TS EN ISO 13920 Kaynak Toleransları

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Ön söz − Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN ISO 13920 (1996) standardõ esas alõnarak, TSE Metalurji Hazõrlõk Grubu’na bağlõ Tahribatsõz Muayene ve Kaynak Özel Daimî Komitesi’nce hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 08 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. −

Bu standardõn kabulü ile TS prEN 33920-1(1996), TS prEN 33920-2 (1996) standardlarõ iptal edilmiştir.

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

İçindekiler 1

Kapsam ........................................................................................................................................... 1

2

Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar .................................................................................. 1

3

Tarifler ............................................................................................................................................. 1

4

Genel toleranslar ............................................................................................................................ 3 4.1 Doğrusal boyutlar için toleranslar.............................................................................................. 3 4.2 Açõsal boyutlar için toleranslar .................................................................................................. 3 4.3 Doğrusallõk, düzlemsellik ve paralellik toleranslarõ ................................................................... 4 5 Teknik resimler üzerinde gösterilişler.......................................................................................... 5 6

Muayene .......................................................................................................................................... 5 6.1 Genel......................................................................................................................................... 5 6.2 Doğrusallõk ................................................................................................................................ 5 6.3 Düzlemsellik .............................................................................................................................. 5 6.4 Paralellik.................................................................................................................................... 6 7 Uygunsuzluklar............................................................................................................................... 6

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Kaynak - Kaynaklõ yapõlar için genel toleranslar Uzunluk ve açõ boyutlarõ - Biçim ve konum 1

Kapsam

Bu standard, doğrusal (lineer) ve açõsal boyutlar için ve geleneksel atölye doğruluğunu temel alan dört tolerans sõnõfõnda kaynaklõ yapõlarõn biçim ve konumu için genel toleranslarõ kapsar. Belirli bir tolerans sõnõfõnõn seçiminde ana kriter, sağIanmasõ gereken kullanõmla ilgiIi şartIar olmalõdõr. Uygulanabilir toleranslar, daima teknik resimde verilenlerdir. Ayrõ ayrõ toleranslar belirlemek yerine bu standarda göre tolerans sõnõflarõ kullanõlabilir. Kaynaklar, kaynak gruplarõ, kaynaklõ yapõlar v.b'de doğrusal ve açõsal boyutlarla biçim ve konumlar için genel toleranslar bu standardda belirtildiği şekilde uygulanõr. Karmaşõk yapõlar için özel hükümler gerekebilir. Bu standardda verilen şartIar, boyut ve geometrik toleranslarõn birbirinden bağõmsõz olarak uygulanmasõnõ ön gören, ISO 8015 standardõnda belirtilen bağõmsõzlõk kuralõnõ esas alõr. Doğrusal ve açõsal boyutlarõn veya biçim ve konum için gösterimlerin ayrõ ayrõ belirtilmeksizin verildiği imalât dökümanlarõndaki toleranslar, genel toleranslara atõf yapõlmamasõ veya atõfta yetersizlik olduğunda yetersiz kabul edilmelidir. Bu kural, geçici boyutlara uygulanamaz.

2

Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. No ISO/DIS 463

prEN ISO 1101

ISO 3599 ISO 6906 ISO 8015

3

Adõ (İngilizce) Geometrical product specifications (GPS) -Dimensional measuring instruments; dial gauges -Design and metrological requirements Technical drawings - Geometrical tolerancing Tolerances of form, orientation,location and run-out Generalities, definitions, symbols, indications on drawings (ISO/DIS1101:1995) Vernier callippers reading to 0,1 ve 0,05 mm Vernier callippers reading to 0,02 mm Technical drawings Fundamental tolerancing principle

TS No

1)

TS 1887

Adõ (Türkçe) Kadranlõ göstergelerin okunmasõ

TS 1304 ISO 1101

Teknik resim - Geometrik toleranslar - Şekil doğrultu konum ve dönme toleranslarõ - Genel, tarifler, semboller ve resimler üzerinde gösterme

TS 3134

Sürmeli kumpaslar 1/10 ve 1/20 mm'lik verniye bölüntülü Sürmeli kumpaslar 1/50 mm'ye kadar verniye bölüntülü Teknik resim - Toleranslandõrmanõn esaslarõ

TS ISO 6906 TS ISO 8015

Tarifler

Bu standardõn amaçlarõ için prEN ISO 1101’in tarifleri uygulanõr.

1

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir.

2

ICS 25.160.01

4

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Genel toleranslar

4.1 Doğrusal boyutlar için toleranslar Çizelge 1’de verilmiştir. Çizelge 1 - Doğrusal boyutlar için toleranslar Anma boyutlarõ aralõğõ l, mm Tolerans sõnõfõ

A B C D

2 -30

±1

30 üzeri 120 dahil

120 üzeri 400 dahil

400 üzeri 1000 dahil

±1 ±2 ±3 ±4

±1 ±2 ±4 ±7

±2 ±3 ±6 ±9

4000 2000 1000 üzeri üzeri üzeri 8000 4000 2000 dahil dahil dahil Toleranslar t, mm ±3 ±4 ±5 ±4 ±6 ±8 ±8 ±11 ±14 ±12 ±16 ±21

8000 üzeri 12000 dahil

12000 üzeri 16000 dahil

16000 üzeri 20000 dahil

20000 üzeri

±6 ±10 ±18 ±27

±7 ±12 ±21 ±32

±8 ±14 ±24 ±36

±9 ±16 ±27 ±40

4.2 Açõsal boyutlar için toleranslar Uygulanacak toleranslarõ Çizelge 2’ye göre tespit etmek için kõsa açõ bacak uzunIuğu kullanõImalõdõr. Bacak uzunluğunun, belirlenmiş bir referans noktasõna kadar uzatõldõğõ da farzedilebilir. Bu durumda, ilgili referans noktasõ, çizim üzerinde gösterilmelidir. İIgiIi toleranslar Çizelge 2’de verilmiştir. Kõsa açõ bacağõ, l’nin nasõl gösterileceğine dair örnekler Şekil 1’den Şekil 5’e kadar olan şekillerde gösterilmiştir. Çizelge 2- Açõsal boyutlar için toleranslar Anma boyutlarõ aralõğõ, l, mm (Uzunluk veya kõsa bacak)

Tolerans sõnõfõ

400’e kadar

400 üzeri 1000 dahil

1000 üzeri

Toleranslar ∆α ( derece ve dakika) A

± 20 ’

± 15 ’

± 10 ’

B

± 45 ’

± 30 ’

± 20 ’

C

± 1°

± 45 ’

± 30 ’

D

± 1°30 ’

± 1°15 ’

± 1°

HesapIanmõş ve yuvarlatõlmõş toleranslar t, mm/m

1)

A

±6

± 4,5

±3

B

± 13

±9

±6

C

± 18

± 13

±9

D ± 26 ± 22 ± 18 1) mm/m olarak gösterilen değer, genel toleransõn tanjant değerine karşõlõk gelmektedir. Bu değer, kõsa bacağõn m cinsinden uzunluğu ile çarpõlõr.

3

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Referans Noktasõ

Referans Nokatsõ

Referans Noktasõ

Şekil 1

Şekil 2

Şekil 3

Refrans Noktasõ

Referans Noktasõ

Şekil 4

Şekil 5

4.3 Doğrusallõk, düzlemsellik ve paralellik toleranslarõ Aşağõda Çizelge 3'de belirtilen doğrusallõk, düzlemsellik ve parallellik toleranslarõ, bir kaynak, bir kaynak grubu veya bir kaynaklõ yapõnõn bütün boyutlarõ için ve boyutlarõ belirtilen kesitlere uygulanõr. Eş eksenlilik ve simetri toleranslarõ gibi diğer şekiI ve konum toleranslarõ belirtilmemiştir. KuIIanõm sebepleriyle bu tip toleranslar gerekli oIduğunda, toleranslar ISO 1101’de beIirtiIdiği şekiIde çizim üzerinde gösterilmelidir. Çizelge 3 - Doğrusallõk, düzlemsellik ve paralellik toleranslarõ

Tolerans sõnõfõ

30 üzeri 120 dahil

Anma boyutlarõ aralõğõ, l mm 120 400 1000 üzeri üzeri üzeri 400 1000 2000 dahil dahil dahil

E F G H

0,5 1 1,5 2,5

1 1,5 3 5

4

1,5 3 5,5 9

2 4,5 9 14

(Yüzeyin uzun kenarõna göre) 2000 4000 8000 12000 üzeri üzeri üzeri üzeri 4000 8000 12000 16000 dahil dahil dahil dahil Toleranslar, t mm 3 4 5 6 6 8 10 12 11 16 20 22 18 26 32 36

16000 üzeri 20000 dahil

20000 üzeri

7 14 25 40

8 16 25 40

ICS 25.160.01

5

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Teknik resimler üzerinde gösterilişler

Çizelge 1 ve Çizelge 2’de (meselâ; EN ISO 13920-B) beIirtiIdiği şekiIde seçilen tolerans sõnõfõ veya Çizelge 3'de (meselâ, EN ISO 13920-BE) belirtildiği şekilde bir tolerans sõnõfõ ile birlikte bunlarõn karõşõmõnõn kõsa gösterilişi teknik resim üzerinde uygun alana kaydedilmelidir.

6

Muayene

6.1 Genel Kullanõlan muayene ve ölçme cihazlarõ, planlanan amaçlar için uygun ve doğru olmalõdõr. Bunlar: − Dereceli çelik mastarlar, − Şerit metreler, − Mastarlar, − Gönyeler, − Verniyeli sürmeli kumpaslar(ISO 3599 ve ISO 6906'ya uygun), − Kadranlõ kumpaslardõr (ISO/DIS 463'e uygun). AnIaşmayla diğer muayene ve ölçme cihazlarõ da kullanõlabilir. Ölçme sonuçlarõ, şiddetIi güneş õşõğõ altõndaki büyük konstrüksiyonlar gibi alõşõlmamõş sõcaklõk ve atmosfer şartlarõnda elde edildiğinde etkilenebilir. Bir açõnõn gerçek boyutu, uygun ölçme cihazõnõn kaynaklõ yapõya teğet olarak, ancak kaynaktan etkilenmiş bölgenin uzağõnda uygulanmasõyla belirlenmelidir. Sapma, gerçek ve anma boyutu arasõndaki farktan türetilmelidir. Açõsal sapma, derece ve dakika veya mm cinsinden ölçülebilir.

6.2 Doğrusallõk Mastar ve kaynaklõ yapõnõn kenarõ, mastarla gerçek kenar arasõndaki en uzun mesafe en küçük değerinde olacak şekiIde konumlanmalõdõr. Kenar ile mastar arasõndaki mesafe ölçülmelidir (meselâ, Şekil 6). Mastar

Kaynaklõ yapõnõn kenarõ

hen çok - hen az ≤ t

Şekil 6 - Doğrusallõk muayenesi

6.3 Düzlemsellik Kaynaklõ yapõnõn gerçek yüzeyi ile ölçme düzlemi arasõndaki en büyük mesafe en küçük değerinde olacak şekilde konumlandõrõlmalõdõr. Bu, optik cihazlar, su terazisi, aralõk telleri, taban plâkalarõ, yüzey pleytleri ve makina yataklarõ vasõtasõyla etkilenebilir. Gerçek yüzeyle ölçme düzlemi arasõndaki mesafe ölçülmelidir (meselâ, Şekil 7).

5

ICS 25.160.01

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 13920/Nisan 2002

Ölçme düzlemi

hençok - hen az ≤ t

Gerçek yüzey

Şekil 7 - Düzlemsellik muayenesi

6.4 Paralellik Referans yüzeyi, referans düzlemine paralel olacak şekiIde konumlandõrõlmalõdõr. Madde 6.3’te belirtilen ölçme cihazlarõ kullanõlarak kaynaklõ yapõdan ayrõ ve referans düzlemine paralel olarak bir ölçme düzlemi tespit edilmelidir. Gerçek yüzeyle ölçme düzlemi arasõndaki mesafeler ölçülmelidir (Örnek için Şekil 8).

Ölçme düzlemi Ölçme düzlemi Gerçek yüzey

hen

çok

- hen az ≤ t

Referans yüzeyi Referans düzlemi

Şekil 8 - Paralellik muayenesi

7

Uygunsuzluklar

Bu standarda uymayan bileşenlerin kabul kararõ, planlanan amaca uygunluklarõ esas alõnarak verilebilir.

6