Sociologija i Sociologija Kulture

1. Definiši sociologiju kao nauku i odredi njen cilj i zadatak. - Sociologija je najopštija nauka o ljudskom društvu. Ona proučava ljudsko društvo kao konkretni istorijski totalitet, njegovu strukturu, pojave, istorijske oblike, kao i oblike i uzroke promjena društva. Ona je relativno mlada nauka, nastala početkom XIX vijeka, nakon francuske buržoaske revolucije. Problemi kojima se ona bavi mogu se naći još u začecima filozofskog mišljenja. 2. Objasni odnos sociologije i drugih društvenih nauka. -Istorija proučava pojedine događaje i njihovu hronologiju, a sociologija društvene odnose i veze između tih događaja. - Psihologija proučava psihičke pojave, ponašanje i unutrašnje doživljaje čovjeka, a sociologija društvene zakonitosti, grupe i društvo kao cjelinu. Socijalna psihologija je disciplina koja se bavi proučavanjem ljudskog ponašanja u odnosu na društvenu cjelinu. - Filozofija je sistem najopštijih znanja o svijetu i čovjeku, koji objašnjava zakonitosti svijeta u najširem smisli i najopštije, dok sociologiju interesuju društvene pojave u svojim varijacijama i društvo kao dio stvarnosti. - Politička ekonomija proučava ekonomske zakonitosti i raspodjelu u širem smislu u okviru društva, dok sociologiju interesuju neke kategorije koje politička ekonomija proučava, kao što su: rad, roba, tržište, svojina i svojinski odnosi. 3. Navedi preteče sociologije. -Sociologija je nastala pod uticajem različitih oblika znanja. Na njeno utemeljenje uticaj su imale filozofija, istorija, politička ekonomija, etnografija, političke nauke i dr. Antički filozofi poput Sokrata, Platona i Aristotela postavili su temelje današnje sociologije, naročito u pogledu društvenog i državnog uređenja, podjele rada, morala, itd. 4. Napravi razliku izmedju predistorije i istorije sociologije. - Vremenski okvir čini period od nastanka prvih civilizacija na Istoku do prve polovine XIX vijeka kada se nasleđe sociološke misli transformiše u nastanak nove nauke. Preteše sociologije su biologija i fizika. Sociologija se kao naučna disciplina javlja sredinom XIX veka. Ona nastaje kao uzor na fiziku. Jedan od njenih osnivača bio je Ogist Kont koji je, po uzoru na fiziku, smatrao da treba da postoji Socijalna statika i Socijalna dinamika. Sociologija je sve do sredine XIX veka bila dio filozofije. Njen razvoj od izdvajanja iz folozofije može se podeliti u tri etape: prva etapa koja je obuhvatala period od sredine XIX veka, pa do 30-tih godina našeg veka i koja je bila pod snažnim uticajem

filozofije; druga etapa koja je obuhvatala period od 30-tih do 60-tih godina našeg veka i koja je konačno doživela raskid sociologije i filozofije; treća etapa koja je obuhvatila period od 60-tih godina, pa sve do danas i koja uz očuvanje samostalnosti ovih nauka teži kao njihovoj novoj intergaciji i saradnji. Sociologija kao nauka koristi istorijska zbivanja da bi došla do svojih proučavanja društva i pojedinih pojava u društvu. Iako je imala kratku istoriju, sociologija ima dugu predistoriju. Proučavana je kroz različite društvene promene, od robovlasničkih zajednica do savremnog društva. 5. Objasni pojam i karakteristike sociološkog metoda. -Metod je planirani način prikupljanja, sređivanja i objašnjenja u nekoj nauci kojim se dolazi do naučnog saznanja. Sociološki metodi nisu originalni, već su preuzeti iz drugih nauka, zavise od predmeta proučvanja, opšti su i istorijski, jer se društvene pojave posmatraju kroz njihov istorijski razvoj. 6. Objasni komponente sociološkog metoda. -Teorija je naučno predznanje o pojavi koja se ispituje. Ona određuje metodološki postupak, definisianje hipoteze, odabir tehnika za prikupljanje i obrađivanje podataka, itd. Logika je filozofska dispiclina koja se bavi pravilima i zakonitostima istinskog i valjanog mišljenja. Postoje tri faze istraživanja: 1- definisanje problema istraživanja i postavljanje hipoteze 2- prikupljanje i sredjivanje podataka 3- analiza podataka, zaključivanje, dokazivanje i provjeravanje Plan sociološkog istraživanja u svakoj od ovih faza podrazumijeva i detaljnu razradu postupaka koje treba sprovesti. Pomoćno-tehnički postupci koriste se u drugoj fazi istraživanja za prikupljanje, sređivanje i klasifikovanje i prikazivanje podataka. 7. Objasni tehničku osnovu dva metodska postupka. -Anketa je metod koji je dosta blizak intervjuu. Njom se obezbeđuje anonimnost ispitanika, pogotovo kod anketa zatvorenog tipa pitanja. U zavisnosti od tipa pitanja razlikujemo ankete sa zatvorenim tipom pitanja (unaprijed dati odgovori) i ankete sa otvorenim tipom pitanja (ispitanik sam formuliše odgovore). Problemi ankete su nemogućnost objašnjenja pitanja i njihovo formulisanje, stoga ona ne smiju biti dvosmislena, zatim obrazovni nivo socijalne sredine, anketarske greške itd. -Eksperiment je vještački izazvana situacija, pri čemu se izoluje određeni faktor kao determinanta date pojave. U sociologiji je nemoguće izvoditi eksperiment iz sledećih razloga:

1- društvene pojave su složene i promjenljive 2- društvene pojave se ne dešavaju pod uticajem samo jednog faktora 3- potpuna homogenizacija nije moguća 4- ponašanje pojedinaca mijenja se u vještački stvorenoj sredini 5- pravne i etičke prepreke ne dozvoljavaju eksperimentisanje sa ljudima U sociologiji se može primjeniti prirodni eksperiment, tj. proučavanje situacije koja nije vještački izazvana, već je posledica društvenih ili prirodnih pojava (npr. zemljotres, migracije, itd.). 8. Nabroj i objasni princip naučnog saznanja. -Kako bismo neko znanje uvrstili u nauku ono mora da zadovolji određene norme i standarde, koje se još nazivaju i kriterijumi vrednovanja, a to su: opštost, objektivnost, sistematičnost, preciznost, mjerljivost i pouzdanost. Naučno saznanje mora biti objektivno jer ono mora biti rezultat istraživanja i otkrivanja stvarnih karakteristika, a ne naš pogled na stvarnost. Ono mora biti pouzdano, tj. takvo da nam ono daje stavove i argumente koji omogućavaju da opravdano vjerujeme u ono što nam nauka saopštava. 9. Definiši pojam sociološke teorije i objasni razliku između starijih i savremenih. -Socioloska teorija je cjelovito učenje o društvu ili o nekom njegovom dijelu. To je skup logički povezanih stavova, zasnovanih na predpostavkama, aksiomima. Starije sociološke teorije su jednostrane i objašnjavaju društvo i pojave u njemu preko jednog faktora, dok savremene sociološke teorije objašnjavaju društvo i pojave u njemu sa pozicije njihove suštine, funkcije, uloge i mjesta u sistemu društva. 10. Nabroj rane sociološke teorije i objasni jednu po izboru. - U rane sociološke teorije ubrajamo naturalističke, pozitivističke, psihološke i druge grupe teorija. U okviru naturalističkih imamo geografske, biološke (organske, darvinističke i rasističke), mehanicističke i demografske. U okviru pozitivističkih imamo neopozitivizam i operacionalizam. U okviru psiholoških instiktivističke, bihejviorističke i introspektivne. -Geografske teorije tumače društvo i njegove pojave raznim geografskim faktorima, kao što su klima, flora, fauna, nadmorska visina i sl. Ovim faktorima tumačile su se rasne odlike, oblici porodica i društvenih organizacija, religija, zdravlje, inteligencija, zločini, itd. Najznačajniji predstavnici su Frederih le Plej, Racel, Mor i dr. Značaj teorije je upravo što ukazuje na važnost ovih faktora po pitanja uticaja na društvo, ali ipak se pretjeruje u tome. Ovi faktori nisu u tolikoj mjeri deterministički, ali su

značajni u nerazvijenim društvima. Na to da nisu presudi ukazuje činjenica da društva sa približno istim geografskim uslovima imaju drugačiji stepen razvijenosti. 11. Nabroj savremene sociološke teorije i objasni jednu po izboru. -U okviru savremenih teorija imamo fenomenologiju, funkcionalizam, strukturalizam i druge. -Strukturalizam je veoma blizak funkcionalizmu. On nastaje u lingvistici. Strukturalizam polazi od sistema kao stabilne društvene tvorevine. Začetnik je Klod Levi-Stros. Prema mišljenju strukturalista, trajanje strukture sistema je najvažnije, čak važnije i od slobode naroda i njihovog djelovanja. 12. Objasni antropološko i sociološko određenje čovjeka. -U antičkoj filozofiji u antropološkom periodu centralno mjesto zauzima Sokrat. Osnovna pitanja antropologije svode se na dva problema: pitanje same prirode čovjeka i suština čovjeka. Osnovni problem proučavanja antorpologije – Šta je čovjek? Značajna su istraživanja Marksa, Sartra, Froma... Po Kantu,da bi čovjek postigao svoj cilj,mora postupati po principu kategoričkog imperativa. -Sociologija proučava suštinu ljudske prirode, čovjeka kroz njegovu specifičnost. “Više“ što čini čovjeka jeste to što je on društveno biće. Sociologija posmatra specifičnost kroz odnose čovjeka prema prirodi, kroz njegovu poziciju i djelovanje u okviru društva koje stvara. 13. Navedi i objasni jedno suštinsko određenje čovjeka. - Neka od određenja čovjeka su da je on biološko, razumno, političko, ekonomsko, religiozno i individualno biće, zatim biće kulture, biće koje stvara simbole i norme, biće koje se smije i igra, itd. Čovjek je biće kulture jer sve što je on izgradio, bilo materijalno, bilo duhovno, predstavlja kulturu. Na osnovu svijeta prirode, čovjek stvara sopstven svijet – svijet kulture. 14. Definiši pojam društva i odredi tipove društva. -Ljudsko društvo je relativno trajna zajednica ljudi koji zajedničkom djelatnošću i raznovrsnim odnosima zadovoljavaju i individualne i društvene potrebe. -Postoje različite tipologizacije društva, npr. prema broju članova (mala i masovna), kroz istoriju (klasna i pretklasna), prema nivou razvijenosti tehnike i tehnologije(predindustrijska, industrijska i postindustrijska), itd. Ferdinand Tenis društva je podijelio na zajednice i društva, po stepenu bliskosti i prisnosti odnosa. Karl Poper je društva podijelio u zavisnosti od

karaktera društvene strukture na zatvorena i otvorena, a Gidens na društva prvog, drugog i trećeg svijeta i novoindustrijalizovane zemlje. 15. Objasni društvenu pojavu i njene elemente. -Društvena pojava je rezultat zajedničkog djelovanj i ponašanja pojedinaca ili grupa koje je neposredno ili posredno povezano sa djelovanjem i ponašanjem drugih pojedinaca i grupa. Elementi društvene promjene su: 1- društveni odnosi – oblici uzajamne povezanosti pojedinaca i grupa u društvu 2- društveni procesi – povezano djelovanje ljudi (proizvodnja, potrošnja, stvaranje, razaranje) 3- društveno djelovanje (socijalne akcije) – osnovne karakteristike (suština djelovanja, svrsishodnost, društvene vrijednosti i norme) 4- društvene tvorevine – rezulatati društvenih procesa (nauka, umjetnost, pravo, religija, država) 16. Odredi determinizam i njegove oblike. -Determinizam je filozofsko stanovište koje smatra da je sve što se događa određeno ili uslovljeno djelovanjem spoljašnjih ili unutrašnjih okolnosti i činilaca. Postoje različiti oblici determinizma (prirodni, socijalni, kulturni, politički, psihološki itd). Suprotno od ovog pojma imamo pojam indeterminizma, po kome ništa nije uslovljeno niti određeno, već se sve spontano dešava. Prisutan je i pojam kauzaliteta, koji je uži od pojma determinizam i podrazumijeva da jedna pojava prouzrokuje drugu. 17. Napravi razliku između prirodnih i društvenih pojava. -Prirodne pojave odvijaju se nezavisno od svijesti i volje ljudi, nesvesno i stihijno, dok su društvene pojave rezultat ljudskog djelovanja i aktivnosti. 18. Odredi pojam svojine i nabroj njene odlike. -Svojina je jedna od bazičnih kategorija na osnovu kojih se razvija čitava mreža društvenih pojava koja odlikuje neko društvo. -Glavne odlike svojine su da je ona: 1- istorijska kategorija (kroz gotovo sve etape društvenog razvoja, uzrok pojave klasa i podjele društava na klasna i pretklasna) 2 -ekonomska kategorija (stvaraju se materijalna i duhovna dobra, osnova za stvaranje robe, profita, itd.) 3- politička kategorija (za kontrolisanje svojinskih odnosa, a time i društvenih) 4- pravna kategorija (osnovno pravo svakog čovjeka).

19.Objasni pojam društvene strukture. -Društvena struktura je relativno trajan sklop odnosa između elemenata društva, koji te elemente povezuje u jednu uređenu cjelinu. Termin struktura (lat. – građenje, zidanje, itd.) razlikuje se od termina sastav, jer sadrži i kvantitativnu i kvalitativnu stranu. Strukturiranost može biti determinisana različitim faktorima (ekonomskim, biološkim, kulturnim, političkim, itd.) 20. Objasni razliku između društvene uloge i društvenog položaja. - Društvena uloga je prepoznatljiv način ponašanja i djelovanja pojedinaca i grupa po unapred utvrđenim pravilima i kulturnom obrascu. Društveni položaj je mjesto koje pojedinac ili grupa zauzimaju na vertikalnoj hijerarhijskoj društvenoj ljestvici. Ova dva pojma su međusobno povezana. 21. Navedi i objasni elemente društvene strukture. -Elementi društvene strukture su društvene grupe, društvene organizacije, društvene ustanove i obrasci kulturnog ponašanja i djelovanja. Svi oni su varijante kolektivnih tvorevina koje su osnovni predmet interesovanja sociologije. 22. Odredi pojam i elemente društvenih grupa. - Društvena grupa je relativno trajan oblik kolektivne povezanosti ljudi koja je nastala na osnovu nekog integrativnog faktora (rođenje, proijeklo, vrijednosti, djelatnosti, itd.). Osnovni elementi društvenih grupa su: ljudi, teritorija, društveno djelovanje u grupi, društveni odnosi u grupi, kolektivna svijest, organizacije i institucije grupe, društvena moć u grupi i potkultura grupe. 23. Navedi i objasni vrste društvenih grupa. - Postoje različite tipologizacije društvenih grupa. Složena tipologizacija grupe dijeli na srodničke, funkcionalne, statusne, prostorne i kulturnoistorijske skupine. Američki sociolog Robert Birstet dijeli grupe na statističke, socijetalne, socijalne i udružne. Potom imamo pojam globalne (totalne) društvene grupe, koje predstavljaju grupe u kojima se obavljaja proces svih životnih djelatnosti i koje su dovoljne same sebi. Nasuprot njima imamo mikrosociološke (djelimične ili parcijalne) grupe koje ne obavljaju sve društvene funkcije, već zavise od djelatnosti drugih grupa. Njih možemo podijeliti na grupe koje vrše biološko-ekonomske i edukativne funkcije, grupe u kojima se odvijaju ekonomski procesi, u kojima se odvija jedinstvo ekonomsko-političkih procesa i odnosa, u kojima se odvijaju politički procesi i grupe koje imaju psihološko-idejni karakter.

24. Objasni razliku između društvene institucije i organizacije. -Društvena institucija je ustaljeni i formalizovani način vršenja nekog djelovanja značajnog za održavanje i funkcionisanje nekog društva, dok je društvena organizacija uređena i hijerarhizovana ustanova koja koordinira akcije svojih članova u odnosu na svoj cilj. 25. Objasni instituciju kao elemente strukture. -Društvena institucija se često i naziva strukturom zbog svojih karakteristika- čvrstoće, kristalizacije, nadindividualnosti i prinudnosti u odnosu na pojedince. Ona predstavlja skup normi i uloga kojima se određuje šta je pravedno,a šta nije. 26. Objasni pojam simbola. -Simbol je značenje koje pridajemo nekom konkretnom predmetu. Statusni simbol je onaj koji svedoči o duhovnom ili materijalnom statusu. Za razliku od znaka, simbol može imati više značenja, tumačenja, otvoreni su i produktivni. Dok znakove mogu da razumiju i ljudi i životinje, simbole razumiju samo ljudi. 27. Objasni razliku između pojmova kultura i civilizaciju. -Civilizacija je pojam koji se pojavio u XVIII i označava razvijenu kulturu, jedinstvo materijalnih i duhovnih tvorevina. Ona predstavlja nadnacionalni kulturni sadržaj. S druge strane, kultura predstavlja sve ono materijalno i duhovno što je čovjek stvorio i svodi se na nacionalni kulturni sadržaj. 28. Navedi i objasni uzroke nastanka masovne kulture. -Jedan od uzroka nastanka masovne kulture jeste period indrustijalizacije čime se znatno proširio krug korisnika kulturnih dobara. Takođe,masovna selidba ljudi iz sela u gradove, gdje masovna kulutra vidi svoju šansu, koristeći sve te okolnosti nameće se, postajući njihova jedina šansa. Elitna kultura je do tada bila nepristupačna jer ljudi nisu imali dovoljno obrazovanja niti mogućnosti da do njega brzo dodju i tako su kulturne potrebe počeli zadovoljavati na tom nivou, preko masovne kulture. 29. Nabroj i objasni karakteristike masovne kulture -Karakteristike masovne kulture su pojednostavljivanje (kako bi se sadržaj lakše prihvatio i shvatio), skraćivanje (popularni izvodi, najčešće se daju u revijalnoj štampi) i reprodukcija (ujednačavanje se vrši pomoću mehaničkog umnožavanja originala). U sva tri slučaja radi se o preradi originala kojom se postiže prava kulturna senzacija.

30. Definiši fenomen kiča i šunda. -Kič i šund su njemačke riječi, koje su dosta sličnog značenja. Kič je oznaka za osrednje vrijednosti, sladunjave i sentimentalne umjetničke proizvode i forme i komercijalizovanu zamjenu za istinsku kulturu. Glavna karakteristika je nagomilavanje odlika stvari, koje bi trebale da ga učine neodoljivim, a zapravo ga čine smiješni. Šund je sa vrijednosnog stanovišta sinonim za kič, ali se najčešće odnosi na literaturu. 31. Objasni pojam potkultura i kontakultura -Potkultura je skup vrijednosti, pravila, normi i ponašanja koje članovi neke grupe usvajaju, preferiraju, poštuju i podstiču njegov razvitak. Ona obuhvata poseban način života i ideje i nije u potpunosti izolovana u odnosu na matičnu kulturu, od koje se razlikuje po svojim vrijednostima. -Kontrakultura obuhvata grupe čija je glavna karakteristika sukob sa vrijednostima konkretnog društva i njegovim obrascima ponašanja. Ona se suprotstavlja matičnoj kulturi, u želji da je sruši i zamjeni. Nastaju iz potkultura, kada njeni članovi svoja načela uspostave kao antagonistička i konkurentna vladajućim načelima. 32. Odredi pojam i funkcije religije. -Religija je oblik društvene svijesti, vjerovanja, simbola i praktičnih radnji kojima čovjek uspostavlja odnos prema bogu. Funkcije religije su: 1- integracijska -stvara društvenu solidarnost i gradi osjećaj pripadnosti odredjenom društvu; svaka religija prikuplja ljude koji se učestvujući u ceremonijalnim radnjama osjećaju povezani sa višim silama i članovima grupe. 2- ideološka - izvor društvenih sukoba kao i sredstvo za obmanjivanje i pokoravanje; Marks smatra da religije postaju ideologije kojima se manipuliše ljudima, tj. ljudim odvraća pažnju od ovozemaljskih problema i upućuje ih na skromnost i trpeljivost. 33. Objasni prve oblike religijske svijesti. - Prvi oblici religije javljaju se još u prvobitnoj ljudskoj zajednici kao posledica čovekovog uviđanja da se mnoge stvari u prirodi dešavju i bez njegove volje i da on na te pojave ne može da utiče niti da ih kontroliše. Takve pojave su na primer suše, poplave, munje, gromovi i sl. Tako je čovek došao na ideju o postojanju viših sila. Tako su u čovekovom umu nastali prvi oblici “bogova” koji su simbolizovali jedinstvene moći koje suvereno vladaju čovekovim postojanjem. Čovek je nastojao da ove više sile umilostivi molitvama i žrtvovanjem.

34. Nabroj tipove i glavne odlike monoteističke svijesti. -Tipovi religije su: 1- jednostavni supernaturalizam – vjerovanje u sile, koje povoljno ili nepovoljno utiču na događaje. 2- animizam – vjerovanje u duhove i druga „onostrana“ bića za koje se vjeruje da mogu da posjednu čovjeka i određuju njegovo ponašanje. 3- teizam – vjerovanje u Boga ili više bogova; bogovi se zamišljaju u ljudskom liku. 4- sistem apstraktnih ideala – zajednički naziv za sve etičke religije, u kojima nema bogova, naglašava se etički ideal kao smisao (budizam, konfučijanstvo, taoizam). -Monoteizam je vjerovanje u jednog boga. Predstava o jednom bogu shvaćenom kao čisti duh, karakeristična je za monoteističke religije: islam, hrisćanstvo i judeizam. Sve tri su univerzalne, nisu ograničene na pojedini narod. Svaka sebe smatra za jedinu pravu. Svaka ima vjersku propovjed, dogmu, vjerski ritual i simbole. 35. Objasni razliku između magije i religije. -Sličnosti izmedju magije i religije su da postoje moćne sile koje utiču na događaje pomoću određenih radnji. -Razlike su u tome što magija i religija imaju različit odnos prema višim silama. Religiozni čovjek se moli višim silama jer su za njega one posrednici do Boga. Mag ili vrač ne moli više sile, već pokušava da ih kontroliše i usmjeri u željenom pravcu. Vecina teoretičara smatra da je magija prethodila religiji. 36. Objasni pojam sekularizacije. -Proces smanjivanja uticaja religije u društvu, nazivamo sekularizacija ili posvjetovanje. To je proces u kome svjetovni način života prevladava nad religijskim. Sekularizacija je posledica prelaska iz tradicionalnog u moderno društvo čije su karakteristike: brzi razvoj nauke i tehnike, urbanizacije i proces laicizacije država i javnog života. U tom procesu minimizira se integracijska funkcija religije. Sekularizacija donosi promjene koje se manifestuju kroz proces udaljivanja od crkve. 37. Objasni pojam i vrste socijalizacije. - Socijalizacija je proces oblikovanja ljudskog ponašanja pod uticajem društvene sredine. To je proces u kome pojedinac uči kulturu svoga društva, postaje samostalno biće, koje usvaja društveno poželjne oblike ponašanja u kulturi u kojoj je rođeno.

-Funkcija socijalizacije jeste da poveže različite generacije tako što roditelji polako uvode svoju djecu u kulturu u kojoj su rođeni. -Razlikujemo primarnu i sekundarnu socijalizaciju. Primarna socijalizacija odvija se u ranom djetinjstvu, a karakteriše je potpuna zavisnost djeteta od odraslih koji mu prenose osnovna društvena pravila i pomažu mu da formira svoju ličnost. Ovaj proces odvija se u okviru primarnih društvenih grupa, a to su porodica i vršnjacke grupe. Sekundarna socijalizacija u principu traje čitav život, jer čovjek je stalno otvoren za nove ideje, situacija i obrasce ponašanja. Podjela na primarnu i sekundarnu socijalizaciju neprecizna je u smislu odredjenja kad prestaje primarna i počinje sekundarna socijalizacija. 38. Nabroj i objasni faktore ili agense socijalizacije. -Sve društvene grupe čiji smo dio tokom odrastanja i života utiču na našu socijalizaciju i naše stavove, norme i vrijednosti. One predstavljaju agense socijalizacije, i to: 1- Porodica 2- Škola – sticanje različitih znanja i vještina; kućni red; pravila ponašanja i sl. 3- Vršnjaci – neformalna znanja; takmičenje, uzajamno razumijevanje, druženje 4- Masovni mediji – mogu, ali i ne moraju da imaju uticaj (npr. prikazivanje agresivnog ponašanja) 5- Vjerske zajednice – mogu i ne moraju imati veći ili manji uticaj 39. Objasni pojam devijantnosti i nabroj njene subjekte. - Devijantno ponašanje je svako ponašanje koje odstupa od društveno prihvatljivih obrazaca ponašanja. Postoje pozitivne i negativne devijacije. Pozitivne devijacije su one koje se približavaju idealnom modelu ponašanja kome društvo teži, dok su negativne devijacije one koje krše stvarne norme i vrše dezintegraciju u okviru društva (npr. zločin, delikvencija, prostitucija, narkomanija, alkoholizam itd). 40. Objasni oblik i uticaj sankcije na eliminaciju(društvenog prevazilaženja) devijantnog ponašanja. -Društveno reagovanje na devijacije izraženo je u različitim oblicima, a zavisi od prirode devijacije, stepena i obima u kojem se javlja i njene društvene vidljivosti. Ona može biti institucionizovana i organizovana, a zavisi od ekonomskih, političkih i kulturnih odnosa u društvu. -Drustvene reakcije obuhvataju sve oblike i načine na koje pojedinci, grupe ili društvo izražavaju svoje neodobravanje prema onima koji su prekršili

neke društvene norme. Suština reakcija jeste prinuda na pojedinca da poštuju opštevažeće vrijednosti i norme, i uvjek se sastoji u prijemni neke sankcije. Pojam društvene reakcije obuhvata različite oblike aktivnosti koje se nazivaju socijalna kontrola. Dva osnovna načina kontrole jesu: 1. upotreba sile, 2. ustanovaljavanje vrijednosti i normi koje ljudi treba da prihvate kao pravila ponašanja. Tradicionalni oblici socijalne kontrole, ako i postoje, skoro u svim drustvima jesu običaji, pravo, religija i socijalizacija: vaspitanje. -Društvena prevencija je posebna društvena djelatnost koja regulše društvene odnose koji mogu prouzrokovati devijaciju. 41. Objasni pojam i uzroke društvene nejednakosti i nabroj vrste. - Nejednakost predstavlja stanje koje je nastalo usled različite raspodjele materijalnog bogatstva, političke moći i društvenog ugleda. Temelj društvene nejednakosti jeste raslojavanje društava na klase bogatih i siromašnih, koje se javlja nakon pojave svojine. Klase vrše neravnomjernu raspodjelu dobara i resursa neophodnih za život, pa zbog toga veliki broj ljudi živi u siromaštvu. Nejednakost je, bez obzira na razvoj društva, i dalje prisutna u velikoj mjeri. -Socijalna stratifikacija zasniva se na nejednakostima koje vladaju među pojedincima i grupama u okviru društva. Najznačajnijim teorijama o društvenoj stratifikaciji pripadaju Marksova i Veberova. Karl Marks je klasu definisao kao grupu ljudi koji imaju istovjetan odnos prema sredstvima za proizvodnju. Između njih postoji eksploatatorski odnos. Maks Veber smatra da nejednakosti nastaju na osnovu učešća u raspodjeli moći i resursa. Stratifikacija zavisi ne samo od ekonomskih razloga, već i od statusa i partija. Ova tri aspekta utiču na stvaranje brojnih društvenih pozicija. Ekonomske razlike zato ne počivaju samo na odnosu prema imovini, već i na stepenu obrazovanja, razvijenosti vještina, pozicija itd. -Posebna teorija klasne nejednakosti je teorija Olina Rajta. Ona se zasniva na pojmu kontrole i njenim dimenzijama i to: kontrola investicija, kontrola nad fizičkim sredstvima za proizvodnju i kontrola nad radnom snagom 42. Objasni pojam jednakosti. - Razlikujemo dva tipa jednakosti: isonomija (jednakost pred zakonom)=jednakopravnost; isomerija (obezbjediti jednak materijalni status)= ekonomska jednakost. S nastankom građanskog društva isonomija postaje primjenljiva i razvija se kao građanska jednakost. Osnovni princip građanskog društva jeste da u državi nema više sile od prava i pred

zakonom su svi jednaki, bez obzira na njihove materijalne, socijalne, vjerske, nacionalne i druge razlike. Jedan od temeljnih problema svih dosadašnjih društava jeste isomerija. Kroz istoriju su stalno prisutne socijalne razlike . Ukidanje socijalnih razlika podrazumjeva i ukidanje diferencijacije i stratifikacije u društvu. Može se slobodno reći da nije pravedno ujednačavati materijalni status onih koji imaju mali nivo sposobnosti i onih koji obavljaju svoje druš. uloge ulažući napore za unaprjeđenje položaja. Umjesto obezbjeđivanja materijalne sigurnosti svima, društvo treba da obezbjedi jednake šanse za sve, za sticanje statusa, tako da svaki pojedinac u skladu sa svojim mogućnostima i zalaganjima, odnosno na osnovu individualnih sposobnosti ostvari , ono mjesto koje zaslužuje u društvu. 43. Objasni uticaj društvene podjele rada na nejednakost. - Društvena podjela rada, kao osnov društvenih nejednakosti, rađa različite (povoljne ili pak, za pojedinca nepovoljne) šanse mladima koji izlaze iz školskih klupa i stupaju u život, isovremeno, oni su već, po nejednakim uslovima i stupili u školske klupe. Predpostavka je da je školski sistem, kao dio subkulture društva takođe proizveo nejednakosti, ma koliko se pokušavalo da svima podjednako pruži istovetna mogućnost za napredovanje. Pregledom socioloških istraživanja o ulozi obrazovanja u raslojavanje društva tražimo dokaze za ovu predpostavku. 44.Objasni teorijske pristupe i modele vertikalne strukture društva. -Teorijske pristupe čine: 1- Teorija sukoba – zasniva se na konfliktima između društvenih grupa (onih koje posjeduju i onih koji ne posjeduju sredstva za proizvodnju, tj. izmedju vladajuće i potčinjene klase) 2- Teorija društvene integracije – zavniva se na strukturalističkom i funkcionalističkom objašnjenju društva; društvo je cjelina u kojoj djelovi imaju tačno određene funkcije koje su nužno povezane; -Maks Veber smatra da se vertikalno raslojavanje dešava tradicionalno. On razlikuje tri osnovna polja ljudskog djelovanja i oblasti u kojima se one ostvaruju i to ekonomsku (bogatstvo), političku (moć) i kulturnu (ugled). -Modeli vertikalne strukture su: 1- Klasno-konfliktni model - U svakom društvu postoje dvije osnovne klaseona koja vlada i ona kojom se vlada. Jedna prisvaja višak vrijednosti koji je druga proizvela. Podjela je utemeljena na privatnoj svojini nad sredstvima za proizvodnju. Po Marksu su klase i klasne borbe pokretač istorijskih procesa. Revoluciju je shvatao kao najviši oblik klasne borbe. Klasna borba između

radnika i buržoazije nužno vodi uspostavljanju vlasti radničke klase i kretanju ka besklasnom društvu. 2- Stratifikacijski model - Ovaj model se zasniva na sistemu diferenciranih rangova. Društvo rangovima u zavisnosti od njihove važnosti za funkcionisanje društva daje različite količine materijalnih i drugih nagrada. Ovakav sistem dovodi do stvaranja skale socijalnih statusa. Ukoliko je ta skala određena oštrim granicama, poput religije i porijekla, onda to predstavlja zatvoreni tip socijalne stratifikacije koji je izražen kastama i staležima. Ovakav tip stratifikacije je karakterističan za stagnantna društva. Naspram ovakvog tipa imamo otvoreni tip koji je izražen slojevima i on je karakterističan za moderna društva. 3- Elitistički model - Osnova ovog modela su društveni položaji i učešće u raspodjeli društvene moći. Elita je grupa izabranih pojedinaca koji zauzimaju vodeće društvene položaje i vladaju ostatkom društva. Formira se na osnovu najvažnjih društvenih položaja na hijerarhijskoj ljestvici. U okviru društva, elita je manjinska grupa koja se nalazi naspram mase. U zavisnosti od načina formiranja i izbora elite, razlikujemo nekoliko modela a to su: konzervativni (članovi elite su po prirodi sposobniji od pripadnika mase; Pareto, Moska), kritički (elita se formira na nedemokratski način i zloupotrebljava demokratiju; Rajt Mils „Elite vlasti“-vladavina u SADu) i liberalni (elita i demokratija nisu u sukobu; demokratija se može uspostaviti samo preko svojih odabranih predstavnika; Manhajm, Keler) 45. Objasni pojam socijalnih razlika u pauperizaciji. - Pauperizacija predstavlja proces masovnog siromašenja stanovništva. Najčešće pogađa srednje slojeve društva. Razlika između pauperizacije i siromaštva je to što siromašni ne moraju biti korisnici državne pomoći, dok su pauperi zavisni od nje. Postoje dva tipa siromaštva i to apsolutno (održavanje golog života) i relativno (prihodi su u visini socijalnih primanja). 46. Objasni odlike društvene slojevitosti (kasta, staleži, klasa, sloj) - Kaste su karakteristične za period azijskog feudalizma (Indija). Oblikuju se u izrazito statičnim društvima koja nastoje spriječiti prelaženje iz jedne kaste u drugu. Pripadnici jedne kaste ne smiju sklapati brakove izvan te kaste. Presudnu ulogu u kastama ima religija koja pripisuje osnovne razlike među kastama. Razlikuju se četiri kaste: bramani, kšatrije, vajšije i sudre. -Staleži su karakteristični za evropsko feudalno društvo slojeva u društvu koji nisu zatvoreni kao kaste, ali ni otvoreni kao klase. Prvi stalež čini plemstvo, drugi sveštenstvo, treći kmetovi, trgovci i zanatlije. Dozvoljena i

moguća je individualna pokretljivost do koje se dolazi sklapanjem braka sa pripadnikom višeg staleža ili dodjelom plemićke titule izuzetnima koji nemaju plemićko porijeklo (npr. kao nagrada za postignute uspjehe u ratovima). -Klase čine velike grupe ljudi sa sličnim ekonomskim resursima. One se ne uspostavljaju na religijskom niti zakonskom osnovu.Granice među klasama nijesu striktno određene. Pripadnost klasi je individualno postignuta. Moguća je društvena pokretljivost u oba smjera. Osnov diferencijacije na klasu su ekonomske razlike. Marks u okviru svoje teorije ističe 3 bitna elementa za nastanak klasa: razvitak proizvodnih snaga i stvaranja viška proizvoda, društvena podjela rada i privatno vlasništvo. 47. Objasni pojam otvorenog i zatvorenog društva. - Karl Poper je podijelio društva na otvorena i zatvorena, u zavisnosti od karaktera društvene strukture. Društvo gdje položaj (status) nije moguće promijeniti, gdje se on formira bez naše volje, nužno fatalistički, gdje je unaprijed dat (na osnovu pola, rase, etničke pripadnosti, mjesta življenja, zanimanja, uloge) nazivamo zatvorenim društvom. Međutim, tamo gdje je društveni položaj i status otvoren i formiran na osnovu znanja, vrijednosti, ugleda, doprinosa društvu, radi se o otvorenom društvu. Ona društva u kojima su mogućnosti vertikalne pokretljivosti relativno velike, nazivamo otvorenim društvima, dok zatvorena društva otežavaju i znatno ograničavaju pokretljivost. 48. Objasni pojam društvene pokretljivosti. - Kako društvo nije statična cjelina, samim tim jednom zauzeti položaj ne mora za pojedinca biti trajan i nepromjenljiv, jer u savremenim društvima postoje mogućnosti socijalne pokretljivosti ili mobilnosti koja može biti vertikalna i horizontalna. -Vertikalna mobilnost znači pomjeranje prema gore ili prema dolje na stratifikacijskoj listi, tj. povećanje ili smanjenje bogatstva, prestiža i moći. -Horizontalna mobilnost znači kretanje u prostoru. To bi bila selidba u drugo mjesto, regiju ili inostranstvo, što znači promjenu mjesta boravka, ali ne i promjenu društvenog položaja. -Društvenu mobilnost možemo gledati sa dva aspekta. Možemo pratiti karijeru pojedinca ili čitave generacije i registrovati koliko se on pomjera naviše ili naniže u toku svog radnog vijeka. Ako ovo uradimo, mi pratimo unutargeneracijsku mobilnost. -Drugi aspekt analize društvene pokretljivosti upoređuje društveni status

roditelja i djece, što se zove međugeneracijska društvena pokretljivost. Recimo, ako dijete radnika postane inženjer, dijete babice ljekar, radi se o pokretljivosti prema gore. Međutim, ako dijete inženjera postane npr. konobar, to je pokretljivost prema dolje. Ako dijete ostane u profesiji svojih roditelja, nemamo kretanje, već zadržavanje na istom položaju. Izučavajući društvenu pokretljivost, sociolog otkriva suštinu jednog društva izraženu kroz nivo otvorenosti tog društva, sistem vrijednosti u tom društvu, kao i stepen demokratije. 49. Definiši pojam društvene moći i nabroj izvore društvene moći. - Društvena moć je legitimno pravo pojedinaca, društvenih grupa, institucija i organizacija da donose odluke ne samo za sebe, već i za druge. Moć podrazumijeva vjerovatnost da će ljudi djelovati onako kako akter želi zbog straha, ravnodušnosti, nedostatka ideja, volje i drugih razloga. U antičkom periodu osnove moći bili su ropstvo i ratnička privreda, u Rimu privatna svojina, u feudalizmu feud, tj. zemljišni posjed, dok je u kapitalizmu tu ulogu preuzeo kapital, odnosno novac. U odnosu na porijeklo društvene moći, razlikuju se: izvorna (fizička snaga), ekonomska (posjedovanje dobara), statusna, funkcionalna (važnost u društvu), manipulativna i moć znanja i posjedovanja informacija. 50. Objasni pojam i karakteristike rada. -Rad se danas najčešće određuje kao stalni plaćeni posao. Ukoliko smo lišeni posla ujedno smo lišeni i novca, društvenih kontakata i ličnog identiteta. Osim rada kao plaćenog posla, veoma je značajan i volonterski (dobrovoljni) rad i rad koji najčešće žene obavljaju kod kuće. Bez obzira na to da li je rad plaćen ili nije, on zahtijeva umni i fizički napor kako bi se obavio. On je suština života svakog pojedinca i osnova ekonomije svakog društva. 51. Objasni razliku između rada, društvenog djelovanja, zanimanja i profesije. - Zanimanje je osnovna aktivnost čijim se svakodnevnim obavljanjem osiguravaju sredstva za život. -Zvanja označava obrazovanje koje je neko stekao tokom školovanja. Pojedina stečena znanja ne mora upotrebljavati u pravom poslu. -Profesija-zanimanje koje ima monopol nad dijelom određenog kompleksnog znanja i praktičnih vještina za koje je potrebno dugotrajno školovanje. Zanimanja prerastaju u profesije kada se povećaju intelektualne komponente i inovativni rad.

52. Nabroj osnovne odlike društvene podjele rada i objasni ih. -Društvena podjela rada predstavlja najznačajniju karakteristiku svakog ekonomskog sistema. Rad je danas podijeljen na veliki broj zanimanja, što prije nismo imali. U starom indijskom društvu postojalo je desetak različitih zanimanja koja se nisu vijekovima mijenjala, dok je u industrijski najrazvijenijim zemljama broj zanimanja u poslednjem vijeku porastao do 30.000. -Tradicionalna društva imala su podjelu rada zasnovanu na polu i dobi. U njima su bili zastupljeni zanati, koji su bili naporni i dugo su se učili. Moderna industrija je tražila od radnika da postane uskostručan, tj. jedan zanat nije više obavljala samo jedna osoba, već je taj posao podijeljen na nekoliko operacija, koje su se zasebno učile. -Adam Smit ističe da podjela rada ne proizilazi iz čovjekove mudrosti, već iz njegove sklonosti ka razmjeni proizvoda. Emil Dirkem vidi podjelu rada kao doprinos društvenoj solidarnosti, jer su ljudi tada uzajamno zavisni. 53. Objasni pojam tehnike i tehnologije. - Tehnika je postupak ili sposobnost proizvodnje industrijskih i umjetničkih proizvoda uz praktičnu upotrebu prirodnih nauka. U širem smislu riječi, ona obuhvata sve vrste tvorevina koje su rezultat ljudske aktivnosti kao i načine njihove izgradnje. -Pojam tehnologije višeznačan je: obuhvata sva tehnička sredstva, znanja i iskustva koja se koriste u procesu proizvodnje; to je način sjedinjavanja živog rada i sredstava za proizvodnju i na kraju se pod tim pojmom razvija nauka čija se znanja koriste u proizvodnji. 54. Definiši pojam i objasni tipove naselja. -Naselja su tvorevine prostorne strukture društva, pri čemu između društvene organizacije i naselja postoji međusobni uticaj i zavisnost, jer su naselja prostorna projekcija društva. Dva osnovna tipa naselja su selo i grad. -Selo je naselje oblikovano kao mala lokalna zajednica u kojoj se ljudi bave poljoprivredom, stočarstvom, stanuju u zajedničkoj porodičnoj kući... Osnovna obilježja društvenog života na selu su: manji broj stanovnika, niži stepen podjele rada, veći značaj porodice. -Grad je relativno veliko, gusto naseljeno boravište u kome je razvijena društvena i tehnička podjela rada i koncentrisane glavne državne ustanove. Osnovna obilježja života u gradu su: velika gustina naseljenosti, tehnička podjela rada, razdrobljenost društvenih uloga.

55. Napravi razliku između ruralnog i urbanog načina života. -Ruralni način života podrazumijeva život stanovnika ruralnih (negradskih) oblasti. U središtu jeste selo, stanovnici sela, njihove aktivnosti, obrasci ponašanja... Postoje i neke sredine koje ne predstavljaju grad, a ipak ne možemo reći da su ruralna društva: divljačka i arhaična. -Urban način života podrazumijeva gradski način života, koji je svojstven gradu, naspram ruralnog tj. seoskog. Urban način života obuhvata i kulturne postupke kao i društveno prihvatljivo ponašanje. U nekim zemljama pojam urban se koristi i za kriminal. 56. Definiši pojam porodice i nabroj njene funkcije. - Porodica je relativno trajna grupa povezana srodstvom, brakom ili usvajanjem, čiji članovi žive zajedno, ekonomski sarađuju i brinu o potomstvu. Osnovne funkcije porodice su: 1- Reproduktivna funkcija – neophodna da bi se društvo održalo, jer se članovi moraju obnavljati iz generacije u generaciju. 2- Socijalizacijska funkcija – u procesu socijalizacije djeca uče kulturu svoga društva i društveno prihvatljivo ponašanje. 3- Ekonomska funkcija – porodica je nekada bila proizvođačka jedinica, pa su djeca bila radna snaga, a danas je postala potrošačka jedinica, što je uslovilo promjenu odnosa u porodici. 4- Emocionalna funkcija – porodica pruža utočište, ljubav, pažnju i sigurnost. 57. Objasni pojam braka i navedi oblike braka i srodstva. -Brak je društveno prihvatljiva zajednica dviju ili više osoba. U većini društava prihvaćena je jedino zajednica osoba različitog pola, a samo u nekim društvima zajednica osoba istog pola. U odnosu na broj partnera koje jedna osoba može imati postoje monogamija poligamija. U okviru poligamije razlikujemo poliginiju (jedan muškarac i više žena) i poliandriju (jedna žena i više muškaraca). U odnosu na to koga osoba može izabrati za partnera razikujemo egzogamiju (zabrana incesta) i endogamiju (zabrana sklapanja braka između različitih slojeva, kasti, rasa). -Srodstvo predstavlja vezu između pojedinaca koja se uspostavlja putem braka ili kroz nizove potomaka koje povezuje krvno srodstvo. 58. Uporedi tradicionalnu i savremenu porodicu. -Što se tiče tradicionalne porodice, ona je patrijarhalna, a poznat je i termin pater familias. Nekad je najvažnije odluke donosio muškarac kome su ostali potčinjeni. To je najčešće najstariji muškarac i on ima najveću moć. Pater familias je gospodar sudbina svih članova porodice, posebno žene.

-Što se tiče savremene porodice najstariji muškarac nema više toliku moć, ali je i dalje glava porodice. Ovakve porodice mogu biti i matrijarhalne i egalitarne, a to znači da, u prvom slučaju, žena donosi najvažnije odluke i ima najveću moć, a u drugom slučaju to je porodica u kojoj imamo jednaku raspodjelu moći od strane supružnika. 59. Napravi razliku između harmonične i disharmonične porodice. -Harmonična porodica prestavlja onu porodicu čiji članovi sarađuju, lijepo se slažu, funkcionišu, doprinose razvoju i napretku porodice. Od muža i žene se očekuje da se vole i poštuju, da posvećuju što više pažnje svojoj djeci i sl. Disharmonična porodica je disfunkcionalna porodica. Predstavlja suprotnost harmoničnoj. U takvim porodicama se može javiti nasilje i zlostavljanje. Odnosi su „zatgnuti“ i ispunjeni tenzijama. 60. Objasni pojam etničke grupe i navedi njene karakteristike. - Etničke grupe odlikuju se određenim zajedničkim psiho-socijalnim osobinama. Mogu se formirati na osnovu dva kriterijuma – z ajedničke teritorije i zajedničkog porijekla. Teritorijalizacija podrazumijeva vezivanje određene etničke grupe za konkretan prostor (životni areal). Grupa srasta sa prostorom i svoje aktivnosti prilagođava njemu. Današnja organizacija država i istorijske okolnosti dovele su do toga da se na jednom prostoru ne nalaze pripadnici samo jedne etničke grupe, već su tu prisutne i etničke manjine. Postoje i društvene grupe koje su izgubile svoj matični prostor i žive rasijani, pa se nazivaju etničkim skupinama (Romi) i one grupe koje su duži period živjele u dijaspori i izgubile etnički prostor (Jevreji od 1948.). 61. Navedi i objasni vrste etničkih grupa. Na osnovu oblika srodstva i istorijskog perioda razlikujemo: 1- Prvobitne etničke grupe (rod, bratstvo i pleme) 2- Savremene etničke grupe (narod i nacija; neki autori ubrajaju i čovječanstvo) -Rod nastaje u periodu srednjeg stepena divljaštva. Javlja se nakon života u hordi. Porodica je najprije promiskuitetnog tipa, a zatim se javlja porodica krvnog srodstva. Potomstvo se izvodilo na osnovu majke (vrijeme matrijarhata). U okviru roda se takođe razvijaju i religija i magija. - Djelimičnom zabranom incesta, muškarci jednog roda odlaze u drugi i žene žene tog roda. Na taj način se stvaraju veze između rodova i formira se egzogama porodica. Srodnička povezanost rodova dovela je do stvaranja bratstva, čije su karakteristike iste kao kod rodova. -Ujedinjavanjem više bratstava nastaje pleme, u cilju lakšeg obavljanja

zajedničkih poslova, radi sigurnosti i zajedničkog kulturnog razvoja. Srodstvo se izvodi po ocu (vrijeme patrijarhata), zbog čega muškarac dobija dominantnu ulogu. Autoritet u plemenu ima vijeće staraca i sve odluke se donose u saglasnosti sa njima. Sukobi između plemena dovodili su do nestajanja jednih, ali i do stvaranja novih, tj. do udruživanja u plemenske saveze. - Narod se može definisati kao velika etnička istorijska grupa koja živi na jednoj teritoriji i karakterišu je zajedničko porijeklo, jezik, kultura, običaj, psiho-socijalne osobine i sl. Narod je prva razvijena etnička grupa, koja nastaje iz plemenskih saveza na početku klasnog istorijskog perioda razvoja društva. - Nacija je istorijski nastala u doba građanskih revolucija, u želji da se ostvari samodovoljnost i samobitnost. Ono što je neophodno za svaku naciju jeste njena sloboda. Narod predstavlja naciju u mogućnosti. Od njega može nastati jedna, ali i više nacija. Sa sociološkog stanovišta je teško odrediti pojam nacije, a i sam Veber ističe da su radikalni nacionalisti često bili tuđeg porijekla. Jezik nije dovoljan kriterijum za određenje posebnosti, a kamo li religija. 62. Objasni razliku između naroda i nacije. - Kad se govori o odnosu naroda i nacije, onda nacija predstavlja viši stepen istorijskog razvoja, razvijeniju etničku grupu. Jedan narod predstavlja samo „naciju u mogućnosti“. Da li će narod postati nacija zavisi od društvenih, političkih, ekonomskih i drugih faktora. Teritorijalna, ekonomska, kulturna, jezička povezanost naroda nije tako homogena i čvrsta kao kod nacije. 63. Nabroj neke od osobenosti crnogorske nacije. - Dugotrajna borba za oslobođenje i nezavisnost, usljed koje je i došlo do formiranja crnogorske nacije. - Crnogorci, koji istorijski i savremeno imaju kolektivno vlastito ime - što je jedan od ključnih elemenata iskaza nacionalne posebnosti - posjeduju i manifestuju, istorijski i danas, povezanost i pripadnost svojoj domovini – Crnoj Gori. -Povezanost i pripadnost domovini i vlastitoj zemlji, sa zajedničkom istorijom, simbolima, mitovima o zajedničkim precima, zajedničkom kulturom tradicijom, običajima, jezikom, ekonomijom i pravnim nasljeđem, zajedničkim ustavnim i zakonskim pravima i dužnostima svojih pripadnika i osjećajem njihove međusobne solidarnosti.

64. Definiši i nabroj elemente države. -Elementi države su: 1- Vlast - mogućnost, tj. sposobnost da nametne svoju volju drugom. Državna vlast je najviša vlast i isključuje svaku drugu vlast na drugoj teritoriji. Osnovno obeležje državne vlasti je suverenost. Državna vlast je apsolutno suverena prema svim subjektima u državi. Državna vlast je suverena i prema inostranstvu, ali ograničeno. 2- Teritorija - određena teritorijalna celina (geografsko prostranstvo), na kojoj državni organi vrše vlast, kao i prostor iznad i ispod zemlje i priobalna mora i rijeke. Prostor na kome se nalaze diplomatska predstavništva jedne države u drugim državama, takođe se smatra njenom teritorijom. 3- Stanovništvo - svi ljudi nastanjeni na njenoj teritoriji koji imaju njeno državljanstvo, što im daje pravo da učestvuju u vlasti i obavezu da se potčinjavaju odlukama državne vlasti. 65. Objasni pojam birokratije. -Birokratija je oblik vladavine čiji su nosioci ljudi iz kancelarije, činovnici, birokrate. Ima nekoliko značenja: profesionalno angažovano stanovništvo, društveni sloj, oblik upravljanja u različitim oblicima društvenih organizacija, prisvajanje prava upravljanja, birokratija kao birokratizam-izopačeno djelovanje birokratije. Korijeni birokratije potiču iz crkvene organizacije, vojne kasarne i korporacije. Kasnije je naprisutnija u okviru državne administracije. Birokratija se razlikuje svojim karakteristikama, sadržajem i ulogom u različitim političkim sistemima i na različitim stepenima razvitka društva. Cilj joj je uspostavljanje i kontrola moći od strane eksperata. PoVeberu, birokratija je organizacija koja podrazumijeva visoki stepen društvene podjele rada. Svaki član zauzima određeni položaj i ima tačno utvrđena prava i obaveze. 66. Odredi pojam i elemente političke partije. - Politička partija je društvena grupa formirana na osnovu težnje ljudi da putem organizovanog djelovanja lakše i brže ostvare svoje političke ciljeve. One se vezuju za savremenu istoriju društva, ali potiču još iz antičkog perioda. Prve partije formirane su kao paralamentarne frakcije. Nakon proširivanja biračkog tjela, političke partije počinju se formirati na osnovu slobode mišljenja, udruživanja, opredeljenja. Prve političke partije djelovale su ili protiv postojećeg poretka ili u njegovu odbranu. One koje su djelovale protiv nazivane se revolucionarskima i često su bile zabranjivane. -Osnovni elementi političkih partija su: statut (interni pravni akt kojim se

regulišu odnosi u okviru partije, odnosi sa partijama sličnih ciljeva, organi partije, način organizacije i djelovanja itd), politički program (način na koji partija iznosti svoje ideje, sredstva i metode kojima će se koristiti u slučaju pobjede na izborima) i ideologija (skup ideja, ciljeva kojima partija teži; revolucionarske, prosperitetne, reformske, konzervativne ili partije status quo politike) 67. Objasni pojam i karakteristike društvene promjene. -Pojam društvene promjene označava proces u kojem se uspostavljaju novi oblici društvenih odnosa između pojedinaca i/ili društvenih grupa u određenom vremenskom periodu. U tradicionalnoj sociologiji, počev od njenog osnivača Ogista Konta, pojam društvene promjene posmatrao se kao dio tzv. društvene dinamike, od kojih se odvajala društvena statika. U savremenoj sociologiji, to je odvajanje uglavnom napušteno, jer se društvene pojave najčešće određuju kao istorijske, što znači da promjenljivost predstavlja temeljno svojstvo njihovih struktura. Društvena promjena podrazumjeva jedinstvo: faktora (elementi neke situacije koji svojim postojanjem ili akcijom dovode ili proizvode promjene), uslova (elementi koji ometaju ili podstiču uticaj jednog ili više faktora promjene) i cilja (namjere, pravci i vjera u prevazilaženju postojećeg stanja). Subjekti društvene promjene mogu biti: elita, društveni pokreti, lideri, grupe za pritisak. Elementi društvene promjene su: subjekt, principi, ciljevi, strategije i tehnika, vrijednosni sistem i dostignuto stanje (rezultat). 68. Navedi forme državne vlasti. -Forme ili oblici države mogu se posmatrati u zavisnosti od istorijskog tipa društva. Forme države razlikuju se prema: 1. Obliku vladavine - monahije i republike (kako se vlada?) 2. Političkim odnosima i karakteru režima - demokratske i autokratske (kako se dolazi na vlast?) 3. Organizaciji vlasti - centralističke i decentralističke 4. Uređenju - konfederacije, federacije i unitarne države -Republika je oblik vladavine u kojem je najviša vlast povjerena ne jednom nego mnogima. Demokratija je vladavina demosa. Savremena demokratija predstavlja vladavinu „manjine u ime većine“. Monarhija je stara forma države zasnovana na potčinjenosti, zavisnosti i posredujućoj vlasti. 69. Objasni podjelu društva prema tehnološkom kriterijumu. - Prema tehnološkom kriterijumu društvo se dijeli na: predindustrijsko, industrijsko i postindustrijsko.

-Predindustrijsko traje od konstituisanja do prve industrijske revolucije. Društveni život odvija se u okviru seoske zajednice i malih etničkih grupa. Glavno zanimanje je poljoprivreda. Najveća dostignuća su: otkriće vodenog točka, korištenje energije vjetra, pojava monufakturne radionice. Društva su bila participativna (svi muškarci učestvuju u odlučivanju). Teritorija zajednice je bila određena. -Industrijsko zasniva se na pojavi uzrokovanoj promjenama (primjena izvora energije, savremenih sredstava u proizvodnji) -i ndustijalizaciji. Industijsko društvoje nastalo u Evropi i širilo se na ostale kontinente. Najveći dio stanovništva je radio u industrijskoj proizvodnji. Sve veći broj ljudi se preseljava u gradove. Karakteristike: razvoj saobraćaja, komunikacije, povećan stepen integracije, razvoj različitih nivoa tržišta, otvorena društva, formiranje sindikata, partija, udruženja. -Postindustrijsko - druga polovina XX vijeka. Karakteristična je upotreba atomske energije, nove tehnologije, energija nastala iz otpada, robotika, informatika. Neophodna obrazovna radna snaga. 70. Objasni vrste društvenih promjena. -Društvene promjene mogu se posmatrati prema: 1- Kvantitetu: rast i opadanje 2- Kvalitetu: razvoj i opadanje, odnosno, evolucija i involucija 3- Vrijednostima: progres i regres, odnosno napredovanje i nazadovanje 4- Sredstvima kojima se izvade: mirne i prisilne 5- Tempu odvijanja: nagle i postepene 6- Dubini i značaju: nebitne, korjenite i radikalne 7- Stepenu organizacije i usmjeravanja: planske i spontane 8- Oblasti društvenog života u kojoj se odvijaju: političke, ekonomske, kulturne. -U teoriji se javlja podjela na promjene koje nastaju sukobima interesa i promjene koje nastaju zbog „potrebe rasta“ tj. inovacija. U zavisnosti od odvijanja u vremenu, društvene promjene možemo sagledati kao istorijsku akciju ili kao društvenu evoluciju. 71. Pronađi paralelu između tradicionalnog i modernog društva. - Moderna društva su ona društva koja, pored dinamičnosti i tehničkog progresa, obuhvataju i savremena dostignuća i napredak i u ostalim oblastima, a posebno u oblasti kulture, stila i načina života. U tim društvima se razvija kreativnost i stvaralački duh, razvijaju se nove i obogaćuju postojeće ljudske potrebe. U njima su prisutni novi trendovi u umjetnosti,

muzici, književnosti, nauci, modi. -Tradicionalna društva sporo i teško prihvataju kulturne inovacije. Ona odbacuju nove stilove, posebno u umjetnosti, muzici i modi. U svaki pokušaj unošenja novog u oblasti kulture upliću se ideološki stavovi o “narušavanju” tradicije i “gubljenju” veza sa prošlošću, slabom “čuvanju” korijena i ugrožavanju etničkih, vjerskih i nacionalnih interesa. 72. Objasni pojam i oblike tranzicije. - Tranzicija je pojam koji se može definisati u širem smislu kao proces društvene promjene, kako društvene strukture tako i društvenih vrijednosti, s ciljem stvaranja nove strukture i novih društvenih vrijednosti kao smjernice za nove (poželjne) oblike društvenog djelovanja. Podrazumijeva prelazak ili prelazni period iz jednog političkog sistema u drugi. Tranzicija se posmatra i svodi na skup procedura pomoću kojih se određeni nedemokratski sistem transformiše u demokratsko društvo. Osnovna karakteristika tranzicije jeste da pravila političke igre nijesu uopšte ili sasvim definisana, jer se nosioci tranzicije bore da definišu pravila prema kojima će se ona odvijati , a što je bitno za njen tok. Tri osnovna momenta u tranziciji su: 1. polazni- ne domkratski režim 2. ciljni- demokratski poredak 3. sam tok prelaza- tranzicija se započinje procesom liberalizacije društva, autoritativni sistem nastoji da garantuje odredjena prava pojedincima I grupama 73. Objasni pojam i karakteristike globalizacije. - Globalizacija – neminovan društveni proces objedinjavanja čovječanstva u jedinstveno svjetsko društvo koje je međusobno uslovljeno i medjusobno povezano u globalno ekonomsko (jedan od najznačajnijih faktora globalizacije), političko i kulturno prostranstvo. Kretanje naroda unutar i između kontinenata, trgovina između različitih država bez obzira na udaljenost, međunarodno ulaganje u trgovinu robom, rast transnacionalnih kompanija, porast inostranih investicija i brže i obimnije finansijske transakcije. Predstavlja jedan od najznačajnijih procesa savremenog civilizacijskog razvoja. Kao istorijska i civilizacijska zakonitost globalizacija donosi brojne promene i mnoge promene i probleme koji su u vezi sa gerografskim, nacionalnim, ekonomskim, rasnim religioznim i egzistencijalnim ograničenjima, različitostima i raznovrsnošću. 74. Objasni uzroke i oblike ekoloških problema i način njihovog

prevazilaženja. - Na svaku promjenu prirodne i društvene sredine, u zavisnosti jedne od druge, javlja se određena reakcija u životu i radu određenog ljudskog društva. Do nastanka čojveka i društva, može se reći da je vladala ekološka harmonija. Danas usled ubrzanog tehničko-tehnološkog progresa i nekontrolisanog korišćenja rezultata naučno-tehnološke revolucije u prisvajanju prirode, narušavanje ekološke ravnoteže dobija karakter velike ekološke katastrofe. Zbog toga, dalji razvoj civilizacije zahtijeva mnogo veću racionalnost u prisvajanju prirode i stalno jačanje ekološke svijesti kako bi se ona zaštitila od daljeg propadanja. 75. Objasni pojam održivog razvoja. - Održivi razvoj podrazumijeva takav razvoj društva koji raspoloživim resursima zadovoljava ljudske potrebe, ne ugrožavajući prirodne sisteme i životnu sredinu, čime se osigurava dugoročno postojanje ljudskog društva i njegovog okruženja. Koncept održivog razvoja predstavlja novu strategiju i filozofiju društvenog razvoja. Održivi razvoj se najčešće dovodi u vezu sa zaštitom životne sredine, odnosno nastojanjem da se zabrinutost za opstanak živog svijeta na planeti Zemlji poveže sa očuvanjem prirodnih resursa i brojnim ekološkim izazovima koji stoje pred svakim društvom, državom i čovječanstvom u cjelini.

76. Odredi predmet i sadržaj sociologije kulture. -Sociologija kulture je sociološka disciplina koja tekuće probleme sociologije prenosi na kulturu i proučava kulturu kroz svakodnevni život. Sadrzaj sociologije kulture je teorijsko objašnjenje kulture, civilizacije, njenog smisla, cilja, funkcija. Takodje se bavi pitanjima civilizacije, tipovima kulture i umjetnosti, savremenom kulturom, podkulturama, kontrakulturnim djelovanjima, masovnom, popularnom i potrošačkom kulturom, igrom, modom itd. 77. Objasni osnovne teorijske pristupe u sociologiji kulture. -Postoje različiti teoriski pristupi u sociologiji kulture i to: -Evolucionističke teorije se zasnivaju na ideji o jedinstvenom porijeklu i istoriji čovjeka i ideji o tome da se razvoj keće od nižih, jednostavnijih oblika ka višim i složenijim. -Difuzionističke teorije zastupaju mišljenje da je svaka kultura proizvod miješanja, tj. difuzije kulturnih elemenata i vrijednosti različitih kultura. -Ciklične teorije nose ideju o tome da po pitanju razvoja kulture ne postoji samo linearan progres, već može doći i do degradacije i propadanja kultura i civilizacija. -Funkcionalističke teorije zasnivaju se na ideji da nijedna kulturna aktivnost ne može postojati, a da ne zadovoljava neku kulturnu potrebu. -Strukturalističke teorije pokušavaju da sve kulturne pojmove razlože na njihove sastavne dijelove, događaje i elemente i da uoče kako se oni međusobno odnose. -Kulturalističke teorije istražuju kulturu kao samostalnu stvarnost sa minimalnim ekonomskim i društvenim vezama. 78. Definiši pojam kulture. - Kultura je cjelokupnost materijalnih i duhovnih tvorevina koje je čovjek proizveo i koje proizvodi svojim radom. Ona se smatra očovječenom prirodom, prirodom koju je čovjek stvorio. Frojd smatra da se čovjek osjeća nelagodno u kulturi zbog njenih pravila i normi koje mora poštovati, pa se po tome i razlikuju kulturni čovjek i prirodni čovjek. 79. Odredi značenje pojma civilizacije. -Civilizacija u najširem smislu predstavlja sva sredstva i tehnike koje su rezultat nauke i koje su čovjeku služile za prilagođavanje prirode. Od kraja XVIII vijeka ona se posmatra kao suprotnost varvarstvu. Dok njemački autori više vrednuju pojam kulture u odnosu na civilizaciju, francuski autori više uvažavaju civilizaciju.

80. Objasni pojam norme i društvene vrijednosti. -Vrijednosti su skup opštih uvjerenja, mišljenja i stavova o tome šta je ispravno, dobro i poželjno, a što se formira i usvaja kroz proces socijalizacije. Mogu biti lažne i ideologizovane (npr. u kulturama koje se zasnivaju na ideologijama, one ne usmjeravaju već zavode). One se ne mogu odvojiti od ljudskih potreba jer bi tako izgubile svoj smisao, postojale bi van čovjeka i bile bi ideal, a ne realnost. Vrijednosti se mogu odrediti kao vrijednosne orijentacije (dobrota, ljepota, plemenitost, pravda, marljivost i dr.), a moze značiti i iznos neke količine, odnosno veličine (cijena – novčani iznos vrijednosti robe). Mogu biti tradicionalne i savremene. -Norme su ustaljeni obrasci ponasanja kojima se institucionalizuje vrijednosni sistem. Norme su usvojene, uoblične i nametnute sa ciljem obezbeđivanja sigurnosti, predvidljivog ponašanja, posledica djelovanja. U društvu postoje norme društvenog ponasanja: religijske, moralne, običajne i pravne. 81. Koji su ciljevi kulture? Objasni ih. - Ciljevi kulture su zadovoljovanje ljudskih potreba, ali je ona takodje i instrument za eliminisanje i krocenje nekih nagona i impulsa. Razrjesenje odnosa izmedju nagona. Njeni ciljevi su takodje i ocuvanje i odrzavanje tradicije ali i osavremenjavanje. 82. Objasni vezu između tradicije i progresa. -Tradicija čuva ono što postoji kao rezultat društvenog i kulturnog života, dok progres kreira nove društvene vrijednosti. Između njih postoji korespodentniproces, pri čemu moramo uvažavati činjenicu da sve što je novije, nije samim tim i progresivnije. Progres izlazi iz tradicije, i jedino njihovim sadejstvom obezbjeđuje se kretanje kulture, njen razvoj i nadogradnja. 83. Navedi osnovne tipove i oblike kulture. -Jedna od osnovnih karakteristika kulture je prisustvo pluralizma tipova i oblika podkulturnih sistema u okviru jedne kulture. Na primjer da bismo shvatili šta to period renesanse razlikuje od starog vijeka, onda govorimo o kulturi srednjeg vijeka i kulturi renesanse, odnosno o dva različita tipa kulture. Osim njih, postoje i sledeći tipovi: kultura prvobitne zajednice, robovlasničkog perioda, kultura srednjeg vijeka (feudalizma), buržoaska ili građanska kultura, kultura socijalnih društava. Svaki od ovih tipova kulture se odlikuje posebnim elementima koji ga čine specifičnim. -Ono iz čega se sastoji jedna vrsta ili tip kulture, nazivamo oblicima kulture.

Prema oblicima, kultura se dijeli na: umjetnost, religiju, nauku, filozofiju, običaj, moral, jezik, politiku. Alternativna kultura je vid kulture koji je nastao iz alternativnih pokreta. Pokreti se odlikujupozitivnim karakterom, cilj im je da se promijeni neko loše stanje u okviru društva. U okviru kulture se može javiti model koji se ne suprotstavljaju zvaničnim humanističkim ciljevima kulture, već odlikuju neku grupu, zajednicu. Taj model se naziva subkultura. U svakoj kulturi postoje pojedinci ili grupe koji se suprotstavljaju zvaničnoj kulturi i njenim vrijednostima, negiraju ih ili urušavaju- kontrakultura. Osim ovih tipova kulture, danas postoje i narodna (folk) kultura, masovna, potrošačka. 84. Objasni pojam i vrste kulturnih potreba. -Pod kulturnim potrebama podrazumijevamo one potrebe kojima se čovjek ostvaruje kao biće različito od svih ostalih (najveći broj fizioloških potreba: hrana, san, itd. karakteriše sve životinje bez razlike) i kao jedinstvena ličnost u svom društvenom i kulturnom okruženju. To su one potrebe zahvaljujući kojima čovjek razvija svoju ličnost (individualizacija i autentičnost) tako da aktivno djeluje, proizvodi, stvara materijalne i duhovne vrijednosti, uživa u postojećim, komunicira. Potreba za jezičkim izražavanjem i komunikacijom. Vrste kulturnih potreba su: potreba za saznavanjem, potreba za estetskim doživljajem, stvaralačke potrebe... 85. Objasni sociološki aspekt odnosa priroda, čovjek, kultura. - Priroda neposredno (zakon života, smjena dana i noći, plima i osjeka...) i posredno (klima, reljef, plodnost tla...) djeluje na čovjeka. Čovjek svojim radom mijenja prirodu i prilagodjava je sebi. Na taj način, čovjek mijenja i sebe, mijenjajući prirodu. Priroda se osjeća ugroženom i proizvodi reakciju, stvarajući rizik, prije svega ekološki. Čovjek se kroz takav pristup otuđio od prirode, izvršio njenu dehumanizaciju, a svoju denaturalizaciju. Realizacijom filozofije održivog razvoja, na lokalnom i globalnom nivou formiraju se zajednice za zaštitu životne sredine. 86. Šta je mit i mitologija? - Mitologija se definiŠe kao skup mitova i legendi o božanstvima, polubogovima i herojima određene etničke skupine. Mit je u bajci, pesmi i sl. izražena tvorevina prednauČnog i fantazijom prožetog (obično magičnoreligionznog) mišljenja, kojom narod na primitivnom stupnju razvitka objašnjava postanak prirodnih bića i pojava.

87. Objasni osnovne funkcije kulture. - Osnovne funkcije kulture su: -Funkcija komunikacije (88. Pitanje) -Normativna funkcija (89. Pitanje) -Funkcija zaštite (89. Pitanje) 88. Objasni pojam komunikacije i funkciju kulture kao sredstvo komunikacije. - Komunikacija u najvećoj mjeri zavisi od kulture u kojoj je čovjek odrastao. Njome se uspostavlja svakidašnji svijet značenja i vrijednosti u određenom društvu i kulturi. Da bi bilo koji oblik kulture postao društveni sadržaj i da be se zaista pretvorio u kulturu mora da postane subjekt i predmet komunikacije. S druge strane, komunikacija je predmet kulture, to je način na koji se kultura širi i postaje stalna i djelotvorna. Nema komunikacije bez kulture niti kulture bez komunikacije. Komunikacija je forma opštenja, interakcija na simboličkom planu, razmjena informacija među ljudima pomoću znakova i simbola. Neophodno je razlikovati komunikaciju od informacije. Informacija postaje komunikacija tek kad je informator prenese nekome ko se informiše. Cilj komunikacije i jeste da se nešto saopšti drugoj strani, tj. komunikacije nema ako druga strana nije primla i razumjela poruku. Komunikacija je proces u kome se informacije emituju i primaju. Za razliku od komunikacije, informacija može obuhvatati najraznovrsnije pojave: činjenice, ideje, stavove, gestove, namjere, izraze lica, odijevanje, zvuk, boju. Uspješna komunikacija zahtjeva od učesnika da se pridržavaju mnogih pravila koje obezbjeđuje kultura. Kultura je kontekst komunikacije. Umberto Eko razlikuje sledeće komunikacije: izvor (govornik, saopštavalac), primalac, predmet, kanal, poruka, kod (sistem znakova i simbola pomoću kojih se sve to čini). 89. Objasni normativnu i zaštitnu funkciju kulture. - Život neke društvene, kulturne zajednice ne može se zamisliti bez pravila. Kad njih ne bi bilo ne bi bio moguć život u zajednici. Vrijednosti su temelj određene kulture, ali život u kulturnoj zajednici ne može se odvijati bez pravila ponašanja, djelovanja i mišljenja. Pravila su konkretizacija i materijalizacija vrijednosti. Pravila mogu biti formalna i neformalna, direktna i indirektna. Putem njih pojedinac uči svoju kulturu. Običaji su najstariji odnosi regulisanja društvenih odnosa. To su ustanovljeni modeli ponašanja koji su prihvaćeni u okviru društva i zajednice. Oni usmjeravaju i regulišu postupke u društvu i definišu koja su ponašanja prihvarljiva. Snaga običaja

je u dugom trajanju. Konvencije su običaji koji su, zahvaljujući vremenu i primljeni, počeli ozbiljno da se poštuju. Konvencija je nešto jače od narodnog običaja i često se odnose na ponašanje koje se smatra učtivim i uljudnim. Navike se odnose na rutinske aktivnosti koje su karakteristične za svakodnevno djelovanje (simboličko, ritualno značenje). - Tokom istorijskog razvoja kultura je stvarala zaštitna sredstva da bi održala neophodnu ravnotežu između čovjeka i prirodne sredine. Tako se na primjer funkcija odijevanja odnosila na zaštitu tijela i ukrašavanje. Drugi primjer zaštitne funkcije kulture odnosi se na stanovanje i boravište čovjeka u kome on može biti zaštićen od svih nepovoljnih okolnosti. Kultura ima i funkciju psihičkog opuštanja. Razni praznici i rituali su oblik relaksacije i u funkciji su svečanog, kolektivnog obnavljanja života. Praznična kultura vrlo je značajna u “prenapregnutim društvima”. Zaštitna funkcija kulture odnosi se i na elemente individualne kulture. Znanje o pravilnom korišćenju ljekova, ličnoj higijeni, ravnoteža između fizičkog rada i odmora, takođe su odlike određenog kulturnog obrasca. 90. Nabroj i naglasi značaj kulturnih institucija i organizacija. -Zajednički život ljudi odvija se na dva načina - posredstvom privremenih odnosa i relativno trajnih, stabilnih odnosa, ustanovljenih putem institucija. Društvenim institucijama se: 1- Reguliše svakodnevni život ljudi i opredeljuju društveni ciljevi; 2- Povezuju i organizuju aktivnosti ljud kako bi živjeli u harmoniji jedni s drugima; 3- Prenosi prihvatljivo ponašanje budućim organizacijama. -Institucije unose red u ljudsko djelovanje. One ustanovljavaju navike, regulišu obrazce ponašanja, sprečavaju konflikte i doprinose društvenoj integraciji. Odsustvo institucija vodi dezorganizaciji i poremećajima, jer nestaju pravila i norme, a njihovo potpuno odsustvo znači vladavinu anarhije, nereda, spontanosti. Institucije su temelj kulture, civilizacije i garant njihove stabilnosti i kontinuiteta. -Organizacije u kulturi nastaju dobrovoljnim ujedinjavanjem ili grupisanjem pojedinca radi ostvarivanja grupnih potreba i interesa. Članovi se povezuju preuzimanjem uloga i položaja u grupi. Organizacija postoji između ustanova i društvenih grupa, s tim što je institucija trajniji i u osnovi predviljiviji odnos u društvu,dok je organizacija stvar konkrenog rješenja. Osnove ustanove za proučavanje kulture i čuvanje nasljeđa su: arhiv, biblioteka, muzej.

91. Odredi pojam i funkciju igre. - Igra je jedno od bitnih obilježja čovjeka, koji je homo ludens-biće koje se igra. Igra je učestvovanje u nećemu u šta se može vjerovati potpuno i do kraja. Može se definisati kao aktivnost koja je slobodna (igrač se ne može primorati na igru), izdvojena (utvrđena vremenskim i prostornim granicama), neizvjesna (tok i ishod igre ne mogu se unaprijed predvidjeti), neproduktivna (igrom se ne stvara bogastvo), propisana (podvrgnuta određenim pravilima), fiktivna (praćena specifičnom sviješću o nekoj vrsti drugorazredne realnosti). U zavisnosti od vrste igre razlikuju se i njene funkcije: 1- Igre takmičenja imaju za funkciju stvaranje prestiža,sticanje ugleda. 2- Igre na sreću imaju za cilj stvaranje dobiti bez rada. 3- Igre prerušavanja imaju za cilj da kroz masku, pokret, pjesmu saopšte svoj krictičan stav prema nekome ili nečemu. 4- Igre zanosa imaju za funkciju potpuno napuštanje stvarnosti, dostizanje transa, napuštanje svijesti svakodnevice. 92. Koji su osnovni oblici igre i objasni njihove karakteristike? - Rože Kajoa predlaže podjelu igara na četiri grupe i to: 1- Agon - igre takmičenje, suparništvo, borba, strategija. Tu odlučuju znanje i sposobnost igrača 2- Alea - igre na sreću. Ona označava i otkriva naklonost sudbine i slučaja. Igrač je pasivan i oslanja se na sreću. Alea negira rad, strpljenje, eliminiše profesionalnu vrijednost, tačnost, trening. 3- Mimikri - oponašanje i prerušavanje su karakteristike ove vrste igre. Zadovoljstvo je praviti se drugačijim ili se predstavljati kao neko drugi. 4- Ilinks su igre koje izazivaju uzbuđenje, omamu, glumu. -Koristeći funkcionalni princip (podjela igara prema onome čemu služe) igre se mogu podjieliti na: viteške (hrabrost i vještina), zabavne, igre duha (dosjetljivost i pažnja), igre za dobit i orske igre (pokreti tijela koje prate ritam). 93. Koje su negativnosti u svijetu igre. - Sport postaje zanimanje. Razvija se masovni profesionalni sport što dovododi do toga da ogroman kapital ulazi u sport, pri čemu klubovi i neke sprotske organizacije postaju budžetom bogatije od određenog broja država. Profesionalni i masovni sport postaju sve popularniji. -Sljedeća negativnost odnosi se na nasilje koje je prisutno u sportu i oko

sporta. Sport sve više prati huliganstvo navijačkih grupa, ali taj huliganizam je prisutan i na samim sportskim borilištima. -Velike korporacije takođe nalaze svoje interese u oblasti sporta, što dovodi do toga da i one učestvuju od dizajniranja opreme, sponzorskig ugovora do lobiranja i uticaja na organizaciju takmičenja. -Komercijalizacija, igre na sreću, klađenje su prostori iz kojih i od kojih proizilazi niz patoloskih i devijantnih ponašanja u oblasti sporta. Sport je veoma često sredstvo politke. Preko sporta želi se postići politički cilj, promovisati političke ideje, ostvariti durštveni prestiž. -Posebna negativnost koja karakteriše svijet savremene igre jeste uzimanje stimulativnih sredstava, doping. 94. Objasni značaj elektronskih medija i globalizacije u oblasti komunikacija. - Elektronska komunikacija obuhvata sve oblike komuniciranja za koje je potrebna elektronska podrška. Korišćenjem ovih medija, kompjutera i svjetske mreže, ljudi komuniciraju iz različitih razloga i na različite načine. Danas postoji mogućnost, a postoje i ljudi, koji iz svojih kuća ne moraju i ne žele da izađu, jer sve obaveze koje nose život i rad, mogu da obave kod kuće. Olakšana je trgovina. 95. Objasni pojam slobodnog vremena. -Slobodno vrijeme je vrijeme slobode u kojem se pojedinac oslobađa svojih obaveza i tradicionalnih uloga koje mu društvo nameće. Konkretnije pod pojmom slobodnog vremena podrazumijevamo onaj dio van radnog vremena koji ostaje čovjeku kad se oslobodi obaveza, a koje može da koristi za ciljeve svoje djelatnosti koje je odabrao. U uslovima savremene civilizacije, slobodno vrijeme je prostor za kulturni razvoj. Mnogi istraživači smatraju da se najznačajnija funkcija slobodnog vremena sastoji u mogućnosti realizacije cjelovitog čovjeka. Slobodno vrijeme je povezano sa hedonističkim vrijednostima. Kao najvažnije funkcije slobodnog vremena smatraju se: odmor (funkcija reprodukcije), razonoda i funkcija razvoja ličnosti. 96. Objasni pojam mita i faze u razvoju ličnosti. -Mit oznacava priču kojoj se pridaje sveti značaj. Mit govori o svetim licima i junacima, o porijeklu svih stvari, o tome kako je svijet nastao iz haosa, o postanku bogova. Mitovi se dijele na: teogonijske (postanak bogova), kosmogonijski (postanak svijeta), antropološki (postanak čovjeka), eshatoloski (krajnje istine i svrhe) i etiološke (postanak plemena i gradova).

-Faze u razvoju ličnosti su: 1- Hominizacija - postajanje čovjekom -traje od rođenja pa do 7. godine -potrebna je pomoć roditelja i drugih odraslih osoba -čovjek stiče govornu sposobnos, uči da sam jede i da se oblači, stiče umijeće navike i sl. 2- Elementarna socijalizacija - traje od polaska u školu i kroz cjelokupan period školovanja -usvajanje znanja, kulturnog nasleđa,uključivanje u grupni život društva, sticanje motivacije za rad, osnovnih stavova o kulturi itd. 3- Inkulturacija - počinje kada se posle školovanja zapošljavamo -aktivan odnos prema kulturnom nasleđu -postoje specifične sklonosti, jasan odnos prema društvu i svijetu u kome živimo, razvijanje senzibiliteta -čovjek postaje stvaralačka egzistencija zato što radi određeni posao i stvara 4- Kreacija - ne ulaze svi u ovu fazu, već samo neki posebni pojedinci koji stvaraju neke posebne vrijednosti, nešto što niko nije stvorio -cilj socijalizacije je da što više ljudi uđe u ovaj period zrelosti (30-40 godina), kada se svi činioci u društvu slože 97. Objasni pojam konformizam i nekonformizam. -Konformizam predstavlja prilagođavanje stavovima, obrascima mišljenja i ponašanja, kao i standardima neke velike, a naročito moćne grupe. Može se definisati na dva načina: prilagođavanje i prihvatanje zajedničkog sistema vrijednosti i normi, koje je neophodno za skladno funkcionisanje društva i kao nekritičko prihvatanje grupnih normi, bez ličnih stavova. Suprotnost konformističkom ponašanju je nekonformističko. Čovjek iz svoje kulture „bira“ vrijednosti koje mu odgovaraju. Postoje oni kojima sve vrijednosti odgovaraju (potpuni konformisti), ali i oni kojima nijedna ne odgovara (buntovnici). 98. Navedi različite pokrete mladih. -Raznolikost položaja mladih u okviru društva dovodi i do formiranja različitih kulturnih podsistema ili subkulturnih modela. Neki od pokreta su: 1- Rok – ideologija slobode, umjetničke ambicioznosti, političke angažovanosti, protest protiv vrijednosti starijih i porodične muzičke tradicije. 2- Pank – prva forma toka koja nije počivala na ljubavnim pjesmama, prvi put se čuje ženski glas muzičarki. Pank je raskinuo sa tradicijom poistovjećivanja roka, seksa i zadovoljstva. 3- Pop – stvar idealizacije demoralisanja. 4- Opčinjenost nasiljem, potpuna sloboda javnog izražavanja etničke, rasne

ili političke netrpeljivosti (obrijane glave, spitfire jakne, maskirne pantalone, martinke). 99. Definiši pojam i najznačajnija područja umjetnosti. - Umjetnost je ljudska djelatnost ili proizvod ljudske delatnosti koja ima za cilj stimulisanje ljudskih čula kao i ljudskog uma i duha; prema tome, umetnost je aktivnost, objekat ili skup aktivnosti i objekata stvorenih sa namjerom da se prenesu emocije ili/i ideje. Primjeri umjetničkih formi su: slikarstvo, crtanje, štampa, skulptura, keramika, grafički dizajn, digitalna umjetnost, muzika, poezija, fotografija, arhitektura, film, pozorište,... 100. Objasni funkcije umjetnosti. - Umjetnost se u svojim funkcijama razlikuje nekad i sad. U antici je imala edukativnu funkciju, preko njenih formi prenosili su se mit i mitologija, slavili bogovi, heroji. Umjetnost ima i funkciju vizije, da najavi ono što će biti. Takođe ima i funkciju katarze, očišćenje od ružnog, psihoza, neuroza, stresova putem lijepog. U određenim periodima umjetnost je bila u službi magije. 101. Odredi pojam, funkcije i podjelu mode. - Moda je način, stil i obrazac ponašanja kog se ljudi u određenim oblastima društvenog života pridržavaju u nekom vremenskom periodu. Za njih se tada kaže da su moderni. Iako se najčešće svodi na odijevanje, moda je prisutna i u drugim oblastima društvenog žviota (umjetnost, zabava, rekreacija, ishrana). - Po Gabrijel Tardu postoje dvije funkcije mode. Integrativna funkcija (privlačenja), koja pomaže da grupa ne bude društveno izolovana i isključena iz opšteg trenda, i funkcija diferenciranja (odvajanja), kojom se elita odvaja od mase. - Visoka moda je skup stilova i dizajna koje kreiraju modni autoriteti za uske krugove iz visokog društva. Tekuća moda je stil koji je trenutno „moderan“. Popularna ili masovna moda je moda koja je ovladala širokim masama. 102. Objasni pojam i mjesto luksuza u kulturi. -Različiti sociolozi na drugačije načine tumače luksuz . Zombart smatra da je luksuz svaki izdatak koji nadilazi ono što je neophodno. Kolakovski definiše luksuz kao nešto što ljudi žele, a nije im potrebno i bez njega mogu živjeti. Veblen sveo je luksuz na želju da se nešto posjeduje prije nekog drugog. Lalo je napravio klasifikaciju luksuza i nabrojao šest društvenih oblika:

komfor, igre i sport, zbirke, moda i umjetnost. Luksuz ima dvostruki smisao i to kvalitativan (korišćenje skupih dobara) i kvantitativan (rasipanje dobara). 103. Navedi bitne karakteristike boemstva. -Boem je riječ koja označava osobu koja živi nekonvencionalni, nekonformistički i anarhistički život. -Karakteristike boema: asocijalnost, zahtjev za prekidom oficijelnog ponašanja , djelovanja i komunikacije, formiranje posebnih grupa koje su neformalne, oni iskazuju prezir prema starom, prema onom što je uhodano, konzervativno i zahtjevaju nešto novo. Oni daju prednost lakom, bezbrižnom i neodgovornom načinu života. 104. Objasni tipove boemstva. - Arnold Haurer opisao je tri oblika boemstva: 1- Romantičarski – pobuna protiv građanskog načina života od strane mladih umjetnika i studenata, pretežno sinova imućnih ljudi. 2- Naturalistički – životna egzistencija umjetnika je bitno ugroženija kad se uporedi sa predstavnicima romantičarskog boemstva. Ti ljudi su predstavljali umjetnički proleterijat; borba postaje nasušna potreba. 3- Impresionistički – izrasta u najagresivniji vid revolta. S njihovom pojavom izbija najoštriji vid sukoba. Pripadaju mu Van Gog, Bodler, Lotrek. To je grupa očajnika ugrožene egzistencije, kod kojih se osjeća demoralisanost, anarhija, bijeda. Oni su družina skitnica, alkoholičara. Razaraju u sebi sve što bi koristilo društvu. 105. Objasni pojmove jezika i govora. -Jezik i govor se često koriste kao sinonimi, međutim među njima postoje razlike. Jezik je sistem saopštavanja informacija upotrebom glasova ili gestova koji su spojeni na smislen način i prema određenim pravilima. Govor je ono što čujemo od sagovornika i ono čime se svaki pojedinac služi u komunikaciji sa drugim pojedincima i njime se ostvaruje jezik. 106. Objasni pojam i tipove morala. -Moral se ispoljava u konkretnom i aktivnom odnosu čovjeka prema društvu, zajednici, drugim ljudima i samom sebi kao i u odnosu društva i zajednice prema pojedincu. To je ocjenjivanje sebe i drugih kao dobrih i zlih. Moralna norma je zahtjev da se nešto čini ili ne čini, odnosno kakvo treba da bude čovjekovo ponašanje da bi bilo društveno priznato i ocjenjeno kao dobro. Moralni sud je ocjena ili vrednovanje čovjekovih postupaka kao dobrih i zlih. Moralna sankcija može biti spoljašnja (glas društva) i unutrašnja (griža

savjesti). Moralna praksa odnosi se na konkretne postupke pojedinca u konkretnoj situaciji (šta je ćovjek želio da učini, a šta je stvarno učinio). 107. Objasni najznačajnije karakteristike avangardne umjetnosti. -U umjetnosti i kulturnom životu avangardom se označavaju zastupnici novih tendecija i pravaca koji u svom nastajanju nisu bili priznati. Danas se pod pojmom avangarde podrazumijevaju različite grupe i umjetnički pravci povezani utvrđenim programom, koji se suprotstavlja zvaničnoj kulturi. -Zajednicka obiljezja avangardnog pokreta su: 1- Avangardna umjetnost ne posmatra sebe kao „mesiju“ koji ce spasiti svijet preko lijepog. 2- Stvaraju se i pronalaze nove forme umjetničkog izrazavanja, teži se eksperimentisanju, pokazivanju nastajanja djela, stvaranju djela koja se ne dovršavaju. 3- Umjetnost avangarde smatra da će novim sredstvima, novim formama kao i pristupom životu, riješiti društvene probleme i preporoditi svijet. 108. Književnost i pozorište – društvena uslovljenost. -Robert Eskarpi jedan je od najistaknutijih poznavalaca sociologije literature. Po njemu kvantitativno odlučujući i najstrožiji izbor je onaj koji vrši prva naredna generacija publike, koja živi izvan geografske sezone autora (10, 20, 30 godina poslije njegove smrti), pošto se smatra da je upravo to onaj period kada se autor počne zaboravljati. Ako se pređe ovaj prag, autor se uključuje u redove društveno priznatih pisaca.Otpornost pisaca na ovu pojavu koju je Eskarpi nazvao istorijskom erozijom je promjenljiva. U nekom periodu postoje uslovi koji otežavaju društveno priznavanje pisaca, a i oni periodi koji otežavaju zaborav, tj. olakšavaju društveno priznavanje pisaca.U vezi sa društvenim priznavanjem pisaca ponekad se vrše naknadni istorijski pregledi s namjerom da se prekontroliše ranija produkcija i da se ponovo ocjene oni koji su možda neopravdano izostavljeni. Takve naknadne retrospekcije obavljaju pisci, kritičari, društvo . Često nova publika tumači stvaralaštvo ranijih pisaca iz svoje perspektive, nalazeći u njima nove vrijednosti, koje ranija publika, sastavljena od savremenika tog pisca, nije zapažala. Ovu pojavu Eskarpi naziva stvaralačkom izdajom. -Sociologija drame i pozorišta za osnovu ima društvo i društveni život. Međutim, društveni život će, na jednoj strani, služiti kao podsticaj za pozorišno stvaralaštvo, a na drugoj strani postaje i posljedica pozorišnog izmišljanja i stvaralaštva. Prema tome, odnos društva i pozorišta nije odnos istovjetnosti, nego odnos dopunjavanja.

109. Muzika i film – društvena uslovljenost. -Muzika je oduvijek igrala veoma važnu ulogu u društvu. Muzika često kroz svoje stilove ili podstilove karakteriše određene subkulturne grupe, posebno mlade. Mladi preko muzike iskazuju svoj bunt. Razvoj muzike poslije II svjetskog rata usko je povezan sa razvojem društva. - Film se kao umjetnost razvio na onom stepenu društvenog razvitka kada je snažnije razvijena vizuelna tehnika. Socijalni karakter filma ogleda se i u činjenici da je to umjetnost zasnovana na principima kolektivnog stvaralaštva i iziskuje umjetničku komplementarnost (prisutno je više različitih tipva umjetnosti). Za filmskog kreatora bitne su aktulena, buduća i zamišljena publika. Počev od 1930. pa nadalje, film se sve više usložnjava. Dok su ranije postojali čisti filmski rodovi, sada se ti rodovi miješaju, da bi se zadovoljila raznosvrna publika. 110. Objasni pojmove multikulturalizam i interkulturalizam. -Multikulturalizam je etičko mišljenje ili oblik političkog upravljanja koji u prvi plan stavlja miroljubivu koegzistenciju i toleranicju između različitih kulturnih, religijskih i nacionalnih zajednica. Osnovni cilj multikulturalnih zamisli je širenje tolerancije, dijaloga i uvažavanja između različitih kultura. Sociološki posmatrano, multikulturalizam je najniži stepen veza izmešu etniciteta koji, ne smetajući jedni drugima, žive na istoj teritoriji. -Interkulturalizam predstavlja kulturnu politiku čiju suštinu čini uzajamnost, ravnopravna i punopravna razmjena. Ona podrazumijeva suodnos između dvije ili više kultura, njihovo međusobno dopunjavanje, obogaćivanje i povezivanje. Sve to, naravno, ne znači i gubljenje vlastitog kulturnog identiteta, već uključuje poštovanje različitosti i vrijednosti svake od zasebnih kultura. 111. Objasni rodnu ravnopravnost. -Rodna ravnopravnost (takođe ravnopravnost polova ili jednakost polova) je načelo socijalne filozofije koje pretpostavlja da jednom društvu, zajednici ili organizaciji postoje jednake mogućnosti za žene, muškarce i osobe drugačijih rodnih identiteta da doprinesu kulturnom, političkom, ekonomskom i socijalnom napretku, kao i da imaju jednake mogućnosti da uživaju sve koristi i dobrobiti od napretka jedne zajednice. -Tradicionalna kultura zasnovana je na njegovanju i održavanju rodnih razlika u sistemu obrazovanja, rada, raspolaganja svojinom, izborom seksualnih i bračnih partnera, vaspitanju djece. Savremena demokratizovana kultura pruža jednake šanse za sve, ali obrasci mišljenja,

djelovanja, ponašanja ostaju prisutni iz tradicionalne kulture veoma često kao stereotipi i predrasude.