Tipitaka: Suttasaar: Vol. 3 Anguttara Nikaya & Khuddaka Nikaya (Hindi)
April 7, 2017 | Author: Singh1430 | Category: N/A
Short Description
Download Tipitaka: Suttasaar: Vol. 3 Anguttara Nikaya & Khuddaka Nikaya (Hindi)...
Description
ivúy-sUcI suHsAr-3 BUimk A S½ØArink Ay phlA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1 dUsrA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3 tIsrA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 6 cÈTA inpAt· · · · · · · · · · · · · · · · · · · 12 pAMcvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · 18 CXA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 23 sAtvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · 25 SAXvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · 29 nÈvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 32 dsvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · 34 yArhvAM inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · 37
Ku¡k ink Ay Ku¡k pAX· Dýmpd · · wdAn · · qitvuØAk ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
· · · ·
40 42 46 50
phlA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · dUsrA inpAt· · · · · · · · · · · · · · · · · · · tIsrA inpAt · · · · · · · · · · · · · · · · · · cÈTA inpAt· · · · · · · · · · · · · · · · · · · suØAinpAt· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 1. wrgvg· · · · · · · · · · · · · · · · · · · 2. cULvg · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 3. mhAvg · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 4. S§k vg · · · · · · · · · · · · · · · · · · 5. pArAynvg · · · · · · · · · · · · · · · · · ivmAnv¥Tu · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · petv¥Tu · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · TergATA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · TerIgATA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · SpdAn· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · buÂvMs · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ciryAipxk · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · jAtk · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · jAtk -S§k TA · · · · · · · · · · · · · · · · · · áAtut gRMT · · · · · · · · · · · · · · · · · · · bAlopyogI jAtk k TAaM· · · · · · · · · · · · · sADk opyogI jAtk k TAaM· · · · · · · · · · · · suBAiút · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · Sit · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · StIt-SnAgt· · · · · · · · · · · · · · · · · · Ss¥purú-s¥purú · · · · · · · · · · · · · · · · Ss¥yBAúf· · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
50 50 51 52 54 54 55 56 57 58 60 62 65 69 73 77 81 85 85 86 87 89 90 91 91 91 91
SAyu-öy · · · · SAyQ-SnAyQ · · · SAÕA-inrAÕA · · qCA-ckR · · · · w¬og · · · · · ak tA · · · · · ak Ak I ivcrf · k cA-pEk ·A · · k TnI-k rnI· · · k mQ · · · · · · kR oD · · · · · · gu´ STQ · · · · ctn · · · · · j®mA k A öy · · tíÏfA · · · · · · ©Af · · · · · · dAn · · · · · · dubuQi · · · · · du:K · · · · · · devtA· · · · · · DmQ · · · · · · DmAQcrf · · · · nrk · · · · · · nArI · · · · · · netA · · · · · · áAôAvAn · · · · áAmAd-SáAmAd · · áAÕMsA-ndA · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·
92 92 92 92 92 92 93 93 93 93 94 94 94 94 94 95 95 95 95 95 96 96 96 96 97 97 97 97
áAsÚA-SáAsÚA · · · · · · · · · · · · · · · · · · 97 iáAy-SiáAy · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 98 purú-©I · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 98 bIj-P l · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 98 Bojn · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 98 mn · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 99 mnuÏy-jIvn · · · · · · · · · · · · · · · · · · 99 imtBAiútA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 99 im©tA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 99 im©ªoh · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 100 mUKQ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 100 mUKQ-pMizt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 100 mí¥yu · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 100 mí¥yuprAyftA · · · · · · · · · · · · · · · · · 101 yAck · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 101 rdn · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 101 vAfI · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 101 ivÕui · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 101 ivÎvAs · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 102 vÔD¯y· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 102 vÔr · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 102 ÕIl · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 102 üÂA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 102 ümf · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 103 üeÏXtA · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 103 sMk £p · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 103 sMgt · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 103 sÀjn · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 103
sMt · · smJ · smAiD sAr· · suK -·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
· · · · ·
104 104 104 104 104
mhAin¡es · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 105 S§k vgQ· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 105 (1) k AmsuØA · · · · · · · · · · · · · · · · · 105 (2) guh§k suØA· · · · · · · · · · · · · · · · · 105 (3) du§§k suØA· · · · · · · · · · · · · · · · · 105 (4) su§k suØA · · · · · · · · · · · · · · · · 106 (5) prm§k suØA · · · · · · · · · · · · · · · · 106 (6) jrAsuØA · · · · · · · · · · · · · · · · · · 106 (7) itsmeØAeysuØA· · · · · · · · · · · · · · · 106 (8) psUrsuØA · · · · · · · · · · · · · · · · · 106 (9) mAgV»zysuØA · · · · · · · · · · · · · · · 106 (10) purABedsuØA · · · · · · · · · · · · · · · · 107 (11) k lhivvAdsuØA· · · · · · · · · · · · · · 107 (12) cULivyUhsuØA · · · · · · · · · · · · · · · 107 (13) mhAivyUhsuØA· · · · · · · · · · · · · · · 107 (14) tuv¢k suØA· · · · · · · · · · · · · · · · 107 (15) SØAd»zsuØA · · · · · · · · · · · · · · · 107 (16) sAirpuØAsuØA · · · · · · · · · · · · · · · 108 in¡es · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 108 SAgm se wÂrf · · · · · · · · · · · · · · · · 108 vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM· · · · · · · · · · · 108 pyAQyvAcI Õd · · · · · · · · · · · · · · · · 109
¯yA¼yA k I punrAvíVØA avM peyAl · · · · · · · · 109 áAk Ar Bed · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 109 indAn siht ¯yA¼yA · · · · · · · · · · · · · · 110 sodAhrf ¯yA¼yA· · · · · · · · · · · · · · · · 110 pd-inÏpVØA · · · · · · · · · · · · · · · · · · 110 sADnA-pö · · · · · · · · · · · · · · · · · · 110 áAkí t sMdBoÜ k I SAvíVØA· · · · · · · · · · · · · 111 cULin¡es · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 112 pArAyn vgQ · · · · · · · · · · · · · · · · · · 112 KgivsAfsuØA· · · · · · · · · · · · · · · · · 115 in¡es · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 116 SAgm se wÂrf · · · · · · · · · · · · · · · · 116 vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM· · · · · · · · · · · 117 pyAQyvAcI Õd · · · · · · · · · · · · · · · · 117 ¯yA¼yA k I punrAvíVØA avM peyAl · · · · · · · · 117 áAk Ar Bed · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 117 indAn siht ¯yA¼yA · · · · · · · · · · · · · · 118 sodAhrf ¯yA¼yA· · · · · · · · · · · · · · · · 118 pd-inÏpVØA · · · · · · · · · · · · · · · · · · 119 sADnA-pö · · · · · · · · · · · · · · · · · · 119 áAkí t sMdBoÜ k I SAvíVØA· · · · · · · · · · · · · 119 SitirEt ivúyvtu · · · · · · · · · · · · · · 119 pixsVýBdAmg · · · · · · · · · · · · · · · · · · 121 1. mhAvg · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 121 (1) YAfk TA····································121 (2) idi§k TA····································122 (3) SAnApAnsitk TA····························122
(4) qMiªyk TA···································122 (5) ivmoEKk TA·································122 (6) gitk TA····································123 (7) k ýmk TA····································123 (8) ivp£lAsk TA································123 (9) mgk TA····································123 (10) m»zpeyk TA·······························123
2. yugnÂvg · · · · · · · · · · · · · · · · · · 124
(1) yugnÂk TA··································124 (2) sck TA····································124 (3) boÀJ½k TA··································124 (4) meØAAk TA····································125 (5) ivrAgk TA···································125 (6) pixsVýBdAk TA······························125 (7) DýmcEk k TA·······························126 (8) loku ØArk TA·································126 (9) blk TA·····································126 (10) su²Yk TA··································126
3. p²YAvg · · · · · · · · · · · · · · · · · · 127 (1) (2) (3) (4) (5) (6)
mhAp²YAk TA································127 qiÂk TA····································127 SiBsmyk TA·······························127 ivvek k TA···································127 ciryAk TA ··································128 pAixhAiryk TA·······························128
(7) smsIsk TA·································128 (8) sitp§Ank TA································128 (9) ivpsnAk TA································128 (10) mAitk Ak TA································129
neVØAFpk rf · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 130 áAAyoigk pö · · · · · · · · · · · · · · · · · 134 iviÕÏx pdA k A ivvecn· · · · · · · · · · · · · 139 pexk opdes· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 141 imil®dp²h · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 142 (1) bAihrk TA (pubyogAid) · · · · · · · · · · 142 (2) imil®dp²h (lEKfp²h) · · · · · · · · · · 142 (3) imil®dp²h (ivmitCednp²h) · · · · · · · · 144 (4) me»zk p²h · · · · · · · · · · · · · · · · 145 (5) SnumAnp²h · · · · · · · · · · · · · · · · 148 (6) Sopýmk TAp²h · · · · · · · · · · · · · · 149
BUimk A suØAsAr m suØA ipxk ke suØAA k A sAr hÔ¦ BgvAn bu k IvAfI tIn ipxk A m surVöt hÔ ivny ipxk ,suØA ipxk tTA SiBDým ipxk ¦ivny ipxk m SiDk triBöuSA-iBöuifSA ke ila ivny k AivDAn hÔ, suØA ipxk m sAmA®y sADk A ke ila idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ SÈr SiBDým ipxk m ivpÎynA sADnA m KUb pke hua sADk A ke ila gUìZ DmoQpdeÕ hÓ¦ buÂ-vAfI m suØA ipxk k AivÕeú mhØv hÔ EyAik sbse SiDk sAmgRI qsI ipxk m hÔ SÈr hr ik sIke ila wpyogI BI¦ ivpÎynA sADnA isKAte smy ivpÎynAcAyQ üI s¥ynArAyf goy®k AjI BI qsI ipxk ke wÂrf de-dek r DmQ smJAte hÓ¦ SiBDým ipxk smJne ke ila BI suØA ipxk k o jAnne k I jÁrt hotI hÔ jÔse Ct pr jAne ke ila sIìZI k I¦ sýyk sMbu k IvAfI k Aak -ak Õd sArgiBQt hotA hÔ¦ wsm se sAr ink AlnA Spne SApk o DoKA denA hÔ¦ St: ik sI BI pAXk ke mn m yh BAv k dAipnh jAgnA cAiha ik sAr k IbAt CAMx-CAMx k ryhAM áAtut k r dI gyI hÓ SÈr bAk I sb ku C in:sAr hÔ¦ yh suØAsAr suØAA k A sAr qs mAyne m hÔ ik suØA ipxk m jo ku C vifQt hÔ wsk A yh TUl Áp m Sivk l (ibnA SpnI Sor se ku C joìze-toìze) áAtutIk rf hÔ¦ qs sAr k I tulnA ws byAr se k I jA sk tI hÔ jo rMg-ibrMge, sugMiDt puÏpA ke bIc m se lAMG k r mA© wnk I sugMD Spne sAT hr le jAtI hÔ¦ yh suØAsAr BI BgvAn ke ic©-ivic©, invAQf k I gMD se suvAist wpdeÕA k A ak h£k A-sApircymA© hÔ¦ vtut: yh gRMT k oqQ nyI kí it nh hÔ¦ ivpÎynA ivÕoDn iv®yAs «ArA mUl Áp m áAk AiÕtsuØA ipxk ke hr gRMT ke sAT wsm sVýmilt suØAA k A sAr wnm idyA gyA hÔ¦ SAcAyQ üI s¥ynArAfjI goy®k A ke SAdeÕAnusAr
yh sAr qsila tÔyAr ik yA gyA TA ik sADk phle q®h pìZ k r iP r suØAA k o pìZ, to qsse suØA SÈr SiDk SCI trh smJ m SAne lgge¦ Sb SAcAyQüI s¥ynArAyfjI goy®k A ne yh wict smJA hÔ ik yid ye sBI suØAsAr vtM© putk ke Áp m áAk AiÕt k r idye jAyÙ to ak SitirEt lAB yh hogA ik sADk gf jnBAúA ke mAym se buÂ-vAfI k o xuk ìzA-xuk ìzAm hI nh, bV£k smgR Áp se BI sugmtApUvQk smJne lgge¦ SAcAyQüI ke qsI ctn ke P lvÁp yh kí it áAtut k I jA rhI hÔ¦ vtQmAn gRMT©y ke vl suØAipxk ke suØAA k A sAr hÓ jo ik pAXk A k I suivDA ke ila tIn BAgA m áAk AiÕt ho rhe hÓ¦ qske phle BAg m dIG avM mVÀJm ink AyA k A, dUsre m sMyuØA ink Ay k A SÈr tIsre m SMguØAr avM Ku¡k ink AyA k A smAveÕ hÔ¦ jb suØAsAr tÔyAr ik ye jA rhe Te, tb ivpÎynA ivÕoDn iv®yAs ke wÞx iv«An zAä. SMgrAj cÈDrI ne qnk A inÁpf k r qnm smuict suDAr ik ye Te¦ qske ila mÓ wnk A S¥yMt SABArI hUM¦ hm ivÎvAs hÔ ik qs kí it se ivpÎyI sADk A k o DmQ ke Snek SnjAne pöA k I jAnk ArI imlne ke SitirEt buÂ-vAfI k o mUl Áp m pìZne k I áAerfA BI imlegI¦ sBI sADk gf ke áAit mMgl BAvA siht, s. nA. xMzn
S½ØArink Ay phlA inpAt qs inpAt m sAv¥TI m SvVTt SnATipV»zk ke SArAm jetvn m BgvAn bu ke ivhAr k rte smy wnke «ArA ak -ak DmQ (ivúy) k olek r iBöuSA k o idye gye wpdeÕA k A mu¼ytyA sMgRh hÔ¦ ku C wpdeÕ BgvAn ke áAmuK iÕÏyA «ArA BI idye gye hÓ¦ yh inpAt SXArh vgoÜ SÈr do pAilyA m ivBEt hÔ, ijnm Snek DmoÜ ke bAre m k hA gyA hÔ¦ qnm BgvAn ne áAôðA ik yA hÔ ik * aesA k oqQ ak BI Áp, Õd, gMD, rs STvA áAÏx¯y nh hÔ jo purú ke icØA k o qs áAk Ar bAMD le jÔse ik ©I k A Áp, Õd, gMD, rs STvA áAÏx¯y¦ qske ivprIt ©I ke ila BI svAQiDk bMDnk Ark hÔ purú k A Áp, Õd, gMD, rs STvA áAÏx¯y¦ * aesA ak BI DmQ nh hÔ jo SsMyt rhne pr qtnA SnTQk Ark ho jAtA ho jÔsA ik yh icØA¦ qske ivprIt aesA ak BI DmQ nh hÔ jo sMyt hone pr qtnA STQ is k rtA ho jÔsA ik yh icØA¦ * aesA ak BI DmQ nh hÔ jo qtnI j£dI bdltA ho jÔsA ik yh icØA¦ qsk I to wpmA denA BI shj nh hÔ¦ * ijtne BI Sku Õl STvA ku Õl DmQ hÓ, ve sBI mn ke pICe clne vAle hÓ¦ mn wnm phle w¥pÚA hotA hÔ, SÈr ye bAd m¦ * yh jo sge-sMbMiDyA k A n rhnA, STvA Bog-sAmgRI k I hAin honA hÔ, yh k oqQ bìzI hAin nh hotI¦ áAôA k IhAin hI sbse bìzI hAin hotI hÔ¦ qske ivprIt sge-sMbMiDyA k I víiÂ, STvA Bog-sAmgRI k I víiÂ, yh k oqQ bìzI víi nh hotI¦ áAôA k I víi hI sbse bìzI víi hotI hÔ¦ S½ØArink Ay / phlA inpAt
1
* aesA ak BI DmQ nh hÔ jo qtnA SnTQ k rne vAlA ho, jÔsA ik áAmAd¦ qske ivprIt aesA ak BI DmQ nh hÔ jo qtnA k £yAf k rne vAlA ho, jÔsA ik SáAmAd¦ * bAhr k I bAtA m aesI ak BI bAt nh hÔ jo qtnI SnTQk r ho, jÔsI ik ku sMgit¦ qske ivprIt aesI ak BI bAt nh hÔ jo qtnI ihtk r ho, jÔsI ik s¥sMgit¦ * ak ¯yVEt k A lok m áAAduBAQv dulQB hÔ¦ ik s ak ¯yVEt k A? tTAgt ShQt sýyk sMbu k A¦ * qs bAt k I tink BI sMBAvnA nh hotI ik ak hI lok -DAtu m ak hI smy do ShQt sýyk sMbu ak sAT w¥pÚA hA¦ sMBAvnA qsI bAt k I hotI hÔ ik ak lok -DAtum ak smy ak hI ShQt sýyk sMbuÂw¥pÚA hA¦ * ak DmQ k o BAivt k rnA SÈr bìZAnA ak AMt inveQd, ivrAg, inroD, wpÕm, SiBôA, sMboiD SÈr invAQf ke ila hotA hÔ¦ k Èn se ak DmQ k o? buÂAnumíit, STvA DmAQnumíit, STvA sMGAnumíit, q¥yAid k o¦ * aesI k oqQ ak BI bAt nh hÔ ijsse Snu¥pÚA Sku Õl DmQ w¥pÚA hote hA SÈr w¥pÚA hua Sku Õl DmoÜ m víi hotI ho, jÔsI ik imÉyAdíVÏx ¦ qske ivprIt aesI BI k oqQ ak bAt nh hÔ ijsse Snu¥pÚA ku ÕlDmQ w¥pÚA hote hA SÈr w¥pÚA hua ku ÕlDmoÜ m víi hotI ho, jÔsI ik sýyk díVÏx¦ * jÔse ToìzA-sA BI gUh (ivÏXA) dugÜD hI detA hÔ, vÔse hI ToìzA-sA BI Bv áAÕMsA ke yoy nh hotA¦ * mnuÏy hok r j®m gRhf k rne vAle áAAfI S£psM¼yk hote hÓ¦ mnuÏyetr yoinyA m j®m gRhf k rne vAle áAAifyA k I sM¼yA hI SiDk hotI hÔ¦ * cuxk I bjAne ke smy-Br hI cAr yAnA m se k oqQ yAn, STvA cAr bRµ-ivhArA m se ik sIpr BI SADAirt icØA-ivmuVEt, k ASÄyAs k rne vAlA ¯yVEt yAnI k hlAne lgtA hÔ, ÕAtA ke SnuÕAsn m rhne vAlA, wnke wpdeÕ ke SnusAr SAcrf k rne vAlA¦ vh ¯yVEt ¯yTQ hI rAÏxÃpz KAne vAlA nh hotA¦ jo ¯yVEt qnk A SiDk SÄyAs k rte hÓ wnk A to k hnA hI EyA hÔ! 2
suHsAr [S½ØArink Ay]
* k AygtAmíit ak aesA DmQ hÔ ijsk o BAivt k rne SÈr bìZAne se qsm sBI iv¬ApöIy ku ÕlDmQ SA jAte hÓ¦ yh Ske lADmQ mhAn sMveg, mhAn STQ, mhAn k £yAf,míit-sMáAôAn, ôAn-dÕQn-áAitlAB, qsI jIvn m suKivhAr SÈr iv¬A-ivmuVEt-P l k A sAöA¥k Ar k rne k A k Arf hotA hÔ¦ BgvAn ne yh BI áAôðA ik yAhÔ ik wnke üAvk A-üAivk ASAm k Èn-k Èn se ivúy m k Èn- k Èn SgR hÓ¦ jÔse üAvk vgQ m se mhAáAAôA m sAirpuØA, å iÂmAnA m mhAmog£lAn, id¯y cöu vAlA m SnurÂ, bhuüutA m SAn®d, q¥yAid¦ aese hI üAivk ASA m se mhAáAôAvityA m KemA, å iÂmityA m wFplv»fA, id¯y cöu vAilyA m sku lA, bhuüutA m KuÀjuØArA, q¥yAid¦
dUsrA inpAt qs inpAt m do-do DmoÜ k olek ridye gye wpdeÕA k AsMgRh hÔ, jo p®ªh vgoÜ SÈr cAr peyAlA m ivBAijt hÔ¦ qs inpAt m áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf hÓ * do áAk Ar ke doú hote hÓ qhlok -sMbMDI tTA prlok -sMbMDI¦ ik sI duÏk mQ ke k Arf qhlok m Gor dMz pAte hua ¯yVEt k o deK k r k oqQ iBöu aese duÏk mQ se zrtA hÔ SÈr wsse bctA hÔ¦ aese hI k Aiyk ,vAick tTA mAnisk duÏk moÜ ke k ArfÕrIr CUxne pr prlok m Bugte jAne vAle bure P l se zrtA hÔ SÈr wnse bctA hÔ¦ yh SAÕA rKnI cAiha ik qn donA áAk Ar ke doúA m By deKne vAlA iBöu sBI doúA se muEt ho jAygA¦ * do kí Ïf-DmQ hÓ SÈr do ÕuEl-DmQ¦ kí Ïf-DmQ hÓ inlQÀjtA tTA pApk mQ k rne m inBQytA¦ ÕuEl-DmQ hÔ lÀjA tTA pApBIrtA¦ * tTAgt k I DmQ-deÕnA do áAk Ar k I hotI hÔ sMVöðA tTA ivtít¦ * Sku Õl k o CoìznA cAiha, qse CoìznA sMBv hÔ¦ ku Õl k o BAivt k rnA cAiha, qse BAivt k rnA sMBv hÔ¦ Sku Õl ke áAhAf SÈr ku Õl k I BAvnA se iht-suK hotA hÔ¦ * do bAt sÂmQ ke lop SÈr SMtDAQn k A k Arf bntI hÓ S¯yvVTt pd tTA SngQl STQ¦ do bAt sÂmQ ke k Aym rhne SÈr luðA n hone k A k Arf bntI hÓ ¯yvVTt pd SÈr wnk A shI-shI STQ¦ S½ØArink Ay / dUsrA inpAt
3
* do mUKQ hote hÓ, do pMizt¦ mUKQ jo Spne doú k o doú nh mAntA SÈr jo doú mAnne vAle k o DmAQnusAr ömA nh k rtA¦ pMizt jo Spne doú k odoú mAntA hÔ SÈr jo SpnA doú mAnne vAle k oDmAQnusAr ömA k r detA hÔ¦ * imÉyA díVÏx vAle k o qn do m se ak git k I SAÕA rKnI cAiha nrk yA pÕuyoin¦ sýyk díVÏx vAle k o qn do m se ak git k I SAÕA rKnI cAiha devyoin yA mnuÏyyoin¦ * do iv¬ABAgIy DmQ hÓ ÕmT tTA ivpÎynA¦ ÕmT k I BAvnA se icØA BAivt hotA hÔ, ivpÎynA k I BAvnA se áAôA BAivt hotI hÔ¦ icØA BAivt hone se rAg k A, SÈr áAôA BAivt hone se Siv¬A k A áAhAf ho jAtA hÔ¦ * mAtA tTA iptA qn do jnA k A å f cuk AnA shj nh hotA hÔ, Ble hI k oqQ sÈ vúQ tk wnk I w¥kí Ïx sevA k rtA rhe¦ prMtu yid k oqQ qnke SüÂAvAn hone pr q®h üÂA m, durAcArI hone pr sdAcAr m, kí pfhone pr ¥yAg m SÈr duÏáAô hone pr áAôA m áAitVÏXt k rvA de, to qtne se wnk A wpk Ar BI hotA hÔ SÈr wnk A bdlA BI cuk jAtA hÔ¦ * gíhT tTA áAvRijt bu qn donA k I imÉyA-áAitpVØA(imÉyA SAcrf) k I srAhnA nh k rte, sýyk -áAitpVØA k I k rte hÓ¦ k Arf? ye imÉyA-áAitpVØA ke k Arf ôey ku Õl-DmQ k o áAAðA nh k r sk te, sýyk -áAitpVØA ke k Arf k r sk te hÓ¦ * pirúd do-do áAk Ar k I hotI hÓ, yTA wØAAn-gMBIr; guxA m ivBAijt ak jux; SngR-SgR; SnAyQ-SAyQ; in:sAr-sArvAn; ivúm-sm; SDAimQk -DAimQk ;q¥yAid¦ (BgvAn ne qnk A SAÕy smJAne ke sAT-sAT yh BI btlAyA hÔ ik qnm ye-ye pirúd üeÏX hotI hÓ gMBIr, ak jux,SgR, SAyQ, sArvAn, sm tTA DAimQk ¦) * lok m do ¯yVEt bhutA ke iht, suK ke ila w¥pÚA hote hÓ ShQt sýyk sMbu tTAgt tTA ckR vtIQ nreÕ¦ ye mAnv SAÎcyQjnk hote hÓ SÈr qnk Imí¥yu bhutA ke SnutAp k Ak ArfhotI hÔ¦ ye donA tUp bnvAye jAne ke yoy hote hÓ¦ 4
suHsAr [S½ØArink Ay]
* do bu hote hÓ sýyk sMbu tTA áA¥yek bu¦ * ye do ibjlI ke k ìzk nese nh zrte öIfAsRv iBöu tTA mígrAj sh¦ * suK do-do áAk Ar ke hote hÓ gíhI-áAvRijt; k Am-nÔÏkR ýy; wpiD-inrpiD; sAsRv-SnAsRv; sAimú-inrAimú; SAyQ-SnAyQ; k Aiyk -cÔtisk ;áAIityuEt-áAIitriht; q¥yAid¦ (BgvAn ne yh BI btlAyA hÔ ik qnm ye-ye suK üeÏX hote hÓ áAvRijt nÔÏkR ýy, inrpiD, SnAsRv, inrAimú, SAyQ, cÔtisk tTA áAIitriht¦) * ku C do-do DmQ hÓ icØAivmuVEt-áAôAivmuVEt; áAgRh-Sivöep(w¥sAh avM ÕAMit); nAm-Áp; iv¬A-ivmuVEt; BvdíVÏx-ivBvdíVÏx; q¥yAid¦ * qn do ke SAsRv bìZte hÓ jo Snuict k o wict SÈr wict k o Snuict smJtA hÔ, STvA SDmQ k o DmQ SÈr DmQ k o SDmQ smJtA hÔ, STvA Sivny k o ivny SÈr ivny k o Sivny smJtA hÔ¦ qske ivprIt qn do ke SAsRv nh bìZte hÓ; jo Snuict k oSnuict SÈr wict k owict, STvA SDmQ k o SDmQ SÈr DmQ k o DmQ, STvA Sivny k o Sivny SÈr ivny k o ivny smJtA hÔ¦ * ye do SAÕAaM SAsAnI se nh CoìzI jA sk t lAB k I SAÕA SÈr jIvn k I SAÕA¦ * lok m do áAk Ar ke ¯yVEt dulQB hote hÓ propk Ar k rne vAlA SÈr propk Ar k o mrf rKne vAlA¦ * üÂAvAn iBöu k I sýyk k AmnA honI cAiha mÓ vÔsA hoWM jÔse Te sAirpuØA mog£lAn¦ üÂAyuEt iBöufI k Isýyk k AmnAhonI cAiha mÓ vÔsI hoWM jÔsI T KemA wFplv»fA¦ * qn do ke áAit Snuict ¯yvhAr k rne vAlA mUKQ, S¯yEt, Ss¥purú, SvgufI, sAv¬, ivôA «ArA ndnIy SÈr bhut Spu»y k A hetu hotA hÔ mAtA tTA iptA, STvA tTAgt tTA tTAgt ke üAvk ¦q®h do ke áAit wict ¯yvhAr k rne vAlA hotA hÔ pMizt, ¯yEt, s¥purú, gufI, Snv¬, ivôA «ArA tu¥y SÈr bhut pu»y k A hetu¦ S½ØArink Ay / dUsrA inpAt
5
* do áAk Ar ke dAn hÓ SAimú-dAn tTA DmQ-dAn¦ qnm DmQ-dAn üeÏX hotA hÔ¦ aese hI SAimú-yô SÈr DmQ-yô m DmQ-yô, SAimú-¥yAg SÈr DmQ-¥yAg m DmQ-¥yAg, SAimú-Bog SÈr DmQ-Bog m DmQ-Bog, SAimú-sMivBAg SÈr DmQ-sMivBAg m DmQ-sMivBAg, SAimú-SnukM pA SÈr DmQ-SnukM pA m DmQ-SnukM pA üeÏX hotI hÔ¦ * ku C S®y do-do DmQ yAn-smApVØA k I ku ÕltA SÈr yAn se wXne k I ku ÕltA; SAjQv tTA mAdQv; öAV®t tTA ivnmRtA; qMiªy-sMvr tTA Bojn k I mA©ôtA; míit-bl tTA smAiD-bl; ÕmT tTA ivpÎynA; ÕIl-sMpdA tTA díVÏx-sMpdA; míit tTA sMáAôAn; q¥yAid¦ * qn do DmoÜ se yuEt mAno nrk m zAl idyA gyA hotA hÔ kR oD tTA vÔr; qQÏyAQ tTA mA¥syQ; mAyA tTA ÕXtA; q¥yAid¦ qske ivprIt qn do DmoÜ se yuEt mAno vgQ m zAl idyA gyA hotA hÔ SkR oD tTA SvÔr; SnIÏyAQ tTA SmA¥syQ; SmAyA tTA SÕXtA; q¥yAid¦ * qn do bAtA k A lAB deK k r tTAgt ne üAvk A ke ila iÕöApdA k IáAôVðA k IhÔ sMG k IBlAqQ SÈr sMG k Isuk rtA;gíihyA pr SnukM pASÈr pAipyA ke pö k AnAÕ; sÂmQ k IVTit SÈr ivny pr SnugRh; q¥yAid¦ * «eú, moh, kR oD, vÔr, mRö, áAdAÕ, qQÏyAQ, mA¥syQ, mAyA, ÕXtA, jìztA, sArMB, mAn, SitmAn, md tTA áAmAd ke yTATQ ôAn, pirôAn, piröy, áAhAf, öy, ¯yy, ivrAg, inroD, ¥yAg tTA áAitinsgQ ke ila qn do DmoÜ k I BAvnA k rnI cAiha ÕmT tTA ivpÎynA¦
tIsrA inpAt qs inpAt m tIn-tIn DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo solh vgoÜ tTA do peyAlA m ivBAijt hÔ¦ qs inpAt m áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf hÓ * jo k oqQ By, wpªv, wpsgQ w¥pÚA hote hÓ, ve mUKQ se hI w¥pÚA hote hÓ, pMizt se nh¦ * mUKQ ke tIn löf hote hÓ burA socne vAlA; burA bolne vAlA; 6
suHsAr [S½ØArink Ay]
burA k rne vAlA¦ pMizt ke löf hote hÓ BlA socne vAlA; BlA bolne vAlA; BlA k rne vAlA¦ * iBöu k o tIn bAt j®m-Br yAd rhtI hÓ k hAM ke Õ-dAìZI muÙìzvA k r,k AúAyv© phn, Gr se beGr ho áAvRijt huSA; k hAM cAr SAyQ s¥yA k A yTATQ ôAn huSA; k hAM SAsRvA k A öy k r, SAsRvriht icØAivmuVEt tTA áAôA se ivmuVEt k o qsI jIvn m vyM SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhrne lgA¦ * tIn bAtA se SpnA BI Siht hotA hÔ SÈr dUsrA k A BI ÕrIr k A durAcrf; vAfI k A durAcrf; mn k A durAcrf¦ tIn bAtA se n SpnA Siht hotA hÔ SÈr n dUsrA k A ÕrIr k A sdAcrf; vAfI k A sdAcrf; mn k A sdAcrf¦ * sMsAr m tIn áAk Ar ke log hote hÓ vRf-smAn icØA vAle, iv¬t-smAn icØA vAle, vjR-smAn icØA vAle; STvA sevA ke Syoy, sMgit ke Syoy, pircyAQ ke Syoy; STvA ml-muK, puÏp-muK, mDu-muK; STvA SMDe, k Ane, donA SAMK vAle; SAÓDI KopìzI vAle, p£le jÔsI áAôA vAle, bhul-áAô; q¥yAid¦ (BgvAn ne qn pdA k A SAÕy BI pÏx ik yA¦) * k moÜ k I w¥pVØA ke tIn hetu hote hÓ loB, «eú, moh; STvA S-loB, S-«eú, S-moh¦ * md tIn áAk Ar ke hote hÓ yÈvn-md, SAroy-md, jIvn-md¦ * tIn áAk Ar ke SAiDp¥y hote hÓ SA¥mAiDp¥y, lok AiDp¥y, DmAQiDp¥y¦ * tIn bAtA ke hone se üÂAvAn ku lpu© k o bhut pu»y hotA hÔ üÂA hone se, dAt¯y vtu hone se, dAn dene yoy ¯yVEt iml jAne se¦ * tIn bAtA k o pMiztA, s¥purúA ne áAôAipt ik yA hÔ dAn, áAvRÀyA, mAtA-iptA k I sevA¦ * sMkí t DmoÜ ke tIn löf hote hÓ w¥pVØA, ivnAÕ, pirvtQn¦ S-sMkí t DmoÜ ke löf hote hÓ n w¥pVØA, n ivnAÕ, n pirvtQn¦ * tIn bAtA ke ila áAy¥n k rnA cAiha Snu¥pÚA pAppUfQ, Sku Õl S½ØArink Ay / tIsrA inpAt
7
DmoÜ k ISnu¥pVØA; Snu¥pÚA ku ÕlDmoÜ k Iw¥pVØA; du:Kd, tIvR, k Xor,k xu, áAitkU l, burI, áAAfhr ÕArIirk vednASA ke áAit sihÏfutA¦ * SAyQ-ivny m ©Ôiv¬ wse k hte hÓ ijsk o ye tIn iv¬AaM áAAðA ho jAaM pUvQj®mA k I Snumíit, id¯y cöu tTA SAsRvA ke öy k A ôAn¦ * tIn áAk Ar ke áAAithAyQ hÓ å iÂ-áAAithAyQ, deÕnA-áAAithAyQ, SnuÕAsnI-áAAithAyQ¦ * tIn áAk Ar k I k TA-vtuaM hotI hÓ BUtk Al-sMbMDI, BivÏyk Al-sMbMDI, vtQmAnk Al-sMbMDI¦ * tIn Sku Õl-mUl hÓ loB, «eú, moh¦ tIn ku Õl-mUl hÓ SloB, S«eú, Smoh¦ * wposT tIn áAk Ar ke hote hÓ gopAl-wposT, ingRÜT-wposT, SAyQ-wposT¦ (qnk A SAÕy smJAte hua BgvAn ne k hA ik qn tInA m SAyQ-wposT hI k £yAfk ArIhotA hÔ, EyAik qsm mÔle icØA k o kR mÕ: inmQl ik yA jAtA hÔ¦ iP r bìze ivtAr se yh BI smJAyA ik icØA k o kÔ se inmQl ik yA jAtA hÔ¦) * ijn pr SnukM pA k rnI ho, SÈr jo bAt sunne k o tÔyAr hA, w®h tIn TAnA pr lAnA cAiha bu ke áAit Scl üÂA, DmQ ke áAit Scl üÂA, sMG ke áAit Scl üÂA¦ * tIn iÕöAaM gRhf k rtA huSA iBöu ÕÔö k hlAtA hÔ ÕIl-sMbMDI iÕöA, icØA-sMbMDI iÕöA, áAôA-sMbMDI iÕöA¦ SA¥miht cAhne vAle ku lpu© ijn zeìZ sÈ SiDk iÕöApdA k Ahr pMªh idn m pAX k rte hÓ, ve sBI qn tIn iÕöASA m SA jAte hÓ¦ * pirúd tIn áAk Ar k I hotI hÔ SgR, ¯ygR, smgR¦ (SgR pirúd m Tivr iBöu n to Sit-pirgRhI hote hÓ, n iÕiTl; ve SáAAðA k IáAAVðA ke ila áAy¥nÕIl rhte hÓ¦ ¯ygR pirúd m iBöu JgìzA k rte hÓ SÈr ak -dUsre k o muK-ÁpI ÕVEt se bDte rhte hÓ¦ smgR pirúd m iBöu ak jux hok r, áAmuidt mn se, ibnA ivvAd k rte hua, dUD v jl ke imüf ke smAn, ak -dUsre k o FyAr-BrI díVÏx se deKte hua ivhAr k rte hÓ ¦) * ijn tIn SMgA se yuEt iBöu SAdr k rne yoy, SAitÉy k rne 8
suHsAr [S½ØArink Ay]
yoy, dAn-dVöfA dene yoy, hAT joìzk r nmk Ar k rne yoy, SÈr lok k Apu»y-öe© hotA hÔ, ve hÓ vfQ, bl, git¦ (BgvAn ne yh BI smJAyA ik k oqQ iBöu vfQvAn, blvAn tTA gitmAn kÔ se hotA hÔ¦) * icØA k o ak AgR k rne k I sADnA m lge hua iBöu k o smy- smy pr ijn tIn inimØAA k o mn m lAnA cAiha, ve hÓ smAiD-inimØA, áAgRh-inimØA, wpeöA-inimØA¦ qsse iBöu k A icØA k oml, k mnIy, áABAvr tTA n xUxne vAlA ho jAtA hÔ, SÈr sýyk Áp se SAsRvA ke öy ke ila áAy¥nÕIl ho wXtA hÔ¦ * SAyQ-ivny m gAnA ronA hotA hÔ, nAcnA pAglpn SÈr der tk dAMt ink Al k r hÙsnA bcpnA¦ DmQ m áAmod pAne vAle sMt purúA k A to muk rAnA hI pyAQðA hotA hÔ¦ * sMsAr m qn tIn k A áAAduBAQv dulQB hÔ tTAgt ShQt sýyk sMbuÂ,qnke «ArA wpidÏx DmQ k AwpdeÕ, Spne áAit ik ye hua wpk Ar k o mAnne vAlA¦ * tIn ivpVØAyAM hÓ ÕIl-ivpVØA, icØA-ivpVØA, díVÏx-ivpVØA¦ tIn sMpVØAyAM hÓ : ÕIl-sMpVØA, icØA-sMpVØA, díVÏx-sMpVØA¦ * tIn áAk Ar k I Õui hotI hÔ k Aiyk ,vAick , mAnisk ¦ mÈn BI tIn áAk Ar k A hotA hÔ k Aiyk , vAick , mAnisk ¦ * loB jUXn, kR oD dugÜD SÈr pAppUfQ Sku Õl ivtkQ mVEKyAM hÓ¦ aesA nh ho sk tAik k oqQ iBöu Spne SAp k ojUXA bnAa SÈr wsm se dugÜD n ink le SÈr ws pr mVEKyAM n bÔX, n mMzrAaM¦ * ye tIn iCpe-iCpe rhte hÓ, Kule nh¦ k Èn tIn? V©yAM, bRAµfA ke mM©, imÉyA DArfAaM¦ ye tIn Kule cmk te hÓ, ZÙke nh¦ k ÈntIn? cMªmMzl, sUyQmMzl, tTAgt «ArA wpidÏx DmQ¦ * sMsAr m tIn áAk Ar ke ¯yVEt hote hÓ p¥Tr pr KcI reKA ke smAn, píÉvI pr KcI reKA ke smAn, pAnI pr KcI reKA ke smAn¦ (phle áAk Ar k A ¯yVEt áAAy: kRu  ho jAtA hÔ SÈr wsk A kR oD BI icrk Al tk bnA rhtA hÔ¦ dUsre áAk Ark A¯yVEt BI áAAy: kRu Âho jAtA hÔ pr wsk AkR oD S½ØArink Ay / tIsrA inpAt
9
icrk Al tk nh bnA rhtA hÔ¦ tIsre áAk Ar k A ¯yVEt k ìzvA, k Xor bolA jAne pr BI Spne SAp se juìzA rhtA hÔ, sdA áAsÚA hI rhtA hÔ¦) * qn tIn SMgA se yuEt im© k I sMgit k rnI cAiha jo k iXnAqQ se dI jAne yoy vtu detA hÔ, k iXnAqQ se ik yAjA sk ne vAlA k AyQ k rtAhÔ, k iXnAqQ se shn k I jA sk ne vAlI bAt shn k rtA hÔ¦ * cAhe tTAgt w¥pÚA hA yA n hA, yh DmQ k I VTit, DmQ-inyAmtA aesI hI bnI rhtI hÔ sAre sMk Ar Sin¥y hÓ, sAre sMk Ar du:K hÓ, sAre DmQ SnA¥m hÓ¦ * tInA k AlA m ShQt sýyk sMbu huSA k rte hÓ k mQvAdI, ikR yAvAdI, prAkR mvAdI¦ * mAgQ tIn áAk Ar ke hote hÓ iÕiTl, k Xor, mym¦ (phle mAgQ ke SMtgQt k oqQ ¯yVEt k AmBogA m doú n mAnte hua qnm jA pìztA hÔ ¦ dUsre ke SMtgQt vh ÕrIr k o nAnA áAk Ar ke k Ïx phuÙcAtA huSA ivhAr k rtA hÔ¦ tIsre ke SMtgQt vh lok m loB SÈr dÈmQny k o dUr k r, w¬ogÕIl ho, míitmAn avM sMáAôAnI bnA rh, k AyA m k AyAnupÎyI, vednASA m vednAnupÎyI, icØA m icØAAnupÎyI SÈr DmoÜ m DmAQnupÎyI hok r ivhrtA hÔ¦) qs inpAt m BgvAn ne gATASA ke mAym se BI DmQ k oSnek áAk Arse áAk AiÕt ik yA hÔ, jÔse Spne se hIn ¯yVEt k IsMgit k rne vAlA vyM hIn ho jAtA hÔ, smAn k I sMgit k rne vAlA k BIóAs k oáAAðA nh hotA, Spne se üeÏX k IsMgit k rne vAlA ÕIGR hI wÚAit k oáAAðA hotA hÔ¦ St: Spne se üeÏX k IhI sMgit k rnI cAiha¦ sMtAn ke ila mAtA-iptA hI bRµA, pUvAQcAyQ k hlAte hÓ¦ pu©A ke ila pUjnIy, ve sMtAn pr SnukM pAk rne vAle hote hÓ¦ qsila buiÂmAn sMtAn k o cAiha ik w®h nmk Ar k re, wnk A s¥k Ar k re, SÈr SÚA, pAn, v©, ÕynAsn, mAilÕ, êAAn vA pAd-áAöAln se wnk I pircyAQ k re¦ üÂAvAn wse k hte hÓ jo ÕIlvAnA ke dÕQn k A qCuk ho, sÂmQ sunnA cAhtA ho, mA¥syQÁpI ml k o dUr ik ye hua ho¦ 10
suHsAr [S½ØArink Ay]
Gr m SAg lg jAne pr jo btQn ws SAg m se bcA ilyA jAtA hÔ, vhI k Am SAtA hÔ¦ jo SAg m jl jAtA hÔ, vh k Am nh SAtA¦ aese hI yh sMsAr jrA avM mí¥yu se jl rhA hÔ¦ qsm se dAn dek r jo ink AlA jA sk tA ho, wse ink Al le¦ dAn k A bìzA P l hotA hÔ¦ jo SiBinveÕ ke vÕIBUt hok r,SiBmAnvÕ, ivroDI vAtAQlAp k rte hÓ; jo SnAyQ-guf k o áAAðA k r prpr iCªA®veúf k rte rhte hÓ; jo ak -dUsre ke duBAQiút, Kln, áAmAdvÕ bole ga ÕdA tTA prAjy k o lek r áAsÚA hote rhte hÓ; aese logA ke sAT SAyQpurú bAtcIt n k re¦ áAAfI-hsA n k re, tk rI n k re, Ss¥y n bole, surApAn n k re, SbRµcyQ (mÔTun) se ivrt rhe, rAi© k oivk Al-Bojnn k re, mAlA n phne, sugMiD n DArf k re, mMc pr yA ibCI-BUim pr rhe¦ bu ne du:KA ke SMtk r qs SAX SMgA vAle wposT k o áAk AiÕt ik yA hÔ¦ PU l k I sugMD vAyu ke áAitkU l nh jAtI, n cMdn k I, n tgr k I, n cmelI k I¦s¥purúA k IsugMD vAyu ke áAitkU lBI jAtI hÔ¦ (vtut:) s¥purú k I sugMD sBI idÕASA m KUb PÔ ltI hÔ¦ å ju mAgQ pr clne vAle ÕÔö k o phle du:KA ke öy k A ôAn hotA hÔ SÈr iP r qske sAT-hI-sAT invAQf-lAB¦ tb ws ivmuEticØA k o yh ptA cl jAtA hÔ ik na Bv dene vAle sMyojnA k A öy ho gyA hÔ SÈr Sb merI ivmuVEt Scl ho gyI hÔ¦ ijsk A ÕrIr mÈn ho, vAfI mÈn ho, icØA mÈn ho aese mÈn-yuEt svQ¥yAgI SnAsRv ¯yVEt k o muin k hte hÓ¦ qsI inpAt m suáAis ke smuVØAsuØA (3,7,5) k A smAveÕ BI huSA hÔ¦ qsm BgvAn «ArA ke smuØAIy k AlAmA k o idyA gyA wpdeÕ inb hÔ he k AlAmo,SASo! tum ik sIbAt k oke vlqsila mt vIk Ark rlo ik yh bAt Snuüut hÔ, prMprAgt hÔ, qsI trh k hIgyI hÔ, hmAre DmQgRMT ke SnusAr hÔ, tkQ sýmt hÔ, ®yAysýmt hÔ, qsk A SAk Ar-áAk ArsuMdr hÔ, yh hmAre mt ke SnukU l hÔ, qse k hne vAle k A ¯yVEt¥v SAk úQk hÔ, k hne vAlA ümf hmArA pUÀy hÔ¦ he k AlAmo!jb tum Spne SnuBv se vyM jAn lo ik ye bAt Sku Õl hÓ, sdoú hÓ, ivô purúA «ArA nidt hÓ, qnke SnusAr clne se Siht hotA hÔ, du:K hotA hÔ, tb tum wn bAtA k o Coìz do¦ S½ØArink Ay / tIsrA inpAt
11
cÈTA inpAt qs inpAt m cAr-cAr DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo sØAAqQs vgoÜ tTA ak peyAl m ivBAijt hÔ¦ qs inpAt m áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf qs áAk Ar hÓ * BgvAn ne iBöuSA k o btlAyA ik SAyQ-ÕIl, SAyQ-smAiD, SAyQ-áAôA tTA SAyQ-ivmuVEt qn cAr DmoÜ k AboD n hone se sMsAr m merA SÈr tuýhArA dIGQ k Alse sMsrf hotA SA rhA hÔ¦ prMtu Sb qn cArA k AboD ho jAne se Bv-tíÏfA k A wCed ho gyA hÔ, Bv-rÀju k x gyI hÔ SÈr SAge nyA j®m nh hÔ¦ * mAtA, iptA, tTAgt tTA wnk A üAvk qn cAr ke áAit Snuict ¯yvhAr k rne vAlA bhut Spu»y k mAtA hÔ, SÈr qnke áAit wict ¯yvhAr k rne vAlA bhut pu»y SijQt k rtA hÔ¦ * cAr áAk Ar ke yog hÓ k Amyog, Bvyog, díVÏxyog tTA Siv¬Ayog¦ ye SAge clk rj®m, buìZApA SÈr mí¥yu k Ak Arfbnte hÓ¦ St: qnse yuEt huSA ¯yVEt SyogöemI k hlAtA hÔ SÈr qnse ivsMyuEt huSA yogöemI¦ * cAr sýyk áADAn hÓ Snu¥pÚA, pAppUfQ, Sku Õl DmoÜ k o w¥pÚA n hone dene ke ila ik yA jAne vAlA sMk £p vA áAyAs; w¥pÚA huye pAppUfQ, Sku ÕlDmoÜ k odUr k rne ke ila ik yAjAne vAlA sMk £pvA áAyAs; Snu¥pÚA ku Õl DmoÜ k o w¥pÚA k rne ke ila ik yA jAne vAlA sMk £p vA áAyAs; SÈr w¥pÚA hua ku Õl DmoÜ k o bnAye rKne SÈr bìZAne ke ila ik yA jAne vAlA sMk £p vA áAyAs¦ * cAr DmQpd hÓ SloB, SkR oD, sýyk míit tTA sýyk smAiD¦ ye SgR hÓ, dIGQ k Alse cle SA rhe hÓ, SÈr ik sIBI k Alm sMk IfQ nh hote¦ * sMgRh k rne yoy cAr vtuaM hÓ dAn, iáAy vcn, propk Ar tTA smAntA k A ¯yvhAr¦ * mhAáAôAvAn mhApurú qn cAr gufA se yuEt hotA hÔ bhut logA ke iht m lgA huSA; sMk £p-ivk £pAke ivúy m icØA k AvAmI; qsI j®m m 12
suHsAr [S½ØArink Ay]
suK-ivhAr áAAðA k rAne vAle cArA cÔtisk yAnA k o shj BAv se áAAðA k rne m smTQ; SÈr SAsRvA k A öy k r SAsRv-riht icØA k I ivmuVEt, áAôA «ArA ivmuVEt k o qsI jIvn m vyM SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhAr k rne vAlA¦ * dof bRAµf ke áAÎnA ke wØAr m BgvAn ne k hA ik mÓ devtA, gMDvQ, yö tTA mnuÏy qn cArA m se k oqQ nh hUM¦ ijn SAsRvA ke k ArfmÓ dev, gMDvQ, yö STvA mnuÏy hotA, ve muJm nh hÓ SÈr n SAge cl k r wnke w¥pÚA hone k I k oqQ sMBAvnA hI rhI hÔ¦ mÓ qs lok m w¥pÚA huSA hUM, bìZA hUM, k tu qse jIt k rqsse SilðA rh k rivhAr k rtAhUM¦ mÓ bu hUM¦ * qn cAr bAtA se yuEt iBöu ptn ke Syoy ho jAtA hÔ ÕIlvAn, qMiªyA m sMvr ik yA huSA, Bojn k I mA©A k A jAnk Ar tTA jAgrfÕIl¦ aese ¯yVEt k o invAQf ke smIp hI jAnnA cAiha¦ * smAiD-BAvnA cAr áAk Ar k I hotI hÔ ijse BAivt k rne vA bìZAne se qsI jIvn m suKivhAr hotA hÔ, STvA ôAndÕQn k AlAB hotA hÔ, STvA míit-sMáAôAn jAgtA hÔ, STvA SAsRvA k Aöy hotA hÔ¦ míit-sMáAôAn jgAne vAlI smAiD-BAvnA ke SMtgQt sADk k IjAnk ArIm vednAaM, sMôAaM tTA ivtkQ w¥pÚA hote hÓ, ku Cder tk bne rhte hÓ SÈr iP rSMtDAQn ho jAte hÓ¦ SAsRvA k A öy k rAne vAlI smAiD-BAvnA ke SMtgQt sADk pAMc wpAdAn-kM DAm wdy-¯yy k ISnuBUit k rtAhuSA ivhAr k rtAhÔ¦ * áAÎnA k o inbxAne ke cAr ZMg hote hÓ jb áAÎn k A wØAr hAM yA nh m ak AMiÕk tÈr pr idyA jAa, jb áAÎn k AivBAjn k rke wØAr idyA jAa, jb w£xA áAÎn pUC k r wØAr idyA jAa, SÈr jb k oqQ wØAr n idyA jAa¦ * ye cAr sMôA-ivpyAQs, icØA-ivpyAQs STvA díVÏx-ivpyAQs k hlAte hÓ Sin¥y k oin¥y mAnnA, du:K k osuK mAnnA, SnA¥mA k oSA¥mA mAnnA SÈr SÕuB (SsuMdr) k o ÕuB (suMdr) mAnnA¦ qske ivprIt Sin¥y k o Sin¥y, du:K k o du:K, SnA¥mA k o SnA¥mA SÈr SÕuB k o SÕuB mAnnA sMôA-ivpyAQs, icØA-ivpyAQs STvA díVÏx-ivpyAQs nh k hlAte hÓ¦ * yid ik ®h pit-p¥nI k I yh k AmnA ho ik hm jIivt rhte hua BI S½ØArink Ay / cÈTA inpAt
13
ak -dUsre k o deK SÈr mrfoprAMt BI, to w®h cAiha ik qn cAr mAmlA m smAn hA üÂA, ÕIl, ¥yAg tTA áAôA¦ * spQdMÕAid se pir©Af pAne ke ila BgvAn ne iBöuSA k o cAr spQrAjku lA ke áAit inýn áAk Ar semÔ©I-BAvnA k rne k I sIK dI ivÁpAöA ke áAit merI mÔ©I hÔ, aerApTA ke áAit merI mÔ©I hÔ, CyApu©A ke áAit merI mÔ©I hÔ SÈr k »hAgotmk A ke áAit merI mÔ©I hÔ¦ ibnA pÔr vAlA ke áAit merI mÔ©I hÔ, do pÔr vAlA ke áAit merI mÔ©I hÔ, cAr pÔr vAlA ke áAit merI mÔ©I hÔ, bhut-se pÔr vAlA ke áAit merI mÔ©I hÔ¦ muJe ibnA pÔr vAle k Ïxn phuÙcAaM, muJe do pÔr vAle k Ïxn phuÙcAaM, muJe cAr pÔr vAle k Ïx n phuÙcAaM, muJe bhut-se pÔr vAle k Ïx n phuÙcAaM¦ ijtne BI sØv, áAAfI STvA jMtu hÓ, wn sbk Ak £yAfho; k oqQ BI pAp k A BAgI n ho¦ SsIm hÔ buÂ, SsIm hÔ DmQ, SsIm hÔ sMG! ssIm hÓ rgne vAle jMtu, sAMp, ibCU, k nKjUre, mk ìzI, iCpk lI, cUhe¦ mÓne SAröA k r lI hÔ, pir©Af pA ilyA hÔ¦ jMtu lÈx jAaM¦ mÓ BgvAn tTA sAt sýyk sMbuÂA k o nmk Ar k rtA hUM¦ * áAy¥n cAr áAk Ar ke hote hÓ sMvr-áAy¥n, áAhAf-áAy¥n, BAvnA-áAy¥n tTA Snuröf-áAy¥n¦ qn áAy¥nA k ok rne vAlA ¯yVEt du:K ke öy k o áAAðA k r sk tA hÔ¦ * qn cAr bAtA k A ctn nh k rnA cAiha buÂA k A buÂ-ivúy, yAnI k A yAn-ivúy, k mQ-ivpAk tTA lok k I w¥pVØA¦ qn ivúyA k A ctn k rne se w®mAd STvA icØA k A ivGAt ho sk tA hÔ¦ * ijsm ye cAr bAt hotI hÓ, vh nrk m zAle gye ke smAn hotA hÔ hsA k rne vAlA, corI k rne vAlA, k AmBog-sMbMDIimÉyAcAr k rne vAlA SÈr JUX bolne vAlA¦ qske ivprIt, ijsm ye cAr bAt hotI hÓ, vh vgQ m zAle gye ke smAn hotA hÔ hsA k rne se ivrt, corI k rne se ivrt, k AmBog-sMbMDI imÉyAcAr se ivrt SÈr JUX bolne se ivrt¦ * üÂAvAn ku lpu© ke ila ye cAr TAn dÕQnIy hote hÓ jhAM 14
suHsAr [S½ØArink Ay]
tTAgt w¥pÚA hua, jhAM w®hAne sýyk sMboiD áAAðA k I, jhAM Snupm DmQckR áAvitQt ik yA, SÈr jhAM inrpAiDÕeú invAQf-DAtu se pirinvAQf-lAB ik yA¦ qn TAnA ke dÕQn se sMveg w¥pÚA hotA hÔ¦ * ye cAr By hÓ j®m-By, jrA-By, rog-By, mí¥yu-By; STvA SVn se By, jl se By, rAjA se By, cor se By; STvA SA¥m-ndA k A By, dUsrA «ArA nidt hone k A By, dMz imlne k A By, dugQit k A By¦ * pAnI m wtrne vAle ke sAmne cAr By hote hÓ lhrA k A By, mgrmC k ABy, BMvr k ABy SÈr mhAmC k ABy¦ qsI áAk ArüÂApUvQk Gr se beGr hua áAvRÀyA-áAAðA iBöu k o BI yhI cAr By hote hÓ ¦ (BgvAn ne qn ByA k A SAÕy BI smJAyA¦) * SABA cAr áAk Ar k I hotI hÔ cMªmA k I SABA, sUyQ k I SABA, SVn k I SABA SÈr áAôA k I SABA¦ qnm áAôA k I SABA hI SgR (üeÏX) hotI hÔ¦ * qMiªyAM cAr hÓ üÂA-qMiªy, vIyQ-qMiªy, míit-qMiªy tTA smAiD-qMiªy¦ aese hI, bl cAr hÓ üÂA-bl, vIyQ-bl, míit-bl tTA smAiD-bl¦ * sAr cAr áAk Ar ke hote hÓ ÕIl-sAr, smAiD-sAr, áAôA-sAr tTA ivmuVEt-sAr¦ * ÕyAaM cAr áAk Ar k I hotI hÓ áAet-ÕyA, k AmBogI-ÕyA, sh-ÕyA tTA tTAgt-ÕyA¦ * BgvAn ne Slg-Slg pyAQy k o díVÏx m rK lok m cAr-cAr áAk Ar ke logA k A honA btlAyA hÔ, jÔse * kR oD k o mhØv dene vAlA, k tu sÂmQ k o mhØv n dene vAlA; dUsre k I SvmAnnA k o mhØv dene vAlA, k tu sÂmQ k o mhØv n dene vAlA; lAB k omhØv dene vAlA, k tu sÂmQ k omhØv n dene vAlA; s¥k Ark omhØv dene vAlA, k tu sÂmQ k o mhØv n dene vAlA¦ * sÂmQ k o mhØv dene vAlA, k tu kR oD k o mhØv n dene vAlA; sÂmQ k o mhØv dene vAlA, k tu dUsre k I SvmAnnA k o mhØv n dene vAlA; S½ØArink Ay / cÈTA inpAt
15
sÂmQ k omhØv dene vAlA, k tu lAB k omhØv n dene vAlA; sÂmQ k omhØv dene vAlA, k tu s¥k Ar k o mhØv n dene vAlA¦ * SMDk Ar se SMDk Ar k I Sor jAne vAlA; SMDk Ar se áAk AÕ k I Sor jAne vAlA; áAk AÕ se SMDk Ar k I Sor jAne vAlA; áAk AÕ se áAk AÕ k I Sor jAne vAlA¦ * nIce se nIce k I Sor jAne vAlA; nIce se Wpr k I Sor jAne vAlA; Wpr se nIce k I Sor jAne vAlA; Wpr se Wpr k I Sor jAne vAlA ¦ * Scl-ümf; puMzrIk -ümf; p¤-ümf; ümfA m suku mAr ümf¦ * SA¥m-iht m lgA huSA, k tu pr-iht m nh; pr-iht m lgA huSA, k tu SA¥m-iht m nh; n SA¥m-iht m lgA huSA, n pr-iht m; SA¥m-iht tTA pr-iht, donA m lgA huSA¦ * áATm yAn k o áAAðA ho ivhrne vAlA; i«tIy yAn k o áAAðA ho ivhrne vAlA; títIy yAn k o áAAðA ho ivhrne vAlA; ctuTQ yAn k o áAAðA ho ivhrne vAlA¦ * mÔ©IyuEt icØA se ivhAr k rne vAlA; k rfAyuEt icØA se ivhAr k rnevAlA; muidtAyuEt icØA se ivhAr k rnevAlA; wpeöAyuEt icØA se ivhAr k rne vAlA¦ * sdoú, doú-bhul, S£p-doú, indoQú¦ * SpirpUfQ ÕIl, smAiD avM áAôA vAlA; pirpUfQ ÕIl, k tu SpirpUfQ smAiD avM áAôA vAlA; pirpUfQ ÕIl avM smAiD, k tu SpirpUfQ áAôA vAlA; pirpUfQ ÕIl, smAiD avM áAôA vAlA¦ * Spne SApk o sMtðA k rne m lgA huSA; dUsre k o sMtðA k rne m lgA huSA; Spne SApk o sMtðA k rne vAlA SÈr dUsre k o BI sMtðA k rne vAlA; n Spne SApk o sMtðA k rne vAlA, n dUsre k o sMtðA k rne vAlA¦ k qQ TlA pr cAr áAk Ar ke logA k I tulnA ik ®h BÈitk pdAToÜ STvA S®y jIvA se BI k I gqQ hÔ, jÔse * bAdl cAr áAk Ar ke hote hÓ grjne vAle, k tu brsne vAle nh; brsne vAle, k tu grjne vAle nh; n grjne vAle, n brsne vAle; grjne vAle 16
suHsAr [S½ØArink Ay]
tTA brsne vAle¦ purú m BI qn bAdlA se smAntA rKne vAle cAr áAk Arke log hote hÓ¦ Gìze cAr áAk Ar ke hote hÓ KAlI, k tu Zke hua; Bre hua, k tu Kule muÙh vAle; KAlI, SÈr Kule muÙh vAle; Bre hua SÈr Zke hua¦ qs lok m BI qn GìzA se smAntA rKne vAle cAr áAk Ar ke log hote hÓ¦ * tAlAb cAr áAk Ar ke hote hÓ wTle, k tu ghrA lgne vAle; ghre, k tu wTlA lgne vAle; ghre, SÈr ghrA lgne vAle; wTle, SÈr wTlA lgne vAle¦ qs lok m BI qn tAlAbA se smAntA rKne vAle cAr áAk Ar ke log hote hÓ¦ * SAm cAr áAk Ar ke hote hÓ k ce, k tu pke hua lgne vAle; pke hua, k tu k ce lgne vAle; k ce, SÈr k ce lgne vAle; pke hua, SÈr pke lgne vAle¦ qs lok m BI qn SAmA se smAntA rKne vAle cAr áAk Ar ke log hote hÓ¦ * cUhe cAr áAk Ar ke hote hÓ ibl Kodne vAle, k tu wsm rhne vAle nh; ibl m rhne vAle, k tu wse Kodne vAle nh; n ibl Kodne vAle, n wsm rhne vAle; ibl Kodne vAle, SÈr wsm rhne vAle¦ qs lok m BI qn cUhA se smAntA rKne vAle cAr áAk Ar ke log hote hÓ¦ * sAMìz cAr áAk Ar ke hote hÓ SpnI gÈSA ke áAit cMz, k tu prAyI gÈSA ke áAit nh; prAyI gÈSA ke áAit cMz, k tu SpnI gÈSA ke áAit nh; SpnI SÈr prAyI gÈSA ke áAit cMz; n SpnI gÈSA ke áAit cMz SÈr n prAyI gÈSA ke áAit cMz¦ qs lok m BI qn víúBA se smAntA rKne vAle cAr áAk Ar ke log hote hÓ¦ BgvAn ne áA¥yek sMdBQ k ISAvÎyk tAnusAr¯yA¼yA BI k IhÔ, ijsse yh pÏx ho ske ik k oqQ BI bAt ik s SAÕy se k hI gyI hÔ¦ qs inpAt m SÈr BI Snek ctuÏk A k I ccAQ k I gyI hÔ, jÔse * tTAgt ke cAr vÔÕAr¬; * cAr sUçmtAaM; * cAr SAyQ-vMÕ; S½ØArink Ay / cÈTA inpAt
17
* * * * * *
cAr SgR; cAr SvTAaM; cAr áAitpdAaM; cAr sAöA¥k rfIy DmQ; sÂmQ ke luðA hone k I k ArfBUt cAr bAt; sÂmQ ke luðA n hone k I k ArfBUt cAr bAt; q¥yAid¦
pAMcvAM inpAt qs inpAt m pAMc-pAMc DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo CbIs vgoÜ tTA tIn peyAlA m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf qs áAk Ar hÓ * pAMc ÕÔö-bl hÓ üÂA-bl, lÀjA-bl, (pAp-) BIrtA-bl, vIyQ-bl tTA áAôA-bl¦ iBöuSA k o qnse Spne SApk o muEt k rne k I sIK lenI cAiha¦ * pAMc bl qs áAk Ar hÓ üÂA-bl, vIyQ-bl, míit-bl, smAiD-bl tTA áAôA-bl¦ üÂA-bl k o deKnA cAiha cAr sRotApVØA SMgA m, vIyQ-bl k o cAr sýyk áADAnA m, míit-bl k o cAr míit-áATAnA m, smAiD-bl k o cAr yAnA m SÈr áAôA-bl k o cAr SAyQ-s¥yA m¦ * icØA ke pAMc mÔl hÓ k AmCMd, ¯yApAd, SAly, SÈÂ¥y-k Èkí ¥y tTA ivicik ¥sA¦qnse miln huSA icØA SAsRvA ke öy ke ila sýyk Áp se smAiht nh ho pAtA hÔ¦ * sýyk díVÏx-sMpÚA sýyk sMbu k A üAvk qn pAMc bAtA k o lek r ik sI kí pf ¯yVEt se SAge ink l jAtA hÔ SAyu, yÕ, vfQ, suK tTA SAiDp¥y¦ mrfoprAMt vh vgQ m SAnMidt hotA hÔ¦ * qn pAMc gufA se yuEt ©I ÕrIr CUxne pr mnApk Aiyk devtASA ke sAT j®m gRhf k rtI hÔ pit k A in¥y poúf k rne vAlI, Spne vÔrI-BAv se pit k o rÏx n k rne vAlI, Spne pit ke gÈrv-BAjn ¯yVEtyA k A 18
suHsAr [S½ØArink Ay]
sýmAn k rne vAlI, SáAmAdI avM inrlsA, SÈr pit k I qCA ke SnuÁp SAcrf k rne vAlI¦ * dAn ke pAMc ÕuB pirfAm hote hÓ (dAtA) bhut logA k A iáAy hotA hÔ, s¥purúA k I sMgt hotI hÔ, k IitQ PÔ ltI hÔ, gíhT-DmQ k A pAln cltA rhtA hÔ, SÈr ÕrIr CUxne pr sÝit, vgQ-lAB hotA hÔ¦ * pAMc smyoict dAn hote hÓ SAne vAle SitiT k o dAn, jAne vAle piTk k o dAn, rogI k o dAn, duiBQö ke smy dAn, SÈr nyI wpj vA nye P l SAne pr wnk I svQáATm ÕIlvAnA k o Bx¦ * üÂAvAn ku lpu© k o pAMc lAB rhte hÓ s¥purú SnukM pA k rte smy phle üÂAvAn pr SnukM pA k rte hÓ, SüÂAvAn pr nh; smIp SAne pr phle üÂAvAn ke smIp SAte hÓ, SüÂAvAn ke nh; vAgt k rte smy phle üÂAvAn k A vAgt k rte hÓ, SüÂAvAn k A nh; DmoQpdeÕ dete smy phle üÂAvAn k o wpdeÕ dete hÓ, SüÂAvAn k o nh; SÈr üÂAvAn ÕrIr Coìzne pr sugit k oáAAðA hotA hÔ¦ jÔse ik sIcÈrAhe pr suBUim pr VTt mhAn vxvíö cArA Sor se SAne vAle pVöyA k AÕrfTl hotA hÔ, vÔse hI üÂAvAn ku lpu© bhut logA k A SAüy hotA hÔ, iBöuSA k A, iBöuifyA k A, wpAsk A k A, wpAisk ASA k A¦ * pAMc bAtA k o yAn m rK mAtA-iptA cAhte hÓ ik wnke ku l m pu© w¥pÚA ho vh pAlA-posA jAk r hmArA pAln-poúf k regA; hmArA k Am-k Ajk regA;ku l-prMprAicrTAyI hogI; wØArAiDk ArIhogA; SÈr hmAre mr jAne pr dAn-dVöfA degA¦ * ye pAMc bAt SCI lgne vAlI avM suMdr hÓ k tu qs lok m dulQB hÓ SAyu, vfQ, suK, yÕ tTA vgQ¦ * ye pAMc Dn hÓ üÂA-Dn, ÕIl-Dn, üut-Dn, ¥yAg-Dn tTA áAôA-Dn¦ * ye pAMc bAt ik sI BI ümf, bRAµf, devtA, mAr bRµA STvA qs lok m S®y ik sIk oáAAFy nh hÓ jrADmAQ jrA k oáAAðA n ho; ¯yAiDDmAQ ¯yAiD k o áAAðA n ho; mrfDmAQ mí¥yu k o áAAðA n ho; öyDmAQ öy k o áAAðA n ho; SÈr nAÕDmAQ nAÕ k o áAAðA n ho¦ S½ØArink Ay / pAMcvAM inpAt
19
* qn pAMc sMôASA k o BAivt k rne vA bìZAne se mhAn P l áAAðA hotA hÔ SÕuB-sMôA, mrf-sMôA, SAdInv-sMôA, SAhAr ke ivúy m áAitkU l-sMôA, SÈr smt lok ke áAit SniBrit-sMôA¦ * ye pAMc sMpVØAyAM hÓ üÂA-sMpVØA, ÕIl-sMpVØA, üut-sMpVØA, ¥yAg-sMpVØA tTA áAôA-sMpVØA¦ (STvA) ÕIl-sMpVØA, smAiD-sMpVØA, áAôA-sMpVØA, ivmuVEt-sMpVØA tTA ivmuVEt-ôAn-dÕQn-sMpVØA¦ * ye pAMc suK-ivhAr hÓ áATm yAn k o áAAðA k r ivhAr k rnA, i«tIy yAn k o áAAðA k r ivhAr k rnA, títIy yAn k o áAAðA k r ivhAr k rnA, ctuTQ yAn k o áAAðA k r ivhAr k rnA, SÈr SAsRvA k A öy k r SAsRv-riht icØA-ivmuVEt, áAôA «ArA ivmuVEt k o qsI jIvn m SpnI SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhAr k rnA¦ ijs iBöu m ye pAMc bAt hotI hÓ jÔse sMtoú, S£pAhAirtA, jAgÁk tA, ak A®tvAs, SÈr icØA ivmuEt hone pr wsk A áA¥yveöf k rne k I ÕVEt vh SAnApAn-míit k A SÄyAs k rtA huSA Sicr k Al m hI SrhMt SvTA pA letA hÔ¦ * pAMc DmoÜ se yuEt iBöu SA¹An k rne yoy hotA hÔ, pAhunA bnAne yoy hotA hÔ, dVöfA dene yoy hotA hÔ, hAT joìzne yoy hotA hÔ SÈr logA ke ila Snupm pu»yöe© hotA hÔ¦ k Èn se pAMc DmQ? ÕIl-yuEt honA, smAiD-yuEt honA, áAôA-yuEt honA, ivmuVEt-yuEt honA SÈr ivmuVEtôAndÕQn-yuEt honA¦ * ijs iBöu m ye pAMc bAt hotI hÓ, vh qs yoy hotA hÔ ik sýyk sMboiDáAAðA k rivhAr k rske ÁpA ke SAk úQf k osh sk ne vAlA, ÕdA ke SAk úQf k o sh sk ne vAlA, gMDA ke SAk úQf k o sh sk ne vAlA, rsA ke SAk úQf k osh sk ne vAlA SÈr áAÏx¯yA ke SAk úQf k osh sk ne vAlA¦ * ye pAMc bAt SAyu GxAne vAlI hotI hÓ SpÉy-sevn, pÉy k I mA©A n jAnnA, k cA-pEk AKAnA, smy-Ssmy ivcrnA SÈr SbRµcArI honA¦ qske ivprIt, SAyu bìZAne vAlI ye pAMc bAt hÓ pÉy-sevn, pÉy k I
20
suHsAr [S½ØArink Ay]
mA©A jAnnA, SCI trh pk A huSA KAnA, smy deK k r ivcrnA, SÈr bRµcArI honA¦ * ye pAMc SpAy-gAmI hote hÓ, qnk A wÂAr nh ho sk tA mAtA k I h¥yA k rne vAlA, iptA k Ih¥yA k rne vAlA, SrhMt k Ih¥yA k rne vAlA, duÏx icØA se tTAgt ke ÕrIr se rEt bhAne vAlA, SÈr sMG m PU xzAlne vAlA¦ * ye pAMc s¥purú-dAn hÓ üÂApUvQk idyA jAne vAlA dAn, s¥k ArpUvQk idyA jAne vAlA dAn, smy pr idyA jAne vAlA dAn, muEtht hok r idyA jAne vAlA dAn, SÈr ibnA Spne SApk o yA ik sI dUsre k o SAGAt phuÙcAye idyA jAne vAlA dAn¦ * ijs ¯yVEt m ye pAMc bAt hotI hÓ, vh DmQ suntA huSA BI qs yoy nh hotA ik ku Õl DmoÜ ke pT pr clk r Spne w¡eÎy k I áAAVðA k r ske ¦ k Èn sI pAMc bAt? DmQ-k TA k A wphAs k rne vAlA, DmQ-k iTk k A wphAs k rne vAlA, SpnA wphAs k rne vAlA, jìz-mUKQ duÏx-áAô, n jAnte hua BI yh mAnne vAlA ik mÓ jAntA hUM¦ * ye pAMc bAt sÂmQ ke lop k A k Arf bntI hÓ iBöu yAn dek r DmQ k Aüvf nh k rte, yAn dek rDmQ k ApAX nh k rte, yAn dek rDmQ k o yAd nh rKte, yAn dek r míitgt DmoÜ ke STQ pr ivcAr nh k rte, SÈr n yAn dek r wn DmoÜ tTA wnke SToÜ k o jAn k r tdnusAr jIvn ibtAte hÓ¦ * qske ivprIt, ye pAMc bAt sÂmQ k I VTit, lop n hone k A k ArfbntI hÓ iBöu yAn dek rDmQ k Aüvf k rte hÓ, yAn dek rDmQ k A pAX k rte hÓ, yAn dek r DmQ k o yAd rKte hÓ, yAn dek r míitgt DmoÜ ke STQ pr ivcAr k rte hÓ, SÈr yAn dek r wn DmoÜ tTA wnke SToÜ k o jAnk r tdnusAr jIvn ibtAte hÓ¦ * qn pAMc DmoÜ se yuEt iBöu SAsEt ho wXtA hÔ SüÂA, durAcAr, S£püuttA, SAls tTA duÏáAôtA¦ qske ivprIt, qn pAMc DmoÜ se yuEt iBöu ivÕArd ho jAtA hÔ üÂA, sdAcAr, bhuüuttA, SáAmAd tTA áAôA¦ * qn pAMc ke w¥pÚA hone pr q®h rok nA bhut k iXn ho jAtA hÔ rAg, kR oD, moh, áAitBA tTA gimk icØA¦ S½ØArink Ay / pAMcvAM inpAt
21
* qn pAMc bAtA se yuEt wpAsk mAno nrk m gyA huSA hotA hÔ áAAfI-hsA k rne vAlA, corI k rne vAlA, k AmBogA ke sMbMD m imÉyAcAr k rne vAlA, JUX bolne vAlA, SÈr surA-mery SAid nÕIle pdAToÜ k A sevn k rne vAlA¦ qske ivprIt, qn pAMc bAtA se yuEt wpAsk mAno vgQ m gyA huSA hotA hÔ áAAfI-hsA se ivrt, corI se ivrt, k AmBog-sMbMDI imÉyAcAr se ivrt, JUX bolne se ivrt, SÈr surA-mery SAid nÕIle pdAToÜ ke sevn se ivrt¦ * wpAsk ke ila Sk rfIy pAMc ¯yvsAy hÓ S©-Õ©A k A ¯yApAr, áAAifyA k A ¯yApAr, mAMs k A ¯yApAr, m¬ k A ¯yApAr tTA ivú k A ¯yApAr¦ * ijs vAfI m ye pAMc bAt hotI hÓ, vh vAfI suBAiút hotI hÔ smy pr bolI gyI, s¥y, k oml,sATQk tTA mÔ©IpUfQ icØA se ink AlIhuqQ¦ * DmQ-üvf ke pAMc ÕuB pirfAm hote hÓ pUvQ m n sunI huqQ bAt sunne k oimltI hÔ, sunI huqQ bAt pÏx ho jAtI hÔ, sMÕy imx jAtA hÔ, díVÏx k A imÉyA¥v jAtA rhtA hÔ, SÈr icØA áAsÚA hotA hÔ¦ qs inpAt m SÈr BI Snek pMck Ak Iivtít Áp se ccAQ k IgyI hÔ, jÔse * pAMc áAk Ar ke yoÂA * pAMc áAk Ar ke ÕAtA * pAMc áAk Ar ke bRAµf * pAMc BAvI By * sMboiD áAAðA k rne se pUvQ tTAgt ke pAMc mhAvFn * míit v sMáAôAn ke ibnA sone ke duÏpirfAm (SÈr míit v sMáAôAn se yuEt ho sone ke ÕuB pirfAm) * dAtun n k rne ke pAMc duÏpirfAm (SÈr dAtun k rne ke pAMc ÕuB pirfAm) * bhut bolne ke pAMc duÏpirfAm (SÈr ToìzA bolne ke pAMc ÕuB pirfAm) 22
suHsAr [S½ØArink Ay]
* S¯yvVTt cAirk A ke pAMc duÏpirfAm (SÈr ¯yvVTt cAirk A ke pAMc ÕuB pirfAm) * duÎcir©tA ke pAMc duÏpirfAm (SÈr scir©tA ke pAMc ÕuB pirfAm); q¥yAid¦
CXA inpAt qs inpAt m C:-C: DmoÜ k olek ridye gye wpdeÕA k AsMgRh hÔ, jo bArh vgoÜ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke k itpy wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ : * ijs iBöu m ye C: bAt hotI hÓ, vh s¥k Ar ke yoy hotA hÔ, SAitÉy ke yoy hotA hÔ, dVöfA ke yoy hotA hÔ, hAT joìzk r nmk Ar ik ye jAne yoy hotA hÔ SÈr logA ke ilye Snupm pu»yöe© hotA hÔ¦ k ÈnsI C: bAt? jb vh SAMK se ik sIÁp k odeKtA hÔ tb n to vh áAPu V£ltho wXtA hÔ, n iKÚA ; bV£k vh míitmAn avM sMáAôAnI bnA rh k r wpeöABAv se ivhAr k rtA hÔ¦ aese hI jb vh k An se k oqQ Õd suntA hÔ, nAk se k oqQ gMD sUMGtA hÔ, jIB se k oqQ rs cKtA hÔ, ÕrIr se ik sI k A pÕQ k rtA hÔ STvA mn se ik sIivúy k ogRhf k rtAhÔ tb n to vh áAPu V£ltho wXtA hÔ, n iKÚA; bV£k vh míitmAn avM sMáAôAnI bnA rh k r wpeöA BAv se ivhAr k rtA hÔ¦ * ye C: Snumíit TAn hÓ buÂAnumíit, DmAQnumíit, sMGAnumíit, ÕIlAnumíit, ¥yAgAnumíit tTA devtAnumíit¦ * ye C: moö áAAðA k rAne vAlI DAtuaM hÓ mÔ©I-icØAivmuVEt («eú se), k rfA-icØAivmuVEt (Ked se), muidtA-icØAivmuVEt (Sric se), wpeöA-icØAivmuVEt (rAg se), SinimØA-icØAivmuVEt (sb inimØAA se) SÈr ShMk Ar k A nAÕ (sMdeh se)¦ * iBöuSA k I wÚAit-k Ark ye C: bAt hÓ k AyQ-bhul n honA, vAtAQlAp-bhul n honA, inªA-bhul n honA, mMzlI-bhul n honA, suvcnIy honA SÈr k £yAfim©tA¦ * ye C: Snupm bAt hÓ Snupm dÕQn, Snupm üvf, Snupm lAB, S½ØArink Ay / CXA inpAt
23
Snupm iÕöA, Snupm pircyAQ tTA Snupm Snumrf¦ (BgvAn ne áA¥yek k A SAÕy BI pÏx ik yA¦) * ye C: bAt iv¬ApöIy hÓ Sin¥y-sMôA, Sin¥y ke áAit du:K-sMôA, du:K ke áAit SnA¥m-sMôA, áAhAf-sMôA, ivrAg-sMôA tTA inroD-sMôA¦ * ye bDne vAle DmQ-pyAQy hÓ k AmnASA k o jAnnA, k AmnASA ke indAn(k Arf) k o jAnnA, k AmnASA ke nAnA vÁpA k o jAnnA, k AmnASA ke ivpAk k o jAnnA, k AmnASA ke inroD k o jAnnA, SÈr k AmnASA ke inroD k I Sor le jAne vAlI áAitpdA k o jAnnA¦ SÈr wsI áAk Arq®h BI jAnnA vednA, sMôA, SAsRv, k mQ tTA du:K k o¦ BgvAn ne yh BI pÏx ik yA ik hr bAt ik s SAÕy se k hI gyI hÔ, jÔse: vednAaM tIn áAk Ar k I hotI hÓ suKd, du:Kd avM Sdu:Kd- SsuKd¦ qnk A indAn(k Arf) hotA hÔ pÕQ¦ qske nAnA vÁp hote hÓ sAimú suKd, inrAimú suKd, sAimú du:Kd, inrAimú du:Kd, sAimú Sdu:Kd-SsuKd tTA inrAimú Sdu:Kd-SsuKd¦ qnk AivpAk qsm hotA hÔ jb k oqQ ¯yVEt qnk o BogtA huSA pu»y STvA Spu»y se áAAðA hone vAle j®m k o gRhf k rtA hÔ¦ pÕQ k A inroD hI vednA k A inroD hotA hÔ¦ SÈr vednA k A inroD áAAðA k rAne vAlI áAitpdA yhI hÔ ijse k hte hÓ SAyQ SÏxAMigk mAgQ¦ jo ¯yVEt qn sb bAtA k o yTATQt: jAn letA hÔ, vhI vednA k AinroD áAAðA k rAne vAle inveQiDk bRµcyQ k oáAôApUvQk jAntA hÔ¦ qs inpAt m inýnAMik t ivúyA ke bAre m BI ccAQ huqQ hÔ¦ mrfAnumíit k I BAvnA SAsRvA k A öy k rne ke ila, SáAmØA hok r ik s áAk Ar k I jAnI cAiha¦ By, du:K, rog, gMz (vRf), sMg tTA pMk ye sAre Õd k AmnASA ke hI pyAQy hÓ¦ píTjn qnm zUbe rhte hÓ¦ k Èn sI C: bAt ivvAdmUlk hotI hÓ¦ 24
suHsAr [S½ØArink Ay]
öi©yA, bRAµfA, gíhpityA, V©yA, tk rA tTA ümfA ke jIvn k A EyA SiBáAAy hotA hÔ, wnk A áADAn ivcAr EyA hotA hÔ, SÈr wnk A díìZ inÎcy, SiBinveÕ tTA sMtuVÏx ik s-ik s bAt m iniht rhtI hÔ¦ smy smy pr DmQ-üvf k rne SÈr wnke SToÜ pr ivcAr k rne ke k Èn se C: ÕuB pirfAm hote hÓ¦ pÕQ ak SMt hÔ SÈr pÕQ-smudy dUsrA, pÕQ-inroD bIc m hÔ¦ tíÏfA isyUn(dijQn) hÔ, EyAik yhI ijs-ik sIj®m ke sAT sI detI hÔ¦ prMtu jo ¯yVEt qs bAt k oSiBôA SÈr pirôA ke tr pr jAn letA hÔ, vh qsI jIvn m du:KA k A SMt k r letA hÔ¦ tTAgt ke k Èn se C: bl hote hÓ ijnse yuEt hone ke k Arf ve wc TAn pAte hÓ, pirúdA m shnAd k rte hÓ SÈr bRµckR k oáAvitQt k rte hÓ¦ ik nC: bAtA k oCoìze ibnA SnAgAimtA STvA Srh¥v k IáAAVðA sMBv STvA SsMBv hotI hÔ¦ ik nC: bAtA ke hone se k oqQ ¯yVEt blvAn smAiD vAlA hotA hÔ, SÈr ik n C: bAtA ke hone se dubQl smAiD vAlA¦ ik n C: bAtA se k oqQ ¯yVEt qs lok m du:KI rhtA hÔ, SÈr ik n C: bAtA se suKI¦ ik nC: bAtA k oCoìze ibnA Srh¥v k AsAöA¥k Ark rnASsMBv rhtA hÔ, SÈr ik n C: bAtA k o Coìz dene se Srh¥v k A sAöA¥k Ar k r pAnA sMBv ho jAtA hÔ¦ ik n C: bAtA ke k Arf k oqQ ¯yVEt nrk m zAle smAn ho jAtA hÔ, SÈr ik n C: bAtA ke k Arf vgQ m zAle smAn¦ sýyk díVÏx-áAAðA¯yVEt m k ÈnsI C: bAt áAhIf ho gyI rhtI hÓ ¦ sMsAr m ik n C: k A áAAduBAQv dulQB hÔ¦
sAtvAM inpAt qs inpAt m sAt-sAt DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo ds vgoÜ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ S½ØArink Ay / sAtvAM inpAt
25
qsm áAitpAidt ivúyvtu ke k itpy wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ * ijs iBöu m ye sAt bAt hotI hÓ, vh Spne s-bRµcAiryA k o SCA lgtA hÔ lAB k IqCA n k rne vAlA, s¥k Ark IqCA n k rne vAlA, áAisi k I qCA n k rne vAlA, lÀjAÕIl, pApBIr, S£peC tTA sýyk díVÏxsMpÚA¦ * ye sAt bl hÓ üÂA-bl, vIyQ-bl, lÀjA-bl, pApBIrtA-bl, míit-bl, smAiD-bl tTA áAôA-bl¦ jo k oqQ qn blA se blvAn hotA hÔ, vh suK k A jIvn jItA hÔ¦ * ye sAt Dn hÓ üÂA-Dn, ÕIl-Dn, lÀjA-Dn, pApBIrtA-Dn, üut-Dn, ¥yAg-Dn tTA áAôA-Dn¦ ijs ik sI ke pAs ye Dn hA, vh dirª nh hotA¦ * ye sAt SnuÕy hÓ k AmrAg-SnuÕy, áAithsA-SnuÕy, díVÏx-SnuÕy, ivicik ¥sA-SnuÕy, mAn-SnuÕy, BvrAg-SnuÕy tTA Siv¬A-SnuÕy¦ qn SnuÕyA ke pUfQ Áp se w®mUln ke ila bRµcyQvAs ik yA jAtA hÔ¦ * sMsAr m ye sAt áAk Ar ke log pAnI k I wpmA ke smAn iv¬mAn hote hÓ zUbA huSA zUbA hI rhtA hÔ; Wpr SAk r iP r zUb jAtA hÔ; Wpr SAk r pAnI pr VTt rhtA hÔ; pAnI ke Wpr SAk r ivÕeú Áp se deKtA hÔ; pAnI ke Wpr SAk r tÔrtA hÔ; pAnI ke Wpr tÔr k r TAn-ivÕeú pr phuÙc k r rk jAtA hÔ; SÈr Wpr SAk r, tÔr k r, pAr jAk r Tl pr jA KìzA hotA hÔ¦ (BgvAn ne qn k TnA k A SAÕy BI pÏx ik yA¦) * ye sAt bAt iBöu k I wÚAit ke ila hotI hÓ ÕAtA k A gÈrv, DmQ k A gÈrv, sMG k A gÈrv, iÕöASA k A gÈrv, smAiD k A gÈrv, SáAmAd k A gÈrv tTA mÔ©IBAv k A gÈrv¦ * sMgit k rne yoy im© m ye sAt guf hote hÓ k iXnAqQ se dI jAne vAlI vtu k o detA hÔ; duÏk r k AyQ k rtA hÔ; Ss´ durEt vcn BI sh letA hÔ; SpnA rhy ws pr áAk x k r detA hÔ; wsk A rhy iCpA k r rKtA hÔ; musIbt pìzne pr sAT nh CoìztA; SÈr inDQn ho jAne pr BI SvhelnA nh k rtA¦ 26
suHsAr [S½ØArink Ay]
* ijs iBöu m ye sAt bAt hotI hÓ, icØA wske vÕ m rhtA hÔ, vh icØA ke vÕ m nh rhtA smAiD-ku ÕlhonA, smAiD k IsmApVØA m ku Õl honA, smAiD k I VTit m ku Õl honA, smAiD se wXne m ku Õl honA, smAiD k AsuP lpAne m ku ÕlhonA, smAiD k IgocrtA m ku ÕlhonA, SÈr smAiD ke SiBnIhAr (SiDÏXAn) m ku Õl honA¦ * buÂÕAsn m ke vl vúQgfnA se hI ik sI iBöu k o iviÕÏx Goiút nh ik yA jAtA¦ qn sAt ivÕeútASA ke hone pr hI aesI GoúfA k I jAtI hÔ üÂAvAn honA, lÀjAÕIl honA, pApBIr honA, bhuüut honA, áAy¥nÕIl honA, míitmAn honA, tTA áAôAvAn honA¦ * ye sAt áAk Ar k I SVnyAM hÓ rAg-SVn, «eú-SVn, moh-SVn, s¥k ArBAjn-SVn, gíhpit-SVn, dVöfAhQ-SVn tTA k AÏX-SVn¦ * qn sAt sMôASA k o BAivt k rne yA bìZAne se mhAn P l áAAðA hotA hÔ SÕuB-sMôA, mrf-sMôA, Bojn ke bAre m áAitkU l-sMôA, sBI lok A ke bAre m SniBrit-sMôA, Sin¥y-sMôA, Sin¥y ke áAit du:K-sMôA, SÈr du:K ke áAit SnA¥m-sMôA¦ * qn sAt DmoÜ se yuEt huSA iBöu Sicrk Al m hI SAsRvA k A öy k r SAsRv-riht icØA k I ivmuVEt SÈr áAôA se ivmuVEt k o qsI jIvn m vyM SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhAr k rne lgtA hÔ üÂAvAn honA, ÕIlvAn honA, bhuüut honA, yAnI honA, áAy¥nÕIl honA, míitmAn honA, SÈr áAôAvAn honA¦ * purú k I sAt áAk Ar k I pV¥nyAM ho sk tI hÓ vDk -jÔsI, cor-jÔsI, mAlik n-jÔsI, mAtA-jÔsI, bhn-jÔsI, shelI-jÔsI, SÈr dAsI-jÔsI¦ (BgvAn ne áA¥yek k A SAÕy BI pÏx ik yA¦) * qn sAt wpAyA k A SAüy lene se Jgìze-muk ¡me ÕAMt ho jAte hÓ pöA k I wpVTit m infQy denA, míit ke SnusAr infQy denA, SmUìZtA ke SnusAr infQy denA, áAitôA (vIk AroVEt) ke SnusAr infQy denA, bhumt ke SnusAr infQy denA, wske pAp-k mQ ke SnusAr infQy denA SÈr pöA k I shmit se muk ¡mA smex lenA¦ * qn sAt DmoÜ ke iCÚA-iBÚA ho jAne se k oqQ ¯yVEt iBöu hotA hÔ S½ØArink Ay / sAtvAM inpAt
27
s¥k AydíVÏx, ivicik ¥sA, ÕIl-vRtA se ghrI SAsVEt, rAg, «eú, moh, SÈr mAn¦ q®h sAt DmoÜ ke ÕAMt ho jAne se k oqQ ¯yVEt ümf SÈr bAhr k rida jAne se bRAµf ho jAtA hÔ¦ q®h DmoÜ se êAAt hone se êAAtk , q®h (vednASA ke tr pr) ividt k rlene se vedgU SÈr qnse dUr-pre cle jAne se SAyQ ho jAtA hÔ¦ qs inpAt m inýnAMik t ke bAre m BI ccAQ huqQ hÔ sAt DmQ, ijnke SnusAr SAcrf k rne se iBöuSA k I wÚAit hI hotI hÔ, Svnit nh¦ sAt bAt, jo ik sIwpAsk k IwÚAit STvA Svnit k Ak ArfhotI hÓ¦ ivôAn (icØA) k I sAt áAk Ar k I VTityAM¦ sAt purú-gityAM tTA áA¥yyriht pirinvAQf¦ ik n wpAyA se tMªA k A invArf ik yA jA sk tA hÔ¦ k ÈnsI bAt bÔiryA k oSCI lgtI hÓ SÈr ik sIke BI mn m kR oDjgA detI hÓ¦ ik n sAt bAtA se k oqQ iBöu ivnyDr hotA hÔ, SÈr ik n sAt bAtA se yh suÕoiBt hotA hÔ¦ k Èn se sAt sÂmQ hÓ, SÈr k Èn se sAt SsÂmQ¦ qs inpAt m kR oD ke duÏpirfAmA k A mAimQk vfQn BI imltA hÔ kR oD k rne vAlA duvQfQ hotA hÔ, du:KI hok r sotA hÔ, SÈr SnTQ k o áAAðA hotA hÔ¦ kR oD-ÁpI md se w®mØA hua ¯yVEt k A aeÎvyQ jAtA rhtA hÔ¦ wske jAitBAqQ SÈr im©jn wsse ik nArA k r lete hÓ¦ kR oDSnTQk ArIhotA hÔ, qsse icØA m k opjAgtA hÔ SÈr BItr-hI-BItr By w¥pÚA hotA hÔ¦ yh ijske isr pr svAr ho jAtA hÔ vh BlA-burA nh smJtA, DmQ k odeK nh pAtA SÈr inpx SMDA ho jAtA hÔ¦ kR oDwtr jAne pr vh SAg se jlAye gye ke smAn SnutAp SnuBv k rtA rhtA hÔ¦
28
suHsAr [S½ØArink Ay]
kR oDke vÕIBUt ¯yVEt k on lÀjA hotI hÔ, n pAp-BIrtA¦ vh iptA k I h¥yA k r zAltA hÔ, mAtA k I BI, üeÏX purú k I BI, SôAnI k I BI¦ kR oDse mUVCQt hua ¯yVEt KzÒg se SA¥mGAt k rlete hÓ, ivú KA lete hÓ, gle m PM dA zAl k r mr jAte hÓ SÈr igir-g¹rA m igr k r Spne áAAf gÙvA dete hÓ¦ buiÂmAn ¯yVEt k o cAiha ik vh qMiªy-sMym, áAôA, vIyQ tTA sýyk díVÏx se kR oD-ÁpI mí¥yu-pAÕ k I jìz k Ax de¦
SAXvAM inpAt qs inpAt m SAX-SAX DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo ds vgoQ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke k itpy wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ: * ijs iBöu m ye SAX bAt hotI hÓ, vh Spne sAiTyA k o SCA nh lgtA hÔ¦ k Èn sI SAX bAt? SiáAy jnA k I áAÕMsA k rtA hÔ SÈr iáAy jnA k I ndA; lAB k I k AmnA k rtA hÔ SÈr s¥k Ar k I BI; lÀjAriht hotA hÔ SÈr pAp se By nh KAtA; burI qCASA vAlA hotA hÔ SÈr imÉyA díVÏx vAlA BI¦ * yh ivÎv qn SAX lok -DmoÜ ke SnusAr pirvitQt hotA rhtA hÔ lAB, SlAB, yÕ, SpyÕ, ndA, áAÕMsA, suK tTA du:K¦ míit SÈr meDA se yuEt ¯yVEt qnke pirvtQnÕIl vBAv k o smJtA hÔ SÈr qnse áABAivt nh hotA hÔ¦ * ye SAX áAk Ar ke mÔl hÓ pAX n k rnA (ved-) mM©A k A mÔl hÔ, SAly gíhT-jIvn k AmÔl hÔ, tMªA ÕrIr ke vfQ k AmÔl hÔ, áAmAd rök k A mÔl hÔ, duÎcir©tA ©I k AmÔl hÔ, loB dAtA k AmÔl hÔ, qhlok tTA prlok m ijtne pAp-DmQ hÓ ve sb mÔl hÓ, Siv¬A sbse bìzA mÔl hÔ¦ * ijs iBöu m ye SAX bAt hA, vh dUt bnA k r Beje jAne ke yoy hotA hÔ sunne vAlA ho, sunAne vAlA ho, sIKne vAlA ho, DArf k rne vAlA ho, jAnne vAlA ho, jnAne vAlA ho, smIcIn SÈr SsmIcIn k IprK k rne m ku Õl ho SÈr k lh k rne vAlA n ho¦ S½ØArink Ay / SAXvAM inpAt
29
* ye SAX áAk Ar ke bl hÓ ronA bcA k A, kR oD V©yA k A, Õ© corA k A,aeÎvyQ rAjASA k A,öuD honA mUKoÜ k A,yAn k rnAbuiÂmAnA k A, mImAMsA k rnA bhuüutA k A SÈr sihÏfutA ümfA tTA bRAµfA k A¦ * ye SAX mhApurú-ivtkQ hÓ yh DmQ S£peC ke ila hÔ, mheC ke ila nh; sMtuÏx ke ila hÔ, SsMtuÏx ke ila nh; ak AMtiáAy ke ila hÔ, BIìz-BAìz m rhne vAle ke ila nh; áAy¥nÕIl ke ila hÔ, tMiªl ke ila nh; wpVTt-míit (sAvDAn) ke ila hÔ, mUìZ-míit (SsAvDAn) ke ila nh; ak AVRcØA ke ila hÔ, ivVöðAicØA ke ila nh; áAôAvAn ke ila hÔ, duÏáAô ke ila nh¦ (BgvAn ne qsk A SAÕy BI smJAyA¦) * ye SAX áAk Ar ke dAn hÓ (áAitgRAhk ke ) SAne pr dAn denA; By ke mAre dAn denA; muJe idyA TA qsila dAn denA; muJe degA, yh soc k r dAn denA; dAn denA SCA hÔ, qs ivcAr se dAn denA; mÓ (Bojn) pk AtAhUM, ye nh pk Ate, yh wict nh ik pk Ane vAlA n pk Ane vAle k odAn n de yh sock rdAn denA; yh dAn dene se merA yÕ PÔ legA, qs BAvnA se dAn denA; SÈr icØA k o SlMkí t, pirÏkí t k rne ke ila dAn denA¦ * ye SAX s¥purú dAn hÓ piv© vtu k A dAn; wØAm vtu k A dAn; smy pr idyA gyA dAn; wict vtu k A dAn; soc-ivcAr k r idyA gyA dAn; stt dAn; dAn dete smy icØA k I áAsÚAtA; SÈr dAn de cuk ne pr SA¥mivBortA¦ * wposT ke ye SAX SMg hÓ áAAfI-hsA n k rnA; corI n k rnA; JUX n bolnA; m¬pAn n k rnA; SbRµcyQ STvA mÔTun-k mQ se ivrt honA; rAi© k o ivk Al-Bojn n k rnA; n mAlA phnnA, n sugMiD k A lep k rnA; SÈr (nIcI) KAx STvA DrtI ke ibCÈne pr sonA¦ (BgvAn ne yh BI btlAyA ik SAX SMgA vAle wposT vRt k A pAln k rnA mhAn P ldAyI hotA hÔ, SÈr yh BI btAyA ik EyA hotA hÔ¦) * ijs ©I m ye SAX bAt hA, vh DmQ m XhrI huqQ, s¥yBAiúfI, ÕIlvtI nArI k hlAtI hÔ Spne k moÜ k I sýyk ¯yvTAipk A, pirjnA k A sMgRh k rne vAlI, pit k IqCAnusAr SAcrf k rne vAlI, k mAye hua k IröA k rne vAlI, üÂA-yuEt, ÕIlsMpÚA, wdArcetA tTA mA¥syQriht¦ aesI nArI hr smy prlok -pT k o áAÕt k rtI rhtI hÔ¦ 30
suHsAr [S½ØArink Ay]
* ye SAX ¯yVEt SAdr k rne yoy, s¥k Ar k rne yoy, dVöfAhQ, hAT joìz k r SiBvAdn k rne yoy SÈr logA ke ila Snupm pu»yöe© hote hÓ sRotApÚA, sRotApVØA-P l ke sAöA¥k Ar ke ila áAitpÚA, skí dAgAmI, skí dAgAimtA-P lke sAöA¥k Ar ke ila áAitpÚA, SnAgAmI, SnAgAimtA-P l ke sAöA¥k Ar ke ila áAitpÚA, ShQt tTA Srh¥v-P l ke sAöA¥k Ar ke ila áAitpÚA¦ qs inpAt m inýnAMik t ivúyA ke bAre m BI ccAQ huqQ hÔ: ijtnA BI suBAiút hÔ, vh sBI BgvAn ShQt sýyk sMbu k AhÔ ¦ S®y sBI log wsI m se le-lek r DmoQpdeÕ dete hÓ¦ ak díVÏx se yh BI k hA jA sk tA hÔ ik ümf gÈtm nIrs, Bogriht, SikR yAvAdI, wCedvAdI, GífA k rne vAlA, dmn k rne vAlA, tpvI tTA SáAg£B hÔ¦ (BgvAn ne aesA k hA jAne k A k Arf BI supÏx ik yA¦) ingRÜT üAvk sh senApit k oivrj, ivml DmQcöu k AáAAðA honA ¦ SCe Goìze k I SAX bAt, SÈr aese hI s¥k Ar-yoy, dVöfAhQ, logA ke ila pu»y-öe© iBöu k I SAX bAt¦ ik nSAX wpAyA se ©I purú k oSÈr purú ©I k oSpne-Spne bMDn m bAMD lete hÓ¦ mhAsmuª k I, SÈr qsI áAk Ar DmQivny k I, SAX-SAX SAÎcyQk Ark , SÞt bAt¦ ik n SAX blA se öIfAsRv iBöu Spne SAp k o öIfAsRv honA jtlAtA hÔ¦ k ÈnsI SAX bAtA se k oqQ©I áAAf Coìzne pr mnApk AyIdeivyA k I sMgit m w¥pÚA hotI hÔ¦ mhApjApit gotmI «ArA BgvAn k I SAX gMBIr ÕteÜ vIk Ar k r lene pr wsk I wpsMpdA¦ Bog ke sADnA k I áAAVðA SÈr ivnAÕ ke cAr-cAr rAte¦ S½ØArink Ay / SAXvAM inpAt
31
boiD áAAðA k rne se pUvQ BgvAn bu k o SAX áAk Ar se devtASA ke bAre m ôAn-dÕQn¦ SAX SiBBUt SAytn, SAX ivmoö, SAX SAyQ ¯yvhAr, SAX SnAyQ ¯yvhAr, SAX pirúd, BArI BUkM p ke SAX hetu, SAX sMpdAaM, SAX w¥sAh-vAtAQaM, q¥yAid¦ BgvAn ne iBöuSA k o yh BI smJAyA ik * sBI DmoÜ k A mUl hÔ CMd (sMk £p); * sBI DmQ mn se w¥pÚA hote hÓ; * sBI DmoÜ k A wdy pÕQ se hotA hÔ; * sBI DmQ vednASA m SA imlte hÓ; * sBI DmoÜ m smAiD áAmuK hÔ; * sBI DmoÜ m míit áADAn hÔ; * sBI DmoÜ m áAôA üeÏXtm hÔ; * sBI DmoÜ k A sAr hÔ ivmuVEt¦
nÈvAM inpAt qs inpAt m mu¼ytyA nÈ-nÈ DmoÜ k olek ridye gye wpdeÕA k AsMgRh hÔ, jo nÈ vgoÜ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ * öIfAsRv ShQt ke ila ye nÈ bAt k r pAnA SsMBv hotA hÔ jAn-bUJ k r ik sI áAAfI k I h¥yA k rnA; corI k rnA; mÔTun-DmQ k A sevn k rnA; jAn-bUJ k r JUX bolnA; gíhTk Al ke smAn joìzne-bxorne vAlA honA; rAg ke vÕIBUt honA; «eú ke vÕIBUt honA; moh ke vÕIBUt honA; tTA By ke vÕIBUt honA¦ * qn nÈ sMôASA k o BAivt k rne vA bìZAne se Smít k I áAAVðA hotI hÔ SÕuB-sMôA, mrf-sMôA, Bojn ke bAre m áAitkU l sMôA, sBI lok A ke
32
suHsAr [S½ØArink Ay]
bAre m SniBrit-sMôA, Sin¥y-sMôA, Sin¥y ke áAit du:K-sMôA, du:K ke áAit SnA¥m-sMôA, áAhAf-sMôA tTA ivrAg-sMôA¦ * ijs ku l m ye nÈ bAt hA, vhAM nh jAnA cAiha SÈr jAnA ho jAy to vhAM bÔXnA nh cAiha SCI trh wX k r vAgt n k rte hA; SCI trh SiBvAdn n k rte hA, SAdrpUvQk SAsn n dete hA; Gr m hotI huqQ vtu k oBI iCpAte hA; bhut hone pr BI ToìzA-sA dete hA; bìiZyA hone pr BI ÁKA-sUKA dete hA; s¥k ArpUvQk nh, Ss¥k ArpUvQk dete hA; DmQ k I bAt sunne ke ila n bÔXte hA; SÈr jo k hA jAy, wse sunte n hA¦ * aese nÈ DmQ hÓ ijnke mUl m tíÏfA hotI hÔ tíÏfA ke hone se Koj; Koj ke hone se áAAVðA; áAAVðA ke hone se ivinÎcy; ivinÎcy ke hone se SAsVEt; SAsVEt ke hone se mm¥v; mm¥v ke hone se pirgRh; pirgRh ke hone se mA¥syQ; mA¥syQ ke hone se SAröf; SÈr SAröf k o lek r dMzAdMzI, Õ©-áAyog, k lh, ivgRh, ivvAd, tU-tU-mÓ-mÓ, cuglKorI, JUX bolnA SÈr dUsre BI Snek pAppUfQ, Sku Õl DmQ¦ * kR mÕ: hone vAle nÈ inroD hÓ áATmyAn-áAAðA ¯yVEt k I k AmsMôA k A inroD; i«tIyyAn-áAAðA ¯yVEt ke ivtk oÜ SÈr ivcArA k A inroD; títIyyAn-áAAðA ¯yVEt k I áAIit k A inroD; ctuTQyAn-áAAðA ¯yVEt ke SAÎvAs-áAÎvAs k AinroD; SAk AÕAnM¥yAytn-áAAðA¯yVEt k IÁpsMôA k A inroD; ivôAnAnM¥yAytn-áAAðA ¯yVEt k I SAk AÕAnM¥yAytn-sMôA k A inroD; SAk c®yAytn-áAAðA ¯yVEt k I ivôAnAnM¥yAytn-sMôA k A inroD; nÔvsMôAnAsMôA-áAAðA ¯yVEt k I SAk c®yAytn-sMôA k A inroD; SÈr sMôAvediytinroD k I SvTA k o áAAðA hua ¯yVEt k I sMôA tTA vednA k A inroD¦ * kR mÕ: hone vAle nÈ ivhAr hÓ áATm yAn, i«tIy yAn, títIy yAn, ctuTQ yAn, SAk AÕAnM¥yAytn, ivôAnAnM¥yAytn, SAk c®yAytn, nÔvsMôAnAsMôAytn tTA sMôAvediytinroD¦ ye sBI SAsRvA ke öy k A k Arf bnte hÓ¦ (BgvAn ne ivtAr se qsk A indAn BI áAtut ik yA¦) * qn nÈ DmoÜ k o Coìze ibnA Srh¥v k A sAöA¥k Ar nh ho sk tA rAg, «eú, moh, kR oD, vÔr, dUsre k A SvmU£yn, itrk Ar, qQÏyAQ tTA mA¥syQ¦ pr q®h Coìz dene se sAöA¥k Ar hone k I sMBAvnA ho jAtI hÔ¦ S½ØArink Ay / nÈvAM inpAt
33
qs inpAt m inýnAMik t ivúyA ke bAre m BI ccAQ huqQ hÔ smy-smy pr DmQ-üvf k rne, DmQ ke ivúy m bAtcIt k rne ke ÕuB pirfAm¦ sMsAr m nÈ áAk Ar ke logA k I iv¬mAntA¦ áAAifyA ke nÈ áAk Ar ke SAvAs¦ icØA m roú w¥pÚA hone ke nÈ k Arf SÈr qse dUr k rne ke BI nÈ wpAy¦ invAQf suK EyAk r hÔ? BgvAn ne sýyk sMbu hone k A dAvA k b ik yA? iBÚA-iBÚA áAk Ar k I bADAaM SÈr wnk A invArf¦ iÕöA-sMbMDI dubQltAaM, nIvrf, k Amguf SAid, SÈr qnke áAhAf k A wpAy¦ qs inpAt m inýnAMik t pdA k I ¯yA¼yA BI imltI hÔ k AysAöI, áAôAivmuEt, wBytoBAgivmuEt, sAMdíVÏxk DmQ, invAQf, pirinvAQf, tdMginvAQf, díÏxDmQinvAQf, öem, öemáAAðA, Smít, SmítáAAðA, SBy, SByáAAðA, áAüVD, inroD, q¥yAid¦
dsvAM inpAt qs inpAt m mu¼ytyA ds-ds DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo bAqQs vgoÜ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ * qn ds DmoÜ se yuEt iBöu sBI k o áAsÚA k rne vAlA SÈr svQ áAk Ar se pirpUfQ hotA hÔ üÂA, ÕIl, bhuüuttA, DmQk iTk tA, pirúdgocrtA, pirúd k o DmQdeÕnA dene m inpuftA, ivnyDrtA, SAr»yk tA, cArA yAnA k I veCA avM sugmtA se áAAVðA, SÈr SAsRvA k A öy ho jAne se SAsRvriht icØA k I ivmuVEt avM áAôA se ivmuVEt k o qsI jIvn m vyM SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhrnA¦ 34
suHsAr [S½ØArink Ay]
* ye ds sMyojn hÓ s¥k AydíVÏx, ivicik ¥sA, ÕIl-vRtA se S¥yiDk icpk Av,k AmCMd,¯yApAd, ÁprAg, SÁprAg, mAn, wÂtpn SÈr Siv¬A¦ qnm se phle pAMc nIce ke sMyojn k hlAte hÓ SÈr ipCle pAMc Wpr ke sMyojn¦ * ye ds ¯yVEt Bx dene yoy, SitiT bnAne yoy, dVöfA dene yoy, hAT joìzk r vAgt k rne yoy SÈr logA ke ila Snupm pu»yöe© hote hÓ sýyk sMbuÂ, áA¥yek buÂ, donA Sor se ivmuEt, áAôAivmuEt, k AysAöI, díVÏxáAAðA, üÂAivmuEt, üÂAnusArI, DmAQnusArI tTA go©BU (SAyQjn)¦ * ye ds tTAgt ke tTAgt-bl hote hÓ, ijnse yuEt hok r ve Spne üeÏX¥v k I GoúfA k rte, pirúdA m shnAd k rte SÈr DmQckR k A áAvtQn k rte hÓ wict k o wict SÈr Snuict k o Snuict yTATQt: jAnnA; tInA k AlA ke k moÜ k A P l, sk Arf, yTATQt: jAnnA; svQ©gAmI áAitpdA k o yTATQt: áAôApUvQk jAnnA; nAnADAtuk lok k oyTATQt: jAnnA; áAAifyA k I nAnA áAk Ar k I áAvíVØA k o yTATQt: jAnnA; S®y ¯yVEtyA k I üÂA SAid qMiªyA k I k mI-beÕI k o yTATQt: jAnnA; yAnA, ivmoöA, smAiDyA ke bADk DmoÜ, qnk I pirÕui SÈr wnse wXne k o yTATQt: jAnnA; Snek áAk Ar ke pUvQ-j®mA k A Snumrf; ivÕu id¯y cöu se áAAifyA k o Spne-Spne k moÜ k I git ke SnusAr mrte-j®mte deKnA; SÈr SAsRvA k A öy k r SAsRv-riht icØA k I ivmuVEt, áAôA se ivmuVEt k o qsI jIvn m vyM SiBôA se sAöA¥k Ar k r, áAAðA k r ivhrnA¦ * ye ÕrIr ke ds DmQ hÓ sdIQ, gmIQ, BUK, FyAs, ml, mU©, ÕrIr k A sMym, vAfI k A sMym, SAjIivk A-sMbMDI sMym, tTA punBQv k A hetu Bv-sMk Ar¦ * ds sMôAaM ijnke k Arf SAyuÏmAn igirmAn®d k A rog jAtA rhA Sin¥y-sMôA, SnA¥m-sMôA, SÕuB-sMôA, SAdInv-sMôA, áAhAf-sMôA, ivrAg-sMôA, inroD-sMôA, sb lok A ke áAit SniBrit sMôA, sBI sMk ArA ke áAit SinCA-sMôA tTA SAnApAn-míit¦ * wict áAk Ar ke ds k TA-áAk rfhÓ S£peC-k TA, sMtuVÏx-k TA, áAivvek -k TA, SsMsgQ-k TA, vIyAQrMB-k TA, ÕIl-k TA, smAiD-k TA, S½ØArink Ay / dsvAM inpAt
35
áAôA-k TA,ivmuVEt-k TAtTA ivmuVEtôAndÕQn-k TA¦q®h k TA-áAk rfAk o SADAr bnAk r bAtcIt k rnA smIcIn rhtA hÔ¦ * ds k AMxe hÓ ak AMt-áAemI ke ila mMzlI m rhnA; SÕuB inimØA k I BAvnA m lge hua ke ila ÕuB inimØA m lgnA; qMiªy-ingRh k rne vAle ke ila Kel-tmAÕe deKnA; bRµcArI ke ila V©yA k I sMgit m rhnA; áATm yAn ke ila Õd; i«tIy yAn ke ila ivtkQ SÈr ivcAr; títIy yAn ke ila áAIit; ctuTQ yAn ke ila SAÎvAs-áAÎvAs; sMôAvediytinroD k I SvTA ke ila sMôA tTA vednA; SÈr rAg, «eú tTA moh¦ (BgvAn ne iBöuSA k o ibnA k AMxe ke , inÏkM xk hok r ivhrne k I sIK dI¦) * k Ève ke ds duguQf hÓ du:sAhs, áAg£BtA, loluptA, pexUpnA, lAlc, indQytA, dubQltA, GixyA áAk Ark Iric, míitivmUìZtA SÈr nIctA ¦ pApI iBöu BI yhI duguQf sMjoye rhtA hÔ¦ * ye ds Jìz jAne vAlI vtuaM hÓ sýyk díVÏx vAle k I imÉyA díVÏx, sýyk sMk £p vAle ke imÉyA sMk £p, sýyk vcn vAle ke imÉyA vcn, sýyk k mAÜt vAle ke imÉyA k mAÜt, sýyk SAjIivk A vAle k I imÉyA SAjIivk A, sýyk ¯yAyAm vAle k A imÉyA ¯yAyAm, sýyk míit vAle k I imÉyA míit, sýyk smAiD vAle k I imÉyA smAiD, sýyk ôAn vAle k A imÉyA ôAn SÈr sýyk ivmuVEt vAle k I imÉyA ivmuVEt¦ qnke Jìz jAne se qnke k Arf hone vAle pAp k mQ BI Jìz jAte hÓ¦ * sMgit k rne yoy ¯yVEt ke ds DmQ áAAfI-hsA n k rnA, corI n k rnA,k AmBog-sMbMDIimÉyAcAr n k rnA,JUX n bolnA, cuglI n KAnA, k Xor vcn n bolnA, ¯yTQ áAlAp n k rnA, loB n k rnA, kR oD n k rnA SÈr sýyk díVÏx vAlA honA¦ qs inpAt m inýnAMik t ivúyA k I BI ccAQ huqQ hÔ ku Õl-k mQ, ÕIl-pAln se SAge-se-SAge EyA lAB hotA hÔ? ik npAMc bAtA se muEt, SÈr ik npAMc bAtA se yuEt, k oqQ iBöu ke vlI k hlAne lgtA hÔ? sBI ku Õl k moÜ mSáAmAd SgR (üeÏX) k hlAtA hÔ¦ ik n ds DmoÜ ke hone se k oqQ iBöusnAT k hlAtA hÔ¦ 36
suHsAr [S½ØArink Ay]
ds SAyQvAs, ijnm SAyQ (üeÏX jn) SAvAs k rte Te, k rte hÓ SÈr ik yA k rge¦ ds w¡eÎy, ijnk I pUitQ ke ila iÕöApd áAôðA ik ye gye, SÈr áAAitmoö ke inym bnAye gye¦ ds ivvAdmUl (Jgìze ke k Arf)¦ rAjA ke rinvAs m jAne ke ds duÏpirfAm¦ ÕuB STvA SÕuB k AyoÜ m lgne ke k Arf¦ qs DmQivny m suK SÈr du:K EyA hÔ? ds áAÕMsnIy bAt¦ ds áAk Ar ke k AmBogI¦ SAyQ ivrecn SÈr SAyQ vmn¦ do pAx: qs Sor k A SÈr ws Sor k A¦ SAyQ áA¥yvrohf ve bAt ijnse k oqQ ¯yVEt vgQ m zAle smAn ho jAtA hÔ, STvA nrk m zAle smAn; q¥yAid¦ BgvAn ne inýnAMik t ke bAre m BI deÕnA k I hÔ sADu-SsADu; ku Õl-Sku Õl;STQ-SnTQ; DmQ-SDmQ; SAyQ DmQ SÈr SnAyQ DmQ; sAsRv DmQ SÈr SnAsRv DmQ; sdoú DmQ SÈr indoQú DmQ; q¥yAid¦ SÈr qsI áAk Ar SAyQ mAgQ SÈr SnAyQ mAgQ; kí Ïf mAgQ SÈr ÕuEl mAgQ; SsÂmQ SÈr sÂmQ; SpnAne yoy DmQ SÈr n SpnAne yoy DmQ; sAöAt k rne yoy DmQ SÈr sAöAt n k rne yoy DmQ; q¥yAid¦
yArhvAM inpAt qs inpAt m mu¼ytyA yArh-yArh DmoÜ k o lek r idye gye wpdeÕA k A sMgRh hÔ, jo tIn vgoÜ tTA ak rAgpeyAl m ivBAijt hÔ¦ qsm áAitpAidt ivúy-vtu ke ku C wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ S½ØArink Ay / yArhvAM inpAt
37
* Spne sbRµcAiryA ke áAit SAkR oÕ k rne vAle, wnk I iK£lI wìzAne vAle ke bAre m yh sMBAvnA rhtI hÔ ik ws pr qn yArh ivpVØAyA m se k oqQ BI ivpVØA SA pìze : S-áAAðA k o áAAðA n k r pAye; áAAðA huSA nÏx ho jAy; sÂmQ pÏx n ho; sÂmQ ke bAre m ShMk ArI ho jAy; bemn se bRµcyQ k A pAln k rne lge; ik sI gMBIr doú k A doúI ho jAy; iÕöA k o Coìz hIn-mAgQ (gíhT) SpnA le; ik sI bìze rog se SAtMik t ho wXe; pAgl ho jAy; behoÕI k I SvTA m mre; ÕrIr Coìzne pr dugQit k o áAAðA ho¦ * ik sI iBöu ke ila aesI smAiD áAAðA k r pAnA sMBv hÔ, jbik hoÕ hote hua BI wse qn yArh ke bAre m hoÕ n rhe píÉvI, jl, SVn, vAyu, SAk AÕAnM¥yAytn, ivôAnAnM¥yAytn, SAk c®yAytn, nÔvsMôAnAsMôAytn, qhlok , prlok , tTA díÏx-üut nAisk A-ij¹A pÕeQV®ªy «ArA SnuBUt-ivôAt-áAAðA-pyeQiút-mn se ivcAirt¦ * ijs iBöu m ye tIn bAt hotI hÓ, vh hotA hÔ S¥yMt yogöemI, devtASA tTA mnuÏyA m üeÏX¦ k Èn sI tIn bAt? SÕÔö ÕIlkM D se yuEt honA, SÕÔö smAiDkM Dse yuEt honA, SÈr SÕÔö áAôAkM Dse yuEt honA¦ * ijs iBöu m ye dUsrI tIn bAt hotI hÓ, vh BI hotA hÔ S¥yMt yogöemI, devtASA tTA mnuÏyA m üeÏX¦ k Èn sI dUsrI tIn bAt? å iÂ-áAAithAyQ, SAdeÕnA-áAAithAyQ, tTA SnuÕAsn-áAAithAyQ¦ * ijs iBöu m ye tIsrI tIn bAt hotI hÓ, vh BI hotA hÔ S¥yMt yogöemI, devtASA tTA mnuÏyA m üeÏX¦ k Èn sI tIsrI tIn bAt? sýyk díVÏx, sýyk ôAn, tTA sýyk ivmuVEt¦ * ijs iBöu m ye do bAt hotI hÓ, vh BI hotA hÔ S¥yMt yogöemI, devtASA tTA mnuÏyA m üeÏX¦ k Èn sI do bAt? iv¬A tTA SAcrf¦ (sn¸mAr bRµA ne BI k hATA ik jo iv¬A SÈr SAcrf se yuEt hotA hÔ, vh devA tTA mnuÏyA m üeÏX hotA hÔ¦) * mÔ©I-vÁp icØA k I ivmuVEt k o BAivt k rne, bìZAne se yArh ÕuB pirfAmA k I SAÕA k I jA sk tI hÔ suKpUvQk sonA; suKpUvQk wXnA; bure vFn n deKnA; mnuÏyA k A iáAy honA; S-mnuÏyA k A iáAy honA; devtASA «ArA rVöt honA; SVn, ivú, Õ© k A Ssr n honA; icØA k A ÕIGR hI 38
suHsAr [S½ØArink Ay]
ak AgR ho jAnA; muK-vfQ áAsÚA rhnA; hoÕ-hvAs siht mí¥yu k o áAAðA honA; SÈr pre nh, to bRµ-lok k I áAAVðA¦ qs inpAt m inýnAMik t ivúyA k I BI ccAQ huqQ hÔ üÂAvAn ke yArh löf¦ rAg, «eú, moh SAid k I SiBôA, pirôA, piröy, áAhAf, öy, ¯yy, ivrAg, inroD, ¥yAg avM áAitinsgQ(pir¥yAg) ke ila BAivt ik ajAne yoy yArh DmQ¦ qs inpAt m vAle k AdíÏxAMt áAtut k rte hua yh BI smJAyA gyA hÔ ik ik n yArh bAtA ke k Arf k oqQ iBöu qs DmQivny m víiÂ, wÚAit, ivpultA k oáAAðA ho sk tAhÔ, SÈr ik nyArh bAtA ke k Arfqsm SsmTQ rhtA hÔ¦
]
S½ØArink Ay / yArhvAM inpAt
39
Ku¡k ink Ay Ku¡k pAX prMprAgt mA®ytA ke SnusAr Ku¡k pAX Ku¡k ink Ayk A áATm gRMT hÔ ¦ qsk ASAk Arbhut hI CoxA hÔ¦ qsm mA© nÈ ivúyA k AáAitpAdn huSA hÔ¦ * srfØAy ke SMtgQt buÂ, Dým tTA s³ k I Õrf gRhf k rne k A w£leK hÔ¦ * dsisEKApd ke SMtgQt ds ÕIlA k o SpnAne k A sMk £p wplD hÔ¦ * «ØAsAk Ar ke SMtgQt ÕrIrgt bØAIs áAk Ar k I gMdigyAM ignAyI gyI hÓ¦ * ku mArp²hA ke SMtgQt [sopAk -nAmk ]ku mAr k o pUCe gye áAÎnA ke wØAr m wsne btlAyA hÔ ik 1 se lek r 10 tk ke SMk A k A EyA SAÕy hotA hÔ¦ wdAhrftyA, 2 se SiBáAAy nAm tTA Áp se, 3 se SiBáAAy tIn áAk Ar k I vednASA se,4 se SiBáAAy cAr SAyQ-s¥yA se hÔ ¦ * m½lsuØA ke SMtgQt SìztIs áAk Ar ke mMgl-DmQ áAk AiÕt ik ye gye hÓ¦ áAArMiBk mMgl-DmQ hÔ mUKoÜ k I sMgit n k rnA SÈr SMitm hÔ lok DmoÜ (lAB-SlAB, yÕ-SpyÕ, áAÕMsA-ndA, tTA suK-du:K) se Sivcilt rh in:Õok , inmQl tTA inBQy bnA rhnA¦ ye sBI mMgl-DmQ devtASA tTA mnuÏyA k A wØAroØAr k £yAf k rne vAle hÓ¦ * rtnsuØA m áAôðA ik yA gyA hÔ ik buÂ, Dým tTA s³ m EyA-EyA wØAm r¥n hÓ, jÔse lok -prlok m jo BI Dn hÓ STvA vgoÜ m jo BI wØAm r¥n hÓ, wnm se k oqQ BI bu ke smAn üeÏX nh hÔ, yh bu m wØAm r¥n hÔ ¦ 40
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
ijs wØAm, Smít, ivrAg-pd SÈr sBI doúA ke öyk Ark invAQf k o ÕAEymuin ne áAAðA ik yA ws Dým ke smAn k oqQ üeÏX nh hÔ, yh Dým m wØAm r¥n hÔ¦ jÔse DrtI m ghrI gìzI huqQ qMªk Il [ngr-tMB] cArA Sor k I tej hvASA se BI áAkM ipt nh hotI, vÔse hI cAr SAyQ-s¥yA k A BlI áAk Ar sAöA¥k Ar k rne vAlA s¥purú Sivcl rhtA hÔ, yh s³ m wØAm r¥n hÔ¦ buÂ, Dým tTA s³ m jo-jo wØAm r¥n hÓ, wnk I s¥ytA áAôðA k rte smy sbke ila vVt-mMgl k I k AmnA BI k I gyI hÔ¦ * itroku ¢suØA m áAet-áAAifyA k I dynIy dÕA k A ic©f ik yA gyA hÔ SÈr wnke ila dAn-dVöfA dene k A mhØv btlAyA gyA hÔ¦ sMbMiDyA k A ronA-DonA wnke k Am nh SAtA, prMtu wnke inimØA idyA gyA dAn t¥k Al BI, SÈr BivÏy m BI, wnke iht ke ila hotA hÔ¦ qs lok m idyA gyA dAn w®h aese hI áAAðA ho jAtA hÔ jÔse WMce TAn pr brsA huSA pAnI incle TAn pr jA phuÙctA hÔ, STvA pAnI se lde hua bAdlA se sAgr lbAlb Br jAtA hÔ¦ * iniDk »zsuØA m BÈitk iniD k I nÎvrtA pr áAk AÕ zAlne ke wprAMt pu»y-ÁpI iniD k A mAhA¥ýy sAmne lAyA gyA hÔ¦ qs iniD k o k oqQ curA nh sk tA SÈr qsse devA tTA mnuÏyA k I sArI k AmnAaM pUfQ ho jAtI hÓ suMdr vfQ pAne se lek r sMboiD áAAðA k r lene tk ¦ * meØAsuØA m sBI áAAifyA ke áAit mÔ©IBAv bnAye rKne k A wpdeÕ hÔ¦ hr smy SÈr hr VTit m yhI BAv bnA rhe, to yhI bRµivhAr k hlAtA hÔ¦ aesA ¯yVEt ik sI imÉyAdíVÏx m n pìz, ÕIlvAn bnA rh k r, ivÕu dÕQn se yuEt ho, k Am-tíÏfA k A nAÕ k r, punjQ®m se Cuxk ArA pA letA hÔ¦
]
Ku¡k pAX
41
Dýmpd Dýmpd k A buÂvcn m ivÕeú TAn hÔ¦ BArt ke Snek pìzosI deÕA m yh gRMT S¥yMt lok iáAy hÔ¦ qsm suBAiút hI suBAiút Bre pìze hÓ, jo ivpÎyI sADk A ke ila Snmol iniD ke smAn hÓ¦ qsm cAr sÈ teqQs gATAaM hÓ, jo CbIs vgoÜ m ivBAijt hÓ¦ áA¥yek vgQ m se ik ®h-ik ®h pdA k I BAvAiB¯yVEt nIce k I gyI hÔ [1] ymk -vg : sAre DmQ phle mn m hI w¥pÚA hote hÓ, St: mn hI üeÏX hÔ¦ yid k oqQ ¯yVEt dUiút mn se k oqQ vcn boltA STvA k Am k rtA hÔ, to du:K wske pICe aese lg jAtA hÔ jÔse gAìzI Kcne vAle bÔlA ke pÔrA ke pICe gAìzI k AcEk A¦yid k oqQ inmQl mn se vcn boltA STvA k Amk rtA hÔ, to suK wske pICe aese lg jAtA hÔ jÔse k BIsMg n Coìzne vAlI CAyA¦ [2] SFpmAd-vg : jb k oqQ smJdAr ¯yVEt áAmAd k o SáAmAd se jIt letA hÔ, tb vh áAôAÁpI áAAsAd pr cìZ k rÕok rihtho jAtA hÔ¦ aesA Õok riht DIr ¯yVEt Õok gRt ivmUìZ jnA k o aese hI [k rfABAv se] deKtA hÔ, jÔse ik pvQt pr KìzA huSA ¯yVEt jmIn pr Kìze hua logA k o deKtA hÔ¦ [3] icØA-vg : ijtnI hAin Õ©u Õ©u k ISTvA vÔrI vÔrI k Ik rtAhÔ, wsse k hSiDk hAin glt mAgQ pr lgA huSA icØA k rtAhÔ¦ ijtnI BlAqQ mAtA-iptA yA dUsre BAqQ-bMDu nh k r pAte hÓ, wsse k h SiDk BlAqQ shI mAgQ pr lgA huSA icØA k rtA hÔ¦ [4] puFP -vg: jÔse ik sIbìzI sìzk ke ik nAre P ke gye kU ìze-k creke Zer pr k oqQ piv© gMD vAlA suMdr p¤ w¥pÚA ho jAy, aese hI kU ìze-k creke smAn SMDe píTjnA m sýyk sMbu k A üAvk SpnI áAôA se S¥yiDk ÕoiBt hotA hÔ¦ [5] bAl-vg : jAgte hua ke ila rAt lMbI hotI hÔ¦ Tke hua ke ila yojn lMbA hotA hÔ¦ sÂmQ k o n jAnne vAle mUZA ke ila sMsAr-ckR lMbA hotA hÔ¦ 42
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
[6] pV»zt-vg : jÔse sGn ÕÔl-pvQt pvn se áAkM iptnh hotA, vÔse hI smJdAr log ndA SÈr áAÕMsA se ivcilt nh hote¦ [7] Srh®t-vg : ijske SAsRv pUrI trh se öIf ho gye hÓ, ijsk I SAhAr m SAsVEt nh hÔ, SÈr ÕU®y tTA SinimØA ivmoö (invAQf) ijsk I gocrBUim hÔ, wsk I git, SAk AÕ m wìzne vAle pVöyA k I git ke smAn, SnjAnI rhtI hÔ¦ [8] shs-vg : jo sMgRAm m hjArA mnuÏyA k o jIt le, wsse wØAm sMgRAm-ivjyI vhI hotA hÔ jo ak Spne SAp k o jIt letA hÔ¦ [9] pAp-vg : jb tk pAp k A P l nh imltA hÔ, tb tk pApI BI pAp k o SCA hI smJtA hÔ¦ k tu jb pAp k A P l imltA hÔ, tb wse pAp idKAqQ dene lgte hÓ¦ [10] d»z-vg : jÔse vAlA lAXI se gAyA k o cArAgAh m hAMk le jAtA hÔ, vÔse hI buìZApA SÈr mí¥yu áAAifyA k I SAyu k o hr le jAte hÓ¦ [11] jrA-vg : rAjA ke suici©t rT purAne pìz jAte hÓ SÈr yh ÕrIr BI, k tu sMtA k A DmQ purAnA nh pìztA hÔ¦ sMt log s¥purúA se aesA hI k hte SAa hÓ¦ [12] SØA-vg : SpnA ik yAhuSA pApk mQ Spne k omÔlA k rdetA hÔ, n ik yA huSA pApk mQ Õu rKtA hÔ¦ ÕuiÂ-SÕui hr ak k I SpnI-SpnI hotI hÔ¦ k oqQ ¯yVEt ik sI dUsre k o Õu nh k r sk tA¦ [13] lok -vg: jo k oqQ qs lok k obulbule k Itrh SÈr mrIick A ke smAn deKtA hÔ, wse ymrAj nh deK pAtA hÔ¦ [14] buÂ-vg : sBI pAp-k moÜ se bcnA, ku Õl-k mQ k rnA, Spne icØA k o intAMt inmQl k rte rhnA yh buÂA k I iÕöA hÔ¦ [15] suK-vg : tíÏfA sb se bìzA rog hÔ SÈr (wske k Arf) jo sMk Ar bnte hÓ ve sbse bìze du:K hÓ¦ qse (ivpÎynA-sADnA «ArA) yTATQt: jAn k r jo invAQf (áAAðA hotA hÔ), vh sbse bìzA suK hÔ¦ [16] ipy-vg : ÕIlsMpÚA, ivpÎynA-sMpÚA, DmQ-inÏX, s¥yvAdI tTA k tQ¯yprAyf k o log FyAr k rte hÓ¦ Dýmpd
43
[17] k oD-vg: jo (isr pr) cìZe hua kR oDk oBRAMt hua rT ke smAn TAm letA hÔ, wsI k o mÓ sArTI k htA hUM; dUsre to ke vl lgAm pk ìzne vAle hote hÓ¦ [18] ml-vg : smJdAr ¯yVEt k o cAiha ik vh Spne mÔl k o kR mÕ: ToìzA-ToìzA öf-áAitöf vÔse hI dUr k re, jÔse ik rjtk Ar (sunAr) cAMdI ke mÔl k o dUr k rtA hÔ¦ [19] Dým§-vg : jb tk DmQ k I ccAQ hI ccAQ k rtA hÔ, tb tk DmQDArI nh hÔ¦ prMtu jb DmQ (ke gUìZ rhy) k o ToìzA-BI suntA hÔ SÈr (sun smJk r qse ivpÎynA-sADnA «ArA) SpnI k AyA m vyM deKtA hÔ, tBI (shI mAne m) DmQDArI hotA hÔ¦ aesA ¯yVEt (s¥y-)DmQ dÕQn m áAmAd nh k rtA¦ [20] mg-vg : tTAgt ke vl(ivÕui k A)mAgQ SA¼yAt k rtehÓ ¦ pirüm to tuýh hI k rnA hotA hÔ¦ jo ws mAgQ pr SAÁìZ ho jAte hÓ, ve yAn-rt hok r mí¥yu ke bMDn se muEt ho jAte hÓ¦ ivÕui k A mAgQ hÔ * sBI sMk Ar Sin¥y hÓ, qse áAôApUvQk jAnnA; * sBI sMk Ar du:K hÓ, qse áAôApUvQk jAnnA; * sBI DmQ SnA¥m hÓ, qse áAôApUvQk jAnnA¦ q®h qs áAk Ar jAn lene se du:K k A inveQdn ho jAtA hÔ¦ [21] pik »fk -vg: ijnk I k AygtA-míit (k AyA m hone vAlI vednASA ke áAit jAgÁk tA)inrMtr wpVTt rhtI hÔ, ve Sk rfIyk AyQ nh k rte, sdA k rfIy hI k rte hÓ¦ aese míitmAn avM sMáAôAnI logA ke SAsRv smAðA ho jAte hÓ¦ [22] inry-vg : du:ÕIl SÈr sMym-ivhIn jIvn jIte hua rAÏxÃpz (smAj k A SÚA) KAne se to SAg k I lpx ke smAn lAl hua tðA lohe ke gole k o KAnA k h SCA hÔ¦ [23] nAg-vg : jÔse yu m hATI Dnuú se ink le bAf k oshn k rtA hÔ, vÔse hI mÓ SpÕd shn k ÁMgA, EyAik du:ÕIl log hI SiDk hÓ¦ 44
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
[24] t»hA-vg : DmQ k A dAn sAre dAnA se bìZ-cìZ k r hotA hÔ, DmQ k A rs sAre rsA se áAbl hotA hÔ, DmQ m rit sb rityA se w¥kí Ïx hotI hÔ, tíÏfA k A öy sAre du:KA k o SiBBUt ik ye rhtA hÔ¦ [25] iBEKu-vg : jb ik sI ÕU®yAgAr m áAveÕ k rke k oqQ ÕAMt-icØA iBöu sýyk Áp se DmAQnupÎynA k rtAhÔ, tb wse lok oØArsuK áAAðA hotA hÔ jo ik sAmA®y mAnvIy lok Iy suKA se pre hotA hÔ¦ vh jb-jb (ÕrIr SÈr icØA) kM DA k Iwdy-¯yy (-ÁpI Sin¥ytA) k I ivpÎynAnuBUit k rtA hÔ, tb-tb áAIit-áAmod (-ÁpI SAyA¥m-suK) k I wplVD k rtA huSA Smít pd (invAQf) k A sAöA¥k Ar k r letA hÔ¦ [26] bRAµf-vg : Spne pApA k o Dok r bhA dene vAlA k hlAtA hÔ bRAµf, smtA k ASAcrf k rne vAlA ümf, SÈr Spne icØA-mlA k odUr k r dene vAlA áAvRijt¦ bRAµf hotA hÔ å úB (wØAm), áAvr (üeÏX), vIr, mhiúQ, ivjetA, SkM Fy, êAAtk ,bu !
]
Dýmpd
45
wdAn ik ®hGxnASA ke piráAeçy m BgvAn bu ke muK se in:sít áAIit-vAEyA, w£lAs-vcnA STvA húoQÝArA k A sMgRh qs gRMT m imltA hÔ¦ qsm SsI suØA hÓ, jo SAX vgoÜ m ivBAijt hÓ¦ ku Cek wdAnA k A pircyA¥mk ivvrf nIce idyA gyA hÔ * sMboiD áAAðA k rne ke pÎcAt smAiD se wX k r BgvAn bu ne rAi© ke phle, ibcle tTA ipCle yAmA m tIn iviDyA se áAtI¥ysmu¥pAd k A, BlI áAk Ar se mnn ik yA: Snulomt: qske hone se yh hotA hÔ, qske w¥pÚA hone se yh w¥pÚA ho jAtA hÔ¦ áAitlomt: qske nh hone se yh nh hotA hÔ, qske rk jAne se yh rk jAtA hÔ¦ Snulomt: áAitlomt: qske hone se yh hotA hÔ, qske w¥pÚA hone se yh w¥pÚA ho jAtA hÔ¦ qske nh hone se yh nh hotA hÔ, qske rk jAne se yh rk jAtA hÔ¦ * ws smy wnke muK se wdAn ke ye vcn ink le jb öIfAsRv tpvI, yogI ke smö DmQ áAk x ho jAte hÓ, tb wsk I sArI ÕMk AaM imx jAtI hÓ; EyAik vh hetu-siht DmQ k o áAôApUvQk jAn letA hÔ, áA¥yyA ke öy k ojAn letA hÔ SÈr mAr k IsenA k ovÔse hI iCÚA-iBÚA k r zAltA hÔ jÔse (SMDk Ar k o ivdIfQ k r) SAk AÕ m cmk ne vAlA sUyQ¦ * ik sI sAMp k o lAXI se pIxte bAlk A k o deK k r BgvAn ke muK se in:sít wdAn-vcn jo SpnA suK cAhne vAlA suK cAhne vAle (S®y) áAAifyA k o lAXI se mArtA hÔ, vh mrne pr suK k A lABI nh hotA¦ jo SpnA suK cAhne vAlA suK cAhne vAle (S®y) áAAifyA k olAXI se nh mArtA, vh mrne pr suK k A lABI hotA hÔ¦ 46
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
* Spne iáAy qk lÈte pu© ke inDn pr Õok -iv¹l wpAsk k o deK k r ink le wdAn-vcn jo devtA STvA mnuÏy iáAy ÁpA k A SAvAd lene m lge rhte hÓ, ve pAp SÈr ivnAÕ k o áAAðA ho mí¥yurAj ke vÕ m cle jAte hÓ¦ prMtu jo idn-rAt SáAmØA rh k r iáAy Áp k o Coìz dete hÓ, ve pAp ke mUl k o Kn zAlte hÓ, mu¥yu-pAÕ m nh P Ùste hÓ¦ * Spne pAs hI jMgl m ku xI bnA k r rhne vAle wÂt, SiBmAnI, cpl, vAcAl, mUìZ-míit, sMáAôAn-riht, SsmAiht, BRAMt-icØA avM qMiªyA m SsMymI iBöuSA k o deK k r BgvAn ke muK se ink le wdAn-vcn sMymivhIn, imÉyAdíVÏxk SÈr SAlsI mAr ke vÕ m clA jAtA hÔ ¦ sMymI, sýyk sMk £p vAlA, sýyk díVÏxk , (sMk ArA ke ) wdy-¯yy k o jAnne vAlA, inrAls iBöu sArI dugQityA k o lAt mArtA hÔ¦ * SAyuÏmAn SAn®d «ArA yh k he jAne pr ik boiDs¥v k I mAtAaM boiDs¥v ke j®m lene ke ak sðAAh pÎcAt, STAQt S£pAyu m hI, deh ¥yAg tuist devlok m jA w¥pÚA hotI hÓ, BgvAn ke wdAn-vcn jo k oqQ hua hÓ, yA hAge, sBI ÕrIr Coìz k rcle jAyge¦ St: smJdAr ¯yVEt sb vtuSA ke öy k o jAn k r zx k r bRµcyQ k A pAln k re¦ * devdØA «ArA sMG-Bed k rne k A smAcAr imlne pr wdAint wdAniyt-vcn sADu sADupnA k re, yh SAsAn hÔ¦ sADu pAp k re, yh k iXnhÔ¦ pApI pAp k re, yh SAsAn hÔ¦ SAyQjn k A pAp k rnA k iXn hotA hÔ¦ * imÉyA isÂAMtA k o lek r SAps m JgìzA k rne vAle pirvRAjk A k A áAsMg yAn m lAye jAne pr wdAniyt wdAn-vcn ik tne hI ümf vA bRAµf qsI m jUJe rhte hÓ¦ ve ibnA SôAn k A nAÕ ik ye bIc m hI nÏx ho jAte hÓ¦ * m£lpu© SAyuÏmAn db «ArA SVnDAtu k A SAüy lek r pirinvAQf-lAB k rne pr BgvAn k A húoQÝAr
wdAn
47
k AyA k A Bedn huSA, sMôA inr huqQ, sArI vednAaM XMzI pìz gqÜ, sMk ArA k A wpÕmn huSA, ivôAn St huSA! qs gRMT m aese BI Snek áAsMg hÓ ijnm BgvAn ke üAvk wnke smIp hI pAlTI mAr k r,ÕrIr k osIDA rK, míitmAn bne rh k rsADnAÄyAs k rte Te¦ wnk IBAv-BMigmA avM wplVDyA k ojAn k rBgvAn ke muK se Snek bAr w£lAs-vcn áAsít hua¦ ivpÎyI sADk A ke ila ye vcn S¥yMt áAerfAjnk hÓ¦ wdAhrftyA * ik sI iBöuivÕeú ke sMdBQ m ijs iBöu ne Spne sAre (nye) k mQ k rne Coìz idye hA SÈr purAne k moÜ ke mÔl k o Dun-Dun k r dUr k r rhA ho, vh aese DrAtl pr KìzA hotA hÔ jhAM merA k hne ke ila ku Cnh rh jAtA¦ aese ¯yVEt ke pAs lp-lp k rne ke ila ku C nh bctA¦ * SAyuÏmAn sAirpuØA ke sMdBQ m (sMk ArA ke )wpÕmn se ÕAMt-icØA huye, Bv-rÀju ivVCÚA ik ye iBöu k A j®m lene k A islislA ivVCÚA ho jAtA hÔ¦ vh mAr ke bMDn se muEt ho jAtA hÔ¦ * SAyuÏmAn mhAmog£lAn ke sMdBQ m k AygtA míit wpVTt ho, ChA pÕAQytn sMvít hA, iBöu stt smAiht ho, to vh Spne invAQf k o jAn hI letA hÔ¦ * SAyuÏmAn ip»zolBAr«Aj ke sMdBQ m vAfI SÈr ÕrIr se ik sI k o k Ïx n phuÙcAnA, áAAitmoö ke inymA k A pAln k rnA,Bojn k ImA©A jAnnA, ak AMt m invAs k rnASÈr icØA [k o suDArne ke bAre m] áAy¥nÕIl honA yh buÂA k I iÕöA hÔ¦ * SAyuÏmAn k ±Arevt ke sMdBQ m lok yA prlok m, SpnI yA prAyI ijtnI BI k AMöAaM hA, yAnI wn sb k o Coìz dete hÓ SÈr áAy¥npUvQk bRµcyQ k A pAln k rte hÓ¦ * SAyuÏmAn cULp®Tk ke sMdBQ m 48
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
VTr ÕrIr SÈr VTr icØA se Kìze, bÔXe yA soye rh k r jo iBöu SpnI míit (jAgÁk tA)bnAye rKtA hÔ, vh WMcI se WMcI SvTASA k oáAAðA k r letA hÔ¦ WMcI se WMcI SvTASA k o áAAðA k r vh mí¥yurAj k I díVÏx m nh SAtA¦ * SAyuÏmAn S²YAisk o»z²Y ke sMdBQ m ijske mUl m píÉvI (STAQt, Siv¬A k o pnpAne vAle SAsRv, nIvrf SAid) nh hÓ, SÈr ijsm pØAe (STAQt, md, áAmAd, mAyA, XgI, SAid) nh hÓ, wsm BlA (mAn-ÁpI) v£lrI k hAM se ho sk tI hÔ? (sMk Ar-ÁpI EleÕA ke )bMDn se muEt hua aese DIr purú k Ik ÈnndA k rsk tAhÔ? wsk Ito devtA BI srAhnA k rte hÓ SÈr vh bRµA se BI áAÕMist hotA hÔ¦
]
wdAn
49
qitvuØAk qitvuØAk Õd k ASTQ hÔ aesA k hAgyA¦ qs gRMT k Ayh nAm dene k A sMBvt: yh k Arf hÔ ik qske áA¥yek suØA k A SArMB qn ÕdA se hotA hÔ vuØAM hetM BgvtA [STAQt, BgvAn «ArA yh k hA gyA, q¥yAid]¦ qs gRMT m ak sÈ bArh suØA hÓ, jo cAr inpAtA m ivBEt hÓ¦ áA¥yek inpAt m áAitpAidt ivúy-vtu k I sMVöðA ÁpreKA inýn áAk Ar se hÔ :-
phlA inpAt qske suØAA m ak -ak bAt k olek rBgvAn ke wpdeÕ sMgíhIt hÓ¦ jÔse iBöuSo! ak bAt Coìz do, mÓ tuýhAre SnAgAmI hone k A jAimn bntA hUM¦ k Èn sI ak bAt? loB¦ ijs loB se luD hok r áAAfI dugQit k o áAAðA hote hÓ, ws loB k o ivpÎynA k rne vAle sýyk áAk Arse jAn k rCoìz dete hÓ SÈr qse Coìz dene ke bAd k BI qs sMsAr m lÈx k r nh SAte hÓ¦ BgvAn ne «eú, moh, kR oD, mRö avM mAn ke sMdBQ m BI qsI áAk Ar ke vcn k he hÓ¦ qs inpAt m ivvecn ik ye gye ku C S®y ak -ak ivúy hÓ Siv¬A, tíÏfA, yTATQ ctn, k £yAfim©tA,sMG k IPU x,sMG k Iak tA, dUiút icØA, áAsÚA icØA, jAn-bUJ k r JUX bolnA, mÔ©I cetoivmuVEt ¦
dUsrA inpAt qske suØAA m do-do bAtA k o lek r idye gye wpdeÕ sMgíhIt hÓ¦ jÔse iBöuSo! pyAQy se sýyk sMbu ke wpdeÕ do áAk Arke hote hÓ¦ k Ènse do áAk Ar?phlA pAp k oburAqQ ke tÈr pr deKo¦ dUsrA pAp k oburAqQ ke tÈr pr deK k r wsse inivQ»f, ivrEt, ivmuEt ho jASo ¦ 50
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
qs áAk Ar ivrEt-icØA hok r tum du:K k A SMt k r loge ¦ qs inpAt m ivvecn ik ye gye ku C S®y do-do ivúy hÓ qMiªyA pr sMym n rKnA tTA Bojn k ImA©A n jAnnA¦ qMiªyA pr sMym rKnA tTA Bojn k ImA©A jAnnA¦ mÓne BlA k Amnh ik yA tTA mÓne burA k Amik yA¦ mÓne BlA k Amik yA tTA mÓne burA k Amnh ik yA¦ burA ÕIl avM burI díVÏx¦ BlA ÕIl avM BlI díVÏx ¦ sopAiDÕeú invAQfDAtu tTA SnupAiDÕeú invAQfDAtu¦
tIsrA inpAt qske suØAA m tIn-tIn bAtA k olek ridye gye wpdeÕ sMgíhIt hÓ¦ jÔse iBöuSo! ye tIn vednAaM hÓ¦ k Èn sI tIn? suKd, du:Kd tTA Sdu:Kd-SsuKd¦ smAiht huSA, sMáAôAnI tTA míitmAn bu k A üAvk vednASA k o jAntA hÔ, qnk I w¥pVØA k o jAntA hÔ SÈr qnk A öy k rAne vAle mAgQ k o, jhAM ye inr ho jAtI hÓ, jAntA hÔ¦ vednASA k A öy ho jAne se iBöu tíÏfAriht hok r pirinvAQf pA letA hÔ¦ qs inpAt m ivvecn ik ye gye ku C S®y tIn-tIn ivúy hÓ Sku ÕlmUl (loB, «eú, moh); DAtu (ÁpDAtu, SÁpDAtu, inroDDAtu); SAsRv (k AmAsRv, BvAsRv, Siv¬AsRv); tíÏfAaM (k AmtíÏfA, BvtíÏfA, ivBvtíÏfA); cöu (mAMscöu, id¯ycöu, áAôAcöu); k Al (StIt, SnAgt, vtQmAn); durAcAr (k Aiyk , vAick , mAnisk ); sdAcAr (k Aiyk , vAick , mAnisk ); mÈn (k Aiyk , vAick , mAnisk ); pu© (SitjAt, SnujAt, SvjAt)¦ qitvuØAk
51
cÈTA inpAt qske suØAA m cAr-cAr bAtA k o lek r idye gye wpdeÕ sMgíhIt hÓ¦ jÔse iBöuSo! jAnne vAle deKne vAle ke SAüv öIf hote hÓ, n jAnne vAle, n deKne vAle ke nh aesA mÓ k htA hUM¦ EyA jAnne, deKne se SAsRvA k A öy hotA hÔ? yh du:K hÔ, yh du:K k Iw¥pVØA hÔ, yh du:K k AinroD hÔ, yh du:K k A inroD k rAne vAlA mAgQ hÔ q®h jAnne, deKne se SAsRvA k A öy hotA hÔ¦ å ju-mAgQ k ASnusrf k rne vAle, SÄyAs m lge hua ÕÔçy k oShQt mAgQ m áATm ôAn hotA hÔ, tdnMtr Srh¥vôAn SÈr tduprAMt Srh¥vP l se (áAôA-)ivmuVEt k A w¥kí Ïx ôAn¦ tb, sAre bMDn öIf ho gye wsm qs áAk Ar k A EleÕA ke öy hone k A ôAn w¥pÚA hotA hÔ¦ sArI gRMiTyA k A Bedn k rne vAle invAQf k o SAlsI, mUKQ tTA SboD «ArA áAAðA nh ik yA jA sk tA¦ qs inpAt m ivvecn ik ye gye ku C S®y cAr-cAr ivúy hÓ sulB vtuaM (pAMÕukU l cIvr; iBöA k A SÚA; víömUl; gomU©), tíÏfA k I w¥pVØAyAM (cIvr hetu; pzpAt hetu; ÕynAsn hetu; yh lok imle, yh n imle qs hetu), tTAgt k otTAgt k hne ke cAr k Arf ¦ qitvuØAk m míit, sMáAôAn avM ivpÎynA se áA¥yö avM proö sMbMD rKne vAle bhut se pd hÓ ijsse ivpÎynA k rne vAlA ke ila yh gRMT ivÕeú Áp se wpyogI hÔ¦ k itpy wdAhrf * loB, «eú, moh, kR oD, mRö avM mAn k o ivpÎynA k rne vAle sýyk áAk Arse jAn k rCoìz dete hÓ (sýmd²YAy pjhV®t ivpVsno) ¦ * míitmAn SÈr sMáAôAnI kR mÕ: sAre sMyojnA k A öy k r zAltA hÔ¦ (sýpjAno pitsto pApufe Snupuben sbsMyojnEKyM)¦ * jb SAyQs¥yA k o sýyk -áAôA se deKtA hÔ (yto c SiryscAin sýmFp²YAy psit)¦ 52
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
* sMsAr m bDne vAlI áAôA hI üeÏX hÔ (p²YA ih se§A lok m, yAyM inbeDgAimnI)¦ * míitmAn, yAnI sýyk áAk Ar se DmoÜ k I ivpÎynA k rte hÓ (sitm®to c JAiyno sýmA DýmM ivpsV®t)¦ * bu k A üAvk smAiht, sMáAôAnI avM míitmAn hotA hÔ (smAihto sýpjAno, sto buÂs sAvk o)¦ * ws stt-yAnI, pÔnI díVÏx se ivpÎynA k rne vAle k o (tM JAiynM sAtitkM , suKumM idi§ivpskM)¦ * DmoÜ SÈr pAMc kM DA ke wdy-¯yy k o sýyk áAk Ar se deKne vAlA (smveVEKtA c DýmAnM, K®DAnM wdybyM)¦
]
qitvuØAk
53
suØAinpAt suØAinpAt se SiBáAAy hÔ suØAA k A sMgRh¦ qske áATm cAr vgoÜ m cÈvn suØA hÓ, prMtu pAMcv vgQ m tIn gATAaM SÈr solh mAfvk A ke áAÎn hÓ¦ Toìze m hI BgvAn bu k IiÕöA k osmJne ke ila yh ak Si«tIy gRMT hÔ¦ qs gRMT m áAitpAidt ivúy-vtu k A vgQ-vAr sMVöðA ivvrf nIce idyA gyA hÔ¦
1. wrgvg qs vgQ ke wrgsuØA m invAQf-áAAðA iBöuSA ke gufA k A vfQn k rte hua spQ «ArA k culI Coìzne ke smAn wnke qhlok tTA prlok k o ¥yAgne k I bAt k hI gyI hÔ¦ DinysuØA m Diny gop ke sAT sMvAd ke Áp m BgvAn «ArA wse bìze mAimQk ZMg se sAMsAirk SAsVEtyAM ¥yAgne k A wpdeÕ idyA gyA hÔ¦ KgivsAfsuØA m gÓze ke sg ke smAn Ske leivcrf k rnek AwpdeÕ hÔ : yh ivpVØA hÔ, P oìzAhÔ, wpªv hÔ, rog hÔ, k AMxAhÔ, By hÔ k AmBogA m yh By deK k r gÓze ke sg k I BAMit Ske lA ivcrf k re¦ k isBAr«AjsuØA m BgvAn ne vyM k o kí úk btlAyA hÔ¦ wnke kí iú-k AyQm üÂA hÔ bIj, tp víVÏx, áAôA juSAX SÈr hl, lÀjA hl k I P Al, mn nDnA, míit P Al SÈr Ceku nI, vIyQ bÔl SÈr invAQf gAìzI, jo SAge-se-SAge cltI jAtI hÔ¦ wnk I kí iú SmítP ldAiynI hotI hÔ, ijse k rne se k oqQ BI ¯yVEt sAre du:KA se muEt ho jAtA hÔ¦ cu®dsuØA m cAr áAk Ar ke ümfA k I ccAQ hÔ SÈr prABvsuØA m ik sI BI purú k I Svnit ke bArh k ArfA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ vslsuØA m btlAyA gyA hÔ ik víúl (nIc) k Èn hotA hÔ : k oqQ jAit se víúl nh hotA SÈr n jAit se bRAµf hotA hÔ¦ k mQ se hI k oqQ víúl hotA hÔ SÈr k mQ se hI bRAµf¦ meØAsuØA k A ivvecn Ku¡k pAX ke SMtgQt ik yA jA cuk A hÔ¦ 54
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
hemvtsuØA SÈr SALvk suØA ke SMtgQt hemvt tTA SALvk nAm ke yöA «ArA BgvAn se Snek sATQk áAÎn pUCe gye hÓ, ijnk Aprm sMtoújnk wØAr iml jAne pr ve BAvivBor ho k hte hÓ : Sb hm gAMv-gAMv, pvQt-pvQt, ngr-ngr m sýyk sMbu SÈr wnke «ArA wpidÏx DmQ k I suDmQtA k o nmk Ar k rte hua ivcrf k rge¦ ivjysuØA m ÕrIr k I gMdigyA SÈr Sin¥ytA k I Sor yAn SAk iúQt k rne ke wprAMt BgvAn ne Spne yA dUsre ke ÕrIr ke áAit rAg ¥yAgne k I sIK dI hÔ¦ muinsuØA m yh btlAne ke pÎcAt ik muin k ÈnhotA hÔ, BgvAn ne k hA hÔ ik jÔse nIlI gdQn vAlA mor k BI BI wìzAn m hMs k I brAbrI nh k r sk tA,vÔse hI gíhT BI iBöu k IbrAbrI nh k rsk tA,jo muin ho, ak AMt vn m yAn k rtA rhtA hÔ¦
2. cULvg rtnsuØA tTA m½lsuØA k A ivvecn Ku¡k pAX ke SMtgQt ik yA jA cuk A hÔ¦ SAmg®DsuØA m k spbu k Ak TnhÔ ik jIvhsA, mAr, k Ax,bMDn, corI, JUX bolnA, Clk px, XgI, inrTQk gRMTA k A vAcn, prAyI ©I k A sevn, q¥yAid SAmgMD hÔ, n ik mAMs-Böf¦ ihirsuØA m scA im© wse btlAyA gyA hÔ jo mAtA k I god m soye hua pu© ke smAn ivÎvAs áAdAn k rtAhÔ SÈr dUsrA «ArA P oìzAnh jA sk tAhÔ¦ sUiclomsuØA m vAsnASA ke mUl pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ DýmcirysuØA m durAcArI iBöu k o k crA jAn sMG se Slg k rne k I deÕnA k I gyI hÔ¦ bRAµfDVýmk suØA ke SMtgQt áAAcIn bRAµfA ke DmQ btlAye gye hÓ SÈr k hA gyA hÔ ik phle tIn hI rog hote Te qCA, BUK SÈr buìZApA, k tu pÕuvD se ve S§Anve ho gye hÓ¦ nAvAsuØA m k hA gyA hÔ ik ijsse DmQ k A ôAn áAAðA ho, wsk I vÔse hI ScQnA k rnIcAiha jÔse ik devtA qMª k Ik rte hÓ¦ k sIlsuØA m qs áAÎn k A wØAr imltA hÔ ik ik s ÕIl, ik s SAcrf SÈr ik n k moÜ k o sýyk suØAinpAt
55
Áp se k rne m lgA huSA ¯yVEt Srh¥v áAAðA k r letA hÔ ¦ w§AnsuØA áAmAd m pìze hua ¯yVEtyA k oJk Jorne k Ak Amk rtAhÔ : wXo, bÔXo, tuýh sone se EyA mtlb? k AMxA cuBne se ¯yiTt roigyA k o nd kÔ sI? rAhulsuØA m vh wpdeÕ inb hÔ ijse SAyuÏmAn rAhul k o BgvAn in¥yáAit idyA k rte Te¦ ingRoDk FpsuØA m BgvAn ne yh sMÕy imxAyA hÔ ik SAyuÏmAn v½Is ke wpAyAy k FpAyn ne SAsVEt ke hetu k o jAnk r Sit dutr mí¥yu ke rAÀy k o pAr k r ilyA hÔ¦ sýmApirbAjnIysuØA m iBöuSA ke SAcrfIy DmoÜ SÈr DVýmk suØA m iBöuSA tTA gíhTA ke DmoÜ k o wjAgr ik yA gyA hÔ¦
3. mhAvg pbÀjAsuØA m BgvAn k I áAvRÀyA k A vfQn hÔ¦ gíhT jIvn k o bADASA se BrA huSA SÈr áAvRÀyA k o Kule SAk AÕ ke smAn jAn k r ve áAvRijt hua¦ pDAnsuØA m mAr k I prAjy k A w£leK hÔ¦ qsm mAr k I vIk AroVEt hÔ ik mÓ sAt vúQ tk BgvAn ke pICe lgA rhA, prMtu míitmAn sýyk sMbu ne muJe k oqQ Svk AÕ nh idyA¦ suBAistsuØA m suBAiút ke cAr SMg btlAye gye hÓ : suBAiút ho, duBAQiút nh; DmQ ho, SDmQ nh; iáAy ho, SiáAy nh; SÈr s¥y ho, Ss¥y nh¦ su®dirk BAr«AjsuØA, mAGsuØA, siBysuØA tTA selsuØA m su®dirk BAr«Aj, mAG, siBy tTA sel nAm ke bRAµfA ne BgvAn se Snek áAÎn k rke SpnI smyASA k A smADAn áAAðA ik yA SÈr wnk I vAfI se áABAivt hok rbuÂ, DmQ tTA sMG k IÕrf m cle gye¦ qnm se mAG k oCoìz k rÕeú tIn ke áAvRijt hok r Srh¥v áAAðA k r lene k A BI w£leK hÔ¦ s£lsuØA m jIvn k I Sin¥ytA áAôðA k I gyI hÔ : jÔse ku ýhAr «ArA bnAye gye im¢I ke btQn sBI xUx jAne vAle hÓ, aesA hI áAAifyA k A jIvn hÔ¦vAse§suØA m vfQ-¯yvTA k A KMzn ik yA gyA hÔ : j®m se n bRAµf hotA hÔ, n S-bRAµf¦ k mQ se hI bRAµf hotA hÔ, SÈr S-bRAµf BI¦ k mQ se hI kí úk hotA hÔ, SÈr iÕ£pI BI¦ k mQ se hI binyA hotA hÔ, SÈr sevk BI¦ 56
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
k mQ se hI cor hotA hÔ, SÈr sÔink BI¦ k mQ se hI puroiht hotA hÔ, SÈr rAjA BI¦ áAtI¥ysmu¥pAd k o deKne vAle SÈr k moÜ ke ivpAk k o jAnne m inpuf pMizt-jn k mQ k o qs áAk Ar yTATQt: jAnte hÓ¦ k ok Ailk suØ A m sMt purúA k I ndA k rne vAlA k I dugQit honA dÕAQyA gyA hÔ : jo doúriht, ÕuÂ, inmQl purú k o doú lgAtA hÔ, wsk A pAp w£xI hvA m P k IgyI sUçm DUil ke smAn wsI mUKQ pr jA icpxtA hÔ¦. . . St: piv©, sdAcArI sADuSA ke áAit SpnI vAfI SÈr mn k o sdA sMyt rKe¦ nALk suØA m Sist å iú ke BAMje nALk k o BgvAn ne yh smJAyA hÔ ik beGr hok r iBöA pr jIne vAlA wØAm pd k o kÔ se áAAðA k re : tAlu se jIB sxA k r pex ke áAit sMymI bne¦ SAly riht icØA vAlA bne, bhut ctn n k re, durAcAr se dUr rhe, SnAsEt ho SÈr bRµcyQ k ApAln k re¦ «ytAnupsnAsuØA m áAtI¥ysmu¥pAd ke isÂAMt ke SnusAr du:K k I w¥pVØA SÈr inroD pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦
4. S§k vg k AmsuØA m k AmBogA ke duÏpirfAmA SÈr guh§k suØA m sMsAr k I SsArtA k A bKAn ik yA gyA hÔ¦ du§§k suØA m btlAyA gyA hÔ ik muin jn ik sI díVÏxivÕeú ke Pe r m nh pìzte hÓ¦ su§k suØA ke SnusAr SnAsVEt se hI muVEt sMBv hotI hÔ, S®yTA mnuÏy bMdr ke smAn ak ÕAKA Coìz dUsrI ÕAKA pk ìzk rcltA rhtA hÔ ¦ prm§k suØA ke SnusAr SrhMt ik sI dAÕQink ivvAd m nh pìztA hÔ ¦ jrAsuØA m jIvn k I S£ptA, SsArtA SÈr itsmeØAeysuØA m mÔTun ¥yAgne k IccAQ hÔ¦ psUrsuØA m yh wpdeÕ iniht hÔ ik díVÏx k olek rik sI ivvAd m nh pìznA cAiha¦ iP rBI yid k oqQ ivvAd ke ilye SAge SAye SÈr k he ik yhI sc hÔ, to wse k hnA cAiha ik yhAM bhs k rne ke ilye k oqQ nh hÔ¦ mAgV»zysuØA m BI BgvAn ne díVÏxvAd k A KMzn k r invAQf-áAAVðA k A mAgQ btlAyA hÔ¦ purABedsuØA ke SMtgQt pÏx ik yAgyA hÔ ik ijsk Alok m SpnA ku C suØAinpAt
57
nh hÔ, jo SBAv ke bAre m ku Cnh soctA hÔ SÈr isÂAMtA m nh pìztA hÔ, vh ÕAMt k hlAtA hÔ¦ k lh-ivvAdsuØA m k lh avM ivvAd ke k ArfA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ cULyUhsuØA m áAôðA ik yA gyA hÔ : s¥y to ak hI hÔ, dUsrA hÔ hI nh, ijske bAre m log prpr ivvAd k r¦ prMtu nAnA mt vAle ümf SpnI Sor se nAnA s¥yA k I GoúfA k rte rhte hÓ ijsse ye sb ak hI bAt nh bolte hÓ¦mhAyUhsuØA m BgvAn k AsMdeÕ hÔ ik sBI ÕIl-vRt tTA sdoú-indoQú k moÜ k o Coìz k r, SÈr ÕuiÂ-SÕui k I k AmnA n k rte hua ivrEt hok r ÕAMit ke ila ivcrf k re¦ tuvxk suØA m iBöuSA k I cyAQ pr áAk AÕ zAlne ke bAd k hA gyA hÔ ik iBöu míitmAn rh k r BgvAn k I iÕöA k A ssýmAn SÄyAs k re¦ SØAd»zsuØA m bu ke Gr Coìzne k A k Arf áAôðA ik yA gyA hÔ¦ sAirpuØAsuØA ke SMtgQt sAirpuØA ne bMDn m jk ìze hua bhut se áAAifyA k I Sor se BgvAn se Snek áAÎn ik ye ijnk A w®hAne Spne SnuBvA ke SADAr pr smADAn ik yA SÈr SMtt: iBöuSA k o míitmAn rh SMDk Ar k A nAÕ k rne ke ila SA¹An ik yA¦
5. pArAynvg k TAv¥Tu m qs bAt k A w£leK hÔ ik bAvrI bRAµf «ArA mhAyô sMpÚA ik ye jAne pr jb ak yAck «ArA wsse pAMc sÈ k AúAQpf mAMge gye to vh q®h dene m SsmTQ rhA¦ qs pr yAck ne wse k hAik q®h nh dene pr sAtv idn tuýhArA isr sAt xuk ìzA m P x jAygA¦ yAck ke qn vcnA se ByBIt hok r bAvrI bRAµf ne vedA m pArMgt Spne solh iÕÏyA k o BgvAn ke pAs yh jAnk ArI k rne ke ila BejA ik isr EyA hotA hÔ SÈr isr k A P xnA EyA? qs pr BgvAn ne k hA ik Siv¬A k o isr jAno SÈr üÂA, míit, smAiD, CMd tTA vIyQ se yuEt iv¬A k o isr k A P xnA¦ tdnMtr Sijt, itsmeØAey, pu»fk SAid nAm vAle wn solh mAfvk A ne ak ak k rke BgvAn se Snek gMBIr áAÎn ik ye, yTA58
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
sMsAr ik sse Zk A huSA hÔ? ik sse áAk AiÕt nh hotA? qsk A EyA SAlep hÔ? wske ila EyA mhABy hÔ? svQ© tíÏfA k I DArAaM bhtI hÓ¦ qnk A EyA invArf hÔ, SÈr EyA sMvr? ye DArAaM ik sse bMd hotI hÓ? áAôA, míit SÈr nAm-Áp k A k hAM SMt hotA hÔ? qs sMsAr m k Èn sMtuÏx hÔ? ik sm cMcltAaM nh hot? å iúyA, muinyA, öi©yA tTA bRAµfA ne devtASA ke ila ik s k ArfvÕ qtne yô ik a? EyA ve j®m SÈr buZApe se pAr ho gye? ijsm n to vAsnAaM hA, n tíÏfA; SÈr jo sMdeh se pre clA gyA ho, wsk A ivmoö kÔ sA hotA hÔ? lok k A bMDn EyA hÔ? wsk I Koj EyA hÔ? ik ske ¥yAg k o invAQf k hA jAtA hÔ? sMsAr k o ik s Áp m deKne vAle k o mí¥yurAj nh deK pAtA hÔ ? q¥yAid¦ BgvAn ne sBI áAÎnA k AwØAr idyA SÈr sdA míitmAn rh k rsvQ áAk Ar k I SAsVEtyA k o ¥yAgne pr bl idyA¦ pArAyn¥TuitgATA m yh btlAyA gyA hÔ ik mAfvk A «ArA BgvAn k o pUCe gye ak -ak áAÎn ke sMdBQ m w®hAne jo wØAr idye hÓ, wnke STQ SÈr DmQ k o jAnk r qn pr SAcrf k rne se k oqQ BI ¯yVEt j®m-mrf ke pAr jA sk tAhÔ¦ pAr le jAne vAle DmoÜ k IccAQ hone ke k Arfqs DmoQpdeÕ k o pArAyn sMôA dI gyI hÔ¦ pArAynAnugIitgATA ke SMtgQt ipi½y mAfv k I BAvAiB¯yVEt hÔ : invAQf Sjey hÔ, Sivcl hÔ¦ qsk I ik sI se k oqQ tulnA nh hÔ¦ mÓ qse SvÎy áAAðA k ÁMgA¦ qs bAre m muJe k oqQ sMÕy nh hÔ¦
] suØAinpAt
59
ivmAnv¥Tu ivmAnv¥Tu se SAÕy hÔ ivmAnA STvA devBUimyA ke áAk rf¦qs gRMT ke do BAg hÓ qV¥TivmAn tTA puirsivmAn¦ phle BAg m ©I SÈr dUsre BAg m purú k IdevBUimyA k AvfQn hÔ¦ ivmAnv¥Tu m pcAsI devBUimyAM vifQt hÓ jo sAt vgoÜ m ivBAijt hÓ¦ qnm se pcAs qV¥TivmAn SÈr pÓtIs puirsivmAn ke SMtgQt hÓ¦ qn sb m yhI btlAyA gyA hÔ ik Smuk devtA STvA dev «ArA Spne mnuÏy-jIvn m k ÈnsA pu»y-k mQ ik yAgyA TA ijske pirfAmvÁp wse devBUim áAAðA huqQ¦ devBUimyA ke nAmA, SAk ArA SÈr ku Cek SAmod-áAmodA k o Coìz k r qn sbk I vfQnA-ÕÔlI SÈr mUl-BAvnA lgBg ak -sI hÔ¦ mnuÏy-jIvn m sMpAidt pu»y-k moÜ ke k itpy wdAhrf qs áAk Ar se hÓ * SitiTyA k o SAsn denA, wnk A hAT joìz k r SiBvAdn k rnA SÈr w®h wnke SnuÁp dAn denA; * iBöAxn pr ink le iBöu k o KIr, puSA, k k ìzI, mu§I-Br sAg STvA CAtA, jUte, pMKA q¥yAid denA; * ivpÚA hote hua BI bUìZe mAtA-iptA k A Brf-poúf; * ivhAr m víöAropf, SÈr BIúf tAp hone pr víöA k o pAnI denA; * áAsÚA icØA se Spne hATA se BgvAn ke tUp pr mA£yApQf; * iv¬A SÈr SAcrf se sMpÚA, tíÏfA ke öy k o áAAðA hua, bhuüut, yÕvI, ÕIlvAn ümfA k odeK k rw®h áAsÚA icØA se s¥k ArpUvQk jlpAn k rAnA SÈr KUb dAn denA; q¥yAid¦ ÕIl-sdAcAr k AjIvn jIne SÈr wEt áAk Arse dAn dene se BI devBUimyA k A áAAðA honA dÕAQyA gyA hÔ, STAQt áAAif-hsA se ivrt rhnA, n dI gyI vtu k o gRhf n k rnA, nÕA-ptA n k rnA, JUX n bolnA, pit-p¥nI k A prpr sMtuÏx rhnA SÈr (logA k o)áAsÚA icØA se s¥k ArpUvQk jlpAn k rAnA SÈr áAcur mA©A m dAn denA¦ 60
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
aese hI áAmuidt mn se wposT rKne, SrhMt k A sýmAn k rne, sMG ke w¡eÎy se dAn dene, q¥yAid se BI devyoin áAAðA honA btlAyA gyA hÔ¦ ivmAnv¥Tu m ak aesA devtA BI hÔ ijse lgtA hÔ ik devBUimivÕeú áAAðA k r lene pr BI mere pu»y-k mQ k A pUrA pirpAk SBI nh huSA hÔ, SÈr wse SAÕA hÔ ik sMBvt: mÓ sk dAgAimnI ho jAWM (deiKa ivsAlVEKivmAnv¥Tu)¦
]
ivmAnv¥Tu
61
petv¥Tu petv¥Tu se SAÕy hÔ áAetA ke áAk rf¦ qs gRMT m aese qEyAvn áAk rf hÓ, jo cAr vgoÜ m ivBAijt hÓ¦ qn áAk rfA m mu¼ytyA yh btlAyA gyA hÔ ik Smuk áAet-áAAfI «ArA Spne mnuÏy-jIvn m k Èn sA duÏk mQ ik yA gyA TA ijske pirfAmvÁp wse áAet-yoin áAAðA huqQ hÔ jhAM Gor k Ïx wXAnA pìz rhA hÔ¦ mnuÏy-jIvn m sMpAidt duÏk moÜ ke k itpy wdAhrf qs áAk Ar se hÓ * víö-tle yAn k rte hua bu ke mtk pr gulel se áAhAr k rnA; * ik sI å iú ke iBöA-pA© k o jmIn pr pxk k r P oìz zAlnA SÈr wsk A mjAk wìzAnA; * ©I hote hua SpnI sÈt k A gBQ igrAnA, SÈr iP r JUXI ÕpT KAnA ik mÓne yh k Am nh ik yA hÔ; * DnAZÒy hote hua BI ik sI k o dAn n denA, yAck A se iCp k r Bojn k rnA, SÈr dAinyA k o dAn dene se rok nA; * dUsrA k I hsA k r Spne hATA k o KUn se rMgnA; * ivivD áAk Ar k A SsMyt SAcrf, yTA JUX bolnA, cuglI KAnA, k Xor vcn bolnA, dUsrA k I ndA k rnA, qQÏyAQ k rnA, mA¥syQ-yuEt honA, q¥yAid¦ áAet-áAAifyA k A vfQn bìzA ByAvh avM lomhúQk hÔ; nn, duvQfQ, kí Õ, nsA ke jAl se sMCÚA, pslI-mA© idKAqQ dene vAle, lMbe ke ÕA se Zke hua, ivkí tmuK vAle, sìzAMd ibKerte hua, BUK-FyAs se preÕAn, ibnA Gr-GAx ke , ©Af-riht, pAgl sA, du:Kd vednASA k o SnuBv k rte hua¦ ye áAet jhAM-k hjAte hÓ, qnk AduBAQy qnke sAT-sAT cltA áAtIt hotA hÔ¦ tíúA se ¯yAku lak áAetnI ndI tk jA phuÙctI hÔ, pr vh rItI imltI hÔ; gmIQ m CAyA ke pAs jAtI hÔ, pr vhAM DUp imltI hÔ; KAne k ItlAÕ m Snek yojn Bxk ne pr BI KAlI hAT lÈxnA pìztA hÔ¦ aese hI tíúA se ¯yAku lak 62
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
S®y áAetnI BI ÕItl jl vAlI gMgA ke pAs jA phuÙctI hÔ, prMtu qsk Asevn wske BAy m nh hÔ EyAik qsk A jl wske ila lhU hotA hÔ¦ logA k A ronA-DonA STvA S®y ik sI áAk Ar se Õok k rnA qn áAet-áAAifyA ke k Amnh SAtA hÔ¦ ye pAs hI iv¬mAn hA SÈr q®h ku CidyA jAy, to BI ye qse gRhf nh k rsk te¦ qnke inimØA ik sIk odAn-dVöfA dene pr hI qnk owsk AáAitP láAAðA hotA hÔ¦ wdAhrftyA, iBöu-sMG k oSÚA, pAn, cIvr q¥yAid se sMtuÏx k rte hua ws dAn-dVöfA k A áAitP l ik sI áAet-áAAfI ke inimØA smpQf ik yAjAy tBI wse qsk AlAB áAAðA hotA hÔ¦ icrk Alse ByMk ryAtnAaM shte hua áAet-áAAifyA k oBivÏy m duÏk moÜ se bcne SÈr s¥k moÜ k o k rne k I sIK imlI áAtIt hotI hÔ, jÔse ik wnke k Tn hÓ: * áAk x Áp se yA áACÚA Áp se pAp-k mQ mt k ro, S®yTA du:K se Cuxk ArA nh hogA¦ * Sb mnuÏy yoin imlne pr mÓ wdArcetA avM ÕIlsMpÚA hok r bhut se ku Õl k mQ k ÁMgA¦ petv¥Tu m dAn se sMbMiDt Snek pd gíhTA ke ila bìze áAerfAjnk hÓ * yid devtASA k A rAjA sEk (ÕkR ) muJe k oqQ vr denA cAhe, to mÓ wsse yh vr mAMgUM: mere dAn dete smy qske pu»y k A öy n ho, dAn dek r muJe SnutAp n ho, SÈr dAn dete smy merA icØA áAsÚAtA se BrA rhe¦ * iBKArI k o deK k r ijsk A cehrA iKl wXtA hÔ SÈr vh SA¥mivBor ho jAtA hÔ, wske Gr m suK invAs k rtA hÔ¦ * jÔse bMjr Ket m boye gye bhut se bIj k A BI áAcur P l nh hotA hÔ SÈr n hI yh kí úk k o sMtuVÏx áAdAn k rtA hÔ, vÔse hI du:ÕIlA k o idye gye bhut se dAn k ABI áAcur P lnh hotA hÔ SÈr n hI yh dAtA k osMtuVÏx áAdAn k rtA hÔ; jÔse wØAm Ket m boyA gyA ToìzA-sA BI bIj KUb brsA hone pr BrpUr P sl dek r kí úk k o sMtuVÏx áAdAn k rtA hÔ, vÔse hI guf-sMpÚA ÕIlvMtA ke áAit ik yA gyA ToìzA-sA BI s¥kí ¥y mhAn pu»y m bdl jAtA hÔ; petv¥Tu
63
St: soc-ivcAr k r vh dAn denA cAiha jhAM dene se mhAn P l áAAðA hotA ho¦ soc-ivcAr k r dAn dene vAle vgQ-gAmI hote hÓ¦
]
64
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
TergATA qs gRMT m do sÈ cÈsX TivrA ke wÝAr hÓ, jo gATASA ke Áp m hÓ¦ gATASA k IsM¼yA ak shsR do sÈ SXAsI hÔ, jo qEk IsinpAtA m ivBEt hÔ¦ ijn TivrA k IvAfI m ak -ak gATA hÔ wnk AsMgRh ak k -inpAt m, ijnk IvAfI m do-do gATAaM hÓ wnk AsMgRh duk -inpAt m, SÈr qsI áAk Ar bìZte kR m se sAX se SiDk gATAaMmhAinpAt ke SMtgQt hÓ¦ ye sBI Tivr Spne-Spne SAsRvA k A smUl nAÕ k r invAQifk SvTA áAAðA ik ye hua hÓ¦ jIvn k I crm wplVD k r lene ke k Arf qnke wÝAr shnAd ke smAn hÓ¦ q®h m se Brt nAm k A ak Tivr n®dk k o SA¯hAn k rke k htABI hÔ ik SASo cl buÂüeÏX ke pAs, SÈr vhAM cl k r shnAd k r ik hmne sAre sMyojnA k A öy k r ilyA hÔ ¦ cUMik ivpÎyI sADk k I BI yhI mnok AmnA rhtI hÔ ik stt pirüm k rke Spne sAre sMyojnA k A öy k r le SÈr invAQifk SvTA k A sAöA¥k Ark re, St: TivrA ke ye shnAd wske ila áAerfA ke Snupm sRot hÓ¦ ku Cek áAerfAjnk sMdBQ qs áAk Ar se hÓ * jo sArI rAt so k r idn m mel-imlAp k rne m lgA rhtA hÔ, vh ku bui k b Spne du:KA k A SMt k regA? (nIt¥TergATA) * k AityAn! wX, bÔX¦ inªAbhul mt ho, scet ho¦ k h áAmAidyA k AsKA mí¥yurAj tuJ SAlsI k oDoKe se jIt n le¦ (k AityAn¥TergATA) * ÕuÁ k r do, ink l pìzo, bu k I iÕöA m jux jASo¦ mí¥yu k I senA k ovÔse hI ihlA do, jÔse srkM zA ke bne Gr k ok oqQ hATI ihlA detA hÔ¦ (SiBBUt¥TergATA) * nhr Kodne vAle pAnI k o le jAte hÓ, bAf bnAne vAle bAf k o XIk k rte hÓ, bìZqQ lk ìzI k o XIk k rte hÓ SÈr suvRtI vyM k A dmn k rte hÓ¦ (ku l¥TergATA) * jÔse Bª, wØAm jAit k A bÔl iP sl k r iP r wX KìzA hotA hÔ, TergATA
65
vÔse hI sýyk sMbu k A dÕQnsMpÚA üAvk BI (iP sl-iP slk r iP r wX KìzA hotA hÔ)¦ (rmfIyivhAir¥TergATA) * bCIQ se SAht hua ke smAn, isr m SAg lge hua ke smAn, k AmrAgke ivnAÕ ke ila iBöu míitmAn ho, ivcrf k re¦ (its¥TergATA) * mÓ üÂA se áAvRijt huSA hUM¦ mÓne jMgl m ku ixyA bnA lI hÔ ¦ mÓ SáAmØA hUM, w¬ogÕIl hUM, sMáAôAnI hUM, míitmAn hUM¦ (k oslivhAir¥TergATA) * Sb iBöu m ye bAt ib£ku l nh rhI hÓ : rAg, «eú, SAly, SiBmAn SÈr sMÕy¦ (suyAmn¥TergATA) * do vúoÜ m mÓ ak hI Õd bolA hUM¦ tIsre vúQ m mÓne Siv¬A ke SAvrf k o Bed zAlA hÔ¦ (g½AtIiry¥TergATA) * mÓ vyM k o (sMsAr-) sill se wXA k r (invAQf-) TlI pr rK pAyA hUM¦ (sMsAr ke ) píTul áAvAh m bhA k r le jAye jAte hua mÓne cAr SAyQs¥yA k o bD ilyA TA¦ (SÀjun¥TergATA) * muJe pAMcA kM DA k A pirôAn ho gyA hÔ, Sb qnk I jìz k x gyI hÔ¦ mere SAsRvA k A öy ho gyA hÔ, du:KA k A SvsAn ho gyA hÔ¦ (qisdØA¥TergATA) * ÕIl ke inymA m áAitVÏXt ho, míit SÈr áAôA k I BAvnA k r mÓ kR mÕ: sBI bMDnA ke öy k o áAAðA huSA hUM¦ (k AiLgoDApuØABi¡y¥TergATA) * merA sArA rAg ink l gyA hÔ, «eú wKìz gyA hÔ, moh clA gyA hÔ¦ mÓ ÕItl ho gyA hUM, invAQf-áAAðA hUM¦ (rVEKt¥TergATA) * sýyk sMbu «ArA wpidÏx invAQf scmuc SpUvQ suK dene vAlA hÔ¦ yh hÔ Õok -riht, rj-riht, öemyuEt jhAM du:K k A inroD ho jAtA hÔ¦ (bAku l¥TergATA) * phle mÓ KUn se rMge hATA vAlA nAmI cor S½ilmAl TA¦ merA (buÂ-)Õrf-gmn deKo, merI (tíÏfA-ÁpI) Bv-rÀju k A smUl nAÕ ho gyA hÔ¦ (S½ilmAl¥TergATA) * j®m se sAt vúQ k A hone pr mÓne wpsMpdA pAyI¦ deKo DmQ k I mihmA! SAj mÓ SMitm deh DArf ik ye hua hUM¦ (sopAk ¥TergATA) 66
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
* nIc ku l m pÔdA huSA mÓ mnuÏyA «ArA Gíift, itrkí t avM nidt TA¦ k Arifk ÕAtA se wpsMpdA pA k r mÓne tMªAivhIn rh k r Ske le jMgl m ivhAr k rte hua w®hAne jÔsA-jÔsA k hA,vÔsA-vÔsA k Amik yA¦Sb rAt ke phle áAhr m muJe pUvQj®mA k A mrf ho SAyA hÔ, ibcle áAhr m id¯y cöu ivÕu huSA hÔ SÈr SMitm áAhr m SôAn k A SAvrf nÏx ho gyA hÔ¦ (sunIt¥TergATA) * mÓ phle TA nidt bRAµf (bRµbMDu), Sb hUM (yTATQ) bRAµf ©Ôiv¬, êAAtk , üoi©y, vedgU (vednASA k A jAnk Ar)! (S½ifk BAr«Aj¥TergATA) * pcpn vúoÜ se mÓ lexA nh hUM, pcIs vúoÜ se SAly pUrI trh se w®mUilt hÔ¦ (SnurÂ¥TergATA) * mÓ pAMc idn phle hI áAvRijt huSA SÈr ivhAr m áAveÕ k rne pr mere mn m sMk £pjAgA mÓ n to ku CKAWMgA, n pIWMgA, n lexUMgA, n ivhAr se bAhr SAWMgA, jb tk ik tíÏfA-ÁpI Õ£y k o bAhr n ink Al dUM¦ deKo, merA vIyQ SÈr prAkR m! mÓne tInA iv¬ASA k o pA ilyA hÔ, bu k I iÕöA k o pUrA k r ilyA hÔ¦ (pcy¥TergATA) * mÓ phle jxADArI TA SÈr isi S¥y£p TI¦ tb wse Coìz mÓ buÂ-ÕAsn m áAvRijt ho gyA¦ Sb mÓne rAg, «eú SÈr moh k A smUl nAÕ k r ilyA hÔ¦ Sb mÓ pUvQj®mA k o jAntA hUM, merA id¯y cöu ivÕu hÔ, mÓ å iÂmAnhUM, dUsrA ke icØA k ojAn letA hUM SÈr id¯y üo© áAAðA ik ye hua hUM¦ mÓ ijs w¡eÎy se Gr se beGr hok r áAvRijt huSA TA, mÓne sAre sMyojnA k A öy k rke ws w¡eÎy k I pUitQ k r lI hÔ¦ (wrveLk sp¥TergATA) * muJe n to mrne k I cAh hÔ, n jIte rhne k I¦ muEt hua Bí¥y ke smAn mÓ Spne smy k I áAtIöA k rtA hUM¦ (Kidrvinyrevt¥TergATA) qnke SitirEt ik tne hI Tivr aese hÓ jo iBÚA-iBÚA áAk Ar se SpnI wplVD k A bKAn k rte hua yh shnAd k rte hÓ nV¥T dAin punBvo (Sb nyA j®m nh hÔ) merI sArI k AmnAaM áAhIf ho gyI hÓ, sAre Bv nÏx ho gye hÓ, j®mA k A islislA iCÚA-iBÚA ho gyA hÔ, Sb nyA j®m nh hÔ¦ (Tivr wØArpAl) TergATA
67
mÓne jo ToìzA yA bhut k mQ ik yATA, vh sb pUrI trh se öIf ho gyA hÔ, Sb nyA j®m nh hÔ¦ (Tivr wg) kM D yTABUt deK ilye gye hÓ, sAre Bv nÏx ho gye hÓ, j®mA k A islislA iCÚA-iBÚA ho gyA hÔ, Sb nyA j®m nh hÔ¦ (Tivr piv§) mÓne du:K k A SMt k r idyA hÔ, yh SAiKrI jmAvìzA hÔ, j®m-mrf k A islislA smAðA ho gyA hÔ, Sb nyA j®m nh hÔ¦ (Tivr v¾) merA sMk £p pirpUfQ ho jAne se mÓ pMªhv ke cAMd ke smAn hUM, mere sAre SAsRv pUrI trh öIf ho gye hÓ, merA Sb nyA j®m nh hÔ ¦ (Tivr ak ivhAiry) ku C S®y SivmrfIy wdAn-vcn hÓ * SáAmØA hok r Spne lçy k A sMpAdn k ro yh merI iÕöA hÔ¦ (Tivr sAirpuØA) * scmuc sAre sMk Ar Sin¥y hÓ, ye w¥pVØA SÈr ivnAÕ vBAv vAle hÓ¦ ye w¥pÚA ho-hok rinr ho jAte hÓ¦ qnk AintAMt wpÕmn hI vAtivk suK hÔ¦ (Tivr mhAmog£lAn) * ijs áAk Ar smIr se wXI huqQ DUl meG se ÕAMt ho jAtI hÔ, wsI áAk Ar áAôA se deKne pr mn ke sMk £p ÕAMt ho jAte hÓ¦ (Tivr S²YAisk o»z²Y) * pAMc SMgA vAle tUyQ-vA¬yM© se BI vÔsA SAnMd nh áAAðA hotA hÔ jÔsA ik ak AVRcØA hua sýyk Áp se ivpÎynA k rne vAle ¯yVEt k o! (Tivr ku £l)
]
68
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
TerIgATA qs gRMT m pAMc sÈ cÈbIs gATAaM hÓ, jo mu¼ytyA invAQf-áAAðA TivrASA ke wÝAr hÓ¦ TergATA ke smAn hI ye wÝAr BI inpAtA m ivBEt hÓ ak k inpAt se lek r mhAinpAt tk ¦ inpAtA k I sM¼yA solh hÔ¦ ku C gATAaM TivrASA ke sAmUihk wÝAr hÓ¦ sAmUihk wÝAr k rne vAlI TivrASA k IpíTk -píTk gfnA k rne pr TivrASA k Iku lsM¼yA sÓk ìzA m clI jAtI hÔ, S®yTA qnk I sM¼yA tehØAr hÔ¦ TivrA ke smAn hI TivrASA ke wÝAr BI wnk I wc SAyAV¥mk wplVDyA k o áAk AÕ m lAte hÓ, jo sADk A-sAiDk ASAke ila áAerfA ke SpUvQ sRot hÓ¦ k itpy wdAhrf * k ìzAhI m pìze hua ÕuÏk sAg ke smAn rAg (dD hok r) ÕAMt ho gyA hÔ¦ (S²YtrA) * merA k AMxA ink l gyA hÔ, mÓne SpnA BAr wtAr P k AhÔ, muJe jo k rnA TA vh sb k r ilyA hÔ¦ (ik sAgotmI) * purúATQ m lge hua, SA¥m-sMymI, in¥y díìZ prAkR m k rne vAle, ak -jux hua qn üAvk A k o deKo yh hÔ buÂA k I vMdnA! (mhApjApitgotmI) * Gr-bAr ¥yAg k r, iáAy pu© SÈr FyAre pÕu k o itlAMjil dek r, rAg SÈr «eú k AivsjQn k rSÈr Siv¬A k odUr k r,tíÏfA k AsmUl nAÕ k rmÓ ÕAMt ho gyI hUM SÈr invAQf pAye hua hUM¦ (s³A) * mÓne ak hATI k o jl m SvgAhn k rne ke pÎcAt ndI ik nAre bÔXA deKA¦ tb ak SMku ÕDArI purú ne wse SAdeÕ idyA pAMv psAr! qs pr hATI ne pAMv psArA SÈr purú ws pr cìZ bÔXA¦ S-dA®t hATI k odAimt SÈr mnuÏy ke vÕIBUt hote deK mÓne BI vn m áAveÕ k r icØA k o dA®t bnA ilyA¦ (dV®tk A) TerIgATA
69
* Coxe se ivhAr m bÔXe hua muJ m sMveg jAgA ik tíÏfA ke vÕ m SA k rmÓ glt rAte m pìz gyI hUM¦ merA SAyu-k AlsmAðA hone jA rhA hÔ, buìZApA SÈr bImArI merA mdQn k rrhe hÓ¦ qs deh ke BMg ho jAne se pUvQ hI jo ku Cho sk tA ho, muJe k r lenA cAiha¦ Sb áAmAd k rne k A smy nh rhA hÔ¦ mÓne tBI se kM DA k I w¥pVØA SÈr ivnAÕ k A yTABUt dÕQn k rnA SArMB k r idyA SÈr ivmuEt-icØA hok r hI SAsn CoìzA¦ (imØAAk ALI) * icØA k o vÕ m n k r sk ne ke k Arf mÓne iBöufI (KemA) se SpnI k iXnAqQ ke bAre m pUCA¦ wsne muJe prmATQ k I áAAVðA ke ila DAtu, SAytn, cAr SAyQ s¥y, qMiªy, bl, sAt boyMg SÈr SAyQ SÏxAMigk mAgQ k AwpdeÕ idyA¦ mÓne qs wpdeÕ ke SnusAr SAcrf ik yA¦qske P lvÁp rAi© ke phle áAhr m muJe pUvQj®mA k A mrf ho SAyA, ibcle áAhAr m mÓne id¯y cöuSA k o ivÕoiDt ik yA SÈr SMitm áAhr m mÓne (SôAn-ÁpI) SMDk Ar ke puMj k o ivdIfQ k r zAlA¦ (ivjyA) Snek TivrASA ne invAQf k A sAöA¥k Ar k r n ke vl SpnA hI k £yAf ik yA, bV£k dUsrA ke prmATQ m BI shAyk bn¦ aesI hI ak TivrA pxAcArA TI ijske SnuÕAsn m rh k r sÓk ìzA iBöuifyA ne invAQf-lAB ik yA¦qn iBöuifyA ne pxAcArA ke áAit Spne wÝAr qs áAk Arse áAk xik ye hÓ Sho, SmoG TA devI k A wpdeÕ! mÓ SAj SAsRv-riht SÈr tInA iv¬ASA k I ôAtA hUM¦ (c®dA) hmne tuýhAre SnuÕAsn k o pUrA k r ilyA hÔ¦ Sb hm sb hÓ SAsRv-riht SÈr tInA iv¬ASA k I ôAtA! jÔse tIsA devtA rf-ivjetA devª k o SAge ik ye rhte hÓ, vÔse hI hm BI tuýh SAge k r tuýhAre netí¥v m ivcrf k rtI rhgI¦ (tIs iBöuifyAM) pu©-Õok ÁpI sUçm Õ£y, jo muJ Õok ApÚAke ãdy m bDA huSA TA, vh ink l gyA hÔ¦ SAj mÓ Õ£y-riht, tíðA SÈr pirinvíØA hUM ¦ (pAMc sÈ iBöuifyAM; qnk I píTk -píTk SiB¯yVEt) qn gATASA m aese Snek áAsMg SAye hÓ ijnm pApI mAr ne TivrASA k o muVEt ke mAgQ se yut k rne ke ila ku ceÏxAaM k I hÓ¦ jÔse70
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
selA k ok hA: lok m muVEt jÔsI k oqQ cIj nh hÔ, iP rak AMt-vAs se tuJe EyA lAB hogA? smy rhte k AmBogA k A sevn k r le, k h pICe pCtAnA n pìze! somA k ok hA: ijs TAn k oå iúyA «ArA áAAðA ik yAjAnA BI duÏk r hÔ, wse do-SMgul áAôA vAlI ©I áAAðA k r pAye, yh sMBv nh hÔ¦ KemA k ok hA: tU ÁpvtI yuvtI hÔ, mÓ ÁpvAn yuvk hUM ¦ SASo! pAMc SMgA se yuEt tUyQ-vA¬yM© ke sAT SAnMd mnAy¦ cAlA k ok hA: tUne ik silaisr muMzvAyA hÔ? tU ümfI-sI idKlAyI de rhI hÔ¦ tuJe imÉyA-díVÏx SpnAnA wict nh hÔ ¦ wFplv»fA k o k hA : tU PU lA se lde hua qs sAl-víö ke tle Ske lI bÔXI hÔ¦ yhAM tere pAs k oqQ dUsrA nh hÔ¦ SrI nAdAn! tuJe DUtoÜ se By nh lgtA EyA? qn TivrASA ne mAr k o aese-aese wØAr idye ijsse wse muÙh k I KAnI pìzI¦ w®hAne k hA k AmBogBAle k Inok ke smAn kM DAk oCedne vAle hote hÓ¦ ijse tU k AmBogA k A SAnMd k htA hÔ, vh mere ila GífA k I vtu hÔ ¦(selA) jb icØA BlI áAk Ar smAiht ho SÈr sýyk áAk Ar se DmQ k I ivpÎynA k rne se ôAn m VTt ho, BlA ws SvTA m ik sIke ©I hone se EyA hotA hÔ? (somA) qs dugÜDyuEt, rogI SÈr nÎvr ÕrIr se SAnMd mnAne m muJe lAj SAtI hÔ¦ mÓne k Am-tíÏfA k I jìz k Ax rKI hÔ¦ (KemA) imÉyAdíVÏx-sMpÚA logA se merA k oqQ srok Ar nh hÔ¦ ve DmQ k o nh jAnte hÓ¦ mÓne ÕAEyku lo¥pÚA Si«tIy purú bu se DmQ k A ôAn áAAðA ik yA hÔ, ijsse mÓ sArI díVÏxyA se pre clI gyI hUM¦ (cAlA) tere jÔse ak lAK DUØAQ BI SA jAaM to mere ak roaM k o nh ihlA sk te, n muJe kM pAymAn k r sk te hÓ¦ tU Ske lA merA EyA k r legA? (wFplv»fA) qn TivrASA k I qs wVEt se mAr k A gvQ cUr-cUr ho gyA: TerIgATA
71
hmArI tíÏfA svQTA smAðA ho gyI hÔ, SÈr (SôAn-ÁpI) SMDk Ark ApuMj ivdIfQ ho gyA hÔ¦ tU aesA smJ le ik dUsrA k o mArne vAlA tU hI SAj mAr zAlA gyA hÔ¦
]
72
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
SpdAn qs gRMT ke do BAg hÓ TerApdAn tTA TerISpdAn¦ TerApdAn m buÂ, pcek bu SÈr pubk ýmiploitk buÂke SpdAnA ke SitirEt pAMc sÈ qk sXTivrA ke SpdAn hÓ, SÈr TerISpdAn m cAlIs TivrASA ke ¦ TivrA-TivrASA ke SpdAnA m wnke pUvQj®mA ke gÈrvpUfQ k AyoÜ k A w£leK hÔ¦ ye sBI log gÈtm bu ke smk AlIn hua SÈr q®hAne wnk I iÕöA k o pUrA ik yA¦ sMpUfQ gRMT m gATAaM-hI-gATAaM hÓ ijnk A ivBAjn vgoÜ m ik yA huSA hÔ ¦ TerApdAn m vgoÜ k IsM¼yA CFpn hÔ, SÈr TerISpdAn m cAr¦ TerApdAn ke CFpnv vgQ k o Coìzk r, ijsm yArh SpdAn hÓ, Õeú sBI m ds-ds SpdAn hÓ¦ qs gRMT ke tIn SpdAn buÂ, pcek bu tTA pubk ýmiploitk bu vyM bu «ArA wdIirt hÓ SÈr S®y sBI SpdAn sMbMiDt TivrA-TivrASA k I SpnI-SpnI vAfI m hÓ, jÔsA ik áA¥yek SpdAn ke SMt m w£leK hÔ q¥TM sudM SAymA. . . Tero qmA gATAyo SBAis¥TAit STvA q¥TM sudM. . . iBEKunI qmA gATAyo SBAis¥TAit ¦ buÂSpdAn m SAn®d ke pUCne pr bu BgvAn ne btlAyA hÔ ik mÓne pArimtASA k o pUrA k rke wØAm sMboiD k o áAAðA ik yA hÔ¦ w®hAne yh BI btlAyA hÔ ik buÂA k I iÕöA EyA hÔ, STAQt * SAly k o Byk Ark ,SÈr prAkR m k o öemk Ark ,jAnk r prAkR m k rne m lg jAnA; * ivvAd k o Byk Ark ,SÈr S-ivvAd k o öemk Ark ,jAnk r sBI k A ak -jux ho jAnA; SÈr * áAmAd k o Byk Ark , SÈr S-áAmAd k o öemk Ark , jAn k r SÏxAMigk mAgQ k o BAivt k r lenA¦ pcek buÂSpdAn m SAn®d ke pUCne pr BgvAn ne btlAyA hÔ ik pcek bu buÂA ke ibnA hI KUb tIçf áAôA vAle hote hÓ SÈr ToìzA-sA SpdAn
73
SAlMbn imlne pr BI boiD áAAðA k r lete hÓ¦ ye ivÕu ÕIl vAle, suivÕu áAôA vAle, smAiht, jAgrfÕIl, ivpÎynA k rne vAle SÈr mAgAÜgA tTA boyMgA ke ivÕeú jAnk Arhote hÓ¦ ye sAre du:KA k opAr ik ye hua, áAsÚAicØA, prmATQªÏxA, sh-smAn SÈr gÓze ke sg k Itrh ak Ak Iivcrf k rne vAle hote hÓ¦ pubk ýmiploitk buÂSpdAn m bu BgvAn ne SnotØA srovr ke pAs p¥Tr k Ic¢An pr bÔX k riBöu-sMG ke smö Spne pUvQj®mA k Ik mQ-k oTlI (pubk ýmiploitk )k o Kol k r btlAyA hÔ ik mere buÂ¥v áAAðA k r lene pr BI kÔ se mere pUvQ-k mQ SAj BI SpnA ivpAk idKlA rhe hÓ ¦ w®hAne btlAyA hÔ ik ik npUvQ-k moÜ ke k Arfmere SMitm jIvn m aesI GxnAaM GxI hÓ, jÔse ik ccA «ArA muJe SpÕd k hnA, devdØA «ArA muJ pr p¥Tr P k nA,nALAigir hATI k A BRAMt hok r mere pAs SAnA, merI pIX duKnA, SitsAr honA q¥yAid¦ wnk Ak hne k ABAv yh TA ik k mQ k Ak BInAÕ nh hotA hÔ (n ih k ýmM ivnsit)¦ S®y SpdAnA m k TAvtu k A SA¼yAn k qQ áAk Ar se huSA hÔ, prMtu qsk A mAnk vÁp yh hÔ ik svQáATm ik sI Tivr STvA TivrA k A gÈtm bu se pUvQ ke ik sI bu se sMpkQ ho jAtA hÔ¦ qs sMpkQ ke SMtgQt sMbMiDt Tivr STvA TivrA SpnI ivÕu cetnA se ws pUvQ-bu ke ihtATQ k oqQ s¥k mQ k rte hÓ¦ tdnMtr pUvQ-bu «ArA yh BivÏyvAfI k I jAtI hÔ ik ye ik s áAk Ar devlok STvA mnuÏylok m sMsrf k rte hua yÕ-lAB k rge SÈr bAd m ik s SAne vAle bu k A DmoQpdeÕ sunge¦ SMt m yh btlAyA jAtA hÔ ik yh BivÏyvAfI ik s áAk Ar s¥y is hogI SÈr ik s áAk Ar ye log ShQt-pd áAAðA k rge¦ áA¥yek Tivr-TivrA ne yh wdÒGoú ik yA hÔ : mÓne cArA áAitsMiBdASA, SAXA ivmoöA tTA ChA SiBôASA k A sAöA¥k Ar k r ilyA hÔ ¦ mÓne bu k I iÕöA k o pUrA k r ilyA hÔ¦ qn SpdAnA m vifQt Tivr-TivrAaM Spne pUvQj®m m ik sIpUvQ-bu ke sMpkQ m SAne ke smy SinvAyQt: mnuÏy-yoin gRhf ik ye hua nh Te, jÔsA ik qnm se k oqQ-k oqQvAnr, dAnv, rAös, ik ÚArSTvA ik ÚArI,SAid BI Te¦ q®hAne t¥k AlIn bu ke ihtATQ jo BI gÈrvpUfQ k AyQ ik ye Te, ve S¥yMt 74
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
BAvivBor hok r,mod-Bre icØA se SÈr, yTAsMBv, Spne hATA se sMpÚA ik ye Te¦ qsI k ArfvÕq®h SAge dugQit k AmuÙh nh deKnA pìzA, jÔsA ik qnm se ik tnA ne hI qs bAt k IGoúfA BI k IhÔ : yh qs pu»y-k mQ k AhI P lhÔ ik muJe SpnI dugQit hone k A BAn nh hotA hÔ¦ ku C gÈrvpUfQ k AyQ qs áAk Ar ke rhe : iBöA-dAn, v©-dAn, Dn-dAn, dIp-dAn, DUp-dAn, mMc-dAn, cÈk I k A dAn, setu-dAn, nqQ P sl k A dAn, cIvr sIne ke ila suqyA k A dAn, pAnI k A mxk A Br k r denA, ndI pAr k rAnA, mhl pr cìZne ke ila sIìZI bnAnA, boiD-víö ke qdQ-igdQ muMzer bnAnA, q¥yAid¦ ku Cek BivÏyvAifyAM * suric nAm ke tpvI ke ila SnomdsI BgvAn ne BivÏyvAfI k I ik yh Spne SMitm jIvn m sAiryA nAm k I bRAµfI k I k oK se pÔdA hok rsAirpuØA nAm vAlA hok rpÔnI áAôA vAlA hogA¦ yh ws smy SoEk Ak (qçvAku ) ku l m w¥pÚA hua gÈtm go© vAle ÕAtA k A vk Iy, DmQ-inimQt, DmQ-dAyAd SÈr wnk A SgRüAvk hogA¦ yh Spne ÕAtA «ArA áAvitQt DmQckR k A SnuáAvtQn k regA¦ (sAirpuØA¥TerSpdAn) * k oisy nAm ke jxADArI ke ila pdumuØAr BgvAn ne BivÏyvAfI k I ik yh SoEk Ak ku lo¥pÚAgÈtm ke ÕAsnk Al m áAvRÀyA áAAðA k r wnk A suBUit nAm k A üAvk hogA¦ (suBUit¥TerSpdAn) * Snom nAmk tAps ke ila ipydsI BgvAn ne BivÏyvAfI k I ik cöumAn gÈtm bu ke ÕAsn-k Al m yh SiBrmf k rtA huSA, wnke DmQ k o sun k r, Spne du:KA k A ivnAÕ k r, sAre SAsRvA k A pirôAn k r, SnAsRv hok r invAQf-lAB k regA¦ (hemk ¥TerSpdAn) * hMsvtI ngr ke üeÏXI ku lA m w¥pÚA huqQ do mihlASA ke ila pdumuØAr BgvAn ne píTk -píTk BivÏyvAfI k I ik ye gÈtm bu ke ÕAsn-k Al m wnk I vk Iy, DmQ-inimQt, DmQ-dAyAd iÕÏyAaM hAgI, ijnm se ak k A nAm hogA KemA SÈr dUsrI k A pxAcArA¦ (KemATerISpdAn tTA pxAcArATerISpdAn)
SpdAn
75
j®m-mrf k I òAíMKlA m SpnA SMitm jIvn ibtAte hua ku Cek TivrA-TivrASA ke wdÒGoú qs áAk Ar ke hÓ * ÕIl, smAiD, áAôA SÈr w¥kí Ïx ivmuVEt qnm ôAn jgA k r mÓ suKpUvQk ivhrtA hUM¦ (ipil®dvC) * mÓ ak AMt-áAemI, ÕAMt SÈr SAsVEt-riht hUM¦ mÓ sAre SAsRvA k A pirôAn k r, SAsRv-riht hok r ivhrtA hUM¦ (igirmAn®d) * mere rAg, «eú, moh, mAn SÈr mRö vt ho gye hÓ¦ mÓ sAre SAsRvA k A pirôAn k r, SAsRv-riht hok r ivhrtA hUM¦ (k ALudAyI) * yh merA sbse ipClA, SMitm Bv hÔ¦ jy SÈr prAjy k o ¥yAg k r mÓne Sivcl TAn áAAðA k r ilyA hÔ¦ (Sopvh) * mere pAp Bm ho ga hÓ, sAre Bv jìz se wKìz gye hÓ¦ jÔse hATI bMDn toìz k r vtM© ivcrf k rtA hÔ, vÔse hI mÓ BI SAsRv-riht hok r ivhAr k rtA hUM¦ (sAirpuØA) * (mAtA k I) k oK se ink ltA huSA mÓ míitmAn SÈr sMáAôAnI TA ¦ mÓ j®m se pAMc vúQ k A hUM SÈr ShQt-pd áAAðA ik ye hua hUM¦ (pdum) * kM DA k o Sin¥y, du:K tTA SnA¥m jAn k r, sAre SAsRvA k o pre P k k r, mÓne ShQt-pd áAAðA k r ilyA hÔ¦ (sofA) * ijs áAyojn ke ila mÓ Gr se beGr ho áAvRijt huqQ TI, merA vh áAyojn ik mere sAre sMyojnA k A öy ho jAy, vh pUrA ho gyA hÔ¦ (wFplv»fA) * mÓ å iÂyA k I vAimnI hUM, id¯y üo© áAAðA ik ye hua hUM SÈr dUsrA ke icØA k o jAn letI hUM¦ mÓ ÕAtA k I iÕöA pr cltI hUM¦ mÓ pUvQj®mA k o jAntI hUM¦ mÓne id¯y cöu ivÕu k r ila hÓ¦ mÓ sAre SAsRvA k o pre P k k r ivÕu avM intAMt inmQl hUM¦ (ik sAgotmI)
]
76
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
buÂvMs buÂvMs m gÈtm bu SÈr wnke pUvQvtIQ cÈbIs S®y buÂA k IjIvinyA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ qsm ku l ak shsR qk hØAr gATAaM hÓ, jo wntIs pirCedA m ivBEt hÓ¦ qn pirCedA m áAitpAidt ivúy-vtu k AsMVöðA ivvrf inýn áAk Arse hÔ (1) rtnc¸mnk »z shýpit bRµA k IyAcnA pr logA pr SnukM pAk r w®h DmoQpdeÕ dene se pUvQ gÈtm bu ne SpnA w¥kí Ïx buÂ-bl áAk x ik yA¦ w®hAne SAk AÕ m r¥n-Kict cMkR mf-BUim k A inmAQf ik yA, ijse deKk r sBI lok DAtuSA ke áAAfI ivVmt avM gÝd ho gye¦ ws smy sAirpuØA ne wnse pUCA ik sýyk sMbu bnne ke ila SApk A sMk £p kÔ sA TA, SApne wØAm boiD áAAðA k rne k Ik AmnAk bk ISÈr pArimyA tTA wp-pArimyA k o kÔ se pUrA ik yA¦ (2) sumeDp¥TnAk TA BgvAn ne btlAyA ik cAr SsM¼y SÈr ak lAK k £ppUvQ SmrvtI nAmk ngr m mÓ susMpÚA, ôAnvAn, pArim-áAAðA sumeD nAm k A bRAµf TA¦ mÓne ak bAr ak AMt m bÔX k r ctn ik yA ik sMsAr m bAr-bAr j®m lenA du:K hÔ¦ qsse muVEt pAne k AmAgQ SvÎy hogA, mÓ wsk I Koj k ÁMgA : gUh se ilpxA huSA ¯yVEt Bre hua tAlAb k o deKk r BI wsk I Koj n k re, to yh tAlAb k A doú nh mAnA jA sk tA¦ yh soc, mÓ SpnI sArI sMpVØA dUsrA k o dek r ihmAly ke ak ink xvtIQ pvQt pr jAk rrhne lgA SÈr Spne pirüm ke bl-bUte pr Snek SiBôASA k AlABI huSA¦ ak bAr mÓne ik sI TAn pr t¥k AlIn sýyk sMbu dIp¸r BgvAn ke vAgt ke ila logA k o rAtA XIk k rte hua deKA¦ bu ke SAgmn k I bAt jAnk r mere mn m áAIit k A sMcAr hone lgA SÈr mÓne BI ws mAgQ k A ak KMz XIk k rne ke ila Spne ijýme le ilyA¦ prMtu merA k AyQ pUrA hone se phle hI Spne öIfAsRv iÕÏyA ke sAT BgvAn vhAM pr SA phuÙce¦ yh deK, mÓne Spne lMbe bAl Kol idye SÈr v£k l-cIr tTA kM TA k o buÂvMs
77
k Icìz pr ibCA k rSAÓDA lex gyA ijsse bu Spne iÕÏyA siht mere Wpr se lAMG jAy SÈr w®h k Icìz m pAMv n rKnA pìze¦ muJe lgtA TA ik aesA k rnA mere iht m hI hogA¦ tBI muJm yh ivcAr k AÓDA ik yid mÓ cAhUM to SAj hI Spne sAre pAp jlA sk tAhUM¦ prMtu muJ Ske le «ArA DmQ k AsAöA¥k Ark rBvsAgr k otr jAne se EyA lAB hogA? muJe to svQôtA áAAðA k rdevA siht sBI ke tÔr jAne m shAyk bnnA cAiha¦ tBI mere isr ke pAs Kìze hok rlok A ke jAnk ArdIp¸r BgvAn ne k hA: deKo qs k Xortp k rne vAle jxADArI tAps k o!SAj se Spirimt k £pA ke pÎcAt yh sMsAr m bu hogA¦ qske SitirEt, w®hAne mere vtQmAn jIvn k o lek r BI k qQ áAk Ar k I BivÏyvAfI k I¦ mere k moÜ k A áAk ItQn k r Spne iÕÏyA siht dIp¸r BgvAn ke cle jAne ke pÎcAt mÓ wX KìzA huSA SÈr vh pAlTI mAr k r bÔX gyA¦ tBI ds shsR lok A ke invAsI mhAnAd k rte hua k hne lge : yh inÎcy hI bu hogA! ws smy ÕuB löf SÈr Snek áAk Ar ke cm¥k Ar BI idKlAqQ pìzne lge¦ qs sAre piráAeçy m, ivÕeúk r yh mAnte hua ik buÂA k I vAfI k BI inÏP lnh jAtI, muJe ivÎvAs ho gyA ik mÓ bu bnUMgA¦ tb ghn ctn ke P lvÁp muJe lgA ik boiD áAAðA k rne ke ila ds pArimyA k o pUrA k rnA SAvÎyk hÔ, jo hÓ dAn, ÕIl, nÔÏkR ýy, áAôA, vIyQ, öAV®t, s¥y, SiDÏXAn, mÔ©I tTA wpeöA¦ tBI DmQ ke áAtAp se ds shsR lok kM pAymAn ho wXe¦ (3-26) buÂvMs qn pirCedA m inýnAMik t cÈbIs buÂA k I jIvinyA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ dIp¸r, k o»z²Y, m½l, sumn, revt, soiBt, SnomdsI, pdum, nArd, pdumuØAr, sumeD, sujAt, ipydsI, S¥TdsI, DýmdsI, isÂ¥T, its, Pu s, ivpsI, isKI, vesBU, k ku s®D, k ofAgmn, k sp¦ áA¥yek bu ke bAre m ijn tÉyA k IjAnk ArIdI gyI hÔ ve, áAAy:k r,hÓ:
78
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
* k £p * wnke k Al ke tIn SiBsmy * wnke üAvk A ke tIn sVÚApAt * t¥k AlIn boiDs¥v k A pircy, SÈr wske «ArA bu ke ila ik yA gyA ku Õl k mQ¦ * boiDs¥v ke BivÏy m bu bnne k I GoúfA (SAvÎyk ivvrf siht) * bu ke ngr, iptA tTA mAtA ke nAm * wnke gíhT jIvn k I SviD * wnke invAs ke tIn mhlA ke nAm * mhlA k I SlMkí t nAiryA k I sM¼yA * bu k I p¥nI SÈr pu© ke nAm * SiBinÏkR mf k A sADn * boiD-áAAVðA ke ila ik ye gye áADAn (pirüm) k I SviD * (tdnMtr) DmQckR áAvØAQn * SgR-üAvk A ke nAm * wpTAk k A nAm * SgR-üAivk ASA ke nAm * boiDvíö k A nAm * SgR-wpAsk A ke nAm * SgR-wpAisk ASA ke nAm * k AyA-áAmAf * rVÎmyAM * SAyu-áAmAf * pirinvAQf k A TAn buÂvMs
79
Snek buÂA ke pirinvAQf k A w£leK k rne ke pÎcAt qs scAqQ k A áA¼yApn ik yAgyA hÔ : nnu irØAA sbs±ArA (scmuc, sBI sMk ArSin¥y hÓ!) (27) gotmbuÂvMso qsm gÈtm bu k I jIvnI se sMbMiDt inýnAMik t tÉyA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ ÕAEyku lIn¦ áADAn (pirüm) «ArA wØAm sMboiD k I áAAVðA¦ bRµA k I yAcnA pr DmQckR áAvØAQn¦ tIn SiBsmy (phlA SXArh k roìz k A, dUsrA vA tIsrA Sg»y)¦ ak hI sVÚApAt (1,250 iBöuSA k A)¦ ngr : k iplv¥Tu¦ iptA : rAjA suÂodn¦ mAtA : mAyAdevI¦ gíhT-jIvn : 29 vúQ¦ tIn wØAm áAAsAd : rým, surým, suBk ¦SlMkí tnAiryAM : 40,000¦ p¥nI : B¡k ²cnA¦ pu© : rAhul¦ cAr inimØAA k o deK, SÎv-yAn «ArA SiBinÏkR mf¦ sMboiD áAAðA k rne ke ila duÏk r sADnA k rne k A smy : C: vúQ¦ DmQckR áAvØAQn k A TAn : bArAfsI ke pAs qisptn¦ SgR-üAvk : k oilt tTA wpits¦ wpTAk : SAn®d¦ SgR-üAivk AaM : KemA tTA wFplv»fA¦ SgR-wpAsk : icØA tTA h¥TALvk ¦ SgR-wpAisk AaM : n®dmAtA tTA wØArA¦ sMboiD áAAðA k rne k ATl : SÎv¥T-mUl¦ ¯yAm-áABA : solh hAT WMcI¦ vtQmAn smy m mnuÏy k A jIvn-k Al : sÈ vúQ¦ SMt m BgvAn ne ¯yEt ik yA hÔ ik mÓ BI ÕIGR hI üAvk -sMG siht pirinvíØA ho jAWMgA, jÔse qMDn smAðA ho jAne pr SVn invAQipt ho jAtI hÔ¦ (28) buÂpik »fk k »z qsm BgvAn gÈtm bu ne buÂA k Iw¥pVØA ke kR mSÈr wnke bIc ke SMtrAl pr áAk AÕzAlA hÔ SÈr yh BI btlAyA hÔ ik ik n-ik nk £pA m ak se SiDk buÂA k A áAAduBAQv huSA TA ¦ vtQmAn k £p (Bªk £p) m pAMc bu hone hÓ, ijnm se k ku s®D,k ofAgmn tTA k sp ye tIn ho cuke hÓ, SBI mÓ bu hUM hI SÈr SAge cl k r hAge meØAey¦ (29) DAtuBAjnIyk TA qsm ku isnAr m BgvAn gÈtm bu ke pirinvAQf ke wprAMt wnk I DAtuSA ke ivBAjn k A ivvrf SMik t hÔ¦
] 80
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
ciryAipxk ciryAipxk m gÈtm bu ke pUvQj®mA k I pÓtIs cyAQSA k A vfQn hÔ, ijnm yh dÕAQyA gyA hÔ ik w®hAne ik s áAk Ar nAnA pArimyA k o pUrA ik yA TA¦ ds pArimyA m se yhAM ke vlsAt k AhI w£leK hÔ : dAn, ÕIl, nÔÏkR ýy, SiDÏXAn, s¥y, mÔ©I tTA wpeöA¦ ye cyAQaM tIn sÈ CFpn gATASA m inb hÓ, ij®h BgvAn ne vyM k hA hÔ¦ qnk A ivBAjn tIn vgoÜ m hÔ¦ qs gRMT m áAitpAidt ivúy-vtu k A,vgQ-vAr, sMVöðA ivvrf inýn áAk Ar se hÔ (1) Sik VØA vgQ (ciryA Sik VØA, s±, ku rrAj, mhAsudsn, mhAgoiv®d, inimrAj, c®dku mAr, isivrAj, ves®tr, sspV»zt¦) qn sBI cyAQSA k A sMbMD dAn pArmI se hÔ¦ qnm vifQt mhAdAn ik sI BI ¯yVEt m dAn ke sAT-sAT vÔrAy k I BAvnA jgAne ke ila BI SpUvQ áAerfA dete hÓ¦ wdAhrftyA: * BgvAn k hte hÓ ik mhAsudsn nAmk ckR vtIQ rAjA ke Áp m mÓ idn m tIn bAr TAn-TAn pr GoúfA k rvAtA TA ik k Èn EyA cAhtA hÔ? ik sk IEyA k AmnA hÔ? ik se EyA Dn idyA jAy? k Èn BUKA hÔ ? k Èn FyAsA? ik se mAlA cAiha? ik se ivlepn? k Ènivv© rMgIn v© phnegA? k Èn rAhgIr CAtA legA? k Èn suMdr, mulAym jUte? yAck A k o Dn dene k I ¯yvTA k I gyI TI ds TAnA pr nh, n sÈ TAnA pr, bV£k Snek -sÈ TAnA pr¦ áAyojn? bdle m ku C pAne ke ila nh, bV£k SnAsEt rhk r sMboiD áAAðA k rne ke ila¦ * mÓne isiv nAmk öi©y rAjA ke Áp m rAÀy k rte hua SMDe yAck k A Áp DArf k r SAye hua devrAx qMª (sEk ) k I yAcnA pr SpnI donA SAMK ink lvA k r wsk o Bx k r d¦ mÓne aesA qsila nh ik yA ik muJe ciryAipxk
81
SAMK SCI nh lgtI T, yA mÓ Spne SAp k oSCA nh lgtA TA, bV£k qsila ik muJe buÂ¥v SCA lgtA TA¦ * ves®tr rAjA ke Áp m rAÀy se ink Al idye jAne ke pÎcAt mÓne yAck A k I mAMg pr w®h Spne donA bcA SÈr ©I k o áAsÚAicØA se dAnvÁp de idyA¦ mÓne aesA qsila nh ik yA ik muJe ye SiáAy Te, bV£k qsila ik muJe buÂ¥v iáAy TA¦ (2) hV¥TnAg vgQ (ciryA mAtuposk , BUirdØA, cýpeynAg, cULboiD, mhsrAj, rrrAj, mAt½, DýmdevpuØA, SlInsØAu, s±pAl¦) qn sBI cyAQSA k A sMbMD ÕIl pArmI se hÔ¦ qske k itpy wdAhrf hÓ: * w¥kí Ïx vn m Si«tIy gufA se sMpÚA mAtípoúk htI ke Áp m rhte hua muJe pk ìzne ke ila rAjA ne Spne mhAvt k o BejA¦ ws smy mÓ p¤-srovr m SpnI mAtA ke invAQh ke ila k ml-nAlwKAìz rhA TA ¦ tBI wsne muJe SASo, pu©! k h k r sUMìz se pk ìz ilyA¦ ws smy mere ÕrIr m SAjk l ke hjAr hAiTyA ke brAbr bl TA, SÈr yid mÓ muJe pk ìzne vAlA pr kR oD k rtA to mÓ rAÀy Br ke mnuÏyA k o nÏx k r zAltA¦ pr mÓne Spne ÕIl k I röA k rte hua, SpnI ÕIl pArmI k o pUrA k rne ke ila Spne icØA m k oqQ ivk Ar nh jgne idyA¦ * ak bAr jb mÓ ivÕAlk Ay, blvAn SÈr ByAvh jMglI BÓsA TA, tb mere Kìze rhte SÈr sote smy ak SiÕÏx, pApI SÈr cMcl bMdr bAr-bAr mere kM De, llAx SÈr BAÓh pr peÕAb SÈr pAKAnA ik yA k rtA TA ¦ prMtu mÓne SpnA ÕIl-BMg hone ke By se ws pr kR oD nh ik yA¦ * mÓ p²cAl rAÏxà ke rAjA jyi¡s k A üutDmAQ, pirjnA k I röA k rne vAlA SlInsØAu nAm k A pu© TA¦ SAKex ke ila gye hua mere iptA k o ak nrBöI yö ne pk ìz ilyA SÈr k hA tU merA Bçy hÔ, yhAM se mt srk ! prMtu wske smö vAps SAne k IáAitôA k rmere iptA Gr lÈx SAye¦ jb mere iptA ne muJe rAÀy sAÓp k r yö ke pAs lÈxnA cAhA, tb mÓne w®h yö ke pAs jAne se rok idyA SÈr wnke TAn pr mÓ vyM inh¥TA hok rwske pAs clA gyA¦ vhAM mÓne wse k hA he iptAmh! mhAVn jlASo, mÓ wsm 82
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
kU dUMgA¦ iP r wict smy jAn muJe KA lenA¦ qs áAk Ar mÓne Spne ÕIl-vRt ke k ArfSpne jIvn k IröA nh k I,SÈr mÓne ws yö k IjIv-hsA k rne k I áAvíVØA BI CuìzvA dI¦ (3) yuD²jy vgQ qsk IcyAQSA k AsMbMD nIce dÕAQyI gyI pArimyA se hÔ ciryApArmI yuD²jy, somns, SyoGr, BIs, sofpV»zt¦ nÔÏkR ýy teimy SiDÏXAn k iprAj,sctAps, v¢potk ,mCrAj, k »hdIpAyn,sutsom¦ s¥y suv»fsAm, ak rAj¦ mÔ©I mhAlomhMs¦ wpeöA qnke ku C wdAhrf inýn áAk Ar se hÓ: * nÔÏkR ýy pArmI : jb mÓ Spirimt yÕ vAlA yuD²jy nAm k A rAjpu© TA, tb sMveg k o áAAðA ho rAjA, rAnI, ingm SÈr rAÏxà sBI ke ivlAp k rte hua mÓ SpeöAriht hok r áAvRijt ho gyA¦ aesA nh TA ik muJe mAtA-iptA iáAy nh Te, STvA mhA-yÕ iáAy nh TA, pr buÂ¥v iáAy hone ke k Arf mÓne rAÀy k o ¥yAg idyA¦ (yuD²jyciryA) * SiDÏXAn pArmI : buÂ¥v áAAðA k rne ke w¡eÎy se mÓ solh vúoÜ tk gUMgA, bhrA SÈr pMgu bnA rhA¦ SiDÏXAn m merA k oqQ sAnI nh hÔ¦ (teimyciryA) * s¥y pArmI : mÓne Snek bAr s¥y-vcnA k A SAüy lek r s¥y-ikR yAaM k SÈr wnse SBIÏx P l áAAðA ik ye¦ wdAhrftyA, gRIÏm-k Al m tAlAb m pAnI k m ho jAne se k Ève, gID, bgule, cIl SÈr bAj mCilyA ke pAs bÔX k rw®h rAt-idn KAne lge¦ tb mÓne yh s¥y-ikR yAk I: jb se mÓ SpnA mrf k rtAhUM, jbse mÓne hoÕ sMBAlA hÔ, muJe jAn bUJ k rak BI áAAfI k IhsA k rnAmrf nh hÔ¦ mere qs s¥y-vcn se meG brse¦ merI qs s¥y-ikR yAke sAT hI gjQnA k rte hua meG brsA SÈr wsne WMcI-nIcI DrtI ciryAipxk
83
k o jl se SAFlAivt k r idyA¦ s¥y m merA k oqQ sAnI nh hÔ¦ (mCrAjciryA) * mÔ©I pArmI : ak smy mÓ sEk (ÕkR ) «ArA inimQt vn m shA, ¯yAGRA, cItA, rICA, BÓsA, ictk bre mígA SÈr sUSrA se iGrA rhtA TA¦ ws smy n to k oqQ muJse zrtA TA SÈr n hI mÓ ik sI se zrtA TA¦ ws smy mÔ©I-bl ke shAre hI mÓ vn m rmf ik yA k rtA TA¦ (suv»fsAmciryA) * wpeöA pArmI : mÓ ÎmÕAn m mudeQ k I hI pr isr rK k r sotA TA¦ ku C log bAr-bAr vhAM SAk r bhut se (ivk rAl) Áp idKlAte Te, jbik S®y log gMD, mAlA, trh-trh k ABojn SÈr wphAr lAte Te¦ prMtu jo k oqQ muJe suK dete STvA du:K, mÓ sbke ila smAn hotA TA¦ muJ m n dyA wpjtI TI, n kR oD¦ suK SÈr du:K, tTA yÕ SÈr SpyÕ, sbm mÓ tulA ke smAn rhtA TA¦ yh hÔ merI wpeöA pArmI! BgvAn ne qs gRMT ke SArMB m pÏx ik yAhÔ ik Ble hI cAr SsM¼y ak lAK k £pA ke my k I sBI cyAQaM buÂ¥v k I Sor le jAne vAlI hÓ, prMtu mÓ bIte hua k £pA k I cyAQSA k o ak Sor rK, ke vl qsI k £p (STAQt Bªk £p) k I cyAQSA k o k htA hUM¦
]
84
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
jAtk áAtut gRMT m BgvAn bu ke pUvQj®mA se sMbMiDt gATASA k A sMk ln hÔ¦ prMtu mA© qn gATASA ke SADAr pr pUvQj®mA ke GxnAkR m k o smJ pAnA k iXnhÔ¦ qse BlI áAk ArsmJne ke ila qs gRMT k ISTQk TA(jAtk §k TA) k ASAüy lenA SAvÎyk rhtA hÔ¦ aesI pirVTit m svQáATm jAtk §k TA k A hI sMVöðA ivvecn ik yA jA rhA hÔ¦
jAtk -S§k TA jAtk -S§k TA m qske mu¼y ÕIúQk A k o díVÏxgt k rte hua pAMc sÈ sÓtAlIs k TAaM hÓ¦ qnm yh dÕAQyA gyA hÔ ik BgvAn bu ne buÂ¥v k I áAAVðA ke ila dsA pArimtASA k opUrA k rne ke ila kÔ se-kÔ seáAyAs ik ye¦ áA¥yek k TA pAMc BAgA m ivBEt hÔ (1) pcuFpÚAv¥Tu (2) StItv¥Tu (3) gATA (4) veyAk rf (5) smoDAn pcuFpÚAv¥Tu se tA¥pyQ hÔ áA¥yu¥pÚA (vtQmAn) k TAvtu¦ qske SMtgQt BgvAn ke jIvnk Al k I ik sI GxnAivÕeú k A w£leK hÔ¦ StItv¥Tu ke SMtgQt wEt GxnA ke áAsMgvÕ BgvAn «ArA Spne pUvQj®m k I ik sI GxnA pr áAk AÕzAlA gyA hÔ¦ áA¥yek k TAke SMtgQt ak yA Snek gATAaM hÓ¦ qn gATASA k A, áAAy:k r, ÕdÕ: avM ivtít STQ BI ik yA gyA hÔ, jo veyAk rf hÔ¦ SMt m smoDAn hÔ, ijsm StItv¥Tu ke pA©A k A BgvAn ke jIvnk Al ke pA©A ke sAT sMbMD idKlAyA gyA hÔ ¦ áAtut gRMT m jAtk k TASA k IgATASA, SÈr k h-k hsmoDAn k oBI, SMtinQivÏx ik yA gyA hÔ¦ Õeú sArI sAmgRI jAtk -S§k TA m hI iniht jAtk -S§k TA
85
rhtI hÔ¦ qsse pÏx hogA ik áAtut gRMT k I gATASA k o smJne ke ila jAtk -S§k TA k A SAüy lenA ik tnA SAvÎyk hÔ¦ wdAhrftyA, v¢k jAtk (1.1.35) ke SMtgQt ak hI gATA hÔ pMK hÓ, pr wnse wìzA nh jAtA; pÔr hÓ, pr qnse clA nh jAtA ¦ mere mAtA-iptA muJe Coìz k r cle gye hÓ¦ he SVn! pICe hx jA¦ qsse yh nh ptA cltA ik yh bAt ik sne SÈr ik s áAsMg m k hI hÔ¦ jAtk -S§k TA ke SnuÕIln se ividt hotA hÔ ik jMgl m SAg lg jAne ke smy ak s¬:jAt bxer ke bce ne qs áAk Ar k I s¥yikR yA k I TI, jbik n to wsm Spne pMKA se wìzne k I sAmÉyQ TI SÈr n pÔrA se clne k I,SÈr jbik wske mAtA-iptA BI wse peìz ke GAsle m Ske lACoìzk rcle gye Te¦ smoDAn ke SMtgQt btlAyA gyA hÔ ik ws smy ke bxerrAj BgvAn vyM hI Te¦
áAtut gRMT áAtut gRMT m jAtk -S§k TA k Iijn gATASA k osMgíhIt ik yAgyA hÔ w®h SiBsMbu gATA, STAQt bu «ArA wdIirt gATAaM, BI k hA jAtA hÔ ¦ k TA-vAr gATASA ke sMgRh k o jAtk k hA gyA hÔ¦ aese jAtk A k I ku l sM¼yA pAMc sÈ sÓtAlIs hÔ, SÈr gATASA k I Ch hjAr Ch sÈ bAvn ¦ jAtk A k A ivBAjn bAqQs inpAtA m ik yA gyA hÔ¦ qnm se phle terh inpAt 1,2,3 se lek r 13 tk k I sM¼yA se SiBiht ik ye gye hÔ; cÈdhvAM inpAt pik »fk (áAk IfQk ) k hA gyA hÔ; pMªhv se qEk Isv inpAt 20,30,40 ke kR mse 80 tk k IsM¼yA se inidQÏx ik ye gye hÓ SÈr bAqQsv inpAt k o mhAinpAt sMôA dI gyI hÔ¦ inpAt sM. 1 se 7 m jAtk A k I sM¼yA 150 se 20-21 tk , Gxte kR m se hÔ; inpAt sM. 8 se 16 m 9 se 16 tk ;inpAt sM. 17 se 21 m 2 se 5 tk ; SÈr inpAt sM. 22 m ds¦ phle inpAt se lek r SMitm inpAt tk gATASA k I sM¼yA m inrMtr víi honA pAyA jAtA hÔ¦ wdAhrftyA, áATm inpAt ke jAtk A m gATASA k ISÈst sM¼yA ak hÔ, jbik SMitm inpAt m yh sM¼yA do sÈ cvAlIs hÔ¦ SMitm inpAt k A nAm mhAinpAt svQTA 86
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
sATQk hÔ, jÔsA ik qsm gATASA k I sM¼yA 2,440 hÔ jo pUre gRMT k I gATASA ke ak -ithAqQ se BI k h SiDk hÔ¦ áAtut gRMT buÂ-vcn ke SMtgQt SAtA hÔ SÈr itipxk k A SMgBUt hÔ ¦ yhAM pr smUcI jAtk -S§k TA k o SADAr bnA k r qs gRMT k A sAr áAtut k rne k A mMt¯y nh hÔ¦ prMtu qs tÉy k o díVÏxgt k rte hua ik bAlk -bAilk ASAk Ak TASA ke áAit vABAivk SAk úQf hotA hÔ, wnke ila áAerfApd ku Cek jAtk -k TASA k A sMke tmA© nIce ik yA jA rhA hÔ¦
bAlopyogI jAtk k TAaM 0 mØAk BØA jAtk (jAtk sM. 18) vD ke ila lAyA jAtA huSA BeìzA hMsA BI, SÈr royA BI¦ so EyA? 0 ku rMgimgjAtk (21) víö se P lA k osIDA-sIDA nIce igrte n deK ku rMg míg k o SAÕMk A huqQ ik víö ne SpnA vBAv plx ilyA hÔ¦ St: vh vhAM se cl idyA SÈr iÕk ArI ke cMgul se bc ink lA¦ 0 SiB»h jAtk (27) ku ØAe SÈr hATI k Aprpr qtnA êAeh ho gyA ik ku ØAe k A sAT CUxne pr hATI ne KAnA-pInA Coìz idyA¦ 0 sýmodmAn jAtk (33) ak mt bxerA k A iczImAr ku C n ibgAìz sk A, prMtu jb wnm PU x pìz gyI tb ve sBI wske jAl m P Ùs gye¦ 0 bk jAtk (38) bgule ne mCilyA k o DoKA dek r ak -ak k o le jAk r bhutA k o mAr KAyA¦ SMt m vh ak ke k ìze ke hATA mArA gyA¦ 0 nAmisi jAtk (97) pApk nAm k A iv¬ATIQ ak SCe nAm k I tlAÕ m bhut GUmA¦ SMt m yh smJ SAne pr ik nAm to ke vl bulAne ke ila hotA hÔ, vh lÈx SAyA¦ 0 SnusAisk jAtk (115) dUsrA k o wpdeÕ dene vAlI loBI icìizyA vyM pihye ke nIce SAk r mr gyI¦ 0 ibLArvt jAtk (128) isyAr DmQ k A ZAg rc k r cUhA k o KAtA TA¦ boiDsØv ne qse ibzAlvRt k I sMôA dI¦
jAtk -S§k TA
87
0 ak p»f jAtk (149) boiDsØv ne nIm ke pÈDe ke do pØAA k I k zuvAhx cKA k r rAjku mAr k A duÏx vBAv dUr ik yA¦ 0 rAjovAd jAtk (151) mV£lk ArAjA k AisÂAMt TA jÔse k otÔsA, k AÕI-nreÕ k A TA burAqQ k o BlAqQ se jItnA¦ qn donA rAjASA m k AÕI-nreÕ hI bìzA mAnA gyA¦ 0 susumAr jAtk (208) mgrmC SpnI ©I ke k hne se vAnr k A k lejA lenA cAhtA TA, pr vAnr SpnI cturAqQ se bc ink lA¦ 0 k CpjAtk (215) do hMs-bce ak lk ìzIk ok Cua ke muÙh m de, SÈr wske donA isrA k o Spne muÙh m le, SAk AÕ-mAgQ se jA rhe Te ¦ k Cua ke cup n rhne pr wsne nIce igr SpnI jAn gMvAyI¦ 0 itlmui§ jAtk (252) SAcAyQ ne buìiZyA ke itlA k Imu§I KAne vAle rAjku mAr-iÕÏy k o pIxA¦ rAjku mAr ne bìze hone pr SAcAyQ k o jAn se mrvAnA cAhA¦ prMtu SAcAyQ ne aesA n k rne ke ila sdÒbi dI ¦ 0 dUt jAtk (260) ik sI ne Spne SAp k o pex k A dUt jnA k r vAidÏx Bojn áAAðA ik yA¦ 0 pdum jAtk (261) nk xe ne JUXI áAÕMsA k rne vAlA k I SvhelnA k r scI bAt k hne vAle k o tAlAb ke k ml idye¦ 0 SArAmdUsk jAtk (268) vAnrA ne pÈDA k owKAìz k rwnk Ijìz nAp-nAp k r w®h pAnI se scA, SÈr qs áAk Ar sArI bigyA wjAìz dI¦ 0 ku ixdUsk jAtk (321) vAnr ne byA ke sdupdeÕ se icìZ k rwske GAsle k o noc zAlA¦ 0 d¡B jAtk (322) píÉvI plx rhI hÔ qs SAÕMk A se KrgoÕ ke BAgne pr dUsre SMDivÎvAsI jAnvr BI wsk ASnuk rfk rSMDADuMD BAgne lge¦ SMt m sh ne w®h rok A SÈr KrgoÕ k I BRAMit k o dUr ik yA¦ 0 k Ek Ar jAtk (326) puroiht «ArA JUX bol k r devtASA se id¯y-k Ek Ar puÏp áAAðA ik ye gye, jo wse BArI pìze¦ 0 imgAlop jAtk (381) iptA k Ak hnAn mAn bhut WMcI wìzAn Br imgAlop nAm k A gíÂ-ÕAvk JMJAvt m P Ùs k r Spne áAAf gÙvA bÔXA ¦ 88
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
0 is³puFP jAtk (392) devk ®yA ne ak bRAµf k o tAlAb m wtr iKle hua PU lk osUMGte hua deK wse gMD-cor k hk rwsk IB¥sQnA k I¦ 0 v¢k jAtk (394) VêAD Bojn k rne pr BI k Ève ke dublA hone SÈr GAs-itnke KAne pr BI bxer ke moxA hone ke k Arf pr áAk AÕ ¦
sADk opyogI jAtk k TAaM qsI áAk Ar ivpÎyI sADk A ke ila BI wpyogI ku Cek jAtk k TASA k A sMke t nIce ik yA jA rhA hÔ¦ 0 mKAdev jAtk (9) isr k A sPe d bAl deK k r rAjA shAsn ¥yAg k r áAvRijt ho gyA¦ 0 mhAsudsn jAtk (95) mhAsudsn rAjA «ArA Spne mrf-k Alke smy idyA gyA Sin¥ytA k A wpdeÕ¦ 0 is½Al jAtk (148) mAMs k A loBI gIdìz hATI ke gudA-mAgQ se wske pex m áAivÏx hok r vh kÔ d ho gyA¦ iP r yTA-tTA wsm se bAhr ink l k r S¥yiDk sMveg k o áAAðA huSA¦ 0 wpsA¨hk jAtk (166) píÉvI m aesA k oqQ TAn nh hÔ, jhAM k oqQ n k oqQ jlAyA n gyA ho, STvA jhAM ÎmÕAn n rhA ho¦ 0 sku fVG jAtk (168) bxer ne Spne gocr TAn pr rh k r bAj k I BI jAn le lI¦ pÔtík áAdeÕ m ivcrf k rne k A wpdeÕ¦ 0 igirdØA jAtk (184) iÕök ke lMgìzA hone se GoìzA lMgìzA k r clne lgA; shI iÕök imlne pr SpnI vABAivk SvTA m SA gyA¦ 0 griht jAtk (219) mnuÏyA k I k rnI bMdr k I díVÏx m! 0 vCnK jAtk (235) gíhT jIvn ke doú¦ 0 k suk opmjAtk (248) sBI rAjku mArA ne k suk k odeKA, prMtu iP r BI mtÔEy nh¦ EyA? 0 ku rDým jAtk (276) ku r-DmQ k A pircy¦ 0 vk jAtk (300) Beìizye k A wposT-vRt¦ jAtk -S§k TA
89
0 K®tIvAdI jAtk (313) ijs rAjA ne boiDsØv ke hAT-pAMv tTA nAk -k Ank xvAidye, boiDsØv ne wske BI icrMjIv hone k Ik AmnAk I¦ 0 mtrodn jAtk (317) bìze BAqQ k I mí¥yu ho jAne pr boiDsØv ne ronA-pIxnA inrTQk btlAyA¦ 0 itVØAr jAtk (319) pAp k b nh lgtA qsk A pÏxIk rf ¦ 0 k oik ljAtk (331) boiDsØv ke wpdeÕ se rAjA k IvAcAltA dUr huqQ¦ 0 wrg jAtk (354) pu© sAMp ke zÙsne se mr gyA, pr k oqQ nh royA n iptA, n mAtA; n BAyAQ, n BignI, n dAsI¦ 0 k orV»zy jAtk (356) hr ik sI k o, ibnA mAMg ik a, ÕIl gRhf k rne ke ila SAgRh k rne k A SnÈic¥y¦ 0 S§s¡ jAtk (418) SAX áAk Ar k I SAvAjA se sM©t rAjA ke ila qn SAvAjA k A pÏxIk rf¦ 0 mhAm½l jAtk (453) ivôA «ArA áAÕMist, suKk r,SAX áAk Arke so¥TAn (vVtyAM)¦ 0 yuD²jy jAtk (460) Sos k I bUMdA k o deKk r vÔrAy k I BAvnA jAgít huqQ¦ 0 jns®D jAtk (468) ds bAt, ijnke k Arf bAd m pCtAnA pìztA hÔ¦ dUsrI ds bAt, ijnke k Arf bAd m pCtAnA nh pìztA hÔ¦ 0 imØAAimØA jAtk (473) im© SÈr Sim© ke löf¦ 0 sýBv jAtk (515) sAt vúQ ke bAlk «ArA STQ SÈr DmQ pr áAk AÕ¦ 0 ves®tr jAtk (547) ves®tr rAjA ke dAn k I romAMck ArI SpUvQ k TA¦
suBAiút ivcArADIn gRMT k I gATASA k A vtM© Áp se Syyn k rne pr qsm 90
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
Zer-sAre suBAiút imlte hÓ¦ qnm se ku Cek k o wpyuEt ÕIúQk A ke SMtgQt nIce inb ik yA gyA hÔ¦
Sit pMizt honA SCA hÔ, SitpMizt honA nh¦ (1.1.98) jo iml jAy wsse sMtuÏx rhnA cAiha, Sit loB k rnApAp hÔ ¦ (1.1.136)
StIt-SnAgt StIt ke bAre m soc k rnA SÈr SnAgt ke bAre m áAlAp k rnA qsse mUKQ log k Axe hua hre srkM ze ke smAn sUK jAte hÓ¦ (2.22.91)
Ss¥purú-s¥purú jÔse kí Ïfpö m cMªmA idn áAit idn CoxA hotA jAtA hÔ, vÔse hI hotA hÔ Ss¥purúA se sMsgQ¦ (2.21.484) jÔse ÕuEl pö m cMªmA idn áAit idn bìzA hotA jAtA hÔ, vÔse hI hotA hÔ s¥purúA se sMsgQ¦ (2.21.486) SAk AÕ dUr tk PÔ lA huSA hotA hÔ, SÈr píÉvI BI¦ k hte hÓ smuª k A pAr BI dUr-dUr tk hÔ¦ prMtu qnse BI SiDk dUrI hotI hÔ Ss¥purúA tTA s¥purúA ke DmQ m¦ (2.21.414)
Ss¥yBAúf n to k Amk AmIhok r, n By ke mAre SÈr n «eú-vÕ áAvRijt log Ss¥yBAúf k rte hÓ¦ (2.17.145)
jAtk -S§k TA
91
SAyu-öy Kìze rhne, bÔXne, lexne tTA clne ke smy k I to bAt hI EyA, SAMK Kolne SÈr bMd k rne ke smy BI SAyu k A öy hotA hI rhtA hÔ¦ (1.4.111)
SAyQ-SnAyQ SAyQ purú SAyQpurú ke k Am SAtA hÔ¦ SnAyQ purú god m bÓXe sAMp k I trh zÙstA hÔ¦
(1.14.46) (2.22.655)
SAÕA-inrAÕA purú SAÕA lgAa rKe; buiÂmAn k BI inrAÕ n ho¦
(1.1.51)
qCA-ckR cAr se SAX, SAX se solh, SÈr solh se bØAIs k I qCA k rne ke k Arf isr pr GUmne vAlA ckR áAAðA huSA¦ qCA (loB) se tAìizt mnuÏy ke isr pr yh ckR GUmtA rhtA hÔ¦ (1.1.104)
w¬og SAj hI w¬og k rnAcAiha, k ÈnjAne k lmrf ho jAy, EyAik ws bìzI senA vAle mí¥yurAj ke sAT hmArA k oqQ qk rAr nh hÔ (ik hm k b mrge)¦ (2.22.166)
ak tA ak jux hok rrhnA sIKo, buÂA ne qse srAhA hÔ¦ iml-jul k rrhne m SAnMd lene vAlA DimQÏX ¯yVEt yogöem se vMict nh hotA¦ (1.13.26)
92
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
ak Ak I ivcrf smy bIttA jAtA hÔ, rAt ink ltI jAtI hÓ, mÓ BI sMsAr m sArI SAsVEtyA k o lAMG k r, ÕItl huqQ, Ske lI ivcrf k ÁMgI¦ (1.15.362)
k cA-pEk A jo P lA se lde mhAvíö ke P lk ok cAhI toìz letA hÔ, vh qske rs k o nh jAntA SÈr qsk A bIj BI nÏx ho jAtA hÔ¦ aese hI jo mhAvíö ke smAn rAÏxà k A SDmQ se ÕAsn k rtA hÔ, vh qske rs k o nh jAntA SÈr vh rAÏxà BI nÏx ho jAtA hÔ¦ (2.18.172-173) jo P lA se lde mhAvíö ke P lk opk jAne pr toìztA hÔ, vh qske rs k o jAntA hÔ SÈr qsk A bIj BI nÏx nh hotA hÔ¦ aese hI jo mhAvíö ke smAn rAÏxà k ADmQ se ÕAsn k rtAhÔ, vh qske rs k ojAntA hÔ SÈr rAÏxà (2.18.174-175) BI nÏx nh hotA hÔ¦
k TnI-k rnI jo k re vhI k he, jo n k re vh n k he¦ n k rte hua ke vl k hne vAle k o buDjn KUb phcAnte hÓ¦ (1.4.78)
k mQ SsM¼y j®m lene pr BI k mQ pICe-pICe clte hÓ¦ k £yAfk ArIho yA SinÏxk ArI, k mQ nÏx nh hotA hÔ¦ (2.22.1282) KUb pÔnI tlvAr, supAiyt KzÒg, CAtI m GApI huqQ bCIQ k AmBog qnse BI k h SiDk du:KdAyI hote hÓ¦ (1.11.70) jÔse k Icìz m DÙsA huSA hATI DrtI k odeK k rBI vhAM nh jA pAtA hÔ, vÔse hI mÓ BI k AmBogA k I dldl m DÙsA huSA iBöu ke mAgQ pr nh jA rhA hUM¦ (1.15.45) isEk A k I vúAQ hone pr BI k AmBogA m tíVðA nh hotI¦ k AmvAsnAaM jAtk -S§k TA
93
S£p vAd vAlI (SiDk AMÕt:) du:Kd hI hotI hÓ¦ yh jAnk r buiÂmAn ¯yVEt dÔvI k AmBogA m BI SnurEt nh hotA¦ sýyk sMb u k AüAvk tíÏfA ke öy (invAQf) m hI SnurEt hotA hÔ¦ (1.3.23-24)
kR oD kR oD ke vÕIBUt mt ho¦ tAt! kR oD mt k r¦ kR oD k rnA SCA nh hotA¦ buiÂmAn log kR oD se blÕAlI nh hote¦
(1.2.81) (1.6.8) (1.15.19)
gu´ STQ gu´ STQ k o áAk x n k re, iniD ke smAn wsk I röA k(1.15.332) re¦
ctn ibnA socI huqQ bAt ho jAtI hÔ, socI huqQ nh hotI¦ ©I STvA purú ke Bog ctn pr SAiüt nh hote¦ (1.13.139)
j®mA k A öy mÓne in:sMdeh j®mA ke öy k A SMt deK ilyA hÔ¦ Sb mÓ iP r gBQ-gt nh hoWMgA¦ yh merA SMitm gBQ-Õyn TA¦ punjQ®m ke ila merA sMsAr öIf ho cuk A hÔ¦ (1.8.17)
tíÏfA SrI tíÏfe! mÓne terI jìz k o deK ilyA hÔ¦ terA w¥pAd qCASA m hotA hÔ¦ to mÓ qCA hI nh k ÁMgA, ijsse tU SVt¥v m hI nh SA pAygI¦ (1.8.39)
94
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
©Af Spne SAp k o bcA k r clo¦
(1.9.59)
dAn sBI áAAifyA ke ila dAn se bìZ k r k oqQ shArA nh hÔ(2.22.1711) ¦ ToìzA hone pr ToìzA de, XIk -XIk hone pr XIk -XIk de, SÈr bhut hone pr bhut de¦ dAn n denA wict nh hÔ¦ (2.21.193) ijnke rAg, «eú SÈr SôAn dUr ho gye hÓ, ve öIfAsRv SrhMt hÓ ¦ wnk o idyA gyA dAn bìzA P láAd hotA hÔ¦ (1.15.23) Gr m SAg lg jAne pr jo btQn bAhr ink Al ila jAte hÓ, vhI ws ¯yVEt ke k Am SAte hÓ, n ik jo vhAM jl jAte hÓ¦ qsI áAk Ar sMsAr jrA SÈr mí¥yu se jl rhA hÔ, dAn dek r qsm se BI ink Al lo¦ idyA huSA hI bcAyA huSA hotA hÔ¦ (1.8.69-70)
dubuQi he dubuQiÂ! jxASA se tuJe EyA lAB hÔ, SÈr mígCAl SoìZne se EyA? SMdr se tU mÔlA hÔ, SÈr bAhr se DotA hÔ¦ (1.1.138)
du:K jo ¯yVEt, ibn-pUCe, Ssmy hI SpnA du:K áAlAptA rhtA hÔ, wske Õ©u áAsÚA hote hÓ SÈr ihtctk ivú»f¦ (1.13.59)
devtA devtA mnuÏyA k I trh jIfQ nh hote hÓ, wnke ÕrIr pr JuirQyAM nh pìztI hÓ¦ SAne vAle idnA m wnk A vfQ id¯ytr hotA jAtA hÔ SÈr BogA m bìZotrI hotI rhtI hÔ¦ (1.11.48) jAtk -S§k TA
95
DmQ inÎcy hI lok m phle DmQ áAk x huSA, SÈr bAd m SDmQ (1.11.28) ¦ DmQ k Icìz-riht tAlAb hÔ, SÈr pAp psInA-ÁpI mÔl¦ (1.6.92) mÓ jb DmQ k IbAt boltA hUM, ws smy muJe pAp pÕQ nh k rtAhÔ¦ (1.7.80)
DmQ hI å iúyA k I vjA hotI hÔ¦ (2.21.494) lohe se sonA pIxA jAtA hÔ, sone se lohA nh¦ yid SDmQ DmQ k ojIt le, to lohA sone jÔsA suMdr ho jAy¦ (1.11.31) hnn ik ye jAne pr DmQ mAr zAltA hÔ, Sht rhne pr ik sI k o nh mArtA¦ St: DmQ k A hnn mt k ro, ijsse yhI k h tuýh n mAr zAle¦ (1.8.45)
DmAQcrf inÎcy hI DmQ DmAQcrf k rne vAle k I röA k rtA hÔ¦ KUb SÄyAs ik yA gyA DmQ suK áAAðA k rtA hÔ¦ KUb SÄyAs ik ye ga DmQ k A yh suP l hotA hÔ ik DmAQcrf k rne vAle k I dugQit nh hotI hÔ¦ (1.10.102)
nrk jÔse ¯yApAiryA k InAv beihsAb Br hI jAy, to SiDk BAr le jAne ke k Arf smuª m zUb jAtI hÔ, vÔse hI Toìze-Toìze pAp k A sMcy k rtA huSA mnuÏy BI bhut BAr Zone ke k Arf nrk m DÙs jAtA hÔ¦(2.22.1245-1246)
nArI jIvlok m jo ©I smtA k ASAcrf k rne vAlI, meDAivnI, ÕIlvtI, ssur k o devtA mAnne vAlI avM pitvRtA hotI hÔ, ws sumeDA, Õuick mAQ, mAnuúI nArI k A dÕQn pAne ke ila SmAnuú dev SAte hÓ¦ (1.14.122-123)
96
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
netA gÈvA ke (ndI) tÔrne ke smy yid bÔl xeìZA jAtA hÔ, to netA ke xeìZe jAne ke k ArfsBI gÈv BI xeìZe jAne lgtI hÓ¦ qsI áAk Arjo mnuÏyA m üeÏX mAnA jAtA hÔ, yid vhI SDmQ k rtA hÔ to Õeú áAjA phle se hI aesA k rne lg jAtI hÔ¦ rAjA ke SDAimQk hone pr sArA rAÏxà du:KI hotA hÔ¦ (1.4.133-134)
gÈSA ke (ndI) tÔrne ke smy yid bÔl sIDA jAtA hÔ, to netA ke sIDA jAne ke k Arf gÈv BI sIDI jAne lgtI hÓ¦ qsI áAk Ar jo mnuÏyA m üeÏX mAnA jAtA hÔ, yid vh DmQ k A pAln k rtA hÔ to Õeú áAjA phle se hI aesA k rne lg jAtI hÔ¦ rAjA ke DAimQk hone pr sArA rAÏxà suK pAtA hÔ¦ (1.4.135-136)
áAôAvAn áAôAvAn qs sMsAr m du:K m BI suK áAAðA k rtA hÔ¦ (2.17.33) ku Õl jn áAôA k o üeÏX btlAte hÓ, jÔse tArA m cMªmA¦ ÕIl, vÔBv SÈr sÀjnA k A DmQ ye áAôAvAn ke pICe-pICe clte hÓ¦ (2.17.81)
áAmAd-SáAmAd SáAmAd Smít (invAQf) k ATAn hÔ, áAmAd mí¥yu k A¦SáAmØA mrte nh hÓ, SÈr áAmØA to mít-sdíÕ hI hote hÓ¦ (1.16.332)
áAÕMsA-ndA ak hI bAt ke ila ak k oáAÕMsA imltI hÔ, SÈr dUsre k ondA ¦
(1.13.114)
áAsÚA-SáAsÚA áAsÚA ¯yVEt se hI mel k re, SáAsÚA se dUr rhe¦
jAtk -S§k TA
(2.18.131)
97
iáAy-SiáAy bhut der tk ixke rhne se iáAy SiáAy ho jAtA hÔ¦ (1.13.37) suMdr vfQ vAle, SAk úQk ,deKne m suMdr, prú vAfI bolne vAle n to qs lok m iáAy hote hÓ, n prlok m¦ jrA deKo qs k AlI, duvQfQ, itl ke dAgA vAlI k oyl k o, jo SpnI VêAD vAfI ke k Arf bhut se áAAifyA k o iáAy lgtI hÔ! (1.3.55-56)
purú-©I purú k I ihtctk ©I dulQB hotI hÔ, SÈr (aese hI) ©I k A ihtctk BtAQr BI¦ (1.16.330) sb mAmlA m purú hI pMizt nh hotA, ik ®h-ik ®hmAmlA m ©I BI KUb ctur hotI hÔ¦ (1.8.22)
bIj-P l jo jÔsA bIj botA hÔ, vh vÔsA P l le jAtA hÔ¦
(1.2.144)
Bojn (Bojn k I)mA©A k on jAnne vAle zUb jAte hÓ, qsk ImA©A k ojAnne vAle nh¦ (1.3.15) pöI ke ila mnuÏyA ke Bojn suBoÀy nh hote¦ (1.5.140) Bojn ke ila dUsre ke Gr m áAveÕ k rne pr k m KAye-ipye, SÈr Áp pr mn mt ixk Aye¦ (1.13.52) vh lMbI zor vAle, bMDnyuEt, mClI pk ìzne vAle k AMxe k o hI ingltA hÔ jo SitiT ke bÔXe hua Ske lA Bojn k rtA hÔ¦ (2.21.202)
98
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
bRAµf ne ijn k AmBogA k A itrk Ar ik yA, w®h tU wpBog k rne jA rhA hÔ¦ he rAjnÒ! vmn ik ye hua k o KAne vAle k I áAÕMsA nh hotI hÔ¦
(1.15.354)
mn yid mn dUiút n ho, to áAtI¥y-k mQ pÕQ nh k rtA¦jo pAp k rne ke ila w¥suk nh hÔ, aese Bªjn k o pAp nh lgtA¦ (1.4.76)
mnuÏy-jIvn qs lok m mnuÏyA k AjIvn sÈ vúQ hI hÔ¦ yh sImA áAAðA hone se phle hI SAdmI xUxe hua srkM ze ke smAn sUKne lgtA hÔ¦ (1.15.35) ClnI m pAnI ke smAn yh smy ismxtA jA rhA hÔ¦ aese Coxe-se jIvn m áAmAd k rne k A smy nh hÔ¦ (2.17.223) ÀyA ÀyA k pìzAbunA jAtA hÔ, ¥yA ¥yA bunne ke ila Õeú rhA tAgA ToìzA hotA jAtA hÔ vÔsA hI mnuÏyA k A jIvn hÔ! (2.22.106)
imtBAiútA jo buiÂmAn smy pr ivcArpUvQk ToìzA hI boltA hÔ, vh sBI Õ©uSA k o vÔse hI SiDk Ar m k r letA hÔ jÔse grìz spQ k o¦ (1.4.124)
im©tA bAr-bAr ke sMvAs se im©tA sudíìZ hotI hÔ¦ (2.18.53) s¥purú ke sAT k I gyI mÔ©I suK dene vAlI hotI hÔ¦ (1.2.22) im© vhI hotA hÔ ijse dUsre P oìz nh sk te, SÈr ijsk I god m isr rK k r aese soyA jA sk tA hÔ jÔse pu© (mAtA k I god m sotA hÔ) ¦ (1.5.64)
jAtk -S§k TA
99
im©ªoh ijs víö k I CAyA m bÔXe STvA soye, wsk I zAl k o n toìz; EyAik im©-ªoh k rne se pAp hotA hÔ¦ (1.10.151) jo qs lok m im©A ke sAT ªoh k rtA hÔ, vh ku ÏXI-k oìZIhotA hÔ¦ k AyA CUxne pr im©ªohI nrk m w¥pÚA hotA hÔ¦ (1.16.223) ijs áAk Ar mjbUt jìz vAle vx-víö k A pvn ku C BI nh ibgAìz sk tA, wsI áAk Ar Õ©u BI wse prAt nh k r sk te, jo ik im©A ke sAT ªoh nh k rtA hÔ¦ (2.22.21)
mUKQ mUKQ k I sMgt mt k ro¦ mUKoÜ se smAgm du:KpUfQ hotA hÔ¦ (1.9.86) jxA SÈr mígCAlA se mUKoÜ k I suröA nh hotI¦ (1.15.22) SAyQ DmQ k o n jAnne vAle mUKQ idn-rAt yhI bAtcIt k rte rhte hÓ merA ihr»y, merA sonA! (1.2.137) jo ÕuÂ, inmQl, doúriht mnuÏy k odoúI XhrAtA hÔ, ws doúI XhrAne vAle mUKQ k o hI pAp lgtA hÔ¦ jÔse pvn ke ivr PÓ k IgyI sUçm DUil qse P k ne vAle pr hI jA igrtI hÔ¦ (1.5.94)
mUKQ-pMizt jhAM mUKQ bolte hÓ, vhAM muEt BI bÙD jAte hÔ; SÈr jhAM pMizt bolte hÓ, vhAM bÙDe hua BI muEt ho jAte hÓ¦ (1.1.120)
mí¥yu mí¥yu «ArA pk ìzA huSA hone pr EyA ho sk tI hÔ rit, SÈr EyA Dn k I k AmnA? (1.15.37) mÓ SAj hI áAvRijt hoWMgA, k Èn jAne k l mrnA ho jAy!(2.19.45) 100
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
purú hA yA nAiryAM, ye yuvAvTA m BI mrte hÓ¦ St: k Èn jIvn pr yh BrosA k rke cle ik mÓ (SBI) yuvA hUM¦ (2.22.101) ijs áAk ArSAdmI yid nÈk Ak opAnI m clAtA hÔ, to vh wse ik nAre pr le hI jAtI hÔ, wsI áAk ArjrA SÈr ¯yAiD m¥yQ k oinrMtr mí¥yu ke inyM©f m le jAtI rhtI hÓ¦ (1.15.344)
mí¥yuprAyftA jvAn SÈr bUìZe, mUKQ SÈr pMizt, sMpÚA SÈr ivpÚA ye sBI mí¥yuprAyf hÓ, jÔse pke hua P lA k A hr smy igrne k A By bnA rhtA hÔ, vÔse hI w¥pÚA hua m¥yoÜ k o hr smy mrne k I SAÕMk A bnI rhtI hÔ¦ (1.11.87-88)
yAck yAck SiáAy hotA hÔ, SÈr aese hI yAcnA k IpUitQ n k rne vAlA BI¦
(1.7.55)
rdn sMt purú rone k o bek Ar k hte hÓ¦
(1.5.118)
vAfI jb bole mnoô vAfI hI bole, S-mnoô k BI nh¦
(1.1.28)
ivÕui hIn bRµcyQ se öi©y ke Áp m w¥pÚA hotA hÔ, mym bRµcyQ se devtA ke Áp m, SÈr wØAm bRµcyQ se ivÕu ho jAtA hÔ¦ (1.8.75) wØAm DmQ k A SAcrf k r sAre vfQ ivÕu ho jAte hÓ¦ (2.22.439)
jAtk -S§k TA
101
ivÎvAs vAd vAlA ho yA ibnA vAd vAlA, ToìzA ho yA bhut, ivÎvt hok r jhAM KAyA jAtA hÔ (vhI SCA lgtA hÔ)¦ rsA m ivÎvAs hI áADAn hÔ¦ (1.4.184)
vÔD¯y pAnI n hone pr ndI nn hotI hÔ, rAjA n hone pr rAÏxà nn hotA hÔ, ds BAqQ hone pr BI ivDvA ©I nn hotI hÔ¦ sMsAr m vÔD¯y k ìzvAhotA hÔ¦
(2.22.1840)
vÔr jo n ik sIk omArtA hÔ, n mrvAtA hÔ; n jIttA hÔ, n ijtvAtA hÔ; jo sb áAAifyA ke áAit mÔ©I k ASMÕ ila rhtA hÔ, wsk Aik sIse vÔr nh hotA hÔ¦ (1.10.144) muJe gAlI dI, muJe mArA,muJe hrAyA, muJe lUx ilyA jo aesI bAt socte rhte hÓ, wnk A vÔr k BI ÕAMt nh hotA¦ (1.5.113) vÔr, vÔr se k BIÕAMt nh hotA, SvÔr se hI ÕAMt hotA hÔ yh sdA se clA SA rhA DmQ hÔ¦ (1.5.115)
ÕIl lok m ÕIl se bìZ k r ku C nh hÔ¦ (1.1.86) ÕIl hI vh nyA ivlepn hÔ, ijsk IsugMD k BIsmAðA nh hotI hÔ¦ (1.6.92)
üÂA üÂAivhIn se mel n k re, vh sUKe ku aM ke smAn hotA hÔ ijse Kodne pr k Icìz k I gMD vAlA pAnI hI ink ltA hÔ¦ (2.18.130) 102
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
ümf jo k op k rne yoy bAt pr k op nh k rtA, aesA s¥purú k BI kRu  nh hotA, kRu  ho to k op k o áAk x nh k rtA¦ sMsAr m aese mnuÏy k o ümf k hte hÓ¦ (1.10.24)
üeÏXtA SÎv k IüeÏXtA wske veg se, bÔl k Iwsk IBAr Kcne k IömtA se, gAy k I wske dohn se SÈr pMizt k I wske BAiút se jAnI jAtI hÔ¦
(1.16.168)
sMk £p jo purú k l SÈr prsA k rtA rhtA hÔ, wsk A ptn ho jAtA hÔ¦ yh jAnk rik BivÏy-k AlhotA hI nh, k ÈnDIr purú ik sI(ku Õl)sMk £p k o xAlegA? (1.15.348)
sMgt bure SAdmI k I sMgt se bìZk r ku C burA nh hotA; Ble SAdmI k I sMgt se bìZk r ku C SCA nh hotA¦ (1.2.23-24) yid k oqQ ¯yVEt dugÜDyuEt mClI k oku ÕAgR se CUtA hÔ, to vh ku ÕBI dugÜD dene lgte hÓ¦ mUKoÜ k I sMgt BI aesI hI hotI hÔ¦ (1.15.183) yid k oqQ ¯yVEt tgr k opØAe m lpextA hÔ, to vh pØAA BI sugMiDt ho jAtA hÔ¦ DIr jnA k I sMgt BI aesI hI hotI hÔ¦ (1.15.184)
sÀjn yid sÀjn k BI ivvAd k rte hÓ, to ÕIGR hI vAips smJÈtA k r lete hÓ¦ mUKQ (im¢I ke )btQnA k Itrh xUx jAte hÓ SÈr ÕAMit k oáAAðA nh hote¦
(1.4.46)
jAtk -S§k TA
103
sMt vh sBA nh hotI ijsm sMt n hA¦ ve sMt nh hote jo DmQ k IbAt n bol¦ sMt vhI hote hÓ jo rAg, «eú SÈr moh k oCoìz k rDmQ k IbAt bolte hÓ¦ (2.21.492)
smJ jo ik sI bAt ke pÔdA hone pr wse ÕIGR hI nh smJ letA hÔ, vh Õ©u ke vÕIBUt ho pICe pCtAtA hÔ¦ jo ik sI bAt ke pÔdA hone pr wse ÕIGR hI smJ letA hÔ, vh Õ©u ke cMgul se bc ink ltAhÔ Sor pICe pCtAtA nh hÔ¦
(1.4.167-168)
smAiD qs lok tTA prlok m smAiD se bìZ k r suK nh hÔ¦ ak AARicØA n to Spne k o du:K detA hÔ, n dUsre k o¦ (1.4.120)
sAr Gun k o sAr SCA nh lgtA¦ (1.8.12) cUhA k o tuú k A BI ptA rhtA hÔ, SÈr tMzul k A BI¦ ve TUl tuú k o Coìz k r tMzul KAyA k rte hÓ¦ (1.4.149)
suK sMk Ar Sin¥y hÓ; w¥pÚA honA SÈr nÏx ho jAnA wnk A vBAv hÔ ¦ ve w¥pÚA ho k r inr ho jAte hÓ¦ wnk A (intAMt) wpÕmn hI suK hÔ¦
(1.1.95)
] 104
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
mhAin¡es in¡es ke do BAg hÓ mhAin¡es tTA cULin¡es¦ mhAin¡es suØAinpAt ke S§k vgQ k I¯yA¼yA hÔ SÈr cULin¡es qske pArAyn vgQ (v¥TugATA k o Coìzk r) SÈrKgivsAfsuØA k I¦ áAtut gRMT m SMtinQivÏx S§k vgQ k A sArAMÕ suØAinpAt ke sAT idyA jA cuk AhÔ¦ yhAM ku CSiDk ivtAr ke sAT qse pun: áAtut ik yAjA rhA hÔ¦
S§k vgQ S§k vgQ m solh suØA hÓ, ijnk A SAÕy sMöep m inýn áAk Ar se hÔ
(1) k AmsuØA qsm k AmBogA ke duÏpirfAmA ke bAre m btlAyA gyA hÔ¦ Bog-ivlAs k I qCA k rne vAle k IqCA pUrI hone pr vh áAsÚA ho wXtA hÔ, prMtu aesA n hone pr vh tIr-cuBe ke smAn pIìizt hotA hÔ¦ St: ¯yVEt k osdA míitmAn rh, k AmBogA k A pir¥yAg k r denA cAiha ¦
(2) guh§k suØA S£p jl vAle öIf jlAÕy k I mCilyA ke smAn tíÏfA ke vÕIBUt ho tìzP ìzAne vAlA k odeKo¦ qse deK, BvA m SAsVEt n k rtAhuSA tíÏfA-riht ho ivcrf k re¦
(3) du§§k suØA SAsVEtyuEt ¯yVEt hI DmQ k o lek r ivvAdA m pìztA hÔ, SAsVEtriht qnm EyAk r SÈr kÔ se pìzegA? wse n to SA¥m-díVÏx hotI hÔ SÈr n wCed-díVÏx¦ wsne yh sArI díVÏxyA k o dUr k r detA hÔ¦
S§k vgQ
105
(4) su§k suØA ijsne vednASA ke tr pr DmQ k o sýyk áAk Ar se smJ ilyA ho, vh mhAáAô WMcI-nIcI díVÏxyA ke Pe r m nh pìztA¦ vh KulA ivcrf k rtA hÔ¦ wse yhAM sIKne ke ila ku C Õeú nh rhtA¦
(5) prm§k suØA sMsAr m (imÉyA-) ôAn STvA ÕIl-vRt ke SADAr pr ik sI díVÏx k o TAipt n k re¦ n to Spne SAp k odUsrA ke smAn smJe, SÈr n wnse hIn STvA üeÏX¦ ik sI BI díVÏx m SnAsEt bRAµf k o qs sMsAr m k Èn ivcilt k r sk tA hÔ?
(6) jrAsuØA qsm jIvn k I S£ptA avM SsArtA pr áAk AÕ zAlte hua yh sIK dI gyI hÔ ik ak AARicØAho ivcrf k rne vAlA, ak AMtctnm lIn rhne vAlA, Spne SAp k o punjQ®m m n pìzne de¦
(7) itsmeØAeysuØA qsm mÔTun-DmQ ke duÏpirfAmA k AbKAn k rte hua yh sIK dI gyI hÔ ik muin q®h jAnk r Ske lA hI díìZtApUvQk ivcrf k re SÈr mÔTun k A sevn n k re¦
(8) psUrsuØA qsm yh wpdeÕ iniht hÔ ik díVÏx k o lek r ik sI ivvAd m nh pìznA cAiha¦ iP r BI yid k oqQ ivvAd ke ila SAge SAye SÈr k he ik yhI sc hÔ, to wse k hnA cAiha ik yhAM bhs k rne ke ila k oqQ nh hÔ¦
(9) mAgV»zysuØA hÔ¦
qsm BI BgvAn ne díVÏxvAd k A KMzn k r invAQf-áAAVðA k A mAgQ btlAyA
106
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
(10) purABedsuØA qske SMtgQt yh pÏx ik yA gyA hÔ ik ijsk A lok m SpnA ku C nh hÔ, jo SBAv ke bAre m ku C nh soctA SÈr isÂAMtA ke Pe r m nh pìztA, vh ÕAMt k hlAtA hÔ¦
(11) k lhivvAdsuØA qsm k lh, ivvAd, ivlAp SAid ke k ArfA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ ye sBI iáAy se w¥pÚA hote hÓ¦ iáAy k A indAn hÔ k AmnA¦ k AmnA k A SADAr hÔ suKd STvA du:Kd vednAaM¦ qn vednASA k A SADAr hÔ pÕQ SÈr pÕQ k A nAm-Áp¦
(12) cULivyUhsuØA qsm áAôðA ik yA gyA hÔ ik s¥y to ak hI hÔ, dUsrA hÔ hI nh, ijske bAre m lok prpr ivvAd k r¦ prMtu nAnA mt vAle ümf SpnI Sor se nAnA s¥yA k I GoúfA k rte rhte hÓ, ijsse ye sb ak hI bAt nh bolte hÓ¦
(13) mhAivyUhsuØA qsm BgvAn k A sMdeÕ hÔ ik sBI ÕIl-vRt tTA sdoú-indoQú k moÜ k o Coìzk r, SÈr ÕuiÂ-SÕui k I k AmnA n k rte hua, ivrEt hok r, ÕAMit ke ila ivcrf k rnAcAiha¦ bRAµf ivvek k AmAgQ SpnA k rtíÏfA SÈr díVÏx ke Pe r m nh pìztA¦
(14) tuv¢k suØA qsm iBöuSA k I cyAQ pr áAk AÕ zAlne ke SnMtr k hA gyA hÔ ik iBöu sdA míitmAn rh, SáAmØA ho, BgvAn k IiÕöA k As-sýmAn SÄyAs k re¦
(15) SØAd»zsuØA qsm BgvAn bu ke sMivn hok r Gr Coìzne k A k Arf áAôðA ik yA gyA hÔ¦ qske SitirEt qsm mumuöuSA ke ila Snek wpdeÕ BI hÓ, yTA sArI S§k vgQ
107
k AmnASA k o svQTA bD k r SpnI muVEt ke ila SÄyAs k re; invAQf cAhne vAlA ¯yVEt inªA, tMªA SÈr SAly k o jIte, áAmAd m n rhe, SiBmAn m n pìze; purAne k A SiBnMdn n k re, nye k I cAh n k re, Koye k I soc n k re SÈr tíÏfA m ilðA n ho; q¥yAid¦
(16) sAirpuØAsuØA qske SMtgQt sAirpuØA ne bMDn m jk ìze hua bhut se áAAifyA k I Sor se BgvAn se Snek áAÎn ik ye ijnk A w®hAne Spne SnuBvA ke SADAr pr smADAn ik yASÈr SMtt: iBöuSA k o,míitmAn rh, SMDk Ark AnAÕ k rne ke ila SA¹An ik yA¦
in¡es prMprAgt mA®ytA ke SnusAr áAtut gRMT m wplD SAgmAMÕ k I ¯yA¼yA DmQsenApit sAirpuØA k I den hÔ¦ yh ¯yA¼yA mÈilk , ivÕd tTA sArgiBQt hÔ¦ qske Syyn se qsm ivveict sAmgRI k ASAÕy ak dmpÏx ho jAtA hÔ¦ qs ¯yA¼yA k AlAB wXAne ke ila qsk IÕÔlI se pirict honA SAvÎyk hÔ¦ St: qsk I ku C ivÕeútASA k A w£leK nIce ik yA jA rhA hÔ ¦
SAgm se wÂrf ¯yA¼yA k rte smy Snek TlA pr BgvAn bu ke vcn wÂít ik ye gye hÓ¦ yTABervesu c n sýpveDeyAit¦
vuØAM hetM BgvtA atM nUn tM ByM BervM n jhe SAgCtIit¦ (mhAinÇ 158)
vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM Snek TlA pr vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM BI k I gyI hÓ¦ yTA (mhAinÇ 204) p²YM purEK¥vAit¦ qsk A STQ k r cuk ne ke pÎcAt ST vA k A áAyog k r qsI sMdBQ k o S®y do áAk Ar se BI smJAyA gyA hÔ¦
108
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
pyAQyvAcI Õd ÕdA k ASTQ btlAne ke ila wnke pyAQyvAcI ÕdA k IsUcI dI gyI hÔ¦ yTA ivcr®tIit ivcrV®t ivhrV®t qiryV®t vØAV®t pAleV®t ypeV®t yApeV®t¦
(mhAinÇ 99)
¯yA¼yA k I punrAvíVØA avM peyAl yhI Õd jhAM k hpun: áAtut hua hÓ, vhAM-vhAM BI qnke pyAQyvAcI ÕdA k IsUcI STvA ¯yA¼yA k o,áAAy:k r,ÀyA-k A-¥yA dohrAyA gyA hÔ¦ k h-k h qse peyAl ke Áp m BI dÕAQyA gyA hÔ¦ yTA k AmA it¦ w¡Anto «e k AmA v¥Tuk AmA c ik lesk AmAc¦ k tme v¥Tuk AmA?
qme vucV®t v¥Tuk AmA¦ k tme ik lesk AmA?
qme vucV®t ik lesk AmA¦ (mhAinÇ 1)
qsI gRMT m k AmA Õd k I yhI ¯yA¼yA peyAl ke Áp m S®y cAr TAnA pr BI pAyI jAtI hÔ¦
áAk Ar Bed ivvecn ik yejAne vAle Õd ke áAk ArBI SAvÎyk tAnusArdÕAQye gye hÓ, SÈr y©-t© wnk I SAge ¯yA¼yA BI k I gyI hÔ¦ yTA puØAA it¦ cØAAro puØAA SØAjo puØAo, KeØAjo puØAo, idÚAk o puØAo, S®tevAisk o puØAo¦ (mhAinÇ 93)
s£lM it sØA s£lAin rAgs£lM, doss£lM, mohs£lM, mAns£lM, idi§s£lM, sok s£lM, k TMk TAs£lM¦ k tmM rAgs£lM?
k tmM doss£lM?
k tmM mohs£lM?
k tmM mAns£lM?
k tmM idi§s£lM?
k tmM sok s£lM?
k tmM k TMk TAs£lM? (mhAinÇ 174)
S§k vgQ
109
indAn siht ¯yA¼yA pdA k I ¯yA¼yA k rte smy SAvÎyk tAnusAr wnk A indAn BI áAtut ik yA gyA hÔ¦ yTA bRAµfo it sØAÚAM DýmAnM bAihtØAA bRAµfo
(mhAinÇ 25)
iBEKU it sØAÚAM DýmAnM iBÚAØAA iBEKu
(mhAinÇ 18)
buÂo it ke n§en buÂo?
(mhAinÇ 192)
muste vAip sAsV®t «Iih k Arfeih sAsnM musit
(mhAinÇ 50)
sodAhrf ¯yA¼yA Snek TlA pr áAAsMigk wdAhrf áAtut k r ivúy k o smJAyA gyA hÔ¦ yTA (mhAinÇ 178) mosvÀje n inyeTAit¦ yhAM mosvÀj (musAvAd) k A SAÕy smJAne ke ila jAn-bUJ k r JUX bolne ke Snek wdAhrf idye gye hÓ, jÔse SnjAne k o jAnA huSA SÈr jAne hua k o SnjAnA, SÈr qsI áAk Ar n deKe hua k o deKA huSA SÈr deKe hua k o SndeKA, btlAnA¦
pd-inÏpVØA y©-t© pdA k I inÏpVØA pr BI áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ yTA nAgoit¦ SAguM n k rotIit nAgo, n gCtI it nAgo, nAgCtI it (mhAinÇ 80) nAgo¦
sADnA-pö sADnA-pö k o BI y©-t© wjAgr ik yA gyA hÔ¦ yTA (mhAinÇ 201) sItM STu»hM SiDvAsyeyAit¦ qsk I¯yA¼yA k rte hua btlAyA gyA hÔ ik ÕIt SÈr wÏf do k ArfA
110
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
se hote hÓ (1) BItrI DAtu ke áAk op se, SÈr (2) bAhrI mÈsm ke k Arf¦ BItrI DAtu ke áAk opse ÕrIr pr hone vAlI sdIQ-gmIQ k opÏx Áp se SnuBv k r pAnA ivpÎyI sADk A ke ila shl hotA hÔ¦ (mhAinÇ 161) in¡M n bhulIk reyAit¦ qsk I ¯yA¼yA k rte hua btlAyA gyA hÔ ik rAt SÈr idn ke Ch BAg k rke qnm se pAMc BAgA m to áAitpVØA k Ak Amk re SÈr ak BAg m ivüAm k re¦
áAkí t sMdBoÜ k I SAvíVØA S§k vgQ ke iviBÚA áAk rf-áAAðA sMdBoÜ k I ¯yA¼yA pUrI ho cuk ne pr q®h sMdBoÜ k o pun: dohrAyA gyA hÔ¦ yTA (mhAinÇ 1) k AmM k AmymAns
lÂA mco yidCit¦ qsk I¯yA¼yA pUrI ho jAne pr SMt m qsI gATA k opun: dohrAyA gyA hÔ:
tenAh BgvA k AmM k AmymAns
lÂA mco yidCtIit (mhAinÇ ¦ 1)
]
S§k vgQ
111
cULin¡es in¡es ke do BAg hÓ mhAin¡es tTA cULin¡es¦ mhAin¡es m suØAinpAt ke S§k vgQ k I ¯yA¼yA hÔ SÈr cuLin¡es m qske pArAyn vgQ (v¥TugATA k o Coìz k r) SÈrKgivsAfsuØA k I¦ áAtut gRMT m SMtinQivÏx pArAyn vgQ SÈr KgivsAfsuØA k A sArAMÕ suØAinpAt ke sAT idyA jA cuk A hÔ¦ yhAM ku C SiDk ivtAr ke sAT qse pun: áAtut ik yA jA rhA hÔ¦
pArAyn vgQ qs vgQ ke SMtgQt bAvrI bRAµf «ArA BgvAn bu ke pAs áAeiút solh mAfvA «ArA ak -ak k rke wnse pUCe gye gMBIr áAÎnA k A sMgRh hÔ ¦ qnm se ku Cek áAÎnoØAr qs áAk Ar se hÓ (1) Sijt mAfv áAÎn sMsAr ik sse Zk A huSA hÔ? ik sse áAk AiÕt nh hotA? qsk A EyA SAlep hÔ? wske ilye EyA mhABy hÔ? wØAr sMsAr Siv¬A se Zk A huSA hÔ¦ mA¥syQ SÈr áAmAd ke k Arf vh áAk AiÕt nh hotA¦ tíÏfA k o mÓ qsk A SAlep k htA hUM¦ du:K qske ila mhABy hÔ¦ (2) itsmeØAey mAfv áAÎn qs sMsAr m k Èn sMtuÏx hÔ? ik sm cMcltAaM nh hÓ ? wØAr jo k AmBogA k o ¥yAg bRµcArI hÔ, ivtíÏf hÔ, sdA míitmAn hÔ, SÈr jo iBöu ôAn (STAQt sýyk dÕQn) «ArA muEt hÔ, wsm cMcltAaM nh hotI hÓ¦ (3) pu»fk mAfv áAÎn qs sMsAr m ijn å iúyA, mnuÏyA, öi©yA tTA bRAµfA ne devtASA ke ila bhut yô ik ye Te, EyA ve j®m SÈr buìZApe se pAr cle gye? 112
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
wØAr lAB ke k ArfdevtASA ke guf gAne, áAÕMsA k rne, ccAQ k rne, yô k rne SÈr k AmBogk IqCA k rne se yôA m SAsEt SÈr BvtíÏfA m rt ye log j®m SÈr buìZApe se pAr nh jA pAye¦ (4) meØAgU mAfv áAÎn sMsAr m jo Snek áAk Ar ke du:K hÓ, wnk I w¥pVØA k hAM se hÔ? wØAr ye (tíÏfA, díVÏx, EleÕ, k mAQid ds áAk Ar k I) wpiDyA se w¥pÚA hote hÓ¦ (5) Dotk mAfv áAÎn muJe aesA wpdeÕ d ijsse mÓ invAQf DmQ k o jAn lUM SÈr SAk AÕ ke smAn inmQl ho, yh ÕAMt vA SnAsEt hok r ivcrf k rne lgUM¦ wØAr Wpr, nIce, itrCe yA bIc m jo ku C BI jAnte ho, wse sMsAr m SAsVEt jAnk r punjQ®m ke ila tíÏfA mt k ro¦ (6) wpsIv mAfv áAÎn aesA k ÈnsA SAlMbn hÔ ijske shAre mÓ Ske lAqs bhut bìzI bAìZ k o pAr k r skUM ? wØAr SAk c®yAytn k o deKte hua, míitmAn ho, ku C nh hÔ k o SAlMbn bnAk r bAìZ k o pAr k r jASo¦ (7) n®d mAfv áAÎn ik sI k o ôAn ke k Arf muin k hte hÓ, STvA SAjIivk A ke k Arf? wØAr ku Õl jn n to díVÏx, n üuit SÈr n hI ôAn ke k Arf ik sI k o muin k hte hÓ¦ mÓ Õok ,pAp SÈr tíÏfA se riht ho ivcrf k rne vAle k omuin k htA hUM¦ (8) hemk mAfv áAÎn tíÏfA k AáAhAf k rne vAlA k Èn-sADmQ hÔ ijse jAnk r,míitmAn ho, ivcrf k rte hua sMsAr m tíÏfA k o pAr ik yA jA sk tA hÔ? wØAr yhAM díÏx, üut, ôAt iáAy ÁpA ke áAit díìZ SAsVEt k o dUr k rnA cULin¡es
113
Syut invAQf pd k hlAtA hÔ¦ jo míitmAn yh jAnk r qsI jIvn m ÕAMt ho gye, sdA ke ila wpÕAMt ve tíÏfA k o pAr k r gye hote hÓ¦ (9) todey mAfv áAÎn ijsm k AmnAaM invAs nh k rt, ijsm tíÏfA nh hotI, SÈr jo sMdeh se pre clA jAtA hÔ, wsk A ivmoö kÔ sA hotA hÔ? wØAr ijsm k AmnAaM invAs nh k rt, ijsm tíÏfA nh hotI, SÈr jo sMdeh se pre clA jAtA hÔ, wsk A k oqQ S®y ivmoö nh hotA hÔ¦ (10) k Fp mAfv áAÎn jlAÕy ÁpI sMsAr ke bIc rhne vAlA ke ila buìZApA SÈr mí¥yu ÁpI mhAByAnk bAìZ ke SAne pr (suröA ke ila) «Ip btlAaM¦ wØAr Sk cn SÈr SnAsVEt hI vh «Ip hÔ, k oqQ dUsrA nh¦ (11) jtuk V»f mAfv áAÎn aesA DmQ btlAaM ijsse mÓ yhAM j®m SÈr buìZApe k odUr k rnAjAn lUM¦ wØAr nÔÏkR ýy k o k £yAfk ArIjAnk r k AmBogA m SAsVEt k o ¥yAg do¦ tuýh SpnAne STvA ¥yAgne ke ila ku Cn rhe¦ phle ke sMk ArA k onÏx k rdo SÈr pICe ku Cn SpnASo¦ yid tum bIc m ku CgRhf nh k roge, to wpÕAMt hok r ivcrf k roge¦ (12) BªAvuD mAfv áAÎn SApke vcn sunne k I SAk AMöA se jnpdA se nAnA áAk Ar ke log ak © hua hÓ, w®h vÔsA hI DmQ smJAy jÔsA ik SApk o ividt hÔ ¦ wØAr Wpr, nIce, itrCe SÈr bIc m sArI SAsVEt-ÁpI tíÏfA k o¥yAg do¦ sMsAr m log jo-jo SpnAte hÓ, wsI ke k ArfmAr mnuÏy ke pICe pìztA hÔ¦ St: míitmAn iBöu sAre sMsAr m ik sI ke áAit SAsEt n ho¦ (13) wdy mAfv áAÎn lok k A bMDn EyA hÔ? wsk I ivcrf-BUim EyA hÔ? ik ske ¥yAg k o invAQf k hA jAtA hÔ? 114
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
wØAr lok k A bMDn rAg hÔ¦ ivtkQ qsk I ivcrf BUim hÔ¦ tíÏfA k A áAhAf invAQf k hlAtA hÔ¦ (14) posAl mAfv áAÎn Áp-sMôASA se riht, sBI SÁp-sMôASA se muEt, BItr SÈr bAhr ku C nh hÔ aesA deKne vAle ¯yVEt k o SAge kÔ se ôAn w¥pÚA k rnA cAiha? wØAr SAk c®yAytnk ow¥pÚA k rne vAle k mQ-sMk Ark ojAnk r,rAg k o bMDn smJ k r aesA jAn yhAM ivpÎynA k rtA hÔ, ws pUfQtA k o áAAðA bRAµf k A vh ôAn yTATQ hotA hÔ¦ (15) moGrAj mAfv áAÎn sMsAr k oik sÁp m deKne vAle k omí¥yurAj nh deK pAtA hÔ? wØAr sdA míitmAn ho ÕU®y ke Áp k o deKo¦ qs áAk Ar SA¥mdíVÏx k A nAÕ k r mí¥yu k o pAr k r jASoge¦ qs Áp m sMsAr k o deKne vAle k o mí¥yurAj nh deK pAtA hÔ¦ (16) ipi½y mAfv áAÎn mÓ jIfQ hUM, dubQl hUM SÈr merI SABA jAtI rhI hÔ; mere ne© Õu nh hÓ SÈr k AnA se XIk sunAyI nh detA hÔ¦ muJe aese DmQ k AwpdeÕ k r ijse jAn k rmÓ yhAM j®m SÈr buìZApe k ASMt k rlUM SÈr bIc m mohmUìZ hok rn mÁM¦ wØAr ÁpA ke k Arf preÕAn, ÁpA ke k Arf nAÕ k o áAAðA hone vAlI áAmØA jntA k o deKk r SáAmØA bno SÈr Áp k A SMt k ro, ijsse ik SAvAgmn bMd ho¦
KgivsAfsuØA qs suØA m qk tAlIs gATAaM hÓ¦ qnm gÓze ke sg ke smAn ak Ak I ivcrf k rne k A wpdeÕ hÔ, jÔse * sBI áAAifyA ke áAit dMz ¥yAg k r, wnm se ik sI ak k o BI n stAye¦ pu© k I BI k AmnA n k re, shAyk k I to bAt hI EyA? gÓze ke sg ke smAn ak Ak I ivcrf k re¦ cULin¡es
115
* sMsgQ m rhne vAle k o êAeh w¥pÚA hotA hÔ, êAeh ke k Arf yh du:K w¥pÚA hotA hÔ¦ êAeh se w¥pÚA hone vAle duÏpirfAm k odeKte hua gÓze ke sg ke smAn ak Ak I ivcrf k re¦ * yh ivpVØA hÔ, P oìzA hÔ, wpªv hÔ, rog hÔ, k AMxA hÔ SÈr By hÔ k AmBogA m qs duÏpirfAm k odeK k rgÓze ke sg ke smAn ak Ak Iivcrf k re¦ * smy-smy pr mÔ©I, k rfA, ivmuVEt SÈr muidtA k A SÄyAs k rte hua, sb logA ke SnukU l rhte hua gÓze ke sg ke smAn ak Ak I ivcrf k re¦ * rAg, «eú tTA moh k o Coìzk r, bMDnA k o toìzk r, mí¥yu se BI n zrte hua gÓze ke sg ke smAn ak Ak I ivcrf k re¦
in¡es prMprAgt mA®ytA ke SnusAr áAtut gRMT m wplD SAgmAMÕA k I¯yA¼yA DmQsenApit sAirpuØA k I den hÔ¦ yh ¯yA¼yA mÈilk , ivÕd tTA sArgiBQt hÔ¦ qske Syyn se qsm ivveict sAmgRI k ASAÕy ak dmpÏx ho jAtA hÔ¦ qs ¯yA¼yA k AlAB wXAne ke ila qsk IÕÔlI se pirict honA SAvÎyk hÔ¦ St: qsk I ku C ivÕeútASA k A w£leK nIce ik yA jA rhA hÔ ¦
SAgm se wÂrf ¯yA¼yA k rte smy Snek TlA pr BgvAn bu ke vcn wÂít ik ye gye hÓ¦ yTA SAdInvM k Amgufesu idvAit vuØAM hetM BgvtA k o c, iBEKve, k AmAnM SAdInvo?
(cULinÇ KgivsAfsuØAin¡es 136 ) SAyuÏmAn mhAmog£lAn ke vcn BI wÂít ik ye gye hÓ¦ yTASnvsuto pirzhmAnoit vuØAM hetM SAymtA mhAmog£lAnen SvsutpiryAy²c vo, SAvuso, dese sAim SnvsutpiryAy²c¦
(cULinÇ KgivsAfsuØAin¡es 149)
116
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM Snek TlA pr vÔk V£pk STQ avM ¯yA¼yAaM BI k I gyI hÓ¦ yTA (cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 8) ku slo sbDýmAnV®t¦ qsk A STQ k r cuk ne ke pÎcAt ST vA k A áAyog k r qsI sMdBQ k o S®y tIn áAk Ar se BI smJAyA gyA hÔ¦
pyAQyvAcI Õd ÕdA k ASTQ btlAne ke ila wnke pyAQyvAcI ÕdA k IsUcI dI gyI hÔ¦ yTA vdAmIit vdAim SAicEKAim deseim p²Ypeim¦ p§peim ivvrAim ivBjAim wØAAnIk roim pk AsemIit¦(cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 6)
¯yA¼yA k I punrAvíVØA avM peyAl yhI Õd jhAM k h pun: SAye hÓ, vhAM-vhAM BI qnke pyAQyvAcI ÕdA k I sUcI STvA ¯yA¼yA k o, áAAy:k r, ÀyA-k A-¥yA dohrAyA gyA hÔ¦ k h-k h qse peyAl ke Áp m BI dÕAQyA gyA hÔ¦ yTA k AmAit w¡Anto «e k AmA v¥Tuk AmA c ik lesk AmA c¦ k tme v¥Tuk AmA?
qme vucV®t v¥Tuk AmA¦k tme ik lesk AmA?
qme vucV®t ik lesk AmA¦
(cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 8)
qsI gRMT m k AmA Õd k I yhI ¯yA¼yA peyAl ke Áp m S®y bArh TAnA pr BI pAyI jAtI hÔ¦
áAk Ar Bed ivvecn ik yejAne vAle Õd ke áAk ArBI SAvÎyk tAnusArdÕAQye gye hÓ, SÈr y©-t© wnk I SAge ¯yA¼yA BI k I gyI hÔ¦ yTA SAsvAit cØAAro SAsvA k AmAsvo, BvAsvo, id§Asvo, SivÀjAsvo¦
(cULinÇ jtuk V»fmAfvpuCAin¡es 69)
cULin¡es
117
cEKumAit BgvA p²cih cEKUih cEKumA mMscEKunAip cEKumA, idbcEKunAip cEKumA, p²YAcEKunAip cEKumA, buÂcEKunAip cEKumA, sm®tcEKunAip cEKumA¦ k TM BgvA mMscEKunAip cEKumA?
k TM BgvA idben cEKunAip cEKumA?
k TM BgvA p²YAcEKunAip cEKumA?
k TM BgvA buÂcEKunAip cEKumA?
k TM BgvA sm®tcEKunAip cEKumA?
(cULinÇ moGrAjmAfvpuCAin¡es 85)
indAn siht ¯yA¼yA pdA k I ¯yA¼yA k rte smy SAvÎyk tAnusAr wnk A indAn BI áAtut ik yA gyA hÔ¦ yTA bRAµfoit sØAÚAM DýmAnM bAihtØAA bRAµfo¦
(cULinÇ meØAgUmAfvpuCAin¡es 28)
iBEKUit sØAÚAM DýmAnM iBÚAØAA iBEKu¦
(cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 8)
vedgU BAivtØAoit k TM c BgvA vedgU?
k TM BgvA BAivtØAo?
(cULinÇ meØAgUmAfvpuCAin¡es 18)
ye c s±AtDýmAseit¦ s±AtDýmA vucV®t Srh®to KIfAsvA ¦ k k ArfA s±AtDýmA vucV®t Srh®to KIfAsvA?
(cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 7)
sodAhrf ¯yA¼yA Snek TlA pr áAAsMigk wdAhrf áAtut k r ivúy k o smJAyA gyA hÔ¦ yTA (cULinÇ KgivsAfsuØAin¡es 121) KgivsAfk Fpoit¦ yhAM ivsAfk Fpo k A SAÕy lofk Fpo, itØAk Fpo, mDurk Fpo, SVgk Fpo, ihmk Fpo, smu¡k Fpo tTA s¥Tuk Fpo ke wdAhrf dek r pÏx ik yA gyA hÔ¦
118
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
pd-inÏpVØA y©-t© pdA k I inÏpVØA pr BI áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦ yTA nAgoit nAgo; BgvA SAguM n k rotIit nAgo, n gCtIit nAgo, n SAgCtIit nAgo¦
(cULinÇ pArAynAnugIitgATAin¡es 102)
sADnA-pö sADnA-pö k o BI y©-t© wjAgr ik yA gyA hÔ¦ yTA (cULinÇ moGrAjmAfvpuCAin¡es 88) su²Yto lokM SveEKsUit¦ qsk I ¯yA¼yA k rte hua bìze ivtAr se smJAyA gyA hÔ ik k oqQ ¯yVEt ik n do k ArfA se lok k o ÕU®y ke Áp m deKtA hÔ, SÈr yh deKnA kÔ se, SÈr ik tne áAk Ar se hotA hÔ¦ BgvAn k I vAfI wÂít k rte hua yh BI btlAyA gyA hÔ ik lok k I ÕU®ytA se SiBáAAy hÔ qsm SA¥mBAv k A n rhnA¦ ivpÎyI sADk A «ArA qs ivvecn k o SnuBUit ke tr pr SiDk sugmtA se smJA jA sk tA hÔ¦
áAkí t sMdBoÜ k I SAvíVØA pArAyn vgQ tTA KgivsAfsuØA ke iviBÚA áAk rf-áAAðA sMdBoÜ k I ¯yA¼yA pUrI ho cuk ne pr q®h sMdBoÜ k o pun: dohrAyA gyA hÔ¦ yTA ke nsu invuto lok o
k su ts mhByM¦ (cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 1) qsk I¯yA¼yA pUrI ho jAne pr SMt m qsI gATA k opun: dohrAyA gyA hÔ tenAh so bRAµfo ke nsu invuto lok o
k su ts mhByV®t(cULinÇ SijtmAfvpuCAin¡es 1)
SitirEt ivúyvtu pArAyn vgQ ke SMtgQt bAvrI bRAµf «ArA BgvAn bu ke pAs iBjvAye gye solh mAfvA «ArA wnse pUCe gye áAÎnA SÈr BgvAn «ArA idye gye wnke cULin¡es
119
wØArA k IsMpUfQ ¯yA¼yA ho cuk ne ke wprAMt yh BI dÕAQyA gyA hÔ ik BgvAn se smADAn áAAðA k r k Èn-k Ènse áAÎnk tAQ SrhMt ho gye SÈr ik se yh ivrj, ivml, DmQcöu w¥pÚA huSA jo ku C smudy vBAv vAlA hÔ, vh inroD vBAv vAlA BI hÔ¦
]
120
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
pixsVýBdAmg qs gRMT k A ivúy pixsVýBdA (áAitsMivtÒ-sMbMDI ôAn) k A ivvecn k rnA hÔ¦ yh ivúy S¥yMt ghn hÔ SÈr sMBvt:, qsI k Arf qs gRMT ke SMitm w¡An m qse sAgr ke smAn gMBIr, tArk Ak IfQ nB ke smAn (ivtIfQ) SÈr áAAkí itk JIl ke smAn ivÕAl btlAyA gyA hÔ¦ yh gRMT tIn vgoÜ m bÙxA huSA hÔ mhAvg, yugnÂvg tTA p²YAvg¦ qnm se phle k A SAk Ar bhut bìzA hÔ, dUsre k A mÙJlA SÈr tIsre k A CoxA¦ áA¥yek vgQ ke SMtgQt ds-ds k TAaM hÓ, ijnm buÂDmQ ke ik sI-n-ik sI tØv k A ivÕd ivvecn ik yA gyA hÔ¦ buÂ-vAfI k o sAMgopAMg smJne ke ila yh rcnA ak intAMt wpyogI sMdBQ gRMT ke smAn hÔ, EyAik qsm wplD sAmgRI ik sI BI ijôAsu k I buÂDmQ-ivúyk ijôAsA ÕAMt k rne ke ila pyAQðA hÔ¦ qs gRMT k I áA¥yek k TA k A, vgQvAr, sMVöðA pircy nIce idyA jA rhA hÔ¦
1. mhAvg (1) YAfk TA qs k TA k A SAk Ar bhut bìzA hÔ, jo smUce gRMT ke ctuTAÜÕ se BI ku C SiDk hI hÔ¦ qsm ithØAr áAk Ar ke ôAn w£leK áAAðA hÓ, ijnm se phle sìzsX üAvk A ke ila sAmA®y SÈr SMitm C: SsAmA®y hÓ¦ üAvk A ke ila sAmA®y ôAn hÓ üutmy, ÕIlmy, smAiDBAvnAmy, DmQVTit, sMmúQf, wdyyyAnupÎynA, ivpÎynA, SAdInv, sMk Ar-wpeöA, go©BU, mAgQ, P l, ivmuVEt, áA¥yveöf, vtunAnA¥v, gocrnAnA¥v, cyAQnAnA¥v, BUimnAnA¥v, DmQnAnA¥v, q¥yAid¦ wnke ila SsAmA®y ôAn hÓ pricØA ôAn, áAAifyA k A SAÕyAnuÕyôAn, do áAk Ar k I SiB¯yVEt vAlA cm¥k Airk ôAn, 1. mhAvg
121
mhAk rfAsmApVØAôAn, svQôtA ôAn tTA SnAvrf ôAn¦ ye ôAn, vtut:, tTAgt k I sMpVØA hÓ¦
(2) idi§k TA qsm btlAyA gyA hÔ ik díVÏx EyA hotI hÔ, qske ik tne k ArfhÓ, ik tne pUvAQgRh, ik tne áAk Ar, ik tne SiBinveÕ, SÈr EyA hotA hÔ díVÏx-k ArfA k A smuCed¦
(3) SAnApAnsitk TA qsm w£leK ik yAgyA hÔ ik SAnApAnmíit k oBAivt k rne ke smAiD se sMbMiDt do sÈ áAk Ar ke ôAn w¥pÚA hote hÓ SAX bADk , SAX wpk Ark , SXArh wpEleiÕk , terh vodAink , bØAIs míitk Ark , q¥yAid¦ tdnMtr qnm se áA¥yek k A ivtít ivvecn ik yA gyA hÔ¦ ivvecn ke SMtgQt SAnApAnmíit k I BUir-BUir áAÕMsA k I gyI hÔ¦ ijsk I SAnApAnmíit bu k IdeÕnA ke SnusAr SÄyAs m lAyI jAk rpirpUfQ SÈr suBAivt ho gyI ho, vh bAdlA se muEt hua cMªmA ke smAn qs lok m BAsmAn hotA hÔ¦
(4) qMiªyk TA qsm Snek suØAA ke SADAr pr btlAyA gyA hÔ ik ye pAMc qMiªyAMM hÓ üÂA-qMiªy, vIyQ-qMiªy, míit-qMiªy, smAiD-qMiªy SÈr áAôA-qMiªy¦ qn qMiªyA se sMbMiDt Snek ivúyA pr BI áAk AÕ zAlA gyA hÔ, yTA qnk I ivÕuiÂ, BAvnA, áAitáAüVD; qnk A smudy, Stgmn, SAvAd, SAdInv, in:srf; SÈr q®h k hAM tTA ik tne áAk Ar se deKA jAnA cAiha; q¥yAid¦
(5) ivmoEKk TA qsm tIn áAk Arke ivmoö ignAye gye h ÕU®y, SinimØA SÈr SáAifiht¦ iP r q®h tIn ivmoöA k o sAT imlAte hua SìzsX áAk Ar ke ivmoö BI btlAye gye hÓ¦ tdnMtr qn sBI k ASAÕy BI pÏx ik yAgyA hÔ¦ 122
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
qske SitirEt ivmoö se sMbMiDt Snek ivúyA k I ccAQ BI k I gyI hÔ, yTA ivmoö-muK, ivmoö-áA¥ynIk , ivmoöAnulom, ivmoö-ivvtQ, ivmoö-BAvnA, q¥yAid¦
(6) gitk TA qsm yh dÕAQyA gyA hÔ ik ôAn se sMyuEt áAAifjAt k A k Èn-k Ènse hetuSA ke áA¥yy se punjQ®m hotA hÔ, SÈr qsI áAk ArôAn se ivyuEt áAAifjAt k A BI¦
(7) k ýmk TA qsm BUtk Al, vtQmAnk Al SÈr BivÏyk Al ke SCe STvA bure k moÜ SÈr wnke ivpAk A k I ccAQ k I gyI hÔ¦
(8) ivp£lAsk TA qsm áAôðA ik yA gyA hÔ ik Sin¥y m in¥y, du:K m suK, SnA¥m m SA¥mA SÈr SsuMdr m suMdr k I BAvnA k rne se sMôA, icØA SÈr díVÏx k A ivpyAQs ho jAtA hÔ¦ qske ivprIt Sin¥y m Sin¥y, du:K m du:K, SnA¥m m SnA¥mA SÈr SsuMdr m SsuMdr k I BAvnA k rne se sMôA, icØA SÈr díVÏx k AivpyAQs nh hotA hÔ¦ phle áAk Ark IBAvnA se log j®m-mrf ke cEk r m pìz jAte hÓ, SÈr dUsre áAk Ar k I BAvnA se sAre du:KA se CUx jAte hÓ¦
(9) mgk TA qsm mAgQ ke sMbMD m ivivD áAk Ark IccAQ k IgyI hÔ, yTA mAgQ se EyA SAÕy ilyA jAnA cAiha, SÏxAMigk mAgQ ke SAX SMg ik s-ik smAgQ k o áAÕt k rte hÓ, SÈr aese hI sAt boyMg, pAMc bl tTA pAMc qMiªyAMM BI¦ qske SitirEt sRotApÚA, skí dAgAmI, SnAgAmI tTA SrhMt ke mAgQ-öfA m SÏxAMigk mAgQ ke SAXA SMgA k I BUimk A pr BI áAk AÕ zAlA gyA hÔ¦
(10) m»zpeyk TA qs k TA m m»z, k sx SÈr pey qn tIn ÕdA k I ccAQ huqQ hÔ¦ 1. mhAvg
123
qnke ÕdATQ, kR mÕ:,hÓ mAMz, k crA tTA pey¦ m»zpey se tA¥pyQ hÔ (k cre k o Coìz k r) mAMz k o pInA¦ áAAsMigk k TAm m»zpey k AwEt SAÕy pÏx k rne vAle wdAhrf hÓ, yTA sýyk díVÏx hÔ dÕQnÁpI mAMz; imÉyAdíVÏx hÔ k crA; St: (imÉyAdíVÏxÁpI k cre k o Coìz k r) sýyk díVÏx se dÕQnÁpI mAMz k o pInA hÔ m»zpey¦ qs k TA m btlAyA gyA hÔ ik mAMz tIn áAk Ar ke hote hÓ, SÈr pAMc qMiªyA, pAMc blA, sAt boyMgA, q¥yAid ke kÔ se-kÔ sem»zpey hÓ¦
2. yugnÂvg (1) yugnÂk TA qsm Srh¥v-áAAVðA ke qn cAr mAgoÜ pr áAk AÕzAlA gyA hÔ 1. ÕmT k o pUvQgAmI k r ivpÎynA k I BAvnA, 2. ivpÎynA k o pUvQgAmI k r ÕmT k I BAvnA, 3. ÕmT tTA ivpÎynA k I sAT sAT BAvnA, SÈr 4. icØA k I ak AgRtA se mAgQ iml jAne pr wsk I BAvnA¦ qn cAr mAgoÜ k A SAÕy pÏx k rne ke ila qnm se áA¥yek k A, píTk -píTk , ivtít ivvecn BI ik yA gyA hÔ¦ ÕmT SÈr ivpÎynA k I BAvnA k A vÁp yugn (jua m jute) smAn lgtA hÔ¦ qsI k odíVÏx m rK k rqs k TAk oyugnÂk TA k IsMôA idyA jAnA áAtIt hotA hÔ¦
(2) sck TA qsm qn cAr s¥yA k o áAôðA ik yA gyA hÔ yh du:K hÔ, yh du:K k A smudy hÔ, yh du:K k AinroD hÔ, SÈr yh du:KinroDgAimnI áAitpdA hÔ¦ qnke áAitveDn, löf, vgIQk rf, q¥yAid pr BI áAk AÕ zAlA gyA hÔ ¦
(3) boÀJ½k TA qsm qn sAt boyMgA k o áAôðA ik yA gyA hÔ míit, DmQivcy, vIyQ, 124
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
áAIit, áAüVD, smAiD SÈr wpeöA¦ iP r yh BI smJAyA gyA hÔ ik q®h boyMg k hne k A EyA SAÕy hÔ¦ t¥pÎcAt SAyuÏmAn sAirpuØA ke ws suØA k o wÂít ik yA gyA hÔ ijsm w®hAne yh btlAyA hÔ ik mÓ jb cAhUM tb ijs-ik sI boyMg ke sAT ivhAr k rsk tAhUM, SÈr wnk IVTit SÈr yvntA k oáAôApUvQk jAntA rhtA hUM¦ tdnMtr qsI ivúy k A SAge ivvecn ik yA gyA hÔ¦
(4) meØAAk TA qsm mÔ©I-cetoivmuVEt k o BAivt k rne se qske qn yArh ÕuB pirfAmA k I SAÕA rKne k A w£leK ik yA gyA hÔ 1. suK k I nd sonA, 2. suKpUvQk nd KulnA, 3. du:vFn n deKnA, 4. mnuÏyA k A iáAy honA, 5. S-mnuÏyA k A iáAy honA, 6. devtASA «ArA rVöt honA, 7. SVn, ivú STvA Õ© k A áABAv n honA, 8. icØA k A ÕIGR hI smAiht ho jAnA, 9. muK k A vfQ iKl wXnA, 10. hoÕ m rh áAAf CoìznA, SÈr 11. SAge áAitveDn n k rne pr bRµlok tk to phuÙc hI jAnA¦ t¥pÎcAt sAre sØvA SÈr sAre áAAifyA ke áAit mÔ©I-cetoivmuVEt k Aivúy áAitpAidt ik yA gyA hÔ¦ aesA k rte smy yh dÕAQyA gyA hÔ ik ik s áAk Ar mÔ©I-cetoivmuVEt pAMc qMiªyA, pAMc blA, sAt boyMgA SÈr SAX mAgAÜgA se pirBAivt hotI hÔ¦
(5) ivrAgk TA qsm yh btlAyA gyA hÔ ik ivrAg mAgQ hÔ, SÈr ivmuVEt P l¦ tdnMtr qsk A indAn BI áAtut ik yA gyA hÔ¦
(6) pixsVýBdAk TA qsm DýmpixsVýBdA (DmQ-sMbMDI ôAn), S¥TpixsVýBdA (STQ-sMbMDI ôAn), inrVEtpixsVýBdA (invQcn-sMbMDI ôAn) SÈr pixBAnpixsVýBdA (ôAndÕQn-sMbMDI ôAn) ke bAre m ivvecn ik yA gyA hÔ, SÈr yh BI pÏx ik yA gyA hÔ ik q®h yh sMôA tBI dI jA sk tI hÔ jbik qnk A áAôApUvQk pÕQ, sAöA¥k Ar k r ilyA gyA ho; S®yTA nh¦ 2. yugnÂvg
125
(7) DýmcEk k TA qsm cEKu (cöu), YAf (ôAn), p²YA (áAôA), ivÀjA (iv¬A) SÈr SAlok qn pAMc DmoÜ ke SAÕy k A ivivD áAk Ar se áA¼yApn k rne ke wprAMt DýmcEk (DmQckR ) k A ivivD áAk Ar se SAÕy smJAyA gyA hÔ, jÔse DmQ k oáAvitQt k rtAhÔ SÈr ckR k oBI; ckR k oáAvitQt k rtAhÔ SÈr DmQ k oBI; DmQ se áAvitQt k rtAhÔ; DmAQcrf ke ila áAvitQt k rtAhÔ; DmQ m VTt hok r áAvitQt k rtA hÔ; DmQ m áAitVÏXt hok r áAvitQt k rtA hÔ; DmQ m áAitÏXAipt k rtA huSA áAvitQt k rtA hÔ; q¥yAid ¦
(8) loku ØArk TA qsm inýnAMik t k oloku ØArA DýmA (lok oØAr DmQ) btlAyA gyA hÔ cAr míitáATAn, cAr sýyk áADAn,cAr å iÂpAd,pAMc qMiªyAMM, pAMc bl, sAt boyMg, SAyQ SÏxAMigk mAgQ, cAr SAyQmAgQ, cAr üAm»yP l SÈr invAQf¦ tdnMtr loku ØArA Õd k ASAÕy ivivD áAk Arse pÏx ik yAgyA hÔ, jÔse lok k o tÔr jAte hÓ; lok k A SitkR mf k r jAte hÓ; lok ke SitirEt hÓ; lok se SilðA hÓ; lok se ivsMyuEt hÓ; lok k ISgit hÓ; lok ke Sivúy hÓ; q¥yAid¦
(9) blk TA qsm pAMc áAk Ar ke bl ignAye gye hÓ üÂA, vIyQ, míit, smAiD SÈr áAôA¦ iP rqn pAMc k osAT imlAte hua SìzsX áAk Arke bl BI btlAye gye hÓ¦ tdnMtr qnm se áA¥yek k A píTk -píTk ivvecn ik yA gyA hÔ¦
(10) su²Yk TA qsm pcIs áAk Ar k I ÕU®ytASA ke bAre m btlAyA gyA hÔ, yTA ÕU®y-ÕU®ytA, sMk Ar-ÕU®ytA, ivpirfAm-ÕU®ytA, SgR-ÕU®ytA, q¥yAid¦ 126
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
3. p²YAvg (1) mhAp²YAk TA qsm btlAyA gyA hÔ ik ik s-ik sáAk Ark ISnupÎynA k oBAivt k rne se ik s-ik sáAk Ar k I áAôA pirpUfQ hotI hÔ, jÔse Sin¥yAnupÎynA se jvnáAôA, du:KAnupÎynA se inveQiDk áAôA, SnA¥mAnupÎynA se mhAáAôA, q¥yAid¦ qsI kR m m nÈ áAk Ar k I áAôA k o BAivt k rne se hAsáAôA pirpUfQ ho jAtI hÔ, ijse pixBAnsVýBdA BI k hte hÓ¦ qske STQ, DmQ, invQcn tTA áAitBAn k A ivÎleúf k rne se, kR mÕ:, áAAðA hotI hÓ S¥TpixsVýBdA, DýmpixsVýBdA, inrVØApixsVýBdA tTA pixBAnpixsVýBdA¦ ye cArA áAôA «ArA píÏx, sAöA¥kí t hotI hÓ¦ t¥pÎcAt yh qMigt ik yA gyA hÔ ik k Èn se cAr DmQ BAivt ik ye jAne pr sRotApVØA, skí dAgAim¥v, SnAgAimtA SÈr Srh¥v ke P l k A sAöA¥k Ar k rvA dete hÓ¦ ye DmQ hÓ s¥purú k I sMgit, sÂmQ k A üvf, shI ctn SÈr TUl DmQ se lek r sUçm DmQ k A áAitpAdn¦ qsse solh áAk Ar k I áAôA k o áAAðA huSA puÝl pixsVýBdA-áAAðA jAnA jAtA hÔ ¦ áAôA m SgR hone ke k Arf bu aese sBI puÝlA m SgRg»y hote hÓ¦
(2) qiÂk TA qsm btlAyA gyA hÔ ik qi (å iÂ) k A SAÕy qÀJn (pnpne, P lne-PU lne)se lenA hotA hÔ¦ å iÂyA ke ds áAk Ar hote hÓ, SÈr qnk I hotI hÓ cAr BUimyAM, cAr pAd, SAX pd SÈr solh mUl¦ tduprAMt áA¥yek å i k A píTk -píTk ivvecn ik yA gyA hÔ¦
(3) SiBsmyk TA qsm mAgQ k I BAvnA, P l ke sAöA¥k Ar, icØAmlA ke áAhAf SÈr DmAQiBsmy ke bAre m ccAQ k I gyI hÔ¦
(4) ivvek k TA qsm SAyQ SÏxAMigk mAgQ ke SAX SMgA m se áA¥yek ke pAMc ivvek A, pAMc 3. p²YAvg
127
ivrAgA, , pAMc inroDA, pAMc SvsgoÜ SÈr bArh SAüyA ke bAre m ccAQ k I gyI hÔ, SÈr tduprAMt üÂA-qMiªy, vIyQ-qMiªy, míit-qMiªy, smAiD-qMiªy SÈr áAôA-qMiªy ke ivvek A, ivrAgA, inroDA SÈr SAüyA ke bAre m BI¦
(5) ciryAk TA qsm svQáATm qn SAX cyAQSA k A ivvecn ik yA gyA hÔ qQyAQpT, SAytn, míit, smAiD, ôAn, mAgQ, áAAVðA SÈr lok ATQ¦ tdnMtr SAX-SAX ke do smUhA m solh S®y cyAQSA k A BI w£leK ik yA gyA hÔ¦
(6) pAixhAiryk TA qsm qn tIn áAAithAyoÜ k A ivvecn ik yA gyA hÔ å iÂ, SAdeÕnA SÈr SnuÕAsnI¦
(7) smsIsk TA qsm mí¥yu ke sAT hI invAQf áAAðA k rne se sMbMiDt ivúy áAitpAidt ik yA gyA hÔ¦
(8) sitp§Ank TA qsm yh dÕAQyA gyA hÔ ik k oqQ iBöu ik sáAk Ark AyAm k AyAnupÎynA, vednASA m vednAnupÎynA, icØA m icØAAnupÎynA SÈr DmoÜ m DmAQnupÎynA k rtA huSA ivhAr k rtA hÔ¦
(9) ivpsnAk TA qsm áAôðA ik yAgyA hÔ ik sBI sMk ArA k oSin¥y avM du:K, sBI DmoÜ k oSnA¥m, SÈr invAQf k oBI suK ke Áp m SnuBv k rne pr iBöu sihÏfu icØAvíVØA vAlA hok r, sýyk mAgQ m áAveÕ k r, sRotApVØA, skí dAgAim¥v, SnAgAimtA STvA Srh¥v k A sAöA¥k Ar k r letA hÔ¦ tdnMtr yh dÕAQyA gyA hÔ ik sihÏfu icØAvíVØA k AáAitlAB cAlIs áAk Ar se hotA hÔ, SÈr sýyk mAgQ m áAveÕ BI cAlIs áAk Ar se hotA hÔ¦ iP r qnm se áA¥yek k A ivvrf BI idyA gyA hÔ¦ 128
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
(10) mAitk Ak TA qske SMtgQt ku C ÕdA k I ¯yA¼yA k I gyI hÔ, yTA inCAt, moEK-ivmoEK, ivÀjAivmuVØA, SiDsIl, SiDicØA, SiDp²YA, q¥yAid¦
]
3. p²YAvg
129
neVØAFpk rf qs gRMT k o neVØAFpk rf (STvA neVØA) ke nAm se qsila jAnA jAtA hÔ ik yh sÂmQ k o BlI áAk Ar smJne ke ila netí¥v (mAgQdÕQn) áAdAn k rtA hÔ¦ qske do mu¼y BAg hÓ: (1) s½hvAr, tTA (2) ivBAgvAr¦ ivBAgvAr ke wp-ivBAg hÓ (k ) w¡esvAr, (K) in¡esvAr, tTA (g) pixin¡esvAr¦ hÔ
pixin¡esvAr ke SMtgQt wplD ivúy-sAmgRI k A SAge vgIQk rf 1. hAr-ivB½ 2. hAr-sýpAt 3. ny-smu§An, tTA 4. sAsn-p§An¦ qn BAgA, ivBAgA tTA vgIQk rfA k A SAÕy inýn áAk Ar se hÔ s½hvAr : smUce gRMT k I smVÏxgt ivúy-sUcI
ivBAgvAr : smVÏxgt ivúy-sUcI k A iviBÚA vgoÜ m ivBAjn ¦ w¡esvAr : ivúy-vtu k A sMVöðA pircy (ivúy-vtu solh hAr : desnA, ivcy, yuVØA, pd§An, lEKf, ctu¯yUh, SAv¢, ivBVØA, pirvØAn, vevcn, p²YVØA, Sotrf, soDn, SiD§An, pirEKAr, smAropn¦) pAMc ny : nV®dyAv¢, itpuEKl, sIhivEk IiLt, idsAlocn, S¸s¦ SXArh mUl pd : Sku sl pd t»hA, SivÀjA, loB, dos, moh, suBs²YA, suKs²YA, incs²YA, SØAs²YA¦ ku slpd smT, ivpsnA, 130
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
SloB, Sdos, Smoh, SsuBs²YA, duEKs²YA, Sincs²YA, SnØAs²YA¦) * in¡esvAr : hArA tTA nyA k I pirBAúAaM SÈr q®h wpyog m lene k I iviD * pixin¡esvAr : hArA, nyA tTA mUl pdA k A ivtít ivvecn * hAr-ivB½ : hArA k A píTk -píTk ivvecn * hAr-sýpAt : hArA k A smVÏxgt ivvecn * ny-smu§An : nyA k A ivvecn * sAsn-p§An : buÂ-ÕAsn avM mUl pdA k A ivvecn¦ wEt ivvrf se pÏx hogA ik áAtut gRMT m mu¼ytyA hAr, ny tTA mUl pd hI ivveict hÓ¦ St: qnk AsMVöðA pircy idyA jAnA smIcIn hÔ¦ (1) hAr (guMTe hua ivúyA k I mAlAaM) ye solh áAk Ar ke hÓ¦
1. desnA : bu k IC: áAk Ark IdeÕnA k AmBogáAAðA ho jAne pr qnke SAvAd (SsAd) k o dÕAQne vAlI; k AmBog áAhIf hone pr qnke duÏpirfAm (SAdInv) k o dÕAQne vAlI; sMsAr se ink AsI (in:srf) k A mAgQ dÕAQne vAlI; üAm»y ke lAB (P l) k o dÕAQne vAlI; invAQf-áAAVðA k A sADn (wpAy) dÕAQne vAlI; SÈr nÔitk w¡eÎy (SAfVØA) dÕAQne vAlI ¦ 2. ivcy : suØA k A ghrA ivÎleúf (pivcy) 3. yuVØA : yuVEtyA (yuVØA) «ArA DmQ k A ivÎleúf k r wske STQ k o smJnA 4. pd§An : wpidÏx DmQ k A njdIk I k Arf, pdTAn (pd§An) 5. lEKf : ik sIak DmQ ke k he jAne pr vÔse hI löf (lEKf) vAle sBI DmoÜ k o smJ lenA 6. ctu¯yUh : ¯yMjn se suØA k I inrVEt, SiBáAAy, indAn tTA pUvAQprsMiD ÁpI ctu¯yUQh (ctu¯yUh) k I gveúfA
neVØAFpk rf
131
7. SAv¢ : ak pdTAn imlne pr dUsre pdTAnA k I BI Koj, SÈr qnk A áAitpö m SAvtQn (SAv¢) 8. ivBVØA : ivivD áAk Ar k A ivBAjn (ivBVØA) 9. pirvØAn : ku Õl DmoÜ k A Sku Õl DmoÜ m, SÈr Sku Õl DmoÜ k A ku Õl DmoÜ m, pirvtQn (pirvØAn) 10. vevcn : ÕdA ke S®y Snek pyAQyvAcI ÕdA (vevcn) se suØA k A STQ jAnnA 11. p²YVØA : ak hI DmQ k o Snek áAk Ar se áAtut k rne k A ZMg 12. Sotrf : áAtI¥ysmu¥pAd, qMiªy, kM D,DAtu tTA SAytnA ke Áp m bu ke mMt¯yA k A ivÎleúf 13. soDn : gATASA m pUCe gye áAÎnA ke SÕu hone pr wØAr dete smy wnk A ÕoDn (soDn) 14. SiD§An : ijn DmoÜ k o phle to ak l, SÈr iP r iviBÚAtA se inidQÏx ik yA gyA ho, w®h vÔse hI DArf k rnA (SiDÏXAn) 15. pirEKAr : jo DmQ ijs DmQ k o w¥pÚA k re, wse wsk A pirÏk Ar (pirEKAr) jAnnA 16. smAropn : ijs ik sImUl se w¥pÚA DmQ, SÈr ij®h bu ne ak STQ vAlA btlAyA ho, wnk A smAropf (smAropn) (2) ny (tA¥pyQ k AinfQy k rne k IyuVEtyAM) ye pAMc áAk Arke hÓ¦
1. nV®dyAv¢ : s¥yA se yuEt k r, tíÏfA SÈr Siv¬A k o ÕmT SÈr ivpÎynA se le jAne vAlA ny 2. itpuEKl : Sku Õl tTA ku Õl DmoÜ k o mUlsiht yTATQ, s¥y avM Ss¥y ke SBAv pr lAne vAlA ny 3. sIhivEk IiLt : ivpyAÜsA se SDmQ, SÈr qMiªyA se sÂmQ k I Sor le jAne vAlA ny
132
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
4. idsAlocn : ¯yA¼yASA m jhAM-thAM ivvecn ik ye gye ku Õl avM Sku Õl DmoÜ k A prIöf k rne sMbMDI ny 5. S¸s : idsAlocn ke P lvÁp áAk x hone vAle sAre ku Õl avM Sku Õl DmoÜ k o smexne vAlA ny (3) mUl pd qnk I ku l gfnA SXArh hÔ¦ qnke nAmA k A w£leK w¡esvAr ke SMtgQt ik yAjA cuk AhÔ, ijnk ASAÕy inýn áAk Arse ilyA jAnA cAiha
Sku Õl mUl : 1. tíÏfA, 2. Siv¬A, 3. loB, 4. «eú, 5. moh, 6. ÕuBsMôA, 7. suKsMôA, 8. in¥ysMôA, tTA 9. SA¥msMôA¦ ku Õl mUl : 1. ÕmT, 2. ivpÎynA, 3. SloB, 4. S«eú, 5. Smoh, 6. SÕuBsMôA, 7. du:KsMôA, 8. Sin¥ysMôA, tTA 9. SnA¥msMôA¦ sAsn-p§An ke SMtgQt buÂ-vcnA k o inýnAMik t solh mu¼y BAgA m bAMxA gyA hÔ
1. si¸lesBAigy
icØA-mlA k A ivvecn k rne vAle
2. vAsnABAigy
nÔitk tA k A ivvecn k rne vAle
3. inbeDBAigy
áAôA «ArA s¥y-bMDn k A ivvecn k rne vAle
4. SseKBAigy
SrhMtA k I SvTA k A ivvecn k rne vAle
5. sMi¸lesBAigy avM vAsnABAigy
1 vA 2 ke SnuÁp
6. si¸lesBAigy avM inbeDBAigy
1 vA 3 ke SnuÁp
7. si¸lesBAigy avM SseKBAigy
1 vA 4 ke SnuÁp
8. si¸lesBAigy, inbeDBAigy avM SseKBAigy SnuÁp
1, 3 vA 4 ke
9. si¸lesBAigy, vAsnABAigy avM inbeDBAigy SnuÁp
1, 2 vA 3 ke
10. vAsnABAigy avM inbeDBAigy
2 vA 3 ke SnuÁp
11. t»hAsi¸lesBAigy tíÏfA-pö se icØA-mlA k Aivvecn k rne vAle neVØAFpk rf
133
12. idi§si¸lesBAigy díVÏx-pö se icØA-mlA k Aivvecn k rne vAle 13. ducirtsi¸lesBAigy durAcAr pr SADAirt icØA-mlA k Aivvecn k rne vAle 14. t»hAvodAnBAigy 15. idi§vodAnBAigy vAle
tíÏfA k I ivÕui k A ivvecn k rne vAle (imÉyA-) díVÏx k I ivÕui k A ivvecn k rne
16. ducirtvodAnBAigy durAcrf k IivÕui k Aivvecn k rne vAle [qnke SitirEt inýnAMik t pdA k A ivvecn BI ik yA gyA hÔ loik y, loku ØAr tTA loik y avM loku ØAr; sØAAiD§An, DýmAiD§An tTA sØAAiD§An avM DýmAiD§An; YAf, Yey tTA YAf avM Yey; dsn, BAvnA tTA dsn avM BAvnA; sk vcn, prvcn tTA sk vcn avM prvcn; ku sl, Sku sl tTA ku slavM Sku sl;Snu²YAt, pixVEKt tTA Snu²YAt avM pixVEKt; q¥yAid¦]
áAAyoigk pö pUvQ m áAtut k I gyI ivúy-vtu ke ku C wdAhrf nIce idye jA rhe hÓ, ijsse neVØA k A áAAyoigk pö BI y¥k ict wjAgr ho ske ¦
hAr desnAhArivB½ : bu k I C: áAk Ar k I deÕnA (1) SsAd (SAvAd) : yid Bog-ivlAs k rne vAle k I qCA pUrI ho jAtI hÔ, to vh ¯yVEt SvÎy hI SpnI qCA pUrI ho jAne se áAsÚA mn vAlA ho jAtA hÔ¦ (2) SAdInv (duÏpirfAm) : yid qCA k rne vAle tíÏfA ke vÕIBUt hua ws ¯yVEt k o Bog-ivlAs jAte rhte hÓ, to vh tIr-cuBe ke smAn ¯yiTt hotA hÔ¦ (3) in:srf (ink AsI) : spQ ke isr k o pÔrA se ku clne ke smAn jo
134
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
Bog-ivlAs k o ¥yAg detA hÔ, vh qs sMsAr m jAgÁk bnA rh k r ivúÔlI tíÏfA k I piriD k o lAMG jAtA hÔ¦ (4) P l(lAB) : inÎcy hI DmQ DmAQcrf k rne vAle k IröA k rtAhÔ, jÔse vúAQk Al m bìzA CAtA¦ SCI trh SÄyAs ik ye hua DmQ k A yh ÕuB pirfAm hotA hÔ ik DmAQcrf k rne vAlA dugQit k o áAAðA nh hotA hÔ¦) (5) wpAy (sADn) : jb k oqQ áAôApUvQk yh deK letA hÔ ik sAre sMk Ar Sin¥y hÓ, sAre sMk Ar du:K hÓ SÈr sAre DmQ SnA¥m hÓ, tb wske du:KA k A inveQdn ho jAtA hÔ yh ivÕui k A mAgQ hÔ¦ (6) SAfVØA (nÔitk w¡eÎy) : jÔse SAMK vAlA ¯yVEt prAkR mk rte smy ivúmtA k odUr rKtA hÔ, vÔse hI jIvlok m ôAnI ¯yVEt pApA k odUr rKe¦ pd§AnhArivB½ áAmod áAIit k ApdTAn hÔ, áAIit áAüVD k A,áAüVD suK k A,suK smAiD k A, smAiD yTABUtôAndÕQn k A, yTABUtôAndÕQn inveQd k A, inveQd vÔrAy k A SÈr vÔrAy ivmuVEt k A¦ pirvØAnhArivB½ sAre sMk ArA m SÕuBAnupÎyI ho ivhAr k rne vAle iBöu k IhI ÕuBsMôA k A áAhAf ho jAtA hÔ, du:KAnupÎyI ho ivhAr k rne vAle k IsuKsMôA k AáAhAf ho jAtA hÔ, Sin¥yAnupÎyI ho ivhAr k rne vAle k Iin¥ysMôA k AáAhAf ho jAtA hÔ SÈr SnA¥mAnupÎyI ho ivhAr k rne vAle k I hI SA¥msMôA k A áAhAf ho jAtA hÔ¦ vevcnhArivB½ mniªy, mnoDAtu, mnAytn, ivjAnnA ye mn ke vevcn (pyAQyvAcI Õd) hÓ¦ p²YVØAhArivB½ vh q®h, yTATQt:, áAôApUvQk jAntA hÔ yh du:K hÔ, yh du:K k A smudy hÔ, yh du:K k A inroD hÔ, yh du:K k A inroD áAAðA k rAne vAlA mAgQ hÔ¦ neVØAFpk rf
135
yh hÔ s¥yA k I áAitveD-áAôVðA, dÕQn-BUim k I inöep-áAôVðA, mAgQ k I BAvnA-áAôVðA SÈr sRotApVØA-P l k I sAöA¥k Ar-áAôVðA¦ SiD§AnhArivB½
du:K yh hÔ DmQ k A ak l indeQÕ¦ du:K EyA hÔ? du:K hÔ j®m, buìZApA, ¯yAiD, mrf, SiáAyA se imlAp, iáAyA se ibCoh, qÏx k AáAAðA n honA; sMöep m pAMcA wpAdAn-kM D¦ yh hÔ áAAsMigk DmQ k iviBÚAtA A se indeQÕ¦ pirEKArhArivB½ jo DmQ ijs DmQ k o w¥pÚA k re, vh hotA hÔ wsk A pirEKAr (pirÏk Ar)¦ pirEKAr k A löf hotA hÔ w¥pAdk ¥v¦ w¥pAdn k rne vAle do DmQ hÓ hetu tTA pcy (áA¥yy)¦ phle k A löf hotA hÔ SsADArf SÈr dUsre k A sADArf¦ díÏxAMt SMku r ke PU xne m bIj k I BUimk A hÔ SsADArf SÈr píÉvI tTA jl k I sADArf¦ St: qs áAk rf m bIj (STAQt, SMku r k A SpnA vBAv hÔ) hÔ hetu¦ SÈr píÉvI tTA jl hÓ pcy¦ hArsýpAt (yuVØA0, pd§An0, SAv¢0, vevcn0) qn cArA k o inýnAMik t gATA ke SADAr pr smJAyA gyA hÔ tmA rVEKticØAs, sýmAs¸Fpgocro¦ sýmAidi§pureEKAro, Y¥vAn wdybyM¦ iTnimÂAiBBU iBEKu, sbA dugityo jheit yuVØAhArsýpAt qs gATA ke SMÕA k o aese yuEt k rnA cAiha qsila icØA k I röA k rne vAlA aesA hogA, ijsk I gocr BUim sýyk sMk £p hogI; ijsk I gocrBUim sýyk sMk £p hogI, vh sýyk díVÏx vAlA hogA; sýyk díVÏx k o SAge k rivhAr k rne vAlA wdy-¯yy k AáAitveDn k rlegA; SÈr wdy-¯yy k A áAitveDn k rne vAlA sArI dugQityA k o lAMG jAygA¦ 136
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
pd§AnhArsýpAt tmA rVEKticØAs yh tIn sucirtA k A pdTAn hÔ¦ sýmAs¸Fpgocro yh ÕmT k A pdTAn hÔ¦ sýmAidi§pureEKAro yh ivpÎynA k ApdTAn hÔ¦ Y¥vAn wdybyM yh dÕQnBUim k ApdTAn hÔ¦ iTnimÂAiBBU iBEKu yh vIyQ k ApdTAn hÔ¦ sbA dugityo jhe yh BAvnA k A pdTAn hÔ¦ SAv¢hArsýpAt tmA rVEKticØAs sýmAs¸Fpgocro yh ÕmT hÔ¦ sýmAidi§pureEKAro yh ivpÎynA hÔ¦ Y¥vAn wdybyM yh du:K k A pirôAn hÔ¦ iTnimÂAiBBU iBEKu yh smudy k A áAhAf hÔ¦ sbA dugityo jhe yh inroD hÔ¦ vevcnhArsýpAt tmA rVEKticØAs m icØA ke vevcn (pyAQyvAcI Õd) hÓ mn, iv²YAf, mniªy, mnAytn, ivjAnnA tTA ivjAintØA ¦ sýmAs¸Fpgocro ke vevcn hÓ neEKýms¸Fp, SyApAds¸Fp tTA SivhsAs¸Fp¦ sýmAidi§pureEKAro ke vevcn hÓ sýmAidi§, p²YAs¥T, p²YAKg, p²YApÀjot, p²YAptod tTA p²YApAsAd¦ nysmu§An sIhivEk IiLtA tTA idsAlocn sIh (sh) hote hÓ buÂ, áA¥yek bu SÈr rAg-«eú-moh k A ivnAÕ ik ye hua üAvk ¦ wnk I ivEk IiLt (ivkR Iizt, kR IzA) hotI hÔ BAvnA, sAöA¥k ArtTA ivnAÕ¦ ivEk IiLt hÔ (üÂA SAid) qMiªyA k ApnpnA SÈr burAqyA k A wKìznA¦ jb ik qMiªyA k I gocr BUim hÔ sÂmQ, burAqyA k I hÔ k Amuk tA¦yh k hlAtIhÔ sIhivEk IiLt tTA idsAlocn nyA k IBUim¦
neVØAFpk rf
137
sAsnp§An si¸lesBAigy suØA jÔse sD lgAte pk ìzA gyA cor Spne hI k mQ se bAMDA jAtA SÈr mArA jAtA hÔ, vÔse hI yh áAjA yhAM mí¥yu k o áAAðA ho, prlok m Spne hI k mQ se bAMDI jAtI SÈr mArI jAtI hÔ¦ vAsnABAigy suØA jo suK cAhne vAle áAAifyA k I lAXI se hsA nh k rtA hÔ, vh SpnA suK cAhne pr mrfoprAMt suK hI áAAðA k rtA hÔ¦ inbeDBAigy suØA jb zx k ryAn k rne vAle bRAµf ke smö DmQ áAk xhote hÓ, tb qske sAre sMdeh dUr ho jAte hÓ, EyAik vh qn DmoÜ k ohetu-siht jAn letA hÔ¦ SseKBAigy suØA yh CoxI wmR vAlA iBöu hÔ¦ yh wØAm purú hÔ¦ yh senA-siht mAr k o jIt k r SMitm deh DArf ik ye hua hÔ¦ si¸lesBAigy, vAsnABAigy tTA inbeDBAigy suØA: k mQ cAr áAk Ar ke hote hÓ k »h k »hivpAk, suEk suEk ivpAk, k »hsuEk k »hsuEk ivpAk SÈr Sk »h-SsuEk Sk »hSsuEk ivpAk (STAQt, kí Ïf SÈr kí Ïf pirfAm vAle, ÕuEl SÈr ÕuEl pirfAm vAle, kí Ïf-ÕuEl SÈr kí Ïf-ÕuEl pirfAm vAle SÈr Skí Ïf-SÕuEl tTA Skí Ïf-SÕuEl pirfAm vAle¦) qnm se jo k mQ hotA hÔ k »h k »hivpAk STvA k »hsuEk k »hsuEk ivpAk, vh hotA hÔ si¸les¦ jo k mQ hotA hÔ suEk suEk ivpAk, vh vAsnA¦ jo k mQ hotA hÔ Sk »h-SsuEk Sk »hSsuEk ivpAk, vh hotA hÔ wØAm üeÏX, k moÜ ke öy k A hetu inbeD (inveQD)¦ t»hAvodAnBAigy suØA qsk A indeQÕ smT (ÕmT) se ik yA jAnA cAiha¦ 138
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
idi§vodAnBAigy suØA qsk A indeQÕ ivpsnA (ivpÎynA) se ik yA jAnA cAiha¦ ducirtvodAnBAigy suØA qsk A indeQÕ sucirt (sdAcrf) se ik yA jAnA cAiha¦
iviÕÏx pdA k A ivvecn YAf, Yey tTA YAf avM Yey : sAre sMk Ar Sin¥y hÓ yh Yey (ôey) hÔ¦ jb áAôApUvQk deKtA hÔ yh YAf (ôAn) hÔ¦ tb du:K k A inveQdn ho jAtA hÔ, yh ivÕui k A mAgQ hÔ yh YAf (ôAn) SÈr Yey (ôey) hÔ¦ ku sl, Sku sl tTA ku sl avM Sku sl : tIn ku slmUl hÓ : SloB, Sdos tTA Smoh yh hÔ ku sl (ku Õl)mUl¦ tIn Sku slmUl hÓ : loB, dos tTA moh yh hÔ Sku sl (Sku Õl)mUl¦ jo jÔsA bIj botA hÔ, vh vÔsA P l le jAtA hÔ k £yAfk ArI k £yAfk Ark SÈr pApk ArI pAppUfQ¦ qsm k £yAfk ArIk £yAfk Ark yh hÔ ku sl SÈr pApk ArI pAppUfQ yh hÔ Sku sl¦ qs áAk Ar yh díÏxAMt hÔ ku sl tTA Sku sl k A¦ Snu²YAt, pixVEKØA tTA Snu²YAt avM pixVEKØA : jÔse k oqQ BRmr puÏp ke vfQ SÈr gMD k o ibnA hAin phuÙcAye, rs lek r clA jAtA hÔ, aese hI muin gRAm m ivcrf k re¦ yhSnu²YAt (SnuôAt) hÔ¦ ik sI ne k hA : k oqQ pu© ke smAn FyArA nh hotA, gAy ke smAn Dn nh hotA, sUyQ ke smAn SABA nh hotI, jlA m smuª sbse bìZ k rhÔ¦ prMtu BgvAn ne qske áAitvAd m k hA : k oqQ Spne smAn FyArA nh hotA, DA®y ke smAn Dn nh hotA, áAôA ke smAn SABA nh hotI, jlA m víVÏx sbse bìZ k rhÔ¦ qsse phlA k TnpixVEKØA (áAitVöðA) huSA¦ sb pApA k A n k rnA, ku Õl k moÜ k A sMcy k rnA SÈr icØA k o inmQl k rte rhnA yh buÂA k IiÕöA hÔ¦ qsm pixVEKØA hÔ sb pApA k An neVØAFpk rf
139
k rnA, SÈr Snu²YAt hÔ ku Õl k moÜ k A sMcy k rnA ¦ qs áAk Ar yh díÏxAMt hÔ Snu²YAt avM pixVEKØA k A¦ qs gRMT ke SMt m yh w£leK ik yAgyA hÔ ik qse SAyuÏmAn mhAk cAyn (mhAk A¥yAyn)ne k hA,BgvAn ne qsk ASnumodn ik yASÈr mUl s½Iit m qsk A sMgAyn huSA¦
140
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
pexk opdes yh gRMT BI neVØApk rf ke smAn hI sÂmQ k o BlI áAk Ar smJne ke ila mAgQdÕQn áAdAn k rtA hÔ¦ pexk opdes k A STQ hI hÔ ipxk -sMbMDI wpdeÕ (STvA iÕöA)¦ neVØApk rf tTA pexk opdes qn donA k I ivúy-vtu avM ÕÔlI lgBg ak -smAn hÔ¦ donA m pAye jAne vAle bhut se wdAhrf BI ak jÔse hÓ¦ iP rBI pexk opdes k Iyh ivÕeútA hÔ ik qnm ivúy-vtu k omu¼ytyA cAr SAyQ s¥yA k I díVÏx se iv®yt ik yA gyA hÔ¦ ik sI-ik sIivúy k A ivvecn BI bhut ivtAr se ik yA gyA hÔ, yTA hArsýpAtBUim ke SMtgQt JAn (yAn) k A¦ qs gRMT ke SMt m qske rciytA jMbuvnvAsI Tivr mhAk cAyn dÕAQye gye hÓ¦
]
pexk opdes
141
imil®dp²h imil®dp²ho k ASTQ hÔ imil®d ke áAÎn¦ imil®d k AvAtivk nAm TA ©´¬áAÒ, ij mUlt: yvn deÕ k A ÕAsk TA¦ bAd m yh BArtvúQ ke pVÎcmoØArIy BUBAg pr SAiDp¥y jmA k r yhAM k A ÕAsk bn gyA¦ qsk I rAjDAnI sAgl TI¦ yh rAjA bhut se ÕA©A m pArMgt SÈr ak S¥yMt ku Õl tAik Qk TA ¦ qsne ws smy ke sBI lDáAitÏX ümfA v bRAµfA k ovAd-ivvAd m pCAìz rKA TA, SÈr wse aesA lgne lgA TA Sre, tuC hÔ jMbU«Ip! JUX-mUX hI qsk AqtnA nAm hÔ¦ yhAM k oqQ BI aesA ümf yA bRAµf nh hÔ, jo mere sAT sMlAp k rke , merI ÕMk ASA k A invArf k r ske ¦ SMtt: qsk A ÕA©ATQ SrhMt-SvTA-áAAðA Tivr nAgsen se huSA, ij®hAne qske sBI áAÎnA k AsmADAn k ridyA¦ w®h áAÎnoØArA k AsMgRh-gRMT k hlAtA hÔ imil®dp²ho¦ qs gRMT k Iingmn k TA ke SnusAr yh rcnA C: k AMzA SÈr bAqQs vgoÜ m ivBAijt hÔ, SÈr qsm rAjA imil®d «ArA pUCe gye áAÎnA k I ku l sM¼yA tIn sÈ cAr hÔ¦ C: k AMz hÓ (1) bAihrk TA (pubyogAid), (2) imil®dp²h (lEKfp²h), (3) imil®dp²h (ivmitCednp²h), (4) me»zk p²h, (5) SnumAnp²h, tTA (6) Sopýmk TAp²h¦ qs gRMT k I k TAvtu k A sMVöðA pircy nIce idyA jA rhA hÔ¦
(1) bAihrk TA (pubyogAid) bAihrk TA ke SMtgQt nAgsen SÈr imil®d ke pUvQj®mA se lek r qs j®m m donA ke áATm smAgm tk k I k TAvtu áAk AÕ m lAyI gyI hÔ¦
(2) imil®dp²h (lEKfp²h) BdMt nAgsen ke pAs phuÙc k r rAjA imil®d ne wnse áAÎn ik yA BMte! 142
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
SAp ik s nAm se jAne jAte hÓ? BdMt ne wØAr idyA mhArAj! mÓ nAgsen nAm se jAnA jAtA hUM, hAlAMik yh sMôA ¯yvhAr-Br ke ila hÔ, SÈr yTATQ m aesA k oqQ purú nh hÔ¦ yh sunte hI rAjA ne BdMt pr áAÎnA k IJìzI lgA dI yid yTATQ m aesA k oqQ purú nh hÔ, to SApk o iBöAid k Èn detA hÔ? k Èn wsk A yog k rtA hÔ? k Èn ÕIl k I röA k rtA hÔ? k Èn yAn-BAvnA k A SÄyAs k rtA hÔ? k Èn invAQf k A sAöA¥k Ar k rtA hÔ? yid SApk o k oqQ mAr zAle, to yh ik sI k A mArnA BI nh huSA? aese hI, n SApke k oqQ SAcAyQ hua, n wpAyAy, SÈr n SApk I wpsMpdA huqQ¦ EyA SApk A Áp, vednA, sMôA, sMk Ar SÈr ivôAn píTk -píTk , yA ak -sAT, nAgsen hÓ ? qs pr rT k AwdAhrf dete hua BdMt ne is k ridyA ik jÔse SvyvA ke SADAr pr hI rT k I sMôA hotI hÔ, vÔse hI kM DA ke hone se hI sØv k I sMôA hotI hÔ, yTATQ m k oqQ sØv nh hotA¦ tdnMtr rAjA «ArA bhut se áAÎn ik ye gye, ijnk A wØAr dete hua BdMt ne Snek áAk Ar ke pÏxIk rf idye, ijnm se ku Cek inýn áAk Ar se hÓ * pirinvAQf áAAðA k rnA hmArA prm w¡eÎy hÔ, ijsse nyA j®m n ho¦ * yid ik sI ke icØA m mÔl bnA rhtA hÔ, to vh j®m gRhf k rtA hÔ; yid mÔl nh bnA rhtA hÔ, to vh j®m nh gRhf k rtA hÔ¦ * ku Õl DmQ hÓ ÕIl, üÂA, vIyQ, míit SÈr smAiD¦ ye sBI DmQ, ôAn-siht, ak hI áAyojn is k rte hÓ du:KA k A ivnAÕ¦ * ak j®m ke SMitm ivôAn ke ly hote hI dUsre j®m k A áATm ivôAn wX KìzA hotA hÔ; aesI pirVTit m n to vhI jIv bnA rhtA hÔ, SÈr n k oqQ dUsrA hI ho jAtA hÔ¦ * ôAn SÈr áAôA ak hI hote hÓ¦ ôAn w¥pÚA hote hI moh (SôAn) dUr ho jAtA hÔ, jÔse SMDerI k oXrIm dIpk jlAne se SMDerA dUr ho jAtA hÔ¦ * SrhMt SvTA k o áAAðA huSA ¯yVEt ÕrIr m hone vAlI vednASA k o to SnuBv k rtA hÔ, pr icØA m hone vAlI vednASA k o nh¦ imil®dp²h
143
* y¬ip mí¥yu ke sAT ak nAm-Áp k A ly hotA hÔ SÈr j®m ke sAT dUsrA nAm-Áp wX KìzA hotA hÔ, k tu yh BI hotA wsI se hÔ¦ qsI k ArfvÕ mí¥yu k o áAAðA hone vAlA ¯yVEt Spne pAp-k moÜ se muEt nh ho jAtA¦ * StIt k Al k A mUl Siv¬A hÔ¦ Siv¬A ke k Arf sMk Ar w¥pÚA hote hÓ, sMk ArA ke k Arf ivôAn, ivôAn ke k Arf nAm-Áp, nAm-Áp ke k Arf Ch qMiªyAMM, Ch qMiªyA ke k Arf pÕQ, pÕQ ke k Arf vednA, vednA ke k Arf tíÏfA, tíÏfA ke k Arf wpAdAn, wpAdAn ke k Arf Bv, Bv ke k Arf j®m SÈr j®m ho jAne ke k ArfbuìZApA, mí¥yu, Õok ,ivlAp, du:K, dÈmQny SÈr wpAyAs w¥pÚA hote hÓ¦ qs áAk Ark Alke SAid k AptA nh cltA hÔ¦ * aese k oqQ sMk Ar nh hote jo n hok r w¥pÚA hote hA; vhI sMk Ar w¥pÚA hote hÓ ijnk A islislA phle se clA SA rhA hotA hÔ¦ * cöu SÈr ÁpA ke hone se cöuivQôAn w¥pÚA hotA hÔ¦ wske w¥pÚA hone ke sAT hI pÕQ, vednA, sMôA, cetnA, ak AgRtA, jIivtiªy SÈr mnisk Ar ye DmQ w¥pÚA hote hÓ; aese hI S®y qMiªyA SÈr wske ivúyA k o lek r BI ye DmQ w¥pÚA hote hÓ¦ yhAM k oqQ jAnne vAlI SA¥mA nh hotI hÔ¦ * jhAM cöuivQôAn w¥pÚA hotA hÔ vhAM mnoivôAn BI w¥pÚA hotA hÔ¦ jhAM mnoivôAn hotA hÔ vhAM pÕQ BI hotA hÔ, vednA BI, sMôA BI, cetnA BI, ivtkQ BI, ivcAr BI¦ Ble hI pÕQ, vednA SAid ke Spne-Spne löf hÓ, iP r BI qn DmoÜ ke ak sAT iml jAne pr w®h Slg-Slg bAMx k r qs áAk Ar nh idKlAyA jA sk tA yh rhA pÕQ, yh vednA, yh sMôA, yh cetnA, yh ivôAn, yh ivtkQ SÈr yh ivcAr!
(3) imil®dp²h (ivmitCednp²h) qske SMtgQt BI rAjA imil®d ke áAÎnA ke wØAr m BdMt nAgsen «ArA áAtut ik ye gye ku Cek smADAn nIce idye jA rhe hÓ¦ * jÔse bIjA k I ivivDtA ke k Arf peìz BI ak -jÔse nh hote hÓ, aese hI mnuÏyA ke k mQ nAnA áAk Ar ke hone se mnuÏy BI ak -jÔse nh hote hÓ¦ * inroD (sMpUfQ wpÕmn) hI invAQf hotA hÔ¦ * SnupAiDÕeú invAQf DAtu se pirinvAQf pAye hua BgvAn k o 144
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
idKlAyA nh jA sk tAhÔ; wnk IDmQ-k AyAse hI w®h idKlAyA jA sk tA hÔ (EyAik DmQ-deÕnA w®h se áAAðA huqQ TI¦) * BgvAn svQô SÈr svQªÏxA hone pr BI wict smy SAne pr hI üAvk A k o iÕöApd k A wpdeÕ k rte Te, Ssmy pr nh; jÔse sBI SÈúDA k AjAnk ArvÔ¬ BI bImAr pìzne pr hI SÈúD detA hÔ, ibnA bImAr pìze nh¦ * srAg SÈr vItrAg m yhI Bed hotA hÔ ik ak tíÏfA m zUbA rhtA hÔ SÈr dUsrA nh¦ * yhAM pÔdA hok r yh mr jAnA; yhAM mr k r S®y© pÔdA honA, SÈr vhAM pÔdA hok r vh mr jAnA; vhAM mr k r k h SÈr pÔdA ho jAnA qse k hte hÓ sMsAr¦ * míit qtne áAk Ar se w¥pÚA hotI hÔ vyM k I SiBôA se; bAhr k IyAd se; ik sIbìzI bAt ke Gxne se; suKd áAsMg yAd SAne se; du:Kd áAsMg yAd SAne se; ik ®h pdAToÜ m smAntA STvA SsmAntA deKne se; dUsre ke k hne se; ik sI löf k o deKne se; BUlI-ibsrI bAt k o yAd k rne k A áAy¥n k rne se; muªA se; gfnA se; kM XT k r lene se; BAvnA ke bl se; putk k o deKne se; Drohr m rKI huqQ vtu k odeKne se; SÈr ik sIpUvAQnuBv ke k Arf¦ * k Axne k A k Am áAôA k rtI hÔ; áAôA k o k Axne vAlA dUsrA ku C nh hÔ¦
(4) me»zk p²h qs k AMz k o yh nAm dene k A yh k Arf hÔ ik qsm wXAye gye áAÎnA k I tulnA me»zk (Beìze) ke sgA se k IjA sk tIhÔ¦ jÔse ye sg ak jÔse pÔne hote hÓ, vÔse hI ye áAÎn BI deKne m prpr-ivroDI SÈr i«ivDA¥mk áAtIt hote hÓ¦ BdMt nAgsen ne qn áAÎnA k A bìzI ku ÕltA se wØAr dek r qnm sm®vy TAipt ik yA hÔ¦ qs áAk Arke ku Ci«ivDAjnk áAÎn nIce idye gye hÓ¦ BgvAn ne k hA: SAn®d! Sb yh sÂmQ pAMc sÈ vúQ tk ixke gA¦ iP r Spne pirinvAQf ke smy suB¡ pirvRAjk k ok hA:yid iBöu sýyk áAk Arse ivhAr k r, to yh lok BI SrhMtA se ÕU®y n ho¦ imil®dp²h
145
(rAjA imil®d k o qnm yh ivroDABAs lgA ik yid tTAgt ke k TnAnusAr sÂmQ k A pAMc sÈ vúQ tk hI ixk A rhnA hÔ to wnk A yh vcn shI áAtIt nh hotA ik yh lok SrhMtA se ÕU®y nh BI ho sk tA¦ SÈr yid w®hAne yh k hA hÔ ik yh lok SrhMtA se ÕU®y nh BI ho sk tA, to wnk Ayh k TnshI áAtIt nh hotA ik sÂmQ pAMc sÈ vúQ hI ixke gA¦) yh k hA jAtA hÔ ik tTAgt ke ila jo ku C k rfIy TA vh sb boiDvíö ke nIce pUrA ho gyA TA, SÈr qsse pre wnke ila ku Ck rfIynh bcA TA¦ iP rBI yh deKA jAtA hÔ ik w®hAne smAiD lgAne ke ila tIn mAh k A ak AMtvAs ik yA¦ (ivroDABAs : yid tTAgt ne boiDvíö ke nIce SpnA sArA k rfIy k r ilyA TA, to smAiD lgAne ke ila tIn mAh k Aak AMtvAsEyA ik yA? SÈr yid w®hAne scmuc smAiD lgAne ke ila tIn mAh k A ak AMtvAs ik yA, to yh bAt shI nh áAtIt hotI ik w®hAne boiDvíö ke nIce hI SpnA sArA k rfIy k r ilyA TA¦) BgvAn ne k hA : mÓ vyM jAnk r hI DmQ k A wpdeÕ k rtA hUM, ibnA jAne nh¦ iP r ivny-áAôVðA ke smy yh BI k hA : SAn®d! mere wX jAne ke bAd yid sMG wict smJe to Coxe-moxe inymA k o Coìz sk tA hÔ¦ (ivroDABAs : BgvAn ne vyM jAn k r hI DmQ k A wpdeÕ denA btlAyA hÔ, SÈr yh BI k hAhÔ ik yid sMG wict smJe to Coxe-moxe inymA k oCoìz sk tAhÔ¦ qsse aesA SABAs hotA hÔ ik BgvAn ne Coxe-moxe inymA k ovyM jAne ibnA hI áAôðA ik yATA, vnAQ sMG k oq®h Coìz dene ke ila Snumit EyA dete? St: BgvAn ke donA k TnA m se k oqQ ak to shI nh hÔ¦) BgvAn ne k hA : sBI log dMz se k AMpte hÓ, sBI k o mí¥yu se By lgtA hÔ¦ iP rw®hAne yh BI k hA: SrhMt sAre ByA se pAr clA jAtA hÔ¦ (ivroDABAs : yid BgvAn k A phlA k Tn s¥y hÔ to dUsrA shI nh lgtA, SÈr yid dUsrA k Tn s¥y hÔ to phlA shI nh lgtA¦) BgvAn ne k hA : n to SMtirö m, n smuª ke my m, SÈr n hI pvQtA k I kM drASA m pÔX k r, sMsAr m aesA k oqQ TAn nh hÔ jhAM VTt hok r k oqQ mí¥yu ke PM de se bc ske ¦ dUsrI Sor BgvAn ne pirØAA 146
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
(pir©AfA) k A BI wpdeÕ idyA hÔ, yTA rtnsuØA, meØAsuØA, K®DpirØA, morpirØA, SAid¦ (ivroDABAs : yid BgvAn k AphlA k TnshI hÔ ik k oqQ ¯yVEt mí¥yu ke PM de se nh bc sk tA, to pirØA-k mQ inÏP l hua; SÈr yid pirØA-k mQ sATQk hÓ SÈr qnse mí¥yu se bcAv hotA hÔ, to BgvAn k A phlA k Tn shI nh XhrtA ik k oqQ ¯yVEt mí¥yu ke PM de se nh bc sk tA¦) yh k hA jAtA hÔ ik bu k o cIvr, pzpAt, ÕynAsn, pÉy, SÈúDAid pirÏk Ar sdÔv áAAðA ho jAte Te, SÈr sAT hI yh BI k hA jAtA hÔ ik ve p²csAl nAmk bRAµfA ke gRAm m iBöA ke ila áAveÕ k rku CBI áAAðA ik a ibnA, Dule-DulAye pA© k o ila hua, vAps lÈx SAye¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA : SAn®d! tTAgt ke mn m aesA nh SAtA ik mÓ hI iBöu-sMG k A sMcAln k rtA hUM, yA iBöu-sMG mere w¡eÎy se hÔ¦ wDr meØAey BgvAn ke vABAivk gufA k o dÕAQte hua w®hAne yh BI k hA : ve hjArA iBöu-sMGA k A sMcAln k rge, jÔse mÓ SBI sÔk ìzA iBöu-sMGA k A sMcAln k r rhA hUM¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA : SAn®d! tum log tTAgt k I ÕrIr-pUjA m mt lgo¦ iP r w®hAne yh BI k hA : ws pUjnIy k I DAtu k o pUjo, aesA k rte hua yhAM se vgQ k o jASoge¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA : jAn bUJ k r JUX bolne vAle k o pArAijk doú lgtA hÔ¦ (pArAijk doú ke k Arf iBöu k A iBöuBAv clA jAtA hÔ ¦) iP r yh BI k hA : jAn bUJ k r JUX bolne m ToìzA doú lgtA hÔ, ijse ik sI dUsre iBöu ke sAmne vIk Ar k r lenA cAiha¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA: iBöuSo! mÔ©I-cetoivmuVEt k IBAvnA k rne se yArh áAk Ar ke ÕuB pirfAmA k I SAÕA rKnI cAiha¦ (qn ÕuB pirfAmA m ak ÕuB pirfAm yh BI hÔ ik aese ¯yVEt pr SVn, ivú tTA Õ© k A áABAv nh hotA¦) iP ryh BI k hAjAtA hÔ ik mÔ©I-ivhAr k rne vAle sAm ku mArke mígA ke sAT vn m ivcrf k rte hua ak idn pIiLyEK nAmk rAjA ke ivú
imil®dp²h
147
m buJAye bAf ke lg jAne se ve vh pr mUVCQt hok r igr pìze¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA: mel-imlAp se By w¥pÚA hotA hÔ, iXk AnAhone se mÔl jAgtA hÔ¦ iXk AnA n honA SÈr mel-imlAp k A SBAv yh muin k A ctn hÔ¦ iP r BgvAn ne yh BI k hA : suMdr ivhAr bnAye SÈr wnm iv«AnA k o bsAye¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA: wXe, áAmAd n k re, Bojn ke ivúy m sMyt ho¦ iP r yh BI k hA : wdAiy! mÓ k BI to qs pA© k o pUrA Br k r KAtA hUM, SÈr k BI qsse BI SiDk ¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) BgvAn ne k hA : iBöuSo! ShQt sýyk sMbu ws mAgQ k A ptA lgAte hÓ jo dUsrA k o mAlUm nh rhtA¦ iP r w®hAne yh BI k hA : mÓne ws snAtn mAgQ k o deK ilyA hÔ ijs pr phle ke sýyk sMbu clte SAye hÓ¦ (ivroDABAs : pÏx hÔ¦) qs k AMz m aese áAÎnA ke smADAn to imlte hI hÓ, qnke SitirEt BI bhut se mhØvpUfQ ivúyA pr áAk AÕ zAlA gyA hÔ, yTA DAimQk mM©fA k rne ke Syoy TAn; DAimQk mM©fA k rne ke Syoy ¯yVEt; guðA ivúyA k o áAk x k r dene vAle ¯yVEt; bui pk ne ke k Arf; wpAsk ke guf; sAt áAk Arke icØA; icØA k ok mjorbnAne vAlI bAt; pAp SÈr pu»y m k Èn blvAn, k Èn k mjor; SnjAne m ik ye gye pAp-pu»y k A P l; du:K-cyAQ ke doú; sMsAr ke bMDn; yöA k A SVt¥v; mí¥yu ke k Arf; Sk Almí¥yu; SA¥m-h¥yA; invAQf-ivúyk ;vFn-ivúyk ;dAn-ivúyk (jÔse, dAn kÔ se mAMgA jAtA hÔ, dAn n k rne yoy vtuaM, mítk A ke nAm pr dAn dene k A P l); q¥yAid¦
(5) SnumAnp²h qs k AMz m rAjA imil®d BdMt nAgsen se pUCtA hÔ : EyA SApne bu k o deKA hÔ?nh, mhArAj!EyA SApke SAcAyoÜ ne bu k o deKA hÔ?nh, mhArAj!yid n to SApne bu k odeKA hÔ SÈr n hI SApke SAcAyoÜ ne, to mAlUm hotA hÔ ik bu hua hI nh, wnke hone k A k oqQ áAmAf nh hÔ ¦ 148
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
qs pr BdMt nAgsen ne k hAik DmQ ke SVt¥v se hI bu ke SVt¥v k A SnumAn lgAnA cAiha¦ wn svQô, svQªÏxA, SrhMt, sýyk sMbu «ArA SnuBUt yh pirBog-sAmgRI SAj BI iv¬mAn hÔ cAr míitáATAn, cAr sýyk -áADAn, cAr å iÂpAd, pAMc qMiªyAMM, pAMc bl, sAt boyMg SÈr SAyQ SÏxAMigk mAgQ¦ q®h se ivÎvAs jmtA hÔ ik BgvAn bu SvÎy hua hAge¦ qsI áAsMg m BdMt nAgsen ne BgvAn «ArA inimQt DmQngr k A ak S¥yMt mnorm, ãdygRAhI SÈr ivic© Ápk BI áAtut ik yA hÔ¦ qsI k AMz k Aak S¥yMt mhØvpUfQ áAk rfhÔ Dut½k TA¦ qske SMtgQt rAjA imil®d ne yh jAnnA cAhA hÔ ik EyA GrA m rhne vAle gíhT log BI invAQf k AsAöA¥k Ark rsk te hÓ? qs pr BdMt nAgsen ne wse btlAyA ik bhut bìzI sM¼yA m aese log invAQf k A sAöA¥k Ar ik ye hua hÓ¦ tb rAjA ne yh jAnnA cAhA ik yid aesA hÔ, to iBöu log DutAMg is k rne m EyA lge rhte hÓ? EyA vÔsA hone se DutAMg inrTQk nh Xhrte? qs pr BdMt ne DutAMgA ke S§AqQs guf btlAye SÈr DutAMgA k A sýyk áAk Arse sevn k rne vAlA k oSXArh gufA se yuEt honA btlAyA ¦ qn duÏk r vRtA k AinBAnA hr ik sIke bs k IbAt nh hotI¦ qs áAk Arke ¯yVEt hI q®h inBA sk te hÓ üÂAlu, ljAlu, DíitmAn, inÏk px,w¡eÎy-rt, ScMcl, sIKne ke ila t¥pr, díìZ-sMk £p, yAn-bhul SÈr mÔ©I m ivhAr k rne vAle¦ jo gíhI qs j®m m invAQf k AsAöA¥k Ark rlete hÓ, w®hAne pUvQj®mA m k BI n k BI qn DutAMgA k A pAln SvÎy ik yA hotA hÔ¦ Tivr sAirpuØA BI q®h vRtA se k AyA, vAfI SÈr icØA k o inyMi©t k r, SnMt gufA se yuEt hok r, BgvAn bu ke ÕAsn m DmQckR ke SnuáAvtQk ho pAye¦ BdMt nAgsen ne áAk rf-áAAðA DutAMgA ke nAm BI ignAye hÓ, jo sM¼yA m terh hÓ¦
(6) Sopýmk TAp²h qs k AMz m rAjA imil®d k A áAÎn hÔ ik ik tne gufA se yuEt huSA iBöu ShQ¥pd k A sAöA¥k Ar k r letA hÔ¦ qs bAre m BdMt nAgsen ne btlAyA ik
imil®dp²h
149
ShQ¥pd k A sAöA¥k Ar k rne ke qCuk iBöu k o áAAifjgt avM vtujgt se qtne gufA k o gRhf k rnA cAiha gDe se ak , k Ève se do, k ml se tIn, bÔl se cAr, smuª se pAMc, sh se sAt, sUyQ se SAX, q¥yAid¦ tdnMtr BdMt ne qnm se áA¥yek guf pr BI áAk AÕ zAlA hÔ SÈr SAvÎyk tAnusAr Spne k Tn k o BgvAn bu STvA wnke áAmuK üAvk A k I wVEtyA se sMvilt BI ik yA hÔ¦gDe ke guf k A wdAhrf jÔse gDA jhAM k h lextA hÔ cAhe vh kU ìze-k rk xk A SMbAr ho, yA cÈk , yA cÈrtA, yA gRAm«Ar, yA BUse k A Zer vhAM vh beKbr hok r nh sotA; vÔse hI yogsADnA k rne vAlA yogI jhAM k h lexe cAhe itnk A k I cxAqQ ho, yA pØAA k A ibCÈnA, yA lk ìzI k A t¼tA, yA DrtI vhAM vh beKbr hok r n soye¦ gDe k A yh guf wsm honA cAiha¦ BgvAn ne BI k hA hÔ iBöuSo! lk ìzI ke l§e k o isrhAnA bnA k r mere üAvk SáAmØA SÈr pirümÕIl ho ivhrte hÓ¦ DmQsenApit sAirpuØA ne BI k hA hÔ pAlTI mAr k r bÔXe hua iBöu ke GuxnA tk BI vúAQ EyA n ho jAy, díZ-sMk £p iBöu ke suK-ivhAr ke ila ivÐnk Ark nh hotI hÔ¦
]
150
suHsAr [Ku¡k ink Ay]
View more...
Comments