TS 3167 Design and Construction Methods of Pile Foundations

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS 3167 Nisan 1978

ICS 93.020 1. Baskı

KAZIK TEMELLERİN HESAP VE DÜZENLENMESİNDE GENEL KURALLAR Design and Construction Methods of Pile Foundations

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

−

Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TANIM, KAPSAM ..................................................................................... 1 0.1 - KONU........................................................................................................................ 1 0.2 - TANIMLAR ................................................................................................................ 1 0.2.1 - Kazõk Temel......................................................................................................................... 1 0.2.2 - Uç Kazõğõ ........................................................................................................................... 1 0.2.3 - Yüzen Kazõk......................................................................................................................... 1 0.2.4 - Kazõk yükü (Emniyetli Kazõk Yükü)..................................................................................... 1 0.2.5 - Sağlam Zemin (Uç Zemini)................................................................................................. 1 0.2.6 - Taşõyõcõ Zemin ..................................................................................................................... 1 0.2.7 - Taşõyõcõ Olmayan (Zayõf) Zemin ......................................................................................... 1 0.2.8 - Normal Temel ...................................................................................................................... 1 0.2.9 - Etkili Kazõk Uzunluğu........................................................................................................... 1 0.210 - Kazõk Sõnõr Yükü................................................................................................................. 1

0.3 - KAPSAM ................................................................................................................... 2

1 - GENEL .................................................................................................................. 2 1.1 - KAZIK ÇEŞÎTLERİ..................................................................................................... 2 1.2 - KAZIK TEMELLERİN DÜZENLENMESİNDE TASARIM ESASLARI.......................... 2 1.3 - DENEME YÜKLEMELERİ İLE KAZIKLARDA SINIR YÜKLERİNÎN (KRİTİK YÜK) VE KAZIK YÜKLERİNİN BULUNMASI ............................................................................. 5 1.3.1 - Kazõk Sõnõr Yüklerinin Deneme Yükleri ile Bulunmasõ......................................................... 5 1.3.2 - Yük Halleri ........................................................................................................................... 6 1.3.3 - Emniyet Katsayõsõ ................................................................................................................ 6

1.4 - YÜKLEME DENEMESİNİN YAPILMASI .................................................................... 7 1.4.1 - Genel Esaslar ...................................................................................................................... 7 1.4.2 - Uygulama Esaslarõ .............................................................................................................. 8 1.4.3 - Deneme Yüklemce! Raporlarõ ............................................................................................. 9

2 - TÜRK STANDARTLARININ UYGULANMASI HAKKINDA TÜZÜK HÜKÜMLERİNE GÖRE YAPILACAK İŞLEM............................................................ 9 ATIF YAPILAN STANDARDLAR ............................................................................ 15

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

KAZIK TEMELLERİN HESAP VE DÜZENLENMESİNDE GENEL KURALLAR 0 - KONU, TANIM, KAPSAM 0.1 - KONU Bu standard, kazõk temellerin tanõmõ ve bullarõn hesap ve düzenlenmesinde göz önünde bulundurulacak esaslara, bu temellerde kullanõlabilecek kazõklara oluşabilecek kuvvet va etki biçimine göre kazõk çeşitleri ile bunlarõn zemine emniyetle iletebilecekleri yüklerin deney yüklemeleri ile bulunmalõna dairdir.

0.2 - TANIMLAR 0.2.1 - Kazõk Temel Kazõk temel, yapõ yüklerinin iletilmesinde kazõklarõn kullanõldõğõ temel çeşididir.

0.2.2 - Uç Kazõğõ Uç kazõğõ, tanõdõğõ kazõk yükünün tamamõnõ veya büyük bir bölümünü uç kõsõmlarõndan sağlam zemine üsten kazõktõr.

0.2.3 - Yüzen Kazõk Yüzen kazõk, taşõdõğõ kazõk yükünün tamamõnõ veya büyük bir bölümünü, kazõk çevre yüzeyinin sürtünmesi ile zemine ileten kazõktõr.

0.2.4 - Kazõk yükü (Emniyetli Kazõk Yükü) Kazõk yükü, temele galon yapõ yükünden, kazõğõn payõna düşen va temelin tasarõmõnda kazõk tarafõndan emniyetle taşõnmasõ öngörülen yüktür.

0.2.5 - Sağlam Zemin (Uç Zemini) Sağlam zemin, özelikleri ve yapõsõ, kazõk yükünün tamamõnõ veya büyük bir bölümünü, kazõğõn sadece uç kõsmõndan alabilmeye uygun bulunan, kaya, çok sõkõ kum ve çakõl vb. sõkõştõrõlamayan zeminlerdir.

0.2.6 - Taşõyõcõ Zemin Taşõyõcõ zemin, kazõk yükünün büyük bir bölümünü kazõ uç kõsmõndan almaya yetecek kadar sert ve çõkõ olmayan, ancak kazõk çevre yüzeyinde oluşturacağõ sürtünme kuvvetleri ile kazõk yüklerinin iletilebileceği yapõda, yumuşak ve gevşek kil, şiltti kil vb. sõkõştõrõlabilen zeminlerdir.

0.2.7 - Taşõyõcõ Olmayan (Zayõf) Zemin Taşõyõcõ olmayan (zayõf) zemin, kazõk çevresinde, kazõk yükünün iletilmesine yetecek kadar bir sürtünme oluşturamayacak kadar zayõf balçõk vb. zemindir.

0.2.8 - Normal Temel Normal temel, kazõk va keson temeller dõşõnda kalan, har türlü münferit mütemadi ve radye temellerdir

0.2.9 - Etkili Kazõk Uzunluğu Etkili kazõk uzunluğu, yüzen kazõklarda, taşõyõcõ zemin katmanlarõ içinde kalan kazõk uzunluğu toplamõdõr.

0.210 - Kazõk Sõnõr Yükü Kazõk sõnõr yükü, deneme yüklemesinde, basõnç kazõklarõnda önemli miktarda kazõk oturmasõnõ, çekme kazõklarõnda ise önemli miktarda kazõk yükselmesini başlatan yüktür.

1

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

0.3 - KAPSAM Bu Standard, kazõk temellerin hesap ve düzenlenmesinde göz önünde bulundurulacak esaslar ve kazõklarõn taşõyabileceği kazõk yüklerinin deney yüklemeleri ile .bulunmasõnõ kapsar. Gevşek zeminlerin sõkõştõrõlmasõ amacõ ile kullanõlan kazõk çakõlma işlem ve uygulamasõnõ kapsamaz.

1 - GENEL Kazõk temellerde, zeminin durum ve özelikleri ile, taşõyõcõ zeminin veya sağlam zeminin derinliğine göre, aşağõda açõklandõğõ gibi, kazõk temel sistemlerinden biri kullanõlõr. — Sağlam zeminin derinliği, kullanõlabilecek kazõk uzunluklarõ kadar veya daha az ise ve sağlam zeminin üstünde yeterli kalõnlõkta taşõyõcõ zemin bulunmadõğõnda veya sağlam zeminin üstünde tamamen zayõf zemin bulunmasõ halinde uç kazõklarõndan oluşan kazõk temel sistemi kullanõlmalõdõr. — Sağlam zeminin derinliği kullanõlabilmesi mümkün bulunan kazõk uzunluklarõndan fazla olduğunda ve sağlam zeminin üstünde yeterli kalõnlõkta taşõyõcõ zemin bulunduğunda yüzen kazõklardan oluşan kazõk temel sistemi kullanõlmalõdõr. — Yapõ temeli altõnda yeterli kalõnlõkta taşõyõcõ zemin bulunduğunda, sağlam zeminin derinliği, sağlanõp kullanõlabilecek kazõk boylan ile ulaşõlabilecek durumda ise kazõk temelin düzenlenmesinde uç kazõklarõndan veya yüzen kazõklardan yararlanõlabilir. Gerektiğinde yüzen kazõklar ile uç kazõklan bir arada da kullanõlabilir. Taşõyõcõ zemin, derinleştikçe sertleşip daha az sõkõştõrõlabilir hale geliyorsa ve bu durumda kazõk temelde oluşabilecek oturma, aynõ zemindeki bir normal temelde beklenen oturmadan daha az ise yüzen kazõklardan oluşan bir kazõk temel sistemi daha güvenle kullanõlabilir. Kazõk temellerin yapõmõnda, yüzen kazõklarõn kullanõlmasõndan olabildiğince kaçõnõlmalõ vs uç kazõklan yüzen kazõklara tercih edilmelidir.

1.1 - KAZIK ÇEŞÎTLERİ Kazõk temellerin yapõmõnda kullanõlacak kazõklar, önceden yapõlmõş olarak işyerine getirilebileceği gibi, yerinde kazõlarak hazõrlanan kuyularda beton dökülerek de oluşturulabilir. Bu şekilde işyerine önceden yapõlmõş olarak getirilen ahşaptan, çelikten vs betonarmeden veya 1) ön gerilimli betondan kazõklar TS 3169 standardõna uygun olmalõdõr. İşyerinde açõlan deliklere beton dökülerek yapõlan kazõklar ise TS 3188 standardõna uygun bulunmalõdõr. Çakma kazõklar zemine, şahmerdanlarla çakõlarak, preslenerek veya ekseni etrafõnda çevrilip döndürülerek yerleştirilirler. Delme kazõklar ise zeminde açõlan uygun biçim ve boyuttaki deliklerin içine, önce gerekli çelik donatõlarõn yerleştirilmesi vs sonra beton dökülmesi suretiyle oluşturulur. Kazõk temellerin yapõmõnda, önceden yapõlmõş parçalarõn, işyerinde yapõlan kõsõmlarla birleştirilmesi yolu ila meydana getirilen kazõklar da kullanõlabilir.

1.2 - KAZIK TEMELLERİN DÜZENLENMESİNDE TASARIM ESASLARI Kazõk temellerde yapõ yüklerinin sadece kazõklar ile zemine iletilmesi sağlanmalõ ve kazõklar bu esasa göre hesaplanarak düzenlenmelidir. Kazõk temellere iletilen yapõ yükleri, düşey olabileceği gibi, bazõ ya.tay kuvvetlerinde bu arada etkisi söz konusu olabilir. Bu sakildeki yatay yükler, eğimli (düşey olmayan) kazõklar (örneğin, sacayağõ kazõklar) tarafõndan karşõlanabileceği gibi, ankraj vb. işlerde eğilme etkisi altõnda kalan kazõklara da taşõttõrõlabilir.

1) Atõf yapõlan Türk Standardlannõn numaralan ve yayõm tarihleri bu metnin sonunda belirtilmiştir.

2

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu nedenle, temel kazõklarõ, taşõdõklarõ ve temel zeminine ilettikleri yüklerin ve etkilerin biçim ve yönlerine göre de çeşitlenirler. Kazõk temellerin tasarõmõnda kullanõlan kazõklar için oluşacak normal kuvvetin cinsine göre : — Basõnç kazõklarõ, — Çekme kazõklarõ, olmak üzere iki kazõk çeşidi. Kazõk yükünün kazõkta oluşturacağõ etkinin biçimine göre : — Eksenel yüklü kazõklar, — Eğilme etkisindeki kazõklar. — Aynõ zamanda hem eksenel yük hem de eğilme etkisindeki kazõklar olmak üzere üç kazõk çeşidi söz konusudur. Kazõk temcilerin düzenlenmesinde, eksenel yüklü kazõklar, eğilme etkisindeki kazõklar ve aynõ zamanda hem eksenel yük hem de eğilme etkisindeki kazõklar ayrõ, ayrõ veya bir arada kullanõlabilirlerse de, olabildiğince eksenel yüklü olan kazõklarõn kullanõlmasõ tercih edilmelidir. Kazõklar her ne şekilde olursa olsun, karşõsõnda kalacaklarõ kuvvet ve etkilerin oluşulacağõ gerilmeleri, yapõmlarõnda, kullanõlan malzemeye göre emniyetle karşõlayabilecek şekilde yapõlmõş bulunmalõdõr. Kazõk temellerde bir kazõğõn payõna düşecek yükün hesaplanmasõnda, uygun yaklaşõm metotlarõ kullanõlmalõdõr. Temel sistemi içinde kuvvetin iletilmesinde hiperstatik durumda bulunan kazõklarda kazõk yükü, gerek zeminin ve gerekse kazõğõn sakil değiştirmesi, birlikte göz önüne alõnarak hesaplanmalõdõr. Kazõk temellerde, yapõ yüklerinin kazõklara tamamen iletildiği ve kazõk yüklerinin bileşkesinin, yapõnõn kazõk temele ilettiği yüklere eşdeğer olduğu hesapla gösterilmiş olmalõdõr. Kazõklarõn en kesit boyutlarõ kazõğõn uzunluğuna, istenilen kazõk yüküne ve kazõk malzemesi ile yapõm tekniğine göre seçilir. Ancak, burkulma sakõncasõ nedeni ila, basõnç kazõklarõnõn kalõnlõk veya çapõ 25 cm'den daha az olmamalõdõr. Kazõklarõn, serbest kalacak üst kõsõmlarõ varsa, bu kõsõmlar için, mesnetlenme şekli de göz önünde tutularak burkulma sağlanmasõ yapõlmalõdõr. Temel kazõklarõndan oluşan bir temel grubunda, kazõk normal kuvveti bakõmõndan aynõ cins kazõklar (basõnç kazõğõ veya çekme kazõğõ) ve kazõk yapõm şekli malzemesi vs uzunluğunun olabildiğince aynõ olmasõ sağlanarak şekil değiştirme ve oturma biçim ve miktarlarõnõn benzerliği temin edilmelidir. Bu husus özellikle hiperstatik sistemlerde önem taşõr. Temel kazõklarõnõn taşõma kapasitesi, zemin çeşit ve özelliklerine. zemin suyunun durumuna, kazõğõn taşõyõcõ zemindeki etkili uzunluğuna, şekil ve en kesit biçim ve büyüklüğüne, dõş yüzünün yapõsõna, uç kõsmõnda pabuç bulunup bulunmadõğõna ve pabuç varsa pabucun biçim ve boyutlarõ ile aralõklarõna bağlõ olarak değişir. Genel olarak kazõklarõn taşõma kapasitesinin ve kazõk yüklerinin hesaplanmasõ, zemin statiği, esaslarõna göre ve deneysel (ampirik) metotlar ile yapõlmaz. Deneysel metotlarõn kullanõlabilmesi için, o bölgenin çok iyi tanõnmasõ ve o zeminde veya kõyaslanabilecek yeterlikte benzer bir başka zeminde daha önceki deneme yüklemelerinin çok ciddi ve titiz bir tutum ile yapõldõğõndan emin olunmasõ gerekir, benzeyen ve bu katmanlardaki zeminin özelikleri de taşõyõcõ zemin katmanlarõnõn derinliği birbirine benzeyen ve bu katmanlardaki zeminin özellikleri de birbirine yeterince benzer olan zeminlerde, yukarõda sözü edilen kõyaslama yapõlabilir.

3

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu durumda zemin özeliklerinin benzerliğinin tayininde, taşõyõcõ zemin katmanlarõnõn, zemin mekaniği açõsõndan tanõtõcõ değerlerinin benzerliği esas alõnõr. Bu özeliklerden kohezyonlu zeminlerde alõnacak örselenmemiş numunelerin gözeneklilik, su miktarõ, dane dağõlõmõ granülometri değerleri ile hokezyonsuz zeminlerde dane yapõsõ ve dokusu ila zeminin sõkõlõk derecesinin benzerliği öncelikle aranmalõdõr. Kazõklarõn taşõma gücü, işyerinde en az üç kazõkta yapõlmõş yükleme denemesi sonuçlarõna dayanõlarak bulunmuş ise bu konuda TS 3108 ve TS 3139'da belirtilen yük değerleri aşõlabilir. Yüzen kazõklarda kazõğõn, taşõyõcõ zemin tabakalarõ arasõnda kalan kõsmõnõn uzunluğu yeterli olmalõdõr. Örneğin kum ve çakõllõ zeminlerde, başka bir nedenle daha büyük veya daha küçük bir uzunluk gerekmiyorsa, yaklaşõk 3 m'lik bir kazõk etkili uzunluğu gereklidir. Ayrõca, yüzen kazõklarõn uç kõsõmlarõnõn altõnda taşõyõcõ zemin katmanlarõ bulunmalõ ve bunlarõn mi-n mum kalõnlõklarõ Şekil-1 ve Şekil -2'de belirtilenlere uygun olmalõdõr. Kazõklar olabildiğince aynõ derinlik ve aynõ uzunlukta düzenlenmelidir. Taşõyõcõ zeminin meyilli olmasõ vb, nedenler ila bunun yapõlmasõ mümkün olmadõğõnda, kazõklarõn yapõm veya çakõlma işlemlerine, daha derin ve uzun olanlardan başlanõlmalõ ve daha az derin olanlarõn daha sonra yapõlmasõ sağlanmalõdõr. Kazõklar yakõnlarõndaki diğer kazõklarõn taşõma kapasitelerine olumsuz etkiler yapabilirler. Bu nedenle kazõk temellerin tasarõmõnda kazõk ara mesafelerinin, çakma kazõklar için Şekil-3'de ve delme kazõklar için Şekil-4'de verilenlere uygun olmasõ sağlanarak bu sakõnca önlenmelidir. Tasarõmda, çakma kazõklarda zamanõn etkisi de göz önünde tutulmalõdõr, özellikle ince kumlu ve killi zeminlerde, çakma işleminden uzun bir süre sonra, kazõğõn taşõma kapasitesinde bir artõş görülür. Kazõklarda, negatif dõş yüzey sürtünmesi, kazõklarõn taşõma kapasitelerinde sonradan azalmalar meydana getirebilir. Üst kõsõmdaki zemin katmanlarõnda, sonradan çökmeler meydana gelmesi, binada veya kazõklarõn üst kõsõmlarõnda negatif dõş yüzey sürtünmesi oluşturarak, kazõklara, tasarõm sõrasõnda göz önüne alõnmamõş ilâve yüklerin etki etmesine neden olabileceği gözden uzak tutulmamalõdõr. Böyle bir durum söz konusu olduğunda, daha uygun bir kazõk yapõsõ seçilmesi veya kazõk ara mesafelerinin arttõrõlmasõ yolu üs bu etki azaltõlabilir. Kazõk temellerde taşõyõcõ zemin üzerinde taşõyõcõ olmayan bir zemin katmanõn bulunmasõ halinde bu zayõf zeminin üst yüzeyindeki bir toprak yõğõnõ vb. gelişigüzel yõğõlmõş bir yüzey yükünün yatay haroketler veya simetrik olmayan basõnçlara sebep olarak kazõklarda ayrõca eğilme zorlamalarõ meydana getirebileceği unutulmamalõ ve gerekli önlemler ile böyle bir durumun oluşmasõna engel olunmalõdõr. Taşõyõcõ zemin katmanlarõnõn kademeli olmasõ veya önemli derecede meyilli bulunmasõ halinde yapõlacak kazõk temellerin tümünün veya temeldeki bir kazõk grubunun, taşõyõcõ zeminde veya bu zeminin kademelerinde kopma oluşturmasõ söz konusu olabileceği unutulmamalõdõr. Bu gibi durumlarda zeminde kopma oluşmamasõ güven altõna alõnmõş olmalõ ve bu husus hesapla gösterilmiş bulunmalõdõr. Temel zeminindeki suyun kaldõrma kuvveti, zemin suyunun ve yapõ temelinin kotu ve dolayõsõyla temelin, su içinde kalan kõsmõnõn boyutlarõna bağlõ olup bu kuvvet, çekmeye çalõşan temel elemanlarõ veya çekme kazõklan ile dengelenir. Kazõk temelli bir yapõnõn temel zemininde, kaldõrma kuvveti oluşturabilecek durumda yeraltõ suyu bulunmasõ halinde yapõya etki edebilecek kaldõrma kuvveti, temel hesabõnda göz ününe alõnarak, yapõnõn zemin suyunun, kaldõrma kuvveti bakõmõndan emniyet altõna alõnmasõ sağlanmalõdõr. Bu hesapta, suyun kaldõrma kuvveti için, I. ve II. yük hallerinde 1,4 ve III. yük halinde ise 1,2 emniyet katsayõsõ kullanõlmalõdõr.

4

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

1.3 - DENEME YÜKLEMELERİ İLE KAZIKLARDA SINIR YÜKLERİNÎN (KRİTİK YÜK) VE KAZIK YÜKLERİNİN BULUNMASI Zemin çok iyi tanõnõyorsa ve elde daha evvel yapõlmõş ciddi ve güvenilir deney sonuçlan var ise, basõnç kazõklarõnda kazõk yükleri bu bilgilerden yararlanõlarak hesaplanabilir. Elde yeterli bilginin bulunmamasõ ve zeminin taşõma gücü ve yüklenebilme yeteneğinden kuşku duyulmasõ veya taşõyõcõ zeminin yeterince güçlü olmamasõ halleri ile kazõklarõn evvelce sağlanmõş bilgilere göre bulunmuş kazõk yüklerinden daha büyükleri ile yüklenmeleri istendiğinde deneme yüklemelerine başvurulur. Çekme kazõklan ve ankraj kazõklarõnda ise çok küçük kuvvetler dõşõnda kazõk yükleri mutlaka deneme yüklemeleri ile tesbit edilmelidir. Yükleme denemelerinde, temel kazõklarõnõn şuur yükü değenleri bulunur. Sonra bu sõnõr yüklerinden ve yapõda söz konusu olan yük hali de göz önünde tutularak. Madde 1.3.3'de açõklandõğõ gibi bulunacak emniyet katsayõlarõna bölünmesi yolu ile kazõk yükleri hesaplanõr. Bu hesaplamada : formülü kullanõlõr. Bu formülde : Q cm =

Qk k

Q cm=Emniyetli kazõk yükü. Q k =Kazõk sõnõr yükü k =Emniyet katsayõsõ dõr.

1.3.1 - Kazõk Sõnõr Yüklerinin Deneme Yükleri ile Bulunmasõ Deneme yüklemesi, bir temel kazõğõ (çekme veya basõnç) üzerinde kademeli olarak giderek artan yükler uygulanarak ve her yük kademesinde meydana gelmiş olan düşey yer değiştirmeler (basõnç kazõklarõnda oturma çekme kazõklarõnda yükleme) tesbit edilerek yapõlõr. Bu denemede kazõğa uygulanan yükler ile bunlara karşõlõk kazõkta oluşmuş bulunan toplam düşey yer değiştirmeler bir eksen takõmõnda gösterilerek deneme yüklemesinin yük -oturma (yükselme) eğrisi elde edilir (Şekil-5). Yükleme denemesi sõrasõnda kazõklarda gözle görünen oturmalar (çekme kazõklarõnda yükselme) oluşturan veya oturma veya yükselmede önemli artõşlara sebep olan yük sõnõr yükü (Qk ) dür. Sõnõr yükü Qk Şekil - 5'de görülen yük - oturma (yükselme) eğrisinde düşey yer değiştirmelerde yük artõşõna oranla önemli derecede fazla artõşõn görüldüğü ve eğrinin teğetinin eğiminde birden önemli artmalarõn oluştuğu noktasõndaki yük değeridir. Deneyde ve eğrinin incelenmesinde bu durum kesinlikle fark edilemiyor ve sõnõr yük değerinin bu şekilde bulunmasõ mümkün olmuyor ise, delme kazõklarda 2 cm 'lik toplam oturma oluşturan, çakma kazõklarda ise kazõk çapõnõn % 2,5'u kadar (0,025 d) kalõcõ oturma (yükselme) meydana getiren yük, sõnõr yükü olarak kabul edilir. Yükleme denemelerinde yük - oturma eğrisi üzerinde sõnõr yük değerinin teshiline yarayacak bir kõrõklõk oluşmamõş bulunmasõ vo toplam çökme miktarõnõn yukarõda belirtilen değerlere ulaşamamõş olmasõ halinde, kazõğa yüklenebilmiş olan e:õ büyük yük, sõnõr yükü olarak alõnõr : Q max=Qk Ancak, deneme yüklemesi bir süre sonra tekrarlandõğõnda, daha büyük bir yüke ulaşmõyorsa, bu son ve daha büyük yük sõnõr yükü olarak kabul edilerek hesap yapõlõr. Bu şekilde tesbit edilen sõnõr yükü değerlerinden, Madde 1.3'de açõklandõğõ gibi hesaplanacak kazõlõ yükleri, yapõda herhangi bir oturma veya yükselmeye neden olmamalõ ve yapõnõn kullanõlõşõ ile konstrüksiyonuna zarar verebilecek farklõ oturmalar oluşturmamalõdõr.

5

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bu yük, kazõğõn zemin dõşõnda ve serbest kalan bölümünün uzunluğu göz önüne alõndõğõnda, burkulma dayanõmõnõn aşõlmasõna veya kazõk yapõmõnda kullanõlan malzemeye göre belirecek emniyet gerilmesi değerinin üstünde zorlanmasõna sebep olmamalõdõr. Deneme kazõklarõnõn tertiplenmesi, bunlarõn sõnõr yükleri, ileride yapõnõn yüklerini taşõyacak gerçek temel kazõklarõnda bulunabilecek sõnõr yükleri ile yaklaşõk olarak aynõ değerde olacak şekilde yapõlmalõdõr. Deneme yüklemesi sonuçlarõna göre va Madde 1.3 uyarõnca hesaplanan kazõk yükleri, tasarõm ve uygulamada esas alõnmalõ va bu suretle hesap ve tasarõm ile uygulama arasõnda uygunluk sağlanmalõdõr.

1.3.2 - Yük Halleri Kazõk temellerin tasarõmõnda, sõnõr yüklerden kazõk yüklerinin hesaplanmasõnda emniyet katsayõlarõ aşağõdaki yük hallerine göre tesbit edilir. I. Yük Hali : Yapõnõn kendi yüklerin ve normal harekeli yüklerin (rüzgâr yükü dahil) tesir etmesi hali I. yük haildir. II. Yük Hali : Yapõda I. yük haline ilâveten çeşitli nedenler-Is etki yapan geçici ve büyük hareketli yüklerin (inşaa safhasõ yükleri) tesir etmesi hali II yük halidir. III. Yük hali (Özel hal) Yapõda II. yük haline ilaveten çeşitli nedenlerle oluşacak beklenmeyen yüklerin işletme safhasõnda parça düşmesi hali) tesir ötmesi hali III. yük halidir.

1.3.3 - Emniyet Katsayõsõ Deneme yüklemesi sonuçlarõndan Madde 1.3'de açõklandõğõ şekilde kazõk yüklerinin hesaplanmasõnda kullanõlacak emniyet katsayõlarõ, kazõğõn çekme veya basõnç kazõğõ olduğunu ve yapõda gözönûnde bulundurulmasõ gerekli yük haline göre Çizelge-1'-de gösterilmiştir. Emniyet katsayõsõ olarak Çizelge - 1'de gösterilenlerden daha küçük değerlerin kullanõlmasõ, yani dalõn büyük kazõk yükü değerleri gerektiğinde, aynõ zeminde ve kullanõlmasõ tasarlananlar ile aynõ cinsten kazõklar üzerinde birkaç deney yüklemesi yapõlmõş bulunmalõdõr. Bu şekilde yeterli sayõda yükleme deneyi yapõlmõş olmasõ halinde her yükleme deneyinde bulunan sõrõr yükü değerlerinin aritmetik ortalamasõ alõnarak, kazõk yükünün hesaplanmasõnda esas kabul edilecek sõnõr yükü değeri bulunur. Ancak bu halde, en küçük ve en büyük sõnõr yükü değerlerinin ortalama değerden farkõ, ortalama değerin %30 undan fazla olmamalõdõr. Farkõn % 30'u açmasõ halinde on küçük sõnõr yükü değerinin 1,2 katõ alõnarak hesaplarda esas olacak sõnõr yükü değeri bulunur. Çizelge - 1'de çekme.kazõklan için verilen emniyet katsayõsõ değerleri, münferit ve diğer kazõklardan yeterince uzaktaki çekme kazõklarõ için geçerlidir. Çökme kazõklarõ, bir kazõk grubunun yakõnõnda bulunuyorsa ve çekme kazõklarõnõn etkilediği zemin bölümü diğer kazõklarõn etkilediği zemin bölümü ile müşterek ise veya çekme kazõğõn etkilediği zemin bolümü ile yakõndaki diğer kazõklarõn etkilediği zemin bölümü birbirleri ile kesişiyorlar ise, çekme kazõğõnda kabul edilecek kazõk yükü değeri yeterince azaltõlarak emniyet sağlanmalõdõr. Titreşim ve sarsõntõ etkileri, kazõklarda oturma miktarlarõnõn artmasõna ve bu nedenle de kazõk, taşõma gücünün azalmasõna sebep olur. Bu bakõmdan, hareketli yüklerin içinde sarsõntõ ve titreşim etkileri olanlarõn önemli yeri bulunan yapõlarda emniyet katsayõsõnõn tespitinde çok ihtiyatlõ davranmalõ, gerektiğinde bu konuda uzman olan kişi veya kurumlarõn bilgisine başvurulmalõdõr.

6

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

1.4 - YÜKLEME DENEMESİNİN YAPILMASI 1.4.1 - Genel Esaslar Kazõklarda yükleme .denemeleri Madde 1.3'de belirtilenlere uygun olarak yapõlmalõ ve yükler ile oluşturduklarõ oturma veya yükselme miktarlarõ, ilgili maddelerde belirtildiği gibi yeterli duyarlõkta ölçülerek, sõnõr yükleri yelerince sõhhatli olarak bulunmalõdõr. ÇÎZELGE –1 Sõnõr Yüklerinden. Kazõk Yüklerinin Bulunmasõnda Emniyet Katsayõlarõ (k) Kazõk Çeşidi

Emniyet Katsayõsõ (k) Sõra No. Deneme Yüklemesi Yapõlan I nci Yük II nci Yük III ncü Yük Aynõ Şart- Hali Hail Hali lardaki Kazõk Sayõsõ

Basõnç Kazõklan

1

1

2

1.75

1.53

2

≥2

1.75

1.5

1.33

3

1

2

2

1.75

4

≥2

2

1.75

1.53

5

≥2

1.75

1.75

1.53

Zaman zaman çekme ve basõnç 6 karşõsõnda kalan kazõklar

≥2

2

2

1.75

2/1 Eğime 1) Çekme Kazõklan Kadar 2/1 Eğim 1) İçin

1) Eğimi 2/1 ile 1/1 arasõndaki kazõklar için emniyet katsayõsõ, eğim açõsõna göre 4. ve 5. sõradaki değerler arasõnda enterpolasyon yapõlarak bulunur.

Bu işte kullanõlacak deneme kazõklarõn, gerek malzeme ve yapõm sekli gerekse biçim ve boyutlar açõsõndan, yapõda kullanõlmasõ tasarlanan kazõklarõn tamamen aynõ olmasõ sağlanmalõ, zemin özelikleri, taşõyõcõ zemin derinliği, zemin suyu oranõ açõsõndan yeterince benzerli gerçekleşmiş bulunmalõdõr. Yükleme denemesinin uygulanacağõ kazõklarõn sayõsõ ve zemine dağõlõmõ, yapõnõn şekline ve zeminin yapõsõna bağlõdõr. Yapõ temelinin kapladõğõ alanda zemin özeliklerinde değişikliklerin beklendiği kõsõmlarda en az birer deneme kazõğõ bulunmalõdõr. önemli yapõlarda, en kesit şekli, malzemesi, yapõm biçimi vb. bakõmdan değişik her kazõk çeşidi için en az 2 deneme kazõğõ düzenlenmeli, zeminde farklõlõklarõn görülmesi veya beklenmesi halinde bu sayõ yeterince arttõrõlmalõdõr. Deneme kazõklarõnõn aralarõndaki veya deneme kazõklan ile diğer kazõklar arasõndaki serbest aralõk 2,5 m'den küçük olmamak üzere kazõk çapõnõn 4 katõndan az olmamalõdõr. Deneme kazõklarõnõn bulunduğu kõsõmdaki zeminin yeterince tanõnabilmesi için bu kazõklar bir veya daha çok sayõda sondaj deliğinin yakõnõnda bulunmalõ, civarda sondaj deliklerinin bulunmamasõ halinde yükleme deneyenden önce kazõk yakõnõna en az bir sondaj deliği açõlmõş ve zemin hakkõnda gerekli bilgiler alõnmõş olmalõdõr.

7

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Bir deneme kazõğõnda hem basõnç ve hem de çekme denemesi yapõlacaksa önce basõnç denemesi yapõlmalõdõr. Deney yükleri kazõğa ve yapõya herhangi bir zarar vermiyor ise. deneme yüklemeleri deneme kazõklan yerine yapõnõn gerçek kazõklan üzerinde de yapõlabilir. Basõnç kazõklarõnda yükleme denemesi sõrasõnda kazõğõn büyük bir kõsmõ açõkta ve serbest olarak kalõyor ise burkulma emniyeti gözden uzak tutulmamalõ va gerektiğinde burkulmanõn önlenmesi konusunda tedbir alõnmalõdõr.deneme yükü değerinin, kazõğõn tasarõmõnda öngörülen yükün 2 katõm aşmamasõ sağlanmalõdõr. Bu kazõklarda, denemede sõnõr yükü değe: ine ulaşõlmasõ gerekmez.

1.4.2 - Uygulama Esaslarõ Yükleme denemesi yapõlacak kazõklarõn herbirinin yapõmõnda, yapõnõn gerçek temel kazõklan için düzenlenen formlar aynen düzenlenmelidir Yükleme denemesi çakma kazõlõlarda yapõlacak ise, TS 3133'da belirtilen özel Form», delme kazõklar söz konusu olduğunda ise TS 3138'de açõklanan form düzenlenmelidir. Yükleme denemesi yapõlacak çakma kazõklarõn her-biri için TS 3139'da belirtilen kazõk çakma detaylõ formu hazõrlanmalõ va ayrõca çakma işlemi sõrasõnda. şahmerdanõn her on vuruşunda kazõğõn zemine girme miktarõ ölçülmeli ve TS 3133'da verilmiş bulunan çakma diyagramõna işlenerek belirtilmelidir. Çakma işlemine herhangi bir neden ile ara verilmiş olmasõ halinde bu husus da formlarda açõklanmalõdõr. Çakma kazõklarda deneme yüklemesine, çakõlma iş.nin b timinden hemen sonra başlanmamalõdõr. Deneme yüklemesine başlanõlmasõ için, çakõlma işleminin bitmesinden sonra, kohezyonsuz zeminlerde en az 3 gün ve kohezyonlu zeminlerde ise en az 3 hafta beklenilmelidir. Deneme yüklemesinde, yüklerin kazõk eksenine paralel olarak etki etmesine ve kazõğõn sallanõp devrilmemesine özen gösterilmeli, deneme yükleri çarpmamõz olarak yavaşça arttõrõlõp azaltõlmalõdõr. Sert darbe ve özellikle titreşimlerin oluşmasõndan kaçõnõlmalõ ve yükleme aletlerinde bu hususta gerekli tedbirler alõnmalõdõr. Yükleme deneyinde yük kademeli yük - oturma eğrisi ile bu eğrinin kazõk sõnõr yükü değerini gösteren kõrõlma noktasõ açõk seçik görülebilecek şekilde düzenlenmelidir. Bu yükleme kademelerinde, kazõktaki oturma veya yükselme durana kadar yük değiştirilmemeli, deneme kazõğõnõn hareketi tamamen durduktan sonra ikinci bir yükleme kademesine geçilmelidir. Kademeler, denemenin yapõldõğõ kazõklarda hõzlõ ve büyük miktarda oturma veya yükselmeler oluşmayacak şekilde ayarlanmalõ ve kazõk larda hõzlõ harekatlara engel olunmalõdõr. Denemede, deney yükünün olabildiğince sõnõr yüküne kadar arttõrõlmasõ sağlanmalõdõr. Deneyde, kazõklarda meydana gelecek oturma veya yükselmeleri en az 0,3 mm duyarlõkla gösteren bir alet bulunmalõdõr Ayrõca, basõncõ oluşturan hidrolik presin göstergesine ek olarak uygulanan deney yükünü ve ötelenmeleri ölçecek bir düzen bulunmalõdõr. Bütün bu ölçü aletlerinin ve yükleme donatõmõnõn kapasitesi, deney serisine uygun ve yeterli olmalõdõr. Yükleme denemesi yapõlan kazõklar, ister basõnç ister çekme kazõğõ olsun, istenmeyen aşõn oturma ve yükselmeleri veya sõnõr yüküne ulaşõldõğõnõ zamanõnda ve gecikmeden fark edebilmek için, deneme yükleri ile bunlarõn oluşturduğu oturma veya yükselmeler hiç beklenilmeden yük - oturma eğrisine işlenmelidir. Yükleme denemelerinde Şekil-6'-da görülen yük - oturma ve zaman - oturma diyagramlarõ hazõrlanmalõdõr.

8

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

1.4.3 - Deneme Yüklemce! Raporlarõ Kazõk yükleme denemeleri ve bunlarõn sonuçlan, hazõrlanacak bir yükleme raporunda belirtilir. Bu yükleme raporunda en az : — Yapõnõn vaziyet plânõnda, deneme kazõklarõnõn vo civardaki sondaj kuyularõnõn yerleri, — Zemin suyu durumu ve zemin suyu kotu, — Civardaki sondaj kuyularõndan alman numunelerin zemin mekaniği deney sonuçlan, — Deneme kazõklarõnõn boyut, şekil ve çeşitleri ile kazõk ucunun şekil ve boyutlarõ, — Deneme kazõğõnda kullanõlan malzeme özelikleri, — Betonarme ve ön gerilimli beton kazõklarla yerinde dökülen kazõklarda, beton karõşõm ve da yanõmõ ile donatõ cins ve miktarõ — Kazõğõn zemindeki yerine yerleştirilişi hakkõnda geniş bilgi, kazõk zemin son kotu hakkõnda bilgiler bulunmalõ ve delme kazõklar için TS 3138'de verilen form ve çakma kazõklar için TS 3139'de verilen detaylõ orm ila çakma diyagramõ verilmelidir. Bunlara ilâveten, bütün kazõklar için Form A» düzenlenmeli ayrõca, yükleme deneyi ile ilgili olarak Şekil - 6'da görülen zaman - oturma ve yük - oturma eğrileri il 3, yükleme deneyinde önemli görülen diğer hususlar belirtilmelidir.

2 - TÜRK STANDARTLARININ UYGULANMASI HAKKINDA TÜZÜK HÜKÜMLERİNE GÖRE YAPILACAK İŞLEM Bu standardõn hükümlerinin yerine getirilmesi proje, hesap ve uygulama safhalarõnda sorumlu kuruluşlarca denetlenir.

9

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

ŞEKİL -1 Çakma kazõklarda kazõk ucunun altõnda bulunmasõ gerekli minimum taşõyõcõ zemin kalõnlõklarõ.

ŞEKİL-2 Delme kazõklarda, kazõk ucunun altõnda bulunan gerekli minimum taşõyõcõ zemin kalõnlõklarõ.

10

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

ŞEKİL-3 Çakma kazõklarda minimum kazõk aralõklarõ.

ŞEKİL-4 Delme kazõklarda minimum kazõk aralõklarõ.

11

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

Ok=Sõnõr yük için kalõcõ oturma O max=Maksimum oturma ŞEKİL -5 Yük -Oturma (yükselme)

12

TS 3167/Nisan 1978

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

Şekil 6-Zaman - Oturma va Yük Oturma Diyagramõ Örneği

13

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

FORM -A Deneme Yüklemesi Hakkõnda Protokol: .........

Yapõmcõ Firma

Basõnç Deneyi Çekme Sahife No..........

Şantiye Kazõk No. Kazõk Cinsi

Yük Q

Oturma veya Yükselme 2. Ölçüm

1. Ölçüm Manometre No . . Ölçme aralõğõ 0~..........bar ***) 2 Piston alanõ :A= cm bar***)

Başlangõç Bitiş

MH

Tarih

MN****)

Kazõk Boyu Toplam Zemin içinde Zemin dõşõnda ölçme cihazõna kadar Zaman

1.Ölçme cihazõ No...........

2. Ölçme s= cihazõ No ......... .....

Okuma s1

Okuma s2

mm

mm mm

Saat

Hava

mm

Saat

l=..........m l0=.........m 1 l =.........m Düşünceler

Yükleme sûresi

mm

h

min h

Sõcaklõk

Su seviyesi

min.

..... ............19...... .................... ..................... ...................... Denemeyi yapan Firmanõn sorumlusu *)Hidrolik pres kullanõlõyorsa **)Kontrol ölçümü yapõlmasõ veya başka bir ölçüm metodu kullanõlmasõ 2 halinde ***)1 bar=0,1MM/m ****)1MN~100 ton

14

UDK 624.154

TÜRK STANDARDI

TS 3167/Nisan 1978

ATIF YAPILAN STANDARDLAR Numarasõ

Tarihi

TS 3168

Nisan 1978

TS 3169

Nisan 1978

15