SKRIPTA Kriminologija 2-teorije

SKRIPTA KRIMINOLOGIJA 2-TEORIJE

Huseinovic Haris

KRIMINOLOGIJA 2 Kriminologija je nauka koja proučava učinitelje krivičnih djela, kriminalnu prevenciju, socijologiju prava i društvene procese u vezi sa uzročnošću kriminaliteta. Predmet kriminologije: zločin kao individualna pojava; učinitelj kao autor djela; žrtva zločina, odnos učinitelja i žrtve; kriminalitet kao masovna pojava; reakcija pojedinca i društva na zločin i kriminalitet. Kriminalitet je ukupnost svih zločina u odreĎenom vremenu i prostoru. Zločin je individualno kriminalno ponašanje, odnosno pojedinačno djelo kojim se krši krivični zakon, što za posljedicu može imati kažnjavanje počinitelja. (radnja; posljedica; protivravnost; odreĎenost u zakonu) Počinitelj: zločinac/kriminalac i prijestupnik. Formalna socijalna kontrola je djelatnost zvaničnih organa krivičnopravnog progona koji zakonske norme stvaraju, tumače i primjenjuju. Neformalna sovijalna kontrola je skup mjera kojima društvo svoje članove podstiče na poštivanje opšteprihvačenih normi ponašanja. Zločin (različita shvatanja): -

zločin i zakon

-

zločin i grijeh

-

zločin kao bolest

-

zločin kao izraz društvene dezorganizacije

-

zločin kao socijalni proces

Različiti pristupi izučavanja kriminogeneze sa različitih aspekata:

•antropološkog (kriminalna antroplogija) •biološkog (kriminalna biologija) •psihološkog (kriminalna psihologija) •sociološkog (kriminalna sociologija)

2

Savjest o potrebi zaustavljanja tendencije za nekritičko širenje zone kažnjavanja nazivamo-dekriminalizacija, na čiji je razvoj uticalo 4 faktora: - praktički - idejni - teorijski - istraživački Dekriminalizacija-izuzimanje iz nadležnosti krivičnog sistema odreĎenih ponašanja koja su inkriminisana od krivičnog prava i njihovo legalizovanje. Inkriminalizacija-proces unošenja novih do tada nekažnjivih ponašanja u materijalno krivično zakonodavstvo. Depenalizacija-predstavlja širenje registra krivične sankcije i ublažavanje smrtne kazne. Dejuridizacija-predstavlja prenošenje funkcija suĎenja na društvene odgane. Dekarceracija-predstavlja nastojanje da se smanji broj lica na koja će se primjeniti kazna zatvora.

METODE KRIMINOLOGIJE: Vrste naučnih istraživanja u kriminologiji: -

Deskriptivna-opisati ali ne i objasniti pojavu

-

Strukturalna-proučava sastav predmeta (često se svrstava u deskriptivna)

-

Prediktivna-predviĎane daljeg razvoja ispitivane pojave

-

Eksplorativna-probna/pilot istraživanja

-

Panel-verificiramo rezultate do kojih se došlo ranijim istraživanjem

-

Metodološka-provjeravamo validnost nekog postupka ili tehnike prije same primjene

Faze naučnog saznanja: -

odreĎivanje predmeta i cilja istraživanja; postavljanje polazne pretpostavke, izrada istraživačkog plana, prikupljanje činjenica, njihova obrada i tumačenje, naučna interpretacija i (eventualno) uvoĎenje pravilnosti javljanja kriminaliteta, provjeravanje dobijenih rezultata u praksi.

(86. str.-detaljno objašnjenje svake faze)

3

Druga faza je dizajniranje istraživačkog plana. Istraživač odlučuje koji tip istraživanja i koju istraživačku strategiju će primjeniti: -

eksperimentalnu ili neeksperimentalnu transverzarlnu ili longitudinalnu individualističku, globalističku ili strategiju uzorkovanja kvalitativnu ili kvantitativnu uporednu, historijsku ili prognoszičku.

Podjela kriminoloških metoda prema prirodi podataka: -

kvantitativnih i kvalitativnih podataka pojedinačnih i društvenih podataka prošlih i sadašnjih podataka primarnih i sekundarnih podataka

Metodi proučavanja pojedinačnih slučajeva: -

klinički metod-prognoza kriminalnog ponašanja anamnestički metod-posmatranje sa učestvovanjem „nenametljiva posmatranja“-dokumentaciona i analiza sadržaja

Anamnestički metod u kriminologiji: -

NAMETLJIVI model: koristi sredstva kao što su: –Životne istorije –Posmatranje –Posmatranje sa učestvovanjem

Analiza sadržaja je istraživačka tehnika čija je suština izražena u izrazima „sadržaj“ i „analiza“. Primjenjuje se: 1. kada je potrebno analizirati ogromnu masu informisanja 2. kod istorijskih studija 3. kada treba razotkriti namjerne i nenamjerne poruke. Metodi „srednjeg obima“: -

uzorak longitudinalno ispitivanje eksperiment

4

Uzorak-susrećemo se sa tri nivoa pojava: -

Proučavana populacija (e. target group) Okvir uzorka (e. sampling frame) Uzorak (e. Sample)

Reprezentativnost uzorka zavisi od dva činioca: 1. brojnosti i prirode uzorka 2. načina njegovog izbora. Vrste uzorka: a) SLUČAJNI UZORAK-svaka pojedina pojava koja ulazi u okvir uzorka ima podjednake šanse da bude izabrana. Prema načinu odreĎivanja mogu se razlikovati kvazi-slučajni (npr.svaki treći recidivista razvrstan po abecednom redu se ispituje) i prosti slučajnu uzorak (svaki od povratnika u ustanovi dobija broj, pa se kompjuterski ili na slican naćin slučajno izaberu oni koji će biti anketirani), b) STRATIFIKOVANI UZORAK-pojave koje sačinjavaju ram uzorka podjele se na osnovu bitnih osobina čime se smanjuje vjerovatnoća greške, c) NARASTAJUČI (SNOWBALL) UZORAK-sam respondent preporučuje one koje bismo dalje mogli ispitivati. Zavisi od iskrenosti želje respondenta da nam u ispitivanju pomogne. d) KVOTA UZORAK-ispitivač, obićno na ulici pokušava da respondente izabere tako da sa stanovišta spoljašnjih osobina, budu zastupljene razne grupe. Brz i jeftin, ali malo pouzdan. Longitudinalno ispitivanje je ispitivanje koje ima za scilj proučavanje karakteristika ponašanja i promjena u stavovima odreĎene grupe ljubi tokom dužeg vremenskog perioda. Primjenjuje se kod proučavanja kriminogeneze kod lica u različitim uzrastima, radi predviĎanja nastanka i prestanka kriminalne karijere i za istraživanje mehanizma za prenošenje kriminaliteta sa jedne generacije na drugu. Imamo: -

Prospektivne-prati pojedince u narednom periodu Retrospektivne-proučava dogaĎaj u prošlosti

Statističke tehnike se koriste za: -

grupisanje podataka prikazivanje podataka (tabele i grafikoni) i opisivanje podataka i utvrĎivanje veza izmeĎu pojava.

Trendovi kriminaliteta-apsolutni pokazatelji u različitom vremenskom periodu. Kvota kriminaliteta-(broj izvršenih djela)/(broj stanovnika*100.000). Časovnik kriminaliteta-ukupan broj KD se dijeli sa minutama, sekundama itd.

5

Kvota osuĎenih lica-broj osuĎenih na 100 000 stanovnika. Tamna brojka je razlika izmeĎu stvarno izvršenog i zvanično evidentiranog kriminaliteta, sivi broj je zajednička oznaka za sva prijavljena djela koja nisu rasvjetljena. Metodi za izučavanje tamne brojke: studije „samooptuživanja“ i studije o žrtvama. Triangulacija je upotreba više postupaka u jednom istraživanju. Razlikujemo: -

unutrašnja-isti zahvat različite tehnike, spoljna-različit zahvat iste tehnike.

MOD-najčešći broj. MEDIJAN-pola brojeva u grupi ima veću vrijednost od medijana a pola manju. Beccaria: u pogledu registra kazni, on kritici podvrgava smrtne, infamirajuće (beščasteće) i kazne konfiskacije. Kazne treba da budu korisne, da zadovoljavaju sljedeće uslove: -

nužnost srazmjernost bezizuzetna primjenjivost hitnost javnost izricanja i lični karakter.

Garofalo dijeli zločince na: -

ubice nasilnike kradljivce pohotljive

Ferri sve zločince dijeli na: -

lude roĎene iz navike iz strasti slučajni

Ferri istiće četiri vrste zaštitnih mjera: -

preventivne reparatorne represivne eliminatorne

6

Zasluge Ferrija: 1. stavljanje ličnosti prestupnika u centar interesovanja i ukazivanje da se ne može svesti na krivičnu odgovornost učinioca djela, 2. ukazivanje na društvenu opasnost prestupnika, 3. isticanje da kazna ne može biti jedina mjera suprostavljanja kriminalitetu, 4. razrada koncepta individualizacije sankcija i 5. djela pripadnika italijanske škole sadrže bogat inventar ideja iz svih krivičnih nauka. Tri tipa tjelesne konstitucije prema Sheldonu: 

 

ektomorfni (visok, mršav)-temperament cerebrotonični (samokontrola, posebnost uzdržavanja, zatvoreni karakter, strah od ljudi, munjevitost reagovanja, sklonost samoći), endomorfni (mali, debeli)-temperament viscelarni (društvenost, proždrljivost, želja za komocijom, sporost reagovanja, stabilnost emocija, trpeljivost u odnosu na druge), mezomorfni (atletski graĎeni)-temperament somatotonični (fizička aktivnost, agresivnost, neosjetljivi za osječanja i potrebe drugih, hrabrost, vole rizikovati i vladati).

Teoriju inteligencije uvodi Henry Goddard. Gabriel Tarde: njegova je teorija orginalni spoj psihologije i sociologije. Osnovni činilac na kome Tarde zasniva svoje objašnjenje zločina je podraživanje (imitacija). U pogledu uticaja podraživanja na kriminalitet, Tarde ukazuje na tri zakona: 1. dva oblika imitacije-moda (u gradu) i navika (na selu); zločin se javlja kao moda i postaje navika, tako da se meĎusobno prožimaju 2. niži na društvenoj ljestvici redovno oponašaju one koji su na višem stepenu 3. princip supstitucije-kada se sukobe dva oblika ponašanja stari oblik će po pravilu biti nadomješten novim Rane američke sociološke teorije: -

ekološka teorija teorije o učenju teorije kulturnog konflikta i raskoraka teorije društvenog pritiska kontrolne teorije

Ekološka teorija (Clifford Shaw i Henry McKay)-objašnjavanje kriminaliteta i delinkvencije autori traže u kontekstu promjene gradske okoline i ekološkog razvoja grada.

7

Prema Mertonu postoje sljedeći modeli devijantnog ponašanja: -

inovacija ritualizam povlačenje pobuna

Tehnike neutralizacije (Gresham Sykes i David Matza)-neutralizacije su opravdanja devijantnog ponašanja. Tipovi tehnika neutralizacije su: -

poricanje odgovornosti poricanje nanesenih povreda poricanje postojanja žrtve osuda onih koji osuĎuju pozivanje na višu lojalnost

Teorija rutinske aktivnosti (Lawrence Cohen i Felson)-tri bitna elementa: -

motivisani prestupnici pogodne mete odsustvo osposobljenih zaštitnika od prestupa

Teorija socijalnog interakcionizma i etiketiranja(Howard Becker, Ervin Goffman)-ova teorija polazi od hipoteze da je izvor devijacije u interakciji izmedju lica koje je izvrsilo djeloi onih koji reaguju na to djelo. Oni su dokazali da "nosioci reagovanja na kriminalnu populaciju" su isami ukljuceni u fenomenologiju kriminaliteta. Naime, u aktu reagovanja, mehanizmi etiketiranja jednu osobu proglasavaju delinkventnom na osnovu definisanja situacije kao kriminalne, a osnovni okvir definicije su krivicne norme koje je proklamovala i zastitila vladajuca politicka grupa u drustvu. Drustvo je podijeljeno na konformiste, devijante, cenzore i cenzurisane, vaspitace i vaspitavane, dominantne i marginalne. Posljedice za etiketiranog pojedinca su trajne i najcesce ponovno upada u lanac reakcija drustva.

8