To Chuc Va Cong Nghe Sua Chua May Tau Thuy

March 9, 2017 | Author: David Du | Category: N/A

Share Embed Donate

Report this link

Short Description

Download To Chuc Va Cong Nghe Sua Chua May Tau Thuy...

Description

Tæ chøc vµ c«ng nghÖ söa ch÷a

m¸y tµu thñy

2

Lêi nãi ®Çu

Söa ch÷a tµu thñy ®ang lµ vÊn ®Ò s«i ®éng cña ngµnh VËn t¶i ®−êng thñy n−íc ta. V× vËy, ngoµi viÖc ch¨m lo x©y dùng c¬ së vËt chÊt ®Ó ®¶m b¶o c«ng nghÖ söa ch÷a tµu ngµy cµng hoµn thiÖn, ®ång thêi ph¶i trang bÞ cho nh÷ng çn bé, c«ng nh©n kü thuËt, nhÊt lµ çc sü quan, thî m¸y tµu thñy nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt vÒ c«ng nghÖ söa ch÷a tµu thñy. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn, cuèn gi¸o tr×nh "Tæ chøc vµ C«ng nghÖ söa ch÷a tµu thñy" lÇn ®Çu tiªn ®−îc xuÊt b¶n nh»m ®¸p øng kÞp thêi cho nhu cÇu ®µo t¹o vµ s¶n xuÊt. §èi t−îng phôc vô tr−íc m¾t lµ çc sinh viªn hÖ ®¹i häc dµi h¹n, ®¹i häc ng¾n h¹n, hÖ chuyÓn cÊp vµ trung cÊp thuéc Khoa m¸y tµu biÓn. Ngoµi ra cuèn s¸ch cßn lµ tµi liÖu tham kh¶o cÇn thiÕt cho çc çn bé, sü quan, thî m¸y tµu thñy. Cuèn s¸ch gåm 2 phÇn. Chóng t«i ®· ph©n c«ng biªn so¹n nh− sau: PhÇn thø nhÊt vµ çc ch−¬ng 5, 6, 7, 8 cña phÇn thø hai do Th.s. Mtr. Vâ §×nh Phi biªn so¹n. Cßn çc ch−¬ng 9, 10 cña phÇn thø hai do Th.s. Mtr. NguyÔn B¸ M−¬i vµ Th.s. Mtr. NguyÔn Xu©n Hïng biªn so¹n. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n mÆc dï ®· hÕt søc cè g¾ng vµ thËn träng nh−ng ch¾c vÉn cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt, chóng t«i rÊt mong ®ãn nhËn nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ch©n t×nh cña quÝ ®äc gi¶ ®Ó trong nh÷ng lÇn t¸i b¶n sau cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n. Çc t¸c gi¶

3

PhÇn thø nhÊt Tæ chøc söa ch÷a tµu thñy Ch−¬ng 1 ChÊt l−îng, ®é tin cËy cña tµu - ch¨m sãc vµ theo dâi tr¹ng th¸i kü thuËt tµu 1.1. Kh¸i niÖm vÒ chÊt l−îng vµ ®é tin cËy cña tµu HiÖn nay, trong s¶n xuÊt viÖc n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng nhÊt cña mäi ngµnh c«ng nghiÖp, trong ®ã cã ngµnh ®ãng tµu vµ chÕ t¹o m¸y tµu thñy. ChÊt l−îng s¶n phÈm lµ tËp hîp çc ®Æc tÝnh lµm cho s¶n phÈm tháa m·n nh÷ng ®ßi hái x¸c ®Þnh, t−¬ng øng víi nhiÖm vô ®· ®Æt ra cho chóng. Víi ngµnh chÕ t¹o m¸y tµu thñy th× chÊt l−îng s¶n phÈm (c¬ cÊu, thiÕt bÞ tµu, mét kh©u hay mét chi tiÕt riªng lÎ) lµ tËp hîp nh÷ng phÈm chÊt khai th¸c, c«ng nghÖ, kinh tÕ vµ thÈm mü. Mçi mét lo¹i phÈm chÊt cã møc ®é yªu cÇu nhÊt ®Þnh mµ khi ®¹t ®−îc çc yªu cÇu ®ã tøc lµ s¶n phÈm thÝch hîp cho khai th¸c. Nh÷ng phÈm chÊt chØ tiªu nµy ®−îc ®Ò ra trong thiÕt kÕ vµ viÕt d−íi d¹ng yªu cÇu kü thuËt. Chóng ®−îc ®¶m b¶o trong gia c«ng, l¾p r¸p vµ chóng sÏ mÊt hoÆc gi¶m dÇn trong khai th¸c, råi chóng l¹i ®−îc kh«i phôc mét phÇn hay toµn bé trong söa ch÷a. ChÊt l−îng s¶n phÈm kh«ng thÓ ®−îc coi lµ ®¹t yªu cÇu nÕu nh÷ng chØ tiªu ®· ®¹t ®−îc cao trong chÕ t¹o kh«ng gi÷ ®−îc trong giíi h¹n cho phÐp, trong thêi gian khai th¸c ®ñ dµi. V× vËy, phÈm chÊt quan träng nhÊt cho mäi s¶n phÈm lµ ®é tin cËy. §é tin cËy cña hÖ ®éng lùc lµ kh¶ n¨ng hoµn thµnh nhiÖm vô cho tr−íc mµ vÉn gi÷ ®−îc nh÷ng chØ tiªu khai th¸c n»m trong giíi h¹n ®· ®Þnh trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. §é tin cËy cña hÖ ®éng lùc lµ mét hÖ thèng phøc t¹p çc chØ tiªu, chóng thay ®æi theo thêi gian, cã thÓ kh«i phôc l¹i trong khai th¸c b»ng sù ch¨m sãc kü thuËt vµ söa ch÷a. Çc chØ tiªu ®ã lµ: Kh¶ n¨ng kh«ng háng hãc, ®é bÒn, kh¶ n¨ng cã thÓ söa ch÷a. - Kh¶ n¨ng lµm viÖc kh«ng háng hãc: §©y lµ phÈm chÊt cña s¶n phÈm gi÷ ®−îc kh¶ n¨ng lµm viÖc trong kho¶ng thêi gian lµm viÖc nµo ®ã kh«ng cÇn kho¶ng nghØ b¾t buéc. - §é bÒn: lµ phÈm chÊt cña s¶n phÈm gi÷ ®−îc kh¶ n¨ng lµm viÖc ®Õn tr¹ng th¸i giíi h¹n (tíi møc ph¶i bá ®i) trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã cïng víi nh÷ng kho¶ng nghØ ®Ó ch¨m sãc kü thuËt vµ söa ch÷a. 4

- Kh¶ n¨ng cã thÓ söa ch÷a cña s¶n phÈm: cho phÐp cã thÓ dù ®o¸n ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc háng hãc b»ng con ®−êng ch¨m sãc kü thuËt vµ söa ch÷a. Ngoµi ra ®é tin cËy cña hÖ ®éng lùc cßn bao gåm, phÈm chÊt vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ b¶o qu¶n. §©y lµ phÈm chÊt cña s¶n phÈm cã thÓ gi÷ ®−îc çc chØ tiªu khai th¸c trong kho¶ng thêi gian b¶o qu¶n, vËn chuyÓn. §é tin cËy t−¬ng ®èi cña tµu ®−îc ®¸nh gi¸ qua hÖ sè K. HÖ sè K ®−îc tÝnh theo thêi gian cã thÓ khai th¸c: TK = TL - TSC. Trong ®ã: TL, TSC lµ thêi gian theo lÞch vµ thêi gian söa ch÷a trong mçi nhãm chän mét tµu cã TKt lín nhÊt, cho K cña tµu ®ã b»ng 1. Do vËy hÖ sè K cña çc tµu cßn l¹i sÏ lµ tû sè: K=

TKt TKt max

* Kh¶ n¨ng kh«ng háng hãc ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çc chØ sè: X¸c suÊt lµm viÖc kh«ng háng hãc, x¸c suÊt háng hãc, tÇn sè háng hãc, c−êng ®é háng hãc, thêi gian trung b×nh lµm viÖc kh«ng háng hãc. + X¸c suÊt lµm viÖc kh«ng háng hãc P(t) cho ta biÕt lµ hÖ thèng hoÆc nh÷ng phÇn tö riªng biÖt cña nã gi÷ ®−îc çc th«ng sè chøc n¨ng trong giíi h¹n ®Þnh tr−íc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khai th¸c nhÊt ®Þnh. t / ∆t

P(t) = 1 −

∑

i −1

N

ni 0

⎛ ⎜ ; ⎜ P (t) = 1 − ⎜ ⎜ ⎝

⎞ ni ⎟ i =1 ⎟ N0 ⎟ ⎟ ⎠

t / ∆t

∑

Trong ®ã: ni- Sè phÇn tö háng hãc trong kho¶ng thêi gian ∆t i

∆t- Kho¶ng thêi gian kh¶o s¸t (ngµy, ®ªm). t- Kho¶ng thêi gian tÝnh x¸c suÊt lµm viÖc kh«ng háng hãc (ngµy, ®ªm). N0- Sè phÇn tö tham gia lµm viÖc tõ ®Çu. + X¸c xuÊt háng hãc F(t) cho ta thÊy trong mét kho¶ng thêi gian cho tr−íc cã kh¶ n¨ng sÏ x¶y ra mét sè l−îng x¸c ®Þnh çc háng hãc. t / ∆t

F( t ) =

∑n i =1

i

N0

Tõ ®ã ta cã: F(t) = 1 - P(t) X¸c suÊt háng hãc F(t) lµ hµm ®¬n vÞ t¨ng theo thêi gian. F(t) = 0 khi t < 0 vµ F(t) = 1 khi t = ∞ Hµm F(t) ®−îc gäi lµ hµm ph©n bè háng háng. §¹o hµm cña nã theo thêi gian lµ mËt ®é ph©n bè háng hãc. 5

f(t) = dF ( t ) dt

+ TÇn sè háng hãc a(t) lµ tû sè gi÷a phÇn tö háng hãc trong mét ®¬n vÞ thêi gian víi sè phÇn tö tham gia lµm viÖc tõ ®Çu víi ®iÒu kiÖn lµ tÊt c¶ nh÷ng chi tiÕt h− háng kh«ng ®−îc thay thÕ, nghÜa lµ sè phÇn tö lµm viÖc trong qu¸ tr×nh khai th¸c ®· gi¶m dÇn ®i. TÇn sè háng hãc lµ ®Æc tÝnh bé phËn, nã x¸c ®Þnh ®é tin cËy cña phÇn tö trong mçi thêi ®iÓm, nghÜa lµ nã chØ ra qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®é tin cËy theo thêi gian. Hµm tÇn sè háng hãc cã thÓ x¸c ®Þnh vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm b»ng c«ng thøc: n (t) N 0 .∆ t

a (t) =

Trong ®ã: n(t) lµ sè phÇn tö háng hãc trong kho¶ng thêi gian tõ t − ∆ t ®Õn t + ∆ t . 2

2

+ C−êng ®é háng hãc λ lµ tû sè gi÷a sè phÇn tö háng hãc trong mét ®¬n vÞ thêi gian víi sè trung b×nh çc phÇn tö lµm viÖc b×nh th−êng trong mét kho¶ng thêi gian cho tr−íc. λ= N tb =

n( t ) N tb .∆t

N i + N i +1 2

- Sè l−îng trung b×nh çc phÇn tö lµm viÖc b×nh th−êng trong

kho¶ng thêi gian ∆t. Ni vµ Ni+1- Sè çc phÇn tö lµm viÖc b×nh th−êng vµo thêi ®iÓm ®Çu vµ cuèi cña qu·ng thíi gian ∆t. + Thêi gian trung b×nh lµm viÖc kh«ng háng hãc ®−îc x¸c ®Þnh: ∞

Ttb =

∫ P ( t )dt 0

* Çc chØ sè x¸c ®Þnh ®é bÒn vµ kh¶ n¨ng cã thÓ söa ch÷a lµ: thêi gian trung b×nh ®Ó kh«i phôc, hÖ sè sö dông kü thuËt vµ hÖ sè s½n sµng. + Thêi gian trung b×nh ®Ó kh«i phôc: ®©y lµ thêi gian trung b×nh ®Ó t×m vµ kh¾c phôc mét sè háng hãc. Nã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: n

Ttb =

∑T i=1

i

n

Trong ®ã: Ti- Thêi gian kh«i phôc s¶n phÈm sau lÇn háng hãc thø i (ngµy, ®ªm). 6

n- Sè háng hãc trong thêi gian kh¶o s¸t. + HÖ sè sö dông kü thuËt: §©y lµ tû sè gi÷a tæng thêi gian c«ng t¸c cña thiÕt bÞ tct víi tæng 3 sè h¹ng: tæng thêi gian c«ng t¸c cña thiÕt bÞ tct, tæng thêi gian thiÕt bÞ ph¶i ngõng ®Ó söa ch÷a tsc, tæng thêi gian thiÕt bÞ ph¶i ngõng ®Ó kiÓm tra dù phßng tk.tra. Ksd =

t ct t ct + t sc + t k .tra

+ HÖ sè s½n sµng: lµ tû sè gi÷a tæng thêi gian c«ng t¸c cña thiÕt bÞ tct vµ tæng 2 sè h¹ng: tæng thêi gian c«ng t¸c tct vµ thêi gian trung b×nh ®Ó kh«i phôc Ttb: Kss =

t ct t ct + t tb

+ Kh¶ n¨ng cã thÓ söa ch÷a ®−îc ®Æc tr−ng b»ng gi¸ tiÒn ch¨m sãc kü thuËt vµ söa ch÷a. 1.2. Ch¨m sãc kü thuËt tµu B¶o d−ìng vµ söa ch÷a lµ mét phÇn cÊu thµnh cña khai th¸c kü thuËt tµu. Khai th¸c kü thuËt ®éi tµu lµ nh÷ng ho¹t ®éng vÒ tæ chøc, s¶n xuÊt vµ khoa häc kü thuËt cña thuyÒn bé, x−ëng vµ çc c¬ së ch¨m sãc kü thuËt nh»m lµm cho ®éi tµu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh sö dông vµ gi÷ tµu ë tr¹ng th¸i kü thuËt tèt víi chi phÝ thêi gian, lao ®éng, ph−¬ng tiÖn vµ vËt t− Ýt nhÊt. Ch¨m sãc kü thuËt nh»m ®¶m b¶o t×nh t¹ng kü thuËt tèt cña çc trang thiÕt bÞ kü thuËt tµu nãi riªng vµ c¶ tµu nãi chung, duy tr× l©u dµi çc ®Æc tÝnh khai th¸c kü thuËt cña tµu trong thêi gian cho tr−íc. Söa ch÷a lµ kh«i phôc ®Õn møc cÇn thiÕt mét phÇn hay toµn bé nh÷ng phÈm chÊt khai th¸c, kü thuËt cña çc thiÕt bÞ kü thuËt vµ cña tµu ®· bÞ hao mßn trong qu¸ tr×nh sö dông. Ch¨m sãc kü thuËt bao gåm viÖc kiÓm tra t×nh tr¹ng kü thuËt cña tµu, kiÓm tra ®iÒu chØnh çc kÝch th−íc l¾p ghÐp, lµm s¹ch çc l¾ng ®äng khai th¸c, ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc nh÷ng trôc trÆc cña çc thiÕt bÞ kü thuËt vµ kÕt cÊu vá, thay thÕ çc chi tiÕt, côm chi tiÕt hoÆc çc thiÕt bÞ ®· hao mßn hoÆc h− háng. ViÖc ch¨m sãc kü thuËt tµu cÇn ®−îc tiÕn hµnh sao cho kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian khai th¸c tµu. §ång thêi viÖc ch¨m sãc b¶o d−ìng ph¶i ®−îc tiÕn hµnh theo ®Þnh kú kh«ng phô thuéc vµo tr¹ng th¸i thiÕt bÞ.

7

1.3. Theo dâi tr¹ng th¸i kü thuËt tµu ®¨ng kiÓm viÖt nam - çc d¹ng kiÓm tra tµu 1. Theo dâi tr¹ng th¸i kü thuËt tµu TÊt c¶ çc tµu tõ khi thiÕt kÕ ®Õn khi h¹ thñy chÞu sù gi¸m s¸t vÒ kü thuËt, vÖ sinh c«ng nghiÖp, phßng hé lao ®éng vµ phßng ch¸y. Sù gi¸m s¸t nµy do §¨ng kiÓm vµ mét sè c¬ quan kh¸c ®¶m nhiÖm. ë n−íc ngoµi, viÖc gi¸m s¸t kü thuËt tµu trong nh÷ng thêi gian kh¸c nhau do ñy ban ph©n cÊp tµu ®¶m nhiÖm. Uû ban nµy lµ c¬ quan ®¹i diÖn cña çc h·ng b¶o hiÓm, nã nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt qui ph¹m ®ãng tµu, cÊp giÊy chøng nhËn vµ trªn c¬ së giÊy chøng nhËn nµy h·ng b¶o hiÓm sÏ b¶o hiÓm tµu vµ hµng hãa, ®ång thêi nã ®Þnh kú kiÓm tra tµu trong qu¸ tr×nh khai th¸c, cÊp l¹i hoÆc hñy bá giÊy chøng nhËn tuú theo tr¹ng th¸i kü thuËt tµu. 2. §¨ng kiÓm ViÖt nam - Çc d¹ng kiÓm tra tµu * §¨ng kiÓm ViÖt nam lµ c¬ quan nhµ n−íc, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn trªn çc tµu vÒ yªu cÇu cña C«ng −íc quèc tÕ vËn t¶i hµng hãa trªn biÓn. - Gi¸m s¸t kü thuËt cña çc tµu kh¸ch, hµng - kh¸ch, tµu dÇu, tµu kÐo, vµ çc tµu kh«ng tù hµnh kh¸c. - Gi¸m s¸t kü thuËt çc hÖ thèng l¹nh tµu theo quan ®iÓm an toµn tµu, theo ®Ò nghÞ ®Æc biÖt cña chñ tµu. §¨ng kiÓm tiÕn hµnh ph©n cÊp hÖ thèng l¹nh tµu vµ çc container l¹nh di ®éng dïng ®Ó chë hµng ®«ng l¹nh trªn tµu. - Gi¸m s¸t kü thuËt çc thiÕt bÞ n©ng h¹ hµng cã søc n©ng 1T vµ lín h¬n. C¨n cø vµo kÕt qu¶ kiÓm tra, gi¸m s¸t. §¨ng kiÓm cÊp çc giÊy chøng nhËn vµ çc giÊy tê phô kh¸c nÕu cÇn (biªn b¶n kiÓm tra, b¸o ço, nhËt ký,...). Çc tµi liÖu cña tµu do §¨ng kiÓm cÊp cÇn ph¶i ®−îc ®Ó trªn tµu. Çc tµi liÖu cña §¨ng kiÓm c«ng nhËn viÖc hoµn thµnh çc ®ßi hái cña qui ph¹m ph©n cÊp vµ ®ãng míi çc ph−¬ng tiÖn thñy vµ çc qui t¾c c¶i ho¸n thiÕt bÞ tµu sÏ mÊt hiÖu lùc trong nh÷ng tr−êng hîp d−íi ®©y: - HÕt h¹n t¸c dông. - NÕu tµu, trang thiÕt bÞ kh«ng ®−îc tr×nh ®Ó kiÓm tra ®Þnh kú ®óng thêi h¹n ®Þnh tr−íc (kÓ c¶ thêi gian kÐo dµi). - Sau khi tµu bÞ m¾c c¹n hoÆc sau tai n¹n nÕu ë c¶ng ®Çu tiªn tµu ghÐ vµo nã kh«ng ®−îc tr×nh ®Ó kiÓm tra. - Sau khi thay ®æi kÕt cÊu vá, th−îng tÇng, trang thiÕt bÞ mµ kh«ng cã sù thèng nhÊt ý kiÕn tr−íc víi §¨ng kiÓm. - Vi ph¹m çc ®iÒu kiÖn hµnh h¶i ®· ®−îc chØ râ trong çc tµi liÖu trªn tµu. - Khi kh«ng hoµn thµnh çc yªu cÇu hoÆc çc chØ ®Þnh cña §¨ng kiÓm. 8

* Çc d¹ng kiÓm tra tµu nh−: §¨ng kiÓm thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t kü thuËt vµ ph©n cÊp tµu b»ng çch kiÓm tra tµu nh− vá, trang thiÕt bÞ vµ hÖ thèng l¹nh. ViÖc kiÓm tra tµu ®ang khai th¸c cã thÓ ph©n lo¹i nh− sau: + KiÓm tra lÇn ®Çu: ¸p dông çc tµu ®−îc ®ãng kh«ng d−íi sù gi¸m s¸t cña §¨ng kiÓm ViÖt nam nay chuyÓn sang §¨ng kiÓm ViÖt nam. + KiÓm tra ®Þnh kú: §−îc tiÕn hµnh vµo thêi h¹n ®Þnh tr−íc. Trong kiÓm tra ®Þnh kú, ng−êi ta xem xÐt tû mØ, ®o ®¹c, thÝ nghiÖm. Khèi l−îng kiÓm tra ®−îc qui ®Þnh trong qui ph¹m §¨ng kiÓm. - Thêi h¹n kiÓm tra ®−îc qui ®Þnh lµ 5 n¨m. tuy nhiªn, theo yªu cÇu cña chñ tµu, §¨ng kiÓm cã thÓ gia h¹n nh−ng kh«ng qu¸ 3 th¸ng. Theo yªu cÇu cña chñ tµu, ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra ®Þnh kú cã thÓ ¸p dông hÖ thèng kiÓm tra ph©n cÊp liªn tôc. ViÖc kiÓm tra trªn ®èc: §−îc tiÕn hµnh ë kiÓm tra lÇn ®Çu vµ çc lÇn kiÓm tra ®Þnh kú tµu, thêi h¹n kiÓm tra gi÷a chóng cè g¾ng cho trïng víi kiÓm tra hµng n¨m. KiÓm tra ®Þnh kú trªn ®µ do chñ tµu bè trÝ nh−ng thêi gian gi÷a çc kú kiÓm tra kh«ng ®−îc v−ît qóa qui ®Þnh sau: - Mét n¨m cho tµu kh¸ch, tµu ph¸ b¨ng, çc tµu hµnh tr×nh cã hÖ thèng tõ vïng b¨ng sang vïng nhiÖt ®íi, ®ång thêi, thêi h¹n nµy còng nªn ¸p dông cho çc tµu cã tèc ®é 18 h¶i lý/h trë lªn. - Hai n¨m cho çc tµu cßn l¹i. Tuy nhiªn theo yªu cÇu cña chñ tµu, khi cã lý do ®Æc biÖt §¨ng kiÓm cã thÓ ho·n kiÓm tra trªn ®èc nh−ng kh«ng qu¸ 6 th¸ng. §¨ng kiÓm cã thÓ rót ng¾n thêi h¹n gi÷a çc kú kiÓm tra phÇn vá d−íi n−íc cña tµu, trôc ch©n vÞt, ch©n vÞt, thiÕt bÞ l¸i vµ ®ång thêi thêi h¹n gi÷a çc kú kiÓm tra, ®o ®¹c, thÝ nghiÖm çc tr¹ng thiÕt bÞ, c¬ cÊu riªng biÖt khi ®iÒu nµy lµ cÇn thiÕt cho viÖc ®i biÓn hoÆc khi tr¹ng th¸i kü thuËt cña çc tr¹ng thiÕt bÞ kÐm. + KiÓm tra ngoµi ®inh kú: §−îc tiÕn hµnh trong tr−êng hîp c¶i ho¸n hoÆc söa ch÷a mµ kh«ng trïng víi kiÓm tra ®Þnh kú, trong tr−êng hîp sù cè, trong tr−êng hîp kh«i phôc l¹i cÊp tµu theo yªu cÇu cña chñ tµu, khi çc tµi liÖu ph©n cÊp ®· hÕt hiÖu lùc. KiÓm tra ngoµi ®inh kú cã thÓ theo ®Ò nghÞ cña §¨ng kiÓm, chñ tµu hoÆc c¬ quan b¶o hiÓm. Khèi l−îng kiÓm tra ngoµi ®Þnh kú do §¨ng kiÓm qui ®Þnh c¨n cø vµo môc ®Ých kiÓm tra. NÕu khèi l−îng kiÓm tra t−¬ng øng víi kiÓm tra ®Þnh kú hµng n¨m hay kiÓm tra trªn ®èc th× nã cã thÓ ®−îc tÝnh vµo mét phÇn hay toµn bé çc lo¹i kiÓm tra kÓ trªn. + KiÓm tra ®Æc biÖt: §−îc tiÕn hµnh trong gi¸m ®Þnh kü thuËt khi giao vµ tr¶ tµu (tr−íc vµ sau khi thuª ®Þnh h¹n), cho phÐp thay ®æi vïng ho¹t ®éng,...

9

Khèi l−îng vµ tr×nh tù kiÓm tra do §¨ng kiÓm qui ®Þnh c¨n cø vµo môc ®Ých kiÓm tra. §¨ng kiÓm gi¸m s¸t söa ch÷a vµ nh÷ng c¶i ho¸n lín tiÕn hµnh ë nhµ m¸y theo kÕ ho¹ch. ViÖc gi¸m s¸t nµy §¨ng kiÓm tiÕn hµnh theo hîp ®ång gi÷a hä víi nhµ m¸y söa ch÷a tµu. Khi ®−a tµu vµo söa ch÷a lín, c¶i ho¸n, chñ tµu ph¶i tr×nh ®Ó §¨ng kiÓm phª duyÖt çc tµi liÖu cã liªn quan ®Õn viÖc thay ®æi lín vá tµu, çc thiÕt bÞ c¬ khÝ, thiÕt bÞ l¹nh vµ çc tr¹ng thiÕt bÞ kh¸c cña tµu. Tr−íc khi b¾t ®Çu c«ng viÖc söa ch÷a tµu cÇn tr×nh ®Ó thèng nhÊt h¹ng môc söa ch÷a víi §¨ng kiÓm. Sau khi kÕt thóc kh¶o s¸t, ng−êi ta tr×nh §¨ng kiÓm ®Ó duyÖt kÕt qu¶ kh¶o s¸t vµ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c khèi l−îng söa ch÷a. Dùa vµo kÕt qu¶ theo dâi, §¨ng kiÓm xem xÐt vµ duyÖt qui tr×nh c«ng nghÖ ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc quan träng. 1.4. KiÓm tra ph©n cÊp liªn tôc tµu Ng−êi ta ®em chia khèi l−îng kiÓm tra ®Þnh kú ®Ó kh«i phôc cÊp tµu thµnh nh÷ng kiÓm tra riªng vµ tiÕn hµnh hµng n¨m trong khi tµu ®Ëu gi÷a hai chuyÕn ®i. Nh− vËy, chu kú kiÓm tra ®Çy ®ñ sÏ ®−îc thùc hiÖn trong thêi gian mµ tµu ®· ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn ph©n cÊp cña §¨ng kiÓm. Trong kho¶ng thêi gian ph©n cÊp (5 n¨m), nh÷ng phÇn quan träng cña th©n tµu, çc c¬ cÊu, thiÕt bÞ ph¶i ®−îc §¨ng kiÓm kiÓm tra kh«ng Ýt h¬n 1 lÇn, nh−ng thiÕt bÞ ph¶i thö theo qui ph¹m §¨ng kiÓm th× ph¶i thö. Trong nh÷ng tr−êng hîp §¨ng kiÓm viªn cã sù nghi ngê vÒ tÝnh tin cËy cña mét chi tiÕt, côm chi tiÕt, c¬ cÊu hoÆc toµn bé mét thiÕt bÞ nµo ®ã hä cã quyÒn yªu cÇu kiÓm tra tr−íc thêi h¹n ®èi t−îng ®ã trong khi kiÓm tra liªn tôc, c¨n cø vµo t×nh tr¹ng kü thuËt cña çc ®èi t−îng ®ã. Víi mçi tµu chÞu kiÓm tra ph©n cÊp liªn tôc, chñ tµu ph¶i lËp vµ tr×nh ®Ó §¨ng kiÓm duyÖt b¶n danh môc kÕ ho¹ch kiÓm tra liªn tôc nh− sau:

STT

Tªn ®èi t−îng kiÓm tra

Ngµy kiÓm tra trong n¨m theo kÕ ho¹chvµ theo thùc tÕ

Ngµy kiÓm tra lÇn cuèi 1995

1996

1997

1998

Ngµy kiÓm tra ph©n cÊp tiÕp 1999

B¶n danh môc kÕ ho¹ch kiÓm tra liªn tôc lµ b¾t buéc ®èi víi chñ tµu vµ chÝnh quyÒn tµu, nã lµ mét phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña chøng thùc ph©n cÊp. TÊt c¶ çc

10

lÇn kiÓm tra ®Òu ®−îc tiÕn hµnh theo thêi h¹n ®· Ên ®Þnh trong danh môc kÕ ho¹ch kiÓm tra. Chøng thùc vµo v¨n b¶n danh môc kÕ ho¹ch kiÓm tra vÒ viÖc ®· hoµn thµnh kiÓm tra do §¨ng kiÓm viªn lµm sau khid d· kh¾c phôc tÊt c¶ nh÷ng h− háng ®−îc ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm tra ®èi t−îng Êy. Nåi h¬i, chai giã vµ çc b×nh ¸p lùc kh¸c cïng víi çc hÖ thèng phôc vô chóng ®−îc kiÓm tra riªng theo thêi h¹n do qui ph¹m §¨ng kiÓm qui ®Þnh kh«ng ®−a vµo hÖ thèng kiÓm tra liªn tôc. Nh÷ng bé phËn th©n tµu, c¬ cÊu, thiÕt bÞ, hÖ thèng kh«ng n»m trong b¶n danh môc kÕ ho¹ch sÏ ®−îc kiÓm tra ë giai ®o¹n cuèi cïng cña chu kú kiÓm tra liªn tôc. ViÖc kiÓm tra çc bé phËn vá tµu çc hÖ thèng tµu bao gåm c¶ nh÷ng cuéc thö cÇn thiÕt do qui ph¹m §¨ng kiÓm qui ®Þnh. Trong n¨m cuèi cïng cña chu kú kiÓm tra ph©n cÊp 5 n¨m, §¨ng kiÓm tiÕn hµnh thö hµnh tr×nh hÖ ®éng lùc vµ cïng víi nã thö hÖ thèng neo, hÖ thèng l¸i vµ çc hÖ thèng kh¸c. Sau khi ®· hoµn thµnh chu kú kiÓm tra liªn tôc ®Çy ®ñ ng−êi ta lËp çc biªn b¶n kiÓm tra, ph©n cÊp th©n tµu, phÇn m¸y, phÇn ®iÖn vµ trªn c¬ së ®ã §¨ng kiÓm cÊp giÊy chøng nhËn ph©n cÊp cho tµu theo thêi h¹n míi.

11

Ch−¬ng 2.

Tæ chøc söa ch÷a lªn ®µ tµu 2.1. Ph©n lo¹i söa ch÷a Söa ch÷a lµ kh«i phôc ®Õn møc cÇn thiÕt mét phÇn hay toµn bé nh÷ng phÈm chÊt khai th¸c kü thuËt cña çc thiÕt bÞ kü thuËt nãi riªng vµ con tµu nãi chung ®· bÞ hao mßn ®i trong qu¸ tr×nh sö dông. Th«ng th−êng, söa ch÷a ®−îc tiÕn hµnh cïng víi viÖc ®−a tµu ra khái khai th¸c vµ ë nhµ m¸y söa ch÷a tµu. Söa ch÷a ®−îc tiÕn hµnh theo hÖ thèng dù phßng theo kÕ ho¹ch ®Ó phßng ngõa sù hao mßn nhanh çc thiÕt bÞ vµ c¶ con tµu, ®Ó ®¶m b¶o chi phÝ nhá nhÊt cho viÖc kh«i phôc çc phÈm chÊt khai th¸c kü thuËt. ë mçi d¹ng söa ch÷a ng−êi ta ®Òu hoµn thµnh mét khèi l−îng söa ch÷a ®ñ ®Ó ®¶m b¶o khai th¸c b×nh th−êng tµu ®Õn lÇn söa ch÷a tiÕp theo theo kÕ ho¹ch. §èi víi çc thiÕt bÞ kü thuËt tµu, çc bé phËn th©n tµu ng−êi ta ¸p dông hai lo¹i söa ch÷a dù phßng theo kÕ ho¹ch, c¨n cø vµo néi dung vµ khèi l−îng çc c«ng viÖc ®−îc tiÕn hµnh, ®ã lµ: söa ch÷a th−êng xuyªn (tiÓu tu) vµ ®¹i tu. * Söa ch÷a th−êng xuyªn nh»m môc ®Ých gi÷ g×n tr¹ng th¸i kü thuËt b×nh th−êng cña çc thiÕt bÞ kü thuËt vµ bao gåm nh÷ng c«ng viÖc ®−îc hoµn thµnh theo chu kú ®Ó kh«i phôc hoÆc thay thÕ çc chi tiÕt hoÆc nhãm chi tiÕt hao mßn nhanh. Nh÷ng c«ng viÖc tiªu biÓu trong söa ch÷a th−êng xuyªn lµ: - Th¸o l¾p vÖ sinh çc ph−¬ng tiÖn kü thuËt, çc chi tiÕt, çc nhãm chi tiÕt, kiÓm tra, ®iÒu chØnh çc khe hë cÇn thiÕt trong çc mèi ghÐp, kh¾c phôc nh÷ng h− háng nhá. - Lµm s¹ch, s¬n vá, kh¾c phôc chç kh«ng kÝn, nh÷ng h− háng nhá cña vá vµ nh÷ng biÕn d¹ng nhá cña çc phÇn tö vá tµu, hµn nh÷ng chç bÞ ¨n mßn nhá vµ nh÷ng viÖc kh«ng yªu cÇu ph¶i thay khung, x−¬ng cña th©n tµu. - Lµm s¹ch, s¬n vµ kh¾c phôc nh÷ng h− háng nhá ë çc buång, phßng. - Th¸o l¾p, kh¾c phôc rß rØ çc hÖ thèng vµ çc phô tïng ®−êng èng. Trong söa ch÷a th−êng xuyªn cho phÐp thay thÕ nh÷ng phÇn tö riªng biÖt nÕu nh− viÖc nµy kh«ng kÐo theo mét khèi l−îng c«ng viÖc lín vµ kh«ng lµm thay ®æi kÝch th−íc cña çc chi tiÕt vµ nhãm chi tiÕt l¾p ghÐp víi nã. * §¹i tu çc thiÕt bÞ kü thuËt vµ çc bé phËn cña th©n tµu lµ kh«i phôc çc phÈm chÊt khai th¸c kü thuËt cña chóng sau mét thêi gian sö dông dµi vµ bao gåm nh÷ng c«ng viÖc vÒ kh«i phôc vµ thay thÕ tõng phÇn, tõng nhãm chi tiÕt.

12

Nh÷ng c«ng viÖc ®iÓn h×nh trong ®¹i tu lµ thay vµ söa ch÷a çc ph−¬ng tiÖn kü thuËt tµu, tõng kh©u, tõng nhãm mµ nh÷ng viÖc nµy kÐo theo mét khèi l−îng c«ng viÖc lín hoÆc lµm thay ®æi kÝch th−íc çc chi tiÕt cïng l¾p ghÐp. §èi víi nguyªn c¶ tµu ng−êi ta cã çc h×nh thøc söa ch÷a: söa ch÷a nhá, söa ch÷a lín vµ lªn ®µ. - Söa ch÷a nhá: (lµ kh«i phôc çc phÈm chÊt khai th¸c kü thuËt). Söa ch÷a nhá th−êng ®−îc tiÕn hµnh khi kh«ng ®−a tµu ra khái khai th¸c. - Söa ch÷a lín: lµ kh«i phôc kh¶ n¨ng lµm viÖc cña tµu sau mét thêi gian khai th¸c dµi (gåm nh÷ng c«ng viÖc ®¹i tu çc thiÕt bÞ kü thuËt nh»m kh«i phôc çc phÈm chÊt khai th¸c kü thuËt cña tµu ®Õn møc cho tr−íc). Trong tõng tr−êng hîp cô thÓ, tr−ëng phßng kü thuËt c«ng ty sÏ x¸c ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i söa ch÷a lín cho tõng tµu. - Lªn ®µ: §−îc tiÕn hµnh ®Ó b¶o vÖ cho vá tµu khái gØ vµ khái bÞ hµ b¸m, kh«i phôc phÈm chÊt hµnh h¶i cña tµu. Trong khi lªn ®µ, ng−êi ta triÖt tiªu tõng h− háng cña th©n tµu, tæ hîp ch©n vÞt, b¸nh l¸i, nh÷ng phô tïng ®¸y - m¹n vµ ®ång thêi çc c«ng viÖc kÐo theo. Chu kú lªn ®µ do §¨ng kiÓm qui ®Þnh. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn khai th¸c cô thÓ, møc ®é hµm b¸m, kh¶ n¨ng lµm s¹ch vá ë d−íi n−íc vµ lîi Ých kinh tÕ mµ chñ tµu cã thÓ xin thay ®æi chu kú. - Söa ch÷a khi khai th¸c lµ söa ch÷a theo kÕ ho¹ch, nã ®Þnh tr−íc viÖc ®−a tµu ra khái khai th¸c mét thêi gian ng¾n ®Ó hoµn thµnh nh÷ng c«ng viÖc s−¶ ch÷a ®ßi hái ph¶i cã thiÕt bÞ cña nhµ m¸y vµ kh«ng thÓ hoµn thµnh trong qu¸ tr×nh khai th¸c ®−îc. Trong lo¹i söa ch÷a nµy cã c¶ lªn ®µ nÕu cÇn. Víi çc tµu kh«ng n»m trong hÖ thèng söa ch÷a dù phßng theo kÕ ho¹ch, ng−êi ta ¸p dông hai lo¹i söa ch÷a: söa ch÷a duy tr× vµ söa ch÷a kh«i phôc. Söa ch÷a duy tr× ®−îc ¸p dông trong nh÷ng tr−êng hîp khi c¶ tµu hoÆc nh÷ng bé phËn riªng biÖt cña nã bÞ hao mßn nhiÒu, chóng ®ßi hái nh÷ng chi phÝ lín ®Ó söa ch÷a. Lóc ®ã ng−êi ta chØ tiÕn hµnh mét khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a nhá råi h¹n chÕ ®iÒu kiÖn khai th¸c, nh− vËy, tµu ®−îc khai th¸c mét çch kinh tÕ ®Õn giíi h¹n hao mßn. Söa ch÷a kh«i phôc chØ ¸p dông trong nh÷ng tr−êng hîp hÕt søc ®Æc biÖt cho çc tµu ®Æc biÖt ®¾t vµ ®Æc biÖt hiÕm cã sù hao mßn lín hoÆc h− háng nÆng do tai n¹n. §Ó triÖt tiªu çc h− háng do tai n¹n g©y ra cña tµu hay cña çc thiÕt bÞ kü thuËt, ng−êi ta ¸p dông söa ch÷a do tai n¹n, Tuú thuéc vµo møc ®é h− háng vµ khèi l−îng c«ng viÖc ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh söa ch÷a do tai n¹n cïng víi viÖc ®−a hoÆc kh«ng ®−a tµu ra khái khai th¸c.

13

Trong thêi gian söa ch÷a nhÊt thiÕt ph¶i hoµn thµnh çc c«ng viÖc liªn quan ®Õn kiÓm tra ph©n cÊp vµ ®Ó kÐo dµi thêi h¹n çc giÊy chøng nhËn theo qui ph¹m §¨ng kiÓm. 2.2. LËp kÕ ho¹ch söa ch÷a, chuÈn bÞ söa ch÷a vµ lªn ®µ tµu 2.2.1. LËp kÕ ho¹ch söa ch÷a LËp kÕ ho¹ch söa ch÷a çc tµu dùa trªn c¬ së nh÷ng qui ®Þnh vÒ chu kú söa ch÷a vµ lªn ®µ cña hÖ thèng söa ch÷a dù phßng theo kÕ ho¹ch ë nhµ m¸y chuyªn dïng. C«ng ty tµu biÓn lËp kÕ ho¹ch söa ch÷a cho çc tµu cña C«ng ty m×nh cho 5 n¨m, hµng n¨m, hµng quÝ vµ hµng th¸ng. Khi lËp kÕ ho¹ch ng−êi ta tÝnh khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a, hiÖn ®¹i hãa vµ thiÕt biÖt l¹i çc tµu, nh÷ng c«ng viÖc ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc, sinh ho¹t cña thuyÒn viªn, tÝch luü quÜ phô tïng thay thÕ, dù tr÷, ®ång thêi ng−êi ta tÝnh c¶ chi phÝ vÒ ph−¬ng tiÖn, thêi gian ®Ó hoµn thµnh çc c«ng viÖc kÓ trªn. Kinh phÝ söa ch÷a çc tµu tuú thuéc vµo lo¹i söa ch÷a vµ ®Æc ®iÓm çc c«ng viÖc hoµn thµnh. Söa ch÷a kh«i phôc, bæ sung tµu míi, hiÖn ®¹i hãa, thiÕt bÞ l¹i tµu ®−îc h¹ch to¸n vµo quÜ ®Çu t− c¬ b¶n. §¹i tu, thay thiÕt bÞ kü thuËt tµu, çc phÇn tö tµu, lªn ®µ trong söa ch÷a lín, mua çc thiÕt bÞ phô tïng thay thÕ h¹ch to¸n vµo quÜ khÊu hao. Söa ch÷a th−êng xuyªn thiÕt bÞ kü thuËt vµ çc bé phËn th©n tµu, lªn ®µ, b¶o d−ìng, söa ch÷a nåi h¬i, b¶o d−ìng thiÕt bÞ, söa ch÷a duy tr×, söa ch÷a khi khai th¸c ®ång thêi ch¨m sãc kü thuËt tµu ®−îc h¹ch to¸n vµo quÜ söa ch÷a. 2.2.2. ChuÈn bÞ söa ch÷a vµ lªn ®µ Tr−íc khi ®−a tµu vµo nhµ m¸y chñ tµu cã tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ ®−a tµu ®Õn tr¹ng th¸i sao cho cã thÓ b¾t ®Çu ®óng h¹n viÖc söa ch÷a hoÆc lªn ®µ. Danh môc nh÷ng viÖc cÇn lµm vµ thêi gian hoµn thµnh chóng, chñ tµu bµn b¹c thèng nhÊt víi nhµ m¸y. ChuÈn bÞ ®Ó söa ch÷a tµu cã nh÷ng c«ng viÖc sau ®©y: - PhÇn th©n tµu (ë nh÷ng chç dù ®Þnh söa ch÷a): vÖ sinh hÇm hµng çc kÐt s©u, çc kÐt ®¸y ®«i, çc kÐt dÇu, dän dÑp vËt t−, thiÕt bÞ rêi ¶nh h−ëng ®Õn söa ch÷a. - PhÇn nåi h¬i: x¶ h¬i vµ n−íc, lµm s¹ch phÝa löa, th¸o gì çc dông cô ®o ®¹c, ®iÒu khiÓn vµ c¶ g¹ch chÞu löa vµ ghi nÕu cÇn. - PhÇn m¸y chÝnh vµ m¸y phô: x¶ n−íc, dÇu nhên, dÇu ®èt, lau chïi lµm s¹ch çc thiÕt bÞ, th¸o gì çc dông cô ®o ®¹c, ®iÒu khiÓn vµ çc thiÕt bÞ tù ®éng. 14

ThuyÒn tr−ëng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc chuÈn bÞ tµu söa ch÷a vµ lªn ®µ ®óng h¹n. Phßng kü thuËt chÞu tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ hå s¬ vµ tµi liÖu liªn quan ®Õn söa ch÷a. Víi bÊt kú lo¹i söa ch÷a nµo, chÝnh quyÒn tµu ®Òu ph¶i lËp danh môc söa ch÷a dùa trªn c¬ së kinh phÝ ®−îc duyÖt. C¬ së ®Ó lËp hµng môc söa ch÷a lµ: - Sæ theo dâi t×nh tr¹ng kü thuËt cña th©n tµu vµ hÖ ®éng lùc - Çc tµu liÖu h−íng dÉn sö dông thiÕt bÞ. - Çc biªn b¶n kiÓm tra, çc yªu cÇu, chØ thÞ cña çc c¬ quan gi¸m s¸t kü thuËt. - §Þnh møc hao mßn cho phÐp cña çc phÇn tö th©n tµu vµ çc chi tiÕt cña çc thiÕt bÞ kü thuËt. - Çc sè liÖu kiÓm tra, xem xÐt trong qu¸ tr×nh khai th¸c. Cïng víi danh môc söa ch÷a, c«ng ty cÇn cung cÊp cho nhµ m¸y danh s¸ch çc thiÕt bÞ phô tïng thay thÕ cÇn thiÕt cho viÖc söa ch÷a con tµu Êy. 2.3. Mèi quan hÖ gi÷a chñ tµu - nhµ m¸y - ®¨ng kiÓm Quan hÖ t−¬ng hç gi÷a chñ tµu vµ nhµ m¸y ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çc thÓ lÖ söa ch÷a tµu ë nhµ m¸y vµ çc hîp ®ång. - Hîp ®ång söa ch÷a tµu tæng qu¸t ®−îc ký cho mét n¨m theo lÞch. - Hîp ®ång söa ch÷a riªng ký cho 1 tµu cô thÓ nµo ®ã. - Hîp ®ång trùc tiÕp chÕ t¹o chi tiÕt thay thÕ, phô tïng dù tr÷. Khi cã mét sè nhµ m¸y hoÆc xÝ nghiÖp phô tham gia söa ch÷a tµu th× nhµ m¸y chÝnh - ng−êi ®· ký hîp ®ång víi chñ tµu sÏ lµ ng−êi tæng nhËn thÇu. Nhµ m¸y ®ã giao viÖc cho çc nhµ m¸y phô kh¸c, theo dâi tiÕn ®é, chÊt l−îng vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chÊt l−îng söa ch÷a toµn tµu. Hîp ®ång riªng x¸c ®Þnh gi¸ söa ch÷a vµ thêi gian hoµn thµnh nã. Ng−êi cña nhµ m¸y tiÕn hµnh c«ng viÖc trªn tµu ph¶i tu©n theo néi qui tµu. thuyÒn viªn cña tµu trong nhµ m¸y ph¶i tu©n thñ néi qui cña nhµ m¸y. ThuyÒn tr−ëng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ an toµn tµu (kÓ c¶ an toµn phßng ch¸y, v× vËy mäi viÖc cã liªn quan ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh næi (di chuyÓn vËt nÆng, b¬m chuyÓn balast, dÇu, th¸o dì thiÕt bÞ m¹n,...) ®ång thêi nh÷ng viÖc liªn quan ®Õn ngän löa hë (hµn, c¾t h¬i,...) chØ ®−îc phÐp tiÕn hµnh khi cã sù ®ång ý cña thuyÒn tr−ëng. Nhµ m¸y chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ khèi l−îng vµ chÊt l−îng çc c«ng viÖc do hä ®¶m nhiÖm ®ång thêi vÒ chÊt l−îng çc nguyªn vËt liÖu mµ hä ®· dïng trong söa ch÷a. 15

Thêi gian h¶o hµnh lµ 12 th¸ng kÓ tõ ngµy bµn giao tµu sau söa ch÷a. Tuy nhiªn nhµ m¸y kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng h− háng do kh«ng t«n trong qui tr×nh khai th¸c g©y ra. §èi víi §¨ng kiÓm: §¨ng kiÓm ph¶i kiÓm tra (do chñ tµu mêi) kiÓm tra lÇn ®Çu vµ còng lµ lÇn cuèi cho söa ch÷a nhá vµ thªm mét lÇn n÷a cho söa ch÷a võa vµ söa ch÷a lín. Sau khi kiÓm tra: §¨ng kiÓm vµ Chñ tµu ph¶i lËp biªn b¶n. Sau khi ®· kiÓm tra, §¨ng kiÓm kh«ng ®−îc ®Ò ra yªu cÇu g× thªm. NÕu chñ tµu vµ §¨ng kiÓm kh«ng thèng nhÊt th× §¨ng kiÓm lµ ng−êi quyÕt ®Þnh vµ Chñ tµu kh«ng ®ång ý th× ®Ò ®¹t ý kiÕn lªn cÊp trªn. 2.4. Tæ chøc söa ch÷a lªn ®µ tµu ë nhµ m¸y söa ch÷a tµu Sau khi cã kÕ ho¹ch n¨m vµ quÝ vÒ söa ch÷a tµu, nhµ m¸y cö nh÷ng chñ nhiÖm c«ng tr×nh. Hä lµ nh÷ng ®¹i diÖn toµn quyÒn cña nhµ m¸y trong viÖc quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn söa ch÷a tµu. Khi ®−a tµu vµo söa ch÷a, ®¹i diÖn nhµ m¸y vµ chñ tµu lËp biªn b¶n. Ngµy ký biªn b¶n ®−îc coi lµ ngµy b¾t ®Çu söa ch÷a. Sau khi nhËn tµu, nhµ m¸y b¾t ®Çu kh¶o s¸t ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c khèi l−îng söa ch÷a lÇn cuèi cïng theo danh môc söa ch÷a ®ång thêi ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c«ng nghÖ söa ch÷a. Th−êng nhµ m¸y tiÕn hµnh kh¶o s¸t trong giai ®o¹n ®Çu tiªn chiÕm kho¶n 1/3 tæng thêi gian söa ch÷a. NÕu khi kh¶o s¸t, ph¸t hiÖn thÊy mét vµi chi tiÕt, nhãm chi tiÕt hay lµ thiÕt bÞ nµo ®ã ®ßi hái mét khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a lín h¬n ®Þnh møc cho lo¹i söa ch÷a dù ®Þnh th× Chñ tµu cÇn ®Æt hµng thªm nh÷ng c«ng viÖc d«i ra ®ã hoÆc ®ång ý víi nhµ m¸y chuyÓn lo¹i söa ch÷a. Khi kh¶o s¸t, nhµ m¸y mêi ®¹i diÖn tµu, chñ tµu, vµ khi cÇn mêi ®¹i diÖn §¨ng kiÓm vµ çc c¬ quan gi¸m s¸t kh¸c. Trong thêi gian kh¶o s¸t, chñ tµu giao cho nhµ m¸y çc tµi liÖu ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i kü thuËt tµu, trong ®ã ®ã cã sæ ghi chÐp tr¹ng th¸i kü thuËt th©n tµu, hÖ ®éng lùc, lý lÞch çc thiÕt bÞ, ghi chÐp çc kÝch th−íc ®o ®¹c ®−îc trong khi khai th¸c, çc biªn b¶n kiÓm tra §¨ng kiÓm,... C¨n cø vµo kÕt qu¶ kh¶o s¸t, nhµ m¸y vµ chñ tµu x¸c ®Þnh khèi l−îng cuèi cïng vµ tÝnh thêi h¹n söa ch÷a, ®ång thêi x¸c ®Þnh râ çc ®iÒu kiÖn hîp ®ång. Cuèi qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, ng−êi ta lËp biªn b¶n kh¶o s¸t. Sau khi th¸o kh¶o s¸t, nhµ m¸y lËp dù to¸n x¸c ®Þnh gi¸ çc c«ng viÖc söa ch÷a vµ chuyÓn cho chñ tµu (cïng víi hîp ®ång riªng) ®Ó lÊy ý kiÕn chÊp nhËn cña chñ tµu. 16

Sau khi ký hîp ®ång riªng, nhµ m¸y nghiªn cøu hiÖu chØnh çc tµi liÖu néi bé vµ lËp s¬ ®å c«ng nghÖ (s¬ ®å m¹ng) cña nhµ m¸y. Trong s¬ ®å ng−êi ta chØ râ thêi h¹n söa ch÷a, thø tù chung mµ x−ëng, çc khu s¶n xuÊt tiÕn hµnh çc c«ng viÖc söa ch÷a, chi phÝ lao ®éng, sè l−îng c«ng nh©n cÇn thiÕt cho tõng kh©u. S¬ ®å c«ng nghÖ cña nhµ m¸y lµ tµi liÖu chÝnh ®Ó tæ chøc vµ lËp kÕ ho¹ch tiÕn hµnh çc c«ng viÖc söa ch÷a tµu, mét b¶n sao cña nã sÏ ®−îc göi cho thuyÒn tr−ëng. Nh÷ng c«ng viÖc (h¹ng môc) mµ thuyÒn bé tµu ®¶m nhiÖm th× chÝnh quyÒn tµu lËp b¶n danh môc riªng vµ nh÷ng c«ng viÖc nµy t¸ch rêi khái danh môc cña nhµ m¸y. Phßng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña nhµ m¸y xem xÐt kÕ ho¹ch hoµn thµnh çc c«ng viÖc do thuyÒn bé ®¶m nhiÖm ®Ó nã phï hîp víi s¬ ®å c«ng nghÖ cña nhµ m¸y. ThuyÒn tr−ëng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc hoµn thµnh çc c«ng viÖc do tµu ®¶m nhiÖm ®óng kú h¹n ®· ®Þnh. ViÖc ®−a tµu lªn ®µ ®−îc tiÕn hµnh theo kÕ ho¹ch söa ch÷a quÝ vµ kÕ ho¹ch lªn ®µ cña nhµ m¸y. §Ó x¸c ®Þnh râ c«ng viÖc cÇn lµm khi lªn ®èc, Héi ®ång ®èc (gåm ®¹i diÖn nhµ m¸y, ®¹i diÖn chñ tµu vµ §¨ng kiÓm viªn) sÏ xem xÐt tµu sau khi ®−a lªn ®µ vµ lµm s¹ch vá. Th−êng 24 giê kÓ tõ khi ®−a tµu vµo ®µ ng−êi ta lËp biªn b¶n kiÓm tra ë ®èc. Khi kÕt thóc c«ng viÖc trªn ®èc, nhµ m¸y lËp çc biªn b¶n vµ trao chóng cho chñ tµu ®Ó thùc hiÖn giao nhËn trung gian cho §¨ng kiÓm ®Ó tiÕn hµnh giao nhËn cuèi cïng. Tµu sÏ ®−îc ®−a xuèng n−íc sau khi ®· hoµn thµnh tÊt c¶ çc c«ng viÖc vµ cã x¸c nhËn b»ng v¨n b¶n cña thuyÒn tr−ëng vÒ sù s½n sµng næi trªn mÆt n−íc cña tµu vµ cã biªn b¶n cña §¨ng kiÓm vÒ viÖc kÕt thóc kiÓm tra trªn ®èc. VÒ phÝa chñ tµu, thuyÒn tr−ëng, m¸y tr−ëng vµ nhËn viªn phßng kü thuËt phô tr¸ch tµu cã tr¸ch nhiÖm theo dâi söa ch÷a. Mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tiÕn ®é vµ chÊt l−îng söa ch÷a, chñ nhiÖm c«ng tr×nh cña nhµ m¸y sÏ gi¶i quyÕt, cßn nh÷ng c«ng viÖc kh«ng thuéc tr¸ch nhiÖm cña chñ nhiÖm c«ng tr×nh th× liªn hÖ víi tr−ëng phßng kü thuËt, kü s− tr−ëng hoÆc gi¸m ®èc nhµ m¸y. ThuyÒn tr−ëng, m¸y tr−ëng (hoÆc lµ ng−êi ®−îc hä ñy nhiÖm) cã tr¸ch nhiÖm: - Theo dâi kiÓm tra tiÕn ®é vµ chÊt l−îng söa ch÷a, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p ®Ó gi÷ ®óng tiÕn ®é ®· ®Þnh. - Tham gia vµo ban kh¶o s¸t. - Tham gia vµo çc cuéc bµn giao tõng phÇn nh÷ng thiÕt bÞ quan träng. - Tham gia héi ®ång bµn giao cuèi cïng sau söa ch÷a.

17

PhÝa §¨ng kiÓm theo dâi qu¸ tr×nh söa ch÷a theo qui ph¹m hiÖn hµnh vµ theo hîp ®ång ®·a kú víi nhµ m¸y. §Ó kiÓm tra vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò kiªn quan ®Õn söa ch÷a cña nhµ m¸y th× nhµ m¸y sÏ mêi §¨ng kiÓm viªn, trong nh÷ng tr−êng hîp kh¸c th× chñ tµu mêi. Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a tµu, nhµ m¸y nhÊt thiÕt ph¶i th¶o luËn, xin ý kiÕn §¨ng kiÓm vµ qui tr×nh c«ng nghÖ söa ch÷a nh÷ng chi tiÕt quan träng (söa ch÷a trôc khuûu, ch©n vÞt cã dïng hµn ®iÖn, triÖt tiªu h− háng lín cña th©n tµu,...) vÒ ch−¬ng tr×nh thö giao nhËn t¹i bÕn vµ hµnh tr×nh. §¨ng kiÓm viªn tiÕn hµnh theo dâi söa ch÷a, ®Ò xuÊt víi nhµ m¸y vµ chñ tµu nh÷ng yªu cÇu, ®ßi hái cña m×nh trong thêi gian kh¶o s¸t. Nhµ m¸y trong thêi gian nµy ph¶i thùc hiÖn yªu cÇu cña §¨ng kiÓm vÒ th¸o, më nh÷ng thiÕt bÞ vµ phÇn tö vá tµu ®Ó kiÓm tra. NghiÖm thu söa ch÷a ®−îc chia lµm hai b−íc: nghiÖm thu s¬ bé (tõng phÇn) vµ nghiÖm thu cuèi cïng. - NghiÖm thu s¬ bé: §−îc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh söa ch÷a khi kÕt thóc tõng phÇn viÖc cña nh÷ng chi tiÕt, c¬ cÊu, thiÕt bÞ riªng (sau khi gia c«ng cæ trôc, cæ khuûu trªn m¸y, sau khi rµ phÇn c«n ch©n vÞt víi phÇn c«n trôc ch©n vÞt...) - NghiÖm thu cuèi cïng: lµ nghiÖm thu toµn bé tµu sau khi ®· kÕt thóc tÊt c¶ çc c«ng viÖc söa ch÷a cña nhµ m¸y. TÊt c¶ çc chi tiÕt, c¬ cÊu, thiÕt bÞ, phÇn tö vá tµu tr−íc khi ®−a bµn giao ph¶i ®−îc KCS cña nhµ m¸y kiÓm tra tr−íc, cã biªn b¶n t−¬ng øng. Víi nh÷ng chi tiÕt quan träng, ng−êi ta cßn g¾n dÊu hiÖu KCS lªn trªn. §¨ng kiÓm tiÕn hµnh kiÓm tra, kh¸m nghiÖm trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t söa ch÷a sau khi KCS nhµ m¸y ®· kiÓm tra vµ lËp biªn b¶n vÒ viÖc hoµn thµnh h¹ng môc söa ch÷a. Sau khi söa ch÷a tµu, ng−êi ta bµn giao tµu theo mét ch−¬ng tr×nh do nhµ m¸y ®Æt ra cã sù ®ång ý cña §¨ng kiÓm, chñ tµu vµ nÕu cÇn th× cã c¶ çc c¬ quan gi¸m s¸t kh¸c. Thö giao nhËn ®−îc tiÕn hµnh nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh xem cã thÓ bµn giao tµu sau söa ch÷a ®−îc kh«ng, ®¸nh gi¸ chÊt l−îng söa ch÷a, ®ång thêi kiÓm tra sù t−¬ng øng cña çc c«ng viÖc söa ch÷a víi danh môc vµ chÊt l−îng çc c«ng viÖc söa ch÷a cã phï hîp víi b¶n vÏ, yªu cÇu kü thuËt vµ nh÷ng ®ßi hái cña §¨ng kiÓm kh«ng. Sau khi thö, ng−êi ta th−êng ®Ò nghÞ th¸o ®Ó kiÓm tra l¹i nh÷ng kh©u, nh÷ng c¬ cÊu thiÕt bÞ mµ khi thö cã nh÷ng biÓu hiÖn ®¸ng ngê, ®ång thêi lµ nh÷ng c¬ cÊu cÇn ph¶i kiÓm tra l¹i chÊt l−îng söa ch÷a. Sau khi th¸o, kiÓm tra kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt, héi ®ång thö sÏ kiÓm tra l¹i ho¹t ®éng cña çc thiÕt bÞ ®· ®−îc më, nÕu chóng ®¹t yªu cÇu th× lËp biªn b¶n bµn giao. 18

Trong tr−êng hîp ®Æc biÖt, §¨ng kiÓm hoÆc chñ tµu cã quyÒn ®Ò nghÞ ch¹y thö tµu tr−íc khi ký vµo biªn b¶n bµn giao. Ngµy ký biªn b¶n bµn giao ®−îc coi lµ ngµy kÕt thóc söa ch÷a. Tr−íc khi ký biªn b¶n nhµ m¸y ph¶i trao cho tµu toµn bé tµi liÖu vÒ söa ch÷a trong ®ã cã çc tµi liÖu cña çc c¬ quan gi¸m s¸t. 2.5. Tæ chøc söa ch÷a tµu trong ®iÒu kiÖn khai th¸c Víi yªu cÇu t¨ng l−îng hµng hãa chuyªn chë cña çc tµu, cïng víi viÖc ®¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn kü thuËt cña çc trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ con tµu nãi chung, th× viÖc kÐo dµi thêi kú sö dông cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt. Thêi gian söa ch÷a lµ mét phÇn chñ yÕu cña thêi gian kh«ng sö dông. Mét trong çc biÖn ph¸p gi¶m bít thêi gian söa ch÷a ë nhµ m¸y lµ thùc hiÖn mét phÇn c«ng viÖc cña söa ch÷a nhá vµ söa ch÷a lín trong thêi kú sö dông. Cïng víi sù hoµn thiÖn cho hÖ thèng ®éng lùc ®¶m b¶o kü thuËt, th× viÖc ¸p dông çc biÖn ph¸p kÓ tr©n còng cho phÐp kÐo dµi thêi gian gi÷a çc lÇn söa ch÷a mét çch cã c¬ së. ViÖc bè trÝ çc c«ng viÖc söa ch÷a nhá (khi ®−a tµu vµo söa ch÷a) ë çc nhµ m¸y söa ch÷a cì lín ®−îc trang bÞ çc c¬ së ®¾t tiÒn (cã quÜ vèn ®¾t tiÒn) lµ kh«ng hîp lý. §èi víi çc xÝ nghiÖp nµy chñ yÕu thùc hiÖn çc c«ng viÖc söa ch÷a mµ trong çc ®iÒu kiÖn kh¸c (®iÒu kiÖn khai th¸c) kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc vµ çc c«ng viÖc nµy ®¶m b¶o hiÖu suÊt cao nhÊt cho çc thiÕt bÞ ®¾t tiÒn, quÝ hiÕm ®−îc trang bÞ ë nhµ m¸y söa ch÷a. Çc c«ng viÖc söa ch÷a kh¸c ®−îc thùc hiÖn trùc tiÕp trªn tµu, cã sö dông çc m¸y mãc nhá, cã thÓ chuyÓn giao cho thuyÒn viªn ë tµu vµ çc thî söa ch÷a, çc tr¹m söa ch÷a nhá cã nhu cÇu tiªu hao vËt t− kh«ng lín. Trong thêi gian khai th¸c sö dông, çc c«ng viÖc söa ch÷a ®−îc thùc hiÖn khi tµu dõng ë çc c¶ng (trong n−íc vµ ngoµi n−íc còng nh− khi tµu hµnh tr×nh). Theo møc ®é ¸p dông tù ®éng hãa viÖc ®iÒu khiÓn vµ tr¹ng bÞ çc ph−¬ng tiÖn kü thuËt cho tµu t¨ng lªn th× sè l−îng thuyÒn viªn cµng gi¶m ®i. Cßn viÖc c¬ khÝ hãa vµ hoµn thiÖn viÖc tæ chøc çc qu¸ tr×nh xÕp dì hµng hãa sÏ lµm gi¶m thêi gian dõng tµu ë trong c¶ng. Do ®ã víi sè l−îng thuyÒn viªn cã tr×nh ®é nghÒ nghiÖp chØ ®−îc x¸c ®Þnh tõ çc ®iÒu kiÖn chi phÝ søc lao ®éng cho viÖc ®iÒu khiÓn con tµu vµ hÖ ®éng lùc. Cßn viÖc b¶o d−ìng söa ch÷a çc ph−¬ng tiÖn kü thuËt víi sè l−îng thuyÒn viªn nh− vËy sÏ kh«ng ®ñ ®Ó thùc hiÖn çc c«ng viÖc cña söa ch÷a nhá vµ söa ch÷a lín. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, cÇn ph¶i t¨ng sè l−îng thuyÒn viªn, ®−a c¶ tæ ®éi söa ch÷a tµu vµo thµnh phÇn cña ®éi ngò thuyÒn viªn. ChØ ®¹o (ngay t¹i tµu) ®éi söa ch÷a cña nhµ m¸y trong thêi gian 1-2 hµnh tr×nh ®i biÓn (hoÆc ®i s«ng), thùc hiÖn mét phÇn çc c«ng viÖc c¬ khÝ, hµn vµ çc c«ng viÖc kh¸c t¹i c¬ së b¶o d−ìng phôc vô kü thuËt khi tµu dõng t¹i çc c¶ng.

19

Thay thÕ çc chi tiÕt bÞ khuyÕt tËt b»ng çc chi tiÕt míi lµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó tæ chøc çc c«ng viÖc söa ch÷a. Çc chi tiÕt ®· th¸o dì cã thÓ chuyÓn ®i ®Ó phôc håi ë çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu vµ sau ®ã ®−îc dïng lµm chi tiÕt dù tr÷. V× vËy khi chuyÓn sang hÖ thèng tæ chøc söa ch÷a míi th× viÖc chuÈn bÞ söa ch÷a cho mét chuyÕn ®i biÓn cã ý nghÜa to lín: thu thËp çc vËt t−, chi tiÕt phô tïng dù tr÷ cÇn thiÕt, çc dông cô ®å nghÒ, lËp çc b¶ng thèng kª vµ çc kÕ ho¹ch söa ch÷a, kÌm theo sù ph©n c«ng ng−êi thùc hiÖn. C¬ së söa ch÷a cña tµu cÇn cã mÆt b»ng ®ñ (mÆt b»ng ph©n x−ëng, tr¹m x−ëng) cã trang bÞ c«ng nghÖ chuyªn dông ®Ó söa ch÷a çc c¬ cÊu, thiÕt bÞ m¸y mãc. §Ó thùc hiÖn cÇn lËp nªn hÖ thèng kiÓm tra ®Ó thùc hiÖn viÖc chÈn ®o¸n kü thuËt theo çc th«ng sè lµm viÖc cña çc thiÕt bÞ trong ®iÒu kiÖn sö dông, lËp nªn çc bé "zip" cã ®ñ çc chi tiÕt dù tr÷ cÇn thiÕt ®Ó sö dông khi çc thiÕt bÞ sù cè, h− háng,... ViÖc tæ chøc söa ch÷a mét çch tiÕn bé cho phÐp thùc hiÖn mét khèi l−îng lín c«ng viÖc söa ch÷a trong thêi gian khai th¸c. Khi lªn kÕ ho¹ch söa ch÷a trong thêi gian khai th¸c cÇn tÝnh ®Õn çc c«ng viÖc b¶o d−ìng kü thuËt, ®Õn n¨ng suÊt thÊp cña nh÷ng ng−êi thùc hiÖn söa ch÷a ë ®iÒu kiÖn trªn tµu so víi çc ®iÒu kiÖn á çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu (do kh«ng cã çc bé phËn chuyªn m«n hãa). Çc gi¸n ®o¹n kh«ng tr¸nh khái khi tµu ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn gi«ng b·o, kh«ng thÓ th¸o dì hoµn toµn çc thiÕt bÞ ®o cÇn ®¶m b¶o th−êng xuyªn t×nh tr¹ng kü thuËt ë trong bÊt kú thêi ®iÓm nµo khi nhËn ®−îc mÖnh lÖnh. Çc kÕt qu¶ c«ng viÖc ®· thùc hiÖn vµ çc sè liÖu kiÓm tra ®−îc ghi vµo çc lý lÞch cña thiÕt bÞ vµ vµo nhËt ký chung cña tµu (nhËt ký çc c«ng viÖc). HiÖu qu¶ kinh tÕ tõ viÖc ¸p dông çc biÖn ph¸p vÒ t¨ng thêi gian sö dông tµu cã thÓ x¸c ®Þnh theo biÓu thøc. Se = S1 + S2 - S3 - S4 - S5 Trong ®ã: S1 - HiÖu qu¶ kinh tÕ do t¨ng thêi gian sö dông lªn ∆t ngµy ®ªm S2- §¹i l−îng tiÕt kiÖm trung b×nh hµng n¨m cña çc ph−¬ng tiÖn - thiÕt bÞ cho söa ch÷a ë nhµ m¸y do chuyÓn mét phÇn c«ng viÖc söa ch÷a sang thêi gian sö dông. S3- Çc chi phÝ trung b×nh hµng n¨m ®Ó duy tr× thuyÒn viªn bæ sung. S4- Çc chi phÝ ®Ó thùc hiÖn çc c«ng viÖc (tõ c«ng viÖc söa ch÷a cña nhµ m¸y) çc c«ng viÖc nµy do çc c¬ së b¶o ®¶m kü thuËt thùc hiÖn). S5- Vèn ®Çu t− cho trang thiÕt bÞ çc tr¹m x−ëng vµ ph©n x−ëng nhá cña tµu (tÝnh cho thêi gian ®Þnh møc mua trang thiÕt bÞ). Dèi víi çc tµu cã ®Æc tÝnh khai th¸c phô thuéc vµo mïa, thêi tiÕt (thÝ dô: tµu ®¸nh ç, tµu s«ng,...) viÖc chuyÓn giao mét phÇn çc c«ng viÖc söa ch÷a trong nhµ m¸y theo kÕ ho¹ch söa ch÷a sang thùc hiÖn ë thêi kú khai th¸c kh«ng ph¶i lu«n lu«n hîp lý v× r»ng c−êng ®é lµm viÖc cña ®éi tµu cã trong thêi gian ®¸nh ç lµ rÊt 20

lín vµ trong thêi gian nµy kh«ng thùc hiÖn ®−îc çc c«ng viÖc söa ch÷a theo kÕ ho¹ch. Çc c«ng viÖc nµy th−êng ®−îc thùc hiÖn bëi çc tr¹m x−ëng b¶o ®¶m kü thuËt vµ kh¾c phôc çc sù cè h− háng. 2.6. Tæ chøc nghiÖm thu vµ thö tµu KiÓm tra vµ thö nghiÖm lµ nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh chÊt l−îng thùc hiÖn çc c«ng viÖc söa ch÷a. KiÓm tra ®ã lµ qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh sù ®óng ®¾n trong viÖc thùc hiÖn çc c«ng viÖc. T−¬ng øng víi çc c«ng viÖc cã çc biªn b¶n x¸c ®Þnh dùa trªn çc ®iÒu kiÖn kü thuËt, ®ång thêi cã çc tµi liÖu vµ çc b¶n vÏ x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh cña viÖc söa ch÷a ®· ®−îc ®ång ý cña çc phÝa. Çc c«ng viÖc kiÓm tra ®−îc tiÕn hµnh b»ng çch xem xÐt bªn ngoµi vµ thùc hiÖn çc phÐp ®o cÇn thiÕt. Thö nghiªm - ®ã lµ tËp hîp çc qu¸ tr×nh (hay çc ®éng t¸c) kiÓm tra ®èi víi viÖc x¸c ®Þnh chÊt l−îng cña çc c«ng viÖc ®· lµm b»ng çch t¸c ®éng lùc (hay t¸c ®éng kh¸c) lªn kÕt cÊu. Ch¼ng h¹n viÖc thö nghiÖm çc thiÕt bÞ n©ng hµng ®−îc tiÕn hµnh b»ng çch n©ng hµng trùc tiÕp hoÆc qua mét c¬ cÊu thiÕt bÞ gi÷. §é bÒn cña çc ®−êng èng vµ cña çc b×nh chøa ®−îc kiÓm tra b»ng çch t¹o nªn ë bªn trong chóng nh÷ng ¸p lùc thö. Nãi chung çc thiÕt bÞ ®−îc thö nghiÖm b»ng çch cho ho¹t ®éng ë çc chÕ ®é x¸c ®Þnh. ViÖc kiÓm tra ®ång bé çc c«ng viÖc vµ theo kÕt qu¶ kiÓm tra ng−êi ta ®−a ra kÕt luËn vÒ viÖc chuÈn bÞ tµu ®Ó thö nghiÖm. VÝ dô tr−íc khi thö nghiÖm thñy lùc ®èi víi çc kÐt dÇu ng−êi ta kiÓm tra: chÊt l−îng c«ng viÖc l¾p r¸p vµ söa ch÷a, s¬ ®å çc lÇn thö nghiÖm tr−íc, çc tµi liÖu, çc ®ång hå, dông cô ph¶i tèt, ®¹t tiªu chuÈn,... TÊt c¶ çc ®èi l−îng (m¸y mãc, thiÕt bÞ, c¬ cÊu,...) mµ çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ tiÕp theo kh«ng thÓ xem xÐt ®−îc ®Òu ph¶i ®−îc kiÓm tra. Ch¼ng h¹n çc ®èi t−îng sau ®©y ®Òu ph¶i ®−îc kiÓm tra b¾t buéc. Çc c«ng viÖc söa ch÷a tua bin tr−íc khi l¾p r¸p n¾p ®Ëy, tÝnh chÊt kh«ng thÊm n−íc cña çc tÊm thÐp tr−íc khi phñ quÐt xi m¨ng hoÆc phñ quÐt b»ng vËt liÖu kh¸c, chÊt l−îng söa líp çch nhiÖt cña çc khoang, buång tr−íc khi l¾p ®Æt líp vá trang trÝ,... Çc s¶n phÈm ®· ®−îc th¸o dì ë ph©n x−ëng, tr−íc khi l¾p ®Æt xuèng tµu cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt vµ khi cÇn thiÕt ph¶i thö nghiÖm. HÖ thèng kiÓm tra theo tr×nh tù nguyªn c«ng (theo tõng qu¸ tr×nh c«ng viÖc) cho phÐp t×m ra kÞp thêi çc phÕ phÈm, çc khuyÕt tËt vµ gi¶m ®Õn tèi thiÓu çc chi phÝ ®Ó kh¾c phôc chóng, b¶o ®¶m chÊt l−îng cao cho çc s¶n phÈm vµ gi÷ v÷ng ®é tin cËy cña chóng. KiÓm tra chÊt l−îng söa ch÷a cã thÓ chia ra: KiÓm tra bªn trong nhµ m¸y (do phßng kiÓm tra kü thuËt, KCS thùc thiÖn) vµ kiÓm tra bªn ngoµi nhµ m¸y (do kh¸ch hµng tiÕn hµnh). 21

Çc chøc n¨ng kiÓm tra cña kh¸ch hµng cã thÓ thùc hiÖn bëi çc c¬ quan sau ®©y: Phßng (ban) kiÓm tra cña §¨ng kiÓm, thuyÒn viªn tµu çc nhãm thî c¬ khÝ, ng−êi h−íng dÉn vµ çc ®¹i diÖn chÝnh thøc kh¸c cña ®éi tµu, c«ng ty tµu (trong ®ã cã çc nhµ hãa häc kiÓm tra chÊt l−îng l¾p r¸p çc phßng thÝ nghiÖm trªn çc tµu nghiªn cøu). §Ó kiÓm tra chÊt l−îng söa ch÷a tµu toµn bé ng−êi ta lËp mét ñy ban gåm cã çc ®¹i diÖn cña ng−êi ®Æt hµng vµ cña xÝ nghiÖp. ViÖc thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc giao - nhËn phô thuéc vµo khèi l−îng çc c«ng viÖc söa ch÷a, cã thÓ theo çc s¬ ®å tiÕp nhËn sau: 1- Tæ nhãm - thî lµnh nghÒ - thî kiÓm tra. 2- Tæ nhãm - thî lµnh nghÒ - thî kiÓm tra - ng−êi ®Æt hµng 3. Tæ nhãm - thî lµnh nghÒ - thî kiÓm tra - ng−êi ®Æt hµng - ñy ban kiÓm tra. Theo s¬ ®å thø nhÊt, chñ yÕu kiÓm tra çc c«ng viÖc cña ph©n x−ëng vµ l¾p r¸p çc phÇn ®−êng èng dÉn ¸p suÊt thÊp, chÕ t¹o çc chi tiÕt tiªu chuÈn,... S¬ ®å thø hai ®−îc sö dông chñ yÕu ®Ó kiÓm tra çc viÖc söa ch÷a vµ l¾p r¸p ®−îc tiÕn hµnh trùc tiÕp ë trªn tµu. S¬ ®å thø ba ®Ó ®¶m b¶o viÖc tiÕp nhËn çc ph−¬ng tiÖn kü thuËt vµ toµn bé tµu khi thö nghiÖm hµnh tr×nh. ViÖc tiÕp nhËn ®−îc b¾t ®Çu tõ sù liªn quan víi çc sè liÖu cña çc lÇn kiÓm tra trung gian, víi çc kÕt qu¶ ph©n tÝch tÝnh chÊt cña vËt liÖu ®· sö dông, víi çc ghi chÐp trong tµi liÖu sæ s¸ch vµ t×nh h×nh söa ch÷a, vµ khi cÇn thiÕt ph¶i biÕt çc tµi liÖu kh¸c (nh− çc b¶n vÏ, çc ®iÒu kiÖn kü thuËt, çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ). Çc kÕt qu¶ kiÓm tra vµ thö nghiÖm ®−îc lËp thµnh çc tµi liÖu (ë çc chi tiÕt ®−îc chÕ t¹o riªng biÖt th«ng th−êng cã ®ãng dÊu KCS). Ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm ®−îc so¹n th¶o tõ çc yªu cÇu b¶o ®¶m sù thu nhËn cã chÊt l−îng vµ ®Èy ®ñ ®èi víi çc c«ng viÖc cña nh÷ng ng−êi thùc hiÖn söa ch÷a (nhµ m¸y, kh¸ch hµng). Ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm cã néi dung: liÖt kª çc lÇn thu nhËn, çc chÕ ®é vµ thêi gian lµm viÖc cña çc thiÕt bÞ còng nh− çc yªu cÇu ®èi víi çc th«ng sè lµm viÖc cña çc thiÕt bÞ nµy. Khi thö nghiÖm buéc tµu, viÖc thu nhËn çc thiÕt bÞ cã thÓ lµ thu nhËn cuèi cïng hoÆc thu nhËn s¬ bé. Mét sè çc thiÕt bÞ nh− ®éng c¬ chÝnh, çc m¸y phô ®¶m b¶o lµm viÖc cho ®éng c¬ chÝnh ®−îc kiÓm tra hoµn toµn khi thö hµnh tr×nh. V× vËy, çc c¬ cÊu nµy trong thö nghiÖm buéc tµu coi lµ thö nghiÖm s¬ bé. Thö nghiÖm buéc tµu ®−îc b¾t ®Çu khi sù chuÈn bÞ kü thuËt cña tµu ®−îc söa ch÷a ®¹t ®Õn 80 ÷ 85 %. §Ó thö nghiÖm çc ®éng c¬ chÝnh, tµu ®−îc tú mòi vµo c¶ng hoÆc ®−îc kÐo ®Õn çc chç neo buéc, ph¶i b¶o ®¶m kho¶ng çch ®Ó tr¸nh h− háng cÇu c¶ng do çc tia n−íc m¹nh cña ch©n vÞt g©y nªn. Thêi gian thö nghiÖm ®éng c¬ chÝnh ë chÕ ®é buéc tµu phô thuéc vµo lo¹i söa ch÷a cña çc ®éng c¬ vµ th−êng lµ 6 ÷10 giê. ë thö nghiÖm buéc tµu ®éng c¬ lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nÆng 22

nÒ h¬n s¬ víi chÕ ®é hµnh tr×nh ®i biÓn vµ ®Ó quay çc ch©n vÞt cÇn cã m« men lín, ®éng c¬ chÝnh kh«ng thÓ ®−a sè vßng quay lín h¬n 70 ÷75%, t−¬ng øng víi c«ng suÊt cña ®éng c¬ ë hµnh tr×nh toµn t¶i. Th«ng th−êng viÖc phôc vô (®¶m b¶o) çc c¬ cÊu trong thêi gian thö nghiÖm sau çc lÇn söa ch÷a lín vµ söa ch÷a nhá do thuyÒn viªn tµu ®¶m nhiÖm. Khi söa ch÷a phôc håi do ®éi giao tµu cña nhµ m¸y b¶o ®¶m. Sau khi thùc hiÖn çc lÇn thu nhËn theo çc ch−¬ng tr×nh ng−êi ta lËp biªn b¶n - hå s¬ vÒ viÖc kÕt thóc çc lÇn thö nghiÖm buéc tµu. Thö nghiÖm hµnh tr×nh bao gåm çc b−íc chñ yÕu sau ®©y: - Nghiªng ngang tµu nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh sù thay ®æi chiÒu cao lÖch t©m ngang ban ®Çu vµ vÞ trÝ míi cña träng t©m tµu. Nghiªn ngang tµu th−êng ®−îc thùc hiÖn sau söa ch÷a kh«i phôc, hoÆc sau çc c«ng viÖc c¶i tiÕn (kÕt cÊu l¹i), nh÷ng söa ch÷a hoÆc c¶i tiÕn nµy lµm thay ®æi ®¸ng kÓ t¶i träng, träng l−îng cña tµu, hoÆc thùc hiÖn theo yªu cÇu cña §¨ng kiÓm. - TiÕp nhËn dù tr÷ ®Çy ®ñ nhiªn liÖu, dÇu nhên vµ n−íc. - ChÊt t¶i cho tµu b»ng c©n b»ng láng (dïng n−íc d»n tµu) víi tÝnh to¸n sao cho ®Ó çc çnh ch©n vÞt kh«ng nh« lªn khái n−íc ®Ó ®¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña ®éng c¬ chÝnh gÇn víi ®iÒu kiÖn thùc. - KiÓm tra kiÕn thøc cña thuyÒn viªn tµu vÒ ®iÒu khiÓn çc thiÕt bÞ kü thuËt. BiÖn ph¸p nµy ®−îc tiÕn hµnh trong tr−êng hîp tµu ®ç l©u ngµy ë nhµ m¸y vµ khi cÇn thiÕt th× thùc hiÖn thùc tËp, huÊn luyÖn cã sù theo dâi chØ ®¹o s¸t sao. NÕu vïng biÓn thö çch xa nhµ m¸y söa ch÷a tµu, th× th−êng th−êng çc thö nghiÖm ®−îc lËp kÕ ho¹ch kh«ng cã sù quay vÒ c¨n cø gi÷a chõng. Th«ng th−êng ng−êi ta tiÕn hµnh çc thö nghiÖm trän mét ngµy ®ªm. Tuú thuéc vµo khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a thêi gian cã thÓ 1 ÷2 ngµy ®ªm. §èi víi çc tµu chuyªn dông thêi gian thö hµnh tr×nh cã thÓ t¨ng ®Õn 5 ÷ 10 ngµy ®ªm. Çc sè ®o cña çc ®ång hå - dông cô ®Æc tr−ng kh¶ n¨ng lµm viÖc cña çc c¬ cÊu do çc thµnh viªn cña nhãm thö nghiÖm - kiÓm tra cña nhµ m¸y ghi l¹i trªn çc mÉu ®· chuÈn bÞ s½n. Theo kÕt qu¶ thö nghiÖm, ng−êi ta lËp çc biªn b¶n thö nghiÖm, sau ®ã çc biªn b¶n nµy ®−îc tËp hîp thµnh quyÓn biªn b¶n vµ nã lµ phô lôc cña hå s¬ thu nhËn. Trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm çc c¬ cÊu ë çc chÕ ®é ®· ®Þnh, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h− háng, khuyÕt tËt nhá, th−êng th−êng cho phÐp mét lÇn dõng trong thêi gian kh«ng lín h¬n 15 ÷ 20 phót. NÕu ®Ó kh¾c phôc khuyÕt tËt cÇn mét thêi gian lín h¬n, th× khuyÕt tËt ®ã ®−îc coi lµ nghiªm träng, vµ chÕ ®é thö nghiÖm c¬ cÊu hoµn toµn ®−îc lÆp l¹i lÇn n÷a. NÕu trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm ®éng c¬ chÝnh, xuÊt hiÖn mét chuçi kh¸c khuyÕt tËt lín, nghiÖm träng th× ñy ban kiÓm tra sÏ lËp biªn b¶n vÒ sù gi¸n ®o¹n thö nghiÖm vµ tµu quay trë vÒ nhµ m¸y ®Ó kh¾c phôc khuyÕt tËt. Biªn b¶n vÒ sù gi¸n ®o¹n thö nghiÖm ®−îc coi nh− lµ sù cè bÊt th−êng vµ 23

th−êng biªn b¶n ®−îc kÌm víi çc biÖn ph¸p t×m xem ai lµ ng−êi cã lçi trong viÖc lµm gi¸n ®o¹n cuéc thö nghiÖm. Trong tr−êng hîp thùc hiÖn xong ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm, tµu quay vÒ nhµ m¸y ®Ó kiÓm tra, theo dâi, xem xÐt hÖ thèng ®éng lùc. §Ó kiÓm tra ng−êi ta tiÕn hµnh më (cã lùa chän) çc thiÕt bÞ. Bé phËn kiÓm tra xem xÐt do Chñ tÞch ñy ban kiÓm tra phª duyÖt khèi l−îng kiÓm tra th−êng më mét xi lanh cña ®éng c¬ chÝnh, xem xÐt 1 ÷ 2 ®−êng trôc vµ çc c«ng viÖc kh¸c. Th«ng th−êng khèi l−îng kiÓm tra, theo dâi cÇn sao cho ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong thêi gian kh«ng qu¸ 3 ngµy ®ªm, Theo kÕt qu¶ kiÓm tra, xem xÐt ph¸t hiÖn ®−îc çc khuyÕt tËt Èn kÝn (thÝ dô: mÆt g−¬ng s¬ mi xilanh bÞ x©y, x−íc) th× ph¶i tiÕn hµnh më thiÕt bÞ, c¬ cÊu vµ xem xÐt ®Çy ®ñ çc khèi chñ yÕu. Sau khi ®· kh¾c phôc çc khuyÕt tËt th× tiÕn hµnh thö nghiÖm kiÓm tra nh− thö nghiÖm buéc tµu kh«ng cÇn thö hµnh tr×nh. Khi hoµn thµnh tèt çc thö nghiÖm, ng−êi ta lËp biªn b¶n - hå s¬ thu nhËn vµ tµu ®−îc tiÕp nhËn ®−a vµo sö dông kÓ tõ khi phª duyÖt biªn b¶n - hå s¬ thu nhËn tµu.

24

Ch−¬ng 3.

Ph©n lo¹i vµ thµnh phÇn nhµ m¸y söa ch÷a tµu 3.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña viÖc söa ch÷a tµu ph©n lo¹i çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu 3.1.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña viÖc söa ch÷a tµu Yªu cÇu vµ söa ch÷a tµu cña mét c«ng ty ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sè l−îng vµ chÊt l−îng cña C«ng ty tµu (nh− sè l−îng tµu çc lo¹i vµ c«ng dông cña nã, l−îng d·n n−íc cña tµu, ®Æc ®iÓm cña çc tr¹ng th¸i thiÕt bÞ kü thuËt), quyÕt ®Þnh bëi çc ®Æc ®iÓm sö dông, bëi c−êng ®é hao mßn cña çc thiÕt bÞ kü thuËt. Do sù ph¸t triÓn cña mét c«ng ty tµu vµ sù phøc t¹p, hiÖn ®¹i hãa cña çc trang thiÕt bÞ kü thuËt mµ çc yªu cÇu vÒ söa ch÷a tµu còng t¨ng lªn. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®Ò ra trong viÖc söa ch÷a tµu, ng−êi ta ®· lËp ra çc yªu cÇu ®èi víi c«ng suÊt, kÕt cÊu cña c¬ së söa ch÷a tµu vµ khu vùc cña c¬ së söa ch÷a. C«ng suÊt cña mét c¬ së söa ch÷a tµu phô thuéc vµo sè l−îng xÝ nghiÖp söa ch÷a, vµo trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. KÕt cÊu cña c¬ së söa ch÷a tµu cña xÝ nghiÖp vµ viÖc ®iÒu khiÓn xÝ nghiÖp phÇn nhiÒu phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña b¶n th©n viÖc s¶n xuÊt. §Æc ®iÓm cña viÖc söa ch÷a tµu ®−îc x¸c ®Þnh bëi: §Æc tÝnh cña qu¸ tr×nh söa ch÷a - s¶n xuÊt, sù cÇn thiÕt ph¶i ®−a tµu lªn ®µ, ®Æc ®iÓm ®¬n chiÕc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, sè l−îng lín çc luång vËn chuyÓn (vËn chuyÓn vËt t−, thiÕt bÞ m¸y mãc,...), tÝnh chÊt mïa - thêi tiÕt cña çc c«ng viÖc söa ch÷a, mét sè lín çc tµu ®ång thêi söa ch÷a, sinh ho¹t cña thuyÒn viªn trªn tµu trong thêi gian söa ch÷a, sù tham gia cña thuyÒn viªn vµo viÖc thùc hiÖn söa ch÷a. §Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - söa ch÷a ®ßi hái lËp nªn çc ph©n nhãm s¶n xuÊt, cã t¸c dông thóc ®Èy thùc hiÖn çc c«ng viÖc theo çc giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, cïng víi viÖc theo dâi thø tù nhÊt ®Þnh (®Ó thùc hiÖn çc c«ng viÖc). Çc ph©n x−ëng söa ch÷a ®−îc chuyªn m«n hãa, çc ph©n ®o¹n th¸o dì, x¸c ®Þnh khuyÕt tËt, ®ång bé hãa phôc håi çc chi tiÕt, l¾p r¸p çc bé phËn c¬ cÊu.... §Ó söa ch÷a phÇn d−íi n−íc cña vá tµu cÇn cã çc c«ng tr×nh thiÕt bÞ n©ng tµu ®¾t tiÒn,... §Æc ®iÓm ®¬n chiÕc trong s¶n xuÊt söa ch÷a tµu ®· dÉn ®Õn cÇn ph¶i thùc hiÖn nhiÒu c«ng viÖc mµ kh«ng cã çc thiÕt bÞ kü thuËt cÇn thiÕt. Sù kh¸c biÖt nhiÒu cña çc c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn (vÝ dô viÖc söa ch÷a çc ®éng c¬ cña nhiÒu n−íc kh¸c nhau) ®ßi hái nhiÒu chuyªn gia, kü thuËt viªn cã tr×nh ®é cao.

25

§Æc tÝnh sö dông theo mïa - thêi tiÕt cña nhiÒu tµu ®· lµm cho viÖc thùc hiÖn çc c«ng viÖc söa ch÷a cña çc xÝ nghiÖp còng kh¸c nhau. VÝ dô: çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu s«ng ë çc n−íc phÝa B¾c trong thêi gian ®ãng b¨ng cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc, cßn trong mïa hÌ th× l¹i kh«ng cã viÖc. T×nh h×nh t−¬ng tù nh− vËy nh−ng kh«ng râ nÐt víi çc xÝ nghiÖp chñ yÕu söa ch÷a tµu ®¸nh ç. Mét sè lín çc c«ng viÖc söa ch÷a ®−îc thùc hiÖn trùc tiÕp trªn tµu trong ®iÒu kiÖn chËt chéi g©y khã kh¨n cho viÖc ¸p dông çc thiÕt bÞ c¬ khÝ lo¹i nhá. Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a tµu b¾t buéc ph¶i cã çc luång vËn chuyÓn (hµng hãa, vËt t−) tõ kho ®Õn ph©n x−ëng, sau ®ã ®Õn triÒn ®µ vµ ®Õn çc c«ng tr×nh vµ ng−îc l¹i. Do vËy nÕu kho¶ng çch gi÷a tµu vµ çc ph©n x−ëng lín sÏ lµm t¨ng çc chi phÝ vËn chuyÓn. §èi víi çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu çc chi phÝ nµy cã thÓ ®¹t tíi 10 ÷14% gi¸ thµnh söa ch÷a tµu, ®Æc biÖt trong söa ch÷a nhá v× r»ng çc c«ng viÖc söa ch÷a ®−îc thùc hiÖn trùc tiÕp trªn tµu vµ cã liªn quan ®Õn viÖc gia c«ng çc chi tiÕt riªng lÎ trªn ph©n x−ëng mét çch th−êng xuyªn. Cßn khi söa ch÷a lín, sè l−îng çc thiÕt bÞ cÇn söa ch÷a ë phÇn x−ëng t¨ng lªn do ®ã phÇn tr¨m chi phÝ ®Ó vËn chuyÓn sÏ gi¶m ®i chót Ýt. ë mét sè nhµ m¸y n−íc ngoµi ng−êi ta thùc hiÖn viÖc di chuyÓn çc tµu (di chuyÓn ®Þnh kú) nhê ®ã gi¶m ®−îc kho¶ng çch ®Õn çc ph©n x−ëng, thùc hiÖn mét phÇn lín çc c«ng viÖc söa ch÷a ë giai ®o¹n nµy. Ph−¬ng ph¸p "Söa ch÷a d©y chuyÒn - vÞ trÝ" lµ ph−¬ng ph¸p tèi −u cho phÐp gi¶m ®Õn thÊp nhÊt çc chi phÝ vËn chuyÓn. Theo ph−¬ng ph¸p nµy mçi giai ®o¹n c«ng viÖc ®−îc tiÕn hµnh sau khi dÞch chuyÓn tµu ®Õn vÞ trÝ ®−îc trang bÞ ®Æc biÖt. Nh−ng ph−¬ng ph¸p nµy chØ cã thÓ cã ý nghÜa thùc tÕ khi söa ch÷a mét sè lín çc tµu cïng lo¹i. Sù cã mÆt cña ®éi ngò thuyÒn viªn trªn tµu kh«ng cho phÐp triÓn khai réng çc c«ng viÖc (theo mÆt b»ng) v× cÇn ph¶i gi÷ æn ®Þnh çc ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, søc sèng cña tµu trong giai ®o¹n söa ch÷a. Çc c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn háa ho¹n, ®Õn sù æn ®Þnh cña tµu, ®é kÝn n−íc,... chØ ®−îc phÐp thùc hiÖn theo lÞch qu¶n lý hµnh chÝnh cña tµu. ChØ ngo¹i trõ khi tæ chøc söa ch÷a phôc håi, khi tµu ®−îc chuyÓn giao hoµn toµn cho xÝ nghiÖp, söa ch÷a theo lÞch tr×nh, b¶o ®¶m tµu trong qu¸ tr×nh söa ch÷a. 3.1.2. Ph©n lo¹i çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu Çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo sù chuyªn m«n hãa, theo c«ng suÊt s¶n xuÊt vµ theo tÝnh c¬ ®éng. + Theo sù chuyªn m«n hãa: çc xÝ nghiÖp cã thÓ ®−îc ph©n chia tuú thuéc vµo d¹ng thiÕt bÞ n¨ng l−îng cña tµu vµ vËt liÖu vá tµu. Tån t¹i çc xÝ nghiÖp ®Ó söa ch÷a tµu cã thiÕt bÞ h¬i n−íc, tµu cã thiÕt bÞ tua bin, tµu cã ®éng c¬ ®èt trong, xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu cã vá -phi kim lo¹i. Ngoµi ra cßn cã çc xÝ nghiÖp liªn hîp söa ch÷a - ®ãng míi tµu, ®iÒu ®ã ®¶m b¶o cho çc xÝ nghiÖp tÝnh thÝch øng trong c¹nh tranh. 26

Mét lo¹t xÝ nghiÖp ®−îc chuyªn m«n hãa chØ ®Ó söa ch÷a nh÷ng thiÕt bÞ kü thuËt nhÊt ®Þnh. VÝ dô: ®éng c¬ ®èt trong, ®éng c¬ ®iÖn, thiÕt bÞ lµm l¹nh, thiÕt bÞ v« tuyÕn ®iÖn hµng h¶i,... Çc xÝ nghiÖp chuyªn m«n hãa nµy th−êng phôc vô cho mét sè nhµ m¸y söa ch÷a tµu, lµ çc c¬ së ®¶m b¶o kü thuËt. Cuèi cïng trong thêi gian gÇn ®©y xuÊt hiÖn çc liªn hîp söa ch÷a tµu ®a h×nh thÓ (çc h·ng) gåm tõ 2 ÷ 3 xÝ nghiÖp. + Theo c«ng suÊt s¶n xuÊt: çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu cã chia ra çc lo¹i "xÝ nghiÖp lo¹i 1 víi sè c«ng nh©n lín h¬n 3000 ng−êi, xÝ nghiÖp lo¹i hai víi sè c«ng nh©n tõ 500 ÷ 3000 ng−êi vµ çc tr¹m x−ëng söa ch÷a tµu gåm çc c¬ së dÞch vô kü thuËt. Çc xÝ nghiÖp lo¹i 1 phôc vô cho çc c«ng ty tµu trong n−íc còng nh− ngoµi n−íc. Th«ng th−êng çc xÝ nghiÖp nµy thùc hiÖn mét khèi l−îng lín viÖc söa ch÷a vµ çc c«ng viÖc ho¸n c¶i phøc t¹p. Çc c«ng viÖc söa ch÷a nµy yªu cÇu çc trang thiÕt bÞ hiÕm cã ®éc ®¸o ë çc nhµ m¸y lo¹i 1 viÖc söa ch÷a nhá lµ kh«ng cã lîi, v× r»ng çc trang thiÕt bÞ hiÕm, quÝ ®· kh«ng sö dông ®−îc hÕt c«ng suÊt. + Theo tÝnh chÊt c¬ ®éng: çc xÝ nghiÖp ®−îc chia ra: xÝ nghiÖp cè ®Þnh vµ çc tr¹m x−ëng næi. 3.2. C¬ cÊu s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu C¬ cÊu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu ®−îc x¸c ®Þnh bëi danh môc vµ khèi l−îng çc c«ng viÖc kü thuËt. Sè l−îng çc ph©n x−ëng vµ sù ph©n chia chóng thµnh çc c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ®−îc thiÕt lËp phï hîp víi çc yªu cÇu b¶o ®¶m viÖc ®iÒu hµnh nh¹y bÐn, c¬ ®éng. C¨n cø vµo b¶n danh môc ®· cho vµ sè tµu ®−îc söa ch÷a hµng n¨m, ng−êi ta x¸c ®Þnh ®−îc khèi l−îng çc c«ng viÖc trung b×nh dù ®o¸n trong mét n¨m theo mçi ngµnh nghÒ chuyªn m«n vµ x¸c ®Þnh sè l−îng c«ng nh©n. Tuú theo qu¸ tr×nh c«ng nghÖ tiÕp nhËn, c«ng nh©n ®−îc ghÐp thµnh tõng nhãm phôc vô çc c«ng ®o¹n x¸c ®Þnh. Tõ çc c«ng ®o¹n, çc ph©n x−ëng ®−îc ®ång bé hãa. Çc ph©n x−ëng cña xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu lo¹i 1 cã thÓ ®−îc ph©n chia thµnh çc nhãm sau: Nhãm söa ch÷a - l¾p r¸p, nhãm chÕ t¹o s¶n xuÊt, nhãm phô viÖc, nhãm phôc vô. - Nhãm ph©n x−ëng söa ch÷a - l¾p r¸p gåm cã: ph©n x−ëng vá, ph©n x−ëng ®èc, ph©n x−ëng nåi h¬i, ph©n x−ëng gia c«ng gç (phÇn x−ëng méc), ph©n x−ëng èng, ph©n x−ëng thiÕt bÞ (phô kiÖn), ph©n x−ëng tuabin - diesel (ph©n x−ëng diesel), ph©n x−ëng c¬ khÝ, ph©n x−ëng söa chöa m¸y phô, ph©n x−ëng ®iÖn, ph©n x−ëng söa ch÷a thiÕt bÞ hµng h¶i vµ v« tuyÕn ®iÖn. - Ph©n x−ëng chÕ t¹o: gåm ph©n x−ëng ®óc, rÌn, chÕ biÕn gç. - Ph©n x−ëng phô: ph©n x−ëng söa ch÷a c¬ khÝ (söa ch÷a çc thiÕt bÞ cña nhµ m¸y).

27

- Çc ph©n x−ëng phôc vô gåm çc bé phËn vËn chuyÓn, n¨ng l−îng çc kho vËt t−. Th«ng th−êng çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu ®−îc h×nh thµnh bëi nhiÒu h×nh thÓ. Ngµy nay çc tµu ®−îc tiªu chuÈn hãa réng r·i vµ chóng ®−îc trang bÞ çc thiÕt bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i vµ ®−îc tù ®éng hãa. Nh÷ng ®iÒu ®ã ®· lµm cho viÖc ¸p dông çc hÖ thèng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c hãa gi÷a çc nhµ m¸y trë nªn hîp lý h¬n. Ng−êi ta ®· x©y dùng çc xÝ nghiÖp ®Ó söa ch÷a çc d¹ng riªng biÖt cña çc thiÕt bÞ kü thuËt, ®èi víi mét nhãm çc xÝ nghiÖp cã thÓ thiÕt lËp çc ph©n x−ëng ®óc rÌn lín, çc xÝ nghiÖp l¾p r¸p ®iÖn ®−îc chuyªn m«n hãa,... Sù chuyªn m«n hãa nµy cho phÐp chuyÓn sang s¶n xuÊt lín vµ do ®ã thu ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rÖt. Sù chuyªn m«n hãa cßn lµm thay ®æi ®¸ng kÓ c¬ cÊu s¶n xuÊt. Sù chuyªn m«n hãa cao nhÊt ®−îc ®¶m b¶o thùc hiÖn trong çc xÝ nghiÖp lo¹i 1. Sè l−îng çc ph©n x−ëng trong xÝ nghiÖp lo¹i 2 l¹i ®−îc gi¶m bít çc tr¹m x−ëng nh−ng chøc n¨ng c«ng dông cña çc ph©n x−ëng l¹i ®−îc më réng, sè l−îng çc c«ng ®o¹n, çc bé phËn chuyªn m«n hãa ®−îc t¨ng lªn, ph©n x−ëng trë thµnh ®a h×nh d¹ng (nhiÒu h×nh thøc). Trªn h×nh 3.1. tr×nh bµy sù thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt tõ xÝ nghiÖp lo¹i1 sang tr¹m söa ch÷a tµu. §èi víi çc tr¹m x−ëng söa söa tµu lo¹i nhá víi sè c«ng nh©n ®Õn 100 ng−êi thi c¬ cÊu tr¹m x−ëng xem nh− lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt ®éc lËp, bao gåm mét sè l−îng lín çc c«ng ®o¹n - bé phËn kh¸c nhau, trang thiÕt bÞ cña chóng chØ dïng ®Ó thùc hiÖn çc c«ng viÖc söa ch÷a nhá, th−êng xuyªn hµng ngµy hoÆc ®ét xuÊt.

28

29

H×nh 3.1(a). Çc ph©n x−ëng chñ yÕu cña xÝ nghiÖp lo¹i 1 Nhµ kho

Ph©n x−ëng ®éng lùc

Nhãm PX phô

§éi vËn chuyÓn

PBé phËn dông cô ®å nghÒ

Nhãm PX chÕ t¹o

Ph©n x−ëng SC ®iÖn

Ph©n x−ëng SC c¬ khÝ

PX chuÈn bÞ chÕ biÕn gç

Ph©n x−ëng ®óc

Ph©n x−ëng rÌn

Ph©n x−ëng v« tuyÕn ®iÖn hµng h¶i

Ph©n x−ëng kü thuËt ®iÖn

PX SC kü thuËt chuyªn dïng

Ph©n x−ëng c¬ khÝ phô

Ph©n x−ëng c¬ khÝ

Ph©n x−ëng Tua bin - Diesel

Ph©n x−ëng nåi h¬i

Ph©n x−ëng méc

PX thiÕt bÞ phô kiÖn - s−êng vá

Ph©n x−ëng èng

Ph©n x−ëng ®èc, triÒn ®µ ô

Ph©n x−ëng vá

Çc ph©n x−ëng chñ yÕu cña xÝ nghiÖp lo¹i 1

Nhãm ph©n x−ëng söa ch÷a l¾p r¸p

Nhãm PX phôc vô

Çc ph©n x−ëng cña xÝ nghiÖp lo¹i 2

Ph©n x−ëng vá Nåi h¬i

Ph©n x−ëng èng èng

Ph©n x−ëng gia c«ng gç (méc)

Ph©n x−ëng söa ch÷a ®éng lùc

Ph©n x−ëng c¬ khÝ

Bé phËn ®èc, triÒn ®µ ô

Ph©n x−ëng tua bin Diesel

Ph©n x−ëng kü thuËt ®iÖn

Bé phËn vËn chuyÓn, kho

H×nh 3.1(b). Çc ph©n x−ëng cña xÝ nghiÖp lo¹i 2

Çc ph©n x−ëng cña tr¹m x−ëng næi

Ph©n x−ëng vá tµu

Ph©n x−ëng c¬ khÝ

Çc bé phËn

Ph©n x−ëng vá, hµn, n«i fh¬i, èng ®ång, chÕ biÕn gç, çch nhiÖt

Ph©n x−ëng ®iÖn

chñ yÕu

Ph©n x−ëng Diesel, m¸y phô, m¸y c«ng cô, rÌn, ®óc, nguéi

Ph©n x−ëng l¾p r¸p ®iÖn, söa ch÷a ®éng c¬ ®iÖn, ¾c qui, m¹ ®iÖn, söa ch÷a v« tuyÕn ®iÖn

H×nh 3.1(c). Çc ph©n x−ëng cña tr¹m - x−ëng næi

Theo qui ®Þnh, çc ph©n x−ëng cña xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu ®−îc chia ra çc c«ng ®o¹n, çc bé phËn theo dÊu hiÖu cña sù viÖc ch¾ng h¹n ph©n x−ëng kü thuËt ®iÖn cña nhµ m¸y lo¹i 2 cã thÓ cã bé phËn l¾p r¸p (c«ng ®o¹n l¾p r¸p), bé phËn söa ch÷a çc ®éng c¬ ®iÖn, bé phËn ¾c qui, bé phËn söa ch÷a çc lo¹i ®ång hå (®o kiÓm tra), bé phËn m¹ ®iÖn, bé phËn thiÕt bÞ v« tuyÕn ®iÖn, thiÕt bÞ hµng h¶i,... 30

nh−ng trong çc ph©n x−ëng chuyªn hãa dïng ®Ó söa ch÷a ®éng c¬ ®èt trong cao tèc th× viÖc tËp hîp çc bé phËn theo dÊu hiÖu c«ng nghÖ sÏ lµ thÝch hîp nhÊt (h×nh 3.2). L¾p r¸p

Th¸o dì röa, vÖ sinh

T×m h− háng

Çc chi tiÕt

Kh«ng söa ch÷a

Tèt

Thö nghiÖm

söa ch÷a

B¶o qu¶n

GhÐp bé

Th¸o dì

Tµu

GhÐp bé

Phôc håi

L¾p r¸p ®éng c¬

L¾p r¸p theo c¬ cÊu bé phËn

Kh«i phôc

H×nh 3.2. D©y chuyÒn c«ng nghÖ söa ch÷a çc chi tiÕt bé phËn trong ph©n x−ëng chuyªn m«n hãa

Çc ph©n x−ëng ®−îc chuyªn m«n hãa, cã çc thiÕt bÞ t−¬ng øng sÏ ®¶m b¶o t¨ng ®¸ng kÓ n¨ng suÊt lao ®éng vµ chÊt l−îng söa ch÷a.

31

Ch−¬ng 4.

Çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a tµu vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt 4.1. Çc giai ®o¹n söa ch÷a tµu §Ó tiÖn kiÓm tra viÖc hoµn thµnh çc c«ng viÖc söa ch÷a vµ thanh to¸n tõng phÇn, ng−êi ta chia toµn bé qu¸ tr×nh söa ch÷a tµu ë xÝ nghiÖp tµu ra 6 giai ®o¹n. Giai ®o¹n 1: Gäi lµ giai ®o¹n "0" bao gåm çc c«ng viÖc mµ nhµ m¸y ®· hoµn thµnh tr−íc khi ®−a tµu vµo söa ch÷a. §©y lµ giai ®o¹n chuÈn bÞ mµ khèi l−îng vµ chÊt l−îng cña nã ¶nh h−ëng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l−îng vµ thêi h¹n söa ch÷a tµu ë xÝ nghiÖp sau nµy (khèi l−îng c«ng viÖc ®−îc hoµn thµnh ë giai ®o¹n "0" cµng lín th× thêi h¹n söa ch÷a tµu ë nhµ m¸y cµng ng¾n). Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña thêi kú "0" ®Õn thêi h¹n söa ch÷a tµu ë nhµ m¸y cho phÐp lËp nªn c«ng thøc thùc nghiÖm: t =

K CK .Q ( l + K 0 ) b .n

Trong ®ã: t- thêi h¹n tµu söa ch÷a ë nhµ m¸y (ngµy, ®ªm) KCK- hÖ sè c¬ khÝ Khi söa ch÷a m¸y chÝnh mµ m¸y ®Ìn: KCK = 1,1 ÷1,2 Khi söa ch÷a çc thiÕt bÞ phô KCK = 1,05 Q- tæng chi phÝ thêi gian cña c«ng nh©n cho söa ch÷a theo ®Þnh møc (giê dù ®o¸n) K0- phÇn c«ng viÖc ë giai ®o¹n "0" b- møc s¶n xuÊt trung h×nh 1 ngµy ®ªm cña 1 c«ng nh©n (giê dù ®o¸n) n- sè l−¬ng c«ng nh©n trung b×nh lµm viÖc trªn tµu mét ngµy ®ªm (ng−êi). Nh÷ng c«ng viÖc ë giai ®o¹n "0" bao gåm: Gép çc chi tiÕt çc c¬ cÊu, thiÕt bÞ trong quÜ çc thiÕt bÞ thay thÕ thµnh bé. ChÕ t¹o söa ch÷a çc chi tiÕt, nhãm chi tiÕt hoÆc s¶n phÈm dïng ®Ó thay thÕ nh÷ng ch−a cã trong quÜ thay thÕ, ®óc dËp çc chi tiÕt riªng biÖt, lËp çc b¶n thiÕt kÕ vµ qui tr×nh c«ng nghÖ, ph©n chia chóng thµnh tõng nhãm. C«ng viÖc cña giai ®o¹n "0" th−êng chiÕm trung b×nh kho¶ng 10% tæng sè c«ng viÖc söa ch÷a (ë nh÷ng nhµ m¸y hiÖn ®¹i nã cã thÓ chiÕm 20%). Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, víi sù ¸p dông vµo s¶n xuÊt çc ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ ®Ó söa ch÷a tµu, khèi l−îng c«ng viÖc ë giai ®o¹n "0" sÏ kh«ng ngõng t¨ng lªn. 32

Giai ®o¹n 2: Lµ giai ®o¹n th¸o ®ì vµ kh¶o s¸t §©y lµ giai ®o¹n ®Çu mµ ng−êi ta thùc hiÖn ë nhµ m¸y söa ch÷a tµu sau khi ®−a tµu vµo söa ch÷a. C«ng viÖc ë thêi kú nµy chiÕm kho¶ng 20 ÷25% tæng khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a tµu. Trong giai ®o¹n nµy ng−êi ta th¸o dì çc thiÕt bÞ, m¸y mãc ra khái bÖ, ch»ng buéc, vËn chuyÓn chóng vÒ çc x−ëng cña nhµ m¸y, th¸o chóng ra kh¶o s¸t vµ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a, so s¸nh chóng víi danh môc söa ch÷a theo ®¬n ®Æt hµng cña chñ tµu. Sau khi kh¶o s¸t, ng−êi ta x¸c ®Þnh lÇn cuèi cïng khèi l−îng vµ thêi h¹n söa ch÷a tµu. Trªn c¬ së ®ã ng−êi ta lµm chÝnh x¸c thªm çc ®iÒu kiÖn hîp ®ång. Giai ®o¹n 3: Lµ giai ®o¹n lªn ®µ Giai ®o¹n nµy cã thÓ b¾t ®Çu tr−íc khi kÕt thóc giai ®o¹n 2 vµ tiÕp tôc song song víi çc c«ng viÖc ë giai ®o¹n 4. Khi lªn ®µ, ng−êi ta tiÕn hµnh söa ch÷a phÇn d−íi n−íc cña vá tµu. C«ng viÖc ë thêi kú nµy chiÕm kho¶ng 10% tæng khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a tµu. Giai ®o¹n 4: Söa ch÷a vµ chÕ t¹o chi tiÕt §©y lµ giai ®o¹n chñ yÕu ®ßi hái chi phÝ lao ®éng lín nhÊt, nã chiÕm 35 ÷40% tæng khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a. Trong giai ®o¹n nµy ng−êi ta kh«i phôc çc chi tiÕt bÞ hao mßn, chÕ t¹o çc chi tiÕt phÇn tö vá tµu, ®−êng èng cña çc hÖ thèng,... tiÕn hµnh c©n b»ng tÜnh, c©n b»ng ®éng çc chi tiÕt quay cña çc thiÕt bÞ m¸y mãc.. Giai ®o¹n 5: L¾p ®Æt vµ thö trªn bÖ Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu sau khi ®· kÕt thóc söa ch÷a thay thÕ çc chi tiÕt hao mßn. Qu¸ tr×nh l¾p r¸p c¬ cÊu thiÕt bÞ h×nh thµnh tõ viÖc l¾p r¸p tõng nhãm vµ l¾p r¸p chung, cïng víi chóng lµ nh÷ng c«ng viÖc kiÓm tra, c¹o rµ, chØnh t©m t−¬ng øng. ViÖc thö trªn bÖ th−êng tiÕn hµnh cho çc m¸y phô vµ m¸y chÝnh lµ ®éng c¬ ®èt trong nhá vµ võa (khi ë nhµ m¸y cã çc bÖ thö chuyªn dïng). §Æt m¸y ®−îc tiÕn hµnh sau khi ng−êi ta ®· ®−a çc c¬ cÊu thiÕt bÞ vµ çc phÇn tö cña çc hÖ thèng lªn tµu vµ theo mét thø tù c«ng nghÖ ®· ®−îc x¸c ®Þnh bëi s¬ ®å c«ng nghÖ (s¬ ®å m¹ng) söa ch÷a tµu. Giai ®o¹n nµy chiÕm kho¶ng 15% tæng khèi l−îng c«ng viÖc. Giai ®o¹n 6: Thö t¹i bÕn vµ thö hµnh tr×nh Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ sau khi kÕt thóc tÊt c¶ çc c«ng viÖc l¾p ®Æt m¸y lªn tµu. §Çu tiªn ng−êi ta thö çc c¬ cÊu, thiÕt bÞ hÖ thèng t¹i bÕn, sau ®ã kh¾c phôc çc h− háng, trôc trÆc ph¸t hiÖn ®−îc vµ tiÕn hµnh thö hµnh tr×nh. 33

Çc cuéc thö ®−îc tiÕn hµnh theo ch−¬ng tr×nh, cã sù ®ång ý cña §¨ng kiÓm. Giai ®o¹n nµy chiÕm kho¶ng 10% tæng khèi l−îng c«ng viÖc. 4.2. Çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a tµu, chuÈn bÞ s¶n xuÊt 4.2.1. Çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a tµu ë çc nhµ m¸y söa ch÷a tµu th−êng ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a sau: - Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra söa ch÷a ®¬n chiÕc. - Ph−¬ng ph¸p tæng thµnh. - Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo bé nhãm. - Ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn. - Ph−¬ng ph¸p ph©n ®o¹n. Ngoµi ph−¬ng ph¸p kiÓm tra söa ch÷a ®¬n chiÕc çc ph−¬ng ph¸p kh¸c gäi lµ ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp. 1- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra söa ch÷a ®¬n chiÕc Trong ph−¬ng ph¸p nµy ng−êi ta tiÕn hµnh kh¶o s¸t vµ söa ch÷a c¬ cÊu, thiÕt bÞ, hÖ thèng vµ çc phÇn tö vá tµu theo ç thÓ. Nhãm söa ch÷a d−íi sù l·nh ®¹o cña thî c¶ vµ kü s− c«ng nghÖ, th¸o thiÕt bÞ theo thø tù nhÊt ®Þnh, xem xÐt ®o ®¹c, x¸c ®Þnh h− háng sau ®ã çc chi tiÕt sÏ ®−îc söa ch÷a hoÆc thay thÕ råi dùa vµo l¾p r¸p. Ph−¬ng ph¸p nµy tèt nhÊt lµ ¸p dông trong söa ch÷a th−êng xuyªn (tiÓu tu) khi khèi l−îng c«ng viÖc söa ch÷a kh«ng lín. Trong ®¹i tu theo ph−¬ng ph¸p nµy sÏ ph¶i chi phÝ nhiÒu thêi gian bëi v× thiÕt bÞ hÖ thèng cßn ë trong tr¹ng th¸i söa ch÷a chõng nµo mµ tÊt c¶ çc chi tiÕt ®−îc th¸o ra tõ chóng ch−a ®−îc söa ch÷a xong vµ l¾p l¹i, cßn tµu th× vÉn n»m cho ®Õn khi tÊt c¶ çc thiÕt bÞ hÖ thèng ch−a ®−îc söa ch÷a, l¾p ®Æt vµ bµn giao trong thö t¹i bÕn, thö hµnh tr×nh. Do ®ã nh−îc ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p kiÓm tra söa ch÷a ®¬n chiÕc lµ thêi gian söa ch÷a dµi, ngoµi ra çc c«ng viÖc kh«ng ®−îc chuyªn m«n hãa cao nªn ®Ó hoµn thµnh chóng cÇn ph¶i cã c«ng nh©n tay nghÒ cao. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p nµy cho ®Õn nay vÉn ®−îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn ë çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu do ®Æc thï cña ngµnh s¶n xuÊt, song khèi l−îng söa ch÷a theo ph−¬ng ph¸p nµy sÏ gi¶m dÇn do viÖc ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a c«ng nghiÖp. 2. Ph−¬ng ph¸p tæng thµnh (Ph−¬ng ph¸p thay thÕ kh©u - c¬ cÊu). Çc kh©u - c¬ cÊu bÞ h− háng cÇn söa ch÷a, sÏ ®−îc thay thÕ b»ng çc c¬ cÊu - kh©u ®· ®−îc söa ch÷a tr−íc cña çc thiÕt bÞ, m¸y mãc mãc kh¸c cïng lo¹i. Cßn çc kh©u - c¬ cÊu ®· th¸o ra ®−îc ®−a ®i söa ch÷a vµ sau ®ã ®−îc sö dông cho çc thiÕt bÞ t−¬ng tù. VÝ dô: Thay thÕ c¬ cÊu qu¹t t¨ng ¸p, thay thÕ b¬m nhiªn liÖu,.... 34

3. Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo bé nhãm: (ph−¬ng ph¸p thay thÕ thiÕt bÞ). Lµ ph−¬ng ph¸p thay thÕ çc thiÕt bÞ cÇn söa ch÷a b»ng çc thiÕt bÞ kh¸c lÊy tõ nguån dù tr÷. ThiÕt bÞ ®· th¸o dì (gièng nh− ë ph−¬ng ph¸p söa ch÷a kh©u - c¬ cÊu) ®−îc ®−a ®i söa ch÷a ®Ó bæ sung vµo nguån dù tr÷ thay thÕ. ë ph−¬ng ph¸p söa ch÷a nµy viÖc söa ch÷a chØ tËp trung ë çc c«ng viÖc th¸o - l¾p trªn tµu v× vËy toµn bé thêi gian söa ch÷a thiÕt bÞ ë x−ëng lµ ®−îc lÊy tõ thêi gian söa ch÷a chung. Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a nµy rót ng¾n ®−îc thêi gian söa ch÷a toµn tµu vµ n©ng cao chÊt l−îng söa ch−·. Çc ®iÒu kiÖn chÝnh ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao cña ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo bé nhãm lµ lËp çc ph©n x−ëng chuyªn dông ®Ó söa ch÷a çc thiÕt bÞ vµ cã sè l−îng ®ñ çc thiÕt bÞ thay thÕ trong nguån dù tr÷. §Ó x¸c ®Þnh ®¹i l−îng (®é lín) cña nguån dù tr÷ thay thÕ, cã nhiÒu c«ng thøc kh¸ phøc t¹p ®Ó x¸c ®Þnh, song do viÖc ®−a çc thiÕt bÞ söa ch÷a kh«ng ®−îc ®Òu ®Æn vµ do çc ph©n x−ëng kh«ng cung cÊp ®ñ vµ liªn tôc çc bé phËn söa ch÷a, nªn çc c«ng thøc phøc t¹p kh«ng ®¶m b¶o ®−îc ®é chÝnh x¸c. V× vËy ®Ó cã c¬ së tÝnh to¸n hîp lý nhÊt lµ x¸c ®Þnh ®¹i l−îng cña nguån dù tr÷ thay thÕ b»ng tæng nhu cÇu hµng th¸ng cña tÊt c¶ çc n¬i cÇn (çc ®¬n vÞ tiªu thô). Çc ®¬n vÞ tiªu thô nµy do ph©n x−ëng chÞu tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o phôc vô. Trong tr−êng hîp nµy sè l−îng çc thiÕt bÞ cña nguån dù tr÷ thay thÕ N ®−îc x¸c ®Þnh b»ng quan hÖ ®¬n gi¶n: N =k

m .n 12 M

Trong ®ã: M- tuæi thä cña thiÕt bÞ; m- tiªu hao tuæi thä trung b×nh hµng n¨m; n- tæng sè l−îng cña çc ®éng c¬, cña mét lo¹i cô thÓ ®ang ®−îc sö dông ë çc ®¬n vÞ tiªu thô; k- hÖ sè tÝnh ®Õn sù h− háng cña ®éng c¬. Tuú thuéc vµo çc ®iÒu kiÖn sö dông k = 1,01 ÷1,05. Nguån dù tr÷ thay thÕ thuéc quyÒn qu¶n lý ®iÒu khiÓn cña ng−êi ®Æt hµng (cña C«ng ty tµu). §iÒu ®ã cho phÐp khi cÇn thiÕt gi¶i quyÕt kÞp thêi çc vÊn ®Ò chuyÓn giao çc thiÕt bÞ cña nguån dù tr÷ trªn çc nhµ m¸y, çc c¬ së - ®¶m b¶o kü thuËt, hoÆc ®Õn trùc tiÕp çc tµu ®Ó thùc hiÖn söa ch÷a do thuyÒn viªn trªn tµu gi¶i quyÕt gi÷a çc lÇn ®i biÓn. 4. Ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn Ng−êi ta ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy trong söa ch÷a çc thiÕt bÞ cña quÜ thay thÕ ®ång thêi trong ph−¬ng ph¸p kiÓm tra söa ch÷a ®¬n chiÕc. B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ: Khi söa ch÷a nh÷ng chi tiÕt chÝnh bÞ hao mßn qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp, mçi lÇn ng−êi ta gia c«ng ®Õn kÝch th−íc ®Þnh tr−íc tiÕp theo hoÆc kh«i phôc l¹i kÝch th−íc ban ®Çu. 35

VÝ dô: Víi cæ trôc cña trôc khuûu ®éng c¬ ®èt trong, ng−êi ta ®Æt ra ë kÝch th−íc söa ch÷a (cèt) çch nhau 0,5mm. Gi¶ sö cæ trôc cã kÝch th−íc ®Þnh møc ban ®Çu φ = 100mm th× kÝch th−íc sau söa ch÷a lÇn 1 (cèt 1) lµ 99,5mm vµ lÇn 3 lµ φ = 98,5mm. KÝch th−íc nhá nhÊt ®−îc x¸c ®Þnh theo ®iÒu kiÖn bÒn cña chi tiÕt. §Õn lÇn söa ch÷a thø t− cæ trôc cÇn ph¶i ®−îc kh«i phôc l¹i kÝch th−íc ban ®Çu (vÝ dô dïng ph−¬ng ph¸p hµn ®¾p råi gia c«ng c¬ khÝ). Söa ch÷a tiªu chuÈn çc thiÕt bÞ quÜ thay thÕ tiÕn hµnh nh− sau: ë khu kh¶o s¸t, çc ®éng c¬ ®−îc chia theo kiÓu, lo¹i, sau ®ã ng−êi ta th¸o, kh¶o s¸t. Mét sè chi tiÕt h− háng hoµn toµn ph¶i bá, nh÷ng chi tiÕt cÇn söa ch÷a ng−êi ta chän gép thµnh bé råi ®−a ®Õn çc khu chuyªn m«n hãa ®Ó söa ch÷a theo kÝch th−íc tiªu chuÈn ®· ®Þnh (cèt). Sau khi söa ch÷a, ng−êi ta gép çc chi tiÕt thµnh bé theo kÝch th−íc söa ch÷a vµ l¾p r¸p. Nh− vËy, ®éng c¬ cã thÓ ®−îc söa ch÷a theo tõng kÝch th−íc söa ch÷a (cèt). 5- Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a ph©n ®o¹n: (ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo khèi khoang). Ph−¬ng ph¸p nµy nh»m môc ®Ých phôc håi l¹i vá tµu b»ng çch thay thÕ çc khoang hay çc khèi riªng biÖt. Trong thùc tÕ söa ch÷a tµu ng−êi ta còng ®· thay thÕ çc phÇn mòi tµu, ®u«i tµu, thay thÕ th−îng tÇng, çc khoang - buång, hÇm tµu... Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo khoang, khèi ®−îc ¸p dông réng r·i khi söa ch÷a phôc håi còng nh− khi c¶i tiÕn tµu. Khi sö dông ph−¬ng ph¸p khèi - khoang, cïng víi çc kÕt cÊu bÞ khuyÕt tËt, cßn cÇn ph¶i thay thÕ çc phÇn riªng lÎ cña cña kÕt cÊu ë tr¹ng th¸i ®¹t yªu cÇu (th−êng thay thÕ kh«ng qu¸ 20%). Ngoµi ra, ®Ó chÕ t¹o s¶n xuÊt çc khèi cã kÝch th−íc lín, cã h×nh bao phøc t¹p cÇn ph¶i cã mÆt b»ng ®Æc biÖt vµ thiÕt bÞ cè ®Þnh t¹m thêi. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµm t¨ng gi¸ thµnh söa ch÷a, v× vËy hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ph¸p söa ch÷a nµy chØ ®¹t ®−îc khi chuÈn bÞ kÞp thêi vµ cã nhiÒu çc khèi thay thÕ, víi viÖc sö dông ®ång thêi çc ph−¬ng ph¸p söa tiÕn bé kh¸c. Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khoang - khèi tµu sÏ thÝch hîp h¬n c¶ trong çc tr−êng hîp: khi trong qu¸ tr×nh c¶i tiÕn, çc kÕt cÊu vá tµu cÇn ®−îc thay thÕ kh«ng phô thuéc vµo ®é ¨n mßn cña chóng. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo khèi khoang tµu cã thÓ ®¸nh gi¸ qua biÓu thøc: SgM + STP + Su.B - ∆ti (p + q) ≤ Su.p Trong ®ã: SgM; STP- Chi phÝ cho çc c«ng viÖc th¸o l¾p vµ vËn chuyÓn

∆ti- Thêi gian rót ng¾n qu¸ tr×nh söa ch÷a tµu (ngµy ®ªm) do thay thÕ thiÕt bÞ thø i. Sup- Gi¸ thµnh söa ch÷a ®¬n chiÕc 36

p- Lîi nhuËn trung b×nh do t¨ng thêi gian sö dông tµu trong thêi gian ∆t q- Chi phÝ trung b×nh trong mét ngµy ®ªm cña nhµ m¸y ®Ó b¶o ®¶m n¨ng l−îng cho tµu. Su.B- Gi¸ thµnh s¶n xuÊt, chÕ t¹o çc khèi - khoang míi Tõ ®ã ta cã hÖ sè hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ph−¬ng ph¸p söa ch÷a theo khoang khèi tµu KC. Kc =

S up S gM + S TP + S uB − ∆ t i ( p + q )

4.2.2. ChuÈn bÞ s¶n xuÊt, söa ch÷a tµu Khèi l−îng çc c«ng viÖc chuÈn bÞ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn thêi gian söa ch÷a tµu. ThuyÒn bé cña tµu, chñ tµu (ng−êi ®Æt hµng) vµ ng−êi thùc hiÖn söa ch÷a tham gia vµo viÖc chuÈn bÞ söa ch÷a tµu. ThuyÒn bé tµu lËp b¶n yªu cÇu söa ch÷a, b¶n nµy x¸c ®Þnh khèi l−îng çc c«ng viÖc mµ xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu cÇn thùc hiÖn. Çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a ®−îc lËp riªng lÎ theo toµn bé çc phÇn cña tµu (vá tµu, c¬ ®iÖn, v« tuyÕn ®iÖn hµng h¶i, vµ çc c«ng viÖc trªn ®èc). B¶n yªu cÇu söa ch÷a cÇn chøa ®ùng çc sè liÖu kh¸ch quan vÒ tÝnh chÊt çc h− háng, vÒ t×nh h×nh (hoÆc sè liÖu) thùc hiÖn çc danh môc vµ khèi l−îng çc c«ng viÖc söa ch÷a, dùa trªn sù ph©n tÝch vµ tÝnh to¸n çc khuyÕt tËt ph¸t hiÖn ®−îc khi sö dông h»ng ngµy vµ khi b¶o d−ìng. Nh÷ng ng−êi lËp b¶n yªu cÇu söa ch÷a ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ cña çc c«ng viÖc söa ch÷a ®Ó phôc håi ®é tin cËy vµ ®é bÒn cña çc thiÕt bÞ kü thuËt. Qu¸ tr×nh lËp ra çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a cã ý nghÜa quan träng, v× nã thóc ®Èy viÖc nghiªn cøu cô thÓ vµ viÖc ph©n tÝch cña çc bé phËn (çc ngµnh). Víi môc ®Ých hoµn thiÖn viÖc chuÈn bÞ söa ch÷a ®èi víi mét lo¹t çc xª ri tµu, ng−êi ta ®· so¹n th¶o ra çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a mÉu. Nh−ng trong thùc tÕ söa ch÷a tµu, ngay c¶ çc tµu cïng xª ri, çc khuyÕt tËt rÊt kh¸c nhau, do ®ã viÖc ¸p dông çc c«ng viÖc söa ch÷a theo danh môc vµ khèi l−îng trong nh÷ng ph¹m vi cøng nh¾c nh− nhau ®èi víi çc xª ri tµu sÏ kh«ng thÓ ®−îc. V× vËy ®Ó phï hîp ng−êi ta ®· so¹n th¶o ra çc b¶ng gi¸ mÉu cña çc c«ng viÖc söa ch÷a. Khi lËp çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a, ng−êi ta sö dông çc sè liÖu cña b¶ng gi¸ nµy vµ b©y giê, ë chç ®¸ng lÏ ph¶i ghi thËt cô thÓ çc c«ng viÖc söa ch÷a th× khi söa ch÷a mét ®éng c¬ cô thÓ, ng−êi lËp yªu cÇu söa ch÷a ®· biÕt ®−îc thêi gian ®· lµm viÖc vµ t×nh tr¹ng kü thuËt cña ®éng c¬, chØ cÇn ghi lo¹i söa ch÷a. Th«ng th−êng viÖc kiÓm tra çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a ®−îc tiÕn hµnh trùc tiÕp ë tµu vµ kÌm theo ý kiÕn cña thuyÒn viªn trªn tµu vµ xem xÐt çc thiÕt bÞ riªng lÎ khi lµm viÖc, ph©n tÝch çc ghi chÐp trong lý lÞch sæ s¸ch vÒ b¶n chÊt cña çc thiÕt bÞ, vÒ sè giê ®· lµm viÖc.

37

Çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a ®· ®−îc kiÓm tra vµ ®−îc hiÖu chØnh, cïng víi çc tµi liÖu thiÕt kÕ ®Ó c¶i tiÕn hoÆc trang bÞ l¹i, sÏ ®¹t ®−îc chuyÓn giao cho xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu trong 6 th¸ng tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a kh«i phôc, trong 3 th¸ng tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a lín, trong 1,5 th¸ng tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a nhá vµ söa ch÷a duy tr× vµ trong 15 ÷30 ngµy tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a dù phßng trªn ®èc. Ngoµi çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a cho nhµ m¸y, thuyÒn bé tµu còng th−êng lËp çc b¶n danh môc cho çc c«ng viÖc do m×nh thùc hiÖn. Çc b¶n nµy lµ cÇn thiÕt ®Ó lËp nªn nh÷ng yªu cÇu vÒ vËt t− vµ çc chi tiÕt dù tr÷, còng nh− ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn çc c«ng viÖc. Çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a nµy ®−îc lËp thµnh 2 bé, mét bé ®−îc chuyÓn cho chñ tµu. Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a tµu, cã thÓ thùc hiÖn çc c«ng viÖc kh«ng ®−îc ghi trong çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a chÝnh. Trong tr−êng hîp nµy thuyÒn bé tµu cã quyÒn, víi giíi h¹n ®· ®−îc x¸c ®Þnh, chuyÓn giao cho nhµ m¸y çc b¶n yªu cÇu phô (bæ sung) kh«ng chËm h¬n 1/3 thêi h¹n söa ch÷a vµ vÒ khèi l−îng kh«ng lín h¬n 10% gi¸ thµnh theo kÕ ho¹ch. Sù kh«ng tu©n thñ bÊt kú ®iÒu kiÖn nµo sÏ ph¸ vì nhÞp ®é lµm viÖc cña xÝ nghiÖp, cÇn ph¶i bè trÝ l¹i çc thiÕt bÞ cho çc tµu vµ lµm gi¸n ®o¹n thêi gian söa ch÷a ®· ®−îc x¸c lËp. ViÖc chuÈn bÞ xÝ nghiÖp ®Ó söa ch÷a tµu ®−îc b¾t ®Çu ngay sau khi nhËn ®−îc tµi liÖu cÇn thiÕt tõ ng−êi ®Æt hµng. Tr−íc tiªn, víi môc ®Ých kiÓm tra sù t−¬ng øng cña khèi l−îng c«ng viÖc víi gi¸ thµnh söa ch÷a (theo kÕ ho¹ch) trªn c¬ së b¶n yªu cÇu söa ch÷a, lËp b¶n tÝnh to¸n gi¸ s¬ bé. NÕu khèi l−îng c«ng viÖc v−ît giíi h¹n ®· ®Þnh (v−ît gi¸ söa ch÷a theo kÕ ho¹ch) th× ng−êi ®Æt hµng cÇn gi¶m khèi l−îng c«ng viÖc cña nhµ m¸y hay thay ®æi kÞp thêi gi¸ söa ch÷a theo kÕ ho¹ch. Sau khi xem xÐt, kiÓm tra çc khèi l−îng c«ng viÖc phÝa ®Æt hµng vµ ng−êi thùc hiÖn sÏ lËp biªn b¶n vÒ ë viÖc chÝnh x¸c hãa khèi l−îng çc c«ng viÖc (tháa thuËn ®ång ý), c«ng viÖc nµy lµ phÇn kh«ng thÓ t¸ch rêi b¶n hîp ®ång vµ lµ c¬ së ®Ó nhµ m¸y b¾t ®Çu çc c«ng viÖc cña giai ®o¹n "0". Giai ®o¹n "0" ®−îc tiÕn hµnh tr−íc khi ®−a tµu vµo nhµ m¸y. Giai ®o¹n nµy bao gåm thùc hiÖn chuÈn vÒ thiÕt kÕ vÒ c«ng nghÖ vµ vÒ s¶n xuÊt. ViÖc chuÈn bÞ vÒ thiÕt kÕ bao gåm so¹n th¶o çc b¶n vÏ cho çc c¬ cÊu thay thÕ phøc t¹p kiÓm tra çc tµi liÖu thiÕt kÕ ®Ó c¶i tiÕn tËp hîp çc b¶n vÏ l¾p r¸p,... ViÖc chuÈn bÞ vÒ c«ng nghÖ ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së çc tµi liÖu thiÕt kÕ vµ tµi liÖu söa ch÷a. Çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®−îc so¹n th¶o trong çc tr−êng hîp khi cÇn ph¶i chÕ t¹o çc chi tiÕt phøc t¹p, thÝ dô s¬ mi xilanh cã ®−êng kÝnh lín, hoÆc kh¾c phôc çc khuyÕt tËt kh«ng qui chuÈn (r¹n nøt) ë blèc xilanh, thay thÕ èng lãt trôc ch©n vÞt, phôc håi chç liªn kÕt hµn gi÷a çc chi tiÕt cã m¸c vËt liÖu kh¸c nhau,...) ViÖc so¹n th¶o qu¸ tr×nh c«ng nghÖ phøc t¹p g¾n liÒn víi viÖc tÝnh to¸n ®«i khi g¾n liÒn víi çc c«ng viÖc thö nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm cña nhµ m¸y. Trong toµn bé thêi gian chuÈn bÞ c«ng nghÖ, cÇn cã sù liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a çc nhµ thiÕt kÕ vµ çc nhµ c«ng nghÖ, th−êng th−êng çc gi¶i ph¸p (hoÆc quyÕt ®Þnh) vÒ 38

thiÕt kÕ cã thÓ ®−îc thùc hiÖn chØ do kÕt qu¶ cña çc nghiªn cøu c«ng nghÖ ®Æc biÖt. Çc tr−êng §¹i häc nghiªn cøu khoa häc th−êng ®−îc mêi ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò c«ng nghÖ phøc t¹p. Khi thùc hiÖn çc c«ng viÖc mang ®Æc tÝnh hµng lo¹t vµ qui m« lín, b¾t buéc ph¶i cã thiÕt bÞ c«ng nghÖ vµ trong mét lo¹t tr−êng hîp cÇn tiÕn hµnh çc nghiªn cøu tèi −u hãa çc d©y chuyÒn c«ng nghÖ. Râ rµng viÖc chuÈn bÞ nµy cÇn thùc hiÖn ®ång thêi theo nhãm tµu. ChuÈn bÞ s¶n xuÊt bao gåm chÕ t¹o çc thiÕt bÞ c«ng nghÖ cÇn thiÕt, ®óc rÌn çc chi tiÕt (ch©n vÞt, trôc l¸i,...), çc khoang, khèi cña vá tµu, söa ch÷a çc c¬ cÊu th«ng dông ®· ®−îc ®−a ®Õn tr−íc ®Ó thay thÕ thiÕt bÞ, m¸y mãc,... khèi l−îng c«ng viÖc ë giai ®o¹n "0" cÇn chiÕm kh«ng d−íi 10% khèi l−îng söa ch÷a chung. Trong tr−êng hîp riªng khi söa ch÷a lín cã c¶i tiÕn th× khèi l−îng c«ng viÖc ë giai ®o¹n "0" th× mét lo¹t c«ng viÖc chuÈn bÞ ®−îc tiÕn hµnh cho toµn bé çc tµu (hoÆc mét nhãm tµu) cÇn ®−îc söa ch÷a trong n¨m hiÖn t¹i. Trong tr−êng hîp nµy ng−êi ®Æt hµng vµ nhµ m¸y lËp nªn b¶n thèng kª çc c«ng viÖc phï hîp nhÊt, viÖc thùc hiÖn çc c«ng viÖc nµy ®−îc ghi trong çc môc söa ch÷a riªng biÖt, kh«ng liªn quan víi thêi h¹n chuyÓn giao çc b¶n yªu cÇu söa ch÷a chÝnh. Tr−íc khi ®−a mét tµu cô thÓ vµo söa ch÷a chØ cÇn lùa chän vµ phèi hîp (tøc ®ång bé hãa) çc chi tiÕt tõ sè çc chi tiÕt ®· ®−îc chÕ t¹o tr−íc. Tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a, ph¶i tiÕn hµnh viÖc chuÈn bÞ trùc tiÕp ®èi víi b¶n th©n tµu, viÖc chuÈn bÞ nµy bao gåm: th¸o hÕt nhiªn liÖu, dì hÕt hµng hãa cßn l¹i, vÖ sinh çc hÇm hµng (kÐt), chuÈn bÞ çc lo¹i cÇu thang,vv.... NÕu dù ®o¸n sÏ cã nh÷ng c«ng viÖc th¸o, l¾p lín hoÆc c«ng viÖc c¶i t¹o th× theo yªu cÇu cña c¬ quan §¨ng kiÓm, ®Ó kiÓm tra sù thay ®æi tÝnh æn ®Þnh ng−êi ta tiÕn hµnh nghiªng ngang tµu tr−íc khi söa ch÷a. Nhµ m¸y chuÈn bÞ n¬i ®ç cho tµu ë çc ph©n x−ëng ®Ó thùc hiÖn khèi l−îng çc c«ng viÖc chñ yÕu (khèi l−îng chÝnh). Ngay sau khi ®−a tµu vµo nhµ m¸y, ph¶i lËp biªn b¶n x¸c ®Þnh ngµy, th¸ng, b¾t ®Çu söa ch÷a. Çc c«ng viÖc chuÈn bÞ ë giai ®o¹n "0" t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc më réng mÆt b»ng lµm viÖc tõ nh÷ng ngµy ®Çu söa ch÷a.

39

PhÇn thø hai C«ng nghÖ söa ch÷a tµu thñy Ch−¬ng 5. KhuyÕt tËt cña hÖ ®éng lùc tµu thñy nguyªn nh©n vµ ph−¬ng ph¸p dß t×m 5.1. Ph©n lo¹i vµ nguyªn nh©n g©y khuyÕt tËt H− háng trong vËt liÖu vµ chi tiÕt m¸y cã thÓ xuÊt hiÖn khi chÕ t¹o còng nh− trong qu¸ tr×nh khai th¸c. Khi nÊu ch¶y kim lo¹i còng nh− khi ®óc sÏ t¹o ra çc khuyÕt tËt nh− t¹o « xÝt, t¹p chÊt xØ, rç co ngãt, rç, bät, tro xèp vµ çc vÕt nøt. Trong qu¸ tr×nh gia c«ng cã thÓ xuÊt hiÖn çc vÕt nøt, r¹n, ph©n líp, vÕt gÊp, t¹o ba via, ®iÓm tr¾ng,... Khi chÕ t¹o th−êng kÌm theo viÖc gia c«ng nhiÖt cã thÓ x¶y ra viÖc khö çc bon trªn bÒ mÆt kim lo¹i sÏ lµm gi¶m ®é cøng, sù qu¸ nhiÖt, sù qu¸ nung, gißn, lµm thay ®æi kÕt cÊu kim lo¹i, t¹o vÕt nøt khi t«i. Trong thêi gian khai th¸c çc chi tiÕt bÞ biÕn d¹ng, mµi mßn, ¨n mßn vµ xãi mßn, t¹o vÕt nøt ë chi tiÕt, thay ®æi kÕt cÊu vµ tÝnh chÊt c¬ häc cña kim lo¹i. TÊt c¶ çc khuyÕt tËt ®ã cã thÓ ph©n bè ë bÒ mÆt trªn, d−íi hoÆc bªn trong chi tiÕt. Kh¶ n¨ng kh«ng lµm viÖc ®−îc cña chi tiÕt m¸y vµ çc c¬ cÊu cã thÓ x¶y ra nhanh hay chËm phô thäc vµo chÕ ®é lµm viÖc, ®Æc tÝnh mµi mßn vµ sù háng hãc cña nã. Sau ®©y lµ ph©n lo¹i çc d¹ng khuyÕt tËt vµ nguyªn nh©n g©y khuyÕt tËt ë chi tiÕt m¸y. 1- Mµi mßn: Mµi mßn lµm gi¶m tÝnh bÒn, thay ®æi h×nh d¹ng (t¹o elip, c«n, h×nh tang trèng,... lµm t¨ng khe hë dÇu, t¹o vÕt lç rç trªn bÒ mÆt ma s¸t do kÕt qu¶ cña ma s¸t. Sau mét thêi gian lµm viÖc cã hiÖn t−îng t¹o gê trªn bÒ mÆt c«ng t¸c. H− háng bÒ mÆt ma s¸t (t¹o vÕt x−íc,vÕt lâm) khi cã çc phÇn tö bét mµi r¬i trªn bÒ mÆt ma s¸t, khe hë dÇu, khe hë nhiÖt kh«ng ®¶m b¶o, bé ®«i ma s¸t chän kh«ng ®óng, sù l¾p r¸p kh«ng ®óng, dÇu b«i tr¬n kh«ng ®¶m b¶o. H− háng çc b¸nh r¨ng, nh− bong trãc thµnh líp, g·y vì. 2- H− háng do ¨n mßn: - ¡n mßn ®iÖn hãa bao gåm ¨n mßn liªn tôc (¨n mßn ®Òu, ¨n mßn kh«ng ®Òu) ¨n mßn côc bé (vÕt ®èm, rç,... ) do t¸c dông cña m«i tr−êng ngoµi vµ ®é Èm. - ¡n mßn hãa häc lµ t¹o gØ s¾t, t¹o bät, t¹o xèp (t¬i) kim lo¹i, t¹o líp, lµm g·y ®ót khi ma s¸t, çc vÕt nøt theo gãc l−în hoÆc mÐp biªn, khö çc bon (khuyÕch t¸n çc nguyªn tö çc bon ch¶y víi tèc ®é lín h¬n so víi sù « xi hãa bÒ mÆt), tÝnh 40

gißn hydr« hãa sÏ t¹o çc vÕt nøt vµ thay ®æi cÊu truc kim lo¹i. ¡n mßn bÒ mÆt d−íi t¸c dông cña m«i tr−êng kh«ng cã mÆt cña ®é Èm. 3- H− háng do xãi mßn x©m thùc - Xãi mßn khÝ: lµ mang ®i çc khèi l−îng vËt chÊt t¹o bëi çc h×nh næi vi m«, ph¸ hñy líp bÒ mÆt máng, t¹o tæ ong, t¹o r·nh, t¹o rç, çc vÕt nøt, ph¸ hñy cÊu tróc kim lo¹i, nguyªn nh©n ph¸ hñy bÒ mÆt lµ do t¸c dông cña dßng khÝ. - Xãi mßn x©m th−c: g©y ¨n mßn, sù trãc, tæ ong, t¹o rç, t¹o vÕt nøt do sù ch¶y vßng cña dßng chÊt láng lµm xuÊt hiÖn hiÖn t−îng x©m thùc. - Xãi mßn mµi mßn: t¹o vÕt x−íc, vÕt nøt nhá, trãc, g©y nªn sù ph¸ hñy bÒ mÆt do t¸c dông cña chÊt láng hoÆc dßng khÝ. 4- BiÕn d¹ng d− cña çc chi tiÕt vµ kÕt cÊu HiÖn t−îng t¹o gîn sãng, vÐt lâm (biÕn d¹ng t«n vá cña th©n tµu). HiÖn t−îng Ðp lón, vâng, låi cña çc phÇn tö kÕt cÊu khi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao (buång ®èt nåi h¬i, tua bin...) do çc tån t¹i trong khai th¸c, dÉn nhiÖt kÐm, t¸c dông nhiÖt, øng suÊt c¬ vµ øng suÊt nhiÖt. Sù cong vªnh çc chi tiÕt d¹ng trôc (trôc ch©n vÞt, trôc khuûu, trôc r« to tua bin,...) lµ do øng suÊt c¬, øng suÊt nhiÖt, sù l¾p ghÐp kh«ng ®óng, t¸c dông nhiÖt. Sù uèn xo¾n çc chi tiÕt d¹ng trôc do øng suÊt c¬, ®iÒu kiÖn khai th¸c nÆng nÒ. 5- KhuyÕt tËt hµn KhuyÕt tËt x¶y ra do qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ l¾p ghÐp çc chi tiÕt hµn, (chän gãc nghiªng khi t¹o r·nh V, X kh«ng ®óng, gãc nghiªng ë çc mèi nèi kh«ng ®óng hoÆc kh«ng cè ®Þnh theo ®−êng tuyÕn) lµm cho m«i shµn bÞ sai lÖch vÒ h×nh d¹ng, kÝch th−íc, t¹o khuyÕt tËt bªn trong m«i shµn, lµm thay ®æi thµnh phÇn, cÊu tróc cña mèi hµn. Çc khuyÕt tËt nµy th−êng x¶y ra do nh÷ng thiÕu sãt khi chÕ t¹o vµ söa ch÷a. 6- KhuyÕt tËt do gia c«ng nhiÖt vµ nhiÖt hãa häc - ¤xi hãa vµ khö çc bon cña líp bÒ mÆt: Do thõa kh«ng khÝ khi ñ, th−êng hãa, t«i trong lß khÝ, hót kh«ng khÝ ra ë çc lß ®iÖn, kh«ng tu©n thñ chÕ ®é gia c«ng nhiÖt (nhiÖt ®é qu¸ nãng, thêi gian gi÷ nhiÖt khi hãa cøng bÒ mÆt), lß nhiÖt kÐm, tèc ®é lµm m¸t thÊp, nhiÖt ®é nung nãng gi¶m. - Qu¸ nhiÖt: kh«ng tu©n thñ chÕ ®é gia c«ng nhiÖt. - BiÕn d¹ng: nguyªn nh©n cña sù thay ®æi thÓ tÝch khi nung nãng vµ khi lµm m¸t, nung nãng vµ lµm m¸t kh«ng ®Òu, tån t¹i øng suÊt trong s¶n phÈm tr−íc khi nung nãng. - Thay ®æi tÝnh chÊt c¬ häc (lµm thay ®æi ®é cøng, lµm gi¶m ®é va ®Ëp,...) khi t¨ng hoÆc gi¶m tèc ®é lµm m¸t, gi¶m nhiÖt ®é nung nãng, thêi gian duy tr× nhiÖt kh«ng ®óng, mÊt líp çc bon bÒ mÆt. 41

- Sù graphit hãa (trong cÊu tróc cña vËt liÖu b»ng gang) do sù kÕt tinh cña çc bon khi thµnh phÇn hãa häc cña gang bÞ sai lÖch. - Trãc líp t«i: Sö dông chÊt thÊm çc bon t¸c dông m¹nh, vµ nhiÖt ®é nung nãng t¨ng cao. - Gißn ram (gi¶m ®é dai va ®Ëp) do tèc ®é lµm m¸t kh«ng cao khi ram. - ¡n mßn (vÕt lâm trªn bÒ mÆt chi tiÕt trong qu¸ tr×nh hãa cøng bÒ mÆt, t«i trong bÓ muèi vµ t«i hoÆc ñ trong çc lß cã ngän löa) - do hµm l−îng muèi l−u huúnh cao vµ bÓ kh«ng khö « xy khi t«i trong bÓ muèi. 7- KhuyÕt tËt do cã t¹p chÊt phi kim lo¹i T¹p chÊt néi sinh (« xi, sunfua, silic, çc bua) chÊt ngo¹i sinh hoÆc t¹p xØ (çc phÇn tö chÞu löa, xØ çt vµ çc chÊt phi kim lo¹i kh¸c), nguyªn do kh«ng tu©n thñy çc chÕ ®é khi nÊu vµ khi ®óc rãt, chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p ¸p lùc, hµn. 8- Ph¸ hñy mèi liªn kÕt do t¸c dông nhiÖt khi khai th¸c - Graphit hãa do kÕt tinh çc bon khi nung nãng. - Qu¸ nhiÖt: do ®èt nßng l©u ë nhiÖt ®é cao (thÐp 1000 ÷ 13000C) çc h¹t kim lo¹i në ra m¹nh lµm gi¶m tÝnh chÊt c¬ häc. - Ch¸y: do t¸c dông nhiÖt trong qu¸ tr×nh khai th¸c - Thay ®æi cÊu tróc tÝnh chÊt c¬ häc kim lo¹i: Do t¸c dông nhiÖt khi khai th¸c 9- Çc vÕt nøt - VÕt nøt lµm ®øt g·y, ph¸ vì tÝnh chÊt kÕt tinh cña kim lo¹i do øng suÊt nhiÖt, øng suÊt co ngãt kim lo¹i ë nhiÖt ®é cao, tèc ®é khi ®óc rãt qu¸ cao, nhiÖt ®é khi rãt kim lo¹i cao. - VÐt nøt ®−îc t¹o ra khi gia c«ng b»ng ¸p lùc, luyÖn kim (bät khÝ, lÉn t¹p chÊt xØ). VÕt nøt cã thÓ t¹o ra cho øng suÊt nhiÖt khi chÕ ®é nung nãng hoÆc lµm nguéi kh«ng ®óng. 10- H− háng çc líp chèng ¨n mßn, chèng rØ 11- H− háng çc líp ba bÝt. - T¹o lç xèp, rç (®¬n lÎ, tËp trung, xuyªn xuèt) sù co ngãt cña ba bÝt khi lµm nguéi, tån t¹i bät khÝ khi nÊu nãng ch¶y ba bÝt. - R¹n nøt vµ trãc líp chèng ma s¸t (chÞu mµi mßn) do sù b¸m dÝnh cña ba bÝt víi æ ®ì kÐm, ®é cøng cña æ ®ì kh«ng ®¶m b¶o, sù tiÕp xóc kh«ng hoµn toµn cña æ ®ì víi bÖ ®ì, t¸c ®éng va ®Ëp cña t¶i khi khe hë dÇu t¨ng, chñng lo¹i cña ba bÝt kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc. - VÕt x−íc, x©y x¸t trªn líp chèng ma s¸t do cã çc t¹p chÊt r¾n lÉn trong dÇu ®−a vµo bÒ mÆt ma s¸t. - Ph¸ hñy ®é b¸n (®é dÝnh kÕt) cña ba bÝt víi kim lo¹i æ ®ì do chÊt l−îng líp thiÕc m¹ kÐm, nhiÖt ®é cña æ ®ì khi rãt ba bÝt qu¸ cao, hoÆc viÖc chuÈn bÞ æ ®ì tr−íc khi rãt kh«ng ®¶m b¶o. 42

- Thay ®æi kÝch th−íc líp chèng ma s¸t do bÞ mµi mßn trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c . 12- Ph¸ hñy çc chi tiÕt vµ çc thiÕt bÞ Søt mÎ chi tiÕt, g·y nøt t«n vá, t¹o lç thñng, do kÕt cÊu, chÕ t¹o vµ söa ch÷a cã nh÷ng thiÕu sãt, kh«ng tu©n thñ qui t¾c khai th¸c kü thuËt, hiÖn t−îng mái kim lo¹i, ¨n mßn, t¸c dông nhiÖt ®iÒu kiÖn khai th¸c nÆng nÒ. 13- KhuyÕt tËt cã liªn quan tíi viÖc b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn - ¡n mßn, han rØ: do t¸c dông cña m«i tr−êng ¨n mßn, x©m thùc, çc líp b¶o vÖ kh«ng ®¶m b¶o chèng ¨n mßn. - H− háng bÒ mÆt (lâm, x©y x¸t, vÕt x−íc, h− háng líp phñ b¶o vÖ, dËp mÐp,...) - Nøt: do øng suÊt d− (nhiÖt vµ c¬). 5.2. Ma s¸t vµ mµi mßn Çc chi tiÕt mèi ghÐp cña çc m¸y mãc, c¬ cÊu khi chuyÓn ®éng sÏ xuÊt hiÖn lùc ma s¸t vµ g©y nªn mµi mßn. KÕt qu¶ sau mét thêi gian ho¹t ®éng kÝch th−íc cña chi tiÕt sÏ thay ®æi t¨ng khe hë l¾p ghÐp. Môc tiªu ®Ó gi¶m ®é mµi mßn chi tiÕt cña çc m¸y mãc c¬ cÊu lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®Ó kÐo dµi thêi gian khai th¸c tµu vµ gi¶m chi phÝ trong söa ch÷a. HiÖn t−îng mµi mßn kh«ng chØ x¶y ra trong thêi gian khai th¸c mµ cßn trong c¶ qu¸ tr×nh söa ch÷a khi chän vËt liÖu cÆp ma s¸t. Do vËy chÊt l−îng cña bÒ mÆt ma s¸t lµ mét trong nh÷ng yÕu tè n©ng cao tÝnh chèng mµi mßn cña chi tiÕt. 5.2.1. Ma s¸t Ng−êi ta ph©n ma s¸t thµnh 3 d¹ng: Ma s¸t tr−ît, ma s¸t l¨n vµ ma s¸t l¨n cã sù tr−ît. 1- Ma s¸t tr−ît: Ph¸t sinh trong çc kiÓu khíp ®éng, b¸n lÎ nh− trôc - æ ®ì, xÐc m¨ng - s¬ mi xilanh,... VÐc t¬ tèc ®é cña ma s¸t tr−ît theo thêi gian liªn tôc lµ kh«ng thay ®æi vµ gäi lµ ma s¸t tr−ît kh«ng thuËn nghÞch (kh«ng ®¶o chiÒu). 2- Ma s¸t lÆn: VÝ dô: §Æc tr−ng nhÊt cña ma s¸t l¨n lµ ma s¸t trong æ bi, con l¨n vµ trong æ ®ì. 3- Ma s¸t l¨n cã tr−ît: §−îc thÓ hiÖn trong ¨n khíp b¸nh r¨ng. Ngoµi ra ng−êi ta cßn ph©n chia ma s¸t thµnh ma s¸t −ít vµ ma s¸t kh«. Ma s¸t −ít lµ khi bÒ mÆt lµm viÖc ®−îc ph©n chia bëi 1 líp dÇu kho¸ng láng, dÇu b«i tr¬n, n−íc, glixerin C3H5 (OH)3 hoÆc çc chÊt kh¸c. Ma s¸t kh«: BÒ mÆt ma s¸t kh«ng ®−îc ph©n chia bëi líp b«i tr¬n. 5.2.2. Mµi mßn Mµi mßn phô thuéc vµo çc yÕu tè nh− vËt liÖu, chÊt l−îng bÒ mÆt ma s¸t, ®é lín cña khe hë còng nh− çc yÕu tè cña chÕ ®é c«ng t¸c: nhiÖt ®é, tèc ®é vµ ¸p suÊt. 43

Khi nghiªn cøu sù lµm viÖc cña çc cÆp ma s¸t kh¸c nhau, ®· cho phÐp x¸c lËp ®Æc tÝnh mµi mßn cña chi tiÕt theo thêi gian. Ng−êi ta ®· ph©n ®Æc tÝnh thµnh 3 giai ®o¹n (h×nh 5.1). Trªn ®å thÞ giai ®o¹n thø nhÊt (I, ®o¹n AB, thêi gian τ ΠΡ ) ®−îc ®Æc tr−ng bëi tèc ®é mµi mßn nhanh. Thêi gian xuÊt hiÖn mµi mßn cña chi tiÕt trong giai ®o¹n nµy gäi lµ giai ®o¹n ch¹y rµ. Chóng ta hiÓu r»ng ®Æc ®iÓm trªn çc bÒ mÆt ma s¸t cña çc vËt liÖu khi gia c«ng sÏ kh«ng ®−îc hoµn chØnh, hoÆc xuÊt hiÖn biÕn d¹ng lµ nh÷ng t¸c dông phô t¨ng c−êng sù mµi mßn. Do vËy khi ch¹y rµ víi môc ®Ých t¨ng bÒ mÆt tiÕp xóc thùc tÕ cña chi tiÕt ph¶i gi¶m ¸p suÊt, nhiÖt ®é, t¹o ®iÒu kiÖn b«i tr¬n tèt. I

II

III

C

S0

Smax

α

B Smax

Mµi mßn (khe hë)

D

A

τnp

τ0 τmax

Thêi gian

H×nh 5.1. §å thÞ mµi mßn cña chi tiÕt theo thêi gian

§é mµi mßn chi tiÕt t¨ng lªn trong giai ®o¹n ch¹y rµ lµ do lùc Ðp cña çc líp bÒ mÆt khi gia c«ng th«. TiÕp theo cña ®å thÞ ®é mµi mßn ®−îc gi¶m, ®−îc thÓ hiÖn ë giai ®o¹n thø hai (II) lµm viÖc cña bé ®«i ma s¸t lµ giai ®o¹n mµi mßn b×nh th−êng (®o¹n BC thêi gian τmax). Sù t¨ng mµi mßn bÒ mÆt cña çc chi tiÕt l¾p ghÐp lµm t¨ng khe hë gi÷a chóng. Khi ®é mµi mßn t¨ng, khe hë gi÷a çc chi tiÕt l¾p ghÐp lín, ®iÒu kiÖn b«i tr¬n kÐm céng víi sù t¸c dông cña t¶i ®éng lùc häc sÏ ®−a tíi giai ®o¹n thø ba (III) lµm viÖc cña bé ®«i ma s¸t gäi lµ giai ®o¹n mµi mßn t¨ng tèc (®o¹n C§). ë giai ®o¹n 44

nµy cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh söa ch÷a bé ®«i ma s¸t vµ çc c¬ cÊu. Giai ®o¹n mµi mßn b×nh th−êng ®−îc t¹o ra gi÷a 2 lÇn söa ch÷a çc chi tiÕt l¾p ghÐp. Do vËy chu kú söa ch÷a cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch lµm viÖc cô thÓ. Trªn ®å thÞ trôc tung ®−îc biÓu thÞ b»ng khe hë, th× gi¸ trÞ thêi gian τmax cã thÓ x¸c ®Þnh nh− sau: τ max =

S max − S bd tg α

(1)

Trong ®ã: Smax- khe hë lín nhÊt cho phÐp (mm); Sbd- khe hë ban ®Çu cña cÆp chi tiÕt sau ch¹y rµ (mm); tgα- ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho c−êng ®é mµi mßn. Khe hë giíi h¹n cho phÐp cho ë trong lý lÞch phô thuéc vµo kÝch th−íc, sè vßng quay cña tõng lo¹i c¬ cÊu, m¸y mãc kh¸c nhau. Gi¸ trÞ tgα cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm. VÝ dô ë nhµ m¸y ®éng c¬ ®−îc thö 500 giê. NÕu τ0 lµ sè giê ho¹t ®éng sau khi ch¹y rµ vµ S0 lµ khe hë t−¬ng øng trong thêi gian ®ã, th× ®é mµi mßn trong thêi gian τ0 ®−îc ®Æc tr−ng b»ng ®é t¨ng khe hë lµ: i = S0 - Sbd do ®ã: tgα =

i0

τ0

=

S 0 − S bd

(2)

τ0

Thay thÕ tgα vµo biÒu thøc (1) ta x¸c ®Þnh ®−îc τmax lµ ®¹i l−îng thêi gian cña chu kú söa ch÷a. §Ó n©ng cao tÝnh chèng mµi mßn cña chi tiÕt m¸y ng−êi ta ®· t¹o ra çc ®iÒu kiÖn sau: - Lùa chän ®é nh¾m vµ ®é chÝnh x¸c gia c«ng bÒ mÆt tiÕp xóc cña bé ®«i ma s¸t. ë ®©y cÇn ph¶i tÝnh ®Ò tÝnh kinh tÕ khi n©ng cao ®é chÝnh x¸c vµ ®é nh½n gia c«ng. Nh− vËy ë ®©y trong mét vµi tr−êng hîp sÏ lµm t¨ng gi¸ thµnh cña chi tiÕt. - Çc chi tiÕt cña bé ®«i ma s¸t cÇn ph¶i cã ®é cøng cao, mét trong 2 chi tiÕt cÇn ph¶i cã ®é cøng líp bÒ mÆt cao h¬n. Thùc tÕ cho thÊy r»ng khi t¨ng ®é cøng cña mét trong çc chi tiÕt sÏ lµm gi¶m ®é mµi mßn cña chóng. - DÇu b«i tr¬n cÇn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt b«i tr¬n tèt cho çc c¬ cÊu. - ë nh÷ng c¬ cÊu chÞu t¶i nÆng ph¶i sö dông dÇu b«i tr¬n riªng biÖt víi çc chÊt phô gia. 45

5.3. Çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt trong söa ch÷a tµu thñy Qu¸ tr×nh dß t×m khuyÕt tËt lµ tËp hîp çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra tr¹ng th¸i vËt liÖu hoÆc chi tiÕt ®Ó kh¾c phôc çc khuyÕt tËt. Môc ®Ých dß t×m khuyÕt tËt ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò sau: - Ph¸t hiÖn nghiªn cøu qu¸ tr×nh mßn ph¸ ho¹i bÒ mÆt chi tiÕt do ma s¸t, ¨n mßn, rØ,.... §Ó ph¸t hiÖn çc khuyÕt tËt trªn ng−êi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p quan s¸t, qu¸ tr×nh mµi mßn do ma s¸t ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o hoÆc ph−¬ng ph¸p ®ång vÞ phãng x¹. - Ph¸t hiÖn çc sai lÖch vÒ kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng çc chi tiÕt so víi b¶n vÏ, lý lÞch cña chi tiÕt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p ®o l−êng kü thuËt. - Ph¸t hiÖn sù ph¸ hñy, tÝnh chÊt liªn tôc cña vËt liÖu çc chi tiÕt (r¹n nøt, hµn kh«ng thÊu, rç, xèp), çc t¹p chÊt lÉn trong kim lo¹i chi tiÕt vµ sù ph¸ hñy kÕt cÊu kim lo¹i. §Ó ph¸t hiÖn çc khuyÕt tËt trªn ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p tõ tÝnh, siªu ©m, thÈm thÊu, còng nh− ph−¬ng ph¸p ¸nh s¸ng. §Ó nghiªn cøu kÕt cÊu cña kim lo¹i ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vi kÕt cÊu vµ mét lo¹t ph−¬ng ph¸p thÝ nghiÖm ®Æc biÖt kh¸c. - §Ó kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña çc mèi liªn kÕt ng−êi ta tiÕn hµnh thö khÝ hoÆc thö thñy lùc. Qu¸ tr×nh dß t×m khuyÕt tËt nh»m ®¸nh gi¸ chi tiÕt cßn ®−îc sö dông tiÕp, hay cÇn ph¶i söa ch÷a, x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p söa ch÷a, dông cô cÇn thiÕt cho söa ch÷a,... Sau ®©y ta nghiªn cøu cô thÓ çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt: 5.3.1. Ph¸t hiÖn ®é mßn, ph¸ hñy bÒ mÆt ngoµi cña chi tiÕt. - Ph−¬ng ph¸p quan s¸t b»ng m¾t cho phÐp ph¸t hiÖn khuyÕt tËt trªn bÒ mÆt. ViÖc dß t×m khuyÕt tËt ®−îc thùc hiÖn b»ng m¾t th−êng, kÝnh phãng ®¹i 6 ÷10 lÇn, th−íc ®o prophin (do biªn d¹ng), m¸y ®o biªn d¹ng, çc dông cô kiÓm tra çc bÒ mÆt cña çc lç s©u,... KiÓm tra b»ng m¾t th−êng lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt, nh−ng kÕt qu¶ cña nã lµ chñ quan, phô thuéc vµo tÝnh chÊt bÒ mÆt ®−îc ®o, ®é chiÕu s¸ng, ph−¬ng ph¸p soi s¸ng chi tiÕt, ng−êi ®o. Çc bÒ mÆt phÝa trong cña ®−êng èng, çc lç s©u vµ cña çc chi tiÕt t−¬ng øng ®−îc xem xÐt b»ng çc dông cô cã ®é chiÕu s¸ng tèt vµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc to¹ ®é çc khuyÕt tËt. - Do ®é mßn b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o: (¸p dông khi thiÕt kÕ chÕ t¹o) ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ®−îc sö dông ®Ó nghiªn cøu ®é mßn chi tiÕt cña nhµ m¸y 46

chÕ t¹o. B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ: trªn bÒ mÆt cña chi tiÕt ®−îc kh¾c vÕt cã d¹ng h×nh häc nhÊt ®Þnh, th× sau mét thêi gian lµm viÖc x¸c ®Þnh cña chi tiÕt, theo sù biÕn ®æi çc kÝch th−íc cña vÕt kh¾c, ng−êi ta cã thÓ tÝnh to¸n ®−îc ®¹i l−îng mßn cña chi tiÕt t¹i ®iÓm nµy. Çc kÝch th−íc vÕt kh¾c cÇn ph¶i nhá ®Ó kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sù lµm viÖc cña bÒ mÆt chi tiÕt. ViÖc theo dâi sù biÕn ®æi çc kÝch th−íc vÕt kh¾c ®−îc thùc hiÖn nhê çc dông cô (®ång hå) ®o chÝnh x¸c. VÝ dô: Trªn h×nh 5.2a thÓ thiÖn mét dông cô ®Ó kh¾c vÕt lµ mét l¨ng trô kim c−¬ng vµ h×nh chiÕu cña vÕt kh¾c. §é mßn bÒ mÆt ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®é gi¶m (mét ®¹i l−îng ∆h) cña kho¶ng çch h tõ bÒ mÆt ®Õn ®Ønh cña dông cô h×nh l¨ng trô trong qu¸ tr×nh thö nghiÖm. Gi¸ trÞ ∆h ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: d1 − d 2

∆h =

2 2 tg

α

≈

d1 − d2 7

2

NÕu vÕt kh¾c s©u cã h×nh trong (vÕt lón trßn) (h×nh 5.2b) th× ®é mßn ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc: §èi víi mÆt låi:

∆h = 0,125 (l 12

)

1 ⎞ ⎛1 − l 22 ⎜ + ⎟ R ⎠ ⎝r

d1 R r

d2

h

1360

d1

∆h

l1 l2

H×nh 5.2. X¸c ®Þnh ®é mßn b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o

§èi víi mÆt lâm:

∆h = 0,125

(l

2 1

)

1 ⎞ ⎛1 − l 22 ⎜ − ⎟ r R ⎝ ⎠

47

Trong ®ã: d1, d2- ®−êng kÝnh chÐo cña vÕt kh¾c tr−íc vµ sau thö nghiÖm l1, l2- ®−êng kÝnh vÕt kh¾c trßn tr−íc, sau thö nghiÖm R- b¸n kÝnh bÒ mÆt chi tiÕt r- b¸n kÝnh v¹ch ra do dao c¾t khi kh¾c vÕt lâm trßn - Do ®é mßn nhê chÊt ®ång vÞ phãng x¹: khi sö dông chÊt ®ång vÞ phãng x¹ cã thÓ nghiªn cøu ®é mßn cña çc c¬ cÊu ®ang ho¹t ®éng vµ tèc ®é mßn cña chóng, thu nhËn ®−îc çc sè liÖu vÒ tÝnh chÊt ch¹y rµ vµ sè l−îng kim lo¹i do dÇu nhên mang ra tõ çc bÒ mÆt ma s¸t. Ph−¬ng ph¸p nµy chØ th−êng dïng ®Ó kiÓm nghiÖm ë nhµ m¸y chÕ t¹o. B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ®−a vµo vËt liÖu hoÆc chi tiÕt chÊt phãng x¹ b»ng çch bøc x¹ toµn bé chi tiÕt, t¹o líp vËt liÖu phãng x¹ b»ng çch kÕt tña dßng ®iÖn hoÆc ®−a chÊt ®ång vÞ phãng x¹ lªn chi tiÕt ë d¹ng chi ghÐp thªm, gäi lµ "chi tiÕt x¸c nhËn" Trªn h×nh 5.3 tr×nh bµy çc d¹ng ®−a chÊt phãng x¹ 2 vµo chi tiÕt 1, chÊt phãng x¹ ®−îc phñ líp vËt liÖu kh«ng ho¹t tÝnh 3. ChiÒu dµy líp 3 b»ng ®¹i l−îng mßn giíi h¹n cho phÐp. Sau khi líp 3 bÞ mßn trong hÖ thèng dÇu nhên cña c¬ cÊu b¾t ®Çu cã çc s¶n phÈm mßn cña líp 2, çc s¶n phÈm nµy chÝnh lµ tÝn hiÖu vÒ ®é mßn giíi h¹n cho phÐp, tÝn hiÖu nµy do ®é ®Õm vµ x¸c ®Þnh trong mét ®¬n vÞ thêi gian. VÝ dô: H×nh 5.4. tr×nh bµy s¬ ®å thiÕt bÞ thö nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh ®é mßn cña cæ trôc vµ b¹c trôc b»ng ph−¬ng ph¸p sö dông ®ång vÞ phãng x¹. Tia phãng x¹ γ ®−îc ®−a vµo vËt liÖu cæ trôc 1 (ch¼ng h¹n tia phãng x¹ lµ kÏm phãng x¹). Tia phãng x¹ β (chÊt Tali phãng x¹) ®−a vµo vËt liÖu cña b¹c trôc 2. 2 3 3

3

2 2 1

1

a)

1

b)

c)

H×nh 5.3. Çc d¹ng ®−a chÊt phãng x¹ vµo chi tiÕt

Çc phÇn tö kim lo¹i cña trôc vµ b¹c trôc khi bÞ mßn, ®−îc dÇu nhên mang ®i theo èng dÉn dÇu nhên 3. Xung quanh èng dÉn dÇu nµy cã l¾p ®Æt çc bé tÝnh (bé ®Õm) b»ng thñy tinh 4. Çc bé ®Õm nµy chØ thu nhËn (hÊp thô) tia phãng x¹ γ, cßn tia phãng x¹ β do thñy tinh hÊp thô. Nh− vËy bé ®Õm 4 ghi l¹i ®é mßn bÒ mÆt cæ 48

trôc. Çc bé ®Õm 5 vµ 6 b»ng nh«m, bé ®Õm 5 cã mµn ch¾n nh«m 7 vµ v× vËy chØ nhËn tia phãng x¹ β vµ cho kÕt qu¶ qu¸ tr×nh mßn b¹c trôc, v× bé ®Õm 6 kh«ng cã mµn ch¾n nã chØ ghi l¹i tia phãng x¹ β lµ s¶n phÈm mßn cña trôc.

H×nh 5.4. S¬ ®å thiÕt bÞ ®Ó x¸c ®Þnh ®é mßn nhê chÊt ®ång vÞ phãng x¹ 0 - Tia phãng x¹ γ ; O - Tia phãng x¹ β

Çc phÐp ®o kü thuËt khi söa ch÷a cho phÐp x¸c lËp ®−îc çc sai lÖch do kÕt qu¶ mµi mßn vµ biÕn d¹ng h×nh d¹ng, vµ kÝch th−íc cña çc chi tiÕt so víi çc sè liÖu ®· cho trªn b¶n vÏ. Khi ®o khe hë gi÷a çc bÒ mÆt tiÕp xóc ng−êi ta x¸c ®Þnh ®−îc t×nh tr¹ng kü thuËt cña c¬ cÊu vµ tèc ®é mµi mßn cña çc chi tiÕt. Çc phÐp ®o kü thuËt ®−îc thùc hiÖn nhê çc ®ång hå, thiÕt bÞ ®o trong ®iÒu kiÖn khai th¸c, vµ nhê çc dông cô chuyªn dïng trong khi söa ch÷a. 1. KiÓm tra ®é ph¼ng cña bÒ mÆt: §é ph¼ng cña bÒ mÆt ®−îc ®Æc tr−ng b»ng ®¹i l−îng sai sè so víi bÒ mÆt lý t−ëng (bÒ mÆt chuÈn). §é ph¼ng cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh theo chÊt l−îng vµ sè l−îng. - X¸c ®Þnh theo chÊt l−îng, ®é ph¼ng ®−îc thùc hiÖn trªn çc bµn kiÓm tra (bµn rµ) theo çc vÕt bét mµi: trªn bµn kiÓm tra b«i mét líp bét mµi (s¬n mµu), sau ®ã ta cho bÒ mÆt cÇn kiÓm tra di tr−ît trªn tÊm ph¼ng mét sè lÇn theo çc h−íng kh¸c nhau. C¨n cø vµo bÒ mÆt ®−îc b¸m s¬n mµu ng−êi ta ®¸nh gi¸ ®é ph¼ng cña tÊm. Sè l−îng vÕt s¬n mµu cµng nhiÒu th× chÊt l−îng bÒ mÆt cµng cao. - X¸c ®Þnh theo sè l−îng: §Ó ®¸nh gi¸ ®é kh«ng b»ng ph¼ng ng−êi ta sö dông th−íc th¼ng kiÓm tra vµ th−íc l¸ cã ®é chÝnh x¸c ®Õn 0,01mm ®Ó ®o khe hë gi÷a th−íc kiÓm tra vµ bÒ mÆt. 49

Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng dïng ®Ó kiÓm tra çc bÒ mÆt kh«ng lín (kÝch th−íc 1 chiÒu < 1000mm. Cßn çc mÆt ph¼ng lín ng−êi ta th−êng dïng èng th−íc thñy kÝn. 2. §o bÒ mÆt d¹ng èng vµ bÒ mÆt d¹ng c«n: Çc bÒ mÆt d¹ng èng phÝa ngoµi ®−îc ®o b»ng panme ®o ngoµi, com pa ®o ngoµi, cßn bÒ mÆt phÝa trong ®−îc ®o b»ng panme ®o trong. ViÖc ®o ®−îc thùc hiÖn ë 3 tiÕt diÖn, ë mçi tiÕt diÖn ®o ë 2 h−íng vu«ng gãc víi nhau. Trªn h×nh 5.5 tr×nh bµy s¬ ®å do bÒ mÆt d¹ng èng. Theo çc sè liÖu ®o ®−îc ta tÝnh ®−îc ®é con, ®é ph×nh gi÷a (d¹ng tang trèng) ®é lâm gi÷a (d¹ng tang têi) vµ ®é « van. D'B

D"B

D"'B

D'r

D"r D'''r

D'B

D'B D"B D"'B D'r

D'r

D"B

D"r D'''r

D"r

D'B D'r

D"B D"r

D"B D"'

H×nh 5.5. Sù sai lÖch cña çc bÒ mÆt d¹ng èng a) §é c«n ; b) §é ph×nh gi÷a ; c) §é lâm gi÷a; d) §é « van

- §é c«n K (h×nh 5.5a) trong mÆt ph¼ng ®øng: KB =

D B' − D B' ' L

- §é con trong mÆt ph¼ng ngang: Kr =

D r' − D r' ' L

- §é ph×nh gi÷a B (h×nh 1.5b) ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: Theo mÆt ph¼ng ®øng: BB = D"B - min (D'B ; D"'B) Theo mÆt ph¼ng ngang: B1 = D"r - min (D'r ; D"'r) - §é lâm gi÷a Kr (h×nh 1.5c) tÝnh theo c«ng thøc: Theo mÆt ph¼ng ®øng: KrB = max (D'B ; D"'B) - D"n Theo mÆt ph¼ng ngang: Krr = max (D'r ; D"'r) - D"r 50

D"'B D'''r

- §é « van (h×nh 1.5d) ®−îc tÝnh lµ hiÖu sè cña çc ®−êng kÝnh vu«ng gãc víi nhau Dp vµ Dr ®èi víi mét trong 3 tiÕt diÖn. 3-§o khe hë gi÷a çc bÒ mÆt tiÕp xóc: Sö dông ph−¬ng ph¸p kÑp ch× (®−îc tr×nh bµy ë phÇn sau). 4- §é vâng cña trôc: §o ®é vâng cña trôc ®−îc ®o b»ng ®ång hå so dß khi cÆp trôc, chØnh t©m ®óng trªn m¸y tiÖn. 5.3.3. KiÓm tra ph¸t hiÖn sù ph¸ hñy tÝnh liªn tôc cña kim lo¹i. §Ó ph¸t hiÖn sù ph¸ hñy tÝnh liªn tôc cña kim lo¹i ng−êi ta sö dông çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt sau: Ph−¬ng ph¸p tõ tÝnh, ph−¬ng ph¸p mao dÉn, ph−¬ng ph¸p siªu ©m vµ ph−¬ng ph¸p ¸nh s¸ng. 1- Ph−¬ng ph¸p tõ tÝnh: Cã 2 ph−¬ng ph¸p kiÓm tra: bét tõ vµ c¶m øng tõ. + Ph−¬ng ph¸p bét tõ: Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng ph¸ háng chi tiÕt vµ dùa trªn sù biÕn ®æi çch ph©n bè çc ®−êng søc tõ trong chi tiÕt ®−îc tõ hãa. Khi trong chi tiÕt ®−îc tõ hãa ë nh÷ng vÞ trÝ cã çc lç hæng - KhuyÕt tËt, th× sù ph©n bè çc ®−êng søc tõ sÏ kh¸c so víi çc vÞ trÝ nguyªn vÑn cña chi tiÕt. Çc ®−êng søc ®i vßng quanh çc chç h− háng (çc khoang, lç), lóc ®ã t¹i çc mÐp biªn sÏ h×nh thµnh çc cùc tõ. NÕu ë khu vùc h− háng cña çc chi tiÕt ®−îc r¾c bét s¾t tõ (ph−¬ng ph¸p kh«), hoÆc t−íi ë d¹ng huyÒn phï th× çc h¹t s¾t tõ sÏ tËp trung vµo nh÷ng chç h− háng vµ cho ta biÕt h×nh d¹ng cña khuyÕt tËt. Chç h− háng ®−îc quan s¸t râ nhÊt trong tr−êng hîp khi nã ph©n bè vu«ng gãc víi çc ®−êng søc tõ. Nh÷ng chç h− háng ë d¹ng vÕt nøt h−íng däc víi ®−êng søc tõ th× tr−êng hîp nµy kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc. V× vËy khi tõ hãa cÇn ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng ®Þnh h−íng cña çc vÕt r¹n nøt. Khi vÕt nøt däc víi trôc cña chi tiÕt th× tèt nhÊt lµ ¸p dông ph−¬ng ph¸p tõ hãa tuÇn hoµn (h×nh 5.6a) cho dßng ®iÖn trùc tiÕp ®i qua chi tiÕt. H×nh 5.6. Çc ph−¬ng ph¸p tõ hãa chi tiÕt a- Tõ hãa tuÇn hoµn ; b- Tõ hãa cùc (nhê èng xo¾n) c- Tõ hãa ®iÖn tõ (Nam ch©m); d- Tõ hãa hçn hîp 1- Nam ch©m ; 2- Chi tiÕt; 3- ChØnh l−u; 4- BiÕn trë ; 5- Çc cùc ®Ó tõ hãa tuÇn hoµn

§Ó ph¸t hiÖn çc vÕt nøt ph©n bè vu«ng gãc víi t©m trôc ng−êi ta tõ hãa b»ng ph−¬ng ph¸p d¹ng èng xo¾n (h×nh 5.6b) hoÆc nam ch©m ®iÖn (h×nh 5.6c). NÕu ®ång thêi ¸p dông c¶ hai ph−¬ng ph¸p tõ hãa, vÝ dô tõ hãa tuÇn hoµn vµ nam ch©m ®iÖn th× sÏ t¹o ra tõ tr−êng d¹ng xo¾n èc (h×nh 5.6d) vµ ®−îc gäi lµ ph−¬ng ph¸p hçn hîp. §é nh¹y c¶m cña ph−¬ng ph¸p tõ ®Ó dß t×m khuyÕt tËt phô thuéc vµo lo¹i dßng ®iÖn ®−îc sö dông. §é nh¹y c¶m lín cã ®−îc khi sö dông dßng ®iÖnmét chiÒu (h×nh 5.7).

51

C−êng ®é dßng ®iÖn A

1600 1600 I

III

II

1200 1000 IV 800 600 400 200 0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

§é s©u khuyÕt tËt 0,7mm

H×nh 5.7. §é nh¹y c¶m cña çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt I- Dïng d¹ng huyÒn phï vµ dßng ®iÖn xoay chiÒu II- Dïng d¹ng kh« vµ dßng ®iÖn xoay chiÒu III- Dïng d¹ng huyÒn phï vµ dßng ®iÖn 1 chiÒu IV- Dïng d¹ng kh« vµ dßng ®iÖn 1 chiÒu

Ph−¬ng ph¸p tõ ®Ó dß t×m khuyÕt tËt cã ®Æc ®iÓm dÔ nh×n thÊy h− háng, ®¬n gi¶n nh−ng chóng kh«ng cho phÐp ph¸t hiÖn çc khuyÕt tËt n»m s©u trong chi tiÕt. + Ph−¬ng ph¸p c¶m øng tõ kiÓm tra chi tiÕt dùa trªn c¬ së khi chuyÓn dÞnh chi tiÕt ®· ®−îc tõ hãa so víi cuén d©y, lóc ®ã trong cuén d©y sÏ xuÊt hiÖn dßng ®iÖn c¶m øng. Theo c−êng ®é dßng ®iÖn c¶m øng x¸c ®Þnh h− háng cña chi tiÕt. 2. Ph−¬ng ph¸p mao dÉn ®Ó dß t×m khuyÕt tËt Ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt nµy dùa vµo ®Æc ®iÓm thÊm −ít cña mét vµi lo¹i chÊt láng. Çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng mµu s¾c vµ ph¸t quang lµ çc ph−¬ng ph¸p mao dÉn. + ë ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng mµu s¾c, chÊt láng thÊm ®−îc dïng lµ hçn hîp dÇu háa 60% ; x¨ng 20%, vµ víi dÇu th«ng 20% hoÆc hçn hîp dÇu háa 80%, dÇu biÕn thÕ 10%, vµ dÇu th«ng 10%, cã thªm chÊt láng ®Ó hiÖn mµu s¾c. Çc chÊt láng hiÖn h×nh thµnh phÇn c¬ b¶n lµ cao lanh trén víi n−íc hoÆc cån. Chi tiÕt ®−îc lµm s¹ch, khö hÕt dÇu mì trªn bÒ mÆt vµ tiÕn hµnh cho chÊt láng thÈm thÊu (cã thÓ dïng chæi l«ng, m¸y phun hoÆc ng©m vµo thïng chÊt láng thÈm thÊu). Sau ®ã chi tiÕt ®−îc röa s¹ch b»ng dông dÞch NaCO3 (Natricabonat) vµ n−íc thæi b»ng kh«ng khÝ nÐn vµ dïng bót l«ng quÐt chÊt láng hiÖn h×nh lªn bÒ mÆt ®· lµm kh«. Sau 3 phót sÏ xuÊt hiÖn vÕt nøt ta dÔ dµng quan s¸t. Sö dông ph−¬ng ph¸p mµu s¾c cho phÐp ph¸t hiÖn çc vÕt r¹n nøt trªn bÒ mÆt víi kÝch th−íc ®Õn 0,003mm.

52

+ Ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph¸t quan cã ®é nh¹y c¶m t−¬ng ®èi lín, vµ dùa trªn tÝnh chÊt cña mét sè çc chÊt h÷u c¬ vµ v« c¬. Çc chÊt ph¸t quang sÏ ph¸t ra ¸nh s¸ng khi chiÕu s¸ng chóng b»ng çc tia R¬n ghen (tia X) vµ tia cùc tÝm (tia tö ngo¹i). Chi tiÕt ®−îc vÕinh lµm s¹ch hÕt dÇu, mì, b«i lªn mét líp chÊt ph¸t quang. Sau 5 ÷10 phót röa chi tiÕt b»ng tia n−íc nãng vµ sÊy kh« b»ng kh«ng khÝ nãng. §Ó çc khuyÕt tËt xuÊt hiÖn tèt ng−êi ta dïng m¸y phun ®Ó phñ lªn chi tiÕt mét líp chÊt hÊp thô (Silecagen SiO2; oxit manhª ®· nung MgO,...). Bét nµy khi hÊp thô chÊt ph¸t quang sÏ cã t¸c dông kÐo c¨ng chÊt ph¸t quang ra kh¾p bÒ mÆt. Trong c«ng nghiÖp, viÖc chiÕu s¸ng th«ng th−êng ®−îc thùc hiÖn b»ng tia cùc tÝm, b»ng çc ®Ìn thñy ng©n ph¸t s¸ng. Çc chi tiÕt ®−îc xem xÐt, kiÓm tra trong phßng tèi. §Ìn ®−îc trang bÞ mµn ch¾n kh«ng trong suèt ®èi víi ¸nh s¸ng nh×n thÊy ®−îc vµ mµn trong suèt ®èi víi çc tia cùc tÝm (h×nh 5.8). Nhê ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph¸t quang ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ®−îc çc khuyÕt tËt ë bÒ mÆt cã ®é s©u ~ ®Õn 0,002 ÷ 0,003mm. ¦u ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p ph¸t quang lµ ®¬n gi¶n, cã kh¶ n¨ng dß t×m khuyÕt tËt cña çc chi tiÕt ®−îc chÕ t¹o tõ bÊt kú vËt liÖu nµo vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn çc khuyÕt tËt ë çc h−íng kh¸c nhau so víi ®−êng t©m chi tiÕt. Tuy nhiªn nh−îc ®iÓm cña nã chØ ph¸t hiÖn ®−îc çc khuyÕt tËt trªn bÒ mÆt vµ ph¶i cã phßng tèi ®Ó quan s¸t chi tiÕt. Th«ng th−êng, khi ph¸t hiÖn çc khuyÕt tËt ng−êi ta phèi hîp ph−¬ng ph¸p tõ tÝnh vµ ph−¬ng ph¸p ph¸t quang víi nhau. §é nh¹y c¶m cña ph−¬ng ph¸p hçn hîp nµy lín, ph¸t hiÖn ®−îc khuyÕt tËt ë bÒ mÆt chi tiÕt víi ®é më réng ®Õn 10-4mm vµ ë ®é s©u ®Õn 10-2mm. + Sö dông "SIM" dß t×m vÕt nøt C«ng dông: §Ó ph¸t hiÖn çc vÕt vËt liÖu tõ tÝnh vµ kh«ng tõ tÝnh. ViÖc

6 1

2 3 5 4

H×nh 5.8. S¬ ®å dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p ph¸t quang 1- §Ìn thñy ng©n- Th¹ch anh; 2- Bé läc ¸nh s¸ng; 3- Chïm tia cùc tÝm; 4- Chi tiÕt; 5- KhuyÕt tËt chøa ®Çy chÊt ph¸t quang ; 6- Bé tiÕt l−u (cuén c¶m)

x−íc. nøt, çc lç ben ngoµi ë nh÷ng chØ b¸o sÏ hiÖn ra ë t0 > 100C.

Thµnh phÇn sö dông ®Ó ph¸t hiÖn

çc vÕt nøt: gåm 3 hép dïng ®Ó

phun. 53

- ChÊt lµm s¹ch (SIM cleaner, hép mµu vµng) - ChÊt chØ b¸o (SIM indicator, hép mµu ®á). - ChÊt khuyÕch tr−¬ng (SIM developer, hép mµu tr¾ng) H−íng dÉn sö dông: - Sö dông chÊt lµm s¹ch (SIM cleaner) ®Ó tÈy dÇu mì vÕt bÈn trªn bÒ mÆt cÇn kiÓm tra. Phun çch xa bÒ mÆt kiÓm tra kho¶ng 20cm. Sau ®ã lµm kh« cÈn thËn b»ng giÎ coton s¹ch. - Phun chÊt chØ b¸o (SIM indicator) lªn mét khu vùc réng cña bÒ mÆt kiÓm tra còng víi kho¶ng çch 20cm. Sau 5 ÷10 phót ph¬i s¸ng, dïng giÎ lau chÊt láng chØ b¸o vµ chÊt lµm s¹ch. - L¾c m¹nh chÊt khuyÕch tr−¬ng (SIM developer) cho ®Õn khi nghe râ tiÕng kªu cña viªn bi trong hép, phun mét líp máng ë kho¶ng çch 20 ÷25cm. Sau vµi gi©y çc khuyÕt tËt b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµ sau 10 phót vÕt nøt, lç sÏ xuÊt hiÖn râ rµng. §−êng ®á thÓ hiÖn cña vÕt nøt, çc ®iÓm (chÊm) ®á thÓ hiÖn çc lç vµ xuÊt hiÖn ®−êng chÊm ®á lµ cã thÓ chØ b¸o vÕt nøt hÑp. L−u ý khi sö dông: - ChÊt lµm s¹ch vµ chÊt khuyÕch tr−¬ng lµ çc chÊt cùc kú dÔ ch¸y do ®ã nã chØ ®−îc sö dông ë khu vùc th«ng giã. - Lµ çc chÊt ®· ®−îc nÐn trong hép do vËy ph¶i tr¸nh ¸nh s¸ng mÆt trêi vµ kh«ng ®Ó ë nh÷ng n¬i cã t0 > 500C, kh«ng ®−îc ®Ëp vì hoÆc ®èt vá thËm chÝ sau khi ®· sö dông hÕt, kh«ng phun ë nh÷ng n¬i cã ngän löa trÇn hoÆc kh«ng ®−îc th«ng giã, kh«ng hót thuèc khi phun. - ChÊt chØ b¸o rÊt nguy hiÓm khi chóng ta hÝt hoÆc nuèt vµo. 3- Ph−¬ng ph¸p siªu ©m Ph−¬ng ph¸p siªu ©m ®Ó dß t×m khuyÕt tËt cho phÐp ph¸t hiÖn nh÷ng khuyÕt tËt, nh÷ng sai lÖch ë bªn trong chi tiÕt. Ph−¬ng ph¸p nµy dùa trªn çc hiÖn t−îng hiÖu øng cña ¸p ®iÖn thuËn vµ ¸p ®iÖn ng−îc (nÕu çc ®iÖn tÝch xuÊt hiÖn trªn bÒ mÆt khi bÞ nÐn hay kÐo theo h−íng nhÊt ®Þnh th× gäi lµ ¸p ®iÖn thuËn. NÕu çc tinh thÓ bÞ gi·n në hay co l¹i d−íi t¸c dông cña çc ®iÖn tö ngoµi gäi lµ ®iÖn ¸p ng−îc). Ng−êi ta ®Æt çc thµnh phÇn ¸p ®iÖn lµ m¸y ph¸t çc dao ®éng ®µn håi cña vËt liÖu chi tiÕt, thµnh phÇn kia lµ bé thu dao ®éng. Trong kü thuËt ng−êi ta sö dông tÇn sè cña gi¶i siªu ©m tõ 0,8.106 ®Õn 5,0. 106Hz,d d«i khi ®Õn 109Hz. Víi chiÒu dµi cña sãng ®−îc ph¸t vµo chi tiÕt nghiªn cøu lµ phï hîp víi kÝch cì khuyÕt tËt nhá vµ còng ®ång thêi phï hîp víi c¶ kÝch th−íc cña çc thµnh phÇn kÕt cÊu cña çc hîp kim.

54

Çc sãng siªu ©m ®−îc lan táa ë bªn trong vËt liÖu ®µn håi víi tèc ®é 4000 ÷ 6000m/gi©y, cã qui luËt cña sãng quang häc: chóng ®−îc ph¶n x¹ tõ sù ph©n çch cña 2 m«i tr−êng, bÞ g·y khóc khi chuyÓn tõ mét m«i tr−êng nµy sang m«i tr−êng kh¸c,... Çc ph−¬ng ph¸p chñ yÕu dß t×m khuyÕt tËt b»ng siªu ©m gåm cã: ph−¬ng ph¸p bãng ©m, ph−¬ng ph¸p xung l−îng - tiÕng ån vµ ph−¬ng ph¸p céng h−ëng ®Ó ®o chiÒu dµy çc chi tiÕt. Trªn bÒ mÆt cña chi tiÕt bè trÝ nguån dao ®éng siªu ©m, nguån lµm viÖc ë chÕ ®é hiÖu øng ¸p ®iÖn ng−îc. Çc sãng ®−îc t¹o ra do nguån dao ®éng siªu ©m ®i qua chi tiÕt sÏ ®Õn bé thu (m¸y thu), bé thu lµm viÖc ë chÕ ®é hiÖu ønh ®iÖn ¸p thuËn. §iÖn tÝch do çc thµnh phÇn ¸p ®iÖn t¹o ra sÏ ®i vµo thiÕt bÞ ®o gäi lµ dao ®éng ®iÖn ký, trong èng cña m¸y xuÊt hiÖn tÝn hiÖu. TÝn hiÖu nµy chøng tá r»ng, çc sãng kh«ng gÆp ch−íng ng¹i vµ sÏ ®i ®Õn m¸y thu. NÕu trªn ®−êng ®i cña çc sãng cã gÆp vËt l¹ th× çc sãng sÏ ph¶n x¹ tõ ranh giíi cña 2 m«i tr−êng vµ kh«ng ®Õn ®−îc bé thu: Bé thu sÏ ë trong vïng "bãng" ©m thanh vµ trong èng cña m¸y dao ®éng ký sÏ kh«ng cã tÝn hiÖu hoÆc c«ng suÊt cña m¸y gi¶m ®i. Trªn h×nh 5.9a tr×nh bµy s¬ ®å khèi cña ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p siªu ©m bãng. Ph−¬ng ph¸p xung l−îng ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: Çc bé phËn chÝnh cña m¸y nµy bao gåm m¸y ph¸t xung cao tÇn, thµnh phÇn ¸p ®iÖn bøc x¹, ¸p ®iÖn thu nhËn, èng ®iÖn tö, bé phËn khuyÕch ®¹i çc xung ph¶n x¹ vµ m¸y ph¸t nhanh cña èng ®iÖn tö. M¸y ph¸t xung kÝch thÝch thµnh phÇn ¸p ®iÖn bøc x¹, ¸p ®iÖn bøc x¹ sÏ phãng vµo chi tiÕt kh«ng cã h− háng th× xung tõ thµnh phÇn ¸p ®iÖn bøc x¹ sÏ ®i qua hÕt chiÒu dµy vµ ph¶n x¹ trë l¹i kÝch thÝch tÝn hiÖu trong ¸p ®iÖn thu nhËn. NÕu trªn ®−êng ®i çc xung gÆp nh−ng h− háng th× bé phËn thu sÏ nhËn tÝn hiÖu tõ phÇn háng tr−íc sau ®ã míi nhËn tÝn hiÖu cuèi. Çc tÝn hiÖu nµy thÓ hiÖn d−íi d¹ng çc ®−êng cong trªn mµn ¶nh cña èng ®iÖn tö. Kho¶ng çch gi÷a tÝn hiÖu ®Çu vµ tÝn hiÖu cuèi (hÕt chiÒu dµy chi tiÕt) ®Æc tr−ng cho chiÒu dµy chi tiÕt kiÓm tra. Cßn çc kho¶ng çch tõ tÝn hiÖu ®Çu ®Õn çc tÝn hiÖu trung gian chØ râ vÞ trÝ ph©n bè cña çc khuyÕt tËt. NÕu ë mét phÇn nµo ®ã cña chi tiÕt thu ®−îc mét sè tÝn hiÖu trung gian th× cã nghÜa lµ t¹i phÇn ®ã chi tiÕt thu ®−îc mét sè tÝn hiÖu trung gian th× cã nghÜa lµ t¹i phÇn ®ã chi tiÕt bÞ h− háng ë mét sè chç t−¬ng øng. S¬ ®è khèi xem h×nh 5.9b. §Ó kiÓm tra hÕt c¶ chi tiÕt cÇn dÞch chuyÓn thµnh phÇn ¸p ®iÖn bøc x¹ theo bÒ mÆt cña nã vµ theo dâi mµn ¶nh trong èng ®iÖn tõ. Ph−¬ng ph¸p céng h−ëng dùa trªn c¬ së thay ®æi tÇn sè vËt bøc x¹ ¸p lùc tr−íc khi xuÊt hiÖn céng h−ëng. NÕu chi tiÕt kh«ng h− háng hiÖn t−îng céng h−ëng sÏ xuÊt hiÖn ë 1 gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh cña tÇn sè t−¬ng øng víi chiÒu dµy chi tiÕt ®−îc kiÓm tra. NÕu cã h− háng (chi tiÕt cã chiÒu dµy nhá h¬n) hiÖn t−îng céng h−ëng sÏ xuÊt hiÖn ë tÇn sè kh¸c.

55

H×nh 5.9 a,b. S¬ ®å cña ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p siªu ©m a- Ph−¬ng ph¸p bãng ©m ; b- Ph−¬ng ph¸p xung l−îng; 1- M¸y ph¸t tÇn sè cao; 2- Thµnh phÇn ¸p ®iÖn bøc x¹; 3- Chi tiÕt4- Thµnh phÇn ¸p ®iÖn nhËn (thu); 5- M¸y ®iÖn dao ®éng (m¸y hiÖn sãng); 6- Bé khuyÕch ®¹i; 7- KhuyÕt tËt; 8- C¬ cÊu triÓn khai; 9,10- Çc tÊm b¶n lµm nghiªng lÖch chïm ®iÖn tö trong èng ®iÖn tö theo chiÒu th¼ng ®øng vµ n»m ngang; 11- Xung l−îng ban ®Çu; 12- Xung l−îng khuyÕt tËt; 13- Xung l−îng ®¸y; 14- èng ®iÖn tö; 15- Khèi nguån ®iÖn

4. Ph−¬ng ph¸p chiÕu s¸ng: (tia α vµ γ) Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy nh− sau: tia α (tia R¬n ghen) vµ tia γ lµ nh÷ng dao ®éng ®iÖn tõ cã b−íc sãng ng¾n chóng cã kh¶ n¨ng xuyªn qua çc vËt r¾n ®ôc. Çc tia nµy ®−îc t¹o ra tõ trong çc èng R¬n ghen (tia α) hoÆc do ph©n hñy çc nguyªn tè phãng x¹ kh«ng æn ®Þnh (tia γ). Khi ®i qua nh÷ng chç h− háng cña chi tiÕt (r¹n nøt, rß khÝ,...) c−êng ®é vµ tèc ®é cña chóng sÏ lín h¬n khi ®i qua nh÷ng chç kh«ng bÞ h− háng. Trªn mµn ¶nh phim ®Æt sau chi tiÕt ®−îc kiÓm tra sÏ xuÊt hiÖn çc vÕt thÉm, ®en thÓ hiÖn h×nh d¹ng kÝch th−íc cña khuyÕt tËt n»m s©u trong chi tiÕt d−íi 500mm víi nguån bøc x¹ cã n¨ng l−îng lín, ch¼ng h¹n nh− bªtatron. Trªn h×nh 5.10 lµ vÝ dô dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕu s¸ng. H×nh 1.10. S¬ ®å dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕu s¸ng 1- Chi tiÕt; 2- Nguån bøc x¹; 3- KhuyÕt tËt (lç hæng, hèc) 4- KhuyÕt tËt (lÉn t¹p chÊt); 5- Phim R¬n ghen; 6- ¶nh biÓu diÔn trªn phim.

Dß t×m khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕu s¸ng ®−îc sö dông réng r·i trong söa ch÷a tµu (dß t×m khuyÕt tËt, ®o ®é dµy chi tiÕt). Cã −u ®iÓm lµ dÔ nh×n vµ cã kh¶ n¨ng sö dông chóng mµ kh«ng cÇn chuÈn bÞ chi tiÕt. Song khi sö dông ph−¬ng ph¸p nµy yªu cÇu ph¶i tu©n thñ çc qui t¾c ®Æc biÖt cña kü thuËt an toµn. 5.3. KiÓm tra ph¸t hiÖn khuyÕt tËt b»ng ph−¬ng ph¸p thö thñy lùc ViÖc quan s¸t, ®o ®¹c vµ nghe kh«ng thÓ ph¸t hiÖn hÕt h− háng cña chi tiÕt. §èi víi nh÷ng chi tiÕt dïng ®Ó ®ùng chÊt láng cÇn cã ®é bÒn nhÊt ®Þnh (nh− çc chi tiÕt trong n«× h¬i, khoang, kÐt n−íc,...) ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p thö thñy lùc ®Ó kiÓm tra, hoÆc dïng khÝ nÐn ®Ó thö b»ng ¸p lùc. ViÖc thö chi tiÕt b»ng ¸p lùc (khÝ nÐn hay thñy lùc) cÇn ph¶i tu©n thñ ®óng qui ph¹m vÒ kiÓm tra ®èi víi tõng chi tiÕt, bé phËn cô thÓ do §¨ng kiÓm hoÆc nhµ m¸y chÕ t¹o qui ®Þnh phï hîp víi tõng ¸p suÊt c«ng t¸c. NÕu kh«ng thùc hiÖn ®óng çc nguyªn t¾c qui ®Þnh cã thÓ dÉn tíi lµm h− háng chi tiÕt ®−îc kiÓm tra vµ nghiªm träng h¬n cã thÓ g©y ra tai n¹n khi tiÕn hµnh c«ng viÖc.

56

Ch−¬ng 6.

Çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ chÝnh ®Ó phôc håi çc chi tiÕt 6.1. Çc ph−¬ng ph¸p phôc håi vµ lµm bÒn Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p phôc håi vµ lµm bÒn chi tiÕt nh−: gia c«ng c¬ khÝ, hµn çc chi tiÕt bÞ g·y, nøt, mµi mßn qu¸ nhiÒu, m¹ ®iÖn ph©n, thÊm kim lo¹i, rãt l¹i çc chi tiÕt ®óc, lµm bÒn çc chi tiÕt b»ng gia c«ng nhiÖt,... Tuú theo ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ kü thuËt cña nhµ m¸y, møc ®é h− háng cña chi tiÕt, yªu cÇu chÊt l−îng sau khi söa ch÷a cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy hay ph−¬ng ph¸p kh¸c hoÆc kÕt hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p. Sau ®©y ta sÏ lÇn l−ît tr×nh bµy çc nguyªn lý c¬ b¶n cña çc ph−¬ng ph¸p nãi trªn. 6.1.1. Hµn Hµn kim lo¹i ®−îc ¸p dông réng r·i khi söa ch÷a tµu. Hµn dïng ®Ó söa ch÷a phôc håi chi tiÕt bÞ mµi mßn r¹n nøt, rç, g·y. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p hµn ®−îc ¸p dông trong söa ch÷a: hµn tay, hµn tù ®éng vµ hµn b¸n tù ®éng d−íi líp trî dông (líp gióp nãng ch¶y), hµn trong m«i tr−êng khÝ b¶o vÖ, hµn xØ ®iÖn hµn hå quang rung, hµn h¬i. Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ phôc håi chi tiÕt b»ng ph−¬ng ph¸p hµn bao gåm çc c«ng viÖc chuÈn bÞ chi tiÕt, tiÕn hµnh hµn, nhiÖt luyÖn vµ gia c«ng c¬ khÝ, kiÓm tra. ViÖc chuÈn bÞ chi tiÕt ®Ó hµn nã quyÕt ®Þnh phÇn lín vÒ chÊt l−îng hµn. NÕu c«ng viÖc chuÈn bÞ kh«ng tèt, trªn bÒ mÆt cßn Èm, cßn dÇu mì, s¬n, rØ sÏ lµm cho kim lo¹i hµn b·o hßa (no) « xy vµ h×nh thµnh çc lç hæng. Do vËy ®Ó lµm kh« s¹ch bÒ mÆt cã thÓ b»ng çch nung nãng nhê má hµn h¬i hoÆc b»ng ®Ìn hµn, dïng bµn ch¶i thÐp, giÎ lau ®Ó vÖ sinh çc muéi than, cÆn l¾ng. + Hµn tay: th−êng ®−îc sö dông khi hµn ®¾p ®Ó phôc håi çc chi tiÕt bÞ mµi mßn hay h− háng cña nåi h¬i, vá tµu,.. Trong mét vµi tr−êng hîp ¸p dông hµn tù déng hay b¸n tù ®éng. Çch hµn cã thÓ dïng mét lo¹i que hµn, hai que hµn hay c¶ mét chïm, ®−êng hµn cã thÓ d¹ng xo¾n èc hay däc theo ®−êng sinh. Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc cÊu t¹o cña chi tiÕt hµn, ta cã thÓ chän çc que hµn phï hîp. VÝ dô: ®Ó n©ng cao tÝnh chèng ¨n mßn ta chän çc que hµn ®iÖn lo¹i ÝH-X20; ÝH-X30,... §èi víi thÐp chÞu bÒn nhiÖt cÇn ph¶i ®¶m b¶o l−îng çc bon t−¬ng ®−¬ng ë mèi hµn trong giíi h¹n 0,35 ÷ 0,40% ta chän que hµn ®iÖn lo¹i HX 45; ÝH-1513-25. Çc chi tiÕt lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn dÔ bÞ mßn khi nhiÖt ®é cao ta chän que lo¹i ÝH Γ35, ÝH-Γ40 vµ çc lo¹i que hµn cã çc thµnh phÇn t−¬ng ®−¬ng kh¸c. 57

Khi hµn thÐp çc bon vµ thÐp hîp kim ®Ó ng¨n chÆn hiÖn t−îng t¹o vÕt r¹n nÐt ng−êi ta tiÕn hµnh nung nãng s¬ bé tr−íc. NhiÖt ®é ®èt nãng tr−íc ®−îc tÝnh to¸n tuú thuéc vµo l−îng çc bon t−¬ng ®−¬ng. MÆt kh¸c thÐp çc bon vµ thÐp hîp kim rÊt nh¹y c¶m víi sù qu¸ nãng, do vËy ®Ó hµn çc chi tiÕt trªn c−êng ®é dßng ®iÖn cÇn ph¶i gi¶m 10 ÷15%, dïng çc que hµn ®iÖn cã kÝch th−íc nhá h¬n çc que hµn dïng ®èi víi çc thÐp hîp kim thÊp. Hµn b»ng mét bã que hµn cho phÐp t¨ng n¨ng suÊt hµn do sö dông hoµn toµn h¬n nhiÖt l−îng cña cung hå quang ®iÖn, gi¶m thêi gian thay que hµn. Cung hå quang ®iÖn ®−îc gi÷ chØ b»ng mét que hµn, theo møc ®é nãng ch¶y cña que hµn ®Çu tiªn, cung hå ®iÖn tù ®éng phãng cung ®iÖn sang que hµn thø hai,... V× vËy nhiÖt l−îng cña cung hå quang ®iÖn ®−îc ph©n bè ë diÖn tÝch lín dÉn ®Õn gi¶m ®−îc nãng côc bé vµ ®é s©u nãng ch¶y. Hµn b»ng mét bã que hµn cÇn ph¶i t¨ng c−êng ®é dßng ®iÖn lªn 20 ÷ 30%. Trªn h×nh 6.1. biÓu diÔn s¬ ®å hµn b»ng mét bã que hµn. H×nh 6.1. Hµn b»ng mét bã que hµn a- S¬ ®å ch¸y trong bã que hµn b- Çc ph−¬ng ph¸p cè ®Þnh bã que hµn vµ h×nh d¹ng hµn

Trong qu¸ tr×nh hµn, trong chi tiÕt xuÊt hiÖnc ¸c øng suÊt vµ biÕn d¹ng lín. Do vËy, ®Ó kh¾c phôc çc hiÖn t−îng nµy ng−êi ta th−êng ®èt nãng s¬ bé tr−íc chi tiÕt, lùa chän hîp lý thø tù ®Æt çc ®−êng hµn, çc chi tiÕt lín ph¶i ph©n nhá thµnh tõng phÇn (100 cm2) çc chi tiÕt dµi cÇn ph©n ®o¹n, chiÒu dµo mçi ®o¹n kh«ng qu¸ 400mm. + Hµn tù ®éng vµ b¸n tù ®äng: ViÖc hµn ®−îc thùc hiÖn b»ng d©y hµn b×nh th−êng hoÆc d©y hµn d¹ng èng thÐp chøa ®Çy bét kim loaÞ cã çc thµnh phÇn cÇn thiÕt. Trong tr−êng hîp cÇn t¹o líp hµn máng, ®Òu ®Æn trªn çc bÒ mÆt ph¼ng cña chi tiÕt (çnh ch©n vÞt, çc èng dÉn h−íng,...) ng−êi ta sö dông que hµn kiÓu l¾ máng cã chiÒu dµy 0,4 ÷1,0mm vµ chiÒu réng ®Õn 100mm. ChiÒu réng ®−êng hµn b»ng chiÒu réng l¸ hµn. Cung hå quang ®iÖn liªn tôc chuyÓn theo mÐp l¸ hµn, do ®ã x¶y ra qu¸ tr×nh nãng ch¶y ®Òu. ChÊt trî dung cã thÓ sö dông ®Ó hµn thÐpc ¸c bon thÊp lµ AH-348A; thÐp hîp kim dïng AH-20; AH-60, ®èi víi ®ång dïng AH-20. + Hµn xØ ®iÖn: cho phÐp nhËn ®−îc líp hµn nãng ch¶y ®Òu, b»ng ph¼ng. ChÊt trî dông cã thÓ lµ d©y, thanh hoÆc tÊm kim lo¹i cã ®é dÉn ®iÖn tèt ë tr¹ng th¸i nãng ch¶y, ®¶m b¶o sù t¹o h×nh tèt cña líp nãng ch¶y vµ kh«ng ch¶y ra ngoµi kÕt cÊu t¹o h×nh. + Hµn hå quang rung: ph−¬ng ph¸p hµn nh− sau: D©y kim lo¹i ®Ó hµn ®−îc ®−a tíi chi tiÕt d¹ng èng, chi tiÕt ®−îc quay trªn m¸y tiÖn. D©y kim lo¹i nhê mét thiÕt bÞ ®Æc biÖt thùc hiÖn chuyÓn ®éng dao ®éng, ®ång thêi tiÕp xóc víi chi tiÕt theo thêi gian ®Þnh kú. Cung hå quang ®iÖn bÞ dËp t¾t ë thêi ®iÓm que hµn bÞ ng¾n 58

m¹ch vµ l¹i ®−îc kÝch thÝch khi t¸ch rêi chi tiÕt tÇn sè dao ®éng 50Hz, ®−êng kÝnh d©y kim lo¹i 0,8 ÷ 1,6mm, c−êng ®é dßng ®iÖn 100 ÷200A. §Ó gi¶m nãng cho chi tiÕt, ng−êi ta lµm m¸t cho chi tiÕt vµ phÇn khe hë cña cung hå quang b»ng nhò t−¬ng (gåm 50 ÷60 gam Na2CO3 ; 10 ÷15 gam xµ phßng cho 1 lÝt n−íc). Tèc ®é quay cña m¸y tiÖn (chi tiÕt) tõ 0,5 ÷20 v/ph. ChiÒu hµn ®−îc thùc hiÖn ng−îc víi chiÒu quay cña chi tiÕt ®Ó lµm gi¶m sù tung toÐ cña kim lo¹i. Trªn h×nh 6.2. thÓ hiÖn s¬ ®å nguyªn lý cña thiÕt bÞ hµn hå quang rung. H×nh 6.2. S¬ ®å nguyªn lý cña thiÕt bÞ hµn hå quang rung 1- M¸y biÕn thÕ hµn; 2- CÊp chÊt nhò t−¬ng; 3,5- C¬ cÊu chÊp chuyÓn d©y hµn; 4- D©y hµn; 6,7- Bé t¹o rung; 8- B¬m nhò t−¬ng; 9- Má hµn; 10- §Çu cuèi d©y kim lo¹i hµn; 11- Chi tiÕt; 12- BiÕn trë; 13- §−êng hµn

+ Hµn h¬i: hµn h¬i cã n¨ng suÊt thÊp h¬n so víi hµn hå quang ®iÖn. Hµn h¬i cã −u ®iÓm: Cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®−îc møc ®é nãng cña chi tiÕt trong qu¸ tr×nh hµn, cã thÓ hµn çc líp cã ®é dµy nhá (kho¶ng 0,5mm) trªn çc chi tiÕt cã bÒ mÆt cong. Tr−íc khi hµn, bÒ mÆt chi tiÕt ®−îc ®èt nãng ®Õn nhiÖt ®é gÇn b»ng nhiÖt ®é nãng ch¶y cña kim lo¹i hµn. Hµn h¬i ®−îc sö dông ®Ó phôc håi çc bÒ mÆt lµm kÝn cña thiÕt bÞ (hµn ®ång thau vµ ®ång thanh) vµ t¹o çc líp chèng ¨n mßn trªn çc chi tiÕt thÐp. Khi hµn v¸ çc vÕt nøt c«ng nghÖ hµn nh− sau: tr−íc tiªn x¸c ®Þnh chiÒu dµi vÕt r¹n nøt, ë hai ®Çu mót vÕt r¹n nøt khoan lç φ = 6 ÷ 8mm ®Ó vÕt nøt kh«ng lan ra n÷a vµ tiÕp ®Õn ®ôc r·nh theo vÕt nøt. R·nh ®ôc theo d¹ng ch÷ V, ch÷ X h×nh chÐn tuú thuéc theo chiÒu dµy kim lo¹i vµ ®é s©u vÕt nøt. Gãc v¸t cña r·nh còng phô thuéc chiÒu s©u vÐt nøt vµ chiÒu dµy tÊm kim lo¹i. * Nh÷ng ®Æc ®iÓm söa ch÷a çc chi tiÕt b»ng gang. - Khi hµn gang nÕu tèc ®é lµm nguéi qu¸ nhanh, ®o thµnh phÇn çc bon bÞ ch¸y vµ thêi gian graphit hãa kh«ng ®ñ, nªn x¶y ra qu¸ tr×nh biÕn tr¾ng ®èi víi gang. - Sù kh¸c nhau vÒ hÖ sè d·n në dµi cña gang tr¾ng vµ x¸m lµm xuÊt hiÖn øng suÊt vµ çc r¹n nøt. - Sù t¸ch çc « xÝt çc bon khi hµn thóc ®Èy sù h×nh thµnh çc r¹n nøt nhá vµ çc lç rç nhá. Do vËy ®Ó thu ®−îc chÊt l−îng hµn cÇn ph¶i ®¶m b¶o graphit hãa gang vµ b¶o ®¶m sù t¸ch tù do çc chÊt khi ra khái hè hµn (vïng nãng ch¶y). Muèn vËy ng−êi ta sö dông çc vËt liÖu hµn giµu çc thµnh phÇn t¹o graphit: çc bon silic, nh«m niken, ®ång.

59

Hµn gang cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh ë tr¹ng th¸i nguéi, nãng vµ n÷a nãng. Hµn ë tr¹ng th¸i nguéi th−êng kÌm theo sù xuÊt hiÖn çc vÕt nøt nhá ë vïng chuyÓn tiÕp. Cã thÓ gi¶m ®−îc møc ®é g©y vÕt nøt vµ vïng biÕn tr¾ng nªn tiÕn hµnh c«ng viÖc hµn víi l−îng nãng ch¶y nhá (cho nãng ch¶y Ýt). §Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu ®ã ng−êi ta sö dông que hµn máng, dßng ®iÖn nhá vµ khi hµn ng¾t qu·ng nhiÒu lÇn ®Ó t¹o lµm m¸t. §Ó t¨ng ®é bÒn c¬ häc cña liªn kÕt hµn nãng ch¶y, ng−êi ta ®Æt çc vÝt cÊy b»ng thÐp, çc vÝt cÊy çch nhau mçi ®o¹n b»ng (3 ÷5) ®−êng kÝnh vÝt cÊy. Khi hµn nãng chi tiÕt ®−îc nung nãng ®Õn 650 ÷7000C ta nhËn ®−îc kÕt qu¶ cña mèi liªn kÕt cã ®é cøng ®ång ®Òu. §èi víi çc chi tiÕt kh«ng quan träng th× chØ cÇn thùc hiÖn c«ng nghÖ hµn cã ®èt nãng ®Õn 200 ÷3000C vµ tiÕn hµnh lµm nguéi chËm. C«ng nghÖ hµn gang ®−îc thùc hiÖn theo tõng phÇn nhá cã tÝnh ®Õn ®¶m b¶o toµn bé kim lo¹i hµn ph¶i n»m trong tr¹ng th¸i láng cho ®Õn khi kÕt thóc hµn nãng ch¶y, v× r»ng khi gi¶m nhiÖt ®é cña hè hµn th× qu¸ tr×nh nãng ch¶y l¹i xÊu ®i. ViÖc hµn çc chi tiÕt ë tr¹ng th¸i nãng b¶o ®¶m tÝnh ®ång nhÊt cao cña kim lo¹i c¬ së vµ kim loaÞ bÞ nãng ch¶y. §Ó söa ch÷a çc chi tiÕt lín b»ng gang ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh hµn h¬i cã ®èt nãng tr−íc chi tiÕt. Gang cÇn ®−îc nãng ch¶y tõ tõ, ®iÒu ®ã ng¨n ngõa ®−îc chÊt khÝ ®Èy graphit ra ngoµi, graphit kh«ng kÞp nãng ch¶y trong khi hµn. Hµn h¬i cã ®èt nãng so víi hµn hå quang ®iÖn b¶o ®¶m sù liªn kÕt tèt h¬n song cã hiÖn t−îng biÕn d¹ng nhiÖt lín. 6.1.2. Phun kim lo¹i Phun kim lo¹i ®−îc sö dông ®Ó phôc håi çc kÝch th−íc cña chi tiÕt bÞ mßn vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lµm viÖc cña chóng. Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ phun kim lo¹i nãng ch¶y (thÐp, ®ång thau, ®ång thanh, nh«m) lªn chi tiÕt. Çc giät kim lo¹i bay ra tõ çc thiÕt bÞ phun (sóng phun) víi tèc ®é 100 ÷300 m/gi©y sÏ ®−îc bÑp (d¸t máng) khi va ®Ëp vµo chi tiÕt, lµm ®Çy nh÷ng chç kh«ng b»ng ph¼ng cña bÒ mÆt vµ b¶o ®¶m sù liªn kÕt c¬ häc cña líp kim lo¹i phun víi kim lo¹i gèc. ChiÒu dµy líp kim lo¹i phun cã thÓ ®¹t tõ 5 ÷10mm. Theo ph−¬ng ph¸p lµm nãng ch¶y kim lo¹i ng−êi ta ph©n chia ra çc ph−¬ng ph¸p phun kim lo¹i b»ng hå quang ®iÖn, b»ng dßng ®iÖn cao tÇn vµ b»ng khÝ (ngän löa axªtylen). Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ phun kim lo¹i gåm cã: chuÈn bÞ chi tiÕt, lµm nãng ch¶y d©y kim lo¹i, t¹o líp phun, gia c«ng chi tiÕt sau khi phun vµ kiÓm tra chÊt l−îng. ChuÈn bÞ bÒ mÆt ®Ó b¶o ®¶m sù liªn kÕt cña líp phun víi kim lo¹i gèc, b¶o ®¶m cã ®é dÝnh b¸m tèt. Muèn vËy bÒ mÆt chi tiÕt ph¶i t¹o cã ®é nh¸m, ®iÒu nµy thùc hiÖn ®−îc b»ng çch xö lý phun çt, b»ng h¹t vôn kim lo¹i, b»ng çch c¾t th«, l¨n chÐo, t¹o sù phãng tia löa ®iÖn gi÷a ®iÖn cùc vµ bÒ mÆt chi tiÕt (®iÖn ¸p kho¶ng 20V, c−êng ®é dßng 100 ÷150A). §Æc biÖt, sù liªn kÕt cña líp phun víi kim lo¹i 60

gèc sÏ tèt h¬n, nÕu phñ mét líp m« lÝp ®en, lóc nµy mèi liªn kÕt trë thµnh liªn kÕt ph©n tö do ë tr¹ng th¸i nãng ch¶y m«lÝp®en lµm khuyÕch t¸n tèt tÊt c¶ kim lo¹i. Qu¸ tr×nh phun ®−îc thùc hiÖn b»ng thiÕt bÞ ®iÖn hoÆc khÝ (h¬i). Phun kim lo¹i b»ng ®iÖn hå quang ®−îc phæ biÕn h¬n c¶. S¬ ®å lµm viÖc cña phun kim lo¹i b»ng ®iÖn hå quang ®−îc tr×nh bµy ë h×nh 6.3.

1 2

3

4

5

L

H×nh 6.3. S¬ ®å ®Çu phun cña m¸y phun kim lo¹i ®iÖn hå quang 1- D©y kim lo¹i ; 2- C¬ cÊu chuyÓn d©y (con l¨n); 3- D©y çp ®iÖn; 4- C¬ cÊu dÉn h−íng; 5- Tia kim lo¹i phun vµo chi tiÕt

Çc ®Çu cña d©y kim lo¹i (lµ d©y dÉn) xuÊt hiÖn cung hå quang ®iÖn lµm d©y kim lo¹i nãng ch¶y. D−íi t¸c dông cña kh«ng khÝ nÐn (¸p lùc 5 ÷6KG/cm2) çc phÇn tö kim lo¹i nãng ch¶y ®−îc b¾n vµo bÒ mÆt chi tiÕt cÇn phun. Trªn h×nh 6.4 thÓ hiÖn s¬ ®å ®Çu phun cña m¸y phun kim lo¹i cao tÇn. Nhê c¬ cÊu chuyÓn, d©y kim lo¹i ®−îc ®−a tíi m¸y ph¸t tù c¶m 1. D©y kim lo¹i nãng ch¶y nhê dßng ®iÖn c¶m øng cao tÇn (200 ÷500 Hz) ®−îc kh«ng khÝ nÐn phun vµo bÒ mÆt chi tiÕt. Trªn h×nh 6.5 lµ s¬ ®å ®Çu phun cña m¸y phun dïng axªtylen vµ «xi.

61

4 3

2 1 5

L

H×nh 6.4. S¬ ®å ®Çu phun cña m¸y phun cao tÇn 1- M¸y ph¸t tù c¶m; 2- Tia kimlo¹i; 3- D©y kim lo¹i; 4- C¬ cÊu chuyÓn; 5- èng n−íc lµm m¸t vµo vµ ra

D©y kim lo¹i ®−îc ®−a vµo phÝa trong ngän löa ch¸y axªtylen vµ «xi theo ®−êng t©m cña thiÕt bÞ. ¸p lùc kh«ng khÝ nÐn 3 ÷4 KG/cm2. Khi phun kim lo¹i b»ng hå quang ®iÖn, sù ion hãa m¹nh cña kh«ng khÝ lµm kim lo¹i nãng ch¶y bÞ « xi hãa m¹nh bëi çc « xi nguyªn tö, çc phÇn tö kim lo¹i ®−îc bao phñ bëi mµng máng « xÝt, lµm gi¶m ®é bÒn mèi liªn kÕt. MÆt kh¸c do sù « xy hãa m¹nh nªn sù ch¸y çc thµnh phÇn hîp kim còng t−¬ng ®èi lín (thÝ dô çc bon ®Õn 40% mangan vµ silic ®Õn 50%). V× vËy khi phun kim lo¹i b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn hå quang, ng−êi ta sö dông d©y cã l−îng chøa çc thµnh phÇn hîp kim 3 cao. 4 2

1

H×nh 6.5. S¬ ®å ®Çu phun cña m¸y phun dïng axytylen vµ «xi 1- D©y kim lo¹i; 2- R·nh cÊp axetilen; 3- R·nh cÊp oxi; 4- C¬ cÊu chuyÓn

Çc líp phun kim lo¹i b»ng thÐp cã tÝnh chèng nÐn cao (80 ÷100 KG/cm2) vµ cã giíi h¹n ®é bÒn kÐo thÊp do kim lo¹i ®−îc phun bÞ ph¸ hñy theo biªn giíi çc h¹t. Giíi h¹n bÒn kÐo cña thÐp ®−îc phun khi phun b»ng ®iÖn hå quang lµ 10KG/mm2, khi phun cao tÇn lµ 22KG/mm2, khi phun b»ng axytylen vµ « xi lµ 24 KG/mm2, khi phun kim lo¹i b»ng ph−¬ng ph¸p cao tÇn vµ b»ng khÝ çc ®Æc tÝnh lý c¬ häc cña líp phun cao h¬n.

62

Sù kÕt hîp tèi −u çc tÝnh chÊt lý - c¬ häc sÏ ®¹t ®−îc khi ¸p lùc kh«ng khÝ tõ 3 ÷4 KG/cm2 vµ kho¶ng çch phun kim lo¹i 1 = 75 ÷100mm. ë çc líp phun b»ng thÐo çc bon trung b×nh (l−îng çc bon tõ 0,45 ÷0,50%) th× sù kÕt hîp ®é bÒn c¬ häc, mËt ®é vµ ®é cøng lµ tèt nhÊt. Do líp phun cã ®é cøng cao nªn kh¶ n¨ng chèng mµi mßn tèt, mÆt kh¸c trªn bÒ mÆt phun cã çc lç nhá vi mao nªn cã kh¶ n¨ng gi÷ dÇu b«i tr¬n trªn bÒ mÆt. S«ng ®é bÒn mái cña çc chi tiÕt ®−îc phôc håi b»ng ph−¬ng ph¸p phun kim lo¹i gi¶m xuèng mét çch ®¸ng kÓ, nguyªn nh©n do cã mét sè lín kÕt cÊu vi mao dÉn lµ nguån gèc h×nh thµnh çc vÕt r¹n nøt do mái, qu¸ tr×nh chuÈn bÞ chi tiÕt còng cã ¶nh h−ëng ®Õn ®é bÒn mái. Ng−êi ta x¸c lËp ®−îc r»ng khi chuÈn bÞ chi tiÕt t¹o vÕt c¾t lµm gi¶m giíi h¹n bÒn mái cña thÐp 50%; gia c«ng b»ng tia löa ®iÖn gi¶m 70%, khi xö lý b»ng phun çt, phun bi giíi h¹n bÒn mái cña chi tiÕt kh«ng gi¶m. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p phun kim lo¹i: N¨ng suÊt cao (12 kg/giê), cã kh¶ n¨ng phun bÊt kú kim lo¹i nµo, cã thÓ thay ®æi ®é dµy líp phun trong giíi h¹n lín, kh«ng t¹o ®é gîn sãng, gå ghÒ cña chi tiÕt. Nh−îc ®iÓm: §é bÒn liªn kÕt víi kim lo¹i gèc thÊp h¬n so víi çc ph−¬ng ph¸p kh¸c vµ mét sè lín (%) çc thµnh phÇn hîp kim bÞ ch¸y khi dïng ph−¬ng ph¸p ®iÖn hå quang. 6.1.3. Phôc håi chi tiÕt b»ng m¹ ®iÖn (m¹ ganvanic) M¹ ®iÖn ®−îc sö dông trong tr−êng hîp khi cÇn thiÕt ph¶i cã mét líp phñ máng vµ b¸m ch¾c. Trong söa ch÷a tµu thuû, ng−êi ta th−êng sö dông çc ph−¬ng ph¸p phôc håi chi tiÕt b»ng m¹ ®iÖn sau ®©y: m¹ thÐp, m¹ cr«m, m¹ niken, m¹ kÏm, m¹ thiÕc. Qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®Ó m¹ ®iÖn lªn chi tiÕt gåm cã: ChuÈn bÞ bÒ mÆt, çch li çc bÒ mÆt kh«ng cÇn m¹, phñ líp m¹ b»ng ®iÖn ph©n, röa trung hßa lµm s¹ch vµ ®«i khi ®¸nh bãng bÒ mÆt. ChuÈn bÞ bÒ mÆt ng−êi tiÕn hµnh lµm s¹ch b»ng çt, mµi nh½n bãng. Ng−êi ta sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÖn hãa ®Ó lµm s¹ch bÒ mÆt, lóc nµy chi tiÕt ®ãng vai trß anèt (d−¬ng cùc) ®Ó t¹o d−¬ng cùc tan khi cho dßng ®iÖn ®i qua. Dung dÞch ®iÖn ph©n cã thÓ sö dông èc t« phèt ph¸t (M3PO3) 65% vµ axit sunfuaric (H2SO4) 15% hoÆc anhydrit cr«mic CrO3. MËt ®é dßng ®iÖn ë anèt (ë cùc d−¬ng) tõ 30 ÷50 A/dm2, nhiÖt ®é tõ 20 ÷400C. Thêi gian xö lý ®¸nh bãng bÒ mÆt tõ 1 ÷2 phót. §¸nh bãng b»ng ®iÖn hãa häc ®Æc biÖt thuËn tiÖn ®èi víi çc chi tiÕt cã h×nh d¸ng phøc t¹p song møc ®é lµm nh½n bÒ mÆt khi sö dông ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng cao l¾m, nã chØ ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh bãng çc chi tiÕt víi ®é bãng bÒ mÆt cÊp 8 ÷ 9.. ViÖc tÈy röa chi tiÕt còng cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p hãa häc víi dung dÞch axit clohydric HCl 10% hoÆc axit sunfuaric H2SO4 20 ÷40% trong thêi gian 20 ÷30 phót. 63

1. M¹ thÐp: ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt tña s¾t vµo chi tiÕt trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n çc muèi cña s¾t (muèi clorat vµ muèi sun ph¸t cña s¾t). VÝ dô chÊt ®iÖn ph©n clorat, khi l−îng clorua s¾t (FeCL2. 4H2O) trong giíi h¹n 300 ÷400 g/l ë nhiÖt ®é 60 ÷700C. Lóc nµy thÐp çc bon thÊp ®−îc dïng lµm d−¬ng cùc (anèt). Thêi gian m¹ phô thuéc vµo mËt ®é dßng ®iÖn (h×nh 6.6). NÕu t¨ng dßng ®iÖn sÏ lµm cho ®é cøng cña líp m¹ t¨ng lªn ®¸ng kÓ, song lµm xÊu sù liªn kÕt gi÷a líp m¹ vµ kim lo¹i gèc. MËt ®é dßng ®iÖn giíi h¹n tõ 10 ÷20 A/dm2 ®−îc coi lµ mËt ®é tèi −u (mËt ®é ban ®Çu cña dßng ®iÖn trong thêi gian 8 30 phót ®Çu tiªn lµ 3A/dm2). Çc bÒ mÆt kh«ng cÇn m¹ ®−îc phñ b»ng çc líp 2 1,5 çch ®iÖn chÞu a xÝt. 6

¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p m¹ thÐp lµ: tèc ®é l¾ng ®äng kim lo¹i cao, cã thÓ m¹ líp kim lo¹i cã chiÒu dµy kh¸c nhau, kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh çc tÝnh chÊt lý c¬ cña líp m¹ trong nh÷ng giíi h¹n réng, do biÕn ®æi chÕ ®é m¹ thÐp. Kh«ng ph¸ háng h×nh d¹ng, kÕt cÊu cña chi tiÕt do nhiÖt ®é m¹ kh«ng cao. Gi¸ thµnh m¹ thÊp.

1,0

Thêi gian (h)

Sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh m¹ thÐp, tiÕn hµnh röa chi tiÕt b»ng n−íc, trung hßa dung dÞch kiÒm, l¹i tiÕp tôc röa b»ng n−íc vµ thæi kh« b»ng kh«ng khÝ nÐn.

4

0,7 5 0,5

2

0,3

10

20

30

40

MËt ®é dßng ®iÖn A/dm

H×nh 6.6. Sù phô thuéc cña thêi gian m¹ vµo mËt ®é dßng ®iÖn ®Ó m¹ çc chiÒu dµy kh¸c nhau

2. M¹ cr«m: Cr«m ®iÖn ph©n cã ®é cøng lín (®Õn HB 1100), hÖ sè ma s¸t thÊp vµ tÝnh chèng ¨n mßn, chèng rØ cao v× vËy, m¹ cr«m ®−îc sö dông ®Ó phôc håi çc chi tiÕt quan träng cã ®é mßn nhá ®Ó nh»m n©ng cao ®é chèng mßn - rØ, trang trÝ. Qu¸ tr×nh m¹ cr«m ®−îc thùc hiÖn tõ dung dÞch ®iÖn ph©n anhidrit cr«m (150 ÷250g CrO3 trong 1 lÝt n−íc cñ a xÝt cr«mic m¹nh) sù ®iÖn ph©n ®−îc thùc hiÖn víi çc d−¬ng cùc ch× kh«ng hßa tan. ChÊt l−îng vµ tÝnh chÊt cña líp m¹ phô thuéc vµo nhiÖt ®é ®iÖn ph©n vµ mËt ®é dßng ®iÖn. Qu¸ tr×nh m¹ ®¹t tèi −u khi mËt ®é dßng ®iÖn tõ 10 ÷70 A/dm2. ë nhiÖt ®é 40 ÷600C vµ mËt ®é dßng ®iÖn 20 A/dm2 kÕt qu¶ cã líp m¹ s¸ng bãng,bÒ mÆt cã d¹ng m¹ng l−íi r¹n nøt. NÕu t¨ng nhiÖt ®é chÊt ®iÖn ph©n tiÕp sÏ h×nh thµnh líp m¹ cr«m d¹ng nhò, kh«ng cã vÕt r¹n nøt, cã ®é dÎo 64

50

2

cao nhÊt. ChiÒu dµy líp m¹ cr«m sau mét giê khi mËt ®é dßng ®iÖn b×nh th−êng lµ 15 ÷30 µK. M¹ cr«m dïng cho çc chi tiÕt b»ng thÐp, ®ång, ch×, nh«m vµ hîp kim nh«m. M¹ cr«m cã çc h×nh thøc m¹ cøng, m¹ xèp, m¹ s÷a vµ m¹ hçn hîp. M¹ cr«m xèp trong líp cr«m m¹ cã nh÷ng lç xèp n©ng cao rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng chÞu mµi mßn cña nh÷ng cÆp chi tiÕt lµm viÖc trong çc ®iÒu kiÖn b«i tr¬n kh«ng ®ñ. M¹ cr«m cøng dïng ®Ó n©ng cao ®é chÞu mµi mßn phôc håi kÝch th−íc çc chi tiÕt bÞ mµi mßn, t¹o mét líp b¶o vÖ vµ trang trÝ cho chi tiÕt. M¹ s÷a cã ®Æc ®iÓm lµ ®é xèp kh«ng cao, kÕt hîp víi cr«m cøng, líp m¹ s÷a cã tÝnh chÞu mµi mßn vµ chèng rØ cao. M¹ cr«m dïng ®Ó phôc håi çc chi tiÕt ho¹t ®éng thµnh cÆp còng nh− mét sè chi tiÕt cña hÖ thèng nhiªn liÖu. ViÖc m¹ cr«m kim phun vµ pl«ngz¬ cã thÓ phôc håi kÝch th−íc cña chóng ®Ó cã thÓ sö dông tiÕp mµ kh«ng cÇn thay thÕ. Sau khi m¹ cr«m ta röa s¹ch, ®èt nãng tíi 120 ÷1500C trong dÇu nhên ®Ó khö s¹ch hydro vµ mµi cho ®óng h×nh d¹ng h×nh häc. 3. M¹ ni ken: M¹ niken ®−îc dïng ®Ó t¹o líp phñ chèng ¨n mßn, rØ vµ ®Ó trang trÝ, chÊt ®iÖn ly th−êng dïng ®Ó m¹ niken lµ: Sun ph¸t niken ngËm n−íc (NiSO4.7H2O)

70 ÷100 g/l

Clorua natri (NaCl)

15 ÷ 20 g/l

A xÝt Bo (H3BO3)

15 ÷20 g/l

ChÕ ®é m¹: - NhiÖt ®é:

20 ÷300C

- MËt ®é dßng ®iÖn

0,5 ÷2,0 A/cm2

- §é pH

5÷3

HoÆc:- Sunfat niken ngËm n−íc - Clorua natri - A xÝt Bo ChÕ ®é m¹:

200 g/l 45 g/l 30 g/l

- NhiÖt ®é

50 ÷600C

- MËt ®é dßng ®iÖn

2 ÷5 A/cm2

- §é pH

5 ÷3

ChÊt ®iÖn ph©n niken rÊt nh¹y c¶m ®èi víi çc t¹p chÊt kim lo¹i vµ nång ®é pH. NÕu trong chÊt ®iÖn ph©n cã lÉn s¾t, ®ång kÏm hoÆc ch× th× líp m¹ sÏ kÐm chÊt l−îng, cã thÓ bÞ trãc nøt. TrÞ sè pH ®−îc kiÓm tra b»ng m¸y ®o hoÆc b»ng giÊy chØ 65

thÞ mµu. Khi nång ®é a xÝt t¨ng th× cho thªm oxit niken hay dung dÞch xót ¨n da nång ®é 3%. Khi nång ®é a xÝt gi¶m th× cho thªm a xÝt sunfuaric 3%. §Ó gi¶m ®é t¬i xèp cña líp m¹ niken, trªn çc chi tiÕt b»ng thÐp tr−íc khi m¹ niken ng−êi ta m¹ mét líp ®ång phñ. 4. M¹ kÏm: KÏm cã ®iÖn thÕ ©m rÊt cao nªn cã t¸c dông b¶o vÖ cho kim lo¹i gèc khái bÞ ¨n mßn ®iÖn hãa, líp kÏm bÞ ¨n mßn tr−íc, kim lo¹i gèc ®−îc b¶o vÖ. Líp m¹ cµng dµy thêi gian phôc vô cña chi tiÕt cµng dµi. Çc chÊt ®iÖn ph©n xianua ®−îc sö dông réng r·i nhÊt, cã thµnh phÇn sau: 40 g/l oxit natri (Na2O): 85 ÷120 g/l Natrixianua (NaCN), 40 ÷60 g/l NaOH. ChÕ ®é m¹ víi nhiÖt ®é dung dÞch tõ 18 ÷400C, mËt ®é dßng ®iÖn 1 ÷4 A/dm2. M¹ kÏm còng cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p nãng: nhóng chi tiÕt ®· ®−îc chuÈn bÞ tr−íc vµo kÏm nãng ch¶y. Ph−¬ng ph¸p nµy tiªu hao l−îng kÏm lín vµ líp m¹ kh«ng b»ng ph¼ng. 5. Tr¸ng thiÕc: Tr¸ng thiÕc nh»m môc ®Ých b¶o vÖ chi tiÕt ho¹t ®éng trong m«i tr−êng ®iÖn hãa khái bÞ ¨n mßn, còng nh− khi tr¸ng babÝt cho çc æ ®ì ng−êi ta tiÕn hµnh tr¸ng tr−íc 1 líp thiÕc. Tr¸ng thiÕc cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p nãng hay ph−¬ng ph¸p m¹ ®iÖn ph©n. M¹ ®iÖn ph©n tèt h¬n v× nã tiÕt kiÖm ®−îc nguyªn liÖu, nhÊt lµ khi m¹ nh÷ng chi tiÕt phøc t¹p, MÆt kh¸c líp m¹ kh«ng bÞ xèp. ChÊt ®iÖn ph©n dïng ®Ó tr¸ng thiÕc lµ ®iÖn ph©n a xÝt vµ ®iÖn ph©n kiÒm. Trong chÊt ®iÖn ph©n kiÒm, thiÕc ë d¹ng liªn kÕt hãa trÞ 4, cßn trong chÊt ®iÖn ph©n a xÝt ë d¹ng liªn kÕt hãa trÞ 2. V× vËy, khi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− nhau th× trong m«i tr−êng axit kim lo¹i kÕt tña nhanh h¬n trong m«i tr−êng kiÒm. ChÊt ®iÖn ly cã çc thµnh phÇn c¬ b¶n sau: ThiÕc oxit Natri «xit

50 g/l 50 g/l

A xÝt sunfuaric

50 ÷ 80 g/l

Phe non

2 ÷10 g/l 2 ÷3 g/l

Keo dÝnh

ChÕ ®é tr¸ng: NhiÖt ®é chÊt ®iÖn ly 20 ÷30 C, ®iÖn ¸p dßng ®iÖn 4 ÷6V, mËt ®é dßng ®iÖn 1 - 2 A/dm2. Khi cã x¸o ®éng nhÑ dung dÞch th× mËt ®é dßng ®iÖn lµ 2 ÷4 A/dm2. 0

66

6.1.4. Phôc håi çc chi tiÕt b»ng gia c«ng biÕn d¹ng vµ biÕn d¹ng dÎo. 1. Gia c«ng biÕn d¹ng: Khi bÞ qu¸ t¶i côc bé tÜnh lùc vµ ®éng lùc, çc chi tiÕt cña çc thiÕt bÞ sÏ bÞ biÕn d¹ng qu¸ giíi h¹n cho phÐp. Çc chi tiÕt h− háng nh− thÕ cã thÓ ®−îc phôc håi söa ch÷a b»ng çc ph−¬ng ph¸p c¬ häc, nhiÖt vµ c¬ - nhiÖt. ViÖc lùa chän ph−¬ng ph¸p söa ch÷a phô thuéc vµo ®¹i l−îng biÕn d¹ng, kÝch th−íc chi tiÕt vµ tÝnh chÊt vËt lý cña kim lo¹i chi tiÕt. - Söa ch÷a b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ giíi (uèn nguéi): ch¼ng h¹n chi tiÕt trôc cã ®é vâng f0 ®−îc kiÓm tra nhê çc dông cô, thiÕt bÞ ®o, sÏ ®−îc uèn vÒ phÝa ng−îc l¹i 1 l−îng f1 nhê thiÕt bÞ nÐn Ðp. §¹i l−îng f1 ph¶i lín h¬n f0 v× r»ng sau khi th«i çc lùc sÏ xuÊt hiÖn çc lùc biÕn d¹ng ng−îc l¹i do ®µn håi cña trôc. Tuy nhiªn çc ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n hiÖn t¹i ®Ó x¸c ®Þnh ®¹i l−îng ph¶i uèn f1 lµ rÊt khã kh¨n vµ kh«ng chÝnh x¸c. V× vËy, qu¸ tr×nh n¾n nªn thùc hiÖn nhiÒu lÇn ®Ó gi¶m dÇn ®é vâng cña chi tiÐt. Sau khi söa ch÷a uèn nguéi cÇn ph¶i ram chi tiÕt ë nhiÖt dé cao ®èt nãng ®Õn nhiÖt ®é tõ 600 ÷ 6500C ®Ó khö çc øng suÊt do n¾n g©y ra. - Ph−¬ng ph¸p n¾n nhiÖt lµ ®èt nãng çc thµnh phÇn giíi h¹n cña chi tiÕt (cña trôc) tõ phÝa låi. Nhê kÕt qu¶ ®èt nãng phÇn kim lo¹i ë ®ã ®−îc gi·n në ra, nh−ng sù t¸c ®éng ng−îc l¹i (chèng l¹i) cña çc phÇn nguéi bªn c¹nh vµ nã bÞ nÐn ®µn håi. Khi lµm nguéi çc phÇn bÞ nung nãng co ng¾n l¹i nh−ng l¹i bÞ phÇn kh«ng nung ng¨n c¶n v× vËy phÇn kh«ng nung sÏ chÞu nh÷ng øng suÊt kÐo, øng suÊt nµy g©y ra nh÷ng lùc däc trôc cã m«men ng−îc chiÒu víi chiÒu cong cña trôc lµm cho trôc th¼ng ra. Thùc nghiÖm cho thÊy r»ng hiÖu qu¶ cña viÖc söa ch÷a theo ph−¬ng ph¸p nµy phô thuéc vµo møc ®é cè ®Þnh chÆt çc ®Çu trôc; khi cè ®Þnh cøng, ®é cong ®−îc kh¾c phôc nhanh h¬n so víi khi çc ®Çu cña trôc ®Ó tù do (nhanh h¬n 5 ÷ 10 lÇn). NhiÖt ®é tèi −u ®Ó ®èt nãng ®èi víi çc chi tiÕt b»ng thÐp lµ 750 ÷ 8500C. Tèc ®é lµn nguéi nªn lùa chän theo ®−êng cong ph©n t¸ch ®¼ng nhiÖt cña Austenit qu¸ l¹nh ®Ó nhËn ®−îc kÕt cÊu mong muèn cña kim lo¹i. - Ph−¬ng ph¸p nhiÖt - c¬ häc lµ ®èt nãng ®Òu ®Æn chi tiÕt theo toµn bé tiÕt diÖn bÞ biÕn d¹ng cïng víi viÖc söa ch÷a ®iÒu chØnh tiÕp theo do ngo¹i lùc. ViÖc ®èt nãng cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng má hµn h¬i (®Ìn x×) hay dßng ®iÖn c¶m øng ®Õn nhiÖt ®é ñ (750 ÷8000C). §èt nãng b»ng dßng ®iÖn c¶m øng ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: Chi tiÕt (trôc) ®−îc bäc b»ng vËt liÖu ami¨ng tÊm vµ ®−îc quÊn l¹i b»ng d©y çp ®iÖn hµn cã tiÕt diÖn 80 ÷100mm2 (theo tÝnh to¸n, 16 ÷20 vßng cho 1m chiÒu dµi vËt ®èt nãng). Bªn ngoµi d©y çp l¹i quÊn mét líp ami¨ng thø 2. Dßng ®iÖn ®−îc cÊp tõ biÕn thÕ ®iÖn hµn (®iÖn ¸p 50 ÷60v, c−êng ®é dßng ®iÖn 800 ÷1000A). Sau khi nung dïng lùc c¬ giíi (kÝch, d©y kÐo) ®Ó n¾n th¼ng trôc). 2. BiÕn d¹ng dÎo: BiÕn d¹ng dÎo vµ sù ph©n bè l¹i kim lo¹i cho phÐp bæ sung kim lo¹i bÞ hao hôt ë çc phÇn lµm viÖc bÞ mßn cña chi tiÕt. Sù biÕn d¹ng nµy ®−îc 67

thùc hiÖn b»ng çc ph−¬ng ph¸p sau: b»ng chån, Ðp nÐn, nong, Ên lón, l¨n khÝa nh¸m vµ b»ng kÐo d·n. Chån ®−îc thùc hiÖn b»ng Ên Ðp dÎo (h×nh 6.7) vµ ®−îc sö dông ®Ó biÕn ®æi kÝch th−íc cña chi tiÕt trong mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi ®−êng t¸c dông cña lùc. B»ng ph−¬ng ph¸p chån cã thÓ t¨ng ®−êng kÝnh ngoµi cña chi tiÕt h×nh trô ®Æc hoÆc rçng, hoÆc gi¶m ®−êng kÝnh trong cña chi tiÕt rçng (h×nh 6.7a,b.c). ¸p lùc q cÇn thiÕt ®Ó chån cã thÓ x¸c ®Þnh gÇn ®óng theo c«ng thøc:

⎛ 1 d ⎞ q = σ1⎜1 + . 0 ⎟ ⎝ 6 h ⎠ Trong ®ã: d0- ®−êng kÝnh; h- chiÒu cao chi tiÕt; σT- giíi h¹n ch¶y cña kim lo¹i Nh− vËy ®Ó thùc hiÖn ®−îc viÖc biÕn d¹ng dÎo q > σT. Ph−¬ng ph¸p chån, lón cho phÐp lµm t¨ng ®−êng kÝnh ngoµi lªn mét ®¹i l−îng: ⎞ ⎛ h0 − 1 ⎟⎟ ⎠ ⎝ h1

∆ d = d 0 ⎜⎜

ë ®©y: h0, h1- chiÒu cao cña chi tiÕt tr−íc vµ sau khi chån H×nh 6.7. Phôc håi chi tiÕt b»ng ph−¬ng ph¸p biÕn d¹ng dÎo a, b, c- Chån lón ; d- Ðp nÐn; e- Nong; g- Ên lón ; h- l¨n nh¸m (l¨n khÝa)

ViÖc nÐn Ðp cho phÐp gi¶m ®−êng kÝnh trong vµ ngoµi cña çc chi tiÕt h×nh trô rçng. ViÖc nong cho phÐp t¨ng ®−êng kÝnh trong vµ ngoµi. Lùc nong ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ⎛d q = 1,1 σT. ln ⎜⎜ H ⎝ dB

⎞ ⎟⎟ ⎠

Víi: σT- giíi h¹n ch¶y cña kim lo¹i; dH, dB- t−¬ng øng ®−êng kÝnh ngoµi vµ ®−êng kÝnh trong sau khi gia c«ng. Ên lón (h×nh 6.7g) lµ qu¸ tr×nh tËp trung ¸p lùc do chån côc bé nªn lµm t¨ng çc kÝch th−íc côc bé. L¨n nh¸m (l¨n khÝa) ®−îc dïng ®Ó phôc håi çc cæ trôc cã ®−êng kÝnh kh«ng lín bÞ ¨n mßn, rç, cã lç. L¨n nh¸m ®−îc thùc hiÖn nhê sù chuyÓn dÎo cña kim lo¹i do Ðp nÐn b»ng bi l¨n. Nhê kÕt qu¶ ®ã lµm t¨ng ®−êng kÝnh côc bé (h×nh 6.7h).

68

Qu¸ tr×nh biÕn d¹ng dÎo th−êng kÌm theo sù biÕn ®æi kÕt cÊu kh«ng mong muèn trong kim lo¹i. V× vËy çc chi tiÕt quan trong nªn thùc hiÖn b»ng gia c«ng nhiÖt. 6.1.5. Phôc håi çc chi tiÕt b»ng çch chuyÓn sang kÝch th−íc söa ch÷a B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p lµ gia c«ng c¬ khÝ, kh¾c phôc tÊt c¶ çc khuyÕt tËt bÒ mÆt cña mét chi tiÕt, còng nh− phôc håi h×nh d¹ng chi tiÕt tõ mét cÆp tiÕp xóc. VÝ dô: §−êng kÝnh cña chi tiÕt thø nhÊt lµ xilanh, sau khi tiÕn hµnh tiÖn, ®−êng kÝnh sÏ ®−îc t¨ng ®Õn mét trong nh÷ng kÝch th−íc söa ch÷a cô thÓ. Chi tiÕt thø hai cña mèi liªn hÖ l¾p r¸p lµ piston. Trong tr−êng hîp nµy ®−îc thay b»ng piston söa ch÷a ®−îc chÕ t¹o theo kÝch th−íc söa ch÷a t−¬ng øng. Sù lùa chän çc kÝch th−íc söa ch÷a ®−îc quyÕt ®Þnh bëi çc ®iÒu kiÖn sö dông, c−êng ®é mßn vµ ®Æc tÝnh bÒn v÷ng cña chi tiÕt ®−îc gia c«ng. NÕu sau mét thêi gian gi÷a çc lÇn söa ch÷a, ®é mßn cña chi tiÕt trôc (cæ trôc) lµ iBmm (h×nh 6.8). L−îng d− gia c«ng lµ δB, th× sau lÇn söa ch÷a thø nhÊt, ®−êng kÝnh cæ trôc sÏ lµ: d1 = d0 - 2 (in + δB) = d0 - r Trong ®ã: d0- ®−êng kÝnh ban ®Çu cña cæ trôc (mm) d1- ®−êng kÝnh cæ trôc sau khi tiÖn lÇn thø nhÊt (mm) r = 2(in + δB) - Ph¹m vi söa ch÷a §−êng kÝnh cæ trôc d1- ®−îc gäi lµ kÝch th−íc söa ch÷a lÇn thø nhÊt cña chi tiÕt ®· cho. Nh− vËy, t−¬ng øng ®èi víi b¹c ph¶i cã ®−êng kÝnh nhá h¬n mét l−îng r (®iÒu nµy ®¹t ®−îc b»ng çch thay thÕ b¹c ®ì hay ®óc l¹i b¹c). Khi söa ch÷a lÇn thø hai, ®−êng kÝnh cæ trôc ®−îc x¸c ®Þnh io theo c«ng thøc: δ0 d2 = d1 - r = d0 - 2r dK

Trong ®ã: d2- KÝch th−íc söa ch÷a lÇn thø 2 cña trôc (mm). Trôc cã thÓ ®−îc tiÖn ®Õn mét ®−êng kÝnh nµo ®ã dK, ®−êng kÝnh nµy x¸c ®Þnh theo çc ®iÒu kiÖn ®é bÒn. Khi ®ã sè lÇn söa ch÷a n lín nhÊt (n = nmax - sè lÇn chi tiÕt cã thÓ

d0 H×nh 6.8. Gia c«ng cæ trôc ®Õn kÝch th−íc söa ch÷a dK - ®−êng kÝnh giíi h¹n cho phÐp cña chi tiÕt

69

®−îc thùc hiÖn söa ch÷a trong thêi gian sö dông) sÏ lµ: n=

d0 − d K r

Ph−¬ng ph¸p phôc håi çc chi tiÕt, b»ng çch chuyÓn sang kÝch th−íc söa ch÷a (cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p tiªu chuÈn) ®−îc ¸p dông khi söa ch÷a ®éng c¬ ®èt trong, çc m¸y phô, çc thiÕt bÞ kh¸c,... 6.2. Söa ch÷a çc chi tiÕt b»ng gang vµ çc hîp kim ®ì s¸t 6.2.1. Söa ch÷a çc chi tiÕt b»ng gang HiÖn nay nh÷ng chi tiÕt b»ng gang h− háng ®−îc söa ch÷a b»ng çch hµn hoÆc b»ng çc mèi ghÐp ®Æc biÖt - ®ã lµ thanh gi»ng. Hµn gang nh− ®· tr×nh bµy ë môc 6.1. ¸p dông ph−¬ng ph¸p thanh gi»ng ®Ó söa ch÷a mét sè chi tiÕt b»ng gang lµ do viÖc hµn trong mét sè tr−êng hîp rÊt khã thùc hiÖn, gi¸ thµnh hµn qu¸ cao vµ ®ßi hái nhiÒu c«ng søc. Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p l¾p thanh gi»ng nh− sau: Theo chiÒu däc cña vÕt r¹n nøt lµm thµnh çc æ ngang cã kÝch th−íc nh− lµ kÝch th−íc thanh gi»ng çch nhau mét kho¶ng S (h×nh 6.9). Muèn thÕ ng−êi ta dïng khoan, khoan çc lç cã ®−êng k×nh b»ng ®−êng kÝnh phÇn låi cña thanh gi»ng víi ®é s©u nhá h¬n chiÒu dµy cña chi tiÕt 4 ÷10mm. Sau ®ã ®Æt çc thanh gi»ng vµo çc æ vµ t¸n dÑt ra. KÝch th−íc thanh gi»ng phô thuéc vµo chiÒu s©u æ. Sè l−îng thanh gi»ng vµ æ phô thuéc vµo chiÒu dµi vÕt r¹n nøt. VËt liÖu thanh gi»ng chän theo ®iÒu kiÖn c«ng t¸c cña chi tiÕt. §ãi víi nh÷ng chi tiÕt lµm viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é ¸p lùc cao vµ bÞ ¨n mßn (n¾p, s¬mi xilanh, vá b¬m, vá tua bin, vá m¸y,...) thanh gi»ng ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp hîp kim H25K2φA. §èi víi nh÷ng chi tiÕt kh«ng quan träng l¾m th× cã thÓ dïng thÐp th«ng th−êng 10A vµ 20A. Nh÷ng chi tiÕt quan träng kh«ng c«ng t¸c ë nhiÖt ®é cao cã thÓ dïng thÐp 20 x 18H8A vµ 10 x 8H20A.

70

H×nh 6.9. S¬ ®å söa ch÷a chi tiÕt gang b»ng thanh gi»ng

Ph«i thanh gi»ng chÕ t¹o b»ng çn trªn m¸y ®Æc biÖt. Sau khi gia c«ng c¬ khÝ, thµnh gi»ng ®−îc gia c«ng nhiÖt ë çc chÕ ®é sau: - NÕu lµ thÐp hîp kim ®Æc biÖt th× t«i trong n−íc ë 9500C. - NÕu lµ thÐp 10 x 18H8A vµ 10 x 8H20A th× ñ ë 850 ÷9000C - NÕu lµ thÐp 10A, 20A th× th−êng hãa. Tr−íc khi ®Æt thanh gi»ng vµo æ ph¶i lµm s¹ch thËt cÈn thËn çc chÊt bÈn, ph«i bªn trong æ. Dïng thanh gi»ng cã thÓ söa ch÷a çc chi tiÕt gang cã chiÒu dµy ë chç r¹n nøt 10 ÷50mm. 6.2.2. Söa ch÷a çc chi tiÕt ®óc b»ng hîp kim ®ì s¸t Hîp kim ®ì s¸t dïng trong çc chi tiÕt m¸y tµu thñy th−êng lµ hîp kim babÝt vµ hîp kim ®ång ch×. Hîp kim babÝt bao gåm: ba bÝt thiÕc (á83), babÝt ch× kÒn (á H) vµ ba bÝt ch× (á16). Ba bÝt á 83 ®−îc dïng ®Ó ®óc m¸ng lãt cña nh÷ng æ ®ì quan träng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn chÞu ¸p lùc cao, cã tèc ®é tr−ît vµ t¶i träng va ®Ëp lín. BabÝt áH lµ vËt liÖu thay thÕ cho ba bÝt á83. Ba bÝt á16 do cã tÝnh gißn vµ cã khuynh h−íng t¹o nªn vÕt nøt khi va ®Ëp nªn ba bÝt á16 ®−îc dïng lµm m¸ng lãt cña nh÷ng chi tiÕt kh«ng quan träng nh− têi ®øng, têi n»m, çc æ ®ì cña ®−êng trôc. Yªu cÇu ®èi víi çc hîp kim ®ì s¸t dïng ®Ó rãt çc æ ®ì vµ çc mÆt tr−ît, cÇn cã nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y: §é cøng ®ñ ®Ó ®ì, ®é dÎo vµ ®é b¸m tèt, cã kh¶ n¨ng gi÷ ®−îc chÊt b«i tr¬n trªn bÒ mÆt, cã hÖ sè ma s¸t nhá, nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp, cã tÝnh dÉn nhiÖt tèt, kh¶ n¨ng chèng ¨n mßn cao. Phô thuéc vµo møc ®é h− háng cña líp kim lo¹i ba bÝt ®Ó chän ph−¬ng ¸n söa ch÷a tr¸ng l¹i æ ®ì hay hµn ®¾p. 1. Tr¸ng l¹i çc m¸ng lãt: + ChuÈn bÞ m¸ng lãt ®Ó tr¸ng l¹i Khi tr¸ng l¹i çc æ ®ì, cÇn ph¶i c¹o s¹ch líp hîp kim babÝt cò vµ chuÈn bÞ ®Ó tr¸ng l¹i. Líp ba bÝt cò ®−îc lo¹i bá b»ng çch ®èt nãng b»ng ®Ìn hµn hoÆc trong çc lß ®iÖn c¶m øng. Khi dïng ®Ìn hµn ta ®èt æ ®ì phÝa mÆt tr¸i. Tèt nhÊt lµ lo¹i bá babÝt cò b»ng çch ®èt nãng trong lß ®iÖn c¶m øng, nÊu ch¶y trong çc nåi sø hoÆc 71

b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ giíi. Sau khi lo¹i bá líp ba bÝt cò, tiÕn hµnh çc c«ng viÖc chuÈn bÞ ®Ó tr¸ng l¹i bao gåm: ®¸nh s¹ch, tÈy dÇu mì, cho ¨n mßn, tr¸ng mét líp thiÕc bÒ mÆt tiÕp xóc víi ba bÝt. Sau khi tr¸ng hîp kim babÝt vµ khi nguéi sÏ t¹o nªn øng suÊt co rót kh¸ lín lµm co m¸ng lãt l¹i vµ cã thÓ t¹o ra biÕn d¹ng d− ë m¸ng lãt. V× vËy, ®Ó m¸ng lãt cã thÓ l¾p vµo bÖ ®ì phï hîp sau khi rãt l¹i, tr−íc khi tr¸ng ba bÝt ph¶i g¨ng m¸ng lãt ra mét l−îng tÝnh theo c«ng thøc: D ∆D = 0,16. b Trong ®ã: D- ®−êng kÝnh ngoµi cña m¸ng lãt (mm) b- chiÒu dµy thµnh m¸ng lãt kÓ c¶ líp tr¸ng (mm) §Ó lo¹i bá mµng « xÝt b¸m trªn bÒ mÆt ¶nh h−ëng xÊu ®Õn chÊt l−îng tr¸ng sau nµy, ng−êi ta dïng chæi quÐt lªn bÒ mÆt ®· chuÈn bÞ mét líp dung dÞch 30% clorua kÏm cho ¨n mßn bÒ mÆt. Cã 2 ph−¬ng ph¸p tr¸ng thiÕc lªn bÒ mÆt æ ®ì: - Dïng má hµn lµm ch¶y thiÕc lªn bÒ mÆt: víi que thiÕc tr¸ng bao gåm 2 phÇn ch×, mét phÇn thiÕc hoÆc b»ng hîp kim ΠOC - 30, ΠOC - 40. NhiÖt ®é m¸ng lãt ph¶i ®−îc ®èt nãng ®Õn nhiÖt ®é tõ 260 ÷2700C. - Nhóng vµo thiÕc nãng ch¶y: nh÷ng æ ®ì nhá ®−îc tr¸ng thiÕc b»ng çch nhóng. Khi nhóng, nh÷ng chç kh«ng cÇn b¸m thiÕc sÏ ®−îc b«i mét dung dÞch (mét phÇn phÊn, ba phÇn n−íc vµ 1 - 2% dung dÞch keo d¸n). Nh÷ng bÒ mÆt cÇn b¸m thiÕc trong khi nhøng cÇn phñ mét líp dung dÞch clorua kÏm víi dung dÞch clorua am«n 5%. æ ®ì ®· ®−îc ®èt nãng tíi 150 ÷2000C vµ tõ tõ nhóng vµo chËu thiÕc ch× nãng ch¶y, ®Ó trong vßng 3 ÷5 phót sau ®ã nhÊc ra. + NÊu babÝt: babÝt ®−îc nÊu trong nåi cña lß ®iÖn chuyªn dïng hay lß rÌn. Khi tr¸ng æ ®ì, nhiÖt ®é cña babÝt ph¶i cao h¬n nhiÖt ®é babÝt ch¶y láng hoµn toµn lµ 30 ÷500C. Khi tr¸ng ba bÝt H, ph¶i ®ung nãng têi 430 ÷4500C, khi tr¸ng babÝt á83 nhiÖt ®é ph¶i lµ 300 ÷3200C. Kh«ng ®−îc nÊu qu¸ nhiÖt ®é nãi trªn v× kim lo¹i qu¸ nãng, çc thµnh phÇn hîp kim bÞ ch¸y, cÊu tróc kim lo¹i xÊu ®i, lµm xuÊt hiÖn çc lç xèp. Khi tr¸ng nhiÖt ®é cña æ ®ì ph¶i cao h¬n nhiÖt ®é cña babÝt b¾t ®Çu nãng ch¶y tõ 10 ÷300C. Khi babÝt ®· ch¶y ra, ng−êi ta lµm s¹ch babÝt b»ng clorua am«n, nh÷ng khÝ vµ h¬i do ph©n hñy sinh ra sÏ x¸o trén babÝt lµm cho çc «xyt næi lªn bÒ mÆt. + Tr¸ng babÝt: æ ®ì ®−îc tr¸ng ba bÝt b»ng ph−¬ng ph¸p thñ c«ng trªn bÖ hoÆc trong ®å g¸, b»ng ph−¬ng ph¸p li t©m hoÆc b»ng ¸p lùc. Tr¸ng b»ng ¸p lùc 72

cho kÕt qu¶ tèt nhÊt nªn ®−îc dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t lín, nh−ng ®ßi hái ph¶i cã trang bÞ phøc t¹p. ChÊt l−îng tr¸ng thñ c«ng (h×nh 2.10a) kÐm h¬n so víi çc ph−¬ng ph¸p kh¸c. §å g¸ ®Ó tr¸ng bao gåm bé ®ì 3, m¸ng lãt 2 ®· ghÐp chÆt víi d−ìng 1, d−ìng nµy qui ®Þnh chiÒu dµy cña líp tr¸ng. ChiÒu dµy líp ba bÝt ®èi víi çc m¸ng lãt b»ng thÐp hay b»ng ®ång (kh«ng kÓ ®Õn líp d− cho gia c«ng c¬ khÝ sau khi rãt), x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: d t= + 1mm ®èi víi æ ®ì trôc cã ®−êng kÝnh cæ trôc d < 200mm. 50 t=

d + 3mm ®èi víi æ ®ì trôc cã ®−êng kÝnh cæ trôc d > 200mm. 100

§èi víi çc m¸ng lãt b»ng gang chiÒu dµy líp ba bÝt còng x¸c ®Þnh theo c«ng thøc trªn vµ céng thªm 30%. Tr¸ng b»ng ph−¬ng ph¸p ly t©m, víi ba bÝt cã mËt ®é tèt, kh«ng cã lç xèp, cÊu tróc h¹t min nhá. H×nh 6.10b lµ thiÕt bÞ ®Ó tr¸ng ba bÝt b»ng ph−¬ng ph¸p ly t©m.

H×nh 6.10. Çc ph−¬ng ph¸p tr¸ng ba bÝt cho m¸ng lãt æ ®ì 1- D−ìng ; 2- M¸ng lãt; 3- Bé ®ì 4- Çc tÊm xiÕt ®ì b¹c ; 5- TÊm ®Öm ami¨ng

Tèc ®é quay khi tr¸ng ly t©m ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:

n=

K (vßng/phót) R

Trong ®ã: R- b¸n kÝnh trong cña m¸ng lãt (cm) K- hÖ sè phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña hîp kim. §èi víi ba bÝt thiÕc K = 1400 ÷1800, ®èi víi ba bÝt ch× K = 1700 ÷1900. Khi tèc ®é quay v−ît qu¸ tèc ®é trªn sÏ lµm cho çc thµnh phÇn hîp kim ph©n bè kh«ng ®Òu, chÊt l−îng líp tr¸ng sÏ kÐm ®i. Tèc ®é lµm nguéi sau khi tr¸ng 73

còng ph¶i kh¸ nhanh ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ph©n bè kh«ng ®Òu çc thµnh phÇn. Song nÕu tèc ®é nguéi qu¸ nhanh cã thÓ g©y ra nøt v× hÖ sè gi·n në cña thÐp vµ babÝt kh¸c nhau. Sau khi tr¸ng ph¶i kiÓm tra chÊt l−îng cña líp hîp kim ®· tr¸ng vµ mèi liªn kÕt víi vá m¸ng lãt. Çc m¸ng lãt rãt babÝt coi nh− ®¹t yªu cÇu nÕu chóng ®¶m b¶o çc tiªu chuÈn sau: - Mµu s¾c bÒ mÆt babÝt b¹c mê. NÕu cã mµu vµng xanh hay x¸m sÉm lµ cã hiÖn t−îng qu¸ nung khi rãt, tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i rãt l¹i. - Kh«ng cã lÉn t¹p chÊt, kim lo¹i nh÷ng chç cong cã cÊu tróc h¹t nhá, kh«ng cã hiÖn t−îng t¹o líp. - Trªn mÆt m¸ng lãt kh«ng ®−îc cã nh÷ng vÕt rç lín, nh÷ng chç thiÕu ba bÝt. - Khi gâ tiÕng nghe kh«ng bÞ rÌ, ®Ó ®¶m b¶o mèi liªn kÕt gi÷a m¸ng lãt vµ babÝt. + Gia c«ng m¸ng lãt sau khi tr¸ng l¹i. Sau khi kiÓm tra chÊt l−îng babÝt ta chuyÓn sang gia c«ng c¬ m¸ng lãt. §Çu tiªn ta kiÓm tra, gia c«ng bÒ mÆt ng¨n çch phÝa trªn cña m¸ng lãt b»ng çch gät bít nh÷ng líp babÝt d− thõa vµ rµ bÒ mÆt ®ã theo vÕt s¬n trªn bµn rµ. BÒ mÆt ng¨n çch ph¶i song song víi ®−êng sinh cña mÆt l−ng m¸ng lãt. ViÖc kiÓm tra ®−îc thùc hiÖn b»ng ®ång hå so dß trªn bµn rµ. (H×nh 6.11). §é kh«ng song song kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,01mm trªn 100mm chiÒu dµi m¸ng lãt. TiÕn hµnh kiÓm tra s¬ bé ®é tiÕp xóc gi÷a hîp kim ba bÝt víi th©n m¸ng lãt. Sau ®ã kiÓm tra l¹i ®é tiÕp xóc l−ng cña m¸ng lãt vµ bÖ ®ì theo çc vÕt s¬n vµ th−íc l¸ dµy 0,05mm kh«ng ®−îc lät s©u vµo gi÷a m¸ng lãt vµ æ ®ì phÝa mÆt ph©n çch qu¸ 5 ÷10mm. TiÕp ®Õn tiÕn hµnh doa tinh m¸ng lãt lÇn cuèi cïng trªn m¸y doa ngang sau khi ®· ghÐp thµnh bé vµ ®· tÝnh ®Õn H×nh 6.11. KiÓm tra m¸ng lãt l−îng ®Ó c¹o rµ m¸ng lãt theo trôc lµ 0,15 ÷0,3mm. TiÕp ®Õn phay r·nh dÇu b«i tr¬n lµm m¸t. ViÖc rµ æ ®ì theo trôc, b»ng çch quÐt s¬n lªn trôc, l¾p trôc vµo æ ®ì, ®Ëy n¾p æ ®ì xiÕt l¹i. Sau khi quay trôc ta th¸o æ ®ì ra tiÕn hµnh kiÓm tra, c¹o rµ cho ®Õn khi ®¶m b¶o Ýt nhÊt 8 ÷10 vÕt s¬n trªn diÖn tÝch 25 x 25mm. 2. Hµn ®¾p ba bÝt cho m¸ng lãt: - Dïng ®iÖn cùc than hµn ®¾p babÝt: nÕu trªn líp ba bÝt cã hiÖn t−îng bong trãc, nøt rç vµ cã çc khuyÕt tËt kh¸c chiÕm kh«ng qu¸ 25 ÷30% bÒ mÆt m¸ng lãt, th× ®−îc phÐp dïng ®iÖn cùc than ®Ó hµn ®¾p söa l¹i. Khi söa ch÷a, tr−íc tiªn ta x¸c ®Þnh ph¹m vi khuyÕt tËt. N¬i bÞ bong babÝt cÇn dòi ®ôc cho tíi tËn kim lo¹i gèc cña m¸ng lãt. Çc vÕt nøt, rç, lç hæng vµ çc khuyÕt 74

tËt kh¸c ®−îc dòa ®ôc cho tíi kim lo¹i lµnh lÆn, sau ®ã vÖ sinh tÈy s¹ch dÇu mì. Chç ®Ó hµn ®¾p cho ¨n mßn b»ng axit clohydric ®Æc råi röa n−íc vµ lµm kh«. TiÕp ®Õn, chç ®· ®−îc ¨n mßn sÏ ®−îc tr¸ng thiÕc nh·n hiÖu 03 hoÆc que hµn thiÕc ΠOC-61 víi chÊt trî dung cã thµnh phÇn sau ®©y (tÝnh b»ng gam).1- Clorua kÏm ZnCl2 - 240, Cloruanatri NaCl -60; Clorua am«n NH4Cl - 30, n−íc - 1000 (cè g¾ng dïng n−íc cÊt); axit clohydric HCl-5-10. 2- Clorua kÏm ZnCl2-350, Clorua am«n NH4Cl - 150, n−íc - 1000; 3- A xÝt clodydric HCl -1000; clorua am«n NH4Cl - 150; n−íc - 500. ViÖc tr¸ng thiÕc ®−îc thùc hiÖn thµnh nh÷ng hµng ®Òu réng 10 ÷20mm vµ máng (0,2 ÷0,5mm). Dïng ®iÖn cùc than ®èt nãng ch¶y babit á83 (®−êng kÝnh que 6 ÷10mm) ®Ó hµn ®¾p. BabÝt ®−îc ®¾p lªn thµnh nh÷ng vÕt réng 12 ÷20mm vµ chiÒu dµy tõ 2 ÷6mm. Tuú theo chiÒu dµy vµ kÝch th−íc cña m¸ng lãt ta chän dßng ®iÖn ®Ó hµn ®¾p. Ch¼ng h¹n m¸ng lãt dµy 10 ÷16 mm dßng ®iÖn hµn lµ 140 ÷160A, ®iÖn ¸p tõ 8 ÷14V, mËt ®é dßng ®iÖn tõ 0,3 ÷0,6A/mm2. Sau khi hµn, tiÕn hµnh gia c«ng c¬, kiÓm tra chÊt l−îng hµn b»ng çch quan s¸t bªn ngoµi vµ dïng ph−¬ng ph¸p siªu ©m,... Khi tr¸ng thiÕc vµ hµn ®¾p babÝt ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p an toµn vÒ ®iÖn, ph¶i ®−îc th«ng giã tèt, sö dông çc dông cô b¶o hé lao ®éng. - Dïng ngän löa « xy - axªtylen ®Ó hµn ®¾p.

5-6

ë mét sè vÕt nøt nhá vµ trãc trªn m¸ng lãt ®−îc åiÕn hµnh hµn ®¾p ®Ó söa ch÷a b»ng çch dïng ngän löa oxy - axªtylen (h×nh 6.12). 2 3 Tr−íc khi hµn ®¾p çc khuyÕt tËt 1 ®−îc c¹o bá vµ m¸ng lãt 1 ®−îc ®Æt vµo chËu 4 sao cho chç cÇn hµn ®¾p n»m cao h¬n mÆt n−íc 5 ÷6mm. Khi 4 hµn ®−a ngän löa 2 tõ gi÷a ra hai r×a m¸ng lãt. VËt liÖu hµn lµ que cã cïng vËt liÖu ®· tr¸ng ë m¸ng lãt, ®−êng kÝnh que hµn tõ 6 ÷8mm. Sau khi hµn, tiÕn hµnh gia c«ng m¸ng lãt t−¬ng tù nh− sau khi tr¸ng l¹i ba bÝt.

H×nh 6.12. Dïng ngät löa oxy axetylen ®Ó hµn ®¾p m¸ng lãt

75

Ch−¬ng 7

Söa ch÷a nåi h¬i vµ çc thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt tµu thñy 7.1. H− háng kiÓm tra x¸c ®Þnh h− háng vµ lµm s¹ch nåi h¬i. 7.1.1. Çc h− háng cña nåi h¬i Nåi h¬i lµm viÖc trong çc ®iÒu kiÖn ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cña h¬i qu¸ nhiÖt cao. Ngoµi ra çc c¬ cÊu cña nåi h¬i cßn chÞu t¸c dông cña çc chÊt ¨n mßn cã trong khãi, trong n−íc nåi. TÊt c¶ çc yÕu tè ®ã t¹o ra ®iÒu kiÖn lµm viÖc nÆng nÒ cho nåi h¬i. Nåi h¬i cã çc d¹ng h− háng sau: - Ph¸ hñy kÕt cÊu kim lo¹i nåi h¬i do ¨n mßn, mái. - Rß rØ ë çc mèi ghÐp nong. - §øt g·y vµ nøt èng do qu¸ nung. - Háng hãc çc thiÕt bÞ phun, dÉn h−íng kh«ng khÝ, çc phô tïng, dông cô ®o kiÓm tra vµ g¹ch buång ®èt. + ¡n mßn hãa häc: Trong thêi gian lµm viÖc çc phÇn kim lo¹i cña nåi h¬i chÞu sù ¨n mßn hãa häc m·nh liÖt. Ngoµi ra mét sè phÇn riªng cña nåi h¬i chÞu ®é mái do ¨n mßn, nh− vËy kim lo¹i nåi h¬i trong cïng mét thêi gian chÞu t¸c ®éng cña nhiÖt ®é thay ®æi, ¨n mßn cña m«i tr−êng ngoµi, n−íc nåi. Trong thêi gian lµm viÖc, kim lo¹i cña nåi h¬i (s¾t) chÞu t¸c dông cña h¬i n−íc, ë nhiÖt ®é cao trªn 4000C t¹o ra oxit ¾t vµ hydro. 3Fe + 4H2O → Fe3O4 + 4H2 Qu¸ tr×nh nµy cµng diÔn ra m·nh liÖt khi t¨ng nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cña hçn hîp h¬i n−íc. §Æc biÖt ë nh÷ng n¬i tèc ®é tuÇn hoµn kÐm sÏ t¹o çc khu vùc ø ®äng víi sù ph©n líp cña hçn hîp h¬i n−íc vµ t¹o ra çc tói h¬i. Song song víi çc ®iÒu kiÖn ®ã sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh ph¸ hñy cÊu tróc cña kim lo¹i d−íi t¸c dông cña hydr«. Hydr« tham gia ph¶n øng víi thµnh phÇn çc bon trong thÐp t¹o khÝ mª tan: C + 2H2 → CH4 cµng lµm t¨ng thªm qu¸ tr×nh ¨n mßn. + ¡n mßn ®iÖn hãa: Tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo qu¸ tr×nh «xi hãa khö, tèc ®é t¨ng khi t¨ng l−îng «xi ë trong n−íc nåi. Tèc ®é ¨n mßn phô thuéc vµo çc yÕu tè bªn trong: m«i tr−êng dÉn ®iÖn, sù tån t¹i çc t¹p chÊt trong kim lo¹i nåi h¬i, nång ®é muèi ë trong n−íc nåi. §Æc biÖt lµ ë nh÷ng mèi nèi hµn lµ d−¬ng cùc th× sù khö cùc cµng m·nh liÖt vµ kÌm theo qu¸ tr×nh ¨n mßn víi tèc ®é cao. 76

+ ¡n mßn khÝ: ë nhiÖt ®é cao çc bÒ mÆt kim lo¹i cña nåi h¬i chÞu t¸c dông ¨n mßn cña çc chÊt hãa häc cã trong khãi lß. T¸c dông ¨n mßn lín nhÊt lµ çc chÊt khÝ CO2, h¬i n−íc, khÝ SO2, «xi. Tèc ®é ¨n mßn khÝ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, tèc ®é, l−u tuyÕn cña dßng khÝ xung quanh bÒ mÆt cña çc èng. Qu¸ tr×nh ¨n mßn kim lo¹i cña nåi h¬i sÏ lµm máng v¸ch, èng, dÉn tíi lµm gi¶m ®é bÒ c¬ häc. §Æc biÖt trong qu¸ tr×nh khai th¸c nÕu sö dông nhiªn liÖu kh«ng phï hîp (cã hµm l−îng l−u huúnh cao) hoÆc qu¸ tr×nh xö lý n−íc nåi kh«ng ®¶m b¶o cµng lµm t¨ng qu¸ tr×nh ¨n mßn. Do qu¸ tr×nh ®èt ch¸y nhiªn liÖu sÏ t¹o ra khÝ SO3 khi gÆp h¬i n−íc sÏ t¹o thµnh H2SO4. Nh− vËy, trong khãi lß cã h¬i n−íc vµ H2SO4 cã thÓ ng−ng tô. Khi nhiÖt ®é khãi lß nhá h¬n nhiÖt ®é ®iÓm s−¬ng (ts = 120 ÷1300C) th× hçn hîp nµy sÏ ng−ng tô g©y ¨n mßn kim lo¹i m·nh liÖt vµ ®−îc gäi lµ ¨n mßn ®iÓm s−¬ng. MÆt kh¸c trong nhiªn liÖu cã chÊt tro (A) lµ çt bôi, t¹p chÊt r¾n vµ thµnh phÇn vanadi, khi ch¸y sÏ t¹ot hµnh « xuýt vanadi V2O5 ë thÓ r¾n cã nhiÖt ®é nãng ch¶y thÊp (6850C). V× vËy , ë vÞ trÝ nµo cã nhiÖt ®é lín h¬n 6850C, V2O5 nãng ch¶y b¸m lªn bÒ mÆt trë thµnh chÊt xóc t¸c cho qu¸ tr×nh ¨n mßn m·nh liÖt vµ ®−îc gäi lµ ¨n mßn vanadi. + H− háng èng nåi h¬i: ë bÒ mÆt ngoµi vµ trong ®−êng èng cña bé h©m n−íc, bé qu¸ nhiÖt h¬i, bé h©m n−íc tiÕt kiÖm vµ bé s−ëi kh«ng khÝ, th−êng x¶y ra qu¸ tr×nh ¨n mßn g©y ph¸ háng çc bÒ mÆt. §Æc biÖt ë nh÷ng bÒ mÆt ngoµi èng cña bé h©m n−íc tiÕt kiÖm vµ bé s−ëi kh«ng khÝ, ®Æc biÖt nÕu nåi h¬i lµm viÖc thêi gian dµi ë chÕ ®é t¶i nhá, nhiÖt ®é khãi lß thÊp h¬n nhiÖt ®é ®iÓm s−¬ng. NÕu nåi h¬i trong thêi gian dõng ho¹t ®éng l©u ngµy cã n−íc sÏ g©y nªn qu¸ tr×nh ¨n mßn ®iÖn hãa ë bÒ mÆt bªn trong èng n−íc, èng h¬i cña bé qu¸ nhiÖt, bé h©m n−íc tiÕt kiÖm. Do ®ã toµn bé çc chi tiÕt thÐp ë ®©y ph¶i ®−îc thö c¬ häc vÒ ®é bÒn giíi h¹n σB, ®é gi·n dµi t−¬ng ®èi δ vµ ®é dai va ®Ëp. Çc tÝnh chÊt trªn kh«ng ®−îc phÐp gi¶m qu¸ 5 ÷10% so víi tiªu chuÈn. + H− háng çc bÇu gãp: TiÕn hµnh quan s¸t bÒ mÆt trong vµ ngoµi xem xÐt ®o ®¹c çc ®Çu èng sau khi ®· rót ra, kiÓm tra çc lç l¾p èng vµ ë çc mèi nèi hµn. Khi xem xÐt bÒ mÆt trong, ®Æc biÖt chó ý vïng mÆt ph¼ng møc n−íc, v× ë ®©y x¶y ra qu¸ tr×nh ¨n mßn ®iÖn hãa m¹nh khi nåi h¬i lµm viÖc còng nh− khi kh«ng ho¹t ®éng. Ng−êi ta sö dông tia γ ®Ó ph¸t hiÖn vÕt nøt ë çc mèi hµn cña bÇu gãp. VÕt nøt ë nh÷ng chç l¾p èng ®−îc ph¸t hiÖn nhê ph−¬ng ph¸p tõ tÝnh. Khe hë gi÷a bÒ mÆt lç l¾p èng vµ èng ch−a nong kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,3 ÷0,6mm. §é « van cña lç l¾p èng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,25mm. + H− háng thiÕt bÞ phun: Xem xÐt çc chi tiÕt cña sóng phun, ®−êng kÝnh cña çc 77

H×nh 7.1. Çc vÞ trÝ kiÓm tra ë ®Çu phun cña sóng phun li t©m

lç phun ®−îc ®o b»ng d−ìng chuyªn dïng, l−îng nhiªn liÖu vµ chÊt l−îng phun ®−îc x¸c ®Þnh trªn gi¸ thö chuyªn dïng. Khi xem xÐt cÇn ph¶i kiÓm tra ®Çu phun cña sóng phun, x¸c ®Þnh çc vÕt nøt. ë ®Çu phun cÇn kiÓm tra çc r·nh theo ph−¬ng tiÕp tuyÕn 1 (h×nh 7.1) bÒ mÆt A, tr¹ng th¸i bÒ mÆt c«ng t¸c B cña lç phun, ®−êng kÝnh cña lç phun. L−îng nhiªn liÖu phun cña sóng phun kh«ng chØ phô thuéc vµo ®−êng kÝnh cña lç phun, mµ cßn phô thuéc vµo kÝch th−íc cña çc r·nh theo ph−¬ng tiÕp tuyÕn, sù rß rØ cña nhiªn liÖu qua khe hë theo bÒ mÆt A t¹o ra tæn thÊt cña sóng phun v.v... V× vËy l−îng nhiªn liÖu phun cÇn ph¶i ®−îc kiÓm tra trªn gi¸ thö chuyªn dông. Çc h− háng nåi h¬i nãi chung rÊt ®a d¹ng vµ rÊt kh¸c nhau ë møc ®é tuú theo kÕt cÊu cña tõng loaÞ, tuú theo ®iÒu kiÖn khai th¸c, tr×nh ®é sö dông b¶o d−ìng vµ söa ch÷a chóng. ViÖc söa ch÷a nåi h¬i cã thÓ tiÕn hµnh trªn tµu hay trong x−ëng nhµ m¸y. 7.1. 2. KiÓm tra nåi h¬i: Tr−íc khi tiÕn hµnh söa ch÷a ph¶i tiÕn hµnh kiÓm tra nåi h¬i sau khi nã ®· ngõng ho¹t ®éng vµ x¶ n−íc ra ngoµi ®Ó ®Þnh khèi l−îng c«ng viÖc ph¶i lµm. V× vËy, ph¶i nghiªn cøu kü cµng çc tµi liÖu vµ b¶n vÏ vÒ nåi h¬i. ViÖc kiÓm tra ®Ó söa ch÷a do m¸y tr−ëng, ®¹i diÖn nhµ m¸y nh©n viªn §¨ng kiÓm cïng thùc hiÖn. Cã 4 giai ®o¹n kiÓm tra nåi h¬i. 1/ Xem xÐt phÝa n−íc tr−íc khi lµm s¹ch çu v¸ng 2/ Xem xÐt phÝa löa 3/ Xem xÐt çc phÇn ngoµi cña nåi h¬i 4/ Xem xÐt phÝa n−íc sau khi lµm s¹ch çc çu v¸ng. Néi dung çc c«ng viÖc kiÓm tra ®−îc tiÕn hµnh cô thÓ nh− sau: + ë giai ®o¹n 1, xem xÐt phÝa n−íc tr−íc khi lµm s¹ch çu v¸ng nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh chiÒu dµy líp çu, sè l−îng cÆn, dÊu vÕt cña dÇu. ViÖc kiÓm tra nµy ®−îc thùc hiÖn ngay sau khi lµm nguéi nåi vµ x¶ hÕt n−íc. Khi kiÓm tra nÕu trong nåi h¬i cã çu cøng 2mm trë lªn vµ cã vÕt cña dÇu lµ do kh«ng thùc hiÖn ®óng qui tr×nh b¶o d−ìng nåi h¬i, do thùc hiÖn chÕ ®é n−íc nåi kh«ng b¶o ®¶m vµ do kh«ng lµm s¹ch dÇu trong n−íc cÊp. ThÐo dÊu vÕt cña çu v¸ng, mµu s¾c vµ tÝnh chÊt cña chóng, ta cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn mét sè h− háng. VÝ dô: nÕu çu cã mµu x¸m ®á kh¸c víi mµu çu b×nh th−êng (vµng hay x¸m s¸ng) th× chøng tá cã qu¸ tr×nh ¨n mßn x¶y ra. NÕu líp çu

78

cã mµu s¸ng vµ kh«ng b¸m ch¾c, nh− vËy trong qu¸ tr×nh khai th¸c cã lÇn nµo ®ã bÞ mÊt n−íc nåi. + Khi kiÓm tra phÝa löa cÇn lµm s¹ch çc cÇu, muéi than, th¸o dì mét phÇn hay toµn bé çch nhiÖt ra. §èi víi nåi h¬i èng löa th× cÇn ph¶i kiÓm tra buång löa vµ hép löa, x¸c ®Þnh ®é vâng (sa) cña nã. Nh÷ng buång ®èt tr¬n th× ®o ë 3 ®iÓm (hai ®iÓm ®Çu vµ cuèi çch mÐp bÝch 200mm vµ ®iÓm chÝnh gi÷a). Trong thêi gian kiÓm tra cÇn ®Æc biÖt chó ý ®Õn hiÖn t−îng låi èng, r¹n nøt. NÕu cÇn thiÕt th× dïng kÝnh lóp ®Ó quan s¸t. ë hép löa th× quan s¸t çc èng löa, xem xÐt mÆt sµng cã bÞ vªnh, rép kh«ng, kiÓm tra thanh gi»ng, quan s¸t chç l¾p ghÐp gi÷a sµng vµ thµnh hép löa, hiÖn t−îng ®ãng çu ë ®ã nh− thÕ nµo, råi kiÓm tra çc ®−êng èng dÉn khÝ vµ èng khãi. + Sau khi xem xÐt phÝa löa, tiÕn hµnh kiÓm tra phÇn ngoµi nåi h¬i, ®Æc biÖt ë nh÷ng chç nh− vá nåi h¬i, ®¸y, lç ng−êi chui, lç kiÓm tra, quan s¸t nh÷ng mèi hµn, t¸n, çc mèi gÊp mÐp,... Khi ®é dµy cña çc tÊm bÞ ¨n mßn trªn 10% th× ph¶i kiÓm tra l¹i ®é bÒn. ë nh÷ng chç kh«ng th¸o dì bäc çch nhiÖt cÇn kiÓm tra c¶ tr¹ng th¸i çch nhiÖt cña vËt liÖu. Khi xem xÐt phÝa h¬i cÇn l−u ý ®Õn nh÷ng chç mÐp lç, mèi t¸n, nh÷ng n¬i l¾p çc thiÕt bÞ phô, v× ë ®©y th−êng bÞ r¹n nøt. NÕu ®é vâng (sa) cña èng löa qu¸ 2,5% th× ph¶i n¾n l¹i. §é sa cña èng löa ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ∆1 =

D tb − D min .100 % D tb

∆2 =

D max − D tb .100 % D tb

Trong ®ã: Dmin vµ Dmax- ®−êng kÝnh èng löa bÐ nhÊt vµ lín nhÊt ®o ®−îc khi kiÓm tra Dtb- §−êng kÝnh trung b×nh khi míi chÕ t¹o Khi èng löa, trèng bÞ ¨n mßn sù ¨n mßn cã tÝnh chÊt riªng lÎ, côc bé, chiÒu s©u ¨n mßn kh«ng qu¸ 15% chiÒu dµy ban ®Çu, hoÆc ¨n mßn ®iÓm, chiÒu s©u kh«ng qu¸ 15% chiÒu dµy ban ®Çu vµ diÖn tÝch nhá h¬n diÖn tÝch tÊm kiÓm tra 20 lÇn, hoÆc ®Çu ®inh t¸n bÞ ¨n mßn d−íi 25% so víi thÓ tÝch cña ®inh th× kh«ng cÇn ph¶i thñ tiªu. Khi bÞ ¨n mßn qu¸ çc giíi h¹n trªn ®©y th× ph¶i tiÕn hµnh thñ tiªu b»ng çch hµn ®¾p hay thay thÕ. NÕu trong kim lo¹i cã hiÖn t−îng t¹o líp cÇn ph¶i thay thÕ. NÕu bÞ r¹n nøt th× ph¶i hµn hay thay míi trõ nh÷ng r¹n nøt ë cæ èng löa hay trªn sµng èng mµ kh«ng g©y ra rß lät h¬i th× cã thÓ sö dông t¹m thêi thªm mét Ýt thêi gian n÷a. 79

NÕu èng khãi bÞ mßn trªn 50% th× thay thÕ. NÕu çc thanh gi»ng bÞ ®øt hay gi¶m ®−êng kÝnh xuèng 10% so víi tÝnh to¸n th× ph¶i thay thÕ. 7.1.3. Lµm s¹ch nåi h¬i Sau khi kiÓm tra xong, tr−íc lóc söa ch÷a ph¶i lµm s¹ch nåi h¬i. Môc ®Ých cña c«ng viÖc nµy lµ tÈy s¹ch çc çu cÆn, v¸ng dÇu, muéi than, keo, xØ ë hai phÝa trong vµ ngoµi nåi. Lµm s¹ch n«i fh¬i cã thÓ thùc hiÖn theo ba ph−¬ng ph¸p hãa häc, c¬ giíi vµ siªu ©m. + Lµm s¹ch b»ng hãa häc: lµ sö dông dung dÞch a xÝt ®Ó hßa tan, lµm bong çu b¸m trªn v¸ch çc èng sau ®ã x¶ ra ngoµi. Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ cho vµo nåi h¬i dung dÞch a xÝt clohydric 3 ÷8%. §Ó tr¸nh t¸c dông cña axit lªn kim lo¹i nåi h¬i ng−êi ta cho thªm vµo dung dÞch mét Ýt cr«m mÝt cali (K2CrO4); crompic (K2Cr2O4) hay keo ®éng vËt víi sè l−îng 0,5 ÷1,0 träng l−îng dung dÞch axit. Trong mét vµi tr−êng hîp ng−êi ta nung nãng dung dÞch ®Ó sù tuÇn hoµn cña nã tèt h¬n vµ tèc ®é r−¶ nåi t¨ng lªn. Thêi gian röa nåi tõ 8 ÷16 giê tuú thuéc vµo nång ®é cña dung dÞch, chiÒu dµy vµ thµnh phÇn cña líp çu cÆn. Qu¸ tr×nh röa nåi sÏ kÕt thóc khi nång ®é dung dÞch trong n−íc nåi kh«ng thay ®æi n÷a. TiÕn hµnh x¶ dung dÞch ra khái nåi qua van x¶ ®¸y. Sau khi x¶ hÕt dung dÞch, nåi h¬i ph¶i ®−îc röa cÈn thËn. §Ó khö hÕt axit, khi ®æ n−íc s¹ch vµo nåi ng−êi ta cho thªm 1 ÷2% kiÒm can xi råi nung nãng dung dÞch lªn 70 ÷800C b»ng h¬i, sau ®ã x¶ hÕt ra vµ röa l¹i mét lÇn n÷a. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ nhanh, nhÑ nhµng kh«ng ®ßi hái lao ®éng nÆng nÒ nh−ng nã cã nh−îc ®iÓm lµ kh«ng tÈy ®−îc hÕt çc çu cÆn, mÆt kh¸c v× ph¶i dïng a xÝt nªn rÊt nguy hiÓm cho kim lo¹i mÆt dï cã thªm çc chÊt phô gia chèng ¨n mßn song do chiÒu dµy líp çu kh«ng gièng nhau nªn nh÷ng chç çu máng axit sÏ g©y ¨n mßn kim lo¹i, mÆt kh¸c khi dïng ph−¬ng ph¸p nµy cÇn nhiÒu chÊt hãa häc ®¾t tiÒn. + Ph−¬ng ph¸p c¬ giíi: lµ dïng çc thiÕt bÞ c¬ giíi ®Ó c¹o çc çu cùn, muéi than trong vµ ngoµi nåi h¬i. Çc thiÕt bÞ nµy ®−îc c¬ giíi hãa hoÆc b»ng tay. §Ó viÖc lµm s¹ch b»ng c¬ giíi cã hiÖu qu¶ h¬n vµ gi¶m nhÑ c−êng ®é lao ®éng, tr−íc khi lµm s¹ch b»ng c¬ giíi ng−êi ta tiÕn hµnh sóc röa nåi h¬i b»ng çch: cho n−íc vµo nåi cao h¬n møc cao nhÊt 10 ÷20mm, cho thªm dung dÞch xót nång ®é 1 ÷2%, nung n−íc ®Õn nhiÖt ®é s«i vµ gi÷ ë nhiÖt ®é nµy trong vßng 20 ÷40 giê. Cã thÓ n©ng h¬i ®Õn 1,5 ÷2,0 ¸t vµ cø 2 giê tiÕn hµnh g¹n mÆt mét lÇn. 80

Sau khi sóc röa, nåi h¬i ®−îc lµm nguéi ®Õn 40 ÷500C, x¶ n−íc vµ lµm s¹ch c¬ giíi ngay. NÕu ®Ó nguéi sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc lµm s¹ch v× çu sÏ ®ãng cøng trë l¹i. Sau khi ®· lµm s¹ch b»ng c¬ giíi ph¶i röa nåi h¬i b»ng tia n−íc víi ¸p suÊt 2 ÷3at. + Ph−¬ng ph¸p siªu ©m: thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ dùa vµo tÝnh chÊt cña sãng siªu ©m ®Ó ph¸ hñy çc kÕt tinh cña çu cÆn lªn v¸ch èng vµ trèng h¬i. Sau khi ®· lµm s¹ch hoµn toµn nåi h¬i ng−êi ta tiÕn hµnh kiÓm tra l¹i lÇn n÷a ®Ó x¸c ®Þnh h− háng vµ khèi l−îng c«ng viÖc cÇn tiÕn hµnh söa ch÷a ®Ó lËp hå s¬ söa ch÷a ®óng. 7.2. Söa ch÷a nåi h¬i 7.2.1. Söa ch÷a èng Mét trong nh÷ng h− háng cña nåi h¬i th−êng gÆp nhÊt lµ háng çc èng n−íc vµ èng h¬i. Çc h− háng qu¸ giíi h¹n cho phÐp ®Òu ph¶i c¾t bá vµ thay thÕ b»ng èng míi. Cßn nh÷ng h− háng nh−: låi kh«ng qu¸ giíi h¹n cho phÐp, lâm do mµi mßn kh«ng s©u, rß rØ ë nh÷ng chç nong èng nh−ng kh«ng ®¸ng kÓ, dËp nhÑ do g¹ch chÞu löa r¬i vµo,... cã thÓ kh¾c phôc t¹i chç. + Nh÷ng chç bÞ låi ®−îc n¾n b»ng çch dïng bóa tay gâ nhÑ lªn chç låi sau khi ®· dïng ngän löa hµn nung nãng ®á lªn. Thêi gian n¾n ph¶i nhanh ®Ó kim lo¹i kh«ng kÞp nguéi xuèng d−íi nhiÖt ®é n¾n cho phÐp. Tr−íc khi n¾n dïng nót gç bÞt chÆt hai ®Çu èng ®Ó tr¸nh kh«ng khÝ l¹nh ®i qua. §èi víi çc vÕt dËp, qu¸ tr×nh c«ng nghÖ còng nh− vËy nh−ng dïng d©y çp kÐo çc bi cÇu qua lç dËp. Mét sè tr−êng hîp ç biÖt, sau khi n¾n ng−êi ta hµn ®¾p phÇn ®−îc n¾n mét líp kim lo¹i dµy 2 ÷3mm. + Nh÷ng chç lâm th× thñ tiªu b»ng hµn ®¾p. Nh÷ng chç hë mèi nong th× nong l¹i, nh−ng chØ tiÕn hµnh nong l¹i ngoµi h− háng nµy kh«ng cßn bÞ h− háng g× kh¸c n÷a (nh− ¨n mßn, r¹n nøt,...). Khi èng bÞ h− háng lín kh«ng thÓ kh¾c phôc t¹i chç ®−îc ng−êi ta th¸o èng ra. Th¸o èng b»ng çch c¾t çch mÆt sµng èng tõ 50 ÷70mm. PhÇn cßn l¹i ®−îc th¸o ra b»ng thiÕt bÞ chuyªn dïng riªng. Trong mét sè tr−êng hîp ng−êi ta c¾t èng däc theo trôc t©m cña nã b»ng l−ìi dao ®Æc biÖt. C«ng viÖc nµy ph¶i ®−îc lµm cÈn thËn ®Ó kh«ng lµm háng mÆt s¸ng. V× vËy kh«ng ®−îc phÐp c¾t ®Çu èng b»ng ngän löa hµn. Trong tr−êng hîp nÕu ph¶i thay thÕ tõng èng trong mét chïm èng cÇn ph¶i lo¹i bá mét sè èng nµo ®ã ®Ó cã thÓ tiÕp cËn ®−îc víi chç èng h− háng. Trong khi khai th¸c, nh÷ng èng háng v× lý do nµo ®ã kh«ng thÓ thay thÕ èng míi ®−îc, th× ph¶i lo¹i bá b»ng çch dïng nót c«n b»ng thÐp nót l¹i tõ phÝa trèng h¬i vµ trèng n−íc. Cho phÐp nót l¹i 5 ÷12% tæng sè èng.

81

Tr−íc khi l¾p èng ph¶i uèn èng theo yªu cÇu kÝch th−íc cÇn thiÕt, èng uèn theo nh÷ng kÝch th−íc ®o t¹i chç, hoÆc theo mÉu èng cò, hoÆc theo d−ìng. Sau khi uèn ph¶i kiÓm tra ®−êng kÝnh uèn, gãc uèn, x¸c ®Þnh ®é « van xuÊt hiÖn t¹i tiÕt diÖn uèn. §é « van =

D max − D min .100 % D dm

Trong ®ã: Dmax, Dmin- §−êng kÝnh lín nhÊt vµ bÐ nhÊt chç uèn D®m- §−êng kÝnh ®Þnh møc Sau ®ã so s¸nh trÞ sè « van cho phÐp phô thuéc vµo b¸n kÝnh uèn (theo b¶ng) B¶ng ®é « van cho phÐp theo b¸n kÝnh uèn §®m cña èng (mm) 38 51 60 83 102

KÝch th−íc cho phÐp

B¸n kÝnh uèn cña èng (mm) 75

100

125

180

200

300

400

500

600

>800

%

9,0

8,0

-

5,5

4,5

4,0

-

-

-

-

mm

3,42

3,14

-

2,09

1,67

1,52

-

-

-

-

%

-

9,0

7,00

-

5,5

5,0

-

-

-

-

mm

-

4,59

3,57

-

2,8

2,55

-

-

-

-

%

-

-

-

7,0

6,0

5,0

4,0

3,0

2,5

2,0

mm

-

-

-

4,2

3,6

3,0

2,4

1,8

1,5

1,2

%

-

-

-

-

-

-

6,0

5,0

4,0

3,0

mm

-

-

-

-

-

-

4,98

4,15

3,32

2,49

%

-

-

-

-

-

-

7,0

6,0

5,0

3,5

mm

-

-

-

-

-

-

7,14

6,12

5,1

3,67

§Çu èng tr−íc khi l¾p ph¶i c¾t th¼ng sao cho chóng th¼ng gãc víi trôc t©m cña èng. Çc phÇn d−, gê cÇn lµm s¹ch. §Ó gi¶m øng suÊt, khi l¾p èng lªn mÆt sµng cÇn nung nãng ®Çu èng lªn 600 ÷6500C (nÕu lµ thÐp çc bon hoÆc 680 ÷7000C (nÕu lµ thÐp hîp kim) sau ®ã gi÷ ë nhiÖt ®é nµy kho¶ng 10 phót råi nhóng vµo çt nãng vµ ®Ó nguéi cïng víi çt. Khi nung ®Çu èng nµy th× nót ®Çu èng kia (vµ ng−îc l¹i) b»ng nót gç. Tr−íc khi l¾p èng lªn s¸ng ph¶i lµm s¹ch hai ®Çu èng mét ®o¹n dµi ®é 90 ÷100mm b»ng giÊy nh¸m, dòa hoÆc m¸y mµi, l−u ý kh«ng ®Ó èng bÞ nh÷ng x−íc däc. Sau khi lµm s¹ch, ®o kÝch th−íc, quan s¸t chÊt l−îng lµm s¹ch lç sµng, ®Çu èng. TiÕp ®ã tiÕn hµnh thö thñy lùc èng Pthö = 1,25Pct¸c. §é « van cña lç sµng cho phÐp kh«ng qu¸ 0,25mm. L¾p èng vµo mÆt sµng b»ng hai çch hµn hay nong. ViÖc nong èng thùc hiÖn theo hai nguyªn c«ng. 82

- Cho èng vµo lç sµng vµ nong s¬ bé cho ®Õn khi thµnh ngoµi cña èng tiÕp xóc víi thµnh trong cña lç. - T¨ng ®−êng kÝnh èng ®Ó ®¶m b¶o ®é kÝn gi÷a èng vµ lç. TrÞ sè t¨ng ®−êng kÝnh trong tõ thêi ®iÓm kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt ®Õn hÕt giai ®o¹n thø hai gäi lµ tû sè nong tÝnh b»ng % vµ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: Cn =

Dc − Dd .100 % D0

Trong ®ã: D- ®−êng kÝnh trong cña èng sau khi nong xong, mm Dd- ®−êng kÝnh trong cña èng sau nguyªn c«ng thø nhÊt, mm D0- ®−êng kÝnh lç èng, ®o tr−íc khi l¾p èng, mm Mèi nong tèt nhÊt, ®¶m b¶o ®é bÒn vµ ®é kÝn lµ tû sè nong b»ng 1,0 ÷1,5%. Khi nong cÇn ph¶i ®¶m b¶o thø tù nong ®Ó tr¸nh lµm yÕu çc mèi nong bªn c¹nh.

VÞ trÝ c¾t

VÞ trÝ lÊy ph«i

H×nh 7.2. VÞ trÝ c¾t èng vµ dông cô (®ôc) ®Ó th¸o phÇn cßn l¹i cña mèi ghÐp nong

§èi víi çc èng löa bÞ h− háng nÆng cÇn ph¶i thay thÕ th× th¸o b»ng çch dïng k×m bãp hai ®Çu råi dïng Pal¨ng kÐo vÒ phÝa èng khãi (tr−êng hîp thay tõng èng riªng biÖt) khi thay hµng lo¹t èng th× dïng ngän löa hµn khÝ hay dao c¾t èng c¾t ë chç çch mÆt sµng 50 ÷200mm. PhÇn cßn l¹i dïng ®ôc ®ôc ra cßn èng th× ®−a dÇn ra theo lç ng−êi chui. (h×nh 7.2). Çc èng löa g¾n b»ng hµn, khi th¸o ph¶i lÊy hÕt kim lo¹i nh−ng chó ý kh«ng lµm háng mÆt sµng. Tr−íc khi l¾p èng míi vµo cÇn chuÈn bÞ lç sµng, lç ph¶i lµ h×nh trôc, ®é « van kh«ng v−ît qu¸ 0,5mm. §Ó ®¶m b¶o yªu cÇu

S

4

3 2

83

1

5

nµy çc bé phËn ®−îc doa b»ng dao h×nh trô. §é t¨ng ®−êng kÝnh lç cho phÐp nÕu kÝch th−íc kho¶ng çch gi÷a çc lç kh«ng gi¶m 20% chiÒu dµy tÝnh to¸n. NÕu kh«ng ®¶m b¶o, tr−íc khi gia c«ng lç ph¶i hµn ®¾p çc thµnh lç mÆt sµng. TÊt c¶ çc lç sµng ph¶i cã cïng ®−êng kÝnh. Çc èng ®−îc hµn víi trèng hoÆc bÇu gãp b»ng thÐp Ýt çc bon vµ kh«ng cÇn ®èt nãng tr−íc khi nhiÖt ®é m«i tr−êng xung quanh lµ d−¬ng. KÕt cÊu mèi hµn ®¬n gi¶n, ®Çy ®ñ vµ v÷ng ch¾c nhÊt ®−îc thÓ hiÖn trªn (h×nh 7.3) khi khe hë gi÷a èng vµ lç sµng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,75mm. èng chØ ®−îc hµn mét phÝa trong hoÆc ngoµi cña trèng vµ cã thÓ thùc hiÖn bëi 2 hoÆc 3 líp hµn. ChiÒu cao cña mèi hµn vÒ phÝa èng ph¶i b»ng chiÒu dµy S(mm) cña èng, cßn vÒ phÝa trèng hoÆc bÇu gãp lµ S + (2 ÷4)mm, nh−ng kh«ng qu¸ 12mm. 7.2.2. H− háng vµ söa ch÷a trèng nåi H− háng ®Æc tr−ng nhÊt cña trèng nåi lµ t¹o çc vÕt nøt ë bÒ mÆt trong, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng chç miÖng d−íi cña çc èng n−íc vµ èng h¬i (h×nh 7.4). KÝch th−íc cña vÕt nøt kh¸c nhau, chiÒu s©u vÕt nøt cã thÓ tõ 0,9 ÷40mm, cßn chiÒu dµi cã thÓ tõ mét vµi ®Õn hµng tr¨m mm. ViÖc kiÓm tra tr¹ng th¸i cña kim lo¹i vµ kh¾c phôc çc h− háng ®−îc tiÕn hµnh khi th¸o çc thiÕt bÞ bªn trong trèng vµ bäc çch nhiÖt. H×nh 7.4. VÕt nøt ®Æc tr−ng trªn Khi th¸o çc thiÕt bÞ bªn trong hµn víi trèng bÒ mÆt trong cña trèng ®−îc thùc hiÖn c¾t b»ng khÝ. Çc vÕt nøt ë trªn bÒ mÆt lç èng, kh¾c phôc b»ng çch tiÖn trong vµ t¹o ®−êng kÝnh lín h¬n. Khi lo¹i bá çc vÕt nøt ë lç èng b»ng ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ t¹o ra mét vµi chç cã çc ®−êng kÝnh kh¸c nhau. Do vËy, chç chuyÓn tiÕp tõ ®−êng kÝnh nµy sang ®−êng kÝnh kh¸c ph¶i t¹o c«n 1 gãc 450 (h×nh 7.5). ë çc mÐp lç èng cã ®−êng kÝnh lín h¬n 70mm cÇn ph¶i t¹o gãc l−în cã b¸n kÝnh tõ 7 ÷10mm. Çc vÕt nøt bÒ mÆt trong kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n bÒn cña trèng th× kh¾c phôc b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ giíi, b»ng çch khoÐt lâm, t¹o vïng chuyÓn tiÕp tr¬n vµ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i hµn (h×nh 7.6).

84

H×nh 7.5. Gia c«ng mÐp vµ bÒ mÆt trong cña lç èng 1- Trèng; 2- Mèi hµn; 3- èng

H×nh 7.6. T¹o lâm côc bé víi vïng chuyÓn tiÕp tr¬n

HiÖn t−îng ¨n mßn ë n¾p trèng cã thÓ thñ tiªu b»ng çch lµm s¹ch vµ hµn ®¾p sau ®ã phay hoÆc mµi vµ c¹o theo bµn rµ kiÓm tra. ViÖc thñ tiªu b»ng hµn ®¾p chØ cho phÐp nÕu chiÒu s©u cña chóng kh«ng v−ît qu¸ 3mm vµ diÖn tÝch ¨n mßn kh«ng qu¸ 15% bÒ mÆt tiÕp xóc. NÕu n¾p bÞ nøt th× ph¶i thay míi. 7.2.3. Söa ch÷a buång löa §èi víi buång löa h− háng chñ yÕu lµ lå vµ sa èng do t¸c dông cña nhiÖt ®é. HiÖn t−îng nµy ®−îc kh¾c phôc b»ng çch uèn. Uèn buång löa ®−îc tiÕn hµnh sau khi ®· nung nãng ®Õn 900 ÷10500C, x¶ hÕt n−íc trong nåi vµ th¸o hÕt çc líp b¶o vÖ. C«ng viÖc uèn ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: Theo nh÷ng l−în sãng cña buång löa cßn gi÷ ®−îc h×nh d¸ng, chÕ t¹o çc d−ìng mÉu theo ®é uèn ngang, däc. Tõ ®ã chÕ t¹o çc m« h×nh ®Ó lµm khu«n dËp cã h×nh d¹ng kh¸c nhau: çi thø nhÊt cã h×nh d¹ng gÇn nh− h×nh d¹ng cña phÇn låi, çi cuèi cïng cã h×nh d¹ng nh− d¹ng ban ®Çu cña buång löa khi ch−a bÞ háng, cßn nh÷ng çi gi÷a cã h×nh d¹ng trung b×nh. Theo m« h×nh trªn chÕ t¹o çc khu«n gang. §Æt çc khu«n gang lªn kÝch thñy lùc, n¾n theo thø tù tõ khu«n ®Çu tiªn ®Õn khu«n cuèi cïng. Trong thêi gian n¾n nhiÖt ®é chç n¾n ph¶i duy tr× trong kho¶ng 900 ÷10500C. Sau khi n¾n gi÷ nguyªn kÝch cho ®Õn khi nhiÖt ®é chç n¾n h¹ xuèng ë møc b×nh th−êng míi th¸o ra. Kh«ng ®−îc dïng kh«ng khÝ hay n−íc lµm m¸t chç bÞ låi vµ khu vùc xung quanh trong vµ sau khi uèn. §èi víi hép löa vµ çc phÇn kh¸c còng cã thÓ n¾n t−¬ng tù nh− ®èi víi buång löa. §Ó tiÖn söa ch÷a ng−êi ta th¸o çc thanh gi»ng vµ èng löa quanh chç bÞ låi. Sau khi söa xong l¾p vµo nªn dïng ph−¬ng ph¸p hµn dï tr−íc ®ã chóng ®−îc l¾p b»ng çch g× còng vËy. ViÖc n¾n buång ®èt bÞ sa còng t−¬ng tù nh− lµ n¾n lå nh−ng tèt nhÊt lµ dïng çc thiÕt bÞ chuyªn dïng. Trong qu¸ tr×nh n¾n cÇn theo dâi sù thay ®æi ®−êng kÝnh vµ sù thay ®æi kÝch th−íc chç bÞ sa mét çch liªn tôc b»ng th−íc ®o. 7.2.4. Söa ch÷a buång lß Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, buång lß th−êng bÞ long g¹ch chÞu löa, trãc çc líp v÷a chÞu nhiÖt, vËt liÖu çch nhiÖt biÕn chÊt kh«ng ®¶m b¶o çch nhiÖt tèt. Lóc ®ã ®ßi hái ph¶i x©y tr¸t l¹i vµ thay thÕ çch nhiÖt míi.

85

Tr−íc khi x©y tr¸t l¹i buång lß cÇn ph¶i kiÓm tra tr¹ng th¸i cña ®¸y vµ mÆt bªn cña lß. Çc chi tiÕt cña buång ®èt nåi h¬i, bé h©m n−íc tiÕt kiÖm ph¶i ®−îc ®Æt vµ kiÓm tra hÕt tr−íc khi tiÕn hµnh x©y tr¸t. VËt liÖu x©y tr¸t ®èi víi nåi h¬i tµu thñy nªn dïng v÷a samèt (vËt liÖu chÞu löa) lo¹i T-1 hoÆc lo¹i samèt nhiÒu « xÝt nh«m BI-1. Lo¹i thø nhÊt bao gåm samèt bét (80 ÷85%) vµ ®Êt sÐt chÞu nhiÖt (15 ÷20%). Lo¹i thø hai bao gåm sa mèt nhiÒu « xÝt nh«m vµ ®Êt sÐt chÞu nhiÖt (tû lÖ t−¬ng tù nh− lo¹i thø nhÊt). Th«ng th−êng ®Ó t¨ng thªm tÝnh dÎo cña v÷a ng−êi ta thªm cac b« natri nung Na2CO3 (0,15% theo träng l−îng) vµ b· r−îu lo¹i KBæ(0,2%). Khi thay toµn bé g¹ch th× x©y tõ ®¸y lß. Tr−íc hÕt ®Æt mét vµi líp ami¨ng dµy 10mm, bªn trªn b«i mét líp v÷a råi ®Æt g¹ch lªn vµ g¾n víi çc phÇn bªn b»ng çc chèt ®Ó gia c−êng. Khe hë gi÷a çc viªn g¹ch ®−îc tr¸t ®Çy v÷a samèt, mÆt g¹ch ph¼ng nh½n kh«ng cã bËc lâm ë chç nèi (kh«ng qu¸ 2mm). ë çc cöa lß, chç ®Æt sóng phun vµ nh÷ng chç cã h×nh d¸ng riªng th× x©y b»ng g¹ch ®Þnh h×nh. 7.2.5. Söa ch÷a bäc çch nhiÖt Bäc çch nhiÖt th−êng sö dông ami¨ng. Çc mÆt bäc ami¨ng ph¶i tr¸ng kÏm tr−íc, chç cã mèi hµn ph¶i dïng s¬n nh«m quÐt phñ. Trèng nåi h¬i èng n−íc çch nhiÖt b»ng çc tÊm ami¨ng chç gi¸p mèi ph¶i khÝt, ®Æt xong ph¶i ch»ng d©y xung quanh. PhÝa ngoµi líp çch nhiÖt bäc 1 líp vá thÐp hîp kim kÏm dµy 0,6 ÷0,7mm, gi÷ b»ng ®ai thÐp. 7.3. Thö giao nhËn nåi h¬i Nåi h¬i sau khi söa ch÷a xong ®−îc tiÕn hµnh thö kiÓm tra gåm 3 giai ®o¹n: thö thñy lùc, thö h¬i vµ thö giao nhËn nåi. 7.3.1. Thö thñy lùc §−îc tiÕn hµnh sau khi ®· kiÓm tra ®é bÒn vµ sau khi ®· kh¼ng ®Þnh tÊt c¶ çc h− háng trong nåi h¬i ®Òu ®· ®−îc kh¾c phôc. (Nåi h¬i söa ch÷a trªn x−ëng ®−îc tiÕn hµnh thö ë x−ëng), nguyªn t¾c thö- Çc líp bäc çch nhiÖt ph¶i ®−îc th¸o ra, (nÕu ®−îc phÐp cña §¨ng kiÓm cã thÓ kh«ng cÇn th¸o dì hÕt bäc çch nhiÖt mµ chØ cÇn th¸o nh÷ng chç nèi, hµn, ghÐp èng, mèi t¸n. Van an toµn th¸o ra ngoµi, bÞt chÆt lç l¾p van lo¹i hoÆc kh«ng th¸o van nÕu dïng bé g¸ Ðp ®Üa xup¸p cña nã l¹i. - Trõ van x¶ khÝ, van cÊp n−íc, cßn çc van kh¸c ph¶i bÞt chÆt l¹i. - N−íc b¬m vµo nåi, x¶ hÕt khÝ (n−íc cã nhiÖt ®é T0max < 40 ÷500C) vµ t¨ng ¸p suÊt tõ tõ b»ng b¬m tay. ¸p suÊt thö tuú thuéc vµo ¸p suÊt c«ng t¸c cña nåi. Pthö = 2Pct nÕu Pct ≤ 7KG/cm2 86

Pmax = 1,5Pct + 3,5 nÕu Pct > 7 KG/cm2 ¸p lùc khi thö ®−îc n©ng lªn thµnh tõng bËc, cø sau 5KG/cm2 th× ngõng l¹i kiÓm tra mét lÇn cho ®Õn khi ®¹t ®Õn ¸p suÊt c«ng t¸c. Sau ®ã n©ng ¸p suÊt lªn ®Õn ¸p suÊt thö, gi÷ trong vßng 5 ÷10 phót vµ kiÓm tra nåi h¬i lÇn cuèi. NÕu ph¸t hiÖn thÊy rß rØ th× h¹ ¸p suÊt xuång ®Õn kh«ng vµ kh¾c phôc çc h− háng. TuyÖt ®èi cÊm kh¾c phôc, söa ch÷a khi nåi h¬i ®ang cã ¸p suÊt. Sau khi kh¾c phôc çc khuyÕt tËt, tiÕn hµnh thö thñy lùc l¹i vµ tiÕn hµnh röa kiÒm b¶o qu¶n l¹i nåi h¬i. C«ng viÖc thö ®−îc tiÕn hµnh víi sù gi¸m s¸t cña §¨ng kiÓm, c¬ quan chñ tµu vµ x−ëng söa ch÷a. 7.3.2. Röa kiÒm vµ thö h¬i. Röa kiÒm nh»m lµm s¹ch çc mÆt trong cña èng, khö s¹ch v¸ng dÇu, çu bÈn t¹o ra trong qu¸ tr×nh söa ch÷a, l¾p r¸p. Hãa chÊt dïng ®Ó röa cã thÓ sö dông NaOH tõ 2 ÷ 6 kg/m2 bÒ mÆt trao ®æi nhiÖt hoÆc Ca (OH)2 tõ 3 ÷6 kg/m2 bÒ mÆt trao ®æi nhiÖt, tuú thuéc vµo diÖn tÝch bÒ mÆt, ®é bÈn, çu. N−íc cÊp vµo nåi h¬i ë møc cao nhÊt. Thö h¬i, nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh bé phËn cña nåi h¬i cã bÞ rß lät hay kh«ng, ®é gi·n në ë nhiÖt ®é c«ng t¸c cã x¶y ra b×nh th−êng kh«ng, cã vÊn ®Ò g× x¶y ra do thiÕu sãt trong qu¸ tr×nh söa ch÷a hoÆc l¾p r¸p. C«ng viÖc tiÕn hµnh: trong 12 giê ®Çu duy tr× ¸p suÊt nåi h¬i < 4KG/cm2. Sau ®ã t¨ng ¸p suÊt lªn 4KG/cm2, tiÕn hµnh xiÕt l¹i çc bul«ng, ª cu ë çc mèi l¾p ghÐp cã gi¨ng ®Öm phi kim lo¹i (víi nh÷ng mèi ghÐp b»ng kim lo¹i ta chØ xiÕt khi nåi h¬i ë tr¹ng th¸i nguéi). Trong thêi gian siÕt ph¶i theo dâi, kiÓm tra møc ®é x× rß, sau ®ã n©ng ¸p suÊt nåi h¬i lªn ®Õn 75% ¸p suÊt c«ng t¸c. ë ¸p suÊt nµy kiÓm tra xem cã rß lät h¬i hay kh«ng. NÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g× th× n©ng ¸p suÊt ®Õn ¸p suÊt c«ng t¸c. NÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g× x¶y ra ë ¸p suÊt c«ng t¸c th× qu¸ tr×nh thö h¬i coi nh− ®−îc kÕt thóc. Sau khi kÕt thóc ta ®iÒu chØnh x¸c ®Þnh chÝnh x¸c l¹i van an toµn tù ®éng vµ kiÓm tra l¹i van an toµn b»ng tay. 7.3.3. Thö giao nhËn nåi h¬i. Môc ®Ých thö giao nhËn nh»m kiÓm tra l¹i lÇn cuèi chÊt l−îng c«ng viÖc söa ch÷a l¾p r¸p. KiÓm tra sù ho¹t ®éng cña çc dông cô ®o, çc phô tïng l¾p trªn hÖ thèng. Thñ tiªu çc hiÖn t−îng bÊt th−êng ph¸t hiÖn ®−îc khi thö. Khi thö cÇn cã ®ñ çc tµi liÖu cÇn thiÕt (çc biªn b¶n kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm, biªn b¶n vËt liÖu dïng söa ch÷a, çc hå s¬,....). Nåi h¬i ®−îc l¾p r¸p ®Çy ®ñ phô tïng thiÕt bÞ, dông cô ®o. Ban thö giao nhËn bao gåm m¸y tr−ëng, ®¹i diÖn phßng khai th¸c, ®¹i diÖn söa ch÷a vµ §¨ng kiÓm. Qu¸ tr×nh thö: thêi gian lªn h¬i ®Õn ¸p suÊt c«ng t¸c ph¶i chËm. Trong qu¸ tr×nh lªn h¬i cÇn kiÓm tra gi¸m s¸t nåi h¬i. NÕu ph¸t hiÖn hë ë çc chç n¾p ®Ëy, lç 87

ng−êi chui th× ph¶i xiÕt l¹i. §èi víi nh÷ng chç hµn, t¸n th× tiÕn hµnh söa ch÷a sau khi ®· dõng nåi h¬i vµ x¶ hÕt n−íc. Çc thiÕt bÞ phô tïng ph¶i ®¶m b¶o ®é kÝn khÝt, ho¹t ®éng tin cËy. §èi víi van an toµn ph¶i kiÓm tra thêi ®iÓm bËt lß xo xup¸p an toµn khi ¸p suÊt v−ît qu¸ ¸p suÊt c«ng t¸c, 0,75 KG/cm2 vµ van ®ãng l¹i khi ¸p suÊt gi¶m xuèng thÊp h¬n ¸p suÊt c«ng t¸c tõ 0,3 ÷0,5 KG/cm2. Mét trong hai van an toµn trªn nåi h¬i mét chiÕc ph¶i ®−îc §¨ng kiÓm kÑp ch× sau khi thö. Trong thêi gian thö giao nhËn nåi h¬i ph¶i kiÓm tra çc thiÕt bÞ g¹n mÆt, x¶ ®¸y, çc bé phËn truyÒn nåi víi van an toµn b»ng tay, kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña èng thñy.

7.4. Söa ch÷a thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt tµu thñy 7.4.1. Çc h− háng cña thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt vµ x¸c ®Þnh h− háng H− háng ®Æc tr−ng cña thiÕt bÞ T§N lµ qu¸ tr×nh trao ®æi nhiÖt kÐm do sau mét thêi gian khai th¸c çu cÆn b¸m vµo çc bÒ mÆt T§N ¨n mßn vá, mÆt sµng vµ çc èng cña thiÕt bÞ T§N, ph¸ hñy çc líp m¹ kÏm ë khoang n−íc, çc kÏm chèng ¨n mßn,.... Tr−íc khi dß t×m khuyÕt tËt, cÇn tiÕn hµnh vÖ sinh thiÕt bÞ s¹ch sÏ. Ph−¬ng ph¸p vÖ sinh phô thuéc vµo d¹ng vµ n¬i söa ch÷a thiÕt bÞ. NÕu thiÕt bÞ T§N ë trªn tµu th× bÒ mÆt trong cña çc èng ng−êi ta lµm s¹ch b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ giíi hoÆc hãa häc. ViÖc lµm s¹ch b»ng c¬ häc ®−îc sö dông çc dông cô nh− bµn ch¶i, chæi kim lo¹i. NÕu ë trong çc èng kh«ng cã çc çu cøng viÖc lµm s¹ch cã thÓ sö dông kh«ng khÝ nÐn. Ph−¬ng ph¸p lµm s¹ch b»ng çc chÊt hãa häc cã hiÖu qu¶ h¬n vµ ®−îc thùc hiÖn nh− sau: phÝa n−íc cña bÇu ng−ng ng−êi ta rãt dung dÞch hydronatri NaOH víi sè l−îng b»ng 0,5 ÷1,0% (theo khèi l−îng n−íc) sau ®ã h©m nãng b»ng h¬i ®Õn nhiÖt ®é 50 ÷600C ng©m trong vßng tõ 6 ÷12h, sau ®ã x¶ ra ngoµi vµ dïng n−íc röa s¹ch. Ph−¬ng ph¸p lµm s¹ch b»ng chÊt hãa häc kh¸c: cã thÓ dïng dung dÞch axit clohydric HCl nång ®é tõ 3 ÷4% víi çc chÊt phô gia kh¸c (keo d¸n gç, fomalin) hµm l−îng 1g/l lÝt dung dÞch. §èi víi ph−¬ng ph¸p nµy, sau khi lµm s¹ch ta tiÕn hµnh röa n−íc vµ sö dông dung dÞch kiÒm nhÑ ®Ó trung hoµ hoµn toµn t¸c dông cña axit sau ®ã tiÕp tôc röa n−íc l¹i mét lÇn n÷a. Çc chi tiÕt ®−îc chÕ t¹o b»ng ®ång gèc chØ cã thÓ lµm s¹ch b»ng ph−¬ng ph¸p kiÒm hoÆc c¬ giíi. Sau khi ®· lµm s¹ch thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt ng−êi ta tiÕn hµnh dß t×m khuyÕt tËt cña chóng. TiÕn hµnh kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña tÊt c¶ çc mèi liªn kÕt cña bÇu ng−ng. Quan s¸t tÊt c¶ çc chi tiÕt ®Ó t×m ra çc h− háng c¬ khÝ ¨n mßn, ph¸ hñy bÒ mÆt, ®ång thêi kiÓm tra tr¹ng th¸i kü thuËt cña van an toµn.

88

Thö thñy lùc bÇu ng−ng víi ¸p suÊt thö b»ng 1,25 ÷1,5 KG/cm2, b»ng çch n©ng ¸p suÊt tõ tõ trong vßng 5 ÷10 phót, sau ®ã duy tr× ë ¸p suÊt thö kho¶ng 10 phót ®Ó xem xÐt. Khi dß t×m khuyÕt tËt cña thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt cÇn ph¶i kiÓm tra kü l−ìng tr¹ng th¸i cña çc èng vµ mÆt sµng. Çc èng cã vÕt nøt, ph¸ hñy do ¨n mßn ®Òu ph¶i ®−îc thay thÕ. Kh«ng cho phÐp l¾p ®Æt çc èng mµ çc ®Çu mót cña nã cã çc khuyÕt tËt (Ðp vì), ®−¬ng fkÝnh gi¶m ë vïng l¾p víi mÆt sµng, èng cã ®é cong vâng lín, sù rß rØ ë mèi nong hoÆc rß rØ sau khi ®· nong l¹i. Khi dß t×m khuyÕt tËt ë mÆt sµng ®iÒu tr−íc tiªn ph¶i chó ý ®Õn çc vÕt nøt: Çc vÕt nøt trªn mÆt sµng ®Òu kh«ng ®−îc cho phÐp. Ngoµi ra cßn ph¶i kiÓm tra kü l¹i tr¹ng th¸i cña lç èng (vÕt c¾t), ph¸ hñy do ¨n mßn nh×n thÊy râ, x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh cña lç èng tr¬n vµ ®é « van (®é « van kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,05mm). 7.4.2. C«ng nghÖ söa ch÷a thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt Söa ch÷a thiÕt bÞ T§N lµ mét qu¸ tr×nh c«ng nghÖ bao gåm çc c«ng viÖc: kh¾c phôc ®é kh«ng kÝn khÝt cña çc èng vµ mÆt sµng èng, nót èng, thay thÕ mét phÇn hoÆc toµn bé èng, söa ch÷a lç èng trªn mÆt sµng, söa ch÷a çc h− háng cña th©n, n¾p khoang n−íc, söa ch÷a kiÓm tra van an toµn, kiÓm tra sau söa ch÷a. Söa ch÷a thiÕt bÞ T§N bao gåm: söa ch÷a th−êng xuyªn, söa ch÷a trung b×nh vµ söa ch÷a lín. Söa ch÷a th−êng xuyªn ®−îc thùc hiÖn bëi ®éi ngò thuyÒn viªn, hoÆc ®éi söa ch÷a cña xÝ nghiÖp. Çc c«ng viÖc ®ã lµ kh¾c phôc ®é kh«ng kÝn khÝt cña çc èng vµ lç cña mÆt sµng, thay thÕ kÏm chèng ¨n mßn, söa ch÷a çc khuyÕt tËt nhá trªn th©n, n¾p cña thiÕt bÞ, thö thñy lùc ®Ó kiÓm tra ®é kÝn khÝt. Söa ch÷a lín ®−îc thùc hiÖn bëi nhµ m¸y söa ch÷a tµu, ng−êi ta tiÕn hµnh thay thÕ mét phÇn hoÆc toµn bé èng, chÕ t¹o çc chi tiÕt míi nh− n¾p, çc thiÕt bÞ phô tïng, v.v... vµ còng ®ång thêi hoµn thµnh çc c«ng viÖc cña söa ch÷a th−êng xuyªn. ViÖc l¾p ®Æt èng víi mÆt sµng ®¶m b¶o ®é kÝn khÝt cã thÓ thùc hiÖn 2 ph−¬ng ph¸p: nhê ®Öm lãt mÒm hoÆc nong èng (nh− h×nh 7.7). NÕu èng l¾p theo h×nh (a) khi cã sù rß rØ ng−êi ta thay thÕ çc vßng ®Öm mÒm. Cßn çc mèi l¾p ghÐp theo kiÓu nong th× khi cã sù rß rØ ng−êi ta kh¾c phôc b»ng çch nong bæ sung nhê thiÕt bÞ nong èng. NÕu sau khi nong xong kh«ng cã kÕt qu¶ th× ph¶i thay thÕ hoÆc nót èng. Trong thêi gian khai th¸c çc èng nót kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 10% tæng sè èng. NÕu sè èng yªu cÇu thay thÕ lín h¬n sè l−îng cho phÐp th× ph¶i thay thÕ tÊt c¶ çc èng. ViÖc th¸o bá çc èng cò ra khái mÆt sµng cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p sau: Th¸o èng ren (nÕu mèi nèi lµm kÝn nhê ®Öm mÒm), th¸o çc vßng sîi vµ vßng ch×. Çc èng ®−îc th¸o ra nhê bé g¸ thÝch hîp (h×nh 7.8). Khi t¸c dông mét lùc däc trôc vµo ®Çu h×nh c«n sÏ lµm cho ®Çu èng gi»ng loe ra b¸m chÆt víi bÒ mÆt trong cña èng, ta tiÕn hµnh th¸o èng ra. §èi víi çc èng ghÐp b»ng ph−¬ng ph¸p nong, khi th¸o èng ta cã thÓ c¾t nhê thiÕt bÞ ®Æc biÖt (h×nh 7.9). 89

1

3

2

H×nh 7.9. Dông cô c¾t th¸o èng cò 1- Trôc çn dao; 2- Lç l¾p dao 3- Dao ; 4- VÝt h·m

4

Dông cô bao gåm çn dao cã lç h−íng t©m ®Ó l¾p dao vµ d−îc gi÷ chÆt bëi vÝt 4. Çn dao 1 chuyÓn ®éng quay bëi khoan ®iÖn nhá. ChiÒu s©u cña vÕt c¾t th−êng sau mét l−ît dao kho¶ng 0,5mm (l−u ý tr¸nh lµm háng bÒ mÆt c«ng t¸c cña lç mÆt sµng). BÒ mÆt lç sµng vµ ®Çu èng ph¶i ®−îc chuÈn bÞ kü l−ìng tr−íc khi l¾p b»ng ph−¬ng ph¸p nong: ®é bãng bÒ mÆt ph¶i ®¹t ∇5, ®−êng kÝnh trong sau khi doa kh«ng ®−îc lín h¬n giíi h¹n cho phÐp 1,02 ÷1,03 ®−êng kÝnh ë b¶n vÏ thiÕt kÕ. §é « van cña lç èng ë mÆt sµng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,05mm. NÕu çc ®iÒu kiÖn trªn kh«ng thùc hiÖn ®−îc th× ph¶i thay thÕ mÆt sµng. MÆt ph¼ng c«ng t¸c cña çc n¾p ®Ëy ph¶i kiÓm tra cÈn thËn, ®é kh«ng ph¼ng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,10mm. 7.4.3. Thö thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt sau söa ch÷a TÊt c¶ çc thiÕt bÞ T§N sau khi söa ch÷a l¾p ®Æt lªn tµu ®Òu ph¶i tiÕn hµnh thö t¹i bÕn vµ thö hµnh tr×nh. Tr−íc khi thö t¹i bÕn ph¶i kiÓm tra tÊt c¶ çc dông cô ®o, kiÓm tra, sù l¾p ®Æt hoµn chØnh thiÕt bÞ (thiÕt bÞ b¾t gi÷), tiÕp theo mçi mét khoang hèc cña thiÕt bÞ (khoang n−íc, dÇu nhên, nhiªn liÖu,...) ng−êi ta tiÕn hµnh thö thñy lùc ®Ó kiÓm tra ®é kÝn khÝt. TiÕn hµnh kiÓm tra chuÈn bÞ çc tµi liÖu, h¹ng môc söa ch÷a, giÊy chøng nhËn vËt liÖu söa ch÷a, çc biªn b¶n kiÓm tra thiÕt bÞ,... Thö t¹i bÕn nh»m môc ®Ých kiÓm tra sù lµm viÖc hoµn chØnh cña thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt ë çc gi¸ trÞ trùc tiÕp. Th«ng th−êng, thö t¹i bÕn thiÕt bÞ T§N lµm viÖc trong 2 giê ë 1/4 t¶i. TiÕn hµnh kiÓm tra çc th«ng sè kü thuËt cña thiÕt bÞ, ®ång thêi kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña van an toµn. Trong thêi gian thö hµnh tr×nh thiÕt bÞ T§N ng−êi ta kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ cïng víi çc thiÕt bÞ n¨ng l−îng chÝnh. Cø kho¶ng thêi gian 15 ÷ 20 phót ng−êi ta ghi çc th«ng sè c«ng t¸c cña thiÕt bÞ T§N víi çc thiÕt bÞ chÝnh. Thö hµnh tr×nh bÇu ng−ng ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ë chÕ ®é toµn t¶i.

90

Ch−¬ng 8

Söa ch÷a ®éng c¬ diesel tµu thñy 8.1. Th¸o ®éng c¬ 8.1.1. Nguyªn t¾c chung khi th¸o ®éng c¬ Th¸o ®éng c¬ diesel nãi riªng hay th¸o bÊt kú mét c¬ cÊu, thiÕt bÞ g× kh¸c nãi chung lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n quan träng cña qu¸ tr×nh c«ng nghÖ söa ch÷a. ChÊt l−îng hoµn thµnh c«ng viÖc th¸o ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn thêi gian vµ gi¸ thµnh söa ch÷a ®éng c¬. §©y lµ mét c«ng viÖc ®ßi hái ë ng−êi thî söa cã tÝnh thËn träng, tØ mØ, chÝnh x¸c vµ cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. Tr−íc khi th¸o bÊt kú mét c¬ cÊu hay mét bé phËn nµo cña ®éng c¬ cÇn ph¶i lµm quen t×m hiÓu kÕt cÊu cña chóng. ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc dông cô th¸o (kÓ c¶ çc dông cô chuyªn dïng), vÞ trÝ vµ çc gi¸ kª ®ì çc chi tiÕt th¸o ra, çc thiÕt bÞ n©ng chi tiÕt. Cô thÓ ph¶i thùc hiÖn ®óng vµ nghiªm chØnh qui t¾c an toµn kü thuËt: - ChØ sö dông çc dông cô th¸o hoµn chØnh. - ChØ dïng çc thiÕt bÞ n©ng phï hîp víi träng l−îng chi tiÕt. - Khi th¸o çc chi tiÕt l¾p r¸p nh− bu l«ng, ªcu,... tuyÖt ®èi kh«ng ®Ó chóng bÞ r¬i. §Æc biÖt çc chi tiÕt bÞ nÐn nh− lß xo, phanh h·m, kh«ng ®Ó chóng v¨ng ra ngoµi. - Th¸o çc chi tiÕt ®éng (piston, biªn, æ ®ì) chØ ®−îc tiÕn hµnh khi cã thiÕt bÞ via hoÆc m¸y via hoµn chØnh. - Khi th¸o chi tiÕt ra khái vÞ trÝ cña nã ph¶i kiÓm tra dÊu l¾p r¸p hoÆc ®¸nh dÊu vÞ trÝ. - §èi víi çc chi tiÕt hë (çc èng dÉn) ph¶i nót b»ng çc nót gç hoÆc che ®Ëy cÈn thËn (b¨ng dÝnh) ®Ó tr¸nh çc vËt kh¸c r¬i vµo kh«ng ®−îc dïng giÎ hoÆc giÊy ®Ó nót. - Çc bÒ mÆt c«ng t¸c cña çc chi tiÕt cÇn ph¶i b¶o qu¶n cÈn thËn tr¸nh bÞ ¨n mßn vµ h− háng kh¸c khi th¸o l¾p còng nh− khi vËn chuyÓn, cÇn ph¶i b«i mì b¶o qu¶n, bäc chÌn lãt cÈn thËn. - Nh÷ng chi tiÕt göi gia c«ng trªn x−ëng ph¶i cã biÓn ghi tªn chi tiÕt, ®éng c¬ thiÕt bÞ trªn tµu,... - Nh÷ng chi tiÕt cã gê, ren ph¶i b¶o ®¶m kh«ng ®Ó dËp, x−íc g·y vì. 8.1.2. Th¸o ®éng c¬. Th¸o ®éng c¬ diesel nãi chung còng nh− çc chi tiÕt riªng biÖt cña ®éng c¬ phô thuéc chñ yÕu vµo ®Æc ®iÓm kÕt cÊu vµ kÝch th−íc cña chóng. Tõ ®ã ta cã thÓ lùa chän çc dông cô, dông cô chuyªn dïng çc c¬ cÊu n©ng ®ì phï hîp víi ®éng c¬ cô thÓ. 91

1- Th¸o n¾p xi lanh vµ c¬ cÊu nhãm piston - biªn: Khi th¸o çc ª cu n¾p xilanh ph¶i chó ý th¸o theo thø tù h−íng dÉn nÕu cã, hoÆc th¸o theo nguyªn t¾c ®èi xøng cña çc bul«ng. L−ît th¸o ®Çu tiªn th−êng chØ níi láng kho¶ng 1/4 ÷1/8 vßng (khi sö dông dông cô th¸o th«ng th−êng) hoÆc b«i dÇu ®ñ ¸p suÊt th¸o theo h−íng dÉn cô thÓ (khi dïng dông cô thñy lùc). Dông cô ®Ó nhÊc n¾p xilanh cã thÓ sö dông çc bul«ng vßng bé g¸, d©y çp,pal¨ng tuú thuéc vµo kÕt cÊu, kÝch th−íc träng l−îng cña n¾p cô thÓ. Th¸o nhãm c¬ cÊu piston biªn: - Sö dông ®óng çc dông cô chuyªn dïng (pal¨ng cè ®Þnh hoÆc chän, bé g¸ ®Ó rót piston). - TiÕn hµnh vÖ sinh s¹ch sÏ khu vùc buång ®èt, nÕu cã çc vÕt x−íc ë khu vùc trªn s¬ mi ph¶i thñ tiªu. - Th¸o nöa d−íi ®Çu to biªn, l−u ý ®¸nh dÊu vÞ trÝ xiÕt cña bu l«ng biªn (nÕu kh«ng cã dông cô ®o lùc hoÆc dông cô th¸o kh«ng ph¶i lµ thñy lùc). Via trôc khñyu ®Õn vÞ trÝ phï hîp, sö dông dông cô th¸o láng bul«ng biªn ®Õn khi cã thÓ th¸o ®−îc b»ng tay. Sau ®ã via ®éng c¬ tíi ®iÓm chÕt trªn (§CT). - L¾p bé g¸ lªn ®Ønh piston (mçi ®éng c¬ c¬ mét bé g¸ riªng). Tr−íc khi l¾p bé g¸ b»ng bu l«ng trªn ®Ønh l−u ý vÖ sinh s¹ch lç ®Ó khi vÆn bul«ng kh«ng bÞ kÑt vµ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n. - Dïng pal¨ng kÐo nhãm piston biªn lªn theo h−íng th¼ng víi ®−êng t©m xilanh. §èi víi ®éng c¬ cã bµn tr−ît th× c«ng viÖc th¸o phøc t¹p h¬n. Th−êng th× th¸o rêi çn vµ biªn ra vµ kÐo piston cïng víi çn lªn. Nãi chung ph¶i nghiªn cøu tû mØ kÕt cÊu cña tõng ®éng c¬ cô thÓ. Tuy nhiªn ë mét sè tr−êng hîp nh− ®éng c¬ 3D6, 2D12,... ph¶i lËt ng−îc ®éng c¬ lªn råi míi th¸o ®−îc nhãm piston - biªn. Mét sè ®éng c¬ nöa d−íi cña ®Çu to biªn rÊt lín, kh«ng thÓ dïng tay ®Ó n©ng ra ngoµi. Do vËy, b¾t buéc ph¶i sö dông çc thiÕt bÞ treo, kÐo (h×nh 8.1). Th¸o rêi piston vµ biªn (th¸o chèt piston). Tr−íc hÕt ph¶i th¸o çc phanh h·m hoÆc n¾p h·m chèt, sau ®ã tiÕn hµnh th¸o chèt piston. NÕu chèt rçng ta sö dông bé g¸ chuyªn dông (h×nh 8.2). 92

H×nh 7.7. S¬ ®å th¸o nöa d−íi ®Çu to biªn

H×nh 8.2a. Bé g¸ ®Ó th¸o chèt piston rçng 1- £ cu c«ng; 2- Gi¸ ®ì; 3- Chèt; 4- Piston

H×nh 8.2b. Bé g¸ ®Ó th¸o chèt piston rçng 1- Trôc vÝt; 2- B¸nh r¨ng truyÒn ®éng; 3- Bu l«ng kÐo; 4- §Üa g¸

NÕu chèt ®Æc cã thÓ dïng bóa ®ång gâ ®Ó th¸o. Mét sè tr−êng hîp tr−íc khi th¸o chèt ng−êi ta nung nãng piston vµ chèt b»ng dÇu nhên (luéc dÇu). Th¸o s¬ mi xilanh: th¸o s¬ mi xilanh ®−îc tiÕn hµnh khi ®é mµi mßn ®Õn giíi h¹n lín nhÊt cho phÐp, cã çc khuyÕt tËt kh¸c (vÕt nøt, ¨n mßn lín) khi ®ã s¬ mi xilanh cÇn ph¶i söa ch÷a hoÆc thay thÕ. VÖ sinh khoang lµm m¸t gi÷a bÒ mÆt ngoµi s¬ mi víi blèc, gio¨ng kÝn n−íc s¬ mi bÞ háng cÇn ph¶i ®−îc thay thÕ,... Tr−íc khi th¸o s¬ mi xilanh ph¶i ®¸nh dÊu vÞ trÝ l¾p r¸p gi÷a s¬ mi xilanh víi bolèc. NÕu ®éng c¬ cã hÖ thèng b«i tr¬n s¬mi xilanh riªng biÖt ph¶i th¸o tÊt c¶ çc vßi phun dÇu b«i tr¬n ë s¬mi vµ blèc. Dông cô th¸o s¬ mi xilanh, tuú thuéc vµo tõng kiÓu ®éng c¬ sÏ cã nh÷ng bé th¸o chuyªn dông kh¸c nhau. Trªn h×nh 8.3. thÓ hiÖn çc d¹ng dông cô kh¸c nhau ë mét sè ®éng c¬. 93

H×nh 8.3. b) 1- Blèc; 2- Cét chèng ®øng; 3- DÇm ngang; 4- Thanh kÐo; 5- KÝch c) S¬ mi xilanh ®éng c¬ sulzer; 10- Vµnh táa nhiÖt (kÕt cÊu m¸y); 9- Bul«ng c«ng (4 çi) 3- Xµ ngang; d) S¬ mi xilanh lanh ®éng c¬ MAN; 3- Xµ ngang uèn cong; 4- Thanh kÐo; 6- DÇm ®ì; 7- DÇm chèng; 8- Cöa trªn s¬mi (chØ dïng khi th¸o s¬ mi)

94

2. N©ng trôc khñyu Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a ®éng c¬ ®èt trong, viÖc n©ng h¹ trôc khuûu ®−îc thùc hiÖn nhiÒu lÇn. N©ng trôc khuûu lµ mét c«ng viÖc hÕt søc nÆng nÒ, ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu an toµn kü thuËt. TÊt c¶ çc thiÕt bÞ n©ng ph¶i ®−îc kiÓm tra vµ thö mét çch cÈn thËn. Trôc khuûu cña nh÷ng m¸y phô kh«ng lín cã thÓ n©ng b»ng pal¨ng hoÆc b»ng çc thiÕt bÞ n©ng chuyªn dông víi çc bé truyÒn ®éng kh¸c nhau (®iÖn, khÝ nÐn). T¶i träng n©ng Q cña pal¨ng, puli, d©y ph¶i gÊp ®«i träng l−îng cña trôc khuûu. Lùc n©ng ë mçi xilanh ®−îc x¸c ®Þnh: 2G Q= n Trong ®ã: G- träng l−îng cña trôc (kg) n- sè xilanh Q- lùc n©ng ë mçi Pal¨ng , puli (kg) VÞ trÝ buéc d©y vµo çc cæ khuûu sao cho ph©n bè ®Òu lùc trªn çc d©y. Trªn h×nh 8.4 lµ mét hÖ thèng n©ng trôc khuûu thÓ hiÖn çch bè trÝ d©y vµ sù ho¹t ®éng cña c¬ cÊu. Sau khi n©ng trôc khuûu ta ®Æt trôc lªn çc gi¸ gç sao cho träng l−îng cña nã ph©n bè ®Òu lªn çc dÇm. Tr−êng hîp n©ng trôc khuûu chØ v× môc ®Ých th¸o nöa b¹c d−íi lµ kh«ng hîp lý, do vËy cÇn ph¶i cã çc thiÕt bÞ ®Ó th¸o nöa b¹c d−íi cña æ ®ì chÝnh mµ kh«ng cÇn n©ng trôc khuûu.

95

H×nh 8.4. ThiÕt bÞ n©ng trôc khuûu 1- Bé truyÒn ®éng trôc vÝt; 2- Trôc (d¹ng èng xÕp); 3- Trôc vÝt; 4- èng h×nh nãn; 5- D©y çp (ch·o); 6- §éng c¬ ®iÖn truyÒn ®éng; 7- DÇm ngang; 8- æ ®ì xoay; 10- Bé mãc; 11- Líp ®Öm

96

Trªn h×nh 8.5 thÓ hiÖn mét sè ph−¬ng ph¸p th¸o nöa b¹c d−íi kh«ng cÇn n©ng trôc khuûu.

H×nh 8.5. Th¸o b¹c d−íi æ ®ì chÝnh kh«ng cÇn n©ng trôc khuûu

H×nh 8.5a th¸o nöa b¹c d−íi 2 b»ng calÝp ®Æc biÖt 1, calÝp ®−îc l¾p chÆt vµo m¸ khñyu. Khi quay trôc tõ tõ, mÐp cña ca lÝp tú lªn bÒ mÆt cña nöa b¹c d−íi vµ lµm cho nã quay qua khái æ ®ì. CalÝp cã ®é dµy thÕ nµo ®ã cho phï hîp ®Ó dÔ dµng ®i qua kho¶ng gi÷a trôc vµ bÖ ®éng c¬ (®éng c¬ B & W). Mét sè kÕt cÊu trôc khuûu cã lç dÇu b«i tr¬n, viÖc th¸o nöa b¹c d−íi ®¬n gi¶n h¬n (h×nh 8.5c). Ng−êi ta chØ cÇn l¾p chèt vÊu 3 vµo lç dÇu vµ via tõ tõ trôc ®Ó g¹t nöa b¹c d−íi ra ngoµi. Trªn h×nh 8.5b th¸o nöa b¹c d−íi 3 b»ng mét d¹ng calÝp kh¸c 5 ®−îc l¾p ®Æt vµo m¸ khuûu 4 nhê 2 bul«ng 1. Khi quay trôc phÇn nh« ra 2 sÏ tú vµo b¹c vµ ®Èy ra ngoµi. Khi ®Æt trôc khuûu cßn kÌm theo viÖc söa ch÷a b¹c æ ®ì ®Ó ®¶m b¶o çc tiªu chuÈn kü thuËt vÒ ®é tiÕp xóc cña b¹c víi æ ®ì, ®é co bãp vµ khe hë dÇu. Do vËy trong qu¸ tr×nh ®Æt trôc ph¶i ®ång thêi kiÓm tra çc th«ng sè kü thuËt trªn. + KiÓm tra khe hë dÇu H×nh 8.6. §o khe hë dÇu trong æ ®ì b»ng d©y ch× Khe hë dÇu trong çc æ ®ì cña ®éng c¬ ®èt trong th«ng th−êng ng−êi ta ®o theo s¬ ®å chØ trªn h×nh 8.6. Theo chiÒu ngang cña æ trôc, cæ biªn (hoÆc nöa trªn cña b¹c trôc, nöa d−íi cña b¹c biªn) ta ®Æt ë 2 ÷3 d©y ch× 1 (cã ®−êng kÝnh gÊp 1,5 ÷ 2 lÇn khe hë dÇu, chiÒu dµi b»ng kho¶ng 3/4 cung m¸ng lãt). Sau ®ã l¾p nöa æ trªn vµo cæ trôc (nöa d−íi vµo cæ biªn), xiÕt chÆt theo ®óng lùc hoÆc ®óng v¹ch dÇu. TiÕp theo, th¸o nöa trªn æ ®ì trôc (nöa d−íi b¹c biªn); lÊy çc d©y ch× ra ®o chiÒu dµy d©y ch× ë 3 vÞ trÝ (tr¸i, ph¶i vµ gi÷a), ®ã chÝnh lµ khe hë dÇu ta cÇn kiÓm tra. 97

Khe hë dÇu còng cã thÓ kiÓm tra b»ng th−íc l¸ ë ®é s©u 30mm (h×nh 8.7). Sau khi kiÓm tra çc gi¸ trÞ cña khe hë dÇu thùc tÕ ta so s¸nh víi gi¸ trÞ khe hë dÇu trong lý lÞch cña ®éng c¬ ®Ó cã kÕt luËn vÒ tr¹ng th¸i kü thuËt cña khe hë dÇu thùc tÕ. Khe hë dÇu cã thÓ tÝnh n»m trong giíi h¹n (cæ trôc): δ = (0,0005 ÷0,0008)d. Trong ®ã: d- §−êng kÝnh cæ trôc (mm). + KiÓm tra ®é co bãp cña trôc khuûu: §é co bãp cña trôc khuûu lµ hiÖu kho¶ng çch gi÷a 2 m¸ khuûu trôc cña trôc khuûu ë 2 vÞ trÝ ®èi xøng nhau (§CT vµ §CD, m¹n H×nh 8.7. §o khe hë dÇu b»ng th−íc l¸ ph¶i vµ m¹n tr¸i). §é co bãp ®−îc coi lµ (+) nÕu kho¶ng çc m¸ khuûu ë ®iÓm chÕt trªn (hay m¹n tr¸i) lín h¬n kho¶ng çch gi÷a çc m¸ khuûu ë ®iÓm chÕt d−íi (hay m¹n ph¶i). §é co bãp (-) th× ng−îc l¹i. Lóc ®ã trôc sÏ cã d¹ng vâng xuèng hay vång lªn (xem h×nh 8.8.)

H×nh 8.8. §−êng cong ®µn håi cña trôc khuûu

§Ó ®o ®é co bãp trôc khuûu ng−¬i ta sö dông vÞ kÕ ®o trong hoÆc ®ång hå so chuyªn dông víi ®é chinhs x¸c tíi 0,01mm. VÞ trÝ ®Æt ®ång hå ®o, nÕu cã lç qui ®Þnh vÞ trÝ ®o trªn m¸ khuûu th× ®Æt ®ång hå ®o vµo ®Êy. HoÆc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: S+d h= 2 Trong ®ã: h- kho¶ng çch tõ ®−êng t©m cæ khuûu ®Õn vÞ trÝ ®Æt ®ång hå ®o 98

S- hµnh tr×nh cña piston d- ®−êng kÝnh cæ trôc HoÆc ®Æt çch mÐp d−íi cña m¸ khuûu mét kho¶ng tõ 10 ÷15mm vµ n»m ngay chÝnh gi÷a m¸ khuûu. §o kho¶ng çch gi÷a çc m¸ khuûu ë 4 vÞ trÝ cæ khuûu: 00, 900, 1800 vµ 2700 t−¬ng øng víi §CT, m¹n ph¶i, §CD vµ m¹n tr¸i khi ®· th¸o toµn bé nhãm c¬ cÊu piston - biªn. Khi cßn nhãm piston - biªn ®o ë 5 vÞ trÝ §CT, m¹n ph¶i, tr−íc vµ sau §CD vµ m¹n tr¸i. Sau khi ®ã ta lËp b¶ng kÕt qu¶ th«ng sè. Kho¶ng çch gi÷a çc m¸ khuûu (mm) Cæ khuûu

ë mÆt ph¼ng ®øng

1

ë mÆt ph¼ng ngang

§CT

§CD

∆l

MT

MP

∆I'

I1

I2

[I1- I2]

I'1

I'2

[I'1 - I'2]

2 3

HoÆc qu¸ tr×nh khai th¸c kiÓm tra ®é co bãp vµ b¸o ço theo mÉu. VÝ dô: §o co bãp m¸y chÝnh vµ m¸y ®Ìn Lo¹i ®éng c¬ Tªn tµu: M¸y tr−ëng: ChuyÕn sè: C¶ng: 0 §iÒu kiÖn: NhiÖt ®é buång m¸y: C NhiÖt ®é çc te: 0C Mín n−íc: Mòi Gi÷a L¸i: 3 VÞ trÝ ®o: 1. Sau §CD 300 2. Sau §CD 900 2 3. §CT 300 300 4. Sau §CT 900 1 5 5. Tr−íc §CD 300 Xi lanh

1

2

3

4

VÞ trÝ ®o 1 2 3 4 5

Ghi chó: 99

5

6

7

4

8

Khi cã gi¸ trÞ vÒ ®é co bãp ta so s¸nh víi gi¸ trÞ ®é co bãp cña nhµ chÕ t¹o cho trong lý lÞch ®éng c¬. NÕu kh«ng cã trong lý lÞch ta cã thÓ sö dông to¸n ®å ®Ó so s¸nh (h×nh 8.9).

H×nh 8.9. To¸n ®å x¸c ®Þnh giíi h¹n ®é co bãp cho phÐp cña trôckhuûu 1- §é co bãp cho phÐp; 2- Sai lÖch cho phÐp cña ®é co bãp; 3- Yªu cÇu ®Æt l¹i trôc; 4- Gi¸ trÞ kh«ng cho phÐp cña ®é co bãp

§é co bãp khi l¾p ®Æt trôc khñyu kh«ng ®−îc v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp vµ cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc: ∆l =

1 S . 10 1000

Trong ®ã: S- hµnh tr×nh cña piston (mm). 8.2. KiÓm tra, söa ch÷a çc chi tiÕt tÜnh ®éng c¬ diesel Çc chi tiÕt tÜnh chÝnh cña ®éng c¬ diesel bao gåm bÖ, th©n s¬mi xilanh, n¾p xilanh. Çc chi tiÕt nµy th−êng cã nhiÒu h− háng kh¸c nhau do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra. 8.2.1. Khung çc te vµ blèc xilanh (h×nh 8.10a,b). + Khung bÖ çc te: Th−êng bÞ r¹n nøt do chÊt l−îng kim lo¹i kÐm, chÊt l−îng ®óc kh«ng b¶o ®¶m, do kÕt cÊu cã nh÷ng sai sãt hoÆc do qu¸ tr×nh l¾p r¸p c©n chØnh kh«ng ®óng.

100

Yªu cÇu ®èi víi khung bÖ m¸y lµ mÆt ph¼ng chuÈn mét nèi khung bÖ víi blèc cÇn ph¶i th¼ng theo çc h−íng. §é kh«ng th¼ng cho phÐp kh«ng qu¸ 0,03 mm/m. Chç lâm côc bé cho phÐp kh«ng qu¸ 0,2mm.

H×nh 8.10. Chi tiÕt khung ®éng c¬

Çc hèc 2 cña æ ®ì chÝnh ph¶i nh− nhau, çc hèc ph¶i ®ång t©m. Trôc t©m cña çc hèc ph¶i song song víi mÆt ph¼ng chuÈn 1. §é kh«ng song song cho phÐp kh«ng v−ît qu¸ 0,06mm/m dµi khung (çc te). MÆt ph¼ng ®øng 3 cña hèc æ chÝnh ph¶i song song víi nhau vµ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chuÈn 1. §é th¼ng cña mÆt ph¼ng c¬ b¶n khung bÖ vµ çc vÕt lâm côc bé ®−îc kiÓm tra b»ng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸. Th−íc th¼ng dµi (cho çc bÖ dµi h¬n 3m) ®−îc ®Æt theo çc ®−êng chÐo vµ theo 3 ph−¬ng ngang. Khe hë gi÷a th−íc th¼ng vµ mÆt ph¼ng cña khung ®−îc kiÓm tra b»ng th−íc l¸. Sau khi ®Æt çc te lªn bÖ sµn m¸y ph¶i kiÓm tra ®−îc ®é kh«ng ph¼ng ∆ = (H - H1) + (h1 - h) ≤ 0,20 ÷0,30mm (h×nh 8.11).

H×nh 8.11. 1- Khung ®éng c¬; 2- Khung bÖ sµn; 3,5,7,8- Çc mÆt kiÓm tra; 4,6- Th−íc kiÓm tra

101

§é lÖch vÒ h×nh d¸ng cña hèc æ chÝnh ®−îc kiÓm tra b»ng trôc mÉu cã chiÒu dµy t«n thµnh tõ 8 ÷10mm (h×nh 8.12). Trôc mÉu ®−îc b«i mét líp s¬n ®á, ®Æt vµo hèc æ 1, ®Ëy n¾p trªn cña æ ®ì vµo, xiÕt nhÑ çc bul«ng bÖ ®ì sao cho cã thÓ xoay trôc mÉu b»ng tay. Sau ®ã xoay trôc mÉu 2 ÷3 vßng vµ dïng th−íc l¸ kiÓm tra khe hë gi÷a trôc mÉu vµ æ ®ì ë mçi bªn kiÓm tra ë 6 ®iÓm. Th¸o bul«ng bÖ ®ì, lÊy trych mÉu ra ®Ó xem xÐt vÕt s¬n b¸m trªn bÒ mÆt hèc æ ®ì. NÕu vÕt s¬n bao hÕt kho¶ng 70% bÒ mÆt hèc æ ®ì vµ th−íc l¸ cã chiÒu dµy 0,03mm kh«ng lät qua khe hë gi÷a trôc mÉu vµ hèc æ ®ì th× coi nh− hèc æ ®ì kh«ng bÞ biÕn d¹ng (ë mÆt t¸ch cña æ cho phÐp th−íc l¸ dµy 0,03mm lät qua vµ vµo s©u 10 ÷20mm ë mçi bªn). H×nh 8.12. KiÓm tra h×nh d¸ng h×nh häc hèc æ trôc b»ng trôc mÉu §é nh¶y bËc (®é kh«ng ®ång t©m) cña hèc æ ®ì chÝnh ®−îc kiÓm tra b»ng trôc mÉu vµ th−íc l¸ (h×nh 8.13). Trôc mÉu 2 gia c«ng theo ®−êng kÝnh hèc æ ®ì ®−îc ®Æt vµo çc hèc vµ dïng th−íc l¸ kiÓm tra çc khe hë A, C vµ B. So s¸nh khe hë theo çc hèc æ ®ì ®Ó ®¸nh gi¸ ®é nh¶y bËc. So s¸nh khe hë A vµ C cña çc hèc ®Ó ph¸t hiÖn ®é nh¶y bËc trong mÆt ph¼ng ngang. Çc khe hë B ®Ó ®¸nh gi¸ ®é nh¶y bËc hèc æ ®ì trong mÆt ph¼ng ®øng. §é song song cña ®−êng t©m hèc æ ®ì víi mÆt ph¼ng chuÈn bÖ ®éng c¬ còng ®−îc kiÓm tra b»ng çc dông cô nh− trªn h×nh 8.13. Gi¸ ®ång hå 3 ®Æt trªn mÆt ph¼ng chuÈn 1 cña bÖ ®éng c¬. Cho ®Çu tú ®ång hå ch¹m vµo ®−êng sinh trôc mÉu, chØnh ®ång hå vÒ "0". §Æt ®ång hå ë vÞ trÝ kh¸c çch vÞ trÝ ®Çu 1 kho¶ng L. HiÖu çc chØ sè ®ång hå ë hai vÞ trÝ ®o cho ta biÕt ®é kh«ng song song. §é kh«ng song song trªn 1m chiÒu dµi ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:

∆=

a . 1000 L

Trong ®ã: a- HiÖu chØ sè cña ®ång hå ë çc vÞ trÝ ®o (mm) L- Kho¶ng çch gi÷a çc ®iÓm ®o (mm) C«ng viÖc kiÓm tra nµy cÇn tiÕn hµnh ®ång thêi víi viÖc kiÓm H×nh 8.13. tra ®é nh¶y bËc. KiÓm tra ®é nh¶y bËc cña çc hèc æ ®ì vµ ®é song song cña ®−êng t©m hèc æ ®ì víi mÆt ph¼ng + Blèc xilanh: §é b»ng chuÈn cña bÖ ®éng c¬ ph¼ng cña mÆt chuÈn 1 (h×nh 4.14) vµ çc vÕt lâm côc bé ®−îc kiÓm tra nh− ®èi víi khung bÖ. 102

H− háng do han rØ çc vµnh gê l¾p ghÐp (D1 vµ D2) ®−îc ph¸t hiÖn b»ng m¾t, cßn sù thay ®æi ®−êng kÝnh vµ h×nh d¸ng çc gê ®−îc kiÓm tra b»ng vßng mÉu vµ th−íc l¸ hoÆc vÞ kÕ ®o trong. MÆt tiÕp xóc víi vµnh gê s¬mi xilanh ®−îc kiÓm tra b»ng çch b«i s¬n vµo 2 vßng mÉu vµ sö dông th−íc l¸ ®Ó kiÓm tra. ChiÒu dµy thùc tÕ cña thµnh blèc 2 ®−îc kiÓm tra b»ng çch khoan lç hoÆc m¸y ®o chiÒu dµy. 8.2.2. S¬ mi xilanh H− háng s¬mi xilanh th−êng bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu, t¹o gê, rç x−íc bÒ mÆt g−¬ng, r¹n nøt vµ ¨n mßn. Mµi mßn s¬mi xilanh lµ hiÖn t−îng tÊt yÕu x¶y ra do ho¹t H×nh 8.14. KiÓm tra blèc xilanh ®éng ma s¸t gi÷a xÐc m¨ng vµ bÒ mÆt c«ng t¸c cña s¬mi xilanh. Tuy nhiªn do chiÒu h−íng ph©n bè lùc t¸c dông khi ®éng c¬ ho¹t ®éng, qu¸ tr×nh l¾p r¸p chØnh t©m kh«ng ®óng g©y hiÖn t−îng mµi mßn kh«ng ®Òu t¹o d¹ng c«n, elÝp hoÆc h×nh trèng trªn s¬mi. HiÖn t−îng t¹o gê g©y va ®Ëp lóc piston lªn ®Õn §CT lµm g·y xÐc m¨ng. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng h− háng nµy, khi chÕ t¹o s¬mi ng−êi ta thiÕt kÕ phÇn trªn cña s¬mi lín h¬n sao cho xÐc m¨ng trªn cïng v−ît qua mÆt c«ng t¸c tõ 3 ÷5mm (nh−ng kh«ng qu¸ 1/2 chiÒu cao cña xÐc m¨ng). Rç trªn bÒ mÆt c«ng t¸c do chÊt l−îng ®óc kÐm, kh«ng b¶o ®¶m kü thuËt. X−íc lµ bÒ mÆt c«ng t¸c do ®é cøng vËt liÖu kh«ng t−¬ng øng gi÷a s¬mi vµ xÐc m¨ng, cã çc vËt r¾n r¬i vµo bÒ mÆt c«ng t¸c gi÷a piston vµ s¬mi. HiÖn t−îng r¹n nøt bÒ mÆt c«ng t¸c, vai gê s¬mi xilanh do chÕ t¹o kh«ng ®óng, do va ®Ëp thñy lùc trong xilanh c«ng t¸c, do chÕ ®é lµm m¸t thay ®æi ®ét ngét do vËt liÖu kÐm chÊt l−îng hoÆc chÕ ®é l¾p r¸p nhãm s¬mi, n¾p xilanh kh«ng ®¶m b¶o çc yªu cÇu kü thuËt. KiÓm tra x¸c ®Þnh ®é mµi mßn cña s¬mi xilanh, ng−êi ta sö dông Panme ®o trong. VÞ trÝ ®o: nÕu cã d−ìng th× çc vÞ trÝ ®o theo d−ìng ë hai h−íng vu«ng gãc víi nhau (mòi - l¸i; tr¸i - ph¶i) (h×nh 8.15c). NÕu kh«ng cã d−ìng cã thÓ ®o ë çc vÞ trÝ (h×nh 8.15a,b). Vi trÝ thø nhÊt thÊp h¬n vÞ trÝ xÐc m¨ng trªn cïng khi piston ë ®iÓm chÕt trªn 10mm. VÞ trÝ thø hai, thø ba çch nhau 100mm. VÞ trÝ thø t−, thø n¨m,... cã thÓ ®o gi·n xa h¬n theo chiÒu cao cña s¬mi. ë mçi vÞ trÝ còng ®o ë hai h−íng vu«ng gãc víi nhau. VÞ trÝ ®o cuèi cïng çch mÐp d−íi cña s¬mi mét kho¶ng tõ 50 ÷100mm.

103

Çc sè liÖu ®o ®¹c ®−îc ghi vµo b¶ng ®Ó tÝnh ®é t¨ng ®−êng kÝnh lín nhÊt, ®é c«n vµ ®é elÝp. Tõ ®ã so s¸nh víi gi¸ trÞ mµi mßn cho phÐp trong lý lÞch ®éng c¬ hoÆc cã thÓ theo b¶ng ®Ó cã ph−¬ng ¸n xö lý tiÕp theo. B¶ng quan hÖ gi÷a ®é mµi mßn giíi h¹n cho phÐp víi çc th«ng sè ®éng c¬: Vßng quay

§é t¨ng ®−êng kÝnh

§é elÝp (mm)

(v/p)

lín nhÊt (mm)

< 150

δ = 0,00082 D + 0,37 (cho D ≤ 550 ÷ 600mm) δ = 0,0021D - 0,3 (cho D > 600 mm)

S = 0,0066 D + 1,4

150 ÷500

δ = 0,001 D + 0,1

S = 0,008 + 0,2

≥ 500

δ = 0,0009 D + 0,2

S = 0,0065D + 0,25

Sù h− háng cña s¬ mi xi lanh ë d¹ng rç, vÕt nøt, bÞ rØ, çc vÕt x−íc däc vµ vÕt x©y x¸t trªn bÒ mÆt ®−îc ph¸t hiÖn b»ng çch dïng kÝnh lóp xem xÐt bªn ngoµi hoÆc b»ng çc ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn khuyÕt tËt kh¸c. Çc vÕt nøt vµ rç trªn bÒ mÆt lµm viÖc lµ nh÷ng khuyÕt tËt kh«ng cho phÐp. ViÖc ®o ®¹c vµ xem xÐt bªn ngoµi vÉn ch−a ®ñ ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é cã thÓ tiÕp tôc sö dông cña s¬mi xilanh. Th−êng ph¶i tiÕn hµnh thö b»ng ph−¬ng ph¸p thñy lùc. ¸p suÊt thö nh− sau: 1/3 chiÒu dµi trªn cña s¬mi ®−îc thö víi ¸p suÊt thö. Pt = (1,5 ÷0,1k). Pz Trong ®ã: K- hÖ sè tra theo b¶ng phô thuéc vµo ¸p suÊt Pz vµ nhiÖt ®é n−íc lµm m¸t ra. PhÇn cßn l¹i thö víi ¸p suÊt P1 > 7KG/cm2 Çc s¬mi xilanh ®−îc ®óc b»ng ph−¬ng ph¸p ly t©m, cã thÓ thö ¸p suÊt lín h¬n 7KG/cm2 trªn suèt chiÒu dµi. B¶ng chän hÖ sè K.

VËt liÖu ThÐp çc bon

ThÐp molip den - Cr«m víi molipden > 6,4% Gang

§ång thanh, ®ång thau

Çc ®Æc tr−ng (kh«ng lín h¬n) ¸p suÊt P, KG/cm2 HÖ sè K ¸p suÊt P, Kg/cm2 HÖ sè K ¸p suÊt P, Kg/cm2 HÖ sè K ¸p suÊt P, Kg/cm2 HÖ sè K

Gi¸ trÞ çc ®Æc tr−ng ë nhiÖt ®é lµm viÖc, 0C 120

200

250

300

350

400

430

450

475

500

-

200

200

200

200

100

100

100

-

-

0 -

0 -

1 -

3 -

5 200

8 200

11 200

17 200

200

200

0

0

0

0

0

1

2

3,5

6

11

60

60

60

60

-

-

-

-

-

-

0 200

2 32

3 32

4 -

-

-

-

-

-

-

0

3,5

7

-

-

-

-

-

-

-

104

H×nh 8.15. X¸c ®Þnh ®é mµi mßn s¬mi xilanh cña ®éng c¬ 4 kú (a); hai kú (b); d−ìng ®o (c)

PhÇn cßn l¹i thö víi ¸p suÊt P1 > 7 KG/cm2 Çc s¬mi xilanh ®−îc ®óc b»ng ph−¬ng ph¸p ly t©m, cã thÓ thö ¸p suÊt lín h¬n 7KG/cm2 trªn suèt chiÒu dµi. S¬ ®å thiÕt bÞ thö thñy lùc (h×nh 8.16). 8.2.3. N¾p xilanh H− háng ®Æc tr−ng cña n¾p xilanh lµ bÞ ch¸y, ¨n mßn, r¹n nøt. H×nh 8.16. S¬ ®å thiÕt bÞ thö thñy lùc Nguyªn nh©n cã thÓ g©y h− háng 1Gio¨ng cao su lµm kÝn; 2- S¬ mi xilanh: n¾p xi lanh lµ do kÕt cÊu n¾p phøc t¹p, cã 3- Piston cã thÓ dÞch chuyÓn trong s¬ mi nhiÒu lç r·nh, tiÕt diÖn kh«ng ®Òu nªn xilanh; 4- Gi¸ ®ì n©ng s¬mi xilanh; th−êng cã øng suÊt d−, nhÊt lµ sau khi 5- §−êng èng; 6- B¬m ®óc nÕu kh«ng ®−îc gia c«ng nhiÖt cÈn thËn. Do n¾p xilanh lµm viÖc ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ¸p suÊt cao, do ®iÒu kiÖn lµm m¸t kh«ng ®¶m b¶o, cã nhiÒu çu bÈn vµ dÉn tíi kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt ra ngoµi kÐm. Khi khëi ®éng còng nh− khi dõng ®éng c¬ nhiÖt ®é n¾p xilanh thay ®æi ®ét ngét t¹o ®iÒu kiÖn cho r¹n nøt. Do vËt liÖu chÕ t¹o, ch¼ng h¹n gang chÞu nÐn tèt h¬n chÞu kÐo. 105

§Ó ph¸t hiÖn khuyÕt tËt n¾p xilanh, ng−êi ta tiÕn hµnh vÖ sinh s¹ch sÏ, xem xÐt vµ thö thñy lùc. Xem xÐt mÆt chÞu löa, mÆt ®Õ xup¸p, ren trong çc lç vµ trªn gugi«ng. Dïng bµn rµ vµ th−íc l¸ ®Ó kiÓm tra hiÖn t−îng vªnh cña n¾p xilanh. Trong tr−êng hîp nµy th−íc l¸ cã chiÒu dµy 0,05mm kh«ng ®−îc lät qua khe hë gi÷a bµn rµ vµ n¾p xilanh. Çc vÕt nøt ®Æc biÖt ë mÆt ®¸y cña n¾p lµ khuyÕt tËt kh«ng cho phÐp. HiÖn t−îng ch¸y sÐm ë mÆt ®¸y n¾p ®−îc kiÓm tra b»ng d−ìng thÐp (dµy kho¶ng 2mm) theo h×nh d¹ng n¾p kh«ng bÞ ch¸y hoÆc theo b¶n vÏ. ViÖc xem xÐt b»ng m¾t ®«i khi kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc vÕt nøt, do vËy n¾p xilanh cÇn ph¶i kiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p thö thñy lùc (h×nh 8.17). ¸p suÊt thö nh− sau: MÆt tiÕp xóc víi khÝ ch¸y cña n¾p thö ë ¸p suÊt. Pt = (1,5 + 0,1K). Pz. Khoang khÝ khëi ®éng: Pt = 40 ÷50 KG/cm2 Khoang n−íc lµm m¸t: Pt = 7KG/cm2

H×nh 8.17. Thö thñy lùc n¾p xilanh 1- Khoang tiÕp xóc víi khÝ ch¸y; 2- Khoang khÝ khëi ®éng; 3- Khoang lµm m¸t

8.2.4. Söa ch÷a çc chi tiÕt tÜnh + Çc s¬mi xilanh bÞ mµi mßn t¹o ®é c«n hoÆc « van v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp, cã çc vÕt x−íc, rç trªn bÒ mÆt c«ng t¸c ®−îc söa ch÷a b»ng çch tiÖn trong vµ mµi nh½n. Khi tiÖn trong sÏ lµm t¨ng ®−êng kÝnh cña s¬mi vµ t¨ng khe hë gi÷a piston vµ s¬mi xilanh. V× vËy, tr−íc khi gia c«ng ph¶i tÝnh to¸n ®−îc ®é máng ®i cña s¬mi xilanh vµ ®é bÒn cña nã ph¶i ®−îc ®¶m b¶o sau khi tiÖn, mµi. Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò söa ch÷a xilanh ph¶i l−u ý çc mÆt sau: Sau khi tiÖn l¹i xilanh nÕu khe hë gi÷a piston vµ xilanh lín ph¶i thay thÕ piston ®Ó ®¶m b¶o khe hë tiªu 106

chuÈn. Nh− vËy, nÕu viÖc thay thÕ ®¬n chiÕc sÏ ph¸ vì kh¶ n¨ng c©n b»ng cña ®éng c¬ vµ kh¶ n¨ng l¾p lÉn cña çc chi tiÕt. MÆt kh¸c viÖc thay ®æi kÝch th−íc tiªu chuÈn cña xilanh ®ßi hái ph¶i dù tr÷ çc xÐc m¨ng cã kÝch th−íc phi tiªu chuÈn. Bëi vËy, nÕu tÝnh ®Õn ®é phøc t¹p cña kÕt cÊu th× viÖc tiÖn l¹i xilanh lµ kh«ng hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ, mÆc dï kÝch th−íc cßn cho phÐp. Trong thùc tÕ söa ch÷a ng−êi ta th−êng tiÖn l¹i s¬mi xilanh çc ®éng c¬ phô ë trªn tµu. ViÖc tiÖn l¹i mÆt trong cña xilanh cã thÓ tiÕn hµnh trªn m¸y tiÖn trong hoÆc trªn m¸y tiÖn th«ng th−êng. Sau khi gia c«ng, s¬mi xilanh ph¶i tháa m·n çc yªu cÇu sau: t©m cña vµnh gê l¾p ghÐp ph¶i ®ång t©m víi mÆt trong s¬mi xilanh. §é ®¶o so víi ®−êng t©m xilanh kh«ng v−ît qu¸ 0,08mm (®èi víi ®−êng kÝnh xilanh tõ 200 ÷500mm) vµ 0,1mm (®èi víi ®−êng kÝnh lín h¬n 500mm). Cho phÐp ®é kh«ng vu«ng gãc cña mÆt tùa vµnh gê so víi ®−êng t©m xilanh kh«ng v−ît qu¸ 0,05mm/m ®èi víi xilanh cã ®−êng kÝnh lín h¬n 200mm. §é sai lÖch ®−êng kÝnh trong cña s¬mi xilanh so víi kÝch th−íc tiªu chuÈn lµ 0,05mm cho ®−êng kÝnh lµ 200 ÷350mm; 0,06mm cho ®−êng kÝnh lµ 350 ÷500mm; 0,07mm cho ®−êng kÝnh lín h¬n 500mm. Dung sau cho ®é « van, ®é c«n vµ ®é tang trèng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,8 dung sai ®−êng kÝnh. S¬ mi xilanh sau khi gia c«ng ph¶i ®−îc tiÕn hµnh thö thñy lùc. Nh÷ng s¬mi xilanh bÞ r¹n nøt theo vÖt bÊt kú chç nµo trªn bÒ mÆt c«ng t¸c g©y rß rØ khÝ, n−íc theo qui ph¹m cña §¨ng kiÓm ®Òu ph¶i ®−îc thay thÕ. Nh÷ng s¬mi xilanh cña ®éng c¬ phô cì nhá bÞ r¹n nøt nhá vµ kh«ng ®Ó rß lät ®−îc tiÕn hµnh hµn khÝ víi sù chÊp thuËn cña c¬ quan §¨ng kiÓm. Gê trªn s¬mi xilanh ®−îc thñ tiªu b»ng çch dòa, c¹o tay, mµi b»ng m¸y di ®éng hoÆc tiÖn b»ng m¸y tiÖn. S¬mi xilanh bÞ ¨n mßn s©u tËp trung tõng vïng hoÆc theo mét ®−êng th¼ng th× ph¶i thay thÕ. Nh−ng nÕu ®−îc phÐp cña §¨ng kiÓm th× cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p hµn hå quang ®iÖn ®Ó phôc håi. + §èi víi n¾p xilanh khi cã vÕt nøt th−êng ®−îc thay thÕ. Cßn khi bÞ ch¸y cã thÓ kh¾c phôc b»ng ph−¬ng ph¸p hµn ®¾p. §èi víi çc n¾p thÐp th× hµn hå quang cßn n¾p b»ng gang th× tiÕn hµnh hµn nãng. Sau khi hµn ®¾p cÇn ph¶i ñ vµ gia c«ng l¹i chç hµn. + §èi víi th©n m¸y, chi tiÕt lín nhÊt cña ®éng c¬, h− háng chñ yÕu lµ bÞ ¨n mßn ®Æc biÖt ë nh÷ng ®éng c¬ lµm m¸t trùc tiÕp b»ng n−íc biÓn. Söa ch÷a th©n m¸y lµ phôc håi bÒ mÆt l¾p r¸p, lµm s¹ch chç han rØ, çu cÆn trong hèc lµm m¸t vµ quÐt s¬n chèng rØ. NÕu bÞ ¨n mßn th× thñ tiªu kh¾c phôc nh− ë s¬mi xilanh. §èi víi çc chi tiÕt nh− bÖ, ch©n ®Õ m¸y bÞ h− háng th−êng dïng ph−¬ng ph¸p hµn, ph−¬ng ph¸p thanh gi»ng hoÆc kÕt hîp çc ph−¬ng ph¸p ®Ó söa ch÷a.

107

8.3. KiÓm tra söa ch÷a trôc khuûu 8.3.1. H− háng cña trôc khuûu + H− háng: - Trôc khuûu th−êng bÞ mµi mßn gi¶m ®−êng kÝnh cæ trôc, cæ biªn, t¹o ®é c«n vµ ®é « van. - Háng lç l¾p bu l«ng trªn bÝch nèi. - Long çc mèi l¾p ghÐp gi÷a phÇn cæ khuûu vµ m¸ khuûu (®èi víi lo¹i trôc l¾p ghÐp). - G·y trôc + Nguyªn nh©n: háng hãc trôc khuûu do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra vµ ë nh÷ng møc ®é h− háng kh¸c nhau. HiÖn t−îng mµi mßn kh«ng b×nh th−êng do chän cÆp vËt liÖu ma s¸t (trôc, b¹c,...), kh«ng phï hîp, ®é chÝnh x¸c gia c«ng kh«ng b¶o ®¶m. ChÕ ®é b«i tr¬n vµ chÊt l−îng dÇu b«i tr¬n kh«ng ®óng yªu cÇu kü thuËt. HiÖn t−îng mµi mßn cã thÓ x¶y ra ®Òu hoÆc kh«ng ®Òu. Mµi mßn kh«ng ®Òu sÏ lµm thay ®æi h×nh d¸ng cæ trôc, cæ biªn t¹o ra ®é c«n vµ ®é elÝp, nguyªn nh©n do chØnh t©m phÇn ®éng nhãm piston - biªn kh«ng ®óng, do phô t¶i t¸c ®éng thay ®æi trong hµnh tr×nh cña piston. Mµi mßn ®Òu lµm gi¶m ®−êng kÝnh cæ trôc vµ cæ biªn. T¹o gê trªn cæ trôc do chiÒu dµi cña æ ®ì vµ cæ trôc kh«ng thÝch hîp. Trong l¾p r¸p khe hë gi÷a æ ®ì vµ m¸ khuûu ®Æt kh«ng ®óng. X−íc bÒ mÆt c«ng t¸c cña cæ trôc, cæ biªn do cã çc h¹t r¾n r¬i vµo bÒ mÆt c«ng t¸c cña chóng. Lç bul«ng mÆt bÝch nèi bÞ biÕn d¹ng do l¾p r¸p kh«ng ®óng, kh«ng ®¶m b¶o dung sai cÇn thiÕt. Trôc bÞ uèn cã thÓ do chØnh t©m ch−a ®¹t yªu cÇu, do líp hîp kim ®ì s¸t bÞ nãng ch¶y tõng æ riªng biÖt. Do øng suÊt ph©n bè tõng cæ trôc kh«ng ®Òu nhau,... Trôc bÞ r¹n nøt do tËp trung øng suÊt côc bé, do h×nh d¸ng kÕt cÊu kh«ng phï hîp, ¶nh h−ëng cña r·nh vµ lç dÇu trong trôc, ¨n mßn côc bé g©y mái kim lo¹i trôc hoÆc do vËt liÖu cã khuyÕt tËt bªn trong hoÆc do c«ng nghÖ chÕ t¹o kh«ng ®¶m b¶o. 8.3.2. KiÓm tra x¸c ®Þnh çc h− háng Çc h− háng cña trôc khuûu ph¸t hiÖn chñ yÕu b»ng çch quan s¸t vµ ®o ®¹c. - X¸c ®Þnh ®é mµi mßn: §é mµi mßn cæ trôc, cæ biªn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p ®o ®¹c. Dông cô ®o ®¹c lµ Panme ®o ngoµi, calÝp vi sai hoÆc çc dông cô chuyªn dông kh¸c.

108

VÞ trÝ ®o, ë ba tiÕt diÖn ngang theo chiÒu dµi cæ trôc (cæ biªn) l¸i - gi÷a - mòi, theo hai mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau (trªn - d−íi, tr¸i - ph¶i). H×nh 8.18. Hai vÞ trÝ mòi vµ l¸i ®o çch m¸ khuûu mét kho¶ng 15 ÷20 mm (kh«ng ®o ë gãc l−în). Sè liÖu ®o ®¹c ®−îc lËp thµnh b¶ng, so s¸nh víi ®é gi¶m ®−êng kÝnh, ®é c«n, « van cho phÐp tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i söa ch÷a hoÆc kh¶ n¨ng tiÕp tôc sö dông. §é c«n vµ « van cho phÐp lín nhÊt cña cæ trôc vµ cæ khuûu cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

δ = 0,00078d + K Trong ®ã: d- §−êng kÝnh cæ trôc (cæ khuûu); mm K = 0,03mm cho cæ trôc K = 0,05mm cho cæ khuûu ViÖc ®o cæ trôc khi trôc ®· Mòi L¸i d® n©ng lªn ®−îc thùc hiÖn mét çch 15-20 15-20 dÔ dµng. Song viÖc n©ng trôc d® khuûu chØ v× môc ®Ých ®o cæ trôc lµ kh«ng hîp lý. V× vËy ng−êi ta dn d 0,4l 0,4l cã çc thiÕt bÞ chuyªn dông ®Ó ®o d S 0,4l 0,4l ®−êng kÝnh cæ trôc mµ kh«ng cÇn l n©ng trôc lªn khái æ ®ì. - §o b»ng calÝp (h×nh 8.19a); 15-20 15-20 calÝp cã tiÕt diÖn cho phÐp ®−a nã dn vµo kho¶ng trèng gi÷a cæ trôc vµ hèc æ sau khi ®· th¸o nöa b¹c H×nh 8.18. d−íi cña æ ra ngoµi. Sau khi ®o cæ X¸c ®Þnh ®é mµi mßn trôc khuûu trôc ng−êi ta l¹i l¾p b¹c vµo vÞ trÝ cña nã, sau ®ã tiÕn hµnh ®o cæ kh¸c. - §o b»ng thiÕt bÞ ®Æc biÖt (h×nh 8.19b) gåm má cÆp 1 ®−îc nèi cøng víi hai chèt 2 cã ren tr¸i, ph¶i, khi ®iÒu chØnh èc 3 má cÆp vµo, ra theo kÝch th−íc cæ trôc. Thanh 4 lµm nhiÖm vô dÉn h−íng dÞch chuyÓn cho má cÆp, t¨ng tÝnh æn ®Þnh cña thiÕt bÞ ®o. Trªn chèt 2 cã chèt chªm ®¬n gi¶n 6 ®Ó tay n»m 5 kh«ng xoay trªn chèt. §Ó ®o cæ trôc ta th¸o b¹c ra khái æ ®ì, ®Æt má cÆp theo ®−êng kÝnh cæ trôc vµ x¸c ®Þnh kÝch th−íc cæ trôc theo kho¶ng çch gi÷a çc má cÆp. §Æt kim ®ång hå so 7 g¾n trªn má cÆp ë gi¸ trÞ "0" vµ sau ®ã ®o ë çc vÞ trÝ kh¸c. Nh− vËy sù gÇn l¹i hay xa ra (t¨ng gi¶m ®−êng kÝnh) ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ®ång hå. Sù kh¸c nhau thùc tÕ b»ng 2 lÇn chØ sè trªn ®ång hå). n

109

H×nh 8.19. Çc ph−¬ng ph¸p ®o cæ trôc kh«ng cÇn n©ng trôc

X¸c ®Þnh b»ng ®ång hå ®Æt trªn trôc (®é mµi mßn): Th¸o b¹c trôc ra ngoµi. §Æt ®ång hå ®Ó ®Çu tiÕp xóc tú vµo trôc vµ chØnh mÆt sè vÒ "0". Quay trôc vµ cø 300 l¹i ghi chØ sè trªn ®ång hå. Theo sè liÖu thu ®−îc ta x©y dùng biÓu ®å h×nh trßn theo tû lÖ H×nh 8.20. BiÓu ®å vÒ sù mµi mßn cæ trôc biÓu thÞ ®é mµi mßn (h×nh 8.20). Nh− vËy ta tiÕn hµnh ®o theo chiÒu dµi cæ trôc ë çc tiÕt diÖn kh¸c nhau. Çc sè liÖu ®o ®é mµi mßn cã thÓ lËp theo b¶ng: Cæ trôc sè Sè ®o

1 Trªn - D−íi

Tr¸i - Ph¶i

2 §é elip

Mòi Gi÷a L¸i §é c«n

+ KiÓm tra ®é kh«ng ®ång t©m (®é nh¶y bËc) cæ trôc cña trôc khuûu. Yªu cÇu trôc t©m cña tÊt c¶ çc cæ trôc ph¶i n»m trªn mét ®−êng th¼ng. §é ®¶o cña cæ trôc chÝnh so víi trôc t©m cña trôc ®−îc lÊy b»ng hai lÇn ®é lÖch t©m δ (h×nh 8.21). Gi¸ trÞ cho phÐp cña ®é ®¶o cã thÓ lÊy theo b¶ng d−íi ®©y: 110

Cæ trôc

σ

Cæ khuûu

H×nh 8.21. §é ®¶o cña cæ trôc so víi trôc t©m trôc khuûu

§é nh¶y bËc cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ®ång hå so khi ®Æt trôc ®óng t©m cña m¸y trªn gi¸ ®ì t©m mµ kh«ng cÇn thanh chèng (t¨ng ®¬) gi÷a çc cæ khuûu. §o ë hai tiÕt diÖn däc theo chiÒu dµi cæ trôc, cø sau 900 gãc quay cña trôc ng−êi ta ghi l¹i chØ sè ë ®ång hå. B¶ng ®é ®¶o cho phÐp lín nhÊt cña cæ trôc so víi trôc t©m trôc khuûu. Sè cæ

Sè gi¸ ®ì

khuûu

t©m

§é ®¶o (mm), ë ®−êng kÝnh cæ trôc, (mm)

≤ 80

81 ÷180

181 ÷200

201 ÷360

361 ÷500

501 ÷650

≤5

1 ÷2

0,01

0,02

0,03

0,04

0,04

0,05

6 ÷10

3 ÷5

0,02

0,03

0,04

0,06

0,06

0,06

12 ÷16

6 ÷8

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,07

Khi g¸ trôc trªn m¸y c«ng cô ph¶i ®¶m b¶o ®ång t©m. C«ng viÖc kiÓm tra ®Æt ®óng cã thÓ theo s¬ ®å h×nh 8.22. §iÒu chØnh trôc khuûu trong m©m cÆp m¸y tiÖn theo ®ång hå chØ thÞ víi ®é chÝnh x¸c tíi 0,01mm. §Æt phï hîp phÇn cuèi trôc trªn gi¸ ®ì víi gi¸ ®Þnh t©m cuèi.

H×nh 8.22. S¬ ®å kiÓm tra viÖc g¸ trôc trªn m¸y tiÖn 1. M©m cÆp m¸y tiÖn; 2- Cæ trôc chÝnh; 3- §ång hå kiÓm tra viÖc g¸ ®óng trôc khuûu 4- §ång hå ®Ó chØnh phÝa cuèi trôc; 5- ThiÕt bÞ ®Þnh t©m phÝa cuèi; 6- Gi¸ ®ì

111

+ KiÓm tra ®é song song cña ®−êng t©m cæ khuûu vµ ®−êng t©m cæ trôc: Ng−êi ta sö dông ®ång hå so ®Ó kiÓm tra (h×nh 8.23). §Æt çc thanh ®øng 4 nèi víi thanh ngang 6 lªn cæ trôc. Con tr−ît 5 cã gi¸ ®ì 9 víi ®ång hå so 8 dÞch chuyÓn däc theo thanh ngang. Khi quay tay quay 7 mét çch ®Òu ®Æn, ng−êi ta tiÕn hµnh kiÓm tra b»ng ®ång hå so theo ®−êng sinh cña cæ khuûu trong hai mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau. Sù kh«ng thay ®æi chØ sè cña ®ång hå so chøng tá sù song song cña trôc t©m cæ trôc vµ cæ khuûu. Sù h− háng h×nh d¸ng h×nh häc vµ ®é ®¶o cña cæ trôc ¶nh h−ëng ®Õn ®é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ ®o ®¹c. §é « van cña cæ trôc cho phÐp kh«ng qu¸ 0,05 ÷0,08mm vµ ®é ®¶o cho phÐp kh«ng qu¸ 0,1mm (trong ®iÒu kiÖn ®é ®¶o cña cæ trôc vÒ mét h−íng ë çc h−íng cña cæ khuûu). ThiÕt bÞ ®o ®−îc coi lµ chØnh ®óng nÕu tháa m·n. R1 + C1 = R2 + C2 Trong ®ã: R1 vµ R2- b¸n kÝnh cña cæ trôc, mm C1 vµ C2 - kho¶ng çch ng¾n nhÊt tõ bÒ mÆt cæ trôc ®Õn thanh ngang 6 cña thiÕt bÞ. Nh− vËy trong tr−êng hîp nµy ®−êng t©m chuÈn lµ ®−êng t©m trôc.

H×nh 8.23. KiÓm tra ®é song song ®−êng t©m cæ trôc vµ cæ khuûu

NÕu b¸n kÝnh cña çc cæ trôc nh− nhau th× kh«ng cÇn thiÕt ®iÒu chØnh thiÕt bÞ v× b¶n th©n cña thiÐet bÞ ®· tháa m·n C1 = C2. Khi ¸p s¸t thanh ®øng vµo cæ trôc th× th−íc l¸ cã chiÒu dµy 0,02 ÷0,03mm kh«ng ®−îc lät qua. NÕu cã sù kh¸c nhau vÒ ®−êng kÝnh cæ trôc, th× thiÕt bÞ kiÓm tra theo trôc mÉu ®Æt trªn gi¸ ch÷ V vµ toµn bé ®−îc kiÓm tra trªn bµn kiÓm tra (bµn rµ). §é kh«ng song song cña ®−êng t©m cæ biªn víi ®−êng t©m cæ trôc kh«ng ®−îc lín h¬n 0,15mm/m dµi trôc. 112

+ KiÓm tra çc vÕt nøt, x−íc vµ x©y x¸t bÒ mÆt trôc khuûu: Çc h− háng trªn ®−îc kiÓm tra b»ng çch quan s¸t hoÆc ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt chi tiÕt m¸y ë §2 ch−¬ng 1. Tr−íc khi quyÕt ®Þnh gia c«ng l¹i cæ trôc, cæ khuûu ph¶i ®èi chiÕu ®−êng kÝnh cho phÐp nhá nhÊt cña trôc theo tiªu chuÈn ®é bÒn qui ®Þnh trong lý lÞch ®éng c¬ vµ qui ph¹m cña §¨ng kiÓm. NÕu ®−êng kÝnh −íc tÝnh ®¹t nhá h¬n ®−êng kÝnh giíi h¹n cho phÐp th× kh«ng ®−îc gia c«ng l¹i. 8.3.3. Söa ch÷a trôc khuûu trªn m¸y (m¸y mµi, m¸y tiÖn) 1. Gia c«ng cæ trôc trªn m¸y tiÖn ViÖc gia c«ng cæ trôc cña trôc khuûu nh»m lo¹i trõ ®é c«n vµ « van ng−êi ta tiÕn hµnh nh− sau: kÑp mét ®Çu cña trôc vµo çc vÊu cña m©m cÆp m¸y tiÖn (h×nh 8.24). §Çu kia ®−îc ®ì bëi bÖ chØnh t©m. §Ó tr¸nh cong vªnh, ®¶o cña trôc ta l¾p vµo vÊu m©m cÆp çc gi¸ ®ì. Çc mÆt gi¸ ®ì tiÕp xóc víi cæ trôc ph¶i cã h×nh b¸n nguyÖt vµ cong theo bÒ mÆt cæ trôc. Gi÷a gi¸ ®ì vµ trôc ®−îc ®Æt ®Öm ®ång. MÆt chuÈn lÊy vµnh gê cña b¸nh r¨ng truyÒn ®éng c¬ cÊu ph©n phèi khÝ. H×nh 8.24. S¬ ®å thiÕt bÞ ®ì trôc khuûu vµo çc vÊu m©m cÆp §Çu kia lÊy chuÈn lµ mÐp cæ trôc nh« ra 1. M©m cÆp; 2- Gi¸ ®ì; 3- §Öm ®ång khái æ ®ì vµ kh«ng bÞ mµi mßn. C«ng nghÖ gia c«ng theo çc b−íc sau: + TiÖn phÇn kh«ng lµm viÖc cæ trôc cuèi víi môc ®Ých t¹o chuÈn c«ng nghÖ ®Ó ®Æt gi¸ ®ì ®Çu bªn kia. + KiÓm tra viÖc ®Æt trôc khuûu trªn m¸y tiÖn b»ng ®ång hå víi ®é chÝnh x¸c ®Õn 0,01mm. + §Çu cuèi cña trôc ph¶i ®Æt phï hîp trªn gi¸ ®ì b»ng thiÕt bÞ ®Þnh t©m (xem h×nh 8.22). + ChuÈn ë cæ gi÷a ®−îc tiÖn khi ®Æt trªn gi¸ kÝch ®Æc biÖt cã bÖ ®ì l¨n (h×nh 8.25). Kho¶ng çch gi÷a hai trôc cña bÖ ®ì l¨n ph¶i phï hîp ®Ó ®−êng th¼ng qua t©m cæ trôc cña gi¸ ®ì 1 gãc 300. Dao tiÖn ®−îc ®iÒu chØnh ®Ó lùc tiÖn H×nh 8.25. t¸c dông ®óng vµo bÖ ®ì (con l¨n). Sau 4 Gi¸ ®ì kÝch ®Æc biÖt cã bÖ ®ì l¨n 1- Th©n dao; 2- Cæ trôc; 3- BÖ ®ì l¨n; 4- Gi¸ ®ì ÷5 vßng dao th× gê chuÈn kh«ng cßn gê 113

c¹nh, « van, b¶o ®¶m trôc ®ång t©m. Vßng ch¹y dao lÇn ®Çu coi nh− tiÖn th« vµ çc lÇn sau lµ tiÖn tinh (®é s©u tiÖn tõ 0,1 ÷0,05mm). Hai lÇn tiÖn cuèi cïng ®−îc thùc hiÖn ë vßng quay 5 ÷10 v/ph ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng do lùc ly t©m g©y ra. Sau mçi l−ît tiÖn bÖ ®ì l¨n ®−îc n©ng lªn mét l−îng b»ng ®é tiÖn cña lÇn tr−íc. Sau khi tiÖn ®é « van cho phÐp kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,01mm. §é bãng ph¶i ®¶m b¶o kh«ng nhá h¬n ∇8. + KiÓm tra ®o ®¹c l¹i ®−êng kÝnh cæ trôc vµ ®é ®¶o cña trôc. KÕt qu¶ ®−îc ghi vµo b¶ng sè liÖu, çc nguyªn c«ng thao t¸c ®Òu ®−îc kiÓm tra bëi çn bé kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm. Trªn gãc l−în dïng dao ®µn håi ®Æc biÖt ®Ó l−în gãc trªn cæ trôc. §Ó ®¶m b¶o bÒ mÆt gãc l−în sau khi ch¹y dao kh«ng cã vÕt c¾t vÕt x−íc cÇn ph¶i ®¶m b¶o: - §é bãng kh«ng nhá h¬n ∇10. - Khi tiÖn sö dông chÊt nhò t−¬ng hoÆc dÇu s¬n lµm m¸t. - Tèc ®é ch¹y dao 5m/phót. Sau khi hoµn thµnh c«ng viÖc nªn ch¹y rµ gãc l−în b»ng con l¨n nh»m t¨ng ®é cøng bÒ mÆt tõ 160 ÷170 HB ®Õn 220 ÷230 HB. C«ng viÖc nµy cßn lµm t¨ng tÝnh chèng ¨n mßn bÒ mÆt lªn 1,5 ÷ 2 lÇn. Khi tiÖn cæ trôc cña ®éng c¬ lín, ë mét sè cæ cÇn sö dông gi¸ ®ì c¹nh vµ d−íi ®Ó gi÷a cho trôc khái bÞ dao ®éng khi gia c«ng. 2. Gia c«ng cæ trôc b»ng ph−¬ng ph¸p mµi. Cæ trôc khuûu cã thÓ gia c«ng ®Ó lo¹i trõ ®é c«n vµ « van trªn m¸y tiÖn b»ng ®Çu mµi thay thÕ cho mòi dao tiÖn. §Çu mµi ®−îc bè trÝ ë gi÷a, cßn çc mÐp gãc l−în bè trÝ ®¸ mµi cã b¸n kÝnh b»ng b¸n kÝnh gãc l−în. §iÒu ®ã cho phÐp khi mµi cæ trôc cïng mét thiÕt bÞ kh«ng cÇn ph¶i thay thÕ ®¸ mµi. §¸ mµi ®−îc sö dông cã ®é h¹t (®é mÞn) 46 ÷60 ®¬n vÞ. Trôc quay víi tèc ®é 20 ÷30 v/ph cßn ®¸ mµi ®−îc quay ®Õn 4000v/ph. Khi mµi, ®¸ mµi kh«ng ®−¬c mßn (®Çu kim c−¬ng) vµ ®−îc ®iÒu chØnh kÞp thêi b»ng thiÕt bÞ ®Æc biÖt. Khi mµi cæ trôc, sö dông n−íc ®Ó lµm m¸t. C«ng nghÖ gia c«ng ®−îc thùc hiÖn nh− sau: §Çu tiªn gia c«ng cæ ®Çu mót mét çch chÝnh x¸c (®é « van vµ ®é ®¶o kh«ng lín h¬n 0,01 ÷0,02mm) ®Ó t¹o mÆt chuÈn c«ng nghÖ lµm c¬ së cho viÖc ®Æt çc gi¸ ®ì. Lóc nµy trôc ®−îc ®Æt vµo thiÕt bÞ ®Þnh t©m. LÊy vÞt rÝ vµnh gê b¸nh r¨ng truyÒn ®éng c¬ cÊu ph©n phèi khÝ lµm chuÈn, cã ®é ®¶o kh«ng lín h¬n 0,01mm theo ®ång hå chØ b¸o. TiÕp theo mµi chÝnh x¸c mét cæ trôc gi÷a ®Ó ®Æt gi¸ ®ì. T−íc ®ã cæ trôc ®−îc chØnh t¹m thêi trªn mét kÝch ®ì ®Æc biÖt ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng biÕn d¹ng ®µn håi khi gia c«ng cæ trôc chuÈn. ChÊt l−îng cña mÆt chuÈn c«ng nghÖ ®−îc ®iÒu chØnh c¨n cø vµo ®é th¼ng cña trôc th«ng qua ®é co bãp hoÆc theo ®é uèn ®µn håi vµ ®é cong cña trôc. §èi víi trôc rÌn liÒn viÖc ®iÒu chØnh chÊt l−îng cña mÆt chuÈn c«ng nghÖ nªn theo ®é uèn ®µn håi vµ ®é cong cña trôc. 114

TiÕp theo mµi chÝnh x¸c çc cæ trung gian cßn l¹i. KiÓm tra ®−êng kÝnh, ®é ®¶o cña trôc, cã sù gi¸m s¸t cña çn bé kiÓm tra chÊt l−îng s¶n phÈm. Theo kÕt qu¶ ®o ®¹c ng−êi ta Ên ®Þnh kÝch th−íc söa ch÷a cæ trôc. Sau khi ®· kiÓm tra chÝnh x¸c viÖc ®iÒu chØnh trôc trªn gi¸ ®ì vµ gia c«ng cæ chuÈn ng−êi ta mµi cæ trôc theo kÝch th−íc Ên ®Þnh. 3. C«ng nghÖ gia c«ng cæ biªn trªn m¸y tiÖn Cæ biªn cña nh÷ng trôc khuûu cã kÝch th−íc kh«ng lín ®−îc gia c«ng trªn m¸y tiÖn ®Ó lo¹i trõ ®é c«n vµ « van. Cæ biªn theo thø tù ®−îc ®Æt theo ®óng trôc cña m¸y tiÖn vµ gia c«ng b»ng dao tiÖn. §Ó c©n b»ng khèi l−îng ®Æt lÖch t©m, trªn m©m cÆp ®−îc ®Æt khèi ®èi träng. Khi ®Æt çc trôc cã kÝch th−íc trung b×nh (h×nh 8.26) cÇn ph¶i cÆp ®Üa 2 vµo hai ®Çu trôc vµ kÑp chÆt mét ®Çu vµo m©m cÆp, cßn ®Çu kia ®−îc ®Þnh vÞ b»ng gi¸ chØnh t©m. Däc theo ®−êng t©m trôc m¸y tiÖn, gi÷a çc m¸ cña cæ trôc ch−a gia c«ng ®−îc bè trÝ çc thanh gi»ng. §Ó t¨ng ®é cøng v÷ng gi÷a çc ®Üa vµ m¸ khuûu ng−êi ta ®Æt thanh chèng 3 theo ®óng ®−êng t©m trôc m¸y tiÖn. Trong ®Üa cã lç 5 ®Ó t¨ng ®¬ ®¶m b¶o cho ®Üa cã thÓ quay ®−îc. Cæ biªn trôc khuûu cã kÝch th−íc lín ®−îc gia c«ng trªn m¸y tiÖn víi bµn dao quay (h×nh 8.27). Vßng 6 cã vµnh r¨ng 9 quay ®−îc nhê trôc vÝt 10 vµ cã thÓ dÞch däc theo bÖ m¸y 1, dÞch ngang theo bµn dÉn h−íng 2.

H×nh 8.26. ThiÕt bÞ gia c«ng cæ biªn trôc khuûu 1- §èi träng; 2- §Üa chuyªn dông ®Ó cÆp trôc; 3- Thanh chèng; 4- T¨ng ®¬ ®¶m b¶o cho quay trôc; 5- Lç vÝt t¨ng ®¬

Hai bµn dao 4 ®−îc dÞch chuyÓn h−íng t©m theo bé dÉn h−íng 5. Vßng cã bµn dao ®−îc dÉn ®éng quay b»ng ®éng c¬ ®iÖn 7. ViÖc ¨n dao ®−îc thùc hiÖn bëi sù dÞch chuyÓn däc cña th©n m¸y. 115

H×nh 8.27. M¸y cã bµn dao quay ®Ó gia c«ng cæ biªn trôc khuûu 1- BÖ m¸y; 2- Bµn dÉn h−íng; ; 3- BÖ ®ì l¨ng trô; 4- Bµn dao; 5- Bµn dÉn h−íng 6,9- Vßng vµ vµnh r¨ng; 7- §éng c¬ ®iÖn; 8- Th©n m¸y; 10- Trôc vÝt

116

§Ó gia c«ng cæ biªn, trôc khuûu ®−îc ®Æt trªn çc gi¸ ®ì l¨ng trô 3, ®−îc kÑp chÆt trªn bÖ m¸y. ViÖc chØnh t©m trôc trªn m¸y nh»m môc ®Ých lµm cho ®−êng t©m cæ biªn cÇn gia c«ng trïng víi t©m quay cña vßng 6. §Ó ®¹t ®−îc ®iÒu ®ã, b»ng çch dÞch chuyÓn ngang th©n 8 vµ quay trôc khuûu quanh trôc. Khi quay vßng cã bµn dao vµ trôc khuûu ë tr¹ng th¸i cè ®Þnh lµ lóc thùc hiÖn qu¸ tr×nh gia c«ng cæ biªn. B»ng ph−¬ng ph¸p nh− vËy tiÕp tôc gia c«ng çc cæ biªn cßn l¹i. 4. Gia c«ng cæ biªn trôc khuûu trªn m¸y mµi T¹o mÆt chuÈn c«ng nghÖ ®Ó ®Æt trôc khuûu trªn m¸y ®Ó mµi cæ biªn còng t−¬ng tù cæ trôc tr−íc khi gia c«ng. Khi tiÖn cæ biªn ng−êi ta ®Ó mét l−îng d− gia c«ng tõ 0,4 ÷ 0,5mm theo ®−êng kÝnh cho nguyªn c«ng mµi vÒ sau. §o ®−êng kÝnh cæ khuûu vµ Ên ®Þnh kÝch th−íc söa ch÷a. ViÖc g¸ trôc khuûu trªn m©m cÆp ph¶i lµm sao ®¶m b¶o cho cæ cÇn mµu trïng víi ®−êng t©m cña m¸y. §é ®¶o cæ cÇn mµi kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,01 ÷0,02mm. Sau ®ã tiÕn hµnh c©n b»ng çc khèi l−îng quay cña trôc khuûu b»ng çch ®Æt çc ®èi träng vµ mµi cæ biªn theo kÝch th−íc ®· Ên ®Þnh. TiÕp theo xö lý çc gãc l−în cña cæ biªn. Khi kÕt thóc gia c«ng cæ biªn thø nhÊt ta ®Æt l¹i trôc ®Ó gia c«ng lÇn l−ît çc cæ biªn tiÕp theo. 5. §¸nh bãng cæ trôc, cæ biªn §Ó ®¶m b¶o sù lµm viÖc b×nh th−êng cña cæ biªn, cæ trôc víi æ ®ì cña nã (b¹c). Sau khi tiÖn hoÆc mµi, çc cæ cña trôc khuûu ph¶i ®−îc ®¸nh bãng b»ng çc bét ®¸nh bãng nh·o (ch¼ng h¹n nh− bét nh·o "ΓΟÈ" cña Nga, "PIKAL" metal Polish cña NhËt,....) §é bãng sau khi ®¸nh ph¶i ®¹t tíi (9 ÷∇10. Do vËy, khi gia c«ng çc cæ trôc khuûu ph¶i ®Ó l¹i mét l−îng d− gia c«ng tõ 0,003÷0,005mm ®Ó ®¸nh bãng. ViÖc ®¸nh bãng cã thÓ thùc hiÖn trªn çc m¸y ®Æc biÖt, b»ng tay th«ng qua ®Çu kÑp b»ng gç (h×nh 8.28).

H×nh 8.28. §Çu kÑp ®Ó ®¸nh bãng trôc khuûu 1- Vßng b¼ng da; 2- Cæ trôc; 3- Tay cÇm

8.3.4. Söa ch÷a trôc khuûu trªn tµu Trôc khuûu cña nh÷ng ®éng c¬ lín do cã khèi l−îng nÆng, cång kÒnh, ®−a trôc khuûu vµo x−ëng, nhµ m¸y ®Ó söa ch÷a lµ mét c«ng viÖc hÕt søc phøc t¹p. Do vËy, viÖc söa ch÷a trôc khuûu cã kÝch th−íc, träng l−îng lín ë trªn tµu lµ mét c«ng viÖc cã ý nghÜa thùc tÕ. 1. Söa ch÷a cæ trôc trªn tµu Khi gia c«ng cæ trôc ë ®iÒu kiÖn trªn tµu ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt lµ ®Æt ®−îc trôc khuûu ë vÞ trÝ ®óng. NÕu ë trong x−ëng viÖc hiÖu chØnh ®é ®ång t©m cña cæ trôc

117

®−îc thùc hiÖn trªn m¸y, th× trªn tµu thñy viÖc hiÖu chØnh ®ã hÕt søc phøc t¹p. ChÝnh v× vËy viÖc hiÖu chØnh ®ã trªn tµu thñy ph¶i ®−îc thùc hiÖn theo ®é co bãp. Khi söa ch÷a ng−êi ta ®Æt hai ®Çu cña trôc khuûu trªn hai gi¸ ®Öm t¹m thêi, ngoµi ra ®Ó triÖu tiªu ®é uèn ph¶i ®Æt thªm çc gèi ®ì trung gian. Sè l−îng çc gèi ®ì trung gian phô thuéc vµo ®é dµi vµ ®é cøng cña trôc. §èi víi çc gèi ®ì trung gian ng−êi ta sö dông çc vßng ®Þnh t©m b»ng thÐp cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc. Vßng ®Þnh t©m ®−îc chÕ t¹o thµnh 2 nöa (h×nh 8.29). §−êng kÝnh ngoµi cña vßng ®−îc gia c«ng theo ®−êng kÝnh æ ®ì víi dung sai l¾p láng cÊp 1 (l¾p tr−ît, cßn ®−êng kÝnh trong lín h¬n ®−êng kÝnh cæ trôc 4 ÷5mm. Çc nöa vßng ®Þnh t©m ®−îc ®Þnh vÞ b»ng çc chèt chÝnh x¸c 3 vµ liªn kÕt víi nhau b»ng çc bul«ng. Nhê çc vÝt ®iÒu chØnh 5 vßng ®−îc ®Æt t−¬ng øng víi cæ trôc. Trªn vßng cã chèt xuyªn vµo lç dÇu b«i tr¬n trªn cæ trôc. §iÒu ®ã ®¶m b¶o kÑp vßng trªn cæ trôc vµ quay nã cïng víi trôc khuûu (1- VÝt kÑp; 4 - C÷ h·m). L¾p ®ång hå ®o co bãp m¸ khuûu gi÷a hai vßng ®Þnh t©m §o ®é co bãp ë vÞ trÝ ®iÓm chÕt d−íi. §Æt kim chØ ®é co bãp vÒ "0". Sau ®ã quay trôc 1800 ®äc gi¸ trÞ cña ®ång hå (®é co bãp theo mÆt ph¼ng th¼ng ®øng). NÕu ®é co bãp v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp th× gi÷ nguyªn ®ång hå vµ ®iÒu chØnh çc cæ trôc kh¸c (nhê vÝt ®iÒu chØnh cña vßng ®Þnh t©m) cho ®Õn khi ®ång hå co bãp chØ gi¸ trÞ gi¶m xuèng mét nöa so víi gi¸ trÞ tr−íc. ë vÞ trÝ chØnh cña trôc nh− vËy th× phÇn gi÷a cña trôc kh«ng bÞ treo, ®−êng t©m trôc sÏ trïng víi ®−êng t©m chung cña çc mÆt chuÈn. Lóc nµy vßng chØnh t©m tú lªn gèi ®ì cña bÖ mµ kh«ng tiÕp xóc víi cæ trôc (kiÓm tra b»ng th−íc l¸). C«ng viÖc nµy cã thÓ ph¶i ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn cho ®Õn khi ®¹t gi¸ trÞ ®é co bãp cho phÐp (th−êng ∆ = S/10000; S- hµnh tr×nh piston) th× cè ®Þnh bul«ng ®iÒu chØnh vµ kÕt thóc giai ®o¹n hiÖu chØnh trôc vµ chuyÓn sang nguyªn c«ng kh¸c ®ã lµ: dòa cæ trôc theo v¹ch dÊu kiÓm tra hoÆc mµi cæ trôc b»ng bé g¸ ®Æc biÖt. + Dòa cæ trôc theo v¹ch dÊu kiÓm tra. §Ó ®¸nh dÊu ®−îc ®óng, tr−íc khi v¹ch dÊu cÇn ®o ®é ®¶o cña tõng cæ trôc ë t¹i hai tiÕt diÖn mòi vµ l¸i çch gãc l−în 5 ÷10mm. §o çch nhau 450 lÊy gi¸ trÞ mét lÇn. ThiÕt bÞ v¹ch dÊu l¾p trªn bé g¸ chuyªn dïng. Bé g¸ l¾p trªn khung m¸y. §iÒu chØnh vÞ trÝ cña dao sao cho mòi dao trïng víi ®iÓm b¾t ®Çu cña gãc l−în chç bÞ mµi mßn nhiÒu nhÊt. Quay trôc 1 ÷ 2 vßng mòi dao sÏ v¹ch lªn cæ trôc çc v¹ch dÊu. TiÕp tôc nh− vËy trªn v¹ch dÊu ë ®Çu thø hai cña cæ trôc. NÕu chiÒu H×nh 8.29. Vßng ®Þnh t©m s©u vÕt v¹ch qu¸ 0,5 ÷0,6mm th× nªn v¹ch hai lÇn. V¹ch dÊu ®−îc thùc hiÖn trªn toµn bé cæ trôc. 118

Sau khi v¹ch dÊu th¸o hÕt çc vßng chØnh t©m (gi¸ ®ì trung gian) vµ ®Æt trôc lªn gi¸ gç vµ dòa theo cung 30 ÷400. Khi dòa cÇn chó ý ®Ó kh«ng lµm háng gãc l−în. §é th¼ng cña cæ trôc cã thÓ kiÓm tra b»ng çch dïng s¬n mµu b«i lªn th−íc th¼ng vµ rµ trªn mÆt cæ trôc råi d÷a nh÷ng chç dÝnh s¬n trªn cæ trôc. §−êng kÝnh cæ trôc ®−îc kiÓm tra b»ng panme vi sai. Sau khi dòa xong kiÓm tra l¹i b»ng s¬n mµu gi÷a cæ trôc vµ ®−ìng (3 vÕt s¬n/25 x 25mm). Gãc l−în cña cæ trôc dòa theo calÝp mÉu, sö dông dòa trßn hay dòa b¸n nguyÖt. + Mµi cæ trôc b»ng bé g¸ ®Æt biÖt: trªn h×nh 8.30 m« t¶ ph−¬ng ph¸p g¸ l¾p vµ mµi cæ trôc cña ®éng c¬ cì lín trªn tµu thñy. ThiÕt bÞ ®−îc g¸ ë hai ®Çu trôc khuûu vµ khung ®éng c¬. §Ó gi÷ gi¸ ng−êi ta sö dông lç cña bul«ng kiªn kÕt hoÆc lç bul«ng çc te víi khung bÖ m¸y. Bé g¸ nµy do kü s− L.V. Vladimitrov thiÕt kÕ, cã cÊu t¹o gåm hai ®Çu mµi 1, ®−êng kÝnh 200mm. §¸ mµi chuyÓn dÞch ®−îc nhê trôc vÝt dÉn 5. Gi¸ ®ì dÞch chuyÓn trªn dÉn h−íng 2. ChiÒu dµi cña thiÕt bÞ dÉn h−íng kh«ng nhá h¬n kho¶ng çch cña 2 cæ trôc. Yªu cÇu khi g¸ thanh dÉn h−íng ph¶i song song víi mÆt ph¼ng khung ®éng c¬. §é kh«ng song song cho phÐp lµ 0,03 ÷0,05mm/m dµi. Trong khi mµi trôc khuûu ®−îc quay ë tèc ®é 10 ÷12 v/ph. Tèc ®é gãc cña ®¸ mµi ®−îc tÝnh to¸n trong giíi h¹n 20 ÷25m/gi©y. §é bãng bÒ mÆt sau khi mµi kh«ng nhá h¬n cÊp 7. Ngoµi çc ph−¬ng ph¸p trªn, khi söa ch÷a trôc khuûu ng−êi ta cßn sö dông ph−¬ng ph¸p dòa cæ trôc theo b¹c æ ®ì: b¹c lãt æ ®ì ®−îc lµm s¹ch, röa b»ng dÇu háa, vµ thñ tiªu hÕt çc vÕt rç, çc khuyÕt tËt. KiÓm tra l¹i çc æ ®ì, l¾p b¹c vµo æ ®ì. Sö dông thiÕt bÞ kÑp ®Ó gi÷ trong æ ®ì, kh«ng cho b¹c xoay trong æ ®ì. B«i s¬n vµo cæ trôc, ®Æt trôc lªn æ ®ì vµ quay ®i vµi vßng. Song song víi viÖc quay trôc tiÕn hµnh ®o ®é co bãp tÊt c¶ çc m¸ khuûu. Sau khi n©ng trôc theo dÊu s¬n trªn b¹c vµ trÞ sè ®é co bãp x¸c ®Þnh xem møc ®é tú cña trôc lªn b¹c thÕ nµo. NÕu trôc kh«ng tú lªn b¹c hoÆc hÕt nh−ng kh«ng ®Òu th× tiÕn hµnh c¹o çc æ ®ì t−¬ng øng sao cho trôc tú ®Òu lªn æ ®ì vµ ®é co bãp n»m trong giíi h¹n cho phÐp. NÕu kh«ng ®¹t ®−îc ®é co bãp tiªu chuÈn th× cè g¾ng ®Æt trôc ®¹t ®Õn møc ®é co bãp cho phÐp nhá nhÊt. TiÕp ®ã, tiÕn hµnh ®o ®é ®¶o cña cæ trôc b»ng ®ång hå ë hai vÞ trÝ mòi, l¸i, çch gãc l−în 10mm. Cø 450 quay cña cæ trôc ta lÊy kÕt qu¶ 1 lÇn. Sau ®ã n©ng trôc lªn, lau s¹ch s¬n trªn b¹c. B«i thªm s¬n vµo cæ trôc vµ ®Æt xuèng æ ®ì, quay trôc 2 ÷3 vßng råi n©ng trôc lªn ®Æt vµo gi¸ gç vµ tiÕn hµnh dòa ë nh÷ng chç s¬n bÞ mÊt do tiÕp xóc gi÷a cæ truc vµ b¹c. Cæ trôc th−êng ®−îc dòa tõng vïng víi vßng cung tõ 30 ÷400 vµ ®é th¼ng ®−îc kiÓm tra b»ng th−íc th¼ng. Qu¸ tr×nh dòa cæ trôc ®−îc tiÕn hµnh n©ng, h¹, dòa trôc liªn tôc, lÆp ®i lÆp l¹i vµ chØ kÕt thóc khi ®é c«n, ®é « van, ®é ®¶o vµ trÞ sè ®é co bãp kh«ng v−ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. Ngoµi ra cßn ph¶i ®¶m b¶o çc vÕt s¬n ph©n bè ®Òu trªn b¹c vµ trªn bÒ mÆt cæ trôc (Ýt nhÊt 3 vÕt s¬n/diÖn tÝch 25 x 25mm). Dòa cæ trôc lµ mét c«ng viÖc nÆng nhäc, mÊt nhiÒu thêi gian vµ ®ßi hái tr×nh ®é tay nghÒ cao vµ ph¶i rÊt thËn träng khi kiÓm tra ®o ®¹c.

119

H×nh 8.30. ThiÕt bÞ mµi cæ trôc cña trôc khuûu 1- §Çu mµi; 2- DÉn h−íng; 3- §éng c¬ ®iÖn; 4- §iÒu chØnh gi¸ ®ì 5- Trôc vÝt dÉn; 6- Vßng ®Þnh t©m; 7- Cét chèng ®øng

120

2. Söa ch÷a cæ biªn trªn tµu §èi víi cæ biªn, h− háng th−êng thÊy nhÊt lµ mµi mßn kh«ng ®Òu vµ mµi mßn nhiÒu h¬n cæ trôc. Phôc håi h×nh d¹ng cña cæ trôc th−êng thùc hiÖn b»ng dòa tay theo calÝp mÉu b»ng gang, dòa theo c÷ mÉu, mµi b»ng m¸y mµi x¸ch tay. + Dòa cæ biªn b»ng calÝp: CalÝp b»ng gang cã ®−êng kÝnh trong b»ng ®−êng kÝnh bÐ nhÊt cña cæ biªn vµ cã d¹ng nh− mét æ ®ì. Dòa cæ biªn trªn tµu ®−îc thùc hiÖn nh− sau: Çc nöa calip b«i s¬n mµu, l¾p vµo cæ biªn vµ xiÕt bu l«ng sao cho cã thÓ xoay quanh trôc b»ng tay. Xoay calÝp vµi ba vßng råi th¸o ra. Theo vÕt s¬n b¸m trªn cæ biªn ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi vµ møc ®é mµi mßn cña nã. PhÇn bÒ mÆt cã vÕt s¬n b¸m ®−îc dòa b»ng dòa mÞn nhá. Nguyªn c«ng nµy lÆp ®i lÆp l¹i cho ®Õn khi líp s¬n trªn cæ biªn ph©n bè ®Òu. + §èi víi nh÷ng trôc khuûu cña m¸y phô nhá cã thÓ dòa cæ biªn theo c÷ mÉu. C÷ mÉu ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp theo kÝch th−íc ®o trªn cæ biªn. Çc kÝch th−íc ®ã lµ: Kho¶ng çch gi÷a çc m¸ khuûu, kho¶ng çch tõ cæ biªn ®Õn mÐp d−íi (phÝa cæ trôc) cña m¸ khuûu. Theo kÝch th−íc nµy chÕ t¹o thµnh 3 c÷ mÉu. Hai çi dïng ®Ó kiÓm tra cæ biªn theo mËt ph¼ng ®øng, çi thø ba dïng ®Ó kiÓm tra theo mÆt ph¼ng ngang. MÆt ph¼ng cña c÷ mÉu ®−îc c¹o theo bµn rµ. Dòa cæ biªn theo c÷ mÉu ®−îc coi nh− ®¹t yªu cÇu nÕu sai sè çc sè ®o khe hë gi÷a cæ biªn vµ c÷ mÉu trªn suèt c¶ chiÒu dµi kh«ng qu¸ 0,02 ÷0,05mm vµ sai sè ®−êng kÝnh ®o theo çc h−íng kh¸c nhau kh«ng v−ît qu¸ 0,02 ÷0,04mm. + Söa ch÷a cæ biªn b»ng m¸y mµi x¸ch tay.

H×nh 8.31. ThiÕt bÞ ®Ó mµi cæ biªn trôc khuûu 121

Trªn h×nh 8.31 m« t¶ thiÕt bÞ x¸ch tay ®Ó mµi cæ biªn ë tµu. Vßng kÑp b»ng gang 1 ®−îc kÑp vµo cæ biªn cÇn gia c«ng cã khe hë ®¶m b¶o quay ®−îc xung quanh cæ biªn. Vßng kÑp ®−îc nèi víi vßng l¾c 3 theo d¹ng æ ®ì treo vµ ®−îc l¾c bëi xilanh khÝ nÐn. DÇu nhên vµ bét mµi ®−îc cho vµo b×nh chøa ®Æc biÖt 2. Piston chuyÓn dÞch trong xilanh 5 nhê t¸c dông cña kh«ng khÝ nÐn, lµm cho vßng kÑp chuyÓn ®éng quay sang 2 phÝa kho¶ng 25 ÷ 300. Hçn hîp tõ b×nh chøa nhê kh«ng khÝ nÐn cÊp vµo lç ë vßng kÑp vµo cæ biªn. Trôc ®−îc quay nhê m¸y via ®ång thêi víi sù quay cña vßng kÑp. Sau khi mµi cæ biªn b»ng thiÕt bÞ trªn, cæ biªn l¹i tiÕp tôc ®−îc dòa theo calÝp nh− ë phÇn trªn ®· nªu cho ®Õn khi ®¹t yªu cÇu. 8.3.5. Nh÷ng yªu cÇu trong khi l¾p ®Æt trôc khuûu. Tr−íc khi l¾p ®Æt trôc khuûu ph¶i tiÕn hµnh l¾p, kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña b¹c trong æ ®ì. + §èi víi çc b¹c thµnh dµy: NÕu l¾p ®Æt víi æ kh«ng ®óng (th−êng lµ ®Ó b¹c kh«ng tiÕp gi¸p ®Òu víi æ) sÏ lµm cho b¹c h− háng tr−íc thêi h¹n do nøt vµ líp hîp kim chèng mµi mßn bÞ bong trãc. Trong qu¸ tr×nh söa ch÷a nh÷ng b¹c kh«ng l¾p lÉn ®−îc víi nhau trong çc æ, ta th−êng dïng s¬n ®Ó rµ lÊy tiÕp xóc gi÷a l−ng b¹c vµ æ ®ì (vÕt s¬n bao phñ mét cung kho¶ng 1200 ). Nh− vËy ®Ó rµ ®−îc b¹c trong æ ®ì th−êng ph¶i cã khe hë gi÷a l−ng b¹c vµ æ ®ì (b»ng mét nöa khe hë cña chÕ ®é l¾p láng cÊp 2). KÕt qu¶ khi kÕt thóc rµ, t¹i mÆt ph¼ng ph©n çch ë c¶ hai phÝa sÏ t¹o ra mét khe 4 hë h×nh nªm. (H×nh 8.12) §ã lµ mét hiÖn t−îng b¹c tiÕp xóc kh«ng chÆt trong æ ( cã khe hë) H×nh 8.32. Rµ tiÕp xóc l−ng b¹c víi æ ®ì theo sÏ lµm h− háng líp hîp kim chèng vÕt s¬n (a) vµ h×nh d¹ng sau khi rµ (b) mµi mßn (nøt,trãc) do çc t¶i träng biÕn thiªn cã chu k×. Khi ®éng c¬ lµm viÖc, b¹c sÏ rung trong æ (th−êng gäi lµ b¹c “bÞ thë”). Mét thiÕu sãt kh¸c n÷a trong khi l¾p b¹c vµo æ ®ì víi ®é cao b¹c nhá h¬n ®é cao æ dÉn tíi liªn kÕt gi÷a æ vµ b¹c sÏ kh«ng khÝt, khi lµm viÖc sÏ sinh ra chÊn ®éng. Cßn nÕu chiÒu cao cña b¹c lín h¬n chiÒu cao cña æ th× khi Ðp æ ®ì toµn bé lùc Ðp t¸c dông lªn b¹c hoµn toµn. Lóc ®ã líp hîp kim chèng mµi mßn sÏ bÞ nøt, trãc vµ cã thÓ lµm cho n¾p æ ®ì bÞ biÕn d¹ng ®µn håi lµm háng khe hë dÇu (h×nh 8.33).

122

H×nh 8.33. Çc d¹ng (®óng sai) l¾p b¹c thµnh dµy trong æ ®ì

B¹c l¾p r¾p ®óng víi æ ph¶i b¶o ®¶m ®é kÝn khÝt víi æ,kh«ng cã khe hë trªn suèt bÒ mÆt tiÕp xóc. MÆt ®Êu ®Çu cña b¹c ph¶i n»m trong cïng mét mÆt ph¼ng ®Êu ®Çu cña æ. B¹c ghÐp víi æ ph¶i cã lùc c¨ng gÇn b»ng lùc c¨ng ë chÕ ®é l¾p trung gian cÊp 4(T4) víi ®é chÝnh x¸c cÊp 2. §èi víi ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn kh«ng cÇn rµ b¹c theo æ ®ì cho kÕt qu¶ tèt h¬n. Muèn vËy ph¶i thùc hiÖn tèt çc ®iÒu kiÖn sau: - æ ph¶i cã h×nh trô, víi dung sai theo ®−êng kÝnh cÊp 2. - §é bãng bÒ mÆt kh«ng nhá h¬n ∇6. NÕu kh«ng ®¹t ®−îc 2 ®iÒu kiÖn trªn th× ph¶i doa hoÆc c¹o rµ l¹i æ ®ì. - MÆt l−ng cña b¹c ph¶i ®−îc gia c«ng ®Ó ®¹t chÕ ®é l¾p trung gian cÊp 4(T4) víi ®é chÝnh x¸c cÊp 2. - Sai lÖch chiÒu cao cña b¹c vµ æ kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,04mm. Khi ®· b¶o ®¶m nh÷ng ®iÒu kiÖn nãi trªn, b¹c l¾p ghÐp vµo æ ®ì sÏ ®¶m b¶o: Th−íc l¸ dµy 0,02 ÷0,03mm kh«ng chui ®−îc vµo gi÷a l−ng b¹c vµ æ. §é H×nh 8.34. Ðp, rµ ®Ó l¾p b¹c vµo æ ®ì khÝt l¾p ghÐp cña n¾p æ ®ì vµ b¹c víi khung bÖ t¹i mÆt ph¼ng ph©n çch cña æ ®ì còng ph¶i ®−îc kiÓm tra ®¹t yªu cÇu nh− sau: Th−íc l¸ cã chiÒu dµy kh«ng qu¸ 0,03 ÷0,05mm cho phÐp chui qua côc bé. 123

ViÖc l¾p r¸p b»ng çch l¾p lÉn kh«ng c¹o rµ sÏ ®¶m b¶o ®é khÝt tin cËy trong khi sö dông. Tuy nhiªn khi söa ch÷a vµ l¾p r¸p ë trªn tµu, cÇn ph¶i l¾p b¹c víi æ b»ng çch dïng tay rµ theo vÕt s¬n. §Ó n©ng cao chÊt l−îng l¾p r¸p æ ph¶i cã h×nh d¸ng chÝnh x¸c víi kÝch th−íc t−¬ng øng cña b¹c: §−êng kÝnh ngoµi cña b¹c ph¶i kh«ng nhá h¬n ®−êng kÝnh cña æ. ViÖc rµ b¹c theo æ nh− sau: æ ®−îc b«i mét líp s¬n máng, cßn b¹c ®−îc Ðp c¨ng nhÑ vµo æ nhê çc èng vµ bul«ng æ ®ì (h×nh 8.34). Níi láng ®ai èc 1 phÝa ra 1 ÷2 vßng vµ xiÕt ®ai èc bªn kia vµo 1 ÷2 vßng, nh− vËy b¹c cã thÓ xª dÞch trong æ ®Ó rµ theo vÕt s¬n. Trong qu¸ tr×nh rµ còng ®ång thêi dïng th−íc l¸ ®Ó kiÓm tra ®é khÝt. ViÖc rµ coi nh− xong nÕu çc vÕt s¬n ph©n bè ®Òu trªn diÖn tÝch kh«ng nhá h¬n 70% vµ ®èi xøng nhau. Khi cÇn thiÕt, mÆt ph¼ng ph©n çch cña b¹c ®−îc dòa theo vÕt s¬n ®Ó khi l¾p r¸p mÆt ph¼ng ph©n çch ®ã n»m trong cïng mét mÆt ph¼ng ph©n çch cña æ. + §èi víi b¹c thµnh máng: Çc b¹c thµnh máng cã chiÒu dµy líp chèng mµi mßn kh«ng qu¸ 0,5 ÷1mm. Khi l¾p r¸p b¹c thµnh máng kh«ng ®−îc rµ theo æ vµ theo cæ trôc, chóng hoµn toµn l¾p lÉn ®−îc víi nhau. Khi kiÓm tra ph¶i chó ý ®Õn chiÒu cao cña b¹c, ®é song cña mÆt ph¼ng tiÕp gi¸p so víi ®−êng sinh cña b¹c vµ ®é tinh gia c«ng bÒ mÆt. Cô thÓ dung sai chiÒu cao cña b¹c lãt ®· Ðp kh«ng v−ît qu¸ 0,01 ÷0,15mm trªn chiÒu dµi cña b¹c. §é chªnh vÒ chiÒu dµy cña b¹c kh«ng ®−îc qu¸ 0,02mm. §é tinh gia c«ng bÒ mÆt ngoµi vµ mÆt trong kh«ng ®−îc nhá h¬n ∇7. Khi l¾p r¸p æ ®ì ng−êi ta ®Æt b¹c trong æ (h×nh 8.35a). BÞ Ðp trong æ ®ì, b¹c cã h×nh d¸ng nh− h×nh 8.35b. Çc mÐp tiÕp gi¸p cña b¹c sÏ nh« lªn khái mÆt ph¼ng tiÕp ∆h gi¸p cña æ mét l−îng b»ng . æ ®ì sÏ ho¹t ®éng b×nh th−êng khi mÆt ngoµi cña b¹c 2 tiÕp xóc víi mÆt æ ®ì trªn toµn bé diÖn tÝch. Khi Ðp xong (h×nh 8.35c) sÏ t¹o lªn lùc c¨ng gi÷a b¹c vµ æ. BÒ mÆt tiÕp gi¸p cña b¹c sÏ n»m trong mÆt ph¼ng ph©n çch. Khi l¾p ghÐp çc æ ®ì cã b¹c thµnh máng ph¶i ®¸p øng çc yªu cÇu vÒ kÝch th−íc cña æ: §−êng kÝnh æ ®· l¾p ghÐp víi b¹c ph¶i t¹o nªn lùc c¨ng kh«ng nhá h¬n chÕ ®é l¾p trung gian cÊp 4 (T4), cã ®é chÝnh x¸c cÊp 2. §é « van cña æ ph¶i n»m trong ph¹m vi dung sai vÒ ®−êng kÝnh, ®é c«n kh«ng ®−îc qu¸ mét nöa dung sai vÒ ®−êng kÝnh. §é bãng bÒ mÆt æ kh«ng thÊp h¬n ∇7. Ng−êi ta dïng d−ìng vµ th−íc l¸ ®Ó kiÓm tra ®−êng kÝnh vµ h×nh d¸ng h×nh häc cña æ. Nh÷ng æ bÞ h− mßn kh«ng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu nãi trªn ph¶i phôc håi l¹i. a) d) c) d) ∆ 2

H×nh 8.35. VÞ trÝ b¹c thµnh máng trong æ ®ì khi l¾p ghÐp 124

C¶ 2 tr−êng hîp ®é c¨ng kh«ng ®ñ hoÆc c¨ng qu¸ møc gi÷a b¹c vµ æ ®ì ®Òu kh«ng cho phÐp. NÕu ®é c¨ng kh«ng ®ñ th× trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng b¹c sÏ bÞ mµi mßn rÊt nhanh. Cßn nÕu ®é c¨ng qu¸ møc th× mÐp b¹c sÏ bÞ gËp vµo trong lµm háng khe hë dÇu (h×nh 8.35d). Khi æ ®ì ®· l¾p ghÐp xong, th−íc l¸ dµy 0,02 ÷0,03mm kh«ng qua ®−îc gi÷a khe l−ng b¹c vµ æ ®ì. 8.3.6. Mét sè ph−¬ng ph¸p l¾p ®Æt trôc khuûu. Trôc khuûu l¾p r¸p kh«ng ®óng sÏ lµm cho çc chi tiÕt trong nhãm piston biªn bÞ lÖch, çc chi tiÕt vµ æ ®ì cæ trôc, cæ biªn bÞ mµi mßn nhanh vµ kh«ng ®Òu, xuÊt hiÖn øng xuÊt qu¸ lín ë çc m¸ khuûu vµ cæ biªn, cæ trôc lµm cho ®éng c¬ lµm viÖc kh«ng b×nh th−êng. Trôc khuûu khi bÞ cong sÏ lµm cho çc æ ®ì chÝnh bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu, líp hîp kim dÔ bÞ ch¶y. Lóc ®ã çc øng suÊt phô cã thÓ lµm trôc bÞ nøt g·y. Tuy nhiªn mµi mßn kh«ng ®Òu kh«ng chØ do thiÕu sãt khi l¾p r¸p trôc mµ cßn do khi ®éng c¬ lµm viÖc t¶i träng trªn trôc cã çc gi¸ trÞ kh¸c nhau. Do khÝch th−íc, khèi l−îng, gi¸ thµnh cña trôc kh¸ cao, c«ng l¾p r¸p cña trôc mÊt nhiÒu thêi gian, do vËy ph¶i cè g¾ng l¾p trôc sao cho sè lÇn n©ng trôc lªn lµ Ýt nhÊt. Tuú theo ®é chÝnh x¸c gia c«ng ë cæ trôc, b¹c, kh¶ n¨ng s¶n suÊt cña nhµ m¸y, trôc khuûu cã thÓ ®−îc l¾p ®Æt b»ng çc ph−¬ng ph¸p sau: - L¾p lÉn hoµn toµn vµ kh«ng hoµn toµn. - Lùa chän nhãm b¹c theo chiÒu dµy vµo çc æ. - Lùa chän tõng b¹c theo chiÒu dµy víi æ vµ cæ trôc. - Dïng tay mµi rµ theo vÕt s¬n ®Ó rµ b¹c víi cæ trôc. Khi lùa chän ph−¬ng ph¸p nµy hoÆc ph−¬ng ph¸p kh¸c cÇn chó ý r»ng víi nh÷ng b¹c thµnh máng vµ b¹c tr¸ng babÝt BK-2 hoÆc thanh ®ång thanh ch× chØ cã thÓ l¾p r¸p b»ng ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn kh«ng ®−îc c¹o rµ theo cæ trôc. Bëi v× ch× c¹o rµ trong babÝt BK-2 vµ ®ång thanh ch× kh«ng chÞu ®−îc c¹o rµ vµ chiÒu dµy líp hîp kim ®ì s¸t vµ rÊt máng. 1. Ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn hoµn toµn Ph−¬ng ph¸p nµy cã ®Æc ®iÓm lµ chÊt l−îng l¾p r¸p cao, mÊt Ýt c«ng l¾p r¸p nhÊt. Tuy nhiªn khi sö dông ph−¬ng ph¸p l¾p r¸p nµy ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh khi gia c«ng trôc khuûu, b¹c vµ æ ®ì. Cô thÓ lµ trôc khuûu ph¶i ®−îc gia c«ng b¶o ®¶m chÝnh x¸c çc yªu cÇu kü thuËt, b¹c ®é chÝnh x¸c cÊp 2, æ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao h¬n ®é chÝnh x¸c cÊp 2 mét chót hoÆc c¹o rµ b¹c vµ æ dùa vµo trôc c«ng nghÖ (trôc gi¶) ®Ó kh¾c phôc ®é nh¶y bËc. Lóc ®ã bÊt kú mét b¹c nµo còng cã thÓ l¾p vµo mét æ bÊt kú. Sau khi l¾p r¸p dïng th−íc l¸ kiÓm tra ®é khÝt gi÷a b¹c vµ æ, khe hë dÇu, ®é co bãp cña trôc vµ vÞ trÝ cña trôc.

125

2. Ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn kh«ng hoµn toµn Ph−¬ng ph¸p nµy kh¸c víi ph−¬ng ph¸p tr−íc ë chç cã dung sai kh¸ lín trong khi gia c«ng çc æ trªn khung bÖ. Do ®ã ë tõng æ ®ì kh«ng ®¶m b¶o chÝnh x¸c khi ®Æt trôc s¬ bé vµ lóc ®ã ®é co bãp sÏ v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp. Bëi vËy çc b¹c ë phÝa d−íi sÏ kh«ng ®−îc thay thÕ b»ng nh÷ng b¹c gia c«ng riªng ®Ó ®¶m b¶o ®é co bãp n»m trong tiªu chuÈn cho phÐp. Tr×nh tù l¾p r¸p bao gåm viÖc ®Æt çc b¹c d−íi vµo æ, Ðp l¹i, ®Æt trôc khuûu vµo, kiÓm tra ®é co bãp, thay thÕ çc b¹c nÕu thÊy cÇn thiÕt vµ l¾p t−¬ng tù nh− ph−¬ng ph¸p trªn. Ph−¬ng ph¸p nµy ®¶m b¶o chÊt l−îng l¾p r¸p cao, nh−ng tèn nhiÒu thêi gian: æ ®ì, b¹c vµ cæ cña trôc khuûu ph¶i ®¹t ®é chÝnh x¸c cÊp 2. 3. Lùa chän nhãm b¹c theo chiÒu dµy ®èi víi æ ®ì. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp ®é nh¶y bËc cña æ v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp khi l¾p r¸p b»ng ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn hoµn toµn hay kh«ng hoµn. Ph−¬ng ph¸p nµy còng cã thÓ ¸p dông khi ®é chÝnh x¸c cña thiÕt bÞ tiÖn æ ®ì cña khung kh«ng ®ñ yªu cÇu vµ v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp khi l¾p r¸p b»ng ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn hoµn toµn vµ kh«ng hoµn toµn. §Æt trôc c«ng nghÖ (trôc gi¶) vµo æ sao cho trôc n»m lªn ®¸y cña æ ®ì khung dï lµ mét æ còng ®−îc. Sau ®ã dïng th−íc l¸ ®o khe hë gi÷a trôc c«ng nghÖ vµ æ c¶ 2 phÝa ®Ó ph¸t hiÖn ®é nh¶y bËc cña æ. Tõ ®ã ta cã thÓ kh¾c phôc b»ng çch chän chiÒu dµy cña b¹c. Ghi çc gi¸ trÞ ®o ®−îc vµo b¶ng theo sè thø tù cña æ. Sau ®ã ph©n lo¹i æ, chia thµnh nhãm cã cïng mét dung sai, lùa chän b¹c cho çc æ vµ ®¸nh sè thø tù b¹c theo sè thø tù cña æ. C«ng viÖc l¾p r¸p tiÕp theo còng t−¬ng tù nh− l¾p r¸p b»ng ph−¬ng ph¸p l¾p lÉn hoµn toµn. Trong ph−¬ng ph¸p nµy cæ trôc ®−îc gia c«ng víi dung sai l¾p ghÐp tr−ît ®é chÝnh x¸c cÊp 2. §é dÞch chuyÓn ®−êng t©m cña çc cæ trôc kÒ bªn cho phÐp kh«ng qu¸ 0,015mm (®èi víi trôc cã ®−êng kÝnh tõ 180 ÷260mm) vµ kh«ng qu¸ 0,01mm (®ãi víi trôc cã ®−êng kÝnh tõ 120 ÷180mm). B¹c ®−îc gia c«ng víi dung sai vÒ chiÒu dµy lµ 0,015 vµ 0,01mm t−¬ng øng víi hai lo¹i ®−êng kÝnh trªn. 4. Chän tõng chiÕc b¹c theo chiÒu dµy víi æ vµ cæ trôc. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông khi trang bÞ c«ng nghÖ kh«ng cho phÐp gia c«ng cæ trôc víi dung sai vÒ ®−êng kÝnh ®¹t chÕ ®é l¾p ghÐp tr−ît ®é chÝnh x¸c cÊp 2 vÒ ®−êng kÝnh hoÆc kh«ng ®¶m b¶o gia c«ng c¶ hai chi tiÕt (æ, trôc) víi dung sai nãi trªn. §Æt trôc c«ng nghÖ vµo æ, dïng th−íc l¸ ®o khe hë gi÷a cæ trôc vµ ®¸y cña æ tõ hai phÝa vµ lÊy gi¸ trÞ trung b×nh. §o ®−êng kÝnh cæ trôc ë hai ®Çu cæ vµ lÊy gi¸ trÞ trung b×nh. 126

§Ó lùa chän ®−îc b¹c ®óng tiªu chuÈn víi æ vµ cæ trôc theo chiÒu dµy, ta ghi sè liÖu khe hë vµ ®−êng kÝnh ®· ®o ®−îc ë trªn vµo b¶ng, tõ ®ã tÝnh to¸n chÝnh x¸c ®¹i l−îng cÇn t×m (chiÒu dµy). Sau khi gia c«ng xong b¹c, ®¸nh sè thø tù b¹c theo sè thø tù æ. Sau ®ã l¾p trôc theo tr×nh tù sau ®©y: §Æt b¹c d−íi vµo æ vµ Ðp l¹i. Dïng th−íc l¸ kiÓm tra ®é khÝt gi÷a l−ng b¹c vµ æ ®ì, th−íc l¸ dµy 0.02mm kh«ng ®−îc phÐp lät qua. Khi kiÓm tra b»ng tra vÕt s¬n, vÕt s¬n ph¶i che phñ kh«ng Ýt h¬n 70% diÖn tÝch cña b¹c. §Æt trôc khuûu vµo kiÓm tra ®é co bãp vµ khe hë dÇu t¹i mÆt ph¼ng ph©n çnh, l¾p ®Æt b¹c vµ nöa æ trªn, kiÓm tra vµ nÕu thÊy cÇn thiÕt th× ®iÒu chØnh khe hë dÇu. KiÓm tra khe hë däc trôc t¹i æ ®ì chÆn, th¸o æ ®ì, n©ng trôc lªn, vÖ sinh l¹i æ, b¹c, cæ trôc, dïng khÝ nÐn thæi s¹ch vµ chÝnh thøc l¾p ®Æt trôc. 4. Dïng tay c¹o rµ theo vÕt s¬n ®Ó rµ b¹c víi cæ trôc. C«ng viÖc l¾p ®Æt b¾t ®Çu tõ viÖc rµ l−ng cña b¹c d−íi theo æ ®ì. Dïng s¬n b«i mét líp máng lªn æ, l¾p b¹c vµo æ vµ quay trong æ mét chót vÒ c¶ 2 phÝa. Sau ®ã lÊy b¹c ra vµ söa rµ theo vÕt s¬n.ViÖc söa rµ coi nh− kÕt thóc nÕu Ýt nhÊt lµ 80% bÒ mÆt l−ng b¹c cã phñ ®Òu mét líp s¬n. ®ång thêi ph¶i kiÓm tra ®é khÝt cña b¹c trong æ t¹i chç ph©n çch: Th−íc l¸ dµy 0,05mm kh«ng lät vµo khe hai bªn cña b¹c. Nöa trªn cña b¹c còng ®−îc rµ t−¬ng tù theo n¾p cña æ ®ì. Sau khi ®Æt b¹c d−íi vµo æ ta rµ bÒ mÆt lµm viÖc cña b¹c theo cæ trôc b»ng çch b«i s¬n lªn cæ trôc, råi h¹ trôc xuèng çc b¹c d−íi vµ quay trôc, n©ng trôc lªn tiÕn hµnh c¹o rµ cho ®Õn khi tÊt c¶ b¹c ®Òu cã vÕt s¬n. Cã thÓ rµ s¬ bé bÒ mÆt c«ng t¸c cña b¹c dùa theo trôc gi¶ v× nh− thÕ viÖc l¾p r¸p sÏ nhÑ nhµng vµ nhanh chãng h¬n. §Ó rµ bÒ mÆt c«ng t¸c, b¹c ph¶i ®−îc cè ®Þnh l¹i. Sau ®ã kiÓm tra ®é th¼ng cña ®−êng t©m trôc b»ng çch ®o ®é co bãp vµ sö dông calÝp (d−ìng) kiÓm tra vÞ trÝ cña trôc khuûu trong mÆt ph¼ng ®øng. KiÓm tra khe hë dÇu theo ®óng gi¸ trÞ qui ®Þnh cña nhµ m¸y chÕ t¹o. Cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ viÖc l¾p trôc khuûu b»ng ph−¬ng ph¸p rµ b¹c thñ c«ng theo cæ trôc nÕu biÕt tr−íc ®Æc ®iÓm ®é g·y cña ®−êng t©m trôc, x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng æ ®ì nµo ph¶i c¹o rµ vµ biÕt ®−îc líp hîp kim chèng mµi mßn ph¶i c¹o rµ ®i bao nhiªu. 8.3.7 Ph−¬ng ph¸p x©y dùng ®−êng t©m g∙y cña trôc khuûu X©y dùng ®−êng t©m g·y cña trôc khuûu nh»m môc ®Ých x¸c ®Þnh chÝnh x¸c tr¹ng th¸i hiÖn t¹i cña trôc vµ æ ®ì, tõ ®ã tiÕn hµnh c¹o rµ ®Ó ®Æt trôc ®óng. Qu¸ tr×nh c¹o rµ çc æ ®ì trôc khuûu lµ ng−êi ta lÊy ®i mét líp kim lo¹i máng. Song viÖc c¹o rµ nhiÒu cã thÓ lµm cho trôc bÞ vâng xuèng. §Ó tr¸nh ®iÒu ®ã ta ph¶i kiÓm tra ®é uèn ®µn håi cña trôc b»ng çch ®o ®é co bãp. XuÊt hiÖn ®é co bãp cña trôc khuûu chøng tá r»ng ®−êng t©m trôc ®· bÞ g·y. V× vËy theo ®é co bãp ra x¸c ®Þnh g·y cña ®−êng t©m trôc khuûu vµ sau ®ã theo ®é g·y ta x©y dùng ®å thÞ biÓu diÔn ®−êng t©m gÉy cña trôc khuûu. 127

§é g·y ®−êng t©m trôc ë trung ®iÓm cña cæ biªn ®ang xÐt ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: f =

L .∆ (mm) 4R

Trong ®ã: R: Kho¶ng çch tõ ®−êng t©m cæ biªn ®Õn vÞ trÝ ®Æt ®ång hå ®o co bãp(mm) L: Kho¶ng çch gi÷a hai t©m xilanh liªn tiÕp (mm)

∆: §é co bãp (mm) Gi¶ sö ta xÐt cho mét ®éng c¬ cô thÓ 6 xilanh, 7 æ ®ì chÝnh. Lóc ®ã ta ®o 6 gi¸ trÞ co bãp ∆1, ∆2....∆6 vµ 6 gi¸ trÞ ®é g·y tÝnh theo c«ng thøc f1, f2,....,f6. Theo ®é g·y tÝnh to¸n cã thÓ x©y dùng ®−îc ®−êng t©m g·y cña trôc khuûu. §Ó nhËn ®−îc ®é g·y cæ biªn (cã ®é g·y f) th× ta quay ®Çu tù do cña trôc mét ®¹i l−îng 2f (®Çu tù do lµ mét trong hai ®iÓm mót cña kho¶ng çch gi÷a hai t©m xilanh liªn tiÕp) vµ quy ®Þnh : NÕu ®é co bãp d−¬ng (+) ®Çu tù do cña trôc quay lªn trªn (hoÆc sang tr¸i) vµ nÕu ®é co bãp ©m (-), ®Çu tù do cña trôc quay xuèng d−íi (hoÆc ph¶i). Çch x©y dùng: Mét trôc khuûu ta ph¶i x©y dùng 2 ®−êng t©m g·y trôc theo mÆt ph¼ng ®øng vµ theo mÆt ph¼ng ngang. Tr−íc tiªn ta vÏ 2 ®−êng th¼ng c¬ b¶n (lµ ®−êng t©m trôc chuÈn) B-B cho mÆt ph¼ng ®øng vµ Γ- Γcho mÆt ph¼ng ngang (h×nh 8.36)

H×nh 8.36. X©y dùng ®−êng t©m g∙y cña trôc khuûu (®/c 6 xilanh)

Trªn B-B vµ Γ- Γvíi tØ lÖ xÝch x¸c ®Þnh ®Æt ®o¹n th¼ng III-IV b»ng kho¶ng çch gi÷a hai t©m xilanh liªn tiÕp (gi¶ sö xilanh thø 3 vµ thø 4) sau ®ã lÊy III vµ IV lµm t©m vÏ çc cung a-a vµ b-b cã b¸n kÝnh b»ng kho¶ng çch gi÷a çc t©m xilanh thø 2 vµ thø 128

3, thø 4 vµ thø 5 (çc kho¶ng çch nµy trªn mét ®éng c¬ nh− nhau) c¾t B-B vµ Γ- Γ t¹i hai ®iÓm A vµ B . LÊy A vµ B lµm t©m vÏ çc cung cã b¸n kÝnh b»ng 2fHIB , 2fIVB (theo mÆt ph¼ng th¼ng ®øng) vµ 2fIIIΓ ; 2fIVΓ (theo mÆt ph¼ng n»m ngang) c¾t cung a-a vµ b-b t¹i II vµ V(cã thÓ lÊy trªn m¹n tr¸i hoÆc d−íi m¹n ph¶i theo quy ®Þnh phô thuéc vµo ®é co bãp ©m hay d−¬ng). Tõ ®ã nèi III-II; IV-V vµ kÐo dµi. LÊy II vµ V lµm t©m vÏ çc cung c-c vµ d-d cã b¸n kÝnh b»ng kho¶ng çch hai t©m xilanh liªn tiÕp. C¾t çc ®o¹n th¼ng III-II vµ IV-V kÐo dµi t¹i çc ®iÓm C vµ D. LÊy C vµ D lµm t©m vÏ çc cung cã b¸n kÝnh 2fIB ; 2fVB ë mÆt ph¼ng ®øng vµ 2fHΓ ë mÆt ph¼ng ngang vµ c¾t çc cung c-c vµ d-d t¹i çc ®iÓm I, VI (còng t−¬ng tù nh− trªn çc ®iÓm I, VI phô thuéc vµo ®é co bãp ©m hay d−¬ng). Nèi II-I, V-VI vµ kÐo dµi. LÊy I vµ VI lµm t©m vÏ çc cung m-n vµ n-n còng cã b¸n kÝnh b»ng kho¶ng çch hai t©m xilanh liªn tiÕp, c¾t çc ®−êng II-I vµ V-VI kÐo dµi t¹i çc ®iÓm E, F. LÊy E vµ F lµm t©m vÏ çc cung cã b¸n kÝnh b»ng 2fIB ; 2fVIB ë mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ 2fIΓ; 2fVIΓ ë mÆt ph¼ng n»m ngang. Còng t−¬ng tù nh− trªn phô thuéc vµo ®é co bãp ©m hay d−¬ng ta lÊy çc ®iÓm c¾t cung m-m vµ n-n lµ M vµ N. Nèi I-M ;VI-N. Nh− vËy ta ®· cã ®−êng t©m g·y cña trôc khuûu cã 6 cæ biªn trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng n»m ngang víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh cña b¶n vÏ (®−êng M-III-III-IV-V-VI-N) ë mÆt ph¼ng th¼ng ®øng t¹i çc trung ®iÓm cña çc cæ trôc (trªn ®−êng t©m g·y) 1,2,3,4,5,6,7 ta h¹ çc ®−êng vu«ng gãc víi ®−êng c¬ së B-B. Nh− vËy ta cã çc ®¹i l−îng t1,t2,t3,t5,t6 vµ t7 theo tØ lÖ xÝch lµ çc ®¹i l−îng b¹c ®−îc c¹o rµ theo mÆt ph¼ng ®øng ®Ó lo¹i bá ®é g·y cña ®−êng t©m vµ ®é co bãp cña trôc khuûu ®¹t gi¸ trÞ cho phÐp. ë mÆt ph¼ng n»m ngang ta vÏ hai ®−êng th¼ng giíi h¹n: ®−êng x-x ®i qua ®iÓm 2 vµ ®iÓm 7 (giíi h¹n bªn tr¸i) vµ ®−êng y-y ®i qua ®iÓm 1 vµ ®iÓm 7 (giíi h¹n bªn ph¶i). Gi÷a hai ®−êng th¼ng giíi h¹n trªn ta vÏ ®−êng th¼ng trung b×nh Z-Z. Khi ®ã chØ cÇn c¹o rµ phÝa ph¶i çc æ ®ì 2,3 mét ®¹i l−îng b2, b3 vµ c¹o rµ phÝa tr¸i çc æ ®ì 1,4 mét ®¹i l−îng b1, b4. ViÖc dùng ®−êng t©m g·y cña trôc cã sè l−îng çc cæ biªn kh¸c còng t−¬ng tù nh− ë trªn. Khi x©y dùng ®−êng t©m g·y cÇn ph¶i chän 2 tû lÖ xÝch. Tû lÖ xÝch t¨ng ®èi víi ®é g·y cña trôc vµ tû lÖ xÝch gi¶m ®èi víi kho¶ng çch gi÷a çc ®−êng t©m xilanh.

129

8.4. Söa ch÷a çc chi tiÕt nhãm piston - biªn Nhãm piston- biªn bao gåm piston, xÐc m¨ng, chèt piston ®éng c¬ kh«ng cã patanh bµn tr−ît, çn piston ®Çu ch÷ thËp, con tr−ît, biªn æ ®ì ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn. 8.4.1. Mµi mßn h− háng çc chi tiÕt nhãm piston - biªn + Piston: Mµi mßn h− háng cña piston rÊt kh¸c nhau, chñ yÕu lµ t¹o gê, dËp r·nh xÐc m¨ng, r¹n nøt, vì phÇn chuyÓn tiÕp gi÷a 2 r·nh xÐc m¨ng. Ngoµi ra piston cßn bÞ h− háng nh− ch¸y ®Ønh, ¨n mßn vµ çc h− háng kh¸c ë phÇn ®Þnh h−íng. Gê trong çc r·nh xÐc m¨ng do mµi mßn kh«ng ®Òu trong c¶ chiÒu réng r·nh. Gê cã thÓ lo¹i trõ ®−îc nÕu khi tiÖn r·nh ta khoÐt phÝa trong lâm vµo. DËp r·nh, th−êng do khe hë theo chiÒu cao gi÷a xÐc m¨ng vµ r·nh xÐc m¨ng qu¸ lín. Khi piston chuyÓn ®éng, r·nh sÏ chÞu lùc va ®Ëp vµ bÞ dËp khi thay ®æi h−íng chuyÓn ®éng. HiÖn t−îng r¹n nøt ra cã thÓ do øng suÊt nhiÖt, do chÕ ®é lµm m¸t kh«ng ®¶m b¶o, do va ®Ëp thuû lùc, do vËt liÖu kÐm chÊt l−îng. Ch¸y ®Ønh piston th−êng do ®iÒu kiÖn lµm viÖc, do r¾p r¸p c©n chØnh thiÕt bÞ ph©n phèi khÝ vµ nhiªn liÖu kh«ng ®óng: L−îng phun nhiªn liÖu, thêi gian ch¸y, ®iÒu kiÖn phun nhiªn liÖu,.... bÞ ph¸ vì. Mµi mßn h− háng phÇn ®Þnh h−íng. ë nh÷ng ®éng c¬ kh«ng cã bµn tr−ît, piston bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu ë phÇn nµy lµ do piston chÞu lùc ngang cña c¬ cÊu biªn khuûu vµ do sù lÖch t©m g©y nªn. ë nh÷ng ®éng c¬ cã bµn tr−ît h− háng nµy cã thÓ do sù lÖch t©m xilanh vµ t©m piston, hoÆc do con tr−ît vµ bµn tr−ît bÞ mµi mßn qu¸ nhiÒu. + XÐc m¨ng: H− háng cña xÐc m¨ng th−êng lµ bÞ mµi mßn, mÊt tÝnh ®µn håi, rç, x−íc vµ g·y. Mµi mßn lµ do ma s¸t víi thµnh s¬mi xilanh vµ r·nh piston. XÐc m¨ng bÞ mÊt tÝnh ®µn håi lµ do ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt nhiÖt ®é cao, do chÊt l−îng vËt liÖu kh«ng ®¶m b¶o. HiÖn t−îng rç x−íc xÐc m¨ng cã thÓ do ¨n mßn, do cã h¹t r¾n r¬i vµo bÒ mÆt ma s¸t. XÐc m¨ng bÞ g·y do tiªu chuÈn l¾p r¸p kh«ng ®óng, do chÊt l−îng vËt liÖu hoÆc do çc sù cè kh¸c g©y ra. + Chèt piston: H− háng chñ yÕu lµ mµi mßn kh«ng ®Òu, láng ë chç l¾p r¸p, r¹n nøt, g·y. HiÖn t−îng mµi mßn ®Òu lµm gi¶m kÝch th−íc cña chèt. Mµi mßn kh«ng ®Òu t¹o c«n, clÝp hoÆc d¹ng tangtrèng ë chèt, nã g©y ra bëi chuyÓn ®éng l¾c cña piston. Chèt th−êng bÞ mµi mßn ë phÇn trªn vµ phÇn d−íi. Chèt bÞ láng ë mèi l¾p ghÐp nguyªn nh©n do thùc hiÖn dung sai l¾p ghÐp kh«ng ®óng vµ chèt mµi mßn qu¸ giíi h¹n. 130

R¹n nøt chèt th−êng do chÕ ®é gia c«ng (nhiÖt, ho¸ häc) kh«ng ®óng, sö dông vËt liÖu kh«ng ®óng quy çch, cã vÕt x−íc c¾t trªn mÆt chi tiÕt. Chèt bÞ g·y lµ do cã hiÖn t−îng r¹n nøt hoÆc do çc h− háng sù cè kh¸c. + Çn piston: H− háng th−êng bÞ uèn cong, r¹n nøt, gÉy, vªnh mÆt bÝch. Nguyªn nh©n do chØnh t©m vµ l¾p r¸p kh«ng ®óng, chÊt l−îng vËt liÖu kh«ng ®¶m b¶o, do øng suÊt nhiÖt, do hËu qu¶ cña viÖc ¨n mßn khi lµm m¸t phÝa trong. Vªnh mÆt bÝch hoÆc dËp mÐp th−êng do l¾p r¸p kh«ng ®óng g©y nªn hiÖn t−îng c¾t. + §Çu ch÷ thËp: Th−êng h− háng nh− mµi mßn kh«ng ®Òu: Do ®Çu ch÷ thËp nèi víi biªn chuyÓn ®éng l¾c dÉn tíi phÇn trªn vµ phÇn d−íi bÞ mµi mßn nhiÒu h¬n. + Biªn: Çc h− háng còng nh− h− háng ë çn piston. HiÖn t−îng cong hoÆc vÆn biªn lµm cho ®−êng t©m ë ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn bÞ sai lÖch. 8.4.2 X¸c ®Þnh mµi mßn vµ h− háng çc chi tiÕt nhãm piston- biªn. 1. KiÓm tra mµi mßn h− háng piston. + KiÓm tra ®é mµi mßn: Dïng Panme ®o ngoµi kiÓm tra theo hai h−íng vu«ng gãc víi nhau t¹i mçi tiÕt diÖn, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®é mµi mßn (g©y ®é elip) cña piston (h×nh 8.37). Theo chiÒu däc cña piston, ®èi víi nh÷ng piston nhá (cña m¸y phô). Ta ®o çch nhau 150÷200mm. VÞ trÝ ®o thø nhÊt çch mÐp trªn cña phÇn ®Þnh h−íng kho¶ng 15÷20mm. Víi nh÷ng piston cã kÝch th−íc lín, sè lÇn ®o sÏ rót bít ®i. Ng−êi ta kh«ng ®o phÇn ®Çu cña piston v× ®−êng kÝnh phÇn ®Çu khi thiÕt kÕ bao giê còng nhá h¬n vµ khi ®Þnh t©m tèt ®Çu piston kh«ng ch¹m vµo thµnh xilanh. Tr−íc khi ®o ®¹c, piston ph¶i ®−îc vÖ sinh s¹ch sÏ. Çc sè liÖu ®o cÇn ®−îc ghi vµo b¶ng. C¨n cø vµo sè liÖu ®o ®¹c ta x¸c ®Þnh ®−îc ®é gi¶m tèi ®a cña ®−êng kÝnh piston vµ ®é « van lín nhÊt. Nh÷ng sè liÖu ®ã ®−îc so s¸nh víi tiªu chuÈn mµi mßn cho phÐp cña piston trong lý lÞch ®éng c¬ cô thÓ ®Ó kÕt luËn vÒ t×nh tr¹ng kü thuËt cña piston.

H×nh 8.37. §o piston ®Ó x¸c ®Þnh ®é mµi mßn

Gi¸ trÞ lín nhÊt cho phÐp cña ®é «van çc piston ®éng c¬ kh«ng cã patanh bµn tr−ît ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: 131

δ = 0,001D + 0,006mm Trong ®ã: D lµ ®−êng kÝnh phÇn dÉn h−íng cña piston, mm §èi víi ®éng c¬ cã bµn tr−ît δ cã thÓ t¨ng thªm 50% + KiÓm tra ®é vu«ng gãc cña ®−êng t©m lç chèt vµ ®−êng t©m piston. §é vu«ng gãc cña 2 ®−êng t©m trªn cã thÓ kiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p sau (h×nh 8.38): Dïng chèt kiÓm tra ®ãng vµo lç piston. §Æt ®ång hå so 1 cïng víi ®Çu tú 2 lªn ®Õ gãc 3 sao cho ®Çu ch¹m víi piston. ChØnh mÆt sè ®ång hå ®Ó ®−a kim vÒ vÞ trÝ “0”. Sau ®ã ®−a nguyªn ®ång hå ®o ë bªn kia. C¨n cø vµo hiÖu sè cña sè chØ ®ång hå, X¸c ®Þnh ®é th¼ng gãc b0 cña 2 ®−êng t©m trªn theo c«ng thøc: b0 = 500.

i h

Trong ®ã: i: HiÖu sè chØ cña ®ång hå ë 2 bªn (mm) h: Kho¶ng çch gi÷a ®iÓm tú 2 vµ ®Çu tú cña ®ång hå (xem h×nh)

H×nh 8.38. KiÓm tra ®é vu«ng gãc cña ®−êng t©m lç chèt vµ ®−êng t©m piston

§é lÖch vu«ng gãc kh«ng ®−îc qu¸ 0,1mm/m + KiÓm tra ®é giao nhau cña ®−êng t©m lç chèt vµ ®−êng t©m piston §é giao nhau cña 2 ®−êng t©m trªn cã thÓ kiÓm tra b»ng çc ph−¬ng ph¸p sau:

H×nh 8.39. Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é giao nhau cña ®−êng t©m lç chèt vµ ®−êng t©m piston 132

- §Æt piston lªn bÖ 2. Dông cô dïng kiÓm tra bao gåm chèt kiÓm tra 1, th−íc gãc 3 vµ dông cô ®Ó ®o kho¶ng çch ( H×nh 8.39a) Th−íc gãc ®−îc ®−îc ®−a s¸t víi piston 4 vµ ®iÒu chØnh sao cho kho¶ng çch A vµ B lµ nh− nhau. Sau ®ã ®−a th−íc gãc vÒ phÝa ®èi diÖn cña piston vµ ®iÒu chØnh sao cho kho¶ng çch C vµ D nh− nhau. NÕu kho¶ng çch A = B ≠ C = D th× ®é kh«ng giao nhau sÏ b»ng mét nöa chªnh lÖch cña 2 sè ®o. - HoÆc cã thÓ kiÓm tra ®é giao nhau cña 2 ®−êng t©m trªn b»ng çch ®Æt n»m piston (H×nh 8.39b). Dïng kÝch 5, c¨n cø vµo ®ång hå so dß 6 ®iÒu chØnh piston song song víi bµn rµ vµ ®o kho¶ng çch tõ ®−êng sinh thÊp nhÊt cña trôc 1 víi bµn rµ. HiÖu sè kho¶ng çch tõ trôc nhá tíi bµn rµ ë 2 vÞ trÝ cña piston sÏ cho ta ®é kh«ng giao nhau cña ®−êng t©m lç chèt piston vµ ®−êng t©m piston. + KiÓm tra r·nh xÐc m¨ng: §é hao mßn cña r·nh xÐc m¨ng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch dïng th−íc l¸ ®o khe hë gi÷a xÐc m¨ng chuÈn vµ thµnh r·nh t¹i mét sè ®iÓm theo chu vi r·nh cã xÐc m¨ng. Do r·nh bÞ mßn cã thÓ lµm sai lÖch ®é th¼ng gãc gi÷a çc mËt ®Çu cña r·nh so víi ®−êng t©m cña piston. §é sai lÖch ®ã ®−îc kiÓm tra b»ng ®ång hå sè 1 vµ d−ìng 2 ®Æt vµo vµo r·nh vµ xª dÞch xung quanh piston (h×nh 8.40). §é ®¶o cho phÐp lµ 0,02 ÷ 0,04mm. Khe hë gi÷a xÐc m¨ng vµ mÆt c«ng t¸c cña r·nh theo chiÒu cao tõng ®éng c¬ cô thÓ ®· ®−îc H×nh 8.40. KiÓm tra r∙nh xÐc m¨ng giíi thiÖu trong lý lÞch ®éng c¬. HoÆc gi¸ trÞ khe hë b»ng 0,15mm ®èi víi piston cã ®−êng kÝnh ≤ 0,15 ÷0,25mm ®èi víi piston cã ®−êng kÝnh tõ 100 ÷750mm. Çc ®éng c¬ diesel hai kú khe hë ®ã cã thÓ t¨ng lªn 50%. HiÖn t−îng t¹o gê trªn mÆt r·nh cho phÐp kh«ng v−ît qu¸ 0,05 ÷ 0,1mm. + KiÓm tra møc ®é ch¸y cña ®Ønh piston: §é ch¸y cña ®Ønh piston ®−îc x¸c ®Þnh b»ng d−ìng vµ th−íc l¸. D−ìng ®−îc chÕ t¹o b»ng thÐp cã h×nh d¹ng c¨n cø vµo ®Ønh piston míi hoÆc theo b¶n vÏ. Sau khi kiÓm tra møc ®é ch¸y tiÕn hµnh thö thuû lùc ®Ó kiÓm tra çc vÕt nøt tÕ vi nÕu cã. 2. KiÓm tra xÐc m¨ng Sù h− háng cña xÐc m¨ng ®−îc kiÓm tra b»ng çch ®o khe hë miÖng vµ kiÓm tra tÝnh ®µn håi cña nã. Khe hë miÖng xÐc m¨ng ®−îc kiÓm tra ®o ngay trong s¬mi xilanh hoÆc dïng calip mÉu. 133

Çch thø nhÊt lµ th¸o xÐc m¨ng ra khái piston, vÖ sinh s¹ch xÐc m¨ng vµ s¬ mi xilanh. §Æt xÐc m¨ng vu«ng gãc víi trôc t©m s¬mi xilanh. Sau ®ã dïng th−íc l¸ ®o khe hë gi÷a 2 mÐp miÖng xÐc m¨ng. Çch thø 2 th−êng chØ sö dông khi thay míi s¬mi vµ xÐc m¨ng. Cho xÐc m¨ng vµo calip mÉu vµ dïng th−íc l¸ ®o khe hë miÖng . §é ®µn håi cña xÐc m¨ng ®−îc kiÓm tra b»ng dông cô chuyªn dïng (h×nh 8.42). Khíp nèi 1 ®−îc dÞch chuyÓn theo cét ®øng 2 cho phÐp ®Æt tay ®ßn 4 ë vÞ trÝ h−íng th¼ng ®øng. Nhê vËy cã thÓ kiÓm tra xÐc m¨ng 10 víi çc ®−êng kÝnh kh¸c nhau. Tay ®ßn 4 cã liªn kÕt b¶n lÒ víi khíp nèi 1. D−íi t¸c dông cña t¶i träng 6 treo trªn thanh 7 vµ nèi 5 víi tay ®ßn 4, xÐc m¨ng ®−îc ®Æt ë trªn bÖ 11, d−íi ¸p lùc cña con l¨n 8 nÐn miÖng xÐc m¨ng 9.

H×nh 8.41. §o khe hë miÖng xÐc m¨ng b»ng calip (c÷)

§o khe hë miÖng xÐc m¨ng ë tr¹ng th¸i tù do. NÐn Ðp, sau ®ã bá t¶i vµ ®o khe hë l¹i mét lÇn n÷a, nÕu khe hë sau khi nÐn bÞ nhá ®i th× chøng tá xÐc m¨ng cã ®é ®µn håi kÐm. XÐc m¨ng khi bÞ cong vªnh, mÊt tÝnh ®µn håi, khi bÞ x−íc ®Ó khÝ lät qua t¹o dÊu vÕt lín h¬n 1/4 vßng, bÞ trãc hoÆc mßn líp m¹ Cr«m víi tæng sè cung b»ng 1/4 vßng, khe hë miÖng v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp (trong lý lÞch ®éng c¬) ®Òu ph¶i ®−îc thay míi. Khe hë miÖng xÐc m¨ng cã thÓ lÊy b»ng:

H×nh 8.42. Dông cô kiÓm tra ®é ®µn håi cña xÐc m¨ng

σ = (0,005 ÷ 0,0075)D mm ®èi víi xÐc m¨ng khÝ th−êng (D: ®−êng kÝnh s¬mi xilanh, mm). §èi víi x¸c m¨ng khÝ trªn cïng δ' = δ + 0,2mm. §èi víi 2 xÐc m¨ng dÇu σ’ = σ + 0,7 mm. 3. KiÓm tra chèt piston : §é hao mßn cña chèt piston ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch ®o ®−êng kÝnh t¹i 3 mÆt c¾t däc theo chiÒu dµi chèt vµ t¹i 2 mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau. Gi¸ trÞ ®é sai lÖch cho phÐp lín nhÊt vÒ ®é « van vµ ®é c«n cña chèt piston xem trong lý lÝch ®éng c¬ cô thÓ hoÆc ®−îc tÝnh theo c«ng thøc (c¶ ngâng trôc ®Çu ch÷ thËp). 134

σ = 0,001d + 0,08 mm Trong ®ã: d- §−êng kÝnh chèt hoÆc ngâng trôc ®Çu ch÷ thËp, mm. Dïng m¾t th−êng hoÆc çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt ®Ó ph¸t hiÖn çc vÕt nøt, vÕt x−íc. NÕu chèt cã vÕt nøt hoÆc gi¶m ®−êng kÝnh do söa ch÷a nhiÒu lÇn th× ph¶i thay thÕ chèt míi. Chèt piston söa ch÷a tõ lÇn thø hai trë ®i ®−îc kiÓm tra tÝnh uèn víi lùc P = Pz (¸p suÊt ch¸y cùc ®¹i). 4. KiÓm tra bul«ng biªn vµ biªn R¹n nøt cña biªn vµ bul«ng biªn ®−îc ph¸t hiÖn b»ng çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt ®· nªu ë phÇn tr−íc. Biªn bÞ cong vªnh hoÆc r¹n nøt ph¶i thay thÕ. Trªn bul«ng biªn kh«ng ®−îc cã çc vÕt r¹n nøt, cong rç. Bul«ng biªn cña ®éng c¬ 4 kú ph¶i thay thÕ sau (6.106)/n giê lµm viÖc kh«ng phô thuéc vµo tr¹ng th¸i (n - sè vßng quay v/ph). Bul«ng biªn cña ®éng c¬ 2 kú th−êng nÕu kh«ng cã khuyÕt tËt cã thÓ lµm viÖc kh«ng giíi h¹n thêi gian. Mét sè yªu cÇu ®èi víi biªn nh− sau: §−êng t©m trôc ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn ph¶i song song víi nhau vµ vu«ng gãc víi trôc cña biªn. Sai lÖch cho phÐp ®èi víi ®é song song kh«ng qu¸ 0,05mm/m (®èi víi ®Çu to biªn) vµ 0,1mm/m (®èi víi ®Çu nhá biªn). Çc ®Çu trôc ph¶i n»m trªn mét mÆt ph¼ng. Cho phÐp lÖch trôc ®èi víi ®éng c¬ cã bµn tr−ît tíi 0,2mm/m, ®éng c¬ kh«ng cã bµn tr−ît lµ 0,3mm/m. + KiÓm tra ®é song song cña çc ®Çu trôc biªn ë ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn ta l¾p çc chèt kiÓm tra 4 vµ 6. Biªn ®−îc ®Æt n»m ngang trªn tÊm ph¼ng 3. Dïng panme ®o çc kho¶ng çch l1 vµ l2. §èi víi çc biªn cã kÝch th−íc lín ng−êi ta ®o c¶ kho¶ng çch l3 vµ l4. Trong tr−êng hîp nµy th−íc gãc 2 cÇn ph¶i ®Æt song song víi trôc ®Çu to biªn. Sai lÖch vÒ kÝch th−íc cho ta ®é kh«ng song song cña ®−êng t©m trôc ®Çu to, ®Çu nhá biªn. + KiÓm tra ®é vÆn (chÐo nhau) cña çc ®−êng t©m ®Çu to, ®Çu nhá biªn: L¾p çc chèt kiÓm tra vµo ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn. §Æt ®Çu to biªn lªn gi¸ ®ì vµ ®Çu nhá biªn lªn kÝch

H×nh 8.43. KiÓm tra ®é song song ®−êng t©m ®Çu to, ®Çu nhá biªn

135

®ì. Sö dông ®ång hå so dß ®Ó kiÓm tra, ®iÒu chØnh ®Çu to biªn sao cho trôc cña nã song song víi bµn kiÓm tra. Sau ®ã dïnh ®ång hå kiÓm tra ®é cao tõ bµn rµ ®Õn ®−êng sinh cao nhÊt ®Çu nhá biªn (h×nh 8.44) vÒ c¶ hai phÝa. NÕu cã sù sai lÖch vÒ ®é cao chøng tá ®−êng t©m trôc cña ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn kh«ng n»m trong mét mÆt ph¼ng (chÐo nhau) hoÆc biªn bÞ vÆn. §é chÐo nhau (®é vÆn) ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: C = 1000.

i ≤ pc (mm/m) l

Trong ®ã: i- Chªnh lÖch sè ®o ë hai ®Çu chèt kiÓm tra, mm

H×nh 8.44. KiÓm tra ®é vÆn (chÐo nhau) cña 2 ®−êng t©m ®Çu to vµ ®Çu nhá biªn

l- Kho¶ng çch gi÷a çc ®iÓm ®o, mm pc- Sai lÖch cho phÐp gi÷a hai ®−êng trôc, mm/m + KiÓm tra ®é vu«ng gãc cña ®Çu nhá biªn vµ biªn: §é vu«ng gãc cña ®−êng trôc ®Çu nhá biªn víi ®−êng t©m biªn ®−îc kiÓm tra b»ng chèt kiÓm tra 1 (H×nh 8.45) vµ vµnh ®ai 2. Chèt kiÓm tra ®−îc ®−a vµo lç ®Çu nhá biªn tíi s¸t vµnh ®ai. Níi láng vÝt 3 vµ 4 mét çch tù do vµ ®o khe hë gi÷a çc vÝt vµ biªn. Nh− vËy khi çc khe hë b»ng nhau hoÆc hiÖu sè khe hë cña vÝt 3 ë 2 vÞ trÝ vµnh ®ai b»ng hiÖu sè khe hë cña vÝt 4 còng ë 2 vÞ trÝ nh− trªn th× ®−êng trôc ®Çu nhá biªn vu«ng gãc víi ®−êng trôc biªn. §é kh«ng vu«ng gãc trªn mét kho¶ng çch gi÷a çc ®iÓm ®o ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: ασ = (δ − δ 1 ) − (δ − δ 2 ) 2

vµ ë trªn 1m dµi: α1 = (δ − δ 1 ) − (δ − δ 2 ) 2l

Trong ®ã:

δ- Khe hë gi−· vÝt 3, vÝt 4 vµ biªn ë vÞ trÝ ®Çu cña vµnh ®ai, mm

δ1, δ2- Khe hë nhá nhÊt vµ lín nhÊt gi÷a çc vÝt 3, 4 vµ biªn khi vµnh ®ai ë vÞ trÝ thø hai, mm 136

H×nh 8.45. KiÓm tra ®é vu«ng gãc cña ®−êng trôc ®Çu nhá biªn víi ®−êng trôc biªn

l- kho¶ng çch gi÷a vÝt 3 vµ vÝt 4 (mm) §é kh«ng vu«ng gãc kh«ng lín h¬n 0,05mm/m (®èi víi ®Çu to biªn) vµ 0,1mm/m (®èi víi ®Çu nhá biªn) Bu l«ng biªn ®−îc kiÓm tra chiÒu dµi sau 2000÷3000h lµm viÖc, khi söa ch÷a ®éng c¬. Bu l«ng kh«ng ®−îc gi·n dµi ra qu¸ 0,002mm so víi chiÒu dµi ban ®Çu. 8.4.3. Söa ch÷a çc chi tiÕt nhãm piston- biªn. ViÖc söa ch÷a piston bao gåm çc c«ng viÖc sau: Mµi phÇn dÉn h−íng, tiÖn l¹i lç ë phÇn l¾p chèt vµ gia c«ng r·nh xÐc m¨ng. MÆt ngoµi phÇn dÉn h−íng vµ r·nh xÐc m¨ng khi bÞ rç, bÞ dËp t¹o gê (r·nh xÐc m¨ng) ®−îc mµi trªn m¸y chuyªn dïng. Lç chèt piston ®−îc gia c«ng trªn m¸y doa. Song theo quan ®iÓm vÒ chÊt l−îng, ®é chÝnh x¸c, ®é nh½n gia c«ng vµ chiÒu dµy nhá nhÊt cña líp kim lo¹i bÞ c¾t bá th× viÖc gia c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p tiÖn, doa sÏ kh«ng hîp lý. Khi x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p gia c«ng piston ph¶i l−u ý ®Õn khe hë l¾p r¸p gi÷a piston vµ s¬mi xilanh. §iÒu ®ã sÏ h¹n chÕ líp kim lo¹i bÞ c¾t bá khi gia c«ng vµ ®©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®−îc tÝnh to¸n tr−íc khi tiÕn hµnh söa ch÷a. Do vËy çc khuyÕt tËt côc bé trªn bÒ mÆt lµm viÖc cña piston (x−íc, rç s©u 0,4 ÷0,5mm) th−êng kh«ng thÓ kh¾c phôc b»ng ph−¬ng ph¸p mµi. Khi gia c«ng r·nh xÐc m¨ng cÇn ph¶i l−u ý lµ ®é dµy cho phÐp cña çc gê gi÷a çc r·nh xÐc m¨ng sau khi gia c«ng kh«ng ®−îc nhá h¬n 70 ÷80% ®é dµy ban ®Çu. NÕu ®iÒu ®ã kh«ng ®¹t ®−îc th× ph−¬ng ph¸p söa ch÷a sÏ ph¶i thay ®æi: §èi víi piston b»ng thÐp th× hµn ®¾p vµ xÎ l¹i r·nh, cßn piston b»ng gang th× ph¶i thay thÕ. Piston sau khi gia c«ng ph¶i ®¶m yªu cÇu kü thuËt nh− ®· nªu ë phÇn kiÓm tra. Çc piston khi bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu th× cã thÓ tiÕn hµnh mµi hay tiÖn l¹i. Khi tiÖn cÇn kiÓm tra ®é bÒn, nÕu kh«ng ®¶m b¶o cÇn phôc håi l¹i kÝch th−íc vµ gia c«ng l¹i. Hµn ®¾p lµ mét ph−¬ng ph¸p phôc håi l¹i kÝch th−íc söa ch÷a ®−îc ¸p dông réng r·i trong söa ch÷a tµu thuû. C«ng nghÖ mµi ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y mµi trßn hoÆc trªn m¸y tiÖn víi bé g¸ di ®éng. BÒ mÆt h×nh trô vµ h×nh c«n cña çn piston sau khi söa ch÷a ph¶i ®ång t©m, ®é sai lÖch cho phÐp 0,02 ÷0,03mm. §é kh«ng vu«ng gãc cña mÆt bÝch mót so víi trôc çn piston kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,015mm trªn 100mm ®−êng kÝnh cña bÝch. Çn piston bÞ x−íc rç còng ®−îc thñ tiªu b»ng ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù nh− trªn. Çn bÞ cong, tuú theo møc ®é cã thÓ tiÕn hµnh söa ch÷a b»ng çch uèn, hµn ®¾p råi tiÖn l¹i hoËc thay míi. NÕu ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy th× ph¶i uèn vµ hµn khi ®¾p xong cÇn ph¶i ñ vµ gia c«ng c¬ khÝ. Chèt piston bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu th× tiÕn hµnh mµi, tiÖn hay dòa theo calÝp mÉu. Khi kÝch th−íc kh«ng ®¶m b¶o cÇn phôc håi b»ng çch m¹, hµn råi gia c«ng c¬ khÝ tiÕp theo, khi chèt bÞ r¹n nøt th× ph¶i thay míi. Chèt lo¹i nhiÒu bËc cã ba ®−êng

137

kÝnh, chØ gia c«ng phÇn gi÷a, bëi v× hai ®Çu l¾p rÊt chÆt víi piston nªn kh«ng bÞ mµi mßn. Khi gia c«ng chèt th× kÝch th−íc æ còng ph¶i thay ®æi. Biªn cã thÓ bÞ cong, khi ®ã dïng ph−¬ng ph¸p n¾n nhiÖt råi gia c«ng c¬ khÝ. ViÖc n¾n nhiÖt cã thÓ thùc hiÖn b»ng tay, cã thÓ dïng m¸y vµ nung chi tiÕt ë chç n¾n tíi nhiÖt ®é 900 ÷10000C. C«ng viÖc n¾n cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu lÇn cho ®Õn khi ®¹t yªu cÇu. Sau khi n¾n ph¶i tiÕn hµnh ñ biªn. NÕu biªn bÞ r¹n nøt th× ph¶i thay míi. 8.4.4. KiÓm tra chÊt l−îng ®Þnh t©m çc chi tiÕt nhãm piston- biªn. §èi víi ®éng c¬ kh«ng cã patanh bµn tr−ît ng−êi ta tiÕn hµnh ®o khe hë gi÷a piston vµ s¬mi xilanh b»ng th−íc l¸ dµi sau khi ®· th¸o hÕt xÐc m¨ng. §o theo h−íng song song víi trôc (phÝa mòi, l¸i) khi piston n»m ë ®iÓm chÕt trªn (§TC) vµ ®iÓm chÕt d−íi (§CD) h×nh 8.46. Khi ®−a th−íc l¸ vµo ®Ó ®o khe hë ph¶i cho vµo cïng mét ®é s©u (20 ÷30mm), cïng mét lùc. Sau khi cã kÕt qu¶ ®o ta lËp b¶ng çc th«ng sè, ®Ó tõ ®ã ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i ®Þnh t©m cña nhãm piston biªn.

H×nh 8.46. §o khe hë gi÷a piston vµ s¬mi xilanh Xi lanh

Xilanh No1

VÞ trÝ cña piston

§CT §Çu piston

VÞ trÝ ®o H−íng

Mòi

song song

L¸i

Cuèi piston

.........

Xilanh No2 §CD

§Çu piston

Cuèi piston

§CT §Çu piston

§CD Cuèi piston

§Çu piston

Cuèi piston

Tuy nhiªn sù sai lÖch cña çc th«ng sè ®o do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra, cã thÓ do qu¸ tr×nh söa ch÷a rµ kh«ng ®óng nöa b¹c trªn cña æ ®ì ®Çu to biªn, do ®−êng t©m biªn kh«ng song song víi ®−êng t©m cæ trôc, cæ biªn cã ®é c«n hoÆc t¹o c«n mét phÝa cña cæ biªn, sai lÖch ®−êng t©m cña chèt piston víi piston. TÊt c¶ çc nguyªn nh©n ®ã dÉn tíi sai lÖch ®−êng t©m gi÷a piston víi s¬mi xilanh. §èi víi çc chi tiÕt chuyÓn ®éng cña ®éng c¬ cã patanh bµn tr−ît ng−êi ta kiÓm tra:

138

- Khe hë theo toµn bé chu vi gi÷a piston vµ s¬mi xilanh khi piston chuyÓn dÞch tõ ®iÓm chÕt trªn (§CT) ®Õn ®iÓm chÕt d−íi (§CD). - KiÓm tra khe hë gi÷a con tr−ît vµ bµn tr−ît. S¬ ®å khe hë gi÷a piston vµ s¬mmi xilanh ®−îc chØ trªn h×nh 8.47a S¬ ®å khe hë gi÷a thanh chÆn con tr−ît vµ con tr−ît, gi÷a con tr−ît vµ thanh tr−ît (bµn dÉn h−íng) ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 8.47b. Çc khe hë ®−îc ®o ë çc vÞ trÝ chØ ë b¶ng d−íi ®©y. Khi ®o khe hë ë 3 vÞ trÝ thø nhÊt cña piston, con tr−ît ®−îc tùa vµo phÝa cña x¶. Cßn 3 vÞ trÝ sau con tr−ît tùa vµo phÝa trôc ph©n phèi khÝ. Khe hë gi÷a pistonvµ s¬mi ®−îc ®o ë hai h−íng vu«ng gãc víi nhau (mòil¸i, phÝa x¶- phÝa trôc ph©n phèi hoÆc m¹n tr¸i- m¹n ph¶i). ®ång thêi ng−êi ta ®o khe hë gi÷a con tr−ît vµ thanh tr−ît (bµn dÉn h−íng), gi÷a con tr−ît vµ thanh chÆn con tr−ît.

H×nh 8.47. a) S¬ ®å khe hë gi÷a piston vµ s¬ mi xilanh b) S¬ ®å ®o khe hë gi÷a con tr−ît víi bµn tr−ît vµ thanh chÆn con tr−ît

Khe hë cho phÐp gi÷a con tr−ît vµ bµn tr−ît ë mÆt c«ng t¸c vµ mÆt c¹nh ®−îc x¸c ®Þnh theo lý lÞch cña tõng ®éng c¬ cô thÓ hoÆc ®−îc thiÕt lËp phô thuéc vµo ®−êng kÝnh ®Çu ch÷ thËp. Khe hë ë mÆt c«ng t¸c b»ng 0,20mm ®èi víi chèt cã ®−êng kÝnh tõ 50 ÷125mm, b»ng 0,25mm ®èi víi chèt cã ®−êng kÝnh tõ 125 ÷200mm vµ b»ng 0,30mm ®èi víi chèt cã ®−êng kÝnh tõ 200 ÷275mm. Khe hë cho phÐp lín nhÊt ë mÆt c¹nh ®−îc t¨ng thªm 0,05mm so víi khe hë ë mÆt c«ng t¸c.

139

Çc khe hë ®−îc ®o khi ®Þnh t©m piston vµ con tr−ît, mm Khe hë

Ghi chó Gi÷a con tr−ît

Gi÷a con tr−ît vµ bµn tr−ît VÞ trÝ piston

Khe hë gi÷a piston vµ s¬mi xilanh

PhÝa x¶ Mòi

σH

σK

σB

σP

vµ thanh chÆn

PhÝa trôc ph©n phèi L¸i

Mòi

L¸i

Mòi

L¸i

Trªn

D−íi

Trªn

D−íi

Trªn

D−íi

Trªn

D−íi

Trªn

D−íi

Trªn

D−íi

a1

a1

a1

a1

a2

a2

a2

a2

a3

a3

α4

α4

300 sau §CD

Con tr−ît tùa vµo phÝa x¶

900 tr−íc §CT 300 tr−íc §CD 300 sau §CT

Con tr−ît tùa vµo phÝa trôc ph©n phèi

0

90 sau §CT 300 tr−íc §CD σH: Khe hë phÝa mòi; σK : Khe hë phÝa l¸i; σB: Khe hë x¶ (ph¶i); σP:Khe hë phÝa trôc ph©n phèi (tr¸i)

140

8.5. H− háng, söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng nhiªn liÖu 8.5 1. Söa ch÷a b¬m nhiªn liÖu (b¬m cao ¸p) Söa ch÷a b¬m nhiªn liÖu lµ dß t×m mét çch tØ mØ khuyÕt tËt cña çc chi tiÕt: Møc ®é hoµn h¶o hay ph¶i thay thÕ bé ®«i piston xilanh, mµi rµ hoÆc thay thÕ van xuÊt dÇu, thay thÕ lß xo, mµi bãng hoÆc m¹ cr«m çc cæ trôc cam, thay thÕ çc ®Öm lµm kÝn, lo¹i trõ çc vÕt x−íc ë trªn çc chi tiÕt dÉn ®éng tõ trôc cam tíi piston, triÖt tiªu çc khuyÕt tËt nhá trªn th©n vµ çc chi tiÕt kh¸c. 1. Çc khuyÕt tËt cña b¬m nhiªn liÖu Dß t×m khuyÕt tËt cña b¬m nhiªn liÖu sau khi ®· tiÕn hµnh vÖ sinh tÈy s¹ch dÇu mì. Bé ®«i pistonxilanh vµ van- ®Õ ®−îc röa s¹ch trong dÇu diesel. Sau mét thêi gian khai th¸c, b¬m nhiªn liÖu bÞ mµi mßn chñ yÕu ë çc bé ®«i piston, van. Mµi mßn bé ®«i piston lµm t¨ng khe hë gi÷a piston vµ s¬mi cña b¬m nhiªn liÖu. BÒ mÆt c«ng t¸c bÞ mµi mßn tõng phÇn riªng biÖt kh«ng ®Òu nhau. Mµi mßn râ nÐt nhÊt ë s¬mi lµ ë phÇn trªn gÇn mÐp c¾t cña r·nh xÐo. Ngoµi ra bÒ mÆt c«ng t¸c cña piston vµ s¬mi cßn xuÊt hiÖn çc vÕt x−íc däc, háng mÐp r·nh xÐo. Ngoµi ra bÒ mÆt c«ng t¸c cña piston vµ s¬mi cßn xuÊt hiÖn çc vÕt x−íc däc, háng mÐp r·nh xÐo vµ lç cÊp trªn s¬mi. Mµi mßn lµm gi¶m ®é kÝn khÝt gi÷a piston vµ s¬mi, t¨ng sù rß lät nhiªn liÖu, lµm gi¶m ¸p suÊt phun cña nhiªn liÖu, gi¶m l−îng cÊp nhiªn liÖu cña b¬m. Sù mµi mßn còng lµ nguyªn nh©n lµm cho ®é t¨ng ¸p suÊt cña b¬m khi lµm viÖc nhá h¬n b×nh th−êng vµ phun nhiªn liÖu vµo xilanh sÏ muén h¬n, lµm xÊu qu¸ tr×nh phun nhiªn liÖu vµ t¹o hçn hîp, t¨ng mµi mßn bé ®«i pistonxilanh, ®Æc biÖt râ nÐt khi ®éng c¬ ho¹t ®éng ë sè vßng quay nhá. Khi ®ã sù rß rØ dÇu qua bé ®«i pistonxilanh t¨ng lªn. Ngoµi ra sù mµi mßn cña bé ®«i pistonxilanh ®«i khi cßn t¹o ra çc vÕt nøt trªn s¬mi, dËp mÐp s¬mi, lç cÊp, r·nh xÐo vµ r·nh ®øng cña piston. Sau mét thêi gian khai th¸c, bé ®«i van xuÊt dÇu bÞ mµi mßn ®Õ vµ mÆt vµnh gê gi¶m t¶i, mµi mßn lç vµ th©n van, xuÊt hiÖn çc vÕt x−íc vµ biÕn cøng bÒ mÆt c«ng t¸c cña van vµ ®Õ van, ph¸ huû ®é kÝn khÝt gi÷a chóng. ChiÒu réng cña bÒ mÆt tiÕp xóc cña van vµ ®Õ van cho phÐp kh«ng v−ît qu¸ 0,4mm. Çc vÕt x−íc däc, çc vÕt x−íc ë trªn vµnh gi¶m t¶i vµ bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a van vµ ®Õ van ®Òu kh«ng ®−îc cho phÐp. Ngoµi ra b¬m nhiªn liÖu cßn bÞ mµi mßn h− háng ë çc bé phËn kh¸c, vÝ dô: R¹n nøt ë th©n b¬m, dËp hoÆc ®øt ren gi¸n ®o¹n ë çc lç ren. Th©n b¬m bÞ r¹n nøt th−êng ®−îc lo¹i bá, dËp hoÆc ®øt ren chØ cho phÐp khi kh«ng lín l¾m, kh«ng ph¸ huû ®é bÒn liªn kÕt (kh«ng qu¸ 1,5 vßng ren) Çc lß xo cña b¬m nhiªn liÖu cã khuyÕt tËt, h− háng ®Òu ph¶i thay míi.

141

Thanh r¨ng vµ s¬mi xoay th−êng bÞ mµi mßn h− háng ë phÇn r¨ng. §¹i l−îng mµi mßn th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ theo khe hë gi÷a bÒ mÆt c¹nh cña çc r¨ng. Khi ®−êng kÝnh cña vµnh r¨ng nhá h¬n 40mm cho phÐp kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,25mm. Khe hë gi÷a thanh r¨ng vµ lç ë th©n b¬m kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,20mm. Con ®éi vµ lç dÉn h−íng trong th©n b¬m kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,005d. §é « van cña con l¨n kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,03mm, cßn khe hë gi÷a con l¨n vµ chèt cña nã kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,05mm. Cæ trôc cam th−êng bÞ mµi mßn h− háng. Ng−êi ta söa ch÷a kh«i phôc b»ng çch mµi rµ bãng, sau ®ã m¹ cr«m ®Ó phôc håi kÝch th−íc b¶o ®¶m khe hë gi÷a cæ trôc vµ æ ®ì. Trong söa ch÷a th−êng xuyªn, ®éng c¬ diesel ®−îc kiÓm tra sù cÊp cña b¬m vµ ®iÒu chØnh ®é ®ång ®Òu cña chóng, kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña bé ®«i van vµ ®Õ van. NÕu b¬m kh«ng ®¶m b¶o sù cÊp, ng−êi ta kiÓm tra khoang nÐn ®Ó t×m ph−¬ng ¸n söa ch÷a hoÆc thay thÕ chi tiÕt. §é kÝn khÝt cña van vµ ®Õ van ng−êi ta kiÓm tra b»ng çch thö rß rØ dÇu diesel qua van trªn thiÕt bÞ thö Khi thö ng−êi ta xoay piston cña b¬m thö ®Õn vÞ trÝ kh«ng cÊp nhiªn liÖu. Dïng b¬m tay 6 cÊp nhiªn liÖu vµo khoang thö víi ¸p suÊt b»ng ¸p suÊt phun nhiªn liÖu. NÕu van vµ ®Õ van kh«ng kÝn nhiªn liÖu sÏ ch¶y vµo van trªn piston cña b¬m vµ tõ ®ã qua r·nh trªn piston vµ çc lç trªn s¬mi.

H×nh 8.48. ThiÕt bÞ thö ®é kÝn khÝt cña van vµ ®Õ van b¬m nhiªn liÖu (b¬m cao ¸p) 1- BÖ; 2- Gi¸ ®ì; 3- B¬m cao ¸p; 4- §ång hå ¸p suÊt; 5- §−êng èng; 6- B¬m tay thö

Söa ch÷a trung b×nh vµ söa ch÷a lín, b¬m nhiªn liÖu ®−îc th¸o ra hoµn toµn. KiÓm tra khuyÕt tËt cña tÊt c¶ çc bé phËn ®Ó lùa chän sù cÇn thiÕt ph¶i söa ch÷a hoÆc thay thÕ chi tiÕt. KiÓm tra sù cÊp vµ ®iÒu chØnh ®é ®ång ®Òu cña çc b¬m, c«ng viÖc nµy ®−îc tiÕn hµnh trªn m¸y thö chuyªn dïng. 2. Mµi rµ bé ®«i piston- s¬mi Mµi rµ bé ®«i piston ®−îc tiÕn hµnh khi söa ch÷a b¬m nhiªn liÖu ®Ó lo¹i trõ çc vÕt x−íc trªn bÒ mÆt piston hoÆc s¬mi c¶n trë sù chuyÓn ®éng b×nh th−êng cña piston trong s¬mi. Qu¸ tr×nh mµi ®−îc thùc hiÖn ë trªn bÖ m¸y mµi (H×nh 8.49) ë vßng quay trôc chÝnh (trôc spin®en) tõ 150 ÷200 v/p. C«ng nghÖ mµi rµ nh− sau: piston ®−îc kÑp vµo èng kÑp ®µn håi cña m¸y rµ. VÖ sinh s¹ch sÏ, sau ®ã b«i ®Òu ®Æn lªn bÒ mÆt mét líp bét mµi máng lo¹i 3µm. Tèt nhÊt lµ sö dông lo¹i bét mµi 1µm (xem b¶ng). 142

Çc lo¹i bét nh∙o dïng ®Ó mµi rµ Hµm l−îng theo träng l−îng % Bét nh·o

Bét ®¸nh bãng

A xit Oleic Corundum M7

CH3 (CH2)7CH; CH (CH2)7COOH

Stearin

Keoxin (DÇu háa)

¤ xÝt nh«m

Parafin

DÇu x−¬ng

-

-

25

15

5

-

-

-

52

-

-

34

14

-

-

-

-

-

-

52

-

34

14

-

-

-

-

7 µm

-

-

-

52

34

14

-

-

-

-

3 µm

-

-

-

-

34

31

-

18

5

8

3 µm

-

-

-

-

34

31

-

18

9

8

Corundum M2- Al2O3 (®¸ mµi)

Corundum M 20

Corundum M10

30 µm

55

-

20 µm

-

10 µm

143

C«ng dông cña bét nh·o

Mµi th« s¬mi, ®Õ van, th©n thiÕt bÞ phun Mµi th« piston van , kim phun Mµi s¬ bé ban ®Çu piston, mµi s¬mi ®Õ van vµ thiÕt bÞ phun, rµ s¬ bé lç s¬mi vµ th©n thiÕt bÞ phun. Mµi rµ kÕt thóc lç s¬mi. Mµi ra kÕt thóc piston, van kim phun lç th©n víi phun. Mµi rµ kÕt thóc van víi ®Õ van, piston víi s¬mi , kim phun víi th©n

H×nh 8.49. M¸y mµi rµ 1- Th©n m¸y; 2- ThiÕt bÞ kÑp; 3- Puli dÉn ®éng b»ng d©y curoa 4- Trôc chÝnh (trôc spinden); 5- èng kÑp ®µn håi; 6- ThiÕt bÞ rµ; 7- Chi tiÕt rµ

Ng−êi ta l¾p thËn träng piston vµo s¬mi, ®ãng ®iÖn m¸y mµi rµ. Sau vµi gi©y tiÕn hµnh mµi rµ b»ng çch dÞch chuyÓn s¬mi b»ng tay däc theo piston vµ duy tr× mµi rµ ë møc ®é nhá nhÊt. KÕt thóc mµi rµ tiÕn hµnh röa piston vµ s¬mi trong dÇu diesel. L¾p piston vµo s¬mi vµ dÞch chuyÓn piston khi c¶ bé ®«i ng©m trong dÇu. Sau ®ã ®−a ra vµ kiÓm tra sù dÞch chuyÓn cña piston trong s¬mi b»ng çch kÐo piston ra khái s¬mi 1/3 bÒ mÆt c«ng t¸c vµ piston r¬i vµo ®Òu ®Æn d−íi t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n. 3. GhÐp bé çc chi tiÕt piston- s¬mi Piston vµ s¬mi b¬m nhiªn liÖu kh«ng cã çc vÕt nøt, søt vì çc mÐp vµ vÕt x−íc lín ®−îc lùa chän ®Ó ghÐp thµnh bé. B»ng çch nµy mét phÇn lín çc chi tiÕt (kho¶ng 20%) cã thÓ ®−îc sö dông ghÐp l¹i kh«ng cÇn ph¶i kh«i phôc. Tr−íc hÕt ng−êi ta chän piston vµ s¬mi cã kÝch th−íc phï hîp víi nhau, sau ®ã rµ tõng bé víi nhau trªn m¸y rµ. Khi l¾p piston víi s¬mi, ng−êi ta ®Æt piston vµo trong s¬mi kho¶ng 1/4 chiÒu dµi bÒ mÆt c«ng t¸c. Rµ pisston trong s¬mi ®−îc thùc hiÖn nh− sau: KÑp phÇn ®u«i cña piston vµo èng kÑp ®µn håi cña m¸y rµ (H×nh 4.49). Sau ®ã b«i lªn bÒ mÆt piston mét líp máng bét rµ vµ ch¹y m¸y rµ. C«ng nghÖ rµ ®−îc duy tr× tõ 30 ÷60 gi©y ë vßng quay 150÷200 v/ph. Sö dông bét rµ lµ «xit nh«m 3µm pha lo·ng víi dÇu ho¶. Sau khi rµ, piston vµ s¬mi ®−îc röa s¹ch b»ng x¨ng. ChÊt l−îng bÒ bÒ mÆt c«ng t¸c ®−îc kiÓm tra b»ng kÝnh lóp (vÕt x−íc trªn bÒ mÆt c«ng t¸c lµ kh«ng cho phÐp). TiÕp ®Õn piston vµ s¬mi l¹i ®−îc röa s¹ch b»ng dÇu diesel (xem nh− ®−îc b«i tr¬n b»ng dÇu diesel). KÐo piston ra khái s¬mi víi 1/3 chiÒu dµi bÒ mÆt c«ng t¸c, ë vÞ trÝ th¼ng ®øng d−íi t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n piston r¬i tõ tõ vµo hÕt trong 144

s¬mi. TiÕp sau ®ã, bé ®«i piston s¬mi ®−îc tiÕn hµnh thö ®é kÝn khÝt trªn m¸y thö chuyªn dïng. 4. Thö ®é kÝn khÝt cña bé ®«i piston- s¬mi C«ng viÖc thö ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y chuyªn dïng (H×nh 8.50).

H×nh 8.50. M¸y thö ®é kÝn khÝt cña bé ®«i piston 1- Bµn; 2- KÐt nhiªn liÖu; 3- Phin läc; 4- Lß xo; 5VÊu cµi; 6- Khèi t¶i träng; 7- Bé gi¶m chÊn

H×nh 8.51. C¬ cÊu l¾p bé ®«i piston ®Ó thö ®é kÝn khÝt 1- Gi¸ ®ì (bÖ); 2- DÉn h−íng; 3- S¬mi c«ng nghÖ; 4- Van; 5- Nót ®Ëy; 6- N¾p; 7- VÝt; 8- Bé ®«i piston s¬mi; 9- Th©n; 10 - Piston; 11- Bé kÑp pison; 12- C¬ cÊu ®Èy; 13- VÝt chØnh

Ng−êi ta ®Æt bé ®«i piston- s¬mi trong c¬ cÊu h×nh 8.51. C«ng chÊt thö lµ dÇu diesel hoÆc hçn hîp dÇu diesel víi dÇu nhên cã ®é nhít tõ 0,9- 10 Cst. S¬mi 8 cña bé ®«i ®−îc ®Æt vµo trong s¬mi c«ng nghÖ 3. L¾p piston 10 vµo s¬mi tõ d−íi lªn vµ ®Æt toµn bé vµo thiÕt bÞ thö. VÞ trÝ t−¬ng ®èi mÐp c¾t cña piston víi lç cÊp ë s¬mi ®−îc cè ®Þnh bëi bé kÑp piston11. Më van 4 n¹p dÇu ®Çy vµo khoang trªn piston, x¶ khÝ. Nót 145

khoang trªn piston b»ng nót 5, ®−îc Ðp b»ng vÝt 7. Sau ®ã t¸ch vÊu cµi 5 vµ bÊm ®ång hå bÊm gi©y. Kho¶ng thêi gian cña ®ång hå bÊm gi©y lµ diÔn ra sù Ðp nhiªn liÖu ë khoang trªn piston víi ¸p lùc 20 ± 1MPa biÓu thÞ ®é kÝn khÝt cña bé ®«i pistonxilanh. Qu¸ tr×nh thö nghiÖm ®−îc thùc hiÖn tõ 2 ÷3 lÇn vµ sau ®ã lÊy gi¸ trÞ trung b×nh. Nh− vËy viÖc thö b»ng hçn hîp nhiªn liÖu diesel víi dÇu nhên ë ®é nhít giíi h¹n tõ 9,5 ÷10 Cst khi ¸p suÊt ë kh«ng gian trªn piston lµ 20 ± 1MPa theo quy ®Þnh thêi gian kh«ng ®−îc nhá h¬n 10 gi©y. 5. Mµi rµ van t¨ng ¸p (van xuÊt dÇu) Van xuÊt dÇu ®−îc th¸o ra khái b¬m cïng víi ®Õ van. NÕu chiÒu réng mÐp v¸t tiÕp xóc cña ®Õ van v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp (0,4mm) th× ph¶i mµi rµ mÆt mót ®Çu phÝa trªn cña ®Õ, mµi rµ ®Õ van ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y chuyªn dïng (H×nh 8.49). ChÊt l−îng mµi rµ ®−îc kiÓm tra b»ng çch quan s¸t. MÐp v¸t tiÕp xóc cña van khi mµi rµ tèt ph¶i cã mµu s¸ng b¹c ®Òu toµn bé. Sau khi rµ tiÕn hµnh thö ®é kÝn khÝt cña van vµ ®Õ van b»ng kh«ng khÝ nÐn trªn m¸y thö (h×nh 8.52).

H×nh 8.52. ThiÕt bÞ thö ®é kÝn khÝt cña van xuÊt dÇu b»ng kh«ng khÝ nÐn 146

Thö rß rØ ®−îc thùc hiÖn ë 3 vÞ trÝ t−¬ng ®èi cña van vµ ®Õ van ë ¸p suÊt 0,4 ÷ 0,5 MPa trong thêi gian 15 gi©y. Kh«ng khÝ nÐn kh«ng ®−îc rß rØ qua van vµ ®Õ van. Van 12 cïng víi ®Õ 11 ®−îc ®Æt trong æ gi¸ thö 16. §Õ van ®−îc Ðp trong æ bëi èng 9 d−íi t¸c dông cña träng t¶i 8 qua tay ®ßn 7. Gi÷a bµn thö vµ ®Õ van, gi÷a ®Õ van vµ èng 9 cã çc ®Öm lµm kÝn 10 vµ 13. Van ®−îc Ðp víi ®Õ b»ng lß xo 4. §Ó kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña van vµ ®Õ van ng−êi ta më van ®Ó kh«ng khÝ nÐn qua èng nèi 15 theo lç khoan ë trpng th©n bÖ m¸y thö ®i vµo phÝa d−íi cña van thö. NÕu van vµ ®Õ van kh«ng khÝt, kh«ng khÝ nÐn sÏ ®i qua van vµ theo èng 9 qua èng mÒm 6, èng thuû tinh 2, ®i vµo b×nh chøa n−íc thuû tinh 5 vµo t¹o bät (n−íc bÞ sôc) trªn bÒ mÆt n−íc, èng 3 dïng ®Ó tho¸t kh«ng khÝ. 6. L¾p r¸p b¬m nhiªn liÖu. Khi l¾p r¸p b¬m nhiªn liÖu, bé ®«i piston- s¬mi ph¶i ®−îc lùa chän theo ®é kÝn khÝt thuû lùc. Çc bé ®«i pistonxilanh, van rµ ®Õ van ph¶i ®−îc röa cÈn thËn b»ng x¨ng vµ dÇu diesel lÇn cuèi. Th©n b¬m ®−îc röa b»ng dÇu diesel, vÖ sinh tÊt c¶ çc lç lau kh« vµ thæi s¹ch b»ng khÝ nÐn. TÊt c¶ çc chi tiÕt kh¸c còng ®−îc vÖ sinh s¹ch sÏ b»ng dÇu. Çc ®Öm lµm b»ng ®ång cÇn ®−îc ñ vµ ®¶m b¶o ®é nh½n, trªn bÒ mÆt tiÕp xóc kh«ng ®−îc cã çc vÕt x−íc, lâm, han rØ, cã chiÒu dµy b»ng nhau. Sau khi ®· vÖ sinh s¹ch sÏ çc chi tiÕt, n¾m v÷ng çc ®iÓm kÕt cÊu, ta tiÕn hµnh l¾p r¸p b¬m. 8.5 2. Söa ch÷a vßi phun nhiªn liÖu 1. H− háng vµ kiÓm tra h− háng vßi phun. Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, vßi phun th−êng xuÊt hiÖn çc h− háng vµ khuyÕt tËt sau: HiÖn t−îng cèc ho¸ vµ h− háng lç phun, ch¸y ®Çu phun vµ mÐp cña lç phun, biÕn cøng mÆt c«n cña kim phun vµ ®Õ, kÑt treo kim phun ë trong th©n x−íc däc ë bÒ mÆt c«ng t¸c cña kim vµ th©n cña ®Çu phun, t¨ng khe hë gi÷a kim phun vµ th©n do bÞ mµi mßn, nøt g·y vµ gi¶m tÝnh ®µn håi cña lß xo, nøt ë th©n vßi phun vµ çc chi tiÕt cña bé phun s−¬ng, dËp bÒ mÆt tiÕp gi¸p cña thanh ®Èy vµ ®Çu mót cña kim phun. H− háng ®Æc tr−ng cña vßi phun lµ t¹o cèc vµ háng lç phun, ph¸ huû ®é kÝn khÝt bÒ mÆt c«n cña kim vµ ®Çu phun. Khi lç phun bÞ ®ãng cèc, lµm gi¶m l−îng cÊp nhiªn liÖu vµo xilanh, t¨ng ¸p suÊt, t¨ng sù rß lät nhiªn liÖu qua khe hë gi÷a kim phun vµ th©n ®Çu phun, gi÷a s¬mi vµ piston cña b¬m nhiªn liÖu. Háng lç phun, mµi cïn (lµm tï) vµ ch¸y mÐp lç lµm cho sù phun nhiªn liÖu kh«ng tèt, qu¸ tr×nh ch¸y trong xilanh cña ®éng c¬ còng bÞ xÊu ®i. Tuú thuéc vµo h−íng dÉn cô thÓ cña tõng h·ng chÕ t¹o, vßi phun th«ng th−êng ®−îc kiÓm tra sau 500 giê lµm viÖc. Khi th¸o vßi phun còng nh− khi l¾p r¸p cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Ó tr¸nh çc biÕn d¹ng lµm háng çc chi tiÕt. Sau khi th¸o, çc chi tiÕt cña vßi phun ®−îc röa s¹ch 147

b»ng dÇu diesel. Bé phun s−¬ng ®−îc ng©m trong dÇu tõ 2 ÷3 giê sau ®ã ®−îc t¸ch ra ®Ó vÖ sinh, th«ng s¹ch çc lç phun b»ng çc kim th«ng chuyªn dông víi ®−êng kÝnh nhá h¬n ®−êng kÝnh lç phun 0,05mm. §é t¨ng ®−êng kÝnh lç phun cho phÐp 10%. Çc vßi phun ®−îc coi lµ kh«ng ®¶m b¶o kü thuËt nÕu çc lç phun bÞ ch¸y, dËp hoÆc tï mÐp lç. X−íc däc trªn bÒ mÆt cña kim vµ th©n. HiÖn t−îng t¹o gê trªn bÒ mÆt c«n cña kim. T¨ng ®é n©ng cña kim phun. Kim phun vµ th©n ®Çu phun kh«ng ®−îc ®æi lÉn vµ t¸ch riªng nhau. V× vËy, khi mét trong çc chi tiÕt cña ®Çu phun bÞ háng th× ph¶i thay thÕ c¶ bé. ChÊt l−îng cña çc chi tiÕt vßi phun ®−îc kiÓm tra b»ng çch quan s¸t, ®o ®¹c vµ thö. Khi quan s¸t ng−êi ta sö dông kÝnh lóp víi ®é phãng ®¹i 10 lÇn. Çc chi tiÕt cã vÕt r¹n nøt ®Òu ph¶i lo¹i bá. §é n©ng cña kim phun cã thÓ ®−îc kiÓm tra b»ng thiÕt bÞ chØ trªn h×nh 8.53 Ng−êi ta l¾p èng 4 cña ®ång hå chØ b¸o 5 vµo èng kÑp ®µn håi 1 vµ xiÕt chÆt ®ai èc 3. Trong lç èng ë phÝa d−íi, ®Æt ®Çu nèi 2 (d¹ng èng) tùa vµo chèt 6 cña ®ång hå ®Æt thiÕt bÞ lªn bµn kiÓm tra,sao cho ®Çu mót kÑp èng ®µn håi 1 víi ®Çu mót cña ®Çu nèi 2 n»m trªn mÆt bµn kiÓm tra vµ t¹o ®é lÖch cña kim ®ång hå kho¶ng chõng 1 vßng. Xoay ®ång hå ®Ó kim chØ sè ‘’0’’. Sau ®ã ®Æt thiÕt bÞ lªn ®Çu phun. §Çu nèi 2 ®−îc h¹ xuèng ®Õn van chÆn cña kim vµ ®ång hå sÏ chØ b¸o ®é n©ng cña kim phun. §é n©ng kim phun cho phÐp ®−îc chØ dÉn theo tõng lý lÞch ®éng c¬ cô thÓ. Ch¼ng h¹n nh− ®éng c¬ 6C275L vµ 18D giíi h¹n lµ 0,35 ÷0,4mm, ë ®éng c¬ 6HφD48 lµ 0,6 ÷0,7mm. H×nh 8.53. Lß xo cña vßi phun ®−îc kiÓm ThiÕt bÞ kiÓm tra ®é n©ng kim phun cña vßi phun tra ®é biÕn d¹ng d− b»ng çch ®o a- §iÒu chØnh ®ång hå chØ b¸o trªn bµn kiÓm tra chiÒu cao cña nã ë tr¹ng th¸i tù do b- §é n©ng cña kim phun vµ so s¸nh víi chiÒu cao trong b¶n vÏ thiÕt kÕ. Sù gi¶m chiÒu cao cña lß xo ë tr¹ng th¸i tù do so víi chiÒu cao trong b¶n thiÕt kÕ lµ thÓ hiÖn sù biÕn d¹ng cña lß xo. ë tr−êng hîp nh− vËy lß xo cÇn ph¶i ®−îc thay míi. Ngoµi ra cÇn ph¶i kiÓm tra toµn bé tr¹ng th¸i kü thuËt cña vßi phun nh− t×nh tr¹ng vßng ren ë th©n, ®ai èc, çc c¨n ®Öm lµm kÝn,....

148

2. Söa ch÷a, thö kiÓm tra vßi phun Vßi phun ®−îc th¸o, vÖ sinh s¹ch sÏ b»ng dÇu ho¶. Trªn tµu thuû viÖc söa ch÷a th−êng gi÷ nguyªn bé nhãm (theo cÆp) vµ chØ rµ l¹i bÒ mÆt c«n. ViÖc rµ cã thÓ b»ng tay hoÆc trªn m¸y víi vßng quay kho¶ng 200 ÷300 vßng/phót, sè hµnh tr×nh kÐp 15 ÷20 lÇn/phót. L−u ý kh«ng ®Ó bét rµ r¬i vµo phÇn trôc cña kim phun. Sau khi rµ trªn mÆt c«n t¹o thµnh mét vµnh ®ai réng ®Òu 0,3÷0,4mm th× coi c«ng viÖc rµ kÕt thóc. Trªn x−ëng söa ch÷a, th−êng cã nhiÒu vßi phun cò cïng d¹ng ng−êi ta söa l¹i b»ng çch ph©n nhãm, chän nh÷ng th©n ®Çu phun vµ kim phun cã kÝch th−íc phï hîp cã thÓ l¾p lÉn víi nhau sau ®ã tiÕn hµnh mµi rµ tõng chi tiÕt trªn çc m¸y chuyªn dïng. §é c«n vµ ®é « van cña kim vµ vá sau khi rµ s¬ bé kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 2µm.

H×nh 8.54 . Gi¸ ®Ó ®iÒu chØnh vµ thö vßi phun nhiªn liÖu 1- èng th«ng; 2- Thïng hë; 3- Vßi phun; 4- §ång hå ®o ¸p suÊt; 5- KÐt nhiªn liÖu; 6- èng cÊp nhiªn liÖu; 7- Tay b¬m; 8- B¬m cao ¸p; 9- §−êng èng cao ¸p

Sau khi rµ riªng tõng chi tiÕt, tiÕn hµnh ®o ph©n nhãm ®Ó rµ tõng cÆp. L¾p kim phun vµo lç ®Çu phun sao cho vµo s©u 1/4 chiÒu s©u lç ®Ó rµ phÇn th©n cña kim víi lç. Sau khi rµ röa s¹ch b»ng dÇu diesel vµ kiÓm tra tÝnh ®Òu ®Æn cña hµnh tr×nh kim. Kim sÏ r¬i tõ tõ vµo æ do t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n, khi nã ®−îc kÐo ra ngoµi vá 149

1/3 chiÒu dµi vµ ®Çu phun ®Æt nghiªng mét gãc 450. Sau khi rµ xong phÇn th©n, tiÕn hµnh rµ bÒ mÆt c«n nh− ®· nªu ë trªn. CÆp rµ sau khi kÕt thóc ®−îc röa s¹ch b»ng x¨ng, b»ng dÇu ho¶ vµ tiÕn hµnh thö ®é kÝn, chÊt l−îng phun. Nh÷ng kim phun bÞ mµi mßn nhiÒu ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p m¹ cr«m ®Ó phôc håi l¹i kÝch th−íc. §é kÝn khÝt cña vßi phun ®−îc kiÓm tra nh− sau: N©ng ¸p suÊt cña vßi phun lªn 300 ÷400 KG/cm2 (tuú theo lo¹i ®éng c¬ diesel) sau ®ã gi¶m xuèng 200 ÷300KG/cm2. Dïng ®ång hå ®o thêi gian gi¶m ¸p suÊt. Nh÷ng vßi phun mµ thêi gian gi¶m ¸p suÊt n»m trong kho¶ng tõ 30 ÷60 gi©y th× ®−îc coi lµ tèt. ChÊt l−îng phun khi kiÓm tra ë trªn gi¸ thö vßi phun nhiªn liÖu, (H×nh 8.54) Vßi phun sau khi söa ch÷a ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu kü thuËt vÒ chÊt l−îng phun. Tia nhiªn liÖu t¹o ra mét ®¸m s−¬ng mï mÞn. Tia ®−îc ng¾t mét çch døt kho¸t, râ rµng, khi phun cã tiÕng rÝt. Tr−íc vµ sau khi phun kh«ng ®−îc nhá giät nhiªn liÖu ë ®Çu bé phun s−¬ng. Trôc t©m cña chïm tia ph¶i trïng víi trôc t©m ®Çu phun. Chïm tia nhiªn liÖu ph¶i ®¶m b¶o gãc phun, phun ®Òu ë çc lç. ¸p suÊt phun ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu theo h−íng dÉn chÕ t¹o ®éng c¬. 8.5.3. L¾p r¸p b¬m nhiªn liÖu lªn ®éng c¬. Khi l¾p r¸p b¬m nhiªn liÖu ®¬n lªn ®éng c¬ diesel, ng−êi ta thùc hiÖn çc thao t¸c sau: §Æt b¬m nhiªn liÖu vµ dÉn ®éng cña nã vµo trôc ph©n khèi (con ®éi), l¾p ®−êng èng dÉn nhiªn liÖu, kiÓm tra x¸c ®Þnh gãc cÊp nhiªn liÖu. Khi ®Æt b¬m vµ con ®éi lªn ®éng c¬ ph¶i kiÓm tra ®é kÝn khÝt gi÷a mÆt bÝch cña b¬m tiÕp gi¸p víi mÆt ®ì ë blèc xilanh vµ kh«ng ®−îc lÖch. ViÖc kiÓm tra cã thÓ sö dông th−íc l¸ hoÆc theo vÕt s¬n (bét mµu). Con l¨n con ®éi ph¶i tiÕp gi¸p víi cam, theo toµn bé chiÒu réng kh«ng cã khe hë. Khe hë gi÷a èng lãt (cèc) con H×nh 8.55. B¬m nhiªn liÖu (®éng c¬ 6L275) 1Phanh h·m; 2- §Õ lß xo; 3- èng lãt (cèc) ; 4- Lß ®éi vµ lç dÉn h−íng, gi÷a chèt vµ xo; 5S¬mi xoay; 6- Piston; 7- Th©n; 8- S¬mi cña bé con l¨n kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,03. ®«i; 9- Van xuÊt dÇu; 10- §Õ van xuÊt dÇu; 11- Lß Trªn çc bÒ mÆt c«ng t¸c kh«ng cho xo; 12- èng nèi; 13- §Öm ®ång; 14- èng nhiªn liÖu; phÐp cã vÕt x−íc, x©y x¸t. 15- Thanh r¨ng; 16- Bé kÑp piston Sau khi ®Æt b¬m nhiªn liÖu lªn ®éng c¬ (lo¹i b¬m ë h×nh 8.55) cÇn ph¶i ®iÒu chØnh l¹i vÞ trÝ cña piston theo ®é cao 150

b»ng ªcu ®iÒu chØnh cña con ®éi. Khi ®ã ng−êi ta kiÓm tra ®¹i l−îng më lç hót trªn s¬mi cña mÐp ®Ønh piston. ViÖc kiÓm tra ®−îc thùc hiÖn khi piston ë vÞ trÝ thÊp nhÊt cña con ®éi tùa lªn phÇn l−ng cña cam. C«ng viÖc nµy còng ®−îc thùc hiÖn ®iÒu chØnh b¬m trong khi thö thö trªn gi¸ thö. Khi ®Æt b¬m lªn ®éng c¬ (lo¹i b¬m nh− h×nh 8.56) cÇn ph¶i kiÓm tra sù trïng hîp cña vÕt dÊu kh¾c ë cöa sæ quan s¸t vµ ë cèc cña piston (h×nh 8.57). ë vÞ trÝ thÊp nhÊt cña piston, khi con l¨n cña con ®éi tùa lªn phÇn l−ng cña cam, çc v¹ch dÊu ph¶i trïng nhau.

H×nh 8.56. B¬m nhiªn liÖu (®éng c¬ HφD48, HφD36) 1- Con ®éi; 2- £cu ®iÒu chØnh; 3- Vá con ®éi; 4- èng lãt; 5- èng dÉn h−íng; 6- S¬mi cña bé ®«i; 7- Th©n; 8- Piston; 9- §ai èc nÐn; 10- Lß xo; 11- §Õ lß xo; 12- Bé gi÷ piston; 13- Trôc lÖch t©m; 14Con l¨n con ®éi; 16- Van hót; 17,18 - èng nèi; 19- §Õ van xuÊt dÇu 151

CÇn ph¶i l−u ý r»ng ®èi víi lo¹i b¬m nh− vËy th× vÞ trÝ thÊp nhÊt cña piston t−¬ng øng víi thêi ®iÓm b¾t ®Çu cÊp nhiªn liÖu (khi con l¨n cña con ®éi b¾t ®Çu quay ®Õn phÇn låi cña cam). Sù trïng nhau cña çc v¹ch dÊu ®−îc thùc hiÖn b»ng çc c¨n ®Öm gi÷a mÆt bÝch vá con ®éi vµ blèc xilanh cã chiÒu dµy phï hîp. + KiÓm tra gãc phun sím nhiªn liÖu. Nhiªn liÖu phun vµo trong xilanh ë cuèi qu¸ tr×nh nÐn, ë thêi ®iÓm khi piston tr−íc §CT ë mét gi¸ trÞ x¸c ®Þnh t−¬ng øng víi gãc quay trôc khuûu gäi lµ gãc phun sím nhiªn liÖu. X¸c ®Þnh gãc phun sím nhiªn liÖu ®−îc ®¶m b¶o b»ng sù tiÕp xóc phï hîp cña cam ë trôc ph©n phèi. VÞ trÝ ®óng cña cam nhiªn liÖu ë trôc ph©n phèi ®−îc x¸c ®Þnh b»ng dÊu l¾p r¸p ë ®·i cam vµ ë èng ®Þnh vÞ hoÆc çc chi tiÕt kh¸c. DÊu l¾p r¸p ®−îc t¹o bëi nhµ chÕ t¹o sau khi H×nh 8.57. V¹ch dÊu trªn çc chi tiÕt ®iÒu chØnh sù cÊp nhiªn liÖu cho çc xilanh ë b¬m nhiªn liÖu trªn bÖ thö. 1- DÊu ë cöa sæ quan s¸t Gãc phun sím nhiªn liÖu cña çc xylanh 2- DÊu ë cèc piston kh«ng ®−îc kh¸c nhau qu¸ (1 ÷ 1,50). Ng−êi ta kiÓm tra gãc phun sím b¾t ®Çu tõ xilanh thø nhÊt. §Ó kiÓm tra ta quay trôc khuûu theo chiÒu tiÕn ®Õn vÞ trÝ t−¬ng øng kho¶ng gi÷a cña hµnh tr×nh nÐn. Lóc nµy xup¸p hót, x¶ cña xilanh kiÓm tra ®Òu ®ãng. Sau ®ã tiÕp tôc quay tõ tõ trôc khuûu ®Õn thêi ®iÓm cÊp nhiªn liÖu cña b¬m ®−îc x¸c ®Þnh ë thiÕt bÞ "M«ment«xkov" (h×nh 8.58). Khi kiÓm tra cÇn l−u ý x¶ khÝ trong hÖ thèng (b¬m, ®−êng èng) ®Æt thanh r¨ng cña b¬m ë vÞ trÝ cÊp lín nhÊt. §Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c khi x¸c ®Þnh thêi ®iÓm b¾t ®Çu cÊp nhiªn liÖu, ng−êi ta sö dông èng thuû tinh cã ®−êng kÝnh trong kh«ng lín h¬n 2mm ®Ó dÔ quan s¸t hiÖn t−îng b¾t ®Çu d©ng cña mµng dÇu. Lóc nµy theo ®é chia ë trªn b¸nh ®µ ta H×nh 8.58. ThiÕt bÞ kiÓm tra gãc phun x¸c ®Þnh gãc b¾t ®Çu cÊp nhiªn liÖu so víi sím nhiªn liÖu §CT. NÕu trªn b¸nh ®µ kh«ng cã ®é chia th× 1- §Çu nèi cña b¬m; 2- §ai èc; 3- §Öm kÝn; 4- èng thÐp; 5- èng cao su; gãc phun sím ®−îc x¸c ®Þnh nh− khi kiÓm tra 6- èng thñy tinh gãc ph©n phèi khÝ. Khi cã sù sai lÖch vÒ gãc phun sím ta ®Æt l¹i cam trªn trôc ph©n phèi, cßn khi ®é sai lÖch kh«ng lín l¾m ta cã thÓ thay ®æi chiÒu dµi con ®éi b»ng çch ®iÒu chØnh bul«ng ®iÒu chØnh.

152

Khi ®iÒu chØnh bul«ng ®iÒu chØnh cña b¬m nh− h×nh 8.55 nhÊt thiÕt ph¶i kiÓm tra ®¹i l−îng më cña lç hót trªn s¬mi ë vÞ trÝ thÊp nhÊt cña piston. Gi¸ gi¸ trÞ ®ã kh«ng ®−îc nhá h¬n 2mm, nÕu kh«ng sÏ c¶n trë ®−êng vµo cña nhiªn liÖu ®Õn khoang trªn piston cña b¬m ë hµnh tr×nh hót hoÆc ®Ønh cña piston sÏ ch¹m vµo ®Õ cña van xuÊt dÇu. Gi¸ trÞ cña lç hót ë s¬mi ®−îc kiÓm tra b»ng th−íc ®o s©u hoÆc th−íc cÆp (h×nh 8.59a). Quay trôc dÉn ®éng cho ®Õn khi v¹ch dÊu ë cèc piston trïng víi v¹ch dÊu ë th©n b¬m. X¸c ®Þnh kho¶ng çch tõ ®Ønh piston ®Õn ®Õ van xuÊt dÇu l1 . Sau ®ã tiÕp tôc quay trôc ®Ó piston ë vÞ trÝ thÊp nhÊt vµ ®o kho¶ng çch l2. Gi¸ trÞ ∆l = l2 - l1 lµ gi¸ trÞ më cña lç hót ë s¬mi khi piston ë vÞ trÝ thÊp nhÊt. ë b¬m nhiªn liÖu kiÓu ë h×nh 8.56, ®iÒu chØnh gãc phun sím nhiªn liÖu b»ng çch ®Æt l¹i cam ë trªn trôc ph©n phèi, Nh− vËy thêi ®iÓm cÊp nhiªn liÖu cña b¬m lóc nµy khi piston ë vÞ trÝ thÊp nhÊt vµ kh«ng phô thuéc vµo chiÒu cao cña con ®éi. Tuú thuéc vµo kÕt cÊu vµ h−íng dÉn cô thÓ cña tõng lo¹i b¬m ®Ó l¾p r¸p vµ ®iÒu chØnh. VÝ dô lo¹i b¬m cao ¸p cña ®éng c¬ 5RND68 h·ng Sulzer(h×nh8.59b) khi ®iÒu chØnh ®−îc h−íng dÉn nh− sau: + §iÒu chØnh hµnh tr×nh cÊp cã Ých. 1. Via ®éng c¬ cho ®Õn khi con l¨n n»m trªn ®Ønh cña cam. L¾p ®ång hå chØ b¸o vµo chç van hót ®ang ë tr¹ng th¸i ®ãng (van S) vµ xoay ®ång hå vÒ 0 (h×nh 8.59b1). 2. Via ®éng c¬ ®Õn khi con l¨n n»m trªn ®−êng trßn c¬ së cña cam. L¾p ®ång hå trªn piston b¬m cao ¸p vµ xoay vÒ 0. Sau ®ã l¾p ®ång hå trªn van x¶ (U) vµ xoay ®ång hå vÒ 0 (h×nh 8.59b2).

H×nh 8.59a. S¬ ®å x¸c ®Þnh ®¹i l−îng më cña lç hót trªn s¬ mi b¬m nhiªn liÖu

3. Via tiÕp theo chiÒu quay ®éng c¬ ®Õn khi ®ång hå trªn piston kÕt thóc hµnh tr×nh kh«ng cã Ých S1(tøc lµ ®iÓm hµnh tr×nh cÊp ban ®Çu). 4. §iÒu chØnh cÇn ®Èy cña van hót ®Ó ®ång hå trªn hót chØ 0,02mm. Khi ®äc sè liÖu ®ai èc h·m trªn cÇn ®Èy ®· ®−îc vÆn chÆn cÈn thËn. Van hót ®ãng t−¬ng øng víi b¾t ®Çu cÊp cã Ých( h×nh 8.59b3). 5. §äc gãc b¾t ®Çu cÊp (®é GQTK) tr−íc §CT trªn b¸nh ®µ vµ ghi l¹i. 6. Via ®éng c¬ theo chiÒu quay ®Õn khi ®ång hå trªn piston chØ kÕt thóc hµnh tr×nh cÊp cã Ých. 7. §iÒu chØnh cÇn cña van x¶ (H×nh 8.59b5) ®Õn khi ®ång hå trªn van x¶ chØ 0,02mm. van x¶ më t−¬ng øng víi kÕt thóc cÊp cã Ých h×nh 8.59b4). 8. §äc gãc kÕt thóc cÊp (®é GQTK) sau §CT ë trªn b¸nh ®µ vµ ghi l¹i. 153

H×nh 8.59b. §iÒu chØnh b¬m cao ¸p ®éng c¬ 5RND68 (h∙ng SULZER; tµu Sµi gßn 1, 2)

9. Hµnh tr×nh cÊp cã Ých cña çc BCA ph¶i ®ång ®Òu nhau. Sù kh¸c nhau lín nhÊt cho phÐp cña hµnh tr×nh cÊp cã Ých lín nh¸t vµ nhá nhÊt cña çc xilanh lµ 0,2mm. §é sai lÖch cho phÐp cña hµnh tr×nh cÊp cã Ých so víi gi¸ trÞ trong b¶ng (lý lÞch) lµ ± 0,1mm. 10. Khi ®é dµi cÇn ®Èy cña van hót dµi ra, hµnh tr×nh kh«ng cã Ých lín h¬n. Khi cÇn ®Èy cña van x¶ dµi ra, hµnh tr×nh cÊp cã Ých gi¶m xuèng. 154

+ KiÓm tra thêi ®iÓm cÊp cã Ých ban ®Çu. Môc 1 vµ 2 thao t¸c gièng ë phÇn ®iÒu chØnh hµnh tr×nh cÊp cã Ých. 3. Via trôc theo chiÒu quay ®éng c¬ cho ®Õn khi ®ång hå trªn ®Ønh cña van hót (S) chØ 0,02mm, trong khi piston cña BCA ®ang chuyÓn ®éng lªn. Van hót ®ãng t−¬ng øng víi thêi ®iÓm b¾t ®Çu cÊp cã Ých (h×nh 8.59b3). Sai sè cña thêi ®iÓm b¾t ®Çu cÊp so víi gi¸ trÞ ®· cho trong lý lÞch cã thÓ do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng vµ lo¹i nhiªn liÖu sö dông. 4. Däc hµnh tr×nh kh«ng cã Ých (S1) tíi thêi ®iÓm b¾t ®Çu cÊp trªn ®ång hå vµ ghi l¹i 5. TiÕp tôc via ®éng c¬ theo chiÒu trªn ®Õn khi ®ång hå trªn van x¶ (U) chØ gi¸ trÞ 0,02mm. Van më t−¬ng øng víi kÕt thóc hµnh tr×nh cÊp cã Ých (h×nh 8.59b4) 6. §äc gãc kÕt thóc cÊp sau §CT (§é gqtk) ë trªn b¸nh ®µ. Hµnh tr×nh cÊp cã Ých ®−îc x¸c ®Þnh: Scã Ých = S2 - S1 S1 - Hµnh tr×nh v« Ých. S2 - Gi¸ trÞ hµnh tr×nh ®äc lÇn thø hai. Nh÷ng sai lÖch cu¶ hµnh tr×nh cÊp cã Ých so víi lý lÞch ph¶i ®−îc hiÖu chØnh b»ng çch ®iÒu chØnh l¹i b¬m. 7. Hµnh tr×nh cÊp cã Ých cña çc b¬m cao ¸p ph¶i b»ng nhau. Sai sè cña hµnh tr×nh cÊp cã Ých lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña çc b¬m cho phÐp kh«ng v−ît qu¸ 0,2mm. Sai sè cña hµnh tr×nh cÊp cã Ých so víi lý lÞch lµ ± 0,1mm. 8. NÕu cÇn thiÕt lµm ®ång ®Òu hµnh tr×nh v« Ých vµ hµnh tr×nh cÊp cã Ých cña çc piston riªng b»ng çch thay ®æi chiÒu dµi cÇn ®Èy van: §Ó kÐo dµi hµnh tr×nh v« Ých, cÇn ®Èy van hót ®−îc chØnh dµi ra. NÕu hµnh tr×nh cÊp cã Ých nhá h¬n so víi thiÕt kÕ th× cÇn ®Èy cña van x¶ ®−îc chØnh dµi ra. L−u ý: CÇn ®Èy van kh«ng ®−îc thay ®æi ®Ó ®iÒu chØnh ¸p suÊt ch¸y, nhiÖt ®é khÝ x¶ hoÆc ¸p suÊt chØ thÞ. 8 - 6. Söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng ph©n phèi khÝ Çc chi tiÕt chñ yÕu cña hÖ thèng ph©n phèi khÝ lµ xup¸p hót, x¶, ®ßn g¸nh, cÇn ®Èy, lß xo xup¸p, con l¨n, trôc ph©n phèi, cam vµ b¸nh r¨ng lai. 8.6.1. mµi mßn h− háng vµ çch x¸c ®Þnh. Trôc ph©n phèi khÝ cña ®éng c¬ th−êng bÞ mµi mßn cæ trôc t¹o ®é c«n vµ ®é clÝp hay trôc bÞ uèn cong. X¸c ®Þnh ®é mµi mßn nµy còng t−¬ng tù nh− kiÓm tra çc cæ trôc kh¸c. HiÖn t−îng trôc bÞ uèn cã thÓ do chÊt l−îng vËt liÖu chÕ t¹o kh«ng ®¶m b¶o, chÊt l−îng b«i tr¬n kh«ng tèt lµm cho líp hîp kim ®ì x¸t cña çc æ ®ì cã nhiÖt ®é cao vµ nãng ch¶y. 155

H− háng cña cam th−êng bÞ mµi mßn, r¹n nøt hay bÞ níi láng ë chç l¾p r¸p víi trôc (®èi víi cam rêi). §é mµi mßn cña cam ®−îc ®o b»ng th−íc l¸ vµ c÷ chuÈn. Sai lÖch h×nh d¸ng cho phÐp so víi h×nh d¸ng ban ®Çu lµ 0,03 ÷ 0,05mm ®èi víi cam nhiªn liÖu vµ 0,1 ÷ 0,15mm ®èi víi cam khëi ®éng. B¸nh xe r¨ng cña trôc ph©n phèi th−êng bÞ mµi mßn, mÎ hay g·y r¨ng, láng chç l¾p ghÐp. ViÖc mµi mßn r¨ng cã thÓ do ma s¸t trong ®iÒu kiÖn b«i tr¬n kh«ng tèt hoÆc do vËt liÖu chÕ t¹o kÐm, g·y r¨ng th−êng do cã hiÖn t−îng c¾t r¨ng cã thÓ do l¾p r¸p kh«ng ®¶m b¶o do yªu cÇu kü thuËt, do cã vËt r¾n lín r¬i vµo khe hë gi÷a çc r¨ng, chÊt l−îng vËt liÖu kh«ng ®¶m b¶o. Xup¸p hót vµ xup¸p x¶ h− háng ®Æc tr−ng nhÊt lµ sù kh«ng kÝn khÝt gi÷a nÊm vµ ®Õ xup¸p do bÞ vªnh hoÆc do muéi ®ãng, ch¸y nÊm xup¸p hoÆc vµnh xe xup¸p, x−íc rç nøt trªn nÊm xup¸p, çn xup¸p bÞ kÑt trong èng dÉn h−íng do khe hë qu¸ bÐ hoÆc qu¸ lín ®ãng b¸m keo muéi vµ kh¶ n¨ng b«i tr¬n kÐm. Lß xo xup¸p cã thÓ bÞ g·y, mÊt kh¶ n¨ng ®µn håi. 8.6.2. Söa ch÷a çc chi tiÕt ph©n phèi khÝ §èi víi trôc ph©n phèi khÝ cæ trôc mµi mßn t¹o ®é elÝp cho phÐp tõ 0,05 ÷ 0,07mm. Khi bÞ mµi mßn cã thÓ mµi hay tiÖn l¹i trôc trªn çc bé g¸ chuyªn dïng. TiÖn cæ trôc kh«ng lîi v× nh− vËy ph¶i thay m¸ng lãt hoÆ rãt l¹i babit cña æ ®ì. Trôc ph©n phèi bÞ cong th−êng ph¶i thay míi. §èi víi cam bÞ mµi mßn kh«ng qu¸ giíi h¹n th× dïng m¸y mµi nh½n ®Òu, nÕu mßn lín h¬n th× ph¶i thay míi. B¸nh r¨ng truyÒn ®éng khi bÞ mµi mßn qu¸ giíi h¹n cho phÐp th× ph¶i thay míi. Khi bÞ háng mét vµi r¨ng riªng biÖt cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p dµn ®¾p. Chç l¾p r¸p b¸nh r¨ng nÕu bÞ yÕu, láng nªn thay l¹i then hoÆc thay b¸nh r¨ng. Çc chi tiÕt cña tæ hîp xup¸p th−êng cã çc d¹ng mµi mßn h− háng. BiÕn cøng ë bÒ mÆt v¸t ®Üa xup¸p do t¸c dông cña t¶i ®éng lùc häc vµ ch¸y bÒ mÆt v¸t (ë xup¸p x¶) ph¸ hñy ®é kÝn khÝt gi÷a xup¸p vµ ®Õ. Mµi mßn çn xup¸p vµ èng dÉn h−íng lµm t¨ng khe hë gi÷a chóng. Gi¶m ®é ®µn håi cña lß xo do hiÖn t−îng mái g©y ra. Ch¸y bÒ mÆt v¸t cña xup¸p, xuÊt hiÖn çc vÕt nøt « van vµ lß xo. Khi khe hë gi÷a çn xup¸p vµ èng dÉn h−íng t¨ng qu¸ 0,02d (d- ®−êng kÝnh çn xup¸p) th× ph¶i thay thÕ èng dÉn h−íng, cßn xup¸p cã thÓ kh«i phôc l¹i hoÆc lo¹i bá. Khi khe hë v−ît qu¸ giíi h¹n sÏ lµm gi¶m dé kÝn khÝt gi÷a xup¸p vµ ®Õ do sù dÞch chuyÓn vµ lÖch trôc t©m cña xup¸p so víi trôc cña èng dÉn h−íng vµ mÆt v¸t cña ®Õ xup¸p. Khi söa ch÷a çc xup¸p ng−êi ta lo¹i trõ hiÖn t−îng biÕn cøng bÒ mÆt, ch¸y kh«ng lín l¾m ë bÒ mÆt v¸t xup¸p. Kh«i phôc bÒ mÆt c«n bÞ mµi mßn b»ng ph−¬ng ph¸p hµn ®iÖn sau ®ã tiÕn hµnh tiÖn vµ mµi bãng. NÕu xuÊt hiÖn vÕt nøt trªn mÆt v¸t cña xup¸p th× ph¶i thay thÕ. §èi víi lß xo xup¸p khi bÞ h− háng th× ng−êi ta kh«ng söa ch÷a. Khi ph¸t hiÖn ra çc vÕt nøt hoÆc mÊt tÝnh ®µn håi vµ xuÊt hiÖn biÕn d¹ng d− trªn 5% ®é cao ®Þnh møc cña lß xo ë tr¹ng th¸i tù do th× ph¶i lo¹i bá vµ thay míi.

156

ViÖc mµi xup¸p ®−îc thùc hiÖn trªn m¸y mµi. C«ng viÖc cã thÓ tiÕn hµnh ë trªn tµu hoÆc ë x−ëng söa ch÷a. Khi mµi xup¸p còng nh− ®Õ xup¸p cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý ®Õn vÊn ®Ò chØnh t©m trªn m¸y. §é ®¶o cña xup¸p vµ ®Õ kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 0,02mm. Sau khi mµi, tiÕn hµnh rµ b»ng tay vµ kiÓm tra ®é kÝn khÝt cña bÒ mÆt rµ. KiÓm tra ®é kÝn khÝt cã thÓ sö dông dÇu háa, bét mµu hoÆc vÕt ch×. 8.6.3. L¾p r¸p c¬ cÊu ph©n phèi khÝ. 1. L¾p r¸p bé dÉn ®éng xup¸p

H×nh 8.60. C¬ cÊu dÉn ®éng xup¸p tõ trôc ph©n phèi khÝ 1- N¾p xilanh; 2- Xup¸p ; 3- Gi¸ ®ßn g¸nh; 4- §ßn g¸nh; 5- VÝt ®iÒu chØnh; 6- Thanh ®Èy; 7- Vá con ®éi; 8- Cèc cña con ®éi; 9- Con l¨n; 10- Trôc l¨n

C¬ cÊu dÉn ®éng xup¸p nh− ®· chØ ë trªn h×nh 8.60, khi l¾p r¸p ph¶i ®¶m b¶o mét sè yªu cÇu c¬ b¶n sau: Khe hë gi÷a cãc cña con ®éi vµ lç dÉn h−íng cho phÐp trong giíi h¹n tõ 0,001 ÷0,003) dc (dc- ®−êng kÝnh cña cèc, mm). Khe hë gi÷a con l¨n vµ trôc cña nã cho phÐp n»m trong giíi h¹n tõ (0,001÷0,003)dS; (dS- ®−êng kÝnh chèt). HiÖn t−îng cong cña thanh ®Èy, çc vÕt nøt trªn nã, dËp ren ë vÝt ®iÒu chØnh vµ ®Çu ®ßn g¸nh,... lµ çc dÊu hiÖu kh«ng cho phÐp. Sau khi l¾p r¸p tiÕn hµnh kiÓm tra, ®iÒu chØnh khe hë nhiÖt gi÷a ®Çu mót cÇn xup¸p vµ ®Çu ®ßn g¸nh. C«ng viÖc nµy ®−îc 157

thùc hiÖn nh− sau: Quay trôc khuûu ®Õn mét vÞ trÝ mµ con l¨n cña con ®éi tùa lªn bÒ mÆt l−ng cña cam. Níi láng ª cu h·m vµ vÝt ®iÒu chØnh (xup¸p ë tr¹ng th¸i ®ãng). §Æt th−íc l¸ cã chiÒu dµy b»ng gi¸ trÞ khe hë nhiÖt trong lý lÞch ®éng c¬ vµo gi÷a ®Çu mót cÇn xup¸p vµ ®Çu ®ßn g¸nh. VÆn vÝt ®iÒu chØnh vµo cho ®Õn khi th−íc l¸ bÞ Ðp nhÑ (kh«ng láng qu¸ còng kh«ng chÆt qu¸). XiÕt chÆt ª cu kho¸ ®Ó cè ®Þnh vÝt ®iÒu chØnh. Trong qu¸ tr×nh ®éng c¬ lµm viÖc xup¸p x¶ sÏ bÞ nung nãng h¬n so víi xup¸p hót. N−êi ta ®· tÝnh to¸n ®−îc khe hë cña xup¸p x¶ lín h¬n khe hë xup¸p hót kho¶ng 40%. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo vËt liÖu chÕ t¹o, ë mét sè ®éng c¬ cã khe hë nhiÖt xup¸p hót, x¶ nh− nhau. Gi¸ trÞ khe hë nhiÖt ®· cho trong lý lÞch ®éng c¬. Tuú thuéc vµo tõng lo¹i ®éng c¬ khe hë nhiÖt th−êng n»m trong kho¶ng tõ 0,35 ÷1,0mm. 2. KiÓm tra pha ph©n phèi khÝ Pha ph©n phèi khÝ theo çc xilanh ®−îc kiÓm tra nh− sau: §Æt trôc ph©n phèi theo trôc khuûu ë hµnh tr×nh tiÕn. Quay khuûu trôc xilanh thø nhÊt ®Õn vÞ trÝ cuèi cña hµnh tr×nh nÐn (xup¸p hót, x¶ cña xilanh thø nhÊt ®ãng). Con l¨n con ®éi b¾t ®Çu tiÕp xóc víi phÇn låi cña cam cña xup¸p hót; ®äc gãc gi÷a kim chØ trªn khung m¸y vµ dÊu ®iÓm chÕt trªn cña xilanh thø nhÊt (gãc më tr−íc ®iÓm chÕt trªn cña xup¸p hót). Nh− vËy muèn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c gãc më trªn ta ph¶i x¸c ®Þnh ®óng thêi ®iÓm b¾t ®Çu më cña xu p¸p. Thêi ®iÓm ®ã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng hai ph−¬ng ph¸p: B»ng çch xoay tay con l¨n cña con ®éi hoÆc ®Æt th−íc l¸ cã chiÒu dµy tõ 0,05 ÷ 0,1 mm vµo ë vÞ trÝ khe hë nhiÖt. Khi con l¨n con ®éi tùa lªn phÇn trßn cña cam th× kh«ng cã lùc lín tú lªn chèt con l¨n, cßn th−íc l¸ th× dÞch chuyÓn tù do trong khe hë nhiÖt. Thêi ®iÓm b¾t ®Çu më cña xup¸p th× con l¨n con ®éi kh«ng xoay ®−îc b»ng tay, cßn th−íc l¸ th× bÞ Ðp chÆt. Quay trôc khuûu theo chiÒu tiÕn ®Õn vÞ trÝ mµ con l¨n con ®éi cña xup¸p hót b¾t ®Çu rêi khái phÇn låi cña cam ë phÇn trßn. Khi ®ã xup¸p ®−îc ®ãng l¹i. X¸c ®Þnh gãc gi÷a kim chØ vµ dÊu ®iÓm chÕt d−íi ë trªn b¸nh ®µ (gãc ®ãng sau ®iÓm chÕt d−íi). Thêi ®iÓm b¾t ®Çu ®ãng cña xup¸p hót còng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng xoay tay con l¨n hoÆc dïng th−íc l¸ nh− trªn. ë thêi ®iÓm ®ãng cña xup¸p th× con l¨n xoay ®−îc b»ng tay, cßn th−íc l¸ th× kh«ng bÞ Ðp chÆt. T−¬ng tù nh− trªn ta tiÕn hµnh x¸c ®Þnh pha ph©n phèi khÝ cña xup¸p x¶ theo nguyªn t¾c më tr−íc ®iÓm chÕt d−íi vµ ®ãng sau ®iÓm chÕt trªn. Khi trªn b¸nh ®µ kh«ng chia ®é ta ®o chiÒu dµi cung tõ ®iÓm b¾t ®Çu më (®ãng) víi ®iÓm chÕt trªn (®iÓm chÕt d−íi) trªn b¸nh ®µ. Gãc ph©n phèi khÝ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: 360.1 α= 3,14.D Trong ®ã: α - Gãc quay cña khuûu trôc tíi ®iÓm chÕt, ®é; l - ChiÒu dµi cung, mm; D- §−êng kÝnh b¸nh ®µ, mm. 158

8. 7. Thö ®éng c¬ Diesel sau söa ch÷a §éng c¬ Diesel sau söa ch÷a cÇn ph¶i tiÕn hµnh thö nh»m môc ®Ých kiÓm tra sù l¾p ®Æt ®óng vµ ®¶m b¶o an toµn khi lµm viÖc. KiÓm tra chÊt l−îng cña viÖc ®iÒu chØnh còng nh− toµn bé tr¹ng th¸i lµm viÖc bªn ngoµi cña çc chi tiÕt. Diesel sau söa ch÷a cÇn ph¶i ®¶m b¶o lµm viÖc an toµn æn ®Þnh ë tÊt c¶ çc chÕ ®é khai th¸c, khëi ®éng, ®¶o chiÒu dÔ dµng, t¹o ra sè vßng quay vµ c«ng suÊt ®Þnh møc theo lý lÞch víi chi phÝ nhiªn liÖu nhá nhÊt. Qu¸ tr×nh thö ®éng c¬ Diesel ph©n thµnh thö trªn bÖ, thö buéc tµu vµ thö hµnh tr×nh. Ch−¬ng tr×nh, chÕ ®é thö buéc tµu vµ hµnh tr×nh ®−îc thiÕt lËp theo qui ph¹m phô thuéc vµo lo¹i söa ch÷a (söa ch÷a lín, trung b×nh vµ nhá). Khi thö toµn bé ®éng c¬ c¬ Diesel kh«ng phô thuéc vµo lo¹i söa ch÷a. Ng−êi ta kiÓm tra ®Æc tÝnh khëi ®éng, hÖ thèng ®iÒu chØnh sè vßng quay, hÖ thèng ®¶o chiÒu lµm viÖc ë çc chÕ ®é, còng nh− hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh nhiÖt ®é dÇu vµ n−íc lµm m¸t, hÖ thèng ®iÒu khiÓn vµ tÝn hiÖu b¸o ®éng sù cè. Thö khëi ®éng lµ kiÓm tra kho¶ng thêi gian tõ khi thùc hiÖn thao t¸c khëi ®éng ®Õn thêi ®iÓm khi ®éng c¬ b¾t ®Çu lµm viÖc víi nhiªn liÖu. Kho¶ng thêi gian khëi ®éng ®−îc chØ trong lý lÞch ®éng c¬. Theo tiªu chuÈn cña nhµ n−íc Liªn X« cò (ΓOCTam) thêi gian khëi ®éng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 8 gi©y khi khëi ®éng b»ng khÝ nÐn ë nhiÖt ®é m«i tr−êng xung quanh kh«ng thÊp h¬n 80C. Khi kiÓm tra khëi ®éng Diesel ®−îc thùc hiÖn lÇn ®Çu ë tr¹ng th¸i nguéi. §èi víi Diesel ®¶o chiÒu, ng−êi ta tiÕn hµnh khëi ®éng tiÕn, lïi. HÖ thèng kh«ng khÝ nÐn cÇn ph¶i ®¶m b¶o khëi ®éng kh«ng d−íi 12 lÇn ®èi víi ®éng c¬ ®¶o chiÒu vµ kh«ng d−íi 6 lÇn ®èi víi ®éng c¬ kh«ng ®¶o chiÒu. Thö chÊt l−îng ®¶o chiÒu cña Diesel bao gåm kiÓm tra kho¶ng thêi gian ®¶o chiÒu so víi thêi gian chØ dÉn trong lý lÞch ®éng c¬. Theo qui ®Þnh cña "TOCTam" th× thêi gian nµy kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 15 gi©y. Thö ®¶o chiÒu ®−îc thùc hiÖn khi ®éng c¬ ®· nãng kho¶ng thêi gian ®¶o chiÒu tÝnh cho thö hµnh tr×nh ®−îc kiÓm tra khi tµi kh«ng chuyÓn ®éng hoÆc chuyÓn ®éng ë hµnh tr×nh nhá nhÊt. Thö ®¶o chiÒu ë trªn bÖ cã phanh thuû lùc ®Ó ®¶m b¶o t¶i cña ®éng c¬ ë giíi h¹n kho¶ng 35% t¶i ®Þnh møc. KiÓm tra hÖ thèng ®iÒu chØnh sè vßng quay lµ kiÓm tra so s¸nh çc th«ng sè cña ®éng c¬ Diesel so víi th«ng sè cña lý lÞch. X¸c lËp sè vßng quay cña ®éng c¬ ë t¶i 110, 100, 75, 50% t¶i ®Þnh møc vµ ë hµnh tr×nh kh«ng t¶i. KiÓm tra møc ®é kh«ng nh¹y cña hÖ thèng (®iÒu khiÓn, dÉn ®éng) khi thay ®æi t¶i. KiÓm tra møc ®é kh«ng æn ®Þnh cña vßng quay khi kh«ng thay ®æi t¶i cña ®éng c¬. Sè vßng quay giíi h¹n trªn, giíi h¹n d−íi. §èi víi ®éng c¬ Diesel chÝnh tµu thuû giíi h¹n d−íi kh«ng lín h¬n 30% vµ giíi h¹n trªn kh«ng nhá h¬n 105% vßng quay ®Þnh møc. Thö giao nhËn do mét Ban gåm ®¹i diÖn c«ng ty, nhµ m¸y, ®¨ng kiÓm, thuyÒn tr−ëng, m¸y tr−ëng tiÕn hµnh. Khi thö giao nhËn ph¶i cã ®Çy ®ñ çc tµi liÖu liªn quan 159

®Õn söa ch÷a. Khèi l−îng, chÊt l−îng söa ch÷a, yªu cÇu ®èi víi vËt liÖu, çc th«ng sè ®iÒu chØnh ®éng c¬ cÇn thiÕt. Thêi gian vµ chÕ ®é thö cã thÓ theo b¶ng sau: ChÕ ®é thö

§Æc tr−ng cña chÕ ®é thö trªn bÖ nhµ m¸y C«ng suÊt Vßng quay M.men h·m Theo % ®Þnh møc Kh«ng t¶i 0 25 63 39 50 80 63 75 91 83 100 100 100 110 103 107 Ch¹y lïi

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

ë vßng quay æn ®Þnh nhá nhÊt Tæng thêi gian thö ë çc chÕ ®é

Thêi gian thö, h (kh«ng nhá h¬n) ë sè vßng quay (v/ph) D−íi 200

Tõ 200 ÷ 500

Tõ 500 ÷1000

>1000

0,5 1 1 1 8 1 1 0,5

0,5 1 1 1 6 1 1 0,5

0,25 0,5 0,5 0,5 4,0,5 0,5 0,5 0,25

0,25 0,25 0,5 0,5 1 0,5 0,5 0,25

14

12

7

3,75

Sau khi thö ng−êi ta tiÕn hµnh kiÓm tra tr¹ng th¸i kü thuËt cña mét sè chi tiÕt vµ tiÕp tôc thö mét lÇn n÷a ë çc chÕ ®é. C«ng suÊt (% ®Þnh møc)

Kh«ng t¶i vµ 25 50, 75, 100

Thêi gian thö, h (kh«ng nhá h¬n) ë sè vßng quay ®Þnh møc (v/ph) Tõ Tõ < 200 >1000 200 ÷ 500 500 ÷1000 2 1 1 0,5 2 1 0,5 0,25

ChÕ ®é thö buéc tµu ChÕ ®é sè

§Æc tr−ng cña chÕ ®é (M« men trªn trôc: % ®Þnh møc

1 2 3 4 5

39 63 83 100 Thö lïi

Thêi gian thö (giê) víi ®éng c¬ cã c«ng suÊt (ml) > 1000 tõ 120 ÷ 200 tõ 200 ÷1000 0,5 0,5 0,5 2,0 0,5

0,5 1,0 1,0 3,0 0,5

0,5 1,0 1,0 4,0 0,5

ChÕ ®é thö hµnh tr×nh ChÕ ®é sè

§Æc tr−ng cña chÕ ®é sè vßng quay rªn 1 phót % ®Þnh møc

1 2 3 4 5 6 7

63 80 91 100 103 Lïi

Thêi gian thö (giê) ë c«ng suÊt cña ®éng c¬ (ml) > 1000 tõ 120 ÷ 200 tõ 200 ÷1000 0,5 0,5 0,5 6,0 1,0 0,5 0,25

ë vßng quay æn ®Þnh nhá nhÊt

160

0,5 1,0 1,0 12,0 1,0 1,0 0,5

0,5 1,0 1,0 20,0 1,0 1,0 0,5

Ch−¬ng 9

Söa ch÷a tua bin h¬i vµ hép sè 9 - 1. Th¸o tua bin h¬i

Khi söa ch÷a lín, ng−êi ta th−êng cÈu toµn bé tuabin lªn x−ëng, sau ®ã më n¾p, th¸o çc chi tiÕt, dß t×m h− háng, söa ch÷a råi l¾p l¹i nh− cò (tr−íc khi cÈu lªn x−ëng, ng−êi ta th¸o mèi l¾p ghÐp gi÷a trôc tua bin vµ trôc hép sè, çc ®−êng èng, çc thiÕt bÞ cã liªn quan,... çc bul«ng l¾p ghÐp tua bin víi bÖ cña nã). Sau ®©y lµ mét sè c«ng viÖc chÝnh khi th¸o tuabin. 9.1.1. Më n¾p Tr−íc khi më n¾p ph¶i nghiªn cøu kü l−ìng kÕt cÊu tuabin trong çc b¶n vÏ, tµi liÖu kü thuËt, tµi liÖu h−íng dÉn cña nhµ chÕ t¹o. Ph¶i chê cho tuabin nguéi h¼n míi ®−îc th¸o v× nh»m môc ®Ých tr¸nh cong vªnh vµ çc khe hë vÉn cßn nhá, nÕu nhiÖt ®é cña tuabin cßn cao sÏ lµm cho qu¸ tr×nh th¸o rÊt khã kh¨n. Tr−íc khi th¸o ªcu liªn kÕt ®Ó n©ng n¾p cÇn ®¸nh sè. vÆn çc bul«ng c«ng ®Ó t¸ch hai nöa cña vá cho ®Õn khi kho¶ng çch gi÷a chóng b»ng kho¶ng 10 mm, sau ®ã kÐo n¾p lªn víi tèc ®é chËm, cø 10 ÷ 20 mm th× dõng l¹i mét lÇn ®Ó kiÓm tra. Khi n©ng n¾p lªn: ph¶i n©ng ®Òu vµ th¨ng b»ng tr¸nh lÖch vµ chao ®¶o, còng nh− ®Æc biÖt chó ý ®Õn bé lµm kÝn ë hai ®Çu trôc, tr¸nh tr−êng hîp nã bÞ kÐo lªn theo råi r¬i xuèng.

H×nh 9.1. Çch lËt ngöa n¾p tua bin

161

Khi ®· n©ng n¾p lªn ®Õn ®é cao phï hîp th× dõng l¹i, ®Æt lªn ®Ønh vµnh b¸nh ®éng, ®Ønh vµnh b¸nh tÜnh cña tuabin çc l¸ ch×, cßn trªn çc bé kÝn th× ®Æt d©y ch× råi h¹ n¾p xuèng, xiÕt bul«ng l¹i nh− cò (l¾p l¹i) råi l¹i th¸o ra ®Ó ®o khe hë gi÷a nh÷ng bé phËn trªn vµ n¾p cña nã. Sau khi th¸o n¾p ra, ng−êi ta ®Æt chóng ë tr¹ng th¸i ngöa råi th¸o tiÕp vµnh b¸nh tÜnh nÕu cÇn. 9.1.2. N©ng r«to

H×nh 9.2. N©ng r«to a-N©ng r«to ë x−ëng; b- N©ng r« to d−íi tµu 162

Tr−íc khi n©ng r«to, ng−êi ta tiÕn hµnh ®o çc khe hë cÇn thiÕt vµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña r«to víi stato. Khi söa ch÷a ë x−ëng, r«to ®−îc n©ng b»ng cÇn cÈu (h×nh 9-2a) vµ nÕu th¸o ë d−íi tµu th× dïng bé g¸ nh− (h×nh 9 -2b). Khi n©ng r«to ph¶i tuyÖt ®èi cÈn thËn, tr¸nh va ®Ëp, chao ®¶o, chó ý ph¸t hiÖn hiÖn t−îng kÑt r«to, khi n©ng ®Õn ®é cao phï hîp th× tiÕn hµnh ®Æt nh÷ng l¸ ch× vµ d©y ch× ®Ó ®o khe hë nh− ®· tr×nh bµy ë trªn. Ghi chó: Trong qu¸ tr×nh th¸o tuabin, viÖc ®¸nh dÊu ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a çc chi tiÕt víi nhau vµ viÖc ®o çc khe hë ë nh÷ng vÞ trÝ cÇn vµ rÊt quan träng lµ rÊt cÇn thiÕt v× tõ nh÷ng sè liÖu nµy ta ®em so s¸nh víi sè liÖu trong lý lÞch ®Ó kÕt luËn vÒ nh÷ng h− háng, ®Ò ra çc biÖn ph¸p kh¾c phôc vµ còng tõ ®ã mµ gióp cho qu¸ tr×nh l¾p r¸p chÝnh x¸c sau nµy. Sau khi hoµn thµnh çc c«ng viÖc trªn, tiÕn hµnh "nhÊc" r«to ra ngoµi råi ®Æt lªn çc gi¸ ®· chuÈn bÞ s½n. 9.1.3. Th¸o vµnh b¸nh tÜnh ChØ th¸o khi ph¶i söa ch÷a hay thay thÕ chóng. Tr−íc khi th¸o ph¶i më hÕt bu l«ng h·m, l¾p mãc vµo çc lç ®· cã s½n hoÆc dïng çc bé ngo¹m chuyªn dïng nÕu kh«ng cã lç, råi dïng cÈu kÐo lªn.

H×nh 9.3. Th¸o çc vµnh b¸nh tÜnh a- Dïng ngo¹m ; b- Dïng cÈu

NÕu kh«ng th¸o ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p trªn th× dïng ph−¬ng ph¸p sau ®©y: Dïng bóa ®ång gâ vµo tÊm ch¾n råi dïng cÈu kÐo lªn, tr−íc khi gâ, cho dÇu ho¶ vµo mèi l¾p ghÐp gi÷a chóng, xem h×nh 9 -4a. 163

+ T¸ch chóng b»ng bé g¸ gåm hai thanh thÐp ch÷ U vµ hai vÝt vÆn vµo vµnh b¸nh tÜnh khi lùc kÐo cña hai vÝt c©n b»ng sÏ n©ng ®−îc chóng lªn, xem h×nh 9 -4b.

H×nh 9.4. S¬ ®å th¸o vµnh b¸nh tÜnh ra khái stato a- B»ng cÈu vµ bóa ®ång; b- B»ng vÝt vµ bul«ng c«ng

+ NÕu vÉn kh«ng th¸o ®−îc th× dïng bul«ng c«ng nh− h×nh 5-4b, muèn l¾p ®−îc çc bul«ng nh− vËy, ng−êi ta ph¶i khoan lç, ta r« lç víi φ = 18 ÷ 25 mm, ë trªn vá cña Stato. + Ph−¬ng ph¸p cuèi cïng lµ tiÖn mÐp vµnh b¸nh tÜnh (ë phÝa h¬i vµo) hoÆc tiÖn cho r·nh trªn stato réng ra (r·nh ®Ó l¾p vµnh b¸nh tÜnh). 9.1.4. Th¸o çc bé phËn cña r«to Tuú thuéc vµo h− háng mµ th¸o tõng chi tiÕt hay th¸o rêi toµn bé çc chi tiÕt cña r«to. Çc chi tiÕt nµy th−êng ®−îc l¾p cã ®é d«i nªn th¸o rÊt khã kh¨n, v× vËy khi th¸o ph¶i nung nãng chóng lªn nhiÖt ®é b»ng kho¶ng 1000C (dïng ngän löa khÝ) vµ dïng çc thiÕt bÞ chuyªn dïng. Trªn h×nh 9-5 tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p th¸o b¸nh çnh ®éng cña tuabin, lç ®Ó l¾p bul«ng trªn b¸nh çnh ®éng lµ lç cã s½n, (bul«ng 3 víi sè l−îng: 3 chiÕc ph©n bè ®Òu nhau). Trªn h×nh 9-6 tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p th¸o b»ng kÝch. ViÖc th¸o s¬mi ®Üa xem h×nh 9-6, s¬ mi 2 ®−îc vÆn vµo phÇn ren cña s¬mi c«n cña ®Üa r«to. L¾p vßng ®Öm 1 nh»m môc ®Ých tr¸nh lµm háng ®Üa r«to khi bul«ng 3 tú vµo. 164

H×nh 9.5. S¬ ®å çch th¸o ®Üa çch ®éng a- B»ng bul«ng; b- B»ng kÝch 1- §Üa ®Öm dµy 40mm; 2- Bul«ng c«ng; 3- Bul«ng kÐo; 4- S¬mi;

H×nh 9.6. Bé g¸ th¸o s¬mi 1- Vßng ®Öm; 2- S¬mi; 3- Bul«ng c«ng

9 - 2. Söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña tua bin 9.2.1. H− háng vµ çch x¸c ®Þnh a. Vá tua bin: BÞ xãi mßn, r¹n nøt, bÞ ¨n mßn, vì çc v¸ch ngang, dËp.... Nguyªn nh©n: - Do co ngãt kim lo¹i sau khi ®óc lµm vá bÞ r¹n nøt, vªnh do xuÊt hiÖn øng suÊt sau khi ®óc (trong qu¸ tr×nh lµm nguéi çc chi tiÕt cã h×nh d¹ng phøc t¹p) khi ®óc kh«ng ®óng quy tr×nh. 165

- Do sai sãt vÒ mÆt kÕt cÊu: Thµnh cña vá cã chiÒu dµy qu¸ chªnh lÖch nhau: gãc chuyÓn tiÕp qu¸ nhän, kh«ng cã çc lç gi¶m träng ë nh÷ng chç tËp trung øng suÊt vv...). - Cã hiÖn t−îng t¨ng gang lµm háng mÆt tiÕp xóc cña vá, lµm vªnh çc mÆt c¹nh cña nã lµm cho kh«ng thÓ th¸o ®−îc çc vµnh b¸nh tÜnh ra ngoµi g©y ra nøt vµ çc h− háng nghiªm träng kh¸c. - Tua bin ho¹t ®éng ë nhiÖt ®é cao cã thÓ xuÊt hiÖn hiÖn t−îng r·o nªn khi t¨ng nhiÖt ®é lªn ®Õn 6000C th× cÇn dïng çc vËt liÖu cã chÊt l−îng tèt: Hîp kim molipden, hîp kim coban,vv... - Khi khai th¸c tuabin kh«ng ®óng quy tr×nh kü thuËt: nh− qu¸ t¶i, sÊy qu¸ nhanh, khëi ®éng tua bin khi sÊy ch−a kü... §Ó ph¸t hiÖn nh÷ng h− háng trªn, cÇn lµm s¹ch s¬n gØ,... quan s¸t kü b»ng m¾t b»ng tai hoÆc b»ng nh÷ng dông cô dß t×m kh¸c. Chó ý xem xÐt kü nh÷ng chç kh¶ nghi ®Ó kh«ng bá sãt nh÷ng h− háng trÇm träng nµo. 2. Trôc r«to Cæ trô bÞ mµi mßn, x−íc, ®Þa chÆn bÞ ¨n mßn, r¹n nøt, láng mèi l¾p r¸p gi÷a ®Üa vµ trôc, g·y çnh, g·y trôc, cong trôc,.... Nguyªn nh©n: - Cæ trôc bÞ mµi mßn do ma s¸t víi æ ®ì. - Cæ trôc, bÒ mÆt ®Üa chÆn bÞ x−íc do vËt r¾n r¬i vµo. - Çc r¹n nøt li ti xuÊt hiÖn khi ¨n mßn sÏ trung t©m g©y ra r¹n nøt do mái vµ khi nã ph¸t triÓn sÏ lµm cho trôc bÞ g·y. - BÒ mÆt ®Üa chÆn cã mét líp çcbon kh¸ dµy nªn nã tù t¹o ra nh÷ng n¹n nøt nhá sau mét thêi gian ho¹t ®éng. - HiÖn t−îng rung ®Üa chÆn lµ do mµi mßn kh«ng ®Òu hoÆc do l¾p r¸p kh«ng ®óng nªn tån t¹i ®é lÖch th¼ng gãc gi÷a mÆt ®Üa vµ trôc r«to. - Trôc bÞ uèn do bÞ nung côc bé. HiÖn t−îng vâng trôc t¹m thêi (vâng do biÕn d¹ng ®µn håi), trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh g©y ra kÑt trôc vµ dÉn ®Õn biÕn d¹ng d− (chØ xuÊt hiÖn khi tuabin ho¹t ®éng). §èi víi çc r«to lµm viÖc ë vßng quay kho¶ng 3000 v/ph, ®é vªnh trôc cho phÐp d−íi 0,03 mm (®é "®¶o" theo ®ång hå lµ 0,06 mm), ë 1500 v/ph lµ 0,05 mm (®é t¶i theo ®ång hå lµ 0,1 mm). - G·y trôc lµ do kim lo¹i bÞ mái, do khuyÕt tËt khi chÕ t¹o, do kÕt cÊu kh«ng hîp lý, do bÞ ¨n mßn, do øng suÊt hµn do vâng trôc, do sù cè g©y nªn... §Ó x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng h− háng trªn, cÇn lµm vÖ sinh s¹ch sÏ, quan s¸t b»ng m¾t th−êng, b»ng kÝnh lóp, kÕt hîp víi ®o ®¹c vµ dïng çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt kh¸c. 166

* KiÓm tra ®é ®¶o cña vµnh chÆn nh− sau: Chia mÆt vµnh chÆn cÇn kiÓm tra ra lµm 8 phÇn b»ng nhau, ®¸nh dÊu thø tù b»ng phÊn hay bót ch×. §Æt con ch¹y cña ®ång hå 1 vµo vÞ trÝ sè 1 cña bÒ mÆt phÝa tr−íc cña vµnh chÆn, chØnh cho con ch¹y tiÕp xóc tèt víi bÒ mÆt vµnh chÆn sau ®ã xoay mÆt sè cña ®ång hå 1 ®Ó kim ®ång hå 1 trïng víi sè "0" trªn mÆt j®ång hå, sau ®ã xoay vµnh chÆn ®Ó con ch¹y tiÕp xóc víi vÞ trÝ sè 2 råi sè 3.... cø lµm nh− vËy cho ®Õn khi con ch¹y l¹i tiÕp xóc ë vÞ trÝ sè 1, ghi çc sè liÖu cña kim ®ång hå tõ vÞ trÝ sè 1 ®Õn vÞ trÝ sè 8, ghi thªm dÊu (+) hoÆc (-) theo chiÒu quay cña kim ®ång hå (h×nh 9- 7).

H×nh 9.7. KiÓm tra ®é ®¶o cña vµnh chÆn

Ghi chó: ®ång hå 2 ®−îc ®Æt ë bÒ mÆt phÝa sau cña vµnh vµ còng lµm t−¬ng tù nh− trªn. Khi vµnh chÆn kh«ng bÞ ®¶o, vÞ trÝ kim ®ångh å sÏ kh«ng ®æi so víi vÞ trÝ sè 1. Sau khi söa ch÷a, ®é ®¶o cho phÐp lµ 0,02 mm. *H− háng cña vµnh b¸nh ®éng: Th−êng bÞ h− háng nh− sau: ¨n mßn cã ®iÓm tr¾ng, r¹n nøt, vªnh, láng chç l¾p r¸p .... Nguyªn nh©n: cã thÓ do vËt liÖu chÕ t¹o kh«ng ®¶m b¶o, gia c«ng kh«ng tèt, kÕt cÊu kh«ng phï hîp, khai th¸c kh«ng ®¶m b¶o qui tr×nh kü thuËt ... Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: lµm s¹ch, quan s¸t, ®o ®¹c nh÷ng chç kh¶ nghÞ, ®Æc biÖt chó ý ®Õn hiÖn t−îng r¹n nøt vµ ®iÓm tr¾ng. Khi ®Üa bÞ ¨n mßn th× ph¶i kiÓm tra l¹i chiÒu dµy, ®é gi¶m chiÒu dµy ®Üa cho phÐp lín nhÊt kh«ng qu¸ 5% theo kÝch th−íc b¶n vÏ, nÕu qu¸ møc th× ph¶i kiÓm tra l¹i ®é bÒn. Ph¸t hiÖn ®iÓm tr¾ng b»ng çch tÈy s¹ch vµ quan s¸t çc mÐp moay¬ vµ vµnh ®ai ®Üa. Çc vÕt nøt th−êng xuÊt hiÖn ë chç chuyÓn tiÕp tõ tiÕt diÖn nµy sang tiÕt diÖn kh¸c, t¹i lç c©n b»ng, r·nh then .... §Üa bÞ vªnh ph¸t hiÖn b»ng ®ång hå. KiÓm tra t−¬ng tù nh− vµnh chÆn. 167

*Çnh vµ vµnh ®ai: BÞ ¨n mßn, bµo mßn, dËp, mÎ, r¹n nøt, láng chç l¾p ghÐp, ®øt chèt ®inh t¸n, ®øt çnh..... ¡n mßn, bµo mßn çnh lµ do hËu qu¶ t¸c dông cña dßng h¬i, muèi vµ axit chøa trong h¬i n−íc, còng nh− trong kh«ng khÝ khi tuabin ho¹t ®éng còng nh− khi ngõng. Sù va ®Ëp cña çc h¹t muèi vµ giät n−íc rÊt nhá do h¬i n−íc mang vµo ë tèc ®é cao g©y ra hiÖn t−îng bµo mßn. Çc h¹t muèi nµy b¸m lªn çnh vµ khi cã h¬i Èm sÏ lµm cho sù ¨n mßn ph¸t triÓn. VÞ trÝ bµo mßn cßn phô thuéc vµo t×nh tr¹ng bÒ mÆt çnh. ë nh÷ng tÇng çnh ¸p suÊt thÊp çnh bÞ ¨n mßn vµ bµo mßn, c−êng ®é ¨n mßn t¨ng khi h¬i cã hµm l−îng kiÒm lín hay h¬i cã axit. Qu¸ tr×nh ¨n mßn cßn phô thuéc vµo t×nh tr¹ng bÒ mÆt çnh, ®é biÕn cøng, tÝnh ®ång nhÊt cña vËt liÖu. MÆt çnh cµng cã ®é bãng cao, sù ¨n mßn cµng gi¶m. Ngoµi ra, tèc ®é ¨n mßn còng t¨ng lªn khi chÊt l−îng rÌn hay gia c«ng nhiÖt kh«ng ®¶m b¶o, vËt liÖu kh«ng ®ång nhÊt. Sù ph¸ huû do bµo mßn thÊy nhiÒu nhÊt ë çc tÇng çnh n»m trong vïng h¬i b·o hoµ. Khi cã muèi trong n−íc nåi, muèi sÏ bÞ h¬i cuèn vµo tuabin, muèi b¸m vµo çnh lµm gi¶m tiÕt diÖn ®i qua cña dßng h¬i, t¨ng lùc däc trôc, t¨ng lùc ly t©m ¶nh h−ëng lín ®Õn kh¶ n¨ng lµm viÖc còng nh− tuæi thä cña çc chi tiÕt. Khi muèi b¸m ë çnh, c«ng suÊt tuabin sÏ gi¶m. Thuû kÝch lµ nguyªn nh©n g©y ra nh÷ng h− háng nÆng nÒ nhÊt cña tuabin: ®øt çnh, dËp, vµ çc h− háng kh¸c n÷a. Çnh bÞ h− háng do r«to bÞ rung vµ ®¶o. HiÖn t−îng nµy xuÊt hiÖn khi kh«ng thùc hiÖn ®óng quy t¾c khai th¸c, do tÇn sè dao ®éng cña tuabin gÇn b»ng tÇn sè dao ®éng riªng cña mçi çnh, çnh còng cã thÓ bÞ rung khi l¾p r¸p kh«ng chÆt víi trôc ... Khi ph¸ huû chÕ ®é nhiÖt còng cã thÓ dÉn ®Õn h− háng çnh v×: ®Üa hoÆc ®Üa l¾p kh«ng chÆt víi ®ång hîp kim, Niken vµ mét sè Cr«m - Niken cã kh¶ n¨ng r¹n nøt ë nhiÖt ®é cao. Vµnh ®ai çnh bÞ ¨n mßn, r¹n nøt, khi ®ai háng b¾t buéc ph¶i thay thÕ. Çch x¸c ®Þnh h− háng: Lµm s¹ch çnh, quan s¸t vµ ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt. 3. Vµnh b¸nh tÜnh: h− háng ë chç èng dÉn h−íng, èng phun, uèn, dËp, vªnh, r¹n nøt, ¨n mßn, bµo mßn .... Nguyªn nh©n: Cã thÓ do qu¸ t¶i, do thay ®æi phô t¶i nhiÖt, do cã hiÖn t−îng t¨ng gang, do ¨n mßn, do h− háng æ ®ì chÆn, trôc chÆn ... Khi qu¸ t¶i, ¸p lùc h¬i t¨ng lªn lµm cho ¸p løc lªn vµnh b¸nh tÝnh t¨ng qu¸ giíi h¹n do ®ã mét sè chi tiÕt bÞ uèn cong, gi¶m khe hë gi÷a nã vµ ®Üa ®éng, nÕu uèn qu¸ 168

th× nã cã thÓ tiÕp xóc víi ®Üa ®éng g©y ra mµi mßn, rung, vá tuabin nãng. Khi ph¸t hiÖn thÊy hiÖn t−îng nµy cÇn gi¶m t¶i ngay ®Ó tr¸nh nh÷ng h− háng nghiªm träng. Khi thay ®æi phô t¶i vµ chÕ ®é nhiÖt ®ét ngét sÏ rÊt nguy hiÓm vµ khi ®ã sÏ g©y ra sù thay ®æi ®ét ngét øng suÊt çc èng phun vµ çnh dÉn h−íng v× hÖ sè d·n në cña çc bé phËn nµy kh¸c víi hÖ sè gi·n cña b¶n th©n vµnh b¸nh tÜnh, trong tr−êng hîp nµy cÇn chän ®óng vËt liÖu lµm èng phun vµ çnh h−íng. T¨ng gang cã thÓ lµm cho hiÖn t−îng trãc çc mÈu kim lo¹i ë gÇn cuèi çnh h−íng n©ng vµnh b¸nh tÜnh lªn khái mÆt ph©n çch lµm viÖc th¸o rÊt khã kh¨n. Tõ h− háng nµy dÉn ®Õn nh÷ng h− háng kh¸c cña b¸nh tÜnh vµ çc chi tiÕt kh¸c cña tua bin. Va ®Ëp thuû lùc g©y ra hËu qu¶ kh¸ nÆng nÒ: nh÷ng giät n−íc do h¬i mang theo cã ®éng n¨ng kh¸ lín, cã thÓ lµm háng van, çnh, ®Üa, vµnh b¸nh tÜnh, çc bé kÝn .... N−íc vµotuabin cã thÓ do t¨ng phô t¶i mét çc h®ét ngét khi møc n−íc trong nåi cao, do kh«ng sÊy kü tuabin vµ hÖ thèng cÊp h¬i, do n−íc ®äng ë nh÷ng chç thÊp, nh÷ng chç ®æi dßng cña dßng h¬i .... LÖch r«to do æ chÆn bÞ háng còng lµm cho ®Üa víi vµnh b¸nh tÜnh tiÕp xóc nhau. Sau khi th¸o vµnh b¸nh tÜnh ra khái vá, tiÕn hµnh lµm s¹ch vµ ph¸t hiÖn h− háng. 9.2.2. Söa ch÷a mét sè chi tiÕt cña tuabin *Vá: Khi cã vÕt rç r¹n nøt nhá th× hµn, trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ dïng mét tÊm èp bªn ngoµi chç nøt, kÕt hîp víi thanh gi»ng. Khi bÞ vªnh nhá th× dòa hoÆc mµi l¹i. Trong mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt ng−êi cã thÓ tiÖn trong vá tuabin (ë nh÷ng chç cã l¾p çc bé phËn kÝn, æ ®ç, æ chÆn ...) Lóc nµy cÇn chó ý ®Õn viÖc ®iÒu chØnh çc mÆt ph©n çch gi÷a 2 nöa. ViÖc tiÖn trong thùc hiÖn theo ®óng yªu cÇu ®· ghi trong biªn b¶n kh¶o s¸t, söa ch÷a. * Trôc r«to: Khi ®é c«n vµ « van qu¸ 0,25mm, hoÆc bÞ x−íc, rç, ¨n mßn.... cÇn ®−îc tiÖn hoÆc mµi. VÞ trÝ chuÈn ®Ó gia c«ng trôc lµ vÞ trÝ l¾p bé kÝn kiÓu r¨ng l−îc hay bÒ mÆt kh«ng c«ng t¸c cña cæ trôc. Khi ®é ®¶o cña vµnh chÆn qu¸ 0,2 ÷ 0,3mm th× gia c«ng l¹i trªn m¸y tiÖn. Cho phÐp tiÖn ®Ó gi¶m ®−êng kÝnh cæ trôc nh−ng kh«ng gi¶m qu¸ 3% ®−êng kÝnh theo thiÕt kÕ nÕu gi¶m lín h¬n 3% th× ph¶i tÝnh l¹i ®é bÒn tr−íc khi tiÖn. TiÖn xong cÇn mµi nh½n vµ ®¸nh bãng. Khi trªn cæ trôc cã vÕt r¹n nøt s©u th× ph¶i thay trôc míi. Khi vµnh chÆn bÞ r¹n nøt hay ¨n mßn th× ph¶i thay, nÕu cã vÕt x−íc, dÊu ¨n mßn, gê th× thñ tiªu b»ng çch mµi. Hai mÆt cña vµnh chÆn ph¶i ®−îc gia c«ng trªn cïng mét m¸y ®Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c.

169

Vµnh chÆn l¾p lªn trôc víi mèi ghÐp then th× khi thay míi ph¶i xem l¹i ®é ®«i l¾p r¸p (0,05 ÷ 0,06mm). MÆt c«ng t¸c cña vµnh chÆn ph¶i th¼ng gãc víi ®−êng t©m trôc. Khi trôc r«to bÞ cong, dïng ph−¬ng ph¸p n¾n nhiÖt, n¾n c¬ hoÆc c¬ nhiÖt ®Ó n¾n l¹i. Cho phÐp n¾n trôc khi ®é cong > 0,2 mm. Khi ®é cong nhá h¬n 0,2 mm cã thÓ kh¾c phôc b»ng çch tiÖn (xem bµi ph−¬ng ph¸p gia c«ng biÕn d¹ng). Khi n¾n trôc r«to b»ng ph−¬ng ph¸p côc bé, nhiÖt ®é nung kh«ng v−ît qu¸ 500 ÷ 5500C. Khi n¾n trôc b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt - c¬ giíi, th× nung nãng trôc theo toµn bé vßng trßn t¹i chç bÞ uèn ®Õn 600 ÷ 6500C råi dïng kÝch (xem h×nh 9-8a) hay d©y çp (xem h×nh 9-8b) ®Ó n¾n th¼ng trôc. Sua khi n¾n ph¶i ñ r«to ®Ó khö øng suÊt. NhiÖt ®é nung khi ñ cao h¬n nhiÖt ®é h¬i c«ng t¸c cña tuabin kho¶ng 100 ÷ 1500 C. Trong qu¸ tr×nh nung vµ lµm nguéi r«to, quay nã víi tèc ®é 10 ÷ 20 (v/ph).

H×nh 9.8. N¾n trôc r« to a- Dïng kÝch (1- Bé nung c¶m øng; 2- KÝch; 3- §ai vµ thanh kÐo; 4- §ång hå ®o; 5- Gi¸ ®o) b- Dïng d©y çp (1- Bé nung c¶m øng; 2- D©y; 3- Thanh kÐo; 4- §ång hå)

Khi ®Üa bÞ vªnh qu¸ 0,3 ÷ 0,5mm th× n¾n l¹i b»ng ph−¬ng ph¸p nhiÖt hay c¬ giíi. N¾n c¬ giíi thùc chÊt lµ biÕn cøng mÆt ®Üa, muèn vËy ph¶i th¸o ®Üa ra khái trôc råi dïng bóa 200 ÷ 400 gam gâ nhÑ lªn mÆt ®Üa theo h−íng tõ ch©n ®Õn vµnh ®ai, ph−¬ng ph¸p nµy kh¸ chÝnh x¸c. Khi ®é vªnh cña ®Üa qu¸ 2mm kh«ng nªn dïng

170

ph−¬ng ph¸p c¬ giíi mµ nªn n¾n nhiÖt, ph−¬ng ph¸p nµy rÊt cã hiÖu qu¶ nh−ng ®é chÝnh x¸c kh«ng cao (kh«ng v−ît qu¸ 0,5mm) tøc lµ ®é vªnh cßn l¹i ≥ 0,5mm. Khi bÞ biÕn d¹ng qu¸ lín th× lóc ®Çu dïng ph−¬ng ph¸p n¾n nhiÖt sau ®ã dïng ph−¬ng ph¸p c¬ giíi. Dï dïng ph−¬ng ph¸p nµo th× sau ®ã còng sinh ra néi øng suÊt trong kim lo¹i cho nªn sau khi n¾n ph¶i ñ ®Ó khö øng suÊt. Trong khi ñ cã thÓ x¶y hiÖn t−îng biÕn d¹ng trë vÒ phÝa bÞ vªnh ban ®Çu do mÊt øng suÊt v× vËy khi n¾n bao giê còng n¾n qu¸ vÒ phÝa ®èi diÖn víi biÕn d¹ng mét chót. ñ xong ph¶i kiÓm tra l¹i vµ nÕu cÇn th× n¾n vµ ñ lÇn n÷a. Khi chç l¾p ®Üa vµo trôc bÞ h− háng, cã thÓ kh¾c phôc b»ng çch l¾p thªm vµo ®Üa çc vßng kÝn hoÆc çc s¬my xÎ. Chän ph−¬ng ph¸p nµo tuú thuéc vµo kÕt cÊu cña ®Üa. ThÝ dô: l¾p vßng th× chiÒu cao ch©n ®Üa (moay ¬) t−¬ng ®èi lín, nÕu chiÒu cao nµy kh«ng ®ñ lín th× dïng s¬mi xÎ. Trªn h×nh 9-9a tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p l¾p vßng lªn ®Üa, tiÖn r·nh ë ch©n ®Üa trªn m¸y tiÖn ®øng ®Ó l¾p vßng, vßng ®−îc chÕ t¹o tõ thÐp CT30; CT35 hay CT5, tiÖn víi l−îng d− theo ®−êng kÝnh trong 3 ÷ 5mm theo chiÒu ®−êng kÝnh ngoµi víi ®é ®«i ®Ó l¾p nãng. Vßng l¾p vµo ch©n ®Üa b»ng çch Ðp khi ®· nung ®Üa lªn 40 - 500C vµ ®−îc g¾n chÆt b»ng 2 hay 4 ®Ýnh vÝt gç. Sau ®ã gia c«ng ®−êng kÝnh trong cña vßng theo ®−êng kÝnh trôc víi ®é d− cÇn thiÕt. Theo r·nh then trong ch©n ®Üa, phay r·nh ë vßng. PhÇn chiÒu dµy cßn l¹i cña vßng ë chç l¾p then tèi thiÓu lµ 4mm. Trªn h×nh 9-9b tr×nh bµy çch l¾p s¬mi xÎ ®Üa. S¬my ®−îc Ðp vµo moay¬ vµ g¾n chÆt b»ng 4 vÝt vµ çc ®iÓm hµn, chiÒu dµy cña s¬ mi ph¶i nhá h¬n chiÒu s©u cña r·nh then trong ®Üa. VËt liÖu dïng ®Ó lµm s¬mi còng t−¬ng tù nh− nvËt liÖu lµm vßng kÝn. Sau khi l¸p s¬my, gia c«ng tinh ®−êng kÝnh trong víi ®é d− l¾p r¸p cÇn thiÕt phô thuéc vµo ®−êng kÝnh trôc vµ phay r·nh then. Khi çnh bÞ ¨n mßn s©u trªn 1mm hoÆc xuyªn qua vµ bÞ r¹n nøt th× thay b»ng çnh míi.

H×nh 9.9. Söa ch÷a ®Üa a- L¾p thªm vßng kÝn; b- L¾p thªm s¬mi xÎ

171

Çc çnh h− háng riªng biÖt cã thÓ c¾t bá vµ t×m çch c©n b»ng l¹i r«to. §Æt thªm mét khèi träng c©n b»ng ë chç çnh bÞ c¾t ®i hoÆc lÊy bít phÇn kim lo¹i cña ®Üa ë phÇn ®èi diÖn víi nh÷ng çnh bÞ c¾t ®i (träng l−îng cña phÇn bÞ lÊy ®i b»ng träng l−îng cña phÇn bÞ c¾t bá). Trªn mçi vµnh çnh, sè çnh bÞ vøt bá cho phÐp kh«ng qu¸ 7 ÷ 8% tæng sè çnh cña vµnh vµ ph¶i ph©n bè r¶i r¸c trªn kh¾p vµnh çnh. NÕu muèn vøt bá nhiÒu h¬n th× ph¶i l¾p l¹i çnh, nÕu v× lý do nµo ®ã kh«ng thÓ l¾p l¹i ®−îc th× c¾t hÕt toµn bé çnh trªn vµnh råi gi¶m c«ng suÊt tuabin. Çnh cã thÓ ®−îc söa ch÷a khi bÞ dËp, r¹n nøt kh«ng qu¸ 0,5mm, bÞ ¨n mßn vµ bµo mßn ®é s©u kh«ng qu¸ 1mm. Khi çnh bÞ dËp th× kh¾c phôc b»ng çch n¾n (kÐo hay gâ nhÑ qua ®Öm lãt) b»ng bua hay mµi. VÕt r¹n nøt thñ thiªu b»ng dòa. ChiÒu réng çnh trong tr−êng hîp söa ch÷a cho phÐp gi¶m nh− sau: C¶ hµng çnh kh«ng qu¸ 1mm. ë nh÷ng çnh riªng biÖt sè l−îng d−íi 20% çnh trong hµng kh«ng qu¸ 2mm. NÕu chiÒu réng gi¶m qu¸ tiªu chuÈn nµy th× b¾t buéc ph¶i thay. Khi láng chç l¾p çnh cÇn t¸n l¹i chèt vµ hµn, nÕu mét sè chèt ë ®Çu çnh bÞ ®øt th× hµn trùc tiÕp çnh víi vµnh ®ai. Khi ®ai bÞ ®øt ë chç l¾p víi chèt th× thay mét phÇn hay toµn bé vµnh ®ai, dòa l¹i çc chèt vµ ñ l¹i chóng. Çc méng çnh bÞ long hay biÕn d¹ng còng cÇn ®−îc thay, viÖc l¾p l¹i çnh bao gåm ba b−íc sau ®©y: - ChuÈn bÞ - Th¸o çnh cò - L¾p çnh míi. ChuÈn bÞ l¾p l¹i çnh bao gåm viÖc kiÓm tra çc chi tiÕt míi: çnh vµnh ®ai, d©y ch»ng, méng, ®inh t¸n vµ çc dông cô g¸ l¾p cÇn thiÕt cho c«ng viÖc l¾p çnh. KiÓm tra h×nh d¹ng: kÝch th−íc, chÊt l−îng vËt liÖu, tr¹ng th¸i bÒ mÆt cña çnh. Thö ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña çnh. D©y ch»ng, vµnh ®ai còng kiÓm tra t−¬ng tù. Çc çnh míi vµ çc çnh cò cßn dïng ®−îc buéc thµnh tõng bã vµ c©n. Sù ph©n bè çc çnh lµm theo b¶n vÏ hoÆc theo dÊu trªn b¸nh çnh. TÊt c¶ çc bã çnh ph¶i cã träng l−îng b»ng nhau, ®iÒu nµy ®¶m b¶o cho viÖc c©n b»ng çnh sau nµy ®−îc dÔ dµng. Sè çnh cÇn chuÈn bÞ nhiÒu h¬n yªu cÇu 5% cßn çc chi tiÕt kh¸c kho¶ng 10%. Ngoµi viÖc chuÈn bÞ çnh, çc chi tiÕt cÇn thiÕt ®È l¾p çnh, cßn ph¶i chuÈn bÞ çc dông cô cÇn thiÕt nh−: §ét, bÈy, x¶m b»ng ®ång hoÆc b»ng nh«m ®Ó l¾p çnh, t¸n ®inh t¸n, lµm kÝn chç l¾p ghÐp. Çc c÷ chuÈn ®Ó kiÓm tra ®é chÝnh x¸c l¾p r¸p, kÝch, pha c«n dÑt ®Ó doa lç çc chç t¸n ®Çu çnh. 172

Th¸o çnh cò tiÕn hµnh sau khi kiÓm tra l¹i ®Üa vµ kh¶ n¨ng çnh lÇn thø 2 vµo çc r·nh vµ vÞ trÝ l¾p r¸p gi÷a ®Üa vµ trôc. §Üa ph¶i kh«ng bÞ x−íc, r¹n nøt, hay biÕn d¹ng khi dïng ph−¬ng ph¸p l¾p çnh t¹i chç. §èi víi çnh l¾p phÝa ®Çu tr−íc th× th¸o çnh b¾t ®Çu tõ viÖc ph¸ çc mèi t¸n, lóc ®ã ph¶i dïng ®ét hay bÈy, hoÆc çc kÝch, g¸ chuyªn dïng. Çc mèi t¸n ®ét ra tõ phÝa ®Çu çnh, muèn vËy ph¶i c¾t phÇn nô ®inh råi dïng bé g¸ rót çnh ra. Tr−êng hîp kh«ng c¾t ®−îc phÇn nô th× dïng khoan cã ®−êng kÝnh mòi khoan nhá h¬n ®−êng kÝnh ®inh t¸n 2 ÷ 3mm khoan vµo ®Çu ®inh t¸n. NÕu sè l−îng çc mèi th¸o khã qu¸ nhiÒu th× l¾p r«to lªn m¸y vµ dïng dao tiÖn c¾t çc çnh ®i. §èi víi nh÷ng çnh l¾p phÇn ®u«i tr−íc th× tr−íc hÕt ph¶i th¸o çc chèt gi÷a çnh vµ ®Üa råi c¾t vµnh ®ai, d©y luån gi÷a çc çnh. §Ó t¨ng tèc ®é th¸o sau khi c¾t vµnh ®ai hay d©y luån gi÷a çc çnh dïng kho¸ mãc, kÐo çc phÇn ra. Khi th¸o çnh cÇn l−u ý ®Ó r·nh b¸nh kh«ng bÞ háng. Th¸o xong, lµm s¹ch r·nh çnh, kiÓm tra kÝch th−íc r·nh råi tiÕn hµnh l¾p çnh míi. Nh÷ng çnh l¾p theo r·nh tr−íc khi l¾p ®−îc kiÓm tra kü cµng, h×nh d¹ng kÝch th−íc, chÊt l−îng bÒ mÆt, b«i mét líp mì Vic«zin hay mì ¨n Glixªrin. Çch l¾p ®óng vÞ trÝ nh− h×nh vÏ, l¾p xong çnh tiÕn hµnh l¾p chèt, khi l¾p çnh cÇn cã mÆt cña KCS. ChiÒu réng cña chèt b»ng chiÒu réng cña çnh víi phÇn thÞt gi÷a çc r·nh çnh. Sau khi ®· l¾p vµ kiÓm tra chèt, tiÕn hµnh l¾p d©y ®ai, vµnh ®ai vµ hµn çnh víi d©y b»ng hµn ®iÖn. Nh÷ng çnh b»ng ®ång thau hoÆc hîp kim Niken th× dïng ®ai 2 líp: lâi thÐp bªn trong, líp ¸o ®ång bªn ngoµi. Chän kÝch th−íc cña d©y ®ai nh»m ®¶m b¶o khe hë gi÷a d©y vµ lç trong çnh kh«ng qu¸ 0,15 ÷ 0,2 mm. D©y ®ai ®−îc hµn ®iÓm víi çnh b»ng que hµn b¹c (45% b¹c, 30% ®ång vµ 25% kÏm) d−íi mét líp xØ cã thµnh phÇn 60% florit cali, 40% axit bo hoÆc 43% florit cali vµ 57% axit bo ®èi víi çnh lµm b»ng thÐp kh«ng gØ, vµ líp xØ çt bo ®èi víi çnh lµm b»ng ®ång thau. Tr−íc khi hµn, nung çnh lªn nhiÖt ®é 700 ÷ 7600C b»ng ngän löa Axªtylen (mµu tèi ®á) kh«ng ®−îc ®Ó qu¸ nung. (NÕu cã çc vÖt mµu vµng s¸ng lµ cã hiÖn t−îng qu¸ nung). §Ó tr¸nh biÕn d¹ng d©y ®ai ®o gi·n në nhiÖt khi tua bin ho¹t ®éng, sau khi hµn xong, c¾t d©y ®ai thµnh tõng nhãm çnh mét. Khe hë gi÷a çc phÇn d©y ®ai b»ng 0,8 ÷ 1,5mm. Vµnh ®ai bao ngoµi çnh, l¾p b»ng chèt, chèt cã thÓ cã d¹ng trßn hay vu«ng. Khe hë gi÷a chèt vµ mÆt trong cöa lç lµ 0,1 ÷ 0,2mm theo toµn bé chu vi cña lç. §èi víi mét sè riªng biÖt cã thÓ cho phÐp 0,3mm. Chèt l¾p lªn çnh qua lç vµnh ®ai b»ng çch t¸n. Dïng bóa 200 ÷ 500 gram gâ ®Çu qua tÊm ®Öm lãt. Nh÷ng çnh dµi vµ máng nªn dïng ®Öm gç ®Ó tr¸nh biÕn d¹ng. 173

§Ó ®¶m b¶o khe hë däc trôc ®Òu ®Æn, phÇn lín çc tr−êng hîp sau khi l¾p vµnh ®ai ng−êi ta tiÖn qua mét líp gi÷a çc phÇn ®ai cÇn cã khe hë nhiÖt t−¬ng tù nh− ë d©y ®ai kho¶ng 0,8 ÷ 1,5mm. Khi l¾p çnh (l¾p ®Çu çnh tr−íc, l¾p ®u«i çnh sau) th× th−íng l¾p theo tõng nhãm (5 ÷10 çnh mét nhãm) vµ l¾p tõ 2 phÝa ®èi xøng víi ®Üa, khi ®iÒu chØnh çnh th× chØ cho phÐp dòa phÇn ®u«i çnh ë phÝa l−ng mµ th«i. Çc lç ®Ó l¾p ®inh t¸n ë ch©n çnh ®−îc khoan theo mÉu chuÈn. L¾p çnh tiÕn hµnh tõ çc çnh ngoµi cïng cña nhãm çnh. Sau khi doa lç ®Ó l¾p ®inh t¸n xong, g¾n çc çnh ngoµi cïng cña nhãm t¹m thêi vµo ®Üa b»ng çc vÝt c«n, l¾p çc çnh cßn l¹i vµo gi÷a nhãm, ®iÒu chØnh vÞ trÝ gi÷a ®Üa víi çnh vµ tiÕn hµnh doa ®ång thêi lç trong çnh vµ ®Üa. Çc vµnh b¸nh tÜnh khi bÞ h− háng lín nh− biÕn d¹ng, r¹n nøt, g·y çnh ... CÇn thay míi. Khi cÇn thay nh−ng v× lý do nµo ®ã kh«ng l¾p ®−îc vµnh b¸nh tÜnh míi vµo th× cho phÐp c¾t bá nh÷ng phÇn háng mµ kh«ng cÇn thay. Lóc ®ã tua bin sÏ lµm viÖc víi c«ng suÊt gi¶m xuèng t−¬ng øng. Khi ë vµnh b¸nh tÜnh cã dÊu vÕt bÞ "ch¹m", bÞ uèn, gi¶m khe hë däc trôc cÇn tiÖn hay dòa vµnh b¸nh tÜnh ®Ó t¨ng khe hë nµy lªn. ViÖc söa ch÷a nµy chØ tiÕn hµnh ë nh÷ng chç cã dÊu vÕt víi diÖn tÝch lín h¬n vÕt mét Ýt (dÊu vÕt nµy lµ dÊu khi r«to quay, çnh ®éng cä vµo çnh tÜnh). Víi v¸nh bµnh tÜnh b»ng gang, chç bÞ "cä" th−êng ë ch©n çc çnh ®óc, xö lý b»ng çch t¨ng khe hë däc trôc ë vÞ trÝ nµy lªn. §Ó tr¸nh vµnh b¸nh tÜnh bÞ vªnh tiÕp vµ l¹i x¶y ra hiÖn t−îng "cä" ng−êi ta tiÖn phÝa ngoµi råi khoan lç l¾p vÝt nh− h×nh 9-10.

H×nh 9.10.L¾p çc vµnh b¸nh tÜnh lªn chèt

Vµnh b¸nh tÜnh bÞ uèn th× n¾n l¹i nh− n¾n ®Üa çnh ®éng. Çc h− háng nh− r¹n nøt, rç riªng biÖt cã thÓ thñ tiªu b»ng çch hµn ®¾p. Çc çnh h−íng bÞ dËp, èng phun bÞ r¹n nøt, th× thñ tiªu b»ng çch dòa, chØnh hay hµn b»ng que hµn b¹c. *§èi víi çc æ ®ì trôc r«to: Khi bÞ háng th× ph¶i tay míi hoÆc rãt l¹i hîp kim ®ì s¸t, sau ®ã gia c«ng, c¹o, rµ ... Sau khi chØnh xong mèi l¾p ghÐp nµy chóng ph¶i ®¹t ®−îc nh÷ng yªu cÇu sau: - Trôc ph¶i tú lªn m¸ng lãt c¶ chiÒu dµi víi gãc «m ë nöa 174

d−íi lµ: 120 ÷1500. ë phÇn trªn cña m¸ng lãt cã khoÐt r·nh dÉn dÇu, (vÕt s¬n ph©n bè ®Òu: 8 vÕt /25 x 25mm). Chó ý: kh«ng dïng giÊy nh¸m ®Ó gia c«ng m¸ng lãt mµ chØ ®−îc dïng dao c¹o. Khi æ ®ì chÆn bÞ mµi mßn, lµm cho ®é xª dÞch däc trôc cña r«to t¨ng lªn vµ cã thÓ sÏ g©y ra "cä" gi÷a çnh ®éng vµ vµnh b¸nh tÜnh, do ®ã khe hë däc cña trôc cña æ chÆn ®−îc chän nh− sau (phô thuéc vµo c«ng suÊt tuabin). Khi c«ng suÊt b»ng 2000 ÷ 50.000ml, khe hë sÏ tõ 0,25 ÷ 0,30mm ®Õn 0,4 ÷ 0,45mm. Khi c«ng suÊt 50.000ml: 0,40 ÷ 0,60mm Çc tuabin phô b»ng 0,20 ÷ 0,55mm Gi¸ trÞ cho phÐp cña khe hë nµy (æ ®ì chÆn kh«ng qu¸ gi¸ trÞ trªn céng víi 0,2mm). Khi khe hë dÇu qu¸ giíi h¹n cho phÐp cÇn ®óc l¹i b¹c, chiÒu dµy líp b¹c rãt thªm kh«ng qu¸ 1,5mm ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng bÞ ch¶y láng. MÐp vµo cña gèi chÆn khi l¾p r¸p xong ph¶i hít mét gãc 450. æ ®ì chÆn khi l¾p r¸p xong ph¶i rµ víi thanh ph¼ng theo s¬n mµu. ViÖc c¹o rµ lµ thùc hiÖn cho ®Õn khi ®é tiÕp xóc kho¶ng 70% diÖn tÝch, ®Æc biÖt chó ý ®Õn ®é dÞch däc trôc cña r«to khi tuabin ho¹t ®éng. * Bé kÝn h¬i vµ vßng ®Öm kÝn cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. Lo¹i bé kÝn d¹ng l−ìi dao, ®u«i Ðn th−êng bÞ g·y vµ dËp phÇn ®Çu nhän cßn çc bé phËn kÝn lo¹i kh¸c th× th−êng bÞ mßn vßng ®Öm. Nguyªn nh©n: Cã thÓ do trôc bÞ dÞch, r«to bÞ vâng, bÞ rung, khe hë kh«ng ®¶m b¶o, do cã vËt r¨n r¬i vµo, do l¾p r¸p kh«ng ®óng, vËt liÖu kh«ng ®¶m b¶o, b¶n th©n bé kÝn bÞ vªnh hay xª dÞch. Söa ch÷a bé kÝn h¬i: chñ yÕu lµ thay thÕ tõng phÇn ho¹c thay thÕ toµn bé bé kÝn. S¬mi kiÓu r¨ng l−îc cña bé kÝn ®−îc l¾p trªn tôc r«to b»ng l¾p nãng. ë mét sè tuabin chóng ®−îc lµm liÒn ngay trªn trôc r«to. Sau khi l¾p r«to vµo stato tiÕn hµnh kiÓm tra khe hë trong bé kÝn theo tiªu chuÈn ghi trong lý lÞch m¸y cña nhµ m¸y chÕ t¹o (h×nh 9.11). Víi bé kÝn ®u«i Ðn: a = 0,15 ÷ 0,30mm. Khe hë däc trôc δ ph¶i ®¶m b¶o cho r«to d·n në nhiÖt tù do vµ gi÷ bé kÝn kh«ng háng khi líp babÝt rÎ qu¹t æ bÞ chÆn (bÞ mßn). Khe hë nµy ®−îc x¸c ®Þnh nh− lµ tæng cña çc trÞ sè sau ®©y: chiÒu dµy líp babÝt, trÞ sè gi¶m khe hë däc trôc do d·n në 175

H×nh 9.11. Khe hë cÇn kiÓm tra khi l¾p r¸p bé kÝn ®u«i Ðn

nhiÖt cña r«to vµ 0,50mm ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho tuabin ho¹t ®éng. - Söa ch÷a bé kÝn kiÓu l−ìi dao, th−êng lµ thay çc l−ìi lµm kÝn, çc l−ìi lµm kÝn, lµ ®ång thau, dµy 0,50mm gia c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p dËp nguéi, çc vßng lµm tõ ®ång ®á hay ®ång thau ®óc mÒm gia c«ng trªn çc m¸y bµo. NÕu khi th¸o çc bé kÝn thÊy çc r·nh cã tiÕt diÖn ch÷ nhËt cÇn ph¶i lµm l¹i cho nã cã d¹ng ®u«i Ðn. Çc m¶nh rÎ qu¹t kÝn vµ çc vßng chÆn l¾p vµo r·nh sau ®ã dïng x¶m x¶m vßng chÆn. Gi÷a nh÷ng m¶nh rÎ qu¹t riªng (rÎ qu¹t dµi kho¶ng 60 mm) cã chøa khe hë nhiÖt kho¶ng 0,5 ÷ 0,8 mm ®Ó tr¸nh bÞ vªnh. Çc khe hë nµy l¾p lÖch nhau ®Ó h¬i kh«ng bÞ rå lät. Sau khi x¶m çc vßng chÆn, cÇn n¾n th¼ng çc rÎ qu¹t kÝn h¬i. Nguyªn c«ng cuèi cïng lµ tiÖn trong s¬mi kÝn h¬i chõa khe hë theo h−íng kÝnh nh− ®· qui ®Þnh. §iÒu chØnh khe hë theo h−íng kÝnh cña bé kÝn thùc hiÖn b»ng çch ®Æt nöa d−íi vµo vá, ®Æt r«to lªn æ ®ì vµ ®o khe hë b»ng d©y ch×, trÞ sè nµy n»m trong kho¶ng 0,2 ÷ 0,4mm. §Ó thay çc bé kÝn h¬i ®¬n chiÕc, ng−êi ta th¸o çc m¶nh rÎ qu¹t cò, l¾p m¶nh rÎ qu¹t míi vµo råi x¶m chÆt l¹i. Khi ®Ønh r¨ng cña bé kÝn kiÓu l−ìi dao bÞ dËp th× vuèt l¹i. * Çc bé kÝn gãc th−êng söa ch÷a b»ng çch ®iÒu chØnh vßng kÝn vµ thay lß xo, cã thÓ dïng cac vßng g·y nÕu nh− sè m¶nh kh«ng qu¸ bÐ vµ sè l−îng (m¶nh) kh«ng qu¸ 5 m¶nh. Khi vßng kÝn bÞ mµi mßn cÇn ®iÒu chØnh khe hë h−íng kÝnh, ng−êi ta c¾t chç nèi b»ng dao vµ c¹o chóng víi nhau, tiÕp theo ®iÒu chØnh vßng kÝn theo c÷ chuÈn hoÆc theo khe hë trùc tiÕp lªn trôc ®ång thêi víi viÖc kiÓm tra khe hë däc trôc. Khe hë däc trôc khi l¾p r¸p trong çc bé kÝn gãc lµ: + 0,05 ÷ 0,25 mm theo h−íng tuabin vµ 0,15 ÷ 0,75 mm theo h−íng æ ®ì (trong çc bé kÝn chÞu ¸p lùc cao) khi ®−êng kÝnh t−¬ng øng. + 0,05 ÷ 0,15 mm theo h−íng tuabin vµ 0,15 ÷ 0,5mm theo h−íng æ ®ì (trong çc bé kÝn chÞu ¸p lùc thÊp) víi ®−êng kÝnh tõ 50 ÷250mm. Khi ®iÒu chØnh çc vßng kÝn, kh«ng dïng giÊy nh¸m ®Ó ®¸nh bãng bÒ mÆt ®Ó tr¸nh t¹o x−íc. Cæ trôc ë nh÷ng chç cã bé kÝn gãc bÞ mµi mßn nhanh vµ th«ng ®Òu khi söa ch÷a cÇn tiÖn l¹i. NÕu kh«ng thÓ tiÖn ®−îc n÷a do ®é bÒn kh«ng ®¶m b¶o th× ph¶i thay trôc. §Ó kÐo dµi thêi gian phôc vô cña nã, ë nh÷ng chç l¾p r¸p bé kÝn, mét sè tuabin l¾p thªm s¬mi cã ®é bÒn chèng mßn vµ chèng ¨n mßn cao. NÕu ch−a cã th× khi söa ch÷a cã thÓ l¾p thªm vµo. ViÖc ®iÒu chØnh bé kÝn gãc lÇn cuèi cïng thùc hiÖn khi tuabin ho¹t ®éng ë vßng quay thÊp (8 ÷ 10 lÇn nhá h¬n sè vßng quay ®Þnh møc) trong vßng 2 giê. Bé kÝn l−ìi dao cña vµnh tÜnh còng ®−îc söa ch÷a t−¬ng tù nh− trªn.

176

Khe hë theo h−íng kÝnh ph¸i d−íi ë çc vµnh b¸nh tÜnh ph¶i lín h¬n so víi ë çc bé kÝn vßng, bëi v× vÞ trÝ cña nã ë xa æ chÆn nªn ë ®ã ®é vâng trôc lín h¬n. 9.2. C©n b»ng r«to

Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra rung cña tuabin lµ do çc phÇn quay kh«ng c©n b»ng. Khi quay çc khèi l−îng kh«ng c©n b»ng sÏ xuÊt hiÖn çc nhiÔu lùc, çc nhiÔu nµy ph¸ huû tr¹ng th¸i c©n b»ng ®éng cña tuabin. NhiÔu lùc chÝnh lµ lùc ly t©m cña çc khèi l−îng kh«ng c©n b»ng khi chóng chuyÓn ®éng quay, vµ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: R = m.r.ω 2 Trong ®ã: m = Q/g - khèi l−îng kh«ng c©n b»ng. Träng l−îng cña khèi l−îng kh«ng c©n b»ng g - Gia tèc träng tr−êng; w - VËn tèc gãc, n sè vßng quay trong 1 phót; r - Kho¶ng çch tõ t©m quay ®Õn vÞ trÝ ®Æt khèi l−îng kh«ng c©n b»ng. Cã thÓ biÓu diÔn s¬ ®å çc nhiÔu lùc nh− sau: Khi quay r«to, çc lùc li t©m thµnh phÇn k1, k2,k3 ,. ...kn sÏ t¸c dông lªn trôc, çc lùc nµy cã thÓ g©y ra nhiÔu lùc C vµ m« men cña cÆp lùc c©n b»ng M = P.L. M« men cÆp lùc c©n b»ng do lùc ly t©m g©y ra ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

M = ω 2 I yz2 + I xz2 Trong ®ã: Iyz vµ Ixz lµ m«men ú cña khèi l−îng r«to ë 2 trôc th¼ng gãc t−¬ng øng. R«to sÏ hoµn toµn c©n b»ng khi kh«ng cã nhiÔu lùc ly t©m vµ cÆp lùc c©n b»ng. NghÜa lµ R = 0 vµ M = 0, ®iÒu nµy cã thÓ ®¹t ®−îc khi r = 0 vµ Iyz = Ixz = 0 nghÜa lµ träng t©m cña r«to n»m trªn trôc t©m cña nã vµ khi trôc t©m quay lµ trôc qu¸n tÝnh. P K1

R K2 0

L H×nh 9.12. S¬ ®å ph©n bè lùc ly t©m t¸c dông lªn trôc r«to tua bin khi quay

177

Ngoµi tr−êng hîp trªn, cã 3 tr−êng hîp kh«ng c©n b»ng khi: 1. R ≠ 0 vµ M = 0 Khi ®ã träng t©m kh«ng n»m trªn trôc quay vµ do ®ã nã kh«ng c©n b»ng tÜnh. R«to khi quay sÏ t¹o ra nhiÔu lùc R = mrω2, trÞ sè nµy tû lÖ thuËn víi tèc ®é quay r«to, khèi l−îng cña r«to vµ kho¶ng çch tõ träng t©m ®Õn trôc t©m quay. Lùc li t©m cã h−íng ®i ra ngoµi lµm cong r«to vµ g©y rung. §Ó thñ tiªu hiÖn t−îng nµy, cÇn c©n b»ng tÜnh cho r«to. 2. Khi R = 0, M ≠ 0 Khi ®ã träng t©m cña trôc n»m trªn trôc t©m quay nh−ng m«men ú kh«ng b»ng kh«ng. Khi ®ã lùc li t©m sÏ g©y ra cÆp lùc c©n b»ng lµm cho chi tiÕt mÊt c©n b»ng ®éng. Khi r«to mÊt c©n b»ng ®éng, cÆp lùc cã xu h−íng bøt r«to ra khái æ ®ì vµ g©y rung m¹nh. Muèn thñ tiªu hiÖn t−îng nµy ph¶i tiÕn hµnh c©n b»ng ®éng r«to. 3. Khi R ≠ 0 vµ M ≠ 0 Khi ®ã r«to bÞ mÊt c¶ c©n b»ng tÜnh vµ c©n b»ng tÜnh do ®ã ph¶i tiÕn hµnh thñ tiªu chóng b»ng 2 b−íc (c©n b»ng tÜnh vµ c©n b»ng ®éng). C©n b»ng tÜnh r«to thùc chÊt lµ thªm hoÆc bít mét khèi l−îng nµo ®ã sao cho träng t©m cña nã chuyÓn vÒ trªn ®−êng trôc t©m quay. C©n b»ng tÜnh r«to, cã thÓ tiÕn hµnh trªn gi¸ l¨ng trô hoÆc trªn çc bé g¸ kiÓu bi hay ®Üa chuyªn dïng. Lo¹i th−êng dïng nhÊt lµ g¸ ®ì l¨ng trô. 2 1

3

H×nh 9.13. C©n b»ng tÜnh r« to trªn gi¸ l¨ng trô 1- Gia l¨ng trô ; 2- Chi tiÕt; 3- Trôc g¸;

M¸y c©n b»ng cã hai ch©n ®øng trªn ®ã g¾n chÆt cac gi¸ l¨ng trôc. Çc ch©n ®øng nµy l¾p trªn bÖ çch nhau mét kho¶ng tuú thuéc vµo chiÒu dµi cña chi tiÕt ®−îc c©n b»ng. TiÕt diÖn l¨ng trô cã d¹ng h×nh thang c©n, gãc ®¸y d−íi 600, chiÒu réng ®¸y trªn (nghÜa lµ mÆt c«ng t¸c cña gi¸ ®ì) x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: 178

b = 0,3

GE cm σ s .d

Trong ®ã: G - Träng l−îng chi tiÕt c©n b»ng ®Ì lªn mét gi¸ ®ì. E - M«®un ®µn håi cña vËt liÖu.

σs - øng suÊt dËp cho phÐp kg/cm2 lÊy theo giíi h¹n ch¶y, ®èi víi vËt liÖu lµm trô g¸ lÊy b»ng 6500 ÷ 7500 kg/cm2. d - §−êng kÝnh cæ trôc g¸ (cm). ChiÒu dµi c«ng t¸c cña gi¸ l¨ng trô x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: Ltt = (1,5 ÷ 2,0)πd ; (mm) Trong ®ã; d - §−êng kÝnh cæ trôc g¸ chi tiÕt c©n b»ng (mm). Nh− vËy chiÒu dµi gi¸ l¨ng trô ®¶m b¶o cho chi tiÕt quay ®−îc tõ 1,5 ÷ 2 vßng. §−êng kÝnh cña g¸ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

d =3

G1 σu 4.0 ,1

Trong ®ã: l - Kho¶ng çch gi÷a çc gi¸ l¨ng trô

σu - øng suÊt uèn cho phÐp kho¶ng 1,500 Kg/cm2. MÆt c«ng t¸c cña gi¸ ®ì vµ cña trôc g¸ sau khi t«i ph¶i mµi cÈn thËn, cßn cæ trôc ph¶i cã ®−êng kÝnh nh− nhau. Gi¸ ®Æt trªn mét mÆt ph¼ng n»m ngang vµ ph¶i tuyÖt ®èi song song víi nhau. Trôc t©m cña chi tiÕt c©n b»ng ph¶i th¼ng gãc víi gi¸. C©n b»ng tÜnh chi tiÕt cã vßng quay nhá h¬n 1000v/ph thùc hiÖn 1 nguyªn c«ng. Çc chi tiÕt cã vßng quay lín h¬n 1000 v/ph thùc hiÖn 2 nguyªn c«ng. Nguyªn c«ng thø nhÊt: §Æt vµ c©n b»ng chi tiÕt trªn gi¸. PhÝa nhÑ cña chi tiÕt t¹m thêi g¾n mét khèi träng c©n b»ng Q (th−êng dïng matÝt, nhùa dÎo, mì ... ) sau khi l¾p khèi träng l−îng c©n b»ng vµo, chi tiÕt ph¶i n»m yªn ë bÊt kú vÞ trÝ nµo trªn gi¸ l¨ng trô. Nh÷ng chi tiÕt cã sè vßng quay nhá th× nh− vËy coi nh− lµ xong. §èi víi nh÷ng chi tiÕt cã vßng quay lín h¬n 1000v/ph, sau khi ®· c©n b»ng xong nguyªn c«ng thø nhÊt, tiÕn hµnh nguyªn c«ng thø hai.

179

Nguyªn c«ng thø 2: thñ tiªu ®é lÖch c©n b»ng cßn l¹i mµ kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ra do cã ma s¸t gi÷a çc mÆt c«ng t¸c gi¸ ®ì vµ cæ trôc g¸. Muèn thÕ, trªn mÆt c¹nh cña chi tiÕt c©n b»ng vÏ mét vßng trßn råi chia ra 6 hay 8 phÇn b»ng nhau ( h×nh 9 -14). 50 40 qmax

30 K

20

qmin

10 0 1

2

3

4

5

6

7

H×nh 9.14. §å thÞ x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ trÞ sè kh«ng c©n b»ng

Quay chi tiÕt trªn bé g¸ thÕ nµo ®ã ®Ó b¸n kÝnh 01 (h×nh 9 - 14a) n»m ngang (song song víi mÆt c«ng t¸c cña gi¸ ®ì). Trªn b¸n kÝnh ®ã l¾p mét khèi l−îng q cã träng l−îng nµo ®ã sao cho chi tiÕt quay ®i mét gãc kh«ng ®¸ng kÓ sau ®ã th¸o khèi träng ra. TiÕp theo lÇn l−ît quay chi tiÕt trªn gi¸ ®ì sao cho b¸n kÝnh 02, 03, 04 ... lÇn l−ît n»m ngang vµ mçi lÇn còng ®Æt lªn çc b¸n kÝnh ®ã mét khèi träng nµo ®ã sao chi tiÕt còng quay ®i mét gãc nh− khi ®Æt khèi träng q vµo b¸n kÝnh thø nhÊt (01). Ghi gi¸ trÞ çc khèi träng vµo b¶ng, dùa vµo çc gi¸ trÞ nµy ta cã thÓ dùng ®−îc ®å thÞ nh− h×nh 9 -14b b»ng çch khai triÓn ®−êng trßn thµnh ®−êng th¼ng, ®¸nh dÊu çc vÞ trÝ 1, 2, 3, .... lªn ®ã, trªn trôc tung ®Æt gi¸ trÞ khèi träng t−¬ng øng theo tû lÖ xÝch nµo ®ã. NÕu viÖc kh¶o s¸t thùc hiÖn ®óng th× nèi çc ®iÓm l¹i, ta sÏ ®−îc mét ®−êng cong h×nh sin. Theo ®−êng cong nµy, t¹i vÞ trÝ "nÆng" cña chi tiÕt sÏ t−¬ng øng víi gi¸ trÞ qmin cña khèi träng. Trªn h×nh vÏ, vÞ trÝ nµy n»m trªn ®iÓm ®¸nh dÊu b¸n kÝnh thø 5. Gi¸ trÞ lín nhÊt cña ®−êng cong sÏ t−¬ng øng víi vÞ trÝ "nhÑ" cña chi tiÕt (trªn h×nh vÏ, ®ã lµ ®iÓm ®¸nh dÊu b¸n kÝnh thø 2). §Ó c©n b»ng tiÕp chi tiÕt cÇn g¾n vµo vÞ trÝ cã khèi träng qmax mét khèi träng c©n b»ng cã träng l−îng:

q=

q max − q min 2

Trªn ®å thÞ 5 - 14b, trÞ sè kh«ng ®æi K biÓu thÞ b»ng ®−êng th¼ng song song víi trôc hoµnh vµ cã tung ®é b»ng gi¸ trÞ trung b×nh cña tung ®é ®−êng cong h×nh sin vµ lµ gi¸ trÞ ma s¸t l¨n cña cæ trôc g¸ trªn gi¸ l¨ng trô. 180

K = q min +

q max − q min q max + q min = 2 2

Khi c©n b»ng trong thùc tÕ, kh«ng hiÕm tr−êng hîp kh«ng thÓ g¾n ®−îc khèi träng q lªn chi tiÕt v× ®ã lµ nh÷ng chç mµ ta kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Cho nªn träng l−îng cña khèi träng c©n b»ng buéc ph¶i tÝnh l¹i theo vÞ trÝ ®−îc ®Æt (tæng h×nh häc): Pr = Qr1 + qr2

Trong ®ã: P - Träng l−îng khèi träng c©n b»ng cè ®Þnh. Q - Träng l−îng khèi träng c©n b»ng t¹m thêi (ë nguyªn c«ng 1). q - Träng l−îng khèi träng c©n b»ng x¸c ®Þnh ë nguyªn c«ng thø 2. r, r1, r2 - B¸n kÝnh vÞ trÝ g¾n khèi l−îng P, Q, q. Ph−¬ng ph¸p c©n b»ng tÜnh dïng khi c©n b»ng ch©n vÞt, b¸nh ®µ, ®Üa çnh b¬m ly t©m vµ mét sè c¬ cÊu quay kh¸c. §èi víi ®Üa vµ r«to tuabin c©n b»ng tÜnh xem nh− ®¹t yªu cÇu, nÕu tÝch träng l−îng lín nhÊt víi b¸n kÝnh cña nã trong nguyªn c«ng thøc 2 b»ng hay nhá h¬n 5.10-6G. Trong ®ã: G - träng l−îng ®Üa hay r«to tuabin. Sau khi c©n b»ng tÜnh, nh÷ng chi tiÕt quay cã sè vßng quay lín nh− r«to tuabin cÇn ®−îc c©n b»ng ®éng. C©n b»ng ®éng thùc chÊt lµ gi¶m biªn ®é dao ®éng cña ®−êng trôc t©m quay, ®¶m b¶o cho chi tiÕt ho¹t ®éng b×nh th−êng. C¬ së cña ph−¬ng ph¸p c©n b»ng nµy dùa trªn gi¶ thuyÕt biªn ®é dao ®éng tû lÖ thuËn víi lùc g©y ra chóng. C©n b»ng ®éng tiÕn hµnh trªn çc m¸y chuyªn dïng trªn ®ã cã çc æ ®ì l¾c hay ®µn håi ë sè vßng quay h¹ thÊp (300 ÷ 700 v/ph) hoÆc ë sè vßng quay c«ng t¸c. Nh− ta ®· biÕt, bÊt kú mét chi tiÕt quay nµo d−íi t¸c dông cña nhiÔu lùc còng xuÊt hiÖn dao ®éng riªng. Khi tÇn sè dao ®éng trïng víi tÇn sè cña nhiÔu lùc sÏ xuÊt hiÖn hiÖn t−îng céng h−ëng, biªn ®é dao ®éng t¨ng lªn. Sè vßng quay t−¬ng øng víi thêi ®iÓm ®ã gäi lµ vßng quay tíi h¹n. HiÖn t−îng céng h−ëng ®−îc sö dông khi tiÕn hµnh c©n b»ng ®éng chi tiÕt. §Ó c©n b»ng chi tiÕt ë vßng quay céng h−ëng, ng−êi ta dïng çc lo¹i m¸y kh¸c nhau. Trong nhµ m¸y söa ch÷a tµu thuû, ng−êi ta th−êng sö dông lo¹i m¸y cã æ ®ì rung. M¸y cã æ ®ì rung kiÓu con l¾c gåm hai gi¸ ®ì cøng 1 (h×nh 9 -15). Kho¶ng çch gi÷a chóng cã thÓ thay ®æi tïy theo chiÒu dµi cña r«to. Trªn æ ®ì mÒm 2 lµ chi 181

tiÕt c©n b»ng 3. æ ®ì cã 1 bËc tù do vµ cã ®é cøng thay ®æi vµ do ®ã tÇn sè riªng còng thay ®æi phô thuéc vµo träng l−îng r«to. Gi¸ ®ì 1 ®Æt lªn trªn bÖ 4. §éng c¬ ®iÖn 5 truyÒn chuyÓn ®éng quay cho r«to qua khíp ®ãng nhanh 8. TrÞ sè biªn ®é dao ®éng cña æ ®ì ®o b»ng çc dông cô ®o b»ng ®iÖn vµ ®ång hå chØ thÞ. Chi tiÕt ®−îc c©n b»ng tú lªn m¸ng lãt, m¸ng lãt g¾n víi lß xo, ®Ó gi÷ gi¸ ng−êi ta dïng chèt h·m 6. Tr−íc khi c©n b»ng chän lß xo cho phï hîp víi träng l−îng r«to. Khi chuÈn bÞ tiÕn hµnh kiÓm tra dÇu xoa tr¬n cho æ ®ì. Quay r«to vµ n©ng dÇn tèc ®é cho ®Õn khi v−ît qu¸ vßng quay céng h−ëng 20 - 30% råi dïng khíp ®ãng nhanh, t¸ch r«to khëi ®éng ®éng c¬, r«to quay theo qu¸n tÝnh. Trong lÇn thø nhÊt mét gi¸ ®ì ®−îc gi÷ chÆt b»ng bé g¸ 7, cßn gi¸ ®ì thø 2 th× ®Ó tù do. Khi vßng quay h¹ xuèng ®Õn thêi ®iÓm nµo ®ã th× tÇn sè cña r«to vµ cña gi¸ trïng nhau, hiÖn t−îng céng h−ëng xuÊt hiÖn. Ghi trÞ sè biªn ®é dao ®éng cña thêi ®iÓm nµy vµo b¶ng, t−¬ng tù nh− vËy cho gi¸ ®ì thø 2 vµ ta còng ghi ®−îc biªn ®é dao ®éng cña thêi ®iÓm céng h−ëng. Tõ nh÷ng gi¸ trÞ thu ®−îc tiÕn hµnh c©n b»ng r«to tõ phÝa lÖch c©n b»ng lín h¬n - nghÜa lµ tõ phÝa cã biªn ®é dao ®éng lín h¬n. Ta dïng ph−¬ng ph¸p khèi träng thö, néi dung cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ: l¾p khèi träng thö lªn 6 hay 8 ®iÓm (trªn h×nh 9 -16 lµ 8 ®iÓm), chia ®Òu mét vßng nµo ®ã, v¹ch lªn phÝa ngoµi cïng råi dïng ®ång hå ®o trÞ sè biªn ®é dao ®éng cña 2 gi¸ ®ì theo thø tù lÇn l−ît. Theo trÞ sè thay ®æi cña biªn ®é dao ®éng x¸c ®Þnh vÞ trÝ lÖch c©n b»ng vµ trÞ sè lÖch c©n b»ng. §Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ lÖch c©n b»ng, trªn çc bÒ mÆt c¹nh cña ®Üa ngoµi cïng (tiÕt diÖn I - I vµ II - II h×nh 9 -15) vÏ nh÷ng vßng trßn, mçi vßng chia ra 8 hay 6 phÇn b»ng nhau vµ ®¸nh sè thø tù. NÕu c©n b»ng tõ gi¸ ®ì A tr−íc khi tiÕn hµnh g¾n lÇn l−ît çc khèi träng thö cã cïng träng l−îng vµ çch ®Òu t©m quay. Sau khi t¨ng tèc ®é r«to ®Õn vßng quay qu¸ giíi h¹n céng h−ëng 20 ÷30% më h·m gi¸ ®ì A, ng¾t ®éng c¬ vµ theo dâi biªn ®é dao ®éng cña gi¸ ®ì nµy ë vßng quay céng h−ëng gÇn ®ã. Träng l−îng khèi träng thö s¬ bé tÝnh theo c«ng thøc: P = ( 600 ÷ 1000 )

ac (g) r

Trong ®ã: ac - Biªn ®é dao ®éng lín nhÊt cña ®Çu m¸y c©n b»ng khi khëi ®éng kh«ng cã khèi träng (mm). r - Kho¶ng çch tõ chç g¾n khèi träng ®Õn t©m quay (mm). 600 ÷ 1000 - HÖ sè phô thuéc vµo ®é nh¹y c¶m cña m¸y. KÕt qu¶ theo dâi ghi vµo b¶ng vµ theo ®ã dùng ®å thÞ biªn ®é rung (h×nh 9 -16). 182

Trªn trôc hoµnh, ®Æt chiÒu dµi vßng trßn theo tû lÖ xÝch nhÊt ®Þnh nµo ®ã, cßn trªn trôc tung lµ biªn ®é dao ®éng thu ®−îc khi ®Æt khèi träng t−¬ng øng. Trªn ®−êng cong h×nh sin võa dùng vÏ ®−êng trung b×nh cña tung ®é AA0, lóc ®ã ac ph¶i b»ng biªn ®é dao ®éng cña ®é lÖch c©n b»ng ®Çu tiªn - nghÜa lµ biªn ®é dao ®éng khi ch−a ®Æt khèi träng. §iÓm b vµ d ph¶i çcha nhau 1800. Trªn h×nh 9- 16 ta thÊy Ïo biªn ®é dao ®éng cña gi¸ ®ì A gi¶m xuèng m¹nh nhÊt khi khèi träng thö g¾n t¹i b¸n kÝnh sè 3.

H×nh 9.15. S¬ ®å m¸y c©n b»ng ®éng cã çc gi¸ ®ì d∙n håi 1- Gi¸ cøng; 2- Gi¸ mÒm; 3- R« to; 4- Ch©n ®Õ 5- §éng c¬; 6- H·m; 7- TruyÒn ®éng; 8- Khíp nèi 3 80

2

d

4

60

a 1

40

5

b 20

c 8

0 1

2

3

4

5

6

7

8

6 7

1

H×nh 9.16. §å thÞ biªn ®é dao ®éng khi l¾p khèi träng thö

Trong tr−êng hîp ®ã, biªn ®é dao ®éng lÖch c©n b»ng gi¶m xuèng 1 ®o¹n b»ng ab vµ biªn ®é cßn l¹i lµ bc. Nh− vËy vÞ trÝ "nhÑ" cña r«to lóc ®ã lµ ®iÓm 3 vµ vi trÞ "nÆng " lµ ®iÓm 7. V× vËy khèi träng l−îng c©n b»ng nªn g¾n t¹i ®iÓm 3. §Ó gi¶m biªn ®é dao ®éng ®Õn '0" cÇn t¨ng träng l−îng cña khèi träng theo tû sè ac/ab nghÜa lµ t¹i ®iÓm 3 cÇn ®−îc g¾n khèi träng: Q1 = P.

ac ab 183

Sau khi g¾n Q1 lªn ®iÓm 3 vµ thu ®−îc kÕt qu¶ ®¹t yªu cÇu, khi t¨ng tèc ®é thö tiÕp tôc c©n b»ng ë ph¸i ®Çu kia cña r«to (phÝa gi¸ ®ì B), vµ còng t−¬ng tù nh− trªn ta sÏ thu ®−îc khèi träng Q2. NÕu sau khi g¾n Q2 vµo ®iÓm x¸c ®Þnh (®iÓm nµy ®−îc x¸c ®Þnh trªn ®å thÞ) th× ®é lÖch c©n b»ng sÏ bÞ thñ tiªu. Nh−ng sau khi më chèt h·m ë gi¸ ®ì A, r«to l¹i mÊt c©n b»ng, ®iÒu nµy lµ do khi l¾p thªm khèi träng Q2 ®é lÖch c©n b»ng ban ®Çu cña r«to thay ®æi vµ do ®ã ®Ó c©n b»ng l¹i khèi träng Q1 ph¶i thay ®æi trÞ sè. Muèn c©n b»ng hoµn toµn ph¶i tiÕp tôc lµm l¹i tõ ®Çu, c©n b»ng ®Çu thø nhÊt råi c©n b»ng ®Çu thø 2, cø nh− thÕ cho ®Õn khi thñ tiªu hoµn toµn ®é lÖch c©n b»ng, vµ nh− vËy viÖc c©n b»ng sÏ ph¶i lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn. Trong thùc tÕ, ng−êi ta thùc hiÖn ®¬n gi¶n h¬n b»ng çch ®−a vµo mét hÖ sè ®iÒu chØnh cho lùc Q2 khi tÝnh to¸n lùc t¸c dông lªn r«to. ViÖc ph©n tÝch tiÕn hµnh nh− sau: Lùc ly t©m cña khèi träng c©n b»ng víi lùc QB (h×nh 9 -15) t¸c dông lªn gi¸ ®ì B, nh−ng khèi träng Q2 l¹i g¾n trªn mÆt ph¼ng ®Üa ngoµi cïng, cho nªn lùc ly t©m do khèi träng Q2 vµ lùc QB g©y lªn t¹o ra cÆp lùc. NÕu lùc Q2 chia ra thµnh 2 khèi träng Q'2 vµ Q"2 ph©n bè trªn r«to thÕ nµo ®ã ®Ó t¸c dông cña lùc ly t©m cña chóng b»ng vµ cã h−íng ng−îc l¹i víi t¸c dông cña m«men (Q2 - QB) th× r«to sÏ ®−îc c©n b»ng. Ph©n bè lùc Q''2 ë chç Q2 vµ Q'2 ë phÝa r«to ®èi diÖn trªn cïng mét mÆt ph¼ng theo h−íng däc trôc vµ cã chiÒu ng−îc l¹i, th× sÏ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu trªn. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc Q'2 vµ Q''2 dïng hÖ ph−¬ng tr×nh sau:

Q 2' b = Q B .C Q 2'' = Q 2 + Q B a+b l a+b Q' 2 = Q 2 . c b .l a+b Q 2'' = Q 2 + Q 2 . l Q B = Q2 .

Sau khi tÝnh ®−îc Q'2 vµ Q''2 ®Æt chóng lªn ®Üa r«to nh− h×nh 9 -15. Sau ®ã tiÕn hµnh t¨ng tèc ®é r«to ®Ó ®o biªn ®é rung cßn l¹i khi hai gi¸ ®ì ®Òu ë tr¹ng th¸i tù do khi sè vßng quay ®¹t ®−îc trÞ sè céng h−ëng. NÕu ®é lÖch c©n b»ng cßn l¹i kh«ng g©y nªn dao ®éng ë çc gi¸ ®ì c©n b»ng vµ khi sè vßng quay ®¹t gi¸ trÞ céng h−ëng biªn ®é dao ®éng kh«ng qu¸ 0,01mm/1 tÊn träng l−îng r«to th× viÖc c©n b»ng xem nh− ®¹t yªu cÇu. NÕu kÕt qu¶ kiÓm tra ®¹t yªu cÇu, tÝnh träng l−îng c©n b»ng ë phÝa gi¸ ®ì A theo c«ng thøc:

Q = Q1 + Q' 2 184

Vµ g¾n nã vµo r«to thay cho träng lùc Q1 vµ Q'2 ®ång thêi tõ phÝa gi¸ ®ì B g¾n vµo träng l−îng Q2'' vµ kiÓm tra r«to lÇn n÷a. ViÖc kiÓm tra thùc hiÖn theo biªn ®é dao ®éng cña çc gi¸ ®ì c©n b»ng sau khi ®· c©n b»ng theo ®é nh¹y c¶m cña m¸y. §é nh¹y c¶m cña m¸y x¸c ®Þnh b»ng % mm theo ®é lÖch cña gi¸ c©n b»ng do 1g träng l−îng g©y ra. ab (mm/g) η= P Trong ®ã: ab - §é gi¶m biªn ®é giao ®éng cã khèi träng thö P (mm). P - Khèi träng thö - g §é lÖch c©n b»ng d− x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc A q lech =

η

Trong ®ã: A lµ biªn ®é dao ®éng cña c©n b»ng rÝnh b»ng % mm do ®é lÖch c©n b»ng g©y ra . Lùc ly t©m xuÊt hiÖn do ®é lÖch c©n b»ng d− ë sè vßng quay c«ng t¸c ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

Gq =

qlech 2 .ω r g

Trong ®ã: r - Kho¶ng çch tõ t©m ®Õn chç g¾n khèi träng thö

ω- Tèc ®é gãc g- Gia tèc träng tr−êng NÕu Gq nhá h¬n 5% träng l−îng r«to th× viÖc c©n b»ng coi nh− xong. Trªn ®©y lµ c©n b»ng ®éng r«to sau khi ®· th¸o rêi r«to ra khái tuabin. Tr−êng hîp lÖch c©n b»ng chØ xuÊt hiÖn khi t¨ng sè vßng nquay d−íi sè vßng quay ®Þnh møc vµ khi kh«ng th¸o r«to ra ta cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p c©n b»ng sau ®©y: Ph−¬ng ph¸p ®¸nh dÊu: Trªn n¾p æ ®ì gÇn ®Çu cïng cña r«to, ng−êi ta ®Æt m¸y ®o ®é rung theo çc h−íng th¼ng ®øng, ngang vµ däc. Trªn phÇn trôc gÇn æ ®ì ng−êi ta lµm s¹ch, dïng ®ång hå ®o ®é "rung" khi quay r«to. Trªn ®o¹n trôc hë réng kho¶ng 30 ÷ 40 mm ng−êi ta b«i mét líp phÊn −ít. Cho tua bin quay, khi vßng quay ®¹t ®Õn trÞ sè vßng quay c«ng t¸c, dïng bót vÏ v¹ch lªn trªn phÇn ®ã 10 ÷ 15 v¹ch. §ång thêi tiÕn hµnh ®o biÕn ®é dao ®éng A1 cña æ ®ì b»ng m¸y ®o rung. Sau ®ã dõng tuabin l¹i, chia çc v¹ch lµm hai phÇn vµ x¸c ®Þnh t©m gi÷a çc ®−êng trung b×nh cña tÊt c¶ çc v¹ch, ®ã lµ t©m rung cña r«to do lÖch c©n b»ng. 185

Trªn mÐp r«to g¾n khèi träng thö P lÖch 900 so víi t©m võa t×m ®−îc vµ ng−îc chiÒu víi chiÒu quay cña r«to. PhÇn trôc ë c¹nh æ ®ì l¹i ®−îc b«i phÊn, çc v¹ch gi÷ nguyªn, më m¸y cho r«to quay ®Õn khi ®¹t tíi trÞ sè vßng quay c«ng t¸c vµ v¹ch tiÕp çc v¹ch míi céng v¬Ý viÖc do biªn ®é dao ®éng A2 cña æ ®ì. Sau khi dõng tuabin x¸c ®Þnh t©m cña nhãm dÊu v¹ch thø hai vµ dùng gi¶n ®å c©n b»ng. Gi¶n ®å c©n b»ng dùng nh− sau: VÏ vßng trßn b¸n kÝnh 100mm - ghi lªn ®ã vÞ trÝ cña çc t©m vµ chç ®Æt khèi träng thö (h×nh 9 -17). Trªn b¸n kÝnh nèi t©m dÊu víi víi t©m vßng trßn ®Æt çc biªn ®é dao ®éng d−íi d¹ng vÐc t¬ theo tû lÖ xÝch nhÊt ®Þnh. (OA = A1 ; Ob = A2). Nªn chän sao cho 0,01mm biªn ®é dao ®éng b»ng 1cm trªn h×nh. Nèi ab ta ®−îc vÐc t¬ ab lµ vÐc t¬ hîp thµnh (vÐc t¬ tæng ). VÐc t¬ ab ®Æc tr−ng cho sù t¸c dông khèi l−îng lÖch c©n b»ng b¶n th©n vµ khèi träng thö P lªn r«to. Khèi träng thö P Khèi träng c©n b»ng Q

σ b

B

T©m v¹ch lÇn II

0 a

T©m v¹ch lÇn I

H×nh 9.17. §å thÞ x¸c ®Þnh trÞ sè vµ ®iÓm ®Æt khèi träng c©n b»ng khi dïng ph−¬ng ph¸p ®¸nh dÊu

§Ó thñ tiªu hoµn toµn ¶nh h−ëng cña khèi l−îng lÖnh c©n b»ng lªn r«to, ph¶i lµm sao cho vect¬ Ob ®Æc tr−ng cho biªn ®é dao ®éng cña r«to sau khi g¾n khèi träng thö b»ng kh«ng. Lóc ®so vec t¬ Oa vµ Ab sÏ b»ng nhau vÒ trÞ sè vµ h−íng ng−îc nhau. NghÜa lµ träng l−îng P ®−îc thay b»ng: Q1 = P

oa ab

vµ dÞch vÐc t¬ ®i mét gãc δ b»ng gãc t¹o thµnh gi÷a Oa vµ Ob Sau khi g¾n khèi träng Q1 tiÕn hµnh c©n b»ng ®Çu thø hai theo ph−¬ng ph¸p t−¬ng tù vµ x¸c ®Þnh khèi träng Q2, khèi träng nµy sÏ ®−îc ph©n thµnh hai phÇn: Q2 vµ Q''2. TiÕp ®ã thay vµo Q1 vµ Q'2 b»ng Q vµ tiÕn hµnh c©n b»ng hai khèi träng Q vµ Q''2 lÇn cuèi cïng.

186

9 -9. L¾p tuabin

9.3.1. L¾p ®Üa lªn trôc r«to §Üa l¾p lªn trôc sau khi ®· tiÕn hµnh nung nãng lªn cho ®Õn khi ®¹t ®é d«i gi÷a trôc vµ ®Üa lµ 0,001 ÷ 0,0015d, (d - ®−êng kÝnh cæ trôc). Tr−íc khi l¾p ph¶i kiÓm tra l¹i ®−êng kÝnh trôc, ®−êng kÝnh trong cña ®Üa, vÞ trÝ cña then. §Üa ®−îc nung b»ng ph−¬ng ph¸p liªn hîp. §Çu tiªn nung trong n−íc s«i råi dïng ®Ìn x× hay ngän löa hµn nung lªn nhiÖt ®é cÇn thiÕt. Nung thùc hiÖn tõ çc phÇn bao ngoµi råi ®−a dÇn vµo trong may ¬ khi nã ®· ®−îc nung nãng b»ng truyÒn nhiÖt. NhiÖt ®é nung cã thÓ x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc: t. Dm .σ .β = H + 2a

t=

H + 2a Dm.o .β

Trong ®ã: t - NhiÖt ®é nung cña ®Üa, 0C. Dm.¬ - §−êng kÝnh may¬ mm.

β- HÖ sè d·n në dµi cña vËt liÖu ®Üa. H - TrÞ sè ®é d«i l¾p ghÐp ®Üa lªn trôc,mm. a - Khe hë gi÷a ®Üa vµ trôc khi l¾p r¸p ®Üa lªn trôc sau khi nung, mm. Khe hë a cÇn thiÕt ®Ó ®Üa dÞch chuyÓn ®Õn chç l¾p r¸p dÔ dµng, nã b»ng 0,10 ÷ 0,15mm khi l¾p trùc tiÕp ®Üa lªn trôc r«to. Khi l¾p ®Üa, trôc cã thÎ ®Æt n»m hay th¼ng ®øng ë vÞ trÝ th¼ng ®øng th× tèt h¬n. Chç tiÕp xóc gi÷a trôc vµ ®Üa, b«i mét líp mì thuû ng©n máng ®Ó tr¸nh kÑt khi l¾p vµ b¶o vÖ chi tiÕt khái bÞ ¨n mßn khi c«ng t¸c. §Ó ®¶m b¶o khe hë gi÷a çc ®Üa ®Òu nhau, cÇn thiÕt cho sù gi·n në nhiÖt, tr−íc khi l¾p tiÕp ®Üa thø hai ng−êi ta cho vµo gi÷a ®Üa thø nhÊt vµ thø hai mét "gio¨ng b»ng giÊy" dÇy 0,1mm, l¾p xong lÊy gio¨ng giÊy ra sÏ ®¶m b¶o ®−îc khe hë cÇn thiÕt. NÕu khi ®ang l¾p bÞ kÑt th× ph¶i ngõng c«ng viÖc, th¸o ®Üa ra vµ t×m nguyªn nh©n, thñ tiªu hiÖn t−îng kÑt råi l¾p l¹i. §Ó lo¹i trõ hiÖn t−îng xª dÞch ®· lÖch khái vÞ trÝ l¾p r¸p khi lµm nguéi chóng ng−êi ta t¨ng c−êng lµm nguéi may ¬ cña ®Üa ®ang l¾p b»ng kh«ng khÝ nÐn. Sau khi lµm nguéi ®Üa, kiÓm tra khe hë gi÷a çc may ¬ cña ®Üa "®é ®¶o" cña vµnh ®ai vµ khe hë ë mèi ghÐp then. Sai lÖch trÞ sè khe hë khi kiÓm tra " ®é ®¶o" sÏ cho phÐp ®¸nh gi¸ hiÖn t−îng c¾t vµ ®é th¼ng gãc gi÷a mÐp may ¬ víi trôc t©m. " §é ®¶o" cña vµnh ®ai, kiÓm tra t¹i 4 hay 8 vÞ trÝ theo chu vi ®Üa qua bé g¸ tr×nh bµy trªn h×nh 9 -18. "§é ®¶o" cho phÐp 0,3mm. Khi l¾p ®Üa lªn trôc qua s¬mi c«n tiÕn hµnh nh− trªn h×nh 9 -19. 187

B«i mét líp graphit lªn chç l¾p ®Üa vµ s¬mi c«n. Dïng bé Ðp chuyªn dïng ®Ó l¾p ®Üa vµo trôc sao cho gi÷a may¬ cña nã vµ trôc t¹o thµnh 1 r·nh vßng ®Òu ®Æn. L¾p s¬mi c«n vµ s¬mi g¸ lªn trôc (h×nh 9 -19) cho s¬ mi g¸ vµo trong s¬mi c«n, dïng bóa ®ång gâ nhÑ s¬mi c«n vµo r·nh vßng. §Ó ®Üa kh«ng bÞ xª dÞch, lÇn l−ît gâ lªn bé g¸ mÊy nh¸t l¹i gâ lªn may ¬ mÊy nh¸t cho ®Õn khi hoµn thµnh c«ng viÖc.

H×nh 9.18. KiÓm tra ®é ®¶o b»ng ®ång hå

Khi l¾p xong, th¸o s¬mi g¸ vµ kiÓm tra ®é chÝnh x¸c l¾p r¸p b»ng çch ®o ®é ®¶o nh− trªn ®· tr×nh bµy. §o khe hë gi÷a ®Üa míi l¾p vµ ®Üa l¾p tr−íc ®ã, tiÕp theo ®Æt vßng l¾p r¸p (h×nh 9 -19), vßng nµy ph¶i thßi ra ngoµi mÐp 0,15 ÷ 0,30mm. Sau ®ã l¾p tiÕp cho ®Õn hÕt. §Üa cuèi cïng ph¶i xiÕt b»ng ªcu.

H×nh 9.19. L¾p ®Üa lªn s¬mi c«n 188

9.3.2. ChØnh t©m vµ l¾p vµnh b¸nh tÜnh ChØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh bao gåm: §Æt chóng lªn stato sao cho trôc t©m cña chóng trïng víi trôc t©m r«to ë tr¹ng th¸i c«ng t¸c. Cô thÓ chØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau tuú thuéc vµo kÕt cÊu cña tuabin, vµo kÕt cÊu çc bé kÝn vµ khe hë cho phÐp: B»ng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸, b»ng trôc kiÓm tra, b»ng trôc doa, b»ng d©y c¨ng. §Ó dÞch chuyÓn t©m çc vµnh b¸nh tÜnh, ng−êi ta dïng çc vÝt ®iÒu chØnh. * ChØnh t©m b»ng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸: §o khe hë gi÷a vµnh b¸nh tÜnh vµ mÆt trong cña nã, vÞ trÝ cña vµnh b¸nh tÜnh so víi víi th−íc (h×nh 9 -20). Khe hë A vµ B (h×nh 9- 20a) ph¶i b»ng nhau nÕu trong lý lÞch kh«ng ghi g× ®Æc biÖt vÒ khe hë.

H×nh 9.20. ChØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh b»ng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸

Khi kiÓm tra vÞ trÝ cña vµnh b¸nh tÜnh b»ng ph−¬ng ph¸p nµy cã hai tr−êng hîp cã thÓ x¶y ra: mÆt ph©n çch bÞ låi lªn (h×nh 9-20b) hoÆc h¹ thÊp xuèng (h×nh 9-20c) trong mÆt ph¼ng ®øng cña v¸nh b¸nh tÜnh ph¶i l¸p sao cho ®é h¹ thÊp kho¶ng 0,05 ÷ 0,1mm. Khi chØnh t©m cÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng kh«ng trïng nhau cña çc mÆt ph©n çch vá víi trôc t©m tiÖn cña nã, çc mÆt ph©n çch cña vµnh b¸nh tÜnh víi trôc t©m tiÖn trong çc æ ®ì bé kÝn h¬i ... TÝnh ®Õn ®é vâng cña r«to çc vµnh b¸nh tÜnh ë nöa d−íi stato còng h¹ thÊp xuèng mét gi¸ trÞ b»ng ®é vâng. * Khi dïng trôc kiÓm tra ®Ó chØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh: Dïng cho çc tr−êng hîp çc vµnh b¸nh tÜnh cã dung sai khe hë theo h−íng kÝnh trong bé kÝn kiÓu vßng (tuabin ¸p lùc cao, tuabin cã r«to rÌn liÒn) r«to cã bé kÝn kiÓu ®u«i en.

189

Tr−íc khi tiÕn hµnh chØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh cÇn x¸c ®Þnh ®é vâng tÜnh cña trôc kiÓm tra vµ mËt ®é ph©n bè çc vµnh chÆn cña nã so víi çc r·nh ®Ó l¾p bé kÝn vßng. Nöa d−íi vµnh b¸nh tÜnh ®−îc chØnh t©m nh− sau: §Æt trôc kiÓm tra lªn çc æ ®ì, l¾p ®ång hå lªn phÇn ®èi diÖn víi vµnh b¸nh tÜnh cÇn kiÓm tra. NÕu lµ bé kÝn kiÓu ®µn håi th× th¸o chóng ra, nÕu lµ bé kÝn cøng th× ®Æt con ch¹y ®ång nhå gi÷a çc r¨ng cña bé kÝn. Quay trôc kiÓm tra vµ quan s¸t chØ sè cña kim ®ång hå, qua ®ã ®¸nh gi¸ chÊt l−îng viÖc chØnh t©m. Råi kiÓm tra vÞ trÝ cña vµnh b¸nh tÜnh tiÕp theo cho ®Õn hÕt. Khi chØnh t©m theo mÆt ph¼ng ®øng cÇn tÝnh ®Õn ®é vâng tÜnh cña trôc r«to vµ cña trôc kiÓm tra. §é vâng cña trôc kiÓm tra cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n nh− dÇm n»m trªn çc gi¸ ®ì tù do víi phô t¶i ph©n bè ®Òu vµ b»ng träng l−îng b¶n th©n, hoÆc tÝnh ®é vâng theo kinh nghiÖm. Sau khi chØnh t©m xong nöa d−íi th× tiÕn hµnh chØnh t©m nöa trªn cña chóng. * ChØnh t©m chóng b»ng ph−¬ng ph¸p c¨ng d©y. Khi chØnh t©m vµnh b¸nh tÜnh b»ng d©y c¨ng th−êng c¨ng theo t©m r·nh bé kÝn vßng trong stato hay trong n¾p cu¶ tuabin. VÞ trÝ cña vµnh b¸nh tÜnh ®−îc kiÓm tra b»ng çch ®o kho¶ng çch gi÷a d©y vµ r·nh l¾p bé kÝn h¬i theo 3 h−íng. CÇn tÝnh ®Õn ®é vâng cña d©y, ®é vâng cña d©y phô thuéc vµo chiÒu dµi, träng l−îng d©y vµ vµo ®é c¨ng cña d©y. Gi÷a vµnh b¸nh tÜnh vµ r·nh khoÐt trong vá cÇn cã khe hë däc trôc cho viÖc gi·n në nhiÖt cña chóng. NÕu vµnh b¸nh tÜnh b»ng gang cÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng t¨ng gang. Thùc tÕ thÊy r»ng khe hë nµy b»ng 0,20 ÷ 0,30mm (cho vµnh b¸nh tÜnh lµm b»ng thÐp, b»ng 0,5mm cho vµnh b¸nh tÜnh lµm tõ gang). Khe hë gi÷a çc nöa tÊm ch¾n kiÓm tra b»ng kÑp d©y ch×, khe hë nµy trong kho¶ng 0,1 ÷ 0,2 mm (khe hë gi÷a nöa trªn vµ nöa d−íi cña vµnh b¸nh tÜnh). 9.3.3. ChØnh t©m vµ ®Æt r«to ChØnh t©m vµ ®Æt r«to lµ ®Æt nã vµo stato sao cho khe hë theo h−íng kÝnh gi÷a r«to vµ stato nh− nhau trong tÊt c¶ çc mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi trôc t©m r«to. §©y lµ c«ng viÖc kh¸ nÆng nhäc vµ cÇn ®Æc biÖt chó ý khi söa ch÷a tuabin, v× nh÷ng h− háng vµ sai sãt trong khi ®Æt vµ chØnh t©m r«to sÏ ph¸ huû ho¹t ®éng b×nh th−êng cña tuabin vµ cã thÓ dÉn ®Õn h− háng nÆng do rung, do bé kÝn ho¹t ®éng kh«ng b×nh th−êng. ChØnh t©m r«to tiÕn hµnh theo r·nh trong bé kÝn h¬i kiÓu vßng nªn khi chØnh t©m cÇn th¸o çc hép kÝn ra vµ ®Æt r«to lªn nöa d−íi cña æ ®ì. ChØnh t©m r«to gåm viÖc kiÓm tra vÞ trÝ cña nã so víi çc r·nh l¾p bé kÝn h¬i. §o khe hë gi÷a cæ trôc r«to vµ çc r·nh l¾p bé kÝn h¬i nh− h×nh 9- 21. 190

Trôc r«to nªn ®Æt sao cho khe hë phÝa d−íi lín h¬n khe hë trªn 0,05 ÷ 0,08mm. Nh− vËy r«to n»m cao h¬n trôc t©m cña çc r·nh. Sau khi khëi ®éng tuabin, babÝt ë æ ®ì bÞ nÐn lµm cho r«to cã vÞ trÝ b×nh th−êng cao h¬n t©m r·nh khoÐt kho¶ng 0,03 ÷ 0,04 mm. Çc khe hë nµy ®−îc ®iÒu chØnh b»ng çc c¨n ®Öm l¾p r¸p ë d−íi m¸ng lãt æ ®ì. ChØnh t©m r«to theo r·nh bé kÝn cã thÓ tiÕn hµnh b»ng th−íc ®o vi sai, dïng côc kim lo¹i ch×, dïng c÷ mÉu, khíp vÆn vÝt vµ th−íc l¸ (h×nh 9 -21).

H×nh 9.21. KiÓm tra vÞ trÝ r« to trong r∙nh l¾p bé kÝn h¬i

R«to coi nh− ®−îc ®Æt vµ chØnh t©m xong nÕu trôc t©m cña nã n»m trong cïng mét mÆt ph¼ng ®øng vµo cao h¬n trôc t©m cña vá tuabin 0,05 ÷ 0,08mm. Lóc ®ã mÆt c«ng t¸c cña æ ®ì ph¶i tiÕp xóc víi cæ trôc theo däc chiÒu dµi vµ çc vÕt s¬n ph©n bè ®Òu trªn mÆt tiÕp xóc (8 vÕt trªn diÖn tÝch 25 x 25mm).

191

Tr−íc lóc ®Æt r«to chÝnh thøc ph¶i dïng giã nÐn thæi s¹ch nöa d−íi tuabin vµ lµm s¹ch r«to. 9.3.4. L¾p æ chÆn Sau khi x¸c ®Þnh ®óng (chØnh ®óng) vÞ trÝ r«to, ng−êi ta tiÕn hµnh ®Æt æ chÆn (bÖ châi hoÆc bÖ lùc ®Èy). Nöa d−íi cña vßng chÆn 2 ®−îc l¾p vµo vá æ ®ì cïng víi çc guèc chÆn 1. Khi ch−a l¾p çc vßng ®Þnh vÞ 3. DÞch vßng chÆn vÒ ph¸i ®Üa chÆn cña trôc ®Ó x¸c ®Þnh chiÒu dµy cña vßng ®Þnh vÞ 3. Sau khi ®Æt xong ®Æt xong vßng ®Þnh vÞ 3, kiÓm tra ®é dÞch däc trôc cña r«to trong æ ®ì chÆn vµ ®é tiÕp xóc gi÷a ®Üa chÆn vµ guèc chÆn 1. DÞch däc trôc r«to tõ ®Çu nµy ®Õn ®Çu kia ®ång thêi víi viÖc quay trôc, kiÓm tra vÞ trÝ cña r«to b»ng ®ång hå. HiÖu sè chØ sè cña ®ång hå ë çc vÞ trÝ tËn cïng cña r«to chÝnh lµ ®é xª dÞch däc trôc cña r«to trong æ chÆn hay cßn gäi lµ trÞ sè khe hë dÇu. §iÓu chØnh khe hë dÇu b»ng çch ®iÒu chØnh chiÒu dµy cña vßng ®Þnh vÞ 3. Víi tuabin c«ng suÊt lín trÞ sè nµy lÊy tõ 0,2 ÷ 0,3 ®Õn 0,5 ÷ 0,6mm.

H×nh 9.22. æ chÆn 1- Guèc chÆn; 2- Nöa trªn; 3- Vßng l¾p r¸p; 4- Vµnh chÆn

9.3.5. §Ëy tuabin KiÓm tra xong vÞ trÝ cña r«to so víi stato, l¾p r¾p xong çc æ ®ì dïng thiÕt bÞ n©ng ®Ó h¹ r« to (h×nh 9-2) l¾p nöa trªn æ ®ì vµ æ chÆn, ®iÒu chØnh khe hë dÇu tiÕn hµnh ®Ëy n¾p tuabin. Tr−íc tiªn lµm s¹ch n¾p tuabin giã nÐn, quan s¸t kü xem cã quªn vËt g× trong tua bin kh«ng. B»ng m¾t th−êng, kiÓm tra lü l¹i toµn bé mét lÇn n÷a, nÕu kh«ng cã vÊn ®Ò g× th× tiÕn hµnh ®¹y n¾p tuabin. B«i mét líp graphÝt lªn bÒ mÆt l¾p r¸p cña 192

stato, çc r·nh l¾p vµnh b¸nh tÜnh, r·nh l¾p çc bé kÝn .... §Æt çc m¸ng lãt æ ®ì vµ b«i tr¬n s¬ bé chóng b»ng dÇu tuabin. Rãt dÇu s¹ch vµo nöa d−íi æ ®ì, æ chÆn, kiÓm tra khe hë däc trôc vµ khe hë h−íng kÝnh. TiÕp theo b«i lªn mÆt ph©n çch gi÷a hai nöa mét líp matÝt ®Æc biÖt (dµy 1,5 ÷2,0mm) kiÓm tra ®é bÒn mèi l¾p ghÐp trong n¾p vµnh b¸nh tÜnh vµ bé kÝn h¬i. H¹ n¾p b»ng thiÕt bÞ tr×nh bµy nh− h×nh 9-1. KiÓm tra l¹i ®é dÞch däc trôc cña r«to. MatÝt ph¶i ®−îc chuÈn bÞ tr−íc 30 ÷ 40 phót vµ b«i lªn bÒ mÆt khi nöa trªn (n¾p) xuèng çch nöa d−íi (stato) 100 ÷ 150mm. H¹ nöa trªn xuèng khi líp matÝt kh«ng dÝnh tay n÷a (chõng 10 ÷ 15 phót sau khi bèi). Khi nöa trªn cßn çch 3 ÷ 5mm l¾p çc chèt ®Þnh vÞ vµo ®Ó ®Æt n¾p ®óng vÞ trÝ. Tr−íc khi xiÕt bul«ng, cÇn quay r«to xem cã bÞ kÑt kh«ng, hiÖn t−îng nµy cã thÓ ph¸t hiÖn qua tiÕng kªu vµ lùc quay. NÕu bÞ kÑt th× n©ng n¾p lªn råi kiÓm tra l¹i, nÕu kh«ng bÞ kÑt th× xiÕt bul«ng ®Õn khi hai mÆt tiÕp xóc nhau; l¹i quay r«to ®Ó kiÓm tra xem cã bÞ kÑt kh«ng, nÕu kh«ng th× x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ cña r«to víi stato mét lÇn n÷a so s¸nh víi trÞ sè khi ®Æt r«to). Khi cã sai lÖch lín th× ph¶i më n¾p kiÓm tra l¹i ®Ó x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ t×m biÖn ph¸p kh¾c phôc. NÕu kh«ng cã g× kh¶ nghi th× xiÕt chÆt bul«ng, bul«ng ®−îc xiÕt theo ph−¬ng ph¸p ®èi xøng ®Ó tr¸nh vªnh n¾p tuabin. Khi xiÕt xong, matÝt bÞ trµn ra ngoµi, nªn sau 1 ÷ 2 giê ph¶i xiÕt l¹i lÇn n÷a. L¾p xong n¾p, l¾p æ chÆn vµ kiÓm tra khe hë dÇu cña æ chÆn. TÊt c¶ çc lç th«ng ra ®−êng èng ®Òu ®−îc nót chÆt cho ®Õn khi nèi èng míi th¸o ra trong qu¸ tr×nh l¾p r¸p, ®Ëy n¾p tua bin ph¶i cãmÆt cña nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm nh− ®¹i diÖn phßng kü thuËt, ®¨ng kiÓm, m¸y tr−ëng .... 9 - 10. Söa ch÷a hép sè

9.4.1 Th¸o hép sè Khi söa ch÷a lín, hép sè ®−îc ®−a vµo x−ëng, ®Æt lªn mÆt b»ng, ®iÒu chØnh b»ng çc bul«ng c«ng víi ®é sai lÖch tõ 1 ÷ 2 mm/m dµi. Th¸o ªcu, bul«ng l¾p r¸p ra, th¸o n¾p vá, n¾p ®Çu trôc b¸nh r¨ng, th¸o nöa trªn æ ®ì. §o khe hë dÇu trong çc æ ®ì b»ng çch kÑp d©y ch× hoÆc b»ng th−íc l¸. Th¸o b¸nh xe r¨ng nhá, b¸nh xe r¨ng lín ra khái bÒ mÆt ¨n khíp b»ng çch xoay b¸nh xe r¨ng lín dÇn dÇn cho ®Õn khi rêi nhau. Khi xoay ph¶i ®¶m b¶o ®é song song gi÷a trôc t©m trôc truyÒn vµ trôc t©m b¸nh xe r¨ng nhá, nÕu kh«ng sÏ g©y ra hiÖn t−îng c¾t lµm háng r¨ng. Sau khi ®· th¸o çc b¸nh xe r¨ng, th¸o nöa d−íi cña æ ®ì. Trong qu¸ tr×nh th¸o, tiÕn hµnh ®ång thêi kiÓm tra tr¹ng th¸i cña hép sè b»ng çch ®o ®é dÞch däc trôc, ®o chiÒu dµi ¨n khíp gi÷a çc r¨ng b»ng d©y ch×. §Ó ®o ®é dÞch däc trôc cña b¸nh xe r¨ng nhá so víi b¸nh xe r¨ng lín, Ðp nã theo chiÒu däc tõ l¸i ®Õn æ chÆn trong vïng ¨n khíp. TrÞ sè ®é xª dÞch ®o b»ng ®ång hå chØ thÞ l¾p trªn mÐp b¸nh xe r¨ng nhá. TrÞ sè nµy b»ng kho¶ng hai lÇn khe hë l¾p r¸p b×nh th−êng gi÷a çc r¨ng (khe hë dÇu). 193

Khi kiÓm tra t©m hép sè, cÇn x¸c ®Þnh khe hë dÇu ë chç ¨n khíp. Dïng d©y ch× cã ®−êng kÝnh 0,7 ÷ 1mm dµi kho¶ng 150 ÷ 200mm (®¶m b¶o trïm kÝn tõ 7 ÷ 10 r¨ng) ®Æt song song víi nhau tõ 4 ÷ 6 chç trªn mçi r·nh. Th¸o rêi çc chi tiÕt råi dïng dÇu ho¶ röa s¹ch, lau kh« vµ dß t×m h− háng. Çc chi tiÕt cã çc bÒ mÆt cÇn b¶o vÖ nh− b¸nh xe r¨ng, cæ trôc ®−îc b«i mét líp mì máng. 9.4.2. Çc h− háng cña hép sè Mµi mßn, h− háng cña vá hép sè, æ ®ì, cæ trôc vµ çc chi tiÕt t−¬ng tù kh¸c còng gièng nh− çc chi tiÕt cña tuabin. Ph−¬ng ph¸p söa ch÷a chóng còng nh− ë çc chi tiÕt t−¬ng tù cña tuabin. Mµi mßn vµ h− háng çc bÒ mÆt ¨n khíp cña çc b¸nh r¨ng víi nhau lµ h− háng ®Æc tr−ng cña hép sè vµ ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng b×nh th−êng cña chóng. Çc h− háng ®Æc tr−ng cña khíp nèi b¸nh xe r¨ng th−êng lµ g·y, bong, trãc tõng líp, x−íc, mµi mßn, t¹o r·nh, biÕn d¹ng dÎo, t¹o v©n, nÕp gÊp .... G·y r¨ng lµ do va ®Ëp lµm r¹n nøt dÇn dÇn, do cã hiÖn t−îng mái kim lo¹i, cã vËt r¾n ríi vµo chç ¨n khíp. Khi r¨ng bÞ g·y, cÇn thay b¸nh r¨ng, nÕu chØ r¹n nøt nhá th× cã thÓ kh¾c phôc b»ng çch dòa vÕt nøt vµ ®−îc phÐp ho¹t ®éng tiÕp. Trãc r¨ng lµ do hiÖn t−îng mái líp kim lo¹i bÒ mÆt. §Ó cã thÓ ho¹t ®éng tiÕp cÇn gia c«ng l¹i bÒ mÆt b»ng çch c¹o vµ nÕu cÇn th× gi¶m c«ng suÊt cña m¸y. Trong nhiÒu tr−êng hîp nªn çn l¹i mÆt c«ng t¸c c¶u r¨ng ®Ó t¨ng ®é cøng bÒ mÆt. Khi çn dïng dÇu nhên cã ®é nhít cao ®Ó xoa tr¬n. "Bong líp" lµ hiÖn t−îng trãc víi møc ®é lín h¬n. PhÇn lín çc tr−êng hîp bong líp ®Òu ph¶i thay cÆp b¸nh r¨ng. X−íc lµ do b«i tr¬n kh«ng tèt khi t¨ng tèc ®é vµ ¸p lùc lªn mÆt c«ng t¸c lín. X−íc th−êng xuyªn xuÊt hiÖn ë chç vµo vµ ra khíp ¨n r¨ng. T¹o r·nh lµ do d¹ng thiªn khai cña r¨ng, däc theo r¨ng cña b¸nh chñ ®éng t¹o thµnh r·nh nhá cßn däc theo r¨ng cña b¸nh r¨ng bÞ ®éng t¹o thµnh "sîi" låi. T¹o v©n lµ hiÖn t−îng x−íc r¨ng theo bÒ mÆt c«ng t¸c do chÕ ®é xoa tr¬n bÞ ph¸ huû (do mµng dÇu bÞ ®øt). VÒ mÆt kÕt cÊu vµ chÕ t¹o, nh÷ng mµi mßn, h− háng trªn ®©y cña cÆp b¸nh r¨ng lµ do viÖc chÕ t¹o bé truyÒn ®éng kh«ng chÝnh x¸c, vËt liÖu kh«ng ®¶m b¶o chÊt l−îng, do thiÕu sãt trong chÕ t¹o, söa ch÷a vµ l¾p r¸p, do ®Æt trôc kh«ng ®óng, chÕ ®é b«i tr¬n bÞ ph¸ huû (kh«ng ®ñ dÇu, dÇu bÈn, bè trÝ ®−êng èng kh«ng hîp lý) do ®iÒu kiÖn kh¸c khi sö dông khai th¸c: kh«ng thùc hiÖn ®óng qui tr×nh, qui t¾c kü thuËt, vv... 9.4.3. Nh÷ng c«ng viÖc söa ch÷a chÝnh ®èi víi hép sè Khi vá hép sè bÞ nøt th× tuú vÞ trÝ vµ møc ®é vÕt nøt mµ tiÕn hµnh söa ch÷a b»ng çch hµn (gang hay thÐp). NÕu vÕt nøt lín th× nªn thay vá. Khi mÆt ph©n çch cña vá tµu vµ æ ®ì bÞ dËp hay kh«ng ®Òu cÇn tiÕn hµnh c¹o, chÊt l−îng c¹o kiÓm tra theo vÕt s¬n (5 vÕt trªn diÖn tÝch 25 x 25mm).

194

Cæ trôc khi bÞ c«n, elÝp trªn 0,25mm, bÞ x−íc, rç hay ¨n mßn cÇn tiÖn l¹i. Mµi nh½n chóng sau khi söa ch÷a, ®−êng kÝnh sau khi söa ch÷a cho phÐp 3% so víi kÝch th−íc ghi trªn b¶n vÏ. æ ®ì bÞ mµi mßn qu¸ møc hay ch¶y láng cÇn rãt l¹i sau khi ®· rãt l¹i, æ ®−îc tiÖn vµ c¹o. C¹o nöa d−íi theo ®−êng kÝnh cæ trôc víi ®é lÖch t©m 0,3 ÷ 0,4mm lªn phÝa trªn v× trôc t©m b¸nh r¨ng bÞ ®éng ph¶i n»m cao h¬n trôc t©m æ ®ì 0,05 ÷ 0,1mm. §é d− gia c«ng khi ®iÒu chØnh nguéi b»ng 0,2 ÷ 0,3mm. Sau khi tiÖn nöa d−íi cña æ ®ì, l¾p b¸nh r¨ng chñ ®éng vµo, b«i s¬n lªn cæ trôc b¸nh r¨ng, khi quay b¸nh r¨ng æ ®ì sÏ dÝnh s¬n, c¹o nh÷ng chç cã vÕt s¬n cho ®Õn khi çc vÕt s¬n ph©n bè ®Òu. Dïng ®ång hå ®o ®é sai lÖch trôc t©m b¸nh r¨ng vµ trôc t©m æ ®ì. Çc trôc t©m nµy ph¶i n»m trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ cao h¬n trôc t©m æ ®ì 0,05 ÷ 0,1mm. Dïng çc æ ®ì l¾p r¸p, ®Æt trôc vµ b¸nh r¨ng bÞ ®éng lªn, tiÕp ®ã l¾p b¸nh r¨ng chñ ®éng vµo, dïng d©y ch× ®o khe hë dÇu cña chç ¨n khíp r¨ng vµ ®o ®é dÞch däc trôc cña b¸nh r¨ng chñ ®éng so víi b¸nh r¨ng bÞ ®éng b»ng ®ång hå. VÞ trÝ cña b¸nh r¨ng chñ ®éng ®iÒu chØnh b»ng çch thay ®æi chiÒu dµy çc c¨n ®Öm lãt d−íi m¸ng lãt æ ®ì l¾p r¸p. Theo nh÷ng sè liÖu ®o ®−îc l¾p çc æ ®ì chÝnh thøc cña hép sè vµo víi l−îng d− c¹o lµ 0,1 ÷ 0,15 mm. Qu¸ tr×nh c¹o æ ®ì thùc hiÖn cho ®Õn khi ®¹t 8 vÕt s¬n trªn diÖn tÝch 25 x 25 mm. C¹o æ ®ì ph¶i lµm rÊt thËn träng cïng víi viÖc kiÓm tra khe hë dÇu b»ng d©y ch× vµ ®é lÖch cña b¸nh r¨ng chñ ®éng. Sau khi ®iÒu chØnh çc m¸ng lãt æ ®ì hai ®Çu, ®o kÝch th−íc ®Ó gia c«ng m¸ng lãt, sau ®ã (c¹o, rµ) gia c«ng m¸ng lãt nµy theo trôc chuÈn riªng. KÕt thóc çc c«ng viÖc chØnh t©m, kiÓm tra ®é ¨n khíp çc r¨ng, khi cÇn tiÕn hµnh c¹o r¨ng cña b¸nh r¨ng chñ ®éng. Sau ®ã dïng cån hay x¨ng röa s¹ch çc b¸nh r¨ng. Cæ trôc vµ mÆt c«ng t¸c cña æ, röa b»ng dÇu ho¶ vµ xoa dÇu nhên tua bin. TiÕp theo b«i lªn mét líp s¬n lªn b¸nh r¨ng bÞ ®éng (sè r¨ng ®−îc b«i b»ng sè r¨ng cña b¸nh r¨ng chñ ®éng), quay chóng ®i mét sè vßng (tiÕn, lïi) sao cho b¸nh r¨ng chñ ®éng quay vµo vïng kh«ng ®−îc b«i s¬n. Theo vÕt s¬n, c¹o r¨ng cña b¸nh r¨ng chñ ®éng cho ®Õn khi ®é tiÕp xóc gi÷a çc r¨ng ®¹t kho¶ng 75 ÷ 80% chiÒu dµi còng nh− diÖn tÝch bÒ mÆt r¨ng. Sau khi c¹o vµ lµm s¹ch bÒ mÆt r¨ng b»ng giÊy r¸p sè 0 vµ l−în gãc, dïng c÷ chuÈn kiÓm tra h×nh d¹ng r¨ng. R¨ng cña b¸nh r¨ng bÞ ®éng kh«ng ®−îc phÐp c¹o mµ chØ ®−îc phÐp giòa nh÷ng vÕt x−íc riªng biÖt. NÕu bé truyÒn ®éng lµm viÖc ®¹t yªu cÇu th× çc h− háng kh¸c chØ tiÕn hµnh thñ tiªu khi cã vÕt x−íc xuÊt hiÖn trªn mÆt r¨ng mµ th«i, ®iÒu nµy lµ nh»m tr¸nh kh¶ n¨ng lµm háng h×nh d¹ng b¸nh r¨ng. 9.4.4- KiÓm tra, chØnh t©m hép sè Hép sè muèn ho¹t ®éng b×nh th−êng, cÇn ®¶m b¶o ®óng vÞ trÝ b¸nh r¨ng chñ ®éng vµ bÞ ®éng. NghÜa lµ ph¶i ®¶m b¶o ®é ®ång t©m gi÷a trôc vµ b¸nh xe r¨ng, ®¶m b¶o kho¶ng çnh gi÷a çc trôc t©m.

195

KiÓm tra b¸nh xe r¨ng chñ ®éng vµ bÞ ®éng gåm kiÓm tra vÞ trÝ ph©n bè cña çc trôc t©m trªn hai mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi nhau. (§iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn b»ng çch ®o ®é dÞch däc cña b¸nh r¨ng chñ ®éng). VÞ trÝ cña trôc t©m b¸nh r¨ng chñ ®éng vµ b¸nh r¨ng bÞ ®éng cña hép sè trong mÆt ph¼ng ®øng kiÓm tra theo khe hë H vµ P (b»ng çch kÑp d©y ch×). TrÞ sè nµy cã thÓ lÊy lµm tiªu chuÈn song song cña çc trôc t©m trong mÆt ph¼ng nãi trªn v× ®é lÖch song song cña trôc t©m lµ do thay ®æi trÞ sè khe hë H vµ P theo chiÒu dµi mÆt r¨ng.

H×nh 9.23. VÞ trÝ trôc t©m çc b¸nh xe r¨ng hép sè

Gi¶ sö cã r¨ng nµo ®ã cña b¸nh r¨ng chñ ®éng ë mét ®Çu do kh«ng song song tiÕn gÇn l¹i ch©n b¸nh r¨ng bÞ ®éng mét ®o¹n ∆h = x.h Trong ®ã: x- §é lÖch song song trªn mét m dµi. 1- Kho¶ng çch gi÷a çc ®iÓm lÊy vÕt ch×. Tõ ®ã suy ra: mÆt c¹nh cña r¨ng tiÕn gÇn ®Õn mét phÝa mét trÞ sè: ∆S1 = ∆h.sinα Do ®ã sù thay ®æi trÞ sè khe hë dÇu chung ∆S sÏ lµ: ∆S = 2∆S1 = 2∆h. sinα = 2.x.l.sinα Do ®ã ®é lÖch song song lóc ®ã sÏ lµ: ∆S x= H×nh 9.24. 2 .l . sin α 196

VÞ trÝ r¨ng cña b¸nh xe r¨ng chñ ®éng

V× α th−êng b»ng 200 nªn ta thay sinα = 200 = 0,342. VÞ trÝ cña çc trôc t©m trong mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi d−êng nèi t©m b¸nh r¨ng chñ ®éng vµ bÞ ®éng kiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p kÑp ch× mét phÝa r¨ng theo chiÒu dµi r¨ng. TrÞ sè ®é lÖch song song cña çc trôc t©m x¸c ®Þnh b»ng hiÖu sè khe hë P1 - P’1 hay H’2 - H’2 (h×nh 9.25).

H×nh 9.25. VÞ trÝ r¨ng khi trôc t©m çc b¸nh cña b¸nh xe r¨ng

Khi kh«ng cã ®é lÖch song song trôc t©m cña b¸nh r¨ng chñ ®éng vµ bÞ ®éng trong mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi ®−êng th¼ng nèi t©m hai b¸nh xe r¨ng ta sÏ ®−îc ®¼ng thøc sau ®©y: P1 = P’1 = P2 = P’2 H1 = H’1 = H2 = H’2 Khi kh«ng cã ®é lÖch song song trong mÆt ph¼ng ph©n bè çc trôc trung t©m sÏ ®−îc ®¼ng thøc: H’1 + P’1 = H1 + P1 = H2 + P2 = H’2 + P’2 Çc ®¼ng thøc nµy lµ ®iÒu kiÖn song song hoµn toµn cña çc trôc t©m vµ sù trïng vßng l¨n cña çc b¸nh r¨ng. §é lÖch song song cho phÐp cña çc trôc t©m trong mÆt ph¼ng ®i qua trôc t©m çc b¸nh r¨ng b»ng 0,03 mm/m khi l¾p r¸p vµ b»ng 0,1 mm/m khi khai th¸c. §èi víi mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi ®−êng th¼ng nèi çc t©m b¸nh r¨ng b»ng 0,05 mm/m khi l¾p r¸p vµ 0,1 mm/m khi khai th¸c. Khi chØnh t©m hép sè cÇn x¸c lËp khe hë dÇu trong khíp ¨n r¨ng. Khi m« ®un ¨n r¨ng ®Þnh møc 8,0 ÷ 2,0, vËn tèc vßng nhá h¬n 8m/s, khe hë dÇu khi l¾p dao ®éng trong kho¶ng 0,3 ÷ 0,35 mm ®Õn 0,1mm. Khi m«®um nh− trªn vµ vËn tèc vßng tõ 8 ÷ 25m/s khe hë dao ®éng trong kho¶ng 0,4 ÷ 0,11mm. Khi vËn tèc vßng trªn 25 m/s: 0,61 ÷ 0,19 mm. TrÞ sè khe hë dÇu x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p kÑp ch×. ViÖc x¸c ®Þnh khe hë tiÕn hµnh nh− sau: LÊy d©y ch× ®−êng kÝnh 0,7 ÷ 1mm ®Ó kÑp nh− trªn ®· tr×nh bµy, ®Æt d©y ch× nh− h×nh vÏ 9-26. 197

Nh÷ng d©y ch× tËn cïng ®Æt çch mÐp r¨ng 20 ÷ 30mm. Ngoµi ra cÇn kiÓm tra ®é dÞch chuyÓn cña b¸nh r¨ng chñ ®éng theo b¸nh r¨ng bÞ ®éng. KiÓm tra ®é dÞch chuyÓn b»ng ®ång hå chØ thÞ. L¾p ®ång hå lªn b¸nh r¨ng bÞ ®éng vµ ®Èy b¸nh r¨ng chñ ®éng vÒ hai phÝa cho ®Õn khi ch¹m vµnh chÆn. TrÞ sè dÞch däc ph¶i gÇn gÊp ®«i khe hë dÇu l¾p r¸p ®Þnh møc gi÷a çc r¨ng.

H×nh 9-26 KiÓm tra chØnh t©m hép sè vµ trÞ sè khe hë dÇu trong khíp ¨n r¨ng b»ng d©y ch×. 1- B¸nh r¨ng bÞ ®éng; 2- D©y ch×; 3- §ång hå ®o.

9.11. L¾p r¸p vµ thö hÖ thèng tua bin - b¸nh r¨ng 9.5.1- ChuÈn bÞ bÖ m¸y BÖ tua bin cã d¹ng kha phøc t¹p v× çc bÒ mÆt l¾p r¸p kh«ng cïng n»m trªn mét mÆt ph¼ng. Cã hai lo¹i: bÖ m¸y hµn vµ bÖ m¸y t¸n. NÕu lµ bÖ m¸y t¸n th× ph¶i kiÓm tra bÒ mÆt tiÕp xóc gi÷a tua bin vµ bÖ, kiÓm tra ®é khÝt b»ng th−íc l¸, gia c«ng l¹i bÒ mÆt tiÕp xóc b»ng giÊy r¸p, dòa, dao c¹o, ®¸ mµi.... mÆt tiÕp xóc coi nh− ®¹t yªu cÇu nÕu l¸ thÐp dµy 0,04mm kh«ng vµo ®−îc. Tua bin, bÇu ng−ng, hép sè chØ tiÕn hµnh ®Æt sau khi d· l¾p ®Æt xong hÖ trôc tõ trôc ch©n vÞt ®Õn æ chÆn. 9.5.2- §Æt hép sè Hép sè ®¹t lªn bÖ råi dïng bul«ng c«ng ®Ó ®iÒu chØnh nã theo hÖ trôc. Khi chØnh t©m kh«ng ®−îc phÐp nhËn hµng hay chuyÓn chÊt láng gi÷a çc khoang (kÐt). Khi ®o ®¹c, nªn tiÕn hµnh ë cïng mét nhiÖt ®é, dông cô ®Ó ®o chØnh t©m lµ th−íc th¼ng - th−íc l¸ hay cÆp kim. Theo sè liÖu ®o ®−îc khi chØnh t©m , chuÈn bÞ çc c¨n ®Öm víi ®é d− ®iÒu chØnh 0,2 ÷ 0,3mm. §é d− nµy sÏ d−îc c¹o t¹i chç sau khi ®iÒu chØnh xong. 198

§é lÖch t©m cho phÐp cña hép sè vµ hÖ trôc kho¶ng 0,05mm theo ®é dÞch chuyÓn vµ 0,05mm/m theo ®é g·y. DiÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a c¨n vµ bÒ mÆt l¾p r¸p cña nã ≥3/4 diÖn tÝch bÒ mÆt c¨n vµ l¸ thÐp dµy 0,05mm kh«ng xuyªn ®−îc vµo. Khi chØnh t©m hép sè víi hÖ trôc, cÇn kiÓm tra çc khíp ¨n r¨ng cña hép sè b»ng s¬n mµu vµ d©y ch×. 9.5.3- §Æt tua bin Thø tù ®Æt tua bin phô thuéc vµo çch bè trÝ gi÷a nã víi hép sè vµ vµo viÖc g¾n çc bÖ ®ì tua bin lªn bÖ. C«ng viÖc l¾p r¸p tua bin vÒ c¬ b¶n lµ chØnh t©m tua bin víi hép sè chØnh t©m tua bin vµ hép sè dïng cÆp kim hay th−íc th¼ng vµ th−íc l¸ (xem ch−¬ng tr×nh söa ch÷a bÖ trôc). NÕu trªn tµu cã l¾p nhiÒu tua bin víi trôc truyÒn ®éng cña hép sè, chia lµm 3 nhãm l¾p, r¸p. 1- L¾p víi çc vÊu phÝa l¸i tú lªn mÆt vá hép sè vµ víi çc vÊu phÝa mòi tú lªn bÖ cña tµu ®¶m b¶o cho tua bin cã thÓ dÞch chuyÓn däc trôc khi tua bin bÞ gi·n në do nhiÖt ®é cao. 2- L¾p víi çc gi¸ ®ì ®éng vµ bÊt ®éng trªn bÖ m¸y cña tµu. 3- L¾p víi çc bÖ ®ì ®µn håi, g¾n chÆt víi bÖ hay mÆt vá cña hép sè. Trong qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn tua bin theo mÆt th¼ng ®øng ph¶i quan s¸t xem cã hiÖn t−îng c¾t vÊu ë ®Õ tua bin víi mÆt ®ì hép sè hay kh«ng. KiÓm tra sù tiÕp xóc cña mÆt bÝch tua bin vµ mÆt bÝch hé sè, khe hë gi÷a hai mÆt bÝch nµy lÊy theo lý lÞch m¸y. 9.5.4- §iÒu chØnh khíp ¨n r¨ng cña hép sè khi cã t¶i vµ l¨n r¨ng Do t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n vµ lùc t¸c dông khi hép sè ho¹t ®éng nªn r¨ng cña b¸nh r¨ng nhá cã thÓ bÞ biÕn d¹ng. Do ®ã ®é chÝnh x¸c h×nh häc cña khíp ¨n r¨ng bÞ ph¸ háng lµm cho sù ph©n bè ¸p lùc lªn bÒ mÆt r¨ng kh«ng ®Òu. V× vËy cÇn kiÓm tra khíp ¨n r¨ng cña hép sè khi cã t¶i. ViÖc kiÓm tra vµ ®iÒu chØnh khíp ¨n r¨ng nh− sau: SÊy vµ khëi ®éng tua bin, t¨ng dÇn vßng quay lªn 50v/ph dïng èng nghe ®Ó nghe tiÕng ån. NÕu cã tiÕng kªu kh«ng b×nh th−êng th× dõng tua bin l¹i, nh×n khíp ¨n r¨ng qua lç kiÓm tra. NÕu chóng ¨n khíp kh«ng tèt th× dïng dòa hay dao c¹o c¹o ®i. NÕu hép sè ho¹t ®éng b×nh th−êng, t¨ng phô t¶i lªn 50% vµ ®Ó tua bin lµm viÖc 3 ÷ 4 giê. Trong khi tua bin ho¹t ®éng ph¶i th−êng xuyªn theo dâi ®é rung, nhiÖt ®é dÇu nhên, thñ tiªu çc h− háng võa ph¸t hiÖn, n©ng dÇn phô t¶i lªn 75% vµ ®Ó tua bin ho¹t ®éng tõ 4 ÷ 5 giê, thñ tiªu nh÷ng h− háng ph¸t hiÖn ®−îc vµ c¹o l¹i sao cho ®¶m b¶o kho¶ng 80% chiÒu dµi r¨ng ®−îc ¨n khíp. Sau ®ã thö ë phô t¶i 100% trong vßng 1 giê. Trong lÇn nµy ®Æc biÖt chó ý ®Õn phÝa r¨ng ¨n khíp v× nã cã kh¶ n¨ng bÞ biÕn d¹ng vµ vªnh lín.

199

L¨n r¨ng hép sè nh»m thñ tiªu dÊu vÕt c¹o trªn bÒ mÆt r¨ng. §Ó t¨ng tèc ®é l¨n r¨ng, ng−êi ta dïng çc vËt liÖu “mµi” cho vµo khíp ¨n r¨ng, th−êng dïng çc bét nh·o chuyªn dïng. L¨n r¨ng htùc hiÖn ë phô t¶i 100% khi b¸nh r¨ng chñ ®éng n»m ë vÞ trÝ c«ng t¸c (khi l¨n r¨ng kh«ng b«i tr¬n). L¨n r¨ng tiÕn hµnh khi b¸nh r¨ng bÞ ®éng cã sè vßng quay 10 ÷ 15 v/ph. Cø 30 phót dõng l¹i kiÓm tra 1 lÇn ®Ó tr¸nh bÞ mµi mßn, c«ng viÖc tiÕn hµnh cho ®Õn khi mÆt r¨ng trë nªn mê mê (muèn cã bÒ mÆt s¸ng bãng th× dïng bét nh·o mÞn). L¨n r¨ng xong dïng dÇu ho¶ röa s¹ch vµ tiÕp ®ã röa b»ng dÇu tua bin. Röa xong cho dÇu nhên vµo ®Õn møc cÇn thiÕt vµ quay hép sè trong vßng 30 phót ë vßng quay 150 ÷ 200 v/ph 9.5.5- Thö hÖ thèng tua bin - b¸nh r¨ng Sau khi l¾p r¸p vµ chØnh t©m xong, tiÕn hµnh thö, c«ng viÖc thö bao gåm: thö khëi ®éng, thö t¹i bÕn, thö hµnh tr×nh. Thö khëi ®éng: TiÕn hµnh khi ch−a g¾n tua bin víi hép sè vµ hÖ trôc. ChuÈn bÞ khëi ®éng: B¬m dÇu nhên vµo hÖ thèng, n¹p dÇu vµo kÐt trùc nhËt ®Õn møc cÇn thiÕt. SÊy tua bin theo nguyªn t¾c b¶o d−ìng tua bin. Theo dâi sù gi·n në däc trôc cña tua bin nÕu ph¸t hiÖn thÊy tiÕng ®éng l¹ th× dõng m¸y vµ kiÓm tra l¹i, cßn nÕu kh«ng cã hiÖn t−îng g× kh¶ nghi th× t¨ng dÇn vßng quay cña tua bin ®Õn vßng quay ®Þnh møc, kiÓm tra çc bé ®iÒu chØnh, ®−a chóng vÒ vÞ trÝ c«ng t¸c vµ t¨ng vßng quay tua bin lªn cao h¬n vßng quay ®Þnh møc. NÕu çc bé ®iÒu chØnh kh«ng ho¹t ®éng, dïng van h·m nhanh h·m tua bin l¹i vµ kiÓm tra çc bé ®iÒu chØnh. Thö t¹i bÕn: Nh»m môc ®Ých kiÓm tra ho¹t ®éng çc bé phËn riªng cña tua bin vµ nh÷ng c¬ cÊu, phôc vô hÖ thèng thñ tiªu çc h− háng ph¸t hiªn ra khi thö. V× tµu bÞ buéc vµo bÕn nªn khi thö t¹i bÕn, tua bin chÞu t¶i kh¸ lín, do ®ã thêi gian thö ph¶i ng¾n vµ ë vßng quay thÊp. Trong qu¸ tr×nh thö, ®¶o chiÒu quay 3 ÷ 4 lÇn, khi ®¶o chiÒu cÇn kiÓm tra ho¹t ®éng cña van h·m phanh b»ng çch kiÓm tra s¬ bé ho¹t ®éng cña van ®iÒu ®éng, dõng hÖ thèng mét vµi lÇn b»ng truyÒn dÉn tay. Dïng bé ®iÒu chØnh ®Ó dõng m¸y. Khi thö t¹i bÕn cø 10 - 15 phót ph¶i ghi chÐp trÞ sè gi·n në cña vá tua bin mét lÇn, ®o ¸p lùc vµ nhiÖt ®é n−íc tuÇn hoµn, n−íc ng−ng, dÇu nhên ®o ®é ch©n kh«ng cña bÇu ng−ng, ®o tèc ®é cña tua bin. Thö xong, ph¶i lËp biªn b¶n x¸c nhËn møc ®é hoµn chØnh cña m¸y ®¶m b¶o cho viÖc thö hµnh tr×nh. Thö hµnh tr×nh: Thö hµnh tr×nh bao gåm thö kiÓm tra vµ thö giao nhËn. Khi thö hµnh tr×nh kiÓm tra do nhµ m¸y söa ch÷a tiÕn hµnh. ViÖc kiÓm tra bao gåm: KiÓm tra tÜnh tr¹ng kü thuËt cña toµn bé hÖ thèng, çc chÕ ®é lµm viÖc cña tua bin (nhÑ t¶i, toµn t¶i, qu¸ t¶i) çc thiÕt bÞ vµ hÖ thèng phôc vô kh¸c. Khi thö hµnh tr×nh giao nhËn chØ kiÓm tra nh÷ng ®iÒu kiÖn kü thuËt chñ yÕu mµ th«i. 200

Ch−¬ng tr×nh thö bao gåm viÖc kiÓm tra ®iÒu kiÖn lµm viÖc liªn tôc cña tua bin ë chÕ ®é ®Þnh møc 12 ÷ 36 giê, trong ®ã 1 ÷ 3 giê ch¹y ë vßng quay nhá, 0,5 ÷ 1 giê ë vßng quay lín nhÊt, 0,5 ÷ 1 giê ë chÕ ®é lïi. Thö çc bé ®iÒu chØnh giíi h¹n vµ møc ®é nhanh chãng khi ®iÒu ®éng tua bin. Trong qu¸ tr×nh thö cÇn theo dâi møc ®é bÞ nung nãng cña æ ®ì, çc chØ tiªu kinh tÕ vµ kü thuËt cña hÖ thèng. Khi dïng hép sè míi, th× ë nh÷ng th¸ng khai th¸c ®Çu tiªn kh«ng ®−îc khai th¸c ë c«ng suÊt toµn bé v× nh− vËy cã thÓ lµm h− háng hép sè tr−íc thêi gian quy ®Þnh.

201

Ch−¬ng 10

Söa ch÷a hÖ trôc vµ ch©n vÞt 10-1 X¸c ®Þnh tr¹ng th¸i kü thuËt hiÖn t¹i cña hÖ trôc vµ th¸o hÖ trôc khi ®−a tµu vµo söa ch÷a

10.1.1- KiÓm tra s¬ bé tr¹ng th¸i kü thuËt hiÖn t¹i cña hÖ trôc Ng−êi ta tiÕn hµnh kiÓm tra s¬ bé tr¹ng th¸i kü thuËt hiÖn t¹i cña hÖ trôc ngay sau khi ®−a tµu vµo nhµ m¸y söa ch÷a. ViÖc kiÓm tra s¬ bé nµy cµng chÝnh x¸c th× chÊt l−îng (kÕt qña) söa ch÷a cµng cao. KiÓm tra s¬ bé tr¹ng th¸i kü thuËtt hiÖn t¹i (TTKT) cña hÖ trôc lµ: - KiÓm tra (ph¸t hiÖn) ®é mµi mßn cña cæ trôc, b¹c trôc. - KiÓm tra (x¸c ®Þnh) ®é lÖch t©m cña hÖ trôc cßn sau khi ®−a tµu lªn lµ ng−êi ta tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc sau: + Dß t×m h− háng cña ch©n vÞt ; + Dß t×m h− háng cña trôc ch©n vÞt; + Dß t×m h− háng cña èng bao trôc ch©n vÞt; + Dß t×m h− háng cña æ ®ì trôc ch©n vÞt. (Mét sè c«ng viÖc nµy còng cã thÓ tiÕn hµnh khi tµu cßn ë d−íi n−íc, nÕu nhµ m¸y söa ch÷a cã thî lÆn chuyªn nghiÖp vµ çc thiÕt bÞ chuyªn dïng). Sau ®ã th× tiÕn hµnh söa ch÷a hoÆc thay thÕ nÕu thÊy cÇn thiÕt vµ l¾p r¸p l¹i hoµn chØnh, tiÕn hµnh thö theo yªu cÇu tr−íc khi h¹ thuû, nÕu hÖ thèng nµy kh«ng d¶m b¶o chÊt l−îng th× b¾t buéc ph¶i ®−a tµu lªn ®µ ®Ó söa ch÷a l¹i. Nh÷ng c«ng viÖc khi tiÕn hµnh kiÓm tra s¬ bé tr¹ng th¸i kü thuËt hÖ trôc: - Quan s¸t bªn ngoµi hÖ trôc. - KiÓm tra ®é ®¶o cña çc cæ trôc vµ çc mÆt bÝch. - KiÓm tra khe hë h−íng kÝnh gi÷a b¹c trôc vµ cæ trôc. - KiÓm tra ®é tiÕp xóc gi÷a cæ trôc vµ nöa d−íi cña b¹c trôc. - KiÓm tra (x¸c ®Þnh) ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn cña çc ®o¹n trôc cña hÖ trôc (xem gi¶i thÝch ë trang sau). - KiÓm tra thiÕt bÞ phanh (h·m) hÖ trôc. Nãi tãm l¹i: Ta ph¶i kiÓm tra tÊt c¶ nh÷ng chi tiÕt, thiÕt bÞ mµ ta cã thÓ kiÓm tra ®−îc. 202

* Mét sè c«ng viÖc chñ yÕu khi kiÓm tra s¬ bé æ ®ì trôc nh− sau: - KiÓm tra ®é c¨ng cña çc ªcu - bul«ng l¾p ghÐp, kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña çc c¨n phÝa d−íi æ ®ì, kiÓm tra ®é khÝt gi÷a çc mÆt ªcu, bu l«ng víi mÆt tiÕp xóc t−¬ng øng cña nã. (§é c¨ng cña bul«ng kiÓm tra b»ng cµ lª lùc, ®é khÝt cña ªcu: KiÓm tra b»ng th−íc l¸). - KiÓm tra ®é ®¶o (ngo¸y) cña çc cæ trôc vµ çc mÆt bÝch. §é ®¶o ®o b»ng ®ång hå so dß, con ch¹y cña ®ång hå ®−îc l¾p t× vµo cæ trôc hoÆc mÆt bÝch sau ®ã via trôc råi ®äc ®é nh¶y cña kim ®ång hå. - §o khe hë h−íng kÝnh trong çc æ ®ì: §o b»ng th−íc l¸, nÕu kh«ng thÓ ®o ®ù¬c b»ng th−íc l¸ th× ®o b»ng ph−¬ng ph¸p kÑp ch×. TrÞ sè khe hë h−íng kÝnh: Tra trong lý lÞch m¸y, hoÆc tÝnh theo c«ng thøc: Trong ®ã:

c = 0,001 d + 0,1

(mm)

d: §−êng kÝnh cæ trôc

(mm)

c: TrÞ sè khe hë dÇu (mm) c = 0,35 ÷ 0,80 mm ®èi víi d = 100 ÷ 500mm - Gãc tiÕp xóc gi÷a cæ trôc vµ m¸ng lãt d−íi cña b¹c trôc β = 100 ÷ 1500 - DiÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a cæ trôc vµ m¸ng lãt d−íi cña b¹c trôc: ≥ 80% diÖn tÝch nöa d−íi cña b¹c trôc. - Çc vÕt s¬n ph©n bè ®Òu (3 vÕt / diÖn tÝch 25 x 25 mm). §é chÝnh x¸c l¾p r¸p gi÷a m¸ phanh vµ bÒ mÆt trôc: l¸ thÐp 0,1 mm kh«ng chäc ®−îc vµo khi h·m. 10.1.2- Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra vµ chØnh t©m hÖ trôc. §©y lµ c«ng viÖc rÊt quan träng khi tiÕn hµnh söa ch÷a hÖ trôc. Khi ®−îng t©m cña çc ®o¹n trôc trong mét hÖ trôc kh«ng cïng n»m trªn mét ®−êng th¼ng, ta nãi hÖ trôc bÞ lÖch t©m. Nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho hÖ trôc bÞ lÖch t©m: - Çc æ ®ì, s¬ mi èng bao bÞ mµi mßn kh«ng ®Òu. - Trôc m¸y chÝnh bÞ vâng. - Vá tµu bÞ biÕn d¹ng d−. - ChÊt l−îng söa ch÷a tµu kh«ng tèt (ch¼ng h¹n thay thÕ tõng phÇn s¬n, vá ... kh«ng ®¶m b¶o) - L¸p r¸p hÖ trôc kh«ng chÝnh x¸c... Cã ba ph−¬ng ph¸p ®Ó kiÓm tra vµ chØnh t©m hÖ trôc: 203

- Ph−¬ng ph¸p dïng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸. - Ph−¬ng ph¸p dïng m¸y ®o lùc ®Ó x¸c ®Þnh t¶i träng ph©n bè trªn çc gèi ®ì. - Ph−¬ng ph¸p quang häc (¸nh s¸ng). 1- Ph−¬ng ph¸p dïng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸ (hay cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é g·y ϕ vµ ®é dÞch chuyÓn δ ë çc mèi ghÐp bÝch cña hÖ trôc). Dông cô: Dïng th−íc l¸ vµ th−íc th¼ng . *§é g·y t¹i mét mèi ghÐp bÝch nµo ®ã trªn hÖ trôc lµ gãc t¹o bëi hai ®−êng ®−êng t©m cña hai ®o¹n trôc t¹i vÞ trÝ ®ã, ký hiÖu lµ ϕ. T¹i mçi mèi ghÐp bÝch cã hai ®é g·y - ®é g·y trªn mÆt ph¼ng ®øng vµ ®é g·y trªn mÆt ph¼ng ngang. §¬n vÞ ®é g·y ϕ lµ mm/m. §é g·y ®−îc coi lµ d−¬ng, nÕu phÇn réng chç bÝch nèi quay lªn trªn hay sang tr¸i vµ ng−îc l¹i ®é g·y ®−îc coi lµ ©m nÕu chç réng bÝch quay xuèng d−íi hay sang ph¶i . *§é dÞch chuyÓn t¹i mét mèi ghÐp nµo ®ã trªn hÖ trôc lµ kho¶ng çch gi÷a hai ®−êng t©m cña hai ®o¹n trôc nèi tiÕp nhau t¹i mèi ghÐp ®ã, ký hiÖu lµ δ. T¹i mçi mèi ghÐp cã hai ®é dÞch chuyÓn: §é dÞch chuyÓn trªn mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ ®é dÞch chuyÓn trªn mÆt ph¼ng ngang. §¬n vÞ cña ®é dÞch chuyÓn lµ: mm MÆt ph¼ng ®øng:

ϕ1 δ1

ϕ3 δ3 ϕ2 δ2

ϕ4 δ4

MÆt ph¼ng ngang:

ϕ'1 δ'1

ϕ'2 δ'2

ϕ'3 δ'3

ϕ'4 δ'4

H×nh 10-1a S¬ ®å ®é g∙y vµ ®é dÞch chuyÓn t¹i çc bÝch nèi cña hÖ trôc

- NÕu ®−êng kÝnh hai bÝch b»ng nhau th× δ = a - NÕu hai bÝch cã ®−êng kÝnh kh¸c nhau nh−ng bÝch nhá v−ît ra ngoµi giíi h¹n bÝch lín th× δ = (a + b) / 2 NÕu bÝch nhá n»m trong giíi h¹n bÝch lín th× δ = (a - b) / 2. 204

H×nh 10-1. b- Phu¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é dÞch chuyÓn. ; c- Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é g·y d- Khi bÝch nhá v−ît qua ngoµi bÝch lín; e- Khi bÝch nhá n»m trong giíi h¹n bÝch lín 1- Th−íc th¼ng. 2- Th−íc l¸

Nh÷ng c«ng viÖc cÇn tiÕn hµnh tr−íc khi ®o ϕ vµ δ: - Th¸o ®Öm ë v¸ch ng¨n gi÷a buång m¸y vµ hÇm trôc. - Níi láng bé lµm kÝn èng bao trôc ch©n vÞt. - L¾p thªm æ ®ì l¾p r¸p, nÕu mçi ®oan trôc trung gian chØ cã mét æ ®ì (®Ó mçi ®oan trôc trung gian ®Òu t× lªn hai æ ®ì) . - Th¸o toµn bé bul«ng - ªcu cña tÊt c¶ mèi ghÐp bÝch cña hÖ trôc. - §Èy toµn bé hÖ trôc l¹i phÝa sau sao cho kho¶ng çch gi÷a hai mÆt bÝch cña mçi mèi ghÐp bÝch cÇn kiÓm tra lµ 1 mm (hay ®· xuÊt hiÖn khe hë gi÷a hai ®o¹n trôc, kÓ c¶ gê l¾p ghÐp). - Dïng th−íc l¸ kiÓm tra sù tiÕp xóc gi÷a cæ trôc vµ nöa d−íi b¹c trôc. - §Æt thuíc lªn bÝch nh− h×nh vÏ 10-1 b. + §é dÞch chuyÓn δ vµ ®é g·y ϕ ®−îc ®o t¹i bèn vÞ trÝ lÖch nhau 900. Hay ®o ë bèn vÞ trÝ sau: T,D,P,T. (trªn, d−íi, tr¸i, ph¶i). Chó ý: NÕu tµu bÞ l¾c ngang hay däc th× sè liÖu ®o ®−îc sÏ kh«ng chÝnh x¸c. Çc sè liÖu ®o ®−îc ph¶i ghi vµo b¶ng 10-1. 205

B¶ng 10-1:Sè ®o ®é dÞch chuyÓn vµ ®é g∙y theo th−íc th¼ng vµ th−íc l¸

§é dÞch chuyÓn VÞ trÝ ®o

TrÞ sè khe hë

Trªn

a1

Tæng sè khe hë ∑

§é g·y TrÞ sè dÞch chuyÓn ∑ /2

TrÞ sè khe hë

HiÖu sè khe hë ∆

§−êng kÝnh bÝch

§é g·y trªn 1m chiÒu dµi ∆/§

c1 - c2

D

c 1 - c2

c1 a1 + a2

a1 + a2 2

D−íi

a

c2

M¹n ph¶i

b1

d1 b1 ± b2

D

b1 ± b2

d 1 - d2

b2

d 1 - d2 D

2 M¹n tr¸i

D

d2

206

Ngoµi ra, ng−êi ta cßn dïng ph−¬ng ph¸p cÆp kim ®Ó x¸c ®Þnh ϕ vµ δ nh−ng ph−¬ng ph¸p nµy Ýt dïng ®Ó x¸c ®Þnh cho hÖ trôc taï thuû. Ghi chó: Trong ph−¬ng ph¸p dïng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸, ph¶i tuyÖt ®èi chó ý ®Õn vÞ trÝ æ ®ì trôc trung gian, nÕu hai æ ®ì cña mét ®o¹n trôc xa bÝch th× trôc sÏ vång lªn, cßn khi chóng gÇn bÝch th× trôc sÏ vâng xuèng do träng l−îng b¶n th©n trôc g©y ra. C¶ hai ®iÒu kiÖn trªn ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn ϕ vµ δ, nh− vËy ®Ó x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ ϕ vµ δ (kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña ®é vâng trôc) ng−êi ta ¸p dông hai ph−¬ng ph¸p sau: Ph−¬ng ph¸p 1: ChØnh t©m cã tÝnh ®Õn ®é g·y ϕ vµ ®é dÞch chuyÓn δ do trôc bÞ vâng g©y nªn. Ph−¬ng ph¸p 2: ChØnh t©m hÖ trôc sau khi ®· khö ϕ vµ δ do träng l−îng b¶n th©n g©y nªn b»ng çch x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Æt æ ®ì l¾p r¸p mét çch hîp lý. Trong ph−¬ng ph¸p 1: Trôc trung gian n»m trªn çc æ ®ì chÝnh cña chóng hay trªn çc æ t¹m thêi: TrÞ sè ϕ vµ δ do träng l−îng b¶n th©n trôc g©y ra tÝnh theo c«ng thøc ë b¶ng 10-2. Trong b¶ng nµy, ta coi trôc trung gian nh− nh÷ng dÇm ngang ®Æt trªn hai æ ®ì vµ cã çc lùc t¸c dông ph©n bè ®Òu trªn toµn bé dÇm, ®é vâng chung do çc lùc nµy g©y ra coi nh− lµ tæng ®é vâng cña dÇm αp ρt

ρp

∆δ ∆t ∆ϕ H×nh 10-2 x¸c ®Þnh ®é vâng çc phÇn ch×a ra cña trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y ra

Ghi chó: ρ lµ d−¬ng khi hai ®Çu trôc vâng xuèng d−íi. α lµ d−¬ng khi g¸ quay theo chiÒu kim ®ång hå ë ®©y:

P ®o b»ng N d, d0 : §−êng kÝnh ngoµi vµ trong cña trôc (m) b,c,l,m,n: Xem h×nh vÏ ë b¶ng 10-2.

207

208

§é vâng hai ®Çu trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y ra: ρp = ρ1p + ρIIp + ρIIIp + ρIVp ρt = ρit + ρIIt + ρIIIt + ρIVt Trong ®ã: Pp, Pt: Tæng ®é vâng ®Çu ph¶i vµ ®Çu tr¸i cña trôc. D−¬ng khi dÞch xuèng d−íi (mm) Pip, Pit: §é vâng ®Çu ph¶i vµ ®Çu tr¸i cña trôc do phô t¶i ph©n bè ®Òu g©y ra. PIIp, PIIt : Còng nh− tren nh−ng do lùc tËp chung ®Çu tr¸i g©y ra. PIIIp, PIIIt: Còng nh− trªn nh−ng do lùc tËp chung ë ®Çu ph¶i g©y ra. PIVp, PIVt: Còng nh− trªn nh−ng do lùc tËp chung ë gi÷a çc æ ®ì g©y ra. Gãc quay ®Çu trôc do trong l−îng b¶n th©n g©y ra αp = αIp + αIip + αIIIp + αIvp αt = αIt + αIit + αIIIt + αIvt Trong ®ã:

αp, αt : Tæng trÞ sè gãc quay ®Çu ph¶i vµ tr¸i cña trôc (d−¬ng khi cïng chiÒu kim ®ång hå). mm/m.

αIp vµ αIt : Gãc quay ®Çu ph¶i vµ tr¸i do lùc ph©n bè ®Òu g©y ra. αIip vµ αIit: Gãc quay ®Çu ph¶i vµ tr¸i do phô t¶i ®Çu tr¸i g©y ra αIIIp vµ αIIIt: Gãc quay ®Çu ph¶i vµ tr¸i do phô t¶i ®Çu ph¶i g©y ra αIVp vµ αIVt :Gãc quay ®Çu ph¶i vµ tr¸i do phô t¶i gi÷a hai æ ®ì g©y ra. mm/m. Theo h×nh vÏ 10-2 ta cã: HÖ sè ®iÒu chØnh sè ®o ®é dÞch chuyÓn ∆δ ë chç nèi trôc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ∆δ = (ρt - ρp) HÖ sè ®iÒu chØnh sè ®o ®é g·y∆ϕ theo gãc quay tiÕt diÖn ë chç nèi trôc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ∆ϕ = (αt - αp) Trong ®ã: ρt: §é vâng ®Çu tr¸i trôc phÝa mòi. (mm) ρp: §é vâng ®Çu ph¶i trôc phÝa l¸i. (mm)

αt : Gãc quay ®Çu tr¸i trôc phÝa mòi. (mm). αp: Gãc quay ®Çu ph¶i trôc ph¸i l¸i (mm). Sau khi ®o ®−îc gi¸ trÞ ®é g·y vµ dé dÞch chuyÓn t¹i mçi mèi nèi, ng−êi ta lÊy gÝa trÞ ®ã trõ ®i çc hÖ sè ®iÒu chØnh ∆ϕ, ∆ϕ thu ®−îc tõ c«ng thøc trªn, gi¸ trÞ cßn l¹i cña ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn ®em so s¸nh víi gi¸ trÞ cho phÐp cña ®é lÖch t©m. 209

Tiªu chuÈn cho phÐp ®é lÖch t©m hÖ trôc khi chØnh t©m theo ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn (trõ dung sai trong mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian víi trôc ®éng c¬), x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau ®©y: a. Khi mçi ®o¹n trôc trung gian ®−îc ®Æt trªn hai æ ®ì:

[ϕ 1 ] +

[δ 1 ] ≤ 1

2000 3 .l

K

2

b. Khi mçi ®o¹n trôc cña c¶ hÖ trôc chØ ®ùoc ®Æt lªn mét oá ®ì vµ dïng æ ®ì l¾p r¸p ®Ó lµm æ ®ì thø hai trong thêi gian chØnh t©m:

[ϕ 2 ] + Trong ®ã -

K = 3 , 74

2000 3 .l

(

[δ 2 ] ≤ 1 3

l3

10 5 d 2 − d 02

K

)

trong ®ã: ϕ1, ϕ2,, δ1,δ2: §é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn t¹i chç ghÐp trôc (mÆt bÝch). l=

Lmin 3

(Xem h×nh 10-3) Lmin

L g 0,5

δmax

0,4 0,3 0,2

δ1

0,1

ϕ1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7

ϕmax

X

H×nh 10-3 x¸c ®Þnh ®é g∙y vµ ®é dÞch chuyÓn cho phÐp a- S¬ ®å hÖ trôc. b- §å thøc x¸c ®Þnh ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn cho phÐp 1- Lµ kho¶ng çch trung b×nh gi÷a çc ®iÓm tùa cña ba nhÞp liÒn nhau (cm). d, d0: §−êng kÝnh ngoµi vµ trong cña trôc trung gian (cm).

210

Dùa vµo c«ng thøc trªn ®©y ta lµm nh− sau: - VÏ trôc to¹ ®é δ - ϕ (Xem h×nh 10-3) - Cho ϕ = 0 ta cã δmax, ®Æt gi¸ trÞ δmax lªn trôc tung. - Cho δ = 0 ta cã ϕmax,, §Æt g¸i trÞ ϕmax lªn trôc hoµnh (Hay lµ khi ®é dÞch chuyÓn δ = 0 ta cã ®é g·y lµ cùc ®¹i vµ ng−îc l¹i, khi ®é g·y ϕ= 0 ta cã ®é dÞch chuyÓn lµ cùc ®¹i. Nèi hai ®iÓm nµy ta ®−îc ®−êng th¼ng δmax - ϕmax,, gäi lµ ®−ßng gíi h¹n sai sè lÖch t©m cña hÖ trôc vµ tõ ®å thÞ nµy ta thÊy: NÕu t¹i mét mèi ghÐp bÝch nµo ®ã cã ®é dÞch chuyÓn lµ δn1 th× ta sÏ cã ®é g·y cho phÐp lµ ϕn1 hoÆc t¹i mét mèi ghÐp bÝch nµo ®ã cã ®é g·y lµ ϕn2 th× sÏ cã ®é dÞch chuyÓn cho phÐp lµ δn2 (Xem h×nh vÏ ). Çc sè liÖu nµy ¸p dông cho tµu khi nã cßn n»m trªn mÆt n−íc, cßn khi tµu ®ang ë trªn dµ th× ®−êng giíi h¹n sai sè l¾p r¸p nµy ®−îc gi¶m ®i mét nöa vµ lóc nµy ®−êng giíi h¹n sai sè l¾p r¸p lµ ®−êng nèi hai ®iÓm (0; 0,5 δmax) - (0,5ϕmax; 0) Ghi chó: Trong qu¸ tr×nh chØnh t©m hÖ trôc, nÕu khö ®−îc ®é vâng hai ®Çu ®o¹n trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y nªn th× çc tiªu chuÈn lÖch t©m cho phÐp lµ ®é lÖch t©m cÇn ph¶i ®¹t. NÕu ch−a khö ®−îc th× ph¶i tÝnh ®Õn hÖ sè ®iÒu chØnh ®é vâng hai ®Çu ®o¹n trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y nªn, hÖ sè ®iÒu chØnh nµy tra ë b¶ng 10-2. Dung sai (sai sè) ®èi víi mèi l¾p ghÐp gi÷a: - HÖ trôc vµ trôc hép sè. - HÖ trôc vµ trôc ®éng c¬ ®iÖn. - HÖ trôc vµ trôc ®éng c¬ ®iªzen, khi tµu cßn n»m trªn mÆt n−íc lµ: §é g·y cho phÐp [ϕ ] = 0,15 mm/m §é dÞch chuyÓn cho phÐp [δ ] = 0,1 mm §é vâng phÝa mòi cña trôc ch©n vÞt: Do trôc ch©n vÞt ®−îc ®Æt trªn 2 ÷ 3 s¬ mi (æ ®ì), mçi æ ®ì cã chiÒu dµi kh¸ dµi nªn trong tr−êng hîp nµy ta ¸p dông s¬ ®å tÝnh to¸n cho dÇm g¾n chÆt mét ®Çu, cßn chiÒu dµi cña dÇm ®−îc tÝnh tõ mÐp ph¸i mòi cña trôc ch©n vÞt ®Õn mÐp phÝa mòi cña s¬ mi gÇn nhÊt. Thùc chÊt cña ph−¬ng ph¸p khö ®é vâng trôc do träng l−îng b¶n th©n trôc g©y ra nh− sau: §Æt çc æ ®ì chuyªn dïng xuèng d−íi çc ®o¹n trôc trung gian, sao cho ®−êng t©m cña ®o¹n trung gian nµy trïng víi ®−êng t©m lý thuyÕt cña hÖ trôc vµ gãc quay cña çc mÆt bÝch b»ng kh«ng.

211

212

213

214

215

§Ó ®¹t ®−îc ®iÒu nµy, ta ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ mµ ta sÏ ®Æt æ ®ì çch x¸c ®Þnh nh− sau: - §o ®−êng kÝnh ngoµi cña trôc d

(mm)

- §o ®−êng kÝnh bÝch trôc D

(mm)

- §o chiÒu dµy cña bÝch t

(mm)

- §o chiÒu dµi cña trôc trung gian L

(mm)

Tõ çc sè do ®−îc trªn ®©y ta tÝnh hÖ sè: K = (m2 - 1) t. Trong ®ã m =

D d

ë ®©y: K - hÖ sè ®Æt æ ®ì l¾p ghÐp. VÝ dô: Khi d = 300mm; D = 600mm; t = 80 mm. Ta tÝnh ®−îc K = 24 ë b¶ng 10-3 vµ chiÒu dµi L cña ®o¹n trôc t×m kho¶ng çch tõ bÝch ®Õn chç ®Æt æ ®ì l¾p r¸p nh− sau: Gi¶ sö L = 6700 mm; K = 24 th× chiÒu dµi cÇn t×m lµ 1290 mm. 2- Ph−ong ph¸p dïng m¸y ®o lùc kiÓm tra ®é lÖch t©m cña hÖ trôc theo phô t¶i lªn æ ®ì. §Ó thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p nµy ta ph¶i cã m¸y ®o lùc chuyªn dïng nh− h×nh vÏ 10-4

H×nh 10-4 a- S¬ ®å l¾p m¸y ®o lùc lªn æ ®ì b- m¸y ®o phô t¶i lªn æ ®ì 216

Dïng m¸y nh− h×nh vÏ 10-4 x¸c ®Þnh phô t¶i do hÖ trôc t¸c dông lªn æ ®ì. §Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c : Yªu cÇu tµu ph¶i n»m ë vïng n−íc nÆng, trêi r©m... çc thiÕt bÞ cã träng l−îng ®¸ng kÓ kh«ng ®−îc th¸o ra hay di chuyÓn vÞ trÝ cña nã. Ngoµi ra ph¶i b¬m nhiªn liÖu, dÇu nhên ... vµo tµu ®Ó ®ñ träng t¶i. §é nghiªng ngang, däc cña tµu kh«ng ®−îc qu¸ 1 ®é vµ kh«ng ®æi trong suèt qu¸ tr×nh ®o ®¹c. Ghi chó: Trong qu¸ tr×nh ®o cÇn ph¶i ghi thªm çc th«ng sè sau ®©y: NhiÖt ®é n−íc biÓn, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong vµ ngoµi buång m¸y, chiÒu ch×m vµ ®é nghiªng ngang däc cña tµu, sù bè trÝ gi÷a çc träng lùc tÜnh vµ träng lùc biÕn ®æi (träng lùc biÕn ®æi lµ: DÇu, n−íc) Tr−íc söa ch÷a ph¶i dïng m¸y ®o lùc ®Ó kiÓm tra ®é lÖch t©m cña hÖ trôc, sau söa ch÷a ph¶i dïng m¸y ®o lùc ®Ó ®iÒu chØnh (chØnh t©m) hÖ trôc. Çc m¸y ®o lùc ®−îc l¾p chÐo nhau theo ®−êng chÐo cña lç l¾p bul«ng nÕu cã 4 lç hoÆc l¾p ë lç 2 bul«ng gi÷a cña æ ®ì nÕu cã 6 lç xem h×nh 10-4a. KÝch th−íc phÇn ®u«i cña vá 5 cã ®−êng kÝnh t−¬ng øng víi ®−êng kÝnh lç l¾p bul«ng cña æ ®ì, ªcu kho¸ 4 sÏ xiÕt chÆt m¸y ®o lùc vµo tai æ ®ì. NÕu lç cña tai æ ®ì cã ren th× kh«ng cÇn dïng ªcu kho¸ n÷a, khi vÆn kho¸ 4 cÇn 6 sÏ ch¹m víi sµn bÖ, nÕu tiÕp tôc vÆn æ ®ì sÏ ®−îc n©ng lªn, phô t¶i lªn cÇn còng t¨ng. Khi lß xo ®Üa 3 bÞ nÐn, sÏ t¸c ®éng lªn kim ®ång hå 1 vµ cho ta biÕt phô t¶i lªn æ ®ì (m¸y ®o lùc sÏ cã sai sè kho¶ng 5%). ViÖc kiÓm tra ®é lÖch t©m cña trôc tiÕn hµnh nh− sau: - Lãt çc tÊm ®Öm mÒm b»ng b×a par«nit hay çc t«ng cã chiÒu dµy gÊp r−ìi khe hë dÇu, chiÒu réng tèi ®a cña tÊm ®Öm b»ng 1/6 ®−êng kÝnh trôc vµ0 khe hë dÇu cña æ ®ì råi xiÕt chÆt hai nöa æ ®ì l¹i. - Níi láng toµn bé bul«ng l¾p ghÐp gi÷a æ ®ì vµ sµn bÖ, ®¸nh dÊu c¨n ®Öm vµ th¸o rêi hai trong sè bul«ng l¾p ghÐp ra, nh÷ng chç th¸o c¨n ®Öm ra: ®Æt m¸y ®o lùc vµo. - T¨ng t¶i cho m¸y ®o lùc b»ng çch xiÕt thªm cho ®Õn khi xuÊt hiÖn khe hë gi÷a mÆt ®ì cña æ vµ c¨n ®Öm kho¶ng 0,05 - 0,1 mm dïng tay lÊy çc c¨n ®Öm cßn l¹i ra. §o phô t¶i t¸c dông lªn çc æ ®ì mét çch liªn tiÕp tõng æ mét. Khi ®iÒu chØnh, cÇn chó ý theo dâi ®Ó çc chØ sè trªn c¶ hai m¸y ®o lùc l¾p trªn cïng mét æ ®ì b»ng nhau. Tr−íc khi ghi chÐp çc sè liÖu cña ®ång hå cÇn kiÓm tra l¹i viÖc l¾p r¸p vµ ®o thö. Muèn thÕ, chuyÓn phô t¶i lªn çc bu l«ng c«ng l¾p ë çc lç kh«ng cã m¸y ®o lùc. Th¸o m¸y ®o lùc ra vµ kiÓm tra møc ®é h¹ thÊp cña kim ®ång hå ®o, trong tr−êng hîp kim ®ång hå kh«ng trë vÒ vÞ trÝ sè “0” th× cÇn vÆn cho sè “0” cña thang chia ®é cña ®ång hå vÒ vÞ trÝ trïng víi kim ®ång hå vµ lµm l¹i. 217

Sau khi lµm ®−îc çc c«ng viÖc nh− trªn d· tr×nh bµy, ta cã thÓ ®äc ®−îc trÞ sè trªn ®ång hå, trÞ sè nµy chÝnh lµ phô t¶i lªn æ ®ì ®ang ®o cña trôc trung gian. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc trÞ sè phô t¶i lªn æ ®ì theo mÆt ph¼ng th¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang ta céng çc trÞ sè cña m¸y ®o lùc l¹i. Phô t¶i lªn æ ®ì trong mÆt ph¼ng ®øng R® x¸c ®Þnh theo c«ng thøc; R® = Gp + Gt - q Trong ®ã: Gp, Gt lµ chØ sè cña ®ång hå ®o m¸y lùc q: Träng l−îng cña æ ®ì Phô t¶i lªn æ ®ì trong mÆt ph¼ng ngang Rn, x¸c ®Þnh tõ ph−¬ng tr×nh m«men ®èi víi ®iÓm “0” (h×nh 10 - 4a) Rn h − G p . Rn =

(G

p

c c + Gt . = 0 2 2

)

− Gt .c 2h

Trong ®ã: c- kho¶ng çch gi÷a çc t©m ®o m¸y lùc h- Kho¶ng çch tõ mÆt ®ì cña bÖ ®Õn trôc t©m cña trôc. Phô t¶i t¸c dông lªn æ ®ì phÝa l¸i cña hép sè (nÕu cã hép sè) vµ lªn æ ®ì phÝa mòi cña s¬mi èng bao trôc ch©n vÞt, x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n, bëi v× ë çc æ ®ì nµy kh«ng l¾p ®−îc m¸y ®o lùc. Khi ®ãng míi çc phô t¶i nµy cã thÓ tÝnh to¸n ®−îc v× trôc ch©n vÞt l¾p ®óng theo trôc t©m lý thuyÕt cña hÖ trôc vµ ®é vâng çc trôc trung gian (®é lÖch t©m) víi çc trôc cuèi, trªn thùc tÕ lµ kh«ng cã. Nh−ng trong thùc tÕ, sau mét thêi gian khai th¸c hoÆc sau khi söa ch÷a tµu, cã thÓ cã sù lÖch t©m cña trôc ch©n vÞt - trôc trung gian - trôc ®éng c¬ (hoÆc hép sè) Khi xuÊt hiÖn ®é lÖch t©m sÏ xuÊt hiÖn çc phô t¶i t¸c dông lªn æ ®ì cuèi. Sù lÖch t©m gi÷a trôc ch©n vÞt vµ trôc trung gian, gi÷a trôc trung gian vµ trôc ®éng c¬ (hoÆc hép sè) cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng php¸ ®o ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn nh− ®· tr×nh bµy ë trªn hoÆc b»ng ph−ong ph¸p quang häc (sÏ tr×nh bµy sau ®©y) sau khi ®· th¸o vµ dì hÕt çc trôc trung gian. Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn gi÷a trôc trung gian víi trôc ch©n vÞt vµ gi÷a trôc trung gian víi trôc ®éng c¬ (hép sè), ta tiÕn hµnh tÝnh çc phô t¶i bæ xung lªn çc æ ®ì cuèi (sÏ tr×nh bµy ë phÇn sau). Sau khi tÝnh ®−îc çc phô t¶i bæ xung lªn çc æ ®ì cuèi ta ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chØnh t©m hÖ trôc b»ng çch ®èi chiÕu (so s¸nh) gi¸ trÞ thùc tÕ vøi gi¸ trÞ cho phÐp råi quyÕt ®Þnh møc ®é söa ch÷a. (Gi¸ trÞ cho phÐp ghi ë b¶ng 10-4) 218

Sai sãt gia c«ng cæ trôc vµ ®é vâng cña chóng cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng çch quay hÖ trôc. NÕu cã sai sãt trong gia c«ng cæ trôc vµ cã ®é vâng th× kim ®ång hå so dß sÏ thay ®æi khi quay trôc. Trong thùc tÕ ta thÊy hÖ trôc cã d¹ng lÖch t©m sau ®©y:

H×nh 10-5 çc vÝ dô vÌ ®é lÖch t©m khi ®é g∙y vµ ®é dÞch chuyÓn t¹i çc bÝch kh¸c nhau.

D¹ng thø nhÊt: Çc ®o¹n trôc bÞ dÞch song song. D¹ng thø hai: Çc ®o¹n trôc dÞch song song nh− bËc thang. Lùc P sÏ xuÊt hiÖn vµ t¸c dông lªn æ ®ì, g©y ra t¶i träng phô, lùc P x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau: 219

P =

Q= Trong ®ã:

Q n

[

]

π d 2 L + (D 2 − d 2 ).t .k γ 4

n- Sè æ ®ì cña hÖ trôc trung gian cã chiÒu dµi L d- §−êng kÝnh trôc trung gian, dm. D- §−êng kÝnh mÆt bÝch, dm. t- ChiÒu dµy bÝch, dm. k- Sè mÆt bÝch cña hÖ trôc trung gian. γ- Träng l−îng riªng cña vËt liÖu trôc.

Trôc b»ng thÐp γ = 7,8 kg/dm3 D¹ng thø ba: Trôc bÞ g·y ë mËt bÝch, phu t¶i bæ xung lªn æ ®ì cã thÓ t¨ng lªn do xuÊt hiÖn m«men M kÐo bÝch. Tøc lµ khi dïng bul«ng ®Ó ghÐp bÝch l¹i víi nhau, nÕu cã ®é g·y lùc ®Ó sinh ra mét m«men t¸c dông lªn æ ®ì, m«men nµy gäi lµ m«men kÐo bÝch. D¹ng thø t−: Trôc còng bÞ g·y ë mÆt bÝch nh−ng phô t¶i t¸c dông lªn æ ®ì kh¸ bÊt lîi. D¹ng thø n¨m: Trôc võa bÞ g·y vµ võa dÞch chuyÓn ë mèi hÐp bÝch, ®©y lµ tr−êng hîp xÊu nhÊt. Qua çc tr−êng hîp ®· nªu trªn ®©y ta thÊy: NÕu chØ tÝnh ®Õn trÞ sè tuyÖt ®èi cña ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn mµ kh«ng tÝnh ®Õn tÝnh chÊt (h×nh d¸ng) vªnh cña ®−êng t©m hÖ trôc v× kh«ng thÓ dïng lµm tiªu chuÈn ®Ó chØnh t©m v× cïng mét gi¸ trÞ ®é dÞch chuyÓn vµ ®é g·y cã thÓ g©y nªn çc phô t¶i lªn æ ®ì kh¸c nhau, øng suÊt trong trôc còng kh¸c nhau. Phô thuéc vµo h×nh d¸ng (kiÓu) dÞch chuyÓn vµ g·y t¹i çc mÆt bÝch mµ phô t¶i lªn çc æ ®ì cã thÓ thay ®æi rÊt lín. Nh− vËy, ®« g·y vµ ®é dÞch chuyÓn ë çc mèi ghÐp bÝch cã thÓ nh− nhau nh−ng h×nh d¸ng t¹i khíp nèi kh¸c nhau th× phô t¶i t¸c dông lªn çc æ ®ì sÏ kh¸c nhau. TrÞ sè phô t¶i lªn æ ®ì cßn phô thuéc: kÝch th−íc trôc, kho¶ng çch gi÷a çc æ ®ì. Tõ ph©n tÝch trªn ®©y ta thÊy ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é lÖch t©m hÖ trôc b»ng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh phô t¶i lªn æ ®ì hoµn thiÖn h¬n ph−¬ng ph¸p chØnh t©m theo ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn (ph−¬ng ph¸p dßng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸). 3- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®é lÖch t©m hÖ trôc b»ng ®−ßng ¸nh s¸ng Dông cô: M¸y ng¾m quang häc ®Ó ®ét ®−êng t©m hÖ trôc. Ph−¬ng ph¸p nµy chØ ®−îc thùc hiÖn sau khi ®· th¸o tÊt c¶ çc ®o¹n trôc trung gian. 220

Sö dông ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó kiÓm tra (x¸c ®Þnh) ®é ®ång t©m cña trôc ch©n vÞt víi trôc ®éng c¬ (hay trôc hép sè) Viªc kiÓm tra nµy tiÕn hµnh tr−íc khi söa ch÷a nh»m: ®Æt l¹i ®éng c¬ hay ®Æt l¹i trôc ch©n vÞt nÕu ®é lÖch t©m qu¸ giíi h¹n cho phÐp. ViÖc kiÓm tra nµy tiÕn hµnh sau khi söa ch÷a nh»m: x¸c ®Þnh ®−ßng trôc t©m lý thuyÕt råi ®¸nh dÊu nã lªn nh÷ng phÇn cè ®Þnh cña vá tµu. Ghi chó: NÕu chiÒu dµi hÖ trôc nhá h¬n 25 mÐt th× dïng èng ng¾m b×nh th−êng, cßn nÕu lín h¬n 25 mÐt vµ nhá h¬n 100 mÐt th× ph¶i dïng lo¹i èng ng¾m cã ®é chÝnh x¸c cao. Nh− vËy tuú theo chiÒu dµi cña hÖ trôc mµ ta chän lo¹i èng ng¾m nµo cho phï hîp. Bé g¸ gåm: BÝch 1 hµn víi dÇm 2 trªn dÇm cã 2 gi¸ ®ì 3;4 ®Ó dÆt èng ng¾m. Bul«ng ®iÒu chØnh 5 cho phÐp t¹o ra ®é nghiªng cÇn thiÕt cña bÝch bé g¸ vµ bÝch trôc. Bu l«ng ®iÒu chØnh 6 cho phÐp dÞch chuyÓn bé g¸ cïng èng ng¾m trong mÆt ph¼ng bÝch trôc ®Ó thñ tiªu ®é dÞch chuyÓn gi÷a èng ng¾m vµ trôc t©m trôc. Bu l«ng 7 cã nhiÖm vô g¾n chÆt bé g¸ víi mÆt bÝch trôc, khi l¾p èng cÇn chØnh t©m cÈn thËn sao cho ®−êng t©m èng ng¾m trïng víi ®−êng t©m cña trôc ®éng c¬ (trôc khuûu) ViÖc chØnh t©m èng ng¾m trïng víi ®−êng t©m cña trôc ®éng c¬ tiÕn hµnh nh− sau: §Æt hai tiªu, tiªu thø nhÊt çch èng ng¾m tõ 1-2,5 m. Tiªu thø hai çch èng ng¾m 7m. TiÕn hµnh chØnh cho dÊu ch÷ thËp trªn tiªu thø nhÊt trïng víi dÊu ch÷ thËp trªn kÝnh ng¾m, sau ®ã lµm t−¬ng tù víi tiªu thø hai. Quay trôc ®i 1800 (èng ng¾m sÏ quay theo) kiÓm tra ®é dÞch chuyÓn cña çc tiªu trªn víi èng ng¾m. Dïng çc vÝt ®iÒu chØnh lªn bé g¸, ®iÒu chØnh èng ng¾m víi tiªu xa råi H×nh 10.6. èng ng¾m l¾p trªn bÝch trôc ®éng c¬ tíi tiªu gÇn, råi lai quay trôc ®i 1800 (èng ng¾m còng quay theo) l¹i kiÓm tra vµ ®iÒu chØnh nhue trªn cho ®Õn khi ®é dÞch chuyÓn cña èng ng¾m so víi hai tiªu n»m trong giíi h¹n cho phÐp ghi trong quy tr×nh c«ng nghÖ. Ghi chó Cã thÓ dïng 1 tiªu ®Ó chØnh èng ng¾m nh−ng ®é chÝnh x¸c kÐm h¬n. Sau khi chØnh t©m èng ng¾m xong th× tiÕn hµnh ®¸nh dÊu t©m s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt vµ t©m çc gi¸ ®ì gãc (nÕu cã). 221

Bé g¸ ®Ó ®¸nh dÊu t©m hÖ trôc ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh 10-7. Bé g¸ l¾p vµo mÆt trong cña s¬ mi èng bao b»ng bèn vÝt 1, çc vÝt 2 dïng ®Ó chuyÓn dÞch çc vßng ®éng 3 cïng víi çc tiªu ®Õn çc vÞ trÝ cÇn thiÕt. Tiªu 4 gåm vá thÐp h×nh trô vµ çc tÊm thuû tinh h÷u c¬. Trªn tÊm kÝnh cña tiªu v¹ch dÊu ch÷ thËp vµ çc v¹ch nhá 5. T©m dÊu ch÷ thËp cña tiªu trïng ví trôc t©m vá tiªu, phÝa trªn dÊu ch÷ thËp theo v¹ch th¼ng ®øng khoan mét lç ®−êng kÝnh 1 ÷ 2 mm, lç nµy ®−îc dïng lµm t©m ®Ó ®¸nh dÊu sau khi l¾p tiªu. Lç çch giao ®iÓm cña dÊu ch÷ thËp mét kho¶ng b»ng tæng khe hë gi÷a s¬ mi èng bao trôc ch©n H×nh 10.7. Bé g¸ ®Ó ®¸nh dÊu t©m s¬mi èng bao trôc ch©n vÞt vÞt vµ èng bao trôc ch©n vÞt. §iÒu nµy ®¶m b¶o cho viÖc l¾p r¸p trôc ch©n vÞt theo trôc t©m ®éng c¬ chÝnh. §Ó ®ét ®−êng t©m hÖ trôc, ta l¾p èng ng¾m lªn mÆt bÝch cña ®éng c¬ chÝnh hay hép sè (xem h×nh 10-6) vµ chØnh t©m èng ng¾m nh− ®· tr×nh bµy ë trªn. L¾p bé g¸ ®Ó x¸c ®Þnh ®−êng t©m s¬ mi èng bao trôc vµo s¬mi èng bao trôc (l¾p vµo vÞ trÝ ®· quy ®Þnh). Gi÷a èng ng¾m vµ tiªu cuèi cïng ®Æt çc tiªu trung gian. §iÓm chuÈn ®Ó ng¾m cã thÓ ë phÝa l¸i trôc ®éng c¬ hay phÝa mòi cña æ ®ì cuèi cïng cña trôc ch©n vÞt hay gi¸ ®ì gãc (nÕu ®· th¸o trôc ch©n vÞt). Çc tiªu trung gian cã d¹ng nh− ë h×nh 10-8 b,c,d. NÕu hÖ trôc dµi vµ gi÷a chóng cã v¸ch ng¨n th× ®Æt ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c gi÷a ng−ßi ng¾m vµ ng−êi ®iÒu chØnh tiªu. Ng−êi ®iÒu chØnh tiªu lµm theo chØ ®¹o cña ng−êi ng¾m, vµ ®iÒu chØnh ®Õn khi giao ®iÓm dÊu ch÷ thËp trªn tiªu trïng víi dÊu ch÷ thËp trªn èng ng¸m (t©m èng ng¾m). ViÖc ®iÒu chØnh nµy cã thÓ tiÕn hµnh tõ mòi ®Õn l¸i hoÆc ng−îc l¹i. Sau khi lµm xong çc c«ng viÖc trªn th× coi nh− viÖc ®ét ®−êng t©m hÖ trôc b»ng ¸nh s¸ng ®· ®−îc hoµn thµnh, c«ng viÖc cßn l¹i lµ ®¸nh dÊu çc ®iÓm cÇn thiÕt trªn phÇn tÜnh cña vá tµu. §−êng trôc t©m lý thuyÕt nµy ®−îc dïng lµm ®−êng trôc t©m chuÈn ®Ó ®Æt hÖ trôc còng nh− ®Ó kiÓm tra hÖ trôc sau khi l¸p r¸p. Ghi chó; Khi ®é dµi ®−êng trôc nhá h¬n 5m th× cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p c¨ng d©y ®Ó thay cho ph−¬ng ph¸p ®ét ®−êng t©m hÖ trôc b»ng ¸nh s¸ng.

222

H×nh 10-8 §ét ®−êng t©m hÖ trôc b»ng ¸nh s¸ng

D©y dïng ®Ó c¨ng t©m hÖ trôc cã ®−êng kÝnh 0,5 ÷ 0,75 mm. T©m cña d©y c¨ng lµ t©m cña ®Çu s¬ my èng bao trôc ch©n vÞt. Chó ý: Khi dïng d©y c¨ng, cÇn chó ý ®Õn ®é vâng do träng l−îng b¶n th©n cña d©y g©y nªn. §é vâng nµy cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: y=

Px ( L − x ) 2T

Trong ®ã: y- §é vâng t¹i ®iÓm cÇn t×m (xem h×nh 6-9) P- Träng l−îng cña 1 mÐt d©y x- Kho¶ng çch tõ ®iÓm cÇn t×m ®Õn ®µi cïng - m T- Khèi träng ®Ó c¨ng d©y L- ChiÒu dµi d©y

y1 y2

y3

x1 x2 T

x3 H×nh 10-9 X¸c ®Þnh ®é vâng cña d©y 223

Tãm l¹i: Dïng èng ng¾m ®Ó ®ét ®uêng t©m hÖ trôc ph¶i tiÕn hµnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn d−íi ®©y: - Çc c«ng viÖc xung quanh hÖ trôc ®· l¾p r¸p xong. - §· l¾p xong çc gÝa ®ì gãc (nÕu cã). Khi dïng ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó kiÓm tra hÖ trôc th× toµn bé trôc trïn gian ®· ®−îc th¸o ra, cßn çc bé phËn kh¸c gi÷ nguyªn. Lóc ®ã mÆt chuÈn ®Ó kiÓm tra lµ bÝch phÝa l¸i cña trôc ®éng c¬ (hay hép sè) vµ bÝch phÝa mòi cña trôc ch©n vÞt. 4- KiÓm tra ®é ®ång t©m cña trôc ch©n vÞt víi trôc ®éng c¬ Khi ®−a tµu vµo söa ch÷a, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh xem cã cÇn xª dÞch ®−êng t©m trôc ch©n vÞt hay trôc ®éng c¬ chÝnh kh«ng? §Ó lµm ®−îc ®iÒu trªn ta ph¶i tiÕn hµnh x¸c ®Þnh vÞ trÝ tr−¬ng ®èi cña çc ®−êng t©m ®ã. §Ó x¸c ®Þnh ta dïng ph−¬ng ph¸p quang häc (èng ng¾m) hoÆc dïng ph−¬ng ph¸p ®o dé g·y vµ ®é dÞch chuyÓn. + Ph−¬ng ph¸p quang häc : Dïng èng ng¾m ®Ó x¸c ®Þnh trÞ sè dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi cña çc ®−êng t©m trong mÆt ph¼ng ®øng (a, b) vµ trong mÆt ph¼ng ngang (a',b') xem h×nh 10-10 Gãc lÖch trôc t©m vµ trÞ sè dÞch chuyÓn cña trôc ch©n vÞt so víi ®éng c¬ (hay hép sè) x¸c ®Þnh theo çc biÓu thøc:

α=

a+b L

f = b + αc

α' =

a' + b' L

f' = b’ + α’c

Trong ®ã:

α,α' - Gãc t¹o bëi ®−êng trôc t©m ch©n vÞt vµ ®−êng t©m cña trôc ®éng c¬ (hay hép sè) trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang mm/m (d−¬ng theo chiÒu kim ®ång hå). f,f' - §é dÞch chuyÓn cña trôc ®éng c¬ so víi trôc ch©n vÞt trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang mm (d−¬ng khi dÞch chuyÓn xuèng d−íi hoÆc sang ph¶i). a, a', b, b' - KÝch th−íc trªn h×nh 10-10 (d−¬ng khi dÞch xuèng d−íi hoÆc sang ph¶i). c,l - çc kÝch th−íc nh− h×nh 10-10

224

b1

a1

a1

b1

α

f1 L C H×nh 10-10 Sù xª dÞch cña trôc ch©n vÞt víi trôc ®éng c¬ (hép sè)

+ Ph−¬ng ph¸p ®o ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn TrÞ sè dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi gi÷a trôc trung gian vµ trôc ch©n vÞt, gi÷a trôc trung gian vµ trôc ®éng c¬ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çnh ®o ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn trªn çc mÆt bÝch nh− ®· tr×nh bµy ë m¹c 10.2 Sau khi ®o ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn cña tõng cÆp trôc liªn tiÕp, ta x¸c ®Þnh gãc lÖch t©m α vµ ®é dÞch chuyÓn f cña trôc ch©n vÞt vµ trôc ®éng c¬ (hép sè) theo çc biÓu thøc d−íi ®©y: α = ϕ1 + ϕ2 + ....+ ϕn+i α' = ϕ'1 + ϕ'2 + ....+ ϕ'n+i f = ϕ1 (l1 + l2 + ... ln) + ϕ2 (l2 + l3 + ... ln) + ....+ δ1 + δ2 + ... + δn+1 + αc f = ϕ'1 (l1 + l2 + ... ln) + ϕ'2 (l2 + l3 + ... ln) + ....+ δ'1 + δ'2 + ... + δ'n+1 + α'c Trong ®ã: α,α", f, f": Gãc lÖch vµ ®é dich chuyÓn (mm/m) trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang.

ϕ1,ϕ2, .... ,ϕn+i - §é g·y ë chç ghÐp bÝch trong mÆt ph¼ng ®øng ϕ"1, ϕ"2, .... ,ϕ"n+i - §é g·y ë chç ghÐp bÝch trong mÆt ph¼ng ngang (d−¬ng khi më ë phÝa trªn hay m¹n tr¸i) δ1,δ2, ... , δn+1 vµ δ"1, δ"2 , ... , δ"n+1 lµ ®é dÞch chuyÓn ë chç ghÐp mÆt bÝch trong mÆt ph¼ng ®øng, mÆt ph¼ng ngang (d−¬ng khi trôc phÝa mòi dÞch xuèng d−íi hoÆc sang m¹n ph¶i). l1, l2, ..., ln, c - Çc kÝch th−íc nh− h×nh 10-1a. n- sè l−îng çc ®o¹n trôc trung gian 225

*Ph−¬ng ph¸p quang häc ®¬n gi¶n vµ chÝnh x¸c h¬n nh−ng kh«ng ph¶i lóc nµo còng thùc hiÖn ®ùoc v× dïng èng ng¾m quang häc b¾t buéc ph¶i th¸o hÕt çc trôc trung gian ra ngoµi vµ ph¶i cã èng ng¾m. *Ph−¬ng ph¸p ®o ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn (dïng th−íc l¸ vµ th−íc th¼ng) dÔ thùc hiÖn h¬n nh−ng ph¶i tÝnh ®Õn ®é vâng trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y ra. Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn, ®em so s¸nh víi tiªu chuÈn cho phÐp (b¶ng 10-4) vµ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt vµ khèi l−îng söa ch÷a. Khi ®é lÖch cña chóng v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp (b¶ng 10-4) th× tiÕn hµnh ®Æt trôc cong, sau khi kiÓm tra m«men uèn trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang. NÕu trÞ sè m«mªn uèn lín h¬n gi¸ trÞ cho phÐp th× ph¶i thay ®æi vÞ trÝ trôc ®éng c¬ ®Ó ®−êng t©m cña nã trïng víi ®−êng t©m trôc ch©n vÞt, (m«men uèn ë ®©y lµ m«men kÐo bÝch) Trong tr−êng hîp kh«ng thÓ thay ®æi vÞ trÝ trôc ®éng c¬ (v× lý do nµo ®ã) th× nªn ®Æt hÖ trôc theo ®−êng cong trßn vµ nh− vËy ph¶i lµm sao cho çc ®¹i l−îng a,b,a’,b’. (h×nh 10-10) cïng dÊu vµ gÇn b»ng nhau vÒ trÞ sè. 10.1.3. Th¸o hÖ trôc Sau khi t×m khuyÕt tËt vµ kiÓm tra ®é ®ång t©m cña hÖ trôc m«t çch s¬ bé nh− ®· tr×nh bµy ë trªn ®©y, ta tiÕn hµnh th¸o hÖ trôc. C«ng viÖc ®Çu tiªn: chuÈn bÞ thiÕt bÞ n©ng trôc, thiÕt bÞ di chuyÓn trôc, dông cô ®o, dông cô g¸ l¾p, dÎ lau, gç kª ... vµ vÞ trÝ ®Æt hÖ trôc sau khi th¸o. Khi söa ch÷a lín: hÖ trôc ph¶i th¸o lµm hai giai ®o¹n: trªn mÆt n−íc vµ trªn ®µ. Trong qu¸ tr×nh th¸o vµ sau khi th¸o cÇn kiÓm tra, quan s¸t, ®o ®¹c cÈn thËn ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng kü thuËt hiÖn t¹i cña hÖ trôc, tÝnh chÊt vµ khèi l−îng c«ng viÑc söa ch÷a cÇn thiÕt. Th¸o hÖ trôc khi tµu cßn n»m trªn mÆt n−íc nh− sau: - Th¸o v¸ch ng¨n hÖ trôc, çc èng dÉn (èng dÇu nhên, n−íc m¸t...) vµ bul«ng nèi, ªcu, n¾p æ ®ì... - Dïng çc c÷ chuÈn x¸c dÞnh vÞ trÝ cña trôc ch©n vÞt so víi th©n tµu (xem h×nh 10.11) th¸o tÊt c¶ çc mèi ghÐp mÆt bÝch cña hÖ trôc. 3

2

1

4 H×nh 10.11 - §¸nh dÊu vÞ trÝ trôc ch©n vÞt 1- Trôc ch©n vÞt. 2- v¸ch ®u«i tµu. 3- èng bao trôc ch©n vÞt. 4- Th−íc dïng ®Ó ®¸nh dÊu

226

Sau khi th¸o çc bul«ng nèi bÝch, th¸o n¾p æ ®ì vµ æ chÆn, ta th¸o trôc ®−a lªn x−ëng hay ®Æt sang bªn c¹nh, cuèi cïng lµ th¸o nöa d−íi cña æ ®ì Khi th¸o hÖ trôc mµ tµu ®ang ë trªn u hay trªn ®µ Tr−íc khi th¸o hÖ trôc ch©n vÞt ta ph¶i th¸o ch©n vÞt. Tr−íc khi th¸o ch©n vÞt, ph¶i ®¸nh dÊu vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a trôc ch©n vÞt vµ ch©n vÞt ®Ó lµm chuÈn cho qu¸ tr×nh l¾p r¸p sau nµy. - Th¸o ch©n vÞt: Th¸o ch©n vÞt lµ m«t c«ng viÖc rÊt nÆng nhäc, cã thÓ th¸o b»ng nhiÒu çch, tuú theo kÝch th−íc cña ch©n vÞt vµ ph−¬ng ph¸p l¾p r¸p. Sau ®©y lµ mét sè ph−¬ng ph¸p th¸o ch©n vÞt: + Th¸o b»ng chªm: Xem h×nh 10.12a Dïng 2 cÆp chªm l¾p vµo gi÷a may¬ vµ vá tµu, mçi cÆp chªm gåm hai chi tiÕt, chi tiÕt thø nhÊt cã d¹ng ch÷ U, chi tiÕt thø hai d¹ng nªm v¸t mét phÝa dïng hai bóa ®¸nh vµo hai chªm mét çch ®ång thêi, ch©n vÞt sÏ ®−îc ®Èy ra nÕu kh«ng th× dïng ®Ìn khß nung nãng may ¬ ®Õn nhiÖt ®é t = 50 - 600 rå tiÕp tôc th¸o. + Th¸o b»ng vÝt cÊy: Xem h×nh 10.12b Dïng vÝt cÊy, cÊy lªn may¬ ch©n vÞt sau khi ®· th¸o ªcu h·m, vÆn ®Òu c¶ 3 ªcu trªn 3 vÝt cÊy + Th¸o b»ng kÝch thuû lùc: xem h×nh 10.12c Lùc Ðp lín nhÊt do kÝch t¹o ra kho¶ng 200T + Th¸o b»ng ph−¬ng ph¸p v¹n n¨ng: xem h×nh 10.12d, sè l−îng kÝch tuú thuéc vµo ®−êng kÝnh trôc ch©n vÞt, kÝch ®Æt gi÷a may ¬ vµ vá tµu. NÕu kho¶ng trèng kh«ng ®ñ l¾p ta dÞch chuyÓn ch©n vÞt vÒ phÝa l¸i mét Ýt, råi ®Öm gç vµo gi÷a mÆt bÝch trôc vµ v¸ch ng¨n sèng ®u«i tµu (phÝa trong tµu). TÊt c¶ çc kÝch ®Òu ®−¬c nèi víi mét ®−êng èng chung, ®−êng èng chung nèi víi b¬m. Lùc t¹o ra lín nhÊt cã thÓ ®Õn 500T. + Th¸o b»ng tiÕng næ: Cã thÓ dïng tiÕng næ ®Ó th¸o ch©n vÞt nÕu kh«ng dïng ®−îc çc ph−¬ng ph¸p trªn ®©y. Ph−¬ng ph¸p nµy nh− sau: QuÊn vµo kho¶ng trèng gi÷a may ¬ vµ phÇn lµm kÝn æ ®ì èng bao trôc mét ®o¹n èng cao su trong cã chøa thuèc næ. Khi ®èt sÏ ph¸t ra nh÷ng tiÕng næ liªn tiÕp vµ t¹o ra lùc Ðp lªn may ¬. Dùa vµo lùc Ðp ®Ó th¸o ch©n vÞt mµ ®Þnh ra l−îng thuèc næ lµ bao nhiªu. + Th¸o b»ng chªm thuû lùc: Khi ch©n vÞt vµ trôc ch©n vÞt l¾p chÆt (kh«ng cã then) Dïng b¬m ¸p suÊt cao ®Ó b¬m dÇu nhên vµo mÆt tiÕp xóc gi÷a phÇn c«n cña trôc ch©n vÞt vµ may ¬ ch©n vÞt. T¨ng ¸p lùc lªn, dÇu sÏ ch¹y theo mÆt c«n vµ t¸ch mèi ghÐp gi÷a chóng, ®ång thêi do dÇu cã ¸p suÊt cao nªn nã t¸c dông lªn mÆt c«n cña ch©n vÞt ®Èy ch©n vÞt l¹i phÝa sau, kÕt qu¶ lµ ch©n vÞt ®−îc th¸o ra.

227

H×nh 10-12 a,b,c,d - Çc ph−¬ng ph¸p th¸o ch©n vÞt

¸p lùc do b¬m t¹o ra cã thÓ lªn tíi 1500KG/cm2 nªn ph¶i thùc hiÖn ®óng quy

tr×nh h−íng dÉn cña nhµ chÕ t¹o ®Ó tr¸nh tai n¹n lao ®éng ¸p suÊt dÇu ë ®©y ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n. NÕu ®· gi÷ ë ¸p suÊt nµy kho¶ng 5 phót mµ ch©n vÞt ch−a xª dÞch th× t¨ng ¸p suÊt lªn tõ tõ (cø 50KG/cm2 mét lÇn) vµ gi÷ kho¶ng 2 ÷ 5 phót cho ®Õn khi ®¹t ¸p suÊt tèi ®a

NÕu ®· t¨ng ®Õn ¸p suÊt tèi ®a mµ ch−a th¸o ®−îc th× cã thÓ kÕt hîp thªm ph−¬ng ph¸p: kÝch thuû lùc. 228

H×nh 10-12 e Th¸o, l¾p ch©n vÞt b»ng thuû lùc

Th¸o xong ch©n vÞt th× tiÕn hµnh th¸o hÖ trôc. Quy tr×nh th¸o nh− sau: 1/ §o ®−êng kÝnh trôc, ®−êng kÝnh bÝch, chiÒu dµy bÝch, chiÒu dµi çc ®o¹n trôc trung gian, x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Æt çc gi¸ ®ì t¹m thêi. 2/ Hµn gi¸ gãc lªn vá hÇm trôc, vµ lµm çc gi¸ ®ì t¹m thêi. 3/ Th¸o rêi çc mèi ghÐp mÆt bÝch cña trôc trung gian vµ trôc chÆn. DÞch chuyÓn toµn bé hÖ trôc l¹i phÝa sau cho ®Õn khi phÇn låi chØnh t©m ra khái r·nh. Chó ý: Çc bul«ng nèi çc bÝch víi nhau lµ bu l«ng tinh nªn ph¶i th¸o l¾p cÈn thËn. 4/ KiÓm tra, ®o ®¹c ®é g·y ϕ vµ ®é dÞch chuyÓn δ ë tÊt c¶ çc mèi ghÐp bÝch kÓ tõ mÆt bÝch trôc ®éng c¬ (trõ mèi ghÐp víi trôc ch©n vÞt), sau ®ã x¸c ®Þnh ϕ∑ vµ δ∑ cña hÖ trôc. C«ng viÖc nµy cã thÓ lµm ng−îc l¹i, tøc lµ ®o ®¹c tõ phÝa trôc ch©n vÞt ®Õn trôc ®éng c¬. Còng cã thÓ x¸c ®Þnh ϕ∑ vµ δ∑ theo çc c«ng thøc ®· nãi ë phÇn kiÓm tra sù ®ång t©m gi÷a trôc ch©n vÞt vµ trôc ®éng c¬ (hay hép sè). 5/ Th¸o ®o¹n trôc trung gian cuèi cïng ra ®Ó th¸o trôc ch©n vÞt 6/ Xem xÐt vµ ®o ®¹c trôc ch©n vÞt vµ æ ®ì trôc ch©n vÞt. 7/ Trong tr−êng hîp cÇn thay thÕ c¶ bé çc æ ®ì trôc ch©n vÞt (s¬mi èng bao vµ çc vËt liÖu lãt) th× dïng thiÕt bÞ chuyªn dïng ®Ó th¸o s¬mi trôc ch©n vÞt ra (h×nh 10.13). NÕu kh«ng th¸o ®−îc s¬mi ta t×m çch l¾p trùc tiÔp vµo ®ã çc thanh gç lãt gai ¾c, gç Ðp hay cao su nÕu æ ®ì cña trôc ch©n vÞt lµ gç hoÆc cao su.

229

H×nh 10.13 - Ðp s¬ my èng bao trôc ch©n vÞt b»ng kÝch vßng 1- S¬ mi; 2- Thanh kÐo; 3- Vá kÝch; 4- Piston; 5- §Çu piston; 6- Phít b»ng d¹

10-2. Söa ch÷a trôc, çc æ ®ì, S¬my vµ èng bao trôc ch©n vÞt 10-2-1. Çc h− háng vµ çch x¸c ®Þnh. - H− háng chÝnh cña trôc trung gian: Cæ trôc bÞ mµi mßn, ¨n mßn, gê, x−íc, mÆt bÝch bÞ biÕn d¹ng, háng lç l¾p bul«ng, trôc bÞ cong, r¹n nøt hoÆc g·y... - H− háng cña trôc chÆn: Ngoµi nh÷ng h− háng nh− trªn, trôc chÆn cßn bÞ mµi mßn vµnh chÆn, bÒ mÆt lµm viÖc cña vµnh chÆn kh«ng vu«ng gãc víi ®−êng t©m trôc... - H− háng cña trôc ch©n vÞt: Ngoµi nh÷ng h− háng gièng nh− trôc trung gian, trôc ch©n vit cßn h− háng ren ®Çu trôc, láng èng bao, láng then, háng mÆt c«n, nøt hoÆc g·y phÇn chuyÓn tiÕp tõ mÆt c«n sang mÆt trô... §Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng kü thuËt hiÖn t¹i cña trôc ta ph¶i quan s¸t vµ ®o ®¹c. Mçi æ trôc, ®o 3 vÞ trÝ: Mòi - Gi÷a - L¸i, t¹i mçi vÞ trÝ nµy ®o theo hai h−íng vu«ng gãc víi nhau, kÕt qu¶ ®o ®−îc ghi vµo b¶ng d−íi ®©y (b¶ng 10.5 vµ 10.6) §é c«n vµ ®é elÝp cho phÐp cña cæ trôc nh− sau: - Víi trôc trung gian cã ∅ = 120 - 500 mm [ C«n ] = 0,025 ÷ 0,050 mm/m [ ElÝp ] = 0,025 ÷ 0,045 mm - Víi trôc ch©n vÞt cã cïng ®−êng kÝnh nh− trªn: [ C«n ] = 0,04 ÷ 0,07 mm/m [ ElÝp ] = 0,03 ÷ 0,06 mm

230

Ghi chó: Víi trôc chÆn ®−a lªn m¸y tiÖn ®Ó kiÓm tra vµnh chÆn (Dïng ®ång hå so dß ®Ó kiÓm tra ®é ®¶o, dïng panme ®Ó kiÓm tra ®é mµi mßn. £cu h·m ch©n vÞt: Ph¶i vÆn ®−îc dÔ dµng, ren ph¶i s¹ch vµ kh«ng bÞ ®øt, khi vÆn chÆt ®Ó h·m ch©n vÞt th× mÆt tiÕp xóc gi÷a ch©n vÞt vµ ªcu h·m ph¶i tèt. Then trªn trôc ch©n vÞt ph¶i tèt, r·nh then kh«ng bÞ dËp. NÕu thµnh bªn cña r·nh bÞ dËp hoÆc h− háng kh¸c, kho¶ng 25% chiÒu dµi hay 30% chiÒu s©u th× ph¶i söa ch÷a. Cho phÐp t¨ng chiÒu réng cña r·nh then 10% so víi kÝch th−íc nguyªn thuû. NÕu cã vÕt nøt bÒ mÆt trôc th× ph¶i x¸c ®Þnh chiÒu dµi vµ chiÒu s©u cña nã, nÕu ë møc ®é nhá th× tiÖn ®i nh−ng ®−êng kÝnh sau khi tiÖn ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu vÒ ®é bÒn, nÕu sau khi tiÖn mµ kh«ng ®¶m b¶o ®é bÒn th× kh«ng ®−îc tiÖn mµ chØ ®−îc hµn ®¾p. ViÖc söa ch÷a vÕt nøt ë mÆt chuyÓn tiÕp gi÷a m¹t trô sang mÆt c«n cña trôc ch©n vÞt phô thuéc vµo khe hë gi÷a ch©n vÞt vµ vá tµu. §èi víi æ ®ì: KiÓm tra r¹n nøt cña vá, kiÓm tra chÊt l−îng líp hîp kim ®ì s¸t, tr¹ng th¸i cña hîp kim ®ì sat kiÓm tra b»ng quan s¸t mÆt ngoµi, gâ hay b»ng dÇu ho¶. Chó ý: NÕu cæ trôc v× lý do nµo ®ã bÞ tiÖn bít th× ph¶i ®¾ thªm líp hîp kim ®ì s¸t vµo b¹c trôc mÆc dï b¹c trôc cã cÇn söa ch÷a hay kh«ng. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng m¸ tú (m¸ ma s¸t) cña æ chÆn còng bÞ mµi mßn, ®é mßn cña nã x¸c ®Þnh b»ng çch ®o khe hë gi÷a nã vµ vµnh chÆn. Thùc tÕ: Yªu cÇu ®é dµy cßn l¹i cña líp ba bÝt nµy kh«ng ®−îc nhá h¬n 60-65% chiÒu dµy nguyªn thuû. §èi víi èng bao cña trôc ch©n vÞt: Ng−êi ta ®o chiÒu dµy cßn l¹i cña èng (th−êng lµ ®o ë ba vÞ trÝ cho mét cæ trôc). Mçi vÞ trÝ ®o theo hai h−íng th¼ng gãc víi nhau, ngoµi ra ph¶i quan s¸t kü ®Ó ph¸t hiÖn çc vÕt nøt, x−íc, rç... NÕu chiÒu dµy èng bao bÞ mµi mßn 50% th× cÇn ph¶i thay thÕ. N¾p chôp kÝn n−íc cña ªcu h·m ch©n vÞt cÇn quan s¸t vµ thö thuû lùc ®Ó kiÓm tra ®é kÝn. 10.2.2- Söa ch÷a trôc ch©n vÞt vµ trôc trung gian. NÕu çc cæ trôc bÞ mµi mßn, c«n, «van, dËp, lâm, rç, hoÆc bÞ ®¶o qu¸ giíi h¹n cho phÐp th× ph¶i tiÖn l¹i. NÕu sau khi tiÖn mµ ®−êng kÝnh cña trôc vÉn b»ng hay lín h¬n ®−êng kÝnh phÇn trôc kh«ng c«ng t¸c gi÷a çc cæ trôc th× ®é bÒn vÉn ®¶m b¶o, nÕu nhá h¬n th× cÇn tÝnh l¹i ®é bÒn. Khi tiÖn cæ trôc cÇn kiÓm tra mÆt bÝch, nÕu c©n th× cÇn chØnh l¹i mÆt bÝch, chØnh l¹i vßng chØnh t©m, lç l¾p bul«ng còng nh− ®é ®¶o cña bÝch. Khi tiÖn cæ trôc cña trôc ch©n vÞt cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn sù ®ång t©m cña nã víi mÆt c«n cña trôc. 231

Sau khi chØnh söa xong, ®é nh¶y cho phÐp lµ: - Cæ trôc vµ vµnh chØnh t©m: 0,03 mm - MÆt c¹nh cña bÝch vµ vµnh chÆn (cña trôc chÆn): 0,015 - 0,02 mm. - MÆt s−ên cña bÝch 0,01 mm/100mm ®−êng kÝnh bÝch. - PhÇn kh«ng lµm viÖc cña cæ trôc: 0,1 mm. §é låi (tang trèng) cña mÆt c¹nh bÝch 0,05 mm, ®é lâm kh«ng cho phÐp. Ghi chó: NÕu phÇn c«n cña trôc ch©n vÞt bÞ h− háng kh¸ nÆng th× cã thÓ xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p hµn ®¾o sau ®ã tiÖn l¹i, ®é bãng sau khi tiÖn ph¶i lín h¬n ∇8 nh−ng tèt nhÊt lµ nªn thay trôc míi. ViÖc kiÓm tra ren ®Çu trôc ®−îc tiªn hµnh cïng víi qu¸ tr×nh tiÖn èng bao trôc ch©n vÞt. §Ó b¶o vÖ trôc ch©n vÞt kh«ng bÞ ¨n mßn khi nã tiÕp xóc víi n−íc biÓn ng−êi ta thÊm lªn nã mét líp thÐp kh«ng gØ hoÆc bäc nã b»ng mét líp nhùa ®Æc biÖt. Then cña trôc ch©n vÞt ®¹t yªu cÇu nÕu: Nã kh«ng bÞ l¾c trong r·nh, n»m khÝt víi mÆt çc c¹nh vµ mÆt d−íi cña r·nh, kiÓm tra ®é khÝt b»ng th−íc l¸ dµy 0,05 mm §é tiÕp xóc mÆt c¹nh ph¶i lín h¬n 85% diÖn tÝch cña nã cho mçi bªn vµ ph©n bè ®Òu trªn c¶ chiÒu dµi. §é khÝt mÆt d−íi ph¶i ®¶m b¶o c¶ chiÒu dµi. Khi cæ trôc bÞ mµi mßn, cã thÓ hµn ®¾p råi tiÖn l¹i. Khi lç l¾p bul«ng trªn mÆt bÝch bÞ h− háng th× cã thÓ doa b»ng thiÕt bÞ chuyªn dïng hoÆc hµn ®¾p lç cò vµ tiÖn çc lç míi, vÞ trÝ lç míi: ë gi÷a hai lç cò. NÕu bÞ nøt mèi nèi gi÷a trôc vµ bÝch, gi÷a trôc vµ vµnh chÆn th× cã thÓ hµn ®¾p, nÕu trôc bÞ cong nhá th× tiÖn vµ n¾n l¹i... §Ó kiÓm tra ®é ®ång t©m cña çc ®o¹n trôc víi nhau ta kiÓm tra nã trªn m¸y tiÖn hay trªn çc æ ®ì t¹m thêi, viÖc kiÓm tra nµy tiÕn hµnh sau khi söa ch÷a vµ ph¶i kiÓm tra tõng cÆp trôc mét. Tr−íc tiªn lµ ghÐp trôc ch©n vÞt víi trôc trung gian cuèi cïng tiÕp ®ã ghÐp lÇn l−ît çc trôc trung gian víi nhau tõ l¸i ®Õn mòi. Thùc hiÖn viÖc ghÐp t¹m thêi trªn m¸y nh− sau: §Çu tiªn ®Æt lªn m¸y mét ®o¹n trôc, bÝch cña nã ®−îc kÑp chÆt bëi m©m cÆp, ®Çu kia ®Æt lªn gi¸ ®ì, gi¸ ®ì ®Æt ngay gi÷a cæ trôc, chØnh cho t©m trôc trïng víi t©m quay cña m¸y tiÖn, tiÕp theo l¾p trôc thø hai vµo, mét ®µu trôc l¾p vµo r·nh chØnh t©m, ®Çu kia t× lªn gi¸ ®ì, dïng bul«ng t¹m thêi xiÕt çc mÆt bÝch, dïng th−íc l¸ kiÓm tra mèi ghÐp bÝch, l¸ thÐp dµy 0,03mm kh«ng ®−îc vµo s©u gi÷a çc mÆt tiÕp xóc quanh c¶ vßng trßn. Môc ®Ých cña viÖc ghÐp nµy lµ kiÓm tra ®é nh¶y vµ ®é ®¶o (ngo¸y) gi÷a cæ trôc vµ bÝch trôc, ®é nh¶y kh«ng v−ît qu¸ 0,03 - 0,04 mm cã ®é nh¶y ë cæ trôc chøng tá cã ®é xª dÞch trôc t©m, cã ®é nh¶y trªn mÆt c¹nh bÝch, chøng tá cã ®é g·y çc trôc t©m ë chç mèi ghÐp. Sau khi chØnh xong mét cÆp trôc th× th¸o mét trong çc bul«ng nèi t¹m thêi ra vµ doa chÝnh x¸c nã sau ®ã l¾p l¹i, cø lµm nh− vËy ®Õn khi hoµn tÊt mèi ghÐp. 232

Ghi chó: Mçi bu l«ng dïng ®Ó l¾p ghÐp ph¶i ®−îc kiÓm tra ®é tiÕp xóc gi÷a nã víi lç ®· doa b»ng s¬n mµu. NÕu bu l«ng l¾p ghÐp h×nh c«n th× ®Ó l¹i ®é d«i tõ 2 - 3 mm. Bu l«ng ph¶i lät vµo lç, nÕu dïng bóa 4 - 5kg gâ nhÌ. Víi bu l«ng trô: §é c«n vµ « van cho ghÐp lµ 0,01 mm, mÆt t× cña bul«ng vµ ªcu ph¶i vu«ng gãc víi ®−êng t©m bu l«ng vµ khÝt víi mÆt bÝch, l¸ thÐp 0,05 mm kh«ng chui vµo ®−îc, cho phÐp l¸ thÐp dµy 0,05 mm kÑt ë nh÷ng chç riªng biÖt khi chiÒu dµi cña çc chç kÑt nµy kh«ng qu¸ 10% chu vi ®Çu bul«ng hoÆc ªcu. Sau khi hoµn thµnh c«ng viÖc chØnh t©m th× ®¸nh dÊu vÞ trÝ gi÷a çc bÝch víi nhau vµ ®¸nh dÊu c¶ vÞ trÝ bu l«ng n÷a. NÕu kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó l¾p r¸p trªn m¸y nh− ®· tr×nh bµy ë trªn th× cã thÓ l¾p r¸p, chØnh t©m trªn çc æ ®ì t¹m thêi. ViÖc chØnh t©m trªn çc æ ®ì t¹m thêi còng t−¬ng tù nh− chØnh trªn m¸y tiÖn 3- Söa ch÷a æ ®ì vµ æ chÆn * æ ®ì: Khi cã r¹n nøt hoÆc h− háng trªn vá æ ®ì th× ph¶i thay thÕ, bÒ mÆt l¾p ghÐp víi sµn bÖ cña æ ®ì khi söa ch÷a cÇn c¹o theo vÕt s¬n , rµ theo bµn rµ nÕu ®¶m b¶o 5 vÐt s¬n trªn diÖn tÝch 25x25mm lµ ®¹t yªu cÇu. §é gå ghÒ qu¸ 0,1-0,2mm th× thñ tiªu b»ng çch mµi. Líp hîp kim ®ì s¸t nÕu bÞ mµi mßn lín h¬n 50% chiÒu dµy vµ cã vÕt nøt, vì hoÆc nÕu cæ trôc ph¶i tiÖn l¹i th× ph¶i rãt l¹i . NÕu cã nh÷ng h− háng côc bé, riªng biÖt th× cho phÐp hµn ®¾p . Sau khi rãt l¹i æ ®ì , cÇn c¹o mÆt c«ng t¸c, gia c«ng s¬ bé råi c¹o rµ theo cæ trôc, tè nhÊt lµ gia c«ng s¬ bé æ ®ì trªn m¸y tiÖn n»m, sao cho sau khi tiÖn xong th× ®−êng kÝnh trong cña æ nhá h¬n ®−êng kÝnh cæ trôc tõ 0,15-0,2mm ®Ó c¹o rµ. Khi söa ch÷a çc æ ®ì cÇn kiÓm tra vµ söa ch÷a ngay trªn bÖ viÖc n©ng hay h¹ ®−êng t©m cña æ ®ì sÏ liªn quan ®Õn viÖc chØnh t©m hÖ trôc . ViÖc n©ng h¹ nµy thùc hiÖn b»ng çch thay ®æi chiÒu dµy çc c¨n ®Öm . ChiÒu dµy c¨n ®Öm ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn : Kh«ng ®−îc nhá h¬n 20mm vµ lín h¬n 40mm. NÕu cÇn thay ®æi lín h¬n th× ph¶i thay ®æi chiÒu cao cña gi¸ ®ì . * Çc æ chÆn : Çc æ chÆn còng ®−îc söa ch÷a t−¬ng tù nh− æ ®ì . - §èi víi æ ®ì hai ®Çu trôc chÆn: NÕu khe hë dÇu cña æ ®ì lín h¬n gi¸ trÞ cho phÐp mµ chiÒu dµy líp hîp kim ®ì s¸t kh«ng cßn ®¶m b¶o th× rãt l¹i . - §èi víi tÊm chÆn : Gia c«ng , c¹o rµ çc tÊm chÆn ma s¸t sao cho : ChiÒu dµy vµ ®é gå ghÒ cña chóng kh«ng lÖch nhau qu¸ 0,02mm. Sau ®ã kiÓm tra ®é tiÕp xóc gi÷a tÊm chÆn vµ vµnh chÆn , ®é tiÕp xóc ph¶i lín h¬n 70% diÖn tÝch bÒ mÆt. 233

10.2.4 - Söa ch÷a vµ thay thÕ s¬mi èng bao trôc ch©n vÞt . Söa ch÷a s¬mi èng bao trôc ch©n vÞt: Khi khe hë h−íng kÝnh gi÷a s¬mi èng bao vµ èng bao trôc ch©n vÞt lín h¬n gi¸ trÞ cho phÐp th× cÇn ph¶i söa ch÷a. Víi s¬mi cã líp hîp kim ®ì s¸t lµ ba bÝt, gç Ðp, gai ¾c hay tect«lit th× khe hë giíi h¹n lµ 3 ÷5 mm víi ®−êng kÝnh trôc lµ100 ÷500mm. Víi s¬mi cã lãt thanh cao su: khe hë tõ 2,8 ÷ 6,0mm, kÝch th−íc trôc nh− trªn. §èi víi èng bao cña trôc ch©n vÞt : §é mßn cho phÐp kh«ng qu¸ 30% chiÒu dµy tÝnh to¸n. §èi víi s¬mi lµ gç Ðp hay gai ¾c th× cho phÐp tiÖn trong vµ thay èng bao trôc . Khi söa ch÷a tµu cã thÓ cã tr−êng hîp ®−êng t©m trôc ch©n vÞt bÞ dÞch chuyÓn so víi ®−êng t©m s¬mi , do ®ã ®−êng t©m cña trôc c¬ vµ ®−êng t©m cña trôc ch©n vÞt kh«ng ®ång t©m . NÕu kh«ng thÓ ®Æt l¹i ®−îc ®éng c¬ chÝnh th× nÕu ®−îc sù ®ång ý cña ®¨ng kiÓm tiÕn hµnh tiÖn t©m sai phÇn lãt s¬mi ®Ó ®iÒu chØnh sù ®ång t©m cña chóng . TiÖn trong s¬mi vµ thay èng bao trôc ch©n vÞt cho phÐp tiÕn hµnh khi chiÒu dµy cña líp hîp kim hay gç lãt nöa d−íi s¬ mi sau khi tiÖn kh«ng gi¶m qu¸ 25% chiÒu dµy ban ®Çu. Sau khÞ tiÖn trong s¬ mi khe hë l¾p r¸p gi÷a s¬mi vµ trôc ch©n vÞt ph¶i ®¶m d¶o. §èi víi lo¹i s¬ mi lµ ba bÝt th× do chiÒu dµy líp ba bÝt mámg lªn kh«ng nªn tiÖn líp nµy ®i, mÆt kh¸c chiÒu dµi cña nã l¹i kh¸ lín nªn viÖc söa ch÷a rÊt phøc t¹p, víi tr−êng hîp nµy tèt nhÊt lµ ®óc l¹i b»ng ph−¬ng ph¸p ®óc ly t©m. Khi s¬mi bÞ h− háng hay bÞ mµi mßn qu¸ giíi h¹n cho phÐp, nÕu xÐt thÊy viÖc söa ch÷a kh«ng cßn cã lîi n÷a th× tiÕn hµnh thay míi. §é c«n vµ elÝp mÆt ngoµi cña s¬ mi cho phÐp kh«ng qu¸ 0,01mm. §é t©m sai mÆt ngoµi vµ mÆt trong nhá h¬n 0,1mm, ®é lÖch th¼ng gãc cña mÆt c¹nh so víi trôc t©m kh«ng qu¸ 0,15mm/m Chó ý: Çc thanh gç dïng lµm b¹c trôc ch©n vÞt ®−îc c¾t theo thí ngang ®Ó gi¶m ®é mµi mßn khi cã ma s¸t sinh ra. Víi gç gai ¾c, chiÒu dµi cña thanh kho¶ng 250 ÷ 300mm nh−ng kh«ng ®−îc ng¾n h¬n 120mm, chiÒu dµy thanh gç kho¶ng 15 ÷ 25mm, tr−íc khi l¾p vµo s¬ mi, gç ®−îc ng©m n−íc tõ 2 ÷ 4 tuÇn nh»m lµm cho gç kh«ng tr−¬ng ®−îc lªn n÷a th× th«i, ®iÒu nµy lµm trôc ch©n vÞt kh«ng bÞ kÑt do gç në ra. Sau khi l¾p thanh gç vµo s¬ mi cÇn tiÖn cho ®−êng kÝnh trong cña nã lín h¬n ®−êng kÝnh èng bao trôc ch©n vÞt mét gi¸ trÞ b»ng khe hë cÇn cho l¾p r¸p. §Ó tr¸nh lµm cho gç bÞ kh« trong qu¸ tr×nh gia c«ng ta ph¶i gi÷ Èm cho nã. Gç gai ¾c hiÕm vµ ®¾t nªn cã thÓ dïng gç d¸n Ðp ®Ó thay thÕ, gç d¸n Ðp ®−îc ghÐp tõ çc tÊm gç máng 0,4 ÷ 0,5mm, gi÷a çc tÊm ®−îc b«i mét líp nhùa ®Æc biÖt, trong qu¸ tr×nh Ðp gi÷ nhiÖt ®é cña chóng kho¶ng 145 ÷ 1600C vµ ¸p suÊt b»ng 160 ÷ 200kg/cm2. 234

Khi ng©m trong n−íc gç sÏ t¨ng kÝch th−íc lªn 20% theo chiÒu”b” (v× vËy chiÒu nµy ®Æt theo chu vi s¬ mi), t¨ng kÝch th−íc lªn: 2 - 3% theo chiÒu “l”, t¨ng theo chiÒu “h” < 0,08%. Nh− vËy gç d¸n Ðp Ýt bÞ tr−¬ng theo chiÒu “h”.

H×nh 10-14 TÊm gç d¸n Ðp dïng ®Ó chÕ t¹o çc thanh vµ kÝch th−íc çc thanh

Do ®ã çc thanh ë phÝa trªn vµ phÝa d−íi cña s¬ mi lu«n lu«n ®Æt mÆt c¹nh tiÕp xóc víi trôc, chiÒu dµi thanh gç d¸n Ðp b»ng 350 ÷ 500mm. Chó ý: Khi c¾t gç Ðp ra chóng cã kh¶ n¨ng hót n−íc rÊt nhanh lµm nã bÞ tr−¬ng lªn vµ cong vªnh, do ®ã ph¶i gi÷ chóng lu«n kh« vµ ®Ó ë tr¹ng th¸i tù do kh«ng qu¸ 2 ÷ 3 ngµy, khi ghÐp vµo s¬ mi khe hë gi÷a çc thanh ph¶i ®¶m b¶o sao cho l¸ thÐp dµy 0,1mm kh«ng lät ®−îc vµo, ë tr¹ng th¸i nµy gç kh«ng bÞ tr−¬ng vµ gi÷ ®−îc h×nh d¸ng còng nh− tÝnh chÊt cña nã, çc thanh ®−îc s¾p so le víi nhau. Lo¹i æ ®ì nµy kh«ng cã r·nh däc gi÷a çc thanh nh− trong æ ®ì gç gai ¾c mµ tiÖn r·nh ë nh÷ng chç ®Æt thanh chÆn kim lo¹i. ChiÒu dµy thanh gç Ðp lÊy b»ng chiÒu dµy thanh gai ¾c, çc thanh chÆn kim lo¹i lµm máng h¬n 1 ÷ 2mm so v¬i h/2 cña thanh l¾p ë vïng c«ng t¸c cña æ ®ì. Çc thanh gç ph¶i n»m s¸t víi mÆt trong s¬ mi vµ khi l¾p r¸p ph¶i ®Ó khe hë chiÒu trôc nh»m kh¾c phôc gç gi·n në theo chiÒu dµi, khe hë nµy b»ng 2% chiÒu dµi s¬ mi hay Ýt nhÊt lµ 10mm. Cã nhiÒu çch ®Ó chÕ t¹o çc thanh gç ®Ó l¾p vµo s¬ mi, nh−ng çch ®¬n gi¶n nhÊt lµ; c¾t çc thanh gç tõ tÊm gç vµ çc thanh nµy gäi lµ çc ph«i, ph«i réng 40 ÷ 60mm chiÒu dµy cña ph«i lín h¬n chiÒu dµy thanh kho¶ng 8 ÷ 10mm. ChiÒu dµy thanh gç gai ¾c 150 ÷ 250mm vµ chiÒu dµi thanh gç Ðp: 350 ÷ 500mm. Sau ®ã gia c«ng çc mÆt c¹nh cña çc thanh sao cho chóng l¾p ®−îc thµnh vßng trßn trong s¬ mi. Chó ý: Víi gç gai ¾c th× phay thªm gãc v¸t 450 däc theo chiÒu dµi lµm cho chóng t¹o thµnh mét r·nh däc theo chiÒu dµi gi÷a çc thanh sau khi l¾p r¸p. Nh÷ng ®èi víi gç Ðp th× kh«ng cÇn. Sau khi lµm nh− trªn th× ghÐp chóng lªn mét thanh gç trßn, nh½n cã ®−êng kÝnh nhá h¬n ®−êng kÝnh èng bao trôc ch©n vÞt 8 ÷ 10mm råi dïng ®ai xiÕt l¹i. 235

H×nh 10-15 GhÐp çc thanh vµo thái gç trßn

Sau ®ã ®−a lªn m¸y tiÖn ®Ó tiÖn mÆt ngoµi, ®−êng kÝnh mÆt ngoµi ph¶i phï hîp víi ®−êng kÝnh trong s¬ mi. Çc ®ai xiÕt sao cho cã thÓ th¸o ra vµ dÞch chuyÓn mét çch dÔ dµng ®Ó tiÖn phÇn cßn l¹i do ®ai che khuÊt tr−íc ®ã. Sau khi tiÖn xong ®¸nh sè tõng thanh råi th¸o ®ai ra. L¾p çc thanh nµy vµo s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt råi ®−a lªn m¸y tiÖn ®Ó tiÖn mÆt trong, khi tiÖn mÆt trong ph¶i tÝnh ®Õn khe hë l¾p r¸p víi trôc (khe hë n−íc lµm m¸t). TrÞ sè khe hë n−íc lµm m¸t lÊy nh− sau: c = (0,01 ÷ 0,007)d

d = 100 ÷ 200mm

Víi

c = (0,007 ÷ 0,006)d

d = 200 ÷ 300mm

c = (0,006 ÷ 0,005)d

d = 300 ÷ 600mm

d: ®−êng kÝnh èng bao trôc ch©n vÞt. c: khe hë h−íng kÝnh cña æ ®ì. Chó ý: §Ó ®−êng t©m trôc ch©n vÞt trïng víi ®−êng t©m trôc ®éng c¬ th× sau khi l¾p r¸p, ®−êng t©m trôc ch©n vÞt ph¶i trïng víi ®−êng t©m s¬ mi, ®Ó cã khe hë h−íng kÝnh khi tiÖn trong phÇn lãt s¬ mi ta ph¶i tiÖn t©m sai. Ta sÏ bÞ hoµn toµn sai lÇm nÕu lÊy ®−êng kÝnh trong cña phÇn lãt s¬ mi b»ng ®−êng kÝnh ngoµi cña èng bao trôc céng víi khe hë v× nÕu tiÖn nh− thÕ nµy th× diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a trôc vµ b¹c cña nã sÏ lµ tiÕp xóc ®−êng. Nh− vËy ®Ó trôc vµ b¹c tiÕp xóc tèt víi nhau ta ph¶i lµm nh− sau: dùa vµo ®−êng kÝnh ngoµi cña s¬ mi ®Ó g¸ vµ chØnh s¬ mi (®· l¾p gç lãt) lªn m¸y tiÖn (t©m quay lµ ®−êng t©m cña s¬ mi). TiÕn hµnh tiÖn ®−êng kÝnh trong cña æ ®ì b»ng ®−êng kÝnh ngoµi cña èng bao trôc ch©n vÞt, sau ®ã tÞnh tiÕn t©m quay ®i mét ®o¹n b»ng khe hë l¾p r¸p råi l¹i tiÖn víi b¸n kÝnh nh− cò, tiÖn nh− vËy ta gäi lµ tiÖn t©m sai. Tr−íc khi tiÖn t©m sai ta ph¶i ®¸nh dÊu phÝa trªn, d−íi, ph¶i, tr¸i cña s¬ mi, ®−êng t©m tiÖn lÇn sau lµ ®−êng song song víi ®−êng t©m tiÖn lÇn tr−íc, nh−ng ®· ®−îc tÞnh tiÕn lªn phÝa trªn mét kho¶ng ®óng b»ng khe hë l¾p r¸p. 236

Sau ®ã tiÖn çc tói cã b¸n kÝnh 0,44 d (d lµ ®−êng kÝnh èng bao trôc ch©n vÞt) sao cho gãc cho¸n cña tói kho¶ng 60 - 700 vµ çc thanh chÆn kim lo¹i lµ ®−êng tiÕp tuyÕn víi vßng trßn tiÖn.

H×nh 10-16 TiÖn trong vµ tiÖn t©m sai æ ®ì.

NÕu kh«ng thÓ th¸o ®−îc s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt ra ®−îc th× ph¶i chÕ t¹o s¬ mi gi¶, chiÒu dµi s¬ mi gi¶ b»ng 300 ÷ 500mm phô thuéc vµo chiÒu dµi thanh gç. Dïng s¬ mi gi¶ ®Ó l¾p çc thanh gç vµo råi sau ®ã tiÖn mÆt trong. Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, gç lãt bÞ mµi mßn theo quy luËt tam gi¸c däc theo chiÒu dµi s¬ mi , ®é mµi mßn lín nhÊt ë phÝa l¸i cña s¬ mi phÝa l¸i, do ®ã ®Ó kÐo dµi tuæi thä cña æ ®ì ch©n vÞt, khi ®Æt vµ chØnh t©m hÖ trôc ta ®Ó mèi ghÐp bÝch cuèi cïng cã d¹ng ch÷ “A”. NÕu ®é g·y ϕ ®o ®−îc ë ®©y cµng lín th× vÒ ph−¬ng diÖn lý thuyÕt tuæi thä cña æ ®ì sÏ cµng lín nh−ng ϕ kh«ng ®−îc lín qu¸ giíi h¹n cho phÐp. §é g·y ϕ sÏ diÔn biÕn nh− sau: Tõ ®é g·y cã d¹ng ch÷ “A” dÇn dÇn sÏ tiÕn ®Õn ϕ = 0 råi sau ®ã tõ ϕ = 0 sÏ tiÕn ®Õn ®é g·y cã d¹ng ch÷ ”V”. §Ó ®¹t ®−îc ®iÒu nµy ta ph¶i tiÖn s¬ mi (lãt s¬ mi) nh− thÕ nµo ®ã ®Ó khi ®Æt trôc ch©n vÞt vµo th× mèi ghÐp gi÷a bÝch cña nãvíi bÝch cña trôc trung gian cã ®é g·y “A”.

H×nh 10- 17 X¸c ®Þnh vÞ trÝ trôc t©m tiÖn trong s¬mi trôc ch©n vÞt khi ®Æt trôc víi ®é gÉy d−¬ng 237

HiÖn nay lo¹i æ ®ì trôc ch©n vÞt cã thanh lãt lµ cao su ®−îc dïng rÊt nhiÒu, nã lµm viÖc rÊt tèt trong n−íc vµ ®Æc biÖt lµ nã cã kh¶ n¨ng hÊp thô çc dao ®éng ngang cña trôc ch©n vÞt, (bªn trong çc thanh cao su cã thÓ cã cèt lµ kim lo¹i). NÕu èng bao trôc ch©n vÞt lµ ®ång thanh th× khi ®ång thanh tiÕp xóc l©u víi cao su sÏ t¹o ra nh÷ng d¶i ®en nh−ng bÒ mÆt cña chóng rÊt nh½n Tèc ®é ¨n mßn kho¶ng 60g/ 1m2 sau s¸u th¸ng, nh− vËy ®Ó gi÷ trôc ®−îc tèt, ph¶i quay trôc hµng ngµy. ë nhiÖt ®é - 400C, çc thanh cao su trë nªn dßn nh− thuû tinh, nh−ng khi trë l¹i nhiÖt ®é b×nh th−êng çc tÝnh chÊt cña cao su l¹i ®−îc phôc håi, ë nhiÖt ®é cao h¬n 200C cao su bÞ ho¸ giµ nhanh. Cao su sÏ lµm viÖc tèt víi mét sè lo¹i ®ång thanh vµ cr«m khi b«i tr¬n b»ng n−íc, ®é mµi mßn còng gièng nh− khi dïng gç gai ¾c. Chó ý : Cao su dÔ bÞ ph©n huû nÕu tiÕp xóc víi dÇu, nªn kh«ng ®−îc lµm do hiÖn t−îng nµy x¶y ra. Cã thÓ dïng cao su ®Ó th©y thÕ gç gai ¾c, gç tÊm nh−ng ph¶i chó ý ®Õn vïng ho¹t ®éng cña tµu. Ngoµi ra, ng−êi ta cßn dïng vËt liÖu lµm b¹c ®ì lµ tectolit, (Ðp b»ng v¶i tÈm nhùa) nã còng t−¬ng tù nh− gç gai ¾c. Nh−îc ®iÓm cña tectolit lµ khi cã bïn, çt trªn bÒ mÆt lµm viÖc cña chóng th× chóng sÏ bÞ mµi mßn rÊt nhanh, do ®ã tectolit th−êng chØ dïng cho tµu biÓn . Khi l¾p r¸p tectolit vµo æ ®ì , ph¶i l¾p sao cho sîi v¶i vu«ng gãc víi trôc v× ®é tr−¬ng cña nã khi gÆp n−íc sÏ diÔn ra theo chiÒu mµ nã bÞ Ðp khi chÕ t¹o. C«ng nghÖ chÕ t¹o tectolit còng nh− chÕ t¹o gç Ðp tÊm. B¹c trôc ch©n vÞt cßn ®−îc dïng lµ ba bÝt Б83 Б16 БH,khi b¹c trôc lµ ba bÝt th× ®−îc xoa tr¬n b»ng dÇu nhên. Khe hë l¾p r¸p theo h−íng kÝnh, tÝnh cho æ ®ì trôc ch©n vÞt, ®−îc suy ra tõ biÓu thøc sau ®©y: d1= 0,004d + 1mm;

BÖ ®ì lµ gai ¾c hoÆc Ðp tÊm.

d1= 0,001d + 0,5mm;

BÖ ®ì lµ ba bÝt.

Trong ®ã: d1- Lµ ®−êng kÝnh trong cña s¬ mi ; mm... d1- Lµ ®−êng kÝnh ngoµi cña èng bao trôc ch©n vÞt; mm. §èi víi bÖ ®ì lµ coa su, ®−êng kÝnh trôc tõ 100 ÷500 mm th× trÞ sè khe hë tõ 1 ÷ 2,5mm. 10.2.5. Söa ch÷a èng bao trôc b»ng thÐp èng bao trôc ch©n vÞt cã nh÷ng h− háng nh− s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt khi bÞ ¨n mßn côc bé vµ chiÒu s©u vÕt rç nhá h¬n 50% chiÒu dµy, cßn chiÒu réng vµ chiÒu dµi vÕt rç kh«ng qu¸ 10% ®−êng kÝnh th× cã thÓ hµn ®¾p. NÕu vÕt rç cã chiÒu s©u nhá h¬n 50% chiÒu dµy èng bao nh−ng kÝch th−íc ®o¹n h− háng v−ît qu¸ 10% ®−êng kÝnh th× hµn thªm vµnh ®ai bao ngoµi nÕu ®iÒu nµy 238

kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc l¾p r¸p. (Ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp khi ®é s©u nh÷ng chç ¨n mßn cña phÇn cßn l¹i kh«ng qu¸ 15% chiÒu dµy). Chó ý: Tr−íc khi hµn, cÇn ®èt nãng èng bao v× vËy ph¶i th¸o nã ra khái trôc ®Ó tr¸nh lµm háng tÝnh kÝn n−íc gi÷a èng bao vµ trôc. Sau khi söa ch÷a xong ph¶i thö thuû lùc èng bao, ¸p suÊt thö lµ 2kg/cm2. §é elÝp cho phÐp cña èng bao kh«ng qu¸ 0,05mm. 10.2.6. Söa ch÷a çc côm n¾p bÝt lµm kÝn. Khi b«i tr¬n vµ lµm m¸t æ ®ì ch©n vÞt b»ng n−íc th× chØ cã mét côm l¾p bÝt ë phÝa mòi (phÝa buång m¸y cña æ ®ì ), nã cã d¹ng phít ch¾n n−íc hoÆc “ TrÕt”. Khi b«i tr¬n b»ng dÇu th× cã thªm côm n¾p bÝt phÝa l¸i (ngoµi vá tµu). V× vËy, muèn söa ch÷a nã cÇn ®−a tµu lªn ®µ. NÕu bé kÝn phÝa l¸i bÞ h− háng th× dÇu bÞ rß ra ngoµi, ngoµi viÖc mÊt dÇu nhên, nã cßn dÉn tíi nh÷ng h− háng nghiªm träng kh¸c cho æ ®ì. H− háng cña nã lµ: Côm n¾p bÝt bÞ mµi mßn bÒ mÆt ma s¸t, x−íc, dËp, gi¶m ®é ®µn håi cña lß xo, cong bÝch s¬ mi Ðp,... Khi chÕ t¹o s¬ mi Ðp, cho phÐp ®é lÖch th¼ng gãc çc mÆt c¹nh kh«ng qu¸ 0,5mm/m, ®é elÝp kh«ng qóa 0,1mm, ®é c«n kh«ng qu¸ 0,1mm trªn c¶ chiÒu dµi s¬ mi. Khi s¬ mi Ðp cña côm n¾p bÝt bÞ mµi mßn hoÆc r¹n nøt th× cã thÓ hµn ®¾p råi sau ®ã gia c«ng l¹i. Khi chÕ t¹o s¬ mi cña côm n¾p bÝt ®é chªnh lÖch chiÒu dµy thµnh kh«ng qu¸ 0,05mm/100mm ®−êng kÝnh ngoµi, ®é elÝp mÆt trong vµ mÆt ngoµi lµ 0,02mm/100mm ®−êng kÝnh. §é lÖch th¼ng gãc çc mÆt c¹nh so víi trôc t©m tiÖn kh«ng qu¸ 0,01mm/m. Çc chi tiÕt cña côm n¾p bÝt phÝa l¸i bÞ mµi mßn vµ lß xo bÞ gi¶m ®é ®µn håi th× nªn thay míi. Çc chi tiÕt cã bÒ mÆt lµm viÖc b»ng babÝt khi bÞ háng th× rãt l¹i. 10-3 Söa ch÷a ch©n vÞt 10.3.1. Çc h− háng vµ çch x¸c ®Þnh Ch©n vÞt bÞ ¨n mßn, xãi mßn, r¹n nøt, vªnh, cong mÐp çnh, gÉy, mÎ çnh, háng mÆt c«n, láng r·nh then,... nh−ng chó yÕu lµ ¨n mßn vµ bÞ x©m thùc. Xãi mßn x¶y ra do ma s¸t vµ va ®Ëp cña dßng n−íc lªn bÒ mÆt çnh ch©n vÞt, do t¸c dông va ®Ëp cña n−íc lªn bÒ mÆt çnh ch©n vÞt, do t¸c dông va ®Ëp khi Ðp çc bät khÝ x©m thùc lªn ch©n vÞt. H− háng do xãi mßn: Phô thuéc vµo tèc ®é quay cña ch©n vÞt. Khi bÞ xãi mßn, líp mµng (s¶n phÈm) chèng ¨n mßn trªn bÒ bÆt çnh bÞ mÊt ®i t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng ®é xãi mßn. §Ó chèng l¹i sù xãi mßn, bÒ mÆt cña çnh ph¶i nh½n bãng. 239

Ch©n vÞt b»ng ®ång thau: BÞ ¨n mßn trªn c¶ bÒ mÆt c«ng t¸c. VÞ trÝ h− háng hay gÆp: GÇn ch©n çnh vµ may ¬. Ngoµi viÖc bÞ ¨n mßn ra, ch©n vÞt ®ång thau cßn bÞ biÕn d¹ng. ViÖc ph¸t hiÖn (x¸c ®Þnh) h− háng cña ch©n vÞt chñ yÕu lµ quan s¸t, ®o ®¹c vµ dïng thuèc thö mµu. 10.3.2. Söa ch÷a ch©n vÞt Khi bÞ ¨n mßn s©u, vµ diÖn tÝch ¨n mßn lín (trªn 1/3 chiÒu dµi çnh) cÇn thay thÕ phÇn h− háng (c¾t phÇn cò ®i, chÕ t¹o phÇn míi råi thay thÕ) . Çc h− háng nhá th× thñ tiªu b»ng hµn ®¾p , tr−íc khi hµn ph¶i lµm s¹ch. Víi ch©n vÞt b»ng gang th× cã thÓ hµn ®¾p b»ng ®iÖn hay b»ng khÝ. Tr−íc khi hµn ph¶i nung s¬ bé çnh lªn 600 ÷ 7000C. Khi hµn ®¾p çc çnh b»ng ®ång thanh hay ®ång thau th−êng dïng hµn khÝ. Khi çnh bÞ biÕn d¹ng th× tiÕn hµnh n¾n l¹i. Çc çnh cña ch©n vÞt thÐp n¾n cã ®èt nãng, nh÷ng biÕn d¹ng nhá chØnh b»ng bóa sau khi ®Æt çnh lªn çc ®Öm gç. NÕu cong qu¸ nhiÒu viÖc n¾n tiÕn hµnh b»ng çc thiÕt bÞ riªng hay b»ng m¸y Ðp. §é chÝnh x¸c cña h×nh d¹ng çnh kiÓm tra b»ng ca lÝp chuÈn, sau khi n¾n cÇn ñ ë nhiÖt ®é 800 ÷ 9000C.

H×nh 10-18 N¾n çnh ch©n vÞt b»ng kÝch thuû lùc 1- Khung; 2- DÇm; 3- KÝch; 4- Ami¨ng; 5- §−êng cong uèn

H×nh 10.19. ChØnh çnh ch©n vÞt ®ång b»ng m¸y Ðp

1- Bóa m¸y; 2- §Öm kim lo¹i; 3- §Öm gç; 4- tÊm kim lo¹i; 5- Bµn Ðp

Khi ë nhiÖt ®é cao ®ång thanh cã tÝnh dßn vµ nhiÖt ®é nãng ch¶y cña ch× vµ thiÕc trong ®ång thanh thÊp nªn kh«ng nªn nung ch©n vÞt ®ång lªn ®Ó n¾n. Mét sè xÝ nghiÖp ®· n¾n b»ng m¸y Ðp ë tr¹ng th¸i nguéi. NÕu cÇn thiÕt th× cã thÓ n¾n ch©n vÞt t¹i chç mµ kh«ng cÇn th¸o ra nh−ng sÏ rÊt khã kh¨n kÓ c¶ viÖc kiÓm tra sau khi n¾n. 240

Khi çnh ch©n vÞt bÞ nøt, mÎ, gÉy th× cã thÓ tiÕn hµnh söa ch÷a b»ng hµn ch¾p, çc vÕt nøt th× hµn ®iÖn (ch©n vÞt thÐp), hµn khÝ (ch©n vÞt ®ång). Sau khi hµn ph¶i gia c«ng b»ng ®¸ mµi theo ca lÝp chuÈn. Mét c«ng viÖc rÊt quan träng cÇn tiÕn hµnh söa ch÷a lµ chØnh mÆt c«n may ¬ ch©n vÞt, viÖc chØnh nµy tiÕn hµnh theo ca lÝp c«n chuÈn hay lµm trùc tiÕp trªn mÆt c«n trôc ch©n vÞt. Sau khi kiÓm tra r·nh then trªn trôc vµ trªn may ¬ ch©n vÞt th× tiÕn hµnh ®iÒu chØnh then, sau khi ®iÒu chØnh then th× tiÕn hµnh ®iÒu chØnh mÆt c«n ch©n vÞt theo calÝp chuÈn hay theo c«n cña trôc ch©n vÞt, sao cho ®¹t ®−îc 2-3 vÕt s¬n trªn diÖn tÝch 25x25 mm. Sau ®ã l¾p ch©n vÞt vµo trôc ch©n vÞt, xiÕt ª cu vµ kiÓm tra vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a trôc vµ ch©n vÞt . Khi söa ch÷a tµu viÖc l¾p ch©n vÞt lªn trôc ch©n vÞt th−êng kh«ng cã ®é ®«i nÕu ghÐp then, cã ®é d«i nÕu mèi ghÐp kh«ng cã then. ViÖc tiÕn hµnh gia c«ng tinh mÆt c«n ®−îc tiÕn hµnh trªn m¸y thay cho viÖc ®iÒu chØnh b»ng tay vµ viÖc l¾p ch©n vÞt víi lùc kÐo nhÊt ®Þnh nµo ®ã ®¶m b¶o gi¶m thêi gian vµ c−êng ®é lao ®éng cña c«ng viÖc l¾p r¸p . Khi ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña ch©n vÞt vµ trôc, ®Ó l¾p r¸p ®−îc ch©n vÞt vµo ®óng vÞ trÝ cña nã so víi trôc. Ng−êi ta th−êng tiÕn hµnh theo hai b−íc: B−íc 1: X¸c ®Þnh vÞ trÝ “0”: N©ng ¸p suÊt cña kÝch lªn ®Õn ¸p suÊt mµ nhµ chÕ t¹o quy ®Þnh sau ®ã x¶ cho ¸p suÊt vÒ kh«ng. B−íc 2: Ðp chÆt ch©n vÞt vµo c«n trôc: N©ng ¸p suÊt cña kÝch lªn ®Õn ¸p suÊt quy ®Þnh, kiÓm tra sù dÞch chuyÓn cña ch©n vÞt so víi trôc vµ lóc nµy ®é dÞch chuyÓn lµ bao nhiªu còng do nhµ chÕ t¹o quy ®Þnh, xem h×nh vÏ sau ®©y. 1 2

H×nh 10-20. Ðp ch©n vÞt vµo trôc ch©n vÞt 1- §ång hå so ;2 kÝch; 3- b¬m ¸p suÊt cao

Quy tr×nh nh− h×nh vÏ trªn nh− sau: a- ChuÈn bÞ: VÖ sinh s¹ch bÒ mÆt c«n. L¾p ch©n vÞt vµo trôc ch©n vÞt. L¾p bé g¸ nh− h×nh vÏ. 241

3

b- TiÕn hµnh: * X¸c ®Þnh vÞ trÝ “0”: Tr−íc tiªn lµm theo h−íng dÉn cña nhµ chÕ t¹o. HoÆc ng−êi ta cã thÓ tham kh¶o nh− sau: N©ng ¸p suÊt cña b¬m lªn kho¶ng 12kg/cm2, sau ®ã x¶ dÇu ra ®Ó ¸p suÊt trë vÒ “0”. Xoay cho sè “0” trªn ®ång hå trïng víi kim ®ång hå. * Ðp chÆt ch©n vÞt: theo h−íng dÉn cña nhµ chÕ t¹o ®Ó n©ng ¸p suÊt cho phï hîp. Khi l¾p ch©n vÞt, ng−êi ta ®Ò nghÞ lùc kÐo ban ®Çu x¸c ®Þnh tõ bÊt ®¼ng thøc sau ®©y: 1,5P < Q < 0,45.lk.dtbσ Trong ®ã: Q- Lùc kÐo ban ®Çu. P- Lùc t¸c dông lªn ch©n vÞt khi tµu ch¹y tiÕn. 1k - ChiÒu dµi phÇn c«n ch©n vÞt kh«ng tÝnh ®Õn r·nh. σ- øng suÊt kÐo cho phÐp trong may¬ ch©n vÞt khi l¾p r¸p.

dtb- §−êng kÝnh trung b×nh cña trôc (®−êng kÝnh ngoµi) trªn ®o¹n 1k. KiÓm tra lùc kÐo theo chØ sè trªn ¸p kÕ cña kÝch thuû lùc, kiÓm tra ®é dÞch chuyÓn cña may¬ ch©n vÞt b»ng bé c¶m biÕn (hay ®ång hå so dß). 10.3.3. C©n b»ng ch©n vÞt. Sau khi chÕ t¹o còng nh− sau khi söa ch÷a ch©n vÞt, ph¶i tiÕn hµnh c©n b»ng ®Ó khö ®é rung khi ch©n vÞt ho¹t ®éng. NÕu ch©n vÞt kh«ng c©n b»ng th× khi ho¹t ®éng sÏ xuÊt hiÖn lùc ly t©m hay cÆp lùc lµm cho ch©n vÞt bÞ rung. Lùc ly t©m xuÊt hiÖn khi ch©n vÞt kh«ng c©n b»ng, nÕu trôc t©m hay lùc ú song song víi trôc t©m quay (träng t©m cña ch©n vÞt n»m ngoµi trôc t©m quay ), lùc ly t©m ®−îc x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc: F=

Q rω 2 g

Trong ®ã: Q- Trong l−îng ch©n vÞt g- gia tèc träng tr−êng; m/s2 r - §é t©m sai (kho¶ng çch tõ träng t©m ch©n vÞt ®Õn trôc quay ).

ω - Tèc ®é gãc; rad/s 242

NÕu trôc t©m lùc ú c¾t trôc t©m quay cña ch©n vÞt ë gi÷a th× sÏ xuÊt hiÖn cÆp lùc kh«ng c©n b»ng. M« men cña lùc nµy ®−îc x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc: M = F1l =

Q.r.ω 2 2g

Trong ®ã: F1 - Lùc ly t©m xuÊt hiÖn ë mçi nöa cña ch©n vÞt; 1 - Kho¶ng çch gi÷a çc träng t©m ë mçi nöa cña ch©n vÞt; - Khi chØ cã lùc ly t©m xuÊt hiÖn ta tiÕn hµnh c©n b»ng tÜnh. - Khi cã c¶ cÆp lùc kh«ng c©n b»ng vµ lùc ly t©m ta tiÕn hµnh c©n b»ng ®éng. §èi víi ch©n vÞt ta tiÕn hµnh c©n b»ng tÜnh khi: - Tèc ®é vßng nhá h¬n 6m/s kh«ng phô thuéc vµo H/D, hoÆc - Tèc ®é vßng nhá h¬n 15m/s vµ H/D< 3. C©n b»ng ®éng khi: - Tèc ®é vßng lín h¬n 15m/s vµ H/D>3. C©n b»ng tÜnh tiÕn hµnh trªn gi¸ ®ì: Ch©n vÞt l¾p vµo trôc vuèt 1 vµ xiÕt chÆt b»ng çc c«n 2;3. ViÖc c©n b»ng cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng çch lÊy bít kim lo¹i trªn çnh sao cho träng t©m sÏ n»m trªn trôc quay. ViÖc x¸c ®Þnh çnh nµo cÇn ph¶i lÊy bít kim lo¹i ®i, thùc hiÖn b»ng çch quay ch©n vÞt trªn gi¸ ®ì 5. Ch©n vÞt sÏ dõng l¹i khi träng t©m ch©n vÞt n»m ë vÞ trÝ thÊp nhÊt. C©n b»ng tÜnh kiÓu ®inh t©m: ViÖc c©n b»ng cã thÓ tiÕn hµnh trªn bi cÇu 8 trªn ®ã l¾p ch©n vÞt 6 , trôc vuèt c«n 7. Bi cÇu ®Æt trªn trôc 9, khi quay tay quay 10, qua vÝt 11, cÇn 12, bi cÇu 8, c«n7, ch©n vÞt ®−îc n©ng lªn. NÕu ch©n vÞt kh«ng c©n b»ng nã sÏ nghiªng vÒ phÝa çnh nµo cã träng l−îng nÆng h¬n.

H×nh 10-21 a/ C©n b»ng tÜnh ch©n vÞt trªc gi¸ ®ì b/ C©n b»ng tÜnh ch©n vÞt kiÓu ®Þnh t©m 243

ViÖc c©n b»ng ch©n vÞt cã thÓ tiÕn hµnh b»ng çch bít hay thªm kim lo¹i vµo çc çnh t−¬ng øng. Trong thùc tÕ th−êng bít kim lo¹i cña çnh nµo cã träng l−îng nÆng h¬n. Ph−¬ng ph¸p trªn bi cÇu kh¸ chÝnh x¸c chiÕm Ýt chç h¬n ph−¬ng ph¸p thö trªn gi¸ ®ì (ch©n ®Õ) vµ rÊt nhËy c¶m ®èi víi ch©n vÞt cì lín vµ võa , v× khi kiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p ch©n ®Õ ph¶i cã gi¸ ®ì rÊt cao. C©n b»ng ®éng : Khi ch©n vÞt lµm viÖc ë tèc ®é vßng lín th× ph¶i tiÕn hµnh c©n b»ng ®éng.( xem phÇn c©n b»ng ®éng r«to Tua bin). 10-4. L¾p r¸p hÖ trôc 10.4.1. §Æc ®iÓm cña viÖc l¾p r¸p hÖ trôc khi söa ch÷a tµu vµ çc tiªu chuÈn cho phÐp khi chØnh t©m. Çc ®iÒu kiÖn l¾p r¸p hÖ trôc khi söa ch÷a tÇu kh¸c víi nh÷ng ®iÒu kiÖn l¾p r¸p khi ®ãng míi. Sù kh¸c nhau c¬ b¶n ë chç: hÖ trôc khi söa ch÷a cÇn ph¶i ®Æt theo trôc ®éng c¬ vµ trôc ch©n vÞt, mµ th−êng th× çc trôc nµy l¹i kh«ng ®ång t©m. NÕu ®é lÖch t©m cña trôc ®éng c¬ vµ trôc ch©n vÞt v−ît qu¸ gi¸ trÞ cho phÐp vµ kh«ng thÓ ®Æt hÖ trôc trong giíi h¹n cho phÐp ®−îc th× ph¶i tiÖn t©m sai s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt hoÆc dÞch chuyÓn ®éng c¬ chÝnh (®iÒu kh«ng mong muèn v× çc nguyªn c«ng nµy rÊt nÆng nhäc vµ rÊt tèn c«ng søc). Nh− ®· nãi ë trªn, ®é lÖch t©m cña trôc ch©n vÞt víi ®éng c¬ ®· ®−îc kiÓm tra tr−íc khi b¾t ®Çu söa ch÷a, cßn khi l¾p r¸p hÖ trôc c«ng viÖc chñ yÕu lµ chØnh t©m hÖ trôc sao cho ®¶m b¶o ®é ®ång t©m cña trôc ch©n vÞt vµ trôc ®éng c¬ trong ph¹m vi cho phÐp. Nh− ®· tr×nh bÇy ë trªn, cã ba ph−¬ng ph¸p ®Æt vµ chØnh t©m hÖ trôc: - ChØnh t©m theo ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn (ph−¬ng ph¸p dïng th−íc th¼ng vµ th−íc l¸). - ChØnh t©m theo phô t¶i thùc tÕ lªn çc æ ®ì (ph−¬ng ph¸p dïng m¸y ®o lùc). - ChÝnh t©m theo ph−¬ng ph¸p quang häc (ph−¬ng ph¸p dïng èng ng¾m). *Tiªu chuÈn cho phÐp khi chØnh t©m theo ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn ghi ë b¶ng 10- 4 . *Khi chØnh t©m theo phô t¶i lªn ë ®ì, cho phÐp cã çc phô t¶i sau ®©y: (Khi chØnh t©m hÖ trôc, nÕu hÖ trôc kh«ng ®ång t©m th× sÏ xuÊt hiÖn çc t¶i träng phô lªn æ ®ì, xem h×nh 10-5). *Phô t¶i bæ sung lªn çc æ ®ì trung gian:

244

- Phô t¶i bæ sung R® ë mçi æ ®ì trôc trung gian (kÕt cÊu bÊt kú) trong mÆt ph¼ng døng b»ng tæng sè chØ sè cña hai lùc kÕ Gt trõ ®i t¶i träng kÕt cÊu P vµ träng l−îng cña æ q. - Trong mÆt ph¼ng ®øng, phô t¶i tæng cho phÐp trªn mçi æ ®ì lµ : G®max = P + 0,5P +q G®min = P- 0,5P +q Rmax® ≤ 0,5 P Rmin® ≤ 0,5 P - NÕu ký hiÖu phô t¶i bæ sung lµ R th×. ÁRÈ ≤ 0,5P - NghÜa lµ phô t¶i bè sung dao ®éng trong kho¶ng ± 0,5P trong nh÷ng tr−êng hîp riªng biÖt cho phÐp t¨ng phô t¶i bæ sung trong mÆt ph¼ng ®øng nh−ng ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn phô t¶i tæng Gt kh«ng v−ît qu¸ (0,3÷2)P. Mèi quan hÖ gi÷a phô t¶i tæng Gt vµ phô t¶i bæ sung R trªn ®©y nh»m lµm cho æ trôc lu«n lu«n tiÕp xóc tèt víi æ ®ì . - Trong mÆt ph¼ng ngang: Rng ≤ 0,25 P

®èi víi æ tr−ît

Rng ≤ 0,5 P

®èi víi æ ®ì l¨n .

T¶i träng phô thùc tÕ trªn mÆt ph¼ng ngang cña æ ®ì trôc trung gian ®−îc tÝnh theo c«ng thøc : Rn=

( Gph − Gtr )c 2h

§Ó tr¸nh lµm háng ma s¸t −ít ë çc æ ®ì vµ lµm trôc bÞ dao ®éng uèn, phô t¶i tæng Gtng trªn æ ®ì ë mÆt ph¼ng ngang ph¶i n»m trong ph¹m vi: - 0,5P ≤ Gtng≤ +0,25P *Phô t¶i lªn s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt: Phô t¶i bæ sung cho phÐp t¸c dông lªn s¬ mi phÝa mòi cña trôc ch©n vÞt trªn mÆt ph¼ng ®øng vµ ngang ®−îc lÊy nh− nhau. Çc phô t¶i bæ sung nµy x¸c ®Þnh trªn c¬ së bÊt ®¼ng thøc : ÁR1Á < 0,5P NÕu chiÒu dµi cña s¬ mi nhá h¬n ®−êng kÝnh cña nã th× ¸p lùc riªng bæ sung lªn h×nh chiÕu cña bÒ mÆt ma s¸t kh«ng ®−îc qu¸ 3Kg/cm2 + Phô t¶i bæ sung lªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ diesel (hay hép sè): Phô t¶i bæ sung cho phÐp trong mÆt ph¼ng ®øng lªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ diesel(hay hép sè) x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n theo çc yªu cÇu sau ®©y : 245

1- Phô t¶i bæ sung trªn æ ®ì trôc phÝa l¸i cña ®éng c¬ diesel (hay hép sè) do lÖch t©m hÖ trôc kh«ng v−ît qu¸ 3kg/cm2 chÝnh lµ: ÁR2Á < 3F Trong ®ã : F - DiÖn tÝch h×nh chiÕu cña m¸ng lãt æ ®ì trôc phÝa l¸i (cm2 ), xem h×nh 6- 23. 2 - Phô t¶i bæ sung lªn æ ®ì trôc phÝa l¸i cña ®éng c¬ diesel (hay hép sè) kh«ng ®−îc g©y ra cong trôc khuûu nÕu theo ®óng bÊt ®¼ng thøc sau. 5( a + b )d 3 ab

R2≤

Trong ®ã : d - ®−êng kÝnh cæ trôc khuûu ë mÐp æ ®ì trôc (cm ). a,b- KÝch th−íc nh− trªn h×nh 10.23

a) R2 b a+b

R2 c a+b

R2

a

b

b) R2

c

b

H×nh 10-23- S¬ ®å t¸c dông phô t¶i bæ xung do lÖch t©m hÖ trôc a/ Trªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬. b/ Trªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ ®iÖn

Nh− vËy phô t¶i bæ sung R2 ph¶i ®ång thêi tho¶ m·n çc ®iÒu kiÖn: |R2| < 3F R2 ≤

5( a + b )d 3 ab

Ghi chó 1: C¬ së ®Ó thµnh lËp çc bÊt ®¼ng thøc cña ph−¬ng tr×nh dÉn ra trªn ®©y lµ dùa vµo m« men sinh ra khi Ðp çc mÆt bÝch cña trôc ch©n vÞt vµ trôc trung gian, cña trôc trung gian vµ trôc ®éng c¬ khi chØnh t©m chóng kh«ng chÝnh x¸c. M« men uèn nµy khi chØ cã phô t¶i cña hai æ ®ì gÇn nhÊt vµ æ ®ì ®ang xÐt sÏ cã gi¸ trÞ: M uon =

R2 ab a+b

Khi ®ã øng suÊt xuÊt hiÖn x¸c ®Þnh tõ biÓu thøc ( xem h×nh10-24;10-25 ). σ uon= =

M uon 10R ab = 3 2 W d (a + b)

Trong ®ã: 246

W = 0,1d3 - M« men c¶n cña tiÕt diÖn trôc khuûu ë æ ®ì trôc (cm3). d - §−êng kÝnh trôc t¹i vÞ trÝ ®ã - cm a,b - KÝch th−íc trôc ( Xem h×nh10-23)

H×nh 10-24 ThiÕt bÞ ®o lùc dïng ®Ó xiÕt chÆt bÝch nèi trôc. a1

b1

N1

P1

P2

P1

a2

b2

P2 R2 r1

r2

H×nh 10-25 X¸c ®Þnh t¶i träng ë çc æ ®ì ®Çu vµ cuèi ®−êng trôc.

øng suÊt trong cæ trôc khuûu nhá gÇn gÊp ®«i so víi trong m¸ v× m« men c¶n cña tiÕt diÖn lín gÊp ®«i. TÝnh ®Õn tÝnh chÊt quan träng cña þuc khuûu th× øng suÊt trong tiÕt diÖn cña trôc khuûu ë æ ®ì phÝa l¸i kh«ng ®−îc v−ít qu¸ 50Kg/cm2 Do ®ã: 10 R 2 ab = 50 KG / cm 2 d 2( a + b )

Tõ ®ã:

R2 =

5( a + b )d 3 ab

T¶i träng lªn æ ®ì hai ®Çu cña ®−êng trôc tøc lµ æ ®ì phÜa mòi cña trôc ch©n vÞt vµ æ ®ì phÝa l¸i cña hép gi¶m tèc hay ®éng c¬ diesel kh«ng thÓ ®o ®−îc b»ng lùc kÕ nh− ®· lµm ®èi víi trôc trung gian. T¶i träng ®ã ®−îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng b»ng çch ®o lùc cÇn thiÕt ®Ó xiÕt bÝch nèi hai ®o¹n trôc. (Xem h×nh 10-24). Bèn chiÕc kÑp 5 ®−îc bu l«ng 2 cè ®Þnh trªn çc mÆt bÝch. T¹i chç kÑp cã vÆn çc lùc kÕ 1vµ 4. B»ng çc lùc kÕ nµy ta khö ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn trong mÆt 247

ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang t¹i mèi nèi ®ã. ChÌn tÊm ®Öm dïng ®Ó ®o vµo, sau ®ã dïng lùc kÕ 1 xiÕt chÆt mÆt bÝch cho ®Õn khi khe hë ë lùc kÕ b»ng chiÒu dµy cña tÊm ®Öm dïng ®Ó ®o 3. §é lÖch t©m ®−îc kh¾c phôc b»ng lùc kÕ 4. Ng−êi ta ®o riªng lùc cÇn thiÕt ®Ó xiÕt chÆt mÆt bÝch trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng n»m ngang. Sau khi ®· biÕt lùc xiÕt chÆt mÆt bÝch, tÝnh ®−îc t¶i träng phô thùc tÕ ë æ ®ì èng bao trôc phÝa mòi tµu Rtt vµ æ ®ì phÝa ®u«i cña ®éng c¬ hay häp sè R®c theo c«ng thøc: R1 = Rtt =

r1 ( a1 + b1 ) + P1 D1 b1

R2 = Rdc =

r2 ( a 2 + b2 ) + P2 D2 b2

Trong ®ã : r1; r2- T¶i träng cña lùc kÕ dïng ®Ó khö ®é lÖch t©m trôc t¹i chç nèi trôc ch©n vÞt vµ ®éng c¬. P1;P2 -T¶i träng ®Ó khö ®é g·y; a1;a2 -Kho¶ng çch tõ æ ®ì tíi chç bÝch nèi vµ gi÷a çc æ ®ì cña trôc ch©n vÞt. a2;b2 - Còng nh− thÕ ®èi víi trôc ®éng c¬ ; D1;D2 - §−êng kÝnh mÆt bÝch cña trôc ch©n vÞt vµ trôc ®éng c¬ . Ghi chó 2: Kh«ng phô thuéc vµo phô t¶i lªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ trong qu¸ tr×nh l¾p mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian vµ trôc ®éng c¬ ph¶i kiÓm tra ®é co bãp cña trôc khuûu vµ ®é co bãp ph¶i n»m trong giíi h¹n cho phÐp ®ång thêi quay trôc khuûu cïng víi hÖ trôc xem cã vÊn ®Ò g× nghi ngê kh«ng ? *Phô t¶i lªn æ ®ì ®éng c¬ ®iÖn hay hép sè ®éng c¬ chÝnh : Phô t¶i bæ sung cho phÐp lªn æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ ®iÖn hay cña hép sè ®éng c¬ chÝnh trong mÆt ph¼ng ®øng nh− sau: (H×nh 10-23) *Phô t¶i riªng bæ sung lªn h×nh chiÕu m¸ng lãt æ ®ì phÝa l¸i kh«ng v−ît qu¸ 3kg/cm2. §iÒu ®ã t−¬ng øng víi bÊt ®¼ng thøc: |R2| ≤ 3F Trong ®ã: F- DiÖn tÝch h×nh chiÕu æ ®ì phÝa l¸i trôc ®éng c¬ ®iÖn hay trôc hép sè (cm2). *Phô t¶i bæ sung trong mÆt ph¼ng ®øng ph¶i cã gi¸ trÞ sao cho kh«ng ®−îc lµm n©ng trôc cña c¬ cÊu lªn khi khëi ®éng ®éng c¬. §iÒu ®ã t−¬ng øng víi bÊt ®¼ng thøc: |R2| ≤

Qbs b 1,2( a + b )

Trong ®ã: 248

Qhs- Träng l−îng trôc vµ phÇn øng cña ®éng c¬ ®iÖn hay trôc vµ b¸nh r¨ng hép sè . a.b- KÝch th−íc nh− h×nh 10-23; 1,2- HÖ sè an toµn. HÖ sè 1,2 ®−îc ®−a vµo mÉu sè dÓ b¶o ®¶m vÞ trÝ an toµn cña trôc æ ®ì tr−íc khi hép sè khëi ®éng (tøc lµ lµm sao cho trôc kh«ng ®−îc n©ng lªn khi khëi ®éng ®éng c¬). Dung sai vµ phô t¶i bæ sung trong mÆt ph¼ng ngang khi x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n lÊy b»ng dung sai vµ phô t¶i bæ sung trong mÆt ph¼ng ®øng. 10.4.2. L¾p s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt. Tr−íc khi Ðp s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt vµo vÞ trÝ cña nã ta b«i mét líp (P b304) lªn mÆt trong cña æ cßn mÆt ngoµi cña s¬ mi b«i mì. Dïng bé g¸ kiÓu thanh kÐo ®Ó Ðp s¬ mi.

H×nh 10-26 a/ Ðp s¬ mi b»ng hai thanh kÐo; b/ Ðp s¬mi b»ng mét thanh kÐo 1- S¬ mi; 2- Thanh kÐo ;3-;5-;6- TÊm ngang; 4- M¸y Ðp thuû lùc; 1-Thanh kÐo ; 2- DÇm ngang; 3- æ ®ì ;4-£cu

Khi dïng bé g¸ (H×nh 10-26a) ®Ó Ðp s¬mi viÖc Ðp thùc hiÖn qua thanh 6 lªn s¬mi. Khi dïng bé g¸ (6-26 b) viÖc Ðp s¬mi thùc hiÖn b»ng çch vÆn ª cu 4. Trong qu¸ tr×nh Ðp cÇn kiÓm tra ®é chÝnh x¸c cña mèi l¾p ghÐp, khi s¬mi bÞ kÑt cÇn kh¾c phôc ngay, sau khi Ðp cÇn cè ®Þnh s¬mi b»ng çc ®inh vÝt. 10.4.3. L¾p trôc ch©n vÞt vµ ch©n vÞt. Sau khi Ðp s¬ mi, tiÕn hµnh l¾p ch©n vÞt vµo trôc ch©n vÞt (nÕu l¾p trôc tõ ngoµi vµo) NÕu l¾p tõ trong ra, viÖc l¾p r¸p tiÕn hµnh nh− sau: N©ng trôc ch©n vÞt lªn ngang ®−êng t©m s¬mi èng bao trôc ch©n vÞt, t¹o ra lùc t× phÝa mòi cña trôc vµ ®−a nã vµo lç cña s¬mi èng bao cho ®Õn vÞ trÝ cÇn thiÕt . Trôc ch©n vÞt ph¶i n»m sao cho ®óng vÞ trÝ nghÜa lµ ®¶m b¶o kho¶ng çch gi÷a bÝch cña trôc vµ mét vÞ trÝ cè ®Þnh trªn th©n tµu ( xem h×nh 10-11 ).

249

Tr−íc khi l¾p ch©n vÞt vµo trôc cÇn bá líp b¶o vÖ , röa vµ lau kh« lç c«n vµ nh÷ng phÇn lç kh¸c cña may ¬. Kho¶ng trèng r·nh vßng bªn trong may ¬ t¹m thêi chøa mì cßn mÆt tiÕp xóc (lç c«n) cña may ¬ vµ mÆt c«n cña trôc lau b»ng dÎ s¹ch vµ b«i graphÝt. Sau ®ã tiÕn hµnh l¾p ch©n vÞt vµo trôc, l¾p xong xiÕt ªcu h·m vµ h·m ªcu l¹i. Chó ý: Khi l¾p vµ ®iÒu chØnh ch©n vÞt ph¶i lµm ®óng theo chØ dÉn cña nhµ chÕ t¹o . VÞ trÝ ®óng cña ch©n vÞt lµ vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a ch©n vÞt vµ trôc ch©n vÞt. VÞ trÝ nµy lÊy theo b¶n vÏ thiÕt kÕ . (Xem thªm h×nh 10-20). 10.4.4. §Æt çc trôc trung gian. Sau khi l¾p trôc ch©n vÞt vµ ch©n vÞt tiÕn hµnh l¾p çc trôc trung gian, tr−íc khi ®Æt chóng ph¶i chuÈn bÞ gi¸ ®ì ®Ó ®Æt çc æ ®ì, khi thay gi¸ ®ì çc bÒ mÆt phÝa d−íi æ ®ì vµ phÝa trªn cña gi¸ ®ì cÇn ®−îc gia c«ng tinh t¹i chç b»ng m¸y mµi, m¸y phay... §é chÝnh x¸c gia c«ng kiÓm tra b»ng th−íc l¸ tøc lµ ®o khe hë gi÷a mÆt ®ì cña gi¸ ®ì vµ th−íc th¼ng ®Æt nghiªng trªn ®ã. Sau khi gia c«ng xong gi¸ ®ì , l¾p çc æ ®ì vµ trôc trung gian. Lóc ®Çu ®Æt trôc chÆn tiÕp ®ã ®Æt æ ®ì vµ trôc trung gian thø nhÊt, æ ®ì vµ trôc trung gian thø hai...v.v. Sau khi l¾p ®Æt tÊt c¶ çc æ ®ì vµo vÞ trÝ cña nã vµ ®Æt çc trôc lªn chóng, ta l¾p çc bul«ng c«ng ®Ó ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña tõng æ ®ì, nÕu ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh t©m hÖ trôc b»ng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn hoÆc b»ng ph−¬ng ph¸p ®o phô t¶i t¸c dông lªn æ ®ì. Sau khi tiÕn hµnh çc c«ng viÖc ®· tr×nh bµy ë trªn tiÕn hµnh chØnh t©m hÖ trôc, sau khi chØnh t©m xong hÖ trôc tiÕn hµnh ®o kho¶ng çch ®Ó lµm c¨n phÝa d−íi çc æ ®ì. ChuÈn bÞ xong c¨n, ®Æt chóng vµo vÞ trÝ råi th¸o çc bu l«ng c«ng hoÆc m¸y ®o lùc ra . C¨n ®−îc coi lµ ®¶m b¶o nÕu l¸ thÐp dµy 0,05 mm kh«ng xuyªn qua gi÷a çc mÆt l¾p r¸p, d−íi çc æ ®ì trôc ng−êi ta th−êng ®Æt c¨n ph¼ng. Sau khi l¾p c¨n vµo vµ ®iÒu chØnh xong th× tiÕn hµnh ®¸nh dÊu lç vµ khoan lç, tiÕp ®ã g¾n æ ®ì b»ng çc bu l«ng t¹m thêi b»ng bu l«ng chÝnh, tr−íc khi doa lç, tiÕn hµnh kiÓm tra viÖc chØnh t©m çc trôc trung gian, cÇn kiÓm tra ®é tiÕp xóc gi÷a trôc vµ nöa d−íi æ ®ì, ®é tiÕp xóc ®−îc gäi lµ ®¹t yªu cÇu nÕu: Gãc tiÕp xóc lµ 100 ÷ 1100,vµ 1 ÷ 2 vÕt s¬n /1cm2, ng−êi ta cã thÓ c¹o líp hîp kim ®ì s¸t ®Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu trªn. Khe hë h−íng kÝnh cña æ ®ì tÝnh theo c«ng thøc: c = 0,001d + 0,1 (mm) Trong ®ã: d-§−êng kÝnh cæ trôc - cm Sau khi hoµn thµnh tÊt c¶ çc c«ng viÖc trªn, tiÕn hµnh xiÕt çc bu l«ng nèi çc ®o¹n trôc trung gian víi nhau. 10.4.5. §Æc ®iÓm l¾p r¸p hÖ trôc dµi.

250

Kho¶ng çch tõ æ ®ì phÝa mòi cña trôc ch©n vÞt ®Õn æ ®ì phÝa l¸i c¶u trôc ®éng c¬ chÝnh lín h¬n ba m−¬i lÇn ®−êng kÝnh trôc cña hÖ trôc ®−îc coi lµ hÖ trôc dµi. ViÖc chØnh t©m hÖ trôc dµi cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p th−íc th¼ng - th−íc l¸ hoÆc ph−¬ng ph¸p dïng m¸y ®o lùc. Khi chØnh t©m theo ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn, thø tù nh− sau: Sau khi ®Æt s¬ bé çc trôc trung gian (khi trôc ch©n vÞt vµ trôc ®éng c¬ chÝnh ®· n»m ë vÞ trÝ cña nã), tiÕn hµnh chØnh t©m çc trôc trung gian theo h−íng tõ trôc ®éng c¬ ®Õn trôc ch©n vÞt, së dÜ ph¶i theo thø tù nµy lµ ®o ®é vâng phÝa cuèi trôc ®éng c¬ rÊt nhá vµ dung sai chç mèi ghÐp trôc ®éng c¬ chÝnh víi hÖ trôc khi chØnh t©m ®ßi hái cao h¬n (khi tµu n»m trªn n−íc, t¹i bÝch l¾p ghÐp phÝa cuèi ®éng c¬ ®é dÞch chuyÓn cho phÐp 0,10mm vµ ®é g·y cho phÐp 0,15mm/m). Khi chØnh ®Õn mèi ghÐp cuèi cïng (mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian víi trôc ch©n vÞt) ®é dÞch chuyÓn cã thÓ lªn ®Õn vµi milimÐt. Trong tr−êng hîp ®ã, ta ph©n bè dung sai nµy ra cho mét sè ®o¹n trôc b»ng çch t¨ng ®é g·y lªn çc mèi ghÐp bÝch cña chóng . Khi mçi ®o¹n trôc trung gian chØ cã mét æ ®ì hay cã hai æ ®ì nh−ng çc æ ®ì ph©n bè kh«ng tèt lµm cho çc trôc bÞ cong do träng l−îng b¶n th©n g©y ra th× khi chØnh t©m ng−êi ta dïng thªm çc æ ®ì l¾p r¸p. ViÖc tÝnh to¸n çc ®¹i l−îng ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn cho phÐp tiÕn hµnh theo chØ dÉn (theo c«ng thøc ë b¶ng 10- 4). Khi chØnh t©m hÖ trôc theo phô t¶i lªn çc æ ®ì thø tù c«ng viÖc sÏ nh− sau: Tr−íc khi chØnh t©m cÇn ®¶m b¶o cæ trôc tiÕp xóc tèt víi m¸ng lãt, muèn nh− vËy ta lãt b×a çc t«ng hay paropit ...vµo khe hë dÇu d−íi n¾p æ ®ì, hoÆc ®Ó ®¶m b¶o ®é tiÕp xóc tèt th× th¸o bít c¨n gi÷a hai nöa æ ®ì, sau ®ã ®Æt trôc trung gian lªn trªn çc bu l«ng c«ng vµ ghÐp tÊt c¶ çc trôc trung gian l¹i víi nhau kÓ c¶ víi trôc ch©n vÞt vµ víi trôc ®éng c¬ chÝnh, sau khi kiÓm tra khe hë c¹nh gi÷a m¸ng lãt vµ cæ trôc vµ ®é tiÕp xóc cña nã víi nöa d−íi cña b¹c trôc . TiÕp ®ã chØnh t©m theo thø tù sau: L¾p m¸y ®o lùc vµo lç cña çc bul«ng ch©n æ ®ì, ®iÒu chØnh sao cho kim ®ång hå cña çc m¸y ®o lùc trªn tõng æ b»ng nhau, nÕu kh«ng ®−îc th× dïng bul«ng c«ng dÞch æ ®ì sang phÝa cã phô t¶i lín h¬n . ViÖc ®iÒu chØnh phô t¶i lªn çc æ ®ì tiÕn hµnh ®ång thêi vµ lÇn l−ît tõ æ nµy sang æ kh¸c do hai c«ng nh©n phô tr¸ch . ViÖc ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña çc æ ®ì ®−îc tiÕn hµnh cho ®Õn khi phô t¶i t¹i ®ã kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp, sau ®ã ghi l¹i çc chØ sè cña m¸y ®o lùc.

251

B¶ng 10.4 b¶ng tiªu chuÈn ®é g∙y vµ ®é dÞch chuyÓn cho phÐp

S¬ ®å çch nèi trôc víi ®éng c¬

Ltt(mm)

Theo s¬ ®å c

a(mm/m)

f(mm)

a(mm/m)

f(mm)

5

0,06

0,2

0,08

0,1

10

0,11

0,8

0,06

0,4

15

0,16

1,8

0,08

0,9

20

0,22

3,0

0,11

1,5

30

0,33

7,0

0,17

3,5

40

0,45

13,0

0,28

6,5

50

0,5

20,0

0,28

10,0

60

0,70

29

0,34

14

70

0,78

39

0,39

20

>80

0,90

51

0,45

25

a) HÖ trôc nèi víi ®éng c¬ qua hép sè hay hª ®éng c¬ ®iÖn.

b) Trôc khuûu ®éng c¬ ®ång t©m hoµn toµn víi trôc chÆn (cã sai lÖch vÒ ®é dÞch chuyÓn 0,1mm vµ ®é g·y 0,15mm/m)

Theo s¬ ®å a,b

c) HÖ trôc nèi tiÕp víi trôc khuûu ®éng c¬ pÝton

252

TiÕp theo, theo sè liÖu ®o t¹i chç, chÕ t¹o c¨n d−íi ch©n æ ®ì, lóc ®Çu ®Æt c¨n lªn nh÷ng chç kh«ng cã m¸y ®o lùc, tiÕp theo th¸o m¸y ®o lùc vµ ®Æt c¨n vµo, c¨n ph¶i d−îc ®−a vµo b×nh th−êng, kh«ng ®−îc ‘’tøc’’ v× nÕu bÞ tøc th× cã thÓ lµm thay ®æi phô t¶i lªn æ ®ì. Sau khi tiÕn hµnh c«ng viÖc ®iÒu chØnh (®· l¾p c¨n) cÇn kiÓm tra l¹i ®é ®ång t©m cña hÖ trôc, muèn vËy ë nh÷ng chç tr−íc ®ã ®Æt m¸y ®o lùc l¹i th¸o c¨n ra vµ ®Æt m¸y ®o lùc vµo, xiÕt bul«ng cña m¸y ®Ó n©ng æ ®ì lªn kho¶ng 0,05-0,10mm. Sau khi KCS vµ chñ tµu ®· ®ång ý vÒ kÕt qu¶, th¸o m¸y ®o lùc l¾p çc c¨n vµo vµ xiÕt chÆt bul«ng l¹i . ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ®¬n gi¶n, gi¶m bít c−êng ®é lao ®éng, cã thÓ l¾p hÖ trôc khi tµu æ trªn ®µ còng nh− khi ë trªn mÆt n−íc. 10.4.6. §Æc ®iÓm chØnh t©m çc hÖ trôc ng¾n HÖ trôc cã chiÒu dµi L nhá h¬n 22 d lµ hÖ trôc ng¾n; L- lµ kho¶ng çch tõ æ ®ì cuèi cïng cña ®éng c¬ tíi æ ®ì ®Çu tiªn cña èng bao trôc . Lo¹i hÖ trôc nµy cã thÓ cã trôc trung gian, kh¸c víi hÖ trôc dµi chÊt l−îng chØnh t©m chñ yÕu x¸c ®Þnh qua ®é lÖch t©m cña trôc ®éng c¬ vµ trôc ch©n vÞt, cho nªn ®Æc ®iÓm l¾p r¸p cña chóng lµ viÖc l¾p ghÐp çc lo¹i trôc víi nhau, çc æ ®ì trôc trung gian sÏ ®−îc l¾p sau khi hÖ trôc ®· l¾p ghÐp xong. ViÖc l¾p r¸p çc æ ®ì khi hÖ trôc ®· l¾p xong, ®−îc tiÕn hµnh kh¸c nhau, phô thuéc vµo chiÒu dµi hÖ trôc. Khi kho¶ng çch gi÷a æ ®ì phÝa l¸i cña ®éng c¬ vµ æ ®ì phÝa mòi cña trôc ch©n vÞt tõ 10 d ®Õn 22 d (d: ®−êng kÝnh cæ trôc trung gian) th× viÖc ®Æt çc æ ®ì nh− sau: L¾p çc m¸y ®o lùc vµo tõng æ ®ì, sau ®ã ®iÒu chØnh sao cho phô t¶i tæng cña æ ®ì ®¹t ®−îc gi¸ trÞ theo c«ng thøc sau: p=

Q +q n

Trong ®ã: Q- Träng l−îng cña trôc trung gian trªn ®o¹n chiÒu dµi tÝnh to¸n. n- Sè æ ®ì trªn ®o¹n trôc ®ã. q- Träng l−îng æ ®ì. Khi kho¶ng çch nhá h¬n, çc æ ®ì ®−îc ®−a vµo d−íi trôc vµ ®iÒu chØnh gi¸ ®ì cho ®Õn khi cæ trôc tiÕp xóc tèt víi b¹c nöa d−íi cña æ ®ì, sau ®ã ®¸nh dÊu vÞ trÝ cña æ ®ì råi chÕ t¹o c¨n sau ®ã l¾p chÆt æ ®ì vµo gi¸ ®ì. §é kh«ng ®ång t©m cña trôc ch©n vÞt víi trôc ®éng c¬ ë çc hÖ trôc ng¾n, cã trôc trung gian sÏ ®−îc chÊp nhËn nÕu tho¶ m·n çc ®iÒu kiÖn sau ®©y:

253

1. Gi¸ trÞ cho phÐp cña çc m« men M ®Ó kÐo çc mèi ghÐp bÝch khi chóng kh«ng ®ång t©m ®−îc x¸c ®Þnh tõ 3 ®iÒu kiÖn sau ®©y: a- §Ó h¹n chÕ phô t¶i bæ sung lªn çc æ ®ì cña ®éng c¬ vµ s¬mi trôc ch©n vÞt th×: R111 ≤ | M | ≤ R212 (xem h×nh 10-27)

H×nh 10-27 S¬ ®å l¾p r¸p hÖ trôc ng¾n.

Trong ®ã: R1- Phô t¶i bæ sung cho phÐp lín nhÊt lªn s¬mi trôc ch©n vÞt phÝa mòi, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: ⎪R1⎪ ≤ 0,5P mµ trong ®ã: P- Phô t¶i kÕt cÊu trung b×nh lªn æ ®ì thu ®−îc b»ng çch chia träng l−îng trôc trung gian Q cho sè æ ®ì cña nã. 254

R2- Phô t¶i bæ sung cho phÐp lín nhÊt lªn çc æ ®ì cña ®éng c¬: ⎟R2⎟ ≤

Qhsb 1,2(a + b)

⎪R2⎪≤

3F

NÕu trôc trung gian l¾p víi hép sè th×: Qhs - Lµ träng l−îng trôc vµ phÇn øng cña ®éng c¬ ®iÖn hay trôc vµ b¸nh r¨ng hép sè. 11,12, KÝch th−íc, nh− trªn h×nh 10-27. NÕu trôc trung gian l¾p víi trôc ®éng c¬: ⎪R2⎪≤

5(a + b)d ab

M - Gi¸ trÞ cho phÐp cña çc m« men M1,,M2, t¸c dông lªn hai ®Çu hÖ trôc .M1,M2, lµ çc m« men sinh ra sau khi ghÐp çc mèi ghÐp bÝch kh«ng ®ång t©m. b. §Ó h¹n chÕ øng suÊt bæ sung trong çc trôc trung gian th×: ⎪M⎪≤ 30(d3-d03) Trong ®ã: d,d0 - ®−¬ngd kÝnh ngoµi vµ trong cña trôc trung gian (cm). c. §Ó h¹n chÕ øng suÊt bæ sung trªn trôc ®éng c¬ th×: ⎪M⎪≤ 0,1(d3ng-d3tr). δ Trong ®ã:

dng, dtr- ®−êng kÝnh ngoµi vµ trong cña trôc ®éng c¬ (cm).

σ - øng suÊt bæ sung cho phÐp xuÊt hiÖn trong trôc ®éng c¬. Khi nèi trôc trung gian víi hép sè hoÆc víi ®éng c¬ ®iÖn hoÆc víi trôc chÆn mµ mèi ghÐp gi÷a chóng víi trôc ®éng c¬ ®−îc chØnh t©m ®óng th×: δ1≤ 300 KG/cm2. Cßn khi nèi hÖ trôc trùc tiÕp víi trôc khuûu ®éng c¬ th×: δ2 ≤ 50 KG/cm2. §Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cho phÐp cña ®é g·y cña mèi ghÐp trôc trông gian víi trôc ch©n vÞt vµ trôc trôc trung gian víi trôc ®éng c¬ lÊy gi¸ trÞ nhá nhÊt cña m« men M thu ®−îc tõ ba ®iÒu kiÖn trªn. 2- X¸c ®Þnh ®é g·y cho phÐp ϕ1,ϕ2 trong çc mèi ghÐp trôc trung gian d−íi d¹ng l¾p r¸p trªn 2 æ ®ì. Gi¸ trÞ cho phÐp ϕ1,ϕ2 x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau: [ϕ1(2Ltt-313)+ϕ2(3c-Ltt)] ≤

ML2n 42.102 .J 255

[ϕ1(3L3-Ltt)+ϕ2(2Ltt-3c)] ≤

ML2n 42.102 .J

- Trªn mÆt ph¼ng ngang [ϕ'1(2Ltt-313)+ϕ2(3c-Ltt)] ≤

ML2n 42.102 .J

ML2n [ϕ'1(313-Ltt)+ϕ2(2Ltt-3c)] ≤ 42.102 .J

Trong ®ã: ϕ1 ,ϕ2, ϕ1,ϕ2,- çc ®é g·y ë çc mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian víi trôc ch©n vÞt vµ gi÷a trôc trung gian víi trôc ®éng c¬ trong mÆt ph¼ng ®øng vµ ngang. (d−¬ng khi mèi ghÐp më phÝa trªn hay m¹n tr¸i) . Trong ®ã: + Ltt,13 vµ c: çc kÝch th−íc nh− trªn h×nh 10-32. §Ó tr¸nh vâng trôc ®éng c¬ ng−êi ta tiÕn hµnh l¾p mèi ghÐp gi÷a trôc ®éng c¬ vµ trôc chÆn tr−íc sao cho mèi ghÐp nµy cã ®é dÞch chuyÓn lµ 0,1mm, ®é g·y lµ 0,15mm/m). + M - Gi¸ trÞ cho phÐp cña çc m« men M1,M2, t¸c dông lªn hai ®Çu hÖ trôc khi chóng kh«ng ®ång t©m . Gi¸ trÞ cña m«men nµy ®−îc lÊy lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt trong sè m« men thu ®−îc theo ba ®iÒu kiÖn nªu trªn. + j- m« men ú trung b×nh cña phÇn hÖ trôc bÞ uèn trªn ®o¹n Ltt- x¸c ®Þnh theo c«ng thøc gÇn ®óng sau ®©y: J=

J1 J 3 + J 2 J 4 + J 3c Ltt

Trong ®ã: j1, j2, j3, M« men ú cña tiÕt diÖn trôc trªn ®o¹n 13,14 c. Ltt= 13+14+c Khi ®Æt trôc trung gian, ®é g·y ë hai ®Çu cña nã liªn quan mËt thiÕt víi nhau vµ phô thuéc vµo nhau. Ng−êi ta ®· t×m ra sù phô thuéc ®ã b»ng çch dùng gi¶n ®å phô. Nhê gi¶n ®å nµy x¸c ®Þnh giíi h¹n cho phÐp cña ®é g·y ë mét mèi ghÐp khi ®· biÕt ®é g·y ë mèi ghÐp kh¸c. Khi ®o ®é g·y, ®é dÞch chuyÓn kh«ng ®−îc chªnh lÖch qu¸ 0,1mm so víi ®¹i l−îng ®é vâng trôc do träng l−îng b¶n th©n g©y ra tÝnh theo c«ng thøc ë b¶ng 10-2. VÝ dô: NÕu ®é dÞch chuyÓn thùc tÕ ®o ®−îc lµ δ th× : Áδ - ∆δÁ ≤0,1 Trong ®ã: ∆δ- lµ ®é dÞch chuyÓn do träng l−îng b¶n th©n g©y ra (h×nh 6-28).

256

H×nh 10-28 Gi¶m ®å x¸c ®Þnh sù phô thuéc ®é g∙y trªn mèi nèi mÆt bÝch cña hÖ trôc ng¾n cã trôc trung gian

* Gi¶n ®å ®èi víi nÆt ph¼ng ®øng d−ng nh− sau: VÏ hÖ trôc to¹ ®é ®Ò çc x-y b»ng ®−êng chÊm chÊm vµ ®Æt lªn ®Êy çc sè liÖu hiÖu chØnh ∆ϕ1 vµ ∆ϕ2. Sang phÝa tr¸i vµ xu«ng phÝa d−íi hÖ trôc (∆ϕ1, ∆ϕ2 lµ gãc quay cña mÆt bÝch çc trôc ghÐp do träng l−îng b¶n th©n trôc g©y ra tÝnh theo c«ng thøc ®· tr×nh bµy ë môc 10- 1 h×nh vÏ 10-3). Qua çc ®iÓm nµy dùng trôc to¹ ®é ϕ1ϕ1 vµϕ2 ϕ2. LÇn l−ît cho ϕ1 vµ ϕ2 b»ng kh«ng khi gi¸ trÞ cña chóng d−¬ng vµ ©m. Trong hai bÊt ®¼ng thøc ®èi víi mÆt ph¼ng ®øng chóng ta sÏ ®−îc 8 ®iÓm sau ®©y: Khi ϕ1= 0 ta ®−îc ®iÓm A; ϕ2= 0: §iÓm B, ϕ1= 0 → C, ϕ2= 0 → D (dùa vµo bÊt ®¼ng thøc 1). vµ ϕ1= 0 → E; ϕ2= 0 → G; ϕ1= 0 → H; ϕ2= 0 → I (Dùa vµo bÊt ®¼ng thøc 2). §¸nh dÊu çc ®iÓm trªn lªn hÖ trôc to¹ ®é ϕ1- ϕ1 vµ ϕ 2- ϕ2 Nèi çc ®iÓm A-B, CD, EG, HI kÐo dµi çc ®o¹n th¼ng nµy ta sÏ ®−îc mét h×nh b×nh hµnh. Dïng bót vÏ ®Ëm c¹nh cña chóng, h×nh b×nh hµnh ®ã lµ gi¶m ®å x¸c ®Þnh sù phô thuéc ®é g·y trªn mèi ghÐp mÆt bÝch gi÷a chóng víi nhau trong mÆt ph¼ng ®øng. NÕu ®Æt ®é g·y ϕ1 trong mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian víi trôc ch©n vÞt lªn trôc hoµnh th× ®é g·y cho phÐp ϕ2 trong mèi ghÐp gi÷a trôc trung gian víi trôc ®éng c¬ sÏ t×m ®−îc b»ng çch tõ ϕ1 dùng ®−êng vu«ng gãc víi trôc hoµnh cho ®Õn khi c¾t çc c¹nh cña h×nh b×nh hµnh, nh×n vµo gi¶m ®å ta sÏ ®−îc: -ϕ2 + ∆ϕ2 +ϕ2 + ∆ϕ2 vµ NÕu viÖc chØnh t©m hÖ trôc tiÕn hµnh khi tµu n»m trªn triÒn ®µ, ô th× giíi h¹n ®é g·y gi¶m xuèng mét nöa. §èi víi tr−êng hîp nµy dùng mét h×nh b×nh hµnh (I) cã c¹nh b»ng 1/2 c¹nh b×nh hµnh (II) n»m trong h×nh b×nh hµnh (II). 257

§Ó x¸c ®Þnh sù phô thuéc ®é g·y trªn mèi ghÐp mÆt bÝch trong mÆt ph¼ng ngang chóng ta còng lµm t−¬ng tù nh− ®èi víi mÆt ph¼ng ®øng. Sù kh¸c nhau thÓ hiÖn ë chç trong tr−êng hîp vÏ gi¶m ®å cho mÆt ph¼ng ngang kh«ng cã sè ®iÒu chØnh ∆ϕ do träng l−îng b¶n th©n g©y ra. §èi víi hÖ trôc mµ trôc ch©n vÞt nèi tiÕp víi trôc ®éng c¬ hay hép sè cña nã, còng nh− ®èi víi hÖ trôc cã mét trôc trung gian duy nhÊt kh«ng cã æ ®ì . Trôc nµy khi l¾p r¸p chØnh t©m khi th× nèi víi trôc ch©n vÞt khi th× nèi víi trôc chÆn. (H×nh 10-27). ChØnh t©m x¸c ®Þnh b»ng çc bÊt ®¼ng thøc: Trªn mÆt ph¼ng ®øng: ML2tt [300δ+ϕ(3c - Ltt)] ≤ 42.102.J

[300δ+ϕ(2Ltt - 3c)] ≤

ML2tt 42.102.J

Trªn mÆt ph¼ng ngang: [300δ'+ϕ'(3c - Ltt)] ≤

ML2tt 42.102.J

ML2tt [- 300δ +ϕ (2Ltt - 3c)]≤ 42.102.J '

Trong ®ã: M vµ j - X¸c ®Þnh theo c«ng thøc ®· nãi ë trªn. Ltt vµ c - KÝch th−íc nh− trªn h×nh 10-27.

ϕ, ϕ! - §é dÞch chuyÓn çc trôc t©m ë chç mèi ghÐp trôc trong mÆt ph¼ng ®øng vµ mÆt ph¼ng ngang . D−¬ng khi trôc ch©n vÞt cao h¬n hay sang m¹n tr¸i so víi trôc ®éng c¬.

ϕ, ϕ! - §é g·y trôc t©m ë mèi ghÐp trôc trong mÆt ph¼ng ®øng vµ ngang, d−¬ng khi më phÝa trªn hay m¹n tr¸i mm/m. Theo çc c«ng thøc, dùng gi¶n ®å phô thuéc ®é g·y vµ ®é dÞch chuyÓn trªn mèi ghÐp mÆt bÝch t−¬ng tù ë phÇn trªn, chØ kh¸c ë chç çc trôc to¹ ®é b©y giê lµ trôc ϕ - ϕ vµ ϕ' - ϕ' thay cho ϕ - ϕ vµ ϕ'- ϕ'. NÕu ®é lÖch t©m cña trôc t¨ng hai lÇn so víi gi¶n ®å th× thñ tiªu b»ng çch n©ng hay h¹, quay hay dÞch chuyÓn ®éng c¬ hay hµn ®¾p vµ tiÖn trong èng bao trôc. Trong khoang ®u«i phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p nµo ®¬n gi¶n nhÊt. §«i khi h− háng cã thÓ thñ tiªu b»ng çnh tiÖn trong phÇn lãt s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt. NÕu khi chØnh t©m hÖ trôc kh«ng phô thuéc vµo kiÓu cña nã, ®é vâng çc ®Çu do träng l−îng b¶n th©n lín gÊp ®«i ®é dÞch chuyÓn cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc khi ®é 258

g·y b»ng kh«ng th× viÖc chØnh t©m tiÕn hµnh sau khi ®· thñ tiªu ®é vâng b»ng çnh ®Æt çc æ ®ì l¾p r¸p xuèng d−íi trôc cÇn chØnh t©m. Khi ®ã vÞ trÝ ®Æt æ ®ì l¾p r¸p x¸c ®Þnh b»ng tÝnh to¸n hoÆc theo b¶ng 10-2. 10.4.7. Thö hÖ trôc sau khi söa ch÷a. HÖ trôc sau khi söa ch÷a ph¶i giao cho ®¨ng kiÓm, trong khi thö t¹i bÕn hÖ trôc lµm viÖc theo chiÒu tiÕn trong vßng hai giê vµ chiÒu lïi kho¶ng m−êi phót (vßng quay thö b»ng 30 ÷ 40% vßng quay toµn bé). Khi thö, tiÕn hµnh ®o nhiÖt ®é dÇu nhên, n−íc ch¶y tõ côm n¾p bÝt trôc èng bao, NÕu thay s¬ mi èng bao trôc ch©n vÞt, khi thö t¹i bÕn tiÕn hµnh ch¹y rµ chóng b¨ng çch ch¹y thËt chËm theo chiÒu tiÕn 30 phót, ch¹y chËm 2 giê, ë tèc ®é trung b×nh 2 giê, 3 giê ë tèc ®é toµn bé. Ngoµi ra thùc hiÖn ®¶o chiÒu trong vßng n¨m phót vµ ch¹y lïi kho¶ng 30 phót ë tÊt c¶ çc chÕ ®é

259

Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu PhÇn thø nhÊt: Tæ chøc söa ch÷a tµu thuû Ch−¬ng1. ChÊt l−îng, ®é tin cËy cña tµu, ch¨m sãc vµ theo dâi tr¹ng th¸i kü thuËt tµu 1-1. Kh¸i niÖm vÒ chÊt l−îng vµ ®é tin cËy cña tµu. 1-2. Ch¨m sãc kü thuËt tµu. 1-3. Theo dâi tr¹ng th¸i kü thuËt tµu-§¨ng kiÓm ViÖt Nam çc d¹ng kiÓm tra tµu. 1-4. KiÓm tra ph©n cÊp liªn tôc tµu. Ch−¬ng 2. Tæ chøc söa ch÷a lªn ®µ tµu. 2-1. Ph©n lo¹i söa ch÷a. 2-2. LËp kÕ ho¹ch söa ch÷a, chuÈn bÞ söa ch÷a vµ lªn ®µ tµu. 2-3. Mèi quan hÖ gi÷a chñ tµu - nhµ m¸y - §¨ng kiÓm. 2-4. Tæ chøc söa ch÷a lªn ®µ tµu ë nhµ m¸y söa ch÷a tµu. 2-5.Tæ chøc söa ch÷a tµu trong ®iÒu kiÖn khai th¸c. 2-6. Tæ chøc nghiÖm thu vµ thö tµu. Ch−¬ng 3. Ph©n lo¹i vµ thµnh phÇn nhµ m¸y söa ch÷a tµu. 3-1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña viÖc söa ch÷a tµu- ph©n lo¹i çc xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu. 3-2. C¬ cÊu s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp söa ch÷a tµu. Ch−¬ng 4. Çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a tµu vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt. 4-1. Çc lo¹i ®o¹n söa ch÷a tµu 4-2. Çc ph−¬ng ph¸p söa ch÷a tµu, chuÈn bÞ s¶n xuÊt PhÇn thø hai: C«ng nghÖ söa ch÷a tµu thuû Ch−¬ng 5. KhuyÕt tËt cña hÖ ®éng lùc tµu thuû nguyªn nh©n vµ ph−¬ng ph¸p dß t×m 5-1. Ph©n lo¹i vµ nguyªn nh©n g©y khuyÕt tËt 5-2. Ma s¸t vµ mµi mßn 5-3. Çc ph−¬ng ph¸p dß t×m khuyÕt tËt trong söa ch÷a tµu thuû Ch−¬ng 6. Çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ chÝnh ®Ó phôc håi çc chi tiÕt 6-1. Çc ph−¬ng ph¸p phôc håi vµ lµm bÒn 6-2. Söa ch÷a çc chi tiÕt b»ng gang vµ çc hîp kim ®ì s¸t 260

3 4 4 4 7 7 10 12 12 14 15 16 18 20 24 24 26 31 31 33 39 39 39 42 56 57 57 70

Ch−¬ng 7. Söa ch÷a nåi h¬i vµ çc thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt tµu thuû 7-1. H− háng, kiÓm tra x¸c ®Þnh h− háng vµ lµm s¹ch nåi h¬i 7-2. Söa ch÷a nåi h¬i 7-3. Thö giao nhËn nåi h¬i 7-4. Söa ch÷a thiÕt bÞ trao ®æi nhiÖt tµu thuû Ch−¬ng 8. Söa ch÷a ®éng c¬ diesel tµu thuû 8-1. Th¸o ®éng c¬ 8-2. KiÓm tra, söa ch÷a çc chi tiÕt tÜnh ®éng c¬ diesel 8-3. KiÓm tra söa ch÷a trôc khuûu 8-4. Söa ch÷a çc chi tiÕt nhãm piston- biªn 8-5. H− háng, söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng nhiªn liÖu 8-6. Söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña hÖ thèng ph©n phèi khÝ 8-7. Thö ®éng c¬ diesel sau söa ch÷a Ch−¬ng 9. Söa ch÷a tua bin h¬i vµ hép sè 9-1. Th¸o tua bin h¬i 9-2. Söa ch÷a çc chi tiÕt chÝnh cña tua bin 9.3. C©n b»ng tua bin 9-4. L¾p tua bin 9-5. Söa ch÷a hép sè 9-6. L¾p r¸p vµ thö hÖ thèng tua bin - b¸nh r¨ng Ch−¬ng 10. Söa ch÷a hÖ trôc vµ ch©n vÞt 10.1. X¸c ®Þnh tr¹ng th¸i kü thuËt hiÖn t¹i cña hÖ trôc vµ th¸o hÖ trôc khi ®−a tµu vµo söa ch÷a 10.2. Söa ch÷a trôc, çc æ ®ì, s¬mi vµ èng bao trôc ch©n vÞt 10.3. Söa ch÷a ch©n vÞt 10.4. L¾p r¸p hÖ trôc

261

76 76 81 85 87 91 91 100 108 130 141 155 159 161 161 165 177 187 193 198 202 202 230 239 244

Tµi liÖu tham kh¶o 1) N.PH. PHUCAVSHNHIKOV Söa ch÷a Diesel tµu thuû- Nhµ xuÊt b¶n GTVT- MOSKOW. 1978 2) M.A.DAISEC Söa ch÷a ®éng c¬ ®èt trong tµu thuû (Hái vµ §¸p) - Nhµ xuÊt b¶n "§ãng tµu" Lªningr¸t, 1980 3) D.D.BENKOVSKI C«ng nghÖ söa ch÷a tµu thuû- Nhµ xuÊt b¶n GTVT-MOSKOW,1976 4) V.M. PHAIVUSEVIS Söa ch÷a ®éng c¬ ®èt trong tµu thuû- MOSKOW, 1971 5) §inh V¨n Ph−¬ng C«ng nghÖ vµ Tæ chøc söa ch÷a tµu thuû (3 tËp) Tr−êng §HHH, 1977 6) GS. TrÇn H÷u NghÞ; KS.Mtr. Lª V¨n V¹n C«ng nghÖ söa ch÷a tµu thuû, 1996 7) H−íng dÉn sö dông ®éng c¬ diesel h·ng SULZER 8) PH.L. CEMIKOV Söa ch÷a thiÕt bÞ nåi h¬i- Nhµ xuÊt b¶n Kü thuËt- KIEV,1972

262

To Chuc Va Cong Nghe Sua Chua May Tau Thuy

Short Description

Description

Comments

We need your help!