Solutions of Manika Sanskrit Vyakaran 3 Book

mÙkjkf.k

ef.kdk laLÑr O;kdj.k (·¤ÿææ } ·ð¤¤ çÜ°)

‹Áπ∑§Ê

‚ÈŸËÃÊ ‚øŒfl ∞◊0∞0 (‚¢S∑ΧÃ), ’Ë0∞«U˜0Ô

‚Ÿ˜Ô v~zÆ ‚

ljLorh gkml izkúfyú (An ISO 9001:2008 Company)

∞¡È∑§‡ÊŸ‹ ¬Á鋇ʂ¸

Ÿß¸ ÁŒÀ‹Ë-vvÆÆÆw

πá«U “∑§” •ŸÈ¬˝ÿÈÄÃ-√ÿÊ∑§⁄UáÊ◊˜Ô v. ‚Á㜗 v. w. x. v. w. x. y. z. {. |. y. v. w. x.

v. y. v. y. v. v. v. v. v. v. v. v. v. v.

‚— + •Á¬ Œfl + •Ê‹ÿ◊˜Ô Á„U◊ + •Ê‹ÿ— ÁfllÊÁÕ¸Ÿ— ¬˝WÔUáÊ◊˜Ô ∑§◊˜Ô + ∆U— ‹ˇ◊Ëë¿UÊÿÊ •◊˜Ô + ∑§— Ã뿘UÔ‹Ê∑§Ÿ ⁄UÊ◊‡ø •é¡— ÃL§ë¿UÊÿÊ ∞∑§ë¿UòÊ◊˜Ô üÊË◊Ã˜Ô + ‡Ê⁄UØÔøãº˝—

w. z. w. z. w. w. w. w. w. w. w. w. w. w.

ÿlÁ¬ ¬Ê + •Ÿ◊˜Ô– ◊ÊòÊÊôÊÊ◊˜Ô flœÍà‚fl– ÿSÿ + ¿UÊÿÊ Sflë¿U— ‹Ë‹Ê + ¿UòÊ◊˜Ô •ŸÈë¿UŒ— ◊Ã˜Ô + Á‡Ê⁄U— •ø˜Ô + •ã× ·«UÊŸŸ— Sfl + ¿U◊˜Ô ÃL§ë¿UÊÿÊ ◊ë¿UòÊÈ—

x. ⁄U◊Ê + ߸‡Ê— x. ◊„UÊ + ©Uà‚fl x. x. x. x. x. x. x. x. x. x.

ÁÃc∆UÜë¿UéŒÊÿÃ– ¬Á⁄Uë¿UŒ—– ÁŒflXÔU×– ‚ËÃÊë¿UÊÿÊ– ∑ȧ◊˜Ô + Á∆U×– ‚ëøÁ⁄UòÊ◊˜Ô– •¡ÊÁŒ—– •ŸÈë¿UŒ◊˜Ô– ÃÃ˜Ô + ÁøòÊ◊˜Ô– Ãë¿˛‰UàflÊ–

w. ‡ÊéŒM§¬ ¬˝∑§⁄UáÊ◊˜Ô v. (∑§) (i) ∑ȧL§ÃÊ◊˜Ô (ª) (vi) ‚fläfl (æU) (ix) πÊŒ— w. (i) Ÿ⁄U·È (vi) Á¬ÃÎèÿÊ◊˜Ô x. (i) ⁄U◊Ê‚È (vi) ◊ÊòÊÊ—

(ii)

∑ȧL§ (iii) ∑§⁄UflÊfl– (π) (iv) SÿÊÃ˜Ô (vii) ‚fl (ÉÊ) (viii) ‹åSÿÃ (x) πÊŒ◊– (ii) ‚ÊœÈŸÊ (iii) ◊ÁÃêÿÊ◊˜Ô (iv) ŸlÊ— (vii) „U ª¡! (viii) „U ’ÊÁ‹∑§! (ix) ‹Ã (ii) ‹Ã! (iii) ¬òÊÊêÿÊ◊˜Ô (iv) ∑Χ¬ÿÊ (vii) ŸŒËÁ÷— (viii) ‚ÊœÈŸÊ (ix) ’Ê‹∑§ÊŸÊ◊˜Ô

(v)

SÿÊ—

(v) ◊ÊÃÎÁ÷— (x) •ê’ÊèÿÊ◊˜Ô– (v) ‹ÃÊÁ÷— (x) ◊ÈŸËŸ˜Ô–

x. œÊÃÈM§¬ ¬˝∑§⁄UáÊ◊˜Ô v.

(i) ∑§Á⁄UcÿÁà (vi) S◊⁄UÊÁŸ

w.

(ii) Ÿ¢SÿÁÃ

(iii) ¬‡ÿÃ

(iv) ¬øØÔ

(v) •¬∆UÊ◊

(vii) º˝ˇÿÁÃ

(viii) ªë¿UÊÁ◊

(ix) ªÊÿÊ◊

(x) ¬ˇÿÁ‚–

(iii) πÊŒÁ‚

(iv) •¬∆UÊ◊

(v) Á¬’Ã◊˜Ô

(ix) ÷fl—

(x) œÊÁflcÿ×–

(i) ø‹ÃÊ◊˜Ô (vi) •SÃÈ

(ii) Ÿ¢SÿÊ◊— (vii) ¬‡ÿÊfl—

(viii) ‚ãÃÈ

y. ‚◊Ê‚Ê— v. v. ◊„UÊŸ˜Ô øÊ‚ÊÒ •Êà◊Ê– y. ‡ÊÊ÷ŸÊ ’ÈÁh— ÿSÿ ‚—– 2

w. ∑§ãŒ◊˜Ô ø ◊Í‹¢ ø »§‹¢ ø– z. ◊„UÊŸ˜Ô øÊ‚ÊÒ flË⁄U—–

x. ’„ÍUÁŸ »§‹ÊÁŸ ÿÁS◊Ÿ˜Ô ‚—–

‚⁄USflÃË ◊ÁáÊ∑§Ê ‚¢S∑Χà √ÿÊ∑§⁄UáÊ (÷ʪ-x)

w. v. Á‡ÊflSÿ •Ê‹ÿ◊˜Ô– y. œ◊¸ ’ÈÁh— ÿSÿ ‚—–

w. ŸË‹— ∑§á∆U— ÿSÿ ‚— ÃSÿ– z. ¡ªÃ— ߸‡Ê—–

x. Á‡ÊflSÿ ¬˝ÁÃ◊ÊÿÊ—

x. v. Œ‡ÊSÿ ‚flÊ– y. Œ‡ÊÊŸŸ—–

w. øàflÊÁ⁄U •ÊŸŸÊÁŸ ÿSÿ ÃSÿ– z. ÁŸª¸Ã√ÿÿ—–

x. Áfl◊‹◊˜Ô ©UŒ∑§◊˜Ô ÿSÿÊ¢ ‚Ê–

y. v. ª˝ãÕÊŸÊ◊˜Ô •Ê‹ÿ—– y. ‡flÃÊê’⁄U— (ÁflcáÊÈ)–

w. ◊ŒŸ ©Uã◊ûÊ—– z. ‡ÊÈc∑§— ∑§á∆U— ÿSÿ ‚—–

x. Áfl◊‹Ê ◊Á× ÿSÿ ‚—–

z. v. ¬ËÃŒÈÇœ—– y. ø∑¢˝§ ¬ÊáÊÊÒ ÿSÿ ‚—–

w. ‡ÊÈ÷◊˜Ô •ÊŸŸ◊˜Ô ÿSÿ ‚—– z. ÁŸª¸Ã◊˜Ô ÷ÿ◊˜Ô ÿS◊ÊÃ˜Ô ‚—–

x. ÁŒŸ ÁŒŸ ßÁÖ

{. v. ¬ËÃÊê’⁄U—– y. ⁄UÄÃ∑§◊‹ÊÁŸ–

w. Á¬Ã⁄UÊÒ– z. flΡÊ◊˜Ô •ÊM§…UÊ—–

x. ©U¬ª¢ª◊˜Ô–

|. v. flÎˇÊ¬ÁÃÃÊÁŸ– y. ÁòÊ‹Ê∑§Ë–

w. ¬Êfl¸ÃË ø ¬⁄U◊‡fl⁄U— ø– z. flË⁄U¬ÈL§·—–

x. ø¬‹flÊŸ⁄UÊ—–

}. v. œ◊¸‚ÊœŸ◊˜Ô– y. ¡ŸÊŸÊ◊˜Ô •÷Êfl— ÿòÊ ÃØԖ

w. ∑ΧcáÊÊ— ◊ÉÊÊ—– z. ¬ÜøŸŒ◊˜Ô–

x. ‡ÊÁÄÃ◊˜Ô •ŸÁÃ∑˝§êÿ–

z. ¬ÿʸÿÊ— ∞fl◊˜Ô Áfl¬ÿ¸ÿÊ— v. v. z. ~. vw.

◊Ϊ¬Á×, ◊Ϊãº˝—– w. ŸÊÒ∑§Ê, ÃÁ⁄UáÊË– ÁflûÊ◊˜,Ô •Õ¸—– {. ©U‹Í∑§—, ÁŒflÊ÷Ë×– ¬Îc¬◊¢¡⁄UË, ¬Èc¬ªÈë¿U—– vÆ. ‹ˇ◊Ë, ßÁãŒ⁄UÊ– ‚Êÿ◊˜Ô ∑§Ê‹—, ‚ãäÿÊ ∑§Ê‹—– vx. Áfl∑§Ê⁄U—, ŒÊ·—–

w. v. ÁŒŸ◊˜Ô {. ∑˝§Êœ— vv. •‹‚—

w. Áfl∑§Ê‚— |. ŒÍ⁄U vw. ŸflËŸÊ

x. v. •Áø⁄U◊˜Ô {. Ã◊—

w. ◊ÊÒŸ◊˜Ô |. ì—

y. v. ÁŒŸ◊˜Ô {. ‡fl×

w. ÁŒŸ∑§⁄U— |. ãÿÍŸ—

x. |. vv. vy.

x. ªàflÊ }. ÁŸ‡ÊÊ∑§⁄U— vx. •‡ÊÊ∑§—

ÿÊø∑§—, •Õ˸– y. ’Ê‹—, ’Ê‹∑§—– ÁfllÊÿß◊˜,Ô ¬Ê∆U‡ÊÊ‹Ê– }. •ÊªãÃÈ∑§—, •ÁÃÁÕ—– ¬˝Ê×, ¬˝÷ÊÃ◊˜–Ô •‡ÊÄ×, ‡ÊÁÄÄUËŸ—– vz. •Ê÷Í·áÊ◊˜,Ô •Ê÷⁄UáÊ◊˜–Ô y. ∑§Ê◊‹Ê ~. ÿŒÊ-∑§ŒÊ vy. øÃÈ⁄U—

z. ∑ΧcáÊ— vÆ. ¬⁄UÊ¡ÿ— vz. •¬ÁflòÊ◊˜Ô–

x. ⁄U× }. Ãå×

y. ¬˝Ê× ~. ©UûÊ◊—

z. ÁŒflÊ÷Ë× vÆ. ⁄UÊÁ≈U∑§Ê–

x. ¬ÿʸå× }. øß—

y. •ÊªÃ— ~. flÎhÊ

z. ‚◊ˬ× vÆ. •Ê„U⁄U–

{. ¬˝àÿÿÊ— v. v. √Á‹π˜Ô + Ã√ÿØÔ

w. √∑§ê¬˜Ô + ‡ÊÊŸø˜Ô

x. √¬∆˜UÔ + •ŸËÿ⁄˜UÔ

y. ‚⁄U‹ + ˘Ԗ

w. v. ⁄U◊áÊËÿ + ˘Ô

w. ø¬‹ + àfl

x. ’ÈÁh + ◊ÃȬ˜Ô

y. ‚È¡Ÿ + ˘Ԗ

x. v. ‡ÊÁÄà + ◊ÃȬ˜Ô

w. ©UlÊª + ÁáÊÁŸ

x. ’‹ + ◊ÃȬ˜Ô

y. œŸ + ÁáÊÁŸ–

y. v. ªÈáÊ + ÁáÊÁŸ

w. •Áflfl∑§ + ˘Ô

x. √∑Χ + Ã√ÿØÔ

y. √¬∆˜UÔ + ÄÃflÃÈ–

z. v. √ª◊˜Ô + ‡ÊÃÎ

w. √∑Χ + •ŸËÿ⁄˜UÔ

x. ÁŸœ¸Ÿ + ˘Ô

y. SflâòÊ + ˘Ԗ

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

3

{. v. ¬‡ÊÈ + àfl |. v. ‡ÊËË + Ë˜Ô }. v. √ŒÎ‡Ê˜Ô + ÄàflÊ ~. v. √’hÔ + ÄàflÊ vÆ. v. ‚„UÊÿ + Ë˜Ô vv. v. √àÿ¡˜Ô + Ã√ÿÃ˜Ô vw. v. ◊ÊÃÊ◊„U + æUˬ˜Ô

w. w. w. w. w. w. w.

√∑Χ

+ Ã√ÿÃ˜Ô √ª◊˜Ô + ‡ÊÃÎ √πÊŒ˜Ô + ÃÈ◊ÈŸ˜Ô √¬Ê + ÄàflÊ √∑Χ + Ã√ÿÃ˜Ô √œÊfl˜Ô + ÃÈ◊ÈŸ˜Ô øÃÈ⁄U + ≈Uʬ˜Ô

x. x. x. x. x. x. x.

√¬∆˜UÔ

+ ‡ÊÃÎ √¬∆˜UÔ + Äà Œfl + àfl– ‚„˜UÔ + ‡ÊÊŸø˜Ô √⁄UˇÊ˜Ô + •ŸËÿ⁄U˜Ô √⁄Uø˜Ô + Äà ◊ÊÃÈ‹ + æUˬ˜Ô

y. y. y. y. y. y. y.

◊„UÃ˜Ô + àfl– √πÊŒ˜Ô + ÄàflÊ– √¬∆˜UÔ + •ŸËÿ⁄˜UÔ– ŒÿÊ + ◊ÃȬ˜Ô– √ÁŸãŒ˜Ô + •ŸËÿ⁄U˜Ô– •ÁSà + ∆U∑˜Ô§– ßÁÄUÊ‚ + ∆U∑˜Ô§–

|. •√ÿÿÊ— v. w. x. y. z. {. |. }.

v. v. v. v. v. v. v. v.

∞fl ‚ŒÒfl ◊Ê ¬È⁄UÊ ø •l ŸÍŸ◊˜Ô sÔ—

w. w. w. w. w. w. w. w.

∑§ŒÊÁ¬ ÁflŸÊ ‚ŒÒfl ‚ŒÒfl ÿòÊ ‡fl— ‡ÊËÉÊ˝◊˜Ô •l

x. x. x. x. x. x. x. x.

•Á¬ ∞fl ◊Î·Ê ÿÃ˜Ô ÃòÊ ∑§ŒÊ ‡ÊŸÒ—-‡ÊŸÒ— ‡fl—

y. y. y. y. y. y. y. y.

flÎÕÊ •œÈŸÊ flÎÕÊ ÃÃ˜Ô ‚fl¸òÊ ‡ÊËÉÊ˝◊˜Ô ∞fl ∞fl

z. z. z. z. z. z. z. z.

ÿòÊ-ÿòÊ– Ÿ– ∞fl– ∑§ŒÊÁ¬– ∞fl– ø– •Á¬– ÃòÊ–

~. v. ÁflŸÊ

w. sÔ—

x. ÿÕÊ-ÃÕÊ

y. ‡ÊŸÒ—

z. ÃËfl˝◊˜Ô–

vÆ. v. ©UëøÒ—

w. ÿØÔ

x. ÃØÔ

y. ÿŒÊ

z. Ìʖ

vv. v. ¬È⁄UÊ

w. flÎÕÊ

x. ÿÊflØÔ

y. ÃÊflØÔ

z. ‚„U‚Ê–

vw. v. ∞fl {. Á∑§◊Õ¸◊˜Ô

w. ßfl |. ÃòÊ

x. •Ê◊˜Ô }. •ãÿòÊ

y. ŸÄÃ◊˜Ô ~. •œSÃÊØÔ

z. ŸÍŸ◊˜Ô vÆ. ŸÊøØԖ

}. flÊëÿ-¬Á⁄UfløŸ◊˜Ô v. v. ¬∆UÁÃ

w. ÃÊèÿÊ◊˜Ô

x. ¬∆UÁãÖ

{. v. πãÿÃ

w. œÁŸ∑§Ÿ

x. ¬‡ÿÁÖ

w. v. ÃŸ

w. „U‚×

x. „USÿãÃ–

|. v. ŒÎ‡ÿãÃ

w. ŒËÿÃ

x. ŒÎ‡ÿÃ–

x. v. ª˝ãÕ—

w. S◊ÿ¸Ã

x. ªêÿÃ–

}. v. ÁOÔUÿÃ

w. Á‹ÅÿãÃ

x. üÊÍÿÃ–

y. v. ◊ÊòÊÊ

w. ‹ÃÊèÿÊ◊˜Ô

x. ÃÊèÿÊ◊˜Ô–

~. v. ªËÃ◊˜Ô

w. ∑§Ê‹Ê„U‹—

x. ¬ÈòÊáÊ–

z. v. S◊ÿ¸Ã

w. ŒÎ‡ÿÃ

x. ‚ÒÁŸ∑§Ÿ–

vÆ. v. ¬∆˜UÔÿãÃ

w. ¬∆˜UÔÿÃ

x. ¬∆˜UÔÿÃ–

~. ‚◊ÿ— (∑§Ê‹—) v. v. ¬ÜøflÊŒŸ

w. ‚Êœ¸·«˜UÔflÊŒŸ

x. ÁmflÊŒŸ

y. ‚¬ÊŒ·«˜UÔflÊŒŸ–

w. v. ŸflflÊŒŸÔ

w. ‚¬ÊŒÒ∑§

x. ‚Êœ¸∞∑§

y. ‚¬ÊŒÁm–

4

‚⁄USflÃË ◊ÁáÊ∑§Ê ‚¢S∑Χà √ÿÊ∑§⁄UáÊ (÷ʪ-x)

x. v. ‚¬ÊŒŸflflÊŒŸ◊˜Ô

w. ‚Êœ¸Ÿfl

x. ¬ÊŒÊŸŒ‡Ê

y. ∞∑§ÊŒ‡ÊflÊŒŸ–

y. v. ‚Êœ¸¬Üø

w. ‚åÃflÊŒŸ

x. ¬ÊŒÊŸ•c≈UflÊŒŸ

y. ‚¬ÊŒÁmflÊŒŸ–

z. v. ÁmflÊŒŸ

w. ‚¬ÊŒÁm

x. ‚Êœ¸øÃÈflʸŒŸ

y. ¬ÊŒÊŸ¬ÜøflÊŒŸ–

{. v. ‚åÃflÊŒŸ◊˜Ô

w. ‚Êœ¸øÃÈflʸŒŸ◊˜Ô

x. ‚¬ÊŒÒ∑§ÊŒ‡ÊflÊŒŸ◊˜Ô

y. ¬ÊŒÊŸÒ∑§ÊŒ‡ÊflÊŒŸ◊˜Ô–

|. v. øÃÈflʸŒŸ

w. ‚¬ÊŒøÃÈflʸŒŸ

x. ‚Êœ¸øÃÈflʸŒŸ

y. ¬ÊŒÊŸ·«˜UÔflÊŒŸ–

}. v. øÃÈflʸŒŸ

w. ‚¬ÊŒøÃÈflʸŒŸ

x. ‚Êœ¸øÃÈflʸŒŸ

y. ¬ÊŒÊŸŸflflÊŒŸ–

~. v. ¬ÜøflÊŒŸ

w. ‚¬ÊŒ·«˜UÔ

x. mÊŒ‡ÊflÊŒŸ

y. ¬ÊŒÊŸ·«˜UÔ–

w. ¬ÊŒÊŸÁmflÊŒŸ

x. ‚¬ÊŒ¬ÜøflÊŒŸ

y. ‚Êœ¸ŸflflÊŒŸ–

vÆ. v. ∞∑§flÊŒŸ

vÆ. ‚¢ÅÿÊ v. v. ·«˜UÔ

w. øàflÊ⁄U—

x. m–

{. v. mÊÒ

w. ∞∑§—

x. øàflÊ⁄U—

w. v. øàflÊÁ⁄U

w. òÊËÁáÊ

x. m–

|. v. mÊÒ

w. òÊËÁáÊ

x. òÊËÁáÊ–

x. v. ∞∑§Ê

w. òÊËÁáÊ

x. m–

}. v. ∞∑§Ê

w. ∞∑§—

x. ∞∑§Ê–

y. v. mÊÒ

w. ÁÃd—

x. òÊÿ—–

~. v. ∞∑§◊˜Ô

w. m

x. ∞∑§—

z. v. òÊÿ—

w. ÁÃd—

x. ∞∑§Ê–

w. mÊÒ

x. mÊÒ–

vÆ. v. ∞∑§Ê

vv. •‡ÊÈÁh‡ÊÊœŸ◊˜Ô v. v. flΡÊ◊˜Ô

w. ⁄UÊ◊áÊ

x. ◊sÔ◊˜Ô

y. ªë¿UŸ˜Ô–

w. v. ÷flŸ◊˜Ô

w. πÊŒÁÃ

x. ªë¿UÁÃ

y. ¬fl¸ÃÊŸ˜Ô–

x. v. Ÿ¢SÿÁÃ

w. sÔ—

x. ‚—

y. ∑§⁄UÊÁ·–

y. v. ◊ÈÁŸ—

w. ’Ê‹∑§—

x. ∑ΧcáÊÊ—

y. „U‹Ÿ–

z. v. •‡flÊØÔ

w. Sflë¿U

x. •‚àÿflÊÁŒŸ◊˜Ô

y. ‚fl¸–

{. v. ‹ˇêÿÒ

w. ∞·—

x. •¡⁄U—

y. •Ê‚ËØԖ

|. v. üÊË∑ΧcáÊÊÿ

w. ¬Á∆UÃÈ◊˜Ô

x. •Êªàÿ

y. ‚ÈãŒ⁄U◊˜Ô–

}. v. ◊◊

w. •Êªë¿U×

x. ªë¿UÁãÃ

y. ¬fl¸ÃÊØԖ

~. v. ÃŸ

w. òÊÿ—

x. øÃd—

y. mÊÒ–

w. ∞∑§Ê

x. ∞·Ê

y. ◊ÈŸË–

vÆ. v. •fl‚ØÔ

πá«U “ÅÊ” ⁄UøŸÊà◊∑§-∑§Êÿ¸◊˜Ô vw. ¬òÊ‹πŸ◊˜Ô v. v. Á¬ÃÎ◊„UÊ÷ʪ— {. º˝c≈È◊˜Ô

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

w. ÁŸflŒÿÊÁ◊ |. ‡ÊÃmÿ◊˜Ô

x. ©UûÊ⁄U¬òÊÊÁáÊ }. ¬˝·ÿãÃÈ

y. ÁfllÊ‹ÿŸ ~. ‚fl¸◊˜Ô

z. ¬˝’㜗 vÆ. ⁄UÊ∑§‡Ê—– 5

w. v. {. x. v. {. y. v. {. z. v. {. {. v. {. |. v. {. }. v. {.

Ÿ◊SÃ ÿÊªŒÊŸ◊˜Ô ∑ȧ‡Ê‹◊˜Ô •fl‡ÿ◊˜Ô Á◊òʬ˝flËáÊ ¬Á⁄UüÊÁ◊áÊ— Á¬˝ÿÁ◊òÊ◊˜Ô •ÃËfl ¡ê◊Í-∑§‡◊Ë⁄U◊˜Ô •ÊflÎÁûÊ◊˜Ô ¬˝œÊŸÊøÊÿʸ◊„UÊŒÿÊ ¬˝flc≈ÈU◊˜Ô •ÊÿÊÁ¡Ã◊˜Ô ‡ÊÈ÷∑§Êÿ¸

w. |. w. |. w. |. w. |. w. |. w. |. w. |.

©UûÊ⁄UÊ¢ø‹§ ∞∑§òÊË∑ΧÃÊÁŸ ôÊʬÿÊÁ◊ ©U¬ÁSÕÁ× Ÿ◊S∑§Ê⁄U— •äÿʬ∑§Ê— ‚¬˝◊ Ÿ◊ÊŸ◊— ÿʌ·ÊË ‚ÊŒ⁄¢U Ÿ◊S∑§Ê⁄U— ‚Ö¡— ÁŸflŒŸ◊˜Ô ◊◊ •Ê‚ËÃ˜Ô ◊ŸÁ‚

x. }. x. }. x. }. x. }. x. }. x. }. x. }.

‚„UÊÿÃÊÕ¸ ÷ÊÖÿ¬ŒÊÕʸŸ˜Ô •Áª˝◊◊Ê‚Sÿ Á¬ÃÎèÿÊ◊˜Ô ∑ȧ‡Ê‹Ê˘ÁS◊ ÁfllÊ‹ÿ •ÊÿÊÁ¡Ã— ∑§ÊÒÃÈ„U‹¢ ßë¿UÊÁ◊ •Êªàÿ ªÎ„UËàflÊ ÷fl× •∑§⁄UÊÃ˜Ô ©Uà¬ãŸÊ

y. ~. y. ~. y. ~. y. ~. y. ~. y. ~. y. ~.

ªãÃÈ◊˜Ô Ã ÁŸÁ‡ø× Ãflʪ◊Ÿ◊˜Ô ßë¿UÊÁ◊ ¬˝ÊåŸÈ◊— •ÁÃÁ⁄Uëÿ ‚fl¸·Ê◊˜Ô ÁŸÿ◊Ÿ ¬˝ÊåÃflÊŸ˜Ô ªÎ„U ŒàflÊ •äÿʬ∑§Ê— Sfl⁄UÄÃ◊˜Ô

y. y. y. y. y. y. y. y.

oÎáÊÈà ∑ȧòÊ ŸÒfl •ÁSà ⁄UÊøãÃ •‹◊˜Ô ◊ÿÊ ◊ÿÊ

z. vÆ. z. vÆ. z. vÆ. z. vÆ. z. vÆ. z. vÆ. z. vÆ.

ŸcÿÁ‚ •Á÷ãŸÁ◊òÊ◊˜Ô– ÁòÊÁŒŸÊÁŸ ÷flÁã◊òÊ◊˜Ô– ‚ÈãŒ⁄U— ‹ÁπcÿÊÁ◊– •ÁmÃËÿ◊˜Ô ∑˝§Ë«UÊÁŒfl‚—– ©UÁûÊc∆UÊÁ◊ ÷flŒËÿ—– ŒÍ⁄U ÷flÃÊ◊˜Ô– ‚fl¸ ôÊÊàflÊ–

vx. flÊûÊʸ‹Ê¬— v. w. x. y. z. {. |. }.

v. v. v. v. v. v. v. v.

◊œÈ⁄U◊˜Ô ¬‡ÿÊÁ◊ Á∑§◊˜Ô ¬∆UÁ‚ ŒË¬Êfl‹Ë ßë¿UÊÁ◊ Á∑§◊˜Ô SÕËÿÃ

w. w. w. w. w. w. w. w.

¬ˇÊÊ— ÃÈèÿ◊˜Ô ⁄UˇÊÊÁ◊ ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚Sÿ ŸflËŸÊÁŸ ∑ȧòÊ ¬Ê∆U— ŒÎ‡ÿÃ

x. x. x. x. x. x. x. x.

‡ÊÈ÷◊˜Ô ªËÃÊ◊˜Ô ∑˝§Ë«UŸ∑§◊˜Ô •Õ¸— ◊sÔ◊˜Ô ªë¿UÁà ªë¿UÁ‚ ¬‡ÿÁ‚

z. z. z. z. z. z. z. z.

•ÁÃÁÕ—– fl‚ÁÖ flÊûÊʸ‹Ê¬◊˜Ô– ŸÊ◊– Á◊c≈UÊãŸÊÁŸ– ø‹ÁÖ ÷¡Ÿ◊˜Ô– ßë¿UÁ‚–

vy. ÁøòÊfláʸŸ◊˜Ô v. v. v. ◊ÉÊÊ— ¡‹◊˜Ô fl·¸ÁãÖ w. ÁøòÊ ∞∑§◊˜Ô ∑ȧ≈UË⁄U◊˜Ô •Á¬ •ÁSÖ x. fl·Ê¸ÿÊ◊˜Ô ◊ÿÍ⁄U— ŸÎàÿÁÖ w. v. •ÁS◊Ÿ˜Ô ÁøòÊ ∞∑§— ø‹¬ÈSÃ∑§Ê‹ÿ— •ÁSÖ w. ø‹ ¬ÈSÃ∑§Ê‹ÿ— ªÎ„UÊáÊÊ◊˜Ô ‚◊ˬ ∞fl •Êªë¿UÁÖ x. ¬ÈSÃ∑§ÊÁŸ ¬˝ÊåÃÈ◊˜Ô ¬ÁVÃ’hÊ— ¡ŸÊ— ÁÃc∆UÁãÖ x. v. •òÊ ∞∑§— ‚⁄UÊfl⁄U— •ÁSÖ w. ‚⁄UÊfl⁄U/ëUʪ ◊ËŸÊ— Ã⁄UÁãÖ x. m flÁø∑§ •Á¬ ëUʪ Ã⁄U×– 6

y. ¬˝‚㟗 ◊á«ÍU∑§— •Á¬ ≈U⁄˜UÔ≈U⁄UÊÿÃ– z. ‚fl¸òÊ fl·Ê¸¡‹◊˜Ô ¬ÍÁ⁄UÃ◊˜Ô– y. flÊ„UŸ ÁflÁflœÊ— ¬òÊ-¬ÁòÊ∑§Ê— •Á¬ ‚ÁãÖ z. ‚◊ˬ ∞fl ¬ÈSÃ∑§Ê‹ÿÊäÿˇÊ— •Á¬ ÁÃc∆UÁÖ y. ∞∑§— ∑§ë¿U¬— ëUʪÊÃ˜Ô ’Á„U— •Êªë¿UÁÖ z. ∞∑§— ◊Ϊ— ¡‹¢ Á¬’ÁÖ

‚⁄USflÃË ◊ÁáÊ∑§Ê ‚¢S∑Χà √ÿÊ∑§⁄UáÊ (÷ʪ-x)

y. v. ∞·Ê •S◊Ê∑§◊˜Ô ∞∑§Ê ŸŒË •ÁSÖ w. ¡‹ ©UlÊª÷flŸÊÃ˜Ô Áfl·ÊÄÃÊê‹ÊÁŸ Áfl‹ËÿãÃ– x. ÁÃd— ◊Á„U‹Ê— ŸlÊ◊˜Ô flSòÊÊÁáÊ ˇÊÊ‹ÿÁãÖ

y. ∞∑§— πª— Áfl·ÊÄÃ◊˜Ô ¡‹¢ ¬ËàflÊ Á◊˝ÿÃ– z. ¡‹◊ÊÁ◊ãÿ◊˜Ô Ÿ ∑ȧÿʸØԖ

z. v. •ÁS◊Ÿ˜Ô ÁøòÊ ÁfllÊ‹ÿSÿ flÊÁ·¸∑§Êà‚fl¢ ŒÁ‡Ê¸Ã◊˜Ô •ÁSÖ w. Œ‡Ê¸∑§Ê— ∑§Êÿ¸∑˝§◊◊˜Ô ¬Á‡ÿÁãÖ x. ◊Üø ∞∑§Ê ¿UÊòÊÊ ŸÎàÿÁÖ

y. ∞∑§ ¿UÊòÊÊ ÃÈ Á‚ÃÊ⁄¢U flÊŒÿÁÖ z. •ÁÃÕÿ— •Á¬ ¬˝‚ãŸÊ— ‚ÁãÖ

{. v. ∞·Ê ∞∑§Ê ‹ÉÊÈflÊÁ≈U∑§Ê •ÁSÖ w. flÊÁ≈U∑§ÊÿÊ◊˜Ô m Á◊òÊ ¬⁄US¬⁄¢U flŒÃ—– x. ∞∑§— ’Ê‹— •Ê◊˝ÊÁáÊ òÊÊ≈UÿÁÖ

y. •òÊ •Ÿ∑§ ¬Èc¬ÊÁáÊ •Á¬ Áfl∑§‚ÁãÖ z. ◊Ê‹Ê∑§Ê⁄U— ∑§ŒÊ⁄U◊˜Ô ¡‹Ÿ Á‚¢øÁÖ

|. v. ‚⁄UáÿÊ◊˜Ô ∞∑§Ê ÁòÊøÁ∑˝§∑§Ê •ÁSÖ w. ¡ŸÊ— ÁmøÁ∑˝§∑§ÿÊ •Á¬ ªë¿UÁãÖ x. ∑§Ê⁄UøÊ‹∑§Ê— ◊ʪ¸ ÁflflÊŒ◊˜Ô ∑ȧfl¸ÁãÖ

y. ◊ʪ¸ ÃÈ •√ÿflSÕÊ ∞fl •ÁSÖ z. ∞∑§— ’‚øÊ‹∑§— ©Uà∑§Êø◊˜Ô ÿë¿UÁÖ

}. v. ∞·— ÃÈ ÷ÿ¢∑§⁄U— ¬˝ÊáʟʇÊ∑§— ∑§Ë≈U— ¡‹ ©Uà¬ãŸ— ÷flÁÖ w. ∞ÃŸ ∑§Ë≈UŸ ∞fl «¥UªÍ ◊‹Á⁄UÿÊ øÁà ⁄UÊªÊÒ ÷fl×– x. «¥UªÍ ÃÈ ÉÊÊÃ∑§— ⁄UÊª— •ÁSÖ y. ¬ÿ¡‹◊˜Ô •ŸÊflÎÃ◊˜Ô ◊Ê ⁄UˇÊØԖ z. •S◊ÊÁ÷— ¬˝ÿàŸ¢ ∑§ûʸ√ÿ◊˜Ô ÿÃ˜Ô ¡‹◊˜Ô ÃÈ ªÃ¸ ∑ȧòÊÊÁ¬ flÊ ∞∑§ÁòÊÃ◊˜Ô ◊Ê ÷flØԖ

πá«U “ª” •¬Á∆UÃ-•fl’ÊœŸ◊˜Ô vz. ªlÊ¢‡ÊÊ— yÆ-zÆ ‡ÊéŒ ¬Á⁄UÁ◊à v. v. v. ÷Ê¡Ÿ◊˜Ô x. Á÷ˇÊÈ∑§— w. Á÷ˇÊÈ∑§— •Êà◊ÊŸ◊˜Ô “÷ÊÇÿflÊŸ˜Ô” ßÁà •◊ãÿÃ˜Ô ÿ× ‚— ‚ãÃÈc≈U— x. v. ◊„UûÊ⁄UÊ◊˜Ô w. v. Ô w. x.

w. √ÿʬÊ⁄UË y. •ª˝– •Ê‚ËØԖ w. œÁŸ∑§Êÿ–

v. flÊŸ⁄UÊ— w. ‹¢∑§Ê◊˜ x. ⁄UÊfláÊ— y. ⁄UÊfláÊ—– ÿŒÊ ⁄UÊfláÊ— ◊Î× •÷flÃ˜Ô ÃŒÊ ÃÒ— ÃSÿ SfláʸÁŸÁ◊¸ÃÊ ⁄UÊ¡œÊŸË fl‡Ê◊˜Ô •ÁœªÃÊ– ÃÎÃËÿÊ Áfl÷ÁÄÖ

x. v. v. ◊ÊˇÊ— w. ◊ŸÈcÿ— x. ÁŸflʸáÊ◊˜Ô y. ∑§Ê◊ŸÊ—– w. ÿŒÊ ◊ŸÈcÿSÿ ‚∑§‹Ê— ∑§Ê◊ŸÊ— ‡ÊÊãÃÊ— ÷flÁãà ‚— ◊ÊˇÊ◊˜Ô ¬˝ÊåŸÊÁÖ x. w. •Ê¬˜Ô œÊÃÈ–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

7

y. v. v. Á¬˝ÿ¡ŸÒ— w. ¬ÿ¸≈UŸŸ x. ¬ÿ¸≈UŸ-©UlÊªŸ y. ÁSÕ⁄UÃ⁄U◊˜Ô– w. ¬ÿ¸≈UŸŸ ∑§ÁS◊Ÿ˜Ô Œ‡Ê-¬˝Œ‡Ê flÊ Á∑§◊˜Ô Á∑§◊˜Ô Œ‡Ê¸ŸËÿ◊˜Ô? •ÕflÊ ÃòÊ ∑§Õ¢ √ÿfl„UÊ⁄U— Á∑˝§ÿÃ– ∞ÃÃ˜Ô ‚fl¸◊˜Ô ôÊÊÿÃ– x. ¬ÿ¸≈UŸ◊˜Ô– z. v. v. ÷⁄U× x. ÷⁄UÃSÿ w. flÿ◊˜Ô ÷Ê⁄UÃ ‚fl¸◊˜Ô ‚Èπ¢ ¬˝ÊåŸÈ◊—– x. Áfl‡Ê·áÊó¬˝ÃʬË, Áfl‡Êcÿó⁄UÊ¡Ê–

w. ¬˝ÃÊ¬Ë y. ¬˝ÊáÊÒ—–

{. v. v. üÊË∑ΧcáÊSÿ x. ∑¢§‚— w. fl‚ÈŒfl— üÊË∑ΧcáÊ◊˜Ô ∑§⁄Uá«U∑§ ÁŸœÊÿ ªÊ∑ȧ‹◊˜Ô •ŸÿØԖ x. (i) ◊Ê◊Ê–

w. Œfl∑§Ë y. ŸãŒ—–

|. v. v. ÁfllÊ x. ÁfllÊœŸ◊˜Ô w. ÁfllÊœŸ◊˜Ô ÁflÁøòÊ◊˜Ô ÿ× ∞ÃÃ˜Ô √ÿÿ ∑ΧÃ˘Á¬ flœ¸Ã– x. Ÿ⁄U—–

w. ÁfllÊœŸ◊˜Ô y. ÁflmÊŸ˜Ô–

}. v. v. ¬˝„˜UÔ‹ÊŒ— w. Á„U⁄Uáÿ∑§‡ÿ¬— x. ¬˝„˜UÔ‹ÊŒ◊˜Ô y. „UÊÁ‹∑§Ê– w. „UÊÁ‹∑§Ê ÃÈ •ÇŸÊÒ •Öfl‹Ã˜Ô ‚È⁄UÁˇÊ× ¬˝„˜UÔ‹ÊŒ— ’Á„U— •Êªë¿UØԖ x. ŸËàflÊ, ¬˝ÖflÊ‹ÁÿÃÈ◊˜Ô–

}Æ-vÆÆ ‡ÊéŒ ¬Á⁄UÁ◊à v. v. v. ‚ȬÊ·— x. •ø¸ŸÊ w. v. ◊ÊÃÊ Ãèÿ— ‚ͬ◊˜Ô •ÊŒŸ◊˜Ô ø ¬øÁÖ x. üÊÈÁÃóÁfl‡Êcÿ¬Œ◊˜Ô, ∑ȧ‡Ê‹ÊóÁfl‡Ê·áʬŒ◊˜Ô– y. ‚ÈÿÊÇÿÊ— ’Ê‹Ê—–

w. üÊÈÁ× y. ¡Ÿ∑§—– w. ¡Ÿ∑§— ‚fl¸èÿ— Á◊c≈UÊãŸÊÁŸ ∑˝§Ë«UŸ∑§ÊÁŸ ø •ÊŸÿÁÖ

w. v. v. SflŸË«UÊÁŸ w. •ÊüÊ◊·È x. øÊÿ◊˜Ô y. ’Ê‹∑§Ê—– w. v. ‚Êÿ¢∑§Ê‹ ∑§◊‹ÊÁŸ ê‹ÊŸÊÁŸ ÷flÁãà ∑ȧ◊ÈŒÊÁŸ ø Áfl∑§‚ÁãÖ w. ‚Êÿ¢∑§Ê‹ ∑§øŸ ¡ŸÊ— ŒÍ⁄UŒ‡Ê¸Ÿ◊˜Ô ¬‡ÿÁãà ∑§øŸ ¡ŸÊ— øÊÿ¬ÊŸ◊˜Ô ø ∑ȧfl¸ÁãÖ x. v. •Ê„UÊ⁄UÊŸ˜Ô w. •Ê ©U¬‚ª¸, √ª◊˜Ô œÊÃÈ, Àÿ¬˜Ô ¬˝àÿÿ– y. ‚Êÿ¢∑§Ê‹—– x. v. v. „¢U‚— w. Á‚hÊÕ¸Sÿ x. ŒflŒûÊ— y. ⁄UˇÊ∑§—– w. Á‚hÊÕ¸— œÊÁflàflÊ „¢U‚Sÿ ‡Ê⁄UË⁄UÊÃ˜Ô ’ÊáÊ¢ ÁŸc∑§ÊSÿ Ã◊˜Ô •VÔU •œÊ⁄UÿØԖ 8

‚⁄USflÃË ◊ÁáÊ∑§Ê ‚¢S∑Χà √ÿÊ∑§⁄UáÊ (÷ʪ-x)

x. v. ©U¬flŸ◊˜Ô x. √ÿÊ∑ȧ‹◊˜Ô y. ÷ˇÊ∑§ÊÃ˜Ô ⁄UˇÊ∑§— üÊÿÊŸ˜Ô– y. v. w. x. y. z.

v. ≈UÊÁ¬∑§Ê— ¬˝’Èh— ≈UÊÁ¬∑§ÊÁfl∑˝§ÃÊ flΡÊ ⁄UÄßˋfláÊʸ— ≈UÊÁ¬∑§Ê— œÊ⁄Uÿã× v. ≈UÊÁ¬∑§ÊÿÒ v. ≈UÊÁ¬∑§ÊÁfl∑˝§ÃÊ •ŸÈ∑§⁄UáʇÊË‹Ê— flÊŸ⁄UÊ—–

w. •Ê◊˜Ô y. ŒflŒûÊÊÿ– w. •ŸÈ∑§⁄UáʇÊË‹Ê—– flÊŸ⁄UÊŸ˜Ô •¬‡ÿØԖ w. ©U¬Á⁄U– w. flÊŸ⁄UÊŸ˜Ô–

z. v. v. ¡ŸÊŸ˜Ô w. ‹πŸË– w. v. flÿ◊˜Ô ‹πãÿÊ— ‚„UÊÿÃÿÊ ∑§ˇÊÊ‚È ¬˝‡ŸÊûÊ⁄UÊÁáÊ Á‹πÊ◊—, ¬ÈŸ— ¬ÈŸ— •èÿÊ‚¢ ∑ȧ◊¸—– w. ¬⁄UˡÊÊ∑§Ê‹ ‹πŸË ∞fl •S◊Ê∑¢§ ‡ÊSòÊ◊˜Ô– x. v. •Ÿfl⁄UÃ◊˜Ô w. ‹πãÿÒ x. •¬Ífl¸— y. ‹πÁŸ– y. ‹πŸË– {. v. v. S»§Ê≈U∑§ÊŸÊ◊˜Ô x. flΡÊÊ— w. v. •S◊Ê∑§◊˜Ô •ÊŒ‡Ê¸—ó◊Ê ∑§Á‡øÃ˜Ô ŒÈ—π÷ʪ ÷flÃ˜Ô ßÁÖ x. v. ˇÊËáÊÊ x. ¬˝ÊøËŸÃ◊◊˜Ô y. ŒË¬Êfl‹Ë ¬ÿʸfl⁄UáÊ◊˜Ô ø–

w. ‡Ê⁄UŒ´§ÃÊÒ y. ‚Èπ◊ÿ◊˜Ô– w. S»§Ê≈U∑§ÊŸÊ◊˜Ô œÍ◊— L§ÇáÊÊŸ˜Ô ¬Ë«UÿÁÖ w. ‚fl¸òÊ y. „UÊÁŸ∑§⁄U—–

|. v. v. ÁflôÊÊŸ◊ÿ◊˜Ô w. ‚ÍÿÊ¸Œÿ x. ŸòÊÁfl‡Ê·ôÊÊ— y. ÁflôÊÊŸSÿ– w. v. ÿŒÊ ¬ÈSÃ∑§◊˜Ô •ÁÃŒÍ⁄¢U ÷flÁÃ ÃŒÊ •Á¬ ¬∆UŸ◊˜Ô ŒÈc∑§⁄¢U ÷flÁÖ w. ¬˝Êÿ— ¬ÜøÁfl¢‡ÊÁÂÁá≈U◊Ë≈U⁄UÁ◊â (wz ‚◊Ë0) ŒÍ⁄UÊÃ˜Ô ¬ÈSÃ∑§◊˜Ô ¬∆UŸËÿ◊˜Ô– x. v. ŒÈc∑§⁄U◊˜Ô w. •ÁÃŒÍ⁄U◊˜Ô– y. ¬∆UŸ◊˜Ô ŸòÊ⁄UˇÊáÊ◊˜Ô ø– }. v. v. Á‡Êcÿ◊˜Ô w. „UÁSì∑§— x. ªÈL§áÊÊ– w. v. ÿŒÊ ª¡— •ÊªÃ— ÃŒÊ Á‡ÊcÿÊ— Á÷ˇÊÊ≈UŸ◊˜Ô ∑ȧfl¸Áãà S◊– w. Á‡Êcÿ— ªÈL§∑ȧ‹ ‚¢ôÊÊ◊˜Ô •‹÷ØԖ x. ª¡ ߸‡fl⁄¢U ÁflÁøãàÿ Á‡Êcÿ— ÃòÊÒfl ÁSÕÃflÊŸ˜Ô– y. “ÃÁS◊Ÿ˜Ô ∞fl ‚◊ÿ” ßÁÃSÕÊŸ “ÃÊflÁà ∑§Ê‹” ßÁà ¬˝ÿÈÄÃ◊˜Ô– x. v. ◊„UÃÊ w. Á‡ÊcÿÊ—– y. •Áflfl∑§— ¬⁄U◊ʬŒÊ¢ ¬Œ◊˜Ô–

©UûÊ⁄UÊÁáÊ

9