SRPSKI STANDARD
SRPS EN 998-1 Jun 2008. Identičan sa EN 998-1:2003
Specifikacija maltera za zidane konstrukcije — Deo 1: Malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina
Specification for mortar for masonry — Part 1: Rendering and plastering mortar
I izdanje
INSTITUT ZA STANDARDIZACIJU SRBIJE
Referentna oznaka SRPS EN 998-1:2008 (sr)
AUTORSKA PRAVA ZAŠTIĆENA Autorska prava za srpske standarde i srodne dokumente pripadaju Institutu za standardizaciju Srbije. Umnožavanje, u celini ili delimično, kao i distribucija srpskih standarda i srodnih dokumenata, dozvoljeni su samo uz saglasnost Instituta za standardizaciju Srbije.
© ISS Izdaje Institut za standardizaciju Srbije INSTITUT ZA STANDARDIZACIJU SRBIJE 11030 Beograd, Stevana Brakusa 2, p.f. 2105 Telefoni: Telefaks: Prodaja: Informacioni centar:
[email protected] prodaja @ jus.org.yu www.jus.org.yu
(011) 35-41-260, 35-41-261 (011) 35-41-257 (011) 25-47-496 (011) 25-47-293
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Ovaj standard doneo je direktor Instituta za standardizaciju Srbije rešenjem br. 1218/23-52-01/2008 od 19. juna 2008. godine. Ovaj standard je identičan sa evropskim standardom EN 998-1:2003 i objavljen je uz dozvolu Evropskog komiteta za standardizaciju CEN, rue de Stassart 36, B-1050 Brussels. CEN i njegove članice u potpunosti zadržavaju sva prava reprodukovanja i umnožavanja evropskih standarda u bilo kom obliku i na bilo koji način i oni se ne mogu umnožavati bez pisanog odobrenja CEN-a Institutu za standardizaciju Srbije. This standard is identical with EN 998-1:2003 and is reproduced by permission of CEN, rue de Stassart 36, B-1050 Brussels. All exploitation rights of the European Standards in any form and by any means are reserved world-wide to CEN and its National Members, and no reproduction may be undertaken without the expressed permission in writting by CEN through the Institute for Standardization of Serbia.
Nacionalni predgovor Ovim standardom povlači se i zamenjuje SRPS U.M2.012:1992. Ovaj standard pripremila je Komisija za standarde iz oblasti cementa i kreča, KS B074. Standard SRPS EN 998-1 predstavlja prevod evropskog standarda EN 998-1:2003 sa engleskog na srpski jezik.
Veza srpskih dokumenata i citiranih evropskih dokumenata Evropski dokumenti na koje se ovaj standard normativno poziva primenjuju se za potrebe ovog standarda pošto nisu preuzeti kao identični srpski dokumenti.
i
EVROPSKI STANDARD EUROPEAN STANDARD NORME EUROPÉENNE EUROPÄISCHE NORM
EN 998-1 April 2003.
ICS 91.100.10 Verzija na srpskom jeziku
Specifikacija maltera za zidane konstrukcije — Deo 1: Malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina
Specification for mortar for masonry — Part 1: Rendering and plastering mortar
Specifications des mortiers pour maçonnerie — Partie 1: Mortiers d′enduits intérieurs et extérieurs
Festlegungen für Mörtel im Mauerwerksbau — Teil 1: Putzmörtel
Ovaj evropski standard odobrio je CEN 2. oktobra 2002. godine. Članice CEN-a obavezne su da se pridržavaju Internih pravila CEN/CENELEC u kojima su definisani uslovi pod kojima evropski standard, bez izmena, stiče status nacionalnog standarda. Ažurirani spiskovi i bibliografske reference koje se odnose na te nacionalne standarde mogu se dobiti od Menadžment centra ili od članica CEN-a. Ovaj evropski standard postoji u tri zvanične verzije (na engleskom, francuskom i nemačkom jeziku). Verzija na nekom drugom jeziku, nastala prevođenjem na nacionalni jezik pod odgovornošću članice CEN-a i prijavljena Menadžment centru, ima isti status kao zvanična verzija. Članice CEN-a su nacionalne organizacije za standardizaciju Austrije, Belgije, Češke Republike, Danske, Finske, Francuske, Grčke, Holandije, Irske, Islanda, Italije, Luksemburga, Mađarske, Malte, Nemačke, Norveške, Portugala, Slovačke, Španije, Švajcarske, Švedske i Ujedinjenog Kraljevstva.
CEN
Evropski komitet za standardizaciju European Committee for Standardization Comité Européen de Normalisation Europäisches Komitee für Normung Menadžment centar: rue de Stassart 36, B-1050 Brussels © 2003 CEN Sva prava reprodukovanja i umnožavanja u bilo kom obliku i na bilo koji način zadržavaju članice CEN-a u svim zemljama.
Ref. oznaka EN 998-1:2003 E
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
Predgovor Ovaj dokument (EN 998-1:2003) je pripremio Tehnički Komitet CEN/TC 125, Zidane konstrukcije, koji je u nadležnosti BSI-ja čiji sekretarijat prati početnu pripremu Radne grupe 2. Ovaj evropski standard mora da dobije status nacionalnog standarda ili objavljivanjem identičnog teksta ili proglašavanjem najkasnije do oktobra 2003. godine, a svi nacionalni standardi koji su u suprotnosti sa njim moraju se povući najkasnije do januara 2005. godine. Ovaj evropski standard pripremio je CEN u okviru mandata koji je dobio od Evropske komisije i Evropskog udruženja za slobodnu trgovinu i on podržava bitne zahteve Direktive za građevinske proizvode (89/106/EEZ). Za vezu sa direktivama EU videti informativni Prilog ZA, koji je sastavni deo ovog standarda. Prilog A ovog evropskog standarda je normativan. EN 998, Specifikacija maltera za zidane konstrukcije, sastoji se od: — Deo 1: Malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina; — Deo 2: Malter za zidanje. Prema Internim pravilima CEN/CENELEC, nacionalne organizacije za standardizaciju sledećih zemalja obavezne su da primenjuju ovaj evropski standard: Austrije, Belgije, Češke Republike, Danske, Finske, Francuske, Grčke, Holandije, Irske, Islanda, Italije, Luksemburga, Mađarske, Malte, Nemačke, Norveške, Portugala, Slovačke, Španije, Švajcarske, Švedske i Ujedinjenog Kraljevstva.
2
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Sadržaj Strana Predgovor .......................................................................................................................................................... 2 Uvod .................................................................................................................................................................. 4
1
Predmet i područje primene.................................................................................................................... 5
2
Normativne reference ............................................................................................................................. 5
3
Termini i definicije i skraćenice ............................................................................................................. 6
4
Materijali ................................................................................................................................................ 8
5 5.1 5.2 5.3 5.4
Zahtevi.................................................................................................................................................... 8 Opšte....................................................................................................................................................... 8 Karakteristike očvrslih maltera............................................................................................................... 8 Karakteristike svežih maltera ............................................................................................................... 11 Mešanje maltera na gradilištu............................................................................................................... 11
6
Označavanje maltera za oblaganje unutrašnjih i spoljašnjih površina.................................................. 11
7
Obeležavanje i stavljanje etiketa .......................................................................................................... 11
8 8.1 8.2 8.3
Vrednovanje usaglašenosti ................................................................................................................... 11 Opšte..................................................................................................................................................... 11 Početna ispitivanja tipa......................................................................................................................... 12 Fabrička kontrola proizvodnje.............................................................................................................. 12
Prilozi Prilog A (normativan) Uzimanje uzoraka za početno ispitivanje tipa i za nezavisno ispitivanje isporuka... 14 Prilog ZA (informativan) Tačke ovog evropskog standarda koje se odnose na odredbe Direktive Evropske unije za građevinske proizvode ....................................................................................................................... 15
3
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
Uvod Svojstva maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina zavise prvenstveno od tipa ili tipova korišćenih veziva i njihovih odgovarajućih proporcija. Posebna svojstva mogu se postići u zavisnosti od tipa agregata, dodataka i/ili punila koji se koriste. Malteri za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina su definisani — prema konceptu kao: — ili projektovani malteri, — ili propisani malteri; — prema načinu proizvodnje kao: — ili fabrički proizvedeni malteri, — polugotovi fabrički malteri, — ili malteri proizvedeni na gradilištu; — prema svojstvima i/ili upotrebi kao: — ili malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina za opšte namene, — laki malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina, — obojeni malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina, — jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina, — reparacioni malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina, — termoizolacioni malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina. Malteri za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina ne dobijaju svoje konačne karakteristike sve dok dobro ne očvrsnu posle nanošenja. Funkcije koje vrše malteri za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina zavise od svojstava korišćenih materijala, od debljine premaza i načina primene. Pored toga, malteri za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina određuju površinu konstrukcije. Regionalne razlike u praksama gradnje i klimi i različiti sastojci maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina onemogućavaju utvrđivanje standardnih proporcija mešavine za propisani malter koje bi bile primenljive u čitavoj Evropi. Zato specifikacija takvih proporcija mešavina (recepture) i područja primene treba da se zasnivaju na praksi i iskustvu koji su raspoloživi u mestu upotrebe.
4
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Specifikacija maltera za zidane konstrukcije — Deo 1: Malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina 1
Predmet i područje primene
Ovaj evropski standard se primenjuje kod fabrički proizvedenih maltera koji se sastoje od neorganskih veziva i služe za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina zidova, tavanica, stubova i pregrada. On sadrži termine i definicije i krajnje zahteve performansi. Standard ne obuhvata maltere kod kojih je kalcijum-sulfatno vezivo glavno aktivno sredstvo za vezivanje. Kalcijum-sulfatno vezivo se može koristiti kao dodatno vezivo zajedno sa vazdušnim krečom. Ukoliko je glavna aktivna vezivna komponenta vazdušni kreč, malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina obuhvaćen je ovim standardom. Ukoliko je glavna aktivna vezivna komponenta kalcijum-sulfatno vezivo, malter je obuhvaćen u EN 13279. Klasifikaciju vrši proizvođač maltera. Specijalni vatrootporni i akustički malteri, malteri za konstrukcione popravke i obrade površina građevinskih elemenata, kao što su materijali za izravnavanje, boje, premazi, organski malteri/malteri za tanke slojeve i prefabrikovani elementi (npr. gipsane ploče) nisu obuhvaćeni ovim standardom. Ovaj standard obuhvata maltere za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina utvrđene u tački 3, sa izuzetkom maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina proizvedenih na gradilištu. U svakom slučaju, ovaj standard ili njegov deo mogu se koristiti zajedno sa pravilima za primenu i nacionalnim specifikacijama koje obuhvataju maltere proizvedene na gradilištu.
2
Normativne reference
U ovaj evropski standard ugrađene su, putem pozivanja na datirane i nedatirane reference, odredbe iz drugih publikacija. Ove normativne reference citirane su na odgovarajućim mestima u tekstu, a spisak publikacija dat je ovde. Kada se navode datirane reference, naknadne izmene ili revizije bilo koje od ovih publikacija primenjuju se na ovaj evropski standard samo ako su u njega uključene putem izmene ili revizije. Kada se navode nedatirane reference, primenjuje se najnovije izdanje publikacije na koju se poziva (uključujući i izmene). EN 1015-2, EN 1015-7, EN 1015-9, EN 1015-10, EN 1015-11, EN 1015-12, EN 1015-18, EN 1015-19, EN 1015-21, EN 1745:2002, EN 13501-1,
Methods of test for mortar for masonry — Part 2: Bulk sampling of mortars and preparation of test mortars Methods of test for mortar for masonry — Part 7: Determination of air content of fresh mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 9: Determination of workable life and correction time of fresh mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 10: Determination of dry bulk density of hardened mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 11: Determination of flexural and compressive strength of hardened mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 12: Determination of adhesive strength of hardened rendering and plastering mortar on substrates Methods of test for mortar for masonry — Part 18: Determination of water absorption coefficient due to capillary action of hardened mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 19: Determination of water vapour permeability of hardened rendering and plastering mortar Methods of test for mortar for masonry — Part 21: Determination of the compatibility of one-coat rendering mortars with substrates Masonry and masonry products — Methods for determining design thermal values Fire classification of construction products and building elements — Part 1: Classification using test data from reaction to fire tests 5
SRPS EN 998-1:2008
3
© ISS
Termini i definicije i skraćenice
Za potrebe ovog evropskog standarda primenjuju se sledeći termini i definicije i skraćenice. 3.1 malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (rendering/plastering mortar) mešavina od jednog ili više neorganskih veziva, agregata, vode i ponekad dodataka i/ili punila koji se koriste za spoljašnja ili unutrašnja oblaganja 3.2 svež malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (fresh rendering/plastering mortar) malter koji je potpuno izmešan i spreman za upotrebu 3.3
Tipovi maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina definisani prema konceptu
3.3.1 projektovani malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (designed rendering/plastering mortar) malter čiji sastav i proizvodnu metodu bira proizvođač da bi ostvario utvrđena svojstva (koncept performanse) 3.3.2 propisan malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (prescribed rendering/plastering mortar) malter proizveden u unapred određenim proporcijama, čija se svojstva pretpostavljaju na osnovu ustanovljenih proporcija sastavnih delova (koncept recepture) 3.4
Tipovi maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina prema načinu proizvodnje
3.4.1 fabrički proizveden malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (factory-made rendering/plastering mortar) malter u šaržama izmešan u fabrici. Može biti "suvi malter", fabrički proizveden malter kome se dodaje voda na gradilištu, ili "vlažan malter" koji se isporučuje spreman za upotrebu 3.4.2 polugotov fabrički proizveden malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (semi-finished rendering/plastering factory mortar) 3.4.2.1 prethodno šaržiran malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (prebatched rendering/plastering mortar) malter čiji su sastavni delovi potpuno šaržirani u fabrici, isporučen na gradilište i tamo izmešan u skladu sa specifikacijom i uslovima proizvođača 3.4.2.2 prethodno izmešan krečni malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (premixed lime-sand rendering/plastering mortar) malter čiji su sastavni delovi potpuno šaržirani i izmešani u fabrici, isporučen na gradilište gde mu se dodaju drugi sastavni delovi koje je utvrdila ili obezbedila fabrika (npr. cement) 3.4.3 malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina proizveden na gradilištu rendering/plastering mortar) malter sastavljen od pojedinačnih sastavnih delova šaržiranih i izmešanih na gradilištu 3.5
(site-made
Tipovi maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina prema svojstvima i/ili upotrebi
3.5.1 malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina za opšte namene (general purpose rendering/plastering mortar) malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina bez posebnih karakteristika. Može biti propisan ili projektovan 6
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
3.5.2 laki malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (lightweight rendering/plastering mortar) projektovani malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina sa suvom očvrslom zapreminskom masom nižom od propisane vrednosti (videti tabelu 2, L1) 3.5.3 obojen malter za oblaganje spoljašnjih površina (coloured rendering malter) specifično obojen projektovani malter NAPOMENA Boja se dobija npr. od pigmenata ili obojenih agregata. 3.5.4 jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina (one coat rendering mortar for external use) projektovani malter za spoljašnju upotrebu, nanesen u jednom sloju, koji ispunjava sve funkcije višeslojnog sistema, koji se koristi spolja i uglavnom je specifično obojen. Malteri sa jednim premazom za spoljnu upotrebe mogu se proizvoditi korišćenjem normalnih i/ili lakih agregata 3.5.5 reparacioni malter (renovation mortar) projektovani malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina koji se koristi na vlažnim zidovima i sadrži soli rastvorljive u vodi. Ovi malteri imaju visoku poroznost i propustljivost pare i smanjeno kapilarno delovanje 3.5.6 termoizolacioni malter (thermal insulating mortar) projektovani malter sa utvrđenim izolacionim svojstvima 3.6
Ostale definicije
3.6.1 deklarisana vrednost (declared value) vrednost za koju je proizvođač siguran da je može ostvariti, imajući u vidu preciznost ispitivanja i promenljivost procesa 3.6.2 malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (render/plaster) materijali koji se koriste za spoljašnju upotrebu u tekstu se javljaju kao malter/maltersanje spoljašnjih površina, a materijali za unutrašnju upotrebu kao malter/malterisanje unutrašnjih površina 3.6.3 sistem malterisanja spoljašnjih/unutrašnjih površina (rendering/plastering system) redosled slojeva koji se nanose na osnovu, sa mogućom upotrebom oslonaca i/ili armature i/ili prethodnom obradom NAPOMENA
U nekim slučajevima se prethodna obrada može posmatrati kao zaseban sloj.
3.6.4 sloj maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina (render/plaster coat) sloj koji se nanosi u toku jednog ili više postupaka sa istom mešavinom, pri čemu se naredni sloj nanosi pre sleganja prethodnog sloja (tj. svež na svež) 3.6.5 podsloj (undercoat) donji sloj ili slojevi sistema 3.6.6 završni sloj (final coat) poslednji sloj, dekorativan ili ne, višeslojnog sistema za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina 7
SRPS EN 998-1:2008 3.7
Skraćenice
GP:
malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina za opšte namene
LW:
laki malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina
CR:
obojeni malter za oblaganje spoljašnjih površina
OC:
jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina
R:
reparacioni malter
T:
termoizolacioni malter
FP:
izgled preloma
4
© ISS
Materijali
Sirovine moraju imati karakteristike koje omogućavaju da gotov proizvod bude usaglašen sa zahtevima ovog standarda. Proizvođač mora da čuva dokumentaciju u kojoj se zapisuje kako je utvrđena podesnost materijala.
5
Zahtevi
5.1
Opšte
Zahtevi i svojstva za očvrsli i svež malter utvrđeni u ovom standardu moraju se definisati u terminima za metode ispitivanja i postupke na koje se pozivaju u ovom standardu. Za ova ispitivanja uzimanje uzoraka maltera mora da se vrši prema EN 1015-2. Kriterijumi usaglašenosti dati u tabeli 2 za očvrsli malter i 5.3 za svež malter odnose se na početna ispitivanja tipa (videti 8.2) i ispitivanje isporuke (videti Prilog A). Za potrebe vrednovanja proizvodnje proizvođač mora da utvrdi kriterijume usaglašenosti u dokumentaciji za fabričku kontrolu proizvodnje (videti 8.3). NAPOMENA Svojstva maltera dobijenog u laboratorijskim uslovima ne mogu se uvek direktno porediti sa svojstvima maltera dobijenog na gradilištu.
5.2 5.2.1
Karakteristike očvrslih maltera Opšte
Različita područja primene i klimatski uslovi zahtevaju maltere sa različitim svojstvima i nivoima performansi. U ovu svrhu čvrstoća pri pritisku, upijanje vode i toplotna provodljivost moraju se klasifikovati prema tabeli 1. Karakteristike koje su bitne za predviđenu upotrebu i/ili tip proizvoda moraju se deklarisati prema tabeli 2. Deklarisane vrednosti i/ili klase moraju sa ispune zahteve utvrđene u tabeli 2. Kada je to bitno za upotrebu zbog koje se malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina stavlja u promet, mogu se deklarisati dodatna svojstva u odnosu na ona koja su utvrđena u tabeli 2, za svaki tip maltera kod kojeg crtica označava da 'nema zahteva'. Deklaracija za reakciju na požar i trajnost maltera moraju se dati u skladu sa sledećim odredbama: 8
© ISS 5.2.2
SRPS EN 998-1:2008 Reakcija na požar
Malteri za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina koji sadrže maseni ili zapreminski udeo od ≤ 1,0 % (u zavisnosti od toga koji je kritičniji) homogeno raspodeljenih organskih materijala klasifikovani su u klasu A1 prema reakciji na požar, bez potrebe da se vrši ispitivanje. Malteri za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina koji sadrže maseni ili zapreminski udeo od > 1,0 % (u zavisnosti od toga koji je kritičniji) homogeno raspodeljenih organskih materijala moraju se klasifikovati prema EN 13501-1 i mora se deklarisati odgovarajuća klasa reakcije na požar. NAPOMENA Skreće se pažnja na odluku Komisije 96/603/EC, sa izmenom, po kojoj su nezapaljivi elementi za zidanje koji sadrže maseni ili zapreminski udeo od najviše 1 % u zavisnosti od toga koji je kritičniji) homogeno raspodeljenih organskih materijala, klasifikovani prema reakciji na požar u klasu A1, bez ispitivanja.
5.2.3 5.2.3.1
Trajnost Jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina
Postojanost prema zamrzavanju/odmrzavanju jednoslojnog maltera za oblaganje spoljašnjih površina mora se ocenjivati ispitivanjem prianjanja i propustljivosti vode posle ciklusa negovanja (videti tabelu 2, L4 i L7). 5.2.3.2
Svi malteri za oblaganje spoljašnjih površina, osim jednoslojnog maltera
Dok ne bude raspoloživ evropski standard za metodu ispitivanja, otpornost prema zamrzavanju/odmrzavanju mora se vrednovati i deklarisati prema odredbama koje važe u predviđenom mestu upotrebe maltera. Tabela 1 — Klasifikacija svojstava očvrslog maltera Svojstva
Opseg čvrstoće pri pritisku nakon 28 dana
Kapilarno upijanje vode
Toplotna provodljivost
Kategorije
Vrednosti
CS I CS II CS III CS IV
0,4 to 2,5 N/mm2 1,5 to 5,0 N/mm2 3,5 to 7,5 N/mm2 ≥ 6 N/mm2 Nije utvrđena
W0 W1
c ≤ 0,40 kg/m²⋅min0,5
W2
c ≤ 0,20 kg/m2⋅min0,5
T1
≤ 0,1 W/m⋅K
T2
≤ 0,2 W/m⋅K
9
SRPS EN 998-1:2008
10
© ISS
© ISS 5.3
SRPS EN 998-1:2008
Svojstva svežeg maltera
5.3.1
Vreme ugradljivosti
Vreme ugradljivosti mora da deklariše proizvođač. Kada se uzimanje uzoraka maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina vrši iz isporuke u skladu sa EN 1015-2, a ispitivanje u skladu sa EN 1015-9, vreme ugradljivosti ne sme da bude kraće od deklarisane vrednosti. Vreme ugradljivosti mora se ispitivati samo u slučaju maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina koji sadrže dodatke za kontrolu vezivanja, npr. fabrički proizveden 'vlažan' malter. 5.3.2
Sadržaj vazduha
Kada je bitno za upotrebu zbog koje se malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina stavlja u promet, proizvođač mora da deklariše opseg u okviru kojeg se mora nalaziti sadržaj vazduha. Kada se uzimanje uzoraka vrši iz isporuke u skladu sa EN 1015-2, a ispitivanje u skladu sa EN 1015-7, sadržaj vazduha mora da bude u deklarisanom opsegu. Za malter za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina kod koga se koriste porozni agregati, sadržaj vazduha se može alternativno odrediti ispitivanjem zapreminske mase svežeg maltera prema EN 1015-6.
5.4
Mešanje maltera na gradilištu
Ako je za određene tipove maltera potrebna posebna oprema za mešanje na gradilištu, postupke ili vreme mora da utvrdi proizvođač. Vreme mešanja se meri od trenutka kada se dodaju svi sastavni delovi.
6
Označavanje maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina
Označavanje mora da obuhvata sledeće: — broj i datum objavljivanja ovog evropskog standarda; — naziv proizvoda i/ili tip maltera prema 3.5.1 do 3.5.6; — naziv proizvođača; — kôd ili datum proizvodnje. Bitna svojstva maltera moraju se označiti deklarisanjem specifičnih vrednosti ili kategorija za očvrsli malter prema tabeli 2 i za svež malter prema 5.3.
7
Obeležavanje i stavljanje etiketa
Oznaka (videti tačku 6) ili skraćenica koja identifikuje oznaku mora se obeležiti na ambalaži, otpremnici ili na otpremnici sa podacima ili drugim pratećim informacijama o proizvodu. NAPOMENA Za znak CE i stavljanje etiketa primenjuje se ZA.3. Kada se u Prilogu ZA.3 zahteva da znak CE sadrži iste informacije koje se zahtevaju u ovoj tački, zahtevi ove tačke se mogu smatrati ispunjenim.
8 8.1
Vrednovanje usaglašenosti Opšte
Proizvođač (ili njegov predstavnik) moraju da dokažu usaglašenost svog proizvoda sa zahtevima ovog evropskog standarda obavljanjem i početnog ispitivanja tipa (videti 8.2) i fabričke kontrole proizvodnje (videti 8.3). 11
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
Mogu se usvojiti i alternativne metode ispitivanja u odnosu na referentne metode utvrđene u ovom evropskom standardu, osim za početna ispitivanja tipa i u slučaju spora, pod uslovom da ove alternativne metode ispunjavaju sledeće: a) može se prikazati veza između rezultata referentnog ispitivanja i rezultata alternativnog ispitivanja; i b) raspoloživa informacija o tome kako je ova veza zasnovana.
8.2
Početna ispitivanja tipa
Po završetku razvoja novog tipa proizvoda i pre početka proizvodnje i ponude za prodaju, moraju se izvršiti odgovarajuća početna ispitivanja tipa da bi se potvrdilo da svojstva predviđena razvojem ispunjavaju zahteve ovog standarda i vrednosti za koje se proizvod deklariše. Uzimanje uzoraka se mora vršiti u skladu sa Prilogom A. Početna ispitivanja tipa se takođe moraju izvršiti na postojećim proizvodima kada promena osnovnog materijala ili proizvodnih postupaka po mišljenju proizvođača može dovesti do promene oznake proizvoda ili upotrebe proizvoda. U ovim slučajevima su odgovarajuća početna ispitivanja tipa ispitivanja svojstava za koje je potrebna potvrda i novih svojstava nastalih promenom upotrebe. Ispitivanja koja se vrše moraju biti referentna ispitivanja opisana u ovom standardu za karakteristike očvrslog maltera prema tabeli 2 i za karakteristike svežeg maltera prema 5.3, a koja odgovaraju predviđenoj upotrebi tipa proizvoda. Rezultati početnih ispitivanja tipa moraju se zapisivati. Ako proizvođač propiše druga dodatna svojstva (ona kod kojih crtica u tabeli 2 označava ′nema zahteva′), i ona se takođe moraju ispitati u okviru početnih ispitivanja tipa. Ispitivanja nisu potrebna onda kada je dozvoljena deklaracija vrednosti iz tabele. NAPOMENA tabelu ZA.1.
8.3 8.3.1
Za karakteristike performanse koje se određuju da bi se ispunile odredbe za stavljanje znaka CE, videti
Fabrička kontrola proizvodnje Opšte
Plan fabričke kontrole proizvodnje mora se utvrditi i dokumentovati u poslovniku. Sistem fabričke kontrole proizvodnje mora se sastojati iz postupaka za internu proveru proizvodnje da bi se obezbedila usaglašenost proizvoda koji se plasiraju na tržište sa ovim standardom i deklarisanim vrednostima. Interna provera se sastoji od jednog ili oba navedena postupka: a) redovnih kontrolisanja, provera i ispitivanja kontrolne opreme, sirovina ili ulaznog materijala i proizvodnog procesa i korišćenja rezultata; b) redovnih kontrolisanja, provera i ispitivanja gotovog proizvoda. 8.3.2
Kontrola procesa
Stavke sadržane u dokumentima o kvalitetu koje se odnose na sistem kontrole izabran iz 8.3.1 date su u nastavku teksta: 1) Ulazni materijali Ako je to potrebno, proizvođač mora da definiše kriterijume za prihvatanje ulaznih materijala i postupke koje sam sprovodi da bi obezbedio njihovo ispunjenje; 12
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
2) Proizvodni proces Ako je to potrebno, bitne karakteristike opreme i proizvodnog procesa moraju se definisati tako što će se dati učestalost kontrolisanja, provera i ispitivanja, zajedno sa vrednostima traženih kriterijuma, i za opremu i za proces rada. Moraju se navesti i mere koje treba preduzeti u slučajevima kada kontrolne vrednosti ili kriterijumi nisu dostignuti. Oprema za merenje mase i merna oprema moraju se etalonirati. Učestalost etaloniranja se mora naznačiti. 8.3.3
Gotovi proizvodi
1) Ispitivanja na gotovom proizvodu Minimum parametara koji treba da se ispitaju prilikom fabričke kontrole proizvodnje su: — najveća veličina zrna i količina vode za mešanje za suv malter; — zapreminska masa svežeg maltera; — zapreminska masa i čvrstoća pri pritisku očvrslog maltera. Ako je to potrebno, sistem fabričke kontrole proizvodnje obuhvata i plan uzimanja uzoraka i učestalost ispitivanja gotovog proizvoda. Rezultati uzimanja uzoraka i ispitivanja moraju se zapisivati. Učestalost uzimanja uzoraka i ispitivanja moraju se odrediti na osnovu statističkih principa, obezbeđujući da odgovarajuća proizvodnja bude prilagođena kriterijumima usaglašenosti u ovom standardu i deklarisanim vrednostima za malter. 2) Oprema za ispitivanje Oprema za ispitivanje na kojoj se dobijaju rezultati ispitivanja mora da se etalonira. 8.3.4
Sledljivost
Ako je to potrebno, sistem sledljivosti i kontrola ulaznog materijala i upotreba materijala moraju se dati u dokumentima za kontrolu kvaliteta. Sistem kontrole skladišta gotovih proizvoda mora se dati u dokumentima za kontrolu kvaliteta. Ovo treba da obuhvati metodu za postupanje sa usaglašenim proizvodima.
13
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
Prilog A (normativan) Uzimanje uzoraka za početno ispitivanje tipa i za nezavisno ispitivanje isporuka A.1 Opšte Postupak uzimanja uzoraka mora se primenjivati kod početnog ispitivanja tipa i u slučaju da postoji zahtev za ocenjivanjem usaglašenosti proizvoda. Kod nezavisnog ispitivanja, kada se moraju ocenjivati samo ona svojstva koja je deklarisao proizvođač, predstavnici svih strana moraju dobiti priliku da budu prisutni u vreme uzimanja uzoraka. Zahtevana količina maltera za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina za jedan uzorak mora se uzimati iz partije maltera koja nije veća od 10 m3.
A.2 Postupak uzimanja uzoraka Postupak uzimanja uzoraka mora da bude u skladu sa jednim od postupaka utvrđenih u EN 1015-2. NAPOMENA
14
Izbor metode uzimanja uzoraka uglavnom zavisi od fizičke forme isporuke koja je u pitanju.
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Prilog ZA (informativan) Tačke ovog evropskog standarda koje se odnose na odredbe Direktive EU za građevinske proizvode ZA.1 Predmet i područje primene i odgovarajuće karakteristike Ovaj evropski standard pripremio je CEN na osnovu mandata M/116, Zidane konstrukcije i odgovarajući proizvodi koji je dobio od Evropske komisije i Evropskog udruženja za slobodnu trgovinu. Tačke ovog evropskog standarda, prikazane u ovom prilogu, ispunjavaju zahteve mandata datog u okviru Direktive EU za građevinske proizvode (89/106/EEC). Usklađenost sa ovim tačkama daje pretpostavku da su malteri za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina koji su obuhvaćeni ovim prilogom pogodni za predviđene upotrebe koje su ovde naznačene; znak CE moraju da prate informacije koje su u vezi sa tim. UPOZORENJE Postoji mogućnost da se na maltere za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina koji su obuhvaćeni predmetom i područjem primene ovog priloga mogu primeniti i drugi zahtevi i druge direktive EU koje ne utiču na pogodnost za predviđene upotrebe. NAPOMENA 1 Pored specifičnih tačaka koje ovaj standard sadrži, a koje se odnose na opasne supstance, mogu postojati i drugi zahtevi koji se mogu primeniti na proizvode obuhvaćene predmetom i područjem primene ovog standarda (na primer, prihvaćeno evropsko zakonodavstvo i nacionalni zakoni, propisi i administrativne odredbe). Za sprovođenje odredaba Direktive EU za građevinske proizvode, potrebno je postići usklađenost sa tim zahtevima, gde god i kad god su oni postavljeni. Informativna baza podataka evropskih i nacionalnih odredbi o opasnim supstancama dostupna je na Internet adresi iz oblasti građevine EUROPA (kojoj se može pristupiti preko: http:/europa.eu.int).
Ovim prilogom postavljaju se uslovi za znak CE za maltere za oblaganje spoljašnjih i unutrašnjih površina namenjene za upotrebu naznačenu u tabeli ZA.1 i pokazuje relevantne primenljive tačke. Predmet i područje primene ovog priloga utvrđeni su u tabeli ZA.1.
15
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
Tabela ZA.1 — Predmet i područje primene i odgovarajuće tačke Proizvod: Fabrički proizvedeni malteri za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina, obuhvaćeni tačkom 1 ovog standarda, koji uključuju sledeće tipove: • malter za opšte namene (GP); • laki malter (LW); • obojeni malter za oblaganje spoljašnjih površina (CR); • jednoslojni malter za spoljnu upotrebu (OC); • reparacioni malter (R); • termoizolacioni malter (T). Predviđena upotreba: U zidovima, tavanicama, stubovima i pregradama obuhvaćenim predmetom i područjem primene ovog standarda Bitne karakteristike
Tačke zahteva u Nivoi i/ili ovom evropskom klase standardu
Reakcija na požar 5.2.2 (za maltere za oblaganje spoljašnjih/ /unutrašnjih površina predviđene za upotrebu u elementima koji podležu zahtevima za požar) Upijanje vode Tabela 2, L5 (za maltere za oblaganje spoljašnjih površina predviđene za upotrebu u spoljašnjim elementima) Propustljivost vode posle ciklusa negovanja (samo jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina) Propustljivost vodene pare (za maltere za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina predviđene za upotrebu u spoljašnjim elementima) Adhezija (svi malteri za oblaganje spoljašnjih/ unutrašnjih površina, osim jednoslojnog) Adhezija nakon ciklusa negovanja (samo jednoslojni malter za oblaganje spoljašnjih površina) Toplotna provodljivost/zapreminska masa (za maltere za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina predviđene za upotrebu u elementima koji podležu toplotnim zahtevima osim termo-izolacionog maltera) Toplotna provodljivost (samo za termoizolacione maltere) Otpornost jednoslojnih maltera (prema zamrzavanju/odmrzavanju) Trajnost svih maltera, osim jednoslojnih (za spoljašnju upotrebu) Opasne supstance
16
Napomene/Tip deklaracije
Euroclase Deklarisana "Euroclasa" A1 do F
Nema
Kategorije (W 0 do W 2), osim R za koju se zahtevaju deklarisane vrednosti upijanja vode (≤ 0,3 kg kg/m2 nakon 24 h) Propustljivost vode (≤ 1mL/cm2 nakon 48 h)
Tabela 2, L7
Nema
Tabela 2, L8
Nema
Deklarisani koeficijent µ (≤ 15 za R i T)
Tabela 2, L3
Nema
Deklarisana vrednost (N/mm²) i izgled preloma (FP)
Tabela 2, L4
Nema
Deklarisana vrednost (N/mm²) i izgled preloma (FP)
Tabela 2, L9
Nema
Deklarisane vrednosti iz tabele
Tabela 2, L10
Nema
Kategorije (T1doT2)
5.2.3.1 i tabela 2, L4 i L7 5.2.3.2 i tabela 2, L3 i L5 ZA.1 Napomena iznad
Nema
Deklaracija kao prema 5.2.3.1
Nema
Deklaracija kao prema 5.2.3.2
Nema
Prema ZA.3 (pretposlednji pasus)
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Zahtev za određenom karakteristikom nije primenljiv u onim zemljama članicama (MSs) kod kojih ne postoje regulatorni zahtevi u pogledu te karakteristike za predviđenu upotrebu proizvoda. U ovom slučaju proizvođači koji plasiraju svoje proizvode na tržište ovih zemalja članica nemaju obavezu da odrede ili propišu performansu svojih proizvoda za tu karakteristiku i može se koristiti opcija "performansa nije određena" (NPD) u podacima na znaku CE (videti tačku ZA.3). NPD opcija se ipak ne može koristiti onda kada je karakteristika na graničnom nivou.
ZA.2 Postupak za potvrđivanje usaglašenosti maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina ZA.2.1 Sistem potvrđivanja usaglašenosti Sistem potvrđivanja usaglašenosti za maltere za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina navedene u tabeli ZA.1, prema odluci Komisije 97/740/EC od 14. oktobra 1997, kao što je to dato u Prilogu III mandata M116, Zidane konstrukcije i odgovarajući proizvodi, prikazan je u tabeli ZA.2 za naznačenu predviđenu upotrebu i odgovarajuće nivoe ili klase. Tabela ZA.2 —Sistem usaglašenosti Proizvod(i)
Predviđena upotreba(e)
Nivo(i) ili klasa(e)
Potvrđivanje usaglašenosti sistema
—
4a)
Fabrički proizvedeni malteri za U završnim premazima oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih zidova, stubova, pregrada i površina tavanica a) Videti Direktivu 89/106/EEC (CPD) Prilog III.2 (ii), treća mogućnost.
Potvrđivanje usaglašenosti maltera za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina u tabeli ZA.1 mora se zasnivati na vrednovanju usaglašenosti postupaka datih u tabeli ZA.3 kao rezultat primene tačaka iz ovog evropskog standarda. Tabela ZA.3 — Određivanje zadataka za vrednovanje usaglašenosti za maltere za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina u okviru sistema 4 Zadaci
Sadržaj zadatka
Tačke koje se primenjuju za vrednovanje usaglašenosti
Fabrička kontrola Parametri koji se odnose na sve bitne Zadaci za proizvodnje (F.P.C) karakteristike iz tabele ZA.1 proizvođača Početno ispitivanje tipa Sve bitne karakteristike iz tabele ZA.1
8.3 8.2
ZA.2.2 EC deklaracija o usaglašenosti Kada se postigne usaglašenost sa uslovima iz ovog priloga, proizvođač ili njegov predstavnik u EEA moraju da pripreme i sačuvaju deklaraciju o usaglašenosti kojom se proizvođaču daje ovlašćenje da stavi znak CE. Ova deklaracija mora da sadrži: — naziv i adresu proizvođača ili njegovog ovlašćenog predstavnika u EEA i mesto proizvodnje; — opis proizvoda (tip, identifikacija, korišćenje itd.), i kopiju podataka koji prate znak CE; — odredbe sa kojima je proizvod usaglašen (npr. Prilog ZA ovog evropskog standarda); — posebne uslove koji se odnose na upotrebu proizvoda (npr. odredbe za upotrebu u određenim uslovima itd); — ime i funkciju osobe ovlašćene da potpiše deklaraciju u ime proizvođača ili njegovog ovlašćenog predstavnika. Gorepomenuta deklaracija mora se podneti na zvaničnom jeziku ili jezicima zemlje članice u kojoj će se proizvod koristiti. 17
SRPS EN 998-1:2008
© ISS
ZA.3 Znak CE i stavljanje etiketa Proizvođač ili njegov ovlašćeni predstavnik određen u EEA odgovoran je za stavljanje znaka CE. CE simbol usaglašenosti koji se stavlja na proizvod mora biti u skladu sa Direktivom 93/68/EC i mora se prikazati na ambalaži ili na pratećoj etiketi ili pratećim komercijalnim dokumentima, npr. na otpremnici. Sledeće informacije moraju da prate CE simbol usaglašenosti: — naziv ili identifikacioni znak i registrovana adresa proizvođača; — poslednja dve cifre godine kada je stavljen znak CE; — pozivanje na ovaj evropski standard; — opis proizvoda: videti tip proizvoda prema 3.5.1 do 3.5.6 ovog standarda i predviđene upotrebe u tabeli ZA 1 ovog priloga; — informacije o odgovarajućim osnovnim karakteristikama iz tabele ZA.1 predstavljene kao deklarisane vrednosti i, kada je to bitno, nivo ili klasa koji treba da se deklarišu za svaku važnu karakteristiku, kao što je to naznačeno u koloni "Napomene/tip deklaracije" u tabeli ZA.1; — "performansa nije određena" (NPD) za karakteristike, kada je to potrebno. Opcija ′performansa nije određena′ (NPD) ne sme da se koristi onda kada je karakteristika performanse na graničnom nivou. U suprotnom, NPD opcija se može koristiti kada god i gde god karakteristika performanse za datu predviđenu upotrebu ne zavisi od regulatornih zahteva u zemlji članici koja predstavlja odredište. Na slici ZA.1 dati su primeri informacija koje treba da se daju na ambalaži, nalepnici i/ili komercijalnim dokumentima. Znak usaglašenosti CE sastoji se od simbola ‘CE’ datog u Direktivi 93/68/EEC. Naziv preduzeća, adresa, poštanski broj
Naziv ili identifikacioni znak i registrovana adresa proizvođača Poslednja dva broja godine kada je stavljen znak CE Broj evropskog standarda
EN 998–1 malter za oblaganje spoljašnjih površina (GP) za spoljnu upotrebu Reakcija na požar: Klasa A 1
Opis proizvoda i informacije o propisanim karakteristikama
2
Adhezija: 0,3 N/mm - FP: B Upijanje vode: W 1 Koeficijent difuzije vodene pare: µ 25 Toplotna provodljivost: (λ10,dry) 0,93 W/mK (vrednost iz tabele) Trajnost: (prema zamrzavanju/odmrzavanju): vrednovana na osnovu odredbi koje važe u predviđenom mestu upotrebe maltera Slika ZA.1 — Primer sa informacijama na znaku CE Pored svih specifičnih informacija koji se odnose na gore prikazane opasne supstance, proizvode treba takođe da prati, kada god i gde god se to zahteva i u odgovarajućoj formi, i dokumentacija u kojoj se navode sve druge zakonske odredbe koje se odnose na opasne supstance koje moraju da se ispune, zajedno sa svim podacima koji se zahtevaju tim zakonskim odredbama. NAPOMENA
18
Zakonske odredbe Evropske unije bez nacionalnih izuzeća ne treba pominjati.
© ISS
SRPS EN 998-1:2008
Bibliografija EN 1015-1, Methods of test for mortar for masonry — Part 1: Determination of particle size distribution (by sieve analysis) [Metode ispitivanja maltera za zidane konstrukcije — Deo 1: Određivanje distribucije veličine čestica (analizom sita)] EN 1015-6, Methods of test for mortar for masonry — Part 6: Determination of bulk density of fresh mortar (Metode ispitivanja maltera za zidane konstrukcije — Deo 6: Određivanje zapreminske mase svežeg maltera)
19
ICS 91.100.10
Klasifikaciona grupa U.M2
Deskriptori: malter za oblaganje spoljašnjih/unutrašnjih površina, specifikacija, karakteristike, označavanje, obeležavanje Descriptors: rendering/plastering mortar, specification, characteristics, designation, marking
Ukupno strana 21
