TS EN 1371-2

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS EN 1371-2 Nisan 2003

ICS 77.140.80; 77.150.99

DÖKÜMLER - SIVI PENETRANT MUAYENESİ - BÖLÜM 2: HASSAS DÖKÜMLER Founding - Liquid penetrant inspection - Part 2: Investment castings

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

−

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayan ılarak hazırlanmış  olan bu standardın, zamanla ortaya ç ıkacak geliş gelişme ve değ değişikliklere uydurulmas uydurulması mümkün olduğ olduğundan ilgililerin yay ınlar ı izlemelerini ve standardın uygulanmas ında kar şılaş laştıklar ı aksaklıklar ı Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluş  olu şturan Hazırlık Grubu üyesi değ de ğerli uzmanlar ın emeklerini; tasar ılar üzerinde görüş görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı  olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluş kurulu şlar ı  ile kiş kişilerin değ değerli katkılar ını şükranla anar ız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluş kurulu şlar ın sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlar ına uygun olarak kurmalar ı durumunda TSE taraf ından verilen belgedir.

Türk Standardlar ına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâj ına konulduğ konulduğu mallar ın veya hizmetin ilgili Türk Standard ına uygun ğ olduğ oldu unu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı  Enstitüsü’nün garantisi altında olduğ olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâj ına konulduğ konulduğu mallar ın veya hizmetin henüz Türk Standard ı olmadığından ilgili milletleraras ı  veya diğ diğer ülkelerin standardlar ına veya Enstitü taraf ından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğ oldu ğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç ıktığında Türk Standardlar ı Enstitüsü’nün garantisi altında olduğ olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı  tek baş başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standard ına uygun üretildiğ üretildiğine dair üreticinin beyan ını  ifade eder. Türk Standardlar ı  Enstitüsü taraf ından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni ş geni ş bilgi Enstitümüzden sağ  sağ lanabilir. lanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Ön söz -

Bu standard, CEN taraf ından kabul edilen EN 1371-2 (1998) standard ı  esas alınarak, TSE Metalurji Hazırlık Grubu’nca haz ırlanmış  ve TSE Teknik Kurulu’nun 18 Nisan 2003 tarihli toplant ısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiş verilmiştir.

-

Bu standardın kabulü ile TS ISO 9916 iptal edilmiş edilmi ştir.

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

İçindekiler 0 Giriş ........................................................................... ............................................................................................................................................. ................................................................................ .............. 1 1 Kapsam................................................................................................. Kapsam...................................................................................................................................................... ..................................................... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1 3 Tarifler ............................................................................................. ....................................................................................................................................................... .......................................................... 2 4 Penetrant muayene şartlar ı .......................................................................... ..................................................................................................................... ........................................... 2 5 Muayene yöntemi ............................................................................................. ..................................................................................................................................... ........................................ 2 6 Kabul şartlar ı........................................................................................ ............................................................................................................................................. ..................................................... 3 7 Sonuçlar ın açıklanması ................................................................................. ........................................................................................................................... .......................................... 4 8 Sipariş ...................................................................................... ........................................................................................................................................................ .................................................................. 4 9  Yeniden muayene..................................................................................................................................... 5 10 Son muayene temizliği işlemleri ................................................................................................ ............................................................................................................. ............. 5 11 Deney raporlar ı ................................................................................... ......................................................................................................................................... ...................................................... 5 Ek A (Bilgi için) Kaynaklar ................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................ 8 Ek B (Bilgi İçin) Tip deney raporu raporu ve deney raporu raporu ................................................................................... 9

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Döküm - Sıvı penetrant muayenesi - Bölüm 2: Hassas dökümler 0

Giriş

Bu standard, EN 1371-1’i tamamlar ve hassas dökümlerin s ıvı  penetrant muayenesini tan ımlar. Referans alanın ölçü farklar ı, döküm kal ınlığındaki fark ve diğ di ğer döküm yöntemlerine göre süreksizliklerin yap ısındaki fark hesaba katılır. Bu standard EN 1371-1 ile benzer yap ıdadır.

1

Kapsam

Bu standard, hassas döküm yoluyla imal edilen bütün dökümlerin (bak ır ın esas alaş alaşım malzemesi olduğ oldu ğu bakır-bronz ve/veya bakır-bronz-kur şun alaş alaşımlı  dökümler hariç) genel amaçlar için s ıvı  penetrant muayenelerini muayenelerini kapsar. Bu standard, havac ılıkta kullanılan hassas dökümlere (prEN 2002-16) uygulanmaz.

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğ di ğer standard ve/veya dokümanlara dokümanlara at ıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş belirtilmi ş ve aşağıda liste halinde verilmiş verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yap ılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yap ılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ın tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standard ın en son bask ısı kullanılır.

TS No1)

EN, ISO, IEC vb.No EN 473

Adı (İngilizce) Qualification and certification of NDT personnel - General principles

EN 571-1

Non-destructive testing – Penetrant testing – Part 1: General principles

EN 1370

Founding – Surface roughness TS EN 1370 inspection by visualtactile comparators

pr EN 1371-1

Founding – Liquid penetrant inspection – Part 1: Sand, gravity die and low pressure die castings

pr EN 19562)

Non- destructive testing – Penetrant testing and magnetic particle testing – Viewing conditions

TS 7477 EN 473

Adı (Türkçe) Tahribatsız Muayene Personelinin Vasıflandır ılması ve Belgelendirilmesi Belgelendirilmesi – Genel Prensipler

TS EN 571-1 Tahribats ız Muayene – Penetrant muayenesi – Kısım 1: Genel Kurallar

TS EN 1371-1

Dökümler – Sıvı penetrant muayenesi – Bölüm 1: Kum sıkıştır ılmış kalıp ve düş düşük basınçlı kalıp dökümler

pr EN ISO 3452-4 3452-4 Non-destructive testing – Penetrant Penetrant TS EN ISO testing – Part 4: Equipment (ISO/FDIS 3452-4 3452-4: 1998)

Not -

Bu standardın hazırlanmasında kullanılan ve metin içersinde gerekli yerlerde zikredilen dokümanlara yapılan atıflar Ek A’da liste halinde verilmiş verilmiştir.

1) TSE Notu - Atıf yapılan standardlar ın TS numaras ı ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiş verilmi ştir. eidlmiş, yerine EN ISO 3059 (TS 2391) geçmiş geçmi ştir. 2) TSE Notu: PrEN 1956 iptal eidlmiş 1

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

3

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Tarifler

Bu standardın amaçlar ı bakımından, aş aşağıdaki tarifler geçerlidir.

3.1 Hassas döküm Balmumu veya termoplâstik bir model etraf ına seramik veya alçı kal  k alıp yapılır, meydana gelen oyuk içersine erimiş erimiş metal akıtılıp kurutulduktan sonra sökülür. oldu ğu şekilde atıfta bulunur. Not - Hassas döküm, zaman zaman kay ıp balmumu dökümde olduğ

3.2 Referans alan 25 mm x 25 mm ölçülerinde kare şeklinde bir alan tarif edilmiş edilmi ştir.

4

Sıvı penetrant muayene şartlar ı

Penetrant muayenenin yap ılacağ lacağı  imalât kademeleri, imalâtç ı  ile alıcı  arasındaki sözleş sözleşmede açıkça tarif edilmelidir. Muayene, sadece dökümlerin mutab ık kalınan bir kısmına veya belirli yüzdesine uygulanmal ıdır. Muayene kurallar ı açıkça belirtilmiş belirtilmiş olmalı, bu durum ayn ı zamanda fiyat isteklerinde ve özellikle imalâtçıya gönderilen ve onun taraf ından kabul edilen sipariş sipari şte açık olarak belirtilmelidir. Bu bilgiler, imalâtç ının istenen şiddet seviyesini elde etmek için gerekli maliyeti değ de ğerlendirmesinde, ek muayenelerin ve iş i şlemlerin maliyetleri ile imalât risklerinin değ değerlendirilmesinde erlendirilmesinde imalâtçıya yardımcı olur. Her mutabakat için döküm alan ı muayene edilmeli ve takiben tan ımlanmal ıdır. - Süreksizlik tipi - Şiddet seviyesi Seçilen penetrant muayene metoduna bağ ba ğlı  olarak, hassasiyet değ değişebilir. Şiddet seviyeleri, kullan ılan penetrantlara ve imalâtç ı ile alıcı arasında kararlaş kararlaştır ılan metoda uygun olarak seçilmelidir. Süreksizlik tipi ve şiddet seviyesi, muayene edilen döküm alan ına bağ bağlı olarak farklı olabilir (süreksizlik tipi için Çizelge 1 ve şiddet seviyesi için ise Çizelge 2 ve Çizelge 3).

5

Muayene yöntemi

5.1 İşlem şekli Muayene EN 571-1’de tarif edildiğ edildi ği şekilde yapılmalıdır. Penetrant malzemelerin özelliklerinin, imalâtç ı  ile alıcı arasında kararlaş kararlaştır ılan özelliklere uygunluğ uygunlu ğu kontrol edilmelidir.

5.2 Uygulayıcının vasıflar ı Muayene, EN 473 veya eş e şdeğ değer olduğ olduğu düş düşünülen bir belgede belirtilen vas ıflara sahip kiş kişiler taraf ından yapılmalıdır. Bu kiş kişilerin vasıflar ı, sipariş siparişin kabulü sırasında, imalâtçı ile alıcı arasında kararlaş kararlaştır ılmalıdır.

5.3 Donanımlar ın uygunluğu Donanımlar, EN 571-1 ve pr EN ISO 3452-4’ye uygun olmalıdır.

5.4 Yüzey hazırlama Yüzey hazırlama iş işlemi EN 571-1’e uygun olmal ıdır. Deneye tâbi tutulacak alandaki nihaî döküm yüzeyi, gerekli şiddet seviyesi tayininin yapılmas ı  için, yeterli parlaklık, kontrast ve uygun biçime sahip olmalıdır. Sipariş sırasında baş başka şekilde belirtilmedikçe, yüzey son iş i şlemi Çizelge 4’ten seçilmelidir. Not 1 - Sipariş işlem değ değerlendirilmesinin Not 2 - Bir görsel döküm yüzey pürüzlülük komparatörü kullan ılarak, yüzey son iş yapılmas ı tavsiye edilir.

2

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Dökümler, teslim şartlar ında belirtilen şekilde sıvı penetrant muayeneye tâbi tutulmal ıdır. Aşındır ıcı kum veya bilya püskürtülmesi gerekirse, muhtemel süreksizlikleri kapatmak veya s ızdırmayı bertaraf edebilmek için bu işlemler mümkün olduğ olduğu kadar hafif yapılmalıdır. Muhtemel süreksizlikleri kapatma veya s ızdırmayı  bertaraf edebilme riski kabul edilmiyorsa, süreksizliklerin tayininin daha kolay yap ılması  için, püskürtmeyi kimyasal dağ dağlama iş işlemi takip edebilir. Banyonun kimyasal bileş bile şimi ile deriş derişim, sıcaklık, nötralizasyon ve çalkalama için daldırma süresi gibi diğ diğer parametreler, sipariş siparişin kabulü s ırasında imalâtçı  ile alıcı  arasında kararlaş kararlaştır ıldığı şekilde seçilmelidir.

5.5 Penetrant deneyin hassasiyet derecesi Penetrant deneyin hassasiyet derecesi, sipari siparişşin kabulü s ırasında kararlaş kararlaştır ılmalıdır.

imalâtç ı  ile alıcı  arasında

5.6 Muayene şartlar ı Muayene pr EN 1956’ya göre yap ılmalıdır.

Not 1 - Şeffaf bir cetvelin kullanılması tavsiye edilir. Muayene, ç ıplak gözle veya 3 kere büyülterek yap ılmalıdır. sipari şin kabulü s ırasında imalâtçı ile alıcı  arasında kararlaş kararlaştır ılan şekilde, daha Not 2 - Özel durumlarda, sipariş fazla büyültme yap ılabilir.

6

Kabul şartlar ı

6.1 Süreksizlik belirtileri 6.1.1 Genel Süreksizlik belirtileri doğ doğrusal olmayan (ayr ık veya küme halinde), aynı  hizada veya doğ doğrusal olabilir. Süreksizliklerin büyüklüğ büyüklüğünü tayin etmek için genellikle penetrant muayene kullan ılamamakla birlikte, ğinin ölçülerek değ penetrant muayene, belirtinin L uzunluğ uzunlu ğu ile W geniş geni şliliğ değerlendirmesine imkan sağ sa ğlar. Buradan itibaren aş aşağıdaki semboller kullanılacaktır: - L Uzunluk, - W Geniş Genişlik, - t Kalınlık, - P Penetrant, - SP Doğ Doğrusal olmayan ayr ık belirtiler, - CP Doğ Doğrusal olmayan küme şeklinde belirtiler, - AP Aynı hizadaki belirtiler, - LP Doğ Doğrusal belirtiler.

6.1.2 Şartlar Penetrant belirtilerin değ değişik tipleri, Çizelge 1’de gösterilen süreksizliklerle (A, B, C, vb.) ili ilişşkilendirilebilir. ğrusal, doğ Çizelge 1, süreksizliklerle ilgili olarak do doğ doğrusal olmayan veya ayn ı  hizada penetrant muayene belirtilerini göstermektedir.

6.2 Sıvı penetrant muayene belirtilerinin tan ımlanması a) Doğ Doğrusal olmayan belirtiler, L 50 mm

0,3

0,3

0,3

0,7 1,5

1

L

5 C

L

1,5 2,5 1,5

6

I

C

I

L

C

2

4

2

2,5

5

2

0,5

2

4

1

3

6

1,5

4

8

2

5

14

3

1,5

3

6

2

5

12

2,5

7

17

3

10

25

L: En küçük belirtinin uzunluğ uzunluğu, mm. I: Ayr ık belirtinin en büyük uzunluğ uzunlu ğu, mm. C: Küme halindeki belirtilerin en büyük uzunluğ uzunlu ğu, mm.

Not - Penetrant belirtiler belli bir zaman aralığında büyüyebilir ve bu durum göz önüne al ınmalıdır.

değerleri Çizelge 4 - Sıvı penetrant muayene için tavsiye edilen yüzey son i şlem değ Dikkate alınan en küçük belirtinin ölçüleri

Komparatörler 1) BNIF 2) 

SCRATA 2)

2/0S1 – 1/0S1 1 S2

 –

1’nin üzerinde, 2’ye kadar ve 2 dahil

2 S2 3 S2

 A 1 H1

2’nin üzerinde, 3’e kadar ve 3 dahil

4 S2 –5 S2

 A 2 H2

Belirlenmemiş Belirlenmemiştir (döküm gibi yüzey)

 A 3 – A 4 H3

mm 0,3’e kadar ve 1 dahil

3’ün üzerinde 1) EN 1370’e bakınız. 2) Ek A’ya bak ınız.

7

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Ek A (Bilgi için) Kaynaklar Bu standardın hazırlanmasında bazı  dokümanlar referans olarak kullan ılmıştır. Bilgi amaçlı  olan bu referanslar, metin içersinde, uygun yerlerde zikredilmiş zikredilmi ş ve yayımlar liste halinde verilmi verilmişştir. EN 1559-1

Technical conditions of delivery – Part 1: General

prEN 2002-16 1) Aerospace series – Test method for metallic materials – Part 16: Method for penetrant flaw detection Çelik dökümlerin yüzey kalitesinin belirlenmesi için “SCRATA” komparatörleri, “The Castings Development Centre Ltd., 7 East Bank Road, Sheffielg, S2 3PT, United Kingdom” adresinden temin edilebilir. “BNIF 359 Recommandation technique du Bureau de Normalisation des Industries de la Fonderie. Caractérisation d’états de surface des piéces moulées – Utilisation des échantillons types de 110 x 160 mm”, Editions Techniques des Industries de la Fonderie, 44 avenue de la Division Leclerc, 92312 Sévres Cedes, France’den temin edilebilir.

1) Kaynak: AECMA The European Association of Aerospace Industries - Standardization Gulledelle 94 B-1200 BRUSSELS 8

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

Ek B (Bilgi İçin) Tip deney raporu ve deney raporu Çizelge B.1’de, bir tip deney raporu örneğ örneği verilmiş verilmiştir. Çizelge B.2’de, bir deney raporu örneğ örne ği verilmiş verilmiştir. örneği Çizelge B.1 - Tip deney raporu örneğ

Şirket:................................

Tip deney raporu

No.: ....................................

 Alıcı: Döküm taslağ taslağı: Tip deneyin tarihi: İzlenebilirlik iş işareti: EN 571’e uygunluğ uygunlu ğu: Evet Hayır  Değ Değilse, uygun olduğ olduğu standard ................................................................................. İmalât platformu: Yüzey hazırlama: Deney yöntemi: Penetrant malzemesi: Deney sıcaklığı: ...........º C Muayene şartlar ı

Oluş Oluşma süresi: .......dakika

9

ICS 77.140.80; 77.140.80; 77.150.99

TÜRK STANDARDI

TS EN 1371-2/Nisan 2003

örneği Çizelge B.1 - Deney raporu örneğ Şirket:................................

Tip deney raporu

 Alıcı: Döküm taslağ taslağı: Tip deneyin tarihi: İzlenebilirlik iş işareti: Tip deney deney raporu raporu No.: No.: ......... Şartlar: Belirtiler: Sonuçlar ın açıklanması: Karar: Deney yöntemi: Penetrant malzemesi: Gerekli muayene dokümanlar ı Muayeneyi yapan: Muayene şartlar ı

Oluş Oluşma süresi: .......dakika

10

İmza:

No.: ....................................