Vernakularna Arhitektura -Alibegovic Alma

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

seminarski rad:

TRADICIONALNA JAPANSKA KUĆA

1

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

SARAJEVO,NOVEMBAR 2013 ALIBEGOVIĆ ALMA SADRŽAJ 1.0 APSTRAKT 1.1. KLJUČNE RIJEČI 1.2. UVOD 1.3. CILJEVI RADA 1.4. RAZRADA 1.5. ZAKLJUČAK

2.0. UVOD

3.0. KRATKA HISTORIJA

2

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

4.0. GEOGRAFSKE ODREDNICE JAPANA 4.1. GEOGRAFSKI POLOZAJ 4.2.RELJEF I GEOLOSKE KARAKTERISTIKE TLA 4.3. KLIMA

5.0.ARHITEKTONSKI ASPEKT TRADICIONALNE JAPANSKE KUCE 5.1. PRISTUPNA SEKVENCA 5.2. KONSTRUKCIJA 5.3. MATERIJALIZACIJA 5.4. MODUL 5.5. ORGANIZACIJA PROSTORA 5.5.1. PRIZEMLJE 5.5.2. SPRAT 5.5.3. ELEMENTI UNUTRASNJEG UREDJENJA

6.0.VERNAKULARNA ARHITEKTURA DANAS

7.0. ZAKLJUČAK

8.0. POJMOVNIK 9.0. LITERATURA

3

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

1.0. APSTRAKT

1.1. KLJUČNE RIJEČI

Vernakularna arhitektura, japanska kuća, minka, machiya, tatami,

1.2. UVOD

Vernakularna arhitektura, kao najprostiji oblik odgovaranja ljudskim potrebama je skoro zaboravljena u savremenoj arhitekturi. Međutim, zbog porasta cijene energije, arhitekti se sve više okreću regionalizmu i tradicionalnim tehnikama, s obzirom da je ova arhitektura dokazano ekološki prihvatljiva i samoodrživa.

Japan

(japanski: Nihon no Koku-"Zemlja gdje izlazi sunce") je arhipelag od četiri veća otoka (Hokkaido, Honshu, Shikoku, i

Kyushu) i oko 6 000

manjih. S obzirom da je ovo otočje vulkanskog porijekla, karakteriše ga izrazito aktivno tlo, koje je dio geološki nemirnog dijela obale Tihog okeana, tzv. "vulkanskog prstena". Uz česte potrese, koje uzrokuje ovakvo tlo, Japan je na meti monsunskih vjetrova, obilnih padavina i velikih temperaturnih razlika između sjevera i juga zemlje. Ovakvi surovi uslovi nametnuli su čovjeku potrebu za prilagođavanjem prirodi u svim aspektima života, a naročito u arhitekturi.

1.3.CILJ RADA

4

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Cilj ovog rada jeste upoznavanje vernakularne japanske arhitekture kroz njene osobenosti u oblikovnom, konstruktivnom i funkcionalnom smislu, određivanje uslova takvog stvaranja, i konačno, prepoznavanje elemenata vernakularnosti.

1.4. RAZRADA

2.0. Uvod 3.0. Geografske odrednice Japana 3.1. Geografski položaj 3.2.Reljef i geološke karakteristike 3.3.Klima 4.0. Kratka historija

5

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

5. 0. Arhitektonski aspekt tradicionalne japanske kuce 5.1. Pristupna sekvenca 5.2. Materijalizacija i konstrukcija 4.3.Organizacija prostora 6.0.Vernakularna akrhitektura danas

1.5. ZAKLJUČAK

Ovaj rad predstavlja nastojanje da se tradicionalna japanska kuća prepozna kao izričit primjer vernakularne arhitekture u urbanoj slici Japana.

Upotreba

lokalnih materijala; upotreba razvoja lokalne tehnologije i graditeljskog zanatstva; društveno prihvaćena ograničenja-sve je to utjelovljeno u tradicionalnoj japanskoj kući. Okružen surovom prirodom-vulkanima,zemljotresima, negostoljubivim okeanom, japanski čovjek je naučio da prihvati takve uvjete i da im se u potpunosti prilagodi. Naučio je da poštuje prirodu, pa je sve što napravi prožeto prirodom,i duboko ukorijenjeno u njoj.

6

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

2.0. UVOD Termin vernakularna arhitektura nije jednostavno definirati. Još je teže ispravno razmotriti koja bi se djela treba svrstati u takvu kategoriju. John Liam u svome djelu A Study of Developmental Vernacular Architecture

kaže kako razlika nije nužno u ekonomskom aspektu, niti se razlika između

vernakularne i arhitekture tzv."visokog dizajna" bazira na razlici između monumentalnih i stambenih struktura. Druge studije, poput Arhitekture bez arhitekata Bernarda Rudolfskog, su pokazale da čak i monumentalne i religijske strukture raznih kultura mogu upravo da budu dio vernakularne arhitekture. Liam dalje objašnjava da

ono što treba imati na umu jeste da je vernakularna arhitektura tema kojoj sa dobrim razlogom manjka precizna definicija. Obim

radova, njihovih tehnika i kulturoloških značenja je suviše raznolik da bi se sveo na jednu definiciju. Vernakularna arhitektura je dinamična. Međutim, moguće je uzeti u obzir neke generalne opise kao najčešća obilježja vernakularne arhitekture. To su: -izgrađeno od strane vlasnika/zajednice - upotreba tradicionalnih tehnika -jak odnos prema kontekstu okoliša -materijali iz lokalnih resursa Pored ovih objektivnih, fizičkih opisa, postoji i duhovni aspekt u kojem se vernakularna arhitektura posmatra kroz ono što predstavlja u duhovnom, religijskom ili mitskom smislu. Japanske kuće su oduvijek građene jednostavno,sa nastojanjem da se postigne što veća funkcionalnost i fleksibilnost. Stambeni prostor je istovremeno tretiran i kao kreativni prostor. U njemu zid nije statična granica prostora,već pokretna pregrada koja omogućava kreiranje različitog prostora prema potrebama. Pored toga,japanska kuća pokazuje izuzetno poštovanje prema otvorenom prostoru i otvorenim površinama, te nastoji postići jedinstvo vanjskog i unutrašnjeg prostora.

7

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Tradicionalna estetika jednostavnosti i minimalizma poštuje nesavršenost i nedovršenost a negira uniformnost,

a sve s ciljem da osigura zaklon i mjesto ugodnog i

sigurnog boravka. Za razliku od Zapadnih kultura,gdje se čovjek prolagođava parceli na kojoj gradi, u Japanu arhitektura polazi prvenstveno od čovjeka, i nastoji ostvariti mir i ravnotežu prostora u kojem se boravi. Tradicionalnu japansku arhitekturu obilježava primjena drveta u najrazličitijim oblicima (daska, slama, kora od drveta, papir) i stepenovanje elemenata u eksterijeru. Odignuta je od poda, a vizuelno najdominantniji oblikovni element građevina je krov.

3.0. KRATKA HISTORIJA1

U davna vremena, u Japanu su postojala dva osnovna tipa kuća: zemunice i sojenice, o kojima saznajemo samo putem iskopina. Zemunice su kuće ukopane u zemlju i okružene zelenilom, dok su sojenice izdignute iznad zemlje i korištene su najviše kao spremišta.

1

Tadej, Ena. Stanovanje u Jpanu. Sveučilište u Zagrebu, Zagreb, 2010

8

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 1,Rekonstruisane zemunice,

Slika 2 ,Rekonstruisane sojenice

(http://virtual.arhitekt.hr/II/SUSTAN/Dijeljeni%20dokumenti/STUDENTSKI%20SEMINARSKI%20RADOVI/SS_Sta

(http://virtual.arhitekt.hr/II/SUSTAN/Dijeljeni%20dokumenti/STUDENTSKI%20SEMINARSKI%20RADOVI/SS_Stanovanje%

novanje%20u%20Japanu_ENA%20TADEJ.pdf)

20u%20Japanu_ENA%20TADEJ.pdf)

9

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

U 6. stoljeću dolaskom budizma građevine se odižu od terena, što ih čini izdržljivijim, te se mijenja njihova konstrukcija. Na građevinama se ističu krovovi koji ih štite od sunca i kiše, a sistem stubova postavlja se na temelje od kamena ili dasaka. Takav konstruktivni sistem najprije se počeo primjenjivati za izgradnju hramova i palača, no bilo je potrebno više stoljeća da se on primijeni i u izgradnji jednostavnih seoskih kuća. Procvatom japanske kulture u 11. stoljeću među članovima aristokracije pojavljuje se tip kuće pod nazivomshinden-zukuri.U sredini velikog vrta nalazila se centralna zgrada zvanom shinden, primarno rezidencija vlasnika, a bila je povezana dugačkim hodnicima s ostalim apartmanima. Takav raspored omogućavao je ukućanima da uživaju u ljepoti prirode a centralni prostor koriste za zabave.

Slika 3, Shinden-zukuri, maketa (http://farm5.staticflickr.com/4017/4703126544_97e8acea2c.jpg)

Slika 4, Shoin-zukuri (http://2.bp.blogspot.com/_fSa5iqC0WLE/TODzRu4Ev0I/AAAAAAAAABU/6qM-HtkRjOk/s1600/Nijo_Castle.jpg)

10

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Kako je politicka moc presla u ruke sauraja2

, nastaju novi temelji japanske kulture i to onakve kakvu je i danas poznajemo. Samuraji su kreirali vlastiti stil kuće

zvan shoin-zukuri. Kuća je imala centralni prostor okružen manjim prolazima i manje prostore ograđene pregradama i kliznim vratima. Karakteristike tog stila bili su četvrtasti stubovi te prekrivanje podova tatami strunjačama, a vidljiv je i u ornamentima niše u gostinjskim sobama modernih kuća. Kuće običnih ljudi razvijale se se različito. Sam stil kuće uvjetovan je lokacijom na kojoj je ona smještena, te zanimanjem i ekonomskim statusom vlasnika. U različitim regijama na selu kuće su građane u skladu s lokalnim uvjetima. Tako su seoske kuće često imale dodatne prostore za držanje stoke i konja, dok su gradske kuće često bile međusobno stisnute te tako činile pročelje ulica. Takav stil vidljiv je i danas u starijim gradovima, poput Kyota.Generalno,razlikuju se seoske kuce,Minka i gradske kuce,Machiya. Daljnji razvoj stanovanja nastavio se u razdoblju Meiji (1868. - 1912.) kada je pod utjecajem zapada došlo do stanovite modernizacije. Kuće su se i dalje gradile u tradicionalnom stilu ali od vatrootpornijih materijala. Zapadni stil gradnje kuća bio je vidljiv samo kod članova viših klasa. U ovom periodu počinje i praksa okupljanja ljudi oko stola za blagovanje .Nakon 2. svjetskog rata došlo je do preobrata. Kuće su sve više uređivane kao na Zapadu, a tradicija se još uvijek održava samo u ruralnim područjima. Danas se nastoji objediniti tradicionalna i moderna arhitektura, stil kuća samuraja sa modernom tehnologijom i novim materijalima.

2

Samuraji su bili privilegirana plemićka vojnička kasta feudalnog Japana do revolucije 1868. godine.

11

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 5, tipovi tradicionalnih japanskih kuća vlastita skica

12

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

4.0. GEOGRAFSKE ODREDNICE JAPANA3

4.1. GEOGRAFSKI POLOŽAJ

Japan (日本, Nippon ili Nihon, službeno, 日本国 Nippon-koku ili Nihon-koku) je otočna država u istočnoj Aziji smještena na lancu otoka istočno od Azijskog kontinenta, na zapadnom rubu Pacifičkog oceana sjeverno od Istočnokineskog mora. Japan čini otočje od više od 3000 otoka, a najveći otoci sa sjevera prema jugu su: Hokkaido, Honshu,Shikoku i Kyushu koji čine više od 97% površine. Veći broj manjih otoka okružuje ova četiri, kao i grupe udaljenih otoka Okinawa i Ryukyu.

3

http://hr.wikipedia.org/wiki/Japan

13

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

14

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 6,Položaj Japana Slika 7, Karta Japana (http://www.ease.com/~randyj/all)

(

http://aleksanderpwnz.files.wordpress.com/2013/06/japan.jpgjapan.jpg)

4.2. RELJEF I GEOLOŠKE KARAKTERISTIKE Oko 73% zemlje je brdovito. Najveći planinski lanac je visoko i mlado nabrano gorje - Japanske Alpe čiji vrhovi prelaze visine od 3500 m. Rijeke su u blizini ušča nataložile male naplavne ravni u kojima su se smjestili veći gradovi. Samo 17% površine pogodno je za obradu, a naplavnih nizina, plodnog tla zasutog vulkanskim pepelom, ima otok Kyushu. Budući da u gospodarskom životu najveći značaj imaju dobro razvedene obale i nizine uz njih, za Japan se kaže da je "zemlja okrenuta moru". Japan se nalazi u vulkanskoj zoni na Pacifičkom vatrenom krugu u tektonski vrlo dinamičnom području na dodiru litosfernih ploča. Dodiri i podvlačenja ovih ploča uzrok su i više od 1500 potresa na godinu. Uz te česte potrese prijeti i više od 70 aktivnih vulkana dok je ugaslih čak 165. Razorni zemljotresi, čiji 4

rezultat su često tsunamiji , događaju se nekoliko puta u stoljeću. Najveći potresi u zadnje vrijeme bili su Chuetsu 2004. godine i Veliki Hanshin potres 1955. godine. Mnogo je toplih izvora, koje su razvili u odmarališta.

4

tsunami, (tsunami, jap. lučki val, visoka voda) su dugi valovi uzrokovani tektonskim pomicanjem ploča morskog dna, odnosno podmorskim potresima.

15

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 8, Sakurajima Vulkan (http://www.asianinfo.org/asianinfo/japan/pictures/volcano_sakurajima_kagoshima. jpg)

4.3 KLIMA

Japan ima umjerenu klimu i 4 izrazita godišnja doba, ali zbog velike izduljenosti pojavljuju se klimatske razlike između sjevera i juga: klima varira od regije do regije krajnji sjever je zimi vrlo hladan gdje su zime veoma hladne i sa puno snijega dok su ljeta svježa hladna snježno-šumska ili borealna klima, dok krajnji jug ima suptropsku klimu sa vrućim ljetima te velikom količinom

16

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

padalina u kišnoj sezoni. Na klimu osim toga utječu sezonski vjetrovi koji pušu s kontinenta prema oceanu zimi i u obratnom smjeru ljeti. Ovakvi surovi uslovi nametnuli su čovjeku potrebu za prilagođavanjem prirodi u svim aspektima života, a naročito u arhitekturi.

Slika 9, Klimatske karakteristike Japana (http://landsofwisdom.com/wp-content/uploads/2011/04/Climate-in-Japan.png)

17

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

5.0. ARHITEKTONSKI ASPEKT TRADICIONALNE JAPANSKE KUCE

5.1.

PRISTUPNA SEKVENCA

Ograda, kao granica između privatnog i javnog prostora, prvi je element japanske kuće na koji nailazimo. Izrađena je isključivo od pletenog bambusa te predstavlja arhitektonski element koji se prilagođava okružujućem pejzažu. Svo zemljište unutar ograde pripada privatnom vlasništvu. Kamene staze koje vode do glavne zgrade pomno su projektirane, tako da je prvo postavljano „dobro kamenje“. Kao mjesta za odmor i uživanje u prirodi postavljene su klupe, zaštićene jednostavnim krovovima. Karakteristične su battari shogi sklopive klupe.

18

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 11, Ulaz,battari shogi sklopiva klupa

Slika 10, Ograda (http://www.hightouch-japan.com/uploads/pickup/15_upload_file1.jpg)

(http://pingmag.jp/site/wp-content/uploads/2013/05/machiya-1.jpg)

5.2 KONSTRUKCIJA

Konstrukcija tradicionalne japanske kuće temelji se na sistemu stub-greda.

19

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Stubovi, hashira

su postavljeni u modularnim intervalima (ken) po temeljnim gredama, dodai. Potom sistem

podnih greda, ashigatame, zajedno sa elementima

veze ,nuki, upotpunjuje podnu konstrukciju. Odmah slijedi i krovna kosntrukcija-sistem teških i neobrađenih drvenih greda. Pokrov je od drvenih ili glinenih ploča povezanih mješavinom blata i slame. ¸

Slika 12, Prikaz konstrukcije vlastita skica

20

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

krov je vizuelno najdominatniji oblikovni element građevina, ali pritom i najizloženiji kiši, vjetru, snijegu, suncu i ostalim atmosferskim prilikama. Iako postoji velika raznolikost

krovova u različitim regijama Japana,

oni imaju nekoliko zajedničkih karakteristika: za lakše otjecanje kišnice uvijek se izvode nakošeni, masivni su, te su jako istaknuti stvarajući duboke strehe koje kuću štite od kiše i ljetnog sunca. Visina krova obično iznosi pola visine cijelog objekta. U nekim slučajevima ispod krova nalazio se otvoreni prostor bez izvedenog stropa, dok

su češći primjeri sa

stropovima izvedenim od drvenih ploča, nekad i bambusa ili trske. Iz samog japanskog naziva za strop ten-jō, što znači nebeski izvor, vidimo da se

njegovoj izvedbi pridavala velika pažnja. Zato je važno pri odabiru

pločapaziti da su one što ujednačenije svojom strukturom i bojom. Obično se strop sastojao od širokih ploča postavljenih tako da im se rubovi malo preklapaju. One se postavljaju na tanke drvene grede koje su postavljene ili po kraćoj strani prostorije, ili u pravokutnom rasteru, oslonjene na rubni vijenac.

Brzo postavljeni pokrov i masivna konstrukcija predstvaljaju prilično sigurnu zaštitu.Sav teret konstrukcije nose stubovi i na taj način zidovi se mogu izvoditi kao nenosivi. To omogućava izvedbu velikih prostorija te slobodnije postavljanje vrata i prozora. Kako bi se izbjegla vlaga i osigurao protok zraka ispod kuće ljeti, kuća se nekoliko desetaka centimetara (40-

21

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

50 cm) izdiže iznad tla. Iz dvorišta tako izgleda kao da pod lebdi i doživljava se kao dio namještaja. Japanska tradicionalna kuća je u općem dojmu veoma jednostavne forme, naročito posmatrana izdaleka. Medjutim, pogled izbliza pokazuje da je velika pažnja posvećena izvedbi detalja koji čine ovu skladnu cjelinu, kako u tehničkom,tako i u oblikovnom smislu.Tako npr.tehnički detalji složenih spojeva su omogućili spajanje elemenata konstrukcije bez eksera, te njihovo rastavljanje i sastavljanje u slučaju popravaka.

Slika 13, Karakteristična konstrukcija japanske kuće

(http://pingmag.jp/site/wp-content/uploads/2013/05/machiya-3.jpg)

5.3. MATERIJALIZACIJA Drvo se pokazalo kao izvanredno otporan materijal na potrese, te ima veliku mogućnost rekonstrukcije u slučaju štete.Takodjer,drvo odgovara vlaznoj japanskoj klimi,jer za vrijeme vlaznih mejseci upija vlagu,dok je za vrijeme toplih mejseci otpusta.Sa pravilnom njegom i periodičnim popravcima,konstrukcija stubgreda od drveta moze potrajati i do 1000 godina. I ostali materijali korišteni na japanskoj kuci su isključivo prirodni: glina i drvo za pokrov, kamen za potporne stubove,slama kao vezivni materijal.Upravo su prirodni materijali djelimično uslovili preferiranje jednostavnih,ravnih linija i asimetrije u oblikovanju.

Za izvedbu jezgre stuba koriste se masivni komadi drveta. Na početku su stubovi bili postavljani sa vanjske strane fasade, ali kako bi se smanjila mogućnost širenja požara, s vremenom se ukoponiraju u zidove.

22

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Izvedba poda japanske kuće ovisi o kojoj je prostoriji riječ. Površine poput kuhinje i hodnika imaju drvenu podnu oblogu, dok su sobe, namjenjene sjedenju i spavanju, Slika 14, Tatami,

obložene strunjačama čiji je naziv tatami.

(https://encryptedtbn2.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSggkOpqAH884Up388kRzMcwh6swtVSw_eLgfRjl OtHtwvyKHtI)

Tatami strunjače izvode se od tkane trstike i modularnih su dimenzija,kako bi se odgovarale različitim prostorijama. Pošto se koriste za sjedenje i odmaranje, uglavnom se rade po dimenzijama čovjeka – iznose metar x dva metra. Plan kuće tako postaje svojevrsna slagalica u kojoj različiti načini prostiranja tatamija određuju oblik i veličinu prostorija a tako i same kuće. Danas se tatami koristi za pokrivanje gotovo svih površina, dok je nekad bio luksuz te se koristio za prostorije gdje se isključivo sjedilo.

Svakog trenutka japansku kuću moguće je iznova sagraditi i prilagoditi aktuelnim potrebama stanara. Bilo da se cijela fasada želi rastvoriti prema vrtu i na taj način stvoriti harmoničan kontinuirani prostor enterijera i eksterijera

5.4. MODUL Porijeklo modularnog rasporeda stubova (ken) nije lako odrediti. Ustvari, prilično je očito da su postojale dvije različite mjere- 1,8m i 1,9m. Različite su teorije o razlozima za ovo, ali najvjerovatnije je da je u vangradskim naseljima bilo teško kontrolirati mjere po kojima su stolari izvodili konstrukciju,pa su tako nastale varijacije.

23

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Značenje modernog modula,međutim, ima ima izrazitu prednost u Japanu, gdje se zadnje dvije-tri stotine godina, obična kuća cijele nacije gradi na temelju modularnog reda koji je jedinstven u historiji svjetske arhitekture. Zaista, japanski modul je izvanredan fenomen u arhitekturi bez ekvivalenta; i,iako njegova komplicirana prošlost nije jasna, neupitno je njegovo jedinstvo među arhitektonskim mjerilima, modulima i standardima.5 Engel dalje objašnjava kako je modularni sistem mjera i konstrukcije japanske vernakularne arhitekture jedinstven iz pet razloga:

-Prepoznaje ekonomičnost i praktičnost kao bitne faktore -Podređuje formu strukturalnim i utilitarnim zahtjevima -Funkcionira na osnovu konstantnog modula koji nije vezan za veličinu zgrade -Razvio se kao nezavisan modul,posebno za stambenu arhitekturu,i -Primjenjivan je podjednako,bez obzira na razlike u bogatstvu i društvenom standardu.

5

Engel, Heinrich. The Japanese House: A Tradition for Contemporary Architecture. Charles E. Tuttle Company,Rutland,1991

24

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

5.5. ORGANIZACIJA PROSTORA

5.5.1. Prizemlje Ulaz (genkan) sa hodnikom ( doma ili torinawa) se obično pruža cijelom dužinom kuće, od ulice do unutrašnjeg dvorišta.

Genkan je u nizem nivou od ostalih prostorija kuće, radi naglašavanja njihove razlike, ali i da bi se tako spriječilo širenje prašine u ostale prostorije. Predviđen je i za skidanje obuće, njeno odlaganje te ponovno obuvanje pri izlasku iz kuće. U kućama se hoda

u čarapama ili u papučama, jer se hodati bos smatra znakom

nepoštovanja. U najranijim ostvarenjima se i kuhinja nalazila unutar ovih prostora.

25

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

26

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 15, Genkan (

http://kesterhouse.com/interior/photos/j_genkan_01.jpg)

Slika 16, Kuhinja (

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Traditionelle_japanische_Haushaltsgegenst%C3%A4nde_III.jpg)

Od ulice,do dvorišta,hodnik nije služio samo kao komunikacijski prostor za ukućane,nego i kao cijev za prirodni protok zraka kroz kuću, što je neophodno u toloj i vlažnoj klimi Japana. Stoga su podjele unutar ovog prostora,ukoliko su bile neophodne,ostvarene kratkim zavjesama , noren. One su ostvarivale vizue lnu podjelu prostora, a da pri tome ne blokiraju protok zvuka i povjetarca. Ova upotreba noren zavjesa za suptilnu podjelu prostora je i danas dosta zastupljena u japanskoj arhitekturi.

27

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 18,Noren u upotrebi danas Noren u upotrebi danas (http://www.nihonsun.com/wp-content/uploads/2009/04/image8.png)

http://www.nihonsun.com/wp-content/uploads/2009/04/image8.png

28

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 17,Torinawa i noren, (http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-121999224250/unrestricted/1Machiya_112999.pdf)

Kuće bi trebale biti građene za ljeto. Zimi, čovjek može da živi bilo gdje, ali nastambe koje nisu prilagođene toplim mjesecima su nepodnošljive.

6

Prednja soba je često korištena kao prostor za radnju, mise-no-ma. Radnja može biti u vidu radionice,gdje se proizvode npr.tatami strunjače, u vidu prodavnice,ili mjesto sastanka starijih trgovaca gdje su dogovarali poslove uz šolju čaja. Ovaj prostor je predstavljao svojevrsni podužetak kuće u ulicu,i obratno. To je doprinijelo da se ulica posmatra,ne samo kao prostor za odvijanje prometa,nego i vratu "javne sobe" ,gdje su se ljudi zaustavljali,okupljali i komunicirali.

Srednja soba, naka-no-ma, je bila multifunkcionalna soba, što je obično slučaj sa svim prostorijama u japanskoj kući. Tu se može objedovati, ali s obzirom da je namještaj nizak i jednostavan,lako se može skloniti kako bi se napravio prostor za spavanje,učenje i slično. Dnevni boravak, mjesto okupljanja obitelji , izvorno je korišten za držanje posuđa korištenog u ritualu ispijanja čaja.Prostor dnevnog boravka sadrži upravo sve bitne karakteristike japanske kuće. Jednostavan je, bez puno dekoracija i namještaja.

Zimi se za grijanje koriste zagrijani stolovi, zvani kotatsu, koji su prekriveni

futonom kako bi se toplina zadržala. Ovi stolovi se koriste i za objedovanje. Obroci pripremljeni na tradicionalni japanski način se služe na niskim stolovima a ljudi 6

Kenko,Yoshida, Essays in Idleness

29

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

sjede na podu. Obroci se obično sastoje iz više jela, koje se prenose okolo iz kuhinje na

velikim poslužavnicima i stavljaju na stol. Svaka osoba se služi hranom sa

velikih poslužavnika , koju stavlja na male tanjire ispred sebe. Prednost ima zdrava hrana, posebno sirova riba poznata kao sushi.

Slika 19, Mise-no-ma (http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb.jpg)

Slika 20, Naka-no-ma (http://www.artisansofleisuretraveler.com/wp-content/uploads/import/277-Kyoto-machiya.jpg)

Stražnja soba, najudaljenija od ulaza, se u mnogim izvorima, ironično, opisuje kao soba za prijem ili oki-no-ma. Može se činiti neobično što je soba za zabavljanje gostiju najudaljenija od ulaza, ali ona je najčešće najbliža dvorištu, niwa, pa stvara najljepši ugođaj. Uz njen stražnji zid, nalazio se prostor podijeljen na dva dijela sa podignutim podom, dok se dio prema terasi zvao tokonomate služio za izlaganje vrijednih predmeta poput svitka sa kaligrafijom ili sezonske ikebane. Namještaj je drveni, tu su uvijek niski ormarić sa policama iznad.

30

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Prostori za odlaganje u japanskoj kući također predstavljaju nastojanje da se prostor maksimalono iskoristi. Tako je npr. prostor ispod stepeništa često pretvoren u ostavu sa ladicama i ormarićima.

U prošlosti su korištena zajednička kupališta stoga je rijetko koja kuća imala vlastitu kupaonu. Ona bi bila dodatna prostorija smještena uz kuću ili iza prostora soba. Kasnije su prostor kupaonice i wc-a odvojeni kliznim vratima ili kao potpuno odvjene prostorije. U njima je bilo smješteno bakreno korito, pumpa, keramička posuda te brojni drugi drveni predmeti.

Slika 21, Multifunkcionalna soba uz vrt (https://a1.muscache.com/pictures/14057892/large.jpg)

Slika 22, Crtez kupaone (http://kesterhouse.com/interior/photos/j_genkan_01.jpg)

5.5.2. Sprat

31

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Prelazak od jednospratne ka dvospratnoj strukturi kuće je bio rezultat političkih promjena,tj. promjena u propisima o visini kuće. Sprat je najprije korišten kao spremište, a kako se razvijao prostor ranje,sprat je postao dio prostora za stanovanje. 5.5.3. Elementi unutrašnjeg uređenja

U početku japanske kuće nisu imale pregrade koje bi odvajale sobe, nego samo otvorene prostore sa malo ili bez imalo privatnosti. Nakon što je počelo odvajanje prostorija prema funkcijama, upotreba

pregrada tj. paravana postala je popularna. U početku su oni bili samostojeći, no kasnije se rade i pomični koji se

kreću se po šinama na stropu ili podu.Napravljeni od bambusa, kedra ili papira, u različitim pozicijama paravani definiraju ulaz na različite načine. Zatvoreni, oni su zidovi; dok otvoreni povezuju dva prostora. Pomični paravani korišteni kao pregrade unutar prostorija nazivamo fusuma, a klizna vrata od rešetki i papira koja služe kao zamjena za prozor shōji.7

Shōji pregrade imaju strukturu drvenog roštilja sa ispunom od uljanog papira koj je otporan na vjetar ali proušta difuzno svjetlo. Ovo je vrlo kvalitetan nacin osvjetljenja, s obzirom da su plohe netrasparentne, pa nema neugodnog odsjaja. takodjer, nisu glazirane pa i efekat staklenika gotovo ne postoji.

7

Tadej, Ena. Stanovanje u Jpanu. Sveučilište u Zagrebu, Zagreb, 2010

32

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Slika 23, Shoji paravani

Slika 24, Fusuma i shoji paneli,

(https://www.kyoto-machiya-inn.com/tokiwa/images/slideshow/3.jpg)

(http://www.tatami.com.my/prod04.htm)

Tijekom noći, svi shōji paravani se zatvaraju, te se kuća i s vanjske strane zapečaćuje teškim drvenim pregradama zvanim amado. Takav je običaj nastao zbog straha od duhova, a služi i za zaštitu od kiše ili jačih vjetrova. Svjež zrak tako prolazi jedino kroz pukotine u vanjskim pregradama.

6.0.VERNAKULARNA ARHITEKTURA DANAS

33

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Postavlja se pitanje da li se vernakularna arhitektura može prepoznati i u današnjoj, savremenoj arhitekturi Japana. Tretman eksterijera se svakako promijenio-fasadni zidovi su obloženi panelima,ciglom ili drugim materijalima,a prostori prema ulici pretvoreni u mini-garaže. Međutim,unatoč brojnim modifikacijama, "duh" ili karakter vernakularne japanske arhitekture se još uvijek osjeti.Neki razlozi za to nisu vidljivi golim okom, dok su drugi prilično jasni. Tako se,npr., još uvijek vidi lepeza različitih upotreba prostora, ulica kao produžetak unutrašnjosti kuće i slično. Krovovi pokriveni glinenim pločama se još uvijek mogu pronaći, premda su često prekriveni novim materijalom. S druge strane, intenziviranje prometa i modernizacija transporta znatno mijenjaju tihi karakter japanskih ulica,a time i odnose unutar njih. Nerijetko se od strane vlasti nameće i modernizacija objekata, pri čemu se često zanemare tradicionalne vrijednosti. Slike 25 i 26 ,Stara (lijevo) i nova (desno) namjena prednje prostorije (,http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-121999-24250/unrestricted/1Machiya_112999.pdf)

Međutim, interakcija među ljudima u ulici, komunikacija između radnji,smijeh i rasprave-su upravo najbitniji elementi u tradicionalnom japanskom odnosu prema arhitekturi. Zadržavanjem takvih međuljudskih odnosa, povećava se šansa za očuvanje elemenata vernakularnosti japanske kuće.8 7.0. ZAKLJUčAK Tradicionalna arhitektura Japana

je,prije svega,rezultat suživota čovjeka i prirode. Vlažna klima, obilne padavine i česti zemljotresi su primorali tamošnjeg čovjeka

da život u cjelosti, a time i ahitekturu, prilagodi ovim surovim uslovima.

8

Linam, John. A Study of Developmental Vernacular Architecture. Stone Bridge press, England,1999

34

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

Japanski čovjek poštuje prirodu, te koristi njene kvalitete. Tako se u

izgradnji koriste isključivo prirodni materijali,poput drveta,gline i kamena,koji su dostupni,

ekonomični, i obnovljivi u slučaju štete. Forma objekta je prilagodjena strujanjima vjetra, kako bi se postigla prirodna ventilacija. Sunčeva svjetlost se uvodi u objekat promišljeno, u velikim količinama, ali opet, bez neugodnih efekata koje svjetlost može imati, poput odsjaja ili efekta staklenika. Bitan dio svake tradicionalne japanske kuće jeste vrt ,koji je najmirniji i najugodniji dio objekta, tako da su najbitnije prostorije orjentirane prema njemu. Drugi važan faktor u odnosu Japanaca prema arhitekturi jeste izuzetno poštovanje prema prošlosti. Japanci cijene tradiciju u svim sferama života,pa i u arhitekturi.Tako se neke tradicije čuvaju stotinama godina,kao što je npr modularni sistem postavljanja stubova. Prihvataju se novi trendovi,ali bez zanemarivanja tradicionalnih načina izgradnje koji su dokazali svoje kvalitete kroz vrijeme. Treći,socijalni aspekt, se ogleda u društveno prihvaćenim ograničenjima i normama koje su stoljećima nametali različiti politički režimi. Tako je stanovništvo prihvatilo norme i ograničenja kao nešto pozitivno, nešto što doprinosi uvđenju reda i očuvanju tradicionalnih vrijednosti. Sve ovo rezultira vrlo jednostvnom, prozračnom i harmoničnom arhitekturom, kojoj je na prvom mjestu čovjek i njegova duhovna ravnoteža. Na osnovu svega navedenog, jasno je vidljivo da je tradicionalna japanska arhitektura vernakularna u svim svojim aspektima.

35

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

8.0. POJMOVNIK

ashigatame - podne grede battari shogi - drevene sklopive klupe dodai - temeljne grede doma ili torinawa - hodnik genkan - ulazni prostor fusuma - pokretni paneli hari-uke- veza ceonih greda hari - ceona greda krovne konstrukcije hashira - glavni nosivi stubovi japanske tradicionalne kuce hira - pokrov od drveta ili gline ken - modularni sistem gradjenja japanskih kuca kotatsu - zagrijani stolovi, kojima su se grijale prosotrije machiya - gradski tio japanske tradicionalne kuce minka - seoski tip tradicionalne japanske kuce mise-no-ma - prednja soba tradicionalne japanske kuce munagi- sljemena greda mune - sljeme krova nageshi - vidljiva stropna greda naka-no-ma - srednja,multifunkcionalna soba tradicionalne japanske kuce neda - podna konstrukcija niwa - unutarnje dvoriste

36

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

noren - kratke zavjese nuki - elementi veze podnih greda oki-no-ma - straznja soba tradicionalne japanske kuce shiki - unutrasnji stub shinden-zukuri - tip japanske kuce iz XI stoljeca,koji se gradio za clanove aristokracije shoin-zukuri - tip japanske kuce koju su gradili samuraji, sa centralnim prostorom okruzenim manjim prolazima i prostorijama shōji - klizne pregrade koje sluze kao zamjena za vrata i prozore sushi - vrsta japanskog jela sa sirovom ribom tatami - modularne podne strunjace od tkane trstike ten-jo - grede medjuspratne konstrukcije tokonomate - dio straznje sobe za izlaganje vrijednih predmeta

37

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

9.0. LITERATURA:

Linam, John. A Study of Developmental Vernacular Architecture. Stone Bridge press, England,1999 Norwich, John Julius. Velike arhitekture svijeta. Marjan Tisak, Hrvatska Tadej, Ena. Stanovanje u Jpanu. Sveučilište u Zagrebu, Zagreb, 2010 Engel, Heinrich. The Japanese House: A Tradition for Contemporary Architecture. Charles E. Tuttle Company,Rutland,1991 INTERNET: http://virtual.arhitekt.hr/ http://web-japan.org/ http://portal.build-razvoj.com/ http://www.realt5000.com.ua/ http://www.znaci.com/ http://www.tagai.rs/

38

UNIVERZITET U SARAJEVU ARHITEKTONSKI FAKULTET KATEDRA ZA TEORIJU I HISTORIJU ARHITEKTURE VERNAKULARNA ARHITEKTURA ŠKOLSKA '13/'14.GOD..SEMESTAR I, CIKLUS II

http://www.belavida.ba/IN/belavidain2.pdf

39