Spomenici Srba u Ugarskoj Hrvatskoj i Slavoniji tokom XVI i XVII stoleca Aleksa Ivic

КЊИГЕ МАТИЦЕ СРПСКЕ Број 36. и 37.

ЗБО РН И К’ ИСТОРИЈСКИХ д о к у м ш т а III.

СПОМЕНИЦИ Срба у Угарској, Хрватској и Славонији ТОКОМ XUI И XUII СТОЛЕЋЛ ОД дра АЛЕКСЕ ИВИЋА..

ПРВИ ДЕО од 1527 до 1600 годнпе.

Награђево и штампано из задужбиве Јована Остојића и жене му Терезвје.

нови САД И ЗД А Њ Е М а Т И Ц Е

с р п с к е

o — II

o

--------------------- II— КЊИЖАРА II ШТАМИАРНЈА УЧИТЕЉСКОГ Д. Д. „ИАТОШЕВИЋ11 ® у новом саду. е ---------= = ј р = о

о

Kt екследиционих обзира изаћи fce увод у 1-8И део ових „Споменика“ теи у другој овесци. Тамо ке бити публикован и регистар као и штампароке погрешке, које се увукде у иадање.

I. У Кутенбергу 3. Фвбруара 1527. Ф ердинанд иише десиоту Стефану Бериславу и ош м ич е га, да у интересу своме и своје огаџбине држ и и у буду&е с њ им и д а настави договарање са краљицом Маријом.

Ferdinandus. dei gratia Hungarie et Bohemie etc. rex, infans Hispaniarum, arcliidux Austrie etc. Illustris, fidelis et sincere dilecte. Diebus proximis cum in regnum nostrum Boemie proficisceremur, iniunximus serenissime domine Marie regine, sorori nostre charissime, v t inter ceteros istius regni Hungarie dominos atque alios nostros vobiscum per se aut per literas et nuncios suos nostro nomine tractet de hys, que ad commodum, vtilitatem et augmentum persone, familie ac patrie vestre pertinebunt. Vos itaque hortamur, vt consilio sue maiestatis reginalis per inde atque nostro obtemperetis, habet enim amplissimam a nobis super hys rebus, quas ab ea intelligetis, vobiscum nostra in persona transigendi. Poteritis igitur secure et citra vllam dubitationem ad omnia, que vobis per eandem proposita fuerunt, accedere. Datum in Cuttenberg 3-a febru­ ari 1527. anno, regnorum nostrorum primo. Illustri, fideli, nobis dilecto Stephano Beryzlo, Rascie despoto. Kouuja. Iluvgnrirn. У исти м а х издата je овака повеља са измењеном титуло.ч м ногим оеобама.

II. У Брину 15. априла 1527. Ф ердипанд иита десиота Стефана за В н лселм а Пруципицког, кога je пестало после м ухачке битке и пе зпа се још иикако, где ее палази.

Ferdinandus etc. Illustris, fidelis, dilecte. Cum alias adolescens quidam Johannes Prwzynoczky, ex marchionatu nostro Morauie oriК њ иге М атице Сриоке 32. и 33.

1

undus, filius egregij Wilhelmi Prwzynoczky, fidelis, nobis dilecti, in miserabili clade per Hungaros suscepta captus tuerit, nec adhuc certi, quid habeatur, quoniam peruenerit. Nosque per patrem suum prefatum humilime requisiti fueri­ mus, vt pro inquisitione eiusdem filij sui tibi gratiose scri­ beremus. Idcirco te plurimum hortamur, vt tam nostri con­ templatione, quam pietatis studio super eodem Johanne Prwzynoczky inquiri facias, vbinam locorum sit aut quo deuenerit. Vbi vero repertus fuerit super redemptione illius cum ijs, in quorum manibus fuerit, agas et concludas nosque de hijs omnibus vel Wilhelmum Prwzynoczky antedictum quamprimum certiorem reddas. Nobis in eo rem valde gra­ tam facturus, nostra erga te gratia et fauore compensan­ dam. Datum Brunne 15 aprilis 1527, regnorum nostrorum primo. Ca страпе: Rascie despoto pro Joliane Prwzynoczky. Нспод свега пише: In simili ad palatinum Hungarie hoc titulo: Spectabilis et magnifice, fidelis, dilecte. lionuja. Hung n ieo.

III. У Олмицу 19. априла 1527. Ф ердшмпд пише РадчКу БожиЛу и подстиче га, да м у буде веран прнсталица аа fle га награјити. Ferdinandus dei gratia etc. Egregie, fidelis, dilecte. Intelleximus ea, que medio egregij Thome Podwynyay tratris amicique tui nobis m m ciasti et quod memor clemencie beneficiorumque serenissimi condam domini Ludouici, bone memorie regis Hungarie et Bohemie etc. consanguinei ac predecessoris nostri ac sere­ nissime domine JIarie regine Hungarie et Bohemie etc. so­ roris nostre charissime, 11011 vis te ingratum prestare sed pocius agere, que ad probum, honestum, strennuumque virum pertinent. Quod 110 s a te gratiosissimo animo acce­ pimus et tibi id singulari benignitate nostra sumus g ra tificafuri. Antea quoque multorum testimonio, sed et ip siu s Thome Podwynyay intelleximus virtutem militarem, fidelia seruicia et pro fide christiana ac patrie tue defensione c re -

bram, multamque sanguinis tui effusionem et eam quoque egestatem, in quam nunc redactus sis. Miramur, quod nec per literas nec per nuncium tuum vsque in hodiernum diem nihil nobis de te significasti, que res maximo tibi e s t incommodo. Intelliges ex prefato fratre et amico tuo, Thoma Podwynyay, nostram voluntatem et deliberationem, quod nos dei adiutorio istud afflictum et miserum regnum uostrum Hungariam pro virili nostra fratrumque ac ami­ corum et subditorum nostrorum volumus tam ab internis quam eciam externis hostibus et ab omni teterrima seruitute primo tempore liberare ac protegere. Itaque hortamur te, vt vel per literas vel per fidum hominem tuum quampri­ mum nobis significes, quo in nos sis animo et quid a nobis optas ac eciam id, in quo nunc potissimum nobis seruire potes. Nos vero promittimus fidelitati tue per presentes in verbo nostro regio, vt tam bonis et possessionibus hereditarijs quam etiam officio honesto ac seruiciorum tuorum fidelium plena et integra persolucione volumus te contentum reddere teque semper singulari gratia ac liberalitate nostra regia sumus prosequituri. Id enim apud nos pro comperto est, vt tu hec premissa a nobis digne non insignes virtutes tuas, quibus preditus es, mereris. Datum in ciuitate nostra Olomucensi, die 19 aprilis 1527, regnorum nostrorum primo. C поља: Egregio Raditsth Bosith capitaneo nasadistarum, fideli, sincere dilechto. Eoauja. Ilungariea.

IV. У Бвчу 18. јуна 1527. Фердининд пише деспоту Стефану Бериславу, преиоручује Јну свога иосланика Фрању Реваји-а и јавља, да £е ce о захтевима десиотовим саоразумети кад дође у Угареку. Ferdinandus etc. Illustri, fidelis, dilecte. Commisimus egregio, fideli, nobis dilecto Francisco Reway nonnulla nostro nomine vobis ex­ ponenda, sicut ab eo coram accipietis. Que cum ex mente e t voluntate nostra proficiscantur vobis iniungimus, vt eidem Francisco in hys, que reteret nostri contemplatione, fidem

-

4

-

indubiam prestare vosqne super eisdem ita exhibere velitis, sicut in vos gratiose confidimus et vicissinr« erga vos ciementi animo recognoscemus. Super possessionibus vero, quas a nobis petystis, res­ pondebimus vobis, vbi regnnm illud intrauerimus. Quo facto nos exhibebimus erga vos sicut gratiosum principem decet, quod vos latere noluimus. Datum Viennc, 18 junij 1527, regnorum nostrorum primo. Ca страпе' Rascie despoto. Konujn. tlungarica.

V. У Бечу 19. јула 1527. Фердинапд ја вла својчм иристалпцама у Угарској, да се кренула војска његова у Угпрску н позива нс, да неодложно ДО$!1 У помоК са својим 4tra.ua. Ferdiuandus etc. Magnifice, fidelis, dilecte. Nolumus te latere, quod ante dies aliquot castra nostra per illustrem dominum Casimirum marchionem Brandenburgensem, sororium carissimum et su­ premum capitaneum nostrum generalem, intra fines Hunga­ rie sunt posita, nosque ipsi cum reliquo exercitu iampridem hinc mouissemus, nisi vos et ceteri familiares nostri Hungari in expectatione fuissetis. Statuimus tamen cum mani­ festa temporis et negotiorum nostrorum iactura, non esse diutius expcctandum. Cras itaque deo prospicio in persoua nostra proficiscemur, ita omni genere apparatus instructi, vt per dei clementiam votorum nostrorum compotes nos futuros speremus. Vos igitur, sicuti per Franeiscum Rewav et per literas nostras aliquoties estis admoniti, innetis eopijs vestris quam celerime ac tutissime poteritis ad nos dies et noctes properate, ne alioquin per vestram negligenciam aut tarditatem maius incommodum et quod nulla postmodum diligencia reparare possit, incurramus. Datum etc. Magnifico Ladislao More de Clnvla, dapiferorum no­ strorum regalium magistro, fideli, nobis dilecto. Magnifico Valentino Therek de Ennijng, fideli, nobis dilecto.

Illustri Stephano Beryzlo, regni Rascie despoto, fi­ deli, nobis dilecto. Egregio Petro Keglewygh de Bwsijn, fideli, nobis dilecto. Egregio Joanni Castellanffy, fideli, nobis dilecto. Egregio Matthie Horwath, capitaneo aulicorum nostro­ rum de Posega, fideli, nobis dilecto. Egregio Nicolao de Feleghaz, fideli, nobis dilecto. Respondeatur Francisco Reway, vigeat equites regios, vt prosperent. Vrgeat fratrem suum Stephanum, capitaneum nazadistarum. Dentur rursus litere ad Nigrum, vt veniat, vt bene speret, significetur profectio regie maiestatis. C поља: Copia nonnullarum litterarum 19 julij 1527. Hunff'inra.

VI. У Бечу 26. јула 1527. Фердииаид одговара Алекси Турзопу. дч je опоменуо цара Јована, мека се добро чува од неиријатеља. Уједпо јавља, д а je иредузео мере, да се пе учини ншсаква неиравда његовим. присталицама. Ferdinandus etc. Magnifice, fidelis, dilecte. Ex literis tuis hesternis, ex Posonio ad nos datis, accepimus ea, que nobis intimasti circa statum rerum hungaricalium, in quibus nobis optime satisfecisti. Tuum itaque erit nos de hijs, que nostra interesse putaueris nosque scire oporteat, crebrius vt soles admonere, sicut pro tua diligentia et dexteritate facere nosti. Intellecto autem eo, quod de conatu hostium contra Nigrum Hominem scripsisti, eundem protinus ab omni pe­ riculo et casu fortuito, sicut et ante sepius eum admonui­ mus, cauere iussimus, ne quid preter opinionem accidat, quod rebus nostris subinde incommodet. Significantes ei insuper •profectionem gentium uostrarum et simul capturam T irnauie et progressum earum non solum versus Budam,

sed et nostrum in persona nostra aduentum. E x alijs quoque literis tuis intelleximus, oppidum tuum quoddam pridie a nostris depredatum fuisse, quod equidem nobis auditum mo­ lestum fuit. Nam et per literas et ore saepius testati sumus omnem eiusmodi violentiam, sicut ipse nosti, preter animi nostri, voluntatem imo contra nos omnimo committi. Commisimus itaque illustri principi domino Casymiro marchioni Brandenburgensi, scilicet sororio charissimo ac supremo capitaneo nostro, vt gentibus nostris sibi subditis expresse mandet et procuret, ne quid simile posthac in rebus et bonis aliorum nobis fidelium admittatur, quinimo eos, qui se subiecerint, ab omni prorsus iniuria preseruet, si quem vero eius mandati trangressorem deprehendat, senere puniat. Quod te pro gratia nostra latere noluimus. Datum Vienne 26. julij 1527. regnorum nostrorum primo. Ca стрпне: Turzoni. Kouuja. Huvgarica.

VII. У Бабочи I. августа 1527. Ђор$е Батори пигие кр а лу Фердинанду, да аожури свој долааак у Угарску. SerenisimeJ princeps et domine, domine graciosissime. Post fidelium seruiciorum meorum in graciam maiestatis vestre humilimam commendationem. Negocia exercitus con­ dam Jowan Czaar, quomodo se habeant, maiestas vestra ex literis Johannis Hobordancz clare poterit intelligere. Digne­ tur igitur maiestas vestra felicem in hoc regnum suum Hungariam adventum maturare et fideles suos tam intestiuia sedicionibus quam ab hesternis hostibus liberare graciose. Altiseimus maiestatem vestram cum augmento nominis et glorie sue felicibus auspicijs diutissime conseruet. Ex castro meo Babolcha, in festo Petri ad vincula, anno domini 1527. Eiusdem maiestatis vestre humilis seruitor Greorgius de Bathor. C поља: Serenissimo principi et domino domino F erdinando, dei gracia Hungarie et Bohemie etc. regi, principi

Hispaniarum, archiduci Austrie, duci Burguudie, Slesieque etc. marchioni Morauie et comiti Tirolis etc. domino clementissimo. Оригинал. Hnnjarica.

VIII У Будиму 3. јуна 1528. Тома Салахази, еиискои јегарски, јавља краљу о пииредовању турске војске и о кретању Заиољипих иристалица Serenissime rex, domine clementissime. Post humillimam seruitutis nostre commendacionem. B arka vestre maiestatis arx, que vitra Sauum flumen sita est, a die Jouis, vt Michael Kunowith, eius arcis prefectus, refert, qui Budae stipendium nunc efflagitat, oppuguatur. E a capta Maroth et W ywar hostes aggredientur. Despoto et alije seruitoribus maiestatis vestre, qui illis in partibus seruiunt, item comitatibus Valko et Posega, scripsimus, vt arci succurrant. Sed credo maiestatem vestram non ignorare, quid liijs omnibus desit, stipendium scilicet. Nos hio incre­ dibili pecuniae aegestate laboramus publice ac priuatim. Dominus Franciscus Bathyan banus Croatiae, quas habet res nouas de Thureis ex scheda inclusa presentibus, res autem transsyluanas ex litteris domini thesaurarij intelliget mai­ estas vestra. Joannes vulgo desideratur, de Radyeli hoc biduo, quid sibi velit, intelligemus. Adsunt oratores Moldani cum equis viginti ituri ad maiestatem vestram cum nouis diu auditis. Non venit autem is, qui expeetabatur, logofeth wayvode cancellarius, sed Simon litteratus cum collega. F u it Simou aliquocies apud maiestatem vestiam, quam deus seruet et reducat felicissimam. Bude, tercio die mensis junij, anno domini 1528. Eiusdem maiestatis vestre seruus himillimus Agriensis. A teryo: Sacre regie maiestatis, domino meo clementissimo. Оригинал. llu n g n ica.

IX. У Св. Ласлову 6. јула 1528. Десаот Стефан Берислав јављп иалатину Стефану Баторију о кретању турском и жолосном стању аустрчјске војске на граници. Молн Баторија за «омоЛ и нуди м у три града Бач, Сотин и Филеђшз, јер их он nefle Mofiu сачувати од Турака. Spectabilis et magnifice domine, nobis confidisime. Seruitium post nostri commendationem. Peroptime eidem con­ stat. quemadmodum nos sepissime tam literis quam etiam nuntijs nostris mediante vestre spectabili magnificencie peri­ clitationem confinium nisi per quempiam auxilientur, intimauerimus, ne potestis imposterum id mihi obicere, vt non dederimus vobis ad notit iam. Iam tota vis cesaris Turea­ rum trans Savvm ad Sijrimium transfretata est, deuorabitque et in cinere rediget restantia regni. Ipse autem solus con­ tra tam magnem vim sum sieuti vna gutta contra mare. Homines enim Ladislai More et domine palatine solum sunt nobiscum in confinijs. Sed quid hec prosunt siue iam auxiliemur siue non, iam nostrorum hoc est orthodoxe ini­ micorum nostris cernicibus imminet gladius. Illi vero nil de nostris mandatis curant, quibus regia maiestas dominus noster clementissimus suis literis mediante mandauit, vt nobiscum in confinijs adsint. Insuper gratiose domine causa dei castra videlicet Bachiense, Zatlia et Feleghaz vsque diem quintumdecimum a data presentium e manibus nos­ tris rehabeatis, neque imposterum dicere veleatis, акиЛ пише к раљ у о вестима, које je чуо од сриских калуђгрн из Турске, зитим о своји.ч преговорима са Србн.ча у Орему п лр уги м крајевима.

Sacratissima maiestas regia, domine ct domine michi semper dementissime. Post scruicionim meorum perpetuorum e t fidelium humillimam commendationem. Postquam a mai­ estate vestra sacratissima discessi, moxque domum cum sc diuertieram, vbi et nunc resideo, interca temporis michi venerunt liijs duabus hebdomadis iam ter per ordinem ex diuersis claustris e Tliurcia monachi Racziani et Greci. Primo venerant dc quodam claustro, vbi alia etiam multa tnlia sunt monasteria dc quadam scilicet insula maris, 11011 procul a Constantinopoli, quodam in monte, quem Sacrum vocant Montem sita. A quibus primis scilicet monachis, qui ad me causa mendicandi venerant, quos kalugeros vocant nostro idiomate, cesarem Thurearum ubi sit diligenter perquisiui. Qui mihi responderunt, cesarem non esse Constan­ tinopoli neque scirent vbi esset. Dicunt tamen audisse ipsius cesaris 0111 nes vires defecisse depreditasque esse fame morborumque varijs generibus et frigore, talis quod esset ru­ mor in ipsa etiam Tliurcia communis dixerunt, qui tamen monachi mouerunt se se huc acceperunt que iter ante festum Nicolai aliquot diebus; alij rursum monachij venerunt de quodam monasterio, quod est in confinibus regnorum Hulgarie et Thracie situm, qui etiam post dictum festum tribus diebus se se huc versus mouerunt et liij ex parte cesaris michi similem retullerunt rumorem ; tercio venerunt mo­ nachi de quodam tercio monasterio, quod est situm in legno Tracie sub dicione zancliakij nandoralbensis. Iste quoque ex parte ipsius cesaris simili modo prioribus omnia mihi retullerunt, liij tamen eo duntaxat plus dixerunt, quod qnedam esset prope eos villa, quam et ipse scio, que magna quidem in qua sunt magistri carpentarii, qui sciunt naves, nazad. sayka, galleas vocatas, disponere, vnde adhuc in automno preterito circa festum sancti Demetrij, omnes tales magistros post ipsum cesarem ad disponendum tales naues

— 136 —

conpulleruut. Et id tamen monachi premissi. domine cle­ mentissime, michi retullerunt, quod multis in duitatibus, castris et opidis hac estate transacta multa gaudiorum g e­ nera, vt puta sagittacones, bombardarum suarum ignium omnia gaudia designantes exercuerunt id spargentes, quod cesar eorum et victoriam per suos hostes obtinuisset et do­ mum salutis redijsset, qui ad hoc vsque tempus non venit neque scitur pro communi vbi sit, nam domine clementissime, si vsque festum Nicolai non est reuersus domumque non venit quando iems fuit, credo ct ad hoc vsque tempus non venisse, nam in ieme non ambulat solito suo more, sed vno loco vbi iems in eum venit, iemat et residet. At qui, domine clementissime, iam sepissime et quam multocies maiestati vestre serenissime et scripsi et per se etiam sum locutus, vt maiestas vestra sacratissima nun­ quam commodius contra Thureas expeditionem mocionera que facere potuisset quam annis liijs duobus transactis. Nam a multis annis non fuit, qui potuisset neque in futu­ rum poterit et maiestas vestra sacratissima commodius sc posse mouere contra Thureas et expedire, suoque regno consulere. Nunc tandem domine clementissime, intellexi ad eandem maiestatem vestram sacratissimam Thurcicos ascen­ disse nuntios, qui quamuis sub nomine nunctiorum am bu­ lant, plus tamen tales possent dici exploratores, solumodo namque maiestatem vestram sacratissimam explorant, regnaque eiusdem seque eadem preparat se contra eos, an que fedus wlt seruare. nam talibus ficticijs et mendacijs Tlnircc soliti sunt principes et conuenire et explorare, verum domine clementissime, non sum sufficiens maiestati vestre sachratissime consilium dare, quod tamen mihi videtur pro maiestati vestre sacratissime in prosperum succedere posse, nequeo pretermittere, bonum esset maiestati vestre sacratissime iam huic regno prouidere ct in bonum eius felicemque statum consulere, pro eius liberitate nam duntaxat, domine clementissime, viginti quinque milia hominum absque Hnngaris maiestas vestra sacratissima vsque festum Georgij pro dicti regni huius expeditione iu tempore conficeret expediretque non dico, vt castra Nandoralbensem ct Sabach

— 137 —

hoc anno posset liberari, totam tamen Hungariam absque hijs duobus et Budara et Sijrimium subiuugari posset. Joannem etiam ex hoc regno eijcere solumodo mai­ estas vestra sachratiseima suas moueret gentes, cuius ru­ mor dummodo descendere posset, vt ego percipi et ab istis monachis, multi ad me a parte altera venire conarentur, michique se se subiungere, cum quibus dummodo mai­ estatis vestre expedicio vigeret ct maiestati vestre et uni­ verse post eandem christianitati multa possem seruire. Hec maiestati vestre sacratissime volui significare, cui mea per­ petua et fidelia seruicia commendo. Quam et felicem valere fortunatissimamque cupio longa per ewa. Date ex curia mea Raro dominica post Valentini anno 1536. Eiusdem maiestatis vestre sacratissime fidelis seruitor Paulus Bakyth C и ола ииш е : Sacratissime Romanorum, Huugarie et Boemie etc. regie maiestati etc. domino et domino meo clementissimo. Оригинал. H ungarica.

CXI. У Инзбруну 3. марта 1536. И раљ Ф ердинанд аахваљује БакиЛу ма послатим новоетима и м оли га, д а м у их и у будуЛе шаље.

Ferdinandus etc. Egregie, fidelis, dilecte. Ex litteris tuis die dominica post Valentini datis clementer intelleximus ea, que de rebus Tarcharnm diligenter ad nos scripsisti. Hec improbamus tuam dc expeditione facienda opinionem. Hoc scilicet animo nostro infixum habentes, vt regno huic nostro pacem et tranquillitatem, quoqunque modo fieri possit, pacemus et stabiliamus. T u vero similia et alia quocunque de rerum occurentijs presertim turcicis pro certo aut fidedigno testi­ monio rescire poteris, semper ad nos et accurate scribas.

— 138 —

Facturus in eo rem nobis gratam, nostra in te clementia regia compensandam. Datum Insprugk tertia martij 1536. L'n стране пиш е: Paulo Wakytli Konuja. Hii)i