TURK Anayasal tarihi - www.sozelciyiz.net

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

TÜRK ANAYASAL TARİHİ Örgut rgutle lenm nmem emiş iş,, düz düzens ensiz, iz, ar ara aları larınd nda a mad add di man anev evii bir bir ort ortak yan yan bulunmayan sosyolojıyı yönlendıremez. SİYASİ TOPLUM: İnsanların ortak siyasi birlik kurmak amacıyla biraraya gelmesıyle olusur. Sıyasi toplumlarda insanları biraraya getiren unsurlar a) soy birliği b) dil birlıği c) inanç birliği bir arada yaşama duygusu siyasi birliği oluşturmaya yeter. Siyasi toplum aynı özellıkleri gösteren bir cins meydana getirir. Siyasi örgütlenme sıyasi ayrışmayı doğurur. Bu ayrısma yönetilenler ve yönetenler olmak üzere iki bolume sahiptir. SIYASİ SIYASİ İKTİDA İKTİDAR: R: Başkas Başkasınd ından an emir emir almada almadan n emrede emredebil bilme me yeteneğ yeteneğidi idir. r. Yaptırım gücü vardır. İstek, yarar, çıkarların bırarada tutulmasını sağlar. Siya Siyasi si erk erk olma olmazs zsa a an anar arşi şi hüküm hüküm süre sürer. r. Siya Siyasi si erk erk gücü gücünü nü topl toplum umda dan n milletten alır. Millet yonetılme yetkisini siyasi erke verir. Sıyasi iktidar bir consensus’ tur. Siyasi erk mutlaka toplumun onayından geçmelidir. Siyasi elde etmek icin girişilen mücadeleye siyasi mücadele denir. Siyasi güçler siyasi partiler Sendikalar Siyasi hayatın dikkat edılmesı gereken br. Baskı ve menfaat grupları Anayasa hukuku sıyasi hukuktan yararlanmalıdır. Anaysada bir devletin siyasi rejimi Yapısı yer alır. Şekli   Tarafların kullandiğı hukukta cercevelenerek sınırlı bir yönetim yaratmak için anayasa yapılır.

Osmanlı DEVLETİNE TOPLU BAKIŞ: Sosyo ekonomik ve sınır cizgisi 15. yy. Da belırlendı. Bu yy. kadar askeri bir toprak devletıdır. 19,yy kadar içine kapanık bir feodal yapısı var. Feo. Bir bölge ıktıdar sistemidir. Ancak Osmanlı feo.su farklı. Devletin üç ana temeli tımar Yüksek askeri Saray, hazine, halk Osmanlıda halk edilgen, pasif siyasal katılım yok. Ikı unsur daha olusuyor: a)ilmiye(devlet islerının serıata ungun gelısmesı ıcın calısıyor.) 1

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

b)yoncalık(meslek kurulusları) Osma Os manl nlıı feo. feo.su su tıma tımard rdır ır.. De Devl vlet et topr toprak akla ları rı merk merkez ezee ba bağl ğlıı pa parc rcal alar ara a ayrılm ayrılmıst ıstır. ır. Merkez Merkezle le en kucuk kucuk toprak toprak par parca cası sı ara arasın sındak dakıı ilişki ilişki bununla bununla saglanıyor.  Tımar sahiplerının gorevlerı: •  Topragı işlemek • Vergi toplamak • Savunma, zabıta görevlerını yerıne getirmek.   Tımar Tımarlı lı sipahi sipahi:: tımarl tımarlıı gorevl gorevliler ilerdir dir.. Ord Ordu u sefere sefere cıkaca cıkacagı gı zaman zaman devlet devlet cagrısı ile orduya katılmaktır.  Toprak rejimi ile askeri hiyerarsi bırbırıne kenetlenmistır. Saray Sar ay bütün bütün ülkeyı ülkeyı gecerl gecerlii kılan kılan kar kararl arlar ar ala alan n merkez merkezdir dir.. Sar Saray ay hazine hazine kurumunu icine almaktadır. Osmanlı da monarşik sistem hakim. Hükümdar tek taraflı kararlar alabilir. İktidarın tek kaynagı hükümdardır. Bu monarşi kalıtsal yani ırsidir. Prin Pr ineg egetu eture re:: Ta Taht hta a en büyü büyük k cocu cocugu gun n gecm gecmes esi. i. Kuvv Kuvvet etler ler ayrı ayrılığ lığıı söz söz konusu degıldır. Osmanlı teokratik yapıya sahıptır. Osmanlı hükümdarının   yetkıl yetkılerı erı sınırs sınırsız ız degıld degıldır. ır. Devlet Devletın ın teokra teokratık tık yapısı yapısı itibar itibariyle iyle ıtaat ıtaat etmek etmek zorunluluktur. Ancak hükümdarın yetkılerı ıslam kamu hukukuna uygun olmalı. Padısah serrı hukuk dısında kurallar düzenlemektedir. Bunlar emirnameler Kanuınlar... Butun bu kanunnamelrı bır araya getıren kanun Fatih kanunnamesidir. Bunlar örfi hukuktur ve serri hukuktan daha dünyevidir. DİVAN: Kurul halinde calısır. Devletle ilgili bütün işlerin denetlenmesi ancak alınan kararların padisah tarafından onayı gerekir. Devlet birey ilişkisini duzenler. Bireyerin basvuruu ve sikayetlerını inceler.

ASKERİ: Eyal Eyalet et ve merk merkez ez as aske kerl rler erıı olar olarak ak ayrı ayrılı lırla rlar. r. Eyal Eyalet et as aske kerl rler erıı sa sava vast stan an savasa, merkez askerlerı ise yeniceriler olup sürekli padisahın yanında yer alırlar. Yenıceriler daımı ve ücretlidir. HALK: Üzerinde bulunduğu topragı işlemekler yükümlü. Koylulıer yıllık vergilerini toprak sahibine verir. Vergi borcunu ödemezse tımar sahıbı toprağı gerı alınabılır. Toprak mutlak işlenmeli.cıkan uyumsuzluklarda cözume kadılar bakar. Köylü idari yonden tımar sahibine, yargısal yönden ise kadıların denetimindedir. 16.yy’de avrupadaki bolge ıktıdarı gücünü kaybetmıs, kesıfler ve yenilik harek ha reket etle lerı rı sonu sonucu cu aydı aydınl nlanm anma a süre sürecı cıne ne girm girmiş işti tir. r. Bunl Bunlar ara a Os Osma manl nlıı baslangıcta kapalı kalmıstır. Devletın sıyasi, ekonomik ve toplumsal alanda gerıleme nedenlerı 17. yy.de Koçi Bey raporunda belirtılmistır. Bunlar: Sarayın devletın işlerine karışması • 2

Bora Yürükoğlu 1A-98060459 • • • •

• •

• • • •

 Tımar rejiminin bozulması Devlet örgütü icersındeki makamlara kişilerin gelmesi Vergilerın dagıtımındakı bozulma Kanu Kanuni ni sonr sonras asıı pa padı dısa sahl hlar arın ın aa aart rtık ık dıva dıvana na ve devl devlet et isle islerı rıne ne katılmaması Sadrazam atamalarında torpilin doğması. Yüksek Yüksek derece dereceli li makamla makamların rın sahıpl sahıplerın erının ın sık sık yer değişt değiştirme irmesi, si,  yerlerınden olmak istemeyen kişilerin gerceklerı soylememesi. Zülum ve siddetın baskın olması Merkezı bütünlüğün cökmesı. Ordu makamında görülen bozulma ve yarardan cok zarara nedenl Hükü Hüküme meti tin n ülke ülkeye ye söz söz gecır gecırem emem emes esii ve ba balk lkan anla lard rdak akıı ulus ulusla ları rın n ayrılıkçı zihniyetlerı.

3.SELİM   yenilı yenilıkle klerle rle düzelm düzelmee gercek gercekles lesece ecegıne gıne inanır inanır.. Yabanc Yabancıla ılarda rdan n toplum toplumdan dan görüs almıştır. Yenilikleri tek fikirli degil cok boyutlu gerceklestırme cabası vardır. Osmanlıya yenı bir düzen olarak Nızam-ı Cedit’ı getirmiştir. Bu yalnızca askerı askerı duzend duzendee gercek gercekles lestir tirilme ilmek k istendi istendi.. Yenicer Yenicerıler ılerın ın kal kaldır dırılma ılması, sı, batı batı teknıgının teknıgının kullanılmak kullanılmak istenmesi. istenmesi. Yabancı Yabancı eserlerı eserlerı cevirtmis cevirtmis,, dıs politikada politikada denge saglanmak ıstenmıs, elçiliklerın kurulması. 3.Selım meşveret uslübunu(danısma) oturtmaya calışmıştır. İdarı alanda alınması gereken önlemler: Ayanların seçimle başa gelmesı, valılerın buna karışmamasi • • Yüksek valilerın sık sık yerlerınden uzaklastırılmaması. • Kadıların usülsuz işlemlere son verilmesi • Vergıde keyfı uygulamaya son verılmesı Yenicerılerın yanında avrupai düzende yeni bir ordu • Diplomasi alanında acılma • Dıvan Dıvan dısınd dısında a dan danısm ısma a organı organı kurulm kurulması ası,, hukukı hukukı anlamd anlamda a degıl degıl • ancak fiili anlamda hükümdarı sınırlandırma. Yenılıklere karsı cıkılmıştır. Insanlar alıştıklarının devamından yanadır. Bu  yenılıkler idari ve ekonomık acıdan eski düzenden cıkarları olanların karsı cıkmasına neden oldu. (Yenıceri maaslarından yararlananlar gıbı.) Merk Merkez ezii ve tasr tasra a yöne yönetı tıml mlerd erdee isya isyanl nlar ar cıkm cıkmıs ıstı tır. r. Ta Tasr srad ada a ka karı rışı şıkl klık ık ortamının ortamının giderilmesı giderilmesı sonucu sonucu merkezi merkezi yönetımın yönetımın güclenecegı güclenecegı korkusuyla korkusuyla ayanl yanlar arda da isyan syanda da bulu bulunm nmuş uşttur. ur. 3.Sel .Selim im çıkan ıkan Kab Kabak akççı Must Mustaf afa a ayaklanması ıle tahtan indirilmiştir. Yerıne gelen 4.Mustafa ıse hükümet darbesı ıle ındırılmıs yerıne tekradan yeniliklere önem veren bir padısah 2.Mahmut gecmıstır. Ancak Ancak bu yenilik yenilikler ler istenil istenilen en sekıld sekıldee olmamı olmamıst stır. ır. Cunku Cunku batılı batılılaş laşma ma bir sorun halıne geldı. Sonradan gelen padısahlar Nızam-ı Cedıt’e sahıp cıktılar. Ayanlar kendı baskanlarını kendileri secerler. Ancak sonraları merkeze ters dustuler ve devlet merkezden atamalar yaptı. Bu da 3

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

devletın kararsızlığının göstergesidir. Ayanlarla yapılan 1808 tarıhlı Sened-i İttıfak turk anayasal tarıhındekı ılk onemli belge.

Sened-i İttifak: Ayanlarla hükümet arasındaki anlasmadır. 7 tane hükmü vardır. 1. padişahın padişahın kişiliği kişiliği ve otorites otoritesii devletin temelidi temelidir. r. Buna karsi karsi açık ya da gizli itaatsizlıkte bulunanlar cezalandırılacaktır. 2. Bizim Bizim yaşam yaşamımı ımızz devlet devletin in varlıgı varlıgına na baglı baglıdır dır onun onun için için topla toplanac nacak ak askerler devlet askerı olarak yazılacaklardır, karsı gelen olursa (yanı  yenıcerıler) el bırliğiyle cezlandırılacaktır. 3. Haz Hazine ine ve devlet devlet gelirlerın gelirlerının ın toplanm toplanmas asıı ve konrunm konrunması asına na pad padısa ısahın hın buyruklar larının yerıne getiril irilm mesi esini saglam lamaya karsi gele eleni cezlandırmaya soz verıyoruz. 4. padisahın padisahın buyruklar buyruklarıı eskiden oldugu oldugu gibi sadrazamda sadrazamdan n cikacak. cikacak. Her iste iste onun onun izni izni alın alınac acak ak.. Ama Ama sa sadr draz azam am da yetk yetkis isin inii ii kull kullan anma malı lı.. Keyfılik yaparsa bunu onleyecegiz. 5. Han Haneda edanla nların rın devlet devletee merkez merkezdek dekii devlet devlet ad adaml amları arının nın da birbir birbirleri lerine ne güven duyması sarttır. Hanedanlardan birine devlet ya da valilerden sucsuz oldugu halde bir saldırı gelirse bunu önleyecegiz. Hanedan ve ayanla ayanlarr kar karsık sıklık lık yarata yaratanla nları rı halka halka zulmed zulmededn ednler lerii ve şeriat şeriata a kar karsı sı gelenlerı gelenlerı cezalandıra cezalandıracakt caktır.Bır ır.Bırının ının sucu varsa varsa soruşturulm soruşturulmadan adan ceza verilmemeli yani keyfi cezalara son verılıyor. 6. ba bask sken entt ttee as aske kerl rler er ayak ayakla lanı nırs rsa a bütü bütün n ka kane neda danl nlar ar izin izin ve ca cagr grıı almada almadan n gelıp gelıp o ocagı ocagı dağıta dağıtacak caklar lardır dır.. Bu kişile kişilerr sırada sıradan n kişiler kişilerse se soruşturulmadan idam edileceklerdir. 7. ayan ayan kend kendıı yöne yöneti timi mind ndek ekii yerl yerler erin in as asay ayiş işin inee ve verg vergil iler erin in ezic ezicii olma olmama ması sına na dikk dikkat at edil edilec ecek ekti tir. r. Ha Haks ksız ız verg vergil iler erın ın ka kald ldır ırılm ılmas ası. ı. Hane Ha neda danla nlarr biri biribr brle leri rini ni dene denetl tley eyec ecek ek ve zulü zulüm m yapa yapanl nlar arıı devl devlet etee bildirceceklerdir. Bu sartların uygulanması ıcın yemin edildi ve bunun belgelenip saklanması için bu senet yazıldı.(yazılı belge olmasının onemi) Bu belgeye iki acıdan yorum yapılıyor. Bunlar; Hukuki yanı: Bu belge ne dini ne de örfi hukukla ilgilidir. Fetva, • kanunname veya ferman degil. Bu iki tarflı bir belge bır misak veya bir sözleşmedi sözleşmedir. r. (tarafların (tarafların verdıgı guvenceler guvenceler var.) bir siyasi siyasi uzlasma uzlasma  yanı siyasi sözlesmedir. • Genel Genel acıdan acıdan bak bakanl anlard arda a Magna Magna Carta Carta Libert Libertatu atum m la benzet benzetmey meyee sokmu sokmusla slardı rdır. r. İngilt İngiltere’ ere’de de yöneti yönetim m cok serttı serttı.. Soylul Soylular ar halka halka baz bazıı hakl ha klar ara a sa sahip hip oldu oldugu gunu nu bunl bunlar ara a uyul uyulma ması sı gerek gerekti tigin ginii söyl söyled edi. i. Baronlar bunun üzerine magna carta’yı imzaladi. Vergi, can ve mal özgürlukleri acısından Sened-i ittifak ile benzerlik kurulabilir.

II. MAHMUT Yeni Yenile lest stır ırme me ha hare reke ketl tler erıı ikin ikinci ci mahm mahmut ut do. do. De Deva vam m ettı ettı.. Refo Reform rmla ları rın n sürdürüldü. Daha otoriter ve disiplinli ve radikal yontemlerı vardı. ⇒ devl devlet et otor otorıt ıtes esın ınıı ve merk merkez ezii gücl güclen endi dirm rmek ek bunu bunun n için içinde de feod feodal al muhalefetı sindirici bir politika izledi. 4

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

bozulm bozulmus us olan olan Yenicer Yenicerıler ılerıı 182 1826 6 yılında yılında Vakayı Vakayı Hayrıy Hayrıyee ıle kal kaldır dırdı. dı. Aske Askeri ri guc guc sivi sivill güce güce ba bağl ğlan andı dı.. Aske Askerl rler erin in polı polıtı tıka ka disi disind nda a ka kalm lmal alar arıı saglandı. ⇒ Devlet yönetiminde idari ve adlı kurumlar yenilestirildi. Askerı Suara, Meclis-i Ahkam-ı Adliye ve ıdarı işler icin Surayı Babıali kuruldu. ⇒

Meclıs-i Ahkam-ı Adliye Adliye teskılatının en yüksek kurumu. Temelde yargı niteligiyle kuruldu. Ancak Tanzimat dö. Nizamnamelerinin hazırlanması görevi verildi. Yapılan tüzükl tüzüklerı erın n incelen incelenmes mesi. i. Gunumu Gunumuzz Dan Danışt ıştay) ay) devlet devletin in yasama yasama faaliy faaliyeti etine ne katıldı. Yasaları hazırlama gorevi verıldı. Şerri ve örfi kuralların dısında ınsanlara kurallar konulabileceğini gösterdı. Devletin demokratiklesme belirtisi. Şurayı Babıali Devl De vlet etin in idar idarii göre görevi vini ni yerin yerinee geti getiri rir. r. Topl Toplum umun un günlü günlük k ihti ihtiya yaçl çlar arın ınıı karşılayan teknik kamu işleri. Bu islevini hukuki işlevlerle maddi eylemlerle  yerine getirir. Devlet Devl etin in yürüt yürütme me alan alanın ında da tek tek orga organ n yokt yoktur ur.. He Herr konu konuyl yla a ilgil ilgilii ayrı ayrı bakanlıklar kuruldu. Bakanlar kurumunun baskanı daha önce sadrazam iken bu donemde uyumu sağlayan kisi basbakandır. kadıların yetkilerini kötüye kullanmalarını engellemek icin ceza kanunu cıka cıkart rtıl ıldı dı.. Kanu Kanunna nname me-i -i Hüma Hümayu yun; n; memu memurl rlar arın ın işle işleye yece cegı gı sucl suclar ar ve bunların bunların cezaları. cezaları. Ayrıca ölüm cezasına cezasına carptırıla carptırılan n kisilerin kisilerin devletce devletce alınan alınan mülkıyet ve miras hakları devlet güvencesinde geri verildi.   yönetılenler acısından din ve mezhep ayrılıgı yapılmaması benımsendı. din ve vicdan özgürlügü tanındı. Bu düşünce özg. Gelisimi açısından bir adım. 1837 183 7 yılında yılında yapıla yapılan n bir konusm konusma a ilede ilede gayri gayri müslım müslımlerl lerlee müslüm müslümanl anlar ar arasındaki eşitlik ilkesi hükümdarca da benımsendı. İslahat donemı kimi kisilerce hukuk alanında bir batılılaşma olarak görülür. 1808-1839 tarihlerı arası yapılan yenılıkler; 1. merkez merkezin in gücl güclend endiri irilmes lmesii 2. Askeri Askeri gücün siyasi, siyasi, sivil güce bağlı bağlı olması, olması, politıka dışı dışı kalmalarını kalmalarını 3. devlet devlet içinde içinde yapıla yapılan n yenıles yenılestır tırme me ıle yenı kuruml kurumları arın n olustu olusturulm rulması ası ve memu memurla rlara ra ait ait ka kanu nunl nlar ar ile yenil yenilik ikler lerin in deva devamı mı sa sagl glan anıl ılma maya ya calışılmıştır.

Tanzimat Hareketleri Batılılaşma hareketleri yeni bir hukuk düzeni halinde gelistirilmeye geli stirilmeye calısıldı. Yurtd Yurtdışı ışında nda acılan acılan elcılı elcılıkle klerde rde gorevl gorevlerd erdee bulunm bulunmus us Musta Mustafa fa Resit Resit Pasa Pasa tarafından hazırlanan ferman 3 Kasım 1839 da büyük bir törenle Gülhane de okundu. 3 bölumden olusur; Gere Ge rekç kçes esi: i: Os Osma manl nlıı kuru kurulu lusu sund ndan an berı berı Kura Kuran n ın hüküm hükümle leri ri ha hakk kkıyl ıyla a uygulandıgı için hep güclü kalınmıs ve bu en yüksek safhaya ulasmıstır. Ancak Ancak 15 150 0 yıldan yıldan beri beri ard ardard arda a gelen gelen sıkınt sıkıntıla ılarr seriat seriatın ın tam uyulma uyulmadig digii

5

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

içind içindir ir.. Ge Gere rekl klii onlem onlemle lerr alını alınırs rsa a gerceklesecektir.

5-10 5-10 yıl yıl icer icersi sind ndee tekr tekrar ar düze düzelm lmee

Fermanın asıl konusu:  1. bu yenı yenı duzen uzenın ın Nizam izam-ı -ı Cedit edit’t ’ten en far farklı klı olmad lmadıg ıgıı yenı yenı duze duzen n konurken temel haklar ve devletin takip edecegi ilkeler. Can, mal, ırz güve güvenl nlig igi, i, verg vergil iler erin in düze düzene ne ba bagl glan anma ması sı as aske kere re alma alma ve as aske keri ri düzenlemeler. 2. teme temell ha hakl klar ar ve devl devlet etın ın ılke ılkele lerı rıne ne na nası sıll uyula yulaca cagı gı konu konusu sund nda a kullanılacak araclar. Olum lum ceza ezasını ının acık yargı ıle ıle hükme baglanması. Yasa konusunda esıtlık. Ferm Ferman anın ın sonu sonucu cu:: yapı yapıla lan n yenil yenilem emele elere re pa padı dısa sah h ve ulem ulema a tara tarafın fında dan n uyulacagı tahadüt edilmistir. Bu kanunlara uymayanları cezalandırmak ıcın bir ceza ceza kan kanunu unu yapıla yapılacag cagıı bıldir bıldirili iliyor yor.. Ferman Ferman Osmanl Osmanlıya ıya getiri getirilen len yeni yeni usul usulle lerı rın n ka kald ldir iril ilip ip yenı yenı usul usulun un gece gecerl rlii olac olacag agıı yaba yabanc ncıı elci elcili likl kler erce ce ilet iletil ilmi mist stir ir.. Ferma Fermana na uymay uymayan anla ları rın n tanr tanrıı tara tarafı fında ndan n ceza cezala landı ndırı rıla laca cagı gı bıldirildi. Tanzimat fermanının niteligi hakkında iki görüş vardır:  ferman fermanda da uyruk uyruk ve devlet devlet ilişki ilişkiler lerii ve bunlar bunların ın hukuk hukuk kurall kuralları arına na • dayatılma lması. 18.yy .yy. baslayan yan anayas yasalcı lcık hareketler lerind ndee   yukar yukardak dakiler ilerin in tek tek yazılı yazılıp p belgele belgelere re da dayan yandır dırılm ılması ası.. Anayas Anayasal al nitelikte nitelikte bir ferman. ferman. Tek yanlı iradeden iradeden özveri. İki tarafli tarafli bir sözlesme sözlesme   yok yoktu tur. r. Bu fermand fermanda a ba batı tının nın etkis etkisii va vard rdır ır.. Fran Fransı sızz ıhtı ıhtıla lalı lı ile ile paralellik para lellik gösterir. gösterir. Ancak 20.yy. 20.yy. anayasaları anayasaları ile karsılast karsılastırılma ırılmamalı, malı, 19.yy özelligi monarkın hak ve yetkilerini sınırlamarı. sınırla marı. Anayasa niteliği taşımadıgını ileri sürenler vardır. Cünkü anayasalar • sistem sistemli li bir ic tüzüge tüzüge sahıpt sahıptır. ır. Ancak Ancak fermand fermanda a bir ic tüzük tüzük yok. yok. Maddeler değil karısık bir metindir. Sekil olarak anayasa yapısı yok. Devl De vlet etin in icer icerigi igi ac acıs ısın ında dan n ve ikti iktida darı rın n düze düzenle nlenm nmes esıı ac acıs ısınd ından an hukumler yer alsaydı anayasa olurdu. Osmanlı da anayasa kavramı 1876 18 76 da KanunKanun-ıı Esasi Esasi nın olusma olusması sı ıle ortaya ortaya cıkıyo cıkıyor. r. Tan Tanzim zimat at fermanı ıle bir cesit insan hakları bidirgesi. Yeeeni bir hukuk düzeni acıklaması.

ISLAHAT FERMANI: 18 Şuba Şubatt 1856 56.. bu ferm ferman an Par aris is konfe onferran anssınd ından önce öncek ki günl günler erd de gerceklesmıstır. Osmanlı devletınde Osmanlı uyrugu olan ortodokslar icin osmanl osmanlıdan ıdan bir takım takım talepl taleplerde erde bulunu bulunulmu lmuşt ştur. ur. Gercekt Gercektee ortodo ortodoks kslar larıı korumak olan Rus isteklerını saglamak, Rus saldrısını önlemek amacıyla ingiltere, Fransa ve Avusturyanın bu isteklere set cekmek icin bir takım isteklerde bulunmuslardır. Avrupa Osmanlının kendi icine katılması icin bir takım sartlar one surmus böylece dışa bagımlı bir dış polıtıka oluşmuştur. Fermanın agırlık merkezı müslüman olmayanlara hak ve dinsel özgürlükler, ogrenm ogrenmee veögre veögretim tim özgurlu özgurlukle klerı rı tanınm tanınması asıdır dır.. Gayri Gayri müslüm müslümler leree kar karsi si eziyet eziyet,, iskenc iskencee yasakl yasaklanm anmis is yargı yargı güvenc güvencesi esi bak bakımın ımından dan uyrukl uyrukllar lar ara arası sı esıtlık saglanmıstır. Ceza ve ceza ifasının düzeltılmesi ayrı dinlerden olan kimsel kimseler er ara arasın sında da cıkan cıkan hukukı hukukı uyuşma uyuşmazlı zlıkla kların rın kar karma ma mahkem mahkemeler elerde de 6

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

görülecegi belirltilmis. Ozellıkle avrupa sermayesınden yararlanma yolları ve gerekli kanunların yapılması anlaşılmıştır.   Tanzimat fermanına göre daha demokratik bir anlayis hakım. Bir haklar bildirgesi olarak kabul edilmektedir. Yine hukk devleti ve laıklik bakımından bu fermanı degerlendirenler olmustur.

Acaba nasıl bir hukuk düzenine kavuşulmak istenmiştir?  Bir tarafta eski hukuka bağli diğer tarafta da laik hukuk düzenıne eğilimli oldugu ortaya cıkmaktadır. Baktıgımız zaman tanzimat fermanından sonra  yaopılan kanunlar ile batı hukuk düzenine yönelilmiştir. Bu kanunlaştırma hareketi icnde eski yeni hukk catısması gorulebilir. Arazi kanunu mecelle tama tamame men n örfi örfi ve serr serrii esas esasla lara ra göre göre yapı yapılmı lmıst stır ır.. Kara Kara ve deniz deniz tica ticare reti ti kanu ka nunl nlar arı, ı, huku hukuk k ve ceza ceza ka kanu nunu nu av avru rupa pa ka kanu nunl nlar arıı örne örnek k alın alınmı mıst stır ır..   Tanziamt döneminde kurulmus danişma organlarından biri olan Meclis-i Ahkam-ı bu dönemde de onemini korumaktadir. M.A.A. tam bir tartişma göru görusm smee icin icinde de ca calı lışm şmas asıı gere gereke ken n bir bir orga organd ndır ır.bu .bu mecl meclis isin in ca calı lısm sma a ve gorusme usullerı ozenle düzenlenmiştir. Kurul halınde calısan kurumların görü görüsm smee ca calı lısm sma a tart tartis isma ma seki sekile leri rini ni göst göster eren en ic tuzu tuzukt ktür ür.. Mecl Meclis iste te görüsülecek sorunların tasarısı hazırlanıp görüsülmeden önce incelenmesi icin icin uyeler uyeleree dagiti dagitilac lacakt aktir. ir. Bir sorun sorun hak hakkınd kında a konuşm konuşmak ak isteye isteyen n üyler üyler meclis meclis baskan baskanına ına adı adını nı yazdır yazdırıp ıp sıra sıra ala alacak caktır tır.. Meclis Mecliste te ban banlar lardan dan veya veya üyelerden birine bir soru sorulduğunda sıra kaydına bakılmaksızın cevap hakk ha kkıı sa sakl klıı tutu tutulm lmak akta tadı dır. r. Görü Görüsm smee ve tart tartış ışma mala larr düze düzenl nlii olar olarak ak tutana tutanakla klara ra gecece gececek. k. Cogunlu Cogunlugun gun oyu meclis meclisin in kar kararı arı olarak olarak pad padisa isaha ha sunula sunulaca caktı ktır. r. Oylard Oylarda a esitli esitlik k olursa olursa o zaman zaman pad padisa isahın hın katıld katıldıgı ıgı tarafı tarafın n oyun oyuna a gidile gidilece cek. k. Mecl Meclis isin in ka kara rarl rlar arıı ha hakk kkınd ında a orda orda burd burda a konu konuşm şmak ak meslısten uzaklastırmayı ve cezanlandırmayı gerektırecek. Her yıl meclisin ilk toplantısında padisah bulunmak zorundadır. Yapılan isler ve yapılacak isler hakkında bilgi verir. Meclis-i Ahkam 1826 da kurulan bir meclisle birlestirilmistir. 3 bölüme ayrılmiştir. Her bölümde sırasıyla idari yargısal ve düzenl düzenleyic eyicii işleml işlemler er yapma yapma yetkis yetkisii tanınm tanınmıst ıstır. ır. Bu meclis meclis 18 1868’ 68’de de ikiye ikiye bölünm bölünmüst üstür. ür. DivanDivan-ii ahk ahkam am ı Adlıyye Adlıyye yargıs yargısal al islemle islemleri ri yapar. yapar. Şurayı Şurayı Devlet Devlet ise bugünk bugünkü ü dan danişt iştayı ayın n esasıd esasıdır. ır. Dan Danısm ısma a organı organıdır dır.. Hüküme Hükümete te hizmet eder. Bir yuksek idari mahkemedir. Tanzimat döneminde ne gibi ıslahatlar yapılmıstır?  yapılmıstır?  Yasala Yasalar, r, ida idari ri reform reformlar lar yapılmı yapılmıst stır. ır. 18 1843’ 43’te te yapıla yapılan n bir yasa yasa ile askeri askeri memur emuriy iyet etle le idar idarii mem memurıy urıyet etin in aynı ynı kıms ımsede ede birl birles esm memes emesıı ılk ılkesi esi getirillmistir. Bir yönetmelik ile memurların görev ve yetkileri belirlenmis. Bazı eyaletlerın sancak ve kazalarında il ve ilce arasında bir yönetim biriimi ve ilce ilceler lerde de gayr gayrii musl muslim imle lerr icin icin bv bvir ir takı takım m mecl meclis isler ler kuru kurulm lmus ustu tur. r. O sancagın ılerı gelenlerınden ve gayri müslımlerın ruhani baskanlarından olusan meclisler. Abdüllaziz dönemınde bir vilayet nizamnamesi vardır. Eski eyalet örgütü kaldırılmış yerine iller, sancak, kaza, köy, bucak bölümlemesi getirilmiş. Bugunkü ıdari düzenlemeye benzemektedir. Nizamnamede idari bölümleme yerlerinde bugünküne benzer memuriyetler var. İllerde umumi meclisler, meclisler, sancakla sancaklarda rda idare merkezleri, merkezleri, köylerde köylerde muhtarlıkl muhtarlıklar ar ve ihtiyar ihtiyar heyeti kurulmustur. Yayınlanan bir başka nizamnameyle valilere yetkiler verilmiştir. Merkezden izin almadan bir takım idari işlemler yapma yetkisi 7

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

tanınmıştır. Bundan baska umumi meclislerin yetkileri genişlemiştir. Yani  yerinden yönetime dogru bir gidis vardır. Belediye teşkilatı geliştirilmiş ve buna paralel olarak belediye meclisleri kurulmuştur. Yenı Yenı kuru kurula lan n yerel yerel orgu orgutt sist sistem emi. i. Ön Önem emli li olmay olmayan an konu konula lard rda a merk merkeze eze danısılmas danısılmasına ına gerek gormuyordu. gormuyordu. Halkın Halkın kendı yöneticilerini yöneticilerini secebilmesi secebilmesi hakkı tanınmişti. merkeziyet Ceminalization aden-i merkezıyyet Decentaligation 1864-6 186 4-69 9 yılları yılları ara arasın sında da cıkart cıkartılan ılan bu nizamn nizamname ameler ler demokr demokrati atikle klesme sme  yolunda bir adımdır. Bu tanzimat donemi yenılıklerı 3 baslık altında toplanır. HUKUK:  bu hareketı hukuk acısından degerlendırenler olumlu ve olumsuz elestiri   yapar yaparlar lar.. Tan Tanzim zimat at ferman fermanıı yenili yenilik k acısın acısından dan yüzeys yüzeysel, el, köksel köksel olmaya olmayan, n, ödün ödüncü cü,, uzla uzlaşm şmac acıı yeni yeni ıle ıle eski eskiyi yi bera berabe berr yuru yurutm tmek ek iste istedi digi gi icin icinde de düalis düalistti ttir. r. Hukuk Hukuk birlig birligii dah daha a da par parcal calanm anmıst ıstır. ır. Hem örfi örfi serri serri hukuk hukuk hemde hemde modern modern av avrup rupa a hukuk hukuk sıstem sıstemıı uygula uygulanmı nmıstı stır. r. Tan Tanzim zimat at har hareke eketi ti eksik bir idari maslahattır. İsin gerektirdigi gibi degil günün kosullarına uydurulup gelişi guzel yapılmıstır. Batıdan yardım beklenilmiş ancak bu  yardım iciin cok ödün verilmiştir. Devletin siyasi yapısında köklü degişilklik  yapamamistir. Yeniliklerin korunması konusunda bir güvencesi yoktur. Dış devletlerin heran siyasi müdahelelerıne imkan tanımıstır. Olumlu olarak iki onemli yanı vardır. Devlet islerınde keyfilik uygulamasının  yerine kanunilik ilkesi getirtilmiştir. Devletin amacı hukuk düzenini ayakta tutmak tutmaktır tır.. Kanuni Kanuni’de ’den n gelen gelen devlet devlet islerın islerınde de keyfili keyfilik k burada burada sona sona ermiş. ermiş. Mutlakiyetten ulus hareketine dogru bir ılerleme. Türkler icin Magna Carta niteliginded niteligindedir. ir. Tanzimatın Tanzimatın düalizmi düalizmi yadırganama yadırganamazz ancak bu elestiri elestiri biraz sert sert olmustu olmustur. r. Cunkü Cunkü hiçbir hiçbir sıyasi sıyasi devlet devlet tarihi tarihinden nden birand biranda a kopama kopamaz. z. Devlet ve uyruk arasında dinsellikten dünyeviliğe dogru bir geçis. SİYASET ve SOSYOLOJİ:  dinsel ve örfi olmayan yazılı kurallarada uyulmaya baslanmıştir. Kişilerin tems temsil il yetk yetkis isii dogm dogmus ustu tur. r. Bele Beledi diye ye,, il, il, ihti ihtiya yarr heye heyetl tler erin inii kurm kurmak akla la tooplumun siyası hayata daha genis sayılarla ve daha yakından katılması saglanılmıştır. Düsünüs acısından da bir gelisme soz konusu. Modernleşme, çagcıllasma sürecinde zihniyet değişimi. SOSYO-EKONOMİK:   Tanzimat fermanının kabulu ve uygulanısı sonrası batı kapitalizminin osmyı parc pa rcal alam amas asıı sonuc sonucun unu u dogu dogurm rmuş uştu tur. r. Ta Tanz nzim imat atta taki ki ba batı tılı lıla lasm sma a sosy sosyo o ekon ekonom omik ik ac acid idan an ba batı tını nın n esir esirii olma olmakt ktır ır.. Di Diss borc borcla lanm nma a ilk ilk defa defa ka kabu bull edilmistır ve bu borclanma hükümetlere karsı degil Londra ve Paristeki zengin zengin ban banker kerler lerine ine kar karşı şı gercekl gercekleşm eşmiş iştir tir.. 18 1854’ 54’ten ten günümüz günümüzee 4 büyük büyük borçlanma yapılmiştır. Ayrıca borcların onlar tarafından dikte edilmesıne izin verimiştir. Borçlanmaya karşılık olarak devletin gelirleri dayanak olarak gösterilmiştir. Bunlar: Osmanlının Mısırdan aldıgı vergi • Suriye ve İzmir gümrük vergileri • Balıktan alınan vergi • Bursa dolaylarında ipek uretiminden alinan vergi • 8

Bora Yürükoğlu 1A-98060459 •

Zeytın ve tütünden alınan vergi

Borç Borçla lanm nman anın ın siya siyasi si yonü yonü borc borcla lanı nıla lan n mikt miktar arlar lar devlet devletin in bütc bütces essı sıne ne girmed girmeden en ala alacak caklıla lılara ra gönderil gönderilme me tahadü tahadütü tü verilmi verilmişti ştir. r. Buda Buda DuyunDuyun-ii Umumiy Umumiyee örgütu örgütunün nün olust olusturu urulup lup bütcey bütceyee resmen resmen kar karısı ısılma lmasın sına a olanak olanak tanımıştır. Borclar uzun vadeli oldugu icin gelecek kuşaklarda borç altına sokulmuştur. Alınan paralar faizlere, askeri faaliyetlere, saray masraflarına, komi komisy syon onla lara ra gitm gitmiş iş yani yani ka kayn ynak ak yara yarata taca cak k yerle yerlere re yatı yatırı rılma lmamı mış. ş. Bu nedenle karsılıkları biryana faizlerini ödüyememiştir. Sosyal Sosyal refah refah gercek gercekleş leşeme emedi. di. Fransı Fransızz bir yazarı yazarın n 190 1902de 2de yazmış yazmış oldugu oldugu ‘Osman ‘Osmanlın lının ın Malıyes Malıyesı’ ı’ adl adlıı eserın eserınde de Osmanl Osmanlının ının dış borcla borclanma nmayı yı yalnız yalnız ıktısadı ıktısadı degil aynı zamanda zamanda siyasi ilke halıne getırdıgını getırdıgını belirtmiştir. belirtmiştir. Ayrıca Ayrıca ‘bazı seyler cok cabuk ögrenilinir. Borclanma sanatıda bunlardan biridir. Osmanlı bu yola girdikten sonra hızlı bir ilerleme kaydetmiştir.’ Demiştir.   Tanzi Tanzimat mat ekonom ekonomik ik açıdan açıdan bir israf israf dönemı dönemıdir dir.. Sar Sarayı ayın n önde önde gelenle gelenlerin rinii zengin etmistir.

I.MEŞRUTİYET:  Tanzimat döneminin devamıdır. Devletin ic egemenligi yönetim esnasında kims kimsey eyle le otor otorit iteyi eyi pa payl ylas asma mama masi sidi dir. r. De Devl vlet etin in dis dis egem egemen enli ligi gi ise ise onun onun bagımsızlı bagımsızlıgıdır. gıdır. Tanzimat Tanzimat dönemi dönemi sosyo sosyo ekonomik ekonomik basarısız basarısızlıgı lıgı sonucu sonucu iç egem egemen enlik lik ha hakl klar arın ına a el atilm atilmış ıştı tır. r. Meşr Meşrut utiy iyet et Os Osma manl nlıı icin icinde deki ki ba bask skıı rejı rejımi mine ne ve mutl mutlak ak otor otorit itey eyii degi degist stirm irmek ek icin icin bir bir aray arayıs ıs olar olarak ak orta ortaya ya cikmıstır. Mutl Mutlak ak bir bir mona monarş rşid iden en sını sınırl rlı, ı, meşr meşrut uti, i, an anay ayas asal al bir bir mona monarş rşiy iyee geci geciş. ş.   Tanzimat döneminde batı ile ilişkilerin cogalması sonucu ülkedeki duzen hakkında hem edebi hemde fikri ve siyasi alanda yenilikler oluşuyor. Batıcı Batıcılık lık ülkeye ülkeye nasıl nasıl uygula uygulanır nır konusu konusunda nda buna buna sekil sekil kaz kazand andırm ırma a fikri fikri ortaya çıkıyor. Fikri etmenler açısından önemli bir kurum vardır. Bu 1867 yılında mustafa Fazıl Pasanın onderlıgınde ve Mithat P, Namık Kemal, Ali Suavi, Şinasi üyelig üyeligind indee kurula kurulan n Yeni Yeni Osmanl Osmanlıla ılarr Cemiye Cemiyetid tidir. ir. Yayınla Yayınladık dıklar larıı muhbir muhbir,, hürr hürriy iyet et ve ibre ibrett gibi gibi gaze gazete teler lerle le bu fiki fikirl rler erin inii ac acık ıkça ça belir belirtm tmis isle lerdi rdir. r. Dönemi Dönemin n baskıc baskıcıı yöneti yönetimine mine elestir elestirile ilerr getirm getirmişl işlerd erdir. ir. 3 konu konu üzerin üzerinde de durmuşlardır. • Düşü Düşünc ncee özgü özgürlü rlügü gü,, ha halk lk egem egemenl enlig igii ve meşv meşvere erett sist sistemi emini nin n bir bir anayasaya tasınması • Hükümetin kanuna göre hareket ederek keyfiligi bırakması. Kanu Kanunu nun n yapı yapılm lmas asın ınıı onun onun yürü yürütü tülm lmes esin inii sa sagl glay ayan an ba bask ska a bir bir • kurumca yapılması ve bu kanunun halkın kabulune sunulması. Yanı güç güçler ler ayrıl yrılıg ıgıı ilke ilkesi sini nin n benim enimse senm nmes esii gere gerek ktigi tigi yürü yürütm tmee ile ile  yasamanın ayrılmasının zorunlulugu.

9

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

Büyük ihtilallerde, gelismelerde fikir babalarına ihtiyac duyulur. Önce fikir dünyası olusur, bu teorigi pratığe geçırecek kurumlar, dernekler , sosyal sınıflar olur. Topluma duyurmak ve toplum içinde buna ivme kazandırmak için örgütlenmek gerekir. 1867’de aydınlar Namık kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Pasa ve Ali Suavi genc Osmanlılar adı altında dernek kurdular. Hürr Hürrıy ıyet et,, muhb muhbir ir ve ibre ibrett gibi gibi gaze gazete tele lerd rdee bu düşü düşünc ncel eler erii topl toplum uma a duyurmak icin yazılar yazdılar. Müesseseler düsünceleri harekete geçirmek içindir. Mutlak monarşi yönetiminin ülkeye aykırı olan hertürlü yönünü eleştirdiler. Meşr Meşrut utiy iyet et aydı aydınl nlar arınd ında a döne dönemi min n tüm tüm tehli tehlike kesi sine ne ragm ragmen en eles elesti tiri riden den sakınmadıklarını görüyoruz. Düşü Düşünc ncee özgü özgürl rlüg ügün ünü ü ka kaps psay ayan an bir bir an anay ayas asan anın ın olma olması sı gere gerekt ktiğ iğin ini, i, hüküme hükümetin tin kan kanuna una göre göre har hareke ekett etmesi etmesi gerekti gerektigin ginii ve erkler erkler ayrılı ayrılıgını gının n benımsenmesını savunuyorlar. Erkl Erkler er ayrı ayrılı lıgı gı konu konusu sund ndak akii tavı tavırl rlar arıı Fran Fransı sızz ihti ihtila lali lini nin n ünlü ünlü fiki fikirr babalarınd baba larından an Montesquieu Montesquieu’dan ’dan geliyor. Montesquieu  1748’de 1748’de yayımlamiş yayımlamiş oldugu ‘kanunların ruhu’ adlı eserinde güçler ayrılıgı ilkesini ortaya atıyor; her devlette varolan bu güçlerin tek kişide veya tek organda toplanması durumunda özgürlük denen seyın kalmayacagını belirtiyor. Kuvvet kuvveti durdurur ilkesinin denetimi ortadan kalkmaktadır. Baskı kuralları ortaya cıkar ve özgürlüklerin sınırlandırılması neden olur. Bugün hukuk devletinin temelınde kuvvetler ayrılıgı vardır. Ayrıca montesquieu bu eserinde her ülke icin uygun rejimin oldugu ve bu rejimin iklimden bile etkilenebilecegini belirtmiştir. Aydınlar bunları benımseyip kanun-ı Esasi’yi savunuyorlar. Ancak Namık Kemal bunu savunurken ortaya ortaya cıkan bir celişkiyi farkediyor. Dogal olarak ulus ulus egem egemen enli ligi gini ni ka kabu bull etme etmek k deme demek k cumh cumhur uriy iyet et reji rejimi mini nin n orta ortaya ya cıkmasına cıkmasına neden olacaktır. olacaktır. Fakat zamanın koşullları koşullları ülkede ülkede cumhuriyet cumhuriyet uygulanamayacagını belirtiyor. Bu nedenlede aydınlar mutlak monarşıden meşruti bir monarşıye geçiş istiyor. Siya Siyasa sall ba bakı kımd mdan an yöne yöneti tim m sure surekl klii eleş eleşti tiri ri altı altınd nda a ka kalmı lmışt ştır ır.. Sa Sara rayın yın durumu, ülkenin gidisatı ve yönetimdeki karısıklıklar tanzimatla yapılan  yeniliklerle giderilememiştir. Bu hoşnut hoşnutsuz suzluk luk 185 1859’d 9’da a Kuleli Kuleli olayı olayı ıle noktal noktalanm anmami amiş, ş, Abdüll Abdüllazi azizz in tahta gecmesinden sonrada daha da artmıştır. Kuleli özgürlükçü bir girisiim ve mesrutiyet icin yapılan ilk hareket. 11 mayıs 1876’d 1876’da a istanbul’da istanbul’da öğrenci öğrenci ayaklanma ayaklanmaları ları oldu. Bu ögrenciler ögrenciler padışahin keyfi yönetimine karsi ayaklandılar. Sadrazamın ve şeyhülislamın görevden alınmasını istemişlerdir. İstekleri kabul edilmiş ancak sorun tam olarak olarak çözulememişt çözulememiştir. ir. 20 mayıs 1876’da 1876’da Abdüllaziz Abdüllaziz tahtan tahtan indirilmiş indirilmiş ve   yerine V.murat gecmiştir. Ahmet Mithat padisahın mesrutiyet yönetimini kabul kab ul etme etme egilimi egilimini ni sezınl sezınleyıp eyıp bir kan kanun un hazırl hazırlamı amıştı ştır. r. Tasarı Tasarıyı yı kab kabul ul ettırmek istemiştir ancak yöneticiler buna karşı cıkmiştır. Ahmet Pasa ile bu kişi kişile leri riin in aras arasıı ac acılm ılmıs ıs ve Ahme Ahmett Pa Paşa şanı nın n evin evinee yapı yapıla lan n bir bir ba bask skın ında da seraz erazk ker Hüsey üseyin in pas asa a öldür ldürül ülmü müşştür. ür. Bu ola olay Mitha ithatt Pa Passa’nı a’nın n 10

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

düsüncelerinin uygulanmasının önünü açmıştır ancak V.Murat’ın hastalıgı bunu engellemiştir. Onun yerine II.Abdülhamit tahta çıkartılmiştır. Meşrut Meşrutiyet iyet üzerind üzerindee iç ve dış baskıl baskılara ara kar karşı şı bır takım takım onleml onlemler er almak almak gereki gerekiyor yordu; du; dısard dısarda a rusya rusya ve bal balkan kan ulusla ulusların rının ın kışkır kışkırtma tmalar larıı baslar baslar.. Balk Ba lkan anla lard rda a bu ka karı rısı sıkl klıgı ıgı önlem önlemek ek icin icin donem donemin in iler ilerii gelen gelen devl devlet etler lerii istanb istanbul’ ul’da da bir konfer konferans ansta ta birara biraraya ya gelir. gelir. Asıl Asıl amac amac hrist hristiyan iyan tebanı tebanın n  yararına ıslahatlar hazırlamak ve bunları Osmanlıya kabul ettırmektir. İste o zamanda Mithat pasaya göre Kanun-i Esasiyi kabul etmek gerekiyordu. Bu devlete hemen bir canlılık vermeyecek ancak dışardan devletlerin iç islerine karışmaları engellenecekti. Devlet kendi iç işlerinde rahat olacaktı. Bu toplantı sırasında Mithat Pasanın istegi kabul edılmiş ve Kanun-i Esasi ilan edilmiştir. Gerek sekil gerekte maddi bakımdan bir anayasa kimliği seklindedir. Bu konferans sırasında Osmanlıya yeni bir sayfa acıldıgı ve karısıklıktan kurtulunacagı belirtilmiştir. KANUN-İ ESASİ: 

Kısa bir süre uygulanmasına rağmen anayasal dönemin ilk perdesi olması nede nedeni niyl ylee öneml önemlid idir ir.. II.m II.mes esru ruti tiye yett ttee yeni yeni bir bir an anay ayas asa a yapı yapılm lmam amış ış bu anay an ayas asa a degi degişt ştir iril iler erek ek ka kabu bull edil edilmi mişt ştir ir.. Bu an anay ayas asa a ba bazı zıla ları rına na göre göre cumhur cumhuriyet iyetin in ilk ana anayas yasası asıdır dır.. 192 1924 4 ana anayas yasası ası özellig özelligind indedi edir. r. Tar Tarihi ihi ve hukuki bir değer tasımaktadır. Nasıl hazırlandı ve neler getirdi? Kanun-i Esasinin önemi: ana cizgilerini koruyarak I. Mesrutiyetin ve 1924 anayasasının temelini olusturmuştur. 12 bölüm ve 119 maddeden oluşur. Bölumler sunlardır: 1. Osmanlı Osmanlı devleti devleti ile ilgili genel esaslar. esaslar. Sistemati Sistematik k bakımdan bakımdan padişahın padişahın hak ve yetkilerini açar. Hukuki yorumlar önemlidir. Öncelik verilen maddeler önem taşıdıgı düşünülürse padişahın en başta düzenlenmesi kanun yapıcının yorumunu anlamamızı sağlıyor. 2. Osmanlı Osmanlı halkın halkının ın hak hak ve özgürlükleri özgürlüklerini ni 3. bakanlar kurulu ⇒ yürütme erkini oluşturan kişilerin yetkileri. 4. memu memurl rlar arın ın dur durum umu u 5. yöneti yönetim m sistem sistemini ini mesrut mesrutii hale hale dönüş dönüştür türen en kavram kavram,, par parlam lament entoyu oyu düzenleyen kurallar. 6. Osman smanlı lı ayan yan mec meclisi lisi üyes üyesii olab olabil ilm mek icin icin gere gerekl klii koşul oşulla ları rın n düzenlenmesi. 7. heyeti heyeti mebusa mebusan n hak hakkın kında da düzenle düzenlemel meler, er, baz bazıı ayrıca ayrıcalık lıklar lar (yasam (yasama a dokunu kunulm lmaz azlı lığı ğı,, as asıl ıl bu siste istem min meşru eşrutti olma olması sını nın n nede nedenı nı sayılmakta.) mehakim m (mahke (mahkemele meler) r) ile ilgili ilgili düzenle düzenlemele meler. r. Onları Onların n istik istiklal laline ine 8. mehaki ilişkin hükümler. 9. divan-ı Ali ⇒ yüce divanın kuruluşu. 10.mali isler 11.illerin yönetim usullerinin düzenlenmesi 12.ceş 12 .ceşitl itlii hüküml hükümler er son kurall kurallar, ar, örf ve ida idari, ri, sıkıyö sıkıyönet netim, im, KanunKanun-ii Esasinin üstünlüğü ve değiştirilmesine ilişkin hükümler. Bu acılar acılardan dan bak bakıld ıldıgın ıgında da KanunKanun-ii Esasi Esasi değisti değistirilm rilmesi esi zor olan olan sert sert bir anayasadır.

11

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

Kanun-i esasinin yorumu ayan meclisine aittir. Bu meclisin padişaha yakın olmas olmasıı nedeyle nedeyle dikkat dikkat edilece edilecek k bir konudu konudur. r. Alınan Alınan kar kararl arlard arda a prusya prusya anayasasından esinlenildigini düşünenlerde vardır. Görün Görünüş üştü tüde de olsa olsada da ba bazı zı esas esasla ları rın n düze düzenl nlenm enmes esin inee imka imkan n verm vermek ekte te.. Bunlar; siyasi yasamda dinsel, orfi, vicdan kuralları yerine yeryüzüne dönük • nesnel kurallar hükümdara, geleneklere dayanan devlet yerine yüzeyselde olsa erkler • arası ayrımına bağlı sistem oluşturma hükümdarın karşısında bir yasama erkinin bulunması, bireylerin hak • ve özgü özgürl rlük ükle leri rini nin n ilan ilan edil edilme mesi si ile ile yöne yöneti timi mi meşr meşrut utii bir bir sekl seklee dönüştürme. Cogulcu anlamda meşruti yönetim özelliklerini taşımasına ilişkin görusler; demokratik demokratik yapılarınc yapılarınca a halk tarafından tarafından seçilmişler seçilmişlerce ce yapılmış yapılmış değil • kurucu meclisin katılısına ımkan tanımadı. Bu mecl meclis isin in ka kabu bull ettı ettıgı gı an anays aysa a ha halk lk oyuna oyuna sunu sunulm lmad adı, ı,an anay ayas asa a • padişa pad işahın hın oyuna oyuna sunuld sunuldu. u. Pad Padişa işah h 11 113. 3. maddey maddeyii koydurd koydurdu. u. Buda Buda Kanu Kanunn-ii Esas Esasi’ i’ni nin n üzeri üzerind ndee son son sözü sözü söyl söyleme eme ha hakk kkını ını pa padi disa saha ha bırakıyordu. Kaynagi bakımından ferman anayasa olarak görülmüştür. • •  Tamamen seküler bir anayasa olmadıgı görüsünde olanlarda vardır. Sultan aynı zamanda bir halife olarak bu görüşe kanıt oluşturmuştur. Padişa Pad işahın hın durumu durumuda da eleştir eleştiriye iye neden neden olmakta olmaktadır dır.. Yürütm Yürütmee organı organı • başı ve Kanun-i Esasi nin temel ögesidir. Bazı mukaddes haklarından söz edilmektedir.  Bakanlar, sadrazamlar ve seyhülislamı ataması  Başkumandan  Yürütme organı başı  Devlet makamı ile ilgili düzenlemeler  Cezaları affetme veya indirme  Parlamentonun toplanmasına ve dagıtılmasına karar vermesi Bakanl Bakanlar ar kurulu kurulunun nun özel özel bir islevi islevinin nin olmadıg olmadıgını ını görüyo görüyoruz. ruz. Pad Padisa isahın hın iznini gerektiren konularda hiçbir önemi yok. Aldıgı kararların uygulanması padısahın onayına bagli. Memurlar ve yöneticiler vekiller ve bakanlardan daha güvencede. Kanun-i Esasi de bakanların parlementodan güvenoyu almaları söz konusu degi degil. l. Mecl Meclis isee da daya yana nara rak k hükü hüküme meti tin n hükü hükümd mdar ara a bir bir ka karş rşıı gelme gelme olayı olayı gerceklesem gerceklesemiyor. iyor. Padisahın onayından gecmesi gecmesi sonucu sonucu ortaya ortak fikir üreten bir kurum cıkıyor. 41.madde parlementodan bahsediyor. Meclis-i umumi ve her iki meclisin ortak hükümlerini icermekte. Kasım Kasım basınd basında a pad padısa ısahın hın ira irades desiyl iylee acılır acılır ve mart mart sonund sonunda a gene gene onun onun irad irades esiy iyle le ka kapa panı nır. r. 19 1982 82 an anaya ayasa sası sına na ka kada darr bizd bizdee de bu böyl böylee deva devam m etmistir. Ancak demokratik meclislerde cagrısız toplanma olur. Monarsik meclislerin meclislerin toplanma bicimi bicimi cagrı iledir. iledir. Meclislerden Meclislerden biri toplanmadı toplanmadıkca kca digeride toplanamaz. Meclisi umuminin parlamentonun yetkileri üzerinde 12

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

baskıs bask ısıı söz söz konus konusu u olur olur.. İste İsterr topl toplar ar iste isterr görü görüşm şmee süre süreler lerin inii kısa kısalt ltır ır.. Meclis Meclis-i -i umumi’ umumi’de de pad padisa isah h bir acılıs acılıs konusm konusmas asıı yapar. yapar. Her iki meclis meclisin in üyeleri padişahın sahsına, vatana ve Kanun-i Esasi karsı yemin ederler. Padişahın sahsının önce gelmesi ve yeminde dini hükümlerin yer alması monark yapının yansımasıdır. Vekiller emredici degil, temsili vekaleti kabul ederler. Söz ve düsünceleri erinden ötürü sorumlu tutulam lamazlar. Burada yasama sorumsuzlugu vardır. Alınan kararlar padisahın onayına sunulmak zorundadır. Ancak padisahin önünüe gelinceye kadarki süreçte nisab (yeter sayısı) kuralı uygulanır. Ayan meclisi seçilmiş bir meclis degildir. Padisah atar. Üye olabilmek icin toplumun güvenini kazanmış, devlete hizmet etmis, tanınmıs olmak ve 40   yas yasın ında dan n genc genc olma olmama mak k gibi gibi kosu kosull llar ar aran aranır ır.. Ayan Ayan üyeli yeligi gi ölün ölünce ceye ye kadardır. Ayan meclisi görüşmeleri gizlidir. Demokratik sistemde bu böyle degildir. Padisahı korur ve mebuslar meclisini padisahın adına kontrol eder. Mebuslar meclisinde vekiller secimle isbasına gelir. Her 50.000 erkege bir vekil düşer. düşer. Belirli bir bölgenin degil tum ülkenin ülkenin temsilcilerid temsilcileridir. ir. Her 4 yıl icin göreve gelirler. Padisah meclislerin baskanlarının secimindede söz sahıbıdır. Meclis-i ayan baskan baskanını ını kendis kendisii secer. secer. Meclis Meclis-i -i mebusa mebusan n baskan baskanını ını ise meclis meclisin in ad aday ay olar olarak ak göst gösterd erdig igii 3 kisi kisi icin icinde den n yine yine kend kendis isii sece secer. r. Boyle Boylece ce yasa yasama ma organlarının baskanlık divanlarında da yetkisini kullanmaktadır. Heyet-i Heyet-i mebusan mebusan seçımle seçımle gelmiş ilk osmanlı osmanlı meclisidir meclisidir.. Vekillerin Vekillerin her birini umum umum Os Osma manl nlın ının ın veki vekili li ilan ilan eden eden bir bir sist sistemd emdee pa padi dişa şahı hı artı artık k siya siyasa sall sistemin mutlak ve biricik egemeni olmaktan cıkarmaktadır. Bu meclisin  yetkileri ne kadar kısıtlı, sultanınkiler n kadar geniş olursa olsun, halkın ya da mill millet etin in tems temsil il yolu yoluyl yla a devr devrey eyee gird girdig igii bir bir düze düzend nde, e, artı artık k pa padi dişa şah h egemenlik hakkının tek sahibi sayılamaz. Millet, adı konmuş olmasa bile, padi pa disa sahı hın n mutl mutlak ak olan olan egeme egemenl nlik ik ha hakk kkın ına a raki rakip p olma olmak k üzer üzeree orta ortaya ya cıkmıştır. meclisi secimlere götürmek için dagıtma islemine fesih denir. Yeni bir mecl meclis isin in kuru kurulm lmas asın ını, ı, ca calı lışm şmay ayan an bir bir mecl meclis isin in da dağı ğıtı tılm lmas ası, ı, yeni yenisi sini nin n kurulması siyasi iktidarın sahibi olan topluma götürmek. mebusan meclisinde fesih tarihinden 6 ay icinde seçim Kanun-i esasi   yap yapıl ılma malı lıdı dırr diyo diyor. r. Ba Bask skan an,, ba başk şkan anve veki kili li ve pa padi disa sah h oluş oluştur turuy uyor or bu mebusan meclisini. Gerektiginde göruşmeleri gizli yapabilir ancak bunlar sadece istisnai durumlarda söz konusu. ♠

İlk millet meclisinin seçimi:  İlk seçim seçim mevzua mevzuatı tı 1. meşrut meşrutiyet iyette te ortaya ortaya cıkıyo cıkıyor. r. Temsil Temsilii demokr demokrasi asinin nin saglanması. İktidarın yetkisiyle yasama yetkisini kullanan meclisler halkın konsensusuna bağlı. Demokrasi icin olmazsa olmaz bir öge ⇒  seçim ama seçim sadece demokrasi icin yeterli degil. Secim oldugu halde demokratik olmayan rejimler vardır. Osmanl Osmanlıı da bicims bicimsel el olarak olarak seçim seçim vardır vardır.. Secim Secim yalnızc yalnızca a demokr demokrasi asinin nin ilkelerinden biridir, bir araçtır, amaç degildir.

13

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

Kanun-i Esasi her 50000 erkek nüfusu icin bir mebus seçilecektir diyor. Seçimler 4 yılda bir ve gizli oy olacak.

Mebus olmak icin aranan kosular ⇒  seçilme yeterliliği ve seçenler icinde . Seçme ve seçilme hakkı o devletin yurttaşlarına tanınmıştır. Yani yönetimde pay sahibi olma aranmamaktadır. Secm Secmen en olmak olmak icin icin yaş yaş olar olarak ak 30 yaş yaş ve ba bazı zı suçl suçlar arda dan n öturu ötururr kısı kısıtl tlii olmamak. Seçmek icin pek özel kosullar yapılmamamış. Her anayasa icin icin yeni bir secim yasası yasası yapılır. Kanun-i Kanun-i Esasi ve yeni seçim   yasas yasasıı mebusl mebuslar ar meclis meclisini inin n kurulu kuruluşun şunda da henüz henüz yoktu. yoktu. Ancak Ancak yabanc yabancıı devletlerin üzerinde iyi etki yapmak için Kanun-i Esasi ilan ettiler. Osmanlı diplomatik düsündügü icin Kanun-i Esasi uygylamasına hemen geçilmesi icin meclisi hemen toplamiş bu yüzden de Osmanlı bir yeni seçim yasası oluşturmamamiştır. Ve yalnız ilk toplantı yılı icin geçerli olmak koşuluyla mecl meclis is-i -i vüke vükela la (bak (bakan anla larr kuru kurulu lu)) tara tarafın fında dan n ha hazı zırl rlan anan an 7 madd maddel elik ik Talimat-ı Muvakkate vardir. Yani geçici bir talimat hazırlamıstır. Bundan sonra ikinci bir düzenleme vardır bu da seçim beyannamesidir. bütün n yurd yurdu u ka kaps psay ayan an seçi seçim m ilke ilkele leri rini ni • Talimat-ı Talimat-ı Muvakk Muvakkate  ate  ⇒  bütü düzenliyor ve genel nitelikte. • Beyanname  ⇒  daha özel olup istanbul ve cevresini kapsayan ve bu bölgelerde yapılcak seçimleri düzenliyor.

Talimat-ı Muvakkate ana çizgileriyle nasıldı?  •

•

•

Geçici bor talimat ama yalnız bir seçim kanunu degil aynı zamanda bir anayasa metni özelligini de tasıyor. Cünkü orda onaylanmasıyla Kanun-i Esasi den yaklasık 2 ay önce hazırlanmıştır. Daha Kanun-i Esasi yürürlüğe girmeden ve anayasa yeralması gereken hükümler icerdiginden böyle bir anayasal metin özelligindedir. Örne Ör nek: k: ayan ayan ve meb mebusan usan mecli eclissinin inin göre görevvler lerine ine iliş ilişk kin o hükümler var. Aslında organların görevleriyle ilgili maddeler bir seçim kanununda yer almaz. Kanun-i Esasi den farklı hatta ona aykırı esasları bile var. o Örnek: Kanun-i Esasi her 50000 icin bir mebus terken Talimatı Muvakkate de tüm millet icin 130 milletvekili seçilecek diyor. 2 dereceli seçimden söz edilir. Secmenin milletvekillerini doğrudan doğruya secmedigi seçimlerdir. Halk ikinci seçmenleri seçiyor ve bu ikinci seçmenler de milletvekillerini seçiyor.

Beyanname :  İstanbul’un seçim bölgesini düzenliyor. Her çevreden 2’şer seçmen toplam 40 seçm seçmen en.. Bu seçm seçmen enler ler ikinc ikincii seçm seçmen en olup olup sonr sonrad adan an gidi gidip p bird birdee 10 mebus ebus secec ececek ek.. Cıka Cıkart rtıl ılan an bir bir vila vilaye yett niz nizamna amname messi ile ile seçim eçimle lere re katı ka tıla labı bılm lmek ek icin icin bir bir verg vergii veri verilm lmes esii gere gerekt ktig igii beli belirt rtil iliy iyor or.. Anca Ancak k bu

14

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

demokratik usullere aykırı. Ancak aynı uygulama 1848 lere kadar Avrupada da görülmüştür.

Genel oy  ⇒  cinsiyet, ırk, din ve dil ayrımı olmaksızın oy kullanmak, ancak uzun bir evrim sonunda olabilmistir. Günümüzdeki sınırlandırmalar genel oy ilkesine engel değil. Osmanlı da 2. secmenleri seçebilmek için bir emlaka sahi sa hip p olma olmak k gere gerek, k, seçm seçmen en olab olabil ilme mek k icin icin de 25 yası yasını nı dold doldur urma mak k gerekiyordu. 1.Mebusan meclisi: 

seçimler basit, adil cogunluk sistemine göre yapılıyordu. En çok oyu alan seçilmiş sayılıyordu. Adayları kim gösteriyordu sorusunun cevabı olarak 1. ve 2.Mesrutiyette çok önemli olan siyasal gücü yönlerdiren partiler ve siyasi kurumlar yok. Bu yüzden adaylar kişisel, kişi olarak orda bulunuyor. 13 Şubat 1878 de 2.secimle 2. meclis kuruluncaya kadar bu 2 metne göre seçimler düzenlenmiştir.  Talimat-ı Muvakkate bir kanun bile degildir, bakanlar kurulu karanamesine benzet benzetileb ilebilir ilir.. Osmanl Osmanlıı par parleme lemento ntosun sunun un 2 meclis meclisind inden en de gecmem gecmemiş. iş. Kanun-i Esasi ye aykırı ama ona özenen bir niteliği niteli ği var. Kanu Kanunl nlar arın ın yapı yapılma lması sınd ndak akii mecl meclis isle leri rin n yetki yetkiler lerin inin in sistemine göre değişikkik gösterir. 3 tane sistem var. Bunlar: otoriter, liberal ve uzlastırıcı. uzlastırıcı. •

•

•

derec dereces esii

mevz mevzua uatt

yasama yetkisinin derecesini otoriter biçimde düzenleyen otoriter bir sistemdir. Düşünüş biçiminden daha otoriter bir sistemdir. meclis en yetkili kurumdur. Yasamada meclis agırlıklı bir Liberal sistem. kanun yasamanın isidir ama yürütmenin de bu işleme Uzlaştırıcı katıl atılm mas asıd ıdır ır.. Yas Yasama ama ve yürü yürüttme işbi işbirl rliğ iğii gib gibi birse irsey. y. Bu da parlamenter sistem gibidir.

Kanun-i Esasi daha otoriter bir sistemdir. Mebuslar meclisini kanun yapma   yetki yetkisin sinin in aşırı aşırı derece derece sınırla sınırlandı ndırmi rmişt ştır. ır. Genel Genel esasla esaslara ra bak bakild ildıgın ıgında da da   yasam yasama a yetkis yetkisinin inin kullan kullanılma ılması sı üzerin üzerinde de sınırl sınırland andırma ırmalar lar va var. r. Önceli Öncelikle kle tekli ekliff sonra onra ise ise ha hazzırla ırlanm nma ası ve ona nayl ylan anm ması asama amaları larınd nda a sınır ınır bulunmakta. Kanun-i Esasi göre hükümet kanun teklifi konusunda sınırsız bir hakka sahi sa hip p mebu mebusl slar ar mecl meclis isin inin in ka kanu nun n tekl teklif if yetk yetkis isii yok yok denec denecek ek ka kada darr az az.. Mebusların kanun teklifi ancak konusu meclisin görevleri icersine girerse geçerli. Yasama Yasama organı organı icin icin 3 islem islem vardır vardır.. Bunlar Bunlar kural kural koymak koymak,, kal kaldır dırmak mak ve degistirmektir. Hangi görevlerin meclisin meclisin yetkisine yetkisine girdigini girdigini Kanun-i Kanun-i Esasi’den Esasi’den cıkarmak zordur. Belirsizligin nedeni padisah otoritesidir. Kanun teklifinin konusu hakkında esas yetki padisaha verilmiştir.

15

Bora Yürükoğlu 1A-98060459

Kanun teklifinde bulunan mebusların önerisi mebus başkanına sunulur, onaylanırsa 10 mebustan oluşan encümen kurulur. Kanun teklifinin genel kurulda görüşülmeden once toplu bir raporla görulmesini kolaylaştırmak için oluşturulan kurumdur. Burada kabul edilirse padisahtan izin almak kayd ka ydıyl ıyla a sa sadr draz azam amlık lık maka makamı mına na gönd gönderi erili lir. r. Redd Redded edild ildig igii takt taktir irde de bu tarihten tarihten iki aylık süre icerisnde icerisnde tekrardan teklif edilemez. Günümüz tbmm icin bu süre bir yıldır. Kanun Kanun tasar tasarıla ılarını rının n hazırla hazırlanma nmasın sında da da meclis meclis serbes serbestt değild değildir. ir. Kanun Kanun tasarılarını düzenleme yetkisi Şura-yı devlet’indir. Bu kurum hazırladıktan sonra kanun görüşülür. Ayan Ayan meclis meclisii kendis kendisine ine gelen gelen teklif teklifin in pad padisa isahın hın otorit otoritesi esine, ne, örf ve adet adet kura kurall llar arın ına a ve ka kamu munu nun n yara yararın rına a aykı aykırı rı olma olması sı duru durumu mund nda a bunl bunlar arıı redde reddede der. r. Kabu Kabull edile edilen n tasa tasarı rı sa sadr draz azam am arac aracıl ılıg ıgla la pa padi disa saha ha sunu sunulur lur.. Padişahın onayı kanunun hukukça bir kimlik kazanması icin gereklidir. Kanun-i Esasi’nin özüne egemen olan güç padisahtır. Kanun-i Kanun-i Esasi’nin Esasi’nin 8. ve 26. maddeleriosm maddeleriosm uyrugundaki uyrugundaki kişilerin kişilerin temel hak ve özgürlüklerini belirlemektedir. * kişi hak ve ödevleri Temel hak ve özgürlükler * Sosyal ve ekonomik haklar * Siyasi hak ve ödevler

Hukuki, kanuni eşitlik:  Osmanlı devleti uyruğu herkes din ve mezhebi ne olursa olsun Osmanlı sayıyor. Bu kimseler kanun önünde hak ve ödevler açısından eşittir. Yasanın gösterdigi yollar dışında kimse cezalandırılamaz. Bu ingilterenin 1679 Habeas Corpus ile ilk kez ortaya koydugu kişi dokunulmazlıgı ve güvenligi hakkındaki tarihsel bir gercekliktir. Konut dokunulmazlığı, işkence zorla calıştırma ve mallara el konulması gibi konula konularda rda KanunKanun-ii Esasi Esasi de düzenl düzenleme emeler ler va vardı rdır. r. Kağıt Kağıt üzerin üzerinde de güzel güzel gözüken bu maddelerle celişen maddeler yine Kanun-i Esasi de mevcuttur. KanunKanun-ii Esasi Esasi’ni ’nin n 11 113. 3. maddesi maddesi kişi kişi ha hakla kların rınıı tehlik tehlikeye eye düsüren düsüren bir maddedir. hükümetin güvenligini bozduklarını bir polis ya da zabıta memuru ile belli olan kişilerin sürgüne gönderilmesi padisahın yetkisindedir. Kanun-i Esasi’ye din ve düşünce özgürlükleri açısıından bakıldıgında din özgurlügü tanımakta ancak düşünce özgürlüklerinden bahsetmemektedir. Bası Ba sın n özgü özgürlü rlüğü ğüne ne ilişk ilişkin in madd maddele elerr içerm içermek ekte te an anca cak k icin icinde de sa sans nsur ur ve denetimi yasaklamayan maddeler de yeralmaktadır. Basın kanun dairesinde özgürdür. ♠

16