Uvod u Grcki Jezik-gramatika

1

Uvod u grčki jezik Narječja -

grčki jezik je srodan s jezikom Inda, Armenaca, Italaca, Kelta, Germana, baltičkih naroda i Slavena

-

tri su glavna dijalekta •

dorski – govorili su ga Dorani na Peloponezu, Kreti i Magni Graeciji – Pindar, Teokrit i korske pjesme tragedija

•

eolski – govorili su ga Eoljani u Maloj Aziji, Tesaliji, Beotiji i na Lezbu – Alkej i Sapfa

•

jonski – govorili su ga Jonjani u Maloj Aziji, Atici i na nekim otocima Egejskog mora – jezik prvih knjiga dva vida

o

 starojonski ili

epski - Homer

 novojonski ili samo

jonski – elementi starojonskog + eolizmi i aticizmi - Herodot, Hipokrat

atički dijalekt

-

•

ogranak jonskog

•

njime su pisali Eshil, Sofoklo, Euripid, Aristofan, Tukidid i Ksenofont, Platon, Demosten

•

od zlatnog doba Atene, kad se kaže grčki, misli se na atički

koine

-

•

ἡ κοινὴ διάλεκτος - opći grčki dijalekt

•

nastao za vrijeme Makedonskih ekspanzija

•

širi se van Grčke – međunarodni jezik Istoka i Zapada

između atičkog i koinea pišu

-

•

Aristotel

•

Polibije, Plutarh, Arijan, Dion Kasije

•

Strabon, Dionizije Halikarnašanin i Lukijan

Glasovi Slogovi -

dužina sloga o

slog je dug ako je nakon njega dva ili više suglasnika ili sastavljen suglasnik (ξ,ζ, ψ, φ, χ)

Naglasci -

-

-

proklitike o

članovi – ὁ, ἡ, οἱ, αἱ

o

prijedlozi – ἐν, ἐκ, ἐξ, εἰς, ὡς

o

veznici – εἰ, ὡς

o

negacija - οὐ, οὐκ, οὐχ  kad je na kraju rečenice je naglašena

enklitike o

neodređena zamjenica - τὶς, τὶ

o

neke osobne zamjenice - μοῦ, μοῖ, μέ; σοῦ, σοῖ, σέ; οὗ, οἷ, ἕ

o

indikativ prezenta glagola εἰμί i φημί u svim dvosložnim oblicima

o

neodređeni prilozi – πού (negdje), ποί (nekamo), πώς i πῄ (nekako), ποθέν (odnekud), ποτέ (nekad)

o

čestice – γέ, -τέ (i) , τοί (doista), νύν (dakle), πέρ (veoma), πώ (još), δε (kad znači smjer ili kad je pokazni dodatak)

kako se naslanjaju enklitike o

oksitona + enklitika  riječ normalno ostaje, enklitika gubi naglasak Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

2

o

perispomena + enklitika  riječ normalno ostaje, enklitika gubi naglasak

o

paroksitona + jednosložna enklitika  riječ normalno ostaje, enklitika gubi naglasak

o

paroksitona + dvosložna enklitika  riječ normalno ostaje, enklitika zadržava naglasak

o

proparoksitona + enklitika  riječ normalno ostaje, ali dobiva akut na prvi od kraja

o

properispomena + enklitika  riječ normalno ostaje, ali dobiva akut na prvi od kraja

o

proklitika + enklitika  proklitika dobiva akut

o

iza elizije  enklitika zadržava naglasak

Zakonitosti glasova -

-

-

podjela samoglasnika prema kvantiteti o

kratki – ε, ο

o

dugi – η, ω

o

kratki i dugi –α, ι, υ

podjela samoglasnika prema kvaliteti o

tvrdi – α,ε, η, ο, ω

o

meki – ι, υ

podjela suglasnika o

guturali – k, g, h

o

labijali – p, b, f

o

zudni – t, d, th

o

likvide – l,r

o

nazali – m, n, g

o

spiranti – hak, s

o

aspirate – h, f, th

o

mutae – guturali, labijali i dentali

Stezanje -

-

stezanje istih samoglasnika o

ako se stežu dva glasa jednaka po kakvoći, nastaje taj isti, ali dug (αᾱ>ᾱ, εη>η, οω>ὦ

o

εε>ει, οο>οὐ

stezanje različitih samoglasnika o

o-glas je jači od a-glasa i e-glasa

o

pri stezanju a-glasa i e-glasa, jači je onaj lijeviji

o

εο>ου, οε>ου

o

ako je bio naglašen prvi, steže se u cirkumfleks, a ako drugi, u akut

Prijevoj -

ima šest stupnjeva

-

primjer s kratkim e-redom (po samoglasniku u punini)

-

o

punina (P) – πατέρ-ες

o

punina o (P ) – προ-πάτορ-ες

o

duljina (D) - πατήρ

o

duljina o (D ) – προ-πάτωρ

o

praznina (Pr) – πατρ-ός

o

slabina (S) – φᾰ-μέν (φᾱ-μι >φή-μί)

o

o

redovi o

kratki a-red Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

3

o

o



P – ἄγω



P – ὄγμος



D - ἀγωγή

o

o

dugi a-red – 

P – φᾱμί



P – φωνή



S – φᾰμέν

o

dugi e-red 

P – τίθημι



P – θωμός



S – θατός

o

o

kratki e-red

o

kratki o-red

o

dugi o-red

Naknadno produljivanje -

produljivanje koje dolazi kao naknada za ispale suglasnike

-

ᾰ, ῐ, ῠ > ᾱ, ῑ, ῡ (πᾰντς – πᾶς, ἐκρῐνσα – ἔκρῑνα)

-

ε > ει (ἐσμι – ἐιμί)

-

ο > οὐ (διδοντς – διδούς)

-

kada dolazi do naknadnog produljivanja o

ντ pred σ ispada (sigmatska tvorba ντ osnova)

o

νδ pred σ ispada

o

νθ pred σ ispada

Metateza kvantitete -

zamjena duljine kod samoglasnika

-

nastaje kada iza ete slijede omikron i kratko alfa o

ηο > εω

βασιλῆ-ος > βασιλέ-ως

o

ηᾰ > εᾱ

βασιλῆ-ᾰ > βασιλέ-ᾱ

Asimilacija muta -

promjene se događaju jer ispred dentala smije bit gutural/labijal koji je isti po vrsti

-

ispred τ će

-

-

o

γ i χ postati κ

(λεγω – λεγ-τος – λεκτος)

o

β i φ postati π

(τριβω – τετριβ-ται – τετριπται)

ispred δ će o

κ i χ postati γ

o

π i φ postati β

(οκτω – οκ-δοος – ογδοος)

ispred θ će o

κ i γ postati χ

(λεγω – λεγ-θηναι – λεχθηναι)

o

π i β postati φ

(τυπτω – τυπ-θηναι – τυφθηναι)

Disimilacija dentala -

između dva dentala razvija se sigma, a prvi dental ispada o

ἀνυτ-τος > ανυστος

o

οἰδ-θα > οισθα

o

πειθ-θηναι > πεισθηναι Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

4

Promjene muta pred μ -

guturali prelaze u γ (πεπλεκ-μαι > πεπλεγμαι)

-

labijali prelaze u μ (οπ-ματα > ομματα)

-

dentali prelaze u σ (ιδ-μεν > ισμεν)

Promjene muta pred sigmom -

guturali prelaze u ξ (αγω - ακσω – αξω)

-

labijali prelaze u ψ (τριβω - τριπσω – τριψω)

-

dentali prelaze u σσ, pa u σ (ποδσι - ποσσι (hom.) – ποσι)

Zakon o disimilaciji aspirata -

-

ako dvije aspirate slijede jedna za drugom, prva se gubi o

θιθημι - τίθημι

o

φεφυκα - πέφυκα

o

ἕχω - ἔχω (! ἕξω)

jednako se objašnjavaju i ovi oblici o

-

o

θρέψω – τρέφω

o

θάττων - ταχύς

ponekad je djelovanje zakona spriječeno analogijom o

-

θρίξ - τριχός

χέω – ἐχύθην (ne ἐκύθην)

kod imperativa slabog pasivnog aorista ostala je prva aspirata da bi se sačuvala karakteristika tog aorista o

σωθητι, a ne σωτηθι (od orig. σωθηθι)

Vezanje suglasnika za glas j -

-

-

-

-

-

κϳ, χϳ > ττ (σσ) o

φυλακ-ϳω - φυλάττω

o

ἐλαχ-ϳων - ἐλάττων

γϳ, δϳ > ζ o

ἁρπαγ-ϳω - ἁρπάζω

o

ἐλπιδ-ϳω - ἐλπίζω

τϳ, θϳ > σ o

παντ-ϳα - πᾶσα

o

φεροντ-ϳα - φέρουσα

λϳ > λλ o

ἀλ-ϳος - ἄλλος

o

ἁλ-ϳομαι - ἅλλομαι

νϳ, ρϳ (-ανϳ-, -αρϳ-, -ονϳ-, -ορϳ-) > αιν, αιρ, οιν, οιρ o

epenteza ili diozmoza - ϳ omekšava suglasnik koji je pred njim pa prelazi u pređašnji slog i čini diftong

o

φαν-ϳω – φαίνω

o

μελαν-ϳα - μέλαινα

o

κορ-ϳανος – κοίρανος

iza ostalih samoglasnika, ϳ se asimilirao suglasniku iza kojeg je, a onda je jedan od ta dva ispao uz naknadno produljivanje o

φθερ-ϳω > φθέρρω > φθείρω

o

κρῐν-ϳω > κρίννω >

νω

Promjene glasa ν pred mutama, likvidama i sigmom -

kad se ν nađe pred dentalom, (p)ostaje nazal ν

-

kad se nađe pred guturalom, postane guturalni nazal γ

συν-καλω > συγκαλῶ

-

kad se nađe pred labijalom, postane nazal μ

ἐν-πειρος > ἔμπειρος

-

kad se nađe pred likvidom, izjednačuje s

συνλεγω > συλλέγω Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

5

-

kad se nađe pred sigmom, gubi se

δαιμον-σι > δαίμοσι

Asibilacija -

-

glas τ postaje u jonskoatičkom pred ι često σ o

πλουτος - πλουτιος > πλούσιος

o

legu-nt – λεγο-ντι > λέγουσι

ali poslije sigme ostaje τι (ἐσ-τί)

Promjene sigme -

-

-

na početku riječi pred vokalom prelazi u spiritus asper o

septem - ἑπτά

o

σισταμι (sisto) - ἵστημι

o

συσ (sus) - ὕς

u sredini riječi među vokalima se gubi o

γενεσος - γενεος - γενους

o

λεγεσαι - λεγεαι - λεγῃ

između dva konsonanta se također gubi o

γεγραφσθαι – γεγραφθαι

Hijat ili zijev -

kad su dva vokala jedan kraj drugog ili jedna riječ završava vokalom a druga vokalom počinje

-

načini ukidanja o

Kraza – (κρᾶσις - stapanje) – krajnji vokal jedne i početni druge riječi se stapaju u jedan dugi 

o

Elizija – (elido,3 – izbijanje) – izbacivanje kratkog vokala prve riječi, označuje se apostrofom 

-

označava se sa koronidom (κορωνις) tj. kovrčicom – kao slabi hak iznad stegnutog sloga

iznimka – ako je na kraju prve riječi υ nikad se ne izbija, kao ni ι u μέχρι, ἄχρι, ὅτι, τὶ, τί ili o u πρὸ

o

Afereza – (ἀφαίρεσις – uklanjanje) – elisio inversa – izbijanje početnog vokala 2. riječi

o

Sinalefa – (συναλείφω – spajanje) – spajanje 2 duga vokala da bi se zadržao izgovor, vrijedi kao 1 slog

o

Siniceza – (συνίζω – zajedno sjedim) – spajanje kratkog V (obično ε) s dugim V u diftong [jo] – vrijedi kao 1 dugi V

o

Hifereza – (ὑφαίρεσις – oduzimanje) – kratki vokal pred dugim ispada

o

Apokopa – (ἀποκοπή - odsijecanje) ispadanje krajnjeg kratkog V ispred kons., osobito ispred κατὰ, παρὰ, ἀνὰ

o

Sinkopa – (συνκόπτω – zajedno zbiti) istiskivanje vokala između 2 konsonanta

o

Tmeza – (τμῆσις – rez) rastavljanje riječi na sastavne dijelove (odvajanje prijedloga od glagola, npr.)

pokretljivo ni - ν ἐφελκυστικόν – javlja se kad je nastavak na ε ili ῐ o

ni ostaje ispred samoglasnika ili pred interpunkcijom

o

slično je sa negacijom οὐ 

οὐκ pred vokalima (οὐκ αὐτός)



οὐχ pred spiritusom asperom (οὐχ οὕτος)

Deklinacija imenica i pridjeva Deklinacija riječi -

razlikujemo osnovu/nastavak i korijen/svršetak o

osnova φιλο-, nastavak -ς

o

korijen φιλ-, nastavak –ος

-

dual – ima samo dva padeža (NA i GD)

-

rod imenice o

muški rod – imena muškaraca, rijeka, vjetrova i mjeseci Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

6

-

o

ženski rod – imena žena, stabala, zemalja, otoka, gradova i apstraktnih imenica

o

srednji rod – najviše deminutivi

s obzirom na posljednji glas osnove, grči razlikuje dvije deklinacije o

vokalsku deklinaciju i

o

konsonantsku deklinaciju

O-deklinacija ὁ ἑταῖρος

τὸ ἔργον

N

ὁ

ἑταῖρο-ς

τὸ

ἔργο-ν

G

τοῦ

ἑταίρου

τοῦ

ἔργου

D

τῷ

ἑταίρῳ

τῷ

ἔργῳ

A

τὸν

ἑταῖρο-ν

τὸ

ἔργο-ν

V

ὦ

ἑταῖρε

ὦ

ἔργο-ν

n

οἱ

ἑταῖροι

τὰ

ἔργα

g

τῶν

ἑταίρων

τῶν

ἔργων

d

τοῖς

ἑταίροις

τοῖς

ἔργοις

a

τοὺς

ἑταίρους

τὰ

ἔργα

v

ὦ

ἑταῖροι

ὦ

ἔργα

-

po o-deklinaciji dekliniraju se riječi kojima osnova završava na o, a to su uglavnom riječi muškog i srednjeg roda

-

ženskog su roda one o-osnove koje označavaju žene, stabla, zemlje, otoke i gradove o

ἡ βίβλος (knjiga), ἡ ὁδός (put), ἡ νόσος (bolest), ἡ τάφρος (jarak), ἡ ψῆφος (kamenčić)

-

u vokativu je nastavak čista osnova u prijevojnoj punini (P)

-

u Homera je G.sg. -οιο , a D.pl. –οισι(ν)

A-deklinacija Ženske riječi ᾱ

ᾰ

pur.

imp.

pur.

imp.

N

ἡ

θεά

τιμή

σφαῖρᾰ

θάλαττᾰ

G

τῆς

θεᾶς

τιμῆς

σφαίρᾱς

θαλάττης

D

τῇ

θεᾷ

τιμῇ

σφαίρᾳ

θαλάττῃ

A

τὴν

θεάν

τιμήν

σφαῖρᾰν

θάλαττᾰν

V

ὦ

θεά

τιμή

σφαῖρᾰ

θάλαττᾰ

n

αἱ

θεαί

τιμαί

σφαῖραι

θάλατται

g

τῶν

θεῶν

τιμῶν

σφαιρῶν

θαλαττῶν

d

ταῖς

θεαῖς

τιμαῖς

σφαίραις

θαλάτταις

a

τὰς

θεάς

τιμάς

σφαίρᾱς

θαλάττᾱς

v

αἱ

θεαί

τιμαί

σφαῖραι

θάλατται

-

a-deklinaciji pripadaju samo ženske i muške riječi

-

nastavak za genitiv plurala nastao je stezanjem od –αων

-

nastavak u genitivu singulara i akuzativu plurala uvijek je dug (ας) Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

7

Muške riječi -ης N

κριτής

Ἀτρείδης

νεανίᾱς

G

κριτοῦ

Ἀτρείδου

νεανίου

D

κριτῇ

Ἀτρείδῃ

νεανίᾳ

A

κριτήν

Ἀτρείδην

νεανίᾱν

Ἀτρείδη

νεανίᾱ

V -

-

razlike u deklinaciji muških riječi o

nom.sg. ima ς

o

gen. sg. ima nastavak –ου

o

vok. sg. nije isti nominativu 

imenice na -της i imena naroda na -ης imaju nastavak ᾰ (πολῖτᾰ,



imenice na -ᾱς imaju nastavak ᾱ

, Πέρσᾰ, δέσποτᾰ)

mnoga dorska i tuđa vlastita imena imaju nastavak -ᾱς, umjesto na -ης o

-

-ᾱς

ona u G.sg. imaju nastavak –ā (Λεωνίδας, Λεωνίδᾱ)

genitiv singulara je kod Homera -αο (Ἀτρείδᾱο)

Pridjevi vokalske deklinacije -

ženski rod pridjeva je uvijek dugo alfa – purum (ᾱ) ili impurum (η) o

u NG.pl. se naglasak povodi za muškim rodom (δίκαιαι, δικαίων, a ne δικαῖαι, δικαιῶν)

-

složeni pridjevi imaju samo 2 završetka – mf i n

-

neki jednostavni pridjevi također imaju samo dva završetka

-

o

ἥμερος - pitom

o

ἥσυχος - miran

neki imaju i 2 i 3 završetka o

βέβαιος - stalan

o

ἔρημος - pust

o

χρήσιμος – koristan

Ostale vrste vokalske deklinacije Stegnuta vokalska ὁ πλο-ο

τὸ ὀστε-ο

ἁπλο-ος, ἁπλο-α, ἁπλο-ον

ἀργυρε-ος, ἀργυρε-α, ἀργυρε-ον

N

πλοῦς

ἁπλοῦς

ἁπλῆ

ἁπλοῦν

ὀστοῦν

ἀργυροῦς

ἀργυρᾶ

ἀργυροῦς

G

πλοῦ

ἁπλοῦ

ἁπλῆς

ἁπλοῦ

ὀστοῦ

ἀργυροῦ

ἀργυρᾶς

ἀργυροῦ

D

πλῷ

ἁπλῷ

ἁπλῇ

ἁπλῷ

ὀστῷ

ἀργυρῷ

ἀργυρᾷ

ἀργυρῷ

A

πλοῦν

ἁπλοῦν

ἁπλῆν

ἁπλοῦν

ὀστοῦν

ἀργυροῦν

ἀργυρᾶν

ἀργυροῦν

V

πλοῦς

ἁπλοῦς

ἁπλῆ

ἁπλοῦν

ὀστοῦν

ἀργυροῦς

ἀργυρᾶ

ἀργυροῦς

n

πλοῖ ˘

ἁπλοῖ

ἁπλαῖ

ἁπλᾶ !!

ὀστᾶ !!

ἀργυροῖ

ἀργυραῖ

ἀργυρᾶ

g

πλῶν

ἁπλῶν

ἁπλῶν

ἁπλων

ὀστῶν

ἀργυρῶν

ἀργυρῶν

ἀργυρῶν

d

πλοῖς

ἁπλοῖς

ἁπλαῖς

ἁπλοις

ὀστοῖς

ἀργυροῖς

ἀργυραῖς

ἀργυροῖς

a

πλοῦς

ἁπλοῦς

ἁπλᾶς

ἁπλᾶ !!

ὀστᾶ !!

ἀργυροῦς

ἀργυρᾶς

ἀργυρᾶ

v

πλοῖ ˘

ἁπλοῖ

ἁπλαῖ

ἁπλᾶ !!

ὀστᾶ !!

ἀργυροῖ

ἀργυραῖ

ἀργυρᾶ

-

vrste o

imenice iz druge deklinacije i pridjevi iz prve i druge + ο/ε Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

8

neke imenice iz prve deklinacije

o

-

-



ἡ γῆ



Ἑρμῆς, Ἑρμοῦ, Ἑρμῇ, Ἑρμῆν, Ἑρμῆ

pravila stezanja έ+ᾱ>ῆ (ako je ispred e ro, onda ᾶ)

o

ά+ᾱ>ᾶ

o

pred ostalim vokalima i diftonzima se a,e,o gube

έ/ό+ο>οῦ

napomene o

nav srednjeg roda kod kojeg steže εα/οα (a ispred nije r) ne steže se u η/ω nego u α zbog analogije s normalnom dekl.

o

nv muškog roda na oi je i dalje kratak iako je nastalo stezanjem od οοι

Atička deklinacija -

naglasak se nigdje ne mijenja

-

Akuzativ singulara ponekad je čista ω (Μίνως, Μίνω) (ἕως, ἕω) ἵλεως, ἵλεων N

ἵλεως

ἵλεων

ὁ νεώς νεώς

G

ἵλεω

νεώ

D

ἵλεῳ

νεῴ

A

ἵλεων

ἵλεω

νεών

n

ἵλεῳ

ἵλεα

νεῴ

g

ἵλεων

νεών

d

ἵλεῳς

νεῴς

a

ἵλεως

ἵλεα

νεώς

Općenito o konsonantskoj deklinaciji -

podjela konsonantske 1. 2. 3. 4. 5. 6.

guturalne labijalne dentalne nazalne likvidne sigmatske

vokalske 1. ι/ε 2. υ/ε 3. υ 4. ευ 5. οι 6. iznimke

ἡ θριξ

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

ἡ γυνή

N

θρίξ

γυνή

G

τριχός

γυναικός

D

τριχί

γυναικί

A

τρίχα

γυναῖκα

V

θρίξ

γύναι

n

τρίχες

γυναῖκες

g

τριχῶν

γυναικῶν

d

θριξί(ν)

γυναιξί(ν)

a

τρίχας

γυναῖκας

9

v

Guturalne i labijalne osnove -

jednosložne riječi u GD naglašavaju nastavak

ο φύλαξ

ὁ Αἰθίοψ

N

φύλαξ

Αἰθίοψ

G

φύλακος

Αἰθίοπος

-

akuzativ plurala završava na kratko as

D

φύιλακι

Αἰθίοπι

-

ovdje spadaju dvije nepravilne imenice

A

φύλακα

Αἰθίοπα

V

φύλαξ

Αἰθίοψ

n

φύλακες

Αἰθίοπες

g

φυλάκων

Αἰθιόπων

d

φύλαξι(ν)

Αἰθίοψι(ν)

a

φύλακας

Αἰθίοπας

v

φύλακες

Αἰθίοπες

o

ako je nastavak dug, naglasak je cirkumfleks

o

θριξ, τριχος, ἡ  NV i d nepravilni

o

γυνή, γυναικός,ἡ

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

τρίχες

γυναῖκες

10

Dentalne osnove -

riječ ποῦς, ποδός ima nepravilan nominativ sing (d: ποσίν)

-

ove riječi mijenjaju osnovu

muški/ženski

srednji

nepravilna

ὁ ἐλπίς

τὸ σῶμα

ὁ/ἡ παῖς

N

ἐλπίς

σῶμα

παῖς

G

ἐλπίδος

σώματος

παιδός

D

ἐλπίδι

σώματι

παιδί

A

ἐλπίδα

σῶμα

παῖδα

V

ἐλπίς

σῶμα

παῖ

o

ἔρις > ἔριν, ἔρι

n

ἐλπίδες

σώματα

παῖδες

o

χάρις > χάριν, χάρι

g

ἐλπίδων

σωμάτων

παίδων

o

κόρυς > κόρυν, κόρυ

d

ἐλπίσι(ν)

σῶμασι(ν)

παισί(ν)

a

ἐλπίδας

σῶματα

παῖδας

o

λελυκώς, λελυκυῖα, λελυκός

v

ἐλπίδες

σῶματα

παῖδες

o

λελυκότος, λελυκυίης, λελυκότος

o

λελυκόσι(ν), λελυκυίαις, λελυκόσι(ν)

-

-

o

γόνυ, γόνατος - koljeno

o

δόρυ, δόρατος - koplje

o

ὕδωρ, ὕδατος - voda

o

οὖς, ὠτός - uho (g: ὤτων !)

sve baritone na ις/υς imaju Ak: ιν/υν, a Vok. ι/υ

kao dentalna osnova se deklinira i ptcp.perf.akt.

Nazalne osnove Osnove na ν ὁ Ἕλλην

ὁ ποιμήν

ὁ ἡγεμών

(Ἑλλην)

(ποιμεν)

(ἡγεμον)

-

εὐδαίμων, εὔδαιμον

većina imenica N tvori asigmatski ali o

neke prenose duljinu (Ἕλλην, Ἕλληνος)

o

neke tvore N sigmatski, ali gube ν (

N

Ἕλλην

ποιμήν

ἡγεμών

εὐδαίμων

εὔδαιμον

G

Ἕλληνος

ποιμένος

ἡγεμόνος

εὐδαίμονος

εὐδαίμονος

D

Ἕλληνι

ποιμένι

ἡγεμόνι

εὐδαίμονι

εὐδαίμονι

A

Ἕλληνα

ποιμένα

ἡγεμόνα

εὐδαίμονα

εὔδαιμον

V

Ἕλλην

ποιμήν

ἡγεμών

εὔδαιμον

εὔδαιμον

n

Ἕλληνες

ποιμένες

ἡγεμόνες

εὐδαίμονες

εὐδαίμονα

o

naglasak teži biti što dalje od kraja

g

Ἑλλήνων

ποιμένων

ἡγεμόνων

εὐδαιμόνων

εὐδαιμόνων

o

vokativ im je uvijek jednak osnovi

d

Ἕλλησι(ν)

ποιμέσι(ν) ἡγεμόσι(ν) εὐδαίμοσι(ν)

εὐδαίμοσι(ν)

a

Ἕλληνας

ποιμένας

ἡγεμόνας

εὐδαίμονας

εὐδαίμονας

v

Ἕλληνες

ποιμένες

ἡγεμόνες

εὐδαίμονες

εὐδαίμονες

-

-

-

-

, δελφῖνος)

samo dva pridjeva imaju 3 završetka o

μέλας, μέλαινα, μέλαν (crn)

o

τάλας, τάλαινα, τάλαν (jadan)

o

ženski rod deklinira se kao ᾰ imp.

pravila o pridjevima

pravila o vokativu

iznimke o

Ἀπόλλων,ωνος > Ak: Απόλλωνα ili Απόλλω; Vok: Ἄπολλον

o

Ποσειδῶν,ῶνος > Ak: Ποσειδῶνα ili Ποσειδῶ; Vok: Πόσειδον

o

κύων, κυνός, κυνί, κύνα, κύον, κύνες, κυνῶν, κυσί(ν), κύνας, κύνες

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

o

oksitone  V = N (ποιμήν, ποιμήν)

o

baritone  V = osn. (εὐδαίμων, εὔδαιμον)  što dalje

11

Osnove na ντ -

osnove na ντ mogu nominativ tvoriti o

asigmatski (-ων,-οντος)

o

sigmatski (-ς, -ντος)

Osnove na ντ i participi o

λέγων, λέγουσα, λέγον

λυθείς, λυθεῖσα, λυθέν

(γιγαντ)

(λεγοντ)

(λυθεντ)

λυθέν

G

γέροντος

γίγαντος

λέγοντος

λέγοντος

λυθέντος

λυθέντος

λέγων, λέγουσα, λέγον

D

γέροντι

γίγαντι

λέγοντι

λέγοντι

λυθέντι

λυθέντι

ptcp.fut.akt.

A

γέροντα

γίγαντα

λέγοντα

λέγον

λυθέντα

λυθέν

λύσων, λύσουσα, λῦσον

V

γέρον

γίγαν

λέγων

λέγον

λυθείς

λυθέν

n

γέροντες

γίγαντες

λέγοντες

λέγοντα

λυθέντες

λυθέντα

g

γερόντων

γιγάντων

λεγόντων

λεγόντων

λυθέντων

λυθέντων

ptcp.aor.akt. (sigmatski)

d

γέρουσι(ν)

γίγασι(ν)

λέγουσι(ν)

λέγουσι(ν)

λυθεῖσι(ν)

λυθεῖσι(ν)

ποιήσᾱς, -ήσασα, -

a

γέροντας

γίγαντας

λεγοντας

λέγοντα

λυθέντας

λυθέντα

v

γέροντες

γίγαντες

λεγοντες

λέγοντα

λυθέντες

λυθέντα

ν

ptcp.aor.pas.



ὁ γίγας

(γεροντ)

λυθείς

sigmatski 

ὁ γέρων

λέγον

βαλών, βαλοῦσα, βαλόν o

sigmatski prid.

λέγων

ptcp.aor.akt (jaki tematski)



asigmatski prid.

γίγας

ptcp.prz.akt.



sigmatske im.

N γέρων

asigmatski 

asigmatske im.

ποιηθείς, -εῖσα, -έν ptcp.prz.akt μι glagola



διδούς, διδοῦσα, διδόν -

-

-

pravila za vokativ asigmatske tvorbe o

kod imenica  V=osnova

o

kod pridjeva i ptcp.  V=N

pravila za naknandno produljivanje u nominativ (sigm) i dativu plurala (sigm i asigm) o

αντ + σ> ᾱς (γίγᾱς, γίγαντος)

o

εντ + σ> εις (τιθείς, τιθέντος)

o

οντ + σ> ους (ὀδούς, ὀδόντος)

zgodne stvarčice za ženske rodove participa (tvore se nastavkom ϳα) o

ων, ουσα, ον > ουσα = οντϳα = ονσα = ουσα

o

ᾱς, ᾱσα, αν > ᾱσα = αντϳα = ανσα = ᾱσα

o

εις, εισα, εν > εισα = εντϳα = ενσα = εισα

Likvidne osnove bez prijevoja (ωρ-ορος)

bez prijevoja (ηρ-ηρος)

prijevojni stupnjevi 1

prijevojni stupnjevi 2

N

ῥήτωρ

θήρ

μήτηρ

D

ἀνήρ

Δημήτηρ

ἅλς

G

ῥήτορος

θηρός

μητρός

Pr

ἀνδρός

Δήμητρος

ἁλός

D

ῥήτορι

θηρί

μητρί

Pr

ἀνδρί

Δήμητρι

ἁλί

A

ῥήτορα

θῆρα

μητέρα

P

ἄνδρα

Δήμητρα

ἅλα

V

ῥῆτορ

θήρ

μῆτερ

P

ἄνερ

Δήμητερ

ἅλς

n

ῥήτορες

θῆρες

μητέρες

P

ἄνδρες

ἅλες

g

ῥητόρων

θηρῶν

μητέρων

P

ἀνδρῶν

ἁλῶν

λ-osnove

d

ῥήτορσι(ν)

θηρσί(ν)

μητράσι(ν)

Pr

ἀνδράσι(ν)

ἁλσί(ν)

a

ῥήτορας

θῆρας

μητέρας

P

ἄνδρας

ἅλας

v

ῥήτορες

θῆρες

μητέρες

P

ἄνδρες

ἅλες

-

nominativ se tvori sigmatski s produljenim osnovnim samoglasnikom Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

12

o

kod nekih se u genitivu vraća kraćina (ωρ, ορος)

o

kod nekih u genitivu ostaje dug (ηρ, ηρος)

pravila za vokativ

-

o

baritone – V=osnova

o

oksitone – V=N

kao μήτηρ sklanjaju se i

-

o

otac – πατηρ, πατρος

o

majka – μητηρ, μητρος

o

kći – θυγατηρ, θυγατρος

o

trbuh – γαστηρ, γαστρος

-

tim imenicama vokativ je naglašen što dalje od kraja (πάτερ, μῆτερ, θύγατερ, γάστερ)

-

iznimke o

Demetra - Δημήτηρ, Δήμητρος

o

čovjek - ἀνήρ, ἀνδρός

o

ruka – χείρ, χειρός (D: χερσίν)

o

zvijezda - ἀστήρ, ἀστέρος (D: ἀστράσιν)

o

svjedok – μάρτυς, μάρτυρος (D: μάρτυσιν)

o

vatra - πῦρ, πυρός, τὸ (Pl: πυρά, πυρῶν, πυροῖς, πυρά, πυρά)

Sigmatske osnove εσ osnove

-

ασ osnove

τὸ γένος

εὐγενής, εὐγενές

τὸ κρέᾰς

-ης

-κλης

(γενεσ)

(εὐγενεσ)

(κρεασ)

(εσ)

(κλεεσ)

εὐγενής

εὐγενές

N

γένος

G

γένους

(εσος > εος)

εὐγενοῦς

(έος)

εὐγενοῦς

(έος)

κρέως

D

γένει

(εσι > ει)

εὐγενεῖ

(έι)

εὐγενεῖ

(έι)

κρέᾳ

A

γένος

εὐγενῆ

(έα)

εὐγενές

V

γένος

εὐγενές

εὐγενές

n

γένη

(εσα > εα)

εὐγενεῖς

(έες)

εὐγενῆ

(έα)

κρέᾱ

g

γενῶν

(έσων > έων)

εὐγενῶν

(έων)

εὐγενῶν

(έων)

κρεῶν

d

γένεσι(ν)

(εσσιν > εσιν)

εὐγενέσι(ν)

(έσσιν)

εὐγενέσι(ν)

(έσσιν)

κρέᾰσι(ν)

a

γένη

(εσα > εα)

εὐγενεῖς

(έες)

εὐγενῆ

(έα)

κρέᾱ

(αα)

αἰδοῖ

(οι)

v

γένη

(εσα > εα)

εὐγενεῖς

(έες)

εὐγενῆ

(έα)

κρέᾱ

(αα)

αἰδῶ

(οα)

κρέας

Σωκράτης (αος)

εσα > η

ασα > ᾱ

o

εσε > ει

ασε > α

o

εσι > ει

ασι > ᾳ

o

εσο > ου

ασο > ω

o

εσω > ω

ασω > ω

o

εσσ > εσ

ασσ > ασ

(εος)

κρέας

Σωκράτη

(εα)

κρέας

Σώκρατες ἡ αἰδώς

(αα) (άων) (ασσιν)

kod pridjeva, Ak. plurala jednak je N plurala (εὐγενεῖς)

-

neke imenice koje imaju as osnovu u nominativu prelaze u es osnovu u genitivu o

Σωκράτους

(ει)

pravila o stezanju o

Περικλῆς

Σωκράτει

(αι)

-

-

vlastita imena

οὖδας, οὔδεος

vlastita imena na –ης sklanjaju se kao muški rod pridjeva Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

αἰδώς αἰδοῦς

(οος)

Περικλέους Περικλεῖ

(Σωκράτην)

(αἰδοσ)

(έης) (έεος)

(έεϊ )

Περικλέα

(έεα)

Περίκλεις

(έες)

13

-

-

o

akuzativ im je često na –ην umjesto na –η

o

u vokativu im je naglasak što dalje od kraja

vlastita imena na –κλης imaju osnovu –κλεες o

dativ im je dvostruko stegnut (ε+ε+ι > ε+ει > ει)

o

akuzativ se εεα steže u εα jer je pred njim ε

o

u vokativu naglasak što dalje od kraja

pridjevi o

oksitone imaju naglasak uvijek na prvom od kraja

o

baritone imaju naglasak što dalje od kraja •

o

iznimka su pridjevi na –ώδης,-ῶδες i –ήρης,-ῆρες

pridjevi koji pred -ης imaju ειυ (!) stežu uvijek εα u ᾱ jer je ispred stezanja εεα • • •

-

ε

ἡ αἰδώς je jedina imenica koja ima os osnovu i izdeklinirana je gore

Vokalske ι/ε osnove N

ἡ πόλις

-

osnova na ι se pojavljuje samo u NAV sg, inače je svuda e osnova

πόλις

-

nastavci za genitive (ως i ων) su kratki za naglasak

-

do stezanja dolazi u

G D

πόλει

o

dativu singulara- πόλεϊ > πόλει

A

πόλιν

o

NAV plurala - πόλεες > πόλεις

V

πόλι

n

πόλεις

-

akuzativi

g d

πόλεσι(ν)

a

πόλεις

v

πόλεις

o

Ak.sg. ima nastavak ν

o

Ak.pl. jednak je nominativu pl.

Vokalske υ/ε osnove -

osnova na υ se javlja samo u NAV sg.

-

nastavci za genitive (ως i ων) su kratki za naglasak

-

do stezanja dolazi u

ὁ τῆχυς

τὸ ἄστυ

γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ

N

τῆχυς

ἄστυ

G

τήχεως

ἄστεως

γλυκέος γλυκεῖ

o

dativu singulara- τήχεϊ > τήχει

D

τήχει

ἆστει

o

NAV plurala - τήχεες > τήχεις

A

τῆχυν

ἄστυ

γλυκύς

γλυκύν

γλυκύ

γλυκύ

-

umjesto ἂστεα u NAV plurala postaje ἂστη

V

τῆχυ

ἄστυ

-

iznimke

n

τήχεις

ἄστη

pridjev πρεσβύς ima u singularu samo NAV i sve

g

τήχεων

ἄστεων

pluralne oblike (πρεσύν, πρεσβύ... πρεσβεῖς...)

d

τήχεσι(ν)

ἄστεσι(ν)

riječ υἱός može imati i ovakve oblike

a

τήχεις

ἄστη

γλυκεῖς

γλυκέα

v

τήχεις

ἄςτη

γλυκεῖς

γλυκέα

o

o

•

υἱός, υἱέος, υἱεῖ, υἱέα, υἱέε

•

υἱεῖς, υἱέων, υἱέσιν, υἱεῖς, υἱεῖς

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

γλυκύ γλυκεῖς

γλυκέα γλυκέων

γλυκέσι(ν)

14

ὁ ἰχθῦς

ἡ πίτυς

ὁ/ἡ συς

πίτῡς

σῦς

G

πίτυος

συός

D

πίτυϊ

συΐ

πίτῡν

σύν

N

ἰχθῦς

A

ἰχθῦν

V

ἰχθῦ

n

πίτυες

σύες

g

πιτύων

συῶν

πίτυσι(ν)

συσί(ν)

πίτῡς

σῦς

πίτυες

σύες

(ν)

d a

ἰχθῦς

v

Vokalske υ osnove -

kod baritona je υ uvijek kratko

-

kod oksitona je υ uvijek o

dugo pred konsonantima i na kraju riječi (NAV, a)

o

kratko pred vokalima i u dativu plurala (GD, ngdv)

-

akuzativ plurala završava na ῡς

-

vokativ je uvijek jednak osnovi

Vokalske ευ osnove ὁ βασιλεύς

ὁ Ζεύς

-

sve riječi na -ευς su oksitone

N

βασιλεύς

Ζεύς

-

genitiv im je uvijek -ως

G

βασιλέως

Διός

-

akuzativne ᾱ su im uvijek duge

D

βασιλεῖ

Διί

-

riječi koje prije -ευς imaju vokal stežu ga u G, Ak. i ak.

A

βασιλέᾱ

Δία

o

N - Ἐρετριεύς

V

βασιλεῦ

Ζεῦ

o

G - Ἐρετριέως > Ἐρετριῶς

n

βασιλεῖς

o

A - Ἐρετριέα > Ἐρετριᾶ

g

βασιλέων

o

g - Ἐρετριέων > Ἐρετριῶν

o

d

βασιλεῦσι(ν)

a - Ἐρετριέας > Ἐρετριᾶς

a

βασιλέᾱς

v

βασιλεῖς

-

riječ Zeus ima posebnu deklinaciju

Vokalske οι osnove

ἡ Λετώ N

Λετώ

G

Λετοῦς

D

Λετοῖ

o

G – Λετό-ος > Λετοῦς

A

Λετώ

o

D – Λετό-ι > Λετοῖ

V

Λετοῖ

o

A – Λετό-α > Λετώ (naglasak se povodi za nominativnim)

-

nominativ se tvori produljenjem osnovnog vokala (ο) i gubljenjem ι (gubi se i u ostalim padežima)

-

genitiv, dativ i akuzativ nastali su stezanjima

ἡ ναῦς

Iznimke vokalske deklinacije -

-

-

riječ βοῦς ima dvije osnove o

pred konsonantima βου

o

pred vokalima βο

riječ ναῦς ima dvije osnove o

pred konsonantima ναυ

o

pred vokalima νᾱ

o

G.sg. νεώς je nastao metatezom kvantitete od νηός

još su nepravilne:

ἡ γραῦς

ὁ/ἡ βοῦς

ὁ ἥρως

N

ναῦς

γραῦς

βοῦς

ἥρως

G

νεώς

γραός

βοός

ἥρωος

D

νηΐ

γραΐ

βοΐ

ἥρωι

A

ναῦν

γραῦν

βοῦν

ἥρωα > ἥρω

V

ναῦ

γραῦ

βοῦ

ἥρως

n

νῆες

γρᾶες

βόες

ἥρωες

g

νεῶν

γραῶν

βοῶν

ἡρώων

d

ναύσι(ν)

γραυσί(ν)

βουσί(ν)

ἥρωσι(ν)

o

ἡ οἶς, οἰός, οἰί, οἶν...

a

ναῦς

γραῦς

βοῦς

ἥρωας

o

Ἄρης, Ἄρεως, Ἄρει, Ἄρην, Ἄρης

v

νῆες

γρᾶες

βόες

ἥρωες

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

15

Dualni oblici za imenice -

-

-

a deklinacija o

NA - -ᾱ

o

GD - -αιν

o deklinacija o

NA - -ω

o

GD - -οιν

3. deklinacija o

NA - -ε

o

GD - -οιν

Nastavci za imenice koji nam govore puno toga -

gdje  -ι, -ιθι (-σιν za plural) – mećemo na Dativ o

-

kamo  -δε, -σε, -ζε - mećemo na Akuzativ o

-

οἴκοι – kod kuće οἰκᾰδε – kući

odakle -θεν o

οἴκοθεν – iz kuće

Pridjevi Podjela pridjeva -

-

-

-

pridjevi s tri završetka o

α/ο deklinacija – δεινός, δεινή, δεινόν

o

vokalske υ/ε osnove – γλυκύς, γλυκεῖα, γλυκύ

o

nazalne ν osnove (asig.) – μέλας, μέλαινα, μέλας

o

nazalne ντ osnove (sig. i asig.) – δενδρήεις, δενδρήεσσα, δενδρῆεν

(ženski rod ᾱ pur/imp.) (ženski rod ᾰ pur.) (ženski rod ᾰ imp.) (ženski rod ᾰ imp.)

pridjevi s dva završetka o

nazalne ν osnove (sig.) – σώφρων, σῶφρον

o

sigmatske osnove – σαφής, σαφές

o

dentalne osnove – ἄχαρις, ἄχαρι

pridjevi s jednim završetkom o

πένης,-τος siromašan i φυγάς,-άδος bjegunac

o

samo za ženski rod na -ις,ιδος – γλαυκῶπις, γλαυκώπιδος

pridjevi s osobitom deklinacijom:

N

πᾶς

πᾶσα

πᾶν

μέγας

μεγάλη

μέγα

πολύς

πολλή

πολύ

G

παντός

πάσης

παντός

μεγάλου

μεγάλης

μεγαλου

πολλοῦ

πολλῆς

πολλοῦ

D

παντί

πάσῃ

παντί

μεγαλῳ

μεγάλῃ

μεγαλῳ

πολλῷ

πολλῇ

πολλῷ

A

πάντα

πᾶσαν

πᾶν

μέγαν

μεγάλην

μέγα

πολύν

πολλήν

πολύ

V

πᾶς

πᾶσα

πᾶν

μέγας

μεγάλη

μέγα

πολύς

πολλή

πολύ

n

πάντες

πᾶσαι

πάντα

μεγάλοι

μεγάλαι

μεγάλα

πολλοί

πολλαί

πολλά

g

πάντων

πασῶν

πάντων

μεγάλων

μεγάλων

μεγάλων

πολλῶν

πολλῶν

πολλῶν

d

πᾶσι(ν)

πάσαις

πᾶσι(ν)

μεγάλοις

μεγάλαις

μεγάλοις

πολλοῖς

πολλαῖς

πολλοῖς

a

πάντας

πάσας

πάντα

μεγάλους

μεγάλας

μεγάλα

πολλούς

πολλάς

πολλά

v

πάντες

πᾶσαι

πάντα

μεγάλοι

μεγάλαι

μεγάλα

πολλοί

πολλαῖ

πολλά

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

16

Komparacija pridjeva -τερος i –τατος -

komparativ -τερος,α,ον

-

superlativ -τατος,η,ον

-

služi za o

o

vokalsku deklinaciju - δεινός > δεινότερος,3 i δεινότατος,3 •

ali: σοφός > σοφώτερος,3 i σοφώτατος,3  osnovno o se produljuje ako slog ispred nije dug

•

iznimke •

starinski – παλαιός, παλαίτερος, παλαίτατος

•

star – γεραιός, γεραίτερος, γεραίτατος

•

spor – σχολαιός, σχολαίτερος, σχολαίτατος

•

drag – φίλος, φίλτερος, φίλτατος (μᾶλλον φ., μάλιστα φ.)

konsonantsku deklinaciju •

vokalske ε/υ osnove – γλυκύς, γλυκύτερος, γλυκύτατος

•

nazalne ν asigmatske osnove . μέλας, μελάντερος, μελάντατος

•

sigmatske osnove – σαφής, σαφέτερος, σαφέτατος

-έ στερος i –έ στατος -

komparativ -έστερος,α,ον

-

superlativ -έστατος,η,ον

-

služi za o

nazalne ν i ντ osnove – εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, εὐδαιμονέστατος

o

stegnute pridjeve na -ους – ἁπλοῦς, ἁπλούστερος, ἁπλούστατος

o

asigmatske pridjeve ντ osnova – δενδρήεις, δενδρηέστερος, δενδρηέστατος

o

pridjev ἐρρωμένος, ἐρρωμενέστερος, ἐρρωμενέστατος

o

pridjev πένης, πενέστερος, πενέστατος

-ί ων, -ιον, -ιστος -

komparativ - ων, -ῑον

-

superlativ -ιστος, -ίστη, -ιστον

-

služi za 7 pridjeva

-

o

ugodan – ἡδύς

ἡδίων, ἥδιον

ἥδιστος

o

brz - ταχύς

θάττων, θᾶττον

τάχιστος

o

lijep - καλός

καλλίων,κάλλιον

κάλλιστος

o

sramotan - αἰσχρός

αἰσχρίων, αἴσχριον

αἴσχριστος

o

neprijateljski - ἐχθρός

ἐχθίων, ἔχθιον

ἔχθιστος

o

zao - κακός

κακίων, κάκιον

κάκιστος

o

velik - μέγας

μείζων, μεῖζον

μέγιστος

dekliniraju se kao pridjevi na ν osnove ali mogu se koristiti i ovi oblici o

A sg. muškoženskog roda na -ω - κακίω

o

NAV pl. muškoženskog roda na -ους - κακιόυς

o

NAV pl. srednjeg roda na -ω - κακίω

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

17

Nepravilna komparacija pridjeva ἀμείνων, ἄμεινον

ἄριστος,3

sposobniji

βελτίων, βέλτιον

βέλτιστος,3

bolji po ćudi

κρείττων, κρεῖττον

κράτιστος,3

jači

λῴων, λῷον

λῴστος,3

korisniji

κακίων, κάκιον

κάκιστος,3

gori

χείρων, χεῖρον

χείριστος,3

lošiji

ἀγαθός,3 dobar

κακός,3 loš

ἥττων, ἧττον

ἥκιστα

slabiji

(najmanje)

μικρός,3

μικρότερος, 3

μικρότατος,3

manji

malen

μείων, μεῖον

-

neznatniji

ὀλίγος,3

malen

ἐλάττων, ἔλαττον

ἐλάχιστος,3

manji

πολύς,3

mnog

πλείων, πλέον

πλεῖστος,3

više

ῥᾴων, ῥᾷον

ῥᾴστος,3

lakši

ῥᾴδιος,3

lak

Nepotpuna komparacija pridjeva πρό

(pro)

πρότερος, 3

(prior)

πρῶτος,3

(primus)

-

ὕστερος, 3

(ultior)

ὕστατος,3

(ultimus)

-

ἐξ (ex) ὑπέρ

(supra)

ὑπερτερος, 3

ἔσχατος, 3 (superior)

ὑπέρτατος, 3

(extremus) (supremus)

Prilozi -

prilozi načinjeni od pridjeva završavaju na o

pozitiv – G.pl. m.r. (ς umjesto ν) - σοφῶς

o

komparativ – A.sg. sr.r. - σοφώτερον

o

superlativ – a.pl. sr.r. - σοφώτατα

-

kao prilog se često upotrebljava i srednji rod pridjeva u akuzativu singulara (ταχύ, πολύ, πάντα)

-

stariji priložni oblik završavao je na ᾰ (τάχα - možda, ἅμα - zajedno, μάλα - jako)

-

prilozi na -ως mogu nastati i od komparativa pridjeva μειζόνως

-

prilozi mjesta na -ω nemaju sigmu ni u komparativu ni superlativu o

ἄνω (gore), ἀνώτερω, ἀνώτατω

Zamjenice Osobne zamjenice ja

ti

N

ἐγώ

σύ

slog (ἕμοιγε)

G

ἐμοῦ

σοῦ

dualni oblici

D

ἐμοί

A

ἐμέ

-

nagl. oblici se upotrebljavaju kad zamjenica stoji iza prijedloga, inače enklitični

-

da bi se oblici jače istaknuli, dodaje im se čestica –γε i naglasak se miče na prvi

-

o

za prvo lice - νώ, νῷν

o

za drugo lice - σφώ, σφῷν

mi

vi

oni

ἡμεῖς

ὑμεῖς

(σφεῖς)

(οὗ)

ἡμῶν

ὑμῶν

(σφῶν)

σοί

(οἷ)

ἡμῖν

ὑμῖν

(σφίσιν)

σέ

(ἕ)

ἡμᾶς

ὑμᾶς

(σφᾶς)

-

za Nominativ 3. lica upotrebljava se zamjenica οὗτος, 3 ili ἐκεῖνος, 3 a u kosim padežima αὐτός,3

-

Postoje brojni Homerski oblici za lične zamjenice: Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

on

18

ja

ti

on, ona, ono

N

ἐγών

τύνη

G

ἐμεῖο, ἐμέο, ἐμεῦ, ἐμέθεν, μεῦ

σεῖο, σέο, σεῦ, σέθεν τεΐν, τοί

D A

mi

vi

oni, one, ona

ἄμμες

ὔμμες

εἷο, ἕο, εὗ, ἕθεν

ἡμείων, ἡμέων

ὐμείων, ὐμέων

σφείων, σφέων

ἑοῖ, οἷ

ἄμμι

ὔμμι

σφίσι, σφί

ἑέ, μίν

ἡμέας, ἄμμε

ὑμέας, ὔμμε

σφέας, σφάς, σφέ

Zamjenica αὐτό ς -

zamjenica αὐτός, αὐτή, αὐτό sklanja se kao pridje samo što u NA sr. r. ne prima završno n

-

značenja o

sâm (temeljno značenje) •

o

isti •

o

atributni položaj – čl. zam. im. - ὁ αὐτὸς φίλος

on, ona, ono •

o

predikatni položaj – zam. čl. im. ili čl. im. zam. - αὐτὸς ὁ φιλος, ὁ φίλος αὐτός

u kosim padežima - Στέργω αὐτόν

njegov, njezin, njihov •

u genitivima singulara m i ž roda i u genitivu plurala – αὐτοῦ, αὐτῆς, αὐτῶν

Povratne zamjenice umjesto σεαυτοῦ itd. dolazi σαυτοῦ, a umjesto ἑαυτοῦ dolazi αὑτοῦ…

ja

ti

on, ona, ono

ἐμαυτοῦ, -ῆς

σεαυτοῦ, -ῆς

ἑαυτοῦ, -ῆς

sebe samog

ἐμαυτῷ, -ῇ

σεαυτῷ, -ῇ

ἑαυτῷ, -ῇ

sebi samom

ἐμαυτόν, -ήν

σεαυτόν, -ήν

ἑαυτόν, -ήν

sebe samog

mi

vi

-

direktni refleksiv – zam. se proteže na S iste reč.

-

indirektni refleksiv – zam. se proteže na S glavne r. o

-

oni, one, ona

ἡμῶν αὐτῶν

ὑμῶν αὐτῶν

σφῶν αὐτῶν (ἑαυτῶν)

sebe samih

ἡμῖν αὐτοῖς, -αῖς

ὑμῖν αὐτοῖς, -αῖς

σφῖν αὐτοῖς, -αῖς (ἑαυτοῖς, -αῖς)

sebi samima

ἡμᾶς αὐτούς, -άς ὑμᾶς αὐτούς, -άς σφᾶς αὐτούς, -άς (ἑαυτούς, -άς)

često osobna zamjenica za 3. lice

posvojno-povratna zamjenica ὅς, ἥ, ὅν – svoj o

kod Hom. i σφέτερος, 3

sebe same

Posvojne zamjenice i izricanje pripadnosti -

NEREFLEKSIVNO moj, -a, -e

pripadanje se kazuje na sljedeće načine o

ako nije povratno značenje •

posvojnom zamjenicom u atributnom položaju

•

G osobne zamjenice u predikatnom položaju (enklitički)

o

tvoj, -a, -e

σός, 3

αὐτοῦ, αὐτῆς

(μου)

(σου)

(τούτου,ης ili ἐκείνου, ης)

naš, -a, e-

vaš, -a, -e

•

njihov, -a, -o

ἡμέτερος,3

ὑμέτερος,3

αὐτῶν

(ἡμῶν)

(ὑμῶν)

(τούτων ili ἐκείνων)

ako je povratno značenje •

njegov/njezin, -a, -o

ἐμός, 3

REFLEKSIVNO

G povratne zamjenice u atributnom položaju posvojnom zamjenicom u atributnom položaju

ja svog

ti svog

ἐμαυτοῦ,ῆς

σεαυτοῦ,ῆς

(ἐμός,3)

(σός,3)

on svog

ἑαυτοῦ,ῆς

mi svog

vi svog

ἡμέτερος αὐτῶν

ὑμέτερος αὐτῶν

σφέτερος αὐτῶν

oni svog

ἡμῶν αὐτῶν

ὑμῶν αὐτῶν

σφων αυτων

(ἡμέτερος,3)

(ὑμέτερος,3)

ἑαυτῶν

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

19

Recipročna zamjenica -

-

ἄλλος, η, ο sklanja se kao i αὐτός, ή, ό o

ἄλλοι - drugi

o

οἱ ἄλλοι - ostali

udvajanjem zamjenice nastaje recipročna zamjenica koja znači jedan drugoga/drugomu/drugoga M

Ž

Sr

G

ἀλλήλων

ἀλλήλων

ἀλλήλων

D

ἀλλήλοις

ἀλλήλαις

ἀλλήλοις

A

ἀλλήλους

ἀλλήλας

ἄλληλα

Pokazne zamjenice

-

ἐκεῖνος,3

taj, ta, to

onaj, ona, ono

ὅδε

ἥδε

τόδε

οὗτος

αὕτη

τοῦτο

ἐκεῖνος

ἐκείνη

ἐκεῖνο

G

τοῦδε

τῆσδε

τοῦδε

τούτου

ταύτης

τούτου

ἐκείνου

ἐκείνης

ἐκείνου

D

τῷδε

τῇδε

τῷδε

τούτῳ

ταύτῃ

τούτῳ

ἐκείνῳ

ἐκείνῃ

ἐκείνῳ

A

τόνδε

τήνδε

τόδε

τοῦτον

ταύτην

τοῦτο

ἐκεῖνον

ἐκείνην

ἐκεῖνο

n

οἵδε

αἵδε

τάδε

οὗτοι

αὗται

ταῦτα

ἐκεῖνοι

ἐκεῖναι

ἐκεῖνα

g

τῶνδε

τῶνδε

τῶνδε

τούτων

τούτων

τούτων

ἐκείνων

ἐκείνων ἐκείνων

d

τοῖσδε

ταῖσδε τοῖσδε

τούτοις

ταύταις τούτοις

ἐκείνοις

ἐκείνοις ἐκείνοις

a

τούσδε τάσδε

τούτους

ταύτας

ἐκείνους ἐκείνας

τάδε

ταῦτα

ἐκεῖνα

sastavljene pokazne zamjenice

o

o

o

-

οὗτος, αὕτη, τοῦτο

ovaj, ova, ovo

N

o

-

ὅδε, ἥδε, τόδε

tolik (τοσ-) 

τοσ-οῦτος, τοσ-αύτη, τοσ-οῦτο(ν)



τοσ-όσ-δε, τοσ-ή-δε, τοσ-όν-δε

takav (τοι-) 

τοι-οῦτος, τοι-αύτη, τοι-οῦτο(ν)



τοι-όσ-δε, τοι-ά-δε, τοι-όν-δε

te dobi, tako znatan (τηλικ-) 

τηλικ-οῦτος, τηλικ-αύτη, τηλικ-οῦτο(ν)



τηλικ-όσ-δε, τηλικ-ή-δε, τηλικ-όν-δε

zamjenice koje u sebi sadrže korijen οῦτος zamjenice izbacuju τ tamo gdje bi trebalo bit (ταῦτα, τοσαῦτα)

pokazne zamjenice se uvijek stavljaju u predikativni položaj o

zam + (član + imenica)

o

(član + imenica) + zam

pokaznim se zamjenicama često pridodaje zbog pojačanja dugo naglašeno o

αὑτη + ί = αὑτηί

o

τοῦτο + ί = τουτί

o

τούσδε + ί = τουσδί Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

pred kojim se kratki vokali izostavljaju

20

-

-

-

-

ove zamjenice mogu tvoriti priloge o

od ὅδε prilog glasi ὧδε (ovako)

o

od οὗτος prilog glasi οὕτως (tako)

i ove zamjenice imaju dualne oblike o

od ὅδε  τώδε, τοῖνδε

o

od οὗτος  τοῦτω, τούτοιν

pokazna zamjenica ὅς.ἥ (taj, on) dolazi često kod Homera, a kasnije se javlja u izričajima

N

ὁ

ἡ

τό

G

τοῖο

της

τοῖο

D

τῷ

τῃ

τῷ

o

i on - καὶ ὅς

A

τόν

την

τό

o

ovaj i onaj - ὅς καὶ ὅς

n

τοί

ταί

τά

o

reče on - ἦ δ' ὅς

g

τῶν

τάων

τῶν

kod Homera čak i član može biti pokazna zamjenica s ponešto izmijenjenim oblicima 

d

τοῖσι(ν) τῇσι(ν) τοῖσι(ν)

a

τούς

τάς

τά

Odnosna zamjenica

N

ὅς

ἥ

ὅ

G

οὗ

ἧς

οὗ

D

ᾧ

ᾗ

ᾧ

-

odnosna zamjenica počinje u svim oblicima s oštrim hakom

A

ὅν

ἥν

ὅ

-

dualni oblici su rijetki a glase u svim rodovima: ὥ, οἷν

n

οἵ

αἵ

ἅ

-

odnosna zamjenica pojačava se enklitičnom česticom περ (ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ, οὗπερ...)

g

ὧν

ὧν

ὧν

d

οἷς

αἷς οἷς

a

οὕς ἅς

ἅ

Upitna i neodređena zamjenica -

-

-

-

-

upitna se od neodređene razlikuje samo naglaskom o

upitna uvijek naglašuje osnovi slog (τι) i nikad ne prima gravis

o

neodređena je enklitična

dvojni oblici

N

o

za GD sg. uz τίνος, τίνι imamo i τοῦ, τῷ (enklitično του, τῳ)

o

za NA pl. neodređene imamo oblik ἄττα koji je uvijek naglašen

dualni oblici

τίς, τί

τις, τι

tko, što

netko, nešto

koji, kakav

neki, nekakav

τί

τίς

τὶ

τὶς

G

τίνος

τινός

D

τίνι

τινί

A

τίνα

τί

τινά

τὶ

neodređena – τινέ, τινοῖν

n

τίνες

τίνα

τινές

τινά

složena zamjenica ὅστις, ἥτις, ὅ τι

g

τίνων

τινῶν

d

τίσι(ν)

τισί(ν)

a

τίνας τίνα

τινάς τινά

o

upitna – τίνε, τίνοιν

o

o

slaže se od odnosne zamjenice ὅς koja se deklinira i naglašuje i neodređene enklitične τις

o

ima značenje tko god, što god, koji god

o

srednji rod se piše odvojeni da bi se razlikovao od veznika „da, jer“ (ὅτι)

o

i kraći oblici GD se mogu deklinirati, ali se sklanja samo drugi dio riječi (glase ὅτου, ὅτῳ)

o

možemo deklinirati i drugi oblik za NA pl. a i on glasi ἅττα

o

dualni oblici za sva tri roda glase ὥτινε, οἷντινοιν

o

Homer ga deklinira drugačije – N ὅτις/ὅττι, G ὅττεο/ὅτευ, D ὅτεῳ, A ὅτινα/ὅττι, g ὅτεων, d ὁτέοισι(ν), a ὅτινας/ὅτινα (ἄσσα)

upotrebljavati se obje mogu i imenički i pridjevski o

kao imenice – značenje tko, što, netko, nešto

o

kao pridjevi – značenje koji, kakav, neki, nekakav

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

21

Korelativne zamjenice odnosna upitna upravna i

niječne

neodređena

pokazna

neupravna (πο-)

(ου-, μη-)

enklitična (πο-)

(το-)

τίς

tko?

πότερος

οὔτις, μήτις οὐδείς, μηδείς

τὶς

nitko

koji od

ουδέτερος,

nijedan od

dvojice?

μηδέτερος

dvojice

ὅδε, οὗτος, ἐκινος

netko

kolik?

ποσός

nekolik

ποῖος

kakav?

ποιός

nekakav

πήλικος

ὅς

ovaj, taj, onaj

)

ὅστις

koji

jedan od

ἕτερος, (θ)άτερος

πόσος

gen. i neupr.upitna (ὁπο-

individualna (ὁ-)

(τοσόσδε,τοσοῦτος) τοίος, (τοιόσδε, τοιοῦτος)

koji god od

ὁπότερος

dvojice

τόσος,

koji god

dvojice

ovolik, tolik

ὅσος

kolik

ὁπόσος

kolik god

ovakav, takav

οἷος

kakav

ὁποῖος

kakav god

koje dobi?

τηλίκος,

ove/te dobi,

kako

(τηλικόςδε,

ovako/tako

znatan?

τηλικυτος)

znatan

koje

ἥλικος

koje god

dobi,

ὁπηλίκος

kako znatan

dobi, kako god znatan

Korelativni prilozi upitna upravna i

niječne

neodređena

pokazna

neupravna (πο-)

(ου-, μη-)

enklitična (πο-)

(το-)

ποῦ

ποῖ

πόθεν

πῇ

gdje?

kamo?

odakle?

οὐδαμοῦ μηδαμοῦ οὐδαμοῖ μηδαμοῖ οὐδαμόθεν μηδαμόθεν

nigdje

nikamo

niotkud

kada?

πηνίκα

u koje doba?

πῶς

kako?

ποί

ποθέν

πῇ

kuda?

πότε

πού

οὐδέποτε μήποτε

οὐδαμῶς μηδαμῶς

nikada

nikako

ποτέ

πώς

negdje

nekamo

odnekuda

nekuda

nekada

nekako

odnosna individualna (ὁ-)

ἐνθάδε ἐταῦθα, ἐκεῖ αὐτοῦ ἐνθάδε

ovdje

ἐταῦθα, ἐκεῖσε

onamo

αὐτόσε ἐνθένδε ἐντεῦθεν, ἐκεῖθεν αὐτόθεν

baš tamo

τῃδε

ovuda

ταύτῃ

tuda

τότε

tada

πηνικάδε

u ovo doba

πηνικαῦτα

u to doba

ὧδε

gen. i neupr. upitna (ὁπο-)

οὗ, ἔνθα

gdje

ὅπου

gdje god

οἷ, ἔνθα

kamo

ὅποι

kamo god

odakle

ὁπόθεν

odakle god

ᾗ, ᾗπερ

kuda

ὅπῃ

kuda god

ὅτε

kad

ὁπότε

kad god

ἡνίκα

u koje doba

ὁπηνίκα

ovako

ὡς,

kako, kao

tako

ὥσπερ

što

ondje baš tu ovamo

odavde odatle

ὅθεν, ἔνθεν

baš od tamo

ὥς, οὕτως

ὅπως

u koje god doba kako god

Brojevi εἷς

1 μία

ἕν

2 δύο

3

ἑνός

μῖας

ἑνός

δυοῖν

τριῶν

τεττάρων

ἑνί

μῖᾳ

ἑνί

δυοῖν

τρισί(ν)

τέτταρσι(ν)

ἕνα

μίαν

ἕν

δύο

τρεῖς

τρεῖς

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

4 τρία

τρία

τέτταρες

τέτταρες

τέτταρα

τέτταρα

22

Konjugacija -

stanja

Aktiv

aktiv – odriješih o medij – odriješih si/se o pasiv – bih odriješen osobite oblike za pasiv imaju samo aorist i futur, inače medijalni oblici imaju i pasivno značenje dva glavna razreda vremena o glavna vremena  prezent  perfekt  futur o historijska vremena  imperfekt  pluskvamperfekt  aorist četiri načina o indikativ o konjunktiv – primarni nastavci o optativ – sekundarni nasstavci o imperativ tri glagolska imena o infinitiv o particip o glagolski pridjev o

-

-

-

-

Pasiv

primarni

sekundarni

primarni

sekundarni

1.

(-μι)

-ν

-μαι

-μην

2.

(-σι)

-ς

-σαι

-σο

3.

(-τι)

/

-ται

-το

4.

-μεν

-μεν

-μεθα

-μεθα

5.

-τε

-τε

-σθε

-σθε

6.

-ντι

-ν/σαν

-νται

-ντο

DUAL 1.

-μεν

-μεν

-μεθα

-μεθα

2.

-τον

-τον

-σθον

σθον

3.

-τον

-την

-σθον

-σθην

Vremenske osnove -

prezentska osnova – prezent i imperfekt futurska osnova – futur (akt. i med.) jaka aoristna osnova – jaki aorist (akt. i med.) slaba aoristna osnova – slabi aorist (akt. i med.) perfektna osnova – perfekt, pluskvamperfekt, futur egzaktni jaka pasivna osnova – jaki aorist pas. i jaki futur pas. slaba pasivna osnova – slabi aorist pas. i slabi futur pas.

Prezentska osnova PREZENT

Indikativ akt.

Konjunktiv mp.

akt.

mp.

Optativ akt.

mp.

Imperativ akt.

mp.

1.

λύ-ω

λύ-ομαι

λύ-ω

λύ-ωμαι

λύ-οιμι

λυ-οίμην

2.

λύ-εις

λύ-ῃ

λύ-ῃς

λύ-ῃ

λύ-οις

λύ-οιο

λῦ-ε

λύ-ου

3.

λύ-ει

λύ-εται

λύ-ῃ

λύ-ηται

λύ-οι

λύ-οιτο

λυ-έτω

λυ-έσθω

1.

λύ-ομεν

λυ-όμεθα

λύ-ωμεν

λυ-ώμεθα

λύ-οιμεν

λυ-οίμεθα

2.

λύ-ετε

λύ-εσωε

λύ-ητε

λύ-ησθε

λύ-οιτε

λύ-οισθε

λύ-ετε

λύ-εσθε

3.

λύ-ουσι(ν)

λύ-ονται

λύ-ωσιν

λύ-ωνται

λύ-οιεν

λύ-οιντο

λυ-όντων

λυ-έσθων

λύ-ετον

λύ-εσθον

λύ-ητον

λύ-ησθον

λύ-οιτον

λύ-οισθον

λύ-ετον

λύ-εσθον

3.

λύ-ετον

λύ-εσθον

λύ-ητον

λύ-ησθον

λυ-οίτην

λυ-οίσθην

λυ-έτων

λυ-έσθων

mp. λύ-εσθαι

Particip akt. λύ-ων, λύ-ουσα, λῦ-ον

2.

Roko Rumora

akt. λύ-ειν

Dual

Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

Infinitiv

λύ-οντος, λυ-ούσης, λύοντος

mp. λυόμενος

23

IMPERFEKT

Augment -

silabički – dodaje se ε o

-

ρ se udvostručuje nakon ε (ῥίπτω, ἔρριπτον)

temporalni

akt.

mp.

1.

ἔλυ-ον

ἐλυ-όμην

2.

ἔλυ-ες

ἐλύ-ου

o

α, ε > η

3.

ἔλυ-ε

ἐλύ-ετο

o

ο>ω

1.

ἔλυ-ομεν

ἐλυ-όμεθα

o

ῐ, ῠ > ῑ, ῡ

o

αι, ᾳ > ῃ

2.

ἔλυ-ετε

ἐλύ-εσθε

o

αυ > ηυ

3.

ἔλυ-ον

ἐλύ-οντο

o

οι > ῳ

o

neki ne produljuju e u etu nego u ei (ἔχω – εἶχον, ἐργάζομαι - εἰργαζόμην,

Dual

ἕπομαι - εἱπόμην) -

ὁράω - ἑώραον ima i silabički i temporalni augment

-

glagoli složeni s prijedlogom dobivaju augment u sredini riječi o

naglasak nikad ne prelazi preko augmenta

o

εἰσφέρω > εἰσέφερον

o

προεισάγω > προεισῆγον

o

εκ > εξ

o

εν, συν se vraćaju u svoje prvobitno stanje iz asimiliranih oblika

o

svi prijedlozi koji završavaju na samoglasnik gube ga, osim περί i πρό

Roko Rumora Klasična gimnazija Zagreb - 2007/2008.

2.

ἐλύ-ετον

ἐλύ-εσθον

3.

ἐλυ-έτην

ἐλυ-έσθην