 34 3.6. POZDRAVİ U TURSKOM JEZİKU.............................................................36

4. IMENİCE (ROD, BROJ, NEODREDENİ ČLAN), NEKİ TVORBENİ SUFİKSİ, İMENSKA REČENiCA..................39 .^4.1. R od İmen İca (CIns Iyet ) ....................................................................39 - 4 . 2 . B r o j İMENİCA ( Ç o ğ u l E k î ) .............................................................................3 9

9

4.3. N eodređen I č l a n ............................................................................... 40 4.4. N eki tvorbeni suf İk s î ....................................................................... 40 4 .5 . I menska rečenica (A d C ümlesî)....................................................41

5. ZAMJENİCE, UPİTNI PRİLOZİ, OSLOVLJAVANJE.......45 5.1. Z amjenice (A dillar / Z am İrler ) ..tt.............................................. 45 5.2. U p Itn I PRlLOZt (S oru Z arflari) ...................................................... 47 5.3. OSLOVLJAVANJE NEPOZNATIH t OSOBA KOJE NİSU BLİSKE govorniku (Iskazivanje poštovanja ) ........................................ 48 5. 4. OSLOVLJAVANJE OSOBA KOJE SU BLISKE G0V0RNİKU (USPOSTAVLJANJE BLİSKOSTİ)........................................................... 49

6. PREDİKATİVİ ’VAR’ i ’YOK’, LOKATİV, IZRAŽAVANJE POSTOJANJA i POSJEDOVANJA ......................................51 6.1. PREDIKATIVI 'V ar ' i 'Y ok ' .................................................................. 51 6.2. LOKATIV (B ulunma H ali ) ................................................................. 51 6 .3 . Izražavanje postojanja ..................................................................52 6.4. Izražavanje posjedovanja ............................................................ 53

7. PRVA GENİTİVNA VEZA, GLAVNİ BROJEVİ___________ 55 7.1. P rva gen It Ivna veza (B el İrt İl İ A d T amlamasi) ...................... 55 7.2. G lavni brojev I (A sal say Ilar ) .................................................... 59

8. PERFEKT NA -Dİ, PADEŽI DATİV i ABLATİV ..................63 8. 1. P er fek t na - d İ (-Dİ'Lİ G eçm İş Z aman / B el İrl İ GEÇMİŞ) .....63 8.2. D at İv (Y önelme H al İ ................................................................. .66 8.3. A blat İv (U zaklaşma H al İ) ..............................................................67

9. DRUGA GENİTİVNA VEZA, AKUZATİV________________ 69 9 .1 . D ruga gen It Ivna veza (B el İrtîs İz A d T amlamas I) ..................69 9 .2 . A kuzativ (İ sm İn -i H al İ) .................................................................... 70

10. REDNİ BROJEVİ, DİJELNİ BROJEVİ, RAZLOMAČKi BROJEVİ, IZRAŽAVANJE DATUMA, DOBA STAROSTİ i VREMENA NA SATU_____________________________ 73 10.1. R edni brojevi (S ira Sayilari)........................................................ 73

10

10.2. Dİjeln İ brojevi (Ü leşt Irm e Sayilari) .......................................... 75 10.3. RAZLOMAČKI brojevi (KESİRLİ SAYILAR).................................... 76 10.4. Izražavanje da tu m a .......................................................................76 10.5. Izražavanje doba starost ! .......................................................... 79 10.6. Izražavanje vremena na sa tu ....................................................80

11. PREZENT NA -(l)YOR, PADEŽ RELATİV-EKVATİV......81 11.1. P rezent na - (İ) yor (Şİmd İk İ Z aman ) ............................. ................81 11.2. P adež relat Iv -ekvat Iv (EŞİTLİK H al İ) ................................... 9 1

12. PREZENT NA -R , PRİDJEVİ...... .........................................87 12.1. PREZENT NA-R (GENİŞ ZAMAN)............................................ 87 12.2. P ridjevi (SIfatlar ) ....... .............................................................9 1 12.3 B oje (R enkler ) ..................................................................................... 93

13.POSTPOZİCİJE______________________________________ 95 13.1. POSTPOZICIJE (E datlar / îlgeçler ) ............................................... 95 13.1.1 . POSTPOZİCİJE koje zahtijevaju APSOLUTNI PADEŽ İMENİCE (NEMA NASTAVKA) I GENİTİV ZAMJENİCE...........................................95 13. 1.2. POSTPOZiCiJE KOJE ZAHTIJEVAJU DATİVİMENİCEI ZAMJENICE .............................................................................................................. 96 13. 1. 3. POSTPOZlClJE KOJE ZAHTIJEVAJU ABLATtV İMENİCE 1 ZAMJENICE.............................................................................................. 97

14. FUTUR, KVAZİPOSTPOZİCİJE----------------------------------103 14.1. F utur (G elecek Z aman ) ............................................................ 103 14.2. KVAZİPOSTPOZİCİJE...........................................................................106

15. PERFEKT NA -MİŞ, KVAZİPOSTPOZİCİJE KOJE SE KORİSTE U JEDNOM PADEŽU------------------- ------------ 111 15.1. PERFEKT NA -MİŞ (MİŞİLİ GEÇMİŞ ZAMAN/ BELİRSİZ GEÇMİŞ) ..........................................................................................111 15.2. KVAZİPOSTPOZİCİJE KOJE SE KORİSTE U JEDNOM PADEŽU ........ 113

16. GLAGOLSKİ NAČiNl: İMPERATİV İ OPTATİV............. 117 16.1. G lagolski nač In : Imperativ (E m İr K iP i)----------------------- 1 1 7 11

1 6 .2 . O p t a t iv (İ s t e k KİPİ) ......................................................................................119

16.3. D o b re ŽELJE (İ Yİ DİLEKLER)......................................................... 121

17. IZRAŽAVANJE NUŽNOSTI IZVRŠENJA RADNJE (G E R E K L İK K İP İ) 1 7 .2 . O s t a l i

123

n a č i n i i z r a ž a v a n j a n u ž n o s t i r a d n j e .............................. 125

18. GERUNDİ NAČi NA (DURUM ULAÇLARI): GERUND NA (Y)A, GERUND NA -(Y)ARAK, GERUND NA -MADAN .................................................................................................. 129 1 8 .1 . G e r u n d

na

- ( Y ) A .............................................................................................. 129

1 8 .2 . G e r u n d

na

- ( y ) a r a k ..................................................................................... 1 3 0

1 8 .3 . G e r u n d

na

-

m a d a n ........................................................................................131

19. GERUNDİ VREMENA (ZAMAN ULAÇLARI): GERUND NA -(Y)ALI, GERUND NA - (Y)INCA, GERUND NAİKEN •.. 1 33 • • • • • • • • • • • • • • • • • • ■ • ■ • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ■ • • • • • • • • • • • • • • • • • • .• • • • • • • • • • • • •

1 9 .1 . G e r u n d

na

- ( y )a

l i ............................................................ .............................133

1 9 .2 . G e r u n d

n a h [y ) i n c a

1 9 .3 . G e r u n d

na

......................................................................................133

- İ k e n ............................................................................................ 1 3 4

20. GERUND NA -(Y)İP, VEZNİCİ..............................................137 2 0 . 1 . G e r u n d N A - ( Y ) İP ( U l a ç ) ...........................................................................13 7

20.2.VEZNICI (B ağlaçlar ) ...................................................................... 138

21. KVAZlGERUNDİ .................................................................1 3 4 2 1 . 1 . .KVAZIGERUND -M ADAN/-M EDEN Ö N C E .................................................143 2 1 . 2 . KVAZIGERUND -M A KSIZIN/-M EKSİZİN....................................................143

21.3. K vaz Ig er u n d - casina /-ces İn a ................................................... 144 21.4. K V A Z İG E R U N D -R ...-M A Z ............................................................................... 145 2 1 . 5 . KVAZIGERUND - D IKTAN SONRA/ -DİKTEN SONRA.............................146 2 1 . 6 . K v a z 1g e r u n d -

d Ik ç a / - d İk ç e

.................................................................. 1 4 6

'22. DURATİV, OBLİK MAK ÜZERE OLMAK, PRİLOZİ....... 149 22.1 . D urat İV.............................................................................................149 2 2 .2 . OBLİK -M A K ÜZERE O L M A K ........................................................................... 151

12

22.3. P r İloz İ (Z arflar ) ................................................................................. 153

23. FORMA MOGUĆNOSTI t NEMOGUĆNOSTI, OSTALE ANALITIČKE FORME.........................................................155

■(

2 3 .1 . 2 3 .2 . 2 3 .3 . 2 3 .5 . 2 3 .6 . 2 3 .7 . 2 3 .8 .

F orma mogućnost I İ nemogućnost İ (Y eterlik K İPİ) ....... 155 F o r m a - ( y ) a + d u r m a k İ - ( y )İp d u r m a k ....................................157 F o r m a - ( Y) A + g e l m e k ...................................................................... 157 F o r m a - ( y )İp g it t i , -d i g itti .............................................................157 F o r m a - ( y )İp k a l m a k , -( y ) a k a l m a k i - m İş k a l m a k ..........158 F o r m a -(Y)A + y a z m a k ..................................................................... 158 F o r m a - ( y )İ + v e r m e k ......................... ........................................ . 158

V^24. GLAGOLSKA STANJA: PASİV İ REFLEKSİV..................161 2 4 .1 . P a s İv (E d il g e n E y l e m ) ..................................................................... 161 2 4 .2 . R e fl e k s iv (D ö n ü şlü E y lem ) .......................................................... 163

25. GLAGOLSKA STANJA: RECİPROCİTATİV i FAKTİTİVKAUZATİV............................................................................. 167 25.1. R ec İprocitativ (İ şteş E ylem ) ......................................................... 167 2 5 .2 . F akt İt Iv -kauzat İv (E ttirgen EYLEM) .......................................168

26. SLOŽENA GLAGOLSKA VREMENA (BİRLEŞİK ZAMANLAR)..

171

Im p e r f e k t

n a -(İ)y o r d u i Im p e r f e k t n a - r d İ, plu sk v a m per fek t, fu tu r perfek ta İ

MODALNOST NA İMİŞ........................................................ 171 26.1. Im p e rfe k t n a - ( i) y o r d u (Şimdiki Za m a n ın Hik â y e s ı) .........171 26.2. I mperfekt na - rd I (G en İş Z amanin H ikâyesi) ......................172 26.3. P luskvamperfekt (B elirli ve B elirsiz G eçmiş Z amanın H ikâyesi ) .................................................................................................... 174 26.4. F utur perfekta na - ( y ) acaktı (G elecek Z amanın HİKÂYESİ)........................................................................................... 177 26.5. M odalnost na im iş (G eniş , Ş imdiki ve B elirli ve B elirsiz G eçm iş Z amanin R ivâyeti ) ......................................................... 178

27. KONDİCİONAL, POGODBENE REČENlCE...................181 13

27.1. Kondicİonal (DİLEK, Şart Kipi) ............................................ 181 27.2. Pogodbene rečenice................... ........................................... 183 28. PARTİCİPİ (ORTAÇLAR): PARTi CİPİ NA -(Y)AN ,- R , MİŞ, -(Y)ECEK/-(Y)ACAK_________________________185 28.1. Partİcİp na -( y)a n ................................................................. 185 28.2. PartIcİp na - r .........................................................................186 28.3. PartICİPNA-Mİş ...................... .............................................. 187 28.4. Partİcİp na -( y)ecek/-(y)acak ..............................................188 29. PROPARTİCİPİ NA - DİK İ -(Y)ECEK (ORTAÇLAR)... 191 29.1. Propartîcİp na - DİK........................................................................ 191 27.2. PropartIcİp na -( y)ecek/-(y)acak.......................................193 30. UPRAVNİ i NEUPRAVNI GOVOR___________________ 197 (DOLAYLI VE DOLAYSIZ ANLATIM)__________________ 197 DIJALOZI / DİYALOGLAR_____________________________ 201 I KİMLİK / IDENTITET....................................................................202 IA SELAMLAŞMA / POZDRAVLJANJE...................................... 202 I B KENDİNİ TANITMA, MESLEKLER / PREDSTAVLJANJE, ZANIMANJA........................................................................... 204 SÖZLÜK RJEČNiK

207

I C AKRABALIK İLİŞKİLERİ / PORODIČNE VEZE................... 212 SÖZLÜK RJEČNIK____________________________________213 I D DİN/RELIGIJA.......................................................................... 214 SÖZLÜK RJEČNlK_____________________________ ______ 217 I E DIŞ GÖRÜNÜŞ VE KARAKTER / IZGLED I KARAKTER.... 218 SÖZLÜK RJEČNIK

221

II OTURMA, EV VE ÇEVRE / STANOVANJE, DOM I OKOLINA ............................................................................................... 222 14

II A EV DÖŞEMESİ / OPREMANJE STANA..................................222 SÖZLÜK RJEČNtK

227

II B BÖLGELER, DOĞA, BİTKİLER VE HAYVANLAR / OBLASTI, PRIRODA, FLORA I FAUNA.............................. 228 SÖZLÜK RJEĆNlK____________________________________ 233 III GÜNLÜK HAYAT / SVAKODNEVNICA.............. ...................235 SÖZLÜK RJEČNtK........................................................................237 IV BOŞ ZAMAN, EĞLENCE / SLOBODNO VRIJEME, ZABAVA ..................................................................................................238 IV A SİNEMA, TİYATRO / KINO, POZORIŠTE........................... 238 IV B TELEVİZYON/TELEVIZIJA.................................. ............240 SÖZLÜK RJEČNtK........................................................................241 IV c SPOR/SPORT......................................................................... 244 SÖZLÜK RJEČNtK____________________________________246 V YOLCULUK / PUTOVANJE.......................................................248 V A ULAŞIM ARAÇLARI / PREVOZNA SREDSTVA.................248 SÖZLİJK RJEČNtK....................................................................... 250 V B ARABA VE AKSAMLARI / AUTOMOBIL I NJEGOVI DIJELOVI.................................................................................251 SÖZLÜK RJEČNtK....................................................................... 253 V c KONAKLAMA / SMJEŠTAJ U HOTEL.................................. 255 SÖZLÜK RJEČNi K

259

SÖZLÜK RJEČNiK___________________________________ 260 V D ÜLKEYE GİRİŞ / ULAZAK U ZEMLJU.................................. 261 V c DÖVİZ BOZDURMA / ZAMJENA VALUTE..........................264 SÖZLÜK RJEČNtK___________________________________ 266 15

VI İNSAN ÎLİŞKİLERÎ / MEĐULJUDSKI ODNOSI..................... 267 V I A POLİTİKA, HUKUK, SUÇ / POLITIKA, PRAVOSUĐE, KRIMINAL.............................................................................. 267 SÖZLÜK RJEČNiK.......................................................................269 VII SAĞLIK HİZMETLERİ, VÜCUT / ZDRAVSTVENE USLUGE, DIJELOVI TIJELA....................... .......................................... 272 SÖZLÜK RJEČNIK....................................................................... 274 V III VÜCUT VE SAÇ BAKIMI / NJEGA TIJELA I KOSE........... 280 VIIIA VÜCUT BAKIMI / NJEGA TIJELA....... .............................. 280

SÖZLÜK RJEČNiK....................................................................... 282 VIIIB

SAÇ BAKIMI / NJEGA KOSE...............................................283

SÖZLÜK RJEČNiK.......................................................................285 IX EĞİTİM / OBRAZOVANJE......................................................286 IX A OKULA KAYDOLMA, OKUL TÜRLERİ, YÖNLER........... 286

/ UPIS, VRSTE ŠKOLA, ORIJENTACIJA U PROSTORU............ 286 SÖZLÜK RJEČNiK....................................................................... 289 SÖZLÜK RJEČNiK....................................................................... 291 X ALIŞVERİŞ/KUPOVINA..........................................................294 X A MAĞAZALAR / VRSTA PRODAVNICE.............................. 294

SÖZLÜK RJEČNiK.......................................................................294 X B GİYSİ DÜKKANI,

GİYİM, KUMAŞ VE DESEN TÜRLERİ / PRODAVNICA ODJEĆE, VRSTE ODJEĆE, PLATNA I DEZENA.................................................................................. 295

SÖZLÜK RJEČNiK.......................................................................299 X I YEMEK VE İÇMEK / HRANA I PIĆE....................................... 301 X I A / LOKANTADA, GIDA TÜRLERİ / U RESTORANU, VRSTE

NAMIRNICA........................................... ............................... 301 SÖZLÜK RJEČNiK.......................................................................306 16

X l B EVDE YEMEK YAPMA / PRIPREMANJE HRANE U KUĆI 312

TARİFLER R e c e pt i ............................................................................................ 312

SÖZLÜK

313

XII KAMU HİZMETLERİ / JAVNE USLUGE................................314 X IIA TERZİLİK / KROJAČKE USLUGE........................................314 SÖZLÜK RJEČNiK........................................................................316 XIIB POSTA HİZMETLERİ / POŠTANSKE USLUGE...................317

SÖZLÜK RJEČNiK........................................................................ 320 X III YABANCI DİL BİLGİSİ / ZNANJE STRANOG JEZIKA .... 321

SÖZLÜK RJEŞNIK........................................................................323 XIV HAVA DURUMU/ VREMENSKE PRILIKJE.......................... 324 SÖZLÜK RJEČNIK........................................................................326 CEVAP ANAHTARI KLJUČ.......................................................327 LITERATURA.................................................................................355

17

KRATKI PREGLED GRAMATIKE TURSKOG JEZIKA S VJEŽBAMA

VRIJEME JE ZA TURSKI

1

BÖLÜM

a

1. Turski alfabet, vokali i konsonanti u turskom jeziku Turski alfabet ima 29 grafema: Büyük Harf

Küçük Harf

Büyük Harf

Küçük Harf

A

A

M

m

B

N

n

C

C

0

o

Ç

Ç

Ö

ö

D

D

P

E

E

P r

F

F

S

s

G

G

B

Ğ H I

R

Ğ

T

H

U Ü

u

V

v

ı

İ

ş

Ş

i J

J

K

K

L

L

Y

t ü y

Z

z

21

1.1. Vokali (Ünlüleı) U turskom jeziku ima 8 vokala:

a

(izgovara se kao bosansko „a“)

e

(izgovara se kao bosansko ,,e“)

I

(približava se početnoj vokalskoj vrijednosti pri izgovoru vokalskog „r“ u riječima krpa, krv)

i

(izgovara se kao bosansko ,,l“)

o

(izgovara se kao bosansko „o“)

Ö

(blizak je njemačkom umlautu, usta se postave tako kao da će se reći„o“ a izgovori se ,,e“)

u

(izgovara se kao bosansko „u“)

Ü

(blizak njemačkom umlautu, usta se postave kao da će se reći ,,u“ a izgovori se

Prema mjestu tvorbe turski se vokali dijele: 1. prema vodoravnom položaju jezika u odnosu na tvrdo nepce - prednji/palatalni/meki: e, i, Ö, ii i zadnji/velami/tvrdi: a, i, o, u; 2. prema stepenu uzdignutosti jezika prema nepcu - visoki /labilni/vokali klase ,,i“: i, i, u, ü i niski ili stabilni: a, e, o, Ö; 3. prema položaju usana - labijalni: o, o, u, ü i nelabijalni /neutralni: a, e, i, i.

22

1^. Konsonant! (Ünsüzler) U turskom jeziku ima 21 konsonant:

Konsonant b (naziv slova be) izgovara se kao bosansko ,,b“ Konsonant c (naziv slova ce) izgovara se kao bosansko ,,dž“ (malo više umekšano) Konsonant ç (naziv slova çe) izgovara se kao bosansko „č“ (malo više umekšano) Konsonant d (naziv slova de) izgovara se kao bosansko ,,d“ Konsonant f (naziv slova fe) izgovara se kao bosansko „f Konsonant g (naziv slova ge) izgovara se kao bosansko „g“ Konsonant ğ (naziv prednjih/mekih vokala u naprimjer öğle, dok se izgovara, već se dobija ağa.

slova yumuşak g); u okruženju izgovoru se približava bosanskom ,j“, u okruženju zadnjih vokala uopće ne utisak produženog vokala, naprimjer

Konsonant h (naziv slova he) izgovara se kao bosansko ,,h“ Konsonant j (naziv slova je) izgovara se kao bosansko ,,ž“ (malo više umekšano) Konsonant k (naziv slova ke) izgovara se kao bosansko ,,k“ Konsonant I (naziv slova le) izgovara se kao bosansko „l“ Konsonant m (naziv slova me) izgovara se kao bosansko „m“

23

Konsonant n (naziv slova ne) izgovara se l geliyor (dolazi) 6. u nekim slučajevima finalni konsonant u riječi (isključivo stranog porijekla) može promijeniti klasu vokala u sufiksu ako se, recimo, a) arapska riječ završava na konsonant te (okruglo te), b) ili konsonantske skupine „lp", ,,rf‘, ,,rp“: saat (sat) saati, kalp (srce) kalbi, harf (slovo) harfi, harp (rat) harbi ili, c) ako se riječ stranog porijekla završava na sonant /I/: gol (gol) goller (golovi).

VJEŽBA 2 a A. Dodati odgovarajući sufiks za množinu -lar/-ler na sljedeće riječi: 1. İnsan 2. Kitap 3. Yol 4, Saat 5. Elma 6. Çöl 7. Kalem 8. Bilgisayar 9. Kalp 10. Göz 11. Yıldız 12. Şeker 13. Kardeş 14. Üzüm 15. Doktor 16. Bardak 17. Kutu

1..................... ............ ............... 2.................................................. 3.................................................. 4................................. ................ 5................. ...............- ............... 6...... ........ .................. ................ 7............................. .................... 8................. ...... ......................... 9.................. .................. ....... ..... 10................................................. 11................................... .............. 12. ................................................. 13..... -........................................... 14................................................ 15. ............................................... 16.................................................. 17.................................................. 29

18. Ütü 19. Telefon 19.. 20. Ayakkabı20.. 21. Para 21.. 22. Koyun 22.. 23. Böğürtlen23.. 24. Harp 24.. 25. Gül 26. Okyanus 26.. 27. Bülbül 27.. 28. Şiir 28.. 29. Göl 30. Çay 31. Masa 31.. 32. Müdür 33. Boya 34. Düğme 35. Sözlük 36. Maç 36.. 37. Kaşık 38. Küpe 39. Anahtar

30

18. ... ................................. .................... ............................. ............................................. .................................................. .................................................. .............................................. .................................................. 25.................................................. ................................. ................ ................................................. .................................................. 29..... ............................................ 30.................................................. .................................................. 32.... ............................................ 33..... ............................................ 34....... ................................ ........ 35. ....................................... ........ ................................................. 37. ..... . . . . .......................... 38....... . . . . ............................. 39. . ......................

VRUEME JE ZA TURSKI

BÖLÜM

3

3. Glasovne promjene, prisvojni sufiksi, pozdravi 3.1.

Ozvučavanje glasova (Ünsüz Uyumu)

Glasovi, tačnije rečeno, fonemi, /p/, Itl, /ç/, /k/ ozvučuju se na kraju riječi kada se na riječ dodaje sufiks koji počinje vokalom. Spomenuti fonemi ozvučuju se na kraju Izvorno turskih riječi ako su umjesto njih u starijem jeziku stajali njihovi zvučni parovi. Isto tako, dolazi do ozvučavanja u stranim riječima koje etimološki (po porijeklu) imaju zvučne foneme. p>b dolap (ormar): dolap + ı > dolabı, kitap (arap., knjiga): kitap + ı > kitabı

kurt (vuk); kurt + u > kurdu-, dert (perz., patnja): dert + i > derdi

uç (vrh): uç + u > ucu; ihraç (arap. izvoz): ihraç + ı > ihracı k > ğ ili g ayak (noga, stopalo): ayak + ı > ayağı 31

renk (perz.. boja): renk + i > rengi ali top (lopta): top + u > top u ot (trava): ot_+ u > otu saç (kosa): saç + ı > saç i Često se zbog mogućih kolebanja u rječnicima navodi da li dolazi do ozvučavanja ili ne, naprimjer, top (-pu), uç (-cu).

VJEŽBA 3 a Na sljedeće riječi dodati jedan od sljedećih nastavaka -#/-/ -u

/ -ü:

1.Borç 2. Kaşık

3. Cep 4. Yemek 5. Kalp 6. Şarap 7. Yanak 8. Kilit 9. Sokak 10. İhtiyaç 11. Ağaç 12. Kağıt 13. Sevap 14. Satranç 15. Kulak

32

1............................................................................... 2 . .............. . ..................................... 3.................................................. 4........ . . . ............................. 5.................................................. 6.................................................. 7.................................................. 8............ . ............................. 9....... . . . ............................ 10... 11.................................... 12................................................ 13............................................... 14... 15...

I

3.2. Ispadanje vokala (vokalska sinkopa) (Ünlü Düşmesi)

Sinkopa označava ispadanje jednog glasa ili sloga riječi. Vokalska sinkopa predstavlja ispadanje vokala klase ,,i“ ,,i“, ,,u“, ,,ü“) iz nenaglašenog sloga (predzadnjeg sloga), i to iz dvosložnih riječi gdje vokal klase ,,i“ može biti: 1. etimološki, naprimjer, burun (nos) ili 2. umetnut radi lakšeg izgovora, naprimjer, nehir (rijeka). Vokal klase ,,i“ nalazi se u nenaglašenom slogu kad se na riječ dodaje sufiks koji započinje vokalom. - boyun (vrat): boyun + u > boyunu > boynu nehir (ar. rijeka, nehr): nehir + i > nehiri > nehri ali deniz (more): deniz + i > denizi jer bi ispadanjem vokala ,,i“ došlo do konsonantske skupine teške za izgovor. Zbog mogućih kolebanja rječnici često navode da II dolazi do sinkope, naprimjer: boyun (-ynu)

VJEŽBA 3 b Na sljedeće riječi dodati odgovarajući nastavak -ı/-i/-u /-ü : 1. Şehir 2. Karın 3. Devir 4. Beyin 5. Oğul 6. Ağız 7. Vakıf 8. Vakit 9. Alın

1. . . . ...... 2 3..... ................. 5..... . 6. 7 8. 9.

.

...... ...... .......................... .... ........

33

3.3. Udvojeni (geminirani konsonantı) Geminirani konsonanti označavaju slijed istih susjednih glasova, naprimjer elli (pedeset) izvorno turskim riječima vrlo se rijetko susreću. Udvojeni konsonanti u riječima arapskog porijekla ponekad se preuzimaju cadde (ulica), a ponekad se ispuštaju hamal (ar. hammal, nosač). Kadsu u pitanju udvojeni konsonanti koji se u arapskim riječima nalaze na kraju riječi, oni se ispuštaju (hak, ar. hakk, pravo). Međutim, ako na takve riječi dolazi sufiks koji započinje vokalom, oni se ponovo vraćaju: hak: hak + ı > hakkı hiss (osjećaj): his + i > hissi ret (odbijanje); ret + i > reddi

3.4. Prisvojni sufiksi (iyelik Ekleri) Prisvojnost se u turskom jeziku izražava pomoću sufiksa koji odgovaraju našim prisvojnim zamjenicama. Kod riječi koje završavaju na vokal ti prisvojni sufiksi glase; -m -n -si

(-s ı , -su, -SÜ)

-m iz (-miz, -muz, -müz) -n iz (-niz, -nuz, -nüz) -leri (-lan)

annem annen annesi

moia majka tvoia majka niena/niegova majka annemiz naša majka anneniz vaša majka anneleri njihova majka

Kod riječi koje završavaju na konsonant to su: -im (-im, -um, -um) -in (-in, -un, -ün)

34

kızım kızın

moia kćerka tvpja kćerka

-i

(-1, -u, -Ü)

km

niena/niegova kćerka -imiz (-imiz, -umuz, -ümüz) kızımız naša kćerka -iniz (-iniz, -unuz, -ünüz) kızınız vaša kćerka -leri (-lan) kızları njihova kćerka Kod prisvojnog sufiksa za treće lice množine dolazi do homonimije, naime, kızlan može značiti njihova kćerka {kiz + lan), njegove kćerke {kızlar + i) kao i njihove kćerke {kızlar + lan > kızları gdje dolazi do ispadanja ponovljenog sloga iat). Prilikom dodavanja prisvojnih sufiksa javljaju se spomenute glasovne promjene: 1. Ozvučavanje, naprimjer, dolap: dolabım (moj ormar); dert: derdimiz (naša patnja): ihraç: ihracı (njegov izvoz); ayak: ayağın (tvoja noga), ali dolapları (njihov ormar), dertleri (njihova patnja) jer sufiks -leri/-lari ne započinje vokalom. i 2. Vokalska sinkopa, naprimjer, boyun: boynum (moj vrat); burun: burnun (tvoj nos); nehir: nehrimiz (naša rijeka), ali boyunları (njihov vrat), nehirleri (njihova rijeka) 3. Geminirani konsonantı, naprimjer, hak: hakkım (moje pravo); his: hissiniz (vaš osjećaj), ali hakları (njihovo pravo), hisleri (njihov osjećaj)

VJEŽBA 3 < Dodati odgovarajuće prisvojne sufikse na sljedeće riječi; 1-onun araba... 2.benim baş... 3.bizim çocuk... 4.onların ülke...

.... ...................... . 2...Ü!f.f'.i.'C'A.

35

S.senin isim.... e.senin ağız... 7.sizin akıl... 8.onun çanta... 9.sizin gelecek... 10.senin ağız... 11.sizin borç... 12.senin ev... 13.onun oğul... 14.benim köpek... 15.senin para... le.sizin göz... 17.bizim dost... IS.onların sokak... I9.benim iş... 20.bizim bahçe... 21.benim cep... 22.onların bebek... 23.sizin ilaç... 24.onların kitap... 25.onların kalem... 26.bizim tatil... 27.onun yurt... 28.senin yazı...

5 6. ' 8. 9. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

3.6. Pozdravi u turskom jeziku Günaydını

Dobro jutro! (koristi se u prijepodnevnim satima)

İyi günleri

Dobar dan! i Do viđenja! (koristi se od jutra do večeri)

Merhabal/Merhabalar!

Zdravo!/ Dobar dan!

36

İyi akşamlar!

Dobro veče! Laku noć! (koristi se u kasnim popodnevnim satima)

İyi geceler!

Laku noć! (kaže se pred spavanje)

Selam! Selamlar!

Zdravo! Dobar dan! Pozdrav! Ćao! (među mlađim i tokom cijelog dana)

Görüşmek üzere!

Do viđenja!

Görüşürüz!

Do viđenja!

Hoşça kal(m)!

Do viđenja! Prijatno!

Sağlıcakla kaim!

Do viđenja! Ostajte u zdravlju!

Allahaısmarladık!

Do viđenja! (govori onaj ko odlazi)

Güle güle!

Do viđenja! (govori onaj koji ostaje)

Eyvallah!

Do viđenja! Zdravo! (koristi se i pri dolasku i pri odlasku)

Često se prilikom odlaska prije pozdrava „traži dozvola da se ode“: Izin verirsen(iz)

Ako dozvoliš/dozvolite

lznin(iz)le

S tvojom/vašom dozvolom

Müsaade eder m isiniz ?

Dozvolite mi, s dopuštenjem

37

Müsaaden(iz)le

S tvojom/vašom dozvolom

Nerijetko nakon pozdrava slijede fraze poput: Ne haber? (Šta ima?) ili Ne var ne yok? Ne yapıyorsun? / Ne yaptın? (Šta ima?) Na njih se najčešće odgovara frazom İyilik sağlık! (Sve je u redu! Dobro sam.). Može se odgovoriti i sljedećim izrazima; Yuvarlanıp gidiyoruz. Guram nekako. İÇ g ü v e y in d e n h a llic e y im . Nisam baš najbolje.

38

VRIJEME JE ZA TURSKI

Q

BOLUM

4

4. Imenice (rod, broj, neodređeni član), neki tvorbeni sufiksi, imenska rečenica i4.1. Rod imenica (Cinsiyet) Turski jezik nema kategoriju gramatičkog roda. Za izražavanje roda ljudskih bića koriste se riječi kiz (djevojka), bayan/kadın (žena) i erkek (muškarac). Te riječi dolaze ispred imenice, naprimjer: kiz kardeş (mlađa sestra); erkek kardeş (mlađi brat): bayan doktor (doktorica), dok bi samo doktor označavalo imenicu muškog roda (doktor). Razlikovanje roda kod ljudskih bića može se iskazati i imenicima za označavanje socijalnog statusa: hanım (gospođa), beyefendi (gospodin), naprimjer doktor hanım (gospođa doktor), doktor bey (gospodin doktor). Kod životinja rod se iskazuje riječima dişi (ženka) i erkek (mužjak), naprimjer: dişi arsian (lavica) erkek arsian ili samo arsian (lav).

|4.2. Broj imenica (Çoğul Eki) Množina kao zbir pojedinačnih jedinki koje se mogu prebrojati izražava se sufiksom -ler/-lar (zavisno od zadnjeg vokala riječi na koju dolazi): dağ + lar; ev + ler; alm + lar; işçi + ler; ok + lar; göl + ler; avlu + lar; gül + ler. 39

4.3. Neodređeni član U turskom jeziku ne postoji neodređeni član, njegovu funkciju preuzima broj b i r (jedan) koji dolazi ispred imenice na koju se odnosi, a iza atributa (ako postoji), naprimjer, b i r a d a m (jedan, neki čovjek), i y i b i r a d a m (jedan dobar čovjek).

4.4. Neki tvorbeni sufiltsi Pomoću ovih sufiksa izvode se (tvore) nove riječi: - sufiks -ii (-ii, -iu , -İÜ ) pomoću kojeg se izvode nove imenice i pridjevi, naprimjer, imenice koje označavaju stanovnike: Bosna + Ii > BosnalI (Bosanka, Bosanac); pridjevi koji označavaju osobinu: kir + li > kirli (zagađen). - sufiks - s iz (-SİZ, - s u z , -s ü z ) pomoću kojeg se izvode imenice i pridjevi koji znače nedostatak, ,,nemanje“, naprimjer, para + siz > parasız (bez novca, koji nema novaca). - sufiks -/i>c (-İİİİ, - iu ii, -/ii/f) pomoću kojeg se, između ostalog, izvode imenice koje označavaju mjesto gdje se nešto nalazi: mezar + lik > mezarlık (groblje); imenice koje označavaju predmete koji imaju određenu namjenu; gece + lik > gecelik (spavaćica); imenice i pridjevi koji označavaju vremenski period: ay + lik > aylık (mjesečna plata, mjesečni): imenice koje označavaju zanimanje: öğretmen + lik > öğretmenlik (zanimanje, posao profesora/nastavnika) -sufiks -c/ (-C İ, -c u , -CÜ, - Ç I , -g i, g u , - g ii) pomoću kojeg se izvode imenice koje, između ostalog, označavaju zanimanje, naprimjer, posta + ci > posta + ci (poštar).

40

4.5. Imenska rečenica (Ad Cümlesi) Rečenice se mogu podijeliti i prema vrsti riječi koja se nalazi u predikatu. Ukoliko je predikat imenica, pridjev, zamjenica, broj, prilog ili prepozicija, radi se o imenskoj rečenici (naprimjer. Ona je studentica; Ona je pametna; Ona je takva; Ona je prva; Ona je ovdje; Ona je pored mene). Predikativnost se u ovim rečenicama ostvaruje nastavcima za prezent pomoćnog glagola imek (biti): 1. lice jednine -(y)im, -(y)im, -(y)um, -(y)iim ja sam, sam 2. lice jednine -sin, -sin, -sun, -siin ti si, si 3. lice jednine -dir, -dir, -dur, -dür / -tır, -tir, -tur, -tür ona/on/ono je, je 1. lice množine -(y)iz, -(y)iz, -(y)uz, -(y)üz mi smo, smo 2. lice množine -siniz, -siniz, -sunuz, -sünüz vi ste, ste 3. lice množine -dirlar, -dirler, -durlar, -dürler / -tirlar, -tirler, turlar, -türler ali može biti i -lardir, -lerdir one/oni su, su Napomena: Nastavci -tir, -tir, -tur, -tür koriste se kad se riječ na koju dolaze završava bezvučnim konsonantom. öğrenci + yim > öğrenciyim. Öğrenci + sin > Öğrencisin. öğrenci + dir > öğrencidir.

Ja sam studentica/student. Ti si studentica/student. Ona je studentica. / On je student. öğrenci + yiz > öğrenciyiz. Mi smo studenti. öğrenci + siniz > öğrencisiniz. Vi ste studenti. öğrenci + dirler > Öğrencidirler. One/oni su studentice/ studenti. Upitni oblik glasi: öğrenci miyim? Öğrenci misin?

Jesam li student/studentica? Jesi li student/studentica? 41

öğrenci mi(dir)? Öğrenci miyiz? Öğrenci misiniz? Öğrenciler mi?

Je li on/a student/ica? Jesmo li mi studenti? Jeste li vi studenti? Jesu li oni/e studenti/ice?

Negira se pomoću riječi değil na koju dolaze lični nastavci. öğrenci öğrenci Öğrenci öğrenci Öğrenci öğrenci

değilim. değilsin. değii(dir). değiliz. değilsiniz. değildirler.

Ja nisam student/ica. Ti nisi student/ica. On/a nije student/ica. Mi nismo studenti. Vi niste studenti. Oni/e nisu studenti/ice. VJEŽBA 4 a

Naredne rečenice dopuniti odgovarajućim nastavcima: l.Ben öğretmen... 2.Bu bir kedi... 3.Şu arkadaş doktor... 4-Alper ressam... 5.0nlar misafir... 6.Siz yolcu... 7.Leyla diş hekimi... S.Sen çalışkan... 9.0 şarkı güzel... lO.Annem mimar... 11.Arabam yeni... 12.Evimiz mavi... 13.Şu elbiseler pahalı... 14.Bu kitap ilginç... IS.Arkadaşlarınız tembel... 16.Bu film sıkıcı... l7.Perdeleraçık... 18.BİZ BosnalI... 42

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13.... 14 15 16 17 18

19.Bebek tatlı... 20.SİZ garson... 21 .Sen zayıf... 22.0nlaraşçı... 23.Evimiz mavi... 24.Şu elbiseler pahalı... 25.Bu kitap ilginç... 26.Arkadaşlannız tembel...

19 20 21 22 23 24 25 26

43

.et'

0 i. ! n m m m - ^ ^ -

■•‘•Jvsmxknivâ.e£

........

''

,Y^ \

m4 i , ,

^,

r » ^ * - f ^^ -

",

«'j'''

i^t»4 tr-i< " -

;^ ... li.4 s n \i

V Ki^r ri|^-vi,^^-

t,ç .......... t"* L......... *

..

......

. ^.>u ‘

■5V^/vwifSfi;Ž ■.s-^w“.'. ci.-,s_f -*^...■^'>7-7 ^“‘' tŽ.4,i'^r-Jii 0rj. . ,iV.t4»^.1fti“ ■^'-■> ■ ■4'^' "''Vfc'" ž,"^'('. '■•=If* !■ . Tl(7^.. »H-" j,

,

.

V

,

-

................ .....................

. .t

jsk^Av^â

. m .. €!>

,« L., '

:fc..

, , '. .'■C^ArV^. \

.

 ' Îİ^.7 . .,

^

VRIJEME JE ZA TURSKI J

BÖLÜM

i

5. Zamjenice, upitni prilozi, oslovljavanje

5.1.

Zamjenice (Adıllar/Zamirler)

Lične zamjenice fkisi adılları / şahıs zamirleri) u turskom jeziku glase: Ben Sen O

ja ti ona/on/ono

Pokazne zamienice turskom jeziku glase:

biz slz onlar

mi vi one/oni

(gösterme adılları/işaret zamirleri)

bu ŞU

,o

u

ovaj/ova/ovo taJAa/to onaJ/ona/ono

Upitne zamienice {soru zamirleri) u turskom jeziku glase: Kim Ne Nasıl Hangi

ko šta kako koji/koja/koje 45

Primjeri: Bu ne? Dersler nasıl? O kim? Sen nasılsın? Hangi araba sizin? Bizim okutmanımız kim?

Šta je ovo? Kako škola? Koje on? Kako si? Koji je automobil vaš? Ko je naš lektor?

Posvojno-povratna zamjenica kendj__ Ova zamjenica može imati pridjevsku i imenički funkciju. U pridjevskoj funkciji dolazi ispred imenice s prisvojnim sufiksom i ne prima nastavke, naprimjer, kendi kitabım (moja vlastita knjiga). Kao što se može vidjeti iz primjera, njome se pojačava značenje pripadnosti. Kad se nalazi u imeničkoj funkciji, može primati prisvojne sufikse i u rečenici ima funkciju subjekta, naprimjer. Bunu kendim yaptım. (To sam lično ja uradila./To sam ja sama uradila.) Kao što se vidi iz primjera, prevodi se izrazom lično, ili, pak, sam/sama.

VJEŽBA 5 a Formirati rečenice od ponuđenih riječi: 1.valiz/ bizim/hangi/7 2.kim/ doktor/ yeni/? 3.senin/ nasil/annen/? ^ kimler/ öğrenciler/ başarılı/? 5.aileniz/nasil/sizin/? 6.ne/şey/bu/?

46

1................................................. 2................................................. 3................................................. 4................................................. 5................................................. 6.................................................

VJEŽBA 5 b

U naredne rečenice staviti odgovarajuće upitne zamjenice (hangi / nasıl/ ! çocukta süt + te > sütte

na planini u kući kod djevojke kod studenta u hodniku na nebu kod djeteta u mlijeku

Lične zamjenice u lokativu glase: bende sende Onda

kod mene kod tebe kod nje/njega

bizde sizde onlarda

kod nas kod vas kod njih

6.3. Izražavanje postojanja Şişede su yok. Gökte bulutlar var. Koridorda çocuk yok. Dolapta süt var. Bende hiç para yok.

U flaši nema vode. Na nebu ima oblaka. Na hodniku nema djece. U frižideru ima mlijeka. Nemam kod sebe novaca.

Upitni oblik ostvaruje se dodavanjem upitne rječce mi (može glasiti i mi, mu, mü) na kraju rečenice koja se piše odvojeno, ali se ravna prema vokalnoj harmoniji s rječju iza koje dolazi. Şişede su var mi? Şişede su yok mu? Gökte bulutlar var mi? Koridorda çocuk yok mu? 52

Ima li u flaši vode? Nema li u flaši vode? Ima li na nebu oblaka? Nema li na hodniku djece?

Sende £ara var mı?

Imaš li kod sebe novaca? VJEŽBA 6 a

Od ponuđenih riječi napraviti rečenice s predikativinna var i yok kao u navedenom primjeru: Bahçe /güller

Bahçede güller var.

Bahçede güller yok.

1.Çanta/para 2-Kasa/sıra 3.Yazıcı/ kağıt 4.Tencere/yemek 5-Kapı/anahtar 6.Masa/ vazo /.Televizyon/ dizi 5.Çay/şeker 9-Duvar/tablo

Bahçede güller var mı?

Bahçede güller yok mu?

1. 2. 3. 4. 5.

6. 7.

8. 9.

6.4. Izražavanje posjedovanja Posjedovanje se u turskom jeziku, također, izražava pomoću predikativa var i yok, jer turski jezik nema glagol imati. Var i yok uvijek stoje u trećem hcu jednine a njihova dopuna (ono što se posjeduje) ima odgovarajući prisvojni sufiks (zavisno od toga ko posjeduje). Araba + m var > Arabam var. Imam aiyfo.(doslovno znači Ima, postoji moj auto.) Araba + n var > Araban var. Imaš auto. (doslovno znači Ima, postoji tvoj auto.) Araba + si var > Arabası var. Ima auto. (doslovno znači Ima, postoji njen/njegov auto) Araba + miz var > Arabamız Imamo auto. (doslovno znači var. Postoji naš auto.) 53

Araba + niz var > Arabanız var. Araba + lan var > Arabaları var.

Imate auto. (doslovno znači Postoji vaš auto.) Imaju auto. (doslovno znaci Postoji njihov auto.)

Upitni oblici glase: Arabam var mi? Arabamız var mi? Araban var mi? Arabanız var mi? Arabası var mi? Arabaları var mi?

İmam li auto? Imamo li auto? Imaš li auto? Imate li auto? Ima li (ona/on) auto? Imaju li auto?

Arabam yok mu? Arabamız yok mu? Araban yok mu? Arabanız yok mu? Arabası yok mu? Arabaları yok mu?

Nemam li ja auto? Nemamo li auto? Nemaš li auto? Nemate li auto? Nema li auto? Nemaju li auto?

54

VRIJEME JE ZA TURSKI

Q

BOLUM

7

7. Prva genitivna veza, glavni brojevi 7.1.Prva genitivna veza (Belirtili Ad Tamlaması) Genitiv je padež koji izražava gramatički odnos pripadnosti. Stoga se koristi u 1. genitivnoj vezi kojom se iskazuje prisvojnost. Prva genitivna veza predstavlja sintagmu u kojoj je prvi član u genitivu čiji nastavak glasi -{n)in a drugi član (upravni član sintagme) ima prisvojni sufiks za treće lice jednine - (s)i, naprimjer, ulice grada kent + in > kentin (grada) sokak + lar + i > sokakları (ulice) > kentin sokakları. Prvi član genitivne veze koji stoji u genitivu zapravo pobliže određuje drugi član koji ima prisvojni sufiks za treće lice jednine -fsj // // u/ Ü. Potrebno je napomenuti da u turskom jeziku sve riječi koje pobliže određuju upravni član sintagme stoje ispred tog upravnog člana, naprimjer: kentin temiz sokakları Esra'nın güzel saçları Mehmet’in mavi arabası kedinin yumuşak tüyleri

čiste ulice grada lijepa Esrina kosa Mehmedov plavi automobil mačkino nježno krzno

Prvi član prve genitivne veze može imati prisvojne sufikse kao i nastavak za množinu koji se može naći i na drugom članu: knjige moje majke anne + m + in (moje majke) kitap + lar + i (knjige) > annemin kitapları; 55

knjige naših profesora öğretmen + ler + imiz + in (naših profesora) kitap + lar + i (knjige). Svaki od članova 1. genitivne veze može ispred sebe imati riječi koje ih pobliže određuju, naprimjer, dobri postupci dobrih ljudi \y\ insanlarm iyi davranışları. Postoji i tzv. lančana genitivna veza, naprimjer, vrata l arkadaşlarımızın evinin kapısı. Sibel'in elbisesinin düğmesi bilgisayarın klavyesinin tuşları kitabın kapağının rengi

dugme Sibeline haljine tipke tastature kompjutera boja korica knjiga

Kao što se vidi u primjerima, prva dva člana predstavljaju jednu 1. genitivnu vezu koja je, opet, prvi član druge 1. genitivne veze. Prva genitivna veza koristi se i kod izražavanja posjedovanja trećeg lica, naprimjer, Seima + nm ev + i var. > Seima'nm evi var. Seima ima kuću. (doslovno znači Postoji Seimina kuća.) Arkadaş + im + m iki kiz + i var. > Arkadaşımın iki kızı vgr. Moj prijatelj ima dvije kćerke, (doslovno znači Postoje dvije kćerke mog prijatelja.) Bu kiz + in yeni bir bisiklet + i var. > Bu kızın yeni bir bisikleti var. Ova djevojka ima novi bicikl, (doslovno znači Postoji novi bicikl ove djevojke.)

56

Osim u genitivnoj vezi, genitiv se upotrebljava i kao dio imenskog predikata, naprimjer, Bu ev Seima'nindir. Ova kuća je Seimina. IVlože se koristiti i u tvorbi samostalnih prisvojnih pridjeva, gdje se na imenicu u genitivu dodaje sufiks -ki (koji se ne ravna prema vokalnoj harmoniji): Seima’ninki Seimin/a/o, sizinki vaš. Lične zamjenice u genitivu glase: benim moj, senin tvoj, onun njegov, bizim naš, sizin vaš, onların njihov.

VJEŽBA 7 a Od riječi koje slijede formirati prvu genitivnu vezu: 1 2 3 4 5 6

1-Tuğba/ gözler 2.kitap/ konu 3.pencere/kanat 4.babam/ oda S.doktor/muayenehane 6.Sinan/çocuk

VJEŽBA 7 b Od riječi koje slijede formirati lančanu genitivnu vezu: 1.kalem/mürekkep /renk 2.ev/oda/duvar 3.Ertuğrul/gözlük/ çerçeve 4.şarkıcı/ses/ton 5.ağaç/yaprak/biçim

1., 2., 3., 4., 5 .,

57

VJEŽBA 7 c

Od ponuđenih riječi formirati rečenice: 1.nelıirler/Saraybosna/var/güzel 1-...... 2.yol arkadaşa baba + ya > babaya ev + e > eve aşçı + ya > aşçıya öğrenci + ye > öğrenciye doktor + a > doktora göl + e > göle kutu + ya > kutuya yüz + e > yüze

prijatelju ocu kući l aşçıdan öğrenci + den > öğrenciden doktor + dan > doktordan göl + den > gölden kutu + dan > kutudan yüz + den > yüzden

iz l evinde u njegovoj kući; araba + lan + n + i > arabalarını njihov automobil; eş + i + n + e > eşine njegovoj supruzi. VJEŽBA 9 b Dodati nastavak za akuzativ u narednim rečenicama. 1. 0 . . . her gün görüyorum. 2.Pınar çilekli dondurma... çok seviyor. 3.Öğretmen size o liste... verdi mi?

1.................................................. 2.................................................. 3................................................. 71

annemin yemekleri... seviyoruz. 5.Dün gece eşimle ben çocuğumuz... acil servise götürdük. e.Babam şu anda balkonda oturuyor ve İstanbul Gazetesi... okuyor. 7.0telde elektrikler kesildi ve turistler beş kat merdiven... çıktılar. S.Erol eşiyle balayında Paris'in her köşesi... gezdi. 4.BİZ

72

4.

5.

6.

7.,

8.,

VRIJEME JE ZA TURSKI

Q

BÖLÜM

10

10. Redni brojevi, dijelni brojevi, razlomački brojevi. Izražavanje datuma, doba starosti i vremena na satu 10.1.

Redni brojevi (Sira Sayılan)

Redni se brojevi u turskom jeziku tvore pomoću sufiksa; -(i)nci, -(i)nci, -(u)ncu, -(ü)ncü, naprimjer, birinci prvi/a/o. İkinci

drugi/a/o

üçüncü

treći/a/o

dördüncü

četvrti/a/o

beşinci

peti/a/o

altıncı

šesti/a/o

yedinci

sedmi/a/o

sekizinci

osmi/a/o/

dokuzuncu

deveti/a/o

onuncu

deseti/a/o

on beşinci

petnaesti/a/o

yirminci

dvadeseti/a/o

73

yirmi birinci

dvadeset prvi/a/o

otuzuncu

trideseti/a/o

kırkıncı

četrdeseti/a/o

ellinci

pedeseti/a/o

altmışıncı

šezdeseti/a/o

yetmişinci

sedamdeseti/a/o

sekseninci

osamdeseti/a/o

doksanıncı

devedeseti/a/o

yüzüncü

stoti/a/o

yüz birinci

sto prvi/a/o

odnosno 5-inci, 30-uncu, 62-nci, itd. Redni brojevi kao i druge'riječi koje pobliže određuju drugu riječ pišu se ispred, naprimjer, Birinci Dünya Savaşı Prvi svjetski rat, yirmi birinci yüzyıl dvadeset prvi vijel birer iki + şer > ikişer üç + er > üçer dört + er > dörder beş + er > beşer altı + şar > altışar yedi + şer > yedişer sekiz + er > sekizer dokuz + ar > dokuzar on + ar > onar yirmi + şer > yirmişer otuz + ar > otuzar kırk + ar > kırkar elli + şer > ellişer altmış + ar > altmışar yetmiş + er > yetmişer seksen + er > seksener doksan + ar > doksanar yüz + er > yüzer bin + er > biner beşer yüz onar bin on birer otuz beşer

po jedan/na/no po dva/dvije/dvoje pc tri po četiri po pet po šest po sedam po osam po devet po deset po dvadeset po trideset po četrdeset po pedeset po šezdeset po sedamdeset po osamdeset po devedeset po sto po hiljadu po pet stotina po deset hiljada po jedanaest po trideset pet 75

VJEŽBA 10 b

U narednim rečenicama upotrijebiti dijelne brojeve: 1.Çayımıza iki... şeker koyduk. 2-Konserde insanlar bir... bir... dağıldı. 3.0n... kişilik gruplar yaptık. 4.Her bir hediyeye yüz... lira harcadık. 5.İzciler ormana yirmi... fidan diktiler.

1.................................. 2.................................. 3.................................. 4.................................. 5..................................

10.3. Razlomački brojevi (Kesirli Sayılar) Razlomački brojevi u turskom jeziku tvore se tako da se nazivnik stavi na prvo mjesto i u lokativ a na drugo mjesto dolazi brojnik u apsolutnom padežu, naprimjer, 5/10 onda beş (pet desetina), 3/5 beşte üç (tri petine). I procenti su razlomački brojevi gdje je broj 100 nazivnik, naprimjer, 5% na turskom se piše %5 jer i sam znak pobliže određuje broj i zato dolazi ispred njega, a čita se yüzde beş što doslovno znači u sto pet, 99% na turskom se piše %99 a čita yüzde doksan dokuz.

10.4. Izražavanje datuma U turskom jeziku datumi se izražavaju pomoću glavnih a ne rednih brojeva (kako je to u našem jeziku) koji dolaze ispred naziva mjeseci (turski ay):

76

Ocak

Januar

Şubat

Februar

Mart

Mart

Nisan

April

IVlayıs

Maj

Haziran

Juni

Temmuz

Juli

Ağustos

Avgust

Eylül

Septembar

Ekim

Oktobar

Kasım

Novembar

Aralık

Decembar

Naprimjer: dokuz Ekim on dokuz Nisan otuz [Haziran

deveti oktobar devetnaesti april trideseti juni

Datum se u turskom jeziku može izraziti i prvom genitivnom vezom, tako da prvi član u genitivu bude naziv mjeseca a drugi član s prisvojnim sufiksom za treće lice jednine bude glavni broj, naprimjer, Ekim + in dokuz + u > Ekim’in dokuzu (deveti oktobar), Nisan'in on dokuzu (devetnaesti april), Haziran'm otuzu (trideseti juni). 77

Može se reći i Ekim ayının dokuzu, Nisan ayının on dokuzu, Haziran'm otuzu. Vrlo često sama riječ ay (mjesec) može u prvoj genitivnoj vezi s glavnim brojem označavati tekući mjesec, naprimjer, Bugün ayın kaçı? (Koji je danas datum?, što doslovno znači Koji je danas u mjesecu?), Ayın otuz biri. (Trideset prvi.). Riječ ay (mjesec) može se i izostaviti ali glavni broj i dalje ima prisvojni sufiks za treće lice jednine, naprimjer. Yirmisinde tatildeyim. Dvadesetog sam na odmoru. Što se tiče izražavanja potpunih datuma koji uključuju i godinu, oni se u turskom jeziku izražavaju glavnim brojem ispred naziva mjeseca, potom slijedi glavni broj koji označava godinu i riječ tarih (datum), koja s glavnim brojem stoji u drugoj genitivnoj vezi, naprimjer, 11Şubat 2010 tarihi. Datum se može izraziti i na sljedeći način: 2010 yılı(nın) /senesi(nin) 11 Şubafı(nda) 11. februar 2010. godine. Kad je u pitanju neodređen vremenski period, naprimjer, devedesete, to se u turskom jeziku može izraziti na sljedeći način: - na broj koji označava godine doda se nastavak -li, naprimjer, 1990' Ii yıllarda devedesetih godina.

78

VJEŽBA 10 c

Odgovoriti na sljedeća pitanja ispisujući datum naveden u zagradi: 1.Dünya kadınlar günü ne zaman? (08.03.) 2.Türkiye'de Cumhuriyet Bayramı ne zaman? (29.10.) 3.Güney Afrika Futbol Şampiyonası ne zaman başladı? (12.06.2010.) 4.Saraybosna Kış Olimpiyatları açılışı ne zaman oldu? (12.02.1984.) 5-Neil Armstrong hangi tarihte Ay'a ayak bastı? (20.07.1968)

12.

3.

4.

5.

10.5. Izražavanje doba starosti Za izražavanje doba starosti u turskom se jeziku koriste glavni brojevi koji s riječju yaş (ovdje znači godina i u ovom kontekstu umjesto nje nikada ne mogu doći riječi yıl, ili, pak, sene) dolaze u drugu genitivnu vezu, naprimjer, kırk yaşı (doba od četrdeset godina), Kaç yaşındasın? (Koliko ti je godina?) Kırk üç yaşındayım. (Imam četrdeset tri godine.). Kao što se vidi iz primjera, godine starosti izražavaju se drugom genitivnom vezom u kojoj je prvi član glavni broj (broj godina) a drugi riječ yaş. Potom ta druga genitivna veza dolazi u lokativ, iza kojeg slijede lični nastavci pomoćnog glagola imek (biti).

79

10.6. Izražavanje vremena na satu Ako su u pitanju puni sati, koristi se glavni broj koji dolazi iza riječi saat (sat), naprimjer. Saat kaç? (Koliko je sati?) Seat on. (Deset je sati.). Za izražavanje polovine sata upotrebljava se riječ buçuk (pola), naprimjer on buçuk (pola jedanaest ili deset i po), dok se yarım (pola) koristi samostalno u značenju 00.30 ili 12.30 pola jedan. Minute se označavaju na sljedeći način; - u prvoj polovini sata koristi se glagol geçmek (prolaziti) u trećem licu jednine prezenta na ~(i)yor, odnosno u obliku geçe, broj minuta je u apsolutnom padežu, a broj koji označava sat dolazi u akuzativu, naprimjer, 10.15 saat onu on beş {çeyrek) geçiyor (sad je deset i petnaest). Ako se želi reći u deset i petnaest (kao priloška odredba vremena), koristi se oblik geçe: Saat onu on beş {çeyrek) geçe. u drugoj polovini sata koristi se predikativ var ili oblik kala, broj minuta je u apsolutnom padežu, a broj koji označava sat dolazi u dativu, naprimjer Ona yirm i var. (Dvadeset je do deset), odnosno Ona yirm i kala. (U dvadeset do deset) kao priloška odredba vremena.

VJEŽBA 10 d Navedene sate izraziti riječima: 1.18:45

1........

2 . 12:00

2 ............

3.23:35 4.14:40 5.15:15 6.06:30 7.02:02 8.11:25

3........ 4........ 5........ 6........ 7........ 8........

80

VRIJEME JE ZA TURSKI

BOLUM

11

11. Prezent na -(i)yor, padež relativ-ekvativ

11.1.

Prezent na ~(i)yor (Şimdiki Zaman)

Prezent na ~(i)yor tvori se tako da se na glagolsku osnovu doda nastavak (koji je inače nastavak za particip) ~(i)yor a potom lični nastavci tzv. I tipa (koji se razlikuju od ličnih nastavaka II tipa kojima se tvori perfekt na -di): iste + yor + um > istiyorum iste + yor + sun > istiyorsun Iste + yor > istiyor iste + yor + uz > istiyoruz İste + yor + sunuz > istiyorsunuz İste + yor + iar > istiyorlar

želim želiš želi želimo želite žele

Kod glagolskih osnova koje završavaju na konsonant ubacuje se vokal klase ,,i" (zavisno od zadnjeg vokala u osnovi). U slučaju da se glagolska osnova završava na vokale ,,a“ i ,,e“ oni se ispred ,,y“ mijenjaju u ,,i“, odnosno u ,,i“, naprimjer, kiralamak: kirala + yor > kiralıyor (izdaje pod kiriju, iznajmljuje), izlemek: izle + yo r > izliyor (slijedi, prati). Ako se u glagolskoj osnovi ispred tih vokala („a" i ,,e“) nalaze labijalni vokali onda i oni sami postaju labijalni, naprimjer,

81

huuhOmuith htitılnİ 0 * yor > bütünlüyor (dopunjava), hoyİ0 • yor > boyluyor (mjeri dužinu). I İM iiıiM |iıııııı|tıım (lulazi i kada se glagol negira; na glagolsku iiaiinvii tli)lti/l nogacija -me/-ma a potom nastavak ~(i)yor. u«/ ♦ /» • + yor > gelmiyor (ne dolazi), oku ma + yor > okum uyor (ne čita).

iste + me + yor + um > istemiyorum iste + me + yor + sun > istemiyorsun iste + me + yor > istemiyor iste + me + yor + uz > istemiyoruz iste + me + yor + sunuz > istemiyorsunuz iste + me + yor + lar > istemiyorlar

ne želim ne želiš ne želi ne želimo ne želite ne žele

Napomena: Kao što se vidi iz primjera, nastavak ~(i)yor ne ravna se prema vokalnoj harmoniji. Upitni oblik se tvori tako da iza oblika na -(i)yor dođe upitna rječca mi . Na rječcu mi dodaju se lični nastavci, osim kod oblika za treće lice množine: istiyor muyum? İstiyor musun? İstiyor mu? İstiyor muyuz? İstiyor musunuz? İstiyorlar mi?

82

Želim li? Želiš li? Želi li? Želimo li? Želite li? Žele li?

Upitno-negativni oblik glasi: İstemiyor muyum? İstemiyor musun? İstemiyor mu? İstemiyor muyuz? İstemiyor musunuz? İstemiyorlar mi?

Ne želim li? Ne želiš li? Ne želi li? Ne želimo li? Ne želite li? Ne žele li?

Prezent na ~(i)yor označava konkretnu sadašnjost, tj. radnju koja se dešava u momentu govora. Prevodi se našim prezentom (i to nesvršenim vidom glagola). Može označavati i radnju koja traje duži vremenski period ali koja ne prelazi u stalnu osobinu vršitelja radnje. S odgovarajućim priloškim oznakama vremena može izražavati i buduću radnju koja se treba desiti nakon momenta govora. ____________________ VJEŽBA 11 a____________________ Od navedenih riječi formirati rečenice kao u navedenom primjeru: Okuldan/ gelmek/ Esra/eve/ saat 12'de Esra saat 12'de okuldan eve geliyor. Esra saat 12'de okuldan eve gelmiyor. Esra saat 12'de okuldan eve geliyor mu? Esra saat 12'de okuldan eve gelmiyor mu? 1.içmek/bebek/ süt/yarım litre/ günde 2.sabahları / parkta/ spor yapmak/Deniz 3.yapmak/Gizem/öğlenleri/iki çeşit/ yemek 4.Türkiye'ye/gitmek/yaz/ öğrenciler/bu

1................................................. 2................................................. 3................................................. 4.................................................

83

5.politikacılara/inanmak/ 5................................................. artık/halk 6.gitmek/Tuzla'ya/biz/şu anda/ 6................................................. 7-futbolcular/ çıkmak/sahaya/şimdi

7.................................................

11.2. Padež relativ-ekvativ (Eşitlik Hali) Relativ-ekvativ spada u sekundarne padeže jer nastavak kojim se tvori služi i za izvođenje novih riječi. Tvori se nastavcima -ce /-ca, odnosno -çe/ -ça u slučaju da se riječ završava na bezvučni konsonant. Prevodi se našim prijedlogom po, kao i izrazima s obzirom na, u pogledu, naprimjer, bence tecrübece zengin ailece toplumca yüzlerce insan onlarca binlerce aylarca

po mom mišljenju bogatog iskustva, bogat s obzirom na isf Türkçe turski jezik Almanca njemački jezik Boşnakça bosanski jezik

84

VJEŽBA 11b

U naredne rečenice staviti odgovarajuću riječ: günlerce - sence - Japonca - ailece - zayıfça - yüzbinlerce 1 ... kırmızı bana yakışıyor 1................................................ mu? 2.Kursta sadece ... 2..... .......................................... öğreniyorlar. 3.Bu ay ... tatile çıkıyoruz. 3................................................ 4.Elâ biraz ... bir kız ama 4................................................ güzel sayılır. 5.Konsere ... insan katıldı. 5................................................ 6.Hasta adam ... uyumadı. 6................................................

85

p.

‘ilil ■j’;

i|i|W il|||(#>flillU >ll.iii,lj!>|! niS£'W-.,V'Wfegffo>f*

jb&r»tB m m ^ r n i a r n ■■■ a9Ş.;S>, ^ tocrüto»0«, 4|irt'||lh; f''

toö-iKİN^,...

•U,' dşlaiTca ' lyi'ovom tîfttJmüÜtiiı

mfemşşâtp» 'i{ niilm ;j£^,

■

•:^*;’^■ ^ ovw«*i p«öi«^

ti BJ.bjekt p»'‘>!vnlli* r60»nk»;0 ■■„ • : m . t it e isew5 okur (čita), yaşamak (živjeti) yaşa + r > yaşar (živi). 2. ako se radi o višesložnoj glagolskoj osnovi, dodaju se nastavci -ir, -ir, -ur, -ür, naprimjer, götürmek (odnijeti) götür + ü r> götürür (odnosi), çalışmak (raditi) çalış + ir > çalışır (radi). 3. ako je glagolska osnova jednosložna i završava se na konsonant, nastavak glasi -er/-ar, naprimjer, çıkmak (izaći) çık + a r> çıkar (izlazi), sevmek (voljeti) sev + e r> sever (voli). Izuzetak iz navedenog pravila čini grupa glagola kod kojih se glagolska osnova završava na konsonante “I”, “r” i “n” i gdje nastavak glasi -ir, -ir, -ur, -ür.

87

almak bilmek bulmak durmak ermek gelmek görmek kalmak olmak ölmek varmak vermek vurmak

(uzeti) (znati) (naći) (stajati) (stići) (doći) (vidjeti) (ostati) (biti) (umrijeti) (stići) (dati) (udariti)

al + ir > bil + ir > bul + u r> dur + u r> er + ir > gel + ir > gör + ü r> kal + ir> ol + ur >

ÖI + iir> var + ir> ver + ir > vur + u r>

alir b ilir bulur durur erir gelir görür kalır olur ölür varır verir vurur

(uzima) (zna) (nalazi) (stoji) (stiže) (dolazi) (vidi) (ostaje) (biva) (umire) (stiže) (daje) (udara)

Često se u rječnicima zbog postojanja izuzetaka u zagradi navodi i oblik participa na -r, naprimjer, almak (alır). Negacija ovog oblika tvori se dodavanjem nastavka -mez/-maz na glagolsku osnovu, naprimjer al + maz > almaz (ne uzima). U prvom licu jednine i množine otpada ,,z“. Afirmativna i negativna paradigma ovog glagolskog oblika glase; Afirmativna paradigma sav + er + im > severim sev + er + sin > seversin sev + er > sever sev + er + iz > şeveriz sev + er + siniz > seversiniz sev + žr + ler > severler

88

volim voliš voli volimo volite vole

Negativna paradigma sev + me + m > sevmem sev + mez + sin > sevmezsin sev + mez > sevmez sev + me + yiz > sevmeyiz sev + mez + siniz > sevmezsiniz sev + mez + ler > sevmezler

ne ne ne ne ne ne

volim voliš voli volimo volite vole

Upitni oblik glasi: Sever miyim? Sever misin? Sever mi? Sever miyiz? Sever misiniz? Severler mi?

Volim li? Voliš li? Volili? Volimo li? Volite li? Vole li?

Negativno- upitna paradigma: Sevmez miyim? Sevmez misin? Sevmez mi? Sevmez miyiz? Sevmez misiniz? Sevmezler mi?

Ne volim li? Ne voliš li? Ne voli li? Ne volimo li? Ne volite li? Ne vole li?

Prezent na - r označava sadašnju radnju, ali sadašnju trajnu radnju koja je usmjerena i prema prošlosti i prema budućnosti. Zato se kao svevremenski prezent koristi za izražavanje naučnih tvrdnji, prirodnih zakona, kao i za izražavanje iskustava, saznanja i stoga se koristi i u poslovicama. Iki kere iki dört eder. Dva puta dva je četiri. 89

Bosna Nehri, Sava Nehri'yle birleşir. Rijeka Bosna ulijeva se u rijeiiu Savu. Prezent na - r označava i buduću radnju za čije izvršenje govornik nije siguran: Gelirim što znači Doći ću, ali i Možda ću doći. Koristi se i u realizaciji zahtjeva i molbi jer se na taj način sagovorniku ostavlja dovoljno prostora da odbije ili ne prihvati zahtjev, odnosno ponudu: Bana su getirir misin? Hoćeš li mi donijeti vode? Bize gelir misiniz? Hoćete li doći kod nas?

VJEŽBA 12 a

Glagole u narednim rečenicama upotrijebiti u prezentu na -r. 1.Tuzu uzatii. mısın lütfen? .1................................................. 2.Telefona ben bakÇV.ı'^ 2................................................. 3.Güneş doğudan doğ.teRi&f ..... ..lo^ileisd^^r” -■ y .-S. '

ya ziiieu 'p zıytm '.'

. .s y a ğ m iı» ;.;ik » ş irlfp . ■■

..„„'tvc.ć,.,...........

VVaşat' Keıtıal ö$kâ . . t e : . :

• ,.,,....4:.....

' yata/,':-. »-■ ş-.. BSmivımn1&o!%....Ay^da va rth r,

■ '

•"'

,

'■■‘ ' f

'■,"'

'*

■'

•¥«»...■ . ..iv,.,

'• :. ur-f..: TM^iflaOf, sam^yş'... göSOÎm«^ M < « W K 1 » t« .l|» Ş ^ ' l|V,^ W IW Ii> )ll l l t'W lll>n » t » lll gitmiş git + miş + iz > gitmişiz git + miş + siniz > gitmişsiniz git + miş + ier > gitmişler

otišla / otišla / otišla / otišle / otišle / otišle /

otišao sam otišao sİ otišao je otišli smo otišli ste otišli su

Negira se tako što se na glagolsku osnovu doda nastavak za negaciju -m e / -ma: Glagolska osnova + nastavak za negaciju + nastavak za particip -miş + lični nastavci I tipa git + me + miş + im > gitmemişim git + me + miş + sin > gitmemişsin git + me + miş > gitmemiş git + me + miş + iz > gitmemişiz git + me + miş + siniz > gitmemişsiniz git + me + miş + İer > gitmemişler

nisam otišla/otišao nisi otišla / otišao nije otišla / otišao nismo otišle / otišli niste otišle / otišli nisu otišle / otišli

111

Upitni oblik glasi: Gitmiş miyim? Gitmiş misin? Gitmiş mi? Gitmiş miyiz? Gitmiş misiniz? Gitmişler mi?

Jesam li otišla / otišao? Jesi li otišla / otišao? Je li otišla /otišao? Jesmo li otišle / otišli? Jeste li otišle / otišli? Jesu li otišle / otišli?

Negativno-upitni oblik glasi: Gitmemiş miyim? Gitmemiş misin? Gitmemiş mi? Gitmemiş miyiz? Gitmemiş misiniz? Gitmemişler mi?

Nisam li otišla / otišao? Nisi li otišla / otišao? Nije li otišla / otišao? Nismo li otišle / otišli? Niste li otišle / otišli? Nisu li otišle / otišli?

Perfekt na -m iş označava svršenu radnju čije posljedice dosežu do momenta govora. Za razliku od perfekta na -d l, perfekt na -m iş koristi se kada govornik nije bio uključen u tok glagolske radnje, odnosno kad nije bio prisutan kao svjedok ^ radnje. Govornik upotrebom ovog perfekta signalizira da je za određenu radnju saznao od nekog drugog govornika, ili, da zaključuje da se desila na osnovu njenih rezultata. Stoga se prevodi našim perfektom uz koji se mogu dodati fraze čini se, reklo bi se, ili modalna riječ možda. Bu bina eskiden maviymiş. Ova je zgrada nekad bila plava. Babası gençliğinde sporcuymuş. Njegov je otac (kažu) u mladosti bio sportista.

112

VJEŽBA 15 a

U narednim rečenicama upotrijebiti perfekt na -miş: 1 Kazadan üç saat sonra 1-. hastanede gözlerimi açtım, bayıl... 2.Köşe yazarlarına göre 2., hükümetin ekonomi politikası çok iyi sonuçlara ulaş...? 3.Ellerine sağlık, 'Kadın budu' 3., ve pilav harika ol... 4.Merve yeni bir ceket al..., 4. bence ona mavi hiç yakış... 5.Biliyor musun? Anadolu'da 5. bundan binlerce yıl önce Hititler yaşa... 6.Antrenörüne göre İbrahim 6. basketbolda çok başarılı değil... 7.Aya Sofya eskiden kilise...,7. şimdi ise müzedir. S.Güya Selin lisede üstün 8. başarı ödülü kazan...

15.2. Kvazipostpozicije koje se koriste u jednom padežu Neke kvazipostpozicije koriste se u jednom padežu ili, što je mnogo rjeđe, u dva padeža. Kako označavaju apstraktne odnose, nalaze se u drugoj genitivnoj vezi. Kvazipostpozicije u ablativu -tarafından znači odstrane, naprimjer, 113

fakültemiz tarafından od strane našeg fakulteta - yüzünden znači zbog, naprimjer, senin yüzünden zbog tebe Kvazipostpozicije u dativu - yerine znači umjesto, naprimjer, Seima yerine umjesto Seime - hatırına znači za, radi, u sjećanje na senin hatırına radi tebe Kvazipostpozicije u lol yazalım yaz + a + siniz > yazasınız yaz + a + lar > yazalar ili yaz + sin + lar > yazsınlar

da pišemo da pišete da pišu

da piše

da pišu

Postoji i optativ za prošlost, koji se dobiva tako što se na glagolsku osnovu doda nastavak za optativ a potom perfekt na idi: yaz + a + ydim > yazaydım yaz + a + ydın > yazaydın yaz + a + ydı > yazaydı yaz + a + ydık > yazaydık yaz + a + ydınız > yazaydınız yaz + a + ydılar > yazaydılar/yazalardı

da sam napisao/napisala da si napisao/napisala da je napisao/napisala da smo napisali/napisale da ste napisali/napisaie da su napisali/napisaie

119

Negativni oblik dobiva se tako što se na glagolsku osnovu doda negacija -me/- ma a potom slijede nastavci za optativ i lični nastavci IV tipa. yaz + ma + ya + yim > yazmayayım yaz + ma + ya + sin > yazmayasın yaz + ma + ya > yazmaya yaz + ma + ya + lim > yazmayalım yaz + ma + ya + siniz > yazmayasınız yaz + ma + ya + iar > yazmayalar

da ne pišem da ne pišeš da ne piše da ne pišemo da ne pišete da ne pišu

Optativ označava želju da se određena radnja izvrši, a može označavati i poticaj na neku radnju. Naprimjer, Allah vere de savaş çıkmaya. Dao Bog da ne izbije rat. İnşallah ömür boyu mutlu yaşayasınız. Dao Bog da cijelog života živite sretno. Sorun olmazsa ben de sizinle geleyim. AI

treba da radiš/moraš raditi

>

treba da radi/mora raditi

>

treba da radimo/moramo raditi > treba da radite/morate raditi > treba da rade/moraju raditi

Postoji i necesitativ za prošlost (gereklik hikayesi), koji se dobije dodavanjem perfekta idi: çalış + mali + ydim > trebalo je da radim çalışmalıydım çalış + malı + ydın > trebalo je da radiš çalışmalıydın çalış + malı + ydı > trebalo je da radi çalışmalıydı 123

çalış + malı + ydık > trebalo je da radimo çalışmalıydık çalış + malı + ydmız > trebalo je da radite çalışmalıydınız çalış + malı + ydılar > trebalo je da rade çalışmalıydılar/çalışmalılardı

Negiranje se vrši dodavanjem nastavio za negaciju -me/-ma direlİGK^fı^i^.rnıbni;v' oteleT> ........ ..2 eşi lid Infıy .,, «v e ;'>lnjT.3 :r;:r;3İşt;d

X ^-Jk« ■Ctf‘' ■

' ^(>la^iît-'j

___ _____

-

çafiışnı^m!İq;^p£it

''Ap, ■ -F'