Stari Rim - 08 vojnicki carevi

Xegan Marija

VOJNIQKI

Tabela 1. Broj

Ime

Godina

01.

Maksimin

235 – 238

02.

Gordijan I

238

03.

Gordijan II

238

04.

Pupijen

238

05.

Balbin

238

06.

Gordijan III

238 – 244

07.

Filip Arapin

244 – 249

08.

Filip (Mlai)

247 – 249

09.

Decije Trajan

249 – 251

10.

Volusinaj

251

11.

Hostilijan

251

12.

Trebonijan Gal

251 – 253

13.

Emilije Emilijan

253

14.

Valerijan

253 – 260

15.

Galijen

253 – 268

16.

Klaudije II Gotski

268 – 270

17.

Kvintil

270

18.

Aurelijan

270 – 275

19.

Tacit

275 – 276

20.

Florijan

276

21.

Marko Aurelije Prob

276 – 282

22.

Marko Aurelije Kar

282 – 283

23.

Numerijan

283 – 284

24.

Karinat

283 – 285 –1–

CAREVI

PERIOD VOJNIQKIH CAREVA Izvori O periodu vojniqkih careva gotovo da nemamo savremenih izvora, izuzev Herodijanovog spisa Istorija Carstva posle smrti Marka Aurelija i to do 238. godine. Naxe poznavanje ovog perioda uglavnom se zasniva na svedoqanstvima carskih ivotopisa saquvanih u zbirci Scriptores Historiae Augustae. Zbirka je nastala u vreme Dioklecijana i Konstantina i pravi povod njenog nastanka danas nije poznat. ivotopisi predstavljaju spoj qinjenica i fikcije. Napokon, korisni su i izvodi onih spisa koji su u meuvremenu izgubljeni.

Maksimin (235 - 238) Poreklo. Karijera do izbora za cara Gaj Julije Maksimin Ver poticao je iz jedne seljaqke porodice u Trakiji. Ovakav zakljuqak izveden je na osnovu qinjenice da je Maksimin bio poznat po nadimku Traqanin. Naalost, o njegovoj karijeri do izbora za cara malo znamo. Verovatno je u mladosti bio pastir i u jednom za nas nepoznatom trenutku regrutovan je u redove rimske konjice. Napredovao je u vojnoj slubi i u vreme pohoda na Germaniju 234/235. bila mu je poverena obuka novih regruta. Po svoj prilici uqestvovao je u zaveri u kojoj je ubijen Aleksandar. Godine 235. panonski regruti pozdravili su ga kao rimskog cara. Maksimin — car Maksimin je prvi rimski car koji je poticao iz redova obiqnih vojnika; prvi od niza tzv. vojniqkih careva koji e upravljati Rimom u narednih pedeset godina. Usled stalnih smena na prestolu, kao i spoljnih pritisaka, ovaj period u istoriji je poznat kao period krize III veka. Postavxi car, Maksimin je poveao platu vojnicima i bogato je darovao. S druge strane, vodio je izrazito antisenatorsku politiku. Nije se trudio da poseti Rim, niti da Senat potvrdi njegov izbor za cara. Da bi obezbedio sredstva smanjio je rashode na rimsko graanstvo, konfiskovao je riznice hramova i nametnuo je visoke poreze gradovima. Ustanak u Africi Godine 237. u provinciji Africi mladii iz bogatih familija organizovali su pobunu protiv prokuratora provincije, koji je zemlju bespoxtedno pljaqkao. Poxto je prokurator ubijen, zaverenici kao novog cara pozdravljaju namesnika provincije Gordijana. Gordijan, koji je tada imao 80 godina, prihvatio se qasti, a svog sina imenovao za savladara. Meutim, namesnik Numidije koji je ostao veran Maksiminu, organizuje pohod na Afriku. Gordijan je u susret neprijatelju poslao svog sina. U bici do koje je doxlo mladi Gordijan je pretrpeo poraz i izgubio ivot. Saznavxi za poraz, stariji Gordijan se obesio. Reakcija u Rimu Kada je doznao za proglaxenje Gordijana za careve, Senat je objavio da je Maksimin svrgnut i potvrdio je izbor Gordijana. Zatim, obrazuje vee od 20 konzulara s ciljem odbrane zemlje. Saznavxi za ovo, godine 238. Maksimin organizuje pohod na Italiju, a zaustavio se prilikom opsade Akvileje. Kada je u Rim stigla vest o smrti Gordijana, Senat od dvadesetorice konzulara bira –2–

dvojicu kao nove rimske careve — Pupijena i Balbina. Pupijen nije poticao iz ugledne porodice, ali se sam istakao kao senator i u vreme izbora za cara sluio je kao prefekt pretorija. Ni on ni Balbin nisu imali dece. Senat je Balbinu poverio upravu nad zemljom, dok je Pupijen imao zadatak krenuti u susret Maksiminu. Meutim, mnogi nisu bili zadovoljni izborom Pupijena za glavnokomandujueg i zahtevali su da nov car postane unuk nedavno preminulog Gordijana. Kompromis je naen. Pupijen ostaje car, ali posinjuje Gordijanovog unuka i daje mu titulu Cezar. Mali potom uzima ime Gordijan III. U Raveni Pupijen prima vest o smrti Maksimina. Naime, opsada Akvileje se otegla, vojnici su stali gladovati i svime ovime nezadovoljni organizuju zaveru i ubijaju Maksimina. Pupijen je pourio u Akvileju, raspustio Maksiminove trupe i u trijumfu se vratio u Rim. Ali ni njegova slava nije bila dugog veka. Ubijen je, kao i Balbin u zaveri pretorijanaca. Nov car postaje Gordijan III.

Gordijan III (238 - 244) Okolnosti dolaska na vlast Gordijan III bio je unuk Gordijana, namesnika provincije Afrike, koji je kao rimski car pozdravljen 237. godine, a qiji je izbor Senat potvrdio 238. godine. Po smrti Gordijana, rimski carevi postaju Pupijen i Balbin. Pupijen je posinio Gordijanovog unuka i dao mu titulu Cezara. Po smrti Balbina i Pupijena (238) jedini gospodar Rima ostaje Gordijan III. U vreme kada je nasledio presto, Gordijan je bio maloletan, pa u prvo vreme vlada vee od 20. Do 241. godine znatan uticaj u dravnoj upravi imao je prefekt pretorija Sabin Akvila Timesitej. On je qak uspeo da svoju erku Trankvilu uda za cara. Spoljna politika Vladu Gordijana III obeleila su stalna ratovanja. Morao se suoqiti sa germanskim plemenima na severu, kao i sa jednim ustankom u Africi, koji je uguxio odani namesnik Mavretanije. Ovi dogaaji skretali su panju cara sa Istoka, xto je znao da iskoristi sasanidski kralj Ardaxir. Godine 238. ovaj Persijanac zauzima Nizibis, a potom i Hatru. Poxto je preminuo 241. na prestolu ga je nasledio Xapur I. O periodu vladavine Xapura I na Istoku ne svedoqe samo rimski izvori, ve i jedan persijski Res Gestae Divi Saporis. Uqvrstivxi svoju vlast, Gordijan je bio u mogunosti tek 242. organizovati pohod na Istok. Rat je trajao kojih tri godine. Amijan Marcelin tvrdi da je Gordijan naneo katastrofalan poraz Persijancima kod Resaina. Meutim, ubrzo potom, nedaleko od Ktesifona potisnuo ga je Xapur I, koji ovu pobedu u svojoj autobiografiji slavi kao odluqujuu. Nezadovoljni kampanjom, vojnici, podstaknuti od prefekta pretorija Filipa, organizuju zaveru i ubijaju Gordijana (244). Naravno, nov car postaje Filip.

Filip Arapin (244 - 249) Izvori O ivotu i delatnosti Gaja Julija Filipa, u literaturi poznat kao Filip Arapin, svedoqe Historiae Augustae, Res Gestae Divi Saporis, 13. Sibilino proroqanstvo, kao i izvodi izgubljenih spisa.

–3–

Poreklo Gaj Julije Filip poticao je iz Galileje. Poxto je bio poznat pod nadimkom Arapin veruje se da je poticao iz jednog mesta u Galileji u kome se govorio arapski jezik. Meutim, u junoarapskim natpisima, kao i onim iz vremena proroka Muhameda, termin Arapin se koristi da oznaqi beduina. Malo je verovatno da je Filip poreklom bio beduin, naroqito poxto se u spisu 13. Sibilino proroqanstvo pominje kao Filip Sirijac, a ne kao Filip Arapin. Po svoj prilici, Filip je poticao iz ugledne i bogate porodice u Galileji, koja je u jednom trenutku romanizovana. Romanizovana je u periodu pre 212.; pre objave Karakalinog edikta. Naime, oni koji su graanska prava dobili pomenutim ediktom u glavnom su uzimali ime Marko Aurelije u qast cara. Okolnosti dolaska na vlast Zahvaljujui zalaganju svoga brata Priska, Filip Arapin 243. godine postaje prefekt pretorija. Naime, Prisk se istakao kao vojskovoa u vreme Maksimina. U periodu od 240. do 242. upravljae provincijom Mesopotamijom. Napokon postaje prefekt pretorija i po smrti kolege Timesiteja poloaj prefekta saquvao je za Filipa. Filip je pratio rimskog cara u pohodu protiv Sasanida. Veruje se da je uqestvovao u zaveri u kojoj je ubijen Gordijan III, budui da je odmah potom imenovan za cara (244). Interesantno, on nije prokleo seanje na svog prethodnika, ve ga je deifikovao. Odluqio je da se xto pre vrati u Rim i tamo uqvrsti svoj poloaj. Stoga on sklapa mir sa sasanidskim kraljem Xapurom I. Platio mu je 500 000 denara, a obavezao se i na plaanje godixnje sume. Svog brata Priska ostavio je kao nadzornika Istoka i dao mu neobiqnu titulu rector orientis. Rim Filip Arapin je nekoliko godina ostao u Rimu. Godine 247. organizovao je sveqanost u qast 1 000 godina od osnivanja grada. Svome sinu dao je titulu Cezara. Filip je bio izuzetno trpeljiv prema hrixanima, te su kasniji pisci imali obiqaj tvrditi kako je on navodno bio hrixanin. Pobuna na Dunavu Godine 248. pobunile su se trupe na Dunavu i kao novog cara pozdravile Pakatia. Tom prilikom qak je kovan novac sa predstavom Rome Eterne i natpisom 1001. godina. Verovatno su ustanici eleli oznaqiti poqetak nove ere, kao i pozdraviti novog cara. Filip Arapin, vidno razoqaran, izraava spremnost da abdicira. U ovome ga spreqava prefekt pretorija Decije. Decije s vojskom poslat u susret Pakatiju. Kako se ve od 249. ponovo kuje Filipov novac, dozvoljeno je pretpostaviti da je Decije imao uspeha u borbi protiv ustanika. Meutim, sada pobedniqke trupe pozdravljaju Decija kao cara. On prihvata ovu qast i organizuje pohod na Italiju. Filip mu je krenuo u susret, dok je svog sina ostavio u Rimu. Do odluqujue bitke izmeu Decija i Filipa dolazi kod Verone. Filip je pretpeo poraz i izgubio ivot, a njegov sin je pogubljen u Rimu. Decije ostaje jedini gospodar Rima.

–4–

Decije Trajan (249 - 251) Poreklo. Karijera do izbora za cara Gaj Mesije Decije poticao je iz Sirmiuma na Dunavu. Visoke dravne poloaje zauzimao je pod Aleksandrom Severom i Maksiminom. Bio je konzul sufektus (235), namesnik u Donjoj Meziji, namesnik Tarakonske Xpanije (238) i prefekt pretorija (248). Godine 249. po nalogu Filipa Arapina uguxio je Pakatijev ustanak. Iste godine trupe su ga pozdravile kao cara i poxto je porazio Filipa kod Verone, ostaje jedini gospodar Rima. Decije — car Senat je potvrdio izbor Decija za cara, a on je teio da obnovi nekadaxnju rimsku vrlinu i moral. Naredio je da svi stanovnici carstva, qak i hrixani, iskazuju poqast starim rimskim boanstvima. Senat mu je nadenuo ime Trajan zbog njegove vojne slave. Rat protiv Gota (251) U toku svoje vlade Decije se morao suoqiti sa Gotima. Naime, iskoristivxi unutraxnje nemire u Carstvu, Goti prelaze Dunav i prodiru na teritoriju Mezije. Opseli su Filipolj, grad u Trakiji. Interesantno, u to vreme namesnik Makedonije Prisk pozdravljen je kao car i on pomae Gotima u ratu protiv Decija. Decije organizuje jedan pohod na sever. Do odluqujue bitke izmeu Decija i Gota doi e kod Abrita na Dunavu, kada je car pretpeo poraz i izgubio ivot. Tom prilikom poginuo je i njegov sin Volusijan, dok je mlai Hostilijan ostao u Rimu.

Trebonijan Gal (251 - 253). Emilije Emilijan (253) Godine 251. u bici kod Abrita, a koja je voena izmeu Rimljana i Gota, poginuo je rimski car Decije Trajan. Tom prilikom ivot je izgubio i njegov stariji sin Volusijan. Preivele trupe kao novog cara izabrale su Trebonijana Gala. O ovome qoveku do izbora za cara ne znamo nixta, izuzev da je bio namesnik Mezije. Senat je potvrdio izbor vojske. Interesantno, Trebonijan nije dao da se pogubi mlai Decijev sin Hostilijan, ve ga je uqinio savladarom zajedno sa svojim sinom. Ali tog leta Hostilijan umire. Jedni tvrde od kuge, dok drugi smatraju da ga je Trebonijan ubio. Kao i njegov prethodnik, Trebonijan se suoqio sa gotskom opasnoxu. Godine 253. namesnik Donje Mezije Emilije Emilijan potisnuo je uljeze sa Balkana. Njegove trupe pozdravile su ga kao cara. Emilijan se prihvatio zvanja i organizovao pohod na Italiju. Trebonijan jednog senatora po imenu Valerijan xalje u Germaniju da dovede pomo, a sam kree u susret neprijatelju. Meutim, u odluqujuem trenutku izdali su ga vojnici i on je ubijen. Jedini car ostaje Emilijan. O Emiliju Emilijanu, kao i u sluqaju Trebonijana, gotovo da ne znamo nixta. Poreklom je bio negde iz severne Afrike, a u vreme Trebonijana naxao se na poloaju namesnika Donje Mezije. Postavxi car, vladao je kojih 4 meseca.

–5–

Valerijan (253 - 260) Okolnosti dolaska na vlast Publije Licinije Valerijan je bio istaknuti senator svoga vremena. Visoke dravne poloaje zauzimao je pod Gordijanom III, Decijem Trajanom i Trebonijanom Galom. Godine 253. Trebonijan Gal poslao ga je u Germaniju da dovede pomo radi borbe protiv Emilija Emilijana, koji se proglasio carem. Meutim, Valerijan nije stigao na vreme da spreqi nezadovoljne vojnike da ubiju Gala i preu na stranu neprijatelja. S druge strane, vojska u Germaniji pozdravila je bax njega kao novog cara. Valerijan se prihvatio qasti i potom krenuo u susret Emilijanu. Ali je i ovaj doiveo sudbinu Gala — izdan je od svoje vojske. Sada jedini car ostaje Valerijan. Progon hrixana Kao i njegov prethodnik Decije, Valerijan nije bio naklonjen hrixanima. O Valerijanovim progonima svedoqi Kiprijan. Kiprijan je bio iz Kartagine, a u zrelijim godinama prelazi u hrixnastvo. Brzo je postao prezviter, a 248/9. i biskup u rodnom gradu. Umro je muqeniqkom smru prilikom gonjenja hrixana za vreme cara Valerijana: odseqena mu je glava. U svojim mnogobrojnim latinskim traktatima i pismima eli jednim delom da brani hrixanstvo, a drugim da hrixane uqvrsti u njihovoj veri.1 Istok Godine 244. rimski car Filip Arapin sklopio je mir sa sasanidskim kraljem Xapurom I. Tom prilikom mu je platio 500 000 denara, a obavezao se i na plaanje godixnje sume. Mir izmeu Rimljana i Persijanaca oquvan je sve do 251. godine, kada sasanidski kralj prodire u Jermeniju i svrgava s vlasti jermenskog kralja. Sledee godine Xapur e prodreti u Siriju i zauzeti niz gradova, izmeu ostalih i Antiohiju. Dalji prodor Persijanaca onemoguie svextenik u Emesi, Uranije Antonin. Mada mir zvaniqno nije bio sklopljen, veih akcija nee biti sve do 259. godine. Xezdesetih godina III veka Goti, preplovivxi Crno more prodiru na teritoriju Male Azije. Rimski car Valerijan organizuje jedan pohod na Istok. Meutim, nije se mogao suprostaviti neprijatelju budui da se u redovima njegovih vojnika javila kuga. Priliku je iskoristio sasanidski kralj Xapur da organizuje trei prodor na rimsku teritoriju. Poxto mu je vojska bila iscrpena usled bolesti i gladi, Valerijan izraava spremnost da od Xapura kupi mir. Meutim, od ovoga ne bejaxe nixta. Valerijan je uspeo povratiti Antiohiju, ali je kod Edese bio zarobljen (260). Hrixanski izvori tvrde da je muqen do smrti, ali je po svoj prilici preminuo prirodnom smru u zarobljenixtvu.

Galijen (253 - 268) Okolnosti dolaska na vlast Publije Licinije Galijen bio je sin rimskog cara Valerijana, a koji je vladao od 253. do 260. godine. Postavxi car, Valerijan je svom sinu dao titulu Avgusta i uqinio ga savladarom. U periodu od 253. do 256. Galijen e biti zauzet ratovanjima na Dunavu, protiv Gota. Godine 256. svome sinu Valerijanu II dao je titulu Cezara. Poxto mu je poverio rat protiv Gota, Galijen se 1

V. Buhvald, A. Holveg, O. Princ, Reqnik grqkih i latinskih pisaca antike i srednjeg veka, Tuskulum leksikon, preveo Albin Vilhar, Beograd 1984, 253.

–6–

vratio u Rim. Godine 257. zajedno s ocem vrxi zvanje konzula. Sledee godine Valerijan II umire, a Galijen titulu Cezara sada daje svom drugom sinu Saloninu. U periodu od 258. do 259. Galijen e voditi ratne operacije na Rajni, protiv Germana. Krajem 259. rat protiv Germana poverio je svom sinu Saloninu i savetniku Salvinu, dok se sam utvrdio u Milanu, stratexki vanom mestu na severu Italije. 260. godine Valerijan je dopao ropstva i Galijen ostaje jedini car. U periodu koji sledi uloie mnoge napore da oquva jedinstvo carstva. Naime, javljaju se brojni uzurpatori kako na zapadu tako i na istoku. U zbirci Historiae Augustae postoji podatak da je bilo qak 30 uzurpatora, u izvorima i literaturi poznatih kao tridesetorica tirana. Paralelna drava u Galiji Godine 260. germanska plemena Franaka i Alemana prelaze Rajnu. Namesnik Donje Germanije Postum nije uspeo da zaustavi njihovu invaziju, ali im je zadao vixe manjih poraza i time stekao bogat plen. Salvin, koga je 259. Galijen poslao na sever kao savetnika Saloninu, zahteva od Postuma da mu preda zadobijeni plen. Postum odbija i uspeva da smakne i Salvina i Salonina. U Trijeru je pozdravljen kao car. Provincije Galija, Xpanija i Britanija pruile su mu svoju podrxku. U periodu koji sledi u Galiji e biti osnovana jedna drava paralelna rimskoj: imala je svog cara, Senat, administraciju. Interesantno, galski imperatori teili su samo oquvanju svoje teritorije i nisu pokuxavali da pod svoju vlast podvedu qitavo Carstvo. Galijen e tek 265. organizovati pohod protiv Postuma i mada ga je dva puta porazio, ovaj poslednji je uvek uspevao da se i dalje odri. Postum e vladati Galijom godinama, a potom e ga naslediti vixe tzv. galskih imperatora. Istok Godine 260. rimski car Valerijan dopao je sasanidskog ropstva i potom je brzo i preminuo. Meutim, njegovom smru otpor Persijancima na Istoku nije doveden svom kraju. U periodu koji sledi Sasanidima e se suprotstaviti Makrian, istaknuti Rimljanin u Mesopotamiji zaduen za finansije, zatim Kalista, qovek koji je uspeo zarobiti blagajnu i harem neprijateljskog kralja, i napokon Odenat, egzarh Palmire, bogatog karavanskog grada u pustinji izmeu Mesopotamije i Sirije. Ovaj poslednji je qak onemoguio dalji prodor Xapura I, nagnao ga na povlaqenje i zadao mu poraz kod Ktesifona. Godine 261. Makrian i Kalista postiu sporazum. Poxto je Kalista bio hrom i zbog toga nije mogao biti biran za cara, on svoju podrxku prua Makrianovim sinovima. Makrian, potom, sa jednim sinom prodire u Trakiju. Meutim, poraen je od strane Aureola, vojskovoe koji je ostao odan Galijenu. Odenat, takoe je izrazio vernost Galijenu i kod Emese zadao poraz Kalistu i drugom Makrianovom sinu. U znak zahvalnosti Galijen e Odenatu dati titulu corrector totius orientis. U narednim godinama Odenat e ratovati protiv Gota, koji e preko Crnog mora prodirati na prostor Male Azije. Godine 268/9. u vreme pohoda bie ubijen u jednoj zaveri. Nasledio ga je sin Vabalat, ali kako je on bio maloletan u prvo vreme vladala je njegova majka Zenobija. Galijenova smrt Veruje se da je Galijen veinu vremena od 261. do 268. proveo na Dunavu. Godine 268. Aureol se pobunio, a Galijen ga je opseo u Milanu. Meutim, Galijenove vojskovoe organizovale su zaveru i ubile ga. U Rimu Galijenov trei sin Marinianus, kao i njegov brat su pogubljeni. Nov car postaje –7–

jedan od zaverenika — Klaudije.

Period obnove Carstva Klaudije II Gotski (268 - 270) Godine 268. u jednoj zaveri ubijen je rimski car Galijen. Nov car postaje jedan od zaverenika, a Galijenov vojskovoa, Klaudije. Klaudije je vladao od 268. do 270. godine. Od vremena njegove vlade pratimo nov period u istoriji poznat kao period obnove Carstva i period ilirskih careva. Naime, Klaudije, kao i njegovi naslednici, bili su poreklom Iliri, a svi e teiti obnovi jedinstva Carstva. Klaudije je umirio prostor Xpanije i Galije. U bici kod Nixa zadao je poraz Gotima, xto mu je dalo povoda da uzme titulu ,,Gotski”. Njegove dalje planove onemoguie kuga. Pao je kao rtva bolesti 270. godine. Aurelijan (270 - 275) Klaudija e naslediti njegov brat Kvintil. Meutim, ovaj e vladati samo nekoliko meseci; taman da u promet pusti svoj novac. Ubijen je u jednoj zaveri, a nov car postaje Aurelijan. Aurelijan je poreklom bio iz Sirmiuma. Postavxi car, nastavio je politiku Klaudija. Iz Panonije je potisnuo Gote i onemoguio je dalji prodor Alemana u Italiju. Zatim, napustio je provinciju Dakiju, a stanovnixtvo preselio na jug. Dakle, granicu Carstva utvrdio je na Dunavu. Prednost ove mere bila je u skraivanju linije odbrane, kao i dobijanju prirodne granice. Posledica je bila osnivanje dve provincije: Dacia Ripensis i Dacia Mediterranea. Interesantno je da danaxnji Rumuni svoje poreklo izvode od onih koji su odbili da se povinuju nalogu cara i presele na jug. Napokon, car je dao da se Rim utvrdi novim bedemima, poxto je opasnost od invazije varvara bila stalna. Donekle uredivxi stvar na Zapadu, Aurelijan se zainteresovao za Istok. Da se podsetimo, Galijen je svojevremeno titulu gospodara Istoka dao Odenatu, vladaru Palmire. U periodu koji sledi Odenat e ratovati protiv onih Gota koji su preko Crnog mora prodirali na prostor Male Azije. Ubijen je u jednoj zaveri, a njegov naslednik postaje sin Vabalat. Kako je Vabalat bio maloletan, stvarnu vlast uiva njegova majka Zenobija. Dobivxi podrxku Egipta, a sklopivxi savez sa Persijancima, Zenobija uzima titulu kralja, a svom sinu daje titulu kralja nad kraljevima. Onog trenutka kada se Vabalat proglasio carem, Aurelijan mu kree u susret. Dakle, 272. godine rimski car organizuje jedan vojni pohod na Istok. Rimljani su zauzeli Antiohiju, Egipat i Emesu. Jedno vreme su opsedali Palmiru da bi je potom i zauzeli. Grad su poxtedeli, a Zenobiju odveli u Rim. Ve sledee godine, 273. Palmira e se pobuniti, kao i Egipat. Ovom prilikom Aurelijan se surovo obraqunao sa gradom, razruxivxi ga, a Egipat je prisjedinio Carstvu. Posle pohoda na Istok, Aurelijan odluquje da unixti paralelnu dravu u Galiji. U to vreme Galijom je upravljao Tetrik (270 - 273). U vreme bitke kod Chalons-sur-Marne, Tetrik izdaje svoju vojsku i prelazi na stranu Aurelijana. Aurelijan je poxtedeo njegov ivot i dozvolio mu da zadri senatorski status. Godine 274. Aurelijan je ponovo ujedinio Carstvo i tu qast proslavio je trijumf u Rimu. Sledee godine u vreme novog pohoda na Istok, bie ubijen u Trakiji. Kada govorimo o unutraxnjoj politici Aurelijana, treba imati na umu da je on spreqio dalje kvarenje novca, da je uveo svakodnevno deljenje hleba, da je mesto ita davao maslinovo ulje i so, da je kolegije vezao za upravu, da je vodio antisenatorsku politiku i da je poxtovao kult Sunca. –8–

Tacit (275 - 276) Godine 275. ubijen je rimski car Aurelijan. Izvori tvrde da je po smrti Aurelijana, vojska izbor novog cara prepustila Senatu. Izbor Senata pao je na Tacita, 75-ogodixnjeg senatora iz Kampanije. U toku svoje vlade Tacit se trudio da povrati nekadaxnji ugled Senata. Naixao je na neprijateljstvo vojnika i ubrzo je ubijen. Moderna istoriografija se ne slae sa ovom priqom. Veruje da je Tacit, kao i njegovi prethodnici, bio vojskovoa negde sa Dunava, da je car postao izborom vojske, da je ratovao protiv Gota i da je umro prirodnom smru 276. godine. Na prestolu ga je nasledio brat Florijan, koji se istakao u ratu protiv Gota. Ali, je ovaj ubrzo ubijen u jednoj zaveri. Marko Aurelije Prob (276 - 282) Po ubistvu Florijana, rimski car postaje Marko Aurelije Prob. Poreklom je bio iz okoline Sirmiuma. Vladao je od 276. do 282. i nastavio je politku Klaudija i Aurelijana. Potisnuo je Franke i Alemane i utvrdio granicu na Rajni. Ratovao je na Istoku, u Maloj Aziji i Egiptu. Sproveo je niz mera za poboljxanje poljoprivrede. Gledao je da odri dobre odnose sa Senatom. Meutim, kada je pokuxao da zavede disciplinu u vojsci, ubijen je. Marko Aurelije Kar (282 - 283) Godine 282. prefekt pretorija u severnoj Italiji Marko Aurelije Kar pobunio se protiv cara Proba. Onda kada je car ubijen u jednoj zaveri, ostaje jedini vladar Rima. U toku svoje jednogodixnje vlade svoja dva sina: Numerijana i Karinata, uqinio je cezarima, a ratovao je i protiv persijskog kralja Varhama. Izvori tvrde da je umro negde na Istoku, poxto ga je udario grom. Kara su nasledila njegova dva sina: Numerijan i Karinat. Numerijan je ubrzo ubijen u jednoj zaveri organizovanoj od strane njegova zeta, a Karinat u bici na Moravi protiv Domicijana.

Literatura — http://www.ualberta.ca/csmackay * Christopher S. Mackay, Maximinus through Gordian III * Christopher S. Mackay, Philip the Arab through Valerian * Christopher S. Mackay, Restoration of the Empire — N.A. Maxkin, Istorija starog Rima, Beograd — V. Buhvald, A. Holveg, O. Princ, Reqnik grqkih i latinskih pisaca antike i srednjeg veka, Tuskulum leksikon, preveo Albin Vilhar, Beograd 1984.

–9–