TS ENV-1090-1

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS ENV 1090-1 Nisan 2004

ICS 91.080.10

ÇELİK YAPI UYGULAMALARI - BÖLÜM 1: GENEL KURALLAR VE BİNALAR İÇİN KURALLAR Execution of steel structures - Part 1 : General rules and rules for buildings

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

−

Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ön söz −

Bu standard, CEN tarafından kabul edilen ENV 1090-1 (1996) standardı esas alınarak TSE İnşaat Hazırlık Grubun’ca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 13 Nisan 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

−

ENV 1090-1 (1996) bir ön standard statüsündedir. ENV 1090-1 (1996) üzerinde geçici olarak anlaşmaya varılmıştır ve üçer yıllık deneme süreleri sonunda olgunlaşacaktır. ENV 1090-1 (1996) revize edilip EN 1090-1 haline dönüştüğünde TS ENV 1090-1 (2004), TS EN 1090-1 olarak revize edilecektir.

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

İçindekiler 0

Giriş ........................................................................................................................................................... 1

1

Kapsam...................................................................................................................................................... 1

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1

3

Tarifler ..................................................................................................................................................... 10 3.01 Soğuk şekillendirilmiş bileşen ........................................................................................................... 10 3.02 İnşaat işleri ........................................................................................................................................ 10 3.03 Yüklenici (müteahhit)......................................................................................................................... 10 3.04 Sapma ............................................................................................................................................... 10 3.05 Tasarıma esas yapım metodu........................................................................................................... 10 3.06 Yapım metodunun beyanı ................................................................................................................. 10 3.07 Yapı uygulaması................................................................................................................................ 11 3.08 Normal toleranslar ............................................................................................................................. 11 3.09 İzin verilen sapma ............................................................................................................................. 11 3.10 Yerleştirme noktaları ......................................................................................................................... 11 3.11 Proje şartnamesi ............................................................................................................................... 11 3.12 Emniyet plânı..................................................................................................................................... 11 3.13 Yardımcı sistem................................................................................................................................. 11 3.14 Özel toleranslar ................................................................................................................................. 11 3.15 Tolerans ............................................................................................................................................ 11 3.16 Kaynak koordinatörü ......................................................................................................................... 11 3.17 Çelik yapı işleri .................................................................................................................................. 11 4 Belgeler ................................................................................................................................................... 11 4.1 Proje şartnamesi ............................................................................................................................... 11 4.2 Yüklenici belgeleri ............................................................................................................................. 12 5 Malzemeler .............................................................................................................................................. 12 5.1 Genel................................................................................................................................................. 12 5.2 Malzemelerin kullanımı ..................................................................................................................... 14 5.3 Kaynak sarf malzemeleri................................................................................................................... 15 5.4 Mekanik birleştirme elemanları ......................................................................................................... 15 5.5 Şerbetleme malzemeleri ................................................................................................................... 17 5.6 Kilitleme parçalı cıvatalar .................................................................................................................. 17 5.7 Kesme yükü taşıyan birleştiriciler...................................................................................................... 17 6 İmalât ....................................................................................................................................................... 18 6.1 Genel................................................................................................................................................. 18 6.2 Tanımlama ........................................................................................................................................ 18 6.3 Taşıma ve depolama......................................................................................................................... 18 6.4 Kesme ............................................................................................................................................... 18 6.5 Şekil verme........................................................................................................................................ 18 6.6 Delik açma......................................................................................................................................... 19 6.7 Keserek şekil verme.......................................................................................................................... 19 6.8 Tam temaslı mesnet yüzeyleri .......................................................................................................... 20 6.9 Montaj................................................................................................................................................ 20 7 Kaynak yapımı ........................................................................................................................................ 20 7.1 Genel................................................................................................................................................. 20 7.2 Kaynak plânı...................................................................................................................................... 20 7.3 Kaynak yapımı................................................................................................................................... 21 7.4 Kaynak onayı..................................................................................................................................... 21 7.5 Kaynak hazırlığı ve kaynak yapılması............................................................................................... 22 8 Mekanik bağlantı .................................................................................................................................... 25 8.1 Genel................................................................................................................................................. 25 8.2 Delik boyutları ve konumları.............................................................................................................. 26 8.3 Cıvataların kullanımı ......................................................................................................................... 26 8.4 Somunların kullanımı ........................................................................................................................ 27 8.5 Rondelâların kullanımı ...................................................................................................................... 27 8.6 Ön yüklemesiz cıvataların sıkılması.................................................................................................. 27 8.7 Ön yüklemeli cıvataların sıkılması..................................................................................................... 28

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

8.8 Kaymaya dirençli bağlantıların temas yüzeyleri................................................................................ 30 8.9 Özel bağlama elemanlarının kullanımı ve bağlama metotları.......................................................... 31 8.10 Özel cıvata tiplerinin kullanımı için gerekli ilâve şartlar..................................................................... 31 8.11 Perçinleme ........................................................................................................................................ 32 9 Montaj (inşa) ........................................................................................................................................... 32 9.1 Genel................................................................................................................................................. 32 9.2 Şantiye şartları .................................................................................................................................. 33 9.3 Montaj metodunun beyanı................................................................................................................. 33 9.4 Mesnetler........................................................................................................................................... 34 9.5 İşçilik.................................................................................................................................................. 35 10 Koruma işlemleri .................................................................................................................................... 37 10.1 Genel................................................................................................................................................. 37 10.2 Yüzey koruması................................................................................................................................. 38 10.3 Kaplama metotları ............................................................................................................................. 39 10.4 Özel şartlar ........................................................................................................................................ 39 10.5 Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler ................................................................................... 41 11 Geometrik toleranslar ............................................................................................................................ 41 11.1 Genel................................................................................................................................................. 41 11.2 İmalât toleransları.............................................................................................................................. 42 11.3 Yapım (montaj) öncesi toleranslar .................................................................................................... 49 11.4 Yapım (montaj) toleransları............................................................................................................... 51 12 Muayene, deney ve düzeltmeler............................................................................................................ 60 12.1 Genel................................................................................................................................................. 60 12.2 Malzemeler ve fabrikasyon mamuller ............................................................................................... 60 12.3 Fabrikasyon imalât ............................................................................................................................ 61 12.4 Kaynak yapılması.............................................................................................................................. 62 12.5 Mekanik birleştirme ........................................................................................................................... 67 12.6 Koruyucu işlemler.............................................................................................................................. 69 12.7 Yapım (montaj).................................................................................................................................. 70 Ek A - Ön yüklemeli cıvatalar için işlem deneyleri ve kayma faktörünün tayini ..................................... 73 Ek B - Perçinleme .......................................................................................................................................... 78 Ek C (Bilgi için) - Proje şartnamesi .............................................................................................................. 79 Ek D (Bilgi için) - Fabrikasyon çelik bileşenlerin ve sistemlerin uygunluk kontrolü için sınıflandırılması91 Ek E (Bilgi için) - Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz.................................................................... 93 Ek F (Bilgi için) - Enjeksiyonlu altı köşeli cıvatalar .................................................................................... 94 Ek G (Bilgi için) - Muayene ve deney plânı için kılavuz ............................................................................. 97 Ek H (Bilgi için) - Kaynak kusurlarının sınırları için kılavuz ....................................................................101

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çelik yapı uygulamaları Bölüm 1: Genel kurallar ve binalar için kurallar 0

Giriş

(1) Bu standard, çelik yapılarda yeterli seviyede mekanik direnç, kararlılık, hizmet verebilirlik ve dayanıklılığı garanti altına almak amacıyla çelik yapı uygulamalarına ilişkin şartları belirler. (2) Bu standard, özellikle ENV 1993-1-1’e uygun olarak tasarlanmış çelik yapıların uygulama şartlarını ve ENV 1994-1-1’e uygun olarak tasarlanmış kompozit yapıların çelik kısımlarına ait özellikleri belirler. (3) Bu standardda, işin gerekli yetenek ve tecrübeye sahip personel tarafından ve uygun donanım ile yürütüldüğü ve işin gerçekleştirilebilmesi için gereken kaynakların proje şartnamesinin hükümleri ile bu standardın şartlarına uygun olduğu önceden kabul edilmiştir. Not - Bu standard, ilgili millî mevzuatlarla yürütülen kalite güvencesine ilişkin şartları kapsamaz.

1

Kapsam

(1) Bu standard, sıcak haddelenmiş ve sıcak şekillendirilmiş, kaynaklanmış, soğuk şekillendirilmiş çelik mamullerden imal edilen taşıyıcı çelik yapı uygulamalarına ait genel şartları kapsar. Bu standard, soğuk şekillendirilmiş ince şerit elemanları ve levhaları kapsamaz. Çelik mamullerin tarifi, EN 10079’da verilmiştir. (2) Bu standard ilâve olarak, yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapılara ilişkin ayrıntılı özellikleri de verir. Yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapıların tarifi, ENV 1993-1-1’de verilmiştir. (3) Bu standard, standard şartlarının proje özel şartlarına uygunluğunu belirlemede kullanılan metodu da kapsar. (4) Bu standard, ENV 1994-1-1’de tarif edildiği gibi, çelik ve betondan oluşan kompozit yapılardaki çelik bileşenlere de uygulanabilir. (5) Bu standard, geçici çelik yapılara da uygulanabilir.

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No EN 287-1:1992

Adı (İngilizce) Approval testing of welders - Fusion welding - Part 1: Steels

EN 288-1:1992

Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Part 1: General rules for fusion welding Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 2: Welding procedure specification for arc welding

EN 288-2:1992

TS No1) TS 6868 EN 287-1

− TS EN 288-2

Adı (Türkçe) Kaynakçıların yeterlilik sınavı Ergitme kaynağı - Bölüm 1: Çelikler − Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 2: Ark kaynağı için kaynak prosedürü şartnamesi

1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1)

EN, ISO, IEC vb. No EN 288-3:1992

Adı (İngilizce) Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 3: Welding procedure tests for the arc welding of steels

EN 288-5:1995

Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 5: Approval by using approved welding consumables for arc welding

TS EN 288-5

EN 288-6:1995

Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 6: Approval related to previous experience

TS EN 288-6

EN 288-7:1995

Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 7: Approval by a standard welding procedure for arc welding

TS EN 288-7

EN 288-8:1995

Specification and approval of welding procedures for metallic materials Part 8: Approval by a pre-production welding test

TS EN 288-8

EN 719:1995

Welding coordination - Task and responsibilities Quality requirements for welding Fusion welding of metallic parts Part 1: Guidelines for selection and use Quality requirements for welding Fusion welding of metallic parts Part 2: Comprehensive quality requirements Quality requirements for welding Fusion welding of metallic parts Part 3: Standard quality requirements

TS EN 719

Quality requirements for welding Fusion welding of metallic parts Part 4: Elementary quality requirements Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats - Product grade B Property classes 8 and 10

TS EN 729-4

EN 729-1:1995

EN 729-2:1995

EN 729-3:1995

EN 729-4:1995

prEN 7802)

prEN 7812)

2

Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats (thread lengths according to ISO 888) - Product grade C Property classes 8.8 and 10.9

TS EN 288-3

TS EN 729-1

TS EN 729-2

TS EN 729-3

TS 1026-40 ISO 4775

−

Adı (Türkçe) Metalik malzemelenin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 3: Çeliklerin ark kaynağı için kaynak prosedür deneyleri Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 5: Ark kaynağı için onaylanmış kaynak sarf malzemeleri kullanarak onaylama Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 6: Önceden edinilen tecrübeye göre onaylama Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 7: Ark kaynağı için bir standard kaynak işlem sırası kullanarak onaylama Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Bölüm 8: İmalat öncesi kaynak deneyi vasıtasıyla onaylama Kaynak koordinasyonu - Görev ve sorumluluklar Kaynak için kalite şartları Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 1: Seçim ve kullanım için kurallar Kaynak için kalite şartları Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 2: Kapsamlı kalite şartları Kaynak için kalite şartları Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 3: Standard kalite şartları Kaynak için kalite şartları Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 4: Temel kalite şartları Altıköşe somunlar - Mamul kalitesi B - Mukavemet sınıfı 8 ve 10 - Geniş anahtar ağızlı Yüksek mukavemetli Bağlantılar için −

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No prEN 7822)

prEN 7832)

prEN 7842) prEN 7852) prEN 970 (EN 970)

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats (short thread lengths) – Product grade C – Property classes 8.8 and 10.9 Hexagon nuts for structural bolting with large width across flats, style 1 – Product grades B – Property class 10 Plain washers for high-strength structural bolting, hardened and tempered Plain washers, chamfered, hardened and tempered for high-strength structural bolting Welding – Visual examination for fusion welded joints

prEN 1011 (EN 1011-1, EN 1011-2, EN 1011-3, EN 1011-4, EN 1011-5, prEN 1011-6, prEN 1011-7, prEN 1011-8) prEN 10293)

Recommendation for arc welding of ferritic steels

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1) −

TS 1026-42 ISO 7414

Adı (Türkçe) −

Altıköşe somunlar - Stil 1Geniş anahtar ağızlı - Mamul kalitesi B - Mukavemet sınıfı 10 - Konstrüksiyon bağlantıları için

−

−

−

−

TS EN 970 TS EN 10111

Ergitme kaynaklarının tahribatsız muayenesi - Gözle muayene Kaynak - Metalik malzemelerin kaynağı için tavsiyeler - Bölüm 1: Ark kaynağı için genel kılavuz

TS EN 10112

Kaynak - Metalik malzemelerin kaynağı için tavsiyeler - Bölüm 2: Ferritik çeliklerin ark kaynağı

Hot dip galvanized coatings on fabricated ferrous products – Specification

TS 914 EN ISO 1461

prEN 1418 (EN 1418)

Welding personnel – Approval testing of welding personel for fully mechanized and automatic welding of metallic materials

TS EN 1418

Demir ve çelikten yapılmış malzemeler üzerine sıcak daldırılmış galvaniz kaplamalar - Özellikler ve deney metotları Kaynak personeli - Metalik malzemelerin tam mekanize ve otomatik ergitme kaynağı için kaynak operatörlerinin ve direnç kaynak ayarcılarının yeterlilik sınavı

ENV 1992-11:1992

Eurocode 2: Design of concrete structures – Part 1-1: General rules and rules for buildings Eurocode 3: Design of steel structures – Part 1-1: General rules and rules for buildings Eurocode 3: Design of steel structures – Part 1-2: Supplementary rules for structural fire design Eurocode 4: Design of composite steel and concrete structures – Part 1-1: General rules and rules for buildings Definition and classification of grades of steel

ENV 1993-11:1992 ENV 1993-1-2 ENV 1994-11:1992 EN 10020:1988/ AC:1991

−

−

−

−

−

−

−

−

TS EN 10020

Çelik tiplerinin tarifi ve sınıflandırılması

2) TSE Notu: prEN 780, prEN 781, prEN 782, prEN 783, prEN 784 ve prEN 785 standardları iptal edilmiş olup yerine prEN 14399-1, prEN 14399-2, prEN 14399-3, prEN 14399-4, prEN 14399-5 ve prEN 14399-6 standardları hazırlanmaktadır. 3) TSE Notu: prEN 1029 iptal edilmiş olup yerine EN ISO 1461 geçmiştir. 3

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No EN 10021:1993 EN 10024:1995 EN 10025:1990/ A1:1993 EN 10027-1:1992 EN 10027-2:1992 EN 10029:1991 EN 10034:1993 EN 10051:1991

EN 10055:1995

EN 10056-1:1995 EN 10056-2:1993 EN 10079:1992 EN 10113-1:1993

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) General technical delivery requirements for steel and iron products Taper flange I sections – Tolerances on shape and dimensions Hot rolled products of non-alloy structural steels – Technical delivery conditions

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1) TS 550 EN 10021 −

−

TS 2162 EN 10025

Alaşımsız yapı çeliklerinden imal edilen sıcak hadde mamulleri - Teknik teslim şartları Çeliklerin Kısa gösteriliş sistemleri - Kısım 1: Çelik adları, semboller Çelikler için kısa gösterme sistemleri - Bölüm 2: Numerik sistem Sıcak haddelenmiş 3 mm veya daha kalın çelik levhalar Ölçü, şekil ve kütle toleransları

Designation system for steel – Part 1: Steel names, principal symbols Designation system for steel Part 2: Numerical systems

TS EN 10027-1

Hot rolled steel plates 3 mm thick or above - Tolerances on dimensions, shape and mass Structural steel I and H sections Tolerances on shape dimensions Continuously hot-rolled uncoated plate, sheet and strip of non-alloy and alloy steels - Tolerances on dimensions and shape

TS 2163 EN 10029

Hot rolled steel equal flange tees with radiused root and toes Dimensions and tolerances on shape and dimensions Structural steel equal and unequal leg angles - Part 1: Dimensions Structural steel equal and unequal leg angles - Part 2: Tolerances on shape and dimensions Definition of steel products Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 1: General delivery conditions

TS EN 10027-2

− TS 3736 EN 10051

− TS 909 TS 908 TS EN 10079 TS EN 10113-1

EN 10113-2:1993

Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 2: Delivery conditions for normalized steel / normalized rolled steels

TS 10321 EN 10113-2

EN 10113-3:1993

Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 3: Delivery conditions for thermomechanical rolled steels

TS EN 10113-3

EN 10131:1991

Cold rolled uncoated low carbon and high yield strength steel flat products for cold forming Tolerances on dimensions and shape

TS 3519 EN 10131

4

Adı (Türkçe) Demir ve çelik mamuller Genel teknik teslim şartları

− Alaşımsız ve alaşımlı sürekli sıcak haddelenmiş, kaplanmamış çelik levha, sac ve şeritler - Boyut ve şekil toleransları − Çelik çeşitkenar köşebentler Sıcak haddelenmiş, yuvarlak köşeli Çelik eşkenar köşebentler Sıcak haddelenmiş,yuvarlak köşeli Çelik mamullerin tanımları Sıcak haddelenmiş mamuller İnce taneli kaynaklanabilen yapı çelikleri - Kısım 1: Genel teknik teslim şartları Genel yapı çelikleri - Sıcak haddelenmiş kaynak edilebilen ince taneli -Kısım 2: Normalize edilmiş/haddelemede normalize edilmiş çeliklerin teslim şartları Sıcak haddelenmiş kaynak edilebilen ince taneli genel yapı çelikleri - Kısım 3: Termomekanik haddelenmiş çelikler için teslim şartları Yassı çelik Mamüller - Soğuk şekillendirme için soğuk haddelenmiş kaplanmamış Düşük karbonlu ve yüksek akma dayanımlı boyut ve şekil toleransları

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No EN 10155:1991 EN 10163-1:1991

EN 10163-2:1991

EN 10163-3:1991

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) Structural steels with improved atmospheric corrosion resistance - Technical delivery conditions Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 1: General requirements Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 2: Plates and wide flats

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1) TS EN 10155 TS EN 10163-1 TS EN 10163-2

Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 3: Sections Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product - Technical delivery conditions Metallic products - Types of inspection documents Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels - Part 1: Technical delivery requirements

TS EN 10163-3

EN 10210-2

Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels - Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties

TS EN 10210-2

EN 10219-1

Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels - Part 1: Technical delivery requirements Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels - Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties Mechanical properties of fasteners - Part 1: Bolts, screws and studs (ISO 898-1:1988) Mechanical properties of fasteners - Part 2: Nuts with specified proof load values Coarse thread (ISO 898-2:1992)

EN 10164:1993

EN 10204:1991 EN 10210-1

EN 10219-2

EN 20898-1:1991 EN 20898-2:1993

EN 22063:1993

prEN 22320 (EN ISO 2320)

Metallic and other inorganic coatings - Thermal spraying Zinc, aluminium and their alloys (ISO 2063:1991 modified) Prevailing torque type steel hexagon nuts - Mechanical and performance properties

TS EN 10164

TS EN 10204 TS EN 10210-1

Adı (Türkçe) Yapı çelikleri - Atmosferik korozyona direnci iyileştirilmiş Teknik teslim şartları Çelik yassı mamuller Levhalar, geniş yassılar ve profillerin yüzey teslim şartları Bölüm 1: Genel özellikler Çelik yassı mamuller - Sıcak haddelenmiş levha, geniş yassılar ve profiller için teslim şartları - Bölüm 2: Levha ve geniş yassılar Çelik yassı mamuller - Sıcak haddelenmiş levha, geniş yassılar ve profiller için teslim şartları - Bölüm 3: Profiller Mamul yüzeyine dik deformasyon özellikleri iyileştirilmiş çelik mamuller Teknik teslim şartları Metalik ürünler - Muayene ve deney belgelerinin tipleri Çelik profiller - Sıcak haddelenmiş içi boş alaşımsız ve ince taneli yapı çeliklerinden - Bölüm 1: Teknik teslim şartları Çelik profiller - Sıcak haddelenmiş içi boş alaşımsız ve ince taneli yapı çeliklerinden - Bölüm 2: Toleranslar, boyutlar ve kesit özellikleri

−

−

−

−

TS 3576 EN 20898-1

Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 1: Civata ve saplamalar Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 2: Deney yükü değerleri belirlenmiş somunlar - Normal adımlı Metalik ve diğer inorganik kaplamalar - Termal püskürtme - Çinko, alüminyum ve alaşımları Bağlama elemanları Kendinden emniyetli somunlar - Altı köşe, çelik mekanik ve performans özellikleri

TS 3611 EN 20898-2

TS 2967 EN 22063 TS 7252

5

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1)

EN, ISO, IEC vb. No EN 24014:1991 (EN ISO 4014)

Adı (İngilizce) Hexagon head bolts - Product grades A and B (ISO 4014:11988)

EN 24016:1991 (EN ISO 4016)

Hexagon head bolts - Product grade C (ISO 4016:1988)

TS EN 24016

EN 24017:1991 (EN ISO 4017)

Hexagon head screws - Product grades A and B (ISO 4017:1988)

TS EN 24017

EN 24018:1991 (EN ISO 4018)

Hexagon head screws - Product grade C (ISO 4018:1988)

TS EN 24018

EN 24032:1991 (EN ISO 4032) EN 24033:1991 (EN ISO 4033) EN 24034:1991 (EN ISO 4034) EN 24063:1992 (EN ISO 4063)

Hexagon nuts, style 1 - Product grades A and B (ISO 4032:1988) Hexagon nuts, style 2 - Product grades A and B (ISO 4033:1979) Hexagon nuts - Product grade C (ISO 4034:1986) Welding, brazing, soldering and braze welding of metals Nomenclature of processes and reference numbers for symbolic representation on drawings (ISO 4063:1990)

TS 1026-8 EN 24032 TS 1026-3 EN 24033 TS 1026-2 EN 24034 TS 7307 EN 24063

EN 24624:1992 (EN ISO 4624) EN 25817:1992 (EN ISO 5817)

Paints and varnishes - Pull-off test (ISO 4624:1978) Arc-welded joints in steel Guidance for quality levels for imperfections (ISO 5817:1992) Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style 1 - Property classes 5, 8 and 10

TS EN 24624

prEN 27040 (EN ISO 7040)

TS EN 24014

TS 7830 EN 25817 TS 1026-75

TS 1026-73

prEN 27042 (EN ISO 7042) prEN 27719 (EN ISO 7719)

EN 29002:1987 (EN ISO 9001)

6

Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style 2 - Property classes 5, 8, 10 and 12 Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, style 1 - Property classes 5, 8, and 10

TS 1026-84 EN ISO 7042

Quality systems -Model for quality assurance in production and installation

TS EN ISO 9001

TS 1026-82

Adı (Türkçe) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi A ve B (Kısmi vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi C (Kısmi vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi A ve B (Tamamı vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi C (Tamamı vida dişi açılmış) Altıköşe somunlar, stil 1 Mamul kalitesi A ve B Altıköşe somunlar ,stil: 2 Mamul kalitesi A ve B Altıköşe ince somunlar Mamul kalitesi C Teknik resim - Metallerin kaynak, sert lehim, yumuşak lehim ve sert lehim kaynakla birleştirilmeleri - İşlemlerin adlandırılmaları ve teknik resimlerde sembolik gösteriliş için referans numaraları Boyalar ve vernikler - Çekme deneyi Çeliklerde ark kaynaklı birleştirmeler - Kusurlar için kalite seviyeleri kılavuzu Bağlama elemanları Somunlar - Altıköşe - Kısım: 75 - Metrik - Metal olmayan emniyet elemanlı, stil 1 mukavement sınıfı 5,6,8 ve 10 - Mamul kalitesi A ve B Bağlama elemanları Somunlar - Altıköşe - Kısım: 73 Metrik - Normal ve ince adımlı Metal olmayan emniyet elemanlı - Mukavemet sınıfı 5,6,8,10 ve 12 - Mamul kalitesi A ve B Altı köşe başlı somunlar Kendinden emniyetli - Tamamı metal, stil 2 - Mukavemet sınıfı 5,8, 10 ve 12 Bağlama elemanları Somunlar - Altıköşe - Kısım:82 Metrik - Emniyetli, tamamı metal, stil 1 - Mukavemet sınıfı 5,8 ve 10 - Mamul kalitesi A ve B Kalite yönetim sistemleri Şartlar

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No EN 29692:1994 (EN ISO 9692-2)

EURONORM 91 (1981)

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) Metal-arc welding with covered electrode, gas shielded metal-arc welding and gas welding - Joint preparations for steel (ISO 9692:1992) Hot-rolled wide flats - Tolerances on dimensions, shape and mass

ISO 286-2:1988

ISO system of limits and fits Part 2: Tables of standard tolerance grades and limit deviations for hole and shafts

ISO 1459:19734)

Metallic coatings - Protection against corrosion by hot dip galvanizing - Guiding principles Metallic coatings - Hot dip galvanized coatings on ferrous materials - Gravimetric determination of the mass per unit area Metallic coatings - Hot dip galvanized coatings on fabricated products - Requirements

EN ISO 1460:1994

ISO 1461:1973

ISO 1518:1992

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1) TS 3473 EN 29692

TS 3061 ISO 9034 TS 1845-2 EN 20286-2

− TS EN ISO 1460

TS 914 EN ISO 1461

Paints and varnishes - Scratch test Building construction - Expression of dimensional accuracy Vocabulary Bolts, screws, nuts and accessories - Terminology and nomenclature - Trilingual edition Paints and varnishes - Cross-cut test Paints and varnishes Determination of film thickness Tolerances for building - Part 1: Basic principles for evaluation and specification

TS 6039 ISO 1518

ISO 3443-2:1979

Tolerances for building - Part 2: Statistical basis for predicting fit between components having a normal distribution of sizes

TS 7095

ISO 3443-3:1979

Tolerances for building - Part 3: Procedures for selecting target size and predicting fit

TS 7352

ISO 4463-1:1989

Measurement methods for building - Setting-out and measurement - Part 1: Planning and organization, measuring procedures, acceptance criteria

ISO 1803:1994 ISO 1891:1979 ISO 2409:1992 ISO 2808:1991 ISO 3443-1:1979

Adı (Türkçe) Örtülü elektrotla metal ark kaynağı, koruyucu gaz metal ark kaynağı ve gaz kaynağı Kaynak ağızları - Çelik için Sıcak haddelenmiş yassı mamul yapı çelikleri - Şekil ve boyut toleransları Toleranslar - Sınır ölçüleri ve alıştırmalar için ISO sistemi Bölüm 2: Delikler ve miller için esas tolerans nitelikleri ve sınır sapmalarına ait çizelgeler − Metalik kaplamalar - Demir esaslı malzemeler üzerine sıcak daldırma galvaniz kaplamalar - Birim alan kütlesinin gravimetrik tayini Demir ve çelikten yapılmış malzemeler üzerine sıcak daldırılmış galvaniz kaplamalar - Özellikler ve deney metotları Boya ve vernikler - Kazınma deneyi

−

−

−

−

TS 4313 EN ISO 2409 TS 4772 ISO 2808 TS 6165

Boyalar ve vernikler - Çapraz kesme deneyi Boyalar ve vernikler - Film kalınlığı tayini Bina boyut toleransları - Bölüm 1: Değerlendirme ve şartnamelerde uygulanacak temel ilkeler Bina toleransları - Normal boyut dağılımlı bina bileşenleri arasındaki boyut uyumunun istatistiki metotlarla önceden tespiti Bina toleransları - Hedef boyut seçimi için işlemler ve elemanlar arası boyut uyumunun önceden belirlenmesi −

−

4)TSE Notu: ISO 1459 iptal edilmiş olup yerine ISO 1461 geçmiştir. 7

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No ISO 6507-1:1982 EN ISO 7089:2000

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) Metallic materials - Hardness test - Vickers test - Part 1: HV 5 to HV 100 Plain washers - Normal series Product grade A

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1) TS 207-1 EN ISO 6507-1 TS 79-21 EN ISO 7089

EN ISO 7090:2000

Plain washers, chamfered Normal series - Product grade A

TS 79-22 EN ISO 7090

EN ISO 7091:2000

Plain washers - Normal series Product grade C

TS 79-23 EN ISO 7091

ISO 7976-1:1989

Tolerances for building - Method of measurement of building and building products - Part 1 Methods and instruments Tolerances for building - Method of measurement of building and building products - Part 2: Position of measuring points Building construction - Measuring instruments - Procedure for determining accuracy in use Part 1: Theory (Introduction to additional parts) Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Visual assessment of surface cleanliness - Part 1: Rust grades and preparation grades of uncoated steel substrates after overall removal of previous coatings

TS ISO 7976-1

EN ISO 8502-2: 1999

Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Test for the assessment of surface cleanliness - Part 2: Laboratory determination of chloride on cleaned surfaces

TS EN ISO 8502-2

EN ISO 8502-3: 1999

Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Test for the assessment of surface cleanliness - Part 3: Assessment of dust on steel surfaces prepared for painting (pressure-sensitive tape method)

TS EN ISO 8502-3

ISO 7976-2:1989

ISO 8322-1:19895)

ISO 8501-1:1988+ Suppl 1:1994

TS ISO 7976-2

Adı (Türkçe) Metal malzemeler - Vickers sertlik deneyi - Bölüm 1: Deney metodu Rondelalar - Bölüm 21: Düz rondelalar - Normal serilerMamul kalitesi A Rondelalar - Bölüm 22: Düz rondelalar - Havşalı - Normal Seriler - Mamul kalitesi A Rondelalar - Bölüm 23: Düz rondelalar - Normal seriler Mamul kalitesi C Bina toleransları - Binaların ve binada kullanılan elemanların ölçüm metotları - Bölüm 1: Metotlar ve cihazlar Bina toleransları - Binaların ve binada kullanılan elemanların ölçüm metotları - Bölüm 2: Ölçme noktaları yerleri

− TS ISO 8501-1

− Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili malzemelerin uygulanmasından önce Yüzey temizliğinin gözle muayenesi - Bölüm 1: Kaplanmamış çelik alt yüzeylerin önceki kaplamanın tamamen kaldırılmasından sonraki pas ve hazırlanma dereceleri Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili malzemelerin uygulanması - Yüzey temizliği değerlendirme deneyleri Bölüm 2: Temizlenmiş yüzeylerdeki klorürün laboratuvarda tayini Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili malzemelerin uygulanması - Yüzey temizliği değerlendirme deneyleri Bölüm 3: Boyamak için hazırlanmış çelik yüzeyler üzerindeki tozun değerlendirilmesi (Basınca duyarlı bant metodu)

5) TSE Notu: ISO 8322-1 standardı iptal edilmiş yerine ISO 17123-1 standardı geçmiştir. 8

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1)

EN, ISO, IEC vb. No EN ISO 8503-2: 1995

Adı (İngilizce) Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface roughness characteristics of blastcleaned steel substrates - Part 2: Method for the grading of surface profile of abrasive blast-cleaned steel - Comparator procedure

ISO 8504-1:1992

Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 1: General principles Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 2: Abrasive blast cleaning

TS EN ISO 8504-1

ISO 8504-3:1994

Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 3: Hand and power tool cleaning

TS EN ISO 8504-3

ISO/DIS 9013 (ISO 9013)

Welding and allied processes Quality classification and dimensional tolerances of thermally cut (oxygen/fuel gas flame) surfaces Prevailing torque type hexagon thin nuts (with non-metallic insert)

TS 11151 EN ISO 9013

ISO 8504-2:1992

EN ISO 10511: 1997

TS EN ISO 8503-2

TS EN ISO 8504-2

TS 1026-74 EN ISO 10511 TS 1026-73

ISO/CD 10512 (ISO 10512)

Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style1, with metric fine pitch thread - Property classes 6, 8 and 10

EN ISO 10513: 1997

Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, with metric fine pitch thread - Property classes 8, 10 and 12 Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 1: General introduction

TS 1026-80 EN ISO 10513

Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 2: Classification of enviroments

TS EN ISO 12944-2

EN ISO 12944-1: 1998

EN ISO 12944-2: 1998

TS EN ISO 12944-1

Adı (Türkçe) Boya ve ilgili ürünlerin uygulanmadan önce çelik taban malzemelerin hazırlanması - Kumlanarak temizlenmiş çelik taban malzemelerin yüzey pürüzlülük karakteristikleri - Bölüm 2: Aşındırıcı ile kumlanarak temizlenmiş çeliklerin yüzey profillerinin derecelendirilmesi için metot - Komparatör işlemi Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili maddelerin uygulanması - Yüzey hazırlama metotları - Bölüm 1: Genel prensipler Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ile ilgili malzemelerin uygulanmasından önce Yüzey hazırlama metotları Bölüm 2: Aşındırıcı püskürterek temizleme Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili malzemelerin uygulanmasından önce yüzey temizleme metotları - Bölüm 3: El ve motorlu takımlarla temizleme Kaynak ile ilgili işlemler - Isıl kesme (Oksijen/Petrol gazı alevi) yüzeylerinin boyut toleransları ve kalite sınıflandırılması Altı köşe başlı ince somunlar Kendinden emniyetli, (Metal olmayan emniyet elemanlı) Bağlama elemanları Somunlar - Altıköşe - K ısım: 73 Metrik -Normal ve ince adımlı - Metal olmayan emniyet elemanlı Mukavemet Sınıfı 5,6,8,10 ve12 Mamul kalitesi A ve B Altı köşe somunlar Kendinden emniyetli, tamamı metal ,stil 2 - Metrik ince adımlı - Mukavemet sınıfı 8,10 ve 12 Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sistemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 1: Genel bilgiler Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 2: Çevrenin sınıflandırılması

9

ICS 91.080.10 EN, ISO, IEC vb. No EN ISO 12944-3: 1998 EN ISO 12944-4: 1998

EN ISO 12944-5: 1998

TÜRK STANDARDI Adı (İngilizce) Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 3: Design considerations Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 4: Types of surface and surface preparation Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 5: Protective paint system

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 TS No1)

Adı (Türkçe)

−

−

TS EN ISO 12944-4

TS EN ISO 12944-5

EN ISO 12944-6: 1998

Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 6: Laboratory performance test methods

TS EN ISO 12944-6

EN ISO 12944-7: 1998

Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 7: Execution and supervision of paint work

TS EN ISO 12944-7

EN ISO 12944-8: 1998

Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 8: Development of specifications for new work and maintenance

3

−

Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 4: Yüzey tipleri ve yüzey hazırlama Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 5: Koruyucu boya sistemleri Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 6: Labaratuvar performans deney metotları Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 7: Boyama işlemlerinin uygulanması ve denetimi −

Tarifler

Bu standardın amacına uygun olarak, aşağıdaki tarifler uygulanır:

3.01 Soğuk şekillendirilmiş bileşen Tarifi, EN 10079 ve EN 10131’de verilmiştir.

3.02 İnşaat işleri İnşa edilen veya inşaat çalışmaları sonucunda ortaya çıkan herşey. Bu terim bina ve inşaat mühendisliği alanına giren yapıların her ikisini de kapsar. Taşıyıcı olan veya olmayan elemanlar dahil olmak üzere tüm yapıya ait tanımdır.

3.03 Yüklenici (müteahhit) İşlerin uygulamasını yapan kişi veya kuruluş (EN 29002’deki tedarikçi).

3.04 Sapma Tarifi, ISO 1803’de verilmiştir.

3.05 Tasarıma esas yapım metodu Yapı tasarımında esas alınan yapım metodunun ana hatları.

3.06 Yapım metodunun beyanı Çelik yapı yapılırken kullanılacak işlemleri tarif eden belgeler.

10

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

3.07 Yapı uygulaması İşin fiziki açıdan tamamlanabilmesi için, tedarik, imalât, kaynaklama, mekanik birleştirme, nakliye, yapım, koruyucu bakım, muayene ve buna bağlı yapılan belgelendirme gibi faaliyetlerin tamamı.

3.08 Normal toleranslar a) Statik olarak yüklenmiş yapılara ait tasarım kabullerini karşılamak, b) Farklı herhangi bir kural bulunmaması halinde, binalara ait kabul edilebilir toleransları tanımlamak için gerekli olan boyut sapmalarına ait temel sınırlar.

3.09 İzin verilen sapma Tarifi, ISO 1803’de verilmiştir.

3.10 Yerleştirme noktaları Tarifi, ISO 4463-1’de verilmiştir.

3.11 Proje şartnamesi Bu standarda uygun kuralları ve ilâve kuralları belirleyen, özel bir projeye ilişkin teknik verileri ve bilgileri kapsayan belgeler.

3.12 Emniyet plânı Şantiyede, işin uygulanması çalışmalarında görev alan ve etkilenecek personelin emniyetini uygun şekilde sağlamak için gerekli düzenlemeleri gösteren belge.

3.13 Yardımcı sistem ISO 4463-1’de tarif edilen yardımcı uygulama sistemini oluşturan hatlar ve kotlar.

3.14 Özel toleranslar Emniyet veya diğer fonksiyonel şartlara ait tasarım kabullerini karşılamak için gerekli olan daha sıkı toleranslar. Not - Bu standarddaki özel toleranslar, ENV 1993-1-1’de tarif edilen bazı toleransları da kapsar.

3.15 Tolerans Tarifi, ISO 1803’de verilmiştir.

3.16 Kaynak koordinatörü Tarifi, EN 719’da verilmişitir.

3.17 Çelik yapı işleri İnşaat işlerinin, taşıyıcı çelik yapı ile ilgili olan ve proje şartnamesinde tarif edilen kısımları.

4

Belgeler

4.1 Proje şartnamesi (1) İşlerin uygulanmasıyla ilgili gerekli bütün bilgiler ve teknik şartlar, proje şartnamesinde yer almalıdır. Not - Proje şartnamesine, ilgili olanların dahil edilmesi gereken bilgilerin listesi, Ek C’de verilmiştir. (2) İşlerin uygulamasında kullanılan emniyet plânına ait şartlar, inşaat işlerinde kullanılan emniyet plânına uygun olmalı ve proje şartnamesinde belirtilmelidir. (3) İşlerin herhangi bir kısmının uygulanmasına başlanmadan önce, proje şartnamesi içinde, o kısımla ilgili bulunması gereken bilgiler eksiksiz olmalıdır. (4) Proje şartnamesi, şartnamede bulunan önceden kararlaştırılmış bilgilerde değişiklik yapma işlemlerini de kapsamalıdır.

11

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

4.2 Yüklenici belgeleri 4.2.1 Kalite plânı (1) Proje şartnamesinde, işlerin uygulanması için yüklenicinin bir kalite plânı sunması gerekip gerekmediği belirtilmelidir. Not - Kalite plânı gerekmiyor ise, proje şartnamesinin, aşağıdaki (2)’nci paragrafta belirtilen hususlardan ilgili olanları sağlanması garanti altına alınmalıdır. (2) Kalite plânı gerekliyse bu plân, işlere ait özel kalite uygulamalarını, kaynakları ve işlerin yapılması için faaliyetlerin sıralanmasını göstermelidir. Not - Kalite plânı yapılırken aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır: a) b) c) d) e) f) g) h)

Şartname hükümlerinin iş kapasitelerine göre tekrar gözden geçirilmesi, Projenin çeşitli safhalarında özel görev ve yetkilerin paylaştırılması, Uygulanacak özel işlemler, metotlar ve iş yapım talimatları, Kaynaklar için özel kalite şartları uygulama işlemlerinin, EN 729-2, EN 729-3, EN 729-4’e uygun olarak seçimi, İşlere özel muayene ve deney (test) plânı, Değiştirme ve tadilleri yapma işlemi, Kabul ve kalite anlaşmazlıkları, uygunsuzluklar durumunda çözüm işlemleri, İkinci veya üçüncü taraf onayı için gerekli hususlar veya şahit muayene ve deneyler ile ilgili şartlar ve takip eden herhangi çözüm şartları.

4.2.2 Emniyet plânı (1) Ayrıntılı iş uygulama talimatlarını veren metot belgeleri, işlerin uygulanmasında kullanılan emniyet plânına uygun olmalıdır.

4.2.3 Uygulama belgeleri (1) Bitmiş yapıdaki işlerin proje şartnamesine göre uygulandığını göstermeye yeterli belgeler, uygulama sırasında hazırlanmalıdır. Not 1 - Bu tip belgeler aşağıdakilerden oluşur: a) b) c) d)

Malzeme deney belgeleri veya tedarikçilerin uygunluk beyannamesi, Kabul etme veya reddetme halinde yapılacak uygulamalar, Tatbikat projeleri veya tatbikat projelerinin hazırlanabilmesi için yeterli bilgi, Kesin kabulde yapılan boyut kontrollerine ait kayıtlar.

Not 2- Uygunluk kontrolü, Ek D’ye göre yapılabilir. Bu gibi durumlarda, proje şartnamesinde, Ek D’de verilenlerden hangi işlemin uygulanacağı belirtilmelidir.

5

Malzemeler

5.1 Genel (1) Proje şartnamesinde, işlerde kullanılacak bütün çelik malzemeler, Çizelge 1’de verilen ilgili mamul standardına atıf yapılarak belirtilmelidir. Seçilen çelik mamuller, en fazla S 355 sınıfta olmalıdır. Not 1 - Ana malzeme ve bağlantı malzemesinin her ikisi için de, EN 10027-1 veya EN 10027-2’ye uygun şekilde kısa gösterilmiş çelik türleri ve alt türleri kullanılmalı ve izin verilen tercihler mamul standardında belirtilmelidir.

12

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge 1 - Çelik malzemelere ait mamul standardları Mamuller

Boyutlar

Toleranslar

I ve H kesitli profiller

Gerekmez

EN 10034

Döşeme kirişleri

Gerekmez

pr EN 10024

U kesitli profiller

Gerekmez

Gerekmez

prEN 10056-1

EN 10056-2

Gerekmez

EN 10055

Eşit veya farklı kollu köşebentler T kesitli profiller

Teknik teslim şartları

EN 10025 EN 10113 EN 10155

EN 10029

Plâkalar

Uygulanmaz

Yassı levhalar, geniş yassı levhalar

Uygulanmaz

EU 91

EN 10055

Sıcak şekillendirilmiş kutu kesitli profiller

EN 10210-1

prEN 10210-2

prEN 10210-2

Soğuk şekillendirilmiş kutu kesitli profiller

prEN 10219-1

prEN 10219-2

prEN 10219-2

EN 10164

Uygulanmaz

Uygulanmaz

Deformasyon özellikleri iyileştirilmiş çelikler Çizelge 1’e ait notlar:

Not 1 - EN 10020, çelik türlerine ait tarifleri ve sınıflandırmaları verir. Çeliklerin ismi ve numarası ve kısa gösterimleri, sırası ile EN 10027-1 ve EN 10027-2’de verilmiştir. EN 10021, genel teknik teslim şartlarını verir. Not 2 - EN 10025 alaşımsız çelikleri, EN 10113 ince tane boyutlu çelikleri, EN 10155 açık hava şartlarına dirençli çelik türlerini kapsar. Not 3 - EN 10210-1 ve EN 10219-1, alaşımsız ve ince tane boyutlu çelikleri kapsar. Not 4 - EN 10051, sürekli üretim hattında imal edilen geniş banttan kesilmiş levhaları kapsar. Not 5 - Sıcak haddelenmiş levhalar, geniş yassı plâkalar ve profillerin yüzey teslim şartları, EN 10163-1, EN 10163-2 ve EN 10163-3’de verilmiştir. Not 6 - EU 91, henüz Avrupa standardına dönüştürülmemiş bir Euronorm’dur. (2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmedikçe, levhalar için EN 10029’a göre tolerans sınıfı A veya EN 10051’e göre tolerans kategorisi A kullanılmalıdır. (3) Malzemenin imalâtına başlanmadan önce malzeme işleme tabi tutulacaksa, proje şartnamesinde bu işlemin özellikleri tarif edilmelidir. Not - Bu tip işlemlere, ısıl işlem, bombe verme veya eğme örnek olarak verilebilir. (4) Birleştirme elemanları, Madde 5.4’e göre seçilmelidir. Not - Uygun cıvata ve somun takımlarının kullanılmış olmasına dikkat edilmelidir. (5) Tedarik edilen malzemelerin özellikleri, proje şartnamesinde belirtilen şartların bu özellikler ile kıyaslanabilmesine imkan verecek şekilde belgelendirilmelidir. Bu malzemelerin ilgili standardlara uygunluğu, Madde 12.2’ye göre kontrol edilmelidir. 13

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Not - Metalik mamullere ait EN 10204’deki Madde 2.2’ye uygun şekilde hazırlanmış muayene belgeleri, genellikle malzeme deney belgelerinin yerini tutması için talep edilmelidir.

5.2 Malzemelerin kullanımı 5.2.1 Tanıtım (1) Malzemeler, teslim alınma aşamasından, işlerde kullanıldıktan sonraki kesin kabul aşamasına kadar bütün aşamalarda tanınabilmelidir. Not - Proje şartnamesinde özel tanıtım yolu belirtilmedikçe, bu tanıtımda genel üretim işlemleri için gruplandırılmış mamullere ait belgeli pota kayıt değerleri esas alınabilir. (2) Farklı malzeme türleri birlikte kullanılıyorsa, her malzemeye ait eleman, malzemenin türünü gösteren bir işaretle işaretlenmelidir. İşaretlenmemiş malzeme, uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir. (3) Bileşenler için malzeme işaretleme metotları, Madde 6.2’ye uygun olmalıdır.

5.2.2 Taşıma ve depolama (1) Malzemeler, önemli bozulma olacak şekilde veya önemli bozulmaya sebep olacak uzun bir süre depolanmışsa, ilgili mamul standardına uygun olup olmadıkları kullanılmadan önce kontrol edilmelidir. Not - Açık hava şartlarına dirençli çelik mamullerde açık havaya maruz kalacak yüzeylerin, üniform bir yüzey elde etmek için hafif kum püskürtme yöntemiyle düzeltilmesi gerekebilir. (2) İmalâtçı tarafından belirtilen raf ömrü dolmuş malzeme kullanılmamalıdır. (3) Malzeme, imalâtçı talimatlarına uygun olan şartlarda depolanmalıdır.

5.2.3 Kaynaklı bileşenlerde kullanılacak çelik (1) Kullanılacak kaynak işlemine uygunluk göstermesi için, kaynaklı bileşenlerde kullanılacak çeliklerin malzeme belgesinde verilen kimyasal özellikleri kontrol edilmelidir. EN 10025’de verilen formüle uygun olarak, pota analizinden karbon eş değeri (CEV) hesaplanmalıdır. Not – İmalâtçının, EN 29002’ye uygun olarak belgelendirilmiş bir imalât kontrol sistemi olması şartıyla, EN 10025’deki 5. seçeneğe göre, pota analizi yerine, mamulün EN 10025’deki Çizelge 4 içinde verilen en büyük CEV değerine uygun olduğunu gösteren imalâtçı beyanı da kullanılabilir. (2) Kaynaklanacak açık hava şartlarına dirençli çeliğin karbon eş değeri (CEV) % 0,54’ü aşmamalıdır. (3) Karbon eş değeri kullanılacak kaynak işlemine uygun olarak malzeme belgesiyle doğrulanmıyorsa, çelik uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir. (4) Takviye malzemesi, çelik bileşenin farklı bir parçası değilse, karbon eş değeri % 0,43’ü aşmayan çelik veya kaynakla birleştirilen ana malzemeler içinde en çok kullanılan malzeme ile aynı olmalıdır.

5.2.4 Özel nitelikler (1) Proje şartnamesi, yüzey süreksizlikleri ve/veya yüzey kusurlarının EN 10163’e uygun olarak aşındırma yardımıyla tamir edilmesine ilişkin herhangi özel şartları belirtmelidir. (2) Proje şartnamesi, iç kusurları veya tabakalanmaları veya kaynaklanacak bölgelerdeki çatlakları belirlemek amacıyla, malzemeler üzerinde Madde 12.2.1’e uygun olarak yapılması gereken deneyleri belirtmelidir. (3) Proje şartnamesi, EN 10164’e uygun olarak, mamul yüzeyine dik şekil değiştirme özelliklerinin iyileştirilmesi gereken malzemelere ait herhangi özel şartı belirtmelidir. Not - Bunlara genellikle “kalınlık doğrultusundaki özellikler” denir.

5.2.5 Uygun olmayan malzemeler (1) Önce uygun değil şeklinde işaretlenmiş ancak daha sonra uygun oldukları deneyle veya tekrarlı deneyle kanıtlanmış malzemelere ait deney sonuçları kaydedilmelidir. 14

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

5.3 Kaynak sarf malzemeleri (1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmedikçe, bütün kaynak sarf malzemeleri ilgili Avrupa standardlarında verilen şartlara uygun olmalıdır. (2) Kaynak sarf malzemelerinin tipi, kaynak işine, kaynaklanacak malzemeye ve kaynak işlemine uygun olmalıdır. (3) Açık hava şartlarına karşı dirençli çelik kaynaklanacaksa, proje şartnamesinde aksine izin verilmedikçe, açık hava şartlarına karşı direnci, ana malzeme ile eş değer olan kaynak sarf malzemesi kullanılmalıdır. Not – Tek dikişli köşe kaynaklar, kalınlığı 12 mm’den daha düşük olan malzemede uygulanan küt kaynaklar, diğer küt kaynaklarda başlık dışındaki dikişlerde, kaynak metalinin açık hava şartlarına direncini garanti altına almak için su ile temas deneyinin yapılması yeterlidir.

5.4 Mekanik birleştirme elemanları 5.4.1 Altı köşeli cıvatalar, altı köşeli somunlar ve düz rondelâlar 5.4.1.1 Terimler (1) Bu standardda, ISO 1891’e göre tam kısa gösterimler sadece alt madde başlıklarında verilmiştir. (2) Metin içinde kullanılan kısaltılmış terimler aşağıda verilmiştir: − − − −

“Cıvata” : “Altı köşeli cıvata” “Somun” : “Altı köşeli somun” “Rondelâ” : “Düz rondelâ veya tek tarafı pahlı düz rondelâ” “Cıvata takımı” : “Somunuyla birlikte bir cıvata ve rondelâ veya gerekliyse rondelâlar”

Not - “Altı köşeli cıvata” ile “altı köşe başlı cıvata” terimleri eş anlamlıdır.

5.4.1.2 Mekanik özellikler (1) Cıvataların mekanik özellikleri, EN 20898-1’e uygun olmalı ve aşağıda belirtilen özellik sınıflarından birine uygunluk göstermelidir: 4.6, 4.8, 5.6, 5.8, 6.8, 8,8 veya 10.9. Not - Cıvata, somun ve rondelâların yapımında kullanılan malzemelerde, özellikle metal kaplama işlemleri uygulanırken oluşacak hidrojen kırılganlığından kaçınılmasına dikkat edilmeldir. (2) Temellerde kullanılan cıvataların mekanik özellikleri, genellikle (1). paragrafta verildiği gibi olmalıdır. Buna alternatif olarak temel cıvataları, EN 10025’e uygun sıcak haddelenmiş S 235, S 275 veya S 355 çelik türlerinden ve/veya EN 10113’e uygun sıcak haddelenmiş S 275 veya S 355 çelik türlerinden imal edilebilir. (3) Somunların mekanik özellikleri, EN 20898-2’ye uygun olmalı ve aşağıda verilen mekanik özellik sınıflarından birine uygunluk göstermelidir: 4, 5, 6, 8, 10 veya 12. (4) Rondelâların mekanik özellikleri, Çizelge 1 ve Çizelge 2’de verildiği gibi olmalıdır.

5.4.1.3 Cıvatalı birleşimler (1) Cıvatalı birleşimler, Çizelge 2 ve Çizelge 3’de verilen takımlardan birine uygun olan birbirine eş cıvatalar, somunlar ve rondelâlardan meydana gelmelidir. (2) Proje şartnamesi gerektirirse, ön yüklemeli uygulamalarda birleşimlerin uygunluğu Madde A.1’de tarif edilen deney işlemi ile doğrulanmalıdır. (3) Uygun CEN veya ISO standardı çıkıncaya kadar, konik rondelâlar millî standardlara uygun olmalıdır.

15

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge 2 - Ön yüklemesiz cıvata takımları Cıvatalar

Somunlar 2)

Sınıf

Standard

4.6 4.8

EN 24016 EN 24018 EN 24014 EN 24017 EN 24014 EN 24017

5.6 5.8 1) 6.8 1) 8.8

10.9

Standard EN 24034 EN 32034 EN 24032

Rondelâlar Sınıf

Standard

Sınıf

d > M16 için pc 4 d ≤ M16 için pc 5 pc 5

ISO 7091 6)

100 HV

ISO 7089 ISO 7090 prEN 784 7) prEN 785 ISO 7089 ISO 7090 8) prEN 784 7) prEN 785 prEN 785

200 HV 200 HV

pc 8 3) 4) pc 10 3) 4)

prEN 781

prEN 780

pc 8

EN 24014 EN24017

EN 24032 EN 24033

pc 10 3) 5) pc 12 5)

prEN 781

prEN 780

pc 10

prEN 782

prEN 783

pc 10

n/a 200 HV 200 HV n/a n/a

Notlar 1) 5.8 veya 6.8 sınıfına giren cıvata takımları için CEN veya ISO standardı yoktur. Bununla birlikte, böyle cıvatalar, EN 24014, EN 24016, EN 24017 veya EN 24018’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). Somunlar, EN 24032 veya EN 24034’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). ,

2)

5.6, 8.8 ve 10.9 sınıfına giren cıvatalar, EN 24016 veya EN 24018’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen).

3)

pc 8 veya pc 10 sınıfına giren somunlar, EN 24034’de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen).

4)

EN 24014 veya EN 24017’ye uygun (veya Not (2)’de belirtilen) 8.8 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı ise, somunlar pc 10 sınıfına giren somunlar olmalıdır.

5)

EN 24014 veya EN 24017’ye uygun (veya Not (2)’de belirtilen) 10.9 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı ise, somunlar pc 12 sınıfına giren ve EN 24033’e uygun somunlar olmalıdır.

6)

ISO 7089’a uygun 140 HV sınıfına giren düz rondelâlar da kullanılabilir.

7)

prEN 781’e uygun cıvatalar ile, somun altında prEN 784’e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata başı altına yerleştirilen rondelâlar, prEN 785’e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır.

8)

prEN 784 veya prEN 785’e uygun rondelâlar da kullanılabilir.

Çizelge 3 - Ön yüklemeli cıvata takımları Civatalar

Somunlar

Rondelâlar

Standard

Standard

Standard

Standard

8.8

prEN 781

prEN 780

pc 8

prEN 784 1)

prEN 781

prEN 780

pc 10

prEN 785

prEN 782

prEN 783

pc 10

prEN 785

10.9 Not 1)

16

prEN 781’e uygun cıvatalar ile, somun altında prEN 784’e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata başı altına yerleştirilen rondelâlar prEN 785’e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır.

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

5.4.2 Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar (1) Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar ve sertleştirilmiş somun ve cıvata yüzü bir arada olan rondelâlar, ilgili Avrupa standardına uygun olmalıdır. Not - Doğrudan gerilim gösteren rondelâlara ait Avrupa standardı hazırlanma aşamasındadır. (2) Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar, açık hava şartlarına dirençli çeliklerle birlikte kullanılmamalıdır.

5.4.3 Özel birleştirme elemanları (1) Özel birleştirme elemanları, CEN veya ISO standardlarında yer almayan elemanlardır. Not – Özel birleştirme elemanlarının kullanımı, Madde 8.9’da verilmiştir. (2) CEN veya ISO standardlarında yer almayan, kullanılacak herhangi birleştirme elemanı ve bu eleman için gerekli olan deneyler, proje şartnamesinde tarif edilmelidir. Not - Bu madde, gömme başlı cıvatalara, yuvarlak başlı cıvatalara, açık hava etkilerine dayanıklı cıvatalara, temel cıvatalarına ve perçinlere uygulanır.

5.5 Şerbetleme malzemeleri (1) Proje şartnamesinde, şerbetleme malzemeleri, çimento esaslı şerbet, özel şerbet veya ince agregalı beton olarak tanımlanmış olmalıdır. (2) Çelik kaideler ve mesnet plâkaları ile beton temeller arasında kullanılacak çimento esaslı şerbetler, aşağıda verilen şekilde olmalıdır: a) En fazla 25 mm anma kalınlığı için; Sadece portland çimentosu. b) 25 mm ilâ 50 mm arasındaki anma kalınlığı için; Çimentonun ince agregaya oranı, en az 1:1 olan akıcı portland çimentosu harcı. c) 50 mm’den daha fazla anma kalınlığı için; Çimentonun ince agregaya oranı en az 1:2 olan, mümkün olduğu kadar kuru portland çimentosu harcı. (3) Özel şerbet, imalâtçı tarafından hazırlanan detaylı kullanım kılavuzu ile birlikte teslim edilmelidir. Not –

Özel şerbetler; çimento esaslı katkılı şerbetler, genleşen şerbetler ve reçine esaslı şerbetler olup, bu amaçla sadece düşük büzülme özellikli şerbetler seçilmelidir.

(4) İnce agregalı beton, sadece çelik kaideler veya mesnet plakâları ile beton arasında, anma kalınlığı en az 50 mm olan açıklığı doldurmak üzere kullanılmalıdır.

5.6 Kilitleme parçalı cıvatalar (1) Proje şartnamesinde, vida somun takımının, çarpma veya şiddetli titreşim esnasında gevşemesini etkili şekilde önleyen, ön torklu somunlar veya diğer cıvata tipleri gibi bağlama elemanları tanımlanmalıdır. Not – Bu kategoriye giren standard mamullere örnek olarak, prEN 22320, prEN 27040, prEN 27042, prEN 27719 ISO/CD 10511, ISO/CD 10512 ve ISO/CD 10513’de verilen elemanlar gösterilebilir.

5.7 Kesme yükü taşıyan birleştiriciler (1) Proje şartnamesinde, kesme yükü taşıyan birleştirme elemanları tanımlanmış olmalıdır. Not – Kesme yükü taşıyan kaynaklı birleştirme elemanları ile ilgili standard, hazırlanma aşamasındadır. Ancak, bu standard yayınlanıncaya kadar, kesme yükü taşıyan bütün birleştirme elemanları, özel bağlayıcılar olarak sınıflandırılmalı ve Madde 5.4.3’te verilen şartları sağlamalıdır.

17

ICS 91.080.10

6

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

İmalât

6.1 Genel (1) Bu maddede, çelik yapı uygulamasındaki kısımların imalâtı için işçilikle ilgili normal şartlar tarif edilmiştir. (2) Yapısal çelik kısımlar, Madde 11.2’de belirlenen toleranslar içerisinde imal edilmelidir. Muayene ve deneylerle ilgili şartlar, Madde 12.3’te verilmiştir.

6.2 Tanımlama (1) Çelik yapının her parçası veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu her ambalâj, imalâtın her aşamasında, uygun sistem kullanılarak tek tek tanımlanmalıdır. Her bileşen, herhangi hasar meydana getirmeyecek tarzda kalıcı ve ayırd edici işaretle işaretlenmelidir. İmalâtı tamamlanmış bileşenlerin malzeme sertifikalarında tanımlanıp tanımlanamayacağı, proje şartnamesinde beyan edilmelidir. (2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, her parça veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu ambalajları işaretlemek için damgalanarak numaralandırma veya zımbalamayla yapılmış işaretler kullanılabilir. Proje şartnamesinde, bileşenlerin işaretlenmesinde damgalama veya zımbalamaya izin verilmeyen bölgeler belirtilmeli ve bu bölgelerde yumuşak stampa kullanılıp kullanılamayacağı belirtilmelidir. Oyularak çentik açma yoluyla işaretlemeye izin verilmemelidir.

6.3 Taşıma ve depolama (1) Yapısal çelik bileşenler, kalıcı şekil değiştirmeler meydana gelmeyecek ve yüzey hasarı en aza indirilecek şekilde güvenli tarzda ambalajlanmalı, taşınmalı ve nakledilmelidir. Kaldırma esnasında tutma noktalarında hasar meydana gelmemesi için tedbir alınmalıdır. (2) İmal edilmiş ve taşınma ve montajdan önce depolanacak bileşenler zemine temas etmeyecek şekilde yığılmalıdır. Bu zeminde su toplanması önlenmiş olmalıdır. Bileşenler, temiz tutulmalı ve kalıcı şekil değişimi oluşmasını önlemek için yeterli şekilde mesnetlenmiş olmalıdır.

6.4 Kesme (1) Kesme işlemi, testere, makas, makine veya elle ısıl kesme kullanılarak gerçekleştirilmelidir. Elle ısıl kesme, sadece makine ile ısıl kesmenin uygulanabilir olmadığı yerlerde kullanılmalıdır. (2) Kesme işleminde kullanılan donanım, Madde 12.3.2.1 ve Madde 12.3.2.2’de verilen şartlardan uygun olanına göre periyodik olarak muayene edilmelidir. (3) Isıl olarak kesilen kenarlar, herhangi curufun temizlenmesi şartıyla, önemli düzensizlik olmamak üzere kabul edilir. (4) Girintili köşelerden çok fazla malzemenin uzaklaştırılmasına izin verilmez. (5) Proje şartnamesinde, kesme işleminden sonra asgarî 380 Hv 10 sertliğe sahip olacak şekilde sertleştirilmiş malzeme kullanılmasına gerek duyulmayan bölgeler tarif edilebilir. Not – Kesilmiş yüzeylerin kaynaklanmasıyla ilgili kılavuz bilgi prEN 1011’de verilmiştir.

6.5 Şekil verme (1) Çeliğe gerekli şekli vermek üzere, özellikleri, işlenmiş malzeme için tanımlanan seviyenin altına inmemek kaydıyla, sıcak veya soğuk şekil verme işlemlerinden herhangi birisi kullanılarak, eğme, baskı veya dövme uygulanabilir. Not – İnce taneli çeliklere şekil vermek üzere sıcak veya soğuk şekil verme talimatları, ilgili mamul standardlarında ve ECISS bilgi bülteni No:2’de verilmiştir.

18

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Sıcak şekil verme için, çelik imalâtçısının talimatlarına (varsa) uyulmalıdır. Çeliğe, sıcak kızıl durumda şekil verilmeli ve sıcaklık, şekil verme zamanı ve soğutma hızı, çeliğin özel tipine uygun olmalıdır. Mavi kırılganlık sıcaklık aralığında ( 250 °C – 380 °C) eğme ve şekil verilmesine izin verilmemelidir. EN 10113-3’e uygun çeliklerin (M çelikler) sıcak şekillendirilmesine izin verilmemelidir. Ancak, işlemden sonra uygulanan deneylerle, bitmiş mamulün proje şartnamesine uygunluğunun gösterilmesi halinde, bu tür çeliklerin sıcak şekillendirilmesine de izin verilebilir. (3) Çelik, soğuk şekil verme yoluyla da şekillendirilebilir. Bu konuda imalât standardında herhangi bir sınırlama varsa bu uygulanmalıdır. (4) Sıcaklığın kontrollü uygulanması yoluyla şekillendirme, paragraf (2) ve paragraf (3)’te verilenlerle aynı kriterler kullanılarak yapılmalıdır. (5) Soğuk şekil verme amacıyla çekiçle dövme işlemi kullanılmamalıdır.

6.6 Delik açma (1) Bu madde, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz cıvataların her ikisi için de açılacak deliklere uygulanır. (2) Bağlama elemanları ve bulonlar için açılan delikler, matkapla delme yoluyla veya açılan deliğin, Madde 12.3.2.2 ve Madde 12.3.2.3’de verilen kriterler kullanılarak yapılan değerlendirmeyle eş değer özellikte olmasını sağlayan bir başka işlem kullanılarak açılabilir. Delikler, proje şartnamesinde, delik açma işlemi tamamlandıktan sonra sertleşmiş malzeme olmamasının gerekli olduğu belirtilen bölgeler (Madde 6.4 (5))hariç olmak üzere zımba ile, genişletilmeden delinebilir. (3) Paragraf (4)’te tarif edilen hariç olmak üzere, zımba ile delik açma işlemine, kalınlığı en fazla 25 mm olan malzemede, malzeme kalınlığının, açılan deliğin anma çapından daha büyük olması veya dairesel olmayan delik için, delik kesitinin en küçük boyutundan daha büyük olması şartıyla izin verilir. (4) Proje şartnamesine göre, zımbalama işlemi nedeniyle sertleşmiş malzeme bulunmayan çelik malzeme gerekiyorsa, delik zımbayla tam genişlikte açılmamalı, tam genişlikten 2 mm daha küçük açılmalı ve daha sonra genişletilmeli veya matkapla açılmalıdır. (5) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, yarık şeklindeki delikler, bir zımbalama işlemiyle açılmalı veya matkapla veya zımbayla iki delik açıldıktan sonra, delik elle ısıl kesme işlemiyle tamamlanmalıdır. (6) Delikteki çapaklar, montaj işleminden önce temizlenmelidir. Parçalar birbirine raptedilerek matkapla tek işlemde delik açıldıktan sonra birbirinden ayrılmayan parçalarda bu işleme gerek duyulmaz. Bu durumda çapakların temizlenmesi için parçaların ayrılmasına gerek yoktur. (7) Gömme başlı cıvatalar için açılan yuvarlak delikler, gömme yuvası açılmadan önce matkapla delme veya zımbalama yoluyla açılmalıdır.

6.7 Keserek şekil verme (1) Girintili köşebentler ( U kesitli profillerde kesilmiş kenarlar arasındaki açının 180° den küçük olması hâli) ve çentikler yuvarlatılmalıdır. En küçük yarıçap 5 mm olmalıdır. Örnekler, Şekil 1’de gösterilmiştir.

Şekil a

Şekil b

Şekil 1 – Keserek şekil verme örnekleri (2) Kalınlığı 16 mm’den daha fazla olan levhâlarda, zımbalama yoluyla keserek şekil verme işlemi esnasında, şekil değiştiren malzeme kısmı aşındırılarak uzaklaştırılmalıdır.

19

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

6.8 Tam temaslı mesnet yüzeyleri (1) Proje şartnamesinde, herhangi bileşen için tam temaslı mesnet yüzeyi gerekip gerekmediği belirtilmelidir. (2) Kesilmiş parça boyları, Madde 11.2.4 a’da verilen toleranslara uygun olmalıdır. Uçların dikliği ise Madde 11.2.4 d’de verilen toleranslara uygun olmalıdır. (3) Tam temaslı mesnet yüzeyi olarak hazırlanmış yüzeyin düzlükten sapma toleransları Madde 11.2.9’da verilmiştir. (4) Montajdan sonra bileşenlerin tam temas eden yüzeyleri arasındaki sapma toleransları, Madde 11.4.4’te verilmiştir. (5) Tam temaslı mesnet yüzeylerinin yukarıda verilen şartların sağlanması için, bileşenler testere ile kesilerek hazırlanabilir.

6.9 Montaj (1) Bütün bileşenler, belirlenmiş toleranslardan fazla hasar görmeyecek veya şekil değiştirmeyecek tarzda monte edilmelidir. (2) Doğrultularını ayarlamak için delikler, 0,5 mm’den daha fazla olmamak üzere genişletilebilir. Doğrultusunun ayarlanabilmesi için, bu sınırdan daha fazla şekil değişimi gerektiren delikler, Madde 11.2.6’da verilen toleranslara göre genişletilmeleri için özel onay verilmemişse reddedilmelidir. (3) Geçici elemanlarda montaj için kullanılacak bütün bağlantı elemanları bu standarda uygun olarak imal edilmiş olmalı ve proje şartnamesine uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. (4) Montaj tamamlandıktan sonra, birden çok sayıda noktadan bağlanan iki bileşenin temas yüzeyleri, boyut şablonları kullanılarak veya bileşenlerin birbirine uyumuna bakılarak kontrol edilmelidir. (5) Monte edilen bileşenlerin uyumu için proje şartnamesinde, bombe veya ön ayar için belirtilen herhangi bir şart, montaj tamamlandıktan sonra kontrol edilmelidir.

7

Kaynak yapımı

7.1 Genel (1) Bu madde’de yapısal çeliğin, Madde 5.2.3’e göre ark kaynağı ile kaynaklanması için gerekli şartlar tarif edilmiştir. (2) Çekme kuvvetlerinin, malzemenin kalınlığı doğrultusunda aktarıldığı hallerde tabakalar halinde ayrılma tehlikesine karşı tedbirler alınmalıdır. Not – Tabakalar halinde ayrılmanın önlenmesi için kılavuz bilgi prEN 1011’de verilmiştir.

7.2 Kaynak plânı (1) Kaynaklama işleminden sorumlu olan görevlilere bir kaynaklama plânı verilmiş olmalıdır. (2) Kaynak plânı, aşağıda verilenlerden ilgili olanları içermelidir. a) b) c) d) e) f) g) h) i) 20

Bağlantı detayları, Kaynak boyutları ve tipi (köşe, kısmî nüfuziyetli küt, vb.), Kaynak sarf malzemesi özelliklerini ve herhangi ön ısıtmayla ilgili şartları içeren kaynak işlem şartnameleri, Kaynak sıralaması, başlangıç/bitiş konumlarıyla ilgili herhangi sınırlamalar ve herhangi ara kontrol şartları, Kaynak işlemi esnasında dönebilecek elemanlar, Uygulanacak herhangi sınırlama detayları, Tabakalar halinde ayrılmayı önlemek için alınacak herhangi tedbirler, Muayene ve deney plânında, Madde 12.4’e yapılan atıflar, Kaynak tanımlamasıyla ilgili herhangi şartlar.

ICS 91.080.10 Not –

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Bir kaynak veya cıvata takımının, daha önceki kaynakların üzerine binmesi veya onu tamamen örtmesi durumunda, hangi kaynakların önce uygulanacağı ve sonraki kaynak yapılmadan, önceki kaynağın muayene/deney ihtiyacı veya örten bileşenlerin montajına özel itina gösterilmelidir.

7.3 Kaynak yapımı (1) Bu madde, EN 24063’te tarif edilen, aşağıdaki ark kaynaklarından birisi veya birkaçı kullanılarak kaynak yapılmasına dairdir. 111 : Kaplı elektrotla metal-ark kaynağı (elle yapılan metal-ark kaynağı), 114 : Özlü gaz örtüsüz tel elektrot metal-ark kaynağı, 121 : Tel elektrotla daldırmalı ark kaynağı, 122 : Şerit elektrotla daldırmalı ark kaynağı, 131 : Metal-ark inert gaz kaynağı ; MIG kaynağı, 135 : Metal-ark aktif gaz kaynağı ; MAG kaynağı, 136 : Özlü, aktif gaz örtülü tel elektrot metal-ark kaynağı, 137 : Özlü, inert gaz örtülü tel elektrot metal-ark kaynağı, 141 : Tungsten inert gaz ark kaynağı : TIG kaynağı, 781 : Döşeme kirişi ark kaynağı. (2) Elektroslag gibi diğer kaynak işlemleri, ancak proje şartnamesinde izin verilmesi şartıyla kullanılabilir.

7.4 Kaynak onayı 7.4.1 Kaynak işlemleri (1) Kaynak, EN 288-2’ye göre onaylanmış kaynak işlem şartnamesine göre yapılmalıdır. (2) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, EN 288’in ilgili bölümünde (Bölüm 3, Bölüm 5, Bölüm 6, Bölüm 7 veya Bölüm 8) verilen kaynak işlemi onay metotlarından herhangi birisi kullanılabilir. (3) Proje şartnamesine göre, kaynak işlemi deneylerinin yapılması gerekliyse, deneyler EN 288-3’e göre, kaynak yapılan elemanın gerçek yapıya bağlanması için kaynak işlemine başlanılmadan önce yapılmalıdır. Deneyler, tam mekanize işlemlerle, astar boya üzerine kaynak yapılması veya derin nüfuziyet avantajı kullanılması halinde zorunludur. Astar boya ile ilgili olarak yapılan deneyler, kabul edilen en büyük tabaka kalınlığı (nominal + tolerans) kullanılarak yapılmalıdır. (4) Yüklenici tarafından, en az 3 yıl boyunca hiç kullanılmayan kaynak işlemi deneyi ile onaylanan herhangi bir kaynak işleminde, deneme amaçlı yapılan bir imalâttan alınan bir makro numune, kabul edilebilirlik bakımından muayene edilmelidir. (5) Derin nüfuziyetli elektrotlarla yapılan veya arka aşındırması uygulanmaksızın iki taraflı çift geçişli kaynakta, 6 ayı geçmeyen aralıklarla uygun makro veya parça numune, kaynak işlemi deneyine ek olarak deneye tâbi tutulmalıdır.

7.4.2 Kaynakçı ve kaynak operatörlerinin onayı (1) Kaynakçılar, EN 287-1’e göre onaylanmalıdır. Not –

Döşeme kiriş kaynakçıları da dahil olmak üzere, kaynak operatörlerinin onay kuralları, prEN 1418’de verilmiştir.

(2) İmalâtta köşe kaynağı yapan kaynakçılar, uygun köşe kaynağı deneyi yaptırılarak onaylanmalıdır. (3) Bütün kaynakçıların onayı ile ilgili deney kayıtları, incelemeye açık olmalıdır. (4) EN 287-1’e göre kaynakçı onayları, bir akreditasyon kurumu tarafından belgelendirilmelidir.

7.4.3 Kaynak koordinasyonu (1) Kaynak işlemine yeterli özenin gösterilmesini garanti altına almak için, kaynak yapımı esnasında bir kaynak koordinatörü bulunmalıdır. (2) Kaynak koordinasyonundan sorumlu personel, EN 719’a göre denetlediği kaynak işlemlerine uygun nitelikli olmalı ve yeterli tecrübeye sahip olmalıdır. 21

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Not – Çelik yapı uygulamalarında EN 719’un kullanımıyla ilgili kılavuz bilgi, Ek E’de verilmiştir.

7.5 Kaynak hazırlığı ve kaynak yapılması Not – Yayınlanınca, prEN 1011’de, kaynak uygulaması için öneriler verilecektir.

7.5.1 Birleşim yüzeylerinin hazırlanması (1) Yüzeyler ve kenarlar, kaynak işlemine uygun olmalı ve görünür çatlak veya çentikler bulunmamalıdır. (2) Hazırlanmış birleşim yüzeyindeki ve parçaların birleşim konumundaki izin verilen sapmalar kaynak işlemine uygun olmalıdır. Büyük çentikler veya birleşim yeri geometrisinde diğer herhangi kusur bulunması halinde bunlar, onaylı işlem kullanılarak, kaynaklı yüzey dolguları yapılmak suretiyle düzeltilmeli ve daha sonra kaynaklanan alan taşlanmalı ve temas yüzeyine uydurulmalıdır. Not – Kaynak hazırlama ayrıntıları ile ilgili bazı öneriler EN 29692’de verilmiştir. (3) Kaynaklanacak bütün yüzeyler, kaynak kalitesini olumsuz şekilde etkileyebilecek veya kaynak işlemine engel olabilecek herhangi malzemeden temizlenmiş ve kuru olmalıdır. Astar boyalar, ancak kaynak işlemini olumsuz yönde etkilememeleri şartıyla erime yüzeylerinde bırakılabilirler.

7.5.2 Kaynak sarf malzemelerinin depolanması ve şartlandırılması (1) Kaynak sarf malzemeleri imalâtçının talimatlarına göre doğru şekilde depolanmalı, taşınmalı ve kullanılmalıdır. (2) Hasar veya bozulma izi bulunan kaynak sarf malzemeleri reddedilmelidir. Not –

Hasar veya bozulmaya örnekler; kaplamalı elektrotlarda çatlaklı veya pullanmış kaplama, tozlu veya kirli elektrot telleri ve elektrot tellerinin pullanmış veya hasarlı bakır kaplamalarıdır.

7.5.3 Hava etkilerinden koruma (1) Kaynakçı ve kaynak işlemlerinin her ikisi de, rüzgârın, yağmurun ve karın doğrudan etkisine karşı, özellikle gaz altı kaynak işlemleri kullanılırken yeterli şekilde korunmalıdır. (2) Kaynaklanacak yüzeyler kuru ve yoğunlaşmadan ârî tutulmalıdır. Not – Kaynaklanacak malzeme sıcaklığının 0 °C’nin altında olması hâlinde, uygun ısıtma gerekli olabilir.

7.5.4 Kaynaklama için parçaların düzenlenmesi (1) Kaynaklanacak bileşenlerin doğrultuları ayarlanmalı ve ayarlanmış konumlarını ilk kaynaklama esnasında muhafaza etmeleri için punto kaynak veya harici kelepçeleme sistemleri kullanılmalıdır. Not 1 – Uygun yerlerde tutucular veya bağlama düzeneklerinin kullanılması önerilir. (2) Kaynaklama öncesi, parçaların birleşim konumları, bütün bileşenlerin son boyutları, gerekli toleranslar içerisinde kalacak şekilde ayarlanmalıdır. Çarpılma ve büzülme için uygun toleranslar verilmelidir. Not –

Tolerans verme, bağlantı için malzeme ilâve edilmeden önce, ana elemanlardaki kaynak işleminin tamamlanmasını ifade eder.

(3) Kaynaklanacak bileşenler, kaynak yapılacak birleşim yerine kolaylıkla ulaşılabilir ve kaynakçı tarafından kolaylıkla görülebilir şekilde birleştirilmeli ve konumu muhafaza edilmelidir. (4) Proje şartnamesine uygunluk sağlanmadıkça, ilâve kaynaklar yapılmamalı ve belirlenmiş kaynak yerleri değiştirilmemelidir.

22

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

7.5.5 Ön ısıtma (1) Ön ısıtma uygulanacaksa, ısıtılan alan genişliği, her bir ana metal bileşene doğru en az 75 mm uzanmalıdır. Not – Ön ısıtma hakkında kılavuz bilgi prEN 1011’de verilmiştir. (2) Çelik metalin bileşimi ile kaynağın soğuma hızının, sertleşmiş bölge oluşturmaya uygun bütünlük oluşturması halinde ön ısıtma dikkate alınmalıdır. Not –

İşlem deneyi ile tayin edilen kaynak ön ısıtma ve soğuma hızı, kaynak işleminden sonra ısıdan etkilenen bölgenin sertliği 380 Hv 10’i geçmeyecek şekilde olmalıdır. Örnek olarak döşeme kirişi kaynağı gibi diğer değerler, proje şartnamesinde ve diğer standardlarda belirlenmiş olabilir.

(3) Belirlenen ön ısıtma, puntolama ve geçici eklerin kaynaklanması da dahil olmak üzere kaynak yapımı esnasında uygulanmalıdır.

7.5.6 Geçici eklemeler (1) Montaj veya yapım işleminin, punto kaynaklarla tutturulmuş geçici eklemeler kullanılmasını gerekli kılması halinde, bu elemanlar ana elemana zarar verilmeden kolayca kaldırılabilecek şekilde yerleştirilmelidir. Proje şartnamesinde, geçici eklemelerin kaynaklanmasına izin verilmeyen bölgeler belirtilmelidir. (2) Geçici ekler için yapılan bütün kaynaklar, belirlenmiş kaynak talimatlarına göre yapılmalıdır. (3) Geçici kaynaklanmış eklemelerin kesilerek veya parça kaldırmak yoluyla kaldırılması gerekiyorsa, ana malzemenin yüzeyi daha sonra dikkatlice taşlanarak düzeltilmelidir. (4) Geçici kaynak bölgesi yüzeyindeki malzemede çatlak oluşmaması için yeterli kontrol yapılmalıdır.

7.5.7 Punto kaynaklar (1) Punto kaynağın uzunluğu, en az birleştirilecek parçalardan kalın olanın dört katı veya 50 mm’den hangisi daha küçükse o kadar olmalıdır. (2) Otomatik veya tam mekanize işlemle kaynaklanan birleşim yerlerinde, punto kaynak yerleştirilme şartları, kaynak işlemine dahil olmalıdır. (3) Punto kaynağın, birleştirme kaynağına dahil olacağı hallerde, punto kaynağın şekli uygun olmalıdır. (4) Son kaynak içerisine dahil olacak punto kaynak, onaylı kaynakçı tarafından yapılmış olmalıdır. Punto kaynaklarda, yerleştirme kusurları bulunmamalı ve son kaynak yapılmadan önce, tamamen temizlenmelidir. Çatlaklı punto kaynaklar kaldırılmalıdır. (5) Son kaynağa dahil olmayacak punto kaynaklar kaldırılmalıdır.

7.5.8 Köşe kaynaklı birleşimler (1) Köşe kaynağı ile birleştirilecek parçalar, uygulanabildiği kadar birbirine tam temas ettirilmelidir. (2) Yerine yerleştirilmiş köşe kaynağı, belirlenmiş boğaz kalınlığı boyutları ve/veya kol uzunluğundan daha küçük olmamalı, derin nüfuziyetli işlem veya kısmî nüfuziyetli işlemden uygun olanı kullanılmalıdır.

7.5.9 Küt kaynaklı birleşimler 7.5.9.1 Genel (1) Küt kaynakların sonları, kaynak boğazının tamamı sağlam kaynak olacak şekilde bitirilmelidir. (2) Proje şartnamesinde, kenarda tam boğaz kalınlığının sağlanması için başlangıç/bitiş parçalarının kullanılıp kullanılmayacağı belirtilmiş olmalıdır. Bu tür parçaların kaynaklanabilirlik özelliği, ana malzemenin kaynaklanabilirlik özelliğinden daha az olmamalıdır. Not –

Başlangıç/bitiş parçaları genellikle uzatma parçaları olarak ifade edilir. Madde 12.4.4’e göre yapılacak herhangi tahribatlı deneyde, deney plâkası olarak kullanılmak için ilâve geniş plâkalar gerekir. 23

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(3) Kaynakların tamamlanmasından sonra herhangi başlangıç/bitiş parçası veya ilâve malzeme alınır. Bu parçalar ve malzemelerin alınmasında Madde 7.5.6’ya uyulmalıdır. (4) Düz bir yüzey gerekliyse, kalite şartlarının sağlanması için fazla kaynak metali uzaklaştırılmalıdır.

7.5.9.2 Tek taraflı kaynaklar (1) Tek taraflı, tam nüfuziyetli kaynaklar, destek malzemeli veya malzemesiz olarak yapılabilir. (2) Kalıcı çelik destek malzemesi, sadece proje şartnamesinde izin verilen hallerde kullanılabilir ve bu malzemenin kullanılmasıyla ilgili şartlar, uygun kaynak işleminde yer almalıdır. (3) Destek malzemeleri, ana metale sıkıca oturtulmalıdır. Not – Destek malzemeleri, normal şartlarda derzin tüm uzunluğunca sürekli olmalıdır. (4) Kaynak yapımı esnasında yapıyı desteklemek için kullanılan destek çubukları ve sürülerek yerleştirilen takozlar, yeterli derecede dirençli olmalarını ve onların tuttuğu kaynakların yapı yükleme şartları için uygunluğunu garanti altına almak üzere kontrol edilmelidir.

7.5.9.3 Kaynak ağzı açma (1) Kaynak işleminin, ağız açılmasını gerektirmesi halinde bu, ark – hava ile, ısı kullanımı veya aşındırma ve taşlama kullanılarak gerçekleştirilebilir. (2) Daha önce yerleştirilen kaynak metali içerisine, yeterli derinlikte tam nüfuziyetin sağlanması için kaynak ağzı açılmalıdır. (3) Kaynak ağzı, erime yüzeylerine kaynak için kolayca ulaşılabilecek tek taraflı U şeklinde yuvalı çevre oluşturmalıdır.

7.5.10 Yarık ve tıkaç kaynaklar (1) Yarık ve tıkaç kaynaklar için açılan delikler, kaynak yapımı için yeterli ulaşım sağlanabilecek boyutlarda olmalıdır. Boyutlar, proje şartnamesinde verilmiş olmalıdır. Not – Uygun boyutlar, aşağıda verilmiştir : Genişlik : Plâka kalınlığının iki katından daha fazla, Uzunlaştırılmış delik boyu : 70 mm veya plâka kalınlığının beş katı alınarak bulunan değerden küçük olanı. (2) Proje şartnamesinde tıkaç kaynak yapılması tanımlanmışsa, delikler metalle tamamen doldurulmamalıdır. Kaynak metali ile doldurulması gerekli olan delikler sadece, yapılan kontroller sonucunda, köşe kaynağının tatmin edici bulunmasından sonra doldurulabilir.

7.5.11 Döşeme kirişlerinin kaynaklanması (1) Kaynaklanacak döşeme kirişlerinin bağlantı yerinde, gevşek pas, taşlama tozu ve yağ bulunmamalı ve bu bölgede bulunan kaplama, kaynaklama işleminin bu tür kaplama varken yapılabileceğine dair izin verilmemişse kaldırılmalıdır. (2) Döşeme kirişleri, bükme çelik saç profil mesnet kirişlerine aşağıdaki kaynaklanabilir :

ilâve şartlar da sağlanarak

a)

Galvanizsiz bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,5 mm’yi geçmemeli ve herhangi korozyon tehlikesi en aza indirilmiş olmalıdır.

b)

Galvanizli bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,25 mm’yi geçmemeli ve her bir yüzeydeki galvaniz kaplamanın anma kalınlığı an fazla 30 µm olmalıdır.

c)

Levhaların alt ve aralarındaki alanlar da dahil olmak üzere, tasarlanan kaynak yerleri, kaynak yapılmadan önceki rutubet bakımından Madde 7.5.3’e uygunluk için kontrol edilmelidir.

d)

Levhalar, işlem deneyi esnasında onaylanan metotla, kaynaklama esnasında çelik kirişe oldukça yakın tutulmalıdır.

24

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Not – 2 mm’yi aşan aralıklar, kabule şayan olmayan çok sayıda kusurlu kaynak oluşmasına yol açar. e)

İki galvanizli levha arasına veya bir levha ile traşlanmış kenar arasına, kaynak işleminin onaylanmış bir teknikle uygulanması hariç olmak üzere kaynak yapılmamalıdır.

f)

Proje şartnamesinde, tam konum belirtilmemişse, döşeme kirişleri, bükme çelik saç profillerin arasına merkezi şekilde veya merkezi konumun sağlanması mümkün değilse, açıklık boyunca, aralığın iki tarafına sırayla yerleştirilmelidir.

(2) Kaynaklı döşeme kirişleri, Madde 12.4.3’e göre deneye tâbi tutulmalıdır. Not – Döşeme kirişlerinin kaynaklanması hakkındaki Avrupa Standardı hazırlanma aşamasındadır.

7.5.12 Diğer kaynak tipleri (1) Yalıtımlı kaynaklar gibi diğer kaynak tiplerinin özellikleri, proje şartnamesinde belirtilmiş olmalı ve bu standardda belirlenen kaynak kalitesiyle aynı kalite şartlarına tâbi olmalıdır.

7.5.13 Kaynak sonrası ısıl işlem (1)Kaynaklı bileşenlerde ısıl işlem gerekliyse, bu işlemlerin proje şartnamesine göre yapıldığı gösterilmelidir.

7.5.14 Alevle doğrultma (1) Çarpıklığın, alevle doğrultma yoluyla düzeltilmesi halinde bu işlem, ısının bölgesel uygulanması yoluyla, en yüksek çelik sıcaklığı ve soğutma işleminin dikkatli bir şekilde kontrol edilmesiyle yürütülmelidir.

7.5.15 İşçilik (1) Rastgele ark oluşmasından kaçınmak için özen gösterilmelidir. Bu tür ark oluşması halinde çelik yüzeyi hafifçe aşındırılmalı ve muayene edilmelidir. (2) Kaynak sıçramasının önlenmesi için tedbir alınmalıdır. Sıçrama meydana gelmişse bu artıklar temizlenmelidir. (3) Çatlak, bölgesel oyuklar gibi kusurlar ve diğer yerleşim kusurları, daha sonra yapılacak kaynakla örtülmemeli ve her bir geçişte, daha sonraki geçiş yapılmadan giderilmelidir. (4) Kaynak tamiratı, kaynak yapım şartnamesine göre yapılmalıdır. (5) Bir sonraki geçiş yapılmadan önce, kaynak tabakası üzerindeki curuf tamamen temizlenmeli ve aynı işlem kaynak dikişinin en üst yüzeyine de uygulanmalıdır. Kaynak ve ana metal arasındaki birleşim yerine özel itina gösterilmelidir. (6) Proje şartnamesinde, tamamlanmış kaynak yüzeyine uygulanacak aşındırma ve diğer işlemlerle ilgili şartlar da belirtilmiş olmalıdır.

8

Mekanik bağlantı

8.1 Genel (1) Bu madde, atelye ve şantiyede yapılacak bağlantılarla ilgili şartları kapsar. (2) Tabakalardan oluşan bir elemanın, her bir bileşenin kalınlığı birbirinden 2 mm’den fazla veya ön yüklemeli uygulamalarda ise 1 mm’den fazla farklılık göstermemelidir (Şekil 2).

Şekil 2 – Tabakalardan oluşan elemanın bileşenleri arasındaki kalınlık farkı 25

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(3) Çelik tabakalardan meydana gelen plâkalar, tabaka kalınlıklarının birbirinden paragraf (2)’de verilen sınırdan daha fazla fark göstermemesi şartıyla oluşturulabilir. (4) Tabakalı çelik plâkaların kalınlığı 2 mm’den daha düşük olmamalıdır. Not –

Tabakalı çelik plâkaların üç adedinden daha fazlasının birlikte bulunması halinde bunlar birbirine tutturulmalıdır.

(5) Proje şartnamesinde bir başka boyuta izin verilmemişse, bağlantı elemanının kullanılan en küçük anma çapı 12 mm olmalıdır. (6) Muayene ve deneylerle ilgili şartlar, Madde 12.5’te verilmiştir.

8.2 Delik boyutları ve konumları (1) Deliklerin anma boyutları ve konumları, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır. Deliklerin yarık şeklinde olması halinde proje şartnamesinde deliklerin doğrultuları ve deliklerin kısa yarık veya uzun yarık şeklinde veya özel boyutlarda olup olmadığı belirtilmelidir. Not –

Deliğin “normal” veya “geniş” olup olmadığının tanımlanmasında delik anma çapı ile birlikte anma çapı esas alınır.

Yarık şeklindeki deliklere uygulanan “kısa” ve “uzun” terimleri ön yüklemeli cıvatalarda kullanım için tasarlanan iki delik sınıfını gösterir . Ancak bu terimler aynı zamanda ön yüklemesiz cıvatalar için açılan delikleri göstermek için de kullanılabilir. Hareketli birleşim yerleri için özel boyutlar gereklidir. (2) Yuvarlak normal deliklere yerleştirilen cıvatalarda delik anma toleransı aşağıda verildiği gibi olmalıdır. M 12 ve M 14 cıvatalar için ; 1 mm, M 14 - M 24 cıvatalar için ; 2 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 3 mm, Not –

Delik çapının, kaplama anma kalınlığı dikkate alınarak arttırılamaması halinde, kaplanmış bağlama elemanlarının yüzeyleri arasındaki muhtemel tolerans 1 mm olmalıdır. ENV 1993-1-1 Madde 6.5.5 (8)’de verilen şartlar altında M 12 ve M 14 cıvatalar için delik toleransı 2 mm olarak kullanılabilir.

(3) Yuvarlak geniş deliklere yerleştirilen cıvatalarda anma toleransı, aşağıda verildiği gibi olmalıdır: M 12 cıvatalar için ; 3 mm, M 14 - M 24 cıvatalar için ; 4 mm, M 24 cıvatalar için ; 6 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 8 mm, (4) Yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, normal yuvarlak deliklerde çap için yukarıda verilen tolerans kadar olmalıdır. (5) Kısa yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, aşağıda verildiği gibi olmalıdır: M 12 ve M 14 cıvatalar için ; 4 mm, M 16 - M 22 cıvatalar için ; 6 mm, M 24 cıvatalar için ; 8 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 10 mm. (6) Yarık şeklindeki deliklerin anma boyu, cıvata anma çapının 2,5 katını geçmemelidir. (7) Delik konumları için toleranslar, Madde 11.2.6’da verilmiştir.

8.3 Cıvataların kullanımı (1) Cıvatanın, Madde 8.10.2’ye göre uygun cıvata olarak kullanılması hariç olmak üzere, dişler, kesme düzlemine dahil edilebilir. 26

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Cıvata gövdesi, sıkıştırıldıktan sonra, somundan dışarıya çıkmalıdır. Not -

Anma boyundan en az bir diş adımı kadar daha uzun cıvata kullanılması, normal şartlarda, toleranslar için yeterlidir.

(3) Ön yüklemesiz cıvatalarda, somunun dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında an az bir tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten) mesafesi kalmış olmalıdır. Ön yüklemeli cıvatalarda ise somunun dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında en az 4 tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten) mesafe kalmış olmalıdır. (4) Cıvatalar, proje şartnamesinde onay verilmedikçe kaynaklanmamalıdır.

8.4 Somunların kullanımı (1) Normal sıkmaya ek olarak, kilitli somun kullanımı gibi, somunu sabitleme tedbirleri alınmasına, proje şartnamesinde belirtilmiş olması haricinde gerek duyulmaz. (2) Somunlar, monte edildiği cıvata üzerinde serbestçe hareket edebilmelidir. Bu, mümkün olan her durumda, montajdan önce kontrol edilmelidir. Somun ilk denemede serbestçe hareket edemiyorsa, ikinci deneme yapılabilir. Not –

Bu uyarı, özellikle bağlantı elemanlarının metal kaplanmış olması halinde önemlidir. Bazı imalâtçılar birbirine uyan cıvata ve somunları cıvata takımı halinde teslim etmektedir.

(3) Somunlar, kısa gösterim işaretleri, cıvataya yerleştirildikten sonra da görülebilecek şekilde monte edilmelidir. Not –

Bu şart, rondelâ yüzlü somunlar için, somunun rondelâlı yüzünün, dayanma yüzüne oturacak şekilde doğru yerleştirilmesini de sağlar. Ancak yük taşıyan cıvatalarda bu şart aranmaz.

(4) Somunlar, proje şartnamesinde onay verilmedikçe kaynaklanmamalıdır.

8.5 Rondelâların kullanımı (1) Normal yuvarlak deliklere yerleştirilen ön yüklemesiz cıvatalarda rondelâ kullanılmasına gerek duyulmaz. Not – Rondelâ kullanımı, özellikle kalın kaplamalarda, metal kaplamadaki bölgesel hasarı azaltabilir. (2) prEN 781 ve prEN 782’ye uygun cıvataların başları altında kullanılacak rondelâlar pahlandırılmalı ve pahlı kısım cıvata başına doğru bulunacak konumda yerleştirilmelidir. (3) Proje şartnamesinde cıvata gövdesinden daha geniş deliklerde veya Madde 8.2’ye göre özel boyutlu deliklerde kullanılacak rendelaların boyutları ve konik rondelâ kullanımı için herhangi şart tarif edilmiş olmalıdır. (4) Düz, sertletirilmiş rondelâlar (veya proje şartnamesinde gerekli görülmüşse sertleştirilmiş konik rondelâlar), ön yüklenmiş cıvatalarda aşağıda verildiği şekilde kullanılmalıdır. a) 8.8 sınıfı cıvatalar için rondelâ, cıvata başı veya somundan hangisi döndürülecekse onun altına yerleştirilmelidir. b) 10.9 sınıfı cıvatalarda rondelâ, hem cıvata başı ve hem de somunun altında kullanılmalıdır. (5) Proje şartnamesinde, gerilme gösteren rondelâ kullanılmasına izin verilmişse, bu rondelâlar imalâtçının talimatlarına göre yerleştirilmelidir. Doğrudan gerilme gösteren rondelâlar, cıvata başı altına, çıkıntıları cıvata başının dayanma yüzüne oturacak şekilde yerleştirilmeli ve proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse cıvata döndürülmemelidir.

8.6 Ön yüklemesiz cıvataların sıkılması (1) Birleştirilen bileşenler, sıkı temas sağlanacak şekilde birbirine bağlanmalıdır. Proje şartnamesine göre, tam temaslı mesnet gereken yerler hariç olmak temas yüzeyleri arasında 2 mm’yi geçmemek üzere kalıcı aralık bırakılabilir. Madde 9.5.6’ uyumluluğu ayarlamak için ara sacı (şim) kullanılabilir.

27

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Bu işlem esnasında her bir cıvata takımı, cıvatalara aşırı yük uygulanmadan rahat –sıkı (snug – tight) durumuna getirilmelidir. Çok sayıda cıvatanın oluşturduğu cıvata gruplarında bu işlem, grubun ortasından dışarıya doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır. Üniform bir “rahat-sıkı” durumu sağlamak için gerekliyse ilâve sıkılma döngüleri uygulanmalıdır. Not –

“Rahat – sıkı “ terimi normal ölçülerde bir somun anahtarı ile, herhangi uzatma kolu olmaksızın, bir işçinin gücüyle sağlanabilen ve darbeli anahtarın darbeye başladığı noktada ayarlanabilen sıkılık olarak tarif edilebilir.

8.7 Ön yüklemeli cıvataların sıkılması 8.7.1 Genel (1) Proje şartnamesinde gerekli görülmüşse, montaj esnasında sürtünme için hazırlanacak temas yüzeyleri Madde 8.8’e uygun olmalıdır. (2) Ön yüklemeye başlanılmadan önce, bir cıvata grubu içerisindeki cıvatalar, Madde 8.6’ya göre sıkılmalıdır. (3) Sıkma işlemi, her bir cıvata grubunun ortasından serbest kenarlara doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır. Üniform ön yükleme sağlamak için gerekliyse, ilâve sıkma tekrarları yapılmalıdır. (4) Cıvatalar en az, belirlenmiş en düşük ön yüke kadar sıkılmalıdır. Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse en düşük ön yük aşağıda verilen eşitlikle bulunmalıdır: Fp = 0,7 fub A s

Not – En küçük ön yük değerlerine ait bazı örnekler, Çizelge 4’de verilmiştir. Çizelge 4 – Belirlenmiş en küçük ön yük değerlerine örnekler (kN) Özellik sınıfı pc 88 pc 10.9

Cıvata çapı (mm) 20 140 170

24 200 250

27 260 320

30 310 390

(5) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, sıkılma işlemi, aşağıda verilen metotlardan birisi kullanılarak gerçekleştirilmelidir: a) Madde 8.7.2’ye göre tork kontrol metodu, b) Madde 8.7.3’e göre somun döndürme metodu, c) Madde 8.7.4’e göre doğrudan gerilme gösterme metodu d) Tork kontrol ve somun döndürme metodunun birleştirilmesinden oluşan, Madde 8.75’e göre birleşik metot Not - Somun döndürme metodu genellikle “parça dönme” metodu olarak anılmaktadır (6) Sıkma metodu, Madde 8.7.6’ya göre yapılan işlem deneyleri yardımıyla kalibre edilmelidir. (7) Sıkma işlemini kolaylaştırmak için, cıvatalar ve eşleri olan somunlar arasında ve rondelâlar ile temas eden döner bileşenler arasında, proje şartnamesine göre kullanımına izin verilen ve işlem deneyi ile uygunluk gösteren bir yağ kullanılabilir. Yağlar, temas yüzeylerinde kirlenme tehlikesi oluşturmayacak şekilde kullanılmalıdır. Nüfuz eden yağlar kullanılmamalıdır. Not –

Metal kaplamalı, özellikle döndürülerek galvanizlenmiş bağlantı elemanlarının kullanılması halinde, sürekli sıkılık sağlanması için genelde yağ kullanılması gereklidir. Molibten disülfat tallow veya balmumu kullanılabilir. Bazı imalâtçılar, uygun şekilde yağlanmış hazır cıvata takımları da imal etmektedirler.

(8) En küçük ön yüke kadar sıkılan bir cıvata takımının daha sonra gevşemesi halinde, bu cıvata sökülmeli ve tekrar kullanılmamalıdır. Ancak proje şartnamesinde bu tür cıvata takımlarının tekrar kullanılmasına izin verilmişse buna uyulabilir. 28

ICS 91.080.10 Not –

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Parçaların başlangıç montajında kullanılan cıvata takımlarının, en küçük ön yüke kadar sıkılma veya gevşetilme gereği vardır. Bu nedenle bu cıvata takımları, son cıvatalama işlemindeki konumlarında da kullanılabilir. İlk sıkılmasında akma meydana gelmediği ispatlanabilen cıvata takımlarının tekrar sıkılması kabul edilebilir.

(9) Muayene ve deneyler Madde 12.5.2’ye uygun olmalıdır.

8.7.2 Tork kontrol metodu (1) Cıvatalar, Madde 8.7.6’da verilen işlem deneyine göre tork anahtarı kullanılarak sıkılmalıdır. Anahtar, Madde 8.7.1’e uygun olarak en küçük ön yük elde edilmesi için gerekli en küçük torktan daha az olmamak şartıyla herhangi bir tork değerine ayarlanmalıdır. Not –

Elle çalıştırılan veya motorlu anahtarlar kullanılabilir. İşlem deneyleri ile belirlenen en küçük değerden % 5 daha yüksek bir tork muayene şartlarının sağlanması için gerekli olabilir.

8.7.3 Somunu döndürme metodu (1) Somunun cıvata dişlerine göre konumu, üniform “rahat – sıkı” konuma ulaşıncaya kadar sıkıldıktan sonra ve son sıkılmaya başlanılmadan önce kalıcı şekilde, işaretleme kalemi veya küçük bir boya işereti ile işaretlenmelidir. Bu şekilde, somunun cıvataya göre dönmesi kolaylıkla belirlenebilir. (2) Son olarak bütün cıvatalar, Madde 8.7.6’da verilen işlem deneyi ile tayin edilen gerekli dönme uygulanarak sıkılır. Not –

8.8 sınıfı cıvatalarda kullanım için gösterge değerleri Çizelge 5’te verilmiştir. 10.9 sınfı cıvatalar için ise Çizelge içerisindeki not’a bakılmalıdır.

Çizelge 5 – Somun döndürme metodu – 8.8 sınıfı cıvataların son sıkılmasında gerekli olan dönme için gösterge değerleri “rahat – sıkı” durumdan sonra uygulanacak toplam Birleştirilecek parçaların toplam anma kalınlığı (bütün dönme açısı takozlar ve rondelâlar dahil) derece 10 d

Gösterge yok

Not 1 - Vida başı veya somun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâ alınarak) cıvata eksenine dik olmaması halinde gerekli dönme açısı, deneyle tayin edilmelidir. Not 2 – 10.9 sınıfı cıvatalar için değerler, deney yapılarak tayin edilmelidir.

8.7.4 Gerilmeyi doğrudan gösterme metodu (1) Bu madde, cıvatadaki gerilmeyi izleme yoluyla gerekli en küçük ön yüke ulaşılınca, bu yükü gösteren, gerilme göstergeli rondelâlar gibi cihazlara uygulanır. Bu cihazlar, burulma etkisini esas alan göstergeleri kapsamaz. Bu cihazlar, hidrolik cihazların kullanımıyla, somundaki ön yükün doğrudan ölçülmesi amacıyla uygulanmaz. (2) “Gevşek – sıkı” konuma ulaşıncaya kadar sıkma sonunda bütün cıvatalar en az, işlem deneyleri yoluyla tayin edilen belirlenmiş en küçük ön yük sağlanıncaya kadar sıkılmalıdır. Cıvata takımının kabul edilebilirliğini temin için, göstergeli rondelâda ölçülen açıklıkların ortalaması alınabilir. Not –

Bu metodun kullanımı esnasında, birleşim yerindeki plâkaların kalınlık toleransı ve düzlüğüne özel dikkat gösterilmelidir. 29

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

8.7.5 Birleşik metot (1) Başlangıç sıkma işlemi, Madde 8.7.2’ye göre yapılmalıdır. Sıkma anahtarı, Madde 8.7.1’e göre tayin edilen ön yükün % 75’ini sağlamak için gerekli tork değerine ayarlanmalıdır. (2) Daha sonra, somunun konumu Madde 8.7.3’e göre işaretlenmelidir. (3) Daha sonra dönme işlemi uygulanacak olan son sıkma işleminin ikinci safhası, Madde 8.7.6’ya göre yapılan işlem deneyleri ile tayin edilmelidir. Not – Temsilî değerler, Çizelge 6’da verilmiştir. Çizelge 6 – Birleşik metot ; daha ileri sıkma amaçlı ilâve dönme için temsilî değerler Daha sonraki sıkma esnasında uygulanacak ilâve Birleştirilecek parçaların toplam anma kalınlığı (bütün ileri dönme açısı takozlar ve rondelâlar dahil) derece 10 d

Gösterge yok

Not – Somun başının veya somunun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâya uygun) cıvata eksenine dik olması halinde, gerekli dönme açısı deneyle tayin edilmelidir.

8.7.6 İşlem deneyleri (1) Proje şartnamesinde, aşağıda verilen tercihlerden, Ek A’ya göre işlem deneyleri için gerekli olanlar beyan edilmiş olmalıdır. a) b) c) d) e)

Madde A.1’e göre cıvata takımının deneyi, Madde A.2’ye göre kayma kat sayısı deneyi, Madde A.3’e göre bir bağlantı takımı içerisindeki cıvata grubunun deneyi, Madde A.4’e göre sıkma metodu deneyi, Madde A.5’e göre şantiye metodolojisi deneyi.

8.8 Kaymaya dirençli bağlantıların temas yüzeyleri (1) Proje şartnamesinde gerek görülmüşse, ön yük uygulanmış birleşim yeri yüzeyleri, proje şartnamesinde tarif edilen kayma yüzeyi sınıfı sağlanacak şekilde hazırlanmalıdır. (2) Beyan edilen kayma yüzey sınıfını sağlayabileceği kabul edilen yüzey işlemlerinin detayları, Çizelge 7’de verilmiştir. (3) Diğer herhangi işlem veya kaplamayla oluşturulan kayma yüzeyi sınıfı, Ek A’da verilen işlem kullanılarak tayin edilebilir. (4) İmalât ve montaj (inşa) esnasında, belirtilmiş sürtünme yüzeyi sınıfının temin edilmesini sağlamak için gerekli bütün tedbirler alınmalıdır. (5) Temas yüzeyleri, belirlenmiş kaliteye uygun yüzey temin etmek için elverişli bir malzemenin püskürtülmesi yoluyla temizlenmeli ve pürüzlendirilmelidir. Kaplamalı yüzeylerde uygun kaplama, bu işlemden hemen sonra yapılmalıdır. (6) Montaj esnasında, kaymaya direnç için belirlenmiş kaplamalar haricinde, temas yüzeylerinde bulunan yağ, kir veya boya gibi yabancı maddeler temizlenmelidir. Birleştirilen parçaların rijit oturmasını engelleyebilecek olan çapaklar temizlenmelidir. (7) Çelik yüzeyindeki yağ, kimyasal temizleyicilerle uzaklaştırılmalı, ancak ateşle temizleme işlemi uygulanmamalıdır.

30

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(8) Temas yüzeylerinin hazırlanmasından sonra, kaplamasız yüzeylerin hemen monte edilmemesi halinde bu yüzeylerdeki pas tabakaları ve diğer gevşek malzemeler, çelik fırça ile fırçalanarak temizlenmelidir. Pürüzlendirilmiş yüzeyin, düz ancak hasarsız olmasına dikkat edilmelidir. Çizelge 7 – Sürtünme yüzeylerinin sınıflandırılması Sınıf

İşlem

A

- Kum veya küçük çelik bilya (saçma) püskürtülerek, mevcut herhangi gevşek pas temizlenmiş, çukurluk oluşmamış. - Kum veya saçma püskürtülerek, aluminyum spreyle metal kaplanmış. - Kum veya saçma püskürtülerek, çinko esaslı mamulle, spreyleme yoluyla metal kaplanmış ve 0,5’den daha düşük olmayan kayma katsayısı sağlanması için deneye tâbi tutulan

8.9

B

- Saçma veya kum püskürtülmüş yüzeylere 50 – 80 µm kalınlıkta alkali – çinko silikat boya uygulanmış

C

- Tel fırça veya alevle, herhangi gevşek pas temizlenmiş yüzeyler

D

- İşlem uygulanmamış yüzey

Özel bağlama elemanlarının kullanımı ve bağlama metotları

(1) Özel bağlama elemanları, imalâtçının talimatlarına ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8’in ilgili bölümlerine göre kullanılmalıdır. Not –

Bu paragraf, çelik yapı kısmının diğer yapı malzemelerine bağlanması için, reçineli cıvatalar da dahil olmak üzere, cıvatalara da uygulanır.

(2) Proje şartnamesinde, özel bağlama elemanlarının ön yüklemeli veya ön yüklemesiz uygulamalarda kullanımı için gerekli işlem deneyleri tarif edilmiş olmalıdır. Not –

Ek A’da tarif edilenlerden farklı deneyler gerekli olabilir. Daha önce yapılan deneylerden yeterli bilgi elde edilmişse, sonraki deneyler yapılmayabilir. Önceki deneyler, Avrupa Teknik Onayı formunda veya akredite deney kurumu formunda olmalıdır.

(3) Özel bağlantı metodu, Çizelge 2 ve Çizelge 3’te verilen cıvata takımlarına eş değer olarak diş şekilleri ve diş toleransının ilgili mamul standardına uygun olması şartıyla kullanılabilir. Not –

Özel olarak vida yuvası şeklinde açılmış delikler ve diş çıkıntılı döşeme kirişlerin, bu maddede verilen şartları sağlaması gerekir.

(4) Proje şartnamesinde, ön yüklemesiz veya ön yüklemeli uygulamalarda, özel bağlama metotlarının kullanımı için gerekli herhangi özel işlem deneyleri tarif edilmelidir.

8.10 Özel cıvata tiplerinin kullanımı için gerekli ilâve şartlar 8.10.1 Gömme başlı cıvatalar (1) Gömme başlı cıvatalar, özel bağlantı elemanlarıdır ve Madde 8.9’da verilen şartları sağlamalıdır. Not – Bu madde hükümleri, “derin” ve “düz” gömme başlı cıvataların her ikisini de kapsar. (2) Gömme başlı cıvatalar, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz uygulamaların her ikisinde de kullanılabilir ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8 ve Madde 8.9’da verilen aşağıdaki ilâve şartlardan uygun olana uygulanır.

31

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(3) Proje şartnamesinde, başın gömülme yuvası boyutları ve bu boyutlara uygulanacak toleranslar tarif edilmelidir. Bu toleranslar, montaj sonrasında cıvatanın en dış tabakanın en dış yüzeyine oturacak şekilde olmalıdır. Not – Yığışımlı toleranslar, gerçek yüzeyin hafifçe tümsekleşme veya çukurlaştırılmasını ifade eder. (4) Gömme başlı cıvataların, ön yüklemeli uygulamalarda veya çekme etkisi altında kullanılması halinde, gömme yuvasının anma derinliği, dış taraftaki tabakanın anma kalınlığından en az 2 mm daha küçük olmalıdır. Not – 2 mm, ters toleransları dikkate almak içindir. (5) Üst üste olan birkaç tabakada aynı anda cıvata başı yuvası açılacaksa, bu esnada tabakalar sıkıca birbirine rapdedilmelidir.

8.10.2 Sıkı (geçmeli) cıvatalar ve saplamalar (1) Sıkı cıvatalar ve saplamalar, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz uygulamaların her ikisinde de kullanılabilir ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8’de verilenler, aşağıdaki ilâve şartlardan uygun olanına uygulanır. Not –

“Sıkı cıvata” terimi, ISO 1891’e göre “sıkı geçmeli cıvata” veya “altı köşe sıkı cıvata” terimleri yerine tercih edilir.

(2) Sıkı cıvatalar ve saplamaların gövdeleri, ISO 286-1’de verilen tolerans sınıfı H 13’e dahil olmalıdır. Bu tür cıvata ve saplamanın dişleri ve onlara uygun somunlar, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, Madde 5.4.1.2’ye uygun olmalıdır. (3) Sıkı cıvata ve saplamaların delikleri, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, ISO 286-2’de verilen tolerans sınıfı H 11’e dahil olmalıdır. Sıkı durumda bulunmasına ihtiyaç duyulan saplamalar için delik çapı, Madde 8.2’ye göre genişletilebilir. (4) Bir sıkı cıvata veya saplamanın dişi, kesme düzlemine dahil edilmemelidir. (5) Sıkı cıvata veya saplama deliklerinin yerinde genişletilmesi halinde, bu delikler, başlangıçta matkapla veya zımbalama yoluyla en az 3 mm daha küçük açılmalıdır. Bağlama elemanının çok katlı tabakaya yerleştirilmesi halinde bileşenler, delik genişletilmesi esnasında birbirine sıkıca raptedilmelidir. Delil genişletme, sabit döner cihazla gerçekleştirilmelidir. Asidik yağlar kullanılmamalıdır. (6) Sıkı cıvatalar ve saplamalara aşırı kuvvet uygulanmamalı ve dişleri hasar görmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Not – Bu işlem “hafif tokmaklama” olarak isimlendirilir.

8.10.3 Altı köşeli enjeksiyonlu cıvatalar (1) Altı köşeli enjeksiyonlu cıvatalar, özel bağlayıcılar olarak sınıflandırılır. (2) Proje şartnamesinde bu bağlama elemanlarının temini ve kullanımı için şartlar tanımlanmış olmalıdır. Not –

Altı köşeli enjeksiyonlu cıvataların temini ve kullanımı hakkında bilgi Ek F’de verilmiştir. Bu bilgiler, proje şartnamesinde verilenlere yardımcı olabilir.

8.11 Perçinleme (1) Perçinlerin temini ve kullanımı ile ilgili şartlar, Ek B’de verilmiştir.

9

Montaj (inşa)

9.1 Genel (1) Bu madde’de, montaj ve temellerin şerbetlenmesi de dahil olmak üzere, şantiyede yapılan diğer işlerle ilgili şartlar verilmiştir.

32

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Kaynak işlemi, mekanik bağlayıcılarla bağlama ve koruyucu kaplama da dahil olmak üzere, şantiyede yapılan işler sırasıyla Madde 6, Madde 7, Madde 8 ve Madde 10’a uygun olmalıdır. (3) Güvenli montaj ve hassas hazırlanmış mesnetler için şantiyenin uygunluğuna ilişkin şartlar bu madde’de verilmiştir. (4) Tamamlanmış çelik yapının muayene ve teslim şartları, Madde 12.7.3 ve Madde 12.7.4’te, bu şartların çelik yapı montajının başlangıcındaki şartlarla ilgisi de Madde 12.7.1’de verilmiştir.

9.2 Şantiye şartları (1) Yapım işlerinin yürütüldüğü şantiye , Madde 4.2.2’ye göre hazırlanan iş güvenlik plânı gereklerine uygun olmadan montaja başlanılmamalıdır. Güvenlik plânında, aşağıda verilen maddelerden ilgili olanlar dikkate alınmalıdır. a) b) c) d) e) f) g) h)

Krenler ve ulaşım donanımının ayakları ile ilgili tedbirler ve bakım, Şantiyeye ve şantiye içerisinde ulaşım, Tesisin (atelye, fabrika) güvenli işletimini etkileyen zemin şartları, İnşa (montaj) esnasında yapı mesnetlerindeki muhtemel oturma, Altyapı (yer altı) hizmet servislerinin detayları, havaî hatlar veya şantiyedeki engeller, Şantiye üzerinden aktarılabilen bileşenlerin boyut ve ağırlık sınırları, Şantiyede ve çevresindeki özel çevre ve iklim şartları, İşleri etkileyen veya yapılan çalışmalardan etkilenen bitişik yapıların özellikleri.

Not –

Şantiyeye ulaşım ve şantiye içerisindeki ulaşım, ulaşım yolu genişliği ve seviyesinin gösterildiği şantiye plânında gösterilmelidir. Plânda, şantiye trafiği için hazırlanan çalışma alanı seviyesi, atelye ve depolama için kullanılacak alanlar gösterilmelidir.

(2) İşlerin diğer faaliyetlerle bağlantısı olması halinde işlerin güvenlik plânı, güvenlik plânının, inşaat işlerinin diğer kısımları ile insicamı kontrol edilmelidir. Bu kontrolda, aşağıda verilen hususlardan geçerli olanları dikkate alınmalıdır. a) b) c)

Şantiye hizmetleri ve diğer yüklenicilerle işbirliği için ön işlemlerin hazırlanması, Çelik yapı kısımlarına etkiyen yapı ve depolama yük değerleri, Kompozit yapım esnasında betonun yerleştirilmesi.

9.3 Montaj metodunun beyanı (1) Proje şartnamesinde, tasarımda esas alınan güvenli montaj metodunun tarifi yer almalıdır. Tasarımda esas alınan montaj metodunda, aşağıda verilen hususlar dikkate alınmalıdır. a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k)

Şantiyede yapılacak bağlantıların konumu ve tipi, En büyük parça büyüklüğü, ağırlığı ve yeri, Montaj sıralaması, Kısım kısım inşa edilen yapı için geçici destek veya güçlendirme ile ilgili şartlar da dahil olmak üzere kararlılık kavramı, Kompozit yapılarda, daha sonraki betonlamaya imkan sağlamak için güçlendirme veya diğer tedbirler, Geçici destek veya güçlendiricilerin kaldırılması (alınması) için şartlar veya kalıcı desteklerdeki gerilmelerin boşaltılmasıyla ilgili şartlar, Yapım esnasında emniyet zaafiyeti oluşturabilecek özellikler, Temel bağlantılarının şerbetleme metodu ve bu işlemin zamanlanması, İmalât safhasında kontrol edilecek değerler de dahil olmak üzere, gerekli bombe ve ön ayarlamalar, Kararlılık sağlamak için bükme çelik profil kullanımı, Yanal mesnet oluşturmak için bükme çelik profil kullanımı.

(2) Yüklenici, montaj metodu talimatını hazırlamalı ve bu talimatın proje şartnamesine uygunluğunu kontrol etmeli ve bu talimatı, proje şartnamesinin gerekli gördüğü hallerde inceleme için vermelidir. Not –

Yüklenicinin montaj metodu talimatı, güvenli alternatifler getirmesi şartıyla, tasarımda esas alınan montaj metodundan sapma gösterebilir. Monte edilecek yapının tamamlanan parçasının direnci ve diğer yükler, ENV 1993-1-1 veya ENV 1994 - 1-1’den ilgili olanına uygun şekilde kontrol edilmelidir. (3) Montaj metodu talimatına, şantiye şartlarının gerektirdikleri dahil olmak üzere, yapılan ekler kontrol edilmeli ve yukarıdaki (2). paragrafa göre gözden geçirilmelidir. 33

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(4) Montaj metodu talimatında, çelik yapı kısmının güvenli şekilde montajı için kullanılacak işlemler tanımlanmalı ve işlerle ilgili güvenlik plânının bir bölümünü oluşturmalıdır. Not – İşlemler, özel iş talimatlarına göre yapılmalıdır. (5) Montaj metodu talimatında, yukarıda (1). paragrafta verilenlerden ilgili olanların tamamı ve ilâve olarak aşağıda verilenlerden ilgili olanları dikkate almalıdır : a) b) c) d) e) f) g) h)

Madde 9.5.4’e göre yürütülen herhangi deneme montajından elde edilen bilgi, Kaynak öncesinde kararlılığı garanti altına almak ve birleşim yerinin yerel hareketini önlemek için gerekli sınırlamalar, Gerekli kaldırma cihazları, Büyük ve düzensiz şekilli olan parçaların ağırlıklarını ve/veya ağırlık merkezini gösterme gereği, Kren kullanılacak yerlerde, kaldırılacak ağırlıklar ve hareket yarıçapı arasındaki ilişki, Salınımlı kuvvetlerin, özellikle montaj esnasında şantiyede olacağı tahmin edilen rüzgâr şartları nedeniyle oluşan bu tür kuvvetlerin tanımlanması ve yeterli salınım direncinin tam olarak temin edilme metodu, Herhangi güvenlik kusurlarının tam olarak giderilme metodu, İş konumuna göre güvenli ulaşım ve güvenli çalışma konumlarını sağlama metodu.

(6) Çelik ve betondan meydana gelen kompozit yapılara aşağıda verilenler uygulanır: a)

Kompozit döşemelerde kullanım için çelik levhaların, profil yapma esnasındaki bağlantı sıralaması, sabitleme öncesinde, levhaların mesnet kirişleriyle yeterli şekilde desteklenmesini temin etmek ve daha sonraki çalışma konumuna ulaşmak için kullanılmadan önce güvenli şekilde tespit edilecek tarzda plânlanmalıdır.

b)

Bükme çelik profil, levhalar arasına kesme yükü taşıyan bağlantı elemanlarının kaynaklanması için ulaşım amacıyla kullanılmamalıdır. Ancak, levhaların yukarıdaki a) şıkkında verilenleri sağlayacak şekilde daha önceden bağlantı elemanlarıyla bağlanması halinde bu şart uygulanmaz.

9.4 Mesnetler 9.4.1 Mesnetlerin tanzimi ve uygunluğu (1) Bütün temeller, temel cıvataları ve çelik yapı kısmının oturduğu diğer mesnetler, çelik yapıyı taşımaya uygun şekilde hazırlanmalıdır. Mesnetlerin montajı, Madde 12.7.1’de verilen muayene ve kontrol şartlarının sağlandığının gösterilmesinden sonra başlatılmalıdır. Not –

Yuva içerisinde hareket edecek şekilde tasarlanan temel cıvataları, 75 mm çapında kılıf veya 25 mm’den daha büyük cıvatalar için, cıvata çapının üç katı kadar çapa sahip olan kılıfla birlikte teslim edilmelidir.

9.4.2 Mesnetlerde uygunluğun temini (1) Montaj devam ederken, çelik yapı kısmı mesnetleri, montajın başlangıcındaki konumlarına eş değer konumda tutulmalıdır. Mesnetlerde meydana gelen herhangi oturma, bu maddede kastedilen durum değişikliği olarak kabul edilmemelidir. Not –

Proje şartnamesinde, mesnetlerde hava etkilerine karşı dayanıklı çeliğin inşaat esnasındaki pas lekelerine karşı korunması için gerekli herhangi alanı tanımlanmış olmalıdır.

9.4.3 Doldurma (besleme) (1) Ara sacı (şim) ve ana plâkaların altını geçici olarak beslemek için kullanılan diğer mesnet elemanları, betonun kısmî parçalanmasını önlemek için yeterli boyut dayanım ve rijitliğe sahip olmalıdır. (2) Dolgu malzemelerinin, şerbetlemeden sonra da yerinde bırakılacak olması halinde bunlar, yapı ile aynı dayanıklılığa sahip malzemeden yapılmış olmalıdır. (3) Dolgu kısmının daha sonra şerbetlenecek olması halinde, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, bu dolgu elemanları üzerinde en az 25 mm kalınlıkta bir tabaka oluşacak şekilde tamamen kaplanacak tarzda şerbetlenmelidir. 34

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

9.4.4 Şerbetleme (1) Taban plâkaları altındaki boşluklar, Madde 5.5’e uygun taze şerbet malzeme ile doldurulmalıdır. (2) Şerbet malzemesi, aşağıda verildiği şekilde kullanılmalıdır : a)

Malzeme karıştırılmalı ve imalâtçının talimatlarına göre kullanılmalıdır. İmalâtçının şartnamelerinde özellikle belirtilmedikçe malzeme 0 °C’nin altında karıştırılmamalı veya kullanılmamalıdır.

b)

Malzeme akıcılığına uygun şekilde mümkün olduğu kadar koyu olarak karıştırılmalı ve boşluğun tam olarak doldurulabilmesi için uygun başlıkla akıtılmalıdır.

c)

Boşluğun tam olarak doldurulması için, gerekli olduğu hallerde, uygun şekilde yerleştirilmiş mesnetlere hafifçe vurulmalı ve tokmaklanmalıdır.

(3) Şerbetlemeden hemen önce, taban plâkası altındaki boşlukta sıvı, buz, çöp ve pislik bulunmamalıdır. (4) Taban plâkasında, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse kenardan en az 150 mm uzaklıkta olmak üzere havalandırma delikleri bırakılmalıdır. (5) Kolon ihtiva eden destekli tabanlar, en az, saran betonun karakteristik dayanımına eşit dayanıma sahip betonla doldurulmalıdır. (6) Destekli tabanlarda, kolonun gömülmüş kısım uzunluğunun en az 2/3’ü başlangıçta betonlanır ve herhangi geçici destek ve kamaların alınmasından önce, beton karakteristik basınç dayanımının en az yarısını kazanmasına yetecek süre kadar oynatılmadan tutulur.

9.5 İşçilik 9.5.1 Montaj çizimleri (1) Montaj çizimleri gerekliyse bunlar, montaj metodu beyanının bir kısmını oluşturmalıdır. (2) Çizimlerde, plânlar ve kesitler gösterilmeli ve ölçek, çizimlerde bütün elemanlar için montaj işaretleri gösterilebilecek şekilde seçilmelidir. (3) Çizimlerde karelasyon (grid) konumları gösterilmeli ve elemanların montajı için özel toleranslarla ilgili herhangi şart da belirtilmelidir. (4) Temel plânlarında, taban konumu ve çelik yapı kısmının tanzimi, temellerle doğrudan temas eden diğer herhangi elemanlar, onların taban yerleri ve seviyeleri ile referans seviye gösterilmelidir. Temellerde, kolon taban mesnetleri ve diğer yapısal mesnetler bulunmalıdır. (5) Kesitlerde, gerekli döşeme seviyeleri gösterilmelidir. (6) Çizimlerde, çelik veya cıvataların temellere bağlantı detaylarının tamamı, ayarlama metodu, destekleme aralığı ve şerbet özelliği gösterilmelidir. (7) Çizimlerde, yapının kararlılığını ve personelin güvenliğini garanti altına almak üzere montaj için gerekli herhangi çelik yapı kısmı veya diğer geçici kısımların tanzimi ve detayları gösterilmelidir. (8) Çizimlerde, kütlesi 5 tondan daha fazla olan bütün bileşenlerin kütleleri ve düzgün şekilli olmayan bütün büyük parçaların ağırlık merkezleri belirtilmelidir.

9.5.2 İşaretleme (1) Şantiyede tek olarak monte veya inşa edilen bileşenler, montaj işaretiyle belirtilmelidir. Bunlardan, bütün özellikleri itibariyle aynı olanlarda aynı montaj işareti kullanılabilir. (2) Bir bileşenin montaj konumunun şeklinden belirgin şekilde anlaşılır olmaması halinde, bu bileşenin montaj konumu işaretlenmelidir.

35

ICS 91.080.10 Not –

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Mümkün olan hallerde işaretler, bileşenlerin depolanması esnasında ve montajından sonra da görülebilecek şekilde yerleştirilmelidir.

(3) İşaretleme metotları, Madde 6.2’ye uygun olmalıdır.

9.5.3 Şantiyedeki taşıma ve depolama (1) Çelik yapı bileşenleri, muhtemel hasar en aza indirilecek şekilde taşınmalı ve yığılmalıdır. Çelik yapı kısımlarında oluşması muhtemel hasar üzerinde halatla kaldırma metotlarının etkilerine özel dikkat gösterilmelidir. (2) Yükün boşaltılması, nakliye, depolama veya montaj esnasında hasar gören herhangi çelik yapı kısmı uygunluk için onarılmalıdır. (3) Şantiyede depolanacak bağlama elemanları, kuru şartlarda muhafaza edilmeli, uygun şekilde ambalajlanmalı ve tanımlanmalıdır.

9.5.4 Deneme montajı (1) Proje şartnamesinde, deneme montajı yapılmasının gerekliliği belirtilmişse, denemenin kapsamı, amacı ve herhangi kabul işlemleri de belirtilmiş olmalıdır. Not –

Deneme inşaatı, tüm yapının yeterli sayıda bileşeninin bir araya getirilerek uyumluluklarının kontrol edilmesidir. Yüklenici, aşağıda verilen hallerde de deneme montajı yapılmasını dikkate almalıdır: a) Şablon veya Madde 6.9’a göre deneme montajı kullanılarak tahkik edilememesi halinde, bileşenler arasındaki uyumu tahkik etmek için. b) İnşaat esnasında kararlılık sağlamak için montaj sıralamasının önceden değerlendirilmesi gereken hallerde metodolojinin tahkiki için. c) Şantiye şartlarının sınırlı işgal zamanı ile sınırlandırılmış olması halinde işlem sürelerinin tahkiki için.

9.5.5 Montaj metotları (1) Çelik yapı kısmının montajı, montaj metodu talimatına uygun şekilde ve kararlılık her zaman sağlanacak tarzda yapılmalıdır. Not –

Mümkün olan hallerde, bina montajına, salınıma direnç amacıyla “rijit kutu” nun yapımıyla başlanılmalıdır. Bu rijit kutunun doğrultusu, daha sonraki bileşenlerin doğru bir şekilde desteklenmesi sağlanacak tarzda yerleştirilmelidir.

(2) Temel cıvataları, gergisiz kolonların aşırı dönmeye karşı sabitlenmesinde kullanılmamalıdır. Ancak bu tür kullanım için kontrol edilenler, bu uygulama haricindedir. (3) Yapının inşaası boyunca, çelik yapı kısmı inşa donanımları ve bu donanımların çalışması ile oluşan etkiler ile tamamlanmamış yapıya rüzgar yükleri gibi geçici inşa yüklerine karşı güvenli olacak şekilde yapılmalıdır. Not –

Her bir bağlantıdaki sabit cıvataların en az üçte biri, bağlantının tamamlanmış yapı kısmının kararlılığına katkıda bulunduğu düşünülmeden önce monte edilmelidir.

(4) Kalıcı bütün destekler ve geçici tutucular, inşaat bu elemanların güvenli şekilde kaldırılmasına yetecek derecede ilerleyinceye kadar yerinde bırakılmalıdır. (5) Proje şartnamesinde, yüksek binalarda kullanılan desteklerdeki gerilmeler, bu elemanlardaki düşey yüklerden oluşan kuvvetlerin boşaltılması için dengelenecekse bu işlem, aynı anda bir panelde olmak üzere kademe kademe yapılmalıdır. (6) Geçici elemanlarda, inşa amcıyla kullanılan bütün bağlantılar, proje şartnamesine uygun şekilde ve kalıcı yapı zaafiyeti oluşturmayacak veya yapının hizmet verebilirliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde yapılmalıdır.

36

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(7) İnşa metodu, yapıda veya yapının bir kısmında yuvalanma veya hareketi ihtiva ediyorsa, hareket eden kütlede kırılmanın ve tercihan hareketin tersine dönmesinin engellenmesi için tedbirler alınmalıdır. (8) Geçici bütün ankraj elemanlarında , mümkün olan hallerde, tasarlanmamış gevşemeye karşı tedbir alınmalıdır. (9) Yüklenici, kesin kabulden önce, inşa esnasında yapının hiçbir parçasının, çelik yapı malzemesinin yığılması ve geçici inşaat yükleri nedeniyle kalıcı şekilde biçim değiştirmemsi için tedbir alınmalıdır.

9.5.6 Doğrultma (1) Yapının her bir parçasının doğrultusu, inşa edildikten sonra mümkün olduğu kadar kısa sürede ayarlanmalı ve hemen sonra sabitleme işlemi tamamlanmalıdır. (2) Elemanlar arasındaki kalıcı bağlantılar, yapının doğrultusu, seviyesi ve düşeyliğinin yeterli şekilde ayarlanmasından sonra yapılmalı ve yapının geri kalan kısmının yapısı ve doğrultusunun ayarlanması esnasında oynamayacak şekilde geçici bağlantı yapılmalıdır. (3) Yapı doğrultusunun ve bağlantıdaki uyum eksikliğinin ayarlanması için ara saçları kullanılabilir. Ara saçlarının gevşeme tehlikesi varsa, kaynak yapılarak sabitlenmeleri gerekir. Ara saçları, yumuşak çelikten yapılmış düz parçalar şeklinde olabilir. Ara saçları yapı ile aynı dayanıklılığa sahip olmalı ve dış kullanımlarda en az 4 mm kalınlıkta olmalıdır. (4) Ön yüklemesiz ve ön yüklemeli cıvatalarda, ön yükleme yapılmadan önceki kalıcı aralıklar Madde 8.6’ya göre yapılmalıdır. (5) Monte edilen bileşenler arasındaki herhangi uyum kusuru, ara sacı kullanılarak düzeltilemez. Bu durumda yapı bileşenleri, bu standarda uygun şekilde yeniden montaj ve yeniden kaynaklama yoluyla kısmî olarak değiştirilmelidir. Bu işlem şantiyede yapılabilir. Kaynaklı kafes elemanlarla oluşturulan yapılarda ve uzay yapılarda, dahilî rijitliğe uygun yükten daha fazla yük uygulanmamasını sağlamak için tedbir alınmalıdır. (6) Birleşim yerlerinin ayarlanması için parçalar kaydırılabilir. Yük aktarılmasında kullanılan cıvataların delikleri 0,5 mm’den daha fazla uzatılmamalıdır. (7) Cıvata deliklerinin aynı doğrultuda olmaması halinde, deliklerin ayarlanması metodu, proje şartnamesine uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. Not –

Doğrultuları yeniden ayarlanan delikler, ölçüden büyük veya yarık şeklindeki delikler için Madde 8.2’de verilen şartları sağlamak üzere tahkik edilebilir.

(8) Doğrultu uyumsuzluğunun, delik genişletme veya boş freze kullanılarak düzeltilmesi tercih edilmelidir. Ancak diğer kesme metotlarının kullanılması gerekiyorsa, diğer metotlarla oluşturulan bütün deliklerin iç yüzeyleri, proje şartnamesine uygunluk bakımından özel olarak kontrol edilmelidir. (9) Tamamlanmış şantiye bağlantıları, Madde 12.5.1’e göre kontrol edilmelidir.

10 Koruma işlemleri 10.1 Genel (1) Bu madde, şantiye dışında ve şantiyede uygulanacak işlemleri kapsar. (2) Yüzey koruma işlemleriyle ilgili şartlar, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır.Şartlar, kullanılacak işlemin sistemiyle ilgili genel bir şartnamede veya bir performans şartnamesi yoluyla verilebilir. Çelik yapılara uygulanacak boya ve vernik sistemlerinin tanımlanması ve uygulanmasında ISO/DIS 12944 kullanılabilir. Not –

Yayınlanınca ISO/DIS 12944-4, boyalar ve ilgili mamullerin genel seçiminde kullanılabilir ve ISO/DIS 12944-8’de ISO/DIS 12944-2’de tarif edilen çevre sınıflarında kullanılacak boyalar ve vernikler kullanılarak korozyona karşı koruma için geliştirilmiş şartların yer aldığı kılavuz bilgi verilecektir. 37

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Performans şartnamesinde, aşağıda verilenlerden uygun olan bilgiler verilmiş olmalıdır: a) b) c) d) e) f) g) h)

Koruma sistemi için gerekli dayanıklılık, Korozyon koruması için atmosferik – korozivite sınıfı veya etki sınıflandıması, Herhangi yangına direnç gerekleri veya yangın direnci için sınıflandırma, Metal püskürtme, galvanizleme veya özel boyama için herhangi tercih veya gereklilik, Herhangi sürtünme yüzeyleri ve işlem sınıfı veya Ek A’ya göre gerekli deneyler, Daha sonraki dekoratif kaplamayla ilgili herhangi şart, Kaplama mamulleri için renk seçimindeki herhangi sınırlama, İki metalden oluşan yüzeylere ait herhangi özel şart.

Yangına karşı koruma için uygulanan koruyucu işlem, ENV 1993-1-2’ye uygun olmalıdır. Dekoratif kaplamaların, koruyucu primer sistemlerle (renkler) uyumlu olması gerekir. Ancak, bu sitemler bu standardın kapsamında değildir. (3) Yüklenici, koruyucu işlemlerle ilgili olarak proje şartnamesine uygun olarak kullanılacak metotların tüm detaylarının verildiği işlem plânını hazırlamalıdır. Not – İşlem plânında, aşağıda verilen hususlarla ilgili detaylar verilmelidir : a) Fabrikada hazırlanan çelik bileşenlerin yüzey hazırlama işlemleri, b) Fabrikada hazırlanan çelik bileşenlerin yangından veya korozyondan korunması için şantiye dışında yapılacak işlemler için çalışma metotları ve kullanılacak mamullerin tam tarifi, c) Bağlayıcılara uygulanacak işlem metotları, d) Şantiyede uygulanacak korozyon koruması ve tamir için mamuller ve işlem metotları. (4) Koruma için uygulanacak malzemeler, imalâtçının şartnamelerine uygun olarak kullanılmalıdır. Malzemelerin depolama ve taşınması işlemlerinde, malzemelerin raf ömrünü ve açılarak karıştırılma sonrasında da kullanım ömrünü tamamlamamış olmasına itina gösterilmelidir. (5) Tamir işlemleri, Madde 6.3 ve Madde 9.5.3’e göre taşıma ve depolama işlemlerinde meydana gelme ihtimali olan hasara uygun olmalıdır. (6) Tamamlanmış yüzey işleminin muayene ve kabulü ile ilgili şartlar Madde 12.6’da verilmiştir.

10.2 Yüzey koruması (1) Yüzeyler, ISO 8504-1 ve ISO 8504-2’ye göre kum püskürtülmesi yoluyla ve ISO 8504-3’e göre elle veya makinayla temizleme işlemleriyle hazırlanmalıdır. Not – Yayınlanınca ISO/DIS 12944-4’te yüzey hazırlama metotlarıyla ilgili bilgi verilecektir. (2) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmeden kaplanacak yüzeyler, gevşek aşındırma tozu, yağ ve katı yağdan temizlenmesi için tel fırça ile fırçalanmalıdır. (3) Yüzeyin kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmesinde, uygulanacak kaplama mamulleri ile uyumlu aşındırma malzemesi kullanılmalıdır. Not –

Genellikle, boyalar için saçma veya parça tel kullanılarak aşındırma ve püskürtülmesiylekaplama için ise kum püskürtülmesi yoluyla aşındırma yapılması gerekir.

metal

(4) Yüzey temizliği ve pürüzlülüğünün temini için kum püskürtmeyle temizleme işlemiye ilgili işlem deneyleri yapılmalıdır. Bu deneyler, imalât esnasında düzgün aralıklarla yapılmalıdır. (5) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlemeyle ilgili işlem deneylerinin sonuçlarına göre, proje şartnamesinde Madde 12.6.4’te açıklandığı gibi, aksi belirtilmemişse daha sonraki kaplama işlemi için uygun yeterlilik sağlanmış olmalıdır. (6) Yüzey hazırlama esnasında, çelik malzemede, bu standarda uygun tamir metodu kullanılarak tamir edilmiş yüzey kusurunun çıkması halinde tamir edilmiş malzeme, orijinal malzeme için belirlenmiş anma özelliklerinin sağlanması şartıyla kullanılabilir. 38

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

10.3 Kaplama metotları 10.3.1 Metal püskürtme (1) Metal püskürtme çinko veya aluminyum olmalı ve EN 22063’e göre yapılmış olmalıdır. (2) Metal püskürtülmüş yüzeyler, boyanmadan önce uygun yalıtım malzemesiyle kaplanmalıdır. Not – İşlemler arasında uygun süre bırakılmasına itina gösterilmelidir.

10.3.2 Galvanizleme (1) Galvanizleme; ISO 1459, ISO 1460 veya ISO 1461’den uygun olanına göre yapılmalıdır. Not –

Yayınlanınca, prEN 1029, fabrikada imal edilmiş çelik yapı kısmına sıcak daldırma yoluyla galvaniz yapımı için çok daha uygun olacaktır. pr EN 1029, bu standardda verilen bütün hükümlerin önüne geçecektir.

(2) Galvanizlemeden önce, kaynakların çekiçlenmesi gerekli ise tüm kaynaklar, asit girişinin önlenmesi için yalıtılmalıdır. (3) Fabrikada imal edilmiş bileşenlerin kapalı boşluklar ihtiva etmesi halinde, havalandırma ve drenaj delikleri, proje şartnamesinde belirtilen yerler tesis edilmelidir. Proje şartnamesinde, aynı zamanda delik iç kısımlarının galvanizleneceği veya bu deliklerin galvanizlemeden sonra yalıtılacağı da belirtilmelidir. (4) Tamir gereliyse, uygun boya mamuller, bozulmamış (sağlam) galvanizin çevresindeki 10 mm’lik alanda kullanılabilir. (5) Galvanizlenmiş yüzeyler, boyanmadan önce temizlenmeli ve uygun dağlama primerle işleme tâbi tutulmalı veya kum püskürtülmesi yoluyla sıyrılmalıdır.

10.3.3 Boyama (1) Boyama işlemi, imalâtçı tarafından verilen bilgi sayfasının gereklerine göre yapılmalıdır. Not –

Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-7’de korozyon koruması işlemlerinin nasıl yapılacağı tarif edilecek ve o standardda verilenler, bu maddede verilenlerin yerini alacaktır.

(2) Bileşenin yüzey şartları, boyamadan hemen önce, uygulanacak mamulle ilgili olarak, imalâtçının talimatlarına uygunluğu garanti altına almak üzere Madde 12.6.1’e göre kontrol edilmelidir. Not –

Bu madde, çıplak çelik üzerine uygulanacak primerler, alt tabaka üzerine uygulanacak üst tabaka, metal püskürtme üzerine uygulanacak boya ve galvanizleme üzerine dağlama primeri uygulanması için kullanılır.

(3) İki veya daha fazla mamul kaplama tabakası uygulanacaksa, her bir tabaka için farklı renk tonu kullanılmalıdır. Not – Primer kaplamalar, kırmızı veya kahverengi olmalıdır. (4) Kaplanacak yüzeylerin ıslak, ortam sıcaklığı veya çiy noktasının, uygulanacak mamulün imalâtçı talimatında verilenden daha düşük olması halinde, işleme devam edilmemelidir. (5) Boyanmış yüzeyler, su birikimine karşı, boya uygulandıktan sonra, imalâtçının veri sayfalarında gerekli görülen süre kadar korunmalıdır.

10.4 Özel şartlar

39

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

10.4.1 Betonla temas eden yüzeyler (1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, betonla temas eden yüzeyler kaplanmamalıdır. Kaplanmayan bu tür yüzeyler, kum püskürtülmesi veya tel fırçayla, gevşek aşındırma tozlarının uzaklaştırılması ve toz ve katı yağın alınması için temizlenmelidir. (2) İşlem görmüş yüzeylerin, betonla temas eden yüzeyler üzerine binmesi halinde, işlem sistemi, yüzeye en az 30 mm girecek şekilde uzatılmalıdır.

10.4.2 Sürtünme yüzeyleri (1) Ön yüklemeli cıvatalarla birlikte, yüzey sürtünmesi yoluyla yük aktarması tasarlanan yüzeylerin genişliği, proje şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır. Not –

Bu madde hükmü, ENV 1993-1-1’e uygun diğer çelik yüzeyle temas eden sürtünme çenesi oluşturmak için tasarlanan çelik yüzeylere veya 1994-1-1’e uygun beton yüzeylere uygulanır.

(2) İşlem metodu, Çizelge 7’de verilen uygun herhangi seçenekten seçilmeli veya Ek A’ya uygun işlem deneyi ile tayin edilmelidir. (3) Sürtünme yüzeylerindeki, yağla kirlenmiş herhangi kısmın temizlenmesinde, kimyasal temizleyiciler kullanılmalı, alevle temizleme uygulanmamalıdır. (4) Sürtünme yüzeyleri, hazırlandıktan sonra monte edilinceye ve su geçirimsiz kaplamalarla cıvatalanıncaya kadar korunmalıdır. (5) Sıkıştırılmış bağlantılar etrafındaki işlem tamamlanmadan işleme tâbi tutulmamalıdır.

görmemiş

alanlar,

bağlantı

yerindeki

muayeneler

10.4.3 Kaynak yapılacak yüzeyler ve kaynak yüzeyleri (1) Daha sonra kaynaklanacak bir bileşenin, kaynak etrafındaki 150 mm’lik yüzeyi sadece kaynak kalitesine zarar vermeyecek bir malzemeyle kaplanmalıdır. (2) Kaynaklar ve bitişik ana metal, curuflar uzaklaştırılmadan önce boyanmamalıdır. (3) Proje şartnamesinde belirtilmesi halinde, kaynaklı yüzeylere, kaynak içerisinde primer kullanılan hallerde ilâve şerit kaplama uygulanmalıdır.

10.4.4 Ulaşılamayan ve açık havaya maruz yüzeyler (1) Montajdan sonra ulaşılması zor olan alanlar ve yüzeyler, montajdan önce işleme tâbi tutulmalıdır. (2) Proje şartnamesinde belirtilmişse, çelik kısımların dışa gelen kenarlarına, ilâve şerit kaplama uygulanmalıdır. (3) Cıvatayla birleştirilecek yüzeylerden sadece proje şartnamesinde belirtilenlerde birleştirme işlemi, aralarında yaş boya bulunur halde yapılabilir. Not – Bu uygulamanın, dış yüzeye gelen çelik yapı kısımlarına tatbik edilmesi önerilir.

10.4.5 Hava etkilerine maruz çelik yüzeyler (1) Proje şartnamesinde, hava etkilerine dayanıklı çelik yüzeyinin yıpranma sonrasında kabulü için gözle yapılacak kabulü garanti altına almak için gerekli işlemler tarif edilmelidir. Not –

Üniform yıpranma sağlamak için, açık yüzeylerin kum püskürtülmesiyle temizlenmesi gerekli olabilir ve sıvı yağ, katı yağ, boya veya asfaltla kirlenmeyi önlemek için işlemler tarif edilmiş olmalıdır.

(2) Proje şartnamesinde, hava etkilerine dayanıklı çeliklerle temas edecek hava etkilerine dayanıksız çelik yüzeyler için gerekli işlemler tarif edilmiş olmalıdır.

40

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

10.4.6 Boşlukların yalıtılması (1) Kapalı boşlukların kaynaklama yoluyla mı yalıtılacağı veya bu boşluklara iç koruma işlemi mi uygulanacağı, proje şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır. (2) Boşlukların rutubet girişini önlemek üzere yalıtım kaynaklarıyla tamamen kapatılacağı hallerde, kaynak şartnamesine göre, uygun filler malzeme uygulanması yoluyla yalıtımın gerekli görüldüğü hallerde izin verilecek kaynak kusurları (porozite gibi), proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır. (3) Boşlukların, rutubet girişini önlemek için sadece yalıtım amacıyla tam olarak kapatılacak olması halinde, bu kaynakların bütünlüğü sadece gözle muayene yoluyla sağlanabilir ve Madde 12.4.2.3 hükümleri, bu tür kaynaklara uygulanmaz. (4) Mekanik bağlayıcıların, yalıtılmış kapalı boşluk duvarına girmesi halinde, iç yüzeylerin yalıtılması için kullanılacak metot, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır.

10.5 Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler (1) Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler, aşağıda verilenlerle tutarlı olmalıdır. a) b) c) d) e)

Proje şartnamesinde belirlenen korozyondan koruma sınıflandırması, Bağlama elemanının malzemesi, Yerine yerleştirilmiş bağlama elemanlarına temas eden herhangi malzeme ve bu malzeme üzerindeki herhangi kaplama, Bağlama elemanlarını sıkıştırma metodu, Sıkıldıktan sonra, bağlama elemanına gelecekte ihtiyaç duyulabilecek herhangi tamir ihtiyacı.

(2) Temelde kullanılan cıvatalar, proje şartnamesinde aksi belirtilmedikçe işleme tâbi tutulmamalıdır. (3) Proje şartnamesinde tarif edilen korozyondan koruma sınıflandırılmasına uygun ön işleme tâbi tutulmuş olan bağlama elemanları, proje şartnamesinde belirtilmedikçe montajdan sonra kaplanmamalıdır. Not -

Bu madde hükmü, bu tür bağlama elemanlarında gerekli hallerde ihtiyaç duyulacak tamir ihtiyacını ortadan kaldırmaz.

(4) Montajdan sonra, bağlama elemanlarına uygulanacak gerekli herhangi işlem, bağlama elemanlarında yapılacak herhangi muayene tamamlanmadan önce yapılmamalıdır.

11 Geometrik toleranslar 11.1 Genel (1) Bu maddede, bina taşıyıcı sistemleriyle ilgili geometrik sapmaların tipleri tarif edilmiş ve normal tolerans sınıfları için izin verilen değerlerin sayısal sonuçları verilmiştir. (2) Şartlar, sonuçta ortaya çıkan mamulün son kabul deneyleri içindir. Şantiyede inşa edilecek yapının bir kısmını fabrikasyon bileşenlerin oluşturması halinde, bu bileşenlerin herhangi ara kontrolü, inşa edilmiş yapının, Madde 12.7.4.2’ye göre yapılacak son kontrolüne ön bilgi amacıyla yapılmalıdır. (3) Proje şartnamesinde, bileşenler arasındaki tam temas yoluyla yüklerin aktarılacağı herhangi yüzey tanımlanmış olmalıdır. (4) Normal sınıflar dışındaki tolerans sınıfları için herhangi şart, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır: a)

Madde 11’de liste halinde verilen sapma tiplerine ilâve olarak izin verilen herhangi ilâve sapma ve/veya,

b)

Tarif edilmiş parametrelerce izin verilen değerlerle birlikte, kontrol edilecek herhangi diğer sapma tipleri ve,

c)

Bu özel toleransların ilgili bütün bileşenlere mi, yoksa tarif edilen özel bileşenlere mi uygulanacağı,

41

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2 İmalât toleransları 11.2.1 Fabrikada imal edilmiş bileşenlerdeki mamullerin birleştirilmesi (1) Fabrikada imal edilmiş bileşenlerdeki mamullerinin birleştirilmesinden sonra, mamul standardında verilen, izin verilmiş sapmalar uygulanır. Ancak bu maddede diğer farklı kriterler verilmişse o uygulanır. Not –

Örnek olarak, kuleli kirişlerin en kesit toleransları, ilgili mamul standardına uygun olmalıdır. Ancak genel derinlik için Madde 11.2.2’ye uyulmalıdır.

11.2.2 Kaynaklı Ι profiller Fabrikada imal edilmiş Ι profillerin en kesitlerinin, belirlenmiş en kesit boyutlarından sapmaları ; Şekil verilenlerden, gövde çarpıklığı ise Şekil 6’da verilenleri geçmemelidir. Sapma tipi A

Yükseklik :

Parametre Kesit yüksekliği :

İzin verilen sapma

h ≤ 900 mm :

∆ = ± 3 mm

900 < h ≤ 1800 mm :

∆ = ± 5 mm

h > 900 mm : ∆ = B

C

D

Başlık (flanş) genişliği :

+ 8 mm − 5 mm

b1 veya b2 genişliği : b < 300 mm :

∆ = ± 3 mm

b ≥ 300 mm :

∆ = ± 5 mm

Gövde konumu :

∆ = ± 5 mm

Gövde eksantirikliği :

Başlıkların dikliği : Diklikten sapma :

∆

=

b / 100   5 mm 

den büyük olanı 1) D

Başlıkların düzlüğü :

Düzlükten sapma : b / 150   Not – Kiriş, kren kirişi olarak ∆ 3 mm  =  kullanılacaksa, üst başlığın, ray genişliği + 20 mm genişlikteki düzlükten den büyük olanı 1) sapması en fazla ± 1 mm olmalıdır.

Şekil 3 – Kaynaklı Ι profillerde izin verilen sapmalar

1) “ ∆

42

= den büyük olanı“ gösterimi, verilen iki değerden büyük olanını ifade eder.

3’te

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.3 Kutu kesitli profiller Fabrikada imal edilmiş kutu kesitli profillerin en kesitlerinin, belirlenmiş en kesit boyutlarından sapmaları; plâkaların çarpıklığı ve plâka takviyelerinin doğrultudan sapmaları için Şekil 4’te verilen değerleri geçmemelidir. No Sapma tipi a Plâka genişliği :

Parametre Bir plâkanın genişliğindeki ∆ sapması: b < 300 mm : b ≥ 300 mm :

İzin verilen sapma

∆ = ± 3 mm ∆ = ± 5 mm

Aynı kabul edilen diyagonal mesafeler arasındaki fark : ∆ = ( d1 – d2) : genişlik d1 ≥ d2

∆

 d1 + d2   400    5 mm  = 

den büyük olanı 1) b

Plâka takviyeleri :

Plâka düzlemindeki doğrultudan sapma ∆ :

∆

=

b / 250    3 mm 

den büyük olanı 1

Plâka düzlemine dik yündeki doğrultudan sapma ∆ : ∆

=

b / 500    3 mm 

den büyük olanı 1)

d

Plâka çarpıklığı :

Plâka genişliği boyunca veya ölçme boyundaki çarpıklık ∆ : ∆

=

b / 150    3 mm 

den büyük olanı 1)

Şekil 4 – Kutu kesitler için izin verilen sapmalar

43

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.4 Bileşenler Bileşenlerin, uzunluk, doğrultu, kavis ve dikliğinde, belirlenmiş boyutlardan sapmalar, Şekil 5’te verilenleri aşmamalıdır. No a Uzunluk :

Sapma tipi

Parametre Boyuna eksende veya profilin köşesinde ölçülen uzunluk : - Parça uzunluğu

b

Doğruluk :

İzin verilen sapma

∆ = ± (2 + L/5000) mm

- İki ucu, uygulanmışsa uç plâkaları ihtiva eden tam ∆ = temaslı mesnet bileşen Her iki eksendeki doğruluk : ∆

± 1 mm

=

L / 1000    3 mm 

den büyük olanı

c

Kavis :

Gövde plâkası yatay konumdayken, uzunluğun orta noktasındaki kavis f :

∆

=

L / 1000    6 mm 

den büyük olanı

d

Başlıkların dikliği :

Boyuna eksenlerin dikliği : - Tam temaslı mesnet ∆ = ± D / 300 olarak hazırlanmamış : Tam temaslı mesnet ∆ = ± D / 1000 olarak hazırlanmış :

e

Mesnetlerin dikliği :

Güçlendirme takviyesi yapılmamış bileşenler için gövde plâkasının mesnetlerdeki düşeyliği

Şekil 5 – Bileşenler için izin verilen sapmalar

44

∆

=

h / 300    3 mm 

den büyük olanı

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.5 Gövde plâkaları ve takviyeler Gövde plâkalarının çarpıklığı, gövde takviyelerinin doğrultudan sapması ve takviyelerin konumlarındaki sapmalar, Şekil 6’da verilenleri aşmamalıdır. Gövde plâkalarında, çarpıklık izin verilen sapmalar, başlık plâkalarındaki çarpıklıklar için de uygulanır. No Sapma tipi a Gövde çarpıklığı :

Parametre Gövde yükseklğince veya ölçme boyunca çarpıklık ∆

İzin verilen sapma d / 100    ∆ 5 mm  =  den büyük olanı

b

Gövde takviyeleri :

Gövde düzlemindeki doğrultudan sapma ∆

∆

=

d / 250   3 mm 

den büyük olanı

Gövde düzlemine doğrultudan sapma ∆

dik ∆

=

d / 500    3 mm 

den büyük olanı

c

Takviyenin yeri : Tasarlanan sapma :

konumdan ∆ = ± 5 mmm

Bir çift takviye arasındaki e = t / 2 dış merkezlik :

Şekil 6 – Gövde ve takviyelerde izin verilen sapmalar

45

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.6 Delikler, yarıklar ve takviyeler Deliklerin konumlarındaki sapmalar, yarıkların boyutlarındaki sapmalar ve kesilmiş kenarların diklikten sapması, Şekil 7’de verilen değerleri geçmemelidir. No Sapma tipi a Deliklerin konumları :

Parametre İzin verilen sapma Bir delik ekseninin, delik grubu içerisindeki tasarlanan konumundan ∆ = ± 2 mmm sapması ∆ :

b

Bir delik grubunun tasarlanan konumundan sapması ∆ :

Delik gruplarının konumları :

-

c

a boyutu : b boyutu : c boyutu : d boyutu : 1) h ≤ 1000 mm ise 2) h > 1000 mm ise

∆ = ± 5 mm ∆ = ± 2 mm ∆ = ± 5 mm ∆ = ± 2 mm ∆ = ± 4 mm

Yarıklar : Yarığın ana boyutlarındaki sapmalar :

d

+ 2 mm - 0 mm

- d boyutu :

∆ =

- l

+ 2 mm ∆ = - 0 mm

boyutu :

Kenarlar : Kesilmiş kenarın 90°’den ∆ = ± 0,1 t sapması :

Şekil 7 – Delikler, yarıklar ve kenarlarda izin verilen sapmalar

46

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.7 Kolon ekleme parçaları ve taban plâkaları Bütün birleşim tipleri için, kolonların ekleme parçalarında ve taban plâkalarındaki tasarlanmamış dış merkezlik, Şekil 8’de verilen değerleri geçmemelidir. Taban plâkaları için uygulanan sapma toleransları, aynı zamanda tepe plâkalarına da uygulanır. No Sapma tipi a Kolon ekleme parçaları :

Parametre İzin verilen sapma Tasarlanmamış dış merkezlik, e (her bir e = 5 mmm eksene göre):

b

Tasarlanmamış merkezlik, e eksene göre):

Taban plâkası :

dış (her bir e = 5 mmm

Şekil 8 – Kolon ekleme parçaları ve taban plâkaları için izin verilen sapmalar

47

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.8 Kafes kiriş bileşenleri (1) Fabrikasyon (hazır) kafes kiriş bileşenlerdeki sapmalar, Şekil 9’da verilen değerleri geçmemelidir. No Sapma tipi a Kaynak sonrası kafes kiriş bileşenleri :

Parametre Fabrikasyon kafes kirişlerdeki birleşim yeri dış merkezliği için sapmalar : Panel boyutu : Yığışımlı boyut : Diyagonal elemanların doğrultudan sapması :

İzin verilen sapma p = ± 5 mm Σ p = ± 10 mm L / 500    ∆ 6 mm  =  den büyük olanı

b

Birleşim yeri dış merkezliği :

Fabrikasyon kafes kirişlerdeki birleşim yeri dış merkezliği için sapmalar : Birleşim yerindeki dış merkezlik :

∆

= B / 20 + 5 mm

Not – Sapma, proje şartnamesinde tarif edilen herhangi dış merkezliğe göre ölçülür. B, diyagonal elemanın karakteristik en kesit boyutudur. c

Kafes kiriş genel en kesitleri : Fabrikasyon kafes kiriş bileşenlerin kaynaktan sonraki genel en kesitleri için sapmalar : Yükseklik - D, Genişlik – W, Köşegen – X :

∆ = ± 3 mm ∆ = ± 5 mm ∆ = ± 10 mm

D ≤ 300 mm : 300 < D < 1000 mm : D ≥ 1000 mm : ve benzer şekilde D yerine W ve X konulabilir.

Şekil 9 – Fabrikasyon kafes kiriş bileşenler için izin verilen sapmalar

48

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.2.9 Tam temaslı mesnetlere oturacak şekilde tesviye edilen yüzeyler (1) Yüzeyler, bileşene oturan kısma dik olacak şekilde, Madde 11.2.4’e göre tesviye edilmelidir. (2) Bir yüzeyin düzlüğünün, temas edeceği yüzeye monte edilmeden önce mastarla kontrol edilmesi halinde, yüzey ve mastar arasındaki açıklık, hiçbir yerde 0,5 mm’yi geçmemelidir. Not –

Bu tür yüzeyler için herhangi pürüzlülük kriteri konulmamış olmasına karşın, bu şart büyük çıkıntıları 0,5 mm ile sınırlamaktadır.

(3) Birleştirilecek yüzeylerin, cıvata ile monte edilecek bileşen yüzeyleri olması halinde, doğrultu ayarlanmasından ve cıvatalamadan sonraki şartlar, Madde 11.4.4’te verilmiştir. Not –

Bu tür bir birleşim yerinde, Madde 6.9’a göre uyumluluk şartlarının yerine getirildiğini kontrol etmek için deneme montajı yapılması halinde, inşaat işleminin, bileşen doğrultularının, deneme montajı esnasındakiyle tamamen aynı şekilde ayarlanmasını sınırlandırabileceği ve çelik yapı kısmı ağırlığının, yüzeylerdeki yerel büyük çıkıntıları giderebileceği dikkatli şekilde değerlendirilmelidir.

(4) Tam temaslı mesnetlerde, kuvvetlerin aktarılması için takviyeler yapılmışsa, mesnete oturan yüzeyler arasındaki açıklık, hiçbir yerde 1 mm’den daha fazla olmamalı ve anma temas yüzeyinin en az 1/3’ünde 0,5 mm’den daha küçük olmamalıdır.

11.3 Yapım (montaj) öncesi toleranslar 11.3.1 Referans sistem (1) Mesnetlerdeki sapmalar, ISO 4463-1’e göre tesis edilen ikincil sistem esas alınarak ölçülmelidir. (2) Her bir bileşenin inşası (montajı) için tasarlanan konumunu işaretlemede kullanılan işaret noktaları, ISO 4463-1’e uygun olmalıdır. (3) Monte edilen bileşenlerdeki sapmalar, yerleştirme (konum) noktalarına göre ölçülmelidir. Yerleştirme noktası tesis edilmemişse sapmalar, ikincil sisteme göre ölçülmelidir.

11.3.2 Temel cıvataları ve diğer mesnetler (1) Temel cıvataları grubunda, cıvataların merkez noktalarının konumu, bu konumların ikincil sisteme göre gerekli konumlarından ± 6 mm’den daha fazla sapma göstermemelidir. Not – Ayarlanabilir temel cıvatalar grubunu değerlendirmek için en uygun konum seçilmelidir.

(2) Temel cıvatalarının ve diğer mesnetlerin yerleşim noktalarının izin verilen sapmaları, Şekil 10’da verilmiştir. İzin verilen sapmalar genellikle, gerçek konum ve ikincil sisteme göre ölçülen gerekli konum arasındaki sapma olarak verilir. Temel cıvataları grubu içerisindeki cıvataların izin verilen sapmaları, her bir cıvatanın, cıvata grubunun merkez noktasına göre ölçülen gerçek konumuna göre sapması bakımından verilir. (3) Düşey temel cıvatası çıkıntısının (ayarlanabilir durumdaysa en iyi konumdayken) düşeyden sapması, 20 mm uzunluk için 1 mm’den daha fazla olmamalıdır. Benzer şartlar, montaj ve diğer herhangi açıyla yerleştirilmiş cıvata sıralarında da uygulanır.

49

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

No a

Sapma tipi Temel seviyesi :

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Parametre

İzin verilen sapma

Gerekli seviyeden sapma :

- 15 mm (aşağı) - 5 mm (yukarı)

∆ =

b

c

Düşey duvar :

Ayar için hazırlanmış, ön ayarlamalı temel cıvatası :

Çelik yapı mesnet noktalarının gerekli konumlarından sapması :

Gerekli konum ve çıkıntıdan sapma :

∆ = ± 25 mm

∆ X, ∆ Y = ± 10 mm (uç konumu) ∆P =

- 15 mm (dışarı) - 5 mm (içeri) (çıkıntı)

d

Ayar için hazırlanmamış, ön ayarlamalı temel Gerekli konum, seviye ve cıvatası : çıkıntılardan sapma :

∆ X, ∆ Y = 3 mm

∆ L : Uç konum veya seviyesi ∆ P : Çıkıntı

+ 45 mm ∆P =

Şekil 10 – Temel cıvataları ve diğer yapısal mesnetler için izin verilen sapmalar (diğer sayfada devam edecek)

50

- 5 mm

ICS 91.080.10 No e

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

Döşeme kirişleri kaynaklanmış halde gömülü çelik ankraj levhası ::

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Parametre

İzin verilen sapma

Gerekli konum ve seviyeden sapma : ∆ X, ∆ Y = ± 20 mm ∆ z = ± 10 mm

Şekil 10 (devamı) – Temel cıvataları ve diğer yapısal mesnetler için izin verilen sapmalar

11.4 Yapım (montaj) toleransları 11.4.1 Kolonlar (1) Tabana yerleştirilmiş çelik kolonun merkezinin plândaki konumu, Şekil 11’de gösterildiği gibi, tasarlanan konuma göre ± 5 mm sapma sınırları içerisinde ayarlanmış olmalıdır. Not –

Mesnetlere sabitlenmek üzere, taban plâkaları ve diğer plâkalarda açılan delikler, mesnetleri çelik yapı kısmına bağlamak için açılan deliklerde izin verilen sapmalara uygun tolerans bırakılacak şekilde boyutlandırılmalıdır. Bu, tutucu taban plâkalarındaki somunlar ve taban plâkası üst yüzü arasında, özellikle geniş rondelâların kullanılmasını gerektirebilir.

(2) Kolon gövdesinin alt taban seviyesi, yerleştirme noktasına göre gerekli seviyeye ± 5 mm sapma sınırları içerisinde yerleştirilmelidir. Not –

Bu, taban plâkalarındaki önemli kalınlık değişimlerinin dengelenmesi şartıyla, taban plâkası altındaki seviyenin ayarlanmasıyla sağlanır.

(3) Tek kolonlarda izin verilen sapmalar, Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13’te verilmiştir. Çok katlı binalarda yaklaşık kolonların oluşturduğu grupların izin verilen sapmaları, aşağıda verilmiştir : a)

Herhangi yaklaşık bağlı 6 kolonun plândaki sapmalarının aritmetik ortalaması, Şekil 11, Şekil 12 ve Şekil 13’te verilen şartları sağlamalıdır. Şartlar, birbirine dik iki doğrultuda uygulanır.

b)

Bir kolonun, yan yana kat seviyeleri arasındaki, düşeylikten sapmasıyla ilgili şart (yukarıdaki şartı sağlayan 6 adet yaklaşık kolon grubu içerisindeki) e ≤ h/100 olmalıdır.

11.4.2 Kirişler, kren kirişleri ve kafes kirişler (1) Kirişlerin doğrultu ve seviyeleri için izin verilen sapmalar, aynı zamanda orta seviyede ve çatı seviyesindeki diğer ana taşıyıcı elemanlara da uygulanır. Bu sapmalar, seviye haricinde tasarlanan düzlem esas alınarak ölçülür. Not –

Bu şartların, kirişler veya kren kirişlerinin, elâstik şekil değiştirmeler ve hareketlerin nispeten büyük olabileceği takviyesiz çerçevelerde, Madde 12.7.4.6’ya göre uygulanmasında itina gösterilmesi gereklidir.

(2) Kirişler için izin verilen sapmalar, Şekil 14’te gösterilmiştir. 51

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(3) Kirişlerin seviyeleri, kolon boylarındaki toleranslara göre ayarlanmış gerekli seviyeye en uygun şekilde inşa edilmiş kat seviyeleri esas alınarak ölçülür. (4) İnşa (monte) edilmiş bir kirişin orta noktasındaki bombe için izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ; açıklık mesafesi / 500 dür. (5) İnşa (monte) edilmiş, açıklığı 20 m’den daha fazla olan, şantiyede monte edilmiş bir kafes kirişteki bombe için izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ; kiriş uzunluğu / 300’dür. (6) Konsol kirişin ucunda, montajdan sonra izin verilen sapma, mesnet noktalarına göre ; kiriş uzunluğu / 300’dür.

52

ICS 91.080.10 No a

b

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Tarif

Çelik kolonun merkezinin tabandaki yerleşim konumuna göre plândaki konumu

Kolonların, taban seviyesine göre ölçülen uçtan uca yüksekliği :

İzin verilen sapma

∆ = ± 5 mm

h ≤ 20 m : ∆ = ± 20 mm 20 m < h < 100 m ∆ = ± 0,25 (h+20) mm h ≥ 100 m : ∆ = ± 0,1 (h+200) mm h, metre birimindedir.

c

Her bir hatta, kolon uçları arasında taban seviyesindeki mesafe :

L ≤ 30 m : ∆ = ± 20 mm 30 m < h < 250 m ∆ = ± 0,25 (h+50) mm L ≥ 250 m : ∆ = ± 0,1 (h+500) mm L, metre birimindedir

d

Yanyana kolonlar arasındaki mesafe

∆ = ± 10 mm

Şekil 11 – Kolonlar için izin verilen sapmalar – Bölüm 1

53

ICS 91.080.10 No a

b

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Tarif

Bir kolonun, yan yana kolonları birleştiren hatta göre taban ve kat seviyesindeki konumu :

İzin verilen sapma

e = ± 10 mm

Çok katlı bir yapıda, bir kolonun, bitişik kat seviyeleri arasındaki eğimi : e = ± h/500

c

Çok katlı bir yapıda, bitişik kat seviyelerinde, birleşim noktalarını birleştiren düz hatta göre, bir kolon kesitinin yeri :

e = ± s/500 s ≤ h/2 m

d

Çok katlı bir yapıda, kolonun taban seviyesindeki merkezinden geçen düşey hatta göre, herhangi kat seviyesindeki konumu : n, yapıdaki kat sayısıdır.

Şekil 12 – Kolonlar için izin verilen sapmalar – Bölüm 2

54

e = Σ h / (300

n)

ICS 91.080.10 No a

b

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Tarif

Tek katlı binada, taşıyıcı çerçeve haricinde kren taşımayan bir kolonun eğimi :

İzin verilen sapma

e = ± h / 300

Taşıyıcı çerçeve kolonu h < 5 m : e = ± 5 mm 5 da dahil olmak üzere ≤ h ≤ 25 m kren rayının oturduğu e = ± h/500 kolon eğimi : h > 25 m : e = ± 25 mm

c

Kren rayının oturmadığı taşıyıcı çerçevenin Tek katlı kolonların eğimi: eğimi e = ± h/100

Çerçeveyi taşıyan her iki kolonun aynı doğrultuda olması halinde, kolonların ortalama eğimi : e1 + e 2 h =± 2 500

Şekil 13 – Kolonlar için izin verilen sapmalar – Bölüm 3

55

ICS 91.080.10 No

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

a

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Tarif

Kiriş kolon bağlantısının, kolona göre ölçülen yeri :

Kirişin, inşa edilen kat seviyesine göre ölçülen kiriş kolon bağlantısındaki seviyesi :

b

c

İzin verilen sapma

e = ± 5 mm

∆ = ± 10 mm

Kirişin karşı ucunun seviyesi : ∆

=

L / 500 10 mm

den küçük olanı

d

Bitişik kirişlerin tekabül eden uçlarında ölçülen seviyeleri : ∆ = ± 10 mm

e

Bitişik kirişlerin arasındaki tekabül eden uçlarında ölçülen mesafe :

f

∆ = ± 10 mm

Bitişik döşemelerin seviyeleri ∆ = ± 10 mm

1) “ ∆

= den küçük olanı“ gösterimi, verilen iki değerden küçük olanını ifade eder. Şekil 14 – Kirişler için izin verilen sapmalar

56

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

11.4.3 Kren rayları ve yürüyüş yolu kirişler (1) Kren rayları kaidelerinin doğrultularında izin verilen sapmalar, Madde 15, a,b,c ve e’de verilmiştir. Not –

Diğer özel toleranslar gibi, proje şartnamesinde, kren raylarının kren imalâtçısı tarafından verilen şartlara uyması için gerekli olan toleranslar tarif edilmelidir.

(2) Birbirine yakın kren rayları veya yürüyüş kirişlerinin birleşim yerlerindeki seviyeleri için izin verilen sapmalar, Şekil 15, d,f ve g’de verilmiştir. Not –

Kren rayları ve yürüyüş kirişlerinin, çelik mesnet yapısı için izin verilen sapmaları temin etmek için, ayar yapmaya izin verilen diğer özel detaylar sağlanmalıdır.

11.4.4 Tam temaslı mesnetler (1) tam temaslı mesnetlerde, cıvatalı birleşim tanımlanmışsa, monte edilmiş bileşen yüzeyleri arasında, doğrultu ayarlanması ve cıvatalarla bağlama sonrasındaki uyum, Şekil 16’da verildiği gibi olmalıdır. (2) Belirlenmiş sınırları aşması halinde, yüzeyler arasındaki aralığın, izin verilen sapma sınırlarına uygun hale getirilmesi için ara saçları kullanılabilir. Ara saçları, yumuşak, düz çelikten yapılabilir. Herhangi bir noktada üç adetten daha fazla ara sacı kullanılmamalıdır. Gerekliyse, Şekil 17’de gösterildiği gibi ara saçlarını yerinde tutabilmek için köşe kaynakları veya ara saçlarının tümünü kaplayan kısmî nüfuziyetli küt kaynak yapılabilir.

57

ICS 91.080.10 No a

TÜRK STANDARDI Sapma tipi

TS ENV 1090-1/Nisan 2004 Tarif

İzin verilen sapma

2 m uzunluktaki ölçme boyunca (L) rayın bölgesel doğrultusu :

Yatay olarak: ∆ = ± 1 mm Düşey olarak : ∆ = ± 2 mm

b

Kolon mesnetleri arasındaki mesafe (L) boyunca ray seviyesi :

∆

=

L / 1000 10 mm

den büyük olanı

c

Paralel rayların doğrultusu : y ≤ 15 m için: ∆ = ± 5 mm y > 15 m için: ∆ = ± 10 mm

d

Ray seviyeleri arasındaki fark :

∆

=

L / 1000 10 mm

den büyük olanı

e

Rayın, profil gövdesine göre dış merkezliği :

tw ≥ 12 mm için: e = ± 0,5 tw tw < 12 mm için: e = ± 6 mm

f

Ray en kesitinin yataya göre düzlüğü β = ± 1/100 arc

g

Ray birleşim yerindeki kademe ∆ = ± 5 mm

Şekil 15 – Kren kirişleri ve yürüyüş kirişleri için izin verilen sapmalar

58

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Tam temaslı mesnetler

Şekil 16 – Tam temaslı mesnetler için izin verilen sapmalar

Şekil 17 – Tam temaslı mesnetlerde kullanılan cıvata takımlarındaki ara saçlarının sabitlenmesi için tercihler

59

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12 Muayene, deney ve düzeltmeler 12.1 Genel (1) Genel kalite hedefi, tamamlanmış çelik yapının yeterli seviyede mekanik direnç ve kararlılık , hizmet verebilirlik ve dayanıklılık sağlanması için temin edilmelidir. Not - Bu hedefin sağlanması için gerekli bazı karakteristikler, yapım işlemi sonunda ortaya çıkan, genellikle şantiyedeki çelik yapı olan tamamlanmış mamul üzerindeki deney ve son muayenelerle kontrol edilemez.

(2) Muayene, deney ve düzeltmeler, yukarıda verilen kontrol hedefi dahilinde, proje şartnamesine göre yapılan çalışmalarla yürütülmelidir. (3) Muayene ve deneyler, yüklenici tarafından yapılan plâna göre yürütülmelidir. Not – Muayene ve deney plânı hakkında kılavuz bilgi, Ek G’de verilmiştir.

(4) Yürütülen bütün muayene ve deneyler ile bunlara bağlı düzeltme işlemleri yazılı olarak kayda geçirilmelidir. (5) Kabul deney sonuçlarının, Madde 11’de geometrik boyutlar için izin verilen sapma bakımından uygunsuz olarak tanımlanması halinde, bu kusur için aşağıda verilen tedbirlerin alınması gereklidir : a) b)

Yapılması mümkünse, kusur giderilmeli ve deney tekrarlanmalıdır. Kusurun giderilmesi mümkün değilse, bu kusuru telafi edecek şekilde yapıda değişiklik yapılabilir. Ancak, bu değişikliğin proje şartnamesine uygun olması ve gerekliyse bazı tavizlerin de verilmesi gerekebilir.

Not –

Madde 11’de verilen toleranslardan bazıları, ENV 1993-1-1’e göre yapılan tasarım kabullerine temel oluşturur ve ayrıcalık gerektirebilir. Diğer tolaranslar ise bileşenlerin birbirine monte edilmesinde kolaylık sağlar.

12.2 Malzemeler ve fabrikasyon mamuller 12.2.1 Malzemeler (1) Teslim edilen malzemelerin sipariş edilene uygun olup olmadığını kontrol etmek üzere, teslimde malzemeyle birlikte verilen dokümanlar incelenmelidir. Not –

Bu dokümanlar içerisinde, malzeme deney sertifikaları ve tedarikçinin uygunluk beyanı da bulunmalıdır. Bu doküman incelemesinin amacı genellikle, teslim edilen malzeme üzerinde deney yapılmasına gerek olup olmadığının tespit edilmesidir.

(2) Yüzey hazırlanması esnasında ortaya çıkan kusurların belirlenmesi için, malzeme yüzeyinin muayenesi, yapılan işe ait muayene ve deney plânında yer almalıdır. (3) Proje şartnamesinde belirtilmemişse, malzemelerin deneye tâbi tutulması için herhangi şart yoktur.

12.2.2 Fabrikasyon mamuller (1) Teslim edilen mamullerin sipariş edilene uygun olup olmadığını kontrol etmek üzere, teslimde hazır mamullerle birlikte verilen dokümanlar incelenmelidir. Not –

Bu madde hükmü, yükleniciye yarı mamul halinde teslim edilen ve daha sonraki işlemlerin şantiyede yapılacağı (kaynaklı döşeme kirişi olarak hazırlanacak Ι kesitli profiller) ve yüklenici tarafından imal edilmeyip, sadece montajı yapılacak mamullere de uygulanır.

(2) Teslim edilen belgelerde, teslimatçının, mamullerin proje şartnamesinin ilgili bölümüne uygun olduğuna dair beyanının bulunmaması halinde bu mamuller, muayene ve deney plânı gereklerini sağladıkları yüklenici tarafından gösterilinceye kadar uygun olmayan mamul olarak kabul edilir.

60

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12.3 Fabrikasyon imalât 12.3.1 Fabrikasyon bileşenlerin geometrik boyutları (1) Fabrikasyon imalât için muayene ve deney plânı, tüm işe ait gerekleri karşılayacak ve hazırlanmış malzemeler, yarı mamul ve mamul bileşenler için gerekli kontrolleri ihtiva edecek şekilde hazırlanmalıdır. (2) Fabrikasyon bileşenlerin boyutları daima ölçülmelidir. Ölçme işlemi için, ISO 7976-1 ve ISO 7976-2’de liste halinde verilenlerden uygun olan metot ve cihazlar seçilerek kullanılmalıdır. Ölçme doğruluğu, ISO 8322’nin ilgili bölümüne göre tayin edilmelidir. (3) Ölçülecek yer ve işlem sıklığı, muayene ve deney plânında verilmiş olmalıdır. Not –

Proje şartnamesinde, özel toleranslara sahip herhangi bileşen grubu özel olarak tarif edilmelidir. Bu toleransların kontrolü de muayene ve deney plânında verilmiş olmalıdır.

(4) Kabul kriterleri, Madde 11.2’ye uygun olmalıdır. Sapmalar, Madde 6.9’da tarif edilen herhangi bombe veya ön ayarlamalar bakımından ölçülmelidir. (5) Uygun olmama halinde yapılacak işlemler, Madde 12.1’e uygun olmalıdır. (6) Madde 6.9’a göre deneme montajı kullanılması halinde muayene gerekleri, muayene ve deney plânında yer almalıdır.

12.3.2 İşlem deneyleri 12.3.2.1 Isıl kesme (1) Isıl kesme işlemi uygulanacaksa, işlem yeterliliği, aşağıda verilen şekilde kontrol edilmelidir. (2) İşlem deneyleri için, aşağıda verildiği şekilde 4 adet numune hazırlanmalıdır. a) b) c) d)

En kalın malzemeden işlem uygulanarak kesilen düz numune, En ince malzemeden, işlem uygulanarak kesilen düz numune, Keskin köşe, Kemer.

(3) Ölçmeler, iki düz numunede, en az 200 mm uzunluktaki ölçü boyunda yapılmalı ve paragraf (4)’te verilen gereklere uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. Köşeli ve kavisli numuneler, düz numunelere eşdeğer standardda kenarlar meydana getirildiğinin kontrol edilmesi için muayene edilmelidir. (4) Yüzeyler, aşağıda verilen şartlara göre kontrol edilmelidir. U ≤ 1 + 0,015 a Rz ≤ 110 + 1,8 a

Burada ; A Malzeme kalınlığı, mm, U Dik açıdan sapma veya anma eğimi,mm, Rz Yüzey hattı derinliği (pürüzlülük) , µm, (Beş ardışık tek ölçme boyu genliklerinin (z) ortalama değeri) Şekil 18 ve Şekil 19’a bakılmalıdır.

Şekil 18 – Alevle kesilmiş kenarlar

61

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

a) Dik açı ve eğimdeki sapma

b) Yüzey hattı ortalama derinliği (pürüzlülük), µm

Şekil 19 – Şekil 18’de verilen a) ve b) detayı

(5) İşlemin uygun olmaması halinde düzeltme, yeniden deneye tâbi tutulmalı ve yeniden deney yapılana kadar kullanılmamalıdır.

12.3.2.2 Bölgesel sertlik (1) Bölgesel sertlik meydana getirme ihtimali olan bir işlemin kullanılması halinde, işlemin yeterliliği, aşağıda verildiği şekilde kontrol edilebilir. a) b) c)

Bölgesel sertleşmeye karşı en fazla hassas olan, işlem görmüş malzeme bölgesini çevreleyen malzeme üzerinde yapılan işlem deneyi sonunda, dört adet numune hazırlanır. Etkilenme ihtimali olan bölgelerdeki her numunede dört adet bölgesel sertleşme deneyi yapılmalıdır. Ölçülen en düşük değer, 380 Hv 10’u geçmemelidir.

(2) Uygun olmayan işlem düzeltilinceye kadar kullanılmamalıdır. İşlemin kullanımı uygun sonuçlar veren malzemelerle sınırlandırılabilir.

12.3.2.3 Delik genişletme yoluyla sağlanan delik boyutları (1) Delik genişletme işlemi kullanılmışsa, işlemin yeterliliği, aşağıda verildiği gibi periyodik olarak kontrol edilmelidir. a)

Delik çapları, malzeme kalınlığı ve işlem sınıflarını ihtiva eden malzemede yapılan işlem deneyleri sonunda, sekiz adet numune hazırlanır.

b)

Delik büyüklükleri, her delik için, deliğin her iki ucunda giren/girmeyen ölçü aleti kullanılarak kontrol edilmelidir. Delikler ISO 286-2’de verilen H 11 tolerans sınıfına uygun olmalıdır.

(2) Uygun olmayan işlem, düzeltilinceye kadar kullanılmamalıdır. İşlemin kullanımı, uygun sonuçlar veren malzemeler ve delik çaplarıyla sınırlandırılabilir.

12.4 Kaynak yapılması 12.4.1 Kaynak öncesi ve kaynak esnasındaki muayene (1) İşe ait deney plânı, kaynak öncesi ve kaynak esnasındaki muayeneyi de ihtiva etmelidir. Not – Bu konuda kılavuz bilgi, EN 729’un ilgili bölümlerinde verimiştir.

62

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12.4.2 Kaynak sonrası muayene 12.4.2.1 Muayene zamanı (1) Kaynağın tahribatsız son muayenesi, muayene edilecek kaynakların tamamlanmasından itibaren en erken 16 saat sonra yapılmalıdır. Ancak, kalınlığı 40 mm’den daha az olan kaynaklar için bu süre, en az 40 saat olmalıdır. (2) Daha sonra yapılacak işlemler sonucunda ulaşılamaz duruma gelecek herhangi kaynak, sonraki işlemler yapılmadan önce muayene edilmelidir. (3) Ulaşılamayan bölgedeki çarpıklığın düzeltilmesi halinde, bu bölgede bulunan kaynaklar yeniden muayene edilmelidir.

12.4.2.2 Muayenenin kapsamı (1) Kaynaklar tüm uzunluğunca gözle muayene edilmelidir. İlâve olarak tahribatsız muayene metotları da belirlenebilir. Kullanılacak metotlar ve muayene edilecek kaynakların yerleri, proje şartnamesinde tarif edilmiş olmalıdır. (2) Tahribatsız muayene sıklığını belirlemek için Çizelge 8 kullanılabilir. (3) Muayene sonucunda, kabul kriterlerinde belirtilen şartlardan daha fazla kaynak kusurlarının ortaya çıkması halinde deney sıklığı artırılmalıdır. (4) Sadece kısmî muayene gerekliyse, deney uygulanacak birleşim yerleri rastgele seçilmelidir. Bu seçimde, birleşim tipi, malzeme sınıfı, kaynak donanımı ve kaynak işçiliği gibi değişkenlerin mümkün olan kapsamda temsil edilmesi sağlanmış olmalıdır. Çizelge 8 – Tahribatsız muayene sıklığı

Gözle muayene

Birleşim tipi kategorileri – Şekil 10

Birleşim bölgesi Montajdan önce gövde ve başlık levhalarındaki enine küt kaynaklar

Eleman bölgeleri

Şantiyede yapılan elemanlar

% 100

Bindirmeli birleşimlerin ucundaki enine köşe kaynaklar

Örneğin, sabit kenar levhaları, yan raylar, burkulma rijitlleştiriciler vb.

Atelye kaynakları

Şantiye kaynakları

Temel boyutları, malzeme sınıfları, kaynak geometrileri ve uygulanan kaynak Tarif edilmiş işleminin aynı olduğu bütün birleşim her bir kaynak tipi yerleri için belirlenmiş ilk beş birleşim yeri

% 100

Tanımlanmış bütün birleşim yerlerinin her 10 metre uzunluğu için 0,5 m. Dört kaynak uzundan bir adedini ihtiva etmelidir.

% 100

20 ekte bir

Boyuna kaynaklar

İkincil ek kaynağı

Proje şartnamesinde gerekli görülmüşse ilâve tahribatsız muayene

Atelye kaynakları için verilen sıklık iki katına çıkartılmalıdır.

63

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12.4.2.3 Tahribatsız muayene metotları (1) Bu maddede, aşağıda verilen tahribatsız muayene metotları dikkate alınmıştır : a) b) c) d) e)

Gözle muayene, Manyetik parçacık muayenesi, Sıvı nüfuziyeti deneyi, Ultrasonik deney, Röntgen deneyi.

(2) Tahribatsız metotların, farklı birleşim yerlerindeki uygulama alanı, Çizelge 9 ve Çizelge 10’da verilmiştir.

12.4.2.4 Kaynakların gözle muayenesi (1) Gözle muayene, bir bölgedeki kaynak işlemi tamamlandıktan ve diğer herhangi tahribatsız muayene uygulanmadan önce yapılmalıdır. Not – Yayınlanınca, EN 970’de gözle muayene için önerilerin yer alması tasarlanmıştır.

(2) Gözle muayenede aşağıda verilenler incelenmelidir : a) b) c) d) e)

Bütün kaynakların mevcudiyeti ve yeri, Yüzeylerin muayenesi ve kaynakların şekilleri, Kaynakların boyut ve konumlarına ait ölçüler, Yüzey kusurlarının (çapak gibi) ortaya çıkartılması, Rastgele arklar ve kaynak serpinti alanları.

12.4.2.5 Kabul kriterleri (1) Kaynakların kabul kriterleri, proje şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır. Not –

Genel kalite kontrol amacına uygun olarak, kaynak kusurlarının sınırlarına ait kılavuz bilgi Ek H’da verilmiştir.

12.4.2.6 Kaynakların düzeltilmesi (1) Her bir tamir sonunda yapılacak muayene ve deneylerle orijinal kaynaklar için gerekli şartların tamir edilmiş kaynaklarda da sağlandığı gösterilmelidir.

64

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge 9 – Tam nüfuziyetli birleşim yerlerinde tahribatsız muayene metotlarının uygulama alanı

KAYNAK TİPİ

TAM NÜFUZİYETLİ BİRLŞİM

BİRLEŞİM TİPİ KAYNAK İŞLEMİ (Not 1)

KÜT BİRLEŞİM

“T” VEYA “+” ŞEKİLLİ BİRLEŞİM

KÖŞE BİRLEŞİM

S/S, D/S

S/S + B

S/S, D/S, S/S + B

HEPSİ

GÖZLE MUAYENE

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

MANYETİK TANECİK MUAYENESİ (Not 3)

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t ≥ 10 (Not 4)

t ≥ 20 (Not 2, Not 4)

t ≥ 10

t ≥ 10

ŞEKİLLER : t = Küt birleşimde kalın eleman t = “T” birleşimlerde gövdenin kalınlığı

YIKIMSIZ MUAYENE METODU

ULTRASONİK DENEY (Not 2)

Not 1 – S/S = Tek taraflı, D/S = Çift taraflı, B=Destek Not 2 – S/S = Kök kusurlarının belirlenmesi hakkında bazı sınırlamalar dışında ultrasonik deney uygulanabilir. Not 3 – MPI uygulanması mümkün değilse, bu deney yerine sıvı nüfuziyeti deneyleri kullanılabilir. Not 4 – t < 30 mm ise ultrasonik muayene yerine röntgen muayenesi yapılabilir. Ultrasonik deneylere değerlendirmeye yardımcı olmak üzere ihtiyaç duyulabilir.

65

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge 10 – Köşe kaynağı ve kısmî nüfuziyetli kaynaklarda tahribatsız muayene metotlarının uygulama alanı

KAYNAK TİPİ BİRLEŞİM TİPİ

TAM NÜFUZİYETLİ BİRLEŞİM BİNDİRMELİ BİRLEŞİM

“T” VEYA “+” ŞEKİLLİ BİRLEŞİM

KÜT BİRLEŞİM

GÖZLE MUAYENE

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

MANYETİK TANECİK MUAYENESİ (Not 1)

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

t değerlerinin tamamı

ULTRASONİK DENEY (Not 2)

-

ŞEKİLLER : t = Birleşim yerindeki kalın eleman z = Kaynağın kısa kolunun uzunluğu

YIKIMSIZ MUAYENE METODU

Not 1 – MPI uygulanması mümkün değilse, bu deney yerine sıvı nüfuziyeti deneyleri kullanılabilir. Not 2 – Ultrasonik deneyler, malzemenin tabakalar halinde ayrılmasını kontrol etmek için kullanılabilir.

66

z ≥ 20 (Not 2)

-

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Açıklama : C = M = . _ ._ . ___ T = L =

Birleşim bölgesi Eleman bölgesi Elemanın ekseni Eleman bölgesi ve birleşim yeri sınırı Eleman eksenine dik kaynak (herhangi bir doğrultuda) Boyuna kaynak (eleman eksenine paralel)

Not – Aksi belirtilmemişse, birleşim bölgelerindeki kaynakların hepsi, enine kaynak olarak kabul edilir. Şekil 20 – Birleşim yeri, eleman bölgeleri ve kaynak düzeninin tarifi

12.4.3 Karma (kompozit) çelik ve beton yapılar için kaynaklı kesme kirişlerinde yapılan deneyler (1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, aşağıda verilenler uygulanır : Karma çelik ve beton yapılardaki kiriş kaynaklarının kalitesi, gözle muayene edilmelidir. Tam ergime veya tam 3600 kaynak “flaş” (köşe) görülmeyen herhangi döşeme kirişi, en yakın taşıyıcı kiriş ucunadoğru, döşeme kirişinin üzerine yerleştirilen boru yardımıyla 150 den daha az olmayan bir açıyla, elle eğilmelidir. Bu işlem sonunda yapılan gözle muayenede, kaynakta herhangi çatlak görülmemesi halinde döşeme kirişi kabul edilir ve eğilmiş konumda bırakılır. Kusurlu herhangi döşeme kirişi değiştirilmelidir. Eskisinin yerine monte edilen yeni döşeme kirişlerinin bitişiğine, yeni bir konumda kaynaklanması önerilir. Gözle ilk muayenenin tatmin edici olması halinde, rastgele seçilen, toplam bdöşeme kirişi adedinin en az % 1’i kadar döşeme kirişi, yukarıda verildiği şekilde 150 den daha az olmamak üzere, soğuk eğme deneyine tâbi tutulmalıdır. Not –

Şantiyede kullanılan kaynak donanımının uygun çalışıp çalışmadığı, donanım taşındıktan sonra ve her çalışma dönemi veya diğer çalışma periyodunun başında, donanım kullanılarak kaynaklanan döşeme kirişleri üzerinde yapılan deneyler kullanılarak tekrar kontrol edilmelidir.

12.4.4 Kaynakla ilgili diğer deneyler (1) Proje şartnamesinde, Çizelge G.1’de verilenlerden, kaynak üzerinde yapılacak diğer deneyler de belirtilmelidir.

12.5 Mekanik birleştirme 12.5.1 Ön yüklemesiz cıvatalarla yapılan birleşimlerin muayenesi (1) Ön yüklemesiz mekanik bağlantı elemanları ile gerçekleştirilen bütün birleşimler, yapı doğrultusu bölgesel olarak ayarlanıp cıvatalar sıkıldıktan sonra kontrol edilmelidir. Not –

Cıvataların tamamının ayarlama için yerleştirilmediği herhangi bağlantı, uyum bakımından daima eksik cıvatalar monte edildikten sonra kontrol edilmelidir. 67

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Kabul kriterleri ve uygunsuzlukların düzeltilmesi için alınacak tedbirler, Madde 8.6 ve Madde 9.5.6’ya uygun olmalıdır. (3) Uygun olmamanın, tabaka kalınlıkları arasındaki farkın Madde 8.1’de verilen kriterleri aşması nedeniyle meydana gelmiş olması halinde, bağlantı yeniden yapılmalıdır. Bunun haricindeki uygunsuzluklar, mümkün olan hallerde, bileşen doğrultusunun kısmî olarak ayarlanması yoluyla düzeltilebilir. (4) Düzeltilmiş bağlantı yerleri tamamlandıktan sonra, tekrar muayene edilmelidir.

12.5.2 Ön yüklemeli civatalarda yapılan bağlantıların muayene ve deneyleri 12.5.2.1 Sürtünme yüzeylerinin muayenesi (1) Birleşimde sürtünme yüzeyleri bulunması halinde, bu yüzeyler montajdan hemen önce gözle muayene edilmelidir. (2) Kabul kriterleri, Madde 8.7.1 ve Madde 8.8!de verildiği gibi uygulanmalıdır. Herhangi uygunsuzluk, Madde 8.8’e göre düzeltilmelidir.

12.5.2.2 Bağlama esnasındaki muayene (1) Ön yüklemeli mekanik bağlantı elemanlarıyla yapılan bütün bağlantılar, yapı doğrultusu bölgesel olarak ayarlanmak suretiyle başlangıç cıvatasının bağlanmasından sonra ve ön yüklemeye başlanılmadan önce gözle kontrol edilmelidir. (2) Kabul kriterleri, Madde 8.6’da verildiği gibi olmalıdır. (3) Uygun olmamanın, tabaka kalınlıkları arasındaki farkın, Madde 8.1’de verilen kriterleri aşması nedeniyle meydana gelmiş olması halinde, bağlantı yeniden yapılmalıdır. Bunun haricindeki uygunsuzluklar, mümkün olan hallerde, bileşen doğrultusunun kısmî olarak ayarlanması yoluyla düzeltilebilir. (4) Düzeltilmiş bağlantı yerleri, tamamlandıktan sonra tekrar muayene edilmelidir. (5) Monte edilmiş bağlantı elemanlarını uygun şekilde muayene ve deneye tâbi tutulması mümkün değilse, çalışma metodu, uygulama esnasında muayene edilmelidir. Kabul kriterleri, proje şartnamesinde verilmiş olmalıdır. Not –

Bu işlem Madde 8.7.3’de verilen somun döndürme metodu ve Madde 8.7.5’de verilen birleşik metoda uygulanır. Cihazın kalıcı plâstik şekil değişimine maruz olması halinde bu metot, Madde 8.74’te verilen doğrudan gerilme gösterici metoda da uygulanabilir.

(6) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse muayene eden, bağlantı elemanlarının en az % 10’unda montaj kontrolü yapmalıdır. Muayene eden, bağlantı elemanlarının tarif edilen metoda göre uygulanmaması halinde, cıvata grubunun tamamının sökülerek yeniden monte edilmesini önerebilir.

12.5.2.3 Montaj tamamlandıktan sonra muayene (1) Monte edilmiş bağlantı elemanlarının muayenesinin, sıkma işlemi tamamlandıktan sonra bağlantı elemanı takımındaki doğrudan ön gerilme gösterici vasıtasıyla yapılması halinde, bu muayene, uygulama esnasındaki çalışma metodunun muayenesiyle birleştirilerek kullanılmalıdır. Ancak, gerilme göstericinin sadece elâstik şekil değişmelerine maruz kalması halinde buna gerek duyulmaz. Not –

Bu işlem, Madde 8.7.4’te verilen doğrudan gerilme gösterme metoduna ve Madde 8.8’de verilen özel bağlantı elemanlarına uygulanır.

Not –

Muayene eden, bağlantı elemanlarının en az % 10’unda montaj kontrolü ve son gösterge ayar kontrolü yapmalıdır.

(3) Bağlantı elemanlarının tarif edilen metoda göre uygulanmaması veya son gösterge ayarlarının belirlenmiş sınırlar arasında olmaması halinde, muayene eden, uygun çıkmayan cıvataların sökülerek yeniden monte edilmesini ve daha sonra tüm cıvata grubunun muayene edilmesini önerebilir.

68

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12.5.2.4 Tork kontrol metodunun denenmesi (1) Tork kontrol metodu kullanılarak monte edilen cıvata takımları, işlemleri tamamlanmış cıvata gruplarından % 10’u (veya 20’den daha az sayıda cıvata takımı kullanılmışsa, iki takım) seçilerek kontrol edilmelidir. Bu takımlara, somuna veya cıvata takımına (sıkma işleminde hangisi kullanılmışsa) sıkma için kullanılan ayarın aynısı yapılarak tork anahtarının yeniden uygulanması yoluyla uygulanmalıdır. Not – Bu hüküm aynı zamanda, birleşik metodun ilk safhası olarak uygulanan tork için de geçerlidir.

(2) Kullanılan tork anahtarının, kullanımdaki doğruluğu ± % 5 olmalıdır. (3) Muayene torku uygulanan herhangi somun veya cıvatanın % 15’den daha fazla dönmesi halinde, bu gruptaki bütün cıvatalar deneye tâbi tutulmalıdır. (4) Proje şartnamesinde izin verilmesi halinde, tork kontrol metodunun kontrolü için diğer değerlendirme metotları kullanılabilir. (5) Proje şartnamesinde aşırı sıkma kontrolünün gerekli olup olmadığı ve uygulanacak işlem belirtilmiş olmalıdır. (6) Uygunsuzluk, grup içerisindeki bütün cıvatalarda, doğru torka ulaşıncaya kadar doğru sıralamayla sıkı kontrol altında işlem uygulanması yoluyla giderilmelidir.

12.5.3 İşlem deneyleri (1) Proje şartnamesinde, Madde 8.7.6’da tarif edilen ön yüklemeli cıvatalar üzerinde veya Madde 8.8’de tarif edilen özel bağlama elemanları veya özel bağlama metotlarıyla ilgili yapılacak işlem deneyleri hakkında detaylı şartlar belirtilmiş olmalıdır.

12.6 Koruyucu işlemler 12.6.1 Kaplama uygulanmadan önce yüzey durumunun muayenesi (1) Kaplama uygulanacak yüzeyin durumu, herhangi yüzey kaplaması uygulanmadan hemen önce, uygulanacak kaplama imalâtçının uygulama prospektüsünde açıklanan gereklere uygunluğunu garanti altına almak üzere gözle muayene edilmelidir. Tatmin edici olmadığı gözlenen herhangi alan, ISO 8501-1’de verilen sınıflar kullanılarak belirlenmelidir. Uygun bulunmayan alanlar yeniden hazırlanmalı ve tekrar değerlendirilmelidir.

12.6.2 Kaplama kalınlığının tayini (1) Kaplama uygulanmışsa, kaplamanın kuru film kalınlığı, deney yapılarak tayin edilmelidir. İşlem uygulanan bileşenlerin en az % 10’unda en az 4 yerde ISO 2808’de belirtilenlerden uygun olan metoda göre kontrol yapılmalıdır. Proje şartnamesinde belirtilmemişse, bu rastgele kontrol yapılacak noktaların yerleri, kenarlar ve uygulama esnasında ince kaplama oluşma ihtimali olan yerlerde yoğunlaşmamalıdır. Not –

Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-6’da uygulanan boya sistemleri için muayene ve deney konularında daha detaylı kılavuz bilgi verilecektir. Fabrikasyon çelik mamullere uygulanan sıcak galvanizleme için aynı hususlar, prEN 1029’da verilecektir.

(2) Her bir bileşenin ölçülen ortalama kaplama kalınlığı, kaplamanın gerekli anma kalınlığını geçmemelidir. Her bir bileşende, kaplama anma kalınlığının altına düşen ölçme sonucu adedi biri geçmemeli ve bu değer, anma kalınlığının en az % 80’i kadar olmalıdır. Not –

Yayınlanınca, ISO/DIS 12944-6’da iki kalite seviyesinin tarif edilmesi beklenilmektedir. Bunlardan A seviyesi, bu paragrafta belirtildiği gibi kalınlıkta % 80’e kadar düşmeye izin vermekte ve B seviyesi ise her okumanın gerekli anma kalınlığının % 100’ünü aşmasını gerekli kılmaktadır.

(3) Uygunsuz çıkan bileşenlerde işlem yeniden uygulanmalı ve daha sonra deney yeniden uygulanmalıdır. (4) Bileşen partisinde sistematik kusur görülmesi halinde işlem kabiliyeti geliştirilinceye kadar, aşağıda verildiği şekilde yaş film kalınlığı tayin edilmelidir.

69

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(5) Yaş film kalınlığı tayin edilecekse, işlem uygulanan bileşenlerin en az %10’unda, en az 4 yerde ISO 2808’de belirtilenlerden uygun olan metoda göre rastgele (anî) kontrol yapılmalıdır. Rastgele kontrol yapılacak bu noktaların yerleri, kenarlar ve uygulanma esnasında ince kaplama oluşması ihtimali olan yerlerde yoğunlaştırılmalıdır. (6) Okunan bütün yaş film kalınlığı değerleri, kuru film kalınlığı için gerekli değerlere takabül eden gerekli uygun kalınlık değerini ve kaplamadaki katı kısmın hacmini aşmalıdır. Kaplamalar, istikrarlı uygun değerler elde edilinceye kadar sıkı kontrol altında yapılmalıdır.

12.6.3 Kaplamalarda yapılan tamiratın muayenesi (1) Yüzey kaplamalarında tamirat yapılmışsa, bu tamirat alanı bütünlük bakımından ve tamirat metodu , kullanılan mamul imalâtçısının kullanım talimatına uygunluk bakımından gözle muayene yapılmalıdır. (2) Tatmin edici olmadığı görülen alanlar, yeniden tamir edilmeli veya Madde 12.6.2’ye göre kuru film kalınlığının tayini için yapılan deneyle uygunluk ispatlanmamışsa yeniden muayene edilmelidir.

12.6.4 Kum püskürtme için deney metodu (1) Yüzey kum püskürtme yoluyla temizlenerek hazırlanmışsa, işlemin yeterliliği, aşağıda verildiği şekilde her üç ayda bir kontrol edilmelidir. (2) Hazırlanan numunenin en kesit şekli, işleme tâbi tutulan bileşenleri temsil etmeli, ancak kullanılan kum püskürtme makinesine uygun olan en küçük kesit olmalıdır. (3) Numune, ISO 8501-1’e uygun olarak gözle muayene edilmeli ve birbirine 300 mm uzaklıkta seçilen en az dört adet noktada yeterli bulunmuş olmalıdır. Bu noktaların her birisinde, ISO 8502-2 ve ISO 8502-3’e göre yüzey temizliği ve ISO 8503-2’ye göre yüzey pürüzlülüğü bakımından deney yapılmalıdır. Not – Isıl kesme işlemi sonucunda sertleştirilmiş olan alanlar genellikle pürüzlendirilmesi zor olan alanlardır.

(4) İşlemin, yüzeye uygulanan mamuller için uygun şartları taşımaması hâlinde işlem, düzeltilinceye kadar kullanılmamalıdır.

12.6.5 Diğer kabul deneyleri (1) Proje şartnamesinde, kaplamalar üzerinde yapılacak diğer herhangi deney için gerekler, yeterli şekilde belirtilmiş olmalıdır. Not –

Yapışma deneyi ile ilgili gerekler, EN 24624’te, iz açma (çizme) deneyi ile ilgili gerekler ISO 1518’de ve çapraz kesme deneyleri ile ilgili gerekler ISO 2409’da verilmiştir. Yüzey kaplamalarının görünüşü ile ilgili muayene ve deneyler, dekoratif kaplamalar için uygundur ve koruma amaçlı kaplamalar için uygun değildir.

12.7 Yapım (montaj) 12.7.1 Yapıma başlama 12.7.1.1 Referans sistem ve mesnet yerlerinin belirlenmesi (1) Yapılacak işler için şantiyede yapılacak ölçmeler, yerleşim için tesis edilen sisteme göre ve yapı faaliyetleri için ölçmeler ISO 4463-1’e göre yapılmalıdır. (2) İkincil ağ ölçme belgeleri hazırlanmalı ve bu belgeler, çelik yapı kısmının montajı için referans sistem olarak kullanılmalıdır. Bu belgelerde verilen ikincil ağın koordinatları, ISO 4463-1’de verilen kabul şartlarını sağlaması şartıyla doğru kabul edilmelidir. (3) Çelik yapı kısmının montajı için referans sıcaklık ve çelik yapı kısmında alınacak ölçmeler, proje şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır. (4) Mesnetlerin yeri ve seviyelerinin, Madde 11.3.2’de verilen kabul kriterlerini veya proje şartnamesine yapılan ekte verilen şartları sağlamasından sonra montaj işlemine başlanılmalıdır. (5) Mesnetlerin konumlarını kontrol etmek için kullanılacak tamamlayıcı ölçme değerleri kayda geçirilmelidir. 70

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

12.7.1.2 Mesnetlerin muayenesi (1) Yüklenici, mesnetlerin montajına uygun olduğunu kabul etmeden önce, mesnetlerin durumunu gözle kontrol etmelidir. (2) Mesnetlerin, çelik yapı montajının güvenli şekilde yapılmasına uygun olmaması halinde, mesnet kusurları, montaja başlamadan önce giderilmelidir.

12.7.2 Deneme montajı (1) Proje şartnamesinde, Madde 9.5.4’e yapılacak herhangi deneme montajı için detaylı gerekler belirtilmiş olmalıdır.

12.7.3 Yapımı tamamlanmış yapının muayenesi (1) Yapımı tamamlanmış yapının durumu, kesin kabulden hemen önce, bileşenlerde herhangi çarpıklık veya aşırı yüklenme belirtisinin olup olmadığı ve geçici bağlantıların yeterli şekilde kaldırılıp kaldırılmadığı veya proje şartnamesine uygun olup olmadığının belirlenmesi amacıyla muayene edilmelidir. (2) Düzeltme işleminin gerekli olması halinde, bu amaçla, bu standardda önerilen metotlar kullanılmalıdır.

12.7.4 Birleşim düğüm noktalarının geometrik konumunun ölçülmesi 12.7.4.1 Ölçme metotları ve doğruluk (1) Yapımı tamamlanmış çelik yapı konumu daima ölçülmelidir. Bu ölçme sonuçları, ikincil ağ ile değerlendirilmelidir. (2) Kullanılan metotlar ve cihazlar, ISO 7976-1’de ve ISO 7976-2’de liste halinde verilenlerden seçilmelidir. Bu seçimde, ölçme işleminin kabul kriterlerine göre doğruluk bakımından yeterliliği dikkate alınmalıdır. Uygun hallerde ölçme sonuçları, sıcaklık etkisine göre düzeltilmeli ve Madde 12.7.1.1’de verilen ölçme doğruluğu, ISO 8322’nin ilgili bölümüne göre tahmin edilmelidir. Not –

Çoğu durumda, 5 °C ilâ 15 °C arasındaki ortam sıcaklığında yapılan ölçme değeri için düzeltme yapmaya gerek duyulmaz.

12.7.4.2 Ölçme sistemi (1) İzin verilen sapma sistemi, taban seviyesindeki yerleşim noktaları esas alınarak, kolon düşeylik zarfı ile orta ve çatı seviyelerindeki oluşan döşeme seviyeleri serisi olarak tesis edilir. (2) Madde 11’de tarif edilen izin verilen sapmalar, binaların çelik yapı kısmı içindir. (3) Her bir değer, şekil ve çizelgelerden elde edilen değerlere uygun olmalıdır. Tek değerlerin toplamı, tüm yapı için izin verilen sapmalardan daha büyük olmamalıdır. (4) Sistem, birleşim noktalarının sahip olması gerekli özellikleri gösterir. Bu noktalar arasındaki imalât toleransları izin verilen sapmaları belirler. (5) Sistem, yan levhalar ve purlin gibi ikincil yapı elemanları için açık şartlar koymaz. Bu elemanlarla ilgili şartlar, elemanın imalât toleransları ve bağlanacağı elemanların imalât ve montaj toleranslarından elde edilebilir. (6) Mevcut yapıya uygunluk bakımından hatlar ve seviyelerin tesis edilmesine özel dikkat gösterilmelidir.

12.7.4.3 Referans noktalar ve seviyeler (1) Montaj toleransları, her eleman üzerindeki, aşağıda verilen referans noktalarına göre tarif edilmelidir. a) b) c) d)

Düşeyden en fazla 10° sapma gösteren elemanlarda : Her iki uçta, elemanın gerçek merkezinde, Yataydan, en fazla 45° sapma gösteren elemanlarda (kafes kirişlerin üst elemanları dahil) : Her iki uçta üst yüzün gerçek merkezinde. Yerinde yapım kafes kirişler ve kirişlerin dahilî elemanlarında : Her iki uçta elemanın gerçek merkezinde. Diğer elemanlarda : Montaj çizimlerinde referans noktalar gösterilmelidir. Bu noktalar, esas olarak eğilmeye maruz elemanların üst veya dış yüzeylerinde ve esas olarak doğrudan basınç veya çekmeye maruz elemanlarda orta eksenlerden alınmalıdır. 71

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Yukarıda tarif edilenlere benzer etki göstermesi şartıyla alternatif referans noktaları da belirlenebilir.

12.7.4.4 Yer, sıklık ve zamanlama (1) Proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse, ölçme işlemleri sadece aşağıda verilen şantiye iç bağlantı düğüm noktalarına bitişik bileşenlerin konumlarında yapılır. Ölçme yapılan yer ve ölçme sıklığı, proje şartnamesinde ve deney plânında belirtilmelidir. Not –

Proje şartnamesinde, yerinde yapılan yapıların özel toleranslarla ilgili olarak gerekli herhangi kritik boyut kontrolleri belirlenmeli ve bu kontrollere muayene ve deney plânında da yer verilmelidir.

(2) Montajı tamamlanmış yapı kısmının yerleşim doğruluğu, proje şartnamesinde aksi belirtilmemişse yapının çelik kısmının kendi ağırlığı etkisinde ölçülmelidir. Ancak proje şartnamesinde ölçme işlemlerinin yapılması için başka şartlar da tarif edilmiş olabilir. Not –

Proje şartnamesinde, çelik yapı kısmının öz ağırlığı haricinde uygulanan yükler nedeniyle sapma ve hareketler, bunların boyut kontrollerini etkileme ihtimali olan hallerde tanımlanmış olmalıdır.

12.7.4.5 Kabul kriterleri (1) Kabul kriterleri, Madde 11.4’e uygun olmalıdır.

12.7.4.6 Uygunsuzluğun tarifi (1) Uygunsuzluğun mevcut olup olmadığının değerlendirilmesinde, Madde 12.7.4.1’e göre hesaplanan ölçme metotlarındaki kaçınılmaz değişkenlik dikkate alınmalıdır. Not –

Bileşenler arasındaki uyumluluk için, binalardaki toleranslar ve değişkenlerin (imalât, yerleşim ve montajındaki sapmalar dahil olarak) hesaba katılmasıyla ilgili kılavuz bilgi, ISO 3443-1, ISO 3443-2 ve ISO 3443-3’de verilmiştir.

(2) Yapım doğruluğu, bileşenlerin tahmin edilen sehimleri, bombeleri, ön ayarları ve elâstik hareketler ile ilgili olarak değerlendirilmelidir. Not –

Yapıda, boyut kontrollerini etkileyebilecek derecede önemli hareket beklenmesi halinde (çekme etkisine maruz yapılar gibi), proje şartnamesinde izin verilen konum sapma sınırları (zarfı) tarif edilmelidir.

12.7.4.7 Uygun olmama halinde yapılacak işlemler (1) Uygun olmama halinde yapılacak işlemler, Madde 12.1’e uygun olmalıdır. Düzeltmede, bu standarda uygun metotlar kullanılmalıdır. (2) Çelik yapının, düzeltilmemiş ve daha sonra işleme tâbi tutulacak uygunsuzluklarla teslim edilmesi halinde bu işlemler, liste halinde madde madde verilmelidir. Not –

Teslimde verilecek bilgileri içeren belgelerle ilgili şartlar, Madde 4.2.3’te belirtildiği gibi proje şartnamesinde belirtilmiş olmalıdır.

12.7.5 Diğer kabul deneyleri (1) Yapı bileşenlerinin, konum haricinde özel bir yüke göre monte edilmesi halinde, proje şartnamesinde yük tolerans aralığını da ihtiva eden detaylı şartlar belirtilmiş olmalıdır.

72

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek A Ön yüklemeli cıvatalar için işlem deneyleri ve kayma faktörünün tayini A.1 Cıvata takımında yapılan deney (1) Cıvata takımları, ilgili standardda verilen amaca uygunluk şartlarını sağlamalıdır. Not –

“Yüksek dayanımlı yapısal cıvatalar – Amaca uygunluk – Ön yükleme için sıkılama deneyi” standard taslağı henüz hazırlanma aşamasındadır.

(2) Proje şartnamesinde Ad-hoc deneyinin yapılması gerekli görülmüşse, montajda kullanılan bütün bağlama elemanlarının Çizelge 3’te verilen takımlardan herhangi birisi için mamul uygunluğunu kanıtlamış bir imalâtçı tarafından temin edilmesi halinde, paragraf (1)’de verilen şartın sağlandığı kabul edilir.

A.2 Kayma faktörü deneyi A.2.1 Deneyin amacı (1) Bu deney işleminin amacı, genellikle yüzey kaplamasını ihtiva eden özel uygulama sonrasında yüzey sürtünme sınıfının tayin edilmesidir. (2) İşlemin amacı, birleşim yerlerinde sünme nedeniyle oluşma ihtimali olan şekil değişiminin dikkate alınmasını temin etmektir.

A.2.2 Önemli değişkenler (1).Kaplanmış yüzeyler için deney sonuçlarının numunelerindekilerle aynı olması halleriyle sınırlıdır.

geçerliliği,

bütün

önemli

değişkenlerin,

deney

(2) Aşağıda verilen değişkenler, önemli değişken olarak kabul edilmelidir : a) b) c) d) e) f)

Kaplamanın bileşimi (Madde A.2.2(3)), Yüzey işlemi ve çok tabakalı sistemlerin kullanılması halinde primer tabaka işlemleri (Madde A.2.3(5)), Kaplamanın en büyük kalınlığı (Madde A.2.3(5)), Kür işlemi (Madde A.2.2(4)), Kaplama uygulanması ve birleşim yerine yük uygulanması arasında geçen en az süre (Madde A.2.2(5)), Cıvatanın özellik sınıfı (Madde A.2.6(4)).

(3) Kaplama bileşimi, imalât metodu ve kullanılan herhangi inceltme sıvısı da (tiner) da dahil olmak üzere dikkate alınmalıdır. (4) Kür işlemi, yazılı talimatlara veya gerçek işlem tarifine atıfta bulunularak kayda geçirilmelidir. (5) Kaplama yapılması ve deney arasında geçen süre (saat olarak) kaydedilmelidir.

A.2.3 Deney numuneleri (1) Deney numuneleri, Şekil A.1’de gösterilen boyut detaylarına uygun olmalıdır.

73

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

a) 22 mm çaplı deliğe yerleştirilen M 20 cıvata

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

b) 18 mm çaplı deliğe yerleştirilen M16 cıvata

Şekil A.1 – Kayma faktörü deneyi için standard deney numunesi

(2) İki iç plâkanın aynı kalınlıkta olmasını temin için bu plâkalar, aynı parça malzemeden ardı ardına kesilerek hazırlanmalı ve orijinal bağıl konumlarında monte edilmelidir. (3) Plâkaların kenarları, plâka yüzeyleri arasındaki teması etkilemeyecek şekilde hassas kesilmiş olmalıdır. Plâkalar, cıvatalar madde 8.1 ve Madde 8.6’ya göre ön yüklemeye tâbi tutulunca, hazırlanmış yüzeylerin temas etmesini sağlamaya yeterli düzlükte olmalıdır. (4) Cıvatadaki ön yük, ± %5 doğrulukta bir donanımla doğrudan ölçülmeli ve ölçülen değer, kullanılan cıvatanın büyüklük ve özellik sınıfına göre belirlenen ön yüke ± %5 sapma sınırları içerisinde uygun olmalıdır. (5) Deney numunelerinin yüzeylerine uygulanacak işlem ve kaplama, yapı için tasarlanan uygulama ile tutarlılık göstermelidir. Deney numunelerinin temas yüzeyindeki ortalama kaplama kalınlığı, yapıda kullanım için belirlenmiş olan kaplama anma kalınlığından % 25 daha fazla olmalıdır. (6) Numuneler, cıvataların uygulanan çekme etkisinin aksi yönünde zorlanacak şekilde monte edilmelidir.

A.2.4 Deney işlemleri (1) Deneyde beş adet numune kullanılmalıdır. Bunlardan dört adedi, normal hızda (deney yaklaşık olarak 1015 dakika sürede tamamlanacak şekilde) yüklenmeli, beşinci deney numunesi ise sünme deneyi için kullanılmalıdır. (2) Numuneler, çekme uygulanabilen yükleme makinasında deneye tâbi tutulmalıdır. Yük-kayma ilişkisi kayda geçirilmelidir. (3) Kayma, iç plâka ve üst plâkada temas eden yüzeylerde belirlenen komşu noktalar arasındaki, uygulanan yük doğrultusunda oluşan bağıl yer değiştirme olarak belirlenmelidir. Kayma, numunenin her iki ucunda ayrı ayrı ölçülmelidir. Her bir uçtaki kayma, numunenin her iki yüzündeki yer değiştirmelerin ortalaması alınarak belirlenmelidir. (4) Kayma yükü, 0,15 mm kayma oluştuğunda okunan yük olarak tarif edilir.

74

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(5) Beşinci numune, ilk dört numunede tayin edilen kayma yükü (sekiz adet değerin ortalaması) değerlerinin ortalamasının % 90’ı alınarak belirlenen yüke kadar yüklenir. (6) Beşinci numunede, yük uygulandıktan beş dakika sonra ve üç saat sonra kaydedilen kayma değerleri arasındaki farkın 0,002 mm’yi aşmaması halinde kayma yükü, beşinci numune için de ilk dört numunede olduğu gibi tayin edilir. Kayma değeri farkının 0,002 mm’yi geçmesi halinde ise kayma deneyi Madde A.2.5’e göre yapılmalıdır. (7) Elde edilen 10 adet değerin (beş adet deney numunesinden elde edilen) standard sapmasının, ortalama değerin % 8’inden daha fazla çıkması halinde ilâve numuneler deneye tâbi tutulmalıdır. Toplam numune adedi (beş numune de dahil) aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanmalıdır : n ≥ ( δ / 3,5 )2 Burada ; n Deney numunesinin adedi, δ İlk beş adet numunede bulunan standard sapmanın (on değer), ortalama değere göre %’si

A.2.5 İlerletilmiş sünme deneyi (1) İlerletilmiş sünme deneyinin yapılması gerekli hallerde, Madde A.2.4 (6)’da tarif edilen deneyi takiben, bu deney en az üç adet deney numunesinde (altı bağlantı) yapılmalıdır. (2) Yapısal uygulamada kullanım için önerilen kayma faktörü kullanılarak belirlenen özel bir yük uygulanmalıdır. Bir sınıf belirlenmişse, kayma faktörü, belirlenen bu sınıf için ENV 1993-1-1 : 1992, Madde 6.5.8.3’e göre tasarım değeri olarak alınmalıdır (Madde A.2.6). (3) “Yer değiştirme – log süre” eğrisi (Şekil A.2), önerilen kayma faktörü kullanılarak belirlenen yükün, aksi belirlenmemişse 50 yıl olarak alınan yapı ömrü boyunca 0,3 mm’den daha fazla yer değiştirmeye neden olmayacağını göstermek üzere çizilmelidir. ) “Yer değiştirme – log süre” eğrisi, tanjant yeterli doğrulukta belirlenebildiği kadar doğrusal olarak ileri kestirme yoluyla uzatılabilir.

A.2.6 Deney sonuçları (1) Kayma faktörü µ’nün tasarım değeri, % 75 güven seviyesinde, bu değerin altına düşme oranı % 5 alınarak tespit edilmelidir. (2) Beş adet numunede tayin edilen on adet değer için karakteristik değer, ortalama değerden standard sapmanın 2,05 katı çıkartılarak bulunur. (3) İlerletilmiş sünme deneyi için tasarım kayma faktörü, belirlenmiş sünme sınır değerlerini sağlayacak değer olarak alınabilir (Madde A.2.5(3)). (4) Cıvata özellik sınıfı 10.9 kullanılarak belirlenen kayma faktörleri, özellik sınıfı 8.8’e dahil cıvatalar için de kullanılabilir. Alternatif olarak, cıvata özellik sınıfı 8.8 için ayrı deneyler yapılabilir. Cıvata özellik sınıfı 8.8 kullanılarak tayin edilen kayma faktörleri, cıvata özellik sınıfı 10.9 için geçerli kabul edilmemelidir. (5) Yüzey işlem sınıfı, aşağıda verildiği şekilde belirlenmelidir : µ 0,50 > µ 0,40 > µ 0,30 > µ

≥ ≥ ≥ ≥

0,50 0,40 0,30 0,20

ise ise ise ise

Sınıf A, Sınıf B, Sınıf C, Sınıf D.

75

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Şekil A.2 – İlerletilmiş sünme deneyi için yer değiştirme – log süre eğrisinin kullanımı

A.3 Bir birleşim yeri montajındaki cıvata grubunun deneyi (1) Proje şartnamesinde gerekliliği belirtilmişse deneyler, tam montajı yapılmış bağlantı numunesi üzerinde yapılmalıdır. Not –

Bu işlem aynı zamanda, belirlenmiş imalât işlemlerinden sapma veya belirlenmiş toleranslara uygunsuzluk halinde montajın tatmin edici olup olmadığını tesis etmek için de kullanılabilir.

(2) Deney numunesi, gerçek yapıdaki en gayrı müsait durumu temsil etmelidir. (3) Proje şartnamesinde belirlenmemişse, temsilî montajlı birleşim yeri sayısı, onların tam tanzimi ve değerlendirme işlemine, karşılıklı mutabakatla karar verilmelidir. (4) Deneye tâbi tutulan numunelerde kullanılan bağlantı elemanları tekrar kullanılmamalıdır.

A.4 Sıkma metodu deneyi A.4.1 Genel (1) Sıkma metodu, Madde 8.7.1(4)’te belirtildiği şekilde tayin edilen en küçük ön yükün sağlanmasını garanti altına almak üzere, işlem deneyleri ile kalibre edilmelidir. Not – İşlem deneyi, Madde A.1’e göre yapılmalıdır.

(2) Kullanılan cıvata ve somun birleşimlerinin her tipi için ayrı kalibrasyon yapılmalıdır. Not –

Bazı imalâtçılar, farklı lotlar arasındaki sürtünmede önemli fark olmayan cıvata ve uygun yağlanmış cıvatalar imal edilmektedir.

(3) Sıkma metodunun kalibrasyonu, cıvataların farklı harmandan alınması veya yüzey özelliğinde önemli farklılık veya cıvata dişlerinin, somunların veya rondelâların yağlanması durumlarında yeniden yapılmalıdır. (4) Kalibrasyon için kullanılan cıvata takımı numuneler, kalibrasyon veya yapıda tekrar kullanılmamalıdır. (5) Belirlenmiş sıkma metotlarının kalibrasyon deneyleri için gerilme ölçer cihaz kullanılmalıdır. (6) Gerilme ölçer cihaz, ± % 1 ölçme doğruluğuna sahip olmalı ve bu cihaz en az yılda bir kez (veya imalâtçı tarafından önerilmişse daha sık) kalibrasyon için yetkili deney kurumu tarafından kalibre edilmelidir. (7) Temsilî cıvata takımları, her özellik sınıfı ve kullanılacak her cıvata çapı için altı cıvata ve somun ihtiva etmelidir. Her cıvata başı veya somundan, sıkıştırma esnasında hangisi döndürülüyorsa onun altına rondelâ yerleştirilmelidir.

76

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

A.4.2 Tork kontrol metodu (1) Belirlenmiş en küçük ön yükü sağlamak için gerekli tork, gerilme ölçme cihazına yerleştirilen temsilî cıvata takımının sıkılması yoluyla belirlenmelidir.

A.4.3 Cıvata döndürme metodu (1) Belirlenmiş en küçük ön yüklemenin üniform “gevşek – sıkı” konumda sağlanması için somunun cıvataya göre en son dönmesi, temsilî cıvata takımı numunenin gerilme ölçer cihaz içerisinde sıkılması yoluyla doğrulanmalıdır.

A.4.4 Doğrudan gerilme göstergesi metodu (1) Oluşan en küçük ön yükleme, doğrudan gerilme göstergesi kullanılarak, kalibrasyon deneyleri ile, temsilî cıvata takımı numunenin gerilme ölçer cihaz içerisinde sıkılması doğrulanmalıdır. (2) Doğrudan gerilme göstergeleri ve rondelâlar, gerçek bağlantılar için önerilenle aynı tarzda düzenlenmelidir.

A.4.5 Birleşik metot (1) Birleşik metodun kalibre edilmesi için önce, belirlenmiş en küçük ön yükün % 75’ini sağlamak için gerekli tork, Madde A.4.2’de tarif edildiği şekilde tayin edilmelidir. (2) Bu torkun uygulanmasından sonra, en azından belirlenmiş en küçük ön yükün temini için somunun cıvataya göre gerekli dönmesi, Madde A.4.3’de tarif edildiği şekilde doğrulanmalıdır.

A.5 Şantiye donanımı ve şantiyede uygulanan metodun denenmesi (1) Seçilen sıkma metodunun başarılı bir şekilde uygulanıp uygulanmadığı, şantiyede kontrol edilmelidir. (2) Ön yüklemeli cıvatalar (Madde 9.5), montajdan önce uygun şekilde yerleştirilmeli ve doğrultuları ayarlanmalıdır (bu işlemler, deneme bolunları ve/veya montaj cıvataları kullanılarak gerçekleştirilmelidir). (3) Taşıma ve depolamayla ilgili olarak, şantiyede alınması gereken tedbirlere (Madde 9.5.3) ilâve olarak, yağlanmış mamuller, özellikle belirli bir süreyle açıkta bırakılmışlarsa, düzenli şekilde gözle muayene edilmelidir. Kuru veya paslı cıvata veya somunların şantiyede yağlanması şeklindeki düzeltme tedbirlerine, işlem deneylerinde (Madde 8.7.6) gösterilmesi ve proje şartnamesinde yer alması halinde izin verilir. Not – Bu şart, özellikle tork kontrol metodunun kullanılması halinde önemlidir.

(4) Kullanılan tork anahtarları, ± % 5 doğruluk sağlamaya elverişli olmalıdır. Her anahtar, her çalışma gününde en az bir kez kontrol edilmelidir. Pnömatik anahtarların kullanılması halinde ise hortum uzunluğunun her değişiminde kontrol yapılmalıdır.

77

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek B Perçinleme B.1 Genel (1) Madde 8.1’de verilen şartlar uygulanır.

B.2 Delik boyutları ve konumları (1) Madde 8.2 (1) ve Madde 8.2 (7) uygulanabilir. (2) Perçin deliğinin anma çapı, perçin gövdesinin çapına 2 mm ilâve edilmesiyle bulunan çapa eşit olmalıdır. (3) Gömme başlı perçinlerde, gömme derinliği, perçinin çakılma işleminden sonra, perçin başı, gömme yuvasını tam olarak dolduracak şekilde olmalıdır. Perçinin dış yüzü traşlanarak düzeltilmelidir. Perçin başının gömme boyutları, proje şartnamesinden alınmalıdır.

B.3 Perçinler (1) Her perçin üniform boyutlarda baş oluşmasını sağlamaya yeterli uzunlukta olmalıdır. (2) Gömme başlı perçinlerin gerekli olması halinde, perçinleme sonunda, perçin başı gömme yuvasını tam olarak doldurmalıdır. Düz yüzey gerekli ise, herhangi çıkıntı metal kısmı temizlenmeli veya aşındırılarak düzeltilmelidir.

B.4 Perçinlerin yerleştirilmesi (1) Birleştirilen bileşenler, sıkı temas sağlanacak ve perçinleme esnasında bir arada tutulacak şekilde ayarlanmalıdır. (2) Birden daha çok perçinle birleştirilen bağlantılarda, perçinin çakılması öncesinde en az her dördüncü delikte geçici cıvata ile sıkılama yapılmalıdır. (3) Tek perçinle birleştirilen bileşenlerin bir arada tutulması için özel tedbirler alınmalıdır. (4) Mümkün olan her durumda perçinleme, sabit basınçlı tip makineler kullanılarak ayarlanmalıdır. Çakma basıncı, ters yüz edilme işleminden sonra kısa bir süreyle perçin üzerinde tutulmalıdır. (5) Her perçin, uzunluğu boyunca üniform şekilde, yanma veya aşırı pullanma olmaksızın ısıtılmalıdır. Perçin, çakıldığı esnada parlak kırmızı ısı noktasına uyumlu olmalı ve deliği tam olarak doldurması için sıcakken tüm boyu ters yüz edilmelidir. (6) Uzun perçinlerin ısıtılması ve çakılması esnasında özel tedbir alınmalıdır. (7) Her perçin ısıtılma sonrasında, deliğe yerleştirilmeden önce, sıcak perçinin sert bir yüzeye çarpılması yoluyla pullanma temizlenmelidir. (8) Yanmış perçinler kullanılmamalıdır.

B.5 Muayene ve deneyler (1) Çakılmış perçinde herhangi çatlak veya çukur görülmemelidir. (2) Çakılmış perçin, perçin deneyi ile başına 1 ilâ 2 kg arasında kütleye sahip çekiçle vurulduğunda hareket etmemelidir. (3) Gevşek, başı dış merkezli konumda, kötü şekilli, yanmış veya diğer her türlü hasarlı perçinler kesilerek çıkartılmalı ve yapı yüklenmeden önce yenilenmelidir.

78

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek C (Bilgi için) Proje şartnamesi C.1 Bilgi kontrol listesi (1) Çizelge C.1’de proje şartnamesine dahil edilebilecek bilgi özeti, standard metni içerisindeki ilgili madde no’su da belirtilerek verilmiştir. Tam detaylı bilgi edinilmesi için atıfta bulunulan maddeye başvurulmalıdır. (2) Proje şartnamesi, Madde 3.11’de tarif edilmiştir. Bu tarif, proje şartnamesinin, Çizelge C.1’de verilen ilgili şartlar uygun şekilde beyan edilinceye kadar tamamlanmış sayılamayacağını ifade eder. (3) Çizelge C.1’de tasarım ve şartname işlemleri, kronolojik olarak, kabaca tarif edilerek hazırlanmıştır. Çizelgede, proje şartnamesinde belirtilen bilgiler ve işlerin yapımı için başvurulacak düzenlemelere uygun olarak seçilecek, detaylı şartname işlemlerini tamamlayıcı bilgiler birbirinden çizgilerle ayrılmıştır. Çizelge C.1’de verilen düzenleme, aşağıda verilen sırada hazırlanmıştır : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Yapısal tasarım özetinin oluşturulması, Yapısal analiz, Şantiye şartlarının açıklanması, Temel yapısal tasarım, Mühendislik şartnamesi, Birleşim tasarımı, Detaylı uygulama çizimleri ve şartnamelerin tamamlanması.

79

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

1. Yapısal tasarım özetinin oluşturulması Tasarım kavramı, aşağıda verilenleri kapsar : - Yapının “sınıflandırılması” - Yükleme ve tasarımla ilgili diğer kısıtlamaların belirlenmesi - Yüzey korumasına uygulanacak “çevre/çevreler”in belirlenmesi

4.1(1) 10.1(2)

Amacın belirlenmesi : - Yapının tarifi ve amacı ve uygulanabilir tasarım ömrü - Yüklemeler - Herhangi yangına direnç sınıflandırması veya etki sınıfı dahil olmak üzere çevre

4.2.3(1)

Uygunluk değerlendirmesi için gerekler

11.1(4)

Normal dışında tolerans sınıfına dahil olarak ifade edilen yapı kısımlarının tarifi

Kapsamın belirlenmesi de dahil olmak üzere, tasarım ve işlerin tesisi için standardların seçimi

1(1) 1(2) 1(5)

Çelik yapı kısmı ile ilgili sözleşmeler de dahil olmak üzere, kapsamın, genel çelik kısımlarının değişik tipleri bakımından netleştirilmesi

Yapısal çerçeveleme düzeni, kararlılık kavramı ve sınır durumlar bakımından tasarım gereklerinin yorumu

4.1(1) Kriterin tasarım standardında verilenden farklı 12.7.4.6(2) olması halinde sağlanacak sehim sınırları

Yüzey koruması için performans kriterlerinin tesisi dahil olarak malzemeler ve işçilikle ilgili genel şartname hususlarının tayini

1(3) 1(4) 4.1(1)

Yapı temas yüzeylerinde, özellikle kompozit yapılardaki beton da dahil olmak üzere, özellikle diğer yapı elemanları ile tutarlılık gerekleri

10.1(2)

Yüzey koruması için performans kriterleri

4.2.1(1)

Kalite plânı veya elemanları ile ilgili gerekler

12.1(2)

İmalât ve montaj için kalite kontrol rejimi

2. Yapısal analiz

Kalite gereklerinin tarifi

4.2.1(2) H.1(1)

80

Kaynak için kalite gereklerinin seçimi

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

3. Şantiye şartlarının belirlenmesi Yüklenici tarafından yürütülecek montaj ve diğer şantiye faaliyetlerine uygulanabilecek şantiye şartlarının belirlenmesi

Diğer işlemlere göre şantiyedeki kısıtlamaların belirlenmesi

9.2(1)

Montaja uygulanabilir şantiye şartları : - Krenler ve ulaşım donanımı için rijit ayakların tedarik ve bakımı - Şantiyeye ve şantiye içerisinde ulaşım - Şantiyedeki tesislerin işletimini etkileyen zemin şartları - Montaj esnasında, yapıya konulan desteklerdeki muhtemel oturma - Yer altı hizmet servisleri, havaî hatlar veya şantiyedeki engeller - Şantiye üzerinde tevdi edilebilecek bileşenlerin boyut ve ağırlık sınırlamaları - Özel çevre veya iklim şartları - Şantiye çalışmalarını etkileyen veya bu çalışmalardan etkilenen bitişik yapı özellikleri

4.1(2) 9.2(1) 9.3(4)

Güvenlik plânı gerekleri

9.4. 2(1)

Temel cıvatalarının korunması bakımından yapılacak faaliyetler

9.4.4(1)

Temellerin şerbetlenmesi bakımından yapılacak faaliyetler

9.2(2)

Diğer yüklenicilerle işbirliği için şantiye hizmetleri ve önceden tanzim edilmiş işlemlerin mevcudiyeti

9.2(2)

Çelik yapı kısmında izin verilen yapı ve depolama yüklerinin değerleri

9.2(2)

Şantiye ölçme disiplininin tesisi

Karma yapının yapımı esnasında, beton yerleştirilmesinin etkileri

12.7.1.1(2) İkincil yerleşim sistemini gösteren şantiye plânı 12.7.1.1(2) Mevcut yapılara göre referans ölçme ilişkileri 12.7.1.1(3) Şantiye ölçümleri için referans sıcaklık 12.7.1.1(4) Mesnetlerin kabul kriterlerine ilâveler

81

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

4. Temel yapısal tasarım Son eleman seçimi ve kontroller

5.1(1) 5.1(2)

Ana elemanlarda kullanılacak çelik sınıfları ve sınıf gösterimi, ilgili standardda belirtilen herhangi tercih de dahil olarak

6.9(5) 9.3(1)

Gerekli bombe ve ön ayarlar, imalât safhasında kontrol edilecek değerler dahil olarak

9.3(1)

Kısım kısım monte edilen yapılarda kararlılık temini, geçici destekleme veya payandalarla ilgili şartlar dahil olarak

Montaj metodu taslağı, stabilite kontrolu 9.3(1) ve güvenlikle ilgili tehlikenin tanımlanması

Tasarımda esas alınan, montaj metodu, şantiyedeki birleşim tipleri ve konumu, montaj sıralaması, en büyük parça büyüklüğü, ağırlık ve yer dahil olarak

9.3.(1)

82

Kısım kısım monte edilen yapılarda karalılık temini, geçici destekleme veya payandalarla ilgili şartlar dahil olarak

9.3.(1)

Karma yapılarda, daha sonraki betonlama imkânı için gerekli payandalar ve diğer tedbirler

9.3.(1)

Yapım esnasında güvenlikle ilgili problem oluşturabilecek özellikler

9.3.(1)

Desteklerin zamanlanması ve şerbetleme metodu

9.3.(1)

Geçici destek veya payandaların kaldırılması için şartlar

9.3.(1)

Kararlılığı garanti altına almak için bükme çelik saç profil kullanımı

9.3.(1)

Yanal tutma temini için bükme çelik saç profil kullanımı

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

5 Mühendislik şartnamesi Yüklenicinin hazırlayacağı belgelerle ilgili şartların belirlenmesi

4.1(3) 4.1(4)

Proje şartnamesinin tamamlanması Proje şartnamesindeki değişim işlemleri

4.2.3(1) Yapım esnasında ve tamamlanmış yapı için gerekli 5.1(5) belgeler : 6.2(1) - Malzeme ve bileşenlerle ilgili belgeler 6.2(2) 7.4.1(2) - Benzer parçaların ambalâjlarında kullanılacak 9.5.1(4) işaretlemeyle ilgili kısıtlamalar 12.7.4.7(2) - Kaynak işlem şartnamesiyle ilgili şartlar - Temel plân çizimlerini teminden sorumlu yükleniciyle ilgili şartlar - Uygulama çizimleri veya eş değeri -

4.2.1(1) 4.2.1(2) 4.2.1(2) Şartnamenin malzeme ve işçilikle ilgili hususlarının, muayene ve deney gerekleri de dahil olmak üzere belirlenmesi 5.1.(3)

Montaj kesin kabulündeki boyut kontrolleri ile ilgili kayıt

Kaite plânı veya bu kapsamdaki ilgili herhangi elemanlarda kullanılacak detaylandırma İkinci veya üçüncü taraflarca veya kanıtlama için yapılacak deney ve muayenelerin detayı İmalâttan önce malzemede yapılacak herhangi işleme ait şartname

5.2.1(1)

Malzemelerin bütün safhalarda tanımlanması

5.4.1.3(2)

Önyüklemeli bağlama elemanlarının uygunluğunu tatbik şartları

5.4.3(2)

Gömme başlı cıvatalar, havşa başlı cıvatalar, hava etkilerine dayanıklı cıvatalar, temel cıvatalar ve perçinler gibi özel bağlama elemanları için şartname

5.5(1)

Şerbet malzemesi

5.6(1)

Kilitleme parçalı herhangi bağlama elemanlarının tanımlanması

5.7(1)

Kesme bağlantılarının özellikleri ve boyutları

6.2(2)

Sert zımbalamayla ilgili yasaklar

83

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

5 Mühendislik şartnamesi (devam) (devam) Şartnamenin malzeme ve işçilikle 6.2(2) ilgili hususlarının, muayene ve deney gerekleri de dahil olmak üzere 6.4(5) belirlenmesi 6.6(2) 6.6(4) 6.6(5) 7.5.5(2)

84

Bağlama elemanları için deliklerin matkap veya zımbalama yoluyla açılması Zımbayla delik açmadaki yasaklamalar ve kaynak ısısından etkilenen bölgelerdekiler de dahil, malzeme sertliğindeki diğer sınırlamalar

6.5(2)

Malzemelere sıcak şekil vermeyle ilgili şartlar

7.4.1(4)

Kaynak işlem deneyleriyle ilgili şartlar

7.5.6(1)

Eklerin imalâtı veya montajıyla ilgili özel şartlar

7.5.9.1(2)

Uzatma parçalarının kullanımı için şartlar

7.5.12(1)

Özel kaynak tipleri için şartlar

7.5.13(1)

Kaynak sonrası ısıl işlem için şartlar

7.5.15(6)

Taşlanacak veya giydirilecek herhangi kaynağın tanıtımı

8.4(1)

Somunların sabitlenmesiyle ilgili şartlar

8.5(4)

Önyüklemeli bağlantı takımındaki, dönmeyen bileşen altında rondelâ kullanımıyla ilgili şartlar

8.5(5)

Yük gösteren rodelaların kullanımı için izinler

8.5(5)

Doğrudan yük göstergesi ile birlikte kullanılacak cıvatanın dönmesi için izinler

8.7.1(4)

Ön yüklemeli cıvatalar, en küçük ön yük gerekleri

8.7.1(5)

Ön yüklemeli cıvatalarda sıkma metodunun seçimi için sınırlamalar

8.7.1(7)

Cıvataların sıkılması, yağ kullanımı

8.7.1(8)

Ön yüklemeden sonra sökülen cıvata takımlarının tekrar kullanımı için izinler

9.4.2(1)

İnşaat esnasında hava etkilerine dayanıklı çelikler tarafından pas lekesine karşı korunması gerekli mesnet alanlarının tarifi

9.4.3(3)

Mesnet altı ayarlama paketlerinin şerbetlenmesi ile ilgili şartlar

9.4.4(4)

Taban plâkalarında havalandırma delikleri temini için serbest bırakmayla ilgili şartlar

10.3.2(3)

Galvanizleme için havalandırma ve drenaj deliklerinin yerleri

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

5 Mühendislik şartnamesi (devam) (devam) Şartnamenin malzeme ve işçilikle 10.4.3(3) ilgili hususlarının, muayene ve deney 10.4.4(3) gerekleri de dahil olmak üzere belirlenmesi 11.1(1) 11.4.3(1) 12.1(1) 12.3.1(3) 12.1(5)

Kaynak yüzeyine uygulanacak ilâve kaplama şeriti Birleşen yüzeyleri arasında yaş boya ile birlikte cıvatalama Kren rayları için olanlar da dahil olmak üzere, özel imalât ve montaj toleransları veya yüzeyler

Düzeltmenin uygulanamadığı hallerde değişiklik

12.2.1(3)

Malzeme ve deneylerle ilgili şartlar

12.2.2(2)

Belgelerin, mamulün, verilen ilgili şartlara uygun olduğu beyanını ihtiva etmemesi hâlinde reaksiyon

12.4.2.2(1) Kaynak deneylerinin genel yeri, sıklığı ve tabiatı Çizelge 8 12.5.2.2(5) Ön yüklemeli bağlama elemanlarıın, sıkılma işlemi esnasında, bu işlem tamamlandıktan sonra kontrol edilemeyecek muayenesi için kabul kriterleri 12.5.2.2(6) Ön yüklemeli bağlama elemanlarının, en az % 10’unun montaj esnasında muayene edilmesi şartındaki herhangi değişiklik 12.5.2.4(4) Tork kontrol metodunu kontrol metoduna alternatif metotların kullanımı için izin 12.5.2.4(5) Ön yüklenmiş bağlantı elemanlarının herhangi aşırı sıkılmasını kontrol şartı ve uygulanacak işlem 12.7.4.4(1) Bileşenlerin konumlarının ölçülmesi 12.7.4.4(2) Çelik yapı kısmının ağırlığından başka etkiler de dikkate alınacaksa montaj ölçmeleriyle ilgili şartlar 12.7.5(1)

Diğer montaj metotları ve belirlenmiş konumlardan farklı şekilde monte edilecek bileşenlerin tanımlanması

85

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

5 Mühendislik şartnamesi (devam) Muayene ve deneyler de dahil olmak üzere, kullanılacak malzeme tipleri ve metotlarıyla ilgili şartname

10.1(3) 10.5(1)

Yüzey koruma işlemleri için, aşağıda verilenleri kapsayan şartnameler bütünü : -

-

10.2(5) 10.4.1(1) 10.4.5(1) 10.4.5(2) 10.4.6(1) 10.4.6(2) 10.4.6(4) 8.7.1(1) 8.8(1)

Yüzey kaplama şartnamesi Korozyon ve yangından koruma için atelye ve şantiye dışında yapılacak işlemlerle ilgili şartname Korozyondan koruma için şantiyede yapılacak işelmlerle ilgili şartname

-

Şantiyede yapılan yüzey işlemlerinin temizlenmesi inceltilmesi sorumluluğu ve bu işlem şartnamesi

-

Bağlama elemanlarına uygulanan koruma işlemleriyle ilgili şartname

Kum püskürtme işlem deneylerinden elde edilen sonuçların değerlendirilmesi Betonla temas edecek yüzeylerin kaplanması için şartlar Hava etkilerine dayanıklı çelik malzemelerin kabul işlemleri Boşlukların yalıtılması ile ilgili şartlar

Sürtünme çenesi yüzeylerinin sınıflandırılması ve tanımlanması

10.4.2(2)

86

10.5(2)

Temel cıvatalarına uygulanacak işem şartları

10.5(2)

Ön işleme tâbi tutulan bağlama elemanlarına uygulanacak kaplamalar

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

Atıfta bulunulan maddeler

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

6. Bağlantı tanımı Herhangi “tipik” bağlantı tahayyülü ve taslak tasarımlar dahil bağlantı tasarım özeti

4.1(1)

Bağlantıların tasarımını etkileyebilecek herhangi çevresel şartların ayrıntıları

4.1(1)

Eurocede olmaması halinde bağlantı tasarımında kullanılacak tasarım standardları

4.1(1)

4.1(1)

Mekanik direnç ve kararlılık için detaylı bağlantı tasarım

Yükler ve momentler ve bunların her bir birleşim yeri tarafından aktarılması gereken kombinasyonları ile gösterilen yüklerin aktarılmış olup olmadığı da verilerek bağlantı tasarımında kullanılacak yüklerin tam listesi. Asal ve yerel gerilmelerin kombinasyonlarını geliştirmek için gerekli herhangi ekler ve rijitleştiricilerin yapıdaki konumları

4.1(1)

Yüklenicinin temel bağlantıları tasarımını yapmak zorunda olup olmadığını gösteren beyan.

4.1(1)

Yanal burulmalı burkulmaya karşı önlem alınmamış ve bir çentik bulunması halinde, basınç başlığında ilâve tedbir alınması gereken kirişlerin gösterimi.

4.1(1)

Kullanılacak birleşimlerde herhangi özel detay tipi ve/veya bu tiplerde kısıtlama

4.1(1)

Çelik bileşenlerin konumlarını gösteren çizimler ve diğer bileşenler için gerekli herhangi ek parçalarıyla ilgili bilgi

5.1(1)

İilgili standardda verilen herhangi tercih de dahil olmak üzere, bağlantı malzemesinde kullanılacak çeliğin sınıf rumuzu veya sınıfları

5.1(4)

Montajda kullanılacak bağlantı elemanlarının sınıfı

6.8(1) 8.6(1) 11.1(3)

Tam temaslı mesnetlerde bağlantıların sınırları ve yerleri

7.2(2) 7.5.4(4)

Kaynaklı bağlantı detayları, büyüklükleri ve hazırlanmaları

7.5.10(1)

Ağız açılarak yapılan kaynaklarda ağız boyutları

7.5.10(2)

Kaynak metaliyle tam olarak doldurulan kaynak ağzıyla ilgili şartlar

87

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi

İlgili bilgi Atıfta bulunulan maddeler

Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir 6 Bağlantı tasarımı (devam)

Mekanik direnç ve kararlılık için detaylı bağlantı tasarımı

Bağlantıların dayanıklılığı ile ilgili şartları sağlamak üzere yüzey koruması hakkındaki şartnamenin gözden geçirilmesi

88

7.5.11(2)

Kaynaklı döşeme kirişlerinin tam yerleri

8.1(5)

Anma çapı 12 mm2den daha küçük olan bağlantı elemanlarının kullanımı için izin

8.2(1)

Herhangi gömme başlı, uygun veya enjeksiyonlu cıvatalar da dahil olmak üzere cıvataların konumları ve delik çapları

8.2(1)

Geniş boyutlu, yuvarlak, kısa yarık ve uzun yarık şekilli delik kullanımı

8.3(4) 8.4(4)

Cıvataların ve somunların kaynaklanma onayı

8.5(3)

Büyük boyutlu rondelâların boyutları

8.5(3) 8.5(4)

Ön yüklenmiş cıvatalarla birlikte kullanılacak sertleştirilmiş konik rondelâların kullanımı ile ilgili şartlar

8.10.1(3) B.2(3)

Cıvata veya perçin başlarının gömülmesi için geometrik boyutlar

8.10.2(2) 8.10.2(3)

Uygun cıvatalar ve ilgili delikler için tolerans sınıfı

8.10.3(2) F.1(2)

Enjeksiyonlu altıgen cıvata temini ve kullanımıyla ilgili şartlar

9.5.1(4)

Temellere yapılması cıvataların detayları

9.5.6(7) 9.5.6(8)

Doğrultusu düzgün olmayan cıvataların düzeltilme metodu

zorunlu

herhangi

bağlantı

ve

11.2.8

Birleşim yeri dış merkezliliğiyle ilgili şartlar

A.5(3)

Şantiye donanımı ve şantiye metodolojisi ile ilgili deneyler

5.2.4(1)

Yüzey kusurları veya onların tamiri ile ilgili sınırları belirleyen şartname

8.8(1) 10.4.2(1)

Sürtünmeli çene tutma yüzeyi hazırlanması ve işlemlerinin tam kapsamı

12.6.2(2)

Uygulanacak kaplama kalınlığı

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi

İlgili bilgi Atıfta bulunulan maddeler

Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

7 Detaylı uygulama çizimleri ve şartnamelerin kesinleştirilmesi Montaj metodu ve geçici işlerin tasarımı da dahil olmak üzere sıralama

9.3.1(1) 9.3(2) 9.5.4(1) 12.7.2(1) 9.5.1(7) 12.7.3(6) 9.5.5(5) 9.5.5(6)

İmalât, şantiyede montaj ve yapım için gerekli geometrik ve diğer bilgilerin belirlenmesi ve tanzimi Not – Genelde “atelye” veya “imalât çizimleri olarak anılır, ancak şantiyede yapılan işlerle ilgili gerekli çizimleri de kapsar

Yüklenicinin yapım metodu beyanını ikinci ve üçüncü taraf incelemesiyle ilgili şartlar Deneme montajı ile ilgili şartlar Geçici işlerin tasarımı ve detayı Yüksek yapılarda desteklerdeki gerilmelerin boşaltılması

12.1(5)

Uygun olmama halinde yapılacak işlem

4.1(1) 6.9(3) 9.5.1(1)

Bütün bileşenlerin yerleşim yerini gösteren tam genel yerleşim plânı ve bütün bileşenlerin imalât ve montajı için izin verilen sapmalar ve boyutların gössterildiği tam ölçekli çizim seti

12.7.4.4(1) 11.1(4) 6.9(5) 12.7.4.3(2) 12.7.4.4(1)

Kullanılacak kaynak işleminin seçimi ve özelliklerinin tayini ile kaynakla ilgili şartların muayene ve deneylerinin son olarak gözden geçirilmesi

Yüklenicinin yapım metodu beyanı

Özel toleransları sağlamak için izin verilen sapmalar İmalât safhasında bombe ve çıkıntıyla ilgili kontrol edilecek şartların sağlanması için bölgesel geometri Alternatif referans noktaların konumları

5.2.4(2)

Dahilî kusurlar için malzeme deneyleri ile ilgili şartlar

5.2.4(3) 7.1(2)

Malzemenin kalınlık yönündeki özellikleri için herhangi deneylerle ilgili şartlar

5.3(1)

Kaynak sarf malzemelerinin seçimi ile ilgili sınırlama

5.3(3)

Hava etkilerine dayanıklı ana metalin kimyasal kompozisyonundan farklı kaynak sarf malzemesi kullanımı ile ilgili izin

7.2(1)

Kaynak yapım plânı

7.3(2)

Özel kaynaklama işlemleri

7.4.1(2)

Kaynaklı yapım işleminin onay metodu ile ilgili sınırlamalar

7.4.1(3)

Kaynak yapım işlem deneyi için şartlar

89

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge C.1 – Proje şartnamesinde yer alacak bilgi kontrol listesi (devamı)

Tasarım bölümleri ve çelik yapıların uygulanması ile ilgili işlem şartnamesi

Atıfta bulunulan maddeler

Not – Bu tanımlar sadece kılavuz olarak verilmiştir

İlgili bilgi Not – Tam detaya ulaşmak için ilgili maddeye başvurulmalıdır.

7 Detaylı uygulama çizimleri ve şartnamelerin kesinleştirilmesi (devam) Kullanılacak kaynak işleminin seçimi ve özelliklerinin tayini ile kaynakla ilgili şartların muayene ve deneylerinin son olarak gözden geçirilmesi

Muayene ve deney plânının ve belgelendirme için kalite şartlarının gözden geçirilmesi

7.4.1(4)

Kaynak yapım işlem deneyleri için şartlar

7.5.4(2)

Birleşim yüzeylerinin uydurulması için şartlar

7.5.9.1(2)

Deney levhası olarak başlangıç/bitiş levhalarının kullanımı

7.5.9.1(2)

Destekleme şeritlerinin kullanımı

12.4.2.2(1) Çizelge 8

İlâve tahribatsız muayene deneyleri ile ilgili şartlar

12.4.2.5(1)

Kaynakların kabul kriterleri

12.4.3(1)

Kaynaklı döşeme kirişlerinin alternatif deneyleri

12.4.4(1)

Herhangi diğer kaynak deneyleri ile ilgili şartname

A.1(2)

Cıvata takımlarının deneyleri

A.3(1) A.3(3)

Birleşim montajlerı ve değerlendirme işlemleriyle ilgili deneyler

H.1(1)

Yorulmaya maruz kaynakların kalite kontrolu için kusur sınırları

4.1(2) 4.2.1(2)

Güvenlik plânı için şartlar İşlemlerin uygulanması için kalite plânı

8.7.6(1) 12.5.3(1) A.5(3)

Mekanik bağlantı için işlem deneyi ile ilgili şartlar

8.9(2) 8.9(4)

Özel bağlama elemanları ve bağlama metotları için deneyler

12.1(2) J.1(3)

Yapılacak gerçek imalât muayenesi takvimi

12.1(2) J.1(3)

Yapılacak gerçek montaj muayenesi takvimi

12.6.2(1)

Kaplama kalınlığının tayini için özel alanların seçimi

12.6.5(1)

Kaplamalarla ilgili ilâve kaplama deneyleri

12.7.4.4(1)

90

Herhangi özel toleranslarla ilgili olarak yerinde kritik boyut kontrolü

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek D (Bilgi için) Fabrikasyon çelik bileşenlerin ve sistemlerin uygunluk kontrolü için sınıflandırılması D.1 Gerekli bilgi notu (1) Bu ekte, üç bileşen sınıfı için uygunluk kontrol sistemine ait kılavuz bilgi verilmiştir. (2) Çelik yapıların fabrikasyon çelik bileşenlerinin yapı marketlerinde açık satış için yer alması alışılmış bir uygulama değildir. Bu tür bileşenler, proje şartnamesinde verilen teknik özelliklere göre, özel siparişle imal edilir. (3) Çelik yapılarda yer alan fabrikasyon çelik bileşenlerin çoğu, bitmiş yapının mekanik direnci ve kararlılığı için önemlidir. (4) Fabrikasyon çelik bileşenlerin imalâtında kullanılan metotlardan bazısı, mamule uygulanan son muayene ve deneylerin, mamulün teknik şartlara uygunluğunu garanti altına alamayacak işlemlerdir. (5) Bu nedenle güvenilir fabrika imalât kontrol sistemini esas alan, güvenilir imalât metotlarının kullanılması önemlidir. (6) Bu ekte, çelik bileşenlerle yapılan çelik yapıların güvenilirliklerinin kritik olduğu, proje şartnamesinde belirtilen aksi durumlar için milli kuralların geçerli olduğu kabul edilmiştir.

D.2 Fabrikasyon çelik bileşenlerin sınıfları D.2.1 Temel sınıf ve daha yüksek sınıf bileşenler (1) Çelik yapılarda kullanılacak bütün fabrikasyon çelik bileşenler, proje şartnamesinde veya milli standard veya şartnamelerde aksi belirtilmemişse, yüksek sınıf olarak sınıflandırılmalıdır. Not –

S 235 ve S 275 çeliklerden yapılmış, kalınlığı 30 mm’yi geçmeyen, yorulmaya karşı hassas olmayan yapılarda kullanım için tasarlanan bileşenlerin, temel sınıf bileşen olarak sınıflandırılması gerekir. Ancak, parça büyüklüğü / ağırlık oranı büyük olan, ön yüklemeli cıvataların, uygun cıvataların veya perçinlerin kullanıldığı veya ana yapısal elemanlar olarak şantiyede yapılan kaynakla hazırlanan bileşenler için özel değerlendirme yapılır.

D.2.2 Özel sınıf bileşenler (1) Bu sınıfa dahil bileşenler, güvenlik veya çökme sonuçları bakımından özel öneme sahip yapıları meydana getiren fabrikasyon çelik bileşenler olarak tarif edilir. (2) Millî şartnamelerde veya proje şartnamesinde bu tür yapılar tarif edilmeli ve sonuçta bu tür yapıların bileşenleri özel sınıf bileşenler olarak sınıflandırılmalıdır. Not –

Kompleks bir yapı veya proje içerisindeki bağımsız kısımları oluşturan bileşen grupları, kısımların bağımsız davranmaları halinde aynı bina veya proje içerisindeki diğer kısımların oluşturduğu gruplardan farklı sınıfta olabilir.

D.3 Uygunluk kontrol sistemi D.3.1 Yüklenici tarafından yapılacak uygunluk kontrolü (1) Fabrikasyon çelik bileşenlerin uygunluk kontrolü, yüklenici tarafından yapılabilir ve yüklenici tarafından imal edilen çelik bileşenlerin uygunluğunu değerlendirmek üzere, yüklenicinin uygunluk kontrol sistemleri (dahilî kontrol) bulunmalıdır.

91

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

(2) Temel sınıfa ait bileşenler için aşağıda verilen şartlar sağlanmalıdır : a) b) c) d)

Yüklenici için EN 29002’ye uygun fabrika imalât kontrol sistemi bulunmalıdır (belgelendirmeye duyulmaz). Bileşenler, bu standard şartlarına uygun olmalıdır. Muayene ve deneyler, bu standardda gerekli görülen şekilde uygulanmalıdır. Yüklenici, bileşenlerin uygunluğunu beyan etmelidir.

gerek

(3) Yüklenici, yüksek sınıf bileşenlerde, temel sınıf bileşenler için gerekli şartları sağlamalı ve ilâve olarak, üçüncü taraf, yüklenicinin imalât kontrol sistemini belgelendirmelidir. Not –

Alternatif olarak, yüksek sınıf bir bileşenin uygunluk belgesi, üçüncü tarafca, Madde D.3.3’de verilen birim tahkiki yoluyla verilebilir.

D.3.2 Üçüncü tarafca yapılacak uygunluk kontrolü (1) Özel sınıf bir bileşenin uygunluk kontrolü, üçüncü tarafça, aşağıda verildiği şekilde (harici kontrol) yapılmalıdır: a) b) c) d) e)

Yüklenici, yüksek sınıf bileşen imalâtı için gerekli şartları sağlamalıdır. Üçüncü taraf, imalât boyunca, yüklenicinin kesintisiz haricî denetimini uygulamalıdır. Üçüncü taraf, yüklenicinin kendi deney kayıtlarını tahkik etmelidir. Haricî denetim işlemlerinde, özellikle imal edilmiş mamulden alınan numunedeki kontrrol dokümanı hazırlanmalıdır. Kontrol sıklığı, üçüncü tarafça belirlenmelidir. Üçüncü taraf, bileşenlerin uygunluğunu belgelendirmelidir.

D.3.3 Birim tahkiki ile uygunluk kontrolü (1) Bağımsız, yüksek sınıf bir beleşenin uygunluk kontrolü, üçüncü tarafça, aşağıda verildiği şekilde yapılmalıdır (birim tahkiki). a)

Yüklenici, temel sınıf bileşenler için gerekli şartları sağlamalıdır.

Not –

b) c) d)

Yüklenicinin fabrika imalât kontrol sisteminin belgelendirilmesi gerekmez ve bu işlem altında uygulama, yüklenici tarafından, temel sınıf bileşenlerden yüksek sınıf bileşenlerin imalâtına kadar uzman olduğu aralıkta kullanılabilir.

Üçüncü taraf, yüklenicinin kendi deney kayıtlarını tahkik etmelidir. Haricî denetim, bileşenin bu standarda uygunluğunu garanti altına almaya yeterli kapsamda olmalıdır. Kontrolün şekli ve sıklığı üçüncü tarafça belirlenmelidir. Üçüncü taraf, bileşenlerin uygunluğunu belgelendirmelidir.

D.4 Fabrikasyon çelik bileşenlerin çelik yapıya monte edilmesi (1) Bu standard, fabrikasyon çelik bileşenlerin yer aldığı çelik yapılarda yeterli seviyede mekanik direnç ve kararlılık sağlanmasını garanti altına almak üzere kullanılabilir. Not –

Fabrika imalât kontrolünün, fabrikasyon çelik bileşenlerle ilgili olmasına rağmen, bu bileşenlerin, şantiyede çelik yapıya uygun şekilde monte edilmesi de önemlidir.

(2) Yüklenici, şantiyede yürütülen işlerin kontrolü için uygun sistemler (dahilî kontrol) uygulamalı ve bu şantiye yönetim sistemi, yüklenicinin fabrika imalât kontrol sistemi için gerekli standardlara eş değer standardda olmalıdır. (3) Madde D.2.2’de verilen, çökme sonucunun ortaya çıkması veya güvenlik nedenleriyle özel öneme sahip olarak tarif edilen yapılarda üçüncü taraf, sürekli denetimini montaj ve şantiyede tutulan kayıtları da kapsayacak şekilde genişletilmelidir.

92

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek E (Bilgi için) Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz E.1 Genel (1) Çizelge E.1’de prEN 719’un çelik yapıların inşaasında uygulanması için kılavuz bilgi verilmiştir. Not –

Kaynak yapım koordinasyonuyla ilgili şartlar, CEN’e üye ülkelerde farklıdır. Bu şartların birbiri ile uygun hale getirilmesi için zamana ve bazı değerlendirmelere gerek vardır.

Çizelge E.1 – Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz

1 Etki tesirinin tipi

Yorulmaya önemli derecede hassas olmayan yapılar

2 Referans

A

Ana metal : 3 Elemanların kalınlığı

S 2351) S 235 ≤ 30 mm S 235 ≤ 30 mm S 355 ≤ 30 mm S 2751) S 275 ≤ 30 mm S 275 ≤ 30 mm S 3551)

S 2351) S 2751) S 3551)

Basit EN 729-4

Standard EN 729-3

Standard EN 729-3

Standard EN 729-3

Kapsamlı EN 729-2

Özel şart yok

Temel

Özel

Kapsamlı2)

Kapsamlı

4

EN 729’a göre kalite gerekleri seviyesi

EN 719’a göre kaynak yapım 5 koordinasyonu personelinin teknik bilgi seviyesi

B

C

D

Yorulmaya önemli derecede hassas olan yapılar E

Not 1) 2)

Özel uygulama standardlarına göre sınırlara En az 3 yıl uygulama tecrübesiyle seri imalât için özel kabul

93

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek F (Bilgi için) Enjeksiyonlu altı köşeli cıvatalar F.1 Genel (1) Bu ek, enjeksiyonlu altı köşeli cıvataların tedariki ve kullanımı için ek bilgi sağlar.

Şekil F.1 – Çift bindirmeli birleşim yerindeki enjeksiyonlu cıvatalar Not –

Enjeksiyonlu cıvatalar, cıvata ile delik duvarı arasındaki açıklığın oluşturduğu boşluğun, iki bileşenli reçine ile tamamen doldurulduğu cıvatalardır. Açıklık, cıvata başındaki küçük bir delik vasıtasıyla doldurulur. Enjeksiyon işlemi ve reçinenin kürü tamamlandıktan sonra bağlantı, kaymaya karşı dirençli hale gelir.

(2) Enjeksiyonlu cıvatalar, proje şartnamesinde belirtilen şekilde, ön yüklemesiz veya ön yüklemeli olarak kullanılabilir. (3) Enjeksiyonlu cıvatalar, Madde 5’te verilenlere uygun malzemeden yapılmış olmalı ve Madde 8 ve ek olarak bu Madde’de verilen önerilerden uygun olanına göre kullanılmalıdır.

F.2 Delik büyüklükleri (1) Cıvata ile delik duvarı arasındaki anma açıklığı 3 mm olmalıdır. M 27’den daha küçük cıvatalar için bu açıklık, Madde 8.2(2)’de belirtildiği gibi, normal yuvarlak delikler için 2 mm’ye indirilebilir.

F.3 Cıvatalar (1) Cıvata başında, konum ve boyutları Şekil F.2’de gösterilen bir delik bulunmalıdır. Not –

94

Plâstik uçtan başka tip enjeksiyon ucu kullanılması halinde, kenarın yeterli sızdırmazlık sağlaması için pahlandırılması gerekir.

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Şekil F.2 – Cıvata başındaki delik

F.4 Rondelâlar (1) Cıvata başı altında özel rondelâ kullanılmalıdır. Bu rondelânın iç çapı, cıvatanın gerçek çapından en az 0,5 mm daha büyük olmalıdır. Bir kenar, Şekil F.3a veya Şekil F.3b’ye göre traşlanmalıdır.

a) Delinmiş

b) Pahlandırılmış

Şekil F.3 – Cıvata başı altında kullanım için rondelânın hazırlanması

(2) Cıvata başı altındaki rondelâ, yiv kısmı, cıvata başı yününde olacak konumda yerleştirilmelidir. (3) Somun altında, Şekil F.4’e uygun yuva açılmış özel rondelâ kullanılmalıdır. Yuvanın kenarları düzgün ve yuvarlatılmış olmalıdır.

Yuva Şekil F.4 – Somun altında kullanım için rondelânın hazırlanması

(4) Somun altındaki rondelâ, yuvası somun yönünde olacak şekilde yerleştirilmelidir.

95

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

F.5 Somunlar (1) Somunların, reçine ile yeterli şekilde sabitlendiği kabul edilebilir.

F.6 Reçine (1) İki bileşenli reçine kullanılmalıdır. (2) İki bileşenin karıştırılmasından sonra reçine kütlesi, cıvatayla birleştirilen birleşim yerindeki dar aralıkların, montaj esnasındaki ortam sıcaklığında kolaylıkla doldurulabilmesine uygun akıcılıkta olmalıdır. Bununla birlikte, reçine kütlesinin akışı, enjeksiyon basıncı kaldırıldıktan sonra reçinenin dışarı akmasını önlemek için modelleme kili kullanılması gerekli olabilir. (3) Reçinenin sıvı olarak kalma ömrü (polife) oda sıcaklığında en az 15 dakika olmalıdır. (4) Reçinenin kür süresi, yapı yüklenmeden önce reçinenin kürü tamamlanacak şekilde olmalıdır. Not –

Demiryolu köprülerinin tamiri gibi bazı hallerde, bu süre oldukça kısa olabilir (yaklaşık 8 saat). Bu gibi durumlarda kür süresinin uzatılması için, enjeksiyondan sonra ısıtmaya izin verilir.

(5) Bu konuda herhangi veri yoksa, uygun sıcaklık ve kür süresinin tayini için işlem deneyleri yapılmalıdır. (6) Reçinenin tasarımı, yük taşıma dayanımı, Ek A’da verilen kayma faktörü tayini işlemine benzer şekilde belirlenmelidir. Not –

Bu konuda detaylı bilgi 79 no’lu “enjeksiyonlu cıvatalarla birleştirilen cıvatalı birleşimler için Avrupa Talimatları isimli ECCS yayınında verilmiştir”

F.7 Sıkılama (1) Cıvata, Madde 8’e göre, enjeksiyon işlemine başlanılmadan önce sıkılanmalıdır.

F.8 Yerleştirme (1) Cıvata, imalâtçı tarafından verilen talimatlara uygun şekilde yerleştirilmelidir. (2) Reçinenin sıcaklığı, 15 °C ilâ 25 °C arasında olmalıdır. Çok soğuk havada reçine ve eğer gerekliyse, çelik bileşenler de ön ısıtmaya tâbi tutulmalıdır. Sıcaklığın çok yüksek olması halinde, cıvata başındaki delik ve rondelâdaki yuvanın, enjeksiyondan hemen sonra kapatılması için model kili kullanılabilir. (3) Enjeksiyon esnasında birleşim yerinde su bulunmamalıdır. Not –

Kuru havada, normal şartlarda suyun uzaklaştırılması için, enjeksiyon işleminden önce bir gün süreyle beklenilmesi gerekir.

(4) Kür süresini azaltmak için (yaklaşık olarak 5 saate kadar) birleşim yeri, sıvı olarak kalma süresinden sonra en fazla 50 °C’a kadar ısıtılmalıdır.

96

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek G (Bilgi için) Muayene ve deney plânı için kılavuz G.1 Genel (1) Muayene ve deney şartları, her projede farklıdır. Farklı yapım işleri için uygun muayene ve deney tipleri, Çizelge G.1’de gösterilmiştir. (2) Özel bileşenler ve projeler için uygun hususlar, Çizelge G.1’de sağdaki beş kolonda verilenlerden seçilmelidir. Bu kolonlarda, normal şartlarda geçerli en geniş aralık temsil edilmiştir. (3) Çizelge G.1’de, proje şartnamesi tarafından belirlenecek deney şartlarının verilmemesi halinde, aşağıda verilen hususlar belirlenmiştir: a) b) c) d)

Deney metodu ve deney için gerekli doğruluk, Deneyin yeri, sıklığı ve zamanı, Kabul kriterleri, Uygun olmama halinde alınacak düzeltme işlemleri.

97

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge G.1 – Muayene ve deney plânı

Tanım

Fabrikasyon bileşenlerin geometrik boyutları Yerleştirilmiş kolon karelajı ve temel cıvatası konumunun denetimi Mesnetlerin konumu Monte edilmiş yapının durumu Birleştirilmiş düğüm noktalarının geometrik boyutlarının denetimi

Bitmiş mamul (son veya ara2), numune3 veya özel işlem4

Kullanılacak metot ve gerekli doğruluk

Deney yeri ve sıklığı6

Kabul kriterleri

Madde 12.3.1

Madde 12.3.1

Madde 11.2

Daima

Madde 12.7.1.1

Özel işlem

Daima

Muayene

Madde 12.7.1.1 Madde 12.7.1.2

Muayene

Bitmiş mamul (son)

Daima

Muayene

Montaj

Kabul deneyi

Bitmiş mamul (son)

Daima

Madde 12.7.4.1

Kaynak

Muayene

Özel işlem

Kaynak

Muayene

Bitmiş mamul (ara)

Kaynak

Kalite kontrol

Özel işlem

Kaynak

Muayene

Bitmiş mamul (son)

Mekanik bağlantı

Muayene

Bitmiş mamul (son)

Muayene

Özel işlem

Muayene

Özel işlem

Muayene

Özel işlem

Muayene

Bitmiş mamul (son)

Bu standardda geçtiği yer

Kategori

Madde 6.1

Fabrikasyon

Kabul deneyi

Bitmiş mamul (ara)

Madde 9.3.1

Ön - montaj

Kabul deneyi

Özel işlem7

Madde 9.3.1

Ön - montaj

Muayene

Madde 9.1

Montaj

Madde 9.1

Kaynak için kenar hazırlanması ve Madde 7.5.1 ayarlama Tamamlanmış kaynakların görünümü Madde 7.2

İşlem deneyi, muayene1 veya kabul deneyi

Kaynak kusurları Madde 7.2 Kaynaklı döşeme kirişleri Ön yüklenmemiş, tamamlanmış bağlantıların ayarlanması

Madde 7.5.11 Madde 8.6 ve Madde 9.5.6

Montajdan veya sürtünme yüzeylerinin Madde 8.7.1 birleştirilmesinden önce yüzey şartları Ön yüklemeden önce bağlantıların Madde 8.6 ayarlanması Ön yüklenmiş bağlantı elemanlarının Madde 8.7.1 montajı Çekme göstericideki aralıklar Madde 8.7.1

98

Mekanik bağlantı Mekanik bağlantı Mekanik bağlantı Mekanik bağlantı

Gerekli olduğu zaman5 Daima

Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima

Muayene

Madde 12.7.3 Madde 12.7.4.212.7.4.4 Madde 12.7.4.1

Muayene

Madde 12.4.2.3

Madde 12.4.2.2

Madde 12.4.2.1 ve 12.4.2.4

Madde 12.4.3

Madde 12.4.3

Muayene

Madde 12.5.1

Muayene Muayene Muayene Muayene

Madde 12.5.2.1 Madde 12.5.2.2 Madde 12.5.2.2 Madde 12.5.2.3

Madde 11.3 Madde 12.7.1.2 Madde 12.7.3

Uygun çıkmama halinde uygulanacak işlem Madde 12.1 Madde 12.7.1.1 Madde 12.7.1.2 Madde 12.7.3

Madde 11.4 ve Madde Madde 12.7.4.7 12.7.4.6 Madde 12.4.1 Madde 12.4.1 Madde Madde 12.4.2.6 ve Ek 12.4.2.6 H Madde Madde 12.4.2.6 ve Ek 12.4.2.6 H Madde Madde 12.4.3 12.4.3 Madde 8.6 ve Madde 9.5.6

Madde 8.6 ve Madde 9.5.6

Madde 8.7.1

Madde 8.7.1

Madde 8.6 ve Madde 8.1 Madde 12.5.2.2 Madde 12.5.2.3

Madde 8.6 Madde 12.5.2.2 Madde 12.5.2.3

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge G.1 – Muayene ve deney plânı (devamı) Bu standardda Geçtiği yer

Kategori

İşlem deneyi, 1 muayene veya kabul deneyi

Ön yüklemeli cıvatalarda tork

Madde 8.7.1

Mekanik bağlama

Kabul deneyi

Bitmiş mamul (son)

Kaplama uygulanmadan hemen önce yüzey durumu

Madde 10.3.3

Muayene

Özel işlem

Tanım

Kaplama kalınlığı

Madde 10.1

Yüzey kaplamalarının tamiri

Madde 10.1

Isıl kesmeden sonra yüzey durumu Kesme ve delik genişletme nedeniyle kısmî sertlik Delik genişletme yoluyla açılan deliklerin büyüklükleri Kum püskürtmeden sonra yüzey durumu İmalâttan sonra bileşenlerin deneme montajı Kaynak yapımı esnasında muayene Ana malzemenin yüzey durumu

Madde 6.4 Madde 6.4 Madde 6.6 Madde 6.6 Madde 10.2 Madde 6.8 Madde 12.3.1 Madde 7.2 ve Madde 12.4.1 Madde 10.2 Madde 12.2

Koruyucu işlem Koruyucu işlem Koruyucu işlem

Kabul deneyi

İmalât

İşlem deneyi

İmalât

Muayene

İşlem deneyi

Bitmiş mamul (ara) Bitmiş mamul (son) Özel işlem Özel işlem

Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima Meydana gelince daima İşlem kullanılınca İşlem kullanılınca

Kullanılacak metot ve gerekli doğruluk Madde

Madde 12.5.2.4

Muayene

Madde 12.6.1

Madde 12.6.1

Madde 12.6.1

Madde 12.6.2

Madde 12.6.2

Madde 12.6.2

Madde 12.6.2

Muayene

Madde 12.6.3

Madde 12.6.3

Madde 12.6.3

Madde 12.3.2.1

Madde 12.3.2.1

Madde 12.3.2.2

Madde 12.3.2.2

Madde 12.3.2.3

Madde 12.3.2.3

Madde 12.3.2.1 Madde 12.3.2.2

İşlem deneyi

Özel işlem

İşlem kullanılınca

Madde 12.6.4

Muayene

Bitmiş mamul (ara)

Kaynak yapımı

Muayene

Özel işlem

Malzeme

Muayene

Bitmiş mamul (ara)

Ana malzemedeki tabakalanma ve çatlak deneyi

Madde 5.2.4 Madde 12.2

Malzeme

Kabul deneyi

Özlel işlem

Bağlantı elemanı veya cıvata takımı numunesinin performansı

Madde 5.4.3, Madde 8.7.6 ve Madde 12.2

Malzeme

Kabul deneyi

Numune

İmalâttan sonra bileşenlerdeki bombe ve/veya çıkıntı

Madde 6.9 ve Madde 12.3.1

İmalât

Kabul deneyi

Bitmiş mamul (ara)

İlgili deneyler de dahil olmak üzere kaynak işleminin denenmesi

Madde 7.4.1 Madde 12.4.4

Kaynak yapımı

İşlem deneyi

Özel işlem

Uygun çıkmama halinde uygulanacak işlem

12.5.2.4

Madde 12.3.2.3

ITP çalışmasında tarif edilince ITP çalışmasında tarif edilince ITP çalışmasında tarif edilince Proje şartnamesinde belirtildiği zaman Proje şartnamesinde belirtildiği zaman Proje şartnamesinde belirtildiği zaman Proje şartnamesinde belirtildiği zaman

Kabul kriterleri Madde

Madde 12.5.2.4

İşlem kullanılınca

İşlem deneyi

Deney yeri ve 6 sıklığı

12.5.2.4

Özel işlem

İmalât Koruyucu işlem İmalât

Bitmiş mamul Gerekli olduğu 2 (son veya ara ), zaman5 3 numune veya 4 özel işlem

Muayene Muayene Muayene Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Madde 12.6.4 ITP çalışmasında belirtildiği gibi ITP çalışmasında belirtildiği gibi ITP çalışmasında belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Madde 12.6.4

Madde12.3.2.1 Madde12.3.2.2 Madde12.3.2.3 Madde 12.6.4

Madde 6.8

Madde 6.8

Madde 7.5.1 ve Madde 7.5.4

Madde 7.5.1 ve Madde 7.5.4

Madde 10.2

Madde 10.2

Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

99

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge G.1 – Muayene ve deney plânı (devamı) Tanım

İşlem deneyi, muayene1 veya kabul deneyi

Bu standardda Geçtiği yer

Kategori

İlgili tahribatlı deneyler de dahilkaynaklama yoluyla oluşturulan deney plâkası

Madde 7.5.9.1 ve Madde 12.4.4

Kaynak yapımı

Kaynak yalıtımının bütünlüğü

Madde 10.4.6 ve Madde 12.4.4

Kaynak yapımı

Kabul deneyi

Sürtünme yüzeylerindeki kayma faktörü

Madde 8.7.6 ve Madde 12.5.3

Mekanik bağlantı

İşlem deneyi

Bağlantı yerindeki cıvata grubunun Madde 8.7.6 performansı ve Madde 12.5.3

Mekanik bağlantı

İşlem deneyi

Madde 8.7.6 ve Madde 12.5.3

Mekanik bağlantı

İşlem deneyi

Ön yüklemeli cıvataların sıkılması Madde 8.7.6 için şantiye metodolojisi ve Madde 12.5.3

Mekanik bağlantı

İşlem deneyi

Özel bağlama elemanı kullanımı Madde 8.9 veya özel bağlama metodu ve Madde 12.5.3

Mekanik bağlantı

İşlem deneyi

Madde 10.1 ve Madde 12.6.5

Koruyucu işlem

Kabul deneyi

Madde 9.5.4 ve Madde 12.7.2

Montaj

İşlem deneyi

Montaj

Kabul deneyi

Ön yüklenmiş cıvataların sıkılanma metodu

Kaplamanın yapışması Deneme montajı

Yükü ölçmek üzere monte edilmiş Madde 9.5.4 bileşenler ve Madde 12.7.5

İşlem deneyi

Bitmiş mamul Gerekli (son veya ara2), numune3 olduğu veya özel zaman5 işlem4 Proje şartnamesinde Özel işlem belirtildiği zaman Proje Bitmiş mamul şartnamesinde (ara) belirtildiği zaman Proje şartnamesinde Özel işlem belirtildiği zaman Proje şartnamesinde Özel işlem belirtildiği zaman Proje şartnamesinde Özel işlem belirtildiği zaman Proje Özel işlem şartnamesinde belirtildiği zaman Proje Özel işlem şartnamesinde belirtildiği zaman Proje Bitmiş mamul şartnamesinde (ara) belirtildiği zaman Proje Özel işlem şartnamesinde belirtildiği zaman Proje Bitmiş mamul şartnamesinde (son) belirtildiği zaman

Kullanılacak metot ve gerekli doğruluk

Deney yeri ve sıklığı6

Kabul kriterleri

Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Uygun çıkmama halinde uygulanacak işlem Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi Proje şartnamesinde belirtildiği gibi

Not 1- Muayene, gözle kontrolü ifade etmektedir. Bununla birlikte bazı durumlarda gözle 5 - “ITP çalışmaları” yüklenici tarafından yapılan çalışmalar için muayene ve deney plânını ifade eder. kontrole ek olarak basit ölçü cihazları (sentil gibi) da gerekli olabilir. 2 - Bitmiş mamulün “ara” muayene ve deneyi, herhangi düzeltmenin kolaylık, ekonomi veya uygunluğu nedenleriyle, genellikler bir ara işlemin (fabrikasyon) tamamlanmasından sonra yapılacağını ifade eder.

6 - Deneylerin “zamanlaması” tanımlamasına aynı zamanda, teknik kısıtlamaların gerekli olduğu yerlerde ihtiyaç duyulur.

7 - Tesis edilen kolon karelajı ve temel cıvatalarının konumlarının denetimi, montajın başlangıç 3 - Numune kullanılarak yapılan deneyler, sadece parti halinde imal edilen mamuller aşamasındaki kabul incelemesidir ve uygun olmayan mesnetin, üzerine çelik monta edildikten sonra için uygundur. düzeltilemeyeceği için başlangıçta yapılan bir işlemdir. 4 - Özel işlemler, son muayene ve deney sorumluluğu olmayan ve son mamul muayenesi ve deneyinden önce işlem yeterliliği vasfı gerektiren işlemlerdir.

100

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Ek H (Bilgi için) Kaynak kusurlarının sınırları için kılavuz H.1 Genel (1) Bu ekte verilen kaynak kusurlarının sınırları, kalite kontrol amacına yöneliktir. (2) Bu ekte verilen kaynak kusurlarının sınırları, yorulmaya karşı önemli derecede hassas olmayan yapılara uygulanır. (3) Proje şartnamesinde, ENV 1993-1-1’e göre tasarlanmış, yorulmaya maruz kaynaklar için uygun kaynak kusur sınırları belirtilmiş olabilir. (4) Kaynak kusur sınırlarında, EN 25817 esas alınır.

H.2 Tarifler ve gösterimler (1) Bu ekte kullanılan tarifler ve gösterimler, EN 25817’ye uygundur.

H.3 Kaynak kusurlarının değerlendirilmesi (1) Tekrarlı sistematik kusurların meydana gelmesi halinde, kaynak veya montajın düzeltilmesi için tedbirler alınmalıdır. (2) Kaynak kusurları için sınırlar, Çizelge H.1’den alınabilir. (3)Sınırlardan herhangi birisi aşılmışsa, her durum bağımsız olarak değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmede, kaynağın kabul edilir durumda olduğu veya tamir gerektirdiğine karar vermede, bileşenin fonksiyonu ve kusurların özellikleri (tip, büyüklük, yer) esas alınmalıdır. Not – ENV 1993-1-1, kusurların kabul edilebilirliğini değerlendirmede kullanılabilir.

101

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

Çizelge H.1 – Kaynak kusurları için sınırlar

No

Kusur tanımı

ISO EN 25817’ye göre kalite 6520’ye seviyesi referans 100 İzin verilmez 104 İzin verilmez 2011 2012 B 2014 2017

İlâve şartlar

1 2

Çatlaklar Çukur çatlaklar

3

Gaz boşlukları ve gözeneklilik

4

Toplanmış (küme halinde) gözeneklilik

2013

5

Uzun oyuklar, yuvalar, çukur borular

2015 2016 2024

Uzun kusurlar : İzin verilmez Boşlukların toplam miktarı Kısa kusurlar : B için 27. satıra bakılmalıdır.

6

Katı girişleri (bakır dışında)

300

Uzun kusurlar : İzin verilmez Boşlukların toplam miktarı Kısa kusurlar : C için 27. satıra bakılmalıdır.

7

Bakır girişi Ergime eksikliği (tam olmayan ergime) Penetrasyon eksikliği (tam olmayan penetrasyon)

3042

İzin verilmez

-

401

İzin verilmez

-

402

İzin verilmez

-

8 9

10

B

Boşlukların toplam miktarı için 27. satıra bakılmalıdır. Boşlukların toplam miktarı için 27. satıra bakılmalıdır.

h açıklığının kusur sınırını aşması halinde, bu kusur boğaz kalınlığının artırılması yoluyla telafi edilir :

Kötü uyumlu ve eksik penetrasyonlu köşe kaynakları

C a = aanma + 0,7 h Burada ; aanma önceden belirlenmiş bir değerdir

11

Çapak

5011 5012

12

Fazla kaynak metali

502

B

-

13

Fazla içbükeylik

503

D

-

14

Boğaz kalınlığı belirlenmiş değerden daha fazla olan köşe kaynak

C

-

102

Uzun kusurlar : B Kısa kusurlar : C

100 mm’lik referans uzunluk boyunca, ortalama boğaz kalınlığı, tarif edilmiş değerden daha az olmamalıdır.

ICS 91.080.10

TÜRK STANDARDI

TS ENV 1090-1/Nisan 2004

ISO EN 25817’ye göre kalite 6520’ye seviyesi referans

No

Kusur tanımı

15

Boğaz kalınlığı belirlenmiş değerden daha az olan köşe kaynak

16

Fazla penetrasyon

504

C

17

Bölgesel çıkıntılar

5041

C

18

Doğrultu bozukluğu

507

C

19

Tam doldurulmamış yuva Sarkma

511 509

C

20

Köşe kaynağında aşırı asimetri

512

C

21

Kök iç bükeyliği (çukurluk) Büzülmüş yuva

515 5013

Uzun kusurlar : İzin verilmez Kısa kusurlar : C

22

Bindirme

506

İzin verilmez

23

Kötü yeniden başlatma

517

İzin verilmez

24

Restgele punto veya ark çarpması

601

İzin verilmez

25

Serpinti

602

26

Herhangi en kesitte çoklu kusur

27

Gaz boşlukları ve katı girişleri

İlâve şartlar

Uzun kusurlar : İzin verilmez Kısa kusurlar : C

201 300

Serpinti temizlenmelidir (korozyondan koruma gibi) Herhangi bir boyuna kesitte, 100 mm referans uzunluktaki kısımda, tek kusurların bir arada toplanması, belirlenmiş brüt alanı, t , s veya a’nın % 95’inden daha aşağıya düşürmemelidir. Genişletilmiş değerler için, ölçmelerde, küt kaynak kalınlığı s, plâka kalınlığı t veya köşe kaynak kalınlığı a ‘nın gerekli olan değerleri esas alınabilir 3,4 ve 5. satırlara göre gaz boşluklarının toplam miktarı ve 6. satıra göre katı girişi, plândaki yüzey alanının % 2’sini geçmemelidir.

103