SI 99.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΑΝΑΛΥΣΗ

ΤΕΥΧΟ Σ

99 · Ν Ο Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ

2004 · € 3 ,0 0

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α a m r

-

ΤΟ ΙΤΑΛΙΚΟ «ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ» Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΓΧΗ (1941-42)

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ 8ης ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ (1942-43)

01 ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΠΑΤΡΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ (429 π.Χ.) 0 ΦΟΡΜΙΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΣΤΟΛΟ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ - ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΩΝ ΜΠΟΣΓΟΥΟΡΟ 1485 ■ ΤΟ ΡΕΚΒΙΕΜ ΤΟΥ ΛΕΥΚΟΥ ΡΟΔΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΓΛΙΚΟ ΘΡΟΝΟ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α EF°x 6 ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΩΝ 14 FOCKE WULF Fw 190 Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΠΑΝΩ Α Π Ο ' ΤΗ ΜΑΓΧΗ (1941-42) 26 ΤΟ ΙΤΑΛΙΚΟ «ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ» Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ 8ης ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ (1942-43) 38 ΜΠΟΣΓΟΥΟΡΟ 1485 ΤΟ ΡΕΚΒΙΕΜ ΤΟΥ ΛΕΥΚΟΥ ΡΟΔΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΓΛΙΚΟ ΘΡΟΝΟ 48 ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΙΑ Κ Α Ι ΚΡΥΠΤΑΝΑΛΥΣΗ 0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ 58 ΟΙ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΠΑΤΡΑΣ Κ Α Ι ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ (429 π.Χ.) 0 ΦΟΡΜΙΩΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΣΤΟΛΟ

Ω Φ Υ Λ Α Ο Γερμανικό κ α τα δ ιω κ τικ ό Focke-W ulf Fw 190Α-8 τη ς III./J G 54 "Grun H erz" σ ε α π οσ τολή (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε τη ν ά δ εια τη ς A cadem y/P lastim odellism oco lo r im age is co u rte s y o f A cadem y).

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ 74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 75 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 8 0 ΒΙΒΛΙΑ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α., ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α.. τ. καθην^της Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Σ τ ο α τ . - '. ^ ; Γτοο.ας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΗΣ I ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ ΑΛΕΞΗΣ Σ Α Β Β Α Σ ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΌΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑ! / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ Σ Ω Τ > ? -Σ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ /'ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣI ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣI ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥI ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ I ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Κ ΑΜ ΒΑΣ ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Δ Η Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - Δ Η Μ - ^ Α V H TIC ■ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Π Ε Ρ ΙΟ Ι * 3 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣΌΡΓΑ\ ΣΜΟ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ I ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

‘ ,ι rl»>\i.r,> *

II

!l

nBIk ■' +S.

• U

*

£ i,

Ifc ^

ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ Στις 22 Οκτωβρίου 1943 το αντιτορπιλλικό "Αδρίας" προσέκρουσε σε νάρκη λίγα μίλια ανατο­ λικά της Καλύμνου με αποτέλεσμα να αποκολληθεί η πλώρη του. Εί­ κοσι ένας άνδρες του πληρώματος έχασαν τη ζωή τους στο τραγικό ε­ κείνο συμβάν. Το βρετανικό αντιτορπιλλικό HMS "Hairworth", που έσπευσε σε βοήθεια των Ελλήνων, προσέκρουσε και αυτό σε νάρκη και κόπηκε στα δύο παρασύροντας στον βυθό 143 άνδρες. Τα εναπομείναντα μέλη του ελληνικού πλοίου, με επικεφαλής τον άξιο κυβερνήτη αντιπλοίαρχο Ιωάννη Τούμπα, κατάφεραν να φθάσουν σε τουρκική ακτή (Γκιουμουσλούκαρχαία Μύνδος), να το επισκευά­ σουν πρόχειρα και να αποτολμήσουν την 1η Δεκεμβρίου 1943 το ταξίδι της επιστροφής στην Αλε­ ξάνδρεια. Στις 6 Δεκεμβρίου, ημέ­ ρα εορτής της μνήμης του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτι­ κών, το "Αδρίας" εισερχόταν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας και τύγ­ χανε αποθεωτικής υποδοχής από όλα τα πλοία των Συμμάχων. Μέσα σε έξι ημέρες το μισό πλοίο, ο κτυπημένος αλλά αρνούμενος να βυ­ θιστεί “Αδρίας", διένυσε 730 ναυτι­ κά μίλια από το Γκιουμουσλούκ μέ­ χρι την Αλεξάνδρεια, επιτυγχάνο­ ντας ένα από τα μεγαλύτερα ναυ­ τικά κατορθώματα όχι μόνο του Β' ΠΠ αλλά και της παγκόσμιας ναυτι-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φωτογραφία του πληρώματος του "Αδρίας"με τον κυβερνήτη του, τό τε αντιπλοίαρχο Τούμπα (όρ9ιος στο κέντρο).

κης ιστορίας. Σήμερα, 61 χρόνια μετά, η ο­ μάδα υποβρυχίων ερευνών του έ­ μπειρου Κώστα Θωκταρίδη ανακά­ λυψε σε βάθος 100 μέτρων στα α­ νατολικά της Καλύμνου την πλώρη του ελληνικού αντιτορπιλλικού. Στην ίδια περιοχή βρέθηκαν και τα αντιτορπιλλικά HMS “Hairworth" και HMS "Eclipse" (το τελευταίο βυθί­ στηκε επίσης από νάρκη στις 24 Οκτωβρίου 1943). Η έρευνα για τον εντοπισμό των ναυαγίων ξεκίνησε το 1996 και η ομάδα πραγματοποί­ ησε επτά αποστολές. Οι δύτες έφθασαν ως τα 102 μέτρα βάθους για να φωτογραφίσουν τα ναυάγια. Είδαν ότι η πλώρη του "Αδρίας" έ­ χει ένα μεγάλο ρήγμα στην αριστε­ ρή πλευρά. To "Hairworth" βρίσκε­ ται ανεστραμμένο στον πυθμένα, ενώ το "Eclipse" παρουσιάζει ακό­ μα διαρροή καυσίμου.

ΑΠΕΒΙΩΣΕ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΪΜΑΡΑΣ Απεβίωσε σε ηλικία 91 ετών ο αντιστράτηγος ε.α. Γεώργιος Καϊμάρας. Ο εκλιπών είχε εισαχθεί στη Σχολή Ευελπίδων το 1933 και το

1937 ονομάστηκε ανθυπολοχαγός Πυροβολικού. Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (1940-1941) έδρασε ως διοικητής πυροβολαρχίας, την οποία, μετά τη σύμπτυξη του ΕΣ, οδήγησε συγκεντρωμένη στη Στε­ ρεά Ελλάδα. Την περίοδο της Κα­ τοχής πολέμησε τον κατακτητή από τις γραμμές του 5/42 Συντάγ­ ματος του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού. Τον Μάιο του 1944 επιχείρησε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή αλλά συνελήφθη και κρατήθηκε στις φυλακές "Αβέρωφ" μέχρι την απελευθέρωση της Α θή­ νας. Στις 15 Απριλίου 1948, συμμε­ τέχοντας στις επιχειρήσεις του ΕΣ εναντίον των ανταρτών, τραυματί­ στηκε από έκρηξη βλήματος, σώ­ θηκε από θαύμα και προήχθη επ' ανδραγαθία για ηρωισμό επί του πεδίου της μάχης. Με την ένταση στο Κυπριακό το 1964 τοποθετήθηκε αρχηγός Πυροβολικού σχη­ ματισμού στον Εβρο. Διετέλεσε δι­ οικητής μονάδων πυροβολικού σε όλους τους βαθμούς, υποδιοικη­ τής και διοικητής μεραρχίας. Τον Ιούνιο του 1968 υπέβαλε παραίτη­ ση και αποστρατεύθηκε ως αντι­ στράτηγος. Εργάστηκε στην ΠΥΡΚΑΛ από το 1969 ως το 1977.

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ WARGAMING Στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου 2004 διοργανώθηκε στη μαγευτική Γάν­ δη του Βελγίου το καθιερωμένο τουρνουά του παγκόσμιου ομαδι­ κού πρωταθλήματος DBM (επιτρα­ πέζιο παιχνίδι στρατηγικής και τα­ κτικής όπως το σκάκι, στο οποίο κάθε παίκτης διαγωνίζεται ενα­ ντίον των αντιπάλων του με στρα­ τούς που αποτελούνται από με­ ταλλικές φιγούρες στην κλίμακα των 15 mm στους 400 ΑΡ). Το συ­ γκεκριμένο πρωτάθλημα διεξαγόταν από το 1999 μέχρι και το 2003 στη γραφική πόλη Γκραντσόν της Ελβετίας, στις ευρύχωρες αίθου­ σες του ομώνυμου μεσαιωνικού κάστρου. Τον 15ο αιώνα στην ίδια περιοχή είχαν συγκρουστεί οι ορ­ μητικές δυνάμεις των Βουργουνδών ιπποτών με τους ατίθασους και σκληροτράχηλους Ελβετούς σαρισσοφόρους, με στόχο τον έ­

λεγχο του παραλίμνιου εμπορίου της κεντρικής Ευρώπης. Κάθε χρόνο τον μήνα Σεπτέμβριο έμπει­ ροι και καταξιωμένοι παίκτες από διαφορετικές χώρες (Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Γερμανία, ΗΠΑ, Φιν­ λανδία, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Ελβετία, Ισπανία, Πορτογαλία, Νορβηγία, Ιρλανδία, Νότια Αφρική, Ελλάδα) εκπροσωπούν τις πατρίδες τους διαγωνιζόμενοι με τους αγαπημέ­ νους τους ιστορικούς στρατούς (π.χ. Ρωμαίους, Βυζαντινούς). Φέ­ τος η διοργάνωση έγινε στη βελγι­ κή πόλη Γάνδη, στην πολυτελή αί­ θουσα ενός επιβλητικού μεσαιωνι­ κού κτίσματος στο οποίο φιλοξε­ νούντο επίσης (σε άλλο όροφο) το­ πικοί αγώνες ξιφασκίας. Τα ελληνι­ κά χρώματα εκπροσώπησαν επάξια ο Σπύρος Μπόγδανος (34 ε­ τών), με συμμετοχή στους στρα­ τούς της βιβλικής περιόδου (βι­ βλίο 1), ο Γιώργος Λινάρδος (27 ε­ τών), με συμμετοχή στους στρα­ τούς της κλασικής περιόδου (βι­ βλίο 2), ο Εκτωρ-Ευάγγελος Χαρατσής (37 ετών), με συμμετοχή στους στρατούς της πρώιμης με­ σαιωνικής περιόδου (βιβλίο 3), και Νίκος Πεσματζόγλου (26 ετών), με συμμετοχή στους στρατούς της ύ­ στερης μεσαιωνικής περιόδου (βι­ βλίο 4). Οι παίκτες μας είχαν προκριθεί μέσα από τους τρεις καθιε­ ρωμένους πλέον πανελλήνιους α­ γώνες κατάταξης οι οποίοι γίνο­ νται κάθε χρόνο στην Αθήνα ((2 πρωταθλήματα) και στην Πάτρα (1 πρωτάθλημα). Στις δύο αυτές πό­ λεις βρίσκονται οι αίθουσες των πρώτων μη κερδοσκοπικών ελλη­ νικών συλλόγων DBM: του Αθηναϊ­ κού “Στρατηγικόν" και του Πατρινού "Οπλον”. Μετά από μια σειρά εντυπωσιακών αγώνων η ελληνική αποστολή κατόρθωσε να καταλά­ βει τη δεύτερη θέση στο φετινό παγκόσμιο πρωτάθλημα (μετά τη Βρετανία). Η μεγάλη επιτυχία μας δικαίωσε τις αυξημένες προσδο­ κίες των μελών και των προεδρεί­ ων των δύο αδελφών Συλλόγων, καθώς τα τελευταία χρόνια η χώρα μας κατορθώνει να καλλιεργεί συ­ στηματικά το επιτραπέζιο αυτό ά­ θλημα στηριζόμενη στην εντατική και μεθοδική προπόνηση και στην άμιλλα, φέρνοντας στον χώρο συ­ νεχώς νέους παίκτες με αγάπη για την Ιστορία και όνειρα και φιλοδο­ ξίες για διεθνή αγωνιστική διάκρι­ ση. Δυστυχώς μέχρι τώρα η επίση­

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ μη Πολιτεία (Υπουργείο Πολιτι­ σμού) δεν έχει σταθεί αρωγός στην προσπάθεια ενίσχυσης των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων οι οποίες στηρίζονται αποκλειστι­ κά στην ιδιωτική πρωτοβουλία.

ΕΝΑΣ "ΑΝΙΣΤΟΡΗΤΟΣ" ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν έ­ νας εκπολιτιστής στρατηλάτης ή απλώς ένας αιμοχαρής κατακτητής; Ηταν ομοφυλόφιλος; Πρόκει­ ται για ερωτήματα που κατά και­ ρούς έρχονται στο προσκήνιο με αφορμή κάποια από τις πολυάριθ­ μες εκδόσεις οι οποίες αφορούν τον Μακεδόνα βασιλιά και τώρα επανατίθενται εξαιτίας της κινημα­ τογραφικής ταινίας με τον τίτλο "Αλέξανδρος", του σκηνοθέτη Ολι6ερ Στόουν, η οποία θα προβληθεί στις ελληνικές αίθουσες τον προ­ σεχή Νοέμβριο. Για τον ιστορικό Ρόμπιν Λέιν Φοξ, συγγραφέα των βιβλίων "Ανα­ ζήτηση του Αλεξάνδρου" και “Αλέ­ ξανδρος ο Μέγας: μια βιογραφία", καθηγητή Ελληνικών και Λατινι­ κών, Ελληνικής και Ρωμαϊκής Ιστο­ ρίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρ­ δης και ιστορικό σύμβουλο της ταινίας, το ερώτημα περί ομοφυ­ λοφιλίας έχει ήδη απαντηθεί. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στο πε­ ριοδικό "Archaeology" ο Φοξ υπο­

στήριξε ότι ο Αλέξανδρος δεν είχε μιας μορφής μόνο σεξουαλικό προσανατολισμό. Είχε σχέσεις με άνδρες αλλά και με γυναίκες (εκ περιτροπής μπορούμε να υποθέ­ σουμε). Στα νεανικά του χρόνια α­ γαπημένος φίλος του ήταν ο Ηφαι­ στίωνος και, κατά τον καθηγητή, χωρίς αμφιβολία το σεξουαλικό στοιχείο είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους από εκείνη την περίοδο. Επι­ πλέον ο Φοξ δήλωσε πως η ταινία δείχνει μία αμιγώς σεξουαλική σχέση με τον ευνούχο Βαγόα. Για να μας καθησυχάσει, προφανώς, είπε πως παρουσιάζονται και οι ετεροφυλοφιλικές σχέσεις του Αλε­ ξάνδρου. Η συνέντευξη του ιστο­ ρικού συμβούλου και η υιοθέτηση της άποψης περί της ομοφυλοφι­ λίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου φα­ νερώνουν άγνοια των αρχαίων πη­ γών. Πώς ο άνθρωπος αυτός έχει γράψει δύο βιβλία για τον Μακεδό­ να στρατηλάτη και πώς διδάσκει σε ένα από τα πλέον έγκριτα πανε­ πιστήμια στον κόσμο; Απορίας άξιον. Ας αναμείνουμε λοιπόν, μετά την ταινία “Τροία", μια ακόμη προ­ σβολή της ελληνικής ιστορίας.

60 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Στις 25 Αυγούστου 1944 το Παρίσι απελευθερωνόταν από

Αλέξανδρος και Ρωξάνη. Ευτυχώς ο καθηγητής Φοξ 9α μας επιτρέψει να δούμε και τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις του Μακεδόνα στρατηλάτη.

τους Γερμανούς. Σύμφωνα με την επίσημη γαλλική ιστορία η “Πόλη του Φωτός" ήδη από τις 19 Αυγούστου είχε γίνει πεδίο μάχης μετα­ ξύ του εξεγερμένου πλήθους, της γαλλικής αστυνομίας και των Γάλ­ λων αντιστασιακών από τη μία πλευρά και της γερμανικής φρου­ ράς από την άλλη. Εξι ημέρες με­ τά οι δυνάμεις της 2ης Γαλλικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας του στρατηγού Φιλίπ ντε Χοτκλόκ (πιο γνωστού με το ψευδώνυμο Λεκλέρκ) εισέρχονταν θριαμβευτικά στην πόλη και αφού είχαν συντρί­ ψει κάθε γερμανική αντίσταση στο πέρασμά τους. Το Παρίσι απε­ λευθερώθηκε και μάλιστα άθικτο, καθώς τις κρίσιμες εκείνες στιγ­ μές ο Γερμανός διοικητής, στρα­ τηγός Ντήτριχ φον Χόλτιτς, αρνήθηκε, παρά τη ρητή εντολή του Χίτλερ,να πυροδοτήσει εκρηκτικά με τα οποία είχαν υπονομευθεί ο Πύργος του Αϊφελ, η Παναγία των Παρισίων, οι 70 γέφυρες του Ση­ κουάνα και άλλα σημαντικά μνη­ μεία. Ολοι οι λαοί έχουν τους μύ­ θους τους. Αλλοι μύθοι προέρχο­ νται από την αντιπαράθεσή τους με ξένους λαούς, άλλοι αποτελούν προϊόν διαστρέβλωσης των γεγονότων για πολιτική εκμετάλ­ λευση και άλλοι ρομαντική εξιδανίκευση προς χάρη της τέχνης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι Γάλλοι βρίσκονται στη δεύτερη κατηγορία (διαστρέβλωση γεγονό­ των για πολιτική εκμετάλλευση). Διαχωρίζοντας την αλήθεια από τον μύθο θα προβούμε στις ε­ ξής επισημάνσεις: Πράγματι η με­ ραρχία του Λεκλέρκ εισήλθε πρώ­ τη στην πόλη, κατόπιν συμφωνίας με την αμερικανική στρατιωτική η­ γεσία. Ετσι οι άνδρες του 7ου Σώ­ ματος, αν και απείχαν μόλις 50 χι­ λιόμετρα από το Παρίσι (ενώ οι Γάλλοι 200!) σταμάτησαν την προέ­ λασή τους και παραχώρησαν προ­ τεραιότητα στις φάλαγγες του Λ ε­ κλέρκ. Την ίδια στιγμή η γερμανι­ κή φρουρά του Παρισιού (20.000 άνδρες) ήταν ανεπαρκής τόσο για να αμυνθεί, όσο και για να αστυνο­ μεύσει μια πόλη 4.000.000 κατοί­ κων. Επιπλέον ο φον Χόλτιτς, στρατιωτικός της "παλαιάς σχο­ λής", δεν είχε την παραμικρή διά­ θεση, ούτε και τα μέσα για να με­ τατρέψει το Παρίσι σε φλεγόμενα ερείπια. Οσον αφορά τη λαϊκή εξέ­ γερση η οποία εξουδετέρωσε τη

γερμανική φρουρά, θα πούμε ότι επρόκειτο, αρχικά τουλάχιστον, περισσότερο περί αψιμαχιών γύ­ ρω από κάποια κτίρια τα οποία εί­ χαν καταλάβει οι Γάλλοι αντιστα­ σιακοί (Αρχηγείο της Αστυνομίας, ξενοδοχείο "de Ville"). Οι Γερμανοί στρατιώτες σε καμία περίπτωση δεν ανέλαβαν πρωτοβουλία και περιορίστηκαν σε αμυντικές θ έ ­ σεις και σποραδικές βολές με τα ελάχιστα άρματα που είχαν στη διάθεσή τους. Σύντομα οι συ­ γκρούσεις επεκτάθηκαν σε ολό­ κληρη την αριστερή όχθη του Ση­ κουάνα, αλλά αυτό οφειλόταν πε­ ρισσότερο στην παθητική στάση των Γερμανών παρά στο θάρρος των Γάλλων. Η άποψη ότι το Παρίσι ελευ­ θερώθηκε "από μόνο του" είναι έ­ νας μύθος που τον εκμεταλλεύθηκε αμέσως ο στρατηγός (στην ουσία ταξίαρχος) Ντε Γκώλ, ο ο­ ποίος χρησιμοποίησε την ανάλογη φράση σε ομιλία του στο Δημαρ­ χείο στις 26 Αυγούστου;" Το Παρίσι εξοργισμένο, το Παρίσι συντε­ τριμμένο, το Παρίσι μαρτυρικό! Αλλά το Παρίσι που απελευθερώ­ θηκε, που απελευθερώθηκε από μόνο του". Ο Γάλλος αξιωματούχος παρέλειψε ευσχήμως τότε να αναφέρει την προσφορά των Συμ­ μάχων. Τοποθέτησε την εξέγερση της γαλλικής πρωτεύουσας στο πλαίσιο ενός μεγαλύτερου μύθου που ήθελε να πλάσει: Η Γαλλία ή­ ταν νικήτρια και όχι μια ηττημένη χώρα η οποία χρωστούσε την ε­ λευθερία της στους Συμμάχους. Ο μύθος αυτός θα βοηθούσε τους Γάλλους στη συνένωσή τους και στη μεταπολεμική ανασυγκρότη­ ση και δεν θα τους επέτρεπε να α­ ντικρίσουν κατάματα τη συντριβή τους από το Γ' Ράιχ τον Μάιο-Ιούνιο του 1940, τους εσωτερικούς διχασμούς τους, το πρόβλημα της αγαστής συνεργασίας της κυβέρ­ νησης του Βισύ με τη Γερμανία, την καιροσκοπική πολιτική των δι­ οικήσεων των γαλλικών αποικιών και τη μέτρια απόδοση της Γαλλι­ κής Αντίστασης. Η γαλλική προ­ σφορά κατά τον Β' Παγκόσμιο Πό­ λεμο ήταν σαφώς μικρότερη από την ελληνική ή τη γιουγκοσλαβι­ κή, αλλά σίγουρα έτυχε μεγαλύτε­ ρης και εξυπνότερης προβολής.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στο κ έν τρ ο τη ς π όλης τη ς Θ εσ σ αλονίκης, δίπλα σ τη ν Ιερ ά Μ ητρόπ ολη, ξεχ ω ρ ίζει ένα νεο κ λα σ ικ ό κ τίρ ιο , έργο του διάσημ ου Γερμανού α ρ χ ιτέκ το να Ε ρνέσ του Τσίλερ. Π ρ ό κειτα ι για ένα κτίριο-μ νημ είο, κα&ώ ς ε κ ε ί σ τεγά σ τη κε το ελλ η ν ικ ό Γενικό Π ρ ο ξεν είο Θ εσ σ αλο νίκη ς το οποίο κατά τα χρ ό νια το υ Μ α κεδ ο νικο ύ Αγώνα (1904-1908) α π ο τέλ εσ ε

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ το μ υσ τικό ε π ιτε λ ικ ό κ έν τρ ο τω ν μακεδονομάχων.

ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΩΝ ΝΙΚΟΣ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο ΥΛΟ Σ Ισ το ρ ικ ό ς Φ ω το γρ α φ ίες : Μ ο υ σ είο Μ α κ εδ ο νικ ο ύ Αγώνα

Το νεοκλασικό κτίριο, έργο του Ερνέστου Τσίλερ, όπου στεγάζεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ο 1885 η Β ουλγαρία π ροσ άρτησ ε π ρ α ξικοπ ημ α τικά τ η ν Α νατολική Ρωμυλία, δ είχ ν ο ν τα ς με α υ τή τη ν ε ν έ ρ γ ε ια ό τι θ α δ ιεκ δ ικ ο ύ σ ε με το ν π λέον δ υνα μικό τρ όπ ο όλα όσα τη ς σ τέρ η σ ε η Σ υ νθ ή κ η το υ Β ερ ο λίνου (1881). Ε π όμενο σ τόχο τη ς βο υλγαρικής ε π ε κ τα τικ ή ς π ο λ κή ς α π ο τέλ εσ ε η Μ α κεδ ονία . Ω ς πρώτη ε λ λ η ν ικ ή αντίδρασ η στα φ ιλό δ ο ξα βουλγαρικά σ χέδια μπορ εί να κα τα γ ρ α φ εί η σύσταση τη ς "Ε θ ν ικ ή ς Ε τα ιρ εία ς" (1894) από ν εα ­ ρ ού ς α ξιω μ α τικο ύ ς. Λίγο α ρ γ ό τερ α η Ε τα ιρ εία θ α έσ τε λ ν ε στη Μ α κ εδ ο ­ νία τα π ρώ τα ένοπ λα σώματα. Οι επ ίσ ημες, όμω ς, α ν τιδ ρ ά σ εις χ α ρ α κ τη ­ ρ ίζο ντα ν από α το λμία . Η ε λ λ η ν ικ ή κυ β έρ νη σ η , φ ο β ο ύ μ εν η τη ν α ν τίδ ρ α ­ ση τη ς Τουρκίας, απ είχε από δ υ ν α μ ικ ές ε ν έ ρ γ ε ιε ς . Η ή ττα τη ς Ε λλάδας το 1897 ε π έ τρ ε ψ ε στη βουλγαρική π λευρ ά να επ ιδ ο θ εί σε σ υσ τη μα τική ε κ σ τρ α τεία βίας και τρ ο μ ο κ ρ α τία ς σε βά ρ ος τω ν π ατριαρχικώ ν μ α κεδ ο νικώ ν πληθυσμώ ν. Ενώ οι σ υ μ μ ο ρ ίες τω ν κ ο μ ιτα ­ τζή δ ω ν εισ έβ α λ λα ν κα τά κύ μ α τα σ τις επ α ρ χίες τω ν Σ ερρώ ν, το υ Κιλκίς και τη ς Π έλλα ς, η ε λ λ η ν ικ ή π λευρά, ανήμ π ο ρη και τα π εινω μ ένη , π α ρ έμ ε­ ν ε θ ε α τή ς τω ν εξελ ίξεω ν . Η κυ β έρ ν η σ η μάλισ τα δ ιέλυ σ ε τη ν "Ε θνική Ε ταιρεία" και σ τα μ α το ύ σ ε όσ ες π ρο σ π ά θειες είχαν ως σ τόχο να δώσουν δ υναμική απ άντησ η στη βουλγαρική τρ ο μ ο κ ρ α τία . Σ το τέ λ ο ς το υ 1903, μ ετά τη βουλγαρική ε ξέγ ε ρ σ η το υ Ιλιν τεν, η ο-

Τ

Διόραμα σε φυσικό μέγεθος με τίτλο "Μυστική διακίνηση όπλων και εφοδίων από τον λ α ό " (έργο Γ.Ανεμογιό ννη).

Το γραφείο του προξένου Λάμπρου Κορομηλά.

Διόραμα σε φυσικό μ έγεθος με τίτλο "Οι Πατριαρχικοί υπερασπίζονται την εκκλησία από επίθεση Εξαρχικών" (έργο Γ. Ανεμογιάννη).

ποία σ υ ν ο δ εύ τη κ ε από μια π ρω το φ α νή ε κ σ τρ α ­ τε ία εξό ν τω σ η ς τω ν ελλ η ν ικώ ν π ληθυσ μώ ν, η κυ β έρ ν η σ η Θ ε ο τό κ η π ρο έβη σε μια ρεα λισ τική εκτίμ η σ η τη ς κα τά σ τα σ ης στη Μ α κεδ ονία . Μ ε π ρω τοβουλία επιφανώ ν Α θηνα ίω ν αλλά και Μακεδ ό νω ν που διαβιούσ αν σ την ε λ λ η ν ικ ή π ρ ω τεύ ­ ουσα, α ν έλ α β ε δράση το "Μ α κεδ ο νικ ό Κ ο μ ιτά ­ το", με π ρώ το π ρ ό εδ ρ ο το ν δ ιε υ θ υ ν τή τη ς ε φ η ­ μ ερ ίδ α ς "Ε μπρός" Δ η μ ή τρ ιο Κ αλαποθάκη. Πρω­ το π ό ρ ο ι σ τη ν π ροσπ άθεια α υ τή, η οποία α π έβ λ ε­ π ε σ την αφύπνιση τη ς ε λ λ α δ ικ ή ς κο ινή ς γνώ μ ης και σ τη ν ένοπ λη υπεράσπιση τω ν μ α κεδ ο νικώ ν π ληθυσ μώ ν, ή τα ν ο Σ τέφ α ν ο ς Δ ρ α γο ύ μ η ς και ο γ ιο ς το υ Ιων. Το 1902 ο Ιων το π ο θ ε τή θ η κ ε στο Μ ονασ τήρι ως υ π ο π ρ όξενος και ε π ιδ ό θ η κ ε α μ έ ­ σως σ τη ν οργάνωση τη ς το π ική ς αντίσ τασ ης. Κειμήλια του Παύλου Μελά. Διακρίνονται η εξάρτυση και η δερμάτινη ζώνη με το έμβλημα του Πυροβολικού και το λοφίο του πηληκίου του.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Στέφανος Δραγούμης, εκπρόσωπος μιας οικογένειας η οποία συνδέθηκε όσο λίγες με τον Μακεδονικό Αγώνα.

Βουλγάρων. Ετσι η το π ο θ έτη σ ή το υ στη θ έσ η το υ π ρ ο ξέν ο υ στη Θ εσ σ αλονίκη το ν β ρ ή κ ε άρισ τα π ρ ο ετο ιμ α σ μ έν ο και γνώ σ τη τη ς κατάσ τασ ης που επ ικρ α το ύ σ ε στη Μ α­ κεδονία . Το π ρώ το α ίτη μ α το υ Κ ορ ομηλά προς τη ν κυ β έρ νη σ η , αμέσ ω ς μ ετά τη ν α νά λη ­

Διόραμα σε φυσικό μέγεθος με τίτλο "Το Σχολείο, Φρούριο της Ελληνικής Ιδέας" (έργο Γ. Ανεμογιάννη).

ψη τω ν κα θ η κό ν τω ν το υ , ή τα ν να απ οσ τα­ λο ύ ν α ξιω μ α τικο ί στη Θ εσ σ αλονίκη. Αυτοί, υπό τη ν κάλυψη τη ς ιδ ιό τη τα ς το υ π ρ ο ξε ­ νικού υπαλλήλου, διαμόρφ ω σ αν ένα ο λο ­ κλη ρ ω μένο δ ίκ τυ ο π λη ρο φ ο ριώ ν σ την κ ε ­ ν τρ ικ ή Μ α κεδ ονία . Π αρά λληλα οργάνω ­ σαν και σ τελέχω σ α ν τις π ρ ώ τες ένο π λ ες α-

Το προσωπικό του Προξενείου Θεσσαλονίκης σε μια φωτογραφία του 1907.

8

jjy p i ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ν τα ρ τικ έ ς ο μά δ ες. Σε δ ιάσ τημα λίγω ν μηνώ ν τ έ θ η κ ε σε λ ειτο υ ρ γ ία ένα ς α ρ τιό τα το ς μηχανισ μός. Τα π ρ ο ξεν εία λειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν ως α π ο δ έ­ κ τ ε ς και ε π ε ξερ γ α σ τές τω ν αναφ ορώ ν οι ο π ο ίες έφ θ α ν α ν και έσ τελ να ν σ υ νεχ είς ε κ ­ θ έ σ ε ις σ τη ν Α θή να για τη ν κα τά τό π ο υς

Παράσημα της περιόδου των Βαλκανικών Πολέμων (συλλογή Β. Νικόλτσιου).

κατάστασ η και τις μ ε τα β ο λ έ ς που συνέβαιναν. Το Π ρ ο ξεν είο Θ εσ σ α λονίκη ς ή τα ν υπ εύ θ υ νο για τη ν π εριοχή βό ρ εια και ανα­ το λ ικ ά τη ς π όλης ως το ν Ν έστο. Η οργάνωση ξεκ ιν ο ύ σ ε από τα π ρ ο ξε ­ νεία και μέσω τω ν επ ιτροπ ώ ν ά μυνα ς και τω ν μ η τρ ο π ό λεω ν τω ν ασ τικώ ν κέν τρ ω ν "δ ια χεό τα ν" σ τη ν ύπαιθρο. Σ ε κ ά θ ε χωριό σ υ σ τά θ η κε μια εθ ν ικ ή επ ιτροπ ή, ο λ ιγ ο μ ε ­ λής για λό γο υ ς α σ φ αλείας, η οποία ή τα ν υ­ π εύ θ υ ν η για τη γύρω π ερ ιοχή. Σ υ νή θω ς Βασικά μ έλη ή τα ν ο ιερ έα ς και ο δάσκαλος το υ χω ριού, καθώ ς και ά το μ α τη ς εμπ ισ το ­ σ ύνης το υ π ρ ο ξεν είο υ ή το υ το π ικο ύ μη­ τρ οπ ολίτη . Οι επ ιτρ ο π ές τω ν χωριών ε κ τε λούσ αν π ο λ λ ές και π ο ικίλ ες α π οσ το λές (κα θο δή γησ η ένοπ λω ν σωμάτων, ε ν η μ έ ­ ρωση κα π ετάνιω ν για τις κιν ή σ εις τω ν Τούρκω ν και τω ν Βουλγάρω ν, π αροχή κα­ τα φ υ γ ίο υ και π ερ ίθ α λ ψ η ς σ το υ ς α ν τά ρ τες κ.ά.). Η τερ ά σ τια α υ τή οργάνωση απ αιτούσε υπ έρο γκα ποσά, τα οποία κάλυψ ε το ε λ λ η ­ νικό κ ρ ά το ς μέσω το υ Υ π ουργείου Ε ξω τε­ ρικών, που έ σ τελ ν ε τα κο νδ ύ λια στα π ρο­ ξε ν ε ία τη ς Μ α κεδ ονία ς. Σ η μ α ν τικό ς υπήρ­ ξ ε ο ρόλος, σ το ν το μ έ α α υ τό, το υ Λά­ μπρου Κ ορομηλά, ο οπ οίος α π έσ τειλ ε στο Υ π ουργείο Ε ξω τερ ικώ ν το ν π ρώ το πλήρη π ροϋπ ολογισ μό το υ Π ρ ο ξεν είο υ Θ εσσ α­

Στις 27 Οκτωβρίου 1982ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής εγκαινίασε το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.

λ ο νίκη ς. Η κυ β έρ ν η σ η έ σ τε ιλ ε σ το π ρ ο ξε ­ ν είο 23.700 το υ ρ κ ικ έ ς λ ίρ ες το 1905.Το ε ­ π όμ ενο έ τ ο ς η χορ ηγία α ν ή λ θ ε σε 28.000 λ ίρ ες. Στη σ υνέχεια το Π ρ ο ξε ν ε ίο δ ιέ ν ειμ ε τα ποσά α υ τά στα ένοπ λα σώματα, σ του ς π λ η ρ ο φ ο ρ ιο δ ό τες , σ το υ ς σ υνδ έσ μο υς και γ ε ν ικ ό τε ρ α σε ό λο υ ς όσοι σ υ μ μ ετείχ α ν σ τη ν αντίσ τασ η. Τα ποσά που κ α τέλ η γ α ν σ τα ένοπ λα σώ ματα τα δ ια χ ειρ ιζό τα ν ο κα­ π ετά ν ιο ς, ο οπ οίος ή τα ν υπ όλογος γ ι1α υ ­ τό σ το π ρ ο ξεν ε ίο σ το οποίο υπ αγόταν ο

το μ έ α ς δράσ ης το υ . Ε ιδικά κο νδύ λια ε ί­ χαν ως α π ο δ έκ τες Ο θ ω μα νο ύς αξιω ματο ύ χ ο υ ς οι οπ οίοι ε δ ω ρ ο δ ο κ ο ύ ν το για να επ ιδ εικ ν ύ ο υ ν ανοχή σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς δ ρ α ­ σ τη ρ ιό τη τε ς . Από όλα τα παραπάνω π ρ ο κύ π τει το σ υμπέρασ μα ό τι το οργα νω τικό έρ γ ο στο οποίο επ ιδ ό θ η κα ν οι ε λ λ η ν ικ έ ς π ρ ο ξεν ι­ κ ές α ρ χές σ υσ τη μα τοπ οίησ ε τη ν ελλ η ν ική αντίσ τασ η.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κυάλια και σφραγίδα Γεώργιο« Δωρεά Αλικου Καραμανλή

Κύμα (δίκοττη μάχαιρα) με θήκπ % ττολεμικό λάφυρο Βασιλείου Σταυ*| Δωρεά Κώστα Σταυροττούλου Kama (two-edged knife) and ifs ca|

___|

Προσωπικά αντικείμενα του μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού Καραβαγγέλη, "κυματοθραύστη" της βουλγαρικής επιθετικότητας στην περιφέρειά του.

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΕΚΘΕΜΑΤΑ Μ ετά τη ν α π ελευ θ έρ ω σ η τη ς Θ εσσ α­ λ ο ν ίκη ς (1912) το κτίρ ιο το υ π ρ ο ξεν είο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κε ως σχολείο. 0 σ εισ μός το υ 1978 όμω ς επ έβ α λ ε τη μ ετε γ κ α τά σ τα ­ ση το υ σ χολείου. Ο τα ν το 1980 το κτίρ ιο α­ να σ τη λώ θ η κε και επ α ν ή λ θ ε σ την παλαιά μ ορ φ ή το υ , π α ρ α δ ό θ η κ ε από τη ν π ολιτεία σ το σ ω ματείο "Οι Φίλοι το υ Μ ουσ είου Μ α­ κ εδ ο ν ικ ο ύ Αγώνα" για να μ ετα τρ α π εί σε εκθ εσ ια κ ό χώρο. Τα επίσημα εγκα ίνια π ρ α γμα τοπ οιή θη κα ν σ τις 27 Ο κτω βρ ίο υ 1982. Επί μία εικ ο σ α ετία το Μ ουσ είο λ ε ι­ το ύ ρ γ η σ ε υπό τη ν επ ο π τεία το υ σ ω μ α τεί­ ου. Χάρη σ τις π ρο σ π ά θειες και σ τις γ ε ν ­ να ιόδ ω ρ ες π ρ ο σ φ ορ ές τω ν μελώ ν το υ , ο ρ ­ γα νώ θ ηκε, ε μ π λ ο υ τίσ τη κ ε με σ υ λλο γές και διοργάνω σε εκδ η λώ σ εις στη Θ εσ σ αλο­ νίκη, σε άλλα σ ημεία σ τη ν Ελλάδα και στο ε ξω τερ ικ ό . Η τα χ ύ τα τη α νά π τυξή το υ ως χώ ρου δ ια τή ρ η σ η ς τη ς ισ τορ ικής μ νή μη ς, εκπ α ίδ ευ σ ης και επ ισ τη μ ο ν ική ς έ ρ ευ ν α ς δικαίω σ ε τις π ρ ο σ δ οκίες τη ς ε θ ε λ ο ν τικ ή ς ιδ ρ υ τικ ή ς ομάδας. Η επίσημη αναγνώ ριση ή λ θ ε μ ε τη βρ ά βευσ ή το υ από τη ν Α κα δ η ­ μία Α θηνώ ν το 1999. Μ ε τη σ η μ ερ ινή το υ μ ορ φ ή το Μ ο υ ­ σ είο Μ α κ εδ ο ν ικο ύ Αγώνα σ χεδ ιά σ τη κε το 1989 από το ν σ κηνογράφ ο Γιώργο Ανεμογιά ννη και λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σε δύο επίπεδα: α) το ν εκθ εσ ια κ ό χώρο (Μ ουσ είο Μ α κ εδ ο ν ι­ κού Αγώνα) ο οπ οίος σ υ γκεντρ ώ νει, δια­ σώζει και ε κ θ έ τ ε ι κειμή λια , προσωπικά α­ ν τικ ε ίμ εν α και φ ω το γρ α φ ικό α ρ χείο σ χ ετι­ κά με το ν Μ α κ εδ ο ν ικό Αγώνα, 6) το Κ έ­ ν τρ ο Ε ρευ να ς Μ α κ εδ ο ν ικ ή ς Ισ τορίας και ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τεκμηρίω σ ης το οποίο έ χ ε ι ως σκοπό τη ν επ ισ τημ ονική μ ελ έτη , τη ν παρουσίαση και τη διάδοση τη ς ν εώ τε ρ η ς ισ τορίας και τη ς τα υ τό τη τ α ς τη ς Μ α κεδ ονία ς. Το ισόγειο φ ιλ ο ξε ν ε ί φ ω το γρ α φ ικό υ λι­ κό σε μ εγ έθ υ ν σ η (μ έρ ο ς τη ς εντυπ ω σ ια­ κής σ υλλογής το υ Μ ουσ είου), χ ά ρ τες , ι­ σ τορικά έγγρα φ α , μικρά δ ιο ρά μ α τα , π οικι­ λία οπλισμού και σ τολώ ν και προσωπικά α­ ν τικ ε ίμ εν α μακεδονομάχω ν. Ανάμεσά το υ ς ξεχ ω ρ ίζο υ ν το π ερ ίσ τρ ο φ ο και το μαχαίρι το υ Π αύλου Μ ελά, το φ ο ρ είο με το οποίο μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε η σ ορός το υ σ την Καστοριά, τα κιάλια και η σ φραγίδα το υ μ α κ εδ ο ν ο μ ά ­ χου Γεω ργίου Καραμανλή, παππού το υ ση­ μ ερ ινο ύ π ρω θυπ ουργού Κ ω νσ ταντίνου Καραμανλή, ένα κο μ μ ά τι από τη ν καρυδιά σ την οποία κρέμ α σ α ν οι Β ούλγαροι το ν κα π ετά ν Αγρα κ.ά. Το υλικό π α ρουσ ιάζεται σε επ τά αί­ θ ο υ σ ες και κα λύ π τει τη ν π ερ ίο δο 18701912, με τις ε ξ ή ς θ ε μ α τικ έ ς ε ν ό τη τε ς : Η Μ α κεδ ο νία πριν από τη ν ένα ρ ξη το υ Αγώ­ να, Ο αγώ νας στη δ υ τική Μ α κεδ ονία , Το Π ρ ο ξεν είο και η Οργάνωση Θ εσ σ αλονίκης, Το γ ρ α φ είο το υ π ρ ο ξένο υ Λάμπρου Κορομηλά, Η σ υμβολή το υ π ληθυσ μού τη ς Μ α­ κ εδ ο ν ία ς σ τον Αγώνα, Ο αγώ νας σ την κ ε ­ ν τρ ικ ή και τη ν α να το λική Μ α κεδ ονία , Ο Αγώνας σ τον Β ά λτο τω ν Γιαννιτσώ ν, Τα τε κτα ιν ό μ ενα στη Μ α κεδ ο νία μ ετά τη λήξη το υ Αγώνα και τη ν επανάσταση τω ν Ν εοτούρκω ν. Η επίπλωση στο γ ρ α φ είο το υ Λ ά­ μπρου Κ ορ ομηλά είναι α υ θ ε ν τικ ή τη ς π ε­ ριόδου, με α π ο τέλ εσ μ α να γ ίν ε τα ι π εισ τι­ κή αναπαράσταση το υ κλ ίμ α το ς τη ς επ ο ­ χής. Σ ε μια από α υ τέ ς τις α ίθ ο υ σ ες λ ε ι­ το υ ρ γ εί βάση δ εδ ο μ έν ω ν με τη ν τε χ ν ικ ή τω ν π ολυμέσ ω ν για χρήση τω ν επ ισ κε­ πτών, που π ερ ιλα μ β ά νει σ τοιχεία και τ ε κ ­

Τα κιάλια και η σφραγίδα του μακεδονομάχου Γεωργίου Καραμανλή, παππού του σημερινού πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή.

μήρια για 4.500 Μ α κεδ ονομ ά χ ου ς. Σ το υ­ π όγειο π αρουσ ιάζοντα ι τέσ σ ερ α δ ιο ρ ά μ α ­ τα σε φ υσ ικό μ έγ εθ ο ς , με σ κη νές οι οποί­ ε ς κ α τα φ έρ ν ο υ ν με εκπ λ η κ τικ ό τρ όπ ο να σ υνοψ ίσουν τα ιδια ίτερ α χα ρ α κτη ρ ισ τικά το υ Αγώνα: το ν ρόλο τω ν σ χολείω ν στη δια τήρ ησ η τη ς ε θ ν ικ ή ς ιδέας, τη ν υπ ερά­ σπιση το υ θ ρ η σ κ ευ τικ ο ύ ιδεώ δο υς, τις έ ­ νοπ λες σ υγκρ ού σ εις και το σ υνω μοτικό πλαίσιο το υ αγώνα. Σ το ν πρώ το όροφ ο, σ την αίθουσ α δια­ λ έξεω ν , φ ιλ ο ξεν ε ίτα ι μ έρ ο ς τη ς σ υλλογής ο μοιω μά τω ν οπλικώ ν σ υσ τημά τω ν (υπό κλίμακα) το υ Ε λλη νικού Σ τρ α το ύ το υ Α. Χ α ϊτο γλο υ και μ έρ ο ς τη ς σ υλλογής το υ Β. Ν ικόλτσ ιου, που π ερ ιλα μ β ά νει κειμ ή λια (ό­ πλα, παράσημα, φ ω το γ ρ α φ ίες επ οχής, σ το λ ές, τα χ υ δ ρ ο μ ικ ά δ ελ τά ρ ια κ.ά.) το υ Ε λληνικού, το υ Β ουλγα ρικού, το υ Σ ερβικού και το υ Τ ουρκικού Σ τρ α το ύ από τη ν π ερ ίο δο τω ν Β αλκανικώ ν Πολέμων.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Το Μ ο υ σ είο δ ιο ρ γα νώ νει ή φ ιλ ο ξ ε ν ε ί σ χ εδ ό ν κ ά θ ε χ ρ ό ν ο π ερ ιο δ ικ ές ε κ θ έ σ ε ις ισ τορ ικώ ν ν το κ ο υ μ έ ν τω ν . Α νάμεσ ά το υ ς ξεχ ω ρ ίζο υ ν η έ κ θ ε σ η για τ ο ν Ε λ ε υ θ έ ρ ιο Β εν ιζέ λ ο (1991), η έ κ θ ε σ η μ ν ή μ η ς Π αύ­ λου Μ ελά (1994), "Η Μ α κ εδ ο ν ία μ ε τη ν π έννα τ η ς Π η νελό π η ς Δ έλ τα " (1996) και οι δ ύ ο ε κ θ έ σ ε ις σ τρ α τιω τικ ο ύ υ λικο ύ τη ς σ υλλογής Β α σ ιλείου Ν ικόλτσ ιου (1998,1999). Π α ρ ά λλη λα το Μ ο υ σ είο ενίσ χυσ ε με υ λικό δ ε κ ά δ ε ς ε κ θ έ σ ε ις σ την Ε λλά δα και σ το ε ξω τε ρ ικ ό , ενίσ χ υ σ ε ομοε ιδ ή μ ου σ εία σ τη ν π ε ρ ιφ έ ρ ε ια τ η ς Μ α κε-

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Το 1985 το Μ ουσ είο Μ α κεδ ονικο ύ Αγώ­ να ή τα ν το πρώτο μουσ είο στη Θ εσσαλονί­ κη που εφ ά ρ μο σ ε ειδ ικό εκπ α ιδ ευ τικό πρό­ γραμμα για παιδιά σ του ς χώ ρους το υ αλλά και στις σ χολικές αίθουσ ες. Το πρόγραμμα με τίτλ ο "Ο Μ α κεδ ονικό ς Αγώνας μέσα από τα δ ιη γήμ α τα τη ς Π ηνελόπ ης Δ έλτα", το ο ­ ποίο α νέλα β ε ομάδα εθ ελ ο ν τρ ιώ ν οδηγώ ν και εκπ α ιδ ευ τρ ιώ ν το υ Σώ ματος Ελληνίδω ν Οδηγών, σ υνεχίζετα ι με επ ιτυχία κά θ ε Πα­ ρασκευή κατά τη διάρ κεια τη ς σχολικής χρονιάς. Ειδικά για τις τά ξ ε ις το υ Γυμνασί­ ου και το υ Λ υκείο υ δ ιεξά γ ετα ι το πρόγραμ­ μα "Ιστορίας τη ς Γραφής". Σ τό χος το υ είναι η εντρ ύ φ η σ η σ τον Μ α κεδ ονικό Αγώνα μ έ ­ σα από τη διαδικασία το υ παιχνιδιού, τη ς ψυχαγωγίας και τη ς α υ τεν έρ γ εια ς τω ν παι­ διών. Επίσης διοργανώ νονται ετησ ίω ς εκΔιόραμα σε φυσικό μέγε&ος με τίτλο "Ο Αγώνας στον Βάλτο των Γιαννιτσών" (έργο Γ. Ανεμογιάννη).

δ ο ν ία ς και μ ερ ίμ ν η σ ε για τη φ ιλ ο τέχ ν η σ η α νδριά ντω ν. Σ το σ η μ είο α υ τό α ξίζε ι να α ν α φ ε ρ θ ε ί η έ ν τ ο ν η δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα το υ Μ ο υσ είο υ σ το πλαίσιο τ η ς ε π ε τε ίο υ τω ν 100 χ ρ ό νω ν από τ η ν έ ν α ρ ξη τ η ς έν ο π λ η ς φ ά σ η ς το υ Μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ Αγώνα και τ ο ν θ ά ν α το το υ Π αύλου Μ ελά . Μ έχ ρ ι σ ή μ ερ α έ χ ο υ ν γ ίν ε ι οι π αρακάτω εκ δ η λ ώ σ εις: α) Η μ ερ ίδ α σ το Π ο λ εμ ικ ό Μ ο υ σ είο Θ εσ σ α λ ο ν ίκη ς μ ε θ έ ­ μα "Η σ υμ βο λή το υ ια τρ ο φ α ρ μ α κ ε υ τικ ο ύ κόσ μου σ το ν Μ α κ εδ ο ν ικ ό Αγώνα", το ν Α π ρίλιο το υ 2004, μ ε σ υ ν δ ιο ρ γ α ν ω τές το ν Ια τρ ικ ό και τ ο ν Φ α ρ μ α κ ευ τικ ό Σ ύ λλ ο γο Θ εσ σ α λο νίκη ς. 6) Ε κθ εσ η μ ε τίτλ ο "Στη Μ α κ εδ ο ν ία το υ Μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ Αγώνα" με βιβλία, επ ισ το λ ικά δ ελ τά ρ ια , ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς , φ ω το γ ρ α φ ίες και έν τυ π α τω ν αρχώ ν το υ 1900. γ) Π α ν ελ λ ή ν ιο ς μ α θ η τικ ό ς δ ια γω νι­ σ μός ζω γρ α φ ική ς και δια γω νισ μ ός ισ το ρ ι­ κώ ν γνώ σεω ν. Σ ε α υ τό το σ η μ είο π ρ έπ ει να το ν ίσ ο υ ­ μ ε πως το Μ ο υ σ είο Μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ Αγώνα π ρ ο σ φ έρ ει σ το υ ς μ α θ η τέ ς α υ τό τ ο οποίο το ε λ λ ιπ έ σ τα το ε κ π α ιδ ευ τικ ό μας σ ύ σ τη ­ μα α δ υ ν α τεί, τ η ν ισ τορ ική σ υνείδ ησ η . Ε π ιπ λέον από το Μ ο υ σ είο ε κ δ ό θ η κ ε το ε ξό χ ω ς κ α τα το π ισ τικό βιβλίο "65+1 Ισ τορ ικά Μ ο υ σ εία τη ς Ε λλά δα ς" τω ν κ.κ. Β. Ν ικό λτσ ιο υ και Β. Β λασ ίδη. Μ ε ε π ιμ έ ­ λ εια τ η ς κας Π ερ σ ε φ ό ν η ς Κ αραμπ άτη ε ­ το ιμ ά σ τη κ ε ν το κ υ μ α ν τέ ρ (μ ε κ ε ίμ ε ν ο το υ κ. Ε υ ά γγ ελο υ Κ ω φού) μ ε τίτλ ο "Ο Μ α κ ε ­ δ ο ν ικ ό ς Αγώνας", κα θώ ς και έν α (μ ε κ ε ί­ μ εν ο το υ κ. Ιω άννη Χ ασ ιώ τη) μ ε τίτλ ο "Χ ρ έο ς σ τη Μ νή μ η ". Επίσης ε κ δ ό θ η κ ε τη λ ε κ ά ρ τα από το ν ΟΤΕ που π α ρο υσ ιά ζει τ ο ν Π αύλο Μ ελά σε π ίνακα το υ Ιακω βίδη, η μ ε ρ ο λ ό γ ιο το υ 2004 μ ε τίτλ ο "Στα σχο­ λ εία το υ Μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ Αγώνα", και λ ε ύ ­

Μερική άποψη της αίθουσας που είναι αφιερωμένη στον αγώνα στη δυτική Μακεδονία. Διακρίνεται το φορείο με το οποίο μεταφέρδηκε η σορός του Παύλου Μελά στην Καστοριά.

κω μα που π α ρο υσ ιά ζει τ η ν π ροσ φ ορ ά τω ν δ ασ κάλω ν σ το ν Μ α κ εδ ο ν ικ ό Αγώνα. Σ ε σ υνεργασ ία μ ε τις π α μ μ α κεδ ο νικ έ ς οργα νώ σ εις τη ς ο μ ο γ έ ν ε ια ς το Μ ο υ ­ σ είο ο ρ γ α ν ώ ν ει επ ίσ ης εκ δ η λ ώ σ εις για τ ο ν Μ α κ εδ ο ν ικ ό Αγώνα σε ό λο τ ο ν κ ό ­ σμο. Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια α ν ε κ τίμ η τη π ρο σ φ ο ­ ρά, κα θ ώ ς η α υ θ ε ν τ ικ ή ισ τορ ία τ η ς Μ α κ ε ­ δ ο ν ία ς γ ίν ε τα ι γνω σ τή σε χ ώ ρ ες όπου μ έ ­ χ ρ ι π ρόσ φ ατα, λόγω τ η ς ά ν ευ ρ η ς ε λ λ η ν ι­ κή ς ε ξω τε ρ ικ ή ς π ο λ ιτικ ή ς , α ν θ ο ύ σ ε η σ κοπ ιανή και η β ο υλγα ρική π ροπαγάνδα. Οι ε π ε τ ε ια κ έ ς ε κ δ η λ ώ σ εις και οι ε κ ­ θ έ σ ε ις σ υ ν εχ ίζο ντα ι μ ε α μ είω το υ ς ρ υ θ ­ μ ού ς.

π α ιδ ευ τικές εκ δ ρ ο μ έ ς π αραμεθορίω ν σχο­ λείω ν στη Θ εσσαλονίκη και σχολικοί δια­ γω νισμοί γνώσεων, λ ο γ ο τεχ ν ία ς και ζωγρα­ φικής. Π ροβάλλονται τα ιν ίες και ιστορικά ν το κ ιμ α ν τέρ . Το Μ ουσ είο δανείζει, κατόπιν αίτησης, στα σχολεία επ οπτικό υλικό για τη διοργάνωση εορτών. Σε συνεργασία με άλ­ λου ς φ ο ρ είς διοργανώ νονται σεμινάρια μ ουσ ειακής και ισ τορικής αγω γής για ε κ ­ π α ιδ ευ τικο ύ ς τη ς δ η μ ο τική ς και τη ς μέσ ης εκπ αίδευσ ης. Επίσης με τη ν ενίσχυση δια­ φόρω ν κοινω φ ελώ ν ιδρυμάτω ν το Μ ουσ είο π α ρέχει υ π ο τρ ο φ ίες σε α π οφ οίτο υς ανωτάτω ν σχολών για τη συνέχιση τω ν μ ετα π τυ ­ χιακών το υ ς σπουδών ή τη ν εκπόνησ η δι­ δ α κτορικώ ν διατριβώ ν πάνω σε θ έμ α τα ευΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρ έο ς φ ά σ ματος τη ς ν εώ τερ η ς ιστορίας και το υ πολιτισμού τη ς Μ α κεδ ονία ς και τω ν Βαλκανίων.

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

12 " "

Το Κ έντρ ο Ε ρευνας Μ α κεδ ο νική ς Ιστο­ ρίας και Τεκμηρίω σης (ΚΕΜΙΤ) α π ο τελ εί ο ρ ­ γανικό μ έρ ο ς το υ ιδρ ύμα τος. Εχει ως σ κο­ πό τη ν επ ισ τημονική μ ελ έτη και τη ν τε κ μ η ­ ρίωση τη ς ν εώ τερ η ς ιστορίας και τη ς τα υ ­ τό τη τα ς το υ Μ α κεδ ονικο ύ Αγώνα. Επο­ π τεύ ετα ι από διοικούσα επιτροπή τη ν ο ­ ποία α π οτελού ν ο π ρό εδ ρο ς του Ιδρ ύμα τος, οι κ α θ η γ η τέ ς το υ Α ρ ισ το τελ είου Π ανεπιστημίου Θ εσσ αλονίκης Ιω άννης Κ ολιόπουλος και Ιω άννης Χασιώτης, ο Ε υά γγελος Κωφός, Δρ Ιστορίας-Βαλκανιολόγος, και ο δ ιε υ θ υ ν τή ς το υ ΚΕΜΙΤ Το Κ έ­ ν τρ ο σ υ γκρ ο τεί ε ξε ιδ ικ ε υ μ έ ν η βιβλιοθήκη, η λ ε κ τρ ο ν ικ έ ς βάσεις δ εδ ομ ένω ν, σ υ γκε­ ντρ ώ νει και επ εξερ γ ά ζετα ι αρχειακό υλικό, εκ δ ίδ ει επ ισ τημ ονικές μ ε λ έ τε ς , οργανώ νει επ ισ τημ ονικές η μ ερ ίδ ες και συνέδρια, πα­ ρ έχ ει σ τοιχεία και π λη ρ ο φ ο ρ ίες σε ενδιαφ ερ ό μ εν ο υ ς και ε ν γ έ ν ε ι π ροω θεί σε επι­ σ τημονική βάση το υ ς σκοπούς το υ Μ ουσ εί­ ου με κά θ ε πρόσφορο μέσο. Από το 2004 το Κ έν τρ ο Μ α κεδ ονική ς Ιστορίας και Τεκμηρίω σης οργανώ νει το ε κ ­ π α ιδ ευ τικό πρόγραμμα "Τ αξιδεύοντας στο χρόνο πάνω σε μία πένα και ένα...π οντίκι!11. Σ τό χος α υ τού το υ π ρογράμματος είναι η α­ ξιοποίηση, από το υ ς εκπ α ιδ ευ τικο ύ ς και το υ ς μ α θ η τές, τη ς σ υσ τη μα τικής επ ισ τη­ μ ονικής εργασίας 15 ετώ ν στο Κ έν τρ ο και τη ς καταχώρησης, σε η λ εκ τρ ο ν ικ ή μορφή, π ολιτικώ ν, εκλογικώ ν, δημογραφ ικώ ν, κοινωνικών, οικονομικώ ν και εκπ α ιδευτικώ ν σ τοιχείω ν για κά θ ε κο ινό τη τα τη ς Μ α κεδ ο ­ νίας. Σ το πλαίσιο αυ τό δ ια ν έμ ετα ι έντυ π ο εκπ α ιδ ευ τικό υλικό στα σχολεία, όπου οι μ α θ η τές σε συνεργασία με το υ ς εκπ α ιδ ευ ­ τικ ο ύ ς π ρ ο ετο ιμά ζο υν οι ίδιοι τη ν ξε ν ά γ η ­ σή το υ ς σ το Μ ουσείο. Μ ε το ν τρόπ ο αυ τό εμπ λο υ τίζο ντα ι οι σ χολικές β ιβ λιο θ ή κες, β ο η θ ο ύ ν τα ι οι εκπ α ιδ ευ τικο ί σ το έργο το υ ς και εξο ικ ειώ νο ν τα ι οι μ α θ η τές με τη χρήση το υ Δ ιαδικτύου, τη δ ιδα κτική τη ς Ιστορίας, τη διατήρησ η τη ς ισ τορικής μ νή ­ μης και τη διάσωση τω ν πηγών. Το ΚΕΜΙΤ δ ια θ έ τε ι π λουσ ιότατο αρχείο το οποίο, παρά το ν τερ ά σ τιο όγκο το υ, εί­ ναι άριστα κα τα νεμ η μ ένο . Φυλάσσει και δ ια θ έτει προς έρ ευ ν α σ υλλογές, φω τογραφ η μ έν ες ή φ ω το τυ π η μ έν ες από διάφ ορα αρχεία: ΓΕΣΙ Δ ιεύθυνσ η Ιστορίας Σ τρ α το ύ (Αρχείο Μ ακεδ ονικο ύ Αγώνα), Ιστορικό Α ρχείο Μ ουσ είου Μ πενάκη (αρχείο σ τρ α τη ­ γού Παν. Δαγκλή), Γενικά Αρχεία το υ Κρά­ το υ ς (αρχείο Γεωργίου Τσόντου), Αρχείο Υ πουργείου Ε ξω τερικώ ν (Αλληλογραφία Π ρο ξενείω ν Θ εσσ αλονίκης και Μ ονασ τηρι­ ού 1900-1910), Αλληλογρα φ ία το υ Α μ ερ ικα ­ νικού Π ρ ο ξενείο υ Θ εσ σ αλονίκης κ.ά.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο τέως πρέσβυς των ΗΠΑ στην Ελλάδα Νίκολας Μπέρνς διδάσκεται την αλη&ινή ιστορία της Μακεδονίας στο ΚΕΜΙΤ.

ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜ ΕΝΩΝ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Η κύρια η λ ε κ τρ ο ν ικ ή βάση δ εδ ο μ έν ω ν το υ Μ ουσ είου π ερ ιλα μ βά νει σ ύντο μη χ ρ ο ­ νολογική παρουσίαση τη ς ισ τορικής τα υ ­ τ ό τη τ α ς 2.500 κο ινο τή τω ν τη ς Μ α κ εδ ο ­ νίας, με βάση το αρχειακό υλικό και τη βι­ βλιογραφία, δημ ογρα φ ικά σ τοιχεία για τη ν π ερίοδο 1900-1981 και α ναλυτικά εκλ ο γ ικά σ τοιχεία για τη ν π ερ ίο δο 1928-1985. Η βάση σ υ ν δ έετα ι επίσης: με το Α ρχείο Μ ετα ν α ­ στών από τη Μ α κεδ ονία (1950-1974), που π ερ ιλα μ βά νει τις προσω πικές κ α ρ τέ λ ε ς με τα σ τοιχεία, το ν τόπ ο αναχώρησης και το ν π ροορισμό δ εκά δω ν χιλιάδω ν Μ α κεδόνω ν μ ετα να σ τώ ν οι οποίοι δ ια κ ινή θ η κα ν μέσω το υ Δ ιεθ ν ο ύ ς Ο ργανισμού Μ ετα να σ τεύ σ εως, με αρχείο προσώπων το υ 20ού αιώνα τω ν οποίων η δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα σ υ ν δ έετα ι με π τυ χ ές το υ Μ α κεδ ο νικο ύ Ζ η τή μ α το ς , με όλα τα κα τα γεγρ α μ μ ένα θ ύ μ α τα τη ς π ερ ιό ­ δου 1903-1908. Τα ε ρ ε υ ν η τικ ά π ρογράμματα το υ Μ ου­ σ είου α π ο δ εικνύ ο υ ν πως οι υ π εύθ υνοί το υ δ εν επ αναπ αύονται σ τις "δ ά φ νες" που το υ ς π αρέχουν ο π λο ύ το ς και η ιστορική α­ ξία τω ν εκ θ εμ ά τω ν , αλλά ερ ε υ ν ο ύ ν κά θ ε π τυχή το υ Μ α κεδ ο νικο ύ Ζ η τή μ α το ς αναζη­ τώ ν τα ς σ υνεχώ ς νέα στοιχεία. Το πιο ε ν τ υ ­ πωσιακό είνα ι ό τι το Μ ουσ είο εμ π ισ τεύ ετα ι πολλά από τα π ρογράμματά το υ στα χέρια νέω ν επισ τημόνω ν, δ ίνο ντά ς το υ ς μια μο­ ναδική ευκα ιρ ία να α σ κη θο ύν σ την έ ρ ε υ ­ να. Η θ εμ α τικ ή τω ν ερ ε υ ν η τικ ώ ν π ρογραμ­ μάτω ν δ είχ ν ε ι τη ν ε υ ρ ύ τη τα π νεύ μ α το ς τω ν υ π ευθύνω ν το υ Μ ουσ είου. Α να φ έρο υ ­ με ε ν δ εικ τικ ά μ ερ ικ ο ύ ς τίτλ ο υ ς : Θ εμ α τικ ή Μ ελ έτη το υ Μ α κεδ ο νικο ύ Αγώνα (19901992), Τοπική Ιστορία τη ς Μ α κεδ ονία ς (1991-1994), Π ρόγραμμα Α ρχεια κή ς Ε ρευ ­ νας και Κ α τάρτισ ης (1992,1993), Το Ιλ ιν τεν μέσα από ευρ ω π α ϊκές α ν έκ δ ο τε ς π ηγές (1993), Εκδοση πηγών τη ς μ α κεδ ο νική ς ι­

σ τορίας (1994-1998), Π ροσφ υγική μνήμη και ενσω μάτωση στα βαλκα νικά κράτη (1998-2001).

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Η β ιβ λιο θ ή κη το υ ΚΕΜΙΤ έχ ει σ υγκρο­ τ η θ ε ί κυρίω ς από δ ω ρ εές. Π ερ ιλα μ βά νει π ερίπ ου 3.000 τό μ ο υ ς , οι π ερ ισ σ ότερ οι από το υ ς οπ οίους α ν α φ έρ ο ν τα ι σ την ιστο­ ρία και σ τον π ολιτισμό τη ς Μ ακεδονία ς. Ανάμεσά το υ ς ξεχω ρ ίζου ν η σ υλλογή βι­ βλίων το υ π ερ ιο δικού "Μ α κεδο νική Ζωή" και αυ τή το υ Τηλέμαχου Κ ατσ ουγιάννη. Η β ιβ λιο θ ή κη δ ια θ έ τε ι σ χεδόν π λήρεις σ ει­ ρ ές τω ν π εριοδικώ ν "Μ ακεδονικά", "Ε λλη­ νικά", "Balkan Studies", "Μ α κεδο νική Ζωή", "Α ρ ισ το τέλη ς", "Η π ειρω τική Εστία", "Χ ρονι­ κά τη ς Χ αλκιδικής", "Μ α κεδ ο νικ ό ς Αγών" και φ ύ λλα τω ν βουλγαρικώ ν εφ η μ ερ ίδ ω ν "Narodna Volia“ και O techestvo" (1909).

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Η τυπ ική εικόνα ενό ς ελλ η ν ικο ύ μου ­ σ είου η ε κ δ ο τικ ή προσπ άθεια το υ οποίου π ερ ιο ρ ίζετα ι σε ένα ν "ισχνό" οδηγό, δ εν υφ ίσ τα τα ι σ το Μ ουσ είο Μ α κεδ ο νικο ύ Αγώ­ να. Η σ υ χ νό τη τα και ιδια ίτερα η π οιότητα τω ν εκδό σ εω ν το υ Μ ουσ είου μπ ορούν να το υ δώσουν ά ν ετα μια θ έσ η μ ετα ξύ γνω ­ στών εκδ ο τικ ώ ν οίκων. Π ρό κειτα ι για βι­ βλία που ρίχνουν ά π λετο φως στα πιο σ κο­ τε ιν ά σ ημεία το υ Μ α κεδ ο νικο ύ Ζ η τή μ α το ς και "οπλίζουν" ε κ είν ο υ ς οι οποίοι τα μ ε λ ε ­ το ύ ν με α τρ ά ν τα χ τα επ ισ τημ ονικά επ ιχει­ ρ ήμ α τα υπέρ τη ς ε λ λ η ν ικ ό τη τα ς τη ς Μ α­ κεδο νία ς.

FOCKE WULF Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΓΧΗ ( 1941-42) Από τη στιγμή που π ραγμ ατοποίησε τη ν πρώτη εμ φάνισή το υ στο Δ υ τικό Μ έτωπο, το ν Α ύγουστο το υ 1941, το κομψό και επ α να σ τα τική ς σ χεδ ίασ η ς γερμ ανικό κα τα δ ιω κτικό Fw 1 9 0έγινε ο ε φ ιά λ τη ς τω ν πιλότω ν τη ς RAF, λόγω τη ς σ α φ έσ τα τη ς υ π ερ ο χ ή ς το υ σε τα χ ύ τη τα και ικα νό τη τα ελιγμ ώ ν ένα ντι κ ά θ ε β ρ ετα ν ικ ο ύ τύπ ου, ιδίω ς στα μικρά και στα μ εσ αία ύψη. Η απάντηση των Β ρετανώ ν ά ρ γη σ ε να εμ φ α ν ισ τεί και ο τρόμ ος που το υ ς εν έπ ν εε το δημ ιούργημ α το υ κ α θ η γ η τή Κ ο ύ ρ τ Τανκ δ ε ν μ ετρ ιά σ θ η κ ε ο ύ τε ό τα ν ένα Fw 190 έπ εσ ε ά θ ικ το στα χ έρ ια το υ ς σαν θ ε ό σ τα λ το δώρο.

Δ ε ξ ιά κ ά τω : Η απόφ αση τη ς L u ftw a ffe να π ρ ο μ η θ ε υ τ ε ί ένα σύγχρονο κ α τα δ ιω κ τικ ό όπως το Fw 190, το οποίο θ α μ π ο ρούσ ε να επ ιχ ειρ εί με ελ ά χ ισ τη σ υντήρ ησ η από π ρόχειρ α α ερ ο δ ρ ό μ ια , ή τα ν επ ιβ εβ λη μ έν η , επ ειδ ή οι Γ ερ μ ανοί κ α τά το ν Β ' Π α γκό σ μ ιο Π ό λ εμ ο σπάνια είχα ν την π ο λ υ τέ λ εια να χρ ησ ιμ οπ οιούν πλήρω ς εξο π λ ισ μ έν ες β ά σ εις έξω από τη χώ ρα το υ ς.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ

ατά το ν πρώτο χρόνο το υ Β' Παγκοσμίου Π ολέμου η Luftwaffe κατά φ ερε να επ ιβ λη θ εί τόσο απόλυτα επί τω ν αντιπάλων τη ς ώ στε να δημι­ ουργήσ ει το ν θ ρ ύ λο το υ α ή ττη το υ γύρω από το όνομά τη ς, σε τέ το ιο σ ημείο ώστε να καταρρακώ νει το η θικό τω ν αντιπάλων τη ς μόνο και μόνο μ τη ν ψ υχολογική διάσταση που έτειν α ν να πάρουν οι αεροπ ορικές αρμάδες τη ς στα κινηματογρα φ ικά επίκαιρα τη ς εποχής. Η Πολωνία, η Νορβηγία, οι Κά­ τω Χώ ρες και η Γαλλία συνετρίβησ αν διαδοχικά σε μία σειρά εκσ τρα τειώ ν κα­ τά τις οποίες το αεροπ ορικό Οπλο ε π έ δ ε ιξε σ την πράξη τη σπουδαία πρόοδο που είχε σ υ ν τελεσ τεί από τη ν εποχή τη ς π ρο ηγού μενης παγκόσμιας σύρρα­ ξης. Η π οιότητα το υ υλικού αλλά και το υ προσωπικού τη ς Lutwaffe τη ν κ α τέ­ σ τησε αδιαφ ιλονίκητη κυρίαρχο τω ν αιθέρων. Ο λόκληρη η "αύρα" τη ς γερ μα νική ς υπ εροχής όμως δια λύ θη κε ξαφ νικά το ν Σ επ τέμβ ριο το υ 1940, ό τα ν η Μάχη τη ς Αγγλίας έφ θ α σ ε στο δραματικό α­ ποκορύφω μά τη ς και παρ1 όλους το υ ς κομπασμούς το υ ο αρχηγός τη ς Luftwaffe, σ τρα τάρχης το υ Ράιχ Χ έρμαν Γκαίρινγκ, απ έτυχε να κάμψ ει τη Β ρε­ τα νική Βασιλική Αεροπορία (RAF) με τις λυσσώδεις και αδιάκοπ ες επ ιθέσ εις του. Κάθε η μ έρ α που π ερνούσε η επ ίτευ ξη τη ς θ εμ ελ ιώ δ ο υ ς π ροϋπ όθεσης για τη ν εκδήλω ση γερ μα νική ς απόβασης στα β ρ ετα νικά νησιά, δηλαδή η από­ κτηση τη ς αεροπ ορικής κυριαρχίας, απ ομακρυνόταν όλο και περισσότερο,

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Focke-W ulf Fw 190Α-8 τη ς lll./JG 54"G run H erz" (3η Σ μη να ρ χία τη ς Π τέ ρ υ γ α ς Δ ίω ξη ς "Grun Herz"). Φ έρ ει τη ν τυπ ική π αραλλαγή της π ερ ιό δ ο υ : R LM 74 και R LM 75 για τις άνω επ ιφ ά ν ειες και R LM 76 για τις κάτω (δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε την ά δ εια τη ς im a a e is

16 mm

έω ς ότου η αεροπορική εκσ τρ α τεία τη ς Luftwaffe έχασε το νόημά τη ς και α τόνησ ε λόγω πρω τοφανούς φ θ ο ρά ς σε αεροσκάφη και πληρώματα. Τα π ερίφ ημα Ju87 Stuka, χα­ ρακτηρισ τικό το υ «κεραυνοδόλου π ολέ­ μου», απ οδείχθηκαν εξα ιρ ετικά τρ ω το ί σ τό­ χοι απ έναντι στα καταδιω κτικά Hurricane και Spitfire τη ς RAF. Επίσης τα δ ικινητήρ ια μα­ χητικά Messerschmitt Bf110 έχασαν μεγάλο μ έρ ο ς από τη ν αίγλη το υ ς ότα ν βρ έθ ηκα ν αντιμέτω π α με μία καλά οργανω μένη και ε ­ π ιδέξια κα τευ θ υ ν ό μ εν η αεράμυνα. Ο βασι­ κός τύπος καταδιω κτικού τη ς Luftwaffe, το μονοκινη τήρ ιο Messerschmitt Bf 109, ε ξα κ ο ­ λουθούσ ε να είναι ο κύριος και πιο επικίνδ υνος αντίπαλος τω ν Spitfire, αλλά οι αερομαχίες το υ με τα β ρ ετα νικά αεροσκάφη κρίνοντα ν σ χεδόν πάντα από το υ ς π αράγοντες

το υ αιφνιδιασμού, τη ς α ρ ιθ μη τική ς υπερο­ χής ή τη ς π οιότητα ς τω ν χειριστώ ν και όχι από τα σχεδιαστικά το υ χαρίσματα. Αν και οι Β ρετανοί πιλότοι ζή λευα ν από τ ό τ ε το σύ­ στημα τρ οφ οδοσ ία ς του, που το υ επ έτρ επ ε να π ραγματοπ οιεί βυθίσ εις χωρίς να «κό­ βει» ο κινητήρας, καθώς και το πυροβόλο τω ν 20 mm στο ρύγχος του, το Bf109 δ εν δ ιέ ­ θ ε τ ε ιδ ια ίτερ ες α ερ ο δυ να μικές επιδόσεις, ο ύ τε α ρ κετή αυτονομία η οποία θα το υ επ έ­ τρ επ ε να π αραμείνει στον αέρα για μακρά χρονικά διαστήματα. Α π ογοη τευμ ένος από τη ν τροπή που έ ­ λα βε η Μάχη τη ς Αγγλίας και τη ν αδυναμία τη ς Luftwaffe να επ ιβ ληθ εί σ τους β ρ ετα νι­ κούς ουρανούς, ο Χ ίτλερ έλα β ε τη ν απόφα­ ση να σ τρα φ εί προς τα ανατολικά και να κτυπ ήσει μαζικά τη Σ ο βιετική Ενωση μέσα

στο 1941, σε μια προσπάθεια να σ τερ ήσ ει τη Β ρετα νία από το ν τε λ ε υ τα ίο μεγάλο, ηπει­ ρω τικό (και θ εω ρη τικό ) σύμμαχό τη ς, υποχρεώ νο ντά ς τη ν έτσ ι έμμεσ α να α π οδεχθεί τα τε τελ ε σ μ έν α και να συνάψει ειρ ήνη με το Γ' Ράιχ. Σ το πλαίσιο τη ς ε κ τε τα μ έ ν η ς α­ να διά τα ξης δυνάμεω ν που π ρ ο κλήθ ηκε από αυτή τη ν απόφαση η Luftwaffe άρχισε να α­ ποσύρει το υ ς αεροπ ορικούς σ τόλους τη ς από τη Δύση τη ν άνοιξη το υ 1941, αφ ήνο­ ν τα ς πίσω τη ς μόνο δύο Π τέρ υ γ ες Δίωξης (2η και 26η Jagdgeschwader) για να α ν τιμ ε­ τωπίσουν τη ν επ ιθ ετικ ό τη τα τη ς RAF. Ο επαναπροσανατολισμός τη ς Wehrmacht προς τα ανατολικά υποχρέωσε τη Luftwaffe να υ­ π οβιβάσει το επίπεδο τω ν δυνάμεώ ν τη ς στη Μάγχη σε τέ το ιο βαθμό (μόλις 140 επι­ χειρησιακά καταδιω κτικά Bf109E και -F ) ώ­ σ τε να αναθαρρήσουν οι Β ρετα νο ί πιλότοι και να αρχίσουν να δοκιμάζουν τη γεύση τη ς αντεπ ίθεσ ης, δειλά στην αρχή και όλο πιο το λμ η ρ ά στη συνέχεια. Επωφελούμενα από το ν β ελτιω μ ένο ανοιξιάτικο καιρό τα βρ ετα νικά καταδιω κτικά οργάνωσαν μία σειρά επιδρομώ ν "κυνηγιού" πάνω από τις δ υ τικ ές α κ τές τη ς Γαλλίας, στις οπ οίες έδ ι­ ναν τα π αράξενα ονόματα «Rhubarb» και «Circus», με σκοπό να σ φ υγμομετρήσ ουν τη ν αντίδραση τη ς Luftwaffe, να τη ν παρα­ σύρουν σε μάχη και να τη φθείρουν. Σ το με­ τα ξύ στις 22 Ιουνίου 1941 η Wehrmacht απο­ δ ύ θ η κ ε στη μ εγα λύτερη π ερ ιπ έτειά τη ς ει­ σ βάλλοντας στην ΕΣΣΔ. Η μεγάλη χοάνη που θα κατάπινε αρ γότερα το ά νθο ς του Γερμανικού Σ τρατού και τη ς Γερμανικής Α ε­ ροπορίας είχε ανοίξει.

ΤΟ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΣ ΠΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΕΤΟΣ Ακριβώ ς εκ είν η τη ν εποχή, το ν Σ επ τέμ ­ βριο το υ 1941, οπ ότε ο Β' Π αγκόσμιος Π όλε­ μος συμπλήρωνε το δ εύ τερ ο έ το ς του, ένας άγνω σ τος τύπ ος γερ μα νικού αεροσ κάφους εμφ α νίσ τη κε για πρώτη φορά σ τον το μ έα τη ς Μ άγχης προκαλώ ντας έκδη λη ανησυχία και ν ευ ρ ικό τη τα στα π ληρώ ματα τη ς RAF, τα οποία έπ ειτα από τις α ρ χικές επ α φ ές μα­ ζί το υ δήλω ναν ό τι « έ θ ε τε νέο υ ς όρους στην αερομαχία κατά τις ώ ρες τη ς ημέρα ς πάνω από τη Γαλλία». Οι π ιλότοι τη ς Δ ιοίκη­ σης Μ αχητικώ ν (Fighter Command) τη ς RAF άρχισαν να μιλούν για το άγνωστο καταδιω ­ κτικό με το ν α σ τεροειδή κινητήρ α περιγράφ ο ντά ς το λανθασ μένα ως «γαλλικά Bloch 151» ή «αμερικανικά Curtiss Hawk 75». Αν και ακο ύ γετα ι παράδοξο το ό τι η Luftwaffe θα μπορούσε π ο τέ να εμ π λ έξει ενα ντίο ν τη ς α-

Ο κ ιν η τή ρ α ς B M W 801 το π ο θ ε τ ε ίτ α ι σ το π ρω τότυπ ο το υ Fw 190 σ ε ένα από τα ερ γ ο σ τά σ ια σ τη Β ρ έμ η . Α ξιο σ η μ είω τη είναι η ύπ αρξη το υ ειδ ικ ο ύ α ν εμ ισ τή ρ α σ το ρ ύ γ χ ο ς , για τη ν ψ ύξη το υ κ ινη τή ρ α κ α τά την π τήση.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στάση γινό τα ν πραγματικά άσχημη και σκληρή, άρχιζαν να παραπαίουν». Κατά το ν Α' Παγκόσμιο Π όλεμο ο νεα ρ ός τ ό τ ε Τανκ είχε υπ ηρετήσ ει στις τά ξε ις το υ στρατού το υ Κάιζερ ως μ έλος μίας μονάδας ιππικού και είχε διαπιστώσει από πρώτο χέρ ι τις σ κλ η ρ ό τα τες σ υνθ ήκες υπό τις οποίες όφ ειλ ε να λ ειτο υ ρ γ εί το π ολεμικό υλικό. Η ε ­ ντύπωση αυτή είχε ριζω θεί βαθιά μέσα το υ και α ρ γό τερα δ εν δίσ ταζε να εκφ ρ ά ζει τη ν επ ιθυμία το υ για τη σχεδίαση ενό ς μ α χη τι­ κού που θ α μπορούσε να επ ιχειρεί από πρό­ χ ειρ ου ς διαδρόμους, να σ υντη ρ είτα ι χωρίς π ροβλήματα ακόμη και από μη ειδ ικευ μ έν ο προσωπικό και να μπορεί να α ν τέ ξε ι α ρ κετά π λήγματα στη μάχη επ αναφ έροντας πάντα σώο το ν χειριστή του. Αυτή ή τα ν και η βασι­ κή φιλοσοφία σχεδίασης το υ Fw 190: όχι ένα «άλογο κούρσας», αλλά ένα «άλογο το υ ιπ­ πικού» («Dienstpferd»). Η είσ ο δ ο ς t o u Fw 190 σε υπ ηρεσ ία δ εν δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε ιδ ια ίτερ α π ρ ο β λή μ α τα ως προς τη ν υ π ο σ τή ρ ιξή το υ σ τις π ρ ο ω θ η μ ένες επ ιχ ειρ η σ ια κ ές β ά σ εις τη ς L u ftw affe . Το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο α ερ ο σ κ ά φ ο ς ανήκε σ το ν υπ οσμηναγό Β ίλ φ ρ ε ν τ Ζ ή λινγκ, ο οπ οίος σ κ ο τώ θ η κ ε μ ε α υ τό σ τις 30 Α πριλίου 1942.

φ ρ ό κρεμα ς τη ς RAF ξέν ο υ ς τύπ ους, οι Β ρ ε­ τανοί ήτα ν επ ιρρεπ είς στο να πιστέψ ουν μία τέ το ια εκδο χή επειδή και οι ίδιοι χρησι­ μοποιούσαν α μ ερ ικα νικής κατασ κευής α ε­ ροπλάνα αλλά και εκείνα που είχαν φ έρ ει μαζί το υ ς στα βρ ετα νικά νησιά οι Γάλλοι πι­ λ ότοι οι οποίοι δ ιέφ υ γα ν μ ετά τη ν κατάλη­ ψη τη ς π ατρίδας το υς. Η RAF α ν τιλή φ θ η κε μόλις στις 13 Ο κτω βρίου 1941 ό τι α ν τιμ ετώ ­ πιζε έναν νέο τύπο εχθ ρικού καταδιω κτι­ κού, ό τα ν η παρουσία ενός από αυτά αποτυπ ώ θηκε σ χετικά καθαρά στη φω τογραφ ι­ κή μηχανή ενό ς Spitfire τη ς 129 Μοίρας. Το Focke Wulf Fw 190 είχε εισ έλθ ει στον α ερ ο ­ πορικό π όλεμο. Η ιστορία τη ς ανάπ τυξης το υ θαυμάσι­ ου Fw 190, που έ μ ε λ λ ε να ε ξε λ ιχ θ ε ί σε έναν από το υ ς ισ χυρότερους αντιπάλους τη ς RAF, ξεκίν η σ ε τη ν άνοιξη το υ 1938, ό τα ν το Υπουργείο Α εροπορίας στο Β ερολίνο ζή τη ­ σε επίσημα από το υ ς αεροναυπ ηγικούς οί­ κους τη ς χώρας π ροτάσ εις για ένα νέο κα­ ταδιω κτικό το οποίο θα συμπλήρωνε το Bf109 σ τον ρόλο του. Το σχεδιαστικό γρα­ φ είο τη ς εταιρίας Focke Wulf, στο οποίο η ­ γ είτο ο κα θ η γη τή ς - μηχανικός Κ ούρτ Βάλν τεμ α ρ Τανκ, ή τα ν μ ετα ξύ εκείνω ν που ε ν ­ δ ια φ έρ θη κα ν για το νέο αεροσ κάφ ος και υ­ π έβαλε μία σειρά θ εω ρητικώ ν μ οντέλω ν προς αξιολόγηση. Επ ρόκειτο για αεροπλά­ να που π ροω θούντο από υδρόψ υκτους, εν σειρά κιν η τή ρ ες, σύμφωνα με τη μέχρι τό τε α κο λου θο ύμ ενη πρακτική η οποία είχε απο­ δώσει και το καινούργιο Bf109. Το Υπουρ­ γείο Αεροπορίας δ εν έ δ ε ιξ ε ιδιαίτερο ε ν ­ διαφ έρον για αυτά τα σχέδια έω ς ότου ο Τανκ αποφάσισε να πραγματοποιήσει μία ρι­ ζική αναθεώ ρηση τη ς φιλοσοφίας το υ προ-

Γ ερ μ ανοί π ιλότοι τρ έχ ο υ ν να επ ιβ ιβ α σ το ύ ν σ τα α ερ ο σ κά φ η το υ ς σ τη βάση τη ς Αμπεβίλ αμέσ ω ς μ ό λ ις δ ό θ η κ ε σ ήμα σ υ να γερ μ ο ύ για τη ν εμ φ ά νισ η τη ς RAF.

τειν ό μ εν ο υ αεροσ κάφ ους παρουσιάζοντας ένα μ ο ν τέλο που θ α π ρο ω θ είτο από έναν 14κύλινδρο α σ τεροειδή α ερό ψ υ κτο κιν η τή ­ ρα τη ς ετα ιρία ς BMW (Bayerische Motoren Werke). Για λόγους οι οποίοι σ χετίζονταν λιγ ό τερ ο με το ν ενθουσ ιασ μό λόγω αυτής τη ς π ρω τότυπ ης εκδ ο χ ή ς και περισσότερο με τη ν επ ιθυμία να μην επ ιβαρυνθούν π ε­ ρισ σ ότερο τα ήδη υπεραπασχολούμενα ε ρ ­ γοστάσια παραγωγής κινητήρω ν τη ς Daimler-Benz, το Υπουργείο έκρ ιν ε τελικ ά ό τι θα έπρεπ ε να δώσει το πράσινο φως στη Focke Wulf να υλοποιήσει το σχέδιό της. Α ρ κετά χρόνια μ ετά το ν π όλεμο ο Δρ Τανκ π εριέγραψ ε το σ κεπ τικό που το ν οδή­ γησ ε στη σχεδίαση το υ Fw 190: «Το Bf109 και το Spitfire, τα δύο τα χ ύ τερ α καταδιω κτι­ κά το υ κόσμου τη ν εποχή που αρχίσαμε να σ χεδιάζουμε το Fw 190, θ α μπορούσαν να χαρακτηρισ τούν ως αεροπλάνα που δ ιέ θ ε ­ τα ν έναν τερ ά σ τιο κινητήρ α το π ο θ ετη μ ένο μπροστά από μία όσο το δ υνα τό μικρό τερ η άτρ α κτο και στα οποία η προσαρμογή το υ οπλισμού φ α ινόταν να έχει τη ν τελ ευ τα ία π ρο τερ α ιότη τα . Και οι δύο α υ τοί τύποι, οι ο­ ποίοι αναμφίβολα απ οδείχθηκαν επ ιτυ χη ­ μένοι, μπορούσαν να θ εω ρ η θ ο ύ ν ως «άλο­ γα κούρσας»: με δ εδ ο μ έν η τη σχολαστική φ ρ ο ντίδ α και τη ν προετοιμασ ία σε μία ε ύ ­ κολη κούρσα μπορούσαν να ξεπ ερά σ ουν οπ οιονδήπ οτε αντίπαλο. Ο ταν όμω ς η κατά-

Τα βασικά αεροδυνα μικά χαρακτηρισ τι­ κά το υ Fw 190 δ εν δ ιέφ ερ α ν ριζικά από ε κ ε ί­ να τω ν προκατόχω ν ή τω ν ανταγω νιστώ ν του. Ε π ρόκειτο για ένα χαμηλοπ τέρυγο μο­ νοπλάνο, εφ οδιασ μένο με έναν κινητήρα στο ρύγχος και με μία τρ ίφ υ λλη έλικα δια­ μ έτρ ο υ 3,3 m. Η χαμηλά το π ο θ ε τη μ έ ν η π τέ­ ρυγα, ε κ τό ς το υ ό τι παρείχε ανεμπόδιστο ο­ π τικό π εδίο στον χειρισ τή, έδ ινε επίσης τη δ υ ν α τό τη τα για ασφαλή απ οθήκευση, στο εσ ω τερικό τη ς, το υ ανασυρόμενου συστή­ ματος προσγείωσης και σ χετικά μικρό μή­ κος σκελών. Ο Τανκ, που ή τα ν και ο ίδιος πι­ λότος, δ εν έκρ υ β ε επίσης τη ν επιθυμία το υ για όσο το δυνατό καλύτερ η ο ρ α τό τη τα το υ χειρισ τή. Ετσι ε π έ λ ε ξε για το νέο μαχητικό μια ενιαία καλύπτρα τύπου «φούσκας» κα­ τα σ κευα σ μένη από π λεξιγκλά ς, η οποία πα­ ρείχε εκπ ληκτική ολόπλευρη ο ρ α τό τη τα καταργώ ντας τη ν ανάγκη ύπαρξης κα θρ επτών. Ο σ υγκεκρ ιμένο ς τύπ ος καλύπτρας α­ π ο τέλ εσ ε α ρ γό τερα χαρακτηρισ τικό επ ιτυ ­ χημένω ν καταδιω κτικώ ν όπως το P-51D Mustang και το α εριω θούμενο F-16. Ο φ εί­ λ ο υ μ ε να αναγνω ρίσουμε ό τι η ιδέα αυτή ή­ τα ν π ραγματικά επαναστατική το 1938. Η επιλογή το υ α σ τερ ο ειδ ο ύ ς αερόψ υκτου κινητήρ α α π ετέλεσ ε μία ακόμη απο­ φασιστική το μή σ τον σχεδίασμά το υ Fw 190. «Κ α ταλήξαμε σε α υ τόν το ν τύπ ο κινητήρα για δύο λόγους», π ερ ιέγρα φ ε α ρ γότερα ο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τανκ. «Πρώτον επειδή αυτοί οι κιν η τή ρ ες ή ­ τα ν πιο στιβαροί και α ν θ εκ τικ ο ί σε ζημιές που συμβαίνουν κατά τη μάχη και μπορού­ σαν να επιβιώσουν σε π λήγματα τα οποία θ α διέλυαν έναν εν σειρά κινητήρ α σε λίγα δ ευ τερ ό λ επ τα και δ εύ τερ ο ν επειδή για κα­ λή μας τύχη εκ είν η τη ν εποχή η BMW βρι­ σκόταν στο τελ ικ ό στάδιο τω ν στατικώ ν δο­ κιμών ενός νέου κινητήρα, το υ BMW 139, ο οποίος απ έδιδε ισχύ 1.550 hp ξεπ ερνώ ντα ς ελαφ ρά το υ ς τ ό τ ε υπ άρχοντες υδρόψ υκτο υ ς α νταγω νισ τές του. Αν το π ολεμικό μας άλογο επ ρ ό κειτο να μπορέσει π ο τέ να σ υναγω νιστεί με ίσους όρους τα άλογα κούρσας τω ν αντιπάλων μας, έπρεπ ε να το εφ οδιάσ ουμε με όσο περισσότερη ισχύ μπορούσαμε να βρούμε». Σε αντίθεσ η με ό ,τι θ α α ν έμ εν ε κάποιος σε ένα πρωτοπο­ ριακό σχέδιο, το γερ μα νικό Υπουργείο Α μυ­ νας όχι μόνο δ εν το αντιμετώ π ισ ε με καχυ­ ποψία αλλά το ενσ τερ νίσ τη κε αμέσως, ίσως επειδή υπήρχαν ήδη ζω ηρές εντυπ ώ σ εις από τις επιδόσ εις τω ν ελαφρώ ν σ οβιετικώ ν μαχητικώ ν Polikarpov 1-16 Rata που ήτα ν ε ­ φοδιασμένα επίσης με α σ τερ ο ειδ είς κινη ­ τή ρ ε ς και τα οποία η Luftwaffe είχε σ υναντή­ σει εκείν η τη ν εποχή σ τον ουρανό τη ς Ισπα­ νίας, όταν π ολεμούσ ε με το υ ς ε θ ε λ ο ν τέ ς τη ς «Λεγεώ νας Κόνδωρ» για λογαριασμό το υ Φράνκο. Α λλω σ τε τη ν ίδια π ερίοδο υ­ πήρχαν α ρ κ ε τές π λη ρο φ ο ρίες για το ό τι άλ­ λ ε ς χώ ρες, με π ροεξά ρχουσ ες τις ΗΠΑ, π ει­ ρ αματίζονταν έντο ν α με το υ ς ίδιους τ ύ ­ π ους κινητήρω ν κι έτσ ι το Γ Ράιχ δ εν θ α ε-

Η φ ω το γ ρ α φ ικ ή μηχανή εν ό ς β ρ ετα ν ικ ο ύ B oston κ α τά φ ε ρ ε να "σ υ λ λά β ει" ένα Fw 190 τη σ τιγ μ ή που ελ ισ σ ό τα ν σ ε μία α ερ ο μ α χ ία μ ε τη R A F σ τις 24 Μ α ρ τίο υ 1942. Σ ε εκ είν η τη συμπλοκή οι Β ρ ε τα ν ο ί έχα σ αν επ τά Spitfire, έν α ν τι εν ό ς Fw 190.

π ετρ επ ε στον εα υ τό το υ να υστερήσει. Η πράξη α π έδ ειξε ό τι ο Τανκ δ εν επρόκειτο να μετανιώ σει π ο τέ για τη ν επιλογή το υ να υ ιο θ ετή σ ει το ν α σ τερο ειδή κιν η τή ­ ρα. Η Luftwaffe α ν έφ ερ ε τα επ όμενα χρόνια π λήθος περιπτώσεων κατά τις οπ οίες τα Fw

ΕΝΑ ΚΙΤ ΓΙΑ TO Fw 190 ΑΠΟ ΤΗΝ ACADEM Y ΣΤΗΝ 1/72

18

F O C K E -W U L F FW 190A6/ W W Ii G erm an

Το γερμανικό καταδιωκτικό Fw 190 δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, αφού είναι από τα πιο δημοφιλή στη μοντελιστική αγορά. Το συγκεκριμένο κιτ ανήκει στη νέα γενιά της Academy (πρώτη κυκλοφορία το 1992) και χαρακτηρίζεται από άριστη ποιότητα και λεπτομέρεια. Τα τρία πλαίσια σκλη­ ρού πλαστικού πολυστερίνης, χρώματος γκρι, περιλαμβάνουν 62 μέρη. Προσφέρεται και ένα διαφα­ νές πλαίσιο με τρία μέρη (υπάρχουν δύο καλύπτρες για την κατασκευή ενός Α6 ή ενός Α8) και η δυ­ νατότητα τοποθέτησης ανοικτής καλύπτρας. Κυριαρχεί η εγχάρακτη γράμμωση. Η εξωτερική λεπτο­ μέρεια κρίνεται πολύ καλή για την κλίμακα. Τα σήματα προσφέρουν τη δυνατότητα κατασκευής ενός Fw 190Α-8 της III./JG 54 “Grün Herz" με την κλασική παραλλαγή της περιόδου (RLM74 Grey Green, RLM75 Violet Grey και RLM76 Light Blue). Πρόκειται για ένα καλό μοντέλο Fw 190 στην 1/72, με πο­ λύ καλή σχέση τιμής/απόδοσης. Περισσότερες πληροφορίες παρέχονται από το Plastimodellismo (τηλ. 210-3613011, 2102912381) και από τα συνεργαζόμενα καταστήματα. Στέλιος Δεμηράς

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

190 είχαν χάσει έναν κύλινδρο το υ κινητήρα το υ ς από εχθ ρ ικά πυρά αλλά επ έσ τρεψ αν στη βάση το υ ς και π ροσγειώ θηκαν κανονι­ κά. Οταν, α ντίθ ετα , ένα μαχητικό με υδρόψ υκτο κινητήρ α δεχότα ν πλήγμα, η άμεση απώλεια το υ ψ υκτικού μέσου σήμαινε πως η εναπ ομένουσ α ζωή το υ κινητήρ α μ ετρ ιό ­ τα ν σε λίγα λεπ τά. Αν και το όνομα το υ Τανκ έγινε συνώνυμο με τη ν ανάπτυξη το υ Fw 190, ο ίδιος υποστήριζε πάντα ό τι η σχεδία­ ση το υ αεροσ κάφ ους ή τα ν απ οτέλεσ μα ο­ μαδικής εργασίας και κόπου εκ μ έρ ου ς μίας σειράς εξα ιρ ετικώ ν μηχανικών, όπως ο Βίλυ Κάθερ, που συντόνισ ε το όλο έργο, ο Ρούν τι Μπλάσερ, ο οποίος είχε τη ν ευ θ ύ ν η του σχεδιασμού και διακρινόταν για τη σχεδόν μαγική ικα νότητά το υ να α υ ξά νει τη ν α ν το ­ χή και να εξο ικ ο ν ο μ εί βάρος, ο Λ ού ντβιχ Μίτελχο υμ π ερ, που επ έβ λεψ ε τη ν κατασκευή τω ν πρω τοτύπω ν και α ρ γό τερα τω ν μ ο ν τέ ­ λων παραγωγής, και φυσικά οι δοκιμασ τές πιλότοι Χανς Σ ά ντερ και Κ ούρτ Μ έλχορν, οι οποίοι π έτα ξα ν με τα πρω τότυπα και εισηγή θ η κ α ν τις απ αραίτητες βελτιώ σ εις. Αν και το νέο καταδιω κτικό επ ρ όκειτο να είναι στιβαρό και α ν θ εκτικ ό , έπρεπε επί­ σης να μη θυσ ιάζει τη ν ευ ελιξία του, προκειμένο υ να επιβιώσει στη μάχη. Το μυστικό ή τα ν να εφ ο δια σ τεί με επ ιφ ά νειες ελέγχου α ρ κετά μ εγά λες ώστε να έχει καλά π τητικά χαρακτηρισ τικά, αλλά σ χεδιασ μένες έτσ ι ώ­ σ τε να είναι άριστα ισορροπ ημένες με ποι­ κιλία στατικώ ν και δυναμικώ ν φορτίω ν δ ιότι δ ια φ ο ρ ετικά το αεροσ κάφ ος θ α μπορούσε εύκο λα να κατα σ τεί δ υσ κίνητο και βαρύ. Η σχεδιαστική ομάδα τη ς Focke Wulf αφιέρωσε α τε λ είω τες ώ ρες σ την προσπάθειά τη ς να εξασ φαλίσ ει τη ν άμεση απόκριση τω ν χειρι­ στηρίων σε σχέση με τις επ ιφ άνειες ε λ έ γ ­ χου. Ε νεργώ ντας προς αυτή τη ν κα τεύ θυ ν-

γ *' ε π έ λ ε ξε να υ ιο θ ετή σ ει ράβδους ως μέ3α σ ύνδεσης μ ετα ξύ τω ν χειριστηρίω ν και τ _ . επιφανειώ ν ελέγχου, σε αντίθεσ η με τη _ ·νρ ι τ ό τ ε ισχύουσα πρακτική τη ς χρήσης συρμάτων και τροχαλιών. Είχε παρατηρηΞ ΐί άλλω στε, ό τι κατά τη μάχη το σύστημα τ _ . τροχαλιώ ν έ τε ιν ε να χαλαρώ νει από τα αεγάλα φορτία που αναπτύσσονταν, με α",οτέλεσ μα η απόκρισή το υ να γίν ετα ι λιγότε ρ ο άμεση.

ΕΝΑ ΘΑΥΜΑΣΙΟ ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΟ Η μεγάλη στιγμή για το πρω τότυπο του -.ν 190 ή λ θ ε τη ν 1η Ιουνίου 1939, τρ εις μή­ νες πριν από τη ν έναρξη το υ Β1Παγκοσμίου Π ολέμου, ότα ν το αεροσ κάφος π ραγματο­ ποίησε τη ν πρώτη το υ πτήση έχο ντα ς στα χειρισ τήρια το ν εμ π ειρ ό τα το Χανς Σάντερ. Η δοκιμή επιβεβαίω σε π ανηγυρικά τη ν επι­ τυχία τη ς φιλοσοφίας το υ Τανκ. Το α ερ ο ­ πλάνο μπορούσε να ε κ τε λ ε ί ελιγμ ο ύ ς χωρίς ο π ιλότος να χρ ειά ζετα ι να ασκεί παρά ελά ­ χιστη δύναμη στα χειριστήρια, χρησιμοποι­ ώ ντας μάλιστα στις π ερισ σ ότερες περιπτώ ­ σεις μόνο το ν αντίχειρα και ένα δάκτυλο. Ο ρυθμός π ερισ τροφ ής ήτα ν εκπ λη κτικό ς και η μέγιστη δύναμη που χ ρεια ζότα ν να ασκή­ σει ο π ιλότος στο χειρισ τήριο για τη ν κίνη ­ ση τω ν π τερυγίω ν ή τα ν κάτω από τα τέσ σ ε­ ρα κιλά, επίπεδο το οποίο είχε υπολογιστεί ό τι ή τα ν το μέγισ το α νεκτό για το ν μέσο αν­ θρώπινο καρπό. Η απόκριση το υ αεροσ κά­ φους στις ε ν το λ ές τω ν χειρισ τηρίω ν και τω ν ποδωστηρίων (από όπου ελεγχ ό τα ν το ολοκινούμενο πηδάλιο διεύθυνσ ης στην ουρά) ή τα ν άμεση και η διατήρηση τη ς ι­ σορροπίας το υ σε όλο το εύ ρ ο ς τα χ υ τή τω ν κάτι παραπάνω από ικανοποιητική. Υπήρξαν όμως και κάποια προβλήματα, όπως η υπερ­ θέρμανσ η τη ς εσ ω τερικής σειράς κυλίν­ δρων σε σχέση με τη ν εξω τερ ική και η υψη­ λή θερμοκρασ ία τω ν 55 βαθμώ ν Κελσίου που αναπτυσσόταν ακόμη και στο εσ ω τερι­ κό το υ κόκπ ιτ και κυρίως στο τμ ή μ α τω ν πο­ δωστηρίων, το οποίο βρισκόταν ε γ γ ύ τερ α στο διαμέρισμα το υ κινητήρα. Ο Σ ά ντερ ο­ μολόγησε μάλιστα ό τι καθόλη τη διάρκεια τη ς πτήσης ένιω θ ε σαν να είχε «και τα δύο πόδια μπροστά σε ένα αναμμένο τζάκι». Την π ερίοδο που η Focke Wulf πραγμα­ τοποιούσε τις π ρώ τες π τήσ εις το υ πρω το­ τύπου, η BMW ολοκλήρω νε τη ν ανάπτυξη ε ­ νός ακόμη ισ χυρότερου α σ τερ ο ειδο ύς κι­ νητή ρ α τη ς, το υ BMW 801, ο οποίος ξεπ ερνούσε το π ροηγούμενο μ ο ν τέλο τη ς σε ισχύ κατά 50 και α ρ γότερα κατά 200 hp και ή τα ν λιγ ό τερ ο επιρρεπ ής σε υπερθέρμανση. Ο Τανκ ό φ ειλ ε να προσαρμόσει το ν νέο κινη ­ τήρα στο αεροσκάφος. Η αποστολή αυτή π ρ ο ϋ π έθ ετε σ ημαντικές δ ο μ ικές αλλαγές λόγω το υ α υ ξη μένο υ όγκου που κατελάμβανε και, φυσικά, το υ π ρόσ θετου βάρους. Για να δ ια τηρ ηθ ού ν τα θαυμάσια π τητικά χαρα­ κτηρισ τικά το υ Fw 190 χρ ειά σ τηκε να α υ ξη ­ θ ε ί το εκπ έτασ μα κάθε π τέρ υγας κατά 50

Ενα από τα πρώ τα Fw 190Α-1 που τέ θ η κ α ν σ ε υπ ηρεσ ία σ το Δ υ τικ ό Μ έτω π ο ή τα ν και το εικ ο ν ιζό μ εν ο «Μ α ύ ρ ο 13» το υ α νθυπ οσ μ ηναγού Χ ο ρ σ τ Σ τέ ρ ν μ π ε ρ γ κ , το οποίο α νήκε σ τη ν 6η Μ ο ίρ α τη ς JG26.

19

Ο επ ισ μ ηνα γός Γιοχάνες Ζ ά ιφ ε ρ τ π ο ζά ρ ει υ π ερή φ ανος δίπλα σ το δικό το υ Fw 190, σ το πηδάλιο δ ιεύ θ υ ν σ η ς το υ οπ οίου έχουν α π ο τυ π ω θ εί οι 34 κ α τα ρ ρ ίψ εις το υ . Ο Ζ ά ιφ ε ρ τ ήτα ν δ ιο ικ η τή ς τη ς I Σ μ η να ρ χ ία ς τη ς JG 26 από το ν Ιο ύ λ ιο το υ 1941.

cm, πράγμα που αύξησ ε τη ν π τερυγική επι­ φάνεια κατά 3,25 τ.μ. και μείωσε τη ν π τερ υ ­ γική φόρτιση από τα 1,9 kg/m2 στα 1,5 kg/m2. Μ εγάλης σημασίας ή τα ν επίσης η α ν τιμ ετώ ­ πιση τω ν π ροβλημάτω ν που είχε δημιουρ­ γήσ ει το α υ τόμ α το σύστημα ελέγχου το υ κι­ νητή ρ α (Kommandogerät), το οποίο ενερ γ ο ­ ποιούσε τη ν υπ ερτροφ οδότησ ή το υ όταν το ύψος πτήσης υπ ερέβαινε τα 2.650 m. Επ ρόκειτο για ένα έξυπ νο σύστημα που ε ί­ χε ως στόχο να απ αλλάξει το ν χειριστή από τη ν έννοια το υ σ υνεχούς υπολογισμού του β έλτισ το υ συνδυασμού μ ετα ξύ μ εγεθ ώ ν ό ­ πως είναι το ύψος πτήσης, η παροχή καυσί­ μου στον κινητήρα, το μίγμα καυσίμου, η ρύθμιση το υ β ή μα τος τη ς έλικας, ο χρο νι­ σμός και οι σ τρο φ ές το υ κινητήρ α και η ε ­ μπλοκή τη ς κα τά λλη λη ς Βαθμίδας υπερ-

τρ ο φ ο δ ό τη . Ο π ιλότος κινούσε απλώς τη μανέτα ισχύος και τα υπόλοιπα ή τα ν έργο το υ Kommandogerät. Η ιδέα φαινόταν θ α υ ­ μάσια στα χαρτιά, αλλά σ την πράξη η ε ν ε ρ ­ γοποίηση το υ υπ ερτρ οφ οδ ότη κατά τη διάρκεια ενός ελιγμο ύ στο κρίσιμο ύψος τω ν 2.650 m μπορούσε να είναι τόσο ξα φ ν ι­ κή και βίαιη ώ στε ο π ιλότος να κινδ υ νεύ ει να χάσει το ν έλεγχ ο το υ αεροσκάφους. Η BMW επέλυσ ε γρήγορα το π ρόβλημα με α­ ξιόπιστο τρόπο, ώστε το Kommandogerät να α π ο τελεί ένα σ ημαντικό π λεο νέκτη μ α για το υ ς χειρ ισ τές το υ Fw 190 κατά τις α ερ ο μα ­ χίες. Ορισμένα άλλα π ροβλήματα δυσχέραναν προσωρινά τη ν ανάπτυξη το υ αεροσ κά­ φους, όπως π.χ. το σύστημα ασφάλισης τω ν σκελώ ν προσγείωσης κατά τη ν ανάσυρση ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και το φυσίγγιο που π υ ρ ο δ ο τείτο π ροκειμένου να ολισ θήσ ει προς τα πίσω η καλύπτρα μέσω ενό ς εμβόλου, σε περίπτωση εγκ α τά ­ λειψ η ς το υ αεροσ κάφ ους από το ν χειριστή. Σε αντίθεσ η με τα άλλα καταδιω κτικά τη ς ε ­ ποχής του το Fw 190 δ εν είχε σχεδιασ τεί να π ετά με τη ν καλύπτρα ανοικτή και το χειρ ο ­ κίνη το άνοιγμά τη ς σε πτήση α π οδείχθηκε σ χεδόν αδύνατο λόγω τη ς αντίσ τασ ης του αέρα. Η υποχρέωση το υ χειριστή το υ Fw 190 να μάχεται έχο ντα ς διαρκώ ς κλεισ τή τη ν κα­ λύπτρα το υ δ εν δημιουργούσ ε ιδιαίτερα τα ­ κτικά π ροβλήματα δ ιό τι το αεροσ κάφ ος ή ­ τα ν εφ οδιασ μένο με σύστημα θ έρμανσ ης και ψ ύξης το υ κόκπ ιτ και η π οιότητα του π λεξιγκλά ς ή τα ν άριστη, αλλά εμφ ανίζο-

Οι υπ όλογοι εδ ά φ ο υ ς π ρ ο ετο ιμ ά ζο υ ν ένα Fw 190 για απογείω ση ενώ ο χ ειρ ισ τή ς το υ π α ρ α μ έν ει σ το κόκπ ιτ.

20

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

To Fw 190Α-3 το υ υπ οσμηναγού Αρνιμ Φ άμπερ, που π ρ ο σ γ ειώ θη κ ε κ α τά λ ά θ ο ς σ τη Β ρ ετα ν ία σ τις 2 3 Ιο υ νίο υ 19 4 2 λόγω απ οπ ρ οσ ανατολισ μ ού. Σ το κ ά λυμμ α το υ κινη τή ρ α το υ έ φ ε ρ ε έναν «π ε τε ιν ό », το α γα π ημ ένο έμ β λ η μ α το υ δ ιο ικ η τή τη ς III./JG 2, σμ ηνα γο ύ Χανς Χαν.

ν τα ν μ ερ ικ ές αδυναμίες σε περίπτωση βρο­ χ ής ή διαρροής λαδιών από το ν κινητήρα που σ υνήθω ς κα τέληγα ν πάνω στην καλύ­ πτρα. Ε κτός από το πλήρως ανασ υρόμενο σύ­ σ τημα προσγείωσης το Fw 190 δ ιέ θ ε τ ε έναν μερικώ ς ανασυρόμενο ουραίο τροχό. Τα φλαπς μπορούσαν να καταλάβουν τέσ σ ερις θ έσ εις με τη βο ήθ εια τριώ ν η λεκτρ ικώ ν δια­ κοπτών: ευθυγραμμισ μένα με τη ν πτέρυγα, με κλίση 15 μοιρών για τη φάση τη ς απ ογεί­ ωσης, με κλίση 30 μοιρών για ελιγμ ο ύ ς στον αέρα και πλήρως κάτω για τη ν ομαλή προ­ σγείωση. Ο κινητήρ α ς τω ν 1.700 hp που ε ξό ­ πλιζε τη ν έκδοσ η Α-3 απ έδιδε το μέγιστο τη ς ισχύος το υ μ ετα ξύ 2.745 και 5.490 m, παρ α τη ρ είτο δε μία μικρή πτώση τη ς απόδο­ σης σε ύψη 1.525-2.440 m. Το αεροσ κάφος έ ­ φ ερ ε δύο α υ τοσ φ ρα γιζόμ ενες δ εξα μ εν ές καυσίμου χ ω ρ η τικότητα ς 525 It κάτω από το κόκπιτ. Το δοχείο λιπ αντικού ή τα ν χω ρητι­ κ ό τη τα ς 40,8 It. Υπήρχε παράλληλα η δυνα­ τό τη τα ανάρτησ ης μίας εξω τερ ικ ή ς απορριπ τό μ εν η ς δ εξα μ εν ή ς καυσίμου τω ν 300 It στον κοιλιακό φορέα. Οι Γερμανοί υπολόγι­ ζαν ό τι η αυτονομία το υ αεροσ κάφ ους σε περίπτωση χρήσης μόνο τω ν εσω τερικώ ν δ εξα μ ενώ ν και εμπ λοκής σε ολιγόλεπ τη α ε­ ρομαχία κυμαινόταν περί τα 80 λεπ τά τη ς ώ­ ρας. To Fw 190 ή τα ν ιδιαίτερα μικρό και ε υ έ ­ λικτο , παρουσιάζοντας μικρό στόχο στον α­ έρα. Είχε εκπέτασ μα μόλις 10,51 m. Ζύγιζε κενό 3.225 kg και είχε μ έγισ το βάρος απο­ γείω σης 3.977 kg, κάτι που βοηθούσ ε πολύ το ν κινητήρ α να το υ προσδώσει μέγιστη τα ­ χ ύ τη τα 673 km/h σε ύψος 6.400 m και ρυθμό ανόδου 14,58 m/sec. Ο σ κ ελετό ς το υ ήταν α ρ κετά α ν θ εκ τικ ό ς ακόμη και στην περί­ πτωση που το αεροσ κάφ ος π ραγματοπ οιού­ σε βύθιση από μεγάλο ύψος, οπ ότε η τα χύ ­ τη τά το υ μπορούσε να φθάσ ει ως τα 934 km/h! Ο οπλισμός το υ τυπικού Fw 190 ή τα ν αρ­ χικά ελλιπ ής στην έκδοση Α-1. Α π οτελείτο από τέσ σ ερα πολυβόλα MG 17 τω ν 7,92 mm με απ όθεμα 1.000 φυσιγγίων ανά όπλο, το ­ π ο θ ετη μ έν α στο άνω κάλυμμα το υ κιν η τή ­ ρα, και δύο π υροβόλα Oerlikon MG/FF τω ν 20 mm, με απ όθεμα 55 βλημάτω ν ανά όπλο, το ­ π ο θ ετη μ έν α στις π τέρ υ γ ες ώ στε να βάλ­ λουν έξω από το ν δίσκο τη ς έλικας. Α υτό το

ι .ός σ τερούσ ε το αεροσ κάφος από τη ν : .c .< a ia ισχύ πυρός. Η έκδοσ η Α-1 υστε: : _ σ ε ακόμη και ένα ντι τω ν π αλαιότερω ν Ξ ' : i r -4. τα οποία δ ιέ θ ε τα ν ένα πυροβόλο "'G 151 στο ρύγχος. Από τη ν έκδοσ η Α-2 η • ~ά σ τα σ η Β ελτιώ θη κε με τη ν αντικατάτταση δύο MG 17 από ισάριθμα πυροβόλα Mauser MG 151 τω ν 20 mm (με απ όθεμα 200 : '-α ά τω ν ανά όπλο), κοντά στη βάση των — :ούγω ν, τα οποία έβα λλα ν συγχρονισμέ•α μέσα από το ν δίσκο τη ς τρ ίφ υ λλη ς με* ι Ά ι κ ή ς έλικας. Τα ποδωστήρια στο εσ ω τερικό το υ κόκ- τ ήτα ν το π ο θ ετη μ έν α κατά τέ το ιο ν τρόπο _ Γ :ε τα πόδια το υ πιλότου να βρίσκονται ~ ο ίδιο επίπεδο με το κάθισμά του, γεγο. ός που βοηθούσ ε το σώμα να δ έχ ετα ι υψηΆ ς επιταχύνσεις κατά τη ν αερομαχία και -£.ϋύνε α ρ κετά τις π ιθ α νό τη τες εμφ άνισ ης ε .ός κατασ τροφ ικού «black out». Ο κορμός του καθίσ ματος το υ χειριστή είχε ενσωμα^ μ έ ν η θωράκιση από έλασμα χάλυβα πά­ χους 8 mm. Το πίσω μέρ ος το υ κεφαλιού -.ο οσ τα τευό τα ν επίσης από πλάκα χάλυβα “ άχους 13 mm. Το α λ εξιν έμ ιο ή τα ν κατα­ σκευασμένο από αλεξίσ φ αιρο κρύσταλλο “ άχους 44 mm. To Fw 190 ή τα ν εφ οδιασ μένο αε το ν τυπικό ασύρματο FuG7 τη ς Luftwaffe, ο οποίος όμως δ εν έ φ ε ρ ε κεραία εξω τερ ικά -α ρ ά μόνο ένα σύρμα από το άνω μ έρ ος τη ς καλύπτρας μέχρι τη ν κορυφή τη ς ουράς. Η υποστήριξη το υ πιλότου με οξυγόνο σε με■άλα ύψη εξασ φ αλιζόταν με τρ εις φ ιάλες το υ σ υσ τήματος Hohenatem. Η π υξίδα του αεροσκάφους ή τα ν επίσης άριστα σχεδια­ σμένη, με εσ ω τερικό μ αγνήτη που ή τα ν κα­ τά π ολλές φ ο ρ ές ισ χυρότερος σε σχέση με το ν αντίστοιχο το ν οποίο χρησιμοποιούσαν τα αεροσκάφη τη ς RAF, επ ηρεαζόταν ελά ­ χιστα από τις σ τρ ο φ ές προς το ν βορρά ή τις επιταχύνσεις και δ εν υφίσ τατο καμία επί­ δραση από τις διακυμάνσεις τη ς τάσ ης του ρ εύ μ α το ς ή τις αλλαγές θερμοκρασ ίας.

Χ ε ιρ ισ τέ ς τη ς ΙΙ./ϋ 0 2 6 α κ ο ύ ν ε μ ε προσοχή τις ο δ η γ ίες που το υ ς δ ίν ει έν α ς σ υ νά δ ελφ ό ς το υ ς κ α τά τη διά ρ κεια μ ια ς ανάπ αυλας από τη δράση, το καλοκα ίρ ι το υ 1942. Το σ τα θ μ ε υ μ έ ν ο α ερ ο σ κ ά φ ο ς σ το β ά θ ο ς τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς , μ π ρ οσ τά από ένα ενισ χυμ ένο υ π ό σ τεγ ο , είν α ι Fw 190Α-3.

Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΩΝ SPITFIRE ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ Η πρώτη παρτίδα παραγωγής τω ν Fw 190Α-1 άφησε το εργοστάσιο το υ Μ αρίενμπουργκ το ν Ιούλιο το υ 1941. Μ έχρι το τ έ ­ λος το υ επ όμενου μήνα 22 αεροσκάφη εί­ χαν ήδη π αραδοθεί στη Luftwaffe. Η πρώτη επιχειρησιακή μονάδα που εξοπ λίσ τη κε με το ν τύπ ο ή τα ν η 6η Μοίρα τη ς II./JG26, διοικο ύμ ενη από το ν υποσμηναγό Β ά λτερ Σνάιντερ , η οποία σ τά θ μ ευ ε κοντά στην πόλη Μ ουρσέλ το υ Βελγίου. Α κολούθησ αν α μ έ­

σως μ ετά η 4η Μοίρα το υ υποσμηναγού Κ ούρτ Εμπ ερσμπ έργκερ και η 5η το υ υποσμηναγού Β όλφ γκα νγκ Κόσε, έω ς ό του το ν Σ επ τέμβ ριο ολόκληρη η II Σμηναρχία τη ς JG26 είχε α λλά ξει με ενθουσ ιασ μό τα πα­ λαιό Bf109Ε-7 με 30 νέα Fw 190. Σ τις 18 το υ μήνα σ ημειώ θηκε η πρώτη αερομαχία με τη RAF (41 Μοίρα). Κατά τη διάρκειά τη ς κατερ ρ ίφ θ η και ο δ ιο ικη τής τη ς Σμηναρχίας, σμηναγός Β άλτερ Αντολφ, η σορός το υ ο­ ποίου π ερισ υνελέγη από τη θάλασσα έπ ει­ τα από τρ εις ο λό κληρ ες εβδο μά δες. Η θέσ η το υ Α ντολφ αναπληρώ θηκε γρήγορα από έ ­ ναν άλλο γνω στό άσσο, το ν σμηναγό Γιόχαν Μ ύνχεμπ εργκ, ο οποίος είχε μόλις επ ισ τρέ­ φ ει στην Ευρώπη έπ ειτα από μία εξα ιρ ετικά επ ιτυ χη μένη θ η τε ία στο βορειοαφ ρικα νικό θ έα τρ ο το υ π ολέμου. Τρεις η μ έ ρ ε ς α ρ γό τε­ ρα οι Πολωνοί πιλότοι τω ν Spitfire τη ς 315 Μ οίρας τη ς RAF, που σ υνόδευαν μερικά Blenheim, συνεπλάκησαν επίσης με το ν ά­ γνω στο τύπο αεροσ κάφ ους και κατέρριψ αν ένα από τα γερμανικά αεροπλάνα, στο ο­ ποίο επ έβαινε ο υποσμηναγός Ο ύλριχ Τζιάλας. Το π ρόβλημα τη ς υπ ερθέρμανσ ης το υ κινητήρ α BMW 801 εξα κο λο ύ θ η σ ε να υπάρ­ χει και να ταλα νίζει τα καινούργια Fw 190 επί μ ερ ικο ύ ς μήνες, σε τέ το ιο βαθμό ώστε να σ ημειώ νονται ακόμη και π υρκαγιές επί τω ν To Fw 190 δ εν α π έφ υ γ ε τις σ υ νη θισ μ έν ες «π α ιδ ικ ές α σ θ έ ν ε ιε ς » που σ υνο δεύουν κ ά θ ε νέο τύπ ο α ερ ο σ κ ά φ ο υ ς ό τα ν ε ισ έ ρ χ ε τα ι σε υπ ηρεσία. Ενα από τα αρχικά π ρ ο β λή μ α τα ή τα ν η εκδήλω ση π υρκαγιά ς από υ π ερ θ έρ μ α ν σ η το υ κ ινη τή ρ α , γεγονό ς που ό τα ν σ υνέβ αινε σ το έδ α φ ο ς α νά γκ α ζε το υ ς τεχ ν ικ ο ύ ς να π εριλούσ ουν το α ερ ο σ κ ά φ ο ς μ ε ειδ ικ ό α φ ρ ό.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΟΚΠΙΤ TOY Fw 190 δ εξιό ποδωστήριο, βρίσκονται τα δύο όργανα εν δ είκτες της ροής και της πίεσης του οξυγό­ νου. Στην ακριβώς απέναντι πλευρά του πίνα­ κα διακρίνεται ο μοχλός ασφάλισης των σκε­ λών προσγείωσης στη θέση ανάσυρσης. Πάνω στο στικ διακρίνεται τον κομβίο πυρός που ε­ νεργοποιούσε τον θανάσιμο συνδυασμό πολυ­ βόλων και πυροβόλων το οποίο έφ ερε το α ε­ ροσκάφος. Ο επιλογέας πυρός παρείχε στον πιλότο τη δυνατότητα να επ ιλέξει έναν από τους α κόλουθους τρεις συνδυασμούς βολής: α) πολυβόλα MG17 και πυροβόλα MG151, 6) πυροβόλα Oerlikon MG/FF, γ) όλα τα πολυβόλα και τα πυροβόλα. Οταν οι Βρετανοί ανέλυσαν διεξοδικά το Fw 190Α-3 που έπεσε τυχαία στα χέρια τους, ο­ μολόγησαν τον θαυμασμό τους για την εργονομική διάταξη του κόκπιτ, για την ευκολία με την οποία ο χειριστής μπορούσε να φθάσει οποιοδήποτε όργανο χωρίς ιδιαίτερη προσπά­ θ ε ια , όπως και για το γεγονός ότι οι σχεδια­ σ τές της Focke W ulf είχαν αφαιρέσει οποιονδήποτε περιττό μοχλό θα μπορούσε να γίνει αιτία τραυματισμού του πιλότου σε περίπτωση μεγάλων φορτίσεων ή εγκατάλειψ ης του αερο­ σκάφους.

Το πιλοτήριο του Fw 190Α-3 είναι αντιπρο­ σωπευτικό της φιλοσοφίας σχεδιασμού του αε­ ροσκάφους της Focke Wulf. Αν και κάπως στε­ νό, θεω ρείτο ακόμη και από τους πιλότους της RAF ως πολύ εργονομικό. Ακριβώς πίσω από το αλεξινέμιο, στο ύψος των ματιών του χειρι­ στή, διακρίνεται το σκοπευτικό Revi 16Β, που ήταν τοπ οθετημένο με απόκλιση ως προς τον διαμήκη άξονα του αεροσκάφους, κατά 38 mm. Ακριβώς από κάτω, στην πρώτη σειρά του πίνακα, βρίσκονται οι διακόπτες οπλισμού και οι μ ετρ η τές των πυρομαχικών. Το στρογγυλό όργανο δεξιά είναι ρολόι. Η δεύτερη σειρά πε­ ριλαμβάνει έξι κυκλικά όργανα (από αριστερά προς τα δεξιά): το υψόμετρο, ο ενδείκτης τα ­ χύτητας, ο ενδείκτης κλίσης, η γυροσκοπική πυξίδα, ο ενδείκτης πίεσης υπερτροφοδότησης του κινητήρα και το στροφόμετρο. Τα τέσ ­ σερα κυκλικά όργανα μικρότερης διαμέτρου που βρίσκονται ακριβώς από κάτω είναι, από α­ ριστερά προς τα δεξιά: ο ενδείκτης καυσίμου και πίεσης ελαίου, ο ενδείκτης θερμοκρασίας ελαίου, ο ενδείκτη ς μίγματος καυσίμου και ο ενδείκτης βήματος έλικας. Πιο κάτω υπάρχει το κυκλικό όργανο με τα δύο κομβία για την ά­ φεση των εξω τερικά αναρτημένων βομβών. Στη δεξιά προέκταση του πίνακα, δίπλα στο

22 mm

αεροσκαφώ ν ενώ Βρίσκονταν ακόμη στο έ ­ δαφος. Ακόμη χ ειρ ό τε ρ ε ς ή τα ν οι περιπτώ ­ σεις που η φω τιά εκδηλω νότα ν εν πτήσει. Επειτα από μ ερ ικ ές απ ώ λειες λόγω α υ τής τη ς αιτίας η διοίκηση τη ς Luftwaffe δ ιέ τα ξε οι πιλότοι να π ετο ύ ν πάνω από τη θάλασσα μόνο μέχρι τη ν απόσταση που θ α το υ ς επ έ­ τρ επ ε να επ α νέλθ ου ν πάνω από τη ν ξηρά π ετώ ντα ς χωρίς κινητήρ α (σαν ανεμοπλάνα), σε περίπτωση που υπήρχε 6λά6η. Οι Γερμανοί χειρ ισ τές όμως είχαν κα τεν θ ο υ σιαστεί με τις δ υ ν α τό τη τες το υ νέου α ερ ο ­ σ κάφους και δ εν π τοο ύντα ν από τις πρώι­ μες ασ τοχίες. Τον Ο κτώ βριο η III./JG26 του επισμηναγού Γκέρχαρντ Σόπ φ ελ μ ετασ τάθμευσ ε από τη 6άση το υ Λιζεσκούρ σε ε κ ε ί­ νη τη ς Κ οκέλ κοντά στο Καλαί και παράλλη­ λα άρχισε εντα τικά τις διαδικασίες α ντικα ­ τάστασης τω ν Messerschmitt από τα Fw 190. Ο αρχιμηχανικός α υ τή ς τη ς Σμηναρχίας υποσμηναγός Ρολφ Σραίντερ, έλυσ ε οριστικά το π ρόβλημα τη ς υπερθέρμανσ ης το υ κινη ­ τήρα εφ ευ ρ ίσ κο ντα ς ένα απλό αλλά ευ φ υ ές σ ύστημα μέσω το υ οποίου διαχώριζε ένα μ έρ ος τω ν εξατμίσεων. Παρά τη ν αύξηση τω ν εμπ λοκώ ν των Β ρετανώ ν πιλότων με τα Fw 190 η Υπηρεσία Π ληροφοριώ ν τη ς RAF καθυσ τέρησ ε μέχρι τις 29 Ο κτω βρίου 1941 για να πει επίσημα ό τι αντιμετώ π ιζε έναν νέο τύπο καταδιω κτι­ κού, αν και εξέφ ρ α ζ ε ακόμη α μφ ιβολίες για το αν π ράγματι οι Γερμανοί είχαν αναπ τύξει τόσο γρήγορα ένα καινούργιο αεροσκάφος. Σ τις 8 Ν οεμβρίου τα Fw 190 είχαν τη ν πρώτη σοβαρή επιτυχία το υς, όταν κατέρριψ αν 14 Spitfire από εκείνα τα οποία σ υμμετείχαν σ την τελ ευ τα ία επιχείρηση «Circus» που ορ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γάνωσε η RAF μέσα στο 1941 και η οποία σ τόχευε στις εγκατασ τάσ εις σ ιδηροδρομι­ κών επισκευώ ν τη ς Λίλλης. Οι απ ώ λειες των Γερμανών π εριορίσ τηκαν σε τρία αεροσκά­ φη που έπεσαν θ ύ μ α τα ατυχημάτω ν κατά τη ν προσγείωση, γεγονό ς που μ α ρ τυ ρ εί τη ν εσπ ευσ μένη εισαγωγή το υ τύπου σε υπηρε­ σία και τη μείωση το υ απ αιτούμενου χρόνου εκπ αίδευσ ης τω ν πληρωμάτων. Στις 22 Δ ε ­ κεμβρίου η II Σμηναρχία υπέστη το χ ειρ ό τε ­ ρο πλήγμα τη ς και όχι από το ν εχθ ρό . Την η ­ μέρα εκ είν η ο υποσμηναγός Β ά λτερ Σνάιν τερ οδήγησ ε τα αεροσκάφη τη ς 6ης Μοί­ ρας νοτιο δυ τικά σε μία πτήση μικρού ύψους υπό σ υνθ ήκες μ ειω μένη ς ο ρ α τό τη τα ς. Χά­ νοντα ς το ν προσανατολισμό το υ ς συνετρίβησαν ο ίδιος και τέσ σ ερις από το υ ς συνα­ δ έλφ ο υ ς το υ πάνω σ τους λόφ ους του Αρτουά. Στο μ ετα ξύ η παραγωγή το υ Fw 190Α-1 και κατόπιν τη ς έκδοσ ης Α-2 προχωρούσε σταθερά. Στα τέλ η το υ 1941 περισσότερα από 200 μα χητικά είχαν π αραδοθεί στις μο­ νάδες πρώ της γραμμής τη ς Luftwaffe, ολο­ κληρώ νοντας έτσ ι το ν επανεξοπ λισμό και τη ς I./JG26 το υ επισμηναγού Γιοχάνες Ζάιφ ερ τ η οποία έ δ ρ ευ ε στο Σαίν Ομέρ. Η έ κ ­ δοση Α-2 δ ιέ θ ε τ ε έναν ελαφ ρά βελτιω μ ένο κινητήρα BMW 801 και, το σ πουδαιότερο, δύο π ρόσ θετα π υροβόλα τω ν 20 mm που έ ­ διναν σ τους χ ειρ ισ τές τη δ υ ν α τό τη τα να κτυπ ούν πολύ πιο σκληρά. Στις αρχές του 1942 η Υπηρεσία Π ληροφοριώ ν τη ς RAF πα­ ρ α δ έχθ η κε χωρίς αμφιβολία ό τι το νέο γ ερ ­ μανικό καταδιω κτικό ήτα ν το Fw 190. Ακόμη πιο α νησ υ χη τικές ή τα ν οι π ληροφ ορίες που κα τέφ θα να ν από το υ ς Β ρ ετα νο ύς χειρ ι­

σ τές, οι οποίοι μιλούσαν έντρ ο μ ο ι για τις δυσ άρεσ τες εμπ ειρ ίες το υ ς απ έναντι στα Fw 190. Από α υ τές τις αναφ ορές φαινόταν ξεκά θ α ρ α πως το Spitfire V, που ήτα ν μέχρι τ ό τ ε το καμάρι τη ς RAF απ έναντι στα Bf109, υσ τερούσ ε κατά πολύ σε επιδόσ εις όταν αν α μ ετρ ά το με το Fw 190 και οι μόνοι παρά­ γ ο ν τες οι οποίοι μπορούσαν να σώσουν το ν χειριστή το υ κατά τη διάρκεια μιας α ερο μα ­ χίας με το δημιούργημα το υ Τανκ ή τα ν η ε ­ μπειρία και η τύχη του. Μια άλλη επιχείρηση, ζω τικής σημασίας για το Γ ’ Ράιχ, χρ ειά σ τηκε τη ν ίδια εποχή τη ν κάλυψη τω ν καταδιω κτικώ ν τη ς Luftwaffe και ειδ ικό τερ α τω ν Fw 190. Τα κα­ τα δ ρο μικά μάχης «Scharnhorst» και «Gneisenau» και το βαρύ καταδρομικό «Prinz Eugen» βρίσκονταν εγκλω βισμένα στη Βρέστη από το ν π ροηγούμενο Μάιο, σ τερώ ντας το ούτω ς ή άλλως φτωχό σε βα­ ριές μονάδες επιφανείας Γερμανικό Ν αυτι­ κό από τις υπηρεσίες το υ ς και προσφέρον τα ς θαυμάσιο στόχο στα βομβαρδιστικά τη ς RAF τα οποία εκτό ξευ σ α ν εναντίον το υ ς π ερισ σ ότερες από 300 επ ιδρομές. Η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση δ εν είχε εγκατα λ είψ ει π οτέ τη ν ιδέα να απ ομακρύνει αυ­ τά τα σκάφη από τη ν ακτίνα δράσης τη ς ε ­ χ θ ρ ική ς αεροπορίας και το σχέδιο «Cerberus - Donnerkeil» δ εν άργησε να τε θ ε ί σε εφ αρμογή στην κατάλληλη χρονική συ­ γκυρία. Τα μεγάλα γερ μα νικά π ολεμικά ξ ε ­ γλίστρησαν τελικ ά από το λιμάνι τη ς Βρέσ της τη νύκτα τη ς 11ης Φ εβρουάριου 1942 και με το πρώτο φως τη ς η μέρα ς 252 μαχη­ τικά Bf 109 και Fw 190 σχημάτισαν από πάνω το υ ς μία π ρο σ τα τευ τική ομπρέλα, με 16 κα-

ταδιω κτικά να υπερίπτανται τω ν πλοίων ανά πάσα στιγμή. Τα Fw 190 διεξή γα γα ν σ κληρές αερο μα χίες με τα Spitfire και ή τα ν εκείνα που απέκρουσαν το ν μικρό αλλά γενναίο σχηματισμό τω ν έ ξι αργοκίνητω ν τ ο ρ π ιλ ο ­ πλάνων Swordfish, σ κοτώ νοντας μάλιστα το ν επ ικεφ αλής το υς, πλωτάρχη Γιουτζήν Εσμοντ, με κόσ τος τρία κα τεσ τρ α μμ ένα Focke Wulf που ανήκαν στην 9η Μοίρα. Την άνοιξη το υ 1942 είχαν επανεξοπ λισ τεί με Fw 190 και οι έ ξι σμηναρχίες τω ν JG2 και JG26, οι οποίες παρέτασσαν ένα ε ­ ντυπωσιακό σύνολο 260 καταδιωκτικών. Τα π ροβλήματα το υ κινητήρα είχαν επίσης ξεπ ερασ τεί και οι πιλότοι το υ Fw 190 μπορού­ σαν στο ε ξή ς άφ οβα να ε κ μ ε τα λ λ ε υ το ύ ν πλήρως τις τερ ά σ τιες δ υ ν α τό τη τες που το υ ς παρείχε το αεροσκάφος. Για τη Δ ιοίκη­ ση Μ αχητικώ ν τη ς RAF και το ν αρχηγό της, αντιπ τέραρχο Σ ό λτο Ν τάγκλας, εκείν η ήταν η χ ειρ ό τερ η π ερίοδος από τη ν εποχή τη ς Μ άχης τη ς Αγγλίας, καθώς οι αερομαχίες, η μία μ ετά τη ν άλλη, απέβαιναν σε βάρος των χειριστώ ν τη ς π λή ττο ντα ς το η θικό τους. Ακριβώ ς τη στιγμή που οι Β ρετανοί δ ιώ κτες π ίστευαν ό τι είχαν δαμάσει τα Bf109F και ε ί­ χαν μ ά θει τις κα τά λλη λες τα κ τικ έ ς για τη ν αντιμετώ πισή το υς, β ρ έθ η κα ν να αναμετρώ νται με τα Fw 190 τα οποία χειρ ίζοντα ν ι­ κανότατοι και επ ιθ ετικο ί πιλότοι. Τον Μ άρτιο το υ 1942 η Luftwaffe είχε παραλάβει ικανό αριθμό νέω ν Fw 190 που τη ς ε π έτρ εψ ε να προχωρήσει, όπως είπαμε, σε επανεξοπ λισμό τη ς JG2 «Richthofen», η ο ­ ποία κάλυπτε το αρισ τερό π λευρό τη ς JG26, δυτικά από το ν ποταμό Σομ ως τις α κτές του Α τλα ντικο ύ. Ο ρ υθ μό ς αντικατάστασης των Bf109 στη σ υγκεκρ ιμένη Π τέρυγα Δίω­ ξη ς ή τα ν ιδιαίτερα ταχύς, φ θά νοντα ς τη μία σμηναρχία ανά μήνα. Μ έχρι τα μέσα Μ αρτί­ ου η III./JG2 το υ σμηναγού Χανς «Ασι» Χαν κατέσ τη επιχειρησιακή με το Fw 190Α-1 στις βάσεις το υ Θ εβίλ και το υ Μορλαί. Στα τέλη Απριλίου ακολούθησ ε η II./JG2 το υ σμηνα­ γού Καρλ Χάιντς Γκράιζερτ με Fw 190Α-2 στο Μπωμόν λ ε Ροζέρ και στην Τρικεβίλ και έναν μήνα α ρ γό τερα η I./JG2 το υ σμηναγού Εριχ Λ έιε με Fw 190Α-2 στο Μ ορλαί και στο Σαίν Μπριέκ. Την ίδια π ερίοδο στο δ εξιό

πλευρό τη ς JG26 προχωρούσε η διαδικασία επανεξοπ λισμού τη ς JG1, η οποία είχε ως το μ έα ε υ θ ύ ν η ς τις ολλα νδικές και τις 6ορ ειο γ ερ μ α νικ ές α κτές μέχρι τη Δανία. Τον Μάιο το υ 1942 η II./JG1 το υ σμηναγού Χανς φον Χαν ή τα ν επιχειρησιακή με Fw 190Α-1 και α ναπ τύχθηκε στα αεροδρόμια Β ένσ τρεν τ και Κάτγουικ τη ς Ο λλανδίας. Η π ερίοδος Μ αρτίου-Ιουνίου 1942 θ εω ­ ρείται δίκαια ως η εποχή τη ς π αντοδυνα­ μίας τω ν Fw 190 στο Δ υτικό Μέτωπο. Η ποι­ οτική υπεροχή το υ γερ μα νικού καταδιω κτι­ κού έφ θ α σ ε σε τέ το ιο σημείο ώ στε οι Γερ­ μανοί πιλότοι να πραγματοπ οιούν αναρρι­ χήσ εις με π ερ ισ τρ οφ ές μπροστά στους σχηματισμούς τω ν Spitfire και οι Β ρετανοί σ υνάδελφοί το υ ς να μη μπορούν να πράξο υν τίπ οτα άλλο από το να το υ ς παρακο­ λο υ θ ο ύ ν με δ έο ς, φόβο και κρυφή ζήλια. Στις λέσ χες τη ς RAF το Fw 190 απ οτελούσε μόνιμο θ έμ α συζήτησης. Η πρακτική των Γερμανών, να εμπ λουτίζουν τη συλλογή το υ ς από υπ ολείμματα Spitfire τα οποία ε ί­ χαν καταρρίψ ει πάνω από τη Γαλλία, τα ο­ ποία φρόντιζαν να επ ιδεικνύο υν με κά θε ευκαιρία, δ εν μπορούσε παρά να απ ειλεί ά­ μεσα το η θικό τω ν πιλότων που είχαν κερ δ ί­ σει το ν παγκόσμιο θαυμασμό για το ν υπέ­ ροχο αγώνα το υ ς το 1940. Παρά τη ν α υ το ­ πεποίθηση που διακρίνει κά θ ε πιλότο κατα­ διω κτικού, οι ιπτάμενοι τη ς RAF δ εν δυσ κο­ λ εύ ο ν τα ν ιδιαίτερα να π αραδεχθούν: «Οι Γερμανοί έχουν το πάνω χέρι προς το πα­ ρόν». Η αναλογία απωλειών επιβεβαίω νε αυτή τη ν εντύπωση. Τον Μ άρτιο το υ 1942 η RAF έχασε 32 Spitfire με το υ ς π ιλότους το υς ένα ν τι μόνο π έν τε απωλειών τη ς JG26, ενώ το ν Απρίλιο οι β ρ ετα νικ ές απ ώ λειες εκτο ξεύ θ η κ α ν στα 104 καταδιω κτικά. Τα χ ειρ ό τερ α έπ ονταν για τη RAF. Την 1η Ιουνίου 1942, κατά τη διάρκεια τη ς επι­ χείρησ ης «Circus No 178», οκτώ Hurricane φ ορ τω μένα με βό μ β ες προσπάθησαν να κτυπ ήσουν έναν στόχο στο βόρειο Βέλγιο, έχο ντα ς μία π ρω τοφανή σε έκτασ η και ισχύ κάλυψη από 168 (!) Spitfire V επτά μοιρών που απ ογειώ θηκαν από τις βάσεις το υ Μπίγκιν Χιλ και το υ Χ όρ ντσ ερ τς και άλλων τε σ ­ σάρων μοιρών από τη βάση Ν τέμπντεν.

Εγκαιρα ειδοπ οιημένοι για τη ν προσέγγιση το υ εχθ ρ ικού σχηματισμού χάρη στα επί­ γεια ραντάρ το υ ς οι Γερμανοί σ υγκέντρω ­ σαν ενα ν τίο ν το υ 40 καταδιω κτικά Fw 190 τω ν Σμηναρχιών I και III τη ς JG26, υπό τη ν η ­ γεσία, αντίστοιχα, το υ επισμηναγού Ζάιφ ερ τ και το υ επισμηναγού Γιόζεφ «Πιπς» Πρίλερ, ενός πασίγνωστου άσσου ο οποίος θα υπ ερέβα ινε μέχρι το τέ λ ο ς τη ς σ ταδιο­ δρομίας το υ τις 100 καταρρίψ εις σε βάρος τω ν Δ υτικώ ν Συμμάχων. Τα γερ μανικά κατα­ διω κτικά υ ιο θέτη σ α ν μία κλασική τα κτική και το π ο θ ετή θ η κ α ν κατά τέ το ιο ν τρόπ ο ώ­ σ τε να εμφ α νισ το ύν ξα φ νικά από τη ν κα­ τεύθ υνσ η το υ ήλιου π ετυχαίνοντας σχεδόν απόλυτο αιφνιδιασμό. Η π τέρυγα του Ν τέ­ μπ ντεν δ έχ θ η κ ε το κύριο βάρος τη ς επ ίθ ε­ σης πάνω από τη ν α κτή τη ς Ο στάνδης και προσπάθησε με αυτοθυσ ία να σ υγκροτήσ ει το ν εχθ ρό . Σ τη ν αερομαχία που α κο λού θη ­ σε έχασε οκτώ από τα Spitfire τη ς (ένα από αυτά π ιστώ θηκε στον Πρίλερ), μ ετα ξύ αυ­ τώ ν και εκείν ο το υ διοικητή τη ς. Αλλα π έντε Spitfire επ έσ τρεψ αν στις βάσεις το υ ς με σο­ βαρές ζη μιές. Ωστόσο το τρ αγικό για τη RAF ή τα ν πως όχι μόνο δ εν κατόρθω σ ε να καταρρίψ ει ο ύ τε ένα Fw 190, αλλά δ εν προκάλεσε και κάποια σοβαρή ζημιά σε ένα α­ ντίπαλο αεροσκάφος! Σαν να μην έφ θ α νε το σοκ τη ς 1ης Ιου­ νίου, τη ν επ όμενη η μέρα η RAF έ μ ε λ λ ε να υποστεί άλλη μία ταπ εινω τική ήττα . Δύο π τέρ υ γ ες καταδιω κτικώ ν Spitfire οργάνω­ σαν στις 2 Ιουνίου μία μεγάλη επιδρομή (ε­ πιχείρηση «Rodeo») κο ντά σ την περιοχή το υ Σαίν Ομέρ, χωρίς αυτή τη φορά να είναι δ εσ μ ευ μ έν ες με κα θ ή κοντα συνοδείας, αλ­ λά έχο ντα ς ως απ οκλειστικό σκοπό να πα­ ρασύρουν τη Luftwaffe σε ενα έρ ιες εμπ λο­ κές και να τη ς δώσουν ένα καλό μάθημα. Οι Γερμανοί συνήθω ς αγνοούσαν αυτού του είδ ο υ ς τις π ροκλήσεις εκ μ έρ ου ς τω ν Β ρ ε­ τανώ ν επειδή δ εν ή θ ελ α ν να δ ια κινδ υνεύ ­ ουν τη ν ασφάλεια τω ν πληρωμάτων το υ ς και να τα καταπονούν χωρίς ιδιαίτερη αιτία. Γι’ α υ τού ς κύρια μέριμνα ή τα ν η αναχαίτιση τω ν βομβαρδιστικώ ν και η αποτροπή τη ς ε ι­ σόδου το υ ς πάνω από τη δυτική ηπειρω τική Ευρώπη. Ομως εκείν η τη ν η μέρα άλλαξαν γνώ μη και απ οδέχθηκα ν τη ν πρόκληση τη ς RAF. Τα Fw 190 τη ς II Σμηναρχίας τη ς JG26 υπό το ν Μ ύνχεμπ εργκ ενέπ λ εξα ν και πάλι τα Spitfire τη ς σ χετικά άπειρης καναδικής 403 Μοίρας, τη ς οποίας η γείτο ο επισμηναγός Αλαν Ντήαρ, ένας σ κληροτράχηλος β ε ­ τερ ά ν ο ς τη ς Μάχης τη ς Αγγλίας (όπου π έ­ τυ χ ε 17 καταρρίψ εις), το ν οποίο πολλοί θ ε-

Οι νίκες τω ν Fw 190 επ ί τω ν κατα διω κτικώ ν τη ς R A F έδω σαν σ το υ ς Γερ μ ανούς την ευ κ α ιρ ία να α π οκτήσ ουν μία εκ π λ η κτική σ υλλογή από κτυ π η μ ένα S p itfire διαφόρω ν μ οιρώ ν που κ α τέ λ η ξα ν σ το γαλλικό έδ α φ ο ς . Α νά μεσα σ τα τρ όπ αια τη ς L u ftw a ffe π ερ ιλα μ β ά ν ο ντα ν τα εικ ο νιζό μ εν α , τα οποία π ρ ο έρ χο ντα ν από τη ν 234 Μ ο ίρ α (Α Ζ-Β ) και τη ν πολωνική 306 Μ ο ίρ α (UZ-A).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

MUM*

Ο σ μ ηνα γό ς Μ π ρσύνο Σ τ ό λ ε ε λ έ γ χ ε ι την π ροσαρμογή το υ σω σιβίου το υ (α π α ρ α ίτη το ε ξά ρ τη μ α κ α τά τις π τή σ εις πάνω από θ ά λ α σ σ α , όπως σ υ νέβ α ινε σ τη Μ ά γ χ η ) π λαισιω μένος από δύο τεχ ν ικ ο ύ ς το υ , λ ίγ ο πριν επ ιβ ιβ α σ τεί σ το «Μ α ύ ρ ο 12» Fw 190Α-4 τη ς 8./JG2.

ωρούσαν ως μία από τις χαρισ ματικές φ υ ­ σιογνω μίες τη ς RAF. Η σ υγκεκρ ιμένη ε ­ μπλοκή α π οδ είχθη κε μία από τις πιο κακές σ τιγμ ές στη σ ταδιοδρομία το υ Ντήαρ, που έπεσε θ ύμα τη ς παγίδας του Μ ύνχεμπ εργκ και έθ εσ ε τα αεροσκάφη το υ μ ετα ξύ τω ν τριώ ν γερμανικώ ν μοιρών. Α κολούθησ ε μία αερομαχία διάρκειας επτά λεπ τώ ν κατά τη ν οποία επτά Spitfire κα τερ ρίφ θησ α ν και άλλα δύο υπέστησαν σ οβαρές ζημιές, ενώ όλα τα Fw 190 επ έσ τρεψ αν στη βάση το υ ς χωρίς να έχουν υποστεί τίπ οτα περισ σ ότερο από μ ε ­ ρικές αμυχές.

2d

—

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΛΟΠΗΣ ΕΝΟΣ Fw 190 ΚΑΙ Η ΕΥΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ Α ντιλαμβανόμενοι το ν κίνδυνο που α ντι­ προσώπευε το Fw 190 οι Β ρετανοί ανέπτυσ­ σαν ήδη πυρετω δώ ς μία νέα παραλλαγή το υ Spitfire με ισ χυρότερο κινητήρα. Μ έχρι να είναι έτοιμ η αυτή, το μόνο μ έτρ ο το οποίο μπορούσαν να λάβουν για να α ντιμετω π ί­ σουν τη μάστιγα τω ν Focke Wulf ή τα ν η εξιχνίαση τω ν μυστικώ ν το υ ς και η μ ελ έτη τω ν δ υνα το τήτω ν το υς. Ο κα λύ τερ ο ς τρόπ ος για να επ ιτευ χ θ εί κάτι τέ το ιο ή τα ν η από­ κτηση ενό ς ά θ ικτο υ Fw 190. Ωστόσο η κλο­ πή ενός τέ το ιο υ αεροσ κάφ ους από κάποια βάση τη ς Luftwaffe ή τα ν μία αποστολή τόσο ριψ οκίνδυνη ώ στε θ α προκαλούσε ρίγος α­ κόμη και σ τους εμ π ειρ ό τερ ο υ ς καταδρο­ μείς. Η απόγνωση τη ς RAF και η επιθυμία τη ς για ένα Fw 190 έφ θ α σ ε μέχρι τα αυτιά ε ­ νός αξιω ματικού τω ν Κ ομμάντος, το υ λοχα­ γού Φίλιπ Π ίνκνεϋ, ο οποίος π ληροφ ορήθηκε τις σ χετικές απόψεις από έναν φίλο το υ που ή τα ν δοκιμασ τής π ιλότος, το ν Τζέφρυ Κουίλ. Α π τόη το ς από τις μυριάδες δυσ κο­ λ ίες που θ α μπορούσαν να ανακύψ ουν σε ένα παρόμοιο εγχείρημα, ο Π ίνκνεϋ κ α τέ­ στρωσε με δική το υ πρω τοβουλία ένα σχέ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

διο καταδρ ομικής επιχείρησης μέχρι τις γα λλικές α κ τές και το παρουσίασε σ τους υ­ π εύθυνους τη ς RAF, οι οποίοι εξεπ λάγησ αν από τη ν τό λμ η που το χαρακτήριζε. Το μόνο που ζητούσ ε ο Π ίνκνεϋ για να πραγματοπ οι­ ήσει ο ίδιος τη ν αποστολή το υ ή τα ν μία β εν ­ ζινοκίνητη εξοπ λισ μένη λέμ β ο ς εφ ο δια σ μέ­ νη με ασύρματο, ένα πτυσσόμενο κανώ και έναν έμπ ειρο πιλότο. Σ κόπ ευε να καταπλεύσει υπό τη ν κάλυψη το υ σκοταδιού στις γαλ­ λ ικ ές α κ τές και αφού κρύψ ει το κανώ να π ερπατήσ ει μέχρι τη γερ μα νική βάση που θ α είχε επ ιλεγεί (πιθανώς εκ είν η τη ς Αμπεβίλ). Επειτα από π ροσεκτική κατόπ τευσ η το υ χώρου τη ν τέ τα ρ τη η μέρα θ α ξεχώ ριζε ένα Fw 190 το οποίο θα τύχα ινε να π ρ ο ετο ι­ μάζεται για απογείωση ζεσ ταίνοντας το ν κι­ ν ητή ρ α του. Τότε θ α εφ ο ρμ ού σ ε αιφνιδια­ στικά με το ν β ο ηθ ό του, θα σ κότω νε το υ ς τεχ ν ικ ο ύ ς εδά φ ου ς που θ α εξυπ ηρ ετού σ α ν το αεροσκάφος, θ α τρ α βούσ ε το ν πιλότο έξω από το κόκπ ιτ και θα έδ ινε τη δ υνα τό ­ τη τα στον Β ρετανό πιλότο να καθίσει ο ί­ διος στα χειρισ τήρια και να απ ογειω θεί μ έ­ σα σε λίγα δ ευ τερ ό λ επ τα , πριν κάποιος προλάβει να α ν τιλ η φ θ εί τι είχε συμβεί. Ο ί­ διος ο Π ίνκνεϋ θ α προσπαθούσε να διαφύγ ει και πάλι προς τη ν ακτή και να επ ισ τρέ­ φ ει στην Αγγλία με μία λέμ β ο η οποία θα το ν π αρελάμβανε από το κανώ το υ σε από­ σταση δύο χ ιλιο μέτρω ν στα ανοικτά. Μέσα σ την απελπισία τη ς η RAF ήταν πολύ πιθανό να έδ ιν ε μία ευκαιρία στον Πίν­ κνεϋ να επ ιχειρήσ ει τα παραπάνω, αλλά στις 23 Ιουνίου 1942, τη ν η μέρα που κ α τα τέθ η κ ε επίσημα το σχέδιο τη ς επιχείρησης «Airthief», ένα τυχαίο γ εγο νό ς π ροσ έφ ερε μία ιδανική λύση στο π ρόβλημα χωρίς να χ ρεια σ τεί κανενός είδ ου ς διακινδύνευσ η. Κατά τη διάρκεια μίας αποστολής εκείνο το απόγευμα ο χειρισ τής ενό ς Fw 190Α-3, ο υποσμηναγός Αρνιμ Φάμπερ, που εκτελο ύ σ ε και χ ρέη υποδιοικητή τη ς III./JG2, ενεπλάκη σε αερομαχία με β ρ ετα νικά καταδιω κτικά

πάνω από τη ν περιοχή Σ τα ρ τ Π όιντ τη ς νο­ τιο α να το λική ς Αγγλίας και ε ξή λ θ ε από τη ν εμπ λοκή έχο ντα ς χάσει το ν προσανατολι­ σμό του. Π ισ τεύοντας ό τι η διώρυγα του Μ πρίστολ ή τα ν η θάλασσα τη ς Μ άγχης ε ­ κτίμησ ε ό τι είχε β ρ εθ εί και πάλι πάνω από γαλλικό έδα φ ος και έκα νε το μοιραίο λάθος να ακο λου θή σ ει α ν τίθ ετη κατεύθυνση (προς το Ε ξετερ ) από εκ είν η που θα έπρεπε για να επ ισ τρέψ ει στη βάση το υ. Ετσι όταν τα καύσιμα κό ν τευ α ν να εξα ν τλ η θ ο ύ ν κ α τέ­ βασε το υ ς τρ οχο ύς το υ αεροσ κάφ ους του και π ροσγειώ θηκε μεγαλοπρεπώ ς στη βάση Πέμπρεϋ τη ς νότιας Ουαλίας, μ ετά από μία θ ρ ια μ β ευ τική π ερισ τροφ ή στον αέρα για να α να γγείλει τη νίκη το υ επί ενό ς Spitfire! Μ ε το ν τρόπ ο αυτό η RAF απ έκτησ ε α­ ν έξο δ α το ά θ ικτο Fw 190 το οποίο αναζη­ το ύσ ε διακαώς και οι ειδ ικοί τη ς ή τα ν π λέον σε θέσ η να το αναλύσουν ε ξα ν τλ η τικ ά και να εκτιμή σ ου ν ιδιαίτερα τα π ροτερ ήμα τά του. Το γερ μα νικό καταδιω κτικό π αρέμενε τα χ ύ τερ ο από το Spitfire VB κατά 36 - 56 km/h σε όλο το εύ ρ ο ς υψών, υπ ερείχε τουλάχι­ στον κατά 2,3 m/sec σε ρυθμό ανόδου και ό­ τα ν ή τα ν σε βύθιση μαζί με το ν αντίπαλό το υ επ ιτάχυνε τόσο γρήγορα ώστε ήταν πρακτικά αδύνατο σ τον χειρισ τή το υ Spitfire να το προλάβει. Ο β ρ ετα νικό ς τύπ ος ε ξα κ ο ­ λ ουθούσ ε να π λ εο ν εκ τεί κάπως σ τους κλει­ σ τούς ελιγμ ο ύ ς έχο ντα ς μ ικρ ό τερ η ακτίνα

Ο υπ οσμηνα γός Γ ιό ζεφ Β ο υ ρ μ έλ ερ τη ς III./JG 2 β ρ ίσ κ ει το ν χρ όνο για μία α να μνησ τική φ ω το γ ρ α φ ία δίπλα σ το προσωπικό το υ Fw 190Α-5, το οποίο φ έρ ει ζω γρ α φ ισ μ ένο σ το π ηδάλιο δ ιεύ θ υ ν σ η ς τον Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών μ ε Φ ύλλα Δ ρ υ ό ς που είχ ε κ ερ δ ίσ ει ο χ ειρ ισ τή ς έπ ε ιτα από τις 60 νίκες το υ σ το Δ υ τικ ό και σ το Α να τολικό Μ έτω π ο . Το δ η μ ιο ύ ρ γ η μ α τη ς Focke W ulf ή τα ν ένα τρ ο μ ερ ό όπλο σ τα χ έρ ια τόσο έμ π ειρ ω ν πιλότων, που εκ τιμ ο ύ σ α ν ιδ ια ίτερ α τη δ υ ν α τό τη τα τη ν οποία το υ ς π α ρ είχε να α υ ξή σ ο υ ν γρ ήγορ α το «σκορ» το υ ς .

στροφής, αλλά η θ εα μ α τική επιτάχυνση του Fw 190 το ύ έδ ινε σ αφές προβάδισμα σε μία αερομαχία η οποία εξελισ σ ό τα ν στο κατακόρυφο επίπεδο. Ακόμη κι ότα ν δ εχότα ν ε ­ πίθεση από ένα Spitfire που βρισκόταν κο­ ντά στην «ώρα 6» (πίσω του) το Fw 190 μπο­ ρούσε να ε κ τε λ έ σ ει μία π ερισ τροφ ή τα χ ύ ­ τερ α από το ν αντίπαλό το υ και κατόπιν να απ ομακρυνθεί με μία βύθιση η οποία άφ ηνε το ν Β ρετανό πιλότο να π αρακολουθεί λαχα­ νιασμένος το θήραμά του να εξα φ α νίζετα ι.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΔΙΑΦΙΛΟΝΙΚΗΤΗΣ ΥΠΕΡΟΧΗΣ Εφοδιασμένο με τον ισχυρό αστεροειδή κινητήρα του το Fw 190 παρέμεινε ανώτερο των Spitfire V μέχρι και το τέλο ς του καλοκαι­ ριού του 1942, οπότε εμφανίστηκε από τη βρετανική πλευρά το Spitfire IX που δ ιέθ ετε το ν ισχυρότερο κινητήρα Merlin 61 με υπερτροφ οδότη δύο βαθμιδών. Το νέο βρετανικό μαχητικό αποδείχθηκε ισοδύναμο σε μερικές κατηγορίες με το Fw 190, κυρίως σε ύψη άνω των 8.000 m, αλλά δεν πέτυχε να εκμηδενίσ ει το γερμανικό αεροσκάφος. Στις 30 Ιουλίου 1942 σημειώ θηκε η πρώτη αερομαχία μεταξύ των Spitfire IX και των Fw 190, όταν η RAF αποπειράθηκε να προσβάλει τις βάσεις της JG26 στην Αμπεβίλ με την επιχείρηση «Circus No 200». Οι Βρετανοί πιλότοι τη ς 64 Μοίρας κατόρθωσαν να καταρρίψουν μόνο ένα Fw 190, ενώ τα παλαιότερα Spitfire V, που αποτελούσαν και τη ν πλειοψηφία στον μεγάλο βρε­ τανικό σχηματισμό, συνέχισαν να δεινοπαθούν υφιστάμενα 10 απώλειες από το υς πιλό­ τους των I./JG26 και III./JG26. Η επόμενη μεγάλη αεροπορική μάχη των Fw 190 στη Δύση το 1942 δ ιεξήχθη το ν Αύ­ γουστο, όταν 6.000 Καναδοί στρατιώ τες πραγματοποίησαν τη ν παράτολμη επιδρομή τους στη Διέππη. Η επιχείρηση «Jubilee» ε ν έ ­ π λεξε για μία ακόμη φορά τα καταδιωκτικά τη ς RAF και τη ς Luftwaffe σε λυσσώδεις α ερο­ μαχίες για τη διεκδίκηση τη ς αεροπορικής υ­ περοχής πάνω από τη διαφιλονικούμενη πε­ ριοχή. Οι γερ μανικές χερσαίες δυνάμεις αντεπ ιτέθηκα ν και κυριολεκτικά έριξαν τους Καναδούς στη θάλασσα. Τα Fw 190 ενεπλάκησαν σταδιακά ξεκινώ ντας στις 06.15 με τα α­ εροσκάφη επιφυλακής τη ς 5ης Μοίρας της JG26. Λίγα λεπτά αργότερα και ενώ οι αναφο­ ρές για το πλήθος των Spitfire που πετούσαν πάνω από τη Διέππη άρχισαν να φθάνουν στα επ ιτελεία τη ς Luftwaffe, απογειώθηκαν 10 Fw 190 τη ς 1ης Μοίρας (JG26) και αμέσως μετά η 2η και η 3η Μοίρα τη ς ίδιας Π τέρυγας. Στις 07.00 η III./JG26 α νέφ ερε ότι είχε εμπλακεί στη μάχη και 50 λεπτά αργότερα τη μιμήθηκε η II./JG26. Οι αερομαχίες ήταν φονικότατες. Παρά τη βοήθεια τη ς JG2 η οποία προσέθεσε το δικό τη ς βάρος στην πλάστιγγα από το μ ε­ σημέρι, οι Γερμανοί δυσ κολεύτηκαν αρκετά να διασπάσουν τη ν "ομπρέλα" τη ς Διοίκησης Μαχητικών τη ς RAF. Το τίμημα, ωστόσο, που υποχρεώθηκαν να καταβάλουν οι Βρετανοί

Ο α σ τε ρ ο ε ιδ ή ς κ ιν η τή ρ α ς B M W 801 β ρ υ χ ά τα ι κ α θώ ς α υ τό το Fw 19 0 Α -2 τη ς II./JG 1, μ ε το ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό δράκο ψ ιλ ο τεχ ν η μ έν ο σ τη ν επ ιψ ά νειά το υ , ε το ιμ ά ζ ε τα ι για ά λλη μία επ ιχειρ η σ ια κ ή π τήση.

για να α ντέξο υ ν τη ν πίεση των Fw 190 ήταν τρομακτικό. Στο τέλο ς τη ς μάχης για τη Διέπ­ πη η RAF π αραδέχθηκε ότι είχε χάσει 106 α ε­ ροσκάφη της, από τα οποία τα 88 ήταν Spitfire. Από τη ν άλλη πλευρά η JG2 απώλεσε 14 δικά τη ς αεροπλάνα και η JG26 έξι. Η «σφαγή» πάνω από τη Διέππη έδωσε την ευ ­ καιρία στους Γερμανούς άσσους να α υξή­ σουν το σκορ τους. Ο υποσμηναγός Εγκον Μάγιερ (7η Μοίρα τη ς JG26) σημείωσε την 50ή νίκη του και ο Ζάιφερτ τη ν 40ή του. Ομως τα «αστέρια» των Fw 190 που έλαμψαν περισ­ σότερο εκείνη τη ν περίοδο ήταν αναμφίβολα ο ανθυποσμηναγός Γιόζεφ Βουρμέλερ, ο ο­ ποίος κατέρριψ ε έξι Spitfire και ένα Blenheim, και ο σμηναγός Ζήγκφριντ Σνελ, που προσέ­ θ εσ ε π έντε Spitfire στο ενεργη τικό του. To Spitfire IX θορύβησε τους Γερμανούς, αλλά οι προσπάθειες των τελευτα ίω ν να β ελ­ τιώσουν το ν κινητήρα BMW 801 δ εν απέφε­ ραν σοβαρά αποτελέσματα ώστε αυτός να κυριαρχήσει απόλυτα επί του βρετανικού α­ ντιπάλου του. Ο Κούρτ Τανκ είχε κάθε λόγο να δυσανασχετεί γι' αυτή τη δυσάρεστη ε ξ έ ­ λιξη, αφού από τις αρχές του 1941 και πριν εισ έλθει σε υπηρεσία το Fw 190 είχε προειδο­ ποιήσει τη ν ηγεσία τη ς Luftwaffe για τη ν ανά­ γκη επίσπευσης τη ς τοπ οθέτησ ης του νέου κινητήρα Jumo 213, ο οποίος βρισκόταν τό τε στο τελικό στάδιο στατικών δοκιμών από την εταιρία Junkers. Οι πτέραρχοι Ο ύ ν τετ και Γέσονεκ ωστόσο δεν έδειξα ν ιδιαίτερο ενδια­ φέρον για το θ έμ α υποστηρίζοντας ότι η Luftwaffe δ εν δ ιεξή γε αερομαχίες σε μεγάλα ύψη, με αποτέλεσμα να χαθεί ένα ολόκληρο έτο ς κατά τη ν ανάπτυξη των σχετικών πρω­ τοτύπων. Οταν τελικά το Fw 190D εισ ήλθε σε υπηρεσία το καλοκαίρι του 1944 εφοδιασ μέ­ νο με το ν υδρόψ υκτο Jumo 213, ήταν πολύ αργά για να αντιμετω πιστούν οι ορδές των συμμαχικών βομβαρδιστικών και καταδιω κτι­

κών που επιχειρούσαν σε μεγάλα ύψη. Το καλοκαίρι του 1942 σηματοδότησε ε ­ πίσης τη ν εμφάνιση, στη Μάγχη, ενός άλλου αντιπάλου για τη Luftwaffe: τη ς πολύ υπολογί­ σιμης αμερικανικής 8ης Αεροπορικής Δύνα­ μης. Τα επόμενα χρόνια του πολέμου είδαν το Fw 190 να εξελίσ σεται σε μερικές εξα ιρ ετι­ κές παραλλαγές όπως το πανίσχυρο Ta152, που ανέπτυσσε ταχύτητα 755 km/h σε ύψος 12.500 m. Ωστόσο η σαφής ποιοτική διαφορά που χώριζε τον τύπο από το υς αντιπάλους του ε ίτε είχε εξανεμιστεί, ε ίτε είχε μειω θεί σημαντικά. Ετσι η αριθμητική υπεροχή των Συμμάχων στον αέρα μετατράπ ηκε στον κύ­ ριο και αποφασιστικότερο παράγοντα που θα έκρινε το ν αεροπορικό πόλεμο. Η αιφνιδια­ στική είσοδος του Fw 190 στο προσκήνιο, το φθινόπωρο του 1941, θα έβρισκε αργότερα το ν μιμητή τη ς στο εκπληκτικό αεριω θούμε­ νο Me 262, το οποίο προκάλεσε δέος με τις ε ­ πιδόσεις του αλλά ήταν ανήμπορο να αλλάξει τις τύ χες του Γ ’ Ράιχ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) D. Boyle: WORLD WAR II: A PHOTOGRAPHIC HISTORY, Barnes & Noble, 1998. (2) M. Jessen: FOCKE WULF 190: THE BIRTH OFTHEBUTSCHERBIRD, Greenhill, 1998. (3) S. Mitscham: EAGLES OF THE THIRD REICH. Airlife, 1988. (4) A. Price: FOCKE WULF Fw 190 IN COMBAT. Sutton, 2000. (5) J. Spenser: FOCKE WULF Fw 190: WORKHORSE OF THE LUFTWAFFE. Smithsonian Institute Press, 1987. (6) M. Spick: LUFTWAFFE FIGHTER ACES. Greenhill, 1996. (7) J. Weal: FOCKE WULF Fw 190 ACES OF THE WESTERN FRONT, Osprey, 1996.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΙΤΑΛΙΚΟ «ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ» Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ 8ης ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ 1 9 4 2 -4 3 ΞΕΝ Ο Φ Ω Ν ΧΑΛΑΤΣΗΣ

Π άνω : Τμήματα μ ελανοχιτώ νω ν π ροχω ρούν μ ε τη ν υπ οσ τήρ ιξη π ολυβόλω ν κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς π ο ρ εία ς προς το ν Ντον. Κ άτω : Ιτα λ ο ί σ τρ α τιώ τε ς μ ε α ν τια ρ μ α τικ ό πυροβόλο τω ν 4 7 mm α να μένο υ ν τη σ ο β ιετικ ή επ ίθ εσ η σ τις α ρ χές Δ ε κ εμ β ρ ίο υ το υ 1942. Τα α ντια ρ μ α τικ ά π υροβ όλα τω ν Ιτα λώ ν ή τα ν ανίσχυρα να α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν τα μ έσ α και τα β α ρ έα σ ο β ιετικ ά ά ρ μ α τα μ άχης.

Ιτα λ ο ί α λπ ινισ τές ο δ εύ ο υ ν προς τον Ν το ν το κ α λ ο κα ίρ ι το υ 1942.

Η ιτα λ ικ ή συμ μ ετοχή στην ε κ σ τρ α τε ία εν α ν τίο ν τη ς Σ ο β ιε τικ ή ς Ενωσης ή τα ν απ οτέλεσ μ α της άποψ ης το υ Ιτα λο ύ δ ικτά το ρ α Μ π ενίτο Μ ουσ ολίνι ότι η χώρα του δ εν έπ ρεπ ε να λ ε ίφ ε ι από τη « σ τα υ ρ ο φ ορ ία ε ν α ν τίο ν το υ Μ π ολσεβικισμ ού», αλλά και τη ς π επ οίθησ ής το υ ότι d a « έδ ρ επ ε δάφ νες» αν α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε το υ ς Γερμανούς σ ’ ε κ ε ίν η τη σύγκρουση. Ο Μ ουσ ολίνι πρώτα α π έσ τειλ ε ένα μικρό ε κ σ τρ α τε υ τικ ό σώμα και στη σ υ νέχ εια μια ο λόκλη ρ η σ τρ α τιά , τη ν 8η, η οποία μ αζί με το υ ς ά λλο υ ς συμμάχους τω ν Γερμανών, το υ ς Ρουμάνους και το υ ς Ο ύγγρους, ε ίχ ε αναλάβει να υπ ερ α σ π ισ τεί το μέτωπο σ το ν ποταμό Ν το ν δ ια φ υ λά σ σ ο ντα ς έτσ ι τα π λευρ ά τη ς 6ης Γερμανικής Σ τρ α τιά ς, που π ολεμ ούσε στο Σ τά λινγ κρ α ντ. Ομως ο απαρχαιω μένος εξοπ λισ μ ός τω ν Ιταλώ ν και το εκ τετα μ έν ο μέτωπο το οποίο κρ ατο ύσ α ν, σ ε συνδυασμ ό με τη σ υ ντρ ιπ τική α ριθ μ ητική και υ λική υπ εροχή το υ Ε ρ υ θ ρ ο ύ Σ τρα τού , το υ ς ο δ ή γησ α ν σ την κα τα σ τρ ο φ ή .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τις 22 Ιουνίου 1941, ότα ν άρχισε η ό τι ή τα ν π ρ ο τιμ ό τερ ο οι Ιταλοί να δ ια θ έ­ γερ μα νική εισ βολή στη Σ ο βιετική σουν ό λ ες τις δ υνά μεις το υ ς στο βορειο-αΕνωση και μαζί η τιτα νομα χία του φ ρικανικό μέτω πο, όπου αντιμετώ π ιζαν σο­ Ανατολικού Μ ετώ που, το γ ό η τρ ο το υ Ιταβαρά λι­ π ροβλήματα με το υ ς Β ρετα νο ύς. Σύ­ κού Σ τρ α το ύ είχ ε τρ ω θ εί σοβαρά ύσ τερα ν το μ α όμω ς η επ ιμονή το υ Μ ουσολίνι, που από τις απ οτυχίες το υ σ το ελληνο-αλβανι- υποστήριζε ό τι δ εν μπορούσε να λείπ ει από κό μέτω πο και στη βόρεια Αφρική στα τέ λ η τη «σταυροφ ορία ενα ν τίο ν το υ Μπολσεβιτο υ 1940 και σ τις α ρχές το υ 1941. Μ όνο η κισμού», το ν ώ θησ ε να α ναθεω ρήσ ει τη ν ά­ γερ μα νική επέμβαση και στα δύο αυτά μ έ ­ ποψή το υ και να δ ε χ θ ε ί τη ν προσφορά του τωπα είχε εμπ οδίσ ει τη ν ιταλική κα τά ρ ρ ευ ­ συμμάχου το υ. Σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε έτσ ι το Ιτα λι­ ση, διαφ αινόταν δ ε ό τι η είσ οδος τη ς Ιτα­ κό Ε κσ τρ α τευ τικό Σώμα στη Ρωσία (Corpo di λίας σ τον Β1Π αγκόσμιο Π όλεμο δ εν ή τα ν α­ Spedizione Italiano in Russia-CSIR), το οποίο π οτέλεσ μα μιας ουσ ιαστικής π ολεμ ική ς αναχώρησε από τη ν Ιταλία στις 10 Ιουλίου προπαρασκευής. Α υ τές οι ή τ τ ε ς είχαν αρχί­ 1941. To CSIR α π σ τελείτο από τη ν 9η Μ ερα ρ ­ σει να δ ημ ιο υρ γού ν το υ ς πρώ τους σοβα­ ρούς τρ ιγ μ ο ύ ς στο φασιστικό καθεσ τώ ς χία Π εζικού "Pasubio”, τη ν 52η Μ εραρχία και, όπως ή τα ν φυσικό, ο Μ ουσολίνι επ ε- Π εζικού "Torino" και τη ν 3η Ταχυκίνητη δίω κε μια δυναμική επ ανεμφάνισ η με α­ (Celere) Μ εραρχία "Principe Amedeo d1 Aosta", που είχαν συνολική δύναμη 62.000 φ ορμή τη γερ μα νική εκσ τρ α τεία ενα ντίο ν ανδρών. Η τε λ ε υ τα ία είχε στις τά ξ ε ις τη ς το τη ς ΕΣΣΔ. 3ο Σ ύ ντα γμ α Βερσαλιέρω ν, δύο σ υντά γμ α ­ Ο Ιταλός η γ έ τη ς κή ρ υ ξε το ν π όλεμο στη Σ ο β ιετική Ενωση στις 22 Ιουνίου, η τα ιππικού (τα ιστορικά "Savoia" και “Novara"), μ ονά δες ο ρειβ α τικο ύ π υροβολι­ πρότασή το υ όμω ς προς το ν σύμμαχό το υ Α δόλφ ο Χ ίτλερ για τη ν αποστολή ενό ς ιτα ­ κού και τη ν Επιλαρχία Α ρμάτω ν "San λικού εκσ τρ α τευ τικ ο ύ σ ώ ματος στο Α νατο­ Giorgio", που α π ο τελ είτο από 60 απαρχαιω­ λικό Μ έτω πο α ντιμετω π ίσ τη κε με δισ τακτι- μένα μικρά άρματα L3/35. Α κόμα σ την απο­ στολή σ υ μ μ ετείχ ε και η 63η Λ εγεώ να τω ν κό τη τα . Ο Γερμανός δ ικτά το ρ α ς π ίσ τευε

Σ

Μ ελανοχιτώ νω ν "Tagiiamento". Το Ιταλικό Ε κσ τρ α τευ τικό Σώμα είχε στη διάθεσ ή το υ 5.500 οχήματα, π ερισ σ ότε­ ρους από 4.000 ίππους και ημίονο υς και τη ν υπ οστήριξη μιας μικρής α εροπ ορικής δύ­ ναμης, που α π ο τελ είτο από καταδιω κτικά (Macchi MC 200), αναγνω ριστικά (Caproni Ca 311) και μ ετα φ ο ρ ικά (Savoia Marchetti SM 82) αεροσ κά φ η (συνολικά 83 μονάδες). Η διοίκηση το υ CSIR είχ ε α ν α τεθ εί αρχι­ κά σ τον σ τρα τηγό Φ ραντσέσκο Τζινγκά λες, ο οποίος λόγω σοβαρής α σ θένεια ς αντικατα σ τά θ η κ ε, πριν ακόμα ξεκ ιν ή σ ει η ιταλική αποστολή, από το ν σ τρα τηγό Τζοβάνι Μ έ­ σε. Ο Μ έσ ε (ίσως ο κα λύ τερ ο ς σ τρα τηγός τω ν Ιταλώ ν κατά το ν Β 1ΠΠ) από τη ν πρώτη σ τιγμή διαπίστωσε ό τι η γ είτο ενό ς στρα­ τε ύ μ α το ς που είχε απαρχαιωμένο εξο π λι­ σμό και ε λ λ είψ εις ακόμα και στον ιματισμό το υ. Το μ εγ α λ ύ τερ ο τμ ή μ α το υ α τομικού αλλά και το υ β α ρ ύ τερ ο υ οπλισμού τω ν Ιτα­ λών χ ρ ο ν ο λ ο γ είτο από το ν Α 1 Παγκόσμιο Π όλεμο. Ε νδ εικτικό είναι το ό τι ένας α ρ ιθ ­ μός από τα π υροβόλα α π ο τελ είτο από λά­ φυρα που π ροέρ χονταν από το ν Αυστροουγγρικό Σ τρατό. Οι μ ερ α ρ χ ίες το υ CSIR μ ετα φ έρ θ η κ α ν

Σ τα μ έσ α Ια νο υ α ρ ίο υ το υ 1943 ισ χ υ ρ ές σ ο β ιε τικ έ ς δ υ ν ά μ εις έπ λη ξα ν σ το μ έτω π ο το υ π ο τα μ ο ύ Ν το ν το ν το μ έα που κ ρ α το ύ σ α ν η 2η Ο υ γγ ρ ικ ή Σ τρ α τιά , το Σώ μα των Ιτα λώ ν Αλπινιστώ ν και το 24ο Γερ μ ανικό Σώ μα Π ά ν τσ ερ , π ροκαλώ ντας το υ ς μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λειες. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ά νδ ρ ες τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς Α λπινιστώ ν "Tridentina" μ α ζ ί μ ε Ο ύ γ γ ρ ο υ ς και Γερ μ ανούς σ τρ α τιώ τε ς ύ σ τερ α από την κ α τά ρ ρ ευ σ η τω ν & έσ εώ ν το υ ς .

σ ιδηροδρομικώ ς μέχρι τα ρουμανικά σύνο­ ρα. Στη σ υνέχεια όμω ς ο α ρ ιθ μό ς τω ν ο χη ­ μάτω ν επαρκούσ ε για τη μ ετα φ ο ρ ά μιας μόνο μεραρχίας και η μεγάλη π λειοψ ηφ ία τω ν σ τρα τιω τώ ν έπρεπ ε να διανύσει ε ίτε με τα κτή ν η ε ίτ ε με τα πόδια μια απόσταση άνω τω ν 1.300 χλμ. μέχρι το ν π οταμό Δνεί­ σ τερ ο σ την Ουκρανία. Α ξίζει να σ ημειω θεί ό τι ο Μ έσ ε δ εν συμπαθούσε ιδιαίτερα το υ ς Γερμανούς και α υ τό θα το ν ο δηγούσ ε σε α ρ κ ε τές π ροσ τριβές μαζί το υς. Το η θ ικό τω ν Ιταλώ ν που ακολούθησ αν το υ ς Γερμανούς σ την Ο υκρανία ή τα ν αρχι­ κά α ρ κετά καλό. Οι σ ημ α ντικές ν ίκ ες τω ν Γερμανών σε βάρος τω ν Σ ο βιετικώ ν το κα­ λοκαίρι το υ 1941 είχαν δ ημ ιο υρ γήσ ει ένα κλίμα ευ φ ο ρ ία ς σ τους Ιταλούς, που π ίσ τευ­ αν ό τι η εκσ τρ α τεία θ α ή τα ν εύ κο λ η και σύ­ ντομ η . To CSIR υπαγόταν αρχικά σ την 11η Γερμανική Σ τρ α τιά (στην οποία π εριλαμβά­ νοντα ν ο υγγρικά και ρουμανικά τμ ήμ α τα ) και είχε αναλάβει μαζί με γερ μα νικά τμ ή μ α ­ τα να ε ξο υ δ ετερ ώ σ ει τη σ οβ ιετική αντίσ τα ­ ση ανάμεσα σ τους π οτα μ ού ς Δ νείσ τερο και Μπούγκ. Το βάπτισμα το υ πυράς οι Ιταλοί το έλα β α ν σ τις 11 Αυγούστου, ό τα ν τμ ή μ α ­ τα τη ς Μ εραρχίας "Pasubio" σ υγκρούσ τηκαν στη Γιάσναγια Πολιάνα με σ ο β ιετικές δ υνά μεις τις οπ οίες ανάγκασαν να υποχω­ ρήσουν. Σ τα τέ λ η Α υγούσ του ό λ ες οι ιτα λι­ κ ές μ ερ α ρ χίες που υπάγονταν στη γ ερ μ α ­ νική τεθ ω ρ α κισ μ ένη ομάδα το υ φ ον Κλάιστ (σ ύντομα θ α μ ετο ν ο μ α ζό τα ν σε 1η Σ τρ ατιά Πάντσερ), άρχισαν να κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ι προς το ν π οτα μό Δνείπερο. Από τις 22 ως τις 31 Σ επ τεμβ ρίου το CSIR σ υ μ μ ετείχ ε στη μάχη τη ς Π ετρ ίκο φ κα , κατά τη ν οποία σ υνέλαβε 10.000 Σ ο β ιετικ ο ύ ς αιχμαλώ τους. Ε π όμενος στόχος για τις μ ερ α ρ χίες το υ CSIR ή τα ν να κ α τευ θ υ ν θ ο ύ ν μαζί με τη ν 1η Γερμανική Σ τρ ατιά Π άντσερ προς τη

μεγάλη λ εκ ά νη το υ π οταμού Ν τό ν ιετς και να καταλάβουν τα σ ημαντικά βιομηχανικά κέν τρ α που υπήρχαν εκεί. Σ τις 20 Ο κτω βρί­ ου 1941 κα τελ ή φ θ η το Στάλινο (σημερινό Ν τονιέτσ κ). Σ χεδ όν αμέσω ς τα ιταλικά τμ ή ­ ματα έλα β α ν διαταγή να επ ιτεθ ο ύ ν ενα ­ ν τίο ν τη ς π όλης Γκόρλοφκα. Από τις 23 Ο κτω βρίου ως τις 2 Ν οεμβρίου δ ιεξή χ θ η σαν σ φ ο δρ ές μάχες μέσα στην πόλη, η ο­ ποία στο τέ λ ο ς κα τελ ή φ θ η . Σ τις 5 Ν οεμβ ρί­ ου έπ εσ ε και η πόλη Ν ικίτοφ κα. Από τις 5 ως τις 14 Δ εκεμ β ρ ίο υ το CSIR έλ α β ε μέρ ος στη μάχη τη ς Χ α τσ επ έτοφ κα , κατά τη διάρ­ κεια τη ς οποίας βρ ήκε το ν θ ά να το ο διοι­ κη τή ς τη ς Μ εραρχίας "Torino", σ τρα τηγός Ν τε Κάρολις. Η είσ οδος το υ χειμώ να αποκάλυψε σ του ς Ιτα λού ς τη σκληρή π ρ α γμα τικότητα το υ Α νατολικού Μ ετώ που. Οι θ ερ μ ο κ ρ α ­ σ ίες που επ ικρατούσ αν ή τα ν κάτω από το υ ς 20 βα θ μ ού ς υπό το μ η δ έν και το χιόνι και η λάσπη δ υσ κό λευα ν τη συνέχιση τω ν π ολεμικώ ν επιχειρήσεων. Οι Ιταλοί προσπα­ θούσ αν να σ ταθεροπ οιήσ ουν τις α μ υ ντι­ κές το υ ς θ έσ εις ό τα ν σ τις 25 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1941 εκ δ η λ ώ θ η κ ε η μεγάλη σ οβ ιετική α ν τε ­ πίθεση η οποία έμ ε ιν ε γνω στή ως «Μάχη τω ν Χρισ τουγέννω ν». Π έν τε σ ο β ιετικές μ ε ­ ραρχίες, μ ετά από σ φοδρή προπαρασκευή π υροβολικού, έπ ληξα ν το ν το μ έ α που κρα­ τούσ αν η Celere και η "Tagliamento" και σχε­ δόν τις αποδεκάτισαν. Μια αντεπ ίθεσ η σ την οποία προχώρησαν σ τις 30 το υ ίδιου μήνα η “Torino" και η “Pasubio", π έτυ χ ε να σ ταθερ οπ οιήσ ει τη ν ιταλική γραμμή άμυ­ νας. Την ίδια π ερίοδο η ορισ τική απ όκρου­ ση τω ν γερ μα νικώ ν δυνά μεω ν στη Μόσχα έδω σε μια νέα τροπ ή σ την εκσ τρ α τεία το υ Ανατολικού Μ ετώ που. Οι απ ώ λειες τω ν Ιτα­ λών σε ν εκ ρ ο ύ ς σε α υ τή τη ν πρώτη φάση τη ς σ υ μ μ ετο χ ή ς το υ ς στον π όλεμ ο ενα ­

Ο Ιτα λ ό ς δ ικ τά το ρ α ς Μ ττενίτο Μ ο υ σ ο λίν ι ε π ιθ εω ρ εί τμ ή μ α τα το υ CSIR πριν από την αναχώ ρησή το υ ς για το Α να τολικό Μ έτω π ο το καλοκα ίρ ι το υ 1941. Η απ όφ ασή το υ να σ υ μ μ ετά σ χ ει σ τη ν εκ σ τρ α τε ία εν α ν τίο ν τη ς Σ ο β ιε τικ ή ς Ενωσης υπ ήρξε μ ο ιρ α ία για χ ιλ ιά δ ες σ υ μ π α τρ ιώ τες το υ και ε π έ φ ε ρ ε ένα α νεπ α ν ό ρ θω το π λήγμα σ το ν Ιτα λ ικ ό Σ τρ α τό .

ν τίο ν τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης έφ θασ αν τις 10 .0 00 .

Η πρώτη π ερ ίοδος τη ς σ υ μ μ ετο χή ς τω ν Ιταλώ ν στο Α νατολικό Μέτωπο, αν και από τη ν π λευρά το υ ς κρ ίθ η κε ικανοποιητι­ κή, είχ ε απ οκαλύψει τις σ ημ α ντικές ε λ λ ε ί­ ψ εις το υ σ τρ α τεύ μ α το ς. Είναι εν δ εικ τικ ό ό τι οι Ιταλοί είχαν μεγάλο αριθμό ανδρών, περίπου 3.600, με κρυοπ αγήματα εξα ιτία ς τη ς ανεπ αρκούς προστασίας τω ν ποδιών. Οι σχέσ εις επίσης τη ς ιτα λικής διοίκησης με το υ ς Γερμανούς ή τα ν α ρ κετά τ ε τ α μ έ ­ νες. Οι Γερμανοί δ εν έ τρ ε φ α ν ιδιαίτερη ε ­ κτίμησ η για τις μ α χη τικές ικα ν ό τη τες τω ν Ιταλώ ν και επ ιπ λέον ή θ ε λ α ν να έχουν το ν απ όλυτο έλεγχ ο σε όλα τα π ολεμικά λάφ υ­ ρα που π ερ ιέρχο ντα ν σ την κατοχή το υ CSIR. Το πιο σ ημαντικό όμω ς ή τα ν ό τι το η ­ θ ικό τω ν Ιταλώ ν είχ ε αρχίσει να κλονίζεται, ιδια ίτερα μ ετά τη ν απ οτυχία τω ν Γερμανών να καταλάβουν τη Μόσχα και να τε ρ μ α τί­ σουν σ ύντομα το ν π όλεμο. Π ολλοί από το υ ς σ τρ α τιώ τες α ντιλα μβά νο ντα ν ό τι αυ­ τό ς ο π ό λεμ ο ς δ εν το υ ς α φ ορούσ ε και ό τι το υ ς χρησιμοποιούσαν για τη ν προώθηση τω ν σ υμ φ ερό ντω ν τη ς Γερμανίας. Οι Ιταλοί είχαν κα λές σχέσεις με το ν τοπ ικό π λη θ υ ­ σμό και ήδη από ε κ είν η τη ν π ερίοδο, σύμ­ φωνα το υλά χισ τον με ρωσικές αναφορές, είχαν αρχίσει να π αρουσ ιάζονται τα πρώτα κρούσ ματα λιπ οταξιώ ν στο ιταλικό σ τρά­ τευμ α .

Ο Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Ιτα λ ό Γκαριμπ όλντι (α ρ ισ τερ ά ), δ ιο ικ η τή ς τη ς ARM IR .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ 8ης ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ (ARMIR) Σ τις αρχές το υ 1942 και ενώ σ υνεχιζό­ τα ν η επ ιθ ετική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν Σ ο β ιε­ τικώ ν ο Μ ουσολίνι έκρ ιν ε ό τι έπ ρεπ ε να ενισ χυ θεί η ιταλική παρουσία στο Ανατολικό Μέτω πο. Ανάμεσα στα πρώτα τμ ή μ α τα που α π έσ τειλε το ν Φ εβρουάριο το υ 1942 ή τα ν το π ερίφ ημο Τάγμα Αλπινιστών Χ ιονοδρ ό­ μων "Monte Cervino". Την άνοιξη το υ 1942 προχώρησε στη σ υγκρότησ η τη ς Ιταλικής Σ τρ α τιά ς στη Ρωσία (Armata Italians in Russia-ARMIR), η οποία ονο μά σ τη κε 8η Σ τρατιά. Π ρέπ ει να σ ημ ειω θεί ό τι ο Μ έσ ε εξέφ ρ α σ ε τις α ντιρρ ήσ εις το υ σ τον ντο ύ τσ ε, ό τα ν μ ετέ β η στη Ρώμη στις 2 Ιουνίου. Π ίσ τευε ό τι η αποστολή νέω ν δυνάμεω ν στο Ανατολικό Μ έτω πο και με δ εδ ο μ έν ες τις ε λ λ είψ εις το υ Ιταλικού Σ τρ α το ύ θ α σήμαινε το ν σίγουρο θ ά να το ακόμα περισσό­ τερ ω ν ανδρών. Ο Μ ουσ ολίνι όμω ς προχώ­ ρησε α π τόη το ς σ την εφ α ρ μο γή τω ν σχε­ δίων το υ θ εω ρ ώ ντα ς ό τι η ενίσχυση τη ς ι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τα λ ική ς σ υ μ μ ετο χ ή ς στη Ρωσία θ α το υ ε ξα ­ σφάλιζε μεγάλα ο φ έλη , ύσ τερα από τη β έ ­ βαιη, όπως π ίσ τευε, νίκη το υ Αξονα. Αλλά και ο ίδιος ο Χ ίτλ ερ εν δ ια φ ερ ό τα ν ιδ ια ίτε­ ρα για τη ν αύξηση τη ς σ τρ α τιω τικής πα­ ρουσίας όλω ν τω ν συμμάχων το υ, εξα ιτία ς τω ν σ ημαντικώ ν απωλειών που είχε υποσ τεί ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς κατά τη διάρ­ κεια τη ς πρώ της π εριόδου τω ν π ολεμικώ ν επιχειρήσεων. Η ARMIR απ σ τελείτσ από τη ν 2η Μ ε­ ραρχία Π εζικού “Sforzesca“, τη ν 3η Μ ερα ρ ­ χία Π εζικού "Ravenna" και τη ν 5η Μ εραρχία Π εζικού "Cosseria", που σ υγκροτούσ αν το 2ο Σώμα Σ τρ α το ύ. Οι παλαιές μ ερ α ρχίες το υ CSIR απ οτελούσ αν π λέον το 35ο Σώμα Στρ α το ύ. Σ ημαντική επίσης ή τα ν η π αρου­ σία το υ επ ίλ εκτο υ σ ώ ματος τω ν αλπινι­ στών, με τη 2η Μ εραρχία "Tridentina", τη ν 3η Μ εραρχία "Julia" και τη ν 4η Μ εραρχία "Cuneense". Ο λες οι παραπάνω μ ερ α ρχίες είχαν στη σύνθεσ ή το υ ς δύο σ υντάγματα π εζικού και ένα σ ύνταγμα π υροβολικού. Τους μελα νοχίτω νες εκπροσωπούσαν το σ υγκρ ότημ α μάχης (Raggrupamento) «3 Gennaio» (τά γμ α τα “Tagliamento" και

"Montebello") και το Raggrupamento «23 Marzo» (“Leonessa“ και "Valle Scrivia"). Σε αυ­ τή τη δύναμη π ρ ο σ τέθ η κε η 156 Μ εραρχία Π εζικού "Vicenza" με δύο σ υντά γμ α τα πεζι­ κού και μια κροα τική λεγεώ να. Η αποστολή τη ς 8ης Σ τρ α τιά ς στο Α νατολικό Μ έτω πο ο ­ λ ο κλη ρ ώ θ η κε στα τέ λ η Ιουλίου το υ 1942. Η δύναμη τη ς 8ης Σ τρ α τιά ς π εριελάμβανε περίπου 230.000 ά νδρ ες, 25.000 ίπ­ π ους και ημίονους, 16.700 ο χήμα τα 1.130 ελ κ υ σ τή ρ ες πυροβόλων, 55 ελα φ ρά άρμα­ τα L6/40 (του 67ου Τάγματος Βερσαλιέρω ν), 19 α υ το κινο ύ μ ενα π υροβόλα εφ ό δο υ Semovente da 47/32 και 1.293 π υροβόλα και ό λμ ου ς διαφόρω ν διαμετρημάτω ν. Σε αυτή τη δύναμη π εριλαμβανόταν και ένα μικρό αεροπ ορικό σώμα με 23 αναγνω ριστικά α ε­ ροσκάφη (16 Ca 311 και 7 Br 20) και 41 κα τα­ δ ιω κτικά (30 MC 200 και 11 MC 202). Επιπλέ­ ο ν στο Α νατολικό Μ έτω πο σι Ιταλοί δ ιέ θ ε ­ σαν και ένα ν μικρό σ τολίσκο τη ς Xa MAS (10η MAS-Flottiglia Motoscafo AntiSommergibile), που έδρασ ε στη Μ αύρη θ ά ­ λασσα και στη λίμνη Λ αντόγκα. Δ ιο ικη τή ς τη ς ARMIR α νέλα βε ο σ τρα τηγό ς Ιταλό Γκαριμπόλντι, ο οποίος α ν τικα τέσ τη σ ε το ν Μ έ­

Σ ο β ιε τικ ό ά ρμα μ άχ ης Τ-34/76 σ το ν Ν το ν το ν Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1942, κ α τά τη διά ρ κεια τη ς επ ιχείρ η σ η ς « Μ ικ ρ ό ς Κ ρ όνος». Η δύναμη τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν σε ά ρ μ α τα μ άχ ης ή τα ν σ υ ντρ ιπ τική .

σε επ ειδή οι σχέσ εις το υ τε λ ε υ τα ίο υ με το υ ς Γερμανούς δ εν ή τα ν καλές. Ο Μ έσε μ ε τα τ έ θ η κ ε στο μέτω πο τη ς β ό ρεια ς Α φρι­ κής και το 1943, μ ετά τη ν ιταλική σ υ νθ η κο ­ λόγηση, α νέλα β ε τη διοίκηση τω ν ιταλικώ ν τμ ημ ά τω ν που π ολεμούσ αν στο π λευρό τω ν Συμμάχων. Ο Γκαριμπόλντι π ροερ χότα ν από το μ έ ­ τωπο τη ς Β όρειας Α φρικής, όπου δ εν είχε επ ιδ είξει ιδ ια ίτερ ες π εργαμηνές. Σ ύ ντο μ α διαπίστωσε, όπως και ο π ροκάτοχός του, τις α δ υνα μίες που υπήρχαν στο σ τρ ά τευ ­ μα. Αν και από α ρ ιθ μη τική άποψη η ιταλική δύναμη φαινόταν σ ημαντική, ο εξοπ λισ μός στο μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ος το υ ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ ­ σε να είναι απαρχαιωμένος. Το κα λύ τερ ο α­ ντια ρ μ α τικό π υροβόλο που δ ιέ θ ε τα ν οι Ιτα­ λοί, α υ τό τω ν 47 mm (με το οποίο ή τα ν ε ξ ο ­ πλισμένα και τα α υ το κινο ύ μ ενα π υροβόλα εφ όδου), ή τα ν απελπιστικά ανίσχυρο να α­ ντιμετω π ίσ ει τη θωράκιση το υ μέσου σο­ β ιετικο ύ ά ρ μα το ς Τ-34 και το υ βα ρ έο ς KV1. Ο ύ τε λόγος δ εν μπορούσε να γ ίν ει για το ελα φ ρύ άρμα L6/40 που έ φ ε ρ ε π υροβόλο τω ν 20 mm. Για ακόμα μια φορά το ιταλικό σ τρ ά τευ μ α έπ ρεπ ε να α ντιμετω π ίσ ει το ν α­ ντίπαλο από μ ειο ν εκτική θέσ η. Ο Γκαριμπόλντι είχ ε εγκα τα σ τήσ ει το α ρ χη γείο του στο Σταρομπέλσκ. Η ARMIR υπαγόταν σ την Ο μάδα Σ τρατιώ ν «Β» με δ ιο ικη τή το ν Γερ­ μανό σ τρα τηγό φ ον Βάιχς.

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΝΤΟΝ Τους π ρώ τους μ ήνες το υ 1942, ό τα ν ξεπ ερ ά σ τηκε η κρίση που είχ ε π ρ ο κλ η θ εί από τη σ οβ ιετική χ ειμ ερ ιν ή αντεπ ίθεσ η, οι Γερ­ μανοί επ ανέλαβαν τη ν προέλασή το υ ς. Στη νότια Ρωσία σ τόχος το υ ς ή τα ν μια πόλησύμβολο: το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ (σημερινό Βόλγογκραντ). Την επίθεση ενα ν τίο ν τη ς πό­ λ η ς η οποία έ φ ε ρ ε το όνομα το υ Σ ο β ιετι­ κού δ ικ τά το ρ α είχε αναλάβει η 6η Γερμανι­ κή Σ τρ α τιά υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού

Π άουλους. Οι σύμμαχοι τω ν Γερμανών, οι Ρουμάνοι, οι Ιταλοί και οι Ούγγροι, είχαν λά­ β ει τη διαταγή να π αρατα χθούν β ο ρ ε ιό τε ­ ρα σ το μέτω π ο το υ π οταμού Ν τον με τη ν α­ π οστολή να δια φ υλά ξου ν τα π λευρά τη ς 6ης Σ τρ α τιά ς (οι Ρουμάνοι είχαν δια θέσ ει μία από τις σ τρ α τιές το υ ς και στα νότια το υ Σ τά λινγκρ α ντ). Οι Γερμανοί παρόλο που γνώ ριζαν τις ε λ λ είψ εις τις οπ οίες είχαν ό­ λοι οι σύμμαχοί το υ ς, δ εν μπορούσαν να το υ ς π ροσ φ έρουν ουσιαστική β ο ή θ εια ε ­ πειδή οι πιο σ ημ α ντικές μ ονά δες το υ ς εί­ χαν δ ια τεθ εί για τη μάχη στο Σ τά λινγκρα ντ. Οι Ιταλοί προχω ρώντας προς το ν Ν τον στα τέ λ η Ιουλίου 1942 ενεπλάκησ αν από τη ν πρώτη σ τιγμή σε σ φ ο δρ ές μάχες με το ν Ερυθρό Σ τρ α τό . Σ τις α ρχές Αυγούσ του η Μ εραρχία Celere σ υγκρ ού σ τηκε στο Σερα φ ίμο βιτς (σε απόσταση 160 χλμ. β ο ρ ειο ­ δ υ τικά το υ Σ τά λινγκρ α ντ) με σ ο β ιετικές δ υνά μεις που είχαν τη ν υποστήριξη αρμά­ τω ν μάχης Τ-34. Οι Ιταλοί για πρώτη φορά αντιμετώ π ιζαν μεγά λο α ρ ιθ μό αυτώ ν τω ν αρμάτω ν, τη θωράκιση τω ν οποίων τα α­ ντια ρ μ α τικά το υ ς π υροβόλα δ εν μπορού­ σαν να διατρήσουν. Οι σ υγκρούσ εις με το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς ή τα ν σ κληρ ές και είχαν ως α π οτέλεσ μα η Celere να απωλέσει 1.700 ά νδ ρ ες και μεγάλο τμ ή μ α το υ π υροβολικού τη ς. Σ τις 20 Α υγούσ του οι Σ ο β ιετικ ο ί εξα π έ­ λυσαν σ τον Ν τον μια ισχυρή επ ίθεσ η στον το μ έ α που κρατούσ ε η "Sforzesca". Η ιταλι­ κή μεραρχία κόπηκε σε δύο τμ ή μ α τα και τις επ ό μ ενες η μ έ ρ ε ς χ ρ ειά σ τη κ ε η επέμβαση τμ η μ ά τω ν τη ς Celere, τη ς "Ravenna", όπως και τα γμ ά τω ν αλπινιστών τη ς "Tridentina", για τη ν αποκατάσταση τω ν ιταλικώ ν θ έ σ ε ­ ων. Στις 23 το υ ίδιου μήνα άρχισε η μάχη το υ Σ τά λινγκρ α ντ, μέσα στο οποίο ο Χ ίτλερ π ίσ τευε ό τι θ α επ ιτύγχανε τη ν ο λο κληρ ω τι­ κή κα τα σ τροφ ή το υ Ε ρυθρού Σ τρ α τού. Ωστόσο ο τόπ ος α υ τό ς θ α α π οδ εικνυ ότα ν

μια μεγάλη τραγω δία για το υ ς Γερμανούς και το υ ς συμμάχους το υ ς . Σ τις 24 Α υγού­ στου π ρα γμα τοπ οιή θη κε στο Ισμπούτσεσ κιτς η επέλαση μερικώ ν τμ η μ ά τω ν το υ Σ υ ντά γμ α το ς Ιππικού "Savoia", υπό τη διοί­ κηση το υ σ υντα γμα τά ρχη Μ π ετόνι, κατά τη ν οποία 650 ιππείς α ν έτρ εψ α ν μια δύνα­ μη σ οβ ιετικο ύ π εζικού περίπου 2.000 ανδρών. Α υτή η επέλαση ή τα ν μια από τις τ ε ­ λ ε υ τα ίες σ την ιστορία το υ ιππικού. Κατά τη διάρ κεια το υ φθινοπώ ρου επι­ κρ άτησ ε η ρ εμ ία σ τον ιτα λικό το μ έα . Α ρχι­ σε όμω ς και η πτώση τη ς θερμοκρασ ίας, που κα τέσ τη σ ε ακόμα πιο δύσ κολη τη ζωή τω ν στρατιω τώ ν, τω ν οποίων ο ιματισ μός ή ­ τα ν α κα τά λλη λος για τις α κρ α ίες καιρικές σ υ ν θ ή κες το υ Ανατολικού Μ ετώ που. Οι γ κ έ τ ε ς τω ν ποδιών ευνοούσ αν τα κρυοπα­ γήμ α τα , ενώ τα υπ οδήματα τω ν Ιταλώ ν ή ­ τα ν τα ίδια με εκείν α που φορούσαν οι συ­ μ π ο λεμισ τές το υ ς στη βόρεια Αφρική. Σε α υτή τη ζο φ ερ ή π ρ α γμ α τικό τη τα δ εν θ α αργούσ ε να π ρ ο σ τεθ εί και η επ ερ χ όμ ενη κατασ τροφή.

Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΜΙΚΡΟΣ ΚΡΟΝΟΣ» (16-30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1942) Οι Ιταλοί είχαν π α ρα τα χθ εί στον Ν τον ανάμεσα σ τους Ο ύγγρους και σ του ς Ρου­ μάνους, επ ειδή οι τε λ ευ τα ίο ι, αν και σύμ­ μαχοι το υ Αξονα, ή τα ν εχ θ ρ ο ί μ ετα ξύ το υς. Ο ρόλος α υ τό ς θ εω ρ ή θ η κ ε υ π ο τιμη τικό ς από το ν Γκαριμπόλντι. Οσον αφ ορά τη ν ιτα­ λική διά τα ξη, κατά τη δ ιά ρ κεια το υ φ θ ινο ­ πώρου είχ ε δ ια μ ορ φ ω θ εί ως εξή ς : στον βορρά βρίσ κονταν οι μ ερ α ρ χ ίες τω ν αλπινι­ στών, η "Tridentina" (στο αρ ισ τερό τη ς π λευ ­ ρό βρισ κόταν η 2η Ο υγγρική Στρατιά), η "Julia" και η "Cuneense“. Α κο λου θο ύσ ε το 2ο Σώμα με τη 294 Γερμανική Μ εραρχία Π εζι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κού, τη ν "Cosseria" και τη "Ravenna“. Επόμενο στη δ ιά τα ξη ή ­ τα ν το 29ο Γερμανικό Σώμα με τη Μ εραρχία “Torino" και τη ν 62η Γερ­ μανική Μ εραρχία Π εζικού. Α κο λου ­ θ ο ύ σ ε το 35ο Σώμα με τις μ ερ α ρ ­ χ ίες "Pasubio", Celere και “Sforzesca". Στη νότια π λευρά τη ς δ ιά τα ξη ς βρισ κότα ν η 3η Ρουμανι­ κή Στρατιά. Οι Σ ο βιετικοί, τω ν οποίων πρω­ τα ρ χ ικό ς σ τόχος ή τα ν να π λήξουν τη ν 6η Γερμανική Σ τρ α τιά που μαχόταν στο Σ τά λινγκρ α ντ, επ ιτέθ η κα ν στις 19 Ν οεμβ ρί­ ου 1942 ενα ν τίο ν τη ς 3ης Ρουμανικής Σ τρ α ­ τιά ς η οποία βρισ κότα ν στα β ο ρ ειο δ υ τικά το υ Σ τά λινγκρ α ντ. Η ρουμανική κ α τά ρ ρ ευ ­ ση, που α κολούθησ ε, είχε ως απ οτέλεσ μα τη ν περικύκλω ση τω ν γερ μα νικώ ν τμ η μ ά ­ των. Η γερ μα νική διοίκηση σ την προσπάθ ειά τη ς να α π οτρ έψ ει το ν απ οκλεισμό τω ν δυνάμεώ ν τη ς στο Σ τά λινγκρ α ντ, αποφάσι­ σε να σ τείλ ει ν ο τιό τερ α τις γ ερ μ α ν ικ ές μ ε ­ ραρχίες που βρίσ κονταν ανάμεσα σ την 8η Ιταλική Στρατιά. Η απομάκρυνση τη ς 294, τη ς 62ης αλλά και τη ς 22ης Μ εραρχίας Πάντσ ερ (200 ά ρματα μάχης), που υποστήριζε το 35ο και το 29ο Σώμα, είχε ως α π ο τέλ ε­ σμα τη ν αποδυνάμωση τω ν ιταλικώ ν θ έσ ε-

Ιτα λ ικ ό τμ ή μ α το υ CSIR (C orpo di S pedizione Ita lian o in R ussia) κ α τά τη δ ιά ρ κ εια π ορείας σ την Ο υκρανία το 1941. To CSIR ή τα ν το πρώ το ε κ σ τρ α τε υ τικ ό σώμα το οποίο α π έ σ τε ιλ ε ο Μ ο υσ ολίνι εν α ν τίο ν τη ς Σ ο β ιε τικ ή ς Ενωσης.

0 Ρώ σος σ τρ α τη γ ό ς Ν ικολά ι Β α το ύ τιν , δ ιο ικ η τή ς το υ Ν ο τιο ­ δ υ τικ ο ύ Μ ετώ π ο υ .

Α υ τή η δ ρ α μ α τικ ή φ ω το γ ρ α φ ία Θα μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε να π ούμ ε ό τι α π ο τε λ ε ί το ν επ ίλογο τη ς ιτα λ ικ ή ς σ υ μ μ ετο χ ή ς σ τη ν ε κ σ τρ α τε ία το υ Α να το λικο ύ Μ ετώ π ο υ . Δ ίπ λ α σε κ α τε σ τρ α μ μ έν α ο χή μ α τα και ε λ κ υ σ τή ρ ε ς πυροβόλω ν κ ε ίτο ν τα ι τα π αγω μένα π τώ μ α τα Ιτα λώ ν αλπινιστών, που έπ εσ αν κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς υπ οχώ ρησης, το ν Ια νουά ρ ιο το υ 1943.

Οι Ιταλοί α νέμ ενα ν π λέον τη ν επίθεση τω ν Σ ο β ιετικώ ν α ντιμετω π ίζο ντα ς ιδ ια ίτε­ ρα δ υ σ μ ενείς σ υνθ ήκες. Ε κτός από τη ν α­ νεπ άρκεια το υ εξοπ λισ μού το υ ς δ ιέ θ ε τα ν και ένα ε κ τε τα μ έ ν ο μέτω πο περίπου 270 χλμ. Ε νδ εικτικό τη ς αραιής δ ιά τα ξη ς το υ μετώ π ου ή τα ν το γ εγ ο ν ό ς ό τι οι δύο ιτα λι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κές μ ερ α ρ χίες το υ 2ου Σώ ματος έπ ρεπ ε να κρατήσ ουν έναν το μ έ α που ξεπ ερ νο ύσ ε τα 60 χλμ., ενώ το ιτα λικό δόγμα μάχης τη ς π ε­ ριόδου π ρ ο έβλεπ ε τη ν ύπαρξη μιας μ ερ α ρ ­ χίας ανά 3-5 χλμ. Ηδη από τις σ ο β ιετικές ε ­ π ιθέσ εις το υ Α υγούσ του είχαν δια φ ανεί οι α μ υ ν τικ ές α δ υνα μίες τω ν Ιταλών, αλλά και

πόσο αραιά κα λυ μμ ένο ή τα ν το μέτωπο. Τον χειμώ να ο παγω μένος Ν τον και η γυμ νή στέππα δ εν α π οτελούσαν εμπ όδιο για το υ ς επ ιτιθ έμ εν ο υ ς και π αράλληλα δ εν υπήρχε δ εύ τερ η γραμμή άμυνας για να π ρ ο β ληθ εί αντίσταση. Το χαμηλό η θ ικό επίσης απ οτελούσ ε ακόμα έναν α ρ νη τικό π αράγοντα για τη ν απόδοση το υ ιταλικού σ τρ α τεύ μ α το ς. Τις π αραμονές τη ς σ ο β ιετική ς επ ίθ ε­ σης, κατά το πρώτο δ εκα ή μ ερ ο το υ Δ ε κ ε μ ­ βρίου, και ύσ τερα από τις α ν α κα τα τά ξεις που είχαν γ ίν ει η ιταλική δ ιά τα ξη σ τον Μ έ­ σο Ν τον είχ ε δ ια μ ορ φ ω θ εί ως εξή ς : Το 2ο Σώμα α π ο τελ είτο από τη ν “Cosseria" και τη "Ravenna". Η "Cosseria" είχε λά βει μια μικρή ενίσχυση με το 318 Γερμανικό Σύντα γμα Π εζικού (τρία τά γμ α τα ) και η "Ravenna" με τρ εις γ ερ μ α ν ικ ές π υρ οβολα ρχίες α ντιαρ­ ματικώ ν πυροβόλων. Ανάμεσά το υ ς βρίσκο­ ν τα ν και οι μ ελα νοχίτω νες το υ Raggrupamento «3 Marzo». To 2o Σώμα δ ιέ θ ε τ ε 132 π υροβόλα και κανένα άρμα μάχης. Α κο­ λου θο ύσ ε το 35ο Σώμα, το οποίο α π οτελού ­ σαν η Μ εραρχία "Pasubio" και η 298 Γερμανι­ κή Μ εραρχία Π εζικού. Στη δύναμη π εριλαμ­ βά νοντα ν και οι μελα νοχίτω νες του

Raggrupamento «3 Gennaio». To 35ο Σώμα δ ιέ θ ε τ ε 156 π υροβόλα και κανένα άρμα μά­ χης. Την ιταλική δ ιάταξη ολοκλήρω νε το 29ο Γερμανικό Σώμα Σ τρ ατού, με τις τρ εις ιτα λικές μ ερ α ρ χ ίες "Torino", "Celere" και "Sforzesca”. Αυτή η δύναμη είχε στη σ ύ ν θ ε­ σή τη ς το 67ο Τεθω ρακισμένο Τάγμα Βερσαλιέρω ν με άρματα L6/40 (δύο ίλες), τη ν 13η Ιλη Α υτοκινο ύμ ενω ν Π υροβόλω ν Semovente da 47/32 και τη ν κροα τική λ εγ εώ ­ να. Το 29ο Σώμα είχε στη διάθεσ ή το υ 120 πυροβόλα. Σ το ν Μ έσο Ν τον τα ιταλικά τμ ή ­ ματα κρατούσ αν σχεδόν σε ε υ θ εία γραμμή το ν το μ έ α από τη Ν τερ εζό φ κα ως τη Βεσένσκαγια. Από εκείν ο το σ ημείο απλώνο­ ν τα ν τα υ π ο λείμμ α τα τη ς 3ης Ρουμανικής Σ τρ α τιά ς και ένα ς αρ ιθμός γερ μα νικώ ν μ ε ­ ραρχιών, που σ υγκροτούσ αν τη ν ομάδα «Χόλιντ». Α π έναντι από α υ το ύ ς το υ ς σ χηματι­ σμούς οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν σ υγκεντρώ σ ει σ ημ α ντικές δ υνά μεις. Την κύρια επ ιθ ετική προσπάθεια σ τον σ υ γκεκρ ιμ ένο το μ έ α είχε αναλάβει το Ν οτιο -δ υτικό Μ έτω πο υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού Νικολάι Βατούτιν. Τα μέτω πα π εριελάμβαναν σ τρα τιές, σ υνή­

θω ς τρ ε ις ή τέσ σ ερις, τω ν οποίων η αριθ­ μητική σ ύνθεσ η ή τα ν μ ικ ρ ό τερ η από τις σ τρ α τιές τω ν δ υνάμεω ν το υ Αξονα. Το Νοτιο -δ υ τικό Μ έτω πο α π ο τελ είτο από τη ν 1η και τη ν 3η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς και τη ν 5η Τεθω ρακισμένη Στρατιά. Σκοπός α υ τή ς τη ς δ ύνα μη ς ή τα ν να διασπάσει τη ν άμυνα τη ς 8ης Ιταλικής Σ τρ α τιά ς σ τον Μ έσο Ν τον, να τη σ υντρίψ ει και να κ α τα φ έρ ει κτύπ ημα στα π λευρά τω ν γερ μα νικώ ν τμ η μ ά τω ν που π ρο ετο ιμ ά ζο ­ ν τα ν για να απεγκλω βίσ ουν τη σ τρα τιά του Π άουλους. Μ ε τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ ΝΔ Μ ε­ τώπου σ υνεργαζόταν η 6η Σ τρ α τιά το υ Μ ε­ τώπου το υ Βορονέζ, το οποίο διοικούσ ε ο σ τρα τηγό ς Γκολικώφ. Η 1η Σ τρ ατιά τη ς Φ ρουράς το υ Ν οτιο­ δ υτικο ύ Μ ετώ που (σ τρ α τη γό ς Κουζνέτσωφ) και η 6η το υ Μ ετώ που το υ Β ορονέζ (σ τρ ατηγός Χαριτόνω φ), που είχαν αναλάβει να π λήξουν τις θ έσ εις τη ς 8ης Ιταλικής Σ τρ α τιά ς σ τον Μ έσο Ν τον, αρ ιθμούσ αν π ε­ ρισ σ ότερους από 300.000 ά ν δ ρ ες και δ ιέ ­ θ ε τα ν συνολικά 750 άρματα μάχης (κυρίως Τ-34) και π ερισ σ ότερα από 2.500 πυροβόλα, ό λμ ου ς και ε κ τ ο ξ ε υ τ έ ς ρουκετώ ν.

Σ τις 16 Δ εκεμ β ρ ίο υ μια κόλαση φω­ τιά ς που εξαπ έλυσ αν τα σ οβ ιετικά π υροβό­ λα και οι ε κ τ ο ξ ε υ τ έ ς ρ ο υ κετώ ν ενα ντίο ν τω ν ιταλικώ ν θ έσ εω ν σ ημ α το δό τησ ε τη ν έ ­ ναρξη τη ς επιχείρησ ης «Μ ικρός Κρόνος». Οι Ιταλοί υποστηρίζουν ό τι ήδη από τις 11 Δ εκεμ β ρ ίο υ δ έχ ο ντα ν κα τα ιγισ τικές επ ιθ έ ­ σεις, ωστόσο σύμφωνα με ρωσικές α ναφ ο­ ρ ές α υ τές οι επ ιθέσ εις είχαν αναγνω ριστι­ κό χα ρακτήρα και π ραγμα τοπ οιήθηκαν με μικρό αριθμό δυνάμεων. Τη δύναμη κρ ού ­ σης τω ν Σ ο βιετικώ ν απ οτελούσ αν το 18ο, το 24ο και το 25ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρουράς και το 17ο Τε­ θω ρακισ μένο Σώμα τη ς 6ης Σ τρατιάς. Η ε ­ πίθεση ξεκ ίν η σ ε από τη ν π εριοχή Νόβαγια Κ α λίτβα -Ν τερ εζό φ κα και η "Ravenna" ή τα ν η πρώτη ιταλική μεραρχία που δ έχ θ η κ ε τα σ οβ ιετικά πλήγματα. Σ τη σ υνέχεια κτυπήθ η κ ε η "Cosseria". Αρχικά τις π ρώ τες ώ ρες τη ς 1βης Δ εκεμ β ρ ίο υ η προέλαση τω ν Σο­ β ιετικώ ν ή τα ν αργή, εξα ιτία ς τη ς π υκνής ο ­ μίχλης που α π έτρ εψ ε προσωρινά τη ν προ­ σβολή στόχων από τη ν αεροπορία, αλλά και τη ς αντίσ τασ ης τη ν οποία π ροέβα λαν σε κάποια σ ημεία οι Ιταλοί. Σ ύ ντο μ α όμω ς η ιΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τμήμα β ερ σ α λιέρ ω ν τη ς μ η χα νο κ ίνη τη ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς C elere σ το μ έτω π ο το υ Ν το ν το ν χειμ ώ να το υ 1942.

34 mm

τα λική αντίσταση κά μ φ θ η κε. Οι προσπά­ θ ε ιε ς μερικώ ν τμ η μ ά τω ν τη ς 298 Γερμανι­ κής Μ εραρχίας Π εζικού, αλλά και το υ 201 Γερμανικού Σ υ ντά γμ α το ς Α ρμάτω ν να ενισχύσουν τα ιταλικά τμ ή μ α τα δ εν μ ε τέ β α ­ λαν τη ν κατάσταση. Τα σ οβ ιετικά άρματα και η ο ρ μ η τική έφ ο δ ο ς το υ π εζικού είχαν διασπάσει τις θ έσ εις το υ 2ου Ιταλικού Σώ­ ματος. Στις 17 Δ εκεμ β ρ ίο υ επλήγη το 35ο Σώ­ μα και στις 19 οι Σ ο β ιετικ ο ί βρίσ κονταν στα νώτα τω ν μεραρχιώ ν “Torino", Celere και "Sforzesca". Σ τις 21 Δ εκεμ β ρ ίο υ το 24ο και το 18ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τω ν Σ ο β ιετι­ κών ενώ θηκα ν στο Ν τιό γ κτεβ ο . Η παγωμένη στέππα γέμ ισ ε με π τώ ματα και φ υ γά δες που αναζητούσ αν τη οω τηρία μελανιασ μένοι από το κρύο και α ρ κ ετο ί από α υ το ύ ς χω­ ρίς υποδήματα. Οι Ιταλοί μη δ ια θ έτο ν τα ς καύσιμα αναγκάσ τηκαν να εγκ α τα λ είψ ο υ ν όλα σ χεδόν τα οχήματα, τα λιγοστά άρματα και τα ρ υ μ ο υ λκο ύ μ ενα π υροβόλα το υς. Σ χηματίσ τηκαν τ ό τ ε δύο φ ά λα γγες που υ­ ποχωρούσαν με τα πόδια προς τα ν ο τιο δ υ ­ τικά. Η πρώτη α π ο τελ είτο από τη "Ravenna", τη ν "Cosseria", τη ν "Pasubio", τη ν "Torino" και τη ν 298 Γερμανική Μ εραρχία και η δ εύ τερ η από τη ν Celere, τη "Sforzesca" και μερικά τμ ή μ α τα τη ς "Pasubio". Ε κείνες τις δ ρ α μ α τικές ώ ρες και υπό το κλίμα το υ πανικού υπήρξαν περιπτώ σεις που ιταλικά ο χή μα τα με τη θ έ α και μόνο τω ν σ οβιετικώ ν αρμάτω ν εγ κ α τέλ ειψ α ν τις θ έσ εις το υ ς χωρίς να ανα μένουν τη ν επιβί­ βαση τω ν στρατιω τώ ν, όπως συνέβη σ την Κ α ντεμίροφ κα . Οι Ιταλοί ε κ τό ς από το α νε­ λ έη το σ φυροκόπημα το υ Ερυθρού Σ τρ α ­ το ύ δ έχ ο ν τα ν και τις επ ιθέσ εις τω ν α ντα ρ ­ τώ ν, που αιφνιδίαζαν και αιχμαλώ τιζαν τις απ οδιοργανω μένες ο μ ά δ ες οι οπ οίες υπο­ χωρούσαν. Δ εν έλειψ α ν πάντως οι π εριπτώ ­ σεις κατά τις οπ οίες ο τοπ ικός π ληθυσ μός φ έ ρ θ η κ ε σ υμπ ονετικά σ τους Ιταλούς. Σκληρή ή τα ν η μοίρα τω ν σ τρατιω τώ ν που

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στα δ ιακριτικά τη ς σ τολής το υ ς α ντί για το ασ τέρι τη ς Σαβοΐας έφ ερ α ν τα φασιστικά εμβλή μα τα . Ο ταν σ υλλαμβάνονταν αιχμά­ λω τοι σ υνήθω ς ε κ τε λ ο ύ ν το επί τόπου, ακό­ μα και με ξιφ ολόγχη. Από τις δύο φ ά λα γγες τω ν φυγάδω ν η πρώτη αντιμετώ π ισ ε στις 22 Δ εκεμ β ρ ίο υ σ την Αρμπ ούζοφ κα τη ν επ ίθεσ η σ ο β ιετι­ κών τμ η μ ά τω ν τα οποία τη ς έκλ ειν α ν το ν δρόμο. Σ τις 23 οι Ιταλοί, θεω ρ ώ ντα ς τη ν κα­ τάσταση απελπιστική, έκαψ αν τις σημαίες τω ν σ υνταγμάτω ν το υ ς. Υστερα από σκλη­ ρ ές μάχες κα τά φ ερ α ν να διασπάσουν το ν κλοιό, όμω ς π ερ ικυκλώ θ ηκα ν πάλι στις 26 Δ εκεμ β ρ ίο υ στο Τσ έρτκοβο και οι περισσό­ τε ρ ο ι από το υ ς επ ιζώ ντες σ υνελήφ θησ αν αιχμάλω τοι. Περίπου 10.000 ά ν δ ρ ες κατά­ φ ερ α ν να π εράσουν στις γ ερ μ α ν ικ ές γραμ­ μές. Η δ εύ τερ η φάλαγγα δ εχ ό μ εν η τις συ­ ν εχ είς σ ο β ιετικές επ ιθέσ εις κ α τά φ ερ ε στις 28 Δ εκεμ β ρ ίο υ να διασπάσει το ν κλοιό και να φ θ ά σ ει στις γ ρ α μ μ ές οπισθοχώρησης που είχαν ετο ιμ ά σ ει οι Γερμανοί. Σ το τέ λ ο ς τη ς επ ίθεσ ής το υ ς οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν προελάσ ει προς τα δ υ τικά σε βά θος 150-200 χλμ. Οι Ιταλοί είχαν 55.000 ν εκ ρ ο ύ ς και αιχ­ μαλώ τους. Π αράλληλα κατα σ τράφ ηκαν οι σ χηματισμοί τω ν μελανοχιτώ νω ν που ή τα ν ενσ ω ματω μένοι στα τμ ή μ α τά το υ ς αλλά και η κροα τική λεγεώ να. Ο Ιανουάριος θ α έ ­ φ ερ ν ε το ολο κληρ ω τικό κτύπ ημα σ την 8η Στρατιά.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΟΣΤΡΟΓΚΟΣΚΡΟΣΣΟΣ (13-27ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1943) Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΛΠΙΝΙΣΤΩΝ Στις α ρχές Ιανουαρίου το Σώμα τω ν Αλπινιστών (μ ερ α ρ χίες "Tridentina", "Julia", "Cuneense”), υπό τη διοίκηση το υ σ τρ α τη ­ γού Γκαμπ ριέλε Νάσι, όσο δια δρα μα τίζο­

ν τα ν οι ε ξ ε λ ίξ ε ις στον νότιο το μ έ α τη ς ιτα­ λική ς δ ιά τα ξη ς π α ρ έμενε αγκισ τρω μένο και σχεδόν ανέπαφο σ τον Ανω Ντον. Εξαίρεση απ οτελού σ ε η Μ εραρχία "Julia", που είχε σ υμμετάσ χει μαζί με γερ μ α νικά τμ ή μ α τα σε μια α π οτυ χημ ένη απόπειρα α ντεπ ίθεσ ης ε ­ να ντίον το υ δ εξιο ύ π λευρού τη ς 6ης Σ ο β ιε­ τικ ή ς Σ τρατιάς. Οι αλπ ινισ τές ή τα ν ένα από τα επ ίλεκτα τμ ή μ α τα το υ Ιταλικού Σ τρ α το ύ. Παρόλο που ο φυσ ικός χώρος δράσης το υ ς ή τα ν τα ορεινά εδάφ η (αρχικά π ροορίζονταν για το μέτω π ο το υ Καυκάσου), σ το μέτω π ο του Ν τον δρούσαν ως πεζικό. Κ άθε μεραρχία αλπινιστών α π ο τελ είτο από δύο σ υντάγμα­ τα π εζικού και ένα σ ύνταγμα ο ρ ειβ α τικο ύ π υροβολικού. Πιο σ υγκεκρ ιμ ένα η ''Tri­ dentina" α π ο τελ είτο από το 5ο και το 6ο Σύ­ ντα γμα Π εζικού Αλπινιστών και το 2ο Σύ­ ντα γμα Ο ρ ειβατικού Π υροβολικού, υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού Ρ εβερμπ έρι. Η "Cuneense" δ ιέ θ ε τ ε το 1ο και το 2ο Σ ύ ντα γ ­ μα Π εζικού Αλπινιστών και το 4ο Σ ύντα γμα Ο ρ ειβ α τικο ύ Π υροβολικού, υπό το ν σ τρα­ τη γό Μ πατίστι. Η "Julia" είχ ε στη σ ύνθεσή τη ς το 8ο και το 9ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού Αλπι­ νιστώ ν και το 3ο Σ ύ ντα γμ α Ο ρειβατικού Π υροβολικού, υπό τη διοίκηση το υ σ τρ α τη ­ γού Ρικάντο. Σ τη ν ιταλική δύναμη σ υμ με­ τε ίχ ε και η Μ εραρχία Π εζικού "Vicenza" (σ τρα τηγός Πασκολίνι), η οποία εξα ιτία ς τη ς μ ικ ρ ό τερ η ς δύναμής τη ς είχε αναλάβει τη φ ύ λα ξη τω ν μετόπισ θεν. Η συνολική δ ύ ­ ναμη και τω ν τριώ ν μεραρχιώ ν τω ν αλπινι­ στών α νερ χότα ν σε 57.000 ά νδρ ες. Αν και ο ιματισ μός τω ν αλπινιστών ή τα ν σ χετικά κα­ λ ύ τερ ο ς από εκ είν ο ν τω ν άλλων Ιταλών στρατιω τώ ν, ο οπλισμός το υ ς ή τα ν το ίδιο απαρχαιω μένος και οι πολύ χα μ η λές θ ερ μ ο ­ κρασ ίες δημιουργούσ α ν π ρόβλημα ακόμα και στη λ ειτο υ ρ γ ία τω ν όπλων. Τα π υροβόλα το υ ς ή τα ν επίσης παλιά, ενώ δ εν δ ιέ θ ε τα ν και κανένα άρμα μάχης. Οι αλπ ινισ τές είχαν αναλάβει να κρατή-

Τμήμα σ ο β ιετικ ο ύ π εζικού π ρ ο ελα ύ νει κ α τά τη δ ιά ρ κεια των μαχώ ν το υ Δ ε κ εμ β ρ ίο υ .

σουν το ν το μ έ α από Καλίτβα μ έχ ρ ι Μπάλκα. Β όρεια από το Σώμα τω ν Αλπινιστώ ν τις θ έσ εις σ τον Ν τον κρ α τούσ ε η 2η Ουγγρική Σ τρ ατιά (περίπου 200.000 άνδρες), η οποία όμω ς α ντιμετώ π ιζε τις ίδιες σ οβαρές ε λ λ ε ί­ ψ εις με το υ ς ά λλους συμμάχους τω ν Γερ­ μανών. Α κολουθούσ α ν η "Tridentina", η 'Cuneense" και η "Julia“. Ν ο τιό τερ α είχε πα­ ρ α τα χ θεί το 24ο Γερμανικό Σώμα Π άντσερ, α π ο τελο ύ μ ενο από τις 385 και 387 Μ ερα ρ ­ χ ίες Π εζικού, τη ν 27η Μ εραρχία Π άντσερ και άλλους μ ικ ρ ό τερ ο υ ς σ χηματισμούς. Η γ ερ μα νική δύναμη είχε υποστεί σ ημαντι­ κές απ ώ λειες κατά τις μάχες το υ Δ ε κ εμ β ρ ί­ ου και είχε π ερ ιο ρισ τεί σε 15.000 περίπου άνδρ ες, δ ιέ θ ε τ ε δ ε και πολύ μικρό αριθμό αρμάτω ν μάχης. Α π έναντι από το υ ς παραπάνω σ χηματι­ σμούς οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν σ υγκεντρώ σ ει για άλλη μια φορά υ π έρ τερ ες δυνάμεις, που π ρο έρ χο ντα ν από το Μ έτω πο το υ Βο­ ρονέζ. Α υ τές π εριελάμβαναν τη ν 40ή Σ τρ α ­ τιά (σ τρ ατηγός Μ οσκαλένκο), τη ν 3η Τεθω­ ρακισμένη Σ τρ α τιά (σ τρ ατηγός Ριμπάλκο), το 18ο Σώμα Τ υφ εκιοφ όρω ν (σ τρατηγός Ζούκωφ) και το 7ο Σώμα Ιππικού (σ τρ α τη ­ γός Σοκόλω φ). Α εροπ ορική υποστήριξη στις επ ίγ ειες δ υνά μεις το υ Ε ρυθρού Σ τρ α ­ το ύ π αρείχε η 2η Αεροπ ορική Στρατιά. Η σ οβιετική δύναμη, η οποία αρ ιθ μο ύσ ε π ε­ ρισ σ ότερους από 400.000 ά νδρ ες, είχε στη διάθεσ ή τη ς 371 άρματα μάχης και 1.588 π υροβόλα και ό λμ ου ς. Στόχος τω ν Σ ο β ιετι­ κών, όπως και το ν Δ εκέμ β ρ ιο , ή τα ν να περικυκλώ σουν με τη ν 40ή Σ τρ α τιά από το ν βορρά και τη ν 3η από το ν νότο τις ε χ θ ρ ικ ές δυνά μεις και να τις εκμηδενίσ ουν. Η σ οβ ιετική επίθεσ η με τη ν ονομασία επιχείρηση «Οστρογκόσκ-Ρόσσος» εξα π ο ­ λ ύ θ η κ ε στις 13 Ιανουαρίου 1943, πρώτα ε ­ να ντίον τη ς 2ης Ο υγγρικής Σ τρατιάς. Τη σφοδρή προπαρασκευή π υροβολικού α κο ­ λού θη σ ε η επ ίθεσ η τω ν τριώ ν τεθ ω ρ α κ ι­ σμένων ταξια ρχιώ ν (116, 150, 86) τη ς 40ής

Σ ο β ιετικ ή ς Σ τρ α τιά ς. Η ουγγρική άμυνα κατέ ρ ρ ευ σ ε σαν χάρτινος πύργος και οι Ο ύγ­ γροι άρχισαν να υποχω ρούν α φ ή νο ντα ς α­ κάλυπτο το π λευρ ό τω ν αλπινιστών. Σ τις 14 το υ μήνα το 15ο Τεθω ρακισμένο Σώμα (σ τρ α τη γό ς Κοπτσώφ) τη ς 3ης Σ ο β ιετικ ή ς Σ τρ α τιά ς έπ λ η ξε τη ν έδρ α το υ 24ου Γερμα­ νικού Σώ ματος Π άντσερ και το υ π ροκάλεσε μ εγ ά λ ες απ ώ λειες. Ανάμεσα σ του ς ν ε ­ κρούς ή τα ν και ο δ ιο ικη τή ς το υ Σώ ματος, σ τρα τηγό ς Β άντελ. Ο σ τρα τηγό ς Νάσι είχε μόλις εν η μ ερ ω ­ θ ε ί γ ι’ α υ τές τις ε ξε λ ίξε ις ό τα ν στις 15 Ιανουαρίου το Σώμα τω ν Αλπινιστώ ν δ έχ θ η κ ε τη ν επίθεσ η το υ Ε ρυθρού Σ τρ α το ύ στο Ρόσσος, όπου είχ ε τη ν έδρ α το υ. Περίπου 20 σ οβ ιετικά άρματα μάχης με σ ημ α ντικές δ υνά μεις π εζικού αιφνιδίασαν αρχικά το υ ς Ιταλούς. Υστερα από σκληρή μάχη, κυρίως με το Τάγμα Αλπινιστώ ν-Χιονοδρόμω ν "Monte Cervino", αποκρούστηκαν. Την επό­ μ ενη όμω ς η μ έρ α οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιέθεσ α ν το 12ο Τεθω ρακισμένο Σώμα το υ ς (τη ς 3ης Τεθω ρακισ μένης Στρα τιά ς), το οποίο κ α τέ ­ λα βε το Ρόσσος και π ροκάλεσ ε μ εγ ά λ ες α­ π ώ λειες στο "Monte Cervino" και σε ένα τά γ ­ μα τη ς Μ εραρχίας "Vicenza". Την ίδια π ερίο­ δο σ φοδρή επίθεσ η δ έχ θ η κ ε και η "Tridentina", δύο τά γ μ α τα τη ς οποίας, το "Vestone" και το "Edolo", υπέστησαν σημα­ ν τικ έ ς απ ώ λειες. Π ροσπ άθειες από γ ερ μ α ­ νικά τμ ή μ α τα με στόχο να α να κα τα λη φ θ εί το Ρόσσος δ εν είχαν επιτυχία. Σ τις 17 Ιανουαρίου, αν και οι αρχικές δ ια τα γές το υ Γκαριμπόλντι προς το ν Νάσι ή τα ν οι αλπ ινισ τές να κρατήσ ουν τις θ έ ­ σεις το υ ς, αποφασίστηκε η υποχώρησή το υ ς προς τα δυτικά . Υπό τις δ ια τα γές το υ Νάσι τ έ θ η κ ε και το 24ο Γερμανικό Σώμα Π άντσερ, το οποίο ουσιαστικά είχε κατασ τρα φ εί και δ εν δ ιέ θ ε τ ε παρά ελάχισ τα άρ­ ματα. Η ταν φ α νερό ό τι και η βόρεια πλευρά τη ς Ιτα λικής Σ τρ α τιά ς είχε κα τα ρ ρ εύ σ ει και δ εν υπήρχαν π ιθ α ν ό τη τες ανάκαμψης. Πα­

Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ ο υ ίτζι Ρ εβ ερ μ π έρ ι, δ ιο κ η τή ς τη ς "Tridentina".

ρόλο που κα τα β λ ή θ η κ ε προσπάθεια η υπο­ χώρηση να γ ίν ει οργανω μένα, δ εν απ οφ εύ­ χ θ η κ ε η ανάμιξη τω ν τμ ημ ά τω ν τη ς "Cuneense" με αυτά τη ς "Julia“ αλλά και με γ ερ μ α ν ικ ές μ ονάδες, γεγ ο ν ό ς που επ έτεινε τη σύγχυση. Η θ ερ μο κρ α σ ία είχε πέσει κάτω από το υ ς 30 βα θ μ ο ύ ς υπό το μ η δ έν και τα ιταλικά τμ ή μ α τα δ έχ ο ν τα ν τις αδιά­ κοπες επ ιθ έσ εις το υ Ε ρυθρού Στρατού. Ολα τα ο χή μα τα εγ κ α τα λ είφ θ η κ α ν αλλά έγ ιν ε προσπάθεια να διασω θούν τα π υροβό­ λα. Σ τις 19 Ιανουαρίου οι Σ ο β ιετικ ο ί κυρί­ ευσαν με το 15ο Τεθω ρακισμένο Σώμα το υ ς τη ν Α λ εξέγ ιεφ κ α και δ υ τικ ό τε ρ α το 7ο Σώ­ μα Ιππικού με αιχμή τη 201 Τεθω ρακισμένη Ταξιαρχία το υ κα τέλ α β ε το Βαλουίκι. Σ τις 20 το υ ίδιου μήνα το 12ο Τεθω ρακισμένο Σώμα και το 18ο Σώμα Τ υφ εκιοφ όρω ν τω ν Σ ο βιετικώ ν ενώ θηκα ν σ το Καρπένκοβο. Μέσα σ τον θ ύ λα κα που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε ε ­ γκλω βίσ τηκα ν δύο ο υ γ γ ρ ικές μ εραρχίες, δύο γ ερ μ α ν ικ ές και οι τέσ σ ερ ις ιτα λικές. Από τις μ ερ α ρ χίες τω ν αλπινιστών πρώτα κ ιν ή θ η κ ε η "Tridentina" με κατεύ θυ νσ η το Π οντγκό ρνογιε. Α υτή υπ ήρξε πιο τυ χ ερ ή από τη "Julia“ και τη ν “Cuneense“, οι οπ οίες καθώ ς βρίσ κονταν π λησ ιέσ τερα στο Ρόσ­ σος δ έχ ο ν τα ν τις κα τα ιγισ τικές επ ιθέσ εις τω ν σ οβιετικώ ν τμ η μ ά τω ν που είχαν σ υ γκε­ ν τρ ω θ εί εκ εί. Οι δύο τ ε λ ε υ τ α ίε ς μ ερ α ρχίες αρχικά κινήθ ηκα ν προς τα β ο ρ ειο δ υ τικά και σ ύρθηκαν π ολεμ ώ ντα ς προς τη Νόβαγια Π οσ τογιάλοφ κα, το Π οσ τογιάλυι και τη Νόβαγια Καρκόφκα α κο λου θώ ντα ς τη ν "Tridentina". Οι φ ά λα γγες, που υποχωρού­ σαν μέσα στο πυκνό χιόνι και το δριμύ ψύΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΙΚΡΟΤΕΡΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΗΣ ARM IR Α νάμεσα σ τις μ ε γ ά λ ες ιτα λ ικ ές μ ο ν ά δ ες που έδ ρ α σ α ν στο Α να το λικ ό Μ έτω π ο υπήρχαν και μ ικ ρ ό τ ερ ε ς , όπως ή τα ν το Τάγμα Α λπινιστώ ν -Χ ιονοδρό μω ν "M o n te C e rv in o ", τα τά γ μ α τα μ ελα νο χ ιτώνων, η Κ ρ ο α τική Λ εγεώ να και οι Κ οζάκοι ε θ ε λ ο ν τ έ ς . Το Τάγμα Αλπινιστώ ν " M o n te C e rv in o " σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε για πρώτη φ ορά το 1915, κατά τη δ ιά ρ κ εια το υ Α' ΠΠ, και δ ια λ ύ θ η κ ε μ ε τη λή ξη το υ . Αναβίω σε το ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1940 μ ε τη ν ο ν ο μ α ­ σία Τάγμα Αλπινιστώ ν - Χιονοδρ όμω ν "M o n te C e rv in o ". Οι ά ν δ ρ ες το υ ή τα ν π ρ ω τα θ λ η τές το υ σκι και τη ς ο ρ ειβ α σ ία ς, όλοι ε θ ε λ ο ­ ν τ έ ς . Η δ υ ν α τό τη τα το υ Τά γμα τος να μ ά χ ετα ι σε α κ ρ α ίες κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κ ε ς, το κ α τέσ τη σ ε ένα από τα επ ίλεκτα τμ ή μ α τα το υ Ιτα λ ι­ κού Σ τρ α το ύ και α να π ό φ ευ κτα η δράση το υ σ ήμα ινε και μ ε γ ά λ ες απ ώ λειες. Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια το υ Ε λλ η νο -ιτα λ ικο ύ Π ο λέμ ο υ από ένα σύνολο 34 0 ανδρώ ν α π έμ εινα ν μόνο 60. Το " M o n te C e rv in o " α ν α σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε το ν Ο κτώ βριο το υ 1941 και ή τα ν ένα από τα πρώτα τμ ή μ α τα που σ τά λ θ η κ α ν το ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 19 42 για τη ν ενίσχυσ,η τω ν Ιταλώ ν στο Α να τολικό Μ έτω π ο. Ε λ α β ε μ έ ρ ο ς σε π ολλές μ ά χ ες και ουσ ια σ τικά κ α τα σ τρ ά φ η κ ε το ν Ια νο υ ά ρ ιο το υ 1943. Από το υ ς 6 0 0 περίπου ά ν δ ρ ες που α π οτελούσ α ν τη δ ύναμή το υ επ έσ τρ εψ α ν σ την Ιτα λία μόνο οι 70. Οι μ ελα νο χ ίτω νες (ο νο μ ά σ τη κα ν έτσ ι επ ειδ ή φ ορού σ α ν μα ύρα π ουκάμισ α) το υ M V S N (M ilita ria V o lu n ta ria p e r la S ic u re z z a N a z io n a le ) α π οτελούσ α ν το σ τρ α τιω τικό σ κέλο ς το υ ιτα λικ ο ύ Φα­ σ ισ τικού Κ ό μ μ α το ς. Η τα ν ε θ ε λ ο ν τ έ ς - μ έλ η το υ φ α σ ισ τικού κ όμ­ μ α το ς, τα οποία α ν α μ έν ο ν τα ν να έχ ο υ ν τυ φ λ ή υπακοή σ τον Μ ο υ ­ σολίνι. Π α ρ ό λ ες , όμω ς, τις π ρ ο σ δο κίες το υ ν το ύ τσ ε π ο τέ δ ε ν απ ο τέλ εσ α ν μια δ ύν α μ η α ντίσ το ιχη μ ε τα γερ μ α νικ ά W a ffe n S S . Η έλ λ ειψ η σ τρ α τιω τική ς εμ π ειρ ία ς και οι μ έ τ ρ ιε ς επ ιδόσ εις τω ν μ ελανοχιτώ νω ν στο π εδίο τη ς μά χης (Α ιθιο π ία , Ισπ ανικός Ε μ φ ύ λιο ς, Β ό ρ εια Α φ ρ ικ ή ) π ροκαλούσαν τη δυσπιστία των δ ιο ικη τώ ν το υ Σ τρ α το ύ προς α υ το ύ ς το υ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς. Σ ε μια π ροσ π άθεια να υπ άρξουν πιο α ξιό μ α χ α τμ ή μ α τα δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν τα τά γ μ α τα Μ, οι ά ν δ ρ ες τω ν οποίων είχα ν δ ια κ ρ ιθ ε ί κ ατά τη μάχη και στα δ ια­ κριτικά τη ς σ το λ ή ς το υ ς έφ ε ρ α ν το γράμμα Μ , το μονόγρα μμα το υ Μ ο υσ ο λίνι. Τα τά γ μ α τα των μελα νοχιτώ νω ν αρχικά σ χημά τιζαν λ ε ­

36 *am

χος, ε κ τε ίν ο ν τα ν σε απόσταση πολλών χιλ ιο μ έτρ ω ν και π ερ ίμ ενα ν μ οιρο λα τρικά το επ ό μενο κτύπ ημα το υ Ερυθρού Σ τρ ατού. Τα άρματα τω ν Σ ο βιετικώ ν σκορπούσαν το χάος σ τους Ιταλούς. Τα ιταλικά τά γ μ α τα συ­ ν τρ ίβ ο ν τα ν το ένα μ ετά το άλλο και οι αλπι­ νισ τές μάταια προσπαθούσαν με τα αναπο­ τελ εσ μ α τικ ά π υροβόλα το υ ς να α ν τιμ ετω ­ πίσουν τα άρματα μάχης. Α υ τές οι συ­ γκρ ού σ εις είχαν ως απ οτέλεσ μα τη σ χεδόν ολο κληρ ω τική κα τα σ τροφ ή τη ς "Julia", τη ς "Cuneense" και τω ν γερ μα νικώ ν τμ ημ ά τω ν που τις είχαν ακολουθήσ ει. Ο δρα μ α τικό ς επ ίλογος για το υ ς επιζών τ ε ς τη ς “Julia" και τη ς "Cuneense", όπως και εκ είν ο υ ς τη ς "Vicenza" (είχε προσπαθήσει να α κο λου θή σ ει τη ν “Tridentina" αλλά αποκόπηκε), γρ ά φ η κε στις 26 Ιανουαρίου στο Βαλουίκι. Οι ά ν δ ρ ες αυτώ ν τω ν μεραρχιώ ν που κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ν προς τα ν ο τιο δ υ τικά είχαν διανύσειπάνω από 150 χ ιλιό μ ετρ α μ έ ­ σα σε πυκνό χιόνι και πολύ χα μ η λές θ ε ρ μ ο ­ κρασίες. Ολα τα βαρέα όπλα είχαν χα θεί ε ­ κτό ς από μ ερ ικο ύ ς ό λμ ου ς ή πυροβόλα. Οι Ιταλοί π ίσ τευαν ό τι στο Βαλουίκι (το οποίο οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν ήδη καταλάβει) θ α έβ ρ ι­ σκαν τη σωτηρία, σ υνάντησαν όμω ς μόνο τη ν αιχμαλωσία και το ν θ ά νατο. Ως τις 28 Ιανουαρίου και ύσ τερα από τις σ φ ο δρ ές ε ­ π ιθέσ εις τω ν Σ ο βιετικώ ν όλοι οι Ιταλοί ε ί­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γεώ νες και στη σ υ νέχ εια μ ετα σ χ η μ α τίσ τη κ α ν σε ο μ ά δ ε ς τα γμά τω ν (G ru p p i di B a tta g lio n i). Δ ύο τ έ τ ο ιε ς ο μ ά δ ε ς σ χ ημά τιζαν ένα ra g g ru p a m e n to , περίπου σε επ ίπ εδο τα ξια ρ χ ία ς . Κ άθε ra g g ru p a m e n to είχ ε ως ονομασ ία τη ν η μ ερ ο μ η ν ία εν ό ς γεγ ο ν ό ­ τ ο ς σ η μ α ντικο ύ για το ν φασισμό. Σ υνο λικά 18 τά γ μ α τα μ ελα νο χ ιτώνω ν σ υ μ μ ετε ίχ α ν στο Α να τολικό Μ έτω π ο. Οι απ ώ λειες το υ ς ή­ τα ν σ η μ α ν τικ ές (περίπου 4 .0 0 0 ά ν δ ρ ες ). Η μοίρα τω ν αιχμαλώ τω ν μελα νοχιτώ νω ν ή τα ν κατά κανόνα ζο φ ερ ή . Μ ε τη ν A R M IR υπ η ρ έτη σ ε και μια κρο α τικ ή λεγεώ ν α , αν και στο Α να τολικό Μ έτω π ο είνα ι πιο γνω στή η παρουσία το υ 3 6 9 Κ ρο­ α τικ ο ύ Σ υ ν τά γ μ α το ς , που π ολέμησ ε στο π λευρό των Γερμανών και κα τα σ τρ ά φ η κ ε στο Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ. Ο Μ ο υσ ο λίνι, ο οπ οίος θ ε ω ρ ο ύ ­ σε ότι η Κ ροα τία εν τα σ σ ό τα ν και σ την ιτα λική σφαίρα επ ιρροής, ζή τη σ ε από το ν Α ν τε Π ά β ελ ιτς , η γ έτη (π ογκλάβνικ) τη ς Κ ρ ο α τία ς, να προχω ρήσει σ τον σ χημα τισ μό μια ς λ εγεώ ν α ς ε θ ελ ο ν τώ ν που θ α π ο λ εμ ο ύ σ ε μαζί μ ε το υ ς Ιτα λ ο ύ ς στη Ρωσία. Η λεγεώ να α π ο τε­ λ ε ίτ ο από τ ρ ε ις λό χο υς π εζικο ύ , έν α ν λόχο π ολυβόλω ν και όλμων και μία π υροβολαρχία με σ υνολική δ ύν α μ η 1.215 α ξιω μ α τικ ο ύ ς και οπ λίτες. Οι ά ν δ ρ ες τη ς Κ ρ ο α τική ς Λ εγ εώ ν α ς φ ορ ού σ α ν ιτα λ ικ ές σ το λ ές μ ε τα φ ασιστικά δ ια κ ρ ιτικ ά επ ειδ ή θ ε ω ρ ο ύ ν το τμ ή μ α του M V S N . Σ το α ρ ισ τερ ό το υ ς μανίκι είχα ν ρ α μ μ έν ο το ε θ ν ικ ό κ ρ ο α τι­ κό σύμβολο, πάνω από το οποίο υπ ήρχε η λέξη "Κ ρ ο α τία ". Η Κ ρο­ α τική Λ εγεώ να έ φ θ α σ ε σ το Α να το λικό Μ έτω π ο το ν Α π ρίλιο του 19 42 και το ν Ιο ύ λιο το υ ίδιου χρόνο υ ε ν τ ά χ θ η κ ε σ το ιτα λικ ό 35ο Σώμα Σ τρ α το ύ . Τον Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 19 42 , κατά τη δ ιά ρ κ εια τη ς μ ε­ γά λη ς σ ο β ιετικ ή ς επ ίθ εσ η ς, π ερ ικυ κλ ώ θη κ ε και κ α τα σ τρ ά φ η κε. Δ ε ν υ π ήρ ξε κ α ν έν α ς επιζών από τη δ ύν α μ ή τη ς . Μ ε το υ ς Ιτα λ ο ύ ς υ π η ρ έτη σ ε και έν α μικρό τμ ή μ α α ν τικ ο μ μ ο υ νιστώ ν Κοζάκω ν ε θ ελ ο ν τώ ν (περίπου 36 0 ά ν δ ρ ες ), επ ίσης στη σκιά το υ πολύ μ εγ α λ ύ τε ρ ο υ α ρ ιθ μ ο ύ Κοζάκω ν που π ολέμησ ε στο π λευρό τω ν Γερμανών. Το τμ ή μ α α υ τό σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε το ν Σ επ τέ μ ­ βριο το υ 19 42 και υπ αγόταν στο ιτα λικό Σ ύ ν τα γ μ α Ιππικού "S a v o ia ". Δ ια λ ύ θ η κ ε κατά τη ν υποχώ ρηση τω ν Ιταλώ ν το 1943. Οι Κ οζάκοι φ ο ρ ο ύ σ α ν ιτα λ ικ ές σ το λ ές και ήταν οπ λισμένοι μ ε τα χα­ ρ α κτη ρ ισ τικά ξίφ η το υ ς .

χαν σ κο τω θεί ή αιχμαλω τιστεί. Οι αλπ ινισ τές τη ς "Tridentina" μαζί με ουγγρικά και γερ μα νικά τμ ήμ α τα , ύσ τερα από π ολλούς ελιγ μ ο ύ ς και σ κληρ ές μάχες, υποχωρούσαν προς τα βορ ειοδ υτικά . Είχαν κα τα φ έρ ει να α νοίξο υ ν ένα ν διάδρομο και κα τευ θ ύ ν ο ν τα ν προς το χωριό Ν ικολάγιεφ κα ανάμεσα στις θ έσ εις το υ 7ου Σ ο β ιετικο ύ Σώ ματος Ιππικού και τη ς 40ής Σ τρ α τιά ς. Α υ­ τή η μεραρχία είχε στη διάθεσ ή τη ς τέσ σ ε­ ρα γερ μ α νικά α υ το κινο ύ μ ενα π υροβόλα ε ­ φ όδου StuG III (δύο από τα οποία καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια τη ς π ορείας) και ε ­ παφή μέσω ασ υρμάτου με γερ μ α νικά ανα­ γνω ρισ τικά αεροπλάνα τα οποία κα τη ύ θ υ ναν τις κινήσ εις τη ς. Τα τά γμ α τα τη ς “Tridentina" και μερικά τμ ή μ α τα π υροβολικού άρχισαν να φ θά νουν σταδιακά σ το χωριό Ν ικολάγιεφ κα, όπου διαπίστωσαν ό τι βρισ κόταν μια σ ημαντική σ οβ ιετική δύναμη. Πρώτα έφ θα σ α ν σ την περιοχή στις 26 Ιανουαρίου το πρωί τα τά γ ­ ματα το υ 6ου Σ υ ντά γμ α το ς ("Vestone“, "Verona", "Valchiese"). Μ ε τη σ υνδρομή μιας π υροβολαρχίας τη ς Μ οίρας "Bergamo" τα ι­ τα λικά τμ ή μ α τα πέρασαν σ την επίθεσ η. Δ έ­ χ θ η κα ν όμω ς τα καταιγισ τικά πυρά τω ν Σο­ β ιετικώ ν και αναγκάσ τηκαν να οπισθοχω­ ρήσουν. Ε κείνη τη ν κρίσιμη σ τιγμή άρχισαν να κα τα φ θ ά νου ν και τα τά γμ α τα το υ 5ου

Σ υ ντά γμ α το ς ("Tirano", “Edolo" και οι π υρο­ β ο λα ρχίες το υ "Val Camonica"), τα οποία νω­ ρ ίτερ α είχαν εμπ λα κεί σε μάχη στο χωριό Α ρναούτοβο. Α κολουθούσ αν επίσης διάσπαρτα τμ ή ­ ματα από τις κ α τεσ τρ α μ μ έν ες γ ερ μ α ν ικές και ο υ γ γ ρ ικές μερ α ρχίες. Οι αλπ ινισ τές τ ό ­ τ ε α ν τεπ ιτέθ η κ α ν και με τη β ο ή θ εια δύο γερ μα νικώ ν α υ τοκινο ύμ ενω ν π υροβόλω ν ε ­ φ όδου κα τά φ ερ α ν να διασπάσουν το ν κλοιό, που ή τα ν πιο αδύναμος σε εκείν ο το σημείο, α ναγκά ζοντα ς το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς προσωρινά να οπισθοχωρήσουν. Ο ίδιος ο σ τρ α τηγό ς Ρ εβερμπ έρι η γ ή θ η κ ε τη ς επ ίθ ε­ σης κατά τη δ ιάρ κεια τη ς οποίας β ρ ήκε το ν θ ά να το ο σ τρα τηγό ς Μ αρτινάτ. Οι α λπινιστές επ ανέλαβαν τη ν πορεία το υ ς και τε λ ικ ά στις 31 Ιανουαρίου, τη ν ίδια η μ έρ α που ο Π άουλους και η 6η Γερμανική Σ τρ α τιά π αραδόθηκαν σ το Σ τά λινγκρα ντ, κα τά φ ερ α ν να φ θάσ ουν στις γ ερ μ α ν ικ ές ε ­ μπ ροσ θοφ υλακές, στο Σεμπ έκινο, σε από­ σταση 300 χλμ. από το ν Ντον. Το τίμ η μ α που είχαν πληρώ σει οι αλπ ινισ τές ή τα ν ιδια ίτε­ ρα βαρύ. Από τις τρ ε ις δ ικ ές το υ ς μ εραρ­ χ ίες και τη μεραρχία "Vicenza", ένα σύνολο περίπου 70.000 ανδρών, μόνο οι 27.500 κα­ τά φ ερ α ν να διαφ ύγουν και μαζί το υ ς π ερί­ που 10.000 Γερμανοί και Ο ύγγροι. Οι Σ ο β ιε­ τικο ί από τη ν π λευρά το υ ς είχαν π ετύ χει

S£_

Οι Ιτα λ ο ί κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς υπ οχώ ρησής το υ ς ά φ ησ α ν πίσω ολόκληρ ο το ν π ο λεμ ικ ό το υ ς εξο π λισ μ ό. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ελ α φ ρ ά ά ρ μ α τα μ άχης L6/40 και ένα α υ το κ ινο ύ μ εν ο π υροβόλο εφ ό δ ο υ S em ovente da 47/32, που έχο υ ν ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί.

μια σ ημαντική νίκη, έχο ντα ς π ροελάσ ει μ έ ­ σα στις γρ α μ μ ές το υ αντιπάλου σε 6άθος πολλών χιλιο μέτρω ν, με σ χετικά μ ικρ ές α­ πώ λειες. Η 3η Τεθω ρακισμένη Σ τρ ατιά το υς, που είχε σηκώσει το βάρος τη ς επι­ χείρησ ης, έχασ ε 11.902 ά νδ ρ ες (3.016 ήτα ν οι νεκροί) και 58 άρματα. Η κατα σ τροφ ή τη ς ARMIR σ ήμανε ο υ ­ σιαστικά το τέ λ ο ς τη ς ιτα λικής παρουσίας στο Α νατολικό Μ έτω πο. Οι σ υνολικές απώ­ λ ε ιε ς τη ς 8ης Ιτα λικής Σ τρ α τιά ς ή τα ν 47.000 ν εκρ ο ί και 83.000 χιλιά δ ες αιχμάλω ­ τοι, λίγοι από το υ ς οποίους επ έσ τρ εψ α ν στην π ατρίδα το υ ς (περίπου 10.000). Οι π ε­ ρισ σ ότεροι δ ιο ικ η τές τη ς ARMIR σ κο τώ θη ­ καν ή αιχμαλω τίστηκαν. Οι π ερισ σ ότεροι από το σ τρ ά τευ μ α που επιβίωσαν, ανάμεσά το υ ς 29.690 τρ α υ μ α τίες και όσοι υπ έσ τη­ σαν κρυοπ αγήματα, έπ ρεπ ε να διανύσουν πεζοί π ερισ σ ότερα από 700 χλμ. μ έχρ ι το σημείο αναχώρησής το υ ς (στα βορειοα να ­ το λικά το υ Κ ιέβου) για τη ν Ιταλία, επ ειδή οι Γερμανοί δ εν δ ιέθ εσ α ν παρά ελάχισ τα ο χή ­ ματα. Εξάλλου η απώλεια το υ μ εγα λύ τερ ο υ αριθμού τω ν οχημάτω ν και τω ν π υροβόλω ν ε π έφ ερ ε ένα ανεπ ανόρθω το π λήγμα σ τον Ιταλικό Σ τρατό.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ή ττα τη ς 6ης Γερμανικής Σ τρ α τιά ς στο Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ έχ ει επισκιάσει σ ημαντι­ κά τη ν κα τασ τροφ ή που υπέστησαν σ τον Ν τον οι σύμμαχοι τω ν Γερμανών, οι Ρουμά­ νοι, οι Ιταλοί και οι Ούγγροι. Ω στόσο αυ τή η κατασ τροφ ή π ροκάλεσ ε σε μεγάλο βαθμό τη ν περικύκλω ση και τη ν εξόντω σ η τω ν γερ μα νικώ ν τμημάτω ν. Π ρέπ ει επίσης να α­

ν α φ ερ θ εί ό τι η προσπάθεια τω ν Σ ο βιετικώ ν να π ερικυκλώ σ ουν τα γερ μ α νικά σ τρ α τεύ ­ ματα που μάχοντα ν σ το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ ή τα ν το πρώτο σ κέλος ενό ς ευ ρ ύ τερ ο υ ε π ιθ ετι­ κού ελιγμο ύ, που αποσκοπούσε από νότο προς βορρά στο να π αγιδεύσ ει και να ε ξ ο ­ ντώ σ ει έ ξι ε χ θ ρ ικ ές σ τρα τιές: τη ν 6η και τη ν 4η Γερμανική, τη ν 3η Ρουμανική, τη ν 8η Ιταλική, τη 2η Ο υγγρική και τη 2η Γερμανι­ κή. Οσον αφ ορά το υ ς Ιταλούς, το α π ο τέλ ε­ σμα τη ς μάχης πολύ δύσ κολα θ α μπορούσε να είναι δ ια φ ο ρ ετικό . Οι Ιταλοί μέσα στην καρδιά το υ χειμώνα, σε ένα πολύ ε κ τ ε τ α μ έ ­ νο μέτω πο, αντιμετώ πισ αν ένα ν αντίπαλο αποφασισμένο για τη νίκη, κα λύ τερ α προ­ σαρμοσμένο στο κλίμα τη ς χώρας το υ και με σαφή α ρ ιθ μη τική και υλική υπεροχή. Οι Σ ο β ιετικ ο ί γνω ρ ίζοντα ς τις α δυνα μίες τω ν συμμάχων τω ν Γερμανών το υ ς έπ ληξα ν το ν ένα ν μ ετά το ν άλλο, επ ιφ έρ ο ν τα ς έτσ ι μια χαοτική κατάσταση σ τον σ υ γκεκρ ιμ ένο το ­ μέα το υ Ανατολικού Μ ετώ που. Σε μ ερ ικ ές περιπ τώ σ εις η αναπ οφασ ισ τικότητα των Γερμανών αλλά και τω ν δ ιο ικη τώ ν τω ν συμ­ μάχων το υ ς σ υνέβ α λε σ την ύπαρξη αντικρ ου ό μενω ν διαταγώ ν, υποχώρησης και ε ­ πίθεσ ης, που π ροκάλεσ αν σύγχυση στο πε­ δίο τη ς μάχης. Οι αλπινιστές α ναμφ ισ βήτη­ τα απ οτέλεσ αν το πιο αξιόμαχο τμ ή μ α του Ιταλικού Στρ α το ύ. Ουσιαστικά όμω ς θυσ ιά­ σ τηκαν άσκοπα δ ιό τι μ ετά τη ν κατάρρευσ η τη ς ιτα λικής δ ιά τα ξη ς σ τον Μ έσο Ν τον η διατήρησ η τη ς θ έσ η ς το υ ς δ εν είχε κανένα νόημα. Οι απ ώ λειες τω ν Ιταλώ ν για τα δ εδ ο μ έ ­ να το υ Ανατολικού Μ ετώ που δ εν υπήρξαν σ ημ α ντικές, αν ανα λογισ τούμε το ν κολοσ­

Ο Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Γ κ α μ π ρ ιέλε Νάσι, δ ιο ικ η τή ς το υ Σ ώ μ α το ς των Αλπινιστών.

σιαίο α ρ ιθ μό απωλειών που είχαν οι κύριοι αντίπαλοι, οι Γερμανοί και οι Σ ο βιετικοί. Για το υ ς ίδιους όμω ς αυτή η κατασ τροφ ή ή τα ν ένα ανεπ ανόρθω το πλήγμα. Η απώλεια χι­ λιάδω ν ανδρώ ν και π ολεμικού υλικού που θ α μπορούσαν να δ ια τεθ ο ύ ν σε άλλα μ έτω ­ πα, όπως στη βόρεια Αφρική, αποδυνάμωσε τη ν Ιταλία και τη ν έ φ ε ρ ε κο ντά σ την κα­ τάρ ρευσ η, η οποία α κο λού θη σ ε ύσ τερα από μ ερ ικ ο ύ ς μήνες.

37

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Luciano G aribaldi: RUSSIA 1941, GLI SFORTUNATI ER O I DEL CSIR. "Storia lllu strata ", N o 2, Febbraio 1999. (2) Luciano G aribaldi: G IUGNO 1942, LA TRAGEDIA D E LL'A R M IR , "Storia lllu strata ", N o 3, M a rzo 1999. (3) Indro M o ntanelli, M a rio Cervi: L' ITALIA DELLA DISFATTA, R izzo li Editore, M ilano, 1979. (4) C am pagna di R ussia (Δ ια δ ίκ τυ ο ). (5) P eter A bbot, N igel Thom as: G ER M A N Y'S EASTERN F R O N T A L L IE S 1941-45, Osprey, M en a t A rm s Series, N o 131, London, 1982. (6) Philip S. Jo w ett: THE ITALIAN A R M Y 19 40 -45(1 ) EUROPE 1940-43, O sprey. M en a t A rm s Series, N o 340, London, 2000. (7) THE MILITARY HISTO R Y O F WORLD WAR II, C hancellor Press, London. 1994. (δ )Ρ α ιη μ ό ν Κ α ρ τ ιέ : ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ TOY ΔΕ Υ ΤΕ Ρ Ο Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ . Π άπ υρος, Α θή να , 1966. (9) http://m ilitera.lib.ru (Δ ια δ ίκ τυ ο ).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πανοπλία γερμανικής κατασκευής του ύστερου 15ου αιώνα. Η Ιταλία και η Γερμανία διέθεταν μερικά από τα καλύτερα εργαστήρια παραγωγής πανοπλιών κατά τον Μεσαίωνα.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ

ΜΠΟΣΓΟΥΟΡΘ ΤΟ ΡΕΚΒΙΕΜ ΤΟΥ 1485 ΛΕΥΚΟΥ ΡΟΔΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΓΛΙΚΟ ΘΡΟΝΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πολλοί ιστορικοί ερευνητές ακόμη και σήμερα προσπαθούν να σκιαγραφήσουν την αινιγματική προσωπικότητα του Ριχάρδου Γ 'τη ς Υόρκης, που σκοτώ&ηκε πολεμώντας κατά την τελευταία μάχη του Πολέμου των Ρόδων στο Μ πόσγουορΰ της κεντρικής Αγγλίας, υπερασπιζόμενος τον &ρόνο του, σε έναν εμφύλιο πόλεμο ο οποίος ξεκίνησε με το τέλος ενός άλλου πολέμου στη γειτονική Γαλλία

Φανταστική απεικόνιση της έναρξης του Πολέμου των Ρόδων. Μέλη των οίκων της Υόρκης και των Λάνκαστερ επιλέγουν τα εμβλήματα που 9α τους συνοδεύσουν στον πόλεμο (Temple Garden, Λονδίνο).

που διήρκεσε παραπάνω από έναν αιώνα και έμελλε να συνεχιστεί επί άλλα τριάντα περίπου χρόνια στην Αγγλία. Μ ε τον &άνατο του βασιλιά Ριχάρδου Γ', του τελευταίου Αγγλου βασιλιά που έπεσε πολεμώντας, ανέτειλε μια νέα δυναστεία με έναν νέο βασιλιά: τον Ερρίκο Ζ 'τ ο υ οίκου των Τυδώρ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

ΓΕΝ ΕΑ Λ Ο ΓΙΚ Ο Δ Ε Ν Δ Ρ Ο ΤΩΝ Ο ΙΚ Ω Ν ΤΗΣ ΥΟ ΡΚΗ Σ ΚΑΙ ΤΩΝ Λ Α Ν Κ Α Σ Τ Ε Ρ Εδουάρδος Γ1

Μπλανς του Λάνκαστερ

Ιωάννης της Γάνδης, δούκας του Λάνκαστερ

Εντμουντ, δούκας της Υόρκης

Αικατερίνη Σουήνφορντ

Τόμας, δούκας του Γκλόστερ

Ρογήρος, κόμης του Μαρτς

Ερρίκος Δ 1

Ιωάννης Μπόφορ, μαρκήσιος του Σόμερσετ

Εδουάρδος, δούκας της Υόρκης

Εντμουντ, κόμης του Στάφορντ

Ερρίκος Ε'

~

Μαργαρίτα των Ανζου

Χάμφρεϋ, δούκας του Μπάκιγχαμ Μαργαρίτα

Εδουάρδος, πρίγκηπας της Ουαλλίας

(1) Εντμουντ Τυδώρ, κόμης του Ρίτομοντ

Αννα

Εντμουντ Μπόφορ, δούκας του Σόμερσετ

Ιωάννης Μπόφορ, δούκας του Σόμερσετ Ερρίκος ΣΤ'

Αννα

Χάμφρεϋ, κόμης του Στάφορντ

Ριχάρδος, δούκας της Υόρκης Χάμφρεϋ, κόμης του Στάφορντ

Ερρίκος, δούκας του Μπάκιγχαμ

Μαργαρίτα

(2) Τόμας, λόρδος Στάνλεϋ (1) Σερ Ιωάννης Γκρέυ

Ελισάβετ Γούντβιλ

Τόμας, μαρκήσιος του Ντόρσετ

(2) Εδουάρδος Δ'

Ριχάρδος Γ'

Γεώργιος, δούκας του Κλάρενς

Εδουάρδος, κόμης του Γουώργουικ

Αννα Νέβιλ

Εδουάρδος, πρίγκηπας της Ουαλλίας

40 Ερρίκος Ζ'

Ελισάβετ της Υόρκης

Εδουάρδος Ε 1

μάχες σε έναν πόλεμο που δ ιή ρ κεσ ε λί­ ο 1453 σ ημα τοδότησε το τέλος γο π ερισσότερο από εκα τό χρόνια πολύχρονω ν και αιματηρών σ υ­ γκρ ο ύσ εω ν στην ανατολική και (1337-1453). στη δυτική Ευρώπη. Σ τη ν Ανατολή οιΟι εκδιω γμένοι και η ττημ ένοι (τελι­ κά) στον π όλεμο Αγγλοι επέστρεψ αν Οθωμανοί Τούρκοι κατέλαβαν την Κων­ στην πατρίδα τους έχοντας να αντιμε­ σταντινούπολη, την πρω τεύουσα της τωπίσουν τον χλευα σ μό των συμπα­ άλλοτε ισχυρής Βυζαντινής Α υτο κρα το ­ τριωτών τους, αλλά και μία έ κ ρ υ θ μ η πο­ ρίας και τελευταίο προπύργιο της Χ ρ ι­ λιτική κατάσταση που θα ο δ η γο ύ σ ε την στιανοσύνης. Στη Δύση και σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ­ πλειοψηφία των ευγενώ ν τους σε μια να στη Γαλλία τελείω νε η πιο μ α κρ ο χ ρ ό ­ σύρραξη με στόχο τον βασιλικό θ ρό νο . νια σ ύγκρ ο υσ η μεταξύ δ ύ ο χωρών, ο Παρόλο που αυτή η σύρραξη δ ιήρκεσ ε Εκα το ντα ετή ς Π όλεμος. Ε κ ε ί οι Γάλλοι περισσότερα από τριάντα χρόνια (1455υπό την κα θ ο δήγη σ η του τελευταίου 1487), η πλειοψηφία του αγγλικού πλη­ τους βασιλιά, Καρόλου Ζ', ο οποίος από θ υ σ μ ο ύ δ ε ν επ ηρεά στηκε άμεσα, διότι τους χρ ο νικο γρ ά φ ο υς της εποχής χαρα­ κτηρίστηκε και ως "νικητής-βασιλιάς", η χώρα δ ε ν εγκα τα λείφ θηκε στο έλεος του πολέμου, με καταστροφές, λεη λα ­ και εμπ νευσ μένοι από την Ιωάννα της σίες και καταστροφές πόλεων και οικι­ Λω ραίνης κατάφεραν να εκδιώ ξουν σμών, αλλά, αντίθετα, γνώ ρισε μεγάλη τους Αγγλους από τη χώρα τους έπειτα οικονομική ανάπτυξη. από π ολύχρονες πολιορκίες και πολλές

Τ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

Ριχάρδος, δούκας της Υόρκης

Οι δ ύο μεγα λύτεροι οίκοι της αγγλι­ κής αριστοκρατίας, ο οίκος της Υόρκης (York) και ο οίκος των Λάνκαστερ (Lancaster), επ ιδόθηκα ν σε έναν πολύ­ χ ρ ο νο αγώνα δ ιεκδίκησ ης - τις περισσό­ τερ ες φ ορές ένοπλο - της βασιλείας και κατ' επέκταση της εξουσίας, σε έναν πό­ λεμο που ονομά στηκε "Π όλεμος των Ρόδω ν". Εμ β λη μ α του οίκου της Υόρκης ήταν το λ ε υ κ ό ρόδο. Η αγγλική παράδο­ ση χρησιμοποιεί το κόκκινο ρ ό δ ο ως έ μ ­ βλημα του οίκου των Λάνκαστερ, ωστό­ σο αυτό δ ε ν ανταποκρίνεται απόλυτα στην αλήθεια. Στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ "Ριχάρδος Γ'" προσωπικότητες των δ ύ ο οίκων ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ένα παιχνίδι στο οποίο ως ση­ μείο αναφοράς τους χρησιμοπ οιούν τα ρόδα των δ ύ ο συγκεκρ ιμ ένω ν χρω μά­ των. Αυτή η σ κηνή δ ημιο ύργησ ε και την

Ο Ριχάρδος Γ', αδελφός του βασιλιά Εδουάρδου Δ', έγινε προστάτης του βασιλείου μετά τον Θάνατο του αδελφού του. Το 1483 ανέβηκε στον ϋρόνο μετά από πολλές ενέργειες οι οποίες ακόμη και σήμερα αποτελούν αντικείμενο συζήτησης και διαφωνιών μεταξύ των ιστορικών (προσωπική συλλογή της βασίλισσας της Αγγλίας).

Ο Εδουάρδος Δ', βασιλιάς της Αγγλίας (1461-83), κατέκτησε τον Θρόνο με τη βοήθεια του κόμη του Γουώργουικ, τον οποίο αργότερα σκότωσε κατά τη μάχη του Τιούκσμπερυ το 1471 όταν εκείνος του αντιτάχ&ηκε.

41 κρατούσα ως σήμερα άποψη περί του α­ νταγωνισμού και της σ ύγκρ ουσ η ς των δύο αυτών εμβλημάτω ν - του λ ε υ κ ο ύ και του κόκκινου ρόδου. Ο Ερ ρ ίκο ς Ε 1, γιος του πρώτου βασι­ λιά της Αγγλίας (που προερχόταν από τον οίκο των Λά νκα στερ) και θ ρ ια μ β ευ ­ τής της μάχης του Αζινκούρ (1415) και άλλων νικηφ όρω ν εκστρατειώ ν στη Γαλ­ λία, π έθανε το 1422 από δυσεντερία , α­ φήνοντας ως διάδοχό του έναν ν ε ο γ έ ν ­ ν ητο γιο που δ ε ν είχε δει ποτέ. Ο Ε ρ ρ ί­ κος Σ Τ 1το 1422 ήταν μόλις 9 μηνών. Σ ύ μ ­ φωνα με το πρωτόκολλο τη ν ε υ θ ύ ν η για λογαριασμό του διαδόχου ως την ενηλικίωσή του θα έπρεπε να την αναλάβου ν συγγενείς του εκλιπ όντος βασι­ λιά. Ο Ιωάννης, δούκα ς του Μπέντφορντ, και ο Χ ά μφ ρεϋ, δούκα ς του Γκλόστερ, ανέλαβαν αυτό τον ρόλο. Ο Ιωάν­ νης ανέλαβε να συνεχίσει τις ως τότε ε ­ π ιτυχημένες εκστρατείες των Αγγλων στη Γαλλία, ενώ ο Χ ά μφ ρεϋ ανέλαβε προσωπικά τη φροντίδα του νεαρού. Στην προσπάθειά του να λάβει και τον τίτλο του προστάτη του βασιλείου, που θα του έδινε ουσιαστικά και τη ν απόλυ­

τη εξουσία, π ροκάλεσε αντιπάθειες και αντιζηλίες από τους ευγενείς της Α υ­ λής, οι οποίοι α ισθάνθηκαν απ ειλούμε­ νοι από τη φιλοδοξία του και υποχείρια των εκά στοτε ορέξεώ ν του. Από εκείνη τη χρ ο νική π ερίοδο η Αγγλία άρχισε να ταλανίζεται από ισχυρούς λόρδους-φεο υδά ρχες με προσωπικούς στρατούς. Καθώς ο Ερ ρ ίκο ς μεγάλωνε, οι προ­ στάτες του α π οδείχθηκα ν ανίκανοι στη δια κυβέρ νη σ η της Αγγλίας αλλά και στον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας. Ο Ε ρ ρ ίκο ς Σ Τ 1ενηλικιώ θηκε το 1437 και το 1444 ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε τη Μαργαρίτα των Ανζού, κόρη του δούκα των Ανζού που ήταν αδελφ ός του βασιλιά της Γαλλίας. Α υτός ο γάμος πολιτικής σκοπιμότητας λόγω του πολέμου που συνεχιζόταν με τη γείτονα της Αγγλίας, δ εν β ο ή θ η σ ε τη θ έσ η του Ε ρρίκου . Η κατάσταση στη δια κυβέρ νη σ η της χώρας επιδεινώ θηκε διότι ο τελευταίος δ ε ν είχε τη βούληση και τις απαραίτητες ικανότητες. Τη δύσ κολ η αυτή κατάσταση έσπευσε να ε κμ ετ α λ λ ε υ θ ε ί ο Ριχάρδος των Πλανταγενέτω ν, δούκα ς της Υόρκης και επικεφαλής του οίκου αυτού, που ήταν

ένας από τους δ ύο ισ χυρ ότερους στην Αγγλία. Ε κείνο ς μαζί με τη σύζυγο του βασιλιά, Μαργαρίτα των Ανζού, ήλεγχαν τον αδύναμο απόγονο του οίκου των Λάνκαστερ, Ερ ρ ίκο Σ Τ 1. Η αφορμή για τη σ ύγκρο υσ η δ ε ν άρ­ γ η σ ε να δ οθεί. Τον Α ύγουστο του 1453 ο Ερ ρ ίκο ς ΣΤ' π ρ οσ β λήθηκε από κατατονική σχιζοφρένεια (κληρονομιά από το γένο ς της μητέρας του), η οποία θα το ν κρα τούσε κλινήρη επί 16 μήνες. Τον Οκτώ βριο του ίδιου έτο υ ς η Μαργαρίτα ενίσχυσε τη θέσ η της, παρά την κατά­ σταση του συζύγου της, γεννώ ντας τον μοναδικό της γιο και διασφαλίζοντας έ ­ τσι τη συνέχεια του οίκου των Λ ά νκα ­ στερ στον θ ρόνο. Ο Ριχάρδος και οι ομοα ίμα τοίτου ζή­ τησαν τη ν άμεση αντικατάσταση του α­ σ θ εν ο ύ ς βασιλιά και την απομάκρυνση των μελών του οίκου των Λάνκαστερ από το βασιλικό συμβούλιο. Ετσι ο πρώ­ τος α ν α κη ρ ύ χθ η κε προστάτης του βα­ σιλείου επαναφέροντας μια κατάσταση που υπήρχε πριν από τη ν ενηλικίωση του βασιλιά. Μ ετά από 16 μήνες ο Ε ρ ρ ί­ κος α νένη ψ ε και υπό τη ν επιρροή της

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

Πορτραίτο του 17ου αιώνα που απεικονίζει τον Ριχάρδο Νέβιλ, κόμη του Γουώργουικ, ο οποίος βοήθησε και τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές ανάλογα με τα συμψέροντά του και τελικά έχασε τη ζωή του κατά τη μάχη του Τιούκσμπερυ το 1471.

βασίλισσα Μαργαρίτα, ο σύζυγός της και ο γιος τους κατέφυγαν στη Σκωτία, όμως όχι για πολύ. Στις αρχές του 1465 ο Ερ ρ ίκο ς συνελήφ θη και φυλακίστηκε στον πύργο του Λ ονδίνου. Το ίδιο έτος ξέσπασε άλλη μια κρίση, αυτή τη φορά στη σχέση των δ ύ ο ηγετώ ν του οίκου της Υόρκης. Ο Εδ ο υ ά ρ δ ο ς Δ 1 ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε την Ελισά­ βετ Γούντβιλ, μέλος του οίκου των Λ ά ν­ καστερ. Ο Ριχάρδος, κόμης του Γουώργουικ, εκτίμησε πως με α υτόν τον γάμο θα έχανε όσα είχε αποκτήσει συμμαχώ­ ντας με τον οίκο της Υόρκης. Κα τέφ υγε τό τε μαζί με το ν αδελφό του φ υλα κισμέ­ νου βασιλιά Γεώργιο, δούκα του Κλάρενς, στη Γαλλία και προσέγγισε την έ κ ­

42 mm

συζύγου του απάλλαξε το ν Ριχάρδο από τα κα θή κοντά του και επ ανέφ ερε τους ευ ν ο ο ύ μ ε ν ο ύ ς του στο βασιλικό συμ­ βούλιο. Η Μαργαρίτα, που ζητούσε ε κδ ί­ κηση για τη συμπεριφορά του Ριχάρδου, σ υνήψ ε ένα είδος συμμαχίας με τους υ­ πόλοιπους ισχυρούς ευγενείς του οίκου των Λάνκαστερ εναντίον του. Ετσι το 1454 αυτός αποχώρησε τελικά από το βασιλικό σ υμ βούλιο και για να δικαιωθεί κα τέφ υγε στα όπλα. Η πρώτη εκστρατεία ξεκίνησε με μια ένοπλη απαίτηση των αριστοκρατών του οίκου της Υόρκης για τη ν απ οδέ­ σμευση των αριστοκρατών του οίκου των Λάνκαστερ από το βασιλικό σ υμ ­ βούλιο, συμπ εριλαμβανομένου και του βασιλιά Ερ ρ ίκο υ Σ Τ 1, λόγω της αδυνα­ μίας στη δ ια κυβέρ νησ η. Η μάχη στο Σαίντ Αλμπανς το 1455 κα τέληξε σε νίκη των όπλων του οίκου της Υόρκης. Ο Ερ ρ ίκος, η Μαργαρίτα και οι α κόλουθοί τους κατάφεραν να διαφ ύγουν και άρχι­ σαν να προετοιμάζονται για μια νέα σύ­ γκρουσ η. Τον Ιούλιο του 1460 και έπειτα από άλλη μια νικηφ όρα μάχη για το ν οίκο της Υόρκης στο Νορθάμπτον, όπου αιχ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

μαλωτίστηκε ο βασιλιάς Ε ρρ ίκος , ο Ρι­ χάρδος της Υόρκης έσπ ευσε οτο Λ ο ν δ ί­ νο για να κα τα θέσει το αίτημά του να γί­ νει Βασιλιάς. Επειτα από πολλές και έ ­ ντονες διαβουλεύσεις επ ιτεύ χθ η κε έ ­ νας συμβιβασμός: ο Ερ ρ ίκο ς θα παρέ­ μενε βασιλιάς, όμως ο Ριχάρδος και οι α­ πόγονοί του θα ήταν οι νόμιμοι διάδοχοί του μετά τον θάνατό του. Στις 30 Δ ε ­ κεμ βρίου του ίδιου έτους ο Ριχάρδος, ο μεγα λύτερος γιος του Ε ν τ μ ο υ ν τ και πολλά άλλα σημαντικά μέλη του οίκου της Υόρκης σκοτώ θηκα ν στη μάχη του Γουέηκφηλντ. Η ε υ θ ύ ν η του οίκου έπρεπε να ανα τεθεί πλέον στον αμέσως επό­ μενο γιο του, Ε δ ο υ ά ρ δ ο . Στις 4 Μ αρτίου 1461 ο τελευταίος α ν α κη ρ ύ χ θ η κε Ε δ ο υ ­ άρδος Δ 1 από τον Ριχάρδο Νέβιλ, κόμη του Γουώργουικ. Α κολούθω ς συγκέ­ ντρωσε στρατό και αντιμετώπισε τον στρατό των Λάνκαστερ σε μια πεδιάδα κοντά στην πόλη Τόουτον, στις 29 Μ α ρ ­ τίου 1461. Β γ ή κ ε νικητής από αυτή τη μάχη, με μεγάλο κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Κά θε πλευρά υπολογίζεται ότι έ ­ χασε από 10.000 ά νδρ ες περίπου. Η σ ύ­ γκρ ουσ η αυτή ήταν η πιο αιματηρή που έγινε σε αγγλικό έδα φ ος. Η η ττημ ένη

πτωτη πλέον βασίλισσα Μαργαρίτα των Ανζού υποστηρίζοντας τους σκοπούς της. Μ ε τη βοήθεια του Γάλλου βασιλιά Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ ΙΑ1 διέσχισε τη θάλασσα της Μ άγχης τον Σεπ τέμβριο του 1470 και επ ανέφ ερε τον Ερ ρ ίκο Σ Τ 1στον θ ρ ό ­ νο του. Ο Ριχάρδος του Γουώ ργουικ κα­ τέλα βε με αυτό τον τρόπο τη θ έσ η του βασιλικού σ υμ βούλου μετά το ν Ερρίκο. Για αυτή του την ενέργεια χαρακτηρί­ στηκε ως ο "δημιουργός των Βασιλέων της Αγγλίας". Ο Ε δ ο υ ά ρ δ ο ς, αν και εξόριστος τό ­ τε, δ εν εγκα τέλειψ ε την προσπάθειά του να ανακαταλάβει τον θ ρό νο . Μ ε την οικονομική βοήθεια του δο ύκα της Β ουρ γουνδία ς , στη δυτική Γαλλία, απο­ βιβά στηκε στις ανατολικές ακτές της Υόρκης. Επειτα από διαδοχικές μάχες στο Μ πάρνετ και στο Τιούκσμπερυ το 1471, τις οποίες κέρδισε, σκότωσε τον Ριχάρδο του Γουώ ργουικ και τον γιο του βασιλιά Ερ ρ ίκο υ Γεώργιο. Η Μαργαρίτα φ υλα κίστηκε και ο Ε ρ ρ ίκο ς φ ο ν εύ θ η κε, πιθανώς έπειτα από διαταγές του Εδουάρδου Δ'. Επειτα από δώ δεκα ειρηνικά χρόνια χωρίς συγκρ ούσ εις ο Βασιλιάς Ε δ ο υ ά ρ ­ δος Δ' πέθανε απ ροσδόκητα στις 9 Απριλίου 1483, αφού είχε χρίσει το ν α­ δελφ ό του Ριχάρδο προστάτη του Βασι­ λείου και των δ ύ ο γιων του. Ο μεγα λύτε­ ρος γιος, ο Εδ ο υ ά ρ δ ο ς, ηλικίας 12 ετών, σ τ έφ θ η κε Βασιλιάς. Ο Ριχάρδος επί δύο περίπου μήνες διεκπεραίωνε τα κα θ ή­ κοντά του στον ρόλο που του είχε ανα­ θ έ σ ε ι ο αδελφός του, δίνοντας ό ρ κο υ­ ποταγής και πίστης στον νεαρό βασιλιά. Ομως στη συνέχεια ανακάλυψε (ή κατα­ σκεύα σε) στοιχεία που απ οδείκνυαν ότι ο γάμος του αδελφ ού του με τη ν Ελισά­ β ετ Γκο ύ ντΒ ιλ δ ε ν ήταν νόμιμος, διότι ο Εδ ο υ ά ρ δ ο ς είχε υπογράψει ένα προγα­ μιαίο συμβόλαιο με μια άλλη γυναίκα

πριν από τον γάμο του με τη ν Ελισάβετ, και έτσι οι δ ύ ο γιοι τους δ εν μπορούσαν να κλ η ρ ο νο μ ή σ ο υ ν τον θ ρό νο . Υποστηριζόμενος από το κοινοβούλιο, που προ­ σπαθούσε με κά θε τρόπο να αποφύγει μία νέα σ ύγκρ ο υσ η (με απρόβλεπτες συνέπειες) μεταξύ των δ ύο αντιμαχόμενων οίκων, και ενώ υπήρχαν φ ήμες περί νέας αντίδρασης από τον οίκο των Λάνκαστερ, ο Ριχάρδος αποκλήρωσε τους δύο ν έο υ ς ευγενείς. Τους έ θ ε σ ε μάλι­ στα "υπό τη ν προστασία του", το π ο θ ε­ τώντας τους στον πύργο του Λο νδίνο υ, που ήταν τότε ανάκτορο, χ ρ η σ ίμ ευ ε ό­ μως και ως ο χυ ρ ό και ως φυλακή. Ενας αριθμός πιθανών αντιπάλων του επίσης σ υνελήφ θη και ε κτ ελ έ σ τη κ ε με σ υνο­ πτικές διαδικασίες. Στις 26 Ιουνίου ο Ρι­ χάρδος, μη έχοντας πλέον άλλους αντι­ πάλους ικανούς να τον α μφ ισβητήσουν και να του δ η μ ιο υ ρ γή σ ο υ ν προβλήματα, σ τ έφ θ η κε στο αββαείο του Γουέστμίνστερ βασιλιάς ως Ριχάρδος Γ'.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Μ ετά τη στέψη του ο Ριχάρδος κα τέ­ στησε το ν γιο του Ε δ ο υ ά ρ δ ο πρίγκηπα

της Ουαλίας και νόμιμο διάδοχό του. Στις 11 Οκτω βρίου 1483 πληροφ ορήθηκε την εκδήλω ση αναταραχών στο νότιο μ έρος της χώρας του. Ε κε ίνο που τον δυσ α ρέσ τησ ε περισσότερο ήταν το ότι ηγέτη ς αυτού του ένοπλου, όπως εξελί­ χ θ η κ ε , κινήματος ήταν ένας από τους πιο έ ντο νο υ ς υποστηρικτές του, ο δ ο ύ ­ κας του Μπάκιγχαμ. Επιθυμία του δ ο ύ ­ κα μπορεί να ήταν ο ίδιος ο θ ρ ό ν ο ς ή μια έν το ν η ένδειξη δυσαρέσκειας απέ­ ναντι στον νέο βασιλιά, διότι ο πατέρας του είχε σκοτω θεί κατά την πρώτη μάχη του Π ολέμου των Ρόδω ν, στο Σαίντ Αλμπανς, υποστηρίζοντας τον οίκο των Λάνκαστερ. Είχε προσεταιρισθεί τον Ρι­ χάρδο με ιδιαίτερη θ έ ρ μ η όταν τα γε γ ο ­ νότα έδειχνα ν πως θα γινόταν βασιλιάς μετά τον θάνατο του αδελφ ού του Ε δ ο υ ά ρ δ ο υ , με την ελπίδα να αποκομί­ σει οφ έλη πολιτικά και οικονομικά. Αυτή η επανάσταση β ο ή θ η σ ε τον Ρι­ χάρδο να αντιληφ θεί πως είχε πολύ πε­ ρισ σότερους ε χ θ ρ ο ύ ς από εκείνους που είχε εξοντώσει. Ο δούκα ς του Μπά­ κιγχαμ ή θ ε λ ε απλώς να είναι με το μ έ ­ ρος των νικητώ ν αν η επανάσταση εξα­ πλωνόταν και συμμετείχαν σε αυτή και

άλλοι ευγενείς και υποστηρικτές του οί­ κου των Λάνκαστερ. Σ τη ν πραγματικό­ τητα οι σκέψ εις του επιβεβαιώ θηκαν: πολλοί ευγενείς υποστηρικτές του οί­ κου των Λάνκαστερ συμμετείχαν σε αυ­ τή τη ν εξέγερσ η. Υποστήριξη παρείχε και η οικογένεια Γούντβιλ, που είχε χά­ σει το σκήπτρο μετά τη φυλάκιση των γιων του Ε δ ο υ ά ρ δ ο υ Δ 1 και τη ν εξορία της συζύγου του Ελισάβετ. Μάλιστα η τελευταία πρότεινε στον Ερ ρ ίκο του οί­ κου των Τυδώρ να ν υ μ φ ε υ θ ε ί την κόρη της, Ελισάβετ της Υόρκης, και να στεφ θεί εκείνος βασιλιάς μετά την ε ν δ ε χ ό ­ μενη πτώση του Ριχάρδου. Ο Ε ρρ ίκο ς Τυδώρ, γ ε ν ν η μ έ ν ο ς το ν Ιανουάριο του 1457 ήταν εξόριστος στη Γαλλία (από το 1471) όταν ο οίκος της Υόρκης κατέλαβε το βασιλικό αξίωμα στην Αγγλία μέσω

Χειρόγραφο του 15ου αιώνα που απεικονίζει Αγγλους στρατιώτες να εισβάλλουν στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου. Δείχνει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα πλοία και τους άνδρες που χρησιμοποίησε ο Ερρίκος Τυδώρ κατά την εκστρατεία του (Βρετανική Βιβλιοθήκη).

43

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

του Ε δ ο υ ά ρ δ ο υ Δ'. Υποστήριξε πως του α νή κε το δ ο υ κά ­ το του Ρίτσ μοντ και η Μαργαρίτα, διακρίνοντας τη φιλο­ δοξία που τον χαρακτήριζε, ε κ μ ετ α λ λ ε ύ θ η κ ε τη ν ευκα ι­ ρία για να προω θήσει τα δικά της συμφ έροντα. Ενα άλλο πρόβλημα για το ν Ριχάρδο ήταν η έκταση που θα μπ ορούσε να λάβει αυτή η εξέγερσ η. Οι ενδείξεις ήταν πολύ α ρνητικές για εκείνον. Ο ίδιος είχε συμμετάσχει σε δ ύο μάχες του Π ολέμου των Ρόδων, αυτές του Μπάρνετ στις 14 Απριλίου 1471 και του Τιούκσμπερυ τον Μάιο του ίδιου έτους, επικεφαλής μιας μεγάλης δύναμης στρατιωτών. Επιπλέον είχε αναλάβει τη ν καταστολή δύο εξεγέρ σ εω ν των Σκωτσέζων, το 1480 και το 1483, με από­ λυτη επιτυχία. Γνωρίζοντας πώς να συγκεντρώ νει σε σύ­ ντο μ ο χρ ο νικό διάστημα στρατό για να αντιμετωπίσει έ ­ νοπλες εξεγέρσ εις, κιν ή θ η κ ε γρήγορα προς τις νότιες π εριοχές με μεγάλη δύναμη και κατέπνιξε το κίνημα πριν λάβει απειλητικές διαστάσεις. Συ ν έλ α β ε πολλούς ευγενείς που είχαν κινη θ εί εναντίον του, όπως π.χ. το ν δούκα του Μπάκιγχαμ (τον οποίο εκτέλ εσ ε), και επ ανέφ ερε προσωρινά τη ν τάξη στο βασίλειό του. Τον Απρίλιο του 1484 ο Ριχάρδος δ έ χ θ η κ ε το ισχυρό­ τερ ο πλήγμα από την ημ έρ α που έγινε βασιλιάς. Ο γιος του Ε δ ο υ ά ρ δ ο ς πέθανε ξαφνικά. Ο μοναδικός του διάδο­ χος δ ε ν υπήρχε πια. Α υτός ο θάνατος επ ανέφ ερε τη ν α­ βεβαιότητα και τη ν αμφισβήτηση έναντι του Ριχάρδου. Εξαιτίας του πολύχρονου πολέμου και της συχνότητας με τη ν οποία οι ευγενείς άλλαζαν π λευρές και υποστήρι­ ζαν με μονα δικό γνώ μονα τα συμ φ έροντά τους τους εκάστοτε δ ιεκδ ικ η τές του θ ρ ό ν ο υ , ο Ριχάρδος δ ε ν μπ ορού­ σε να εμπ ιστευθεί κανέναν τους. Ετσι άρχισε να π ροετοι­ μάζεται ζητώντας από το υ ς "συμμάχους" του να σ υ γ κ ε ­ ντρώ σουν στρατό για να αντιμετωπίσουν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ει­ σβολή από το ν Ερ ρ ίκο Τυδώρ, που βρισκόταν στη Γαλλία και σκόπ ευε να εκστρα τεύσει εναντίον του. Αφού άφησε φ ρ ουρ ές σε κάστρα σε κομβικά σημεία ανά τη χώρα και α­ πέσπασε τη δ έσ μ ευσ η για στρατιωτική υποστήριξη από τους ευγενείς, α π οσύρθηκε στα μέσα Ιουνίου στο κά­ στρο του Νόττιγχαμ στην κεντρική Αγγλία. Ετσι είχε τη δυνατότητα να β ρ ε θ ε ί σε οποιαδήποτε τοπ οθεσία της Αγγλίας απειλείτο σε πολύ σ ύντομο χ ρ ο νικό διάστημα.

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΡΙΧΑΡΔΟΥ Παρά τη δύναμη και τη διάθεση που είχε ο Ριχάρδος να προετοιμαστεί κατάλληλα συγκεντρώ νοντας έναν στρατό για τη ν επ ερ χόμενη εισβολή του Ερ ρ ίκο υ Τυδώρ, το σχετικό εγχείρημα π α ρέμενε μια πολύ δ ύσ κολ η και α­ κριβή διαδικασία. Ο βασιλιάς έπρεπε να καταβάλει πολλά χρήματα για να αποζημιώσει τους ευγενείς και του ς αρι­ στοκρά τες - για το κόστος συγκέντρω σης ανδρώ ν έτοι­ μων να πολεμήσουν. Ο πιο ε ν δ ε δ ε ιγ μ έν ο ς τρόπ ος ήταν η συγκέντρω ση χρημάτω ν μέσω δανείων, φορολογώ ντας τις π εριουσίες των υπηκόων του. Ετσι όμως υπήρχε ο κίν­ δ υνος οι λόρδοι να δ η μ ιο υ ρ γή σ ο υ ν μεγάλους στρατούς από α κ ο λ ο ύ θ ο υ ς τους. Κά θε ε υ γ ε ν ή ς όφ ειλε, αφού κάλυπτε τις ανάγκες του στρατού που συγκέντρω νε, να α κολουθήσ ει τον άρχοντά του σε κά θε εκστρατεία. Ε κτ ό ς από του ς α μ ειβόμ ενους στρατιώτες, που ήταν και α κόλουθο ι ευγενώ ν, υπήρχαν και οι κοινοί στρατιώτες οι οποίοι συγκεντρώ νοντα ν με ε­ πιστράτευση μέσω απεσταλμένων του βασιλιά από ολό-

Ολόσωμη πανοπλία ιππότη της εποχής του Πολέμου των Ρόδων. Οι πανοπλίες αυτές συνέχισαν να χρησιμοποιούνται μέχρι και τις αρχές του 16ου αιώνα, οπότε κατέστησαν ανεπαρκείς απέναντι στη δύναμη της πυρίτιδας (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Βρετανία).

από το ν Γάλλο βασιλιά. Σκωτσέζοι, Ουαλοί εξόριστοι και Β ρ ε τ τ ό ν ο ι από τη Γαλ­ λία συμπλήρωναν τον στρατό του. Οι Ουαλοί δ ημιουργούσα ν τον πυρήνα των τοξοτώ ν του.

Η ΕΙΣΒΟΛΗ

Ο Ερρίκος Τ , πρώτος βασιλιάς από τον οίκο των Τυδώρ, κυβέρνησε από το 1485 ως το 1509. Συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, στήριξε την εφαρμογή του νόμου και οργάνωσε ένα αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα (Victoria & Albert Museum).

κληρη τη ν επικράτεια και ο τελευταίος ανελάμβανε τον εξοπλισμό και τη ν κά­ λυψη των αναγκών τους. Οι μεγάλες πόλεις είχαν τη ν υπο­ χρέω ση να δια τηρούν σε μόνιμη σχεδ ό ν 6άση μια φ ρουρά ικανή να α μ υ νθ εί μ έ ­ σα από τα τείχη έναντι κά θε εξω τερικής απειλής. Η ποικιλομορφία αυτών των στρα­ τών ήταν εμφ α νής. Οι πλούσιοι ευγενείς και οι ιππότες θω ρακίζονταν με πα­ νοπλίες κα τα σκευα σμένες στα μέτρα τους από τα καλύτερα εργαστήρια της Ευρώπης (Ιταλία, Γερμανία, Φλάνδρα). Κά θε εργαστήριο κατασκευής πανο­ πλιών χαρακτηριζόταν από διαφ ορετική τεχνοτροπία και σχεδίασμά, σύμφωνα με τις απόψεις του περί αποτελεσματικότητας και αισθητικής. Κά θε ε υ γ ε ν ή ς ή ιππότης είχε την οικονομική δυνα τό­ τητα να αποκτήσει τη δική του πανοπλία και τα δικά του όπλα. Η θωράκιση των πτωχότερων πεζών (men at arms) και των λογχοφ όρω ν απαρ­ τιζόταν από λιγότερα τμήματα το π ο θ ε­ τημένα στα πιο ζωτικά σημεία του σώμα­ τος, ανάλογα με τις δυνα τότητές τους. Για όσους δ εν μπορούσαν να αντεπεξ έλ θ ο υ ν σε αυτές τις αγορές υπήρχαν τα δερμάτινα γιλέκα με τις μεταλλικές πλάκες θω ράκισης ρα μμένες στο εσω­ τερικό τους, που παρείχαν κάποια προ­ στασία. Τα όπλα, που ήταν κυρίως ξίφη, λόγ­ χες και τόξα, παρουσίαζαν μεγαλύτερη ποικιλία διότι κατασκευάζονταν σε κά­ θ ε γωνιά της Ευρώπης και φυσικά στην Αγγλία. Ετσι υπήρχαν ξίφη με πιο αιχμη­ ρή άκρη, ξίφη με πιο κοφ τερή λεπίδα και άλλα που οι στρατιώτες τα χειρίζο­ νταν και με τα δ ύο χέρια λόγω του μ ε γ έ ­ θ ο υ ς και του βά ρους τους. Οι λόγχες,

με πιο σ υ ν η θ ισ μ έν η μορφή αυτή του λογχοπ έλεκυ, ήταν το π ο θ ετη μ έν ες σε ένα ξύλινο κοντάρι και είχαν λεπίδες μακριές και στενές, π ροορισ μένες για διάτρηση, ή γάντζους και πλατιές λεπί­ δ ες για τη ν ανατροπή ιππέων και τον α­ κρωτηριασμό τους. Οι τοξότες ήταν εξοπλισμένοι με το φημισμένο μακρύ τόξο (longbow) και συ­ νήθω ς με μια μικρή ασπίδα και στιλέτα για τις μάχες σώμα με σώμα. Τα βέλη τους χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες: αυτά με την πλατιά λεπίδα προορίζο­ νταν για τα άλογα (παρέμεναν στα σώ­ ματά τους μετά τη διάτρηση, λόγω του ε ύ ρ ο υ ς τους), τα μεσαίου εύ ρ ο υ ς λεπί­ δας και μή κους χρησιμοπ οιούντο κ υ ­ ρίως εναντίον πεζικού και εκείνα με τη στενόμα κρη απόληξη προορίζονταν για τη διάτρηση των πανοπλιών των ιππο­ τών. Στα τέλη του 15ου αιώνα χρ η σ ιμ ο­ ποιούντο και πυροβόλα, που είχαν γνω ­ ρίσει μεγάλη ανάπτυξη κατά τα τ ε λ ε υ ­ ταία στάδια του Εκα το ντα ετούς Π ολέ­ μου, κατά τις συνεχείς και μ α κρ ο χρ ό ­ νιες πολιορκίες. Δ ε ν ήταν πολύ αποτε­ λεσματικά όπλα, όμως προκαλούσαν φ όβο στον αντίπαλο.

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΡΙΚ Ο Υ ΤΥΔΩΡ Ο στρατός του Ερ ρ ίκο υ δ ε ν ήταν δ υ ­ νατό να δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί με τη φ ορολογία των υπηκόων, όπως αυτός του Ριχάρ­ δου. Ο Ερ ρ ίκο ς και οι άνθρωποί του έπρεπε να βασιστούν στις δικές τους πε­ ριουσίες και στην οικονομική ενίσχυση από άλλους υποστηρικτές του. Παράλ­ ληλα 4.000 μισθοφόροι, πλήρως εξοπλι­ σμένοι, είχαν τ ε θ ε ί στη διάθεσ ή του

Μ ετά τη ν επιτυχή αντιμετώπιση της εξέγερσ ης, το ν Οκτώ βριο του 1483, και τον θάνατο του γιου του, το ν Απρίλιο του επ όμενου έτους, ο Ριχάρδος άρχισε να προετοιμάζεται συστηματικά για την εισβολή του Ερ ρ ίκο υ Τυδώρ και των υποστηρικτών του που σκόπευαν να το ν εκθρονίσ ουν. Ηταν γνώ στης των π ρ ο θ έ ­ σεων του αντιπάλου του ήδη από τα Χ ρισ τούγεννα του 1483, όταν ο τ ε λ ε υ ­ ταίος στον κα θ εδρ ικό ναό της Ρ ε ν στη Γαλλία εξέφ ρα σε δημόσια την επιθυμία ανάληψης της βασιλείας και ορκίστηκε να ν υ μ φ ε υ θ ε ί την κόρη του Ε δ ο υ ά ρ δ ο υ Δ', Ελισάβετ της Υόρκης. Ο επ όμενος χ ρ ό νο ς ήταν περίοδος προετοιμασίας και για τον Ερρ ίκο, που συγκέντρω νε χρήμα τα και στρατιώτες για να εισβάλει στην Αγγλία και να διεκδικήσει τον θ ρό νο. Η προετοιμασία κα­ θ υ σ τ ε ρ ο ύ σ ε λόγω αδυναμίας εύρ εσ η ς χρημάτω ν για τη σ υγκρότησ η στρατού. Ο Γάλλος βασιλιάς, Κάρολος Η', φ ο β ο ύ ­ μενος ε ν δ ε χ ό μ ε ν η εισβολή από τον Ρι­ χάρδο στη χώρα του, αποφάσισε να χ ρ η ­ μα τοδοτήσει κατά το μεγα λύτερο ποσο­ στό τον Ερ ρ ίκο και να του παράσχει και 4.000 Γάλλους μισθοφ όρους. Ετσι στα μέσα του 1485 και με τις τελευταίες προετοιμασίες να εξελίσσονται στη Γαλ­ λία, ο Ε ρ ρ ίκο ς ήταν έτοιμος να κινηθεί. Την 1η Αυγούστου τελικά απέπλευσε από τη ν πόλη Α ρφ λ έρ στις ό χ θ ε ς του ποταμού Σηκουάνα. Επειτα από έξι ημέρες αποβιβάστηκε στην ακτή του Πέμπροκσάιρ στη νοτιοδυτική Ουαλία. Στις 7 Αυγούστου άρχισε να κινείται β ο ­ ρειοανατολικά προς αναζήτηση συμμά­ χων και στρατιωτών. Επιστολές για σ υ ν ­ δρομή στον αγώνα του εναντίον του Ρι­ χά ρδου εστάλησαν προς κά θε δυνατή κα τεύθυνσ η σε όλο το βασίλειο. Μικρά σώματα Ουαλών υποστηρικτών ενώ θη­ καν με τον στρατό του Ε ρρ ίκου καθώς εκείνος διέσχιζε την ουαλική ενδοχώ ρα. Ο Ερ ρ ίκο ς δ εν μπ ορούσε να γνωρίζει μέχρι τότε πόσοι άνθρωποι θα τον α κο­ λ ουθούσ α ν, έστω κι αν ήταν γνω στός ε υ γ ε ν ή ς με αξιώματα ο οποίος διεκδικούσε το ν θ ρ ό ν ο της Αγγλίας. Οι δ ύο ισ χυρότεροι ευγενείς της πε­ ριοχής, Ράις απ Τόμας και Γουώλτερ Χ έρμπ ερτ, τηρού σ α ν στάση αναμονής και δ ε ν συνέδρα μα ν το ν αγώνα του Ερ ρ ίκου , ούτε έσπευσαν να το ν αντιμε­ τωπίσουν σε μάχη, καθιστώντας το ν έ ­ τσι πολύ προσεκτικό στις κινήσεις του. Ο Ράις απ Τόμας ήταν ηττη μ ένος υποστηρικτής του οίκου των Λάνκαστερ αλ­ λά ο βασιλιάς Ριχάρδος, φ ο βο ύ μ ενο ς τη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

45 * *

46

δύναμη που είχε στην Ουαλία, είχε απαι­ τήσει να κρατήσει ως όμ η ρο το ν γιο του με αντάλλαγμα την υποταγή του. Ε κ ε ί­ νος είχε α ρ ν η θ εί να του τον παραδώσει, κλονίζοντας περαιτέρω τη σχέση του με το ν Ριχάρδο. Μ ε τη ν ελπίδα να αποκαταστήσει την τιμή του ονόμα τος του και του οίκου το ν οποίο υποστήριζε, απο­ φάσισε μετά από λίγες η μ έρ ε ς παραμο­ νής του Ερ ρ ίκο υ στην Ουαλία να τον υ­ ποστηρίξει στον σκοπό του. Ενας άλλος ε υ γ ε ν ή ς και πατριός του Ερ ρ ίκο υ , ο λόρ δος Τόμας Στάνλεϋ, δ εν είχε δώσει σημεία προσέγγισης και ήταν εξαιρετικά αμφίβολο αν θα το έκα νε ό ­ ταν ο Ριχάρδος π λη ροφ ορείτο τη ν ει­ σβολή του Ερ ρ ίκο υ . Στις 11 Αυγούστου ο Ριχάρδος ε ν η μ ε ρ ώ θ η κ ε αλλά δ ε ν α νη­ σ ύχησ ε διότι πίστευε πως θα ήταν μια εισβολή μικρή σε έκταση, λόγω της πε­ ριορισμένης κινητικότητας των αντιπά­ λων του στην Αγγλία. Αφ ού παρακολού­ θ η σ ε την τέλεσ η του μυστηρίου της Κοίμησης της Θ ε ο τό κο υ στις 15 Α υ γο ύ ­ στου, έδω σε εντο λές σε ευγενείς, αξιω­ ματικούς και υπ εύθ υ νο υ ς επιστράτευ­ σης να κινη τοπ οιη θούν και να σ υ γ κ ε ­ ντρώ σουν στρατό. Παράλληλα πληροφ ο ρ ή θ η κ ε τη ν α υτομόληση του Ο υαλού Ράις απ Τόμας και την αύξηση της δύνα ­ μης του στρατού του Ε ρ ρίκο υ , που α­ παρτιζόταν (μεταξύ των άλλων) και από ευ γενείς οι οποίοι έδειχνα ν την προτί­ μησή τους στον τελευταίο. Ο Ε ρ ρ ίκο ς κατά το διάστημα αυτό α­ ποφάσισε να κινη θ εί προς τα ανατολικά ώστε να προσεγγίσει το Λ ονδ ίνο με α­ πώτερο σκοπό να αποσπάσει τη βο ήθεια του πατριού του, λόρ δου Στά νλεϋ και του αδελφ ού του τελευταίου Γουλιέλμου. Χωρίς τη σ υνδ ρ ο μ ή τους, που περιελάμβανε μεγάλο αριθμό στρατιωτών, οι πιθανότητες να αντιμετωπίσει με επι­ τυχία το ν βασιλικό στρατό ήταν πολύ λί­ γες. Η στάση το υ ς θα έκρ ινε κατά ένα μεγάλο ποσοστό τη ν έκβαση της επερχ ό μ ε ν η ς μάχης. Στις 20 Α υγούστου, έπειτα από μια μακρά πορεία στην αγγλική ενδοχώ ρα και ενίσχυση των στρατευμάτων του από πιστούς στον οίκο των Λάνκαστερ, ο Ε ρ ρ ίκο ς στρατοπ έδευσε στην πόλη Λέσ τερ . Ε κ ε ί ή λ θ ε σε επαφή με τους α­ δ ελ φ ο ύ ς Στά νλεϋ για να εξακριβώσει τις π ροθέσεις τους. Τ ην ίδια ημ έρ α ο Ρι­ χά ρδος ξεκίνη σ ε από το κάστρο του Νότιγχαμ σε σχηματισμό μάχης. Εφ θ α σ ε κοντά στο Λ έ σ τ ερ στις 21 Αυγούστου και στρατοπ έδευσε στον λόφο Αλμπιον, τρία χιλιόμετρα περίπου νότια του χωρι­ ού Μ π όσγουορθ, αναμένοντας το ν αντί­ παλό του.

Η ΜΑΧΗ Ο Ριχάρδος τα ξημερώματα της 22ας Α υγούστου κάλπασε με το άλογό του μαζί με τους α κ ο λ ο ύ θ ο υ ς του ως τη ν ά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Σχηματική απεικόνιση της μάχης του Μπόσγουορθ, 22 Αυγούστου 1485.

κρη του λόφου για να παρατηρήσει τη διάταξη του αντίπαλου στρατού που ξε­ διπλωνόταν στο βά θος του ορίζοντα. Ο Ε ρ ρ ίκο ς και ο στρατός του, δύνα­ μης 5.000 ανδρών, άρχισε τη ν ανάπτυξή του για να αντιμετωπίσει τον πολυάριθ­ μο βασιλικό στρατό. Λόγω του μικρού α­ ριθμού των στρατιωτών του σ υ γ κ ρ ό τη ­ σε ένα συμπαγές σώμα, ικανό να α μ υν­ θ ε ί αλλά και να επιτεθεί αποτελεσματι­ κά αν η τροπή της μάχης του επέτρεπε κάτι τέτοιο. Επικεφαλής τ έ θ η κ ε ο πι­ στός του α κόλουθος από τη ν εξορία στη Γαλλία Ιωάννης, κόμης της Ο ξφ όρ ­ δης. Ο Ερ ρ ίκο ς παρέμεινε πίσω από το στράτευμα με μια μικρή σω ματοφυλακή από τους ικανότερους ιππότες και το λάβαρό του. Ο στρατός του Ριχάρδου (10.000 άν­ δ ρες) χω ρίστηκε σε τρία τμήματα λόγω του μ ε γ έ θ ο υ ς του και σύμφωνα με την τακτική της εποχής. Την εμ π ροσ θοφ υ­ λακή ο δ η γο ύ σ ε ο Ιωάννης, δούκα ς του Ν όρφ ολκ, ικανός στρατιώτης και σύμμα­ χος του Ριχάρδου. Ο Ριχάρδος τ έ θ η κ ε ε ­ πικεφαλής του κυρίου σώματος μαζί με τη βασιλική φρουρά. Σ τη ν οπισθοφ υλα­

κή ορίσ τηκε επικεφαλής ο Ε ρ ρ ίκο ς Πέρσυ, κόμης του Ν ορθάμπερλαντ, ένας ι­ σχυρός αριστοκράτης του βορρά της Αγγλίας. Οι αδελφοί Στά νλεϋ έφ θασα ν στο πεδίο της επ ερ χό μ ενη ς μάχης μετά την τοπ οθέτηση των δ ύ ο αντιπάλων, έχο­ ντας υπό τις διαταγές τους ένα σώμα 6.000 ανδρώ ν περίπου. Επ έλεξαν μια θ έ ­ ση ανάμεσα στους δ ύ ο στρατούς στα δυτικά, σαν να ήταν επόπτες της μάχης. Σύντο μα θα απ οδεικνυότα ν η καταλυτι­ κή επίδρασή τους στην έκβασή της. Ο Ε ρ ρ ίκο ς Τυδώρ βλέποντας αυτή την εξέλιξη έστειλε έναν απεσταλμένο στον πατριό του, λόρδ ο Στά νλεϋ, ζητώ­ ντας του να τον ενισχύσει τη ν ύστατη ε ­ κείνη στιγμή πριν από τη σ ύγκρουσ η. Ο λόρδος του απάντησε λέγοντάς του να είναι προσεκτικός με τη διάταξη του στρατού του αντί να ζητά τη βοήθεια των δικών του ανδρών. Ο Ερ ρ ίκο ς μη έχοντας άλλη επιλογή από το να π ολεμήσει μόνος του άρχισε να κινείται εναντίον του Ριχάρδου. Ο λόρδος Στά νλεϋ με 3.000 ά νδ ρ ες απο­ σ ύ ρ θ η κ ε στους πρόποδες ενός λόφ ου

κοντά στην πόλη Ντάρλιγκτον, διατη­ ρώντας τη ν εντύπωση πως αποτελούσε την οπισθοφυλακή του Ριχάρδου. Εστειλε όμως και μια μικρή δύναμη από επίλεκτους ά νδρ ες στον στρατό του Ερ ρ ίκο υ για βοήθεια. Σ υγχρόνω ς ο α­ δελφ ός του Γουλιέλμος, επικεφαλής των υπόλοιπων 3.000 ανδρών, πλησίασε αρκετά το υ ς εισβολείς. Αυτή η εξέλιξη εξόργισε το ν Ριχάρδο, που παρακολου­ θ ο ύ σ ε από το ν λόφο Αλμπιον. Οι φόβοι του για τη ν πίστη των αδελφώ ν Στάνλεϋ προς το πρόσωπό του επιβεβαιώ θηκαν με τον πλέον επώδυνο τρόπο. Ο ρ γισ μ έ­ νος καθώς ήταν, διέταξε την εκτέλεσ η του γιου του λόρ δου Στάνλεϋ, Τζώρτζ. Ο στρατός του Ερ ρ ίκο υ άρχισε τότε να προχωρεί με συνοχή και αποφασιστι­ κότητα υπό την ηγεσία του κόμη της Ο ξφ όρδης. Οταν πλησίαζε τις δυνάμεις του Ριχάρδου εκείνος διέταξε τους χει­ ριστές των π υροβόλω ν να ανοίξουν πυρ. Οι ο βίδες άρχισαν να δ η μ ιουρ γούν κενά στην παράταξη του Ερ ρ ίκο υ , ανα­ γκάζοντας το ν κόμη της Ο ξφ όρ δης να αλλάξει τη ν πορεία του. Από τη ν κατά μέτωπο προσβολή του εχ θ ρ ο ύ , η οποία θα π ροκαλούσε πολλές απώλειες στον ήδη σκληρά δοκιμαζόμενο στρατό του, ο κό μ ης αποφάσισε να πλευροκοπ ήσει την αντίπαλη παράταξη. Κ ιν ή θ η κ ε πα­ ράλληλα με το ν στρατό του Ριχάρδου και όταν έφ θα σ ε σε απόσταση βολής για τους Ο υαλούς τοξότες του επ ιτέθη­ κε εναντίον του Ιωάννη, δ ο ύ κα του Νόρφολκ, που ήταν επικεφαλής του τρίτου σώματος του βασιλικού στρατού. Μ ετά από εκτο ξεύ σ εις βελώ ν και από τις δύο π λευρές και μερικά πυρά από φορητά π υροβόλα όπλα ο δούκα ς του Ν όρφ ολκ αποφάσισε να λάβει τη ν πρωτοβουλία και επ ιτέθηκε εναντίον του στρατού των επαναστατών κατεβαίνοντας γρ ή ­ γορα το ν λόφο. Προσπάθησε να εκμετα λλευ θ εί στο έπακρο το τακτικό πλεο­ νέκτη μα που του έδινε η θ έ σ η του από την κορυφ ή του λόφου. Η πρώτη σύ­ γκρ ο υσ η ήταν σφ οδρή, με έναν κρότο που θύμιζε βρ ο ντή κεραυνού, καθώς το μέταλλο κτυπούσε πάνω σε μέταλλο. Θωρακισμένοι ιππότες, βαρύ πεζικό, λογχοφ όροι και τοξότες ενεπλάκησαν στη σφαγή. Σπαθιά, δόρατα και λογχοπελέκεις είχαν αναλάβει τον ρόλο το ν ο ­ ποίο πριν από λίγο είχαν τα τόξα και τα π υροβόλα όπλα. Η παράταξη του κόμη της Ο ξφ ό ρ δη ς κλονίστηκε από τη ν ορ ­ μή της επίθεσης. Ομως οι ά νδ ρ ες του δ ε ν υποχώρησαν. Αντιστάθηκαν λυσσα­ λέα και προκάλεσαν πολλές απώλειες στους αντιπάλους τους. Μ ετά από μια αμφίρροπη σ ύγκρ ο υσ η οι ά νδρες του Ερ ρ ίκο υ πέρασαν στην αντεπίθεση, α­ πώθησαν κι άλλο τους αντιπάλους τους και σχημάτισαν ένα νέο μέτωπο, στενό­ μακρο αυτή τη φορά, π ροκειμένου να διασπάσουν τη ν εχθ ρική παράταξη. Οι ά νδρ ες του Νόρφ ολκ, μη μπορώντας να

π ερικυκλώ σουν τους αντιπάλους τους εξαιτίας αυτού του ελιγμού αλλά και της π α ρενόχλησης από τους έφιππους ιππότες του Γουλιέλμου, μάχονταν τοπι­ κά και έτσι γίνονταν πολύ ευάλωτοι. Ο Ριχάρδος άρχισε να χάνει τη ν ψ υ­ χραιμία του λόγω αυτής της εξέλιξης και της π ροκλητικής απραξίας στην ο ­ ποία είχε υποχρεώ σει ο λ όρδ ο ς Στάνλεϋ Τάλμποτ του ς στρατιώτες του παρακο­ λουθώ ντας από μακριά τη μάχη. Ο Ε ρ ρ ί­ κος με τη σειρά του άρχισε να προω θεί­ ται με του ς εναπομείναντες επίλεκτους στρατιώτες του που δ ε ν είχαν εμπλακεί α κόμη στη μάχη, αναγκάζοντας τον Ρι­ χάρδο να αποφασίσει να επ έμβει προ­ σωπικά επ ιτιθέμενος κατά μέτωπο ενα ­ ντίον του. Εκείνος, αφού φ όρ εσ ε την περικεφαλαία με το βασιλικό στέμμα, συγκέντρω σε τους πιστούς στρατιώτες και τη ν ακολουθία του και μαζί το ν ση­ μαιοφόρο του Πέρσιβαλ Θ ίργουολ και κάλπασε προς το ν Ερρίκο. Ο Ριχάρδος α π ογοητευμένος είδε και το δ εύ τ ε ρ ο σώμα του στρατού του με επικεφαλής τον Ερ ρ ίκο Πέρσυ να μη σπ εύδει προς βο ήθεια του κλονιζόμε­ νου κόμη του Ν όρ φ ολκ και των ανδρών του. Επρεπε να κερδίσει τη μάχη εκείνη τη ν ημέρα, αλλιώς θα πέθαινε. Δ ε ν θα είχε άλλη μέρα για να πολεμήσει. Ηδη η εμπ ιστοσύνη των ευγενώ ν α κολούθω ν του είχε κλονιστεί και αυτό φαινόταν στην αρνητική εξέλιξη της μάχης. Επ ρ ε­ πε να αντιμετωπίσει ο ίδιος τον Ερ ρ ίκο και να τον σκοτώσει. Πιστοί στον Ερ ρ ίκο ιππότες έσπευσαν να του κλείσουν τον δρόμο. Ομως ήταν τέτοια η μανία του ώ­ στε σκότω σε πολλούς από αυτούς, ανάμεσά τους και τον σημαιοφ όρο του Ε ρρ ίκου . Ο τελευταίος προς ανακούφι­ ση των στρατιωτών του δ ε ν υποχώρησε, αλλά π ερίμενε να αντιμετωπίσει τον Ρι­ χάρδο. Τότε η σωματοφυλακή του τοποθ ε τ ή θ η κ ε ανάμεσα σε ε κείνο ν και στον Ριχάρδο και το ν συγκράτησε. Μ έσα στον ορυμ α γδό της αμφ ίρρο­ πης μάχης ο Γουλιέλμος Τάλμποτ έδειξε έμπρακτα τις π ροθέσεις του. Εσπ ευσ ε να ενισχύσει το δοκιμαζόμενο σώμα του Ερ ρ ίκο υ με τους στρατιώτες του προ­ κειμένο υ να σκοτώσει τον Ριχάρδο. Ο τελευτα ίος ή ξ ερε ότι είχε φθάσει το τ έ ­ λος. Δ εχότα ν τη μοίρα άφοβος, χωρίς να χαμηλώσει το κεφάλι και τα όπλα του. Φωνάζοντας “Προδοσία, Προδοσία, Προδοσία!" εξόντω σε μερικούς ακόμη αντιπάλους του. Ομως ήταν απελπιστι­ κά μόνος και περικυκλω μένος. Τελικά έ ­ πεσε πληγωμένος θανάσιμα από έναν α­ πλό πεζό που τον κτύπησε με τη λόγχη του. Ο Ριχάρδος ήταν νεκρός. Ο δούκα ς του Ν όρφ ο λκ το ίδιο. Η μάχη είχε τελει­ ώσει. Ο Ε ρ ρ ίκο ς ήταν νικητής και βασι­ λιάς.

ΕΠΙΛΟ ΓΟΣ Μ ετά το ν θάνατο του Ριχάρδου ο Ερ ρ ίκο ς α π οσύρθηκε σε παρακείμενο λόφο. Ε κ ε ί έλαβε και το βασιλικό στέμ­ μα που είχε β ρ ε θ ε ί κοντά στη σορό του Ριχάρδου. Ο χώρος αυτός ονομά στηκε αργότερα «Λ όφ ος του στέμματος». Το σώμα του Ριχάρδου υπέστη κα κο­ μεταχείριση. Οι στρατιώτες του Ερ ρ ί­ κου αφαίρεσαν όλα σ χεδ ό ν τα ε ν δ ύ μ α ­ τα. Α ργότερα η σορός μετα φ έρ θ η κε στο Λ έσ τερ και ε κ τ έ θ η κ ε στον ναό της Π α ρ θένου Μαρίας επί δ ύ ο η μ έρ ες , ώ­ στε οι υπήκοοι να πιστέψ ουν πως ο βα­ σιλιάς ήταν νεκρός. Κατόπιν ετάφη βια­ στικά χωρίς καμιά επιτύμβια στήλη και μετά από λίγα χρόνια τα οστά ρίφ θηκαν στον ποταμό Σόαρ. Η νέα τάξη πραγμάτων άρχισε να υ­ λοποιείται στην Αγγλία μέσω των πράξε­ ων του Ερ ρ ίκο υ μετά τη νίκη του κατά τη μάχη του Μ π όσγουορθ. Πιθανοί αντί­ παλοι και αντίζηλοι φυλακίζονταν και κρα τούντο όμηροι σε διάφορα κάστρα ανά τη ν επικράτεια. Οσοι είχαν υποστη­ ρίξει τον Ερ ρ ίκο κατά τη ν παραμονή του στη Γαλλία και μετέπειτα στην Αγγλία ανταμείβοντα ν από τον ίδιο με χρήματα, κτήματα και αξιώματα. Στις 30 Οκτω βρίου 1485 ο Ερ ρ ίκο ς Τυδώρ σ τ έφ θ η κε βασιλιάς ως Ερ ρ ίκο ς Ζ'. Στις 18 Ιανουαρίου του επ όμενου έ ­ το υ ς ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε την Ελισάβετ της Υόρκης, ώστε με αυτό τον τρόπο να ε ­ νώσει τους δ ύ ο μέχρι τότε αντιμαχόμενους οίκους των Λάνκαστερ και της Υόρκης. Τριάντα χρόνια έντονω ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ­ ων δ εν τερματίστηκαν με αυτό τον γάμο, όμως τυπικά τα πράγματα είχαν αλλάξει προς το καλύτερο. Κατά τη βασιλεία του Ερ ρ ίκο υ η Αγγλία γνώ ρισε μ ε ­ γάλη ανάπτυξη και πλούτο, σε αντίθεση με τη ν περίοδο μετά το τέλος του Εκατο ντα ετού ς Π ολέμου.

47 11,1111

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Christopher Gravett: BOSWORTH 1485, Osprey, Campaign, No 66, Oxford, 1999. (2) Hubert Cole: THE WARS OF THE ROSES, The British at War, Hart-Davis/Mac Gibbon, London, 1973. (3) Paul Knight: HENRY V AND THE CONQUEST OF FRANCE 1416- 1453, Osprey, Men at Arms, No 317, Oxford, 1998. (4) Terence Wise: THE WARS OF THE ROSES, Osprey, Men at Arms, No 145, Oxford, 2003.

(5) http://www.warsoftheroses.com/origins.cfm

(6) http://homepages.shu.ac.uk/~conseai/history. htm (7) http://www.richard111.com/bosworth1.htm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ

ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι.ΚΡΥΠΤΑΝΑΛΥΣΗ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ Το αμερικανικό άκρο της "Κόκκινης γραμμής". Η μέθοδος κρυπτογράφησης των μηνυμάτων βασίζεται στη μέθοδο του "Μπλοκ μιας Χρήσης ",

Η έννοια του κρατικού μυστικού εμφανίστηκε για πρώτη φορά την εποχή που δήμιουργήθηκαν τα πρώτα οργανωμένα κράτη. Σχεδόν ταυτόχρονα προέκυψε και το πρόβλημα της ασφαλούς μετάδοσης πληροφοριών σε μεγάλες αποστάσεις, όπως και οι αντίστοιχες προσπάθειες για υποκλοπή αυτών των μυστικών. Με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη των κρατών και της ανθρώπινης γνώσης, η κωδικοποίηση και η αποκωδικοποίηση των μυστικών εξελίχθηκε σε ένα αληθινό πεδίο μάχης, το οποίο πολλές φορές αποδείχθηκε εξίσου σημαντικό ή σημαντικότερο από τις "κλασ ικές" ένοπλες αντιπαραθέσεις.

Ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, ο περιφημότερος από τους αρχιτέκτονες της Ιταλικής Αναγέννησης και ένας από τους πρόδρομους της κρυπτογράφησης Βιζενέρ.

παλαιότερη ιστορική αναφορά που έχει διασωθεί σχετικά χρι τις μέρες μας δείχνει ότι παρουσιάζει σοβαρά πλεονεκτήματα, με την προσπάθεια διαβίβασης ενός μυστικού μηνύματος ειδικά αν συνδυαστεί με κάποια εξελιγμένη μορφή κρυπτογράφη­ με συγκαλυμμένο τρόπο προέρχεται από την αρχαία Ελλά­ σης, ώστε ακόμη κι αν η ύπαρξη του μηνύματος αποκαλυφθεί να δα. Ο Ηρόδοτος παραθέτει την ιστορία του εξόριστου Βασιλιά της μην είναι δυνατή η μετάφρασή του σε αντιληπτό κείμενο. Η πιο Σπάρτης Δημάρατου. 0 τελευταίος κατά την εξορία του ζούσε στα διαδεδομένη ιστορικά μέθοδος στεγανογραφίας είναι η χρησιμο­ ανάκτορα του Πέρση Βασιλιά Ξέρξη. Οταν πληροφορήθηκε για τις ποίηση κάποιας αόρατης μελάνης. Η πρακτική φαίνεται ότι υπάρ­ προετοιμασίες των Περσών για νέα επίθεση στην Ελλάδα, προ­ χει από την αρχαιότητα, αφού σώζονται ελληνικά, ρωμαϊκά και ιν­ σπάθησε να Θρει έναν τρόπο να ειδοποιήσει τους Λακεδαιμόνιους δικά κείμενα με συνταγές παρασκευής μελανιών τα οποία εμφανί­ για τον κίνδυνο χωρίς να γίνει αντιληπτός από τους φρουρούς του ζονται μετά από θέρμανση, ξήρανση ή κάποια άλλη ειδικευμένη Πέρση Βασιλιά. Πήρε δύο πινακίδες καλυμμένες με κερί (τις χρη­ διαδικασία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και ο χυμός του λεμονι­ ού ή τα ούρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν γι1αυτόν τον σκοπό. σιμοποιούσαν για αλληλογραφία), έξυσε το κερί, χάραξε το μήνυ­ Ωστόσο οι περιορισμοί της στεγανογραφίας ήταν πολύ πρόδη­ μα στο ξύλο και μετά έστρωσε ένα νέο στρώμα κεριού από πάνω ώ­ λοι για να αγνοηθούν. Αν, για παράδειγμα, χρειαζόταν να δοθούν στε να μη φαίνονται οι χαράξεις. Κατόπιν τύλιξε τις πινακίδες ό­ εντολές σε ένα στρατιωτικό τμήμα που Βρισκόταν σε εχθρική πε­ πως πριν και τις έστειλε στη Σπάρτη, περνώντας το μήνυμα "κάτω ριοχή, ήταν φανερό ότι η σύλληψη του αγγελιοφόρου αργά ή γρή­ από τη μύτη" των Περσών. Η ιστορία λέει πως όταν έφθασαν οι γορα θα οδηγούσε σε αποκάλυψη του μηνύματος. Αυτό που χρει­ φαινομενικά άγραφες πινακίδες στη Σπάρτη κανένας αρχικά δεν αντιλήφθηκε ότι υπήρχε σε αυτές κάποιο μήνυμα, μέχρι τη στιγμή αζόταν ήταν ένας τρόπος ο οποίος θα εξασφάλιζε ότι ακόμη και που το τέχνασμα αντιλήφθηκε η κόρη του (και σύζυγος του Λεωνί­ μετά τη σύλληψη του αγγελιοφόρου το μήνυμα θα έμενε απαρα­ δα) Γοργώ, η οποία υπέδειξε στους Σπαρτιάτες τον τρόπο να δια­ βίαστο, έστω κι αν δεν έφθανε ποτέ στον νόμιμο παραλήπτη. Την βάσουν την προειδοποίηση. Πιθανότατα προϋπήρξαν αντίστοιχες πρώτη ιστορικά επιβεβαιωμένη λύση στο πρόβλημα Βρήκαν πάλι οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι μάλιστα δημιούργησαν γΓ αυτό τον λόγο προσπάθειες σε άλλους πολιτισμούς, ωστόσο δεν έχει διασωθεί την πρώτη κρυπτογραφική "μηχανή", τη σπαρτιατική σκυτάλη. Η κάποιο προγενέστερο ιστορικό κείμενο που να αναφέρεται σε προσπάθεια κρυφής αποστολής μηνύματος. Η πρακτική του Δη­ μέθοδος ήταν αξιοθαύμαστης απλότητας και αρκετά μεγάλης (για μάρατου ονομάζεται στεγανογραφία (αγγλικά: steganography) και η την εποχή) αποτελεσματικότητας. Σε μια ξύλινη ράβδο εξαγωνιασφάλειά της δεν έγκειται στην κρυπτογράφηση ενός κειμένου, κής ή οκταγωνικής διατομής τυλιγόταν μια στενή λωρίδα παπύρου ή δέρματος. Το μήνυμα καταρχάς γραφόταν στο δέρμα που ήταν αλλά στη συγκάλυψη της ύπαρξης του ίδιου του μηνύματος. Οπως τυλιγμένο πάνω στη σκυτάλη. Κατόπιν ξεδιπλωνόταν και κρυβόταν είναι κατανοητό, η ασφάλεια της μεθόδου από μόνη της είναι τό­ εύκολα στα ρούχα, στη ζώνη ή στις αποσκευές του αγγελιοφόρου. σο μεγάλη όσο η ευρηματικότητα του αποστολέα, αφού αν αποκαλυφθεί η ύπαρξη του μηνύματος αυτό γίνεται αυτόματα διαθέσιμο Οταν ο αγγελιοφόρος έφθανε στον προορισμό του, ο παραλήπτης στον αντίπαλο. Το γεγονός ότι η στεγανογραφία έχει επιβιώσει μέ­ χρησιμοποιούσε μία όμοια με την αρχική σκυτάλη, τύλιγε γύρω

Η

Κρυπτογραφική μηχανή των Νοτίων κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο πόλεμο. Σε τέτοιου είδους συσκευές βάσιζαν την ασφάλεια των επικοινωνιών τους τα ανεπτυγμένα βιομηχανικά κράτη κατά το 19ο αιώνα.

To "Enigma", η πιο διάσημη κρυπτογραφική μηχανή στην Ιστορία και η απόδειξη για το πόσο επιζήμια μπορεί να είναι η πλημμελής χρήση της κρυπτογραφίας .

Βιβλίο κωδίκων των Βορείων κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου. Βασιζόταν, όπως και οι αντίστοιχες κρυπτοσυσκευές, στον πίνακα Βιζενέρ.

50

της το μήνυμα και το διάβαζε. Αν το μήνυμα έπεφτε στα χέρια του εχθρού εκείνος δεν μπορούσε να αντιληφθεί το νόημα, επειδή διέθετε μια λωρίδα παπύρου με γράμματα σε τυχαία σειρά, τα οποία αποκτούσαν νόη­ μα μόνον όταν κατασκευαζόταν σκυτάλη ί­ διας διαμέτρου με τη μητρική. Οι στρατοκράτες, αλλά και λάτρεις της απλότητας, Λα­ κεδαιμόνιοι είχαν βρει έναν τρόπο κρυπτο­ γράφησης που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί τόσο σε στρατηγικό όσο και σε τακτικό επί­ πεδο και μάλιστα από ανεκπαίδευτο προσω­ πικό. Θα περνούσαν σχεδόν δυόμισι χιλιά­ δες χρόνια μέχρι να εμφανιστεί κάτι αντί­ στοιχο με τη σκυτάλη των Λακεδαιμονίων. Η επόμενη μεγάλη γνωστή πρόοδος στον τομέα (και αρχή της σύγχρονης κρυ­ πτογραφίας) λέγεται πως ανήκει στον μεγα­ λύτερο από τους Ρωμαίους στρατηγούς, τον Ιούλιο Καίσαρα. Αν και είναι πιθανότερο ότι εφάρμοσε τεχνικές που βρίσκονταν ήδη σε χρήση, μάλλον εκείνος τις κωδικοποίησε και συνέβαλε τα μέγιστα στη διάδοσή τους. Αυ­ τός ο πραγματικά πολυπράγμων πολιτικός είχε σοβαρούς λόγους να επιζητεί τη μυστι­ κότητα στις επιστολές του. Αφενός μεν πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του σε εκστρα­ τείες βαθιά μέσα σε εχθρική ενδοχώρα, ό­ πως στην περίπτωση της Γαλατίας, αφετέ­ ρου δε πρωταγωνιστούσε στο ρευστό πολι­ τικό σκηνικό της Ρώμης, όπου οι πληροφο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

ρίες ήταν κάτι πολύ πολύτιμο για να επαφίενται στην τιμιότητα ή στην ικανότητα των αγγελιοφόρων. Η μέθοδος του Καίσαρα μπορεί σήμερα να μοιάζει με παιδικό παιχνίδι, ή­ ταν όμως η πρώτη φορά που κάποιος χρησι­ μοποιούσε τις εγγενείς ιδιότητες του αλφά­ βητου για να καταστήσει ακατανόητο ένα μήνυμα. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ελ­ ληνικό αλφάβητο, που αποτελείται από 24 γράμματα: Α, Β, Γ, Δ, Ε κλπ. Ο Ιούλιος Καίσαρας μετατόπισε τα γράμματα τρεις θέσεις προς τα δεξιά ώστε τη θέση του Α να κατα­ λαμβάνει το Δ, του Β το Ε κλπ. Συνεπώς οι λέξεις Ιούλιος Καίσαρας" μετατρέπονταν σε "μσψξμσφ νδμφδυδφ". Ως ένα μέτρο πρό­ σθετης προφύλαξης ο Καίσαρας αντί για το ρωμαϊκό χρησιμοποιούσε το ελληνικό αλφά­ βητο για να γράψει λατινικές λέξεις, με απο­ τέλεσμα το κείμενο να γίνεται ακόμη πιο δυσνόητο. Το κρυπτόγραμμα του Καίσαρα, όπως λέγεται έκτοτε, αποτέλεσε τη βάση των κρυπτογραμμάτων μονοαλφαβητικής α­ ντιμετάθεσης και υποκατάστασης, υποκα­ τάστασης διότι υποκαθιστούσε το ρωμαϊκό με το άλλο αλφάβητο και αντιμετάθεσης ε­ πειδή μετέθεσε κατά τρεις θέσεις του αλ­ φαβήτου τα γράμματα. Η αξία της μεθόδου ήταν αρκετά μεγάλη για την εποχή και τα κρυπτογραφήματα αρ­ κετά ισχυρά διότι, όπως γίνεται κατανοητό, τα γράμματα είναι δυνατό να μετατεθούν με

πολλούς τρόπους. Δεν γνωρίζουμε αν ο Καί­ σαρας χρησιμοποιούσε μόνο τη μετάθεση τριών θέσεων ή (όπως είναι το πιθανότερο) και άλλες. Διάφορες παραλλαγές της μεθό­ δου περιλαμβάνουν τη σταυρωτή μετάθεση (τη θέση του Α παίρνει το Ω, του Β το Ψ κλπ.), τη μετάθεση παραλείποντας ένα ή πε­ ρισσότερα γράμματα (το αλφάβητο παίρνει τη μορφή Α, Γ, Ε, Θ, Κ... Β, Δ, Ζ) ή όποια πα­ ραλλαγή και συνδυασμό αυτών των μεθό­ δων. Εχει υπολογιστεί ότι για το λατινικό αλ­ φάβητο υπάρχουν περίπου 40 χ 10Λ24 συν­ δυασμοί αντιμετάθεσης, αριθμός που πρα­ κτικά εξασφάλιζε ότι μέχρι την εμφάνιση των ηλεκτρονικών υπολογιστών ήταν αδύ­ νατο να ερευνηθούν όλοι οι πιθανοί συν­ δυασμοί. Πράγματι τα κρυπτογράμματα τέ­ τοιος μορφής χρησιμοποιήθηκαν για περίο­ δο άνω των 1.500 χρόνων σε όλο τον κόσμο, με μόνο περιορισμό τη φαντασία του δημι­ ουργού τους και την ικανότητα του πιθανού κρυπταναλυτή. Μόνο από τύχη, κακή κατα­ σκευή ή τις ιδιαίτερες ικανότητες ενός ανα­ λυτή μπορούσαν να “σπάσουν" τέτοιου εί­ δους κρυπτογραφήματα. Ακόμη και σήμερα μπορεί κάποιος να βρει δείγματά τους στα κρυπτογραφικά σταυρόλεξα των αντίστοι­ χων περιοδικών, όπου μπορεί να γίνει κατα­ νοητή η (σχετική) δυσκολία τους. Η αξία των κρυπτογραμμάτων μετάθε­ σης έγκειται στο ότι αποτέλεσαν τη βάση για τις σύγχρονες τεχνικές. Για παράδειγμα στο κρυπτόγραμμα του Καίσαρα υπάρχουν τα δύο βασικά στοιχεία που ισχύουν ακόμη και σήμερα: ο αλγόριθμος και το κλειδί. Ως κρυπτογραφικός αλγόριθμος εδώ νοείται το γεγονός ότι σε κάθε γράμμα του κανονικού αλφαβήτου αντιστοιχεί ένα και μόνο γράμμα του κρυπτογραφικού και ως κλειδί η μετάθε­ ση που έχουμε επιλέξει (π.χ. ανά τρία γράμ-

ού από την Κίνα έδωσε πρωτοφανή ώθηση στις τέχνες και στις επιστήμες. Λέγεται ότι μόνο η Βαγδάτη είχε πολλές δεκάδες βι­ βλιοπωλεία τα οποία εξέδιδαν χιλιάδες τίτ­ λους για όλες τις προτιμήσεις και σε προσι­ τές τιμές. Χιλιάδες γραμματικοί αντέγρα­ φαν ελληνικά, ρωμαϊκά και αραβικά κείμενα και κάθε πλούσιος μουσουλμάνος θεωρού­ σε καθήκον του να έχει μια όσο το δυνατόν πιο μεγάλη βιβλιοθήκη. Μία από τις συνέ­ πειες αυτής της πολιτισμικής επανάστασης ήταν η ανάπτυξη της γλωσσολογίας. Δύο μό­ λις αιώνες είχαν περάσει από τον θάνατο του Μωάμεθ και η ισλασμική θρησκεία δεν είχε ακόμη μεταβληθεί σε άκαμπτο καθε­ στώς, με αποτέλεσμα να υπάρχει ζωηρή συ­ ζήτηση γύρω από τη χρονολόγηση ή και την αυθεντικότητα κάποιων γραφών του Προ­ φήτη. Ενας ευφυής τρόπος αξιολόγησης που ανέπτυξαν οι μουσουλμάνοι λόγιοι ήταν η ανάλυση των κειμένων με βάση την αρχαι­ ότητα κάποιων λέξεων (είχαν προφανώς συ­

Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από τον εκθεσιακό χώρο της NSA (!) και αφορά την αποκάλυψη του σημειώματος Τσίμερμαν, που αποτέλεσε και την αφορμή για την εμπλοκή των ΗΠΑ στον A ' ΠΠ.

ματα στην περίπτωση του Καίσαρα). Οπως γίνεται ίσως κατανοητό, από τα δύο αυτά στοιχεία το σημαντικότερο είναι το κλειδί, αφού αν διαθέτουμε αυτό είναι πολύ εύκο­ λο να βρεθεί ο αλγόριθμος, ενώ το αντί­ στροφο σαφώς δεν ισχύει. Αυτή η αρχή ονο­ μάζεται "Αρχή του Κέρκχοφς", από το όνομα του ομώνυμου Ολλανδού γλωσσολόγου του 19ου αιώνα, και η αξία της διατηρείται αναλ­ λοίωτη σε κάθε σύγχρονη τεχνική. Στην επι­ βίωση της τεχνικής της αντιμετάθεσης για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα συνέβαλε και η υποβαθμισμένη πολιτική πραγματικό­ τητα της Ευρώπης μετά την πτώση της Ρω­ μαϊκής Αυτοκρατορίας, αφού η οπισθοδρό­ μηση της επιστήμης δεν ήταν δυνατό να α­ φήσει ανεπηρέαστο έναν κλάδο τόσο συνδεδεμένο με την αναλυτική σκέψη. Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι το οριστικό "σπάσιμο" της τεχνικής αυτής προήλθε από έναν πολι­ τισμό με ανεπτυγμένες επιστήμες, αφού χρειαζόταν ισχυρή μαθηματική διαίσθηση για να αναπτυχθεί το εργαλείο που θα εκμη­ δένιζε ουσιαστικά τη χρησιμότητα της αλ­ φαβητικής αντιμετάθεσης και της υποκατά­ στασης.

Η σύγχρονη κρυπτανάλυση αναπτύχθη­ κε μαζί με τη γλωσσολογία στο βασίλειο των Αββασιδών του 10ου αιώνα, ως ώριμο τέκνο μιας κοινωνίας η οποία βρισκόταν σε πλήρη κοινωνική και επιστημονική άνθηση. Με το Τζιχάντ να έχει ουσιαστικά λάβει τέλος, οι μουσουλμάνοι ηγέτες της Μέσης Ανατολής βρέθηκαν σε θέση να απολαύσουν όσα οι κατακτήσεις των προγόνων τους είχαν προ­ σφέρει: ισχυρές ένοπλες δυνάμεις, ανε­ πτυγμένο εμπόριο και αγροτική παραγωγή, εσωτερική σταθερότητα και, κυρίως, εκπλη­ κτική επιστημονική πρόοδο. Η σημερινή ε­ σωτερική αναζήτηση του Ισλάμ υπολείπεται σημαντικά έναντι εκείνης της εποχής, με α­ ποτέλεσμα να μας φαίνεται περίεργο πώς μια κοινωνία τόσο κλειστή και τόσο θρη­ σκευτικά προσανατολισμένη μπορεί να βρί­ σκεται στην επιστημονική πρωτοπορία. Ομως εκείνη την περίοδο οι μουσουλμάνοι λόγιοι επιχειρηματολογούσαν για την πολε­ μική του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, εφη­ ύραν την άλγεβρα και πιθανώς το τηλεσκό­ πιο και συνέθεταν ποιήματα των οποίων το ύφος ασφαλώς θα ικανοποιούσε τον Αρχίλο­ χο ή τον Αριστοφάνη. Η εισαγωγή του χαρτι­

ναίσθηση ότι οι γλώσσες αναπτύσσονται και εμπλουτίζονται συνεχώς), το πόσο χρησιμο­ ποιούνται κάποιες φράσεις σε βάρος άλλων κλπ. Εκτός από τη σημασία που είχε αυτή η διαδικασία για το ίδιο το Ισλάμ, μια παρά­ πλευρη συνέπεια αφορούσε το ότι για πρώ­ τη φορά η ίδια η γλώσσα εξετάστηκε με στα­ τιστικές μεθόδους. Αυτό το οποίο ανακάλυ­ ψαν οι Αραβες λόγιοι ήταν ιδιαιτέρως σημα­ ντικό. Σήμερα είναι κοινός τόπος ότι κάποια γράμματα εμφανίζονται σε κάποιες γλώσ­ σες με μεγαλύτερη συχνότητα από άλλα. Για παράδειγμα στην ελληνική γλώσσα το γράμ­ μα Α είναι πολύ πιο συχνό από το γράμμα Ω. Με βάση αυτό οι μουσουλμάνοι γλωσσολό­ γοι κατάρτισαν πίνακες συχνότητας για διά­ φορες γλώσσες, με αποτέλεσμα στην πο­ ρεία να διαπιστώσουν πως αυτό ήταν το βα­ σικότερο εργαλείο και για την αντιμετώπιση των κρυπτογραμμάτων υποκατάστασης και αντιμετάθεσης. Η πρώτη πραγματική γραμ­ ματεία ανάλυσης συχνοτήτων, όπως λέγεται αυτή η τεχνική κρυπτανάλυσης, ανήκει στον λόγιο Ισμαήλ αλ Κιντί και ανακαλύφθηκε μό­ λις το 1987 στα αρχεία Σουλεϊμανίγιε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί διαβάζουμε τα ε­ ξής εκπληκτικά: "Ενας τρόπος να διαβάσου­ με ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα, αν γνωρί­ ζουμε τη γλώσσα του, είναι να βρούμε ένα διαφορετικό κείμενο στην ίδια γλώσσα, αρ­ κετά μεγάλο ώστε να καλύπτει πάνω κάτω ένα φύλλο και μετά να μετρήσουμε τη συ­ χνότητα εμφάνισης κάθε γράμματος. Το γράμμα που εμφανίζεται συχνότερα το ονο­ μάζουμε "πρώτο", το αμέσως επόμενο σε συ­ χνότητα εμφάνισης "δεύτερο" κλπ., μέχρι να χαρακτηρίσουμε όλα τα γράμματα του κανο­ νικού δείγματος. Στη συνέχεια παίρνουμε το κρυπτογραφικό κείμενο και ταξινομούμε με τον ίδιο τρόπο τα σύμβολά του. Βρίσκου­ με το συχνότερα εμφανιζόμενο σύμβολο και το αντικαθιστούμε με το "πρώτο", το δεύτε­ ρο σε συχνότητα με το "δεύτερο" κλπ., μέχρις ότου αντικαταστήσουμε όλα τα σύμβο­ λα του κρυπτογράμματος που θέλουμε να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

51

ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ

Mia από τις "Β ό μ β ε ς " του Τούρινγκ. Πρόκειται για τους εξειδικευμένους αναλογικούς υπολογιστές που χρησιμοποιήθηκαν για τη "θραύση" του "Enigma".

"Η κωδικοποίηση των Μυστικών" ■ Το εξώφυλλο του έργου με το οποίο παρουσιάστηκε η κρυπτογραφική μέθοδος του Μπλεζ Βιζενέρ.

52 mmm

λύσουμε”. Επιτέλους ο γρίφος είχε "σπάσει" και οι κρυπταναλυτές βρίσκονταν σε πολύ ι­ σχυρότερη θέση από τους κρυπτογράφους. Καθώς η τεχνική υποκατάστασης αναπτυσ­ σόταν ανά τους αιώνες, προκειμένου να δυ­ σκολευτούν τα κρυπτογράμματα είχαν εισαχθεί, εκτός των γραμμάτων, και άλλα σύμβο­ λα (όπως τα σύγχρονα +, #,. *). Αυτά τα σύμ­ βολα περιέπλεκαν την κατάσταση, όμως για την ανάλυση συχνοτήτων του αλ Κιντί ήταν απλώς σύμβολα που υφίσταντο τους ίδιους περιορισμούς με το οποιοδήποτε γράμμα. Η ανάλυση συχνοτήτων ταξίδεψε στην Ευρώπη μαζί με τα αραβικά αλχημιστικά κεί­ μενα, με αποτέλεσμα για περίοδο έξι περί­ που αιώνων κάθε κρυπτόγραμμα να είναι ε­ ξαιρετικά τρωτό έναντι οποιουδήποτε ανα­ λυτή γνώριζε την ανάλυση συχνοτήτων. Ομως στον αέναο αγώνα μεταξύ κρυπτανα­ λυτών και κρυπτογράφων καμία νίκη δεν είναι μόνιμη, καθώς φαίνεται ότι σε κάθε τεχνική αρκεί ένα και μόνο ψεγάδι για να μπο­ ρέσει η ανθρώπινη διάνοια να βρει την απά­ ντηση. Η ανάλυση συχνοτήτων βασιζόταν σε μια βασική αδυναμία των κρυπτογραμμάτων υποκατάστασης: στο ότι σε κάθε γράμμα του κανονικού αλφαβήτου αντιστοιχούσε ένα και μόνο γράμμα/ σύμβολο του κρυπτο­ γραφικού. Τι θα γινόταν άραγε αν κάθε γράμμα του κανονικού αλφαβήτου μπορού­ σε να αντιστοιχηθεί με περισσότερα από ένα σύμβολα, διαφορετικά κάθε φορά; Ηταν δυνατό να αναπτυχθεί ένα τέτοιο κρυπτό­ γραμμα; Η απάντηση δόθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα από μια άλλη κοινωνία στην ο­ ποία ανθούσε η επιστημονική μέθοδος. Ο Μπλεζ Βιζενέρ (1523-1596) ήταν ένας Γάλλος διπλωμάτης ο οποίος σε ηλικία 26 ε­ τών εντάχθηκε στην αντιπροσωπεία της Γαλλίας στη Ρώμη. Κατά την Αναγέννηση η Ιταλία ήταν μια χώρα πολυδιασπασμένη, στην οποία επιχειρούσαν γαλλικοί, ισπανικοί και γερμανικοί στρατοί μισθοφόρων και ό­ που κάθε πόλη είχε τη δική της, ανταγωνι­ στική απέναντι στις υπόλοιπες, πολιτική. Ο συνεχής διπλωματικός πυρετός που επικρα­ τούσε σε μια τόσο πολύπλοκη κατάσταση καθιστούσε την ασφάλεια των μηνυμάτων ε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ξαιρετικά σημαντική, με αποτέλεσμα πολλοί λόγιοι να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν κρυπτογράμματα ισχυρότερα από αυτά της μονοαλφαβητικής υποκατάστασης. Τρεις από αυτούς, ο Γερμανός ιερέας Ιωάννης Τριθέμιος, ο Τζοβάνι Πόρτα και κυρίως ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι (πρόκειται για τον περί­ φημο αρχιτέκτονα της Αναγέννησης), βρή­ καν εν μέρει τη λύση προτείνοντας τη χρη­ σιμοποίηση δύο ή περισσότερων αλφαβή­ των τα οποία κατά κάποιον τρόπο εναλλάσ­ σονταν, έτσι ώστε τα γράμματα κάθε κειμέ­ νου να μπορούν να κωδικοποιηθούν με δια­ φορετικό γράμμα. Οταν για παράδειγμα προσπαθεί κάποιο μονοαλφαβητικό σύστη­ μα να κωδικοποιήσει τη λέξη "Θάλασσα", α­ ναγκαστικά θα πρέπει να χρησιμοποιήσει το ίδιο κωδικό γράμμα για τα δύο “σ" που περιέχονται στη λέξη. Π.χ. Μήνυμα: Θ Α Λ Α ΣΣΙΑ - Κανονικό αλ­ φάβητο: ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ αλφάβητο υποκατάστασης δύο σημείων: ΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒ - Κωδικοποιημένη λέξη: Κ ΓΝ ΓΥ Υ Γ Τα δύο Ύ " προκαλούν αμέσως την υπο­ ψία και αυτό είναι μια εγγενής αδυναμία αυ­ τών των κρυπτογραμμάτων, αφού οι κωδικοθραύστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν κά­ θε επανάληψη προκειμένου να αρχίσουν την αποκρυπτογράφηση. Αν όμως κάποιος χρησιμοποιήσει, όπως ο Αλμπέρτι, δύο αλ­ φάβητα που εναλλάσσονται (π.χ. ένα το ο­ ποίο αρχίζει με μετάθεση δύο γραμμάτων και ένα με μετάθεση τριών), η επανάληψη του "σ" παύει να υπάρχει και η αποκωδικο­ ποίηση δυσκολεύει. Π.χ. Μήνυμα: ΘΑΛΑΣΣΑ - Κανονικό αλ­ φάβητο: ΑΒΓΔΕΖΗΘ ΙΚΛ Μ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ αλφάβητο υποκατάστασης δύο σημείων: ΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒ - αλφάβη­ το υποκατάστασης τριών σημείων: ΔΕΖΗΘ ΙΚΛΜ ΝΞΟ Π ΡΣΤΥΦΧΨΩ ΑΒΓ - Κωδικοποιημένη λέξη: ΚΔΝΔΥΦΓ Παρατηρούμε ότι τα δύο Ύ " χάθηκαν, α­ φού για το πρώτο "Σ" της αρχικής λέξης χρησιμοποιήθηκε το αλφάβητο δύο θέσεων, ενώ για το δεύτερο "Σ" το αλφάβητο τριών. Ο Βιζενέρ στηρίχθηκε στην ανακάλυψη των

T H A IC T E '

D E S ο ν

C Η I F F R Ε S. S E C R E T VS Μ Α N I E

R Ε S

i r e s C ft 1 κ

( A ft H-LAISB

Ί> E

V IG B& ERE*

E O S S Β 3 S S O I (,

üilj gEUtd.' Sjiddul'.ilib. :> A

I

/ x Λ Ι i’ t i

1

JU VJ i E ΓιΙ El'l" '.Of.

τριών προαναφερθέντων σχετικά με τη χρή­ ση πολλαπλών αλφαβήτων και τελικά, σε η­ λικία 39 ετών, δημιούργησε το ισχυρότερο κρυπτόγραμμα που είχε παρουσιαστεί ως τότε. Το κρυπτόγραμμα Βιζενέρ, όπως έγινε γνωστό προς τιμή του Γάλλου διπλωμάτη, χρησιμοποιεί 24 αλφάβητα μονοαλφαβητι­ κής μετάθεσης, με συνέπεια κάθε γράμμα του μηνύματος να μπορεί να κωδικοποιηθεί με 24 γράμματα. Για να μπορεί ο νόμιμος πα­ ραλήπτης να γνωρίζει ποιο από τα 24 αλφά­ βητα να χρησιμοποιήσει ανά πάσα στιγμή, ο Βιζενέρ εισήγαγε μια λέξη-κλειδί, της οποίας τα γράμματα θα ήταν ενδεικτικά. Π.χ. Μήνυμα: ΘΑΛΑΣΣΑ - Κανονικό αλ­ φάβητο: ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ Τετράγωνο Βιζενέρ: ΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑ ΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒ ΔΕΖΗΘ ΙΚΛΜ ΝΞΟ ΠΡΣΤΥΦΧΨΩ ΑΒΓ ΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔ ΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕ ΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖ Θ ΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗ ΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘ ΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙ ΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚ ΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ Ν ΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞ ΠΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΘ ΡΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠ ΣΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡ ΤΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣ ΥΦΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤ Φ ΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘ ΙΚΛΜ ΝΞΟΠ ΡΣΤΥ ΧΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦ ΨΩΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧ Ω ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨ ΑΒΓΔΕΖΗΘΙΚΛΜ ΝΞΟΠΡΣΤΥΦΧΨΩ Λέξη Κλειδί: ΠΥΛΗ Τοποθετούμε τη λέξη-κλειδί πάνω από την αρχική λέξη (ή το κείμενο) όσες φορές χρειάζεται: ΠΥΛΗΠΥΛ ΘΑΛΑΣΣΑ Κατόπιν αντιστοιχούμε τα γράμματα της

Το τηλεγράφημα Τσίμερμαν. Οι Βρετανοί το υπέκλεψαν, το ανέλυσαν και έδωσαν στους Αμερικανούς την καλύτερη αφορμή για να εισέλθουν στον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο.

am ·» itam m Μ m ice cm tm u m m smi . U S 35m 416 m u m 1084? . im e urns wmz n m 111,47 mcm mcB ' n%n tctm .10571 0302 nmo 1827* am 18:101 0317 mm £3571. 1750« mm mM4 22200 m s s 8J5W ψ ί m s