December 30, 2022 | Author: Anonymous | Category: N/A
İİİ Ğİİ Ş İ Şİ
İ İ İİ İ İİİ İİ IV. İş Sağlığı ve Güvenliği Kongresi Kongresi ADANA
İ İ İİ İ İİİ İİ
Serkan Küçük Kimya Mühendisi, MSc. Arme İstisnai Eğ Eğitim ve Danış Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. Alemdar Mah. Biçkiyurdu Sok. No:1 D:7/8 Sultanahmet/ İstanbul Tel: +90 212 5198630 5198630 Faks : +90 21 2122 5198631 www.armetr.com,,
[email protected] [email protected] www.armetr.com
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
ÖZET Kimyasal maddelerden meydana gelen kazalar, önemli sa ğlık, çevre ve güvenlik problemlerine yol açmaktadır. Bhopal faciası, Mexico City LPG patlaması, Tüpraş Yangını gibi, hafızalara teknolojik afetler olarak geçen bu kazaların sebeplerine bakıldı ğında birçoğunun basit önlemlerle oluşmayabileceği düşünülmektedir. Ülkemizde, özellikle endüstriyel tesislere yönelik etkili ve tanımlanmış bir Tehlikeli Kimyasal Madde Yönetim Sistemi bu bulunmamaktadır. lunmamaktadır. Bu durumda, işletmeler kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerinin yönetiminde, kendi yöntemlerini uygulamakta ya da herhangi bir yönteme dayanmaksızın çalışma yapmaktadırlar. Bu bildiri endüstriyel tesislerde sağlık, güvenlik ve çevre açısından bir sistemin kurulmasına yönelik teknik kriterleri, bütünleşik bir bakış açısıyla ele alarak, kullanıcılara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır.
I.
GİRİŞ VE İŞ VE AMAÇ
Kimyasal maddelerin hayatın her alanında yer bulan a ğırlığı beraberinde çevre, sağlık ve güvenlik risklerinin doğmasına da yol açmaktadır. Kimyasalların tehlikeleri genellikle hatalı kullanım, depolama, taşıma ve proses hataları, do ğal afetler, yangın, sabotaj gibi durumlar sonucu ortaya çıkmaktadır. Yaşanan bazı büyük kazalar sonrası, kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek risklerin yönetimi konusu, bugün bugün birçok ulusal ve uluslararası örgütün gündemindedir. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) ve Belçika Hükümeti tarafından 1988 yılında kurulan, Afet Epidemiyolojisi Araştırma Merkezi (CRED- Centre for Research on the Epidomology of Disasters) tarafından yürütülen Acil Durum Olayları Veritabanı (EM-DAT – Emergency Event Database) bilgilerine göre, 1900’lü yılların başından günümüze dek meydana gelen endüstriyel kazalarda toplam 472.222 kişi hayatını kaybetmiş ve 209.222 kişi yaralanmıştır1. Veritabanında kimyasal maddeler ayrı bir başlık altında toplanmamakla birlikte, endüstriyel kazalar sınıflaması altında kimyasal kaçakları, yangın, patlama, zehirli maddeler, radyasyon başlıkları yer almaktadır. 1984 yılında meydana meydana gelen Bhopa Bhopall faciası, yine aynı yıl Mexcio City’deki LPG patlama patlaması, sı, 1986’daki Basel depo yangını, 2000 yılındaki Danube nehrini kirleten kimyasal sızıntısı, 2001 yılında Touluse’da meydana gelen patlama gibi önemli yankılar yaratan olaylar sonrası, üretim, depolama, taşıma ve kullanım alanlarında kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerin, kendine özgü bir yönetim sistemi anlayışıyla ele alınması gerektiğini gözler önüne serdi. Tablo 1’de kimyasal maddeler ile ilişkili ulsulararası kurumlarca yürütülen çalışma ve programların genel bir özeti yer almaktadır.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ Tablo 1 : Kimyasal maddeler ile ilgili yürütülen programlar
KURUM
PROGRAM
İNTERNET ADRESİ
UN
Agenda 21 (UN Homepag Homepage) e)
http://www.un.org/esa http://www.un.org/esa/sustdev/agenda /sustdev/agenda21text.htm 21text.htm
ILO
GHS (Globall (Globallyy Harmonized System for the Classificatio Classificationn and Labelling of Chemicals Chemicals))
http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/ghs/ind ex.htm
CIS (International Occupational http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/inde Safety and Health Information x.htm Centre) International Chemical Safety Cards (ICSCs)
http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/prod ucts/icsc/index.htm
Safety in the use of chemicals at work - Code of practice
http://turva.me.tut.fi/cis/chemcode/co http://turva.me.tut.fi/cis/c hemcode/codetoc.htm detoc.htm
Chemicals Programm Programmee
http://www.oecd.org http://www.oecd.org/ehs/chem /ehs/chem2.htm 2.htm
Chemical Accidents Programme
http://www.oecd.org/ehs/accident.htm
Pesticide Programm Programmee
http://www.oecd.org http://www.oecd.org/ehs/acciden /ehs/accident.htm t.htm
EXICHEM chemical database (OECD)
http://www.olis.oecd.org/exichem.nsf
Inventory on Information Sources on Chemica Chemicals ls
http://irptc.unep.ch/irptc/invent/igo.html
Internet Guide finding Information on Chemicals
http://irptc.unep.ch/irptc/invent/igo.html
The Inter-Organiz Inter-Organization ation Programme for the Sound Management of Chemicals (IOMC)
http://www.who.org/whosis/iomc/iomcho http://www.who.org/whos is/iomc/iomchome.htm me.htm
Intergovernmental Forum on Intergovernmental Chemical Safety (IFCS)
http://www.who.int/ifcs/index.html
The International Programme on Chemical Safety (IPCS)
http://www.who.int/pcs/index.htm
UN/ECE
Transport of Dangerous Goods and Special Cargoes Section
http://www.unece.org/trans/danger http://www.unece.org /trans/danger/danger.htm /danger.htm
EU
EU Existing Chemicals (European Chemicals Bureau)
http://ecb.jrc.it/
ECDIN (Environmental Chemicals Data and Information Network) Databank
http://ecdin.etomep.net/
OECD
UNEP
WHO
Dünya genelinde tablo böyleyken, ülkemizde kimyasal madde yönetim sistemine ili şkin yürürlüğe sokulmuş bir program mevcut değildir. Var olan tüzük ve yönetmelikler konuyu Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
kısmi olarak ele almakta ve özellikle kimyasal maddelerin yo ğun olarak kullanıldığı endüstriyel tesislerde bir uygulama rehberi bulunmamaktadır. Bu bildiride, kimyasal maddeleri yo ğun olarak kullanan/üreten/depolayan tesisler için, çeşitli programlardan, mevzuatlardan ve uygulama deneyimlerinden harmanlanan, giriş niteliğinde bilgilerin verilmesi amaçlamaktadır.
BULGULAR VE TARTIŞ TARTIŞMA Bildirinin bu kısmında, bir endüstiriyel tesiste kurulması önerilen kimyasal madde yönetim sistemine ait genel yapı ve bazı alt başlıkların detayları detayları yyer er aalmaktadır. lmaktadır. Buna göre bir işletmenin, kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerini etkili bir şekilde yönetmesi için aşağıdaki konular bütünleşik bir bakış açısıyla ele alması gerekmektedir. Burada verilen başlıklar, minimum gereklilikler olarak düşünülmelidir. A. Risk Analizi B. Kimyasal Madde Yönetimi Prosedürü C. Güvenlik Bilgi Formları D. Eğitim E. Depolama F. Proses Güvenliği Yönetimi G. Elektirik H. Statik Etiketleme ve İşYönetimi aretleme İ. Kişisel Koruyucu Donanımlar İ. Yangın Güvenliği ve Yangınla Mücadele J. Acil Durum Yönetimi
RİSK ANALİ ANALİZİ2
A.
Risk, kapsamı belirlenmiş zarar potansiyeli olarak kısaca tanımlanabilir. Bu tanımdaki kapsamın ve zararın belirlenebiliyor olması bize riskin nicelle ştirilebilir bir kavram olduğunu göstermektedir. Bu durumda risk için, zarar verecek bir olayın gerçekle şme olasılığı ve gerçekleştiğinde oluşacak zararın bir kombinasyonudur demek mümkündür. Riskin üç bileşeni vardır: Tehlike Tehlikenin sonuçları ( güvenlik, çevresel, ekonomik vb.) Tehlikenin ortaya çıktığı veya çıkabileceği sıklık Bu üç terim çok genel olark E şitlik (1.1) de gösterildiği gibi birleştirilir Risk = Olasılık x Za Zarar rar ……………………..(1.1) •
•
•
Eşitliğe göre (1.1); tehlikeyle ilişkili risk, tehlikenin sıklığı ve sonuçlarının bir ürünüdür Tehlikelerin tanımlanması, risk değerlendirmesinin ilk adımını oluşturan çalışmadır. Bu aşamada tehlike ile risk kavramını ayırmakta fayda vardır. Tehlike (hazard), zarar verme potansiyeli taşıyan durum, madde ya da olay olarak tanımlanabilir. Bu aşamada, tehlike yaratacak olayın meydana gelme olasılığı ve meydana geldiğinde vereceği zarar Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
değerlendirilmeden, mevcut ya da potansiyel olayların değerlendirmesi yapılmaktadır. Kimyasallar sözkonusu olduğunda ise çevre ve insan sağlığı açısından zararlı olan maddeden bahsedildiği anlaşılmalıdır. Kimyasallarla sınırlandırılmış bir tehlike t ehlike analizinden beklentimiz şunlardır: 1. 2. 3. 4. 5.
Tehlikeli kimyasalların belirlenmesi Tehlikeli yaratan özelliklerinin belirlenmesi Sağlık ve çevre çevre üzerindek üzerindekii etkilerinin belirlenmesi Tehlikeli olay ya da durumların belirlenmesi Proses, depolama ve taşıma alanlarındaki mevcut ve potansiyel tehlikelerin belirlenmesi
Tehlike analizi için kullanılan, kontrol listeleri ve de ğerlendirme formları ve tehlike diyagramı birçok yöntem mevcuttur. Aynı durum risk analizi için de geçerlidir ve günümüzde çeşitli amaçlar için geliştirilen yüzlerce risk analiz yöntemi mevcuttur. Genel olarak ele alındığında risk analiz yöntemleri nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Nitel temelli risk değerlendirmelerinde, değerlendirmeyi yapan ekip ya da kişinin subjektif değerlendirmeleri, deneyimleri ve konu üzerindeki deneyimi belirleyici olmaktadır. Bu yöntemde riskler belirlenmekte, önceliklendirilmekte ve çözüm önerileri nedenleriyle birlikte açıklanmaktadır. Çoğunlukla standart bir formata dayanmamaktadır. Nicel temelli risk değerlendirme yöntemlerinde ise, sabit bir metodoloji uygulanmakta ve analistin subjektif yorumlarına imkan verilmemekte ya da minimum düzeyde tutulmaktadır. Birçok değerlendirme yöntemi de, hem nitel temelli bir yakla şımı hem de nicelleştirilen sonuçları birarada içermektedir. Burada hangi yöntemini kullanacağı konusunda belirleyici olan, değerlendirmedeki amaç, beklentileri, analiz ekibinin bilgi düzeyi ve zamanı gibi faktörlerdir. Aşağıda bazı risk değerlendirme yöntemleri tablo halinde yer almaktadır: Tablo 2 : Risk analiz metodları
NİTEL TEMELLİ TEMELLİ (KALİİTAT (KAL TATİİF)
NİCEL TEMELLİ TEMELLİ (KANT (KANTİİTAT TATİİF)
Ön Tehlike Değerlendirmesi (Priliminary Hazard Analysis)
HAZOP (Hazard and Operability)
Eğer Olursa Yöntemi (What-İf )
FMEA (Failure Mode and Effect Analysis)
Eğer Olursa – Kontrol Listesi Yöntemi (What-İf Checklist)
FTA (Fault Tree Analysis)
Bu yöntemlerden hiçbiri diğerinden daha iyi ya da kötü diye tanımlanamaz. Risk analizi yapılan kuruluşun ihitiyaçlarına en uygun yöntem seçilirse, başarılı bir değerlendirmeden Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
bahsedilir. Bir kimyasal proses ya da kimyasallarla ilgili risk değerlendirmesi söz konusu olduğunda, izlenmesi gereken süreç Şekil 1’de gösterilmektedir. akış diyagramı Şekil 1 : Risk analiz akış AMACI BELİRLE
TEHLİKELERİ TANIMLA
POTANSİYEL OLAYLARI BELİRLE
SONUÇLARI DE ĞERLENDİR
OLASILIKLARI DE ĞERLENDİR
RİSKİ DEĞERLENDİR
EVET RİSK İZLEME
Risk Kabul Edilebilir mi?
HAYIR RİSK AZALTMA ANALİZİ
Risk yönetiminin ilk adımları olan tehlike ve risk değerlendirmesinin ardından yapılması gereken, riskleri minimize edecek çalışmaların planlanmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, sıfır risk denen bir kavramın olmamasıdır. Koruyucu önlemler planlanırken riskleri aşağıdaki sınıfta ele almakta fayda vardır: kabul edilebilir riskler önlenebilir riskler iyileştirilebilir riskler kabul edilemez riskler (İşin durdurulmasını gerektiren riskler) Bu bakış açısıyla koruyucu önlem planlamasını daha gerçekçi yapmak mümkün olacaktır. Koruyucu önlemler: •
•
•
•
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
proses / ekipman çalışanlar çevre iş akışı, organizasyonu başlıklarında sınıflandırılabilir. Zarar azaltma kapsamında değerlendirilen bu önlemlerin, elbette her işletmeye getireceği mali yükler sözkonusudur. İyi yapılmış bir risk analizi işletmenin etkin bir bütçe planlamasını da gerçekleştirecektir. Genellikle karşılaşılan sorun, işletmelerin riskleri gidermeye, nereden başlayacaklarını belirlemede düştükleri ikilemdir. Örneğin risk puanı eşit düzeyde olan iki sorunun giderilmesinde, hangisine öncelik verilmelidir? Bu noktada işletmenin özgün koşulları, ayırdığı bütçe gibi faktörlerle birlikte riski yaratan olayın frekansı ve verece ği zarar belirleyici olacaktır. İşletme, alacağı önleme yapacağı yatırım ile ne kadarlık bir maddi kaynağını korumaya aldığını, can güvenliğini nasıl arttırdığını, çevreyi nasıl koruduğunu karşılaştırabilmelidir. •
•
•
•
Risk yönetiminin en önemli safhalarından biri de, tespit edilen risklerin yönetimine ili şkin bir organizasyonun kurulmasıdır. İşletmeler, diğer yönetim sistemlerine de entegre edilebilecek bir risk yönetim prosedürü oluşturmalıdır. Bu prosedürde, risklerin ne zaman, kimler tarafından ve hangi sıklıkta değerlendirileceği, koruyucu önlemlerin nasıl ve kimler tarafından yerine getirileceği, risklerin derecelerine göre giderme a şamaları açıkça tanımlanmalı ve yönetim tarafından izlenmelidir. Böylelikle kurulan sistemin sürdürülebilirliği sağlanmış ve yeni risklerin tespit edilebilmesi ve var var olanların planlı gide giderilmesi rilmesi sağlanmış olacaktır.
B. Kİ KİMYASAL MADDE YÖNETİ YÖNETİMİ PROSEDÜRÜ Bir işletmenin kimyasal maddelerden kaynaklanan riskleri ve bunların yönetimi aslen İSG ( İş Sağlığı ve Güvenliği) konusu altında değerlendirilmelidir. Günümüzde İSG Yönetim Sistemi, Çevre ve Kalite alanı ile birlikte ele alınmakta ve Entegre Yönetim Sistemi adı verilen uygulama yaygınlaşmaktadır. Bu pencereden bakıldığında her işletmenin risklerini tanımlayıp, bunları nasıl yönetceğine dair genel bir risk yönetimi stratejisine sahip olması önem taşımaktadır. Kimyasal Madde Yönetimi Prosedürü de, İSG yönetimine dair stratejinin bir parçası olarak ele alınmalıdır.3.
İşletmenin boyutuna göre değişebilirse de, Kimyasal Madde Yönetim Prosedüründe yer alacak konular aşağıdaki gibi olabilir. Bu metinde ayrıntılara yer verilmeyip, ele alınan başlığa yönelik işletme uygulamasının kısaca açıklanması yeterli olacaktır. Kimyasal madde satın alımında dikkat edilecek hususlar Kimyasal maddelerin etiketlenmesi, işaretlenmesi Kimyasal maddelerin tehlike sınıfları uyarınca depolanma esasları Eğitim Kimyasal madde dolum ve bo şaltımının esasları Güvenlik Bilgi Formlarının düzenlenmesi ve şirket içi dağıtımı •
•
•
•
•
•
Güvenlik Bilgi Sayfalarının hazırlanması ve şirket içi dağıtımı
•
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Üretim alanında kimyasal madde stoklaması Tehlikeli Atıkların Yönetimi Kimyasal madde ile yapılan çalışmalarda sağlık ve güvenlik kuralları Risklere göre kullanılması gereken Kişisel Koruyucu Donanımlar Statik elektrik yönetimi ve çalışma kuralları Proses güvenliği ve acil durum müdahaleleri
Yangın güvenliği Acil durum planlaması Kimyasal madde kazalarında davranış biçimleri ve kullanılacak malzemeler Kimyasal madde kazalarında yerel otorite ve kamunun bilgilendirilmesi Tatbikatlar
• • •
•
•
•
•
• •
• •
Böyle bir prosedür ve buna ba ğlı uygulama dökümanlarının hazırlanmasında yürürlükte olan mevzuat ve standartlardan standartlardan faydalanılmalıdır. Ta Tablo blo 3’te, genel bir liste yer almaktad almaktadır. ır. Tablo 3 : Kimyasal maddelerle yapılan çalış çalışmalara iliş ilişkin baş başlıca mevzuat MEVZUAT/ STANDART
R.G. TARİ TARİH / SAYI
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
11.01.1974 / 14765
Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük
24.12.1973 / 14752
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
26.07.2002 / 24827
Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği
23/12/2003 / 25325
Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
26/12/2003 / 25328
Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik.
26/12/2003 / 25328
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
26/12/2003 / 25328
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
26/12/2003 / 25328 (Değ.17/2/200425376)
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik
11/2/2004 / 25370
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği
11/07/1993/ 21634
(Değ. 19/10/2005/ 25971)
(Değ. 06/11/2001/ 34575) Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği
11/03/2002 / 24692
Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Koru yucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik (94/9/AT)
27.10.2002/24919
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
14/03/2005/ 25755
Organik Peroksitli Maddelerin Depolanması, Genel Kurallar Gaz Oksitleyici Maddelerin Depolanması
TS 10976 TS 11369
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
GÜVENLİK Bİ GÜVENLİ BİLG LGİİ FORMLARI
C.
Bir işletmede kullanılan tehlikeli kimyasal maddelerin GBF (Güvenlik Bilgi Formları)’lerinin bulundurulması, etkin bir yönetim için en önemli unsurlardan biridir. Öte yandan bu formların işyerlerinde Türkçe olarak bulundurulması yasal bir zorunluluktur. Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği’ne göre, tehlikeli kimyasalı üretenler tarafından hazırlanması gerekir. Maddenin yabancı menşeili olması durumunda ithalatçı aracılığıyla yine Türkçe olarak GBF hazırlama zorunluluğu mevcuttur. GBF’lerde her maddeye özel olarak aşağıdaki bilgiler yer alır. 1. Madde / Müstahzar ve Üreticinin kısa tanıtımı 2. Kimyasal Bileşimi 3. Kimyasalın Tehlikeleri 4. İlkyardım Bilgileri 5. Yangınla Mücadele Bilgileri 6. Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Önlemler 7. Kullanım ve Depolama Özellikleri 8. Maruziyet ve Kişisel Korunma Bilgileri 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
Maddenin Fiziksel veKararlılı Kimyasal Özellikleri Maddenin Kimyasal ğı ve Reaktivitesi Toksikolojik Bilgi Ekolojik Bilgi Bertaraf Bilgileri Taşımacılık Bilgileri Yasal Mevzuat Bilgileri Diğer Bilgiler
Risk bazlı yönetim sistemlerinin temeli bilgiye dayanmaktadır. GBF’ler de kimyasal madde risklerinin yönetiminde ihtiyaç duyulan her türlü bilgiyi içeren dökümanlardır. Dolayısıyla, bu alandaki risk yönetimi satın alma sürecinde ba şlamalıdır. Satın alma sorumlularının kimyasal maddelerin tehlikeleri hakkında genel düzeyde de olsa bilgi sahibi olmaları ve GBF mevzuatına hakim olmaları gerekir. Kimyasal madde i şletmeye gelmeden önce GBF temin edilmeli ve ilgili kişiler tarafından incelenerek alınması gereken önlemler planlanmalıdır. Özellikle depolama ve kullanım açısından doğabilecek risklerin erken tayini, geri dönülemez zararların oluşmasını engelleyebilir. GBF’lerin elde edilmesi adımından sonra, ilgili i şletme sorumlularına dağıtımı gerçekleştirilmelidir. İşletme organizasyon ve büyüklüğüne göre değişiklik gösterebilirse de GBF’leri bulundurması gereken personel aşağıdaki gibidir : İş Güvenliği Sorumlusu İşyeri Hekimi / Sağlık Sorumlusu Labaratuar ve Üretim Sorumlusu •
•
•
Yangın Güvenliği Sorumlusu
•
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Depo Sorumlusu İSG Yönetim Sistemi Sorumlusu
• •
GBF’lerin tüm çalışanlara ve sorumlularına dağıtılması külfetli ve etklin bi uygulma olmayaca ğı için, her kimyasal madde ve/veya ve/veya benzer ggruptaki ruptaki maddeler için GBS (Güvenlik Bilgi Sayfası) hazırlanması, bir sonraki adım olmalıdır. GBS, kimyasal madde hakkında son kullanıcıya yönelik özet tehlike, korunma ve müdahale bilgilerini içeren bir sayfalık ir i r döküman olarak hazırlanmalıdır. GBS hazırlanırken, görsel bir tasarım anlaşılmasını kolaylaştıracak unjsurlardan birisidir. GBS’de bulunması gereken bilgilere yönelik kesin bir kural bulunmamakla birlikte a şağıdaki başlıklardan oluşması önerilir.
Kimyasal maddenin kullanımdaki ismi Tehlike işareti Başlıca sağlık etkileri Risk ve Güvenlik cümlecikleri numaraları
Çalışırken kullanılacak KKD Yangın anında kullanılabilecek maddeler Yayılma, sızma, saçılma vb. durumda önlemler İlkyardım uygulamaları Kaza sonrası temizleme ve bertaraf Depolama özellikleri
• • • • • • • • • •
Aşağıda örnek bir GBS yer almaktadır4
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ örneği Şekil 2 : Güvenlik bilgi sayfası örneğ
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
EĞİ ĞİT TİM
D.
Endüstriyel tesisler kişilerin sosyal yaşamlarında alışageldiği ortamlardan önemli farklar taşıyan yerlerdir. Kendilerine özgü tehlikeleri ve bunlara karşı geliştirilmiş davranış biçimleri vardır. Bir tesiste tüm çalışanların, kimyasal maddelerden kaynaklanabilecek risklere yönelik algıları eşit düzeyde olmalıdır. Burada, risk algısı adı verilen bir kavram devreye girmektedir. Risk yönetiminin bileşenlerinden biri olan risk algısı kişiler, meslek grupları ve çıkar grupları arasında farklılık gösterebilir. Örneğin bir muhasebeci ile bir kimyacının, endüstriyel tesisteki rsiklere yönelik algıları çok farklı olabilir. Tüm çalı şanların risk algılarının eşit düzeyde olması için etkili bir eğitim sürecinin planlanması gerekmektedir. Bunun yanısra broşürler, filmler ve sağlık güvenlik işaretlemeleri vb.leri, risk algı düzeyinin eşitlenmesindeki yardımcı araçlardır. Düznelenecek eğitimlerde, tesiste çalışan bütün personel dikkate alınmalı ve çeşitli eğitim modülleri oluşturulmalıdır. Bu bakış açısıyla, bilinçlendirme eğitimleri ve ileri güvenlik eğitimleri olmak üzere iki ana ba şlıkta eğitimler düzenlenmelidir.
BİLİNÇLEND NÇLENDİİRME EĞİ EĞİT TİMLER MLERİİ Tesiste çalışanların tümünü kapsayan eğitimler olmalıdır. Bu tür eğitimlerde hedef, genel bir farkındalık yaratmak ve bilgilendirmek oldu ğu için aşağıdaki gibi bir içeriğe sahip olması yeterlidir. Tehlikeli kimyasalların sağlık ve güvenlik üzerindeki etkileri Tehlikelerin ortaya çıkış biçimi ve etkilenme yolları Tehlikeli kimyasal madde sınıflandırması Tehlikeli kimyasal madde işaretlemesi Kimyasal madde etiketlerinin özellikleri Boru renkleri ve anlamları Güvenlik ve sağlık işaretlemesi Güvenlik Bilgi Sayfalarının özellikleri İşletmedeki genel güvenlik kuralları ve davranış biçimleri İşletmedeki majör riskler Acil durumda görevler, sorumluluklar •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aşağıda, eğitimlerde gündeme gelecek bazı kavramların kısa açıklamalarına yer verilmiştir.
Tehlikelere maruz kalma biçimleri Kişisel korunmanın bilinçli bir şekilde gerçekleştirilmesi için, etkilenme yollarının basitçe açıklanması önem taşımaktadır. Buna göre 4 adet etkilenme yolundan bahsedilebilir :5 1. 2. 3. 4.
Soluma Cilt ile temas Sindirim Deri altı enjeksiyon
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Tehlikeli Kimyasal Madde Sınıflaması Yürülükte olan, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre ülkemizde tehlikeli kimyasallar kim yasallar aşağıdaki sınıflalara ayrılır. Bu sınıflandırma AB ülkelerindeki mevzuatlar ile uyumludur. 1.
Patlayıcı
2. 3.
Oksitleyici Çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir
4.
Toksik, çok toksik, zararlı
5.
Aşındırıcı,
6.
Tahriş edici
7.
Alerjik
8.
Kanserojen, mutajen, üreme için toksik
9.
Çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,
Şekil 3’teki bir posterin işletmenin çeşitli yerelerine asılması, çalışanların sınıflandırma v madde işaretleri hakkında pasif olarak eğitilmesine katkı sağlayacaktır. Şekil 3 : Tehlikeli madde sınıflaması posteri
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Boru Renkleri Ülkemizde bir çok işletmede borular belirli standarda gör renklendirilmemektedir. Bu durum, endüstriyel tesisler için yürürlükte olan bir standart olmamasından kaynaklanmaktadır. Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği’nde bu konuda kısa bir açıklama yapılmakla birlikte, genel bir uygulama rehberi bulunmamaktadır. Bu amaçla uygulamada genel kabul göre İngili Standarı BS 1710 (BS 4800’e uygun) standardına göre bir renklendirme yapılması önerilmektedir. Tablo 4 : Akış Akışkan maddelere ait boruların iş işaret renkleri
Akışkan Madde Su Buhar Yağlar / Çözücüler Gazlar Asitler / Alkaliler Hava Ynagın Suyu
Boru İşaretleme Rengi Yeşil Gri Kahverengi Sarı Pembe Mavi Kırmızı
Bu uygulama boruların tamamen ilgili renge boyanması ile yapılaca ğı gibi seçilmiş bölümlerin akış yönünü de bildiren şekilde kısmi renklendirilmesi yoluyla da gerçekleştirilebilir.
İLER LERİİ GÜVENL GÜVENLİİK EĞİ EĞİT TİMLER MLERİİ Kimyasal maddelerle yapılan çalışmalarda güvenlik düzeyini arttırmak, sağlık etkilenmesini en aza indirmek ve acil durumlara etkin müdahale edebilmek edebilmek için düzenlene düzenlenenn eğitimlerdir. Bu eğitimlerin içeriği konusunda asıl belirleyici olan, işletmenin taşıdığı riskler olmakla birlikte aşağıdaki konular ele alınmalıdır :
Temel kimyasal ve fiziksel kavramlar Tehlikeli kimyasallarla yapılan çalışmalarda güvenlik kuralları Kullanılacak koruyucu ekipmanlar
• •
• •
• • • • •
•
•
Kimyasal madde dolumunda güvenlik kuralları Depolamada güvenlik kuralları Kapalı alan çalışmalarında güvenlik Statik elektrikten korunma Kimyasal madde kazalarına müdahale Yangın güvenliği ve yangınla mücade mücadele le Proses güvenliği Acil durum
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
E.
DEPOLAMA
Endüstriyel tesislerde kullanılan kimyasallar, a şağıda belirtildiği gibi çeşitli biçimlerde depolanmaktadır. 1. 2. 3. 4. 5.
Açıkta depolama Kapalı bina ve yapılarda depolama Yer üstü tank depolaması Yer altı tank depolaması Basınçlı kaplarda depolama
Bu bildiride örnek olması açısından, kapalı bina ve yapılarda gerçekleştirilen ambalajlı madde depolamasından bahsedilmiştir. Ülkemizdeki yasal mevzuat ve standartlar, kimyasal maddelerin depolanmasına ili şkin rehberlik edecek ayrıntılardan yoksundurlar. Aşağıda kimyasal madde depolamasında dikkat edilmesi gereken esaslar hakkında kısa hatırlatmalar yer almaktadır.
Kimyasal maddeler tehlike sınıflarına uygun olarak depolanmalıdır. Alfabetik
•
depolamadan kaçınılmalıdır. depolamadan Zehirli ve çok zehirli kimyasallar ile patlayıcılar ba ğımsız bölüm veya kabinlerde
•
depolanmalıdır.
Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güneş ışınlarından korunacak biçimde
•
• •
•
•
• • • •
depolanmalıdır.. Tüm tehlikeli kimyasalların GBF’leri sa ğlanmalıdır. Ambalajlı kimyasalların etiketleri standartlara uygun olmalıdır. İşletmeler uluslararası normlara uygun ve kendi bünyelerinde kullandıkları bir etiketleme ve işaretleme sistemi geliştirebilirler. Depolama raflarının üzerine izin verilebilecek en fazla depolama miktarları açıkca görülecek şekilde yazılmalıdır. Depolama raflarından malzemenin düşmemesi için önlem alınmalıdır. Cam türü, kolay kırılabilir kaplar genellikle göz hizasının altında depolanmlıdır. Depo binalarıın yıldırım koruması olmalıdır. Depo binalarının dökülme ve sızmaya karşı güvenli drenajları olmalıdır.
Depo rafları ve kapıları topraklanmalıdır. Depo zemini kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılmış olmalıdır. Depo kapsında Güvenlik ve Sa ğlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun işsretleme
• •
•
• • •
• • •
yapılmalıdır. Depoda yangın güvenliği önlemleri alınmış olmalıdır. Kimyasal maddenin özelliğine uygun bir havalandırma sistemi kurulmalıdır. Kimyasal madde dökülme ve sızmalarına kar şı gerekli engelleyici malzeme ve uygun KKD olmalıdır. Boy ve göz duşu bulunmalıdır. İlkyardım malzeme kiti bulundurulmalıdır. Özellikle yanıcı kimyasallar ısı kaynakları ve güneş ışınlarından korunacak biçimde depolanmalıdır.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Kimyasal maddelerin birbirleri ile etkileşime girip, tehlikeli reaksiyona sebep vermemeleri için aşağıda özellikle labaratuarlara yönelik örneği verilen şekillerde bir depolama anlayışı temel alınmalıdır. Tablo 5 : Birlikte depolanamayacak kimyasal maddeler6
İnorg. Asitler İnorg. Asitler Oks. Asitler Org. Asitler Alkaliler Oks. Zehirli
Oks. Asitler
Org. Asitler
X X
Alkaliler Oks. Zehirli Zehirli Su ile (İnorg.) (0rg.) Reak. Veren X X X X
X X
X
X
X
X
X
X
X
X X X
X X X
X
X
X
X
X
X
X X X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Org. Solventler
X X
X X X
(İnorg.) Zehirli (0rg.) Su ile Reak. Veren Org. Solventler
X = Birlikte depolanamaz Kullanılan kimyasal madde gruplarının biraz daha ayrıntılandırıldı ğı bir diğer depolama matrisi Tablo 6’da yer almaktadır.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Tablo 6 : Tehlikeli kimyasal depolama matrisi 7
1 İnorganik Asitler 2 Organik Asitler 3 Kostikler 4 Alkoller 5 Aldehidler 6 Aromatik Hidrokarbonlar 7 Monomerler&polimerize esterler 8 Fenoller 9 Siyanohidrinler 10 Amonyak 11 Halojenler 12 Eterler
1 x x x x x x x x
2 x x x x x
3 x x x x
4 x
5 6
x
x x
x x x x
7 8
x
x x x
x x
9 x x
10 x
11 x
X : Birarada depolanamaz d epolanamaz
Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aş Aşamada Tespit Edilmesi
Yukarıdaki tablolarda, kimyasal maddeler genel yapıları itibariyle sınıflandırılmı ştır. İşletmedeki kimyasalların hangilerinin birlikte depolanabilece ğini daha detaylı ortaya çıkarmak için aşağıda aktarılan 4 aşamalı bir çalışma yapılması önerilmektedir. Bu çalışma, kimyasalların bir konyteyner veya dolapta depolandığı işletmelerde daha faydalı olacaktır.
1) Tehlike Sınıflaması Mevcut kimyasalların, GBF’lerden ve etiketlerinden yararlanarak tehlike sınıflarını belirleyin. Örnek: Zararlı, Toksik, Yanıcı vb.Bazı kimyasallar birden fazla tehlike sınıfında yer alırlar. Bu durumda GBF daha detaylı incelenerek öne çıkan tehlke sınıflaması kullanılabilir.
2 ) pH Değ Değeri Mevcut pH üzere değerlerine göre ayırmayagerekecektir. devam edin. Buna asisik, nötral vekimyasalları bazik olmak 3 sınıfa ayırmanız Asidikgöre ve maddeleri bazik maddeleri birarada depolamamnız gerekecektir. pH< 4 : Asidik pH 4-10 : Nötral pH > 10 Bazik Bu sınıflamayı yapmak için de GBF’lerden yararlanılır.
3) Genel Kimyasal Yapı Maddeleri genel kimyasal yapıları itibariyle, inorganik ya da organik olarak ikiye ayırın. Ayrımı yapan kişilerin bu konuda bilgileri yetersizse dikkat edecekleri husus, organik
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
12
İ İ İİ İ İİİ İİ
kimyasalların formülasyonunda Karbon atomu bulunduğunu bilmeleri olacaktır. Bu ayrım özellikle aşındırıcı ve oksitleyici kimyasalların kim yasalların depolanmasında büyük önem taşımaktadır.
4 ) Maddenin Halleri Maddeleri katı ve sıvı olmak üzere sınıflandırın. Katı ve sıvı maddelerin birarada depolanmaması, özellikle sızma veya dökülme gibi durumlarda tehlikelerin sınırlandırılması açısından önem taşımaktadır. Yukarıda açıklanan sınıflamayı, aşağıdaki tablo üzerinde gerçekleştiridiğinizde hangi, kimysalların uyumlu bir şekilde depolanab depolanabilece ileceği ortaya çıkacaktır. Tablo 7 : Örnek kimyasal madde depolama tablosu
Kimyasal Amonyum Hidroksit Sülfirik Asit Isopropanol Asetik Asit Nitrik Asit
Tehlik Sınıfı Aşındırıcı
pH Bazik
İnorg. / Org. İnorganik
Katı/Sıvı Sıvı
Aşındırıcı Yanıcı Aşındırıcı Aşındırıcı,
Asidik Nötral Asidik Asidik
İnorganik Organik Organik İnorganik
Sıvı Sıvı Sıvı Sıvı
Etil Alkol Formalin
Okistleyici Yanıcı Tokisk
Nötral Nötral
Organik Organik
Sıvı Sıvı
Yukarıdaki örnekten, sadece isopropnal ve etil alkol’ün aynı depo dolabı içinde depolanabileceği görülmektedir.
Endüstriyel Depo Binaları Endüstriyel depolama için daha genel bir sınıflamaya göre hazırlanmış başka bir depolama matris örneği Tablo 8’de yer almaktadır.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ Tablo 8 : Tehlikeli madde depolama matrisi8
+
-
-
-
-
+
-
+
-
-
-
-
-
-
+
-
-
+
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
+
O
O
+
+
+
-
-
+ : Bir arada depolanabilir - :Birarada depolanamaz , O : Önlem alınmak kaydıyla birarada depolanabilir
F.
PROSES GÜVENLİ GÜVENLİK YÖNETİ YÖNETİMİ
Ülkemizde yaygın olarak bilinmese de proses güvenli ği, İş Güvenliği Yönetimi ile bütünleşik bir konudur. Bu bölümde Proses Güvenli ği Yönetiminin ana hatları tanımlanmış olduğu halde, bildiri konusuyla ilgili alt başlıklar hakkında açıklama yapılmıştır. Bir endüstriyel tesiste kurulacak olan Proses Güvenliği Yönetiminin 14 adımı vardır9 : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Çalışanların Katılımı Rroses Güvenlik Bilgileri Proses Tehlike Analizleri Operasyon Prosedürleri Eğitim Taşeron Güvenliği Çalıştırma Öncesi Güvenlik Kuralları Mekanik Entegrasyon İş İzin Sistemi Kaza Araştırması Acil DurumPlanlaması ve Müdahale Denetim Mekanizması İzleme, Kontrol ve Değişim Yönetimi Ticari Sırlar
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Proses Tehlike Analizleri Tüm yönetim sistemlerinin ortak özelliği olan tehlike ve risklerin belirlenmesi, Proses Güvenliği Yönetiminin de ilk adımını oluşturmaktadır. Bu amaçla, tehlikeli kimyasal madde üreten, depolayan veya proseslerinde yo ğun olarak kullanan işletmelerde proses tehlike anlizlerinin gerçekleştirilmiş olması önem taşımaktadır. Bu amaçla, birçok ülkede yaygın olarak kullanılan bazı yöntemler aşağıda sıralanmıştır.
• • • • •
Kontrol listesi (Checklist) Eğer olursa / Kontrol listesi (What – if / Cehecklist) Tehlikeler ve İşletilebilirlik (Hazard and Operability Study / HAZOP) Hata Türü ve Etkileri Etkileri Analizi - (Failure Mode and E Effect ffect Analysis / FMEA) Hata Ağacı Analizi ( Fault Tree Analysis – FTA)
Proses tehlike analizi aşağıdaki hususları tanımlamalıdır 10:
Prosesten kaynaklanacak tehlikeler İşyerinde büyük zarara yol açacak potansiyel kaza türleri Tehlikelere karşı erken algılama, proses izleme ve kontrol sistemleri, alarmlar ve gaz
• • •
• • •
•
algılama sensörleri gibi mühendislik ve yönetim sistemleri Mühendislik ve yönetimsel kontrol hatalarının sonuçları İnsan faktörü Saha yerleşimi Kazaların çalışanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin kalitatif değerlendirmesi
Bu tür analizler işyerinde ilgili mühendis ve proses sorumlusu çalı şanlardan oluşturulacak ekipler aracılığıyla yapılmalıdır. Bu ekiplerin analiz öncesi, kullanacakları metodla ilgili eğitim almış olmaları önem taşımaktadır.
Operasyon Prosedürleri Yapılan analizler sonrası, alınacak teknik zarar azaltma önlemleriyle birlikte operasyon prosedürlerinin de oluşturulması gerekmektedir. Bu prosedürlerde, prosese ait aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır :
•
• • • • • • • • •
Prosesin çalıştırılması Proseste yapılan normal operasyon Normal çalışma koşullarında sıcaklık, basınç, hız vb. bilgiler Normal kapatma Prosesin izlenmesi ve kontrolü Operasyon limitleri Acil durdurma Proseste kullanılan kimyasalın tehlikeleri Kişisel koruyucu donanımlar Sağlık ve güvenlik işaretlemesi
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Bununla birlikte tüm proseslere ait akış diyagramlarının hazırlanmış olması ve çalışanların da anlayaca ğı biçimde görselleştirilmesi, çalışma ve acil durum koşullarında avantaj sağlayacaktır.
Kaza Sebepleri Ülkemizde meydana gelen kazaların sebepleri üzerinde, araştırmacılara ışık tutacak çalışmalar yapılmadığı için prosesler özelinde aktardı ğımız bilgiler öznellik taşımaktadır. Buna göre proses kaynaklı kazalarda görülen hatalar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir :
Yakıt ve kimyasal depolama tanklarında, pompalarda esnek boru ba ğlantı parçalarının
•
•
• • • •
• • •
• •
olmaması Acil durdurma butonlarının olmaması ya da belirgin şekilde işaretlenmemiş olması Eksik topraklama ve bağlama (bonding) uygulamaları Ex-proof sistem ve cihazların yeterince kullanılmıyor olması Güvensiz ve yetersiz elektrik tesisatı Türkçe hazırlanmış kullanma ve güvenlik kurallarının olmaması Kalifiye eleman eksikliği Periyodik kontrollerde eksiklik Vana gruplarının ve boru hatlarının işaretlenmemiş olması Otomatik izleme sistemlerinin olmaması Makine koruyucularının olamaması ya da devre dı şı bırakılmış olması
STATİK ELEKTRİ STATİ ELEKTRİK YÖNETİ YÖNETİMİ
G.
Özellikle yanıcı ve patlayıcı kimyasal maddelerin bulundu ğu işletmelerde, statik elektrikten kaynaklanacak risklerin etkin bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Kontrolsuz elektrostatik yük deşarjları sonunda genellikle aşağıdaki olumsuz olaylar meydana gelebilir.
• • • •
Yangın, patlama Elektronik ekipman ve devrelerin zarar görmesi Ürün kalitesinde olumsuzluklar Kişilerde yorgunluk, başağrısı vb. psikolojik huzursuzluk vb. sağlık şikayetleri
Kimyasallar sözkonusu olduğunda, statik elektrikten kaynaklanac kaynaklanacak ak teh tehlikelerin likelerin giderilmesi için kullanılan yöntemler :
• • • •
• •
Topraklama Elektiriksel bağlama (bonding) Ortam havasını nemlendirme Ortamı inertleştirme İyonizasyon Kişisel yük dengelenmesini sağlama
Kimyasal buharı, gaz ya da tozların bulundu ğu ortamlarda, elektrostatik yük deşarjından dolayı oluşan kıvılcımın yanmaya sebep verebilmesi için, minimum tutu şma enerjisinin (MIE- Minimum Ignition Energy) yeterli olması gerekir. Bununla birlikte, yanıcı maddenin yanma sınırları içinde olması ve kıvılcım etkişileşiminden sonra zincirleme kimyasal Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
reaksiyona girmesi diğer gerekliliklerdir. Endüstriyel tesislerde kullanılan kimysalların MIE değerlerinin bilinmesi, risklerin yönetilmesi için önem ta şımaktadır. Tablo 9’da bazı maddelerin MIE değerleri yer almaktadır. Tablo 9 : Bazı kimyasalların MIE değ değerleri.11
Madde Alkanlar Aromatikler Hidrokarbonlar Alkoller Aseton Alüminyum Kömür (%37 nemli) Magnezyum Polistren
MIE (mJ) 0,28 0,2 0,3 0,14 1,15 10 60 20 15
Bir endüstriyel tesiste statik elektri ğin tehlikelerinden korunmak için, genel olarak aşağıdaki önlemlerin alınmış olması gerekmektedir.
Yönetmeliklere ve satndartlara uygun bir elektrik altyapısı kurulmalıdır Kullanılan makine, cihaz ve proseslerin gövde topraklamaları yapılmalıdır. Bu makine, cihaz ve proseslerle yapılan çalışmalarda elektriksel bağlama (bonding)
• • •
• •
• • •
•
•
uygulaması eksiksiz yapılmalıdır Topraklama hat dirençleri periyodik olarak kontrol edilmelidir İşletmeye giren yakıt ve kimyasal madde tankerleri giri şte seyyar toprak hattına bağlanmalı, dolum esnasında topraklanmalı ve elektriksel bağlama işlemi yapılmalıdır. Çalışanlara antistatik tabanlı iş ayakkabısı verilmelidir Depo kapı ve rafları toprak hattına bağlanmalıdır Tehlikeli alan girişlerine, kişilerin dengelenmesi için topraklama levhaları konulmalı veya vücuttaki statik elektriği eşitleyen cihazlar yerleştirilmelidir Kullanılan kimyasalların Minimum Tutuşma Enerjisi (MIE -Minimum Ignition Energy) değerleri bilinmelidir Çalışanlara statik elektrik konusunda eğitim verilmelidir
Aşağıda endüstriyel tesislerde topraklama ve elektriksel ba ğlama uygulamalarından çeşitli örnekler yer almaktadır.12
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ solven t elleçlemesinde topraklama ve elektriksel bağ bağlama Şekil 4 : Ufak hacimli solvent
BORU TOPRAKLAMA MAŞASI VE KABLOSU
BİNA TOPRAKLAMASI
SEYYAR TOP. MAŞASI DOLUM FIÇISI İÇİN TOP. MAŞASI
SEYYAR TOP. MAŞASI
dağırımında topraklama ve elektriksel bağ ba ğama Şekil 5 : Ufak hacimli solvent dağ BİNA TOP. BARASI
H.
ETİKETLEME VE İŞ ETİ İŞARETLEME ARETLEME
1/8 ” ÇELİK TOPR. KABLOSU
VİDALANMIŞ SEYYAR TOP. MAŞASI
1/8 ” ÇELİK TOPR. KABLOSU
Ülkemizde kimyasal madde ambalajlarının etiketlenmesi ve i şletmelerde kullanılacak güvenlik işaretlemesi belirlenmi bildirikimyasal de minimum yasal ğlık ştir. Bubirlikte gerekliliğisakar şılama amacıylayönetmeliklerle her iki konudan bahedilmekle maddelerin KONNEKTÖR yoğun olarak bulunmduğu işletmelerde kullanılacak işaret ve etikeleme sistemleri hakkında da bilgiler yer almaktadır. 2 ” x 3 ”x 3/16 ” METAL TOPR. ASKISI
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ Şekil 6 : Tankerlerin topraklanması
Bu tür uygulamalarda, Bütün bağlantılar yüksek güvenilirlik sağlamalıdır. Kontrol pompaları, vanalar, motorlar ve diğer kontrol elemanları topraklama noktası ile güvenli bir şekilde irtibatlandırılmış olmalıdır. Bu bağlantı sağlanmadığı takdirde işlemi başlatmayan ya da alarm veren sistemler kurulması tercih edilmelidir. H. ETİKETLEME VE İŞ ETİ İŞARETLEME ARETLEME Ülkemizde kimyasal madde ambalajlarının etiketlenmesi ve i şletmelerde kullanılacak güvenlik sağlık işaretlemesi yönetmeliklerle belirlenmiştir. Bu bildiri de minimum yasal gerekliliği karşılama amacıyla her iki konudan bahsedilmekle birlikte, kimyasal maddelerin yoğun olarak bulunmduğu işletmelerde kullanılacak işaret ve etikeleme sistemleri hakkında da bilgiler yer almaktadır..
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğ Yönetmeliği Hükümleri Etiketlerde Bulunması Gerekli Hususlar Madde 17 - Etiketlerde; a) Üreticinin adı ve adresi, b) Maddenin kimyasal ve ticari adı, kapalı formülü, c) Ürünlerin, ticari adı, amaçlanan kullanım alanları ve içeriğine giren maddelerin tehlike sembolleri, d) Özel tehlikelere karşı dikkat çekici, ''Çok Şiddetli Patlayıcı'', ''Şiddetli Zehir'' gibi ibareler, güvenlik tavsiyeleri (Ek-VII'e göre zararlı maddelere ait özel riskler (R) ve güvenlik önlemlerinin (S) ( S) ilgili olanlarının içinden seçilmiş) alınabilecek tedbirler hakkında özlü bilgiler, Ek-II'de verilmi ş olan zararlı maddeyi tanımlayan özellikler, e) Ek-IV'de, tek tek maddeler için verilen tehlike işaretlerinden ilgili olanlar, f) Kimyasal tanımı ve etkin maddesinin yüzdesi, g) Diğer katkı maddeleri ve en azından bunların grup tanımları, bulundurulur. Etiketlerde çevre ve insan sağlığı için tehlike durumları ve korunma önlemleri i şaretlerle gösterilir. EkIV'de verilen işaretler dışında işaret kullanılamaz.
Uyulması Gerekli Hususlar Madde 18 - 04/09/1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Su Kirlili ği Kontrolü Yönetmeliği'ne göre kanalizasyona veya sulara atılması yasak olan maddelerin etiketlerinde bu durum açık aç ık olarak belirtilir. Etiketlerde, ve (...)nda, ''Zehirsizdir'', ''Sağlığa zararsızdır'', ''Talimata Uygun Kullanılırsa Zararsızdır'' gibi tehlikeye karşı kayıtsızlaştırıcı ifadeler kullanılamaz. Paketlenmiş olarak piyasaya sürülen madde veya ürünlerde etiketler, paketlere yapıştırılmış olmalıdır. Paketler ikinci bir ğambalaj içineetiketin konuyorsa, etiketokunabilmesi bu ambalajlardurumunda üzerine de yapı Ancak, ikinci ştırılır. şeffaf ambalaj kullanıldı ında, içteki net olarak ikinci ambalaja etiket konulması zorunlu değildir. Özellikleri yeterince bilinmeyen maddelerin etiketleri üzerine ''Bu Maddenin Çevre ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi İle İlgili Araştırmalar Devam Etmektedir'' ibaresi yazılır. Ek-VI'da verilen kanser yapıcı maddeler listesine giren madde ve ürünlerin etiketleri ve kullanma talimatları üzerine, diğer bilgilerin yanı sıra ''Dikkat Kansere Neden Olabilir'' ibaresi yazılır. (Ek fıkra: 06/11/2001 - 24575 S. R.G. Yön./5. md.) Etiketler, piyasaya arz edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli eşya için Türkçe, ihraç edilen tehlikeli kimyasallar ve tehlikeli e şya için ihraç edilen ülkenin resmi dillerinden birinde hazırlanır.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ Aerosol Paketlerinde Etiketleme Madde 19 - Aerosol paketleri ve kaplarına yapıştırılan etiketlerde diğer bilgilerin yanı sıra, a) ''Kutu Basınçlıdır'', ''Güneş Altında Bırakmayınız'', ''50oC'nin Üzerindeki Sıcaktan Koruyunuz, K oruyunuz, ''Boş Kutuları Zorlayarak Açmayınız'', ''Ateşe Atmayınız'', ''Aleve veya Akkor Halindeki Maddelere Püskürtmeyiniz'', b) Bileşiminde yanmaya ve kolay alev almaya neden olabilecek yanıcı madde içerenler için i çin ''Yanıcıdır'' veya ''Kolay Alev Alır'', ibarelerinin de yazılması zorunludur.
Etiketleme Şartları Madde 20 - Zararlı kimyasal madde veya ürünlerinin etiketlerinin boyutları, ambalaj kaplarının hacimlerine göre, aşağıda verilmiştir. a) 0,25 litreye kadar uygun görülecek büyüklükte. b) 0.26-3,0 litre arası için en az 52 mm. x 74 mm. c) 3.1-50 litre arası için en az 74 mm. x105 mm. d) 51-500 litre arası için en az 105 mm. x 148 mm. e) 500 litreden büyük olanlar için en az 148 mm. x 210 mm. Tehlike sembelleri, portakal sarısı zemin üzerine siyah baskı ile verilir. Her tehlike i şareti en az 1 cm alana sahip olup, işaretin yapılacağı yüzeyin en az onda birini kaplar. Belli bir tehlike sınıfı için içi n kullanılan işaret bir başka tehlike sınıfını da içeriyorsa bu Yönetmeliğin 17'inci maddesinin (e) bendinde öngörülen tehlike içermeyen işaretlerinden bazıları eğer yer müsait değilse etiketlere konmayabilir. Etiketler, bu Yönetmelikte belirtilen hususlar dışında, sağlık, güvenlik gibi alanlardaki yönetmeliklerin ilgili hükümleri gereği zorunlu semboller ve bilgileri de tamamlayıcı olarak bulundurur. Etiketler, ambalajın bir veya birkaç yüzüne, ambalaj normal konumunda dururken etiketteki bilgiler okunabilecek şekilde yapıştırılır. Etiketin ambalaj yüzeyine yapıştırılması, ambalajın boyutları veya cinsi nedeniyle mümkün değilse, etiketleme ambalaja bağlı bir plaka şeklinde yapılır. Etiketin dı ş etkenlerden ve ambalaj içindeki maddeden etkilenerek ambalaj üzerinden çıkmaması, veya kullanılmışsa plakanın kopmaması için gerekli önlemler alınır. Yanıcı ve kolay tutuşan maddelerin 0.25 litreyi geçmeyen ambalajlarının etiketlerinde, maddenin bu özelliği ile ilgili olarak dikkat çekici ibarelerin ve alınması gerekli önlemlerin etikete yazılması şartı aranmaz. Ancak diğer yollarla bu hususların vurgulanması zorunludur.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
İ İ İİ İ İİİ İİ
Güvenlik ve Sağ Sağlık İş İşaretleri aretleri Yönetmelik işyerlerinde İş Sağlığı veGüvenliği yönünden kullanılacak işaretleri belirli bir standarda kavuşturmuştur. Kimyasal maddelerden kaynaklacak tehlikelerin belirtilmesi için de bu yönetmelik hükümleri işyeri içerisinde kullanılmalıdır. Kullanılacak işaretler ve özellikleri Şekil 7’de yer almaktadır. Sa ğlık İş aretleri Şekil 7 : Güvenlik ve Sağ İşaretleri
I.
KİŞİ İŞİSEL SEL KORUYUCU DONANIMLAR
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin temel amacı tehlikelerin kayna ğında yok edilmesi veya azaltılmasıdır. Bu yapılamadığı takdirde uygulanan bir dizi önlem arasında çalışanların Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) aracılığıyla korunmasıdır. Bu konuda da yürürlükte olan mevzuat gerekli detaylkarı içermektedir. Tablo 10’da işyerinde kullanılacak KKD’lerin sahip olmaları gereken standartlar hakkında bilgiler içermektedir.
Bu bildiri, Serkan Küçük tarafından Makine Müh. Odası’nca 2007’de Adana’da düzenlenen IV. İ SG SG Kongresi’nde sunulmu ştur. Referans göstermek kaydıyla kısmi alıntı yapılabilir. Di ğ er kullanımlar yazılı izin gerektirir ğ er
Kimyasal maddelerden kaynaklanacak tehlikelere karşı bulundurulması önerilen malzemeler ise Tablo 11’de yer almaktadır. Bu tablo olu şturulurken işletmenin kimyasal maddeleri depoladı ğı orta ölçekli bir alan ve minimum sayıda çalışan düşünülmüştür. Tablo 11 : Depolarda bulundurulacak KKD ve malzemeler
MALZEME Çizme Eldiven Tulum Gözlük Gaz maskesi Absorban Bariyer Kürek, faraş
ÖZELLIK Kimyasal maddelere dayanıklı, kaymaz özellikte tabana sahip çizme Kimyasal maddelere dayanıklı , uzun konçlu nitril esaslı eldiven Kimyasal maddelere dayanıklı, baş korumalı tulum Kimyasal madde sıçramalarına karşı korumalı – Google tipi Asit ve organik madde buharları için uygun filtreli Asit ve yanıcı sıvıları absorbe edecek toz kimyasal Kimyasal sızıntılarını engeleleyec engeleleyecek ek özellikte (sosis tipi) Kimyasallara dayanıklı
MİNİMUM MIKTAR 2 çift 2 çift 2 adet 2 adet 2 adet 2 kova 6 adet 2’şer adet
Kova Emniyet Şeridi Uyarı levhası Yangın elbisesi Yangın eldiveni Temiz Hava Solunum Cihazı
İ.
Kimaysalları toplayacak ve sızdırmayacak özellikte, ağzı kapaklı Ortamı sınırlandırmak için sarı – siyah s iyah ya da kırmızı - beyaz KİMYASAL MADDE KAZASI. ORTAMDAN UZAKLAŞIN uyarısını içeren, sarı zemin siyah yazılı levha Isı ve nem bariyerine sahip aleve yaklaşma elbisesi Isı yalıtımına sahip uzun konçlu yangın eldiveni Tam yüz maskeli
2 adet 2 adet 2 adet 2 adet 2 çift 2 çift
YANGIN GÜVENLİĞİ GÜVENLİĞİ VE VE YANGINLA MÜCADELE
Yangın, patlama gibi olaylar kimyasal maddelerin bulunduğu ortamlarda öne çıkan tehlikelerdir. Bunun için endüstriyel tesisler, standart ve mevzuatların gerekliliklerini yerine getirimekle birlikte, daha sıkı güvenlik önlemlerini de kurmuş olmalıdırlar. Yangın güvenliği konusunda işe tehlike analizi ile başlamakta fayda vardır. Bu analiz kapsamında aşağıdaki alanlar ve konular incelemeye tabi tutulmalıdır :
Kimyasal madde depoları ve yakın çevresindeki tehlike kaynakları
•
•
•
• •
• • • • • •
•
Kimyasallar ve yakıtların işletmeye giriş ve transfer noktaları Kimysalların işletme içinde depolandığı alanlar Boru hatları Proses dolum ve boşaltma noktaları Ateşli iş yapma sistemi Kimyasal atık sahaları Arıtma tesisleri Mamül ambarları Toz oluşan ortamlar Statik elektrik oluşumu Sigara içme uygulaması
Yapılacak bu tür bir inceleme sonrası yangın güvenliği açısından risk düzeyinin tayini gerçekleştirilmelidir. Bu süreç alınması gereken önlemleri de içermelidir. Yangın Güvenli ği önlemleri genel genel olarak, aktif ve pasif gü güvenlik venlik önlemleri aadıyla dıyla ikiye ayrılmaktadır. Bu grupların detayı aşağıdaki gibidir:
Aktif Yangın Güenlik Önlemleri
Yangın söndürme cihazları Elle sulu söndürme sistemleri ( Hortum dolapları, hidrantlar) Otomatik söndürme sistemleri ( Sulu, gazlı, tozlu vb.)
• •
•
Erken algılama ve uyarı sistemleri Su basınçlandırma sistemleri ( Pompa, hidrofor ) Yangınla mücadele ekipmanları
• •
Pasif Yangın Güvenlik Önlemleri
• • • • • • •
Yangın yayılımını geciktiren malzemeler Yalıtım malzemeleri Duman tahlkiye sistemleri Kaçış ve tahliye yolları Yangın merdivenleri Acil aydınlatma ve yönlendirme sistemleri Anons sistemleri
Bir endüstriyel tesisin, yukarıda sayılan sistemleri riskleri oranında tesis etmi ş olması ve yangın risklerini ayrı bir başlık altında yönetmesi gerekmektedir. Çalışanların eğitimi de bu sürecin önemli bir parçasıdır. Düzenlenec Düzenlenecek ek eğitimlerin:
• •
• •
Farkındalık kazandırma Davranış değişikliği Beceri kazandırma Tatbikatlar
Sınıflamasına uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
31
J.
ACİL DURUM YÖNETİ ACİ YÖNETİMİ
Acil Durum Yönetiminin aşamaları, ülkeler, kurumlar ve konulara göre farkılılık göstermektedir. 1999 depreminden sonra ulusal ölçekte yaşanan gelişmeler sonrası Türkiye aşağıdaki aşamalardan oluşan bir afet ve acil durum yönetimini benimsemiş gözükmektedir. a cil durum yönetim aaşşamaları Şekil 8 : Afet ve acil
Zarar Azaltma
İyileştirme
Hazırlık
Müdahale
Risk Yönetimi uygulayan endüstriyel tesislerde, Acil Durum Yönetimi, tesisin taşıdığı riskle orantılı olarak ayrı bir başlıkta ya da İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetiminin bir bileşeni olarak ele alınmaktadır. Dolayısıyla acil durum yönetim prosedür ve planları, kimyasal madde risklerini de içermelidir.
Acil Durum Hazırlığ Hazırlığı Acil durumlara yönelik yapılacak çalışmaların yapısı aşağıdaki gibi olmalıdır: hazırlı ğının aş aşamaları Şekil 9 : Acil durum hazırlığ RİSK ANALİZİ
PLANLA TATBİKAT
MA
EĞİTİM
32
Kimyasal maddelere yönelik risk analizi ve eğitim başlıkları yukarıda satırlarda incelenmiştir. Bu bölümde acil durum planlaması üzerine aktarımda bulunulacaktır. Genel olarak ele alınırsa, acil durum planlamasında 2 ana yaklaşım öne çıkmaktadır. Rijid planlama ve esnek planlama. Bu bildiri yazarının verdiği isimle, rijid planlamada, acil durumlar ve görevler tanımlanarak, kişilere belirlenmiş işler verilmektedir. Örneğin, yangın hortum sorumlusu, nozul sorumluısu gibi. Burada yapılan tatbikatlarda herkes görevi çerçevesinde müdahalede bulunmaktadır. Bir diğer yaklaşım olan esnek planlamada ise, sorun ve sorunun çözümü tanımlanarak, eğitim almış kadrolara genel bir görevlendirme verilir. Hangi yaklaşımla hazırlanmış olursa olsun bir acil durum planının yapı olarak, a şağıdaki şekilde hazırlanması önem taşımaktadır : Şekil 10 : Acil durum planının yapısı13
ACİL DURUM PROSEDÜRLERİ TALİMATLAR
ORGANİZASYONEL YAPI
TEMEL OPERASYONLAR
DİĞER BİLGİLER
ENDÜSTRİYEL KAZALARDA MÜDAHALE
DOĞAL AFETLER
KİMYASAL DÖKÜLMESİ
DİĞER ACİL DURUMLAR
DEPREM
SEL
Yukarıdaki yapıya uygun olarak hazırlanmış bir acil durum planının içeri ğine yönelik örnek aşağıda yer almaktadır.14
BÖLÜM I: I.1. I.2. I.3. I.4.
Amaç ve kapsam İçindekiler Revizyon tarih ve no Genel Tanımlayıcı Bilgiler a. Firma adı b. Adres c. Tel d. Faks e. Acil durum sorumlusu sorumlusu / yöneticisi
33
f. Acil durum sorumlusu/yöneticisi sorumlusu/yöneticisi telefonu telefonu/faksı /faksı
BÖLÜM II. II.1.
II.2.
İlk Müdahale a. İ ç ve dı şş uyarı prosedürü (Acil durumların bildirilece ğ i sorumlu, müdahale ekipleri ve dı şş kurumların isim adres, tel gibi bilgileri içermelidir.) b. Müdahale Sisteminin açıklanması açıklanması c. Ön de ğ eerlendirme rlendirme (kaza tiplerini tanımlamalı, tehlikeleri içermeli, önemli problemleri, kaynakları kaynakları tanımlamalı) d. Özel kazalara ve tehlikelere kar şı prosedürler d.1. Ani olay planlaması (i şşçilerin ve halkın korunması) d.2. Zarar azaltma eylemleri (bo şaltma ve serbest bırakma kontrolü, iyile ştirme vb.) d.3. Müdahale için kkaynak aynak ihtiyaçlarının tanımlanması e. Taktik planların uygulanma prosedürü f. Kaynakların mobilizasyonu prosedürü Uygulamaların devamlılığı ve takibi
BÖLÜM III. EK 1 . TESİS ve BÖLGE BİLGİLERİ a. Tesis ve bölge haritaları b. Tesis vaziyet ve yerleşim planları c. İş tanımlaması. (Bir kaza sonrası etkileri ve tehlike kaynakları ile zayıflıkların
tanımlanması gerekir) EK 2. UYARI a. İç uyarı b. Yakın çevre uyarısı
c. Bölgesel uyarı EK 3. MÜDAHALE YÖNETİM SİSTEMİ a. Genel tanımlamalar b. Komuta b.1. Tesis olay komutanlarının (acil durum sorumlularının listesi) ve sorumluluk alanları. Ünvanları. b.2. İ ç ve dı şş ileti şşim bilgileri b.3. Müdahale operasyonlar operasyonlarının ının güvenli ğ ğ i b.4. Ba ğ lantılar lantılar ve personel mobilizasyonu c. Operasyonlar c.1. Operasyone Operasyonell müdahale c.2. Bo şalma ve yayılma kontrolü c.3. De ğ erlendirme erlendirme ve izleme c.4. Önlemler c.5. İ yile ştirme c.6. Dekontaminasyon c.7. Ambulans ve hastaneler için me medikal dikal bilgiler c.8. Kurtarma planları d. Planlama d.1. Tehlike analizi d.2. Korunma
34
d.3. Kaynakların e şgüdümü d.4. Atık yönetimi e. Lojistik e.1. Müdahaleciler için tıbbi ihitiyaçlar e.2. Alan güvenli ğ ğ i e.3. İ leti leti şşim ( İ ç ve dı şş kaynaklar) e.4. Ula şım (Hava, kara, deniz) e.5. Personel deste ğ i e.6. Ekipman deste ğ i f. Finans / Yönetim f.1. Kaynak listesi f.2. Personel yönetimi yönetimi f.3. Müdahale ekipmanları ekipmanları f.4. Destek ekipmanları ekipmanları f.5. f.6. Protokoller Hak talepleri ve ve istek prosedü prosedürü rü f.7. Maliyet ve masraf masraf dökümanları EK 4. KAZA DÖKÜMANLARI a. Kaza sonrası araştırma b. Kaza hikayesi EK 5. EĞİTİM, EGZERSİZ ve TATBİKATLAR EK 6. PLAN DEĞERLENDİRME ve REVİZYON PROSESİ EK 7. ÖNLEME
EK 8. YASAL GEREKLİKLER ve MEVZUAT
Kimyasal Madde Kazalarına Müdahale Yukarıdaki yapıya uygun bir planlama yapılmasından sonra, planın eğitim ve tatbikatlarla denenmesi gerekmektedir. Kimyasal madde kazalarına yönelik tatbikatlarda, belirlenmi ş senaryolar üzerinden hareket edilmeli ve kaza müdahale ilkeleri netleştirilmelidir. Kimyasal madde kazalarına müdahale, özel bilgi ve deneyim gerektiren bir alandır. Bu bildiri kapsamında genel kurallara yer verilmiştir. Özellikle toz ve sıvı kimyasal maddelerden kaynaklanan dökülme, sızma, saçılma gibi kazalarda, müdahale operasyonları iki ana metoda dayanır. 1. Müdahale alanının kurulması ve sınırlandırılması. 2. Kişi ve maddelerin dekontamine edilmesi Bu bakış açısıyla bir kaza sonrası kurulacak çalışma alanına ilişkin detaylar Şekil 11’de yer almaktadır.
35
çalışma sahasının kurulması15 Şekil 11 : Kimyasal madde kazalarında çalış
RÜZGAR YÖNÜ
SICAK BÖLGE
KONTAMİNE SAHA
KONTAMİNASYON KONTROL HATTI
Kontrollü giriş noktaları
DEKONTAMİNASYON KORİDORU
KONTAMİNASYON AZALTMA BÖLGESİ
OLAY YÖNETİM MERKEZİ
DESTEK BÖLGESİ
Kaza bölgesindeki yayılma kontrol altına alınmalı, kimyasalın ki şi ve ekipmanlarla başka alanlara taşınması engellenmelidir. Bunun için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
Gereksiz personelin sahaya girmesini engellemek için alanı sınırlandırın. Etkili bir operasyon için, minimum ekipman ve personel görevlendirin. Çalışma bölgelerini Şekil11’deki gibi tanımlayın ve belirleyin Çalışma bölgelerine girişi Şekil11’deki gibi tanımlayın ve belirleyin Kontaminasyonun ekipman, kişi ve hava yoluyla artmasını engelelyecek şekilde bir organizasyon yapın. Acil durum planlarındaki prosedürleri uygulayın.
•
•
•
•
•
•
III.
SONUÇ VE ÖNERİ ÖNERİLER
Endüstriyel tesislerde, kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerin yönetimi tek başına ele alınabilecek bir konu değildir. Öncelikli olan, kurumların etkin bir risk yönetimini kurmu ş olmalarıdır. Risk yönetimi bilgi temelli bir yönetim yakla şımıdır ve Şekil 12’deki gibi birçok alanda uygulanarak işletmelerin temel starejik unsuru olmalıdır.
36
Şekil 12 : Risk Yönetiminin bazı uygulama alanları
RİSK YÖNETİMİ
FİNANS
HUKUK
ÇEVRE
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENL İĞİ
KALİTE
YANGIN GÜVENLİĞİ
ACİL DURUM
TEHLİKELİ KİMYASALLAR PROSES GÜVENLİĞİ
Bu çerçeveden bakıldığında, kimyasalların tehlikelerinin yönetilmesi için getirilen öneriler aşağıdaki gibidir.
sis temi Öncelikle işletmenin tüm faaliyet alanlarını kapsayan etkin bir risk yönetim sistemi
•
kurulmalıdır. Kimyasal maddelerden kaynaklanacak risklerin yönetimi, İş Sağlığı ve Güvenliği, Çevre ve Acil Durum konularıyla bütünleşik bir bakış açısıyla ele alınmalıdır.
•
• • • •
• •
• • •
•
•
Tehlikeli kimyasallar özelinde bir risk analizi yapılmalıdır. Kimyasal Proses Tehlike analizi yapılmalıdır. Kimyasal maddelerin tehlikelilik özellikleri satın alma aşamasında belirlenmelidir. Depolama, kullanım, taşımaya yönelik uygulama prosedür ve talimatları hazırlanmalıdır. Kimyasal maddeler tehlikelilik özelliklerine göre sınıflanmalı ve işaretlenmelidir. İşletme ortamı içinde, günlük kullanım amaçlı kimyasal madde biriktirilmemelidir. İş izin sistemi hayata geçirilmelidir. Risklere ve standartlara uygun koruyucu donanım kullanılmalıdır. İşletme içinde sigara içilebilecek alanlar sınırlandırılmalıdır. Statik elektrik konusunda etkin bir yönetim prosedürü oluşturulmaldır. Kimyasal madde kazalarına müdahale edebilmek için gerekli ekipmanlar bulundurulmalıdır.
Tüm çalışanlar için eğitimler düzenlenmelidir. Kimyasal madde kazalarına karşı tatbikatlar düzenlenmelidir.
•
•
37
KAYNAKÇA 1
EM-DAT Resmi internet sitesi http://www.em-dat.net/disasters/Visualisation/tmp/xls/9gu8vsn0.xls KÜÇÜK, S. Tehlikeli Madde Yönetimi Eğitim Kitabı, ARME , 2006 3 OECD Guiding Principles for Chemical Accident Prevention, Prepareadness and Response, OECD,2003 4 KÜÇÜK, S. Güvenlik Bilgi Formu Hazırlığı Eğitim Notları, ARME, 2006 5 STRONG, C.B. & IRVIN, T.R., T .R., Emergency Responce and Hazardous Chemical Management, St. Lucie P Press, ress, 1997 6 REINHOLD,V.N., Guide for Safety in the Chemical Laboratory, Manufactoring Chemists Association, 2.nd Edition, 2004 7 YOUNG, J.C. & BURNETT, P. Laboratory Safety Course Manuel, Research Branch, Agriculture Canada, 1995 8 KÜÇÜK,S., Tehlikeli Madde Yönetimi Eğitim Kitabı, ARME, 2006 9 U.S. Departments of Labor Occupational Safety and Health Administration Standarts- 29 CFR, 1910.119, Process Safety Management of Highly Hazardous Chemicals 10 a.g.e 11 EBADAT.,V., Electrostatic Hazards in the Cehemical Process Pro cess Industry, Chemicall Engineering Magazine, Jully 1996 12 Bondig and Grounding Illustrations Handbook, Industrial Accident Prevention Association, 2006 13 Wood-Black. F.K, PASQUARELLİ. T.L., Emergency Preparedness Planning A Primer for Chemists, Oxford University Press, 1999 14 a.g.e 15 SACARELLO. L.A.H., The Comprehensive Handbook of Hazardous Materials, Lewis Publishers, 1994 2
38
