skripta Diplomatsko i Konzularno Pravo 1

1.Pojam i vrste diplomatije (bilateralna i multilateralna, stalna i ad hoc diplomatija) ? Diplomatija predstvalja spoljnopolitičku djelatnost ali i organizaciju međunarodnih subjekata, država i međunarodnih organizacija, po logici stvari, sadrži pravna lica koja regulišu njihove uzajamne odnose. Bilateralna diplomatija je oblik međunarodnih odnosa između dvije države bilo da se odvija kroz povremene ili kroz stalne diplomatske kontakte. Uprkos činjenici da savremenu diplomatiju odlikuje nagli razvoj multilateralne diplomatije kao model rješavanja konflikata u međunarodnim odnosima, značaj stalnih kontakata predstavnika dviju zemalja i kreaciji i realizaciji spoljne politike država još dugo će biti osnovana međunarodnog opštenja. Stalna diplomatija podrazumijeva otvaranje i funkcionisanje stalnih diplomatskih misija država članica u okviru Organizacije ujedinjenih nacija i drugih međunarodnih organizacija odnosno diplomatsko-konzularnih predstavništava u državi prijema. S obzirom na to da se specijalne misije formiraju u cilju realizacije određenog zadatka u tačno određenom ograničenom vremenskom intervalu, ad hoc diplomatija u teoriji i praksi slovi se kao efikasna i svrsishodna diplomatska aktivnost. 2. Smit diplomatija, posrednicka i vojna diplomatija? Diplomatija na vrhu ispoljava se u formi bilateralne (uz učešće šefova država ili Vlade države) ili multilateralne (uz učešće lidera 3 ili više država ili Vlada) diplomatije. Samit diplomatija je nerijetko institucionalizovana i egzistira kao stalna ili redovna na multilateralnom planu i redovnih polugodišnjih samita na presjedničkom bilateralnom nivou. Diplomatsko posredovanje između 2 ili više suprotstavljenih država od strane posrednika ili neutralne zemlje u cilju pronalaženja kopromisa u rješavanju spornog pitanja naziva se posrednička ili šatl diplomatija. Vojna diplomatija je dio posebne vojne organizacije čija djelatnost je usmjerena na unapređenje odnosa i razmjenu iskustva između armija prije svega prijateljskih država na polju organizacije službe, obrazovanja kadrova, tehničke opremljenosti, borbene obuke. Vojno-diplomatska djelatnost odvija se putem vojne samit diplomatije, vojno-diplomatskih predstavnistava, vojne misije, vojno-ekonomskih predstavništava i vojnih komisija. 3. Organi predstavljanja države? Državu kao subjekta međunarodnog prava u međunarodnim, dakle diplomatskim odnosima predstavljaju šef države, presjednik Vlade i ministarstvo inostranih poslova, diplomatskokonzularna predstavništva i specijalne misije. Šef države, presjednik Vlade i ministar inostranih poslova spadaju u tzv. unutrašnje organe država, čiji su izbor, nadležnosti, obaveze i odgovornosti propisani unutrašnjim zakonodavstvom zemlje. Šef države je dakle najviši organ zastupanja i predstavljnja zemlje. Za njega i presjednika Vlade koji rukovodi najvišim organom izvršne vlasti i ministra inostranih poslova, koji vodi državni resor zadužen za spoljne poslove, uključujući i sva diplomatska i konzularna predstavništva i stalne misije pri međunarodnim organizacijama, po pravilu nije potrebno posebno punomoćje za zastupanje države u međunarodnim odnosima. Postoji poseban resor u okviru Vlade koji se bavi spoljnim poslovima i najčesce se naziva Ministarstvo inostranih poslova. Ministrastvom po pravilu rukovodi ministar koji je i starješina diplomatskih i konzularnih predstavništava u inostranstvu i misija pri međunarodnim organizacijama. 4. Organizacija i struktura diplomatske misije? Veličina, organizaciona struktura i broj zaposlenih u Ministarstvu spoljnih poslova zavise od veličine, ekonomske snage, intersa i ambicije koju država ima u sferi mađunarodnih odnosa. Imaju 3 sektora: Politicki sektor čine poslovi bilateralne i multilateralne diplomatije, a u sustavu ministarstva je i konzularni sektor i sektor za međunarodnu ekonosku saradnju. Pored navedena 3 sektora, kao posebne službe ili u okviru sektora, organizovani su: personalno

pravni, dokumentacioni, arhivski, protokolni, analiticki, međunarodno pravni i drugi poslovi, zatim organizacioni dio zadužen za informisanje nauku i kulturu. 5. Agreman? Izbor šefa misije vrši država akreditacije, ali da bi šef misije mogao da stupi na dužnost neophodna je saglasnost države prijema ili agremana. Agreman se traži diplomatskim putem, verbalnom notom, usmenim ili pismenim putem neformalnim podneskom uz dostavu biografije kandidata za šefa misije. Pravilo je da se agreman traži prije objavljivanja javnosti imena kandidata za šefa misije, jer odluka o saglasnosti na prijedlog je suvereno pravo države prijema, koji ona nije dužna da obrazloži. Država prijema takođe nije vezana ni rokom u kome treba da se izjasni povodom zahtjeva za izdavanje agremana, ali uobičanjeno je da to izjašnjenje uslijedi najdalje u roku od 2-3 mjeseca. Ukoliko u navedenom roku agreman ne bude dat smatra se da je isti prećutno odbijen. Funkciju šefa misije, pored ambasadora, mogu vršiti poslanik ili opunomoćeni ministar akreditovan kod šefa države, ali i stalni otpravnik poslova akreditovan od ministarstva inostranih poslova država akreditacije kod ministarstva države prijema. Država prijema ista ovlašćenja ima i prema članovima diplomatskog osoblja misije, i u slučaju da su državljani neke treće države, a ne zemlje koja vrši akreditaciju. Pored članova osoblja misije, u koje ulaze šef misije i svi članovi osoblja sa diplomatskim svojstvom, personal misije čine i članovi administrativnog i tehničkog osoblja i članovi poslužnog osoblja. Administrativno-tehničko osoblje misije čine članovi misije koji su zaposleni u administrativnoj i tehničkoj službi misije dok su članovi poslužnog osoblja zaposleni na poslužnim dužnostima u misiji. 6. Diplomatski i konzularni kor? Diplomatski kor, u širem smislu sačinjavaju svi članovi diplomatskog osoblja stranih diplomatskih misija u državi akreditacije. Diplomatski kor u užem smislu čine šefovi diplomatskih misija u državi prijema bez obzira na diplomatsku klasu. Diplomatski kor je dakle kolektivno tijelo ali bez svojstva pravnog lica. Što nije smatnja za njegovo kolektivno istupanje u državi prijema bilo u ceremonijalnim prilikama ili slučajevima zajednočkog demarša prema državi akreditacije najčesće vezano za status diplomate. Šef diplomatske misije, najstariji po rangu odnosno prvi po prezeansu naziva se doajen diplomatskog kora. U pogledu prezeansa važi pravilo da viša klasa diplomatskog predstavnika uvijek ima prednost nad nižom bez obzira na datum stupanja na dužnost a da je u okviru iste klase odlučuje trenutak datuma stupanja na dužnost. 7. Funkcije diplomatske misije? Su: Predstavljanje države koja akredituje kod države kod koje se akredituje. Zaštita u državi kod koje se akredituje interesa države koja akredituje i njeneh državljana u granicama koje dopušta međunarodno pravo. Pregovaranje sa vladom države kod koje se akredituje. Obavještavanje svim dozvoljenim sredstvima o uslovima i razvoju događaja u državi kod koje se akredituje i podnošenju izvještaja o tome Vladi države koja akredituje. Unapređenje prijateljskih odnosa i razvijanje privrednih, kulturnih i naučnih odnosa između države koja akredituje i države kod koje se akredituje. 8. Pogoršanje i prekid diplomatskih odnosa? Pogoršenje političkih odnosa između dvije države, koje može da rezultira i ratom pa i prekidom diplomatskih odnosa između dvije države, nažalost prisutno je i u savremenim diplomatskim odnosima. Zahlađenje u bilateralnim odnosima može da se manifestuje kroz: Nepostavljanje novog ambasadora u slučaju redovnog odlaska prethodnog. Direktno povlačenje šefa misije na kraće ili duže vrijeme. Opoziv ambasadora i snižavanje ranga

diplomatske misije na rang stalnog otpravnika poslova ili otpravnika poslova ad interim. Odbijanje agremana za ambasadora od strane države prijema. Povlačenje većine ili cjelokupnog sastava diplomatskog osoblja misije uz zadržavanje samo jednog člana administrativno-tehnickog osoblja. Zatvaranje diplomatske misije. Ipak pogoršenje bilateralnih odnosa ne mora uvijek da bude rezultat direktne volje dvije države, već može da bude rezultat izvršavanja obavezujućih odluka međunarodnih organizacija. 9. Privilegije i imuniteti diplomatskih misija? Diplomatska misija odnosno diplomatsko-konzularno predstavništvo je državni organ zemlje akreditacije. Diplomatska misija nema svojstvo pravnog lica već svoj pravni subjektivitet ispoljava kroz diplomatsko predstavaljanje, zaštitu interesa i drugih diplomatskih funkcija države akreditacije u zemlji prijema. Pravo nepovredivosti misije može biti narušeno od organa države prijema, samo uz pristanak šefa misije, u slučajevima požara i drugih incidenata koji ugrožavaju bezbjednost ljudi i imovine većeg obima. Uslovljavanje ulaska organa države prijema saglasnošću šefa misije odredba je koja je spriječila niz mogućnosti za zloupotrebu eventualnim objektiviziranjem uslova za povredu prostorija misije u potencijalno normativno propisanim situacijama. Država prijema je u obavezi da preuzme sve mjere u cilju sprečavanja nasilnog ulaska u prostorije misije, njeno oštećenje i narušavanje mira i dostojanstva. Prostorije, inventar i prevozna sredstva misije ne mogu biti predmet nikakvog pretresa, rekvizicije, zaplijene ili mjere izvršenja. Isticanje zastave grba na zgradi i vozilima misije neotuđivo je pravo šefa i diplomatske misije države akreditacije i ujedno obaveza organa države prijema da im pruži punu zaštitu. Dešifrovanje povjerljivih podataka uvijek je bilo u interesu države prijema ili neke treće zemlje, pa je prisluškivanje telefonskih razgovora i ugradnja aparata za te namjere u prostorijama misije nerijetko je bio razlog za pogoršanje diplomatskih odnosa dvije zemlje. Uz pristanak države u kojoj je akreditovana, diplomatska misija može postaviti i sopstvanu radio stanicu za otpremu i prijem pošte. 10. Privilegije i imuniteti članova misije? Diplomatski predstavnik ne može biti podvrgnut nikakvom obliku lišenja slobode, a država prijema dužna je da prema njemu postupa sa dužnim poštovanjem, uz uvažavanje njegove ličnosti, slobode i dostojanstva. Ipak radnja legitimisanja diplomatskih agenata u opravdanim okolnostima, preuzeta od strane organa države prijema smatra se dopustenom. Nije dozvoljeno prilikom saobraćajne kontrole licima sa diplomatskim statusom uzimati krv na analizu ili ih primoravati na alkotestiranje, te ih kažnjavati za izvršene prekršaje u saobraćaju. Diplomatski status agenta, pored privilegija i imuniteta stvara, međutim moralnu obavezu strogog poštovanja zakonodavstva države prijema i uzdržavanje od miješanja u unutrašnje poslove zemlje domaćina. Diplomatski agent je u potpunosti izuzet od krivične jurisdikcije države prijema, bez obzira na to da li je krivično djelo izvršio u obavljanju službene dužnosti ili van nje. Državi prijema na raspolaganju je uvijek mogućnost proglašenja diplomate personom non grata. Imunitet od krivičnog sudstva obuhvata i izuzimanje od odgovornosti za prekrsaje sudskih i policijskih organa. Diplomatski predstavnik uživa i imunitet građanskog i upravnog sudstva, ali Konvencija predviđa i tri izuzetka kada se radi o: a) nekoj stvarnoj tužbi koja se tiče privatne nepokretnosti na teritoriji države prijema, osim ako diplomatski predstavnik posjeduje tu nepokretnost za račun države imenovanja za potrebe misije. b) tužbi koja se tiče naslijeđa u kojoj se diplomatski ppredstavnik pojavljuje kao izvrsilac testamenta, administrator, nasljednik ili legator po privatnom osnovu, a ne u ime države imenovanja. c) tužbi koja se tiče slobodne profesije ili trgovačke djelatnosti, ma kakva ona bila koju vrši diplomatski predstavnik u državi prijema izvan svojih službenih prostorija. U državi u kojoj su akreditovana lica sa diplomatskim svojstvom oslobođena su svih ličnih davanja, svake javne službe i vojnih nameta poput rakvizicija, kontribucija i vojnog smjestaja. Diplomatski

agent je oslobođen pregleda ličnog prtljaga osim ako postoje ozbiljni razlozi da se u prtljagu nalze predmeti koji ne uživaju povlašćen status ili predmeti čiji je uvoz ili izvoz zabranjen zakonom, podlaže karantinskim propisima države prijema. I u tim spornim situacijama pregled prtljaga se može vršiti samo u prisustvu diplomatskog agenta ili njegovog ovlašćenog predstavnika. Navedene privilegije diplomatskog osoblja važe i za članove uže porodice privilegovanih diplomatskih predstavnika, pod uslovom da nisu državljani države prijema. 11. Konzularno pravo i konzularni odnosi? Konzularni odnosi su međunarodno-pravni odnosi koje ustanovljavaju dvije države na bazi reciprociteta, dajući pravo organima one druge države i prihvatajući obavezu da omoguće ostvarenje tog prava, da na teritoriji te druge države obavljaju konzularne funkcije. Prilikom obavljanja konzularnih funkcija, organi države koja ih akredituje primjenjuju svoje nacionalno zakonodavstvo na teritoriji druge države i na taj način ograničavaju nadležnosti organa države prijema. Ipak ovo ograničenje suvereniteta ispoljava se na bazi reciprociteta, što je jedna od odlika pravnih pravila koja regulišu konzularne odnose. Međunarodni ugovori, s obzirom na broj učesnika mogu biti dvostrani ili bilateralni i višestrani ili multilateralni. Bilateralni ugovori koji neposredno regulišu konzularne odnose zaključuju se između dvije države pod nazivom konzularne konvencije. Konzularnim konvencijama se regulišu određene funkcije i ovlašćenja konzula u posebnim oblastima. Multilateralni ugovori regulišu neposredno konzularnu materiju, a najznačajniji akt je Bečka konvencija o konzularnim odnosima iz 1963. Godine, kako po broju država koje su je ratifikovale tako i po obimu materije koju reguliše. 12. Diplomatski i konzularni odnosi? (sličnosti i razlike)* Nema sumnje da su i diplomatski i konzularni odnosi međudržavni odnosi koji nastaju uzajmnom saglasnošću volja subjekata međunarodnog prava, te da kroz njih države ostvaruju zacrtane ciljeve spoljne politike. U organizacionom i funkcionalnom smislu, konzularna služba je iako ima znacajnu samostalnost u radu podređena diplomatskoj. U istoriji međunarodnih odnosa do danas nije zabilježen slučaj uspostavljanja diplomatskih odnosa bez istovremenog uspostavljanja i konzularnih odnosa. Štaviše praksa pokazuje da prekid diplomatskih odnosa ne znači i prekid konzularnih odnosa. U slučaju prekida diplomatskih odnosa, konzularne službe nastave rad po predstavništvom neke treće države. Međunarodno pravo bilježi i slučajeve konzularnih funkcija a da pri tome ne postoje ni diplomatski ni konzularni odnosi između dvije države. Prema tome i teorija ili i praksa međunarodnog prava potvrđuju relativno samostalan status konzula, ali u okviru diplomatske službe i u funkciji sprovođenja jedinstvene spoljne politike. 13. Otvaranje i rang konzulata? Međunarodno pravo i gro bilateralnih konzularnih sporazuma vršenje konzularnih funkcija vezuje za ličnost konzula. Kodifikacija konzularnog prava Bečkom konvencijom uvela je konzulat kao institucionalni organ konzularnih odnosa. Ni konzulat kao ni diplomatska misija nema status pravnog lica vec predstavlja stalan organ svoje države u državi prijema zadužen za razvoj konzularnih odnosa. Konzulat se po Bečkoj konvenciji može otvoriti samo uz saglasnost države prijema i po pravilu mu prethodi odluka o uspostavljanju konzularnih odnosa između dvije države. U slučaju da nema saglasnosti države prijema za otvaranje konzulata konzularne funkcije obavljaće konzularno odjeljenje diplomatske misije. Zavisno od ranga, prema Bečkoj konvenciji o konzularnim odnosima, šefovi konzulata se dijele na 4 klase: generalni konzuli, konzuli, vicekonzuli, konzularni agenti. Klasa šefa konzulata odgovara rangu konzulata kojim rukovodi, a Bečka konvencija o konzularnim odnosima ne ograničava pravo bilo koje države da odredi druge nazive konzularnih funkcionera izuzev

šefova konzulata. Mnoge države u zavisnosti od običaja, istorije i drugih okolnosti, određuju imena šefova konzulata sa terminima: komesar, prokonzul, rezident, konzularni ataše i slično. Klasu i promjenu klase konzula oderđuje država imenovanja uz odobrenje odnosno saglasnost države prijema. Kriterijumi za određivanje klase konzula su značaj područja konzulata u političkom i ekonomskom životu zemlje, kao i brojnost sopstvenih državljana na konzularnom području. 14. Imenovaje i prihvat šefova konzulata? Šefa konzulata imenuje država akreditacije, a vršenje funkcija odobrava im država prijema. Normativa i praksa država je različita u pogledu načina imenovanja šefova konzulata. Najčesće je slučaj da generalne konzule imenuje šef države ili drugi organ koji vrši imenovanje ambasadora, dok imenovanje konnzula, vicekonzula i konzularnih agenata vrši ministar inostranih poslova ili vlada. Država akreditacije izdaje imenovanom konzularnom funkcioneru patentno pismo ili neki drugi sličan dokument (najćesce licencu, dekret ili patent) koji ima isti pravni znacaj u međunarodnom pravu. Patentno pismo sadrži svojstvo imenovanog konzularnog funkcionera, njegovo ime i prezime, kategoriju, klasu, konzularno područje i sjedište konzulata. Državi prijema patentno pismo se dostavlja diplomskim putem. Država prijema izdaje dozvolu za obavljenje funkcija šefa konzulata koja je propisana zakonima i običajima zemlje prijema. Ezekvaturu izdaje šef države ili ministar inostranih poslova države prijema u zavisnosti od činjenice ko je potpisnik patentnog pisma države imenovanja. Dakle saglasnost rangu potpisnika patentnog pisma određuje se i potpisnik egzekvature. Dobijanjem egzekvature šef konzulata dobija ovlašćenje za obavljnje svojih funkcija. Pravo države prijema je da može da odbije egzekvaturu. Država prijema pritom nije u obavezi da navodi razloge odbijanja, osim u slučaju ako je ta obaveza predviđena dvostranim konzularnim sporazumom između dvije države zaključenim prije usvajanja Bečke konvencije o konzularnim odnosima. 15. Konzularne funkcije prema sopstvenim državljanima? Zaštita interesa sopstvenih državljna, fizičkih i pravnih lica, u državi prijema su najznačajnije i najbrojnije konzularne funkcije i preduzimaju se prema uhapšenim, povrijeđenim, bolesnim i poslovno nesposobnim licima. U pogledu lica koja su uhapšena, stavljena u zatvor ili u pritvor ili zadržana u granicama konzularnog područja države prijema, nadležni organi vlasti obavjestiće, na zahtjev zainteresovanog lica, bez odlaganja, konzulat države imenovanja. Organi države prijema će bez odlaganja dostaviti konzulatu svaku poruku koju je uputilo lice lišeno slobode i to lice će obavjestiti o njegovim pravima. Ova odluka Bečke konvencije o konzularnim odnosima izazvala je oprečna reagovanja i doktrine i prakse međunarodnih odnosa, jer država prijema nema izričitu obavezu obavještavanja konzulata zemlje imenovanja. Ovakva formulacija pružila je mogućnost državi prijema da neispunjenjem obaveze informisanja lica lišenog slobode da ima pravo da izvjesti konzulat, ugrozi njegovo pravo na konzularnu zaštitu. Ipak obaveza države prijema da obavjesti konzularne predstavnike o lišenju slobode državljanina njihove države postoji samo u slučaju da lice lišeno slobode to želi. U slučaju smrti državljanina države imenovanja nadležni organi države prijema dužni su, ukoliko posjeduju odgovarajuća saznanja da neodloženo obavijeste konzulat na cijem području se dogodio smrtni slucaj. Nadležni organ države prijema ima obavezu obavjestavanja konzulata o svim slučajevima u kojim bi imalo mjesta postavaljanju staraoca ili tutora za maloljetnog ili nesposobnog državljanina države imenovanja. Nadležnost konzularnih funkcionera proteže se i na polje ostvarivanja prava iz radnog odnosa državljanina države imenovanja u državi prijema, te prava iz zdravstvenog, penzionog, socijalnog i invalidskog osiguranja. Tri radnje se često spominju u kontekstu konzularnih funkcija iako se radi o službenim postupcima pravosudno-izvršnih organa. Ekstradicija ili

izručenje izvrsioca krivičnog djela po zahtjevu jedne države drugoj, gdje se državljani ili osuđeni nalazi je akt međunarodne saradnje pravosudnih organa čija korespodencija se najčešće obavlja diplomatskim putem, ali ne spada u konzularne funkcije. Saradnja konzularnih službi i pravosudnih organa države prijema mnogo je više izražena kod repatrijacije odnosno dobrovoljnog vraćanja sopstvenih državljana u državu imenovanja. Repatrijacija je neotuđivo pravo građana, a problem utvrđivanja identiteta građana koji ne posjeduje nikakav dokument je u nadležnosti konzularnih službi koje to čine u saradnji sa organima unutrašnjih poslova. Konzulat poslije izvršenih provjera izdaje pasoš čije važenje je dovoljano za ostvarenje vraćanja u državu, a najduže do 30 dana, izuzev u slučaju kad njegov titular putuje brodom iz udaljenih zemalja. Treća sužbana radnja odnosno konzularna funkcija vezana za postupanje pravosudnih organa države prijema je deportacija. Pod njim se podrazumijeva prinudni vid udaljavanja ili vraćanja stranca iz države prijema. 16. Konzularne funkcije u odnosu na subjekte prema kome se vrše? S obzirom na krug subjekata prema kojima se konzularne funkcije vrše, iste se klasifikuju na: konzularne funkcije u odnosu na strane državljane, konzularne funkcije u odnosu na sopstvene državljane, konzularne funkcije u odnosu na organe države prijema. Osnovna konzularna funkcija je zaštita fizičkih i pravnih lica države imenovanja. Konzularna predstavništva u državi prijema, međutim vrše i konzularne funkcije prema strancima, tj državljanima zemlje prijema, državljanima iz trećih zemalja i licima bez državljanstva. Stranci se uopšteno najčešće pojavljuju sa zehtjevima za izdavanje viza, ukoliko vizni režim postoji. U pogledu uslova za dobijanje viza kriterijumi se razlikuju od države do države. I dok neke zemlje poput naše, traže popunu zahtjeva sa osnovnim podacima, druge poput zemalja Evropske unije, traže i dokaze o zaposlenju, radnom i profesionalnom statusu, zdravstvenom osiguranju, kompletne podatke, fotografije i garantno pismo. Pored državljana zemlje prijema, zahtjev za vizu konzulatu mogu podnijeti i državaljani trećih država koji žele da putuju u državu imenovanja. Izuzetno, strancima bez državljanstva ili licima koja nemaju pasoše nijedne države, konzulati izdaju putne isprave radi ulaska u državu, zbog traženja azila. Konzularna služba izdaje ili ovjerava stranim državljanima dokumenta kojima se dokazuje imovinsko, porodično ili neko drugo faktičko pitanje, a dokumenta su im potrebna u postupku koji se vodi pred organima države imenovanja. Konzularna služba ovlašćena je, ukoliko to propisi države prijema dozvoljavaju, da zaključuje brakove između državljanja države imenovanja i državljana trećih država i lica bez državljanstva. 17. Beležničke i administrativne konzularne funkcije? U nadležnosti konzulata spada i krug beležničkih funkcija koje obuhvataju materiju iz nadležnosti vanparničnog postupka. Radi se dakle o pravnim poslovima koje među sobom ili sa strancima sklapaju državljani države imenovanja u prisustvu konzula ili su to jednostrani pravni akti ili izjave državljana zemlje imenovanja date pred konzulom. U krug beleženičkih konzularnih funkcija, između ostalih, spadaju: sastavljanje ugovora, sastavljaje popisa imovine, primanje u depozit javne isprave, novca, privatne isprave, hartija od vrijednosti i drugih dokumenata, utvrđivanje identiteta i izdavanje isprave o tome, ovjera brodskih papira i mornarskih knjižica, ovjra potpisa, prevoda i drugih dokumenata koji treba da budu upotrebljeni u državi imenovanja, bez obzira na državljanstvo lica koje traži tu ovjeru, uz naplatu konzularne takse. Nema sumnje da je krug konzularnih funkcija veoma širok i raznovrsan, pa su i kriterijumi za klasifikaciju različiti. U istoriji diplomatije poznata je klasifikacija konzularnih funkcija koju je izvršio poznati italijanski diplomata Alfredo Mareska grupišući ih na: a) funkcije u političkom domenu b) funkcije u ekonomskotrgovinskom domenu c) funkcije u administrativnom domenu d) ostatak sudskih domena e) funkcije u domenu nasljeđivanja i zastite intersa odsutnih – fizicka i pravna lica – državljane

države imenovanja pred sudovima i drugim organima države prijema f) funkcije u domenu pomorstva. 18. Državljanstvo i konzularne funkcije? Državljanstvo je trajna pravna veza javnopravnog karaktera između fizičkog lica i države. Na osnovu ovog pravnog odnosa lice stiče status koji im uz odgovarajuće obaveze formalnopravno čini dostupnim građanska, politička i ekonomsko-socijalna prava u toj državi, bez obzira na to da li se nalazi na njenoj ili teritoriji neke druge države. Dakle, ovaj odnos podrazumijeva pravo i obaveze prema pojedincu, ali i prava i obaveze pojedinca prema državi. Domaći državljani uživaju sva politička prava perdviđna Ustavom i zakonom, koja su realno veća nego prava stranaca, i uživaju zaštitu svoje države u inostranstvu. Zaštita domaćih građana u inostranstvu odvija se preko diplomatsko-konzularnih predstavništava, a neposredno je ostvaruje konzularna služba. Osnov za pružanje konzularne zaštite je državljanstvo. Konzularna zaštita lica sa državljanstvom jedne države je relativno jednostavno. Problem, međutim nastaje kada lice ima dva ili vise državljanstava. U toj situaciji važi pravilo da lice pred organima sopstvene zemlje i na njenoj teritoriji ne može da se poziva na državljanstvo druge države. Poseban problem nastaje kada se bipatrid ili lice sa više državljanstava nađe u nekoj trećoj zemlji. Opšte pravilo koje važi u tim situacijama je takozvano pravilo efektivnog državljanstva. To lice uživa konzularnu zaštitu države u kojoj živi i čiji je državljanin. Lica koja imaju status izbjeglice ili uživaju azil posjeduju convention pasoš u skladu sa Konvencijom o statusu izbjeglice. Status izbjeglice pored formalno-pravnih prestaje im i praktičnim radnjama kakva je naprimjer redovna praksa posjete državi iz koje je lice prognano. Međunarodno-pravna obaveza svake države je da drugim državama i njenim državljanima na svojoj teritoriji omogući korišćenje prava koja im međunarodni običaji i ugovori priznaju. 19. Privilegije i imuniteti konzulata? Država prijema u obavezi je da omogući državi imenovanja da kupi, izgradi ili uzme u zakup prostorije potrebne za konzulat, kao i da pomogne u rješavanju stambenih pitanja članova konzulata. Država akreditacije ima pravo da istakne svoju nacionalnu zastavu i grb na zgradi konzulata i na zgradi stanovanja šefa konzulata te na prevoznim sredstvima koja se upotrebljavaju u službene svrhe. Prostorije konzulata koje se koriste isključivo za službene potrebe nepovredive su i organi države prijema ne mogu ući u njih bez odobrenja šefa konzulata, lica koje on odredi ili šefa diplomatske misije države imenovanja. Pravilo o nepovredivodti konzularnih prostorija važi i za prostorije konzularne kancelarije van sjedišta konzulata, kao i prostorije u kojima se održavaju konzularni dani. Nepovredivost rezidencije odnosno stana šefa konzulata, Konvencija ne predviđa ali tu vrstu zaštite je moguće predvidjeti bilateralnim konzularnim konvencijama. Arhiva i dokumenti konzulata su nepovredivi i u konzularnim prostorijama i van njih, a obaveza države prijema da poštuje konzularnu arhivu ostaje i poslije zatvaranja konzulata, pa čak i prekida konzularnih odnosa i u slučaju oružanog sukoba. Službena prepiska konzulata je nepovrediva i država prijema je dužna da štiti slobodu opštenja konzulata, koja se na službenom planu manifestuje kroz opštenje sa svojom vladom i njenim organima sa međunarodnim organizacijama, sa diplomatskim misijama i konzulatima trećih zemalja sa državljanima svoje zemlje. Na pravilo o nepovredivosti službene prepiske nadovezuje se konzularna valiza, kao pouzdan način transporta konzularne poste. Konzularna valiza mora da nosi vidljivu oznaku da se radi o konzularnoj valizi, pečat pošiljaoca i adresu primaoca. Konzularna valiza ne smije biti otvorena ni zadržana. Ipak ako organi vlasti države prijema imaju ozbiljne indicije da valiza osim službenih akata sadrži i druge zabranjene predmete mogu tražiti da valizu otvori ovlašćeni predstavnik države imenovanja u njihovom prisustvu. U slučaju da organ države

imenovanja odbije ovaj zahtjev konzularna valiza se vraća u mjesto odašiljanja. Ako stepen povjerljivosti i značaja konzularne valize nije veliki ona se može slati običnom ili avionskom poštom, dok povjerljivu poštu, kao dio konzularne valize prati konzularni kurir. 20. Imuniteti u privilegije konzularnih funkcionera? Bečka konvencija o konzularnim odnosima sadrži analognu formulaciju o zaštiti konzularnih funkcionera, kao i Konvencija o diplomatskim odnosima u pogledu diplomatskih agenata: država prijema postupaće prema knzularnim funkcionerima sa dužnim poštovanjem i preduzeće sve odgovarajuće mjere da bi de spriječila svaka povreda njihove ličnosti, slobode i dostojanstva“. Ipak za razliku od diplomatskih, konzularni funkcioneri mogu biti uhapšeni ili pritvoreni na osnovu sudske odluke, ali samo u slučaju težeg krivičnog djela. Najčešće primjenjivi kriterijum za težinu krivičnog djela je najmanja zaprećena kazna u trajanju od 5 godina. Država prijema dužna je da obavjesti šefa konzulata u najkraćem roku o svim preduzetim mjerama protiv osoblja konzulata. Ako su te radnje usmjerene protiv šefa konzulata o njima se obavještava država akreditacije. Konzularni funkcioneri i konzularni službenici ne podliježu nadležnosti sudskih i upravnih vlasti države prijema za djela izvršena u vršenju konzularnih funkcija, a za lica koja su državljani države prijema taj imunitet je još uži i odnosi se samo na službene akte. 21. Počasni konzuli? Prvo, počasni konzul nije službenik države imenovanja, vec najčešće poslovni čovjek državljanin države prijema, te je neprirodno da on zastupa interese države imenovanja. Drugo, opravdana je sumnja da se lojalnost pocasnog konzula države imenovanja dovodi u pitanje, jer on nije njen državljanin, vec države prijema gdje mu se nalazi i prebivalište. Treće, primarni interes počasnih konzula je postizanje društvenog značaja, imuniteta i privilegija, a sekundarni zastupanje interesa države imenovanja i njenih pravnih i fizičkih lica. Počasni konzularni funkcioneri rukovode počasnim konzulatom i imaju pravo upotrebe zastave i grba države imenovanja, mogućnost sticanja i pomoć u nalaženju prostorije za konzulat, slobodu kretanja i opštenja, oslobođenje od konzularne takse. Država prijema ima obavezu da počasnog konzula obavještava o slučajevima smrti, starateljstva, brodoloma i vazduhoplovnih nesreća, a u cilju zaštite njihovih konzularnih prostorija da preduzima sve potrebne mjere da bi spriječila ulazak u njih i njihovo oštećenje, Takođe ima obavezu da spriječi narušavanje mira konzulata, odnosno povrede njegovog dostojanstva. Počasni konzularni funkcioneri ne obavljaju administrativne i vizno-pasoške poslove, koji su vezani za rad konzularnih službenika. Ipak, iako to nije uobičajeno, moguće je da država imenovanja počasnom konzulu dodijeli odgovarajući broj konzularnih službenika koji bi obavljaji dio administrativnih poslova za kojim postoje realna potreba. Pravni osnov za angažovanje i obavljanje poslova počasnog konzula je ugovor između konzula i ministarstva inostranih poslova ili jednostrano saopštenje ministarstva. 22. Specijalne misije? Nema sumnje da su stalni oblici diplomatskog opštenja i na bilateralnoj i na multilateralnoj osnovi i konzularni odnosi na bilateralnoj bazi dominantni u savremenom međunarodnom pravu. Istorija diplomatije međutim pokazuje da je privremena ili ad hoc diplomatija imala svoje mjesto u cijeloj istoriji ljudskog društva. Prvi oblici dvostrane diplomatije ispoljavali su se kroz djelatnost spacijalnih misija koje su bile privremenog karaktera i imale za zadatak rjesavanje najvažnijih pitanja, privredne saradnje ili pak ceremonijalnog karaktera. I upravo značaj koji specijalne misije imaju u diplomatskoj komunikaciji država između sebe, pa i sa međunarodnim organizacijama, te posebnost odnosa koje treba regulisati uslovili su donešenje posebene Konvencije o specijalnim misijama. Privremeni karakter specijalne misije i

saglasnost dvije države osnova su organizovanja specijalne misije koja, uz to imaju i tačno određen zadatak i polje djelatnosti. Iz same definicije proizilazi da je ustanova specijalnih misija institut i instrument bilateralne diplomatije. U svim varijantama upućivanja za specijalnu misiju je neophodna prethodna saglasnost države prijema. Saglasnost države u koju se upućuje specijalna misija daje se diplomatskim putem ili drugi dogovoreni obostrano prihvatljiv način. Uobičajeno je da su članovi specijalne misije državljani države imenovanja. Konvencija međutim dozvoljava da u sastav specijalne misije uđe i državljanin države prijema ili neke treće države, uslovljavajući ga saglašnošću države prijema koja tu saglasnost može bez obrazloženja u svakom trenutku povući. Dolazak i odlazak članova misije i prestanku njihovih funkcija država koja akredituje dužna je da saopšti Ministarstvo inostranih poslova ili nekom drugom organu države prijema koji je odgovoran. Dolazak i konačni odlazak specijalne misije predmet su prethodnog obavještenja sem u slučaju ako to nije moguće. Suvereno pravo države prijema je da bez obrazloženja svoje odluke može da obavjesti državu akreditacije da je bilo koji predstavnik države imenovanja član specijalne misije persona non grata i da je bilo koji član osoblja misije neprihvatljiv. Država imenovanja u tom slučaju dužna je opozvati lice o kome je riječ ili će okončati njegove funkcije u specijalnoj misiji. Ukoliko država imenovanja odbije da izvrši ili ne izvrši opziv, odnosno ne okonča funkcije neprihvatljivog člana specijalne misije, država prijema može odbiti da licu o kome je riječ prizna svojstvo člana specijalne misije. 23. Sjediste, oblici i funkcije specijanih misija? * Specijalna misija smještena je prema zajednočkom dogovoru dvije države u mjestu sjedišta svoje aktivnosti, u koliko ono nije dogovoreno, sjedište specijalne misije je mjesto u kom se nalazi ministarstvo inostranih poslova države prijema, što je uobičajeno prijestolnica države prijema. Poput diplomatskog i konzularnog predštavnistva i specijalna misija ima pravo da istakne zastavu i grb države imenovanja na prostorijama i prevoznim sredstvima koje koristi u službene svrhe u državi prijema. U zavisnosti od važnosti problema, na čelu specijalne misije mogu se naći šef države, presjednik Vlade, ministar inostranih poslova ili neki drugi ministar, te savjetnik ministra ili pak ekspert iz dotične oblasti. Kada se šef države nalazi na čelu specijalne misije, on uživa u državi prijema ili trećoj državi olakšice, privilegije i imunitete koje međunarodno pravo priznaje šefovima država u zvaničnoj službenoj posjeti pored privilegija i imuniteta koje mu priznaje Konvencija o specijalnim misijama. Na čelu specijalne misije države imenovanja mogu se naći ministar inostranih poslova, drugi ministar, savjetnik ministra i ekspert. Kada se navedena lica nađu u sastavu specijalne misije države imenovanja, oni pored imuniteta i privilegija predviđenih konvencijom o specijalnim misijama uživaju i privilegije koje im priznaje međunarodno pravo. Poseban oblik specijalne misije je situacija kada dvije ili više država šalju zajedničku spacijalnu misiju kod druge države. Države koje formiraju zajendičku spacijalnu misiju u tom slučaju traže saglasnost države prijema. 24. Privilegije i imuniteti specijalne misije i njenih članova? Poput ostalih kodifikacionih konvencija međunarodnog prava i Konvencija o specijalnim misijama, stvarajući elementarne uslove za rad misije, propisuje olakšice neophodne za ispunjenje njenih funkcija vodeći računa o prirodi i zadatku specijalne misije. Država prijema ima obavezu da pomogne državi slanja, ako to ova zatraži, da pronađe prostorije za rad i smjestaj članova misije. Službene prostorije specijalne misije su nepovredive. Kao i kod diplomatskih i konzularnih misija prostorije specijane misije, njen namještaj, imovina i prevozna sredstva izuzeti su od pretresa, rekvizicije, zaplijene ili druge mjere izvršenja. Arhiva, dokumenti i službena prepiska specijane misije su nepovredivi. Država prijema dužna je da obezbijedi članovima specijalne misije slobodu boravka i kretanja na svojoj teritoriji u

mjeri koja je potrebna za ispunjenje funkcije specijalne misije u zonama gdje je pristup zabranjen ili posebno regulisan iz razloga nacionalne bezbjednosti. Članovi diplomatskog osoblja specijalne misije ne mogu biti podvrgnuti nikakvom obliku hapsenja ili pritvaranja, a obaveza države prijema je da postupa prema njima sa dužnim postovanjem i uvažavanjem ličnosti i dostojanstva. I privatni stanovi članova specijalne misije uživaju nepovredivost i zaštitu kao i prostorije specijane misije. Pored uživanja imuniteta od krivičnog sudstva države prijema članovi diplomatskog osoblja misije uživaju imunitet i od građanskog i upravog sudstva države prijema. 25. Društvo naroda? Društvo naroda je međunarodna organizacija stvorena od strane država saveznica-pobjednica, poslije Prvog svetskog rata. Inicijativu za osnivanje međunarodne organizacije pokrenuo je tadašnji predsjednik Sjedinjenih Američkih Država, Vudro Vilson, a Društvo naroda je osnovano Paktom na Mirovnoj konferenciji 1919. godine, kao prvim dijelom Ugovora o miru sa Njemačkom, Austrijom, Mađarskom i Bugarskom. Savjet su činili stalni članovi 11 nestalnih članova sa mandatom od tri godine. Cilj osnivanja Društva naroda bilo je očuvanje međunarodnog mira i unapređenje međunarodne saradnje, a sjedište organizacije je bilo u Ženevi. Članstvo u Društvu naroda je, međutim, mogla da stekne svaka država na osnovu odluke Skupštine Društva naroda donijete dvotrećinskom većinom. Pored skupštine, glavni organi Društva naroda bili su Savjet i Stalni sekretarijat kao glavni administrativni organ, na čijem čelu se nalazio generalni sekretar.