Txanela 5.1

Txanela 5 eko egokitzapenak. Gandasegi LHI

UNIBERTSOA Existitzen den guztia da unibertsoa. Unibertsoa oso handia da: bilioika eta bilioika kilometro zabal ditu. Dena da unibertsoa: gu, txoriak, mahaiak... Beste definizio zabalagoa: Unibertsoa astro guztien multzoa eta multzo horrek okupatzen duen espazioa da

ASTROAK Astroak zeruko berezko gorputzak dira: izarrak, planetak, kometak, sateliteak, etab. Berezko hitzak esan nahi du ez dituela gizakiak sortu eta bidali (koheteak, teleskopio bereziak...)

BIG-BANG-a Nola sortu zen unibertsoa? Gaur egun Big-bang-aren teoria da zabalduena: Pentsatzen da, teoria horren arabera, unibertsoko materia guztia bat zela baina duela 15 mila milioi urte, gutxi gora behera, eztanda egin eta unibertsoan zehar zabaldu zen materia. Materia horretatik sortu ziren gero galaxiak, izarrak eta planeta sistemak.

IZARRAK

GALAXIAK

Berezko argia duten astroak dira.

Galaxiak izar multzo oso handiak dira.

Izarrek energia handia sortzen dute eta ondorioz beroa eta argia.

Gure planeta,Lurra, eta gure izarra Eguzkia galaxia bateko zatiak dira.

Eguzkia gure izarra da.

Gure galaxiak Esne Bidea du izena.

Eguzkiaren bero eta argiari esker bizi gara gu, gizakiok.

Galaxiak ez dira berdinak. Formaren arabera honela klasifikatzen dira: kiribilak, barradunak, irregularrak eta eliptikoak. Esne Bidea galaxia kiribila da.

TXANELA 5 “Izarren hautsa” 25 eta 26.or.

TESTU BAT IRAKURRI AURRETIK Irakurri gabe testu bat gauza asko jakin ahal dira. Izenburua, irudia, itxura, letra... kontuan hartuta testuan zer aurkituko dugun imajinatu ahal dugu. Horrek lagundu egingo digu irakurgaia hobeto ulertzen.

TESTU BAT IRAKURRI ONDOREN Gauza asko egin ahal dira testu bat irakurri ondoren : Testua ondo ulertu eta lagundu Hitz edo esaldiren esanahia argitu. Hitz egin testuari buruz...

43. or. EKLIPSEAK Ilargia eta Lurra etengabe mugitzen ari dira eta batzuetan Eguzkia, Ilargia eta Lurra ilaran jartzen dira. Horrela eklipseak sortzen dira. Eguzki- eklipsea. Ilargia, Lurra eta Eguzkia lerrokatzen direnean gertatzen da. Eguzkiaren zati bat ezkutatzen bada eklipse partziala da eta guztiz ezkutatzen bada eklipse totala. Ilargi- eklipsea. Lurra Ilargia eta Eguzkiaren artean lerrotzen denean pasatzen da. Lurraren itzalak estali egiten du ilargia.

45.or. ENPATIA Zer da? • Besteen tokian jarrita besteen ikuspuntutik begiratzen ahalegintzea eta • Besteek sentitzen dutenaz ohartzea.

45.or. ASERTIBITATEA Kualitate bat da. Kualitate horren arabera bakoitzak, besteen presioetaz aparte, berak pentsatzen duena esateko gai da.

GALAXIAK

Galaxiak izar multzo erraldoiak dira. Gure planeta Lurra eta gure izarra, Eguzkia, galaxia baten zati txiki bat besterik ez dira. Galaxia guztiak ez dira berdinak. Formaren arabera lau multzotan saikatzen dira: •

KIRIBILAK

•

IRREGULARRAK

•

BARRADUNAK

•

ELIPTIKOAK

IZARRAK

Izarrak berezko argia duten astroak dira.

Eguzkia ere izar bat da, gure izarra, eta bere bero eta argiari esker bizi gar gu. Izarren arteko distantziak oso handiak dira. Unibertsoko distantziak neurtzeko unitate berezi bat erabiltzen da: argi urtea.

IZENA:.......................................

IDATZI DAKIZUNA HIRU PLANETERI BURUZ.

LANETA................................

PLANETA.................................

PLANETA.................................

UNIBERTSOA Existitzen den guztia da unibertsoa. Unibertsoa oso handia da: bilioika eta bilioika kilometro zabal ditu. Dena da unibertsoa: gu, txoriak, mahaiak... Beste definizio zabalagoa: Unibertsoa astro guztien multzoa eta multzo horrek okupatzen duen espazioa da

ASTROAK Astroak zeruko berezko gorputzak dira: izarrak, planetak, kometak, sateliteak, etab. Berezko hitzak esan nahi du ez dituela gizakiak sortu eta bidali (koheteak, teleskopio bereziak...)

BIG-BANG-a Nola sortu zen unibertsoa? Gaur egun Big-bang-aren teoria da zabalduena: Pentsatzen da, teoria horren arabera, unibertsoko materia guztia bat zela baina duela 15 mila milioi urte, gutxi gora behera, eztanda egin eta unibertsoan zehar zabaldu zen materia. Materia horretatik sortu ziren gero galaxiak, izarrak eta planeta sistemak.

IZARRAK

GALAXIAK

Berezko argia duten astroak dira.

Galaxiak izar multzo oso handiak dira.

Izarrek energia handia sortzen dute eta ondorioz beroa eta argia.

Gure planeta,Lurra, eta gure izarra Eguzkia galaxia bateko zatiak dira.

Eguzkia gure izarra da.

Gure galaxiak Esne Bidea du izena.

Eguzkiaren bero eta argiari esker bizi gara gu, gizakiok.

Galaxiak ez dira berdinak. Formaren arabera honela klasifikatzen dira: kiribilak, barradunak, irregularrak eta eliptikoak. Esne Bidea galaxia kiribila da.

Txanela 5 20. Orrialdea

ARGIAREN PROPIETATEAK: ISLAPENA • • • • • •

Gorputz opako batek argi–izpiak bueltatzen ditu. Baina Ispilu batek edo paper batek jokaera desberdina du. Fenomeno horrek islapena du izena. Islapenari esker gauzak ikusten ditugu. Ispiluak direnean euren gainaldean gainerako objektuak ikus ditzakegu Gainalde gogor, lau eta leuna duten ispiluetan objektuaren neurri bereko irudia ikusten da. (Honela ez bada ez da hain ondo ikusten).

22. Orrialdea

ARGIAREN PROPIETATEAK: ERREFRAKZIOA • • • • • •

Argia abiadura desberdinarekin dabil elementu desberdinetan. Uretan edo beiran astiroago doa; airean azkarrago. Argia Ingurune (elementu) batetatik bestera pasatzen denean eta abiadura aldatzen zaionean, norabidea aldatzen zaio. Hau gertatzen denean argi-izpiak desbideratzen dira. Propietate honek errefrakzioa du izena. Abiadura aldaketa handia denean errefrakzioa handia da. Errefrakzioarengatik uretan dauden objektuak lekuz aldatu dutela edo deformatuta daudela ematen du.

19.or.

Argiaren zabaltzeaz zerbait gehiago Argiak ez du behar ingurune fisikorik zabaltzeko. Argia, espazioan, ezer gabe ahal da hedatu. Argiak zabaltzen den abiadura, baina, ez da beti berdina: nolako gorputza halako abiadura argia zeharkatzeko. Ikus taula.

IZENA:.......................................

IDATZI DAKIZUNA HIRU PLANETERI BURUZ.

LANETA................................

PLANETA.................................

PLANETA.................................

TXANELA 5 “Izarren hautsa” 25 eta 26.or.

TESTU BAT IRAKURRI AURRETIK Irakurri gabe testu bat gauza asko jakin ahal dira. Izenburua, irudia, itxura, letra... kontuan hartuta testuan zer aurkituko dugun imajinatu ahal dugu. Horrek lagundu egingo digu irakurgaia hobeto ulertzen.

TESTU BAT IRAKURRI ONDOREN Gauza asko egin ahal dira testu bat irakurri ondoren : Testua ondo ulertu eta lagundu Hitz edo esaldiren esanahia argitu. Hitz egin testuari buruz...

43. or. EKLIPSEAK Ilargia eta Lurra etengabe mugitzen ari dira eta batzuetan Eguzkia, Ilargia eta Lurra ilaran jartzen dira. Horrela eklipseak sortzen dira. Eguzki- eklipsea. Ilargia, Lurra eta Eguzkia lerrokatzen direnean gertatzen da. Eguzkiaren zati bat ezkutatzen bada eklipse partziala da eta guztiz ezkutatzen bada eklipse totala. Ilargi- eklipsea. Lurra Ilargia eta Eguzkiaren artean lerrotzen denean pasatzen da. Lurraren itzalak estali egiten du ilargia.

45.or. ENPATIA Zer da? • Besteen tokian jarrita besteen ikuspuntutik begiratzen ahalegintzea eta • Besteek sentitzen dutenaz ohartzea.

45.or. ASERTIBITATEA Kualitate bat da. Kualitate horren arabera bakoitzak, besteen presioetaz aparte, berak pentsatzen duena esateko gai da.