Visual Studio 2005 Cilt 2

Yazõlõm Profesyoneli 2 Software Professional 2 Yazan: Fulya SATAR – Engin ÖREN Editörler: Tamer ŞAHİNER – Tuncer KARAARSLAN Yayõna Hazõrlayan: Selçuk TÜZEL Grafik Uygulama: Zeynep ÇÖMLEKÇİ Kapak Tasarõmõ: Selim Şahin Baskõ: Lebib Yalkõn Şef Editör: Mehmet ÇÖMLEKÇİ

1. Baskõ: 2005

Copyright © 2005, Bilge Adam

Kitabõn yayõn haklarõ Bilge Adam Bilgi Teknolojileri Akademisi’ne aittir. Firmadan yazõlõ izin almadan kõsmen veya tamamen alõntõ yapõlamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltõlamaz ve yayõmlanamaz.

Önsöz

.NET yazõlõm teknolojisi ile yeni tanõşan ya da daha önceden .NET yazõlõm geliştirme araçlarõyla kõsa bir süre çalõşma imkanõ bulmuş okurlar için temel bir başvuru niteliğindeki bu yayõn ile windows ve web tabanlõ uygulamalar geliştirebileceksiniz. Veri tabanõ programlama ve web programlama konularõnda sizlerin çok iyi seviyelere gelmesine destek verecektir. Eğitimcilerinizi yakõndan takip etmenizi sağlayacak bu yayõn ile bol bol örnek kod inceleme fõrsatõna sahip olacaksõnõz. Yazõlõm profesyonelleri için hazõrlanan bu yayõnda emeği geçen tüm yazõlõm ekibindeki arkadaşlarõma teşekkür ederim. Yazarlõk katkõlarõndan dolayõ Fulya SATAR’a, bu yayõnõn hazõrlanmasõnda büyük emek ve fedakarlõklarõndan dolayõ özellikle Tamer ŞAHİNER’e ve yayõndaki büyük emeklerinden dolayõ Engin ÖREN’e teşekkür ederim. Ayrõca yayõnõn içeriğinin oluşmasõnda fikirlerini sürekli bizimle paylaşan yazõlõm ekibindeki eğitimcilerimize teşekkürler. Tuncer KARAARSLAN

İçindekiler Modül 1: Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak ...............................3 Konu 1: Visual Basic .NET ile Proje Oluşturmak .................................. 4 Proje Şablonu Seçmek ................................................................... 5 Proje Dosyalarõna Genel Bakõş.......................................................... 7 Assembly Nedir?........................................................................... 9 Projeye Referans Eklemek ............................................................ 10 İsim Alanõ (Namespace) Nedir? ....................................................... 12 Yeni İsim Alanõ Eklemek ............................................................... 13 Projeye İsim Alanõ Dahil Etmek....................................................... 15 Proje Özelliklerini Ayarlamak......................................................... 17 Konu 2 : Proje Bileşenlerini Tanõmak ................................................. 19 Solution Explorer Kullanmak.......................................................... 20 Object Browser Kullanmak............................................................ 21 Server Explorer Kullanmak............................................................ 22 Dinamik Yardõm Almak................................................................. 23 Görev Listesini Kullanmak............................................................. 24 Konu 3: Uygulamalarda Hata Ayõklama ............................................. 25 BreakPoint ............................................................................... 26 Debug Panelleri ......................................................................... 27 Command Panelini Kullanmak........................................................ 28 Konu 4: Uygulamanõn Derlenmesi...................................................... 29 Derleme Seçeneklerine Bakõş......................................................... 30 Modül Özeti .......................................................................................... 31 LAB 1: Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak.................................................. 32 Uygulama 1: Windows Uygulamasõ Oluşturmak ................................... 32 Çağrõ Merkezi Uygulamasõnõ Oluşturmak ....................................... 32 Uygulama 2: Object Browser Kullanmak ........................................... 33 System.Data Kütüphanesini Açmak ............................................. 33 Uygulama 3: Debug Aracõnõ Kullanma............................................... 33 Kodlarõn Yazõlmasõ .................................................................. 33 Hata Ayõklama....................................................................... 34

İçindekiler

V

Modül 2: Veri Merkezli Uygulamalar ve ADO.NET’e Giriş. 37 Konu 1: Veri Merkezli Uygulamalar .................................................... 38 Veri Depolama........................................................................... 39 Bağlantõlõ (Connected) Veri Ortamlarõ .............................................. 40 Bağlantõsõz (Disconnected) Veri Ortamlarõ ......................................... 41 Veri Erişim Yöntemleri ................................................................. 43 Konu 2: ADO.NET’e Giriş...................................................................... 46 ADO.NET Nedir? ......................................................................... 47 ADO.NET Nesne Modeli ................................................................ 48 ADO.NET Veri Sağlayõcõlarõ ............................................................ 49 Modül Özeti .......................................................................................... 53 Lab 2: Veri Merkezli Uygulamalar ve ADO.NET’e Giriş ...................... 54 Uygulama 1: Yeni bağlantõ oluşturmak.............................................. 54 Çağrõ Merkezi Uygulamasõ İçin Yeni Bağlantõ Oluşturmak.................... 54 Modül 3: Veri Kaynaklarõna Bağlanmak............................ 59 Konu 1: Veri Sağlayõcõ Seçmek............................................................ 60 Veri Sağlayõcõ Nedir?.................................................................... 61 Veri Sağlayõcõ Sõnõflarõ .................................................................. 62 Konu 2: Bağlantõ Oluşturmak.............................................................. 66 Bağlantõ Cümlesi (Connection String) Oluşturmak ................................ 67 Bağlantõ Cümlesini (Connection String) Kullanmak ............................... 69 Bağlantõ Cümlesi(Connection String) Örnekleri ................................... 71 Ms Access ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri........................................ 72 SQL Server ile ODBC Bağlantõ Cümleleri........................................ 73 SQL Server ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri....................................... 74 SQL Server ile SQL Server Bağlantõ Cümleleri ................................. 75 Konu 3: Bağlantõ Yönetimi .................................................................. 76 Bağlantõyõ Açmak ve Kapatmak....................................................... 77 Bağlantõ Durumlarõnõ Kontrol Etmek................................................. 80 Modül Özeti .......................................................................................... 82 Lab 1: Bağlantõ Oluşturmak ................................................................ 83 Kontrollerin Eklenmesi................................................................. 83 Kodlarõn Yazõlmasõ ...................................................................... 84

VI

İçindekiler

Modül 4: Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri ........91 Konu 1: Bağlantõlõ Veri Ortamlarõyla Çalõşmak................................... 92 Bağlantõlõ Uygulamalar İçin Veritabanõ Mimarisi................................... 93 Konu 2: Command ile Çalõşmak.......................................................... 95 Command Nedir?........................................................................ 96 Command Oluşturmak ................................................................. 99 Parametre Kullanmak................................................................. 101 Konu 3: Command ile Geriye Değer Döndürmek ............................ 105 Konu 4: Command ile Geriye Kayõt Döndürmek.............................. 107 DataReader Özellik ve Metotlarõ .................................................... 107 Konu 5: Command ile Kayõt Döndürmeyen Sorgular Çalõştõrmak ..................................................................... 113 Modül Özeti ........................................................................................ 117 Lab 1: Veritabanõ İşlemleri................................................................ 118 Veritabanõnõn Oluşturulmasõ ..................................................... 118 Kontrollerin Eklenmesi ........................................................... 119 Kodlarõn Yazõlmasõ ................................................................. 119 ExecuteNonQuery Metodu ....................................................... 120 ExecuteReader ve DataReader.................................................. 121 Form Kontrolleri İşlemleri........................................................ 122 Yordamlarõn Formda Kullanõlmasõ............................................... 123 Modül 5: Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri129 Konu 1: Disconnected Uygulamalar İçin Veritabanõ Mimarisi ........ 130 Konu 2: DataSet ve DataTable Oluşturmak ..................................... 132 DataSet Nesne Modeli................................................................. 133 Konu 3 : DataAdapter ile Kayõtlarõ Dataset’e Doldurmak................ 137 Konu4: DataSet Nesnesini Kontrollere Bağlamak........................... 139 DataSet İçindeki Veriyi Windows Kontrollerine Bağlamak ...................... 140 DataSet İçindeki Veriyi DataGrid’e Bağlamak .................................... 142 Konu : 5 DataTable Üzerindeki Veriyi Düzenlemek......................... 143 Windows Form ile Kayõt Üzerinde Hareket Sağlamak ........................... 146

İçindekiler

VII

Lab 1: Bağlantõsõz Veritabanõ İşlemleri ............................................148 Veritabanõnõn Oluşturulmasõ .....................................................148 Kontrollerin Eklenmesi ...........................................................149 Bağlantõ Cümlesinin Oluşturulmasõ .............................................150 Bağlantõnõn Oluşturulmasõ........................................................150 DataAdapter Nesnesinin Oluşturulmasõ........................................151 DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ..............................................151 DataSet İçindeki Verinin DataGrid Kontrolüne Bağlanmasõ.................151 DataSet İçindeki Verinin TextBox Kontrollerine Bağlanmasõ ...............152 Kodlarõn Yazõlmasõ .................................................................152 Konu 6: Veri Arama ve Sõralama .......................................................154 DataView Özellik ve Metotlarõ.......................................................157 Modül Özeti ........................................................................................159 Lab 2: Çoklu Tablolarla Çalõşmak......................................................160 Veritabanõnõn Projeye Eklenmesi ...............................................161 Kontrollerin Eklenmesi ...........................................................161 Bağlantõ Cümlesinin Oluşturulmasõ .............................................161 Bağlantõnõn Oluşturulmasõ........................................................162 DataAdapter Nesnesinin Oluşturulmasõ........................................162 DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ..............................................164 DataView Nesnesinin Oluşturulmasõ............................................164 DataSet İçindeki Verinin ComboBox Kontrolüne Bağlanmasõ...............165 Kodlarõn Yazõlmasõ .................................................................165 Modül 6: ASP.NET’e Giriş ............................................... 169 Konu 1: ASP.NET Nedir?....................................................................170 Konu 2: ASP Tarihçesi........................................................................171 Konu 3: ASP.NET Uygulama Mimarisi...............................................172 İstemci Katmanõ (Presentation Tier) ...........................................172 İş katmanõ (Business Logic Tier).................................................172 Veri Katmanõ (Data Tier) .........................................................172 Konu 4: ASP.NET Çalõşma Modeli......................................................173 Tür Yönetimi (Type Management) ..............................................174 JIT Derleme (JIT Compilation) ..................................................175 Hafõza Yönetimi (Memory Management) ......................................176 Exception Yöneticisi (Exception Manager) ....................................177

VIII

İçindekiler

Konu 5: ASP.NET’in .NET Çatõsõndaki Yeri........................................ 180 Konu 6: .NET Framework’ün ASP.NET’teki Avantajlarõ ................... 181 Konu 7: ASP.NET ile Uygulama Geliştirmek..................................... 182 IIS Nedir? ................................................................................ 183 IIS Kurulumu ve Yönetimi ............................................................ 184 IIS Kurulumu ........................................................................ 185 IIS Yönetimi......................................................................... 187 .NET Framework Kurulumu .......................................................... 190 Modül Özeti ........................................................................................ 191 Lab 1: Web Tabanlõ Uygulamalarõn Yayõnlanmasõ ........................... 192 IIS (Internet Information Services) Kurulmasõ ................................ 192 Uygulama Yayõnlamak ............................................................ 192 Modül 7: ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak197 Konu 1: Web Form Bileşenleri .......................................................... 198 Page Özelliği........................................................................ 200 Body Özelliği ....................................................................... 202 Form Özelliği ....................................................................... 203 Konu 2: Server (Sunucu) Kontroller................................................. 204 Konu 3: Kontrollerin Sõnõflandõrõlmasõ .............................................. 205 Standart Kontroller................................................................ 205 Doğrulama Kontrolleri ............................................................ 206 Zengin Kontroller.................................................................. 206 İlişkisel Liste Tabanlõ Kontroller................................................. 206 Konu 4: Standart Kontroller.............................................................. 207 Label................................................................................. 207 TextBox.............................................................................. 207 Button ............................................................................... 207 CheckBox ........................................................................... 208 RadioButton ........................................................................ 209 HyperLink........................................................................... 210 Image................................................................................ 210 ImageButton........................................................................ 210 LinkButton .......................................................................... 211 DropDownList ...................................................................... 212 ListBox............................................................................... 213

İçindekiler

IX

Panel.................................................................................214 Table.................................................................................214 Konu 5: Doğrulama(Validation) Kontrolleri.....................................216 RequiredFieldValidator ...........................................................217 CompareValidator .................................................................217 RangeValidator.....................................................................218 RegularExpressionValidator ......................................................219 CustomValidator ...................................................................220 ValidationSummary................................................................222 Konu 6: Zengin Kontroller .................................................................223 AdRotator ...........................................................................223 Calendar ............................................................................ 224 Konu 7: AutoPostBack Özelliği..........................................................226 Konu 8: ViewState .............................................................................228 Modül Özeti ........................................................................................229 Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek .........................................230 Veritabanõnõn Projeye Eklenmesi....................................................230 Web Formlarõn Eklenmesi ............................................................231 UyeKayit Formunun Eklenmesi..................................................231 UyeGiris Formunun Eklenmesi ..................................................236 Giris Formunun Eklenmesi .......................................................238 Kayit Formunun Eklenmesi ......................................................240 Satis Formunun Eklenmesi .......................................................242 Modül 8: ASP.NET ile Kod Geliştirmek ........................... 247 Konu 1: Kod Yazmak .........................................................................248 Inline Kod Yazmak .....................................................................249 Code-Behind Kod Yazmak ............................................................250 Konu 2: Client Side (İstemci Taraflõ) Olay Prosedürleri ..................252 Konu 3: Server Side (Sunucu Taraflõ) Olay Prosedürleri .................253 Olay Prosedürleri Oluşturmak .......................................................254 Olay Prosedürlerinde Kontrollerle Etkileşim ......................................255 Konu 4: Sayfa Yaşam Döngüsü.........................................................256 Response.Redirect.....................................................................257 Postback İşlemleri .....................................................................258

X

İçindekiler

Page.IsPostback.................................................................... 259 Modül Özeti ........................................................................................ 260 Lab 1: ASP.Net ile Kod Geliştirmek................................................... 261 Web Uygulamasõ Oluşturmak .................................................... 261 Web Form Eklenmesi ............................................................. 261 Kodlarõn Yazõlmasõ ................................................................. 262 Modül 9: Web Programlamaya Giriş............................... 267 Konu 1 : Web Programlamaya Giriş ................................................. 268 Konu 2: HTML..................................................................................... 269 HTML Yapõsõ ............................................................................. 269 Tag ................................................................................... 270 Attribute ............................................................................ 271 Value................................................................................. 272 HTML Belgesi Nasõl Oluşturulur?................................................. 273 En Sõk Kullanõlan Etiketler............................................................ 274 Başlõklar ............................................................................. 274 Paragraf ve Satõr Sonu ............................................................ 274 Sayfalara Bağlantõ Vermek....................................................... 275 Listeler .............................................................................. 275 Resim Görüntüleme............................................................... 276 Tablolar.............................................................................. 276 Konu 3: Script Nedir? ........................................................................ 278 JavaScript............................................................................... 279 Değişkenler ......................................................................... 281 Operatörler......................................................................... 282 Klavyeden Bilgi Almak ve Ekrana Çõktõ Vermek .............................. 284 Koşul ve Döngü Yapõlarõ........................................................... 284 Fonksiyonlar........................................................................ 286 JavaScript Nesneleri .............................................................. 286 Olaylar............................................................................... 288 VbScript ................................................................................. 291 Konu 4: CSS........................................................................................ 294 İç (Inline)............................................................................ 294 Gömülü (Embedded).............................................................. 294 Bağlantõlõ (Linked)................................................................. 295 Style Sheet’lerin Söz Dizimi ......................................................... 296 Seçiciler............................................................................. 298

İçindekiler

XI

Linkler ve CSS ......................................................................298 Sõnõf ve Gruplama......................................................................299 Modül Özeti ........................................................................................300 Lab 1: Web Programlamaya Giriş .....................................................301 Web Uygulamasõ Oluşturmak ....................................................301 Sanal Klavye Oluşturmak.........................................................301 Kodlarõn Yazõlmasõ .................................................................304 Popup Pencere Oluşturmak ......................................................306 Kodlarõn Yazõlmasõ .................................................................307 Modül 10: Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak ................... 311 Konu 1: Kullanõcõ Kontrolleri .............................................................312 Kullanõcõ Kontrolünün Avantajlarõ ...................................................312 Kullanõcõ Kontrolünü Projeye Eklemek .............................................313 Modül Özeti ........................................................................................317 Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek .........................................318 Kullanõcõ Kontrollerin Eklenmesi ................................................318 Ust Kontrolünün Eklenmesi ......................................................318 Alt Kontrolünün Eklenmesi.......................................................320 Yan Kontrolünün Eklenmesi......................................................321 DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ..............................................322 Bağlantõ Oluşturulmasõ ...........................................................322 Kategori Kontrolünün Eklenmesi................................................322 Modül 11: ADO.NET ile Veriye Erişim ............................. 327 Konu 1: Veri Bağlantõlõ Kontroller .....................................................328 CheckBoxList ve RadioButtonList Kullanõmõ.......................................329 Repeater, DataList ve DataGrid Kullanõmõ.........................................331 Repeater ............................................................................332 DataList ............................................................................. 335 DataGrid ............................................................................ 338 DataGrid Kontrolünde Kolon Oluşturmak......................................340 DataGrid Kontrolünde Sõralama ve Sayfalama................................349 PlaceHolder Kullanõmõ ................................................................351 Konu 2: Connected ve Disconnected Uygulamalar Geliştirmek .....353 Namespace .............................................................................355

XII

İçindekiler

Modül Özeti ........................................................................................ 356 Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek......................................... 357 Connect Veritabanõ İşlemleri .................................................... 357 UyeKayit Formu ile Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ...................... 357 UyeGiris Formu ile Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ....................... 358 KitapDetay Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ............................................................................ 360 Disconnect Veritabanõ İşlemleri................................................. 365 Default Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ....... 365 DataSet İçine DataTable Eklenmesi ............................................ 367 Kitap Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ......... 368 DataSet İçine DataTable Eklenmesi ............................................ 371 Modül 12: ASP.NET ile Durum Yönetimi ........................ 375 Durum Yönetimi ....................................................................... 376 Konu 1: Session ................................................................................. 378 Session Değişkenine İlk Değer Vermek ............................................. 380 Konu 2: Cookie................................................................................... 381 Cookie Türleri .......................................................................... 382 Konu 3: Application ........................................................................... 385 Application Değişkenine İlk Değer Vermek........................................ 386 Konu 4: Global.asax........................................................................... 388 Modül Özeti ........................................................................................ 390 Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek......................................... 391 Session Kullanmak ..................................................................... 391 UyeGiris Formu İçinde Session Kullanmak..................................... 391 KitapDetay Formu İçinde Session Kullanmak ................................. 393 Ust Kullanõcõ Kontrolü İçinde Session Kullanmak............................. 394

Modül 1: Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Bu modülde, Visual Studio .NET ortamõ ile tanõşacak ve bu ortam içinde kullanõlan temel proje bileşenleri hakkõnda genel bilgiler edineceksiniz. Ayrõca çalõşma zamanõ hatalarõnõ yakalamayõ ve uygulamayõ derlemeyi öğreneceksiniz. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! Proje oluşturabilecek, ! Projeye referans ekleyebilecek, ! Projeye isim alanõ ekleyebilecek, ! Proje özelliklerini değiştirebilecek, ! Dinamik yardõm alabilecek, ! Proje içine görevler ekleyebilecek ! Çalõşma zamanõ hatalarõnõ yakalayabilecek, ! Uygulamalarõ derleyebileceksiniz.

4

Modül 1:

Konu 1: Visual Basic .NET ile Proje Oluşturmak

Visual Studio ortamõ, Visual Basic .NET projelerini kolay bir şekilde oluşturma imkanõ sağlar. Projenin çalõşmasõ için gereken dosyalarõ otomatik olarak ekler. Projenin geliştirilme aşamasõnda yeni bileşenlerin eklenmesi, menü ve araç çubuklarõ ile kolay bir şekilde gerçekleştirilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

5

Proje Şablonu Seçmek

Visual Basic .NET ile Windows tabanlõ ve Web tabanlõ gibi çeşitli projeler geliştirilebilir. Bu projeler farklõ platformlarda çalõşacağõ veya farklõ amaçlara yönelik oluşturulacağõ için, başlangõç bileşenleri farklõlõk gösterir. Örneğin, Windows tabanlõ projeler için Windows formlarõnõn kullanõlmasõ ve bazõ referanslarõn eklenmesi gerekir. Visual Studio ortamõnõn sağladõğõ şablonlar, proje dosyalarõnõn başlangõç kodlarõnõ otomatik olarak yazõp gerekli referanslarõ ekleyerek geliştiriciye hõzlõ bir başlangõç sağlar. ! Windows Application: Windows tabanlõ uygulamalar geliştirmek için kullanõlõr. ! Class Library: Diğer projeler için class kütüphaneleri sağlayan DLL (Dynamic Link Library) oluşturmak için kullanõlõr. Bu bileşenler projelere Reference olarak eklenerek tekrar kullanõlõr. ! Windows Control Library: Kullanõcõ tanõmlõ Windows kontrolleri oluşturmak için kullanõlõr. Bu kontroller Windows uygulamalarõnda, birçok formda tekrar kullanõlmak üzere tasarlanõr. ! Smart Device Application: Mobil cihazlar üzerinde uygulama geliştirmek için kullanõlõr. ! ASP.NET Web Application: IIS (Internet Information Services) üzerinde çalõşacak Web uygulamalarõ geliştirmek için kullanõlõr. ! ASP.NET Web Service: Web uygulamalarõna XML Web Service sağlayan projeler geliştirmek için kullanõlõr. Oluşturulan bu projeler, diğer uygulamalara Web Reference olarak eklenir. ! Web Control Library: Web uygulamalarõnda, kullanõcõ tanõmlõ kontroller oluşturmak için kullanõlõr.

6

Modül 1:

! Console Application: Komut penceresinde uygulamalarõ geliştirmek için kullanõlõr.

çalõşacak

konsol

! Windows Service: Windows altõnda sürekli çalõşan uygulamalar için kullanõlõr. Bu uygulamalar, kullanõcõlarõn sisteme giriş yapmadõğõ durumlarda da çalõşmaya devam eder. ! Other Projects: Enterprise Applications (şirket uygulamalarõ), Deployment Projects (yükleme projeleri), Database Projects (veritabanõ projeleri) gibi değişik şablonlardõr. ! Empty Project: Herhangi bir şablon uygulanmadan açõlan Windows projelerdir. Başlangõç nesnesi ve referanslar eklenmez. ! Empty Web Project: Herhangi bir şablon uygulanmadan açõlan Web projelerdir. Bu proje IIS üzerinde tanõmlanõr ancak form ve referans nesneleri eklenmez. ! Blank Solution: Başlangõç olarak bir proje açõlmaz. Boş bir solution dosyasõ açõlõr. İstenen projeler, Add New Project komutu ile bu solution içine dahil edilir. Visual Studio ile yeni bir proje birkaç adõmda oluşturulabilir. 1. File menüsünden New alt menüsünü işaretleyin ve Project komutunu seçin. 2. New Project penceresinde Visual Basic Projects tipini ve çalõşmak istediğiniz şablonunu seçin. 3. Name özelliğinde projeye vereceğiniz ismi yazõn. 4. Location özelliği projenin dosyalarõnõn bulunacağõ yeri belirler. Browse düğmesini tõklayarak Windows dizinine ulaşõn ve projenin yerini seçin. 5. More düğmesi tõklandõğõnda, solution dosyasõ için yeni bir isim kullanõlmasõnõ ve ayrõ bir klasör açõlmasõnõ sağlayan panel görüntülenir. Solution için farklõ bir isim vermek için Create directory for Solution seçeneğini işaretleyin ve metin kutusuna solution için yeni bir isim yazõn. 6. OK düğmesi tõklandõğõnda proje açõlõr. Solution için ayrõ bir klasör seçilmemişse, proje dosyalarõ proje ismi ile oluşturulan klasör altõnda oluşturulur.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

7

Proje Dosyalarõna Genel Bakõş

Visual Basic .NET ile oluşturulan bir projenin çalõşmasõ için gereken bazõ dosyalar vardõr. Bu dosyalarõn birçoğu, projenin tipine göre farklõlõk gösterir. Yeni bir proje açõldõğõnda, projeye verilen isim ile bir klasör açõlõr ve proje dosyalarõ bu klasör altõna yerleştirilir. ! Solution Dosyalarõ (.sln, .suo). Visual Basic .NET projeleri bir solution dosyasõ (.sln) altõnda oluşturulur. Solution dosyasõ farklõ projeleri bir arada tutar ve birden fazla projeyi içinde barõndõrõr. Visual Studio ile proje oluşturulurken solution dosyasõ otomatik olarak eklenir. Solution User Option (.suo) dosyalarõ, kullanõcõnõn solution ile çalõşõrken yaptõğõ ayarlarõ tutar ve proje tekrar açõldõğõ zaman bu ayarlarõ getirir. ! Project Dosyalarõ (.vbproj, .vbproj.user). Bir projenin içinde bulunan bileşenlerin, eklenen referanslarõn tutulduğu proje dosyasõdõr. Visual Basic projeleri .vbproj uzantõlõ dosya ile oluşturulur. Bu dosya aynõ zamanda, bir solution içinde farklõ dilde ve tipteki projeleri ayõrt etmek için kullanõlõr. Projeye özgü ayarlar ise .vbproj.user dosyasõnda tutulur. ! Yerel Proje Dosyalarõ (.vb). Form, class, module gibi bileşenlerin tutulduğu dosyalardõr. .vb uzantõlõ bir dosya içinde birden çok class ve module tutulabilir. Ancak projedeki her form için ayrõ bir .vb dosyasõ oluşturulur. ! Web Projeleri Dosyalarõ (.aspx, .asmx, .asax). Web uygulamalarõnda oluşturulan dosyalar Web sunucusunda (ISS) tutulur. Bu dosyalar web formlarõ için .aspx, Web Service için .asmx, global sõnõfõ için .asax uzantõsõna sahiptir.

8

Modül 1:

Proje oluşturulduktan sonra yeni nesnelerin eklenmesi Project menüsü ile ya da Solution Explorer paneli kullanõlarak gerçekleştirilir. Project menüsünden yeni bir form, module, class, component ya da user control eklemek için ilgili menü komutu seçilebilir. Add New Item komutu ile farklõ tipte birçok dosya projeye dahil edilebilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

9

Assembly Nedir?

Visual Studio .NET ortamõnda geliştirilen uygulamalar derlendiğinde, .exe veya .dll uzantõlõ dosyalar oluşur. .NET’in otomatik olarak oluşturduğu bu dosyalara assembly denir. Assembly içinde dosyaya ait başlõk, açõklama ve telif hakkõ gibi kritik bilgiler tutulur. Visual Studio .NET içinde geliştirilen bir projeye, farklõ kişiler tarafõndan geliştirilmiş assembly’ler eklenebilir. Özellikle gelişmiş projelerde assembly’ler ayrõ programcõlar tarafõndan yazõlarak ortak bir proje altõnda toplanabilir.

10

Modül 1:

Projeye Referans Eklemek

Herhangi bir projenin içine bileşen kütüphanelerinin eklenmesi için kullanõlõr. Bu bileşen kütüphaneleri, .NET ve COM bileşenlerden oluşur. Projeye referans eklemek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin: 1. Solution Explorer penceresinden References menüsünü sağ tõklayõn. 2. Açõlan menüden Add Reference komutunu verin. 3. Açõlan pencere üzerinden .NET, COM, Projects sekmelerinden herhangi birini seçin. .NET, projeye NET bileşen kütüphanelerini eklemek için kullanõlõr. COM, projeye COM bileşen kütüphanelerini eklemek için kullanõlõr. Projects, proje ile aynõ solution içinde yer alan bileşen kütüphanelerini eklemek için kullanõlõr. 4. Eklenecek assembly nesnesini seçin ve Select düğmesini tõklayõn. Birden fazla assembly seçmek için aynõ işlemi tekrar edin. 5. Referans ekleme işlemini tamamlamak için OK düğmesini tõklayõn. Proje şablonlarõ içinde en çok kullanõlan referanslar şunlardõr:

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

11

! System: Programõn çalõşmasõ için gerekli en temel referanstõr. System.dll kütüphanesi içinde tutulur. ! System.Data: Veritabanõ bağlantõlarõnõn yapõlmasõ için gerekli referanstõr. System.Data.dll kütüphanesi içinde tutulur. ! System.Drawing, System.Windows.Forms: Windows form ve kontrollerini içeren referanstõr. System.Drawing.dll ve System. Windows.Forms.dll kütüphaneleri içinde tutulur. ! System.XML: XML teknolojisinin kullanõlmasõnõ sağlayan referanstõr. System.XML.dll kütüphanesi içinde tutulur.

12

Modül 1:

İsim Alanõ (Namespace) Nedir?

.NET içindeki tüm kütüphaneler, .NET Framework ismi verilen ortak çatõ altõnda toplanõr. Bu çatõ altõndaki tüm kütüphaneler amaçlarõna göre namespace denilen isim alanõ altõnda gruplandõrõlõr. Bu isim alanõ içinde sõnõflar, arayüzler ve modüller bulunur. .NET içinde veritabanõ uygulamalarõ geliştirmek için System.Data.dll kütüphanesine ihtiyaç duyulur. Bu kütüphane Visual Studio .NET içindeki tüm proje şablonlarõnda otomatik olarak yer alõr. System.Data.dll kütüphanesi içinde şu isim alanlarõ bulunur: ! System.Data ! System.Data.Common ! System.Data.SqlClient ! System.Data.OleDb ! System.Data.SqlTypes ! System.Xml

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

13

Yeni İsim Alanõ Eklemek

Yeni isim alanõ oluşturmak için Namespace anahtar kelimesi kullanõlõr. Namespace Isimalani_ismi ... End Namespace

Örnekte NSBilgeAdam isminde bir isim alanõ tanõmlanmõştõr. Bu isim alanõ içine Egitim isminde bir sõnõf eklenmiştir. Namespace NSBilgeAdam ' BilgeAdam isim alanõnda kullanõlacak ' Sõnõf, Modul ve Arayüzler tanõmlanõr Class Egitim '... End Class Class Ogrenci '... End Class ' vs... End Namespace

14

Modül 1:

NSBilgeAdam isim alanõ içindeki Ogrenci sõnõfõnõ kullanmak için, sõnõf ismi, isim alanõ ile birlikte belirtilmelidir. Dim yeniOgrenci As New bilgeadam.NSbilgeadam.Ogrenci()

Proje ile aynõ isimdeki bir isim alanõ .NET derleyicisi tarafõndan yeni oluşturulan tüm projelere eklenir. Bu genel isim alanõna kök isim alanõ (root namespace) denir. Dolayõsõyla yeni oluşturulan isim alanlarõ, kök isim alanõ ile birlikte belirtilmelidir.

Herhangi bir isim alanõ içinde birden fazla isim alanõ tanõmlanabilir. Örnekte NSBilgeAdam isim alanõ içinde Idari, Egitim ve Ogrenci adõnda üç ayrõ isim alanõ eklenmiştir. Namespace NSBilgeAdam ' BilgeAdam isim alanõnda kullanõlacak ' Class, Module ve Interface’ler tanõmlanõr Namespace Idari Class Personel End Class End Namespace

Namespace Egitim Class Grup End Class End Namespace Namespace Ogrenci Class Bilgi End Class End Namespace 'vs... End Namespace

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

15

Projeye İsim Alanõ Dahil Etmek

Bir isim alanõ içinde yer alan sõnõflarõ tanõmlamak için, sõnõfõn bulunduğu kütüphanenin yolunu eksiksiz olarak belirtmek gerekir. Ancak bu şekilde kullanõmlar, kodun okunmasõnõ oldukça zorlaştõrõr. Örnekte sõnõflar bu yöntemle tanõmlanmõştõr. Dim kisi1 As New bilgeadam.NSbilgeadam.Idari.Personel Dim OgrenciBilgi As New bilgeadam.NSbilgeadam.Ogrenci.Bilgi

Her sõnõf için kütüphane yolunun tekrarõnõ ortadan kaldõrmak için, Imports anahtar sözcüğü kullanõlõr. Imports sözcüğü ile eklenen isim alanlarõnõn nesnelerine, proje içinden doğrudan erişilebilir. Örnekte NSBilgeAdam isim alanõnõn projeye dahil edilmesi gösterilmektedir: Imports bilgeadam.NSbilgeadam NSBilgeAdam isim alanõnda bulunan bir sõnõfõ kullanmak için sadece ismini yazmak yeterli olur: Dim ogrenciBilgi As New Ogrenci.Bilgi

İç içe isim alanlarõnõn kullanõmõnda, içteki isim alanõna kolayca erişmek için kõsaltmalar kullanõlabilir. Örnekte, NSBilgeAdam isim alanõ içindeki Ogrenci isim alanõna erişim gösterilmektedir: Imports ogr = bilgeadam.NSBilgeadam.Ogrenci Public Class Form1

16

Modül 1:

Inherits System.Windows.Forms.Form '

...

Dim OgrBilgi As New ogr.Bilgi End Class

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

17

Proje Özelliklerini Ayarlamak

Projenin genel davranõşlarõnõ ve konfigürasyon özelliklerini değiştirmek için Property Page penceresi kullanõlõr. Proje özelliklerini değiştirmek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin: 1. Proje ismini sağ tõklayõn. 2. Açõlan menüden Properties komutunu verin. 3. Açõlan Property Page penceresi üzerinde Common Properties (Genel Özellikler) ve Configuration Properties (Konfigürasyon Özellikleri) sekmelerinden herhangi birini seçin. 4. Genel Özellikler, projenin genel davranõşlarõnõ değiştirmek için kullanõlõr. 5. Konfigürasyon Özellikleri, hata ayõklama ve derleme seçeneklerinin değiştirilmesi için kullanõlõr. 6. Proje özelliğini değiştirdikten sonra OK düğmesini tõklayõn. En çok kullanõlan proje özellikleri şunlardõr:

18

Modül 1:

! Assembly Name: Derlenen uygulamanõn .exe veya .dll uzantõlõ çõktõ dosyasõnõn adõnõ belirler. ! Root Namespace: Kök isim alanõnõ belirler. Varsayõlan durumda projenin ismi gelir. ! Project Output Type: Derlenen uygulamanõn hangi tipte assembly oluşturacağõnõ belirler. Bu tipler Windows, konsol uygulamalarõ ya da sõnõf kütüphaneleri (.dll) olabilir. ! Startup Object: Uygulamanõn hangi formdan veya modülden çalõşmaya başlayacağõnõ belirtilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

19

Konu 2 : Proje Bileşenlerini Tanõmak

20

Modül 1:

Solution Explorer Kullanmak

Solution Explorer paneli, bir solution içindeki tüm dosyalarõ görüntüler. Solution içinde birden fazla proje bulunabildiği için, bu projeler sõralõ bir şekilde listelenir. Koyu renkle gösterilen proje, solution içinde ilk çalõştõrõlacak projedir. Bu panel ile solution içine proje ekleme ve silme, projelere yeni nesne ekleme ve silme işlemleri gerçekleştirilir. Panelin üst tarafõnda buluna araç çubuğu, dosyalar üzerinde bazõ işlemlerin gerçekleştirilmesi için kõsayollar sunar. Örneğin araç çubuğundan Show All Files komutu seçildiği zaman, projelerin bulunduğu klasördeki tüm dosyalar gösterilir. Solution Explorer panelinde beyaz renkle gösterilen nesneler projeye dahil edilmemiştir. Örneğin, proje klasöründe bulunan bir resim dosyasõnõ projeye dahil etmek için, resmi sağ tõklayõp Include In Project komutu verilmelidir. Solution Explorer panelini görüntülemek için View menüsünden Solution Explorer komutunu verin.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

21

Object Browser Kullanmak

Object Browser, Visual Studio .NET içindeki kütüphane ve isim alanlarõnõ tüm alt öğeleriyle ile beraber hiyerarşik şekilde listeler. Object Browser’õ görüntülemek için, View Penceresinden Object Browser komutunu verin. Object Browser pencerenin sol üst köşesinde Browse alanõ Selected Components seçeneği ile birlikte varsayõlan olarak görünür. Bu seçenek ile projeye dahil edilen referanslar ve bu referanslarla ilişkili isim alanlarõ hiyerarşik bir şekilde listelenir. Objects paneli içinden seçilen herhangi bir isim alanõ genişletilirse, içindeki tüm öğeler hiyerarşik şekilde listelenir. Bu öğelerin herhangi biri seçildiğinde, o öğeye ait tüm alt öğeler Members penceresinde listelenir. Objects penceresinin sağ alt köşesinde ise, seçilen öğenin tanõmõnõ ve hangi isim alanõnõn altõnda olduğu gösterilir.

22

Modül 1:

Server Explorer Kullanmak

Server Explorer, Visual Studio .NET ortamõ içinde veri sağlayõcõlarla çalõşmayõ kolaylaştõrmak için tasarlanmõş bir araçtõr. Ayrõca Server Explorer sunucu makine bileşenlerinin yönetimi ve kullanõmõnõ sağlar. Server Explorer, Data Connections ve Servers olmak üzere iki sekmeden oluşur. Veri sağlayõcõlarõ ile çalõşmak için Data Connections seçeneği kullanõlõr. Yeni bir veri sağlayõcõ oluşturmak için belirtilen adõmlarõ takip edin. 1. Server Explorer üzerinden Data Connections seçeneğini işaretleyin. 2. Data Connections seçeneğini sağ tõklayõn. Açõlan menüden Add Connection komutunu verin. 3. Açõlan Data Link Properties penceresinden bağlantõ oluşturulur. Servers sekmesinin altõndaki SQL Servers menüsünü kullanarak veritabanõ işlemleri yerine getirilebilir ve veritabanõ nesneleri sürükle bõrak metodu ile form üzerine sürüklenebilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

23

Dinamik Yardõm Almak

Visual Studio .NET, içinde çok fazla konuyu barõndõrdõğõ için tümüne hakim olmak neredeyse imkansõzdõr. Bu nedenle yazõlõm geliştiricilerin işini kolaylaştõrmak için, Visual Studio .NET içinde dinamik yardõm kütüphanesi oluşturulmuştur. Dinamik yardõm, uygulama geliştirirken yazõlan koda göre tüm yardõm konularõnõ listeler. Dinamik yardõmõ aktif hale getirmek için, Help menüsünden Dynamic Help komutunu verin.

24

Modül 1:

Görev Listesini Kullanmak

Görev Listesi, aktif proje içine görev eklemek için kullanõlõr. Bu görevler uygulama gelişiminin takip edilmesini sağlar. Görev Listesi içine eklenen tüm görevler önem sõrasõna göre sõralanabilir. Görev Listesi aracõnõ proje ortamõnda aktif hale getirmek için View menüsünün Other Windows alt menüsünden Task List komutunu seçin. Görev Listesi aracõ üzerinde Click here to add a new task alanõ tõklanarak yeni görev eklenebilir. Biten görevin önündeki onay kutusu tõklanarak görev sonlandõrõlabilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

25

Konu 3: Uygulamalarda Hata Ayõklama

Uygulamalarõn geliştirmesi sõrasõnda birçok hata ile karşõlaşõlõr. Bu hatalarõn çoğu çalõşma zamanõnda ortaya çõktõğõ için, kodun yazõlmasõ sõrasõnda hatanõn kaynağõnõn anlaşõlmasõ zordur. Hata üreten kod satõrlarõnõ ve hatalarõn nedenini anlamak için Visual Studio Debug (hata ayõklama) aracõ kullanõlõr. Visual Studio Debug aracõ; ! Kodlar arasõna BreakPoint konarak, çalõşmanõn istenen satõrda durmasõnõ, ! Kodlar arasõnda ilerlerken Debug panelleri ile değişkenlerin değerlerinin gözlenmesini, ! Command paneli ile çalõşma anõnda komut çalõştõrõlmasõnõ, değişkenlerin değerlerinin değiştirilmesini sağlar.

26

Modül 1:

BreakPoint

BreakPoint kullanõmõ, uygulamanõn çalõşmasõnõn istenen kod satõrõnda durdurulmasõnõ sağlar. Çalõşma, bir şartõn gerçekleştiği durumda da durdurulabilir. Örneğin bir değişkenin, belli bir değeri aldõğõ kod satõrõnda uygulamanõn durmasõ istenebilir. İstenen bir kod satõrõna BreakPoint koymak için, kod sayfasõnõn sol tarafõnda bulunan panel tõklanõr ya da F9 tuşuna basõlõr. Belirtilen bir şart gerçekleştikten sonra çalõşmanõn durmasõ isteniyorsa, BreakPoint sağ tõklanõp BreakPoint Properties komutu verilmelidir. Çõkan pencerede Condition düğmesi tõklanarak BreakPoint Condition penceresi açõlõr. Bu pencerede bir değişkenin istenen bir değeri aldõktan sonra çalõşmanõn durmasõ belirtilir (Resim 1.1).

RESİM 1.1.

Çalõşmanõn, şartõn belli bir sayõ kadar sağlandõğõ zaman durdurulmasõ için, BreakPoint Properties penceresinde Hit Count düğmesi tõklanõr. BreakPoint Hit Count penceresinde, şartõn gerçekleşme sayõsõ girilir. Örnekte, BreakPoint’e beş defa veya daha fazla ulaşõldõğõ zaman durulmasõ belirtilir (Resim 1.5).

RESİM 1.2.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

27

Debug Panelleri

Çalõşma durdurulduktan sonra, değişkenlerin o andaki durumlarõ Debug panelleri ile gözlemlenir. Bu paneller ancak ata ayõklama sõrasõnda kullanõlabilir. Debug panelleri, Debug menüsü altõnda Windows menüsünden seçilebilir. ! Autos: Çalõşmakta olan satõrla, bir önceki ve bir sonraki arasõnda kalan değişkenleri listeler. ! Locals: Çalõşõlan kapsam içindeki tüm değişkenleri listeler. Bu kapsam bir modül, yordam veya döngü olabilir. ! Watch: Değeri incelenmek istenen değişken veya özellikler, bu panele yazõlarak eklenir. Çalõşma durdurulduktan sonra kodlar arasõnda ilerlemek gerekir. Kodlar arasõnda ilerlemenin, yordamlarõn içine girilmesi, üzerinden atlanmasõ gibi birçok yol vardõr. 1. Step Into: Çalõştõrõlan kod eğer bir yordam veya fonksiyon ise bu yordam veya fonksiyonun içine girilir ve hata ayõklamaya devam edilir. 2. Step Over: Bir yordam veya fonksiyon içine girilmeden ilerlenir. 3. Step Out: Bir yordam veya fonksiyon içinde ilerleniyorsa, buradan çõkõlarak yordam veya fonksiyonun çağõrõldõğõ yere dönülür. 4. Continue: Bir sonraki BreakPoint satõrõna gidilir. Eğer başka bir BreakPoint konmamõşsa, uygulama normal çalõşmasõna devam eder.

28

Modül 1:

Command Panelini Kullanmak

Command paneli iki farklõ modda kullanõlõr. ! Immediate: Bu modda, değişken değerleri değiştirebilir, .NET Framework sõnõflarõndaki metotlar veya kullanõcõ tanõmlõ metotlar çalõştõrõlabilir. Immediate moduna geçmek için immed komutu kullanõlõr. Immediate modunda bir değişkenin değeri ? ile öğrenilebilir ve yeni değer atanabilir. ?sayi 40 sayi = 50 ?sayi 50

! Command: Bu modda, Visual Studio ortamõnda tanõmlõ veya kullanõcõ tanõmlõ makrolarõ, menü öğeleri kullanõlabilir. Command moduna geçmek için >cmd komutu kullanõlmalõdõr. >cmd >Debug.StepOver >Help.About

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Konu 4: Uygulamanõn Derlenmesi

29

30

Modül 1:

Derleme Seçeneklerine Bakõş

Visual Basic .NET ile geliştirilen uygulamalar çalõştõrõlmadan önce derleme işleminden geçer. Derleme işlemi ile kodun Visual Basic söz dizimine uygun yazõlõp yazõlmadõğõ kontrol edilir ve kod çalõştõrõlmak üzere makine diline çevrilir. Uygulamalarõn derlenmesi Build menüsünden yapõlõr. ! Build Solution: Solution içindeki, son derleme işleminden sonra değişen projelerin derlenmesini sağlar. ! Rebuild Solution: Solution içindeki tüm projelerin tekrar derlenmesini sağlar. ! Build “Proje İsmi”: Belirtilen projenin, son derleme işleminden sonra değişen bileşenlerinin derlenmesini sağlar. ! Rebuild “Proje İsmi”: Belirtilen projenin tüm bileşenlerinin tekrar derlenmesini sağlar. Uygulama derlendikten sonra bulunan hatalar Task List panelinde görüntülenir. Task List panelinde görüntülenen hatalar çift tõklanarak, hatanõn yapõldõğõ satõra ulaşõlõr.

RESİM 1.3. Visual Basic .NET ile uygulama geliştirirken yapõlan söz dizimi hatalarõ hemen Task List paneline yansõr. Buna Background Compiling denir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Modül Özeti

1. Assembly nedir?

2. İsim Alanõ nedir?

3. Object Browser niçin kullanõlõr?

4. Server Explorer ne işe yarar?

5. Çalõşma zamanõ hatalarõnõ yakalamak için neler yapõlõr?

6. Proje nasõl derlenir?

31

32

Modül 1:

LAB 1: Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Uygulama 1: Windows Uygulamasõ Oluşturmak Bu uygulamada Windows Application kullanarak Çağrõ Merkezi (Call Center) isminde bir uygulamasõ oluşturacağõz.

Çağrõ Merkezi Uygulamasõnõ Oluşturmak 1. Visual Studio .NET’i kullanarak Çağrõ Merkezi isminde uygulama oluşturmak. ! File menüsündeki New alt menüsünü işaretleyin ve Project komutunu tõklayõn. ! New Project iletişim kutusunda Windows Application şablonunu seçin. ! Name metin kutusuna CagriMerkezi yazõn. ! Location metin kutusuna C:\Proje yazõn ve OK düğmesini tõklayõn. 2. Uygulamanõn Assembly Name özelliğini Cagri olarak değiştirmek. ! Proje ismini sağ tõklayõn. ! Açõlan menüden Properties komutunu verin. ! Açõlan penceredeki Common Properties (Genel Özellikler) klasörünü seçin. ! Common Properties klasörü altõndaki General sekmesinde Assembly Name metin kutusuna Cagri yazõn ve OK düğmesini tõklayõn.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

33

Uygulama 2: Object Browser Kullanmak Bu uygulamada Object Browser’õ kullanarak System.Data kütüphanesini inceleyeceğiz.

System.Data Kütüphanesini Açmak 1. View menüsü içinden Object Browser alt menüsünü seçin. 2. Object paneli içindeki System.Data kütüphanesini genişletin. 3. System.Data kütüphanesi içindeki System.Data.OleDb isim alanõnõ genişletin. 4. System.Data.OleDb isim alanõnõ içindeki OleDbConnection, OleDbCommand, OleDbDataReader, OleDbDataAdapter sõnõflarõnõ inceleyin.

Uygulama 3: Debug Aracõnõ Kullanma Bu uygulamada çağrõ merkezi veritabanõna bağlantõ açan kodlar Debug kullanarak incelenir.

Kodlarõn Yazõlmasõ 1. Form1 nesnesinin kod sayfasõna geçin ve OleDbConnection oluşturan bir fonksiyon yazõn. Private Function ConnectionOlustur(ByVal connectionString As String) As OleDb.OleDbConnection Return New OleDb.OleDbConnection(connectionString) End Function

2. Formu çift tõklayarak Load olayõna gelin. Load olayõnda, veritabanõna bağlantõ açan kodlarõ yazõn. Bu veritabanõ C:\Proje\CagriMerkezi klasörü altõnda bulunacaktõr. Dim con As OleDb.OleDbConnection ' Connection oluşturan fonksiyon çağrõlõr con = ConnectionOlustur( _ "data source= 'C:\Proje\CagriMerkezi\CagriMerkezi.mdb'; Provider = Microsoft.Jet.OleDB.4.0") con.Open() ' Veritabanõ işlemleri ilerleyen modüllerde ' anlatõlacaktõr. Bu kõsmõ boş bõrakõn. con.Close()

34

Modül 1:

Hata Ayõklama 1. Formun Load olayõna bir BreakPoint yerleştirin. 2. Projeyi F5 tuşuna basarak çalõştõrõn. Başlangõç formu yüklendiği zaman Load olayõ çalõşacağõ için, çalõşma belirtilen noktada durur. 3. Debug menüsünden Step Into komutunu seçerek ya da F11 tuşuna basarak kod içinde ilerleyin. ConnectionOlustur isimli metodun içine girildiği görülür. 4. ConnectionOlustur metodundan çõkõldõktan sonra, Locals panelini açõn ve con isimli değişkeni inceleyin. 5. Command panelini açõn ve immed komutunu yazarak, Immediate moduna geçin. 6. Command paneline msgbox(con.State) nesnesinin State özelliğini öğrenin.

yazarak

Connection

7. Debug menüsünden Continue komutunu vererek ya da F5 tuşuna basarak çalõşmanõn ilerlemesini sağlayõn. 8. Formu kapatarak uygulamayõ sonlandõrõn. 9. con.Open() kodunun bulunduğu satõra BreakPoint koyun ve sağ tõklayarak BreakPoint Properties komutunu verin. 10. Condition düğmesini tõkayõn ve metin kutusuna con.State = 1 yazõn. con nesnesinin State özelliği 1 (bağlantõ açõk) olduğu zaman çalõşmanõn durmasõ ayarlanõr. 11. OK düğmesini tõklayõn ve projeyi çalõştõrõn. Çalõşmanõn belirtilen noktada durmadõğõ gözükür. Bunun nedeni, BreakPoint içinde verilen şartõn sağlanmamasõdõr. 12. Formu kapatarak uygulamayõ sonlandõrõn ve Visual Studio ortamõndan çõkõn.

Modül 2: Veri Merkezli Uygulamalar ve ADO.NET’e Giriş

Bu modülde verilerin hangi ortamlarda depolandõğõnõ öğreneceksiniz. Ayrõca depolanan veriye erişmek için kullanõlan yöntemleri öğrenecek ve ADO.NET teknolojisi hakkõnda bilgi sahibi olacaksõnõz. Bu modülün sonunda; ! Veri depolama yöntemlerini öğrenecek, ! Bağlantõlõ ve bağlantõsõz veri ortamlarõnõ öğrenecek, ! Veri erişim yöntemlerini öğrenecek, ! ADO.NET nesne modelini öğrenecek, ! ADO.NET nesne modelinde veri sağlayõcõlarõnõ seçebileceksiniz.

38

Modül 2:

Konu 1: Veri Merkezli Uygulamalar

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

39

Veri Depolama

Günümüzde verileri saklamak için çeşitli teknikler kullanõlõr. Örneğin bir emlakçõ emlak alõm-satõm bilgilerini dosya kağõtlarõ üzerinde depolayabilir. Bu yöntem veri arama ve listeleme işlemlerinin karmaşõk hale gelmesine ve arama süresinin uzamasõna sebep olur. Hatta daha büyük organizasyonlarda işlemlerin yavaşlamasõna ve durmasõna sebep olabilir. Artan ihtiyaçlar doğrultusunda veri depolamak ve depolanan veriye erişmek için çeşitli veri depolama yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemler şunlardõr: ! Yapõsal Olmayan: Bu yöntem ile depolanan veriler için belirli bir sõnõflandõrma ve sõralama yoktur. Veriler düz bir şekilde kaydedilir. Örneğin basit not dosyalarõ. ! Yapõsal: Bu yöntem ile depolanan veriler çeşitli gruplara ayrõlarak saklanõr, fakat bu gruplar arasõnda bir alt-üst ayrõmõ yapõlmaz. Örneğin virgülle ayrõlmõş dosyalar (csv), Excel belgeleri. ! Hiyerarşik: Hiyerarşik depolama yöntemini ağaç yapõsõna benzetebiliriz. Bu yöntemde veriler çeşitli kategorilere bölünerek depolanõr. Her bir kategorinin içinde alt kategorilerde olabilir. Örneğin XML (eXtensible Markup Language) dosyalarõ. ! İlişkisel Veritabanõ: İlişkisel veritabanlarõnda veriler tablolar üzerinde depolanõr. Tablo içindeki her satõr kaydõ, her sütun ise veriyi ifade eder. Örneğin SQL Server, Oracle, Access. ! Nesne Yönelimli Veritabanõ: En gelişmiş veri depolama yöntemidir. Bu yöntemde veriler; ihtiyaca göre gruplandõrõlarak nesneler içinde saklanõr. Örneğin Versant, AOL. ADO.NET bu depolama tekniklerinin tümünü destekler.

40

Modül 2:

Bağlantõlõ (Connected) Veri Ortamlarõ

Bağlantõlõ veri ortamlarõ, uygulamalarõn veri kaynağõna sürekli bağlõ kaldõğõ ortamlardõr. Bu ortamlarda veri alma ve değiştirme işlemleri uygulama ile veri kaynağõ arasõnda bağlantõ kurulduktan sonra gerçekleştirilir. Bağlantõlõ veri ortamlarõnda, veri işlemleri gerçekleştiği sürece bağlantõ açõk kalõr. İlk bilgisayar üretiminden bugüne en çok tercih edilen yöntem bağlantõlõ veri ortamlarõ olmuştur. Bağlantõlõ ortamlar veriye erişmek için birçok avantaj sağlar. Avantajlarõ ! En güvenli veri ortamõdõr. ! Veri kaynağõna yapõlan eş zamanlõ erişimlerde, veri kaynağõnõn kontrolünü kolaylaştõrõr. Dezavantajlarõ ! Uygulama ile veri kaynağõ arasõnda gerçekleşen bağlantõyõ koruyabilmek için sabit bir ağ bağlantõsõnõn olmasõ gerekir. ! Uygulama ile veri kaynağõ arasõndaki bağlantõ ağ üzerinden gerçekleştiği için, ağ trafiğinin yoğunluğunu artõrõr. Örneğin araba üreten bir fabrikada yapõlan üretim bilgilerinin diğer birimlere ulaştõrõlmasõ ve bu kayõtlarõn depolanmasõ için eşzamanlõ bir bağlantõ kurulmasõ gereklidir. Ya da bir emlak firmasõnda emlakçõnõn, mülk ve menkul bilgilerini güncel tutabilmesi için sabit bir bağlantõ kurmasõ gereklidir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

41

Bağlantõsõz (Disconnected) Veri Ortamlarõ

Bağlantõsõz veri ortamõ, uygulamanõn veri kaynağõna sürekli bağlõ kalmadõğõ veri ortamõdõr. Uygulama ile veri kaynağõ arasõndaki bağlantõ, veri alõşverişi yapõlõrken açõlõr ve işlem bittikten sonra kapatõlõr. Bu veri ortamlarõ çevrimdõşõ çalõşmak için kullanõlõr. Teknolojinin ilerlemesi ve veri depolayan araçlarõn taşõnabilirliğinin sağlanmasõ ile tüm dünyada çevrimdõşõ ortamlara duyulan ihtiyaç artmõştõr. Laptop, Notebook ve Pocket PC gibi araçlarõn yaygõnlaşmasõ ile günümüzde uygulamanõn veri kaynağõna bağlõ olmadõğõ durumlarda bile veri girişi yapõlabilir. Uygulamada sadece çevrimiçi veya çevrimdõşõ ortamlardan birini seçmek yeterli olmayabilir. Gelişmiş uygulamalarda her iki ortamõn avantajlarõnõ birleştiren bir çözüm tercih edilebilir. Avantajlarõ ! Laptop, Notebook ve Pocket PC gibi araçlarla girilen veriler, istenilen zamanda veri ortamlarõna aktarõlabilir. ! Çevrimdõşõ ortamlar sayesinde, verilerin depolandõğõ uygulama üzerindeki yük hafifletilir. Bu durum performans artõşõnõ sağlar. Dezavantajlarõ ! Bağlantõsõz veri ortamlarõnda, verilerin güncel kalmasõna dikkat edilmelidir. Bu ortamlarda veri güncelleme işlemleri farklõ zamanlarda gerçekleştirilebilir. Veri üzerinde yapõlan bu değişimlerin diğer kullanõcõlara gösterilebilmesi için çeşitli çözümler geliştirilmelidir.

42

Modül 2:

! Bağlantõsõz veri ortamlarõ içinde farklõ kullanõcõlar eşzamanlõ güncelleme işlemleri gerçekleştirebilir. Bu durumda oluşacak veri çakõşmalarõnõn engellenmesi gerekir. Örneğin bir toptancõ firmasõnda, firma çalõşanlarõ farklõ konumdaki bayilerinin tüm siparişlerini bir el bilgisayarõna kaydedebilir. Bu veriler el bilgisayarõnda geçici bir süre için depolanõr. Bu süre çalõşanlarõn sahada kaldõğõ süredir. Süre sonunda veriler sunucu bilgisayara aktarõlõr.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

43

Veri Erişim Yöntemleri

İlk bilgisayardan bugüne veriye erişmek için pek çok yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin bazõlarõnda amaç yerleşim, bazõlarõnda ise paylaşõm olmuştur. Amacõn veriyi saklamak olduğu durumlarda paylaşõm konusunda çözüm aranmõş, amacõn veriyi birçok kullanõcõ arasõnda paylaştõrmak olduğu durumda ise ana verinin nerede saklanacağõ konusunda çözüm yollarõ aranmõştõr. Kullanõcõ sayõsõnõn ve verinin boyutunun artmasõyla, veri erişimi için bilinen modeller de oldukça gelişmiştir. Birebir veri paylaşõmõ yerine, Internet üzerinden çoklu kullanõcõ desteğine açõk veri erişim modelleri geliştirilmiştir. Günümüzde gelinen son nokta ise, her an her yerden veriye kolayca erişmemizi sağlayan XML Web Servis modelidir. Veri merkezli uygulamalar geliştirmek için veri erişim modelleri kullanõlõr. Bir veri erişim modelindeki her mantõksal birime katman (tier) denir. Veri merkezli bir uygulamada katman sayõsõ makine sayõsõna bağlõ değildir. Katman sayõsõnõ veri erişim modelindeki düzeyler belirler.

44

Modül 2:

! İstemci Katmanõ (Client Tier): Sunum ya da kullanõcõ servis katmanõ olarak da bilinir. Bu katman kullanõcõ arayüzünü içerir. ! İş Katmanõ (Business Tier): Bu katman, uygulamanõn veri kaynağõ ile etkileşen bölümüdür. ! Veri Katmanõ (Data Tier): Veriyi içeren katmandõr. ! Birlikte Çalõşabilirlik Katmanõ (Interoperability Tier): Platform ve dilden bağõmsõz, her tür veriye etkileşim sağlayan katmandõr. Bu katmana herhangi bir işletim sistemi üzerinde bulundurulabilen XML Web Servislerini örnek verebiliriz.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

45

Uygulamalar katmanlara bölünerek ölçeklenebilirlikleri artõrõlõr. Katman sayõsõ arttõkça, veri erişim modelinin ölçeklendirebilirliği ve karmaşõklõğõ da artar.

46

Konu 2: ADO.NET’e Giriş

Modül 2:

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

47

ADO.NET Nedir?

ADO (ActiveX Data Objects), farklõ veri kaynaklarõna hõzlõ ve güvenli erişim için Microsoft tarafõndan geliştirilen nesne modelidir. ADO.NET ise ADO teknolojisinin en yeni versiyonudur. ADO ile aynõ programlama modelini kullanmamakla birlikte, ADO modelinden gelen pek çok çözüm yolunu da beraberinde getirir. Uygulama gelişim ihtiyacõ arttõkça, yeni uygulamalarda Web uygulama modeline olan bağlõlõk gittikçe azalmaktadõr. Şimdilerde ise ağ bağlantõlarõ üzerinden veriyi rahatça aktarabilmek için XML kullanõmõna olan yönelim artmaktadõr. İşte ADO.NET, XML ve ADO.NET’in .NET Framework içinde en uygun şekilde programlama ortamõ oluşturmamõzõ sağlar. ADO.NET modelinin diğer veri erişim modellerine göre üstünlüklerini şöyle sõralayabiliriz: ! ADO.NET, veritabanõndan çekilen verilerin kopyasõnõ XML formatõnõ kullanarak belleğe aktarõr. ! Uygulamanõn kullanõcõ sayõsõ arttõkça kaynak kullanõmõ da artar. N-katmanlõ (N-tier) uygulama yapõsõ kullanõlarak, uygulamalarõn katmanlar üzerinden dağõtõlmasõ sağlanõr. Böylece uygulamalarõn ölçeklenirliği artar. ! ADO.NET ile bağlantõsõz veri ortamlarõ için uygulama geliştirilebilir. ! ADO.NET gelişmiş XML desteği verir.

48

Modül 2:

ADO.NET Nesne Modeli

ADO.NET nesne modeli iki ana bölümden oluşur. ! DataSet sõnõflarõ ! .NET veri sağlayõcõ sõnõflarõ DataSet sõnõflarõ, çevrimdõşõ ortamlar için veri depolama ve yönetme işlemlerini

sağlar. DataSet sõnõflarõ veri kaynağõndan bağõmsõz her tür uygulama ve veritabanõ için kullanõlabilir. Özellikle İlişkisel Veritabanõ, XML ve XML Web Servisleri üzerinden veri çekmek için kullanõlõr. .NET veri sağlayõcõ sõnõflarõ, farklõ türdeki veritabanlarõna bağlanmak için kullanõlõr. Bu sõnõflar sayesinde istenilen türdeki veri kaynağõna kolayca bağlantõ kurulabilir, veri çekilebilir ve gerekli güncelleme işlemleri yapõlabilir. ADO.NET nesne modeli, aşağõdaki veri sağlayõcõ sõnõflarõnõ içerir: ! SQL Server .NET veri sağlayõcõsõ ! OLE DB .NET veri sağlayõcõsõ ! Diğer .NET veri sağlayõcõlarõ Hangi veri kaynağõ kullanõlacaksa, sadece ona uygun veri sağlayõcõ sõnõfõ kullanõlmalõdõr.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

49

ADO.NET Veri Sağlayõcõlarõ

.NET veri sağlayõcõlarõ, ADO.NET mimarisinin veritabanõ ile uygulama (Windows, Web) veya XML Web Servisi arasõnda bağlantõ kurmak için her tür alt yapõyõ barõndõran çekirdek bileşendir. Tüm veri sağlayõcõlarõ, System.Data isim alanõ içinde tanõmlanmõştõr. .NET Framework 1.0 sürümü ile birlikte SQL Server .NET ve OLE DB .NET veri sağlayõcõ sõnõflarõ gelmiştir. ! SQL Server .NET: SQL Server 7.0 ve SQL Server 2000 veritabanlarõna hõzlõ bağlantõ sağlar. SQL Server bağlantõ nesneleri System.Data.SqlClient isim alanõnda bulunur. ! OLE DB .NET: SQL Server 6.5 ve daha öncesi sürümlerine, Oracle, Sybase, DB2/400 ve Microsoft Access veritabanlarõna bağlantõ kurmayõ sağlar. OLE DB bağlantõ nesneleri System.Data.OleDb isim alanõnda bulunur. .NET Framework 1.1 sürümü ile birlikte SQL Server .NET ve OLE DB .NET veri sağlayõcõlarõna Oracle .NET ve ODBC .NET veri sağlayõcõlarõ da eklenmiştir. ! ORACLE .NET: Oracle veritabanlarõna bağlantõ için tasarlanmõş veri sağlayõcõsõdõr. Oracle bağlantõ nesneleri System.Data.OracleClient isim alanõnda bulunur. System.Data.OracleClient isim alanõnõ kullanmak için, projeye System.Data.OracleClient.dll referansõ eklenmelidir.

50

Modül 2:

! ODBC .NET: Diğer veritabanlarõnõ destekleyen genel bir veri sağlayõcõdõr. ODBC bağlantõ nesneleri System.Data.ODBC isim alanõnda bulunur. Öğrenim ve kullanõm kolaylõğõ olmasõ amacõyla ADO.NET veri sağlayõcõlarõn isimlendirilmesinde genelleştirmeye gidilmiştir. SQL Server .NET veri sağlayõcõlarõnõn sõnõf isimleri Sql ön eki ile, OLE DB .NET veri sağlayõcõlarõnõn sõnõf isimleri ise OleDb ön eki ile başlar. Bu genellemeye SqlConnection ve OleDbConnection örnekleri verilebilir.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Her veri sağlayõcõsõ içinde birçok bağlantõ nesnesi bulunur: ! Connection ! Command ! DataReader ! DataAdapter

51

52

Modül 2:

! XxxConnection: Veri kaynağõna bağlantõ için kullanõlan sõnõftõr. ! XxxCommand: Veri kaynağõ üzerinde sorgu çalõştõrmak için kullanõlõr. Veri kaynağõndan dönen kayõtlar XxxDataReader veya DataSet kullanõlarak veri bağlantõlõ kontrollere aktarõlõr. ! XxxDataReader: Çevrimiçi bağlantõlarda sadece veri okumak için kullanõlan sõnõftõr. ! XxxDataAdapter: Çevrimdõşõ bağlantõlarda kullanõlan veri işleme nesnesidir. Xxx yerine seçilen veri sağlayõcõsõna göre SQL, OLEDB, Oracle ve ODBC eklerinden biri kullanõlõr.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

Modül Özeti

1. Veri depolama yöntemleri nelerdir?

2. Bağlantõlõ ve bağlantõsõz veri ortamlarõ nelerdir?

3. Veri erişim yöntemleri nelerdir?

4. ADO.NET veri sağlayõcõlarõ nelerdir?

53

54

Modül 2:

Lab 2: Veri Merkezli Uygulamalar ve ADO.NET’e Giriş

Uygulama 1: Yeni bağlantõ oluşturmak Bu uygulamada Server Explorer’õ kullanarak Çağrõ Merkezi uygulamasõ için yeni bir bağlantõ oluşturulur.

Çağrõ Merkezi Uygulamasõ İçin Yeni Bağlantõ Oluşturmak

RESİM 2.1.

1. Visual Studio .Net’i kullanarak Çağrõ Merkezi uygulamasõnõ açmak. ! File menüsündeki Open alt menüsü içinden Project komutunu tõklayõn.

Geliştirme Ortamõnõ Tanõmak

55

! Look in açõlan kutusundan C:\Proje\ CagriMerkezi klasörünü seçin. ! Açõlan Open Project penceresinden CagriMerkezi.sln dosyasõnõ seçerek Open düğmesini tõklayõn. 2. Uygulamaya CagriMerkezi veritabanõnõ eklemek. ! Proje ismi sağ tõklayõn. ! Açõlan menüden Add alt menüsündeki Add Existing Item komutunu verin. ! Açõlan pencere üzerindeki Look in açõlan kutusundan CD Sürücüsü\Veritabanõ klasörünü seçin. ! Açõlan Add Existing Item penceresinden CagriMerkezi.mdb veritabanõnõ seçerek Open düğmesini tõklayõn. 3. CagriMerkezi uygulamasõ için yeni bağlantõ oluşturmak. ! Server Explorer penceresi üzerinde sağ tõklayõn. Açõlan menüden Add Connection komutunu verin. ! Açõlan Data Link Properties penceresinin Provider sekmesini tõklayõn. ! Provider sekmesinden Microsoft.Jet.OLEDB.4.0 Provider seçeneğini işaretleyerek Next düğmesini tõklayõn.

RESİM 2.2.

! Açõlan Connection sekmesinin görüntüsünü resimdeki gibi düzenleyerek OK düğmesini tõklayõn.

56

Modül 2:

Modül 3: Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

Veriyi yöneten uygulamalar, bu verilerin bulunduğu kaynağa bağlanma ihtiyacõ duyar. Visual Basic .NET ile veri kaynağõna bağlanmak için, kaynağõn tipine ve yapõsõna göre farklõ nesneler ve farklõ veri sağlayõcõlarõ kullanõlõr. Bu modülün sonunda; ! Farklõ veritabanlarõna göre veri sağlayõcõlarõ seçebilecek, ! Bağlantõ cümlesi oluşturabilecek, ! Farklõ veritabanlarõ için Connection nesnelerini yönetebileceksiniz.

60

Konu 1: Veri Sağlayõcõ Seçmek

Modül 3:

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

61

Veri Sağlayõcõ Nedir?

ADO.NET mimarisi, uygulama ile veritabanõ arasõnda bağlantõ kurmak ve kurulan bağlantõ üzerinden kayõtlarõ almak, değiştirmek ve silmek için veri sağlayõcõlarõnõ kullanõr. Farklõ veritabanlarõ için farklõ veri sağlayõcõlarõ kullanõlõr. Uygun veri sağlayõcõ seçiminde en önemli kriter “Hangi sağlayõcõ en iyi performansõ verir?” sorusunun cevabõdõr. Çünkü SQL Server, Oracle, Access gibi veritabanlarõna farklõ veri sağlayõcõlarõ ile erişilebilir. Microsoft .NET Framework, veritabanlarõ ile bağlantõ kurmak için farklõ veri sağlayõcõlarõnõ destekler. ! SQL Server .NET ! OLEDB .NET ! ODBC .NET

62

Modül 3:

Veri Sağlayõcõ Sõnõflarõ

.NET Framework içindeki veri sağlayõcõlarõ, System.Data.dll içindeki System.Data isim alanõnda yer alõr. Tablo 3.1’de hangi sağlayõcõ isim alanõ ile hangi veritabanõna bağlanõlabileceği gösterilmektedir.

63

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

TABLO 3.1: Veritabanlarõ ve Veri Sağlayõcõ İsim Alanlarõ Veritabanõ

Veri Sağlayõcõsõ İsim Alanõ

Sql Server 7.0 ve sonraki sürümler

System.Data.SqlClient

Sql Server 6.5 ve önceki sürümler

System.Data.OleDb

Microsoft Access veritabanõ

System.Data.OleDb

Oracle Server

System.Data.OracleClient

Diğer veritabanlarõ(Oracle, Sybase,DB2/400)

System.Data.OleDb

ODBC .NET veri sağlayõcõlarõ, diğer veri sağlayõcõlarõndan farklõ olarak, veri kaynağõna bağlanõrken hiçbir ara katman kullanmaz. Bunun yerine, bağlantõ için ODBC API’leri kullanõr. .NET Framework veri sağlayõcõlarõ Tablo 3.2’de belirtilen sõnõflarõ kullanõr. Sõnõf isimlerinin önündeki XXX ön eki kullanõlan veri sağlayõcõ ismini simgeler. Eğer veritabanõna OLEDB veri sağlayõcõsõ ile bağlanõlõrsa OLEDB ön ekini, eğer SQL Server veri sağlayõcõsõ ile bağlanõyorsa SQL ön ekini alõr. Tablo 3.2: Veri Sağlayõcõ Sõnõf İsimleri Sõnõf

Açõklama

XXXConnection

Bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan sõnõftõr.

XXXCommand

Veritabanõ üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordamlar) veya SQL cümleleri çalõştõrmak için kullanõlan sõnõftõr.

XXXDataReader

Veritabanõndan sadece okunur ve ileri hareketli kayõtlar çekmek için kullanõlan sõnõftõr.

XXXDataAdapter

Veritabanõndan çekilen verileri DataSet içine veya

DataSet’e çevrimdõşõ eklenmiş verileri veritabanõna aktarmak için kullanõlan sõnõftõr.

64

Modül 3:

System.Data.SqlClient isim alanõ içinden çevrimiçi bağlantõlar geliştirmek

için SqlConnection, SqlCommand, SqlDataReader sõnõflarõ kullanõlõr. ! SqlConnection; MS SQL Server üzerinde bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan sõnõftõr. ! SqlCommand; MS SQL Server üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordamlar) veya SQL cümleleri çalõştõrmak için kullanõlan sõnõftõr. ! SqlDataReader; MS SQL Server üzerinde SqlCommand ile çalõştõrõlan SELECT sorgularõnõn sonuçlarõnõ geri döndürmek için kullanõlan sõnõftõr. System.Data.SqlClient isim alanõ içinden çevrimdõşõ bağlantõlar geliştirmek

için SqlConnection, SqlDataAdapter, DataSet sõnõflarõ kullanõlõr. ! SqlConnection; MS SQL Server üzerinde bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan sõnõftõr. ! SqlDataAdapter; MS SQL Server’dan çekilen verileri DataSet içine ve DataSet‘e çevrimdõşõ eklenmiş verileri MS SQL Server’a aktarmak için kullanõlan sõnõftõr. ! DataSet; SQLDataAdapter nesnesinden gelen kayõtlarõ çevrimdõşõ depolamak ve yönetmek için kullanõlan sõnõftõr. DataSet tüm veri sağlayõcõ sõnõflar için ortaktõr. DataSet, System.Data isim alanõ içinde yer alõr. System.Data.OleDb isim alanõ içinden çevrimiçi bağlantõlar geliştirmek için OleDbConnection, OleDbCommand, OleDbDataReader sõnõflarõ kullanõlõr.

! OleDbConnection; Access veya diğer veritabanlarõ üzerinde bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan sõnõftõr.

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

65

! OleDbCommand; Access veya diğer veritabanlarõ üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordamlar) veya SQL cümleleri çalõştõrmak için kullanõlan sõnõftõr. ! OleDbDataReader; Access veya diğer veritabanlarõ üzerinde OleDbCommand ile çalõştõrõlan SELECT sorgularõn sonuçlarõnõ geri döndürmek için kullanõlan sõnõftõr. System.Data.OleDb isim alanõ içinden çevrimdõşõ bağlantõlar geliştirmek için OleDbConnection ve OleDbDataAdapter sõnõflarõ kullanõlõr.

! OleDbConnection; Access veya diğer veritabanlarõ üzerinde bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan sõnõftõr. ! OleDbDataAdapter; Access veya diğer veritabanlarõndan çekilen verileri DataSet içine ve DataSet‘e çevrimdõşõ eklenmiş verileri ilgili veritabanõna aktarmak için kullanõlan sõnõftõr.

66

Konu 2: Bağlantõ Oluşturmak

Modül 3:

67

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

Bağlantõ Cümlesi (Connection String) Oluşturmak

Bağlantõ cümlesi, veri kaynağõna bağlanmak için gerekli bilgileri tutar. Bu cümle, veri kaynağõna bağlantõ kurmak için gerekli bağlantõ parametrelerin birleşiminden oluşur. Bu parametrelerin listesi Tablo 3.3’te gösterilmiştir. Tablo 3.3: Bağlantõ Cümlesinin Parametreleri Parametre

Provider

Tanõmõ Sadece OleDbConnection nesnelerinde kullanõlõr. Bağlantõ sağlayõcõsõnõn ismini tutar. Sağlayõcõ isimleri Tablo 3.4’te belirtilmiştir.

ConnectionTimeout veya Connect Timeout

Veritabanõ bağlantõ için beklenmesi gereken maksimum saniye sayõsõdõr. Varsayõlan değer 15 saniyedir.

Initial Catalog

Veritabanõ adõ

Data Source

SQL Server adõ, veya MS Access veritabanõ için dosya adõ

Password (pwd)

SQL Server login (giriş) parolasõ

User Id (uid)

SQL Server login (giriş) adõ

Integrated Security veya Trusted Connection

SQL sunucusuna Windows hesabõ ile bağlantõ yapõla-

Persist Security Info

Varsayõlan değeri False olur. Bu durumda güvenlik

cağõnõ belirtir. True, False veya SSPI girilebilir. SSPI, True ile eş anlamlõdõr ve bu durumda Windows hesabõ kullanõlõr. için hassas bilgileri geri döndürmez. True olduğunda ise güvenlik risk taşõmaya başlar.

68

Modül 3:

Tablo 3.3: Bağlantõ Cümlesinin Parametreleri Parametre

Tanõmõ

WorkstationID (wid)

Workstation veya client (istemci) adõnõ belirtir.

Packet Size

Client (istemci) - server (sunucu) arasõ veri transferinde kullanõlan paketlerin boyutunu belirtir.

Mode

Veritabanõnõ Read-only (Sadece okunur) ya da Write (Yazõlabilir) modunu belirtir. SQL Server bağlantõlarõnda kullanõlmaz.

Provider parametresinin Access, SQL Server ve Oracle veritabanlarõna göre

alacağõ değerler Tablo 3.4’te gösterilmiştir Tablo 3.4: Bağlantõ cümlesinin parametreleri Tür

Açõklama

SQLOLEDB

SQL Server için Microsoft OLE DB Provider

MSDAORA

ORACLE için Microsoft OLE DB Provider

Microsoft.Jet.OLEDB.4.0

Microsoft Jet için OLE DB Provider

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

69

Bağlantõ Cümlesini (Connection String) Kullanmak

Yeni bağlantõ oluşturmak ve yönetmek için OleDbConnection, SqlConnection gibi XXXConnection sõnõflarõ kullanõlõr. Veri kaynağõna bağlanmak için oluşturulan bağlantõ cümlesi, XXXConnection sõnõfõnõn ConnectionString özelliğine atanõr. Örnekte SQL Server veritabanõ için bağlantõ cümlesi oluşturulmuştur. London isimli sunucuda bulunan Northwind veritabanõna, sa kullanõcõ ismi ve 2389 parolasõ ile bağlanõlõyor. Eğer veritabanõ sunucusundan 60 saniye içinde cevap alõnamazsa bağlantõ iptal ediliyor. Dim cnNorthwind as New _ System.Data.SqlClient.SqlConnection() cnNorthwind.ConnectionString = _ "User ID=sa;" & _ "Password=2389;" & _ "Initial Catalog=Northwind;" & _ "Data Source=London;" & _ "Connection TimeOut=60;"

Örnekte Microsoft Access veritabanõ için bağlantõ cümlesi oluşturulmuştur. OleDb bağlantõsõ yapõldõğõ için Provider özelliğinin Microsoft.Jet. OleDB.4.0 olarak belirtilmesi gerekir. Bağlantõnõn yapõlacağõ Northwind veritabanõnõn local makinede C:\Samples dizini altõnda bulunduğu belirtiliyor.

70

Modül 3:

Dim cnNorthwind as New _ System.Data.OleDb.OleDbConnection() cnNorthwind.ConnectionString = _ "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;" & _ "Data Source=C:\Samples\Northwind.mdb;"

Örnekte Sql Server 6.5 veritabanõ için bağlantõ cümlesi oluşturulmuştur. SQL Server 7.0 sürümünden eski bir veritabanõ sunucuna bağlantõ yapõldõğõ için Provider özelliği SQLOLEDB olarak belirtiliyor. ProdServ isimli sunucudaki Pubs veritabanõna, Windows hesabõ (SSPI) ile bağlanõlõyor. Dim cnNorthwind as New _ System.Data.OleDb.OleDbConnection() cnNorthwind.ConnectionString = _ “Provider=SQLOLEDB;” & _ “Data Source = ProdServ;

Initial Catalog = Pubs;” & _

“Integrated Security=SSPI;”

Microsoft Access veri kaynağõ, tek veritabanõndan oluşur. SQL Server veri kaynağõ ise birden fazla veritabanõndan oluşur. Bu yüzden SQL Server veritabanõ bağlantõ cümlesinde Initial Catalog parametresi kullanõlõr.

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

Bağlantõ Cümlesi(Connection String) Örnekleri

71

72

Modül 3:

Ms Access ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri

Tablo 3.5’te OLEDB ile Access’e bağlanmak için gerekli, örnek bağlantõ cümleleri gösterilmektedir. Tablo 3.5: Ms Access ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri Access’e bağlantõ

"Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source=DB_Name.mdb; "

Access’e çalõşma grubu dosyasõ üzerinden Bağlantõ

"Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source=Db _Name.mdb; Jet OLEDB:System Database=Db _Name.mdw"

Access’e parola korumalõ bağlantõ

"Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source=Db _Name.mdb; Jet OLEDB:Database Password=sifreniz"

Network’teki Access’e bağlantõ

"Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source=\\Server_Name\Share_Name\Share_Path\Db _Name.mdb"

Remote Server(Uzak Server) üzerindeki bir Access’e bağlantõ

"Provider=MS Remote; Remote Server=http://YourRemote-Server-IP; Remote Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source=Db_Name.mdb"

73

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

SQL Server ile ODBC Bağlantõ Cümleleri

Tablo 3.6’da ODBC ile SQL Server’a bağlanmak için gerekli örnek bağlantõ cümleleri gösterilmektedir. Tablo 3.6: SQL Server ile ODBC Bağlantõ Cümleleri SQL Server sunucusuna SQL Authentication ile bağlanmak

"Driver={SQL Server};Server= Server_Name;Database=Db_Name;Uid=Username;Pwd= sifreniz;"

SQL Server sunucusuna Windows Authentication ile bağlanmak

"Driver={SQL Server}; Server= Server_Name; Database=DB _Name;Trusted_Connection=yes;"

74

Modül 3:

SQL Server ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri

Tablo 3.7’de OLEDB ile SQL Server’a bağlanmak için gerekli örnek bağlantõ cümleleri gösterilmektedir. Tablo 3.7: SQL Server ile OLEDB Bağlantõ Cümleleri SQL Server sunucusuna SQL Authentication ile bağlanmak

"Provider=SQLOLEDB;Data Source= Server_Name;Initial Catalog=Db_Name;User Id= Username;Password=sifreniz;"

SQL Server sunucusuna Windows Authentication ile bağlanmak

"Provider=SQLOLEDB;Data Source= Server_Name;Initial Catalog=DB_Name;Integrated Security=SSPI;"

75

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

SQL Server ile SQL Server Bağlantõ Cümleleri

Tablo 3.8’de SQLClient ile SQL Server’a bağlanmak için gerekli örnek bağlantõ cümleleri gösterilmektedir. Tablo 3.8: SQL Server ile SQL Server Bağlantõ Cümleleri SQL Server sunucusuna SQL Authentication ile bağlanmak

"Data Source=_Server_Name;Initial Catalog=Db _Name;User Id= Username;Password=sifreniz;"

SQL Server sunucusuna SQL Authentication ile bağlanmak

"Server= Server_Name;Database=Db_Name;User ID= Username;Password=sifreniz;Trusted_Connection =False”

SQL Server sunucusuna Windows Authentication ile bağlanmak

"Data Source= Server_Name;Initial Catalog=Db_Name;Integrated Security=SSPI;”

SQL Server sunucusuna SQL Authentication ile bağlanmak

"Server=Server_Name;Database=Db_Name; Trusted_Connection=True;"

Bağlantõ cümle parametrelerinin benzer eşdeğerleri vardõr. Bu eşdeğerler hem OLEDB hem de SQLClient veri sağlayõcõlarda kullanõlabilir. Tablo 3.9’da bu eşdeğerler gösterilmektedir.

Tablo 2.7: OleDb ve Sql Server Parametre Eşdeğerleri OLEDB ve SqlServer Parametreleri

Eşdeğerleri

Data Source

Server

User ID

UID

Password

PWD

Initial Catalog

Database

76

Konu 3: Bağlantõ Yönetimi

Modül 3:

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

77

Bağlantõyõ Açmak ve Kapatmak

Bağlantõ cümlesini oluşturduktan sonra, bağlantõyõ açmak ve kapatmak için Connection sõnõfõnõn iki önemli metodu kullanõlõr. ! Open ! Close Open metodu, bağlantõ cümlesinde belirtilen veri kaynağõnõ açmak için kullanõlõr. Close metodu, açõlan bağlantõyõ kapatmak için kullanõlõr. Close metodu ile

kullanõlmayan bağlantõlarõ kapatmak, kaynak tüketimini azaltõr. Open metodu, uygulama ile veri kaynağõ arasõndaki bağlantõyõ, bağlantõ

cümlesinin Timeout parametresinde belirtilen süre içinde kurmaya çalõşõr. Eğer belirtilen süre içinde bağlantõ gerçekleşmiyorsa, uygulama hata üretir. Bu süre için herhangi bir değer belirtilmemişse, varsayõlan değer 15 saniyedir. Daha önceden açõlmõş bir bağlantõ; kapatõlmadan tekrar açõlmaya çalõşõlõrsa, uygulama yine hata üretir. Kapatõlan bağlantõnõn yeniden kapatõlmasõ hataya yol açmaz. Open metodu ile açõlan bağlantõnõn kapatõlmamasõ durumunda, “Garbage Collector” adõ verilen çöp toplayõcõ devreye girerek bağlantõnõn kapatõlmasõnõ sağlar. Bu durum bağlantõ değişkeninin geçici bir süre bellekte yer tutmasõna neden olur. Bağlantõ nesnesinin Dispose metodu da bağlantõyõ kapatmak için kullanõlabilir.

Örnekte Northwind.mdb isimli Access veritabanõ üzerinde, Open ve Close metotlarõnõn kullanõmõ gösterilmektedir.

78

Modül 3:

cnNorthwind.ConnectionString = _ "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;" & _ "Data Source=C:\Samples\Northwind.mdb;" ‘Bağlantõyõ açmak cnNorthwind.Open() ‘Veritabanõ işlemleri bu arada gerçekleştirillir. ‘Bağlantõyõ kapatmak cnNorthwind.Close() Open metodu ile veri kaynağõ açõlõrken, çeşitli çalõşma zamanõ hatalarõndan dolayõ bağlantõ açõlmayabilir ve uygulama hata üretebilir. Bu çalõşma zamanõ hatalarõ;

! Sunucunun bulunamamasõndan, ! Veritabanõnõn bulunamamasõndan, ! Hatalõ kullanõcõ adõ veya parola girilmesinden, ! Donanõm veya yazõlõmdan kaynaklanabilir. Try, Catch, Finally deyimlerini kullanarak bir bloğu oluşabilecek potansiyel

hatalardan korunur. Try bloğu içinde, hata üretebilecek kodlar yazõlõr. Örneğin tüm veritabanõ işlemleri bu blok içersine yazõlmalõdõr. Catch bloklarõ, uygulamanõn ürettiği hatalarõ, tiplerine göre sõralõ bir şekilde iş-

ler. Bu blok içine, yakalanan hataya göre yapõlacak işlemler yazõlmalõdõr. Örneğin bağlantõnõn açõlmadõğõ bir durumda veritabanõ işlemleri gerçekleştirilmeye çalõşõldõğõ zaman kullanõcõya bağlantõnõn açõlmasõnõ bildiren mesaj kutusu çõkarõlabilir. Finally bloğunda, Try ve Catch bloklarõndan herhangi biri işlendikten sonra

çalõşõr. Bu blokta, hatanõn üretildiği veya üretilmediği iki durumda da yapõlmasõ gereken işlemler yazõlõr. Örneğin, bağlantõnõn kapatõlmasõ her iki durumda da yapõlmasõ gereken bir işlemdir. Dim cnNorthwind As System.Data.SqlClient.SqlConnection Try cnNorthwind = New System.Data.SqlClient.SqlConnection cnNorthwind.ConnectionString = _ "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;" & _ "Data Source=C:\Samples\Northwind.mdb;" cnNorthwind.Open() ' Veritabanõ işlemleri gerçekleştirilir.

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

79

Catch XcpInvOp As InvalidOperationException ' İlk önce bu tipte hata yakalanõr. MessageBox.Show("Önce veritabanõ bağlantõsõnõ kapatõn") Catch Xcp As Exception ' Diğer hatadan farklõ bir tipte hata burda yakalanõr. MessageBox.Show(Xcp.ToString()) Finally cnNorthwind.Close() cnNorthwind.Dispose() End Try

80

Modül 3:

Bağlantõ Durumlarõnõ Kontrol Etmek

Bağlantõ sõnõfõnõn durumu hakkõnda bilgi almak için, bağlantõ sõnõfõnõn State özelliği kullanõlõr. State özelliğinin alabileceği değerler Tablo 3.10’da belirtilmiştir. Tablo 3.10: Connection Nesnesinin State Özelliğinin Değerleri İsim

Açõklama

Değeri

Broken

Yalnõzca, açõk bir bağlantõnõn kopup tekrar bağlanõldõğõ durum

16

Closed

Bağlantõ kapalõ

0

Connecting

Veri kaynağõna bağlanma aşamasõnda

2

Executing

Bağlantõ üzerinden bir komutu çalõştõrõlõyor

4

Fetching

Bağlantõ üzerinden veri çekiliyor

8

Open

Bağlantõ açõk

1

Private Sub ConnectionAc(ByVal con As OleDb.OleDbConnection) ' Connection, sadece kapalõ ise açõlacak If con.State = ConnectionState.Closed Then con.Open() End If End Sub

Bağlantõ nesnelerinin durumu değiştiği zaman StateChange olayõ tetiklenir. Bu olay ile bağlantõnõn hangi durumlarda açõlõp kapandõğõ öğrenilebilir.

81

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

Bağlantõnõn eski ve yeni durumlarõ StateChangeEventArgs parametresi ile öğrenilir. Tablo 3.11’de bu parametrenin CurrentState ve OriginalState özellikleri görülmektedir. Tablo 3.11: StateChangeEventArgs Parametresinin Özellikleri Özellik

Açõklama

CurrentState

Bağlantõnõn yeni durumu hakkõnda bilgi verir.

OriginalState

Bağlantõnõn değişmeden önceki durumu hakkõnda bilgi verir.

Public Sub ConnectionOlustur() Dim conn As New System.Data.OleDb.OleDbConnection ' Bağlantõ ayarlarõ yapõlõr. ' ... ' Bağlantõnõn StateChange olayõ gerçekleştiği zaman ' DurumRapor yordamõnõn çağõrõlmasõ ayarlanõr AddHandler conn.StateChange, AddressOf DurumRapor End Sub

Public Sub DurumRapor(ByVal sender As Object, _ ByVal e As StateChangeEventArgs) MessageBox.Show("Bağlantõ " & _ e.OriginalState.ToString & " durumundan " & _ e.CurrentState.ToString & " durumu olarak değişti.") End Sub

82

Modül 3:

Modül Özeti

1. Veri sağlayõcõlar ne işe yarar? SQL Server 6.5 veritabanõna bağlanmak için hangi veri sağlayõcõnõn kullanõlmasõ gerekir?

2. Connection nesnelerinin kullanõlmasõ için gereken temel özellik hangisidir?

3. Bağlantõ açõkken tekrar açõlmaya çalõşõldõğõnda ne olur? Bu durum nasõl engellenir?

4. Try Catch bloğu ne için kullanõlõr? Finally bloğunda hangi kodlar yazõlõr?

5. Bağlantõ durumu Connection nesnesinin hangi özelliği ile anlaşõlõr? Durum değiştiği zaman hangi olay tetiklenir?

83

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

Lab 1: Bağlantõ Oluşturmak

Bu labda, kullanõcõnõ girdiği değerlere göre Connection String oluşturulur. Bu bağlantõ cümlesi ile yeni bir Connection nesnesi oluşturarak, bağlantõnõn durumu incelenir. Bu lab tamamlandõktan sonra: ! Farklõ veritabanlarõna göre bağlantõ cümlesi oluşturabilecek, ! Veritabanõna bağlantõ açõp kapayabilecek, ! Bağlantõlarõn State özelliği ile durumunu gözlemleyebileceksiniz.

Kontrollerin Eklenmesi VeriTabaniBaglantisi isminde yeni bir Windows projesi açõn.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

TextBox – txtVeriTabani

Text

TextBox – txtSunucu

Text

TextBox – txtKullaniciAdi

Text

TextBox – txtParola

Text

TextBox – txtTimeOut

Text

Label – lblConnectionString

Text

Label – lblConnectionState

Text

Closed

GroupBox

Text

Bağlantõ İşlemleri:

ComboBox – ComboBox1

DropDownStyle

DropDownList

84

Modül 3: Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

Button – Button1

Text

Connection String Oluştur

Button – Button2

Text

Connection Oluştur

Button – Button3

Text

Connection Aç

Button – Button4

Text

Connection Kapat

RESİM 3.1.

Kodlarõn Yazõlmasõ Veritabanõ bağlantõsõ oluşturmak için öncelikle bağlantõ cümlesi oluşturulmasõ gerekir. Bu bağlantõ cümlesi, kullanõcõnõn gireceği bilgilere göre oluşturulur. 1. Bağlantõ cümlesi için gerekli bilgileri tutan değişkenleri tanõmlayõn. Private ConnectionString As String Private Provider As String Private Database As String Private Server As String Private KullaniciAdi As String Private Parola As String Private TimeOut As String ' Sql veritabanõna bağlanmak için Private sqlCon As SqlClient.SqlConnection ' Access veritabanõna bağlanmak için Private oleDbCon As OleDb.OleDbConnection

2. Formun Load anõnda, ComboBox kontrolüne veritabanõ seçeneklerini ekleyin. Private Sub Form1_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load ComboBox1.Items.Add("Microsoft Access") ComboBox1.Items.Add("Microsoft SQL Server 2000")

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

85

ComboBox1.Items.Add("Microsoft SQL Server 6.5") ' Varsayilan olarak Sql Server 2000 seçili olur ComboBox1.SelectedIndex = 1 End Sub

3. ComboBox kontrolünden veritabanõ seçildiği zaman, Provider ismini değiştirin. Seçilen veritabanõ Access ise, kullanõcõ adõ, parola, sunucu ve timeout TextBox kontrollerini pasif duruma getirin. Private Sub ComboBox1_SelectedIndexChanged(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles ComboBox1.SelectedIndexChanged ' Farkli Veritabani seçildigi zaman tetiklenir. Select Case ComboBox1.SelectedIndex Case 0 Provider = "Microsoft.Jet.OleDB.4.0" EnableTextBoxes(False) Case 1 Provider = "" EnableTextBoxes(True) Case 2 Provider = "SQLOLEDB" EnableTextBoxes(True) End Select End Sub Private Sub EnableTextBoxes(ByVal SQLVeriTabaniSecili As Boolean) txtKullaniciAdi.Enabled = SQLVeriTabaniSecili txtParola.Enabled = SQLVeriTabaniSecili txtTimeOut.Enabled = SQLVeriTabaniSecili txtSunucu.Enabled = SQLVeriTabaniSecili ' Access veritabani seçili ise If Not SQLVeriTabaniSecili Then txtKullaniciAdi.Text = "" txtParola.Text = "" txtTimeOut.Text = "" txtSunucu.Text = "" End If End Sub

4. Connection String oluşturma düğmesi tõklandõğõ zaman, girilen değerleri alõn ve bağlantõ cümlesi oluşturun.

86

Modül 3:

Private Sub Button1_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles Button1.Click ConnectionString = "" ' Access Veritabani seçili ise If ComboBox1.SelectedIndex = 0 Then Database = txtVeritabani.Text ConnectionString = "Provider= " & Provider & ";Data Source= " & Database Else KullaniciAdi = txtKullaniciAdi.Text Parola = txtParola.Text TimeOut = txtTimeOut.Text Server = txtSunucu.Text Database = txtVeritabani.Text If Provider "" Then ConnectionString = "Provider=" & Provider & ";" End If ConnectionString &= "Data Source=" & Server ConnectionString &= ";Initial Catalog=" & Database ConnectionString &= ";User ID=" & KullaniciAdi ConnectionString &= ";Password=" & Parola ConnectionString &= ";Connection TimeOut=" & TimeOut End If lblConnectionString.Text = ConnectionString End Sub

5. Bağlantõ cümlesi oluşturulduktan sonra, bu cümleyi kullanarak Connection nesnesi oluşturun. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kullanõcõnõn seçtiği veritabanõ tipine göre farklõ bağlantõ nesnesi oluşturulmasõdõr. Private Sub Button2_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles Button2.Click ' Access veritabani seçili ise If ComboBox1.SelectedIndex = 0 Then oleDbCon = New _ OleDb.OleDbConnection(ConnectionString) AddHandler oleDbCon.StateChange, _ AddressOf DurumDegisti Else sqlCon = New _ SqlClient.SqlConnection(ConnectionString)

Veri Kaynaklarõna Bağlanmak

87

AddHandler sqlCon.StateChange, _ AddressOf DurumDegisti End If End Sub ' Bağlantõ durumu değiştiği zaman, DurumDegisti ' yordamõndaki kodlar çalõşõr. Private Sub DurumDegisti(ByVal sender As Object, ByVal e As System.Data.StateChangeEventArgs) ' Bağlantõnõn durumu kullanõcõya bildirilir. lblConnectionState.Text = e.CurrentState.ToString End Sub

6. Bağlantõ nesnesi oluşturulduktan sonra, Connection Aç düğmesi tõklandõğõnda bağlantõyõ Open metodu ile açõn. Ancak kullanõcõnõn bazõ değerleri yanlõş girmesi durumu göz önüne alõnarak Try Catch bloklarõ kullanõlmalõdõr. Private Sub Button3_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles Button3.Click If Not oleDbCon Is Nothing Then ' OleDB baglantisi olusturulduysa Try oleDbCon.Open() Catch ex As InvalidOperationException MsgBox(ex.Message) Catch ex As OleDb.OleDbException MsgBox(ex.Message) End Try Else ' Sql baglantisi olusturulduysa Try sqlCon.Open() Catch ex As InvalidOperationException MsgBox(ex.Message) Catch ex As SqlClient.SqlException MsgBox(ex.Message) End Try End If End Sub

7. Connection Kapat düğmesi tõklandõğõnda oluşturulan bağlantõyõ bularak kapatõn. Private Sub Button4_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles Button4.Click If Not oleDbCon Is Nothing Then

88

Modül 3:

' OleDB baglantisi olusturulduysa oleDbCon.Close() Else ' Sql baglantisi olusturulduysa sqlCon.Close() End If End Sub

Modül 4: Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

Bu modülde ADO.NET ile bağlantõlõ veritabanõ işlemlerin nasõl yapõldõğõnõ öğreneceksiniz. Bu modülün sonunda; ! Bağlantõlõ veri ortamlarõyla çalõşmayõ öğrenecek, ! Command oluşturabilecek, ! Command ile geriye tek değer veya kayõt kümesi döndürebilecek, ! Command ile INSERT, UPDATE ve DELETE sorgularõnõ çalõştõrabileceksiniz

92

Modül 4:

Konu 1: Bağlantõlõ Veri Ortamlarõyla Çalõşmak

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

93

Bağlantõlõ Uygulamalar İçin Veritabanõ Mimarisi

Bağlantõlõ veri ortamlarõ, uygulamalarõn veri kaynağõna sürekli bağlõ kaldõğõ ortamlardõr. Bu ortamlarda veri alma ve değiştirme işlemleri uygulama ile veri kaynağõ arasõnda bağlantõ kurulduktan sonra gerçekleştirilir. Bağlantõlõ veri ortamlarõ ile veritabanõ üzerinde, gerekli tüm veritabanõ işlemleri yapõlabilir. ! Veritabanõndan tek değer çekme ! Sadece okunabilir kayõt kümeleri döndürme ! Kayõt ekleme ! Kayõt silme ! Kayõt güncelleme

94

Modül 4:

Bağlantõlõ veri ortamlarõ içinde kullanõlan sõnõflar Tablo 4.1’de belirtilmiştir. Tablo 4.1. Bağlantõlõ Veri Ortamõ Sõnõflarõ Sõnõf

Açõklama

XXXConnection

Bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan nesnedir.

XXXCommand

Veritabanõ üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordam) veya SQL cümleleri çalõştõrmak için kullanõlan nesnedir.

XXXDataReader

Veritabanõndan sadece okunur ve ileri hareketli kayõtlar çekmek için kullanõlan nesnedir. Kayõtlar XXXCommand nesnesinin ExecuteReader metodu ile XXXDataReader içine aktarõlõr.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

Konu 2: Command ile Çalõşmak

95

96

Modül 4:

Command Nedir?

Command, veritabanõ üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordam) ve sorgu çalõş-

tõrmak için kullanõlõr. Command nesneleri ile veritabanõ tablolarõnda; sorgu, ekleme, silme ve güncelleme işlemleri yapõlabilir. Tablo 4.2’de hangi veri sağlayõcõ için hangi Command nesnesinin kullanõldõğõ gösterilmektedir. Tablo 4.2. Command Nesneleri Nesne

Veri Sağlayõcõlarõ

System.Data.SqlClient.SqlCommand

SQL Server .NET Veri Sağlayõcõsõ

System.Data.OleDb.OleDbCommand

OLE DB .NET Veri Sağlayõcõsõ

System.Data.OleDb.ODBCCommand

ODBC .NET Veri Sağlayõcõsõ

Veritabanõ üzerinde Stored Procedure ve sorgu çalõştõrmak için Command nesnelerinin belirli özelliklerini kullanmak gerekir. Command nesnelerinin bu özellikleri aşağõda belirtilmiştir.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

97

! Name: Command nesnesinin kod içindeki ismidir. Bu isim Command nesnesine başvurmak için kullanõlõr. ! Connection: Command nesnesinin hangi Connection üzerinde çalõşacağõnõ belirler. ! CommandType: Çalõştõrõlacak komutun türünü belirtir. Text, Stored Procedure ve TableDirect olmak üzere üç değeri vardõr. TableDirect SQL Server tarafõndan desteklenmez. ! CommandText: Stored Procedure adõnõ veya sorgu cümlesini tutar. ! Parameters: Command içinde çalõştõrõlacak Stored Procedure veya sorgu cümlesine, dõşardan değer almak ve dõşarõya değer göndermek için kullanõlõr. Her bir Command nesnesi için bir veya birden çok parametre tanõmlanabilir.

98

Modül 4:

Command özelliklerine değer girildikten sonra, Command’õ çalõştõrmak için Tablo 4.3’teki metotlardan uygun olan seçilir. Tablo 4.3: Command Metotlarõ Command Metodu

Açõklama

ExecuteScalar

Çalõştõrõlan Command nesnesinden geriye tek değer döndürmek için kullanõlõr.

ExecuteReader

Çalõştõrõlan Command nesnesinden geriye kayõt kümesi döndürmek için kullanõlõr.

ExecuteNonQuery

Command nesnesi üzerinde veri güncelleme, değiştirme ve silme işlemleri yapmak için kullanõlõr. Bu işlemin sonucunda etkilenen kayõt sayõsõ geriye döndürür.

ExecuteXmlReader

Çalõştõrõlan Command nesnesinden geriye XML döndürmek için kullanõlõr. Sadece SQL Server 7.0 ve sonraki versiyonlarõ için kullanõlõr.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

99

Command Oluşturmak

Command, kod içinden veya ToolBox üzerinden oluşturulabilir. Bu yöntemler ile

kullanõlan veritabanõna göre, OleDbCommand veya SqlCommand nesneleri oluşturulur. Örnekte Access veritabanõna bağlanmak için, OleDbCommand sõnõfõ tanõmlanmõş ve bu Command sõnõfõnõn gerekli özelliklerine değer atanmõştõr. ‘Access Veritabanõna bağlanmak için Command tanõmlanõr. Dim cmd As New OleDbCommand ‘Command Sõnõfõnõn CommandText özelliğine universiteler ‘tablosunun tüm kayõtlarõnõ getirecek sorgu cümlesi yazõlõr. cmd.CommandText = "select * from universiteler" ‘Command Sõnõfõnõn Connection özelliğine aktif connection ‘aktarõlõr cmd.Connection = Conn ‘Command Sõnõfõna, sorgu cümlesi yazõlacağõnõ belirler. cmd.CommandType = CommandType.Text

ToolBox üzerinden Command nesnesi oluşturmak için belirtilen adõmlarõ takip edin. 1. Veri kaynağõna bağlantõ kurmak için Connection tanõmlanõr. 2. ToolBox içinden Data paneli seçilir. 3. Data panelindeki OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi form üzerine sürüklenir. 4. Eklenen Command nesnesinin özellikleri Tablo 4.4’e göre ayarlanõr.

100

Modül 4:

Tablo 4.4: Command Özellikleri Özellik

Açõklama

Name

Command nesnesinin kod içinde kullanõlan ismidir.

Connection

Command nesnesinin hangi Connection üzerinde çalõşacağõnõ belirler. Bu özellik ile yeni Connection oluşturabilir veya varolan Connection nesnesine bağlanõlabilir.

CommandType

Command nesnesinin tipini belirler. Çalõştõrõlacak Command’a göre Text, StoredProcedure ve TableDirect seçilir. Text: SQL Cümlesi StoredProcedure: Kayõtlõ Yordam TableDirect: Tablo kayõtlarõ

TableDirect sadece OleDbCommand nesnesi tarafõndan kullanõlõr.

CommandText

Command nesnesinin çalõştõrõlacak komutudur. Seçilen CommandType’a göre CommandText belirlenir. Text: Çalõştõrõlacak SQL cümlesi. StoredProcedure: Çalõştõrõlacak Stored Procedure adõ. TableDirect: Veritabanõndaki tablo adõ

Parameters

Command nesnesinin CommandText komutuna dõşardan değer almak veya komuttan geriye değer döndürmek için kullanõlõr.

Parameters özelliği Collection olduğu için bir veya birden çok değer alabilir veya gönderebilir.

101

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

Parametre Kullanmak

Stored Procedure ve SQL cümleleri parametre alabilir veya gönderebilir. Ayrõca Stored Procedure geriye tek değer bile döndürebilir. Stored Procedure ve SQL cümlelerinin parametre değerlerini saklamak için, XXXCommand nesnesinin Parameters özelliği kullanõlõr. Aynõ zamanda bu özellik XXXParameters nesnesinin koleksiyonudur. Command nesnesi çalõştõrõlmadan önce, komuttaki her giriş parametresi için bir

değer girilmelidir. Ayrõca Command nesnesi çalõştõrõldõktan sonra, sonuç parametrelerinin değerleri geriye döndürülebilir. Command nesnesine parametre eklemek için aşağõdaki yöntemler kullanõlõr.

! XxxParameter nesneleri oluşturulur ve Command Parameters koleksiyonuna bu nesneler eklenir.

nesnesinin

! Properties penceresi kullanõlarak Command nesnesinin Parameters özelliğine tasarõm aşamasõnda parametreler eklenir. XXXParameter nesnesini kullanarak, parametre eklemek için aşağõdaki adõm-

lar takip edilir. 1. Yeni bir OleDbParameter veya SqlParameter nesnesi oluşturulur. 2. Eklenen Parameter nesnesinin özellikleri Tablo 4.5’e göre ayarlanõr.

102

Modül 4:

Tablo 4.5: XxxParameter Özellikleri Özellik

Açõklama

ParameterName

Parametrenin ismi, @Ad gibi

DbType ,SqlDbType, OleDbType

Parametrenin veri türü. Kullanõlan veritabanõna göre SqlDbType veya OleDbType enumeratörlerinden seçilir.

Size

Parametredeki verinin byte olarak maksimum boyutu.

Direction

Parametrenin türü.

ParameterDirection değerlerinden biri ile belirtilir. Bu özelliğin alabileceği değerler:

ParameterDirection.Input (varsayõlan değer)

ParameterDirection.InputOutput ParameterDirection.Output ParameterDirection.ReturnValue

3. XxxParameter nesnelerini Command nesnesine eklemek için, Command nesnesinin Parameters koleksiyonunu içindeki Add metodu kullanõlõr. Eğer bu komut sonuç döndürecek bir Stored Procedure çağõrõyorsa, herhangi bir parametre eklemeden önce ParameterDirection. ReturnValue parametresini eklenmelidir. Parametrelerin eklenme sõrasõ önemli değildir.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

103

Tablo 4.6’da Direction özelliğinin değerleri listelenmiştir. Tablo 4.6 Direction Özelliğinin Enumeratörleri Enumeratör

Özellik

Input

Girdi parametresidir. Varsayõlan değerdir.

Output

Çõktõ parametresidir.

InputOutput

Girdi ve çõktõ parametresi olarak kullanõlõr.

ReturnValue

Bir fonksiyon sonucunu geri döndürmek için kullanõlõr.

Örnekte EmployeeLogin isminde bir Stored Procedure için, paramUser ve paramPass isminde iki OleDbParameter tanõmlanmõş ve bu parametreler Command nesnesinin Parameters koleksiyonuna eklenmiştir. Dim paramUser As New OleDbParameter("@userName", _ OleDbType.Char, 50) paramUser.Direction = ParameterDirection.Input Dim paramPass As New OleDbParameter("@userPass", _ OleDbType.Char, 20) paramPass.Direction = ParameterDirection.Input cmd.Parameters.Add(paramUser) cmd.Parameters.Add(paramPass)

ToolBox kontrollerini kullanarak parametre eklemek için, aşağõdaki adõmlar takip edilir.

104

Modül 4:

1. Toolbox üzerinden OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi seçilir ve forma eklenir. 2. Properties penceresinden, bu Command nesnesinin Connection, CommandType ve CommandText özelliklerine değerler atanõr. 3. CommandText özelliğine değer girildikten sonra, ekrana çõkan “Bu komut nesnesi için parametre eklemek ister misiniz?” anlamõndaki ileti kutusuna olumlu yanõt verilir. 4. Visual Studio .NET ortamõ Command nesnesi için parametre oluşturacak kodlarõ otomatik olarak ekler.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

105

Konu 3: Command ile Geriye Değer Döndürmek

Çalõştõrõlan Stored Procedure ya da SQL cümlesinden geriye tek değer döndürülebilir. Bu tür durumlar için DataSet yerine Command nesnesi kullanõlmalõdõr. Command ile geriye tek değer döndüren senaryolara, aşağõdaki örnekler

verilebilir. ! Stok tablosundaki toplam stok miktarõnõ geriye döndürmek için ! Ürün tablosundaki toplam kayõt sayõsõnõ geriye döndürmek için ! Ürün kategorisine göre toplam ürün sayõsõnõ geriye döndürmek için OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi ile geriye değer döndürmek için, ExecuteScalar metodu kullanõlõr.

Örnekte

nesnesinin ExecuteScalar metodu Universiteler tablosundaki toplam kayõt sayõsõ geri döndürülür. OleDbCommand

ile

Dim conn As New OleDbConnection("provider = _ Microsoft.JET.OLEDB.4.0; Data source=..\universiteler.mdb") Dim cmd As New OleDbCommand("select count(*) from _ universiteler", conn) conn.Open() MessageBox.Show(cmd.ExecuteScalar.ToString)

106

Modül 4:

ExecuteScalar metodu ile geriye değer döndürmek için, sadece Sum veya Count gibi fonksiyonlar kullanõlmaz. Aynõ zamanda Select cümlesi veya

Stored Procedure ile geriye tek değer döndürülebilir. Örnekte Urun tablosundaki stok miktarõ SqlCommand nesnesi ile geriye döndürülür. Dim sql As String = "SELECT StokMiktari FROM Urun " & _ "WHERE UrunID = @UrunID" Dim cmUrun As New SqlCommand(sql, cnAlisveris) Dim prmID As SqlParameter = cmUrun.Parameters.Add( _ New SqlParameter("@UrunID", SqlDbType.Int, 4)) cmUrun.Parameters("@UrunID").Value = 42 cnAlisveris.Open() Dim adet As Integer = _ CType(cmUrun.ExecuteScalar(), Integer) cnAlisveris.Close() MessageBox.Show("Quantity in stock: " & adet.ToString())

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

107

Konu 4: Command ile Geriye Kayõt Döndürmek

Çalõştõrõlan Stored Procedure ya da SQL cümlesi, geriye birden çok değer veya kayõt kümesi döndürülebilir. Bu tür durumlar için DataAdapter veya DataReader nesneleri kullanõlõr. Bu nesnelerin genel farkõ, DataReader bağlantõlõ, DataAdapter bağlantõsõz veri ortamlarõ için kullanõlõr. DataReader nesnesinin kullanõldõğõ senaryolara, aşağõdaki örnekler verilebilir.

! Tablodan tek kayõt döndürmek.(Musteri tablosundan MusteriID’ye göre kayõt döndürmek) ! Sadece okunur sonuçlar döndürmek. (Web Form üzerinde aranan ürünlerin, sonuçlarõnõ döndürmek ) OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi ile geriye kayõt döndürmek için, ExecuteReader

metodu kullanõlõr. ExecuteReader ile dönen kayõtlar

DataReader nesnesine aktarõlõr.

DataReader Özellik ve Metotlarõ DataReader dönen kayõtlar üzerinde işlem yapmayõ sağlayan metot ve özellik-

lere sahiptir. DataReader nesnesinin bu özellik ve metotlarõ aşağõda işlemleri yapar. ! Kayõt kümesi içindeki kayõtlarõ tek tek okur. ! Kaydõn belirli bir kolonunu veya tüm kolonlarõnõ okur. ! Kolonlarõn içinde değer olup olmadõğõnõ kontrol eder.

108

Modül 4:

! Kolonlarõn şema bilgilerini okur. (ColumnName, ColumnOrdinal, ColumnSize, NumericPrecision, NumericScale, Datatype, ProviderType, Islong, AllowDBNull) DataReader, verilere tek yönlü (forward-only) ve okunabilir (read-only) eriştiği için oldukça hõzlõdõr.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

109

DataReader nesnesinin metotlarõ Tablo 4.7’de gösterilmiştir. Tablo 4.7: DataReader Metotlarõ Metot

Açõklama

Close

DataReader nesnesini kapatõlõr ve hafõzadan kaldõrõr.

GetBoolean

Belirli bir kolonun değerini boolean olarak geri döndürür.

GetByte

Belirli bir kolonun değerini byte olarak geri döndürür.

GetBytes

Belirli bir kolonun değerini byte dizisi olarak geri döndürür.

GetChar

Belirli bir kolonun değerini char olarak geri döndürür.

GetChars

Belirli bir kolonun değerini karakter dizisi olarak geri döndürür.

GetDataTypeName

Belirli bir kolonun veri türünü verir.

GetDateTime

Belirli bir kolonun değerini DateTime olarak geri döndürür.

GetDecimal

Belirli bir kolonun değerini Decimal olarak geri döndürür.

GetDouble

Belirli bir kolonun değerini Double olarak geri döndürür.

GetFieldType

Belirli bir kolonun veri türünü geri döndürür.

GetFloat

Belirli bir kolonun değerini Float olarak geri döndürür.

GetGuid

Belirli bir kolonun değerini Globally-unique identifier (GUID) olarak geri döndürür.

GetInt16

Belirli bir kolonun değerini 16-bit tamsayõ (Short) olarak

GetInt32

Belirli bir kolonun değerini 32-bit tamsayõ(Integer) olarak

GetInt64

Belirli bir kolonun değerini 64-bit tamsayõ(Long) olarak

geri döndürür. geri döndürür. geri döndürür.

GetName

Belirli bir kolonun ismini geri döndürür.

110

Modül 4:

Tablo 4.7: DataReader Metotlarõ Metot

Açõklama

GetOrdinal

Belirli bir kolonun sõra numarasõnõ geri döndürür.

GetSchemaTable

DataReader nesnesinin şema bilgilerini gösterir. Tablo hakkõndaki detay bilgilerini gösterir.

GetString

Belirli bir kolonun değerini string olarak geri döndürür.

GetTimeSpan

Belirli bir kolonun değerini TimeSpan nesnesi olarak geri döndürür.

GetValue

Belirli bir kolonun değerini geri döndürür.

GetValues

Belirli bir kaydõn tüm kolon değerlerini geri döndürür.

NextResult

Komut metninde birden fazla SELECT ifade varsa, sonuçlar bu metot kullanõlarak farklõ veri kümeleri gibi alõnabilir.

Read

DataReader nesnesinde okunacak kayõt olduğu sürece okuma yapar. Kayõt varsa True, yoksa False değeri geri döndürür.

DataReader bağlantõlõ veri ortamlarõnda kullanõldõğõ için, veri kaynağõna sürekli bağlõdõr. Bundan dolayõ veri alõş işlemi bittikten sonra Connection ya da DataReader nesnesi kapatõlarak, belleğin daha etkin kullanõlmasõ sağlanõr.

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

111

DataReader nesnesinin özellikleri Tablo 4.8’de gösterilmiştir. Tablo 4.8 DataReader Özellikleri Özellik

Açõklama

FieldCount

DataReader içinde tutulan sütun sayõsõnõ belirtir.

IsClosed

DataReader bağlantõsõnõn durumunu belirtir. Bağlantõ açõk ise FALSE, kapalõ ise TRUE döndürür.

Item

DataReader ile gelen verilere erişim sağlar.

RecordAffected

DataReader ile gelen kayõt sayõsõnõ verir.

112

Modül 4:

DataReader kullanarak kayõt çekmek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin.

1. Bağlanõlacak veritabanõna göre Connection nesnesi eklenir. 2. Bağlanõlacak veritabanõna göre OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi eklenir ve gerekli özellikleri ayarlanõr. 3. Veritabanõ bağlantõsõ açõlõr. 4. DataReader tanõmlanõr. Command nesnesinin ExecuteReader metodu ile çağrõlan kayõtlar DataReader nesnesine atanõr. 5. DataReader nesnesinin Read metodu False oluncaya kadar, kayõtlar döngü ile okunur ve form kontrollerine aktarõlõr. 6. DataReader kapatõlõr. Örnekte Urun tablosundaki tüm ürünler, OleDbDataReader ile form üzerindeki ListBox kontrolüne eklenir. Dim cmUrun As New OleDbCommand( _ "SELECT UrunAdi, StokMiktari " & _ "FROM Urun", cnAlisveris) cnAlisveris.Open() Dim rdrUrun As OleDbDataReader rdrUrun = cmUrun.ExecuteReader( _ CommandBehavior.CloseConnection) Do While rdrUrun.Read() ListBox1.Items.Add(rdrUrun.GetString(0) & _ vbTab & rdrUrun.GetInt16(1)) Loop rdrUrun.Close()

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

113

Konu 5: Command ile Kayõt Döndürmeyen Sorgular Çalõştõrmak

Command ile veritabanõ yapõsõnda değişiklik yapõlabilir (tablo, View ve Stored Procedure oluşturmak, değiştirmek ve silmek), güvenlik seçenekleri ayarlanabilir (tablo ve View izinleri) ve veritabanõ içindeki veri değiştirilebilir (kayõt ekleme, silme ve güncelleme). OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi ile bu tür işlemlerin yapõlabilmesi için, ExecuteNonQuery metodu kullanõlõr. ExecuteNonQuery metodu ile Select hariç SQL (Structured Query Language) ve T-SQL (Transact- Structured Query Language) komutlarõ kullanõlõr.

SQL "Structured Query Language" (Yapõlandõrõlmõş Sorgulama Dili) veritabanõ sorgu dilidir. SQL ile veritabanõna kayõt ekleme, silme, varolan kaydõ düzenleme ve kayõt sorgulama işlemleri yapõlabilir. SQL standart bir veritabanõ sorgu dilidir ve Oracle, db2, Sybase, Informix, Microsoft SQL Server, MS Access gibi veritabanõ yönetim sistemlerinin temelini oluşturur. En sõk kullanõlan SQL komutlarõ SELECT, INSERT, UPDATE ve DELETE komutlarõdõr. SQL Server’õn sorgulama ve programlama diline T-SQL denir. Transact-SQL ile ilişkisel veritabanõ sistemi yönetilebilir. Transact–SQL komutlarõ kullanõm amaçlarõna göre üç genel kategoriye ayrõlõr: !

SQL Veri İşleme Dili (Data Manipulation Language-DML): SQL Veri İşleme Dili; veri girmek, değiştirmek, silmek ve verileri almak için kullanõlõr. En sõk kullanõlan DML komutlarõ ve kullanõm amaçlarõ Tablo 4.9’da gösterilmiştir.

114

Modül 4:

Tablo 4.9 DML Komutlarõ DML Komutu

Açõklama

SELECT

Veri seçmek

DELETE

Veri silmek

UPDATE

Veri güncellemek

INSERT

Veri girmek

! SQL Veri Tanõmlama Dili (Data Definition Language-DDL): SQL Veri Tanõmlama Dili; veritabanõ nesnelerini yaratmak, silmek ve bazõ temel özelliklerinin düzenlemek için kullanõlõr. En sõk kullanõlan DDL komutlarõ ve kullanõm amaçlarõ Tablo 4.10’da gösterilmiştir. Tablo 4.10 DDL Komutlarõ DDL Komutu

Açõklama

CREATE

Yeni bir veritabanõ nesnesi yaratmak. Örnek CREATE TABLE,

CREATE TRIGGER ALTER

Veritabanõ nesnelerinde değişiklik yapmak. Örnek ALTER TABLE,

ALTER TRIGGER DROP

Veritabanõ nesnelerini silmek. Örnek DELETE TABLE, DELETE

TRIGGER

! SQL Veri Kontrol Dili (Data Control Language-DCL): SQL Veri Kontrol Dili; bir veritabanõ kullanõcõsõ veya rolü ile ilgili izinlerin düzenlenmesini sağlar. Tablo 4.11 DCL komutlarõnõ ve fonksiyonlarõnõ göstermektedir. Tablo 4.11 DCL Komutlarõ DCL Komutu

Açõklama

GRANT

Kullanõcõya yetki vermek

DENY

Kullanõcõ, grup veya rolü herhangi bir eylem için engeller.

REVOKE

Daha atanmõş olan yetki veya engeli kaldõrõr.

ExecuteNonQuery metodu ile DDL ve DCL komutlarõ çalõştõrmak için aşağõdaki

adõmlarõ takip edin: 1. Bağlanõlacak veritabanõna göre Connection nesnesi eklenir. 2. Bağlanõlacak veritabanõna göre OleDbCommand veya SqlCommand nesnesi eklenir ve gerekli özellikleri ayarlanõr. 3. Veritabanõ bağlantõsõ açõlõr. 4. Command nesnesinin ExecuteNonQuery metodu kullanõlõr. 5. Veritabanõ bağlantõsõ kapatõlõr.

115

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

Örnekte SqlCommand nesnesinin ExecuteNonQuery metodu çalõştõrõlarak, Urun isminde tablo oluşturulmaktadõr. Dim cmUrunTabloOlustur As New SqlCommand( _ "CREATE TABLE Urun

(UrunID int, UrunAdi

" & _

"varchar(50), " & _ "StokMiktari int) ", connAlisveris) cmUrunTabloOlustur.CommandType = _ CommandType.Text Try connAlisveris.Open() Dim kayitSayisi As Integer = _ cmUrunTabloOlustur.ExecuteNonQuery() connAlisveris.Close() MessageBox.Show(kayitSayisi & _ "kayõt eklendi.") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) End Try ExecuteNonQuery metodu ile INSERT, UPDATE ve DELETE sorgularõ çalõştõrõlabi-

lir. Örnekte ExecuteNonQuery metodu çalõştõrõlarak, Urun tablosuna yeni kayõt eklenmiştir. Dim cmd As New SqlCommand("INSERT INTO Urun " & _ "(UrunID,UrunAdi,StokMiktari) VALUES (@UrunID, " & _ "@UrunAdi,@StokMiktari)", connAlisveris) cmd.Parameters.Add("@UrunID", 1) cmd.Parameters.Add("@UrunAdi", "DVD") cmd.Parameters.Add("@StokMiktari", 15) Try connAlisveris.Open() Dim kayitSayisi As Integer = _ cmd.ExecuteNonQuery() connAlisveris.Close() MessageBox.Show(kayitSayisi & _ " kayõt eklendi.") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) End Try

116

Modül 4:

Örnekte ExecuteNonQuery metodu çalõştõrõlarak, Urun tablosunda kayõt güncellenmiştir. Dim cmd As New SqlCommand("Update Urun " & _ "Set StokMiktari = @StokMiktari " & _ "Where UrunID = @UrunID", connAlisveris) cmd.Parameters.Add("@UrunID", 1) cmd.Parameters.Add("@StokMiktari", 30) Try connAlisveris.Open() Dim kayitSayisi As Integer = _ cmd.ExecuteNonQuery() connAlisveris.Close() MessageBox.Show(kayitSayisi & _ " kayõt değiştirildi.") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) End Try

Örnekte ExecuteNonQuery metodu çalõştõrõlarak, Urun tablosundan kayõt silinmiştir. Dim cmd As New SqlCommand("Delete Urun " & _ "Where UrunID = @UrunID", connAlisveris) cmd.Parameters.Add("@UrunID", 1) Try connAlisveris.Open() Dim kayitSayisi As Integer = _ cmd.ExecuteNonQuery() connAlisveris.Close() MessageBox.Show(kayitSayisi & _ " kayõt silindi.") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) End Try

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

Modül Özeti

1. Bağlantõlõ veri ortamõ hangi .NET nesneleri ile gerçekleştirilir?

2. Command nesnesinin kaç farklõ çalõştõrõlma biçimi vardõr? Açõklayõn.

3. Command nesnesinin Parameters özelliği ne için kullanõlõr?

4. DataReader nesnesinin çalõşma modelini bir örnekle açõklayõn.

5. Kaç farklõ SQL sorgu türü vardõr?

117

118

Modül 4:

Lab 1: Veritabanõ İşlemleri

Bu uygulamada, veritabanõndaki Personel tablosu üzerinde kayõt işlemleri gerçekleştirilir. Personel kayõtlarõnõn okunup TextBox kontrollerine doldurulmasõ, yeni personel kaydõnõn eklenmesi, bir personelin bilgilerinin güncellenmesi veya silinmesi işlemleri yapõlõr. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Access veritabanõna bağlantõ oluşturabilecek, ! Command nesnesinin ExecuteNonQuery metodu ile INSERT, DELETE sorgusu çalõştõrabilecek, ! Sorgulara parametre ekleyebilecek, ! Command nesnesinin oluşturabilecek,

ExecuteReader

metodu

ile

DataReader

! DataReader nesnesi ile kayõt okuyabileceksiniz.

Veritabanõnõn Oluşturulmasõ Bu uygulamada kullanõlacak Personel tablosu için bir veritabanõ oluşturulmasõ gerekir. 1. Microsoft Access ile “kisi” isminde bir veritabanõ oluşturun. 2. Veritabanõna Personel isminde bir tablo ekleyin ve tabloda belirtilen kolonlarõ ekleyin.

119

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri Alan Adõ

Veri Türü

Numara

AutoNumber

Ad

Text

Soyad

Text

DogumTarihi

Date/Time

Adres

Text

Sehir

Text

Kontrollerin Eklenmesi Personel isminde yeni bir Windows projesi açõn.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

TextBox – txtAd

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtSoyad

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtDTarihi

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtSehir

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtAdres

BorderStyle

FixedSingle

Multiline

True

ScrollBars

Vertical

ComboBox – cbNo

DropDownStyle

DropDownList

Button – btnYeni

Text

Yeni

Button – btnIptal

Text

İptal

Button – btnKaydet

Text

Kaydet

Button – btnSil

Text

Sil

RESİM 4.1.

Kodlarõn Yazõlmasõ Personel tablosu üzerinde işlem yapõlmasõ için veritabanõna bağlantõ açõlmasõ

gerekir. Bu bağlantõ için gereken Connection String ifadesinin merkezi bir yerden alõnmasõ, değişiklik durumunda kolaylõk sağlar. 1. Projeye bir modül ekleyin ve bağlantõ dizisini tanõmlayõn.

120

Modül 4:

Public connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; Data Source= C:\Samples\kisi.mdb" Bu aşamadan sonra kodlar, formun kod tarafõna yazõlacaktõr.

ExecuteNonQuery Metodu 2. Veritabanõna yeni bir personel kaydõ eklemek için gereken kodlarõ bir yordam altõnda yazõn. Public Sub Kaydet() Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = Module1.connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "INSERT INTO Personel(Ad,Soyad,DogumTarihi,Adres,Sehir) values(@ad,@soyad,@tarih,@adres,@sehir)" comm.Parameters.Add("@ad", txtAd.Text) comm.Parameters.Add("@soyad", txtSoyad.Text) comm.Parameters.Add("@tarih", txtDTarihi.Text) comm.Parameters.Add("@adres", txtAdres.Text) comm.Parameters.Add("@sehir", txtSehir.Text) Try conn.Open() comm.ExecuteNonQuery() Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally conn.Close() End Try End Sub

3. Verilen bir Personel numarasõna göre tablodan kayõt silme işlemini gerçekleştiren kodlarõ yazõn. Public Sub Sil(ByVal ID As Integer) Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = Module1.connStr

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

121

Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "Delete from Personel Where Numara=@No" comm.Parameters.Add("@No", ID) Try conn.Open() comm.ExecuteNonQuery() Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally conn.Close() End Try End Sub

ExecuteReader ve DataReader 4. ComboBox kontrolüne personel numaralarõnõ dolduran kodlarõ yazõn. Bu ComboBox, personel kayõtlarõnõ numaraya göre seçmek için kullanõlõr. Public Sub IDDoldur() cbNo.Items.Clear() Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = Module1.connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "Select * from Personel" Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader() Do While dr.Read = True cbNo.Items.Add(dr.Item("Numara")) Loop Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally dr.Close() conn.Close() End Try End Sub

122

Modül 4:

5. ComboBox kontrolünden seçilen personel numarasõna göre formdaki kontrollerin doldurulmasõnõ sağlayan kodlarõ yazõn. Public Sub IDyeGoreFormDoldur(ByVal ID As Integer) Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = Module1.connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = _ "Select * from Personel Where Numara=@No" comm.Parameters.Add("@No", ID) Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader If dr.Read = True Then txtAd.Text = dr.Item("Ad").ToString txtSoyad.Text = dr.Item("Soyad").ToString txtAdres.Text = dr.Item("Adres").ToString txtSehir.Text = dr.Item("Sehir").ToString txtDTarihi.Text = _ dr.Item("DogumTarihi") End If Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally dr.Close() conn.Close() End Try End Sub

Form Kontrolleri İşlemleri 6. Formdaki TextBox kontrollerinin değerlerini sõfõrlayan kodlarõ yazõn. Public Sub Temizle() Dim kontrol As New Control For Each kontrol In Me.Controls If TypeOf kontrol Is TextBox Then kontrol.Text = "" End If Next txtAd.Focus() End Sub

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

123

7. Kayõt eklenmeden önce, tüm değerlerin doğru girilmesini kontrol eden kodlarõ yazõn. Public Function Kontrol() As Boolean If txtAd.Text = "" Then MessageBox.Show("Adõ Giriniz") txtAd.Focus() Return False ElseIf txtSoyad.Text = "" Then MessageBox.Show("Soyadõ Giriniz") txtSoyad.Focus() Return False ElseIf txtDTarihi.Text = "" Then MessageBox.Show("Doğum Tarihini Giriniz") txtDTarihi.Focus() Return False ElseIf IsDate(txtDTarihi.Text) = False Then MessageBox.Show("Hatalõ Tarih") txtDTarihi.Focus() txtDTarihi.SelectAll() Return False ElseIf txtAdres.Text = "" Then MessageBox.Show("Adresi Giriniz") txtAdres.Focus() Return False ElseIf txtSehir.Text = "" Then MessageBox.Show("Şehiri Giriniz") txtSehir.Focus() Return False Else Return True End If End Function

Yordamlarõn Formda Kullanõlmasõ 8. btnKaydet düğmesinin Click olayõna Kaydet ve Kontrol yordamlarõnõ kullanarak kaydetme işlemlerini yazõn. Private Sub btnKaydet_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnKaydet.Click If Me.Kontrol = True Then Me.Kaydet() btnYeni.Enabled = True btnKaydet.Enabled = False

124

Modül 4:

btnIptal.Enabled = False Me.IDDoldur() cbNo.SelectedIndex = cbNo.Items.Count - 1 End If End Sub

9. btnYeni düğmesinin Click olayõnda formu, yeni kayõt eklemek için hazõrlayan Temizle yordamõnõ kullanõn. Private Sub btnYeni_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnYeni.Click Me.Temizle() btnYeni.Enabled = False btnKaydet.Enabled = True btnIptal.Enabled = True cbNo.SelectedIndex = -1 End Sub

10. btnIptal düğmesine basõldõğõ zaman kontrolleri temizleyen ve ilk kayõta dönen kodlarõ yazõn. Private Sub btnIptal_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnIptal.Click Me.Temizle() btnYeni.Enabled = True btnKaydet.Enabled = False btnIptal.Enabled = False cbNo.SelectedIndex = 0 End Sub

11. btnSil düğmesine basõldõğõ zaman kayõt silme işlemleri gerçekleştiren yordamõ kullanõn. Private Sub btnSil_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnSil.Click If MessageBox.Show(cbNo.SelectedItem & _ " nolu kaydõ silmek istiyor musunuz?", _ Me.Text, MessageBoxButtons.YesNo, _ MessageBoxIcon.Question, _ MessageBoxDefaultButton.Button2) = _ DialogResult.Yes Then Me.Sil(cbNo.SelectedItem) Me.IDDoldur() cbNo.SelectedIndex = cbNo.Items.Count - 1 End If End Sub

Bağlantõlõ (Connected) Veritabanõ İşlemleri

125

12. Formun Load olayõnda ComboBox kontrolünü personel numaralarõ ile dolduran yordamõ kullanõn. Private Sub frmPersonel_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load Me.IDDoldur() cbNo.SelectedIndex = 0 End Sub

13. ComboBox kontrolünde bir personel numarasõ seçildiğinde, bu personele ait bilgileri forma yükleyen kodlarõ yazõn. Private Sub cbNo_SelectedIndexChanged(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles cbNo.SelectedIndexChanged Me.IDyeGoreFormDoldur(cbNo.SelectedItem) End Sub

Modül 5: Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

Bağlantõsõz veri ortamlarõ, uygulamalarõn veritabanõndan bağõmsõz çalõştõğõ ortamlardõr. Veritabanõ sunucusunun uzak olmasõ, veri işlemlerinin uzun sürmesi ve mobil çalõşma ihtiyacõ, bağlantõsõz veri ortamlarõna olan ihtiyacõ artõrmõştõr. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! Bağlantõsõz veritabanõ mimarisini öğrenecek, ! DataAdapter nesnesinin yapõsõnõ tanõyacak, ! DataSet nesne modelini öğrenecek, ! DataTable nesne modelini öğrenecek, ! Veri arama ve sõralama işlemlerini öğreneceksiniz.

130

Modül 5:

Konu 1: Disconnected Uygulamalar İçin Veritabanõ Mimarisi

Bağlantõsõz veri ortamõ, uygulamanõn veri kaynağõna sürekli bağlõ kalmadõğõ veri ortamõdõr. Bu modelde, veri kaynağõnõn istenen bölümü çekilerek belleğe alõnõr. Veri üzerinde gerekli işlemler gerçekleştirildikten sonra, veri kaynağõna aktarõlarak güncelleme yapõlõr.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

131

Bağlantõsõz veri ortamlarõ içinde kullanõlan sõnõflar Tablo 5.1’de belirtilmiştir. Tablo 5.1. Bağlantõsõz Veri Ortamõ Sõnõflarõ Sõnõf

Açõklama

XXXDataAdapter

Connection, Command ve DataReader sõnõflarõnõ kullanarak, verilerin DataSet’e doldurulmasõnõ ve DataSet’te yapõlan değişikliklerin veritabanõna kaydedilmesini sağlar. Örneğin

SqlDataAdapter sõnõfõ SQL Server ile DataSet arasõndaki etkileşimi sağlar.

XXXConnection

Bağlantõ açmak ve kapatmak için kullanõlan nesnedir. Örneğin

SqlConnection SQL Server’a bağlantõ sağlar. XXXCommand

Veritabanõ üzerinde Stored Procedure (Saklõ Yordam) veya SQL cümleleri çalõştõrmak için kullanõlan nesnedir. Örneğin

SqlCommand SQL Server üzerinde Stored Procedure veya SQL cümleleri çalõştõrmayõ sağlar.

XXXDataReader

Veritabanõndan sadece okunur ve ileri hareketli kayõtlar çekmek için kullanõlõr. Örneğin SqlDataReader ile SQL Server üzerinden kayõtlar okunur. Kayõtlar SqlCommand nesnesinin ExecuteReader metodu ile DataReader’a aktarõlõr.

132

Modül 5:

Konu 2: DataSet ve DataTable Oluşturmak

Veri kaynağõndan DataAdapter ile çekilen verilerin çekirdek belleğe atõlan kopyasõ DataSet içinde saklanõr. DataSet ile bu veriler üzerinde gerekli düzenlemeler yapõldõktan sonra, veriler aynõ DataAdapter ile veritabanõna aktarõlõr. DataSet’in temel özellikleri aşağõda listelenmiştir: ! Veri sağlayõcõ türünden bağõmsõz çalõşõr: DataSet tüm veri sağlayõcõlarõ ile kullanõlabilir. Tamamen türden bağõmsõz çalõşõr. ! Sürekli çevrimdõşõdõr: DataAdapter nesnesi ile veriler DataSet içine aktarõlõr ve bağlantõ kapatõlõr. Bağlantõ kesildikten sonra yapõlan tüm değişiklikler DataSet içine kaydedilir. Bu durum uygulamanõn çevrimdõşõ çalõşmasõnõ sağlar. ! Değişikliklerin kaydõnõ tutar: DataSet içinde yapõlan tüm değişiklikler, DataAdapter nesnesi ile veri kaynağõna aktarõlõr. ! Birden fazla tablo bulundurabilir: İlişkisel veritabanlarõnda olduğu gibi, birden fazla tablo ve ilişkileri hafõzada tutmanõn tek yolu DataSet kullanmaktõr.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

133

DataSet Nesne Modeli

DataSet, sanal bir veritabanõ yapõsõnõ temsil eder. DataTable nesnelerinden

oluşur. Bu tablolar arasõnda ilişkiler tanõmlanabilir. DataSet’i oluşturan nesneler, DataTable, DataColumn, DataRow ve DataRelation nesneleridir.

134

Modül 5:

! DataTable: Veritabanõ tablolarõnõ temsil eder. DataColumn, DataRow nesnelerinden oluşur. Primary Key alanõ tanõmlanabilir. ! DataColumn: DataTable nesnelerini oluşturmak için gereken kolonlarõ temsil eder.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

135

! DataRow: DataTable nesneleri için veri satõrlarõnõ temsil eder. ! DataRelationship: Tablolar arasõndaki ilişkileri temsil eder. ! DataView: DataTable nesneleri üzerinde filtreleme, veri güncellemeleri işlemleri yapmak için kullanõlõr. Örnekte ds isminde yeni bir DataSet, New anahtar sözcüğü tanõmlanmaktadõr. Tanõmlamada DataSet’e parametre olarak girilen YeniDataSet değeri, DataSet nesnesinin DataSetName argümanõdõr. Eğer hiçbir isim verilmezse varsayõlan olarak NewDataSet ismi verilir. Dim ds As New DataSet(“YeniDataSet”) DataSet, diğer bir DataSet nesnesinden kopyalanarak oluşturulabilir. DataSet

kopyalamak için iki yöntem kullanõlõr. Birinci yöntem Copy metodu ile diğer bir DataSet nesnesinin, veri ve ilişkileri (şema bilgileri) kopyalanarak yeni bir DataSet oluşturmaktõr. İkinci yöntem Clone metodu ile diğer bir DataSet nesnesinin şema bilgilerini kopyalanarak, yeni bir DataSet oluşturmaktõr. Bu yöntem şablon kopyalamak için kullanõlõr. Örnekte ds ismindeki DataSet nesnesinin tüm tablo, ilişki ve verileri dsCopy ismindeki DatasSet nesnesinin içine aktarõlmõştõr. Dim dsCopy As DataSet dsCopy = ds.Copy()

Örnekte ds ismindeki DataSet nesnesinin tüm tablo ve ilişkileri, dsClone ismindeki DataSet nesnesinin içine aktarõlmõştõr. Dim dsClone As DataSet dsClone = ds.Clone()

136

Modül 5:

Örnekte Stok veritabanõnõ içindeki tüm kitaplar, DataAdapter nesnesi ile DataSet’e aktarõlmõştõr. Dim conn As New OleDbConnection("provider = “ & _ “microsoft.jet.oledb.4.0;

data source=../stok.mdb")

Dim da As New OleDbDataAdapter("select * from “ & _ “kitaplar", conn) Dim ds As New DataSet("set") da.Fill(ds, "kitaplar") DataGrid1.DataSource = ds.Tables("kitaplar") DataSet sõnõfõnõn Tables koleksiyonu ile DataSet içine bir veya birden çok DataTable eklenebilir. DataSet sõnõfõnõn Relations koleksiyonu ile DataSet

içine bir veya birden çok DataRelation eklenebilir. Örnekte dtKitaplar isminde yeni bir DataTable oluşturulmaktadõr. Dim dtKitaplar As New DataTable("kitaplar")

Oluşturulan tabloyu DataSet içine eklemek için DataSet nesnesinin Tables koleksiyonu kullanõlõr. Ds.Tables.Add(dtKitaplar) DataTable nesnesinin içine kolon eklenebilir. Örnekte dtKitaplar ismindeki DataTable nesnesinin içine, yeniId isminde yeni bir kolon eklenmektedir. Yeni

kolon eklemek için, DataTable nesnesinin Columns koleksiyonu kullanõlõr. Dim colKitapId As DataColumn = dtKitaplar.Columns.Add("yeniId", GetType(System.Int32))

Örnekte DataTable nesnesi için Ucret, KDV ve Tutar isminde 3 adet kolon oluşturulmuştur. Örnekteki KDV kolonu, Ucret kolonun %17 değeri üzerinden hesaplanõr. Tutar kolonu ise Ucret ve KDV değerinin toplamõ ile hesaplanõr. Dim colUcret As New _ DataColumn("Ucret", GetType(System.Decimal)) Dim colKdv As New _ DataColumn("KDV", GetType(System.Decimal)) colKdv.Expression = "Ucret * 0.17" Dim colTutar As New _ DataColumn("Tutar", GetType(System.Decimal)) colTutar.Expression = "Ucret + KDV"

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

137

Konu 3 : DataAdapter ile Kayõtlarõ Dataset’e Doldurmak

DataAdapter sõnõfõ, DataSet ile veri kaynağõ arasõnda köprü oluşturur. Veri kaynağõna yapõlan bağlantõ ile verilerin DataSet nesnesine aktarõlmasõnõ sağlar. DataAdapter ayrõca DataSet üzerinde yapõlan değişikliklerin veri kaynağõna aktarõlmasõnõ sağlar.

Örnekte, OleDbDataAdapter ile çekilen veriler ds ismindeki DataSet nesnesine aktarõlõr. DataSet içindeki veriler DataGrid ile ekranda gösterilir. Dim conn As New OleDbConnection ("provider = " & _ "microsoft.jet.oledb.4.0; data source=C:\Stok.mdb") Dim da As New OleDbDataAdapter("select * from kitaplar", _ conn) Dim ds As New DataSet da.Fill(ds, "kitaplar") DataGrid1.DataSource = ds.Tables("kitaplar") DataAdapter ile veri çekmek için DataAdapter nesnesinin başlangõç fonksiyo-

nuna, SELECT sorgu ve bağlantõ nesnesi parametre olarak gönderilir. Dim da As New OleDbDataAdapter("select * from " & _ "kitaplar", conn)

138

Modül 5:

DataAdapter ile veri çekmenin diğer bir yöntemi SELECT sorgusu ile Command

nesnesi oluşturmaktõr. Oluşturulan Command, DataAdapter nesnesinin SelectCommand özelliğine atanõr. Örnekte Command ile DataAdapter nesnesinin beraber kullanõmõ gösterilmektedir. Dim conn As New OleDbConnection (" provider = " & _ "microsoft.jet.oledb.4.0; data source=C:\Stok.mdb") Dim cmd As New OleDbCommand("select * from kitaplar") cmd.CommandType = CommandType.Text cmd.Connection = conn Dim da As New OleDbDataAdapter(cmd) Dim ds As New DataSet da.Fill(ds, "kitaplar") DataGrid1.DataSource = ds.Tables("kitaplar") DataAdapter nesnesinin Fill metodu veri kaynağõndaki veriyi DataSet veya DataTable nesnesini doldurmak için kullanõlõr. Örnekte da isimli DataAdapter

ile çekilen veriler, Kitaplar tablosuna doldurulmaktadõr. da.Fill(ds, "kitaplar")

Bir DataSet içinde birden fazla tablo bulunabilir. Bu durumda DataAdapter nesnesinin Fill metodunu birden çok kez çağrõlõr. Fill metodu ile belirli kayõt aralõğõ DataSet içine aktarõlabilir. Örnekte da isimli DataAdapter ile çekilen ilk altõ kayõt Kitaplar tablosuna aktarõlõr. da.Fill(ds, 0, 5, "kitaplar") DataSet üzerinde yapõlan değişiklikleri veri kaynağõna aktarmak için, DataAdapter sõnõfõnõn Update metodu kullanõlõr. DataAdapter nesnesinin DeleteCommand, UpdateCommand ve InsertCommand nesneleri içinde tutulan sorgular ile güncelleme işlemi gerçekleştirilir. Örnekte Siparisler tablosundaki tüm değişiklikler veri kaynağõna aktarõlmaktadõr. da.Update(ds, "siparisler")

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

139

Konu4: DataSet Nesnesini Kontrollere Bağlamak

DataSet nesnesi ile veritabanõnõn bir kopyasõ çekirdek belleğe atõldõktan sonra, bu veriler çeşitli Windows kontrolleri ile gösterilebilir veya değiştirilebilir. Bu kontrollerin en önemlisi DataGrid bileşenidir.

140

Modül 5:

DataSet İçindeki Veriyi Windows Kontrollerine Bağlamak

DataSet nesnesin içerdiği veri, Windows Form içindeki herhangi bir kontrolün

herhangi bir özelliğine bağlanabilir. Örneğin DataSet içindeki bir tablonun ilk satõr ve sütunundaki veri, TextBox kontrolünün Text özelliğine bağlanabilir. DataSet içindeki veriyi Windows kontrollere bağlamanõn iki yöntemi vardõr. Bu

yöntemler basit (simple data binding) ve karmaşõk (complex data binding) veri bağlama olarak adlandõrõlõr. Basit veri bağlama; DataSet içindeki bir veri elemanõnõ (DataTable kolonunu) Windows kontrollere bağlama işlemidir. TextBox, Label, RadioButton gibi kontroller bu gruba girer. Örneğin, DataSet tablosundaki herhangi bir kolonu TextBox, Label gibi Windows kontrollere bağlamak. Karmaşõk veri bağlama; DataSet içindeki birden fazla veri elamanõnõ Windows kontrollerine bağlama işlemidir. DataGrid, ListBox, ErrorProvider gibi kontroller bu gruba girer. Örnekte, Dataset içindeki kitap_baslik kolonunun değeri, TextBox ve Label kontrollerin Text özelliğine aktarõlõr. TextBox1.Text = _ ds.Tables("kitaplar").Rows(2).Item("kitap_baslik") Label1.Text = _ ds.Tables("kitaplar").Rows(2).Item("kitap_baslik")

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

141

ComboBox ve ListBox gibi kontrollere veri bağlamak için DataSource ve DataMember özelliği kullanõlõr. DataSouce özelliği DataSet içindeki tablo ismini, DisplayMember ise tablo kolonunu belirtir.

Örnekte, ComboBox ve ListBox kontrolünün DataSource ve DisplayMember özellikleri kullanõlmaktadõr. ComboBox1.DataSource = ds.Tables("kitaplar") ComboBox1.DisplayMember = _ ds.Tables("kitaplar").Columns("kitap_baslik").ToString ListBox1.DataSource = ds.Tables("kitaplar") ListBox1.DisplayMember = _ ds.Tables("kitaplar").Columns("kitap_baslik").ToString TreeView kontrolüne veri bağlamak için, TreeNode nesnesinin Text özelliği

kullanõlõr. TreeView1.Nodes(0).Text = _ ds.Tables("kitaplar").Rows(1).Item("kitap_baslik")

Örnekte DataSet nesnesinden gelen veriler ListView ve CheckedListBox kontrollerine aktarõlmõştõr. Dim count as Integer Count = ds.Tables("kitaplar").Columns.Count - 1 For i As Integer = 0 To count ListView1.Items.Add(ds.Tables("kitaplar").Rows(i)._ Item("kitap_baslik")) Next For i As Integer = 0 To count CheckedListBox1.Items.Add(ds.Tables("kitaplar"). _ Rows(i).Item("kitap_baslik")) Next

142

Modül 5:

DataSet İçindeki Veriyi DataGrid’e Bağlamak

DataGrid, veriyi satõrlar ve sütunlar halinde görüntüler. DataGrid ile ilişkisiz DataSet tablolarõ kolay bir şekilde görüntülenebilir. Bu görüntü Excel tablola-

rõna benzer. DataGrid ilişkili DataSet tablolarõ da gösterebilir. Bu durumda istenilen tabloya DataGrid üzerindeki gezinti köprülerinden erişilebilir. DataSet tablolarõnõ DataGrid kontrolüne bağlamak için iki yöntem kullanõlõr. Bu yöntemler grafiksel ve programlama yöntemleridir.

Grafiksel yöntem ile bağlantõ sağlamak için aşağõdaki adõmlarõ takip edin. 1. Araç kutusu üzerindeki DataGrid kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. DataGrid kontrolünün DataSource özelliğini, önceden oluşturulmuş DataSet nesnesine bağlayõn. 3. DataGrid kontrolünün DataMember özelliğini, DataSet tablolarõnõn herhangi biri ile bağlayõn. Programlama yöntemi ile bağlantõ sağlamak için DataGrid nesnesinin DataSource özelliği kullanõlõr. Örnekte, DataSet içindeki Kitaplar tablosu DataGrid kontrolüne bağlanõr. DataGrid1.DataSource = ds.Tables("Kitaplar")

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

143

Konu : 5 DataTable Üzerindeki Veriyi Düzenlemek

DataTable,

veritabanõ tablolarõnõ temsil eder. DataColumn, DataRow nesnelerinden oluşur. DataSet içinde yeni bir DataTable oluşturduktan sonra, veritabanõ üzerinde işlem yapõyormuş gibi veri üzerinde düzenlemeler yapõlabilir. DataTable, bu çevrimdõşõ düzenlemeleri kabul veya iptal etme olanağõ sunar. DataTable nesnesine, yeni bir satõr eklemek için DataRow nesnesi kullanõlõr. DataTable nesnesinin NewRow metodu ile oluşturulan yeni satõr, DataRow

nesnesinin değişkenine atanõr. Örnekte, dtKitaplar tablosuna drNew isminde yeni bir kolon eklenmiştir. Dim drNew As DataRow = dtKitaplar.NewRow() DataRow nesnesi tanõmlandõktan sonra, index veya kolon isimleri üzerinden ko-

lonlara değer girilir. Örnekte birinci kolona kitabõn ISBN numarasõ, ikinci kolona ise yazar adi bilgileri girilmiştir. drNew(0) = “975-8725-14-9” drNew(1) = “Tamer Şahiner”

veya drNew(“kitap_ISBN”) = “975-8725-14-9” drNew(“kitap_yazar”) = “Tamer Şahiner”

144

Modül 5:

Kolanlara bilgi girildikten sonra, tanõmlanan DataRow nesnesi DataTable nesnesinin Rows koleksiyonuna eklenir. Örnekte drNew nesnesi, dtKitaplar nesnesinin Rows koleksiyonuna eklenir. dtKitaplar.Rows.Add(drNew) DataTable nesnesine DataRow kullanmadan kayõt eklenebilir. Örnekte dtKitaplar ismindeki DataTable nesnesine bu yöntem ile kayõt eklenmiştir. dtKitaplar.Rows.Add(New Object() {“975-8725-14-9”, “Tamer Şahiner”})

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

145

DataRow ile DataTable içindeki kayõtlar değiştirilebilir. DataRow nesnesi ile satõr

düzenleme işlemleri için aşağõdaki metotlar kullanõlõr. ! BeginEdit ! EndEdit ! CancelEdit BeginEdit, veriyi düzenlerken oluşabilecek olaylarõ askõya alõr. Veriyi düzenlemek için Items koleksiyonu kullanõlõr. EndEdit metodu ile, askõya alõnan olaylar yeniden aktif edilir. CancelEdit metodu ile değişikliklerden ve askõya alõnan olaylardan vazgeçilir. Örnekte, DataTable içindeki dördüncü kayõt için güncelleme işlemi yapõlmõştõr. Dim drNew As DataRow = dtKitaplar.Rows(3) drNew.BeginEdit() drNew("kitap_baslik") = "yeni hayat" drNew("kitap_yazar") = "can dündar" drNew.EndEdit() DataRow ile DataTable içindeki belirli bir satõr silinebilir. Örnekte, DataTable

içindeki dördüncü kayõt silinmiştir. Dim drSil As DataRow = dtKitaplar.Rows(3) dtKitaplar.Rows.Remove(drSil) DataRow nesnesinin Delete metodu kullanõlarak aktif kayõt silinebilir. DrSil.Delete()

146

Modül 5:

Windows Form ile Kayõt Üzerinde Hareket Sağlamak

Verileri düzenlemeden önce, hangi veri üzerinde düzenleme yapõlacağõnõn tespit edilmesi gerekir. Windows Form uygulamalarõ, veri içinde hareket sağlanan nesneler ile verilerin bağlõ olduğu katmanõ yönetebilir. DataSet, DataTable veya DataView ile kayõtlar üzerinde hareket sağlayan nesneye CurrencyManager denir. çoklu veri kaynağõ CurrencyManager nesnesi içerebilir. DataSet

içinde

tutulabildiği

için,

birden

fazla

Belirli bir satõra gidebilmek için, CurrencyManager nesnesinin Position özelliği kullanõlõr. Örnekte dtKitaplar tablosunun kayõtlarõ arasõnda ilk, son, önceki ve sonraki satõra hareket sağlanmõştõr. Private cmKitaplar As CurrencyManager Private Sub Form1_Load() Handles Form1.Load txtKitapAdi.DataBindings.Add("Text", dtKitaplar, _ "kitap_baslik") cmKitaplar = CType(Me.BindingContext(dtKitaplar), _ CurrencyManager) cmKitaplar.Position = 0 End Sub Private Sub btnMoveNext() If cmKitaplar.Position cmKitaplar.Count - 1 Then

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

cmKitaplar.Position += 1 End If End Sub Private Sub btnMoveFirst() cmKitaplar.Position = 0 End Sub Private Sub btnMovePrevious() If cmKitaplar.Position 0 Then cmKitaplar.Position -= 1 End If End Sub Private Sub btnMoveLast() cmKitaplar.Position = cmKitaplar.Count - 1 End Sub

147

148

Modül 5:

Lab 1: Bağlantõsõz Veritabanõ İşlemleri

Bu uygulamada, veritabanõndaki Personel tablosu üzerinde kayõt işlemleri gerçekleştirilir. Personel kayõtlarõnõn okunup DataGrid kontrolüne doldurulmasõ, kayõtlar arasõnda gezinti, yeni personel kaydõnõn eklenmesi, bir personelin bilgilerinin güncellenmesi veya silinmesi işlemleri yapõlõr. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Access veritabanõna bağlantõ oluşturabilecek, ! DataGrid kontrolüne kayõt doldurabilecek, ! DataGrid kontrolünü biçimlendirebilecek, ! Kayõtlar arasõnda dolaşabilecek, ! Kayõt ekleme, güncelleme ve silme işlemlerini DataSet içinde gerçekleştirebilecek, ! DataSet içindeki değişiklikleri veritabanõna kaydedebileceksiniz.

Veritabanõnõn Oluşturulmasõ Bu uygulamada kullanõlacak Personel tablosu için bir veritabanõ oluşturulmasõ gerekir. 1. Microsoft Access ile kisi isminde bir veritabanõ oluşturun. 2. Veritabanõna Personel isminde bir tablo ekleyin ve tabloda belirtilen kolonlarõ ekleyin.

149

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri Alan Adõ

Veri Türü

Numara

AutoNumber

Ad

Text

Soyad

Text

DogumTarihi

Date/Time

Adres

Text

Sehir

Text

Kontrollerin Eklenmesi Baglantõsõz_Personel isminde yeni bir Windows projesi açõn.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

DataGrid – dgPersonel

ReadOnly

True

TextBox – txtAd

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtSoyad

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtDogumTarihi

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtSehir

BorderStyle

FixedSingle

TextBox – txtAdres

BorderStyle

FixedSingle

Multiline

True

ScrollBars

Vertical

Button – btnYeni

Text

Yeni

Button – btnIptal

Text

İptal

Button – btnKaydet

Text

Kaydet

Button – btnSil

Text

Sil

Button – btnVDoldur

Text

Veritabanindan Getir

Button – btnVKaydet

Text

Veritabanina Kaydet

Button – btnCikis

Text

Çõkõs

150

Modül 5:

RESİM 5.1.

Bağlantõ Cümlesinin Oluşturulmasõ Personel tablosu üzerinde işlem yapõlmasõ için veritabanõ bağlantõsõnõn kurulmasõ gerekir. Bu bağlantõ için gereken Connection String cümlesini Server Explorer’õ kullanarak oluşturun. Baglantõsõz_Personel uygulamasõ için yeni bağlantõ oluşturmak.

1. Server Explorer penceresi üzerinde sağ tõklayõn. Açõlan menüden Add Connection komutunu tõklayõn. 2. Açõlan Data Link Properties penceresinin Provider sekmesini tõklayõn. 3. Provider sekmesinden Microsoft.Jet.OLEDB.4.0 Provider seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayõn.

RESİM 5.2.

4. Açõlan Connection sekmesinin görüntüsünü resimdeki gibi düzenleyerek OK düğmesini tõklayõn.

Bağlantõnõn Oluşturulmasõ Kisi veritabanõna bağlantõ sağlamak için OleDbConnection oluşturun.

151

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

1. Araç kutusu üzerindeki OleDbConnection kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. OleDbConnection kontrolünün ConnectionString oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin.

özelliği

için

DataAdapter Nesnesinin Oluşturulmasõ Personel tablosunu DataSet içine aktarmak için OleDbDataAdapter oluştu-

run. 1. Araç kutusu üzerindeki OleDbDataAdapter kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Karşõnõza çõkan Data Adapter Configuration Wizard penceresi üzerinde Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 3. Choose Your Data Connection penceresi üzerinde, oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin ve Next düğmesini tõklayarak, bir sonraki adõma geçin. 4. Choose a Query Type penceresinde Use Sql statements seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 5. Generate the Sql statements penceresindeki metin kutusuna SELECT Numara,

Ad,

Soyad,

DogumTarihi,

Adres,

Sehir

FROM

Personel yazõn ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin.

6. Finish düğmesini tõklayarak Data Adapter Configuration Wizard sihirbazõnõ sonlandõrõn.

DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ Personel kayõtlarõ ile çevrimdõşõ çalõşmak için DataSet oluşturun. 1. da üzerinde sağ tõklayõn. 2. Açõlan kõsayol menüsünden Generate DataSet menüsünü tõklayõn. 3. Choose a Dataset menüsünden New seçeneğini işaretleyin ve metin kutusuna ds yazõn. 4. OK düğmesini tõklayõn

DataSet İçindeki Verinin DataGrid Kontrolüne Bağlanmasõ Personel tablosunu DataGrid kontrolüne bağlayõn.

1. dgPersonel isimli DataGrid nesnesinin DataSource özelliğine ds1 isimli DataSet nesnesini seçin. 2. dgPersonel isimli DataGrid nesnesinin DataMember özelliğine Personel tablosunu seçin.

152

Modül 5:

DataSet İçindeki Verinin TextBox Kontrollerine Bağlanmasõ Personel tablosu içindeki Ad, Soyad, DTarihi, Adres ve Sehir kolonlarõnõ sõrayla txtAd, txtSoyad, txtDogumTarihi, txtAdres ve txtSehir metin kutularõna bağlayõn.

1. txtAd metin kutusunun DataBindings koleksiyonun Text özelliğine Ad kolonunu seçin. 2. txtSoyad, txtDogumTarihi, txtAdres ve txtSehir metin kutularõnõ sõrayla Soyad, DTarihi, Adres ve Sehir kolonlarõna bağlayõn.

Kodlarõn Yazõlmasõ 1. btnDDoldur kontrolünün Click olayõna kayõtlarõ DataGrid kontrolüne dolduran kodlarõ yazõn. Try conn.Open() da.Fill(Ds1, "Personel") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally conn.Close() End Try

2. btnDKaydet kontrolünün Click olayõna DataSet kontrolündeki tüm değişiklikleri veritabanõna kaydeden kodu yazõn. Try conn.Open() da.Update(Ds1, "Personel") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally conn.Close() End Try

3. btnYeni kontrolünün Click olayõna DataSet tablosu için yeni satõr oluşturan kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").EndCurrentEdit() BindingContext(Ds1, "Personel").AddNew()

4. btnIptal kontrolünün Click olayõna DataSet tablosu içinde eklenen yeni satõrõ iptal eden kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").CancelCurrentEdit()

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

153

5. btnKaydet kontrolünün Click olayõna DataSet tablosuna yeni kayõt ekleyen kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").EndCurrentEdit()

6. btnSil kontrolünün Click olayõna DataSet tablosundan aktif kaydõ silen kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").RemoveAt(BindingContext(Ds1, "Personel").Position)

7. btnIlk kontrolünün Click olayõna ilk kayda giden kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").Position = 0

8. btnOnceki kontrolünün Click olayõna önceki kayda giden kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").Position -= 1

9. btnSonraki kontrolünün Click olayõna sonraki kayda giden kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").Position -= 1

10. btnSon kontrolünün Click olayõna son kayda giden kodu yazõn. BindingContext(Ds1, "Personel").Position = _ BindingContext(Ds1, "Personel").Count - 1

154

Modül 5:

Konu 6: Veri Arama ve Sõralama

DataSet içinde veri arama ve sõralama işlemleri yapmak için, DataTable ve DataView sõnõfõnõn arama ve sõralama metotlarõ kullanõlõr. DataTable sõnõfõnõn Find metodu, birincil anahtar değerine göre arama

yapõlmasõnõ sağlar. Select metodu ise, belirli bir arama kriterine göre arama yapõlmasõnõ sağlar. Select metodu ile geriye satõr koleksiyonlarõ döndürülür. Örnekte DataTable sõnõfõnõn Find metodu ile kitap barkod numarasõna göre arama yapõlõr. Bu aramanõn sonucunda yazar adõ geriye döndürülür. Dim conn As New OleDbConnection("provider =" & _ “microsoft.jet.oledb.4.0;data source=c:\Proje\stok.mdb") Dim da As New OleDbDataAdapter("select * from" & _ "kitaplar", conn) Dim tbl As New DataTable da.Fill(tbl) tbl.PrimaryKey = _ New DataColumn(){tbl.Columns("kitap_ISBN")} Dim row As DataRow = tbl.Rows.Find("975-12-53-3") If row Is Nothing Then MessageBox.Show("Kayõt Bulunamadõ!") Else MessageBox.Show(row("kitap_yazar")) End If

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

155

Örnekte Tbl ismindeki DataTable nesnesine, DataAdapter nesnesinden gelen kayõtlar doldurulur. Tbl tablosunun Kitap_ISBN kolonu birincil anahtar olarak atanõr. Row isminde yeni bir DataRow tanõmlanõr. DataTable nesnesinin Find metoduna kitabõn barkod numarasõ girilir ve sonuç Row değişkenine aktarõlõr. Son olarak Row değişkeni içindeki sonuç ekrana yazõlõr. Arama işlemlerinde özel karakter kullanõlabilir. Örneğin yazar ismi ‘E’ harfi ile başlayan kayõtlarõ sorgulamak için aşağõdaki komut kullanõlõr. Select * from kitaplar Where kitap_yazar Like 'E%' DataTable sõnõfõnõn Select metodu ile DataRow nesnelerinden oluşan bir koleksiyon geri döndürür. Select metodu aslõnda orijinal DataSet içindeki satõrlarõ işaret eden işaretçiler kümesi olarak da algõlanabilir. Veri kopyalama yapmaz, ancak değişimleri görüntüler.

Örnekte, DataTable sõnõfõnõn Select metodu kullanõlarak kitap fiyatõ sekizden farklõ kayõtlar gösterilmektedir. Bu kayõtlar kitap isimlerine göre sõralanmõştõr. Dim selRows As DataRow() = tbl.Select("kitap_fiyat 8", _ "kitap_baslik ASC", DataViewRowState.CurrentRows) Dim row As DataRow For Each row In selRows MessageBox.Show("kitap: " & _ row("kitap_baslik", DataRowVersion.Original)) Next Select metodunun dört farklõ kullanõmõ vardõr. Bu kullanõmlar aşağõda listelen-

miştir. public DataRow() Select() public DataRow() Select(filterExpression as string) public DataRow() Select(filterExpression as string, _ sort as string) public DataRow() Select(filterExpression as string, _ sort as string, _ recordStates

as DataViewRowState)

Select metodunun filterExpression, Sort ve recordStates isminde üç parametresi bulunur. filterExpression, filtreleme yapõlacak ifadeyi içerir. "Country = ‘Turkey' AND City 'Ankara'"

156

Modül 5:

Sort, sonuçlarõn hangi sõrada görüntüleneceğini belirtir. “City DESC”

Veriler artan ve azalan olmak üzere iki şekilde sõralanabilir. Sõralanacak kolonun sonuna; azalan sõralama için DESC, artan sõralama için ASC anahtar sözcüğü yazõlõr. recordStates ise, kayõtlarõn durumuna göre, (Deleted, Modified gibi) seçim

yapar.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

157

DataView Özellik ve Metotlarõ

ADO.NET ile veri kaynağõndan alõnan bilgileri sõralamak ve filtrelemek için DataView nesnesi kullanõlõr. DataView nesnesi ile DataTable nesneleri üzerinde arama veya sõralama işlemleri yapõlabilir. DataView, diğer kontrollere bağlanabilen bir nesnedir. DataView nesnesi oluşturmak için iki yöntem kullanõlõr. Bu yöntemler grafiksel ve programlama yöntemleridir.

Grafiksel yöntem ile bağlantõ sağlamak için aşağõdaki adõmlarõ takip edin: 1. Araç kutusu üzerindeki DataView kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. DataView kontrolünün Table özelliği ile kullanõlacak DataTable’õ seçin. 3. DataView kontrolünün Sort özelliğine, sõralanacak kolon bilgilerini girin. 4. DataView kontrolünün RowFilter özelliğine arama sorgusunu girin.

158

Modül 5:

Programlama yöntemi ile DataView kullanõmõ aşağõda gösterilmektedir. Örnekte fiyatõ 8 YTL’den büyük kayõtlar gösterilmektedir. Bu kayõtlar yazar adõna göre sõralanarak gösterilir. Dim dvProducts As New DataView(ds.Tables("kitaplar")) dvProducts.Sort = "kitap_yazar" dvProducts.RowFilter = "kitap_fiyat > 8" DataGrid1.DataSource = dvProducts DataView sõnõfõnõn Sort özelliğine, sõralanacak kolonun adõ girilir. RowFilter

özelliğine ise arama veya filtreleme sorgusu girilir. Örnekte, Sipariş Numarasõ 10300’den büyük kayõtlar sorgulanmaktadõr: dv.RowFilter = ("SiparisID >10300")

Örnekte, Sipariş sorgulanmaktadõr:

Tarihi

08/25/1996

tarihinden

büyük

olan

kayõtlar

dv.RowFilter = ("SiparisTarihi >#08/25/1996#")

Örnekte, müşteri adõ “V” ile başlayan kayõtlar sorgulanmaktadõr: dv.RowFilter = ("MusteriAdi like 'V*'")

Örnekte, müşteri adõ “V” ile başlayan veya Sipariş Numarasõ 10300’den büyük kayõtlar sorgulanmaktadõr: dv.RowFilter = ("MusteriADi like 'V*' Or SiparisID >10300")

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

Modül Özeti

1. Bağlantõsõz veri ortamõ hangi .NET nesneleri ile gerçekleştirilir?

2. DataSet nedir? DataSet hangi nesnelerden oluşur?

3. DataTable nedir? Hangi durumlarda kullanõlõr?

4. DataColumn nedir? Hangi durumlarda kullanõlõr?

5. DataView nedir? Hangi durumlarda kullanõlõr?

159

160

Modül 5:

Lab 2: Çoklu Tablolarla Çalõşmak

Bu uygulamada aynõ form üzerinde üç farklõ DataTable ile çalõşõlacaktõr. Bu uygulama ile Bolum tablosundaki kayõtlarõn açõlan kutuya doldurulmasõ, seçilen bölüme göre öğrencilerin DataGrid’e doldurulmasõ ve seçilen öğrenciye göre ders bilgilerinin DataGrid kontrolüne doldurulmasõ gerçekleştirilir. Form üzerindeki filtreleme işlemleri DataView kontrolü ile sağlanõr. Personel kayõtlarõnõn okunup DataGrid kontrolüne doldurulmasõ, kayõtlar arasõnda gezinti, yeni personel kaydõnõn eklenmesi, bir personelin bilgilerinin güncellenmesi veya silinmesi işlemleri yapõlõr. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Access veritabanõna bağlantõ oluşturabilecek, ! DataSet üzerinde birden fazla DataTable ile çalõşabilecek, ! DataView ile filtreleme işlemleri yapabilecek, ! DataGrid kontrolüne kayõt doldurabileceksiniz.

161

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

Veritabanõnõn Projeye Eklenmesi Bu uygulamada kullanõlacak Course veritabanõ oluşturun. 1. Microsoft Access ile Dershane isminde bir veritabanõ oluşturun. 2. Veritabanõn tablolarõnõ aşağõdaki diyagrama göre oluşturun.

RESİM 5.3.

Kontrollerin Eklenmesi Dershane isminde yeni bir Windows projesi açõn.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

DataGrid – dgOgrenci

ReadOnly

True

DataGrid – dgKurs

ReadOnly

True

ComboBox – cbBolum

DropDownStyle

DropDownList

Button – btnListele

Text

Listele

Label – Label1

Text

Bolüm

RESİM 5.4.

Bağlantõ Cümlesinin Oluşturulmasõ Dershane veritabanõ üzerinde işlem yapõlmasõ için bağlantõ kurulmasõ gerekir. Bu bağlantõ için gerekli Connection String ifadesini Server Explorer’õ kullanarak oluşturun.

162

Modül 5:

Dershane uygulamasõ için yeni bağlantõ oluşturmak: 1. Server Explorer penceresi üzerinde sağ tõklayõn. Açõlan menüden Add Connection komutunu tõklayõn. 2. Açõlan Data Link Properties penceresinin Provider sekmesini tõklayõn. 3. Provider sekmesinden Microsoft.Jet.OLEDB.4.0 Provider seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayõn.

RESİM 5.5.

4. Açõlan Connection sekmesinin görüntüsünü resimdeki gibi düzenleyerek OK düğmesini tõklayõn.

Bağlantõnõn Oluşturulmasõ Dershane veritabanõna bağlantõ sağlamak için OleDbConnection oluşturun.

1. Araç kutusu üzerindeki OleDbConnection kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. OleDbConnection kontrolünün ConnectionString oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin.

özelliği

için

DataAdapter Nesnesinin Oluşturulmasõ Bolum tablosunu DataSet içine aktarmak için OleDbDataAdapter oluşturun.

1. Araç kutusu üzerindeki OleDbDataAdapter kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Karşõnõza çõkan Data Adapter Configuration Wizard penceresi üzerinde Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 3. Choose Your Data Connection penceresi üzerinde, oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

163

4. Choose a Query Type penceresinden Use Sql statements seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 5. Generate the Sql statements penceresindeki metin kutusuna SELECT Bolum, BolumID FROM Bolum yazõn ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 6. Finish düğmesini tõklayarak Data Adapter Configuration Wizard sihirbazõnõ sonlandõrõn. 7. Eklediğiniz OleDbDataAdapter kontrolünün ismini daBolum olarak değiştirin. Ogrenci tablosunu DataSet içine aktarmak için OleDbDataAdapter oluşturun.

1. Araç kutusu üzerindeki OleDbDataAdapter kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Karşõnõza çõkan Data Adapter Configuration Wizard penceresi üzerinde Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 3. Choose Your Data Connection penceresi üzerinde, oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 4. Choose a Query Type penceresinden Use Sql statements seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 5. Generate the Sql statements penceresindeki metin kutusuna SELECT OgrenciID, Ad, Soyad, Adres, BolumID, Sehir FROM Ogrenci

yazõn ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 6. Finish düğmesini tõklayarak Data Adapter Configuration Wizard sihirbazõnõ sonlandõrõn. 7. Eklediğiniz OleDbDataAdapter kontrolünün ismini daOgrenci olarak değiştirin. Kurs

ve OgrenciDersKayit tablolarõnõ DataSet içine aktarmak için

OleDbDataAdapter oluşturun.

1. Araç kutusu üzerindeki OleDbDataAdapter kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Karşõnõza çõkan Data Adapter Configuration Wizard penceresi üzerinde Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 3. Choose Your Data Connection penceresi üzerinde, oluşturduğunuz bağlantõ cümlesini seçin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 4. Choose a Query Type penceresinden Use Sql statements seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin. 5. Generate the Sql statements penceresindeki metin kutusuna SELECT OgrenciDersKayit.OgrenciID, Kurs.KursAdi, OgrenciDersKayit. KursBasTarihi, Kurs.Kredi, Kurs.KursNo FROM (Kurs INNER

164

Modül 5:

JOIN OgrenciDersKayit ON Kurs.KursNo = OgrenciDersKayit. KursNo) yazõn ve Next düğmesini tõklayarak bir sonraki adõma geçin.

6. Finish düğmesini tõklayarak Data Adapter Configuration Wizard sihirbazõnõ sonlandõrõn. 7. Eklediğiniz OleDbDataAdapter kontrolünün ismini daKurs olarak değiştirin.

DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ Bolum, Ogrenci ve Kurs tablolarõ ile çevrimdõşõ çalõşmak için DataSet oluştu-

run. 1. daBolum üzerinde sağ tõklayõn. 2. Açõlan kõsayol menüsünden Generate DataSet menüsünü tõklayõn. 3. Choose a Dataset menüsünden New seçeneğini işaretleyin ve metin kutusuna ds yazõn. 4. OK düğmesini tõklayõn. 5. daOgrenci üzerinde sağ tõklayõn. 6. Açõlan kõsayol menüsünden Generate DataSet menüsünü tõklayõn. 7. Choose a Dataset menüsünden Existing seçeneğini işaretleyin ve açõlan kutudan Dershane.ds seçeneğini işaretleyin. 8. OK düğmesini tõklayõn. 9. daKurs üzerinde sağ tõklayõn. 10. Açõlan kõsayol menüsünden Generate DataSet menüsünü tõklayõn. 11. Choose a Dataset menüsünden Existing seçeneğini işaretleyin ve açõlan kutudan Dershane.ds seçeneğini işaretleyin. 12. OK düğmesini tõklayõn.

DataView Nesnesinin Oluşturulmasõ DataTable nesneleri üzerinde filtreleme işlemleri yapmak için DataView

oluşturun. Ogrenci tablosunu filtrelemek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin.

1. Araç kutusu üzerindeki DataView kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Eklediğiniz DataView kontrolünün ismini dvOgrenci olarak değiştirin. 3. DataView kontrolünün Table özelliği için Ogrenci tablosunu seçin. Kurs tablosunu filtrelemek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin.

1. Araç kutusu üzerindeki DataView kontrolünü form üzerine sürükleyin. 2. Eklediğiniz DataView kontrolünün ismini dvKurs olarak değiştirin. 3. DataView kontrolünün Table özelliği için Kurs tablosunu seçin.

Bağlantõsõz (Disconnected) Veritabanõ İşlemleri

165

DataSet İçindeki Verinin ComboBox Kontrolüne Bağlanmasõ Bolum tablosunu cbBolum isimli açõlan kutuya bağlayõn.

1. cbBolum isimli açõlan kutunun DataSource özelliğine Bolum tablosunu seçin. 2. cbBolum isimli açõlan kutunun DisplayMember özelliğine Bolum kolonunu seçin. 3. cbBolum isimli açõlan kutunun ValueMember özelliğine BolumID kolonunu seçin.

Kodlarõn Yazõlmasõ 1. Form kontrolünün Load olayõna kayõtlarõ DataSet tablolarõna dolduran kodlarõ yazõn. Try Conn.Open() daBolum.Fill(Ds1, "Bolum") daOgrenci.Fill(Ds1, "Ogrenci") daKurs.Fill(Ds1, "Kurs") Catch ex As Exception MessageBox.Show(ex.Message) Finally Conn.Close() End Try

2. btnListele kontrolünün Click olayõna dvOgrenci kontrolünü DataGrid kontrolüne bağlayan kodu yazõn. dvOgrenci.RowFilter = "BolumID='" & _ cbBolum.SelectedValue & "'" dgOgrenci.DataSource = dvOgrenci

3. dgOgrenci kontrolünün CurrentCellChanged olayõna dvKurs kontrolünü DataGrid kontrolüne bağlayan kodu yazõn. dvKurs.RowFilter = "OgrenciID='" & _ dgOgrenci.Item(dgOgrenci.CurrentRowIndex, 0) & "' " dgKurs.DataSource = dvKurs

Modül 6: ASP.NET’e Giriş

ASP.NET, Web sunucusu üzerinde çalõşan ve .NET altyapõsõnõ kullanan geliştirme platformudur. ASP.NET Web Form nesneleri, dinamik Web uygulamalarõ geliştirmeyi kolaylaştõrõr. Bu modülü tamamladõktan sonra; ! ASP.NET çalõşma modelini öğrenecek, ! ASP.NET teknolojisinin .NET Framework çatõsõndaki yerini öğrenecek, ! IIS Web sunucusunun yapõsõnõ öğrenecek ve yönetebileceksiniz.

170

Modül 6:

Konu 1: ASP.NET Nedir?

ASP.NET teknolojisinden önce, Web üzerinde dinamik sayfalarla çalõşabilmek için ASP teknolojisi kullanõlõrdõ. ASP teknolojisi, .NET çatõsõ ile yeni özelliklere eklendi. ASP.NET ile Web uygulamasõ geliştirmek, Windows Form tabanlõ uygulama geliştirmeye oldukça benzer. Web Server tarafõnda çalõşan, HTML kodlarõnõ ve ASP kontrollerini içeren, temel ASP .NET bileşenine Web Form denir. Bir Web uygulamasõnda birden fazla Web Form bulunabilir. ASP.NET sayfalarõ ile yazõlan kodlar sunucu tarafõnda çalõşõr; istemci tarafõnda çeşitli işlemleri gerçekleştirebilmek içinse Script adõ verilen kodlar kullanõlõr. Web uygulamasõnõn güvenliği ise yine sunucu tarafõnda çalõşan .NET bileşenleri ile sağlanõr. ASP.NET Web Formlarõ sunucu taraflõ kodlarõ çalõştõrdõğõ için, kullanõcõ tarafõndaki tarayõcõya ve işletim sistemine bağlõ değildir. Dolayõsõyla ASP.NET ile yazõlan uygulamalar, Internet erişimi olan herhangi bir aygõtta çalõşabilir.

ASP.NET’e Giriş

171

Konu 2: ASP Tarihçesi

HTML (HyperText Markup Language) Web sayfasõ hazõrlamak için kullanõlan temel Web programlama dilidir. HTML, kullanõcõ ile sunucu arasõnda dinamik veri alõşverişi sağlamaz. HTML’in bu açõğõnõ kapatmak için ilk olarak CGI arabirimi (Common Gateway Interface) geliştirilmiştir. CGI arabirimi C dilinde hazõrlanan kodlar ile çalõştõrõlõr. CGI arabiriminin dezavantajõ, en ufak bir değişiklikte tüm kaynak kodun yeniden derlenmesidir. Bu durum zaman ve kaynak kullanõmõnõ olumsuz yönde artõrõr. CGI arabirimininden sonra, sunucu ile haberleşen ilk dil olan PERL(Practical Extraction and Reporting Language) geliştirilmiştir. Bu dil C ve C++ ile yazõlan script’ler içerir. PERL, CGI’õn yeniden derlenme dezavantajõnõ ortadan kaldõrmõştõr. PERL halen aktif olarak kullanõlmaktadõr. Microsoft NT teknolojisini ile birlikte Internet Information Server (IIS) sunucusunu geliştirmiştir. IIS, Windows NT 3.51 ile gelen Web sunucusudur. IIS sunucusunun Windows NT 3.51 ile gelen ilk sürümü CGI arabirimini destekler. Microsoft IIS sunucusunu geliştirdikten sonra, Internet Server Application Programming Interface (ISAPI) arabirimini geliştirmiştir. Microsoft ilk defa ISAPI ile birlikte ASP teknolojisini duyurmuştur. ASP teknolojisi, IIS ve ISAPI alt yapõsõnõ birleştirir. ASP, statik HTML sayfalarõ içinde, dinamik veri alõşverişi için Microsoft tarafõndan geliştirilmiştir

172

Modül 6:

Konu 3: ASP.NET Uygulama Mimarisi

ASP.NET, multi-tier (çok katmanlõ) veri erişim modelini kullanõr. Bu veri erişim modeli İstemci,İş ve Veri katmanlarõndan oluşur.

İstemci Katmanõ (Presentation Tier) Bu katman, kullanõcõ ile diğer katmanlarõn iletişimini sağlar. Bu katmanda, kullanõcõ arayüzünü oluşturan bileşenler bulunur. HTML ve Sunucu kontroller, Web Formlar ve kullanõcõ tanõmlõ kontroller (User Controls) bu katman içinde yer alõr.

İş katmanõ (Business Logic Tier) Bu katman uygulama ile veritabanõ arasõnda iletişimi sağlar. Bu katmanda iş servisleri ve kurallarõnõ içeren bileşenler bulunur. XML Web servisleri, COM ve COM+ nesneleri bu katman içinde yer alõr

Veri Katmanõ (Data Tier) Veri katmanõdõr. Bu katmanda veriyi saklamak için gerekli araçlar bulunur. İlişkisel veritabanlarõ, e-mail alanlarõ, mesaj kuyruklarõ ve dizin servisleri bu katman içinde yer alõr. Web uygulamalarda, ASP.NET ile veri kaynağõna erişim için ADO.NET kullanõlõr.

ASP.NET’e Giriş

173

Konu 4: ASP.NET Çalõşma Modeli

ASP.NET, ASP ve diğer Web platformlarõna göre daha yüksek performans ile çalõşõr. ASP.NET bu performans artõşõnõ Visual Studio .NET ile gelen, .NET Framework ve CLR (Common Language Runtime) ile sağlar. ASP.NET platformunu en verimli şekilde kullanmayõ sağlayan CLR bileşenleri aşağõdaki gibidir. ! Type Management ! Memory Management ! JIT Compilation ! Exception Manager

174

Modül 6:

Tür Yönetimi (Type Management)

Güvenli olmayan bilgilere ve başlatõlmamõş değişkenlere izin vermez Bu yönetim, ASP.NET’i ASP’den tamamen ayõran bir özelliktir.

ASP.NET’e Giriş

175

JIT Derleme (JIT Compilation)

ASP.NET Web sayfalarõ, kullanõlan dilin editöründe derlenerek MSIL (Microsoft Intermediate Language) diline çevrilir. MSIL kodu çalõşma zamanõnda, JIT ile “native code” adõ verilen dile çevrilir.

176

Modül 6:

Hafõza Yönetimi (Memory Management)

CLR ile hafõza yönetimi otomatik olarak işlenir. New anahtar sözcüğü ile oluşturulan nesneler için, CLR hafõzada yer ayõrõr. Nesneler referanslarõnõ kaybettikten sonra “Garbage Collection” mekanizmasõ ile bellekten silinir.

ASP.NET’e Giriş

177

Exception Yöneticisi (Exception Manager)

CLR, ASP.NET uygulamalarõ için yapõsal hata yakalama altyapõsõ sunar. ASP.NET uygulamalarõnda Try...Catch...Finally bloklarõ kullanõlarak ,hata yakalama altyapõsõ kolayca devreye sokulur. ASP.NET uygulamalarõn konfigürasyon ayarlarõ, XML dosyalarõ içinde saklanõr. Bu dosyalar kolayca okunur ve yazõlabilir. Her Web uygulamasõnõn kendisine ait bir konfigürasyon dosyasõ vardõr. ASP.NET uygulamalarõnõn konfigürasyon dosyalarõ web.config dir. Sunucuya ait konfigürasyon ayarlarõ ise machine.config içinde saklanõr. Her Web sunucusunda tek machine.config dosyasõ bulunur. Visual Studio .NET, Web uygulamalarõnõn performansõnõ artõrmak ve güvenliğini sağlamak için pek çok servis sunar.

178

Modül 6:

Bir ASP.NET uygulamasõnõ oluşturan bileşenler aşağõdaki gibidir: ! Web Formlar: Web uygulamasõ için kullanõcõ arayüzü sağlar. ! Code-behind sayfalar: Web Formlarõn sunucu tarafõnda çalõşan kodlarõnõ içerir. ! Konfigürasyon dosyalarõ: Web uygulama ve sunucu ayarlarõnõn tutulduğu XML dosyalarõdõr. ! global.asax dosyalarõ: Web uygulamasõnõn genel olaylarõnõ içerir. Örneğin Web uygulamasõnõn başlatõlmasõ veya durdurulmasõ. global.asax dosyasõ ASP deki global.asa dosyasõnõn gelişmiş versiyonudur.

ASP.NET’e Giriş

179

! XML Web Servis bağlantõlarõ: Web uygulamasõnõn, XML Web servisi üzerinden veri alõşverişini sağlar. ! Veritabanõ bağlantõlarõ: Web uygulamasõ ile veri kaynağõ arasõnda veri alõşverişini sağlar. ! Caching (Ön Belleğe Alma): Uygulamanõn ilk çalõştõğõ anda ön belleğe atõlmasõnõ sağlar. Bu durum uygulamanõn bellekten çalõşmasõnõ sağlayarak performansõ artõrõr.

180

Modül 6:

Konu 5: ASP.NET’in .NET Çatõsõndaki Yeri

Microsoft .NET platformu, geniş çaplõ Web uygulamalarõ geliştirebilmek için gerekli her türlü araç ve teknolojiye sahiptir. Dilden bağõmsõz çalõşabilme, eski teknolojiden yeni teknolojilere kolayca geçiş imkanõ sağlar. Tamamen nesne yönelimli programlamayõ destekleyen bir platform olan Visual Studio .NET, Web uygulamalarõnda da nesne yönelimli programlama modelini destekler.

RESİM 6.1.

Resim 6.1’de belirtildiği gibi en üst katman, kullanõcõ ve program arayüzlerini gösterir. Bu arayüzler Windows Form, Web Form, Web Service ve uygulama servislerinden oluşabilir. Orta katmanda .NET Framework sõnõflarõ, alt katmanda ise CLR bulunur.

ASP.NET’e Giriş

181

Konu 6: .NET Framework’ün ASP.NET’teki Avantajlarõ

.NET Framework, ASP.NET ile uygulama geliştirmek için birçok avantaj sağlar. Bu avantajlar aşağõda listelenmiştir: ! Visual Studio .NET ortamõnõn en büyük avantajõ, birden fazla dili destekliyor olmasõdõr. ASP.NET ile geliştirilen uygulamalarda, farklõ .NET dilleri bir arada kullanõlabilir. Örneğin VB.NET ile geliştirilen bir uygulama içine C# ile yazõlan kod bloklarõ eklenebilir. ! Visual Studio .NET, Web uygulamalarõn güvenliğini sağlayan çeşitli sõnõflar içerir. Bu sõnõflar System.Web.Security isim alanõ içinde bulunur. ! ASP .NET sayfalarõ içinde, HTML ve kaynak kod birlikte çalõştõrõlõr. Bu durum tasarõm ve programlama kolaylõğõ sağlar. ! ASP.NET içinde kodlar satõr satõr derlenmez. Bunun yerine Web formlar derlenir. Bu durum performansõn artõşõnõ sağlar. ! Güçlü hata yakalama araçlarõ sunar. ! Web servisleri ile birlikte çalõşabilir. ! ASP.NET, ADO.NET kullanõmõnõ kolaylaştõran Web nesneleri içerir.

182

Modül 6:

Konu 7: ASP.NET ile Uygulama Geliştirmek

ASP.NET ile geliştirilen uygulamalarõn; Internet, Extranet veya Intranet üzerinde çalõşabilmesi için Web sunucularõna ihtiyaç duyulur. IIS (Internet Information Services) Windows işletim sistemleri için geliştirilmiş Web sunucusudur.

ASP.NET’e Giriş

183

IIS Nedir?

IIS (Internet Information Services), Windows sistemler için Web tabanlõ uygulama geliştirme ve yayõnlama amacõyla kullanõlan Web sunucusudur.

184

IIS Kurulumu ve Yönetimi

Modül 6:

ASP.NET’e Giriş

185

IIS Kurulumu

Web uygulamalarõ geliştirmek için IIS 5.0 veya daha üst versiyonu kurulmalõdõr. IIS, Windows 2000 Server işletim sistemi ile varsayõlan bileşen olarak gelir. Windows 2000 Professional, Windows XP Professional ve sonraki sistemlerde ise, bu aracõn kullanõcõ tarafõndan kurulmasõ gerekir. IIS kurulumu için aşağõdaki adõmlar takip edilir: 1. Denetim Masasõ (Control Panel) penceresinde Program Ekle/Kaldõr (Add or Remove Programs) simgesini çift tõklayõn. 2. Açõlan pencerenin sol panelinden Windows Bileşeni Ekle/Kaldõr (Add/Remove Windows Components) bileşenini seçin. 3. Windows Bileşeni Ekle/Kaldõr penceresinden Internet Information Services (IIS) seçeneğini işaretleyerek yükleme işlemini başlatõn. Windows NT 4.0 ve Windows XP Home Edition işletim sistemleri ile ASP.NET uygulamasõ geliştirilemez.

.NET Framework kurulmadan önce IIS sunucusunun kurulmuş olmasõna dikkat edilmelidir. Aksi halde ASP.NET dosyalarõ, ilgili kütüphane dosyalarõ ile düzgün bir şekilde kullanõlamaz. Eğer IIS kurulmadan .NET Framework kurulmaya çalõşõlõrsa, uyarõ mesajõ ile karşõlaşõlõr. Bu uyarõ mesajõ önemsenmeden kuruluma devam edilebilir. Framework kurulumu tamamlandõktan sonra IIS kurulmalõdõr. Ancak IIS yüklendikten sonra, sistemin ASP.NET sayfalarõ ile uyum içinde çalõşabilmesi için Visual Studio .NET komut satõrõnda aspnet_regiis.exe -I komutu çalõştõrõlmalõdõr.

186

Modül 6:

RESİM 6.2: IIS kurulumu.

ASP.NET’e Giriş

187

IIS Yönetimi

IIS yönetimi, Internet Information Services (IIS) Manager ile gerçekleştirilir. IIS Manager’õ açmak için aşağõdaki adõmlar takip edilir: 1. Bilgisayarõm (My Computer) simgesi sağ tõklanõr. Açõlan kõsayol menüsünden Yönet (Manage) komutu seçilir. Açõlan Computer Manager penceresinin Services and Applications menüsünden Internet Information Services (IIS) seçilir. 2. Denetim Masasõ (Control Panel) içinden Administrative Tools simgesi seçilir. Açõlan pencereden Internet Information Services Manager seçilir. IIS içinde aşağõdaki alt klasörler bulunur: ! Application Pools ! Web Sites ! Web Service Extensions

188

Modül 6:

Web Sites çalõşan web uygulamalarõnõ listeler. Web Sites klasörü altõndaki

Default Web Site sekmesi üzerinden Web sunucu seçenekleri ayarlanabilir. Web sunucu özelliklerini değiştirmek için aşağõdaki adõmlar takip edilir: 1. Internet Information Services üzerinden Web Sites seçilir. 2. Web Sites sağ tõklanõr. Açõlan menüden Properties komutu seçilir. Home Directory kategorisindeki Local Path alanõnda c:\inetpub\wwwroot ifadesi, sistemde IIS sunucusunun çalõştõracağõ uygulamalarõn yer bilgisini tutar.

RESİM 6.3: IIS yönetimi.

ASP.NET Web uygulamalarõ wwwroot klasörü altõnda tutulur. Bu klasör altõnda tutulan klasörlerin diğerlerinden farkõ Virtual Directory (sanal klasör) olmalarõdõr. .NET ile açõlan her yeni Web uygulamasõ için, wwwroot altõnda yeni bir Virtual Directory oluşturulur.

ASP.NET’e Giriş

189

Visual Studio .NET kullanmadan yeni bir Virtual Directory oluşturmak için Default Web Site sağ tõklanõr. Çõkan menüden New alt menüsü işaretlenir ve Virtual Directory seçilir. Virtual Directory Creation Wizard ile yeni bir Virtual Directory oluşturulur.

190

Modül 6:

.NET Framework Kurulumu

ASP.NET ile uygulama geliştirmek için .NET Framework’ün kurulu olmasõ gerekir. Framework’ün, SDK olarak isimlendirilen 130MB’lõk full versiyonu ve yalnõzca temel bileşenleri kapsayan 20MB’lõk iki farklõ kurulum dosyasõ bulunur. Framework versiyon ve yamalarõ (Service Pack) http:// msdn.microsoft. com/netframework/downloads/updates/default.aspx adresinden ücretsiz olarak indirilebilir. Framework’ü kurmak için aşağõdaki adõmlar takip edilir: 1. Framework kurulum dosyasõ çalõştõrõlõr. 2. Açõlan penceredeki “Would you like to Install Microsoft .NET Framework Package?” sorusuna Yes cevabõ verilir. 3. Next düğmeleri tõklanarak kurulum tamamlanõr. .NET Framework kurabilmek için işletim sisteminin Windows NT tabanlõ olmasõ gerekir. Windows 2000 işletim sisteminde minimum SP2 yapõlandõrmasõ gereklidir.

ASP.NET’e Giriş

Modül Özeti

1. ASP nedir?

2. ASP çalõşma modelini açõklayõn.

3. ASP .Net uygulamasõnõ oluşturan bileşenler nelerdir?

4. IIS nedir?

191

192

Modül 6:

Lab 1: Web Tabanlõ Uygulamalarõn Yayõnlanmasõ

Bu uygulamada IIS (Internet Information Services) kurulumu öğreneceksiniz. Aynõ zamanda IIS ile Web tabanlõ uygulamalarõn yayõnlanmasõnõ öğreneceksiniz.

IIS (Internet Information Services) Kurulmasõ 1. Denetim Masasõ (Control Panel) penceresinde Program Ekle/Kaldõr (Add or Remove Programs) simgesini çift tõklayõn. 2. Açõlan pencerenin sol panelinden Windows Bileşeni Ekle/Kaldõr (Add/Remove Windows Components) bileşenini seçin. 3. Windows Bileşeni Ekle/Kaldõr penceresinden Internet Information Services (IIS) seçeneğini işaretleyin. 4. Next düğmesini tõklayarak kurulumu başlatõn.

Uygulama Yayõnlamak Default.htm ismindeki HTML sayfayõ IIS üzerinden yayõnlayõn.

1. C:\Inetpub\wwwroot klasörüne gidin. 2. wwwroot penceresi içinden Dosya menüsünü tõklayõn. 3. Dosya menüsü içinden Yeni alt menüsünü tõklayõn. 4. Yeni alt menüsü içinden Metin Belgesi komutunu vererek Yeni Metin Belgesi oluşturun.

193

ASP.NET’e Giriş

5. Oluşturduğunuz metin belgesi içine aşağõdaki HTML (Hyper Text Markup Language) kodlarõnõ ekleyin ve dosyayõ kaydedin. HTMLPage1 Hoş Geldiniz.

6. Metin belgesinin ismini Default.htm olarak değiştirin. 7. Internet Explorer açõn ve aşağõdaki adreslerden herhangi birini adres çubuğuna yazõn. a. http://localhost b. http://127.0.0.1 c. http://MakinaAdõ d. http://IpNumarasõ localhost: Lokal makine adõ. 127.0.0.1 : Lokal IP numarasõ. MakinaAdõ: Ağ içindeki bilgisayar adõ. IpNumarasõ: Ağ içindeki Ip Numarasõ. Web uygulamanõn yayõnõ, wwwroot içindeki herhangi bir alt klasörden yapõlabilir. Örneğin http://localhost/WebUygulama. ASP.NET Web Application uygulamalarõn yayõnõ bu yöntem ile yapõlõr.

194

Modül 6:

Modül 7: ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

ASP.NET ile uygulama geliştirirken kullanõlan temel bileşenler Web Formlar ve Web kontrolleridir. Web Form, IIS tarafõndan çalõştõrõlan HTML kod ve kontrollerin birleşiminden oluşur. Bu formlara eklenen kontroller, sunucu veya istemci taraflõ çalõşabilirler. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! Web Form yapõsõnõ ve bileşenlerini öğrenecek, ! Sunucu ve istemci taraflõ kontrollerin farklarõnõ öğrenecek, ! Web kontrollerini tanõyacak, ! ViewState ve PostBack kavramlarõnõ öğreneceksiniz.

198

Modül 7:

Konu 1: Web Form Bileşenleri

Web Form, ASP.NET uygulamalarõnõn yapõ taşõdõr. Visual Studio .NET ortamõ aracõlõğõ ile eklenen kontrollerin ve Visual Basic .NET kodlarõnõn birleşimi Web Form oluşturur. Web formlar, .aspx uzantõlõ arayüz dosyasõ ve .aspx.vb uzantõlõ kod dosyalarõndan oluşur. Örneğin default.aspx isimli ASP.NET sayfasõnõn sunucu taraflõ Visual Basic .NET kodlarõ default.aspx.vb isimli dosyada tutulur. Kullanõcõ arayüz sayfasõ ve kod sayfasõnõn ayrõ tutulmasõnõn yararõ, Web programcõsõna ve Web tasarõmcõsõna ayrõ kaynaklar sunarak bağõmsõz çalõşma ortamõ sağlamaktõr. Web Formlarõ Visual Studio ile iki farklõ şekilde tasarlanabilir. Design sekmesi, Web kontrollerinin görsel olarak düzenlenmesini sağlar. HTML sekmesi ise, kontrollerin HTML kodlar ile eklenmesini sağlar. Görsel kõsõmda Web Form kontrolleri ve bu kontrollere ait HTML kodlarõ, kod sayfasõnda da bu kontrollerin davranõşlarõnõ belirleyen Visual Basic .NET kodlarõ bulunur.

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

Web Formlarõn genel özellikleri aşağõdaki gibidir. ! @Page Özelliği ! Body Özelliği ! Form Özelliği

199

200

Modül 7:

Page Özelliği

Tüm sayfa içinde tanõmlanacak fonksiyonlarõn değerlerini içerir. etiketi ile gösterilir ve her .aspx uzantõlõ dosyada bulunmasõ gerekir. etiketinde, sayfanõn yapõsõ ile ilgili özellikler bulunur.

Language Sayfa içinde kullanõlacak dil seçeneğini bildirilir. ASP.NET uygulamalarõnda genellikle VB ve C# dilleri tercih edilir.



CodeBehind Web formlarõn, Visual Basic .NET veya C# uzantõlõ kod dosyasõnõ belirtir.

SmartNavigation SmartNavigation özelliğine True değeri ayarlanõrsa, sayfa yeniden yüklendiği zaman, kaydõrma çubuklarõnõn sayfa içindeki yeri korunur. Böylece sayfa ilk konumunda kalõr. Bu özellik Internet Explorer 5.5 ve üstü tarayõcõlar tarafõndan desteklenir.

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

201

ViewState ASP.NET teknolojisi ile gelen yeniliklerden biridir. EnableViewState özelliği ile objenin içine girilen bilgi ne olursa olsun, sunucu bunu bir değişkende tutup tekrar kullanõcõya geri döndürür. Bu durum sunucuya gönderilen veriler üzerinde hata oluşmasõ durumunda, bilgilerin kaybolmamasõnõ sağlar. Bu özelliğin tüm kontrolleri içermesi için, Page yönerge satõrõnda tanõmlanmasõ gerekir. Bu özellik True veya False değeri alabilir.

Ayrõca kontrol düzeyinde EnableViewState özelliği kullanõlabilir. Bu durumda, Page yönerge satõrõnda belirtilen değer geçersiz olur.

202

Modül 7:

Body Özelliği

Web sayfasõnõn ana bölümüdür. etiketi ile web formun gövdesi oluşturulur. Kullanõlan her kontrol ... etiketleri arasõnda bulunmalõdõr. body etiketi içinde PageLayout(ms_positioning) özelliği tanõmlanabilir.

PageLayout(ms_positioning) Web form içinde kullanõlan nesnelerin, görüntülenme biçimini ayarlar. Bu özellik iki değer alabilir: ! FlowLayout: Sayfaya eklenen kontroller eklenme sõrasõna göre sõralanõr. Kontrollerin yerleri sürükleme ile değiştirilemez. Nesneler için style tanõmlamaz. …

! GridLayout: Kontroller form üzerindeki herhangi bir yere eklenebilir. Kontrollerin yerleri sürükleme ile değiştirilebilir. Bu görünümde nesneler için style tanõmlanõr. Bu görünüm Windows uygulamalarõndaki Form görünümüne benzer. …

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

203

Form Özelliği

Web kontrolleri gruplandõrmak için kullanõlõr. Her web form için tek Form etiketi tanõmlanõr. Tüm kontroller … etiketleri arasõna eklenir. Form etiketi içinde tanõmlanabilecek birçok özellik vardõr. Method Web kontrol özelliklerinin, sunucuya gönderilme şeklini belirler. İki değer alabilir: ! Post: İsim ve değer bilgilerini, HTML bilgisinin üst bilgisine yazarak gönderir.

! Get İsim ve değer bilgilerini, sayfa adõnõn sonuna ekleyerek gönderir.

Id Formun isim bilgisini verir. CodeBehind sayfasõ içinde, forma işlem yaptõrmak için kullanõlõr.

Runat Web formlarda kullanõlan kontrollerin sunucu ile haberleşerek çalõşabilmesi için runat=”server” bildirimi kullanõlõr. Bu özellik sadece server değerini alabilir.

204

Modül 7:

Konu 2: Server (Sunucu) Kontroller

Web sunucu üzerinde çalõşan kontrollerdir. İki tür server kontrolü vardõr: ! HTML Server Kontrolleri ! Web Server Kontrolleri (ASP.NET Kontrolleri) ASP.NET server kontrolleri System.Web.UI.Control sõnõfõndan türetilir. Her ASP.NET server kontrolü etiketi ile bildirilir. HTML kontrolleri ise System.Web.UI.HtmlControls isim alanõnda bulunur. Button, TextBox, DropDownList gibi server kontrollerinin çalõşma modeli, is-

temci taraflõ HTML kontrollerinin çalõşma modelinden oldukça farklõdõr. ASP.NET server kontrolleri, tamamen sunucu üzerinde çalõşõr ve geri plandaki tüm işleyişleri ara yüzle gizlenerek gerçekleştirilir. Bir kontrolün sunucu tarafõnda çalõştõğõ runat=”server” özelliği ile belirlenir.

Örnekte istemci tarafõnda çalõşan HTML Button kontrolü gösterilmektedir.

Bu kontrolün sunucu tarafõnda çalõşmasõ için, kontrole runat özelliği eklenmelidir. Böylece kontrol HTML server kontrolü haline getirilir.

runat=”server” _

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

205

Konu 3: Kontrollerin Sõnõflandõrõlmasõ

ASP.NET Web kontrolleri dört grupta listelenir: 1. Standart Kontroller (ListBox, Button, CheckBox, Table vs.) 2. Doğrulama Kontrolleri (RequiredFieldValidator, RangeValidator, CompareValidator, RegularExpressionValidator, CustomValidator, ValidationSummary) 3. Zengin Kontroller (Calendar, Adrotator) 4. İlişkisel Liste Tabanlõ Kontroller (DataGrid, DataList, Repeater)

Standart Kontroller Bu kontroller, HTML kontrollere alternatif olarak tasarlanmõştõr. Eski tip HTML kontrolleri ile yeni ASP.NET kontrolleri arasõndaki en belirgin fark, her Web kontrolünden önce asp: ön ekinin kullanõlõyor olmasõdõr.

Bu kontrollerin avantajlarõ aşağõdaki gibidir: ! Benzer kontrollere düzenli biçimde isimler verilir. ! Tüm kontroller aynõ genel özelliklere sahiptir. ! Tarayõcõ için özel kodlar kendiliğinden üretilir. Bu grupta bulunan kontrollerin tümü id, text, backcolor, runat özelliklerine sahiptir. Ancak CheckBox kontrolünün Checked ve ListBox kontrolünün SelectedItem özellikleri vardõr.

206

Modül 7:

Tablo 7.1’de Html ve Standart sunucu kontroller gösterilmektedir. Tablo 7.1: Standart Kontroller Web kontrol

Html Kontrol























Yok





























Doğrulama Kontrolleri Kullanõcõnõn girdiği değerleri kontrol etmek için kullanõlõr. Kontrolün yapõlacağõ alana ve veriye göre, farklõ doğrulama kontrolleri kullanõlõr. ASP.NET, belirli bir aralõkta veri girişi sağlayan, karşõlaştõrma yapan ve belirli değerlerin boş geçilmemesini sağlayan çeşitli doğrulama kontrolleri sunar. RequiredFieldValidator, RangeValidator, CompareValidator, RegularExpressionValidator, CustomValidator, ValidationSummary kontrolleri bu grupta yer alõr.

Zengin Kontroller AdRotator ve Calendar zengin kontroller grubunda yer alõr. AdRotator, Web

sayfalarõ üzerinde reklam yayõnõ yapmak için kullanõlõr. Calendar ise Web saylarõ üzerinde Takvim göstermek için kullanõlõr.

İlişkisel Liste Tabanlõ Kontroller Bu kontroller, veritabanõndan çekilen kayõtlarõn gösterilmesini sağlar. DataList, DataGrid ve Repeater kontrolleri bu grupta yer alõr.

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

207

Konu 4: Standart Kontroller

Label Label, kullanõcõya bilgi vermek için kullanõlõr.

Bu kontrol, Internet Explorer tarayõcõsõnda şu şekilde gösterilir: Label Control

TextBox TextBox, kullanõcõnõn bilgi girişini sağlar. En sõk kullanõlan giriş .kontrolüdür.

Bu kontrol, Internet Explorer tarayõcõsõnda şu şekilde gösterilir.

Web kontroller, WebControl sõnõfõndan türemişlerdir. Bu yüzden Web kontroller BackColor, BorderColor, Enabled, Font, Height, Width özelliklerine sahiptir.

Button Button, form üzerindeki olaylarõ sunucuya yollamak için kullanõlõr. En sõk kullanõlan onay kontrolüdür.

208

Modül 7:

Örnekte, Dugme1 isimli düğme tõklandõğõnda, Label kontrolüne mesaj yazõlõr. Sub Dugme1_Click(Sender As Object, e As EventArgs) Message.InnerHtml="Beni Tõkladõn." End Sub

CheckBox CheckBox, kullanõcõya seçenekler arasõndan seçim yapma imkanõ sunar. Onay

kutusu işaretlenmiş ise True, işaretlenmemiş ise False değerini alõr. Onay kutusunun durumu CheckedChanged metodu ile takip edilebilir. Örnekte, CheckBox kontrolünün onay kutusu tõklandõğõ anda “Seçili”, seçim işlemi geri alõndõğõ anda “Seçili değil” mesajõ yazõlõr. Seçim yapõldõğõ anda mesajõn yazdõrõlmasõnõ sağlayan AutoPostBack özelliğinin True değeridir. Sub Check_Clicked(Sender As Object, e As EventArgs) If checkbox1.Checked Then Message.InnerHtml="Seçili" Else Message.InnerHtml="Seçili Değil" End If End Sub

ASP.NET Web Form ve Kontrolleri ile Çalõşmak

209

RadioButton RadioButton, CheckBox kontrolüne benzerlik gösterir. Ancak RadioButton

kontrolünün GroupName özelliği ile, birden fazla RadioButton arasõnda grup oluşturulur. Aynõ grup içinden sadece bir RadioButton seçilebilir. Birden fazla seçeneğin işaretlenmesine izin verilmez. Onay kutusunun durumu Checked metodu ile takip edilebilir. Örnekte, RadioButton kontrolleri arasõnda muzik isminde bir grup oluşturulmuştur. Bu grup içindeki Pop, Jazz ve Classic RadioButton kontrollerinden sadece bir tanesi seçilebilir. BtnOnay isimli button tõklandõğõnda, seçilen RadioButton kontrolünün değeri Message isimli Label kontrolüne yazõlõr. Sub BtnOnay_Clicked(Sender As Object, e As EventArgs) If Radio1.Checked Then Message.InnerHtml = "Seçiminiz" + Radio1.Text ElseIf Radio2.Checked Message.InnerHtml = " Seçiminiz " + Radio2.Text ElseIf Radio3.Checked Message.InnerHtml = " Seçiminiz " + Radio3.Text End If End Sub Beğendiğiniz müzik türünü seçiniz: call mySub() sub procedure geri dönüş değeri taşõmaz. Kod 9.29: Function Tanõmlamasõ

Web Programlamaya Giriş

293

document.write("En sevdiğim sehir: " & sehir()) function procedure geri dönüş değerine sahiptir.

Koşul ve döngü yapõlarõnõn kullanõmõ Visual Basic .NET dilindeki gibidir.

294

Modül 9:

Konu 4: CSS

CSS (Cascading Style Sheets), HTML sayfalarõ içinde özel stiller tanõmlamak için kullanõlõr. Sayfanõn yazõ türü, arka plan rengi, link renkleri, nesnelerin sayfa üzerindeki yerleşimi birer stil öğeleridir. Bir sitedeki tüm sayfalara aynõ stili vermek için CSS dosyalarõ hazõrlanõr. Bu CSS dosyalarõ HTML sayfalarõna dahil edilir. Stiller HTML sayfalarõna üç yöntem ile dahil edilebilir: ! Inline (iç) ! Embedded (gömülü) ! Linked (bağlantõlõ)

İç (Inline) Herhangi bir HTML etiketi içinde stil kullanõlabilir. Örneğin paragraf etiketine style=”x” attribute değeri eklenebilir ve o paragrafa özel tasarõm özellikleri bildirilebilir. Bu paragraftaki tüm yazõlar arial 12 stilidedir.

Gömülü (Embedded) Gömülü stiller, HTML sayfasõnõn Head etiketi içerinde tanõmlanõr. Bu stilleri tanõmlamak için .. etiketleri kullanõlmalõdõr.

Web Programlamaya Giriş

295

Kod 9.30: Gömülü stillerin tanõmlanmasõ body { background:#ff0000; color:#ffffff; } Kõrmõzõ zemin üzerine beyaz renkle yazõ

Bağlantõlõ (Linked) Stil verileri .css uzantõlõ dosyalarda tanõmlanõr. En güçlü tasarõm özelliği bağlantõlõ stil dosyalarõndadõr. Tasarõm özellikleri bu dosyada tanõmlanõr ve her sayfa içinden bu stil dosyasõna bağlantõ verilerek etiketlere gerekli stiller uygulanõr. HTML sayfalarda stil dosyasõ ile bağlantõ kurmak için aşağõdaki tanõmlama yapõlõr. Bu tanõmlama head etiketleri içinde yapõlõr.

296

Modül 9:

Style Sheet’lerin Söz Dizimi

Stil nesnelerinin söz dizimi, HTML söz dizimine benzer yapõdadõr. Stil nesnelerinin belirli kõsõmlarõ vardõr: ! Seçici (Selector): Atanõlan özellikler ve değerleri alõr. H1 ve P gibi HTML etiketlerine benzer. ! Özellik (Property): Bir seçiciyi tanõmlar. P paragraf etiketine verilen özellikler o seçiciyi tanõmlar. Kenar boşluklarõ, font ve arka plan değerleri birer özellik öğesidir. ! Değer (Value): Özellikleri tanõmlayan öğelerdir. Özellikler ve değerler birleşerek bir tanõm oluşturur. Seçici ve tanõm ise bir kural oluşturur. Sayfa düzeni, kenar boşluklarõ, girinti ve hizalama değerleri kontrol edilerek hazõrlanmõş bir site profesyonel bir görünüme sahip olabilir. En çok kullanõlan yazõ özellik ve değerleri Tablo 9.6’da listelenmiştir. Tablo 9.6: En Çok Kullanõlan Yazõ Özellik ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

Margin-left

Sol kenar boşluğunu belirlemek için kullanõlõr. Punto, inç, cm ve piksel cinsinden değer verilir.

{margin-left: 10px;} Margin-right

Sağ kenar boşluğunu belirlemek için kullanõlõr.

Margin-top

Üst kenar boşluklarõnõ belirlemek için kullanõlõr.

text-indent

Bir yazõ için girinti bilgisini belirler.

text-align

Yazõnõn hizalanmasõnõ sağlayan değeri tutar. left, center,

right

297

Web Programlamaya Giriş

Tablo 9.6: En Çok Kullanõlan Yazõ Özellik ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

text-decoration

underline, overline, line-through, none değerleriyle yazõya şekil verir.

text-transform

Yazõnõn büyük veya küçük harflerle görüntülenmesini sağlar.

uppercase, lowercase Body { margin-left: 10px; margin-right: 10px; margin-top: 20px; margin-bottom:15px; }

Font özellik ve değerleri Tablo 9.7’de belirtilmiştir. Tablo 9.7: Font Özellik ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

font-size

Yazõ büyüklüğünü belirler.

color

Yazõnõn rengini tutar.

font-family

Yazõnõn tipini belirler.

font-style

Yazõnõn italikliğini belirler. italic,

normal. font-weight

Yazõ kalõnlõğõnõ belirler. bold, normal

p { font-size: 20; color: blue; font-weight: bold; font-style: italic; font-family: Times New Roman; }

Liste özellikleri ve değerleri Tablo 9.8’de belirtilmiştir. Tablo 9.8: Liste Özellikleri ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

list-style-type

Liste elemanlarõnõn başõna gelecek karakteri belirler.

disc, circle, square, decimal lower(upper)-roman

Liste elemanlarõnõn başõna küçük veya büyük Roma rakamlarõ koyar.

lower(upper)-alpha

Liste elemanlarõnõn başõna küçük(büyük) harfler koyar.

none

Liste elemanlarõ için bir sembol almaz.

298

Modül 9:

Tablo 9.8: Liste Özellikleri ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

list-style-image

Liste imleri yerine resim kullanõr.

list-style-position

inside: Listenin ikinci satõrõnõ en soldan başlatõr. outside: İkinci satõrõ bir öncekinin dikey hizasõndan başlatõr.

Background özellikleri ve değerleri Tablo 9.9’da belirtilmiştir. Tablo 9.9: Background Özellik ve Değerleri Özellik ve Değer

Açõklama

background-color

Arka plan renk değerini tutar.

background-image

Arka plan resminin yol bilgisini tutar.

background-repeat

Resmin x ve y koordinatlarõ boyunca tekrarlanmasõ bilgisini tutar.

repeat: tüm yönlerde repeat-x: x ekseni boyunca repeat-y: y ekseni boyunca no-repeat: tekrar edilmez background-position

left: Resmi pencerenin sol kenarõna yaklaştõrõr. right: Sağ kenara yaklaştõrõr. center: Resmi ortalar.

p { background-color:blue; background-image: url(back.gif); background-position:left; backround-repeat:repeat-x; }

Seçiciler Seçiciler, oluşturulan , gibi etiketlerin mevcut özelliklerini aynõ tutarak onlara yeni özellikler ekleme olanağõ verir. Ayrõca istenilen bir kelimeye stil özelliği atayõp istenilen zamanda çağrõlmasõnõ sağlar. h1 { background:green; color:white; font-weight:bold; font-family:arial; } h1.kirmizi{color:red}

Linkler ve CSS Sayfalarda ziyaret edilen linklerin mavi alt çizgilerini ortadan kaldõrmak veya başka stiller vermek için CSS dilinden yararlanõlabilir. etiketinin stilini belirlemekte kullanõlan dört ifade vardõr:

Web Programlamaya Giriş

299

! active: Tõklanan linkin stilini belirler. ! link: Link yazõ stilini belirler. ! visited: Ziyaret edilmiş linkin sitilini belirler. ! hover: Fare linkin üzerindeyken nasõl bir stil alacağõnõ belirler. a:link{text-decoration:none; color:teal} a:active{text-decoration:none; color:red} a:visited{text-decoration:none; font-family:Times New Roman; color:green} a:hover{background-color:teal; color:white; fontfamily:arial}

Sõnõf ve Gruplama Sõnõf (class), stil kurallarõnõn küçük parçalara ayrõlmasõnõ sağlar. Sayfadaki herhangi bir yazõnõn diğer yazõlardan farklõ görünmesi istendiği durumda, istenilen sayõda özel HTML etiketi oluşturulabilir. Örneğin sayfada iki farklõ türde H1 etiketi kullanõlmak istensin. H1.serif { font: 14pt Century Schoolbook; } H1.sans{ font: 20pt Arial; }

Bu stilleri kullanmak için kod içine serif veya sans sõnõf ismi vermek yeterlidir. Gruplama, stil özellikleri ve değerleri yoğunlaştõrõldõğõnda oluşur. Örneğin: P.1 { font: verdana; font-size: 12pt; line-height: 18pt; }

1 sõnõfõndaki tüm paragraflar 12 punto Verdana fontuyla ve 18 punto satõr yüksekliğiyle görüntülenir. Sõnõf yerine gruplama yapõlabilir. P.1{font:12pt/18pt verdana}

Her iki gösterimde de aynõ görüntü elde edilir. Ancak gruplamada değerler girerken font-size, font-height ve font sõralamasõna uyulmasõ gerektiğine dikkat edilmelidir.

300

Modül 9:

Modül Özeti

1. HTML nedir? En sõk kullanõlan HTML etiketlerini açõklayõn.

2. Script nedir?

3. JavaScript nedir? JavaScript niçin kullanõlõr?

4. CSS nedir?

5. CSS, HTML sayfalara nasõl dahil edilebilir?

Web Programlamaya Giriş

301

Lab 1: Web Programlamaya Giriş

Bu uygulamada, JavaScript .ile sanal klavye yapmasõnõ öğreneceksiniz. Ayrõca JavaScript ile popup pencere oluşturmayõ öğreneceksiniz. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Java Script ile Sanal Klavye oluşturabilecek, ! Java Script ile popup pencere oluşturabileceksiniz.

Web Uygulamasõ Oluşturmak Bu uygulamada kullanõlacak ASP.Net Web Application projesini oluşturun. 1. File menüsündeki New alt menüsünü işaretleyin ve Project komutunu tõklayõn. 2. New Project ileti kutusundan ASP.Net Web Application şablonunu seçin. 3. Location metin kutusuna http://localhost/ WebOrnek yazõn. 4. Enter tuşuna basõn.

Sanal Klavye Oluşturmak WebOrnek projesine SanalKlavye isminde yeni bir HTML sayfa ekleyin.

302

Modül 9:

RESİM 9.1.

Aşağõdaki kodlarõ .. etiketlerinin arasõna yazarak HTML sayfayõ tasarlayõn:

303

Web Programlamaya Giriş

Kullanici Adi Parola    

304

Modül 9:



Kodlarõn Yazõlmasõ SanalKlavye HTML sayfasõnõn HTML bölümüne aşağõdaki kodlarõ yazõn. Bu kod, Java Script ile istemci taraflõ fonksiyonlar eklemektedir. Bu kodu .. etiketleri arasõna ekleyin. function HarfA() { form1.password.value += "A"; } function HarfB() { form1.password.value += "B"; } function HarfC() { form1.password.value += "C"; }

function HarfD() { form1.password.value += "D"; } function HarfE() { form1.password.value += "E"; } function HarfF() { form1.password.value += "F"; } function HarfG() { form1.password.value += "G"; } function HarfH()

Web Programlamaya Giriş

{ form1.password.value += "H"; } function HarfI() { form1.password.value += "I"; } function HarfJ() { form1.password.value += "J"; } function HarfK() { form1.password.value += "K"; } function HarfL() { form1.password.value += "L"; } function HarfM() { form1.password.value += "M"; } function HarfN() { form1.password.value += "N"; } function HarfO() { form1.password.value += "O"; } function HarfP() { form1.password.value += "P"; } function HarfR() { form1.password.value += "R"; } function HarfS() {

305

306

Modül 9:

form1.password.value += "S"; } function HarfT() { form1.password.value += "T"; } function HarfU() { form1.password.value += "U"; } function HarfV() { form1.password.value += "V"; } function HarfY() { form1.password.value += "Y"; } function HarfZ() { form1.password.value += "Z"; } function hosgeldin() { alert("hosgeldiniz sayin: " + form1.user.value) }

Popup Pencere Oluşturmak WebOrnek projesine Popup isminde yeni bir HTML sayfa ekleyin.

Aşağõdaki kodlarõ .. etiketlerinin arasõna yazarak HTML sayfayõ tasarlayõn. WebOrnek projesine acilan_pencere isminde yeni bir HTML sayfa ekleyin.

Aşağõdaki kodlarõ .. etiketlerinin arasõna yazarak HTML sayfayõ tasarlayõn.

Web Programlamaya Giriş

307

RESİM 9.2.

RESİM 9.3. Burada acõlan pencere mevcut

Kodlarõn Yazõlmasõ Popup HTML sayfasõnõn HTML bölümüne aşağõdaki kodlarõ yazõn. Bu kod, JavaScript ile istemci taraflõ fonksiyon eklemektedir. Bu kodu .. etiketleri arasõna ekleyin. function pencereac() { window.open('acilan_pencere.htm','acilan','width=500,heig ht=300') }

Modül 10: Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

Web uygulamalarõ geliştirirken, her sayfada görüntülenecek sabit paneller gerekebilir. Bu panelleri her sayfa için tekrar oluşturmak zaman ve performans kaybõna yol açar. Bu paneller, User Controls (kullanõcõ kontrolleri) biçiminde oluşturulup proje içinde birçok yerde kullanõlabilir. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! Kullanõcõ kontrollerin yapõsõnõ öğrenecek, ! Kullanõcõ kontrolü oluşturabilecek, ! Kullanõcõ kontrollerini proje içinde kullanabileceksiniz.

312

Modül 10:

Konu 1: Kullanõcõ Kontrolleri

Sõk kullanõlan kontroller bir araya getirilerek yeni bir kontrol oluşturulur. Bu kontroller uygulama içinde her sayfada kullanõlabilir. Örneğin, sayfalar arasõ dolaşõmõ sağlayan menü paneli, kullanõcõ kontrolü haline getirilebilir. Web kontrollerinde olduğu gibi kullanõcõ kontrolleri de sunucu tarafõnda çalõşõr. Kullanõcõ kontrolleri System.Web.UI.UserControl sõnõfõndan türetilmiştir.

Kullanõcõ Kontrolünün Avantajlarõ ! Kullanõcõ kontrolleri, ayrõ bir isim alanõ içinde tanõmlanõr. Bu durum kullanõldõklarõ Web formlarõ ile oluşabilecek isim çakõşmasõnõ ortadan kaldõrõr. ! Kullanõcõ kontrolleri, aynõ sayfa içinde birden fazla kez kullanõlabilir. Hiçbir özellik veya metot için isim çakõşmasõ söz konusu değildir. ! Kullanõcõ kontrolleri ayrõ dillerde yazõlabilir. Kullanõcõ kontrolleri, uygulama içindeki tüm sayfalara eklenebilir. Ancak diğer uygulamalardaki kullanõcõ kontrolleri sayfalara direkt eklenemez. Diğer uygulamalardaki kullanõcõ kontrolleri, kullanmadan önce uygulamaya eklenmelidir.

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

313

Kullanõcõ Kontrolünü Projeye Eklemek

Projeye yeni bir kullanõcõ kontrolü eklemek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin: 1. Solution Explorer penceresini açõn. 2. Proje adõnõ sağ tõklayõn. 3. Açõlan penceredeki Add menüsünden Add Web User Control komutunu seçin. 4. Name metin kutusuna kullanõcõ kontrolüne verilecek ismi girin.

314

Modül 10:

Kullanõcõ kontrol formlarõ, normal Web formlar gibi tasarlanõr. Kullanõcõ kontrol dosyalarõ .ascx ve bu kontrollere ait code-behind sayfasõ ise .ascx.vb uzantõlõdõr. Kullanõcõ kontrollerinde HTML ve Visual Basic .NET kodu birlikte kullanõlabilir. Ancak kullanõcõ kontrolleri Web formlarõ tarafõndan kullanõldõğõ için , , gibi HTML elementleri bulundurmaz. Web form direktifi olan @Page yerine kullanõcõ kontrollerinde @Control ifadesi kullanõlõr. Bu direktif @Page direktifinin AspCompat ve Trace dõşõndaki tüm attribute değerlerine sahiptir.

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

315

Kullanõcõ kontrollerini Web form içine eklemek için @Register ifadesi kullanõlõr. Bu ifade kullanõcõ kontrollerinin Web forma bağlanmasõnõ sağlar. TagPrefix attribute değeri kullanõcõ kontrolü için bir namespace oluşturur. Böy-

lece her kontrol ayrõ bir namespace içinde tanõmlanõr. TagName, kullanõcõ kontrolünün ismidir. Src ise kullanõcõ kontrolünün bulunduğu yolu belirtir. @Register ifadesi ile forma bağlanan kullanõcõ kontrolü, aşağõda kod ile Web

form içinde görüntülenir. Kullanõcõ kontrolleri sunucu üzerinde çalõştõğõ için, runat="server" parametresi ile tanõmlanmalõdõr.

316

Modül 10:

Örnekte tüm sayfalarda kullanõlacak sayfa başlõğõ, kullanõcõ kontrolü olarak tasarlanmõştõr. Hoşgeldiniz

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

Modül Özeti

1. Kullanõcõ kontrolleri niçin oluşturulur?

2. Kullanõcõ kontrollerinin avantajlarõ nelerdir?

3. Web form içinde kullanõcõ kontrolleri nasõl kullanõlõr?

317

318

Modül 10:

Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek

Bu uygulamada, e-ticaret uygulamasõnõn kullanõcõ kontrolleri tasarlanacaktõr. Bu uygulamada, bütün sayfalarda kullanõlacak üst ve alt menü oluşturulacaktõr. Ayrõca kategori isimli kullanõcõ kontrolü ile tüm kategoriler listelenecektir. Kategori değerleri veritabanõ içinden alõnõr. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Kullanõcõ kontrolü oluşturabileceksiniz.

Kullanõcõ Kontrollerin Eklenmesi AspEticaret isimli projeyi açõn.

Ust Kontrolünün Eklenmesi ASPEticaret projesine Ust isminde yeni bir kullanõcõ kontrolü ekleyin.

Kullanõcõ kontrolü içine tablodaki kontrolleri ekleyin. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

HyperLink – btnAnaSayfa

NavigateUrl

Default.aspx

Text

AnaSayfa

NavigateUrl

UyeGiris.aspx

Text

tõklayõnõz

NavigateUrl

UyeKayit.aspx

HyperLink – btnUyeGiris HyperLink – btnUyeKayit

319

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak Kontrol – Kontrol İsmi

LinkButton – btnCikis

Özellik

Değer

Text

Üye Kayit

Text

Çõkõş

Visible

False

Label – lblAd

RESİM 10.1. Ust isimli kullanõcõ kontrolünün HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Yazilim Uzmani Kitapevi     AnaSayfa | Üye Giriş | Üye Kayit      Çõkõs

320

Modül 10:

Ust isimli kullanõcõ kontrolünün code-behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Imports System.Data.OleDb Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load If Session("user") "" Then lblAd.Text = "Bay / Bayan : " & Session("ad") & " " & Session("soyad") btnCikis.Visible = True Else btnCikis.Visible = False End If End Sub Private Sub btnCikis_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnCikis.Click Session.Abandon() btnCikis.Visible = False Response.Redirect("Default.aspx") End Sub

Alt Kontrolünün Eklenmesi ASPEticaret projesine Alt isminde yeni bir kullanõcõ kontrolü ekleyin.

Kullanõcõ kontrolü içine tablodaki kontrolleri ekleyin. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

HyperLink – Link1

NavigateUrl Text

HyperLink – Link2 HyperLink – Link3

Değer

AnaSayfamYap

NavigateUrl Text

SikKullanilanlaraEkle

NavigateUrl

mailto:[email protected]

Text

Iletisim

RESİM 10.2. Alt isimli kullanõcõ kontrolünün HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

321

AnaSayfamYap | SikKullanilanlaraEkle | Iletisim

Yan Kontrolünün Eklenmesi ASPEticaret projesine Yan isminde yeni bir kullanõcõ kontrolü ekleyin.

RESİM 10.3. Yan isimli kullanõcõ kontrolünün HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

322

Modül 10:



DataSet Nesnesinin Oluşturulmasõ dsBook isminde yeni bir DataSet oluşturun.

1. Solution Explorer penceresini açõn. 2. Proje adõnõ sağ tõklayõn. 3. Açõlan penceredeki Add menüsünden Add New Item komutunu seçin. 4. Templates seçeneği içinden DataSet öğesini seçin. 5. Name metin kutusuna dsBook ismini girin.

Bağlantõ Oluşturulmasõ KitapDB veritabanõ üzerinde işlem yapõlmasõ için bağlantõ kurulmasõ gerekir.

Bu bağlantõyõ Server Explorer’õ kullanarak oluşturun. Bu bağlantõ ile veritabanõ içindeki Kategori tablosu, dsBook isimli DataSet içine eklenecektir. KitapDb uygulamasõ için yeni bağlantõ oluşturmak:

1. Server Explorer penceresi üzerinde sağ tõklayõn. Açõlan menüden Add Connection komutunu tõklayõn. 2. Açõlan Data Link Properties penceresinin Provider sekmesini tõklayõn. 3. Provider sekmesinden Microsoft.Jet.OLEDB.4.0 Provider seçeneğini işaretleyin ve Next düğmesini tõklayõn. 4. Açõlan Connection sekmesinin görüntüsünü resimdeki gibi düzenleyerek OK düğmesini tõklayõn. 5. Server Explorer penceresinden DataConnections seçeneğini işaretleyin. 6. Eklediğiniz bağlantõ içinden Tables seçeneğini işaretleyin. 7. Tables içindeki Kategori tablosunu dsBook nesnesinin içine sürükleyin.

Kategori Kontrolünün Eklenmesi ASPEticaret projesine Kategori isminde yeni bir kullanõcõ kontrolü ekleyin.

Kullanõcõ kontrolü içine tablodaki kontrolleri ekleyin.

323

Kullanõcõ Kontrolleri Oluşturmak

RESİM 10.4. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

Repeater – rptKategori

NavigateUrl

Default.aspx

RESİM 10.5. Kategori isimli kullanõcõ kontrolünün HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

324

Modül 10:

Kategori isimli kullanõcõ kontrolünün code-behind kodlarõ aşağõdaki gibi

olacaktõr: Imports System.Data.OleDb Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "Select * from Kategori" comm.Connection = conn Dim da As New OleDbDataAdapter da.SelectCommand = comm Dim ds As New dsBook Try conn.Open() da.Fill(ds, "Kategori") rptKategori.DataSource = ds.Kategori rptKategori.DataBind() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try End Sub

Modül 11: ADO.NET ile Veriye Erişim

Web uygulamalarõ ile veriye erişim, Windows uygulamalarõna oldukça benzer. Ancak verileri listelemek için kullanõlan kontrollerin çalõşma yapõsõ farklõlõk gösterir. Veriye ulaşõm ADO.NET nesneleri ile gerçekleşir. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! Repeater, DataList ve DataGrid gibi listeleme kontrollerini öğrenecek, ! Web uygulamalarõnda Connected ve Disconnected çalõşma yapõsõnõ öğreneceksiniz

328

Modül 11:

Konu 1: Veri Bağlantõlõ Kontroller

ASP.Net ile veritabanõ içindeki veriyi görüntülemek ve düzenlemek için veri bağlantõlõ kontroller kullanõlõr. ListBox ve DropDownList kontrolleri dõşõnda CheckBoxList ve RadioButtonList kontrolleri veri bağlantõlõ olarak çalõşabilir. Repeater, DataList ve DataGrid kontrolleri veri listelemek için kullanõlõr.

329

ADO.NET ile Veriye Erişim

CheckBoxList ve RadioButtonList Kullanõmõ

CheckBox ve RadioButton kontrollerinden farklõ olarak, birden fazla seçenek

arasõnda seçim yapõlmasõnõ sağlayan CheckBoxList ve RadioButtonList kontrolleri kullanõlabilir. Örneğin bir sayfada dört tane isteğe bağlõ seçenek varsa dört ayrõ CheckBox kullanmak yerine, bir CheckBoxList kontrolü kullanõlõr. Aynõ şekilde beş seçenekten sadece bir tanesinin seçilmesi gerekiyorsa, beş ayrõ RadioButton oluşturmak yerine, bir RadioButtonList kontrolü kullanõlõr. CheckBoxList kontrolünün

DataSource, DataMember, DataTextField ve

DataValueField özellikleri ile veritabanõ işlemleri gerçekleştirilir. DataSource,

bağlantõsõz çalõşan DataSet nesnesine bağlanõr. DataMember, bu DataSet içindeki tablo ismini temsil eder. DataValueField, value özelliğinde tutulmasõ istenen kolonu, DataTextField ise text özelliğinde görüntülenmek istenen kolonu temsil eder. Örnekte CheckBoxList kontrolü ile seçilen tüm öğeler, lblMsg isimli etiketin içine yazdõrõlmaktadõr. Dim i As Integer For i=0 To checkboxlist1.Items.Count - 1 If checkboxlist1.Items(i).Selected Then lblMsg.Text &= checkboxlist1.Items(i).Text & "" End If Next

330

Modül 11:

CheckBoxList

kontrolü

ile

birden

fazla

seçim

yapõlabilir.

Fakat

RadioButtonList kontrolü ile sadece bir öğe seçilebilir.

Örnekte CheckBoxList veya RadioButtonList kontrolü ile veritabanõ bağlantõsõ .gösterilmektedir. Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, _ ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load da.Fill(DataSet1, "Kitaplar") CheckBoxList1.DataSource = DataSet1 CheckBoxList1.DataMember = "Kitaplar" CheckBoxList1.DataTextField = "Kitap_baslik" CheckBoxList1.DataValueField = "kitap_ISBN" CheckBoxList1.DataBind() End Sub

ADO.NET ile Veriye Erişim

331

Repeater, DataList ve DataGrid Kullanõmõ

Repeater, DataList ve DataGrid, veri listelenmesi için tasarlanmõş özel kont-

rollerdir. Bu üç kontrol şablonlardan oluşur. Ortak şablonlarõ ise HeaderTemplate, ItemTemplate ve FooterTemplate şablonlarõdõr. Şablonlar içinde verinin

görüntülenmesine yönelik tanõmlamalar yapõlõr. DataList ve DataGrid, veriler üzerinde güncelleme yapma imkanõ sunarken, Repeater sadece veri görüntülemeyi sağlar. Ancak DataGrid, DataList

kontrolünden farklõ olarak veri sayfalama ve sõralama özellikleri sunar.

332

Modül 11:

Repeater

Repeater; veriyi veritabanõndan alarak istenilen biçimde görüntülenmesini sağlayan oldukça güçlü bir kontroldür. Her kaydõn görüntülenme şekli, HTML etiketleri ile oluşturulan bir şablon ile belirlenir. Haber yayõnõ yapan sitelerinin çoğunda bu kontrol kullanõlõr.

Kod 11.1’de Repeater kullanõmõ gösterilmektedir. Kod 11.1:Repeater Kullanõmõ BilgeAdam BTA Repeater kontrolünün ItemTemplate şablonda, her kayõt için yapõlacak göste-

rim şekli belirlenir. HTML etiketleri kullanarak çõktõya şekil verilebilir. HeaderTemplate şablonu repeater kontrolünün başlõğõnõn, FooterTemplate alt başlõğõn biçimini belirler. HeaderTemplate içinde açõlan bir etiketi, FooterTemplate içinde ifadesiyle kapatõlabilir. SeperatorTemplate şablonu, kayõtlar ara-

sõnda ayraç stili belirler. Tablo 11.1’de Repeater kontrolünün şablonlarõ açõklanmõştõr. Tablo 11.1: Repeater Kontrolünün Şablonlarõ Şablon Adõ

Açõklama

ItemTemplate

Veritabanõndan gelecek satõrlarõn görüntüleneceği stilin belirlendiği alan.

AlternatingItemTemplate

Ardõşõk olarak gelen satõrlarõn birbirinden farklõ olmasõnõ sağlar.

HeaderTemplate

Repeater kontrolünün başlõğõdõr. İstenen stil ve-

FooterTemplate

Repeater kontrolünün en altõndaki alandõr. Alt

rilebilir. başlõk olarak istenen stil verilebilir.

SeperatorTemplate

Veritabanõndan gelen her bir satõrõ diğerinden ayõran şablondur.

etiketleri ile kayõtlarõn bir tablonun satõrlarõ biçiminde

görüntülenmesini sağlanõr. etiketi arasõnda iki etiketi kullanõr. Bu şekilde, bir satõr bilgiyi iki kolona ayrõlmõş biçimde görüntülenmesini istenir. İlk td etiketinde bir etiketi kullanarak bu birinci sütunda verinin bir Label kontrolü içinde görüntülenmesi isteğini bildirilir ve Label etiketinin Text özelliği içine aşağõdaki ifade yazõlarak veri bağlama işlemi gerçekleştirilir. text=' '

334

Modül 11:

Burada Databinder.eval, repeater kontrolüne bağlanan veri kümesi içinden CompanyName adõ verilen kolonu bulur ve o kolondaki verileri sõrasõyla Repeater içine alõr ve görüntüler. İkinci td etiketinde, Label kontrolünün Text özelliğine ContactName kolonunu bağlar. text=' '

Code-behind sayfasõnda ise, Repeater kontrolünün DataSource özelliğine, veri kaynağõnõ temsil eden DataSet nesnesinin ismi bildirilir ve DataBind metodu ile bağlantõnõn işlenmesi sağlanõr. Repeater1.DataSource = DataSet2 Repeater1.DataBind()

Sonuç olarak Repeater kontrolü, HTML kullanõmõnõ yoğun olarak gerektirir ve karşõlõğõnda, verilerin istenilen şablona uygun biçimde görüntülenmesini sağlar.

ADO.NET ile Veriye Erişim

335

DataList

DataList kontrolü, Repeater kontrolünün daha gelişmiş halidir. Veri görüntüle-

mek dõşõnda, verilerin seçilip ve üzerinde güncelleme işlemleri yapmaya olanak sağlar. DataList eklemek için aşağõdaki adõmlarõ takip edin. Örnekte DataList kulla-

nõmõ gösterilmektedir. 1. Araç kutusundan DataList kontrolünü seçerek formun üzerine sürükleyip bõrakõn. 2. Kontrolü sağ tõklayõn ve açõlan menüden Edit Template komutunu seçin. 3. Açõlan yeni pencerede Header and Footer Templates, Item Template ve Separator Templates alanlarõ çõkacaktõr. Header and Footer Templates alanõnõ seçerek, başlõk ve alt başlõk alanlarõna istenilen form girilebilir. Header alanõna iki Label ekleyin ve Text özelliğine Kitap Adõ ve Yazar değerlerini verin. Footer alanõna yine bir Label ekleyin ve Text özelliğine Bilge Adam BTA yazõn. 4. Kontrol üzerinde tekrar sağ tõklayõn ve Item Templates komutunu seçin. ItemTemplate ve AlternatingItemTemplate şablonuna ek olarak, SelectedItemTemplate ve EditItemTemplate şablonlarõ bulunur. ItemTemplate alanõnda, görüntülemek istenilen alanlarõ temsil edecek kontroller oluşturulur. Bu kontrolde Repeater kontrolünden farklõ olarak, tasarõm ekranõnda araç kutusundan istenen kontrol ItemTemplate şablonuna eklenebilir. 5. İki tane Label kontrolünü ItemTemplate alanõna ekleyin ve HTML koduna geçerek veri bağlama işlemlerini gerçekleştirin.

336

Modül 11:

Kod 11.2: DataList kullanõmõnda code-behind sayfasõ Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;_ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim da As New OleDbDataAdapter("select * from kitaplar",_ conn) Dim ds As New DataSet Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load da.Fill(ds, "kitaplar") DataList1.DataSource = ds DataList1.DataBind() End Sub Kod 11.3: DataList aspx sayfasõ ve veri bağlama Kitap Adõ Yazar Bilge adam Bta DataList kontrolünün bir diğer farkõ, çõktõ görünümünün tablo içinde veya düz

bir biçimde verilmesidir. RepeatLayout özelliğinin Table ve Flow değerlerini kullanarak tablo görünümü ve düz görünüm verilir. Varsayõlan görülüm Table biçimindedir.

ADO.NET ile Veriye Erişim

337

RepeatColums özelliği ise verilerin kaç sütun halinde görüntüleneceğini belirler. RepeatDirection özelliği ise tekrarlanan kayõtlarõn alt alta veya yan yana

sõralanarak görüntülenmesini sağlar. GridLines özelliği ise dikey ve yatay çizgilerle kayõt görüntülerini birbirinden

ayõrõr. DataList içinde görüntü formunu düzenlemek için properties penceresindeki

görünüme ilişkin pek çok özellik sunulmuştur. SelectedItemTemplate şablonu, listeden seçilen nesneye ait ayrõntõlarõn

görüntülenmesini sağlar. EditItemTemplate şablonu, kullanõcõnõn seçtiği kayõt üzerinde düzenleme

yapmasõnõ sağlayan alana ait kodlarõn girildiği bölümdür. DataList kontrolünün şablonlarõ içine kullanõlan kontrollere, formun üzerinden direkt erişilemez. Örneğin DataList içindeki bir Button kontrolünün Click olayõna kod yazõlamaz. DataList içinde kullanõlan Button kontrolüne kod yazmak için, DataList kontrolünün CommandName özelliği kullanõlõr. Bu özellik, Button kontrolünü Command nesnesi ile alõr ve forma yollar. Ve DataList kontrolünün ItemCommand olayõnda, gelecek komutun adõna göre kod yazõlõr.

338

Modül 11:

DataGrid

DataGrid kontrolü, DataList kontrolünden daha gelişmiş özelliklere sahiptir.

Verileri sayfalama ve sõralama yeteneği sayesinde görüntüleme işlemleri özelleşmiştir. DataGrid, veritabanõndan alõnan bir tablonun, tablo biçimi ile ekrana yansõtõlmasõnõ sağlar. Seçilen kayõt üzerinde değişiklik yapma ve kayõt silme olanaklarõnõ sağlar. Sayfalama, sõralama, seçme, düzenleme ve silme işlemlerini destekler. DataGrid kontrolüne veri bağlamak için şablon kullanmaya gerek yoktur. Kod 11.4: DataGrid kontrolünün en basit kullanõmõ Dim connStr As String = "Provider= Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;_ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim da As New OleDbDataAdapter _ ("select * from kitaplar", conn) Dim ds As New DataSet Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load da.Fill(ds, "kitaplar") DataGrid1.DataSource = ds DataGrid1.DataMember = "kitaplar" DataGrid1.DataBind() End Sub

ADO.NET ile Veriye Erişim

339

HTML

Sadece tasarõm ekranõ kullanõlarak DataGrid oluşturulabilir. 1. Server Explorer panelinden yeni bir Access veritabanõ bağlantõsõ oluşturun. 2. Bu veritabanõndan, kullanmak istediğiniz tabloyu sürükleyerek form üzerine bõrakõn. Formun alt penceresinde iki yeni nesne oluşacaktõr. (OleDbConnection1 ve OleDbDataAdapter1) 3. OleDbDataAdapter1 nesnesini seçin ve Properties panelinden Generate DataSet komutunu verin. 4. Açõlan pencerede Next düğmesi ile ilerleyin. 5. Araç kutusundan DataGrid kontrolünü sürükleyip forma bõrakõn. 6. Properties penceresinde DataSource alanõna oluşturulan DataSet kontrolünün ismini, DataMember alanõna, DataSet içine alõnan tablolardan birini girin. 7. DataSet kontrolünü veri ile dolduran ve bağlama işlemlerini gerçekleştiren kodlarõ yazõn. OleDbDataAdapter1.Fill(DataSet1, “Tablo_ismi”) DataGrid1.DataBind() DataGrid için hazõrlanmõş çeşitli şablonlar vardõr. Hazõr şablonlarõ seçmek için DataGrid kontrolü üzerinde sağ tõklanõr ve AutoFormat seçilir.

Varsayõlan durumda DataGrid verileri Grid görünümünde sunar. GridLines özelliğine Both, Hortizonal, Vertical ve None değerlerinden biri atanabilir. BackImageUrl özelliği sayesinde DataGrid kontrolünde bir arka plan resmi görüntülenebilir.

340

Modül 11:

DataGrid Kontrolünde Kolon Oluşturmak

DataGrid kontrolü içinde çeşitli kolon türleri bulunur. ! BoundColumn ! HyperLinkColumn ! TemplateColumn ! ButtonColumn ! EditCommandColumn AutoGenerateColumns özelliği, varsayõlan durumda True değerini alõr ve tablodan gelen kolonlarõ değiştirmeden görüntüler.

BoundColumn BoundColumn, DataGrid kontrolünün varsayõlan kolonudur. Kayõtlarõ görüntü-

ler. Veri kaynağõndan alõnan tablodan sadece belirli kolonlarõn görüntülenmesi istenirse, BoundColumn kontrolleri kullanõlabilir. Kod 11.5’te veri kaynağõndan alõnan tablonun istenilen kolonlarõ görüntülenir. BoundColumn ile sadece görüntülenmesi istenen kolonlarõ DataGrid kontro-

lüne eklenir. Kod 11.5: DataGrid içinde BoundColumn kullanõmõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb")

341

ADO.NET ile Veriye Erişim

Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From kitaplar", _ conn) conn.Open() DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub Html

AutoGenerateColumns özelliği varsayõlan durumda True değerindedir ve tüm

kolonlarõn otomatik olarak görüntülenmesini sağlar. Örnekte bu özelliğe False değeri atanmõştõr. BoundColumn kolonunun birçok özelliği vardõr:

! DataField ! DataFormatString ! FooterText ! HeaderImageUrl ! HeaderText kontrolünün Columns etiketi tanõmlanmõştõr. DataField özelliğinde ise kolon adõ belirtilmiştir BoundColumn

kolonu,

DataGrid

içinde

DataGrid içinde görüntülenecek kolonlarõ seçen SQL komutu tanõmlanõrken select * from ... ifadesinden kaçõnõlmalõdõr. Bu komut yerine sadece ihtiyaç duyulan kolonlar tek tek belirtilmelidir. Aksi halde, Web üzerinde yayõn anõnda performans kaybõ ortaya çõkar. BoundColumn’un DataFormatString özelliği ise, kolondan alõnan ifadenin belirli bir formatta görüntülenmesini sağlar. Örneğin bir para miktarõ söz konusuysa bu özellik kullanõlabilir.

BoundColumn’un HeadetText, FooterText ve HeaderImageUrl özellikleri,

Header ve Footer alanlarõna görüntülenmesi istenilen yazõlarõ, ve başlõkta

342

Modül 11:

görüntülenecek resmi belirler. HeaderText alanõna yazõlan yazõnõn görüntülenebilmesi için DataGrid kontrolünün ShowFooter özelliği True yapõlmalõdõr. Bu özellik varsayõlan durumda False değerindedir. Aynõ anda HeaderImageUrl ve HeaderText özelliklerine değer girildiğinde, resim ve yazõ beraber görüntülenemez. Örnekte Header alanõnda hem resim hem de yazõ gösterilir: HeaderText="Başlõk"

HyperLinkColumn HyperLinkColumn, kayõtlarõ linkler şeklinde görüntüleyen kolondur. Yani DataGrid kontrolünde görüntülenen kayõtlar üzerinden başka sayfalara ilgili

linkler verilmek isteniyorsa, HyperLinkColumn kullanõlmalõdõr. DataGrid kayõtlarõna ilişkin ayrõntõlõ bilgi verilmek isteniyorsa master/detail formlarõ şeklinde görüntü vermek için yine bu kolon kullanõlabilir. Örnekte HyperLinkColumn kullanõmõ gösterilmektedir. DataGrid nesnesi üzerindeki Detaylar kolunu tõklanarak, detay bilgileri getirilebilir. Bu bilgiler Detaylar.aspx sayfasõ üzerinde gösterilir. Kod 11.6: DataGrid içinde HyperLinkColumn kullanõmõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From

_

musteri", conn) conn.Open() DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub Html



Sayfaya Parametre Yollamak Tablodan genel bilgi verilecek alan belirlenir ve tõklandõğõ zaman o kolona ait veri hakkõnda daha ayrõntõlõ bilgi görüntülemek için detay sayfasõna link verilir. HyperLinkColumn kolonunda görüntülenen linkler, DataNavigateUrlField, DataNavigateUrlFormatString ve Text özelliklerine girilen bilgiler ile yapõlandõrõlõr. DataNavigateUrlField linkin adresini, DataTextField link üzerinde görüntülenecek yazõyõ tutar. HyperLinkColumn kolonunun özellikleri:

! DataNavigateUrlField ! DataNavigateUrlFormatString ! DataTextField ! DataTextFormatString ! FooterText ! HeaderImageUrl ! HeaderText ! NavigateUrl ! Target ! Text DataTextField ve DataTextFormatString özellikleri, her bir hyperlink için

farklõ etiketler görüntülenmesi için kullanõlabilir. Örnekte, HyperLinkColumn kullanõmõ gösterilmektedir. Site linkleri (link_url) ve başlõklarõ (link_title) veritabanõndaki linkler tablosundan çekilerek, DataGrid üzerinde gösterilir. Link_title kolonu site başlõklarõnõn görüntülenmesini sağlar. Link_title kolunu tõklanarak link_url kolonundaki adres bilgisine yönlendirilir. Kod 11.7: DataGrid içinde HyperLinkColumn kullanõmõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load

344

Modül 11:

Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From linkler", _ conn) conn.Open() DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub Html



TemplateColumn TemplateColumn,

kayõtlarõ bir şablona uyarak görüntüleyen kolondur. DataGrid hücreleri içinde görüntülenecek verileri çeşitli kontroller kullanarak ekrana yansõtmak için bu kolon kullanõlõr. Ancak TemplateColumn, kendi içinde HeaderTemplate, FooterTemplate, ItemTemplate ve EditItemTemplate olmak üzere alanlara ayrõlõr. Kod 11.8’de TemplateColumn kullanõmõ gösterilmektedir. TemplateColumn alanõnda, kitaba ait yazar ve açõklama bilgileri görüntülenir. Ancak bu iki kolon bilgileri HTML kodlarõyla alõnõr. Kod 11.8: DataGrid içinde TemplateColumn kullanõmõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From kitaplar", _

345

ADO.NET ile Veriye Erişim

conn) conn.Open() DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub HTML

Yazar: Açõklama:

346

Modül 11:

ButtonColumn ButtonColumn, Button kontrollerinin görüntülenmesini sağlar. Uygulanacak metot kolon üzerinde, düğme şeklinde görüntülenir. Örneğin “Sepete Ekle” gibi bir iş için Button kullanõlõr ve ButtonColumn içinde tanõmlanõr. ButtonColumn alanõ kullanarak Select ismindeki düğme tõklandõğõ zaman

kontrolün arka plan rengi ve yazõ kalõnlõğõ değiştirilir. UnSelect seçildiğinde kontrol eski haline getirilir. Kod 11.9: DataGrid içinde ButtonColumn kullanõmõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From kitaplar", _ conn) conn.Open() DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub Sub DataGrid1_ItemCommand( s As Object, _ e As DataGridCommandEventArgs ) If e.CommandName="select" Then

347

ADO.NET ile Veriye Erişim

e.Item.BackColor = System.Drawing.Color.LightGreen e.Item.Font.Bold = True Else e.Item.BackColor = System.Drawing.Color.Blue e.Item.Font.Bold = False End If End Sub HTML



Select düğmesi tõklandõğõnda, DataGrid kontrolünün OnItemCommand özelli-

ğinde

belirtilen DataGrid1_ItemCommand isimli metot devreye girer. ItemCommand olayõnõ tetikleyen DataGrid1_ItemCommand isimli metot, ilgili işlemleri gerçekleştirir. Unselect düğmesi tõklandõğõnda ise, yine OnItemCommand özelliğinde tutulan DataGrid1_ItemCommand metodu devreye girer. Ancak tõklanan düğmenin ismine göre yapõlacak işlem belirlenir. If e.CommandName="select" Then e.Item.BackColor = System.Drawing.Color.LightGreen e.Item.Font.Bold = True Else e.Item.BackColor = System.Drawing.Color.White e.Item.Font.Bold = False End If

348

Modül 11:

e.CommandName, hangi düğmenin tõklandõğõnõ belirtir. Tõklanan düğmeye göre hangi metodun uygulanacağõnõ belirler. ButtonColumn özellikleri:

! ButtonType: LinkButton veya PushButton ! CommandName ! DataTextField ! DataTextFormatString ! FooterText ! HeaderImageUrl ! HeaderText ! Text EditCommandColumn EditCommandColumn, Edit, Update, Cancel gibi düzenleme komutlarõnõn görüntülenmesini sağlar. EditCommandColumn ile sadece bir satõr düzenlenebilir. Düzenlemenin veritabanõ geçmesi ayrõ işlemler gerektirir. EditCommandColumn kolonunun görüntülediği kayõt, düzenleme için kayõt seçen DataGrid nesnesinin EditItemIndex özelliğine göre değişir.

Düzenleme işleminin seçili olmadõğõ durumda bu kolonda Edit düğmesi gözükür. Edit seçildiği anda ise Update ve Cancel düğmeleri gözükür. EditCommandColumn özellikleri:

! ButtonType ! CancelText ! EditText ! FooterText ! HeaderImageUrl ! HeaderText ! UpdateText

ADO.NET ile Veriye Erişim

349

DataGrid Kontrolünde Sõralama ve Sayfalama

DataGrid kontrolünün kolonlarõnda sõralama yapmak için hazõrlanmõş özellikler vardõr. İsteğe göre tüm kolonlarda veya sadece belirli kolonlarda sõralama yapõlabilir. DataGrid içindeki tüm kolonlara sõralama yapma izni vermek için, varsayõlan durumda False olan AllowSorting özelliği True yapõlõr ve SortCommand olayõnõ tetikleyecek bir metot yazõlõr. Kod 11.10: DataGrid içinde Sõralama Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load If Not IsPostBack Then BindDataGrid( "kitap_baslik" ) End If End Sub Sub BindDataGrid( strSortField As String ) Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim cmdSelect As OleDbCommand("Select * From Kitaplar _ Order By " & strSortField, conn ) conPubs.Open()"Select * From kitaplar", conn) conn.Open()

350

Modül 11:

DataGrid1.DataSource = cmdSelect.ExecuteReader() DataGrid1.DataBind() conn.Close() End Sub Sub DataGrid1_SortCommand( s As Object, e As DataGridSortCommandEventArgs ) BindDataGrid( e.SortExpression ) End Sub Html

BoundColumn kolonunun SortExpression özelliğine ilgili kolon isimleri girilerek

sõralama yapõlacak kolonlar belirtilebilir. Sayfalama Sayfalarca uzunluktaki kayõtlarõ bir seferde göstermek yerine sayfalara ayõrmak daha kullanõşlõ olur. DataGrid kontrolünde sayfalama yapabilmek için kontrolün AllowPaging özelliği True yapõlõr. Varsayõlan değer False değeridir. PageIndexChanged olayõnõ tetikleyecek bir metodun yazõlmasõ gerekir. Kod 11.11: DataGrid içinde Sayfalama Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load If Not isPostBack Then BindDataGrid End If End Sub Sub BindDataGrid Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0; _ Data Source=" & Server.Mappath("./Stok.mdb") Dim conn As New OleDbConnection(connStr) Dim da As new OleDbDataAdapter("Select * From Kitaplar _ Order By Kitap_baslik", conn ) Dim ds As

new DataSet

da.Fill( ds ) DataGrid1.DataSource = ds

351

ADO.NET ile Veriye Erişim

DataGrid1.DataBind() End Sub Sub DataGrid1_PageIndexChanged( s As Object, _ e As DataGridPageChangedEventArgs ) DataGrid1.CurrentPageIndex = e.NewPageIndex BindDataGrid End Sub HTML

DataGrid kontrolünde sayfalama yapõldõğõnda kayõtlar sayfalara ayrõlõr ve diğer sayfalara linkler verilir. PageSize özelliği, bir sayfada kaç kayõt görüntüleneceği bilgisini tutar.

Sayfalamaya ait stiller, tasarõm penceresinde DataGrid kontrolü sağ tõklanõp Property Builder ile seçilebilir. DataGrid Kontrolü Üzerinde Kayõt Düzenleme İşlemleri DataGrid kontrolünün EditCommand, UpdateCommand ve CancelCommand

olaylarõ kullanõlarak DataGrid içinde görüntülenen veriler üzerinde istenilen değişiklikler yapõlabilir. Aynõ şekilde kayõt silme işlemi de gerçekleştirilir. Düzenleme yapõlacak kayõt seçildiğinde EditCommand olayõ devreye girer. EditItemIndex özelliği ile düzenleme yapõlacak kaydõn indeksi alõnõr ve o satõrdaki tüm veriler TextBox kontrollü biçiminde görünür. Üzerinde düzenleme yapõlmasõ istenmeyen kolonda, BoundColumn alanõnõn ReadOnly özelliğine True değeri verilmelidir. Update düğmesi tõklandõğõnda ise UpdateCommand olayõ devreye girer. İlgili

kaydõn Primary Key değeri alõnõr ve Primary Key ile güncelleme kodu çalõştõrõlõr.

PlaceHolder Kullanõmõ Programõn çalõşma zamanõ sõrasõnda, kullanõcõdan gelecek isteğe göre yeni kontroller eklenmek isteniyorsa PlaceHolder kontrolü kullanõlõr. PlaceHolder kontrolünün amacõ, dinamik olarak eklenen bu kontrollerin bir arada tutulmasõdõr. Dinamik olarak oluşturulan kontroller istenildiği gibi dizayn edilebilir.

352

Modül 11:

Çalõşma zamanõnda forma yeni bir kontrol eklemek için Controls.Add() metodu kullanõlõr. Kod 11.12: PlaceHolder Eklemek Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Dim i As Integer Dim btnNewButton As Button For i = 1 To 10 PlaceHolder1.Controls.Add( _ New LiteralControl("Alan " & i & ": ")) PlaceHolder1.Controls.Add(New TextBox) Next btnNew = New Button btnNew.Text = "Tõklayõn!" PlaceHolder1.Controls.Add(btnNew) End Sub

ADO.NET ile Veriye Erişim

353

Konu 2: Connected ve Disconnected Uygulamalar Geliştirmek

ADO.NET ile veriye erişmek için Connected ve Disconnected veri erişim yöntemi kullanõlõr. Bu yöntemler ile ASP.NET sayfalarõnda veri alõşverişi yapõlõr.

354

Modül 11:

ASP.NET uygulamalarõ Web sunucularõ üzerinde işlem yapacağõ için performans çok önemlidir. Dolayõsõyla, çalõşma modelinin yerinde seçilmesi gereklidir. Örneğin veriler sadece görüntülenmek amacõyla alõnacaksa Connected bağlantõ modeli kurulmalõ ve kaynaklar mümkün olan en az seviyede tüketilmelidir. Ancak veri üzerinde güncelleme işlemleri söz konusuysa Disconnected bağlantõ modeli uygulanmalõdõr.

ADO.NET ile Veriye Erişim

355

Namespace

ADO.NET sõnõflarõnõ, ASP.NET uygulamasõ içinde kullanabilmek için System.Data isim alanõ import edilmelidir. Ayrõca Access veritabanõna bağlantõ için System.Data.OleDb isim alanõ import edilmelidir. Code-behind sayfasõnda import işlemi, Windows uygulamalarõnda kullanõlan biçimdedir. Imports System.Data Imports System.Data.OleDb

Inline kod yazõmõnda ifadeleri arasõnda isim alanlarõ import edilir.

356

Modül 11:

Modül Özeti

1. Veri bağlantõ kontrolleri nelerdir? Açõklayõn.

2. Repeater niçin kullanõlõr? Açõklayõn.

3. DataList niçin kullanõlõr? Açõklayõn.

4. DataGrid niçin kullanõlõr? Açõklayõn.

5. DataGrid ile sayfalama nasõl yapõlõr?

ADO.NET ile Veriye Erişim

357

Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek

Bu uygulamada, e-ticaret uygulamasõ ile Connected ve Disconnected veritabanõ işlemleri gerçekleştirilecektir. Bu uygulamada üye kayõt ve üye giriş işlemlerini gerçekleştirebileceksiniz. Ayrõca kategoriye göre tüm kitaplarõ listeleyecek ve kitap satõn alma işlemini gerçekleştirebileceksiniz. Bu lab tamamlandõktan sonra; ! Connect ve Disconnect veritabanõ işlemlerini öğreneceksiniz. ! DataSet içindeki veriyi Repeater, DataGrid ve DataList kontrollerine bağlayabileceksiniz.

Connect Veritabanõ İşlemleri AspEticaret isimli projeyi açõn.

UyeKayit Formu ile Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ UyeKayõt Web formunu açõn. UyeKayit Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Imports System.Data.OleDb

358

Modül 11:

Private Sub btnKaydet_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnKaydet.Click Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "INSERT INTO Musteri(Ad,Soyad,Email,Sifre) values(@ad,@soyad,@email,@sifre)" comm.Parameters.Add("@ad", txtAd.Text) comm.Parameters.Add("@soyad", txtSoyad.Text) comm.Parameters.Add("@email", txtEmail.Text) comm.Parameters.Add("@sifre", txtSifre.Text) Dim sonuc As Integer Try conn.Open() sonuc = comm.ExecuteNonQuery() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally conn.Close() End Try If sonuc = 1 Then Response.Redirect("Kayit.aspx") End If End Sub

UyeGiris Formu ile Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ UyeGiris Web formunu açõn. UyeGiris Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Imports System.Data.OleDb Private Sub btnGiris_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnGiris.Click ' Session("user") = "tamer" Dim connStr As String = _

359

ADO.NET ile Veriye Erişim

"Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" _ & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = _ "Select * from Musteri Where Email=@email and Sifre=@sifre" comm.Connection = conn comm.Parameters.Add("@email", txtEmail.Text) comm.Parameters.Add("@sifre", txtSifre.Text) Dim sonuc As Boolean Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader If dr.HasRows = True Then sonuc = True If dr.Read = True Then Session("user") = dr.Item("Email") Session("ad") = dr.Item("Ad") Session("soyad") = dr.Item("Soyad") Session("musteriId") = dr.Item("MusteriID") End If Else sonuc = False End If dr.Close() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try If sonuc = True Then Response.Redirect("Default.aspx") Else

360

Modül 11:

lblMesaj.Text = "Hatali kullanici adi veya sifre" End If End Sub

KitapDetay Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ASPEticaret projesine KitapDetay isminde yeni bir Web form ekleyin.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

Text

Satõn Al

Label – lblKitapAdi Label – lblYazarAdi Label – lblFiyat Label – lblAciklama Label – lblMesaj Image – imgResim TetxBox – txtAdet Button – btnSatinAl

RESİM 11.1. KitapDetay Web formunun HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

361

ADO.NET ile Veriye Erişim

KitapDetay

362

Modül 11:

Adet:   KitapDetay Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

363

ADO.NET ile Veriye Erişim

Imports System.Data.OleDb

Dim kID As String Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load If Session("user") = "" Then Response.Redirect("Giris.aspx") End If kID = Request.Params("kID") 'Response.Write(kID) Dim connStr As String = _ "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" _ & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = _ "Select * from Kitap Where KitapID =@kitapID" comm.Connection = conn comm.Parameters.Add("@kitapID", _ Convert.ToInt32(kID)) Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader If dr.Read = True Then lblKitapAdi.Text = dr.Item("KitapAdi") lblYazarAdi.Text = dr.Item("Yazar") lblFiyat.Text = dr.Item("Ucret") lblAciklama.Text = dr.Item("Aciklama") imgResim.ImageUrl = "resimler/" _ & dr.Item("Image") End If dr.Close() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then

364

Modül 11:

conn.Close() End If End Try End Sub Private Sub btnSatinAl_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnSatinAl.Click If txtAdet.Text = "" Then lblMesaj.Text = "Adet Giriniz" Exit Sub End If Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.Connection = conn comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "INSERT INTO Siparis(MusteriID,SiparisTarihi,KitapID,Adet) values(@MusteriID,@SiparisTarihi,@KitapID,@Adet)" comm.Parameters.Add("@MusteriID", Session("musteriId")) comm.Parameters.Add("@SiparisTarihi", DateTime.Now.ToShortDateString) comm.Parameters.Add("@KitapID", CInt(kID)) comm.Parameters.Add("@Adet", txtAdet.Text) Dim sonuc As Integer Try conn.Open() sonuc = comm.ExecuteNonQuery() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally conn.Close() End Try If sonuc = 1 Then Response.Redirect("Satis.aspx") End If End Sub

365

ADO.NET ile Veriye Erişim

Disconnect Veritabanõ İşlemleri ASPEticaret isimli projeyi açõn.

Default Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ASPEticaret projesine Default isminde yeni bir Web form ekleyin.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

DataGrid – dgEncokSatanlar

RESİM 11.2. Default Web formunun HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Default

366

Modül 11:

En Çok Satanlar

367

ADO.NET ile Veriye Erişim

 

DataSet İçine DataTable Eklenmesi 1. Server Explorer penceresinden DataConnections seçeneğini işaretleyin. 2. Veritabanõ tablo ve sorgularõna erişmek için, oluşturduğunuz bağlantõ içinden Views seçeneğini işaretleyin. 3. Views içindeki EnCokSatanlar sorgusunu dsBook nesnesinin içine sürükleyin. Default Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Imports System.Data.OleDb Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load If Page.IsPostBack = False Then Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" & Server.MapPath("KitapDb.mdb")

368

Modül 11:

Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "SELECT Kitap.KitapAdi, Kitap.Ucret, Kitap.KitapID FROM Kitap INNER JOIN Siparis ON Kitap.KitapID = Siparis.KitapID GROUP BY Kitap.KitapAdi, Kitap.Ucret, Kitap.KitapID ORDER BY Count(Siparis.Adet) DESC" comm.Connection = conn Dim da As New OleDbDataAdapter da.SelectCommand = comm Dim ds As New dsBook Try conn.Open() da.Fill(ds, "EnCokSatanlar") dgEncokSatanlar.DataSource = ds.Tables("EnCokSatanlar") dgEncokSatanlar.DataBind() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try End If End Sub

Kitap Formunun Eklenmesi ve Veritabanõ İşlemlerinin Yapõlmasõ ASPEticaret projesine Kitap isminde yeni bir Web form ekleyin.

Form üzerine, tablodaki kontrolleri ekleyin belirtilen özelliklerini ayarlayõn. Kontrol – Kontrol İsmi

Özellik

Değer

DataList – dlKitap

RepeatColumns

2

Kitap Web formunun HTML kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr:

369

ADO.NET ile Veriye Erişim

RESİM 11.3. Kitap

370

Modül 11:



ADO.NET ile Veriye Erişim

371

DataSet İçine DataTable Eklenmesi 1. Server Explorer penceresinden DataConnections seçeneğini işaretleyin. 2. Veritabanõ tablo ve sorgularõna erişmek için, oluşturduğumuz bağlantõ içinden Tables seçeneğini işaretleyin. 3. Tables içindeki Kitap tablosunu dsBook nesnesinin içine sürükleyin. Kitap Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr: Imports System.Data.OleDb

Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load Dim kategoriID As String = Request.Params("KategoriID") Session("KategoriID") = kategoriID 'Response.Write(kategoriID) Dim connStr As String = "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = "Select * from Kitap Where KategoriID =@kID" comm.Connection = conn comm.Parameters.Add("@kID", _ Convert.ToInt32(kategoriID)) Dim da As New OleDbDataAdapter da.SelectCommand = comm Dim ds As New dsBook Try conn.Open() da.Fill(ds, "Kitap") dlKitap.DataSource = ds.Kitap dlKitap.DataBind() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally

372

Modül 11:

If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try End Sub

Modül 12: ASP.NET ile Durum Yönetimi

Bu modülde ASP.NET Web uygulamalarõnda kullanõlan durum yönetimi üzerinde durulacaktõr. Durum yönetim alt yapõsõ kullanõlarak uygulama seviyesinde veri paylaşõmõ gerçekleştirilebilir. Bu modül tamamlandõktan sonra; ! ASP.NET Web uygulamalarõnda kullanõlan durum yönetim alt yapõsõnõ tanõmlayabilecek, ! Application ve Session ile web uygulamalarõnõ yönetebilecek, ! Cookies ve Cookieless Session kavramlarõnõ açõklayabileceksiniz.

376

Modül 12:

Durum Yönetimi

Web formlarõ stateless çalõşõr. Yani kullanõcõlardan gelen isteklerin nereden geldiği anlaşõlmaz. Web sunucusuna yapõlan her istekte Web formlar yeniden oluşturulur. ASP.NET, sunucuda uygulamaya ait özel bilgileri tutan ve sayfalar arasõ veri aktarõmõ gerçekleştiren bir altyapõ sağlar.

ASP.NET ile Durum Yönetimi

377

Sayfalar arasõ state yönetimi sayesinde sunucuda tutulan bilgiler yeniden kullanõlabilir. Böylece veriler sunucuya gönderilip geri geldiğinde kullanõcõnõn yeniden veri girişi yapmasõna gerek kalmaz. Örneğin bir Login sayfasõna “Bilge” kullanõcõ ismiyle giriş yapõldõktan sonra, diğer sayfalarda “Merhaba Bilge” mesajõnõ verilebilir. Bu mesajõ göstermek için “Bilge” kullanõcõ adõ state yönetimi ile bir değişkende tutulmalõdõr. Sunucu taraflõ durum yönetimi birden fazla yönetim seçeneği sunar. ! Application state ! Session state Kullanõcõ taraflõ durum yönetimi ise genellikle cookie nesneleri ile sağlanõr.

378

Modül 12:

Konu 1: Session

Kullanõcõ bilgisayarõ ve Web sunucusu arasõnda kurulan bağlantõya session denir. Bir session, birden fazla Web sayfasõnõ kapsayabilir. Kullanõcõnõn Web uygulamasõna girişi ile çõkõşõ arasõnda tutulan değişkenlerdir ve bu değişkenler kullanõcõya özeldir. Session değişkenlerine, uygulama süresince erişilip gerekli bilgiler hõzlõ bir şe-

kilde kullanõlabilir. Sayfalar arasõ bilgi aktarmak için pratik bir yöntemdir. Veritabanõna bağlantõ kurularak alõnan ve uygulama içinde sürekli kullanõlan bilgiler Session değişkenleri içinde tutulur. ASP.NET Session değişkenlerini yönetirken HttpSessionState sõnõfõnõ kullanõr.

ASP.NET ile Durum Yönetimi

379

Kullanõcõ Web sunucusuna bağlanõp bir ASP.NET sayfasõ görüntülemeyi talep ettiği zaman, sunucu, kullanõcõya bir SessionID atar ve bu değeri kullanõcõya gönderir. Kullanõcõ uygulamadan çõkana kadar bu SessionID değişkeni sunucuda tutulur. Kod 12.1: SessionID Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load Response.Write(Session.SessionID) End Sub Kod 12.2: Session Nesnesini kullanmak Login.aspx sayfasõ Private Sub BtnGiris_Click(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles BtnGiris_Click Session(“ad”) = TxtAd.Text Response.Redirect(“Sayfam.aspx”) End Sub Sayfam.aspx sayfasõ Private Sub Page_Load(ByVal sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Handles MyBase.Load lblAd.Text = Session(“ad”) & ‘’Hoş Geldiniz” End Sub

380

Modül 12:

ASP.NET uygulamalarõnõn, Session değişkenlerine ait çeşitli özellikleri, web.config dosyasõ içinde tanõmlanõr. SessionState‘in varsayõlan attribute değerleri Visual Studio.NET tarafõndan

atanmõştõr. ! Mode: Session değerlerinin nerede tutulacağõnõ belirler. InProc değerler IIS içinde saklanõr. StateServer değerler sunucuda arka planda çalõşan ASP.NET State servisinde saklanõr. SqlServer, değerler SQL Server içindeki tablolarda saklanõr. ! Cookieless: Varsayõlan durumda False değerini alõr. Session değişkenlerinin kullanõcõ bilgisayarõnda cookie içinde tutulmasõnõ belirler. True değeri verildiğinde ise SessionID değeri URL’ye eklenerek kullanõcõya geri yollanõr. ! Timeout: Session değişkenlerinin yaşam süresini belirler. Varsayõlan durumda 20 dakikadõr. Bazõ tarayõcõlarõn cookie desteği olmadõğõ düşünüldüğünde, kullanõcõya ait bilgileri Session değişkenlerinde tutmak daha geçerli olacaktõr.

Session Değişkenine İlk Değer Vermek Global.asax dosyasõnda, Session nesnesinin Start olay prosedürü içinde ilk

değer verme işlemleri gerçekleştirilebilir. Kod 12.3’ de Session_Start olayõnõn kullanõmõ gösterilmektedir. Kod 12.3: Session_Start Sub Session_Start(ByVal Sender As Object, _ ByVal e As EventArgs) Session(“ArkaPlan”) = “blue” Session(“Yazi”) = “gray” End Sub

ASP.NET ile Durum Yönetimi

381

Konu 2: Cookie

Kullanõcõ taraflõ durum yönetimi için cookie değişkenleri kullanõlõr. Internet sitelerinin çoğu istemci bilgisayarda cookie denilen küçük metin dosyalarõ oluşturur. Microsoft XP, Windows 2000 sistemlerinde cookie nesneleri C:\Documents And Settings\Kullanõcõ Adõ\Cookies klasöründe saklanõr. Bir siteye ilk defa giriş yapõldõğõnda cookie oluşur. Daha sonra tekrar giriş yapõldõğõnda cookie içindeki değerler okunur ve bu değerlere göre gerekli işlemler yapõlõr. Örneğin üyelik sistemi içeren Web sitelerindeki “Beni Hatõrla” seçeneği bu mantõkla çalõşõr. ASP.NET cookie değişkenlerini yönetirken HttpCookie sõnõfõnõ kullanõr. cookie değişkenleri için yazma ve okuma işlemleri yapõlõrken Response ve Request nesneleri kullanõlõr. Örnek: Kullanõcõ adõ girilip “Cookie yap” düğmesi tõklanõnca kullanõcõ tarafõnda bir cookie oluşturulur. “Cookie oku” düğmesi tõklandõğõnda ise oluşturulan cookie nesnesinden veri alõnõr.

RESİM 12.1: Cookie kullanõmõ.

382

Modül 12:

Kod 12.4: Cookie oluşturup okumak Private Sub btnYap_Click(ByVal sender As System.Object, _ ByVal e As System.EventArgs) Handles btnYap.Click ' Cookie oluşturmak için verilen direktif. Dim mycookie As New HttpCookie("sitem") ' Formdan Gelen Bilgileri Anahtarlara Yazar. mycookie("ad") = txtad.Text ' Cookie'nin Bitiş Süresi. mycookie.Expires = DateTime.Now.AddDays(30) ' Cookie'yi Gönder. Response.Cookies.Add(mycookie) End Sub Private Sub btnOku_Click(ByVal sender As System.Object, _ ByVal e As System.EventArgs) Handles btnOku.Click ' Cookie'yi oluşturur. Dim mycookie As HttpCookie ' Cookie'yi kullanõcõ tarafõndan alõr. myCookie = Request.Cookies("sitem") ' Cookie'den gelen değerlerle formu doldurur. txtad2.Text = mycookie("ad") End Sub

Cookie Türleri İki tür cookie vardõr: ! Temporary (Geçici). Temporary cookie nesneleri, session cookie veya non-persistent cookie olarak da isimlendirilir. Bu cookie‘ler sadece tarayõcõnõn hafõzasõnda tutulup, tarayõcõ kapatõldõğõnda tüm temporary cookie nesneleri hafõzadan atõlõr.

ASP.NET ile Durum Yönetimi

383

! Persistent (Kalõcõ): Persistent cookie nesneleri, temporary cookie nesnelerinden farklõ olarak hafõzadan silineceği zamanõ tutan bir değişkene sahiptirler. Tarayõcõ, kalõcõ bir cookie isteğinde bulunan bir sayfa açtõğõnda, cookie sabit diske yazõlõr. Bu tür cookie nesneleri kullanõcõ bilgisayarõnda istenilen sürede tutulabilir.

384

Modül 12:

Cookie nesnelerinin diskte tutulacağõnõn garantisi yoktur. Kullanõcõ sabit diskinden bu dosyalarõ silmiş olabilir.

ASP.NET ile Durum Yönetimi

385

Konu 3: Application

Application nesnesinin tanõmlanmasõ Session nesnesine benzer. Ancak

kullanõm alanõ çok farklõdõr. Web uygulamasõna giriş yapan ilk kullanõcõdan son kullanõcõya kadar devam eder. Tüm kullanõcõlara ait olan bir değişkendir. Örneğin sitenin kaç kişi tarafõndan ziyaret edildiği, Application nesnesinde bir değişken tanõmlanarak belirlenebilir. Application değişkenini kullanõrken lock yaparak başka kullanõcõlarõn kullanmasõ engellenir. Değişken ile işiniz bittikten sonra unlock yapõlmalõdõr.

386

Modül 12:

Session kullanõcõya özgü değişkenleri tutarken Application uygulamanõn kendisine ait değişkenleri tutar.

ASP.NET Application değişkeni kullanõrken HttpApplicationState sõnõfõnõ kullanõr. Kod 12.5: Application Değişkeni Sub Session_Start (ByVal sender as Object, _ ByVal e as EventArgs) If (Application("ziyaret") = Nothing) Then Application("ziyaret") = 0 End If Application.Lock() Application("Ziyaret") = Application("Ziyaret") + 1 Application.UnLock() TextBox1.Text = "Ziyaret Sayõsõ: " & _ Application("ziyaret").ToString() End Sub

Bu örnekte her bir yeni session açõldõğõnda, yani siteye her istek yapõldõğõnda ziyaretçi sayõsõ birer artõrõlõr. Application değişkeni doldurulduktan sonra uygulama içinden çağõrmak için Application(“degisken_ismi”) ifadesi kullanõlõr.

Application Değişkenine İlk Değer Vermek Global.asax dosyasõnda, Application nesnesinin Start olay prosedürü

içinde başlangõç değerleri verilir. Bu olay prosedürü uygulama çalõşmaya

387

ASP.NET ile Durum Yönetimi

başladõğõnda ve ilk istek geldiğinde çalõşõr. Application değişkeni Web uygulamasõ kaldõrõldõğõnda sonlanõr. Kod 12.6’da Application_Start olayõnõn kullanõmõna örnek verilmiştir. Kod 12.6: Application_Start Sub Application_Start(ByVal sender As Object, ByVal e As EventArgs) Application(“ziyaret”) End Sub

= 0

_

388

Modül 12:

Konu 4: Global.asax

Sadece sunucu üzerindeki uygulama üzerinde çalõşabilen bir dosyadõr. Global.asax, ASP.NET Web uygulamasõnõn çalõştõğõ sõrada, çeşitli olaylarõ ele alacak bir dosyadõr. Bu dosyanõn birçok özelliği vardõr. ! Her bir Web uygulamasõna ait bir global.asax dosyasõ vardõr. ! Global.asax dosyasõ, Web uygulamasõna ait sanal dosya içinde saklanõr. ! Uygulamaya ait application ve session değişkenlerine ilk değer vermek için kullanõlan başlangõç ve bitiş olaylarõnõ tutar. ! Bu dosyanõn tanõmlanmasõ isteğe bağlõdõr. Eğer bu dosya projede bulunmuyorsa, ASP.NET hiçbir Application ve Session olay prosedürü tanõmlanmamõş varsayar. Global.asax dosyasõnda desteklenen olaylar üç kategoride toplanabilir:

389

ASP.NET ile Durum Yönetimi

! Sayfaya bir istekte bulunulduğunda ! İstekte bulunan sayfa istemciye yollandõğõnda ! Koşullu Application olaylarõ gerçekleştiğinde Koşullu Application olaylarõ ise Tablo 12.1’de listelenmiştir. Tablo 12.1: Koşullu Application Olaylarõ Olay ismi

Açõklama

Application_Start

Uygulama ilk çalõşmaya başladõğõnda çalõşõr.

Application_End

Uygulama sona erdiğinde çalõşõr.

Session_Start

Yeni bir session oluştuğunda çalõşõr.

Session_End

Session kapandõğõnda çalõşõr.

Application_Error

Uygulamanõn çalõşmasõ sõrasõnda bir hata oluştuğunda çalõşõr.

390

Modül 12:

Modül Özeti

1. Session niçin kullanõlõr?

2. Cookie niçin kullanõlõr?

3. Cookie türleri nelerdir?

4. Application niçin kullanõlõr?

ASP.NET ile Durum Yönetimi

391

Lab 1: E-Ticaret Uygulamasõ Geliştirmek

Bu uygulamada Session nesnesi ile KitapDetay sayfasõna erişim engellenecektir. KitapDetay sayfasõna sadece sisteme giriş yapan kullanõcõlar erişebilecektir. Bu lab tamamlandõktan sonra: ! Session kullanõmõnõ öğreneceksiniz.

Session Kullanmak ASPEticaret isimli projeyi açõn.

UyeGiris Formu İçinde Session Kullanmak UyeGiris Web formunu açõn. UyeGiris Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr. UyeGiris kod dosyasõ içindeki işaretli satõrlar, veritabanõ içinden çekilen

kayõtlarõn Session değişkenlere aktarõlmasõnõ sağlar. Imports System.Data.OleDb Private Sub btnGiris_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnGiris.Click ' Session("user") = "tamer" Dim connStr As String = _

392

Modül 12:

"Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" _ & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = _ "Select * from Musteri Where Email=@email and Sifre=@sifre" comm.Connection = conn comm.Parameters.Add("@email", txtEmail.Text) comm.Parameters.Add("@sifre", txtSifre.Text) Dim sonuc As Boolean Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader If dr.HasRows = True Then sonuc = True If dr.Read = True Then Session("user") = dr.Item("Email") Session("ad") = dr.Item("Ad") Session("soyad") = dr.Item("Soyad") Session("musteriId") = dr.Item("MusteriID") End If Else sonuc = False End If dr.Close() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try If sonuc = True Then Response.Redirect("Default.aspx") Else

ASP.NET ile Durum Yönetimi

393

lblMesaj.Text = "Hatali kullanici adi veya sifre" End If End Sub

KitapDetay Formu İçinde Session Kullanmak KitapDetay Web formunu açõn. KitapDetay Web formunun Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr. KitapDetay kod dosyasõ içindeki işaretli satõrlar, kullanõcõnõn sisteme girişini

kontrol eder. Eğer kullanõcõ sisteme giriş yapmadõysa, user değişkeni içine değer aktarõlmaz. Bu durum kullanõcõnõn Giris.aspx sayfasõna yönlendirilmesine sebep olur. Imports System.Data.OleDb

Dim kID As String Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load If Session("user") = "" Then Response.Redirect("Giris.aspx") End If kID = Request.Params("kID") 'Response.Write(kID) Dim connStr As String = _ "Provider=Microsoft.Jet.OleDB.4.0;Data Source=" _ & Server.MapPath("KitapDb.mdb") Dim conn As New OleDbConnection conn.ConnectionString = connStr Dim comm As New OleDbCommand comm.CommandType = CommandType.Text comm.CommandText = _ "Select * from Kitap Where KitapID =@kitapID" comm.Connection = conn comm.Parameters.Add("@kitapID", _ Convert.ToInt32(kID)) Dim dr As OleDbDataReader Try conn.Open() dr = comm.ExecuteReader If dr.Read = True Then

394

Modül 12:

lblKitapAdi.Text = dr.Item("KitapAdi") lblYazarAdi.Text = dr.Item("Yazar") lblFiyat.Text = dr.Item("Ucret") lblAciklama.Text = dr.Item("Aciklama") imgResim.ImageUrl = "resimler/" _ & dr.Item("Image") End If dr.Close() Catch ex As Exception Response.Write(ex.Message) Finally If conn.State = ConnectionState.Open Then conn.Close() End If End Try End Sub

Ust Kullanõcõ Kontrolü İçinde Session Kullanmak Ust kullanõcõ kontrolünü açõn. Ust kullanõcõ kontrolünün Code Behind kodlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr. Ust kod dosyasõ içindeki işaretli satõrlar, Session değişkeninin değerini lblAd isimli etikete yazar. Private Sub Page_Load(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles MyBase.Load If Session("user") "" Then lblAd.Text = "Bay / Bayan : " & Session("ad") & " " & Session("soyad") btnCikis.Visible = True Else btnCikis.Visible = False End If End Sub btnCikis düğmesindeki işaretli kod satõrlarõ, tüm Session değişkenlerinin değerini sõfõrlar. Private Sub btnCikis_Click(ByVal sender As System.Object, ByVal e As System.EventArgs) Handles btnCikis.Click Session.Abandon() btnCikis.Visible = False Response.Redirect("Default.aspx") End Sub

Okuyucu Notlarõ

Okuyucu Notlarõ