skripta pravo eu

1.pojam i predmet prava evropske unije Predmet prava evropske unije kao nastavno naucne discipline jos nije jasno odredjen kao sto nije odredjeno ni njegovo mjesto u odnosu na srodne predmete. Nepostojanje saglasnosti oko predmeta unije rezultat je cinjenice da se o ovom pitanju ili nije dovoljno rapravljalo ili se to nije cinilo na organiyovan i sistematski nacin. Delimicno opravdanje za to se moze naci u cinjenici da se pravo eu nalazi u stalnoj ekspanziji i da ga je tesko pratiti i azurirati i po obimu i po sadrzini.Najcesce se materija prava eu izucava u dva predmeta ili dva djela u okviru iste discipline tako sto su u prvom djelu obradjena pitanjaorganizacije i funkcionisanja eu,njen odnos prema drzavama clanicama i pitanja stvaranja eu. U drugom djelu se analiziraju pitanja materijalnog prava koja obuhvataju materiju uspostavljanja i funkcionisanja unutrasnjeg trzista. Metod koji se koristi u izucavanju prava eu je odredjen sadrzinom i osobenostima predmeta i izvora. Bez obzira sto predmet izucavanja eu cine propisi koji podjsjecaju na poznate izvore iz grana unutrasnjeg ili medjunarodnog prava njihovom izucavanju se mora pristupati sa posebnom paznjom i posebnim metodama i tehnikama tumacenja.U pogledu primjene pravo eu je osobeno jer nije razvilo sopstveni ni potpuni sistem sankcija u slucaju povrede svojih normi, niti eu raspolaze svojim sistemom prinudnog izvrsenja. Zbog toga se u primjeni svog prava oslanja na nacionalna prava drzava clanica i na njihove sisteme vlasti tako da izmedju prava eu i unutrasnjeg prava drzava clanica postoje posebni odnosi zasnovani na koordinaciji i koopoeraciji. Pravo eu nastaje na nadnacionalnom nivou a ali se sprovodi na nacionalnom nivou.

2.terminoloske dileme 3.mjesto prava eu u unutrasnjem pravnom sistemu Predmet prava eu i pored razlika ima slicnosti sa postojecim granama prava,prije svega sa medjunarodnim,javnim,ustavnim i upravnim pravom. Ako se uporedi predmet i sadrzina medjunarodnog i prava eu mogu se uociti slicnosti u pogledu subjekata jer se u obe grane prava izucavaju odnosi koji nastaju izmedju drzava, pa otuda postoji shvatanje o o pravu eu kao djelu medjunarodnog prava. Razlika je u tome sto predmet medjunarodnog prava nije ogranicen samo na odnose koji nastaju izmedju evropskih drzava, kao u slucaju prava eu vec obuhvata odnose koji se uspostavljaju izmedju svih suverenih drzava. Slicnost sa ustavnim i upravnim pravom postoji u karakteru normi koje sadrze njihovi propisi i njihovom predmetu i cilju. Dalja slicnost se moze naci u postovanju posebnih pravila kojima je sud pravde dao znacaj nacela ili principa koji po svojoj sadrzini imaju karakter slican ustavnim nacelima u drzavama,bez obzira sto u eu ne postoji ustav u formalnom smislu rjeci. Slicnost prava eu sa upravnim pravom postoji u pogledu nacina i postupka donosenja onih sekundarnih akata koji spadaju u nadleznost savjeta ili komisije,kada ovi organi nastupaju kao nosioci upravne vlasti kako i u pogledu nacina i postupka zastite pojedinaca u slucajevima sposrova sa zajednicom a danas sa eu. U tom cilju sudu pravde je data nadleznost da vrsi sudsku kontrolu nad radom unije.

4. Nastanak i ciljevi Evropskih zajednica Do stupanja na snagu lisabonskog sporazuma postojale su tri evropske zajednice: evropska zajendica za ugalj i celik, evropska zajednica za atomsku energiju i ekonomska evropska zajednica. Evropska ekonomska zajednica za ugalj i celik je osnovana Pariskim ugovorom iz 1951 na peeriod od 50 godina i prestala je da postoji 2002. iste zemlje

njemacka,francuska,italija belgija,holandija i luksemgurg potpisale su ugovor o osnivanju zajednice za atomsku energiju i evrposku ekonomsku zajednicu 1957. ugovori su potpisani u rimu i poznati su kao rimski ugovori koji su stupili na snagu 1 januara 1958.Osnovni cilj evropskih zajednica je uspostavljanje zajednickog trzista. Osim uspostavljanja zajedncikog trzista pred zajednicu je postavljen cilj da uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije i sprovodjenjem zajednickih politika i aktivnosti unaprijedi skladan,uravnoteze i trajan razvoj u cjelojzajednici, visok stepen zaposlenosti i socijalne zastite,jednakost izmedju muskarca i zene,trajan i neinflamatoran rast, visok nivo konkurentnosti i uskladjenosti ekonomskih rezultata,poboljsanje kvaliteta zivotne sredine. Radi ostvarivanja navedenih ciljeva drzave clanice su na zajedncu prenijele potrebna ovlastenja da prema uslovima u rokovima koji su predvidjeni ugovorom preuzmu sledece aktivnosti: 1.da izmedju drzava clanica zabrani carinske dazbine i ogranicenjana uvoz i izvoz robe. 2.da vodi zajednicku trgovinsku politiku 3.da uspostavi unutrasnje trziste koje karakterise ukidanje prepreka izmedju drzava clanica za slobodno kretanje lica,robe usluga i kapitala 4.da usvoji mere koje se odnose na ulazak i i kretanje lica 5.da vodi zajednicku politiku u oblasti poljoprivrede i ribarstva 6.da vodi zajednicku politiku u oblasti saobracaja 7.da uvede sistem koji ce obezbjediti da se ne krse pravila konkurencije na unutrasnjem trzistu 8.da uskladi nacionalna zakonodavstva u mjeri u kojoj je to neophodno za funkcionisanje zajednickog trzista 9.da podstice koordinaciju politika zaposlenosti drzava clanica sa ciljem da ojaca njihovu efikasnost putem razvoja strategije zaposljavanja 10.da vodi politiku u socijalnoj oblasti koja obuhvata evropski socijalni fond 11.da ucvrsti ekonomsko i socijalno jednistvo 12.da vodi politiku u oblasti zivotne sredine 13.da jaca konkurentnost industrije zajednice 14.da unapredjuje naucno istrazivacki razvoj 15.da podstice stravanje i razvoj transevropskih mreza 16.da doprinosi kvalitetnom vaspitanju i obrazovanju 17.da doprinosi ostvarivanju viskog nivoa zdravstvene zastite. 18.da vodi politiku u oblasti saradnje za razvoj 19.da doprinosi poboljsanju zastite potrosaca 20.da preuzima mjere u oblasti energetike civilne zastite i turizma.

5. Nastanak i ciljevi Evropske unije Sporazuma iz Lisabona Ciljevi eu: 1.da svojim gradjanima obezbjedi podrucje slobode,bezbjednosti i pravde,bez unutrasnjih granica,na kome je obezbjedjeno slobodno kretanje lica u skladu sa odgovarajucim mjerama kontrole spoljnih granica,azila,imigracije i prevencije i borbu protiv kriminala 2.da unaprijedi mir,svoje vrijednosti i blagostenje svih svojih naroda. 3.da uspostavi unutrasnje trziste i da se nagazuje na trajnom razvoju unije zasnovanom na uravnotezenom ekonomskom rastu i stabilnim cjenama,visokom obrazovanju,punoj zaposlenosti. 4.da se bori protiv socijalne iskljucivosti i diskriminacije i da unapredjuje socijalnu pravdu i jednakost. 5.da unaredjuje ekonomsko drustveno i teritorijalno jedinstvo i solidarnost izmedju drzava clanica

6.da postuje svoju bogatu kulturnu i jezicku raznolikost i da obezbjedi zastitu i unaprijedi evropsko kulturno nasljedje. U odnosima prema trecim drzavama,unija je dobila zadatak da podrzava i inapredjuje svoje vrijednosti i interese,da doprinosi miru,bezbjednosti,trajnom razvoju planete,solidarnosti i uzajamnom postovanju izmedju naroda,slobodnoj i pravicnoj trgovini,ukljucujuci postovanje principa povelje ujedinjenih nacija.

6. Karakter Sporazuma iz Lisabona Lisabonski sporazum cine tri djela: ugovor o evropskoj uniji,ugovor o funkcionisanju evropske unije i protokoli i deklaracije koji su dodati uz ugovore. Prema rjesenjima iz sporazuma unija je zasnovana ali ne i konstituisana na dva odvojena ugovora, a ne na jedinstvenom dokumentu,kao sto se moglo ocekivati nakon sto su ukinuta ranija tri stuba koji su odrazavali razlicite nacine odlucivanja koji su korisceni u ez i eu. U ustavnom pravnom smislu promjene osnovackih ugovora nisu redovne ili uobicajene reforme vec revizorne.

7. Promene izvršene Lisabonskim sporazumom Promjene: 1.Postojeci ugovor o evropskoj zajednici je preimenovan u ugovor o funkcionisanju evropske unije,dok je ugovor o o evropskoj o evropskoj uniji zadrzao svoj naziv. Uniji je priznat jedinstven pravni subjektivitet,dok ga je ranija zajednica izgubila jer je stopljena u uniju. 2.Predvidjeno je postojanje stalnog predsjednika evropskog saveta koga ce postavljati nacionalne vlade na period od dve i po, akoji ce zamjeniti postojeci sistem kome se predsjednik evropskog savjeta rotirao svakih 6 mjeseci. 3.Uvedeni su funkcija i mjesto viskokog predstavnika unije za spoljne poslove,bezbjedonosnu politiku koga postavlja evropski savjet sporazumno sa predsjednikom komisije. 4.nacionalnim parlamentima data su veca ovlastenja u procesu usvajanja komunitarnih propisa. U tom cilju organi unije su obavezni da ih obavjestavaju o nacrtima propisa.Ako jedna trecima nacionalnih parlamenata smatra da nacrt nije u skladu sa nacelom supsidijarnosti komisiji se tekst vraca na ponovno razmatranje. 5.smanjen je broj komesara u komisiji kako bi se omogucio efikasniji rad komisije pa ce od 2014 samo dve trecine drzava moci imati svoje predstavnike u komisiji. Preostala trecina ce cekati na red da budu predstavljene svojim komesarom.komisija je zadrzala monopol zakonodavne inicijative. 6.Povecan je broj pitanja o kome ce se odluke donositi kvalifikovanom vecinom. 7.Povecan je broj oblasti i politika unije u kojima se za donosenje zakonodavnih akata zahtjeva saglasnost evropskog parlamenta,pored saglasnosti savjeta. 8.Pojednostavljena su pravila o pojacanoj saradnji na osnovu kojih pojedine grupe drzava clanica unije mogu izmedju sebe da uspostave cvrsce ekonomske i politicke odnose unutar unije. 9.uveden je novi sistem glasanja u savetu ministara. Pored sistema kvalifikovane vecine uvodi se novi sistem duple vecine u oblastima u kojima savjet odlucuje kvalifikovanom vecinom.prema novom sistemu za odluke ce se traziti da glasa najmanje 55% od ukupnog broja drzava clanica ali koje predstavljaju najmanje 65% stanovnika od ukupnog broja stanovnika unije.Ovaj sistem ce se upotrebljavati od 2014 sa prelaznim periodom do 2017. u oblastima odjetljivih politika odluke ce se donositi jednoglasno. 10.Ukljucena je povelja o ljudskim pravima u kojoj su na jednom mjestu sabrana prava koja imaju gradjani.Ujedinjeno kraljevstvo je izuzetak pa se pred njihovim sudovima nece primejnjivati povelja.

8.Princip vladavine prava Evropsku ekonomsku zajednicu kao zajednicu zasnovanu na postovanju prava prvi je u pravnoj teoriji okvalifikovao valter halstajn,prvi predsjednik komisije eez. Drzave clanice su shvacene kao realne organizacije ili politicko jedinstvo zasnovano na ustavu dok je eez tretirana kao vestacka tvorevina zasnovana na pravu.U osnovi principa vladavine prava lezi ideja da svako ko vrsi javna ovlastenja mora to uciniti u skladu sa pravom iz cega je izvedeno i nacelo o vladavini prava, a ne ljudi.

9. Princip dodeljenih nadležnosti Nakon stupanja na snagu sporazuma iz lisabona drzave clanice ovlastenja prenose direktno na evropsku uniju,pa se i pravo koje bude stvarno u punom znacenju oznacava kao pravo eu. Evropska unija ne raspolaze sopstvenim legislativnim ovlastenjima vec ovlastenjima koja poticu od drzava clanica.Dodjeljena ovlastenja ne mogu biti vracena od zajednice niti ih drzave clanice ne mogu obnoviti.Evropska unija ne raspolaze ovlascenjima da sama siri svoje nadleznosti vec se to moze uciniti samo izmjenama ugovora o osnovanju. Obim ovlascenja koje drzave prenose na uniju odredjuje ugovor o osnovanju, tako da unija raspolaze samo onim ovlastenjima koja su joj potrebna da ostvarivanje ciljeva koji ugovorom postavljeni pred nju. Na osnovu principa supsidijarnosti unija moze djelovati u oblastima koje ne spadaju u njenu isljecivu nadljeznost samo ukoliko drzave clanice ne mogu na odgovarajuci nacin da ostvare ciljeve,ali koji ce iz razloga obimnosti ili dejstva predlozenih akcija biti bolje ostvareni na nivou unije. Na osnovu principa proporcionalnosti sadrzina i oblik preduzete akcije unije ne smeju prekoraciti onu meru koja je neophodna za ostvarivanje ciljeva. Eu raspolaze samo dodjeljenim i prema ciljevima ogranicenim i funkcionalnim nadleznostima.

10. Podela nadležnosti prema cilju ili predmetu Prema ciljevima koji su postavljeni pred uniju nadleznosti kojima raspolaze mogu se svrstati u nekoliko grupa: 1. nadleznosti povezane sa uspostavljanjem i funkcionisanjem zajednickog trzista,carinske unije i unutrasnjeg trzista. Na osnovu ovih nadleznosti zajednica je donjela niz mjera o uklanjanju carinskih i drugih prepreka u trgovini,kretanju lica,vrsenju usluga i slobodnom kretanju kapitala.Ovde spada i nadleznost unije da vodi politiku konkurencije ,razvijanje naucnih iskustava i usavrsavanje tehnologije. 2. nadleznosti iz sfere socijalnog osiguranja :da koordinira politike drzava clanica u oblasti zaposljavanja,brige o povecanju nivoa zivotnog blagostanja, poboljsanje uslova zivota i rada. 3. nadleznosti za uspostavljanje ekonomske i monetarne politike: nadleznosti oko uvodjenja jedinstvene valute,uspostavjanja i nacina rada jedinstvene monetarne vlasti i jedinstvene monetarne politike. 4. Nadleznosti koje su povezane sa mjerama koje su potrebne za ostvarivanje potrebnog nivoa harmonizacije nacionalnih prava drzava clanica.

11. Podela nadležnosti prema pravnoj prirodi

Prema pravnoj prirodi nadleznosti koje su drzave clanice prenele na uniju mogu se podjeliti na iskljucive,podjeljene i komplementarne. Iskljucive nadleznosti karakterise iskljucivo pravo unije da ih jedino i samo ona moze koristiti za donosenje legislativnih akata.Iskljucivost ne podrazumjeva i neogranicenost po obimu koristenja ovlastenja;vec lisavanje prava drzava clanica da zakonodavno intervenisu u ovoj oblasti cak i kada unija ne vrsi svoje pravo. Zadrzane nadleznosti cine ovlastenja koja nisu prenijeta na uniju vec su zasrzana od strane drzava clanica. Iako ove nadleznosti pripadaju clanicama one ih mogu vrsiti u skladu sa principom lojalne saradnje. Pod drzavama clanicama podrazumjevaju se svi organi koji raspolazu zakonodavnom.upravnom i sudskom vlascu. Pod podjeljenim nadleznostima se podrazumjevaju one nadleznosti koje mogu vrsiti i organi unije i drzava clanica. Unija djeli nadleznost sa drzavama clanicama kada joj je ugovorom o osnivanju povjerena nadleznost koja se ne odnosi na pitanja koja spadaju u iskljucivu nadleznost eu i koja nisu obuhvacena komplementarnim nadleznostima. Komplementarnim nadleznostima unija dopunjuje,podrzava ili uskladjuje akcije drzava clanica. Komplementarnim nadleznostima unija raspolaze u oblasti zastite i ljudskog zdravlja,industriije,kulture,turizma,obrazovanja,sporta

12. Podela nadležnosti prema načinu prenosa Razlikuju se izricite i podrazumjevajuce nadleznosti. Pod izricitim nadleznostima se podrazumjevaju one nadleznosti koje su konkretnim odredbama ugovora o osnivanju na izricit nacin prenijete na uniju sa drzava clanica. Kada je rijec o spoljnim odnosima na uniju su prenijeta izricita ovlastenja da zakljucuje sledece vrste sporazuma: 1.sporazume koje se odnose na monetarnu politiku i valutni rezim sa jednom ili vise drzava ili medjunarodnom organizacijom. 2.sporazume koji se odnose na zajednicku trgovinsku politiku 3.sporazume o sprovodjenju okvirnih visegodisnjih programa 4.sporazume o zastiti zivotne sredine 5.sporazume u kontekstu razvojne saradnje i sporazume koji se odnose na ekonomsku,tehnicku i socijalnu saradnju. 6.sporazume o pridruzivanju Pojedinim odredbama ugovora o osnovanju na uniju nisu izricito prenijete ndleznosti vec su propisani ciljevi za cije je sprovodjenje odgovorna unija. U dosadasnjim slucajevima sud pravde je zauzimao stav da se takve formulacije moraju tumaciti tako kao da se podrazumjeva da su i njima prenijeta ovlastenja koja su neophodna za ostvarivanje ciljeva. Medjutim samo navodjenje cilja u ugovoru o osnovanju nije dovoljno za ppostojanje podrazumjevajucih nadleznosti. Da bi se unija mogla pozivati na podrazumjevajuca ovlastenja u nekoj oblasti potrebno je da joj je ugovor na izricit nacin prenijeta ovlastenja da preduzima odgovarajuce mjere. Sama cinjenica postojanja izricitog ovlastenja podrazumjeva postojanje svakog drugog ovlastenja koje je neophodno da bi se izvrsilo ono prvo.

13. Podela nadležnosti prema Lisabonskom sporazumu U odnosu na ranija rjesenja unija vise nece raspolagati iskljucivim ovlastenjima za regulisanje tkz.cetiri velike slobode:slobodan promet robe, slobodno kretanje radne snage,slobodno vrsenje usluga i slobodan protok kapitala. U slucaju podjeljenih nadleznosti i drzave clanice i unija imaju pravo da donose legislativne obavezujuce akte po pitanjima koja su navedena ugovorom o funkcionisanju eu. Drzave clanice mogu koristiti svoje nadleznosti samo u obimu ili djelu u kojem ih unija vec nije iskoristila, ili je odlucila da prestane sa njihovim koristenjem. Posebnu vrstu nadleznosti cine one koje se mogu vrsiti zajedno:istovremeno i od strane unije i drzava

clanica. Ovakva vrsta nadleznosti je predvidjena u oblastima istrazivanja svemira,tehnoloskog razvoja,unapredjivanja saradnje i humanitarne pomoci. Iz prethodnog rjesenja su preuzete i komplementarne nadleznosti.

14. Princip supsidijarnosti U oblastima koje ne spadaju u njenu iskljucivu nadleznost unija intervenise samo ako i ukoliko drzave clanice ne mogu na odgovarajuci nacin da ostvare ciljeve predvidjene akcije niti na centralnom niti na lokalnom ili regionalnom nivou, a koji iz razloga obimnosti ili dejstva predlozenih akcija mogu biti bolje ostvareni na nivou eu. Princip supsidijarnosti moze biti posmatran u poltickom i pravnom smislu. U politickom smislu princip princip supsidijarnosti odrazava unije i drzava clanica. Prakticna svrha uvodjenja principa supsidijarnosti je da se novim nacinom donosenja odluka na nivou sto je moguce blizem narodu obezbjedi ravnoteza ili kontra tendenciji centralizacije u pogledu odlucivanja na komunitarnom nivou. U pravnom smislu on odredjuje uslove pod kojim unija moze vrsiti ovlastenja iz podjeljenih nadleznosti.

15. Princip proporcionalnosti Nacelo proporcionalnosti ima za cilj da odredi vrestu mjere ili odgovarajuce sredstvo koje se u tom slucaju moze koristiti. Mastriskim izmjenama ugovora o osnovanju evropske zajednice odredjeno je da mjere zajednice ne smiju preci one okvire koji su neophodni da bi se ostvarili ciljevi ugovora. Ovo nacelo sluzi kao osnova za provjeru vrsenja legislativnih i izvrsnih ovlastenja od strane unije. Potrebno je ograniciti pravo unije i drzava clanica da u vrsenju ovlastenja koriste samo one mjere koje su srazmjerne ili proporcionalne odedjenom cilju.

16. Princip bliže saradnje Institut blize saradnje nastao je iz prakse pojedinih drzava clanica koje su zelele da izvan okvira predvidjenog u osnovackim ugovorima u odredjenim oblastima izmedju sebe uspostave blizu saradnju od one koja je bila predvidjena.u tom cilju koristeni su razni instrumenti kao sto su Sengenski sporazum i sporazum o socijalnoj politici. Sporazumom iz amsterdama regulisani su uslovi za blizu saradnju kao i mjere i mehanizmi koji se pritom moraju koristiti. Drzavama clanicama je bilo dozvoljeno da osnivaju blizu saradnju pod uslovom da ta saradnja : 1.ima za cilj da omoguci realizaciju ciljeva unije kao i da jaca njene interese. 2.postuje nacela pomenutih ugovora i jedinstven unstitucionalni okvir unije. 3.da se koristi tek u krajnjem slucaju kada ciljevi pomenutih ugovora ne mogu biti ostvraeni primjenom predvidjenih procedura. 4.da se odnosi bar na vecinu drzava clanica 5.da ne utice na tekovine zajednice i na mjere usvojene ugovorima 6.da ne utice na nadleznost,prava i obaveze drzava clanica koje u tome ne ucestvuju 7.da ostaje otvorena za sve drzave clanice i omogucava im da se u svakom momentu ukljuce u saradnju. 8.postuje dodatne specificne kriterijume predvidjene ugovorom o osnovanju.

17. Načelo odgovornosti države zbog povrede prava EU Sud je odgovornost drzave u slucaju Frankovic ustanovio samo za nesprovodjenje komunitarnih uputstava. Kasnije je ova odgovornost prosirena na ponasanje drzava kod donosenja zakonodavnih i legislativnh akata, kao i na nepotpuno i nepravilno sprovodjenje

uputstava i na stete nastale zbog propustanja nacionalnih sudova da primjenjuju komunitarno pravo. Sud je zauzeo stav da bez obzira sto postoji odgovornost drzave za povredu prava,uslovi pod kojima ova odgovornost daje pravo na naknadu stete zavise od prirode povrede komunitarnog prava. Za nastanak odgovornosti moraju biti ispunjena tri uslova: 1.da je postojala namjera da se povredjenim pravilom dodjele prava pojedincima 2.povreda mora biti dovoljono ozbiljna 3.mora postojati direktna uzrocna veza izmedju povrede obaveze od strane drzave i stete koju se pretrpjele ostecene strane. U kasnijoj praksi sud pravde je odgovornost drzave ne samo na slucajeve nesprovodjenja ili nepotpunog sprovodjenja uputstava vec i na slucajeve i na postojanje legislativnih akata unutrasnjeg prava koji su u suprotnosti sa komunitarnim pravom.

18. Pojam i značaj građanstva u Evropskoj uniji Pojam gradjanina unije je prvi put upotrebljen u zvanicnom dokumentu u altierijevom nacrtu ugovora o uspostavljanju evropske unije koji je 1984 usvojio evropski parlament. Osmisljavanje i stvaranje pojma gradjanstva islo je preko slobode kretanja lica i davanja politickih prava drzavljanima drzava clanica. Pojam gradjanina je uveden sporazumom iz mastrihta. Sporazumom je uvedeno gradjanstvo evropske unije koje gradjani sticu automatski. Ono ne zamjenjuje njihovo drzavljanstvo u drzavi clanici vec postoji komplementarno sa njim. Komplemetnarnost znaci da se drzavljanstvo unije ne moze steci bez drzavljanstva drzave clanice niti se moze izgubiti bez gubitka drzavljanstva clanice. U ugovoru o evropskoj uniji prihvacen je pojam gradjanstva u politickom smislu, a prava i obaveze koje iz toga proizilaze ogranicena su samo na drzavljane rzava clanica.

19. Prava i obaveze koje proizilaze iz građanstva Evropske unije Prava gradjana unije se mogu grupisati u osnovne slobode,sekundarna prava i politicka prava. U osnovne slobode spadaju sloboda kretanja i pravo boravka u svim drzavama clanicama pod ogranicenjima koja se odredjena ugovorom o osnivanju. U politicka prava spadaju: 1.pravo da biraju i budu birani za evropski parlament,kao i na opstinskim izborima u drzavi clanici u kojoj imaju boraviste,pod istim uslovima kao i drzavljanin te zemlje. 2.pravo da na teritoriji neke trece zemlje,gdje drzava clanica ciji je on drzavljanin nije predstavljena,uziva zastitu diplomatskih i konzularnih predstavnika bilo koje drzave clanice ako drzavljanin te drzave clanice. 3.pravo da se peticijom obraca evropskom parlamentu,da se zale evropskom ombudsmanu,kao i pravo da se obracaju savetodavnim institucijama i organima unije na jednom od sluzbenih jezika i dobijaju odgovore na istom jeziku. Pod sekundarnim pravima se podrazumjevaju prava gradjana unije kao poreskih obveznika ,korisnika socijalnih pomoci i kao potrosaca.

20. Osnovna ljudska prava i opšta načela kao deo ustavnog okvira U rimskom ugovoru o osnivanju nije bilo odredbi o zastiti osnovnih ljudskih prava osim principa jednakog placanja za muskarce i zene.Stoga je u pocetnim godinama sud pravde

odbijao da ljudska prava tretira kao izvor komunitarniog prava. Tek je u slucaju stauder sud priznao osnovna ljudska prava kao deo opstih pravnih nacela zajednice kojima je duzan da obezbjedi pravnu zastitu. Sud pravde nije ni na jednom mjestu naveo listu prava koja moraju da se postujuali je ponovio da postovanje osnovnih ljudskih prava cini integralni dio opstih pravnih nacela cija je zastita inspirisana ustavnim tradicijama,koje su zajednicke drzavama clanicama i mora biti osigurana u okvirima strukture i ciljeva zajednice. Presuda je bitna iz vise razloga:1.sud pravde je ponovio stav da se superiornost komunitarnog prava odnosi na sve nacionalne propise ukljucujuci i ustave drzava clanica. 2.ponovio je uvjerenje drzava da ugovor o osnivanju djeli njihove ustavne vrijednosti jer nacionalne ustavne tradicije predstavljeju inspiraciju za postovanje ljudskih prava. Osnovna prava se mogu grupisati u tri siroke kategorije: 1.ekonomska i svojinska prava:pravo svojine,sloboda trgovine i sl. 2.gradjanske i politicke slobode:ljudsko dostojanstvo,sloboda vjere,izrazavanja,privatnost i sl. 3.pravo na odbranu Sud pravde je ljudska prava stitio samo u okviru zajednice i samo kao deo nepisanih opstih principa komunitarnog prava. Povelja o ljudskim pravima ne predstavlja formalni izvor komunitarnog prava, vec spisak ili deklaraciju nacela koja mogu postati pravno obavezujuca i na ciju ce se primjenu i postovanje obavezati zajednica nekim drugim kasnijim aktom.Prava koja su u povelji navedena kao osnovna podjeljena su u sest obimnih naslova:dostojanstvo,slobode,jednakost,solidarnost,gradjanska prava i pravda. U pogledu zastite prava poveljom je predvidjena obaveza koordinacije izmedju suda u luksemburgu i strazburu kako bi se izbjegla horizontalna kolizija.

21. Načelo jednakosti Pojam jednakosti se moze posmatrati u formalnom i sadryinskom smislu. U formalnom smislu se pod ovim pojmom podrazumjeva jednaka ili na isti nacin primjena pravnih propisa i isti polozaj pred sudom,odnosno pred zakonom. Javne vlaste su duzne da propise primjenjuju dosljedno i na isti nacin na sve gradjane koji se nalaze u istoj pravnoj poziciji. Jednakost u materijalnom ili sadrzinskom smislu znaci da se u pravu ne sme praviti diskriminacija izmedju gradjana na arbitrernoj osnovi. Nacelo jednakog tretmana predvidjeno je i u konvenciji o zastiti ljudskih prava i sloboda.

22. Načelo pravne sigurnosti i zaštite legitimnih očekivanja Nacelo pravne sigurnosti izrazava osnovnu pretpostavku da subjekti prava moraju znati za postojanje prava kako bi svoje ponasanje mogli da prilagode njegovoj sadrzini. Subjekti prava se ne smiju stavljati u situacije u kojima nije jasno kakva su im prava i obaveze. Pravna pravila moraju biti jasna i precizna,kako bi osigurala da situacije i pravni odnosi regilsani komunitarnim pravom budu predvidivi. Sadrzinu nacela legitimnih ocekivanja cini ocekivanje pravnih subjekata da se sadrzina prava ne razlikuje od onog sto se razumno ocekuje. Strane razumno mogu ocekivati da svaka vlast postuje sopstvena pravila.

23. Evropski parlament: sastav, nadležnost i način rada

Evropski parlament je sastavljen od poslanika koji predstavljaju narode iz drzava clanica koji se biraju na opstim neposrednim izborima na period od 5 godina,prema jedinstvenom postupku u svim drzavama clanicama ili u skladu sa zajednickim nacelima svih drzava clanica. Broj poslanika po drzavama clanicama je promjenljiv,ali ne moze biti veci od 750 plus predsjednik, pri cemu nijedna drzava clanica ne moze imati vise od 96 clanova,ni manje od 6 poslanika. Broj poslanika koje mogu imati drzave clanice odredjuje evropski savjet uglavnom proporcionalno broju stanovnika,uz odredjene korekcije kad su u pitanju najvece i najmanje drzave. Izbori se odrzavaju svake pete godine u drugoj polovini juna mjeseca, a za clana parlamenta ne moze se birati lice koje obavlja funkcije u uniji i drzavama clanicama. Funkcija clana parlamenta nije nespojiva sa clanstvom parlamenta drzave clanice. U toku trajanja mandata poslanici uzivaju imunitet i privilegije. Unutrasnja struktura parlamenta zasniva se na duploj strukturi:politickim partijama(grupama) i parlamentarnim odborama. Grupe se najcesce formiraju koalicijom nacionalnih partija,pri cemu jedna partija moze imati dominatnu ulogu. Radom parlamenta rukovodi predsjednik kome pomaze predsjednistvo,ciji clanovi cine biro. Biro i predsjednici politickih grupa cine konferenciju predsjedavajucih. Rad parlamenta se odvija kroz zasjedanje, propisano je da zasjeda jednom godisnje i ako nije posebno zakazana pocinje drugog utorka u mjesecu martu. Pored redovnih zasjedanja na zahtjev vecine svojih clanova ili komisije moze se odrzati i vanredne sednice. Administrativne i druge poslove obavlja preko 3000 stalno zaposlenih sluzbenika na cijem celu je sekretar i sekretarijat. Sediste sekretarijata je u luksemburgu. Ugovorom o osnivanju su na parlament prenete sledece nadleznosti: 1.ucestvuje u zakonodavnom postupku 2.osniva pripvremene odbore za istragu 3.prima peticije i imenuje ombudsmana 4.postavlja pitanja savjetu,komisiji i predsjednistvu za zajednicku spoljnu i bezbjedonosnu politiku 5.usvaja poslovnik o radu 6.raspravlja o godisnjem izvjestaju koji podnosi komisija 7.glasa o prijedlogu za ostavkom kada nije zadovoljan aktivnostima komisije 8.odobrava imenovanje predsjednika i clanova komisije 9.ucestvuje u postupku usvajanja budzeta 10.pokrece postupke pred sudom pravde protiv savjeta ili komisije, i da intervenise u drugim slucajevima 11.ucestvuje u drugim aktivnostima komisije Zakonodavna nadleznost je uza od onih kojima inace raposlazu nacionalni parlamenti i ogranicena je na savjetodavna i nadzorna ovlastenja u procesu stvaranja politike eu i koodlucivanje u postupku stvaranju prava eu. U zakonodavnom postupku parlament ucestvuje na cetiri nacina: 1.savjetodavna uloga-pravo parlamenta da daje svoje misljenje. Savet je ovlascen da trazi misljenje parlamenta,a obavezan je kada je to odredjeno ugovorom o osnivanju. Konsultovanje parlamenta je obavezno kod donosenja vecine akata sekundarnog zakonodavstva cija je primjena obavezna. Njegovo misljenje se ne mora traziti kod usvajanja delegiranog zakonodavstva. Misljenjem se moze potvrditi,izmjeniti ili odbiti prijedlog komisije. Iako misljenje parlmenta ne obavezuje nepostovanje procedure obaveznih konsultacija predstavlja bitnu povredu postupka,i takvi akti su smatrani nistavim. 2.postupak saradnje-sastoji se iz dve faze:prve i druge spremnosti zadonosenje akta. U prvoj fazi komisija dostavlja savjetu predlog legislativnog akta o cemu savjet nakon dobijanja

misljenja od parlamenta zauzima zajednicki stav. Zajednicki stav usvaja se odlukom prostom vecinom ako se ne mijenja prijedlog komisije a kvalifikovanom ako se mjenja. Zauzimannjem zajednickog stava zavrsava se prva faza. Druga faza pocinje upucivanjem zajednickog stava parlamentu na drugo citanje. Parlament moze u narednom roku od 3 mjeseca odobriti,izmjeniti,odbiti ili propustiti da se izjasni o zajednickom stavu. Ako parlament odobri stav ili se u roku ne izjasni savjet ce donjeti pravni akt u skladu sa stavom. Ako parlament predlozi izmjene ili ga odbaci odlukom vecinom clanova nastaje novi krug usaglasavanja. 3.redovni zakonodavni postupak,postupak saodlucivanja-donosi odluke zajedno sa savjetom to je pravo dobio mastriskim sporazumom. Primjenjuje se kod donosenja oko trecine komunitarnih propisa. Sastoji se iz tri faze: u prvoj fazi komisija podnosi istovremeni prijedlog parlamentu i savjetu. Parlament usvaja izmjene i podnosi savjetu ako ih on prihvati akt je usvojen. Ako savjet ne usvoji izmjene krece postupak usaglasavanja. Ako parlament odobri zajednicki stav ili odustane od donosenja bilo kakve odluke,akt je usvojen u skladu sa zajednickim stavom. Ako parlament predlozi izmjene zajednickog stava a savjet ih prihvati akt je usvojen, a ako odbije saziva se odbor za mirenje kako bi pronasao prihvatljivo rjesenje. Parlament moze odbiti zajednicki stav apsolutnom vecinom clanova i tada se tekst smatra odbijenim. Trece citanje odnosi se na situacije kada odbor za mirenje usvaja zajednicki stav na osnovu zajednickog stava i izmjena koje je parlament dao u drugom citanju. Ako savjet i parlament usvoje zajednicki stav akt je usvojen,ako ga odbiju odbijen je. 4.davanje saglasnosti-pravo parlamenta da daje saglasnost na pojedine medjunarodne sporazume i druge akte. Ovo istovremeno znaci i pravo odobravanja sporazuma i pravo veta. 5.postupak donosenja budzeta-parlament i savjet utvrdjuju godisnji budzet unije odlucujuci u posebnom zakonodavnom postupku. Parlament ima pravo da razmatra izvjestaj komisije o izvrsenju budzeta. 6.pravo politickog nadzora-tu funkciju vrsi u postupku razmatranja izvjestaja o radu koji je komisija duzna da podnosi svake godine. Nadzor podrazumjeva postavllljanje pitanja i u krajnnjem slucaju da izglasaju nepovjerenje komisiji dvotrecinskom vecinom. O prijedlogu za izglasavanje nepovjerenja parlament odlucuje najmanje nakon tri dana od dana podnosenja prijedloga. Izjasnjavanje se vrsi javnim glasanjem. Parlamentu je dato pravo da odobri ili da da saglasnost na imenovanje clanova komisije koje vrsi savjet na nivou sefova drzava ili vlada,uz zajednicku saglasnost imenovanog predsjednika na osnovu prijedloga svake drzave clanice i da bira predsjednika komisije.

24. Savet ministara: sastav, nadležnost i način rada Savet ministara je predstavnicki organ drzava clanica sastavljen od po jednog predstavnika svake clanice. Po pravilu su to ministri spoljnih poslova, ali zavisno od pitanja o kojima se raspravljaju. Savet mogu ciniti i sefovi drzava ili vlada clanica ako se raspravlja o visoko politickim pitanjima. Kao clanovi savjeta ministri su istovremeno i predstavnici drzava clanica po cijim instrukcijama rade i glasaju u savjetu ali su duzni da vode racuna o interesima unije. Radu savjeta pomaze generalni sekretarijat sastavljen iz generalnih direktorata na celu sa generalnim sekretarom koji je istovremeno i visoki predstavnik za spoljnu politiku i bezbjednost. Savjetu je ugovorom povjereno da zajedno sa parlamentom: 1.obavlja zakonodavnu i budzetsku funkciju 2.utvrdjuje politiku unije 3.uskladjuje aktivnosti iz ugovora Pravo da utvrdjuje politiku unije i da uskladjuje aktivnosti savjet vrsi upucivanjem na primjenu odgovarajucih postupaka, a ne na pozitivnu akciju u formi zakonodavstva. To takodje

podrazumjeva ovlascenja da vodi zajednicku spoljnu i bezbjedonosnu politiku i da u tom cilju donosi odgovarajuce akte,mere instrumente i da zakljucuje odgovarajuce medjunarodne sporazume. Dugo vremena savjet je bio jedini zakonodavni organ ali je vremenom morao podjeliti ovlascenja sa parlamentom. Svoja zakonodavna ovlascenja savjet moze koristiti samostalno ili u najvecem broju slucajeva zajedno sa evropskim parlamenatom. Savjet je u slucajevima kada je njegovo djelovanje bilo neophodno radi ostvarenja nekih od ciljeva unije u okviru funkcionisanja zajednickog trzista,kada mu ugovrom nisu predvidjena izricita ovlastenja,jednosglasno i na prijedlog komisije i nakon konsultovanja parlamenta preuzimao odgovarajuce mjere. Savjet je nadlezan da zajedno sa evropskim parlamentom odlucuje o usvajanju budzeta, a poslednju rjec ima u pogledu obaveznih troskova. Savet nije tjelo koje stalno radi, niti ima stalni sastav,vec se saziva po potrebi za konkretno pitanje. U slucaju koristenja legislativnih ovlastenja savjet odlucuje zajedno sa parlamentom u redovnom zakonodavnom postupku, a o odredjenim pitanjima odlucuje sam u posebnom postupku ali mora zatraziti misljenje parlamenta. Po odredjenim pitanjima savjet mora dobiti saglasnost parlamenta pre odlucivanja. Ovde savjet moze prihvatiti ili odbiti prijedlog parlamenta ali nema pravo da ga izmjeni. Clanovi savjeta raspolazu nejednakim brojem glasova, zavisno od pitanja o kome se raspravlja odluke se mogu donositi jednoglasno,kvalifikovanom ili obicnom vecinom. Od 2014 kvalifikovanu vecinu cini najmanje 55% clanova savjeta koja ukljucuje najmanje 15 njegovih clanova koji predstavljaju drzave clanice koje imaju najmanje 65% stanovnistva unije. Po onim pitanjima za koja nije propisana posebna vecina odluke se donose prostom vecinom pri cemu svaka drzava raspolaze jednim glasom. Savjetom ministara predsjedava predsjednik koji se svakih 6 mjeseci rotira izmedju drzava clanica prema abecednom redosljedu.

25. Evropski savet Evropski savjet cine sefovi drzava ili vlada drzava clanica i predsjednik komisije koji se sastaju najmanje dva puta godisnje. Njih prate ministri zaduzeni za spoljne poslove drzava clanica i clan komisije. Opsta nadleznost evropskog savjeta je da daje neposredni podsticaj za razvoj unije i da odredjuje njenu opstu politicku orijentaciju i prioritete. On utice na kreiranje mira i spoljne politike unije i upravlja unijom ali ne obavlja zakonodavnu funkciju. Evropski savjet odlucuje jednoglasno osim ako ugovorom nije predvidjeno nesto drugo. Sastaje se najmanje dva puta godisnje pod rukovodstvom predsjednika koga evropski savjet bira kvalifikovanom vecinom na period od dve i po godine, sa mogucnoscu jednog reizbora.

26. Evropska komisija: sastav, nadležnost i način rada Evropska komisija je strucno tjelo koje podsjeca na nacionalne vlade. Do poslednjeg prosirenja unije komisiju su cinili po jedan predstavnik iz svake drzave clanice ali ce od 2014 komisiju ciniti odredjen broj clanova,ukljucujuci njenog predsjednika i visokog predstavnika za spoljne poslove i bezbjednost, koji odgovara broju od dve trecine drzava clanica. Tako smanjeni broj clanova ce se birati izmedju gradjana drzava clanica na osnovu ravnopravnog sistema rotacije drzava clanica, koji na odgovarajuci nacin odrazava demografsku i geografsku sliku svih drzava clanica. Komesari se biraju na osnovi strucnosti i licnih kvaliteta rade u opstem interesu unije i nezavisno od instrukcija vlada. Mandat im traje pet godina i moze se obnavljati. Radom komisije rukovodi predsjednik komisije koga na osnovu rezultata izbora za evropski parlament i poslije sprovedenih konsulatacija predlaze evropski savjet evropskom parlamentu odlucujuci

kvalifikovanom vecinom. Evropski palrmanet bira ovog kandidata vecinom od ukupnog broja svojih clanova. Savjet u dogovoru sa predsjednikom komisije utvrdjuje listu drugih lica koje namjerava da imenuje za clanove komisije. Komisija je nadlezna i odgovorna da: 1.unapredjuje opste interese unije i da preuzima potrebne inicijative 2.obezbjedi primjenu ugovora i mjera koje u skladu sa njima donose institucije. 3.nadgleda primenu prava unije 4.izvrsava budzet i rukovodi programima 5.koordinira upravne i izvrsne funkcije 6.obezbjedi predstavljanje unije u spoljnom svjetu. Komisija raspolaze iskljucivim i opstim pravom zakonodavne inicijative sto znaci da zakonodavni akt moze biti usvojen samo na njen prijedlog. Ovlascenja i duznost da se brine o primjeni prava eu komisija vrsi na taj nacin sto kao pas cuvar nadgleda primjenu propisa od strane svih komunitarnih subjekata. O tome prikuplja informacije ,otkriva povrede,ukazuje na njih,pokusava da mirnim putem otkloni povredu i ako ne uspije u krajnjoj fazi pokrece odgovarajuci sudski postupak. Komisija na osnovu izvedenih izvrsnih ovlastenja predlaze budzet, neposredno se stara o sprovodjenju prava konkurencije,vodi pregovore u spoljnim odnosima unije i izvrsava zastitne klauzule iz medjunarodnih ugovora i sekundarnog zakonodavstva. Komisija je tjelo koje zasjeda jednom sedmicno obicno sredom u briselu a ostalo vrijeme radi preko direktorata i sluzbi.

27. Sastav, nadležnost i postupak pred Sudom pravde Sud pravde i osnovni sud cine jedan sudija iz svake drzave clanice kojima u radu pomazu opsti pravobranioci izabrani sporazumom izmedju drzava clanica na period od 6 godina sa pravom da budu ponovo birani. Sudije i opsti pravobranioci se biraju od lica cija je nezavisnost izvan svake sumlje i koja ispunjavaju sve uslove za izbor. Sudije izmedju sebe biraju predsjednika suda na period od tri godine koji rukovodi radom sudai predsjedava sednicama velikog veca ili plenuma. Opsti pravobranici ne zastupaju interese stranaka vec pomazu sudu na taj nacin sto pripremaju slucaj i daju obrazlozeno misljenje o tome o tome kako bi trebalo rjesiti sporni predmet. Sudije ne obavezuje to misljenje ali se mora objaviti. Nadleznost suda pravde je prosirena na cjelokupno pravo eu. Svi nacionalnisudovi i tribunali mogu se obratiti sudu sa zahtjevom za odlucivanje o prethodnom pitanju i u vezi imigracije,azila i gradjanskog prava, kao i u pogledu policijske saradnje i krivicnog prava cime je prosirena nadleznost suda i na saradnju u oblasti pravosudjai unutrasnjih poslova. Sud ima nadleznost da: 1.odlucuje o tuzbama koje podnose drzave clanice,institucije,pravna i fizicka lica 2.odlucuje u toku prethodnog postupka na zahtjev nacionalnih sudova o tumacenju prava unije ili o vaznosti akata koje su usvojili organi unije. 3.odlucuje o drugim slucajevima predvidjenim ugovorima o osnivanju. Nadleznost suda pravde se moze podjeliti na direktnu nadleznost u koju spadaju: 1.tuzbe zbog neispunjavanja obaveza iz ugovora 2.tuzbe za ocjenu zakonitosti zakonodavnih akata,akata savjeta,komislije parlamenta,centralne banke. 3.tuzbe protiv ograna i tjela unije zbog uzdrzavanja od djelovanja u slucaju povrede ugovora. 4.tuzbe u sporovima izmedju unije i njenih sluzbenika

5.tuzbe za naknadu stete I naindirektnu ili preliminarnu nadleznost u koju spada: 1.tumacenje spornih odredaba propisa eu 2.radi utvrdjivanja valjanosti akata koje su donjeli organi ili tjela unije. Kao stranke pred sudom se mogu pojaviti: unija kao pravno lice, njeni organi, drzave clanice, nacionalni sudovi,preduzeca,udruzenja i ostala pravna i fizicka lica i sluzbenici unije.

28. Osnovni sud: sastav i nadležnost Osnovni sud ima 27 sudija koji se biraju po istim kriterijumima kao i sudije suda pravde, au radu im mogu pomagati opsti pravobranioci, ali ih osnovni sud nema kao stalne. Sve sudije osim predsjednika mogu biti pozvani da se pojave kao opsti pravobranioci. Osnovni sud radi u vjecima ali je predvidjena mogucnost da sudi i sudija pojedinac. Osnovni sud je nadlezan za sprovodjenje prvostepenog postupka u sporovima: 1.za ocjenu zakonitosti zakonodavnih akata,akata organa unije i drugih tjela unije 2.zbog povrede ugovora uzdrzavanjem od djelovanja 3.zbog naknade stete 4.izmedju unije i njenih sluzbenika 5.na osnovu arbitrazne klauzule. Protiv ovih odluka osnovnog suda nezadovoljna stranaka moze pokrenuti pred sudom pravde postupak po zalbi iskljucivo iz pravnih razloga. Osnovni sud je nadlezan da vodi postupak po zalbama protiv odluka specijalizovanih sudova.

29. Pojam i podela izvora prava EU Izvori prava eu mogu se posmatrati u formalnom i materijalnom smislu. U materijalnom smislu se pod izvorima prava eu podrazumjevaju osnovni i odlucujuci razlozi i motivi stvaranja propisa eu. Formalne izvore prava cine oblici u kojima je sadrzana volja osnivaca evropskih zajednica/eu, koji se u pravnoj teoriji djele na primarne i sekundarne. Podjela je izvrsena s obzirom na subjekte koji ih donose i njihovu pravnu snagu.

30. Primarni izvori: sadržina, važenje i primena Primarne izvore prava eu stvaraju drzave clanice prilikom uredjivanja medjusobnih odnosa i unija na osnovu sopstvenog ugovornog kapaciteta,kao subjekat medjunarodnog prava,zakljucivanjem sporazuma sa trecim drzavama i medjunarodnim organizacijama. Ovi izvori se mogu podjeliti u tri grupe: 1.ugovore o osnivanju sa izmjenama i dopunama i aneksima i protokolima 2.sporazume koje je zajednica zakljucila sa trecim drzavama i medjunarodnim organizacijama i koje ce ubuduce zakljucivati eu. 3.opsta pravna nacela Opsta karakteristika svih primarnih izvora je da sadrze norme kojima su regulisana osnovna pitanja i kao takve zajedno sa opstim pravnim nacelima cine ustavno pravo zajednice. U odnosu na sekundarne izvore primarni izvori sluze kao osnov za njihovo donosenje i imaju jacu pravnu snagu.

31. Ugovori o osnivanju

U osnovacke ugovore spadaju ugovori o osnivanju triju zajednica,kao i njihove izmjene i dopune sa pratecim aneksima i protokolima. Prema misljenju suda pravde deklaracije za razliku od protokola i pratecih konvencija ne cine sastavni deo ugovora o evropskoj zajednici. Osnivackim ugovorom je regulisan pravni polozaj osnovanih zajednica,kao i njihov odnos prema drzavama clanicama i medjunarodnim organizacijama, kao i organizaciono pravna pitanja ustrojstva i nadleznosti njihovih organa, na slican nacin kao sto se to cini ustavima u drzavama. Preovladava shvatanje da su osnovacki ugovori po znacaju i prirodi konstitucionalni akti sa kompleksnom sadrzinom. Buduci da predstavljaju konstituvne akte njihova zakonitost se ne moze preispitivati. Prema prirodi normi spadaju u grupu okvirnih sporazuma. Ugovor o osnivanju evropske zajednice za ugalj i celik osnovan je na period od 50 godina a ostali na neodredjeno vrijeme. Ugovor o evropskoj uniji se primjenjuje na sve drzave clanice dok se pojedine odredbe primjenjuju na i francuske prekomorske departmane i prekomorske zemlje i teritorije navedene u posebnom aneksu. Sto se tice odnose sa unutrasnjim pravom ugovori o osnivanju spadaju u grupu samoizvrsivih ugovora sto znaci da nakon ratifikacije postaju deo prava drzava clanica, ciji su sudovi i organi duzni da direktno primjenjuju. Ugovori se mogu mjenjati po redovnom revizion postupku ili po pojednostavljenom revizionom postupku ili postupku male revizije. Redovnim postupkom je dato pravo vladam svih clanica,evropskom parlamentu i komisiji da savjetu podnesu prijedloge o izmjenama ugovora. Prijedlozima se mogu prosiriti ili smanjiti nadleznosti koje su uniji povjerene. Ove predloge savjet dostavlja evropskom savjetu i obavjestava nacionalne parlamente. Ako se evropski savjet poslije konsultovanja parlamenta i komisije prostom vecinom donese odluku predsjednik evropskog savjeta saziva skupstinu sastavljenu od predstavnika nacionalnih parlamenata sefova drzava ili vlada clanica,komisije,evropskog parlamenta. Skupstina razmatra prijedlog izmjena i konsensusom usvaja preporuku konferenciji stalnih predstavnika vlada drzava clanica. Izmjene stupaju na snagu nakon raifikovanja u svim drzavama clanicama. Ukoliko u roku od dve godine nakon potpisivanja ugovora kojim se mjenjaju ugovori o osnivanju, 4/5 drzava ratifikuje taj ugovor i kada jedna ili vise drzava clanice nadje poteskoce u postupku ratifacije tada se ovo pitanje prenosi u nadleznost evropskog savjeta. Postupak po skracenoj proceduri karakterise nesazivanje skupstine. U ovakvom postupku evropski savjet odlucuje jednoglasno nakon konsultovanja parlamenta i komisije. Amandmani stupaju na snagu kada ih ratifikuju drzave clanice u skladu sa odgovarajucim ustavnim postupkom. Postupak skracene verzije se moze koristiti ako se mjenjaju samo neki ili svi djelovi odredbi djela III ugovora o funkcionisanju eu koje se odnose na unutrasnje politike i akcije unije. Evropski savjet je duzan da obavjesti nacionalne parlamnete o svakoj inicijativi izmjena ugovora,a ako se parlamenti u roku od 6 mjeseci usprotive tome ne mogu se usvojiti promjene.

32. Međunarodni sporazumi U ovu grupu izvora spadaju: 1.sporazumi izmedju zajednice i jedne ili vise drzava. U ovu grupu spadaju mesoviti sporazumi i sporazumi koje je unija sama zakljucila sa trecim drzavama i medjunarodnim organizacijama. 2.sporazumi izmedju drzava clanica U skladu sa odredbama ugovora o osnivanju drzave clanice su bile ovlastene da medjusobno zakljucuju konvencije kako bi obezbjedilepogodnosti svojim drzavljanima iz ugovorom predvidjenih oblasti, kao sto su:ukidanje dvostrukog oporezivanja,uzajamno priznavanje trgovackih drustava, pojednostavljenje postupka uzajamnog priznanja i izvrsenja sudskih i arbitraznih odluka. U ovu grupu spadaju i konvencije koje su drzave clanice zakljucile sa trecim drzavama pre stupanja u eu kao i kasnije konvencije o pitanjima koja se nalaze izvan nadleznosti eu.

33. Mešoviti sporazumi Mesoviti sporazumi se najcesce definisu prema svojstvima ugovornih strana, tako da obuhvataju sporazume koje su zakljucile zajednica i drzave clanice, kao jedna ugovorna strana i treca drzava kao druga ugovorna strana. U dosadasnjem periodu si ih zakljucivale ez i drzave clanice koristeci se podjeljenim nadleznostima. Prema obimu prava i obaveza,ove sporazume je moguce dalje podjeliti na sporazume o trgovini,sporazume o saradnji itd.

34. Opšta pravna načela: pojam, podela, funkcije Nepisano pravo unije cine opsti pravni principi iili nacela i opsta pravila medjunarodnog prava. U pravu eu se pojmu opsteg pravnog nacela daju razlicita znacenja. U opstem smislu opsta pravna nacela se mogu oznaciti kao opsta nepisana pravila koja se nalaze u osnovi pravne strukture odredjene zajednice u kojima su,za razliku od konkretnih pravila koja daju odgovor na pitanje sta,sadrzani odgovori na pitanje zasto. Sto se tice opstih pravila medjunarodnog prava sud pravde je i pored stava o autonomiji komunitarnog prava u vise navrata isticiao da evropska zajednica mora postovati medjunarodno pravo u vrsenju svojih ovlascenja. Prema poreklu i predmetu na koji se odnose razlikuju se: 1.konstitutivna nacela ili nacela koja cine osnovnu ustavnu strukturu zajednice 2.nacela koja poticu iz prava drzava clanica i ticu se odnosa izmedju pojedinaca i komunitarne ili nacionalnih vlasti. 3.nacela materijalnog prava kao sto su ona nacela koja cine osnovu osnovnih sloboda i specificne komunitarne politike. Prema pravnoj prirodi i sadrzini moguce je razlikovati: 1.prinudna prava nacela-vode porijeklo i pripadaju zajednickom pravnom nasljedju zapadne evrope i predstavljaju obavezujuca pravna pravila koja su sudovi duzni da primjenjuju,bez obzira da li na izricito upucuju osnovacki ugovori. 2.regulativna pravila zajednicka pravima drzava clanica se primjenjuju u slucaju kada u pravu jedne drzave odredjeno pitanje nije regulisano pozitivnim pravom, a odgovarajuca nacela postoje u pravu neke druge drzave. 3.opsta nacela svojstvena komunitarnom pravno poretku stvorio je i razvio sud pravde u postupku tumacenja i primene komunitarnog prava,nezavisno od nacionalnih pravnih poredaka. Opsta nacela imaju u pravu eu trostruku ulogu:da pomognu tumacenju,da sluze kao osnov za ispitivanje zakonitosti i da pruze pravni osnov za vanugovornu aktivnost. Na primjenu pravnih nacela sudovi ce se pozvati uglavnom u dva slucaja: kod tumacenja postojecih odredbi propisa eu i kod popunjavanja pravnih praznina. U postupku za ocenu zakonitosti akata sekundarnog zakonodavstva i drugih mera i akcija koje preuzimaju organi unije na opsta pravna nacela mogu se pozivati drzave i pojedinci. Ako sud utvrdi da osporavani akti nisu u skladu sa opstim pravnim nacelima moze ih oglasiti nistavim u cjelosti,a moze pojedine djelove ostaviti na snazi. Opsta nacela priznaju i pravni osnov za vanugovornu odgovornost organa unije u slucajevima povrede prava eu. Rijec je o povredi nacela jednakog tretmana,legitimnih ocekivanja,proporcijalnosti ili osnovnih ljudskih prava.

35. Sekundarni izvori: pojam

Sekundarne izvore prava eu,ili sekundarno zakonodavstvo,stvaraju organi unije,prije svega savjet i komisija a nakon usvajanja ugovora o evropskoj uniju i parlament zajedno sa savjetom. Tu spadaju pravni akti koji se nazivaju i izvedenim,sekundarnim ili derivativnim izvorima, a sudu pravde je dato pravo da kontrolise njihovu zakonitost i da po tuzbama pravnih i fizickih lica ponisti nezakonite akte. U sekundarne izvore spadaju uredbe ,uputstva i odluke, kao obavezujuci akti i preporuke,misljenja i drugi kao neobavezujuci akti.

36. Uredbe Uredbe kao zakonodavne akte unije u redovnom zakonodavnom postupku usvaja parlament i savjet a na prijedlog komisije. Uredbe imaju karakter propisa opste primjene,obavezuju u cjelini i direktno se primjenjuju u svim drzavama clanicama. Direktna primjenljivost znaci da im je samim ugovorom o osnivanju priznat karakter pozitivnog ili vazeceg prava u svim drzavama clanicama od dana stupanja na snagu bez donosenja bilo kakvih naknadnih mjera. Potpuna obaveznost uredbi znaci da drzave clanice nisu ovlastene da primjenjuju uredbe djelimicno ili da biraju koji ce njen dio primjeniti a koji ne.

37. Uputstva Uputstva su pravni akti koji obavezuju drzave clanice na oje su adresirani u pogledu cilja koji treba ostvariti, ali je adresatima ostavljena sloboda u pogledu izbora oblika i sredstva njihovog sprovodjenja u zivot. Ova sloboda podrazumjeva slobodu izbora najpovoljnijeg instrumenta primjene i slobodu izbora sadrzine. Primjenom uputstava ostvaruje se harmonizacija ili uskladjivanje nacionalnih prava, cime se stvara neophodno pravno okruzenje za uspostavljanje i funkcionisanje unutrasnjeg trzista. Uputstva se u principu ne mogu neposredno primjenjivati,jer zahtjevaju nacionalne mjere transformacije,odnosno implementacije ili unosenja u nacionalni pravni sistem.

38. Odluke Odluke su pojedinacni administrativni akti koji obavezuju samo one adresate koji su u njima naznaceni, nakon sto su im saopstene. Adresati mogu biti drzave,pravna lica i fizicka lica kao pojedinci. Najveci broj odluka je adresiran na drzave clanice, a samo manji broj na pojedince,najcesce u vezi prava konkurencije. Prema pravnom dejstvu odluke se mogu podjeliti na izvrsne ,administrativne i sudske.

39. Preporuke i mišljenja Preporuke i misljenja spadaju u grupu pravno neobavezujucih akata i po tome se sustinski razlikuju od ostalih. U postupku donosenja obaveznih akata sekundarnog zakonodavstva propisana je obaveza dobijanja i navodjenja obaveznih misljenja. Misljenja i preporuke komisije i savjeta vrse odredjeni politicki uticaj na one kojima su upuceni.

40. Ostali sekundarni pravni akti

Tu spadaju: pravila za regulisanje unutrasnjeg fnkcionisanja organa zajednice,uputsva,preporuke i misljenja jednog organa koje su upucene drugom organu zajednice, sui generis odluke savjeta,odluke o osnivanju komiteta i pomocnih tjela i statuti tih tjela,rezolucije,deklaracije i zakljuci.

41. Izvori prava prema prema Sporazumu iz Lisabona Prema sporazumu iz lisabona se pod pravnim aktima unije podrazumjevaju uredbe,uputstva i odluke,kao pravno obavezujuci akti i preporuke i misljenja kao neobavezujuci akti. Navedeni akti su regulisani na isti nacin kao sto je to bilo i ranije samo sto je kod odluka izvrseno preciziranje na odluke kod kojih je navedeno na koga se odnose i na druge odluke. Kao pravni akti unije navedeni su zakonodavni,nezakonodavni ,delegirani i implemtirajuci pravni akti. U zakonodavne akte spadaju uredbe,uputstva odluke ako su donjeti u redovnom zakonodavnom postupku. U Nezakonodavne akte spadaju uredbe,uputstva,odluke ako su donjete u posebnom postupku. Delegirani akti su nezakonodavni akti koje donosi komisija na osnovu delegiranog ovlascenja kojima se mjenjaju ili dopunjavaju neki elementi koji nisu od sustinskog znacaja. Implementirajuce ili sprovrdbene akte donosi komisija ili u posebnim slucajevima savjet da bi obezbjedili jednoobrazne uslove za sprovodjenje pravno obavezujucih akata unije.

42. Sudska praksa kao izvor prava Iako to nije izricito navedeno u ugovoru o osnivanju izvore prava cini i sudska praksa. Pod sudskom praksom se podrazumjevaju pre svega nacelna misljenja ili stavovi suda pravde i osnovnog suda data u tkz.vodecim slucajevima. Rjec je o uticaju koji zauzeti stavovi u vodecim slucajevima vrse na nacionalne sudove u primjeni komunitarnih propisa i na dosljednost samog suda pravde osnovnog suda i specijalizovanih sudova. Izvor prava predstavljaju oni stavovi suda u kojima je ne samo tumacio postojece propise,nego je tumecenjem stvarao posebna nacela.

43. Sistematizacija i hijerarhija komunitarnih izvora Sud pravde je zauzeo stav o vecoj pravnoj snazi akata koji su zasnovani direktno na ugovoru o osnivanju u odnosu na izvedene i implementirajuce akte. Hijerarhija pravnih normi i ogovarajucih akata i instrumenata u kojima je sadrzana je karakteristicna za nacionalne ustavne sisteme ali en i za medjunarodne organizacije. Kada je rijec o klasifikaciji u teoriji su predlagana cetiri kriterijuma na osnovu kojih bi se akti komunitarnog prava kasnije prava eu sistematizovali u razlicite grupe: 1. prema karakteru dejstva akta: obavezujuci i neobavezujuci 2. prema adresatima: oni koji djeluju prema svima i koji prozvode dejstvo prema tacno odredjenim adresatima 3.prema nacinu primjene : oni koji se sprovode u jednom koraku i oni za cije je sprovodjenje potrbno donjeti posebne mjere. 4.prema sposobnostima akta da namentne pravne obaveze: direktno namecu obaveze i oni koji samo posredno namecu obaveze.

44. Odnos prava Evropskih zajednica i prava Evropske unije

Komunitarno pravo cine propisi koje su donjele evropske zajednice dok je pravo eu u nastajanju. Akti eu su po svojoj pravnoj prirodi smatrani razlicitim od komunitarnih izvora,jer su usvajani po postupku koji odlikuje medjunarodno pravo. Na odvojenost prava eu upucivale su i odredbe ugovora o osnivanju kojim je garantovana autonomija postojecih ugovora o osnivanju u odnosu na ugovor o osnivanju eu. Jedni su smatrali da su u pitanju odvojeni i pravno nezavisni sistemi dok su drugi smatrali kao jednistven pravni poredak.

45. Pojam i sadržina principa lojalnosti 46. Načelo direktne primene Pod direktnom primjenom se podrazumjeva podesnost odredbi pravnih normi eu da budu neposredno ili direktno unijete u unutrasnje pravne sisteme drzava clanica,bez intervencije nacionalnih legislativnih ili upravnih vlasti. Sustinu direktne primjene cini pravo pojedinaca da iznesu spor pred nacionalni sud koji ce o njemu odluciti u skladu transnacionalnim pravom. Sud pravde je direktnu primjenu definisao kao potpunu i jednoobraznu primjenu propisa komunitarnog prava u svim drzavama clanicama od momenta stupanja na snagu,pa sve dok su na snazi. Prakticni tazlozi za stvaranje nacela direktne primjene mogu se naci u nastojanjima eu da u svim drzavama clanicama obezbjedi jedinstvenu i jednoobraznu primjenu svojih proppisa kako bi se njihovom primjenom ostvarili zajednicki ciljevi. Bez priznavanja nacela direktne primjene drzave clanice bi mogle svojim implemetirajucim propoisima ugroziti jednistvo prava eu i dovesti u pitanje ostavrivanje zajednickih ciljeva. Kod unosenja medjunarodnih ugovora koristena su dva metoda: 1.metod trnsformacije-da bi medjunarodno pravo bilo uvedeno u unutrasnje pravo potrebno ga je transformisati tj.donjeti pseban akt kojim drzava izjavljuje da odobrava njegovu primjenu na svojoj teirtoriji.utroriji se isticu razni nedostatci ovog metoda: a)proces transformacije zahtjeva odredjeno vrijeme sto odlaze primjenu medjunarodnog ugovora b)postoji opasnost da parlamenti izmjene i dopune usvojene medjunarodne ugovore ili da odbiju ratifikaciju c)unjeta pravila cak i kada se usvoje nemaju sopstveni pravni status ve cine dio unutrasnjeg prava d)ovakav metod se ne moze primjenjivati u slucajevima kad transformacijom treba izvrsiti obavezujucu odluku medjunarodne organizacije 2.metod adopcije-koristi se samo u drzavama clanicama u kojima je prihvaceno monisticko shvatanje prava. Po ovom shvatanju drzavama clanicama koje prihvataju ovo shvatanje odredjena je obaveza sudovima da neposredno primjenjuju medjunarodno pravo.

47. Direktna primena sekundarnih izvora Ugovorom o funkcionisanju eu je odredjena direktna primjena uredbi te se pitanje njihovog unosenja u unutrasnja prava drzava clanica prakticno ne postavlja. Sud pravde je direktnu primjenu priznao i za uputstva nakon isteka perioda za implementiranje ako u tom periodu nisu donjete implementirajuce mjere,ako i odlukama. Nacionalni sudovi drzava koje su prihvatili dualisticku koncepciju su direktnu primjenu komunitarnog prava bazirali na odredbama akta o ratifikaciji ugovora o osnivanju.

48. Načelo direktnog dejstva Pod neposrednim ili direktnim dejstvom komunitarnog prava podrayumjeva se sposobnost ili kapacitet odredbi prava eu da neposredno stvaraju prava i obaveze na koje se mogu pozivati pojedinci bez intervencije upravnih ili sudskih organa. Po svojoj prirodi direktno dejstvo proizvodi materijalno pravne i procesno pravne efekte. U materijalno pravnom smislu direktno dejstvo stvara subjektivna prava i obaveze, u procesno pravnom smislu obavezuje nacionalne sudove da tako stvorenim pravima pruze potrebnu sudsku zastitu. Sud pravde je direktno dejstvo u pocetku pruznavao samo nekim odredbama ugovora o osnivanju. Kasnije se pojam direktnog dejstva postepeno prosirivao pa je ovo svojstvo priznavao i ostalim kategorijama primarnih izvora,kao i pojedinim odredbama uputstava i odluka. U slucaju kada je konkretnoj odredbi propisa eu sud pravde priznao direktno dejstvo,a organi drzava clanica to ne priznaju, pojedinci ciji su interesi na taj nacin povredjeni mogu pokrenuti postupak pred nacionalnim sudom pozivajuci se na nacelo direktnog dejstva. U slucaju kada su prava pojedinaca povredjena ponasanjem drzave ili drzavnih organa sudska zastita ce se obrazloziti priznavanjem direktnog vertikalnog dejstva. U slucaju kad su im prava povredila privatna lica,nacionalni sudovi su duzni da pruze zastitu samo ako su povredjena prava iz propisa eu kojima je priznato horizontalno direktno dejstvo. Horizontalno direktno dejstvo nije priznato samo uputstvima. Bez priznavanja nacela direktnog dejstva pojedinci bi se morali prvo obracati komisiji koja bi u slozenom postupku nastojala samo da primora drzavu da odustane od takvog ponasanja. Osteceni pojedinci ne bi mogli da ostvare naknadu stete. Direktno dejstvo nije odredjeno koje odredbe ugovora o osnivanju imaju direktno dejstvo. Direktno dejstvo je priznato sporazumima sa trecim drzavama. Uredbe neposredno vaze u svim drzavama clanicama na osnovu njegove prirode. To znaci da se pojedinci mogu pozivati na prava i obaveze iz uredbe nakon njihovog stupanja na snagu. Sud pravde je rano dao i uputstvima mogucnost direktnog dejstva. Sud je naveo tri razloga za priznavanje direktnog dejstva: 1.s obzirom da su uputstva obavezujuca njihova primjena ce biti djelotvornija ako se pojedincima prizna pravo da se na njih pozivaju. 2.drugi razlog se temelji na nadleznosti suda pravde da donosi odluke o prethodnim pitanjima i u vezi tumacenja uputstava 3.treci razlog se temelji na institutu estoppel,prema kome bi drzave clanice bile prekludirane zbog propustanja da sprovedu uputstvo, ako se pojedincima ne bi dalo pravo da se pozovu na uputstvo i ako se ne bi priznalo obavezujuce dejstvo uputstvima. Na direktno dejstvo uputstava pojedinci se mogu pozivati ne samo kada drzave clanice nisu u potpunosti sprovele uputstva vec i kada su to ucinile na pravi nacin ali se implementirajuce mere ne primjenjuju na pravi nacin. U dosdasnjoj praksi sud pravde je uputstvima davao samo direktno vertikalno dejstvo, tj.pravo da se pozivaju na nesprovedena uputstva samo protiv drzave i drzavnih tjela. Sud medjjutim nije priznao uputstvima horizontalno direktno dejstvo. Sud nije utvrdjivao obim odgovornosti drzave,odnosno obim naknade na koje su pojedinci imali pravo. To je ostavljano da utvrde nacionalni sudovi u skladu sa nacionalnim pravom. Sud pravde je svojstvo direktnog dejstva priznavao i odlukama koje su ispunjavale uslove iz uputstava.

49. Načelo superiornosti Odnos prava eu prema nacionalnim pravima odredjen je nacelom superiornosti i autonomije prava eu. Sud pravde je u svojoj praksi yauyimao stav da je komunitarno pravo potpuno neyavisno od yakonodavnih akata dryava clanica. Nemacki savezni sud je superiornost

komunitarnog pravau odnosu na ustavne odredbe priznao tek 1986. priznavanje superiornosti prava eu u odnosu na nacionalne propise drzava clanica ima za posljedicu dve obaveze: obavezu nacionalnih legislativnih organa da ne usvajaju propise koji nisu uskladjeni sa pravom eu, i obavezu nacionalnih sudova da u slucaju kada u nacionalnim i u propisima eu postoje razlicita rjesenja primjene pravo eu.

50. Pravna priroda prava EU U pogledu pravne prirode propisa koji cine pravo eu shvatanja se mogu podjeliti na:internacionalisticka, nadnacionalisticka i mjesovita. Prema prvom shvatanju komunitarno pravo je medjunarodno pravo jer je nastalo na osnovu medjunaodnih ugovora i bez obzira na njegove specificnosti njegovo dejstvo ostaje u sferi medjunarodnog prava. Preovladava medjutim shvatanje da se komunitarno pravo razlikuje od tracicionalnog medjunarodnog javnog prava bar po tri elementa: po sadrzini ,instrumentima i izvorima. Tako se u pogledu sadrzine navodi da je komunitarno pravo iako je u formalnom smislu delimicno sadrzano u medjunarodnim ugovorima,ipak vise zajednicko unutrasnje pravo u drzavama clanicama nego sto je to pravo izmedju svih drzava. U pogledu isntrumenata tradicionalno pravo karakterisu primitivni instrumenti cije stvaranje primjena i odrzavanje zavise od drzava koje mogu nastupati kolektivno ili individualno. Komunitarno pravo pak karakterise veliki broj organizacionih i proceduralnih odredbi na osnovu kojih su stvoreni rafinirani pravni instrumenti koji se koriste u primjeni izmjenama i odrzavanju komunitarnog prava. Po svojim izvorima medjunarodno pravo crpi svoje izvore iz medjunarodnih ugovora dok komunitarno pravo cine propisi koji donose organi zajednice,opsta pravna nacela i osnovna prava. Prema nadnacionalnoj teoriji komunitarno pravo se ne moze podvesti pod poznate klasifikacije prava niti se postovjetiti sa unutrasnjim ili medjunarodnim pravom vec predstavlja autonomni sui generis sitem sa nadnacionalnim karakteristikama. Prema mjesovitom shvatanju komunitarno pravo je istovremeno i medjunarodno i untrasnje,javno i privatno,materijalno i proceduralno sastavljeno iz zakona i precedenata.