SI 97.pdf

rnmmm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙ Α ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑ Γ Κ ΟΣ ΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ

ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

kSV-V**·« ·

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944)

0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ Δ ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914) ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ ■ ΟΙ ΑΝ ΑΜ Ν ΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ϊ ?Γος

6 12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ « HITLERJUGEND» ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ 18 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ 2 6 ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 38 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ 48 Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944) 54 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΟΕΤΑΙ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914) 64 ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε’ 0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ Ε

......................

Β

Γρεναδιέροι του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ “Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944. (Πίνακας του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon/PtastimodeHismoColor image is courtesy of Dragon).

Μ

Ι Ι Ν Ι Μ Ε Σ

Σ Τ Η Λ Ε Σ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 74 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 78 ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗ 80 ΒΙΒΛΙΑ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό · Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α, / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α , τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντιουνταγμστάρχης (ΠΖ) ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ I ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑθΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ I ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΠΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · ΓΕΩΡΓΊΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · Δ ΗΜΟ ΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72.00 ευρώ ; ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

|« ||Ι Μ

|Μ

0 / σκηνές μάχης έξω από τα τείχη της Τροίας οποτελούν ίσως το μοναδικό αξιόλογο στοιχείο αυτής της ταινίας.

Ο Μπραντ Πιτ στον ρόλο του Αχιλλέα.

"ΤΡΟΙΑ": ΕΠΟΣ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑΣ Τα έπη του Ομήρου, που δί­ δασκαν και διδάσκουν τους νέ­ ους και υπήρξαν πηγή έμπνευ­ σης των τραγικών ποιητών, αποτέλεσαν τον πυρήνα της ακριβής υπερπαραγωγής του Χόλυγουντ με τον τίτλο "Τροία". Αρκετές φο­ ρές οι Αμερικανοί παραγωγοί δεν ακολουθούν τα καταγεγραμμένα ιστορικά ή μυθικά στοιχεία, ωστόσο στην προκειμένη περί­ πτωση ο Γερμανός σκηνοθέτης Βόλφγκανγκ Πέτερσεν υπερέβη κάθε όριο. Σε όσους βιαστούν να υπερασπισθούν την ταινία ισχυριζόμενοι πως η Ιλιάδα δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας μύ­ θος, υπενθυμίζουμε ότι οι μύθοι στους οποίους στηρίζεται η γέν­ νηση ενός έθνους πάντα περιέ­ χουν έναν ιστορικό πυρήνα. Αν οι Ευρωπαίοι και οι Αμερι­ κανοί φίλοι του κινηματογράφου παρακολούθησαν μια πολύ ε ­ ντυπωσιακή ταινία, ίσως την κα­ λύτερη ως σήμερα λόγω των εκ­ πληκτικών ειδικών εφέ, που άλ­ λωστε κατέστησαν δυνατή τη δημιουργία μιας τέτοιας παρα­ γωγής, οι Ελληνες βρέθηκαν μπροστά σε μια αδικαιολόγητη από όλες τις πλευρές διαστρέ­ βλωση του αρχικού μύθου. Ο Αχιλλέας εμφανίζεται ως ένας τυχοδιώκτης πολεμιστής στην υ­ πηρεσία του Αγαμέμνονα,τον ο­ ποίο μάλιστα βοηθά να υποτάξει τη Θεσσαλία! Ο Πάρης ταξιδεύει μαζί με τον Εκτορα στη Σπάρτη και απάγει την Ωραία Ελένη, αλ­ λά έτσι και αλλιώς ο Αγαμέμνο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νας ήταν αποφασισμένος για την επίθεση εναντίον της Τροίας! Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον Αχιλλέα να συμμετάσχει στην εκστρατεία (τον Οδυσσέα ποιος τον έπεισε άραγε;). Ο Αχιλλέας με τους 50 Μυρμιδόνες του (!) διενεργεί απόβαση στην Τροία, καταλαμβάνει ένα Ιερό του Απόλλωνα, σφάζει τους ιε­ ρείς και συλλαμβάνει τη Βρισηίδα (η Χρυσηίδα πού βρισκόταν ε­ κείνη τη στιγμή;). Ο Μενέλαος πεθαίνει από το χέρι του Εκτο­ ρα, το ίδιο και ο Αίαντας. Σύμφω­ να με την εκδοχή του Χόλυγου­ ντ, η Κλυταιμνήστρα δεν θα είχε ποτέ την ευκαιρία να δολοφονή­ σει τον Αγαμέμνονα στο λουτρό του, αφού αυτός εμφανίζεται ότι σκοτώνεται από το χέρι της Βρισηίδας. Ο Αχιλλέας σκοτώνεται με ένα βέλος στην πτέρνα και άλλα δύο στο στήθος το βράδυ της άλωσης της πόλης, καθώς α­ ναζητεί τη Βρισηίδα μέσα στην αναταραχή της μάχης (!). Εκτός αυτών, πουθενά δεν γίνεται λό­ γος για το ότι ο πόλεμος διήρκεσε δέκα έτη. Ο θεατής φεύγει από την αίθουσα πιστεύοντας ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο αστραπή διάρκειας δύο εβδομά­ δων. Πολλά από τα κεντρικά πρό­ σωπα των επών δεν εμφανίζο­ νται καθόλου, όπως η Κασσάν­ δρα, η Εκάβη, ο Ελενος και τα υ­ πόλοιπα παιδιά του Πριάμου. Δεν υπάρχει επίσης ο Διομήδης και δεν εμφανίζεται καθόλου ο Πρωτεσίλαος. Απουσιάζουν ολό­ κληρα επεισόδια όπως οι προ­ βλέψεις της Κασσάνδρας, η τειχοσκοπία, η κλοπή των αλόγων του Ρήσου, η κλοπή του Παλλά­ διου και ο λοιμός στο στρατόπε­ δο των Ελλήνων. Ο Πάτροκλος

εμφανίζεται ως ο ενθουσιώδης εξάδελφος του Αχιλλέα που φο­ ρά κρυφά τα όπλα του. Ο Πάρης, η Ωραία Ελένη, η Ανδρομάχη με τον Αστυάνακτα δραπετεύουν τη νύκτα της άλωσης. Τότε ο Πά­ ρης συναντά τον Αινεία (για πρώ­ τη φορά!) και του δίνει την εντο­ λή ίδρυσης μιας νέας πόλης. Ετσι δίνεται η ευκαιρία για μια έμμεση αναφορά στην ίδρυση της Ρώμης αλλά χάνεται η τραγι­ κότητα του επεισοδίου κατά το οποίο ο Αινείας περνά μέσα από τους διψασμένους για αίμα Αχαι­ ούς, οι οποίοι παρά το ότι εκεί­ νες τις στιγμές διαπράττουν τρομερά εγκλήματα προς τους θεούς και τους ανθρώπους, ντρέπονται να επιτεθούν στον γιο που μεταφέρει στους ώμους του τον γέρο πατέρα του. Επι­ πλέον η "Τροία" είναι απαλλαγμέ­ νη από κάθε θεϊκό και μεταφυσι­ κό στοιχείο (αν και αυτό αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση). Μετά από όλα τα παραπάνω οι αυθαιρεσίες στον οπλισμό των πολεμιστών, η ηλικιακή διαφορά του Αγαμέμνονα και του Μενελά­ ου με τους υπόλοιπους ήρωες, τα τείχη της Τροίας, το λιμάνι της Σπάρτης και η αναφορά στους Χετταίους αποτελούν α­ πλά πταίσματα. Φυσικά δεν θα περιμέναμε να δούμε σε αυτό το έργο την τραγικότητα των προσώπων που περιγράφουν τα έπη και τα χαρα­ κτηριστικά τα οποία σχημάτισαν το μεγαλείο του καθενός, ώστε να αποτελέσουν πρότυπα για πολλές γενιές και να συγκλονί­ ζουν τον άνθρωπο που τα διαβά­ ζει ακόμη και σήμερα. Τα έπη του Ομήρου έχουν πολύ περισσότε­ ρα και ουσιαστικότερα να πουν

από όσα δείχνει η ταινία, έτσι ώ­ στε να μη χρειάζεται να αλλάξει η ροή τους για να μεταφερθούν στον κινηματογράφο. Η 7η Τέχνη έχει μια ιδιαίτερη δυναμική όσον αφορά τη διαμόρφωση άποψης και την επιρροή στην κοινή γνώ­ μη που εδώ στην Ελλάδα, δυστυ­ χώς, δεν την έχουμε κατανοήσει ακόμη. Ας φέρουμε στο μυαλό μας ένα απλό παράδειγμα. Πότε ο μέσος Ευρωπαίος και Αμερικα­ νός πολίτης σχημάτισε άποψη για το "σύγχρονο πρόσωπο" της Τουρκίας; Οταν είδε Τούρκους στρατιώτες να εισβάλλουν σε έ ­ ρημα σπίτια Ελληνοκυπρίων τον Αύγουστο του 1974 σε "αποστει­ ρωμένα" δελτία ειδήσεων ή όταν παρακολούθησε το "Εξπρές του μεσονυκτίου";

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ ΒΕΤΕΡΑΝΩΝ ΤΩΝ WAFFEN SS ΣΤΟ ΤΑΛΙΝ ΤΗΣ ΕΣΘΟΝΙΑΣ Η Εσθονία κατηγορείται για αμοραλισμό και χονδροειδή ι­ στορική αναισθησία από εβραϊ­ κές οργανώσεις της Ευρώπης ε­ πειδή επέτρεψε σε βετεράνους των SS να παρελάσουν στην πρωτεύουσά της, το Ταλίν. Στις 6 Ιουλίου 2004 βετερά­ νοι της 20ής Εσθονικής Μεραρ­ χίας Εθελοντών των SS παρακο­ λούθησαν τη λειτουργία στον καθεδρικό ναό της πόλης, παρέλασαν μέχρι την κεντρική πλα­ τεία, κατέθεσαν στεφάνια στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώ­ τη και συνέχισαν με μια εορτα­ στική συναυλία. Σχέδιαζαν να αποκαλύψουν και ένα μνημείο για τους θανόντες συμπολεμιστές τους αλλά τα αποκαλυπτήρια μα­

Στιγμιότυπο από την παρασημοφόρηση των Ελλήνων βετεράνων του Πολεμικού Ναυτικού στη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών (δεύτερος από αριστερά διακρίνεται ο Γάλλος πρέσβυς Μπρούνο Ντελέ).

Ο διοικητής της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελοντών των SS, υποστράτηγος Φραντς Αουγκσμπέργκερ, παρακολουθεί εκπαίδευση των ανδρών του.

ταιώθηκαν την τελευταία στιγμή είναι πιθανό να πραγματοποιη­ θούν το φθινόπωρο. Εβραϊκές οργανώσεις επισήμαναν πως οι Εσθονοί εθελοντές των SS ευθύνονται για τη σχεδόν πλήρη ε­ ξόντωση του εβραϊκού πληθυ­ σμού της χώρας .Το Δημοτικό Συμβούλιο του Ταλίν επέτρεψε τις εκδηλώσεις χωρίς να εξηγή­ σει τον λόγο. Μια ματιά στην ι­ στορία της μικρής αυτής δημο­ κρατίας της Βαλτικής πείθει και τον πιο δύσπιστο αναγνώστη ότι κάθε εξήγηση είναι περιττή. Οι χώρες της Βαλτικής, οι ο­ ποίες (μαζί με τη Φινλανδία) αποτελούσαν τμήμα της τσαρικής Ρωσίας, είχαν αποκτήσει την α­ νεξαρτησία τους μετά τον Α' Πα­ γκόσμιο Πόλεμο. Τον Ιούνιο του 1940 η Σοβιετική Ενωση ανακοί­ νωσε την "εθελοντική ένταξη" των δημοκρατιών της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας στην επικράτειά της. Τότε εκατο­ ντάδες Εσθονοί αξιωματικοί και στρατιώτες διέφυγαν στα δάση και άρχισαν ανταρτοπόλεμο ενα­ ντίον των σοβιετικών δυνάμεων. Εναν χρόνο αργότερα οι Γερμα­ νοί εισέρχονταν στις χώρες της Βαλτικής και τύγχαναν αποθεω­ τικής υποδοχής από τη συντρι­ πτική πλειοψηφία του πληθυ­ σμού των τριών "σοβιετικών" δη­

μοκρατιών. Το 1942 η κινητοποίη­ ση των πληθυσμών των χωρών της Βαλτικής (ιδιαίτερα της Εσθονίας) για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους έλαβε τερά­ στιες διαστάσεις. Τον Αύγουστο του 1942 ο Χίμλερ έδωσε εντολή για τον σχηματισμό μιας λεγεώ­ νας εθελοντών από την Εσθονία η οποία αποτέλεσε τον πυρήνα για τον σχηματισμό της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελο­ ντών των SS. Η Μεραρχία αυτή απέδειξε στα παγωμένα πεδία των μαχών του Ανατολικού Με­ τώπου την υψηλή μαχητική της αξία. Ιδιαίτερα διακρίθηκε κατά τη μάχη της Νάρβα (Φεβρουάριος-Ιούλιος 1944). Τον Μάιο του 1945 παραδόθηκε στους Σοβιετι­ κούς, οι οποίοι, όπως έπραξαν και με τις υπόλοιπες εσθονικές και λετονικές μονάδες, εκτέλεσαν με συνοπτικές διαδικασίες τους περισσότερους από τους επιζώντες. Μερικοί τυχεροί κατάφεραν να διαφύγουν στη Δύση, όπου παραδόθηκαν στις βρετα­ νικές και στις αμερικανικές μο­ νάδες. Λίγες δεκάδες κατέφυ­ γαν πάλι στα δάση και πραγματο­ ποίησαν ανταρτοπόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950! Το βασικό κίνητρο των εθελο­ ντών της Βαλτικής δεν ήταν ιδε­ ολογικό. Οι Εσθονοί και οι Λετο­

νοί δεν πολέμησαν στο πλευρό των Γερμανών για λόγους ιδεο­ λογικής συγγένειας (όπως οι Δυτικοευρωπαίοι εθελοντές), αλλά διότι πίστευαν ότι η γερμανική νίκη τούς εξασφάλιζε κάποιες πιθανότητες ανεξαρτησίας από τον γείτονα και ιστορικό εχθρό τους, τον οποίο παλαιότερα εκ­ προσωπούσε η Ρωσική Αυτοκρα­ τορία και αργότερα η Σοβιετική Ενωση. Με βάση τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθούμε γιατί οι περισσότεροι Εσθονοί θεωρούν τους βετεράνους των SS μαχη­ τές της ελευθερίας που πολέμη­ σαν στο πλευρό των Γερμανών ε­ ναντίον της σοβιετικής κατοχής. Οι εβραϊκές οργανώσεις διαφω­ νούν ριζικά. Ο Γεβγένι Σατανόφσκι, πρόεδρος του Ρωσικού Εβραϊκού Συμβουλίου, υπογράμ­ μισε πως εξαιτίας των εσθονικών SS κύλησαν στην Εσθονία ποταμοί εβραϊκού αίματος. Προ­ σέθεσε πως η θετική στάση την οποία τηρούν οι αρχές της χώ­ ρας προς τους βετεράνους α­ ντανακλά τη γενική αδιαφορία των Εσθονών για την τύχη των ε ­ κεί Εβραίων. Ό ι περισσότεροι Εσθονοί ήταν απολύτως ουδέτε­ ροι", τόνισε. "Δεν ενδιαφέρονταν για τους ποταμούς αίμα­ τος, για την εξόντωση των γειτό­ νων τους με τους οποίους είχαν ζήσει ειρηνικά εκατοντάδες χρό­ νια ή για τον φόνο γυναικών και παιδιών. Εκείνο για το οποίο ενδιαφέρονταν ήταν να πάρουν τις περιουσίες τους".

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΙΜΗΣΕ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑΣ Τους εννέα Ελληνες βετερά­ νους του Πολεμικού Ναυτικού, μέλη των πληρωμάτων των κορ­ βετών "Τομπάζης" και "Κριεζής" που συμμετείχαν στην απόβαση της Νορμανδίας, τίμησε με το παράσημο της Λεγεώνας της Τι­ μής η Γαλλική Πρεσβεία στην Αθήνα, σε ειδική τελετή στη Γαλ­ λική Αρχαιολογική Σχολή. Την εκ­ δήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορτασμών για την επέτειο της Γαλλικής Επανά­ στασης, τίμησαν με την παρου­ σία τους ο Γάλλος πρέσβυς στην Ελλάδα Μπρούνο Ντελέ, ο Ελλη­ νας πρωθυπουργός Κωνσταντί­ νος Καραμανλής και ο υφυπουρ­ γός Εθνικής Αμυνας Ιωάννης Λαμπρόπουλος. Οι τιμηθέντες Ελληνες βετεράνοι είναι οι: Δημήτριος Ματάλας, Κλεάνθης Ζερβός, Μιχάλης Παπανδρέου, Νικόλαος Μονοκρούσος, Ευ­ στράτιος Καρπούζης, Γεώργιος Πατέλαρος, Κωνσταντίνος Καρανικόλας, Ρωμανός Νικολαίδης και Θεόδωρος Λυμπεράκης.

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Στην αρχή της τρίτης στήλης της σελίδας 67 του τεύχους 95 (Ιούλιος 2004) η ορθή διατύ­ πωση έχει ως εξής: τη δυ­ νατότητα άμεσης επέμβασης, με στόχο μια πιο ενεργό εξω­ τερική πολιτική".

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Σ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Ιστορικός

'■ fra .

Οταν οι Σύμμαχοι πραγματοποιούσαν το 1944 την απόβαση στη Νορμανδία, δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι &α έρχονταν αντιμέτωποι μ ε μια ξεχωριστή Μεραρχία των Waffen SS, της οποίας το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ήταν η μόλις 17χρόνων ηλικία των ανδρών της. Οι πολεμιστές της 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Hitlerjugend» αποτελούσαν το άν&ος του γερμανικού έ&νους και συγκροτούσαν μια πολεμική μηχανή διαποτισμένη από τον φανατισμό και το πά&ος της ε λ ίτ τάξης των Waffen SS για την τελική νίκη.

6

Γρεναδιέροι του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944. Επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42 (πίνακας του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon/Plastimodellismo-Color image is courtesy of Dragon).

12n SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΙΕΡ

»HITLERJUGEND» Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ «ΜΟΡΑ» TON WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ (1944)

Το έμβλημα της 12ης SS Μεραρχίας

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ο 1943 ήταν έτος καμπής για τη Γερ­ μανία και γενικότερ α για την εξέλιξη του Β1 ΠΠ. Η καταστροφή της 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ με την παρά­ δοση του ίδιου της του διοικητή, στρα­ τάρχη Φρήντριχ Πάουλους, και άλλων 93.000 ανδρών, η ήττα των πάντσερ κατά την αρματομαχία του Κούρσκ και γενικά η απώλεια περίπου 1.000.000 ανδρών στο Ανατολικό Μέτωπο, η διάλυση του Afrika Korps στο Βορειοαφρικανικό Μέτωπο, προκάλεσαν μια κρίσιμη κατάσταση όσον αφορά πρωτίστως το ανθρώπινο δυναμι­ κό και δευτερευόντω ς το υλικό. Οι τρ ο ­ μακτικές απώλειες επέβαλαν τη στρατολόγηση νέου προσωπικού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των μονάδων, αλλά και για τη σύσταση νέων μεραρχιών, όπως η 12η SS Μεραρχία, ως αντικα τά ­ σταση των διαλυθεισών. Υπολογίζεται ότι το 1943 η Wehrmacht αριθμούσε 3.403.000 Ενας πολεμιστής της «Hitlerjugend» με άνδρες στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Φε­ στολή παραλλαγής των Waffen SS και βρουάριο του 1943 ο υπουργός Προπα­ πολυβόλο MG42 διαμετρήματος 7,92 mm. γάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς κήρυξε τον «Ολοκληρωτικό Πόλεμο», εκφράζοντας ταυτόχρονα τόσο την αποφασιστικότητα του γερμανικού λαού (;) να πολεμήσει μέ­ φον Σίραχ τον Αύγουστο του 1940, και ο στρατηγός Γκότλομπ Μπέργκερ, επικεφα­ χρι την τελική νίκη, όσο και τη δυσχερή κατάσταση στην οποία είχε π εριέλθει η λής του επ ιτελείου του Χίμλερ. Η πρότα­ ση τέθ η κε για πρώτη φορά υπόψη του Γερμανία. Ο «Ολοκληρωτικός Πόλεμος» Χίτλερ τον Ιανουάριο του 1943 και εκείνος για τους εθνικοσοσιαλιστές σήμαινε την ενθουσιάστηκε. Το πράσινο φως για τη ανώφελη θυσία, στον θεό του πολέμου, νεαρών αμούστακων παιδιών, της Χ ιτλε­ σύσταση της Μεραρχίας, αποτελούμενης από μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας, δόθη­ ρικής Νεολαίας. κε δέκα μέρες μετά την καταστροφή της 6ης Στρατιάς. Ο Χίτλερ όρισε τον ΜπέρΗ ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΙΑ γκερ υπεύθυνο για την οργάνωσή της, γ ε­ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ γονός που σήμαινε ότι η Μεραρχία θα συ­ «HITLERJUGEND» γκροτείτο με 6άση τα πρότυπα των Waffen SS, ίσως του μοναδικού σώματος που θα Η ιδέα δημιουργίας αυτού του ιδιότυ­ μπορούσε να εφαρμόσει την αρχή του που σχηματισμού προέκυψε από τους λό­ «Ολοκληρωτικού Πολέμου». Τη 6άση της γους που αναφέραμε παραπάνω και ανή­ συγκρότησης της Μεραρχίας αποτέλεσαν κε σε περισσότερους από έναν ανθρώ­ αξιωματικοί και στρατιώτες της 1ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf πους. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Αρτουρ Αξμαν, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της Χ ιτ­ Hitler», από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Βετεράνοι του Ανατολικού Μετώ­ λερικής Νεολαίας από τον Μπάλντουρ που. Για τον λόγο αυτό, στις αρχές πολλοί από τους στρατιώ τες της «Hitlerjugend» έ­ φεραν στο μανίκι τους τη διακριτική ταινία της 1ης SS. Επιπρόσθετα δια τέ­ θηκαν 50 αξιωματικοί του Στρατού, οι οποίοι κατά το παρελθόν είχαν διατελέσ ει και διακριθεί ως μέλη της Χ ιτλερικής Νε­ ολαίας, καθώς και αξιω­ ματικοί της Luftwaffe.

Τ

Αψίσα των SS με τη φράση «Ελα μαζ/' μας». Ετσι προσκαλούντο σι νεαροί Γερμανοί να καταταγούν ως εθελοντές στη 12η SS.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Την άνοιξη του 1943 άρχισε η στρατολόγηση των νεοσύλλεκτων, οι οποίοι ανή­ καν στην κλάση του 1926 και φυσικά ήταν οι νεώ τεροι στρατιώ τες των γερμανικών δυνάμεων. Η στρατολόγηση ανδρών τόσο νεαρής ηλικίας πραγματοποιήθηκε κάτω από άκρα μυστικότητα, έτσι ώστε να μη δημιουργηθεί η εντύπωση στους Συμμά­ χους ό τι η Γερμανία «ξύνει τον πάτο του Βαρελιού» προκειμένου να καλύψει τις α­ νάγκες της σε ανθρώπινο δυναμικό. Οι νεοσύλλεκτοι προήλθαν κατά κύριο λόγο από τη Χιτλερική Νεολαία και έπρεπε να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις προτού επιλεγούν για τη νέα μεραρχία. Για παρά­ δειγμα έπρεπε να έχουν ελάχιστο ύψος 1,70 μ. για το πεζικό και 1,68 μ. για τα τ ε ­ θωρακισμένα και για τις άλλες υπηρε­ σίες. Χαρακτηριστικό της νεαρής ηλικίας τους ήταν το γεγονός ότι οι δύο πρώτοι διοικητές της Μεραρχίας, υποστράτηγοι των SS Φριτς Βιτ και Κούρτ Μάγιερ ήταν ηλικίας 34 και 33 ετών αντίστοιχα, όταν ανέλαβαν τη διοίκηση. Οι νεοσύλλεκτοι, α­ ντί να λαμβάνουν την ημερήσια καθορι­ σμένη ποσότητα τσιγάρων που αντισ τοι­ χούσε σε κάθε Γερμανό στρατιώτη, έ ­ παιρναν γλυκά και καραμέλες. Υποβάλλο­ νταν σε Βασική εκπαίδευση διάρκειας έξι εβδομάδων σε κέντρο εκπαίδευσης στο Μπεβερλό του Βελγίου. Τον Μάιο του 1943, παρουσιάστηκαν οι πρώτοι 8.000 νε­ οσύλλεκτοι, από τους οποίους ορισμένοι, αφού ολοκλήρωναν τη Βασική εκπαίδευ­ ση, συνέχιζαν σε σχολεία των Waffen SS στο Λάουενμπουργκ. Οι αυξανόμενες ανάγκες και οι πιέ­ σεις που ασκούντο για την ταχεία οργά­ νωση της Μεραρχίας μείωσαν τη διάρ­ κεια εκπαίδευσης σε τέσσερις εβδομά­ δες. Υπήρχαν έμπειροι αξιωματικοί που καθοδηγούσαν και επέΒλεπαν την όλη εκπαίδευση, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος αναλωνόταν στα πεδία ασκήσεων με την προσομοίωση των συνθηκών μά­ χης και τη χρησιμοποίηση αληθινών πυρομαχικών. Επίσης, οι νέοι εκπαιδεύο­ νταν, μεταξύ των άλλων, στις τεχνικές παραλλαγής αρμάτων και στην οργάνωση σταθμών ασυρμάτων. Ηταν όμως ανα­ γκαίο να προσαρμοστούν οι καθιερωμέ­ νες διαδικασίες της τυπικής στρατιω τι­ κής εκπαίδευσης στα δεδομένα και στην ηλικία των νεοσύλλεκτων. Οι αξιωματικοί έπρεπε να έχουν πάντα υπόψη τους ότι οι στρατιώ τες που είχαν υπό τις διαταγές τους ήταν νεαρής, σχεδόν παιδικής ηλι­ κίας, γαλουχημένοι με την ελπίδα να συμμετάσχουν κάποια στιγμή σε μάχες και να πεθάνουν για τον φύρερ και την πατρίδα. Ωστόσο τα προβλήματα στην εκπαίδευση ήταν πολλά και αφορούσαν το υπάρχον υ­ λικό, όπως ήταν τα οχήματα, ο οπλισμός, οι στολές και κατ' επέκταση ο εφ οδια­ σμός σε καύσιμα και πυρομαχικά. Οπως ήταν φυσικό, η έλλειψη καυσίμων και ο­ χημάτων είχε αρνητική επίδραση στην

Η Μεραρχία δ ιέθ ετε μέχρι την D-Day 81 άρματα Panther Ausf G, τα οποία έφεραν πυροβόλο 75 mm.

εκπαίδευση των οδηγών. Πολλές φορές υπήρχε διαθέσιμο μόνο ένα τεθω ρακι­ σμένο όχημα (SPW) για μεγάλο αριθμό εκπαιδευομένων, ενώ άλλοτε δεν ήταν διαθέσιμο ούτε αυτό. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και με την εκπαίδευση των αρματιστών στο πεδίο ασκήσεων του Βίντερλαγκ. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Μπεβερλό συμμετείχαν και σε αποστολές αναζήτησης και εντοπισμού σταθμών ανεφοδιασμού των αντιστασια­ κών ομάδων του Βελγίου. Η δράση τους ήταν επιτυχημένη, αν κρίνουμε από το γεγονός ό τι στις 19 Σεπτεμβρίου 1943 ε­ ντοπίστηκαν από ομάδες της Μεραρχίας 48 κιβώτια με οπλισμό και πυρομαχικά, α­ λεξίπτωτα και έναν ασύρματο, στο δάσος βορείως του χωριού Γκεέλ. Στις 24 Ιουνίου 1943 η Μεραρχία ορ­ γανώθηκε ως 12η SS Μεραρχία Γρεναδιέ­ ρων Πάντσερ και μέχρι τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους 16.000 νεαροί είχαν εγ ­ γράφει στις τά ξεις της. Στις 30 Οκτωβρί­ ου 1943 αναδιοργανώθηκε ως πλήρης με­ ραρχία πάντσερ και δ ιέθ ετε τα 25ο και 26ο SS Συντάγματα Γρεναδιέρων Πά­ ντσερ, το 12ο SS Σύνταγμα Αρμάτων, ένα σύνταγμα πυροβολικού, ένα τάγμα μηχα­ νικού, επιλαρχία αναγνώρισης, επιλαρχία κυνηγών αρμάτων, τάγμα διαβιβάσεων και μοίρα αντιαεροπορικών. Επιπλέον, υ­ πήρχε λόχος αναπληρώσεων και επισκευ­ ών.

Ν Ο ΡΜ ΑΝ ΔΙΑ: ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ Την 1η Απριλίου 1944, δύο μήνες πριν από τη συμμαχική απόβαση στις νορμαν­ δικές ακτές, η Μεραρχία μεταφ έρθηκε

Οι νεοσύλλεκτοι της Μεραρχίας έπρεπε να διατηρούν άριστη φυσική κατάσταση. εδώ κινείται στη λασπώδη όχθη ενός ποταμού κατά τη διάρκεια μιας άσκησης.

ο εκπαιδευόμενος

από το Μπεβερλό στην περιοχή νότια και νοτιοδυτικά της Ρουέν στη Γαλλία. Λίγο αργότερα, το μεγαλύτερο μέρος της με­ τα φ έρ θηκε σε μια περιοχή που εκτεινό ­ ταν από το Νοζάντ λε Ρουά μέχρι τη Μορτάν. Η Μεραρχία τέθ η κ ε σε ετο ιμό ­ τητα την 1η Ιουνίου, παρά το γεγονός ότι επικρατούσε αβεβαιότητα στην Ανώτατη Διοίκηση της Wehrmacht (OKW) ως προς την τοποθεσία και την ημέρα της απόβα­ σης. Τον Ιούνιο του 1944 οι Γερμανοί δ ιέ­ θ ετα ν στο Δυτικό Μέτωπο 58 μεραρχίες, από τις οποίες 20 ήταν στατικές, ικανές

m

μόνο για αμυντικό αγώνα. Το σύνολο των μεραρχιών ήταν κατανεμημένο σε δύο Ομάδες Στρατιών (ΟΣ), τη «Β» υπό τον στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ και τη «G» υπό τον στρατηγό Γιοχάνες Μπλάσκοβιτς. Οι δύο αυτές ομάδες στρατιών αποτελούσαν την Ομάδα Στρατιών «Δύση» (ΟΣ West), με ανώτατο διοικητή τον στρατάρ­ χη Γκέρντ φον Ρούντστεντ. Η 12η SS Μ ε­ ραρχία αποτέλεσε μέρος μιας μηχανοκί­ νητης εφεδρείας, η οποία περιελάμβανε επίσης την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler», την 17η SS Μ ε­ ραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ «Goetz von

s z s M

m

s m

Γεννήθηκε στις 7 Μαϊου 1908 στο Χοχενλίμπουργκ της Βε­ στφαλίας. Ηταν μέλος της Σωματοφυλακής του Χίτλερ που συστάθηκε την άνοιξη του 1933, γνωστής ως «Leibstandarte». Κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Πολωνία ήταν διοικητής ενός λόχου της Μεραρχίας Πάντσερ «Kempf», φανερώνοντας τις διοικητικές του ικανότητες. Τιμήθηκε και με τις δύο τάξεις του Σιδηρού Σταυρού και αποτέλεσε το πρώτο στέλεχος της Μεραρχίας «Kempf» με τόσες διακρίσεις. Το 1940, ως διοικη­ τής του 1ου Τάγματος του Συντάγματος SS «Deutschland», συμμετείχε στην εκστρατεία στην Ολλανδία και στη Γαλλία, ό­ που έλαβε στις 4 Σεπτεμβρίου 1940 τον Σταυρό των Ιπποτών. Ο Φριτς B i t . Στην εκστρατεία κατά της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας το 1941 τοπ οθετήθηκε διοικητής του 1ου Τάγματο LAH, της «αιχμής του δόρατος» για τη διάνοιξη της διάβασης του Κλειδιού. Το 1942 ανέλαβε τη διοίκηση του 1ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ και κατάφερε να κερδίσει τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών και την προαγωγή του σε ταξίαρχο, ως αναγνώριση για τα επιτεύγματά του κατά τη μάχη του Χαρκόβου. Την άνοιξη του 1943 επιλέχθηκε ως διοικητής της νεοσυσταθείσας 12ης SS Μεραρ­ χίας Πάντσερ «Hitlerjugend» με τον βαθμό του υποστρατήγου, σε ηλικία μόλις 35 χρό­ νων. Ο B i t , αεικίνητος και δραστήριος, βρισκόταν πάντα κοντά στους στρατιώτες του μ έ­ σα στην κόλαση της μάχης, κερδίζοντας έτσι τον σεβασμό των πάντων. Στις 14 Ιουνίου, ενώ βρισκόταν στο στρατηγείο της Μεραρχίας στο Βενουά, τραυματίστηκε θανάσιμα από τα πυρά πολεμικών πλοίων που βομβάρδιζαν την περιοχή.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Το στοιχείο ενός αντιαρματικού όπλου καταλαμβάνοντας μια παραλλαγμένη Θέση πίσω από έναν Θαμνώδη φράχτη στη Νορμανδία μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές απώλειες σε εχθρικά άρματα, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν συνοδεύονταν από πεζικό.

10

Berlichingen» και τη Μεραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εφ εδρεία αυτή τυπικά ανήκε στην Τεθωρακισμένη Ομάδα Δύσης, η ο­ ποία δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 1943 από τον φον Ρούντστεντ με διοικη­ τή τον στρατηγό Γκέυρ φον Σβέπενμπουργκ, ουσιαστικά όμως ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο της OKW και του ίδιου του Χίτλερ. Το γεγονός ότι η OKW βρισκόταν σε σύγχυση και αβεβαιότητα ως προς την περιοχή της συμμαχικής απόβασης, ακόμα και όταν αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη,

αποτέλεσε «βαρόμετρο» για τη διατήρη­ ση των μηχανοκίνητων μεραρχιών σε με­ γάλη απόσταση από τις α κτές απόβασης. Σε συνδυασμό με τις εκ τετα μ ένες κατα­ στροφές στο οδικό και σιδηροδρομικό δί­ κτυο από τις δολιοφθορές των γαλλικών αντιστασιακών ομάδων και τη δράση της συμμαχικής αεροπορίας, η προετοιμασία και η εκτόξευση αποφασιστικών αντεπι­ θέσεων δεν θα γίνονταν υπό τις καλύτε­ ρες συνθήκες. Την ημέρα τη ς απόβασης η 12η SS και

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΤ «ΠΑΝΤΣΕΡ» ΜΑΓΊΕΡ Γεννήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1910 στο Γιερξχάιμ, από πατέρα εργάτη. Μέχρι την έκρηξη του πολέμου είχε προαχθεί στον βαθμό του λοχαγού των SS και υπηρετούσε στη «Leibstandarte». Οι ηγετικές του ικανότητες φάνηκαν στην εκστρατεία κατά της Ελλάδας και αργότερα κατά της Σοβιετικής Ενωσης, το καλοκαίρι του 1941. Στην επιχείρηση «Barbarossa» έλαβε την επωνυμία «ο γρήγορος Μάγιερ», εξαιτίας της οφοδρότητας και της τεχνικής που χαρακτήρι­ ζε τις ενέργειές του. Στη μάχη του Χαρκόβου, το 1943, κέρ­ δισε τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Ηταν ανά­ μεσα στους αξιωματικούς της «Leibstandarte» που αποσπάσθηκαν για να υπηρετήσουν στη «Hitlerjugend». Ανέλαβε τη διοίκηση του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πά0 Κούρτ «Πάντσερ» ντσερ ως συνταγματάρχης. Μετά τον θάνατο του Βιτ ανέΜ άγιερ. λαβε τη διοίκηση της Μεραρχίας, σε ηλικία 33 ετών, γεγονός που τον καθιστούσε τον νεώτερο διοικητή μεραρ­ χίας, τιμήθηκε δε και με τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών. Κατά τη διάρκεια της υπο­ χώρησης της 12ης SS από τη Γαλλία, συνελήφθη αιχμάλωτος στο βελγικό χωριό Ντουρνάλ και παραδόθηκε στους Καναδούς. Κατηγορήθηκε ως υπεύθυνος για την εκτέλεση αιχμαλώτων και αρχικά καταδικάσθηκε σε θάνατο με απαγχονισμό. Λόγω έλλειψης ου­ σιαστικών αποδεικτικών στοιχείων η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη. Το 1951 επέστρεψε στη Γερμανία και στις 7 Σεπτεμβρίου 1954 αφ έθηκε ελεύθερος. Π έθανε στις 23 Δεκεμβρίου 1961 από καρδιακή προσβολή.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Τεθωρακισμένο όχημα SdKfz 231 της 12ης SS κινείται ανάμεσα στα συντρίμμια της πόλης Καν, αποτέλεσμα των βίαιων μαχών και των βομβαρδισμών του Ιουνίου και του Ιουλίου του 1944. Στο δεξιό εμπρόσθιο μέρος του οχήματος διακρίνεται το έμβλημα της Μεραρχίας.

η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» βρίσκονταν σε απόσταση 160 χιλιομέτρω ν από το κα­ νάλι της Μάγχης. Η πρώτη είχε αναπτυ­ χ θ εί στην περιοχή κοντά στη Λιζιέ και η «Lehr» στη Σαρτρ, και οι δύο οε απόσταση μιας ημέρας από την Καν. Ο μόνος τεθω ­ ρακισμένος σχηματισμός που θα μπο­ ρούσε να αντιμετωπίσει σε πρώτο χρόνο τις συμμαχικές δυνάμεις στην ακτή «Sword» ήταν η 21η Μεραρχία Πάντσερ, υπό το ν υποστράτηγο Εντγκαρ Φώυχτινγκερ. Η πόλη της Καν αποτελούσε κλειδί για την επίτευξη των στόχων του στρατη­ γού Μ οντγκόμερυ, επικεφαλής των χερ­ σαίων δυνάμεων της επιχείρησης «Overlord», και γι' αυτό έπρεπε να κατα­ λη φ θ εί από την πρώτη ημέρα της απόβα­ σης. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, η οποία ενήργησε στην ακτή «Sword», είχε ως αντικειμενικό σκοπό την ταχεία προέ­ λαση και την κατάληψη της Καν. Το συ­ γκοινωνιακό δίκτυο της Καν θα έδινε τη δυνατότητα στους Συμμάχους να προελάσουν με ταχύτητα προς το Παρίσι, εκ­ μεταλλευόμενοι το αρματικό έδαφος γύ­ ρω από την περιοχή της Φαλαίζ. Πρώτη αντίδραση του LXXXIV Σώμα­ τος Στρατού υπό τον στρατηγό Εριχ Μαρκς, που είχε την ευθύνη της επιτήρησης της ακτής «Sword», ήταν η εκτόξευση α­ ντεπίθεσης από την 21η Μεραρχία Πά­ ντσερ. Τμήματα του 192 Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ κατάφεραν να αποτελέσουν σφήνα μεταξύ της 3ης Βρε­ τανικής και τη ς 3ης Καναδικής Μεραρ-

Ο Φριτς B i t πλαισιωμένος από τον Μαξ Βύνσε και τον Κούρτ Μ άγιερ, ο οποίος τον διαδέχθηκε στη διοίκηση της Μεραρχίας μετά τον θάνατό του.

χίας που ενεργούσε στην ακτή «Juno» και να λάβουν επαφή με τα απομονωμένα τμήματα του γερμανικού 736 Συντάγμα­ τος Πεζικού στη Λιόν συρ Μερ της ακτής «Sword». Ωστόσο, η εμφάνιση της βρετα­ νικής 6ης Α εροκίνητης (Airlanding) Τα­ ξιαρχίας κοντά στη Σεντ Ομπέν ανάγκα­ σε τον Φώυχτινγκερ να αποσύρει τις δυ­ νάμεις του βορείως της Καν και να ανασ τείλει οποιαδήποτε επ ιθετική ενέργεια. Παρόλα αυτά, οι Βρετανοί είχαν αποτύχει να καταλάβουν από την πρώτη ημέρα της απόβασης το ζωτικό έδαφος της Καν. Η OKW διέτα ξε την προώθηση της 12ης SS και της Μεραρχίας Πάντσερ «Lehr» προς την περιοχή της Καν και του αεροδρομίου Καρπικέ. Η κίνηση των με­ ραρχιών γινόταν με μεγάλη δυσκολία λόγω της έντονης δράσης της συμμαχικής αεροπορίας, η οποία κυριαρχούσε στον εναέριο χώρο, και της συσσώρευσης προ­ σωπικού, αρμάτων και οχημάτων που κατευθύνονταν προς τις εμπόλεμες ζώνες. Οι συνολικές απώλειες της 12ης SS ήταν 22 νεκροί, 60 τραυματίες και ένας αγνο­ ούμενος. Η αντεπίθεση ανατέθηκε στο I SS Σώ­ μα Πάντσερ υπό τον αντιστράτηγο α1τά ­ ξης Ζεπ Ντήτριχ και συγκροτείτο από την 1η SS Μεραρχία «Leibstandarte», την 21η Μεραρχία Πάντσερ, τη 12η SS και τη Μ ε­ ραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εκτόξευση μιας άμεσης αντεπίθεσης την επομένη της απόβασης, δεν είχε την επιθυμητή έ­ κβαση. Η 21η κατάφερε όμως να ανακό­ ψει την προέλαση της 3ης Βρετανικής Μεραρχίας στη Λεμπιζέ ενώ η 1η SS βρι­ σκόταν ακόμη στο Βέλγιο σε κατάσταση αναδιοργάνωσης και ανάπαυσης, προερ­ χόμενη από το Ανατολικό Μέτωπο. Από τη 12η SS τα μόνα τμήματα που έφθασαν έγκαιρα στην Καν ήταν το 25ο SS Σύ­ νταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ με διοικη­

τή τον συνταγματάρχη Κούρτ Μάγιερ, η 2η Επιλαρχία Αρμάτων του 12ου SS Συ­ ντάγματος Αρμάτων υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Πριντς και η 3η Μοί­ ρα Πυροβολικού του 12ου SS Συντάγμα­ τος Πυροβολικού Πάντσερ υπό τον τα γ­ ματάρχη των SS Καρλ Μπάρτλινγκ, ενώ η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δεν αναμενόταν πριν από τις 8 Ιουνίου. Το Συγκρότη­ μα Μάχης Μάγιερ δ ιέ θ ε τε εκείνη τη στιγ­ μή περίπου 90 άρματα Panzer IV. Το σχέ­ διο αντεπίθεσης του Σώματος προέβλεπε επίθεση του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ στην κατεύθυνση ΒΔ του αερο­ δρομίου Καρπικέ προς το κενό μεταξύ Βρετανών και Καναδών. Στο δεξιό πλευ­

ρό της 12ης SS δρούσε η 21η, με κα τεύ­ θυνση τη Λιόν συρ Μερ, για μια ακόμη φορά. Ο σταθμός διοίκησης του Μάγιερ αναπτύχθηκε στο Αββαείο των Αρδεννών, βορειοδυτικά της Καν, το οποίο περιβαλλόταν από δενδρόκηπους και ψη­ λούς τοίχους και οι δύο πύργοι του πα­ ρείχαν θαυμάσια παρατήρηση. Η έντονη δραστηριότητα της 3ης Καναδικής Μ ε­ ραρχίας Πεζικού, η οποία επεδίωκε την κατάληψη του αεροδρομίου, ανάγκασε τον Μάγιερ να ανασ τείλει την αρχικά επι­ τυχημένη του επ ιθετική ενέργεια. Οι κα­ ναδικές μονάδες τεθωρακισμένων και πεζικού διερχόμενες από την πόλη Οτι με κατεύθυνση προς Φρανκβίγ δέχθηκαν μια σφοδρή προσβολή από το 3ο Τάγμα του 25ου SS και τις 5η και 6η Ιλες Αρμά­ των της 2ης Επιλαρχίας, που διέλυσαν τον Λόχο C του Συντάγματος των Χαϊλάντερς της Βόρειας Νέας Σκωτίας και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στο υπό­ λοιπο του τάγματος. Η 12η SS κα τέσ τρε­ ψε 28 καναδικά άρματα και μεγάλο α ριθ­ μό οχημάτων προτού αποσυρθεί στη βό­ ρεια παρυφή της Οτι, αποτρέποντας την κατάληψη του αεροδρομίου Καρπικέ. Μέχρι το μεσημέρι της 7ης Ιουνίου, το Καναδικό Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων «Regina» κατέλαβε τα δεσπόζοντα εδάφη των κωμοπόλεων Μ πρετεβίγ και Νορέ αν Μπεσέν. Παράλληλα πιο δυτικά οι Βασιλι­ κοί Τυφεκιοφόροι «Winnipeg» κατέλαβαν την Πουτό αν Μπεσέν και το Καναδικό

ΕΝΑ KIT ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΥΣ ΤΗΣ 12ης SS ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ",HITLERJUGEND" ΣΤΗΝ 1/35 Μια όμορφη προσθήκη στην ήδη μεγάλη σειρά της Dragon στην κλίμακα 1/35 αποτελεί το συγκεκριμένο κιτ, που βρίσκεται στα ί­ δια υψηλά στάνταρ ποιότητας της εταιρίας. Περιλαμβάνει τέσσερα πλαίσια πλαστικού πολυστερίνης χρώματος γκρι με 93 μέρη, έ ­ ναν πραγματικά εντυπωσιακό αριθμό αν αναλογιστούμε πως αυτά προορίζονται για την κατασκευή τεσσάρων φιγούρων στην 1/35. Προσφέρονται τα απαραίτητα (και κάτι παραπάνω) για την κατασκευή τεσσάρων γρεναδιέρων του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944, οι οποίοι επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42, φορούν διάφο­ ρες στολές παραλλαγής και διαθέτουν ποικιλία οπλισμού. Εκτός από τα εικονιζόμενα ό­ πλα (τυφέκιο Kar 98k των 7,92 mm με τον ειδικό εκτοξευτή βομβίδων, υποπολυβόλο ΜΡ 40, δύο πιστόλια Ρ 38, πολυβόλο MG 42) προσφέρονται δύο Sturmgewehr 44 των 7,92 mm, ένα Panzerfaust, δύο υποπολυβόλα PPSh 41, ένα ΜΡ 40, ταινίες φυσιγγίων και ένα τυφέκιο Gewehr 43 των 7,92 mm. Σίγουρα πρόκειται για ένα όμορφο και πρωτότυπο σετ φιγούρων που απευθύνεται σε όλους τους μοντελιστές (περισσότερες πληροφορίες πα­ ρέχονται στο κατάστημα Plastimodellismo, τηλ. 210-2912381 και 210-3613011). Σ. Δεμηράς

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Πολεμιστές της «Hitlerjugend» τρέχουν ανάμεσα στους βομβαρδισμένους δρόμους της Καν. Η Μεραρχία κατάψερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Βρετανό-Καναδούς, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν 33 ημέρες να καταλάβουν την πόλη, η οποία έπρεπε να είχε καταληφθεί από την πρώτη μέρα της απόβασης.

Σκωτσέζικο Σύνταγμα αναπτύχθηκε ως ε ­ φεδρεία στη Σεκβίγ αν Μπεσέν. Ο έλεγ­ χος αυτών των κωμοπόλεων από τους Κα­ ναδούς δημιούργησε μια εσοχή στη γραμμή άμυνας της Μεραρχίας, η οποία βέβαια έπρεπε να αποκατασταθεί και σε αυτό αποσκοπούσαν οι ακόλουθες επ ιθέ­ σεις από τα τμήματά της. Τις πρώτες πρωινές ώρες τη ς 8ης Ιου­ νίου το 26ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, με διοικητή τον αντισυνταγματάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε, αναπτύ­ χθηκε δυτικά του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ και ανέλαβε την εκκαθάριση των κωμοπόλεων Μπρετεβίγ, Νορέ αν Μπε­ σέν, Πουτό αν Μπεσέν και Μπρουαί. Στις 03.00 το 1ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Μπέρνχαρντ Κράουζε επ ιτέθηκε στην κατεύθυνση Σο - Νορέ, αλλά αναχαιτίστη­ κε από τα πυρά του καναδικού πυροβολι­ κού και αναγκάστηκε να λάβει αμυντικές θ έσ εις στον ποταμό Μυ. Με καθυστέρη­ ση τριών ωρών το 2ο Τάγμα του ταγμα­ τάρχη των SS Μπέρνχαρντ Ζίμπκεν επ ιτέ­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

θηκε από το Λε Μεσνίλ Πατρί και κατάφερε σχεδόν να εκμηδενίσ ει τους Λόχους Α, Β και C των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Winnipeg» και να καταλάβει την Πουτό αν Μπεσέν. Η αριθμητική υπεροχή των Καναδών όμως ανάγκασε τους γρεναδιέ­ ρους του Τάγματος να αποσυρθούν και στις 21.30 η κωμόπολη πέρασε και πάλι στην κατοχή των πρώτων με βαρύ τίμημα. Το 3ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Εριχ Ολμπέτερ κατέλαβε το Μπρουαί και το δάσος που απλωνόταν νοτιοδυτικά του χωριού, χωρίς ουσιαστικά να συναντήσει αντίσταση. Η 12η SS Επιλαρχία Αναγνώρι­ σης με διοικητή τον ταγματάρχη των SS Γκερντ Μπρέμερ, που είχε ως αποστολή την προστασία του αριστερού πλευρού της 12ης SS, αναγκάστηκε λόγω της πίε­ σης να υποχωρήσει στη γραμμή Κριστό Μπρουαί και να λάβει επαφή με το 3ο Τάγ­ μα του Ολμπέτερ. Το 1ο και το 2ο Τάγμα του 26ου SS Συ­ ντάγματος είχαν αποτύχει να ανατρέ­ ψουν την 7η Καναδική Ταξιαρχία και να α­

νοίξουν έναν διάδρομο κατά μήκος του δρόμου Καν - Μπαγιέ, που θα οδηγούσε τα τεθωρακισμένα της Μεραρχίας προς τις α κτές απόβασης. Το βράδυ της 8ης Ιουνίου ο Μάγιερ ηγήθηκε επίθεσης συ­ γκροτήματος αποτελούμενου από τον Λόχο Αναγνώρισης του 25ου SS Συντάγ­ ματος και την 1η και 4η Ιλη Αρμάτων της 1ης Επιλαρχίας με διοικητή τον ταγμα­ τάρχη των SS Αρνολντ Γιούργκενσεν του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων κατά της Μπρετεβίγ. Παρά την κατάληψή της και την κύκλωση του σταθμού διοίκησης του Συντάγματος «Regina», το συγκρότημα α­ ναγκάστηκε να παραδώσει την κωμόπολη και να ανασ τείλει την επ ιθετική του ενέρ­ γεια. Οι επ ιθέσεις των νεαρών φανατικών πολεμιστών τη ς 12ης SS δεν είχαν ουσια­ στικό αποτέλεσμα εξαιτίας της σθεναρής αντίστασης και της μαχητικότητας των «Regina» και ίσως λόγω και της απειρίας και της ελλιπούς εκπαίδευσής τους για την ανάληψη τέτοιω ν επιχειρήσεων, αλλά και της έλλειψης υποστήριξης πυροβολι­ κού και αεροπορίας. Τη νύκτα 8/9 Ιουνίου οι βρετανικές δυνάμεις κατέλαβαν τη ν πόλη Μπαγιέ, βορειοδυτικά της Καν, και τα δεσπόζοντα εδάφη ανατολικά και νοτιοανατολικά. Η κρισιμότητα της κατάστασης αντικα το­ πτρίζεται στη στάση του φον Σβέπενμπουργκ, διοικητή τη ς Τεθωρακισμένης Ομάδας Δύσης, κατά την ενημέρωσή του από τον Μάγιερ στις 9 Ιουνίου στο διοικη­ τήριο της 12ης SS: «Αγαπητέ μου Μάγιερ, ο πόλεμος τώρα μπορεί να κερδηθεί μό­ νο μέσω πολιτικών οδών». Η ανακατάλη­ ψη της Μπαγιέ προϋπέθετε την κατάλη­ ψη της Μπρετεβίγ. Εκείνη τη στιγμή, η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δ ιέθ ετε μόνο δύο συντάγματα, ενώ το 26ο SS Σύνταγ­ μα είχε εμπλακεί με την 8η Βρετανική Τε­ θωρακισμένη Ταξιαρχία που απειλούσε το αριστερό πλευρό του. Ενα συγκρότη­ μα μάχης αποτελούμενο από δύο ίλες της 1ης Επιλαρχίας, τον 15ο Λόχο Μοτοσικλετιστώ ν και μια ομάδα αυτοκινούμε­ νων πυροβόλων ανέλαβε την εκτέλεση της επίθεσης. Επικεφαλής για μια ακόμη φορά ήταν ο Μάγιερ. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της έλλειψ ης ισχυρής δύνα­ μης πεζικού και της σχετικά μικρής συνο­ λικής ισχύος του συγκροτήματος. Παρά το γεγονός ό τι το συγκρότημα μάχης του Μάγιερ κατάφερε να ανατρέ­ ψει τις προωθημένες θέσ εις των «Regina» και τον συνεχή βομβαρδισμό της Μπρετεβίγ, δεν μπόρεσε να την κα­ ταλάβει εξαιτίας της ισχυρής παρουσίας αντιαρματικών. Την επομένη η 12η SS επανέλαβε τις επιθέσεις της, αυτή τη φο­ ρά με σκοπό την κατάληψη της Νορέ με την 3η Ιλη της 1ης Επιλαρχίας του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, που δεν είχε λάβει μέρος στην επίθεση την προηγουμένη, το 1ο Τάγμα του 26ου SS, και έναν μικρό αριθμό πεζών από το 25ο SS Σύ­ νταγμα, χωρίς την υποστήριξη πυροβολι­

κού. Τα άρματα Panther, διασχίζοντας το ανοικτό και αρματικό έδαφος που ήταν καλυμμένο με σιτηρά, επ ιτέθηκαν κατά των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Regina». Ωστόσο, δεν αντιλήφθηκαν ότι εννέα Sherman του Συντάγματος «Elgin», συ­ μπεριλαμβανομένων μερικών αρμάτων που έφεραν πυροβόλο 17 pdr, τα οποία κι­ νούντο προς υποστήριξη των «Regina», βρέθηκαν στο πλευρό τους. Χαρακτηρι­ στικό του αιφνιδιασμού της προσβολής ήταν ότι το πλήρωμα ενός Panther θεώ ρη­ σε ότι έπεσε σε ναρκοπέδιο, όταν κτυπήθηκε η ερπύστριά του. Μέσα σε τέσσερα λεπτά καταστράφηκαν έξι Panther, ενώ η ταυτόχρονη επίθεση του 1ου Τάγματος δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Παρά τη μαχητι­ κότητα, το σθένος και τον φανατισμό των νεαρών παιδιών της «Hitlerjugend», η αδυ­ ναμία της να ανοίξει διάδρομο προς τους αιγιαλούς απόβασης καταδεικνύει αφε­ νός την υπεροχή των συμμαχικών δυνά­ μεων σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό και αφετέρου τον μικρό βαθμό ετοιμότητας της Μεραρχίας να αναλάβει επ ιθ ετικές ε­ πιχειρήσεις. Στις 11 Ιουνίου η 3η Καναδική Μεραρ­ χία Πεζικού ανέλαβε να εκκαθαρίσει την κοιλάδα του ποταμού Μυ, καταλαμβάνο­ ντας τα δεσπόζοντα εδάφη στην Οτ ντι Μπασκ, όπου βρισκόταν και ο σταθμός διοίκησης του 26ου SS Συντάγματος Γρε­ ναδιέρων Πάντσερ υπό τον αντισυνταγματάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε. Αιχμή της επίθεσης ήταν το 6ο Καναδικό Τεθω­ ρακισμένο Σύνταγμα με την υποστήριξη του πεζικού των Τυφεκιοφόρων της Βασιλίσσης. Φθάνοντας βόρεια της Λε Μεσνίλ Πατρί, τα επικεφαλής τμήματα των Κανα­

δών δέχθηκαν επίθεση από το 3ο Τάγμα υπό τον ταγματάρχη των SS Ολμπέτερ, που ενήργησε από την Κριστό στα δεξιά τους και από το 1ο Τάγμα του ταγματάρ­ χη των SS Κράουζε από τη Σεν Μανβί στα αριστερά τους. Οι Καναδοί αναγκάστη­ καν να υποχωρήσουν αφήνοντας πίσω 37 κατεστραμμένα άρματα και μεγάλο α ριθ­ μό τραυματιών και νεκρών. Η αναμέτρη­ ση με τους γρεναδιέρους της «Hitlerjugend» στη Λε Μεσνίλ Πατρί κόστι­ σε στο 6ο Καναδικό Τεθωρακισμένο Σύ­ νταγμα το 1/3 των συνολικών του απωλει­ ών κατά τη διάρκεια της δράσης του στην Ευρώπη. Το αποδεκατιομένο Σύ­ νταγμα αποσύρθηκε και αντικαταστάθηκε από το καναδικό Σύνταγμα Πεζικού «de la Claudiere». Η ακτή «Sword» ήταν ήδη ασφαλής και η 3η Βρετανική Μεραρχία βρισκόταν πλέον κοντά στην Καν, με την 6η Βρετα­ νική Αερομεταφ ερόμενη Μεραρχία να ε ­ νεργεί στο αριστερό της πλευρό και την 3η Καναδική Μεραρχία δεξιά της. Ωστό­ σο οι Βρετανοί δεν είχαν καταλάβει τον κύριο αντικειμενικό τους σκοπό που ή­ ταν η πόλη της Καν και το αεροδρόμιο του Καρπικέ, αλλά και η 7η Γερμανική Στρατιά του στρατηγού Φρήντριχ Ντόλμαν είχε αποτύχει να εξαλείψ ει τα προγε­ φυρώματα επί των ακτών και να ρίξει στη θάλασσα τις αποβατικές δυνάμεις. Στις 14 Ιουνίου ο σταθμός διοίκησης της 12ης SS στο Βενουά δέχθηκε τα πυ­ ρά των πυροβόλων 16 in δύο βρετανικών θωρηκτών, με αποτέλεσμα τον θάνατο του διοικητή της Μεραρχίας, Βιτ. Διάδο­ χός του ήταν ο νυν διοικητής του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ

Κούρτ «Πάντσερ» Μάγιερ, μόλις 33 χρό­ νων και πιθανώς ο νεώ τερος διοικητής μεραρχίας κατά τη διάρκεια του πολέ­ μου. Μέχρι στις 16 Ιουνίου, οι απώλειες της Μεραρχίας είχαν α νέλθ ει σε 403 νε­ κρούς, 847 τρ α υμα τίες και 63 αγνοούμε­ νους, ενώ δεν προβλεπόταν περαιτέρω ε ­ νίσχυση. Στις 26 Ιουνίου οι Βρετανοί έθεσαν σε εφαρμογή την επιχείρηση «Epsom», η οποία αποτελούσε μια ακόμη προσπά­ θ εια να καταλάβουν την Καν και το Καρ­ πικέ. Το βάρος τη ς επίθεσης ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού με διοι­ κητή το ν αντιστράτηγο Ο' Κόνορ, που συ­ γκρ ο τείτο από τρ εις μεραρχίες, τη 15η Σκωτική, την 43η Ουέσεξ (Wessex) και την 11η Τεθωρακισμένη, και αυτή διεξήχθη σε συνδυασμό με την προώθηση των Αμερικανών από τα δυτικά, προκειμένου να επιτύχουν την κύκλωση των γερμανι­ κών δυνάμεων που αμύνονταν στην ευ ­ ρύτερη περιοχή της Καν. Στο αριστερό πλευρό του Σώματος ενεργούσε το I Βρε­ τανικό Σώμα Στρατού και στο δεξιό το XXX Σώμα. Το σχέδιο προέβλεπε την κα­ τάληψη των γεφυρών του ποταμού Οντόν από τις 15η και 43η Μεραρχίες και στη συνέχεια την εκμετάλλευσή τους από την 11η Τεθωρακισμένη, η οποία θα εκινείτο ΝΑ, για να καταλάβει τις γέφ υ­ ρες του ποταμού Ορν και τα δεσπόζοντα εδάφη που «βλέπουν» προς τη Φαλαίζ. Η 12η SS και η Μεραρχία «Lehr» είχαν να αντιπαρατάξουν στους 60.000 άνδρες και στα 600 άρματα των Βρετανών μόλις 250 άρματα και μερικά πυροβόλα 88 mm. Για μια ακόμη φορά η μαχητικότητα των «μω­ ρών» της «Hitlerjugend», που πολλές φο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχεδάση χάρτη : Γεωργία Λουκά

Χάρτης της περιοχής της Καν.

14 mm

ρές βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν τα βρε­ τανικά άρματα με χειροβομβίδες και α­ ντιαρματικούς εκτο ξευ τές (Panzerfaust 30 και 60), αναμετρήθηκε με την αριθμητική υπεροχή των Συμμάχων. Ο Μάγιερ περίμενε απεγνωσμένα ενισχύσεις, οι οποίες επρόκειτο να φανούν με το II SS Σώμα Πάντσερ, αποτελούμενο από τις 9η SS Μεραρχία Πάντσερ «Hohenstaufen» και 10η SS Μεραρχία Πάντσερ «Frundsberg». Στο μεταξύ, η βρετανική 11η ΤΘΜ διέβη τον ποταμό Οντόν χρησιμοποιώντας μια άθικτη γέφυρα κοντά στην Τουρμανβίγ και προωθήθηκε προς τον λόφο 112, ενώ η 15η Σκωτική Μεραρχία Πεζικού κινήθηκε προς τη Βερσόν απειλώντας τον σταθμό διοίκησης της 12ης SS. Γϊ αυτό τον λόγο, ο Μάγιερ στις 28 Ιουνίου μ ετέ­ φερε τον σταθμό διοίκησης στην ερειπω­ μένη Καν. Ο λόφος 112, νοτιοδυτικά της Καν, κοντά στην Μπαρόν, αποτέλεσε πε­ ριοχή όπου διεξήχθησαν αιματηρές μά­ χες. Ο συνεχής συμμαχικός βομβαρδι­ σμός με την αεροπορία και το πυροβολι­ κό κυριολεκτικά τον ισοπέδωσε. Στις 29 Ιουνίου η 11η ΤΘΜ κατέλαβε τον λόφο 112, τη στιγμή που το II SS Σώμα Πάντσερ ετοιμαζόταν να προσβάλει το δυτικό πλευρό του βρετανικού προγεφυρώμα­ τος στον ποταμό Οντόν. Στην αντεπίθεση που εκτο ξεύ τη κε από τρ εις κα τευ θ ύν­ σεις συμμετείχε και συγκρότημα μάχης υπό τον αντισυνταγματάρχη των SS Μαξ Βύνσε, με την υποστήριξη υπολειμμάτων του 3ου Τάγματος του Ολμπέτερ. Τελικά ο λόφος 112 πέρασε στον έλεγχο των γρε­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ναδιέρων με μεγάλο κόστος. Η επιχείρηση «Jupiter» της 10ης Ιουλί­ ου, η οποία εκτελέσ τη κε από την 43η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού «Wessex», αποτέλεσε μια από τις προσπάθειες των Βρετανών να καταλάβουν τον κρίσιμο λό­ φο 112 και να προκαλέσουν ρήγμα στο σημείο συνδέσμου μεταξύ της 12ης SS και της 10ης SS «Frundsberg» στην Ετερβίγ, χωρίς επιτυχία. Το 1ο Τάγμα του 26ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ του ταγματάρχη των SS Κράουζε, με 150 άνδρες, ανέλαβε την άμυνα του αερο­ δρομίου του Καρπικέ με την υποστήριξη μερικών αρμάτων και πυροβόλων 88 mm. Την επίθεση για την κατάληψη του αερο­ δρομίου διεξήγαγε η 8η Καναδική Ταξιαρ­ χία Πεζικού με την υποστήριξη αρμάτων από το Σύνταγμα Fort «Garry Horse» και τη 79η Βρετανική ΤΘΜ. Παρά το γεγονός ό τι οι νεαροί γρεναδιέροι του Κράουζε ε ί­ χαν να αντιμετωπίσουν συγκριτικά μία α­ νώτερη δύναμη, κατάφεραν να διατηρή­ σουν υπό τον έλεγχό τους το αεροδρόμιο μέχρι τις 8 Ιουλίου, οπότε αναγκάστηκαν να αποσυρθούν προκειμένου να μη κυ­ κλωθούν λόγω της επ ικείμενης κατάλη­ ψης της Καν από τους Βρετανούς. Η κατάληψη της Καν και των προα­ στίων της θα ολοκληρωνόταν με δύο επι­ χειρήσεις, τις «Charnwood» στις 8 και «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Την πρώτη ανέλαβε το I Βρετανικό Σώμα με διοικητή τον αντιστράτηγο Τζων Κρόκερ, αποτε­ λούμενο από την 3η και την 59η Β ρετανι­ κή Μεραρχία Πεζικού, την 3η Καναδική Μεραρχία Πεζικού και δύο τεθω ρακισμέ­ νες ταξιαρχίες. Το σχέδιο προέβλεπε την

κατάληψη της Καν και τη δημιουργία προγεφυρώματος στον ποταμό Ορν. Στα χωριά που απλώνονται βορείως της Καν είχε δημιουργηθεί ένα ισχυρό αμυντικό πλέγμα βάθους 5-6,5 χλμ., αποτελούμενο από αντιαρματικές τάφρους και φωλιές πολυβόλων. Εκεί είχε αναπτυχθεί το 25ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, αρι­ στερά του τμήματα της 1ης SS Μεραρ­ χίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler» και δεξιά του η 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe. Της επίθεσης προηγήθηκε ένας βομβαρδισμός που ξεκίνησε το από­ γευμα της 7ης Ιουλίου με 29 ομοβροντίες των πυροβόλων 16 in του θωρηκτού HMS «Rodney», με στόχο τον λόφο 64, βόρεια της Καν, στο σημείο όπου συναντώνται οι δρόμοι από την Επρόν και τη Λεμπιζέ. Σειρά πήραν περίπου 450 βομβαρδιστικά Halifax και Lancaster της Διοίκησης Βομ­ βαρδιστικών τη ς RAF. Επί 80 περίπου λε­ πτά το αμυντικό πλέγμα της Καν βρισκό­ ταν μέσα σε μια κόλαση πυρός, χωρίς ω­ στόσο να πληγεί ιδιαίτερα. Στις 04.20 της 8ης Ιουλίου, οι 3η και 59η Μ εραρχίες προέλασαν και μέσα σε μια ώρα έφτασαν στις κωμοπόλεις Ερονβίγ, Λεμπιζέ, Λα Μπι­ ζού ντ και Γκαλμάνς. Η σθεναρή, όμως, α­ ντίσταση της 12ης SS είχε καθυστερήσει και ουσιαστικά ανακόψει την περαιτέρω προώθηση της 59ης Μεραρχίας. Η 3η Κα­ ναδική Μεραρχία μέχρι το μεσημέρι της ί­ διας μέρας είχε καταφ έρει να προωθηθεί προς την Οτι και τη Σεν Λουέτ, παρά τις σφοδρές μάχες στη Μπουρόν και την α­ πώλεια 262 ανδρών της. Μια αντεπίθεση τμημάτων της «Hitlerjugend» ανέβαλε για την επομένη την κατάληψη της περιοχής

του Αββαείου. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού ανέτρεψ ε σε σύντομο χρονικό διάστημα την ανέτοιμη και όχι καλά εξο ­ πλισμένη 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe, απειλώντας έτσι το δεξιό πλευ­ ρό της «Hitlerjugend». Η κατάληψη της Καν ήταν πλέον θ έ ­ μα ωρών: οι διοικητές των λόχων είχαν σκοτωθεί σχεδόν όλοι, μεγάλος αριθμός αρμάτων και αντιαρματικών είχε καταστραφεί, το 3ο Τάγμα του 25ου Συντάγμα­ τος υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Μ ίλιους κυριολεκτικά πολεμού­ σε για την επιβίωσή του στην Οτί και στην Μπουρόν. Στη Γκρουσί ο 16ος Λόχος του 3ου Τάγματος του 26ου SS Συντάγματος εκμηδενίστηκε, με μοναδικό επιζώντα

τον αγγελιοφόρο, ενώ ένα μόνο αντιαρ­ ματικό που είχε λάβει θέση μεταξύ Γκρουσί και Μπουρόν συγκρότησε επί μισή ώρα τα καναδικά Sherman μέχρι τελικά να εξοντω θεί. Το «Στάλινγκραντ» της «Hitlerjugend» ήταν κοντά. Μπροστά σε αυτή την πολύ πιθανή προοπτική, ο Μάγιερ αγνόησε τις ρητές διαταγές του Χίτλερ για άμυνα μέχρις εσχάτων και απο­ φάσισε να αποσυρθεί πίσω από τον ποτα­ μό Ορν, χωρίς τη συναίνεση του I SS Σώ­ ματος Πάντσερ. Η εκδήλωση αντεπ ίθε­ σης περιορισμένης έκτασης με όσα άρ­ ματα είχε στη διάθεσή του αποσκοπούσε στην κάλυψη της απομάκρυνσης των τραυματιώ ν και τη ς απαγκίστρωσης των υπολειμμάτων τη ς Μεραρχίας.

Το πρωί τη ς 9ης Ιουλίου οι Βρετανοί και οι Καναδοί κατέλαβαν την Καν, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να διασχίσουν το ν ποταμό Ορν που κυλούσε μέσα στην πόλη και να καταλάβουν τα νότια προά­ στιά της. Επρεπε να παρέλθουν 33 ημέ­ ρες σκληρών και αδυσώπητων μαχών από την ημέρα της απόβασης για να πετύχουν οι Βρετανοί αυτό που έπρεπε να ε ί­ χε επ ιτευχθ εί από τη D-Day. Στις 11 Ιουλίου η «Hitlerjugend» αντικαταστάθηκε από την 1η SS, η οποία έλα­ βε το Σύνταγμα Πυροβολικού και ένα τάγμα γρεναδιέρων. Στη συνέχεια, το υ­ πόλοιπο της Μεραρχίας μεταφ έρθηκε στην περιοχή μεταξύ Σασί και Μπονς, βό­ ρεια της Φαλαίζ, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Ομως μέσα σε σύντομο χρονι­ κό διάστημα, σε έξι μόλις ημέρες, επα­ νήλθε στη δράση. Η ολοκλήρωση της εκκαθάρισης της Καν πραγματοποιήθηκε με τη ν επιχείρη­ ση «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Η επιχεί­ ρηση ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού, υπό τη διοίκηση του οποίου τ έ ­ θηκαν τρ εις βρετανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες, η 7η, η 11η και των Φρουρών, συνολικής δύναμης 750 αρμάτων. Α ντικει­ μενικός σκοπός της ενέργειας ήταν η δη­ μιουργία ρήγματος στη γερμανική άμυνα από την πλευρά του αεροπρογεφυρώμα-

______________________________ PETER HOFSCHRÖER______________________________

Η Μ

ικ ρό τ ε ρη

Ν

ικ η του

Ο

υ ελ ιν γκ το ν

Η εξαιρετική και τραγική ιστορία του πάθους ενός ανθρώπου να φτιάξει την καλύτερη μακέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των εποχών. Η ιστορία της μάχης του Βατερλό), κατά την οποία ο Γαλλικός Στράτος ηττήθηκε από τους Βρετανούς και τους Πρώσους, αποτελεί μια άγνωστη μέχρι τώρα περίπτωση πα­ ραχάραξης, ώστε να καρπωθεί τη δόξα της νίκης μόνο ο αρχηγός των Βρετανικών στρα­ τευμάτων, Arthur Wellesley, Δούκας του Ουελινγκτον'. Ό πω ς αποκαλύπτει ο Βρετανός ιστορι­ κός Πήτερ Χόφσρερ στο βιβλίο αυτό, ο Δού­ κας προσπάθησε να μονοπωλήσει την νίκη και να δείξει ότι νίκησε τον Ναπολέοντα α­ ποκλειστικά και μόνο με τις δικές του δυνά­ μεις, χωρίς να χρειαστεί την δύναμη των Πρώσων. Τέσσερις μέρες μετά την μάχη, στην αναφορά του, ο Δούκας ισχυρίστηκε ό­ τι οι δυνάμεις των Πρώσων έφθασαν αφού είχε τελειώσει η μάχη και ότι ήταν 8.000 στρατιώτες και όχι 48.000, που ήταν η αλή­

PETER H O FS C H R Ö E R

Η Μ ι κ ρ ό τ ε ρ η Ν ικ η t o t Ο υ ε λ ιν γ κ τ ο ν Ο Δούκας, ο Μακετοποχός και το Μυστικό του Βατερλά

θεια. Φρόντισε και στο μοντέλο αναπαρά­ στασης της μάχης να περάσει η δική του εκ­ δοχή. Δυστυχώς γι’ αυτό, ο λοχαγός William Siborne, που ανέλαβε την κατασκευή του μοντέλου, επιχείρησε να προχωρήσει σε πι­ στή αναπαράσταση της μάχης. Έ πειτα από πιεσεις, όμως, δε'χθηκε την εκδοχή του Δού­ κα και αφαίρεσε 40.000 Πρώσους στρατιώ­ τες από το μοντε"λο. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου βρίσκε­ ται η εξαιρετική όσο και τραγική ιστορία ε­ νός ανθρώπου να φτιάξει την καλύτερη μα­ κέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των επο­ χών, που, εξαιτίας της, κε'ρδισε την εχθρότη­ τα του Δούκα και οδηγήθηκε στην ολική κα­ ταστροφή. ISBN: %0-88055-2-Χ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ Η Ρ Α Κ Λ Η Σ Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Η Αθηνών 6, Ζωγράφου, Τ.Κ. 15773, Τηλ. 210 7485892, 210 7472982, Fax: 210 7485891, e-mail: [email protected]

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Δύο γρεναδιέροι της «Hitlerjugend>> εξορμούν από θέσ εις απόκρυψης οπλισμένοι με υποπολυβόλα ΜΡ40. Η πυκνή και υψηλή βλάστηση προσφέρουν κάποιο βαθμό απόκρυψης από την εναέρια και την επίγεια παρατήρηση.

τος, στο αριστερό πλευρό των συμμαχι­ κών δυνάμεων, η κύκλωση της Καν από τα ανατολικά και η κατάληψη των κωμο­ πόλεων Μπουρζεμπού, Βιμόν και Μπρετεβ ίγ συρ Λιζ, που θα άνοιγε τον δρόμο για τη Φαλαίζ. Στις 18 Ιουλίου οι τρ εις τ ε ­ θωρακισμένες μεραρχίες, μαζί με την 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, εκ τό ξευ ­ σαν την επίθεσή τους από το αεροπρογε­ φύρωμα, ΒΑ της Καν. Παράλληλα η 2η Κα­ ναδική Μεραρχία επ ιτέθηκε από τα δ υ τι­ κά προάστια της Καν, μαζί με την 3η Κα­ ναδική Μεραρχία, η οποία κινήθηκε διά μέσου της πόλης. Μέχρι το Βράδυ η τ ε ­ λευταία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Καναδών, χωρίς όμως να έχει δημιουργηθ ε ί το επιθυμητό ρήγμα στη γερμανική ά­ μυνα. Η «Hitlerjugend» είχε αναπτυχθεί στην περιοχή μεταξύ Φρενουβίγ και Εμι6ίγ. νοτιοανατολικά τη ς Καν, μόλις τις πρώτες πρωινές ώρες της 19ης Ιουλίου, με αποστολή να απαγορεύσει την προώ­ θηση της Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των Φρουρών στον τομέα της, κάτι που τελικ ά πέτυχε. Η επιχείρηση «Goodwood», παρά την αρχική ευνοϊκή τη ς εξέλιξη, σταμάτησε λόγω των δυσμε­ νών καιρικών συνθηκών, χωρίς τελικά να διασπαστούν οι γερμανικές γραμμές. Αυ­ τό που πέτυχε ο Μοντγκόμερυ ήταν η κα­ θήλωση και η εμπλοκή των γερμανικών τεθωρακισμένων μεραρχιών στον βρετανικό-καναδικό τομέα, δίνοντας έτσ ι τη δυνατότητα στην 1η και στην 3η Αμερικα­

ΆΠΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νική Στρατιά να προελάσουν από τα δ υ τι­ κά δημιουργώντας το ένα σκέλος της «τανάλιας» που θα έσφιγγε τις γερμανι­ κές δυνάμεις στον θύλακα Φαλαίζ - Αρζεντάν.

Ο ΘΥΛΑΚΑΣ ΦΑΛΑΙΖ ■ΑΡΖΕΝΤΑΝ Μέχρι τις 26 Ιουλίου η 1η Αμερικανική Στρατιά του αντιστράτηγου Ομάρ Μπράντλεϋ είχε διασπάσει τις γερμανικές γραμμές στο Σεν Λο στον ποταμό Βιρ κα­ τά τη διάρκεια της επιχείρησης «Cobra», ενώ στις 30 Ιουλίου η 3η Στρατιά του Πάττον είχε φ τάσει στην Α6ράνς ανοίγοντας τον δρόμο για τη Βρετάνη και τον ποτα­ μό Λουάρ προς τον νότο. Α ντικειμενικός σκοπός των Αμερικανών ήταν η περικύ­ κλωση των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή Φαλαίζ - Αρζεντάν, η απαγόρευ­ ση υποχώρησής τους και τελικά η κατα­ στροφή τους. Η «τανάλια» τελικά θα έ­ κλεινε στην Τρούν, όπου η 1η Καναδική και η 2η Βρετανική Στρατιά θα συναντού­ σαν την 3η Αμερικανική Στρατιά. Η επιχεί­ ρηση «Luettich» στις 6 προς 7 Αυγούστου αποτέλεσε την αντίδραση του στρατάρ­ χη φον Κλούγκε, αντικαταστάτη του φον Ρούντστεντ, και είχε σκοπό την αποκοπή της 3ης Αμερικανικής Στρατιάς στην Α6ράνς. Την επιχείρηση ανέλαβε το νεοσυγκροτηθέν XLVII Σώμα Πάντσερ υπό τον στρατηγό Χανς φόν Φουνκ, που απο-

τε λ είτο από τη 2η Μεραρχία Πάντσερ, την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte», τη 2η SS Μεραρχία Πά­ ντσερ «Das Reich» και την 116 Μεραρχία Πάντσερ. Αρχικά η 2η SS και τμήμα της 2ης Πάντσερ σημείωσαν κάποια επιτυχία στη Μορταίν, αλλά σύντομα καθηλώθη­ καν από τη σθεναρή αντίσταση της 30ής Αμερικανικής Μεραρχίας Πεζικού. Τελι­ κά, η γερμανική αντεπίθεση κατέληξε σε καταστροφή: τα βρετανικά καταδιωκτικά - βομβαρδιστικά Typhoon κυριολεκτικά ι­ σοπέδωσαν τα πάντσερ. Η 12η SS ήταν η μοναδική ταχυκίνητη εφ εδρεία του I SS Σώματος Πάντσερ και ανέλαβε τον ρόλο του «πυροσβέστη», επεμβαίνοντας εκεί όπου δημιουργούντο ρήγματα στη γερμανική άμυνα. Η αποφα­ σιστικότητα των «μωρών» διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη καθυστέρηση της πτώσης της Φαλαίζ και στη διατήρηση του δρόμου διαφυγής ανοικτού για τις ε ­ γκλωβισμένες γερμανικές στρατιές. Παράλληλα με την επιχείρηση «Luettich» στις 7 Αυγούστου, εξελίχθηκε και η επιχείρηση «Totalize» από την 1η Κα­ ναδική Στρατιά. Το Συγκρότημα Μάχης Βύνσε της 12ης SS εγκαταστάθηκε αμυ­ ντικά στην περιοχή μεταξύ Λεζόν και Λεζέ, νότια της Καν, ενώ το Συγκρότημα Μάχης Βαλντμίλερ ανέλαβε ως αποστολή την κατάληψη των δεσποζόντων εδαφών νοτίως της Σεν Αινιάν. Το Συγκρότημα Μάχης Κράουζε αποσπάσθηκε στην 89η Μεραρχία προκειμένου να εξαλείψουν μαζί την εσοχή που δημιουργήθηκε στο Τιρί Χαρκού από την 59η Βρετανική Μ ε­ ραρχία και την 34η Βρετανική Τεθωρακι­ σμένη Ταξιαρχία. Ομως απομονώθηκε κα­ τά τη διάρκεια της μάχης και αναγκάστη­ κε να αποσυρθεί. Πενήντα - εξήντα γρε­ ναδιέροι βρήκαν κάλυψη πίσω από το αρ­ χαίο τείχος του Ecole Superieure de Jeunes Filles, αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέ­ χρι τον τελευτα ίο και δικαιώνοντας τη φήμη τους ως σκληροτράχηλων πολεμι­ στών. Από τη συμπλοκή με τους Κανα­ δούς Τυφεκιοφόρους «Mount Royal» επέζησαν μόνο τέσσερις, σύμφωνα με την α­ ναφορά της Ταξιαρχίας. Σε πολλές περι­ πτώσεις οι νεαροί γρεναδιέροι δεν δίστα­ ζαν να παίρνουν εκρηκτικά και να πηδούν μέσα στα συμμαχικά άρματα, σκοτώνο­ ντας τα πληρώματα και θ έτο ντα ς εκτός μάχης τα οχήματα. Ο φανατισμός των νε­ αρών αποτελούσε, σε πολλές περιπτώ­ σεις, τον σίγουρο δρόμο προς τον θάνα­ το. Στόχος των Καναδών ήταν ο τακτικής σημασίας λόφος 195 μεταξύ της Φαλαίζ και τη ς Σιντό. Η Δύναμη Γουόρθινγκτον, με βάση το καναδικό 28ο Σύνταγμα Τεθω­ ρακισμένων, στην προσπάθειά της να προσεγγίσει τον λόφο χάθηκε μέσα στη νύκτα και την επομένη βρέθηκε περίπου έξι χιλιόμετρα ΒΑ του λόφου και εκτός του βεληνεκούς του πυροβολικού υπο­ στήριξης. Ετσι, απομονώθηκε με αποτέ­

Δύο στρατιώτες της 12ης SS συλλαμβάνουν έναν Βρετανό αξιωματικό.

λεσμα τα Συγκροτήματα Μάχης Βύνσε και Κράουζε να εκτοξεύσουν μια σφοδρή επίθεση και με αιχμή του δόρατος 12 άρ­ ματα Panther και 9 άρματα Tiger I να κατα­ στρέψουν 28 καναδικά άρματα μέσα σε δύο ώρες. Ωστόσο, μια επίθεση των Κα­ ναδών ακολούθως εξασφάλισε τον λόφο 195 και ανάγκασε τους Γερμανούς να υ­ ποχωρήσουν 14 χλμ. Η προσπάθεια των Βρετανο-καναδών να καταλάβουν τη Φαλαίζ τελεσφόρησε με την επιχείρηση «Tractable» στις 14 Αυγούστου. Η επίθεση της 4ης Καναδικής και της 1ης Πολωνικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας προσέκρουσε στη λυσσαλέα αντίσταση των Γερμανών. Μέχρι τις 16 Αυγούστου οι Καναδοί δεν είχαν καταφ έ­ ρει να καταλάβουν τη Φαλαίζ, ενώ οι Γερ­ μανοί είχαν αρχίσει να υποχωρούν προς τα ανατολικά. Αυτό το αντιλήφ θηκε ο Μοντγκόμερυ και αποφάσισε να μεταφ έ­ ρει τα σκέλη της «τανάλιας» ανατολικότερα, κατά μήκος του ποταμού Ντιβ, με­ ταξύ Τρούν και Σαμπουά. Το τρίγωνο που σχηματίζεται από τις πόλεις Φαλαίζ Τρούν - Σαμπουά αποτέλεσε ένα θαυμά­ σιο πεδίο εξάσκησης των πληρωμάτων των καταδιωκτικών-βομβαρδιστικών Typhoon και Thunderbolt, με στόχους τα υ­ πολείμματα των υποχωρουσών γερμανι­ κών δυνάμεων. Η «Hitlerjugend» ανέλαβε να διατηρήσει τη βόρεια πλευρά του θ ύ ­ λακα ανοικτή, προκειμένου να διαφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι εγκλωβι­ σμένοι Γερμανοί στρατιώτες, αλλά οι οδοί διαφυγής είχαν κλεισ τεί από κατεστραμ­ μένα οχήματα και άρματα, γεγονός που καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την κα­ τάσταση. Ολες σχεδόν οι γέφ υρες κατά μήκος του ποταμού Ντιβ βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Συμμάχων και έτσι οποιαδήποτε σκέψη για αντεπίθεση από το II SS Σώμα Πάντσερ ήταν εκτός πραγματι­

κότητας. Η αυτοθυσία των «μωρών» και των άλλων μονάδων των Waffen SS έδωσε τον ελάχιστο χρόνο προκειμένου αρκετοί παγιδευμένοι Γερμανοί στρατιώ τες να διαφύγουν προς τον ποταμό Σηκουάνα. Σε μια από αυτές τις προσπάθειες της «Hitlerjugend», ο Μαξ Βύνσε, διοικητής του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, στον οποίο είχαν απονεμηθεί τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών στις 11 Αυγού­ στου 1944, τραυματίστηκε και αιχμαλωτί­ στηκε. Σε διάστημα δύο μηνών το Σύνταγμα Αρμάτων είχε καταστρέψει όχι λιγότερα από 250 άρματα. Στις 19 Αυγούστου η 1η Πολωνική Τεθωρακισμένη Μεραρχία συναντήθηκε στη Σαμπουά με την 90ή Αμε­ ρικανική Μεραρχία και έτσι ο θύλακας έ ­ κλεισε, με 10.000 περίπου νεκρούς Γερ­ μανούς. Το Συγκρότημα Μάχης Μόνκε ή ­ ταν το τελευτα ίο τμήμα της «Hitlerjugend» που διέβη τον ποταμό Ση­ κουάνα κατά τη διάρκεια της 24ης προς την 25η Αυγούστου. Περίπου 600 επιζώντες της Μεραρχίας με λιγοστά οχήματα και άρματα κατάφεραν να φτάσουν στον ποταμό Μεύση, με τους Αμερικανούς κα­ τά πόδας. Ο Μάγιερ, οδηγώντας τα υπο­ λείμματα της «Hitlerjugend» προς τα γαλλο-βελγικά σύνορα, ήλθε αντιμέτωπος με Βέλγους παρτιζάνους στο χωριό Ντουρνάλ, με αποτέλεσμα να αιχμαλω τισθεί και να παραδοθεί στους Καναδούς. Στις 21 Αυγούστου μια τελευτα ία προ­ σπάθεια του II SS Σώματος Πάντσερ να α­ νατρέψ ει τις πολωνικές δυνάμεις βορείως της Σαμπουά και να απεγκλωβίσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό στρατιω­ τών απέτυχε και ουσιαστικά έληξε η μάχη της Φαλαίζ. Ο Αϊζενχάουερ χαρακτήρισε τη Φαλαίζ ως ένα από τα πιο αιματηρά πε­ δία μαχών. Με προσωρινό διοικητή τον ταγμα­

τάρχη των SS Χούμπερτ Μάγιερ και αρ­ γότερα τον ταξίαρχο των SS Φριτς Κρέμερ, η Μεραρχία μεταφ έρθηκε στις αρ­ χές του Οκτωβρίου στην Κάτω Σαξωνία, σε περιοχές βόρεια της Βεστφαλίας, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Για την πολεμική τους δράση ο Αρτουρ Αξμαν απένειμε τιμητικά στα δύο συντάγματα γρεναδιέρων τη διακριτική ταινία «Hitlerjugend», την οποία έφεραν στα μα­ νίκια τους. Η Μεραρχία είχε απωλέσει το 80% του προσωπικού, το 80% των αρμά­ των, το 70% των τεθωρακισμένων οχημά­ των, το 60% του πυροβολικού και το 50% των λοιπών οχημάτων της. Η αντικατά­ σταση των απωλειών την περίοδο εκείνη αποτελούσε ένα μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα για το Γ' Ράιχ. Η Luftwaffe και το Kriegsmarine, οι τραυματίες που είχαν αναρρώσει και παιδιά ηλικίας 15 χρόνων αποτέλεσαν πηγές στρατολόγησης των νεοσύλλεκτων της «Hitlerjugend». Από τις τά ξεις της Αεροπορίας και του Ναυτικού στρατολογήθηκαν περίπου 2.000 άνδρες. Ηταν κυρίως στρατιώ τες άπειροι, χωρίς γνώση των τακτικώ ν του στρατού και ου­ σιαστικά χωρίς καμία σχέση με την αρχι­ κή σύνθεση και την ποιότητα της Μεραρ­ χίας. Η «Hitlerjugend» με διοικητή από τις 13 Νοεμβρίου τον ταξίαρχο των SS Ούγκο Κράας, πρώην διοικητή του 2ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ της «Leibstandarte», ετοιμαζόταν να λάβει μέ­ ρος στην επιχείρηση «Φθινοπωρινή Ομί­ χλη», την τελευ τα ία μεγάλη αντεπίθεση των Γερμανών στο Δυτικό Μέτωπο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Dr. S. Hart & Dr. R. Hart: WEAPONS AND FIGHTING TACTICS OF THE WAFFEN SS. MBI, 1999. (2) Brenda Ralph Lewis: HITLER YOUTH: THE HITLERJUGEND IN WAR AND PEACE 1933 1945, MBI, 2000. (3) Carlo d ‘ Este: DECISION IN NORMANDY, Robson Books, 2000. (4) Ken Ford: D ■ DAY 1944 (3): SWORD BEACH AND THE BRITISH AIRBORNE LANDINGS, Osprey, 2002. (5) Rupert Butler: SS - HITLERJUGEND: THE HISTORY OF THE TWELFTH SS DIVISION 1943 - 45, Spellmount, 2003. (6) Δημήτριος Σταυρόπουλος: "HOHENSTAUFEN" KAI "FRUNDSBERG" ■ Η “ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΓΡΟΘΙΑ " ΤΩΝ WAFFEN SS, Περιοδικό «Panzer», τεύχος 4, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2002. (7) ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ, Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Αθήνα, 2003. (8) http://mars.acnet.wnec.edu (9) www.skalman.nu/thirdreich//ss-12.htm (10) www.eliteforces.freewire.co.uk

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

To 1877εξερράγη ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, που οδήγησε τον τσαρικό στρατό στα πρό&υρα της Κωνσταντινούπολης. Η ελληνική κυβέρνηση, το Σώμα των 18

Αξιωματικών και ο εμβαπτισμένος στη "Μεγάλη Ιδέα"λα ός είδαν μια μοναδική ευκαιρία επέκτασης του ελληνικού βασιλείου και απελευθέρωσης αλύτρωτων αδελφών. Ετσι άρχισαν οι επαναστάσεις στη Θεσσαλία και στη

ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Μακεδονία, οι οποίες αν και απέτυχαν, ενδυνάμωσαν τις ελληνικές διεκδικήσεις στον διπλωματικό στίβο. Αποτέλεσμα ήταν η προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Αρτας, το 1881.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑ ΡΚΑ ΛΕΤΣΗΣ Ιστορικός

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δυναμική της "Μεγάλης Ιδέας" κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1870, καθώς ευδοκιμούσε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα του ελληνικού λαού η πεποί­ θηση περί της ανάγκης επέκτασης και απελευθέρωσης υπόδουλων περιο­ χών και ομοεθνών. Στην Αθήνα του 1875 επικρατούσε αναβρασμός, ενώ η παρουσία στην ελληνική πρωτεύουσα, αγωνιστών από ιστορικές οικογένειες της Μακεδονίας ενέτεινε τους εθνικούς-αλυτρωτικούς πόθους. Οι Λαζαίοι, οι Βλαχαβαίοι, οι γιοι του Νικοτσάρα και αρκετοί ακόμα βρίσκονταν εκείνη την εποχή στην Αθήνα, τροφοδο­ τώντας την κοινή γνώμη με ερεθίσματα που συγκινούσαν, για τα πάθη των υπόδου­ λων Μακεδόνων και την ανάγκη απελευθέρωσής τους. Η ελληνική κοινή γνώμη, ε­ μποτισμένη επί δεκαετίες με τα νάματα της "Μεγάλης Ιδέας", πίεζε για επέκταση προς βορρά και απελευθέρωση των αλύτρωτων ομοεθνών. Επέτρεπε όμως η στρατιωτική ισχύς του μικρού ελληνικού βασιλείου τέτοια σχέ­ δια και όνειρα; Ποιες ήταν οι αντικειμενικές δυνατότητες του στρατεύματος, σε ρε­ αλιστικές βάσεις;

Η

(Αριστερά): Η κορυφή Μύτικας, η ψηλότερη του Ολυμπου. Μ ετά την καταστολή της επανάστασης ο Ολυμπος και τα Πιέρια πλημμύρισαν από χιλιάδες άμαχου πληθυσμού που κατέφυγαν εκεί αναζητώντας σωτηρία. (Δεξιά): Ο καπετάνιος Βασίλης Ζούρκας, ένας από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1878.

Η αλήθεια είναι πως κατά τη δεκαετία του 1870* ο Ελληνικός Στρατός παρέμεινε σε στάσιμη κατάσται και η μαχητική του ισχύς ήταν μικρή. Η κυβέρνηση Κου: μουνδούρου άρχισε μετά το 1875 μια πρώτη προσπάθεια αναβάθμισης του στρατεύματος σε οργανωτικά επίπεδο και προχώρησε σε παραγγελίες τυφεκίων και πυροβό­ λων. Την ίδια πολιτική εφάρμοσε και η κυβέρνηση Δεληγιώργη, η οποία το καλοκαίρι του 1877 αναδιάρθρωσε τον Στρατό συγκροτώντας δύο μεραρχίες, με έδρα την Αθήνα και την Πάτρα. Οι σχηματισμοί αυτοί διέθεταν από δύο ταξιαρχίες. Κάθε ταξιαρχία με τη σειρά της αποτελείτο από δύο συντάγματα. Οι μονάδες του ιππικού, που παλαιότερα καλούντο συντάγματα λογχιστών και από το 1866 ιππαρχίες ακροβολιστών, ονομάστηκαν συ­ ντάγματα ιππικού. Αυτό το οποίο προσπάθησε επιπρόσθετα η κυβέρνη­ ση Δεληγιώργη ήταν να αυξήσει την οροφή του στρατού, ο οποίος δεν υπερέβαινε τις 13.000 άνδρες. Εισήγαγε έ­ τσι νόμο περί καθολικής στράτευσης, με αποτέλεσμα η δύναμη του στρατού να υπερβεί τις 20.000 άνδρες στα τέλη του 1877. Τη χρονιά εκείνη άρχισαν οι παραλαβές των νέων τυφεκίων Gras. Μέχρι τότε οι μονάδες του πε­ ζικού χρησιμοποιούσαν τυφέκια και αραβίδες Chassepot και τα ελληνικής κατασκευής τύπου "Μυλωνά", καθώς και αραβίδες τύπου Minie. Καταβλήθηκε επίσης προσπάθεια αναβάθμισης του Πυροβολικού, στο οποίο υπηρετούσαν 600 άνδρες, με τη συγκρότηση πέντε πυροβολαρχιών που διέθεταν εμπροσθογεμή πυροβόλα των 12 pdr. Τα επαναστατικά γεγονό­ τα στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία πρόλαβαν όμως την ολοκλήρωση του εγχειρήματος. Τα οπισθογεμή πυροβό­ λα Krupp που παραγγέλθηκαν, ορεινά και πεδινά, άρχι­ σαν να παραδίδονται στις αρχές του 1878. Δυτικοί στρα­ τιωτικοί ακόλουθοι και διπλωμάτες, που παρακολουθού­ σαν αυτές τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού, εκφράστη­ καν τότε θετικά για τις δυνατότητες του Ελληνικού Στρατού. Ο στρατιωτικός ακόλουθος της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος επισκέφθηκε στις αρχές

||i§illfÄ

20

του 1878 ορισμένες μονάδες, υπεστήριξε πως ο Ελληνικός Στρατός θα μπορούσε να προωθηθεί ως τα Τέμπη και να κρατήσει τη Θεσσαλία στην κατοχή του, συνυπολογιζόμενου ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών δυ­ νάμεων είχε αναπτυχθεί στη Θράκη, προς α­ ντιμετώπιση των Ρώσων. Ηταν σαφές ότι οι προσπάθειες του ελ­ ληνικού κράτους να εκσυγχρονίσει, στο μέ­ τρο του εφικτού, τον Στρατό ξηράς, παρακο­ λουθούσαν την αυξανόμενη ένταση στα Βαλκάνια, που επισφραγίστηκε με την έναρ­ ξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου τον Απρίλιο του 1877. Ακριβώς τότε ο Ρώσος πρέσβυς στην Ελλάδα Σαβόρωφ ανακοίνωσε στην ελ­ ληνική κυβέρνηση τις αποφάσεις της Μό­ σχας. Αν η Ελλάδα συνέπραττε και εισέβαλλε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, η Ρωσία θα συνηγορούσε στο να προσαρτήσει η Ελλάδα τις περιοχές που θα κατελάμβανε. Τι γινόταν όμως βορειότερα; Σε ολόκληρη τη δυτική Μακεδονία κατά τις δεκαετίες του 1860 και του 1870 δρούσαν εκατοντάδες κλεφταντάρτες. Το ορεινό της περιοχής διευκόλυνε τις κινήσεις τους. Αλλοι από αυτούς είχαν ξεκάθαρη ελληνική εθνική συνείδηση, δίνοντας εθνικοαπελευθερωτική διάσταση στον αγώνα τους, και άλ­ λοι λειτουργούσαν περισσότερο ως λήσταρ­ χοι. Ηδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1870 παρατηρήθηκε πύκνωση των ελληνικών α­ ντάρτικών δυνάμεων στα Χάσια, τον Ολυμπο και βορειότερα στο Βέρμιο. Ενώ ο Τουρκικός Στρατός γνώριζε την ήττα στο μέτωπο με τους Ρώσους, η ελληνι­ κή κυβέρνηση υιοθέτησε δυναμική τακτική, αποφασισμένη να συνδράμει επαναστατικό κίνημα όχι μόνο στη Θεσσαλία αλλά και στη δυτική Μακεδονία. Στην Αθήνα εγκέφαλος για την οργάνω­ ση και την ενίσχυση της επανάστασης αναδείχθηκε η "Εθνική Αμυνα", που είχε τη στή­ ριξη της κυβέρνησης. Οι διοικούντες την Εθνική Αμυνα" διατηρούσαν επαφή με το ελληνικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, από όπου ο δραστήριος πρόξενος Κωνσταντίνος Βατικιώτης έστελνε συνεχώς εκθέσεις και υ­ πομνήματα. Το φθινόπωρο του 1877 η "Εθνική Αμυνα" προώθησε διά θαλάσσης δύο αποστολές ό­ πλων, μια στην Πιερία και μια στη Χαλκιδική. Στην Αθήνα περισσότεροι από 800 εθελο­ ντές προετοιμάστηκαν για αποστολή και α­ νάληψη δράσης στη Μακεδονία. Τον Δεκέμ­ βριο συστάθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα το πρώτο ένοπλο σώμα, δύναμης 150 αν­ δρών. το οποίο αναχώρησε με πλοίο για τις α­ κτές της Κατερίνης. Το σκάφος όμως δεν κατάφερε να αποβιβάσει τους άνδρες στην πα­ ραλία του Λιτόχωρου, λόγω της σφοδρής θα­ λασσοταραχής. Τελικά οι 150 άνδρες του σώ­ ματος, υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη, αποβιβά­ στηκαν σε μια παραλία του Πηλίου, όπου συνενώθηκαν με τις δυνάμεις των ντόπιων και έλαβαν μέρος στις εκεί επιχειρήσεις. Για τη Μακεδονία τα σχέδια προέβλεπαν εκδήλωση κύριας ενέργειας στις μεταξύ Πλαταμώνα και Κατερίνης ακτές, όπου θα α-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο καπετάνιος Θανάσης Μπρούφας, με πλούσια δράση στη δυτική Μακεδονία.

ποβιβαζόταν ο μεγάλος όγκος των εθελο­ ντών. Αφού εδραιωνόταν η επανάσταση στην Πιερία οι ελληνικές δυνάμεις θα ακολουθού­ σαν δύο άξονες προέλασης: έναν προς Βέροια-Εδεσσα και έναν προς Κοζάνη-Καστοριά. Στη Χαλκιδική και στην Καβάλα θα διενεργούντο υποβοηθητικές αποβάσεις, όχι μόνο για αντιπερισπασμό αλλά και για να εγ­ γράφουν υποθήκες της Ελλάδας στις διπλω­ ματικές ρυθμίσεις που θα ακολουθούσαν τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Παράλληλα τις τελευταίες ημέρες του 1877 εισέβαλε στη Μαγνησία από τη Στυλίδα ένοπλο σώμα 250 εθελοντών με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, λοχαγό του Πυ­ ροβολικού. Αυτός κατευθύνθηκε στη συνέ­ χεια στα Αγραφα, όπου ένωσε τη δύναμή του με ντόπιους καπετάνιους και μαζί εκκαθάρι­ σαν τη συνοριακή γραμμή από τα τουρκικά φυλάκια. Στις 20 Ιανουαρίου 1878 επαναστά­ τησαν το Πήλιο και η επαρχία Αλμυρού. Η επανάσταση, στηριζόμενη στα εθελο­ ντικά σώματα και στους ντόπιους οπλαρχη­ γούς, φάνηκε να γενικεύεται. Παράλληλα στην ανατολική Θράκη ο Ρωσικός Στρατός προέλαυνε προς την Κωνσταντινούπολη. Ενθαρρυμένη από όλα αυτά η ελληνική κυ­ βέρνηση διέταξε εισβολή του τακτικού Στρατού προς την κατεύθυνση του Δομοκού. Προς τούτο αρκετές ημέρες πριν, ήδη μετά την κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Ρώσους, ο βασιλιάς Γεώργιος Α1διέταξε τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο να μετα­ κινήσει τον κύριο όγκο των μονάδων Πεζικού και Πυροβολικού από τη Χαλκίδα στη Λαμία, δίχως να ρωτήσει την κυβέρνηση. Το πρωϊ της 21ης Ιανουαρίου 1878 ξεκί­ νησε από τη Λαμία η πρώτη δύναμη του τα­ κτικού Ελληνικού Στρατού με κατεύθυνση τα σύνορα. Επρόκειτο για τέσσερα τάγματα πεζικού, μια ίλη ιππικού, έναν λόχο σκαπανέ­ ων και δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες, υπό τη διοίκηση του ίδιου του υποστράτηγου Σκαρλάτου Σούτσου. Η είσοδος στο τουρκο­

κρατούμενο έδαφος πραγματοποιήθηκε κυ­ ρίως από τη θέση Δερβέν Φούρκα. Δεν είχε γίνει καμία ουσιαστική προετοιμασία, ούτε σε θέματα διοικητικής μέριμνας. Το απόγευ­ μα οι παραπάνω δυνάμεις προσέγγισαν το τουρκικό φυλάκιο στη μεθόριο, όπου ο επι­ κεφαλής της φρουράς Τούρκος λοχαγός ύ­ ψωσε λευκή σημαία και παραδόθηκε. Στις 22 Ιανουαρίου οι ελληνικές δυνάμεις προωθήθηκαν στο οροπέδιο Ξυνιάδος-Θμβριακής και την επόμενη πολιόρκησαν τον Δομοκό. Στο μεταξύ, ενώ ο Ρωσικός Στρατός προ­ σέγγιζε επικίνδυνα την Κωνσταντινούπολη, Μόσχα και Υψηλή Πύλη υπέγραψαν στην Αδριανούπολη ανακωχή, προς έκπληξη της ελληνικής κυβέρνησης. Ετσι διατάχθηκε σύ­ μπτυξη και επιστροφή του Στρατού στη Λα­ μία, κατόπιν πιέσεων των Μεγάλων Δυνάμε­ ων και υπό το βάρος των απειλών των Τούρ­ κων. Η μικρή προέλαση των ελληνικών τμημά­ των ως τον Δομοκό προκάλεσε την οργή της Υψηλής Πύλης. Ο μεγάλος βεζύρης, Αχμέτ Βεκίφ, πρότεινε ναυτικό αποκλεισμό και βομβαρδισμό του Πειραιά και της Ερμούπολης. Οι μη στρατιωτικοί όμως συντάχθηκαν με τη γραμμή του σουλτάνου και του υπουρ­ γού Εξωτερικών, Σαφβέτ πασά, που δεν ήθε­ λαν στρατιωτική αντιπαράθεση με την Ελλά­ δα την ώρα που οι Ρώσοι βρίσκονταν λίγα χι­ λιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη. Παρά την υποχώρηση της ελληνικής κυ­ βέρνησης και την επιστροφή των μονάδων στη Λαμία, πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες αρνήθηκαν να αποχωρήσουν. Στον Δομοκό λιποτάκτησαν 170 άνδρες, οι οποίοι κατευθύνθηκαν στα Αγραφα προς συνέχιση του α­ γώνα. Στη Λαμία λιποτάκτησαν άλλοι 95 υπαξιωματικοί και οπλίτες, που κατευθύνθηκαν στη Θεσσαλία. Η επανάσταση συνεχίστηκε με επίκεντρο το Πήλιο, όπου συγκροτήθηκε "Προσωρινή Κυβέρνησις". Στις αρχές Φε­ βρουάριου ο λοχαγός Ισχόμαχος προωθήθηκε επτά μόλις χιλιόμετρα από την Καρδίτσα. Στις 19 Φεβρουάριου 1878 συμφωνήθηκε στον Αγιο Στέφανο η ομώνυμη συνθήκη, που ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε την ίδρυση με­ γάλης Βουλγαρίας. Οταν αυτά έγιναν γνωστά στην Ελλάδα και κατέστη σαφές ότι ο βορει­ οελλαδικός τουρκοκρατούμενος χώρος θα εντασσόταν στη βουλγαρική επικράτεια, ο α­ ναβρασμός της ελληνικής κοινής γνώμης, των αξιωματικών και της κυβέρνησης εντάθηκε, όπως βεβαίως και στις πόλεις και στα χωριά της Μακεδονίας.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ Οπως προαναφέρθηκε, ένα σώμα εθελο­ ντών υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη απέτυχε να αποβιβαστεί στην παραλία του Λιτόχωρου τις τελευταίες ημέρες του 1877 και τελικά προωθήθηκε στο Πήλιο. Στις 16 Φεβρουάριου 1878 και ενώ η επα­ νάσταση βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη στη Θεσ­ σαλία, ο κύριος όγκος των εθελοντών, που επέβαινε σε δύο πλοιάρια, αποβιβάστηκε

Γτην παραλία του Λιτόχωρου. Επρόκειτο για -30 (κατ' άλλες πηγές για 500) περίπου άνδρες. επικεφαλής των οποίων ήταν ο λοχα­ γός Κοσμάς Δουμπιώτης. Ανάμεσά τους βρί­ σκονταν έμπειροι καπετάνιοι: ο Νικόλας 3λαχά6ας, ο Τόλιος Λάζος, ο Τζαχείλας και άλλοι. Στις 21 Φεβρουάριου οι ντόπιοι Μακεδόνες και οι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα ύψωσαν την ελληνική σημαία στον Κολινδρό της Πιερίας. Ταυτόχρονα στο Λιτό­ χωρο συνήλθαν σε σύσκεψη αντιπρόσωποι των χωριών της Πιερίας, καθώς και άλλοι από τα χωριά του Ολύμπου: Κρανιά, Κάρυά, Πολιάνα, Λιβάδι. Αυτοί ανακήρυξαν "Προσω­ ρινή Κυβέρνηση της Μακεδονίας" και ένωση με την Ελλάδα. Στην προκήρυξη της "Προσωρινής Κυβερνήσεως" κατηγορείτο η οθωμα­ νική κυριαρχία ως τυραννία και οι επαναστατημένοι Μακεδόνες δια­ τράνωσαν την απόφασή τους "....ή να ζήσουν ελεύθεροι, ή να πεθάνουν σαν Ελληνες". Ανακηρυσσόταν "....η ένωση της Μακεδονίας με την ελεύθερη Ελλάδα, ακόμα και αν παρίστατο ανάγκη να παρα­ δοθεί στη φωτιά και στην κατα­ στροφή”. Τις επόμενες ημέρες εκατο­ ντάδες Μακεδόνες από τα μεταξύ Κατερίνης και Βέροιας χωριά προσήλθαν και πύκνωσαν τις τάξεις των επαναστατών. Ακόμα και λή­ σταρχοι του Ολύμπου και των Πιερίων, όπως ο Καλόγηρος και ο Χοστέβας, ενίσχυσαν με τους εμπει­ ροπόλεμους άνδρες τους το σώμα εθελοντών του Δουμπιώτη. Στο Λιτόχωρο ο λοχαγός Δου­ μπιώτης χώρισε τις δυνάμεις του σε τρία τμήματα: το πρώτο, με επι­ κεφαλής τον ίδιο, προωθήθηκε στα στενά της Πέτρας, ώστε να φράξει τον δρόμο στις τουρκικές δυνά­ μεις που θα εκινούντο από τη Λάρι­ σα και την Ελασσόνα. Το δεύτερο τμήμα κινήθηκε βόρεια, προς τον Κολινδρό, ενώ το τρίτο, με επικε­ φαλής τον Ν. Αποστολίδη, αναπτύ­ χθηκε στις παραλίες του Πλαταμώνα και του Παντελεήμονα. Αυτές οι δυνάμεις πολιόρκη­ σαν το Κάστρο του Πλαταμώνα, όπου η εκεί τουρκική φρουρά έσπευσε να παραδοθεί. Στη συνέχεια κινήθηκαν προς τα νότια, ώστε να εξεγερθούν τα χωριά του κάτω Ολύμπου. Στη Ραψάνη το σώμα ενισχύθηκε με 500 πε­ ρίπου ντόπιους. Οι Τούρκοι βγήκαν από τη Λάρισα προς αντιμετώπιση των επαναστα­ τών. Η μάχη διεξήχθη στις 22 Φεβρουάριου 1878 στο Σολιό της Ραψάνης. Αν και οι τουρ­ κικές δυνάμεις υπερέβαιναν τις 2.000 άν­ δρες, οι επαναστάτες με επικεφαλής τον καπετάν Τζαχείλα τούς απέκρουσαν. Στη συνέχεια το ελληνικό σώμα μετέβη στη διάβαση των Τεμπών, όπου απέκρουσε προσπάθεια των Τούρκων να διασχίσουν τον Πηνειό. Κατόπιν όμως ο Αποστολίδης επανέ­

φερε τις δυνάμεις του στις παραλίες του Πλαταμώνα και της Λεπτοκαρυάς, οι οποίες έμειναν αφρούρητες. Οι δυνάμεις που απέμειναν στον κάτω Ολυμπο δεν κατάφεραν να αποκρούσουν τους Τούρκους, οι οποίοι συ­ γκέντρωσαν 4.000 άνδρες και εισέβαλαν στα χωριά της περιοχής. Η Τσαρίτσανη, η Ιτιά και οι Γόννοι παραδόθηκαν στο πυρ, ενώ στη Ρα­ ψάνη εκτελέστηκαν άμαχοι, ακόμα και υπέργηροι. Στη συνέχεια οι Τούρκοι πυρπόλησαν την Κρανιά και λεηλάτησαν το Λιβάδι Ολύ­ μπου. Στο βόρειο μέτωπο το τμήμα που κινήθηκε προς Κατερίνη και Κολινδρό διεξήγαγε μάχες περιορισμένης έκτασης με τουρκικά

Λαϊκή εικόνα στην οποία φαίνονται οι Μακεδόνες οπλαρχηγοί να υψώνουν τη σημαία της επανάστασης στην Πιερία το 1878. Στο κέντρο βρίσκεται ο επίσκοπος Νικόλαος, ηγετική μορφή κατά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν.

στρατιωτικά αποσπάσματα και δεν επεχείρησε να καταλάβει την Κατερίνη, παρά το ότι η εκεί φρουρά ήταν ολιγάριθμη. Νοτιότερα, ενώ οι επαναστατικές δυνά­ μεις σημείωσαν σημαντική νίκη στην Πολιάνα, όπου οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 100 άνδρες, οι επιχειρήσεις εξελίχθη­ καν ευνοϊκότερα. Ομως νέες δυνάμεις κατέφθαναν από τη Θεσσαλονίκη, ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες. Ετσι η συνολική δύνα­ μη των Τούρκων υπερέβη τις 8.000 άνδρες. Σε λίγες ημέρες ο Τουρκικός Στρατός

κατέλαβε ολόκληρη την πεδινή Πιερία. Πε­ ρισσότεροι από 20.000 κάτοικοι κατέφυγαν στα ορεινά του Ολύμπου. Παράλληλα από τις αρχές Μαρτίου του 1878 ο οθωμανικός στό­ λος επιτηρούσε τα παράλια της Πιερίας, από τις εκβολές του Αξιού ως τον Πλαταμώνα και τα Τέμπη. Ετσι ο ανεφοδιασμός των επανα­ στατών διά θαλάσσης κατέστη αδύνατος. Οταν μάλιστα στα μέσα Μαρτίου το ατμό­ πλοιο Ύδρα", μεταφέροντας πολεμοφόδια και 300 εθελοντές, επεχείρησε να προσεγγί­ σει τα παράλια της Πιερίας, εντοπίστηκε και κινδύνευσε να κυκλωθεί από τουρκικά σκά­ φη. Τελικά αναγκάστηκε και επέστρεψε ά­ πρακτο στην ελεύθερη Ελλάδα. Εκτός από τον ναυτικό αποκλεισμό στην Πιε­ ρία, άλλα τουρκικά πλοία ανέλαβαν περιπολίες κατά μήκος της χερσο­ νήσου της Κασσάνδρας στη Χαλκι­ δική και απέκλεισαν και τον Στρυμονικό κόλπο, ώστε να μην επιχειρηθεί από ελληνικής πλευράς η α­ ποβίβαση εθελοντών στις περιοχές αυτές. Στην ξηρά ο κύριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων, υπό τον Ασάφ πασά, προσέγγισε επικίνδυνα τον Κολινδρό. Τότε ο επίσκοπος Νι­ κόλαος, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, πυρπόλησε το κτίριο της επισκοπής και διέταξε την εκκένωση της Κωμόπολης. Ο ά­ μαχος πληθυσμός, περισσότεροι από 6.000 κάτοικοι, αναζήτησε κα­ ταφύγιο στη Μονή των Αγίων Πά­ ντων. Στις 15 Μαρτίου η τουρκική δύναμη εισέβαλε στη μονή και έ­ σπειρε τον όλεθρο. Οι ένοπλοι Μακεδόνες που φρουρούσαν το μοναστήρι κατά­ φεραν να φυγαδεύσουν τα μισά πε­ ρίπου γυναικόπαιδα, ενώ οι λοιποί σκορπίστηκαν στα γύρω δάση και στις χαράδρες. Στη θέση Γαλακτός επαναλήφθηκε το Ζάλογγο, όταν ε­ πτά νέες γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας στον γκρεμό για να μη συλληφθούν ζωντανές. Μια από αυτές, η Κατερίνα Νιώπα, έπεσε κρατώντας στην αγκαλιά της το νε­ ογέννητο αγοράκι της. Οι επτά γυναίκες βρήκαν ακαριαίο θάνατο, το βρέφος όμως επέζησε και το βρήκαν αργότερα να θηλάζει τη νεκρή του μητέρα. Επρόκειτο για τον Ιω­ άννη Νιώπα, που μεγάλωσε και έζησε στη Βέροια, όπου και πέθανε το 1940. Ο ίδιος ο επίσκοπος Νικόλαος, που όπως προαναφέρθηκε εγκατέλειψε τον Κολινδρό, με την προστασία του καπετάνιου Βαγγέλη Χοστέβα κατέφυγε στη Μονή της Πέτρας. Εκεί συναντήθηκε με τον πρόκριτο Ευάγγε­ λο Κοροβάγγο και εξέδωσαν, στις 4 Μαρτίου 1878, νέα προκήρυξη καλώντας τους Μακε­ δόνες να αντισταθούν μέχρις εσχάτων. "Θυ­ μηθείτε πως την πατρίδα μας δόξασαν κάπο­ τε τα όπλα του Μεγάλου Αλεξάνδρου...Και σήμερα, την ιερήν μας γη βεβήλωσαν η θη­ ριωδία και η αισχρότητα των Τούρκων. Θα

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

22 mm

πολεμήσουμε μέχρις εξοντώσεως την εξου­ σία του σουλτάνου". Τις κρίσιμες εκείνες ώρες στον Δουμπιώτη καταλογίστηκαν τακτικά λάθη και κυρίως το ότι διασκόρπισε τις ούτως ή άλλως περιο­ ρισμένες δυνάμεις του. Οι Τούρκοι, που προήλαυναν διαρκώς, προσέγγισαν το Λιτό­ χωρο. Στην πορεία τους εντόπισαν και κατέ­ λαβαν ένα μεγάλο φορτίο όπλων, την ώρα που εκφορτωνόταν στην παραλία. Αυτή ήταν μια ιδιαίτερα αρνητική εξέλιξη για την επα­ νάσταση, αφού 2.000 τυφέκια και πολεμοφό­ δια περιήλθαν στα χέρια του εχθρού. Οταν εισήλθε στο Λιτόχωρο το τουρκικό στράτευμα προέβη σε απερίγραπτες ωμότη­ τες σε βάρος των υπερηλίκων που δεν μπό­ ρεσαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι Τούρ­ κοι πυρπόλησαν οικίες εντός των οποίων βρίσκονταν κατάκοιτοι ηλικιωμένοι, που βρήκαν ψρικτό θάνατο. Την 75χρονη μοναχή Ευπραξία τη θανάτωσαν κόβοντάς της τα χέ­ ρια. Η 35χρονη Μαρία Κόλπη εκτελέστηκε με πυρακτωμένο σίδερο. Δεκάδες άλλοι κατακρεουργήθηκαν. Μετά την πτώση του Λιτόχωρου ισχυρές δυνάμεις του Τουρκικού Στρατού διείσδυσαν στον Ολυμπο και στα Πιέρια. Ο αγώνας μετέπεσε πλέον σε ανταρτοπόλεμο και οι Μακεδόνες περίμεναν νέες ενισχύσεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Ομως τα σώματα εθε­ λοντών που συγκροτούντο στην Αθήνα προ­ ωθούντο προς τη Θεσσαλία, όπου υπήρχαν καλύτερες προϋποθέσεις εδραίωσης της ε­ πανάστασης. Ο Ασάφ πασάς προώθησε μέρος των δυνάμεών του στον κεντρικό Ολυμπο, με στόχο τη Μονή του Αγίου Διονυσίου, όπου είχαν καταφύγει χιλιάδες γυναικόπαιδα. Τότε επενέβησαν οι πρόξενοι της Ιταλίας και της Βρετανιας στη Θεσσαλονίκη, μετά από παράκληση του εκεί Ελληνα πρόξενου Κωνσταντίνου Βατικιώτη. Οι παραστάσεις τους προς την οθω­ μανική διοίκηση απέδωσαν και τελικά ο Ασάφ πασάς δεν εισέβαλε στο μοναστήρι. Ωστόσο το Λιτόχωρο, ο Κολινδρός και τα πε­

ρισσότερα χωριά της Πιερίας ήταν κατε­ στραμμένα και ο άμαχος πληθυσμός περιφερόταν σε άθλια κατάσταση στα γύρω όρη. Οπως ανέφερε ο ανταποκριτής της "Daily News" στις 22 Μαρτίου 1878, χιλιάδες χωρικοί διασκορπίστηκαν σε σπήλαια και δάση, υποφέροντας τα πάνδεινα. Ενώ η επανάσταση στην Πιερία έπνεε τα λοίσθια, ο λοχαγός Κωνσταντίνος Ισχόμαχος, επικεφαλής 800 ανδρών πέτυχε στις 22 Μαρ­ τίου 1878 σπουδαία νίκη στη Ματαράγκα Καρδίτσας, αντιμετωπίζοντας δύναμη 5.000 Τούρκων, από τους οποίους 600 ήταν ιππείς. Η μάχη διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα, με διαρκείς επιθέσεις και αντεπιθέσεις των εμπλεκομένων. Ο Ισχόμαχος, διαθέτοντας ένα ικανό επιτελείο υπαξιωματικών του τακτικού Στρατού, κατάφερε να κρατήσει ένα μέτωπο το οποίο έφθανε σχεδόν ως τα Φάρσαλα. Οι ελληνικές δυνάμεις απαγκιστρώθηκαν με τάξη και αποσύρθηκαν στις υπώρειες των Αγράφων μόνον όταν κινδύνευσαν να υπερκερασθούν, καθώς οι Τούρκοι κίνησαν νέες δυνάμεις από τη Λάρισα και τα Φάρσαλα. Η νίκη στην πεδιάδα της Καρδίτσας ήταν μια αναλαμπή, την ώρα που στην Πιερία η ε­ πανάσταση κατέρρεε. Από τον Ολυμπο ο λο­ χαγός Δουμπιώτης και οι εθελοντές του κινήθηκαν προς νότο, διωκόμενοι συνεχώς από τις τουρκικές δυνάμεις, ώσπου κατέλη­ ξαν στην περιοχή Καρδίτσας. Τα χωριά της πεδιάδας της Κατερίνης έμειναν τελείως α­ νυπεράσπιστα και ο ελληνικός πληθυσμός τους, που συνιστούσε τη μεγάλη πλειοψηφία, δοκιμάστηκε από τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων. Δεκάδες χωριά πυρπολήθηκαν. Οι Δυτικοί πρόξενοι στη Θεσσαλονίκη ανέφε­ ραν ομαδικές εκτελέσεις Ελλήνων χωρικών. Με το τέλος της άνοιξης του 1878 έληξε κά­ θε επαναστατική δραστηριότητα στον Ολυ­ μπο και στην Πιερία. Οταν τα όπλα έδωσαν τη θέση τους στη διπλωματία και θα επιχειρούντο οι τελικές διευθετήσεις και ρυθμίσεις στο Βερολίνο, τα υπολείμματα των επαναστατών του Ολύ-

0 Αλιάκμονας σε φωτογραφία των αρχών του 20ού αιώνα. Νότια του ποταμού, στα Πιέρια όρη, κατέφυγαν οι επαναστάτες του 1878 και μεγάλος αριθμός γυναικοπαιδών, για να σωθούν από την εκδικητική μανία των Τούρκων.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

μπου και της Πιερίας κινήθηκαν αργά προς τη Θεσσαλία. Συγκεντρώθηκαν στις ασφα­ λείς οροσειρές δυτικά της Καρδίτσας, κυ­ ρίως στο Σμόκοβο και στον Μεσενικόλα. Βρετανική διπλωματική αντιπροσωπεία που κατέφθασε στο Σμόκοβο τον Απρίλιο του 1878, διαπραγματεύθηκε με τους Θεσσαλούς και τους Μακεδόνες καπετάνιους. Η τε­ λική συμφωνία προέβλεπε την επιστροφή των οπλαρχηγών και των ανδρών τους στις ε­ στίες τους και τη μεσολάβηση της Βρετα­ νίας στην Τουρκία για χορήγηση γενικής α­ μνηστίας. Οι Βρετανοί υποσχέθηκαν επίσης απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων και διάλυση των τουρκαλβανικών αποσπασμάτων ατάκτων. Παρόλα αυτά 30.000 πρόσφυ­ γες από τη δυτική Μακεδονία, την Πιερία και τον Ολυμπο, κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα. Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνι­ σμού τις τραγικές εκείνες ώρες αποτύπωσε η εφημερίδα "Φάρος" της Θεσσαλονίκης, εκ­ φράζοντας την αγωνία για τις σφαγές των Τούρκων αλλά και τις βλέψεις των Βουλγά­ ρων: "Οι Μακεδόνες είμαστε από αμνημονεύτων χρόνων οικήτορες και κτήτορες του πά­ τριου εδάφους. Είμαστε λαός ελληνικότατης καταγωγής, με ελληνικότατη ιστορία. Δάση, κοιλάδες, ποταμοί, όρη, επιγραφές, μνημεία, μαρτυρούν ότι η Μακεδονία ήταν, είναι και θα είναι ελληνική. Μην μας παραδίδετε λοι­ πόν δούλους στα χέρια του πανσλαβισμού. Μην καταπατείτε τα από αιώνων δίκαιά μας".

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Οι περιοχές της δυτικής Μακεδονίας υ­ πέφεραν ήδη από το 1876 εξαιτίας των Τουρκαλβανών ατάκτων που επέδραμαν σε χρι­ στιανικά χωριά και οικισμούς. Από αυτούς οι πιο τυραννικοί ήταν οι άτακτοι που προέρχο­ νταν από τη Δίβρα της βόρειας Αλβανίας. Αρχικά προσέβαλαν τα σλαβόφωνα πατριαρ­ χικά χωριά των Πρεσπών και της Αχρίδας, στα τέλη όμως του 1877 κατευθύνθηκαν νοτιότε­ ρα, μέχρι την Καστοριά και την Κοζάνη. Τον Νοέμβριο λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα χωριά Σέλιτσα, Εμπόριο και Βλάστη, στη δε Ζαγορίτσανη εκτέλεσαν τον πρόκριτο του χωριού. Τότε, πρώτοι απ' όλους οι Σιατιστινοί απο­ φάσισαν να οργανωθούν και να αντισταθούν ενόπλως στις τουρκαλβανικές συμμορίες που λυμαίνονταν την περιοχή. Ετσι στην ε­ παρχία Βοϊου η εξέγερση άρχισε πολλούς μή­ νες πριν από την επανάσταση στην Πιερία. Στις 4 Οκτωβρίου 1877 η Σιάτιστα δέχθη­ κε την επίθεση της τουρκαλβανικής συμμο­ ρίας του Μπαϊράμ αγά. Οι Σιατιστινοί αμύν­ θηκαν με θάρρος και απέκρουσαν τους ει­ σβολείς, οι οποίοι αποχώρησαν άπρακτοι με μεγάλες απώλειες. Την οργάνωση της άμυ­ νας ανέλαβε επιτυχώς ο Σιατιστινός Κωνστα­ ντίνος Δημητριάδης, απόστρατος αξιωματι­ κός του Ελληνικού Στρατού. Την ίδια περίο­ δο αναφορές των Ελλήνων προξένων μιλού-

σαν για ετοιμότητα των Καστοριανών να επα­ ναστατήσουν, αρκεί να στέλνονταν επικουρι­ κά ενισχύσεις από την Ελλάδα. 0 πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Βατικιώτης σημείωσε: Υπάρχει ανάγκη πυριτοβολών για τα όπλα τύπου σεσαπώ, διότι χωρίς αυτές εί­ ναι άχρηστα. Υπάρχει επίσης ανάγκη δυναμίτιδας και κάποιος που να γνωρίζει τη χρήση της”. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια ου­ σιώδης επισήμανση. Αντίθετα με την Πιερία, στην ορεινή δυτική Μακεδονία δεν προωθήθηκαν συγκροτημένες δυνάμεις από την ε­ λεύθερη Ελλάδα. Δεκάδες ντόπιοι οπλαρχη­ γοί ήλεγχαν όμως τις πιο δυσπρόσιτες περιο­ χές και, όταν έγινε γνωστή η απόβαση του Δουμπιώτη και των εθελοντών του στις α­ κτές του Λιτόχωρου, όλη η περιοχή από την Πιερία ως τη Φλώρινα και τις Πρέσπες περιήλθε σε κατάσταση αναβρασμού. Η εξέ­ γερση, που "σιγόκαιγε" επί μήνες, κατέστη α­ προκάλυπτη. Οταν μάλιστα έγιναν γνωστοί οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, οι ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι πληθυσμοί της δυτικής Μακεδονίας ξεσηκώθηκαν μαζικά και πολλοί ντόπιοι έσπευσαν να ενταχθούν στα υπάρχοντα ένοπλα σώματα. Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνι­ σμού εκφράστηκαν με υπομνήματα προς την Αθήνα και τις ξένες δυνάμεις. Ενα από τις δεκάδες ήταν αυτό που συντάχθηκε στη Σιά­ τιστα στις 15 Φεβρουάριου 1878: "Αφόρητη και απελπιστική η λύπη μας. Κατά τις φήμες που κυκλοφορούν, η πεφιλημένη μας πατρίς Μακεδονία περιλαμβάνεται στην ηγεμονία της Βουλγαρίας, χωρίς να μας ρωτήσουν και παρά τις πάνδημες και ρητές διαμαρτυρίες μας. Τέτοια υπέρ της Βουλγαρίας οριοθέτηση, εφ' όσον εμείς ζούμε και υπάρχουμε, δεν μπορεί να γίνει, ούτε θα επιτραπεί. Θα είναι μέγιστη περιφρόνηση κάθε αρχής, παντός δικαίου και των πιο στοιχειωδών αρχών του διεθνούς νομίμου". Οπως συνέβη και στο Λιτόχωρο με την α­ νακήρυξη της “Προσωρινής Κυβερνήσεως της Μακεδονίας", έτσι και στις περιοχές της Κοζάνης και Καστοριάς συγκροτήθηκε "Προ­ σωρινή Κυβέρνησις της Επαρχίας Ελιμείας". Ως πρόεδρος ορκίστηκε ο Ιωάννης Κοβεντάρος και ως γενικός γραμματέας ο Αναστάσιος Πηχεών, επιφανείς Μακεδόνες με μεγάλη προσφορά στο εθνικό ζήτημα. Η προκήρυξη των Δυτικομακεδόνων επα­ ναστατών, στο όνομα του Εθνους, αφού χα­ ρακτήριζε ακατονόμαστο τον τουρκικό ζυγό κήρυσσε την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα "...υπό το σκήπτρο του θεόσεπτου Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α"1, όπως χαρα­ κτηριστικά τόνιζε. Την υπέγραψαν στις 18 Φεβρουάριου 1878 οι Ιωάννης Κοβεντάρος και Αναστάσιος Πηχεών ως πολιτικές κεφα­ λές της επανάστασης, καθώς και ο οπλαρχη­ γός Ιωσήφ Λιάτης ως στρατιωτικός αρχηγός. Στρατηγικός εγκέφαλος του κινήματος, σε οργανωτικό επίπεδο, αναδείχθηκε ο Πηχεών. Αυτός υπηρετούσε ως δάσκαλος στην Κα­ στοριά, καταγόταν όμως από την Αχρίδα. Η οικία του στην Καστοριά ήταν το "στρατη­

Η Καστοριά, ένα από τα κέντρα του επαναστατικού αναβρασμού που οδήγησε στα δραματικά γεγονότα του 1878.

γείο" της ευρύτερης περιοχής. Είχε οργανώ­ σει ένα πλήρες δίκτυο επικοινωνιών, αφενός με τους οπλαρχηγούς της περιοχής και αφε­ τέρου με τα ελληνικά προξενεία στη Θεσσα­ λονίκη και στο Μοναστήρι. Ενώ η επανάσταση στην Ηπειρο, στη Θεσσαλία και στην Πιερία παρέπαιε, στη δυ­ τική Μακεδονία προσέλαβε κατά τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1878 ιδιαίτερη σφοδρότητα, στηριζόμενη μάλιστα σε ντόπιους οπλαρχη­ γούς και σώματα. Η εξέλιξη αυτή δεν φαίνε­ ται ότι ήταν άσχετη με τις προθέσεις της Ελλάδας να διεκδικήσει, στο συνέδριο του Βερολίνου που προετοιμαζόταν, μόνο την Κρήτη και τη Θεσσαλία. Οι συμπαγείς ελληνι­ κοί πληθυσμοί της Μακεδονίας επαναστάτη­ σαν και για να προκαλέσουν διεθνή αντίκτυ­ πο και να διεκδικήσουν την ένωση της περιο­ χής τους με το ελληνικό βασίλειο, κατά τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθούσαν. Η επανάσταση στη δυτική Μακεδονία έφθασε στην ακμή της το καλοκαίρι του 1878, παρά το ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ενίσχυσε τους εξεγερθέντες με όπλα και εφό­ δια. Ο πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστή­ ρι, Πέτρος Λογοθέτης, πίεζε την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, που είχε επανέλθει στην ε­ ξουσία, να στείλει ενισχύσεις, χωρίς αντίκρυσμα. Βασικά κέντρα οργάνωσης της αντίστα­ σης, που χρησιμοποίησαν ως βάσεις εξόρμη­ σης τα ελληνικά ανταρτικά σώματα, ήταν τα χωριά της Φλώρινας και της Καστοριάς, ενώ κορυφαίοι καπετάνιοι αναδείχθηκαν οι Θα­ νάσης Μπρούφας και Βασίλης Ζούρκας. Εστίες εξέγερσης δημιουργήθηκαν την ίδια εποχή και σε χωριά της Πέλλας και του Κιλ­ κίς: στην Τσέρνα Ρέκα (Κάρπη), στη Λούμνιτσα (Σκρα), στη Μπαρόβιτσα (Καστανερή) και στη Γουμένισσα. Επίκεντρο, όμως, της επα­ ναστατικής δράσης του 1878 και τόπος όπου έδρευαν τα ισχυρότερα ένοπλα σώματα ήταν το όρος Μπούρινος, το οποίο κατεβαίνει κά­ θετα στα Χάσια και στα Καμβούνια, χωρίζο­ ντας τα Γρεβενά από την Κοζάνη.

Κυρίαρχος στον Μπούρινο ήταν ο περί­ φημος "καπετάν Ηλίας", κατά κόσμον Ιωσήφ Λιάτης, που προσυπέγραψε την προκήρυξη της "Κυβερνήσεως της Ελιμείας" ως στρα­ τιωτικός αρχηγός. Τον Φεβρουάριο του 1878 ο Λιάτης είχε συγκεντρώσει στο Μπούρινο 400-500 άνδρες, αντιμετώπιζε όμως μεγάλες ελλείψεις σε όπλα και πυρομαχικά. Στις 16 Φεβρουάριου 1878 έγραψε στην Αθήνα: "Πέρασα από πολλά χωριά, μίλησα για την επα­ νάσταση. Βρίσκομαι σε μεγάλη ανησυχία, δεν έχω ούτε όπλα καλά, ούτε πολεμοφόδια. Παρακαλώ να φροντίσετε να μού στείλετε όσο πιο γρήγορα γίνεται, είτε στο Λιτόχωρο, είτε στο Ελευθεροχώρι. Αν είναι δυνατόν και δύο πυροβόλα και λίγους γυμνασμένους άν­ δρες που να γνωρίζουν να τα μεταχειριστούν. Σήμερα ανταμώθηκα με τον Πηχεώνα, μου παρουσίασε πάνω από 500 άνδρες από την ε­ παρχία Κοζάνης. Από αυτούς άλλοι έχουν ντουφέκια παλιά με τσακμακόπετρες και άλ­ λοι δεν έχουν ούτε τέτοια. Γι' αυτό, κατεπείγουσα ανάγκη είναι να μας σταλούν όπλα και πολεμοφόδια". Στις 8 Απριλίου 1878 ομάδα κλεφταρματολών συγκρούστηκε με τις τουρκικές δυνά­ μεις του Ασάφ πασά έξω από τη Δεσκάτη. Το αποτέλεσμα ήταν αμφίρροπο, επρόκειτο ό­ μως για την πρώτη σημαντική μάχη που δό­ θηκε στη δυτική Μακεδονία. Στη συνέχεια έντονη δράση (από την ά­ νοιξη του 1878) επέδειξε ο καπετάνιος Θανά­ σης Μπρούφας. Εκείνος καταγόταν από το χωριό Παλιό Κριμίνι του Γράμμου και σε σύ­ ντομο διάστημα έγινε ο κατ' εξοχήν επικίν­ δυνος αντίπαλος της οθωμανικής διοίκησης στην ευρύτερη περιοχή. Στη Χρούπιστα (Αργος Ορεστικό) ο Μπρούφας και το πρωτοπαλίκαρό του Ζαρκάδας συνέλαβαν και εκτέλεσαν τον Τουρκαλβανό Ασλάν μπέη, ο οποί­ ος είχε στο "ενεργητικό" του εγκλήματα σε βάρος των Ελλήνων της περιοχής. Σύντομα ο Μπρούφας είχε υπό τις διαταγές του 160 άν­ δρες, με τους οποίους εμφανίστηκε στο Πισοδέρι της Φλώρινας και άλλα χωριά τονώνο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

24 ^

ντας το ηθικό των κατοίκων. Στις 26 Ιουνίου 1878 ένας άλλος πρωτο­ καπετάνιος, ο Βασίλης Ζούρκας, προσέβαλε αιφνιδιαστικά ένα τουρκικό τάγμα στους ο­ ρεινούς όγκους πάνω από το Πισοδέρι. Οι Ελληνες επαναστάτες επιτέθηκαν και απα­ γκιστρώθηκαν ταχύτατα, αφού φόνευσαν 36 Τούρκους στρατιώτες. Στις 28 Ιουνίου ελληνικό σώμα 150 αν­ δρών υπό τον καπετάνιο Γιώργο Νταβέλη ει­ σέβαλε αιφνιδιαστικά στο τουρκοχώρι Αντίλ Ιβασί και απήγαγε 15 προύχοντες. Το πραγμα­ τικό όνομα του Νταβέλη ήταν Γιώργος Δού­ κας. Ο ίδιος καταγόταν από το Κώντσικο (Γαλατινή). Στα 18 του χρόνια εντάχθηκε στο αρματολικό σώμα του φημισμένου καπετάνι­ ου Λεωνίδα Χατζημπύρρου από τη Σαμαρίνα. Ο Νταβέλης κατέφερε αλλεπάλληλα κτυπή­ ματα κατά των Τουρκαλβανών, με ισχυρότε­ ρο αυτό στη Μπέστιανη, όπου εξόντωσε 70 από αυτούς και τον επικεφαλής τους Μεχμέτ αγά. Τον Αύγουστο του 1878 περίπου 500 επα­ ναστάτες υπό τον Βασίλη Ζούρκα συγκε­ ντρώθηκαν στις Πρέσπες και κινήθηκαν προς τη Νιζόπολη και το Μοναστήρι. Παρά το ότι τους έφραξε τον δρόμο ισχυρή δύναμη από 2.000 βασιβουζούκους άτακτους και ένα τάγμα οθωμανικού πεζικού, οι Τούρκοι αξιω­ ματικοί δεν τόλμησαν μετωπική σύγκρουση αρκέστηκαν στην παρακολούθηση της ελλη­ νικής δύναμης επιθυμώντας να την κρατή­ σουν μακριά από το Μοναστήρι. Ο Ζούρκας είχε καταστήσει "στρατηγείο" του τον βυζα­ ντινό ναό στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου, στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, Από εκεί, με συνε­ χείς επιδρομές στην πεδιάδα Φλώρινας-Μοναστηρίου, είχε αναγκάσει τον τακτικό Τουρ­ κικό Στρατό να συμπτυχθεί στα αστικά κέντρα. Το σχέδιό του προέβλεπε κατάληψη της Φλώρινας, την οποία σκόπευε να ανακηρύξει πρωτεύουσα της ελεύθερης Μακεδο­ νίας. Η επίθεση αυτή τελικά δεν διενεργήθηκε, διότι ο μητροπολίτης της πόλης έπεισε τον Ζούρκα ότι οι Τούρκοι θα εξόντωναν τον άμαχο πληθυσμό αν αυτός αδυνατούσε να κρατήσει τη Φλώρινα και να εδραιωθεί εκεί. Στις 13 Αυγούστου ο Βασίλης Ζούρκας και οι άνδρες του σημείωσαν περίλαμπρη νί­ κη. Επτά χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά συγκρούστηκαν με το σώμα άτακτων Τουρ­ καλβανών του διαβόητου Αλιάμπεη, ο οποίος καταδυνάστευε την περιοχή. Η επίθεση, την οποία κατηύθυνε με επιδέξιο τρόπο ο Βασί­ λης Ζούρκας, κατέληξε στη συντριβή των Τουρκαλβανών, 80 από τους οποίους φονεύθηκαν. Ο ίδιος ο Αλιάμπεης αιχμαλωτίστηκε. Ο Ελληνας πρόξενος στο Μοναστήρι χαρα­ κτήρισε τον Βασίλη Ζούρκα τον πλέον ξα­ κουστό για την πολεμική του δεξιότητα αρ­ χηγό σε ολόκληρο το βιλαέτι, το οποίο άρχιζε από την Αχρίδα και έφθανε ως τα Γρεβενά. Το ίδιο καλοκαίρι ο Ζούρκας και άλλοι ντόπιοι καπετάνιοι (Μαλάμος, Σπανός, Κορδίστας) έστειλαν επιστολή στις οθωμανικές αρχές της Κοζάνης, των Σερβίων και της Κα­ στοριάς. Η απαίτησή τους ήταν να πάψει η χρησιμοποίηση Τουρκαλβανών λήσταρχων

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

SS7S n m ttn j.

εκ to*

sn w

* # fn s

rr * * « ··» *

Tcntr? tg>

srtßeKwweiSHJiiKΓ?>«ικα twmttt VI T3 SAPSBPOfi ΤΟΪ ΓΪΑίΚΤΟΥ xm T5“ ntPvor !8?s e o r o o t t3?ς W A 'ra rtv j το·ί»κδτΣ

Στήλη μνήμης και τιμής για τις Μακεδόνισσες που έπεσαν στο βάραθρο του Γαλακτού τον Μάρτιο του 1878, προτιμώντας τον θάνατο από το να πέσουν ζωντανές στα χέρια των Τούρκων.

ως αποσπασματαρχών στις ομάδες που επέδραμαν στα χριστιανικά χωριά σκορπίζοντας τον τρόμο. Ο Ζούρκας απείλησε ότι θα περ­ νούσε από φωτιά και σίδερο κάθε τουρκοχώ­ ρι της περιοχής, ως αντίποινα. Ακολούθησε μεγάλη μάχη στο χωριό Πι­ πιλιστά (σημ. Νάματα), κοντά στο κεφαλοχώ­ ρι Μπλάτσι (Βλάστη), εκεί όπου σήμερα βρί­ σκονται τα όρια των νομών Κοζάνης και Κα­ στοριάς. Η τουρκική δύναμη, τακτικός Στρα­ τός και Τουρκαλβανοί, υπερέβαινε τις 2.000 άνδρες. Οι 200 περίπου Ελληνες, με επικεφα­ λής τον καπετάν Μαλάμο και χρησιμοποιώ­ ντας τυφέκια Chassepot προκάλεσαν μεγά­ λες απώλειες στους αντιπάλους τους. Η μά­ χη διήρκεσε επτά ώρες. Οταν τα εφόδια και τα πυρομαχικά τελείωσαν η ελληνική δύναμη κινδύνευσε να κυκλωθεί και να εξοντωθεί. Τότε ο Μαλάμος διέταξε έφοδο και όλοι έσυ­ ραν τα ξίφη τους. Διέσπασαν τον κλοιό των Τούρκων και κατάφεραν να διαφύγουν αφή­ νοντας πίσω τους τρεις μόνο νεκρούς. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1878 ένοπλο ελληνι­ κό σώμα με διοικητές τους καπετάνιους Σπα­ νό, Νταλίπη και Καταρραχιά εισήλθε στην Κλεισούρα, στη συμβολή των νομών Κοζά­ νης, Καστοριάς και Φλώρινας. Την κωμόπολη υπεράσπιζε ένας λόχος Τουρκικού Στρατού, ο οποίος αρνήθηκε να προβάλει αντίσταση. Οι Τούρκοι κλείστηκαν στην εκκλησία, γνωρί­ ζοντας πως οι Ελληνες, σεβόμενοι τον χώρο, δεν θα τους επιτίθεντο εκεί. Τότε οι καπετά­ νιοι διέταξαν τους μουσικούς της Κλεισού­ ρας να αρχίσουν να παίζουν όπως στα πανη­ γύρια. Με τη συνοδεία των οργάνων χόρεψαν επί ώρες στην πλατεία, ενώ ο τουρκικός λό­ χος παρέμενε κλεισμένος στην εκκλησία. Το γλέντι αυτό κράτησε μέχρι το ξημέρωμα της επομένης. Ο στρατιωτικός διοικητής της Κα­ στοριάς, Ισμαήλ αγάς, επικεφαλής τεσσάρων λόχων, κινήθηκε προς την Κλεισούρα μια ο­

λόκληρη εβδομάδα μετά, όταν οι Ελληνες την είχαν εγκαταλείψει. Καθ' οδόν, σε συ­ μπλοκή με Ελληνες αντάρτες, έχασε τέσσε­ ρις άνδρες του. Τελικά επέστρεψε άπρακτος στην Καστοριά, μη τολμώντας να επιτεθεί κατά του κύριου όγκου των ελληνικών δυνά­ μεων που είχαν συμπτυχθεί και οχυρωθεί στο όρος Μουρίκι. Νοτιότερα, στις περιοχές Κοζάνης και Σιάτιστας, έδρασε και η περίφημη Περιστέρα Κράκα, μόλις 18 χρόνων το 1878. Ο αδελφός της, Γούλας Κράκας, ήταν από τους πρώτους που ανέβηκαν στον Μπούρινο, αναδεικνυόμενος σε καπετάνιο. Στο ένοπλο σώμα του κατατάχθηκε η Περιστέρα για να αποφύγει τη σύλληψη, όταν στο παζάρι της Σιάτιστας επιχείρησαν να τη συλλάβουν Τούρκοι τζαντερμάδες (χωροφύλακες). Κατόπιν προδο­ σίας ο Γούλας Κράκας συνελήφθη από τους Τούρκους και γδάρθηκε ζωντανός. Τότε η Πε­ ριστέρα ανέλαβε, με τη σύμφωνη γνώμη των 35 ανδρών του σώματος, την αρχηγία. Εντός ολίγων ημερών κυριάρχησε στη μεταξύ Κοζά­ νης και Πτολεμαϊδας πεδιάδα. Στη θέση Καραγιάννια η Περιστέρα Κράκα εξόντωσε τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα και στη συνέχεια κατέλαβε και πυρπόλησε το τουρκι­ κό καρακόλι (σταθμός χωροφυλακής) στο χωριό Τζουμάς Πτολεμαϊδας. Εγραψε σχετι­ κά ο Ιωάννης Αποστόλου στην "Ιστορία της Σιάτιστας" για τη δράση της Περιστέρας Κρά­ κα το 1878: "Επί έξι μήνες κανείς Τούρκος στρατιωτικός δεν κοιμόταν ήσυχος. Απιστεύτως γενναία, πολυμήχανος και αποφασιστική, η κόρη αυτή ετρομοκράτει την επαρχίαν". Αργότερα η Περιστέρα Κράκα εντάχθηκε στο σώμα του καπετάνιου Γιώργου Νταβέλη και μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου και την ει­ ρήνευση εγκαταστάθηκε στο Καζακλάρ (σημ. Αμπελώνας) της Λάρισας. Ενώ πλησίαζε το φθινόπωρο του 1878,

κατέστη φανερό ότι ο Τουρκικός Στρατός α­ δυνατούσε να διαλύσει τα ελληνικά ένοπλα σώματα, Γι1αυτό οι οθωμανικές αρχές συνέ­ χισαν τη γνώριμη τακτική τους. Στρατολόγη­ σαν εκ νέου Τουρκαλβανούς ατάκτους, πρώ­ ην ληστές και διωκόμενους του κοινού ποινι­ κού δικαίου. Αυτοί επιδόθηκαν σε ωμότητες σε βάρος των ανυπεράσπιστων πεδινών ελ­ ληνικών χωριών. Σκληρή υπήρξε η τουρκική καταστολή, ιδίως στην Καστοριά. Τα πέριξ του Μπούρινου χωριά ερήμωσαν και οι κάτοι­ κοί τους βασανίστηκαν. Οι οθωμανικές αρχές ανέθεσαν τη δημόσια ασφάλεια στην περιο­ χή της Καστοριάς στον Τουρκαλβανό αμνηστευμένο αρχιληστή Αμπεντίν. Ο τελευταίος επιδόθηκε αμέσως σε ένα στυγνό δολοφονι­ κό έργο. Μόνο στο χωριό Σλήμιτσα εξόντωσε 30 γυναικόπαιδα, σπέρνοντας τον τρόμο. Τα ελληνικά σώματα εκτός των ελλείψε­ ων σε όπλα και πυρομαχικά και της εγκατά­ λειψής τους από το ελληνικό κράτος, αντιμε­ τώπιζαν πλέον έναν πρόσθετο αντίπαλο: τον βαρύ χειμώνα που άρχισε από τα τέλη Οκτω­ βρίου του 1878. Ο πρόξενος Πέτρος Λογοθέτης περιέγραψε έτσι τη διάλυση των ενόπλων σωμά­ των και το τέλος του αγώνα: "Από τις 20 Οκτωβρίου, σε όλα τα μέρη πέφτουν ραγδαί­ ες και συνεχείς βροχές. Είναι πλέον βέβαιο ότι μερικά επαναστατικά σώματα κατευθύνθηκαν προς τα Πιέρια και τον Ολυμπο. Αλλοι κατήλθαν από τις οροσειρές του Μορίχοβου προς τη Γευγελή. Μερικοί σκέφτονται να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος και να παρα­ χειμάσουν εκεί. Λίγες μόνο ομάδες απέμειναν στα όρη Μουρίκι και Σινιάτσικο, που θα φύγουν και αυτές για να βρουν χειμερινούς σταθμούς. Αλλιώς θα υποκύψουν στη δύνα­ μη των βροχών, των χιονιών και των πάγων... Εν τούτοις οι αρματωλοί των σωμάτων αυτών αποδείχθηκαν πολεμιστές τρομερά άφοβοι στην τουρκική εξουσία, χύνοντας όχι λίγο αί­ μα Γκέγκηδων (Τουρκαλβανών) και Οθωμα­ νών στρατιωτών".

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι δύο σχεδόν παράλληλες επαναστά­ σεις, στην Πιερία και στη δυτική Μακεδονία, απέτυχαν κυρίως λόγω έλλειψης συντονι­ σμού, εκτός βεβαίως του ότι δεν εστάλησαν σοβαρές δυνάμεις από την ελεύθερη Ελλά­ δα. Τα ένοπλα σώματα, τόσο των ντόπιων όσο και των εθελοντών, παρά τη γενναιότη­ τα των διοικητών, που σε πολλές περιπτώ­ σεις ήταν αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, δεν ήταν σε θέση να διεξάγουν μάχες εκ παρατάξεως με τον τα­ κτικό Τουρκικό Στρατό. Επιπλέον, το 1878 ο Τουρκικός Στρατός δεν ήταν στην κατάστα­ ση που βρισκόταν 10 χρόνια πριν. Το πεζικό χρησιμοποιούσε πλέον σύγχρονα, οπισθογε­ μή τυφέκια και οι αξιωματικοί του ήταν καλά εκπαιδευμένοι και έμπειροι. Αυτό δυσχέραινε τις κινήσεις των Ελλήνων ατάκτων, οι ο­ ποίοι μάχονταν πάντα ως αρματολοί και κλέ­ φτες, όπως ακριβώς έναν ή δύο αιώνες πριν. Η εξέλιξη της πολεμικής τέχνης και των ό­ πλων επέβαλλε συστηματική οργάνωση των ανταρτών του Ολύμπου, δηλαδή αποστολή πολλών αξιωματικών και ανδρών του Ελληνι­ κού Στρατού. Αρνητικά επηρέασε την επανάσταση και ο διπλωματικός παράγοντας. Ο Βρετανός πρέσβυς στην Αθήνα πίεσε την ελληνική κυ­ βέρνηση να μην ενισχύσει περαιτέρω τους επαναστάτες, υποσχόμενος πως το Λονδίνο θα υποστήριζε στην τράπεζα των διαπραγ­ ματεύσεων τα ελληνικά δίκαια. Ανταποκρινόμενη στις διαβεβαιώσεις του βρετανικού πα­ ράγοντα η κυβέρνηση έστειλε προς τούτο εκπροσώπους της στη Θεσσαλονίκη. Ο Βρε­ τανός πρόξενος στην πόλη ήλθε σε επαφή με τους διασκορπισμένους επαναστάτες της Πιερίας, της Κοζάνης και της Καστοριάς και τους συμβούλευσε να σταματήσουν κάθε έ­ νοπλη δράση. Ομοίως ο Βρετανός πρόξενος στην Αθήνα ταξίδεψε στο Πήλιο, συναντήθηκε με τους καπετάνιους που είχαν καταφύγει εκεί και τους πρότεινε "παύση πυρός" ενόψει των επικείμενων διαπραγματεύσεων.

Συμπερασματικά μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι η επανάσταση του 1878 στη Μα­ κεδονία απέτυχε ως προς την επίτευξη ου­ σιαστικών στρατιωτικών σκοπών. Οι λόγοι ή­ ταν ίδιοι με εκείνους που απέτρεψαν την εδραίωση της επανάστασης στη Θεσσαλία και στην Ηπειρο: οργανωτικές αδυναμίες, ελλι­ πής εξοπλισμός και μικρός αριθμός σωμά­ των, που δεν αρκούσε για να ελευθερωθούν και να κρατηθούν εκτεταμένες περιοχές στη δυτική Μακεδονία. Εξαιρετικά αρνητικά λει­ τούργησε, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, ο κακός συντονισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επανάσταση στην Κοζάνη και στην Κα­ στοριά εκδηλώθηκε όταν στην Πιερία είχε σχεδόν σβήσει. Οι επαναστάτες δεν κατάφεραν να κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους με­ γάλες περιοχές και επί αρκετό διάστημα. Η σημασία της επανάστασης του 1878 δεν έγκειται στο στρατιωτικό αλλά στο δι­ πλωματικό πεδίο. Αν δεν πραγματοποιείτο δεν θα μπορούσε η Ελλάδα να θέσει διεκδι­ κήσεις στο συνέδριο του Βερολίνου που α­ κολούθησε. Η επανάσταση κατέστησε σα­ φές στις Μεγάλες Δυνάμεις ότι η Ελλάδα δεν απαιτούσε μόνο τη Θεσσαλία, ούτε τε ­ λείωνε στα Τέμπη. Κατέδειξε ότι στη Μακε­ δονία κατοικούσαν συμπαγείς πληθυσμοί προσανατολισμένοι στην ιδέα της ένωσής τους με το ελεύθερο ελληνικό βασίλειο. Αυ­ τό συνέβαλε στην αναθεώρηση της Συνθή­ κης του Αγίου Στεφάνου, αποτρέποντας την ίδρυση μεγάλης Βουλγαρίας. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά ο ανταποκριτής Ιδομενέας Στρατηγόπουλος, “...το εν Μακεδονία κίνημα του 1878 ήταν αδιοργάνωτον, ατελές και α­ τυχές. Εξυπηρέτησε όμως σπουδαίως την ε­ θνική ιδέα, προλειαίνοντας το διπλωματικό έδαφος υπέρ του υπόδουλου Ελληνισμού", στο συνέδριο του Βερολίνου που ακολούθησε. Η επανάσταση στην Πιερία και στη δυτική Μακεδονία δημιούργησε “εθνικές υποθή­ κες" και “γραμμάτια" που εξοφλήθηκαν αρ­ γότερα, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), και επισφραγίστηκαν με τις περίλαμπρες ελληνικές νίκες του 191213, με τις οποίες η Μακεδονία ενσωματώθη­ κε στον ελληνικό κορμό.

25 mm

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (Ι)Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος: Ο ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, Θεσσαλονίκη, 1983. (2)Δούφλιας Κωνσταντίνος: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αιγαίο, Θεσσαλονίκη, 1992. (3) Νεράντζης Χρήστος: Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αλέξανδρος, Θεσσαλονίκη, 1992. (4) Τζινίκου-Κακούλη Αΰηνά: Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΣΣΑ ΣΤΟΝ ΘΡΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 1992.

Μερική άποψη της κωμόπολης των Σερβίων. Οι πληθυσμοί της Πιερίας και της Κοζάνης στήριξαν την επανάσταση του 1878προκαλώντας τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

j o

j ie f Ä

^ Ir t lK D τ ε ί χ ο ς ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Πολλές από τις δοξασίες που συνοδεύουν το Μέγα Σινικό Τείχος αποτελούν μέρος του μύθου ο οποίος περιέβαλλε αυτό το εκπληκτικό τεχνικό έργο επί αιώνες. Ο «γήινος δράκος» της Κίνας, που χρειάστηκε πολλές δεκάδες γενιές για να ολοκληρωθεί, δεν είναι ορατός από τη Σελήνη και κατά τη διαδρομή της Ιστορίας χρησίμευσε περισσότερο κρατώντας υποταγμένο τον

26

κινεζικό πληθυσμό παρά προστατεύοντάς τον από τους βάρβαρους επιδρομείς οι οποίοι έφθαναν από τον Βορρά.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

η/ f . .

εν είναι τυχαίο που οι περισ­ σότεροι άνθρωποι σήμερα πιστεύουν ότι γνωρίζουν τι αντιπροσωπεύει το Μέγα Σινικό Τείχος: ένα τεχνικό έργο τόσο μεγάλων διαστάσεων ώ­ στε να υπερβαίνει την ίδια τη φαντασία, ένα «πέτρινο φίδι» το οποίο αναρριχάται πάνω στα βουνά της βόρειας Κίνας προκαλώντας δέος με την ιστορική σημασία του αλλά και με τη ματαιοδοξία που αποπνέει. Θεωρείται πως είναι το μνημειώδες κατα­ σκεύασμα που διατήρησαν πολλές διαδοχι­ κές κινεζικές δυναστείες, παρασυρμένες από τον τρόμο των ξενοφοβικών αυτοκρατόρων οι οποίοι ήθελαν να προστατεύσουν τον σινικό πολιτισμό από την καταστροφι­ κή επιρροή των βάρβαρων νομάδων της

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχεδόν 400χρόνια μετά την κατασκευή του το τμήμα του Τείχους που προσέθεσαν οι Μινγκ στολίζει επιβλητικά το κινεζικό τοπίο. Η εξαιρετική κατάσταση στην οποία βρίσκονται ορισμένα τμήματά του όπως το εικονιζόμενο, οφείλεται στο αυξημένο ενδιαφέρον των κινεζικών κυβερνήσεων μετά την εποχή του Μάο Τσε Τούνγκ.

στέπας. Οσοι δείχνουν μεγαλύτερο ενδια­ φέρον και επιθυμούν να μάθουν περισσό­ τερα για το Τείχος γίνονται συχνά δέκτες της συντηρούμενης μυθολογίας που υπάρ­ χει στην πλειοψηφία των ιστορικών πηγών. Σύμφωνα με αυτές το έργο είναι δημιούρ­ γημα του θρυλικού πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας, Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, ο οποίος το ολοκλήρωσε σε διάστημα μόλις 15 ετών ε­ φαρμόζοντας τόσο βάναυσες μεθόδους ώ­ στε θρυλείται πως περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι ετάφησαν στα θεμέλιά του για να το δυναμώσουν! Εγκυρα επιστημονικά περιοδικά ανα­ φέρουν πως τα δομικά υλικά του Μεγάλου Σινικού Τείχους είναι αρκετά για να κτιστεί ένας τοίχος ύψους 2,5 μέτρων και πάχους

ενός μέτρου κατά μήκος της περιμέτρου της Γης στη ζώνη του Ισημερινού! Ενας Βρετανός περιηγητής του 19ου αιώνα υπο­ λόγισε ότι τα υλικά αυτά υπερέβαιναν σε ποσότητα εκείνα που χρειάστηκαν για να κτιστούν όλα τα οικοδομήματα του Ηνωμέ­ νου Βασιλείου. Οι εκτιμήσεις για το μήκος του διαφέρουν επίσης σε απογοητευτικά μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με ένα άρθρο του περιοδικού "Reader's Digest" που δημοσιεύ­ τηκε το 1982, το Τείχος καλύπτει απόσταση 5.920 χλμ., πράγμα που σημαίνει πως «αν ή­ ταν δυνατό να τεντω θεί και να ευθυγραμ­ μιστεί θα κάλυπτε ολόκληρες τις ΗΠΑ από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Σαν Φρανσίσκο και πίσω στο Σωλτ Λέηκ Σίτυ». Το 1923 το επί­ σης έγκυρο περιοδικό “National Geographic"

υπολόγισε το μήκος του (με εξαίρεση τα ε­ κατοντάδες ζιγκ-ζαγκ στη διαδρομή του) σε 3.200 χλμ., απόσταση που ισοδυναμεί με εκείνη μεταξύ Πορτογαλίας και Νεάπολης. Σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ενέργεια η οποία χρειάστηκε να επενδυθεί στην κα­ τασκευή του Τείχους, ο φημισμένος Αμερι­ κανός στρατηγός και πρόεδρος των ΗΠΑ Οδυσσέας Γκραντ (ο οποίος δεν επισκέφθηκε ποτέ την Κίνα) είχε πει έκπληκτος: «Θα πρέπει να απαιτήθηκε τόση εργασία όση για να κατασκευαστούν όλοι οι σιδηρό­ δρομοι, οι διώρυγες και οι πόλεις μας». Η μυθολογία που περιέβαλε με τον καιρό το Τείχος γνώρισε το αποκορύφωμά της στον 20ό αιώνα, όταν ακόμη και οι πιο έγκυρες α­ μερικανικές επιστημονικές επιθεωρήσεις επισήμαιναν: «Το Ογδοο Θαύμα του Κό­ σμου είναι μακροβιότερο από όλα τα υπό­ λοιπα με εξαίρεση τη Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα στην Γκίζα». Ακόμη και οι αιγυ­ πτιακές πυραμίδες ωστόσο δεν είναι παρά μικρές “πινελιές" στο έδαφος σε σύγκριση με το απίστευτο μέγεθος του Τείχους.

ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ

28 mm

Η εικόνα του Σινικού Τείχους που δια­ μορφώθηκε από αυτές τις εξαιρετικά πι­ στευτές δοξασίες δεν είναι παρά ένας καλά συντηρημένος μύθος. Το περιορισμένο τμήμα του το οποίο βρίσκεται λίγα χιλιόμε­ τρα βορειοδυτικά του Πεκίνου και επισκέ­ πτονται όλοι οι ξένοι υψηλοί προσκεκλημέ­ νοι αλλά και οι τουρίστες από ολόκληρη την υφήλιο, αν και είναι ένα θέαμα που προκαλεί δέος, δεν είναι τόσο παλαιό όσο μπορεί να πιστέψει κάποιος. Κτίστηκε μό­ λις στις αρχές του 17ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ. Στην πραγματικότητα σχεδόν τίποτα δεν έχει ε­ πιβιώσει από το Τείχος που είχε ανεγείρει ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, το οποίο άλλωστε δεν ήταν ένα ενιαίο κατασκεύασμα, όπως πι­ στεύουν πολλοί, αλλά ένα σύνολο από αλληλένδετα οχυρά και τείχη που κατασκευά­ στηκαν από φεουδάρχες της προ-αυτοκρατορικής περιόδου. Οι Κινέζοι ηγεμόνες οι οποίοι διαδέχθηκαν τον Τσιν μερικές φο­ ρές αναστήλωσαν και συντήρησαν το Τεί­ χος του και άλλες φορές κατασκεύασαν δι­ κά τους αμυντικά έργα σε διαφορετικές πε­ ριοχές και με διαφορετική τεχνοτροπία και μέθοδο. Με όλες τις παραλλαγές και τα παρα­ κλάδια του το Σινικό Τείχος είναι βέβαιο ότι περιέχει κολοσσιαία ποσότητα πέτρας και τούβλων (και αρκετών οστών, όπως είναι ι­ στορικά αποδεδειγμένο) και καλύπτει τερά­ στιες αποστάσεις. Φαίνεται απίστευτο αλλά ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες δεν είναι σε θέση να υπολογίσουν με ακρίβεια το συ­ νολικό μήκος του, επειδή απλούστατα δεν έγινε ποτέ μία ολοκληρωμένη περιήγηση των ειδικών και των τοπογράφων στην αχα­ νή αλυσίδα οχυρών που το αποτελούν. Δεν γνωρίζουμε ούτε το μήκος των τμημάτων

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο πύργος αρ. 14 στον Τομέα Σιματάι του Μεγάλου Σινικού Τείχους παρουσιάζει ένα από τα πιο όμορφα θεάματα του κινεζικού κολοσσού. Στο τμήμα αυτό το Τείχος, αν και έχει υποστεί μεγάλη φθορά από τον χρόνο, αναρριχάται σε μια απότομη κορυφή με τρόπο που εντυπωσιάζει.

του Τείχους που διασώζονται σε σχετικά κα­ λή κατάσταση (μεγάλα τμήματά του έχουν μεταβληθεί πλέον σε απλούς σωρούς από πέτρες με το πέρασμα του χρόνου). Η πιο πρόσφατη εκτίμηση των κινεζικών αρχών για μήκος 4.200 χλμ. δεν αποτελεί παρά έ­ ναν χονδροειδή υπολογισμό ο οποίος έγινε πάνω στον χάρτη και όχι αποτέλεσμα πραγ­ ματικής μέτρησης. Το 1971 ο σινολόγος Τζόζεφ Νίντχαμ αποφάνθηκε κατόπιν μελε­ τών ότι το συνολικό μήκος του Τείχους α­ νερχόταν σε 6.288 χλμ. αν συνυπολογίζο­ νταν σε αυτό όλες οι διακλαδώσεις του ή σε 3.440 χλμ. αν αρκείτο να μετρήσει μόνο τον κύριο κορμό του. Το 1979 το επίσημο κι­ νεζικό πρακτορείο ειδήσεων «Νέα Κίνα» α­ νέφερε ότι το συνολικό μήκος όλων των διαδρομών του έφθανε τα 50.000 χλμ., αν και δεν διευκρίνισε από πού προέκυψε αυ­ τός ο υπολογισμός. Το αμερικανικό περιο­ δικό «Time» περιόριζε το μήκος του Σινικού Τείχους σε 2.700 χλμ. Το βέβαιο είναι πως η σύγχυση σχετικά με τις διαστάσεις του Τεί­ χους εξακολουθεί να υπάρχει και σχετίζε­ ται περισσότερο με την αδυναμία των ιστο­ ρικών να αποφανθούν τελεσίδικα ποια τε ί­ χη και οχυρωματικά έργα αποτελούν τμή­ ματα του Σινικού Τείχους και ποια όχι. Το 1987 ένας Βρετανός υπερμαραθωνοδρόμος ισχυρίστηκε ότι διέτρεξε το Τείχος από το ένα άκρο του ως το άλλο, αλλά αργότερα παραδέχθηκε ότι υπήρξαν μέρες που δεν γνώριζε αν έτρεχε πάνω στο κύριο Τείχος ή σε κάποιο απλό παρακλάδι του.

Εκτός από τους μύθους για το μέγεθος και την ηλικία του το Σινικό Τείχος έγινε στη σύγχρονη εποχή αντικείμενο οξείας κριτικής σχετικά με την τελική χρησιμότητά του και για το αν εκπλήρωσε τον σκοπό για τον οποίο είχε ανεγερθεί. Οι Βρετανοί ι­ στορικοί του 19ου αιώνα αμφισβήτησαν έ­ ντονα την πρακτική αξία εκείνης της γιγαντιαίας κατασκευής αποκαλώντας την «τε­ ρατώδες έργο το οποίο κατέχει μία σπου­ δαία θέση στον παγκόσμιο χάρτη, αλλά δεν συνέβαλε σε τίποτα στη βελτίωση της α­ σφάλειας του φιλειρηνικού κινεζικού λα­ ού». Παλαιότερα ο Βολταίρος, αφού επαί­ νεσε τη μεγαλοπρέπεια του Τείχους και το δέος που προκαλούσε, λέγοντας χαρακτη­ ριστικά «Μπροστά του οι αιγυπτιακές πυ­ ραμίδες φαντάζουν σαν παιδικοί πύργοι στην άμμο», απέρριψε κάθε χρησιμότητά του στην άμυνα της Κίνας, αφού δεν ήταν τίποτα περισσότερο από «ένα άχρηστο μνημείο φόβου, όπως οι πυραμίδες ήταν μνημεία ματαιοδοξίας και προλήψεων». Επί αιώνες η κρατούσα άποψη ήταν πως το Σι­ νικό Τείχος κατασκευάστηκε για να αποτελέσει ένα φράγμα απέναντι στην ορμητική κάθοδο των βαρβάρων από τον Βορρά οι ο­ ποίοι έλκονταν από τις εύφορες πεδιάδες της κεντρικής Κίνας. Οι βάρβαροι εκείνοι ή­ ταν οι Χσιούνγκ νού, ο λαός που θα γινόταν γνωστός στους Ευρωπαίους ως «θύννοι». Υπήρξε όμως το Τείχος (ο «επίγειος δρά­ κος», όπως το αποκαλούν με υπερηφάνεια οι Κινέζοι) ικανό να τους αποτρέψει ή απο-

δείχθηκε μία χάρτινη τίγρη, ο αρχαίος πρό­ γονος της γραμμής Μαζινώ;

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ Τα αρχαιότερα κινεζικά τείχη που έχουν έλθει στο φως από τις ανασκαφές μοιά­ ζουν πολύ με τους απλούς, χονδροειδείς προμαχώνες από συμπιεσμένη άργιλο οι ο­ ποίοι υπήρχαν στη δυτική Ευρώπη πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Η διαφορά είναι πως οι Κινέζοι φαίνεται ότι διακατέχονταν από μία ανεξήγητη εμμονή στα κάθε εί­ δους τείχη, αφού φρόντιζαν να ανεγείρουν τοίχους γύρω από κάθε περιουσιακό στοι­ χείο τους - οικίες, ανάκτορα, αγροκτήματα και κήπους. Κατόπιν περιέζωναν τα παλαιά τείχη με νέα εξωτερικά και ούτω καθεξής. Οι αρχαίοι Κινέζοι σέβονταν και τιμούσαν τόσο τα τείχη ώστε είχαν επινοήσει και μία θεότητα για αυτά, η οποία λεγόταν ότι είχε ως αποστολή να φρουρεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του οικείου Εσωτερικού και του εχθρικού Εξωτερικού. Κατά τη διάρ­ κεια της δυναστείας των Τσού (1122-255 π.Χ.) τα αντιμαχόμενα φεουδαρχικά κρατί­ δια της κατακερματισμένης από πολιτική άποψη Κίνας έκτιζαν τείχη κατά μήκος των συνόρων τους όχι μόνο για να εμποδίσουν τις επιδρομές των άγριων νομάδων του Βορρά αλλά και για να προστατευθούν από τις εσωτερικές τους έριδες και ανταγωνι­ σμούς. Οταν ο κίνδυνος μίας εισβολής από ξένο λαό γινόταν μεγαλύτερος, οι φεου­ δάρχες δεν δίσταζαν να δαπανήσουν τερά­ στια ποσά για να κτίσουν μεγαλύτερα και μακρύτερα τείχη. Ετσι τα ισχυρά κρατίδια που ήλεγχαν οι οικογένειες των ευγενών Τσι, Σούνγκ και Τσάο κατασκεύασαν ένα με­ γάλο βόρειο τείχος στην περιοχή της σημε­ ρινής επαρχίας Χοπέι. Ολες οι ιστορικές ενδείξεις φανερώ­ νουν πως εκείνα τα αρχέγονα τείχη αποδεί­ χθηκαν πολύ φτωχά μέσα άμυνας, αφού ο εχθρός είτε τα παρέκαμπτε, είτε τα υπερ­ πηδούσε. Το μέγεθος τους άλλωστε ήταν τόσο μικρό ώστε δεν αποτελούσαν παρά ένα απλό κώλυμα για τον επιδρομέα, επει­ δή δεν είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπο­ ρούν να δεχθούν πολυάριθμες φρουρές και να αντέξουν σε εφόδους. Τη μοίρα αυ­ τή γνώρισε το τείχος του κρατιδίου Βέι το 353 π.Χ., όταν το ιππικό των άγριων Κινέζων πολεμιστών Τσιν, οι οποίοι μιμούντο με ιδι­ αίτερη επιτυχία τις τακτικές των νομάδων, παραβίασε το "φράγμα" σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, καθυπέταξε τον αντίπαλό του και προσάρτησε τα εδάφη του. Το παράδο­ ξο είναι πως παρά την ευκολία με την οποία σάρωσαν τους Βέι, οι Τσιν και ο ηγεμόνας τους, Τσάο χσιάνγκ (206-251 π.Χ.), πείσθηκαν ότι χρειάζονταν τη βοήθεια ενός τε ί­ χους για να προφυλαχθούν από τους Χού, μία άλλη γειτονική κινεζική φυλή η οποία τους υπερέβαινε αρκετά σε βαρβαρότητα. Η απόφαση αποδείχθηκε σωστή και ένας γόνος της οικογένειας Τσιν, ο Τσιν Σιχ Χου-

To 1640 το Σινικό Τείχος απέτυχε και πάλι να εκπληρώσει τον σκοπό του. Οι Μαντσού κατάψεραν να κατεδαφίσουν μερικούς αδύναμους τομείς του και να στείλουν τους πολεμιστές τους να περάσουν το μεγαλύτερο τεχνητό κώλυμα που κατασκευάστηκε ποτέ.

άνγκ Τι, έμελλε αργότερα να γίνει ο πρώτος αυτοκράτορας της ενωμένης Κίνας (του Μέσου Βασιλείου, όπως ήταν τότε γνωστή) και ο ιστορικός θεμελιωτής του μεγαλό­ πρεπου Σινικού Τείχους. Ο Χουάνγκ Τι ήταν ένας απίστευτα δυ­ ναμικός και σκληρός ηγεμόνας, αλλά και έ­ νας άνθρωπος που έγινε παροιμιώδης για την παρανοϊκή μεγαλομανία του. Εκτός από το ότι θωράκισε τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας του (την οποία ένωσε με το ξίφος) με το Τείχος, προσπάθησε επίμονα να ανακαλύψει το ελιξίριο της αθανασίας, έθαψε ζωντανούς 500 διανοούμενους που άσκησαν κριτική εναντίον του, έριξε στην πυρά όλα τα έργα του Κομφούκιου τα ο­ ποία μπόρεσε να κατάσχει με τη βία, κατα­ σκεύασε ένα απέραντο ανάκτορο όπου διέ­ μεναν μεταξύ άλλων οι 3.000 παλλακίδες του και όταν απεβίωσε τοποθετήθηκε σε ένα τεράστιο ταφικό συγκρότημα όπου φρουρείτο από 6.000 πήλινους στρατιώτες κατασκευασμένους σε φυσικό μέγεθος, οι οποίο! έφεραν πλήρη οπλισμό. Εξαιτίας των κατορθωμάτων του ως κατακτητής και ανοικοδομητής της Κίνας ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι αποκλήθηκε συχνά από τους Ευρωπαίους ιστορικούς ως «ο Κινέ­ ζος Ναπολέων» και διοικητική μεγαλοφυϊα που συγκρίνεται με τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Ιούλιο Καίσαρα. Οι πληροφορίες οι οποίες έχουν διασωθεί για το πρόσωπό του είναι, ωστόσο, ελάχιστες για να μπορέσει κάποιος να διακρίνει με βεβαιότητα τα κί­ νητρα εκείνου του φιλόδοξου ανθρώπου ό­ ταν άρχισε να κτίζει το Σινικό Τείχος. Το έρ­ γο «Σιχ Τσι», η κύρια γραπτή μαρτυρία για τον 3ο αιώνα π.Χ. στην Κίνα, αναφέρει: «Ο αυτοκράτορας έστειλε τον στρατηγό Μεν-

γκ Τιέν με 300.000 άνδρες να επιτεθούν και να εκδιώξουν τους βαρβάρους. Αυτός ανέ­ κτησε τον έλεγχο όλων των περιοχών νότια του Κίτρινου ποταμού και εγκατέστησε α­ μυντικά έργα κατά μήκος του κατασκευά­ ζοντας σε 10 χρόνια 44 περιτοιχισμένες πό­ λεις οι οποίες κατοικήθηκαν από κατάδικους που οδηγήθηκαν εκεί με τη βία... Η α­ μυντική γραμμή απλωνόταν σε μήκος μεγα­ λύτερο από 10.000 «λι» (σ.σ. 5.000 χλμ.) από το Λιν τάο ως το Λιάο τούνγκ και εκτεινό­ ταν ακόμη και πέρα από τον Κίτρινο ποτα­ μό περνώντας μέσα από τις περιοχές Γιάν σιάν και Πέιχιά». Οταν η δυναστεία Τσιν άρχισε να ανε­ γείρει το πλέγμα των οχυρωματικών έργων της τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας δεν απειλούντο σοβαρά, αφού οι κινεζικές στρατιές ήταν πολυάριθμες και εξαιρετικά ισχυρές για να διακινδυνεύσει κάποιος μία αναμέτρηση μαζί τους. Αρκετές νομαδικές φυλές που γειτνίαζαν με την Κίνα τελού­ σαν υπό ημι-αποικιακό καθεστώς, ως αρκε­ τά εξαρτημένες από την αυτοκρατορία για τις εμπορικές συναλλαγές τους. Ετσι είναι πολύ πιθανό η ανέγερση του Τείχους να εί­ χε ως σκοπό περισσότερο να τονίσει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της Κίνας, του «πολιτισμένου κόσμου» («χούα») όπως αποκαλείτο, και των νομαδικών φυλών ή βαρβάρων («ι»). Επιπλέον όριζε σαφώς το απώτατο γεωγραφικό όριο του κινεζικού πολιτισμού πέρα από το οποίο θα ήταν α­ φροσύνη να επιχειρήσουν να επεκταθούν οι διάδοχοι του Χουάνγκ Τι. Ο Κινέζος αυ­ τοκράτορας επεδίωξε ίσως να συνδυάσει αυτή τη στρατηγικής σημασίας χειρονομία του και με ένα άλλο ταπεινότερο κίνητρο: αυτό της μαζικής εξόντωσης των καταδί­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πρακτική χρησιμότητα του «Μεγάλου Τείχους» (τσανγκ τσενγκ), όπως το αποκαλούν οι Κινέζοι, αμφισβητείται έντονα από τα ιστορικά στοιχεία, αφού παρά την τεράστια επένδυση σε εργασία και πόρους αυτό δεν στάθηκε ικανό να προστατεύσει την Κίνα από τους επιδρομείς που εποφθαλμιούσαν τον πλούτο της.

κων και των πολιτικών αντιπάλων του μέσα από την πρακτική των καταναγκαστικών έργων υπό απάνθρωπες συνθήκες. Προ­ λαμβάνοντας τα σοβιετικά «γκουλάγκ» κα­ τά 2.000 χρόνια, ο Χουάνγκ Τι έστειλε εκα­ τοντάδες χιλιάδες άτυχους ανθρώπους να εργαστούν στο Τείχος και φρόντισε να «ε­ ντοιχίσει» σε αυτό όσους υπέκυψαν στις κακουχίες και στις ασθένειες, εξοικονομώ­ ντας έτσι ανέξοδα τα αναγκαία «πνεύματα φύλακες» του κολοσσιαίου έργου. Η δυνα-

ΣΥΓΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΟΥΝΝΟΥΣ Κατά τη μεταγενέστερη περίοδο της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ. - 220 μ.Χ.) το Τείχος δεν ήταν πλέον παρά μία τεράστια γραμμή ερειπίων, αν και στη συλλογική συ­ νείδηση του κινεζικού λαού είχε χαραχθεί ως το απόλυτο σύμβολο του δεσποτισμού και της αναλγησίας (το «μακρύτερο νεκρο­ ταφείο στον κόσμο», όπως το χαρακτήρι­ σαν κάποιοι ντόπιοι). Ενα λαϊκό τραγούδι της βόρειας Κίνας που χρονολογείται από την περίοδο των Χαν μοιρολογούσε και προειδοποιούσε: «Αν γεννηθεί γιος μην τον μεγαλώσεις. Αν γεννηθεί κόρη μη τη θηλάσεις. Μην κοιτάξεις ποτέ κάτω από το Μακρύ Τείχος. Σκελετοί νεκρών ανδρών υ­ ποβαστάζουν ο ένας τον άλλον». Οσο απαί­ σια κι αν ήταν η μνήμη από το Τείχος των Τσιν, το έργο εκείνο δεν αποτελούσε παρά ένα ατροφικό, στοιχειώδες αμυντικό φράγ-

στεία των Τσιν όμως δεν άντεξε πολλά χρό­ νια μετά τον θάνατο του ημιπαράφρονα αυτοκράτορα και κατέρρευσε από μία εσωτε­ ρική εξέγερση, που αποτελούσε ακριβώς το είδος της απειλής εναντίον της οποίας το Τείχος ήταν τελείως άχρηστο. Επωφε­ λούμενοι από την αναταραχή οι βάρβαροι Χσιούνγκ νού έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγάλο οχυρωματικό έργο του Τσιν και διείσδυσαν βαθιά στην Κίνα λεηλατώντας, πυρπολώντας και σκοτώνοντας.

Ν τα ντό νγκ (Λιαονίνγκ)

rrrr

Τείχη της εποχής των Εμπόλεμων Κρατιδίων Το Μέγα Τείχος επί δυναοτείας Τσιν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Χαν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Γιν Το Μέγα Τείχος επι δυναστείας Μινγκ

Σανχαίγκουάν (Χοπέι) Μ ιγιο ύν / Χουαΐρο (Πεκίνο) Π εκίνο Γιανμενγκουάν (Σανξί) Ν τα τό νγκ (Σανξί) Χοχότ (Εσω τερική Μ ογγολία ) Γιουλίν (Σανξί) Γιντσ ουάν (Ν ινγκξία)

W

Ζ ο νκο υ έι (Ν ινγκξία)

V

Γκουγιάν (Ν ινγκξία) Λανζού (Γκανσού) Γιονγκτσά νγκ (Γκανσού) Γιαγιουγκουάν (Γκανσού) Ν το υ νγκου ά νγκ (Γκανσού) Γιουμένγκουαν (Γκανσού)

( (δ

,Μ ητρώου ‘t VWOCWC ΣϋνΤαΧΤΟν'

- A

\Jf ms-

s a t . , ...... :

'

•” 4C

Λμ.ί«5 ΐ«* ft;

47 Η ταυτότητα του Γιώργου Καράγιωργα ως πολεμικού ανταποκριτή, λίγο πριν αναχωρήσει για την Κορέα ως απεσταλμένος του «Εθνους».

γενιά που ήταν «ψημένη» στον πόλεμο. Δ εν είναι όπως σήμερα. Ο πόλεμος ήταν μέσα στη ζωή μας. Αλλά την ώρα του κιν­ δύνου πάντα πιστεύεις ότι το κακό δεν θα συμβεί σε σένα. Τώρα πια η έννοια του «πολεμικού ανταποκριτή» έχει χάσει το νόημά της. Γιατί τους έχουν περιορίσει οι στρατιωτικοί - αλλά και η τηλεόραση. Δεί­ τε τι έγινε στο Ιράκ. Ουσιαστικά τι πληρο­ φορίες μας μετέδιδαν τα παιδιά που ήταν εκεί; Απλώς επιβεβαίωναν αυτό που μας έδειχνε η τηλεόραση. Μετάδοση συναι­ σθημάτων ήταν περισσότερο παρά μια ου­ σιαστική είδηση. Δ εν το λέω για να υποτι­ μήσω αυτά τα παιδιά, προς Θεού. Δ εν εί­ ναι δικό τους σφάλμα κι εξάλλου και εκεί που ήταν, στο ξενοδοχείο, η ζωή τους βρι­ σκόταν σε απειλή. Απλώς κάποτε πόλεμος σήμαινε να έχεις δύο παρατάξεις. Να πη­ γαίνεις στην πρώτη γραμμή και να μην ξέ­ ρεις αν θα ξαναγυρίσεις. Σήμερα πόλεμος είναι να πετάς πυραύλους και βόμβες, να

ισοπεδώνεις τα πάντα και ύστερα να δί­ νεις ένα δελτίο Τύπου στους δημοσιογρά­ φους. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με όσα ζήσαμε εγώ και οι άλλοι ανταποκριτές της γενιάς μου. Είναι κάτι που απεχθάνονται και οι σύγχρονοι πολεμικοί ανταποκριτές.

Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Η Μια πρώτη, πιο σύντομη, μορφή της συνέντευξης του Γιώργου Καράγιωργα είχε δημοσιευτεί στο ένθετο περιοδικό «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή» (6 Απριλίου 2003).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ΓΕ Ω Ρ Γ ΙΟ Σ X. Κ Α ΤΣΙΜ Η ΤΡ Ο Σ

ΕΚΎΑΚΎΟΣΕΚΑΟΣΙΣ

Αντιστράτηγος ε.α.

Μ ε τη ν αποχώρηση των γερμανικών κατοχικώ ν

ä i αθηνα ι k m im m

πόλις

δυνάμεων από την Ελλάδα, το ν Οκτώβριο το υ 1944,

01ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙAlAIOilOIJZO^EPIIAIÜIjnOXDPOYHΤΗΝΚΥΡΙΑ'

IE UΕΙίΕΓ"""η »"FTiilHI U I w.*roAct

έ κ λ ε ισ ε άλλο ένα κ ε φ ά λ α ιο ηρωισμού και $υ σιώ ν στην a« dito-

’Από τής πρωίας σήμερον ή vO-V·^’ των ή πρωτεύουσα του _ ά- V ^ ’Αθηνών, ^0 σκοπ τής τκιρσμονης,εις! ιενΡ_ ληνισμοΰ, κατόπιν συμφωνίας τωντευCmtr ervός πελευθερω τικών Βρετονικώ ν στρα ϊωρή’ χ(,ν Κυριακ... ΑΝΟΧΥΡΩΤΟΣ. μικρας αυτής δυνάμεως, είναι κα· '■-·-·τιχως ό στρατηγός Φέλμυ,διοι- θαρως τοΰτοαύτή διότιθά ό ~'"κών στρατιωτικών Φέλμυ έκβιαστικός. έτόνισεν δτι ήΚαί δύναμις

‘ ""rrt πρός προβή άνατινάξεις, είς'περίπτωσιν Α' είς "Ελληνες πατριώται έπιτεθουν

- W n /τ ω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν

ωτικών Ή είσοδος των άπελευθερωτι^>_ ■10-1944 I!στρατευμάτων. ετανικών στρατευμάτωνθά γίνη άμα ι^θή^01’" 'Αθηνών I tu όλοκληρωτικη άποχωρήσει των γερ-

ιστορία τη ς πατρίδας μας. Η κίνηση των μονάδων των κα τα κτη τώ ν προς τα σύνορα έγινε, σε γ ε ν ικ έ ς γραμμές, ανεμπόδιστα. Π α ρ άλλη λα π ρ οετοιμ α ζότα ν στο ε ξω τε ρ ικ ό και στο εσ ω τερ ικό η άφιξη τη ς ε& νικής

κ α τ ά τ< ^ , _

Jyypai°V

Τίρός ■Πόλε“ «

tns

' * Α ί Ά Θ η ν α ι π α ν η γ υ ρ ίζ ο υ ν . Ή Έ λ 'Αθήνας I μανών. ‘ Π'ν.>τεύουσα, τήν μετάκυανό τρίαλευκό καί f\ν. Ά γ-

T|W Μ»*0'' ^ r S i V * al . 4να ^ “ ' \ * τιμήν νά σάς avu*»ερμανικός Στρατός έκτί- ^ 6· ^ ρυξε τας Αθήνας πόλιν άνοχυρω- ΆνηρτήΘησαν έπίσης c ^ΓερμαννΚ0ςόΧιϊ 0 ' — --πάτωνηολ1 : . fcoua^1 ’-•«Ίΐλω τόν τα υρ λη ε κέ το τοΰ άπό ή ν π ό λ ιν Ή μυα ράσΓερ μ αόννΆικό ήπο σεσ η τά μ ία α ν • *r>c κρ π όα λ εω ς σήμε•'»ν. 'Η άπομάκρυνσις τώντ ΓερμανιγΧικαί σημαίαι.

48

Δημοσίευμα εφημερίδας με το οποίο ο πληθυσμός ενημερώνεται για την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών.

κ υ β έ ρ ν η σ η ς και των ενόπλων δυνάμεων, για την αποκατάσταση τη ς ομαλότητας στη ζωή το υ τόπου.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Ακρόπολη Αθηνών, 12 Οκτωβρίου 1944, ώρα 09.45. Ενας Γερμανός στρατιώτης έχει μόλις παραλάβει τη σημαία που μέχρι πριν από λίγο μόλυνε τον Ιερό Βράχο και αποχωρεί. Η πρωτεύουσα της Ελλάδας αναπνέει και πάλι ελεύθερα. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Αθήνα, Οκτώβριος 1944. Γερμανικό στρατιωτικό όχημα κινείται στην οδό Πανεπιστημίου. Στο μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης κυματίζει ήδη η γαλανόλευκη.

ατά τον Β ’ΠΠ τα γερμα νικά στρατεύματα στη Βαλκα νική συγκροτούσ α ν, αρχικά, στο σύνολό τους, τη ν Ε Ομάδα Στρατιών (« Ε » Heeres Gruppe) υπό τον πτέραρχο Λ ερ με έ ­ δρα τη Θ εσσαλονίκη. Τον Α ύγουστο του 1943, μετά τη σ υ νθ η κο λό γη σ η της Ιταλίας, π ραγματοποιήθηκε αναδιάρθρωση του όλου κατοχικού μηχανισμού. Η Ε Ο μάδα Στρατιών πε­ ριόρισε τη ν έκταση της δικαιοδοσίας της στην Ελλά δα και στην υπό των Βουλγάρω ν κατεχόμενη Ανατολική Μ α κεδονία και Θ ράκη. Ταυτόχρονα υπήχθη στη ν εοϊδ ρ υθείσ α F Ομάδα Στρα ­ τιών στο Βελιγράδι, η οποία τη ν αντικατέστησε στην (τακτική) διοίκηση όλου του βαλκανικού χώρου. Δ ιοικητής της F Ομάδας Στρατιών ήταν ο στρατάρχης Μαξιμίλιαν φ ον Βάιχς, ο οποίος, στη θ έσ η του πτεράρχου Λερ, ανέλαβε και το αξίωμα του Ανώ τερου Διοικητή Νοτιοανατολής (Oberbefehlshaber Sudost). Μ έχρι το ν Α ύγουστο του 1944 ουδεμία απόφαση είχε λ η φ θ εί σχετικά με τη ν τροποποίηση της διάταξης των δυνάμεω ν της Ε Ομάδας Στρατιών και ως κυρία αποστολή του Ανώ τερου Δι­ οικητή Νοτιοανατολής παρέμεινε η διατήρηση της νοτιοανατολικής περιοχής των Βαλκανίω ν και ιδιαιτέρως της Ελλάδας διά της Ε Ομάδας Στρατιών. Για την Ε Ο μάδας Στρατιών ίσχυε η διαταγή του Χίτλερ, όπως ο ε χ θ ρ ό ς α π οκρουσθεί α μέ­ σως πλησίον της ακτής, η οποία απ οτελούσε και τη διαταχθείσα κύρια γραμμή άμυνας. Π ρ ο ε ­ τοιμασίες για αγώνα στο εσω τερικό είχαν απαγορευθεί. Στο εσω τερικό έπρεπε να εξασφαλισ θ ο ύ ν οι οδοί ανεφοδιασμού και προ παντός η σ ιδηρ οδρο μική γραμμή Α θηνώ ν - Θ εσσα λονί­ κης και οι λιμένες Πειραιώς και Θεσσαλονίκης. Η συμμαχική πίστη της Ρουμανίας εθεω ρείτο α κόμη ως ασφαλής, τη δ ε διαφαινομένη αποστασία της Βουλγαρίας ήλπιζαν τελικά να την κατανικήσουν.

Κ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

στη Βαλκα νική, εκλήθη σ α ν στο γερ μα νι­ κό γ ενικό στρατηγείο ο διοικητής Νοτιο­ ανατολικής Ευρώπης, στρατάρχης φον Βάιχς, και ο διοικητής της Ε Ομάδας Στρατιών, πτέραρχος Λερ, για να ε κ θ έ ­ σουν προσωπικά την κατάσταση στις πε­ ριοχές τους. Κατά την άποψη των δύο διοικητών η διάταξη των γερμανικώ ν δυνάμεω ν στη Βαλκα νική δ ε ν ήταν η ενδ εδ ε ιγ μ έ ν η . Οπως είχε ήδη η γενική κα­ τάσταση ήταν πιθανόν οι Σύμμαχοι να ε ­ πιχειρήσουν τη ν αποκοπή των δ υ νά μ ε­ ων κα τοχής των νήσω ν και ολόκληρης της Ε Ομάδας Στρατιών στην Ελλάδα από τη μοναδική κα τεύθυνση σύμπτυ­ ξής τους, τη ν οδική αρτηρία Α θηνώ ν Θ εσσα λονίκης - Σκοπιών - Βελιγραδιού. Εισ η γή θ η κα ν, κατόπιν τούτου, τη ν ανά­ γκη άμεσης εκκένω σης της νησιωτικής Ελλάδας, της Π ελοπ οννήσ ου και της Σ τερεά ς και τη δημιουργία μιας ισχυρής κινητής εφ εδρεία ς στη βόρεια Ελλάδα. Η εισήγησή τους έγινε εν μ έρει απ οδε­ κτή από τον Χίτλερ.

Ο Αλτενμπουργκ και ο πτέραρχος Φέλμυ χαιρετούν μετά από κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.

Υπό τις παραπάνω σ υ ν θ ή κ ε ς η Ε Ομάδα Στρατιών βρισκόταν τον Α ύ γο υ ­

50 **“

στο του 1944 με ανεπ τυγμένες τις δ υνά ­ μεις της ως ακολούθω ς: • Το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρα ­ τιών στη Θ εσσαλονίκη, υπό το ν πτέρα ρ­ χο Λερ. • Το 91ο Σώμα Στρατού, επίσης στη Θεσσαλονίκη, υπό τον στρατηγό Ερ ντμ α νσ ντο ρ φ με τη ν 4η Α στυνομική Μ εραρχία στη Λάρισα, μία φ ρουριακή ταξιαρχία στη Θεσσαλία, φ ρουριακή τα­ ξιαρχία στη Λ ήμ νο , ταξιαρχία στην Εδεσ σα , τάγμα στη Μ υτιλήνη και λόχο στη Χίο. • Το 68ο Σώμα Στρα τού στην Αθήνα, υπό τον πτέραρχο Φ έλ μ υ, με τη ν 41η Φ ρουριακή Μ εραρχία στην Τρίπολη, την 117 Ο ρ εινή Μ εραρχία στην Κόρινθο, τη ν 11 Α εροπ ορική Μ εραρχία Εκσ τρ α ­ τείας στην Α θ ήνα και τμήματα κατοχής, δύνα μη ς τάγματος, στα νησιά Ζ ά κυ ν ­ θ ο ς και Μήλος. • Το 22ο Ο ρεινό Σώμα Στρα τού στα Ιω­ άννινα, υπό τον στρατηγό Λαντς, με την 104 Ο ρ εινή Μ εραρχία στο Αγρίνιο, φ ρουριακή ταξιαρχία στην Κ έρ κυ ρα και στην Κεφαλληνία και συγκρότημα σ υ­ ντάγματος από τμήμα της 104 Μ ερ α ρ ­ χίας στη Βό ρ εια Ηπειρο, με έδρ α την Κορυτσά. • Τη Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου με έ ­ δρα τη Ρόδο, υπό τον στρατηγό Κλέεμαν, με τη Μ εραρχία Ε φ ό δ ο υ στη Ρόδο, μια φ ρουριακή ταξιαρχία στη Λ έρ ο , με τμήματά της στα νησιά Σάμος και Κως, ένα τάγμα με π υροβολικό στην Κάρπα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Οι Γερμανοί καταθέτουν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, λίγο πριν από την αναχώρησή τους.

θ ο και διάφ ορες φ ρ ουρές, δύνα μης λό­ χου, στα άλλα μικρότερα νησιά του δωδεκα νησια κού συμπλέγματος. • Τη Διοίκηση Φ ρ ο υ ρ ίο υ Κ ρήτης με έ ­ δρα τα Χανιά, υπό το ν στρατηγό Μ ύλερ, με τη ν 22η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν στο Η ράκλειο και την 133 Φ ρουρ ια κή Μ ε ­ ραρχία στα Χανιά. Επιπλέον στην περιοχή ε υ θ ύ ν η ς της Ε Ο Σ βρισκόταν το II Βουλγαρικό Σώ­ μα Στρα τού στην Ανατολική Μ α κεδονία με έδρα τη Δράμα, η 9η Βουλγαρική Μ ε ­ ραρχία στη Χαλκιδική με έδρα τις Σ έ ρ ­ ρες, η 5η Βουλγαρική Μ εραρχία με έδρα τα Σκόπια και βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στις π εριοχές Αχρίδας, Μ ονα ­ στηριού, Σκοπιών και Περλεπέ. Κατά το δ ε ύ τ ε ρ ο δ εκ α π εν θ ή μ ερ ο του Α υγούστου του 1944, λόγω της συ­ νεχούς επιδείνωσης της κατάστασης

Οι πρώτες διαταγές περί έναρξης χαλάρωσης (auflockerung) της κατοχής της Ελλάδας, με κλιμάκωση των μονά­ δων και των εφοδίω ν τους κατά βάθος και προετοιμασία για τη ν αποχώρηση, ε κ δ ό θ η κ α ν από το Γερμανικό Γενικό Στρα τηγείο στις 26 Α υγούστου, αμέσως μετά τη ν αποσκίρτηση της Ρουμανίας από τον Αξονα. Μ ε βάση αυτές αποστο­ λή του Ανώ τερου Διοικητή Νοτιοανατο­ λής ήταν να διατηρήσει υπό την κατοχή του τη βιομηχανική περιοχή των μέσων Βαλκανίω ν και να εξασφαλίσει τη λει­ τουργία των σπουδαιότερω ν συγκοινω ­ νιών του νοτιοανατολικού χώρου. Η Ε Ομάδα Στρατιών όφειλε, σε πρώ­ τη σειρά επείγοντος, να πραγματοποιή­ σει τη σύμπτυξη του προσωπικού της και, σε δ εύ τ ε ρ ο χρ όνο , τη σύμπτυξη του μεγα λύτερου κατά το δ υνα τόν μέρ ο υς

των εφ οδίω ν της. Στη συνέχεια οι κ ύ ­ ριες δυνάμεις της έπρεπε να αποσυρ­ θ ο ύ ν στη γενική γραμμή Κ έρκυ ρ α -Μέ­ τσοβο - Ολυμπος, προς εγκατάσταση νέας γραμμής άμυνας. Υπό τη ν Ε Ομάδα Στρατιών υπήχθη τότε και το 21ο Ο ρ ει­ νό Σώμα Στρατού, ευρ ισ κόμ ενο στην Αλβανία, με τις 181 και 297 Μ ερα ρχίες Πεζικού. Τη λήψη των παραπάνω διατα­ γών α κο λο ύ θ η σ ε η έκδοσ η, από την Ομάδα Στρατιών, λεπτομερώ ν οδηγιών περί του τρόπου εκκένω σης των νήσων, της Π ελοπ οννήσ ου και τη ς νότιας Ελλά ­ δας. Για την αρχική φάση της σύμπτυξης από την Ελλάδα διετίθ ετο ο σ ιδ η ρ ό δ ρ ο ­ μος και η κύρια οδική αρτηρία Α θηνώ ν Θ εσσα λονίκης - Σκοπίων, επιπλέον δ ε οι οδοί από το Αγρίνιο προς τα Ιωάννινα και από τη ν Κορυτσά προς το Μ ονα στή­ ρι. Για την εκκένω ση των νήσω ν του Αι­ γαίου το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών σχεδίαζε τη διά μηχα νοκινή­ των ιστιοφόρων συγκέντρω ση των φρουρώ ν τους στη Ρό δ ο και από ε κε ί τη μεταφορά τους, καθώς και της φ ρ ο υ ­ ράς της Κρήτης, στην Αθήνα. Τα τμήμα ­ τα των νήσω ν του Ιονίου και του βο ρ εί­ ου και κεντρ ικο ύ Αιγαίου θα μεταφέρονταν στον πλησιέστερο λιμένα της ηπει­ ρωτικής Ελλάδας, ανάλογα προς τον ρ υ θ μ ό και τη ν π ρόοδο της εκκένω σης. Ο σ ο ν αφορά την Κρήτη, λόγω των δυσχερειώ ν της πλήρους εκκένω σης της νήσου, προβλεπόταν η εκκένω ση του ανατολικού τμήματός της, η μετα­ φορά της 22ης Μ εραρχίας στη Στερεά Ελλάδα και η οργάνωση, διά της 133 Φ ρ ουρια κής Μεραρχίας, ενός «φρουριακού πυρήνα» (Kernfestung) στο δυτι­ κό τμήμα της, περί τα Χανιά - Μ άλεμε, όπου έπρεπε να μ ετ α φ ερ θ ο ύ ν όλα τα ό ­ πλα, τα υλικά και τα εφόδια. Η διοίκηση του σ υ γ κ ρ ο το ύ μ ε νο υ φ ρουρίου ανατέ­ θ η κ ε στον στρατηγό Μπέντακ, στον ο ­ ποίο υπήχθη και η φ ρουρά της Μ ήλου. Ταυτόχρονα η Ρό δ ο ς τ έ θ η κ ε υπό τον στρατηγό Βά γ κνερ , στον οποίο υπήχθησαν και οι φ ρ ο υ ρ ές των νήσω ν Λ έρ ο υ , Κω, Επισκοπής και Σ ύ μ η ς - ο στρατηγός Κλέεμα ν ανέλαβε άλλη διοίκηση στη Βουδα π έστη.

Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η συμφώνως προς τις διαταγές του Γερμανικού Γενικού Στρα τηγείου και τις οδηγίες της Ε Ομάδας Στρατιών ε κ κ έ ­ νωση της Ελλάδας μέχρι της γραμμής Κέρ κυ ρ α - Μ έτσ ο β ο - Ολυμπος, άρχισε τη ν 1η Σεπ τεμβρίου από τις ν ή σ ο υ ς του Αιγαίου προς τη Ρό δ ο και από ε κε ί προς τη ν ηπειρωτική Ελλάδα. Μ ε τη ν πάροδο του χρ ό νο υ , όμως, οι θαλάσσιες μετα­ φ ορ ές εγκαταλείφθηκαν. Μ όνο προσω­ πικό με ελαφ ρό οπλισμό εξα κο λ ο υ θ ο ύ ­ σε να μεταφ έρεται αεροπορικώς από τα

Επιτελική σύσκεψη στο στρατηγείο του 22ου Σώματος Στρατού, στα Ιωάννινα, ενόψει της αποχώρησης. Διακρίνονται ο αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης, στρατάρχης Βάιχς, ο στρατηγός Λαντς, διοικητής του 22ου ΣΣ, και ο στρατηγός Στέτνερ, διοικητής της 1ης Ορεινής Μεραρχίας.

νησιά, κυρίως διά νυκτερινώ ν πτήσεων, ενώ τα βαρέα όπλα πεζικού, τα π υρ οβ ό­ λα, τα πάσης φύσεω ς οχήματα και τα τ ε ­ θω ρακισμένα (της Μ εραρχίας Ρό δ ο υ ) εγκα τα λείφ θηκα ν επί τόπου. Παράλληλα διεξαγόταν και η μερική εκκένω ση της Κρήτης διά μεταφοράς της 22ης Μ ε ­ ραρχίας αεροπορικώς στη Στερ εά Ελλά­ δα (Αθήνα). Τα υπόλοιπα τμήματα της Κρήτης, τα οποία παρέμειναν στη νήσο, σ υ γ κ ε ­ ντρώ θηκα ν περί τα Χανιά, το Μ άλεμε και τη Σο ύ δ α συγκροτώ ντας το ν προβλεπ όμενο «φ ρουρια κό πυρήνα» υπό το ν στρατηγό Μπέντακ, που είχε αντι­ καταστήσει τον μέχρι τότε διοικητή των δυνάμεω ν Κρήτης, στρατηγό Μ ύλερ. Κατά τον στρατηγό Σμιτ Ρίχμπεργκ, επιτελάρχη της Ε Ομάδας Στρατιών, στα νησιά παρέμειναν περί του ς 20.000 άνδρες, ενώ 40.000 μετα φ έρ θηκα ν (αε­ ροπορικώς ή διά θαλάσσης) στη Στερεά Ελλάδα. Ως προς τη σ χεδ ό ν ανεμπόδιστη α­ ποχώρηση των γερμανικώ ν τμημάτων από τα νησιά του Αιγαίου έγινε λόγος για κάποια «μυστική» συμφωνία μεταξύ Γερμανών και Βρετανών. Μ ε βάση αυτή η μη σοβαρή παρεμπόδιση της μετα φ ο­ ράς των γερμα νικώ ν φρουρώ ν από τα νησιά θα είχε ως αντάλλαγμα τη διατή­ ρηση, από τους Γερμανούς, της Θ εσσα­ λονίκης όσο χρειαζόταν για να τη ν κα­ ταλάβουν οι Β ρετα νο ί πριν από τα σο­ βιετικά στρατεύματα, αν αυτά συνέχι­ ζαν τη ν προς νότο προέλασή τους. Παράλληλα με τη ν εκκένω ση των

νησιών του Αιγαίου άρχιζε η εκκένω ση των νησιών του Ιονίου και της Πελοπ ον­ νήσου, με τη μεταφορά των εκεί τμημά ­ των στην Ηπειρο και στη Στερ εά Ελλά ­ δα. Τα από τη Λ ευκά δα και τη Ζ ά κυ νθ ο τμήματα μετα φ έρθηκα ν στην Πάτρα α­ ντίστοιχα στις 14 και στις 15 Σεπ τεμ βρ ί­ ου και διαπεραιώθηκαν στις απέναντι α­ κτές της Στερεά ς. Επίσης τα τμήματα κατοχής της Κεφαλληνίας διαπεραιώθ η κ α ν στις 14 Σεπ τεμ βρίου στην Πρέβεζα και από εκεί κινή θη κα ν προς τα Ιωάν­ νινα, μαζί με τα τμήματα της 104 Μ ε ­ ραρχίας, η οποία είχε εκκενώ σει το Αγρί­ νιο στις 9 Σεπ τεμβρίου και το Μ εσ ο λό γ­ γι στις 14 Σεπ τεμβρίου. Σ τη ν Πελοπ όν­ νησ ο εγκα τα λείφ θηκα ν διαδοχικά ο Πύργος, η Σπάρτη, η Καλαμάτα, η Τρίπο­ λη, η Πάτρα και το Ναύπλιο. Τα τμήματα κα τοχής Π ελοπ οννήσ ου σ υ γκεντρ ώ θ η ­ καν σταδιακά σε προγεφύρω μα περί τη ν Κόρ ινθο , για να διαπεραιω θούν στη συ­ νέχεια στη Στερ εά Ελλάδα. Α κ ο λ ο ύ θ η ­ σαν οι αιματηρές σ υγκρούσ εις του Ε Λ Α Σ με τα Τάγματα Ασφαλείας Π ελο ­

5/ " "

π οννήσου, το αποκορύφω μα των οποί­ ων σημειώ θηκε στον Μελιγαλά, όπου μετά από τριήμερη μάχη (13-15 Σεπ τεμ­ βρίου) και την εξόντω ση του εκεί Τάγμα­ τος Ασφαλείας πραγματοποιήθηκαν θ η ­ ριωδίες (στη θ έσ η Πηγάδα). Κατά τη ν υπό του 22ου Ο ρεινού Σώ­ ματος Στρα τού εκκένω ση της Ηπείρου έγιναν α ρ κετές συγκρο ύσ εις με τμήμα ­ τα του Ε Δ Ε Σ . Κατά τη ν κίνηση των Γερ ­ μανών από τη ν Πρέβεζα προς τα Ιωάννι­ να τα γερμανικά τμήματα συνάντησαν ι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Στην ελεύθερη πλέον Αθήνα το πλήθος αναμένει με ενθουσιασμό την άφιξη επισήμων στον Αγνωστο Στρατιώτη.

.

52 ιι™

ο χ υ ρ έ ς αντιστάσεις. Η διολίσθηση διά μέσου των ανταρτικών τμημάτω ν του Ε Δ Ε Σ επ ιτεύχθ η κε τελικά, αλλά με απώ­ λειες. Κατά τη μεταφ ορά της φρουράς της Κέρκυρα ς, στις 10 Ο κτω βρίου, η ν η ­ οπομπή π ρ ο σ β λήθ ηκε από βρετα νικές ελαφ ρές ναυτικές δυνάμεις και υπέστη σοβα ρές απώλειες, φ ο ν ε ύ θ η κ ε δε και ο συνταγματάρχης, διοικητής της φρουράς. Η εκκένω ση των Ιωαννίνων πραγμα τοπ οιήθηκε στις 15 Οκτω βρίου. Σ το μεταξύ, κατόπιν της ραγδαίας προέλασης των σοβιετικώ ν στρατευμά­ των από τη Ρουμανία προς δυσμάς, ε ­ ντός της Γιουγκοσλαβίας, αποφασίστηκε και δια τά χθηκε στις 6 Οκτω βρίου από το Γερμα νικό Στρα τηγείο η πλήρης ε κ ­ κένωση της Ελλάδας, για να μην αποκοπούν και να μην εγκλω βισ θούν οι δυνά ­ μεις της Ε Ομάδας Στρατιών, και η εγκα ­ τάσταση νέο υ αμυντικού μετώπου στη γραμμή βόρεια Αλβανία - Δούναβης. Η εκκένω ση της Αττικής άρχισε την 1η Οκτω βρίου. Στις 12 Οκτω βρίου οι γερ μα νικές οπισθοφ υλακές, αφού υπέστειλαν τη γερμα νική σημαία από την Α κρόπ ολη, παρέδωσαν συμβολικά τα κλειδιά της πόλης στον δήμα ρχο Α θ η ­ ναίων και κα τέθεσ α ν στεφάνι στο μ ν η ­ μείο του Αγνωστου Στρατιώτη, εγκατέλειψαν τη ν Αθήνα, η οποία είχε κη ρ υ ­ χ θ ε ί «ανοχύρω τη πόλη» από τους Γερ­ μανούς με το α κό λο υθ ο έγγραφ ο: «Αθήναι, 11-10-1944, Προς τον Δ ή μ ο ν της πόλεως Αθηνώ ν, Εχω την τιμήν να σας ανακοινώσω ότι ο Γερμα νικός Στρατός εκή ρ υ ξ ε τας Α θήνα ς ανοχύρω τον πόλιν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η απομάκρυνσις των γερμα νικώ ν στρα­ τευμάτων από την πόλιν των Α θηνώ ν ήρχισε. Φ έλμυ, στρατηγός της Α ερ ο π ο­ ρίας». Πρέπει να δ ιευκρινισ θεί ότι κ η ρ ύ ­ χ θ η κ ε η Α θήνα (όχι και ο Πειραιάς) ανο­ χύρωτη πόλη μονομερώ ς από τους Γερ­ μανούς με πρωτοβουλία του πτέραρχου Φ έλμυ, λόγω ά ρνησης του συμμαχικού στρατηγείου να έ λ θ ε ι σε διαπραγματεύ­ σεις και της αξίωσής του για «άνευ ό ­ ρων» παράδοση των Γερμανών. Το α κό­ λο υ θ ο τηλεγράφ ημα του στρατηγού Ουίλσον, ανώτατου διοικητή των Συμ μα ­ χικών Δυνάμεω ν Μ εσ ογείο υ (SA CM ED ), είναι χαρακτηριστικό: «Ο ιαδήποτε συ­ νεννόησ η μετά των Γερμανών, εκτός της περιπτώσεως της άνευ όρων παραδόσεώ ς των, είναι αδύνατη. Ε υ θ ύ ς ως λάβω τη ν είδησιν ότι αι Αθήνα ι εξεκενώθησ α ν από τον εχ θ ρ ό ν , αι δυνάμεις μας θα ε ισ έλ θ ο υ ν εις την πόλιν». Το στρατηγείο του γερμα νικο ύ 68ου Σώματος Στρατού, το οποίο δ ιη ύ θ υ νε από τη ν Α θ ήνα από τις αρχές Σεπ τεμ­ βρίου τη ν αποχώρηση των γερμανικώ ν δυνάμεω ν, προς Θ εσσαλονίκη, μετακιν ή θ η κ ε α υ θ η μ ε ρ ό ν στη Λάρισα. Στις 12 Οκτω βρίου η ελληνική πρω­ τεύου σ α ήταν πλέον ε λ ε ύ θ ε ρ η από κα­ τοχικές δυνάμεις. Τα τμήματα του Ε Λ Α Σ , τα οποία σ υνέρ ρ εα ν προς τη ν Α θήνα για να ε ισ έλ θ ο υ ν σε αυτήν, μετά τη ν απο­ χώρηση των Γερμανών, παρέμειναν στα όρια της Αττικής κατ’ εφ αρμογή της Συμφωνίας της Καζέρτα (29-9-44), η ο ­ ποία όριζε ότι την Α θήνα θα διοικούσε

απευθείας η κυ β έρ νη σ η και ότι δ εν θα εισ έρχοντα ν δυνάμεις του Ε Λ Α Σ υπαί­ θ ρ ο υ στην πρω τεύουσα (1). Την Πέμπτη 12 Ο κτω βρίου 1944 έλ η ­ γ ε η κατοχή, που είχε αρχίσει στις 27 Απριλίου 1941, με τη ν είσ οδο των γ ε ρ ­ μανικών στρατευμάτων στην Αθήνα. Η τυπική αποκατάσταση του ελληνικού κρά τους έγινε μετά από ένα εξαήμερο, στις 18 Οκτω βρίου, με τη ν πανηγυρική είσ οδο της υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου Κ υ β έ ρ νη σ η ς Ε θ ν ικ ή ς Ενότητα ς στην πρωτεύουσα. Τα γερμα νικά στρατεύματα, τα οποία αποσύρονταν προς βορρά με βραδύ ρ υ θ μ ό και με τη γνωστή συνοχή και την πειθαρχία που τα διέκρινε, εκκένω σαν διαδοχικά τη Στερεά , τη Θεσσαλία και τη Μ ακεδονία. Στις 30 Οκτω βρίου οι γ ερμα νικές οπισθοφ υλα κές εγκατέλειψαν τη Θεσσαλονίκη, ενώ το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών μετα κινή θ η κε από τη Θ εσσαλονίκη στην πόλη Μητροβίτσα της Γιουγκοσλαβίας. Κατά τη χερσαία αποχώρησή τους προς βορρά τα γερμα νικά τμήματα παρεν ο χλ ή θ η κα ν ελαφρά από το υ ς αντάρ­ τες και τις μικρές συμμα χικές δυνάμεις που είχαν έλ θ ε ι στην Ελλάδα για την πραγματοποίηση της επιχείρησης «Κι­ βω τός» (2). Μια ισχυρή βρετανική τα χυ­ κίνητη δύναμη, η «Pompforce» του Τζέλικο, α κο λο ύθ η σ ε μέχρι τα σύνορα, από κάποια απόσταση, τις γερ μα νικές δυνά ­ μεις (3). Την πραγματικότητα εκφράζει ίσως η παρατήρηση που έχει ήδη διατυπωθεί, ότι οι γερ μα νικές δυνάμεις κατοχής δ εν αποχώρησαν από τη ν Ελλάδα λόγω των συμπλοκών με τον Ε Λ Α Σ και το ν Ε Δ Ε Σ ή λόγω της επέμβασης των βρετανικώ ν δυνάμεων. Αποχώρησαν λόγω τη ς εξέλι­ ξης των πολεμικών επιχειρήσεων στον βαλκανικό χώρο, με την κά θ ο δο των σο­ βιετικώ ν στρατευμάτων προς Ρουμανία, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία. Οι Γερμα­ νοί έφ ευγα ν για να μην εγκλω βισ θ ο ύν στον ελληνικό χώρο και δ ε ν ενοχλήθηκαν σημαντικά. Στις αρχές Ν οεμ βρίου 1944 είχε απο­ χω ρήσει και το τελευταίο γερμα νικό τμήμα. Δ ε ν απέμειναν παρά οι δυνάμεις στη Ρόδο, στην Κρήτη (περιχαρακωμέ­ νες ισχυρά στα Χανιά και στο Ακρωτήρι) και σε μερικά άλλα νησιά της Δωδεκανήσ ου και του Αιγαίου. Οι απομονω μέ­ νες αυτές φ ρ ουρ ές π α ρα δόθη καν τον Μάιο του 1945, δηλαδή μετά τη σ υ ν θ η ­ κολόγηση της Γερμανίας. Κατά την τελική φάση της αποχώρη­ σης των γερμανικώ ν στρατευμάτω ν από το ν ελληνικό χώρο π ρ οέκυψ ε σοβαρό πρόβλημα εξουσίας και εθ ν ική ς κυριό-

18 Οκτωβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός Γΐώργιος Παπανδρέου (δεύτερος από αριστερά, σε πρώτο επίπεδο) έχει φθάσει στην Αθήνα και έχει πραγματοποιήσει έπαρση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη. Αριστερά του βλέπουμε τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.

τητας στη Μ ακεδονία, καθώς η νέα βουλγαρική (φιλοσοβιετική - κο μ μ ο υ ν ι­ στική) κυ β έ ρ νη σ η που είχε δ ια δ εχ θ εί τη φιλογερμανική, εξ α κο λ ο υ θούσ ε να δια­ τηρεί τα κατοχικά στρατεύματα στην Ανατολική Μ ακεδονία και τη Δυτική Θράκη, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την εκεί βουλγαρική παραμονή. Τελικά τα βουλγαρικά στρατεύματα εγκατέλειψαν ολοκληρω τικά τα ελληνικά εδάφη κατά το δ ε ύ τ ε ρ ο δ εκ α π εν θ ή μ ερ ο του Ο κτω βρίου (δηλα δή μετά τη ν εγκα τά­ σταση, στην Αθήνα, της ελληνικής κ υ ­ β έρ ν η σ η ς ) μόνον κατόπιν σχετικής ε ­ ντολής της Σοβιετικής Ενωσης, σε ε ­ φαρμογή της γνω στής «συμφωνίας των ποσοστών» μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν στις 10 Οκτω βρίου στη Μόσχα (4). Ετσι τα ελληνικά σύνορα σταθεροποιήθηκαν ως είχαν. Στο μεταξύ η απε­ λευθέρω ση της χώρας και η επαναλει­ τουργία του ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ελληνικού κρά­ τους είχαν επισημοποιηθεί στις 18 Οκτω βρίου στην Αθήνα, με μια σειρά ι­ στορικών εκδηλώ σεω ν: ύψωση της ε λ ­ ληνικής σημαίας στην Α κρόπ ολη από τον πρω θυπουργό Γεώργιο Παπανδρέ­ ου, δοξολογία στον μητροπολιτικό ναό και εκφ ώ νηση του «λόγου της απελευθερώ σεω ς» από τον πρω θυπουργό στην πλατεία Συντάγματος.

Σ Η Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ 1. Με τη συμφωνία της Καζέρτα (26 Σεπτεμβρίου 1944) η ηγεσία της Αριστερός δέχθηκε: α) να προσκληθούν βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα, β)να τεθούν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού Σκόμπυ, γ) να παραχωρηθούν επιχειρησιακά η πρωτεύουσα και ολόκληρη η Αττική, στη δικαιοδοσία της ελληνικής κυβέρνησης, δ) να απαγορευθεί η είσοδος του ΕΛΑΣ υπαίθρου (του «βουνού») στην Αθήνα. 2. «Κιβωτός του Νώε» ή επί το συντομότερο «Κιβωτός» ήταν η κωδική ονομασία βρετανικού σχεδίου που αφορούσε την ενεργοποίηση των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων (μετά από ενίσχυσή τους) για την παρενόχληση και τη φθορά των Γερμανών κατά την αναμενόμενη αποχώρησή τους από τον ελληνικό χώρο. Στην πραγματικότητα κύριος σκοπός του σχεδίου ήταν να εμπλέξει στον αγώνα κατά των Γερμανών τις αμοιβαίως εχθρικά διακείμενες μεταξύ τους ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις. Οι βρετανικές και οι αμερικανικές ομάδες που συμμετείχαν στην υλοποίηση του σχεδίου «Κιβωτός» ήταν γνωστές ως Raiding Support Regiment (οι βρετανικές) και OG (Operational Group) οι αμερικανικές. 3. Το απόσπασμα «Pompforce» περιελάμβανε ένα τάγμα της ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών, μια δύναμη του Συντάγματος Εδάφους της RAF με τεθωρακισμένα αυτοκίνητα και μια πυροβολαρχία των 75 mm, συνολικά 950

περίπου άνδρες. 4. Η εισβολή των Βουλγάρων στη βόρεια Ελλάδα και η κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης αποτέλεσε περίπτωση πρωτοφανή από πλευράς διεθνούς δικαίου. Η Βουλγαρία κατέλαβε επαρχίες ενός κράτους στο οποίο δεν είχε κηρύξει τον πόλεμο, ούτε ήλθε σε εχθροπραξίες μαζί του. Σιωπηρά, ακολουθώντας τα γερμανικά στρατεύματα, ο Βουλγαρικός Στρατός (ένα σώμα στρατού με τρεις μεραρχίες) με πλήθος διοικητικών αρχών εγκαταστάθηκε εκεί και η βουλγαρική διοίκηση επιδόθηκε στην ενσωμάτωση (προσάρτηση) των περιοχών αυτών. Επίσης παράξενο ήταν το ότι ούτε η γερμανική, ούτε η ιταλική κυβέρνηση είχαν αναγνωρίσει τη «ντε γιούρε» παρουσία των Βουλγάρων στη ζώνη τους. Δέχονταν μια «ντε φάκτο» κατάσταση, που θα ρυθμιζόταν μετά τον πόλεμο. Η πραγματικότητα πάντως ήταν πως για τρίτη φορά μέσα σε 30 χρόνια (1912-13, 1916-18, 1941-44) η Βουλγαρία κατελάμβανε αυτή την περιοχή και επεδίωκε με βιαιότητα να την εκβουλγαρίσει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Schmidt -Richberg: DAS ENDE AUF DEM BALKAN, Heidelberg, 1955. (2) Martin Sekendorf: HELLAS UNTER HAKENKREUZ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1991. (3) Kriegstagebuch (KTB) Heeres Gruppe «E» (Πολεμικό Ημερολόγιο «Ε» Ομάδας Στρατιών).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

0 J

5-12 Σ€ΠΤ€ΜΒΡ!ΟΥ 1914

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΚΩ Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ Κ Λ Α Δ Η Σ Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α.

Η ευνο ϊκή ε ξ έ λ ιξ η των πρώτων γερμανικών επ ιχειρ ή σ εω ν του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (Α1ΠΠ) στο δ υ τικό μέτωπο, έ δ ε ιχ ν ε να ο δ η γ εί σ την επανάληψ η τη ς επ ιτυ χία ς το υ ς κατά τον πόλεμο του 1870. Μ ετά τη ν ε ξ ο υ δ ε τέ ρ ω σ η του Βελγίου, τις μάχες των συνόρων και την τα χύ τα τη πρσώΘηση των γερμανικών στρατιών, η κατά λη ψ η του Π αρισιού και η κύκλωση το υ όγκου των γαλλικώ ν δυνάμεων φ α ινό τα ν α ναπ όφευκτη. Ομως η ψύχραιμη και συντονισμ ένη α ντίδρ α ση των Γάλλων, η οποία κο ρυ φ ώ & ηκε με τη μάχη το υ ποταμού Μάρνη, έθεσε

Το γαλλικό πεζικό επιτίθεται στην Αλσατία.

τέρμα στις γερμ ανικές ε λ π ίδ ε ς για τα χ εία νίκη, οδηγώ ντας σ την τ ε τ ρ α ε τ ή σύγκρουση που έμ εινε στην ιστορία ως "ο πόλεμος των χαρακωμάτων".

ετά τις α ρ χικές επιτυχίες γιστη δυνα τή αυτονομία. Στις 26 Αυστο δ υ τικό μέτωπο ο α ρ χ η ­ γ ο ύ σ τ ο υ κα θ ό ρ ισ ε ως εξής τη σ υ ν έ χ ι­ γό ς του Γερ μα νικού Γενικού ση της π ροέλα σ ης των δ υ ν ά μ εώ ν του: Επ ιτελείου, σ τρα τηγός Χ έ λ μ ο υ•τ Ηφ1η ον Στρατιά με δ ιοικητή το ν στρα­ Μ ό λ τ κ ε ο νεώ τ ερ ο ς (1848-1916), προώ­ τηγό Α λ ε ξ ά ν τε ρ φ ο ν Κ λ ο ύ κ, αποτελούθ η σ ε το σ τρα τη γείο του από το Κόμ ε ν η από επτά Σώ ματα Σ τρα το ύ (ΣΣ) μπ λεντς στο Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο . Οι Γερ μ α ­ και τρ εις Μ ερ α ρ χίε ς Ιππικού (Μ Ι), νοί σε διάστημα τριών εβ δ ο μ ά δ ω ν 260.000 ά ν δ ρ ε ς , θ α εκινείτο προς Πα­ π ροέλα σ α ν από το Βέλ γ ιο στη Γαλλία, ρίσι δ υτικά το υ π οταμού Ουάζ. σε εφ α ρ μ ο γ ή του τρ ο π οπ οιημ ένου • Η 2η Στρατιά με διοικητή το ν στρα­ από τ ο ν Μ ό λ τ κ ε σ χεδ ίο υ Σλήφ εν. Το τη γό Κα ρλ φ ο ν Μ πύλω β, αποτελούμεσχέδιο το υ στρ α τη γο ύ Α λ φ ρ ε ν τ φ ον ν η από έξι Σ Σ και δ ύ ο ΜΙ (260.000 ά ν­ Σ λ ή φ ε ν (1833-1913) π ρ ο έβ λεπ ε κατά δ ρ ε ς ), θ α εκινείτο προς Παρίσι μέσω τα αρχικά στάδια το υ π ο λέμ ο υ "επ ίθ ε­ Λ α φ έρ. ση με το σ ύ νο λο των δ υ ν ά μ εω ν στο • Η 3η Στρατιά με δ ιο ικητή το ν στρα­ δ υ τικό μέτωπο, επιδίωξη υ π ε ρ κ έ ρ α ­ τη γό Μ αξ φ ο ν Χά ουζεν, αποτελούμεσης το υ α ρ ισ τερ ο ύ και σ υ ν τ ρ ιβ ή ς του νη από τέσ σ ερ α Σ Σ (120.000), θ α εκινείΓαλλικού Σ τρ α το ύ σε διάστημα έξι ε ­ το π ρος Σατώ Τιερύ. βδο μά δω ν, με τ α υ τ ό χ ρ ο ν η άμυνα έ ν α ­ • Η 4η Στρατιά με δ ιοικητή το ν δ ο ύ κα ντι των Ρώσων στο ανα τολικό μέτωπο". Α λ μ π ρ ε χ τ της Β υ ρ τ ε μ β έ ρ γ η ς , αποτεΟ Μ ό λ τ κ ε ήτα ν ανεψ ιός το υ Μ ό λ τκ ε λ ο ύ μ ε ν η από τρία Σ Σ (100.000), θ α εκιτου π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο υ , α ρ χη γο ύ το υ Γενι­ νείτο προς Ρεμ ς. κού Επ ιτελείο υ κατά τ ο ν Γαλλο-γερμα• Η 5η Στρατιά με δ ιο ικητή το ν πρίγκι­ νικό π ό λεμ ο του 1870, στρατιω τικός με πα του θ ρ ό ν ο υ Γουλιέλμ ο, αποτελούεξα ιρετική σ τρα τη γική αντίληψ η και μ ε ν η από έξι Σ Σ (200.000 ά ν δ ρ ε ς ), θα ευφ υΐα, αλλά χωρίς τη ν επ ιβλητική πα­ π ο λ ιο ρ κο ύ σ ε το ο χ υ ρ ω μ έ ν ο στρα τόπ ε­ ρουσία και τη δ ύνα μη επ ιβολής στους δ ο το υ Β ερ ν τ έν . υφ ισ τα μένο υς που χαρακτήριζαν το ν • Οι δ ύ ο Στρα τιές το υ α ρ ισ τερού, η 6η φ η μ ισ μ ένο θ ε ίο του. Δ ε ν είχε κα θ ό λο υ με δ ιοικητή το ν πρίγκιπα Ρο ύ π ρ εχτ εμπειρία στη δ ιοίκηση σχηματισμώ ν, έ ­ τη ς Βαυα ρία ς (έξι Σ Σ και δ ύ ο ΜΙ σ υ ν ο ­ χο ντα ς υπ η ρ ετή σ ει συνεχώ ς σε επ ιτε­ λικής δ ύ ν α μ η ς 200.000 α νδρώ ν) και η λικές θ έ σ ε ις από το ν β α θ μ ό το υ τα γ­ 7η με δ ιο ικητή το ν στρα τηγό Γιόσιας ματάρχη. Α κο λ ο υ θ ώ ν τα ς τη γερ μ α νική φ ο ν Χ έ ρ ιν γ κ ε ν (3 Σ Σ και μία ΜΙ σ υνολι­ παράδοση, περιοριζόταν σ την έ κ δ ο σ η κής δ ύ ν α μ η ς 120.000 α νδρώ ν), θ α δια­ γενικώ ν οδη γιώ ν ενερ γεία ς, π α ρέχο­ τη ρ ο ύ σ α ν τ η ν αρχική το υ ς αποστολή ντας σ το υ ς δ ιο ικη τ ές στρατιών τη μέτη ς κα θήλω σης των γαλλικώ ν δυνάΡε-

Μ

Ο Γάλλος αρχιστράτηγος, στρατηγός Ζοζέφ Ζοψρ.

ων κατά μή κος το υ μετώπου τους. Η κύρια προσπ άθεια του Μ ό λ τκ ε εκδ η λ ω ν ό τα ν με τις δ ύ ο στρατιές του δ εξ ιο ύ το υ ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε ς προς Παρίσι ε ­ κα τέ ρ ω θ εν το υ π οταμού Ουάζ. Οι γα λλικές δ υ ν ά μ εις είχαν υποχω­ ρήσ ει σε όλο το μέτωπο δ υτικά του Β ε ρ ν τ έ ν και δια τηρούσ α ν τις αρχικές

Βρυξέλες 1η Στρατιά

2η Στρατιά

Κόμπλεντς

Βουλώνη ■Λ—^ Μονς

Σαρλερουι

3η Στρατιά

Ντίνάν 4η Στρατιά

Κόμπραί ν Μ ρ μ π έ ζ

Va o y e e m b o y P ΑΡΔ ΕΝ ΕΣ XX XX

Αμιένη

5η Στρατιά

Ρουέν Κομπιένη 6η Στρατιά

π ο τ \Ια ρ ν η ς Σαρμπούργκ

Επερναί

Στρασβούργο Μοράνζ [2η Στρατιά

χχχχ ΧΧΧΧ

- Εοτερναί χχχχ

Γερμανοί

7η Στρατιά

?ΙΐΞΐ1α—τιά

Μελούν •η Στρατιά Γάλλοι

ποτ. Σ ηκουάνας

/ I ΑΛΣΑΤΙΑ

Αξονες γερμανικής προέλασης Γραμμή μετώπου 30-8-1914 Γραμμή μετώπου 5-9-1914 1η Στρατιά

Χάρτης των επιχειρήσεων στο γαλλικό μέτωπο.

56 mm

το υ ς θ έ σ ε ις σ το ν δ εξιό τομέα . Αριστερά τη ν 1η Γερμα νική Στρατιά αντιμετώ ­ πιζαν η ομά δα μερα ρχιώ ν ε θ ν ο φ ρ ο υ ­ ρών υπό τ ο ν σ τρα τη γό Ντ' Α μ ά ντ και η Β ρ ε τ α ν ικ ή Ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ικ ή Δύνα μη ( Β Ε Δ ) με δ ιο ικητή τ ο ν στρα τά ρχη Τζων Φ ρ εν τ ς , α π ο τε λ ο ύ μ ε νη από τρία Σ Σ και μία Μ Ι (80.000 ά ν δ ρ ε ς ). Στη σ υνέχεια είχε τα χ θ εί η 5η Στρατιά με διοικητή τ ο ν στρα τηγό Σ α ρ λ Λανρεζάκ, με πέ­ ν τε Σ Σ και δ ύ ο ΜΙ (240.000 ά ν δ ρ ε ς ). Στο κ έ ν τ ρ ο υπ ήρχε η 4η Στρατιά με δ ιο ικη ­ τή το ν στρα τηγό Φ ε ρ ν ά ν τ ν τε Λ ά ν γ κ λ ν τε Καρύ, με τρία Σ Σ και μια ΜΙ (160.000 ά ν δ ρ ε ς ) και η 3η Στρατιά με διοικητή τ ο ν στρα τηγό Πιέρ Ρ υ φ έ με τρία Σ Σ και μία ΜΙ (200.000 ά ν δ ρ ε ς ). Νοτιοα να τολι­ κά το υ Β ε ρ ν τ έ ν βρ ισ κό τα ν η 2η Σ τ ρ α ­ τιά με διοικητή τ ο ν σ τρα τη γό Ν ο έ λ ντε Καστελνώ, με π έντε Σ Σ και δ ύ ο ΜΙ (280.000 ά ν δ ρ ε ς ) και η 1η Στρατιά με διοικη τή το ν σ τρα τη γό Ο γ κύ σ τ Ντυμπάϊγ, με π έντε Σ Σ και δ ύ ο ΜΙ (280.000 ά ν δ ρ ε ς ). Ο Γάλλος α ρχισ τρά τηγος Ζοζέφ Ζ ο φ ρ (1852-1931) σε αναφορά του στις 24 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ π ρος τη ν κ υ β έ ρ ν η ­ ση, η οποία είχε μ ετ α φ έρ ει τ η ν έ δρ α της από το Παρίσι στο Μ πορντώ , τ ό ν ι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ζε: "Είμ α σ τε υπ οχρ εω μένοι σε ά μ υ ­ να...παραχωρώντας όσο το δ υ ν α τ ό ν λιγ ό τ ε ρ ο έδα φ ος. Σκο π ός μας είναι να π ρ ο κα λ έσ ο υ μ ε τη μέγιστη φ θ ο ρ ά στον αντίπαλο και να ε π ιτ ε θ ο ύ μ ε τ η ν κατάλ­ ληλη στιγμή". Ο Ζ ο φ ρ είχε υπ η ρετήσ ει επί μ α κρ ό ν στις γα λλικές αποικίες (Φορμόζα, Ινδοκίνα , Δ υτική Αφ ρική, Μ α δα γα σ κά ρη) και α νέλα βε α ρχηγός το υ Γενικο ύ Επ ιτελείο υ το 1911, ότα ν ο μ έν το ρ ά ς του, σ τρα τηγός Γκαλιενί (1849-1916), είχε α ρ ν η θ ε ί τη θ έ σ η λόγω π ρ ο χ ω ρ η μ έν η ς ηλικίας και κα κής υ γεί­ ας. Μία από τις πρώ τες το υ ε ν έ ρ γ ε ιε ς ήταν να α π οστρα τεύσει μεγά λο α ρ ιθ μό αξιωματικών που αντιμετώπιζαν με σκεπ τικισμό το επ ιθ ετικό σ χ έδ ιο επι­ χειρ ή σ εω ν XVII το οποίο κα τα ρτίσ θηκε επί των η μ ερ ώ ν του. Το σ χ έδ ιο προέβλεπ ε διμέτω πη επ ιθετική ενέρ γεια για τη ν ανα κατάληψ η της Αλσατίας Λω ραίνης, με επ ίθεσ η της 5ης Σ τ ρ α ­ τιάς βό ρεια τη ς γ ε ν ικ ή ς γρ α μ μής Βερντέν -Μ ετς και των 1ης και 2ης Σ τ ρ α ­ τιών μεταξύ των δασω δώ ν περιοχώ ν των Βο σ γίω ν ο ρέω ν και το υ ποταμού Μ οζέλα νότια το υ Τούλ. Ο σ ες ε π ιθ έ­ σεις δ ιε ν ε ρ γ ή θ η κ α ν , με εξα ίρεσ η τη

μάχη του Μ ορά νζ στο δ εξιό (19-25 Α υ ­ γ ο ύ σ τ ο υ ), είχαν απ οτύχει και όλα έ δ ε ι­ χ να ν ότι ήτα ν θ έ μ α η μ ερ ώ ν η γ ενική κα τά ρρ ευσ η το υ μετώπου και η πλή­ ρης επ ικράτηση των Γερμανών. Κατά τις κρίσιμ ες ε κ ε ίν ε ς ώ ρες του Α υ γ ο ύ σ τ ο υ η πεισματική ά ρ νη σ η του Ζ ο φ ρ να α π ο δ ε χ θ ε ί τη ν ήττα και η παροιμιώ δης αταραξία το υ (λέγετα ι ότι ο υ δ έ π ο τ ε σ τ ε ρ ή θ η κ ε τη μ εσ η μ ερ ια νή του ανάπαυση και τα δ ύ ο επιμελώς πα­ ρα σ κευα σ μ ένα κα θ η μ ερ ινά γεύμ α τά το υ ) έσω σαν κυ ριο λ εκτικ ά το υ ς Γάλ­ λους. Για τη ν αντιμετώπιση τη ς κατά­ στασης αποφάσισε να π ροω θ ήσ ει στο α ρ ισ τερ ό του ικανό ό γ κ ο δυνά μεω ν, ε ­ φ εδρ ικώ ν και από το μέτωπο τη ς Λω ­ ραίνης, και να π ροσβά λει με α υ τές το δ εξιό των π ρ οελα υ νό ντω ν Γερμανών. Το σ χ έδ ιό το υ κο ιν ο π ο ιή θ η κε με τη ν υπ' αριθ. 2 Γενική Ο δη γ ία και ήτα ν σε γ ε ν ικ έ ς γρ α μ μ ές το α κ ό λ ο υ θ ο : "Ανασυ­ γ κ ρ ό τ η σ η στο α ρισ τερ ό με δ υνά μεις των 3ης, 4ης, 5ης Στρατιώ ν και της Β Ε Δ και δ η μ ιο υ ρ γία μιας μάζας ικανής να α ντεπ ιτεθεί...ά μυνα στο υπόλοιπο μέτω πο....με στήριξη τ ο υ δ εξ ιο ύ στο π εριχα ρα κω μένο σ τρ α τόπ εδο το υ Βερ-

Ο διοικητής της γερμανικής 2ης Στρατιάς,

στρατηγός φον Μπύλωβ.

ν τέν ". Η "ικανή μάζα" ήτα ν η προβλεπ ό μ ενη να σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί σ την π εριοχή της Α μ ιέ ν η ς 6η Στρατιά υπό το ν στρα­ τη γό Μ ισ έλ Μ ο ν ο υ ρ ύ (1847-1923), ο ο ­ ποίος σε ηλικία 67 ετώ ν είχε α να κλη θ εί στην ε ν έρ γ εια και είχε τ ε θ ε ί επ ικεφ α ­ λής τη ς Στρατιάς τη ς Λω ραίνης, αποτ ε λ ο ύ μ ε ν η ς από επτά ε φ ε δ ρ ικ έ ς μ ε ­ ραρχίες, με αποστολή να εν ισ χ ύ σ ει τις στρατιές που από τις 21 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ ε ­ ν ε ρ γ ο ύ σ α ν επ ιθετικά στη δεξιά π τ έ ρ υ ­ γα. Σ ε εφ α ρ μ ο γ ή το υ ν έ ο υ σ χεδ ίο υ οι μερ α ρχίες μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν σ ιδ η ρ ο δ ρ ο ­ μικά μ έ χ ρ ι τις 26 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ στο αρι­ σ τ ερ ό και α π οτέλεσα ν τη βάση σ υ ­ γ κ ρ ό τ η σ η ς τη ς 6ης Στρατιάς. Α υτή θα ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε π λευρ ική επ ίθεσ η κατά της 1ης Γερ μ α νική ς Στρατιάς ότα ν οι γα λ­ λικές στρατιές έ φ θ α να ν στη γενική γρα μμή Λαόν-ποταμός Α ισ ν - Β ε ρ ν τ έ ν και οι Β ρ ε τ α ν ο ί πίσω από το ν ποταμό Σο μ . Η εξέλιξη των γεγο νότω ν δ ε ν επ έ­ τρ ε ψ ε στον Ζ ο φ ρ να εφ α ρ μ ό σ ει το σχέδιό το υ στις α ν α φ ε ρ ό μ εν ε ς τοπ ο­ θ ε σ ίες , όμω ς αυτό α π ο τέλεσ ε το πλαί­ σιο μέσα στο οποίο δ ιε ξ ή χ θ η λίγες μ έ ­ ρες α ρ γό τερα και ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς χιλιό­ μετρα ν ο τιό τερ α η μάχη του Μ ά ρνη. Η σο βα ρ ή ήττα των Β ρ ε τ α ν ώ ν στο Κατώ στις 26 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ και η επ α κό­ λ ο υ θ η βαθιά σύμπτυξή το υ ς π ρος ν ό ­ το είχε ως απ οτέλεσμα τη δ ημ ιουργία κε ν ο ύ μεταξύ της 5ης και της σ υ γ κ ρ ο ­ τ ο ύ μ ε ν η ς 6ης Στρατιάς. Α ντιλ ηφ θ είς το ν κίν δ υ ν ο ο Ζ ο φ ρ , για να δώσει χ ρ ό ­ νο σ τη ν 6η Στρατιά να ολοκλη ρ ώ σ ει τη σ υγκέντρ ω σ ή της και στη Β Ε Δ να ανα­ σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί, διέτα ξε τη ν 5η Στρατιά του σ τρα τηγού Λανρεζάκ (1852-1925)

να α ντεπ ιτεθεί στις 29 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ ενα ­ ν τίο ν των γερ μ α νικώ ν δ υ ν ά μ εω ν που εκ ιν ο ύ ν τ ο κατά της Β Ε Δ . Ο Λανρεζάκ δ ιέ θ ε σ ε ένα Σ Σ για να κα λύψ ει από β ο ρ ρ ά τις διαβάσεις του ποταμού Ουάζ και αποφάσισε, π ερνώ ντας το ν π οταμό μεταξύ Γκιζ και Λ α φ έρ, να επι­ τ ε θ ε ί με τα υπόλοιπα τρία Σ Σ κατά του π λ ευ ρ ο ύ τη ς 1ης Γερ μ α νική ς Στρατιάς που π ρ οή λα υνε δ υτικά το υ Ουάζ. Ομω ς το πρωί της 28ης Α υ γ ο ύ σ τ ο υ η 2η Γερμα νική Στρατιά του φ ο ν Μ π ύ­ λωβ (1852-1921) δ ιέ β η το ν Ουάζ και α­ π είλησε τις γρ α μ μ ές συγκοινω νιώ ν της 5ης Στρατιάς. Ο Λανρεζάκ α νέσ τρ εψ ε τη διάταξή το υ και ενώ το Σ Σ στο δεξιό το υ σ υ γ κ ρ ο τ ο ύ σ ε τη ν κατά μέτωπο ε ­ χ θ ρ ικ ή επ ίθεσ η, με τα τρία Σ Σ π ρ ο σ έ­ βα λε το δ εξιό της 2ης Γερμα νική ς Στρατιάς σ την π εριοχή Σαίντ Κουεντίν-Γκιζ και α ν έ κο ψ ε τ η ν επ ιθετική της ο ρμή. Ε κ φ ύσεω ς π ρ ο σ εκ τικό ς και α ν ή σ υ χο ς για τη σ υ γ κ ε χ υ μ έ ν η τακτική κατάσταση ο φ ο ν Μ πύλω β έσ π ευσ ε να ζητήσει τη β ο ή θ ε ια των γειτονικώ ν του 1ης και 3ης Στρατιών, ενώ ο Λ α ν ­ ρεζάκ, αδυνατώ ντας να αντιμετωπίσει π λέον τη ν ε χ θ ρ ικ ή πίεση, συμπ τύχθηκε με τάξη προς νότο. Αν και τακτικώ ς σωστή και ε π ιβ ε β λ η μ έ ν η , η σύμπτυξη α π οτέλεσ ε "τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι" τη ς αγα νά κτησης το υ Ζ ο φ ρ κατά το υ στρα τηγού. Στις 30 Α υ γ ο ύ ­ στου ο στρ α τη γός Φ ρ α νσ έ ντ' Ε σ π ερ έ (1856-1942), πρώ ην δ ιο ικη τή ς του 1ου Σ Σ της 5ης Στρατιάς, α ντικα τέσ τησ ε τ ο ν Λανρεζάκ επ ειδή α υτός, σύμφω να με το ν Ζ ο φ ρ , "..δ εν δ ιέ θ ε τ ε επ ιθετικό π νεύμα....και δ ε ν έπ αυε να συζητά τις

λα μ β α ν ό μ ε ν ες διαταγές εκφ ράζοντας διαρκώ ς αντιρρήσεις". Ο αυτα ρχικός και ο ρ μ η τ ικ ό ς ντ' Ε σ π ε ρ έ ήτα ν αυτός που διέσπασε το 1918 το Μ α κ ε δ ο ν ικ ό μέτωπο ως δ ιο ικη τή ς της Στρατιάς Ανατολής, σ την οποία σ υ μ μ ε τ είχ ε με 10 μ ερ α ρχίες και η Ελλά δα . Η ταν η δ ε ύ τ ε ρ η αλλαγή διοικητή στρατιάς μ ε ­ τά τη ν αντικατάσταση το υ στρα τηγού Ρ υ φ έ από το ν σ τρα τη γό Σαράϊγ στη δι­ οίκηση τη ς 3ης Στρατιάς. Τ ην 1η Σ ε ­ π τεμ βρίου ο Ζ ο φ ρ έσ π ευ σ ε στο Παρίσι για να πείσει, παρουσία και του υ π ο υ ρ ­ γού Π ο λ έμ ο υ τη ς Β ρετα νία ς λ ό ρ δ ο υ Κ ίτσ ενερ, σε μια δρα μα τική συνά ντη σ η το ν στρα τά ρχη Φ ρ ε ν τ ς (1852-1925) να παραμείνει στο μέτωπο και να συνεργ α σ θ εί με το υ ς Γάλλους. Ο Φ ρ ε ν τ ς , με σ υ νεχείς μεταπτώσεις εν θ ο υ σ ια σ μ ο ύ και κα τά θλιψ ης, επ η ρ εα σ μ έν ο ς από τις απώλειες της Β Ε Δ (σ υνολικά 12.733 ά ν δ ρ ε ς ) ήτα ν έ το ιμ ο ς να επ ιστρέψ ει στη Βρετα νία . Η ανασχετική ε ν έρ γ εια τη ς 5ης Γαλ­ λικής Στρατιάς είχε εξα ιρετική επ ίδρα­ ση στη σ υνέχεια των επ ιχειρήσεω ν δ ιό ­ τι α π οτέλεσ ε τη ν αφ ετηρία ενερ γειώ ν οι οποίες κα τέληξα ν σ την πλήρη τ ρ ο ­ ποποίηση του γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ ελιγ μ ού. Ο δ ιο ικη τή ς της 1ης Γερμα νική ς Σ τ ρ α ­ τιάς, σ τρα τηγός φ ο ν Κ λ ο ύ κ (18461934), θ ε ω ρ ε ίτο τ ο λ μ η ρ ό ς και αποφα­ σιστικός η γή το ρ α ς. Διοικώ ντας τη σ π ουδα ιότερη, από άποψη δ ύ να μ η ς και άξονα π ροέλα σ ης, γ ε ρ μ α νική στρα­ τιά, και επ η ρ εα σ μ έν ο ς βαθιά από το σ χέδ ιο Σ λ ή φ ε ν , επ εδίω κε εναγωνίως τη ν υ π ερ κέρα σ η το υ α ρ ιστερού των Γάλλων και τ η ν εξώ θησ ή το υ προς το

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

B. ΓΚΑΦΟΥΡΟΦ Ακαδημαϊκός Δ. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Καθηγητής ΙΙανεπιστημίου

W .* * B«

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Ο ΜΑΚΕΑΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΛΗ Μετάφραση: Γ. Στεργίσυ, φιλόλογος - συγγραφέας M e 736 σελίδες, 31 εικόνες, 9 σχεδιαγράμματα και 2 χάρτες Σ τ ο βιβλίο «Αλέξανδρος ο Μ α κεδώ ν και η Α να τολή» των Γκαφ ούροφ - Τσιμπουκίδη εξιστορούνται τα νεανικά χρό­ νια του Αλέξανδρου, προβάλλεται η Μ α κεδο νία της επο­ χής του Φιλίππου, αναλύεται ι ιδέα του Πανελληνισμού και περιγράφεται με σαφήνεια η κατάσταση τόσο στη Μ α κ ε δ ο ­ νία, όσο και στην υπόλοιπη Ελ λά δα τις παραμονές της εκστρατείας. Περιγράφεται η εκοτρατεία στη Μ ικ ρ ά Ασία, τη Συρία , τη Φ ο ιν ίκη , αναπτύσσεται ι ιστορία των κατακτήσεων στην Αίγυπτο, τη Μ εσοποταμία και την Π ερσία και εξετάζονται οι διαφω­ νίες στο μακεδονικό στρατό. Σ τ ο τέλος του βιβλίου αναλύονται οι αιτίες που προκάλεοαν το διαμελισμό της αυτο­ κρατορίας του Αλέξανδρου του Μ α κ ε δ ό ν α σε μια πυκνή μονογραφία που αποτελεί ση­ μαντική συνεισφορά στην ιστοριογραφία του πρώιμου ελληνισμού.

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜ Α

Προσφορά στον Πολιτισμό και στην Παιδεία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318 w w w .p a p a d im a s b o o k s .g r * e-m ail: p a p a d im a s @ a tp .g r

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Οι Γερμανοί εισέρχονται στις Βρυξέλλες.

58 mm

κ έ ν τ ρ ο τη ς διάταξής τους. Ο τα ν απώ­ θ η σ ε ε ύ κο λ α τη Β Ε Δ στο Κατώ και τα πρώτα στοιχεία τη ς 6ης Γαλλικής Στρατιάς στο Ν ογιόν, θ ε ώ ρ η σ ε ότι μ ό ν η η 5η Στρατιά α π ο τελούσ ε το α ριστερό των Γάλλων και μο να δικός το υ π λέον σ τόχος ήτα ν η υ π ερ κέρα σ ή της. Η π ρό­ σκληση το υ φ ο ν Μ πύλω β σε β ο ή θ εια υπήρξε η δικαιολογία που αναζητούσε για να εγκα τα λείψ ει τ η ν κα θο ρισ θείσ α από το ν Μ ό λ τ κ ε ν ο τιο δυ τική κ α τε ύ ­ θ υ ν σ η π ροέλα σ ης της 1ης Στρατιάς. Υποτιμώ ντας το ν κίν δ υ ν ο της 6ης Γαλ­ λικής Στρατιάς έπαψε να ασκεί πίεση προς αυτήν, και κιν ο ύ μ ε ν ο ς ταχύτατα προς νό το πέρασε το ν Ουάζ σε αναζή­ τη ση του α ρ ισ τερ ο ύ της 5ης Γαλλικής Στρατιάς. Ο μω ς και η 3η Γερμα νική Στρατιά του σ τρα τη γού Χ ά ο υζ εν μ ε τ έ ­ βα λε τη ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η π ροέλα σ ής της από νο τιο δυ τικά π ρος νοτιοανατολικά, ότα ν έσ π ευσ ε σε β ο ή θ ε ια τη ς 4ης Στρατιάς που δ εχ ό τ α ν α ντεπ ίθεση της 4ης Γαλλικής. Μ ετά το τέλ ο ς το υ π ολέμ ου και υπό το βά ρος σ φ ο δ ρ ώ ν επικρίσεω ν για τις π ρω τοβουλίες το υ ο φ ο ν Κ λ ο ύ κ στο βιβλίο του "Η πορεία προς το Παρίσι και η μάχη το υ Μ ά ρ νη", που ε κ δ ό θ η κ ε το 1920, ισ χ υ ρ ίσ θ η κ ε ότι είχε ζητήσει δ ύ ο επιπλέον Σ Σ για τη ν κάλυψ η του δεξ ιο ύ του από τη ν κ α τε ύ θ υ ν σ η του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Παρισιού, όμω ς ο Μ ό λ τ κ ε φ αινόταν α­ πόλυτα π επ εισμένος ότι η φ ρ ο υ ρ ά της πόλης δ ε ν α π ο τελούσ ε κίν δ υ ν ο για τη Στρατιά. Π α ρ α μ έ ν ο υ ν βέβαια τα ερω ­ τήματα γιατί ο φ ο ν Κ λ ο ύ κ δ ε ν είχε δι­ κέ ς το υ π λη ρο φ ο ρ ίες για τη ν κατάστα­ ση στο δ εξιό το υ και γιατί, ε φ ό σ ο ν είχε επιφυλάξεις, δ ε ν α ν έ κο ψ ε τ ο ν φ ρ ε ν ή ­ ρη ρ υ θ μ ό πορείας του. Πάντως ο Μ ό λ ­ τκ ε ε ν έ κ ρ ιν ε τις μ ετ α β ο λ ές και απέστειλε στις 30 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ τ η ν α κ ό λ ο υ ­ θ η οδηγία στις δ υνά μ εις του: "Οι π ρ ο­ θ έ σ ε ις το υ α ρχισ τρά τηγου συνίστανται σ την αποκοπή των Γάλλων από το Παρίσι και σ την απώθησή το υ ς νοτιοα ­ να τολικά .... Η 1η Στρατιά θα π α ρα κο­ λ ο υ θ ή σ ε ι κλ ιμ α κ ο ύ μ ε ν η τη 2η Στρατιά,.,.και θα αναλάβει τ η ν κάλυψ η του π λευ ρ ο ύ της διάταξής μας". Μ ε το ν τρόπ ο α υτό οι Γερμα νοί εγκα τέλειπ α ν τη ν ο τιο δυ τική κ α τ ε ύ θ υ ν σ η π ρ οέλα ­ σής το υ ς εισ ερ χ ό μ εν ο ι στον θύ λ α κα της ε χ θ ρ ικ ή ς διάταξης, όπου ο Ζ ο φ ρ σχεδίαζε να εκδ η λώ σ ει τη ν α ντεπ ίθεσή του. Επιπλέον ο Μ ό λ τκ ε, με τ η ν ε ν τ ύ ­ πωση των αρχικώ ν επιτυχιών, είχε εξασ θ ε ν ή σ ε ι περαιτέρω τη δεξιά το υ π τέ­ ρυγα αποσπώντας από ένα Σ Σ της 1ης και της 2ης Στρατιάς για τ η ν πολιορκία

της Α μ β έ ρ σ α ς και της Μωμπέζ αντί­ στοιχα και δ ύ ο Σ Σ και μία ΜΙ (ένα Σ Σ από τη 2η Στρατιά και ένα Σ Σ και τη ΜΙ από τη ν 3η) για το ανα τολικό μέτωπο. Η ειρω νεία για το ν Μ ό λ τ κ ε ήτα ν ότι οι απ οσπασθείσες δυνά μεις, απολύτως α­ π αραίτητες σύμφω να με τη ν εξέλιξη των επ ιχειρήσεω ν στο δ υ τικό μέτωπο, δ ε ν π ρόλα βα ν να φ θ ά σ ο υ ν στο ανα το­ λικό μέτωπο και να λ ά β ο υ ν μ έ ρ ο ς στη μάχη του Τάνενμπ εργκ.

ΔΙΑΤΑΞΗ - ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩ Ν Στις 31 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ ο Ζ ο φ ρ αντιλήφ θ η κ ε τη μετα βολή σ τον γ ε ρ μ α ν ικ ό ε ­ λιγμό και τη ν ε π ο μ έν η εξέδω σ ε τη ν υπ1 αριθ. 4 Γενική Ο δηγία του: "Αμέσω ς μόλις η 5η Στρατιά απ οφ ύγει τη ν απει­ λή κύ κλω σ ης του α ρ ισ τερού της, το σύνο λο των 3ης, 4ης και 5ης Στρατιώ ν θα α να λά βουν επ ίθεση. Το προβλεπόμ εν ο για τη σύμπτυξη όριο, χωρίς αυτό να θεω ρ είτα ι ως υπ οχρέω ση για να φ θ ά σ ο υ ν μ έχρις ε κ ε ί οι μονά δες , είναι: βόρ εια Μπαρ λ ε Ν τ ύ κ (3η Στρατιά) - ό ­ π ισ θεν π οταμού Ωμπ (4η Στρατιά) - όπι­ σ θ ε ν π οταμού Σ η κ ο υ ά ν α (5η Στρατιά)".Ταυτόχρονα εν ίσ χ υ σ ε σημαντικά το κ έ ν τ ρ ο και το α ρισ τερ ό του με δ υ ­ νάμεις που απ έσ υρε από το δεξιό. Την

5η Σ ε π τ εμ β ρ ίο υ , λίγο πριν ο Ζ ο φ ρ δια­ τάξει τη ν εκδ ήλω σ η τη ς γα λλικής α­ ντεπ ίθ εσ ης, οι απ οστολές και η α κρι­ βής διάταξη των δ υνά μ εώ ν το υ είχαν ως εξής: • Η 3η Στρατιά (στρ α τη γό ς Σαράϊγ), ε υ ­ ρ ισ κό μ ε ν η στο Μπαρ λε Ν τύκ, θ α επ ε­ τ ίθ ε το δ υ τικά π ροσβά λλουσα το αρι­ σ τερ ό των ε χ θ ρ ικώ ν δ υνά μ εω ν που εκινο ύ ντο δυτικώ ς της δ α σ ω μ ένη ς πε­ ριο χής Α ργκόν. • Η 4η Στρατιά (σ τρα τηγός Λ α ν γ κ λ ντε Κα ρύ), ε υ ρ ισ κ ό μ ε ν η νότια του ποτα­ μού Ο ρ ν έ ν , θ α συνδύα ζ ε τη ν κίνησή της με τη ν π ροχώ ρηση της 3ης Σ τ ρ α ­ τιάς. • Η 9η Στρατιά (σ τρα τηγός Φ ο ς), νότια των ελώ ν Σαίν Γκο ντ, θ α κάλυπτε το δεξιό τη ς 5ης Στρατιάς και θα ε π ε τ ίθ ε ­

0 Γαλλικός Στρατός κινείται προς τα σύνορα τον Αύγουστο του 1914.

το βόρεια προς Επερναί. • Η 5η Στρατιά (σ τρ α τηγό ς Φ ρα νσ έ Ν τ ’ Εσ π ερ έ), βόρεια του Σ η κ ο υ ά ν α στο Ν οτζέντ, θ α ε π ετίθ ετο προς βορρά. Α ρισ τερά της σε ρόλο σ υ ν δ έ σ μ ο υ της με τη Β Ε Δ θ α ε ν ε ρ γ ο ύ σ ε το Σ Σ Ιππικού το υ στρα τη γού Κονώ. • Η Β Ε Δ (σ τρα τά ρχης Φ ρ ε ν τ ς ), βόρεια το υ Μ ε λ ο ύ ν με μέτωπο προς ανατολάς, θ α επ ε τίθ ε το προς τη γ ε ν ικ ή κα­ τ ε ύ θ υ ν σ η του Μονμιράϊγ. • Η 6η Στρατιά (σ τρα τηγός Μ ο ν ο υ ρ ύ ) και το Σ Σ Ιππικού (σ τρ α τηγό ς Σ ο ρ ν τ έ ) β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ά του Μω, αφού διέβα ιναν τ ο ν Ο ύ ρ κ θα ε π ε τίθ ε ντ ο προς τη ν κα­ τ ε ύ θ υ ν σ η το υ Σατώ Τιερύ. Η διάταξη των Γάλλων στηριζόταν δεξιά στο ο χ υ ρ ό Β ε ρ ν τ έ ν και αριστερά στο π εριχα ρα κω μένο σ τρ α τόπ εδο του

Παρισιού. Ανάμεσα στα δ ύ ο αυτά σ η ­ μεία σχηματιζόταν ένας τερ ά στιος θ ύ ­ λακας σ τον οποίο είχε εισχω ρήσει ο α­ ντίπαλος και τη ν κα τά λληλη στιγμή θ α π ροσβαλλόταν σε α μ φ ό τερ α τα π λ ευ ­ ρά του. Στις 5 Σε π τ εμ β ρ ίο υ είχε φθάσει για τα σ τρα τεύμα τα η ώρα, κατά τη μεγα λόσ τομη έκφ ρ α σ η το υ Ζ οφ ρ, "να ε π ιτε θ ο ύ ν με οπ ο ιοδήπ οτε κόσ τος και να π ρ ο τιμ ή σ ο υν να π ε θ ά ν ο υ ν όπου βρίσ κοντα ι παρά να υπ οχω ρήσουν". Μ ε διαταγή το υ η 6η Στρατιά θα άρχιζε τη ν επ ίθεσ η το α π όγευμα τη ς 5ης Σ ε ­ π τεμ βρίου και οι υπόλοιπες το πρωϊ της επ ο μ ένη ς . Ο φ ο ν Κ λ ούκ, χωρίς να το γνωρίζει, σ υ ν έ β α λ ε με τη ν τα χύτα τη π ροέλασή του σ την επιτυχία το υ γα λλικού σ χ ε δ ί­ ου. Π α ρ α σ υ ρ ό μ ενο ς από τη λανθασμέ-

60

Ο διοικητής της γερμανικής 1ης Στρατιάς, φον Κλούκ.

Γάλλοι ιππείς μεταψέρονται στο μέτωπο με τα ταξί του Παρισιού,

νη ε μ μ ο ν ή το υ να υ π ερ κερ ά σ ει τ η ν α­ ντίπαλη α ριστερή πτέρυγα, διπλασίασε τις η μ ε ρ ή σ ιε ς π ο ρ είες το υ με α π ο τέλε­ σμα να προηγείται κατά πολύ τη ς 2ης Στρατιάς αντί, ως ό φ ειλε, να α κ ο λ ο υ ­ θ ε ί τη ν κίνησ ή της. Στις 4 Σ επ τ εμ β ρ ίο υ δ ιέβ η το ν π οταμό Πετί Μ ο ρ έ ν έτο ιμ ο ς να σ υνεχίσ ει π ρος Γκ ρ α ν Μ ορέν. Τ ην ί­ δια μέρα ο Μ ό λ τ κ ε π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τη ν παρουσία της 6ης Στρατιάς και σ υ ­ νειδη το π ο ίη σ ε ότι δ ε ν μπ ο ρούσ ε π λέ­ ο ν να ε κ τ ε λ έ σ ε ι υ π ερκερ ω τικό ελιγμό με τη δεξιά π τέρυ γά του. Γνω ρίζοντας ότι οι Γάλλοι μ ε τ έ φ ε ρ α ν σ τρα τεύμα τα

2η Στρατιά είχε κλιμα κω θεί κατά μ ή ­ κος το υ π οταμού Πετί Μ ο ρ έ ν από Μονμιράϊγ μέχρ ι Β ερ τ ίς , η 3η Στρατιά νότια το υ Μ ά ρ ν η σ την π εριο χή Σα λόν, η 4η στη β ό ρ εια ό χ θ η το υ π οταμού Ο ρ ν έ ν , η 5η νότια τη ς δα σ ω μ ένη ς π εριο χής τη ς Α ρ γ κ ό ν , η 6η ανατολικά τη ς Τούλ και η 7η ανατολικά το υ Επινάλ. Το α δ ύ ­ νατο σ ημ είο της διάταξής του ήτα ν το ε κ τ ε τ α μ έ ν ο και ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν ο σε ε π ιθ ε­ τική ε ν έρ γ ε ια από τ η ν κα τ ε ύ θ υ ν σ η του Παρισιού δ εξιό π λευ ρ ό τη ς 1ης Σ τ ρ α ­ τιάς. Το ν έ ο σ χέδ ιό του, το οποίο σήμαινε τη ν οριστική εγκα τά λειψ η του σ χεδίου Σ λ ή φ ε ν , δ ε ν είχε ουσια σ τικές π ιθ α νότητες επιτυχίας επ ειδή δ ε ν δ ιέ ­ θ ε τ ε π λέον τη ν α π α ιτούμενη υπέρ του

από το ανα τολικό στο δ υ τικό τμήμα το υ μετώπου, αποφάσισε χωρίς δισταγμό να μετα βά λει το σ χ έδ ιό του και, τηρώ ντα ς α μ υντική στάση προς τη ν κ α τε ύ θ υ ν σ η το υ Παρισιού, να επι­ διώξει με το κ έ ν τ ρ ο και το α ρισ τερό το υ τη σ υντρ ιβή το υ ανα τολικού τ μ ή ­ ματος του ε χ θ ρ ικ ο ύ μετώπου. Μ ε γ ε ν ι­ κή α υ το κρ α το ρ ική διαταγή τη νύκτα τη ς 4ης π ρος τη ν 5η Σε π τ εμ β ρ ίο υ δ ιέ ­ ταξε τις 1η και 2η Σ τρα τιές να λ ά β ο υ ν μέτωπο προς το Παρίσι, η 1η μεταξύ Ουάζ και Μ ά ρ νη , η 2η μεταξύ Μ ά ρ νη και Σ η κο υά να , κα λύπ τουσες τη γ ε ρ μ α ­ νική διάταξη από τ η ν κ α τε ύ θ υ ν σ η του Παρισιού. Σ τ η ν κύρια προσπ άθειά του οι 4η και 5η Στρ α τιές δ ια τά χ θ η κ α ν να ε π ιτ ε θ ο ύ ν νοτιοα να τολικά σε σ υ ν τ ο ν ι­ σμό με τη ν επ ίθεσ η των 6ης και 7ης Στρατιώ ν μεταξύ Επινάλ και Τ ο ύ λ για τη διάνοιξη των διαβάσεω ν το υ άνω Μοζέλα. Η 3η Στρατιά ό φ ειλ ε να ε ν ε ρ ­ γ ή σ ει ανάλογα με τη ν τα κτική εξέλιξη σ τ ρ ε φ ό μ ε ν η κατά τη ν κρίση το υ διοι­ κητή τη ς δ υτικά ή ανατολικά. Οι δ υ ν ά ­ μεις το υ είχαν τη ν α κ ό λ ο υ θ η διάταξη: η 1η Στρατιά α φ ή νο ντα ς στον ποταμό Ο ύ ρ κ το 4ο ε φ ε δ ρ ικ ό Σ Σ και τη ν 4η ΜΙ είχε δια βεί το ν π οταμό Γκ ρ α ν Μ ο ρ έ ν στην π εριοχή Εστερναί-Σαίν Σιμόν, η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

αναλογία δυνάμεω ν. Το η θ ικ ό των Γερμα νώ ν ήτα ν υψ ηλό λόγω των πρόσφατω ν επιτυχιώ ν το υ ς. Ω σ τόσ ο και οι Γάλλοι, αν και είχαν δοκιμα σ θεί και υποστεί σ ο β α ρ ές απώλειες κατά τις μά χες των συνόρω ν, είχαν συμ π τυχθεί με τάξη, χωρίς να χ ά σ ο υ ν το η θ ικ ό και- τη σ υ ν ο χ ή το υ ς. Και οι δύο , παρά τις επ ιμ έρ ο υ ς δ ια φ ο ρ ές σ τον ο ­ πλισμό το υ ς, δ ιέ θ ε τ α ν εξα ιρετική ισχύ π υρός. Ομω ς οι Γάλλοι είχαν τη ν α ριθ­ μητική υπ ερ οχή στο μέτωπο μεταξύ Β ε ρ ν τ έ ν και Ο ύ ρ κ, όπου 66 μ ερ α ρχίες το υ ς (56 πεζικού και 10 ιππικού) αντι­ μετώπιζαν 51 γ ε ρ μ α ν ικ έ ς (44 πεζικού και 7 ιππικού). Επιπλέον με ακατάπαυστη ε ν ερ γ η τικ ό τη τ α ο ηλικίας 62 ετώ ν Ζ ο φ ρ κα τέβα λλε κά θ ε προσπ άθεια να εμπ νεύσ ει, να σ υ ντο νίσ ει και να ο ρ γα ­ νώσει τις δ υνά μ εις του, μη διστάζο­ ντα ς να απαλλάξει από τα κ α θ ή κο ν τά το υ ς α ρ κ ετ ο ύ ς ανώ τατους αξιωματι­ κο ύ ς, μεταξύ αυτώ ν και δ ύ ο δ ιο ικη τές στρατιών, ότα ν έ κ ρ ιν ε ότι η πίστη το υ ς σ την επιτυχία των γαλλικώ ν όπλων εί­ χ ε κλονισθεί.

Η Δ ΙΕΞΑΓΩ ΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Σ ε ε κ τ έλ ε σ η του γα λλικού σχεδίου το απ όγευμα της 5ης Σ επ τεμ β ρ ίο υ η 6η Στρατιά ε κ τ ό ξ ε υ σ ε σ φ ο δ ρ ή επ ίθ ε­ ση κατά του 4ου ε φ ε δ ρ ικ ο ύ Σ Σ και της 4ης ΜΙ στο δεξιό της 1ης Γερμα νική ς Στρατιάς, απειλώντας τη ν με κύκλω ση. Ο φ ο ν Κ λ ο ύ κ α ντιληφ θείς τη ν κρισιμό­ τητα της κατάστασης, διέτα ξε τα δ ύ ο Σ Σ του δεξιο ύ του, ε υ ρ ισ κό μ ε ν α νότια το υ π οταμού Γκρα ν Μ ο ρ έ ν , να ανασ τρ α φ ο ύ ν και να επ εκτ είν ο υ ν το δεξιό το υ 4ου ε φ ε δ ρ ικ ο ύ ΣΣ, ενώ δια τήρησε προσωρινά νότια του ποταμού τα δ ύ ο Σ Σ του α ριστερού τα οποία δ ια τ η ρ ο ύ ­ σαν σ ύ ν δ ε σ μ ο με τη 2η Στρατιά. Μ ε αυ­ τή τη ν ενέρ γεια π έτυχε να ε λ έγξ ει την ε χ θ ρ ικ ή επ ίθεση αλλά δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε νό­ τια του π οταμού ένα σο β α ρ ό κεν ό στη διάταξή του, το οποίο ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε η Β Ε Δ τη ν επ ο μ ένη 6η Σ επ τεμ β ρ ίο υ . Οι Β ρ ε τ α ν ο ί αφού απώθησαν α σ θ εν ή τμ ή ­ ματα ιππικού π ρ ο ω θ ή θ η κα ν μ έχρ ι του π οταμού Γκ ρ α ν Μ ορέν. Τ η ν ίδια μέρα αιφνιδιαστική επ ίθεσ η τη ς 5ης Γαλλι­ κής Στρατιάς προς Μ ονμιρά ϊγ αποκ ρ ο ύ σ θ η κ ε από τα δ ύ ο Σ Σ του φ ον Κ λ ο ύ κ και τη 2η Στρατιά του φ ο ν Μ π ύ­ λωβ. Στις 7 Σεπ τεμ βρ ίο υ ο φ ο ν Κλούκ, στην προάπάθειά του να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ ­ σει τ η ν απειλή του Μ ο νο υ ρ ύ , απ έσυρε και τα δ ύ ο Σ Σ του αριστερού και ε ν έ ­ πλεξε το σ ύνολο των δυνά μεώ ν του σε αιματηρό αμφίρροπο αγώνα με τη ν 6η Στρατιά. Ο διοικητής το υ Παρισιού, στρατηγός Ζοζέφ Γκαλιενί (1849-1916), κινητοπ οίησε κά θ ε δ ια θ έσ ιμο μέσ ο για να π ροω θήσει ενισχύσ εις στον Μ ο ν ο υ ­ ρύ (τραίνα, λεω φ ορεία, ιδιωτικά ο χ ή ­ ματα, ακόμα και τα 600 ταξί της πόλης, που μ ε τ έ φ ερ α ν πάνω από 6.000 στρα­ τιώτες στο μέτωπο). Μ ε τη ν ανα στρο­ φή των Σ Σ το υ φ ο ν Κ λ ο ύ κ το κεν ό ανά-

μεσα στις δ ύ ο γ ε ρ μ α νικέ ς στρατιές διε υ ρ ύ ν θ η κ ε στο 50 χιλιόμετρα, επιτη­ ρ ο ύ μ εν ο από ελάχιστα τμήμα τα ιππι­ κού, ενώ ουσιαστικά δια κόπ ηκε κά θ ε ε ­ παφή μεταξύ τους. Στις 8 Σ επ τεμ β ρ ίο υ η Β Ε Δ και το α ριστερό της 5ης Στρα ­ τιάς προέλασαν συναντώ ντας μικρή α­ ντίσταση βόρεια του ποταμού Πετί Μορέν. Τ η ν ε π ο μ έν η δ ιέβη σ α ν το ν ποταμό Μ ά ρ νη δυτικά του Σατώ Τιερύ, διαχώρι­ σαν τελείω ς τις δ ύ ο γ ε ρ μ α νικέ ς στρα­ τιές και απ ειλούσαν σοβαρά το δεξιό της 2ης στρατιάς. Ο φ ον Μπύλωβ παρά τη ν απειλή που αντιμετώπιζε, ελπίζοντας ότι τελι­ κά ο φ ο ν Κ λ ο ύ κ α π οκρ ούοντα ς τη ν 6η Στρατιά θ α επ εδίω κε να επ α να σ υνδ ε­ θ ε ί με αυτόν, επ ιτέθ η κε με σφοδρότητα κατά τη ς 9ης Γαλλικής Στρατιάς στα έλη του Σαίν Γκο ντ. Σ υ γχ ρ ό ν ω ς η 4η Στρατιά επ ιτέθ η κε κατά της 4ης Γαλλι­ κής νότια του ποταμού Ο ρνέν. Η 3η Στρατιά του φ ο ν Χ ά ουζεν ενίσ χυ σ ε με το μ εγα λύτερ ο μ έρ ο ς των τμημάτω ν της τη ν επίθεση. Η επ ιθετική δ ρ α σ τη ­ ριότητα των Γερμανώ ν τερμ α τίσ τηκε με ισχυρότατη ν υ κτ ε ρ ιν ή επ ίθεση στις 9/10 Σεπ τεμ βρ ίο υ , που α π ο κρ ο ύ σ τη κε με επιτυχία από τη ν 3η Γαλλική Σ τ ρ α ­ τιά. Π α ντού οι Γάλλοι, έστω και με δ υ ­ σκολία, διατήρησα ν στο σ ύνολό το υ ς τις θ έ σ ε ις του ς. Ξεχώ ρισε για τη ν πει­ σματώδη άμυνα που αντέταξε η 9η Στρατιά του μετέπειτα α ρχιστράτηγου Φ ος, πιθανή διάσπαση του μετώπου της οποίας θ α χώριζε στα δ ύ ο τη γαλλι­ κή παράταξη, με α π ρόβλεπ τες σ υ ν έ ­ πειες. Στις κρίσιμες εκε ίν ε ς ώ ρες ο Μ ό λ ­ τκ ε έλα μ ψ ε με τη ν απουσία του. Ο τα ν α ντιλή φ θ η κε τη δ υ σ χ ε ρ ή κατάσταση στην οποία είχε π ερ ιέλθ ει η δεξιά του πτέρυγα, απ έστειλε στο μέτωπο το ν α­ ξιωματικό του επ ιτελείου του, αντισυντα γμα τάρχη Χ ε ν τ ς , στον οποίο είχε παράσχει πλήρη ε ξ ο υ σ ιο δό τη σ η για να συντο νίσ ει τις ε ν έρ γ ε ιε ς των στρατιών. Στις 8 Σ επ τεμ β ρ ίο υ ο Χ ε ν τ ς μ ε τ έ β η αρ-

0 Γάλλος στρατηγός Γκαλιενί, στρατιωτικός

διοικητής Παρισιού.

χικά στο στρατηγείο της 3ης Στρατιάς στο Σαλόν, όπου β ρ ή κ ε τη ν κατάσταση ικανοποιητική. Στη σ υνέχεια ε ν η μ ε ρ ώ ­ θ η κ ε από το ν φ ον Μ πύλω β στο Μονφόρ, στρα τηγείο τη ς 2ης Στρατιάς, και μαζί διαπίστωσαν ότι στη δεξιά π τέρυ ­ γά της η κατάσταση είχε καταστεί "σο­ βαρή, αν όχι απελπιστική", λόγω του συνεχώ ς δ ιε υ ρ υ ν ό μ ε ν ο υ κεν ο ύ που τη χώριζε από τη ν 1η Στρατιά. Τ η ν ε π ο μ έ­ νη, 9 Σεπ τεμ βρ ίο υ , ο Χ ε ν τ ς μ ε τ έ β η στο Μ αρέϊγ, στρατηγείο της 1ης Στρατιάς, αποφασισμένος να πείσει το ν φ ον Κ λ ο ύ κ να σ υ ν δ ε θ ε ί με το ν φ ο ν Μ πύ­ λωβ. Ο φ ο ν Κλούκ, πλήρως απορροφημένο ς στον αγώνα του κατά του Μον ο υ ρ ύ , α ρ ν ή θ η κ ε να σ υ μ π τυ χ θ εί ανα­ τολικά του Ο ύ ρ κ για να απ οκτήσει επα­ φή με το ν φ ο ν Μπύλωβ, όμω ς τη ν ίδια στιγμή ο τελευτα ίος, διαπιστώνοντας ότι η δεξιά του είχε υ π ερ κερ α σ θ εί και δ εχ ό μ ε ν ο ς επ ίθεση από τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν ­ ση τη ς 9ης Γαλλικής Στρατιάς, διέταξε

τη σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Ο Χ ε ­ ντς, π επ εισμένος για τη ν ο ρ θ ό τη τ α της απόφασης του φ ον Μπύλωβ, διέταξε τη σύμπτυξη και της 1ης Στρατιάς, η ο ­ ποία, παρά τις α ντιρρήσεις το υ φ ον Κλούκ, άρχισε το ίδιο βρά δυ. Να πως έ ­ νας δ ικα ιολογημένα χολω μένος φ ον Κ λ ο ύ κ π εριέγρα ψ ε τις δ ρα μα τικές ε κ ε ί­ νες στιγμές στα α π ομνημονεύμ α τά του: "Το μεσ η μ έρ ι της 9ης Σεπ τεμ βρ ίο υ η κατάσταση ήτα ν απόλυτα ευνοϊκή για τη ν 1η Στρα τιά .... ακόμα και αν λ η φ θ ε ί υπόψη η σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Τότε περίπου ή λ θ ε στο στρατηγείο ο αντισ υντα γμα τά ρχης Χ εν τ ς , τη ν άφιξη το υ οποίου π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α μόνο μετά τ η ν ε σ π ευ σ μ έν η αναχώ ρησή του, γ ε γ ο ­ νός απ αράδεκτο που θα μπ ορούσε να α π ο φ ευ χθ εί αν ο αντισυντα γμα τά ρχης είχε θ εω ρ ή σ ει σκόπιμο να παρουσιασ θ εί σε μένα...όπως όφ ειλε, αφού επ ρόκειτο για αλλαγή τη ς αποστολής της Στρατιάς, η οποία δ ιετά χθη να σ υ ­ μ π τυχθεί προς Σ ο υ α σ ό ν (Ο Χ ε ν τ ς σχεδίασε με ένα κομμά τι κά ρ β ο υ ν ο το όριο σύμπτυξης, πάνω στον χάρτη του επι­ τελά ρ χη στρατηγού φ ο ν Κ ού χλ )". Στο βιβλίο του υποστηρίζει έ ν θ ε ρ μ α ότι η επ ιβ ε β λ η μ έ νη εν έρ γ ε ια ήτα ν η σ υ ν έ χ ι­ ση τη ς επ ίθεσ ης αντί της υποχώ ρησης, ισχυρισμός που μά λλον δ ε ν ευσ τα θ εί αφ ού ο ίδιος σε άλλο σημ είο δ ιεκτρ α ­ γω δεί τη ν καταπόνηση των ανδρώ ν του. Α ρχικά ο Μ ό λ τ κ ε ήλπιζε ότι η σ ύ ­ μπτυξη θα περιοριζόταν μόνο στη δ ε ­ ξιά του πτέρυγα, αλλά μετά από π ρο­ σωπική επίσκεψη στα στρατηγεία των 4ης, 5ης και 6ης Στρατιώ ν εξέδω σε δια­ ταγή γ ε ν ικ ή ς υποχώ ρησης κα θορίζο­ ντας τις ν έ ες το π ο θ εσ ίες α μ υντικής ε ­ γκατά στα σης των στρατιών. Οι γαλλι­ κές στρατιές και η Β Ε Δ π ροώ θησαν τη διάταξή τους καταλαμβάνοντας το έ ­ δαφ ος από το οποίο απ οχω ρούσαν οι Γερμανοί. Η εξάντληση των σ τρ α τευμ ά ­ των, η αισθητή έλλειψ η πυρομαχικώ ν αλλά και ο σ υ ν τ ετα γ μ έν ο ς τρόπ ος υπο­

61

Βολή γαλλικού πυροβόλου Μ 1897 των 75 mm.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

χώ ρησης των Γερμανών, περιόρισαν αι­ σθητά το ν ρ υ θ μ ό εκ μ ετ ά λ λ ε υ σ η ς της επιτυχίας το υ ς, α ντίθετα με το ν ισχυρι­ σμό του Ζ ο φ ρ σε τηλεγρά φ ημά του προς το ν υπ ουργό Στρατιωτικών στις 13 Σ επ τεμ βρ ίο υ που έ λ ε γ ε ότι "τα στρατεύμ α τά μας ε ν ε ρ γ ο ύ ν καταδίωξη χω­ ρίς π ρ ο η γο ύ μ εν ο σε σφ οδρότητα ". Σί­ γο υ ρ α το α π οτέλεσμα ήταν "η αναμφισ βήτητη νίκη των συμμα χικώ ν στρα­ τευμάτω ν", όπως σωστά α ν έ φ ε ρ ε ο Ζ ο ­ φρ στο ίδιο τηλεγράφ ημα . Στις 14 Σ ε ­ π τεμβρίου οι Γερμανοί, ε ν ισ χ υ θ έ ν τ ε ς με δυνά μεις από το μέτωπο της Λωραίν η ς (7η Στρατιά) και το Σ Σ που κα τέλα­ β ε στις 8 Σ επ τεμ β ρ ίο υ το ο χ υ ρ ό της Μωμπέζ, σ τα θ ερ ο π ο ιή θ η κα ν στη γρα μ­ μή ποταμός Ουάζ βόρεια Κομπιένηςκατά μή κο ς ποταμού Αίσν μέχρι βόρεια Κρ α ό ν - βόρεια Ρε μ ς - νότια Μ ο ντ Μ πλάνκ - βόρεια Β ερ ν τ έν . Τ ην ίδια μ έ ­ ρα ο Μ ό λ τκ ε, ψ υχικό και σωματικό ρά­ κος, α ντικα τα στά θηκε από τον στρα τη­ γό Ε ρ ικ φ ον Φ α λκενχά ϊν (1861-1922). Στη μάχη του Μ ά ρ νη έλα β ε μ έρ ο ς π ρω τοφ ανής α ρ ιθ μός στρατιωτών, πε­ ρίπου 2.500.000 συνολικά, κατά σ υ ν έ ­ πεια οι απώλειες και των δ ύ ο πλευρώ ν υπήρξαν βα ρύτα τες. Οι Γάλλοι είχαν π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από 50.000 ν ε κ ρ ο ύ ς , τρα υμα τίες και α γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς και οι Γερμανοί ανάλογο α ριθμό αν και δ ε ν υ­ π ά ρχουν γι1 α υ το ύ ς επίσημα στοιχεία. Οι Β ρ ε τ α ν ο ί ανακοίνω σαν 1.701 απώλει­ ες για το διάστημα 6-10 Σεπ τεμ βρίου.

Δ ΙΑ Π ΙΣΤΩ ΣΕ ΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

62

Η μάχη του Μ ά ρ νη και γ εν ικ ό τερ α το σ ύνολο των επιχειρήσεω ν Αυγούστου-Σεπ τεμβρίου στο δ υτικό μέτωπο, απ οτέλεσε α ντικείμ ενο πολλών αναλύ-

Βρετανοί αξιωματικοί παρατηρούν τις κινήσεις των Γερμανών πριν από τη μάχη του Κατώ, στις 25 Αυγούστου 1914.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

σεων, σχολίων και εκτιμήσεω ν, χωρίς να υπάρχει ομοφω νία ως προς το υ ς λό­ γους της γερ μ α νική ς αποτυχίας. Οι πε­ ρισ σότεροι μ ε λ ε τ η τ έ ς θ ε ω ρ ο ύ ν ως βα­ σική αιτία τη ν τροποποίηση του αρχι­ κού σ χεδίου Σ λ ή φ ε ν από το ν Μ ό λ τκ ε πριν και μετά τη ν έναρξη των επ ιχειρή­ σεων. Πράγματι ο Μ ό λ τκ ε είχε επιφέρει αλλαγές, κυρίω ς σ την κατανομή δ υ ν ά ­ μεων του σ χεδίου Σλή φ εν, αφαιρώντας 9 Σ Σ από το κ έ ν τ ρ ο και τη δεξιά του π τέρυγα προς ό φ ελος της α ριστερής και του ανα τολικού μετώπου, ώστε αρ­ χικά στην κύρια προσπάθειά του ενήργησα ν 26 αντί των π ροβλεπ ο μένω ν 35 ΣΣ. Επιπλέον κατά τη διάρκεια των επι­ χειρ ήσ εω ν απέσπασε άλλα 4 Σ Σ από το δεξιό, με α π οτέλεσμα στο κρίσιμο αυτό σημείο να δια θ έτει 10 μ ερ α ρχίες έναντι 24 των Γάλλων. Αλλοι α π οδίδουν πρω­ τα ρχική σημασία στη μεταβολή του ε ­ λιγμού του δεξιού, που έ φ ε ρ ε τις γ ε ρ ­ μα νικές δ υνά μεις να διέρχοντα ι ανατο­ λικά αντί δυτικά του Παρισιού και να καθίστανται ευάλω τες σε ε χ θ ρ ικ ή ε ­ νέργεια στο π λευρό τους, σε σ υ ν δ υ α ­ σμό με το ν χαλαρό και α δέξιο τρόπ ο δι­ ε ύ θ υ ν σ η ς των επιχειρήσεω ν από τον Μ όλτκε. Το π ιθα νότερο είναι ότι οι προαναφ ε ρ θ έ ν τ ε ς πα ρά γοντες σ υ ν ετ έλ εσ α ν στη γερ μ α νική ήττα, όχι όμω ς κατά κα­ θ ο ρ ισ τικό τρόπ ο, αφού το ίδιο το σ χ έ­ διο Σ λ ή φ ε ν π εριείχε από τη σύλληψ ή του το σπέρμα της αποτυχίας. Μία σει­ ρά στοιχείω ν ο δ η γ ε ί στη διαπίστωση ότι ακόμα και αν ο Μ ό λ τκ ε είχε να αντι­ μετωπίσει τον α ν εκδ ιή γη το στρατάρχη Μπαζαίν, αρχιστράτηγο των Γάλλων το 1870, το σ χέδιο Σ λ ή φ ε ν πάλι δ ε ν θα ε ­ ξελισσότα ν ευ νο ϊκά για το υ ς Γερμα ­ νούς. Οι δυνά μεις το υ ς είχαν αντιμετω ­ πίσει ισχυρή αντίσταση, είχαν υποστεί μεγά λες απώλειες και ήταν κα τα π ονη­ μ έ ν ε ς μετά από τέσ σ ερις ε β δ ο μ ά δ ε ς σ υ ν εχ ο ύ ς κίνησ ης και μαχών. Οι γρα μ­ μές συγκοινω νιώ ν τους είχαν επ ιμη­ κ υ ν θ ε ί επικίνδυνα, αδυνατώ ντας να ι­ κα νοπ οιήσ ουν τις α νά γκες σε πυρομαχικά και εφ όδια, ιδιαίτερα σε ζω οτρο­ φ ές. Στις αρχές Σ επ τεμ β ρ ίο υ το 6 0 % των χρησ ιμ οπ οιο υμένω ν οχημά τω ν για τη μετα φ ορά π υρομαχικώ ν είχε τ ε θ ε ί ε κτ ό ς λειτουργία ς. Επιπλέον οι Γάλλοι, χρησιμοποιώ ντας το άθικτο και πυκνό σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικό το υ ς δ ίκτυο και έ χ ο ­ ντας να κα λύψ ουν μ ικρ ό τ ερ ε ς αποστά­ σεις, δ ιέ θ ε τα ν μεγα λύτερη στρατηγική ευκινησία έναντι των αντιπάλων τους, οι οποίοι ή δ η από τη ν είσ ο δό το υ ς σε βελγικό έδα φ ο ς ήταν υπ οχρεω μένοι να επισκευάζουν συνεχώ ς κα τεσ τρ α μ μ έ­ νες σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ έ ς γραμμές. Α υτό σήμαινε ότι οι Γάλλοι είχαν τη δυνα τότητα να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ θ ο ύ ν στρατηγικά τη ν α­ ριθμ ητική το υ ς υπ εροχή δη μ ιο υ ρ γώ ­ ντας ε υ κο λ ό τε ρ α σ υγκεντρώ σ εις ό­ γ κ ο υ δυνά μεω ν σε σημεία της επιλο­

γής τους, δυνα τότητα που υλοποίησαν με το σ χέδιο του Ζοφ ρ. Το α δύνα το σημείο το υ σχεδίου Σ λ ή φ ε ν ήταν η ίδια η ύπαρξη του Παρι­ σιού. Ε λ ιγμ ό ς δυτικά της πόλης απαι­ το ύ σ ε δυνά μεις και γρ α μ μές συγκοινω ­ νιών που δ ε ν δ ιέ θ ε τ α ν οι Γερμανοί. Πα­ ράκαμψ η από τα ανατολικά ε ξ έ θ ε τ ε το π λευρ ό της δ ύνα μη ς σε ε χ θ ρ ικ ή επ ίθ ε­ ση από τα στρατεύματα της φ ρ ο υρ ά ς ή ενισ χύσ εις που υπό τη ν κάλυψη του πε­ ριχαρα κω μένου σ τρα τοπ έδου μπ ο ρ ο ύ ­ σαν ε ύ κο λ α να σ υγκεντρω θο ύν. Η π ρο σ εκτική στρατιωτική ανάλυση της σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς α να δεικνύει τη ν πρω­ τα ρχική σημασία της ο ρ θ ή ς , σε τόπο, χ ρ ό ν ο και βα θ μό , ε φ α ρ μ ο γ ή ς των αρ­ χώ ν του π ολέμ ου, των θ εμ ελιω δ ώ ν και αναλλοίωτων κανόνω ν που υπ εισέρχο­ νται στη σχεδίαση και στην εκτ έλ εσ η των επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη υγιούς σ τρα τηγικής και τα κτικής σε μικρ ό τερ α κλιμάκια, κρίσης και αντίληψ ης στον η ­ γήτορα , είναι εξαιρετικά δ ύ σ κο λ η και επίπονη διαδικασία η οποία απαιτεί διαρκή μελέτη, βαθιά γνώ ση, σ υ ν ε χ ή ε ­ ξάσκηση και πλούσια εμπειρία. Ομως είναι απολύτως αναγκαία για τη ν επιλο­ γή των κά θ ε φορά, ανάλογα με τη ν επι­ χειρησιακή κατάσταση, σημαντικώ ν αρ­ χών το υ π ολέμου, το ν α ρ μ ο νικό σ υ ν ­ δ υα σ μ ό το υ ς και τη ν εφ α ρ μ ο γ ή τους με τρόπ ο ώστε να μη ν παραβιάζονται άλλες το ίδιο σημ α ντικές αρχές. Κλασι­ κό παράδειγμα απ οτελεί η εφ α ρ μογ ή, από τον φ ον Κλούκ, των αρχών "επ ιθ ε­ τική ενέρ γεια " και "εκλ ο γή του σκοπού και ε μ μ ο ν ή σ' αυτόν". Η 1η Στρατιά είχε κατ' ε ξ ο χ ή ν επ ιθετικό προσανατολισμό και δράση επ ικεντρ ω μένη στην υπ ερ­ κέρα σ η του γαλλικού α ριστερού, στην απώθηση του συνόλου των αντιπάλων δυνά μεω ν προς το κ έ ν τρ ο της διάτα­ ξής του ς, σ την κύκλω ση και στην ο λ ο ­ σ χερ ή κα τα στροφ ή τους. Ομω ς κατά τ η ν επιδίωξη αυτώ ν των στόχω ν και μ ε ­ τά τις α ρ χικές επιτυχίες ο φ ον Κ λ ο ύ κ α­ δια φ όρησ ε για τη ν τή ρη σ η του κανόνα "ασφάλεια-προστασία" και εκλα μ β ά νο ­ ντας τις επ ιθυμίες του ως πραγματικό­ τητα, χωρίς επαρκείς π λη ροφ ορ ίες, πα­ ρ α σ ύ ρ θ η κ ε σ την αλλαγή τη ς κα τεύ ­ θ υ ν σ η ς και το υ ρ υ θ μ ο ύ π ροέλασής του. Το απ οτέλεσμα ήταν να ε κ θ έ σ ε ι τα π λευρά και τα νώτα της ό λης γ ερ μ α νι­ κής διάταξης και να υποστεί τα κτικό αιφνιδιασμό από το ν Μ ο νο υ ρ ύ , γ ε γ ο ­ νός που έ θ ε σ ε τέρμ α στις ελπ ίδες νί­ κης των Γερμανών. Ομω ς και η ανώτατη γερ μ α νική διοί­ κηση πραγματοποίησε π ολλές παρα­ βιάσεις των αρχών του π ολέμου. Κυριότερη υπήρξε η αδυναμία ή, ίσως, η α­ π ροθυμία του Μ ό λ τκ ε να επιβάλει "ε ν ό ­ τητα διοίκησης" και να επ εμβαίνει απο­ φασιστικά για το ν σ υ ντο νισ μ ό των δυνάμεώ ν του. Οι στρατηγοί του, έχοντα ς υπ ερβολική ε λ ε υ θ ε ρ ία ενερ γ εία ς και

δ ια φ ο ρ ετικές π ρ οτερα ιότητες, δεν μπ όρεσαν ποτέ να σ υ ν τ ο ν ισ θ ο ύ ν και δ υσ τρο π ο ύσ α ν συστηματικά με τις ο ­ δη γίες του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 9 Α υγο ύ σ το υ ο Μ ό λ τκ ε αποφάσισε οι τρεις Σ τρα τιές του δεξιο ύ (1η, 2η και 3η) να συντονίζονται επιχειρησιακά από το ν φ ον Μπύλωβ, όμως η δ ιε υ θ έ ­ τηση δ ιή ρ κ ε σ ε μόνο μ έχρ ι τις 17 Α υ ­ γο ύσ το υ λόγω σ υ γκρ ο ύ σ εω ν ανάμεσα στον ο ρ μ η τικό φ ο ν Κ λ ο ύ κ και στον π ροσεκτικό φ ο ν Μπύλωβ. Κατά τη ν κρίσιμη π ερίο δο της μάχης του Μ ά ρνη, αντί με τη ν παρουσία του στο μέτωπο να δ ιε υ θ ύ ν ε ι με στιβαρό τρόπ ο τις επι­ χειρήσεις, π ερ ιο ρ ίσ θ η κε στην παροχή οδηγιώ ν μέσω αντιπροσώπου. Μ ε τις μ ετα βο λ ές του σ χεδίου Σλήφ εν ο Μ ό λ τκ ε επιδίωξε μία κατά τη γνώ μη του πιο ισόρροπη κατανομή των δυνά μεώ ν του, παραβιάζοντας τη ν αρ­ χή της "οικονομίας δυνάμεω ν", αφού δ ε ν ήταν π λέον π ο υθ ενά α ρκετά ισχυ­ ρός ώστε να ελπίζει σε επίτευξη απο­ φασιστικού απ οτελέσματος. Στη σ υ ν έ ­ χεια α ντέδ ρ α σ ε σπασμωδικά στον κίν­ δ υ νο που αντιπροσώπευε η βη Στρατιά, μεταβά λλοντας το αρχικό του σχέδιο χωρίς να δια θ έτει επαρκείς π λ η ρο φ ο ­ ρίες για τη δύνα μη και διάταξη του α­ ντιπάλου. Κατά τις α ρ χικές σ υ γκ ρ ο ύ σ εις οι Γάλλοι υπέστησαν αλλεπ άλληλους αιφ­ νιδια σμούς στο στρα τη γικό και στο τα­ κτικό πεδίο, κυρίω ς λόγω έλλειψ ης πληροφ οριώ ν, αφ ού για λό γο υς ο ικ ο ν ο ­ μίας είχαν κα τα ργήσει λίγα χρόνια πριν τη ν υπηρεσία πληροφοριών. Ο τα ν με τη ν π ά ροδο το υ χ ρ ό ν ο υ η συλλογή πληροφ οριώ ν βελτιώ θ ηκε, ο Ζ οφ ρ, πιο δρα στήριος και ε ν ερ γ η τικ ό ς από τον α­ ντίπαλό του, π έτυχε να το ν αιφνιδιάσει με τις δ ύ ο αντεπ ιθέσεις της 5ης και της βης Στρατιάς. Ο Γάλλος αρχιστρά­ τηγος είχε ριζικά δια φ ορετική άποψη για τη δ ιε ύ θ υ ν σ η των επιχειρήσεω ν, ό ­ πως τη ν ε κ θ έ τ ε ι στα α π ο μ ν η μ ο ν εύ μ α ­ τά του: "Ε χ ε ι λ ε χ θ ε ί ότι στη σ ύ γ χ ρ ο ν η μάχη ο αρχιστράτηγος, αφού δώσει τις αρχικές του ο δ η γίες , δ ε ν έχει παρά να π εριμένει τα απ οτελέσματα των ε ν ε ρ ­ γειών των υφισταμένω ν του δ ιο ική σ ε ­ ων....Στη Γαλλία έ χ ο υ μ ε δια φ ορ ετική α­ ντίληψ η....Το απ οτέλεσμα μιας σ ύ ­ γκρ ο υ σ η ς , λόγω του ε ύ ρ ο υ ς του μετώ ­ που, του α ρ ιθ μο ύ των κινητοποιουμένων μαζών και τη ς διάρκειάς της, δ ε ν εξαρτάται από στιγμιαίες εμπ νεύσ εις αλλά απαιτεί μ α κρ ό τερ η π ρόβλεψ η....Ο αρχιστράτηγος είναι σε θ έ σ η να γνω ρί­ ζει και να εκτιμ ή σ ει το σ ύνολο της κα­ τάστασης, ενώ οι δ ιο ικητές στρατιών μόνο τα γ εγο νό τα στο μέτωπό τους". Συνεπ ής σ την παραπάνω θ έ σ η του, α­ νέπ τυξε εξαιρετική δραστηριότητα, κα τε υ θ ύ ν ο ν τα ς και εμψ υχώ νοντα ς με προσωπικές επαφ ές το υ ς δ ιοικητές στρατιών και ΣΣ, αφαιρώντας τη διοί­

Οι Γερμανοί κινούνται προς το μέτωπο, ενώ τα ασθενοφόρα μεταφέρουν τους τραυματίες στα μετόπισθεν.

κηση από άλλους, χωρίς να πτοείται από τις α ρ χικές ήττες, κρατώ ντας για το ν εα υτό του το δικαίωμα της τελικής απόφασης. Είναι χα ρα κτηριστικό ότι δ ε ν υπ έκυψ ε στις πιέσεις του στρα τη­ γ ού Γκαλιενί, διοικητή της φ ρουρά ς του Παρισιού, ο οποίος υπήρξε ανώ τε­ ρος του στη Μ αδαγασκάρη, περί α ντε­ π ίθεσης της βης Στρατιάς, πριν ο ίδιος κρίνει ότι εξασφ α λίσ θηκαν όλοι οι όροι για τη ν επιτυχία της. Η διαφορά στον τρόπ ο άσ κησης δι­ ο ίκησ ης επ έδρα σ ε σημαντικά στο τελι­ κό απ οτέλεσμα. Ο Ζ οφ ρ με τη ν τακτική του "κα ρότου και του μαστιγίου" π έτυ­ χ ε να εξασφαλίσει τη ν απ οδοχή του και τη ν ε κ τ έλ ε σ η των οδηγιώ ν του από το υ ς υφ ιστα μένους του. Ο Μ ό λ τκ ε, σε μεγάλη απόσταση από το μέτωπο, έ μ ο ι­ αζε με δ ιε υ θ υ ν τ ή ο ρχήσ τρα ς ανίκανο να δ ιε υ θ ύ ν ε ι τους μο υ σ ικο ύς του, οι ο ­ ποίοι, όσο βιρτουόζοι και αν ήταν, α δ υ ­ να τούσα ν να παράγουν ικανοποιητική μελωδία. Σ τ ο υ ς άλλους τομ είς οι αντί­ παλοι υπήρξαν ισοδύναμοι. Τα στρα­ τεύμ α τα επ έδειξα ν α ντοχή, καρτερία και ηρω ισμό, τα επιτελεία α ξιοθαύμα­ στη α π οτελεσματικότητα . Οι Γάλλοι ε ­ πιτελείς δ ιο χ έτευ σ α ν με επιτυχία μεγά ­ λο ό γ κ ο δ υ νά μεω ν από το κ έ ν τρ ο και το δεξιό στο αριστερό, οι Γερμανοί επι­ τελείς της 1ης Στρατιάς ε κ τ έλ ε σ α ν τα­ χύτα τη αναστροφ ή των δυνά μεώ ν της από τον ποταμό Γκρ α ν Μ ο ρ έ ν στον πο­ ταμό Ο ύρ κ.

πο. Η γαλλική νίκη α π έτρ εψ ε τ η ν τα­ χεία σ υ ν τρ ιβ ή τη ς Γαλλίας και υ π ο χ ρ έ ­ ωσε τη Γερμανία να εμπ λα κεί σε ένα ν μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ιο π ό λεμ ο φ θ ο ρ ά ς σ τον ο ­ ποίο ο χ ρ ό ν ο ς λ ε ιτ ο υ ρ γ ο ύ σ ε σε βά ρ ο ς της, ιδιαίτερα μετά τη ν εμπ λοκή των Η Π Α στο π λ ε υ ρ ό τω ν Δ υτικώ ν Σ υ μ μ ά ­ χων. Οι όποιες ελπ ίδες τη ς Γερμα νίας για επ ανά ληψ η τη ς επιτυχίας του 1870-1 έσ β η σ α ν σ τ ο ν π οταμό Μ ά ρ ν η τη δ ε ύ τ ε ρ η ε β δ ο μ ά δ α το υ Σ ε π τ ε μ β ρ ί­ ου το υ 1914.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αθανάσιος Α. Κόκκορης: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΒΙΒΛΙΟ Ν ΔΕΥΤΕΡΟΝ, Αθήνα, 1977. (2) Archer Jones: THE ART OF WAR IN THE WESTERN WORLD, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 2001. (3) A.J.P. Taylor: A HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Berkley Medallion Books, New York, 1966. (4) G. M. Trevelyan: A SHORTENED HISTORY OF ENGLAND, Penguin Books, Middlesex, England, 1978. (5) A. F. Poiard: A SHORT HISTORY OF THE GREAT WAR, Methuen & Co. LTD, London, 1920. (6) Διάφορα άρθρα στον Τύπο και στο Διαδίκτυο.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ Η μάχη το υ Μ ά ρ ν η α π ο τέλεσ ε έ ­ ναν από το υ ς σ π ο υ δ α ιό τ ερ ο υ ς σ τ α θ ­ μο ύ ς το υ Α' ΠΠ. Η έ κβ α σ ή τη ς επ έ­ δ ρ α σ ε κα θ ορισ τικά στο τε λ ικό α π οτέ­ λεσ μ α τη ς σ ύρ ρ α ξη ς στο δ υ τ ικ ό μέτω ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Σ . Μ Π Ε Λ Ε ΖΟ Σ Ιστορικός

ΦΙΛΙΠΠΟΙ Ε Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ 0 Φίλιππος Ε' υπήρξε ένα ς από το υ ς σ η μ α ντικό τερ ο υ ς β α σ ιλ είς της Αρχαίας Μ α κεδο νία ς. Κατά τη δ ιά ρ κ εια της βα σ ιλ εία ς του ή λ& ε σε σύγκρουση με το υ ς Ρωμαίους και προσπάθησε να εμποδίσει την επ έκτα σ η και την κυριαρχία το υ ς σ την Ελλάδα, χωρίς επιτυχία.

Μακεδονικό κράνος το οποίο ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές τις Βεργίνας (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ατά τον 3ο αιώνα π.Χ. το Βασί­ λειο της Μακεδονίας ήταν το ι­ σχυρότερο κράτος στην Ελλη­ νική χερσόνησο. Περιελάμβανε τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και διάφορα σημεία στρατηγικής ση­ μασίας στη νότια Ελλάδα, με σημαντικότερο το φρούριο του Ακροκορίνθου. Στα δυτικά συνόρευε με το ελληνικό Βασίλειο της Ηπείρου, το οποίο είχε πάψει να αποτελεί ισχυρή δύναμη μετά τον θάνατο του Πύρρου. Βόρεια βρίσκονταν διάφορες βάρβα­ ρες φυλές που κατά περιόδους παρενοχλούσαν τους Μακεδόνες με τις επιθέ-

Ερείπια κτιρίων στην Πέλλα.

σεις τους, οι οποίες συνήθως ήταν μικρής κλίμακας αλλά σε μερικές περιπτώσεις εξε­ λίσσονταν σε σοβαρές απειλές για την ύ­ παρξη του μακεδονικού βασιλείου. Ισχυρό­ τεροι από αυτούς τους βαρβάρους γείτο­ νες ήταν οι Ιλλυριοί, οι οποίοι κατοικούσαν βορειοδυτικά της Μακεδονίας, στην περιο­ χή της σημερινής Αλβανίας. Στον νότο βρί­ σκονταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη. Καμία από αυτές δεν μπορούσε να συγκριθεί σε δύναμη με το μακεδονικό κράτος. Μερικές είχαν συμμαχήσει μαζί του, άλλες όμως αντιδρούσαν στην ισχυρή παρουσία των Μα-

κεδόνων και στις παρεμβάσεις τους στα ζη­ τήματα της νότιας Ελλάδας. Για να προστα­ τεύσουν την αυτονομία τους ορισμένες πό­ λεις ενώθηκαν σε δύο ισχυρούς συνασπι­ σμούς, την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία περιελάμβανε μεγάλο μέρος της βόρειας και της ανατολικής Πελοποννήσου, και την Αιτωλική Συμπολιτεία, η οποία περιελάμβανε πόλεις και φύλα της δυτικής και της κεντρι­ κής Στερεάς Ελλάδας. Η ανατολική Μεσόγειος ήταν χωρισμέ­ νη μεταξύ των ελληνιστικών κρατών που εί­ χαν προκύψει από τον διαμελισμό του κρά­

τους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα σημα­ ντικότερα από αυτά ήταν τα πολυεθνικά βασίλεια της Αιγύπτου και της Συρίας. Το τελευταίο περιελάμβανε και μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας και των ανατολικών α­ κτών του Αιγαίου. Στη Μικρά Ασία βρισκό­ ταν και το μικρότερο σε έκταση βασίλειο της Περγάμου. Στη δυτική Μεσόγειο είχε αρχίσει να εμ­ φανίζεται μια νέα δύναμη, η Ρώμη. Η μικρή, αρχικά, πόλη του Λατίου είχε κατορθώσει να κυριαρχήσει στην Ιταλία, παρά την προ­ σπάθεια του Πύρρου να βοηθήσει τις ελλη-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Παράσταση του Φιλίππου Ε'σε αργυρό τετράδραχμο το οποίο κόπηκε μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές.

Νόμισμα με παράσταση του Αννίβα ως Μελκάρτ -Ηρακλή (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Η δράση του Αννίβα στην Ιταλία συνέπεσε με τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Ε 1.

νικές αποικίες του ιταλικού νότου. Σύντομα οι Ρωμαίοι θα επιχειρούσαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους και έξω από την Ιταλία, προς την Ελλάδα, που βρισκόταν πολύ κο­ ντά τους προς τα ανατολικά. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. η ρωμαϊκή επιρροή είχε ήδη επεκταθεί στις ακτές της Ιλλυρίας, πολύ κο­ ντά στα μακεδονικά σύνορα. Την εποχή εκείνη το Βασίλειο της Μα­ κεδονίας υστερούσε σε έκταση και πλούτο σε σύγκριση με την Αίγυπτο και τη Συρία, ή­ ταν όμως εθνικά ομοιογενές, επειδή όλοι οι κάτοικοί του ήταν Ελληνες. Οι Μακεδόνες συνέχιζαν τη στρατιωτική παράδοση που εί­ χε δημιουργήσει ο βασιλιάς Φίλιππος Β', πα­ τέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και σε αυ­ τή στήριζαν την ισχύ τους. Τη Μακεδονία κυβερνούσε η δυναστεία των Αντιγονιδών, οι απόγονοι του Αντίγονου του Μονόφθαλ­ μου και του Δημητρίου του Πολιορκητή. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. στον μακεδονι­ κό θρόνο βρισκόταν ο Δημήτριος Β', ο οποί­ ος νυμφεύθηκε τη Φθία, μια πριγκίπισσα από το Βασίλειο της Ηπείρου. Από τον γάμο τους γεννήθηκε το 238 π.Χ. ο Φίλιππος (Ε 1), ο οποίος καταγόταν έτσι από δύο μεγάλους στρατηλάτες της ελληνιστικής εποχής, τον Δημήτριο Πολιορκητή και τον Πύρρο. Ο Δημήτριος Β 1είχε να αντιμετωπίσει την αντί­ δραση της Αχαϊκής και της Αιτωλικής Συ­ μπολιτείας στη μακεδονική ηγεμονία και τις επιθέσεις των βαρβάρων στα βόρεια σύνο­ ρα του βασιλείου του. Τελικά σκοτώθηκε σε μία μάχη εναντίον της φυλής των Δαρδάνων, όταν ο διάδοχός του ήταν ακόμα μόλις εννέα ετών. Τη διοίκηση του μακεδονικού βασιλείου ανέλαβε τότε ο εξάδελφός του, Αντίγονος Δώσων, ο οποίος κατόρθωσε να αποκαταστήσει την ισχύ και το κύρος της Μακεδονίας.

μερίσει τον Φίλιππο Ε 1. Αντίθετα φρόντισε για τη σωστή εκπαίδευση του ανήλικου βα­ σιλιά. Στην εξωτερική του πολιτική συμμά­ χησε με την Αχαϊκή Συμπολιτεία και από κοινού νίκησαν τον βασιλιά Κλεομένη της Σπάρτης το 222 π.Χ. Εκείνη την περίοδο ο Φίλιππος Ε 1ανέλαβε την πρώτη του αποστο­ λή σε ηλικία 16 ετών, όταν ο Αντίγονος Δώ­ σων τον έστειλε στην Πελοπόννησο για να αποκαταστήσει τη μακεδονική επιρροή στην περιοχή. Τότε ίσως ο νεαρός βασιλιάς

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ε 1 Ο Αντίγονος Δώσων δεν εκμεταλλεύθηκε τη θέση του ως αντιβασιλέα για να παρα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

γνωρίστηκε με τον Άρατο, την ισχυρότερη πολιτική φυσιογνωμία της Αχαϊκής Συμπολι­ τείας, και εδραιώθηκε η φιλία τους. Επρόκειτο για μια εμπειρία ως προς τη διοίκηση την οποία ο μικρός σε ηλικία βασιλιάς χρει­ αζόταν, καθώς ο Αντίγονος Δώσων θα πέθαινε λίγους μήνες αργότερα, το 221 π.Χ. Ο Φίλιππος ήταν ακόμα δεκαεπτά ετών. Ο Αντίγονος στη διαθήκη του όρισε ένα συμ­ βούλιο από Μακεδόνες αξιωματικούς οι ο­ ποίοι θα διοικούσαν το βασίλειο μέχρι την ενηλικίωση του βασιλιά. Ο θάνατος του Αντιγόνου προκάλεσε νέα αναστάτωση. Η Αιτωλική Συμπολιτεία βρήκε την ευκαιρία να επιτρέψει στους πο­ λίτες της πειρατικές επιδρομές στη δυτική Πελοπόννησο. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία έσπευσε να αντιδράσει και ο Αρατος ζήτησε τη βοήθεια των Μακεδόνων. Η Σπάρτη όμως τάχθηκε με το μέρος των Αιτωλών. Ετσι ο Φίλιππος Ε 1βρέθηκε από την αρχή της στα­ διοδρομίας του αντιμέτωπος με έναν από τους σημαντικότερους εχθρούς του, τους Αιτωλούς. Οι Αιτωλοί αποτελούσαν ιδιαίτερα σο­ βαρό κίνδυνο διότι ήταν μία από τις ισχυρό­ τερες δυνάμεις στην Ελλάδα και η χώρα τους βρισκόταν πολύ κοντά στη Μακεδονία. Το καλοκαίρι του 220 π.Χ. συγκλήθηκε σύνο­ δος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και των συμ­ μάχων της για να αποφασίσουν πώς θα αντι­ μετώπιζαν τις προκλήσεις των Αιτωλών. Στη σύνοδο παρευρέθηκε και ο Φίλιππος Ε'. 0

νεαρός Μακεδόνας βασιλιάς και ο φίλος του Αρατος προσπάθησαν να πετύχουν κά­ ποιο συμβιβασμό με τους Αιτωλούς, οι ο­ ποίοι όμως δεν δέχθηκαν και συνέχισαν να προκαλούν. Ετσι η Αχαϊκή Συμπολιτεία και οι σύμμαχοί της αποφάσισαν να τους κηρύ­ ξουν τον πόλεμο. Ο Φίλιππος Ε' μετά από αυτή την απόφαση του συνεδρίου της Κορίνθου επέστρεψε στη Μακεδονία για να προετοιμάσει τον στρατό του. Συγκέντρω­ σε 10.000 οπλίτες για τη βαριά οπλισμένη μακεδονική φάλαγγα, 5.000 ελαφρύτερα ο­ πλισμένους πελταστές και 800 ιππείς. Με αυτές τις δυνάμεις κατευθύνθηκε προς την Ηπειρο, με σκοπό να εισβάλει από εκεί στην Αιτωλία. Οι Αιτωλοί εκμεταλλεύθηκαν την απουσία του για να επιτεθούν στη Μα­ κεδονία. Υπό την ηγεσία του Σκόπα έφθασαν μέχρι το Δίον, ιερή πόλη των Μακεδόνων, και το ισοπέδωσαν. Η πράξη τους θεω­ ρήθηκε ιεροσυλία, επειδή δεν σεβάστηκαν ούτε τους ναούς και τις προσφορές προς τους θεούς. Ηταν μία προσβολή που ο Φί­ λιππος δεν λησμόνησε ποτέ. Μέσω της Ηπείρου ο μακεδονικός στρατός εισέβαλε στην Αιτωλία, κατέλαβε πολλούς αιτωλικούς οικισμούς και άρχισε να πολιορκεί τη Στράτο, μία από τις σημα­ ντικότερες αιτωλικές πόλεις. Εκεί βρήκε τον Φίλιππο μια πρεσβεία από την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία του ζήτησε να μεταβεί στην Πελοπόννησο επειδή ένα μέρος του στρατού των Αιτωλών είχε εγκατασταθεί

στην Ηλεία και πραγματοποιούσε επιδρο­ μές. Ο Μακεδόνας βασιλιάς αρχικά αποφά­ σισε να προχωρήσει στην Πελοπόννησο. Τό­ τε πληροφορήθηκε ότι οι Δαρδάνιοι, ένας βάρβαρος λαός από τον βορρά, είχαν αρχί­ σει πάλι τις επιδρομές τους. Αποφάσισε τό­ τε να επιστρέψει στο βασίλειό του κι έτσι οι επιδρομές των βαρβάρων σταμάτησαν. Με τις ως τότε επιχειρήσεις του ο Φίλιππος Ε 1 δεν είχε καταφέρει κάτι ξεχωριστό, είχε ό­ μως αποδείξει σε εχθρούς και συμμάχους ότι ήταν δυναμικός και άξιος να αναλάβει τον μακεδονικό θρόνο. Εξάλλου οι ενέργειές του αποδείκνυαν ότι δεν χρειαζόταν την κηδεμονία του συμβουλίου αντιβασιλείας που είχε ορίσει ο Αντίγονος Δώσων και έτσι το συμβούλιο αυτό τέθηκε σταδιακά στο περιθώριο.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΙΤΩΛΟΥΣ Μετά την αποχώρηση του Φιλίππου οι Αιτωλοί σκέφθηκαν να τιμωρήσουν τους Ηπειρώτες για τη συνεργασία τους με τους Μακεδόνες. Επαναλαμβάνοντας την ιερο­ συλία που είχαν διαπράξει στο Δίο κατέλα­ βαν τη Δωδώνη, ένα από τα ιερότερα θρη­ σκευτικά κέντρα όλων των Ελλήνων, και λε­ ηλάτησαν τους θησαυρούς του τοπικού μα­ ντείου καταστρέφοντας τα ιερά κτίρια. Ηταν σίγουροι ότι ο μακεδονικός στρατός

Παράσταση μακεδονικής φάλαγγας.

Παράσταση μακεδονικού κράνους σε ταψική τοιχογραφία. δεν θα τους ενοχλούσε, επειδή πλησίαζε ο χειμώνας και ήταν δύσκολο εκείνη την επο­ χή ο Φίλιππος Ε' να επιχειρήσει νέα εκστρα­ τεία. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως έπραξε αυτό ακριβώς που δεν περίμεναν οι εχθροί του. Με μικρή σχετικά δύναμη, περίπου 6.000 άνδρες, κινήθηκε προς την Πελοπόν­ νησο με μεγάλη ταχύτητα. Για να μην τον αντιληφθούν οι Αιτωλοί δεν πέρασε από τις Θερμοπύλες, αλλά μετέφερε τον στρατό του μέσω της Εύβοιας στη Βοιωτία και από εκεί στην Κόρινθο. Ακολούθως προχώρησε στην Αρκαδία και νίκησε τους Ηλείους, συμμάχους των Αιτωλών. Στη συνέχεια απο­ σύρθηκε στο Αργος για να αναπαύσει τον στρατό του κατά τον χειμώνα. Για τον επόμενο χρόνο, το 218 π.Χ., ο Φίλιππος Ε 1 είχε αποφασίσει να διεξαγάγει ναυτικές επιχειρήσεις. Αν κατόρθωνε να ε­ λέγξει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες θα απέκοπτε την επικοινωνία μεταξύ των αντιπά­ λων του, Αιτωλών, Ηλείων και Λακεδαιμο­ νίων. Από την Πάτρα έπλευσε προς την Κεφαλονιά και προσπάθησε να καταλάβει το νησί. Οι Αιτωλοί αντέδρασαν εισβάλλοντας στη Θεσσαλία και οι σύμμαχοί τους στην Πελοπόννησο επιτέθηκαν στη Μεσσηνία. Ο Φίλιππος όμως εξέπληξε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του. Αντί να σπεύσει στα σημεία που απειλούσαν οι εχθροί του, με­ τέφερε τον στόλο του στη Λευκάδα και από εκεί στην Ακαρνανία. Οι Ακαρνάνες ενώθη­ καν μαζί του διότι μισούσαν τους Αιτωλούς. Αφού συγκέντρωσε τις δυνάμεις του ο βα­ σιλιάς της Μακεδονίας ξεκίνησε για το Θέρμο, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Αιτωλίας. Μετά από πορεία μιας ημέρας ο μακε­ δονικός στρατός έφθασε στο Θέρμο χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση. Ο Φίλιππος Ε' είχε τη δυνατότητα πλέον να εκδικηθεί τους Αιτωλούς για την καταστροφή του Δι­ ού. Ισοπέδωσε το Θέρμο, παρά το ότι και αυτή η πόλη ήταν ιερή, αφήνοντας όρθια

67 mm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

μόνο τα αγάλματα των θεών και έναν τοίχο όπου έγραψε προς τους Αιτωλούς: «Θυμη­ θείτε το Δίον». Παρά τα όσα εντυπωσιακά πέτυχε ο Φίλιππος σε αυτή την εκστρατεία, δεν κέρδισε κάτι ουσιαστικό. Δεν υπέταξε τους Αιτωλούς, ούτε κατόρθωσε να αποσπάσει από τον έλεγχό τους την Κεφαλονιά, σημαντική βάση για τις πειρατικές επιδρο­ μές που επιχειρούσαν. Η εκστρατεία όμως συνεχίστηκε με εξίσου γοργούς ρυθμούς. Αφού αποχώρησε από το ©έρμο ο μακεδονι­ κός στρατός αποσύρθηκε αρχικά στη Λευ­ κάδα. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Λέχαιο της Κορινθίας και προέλασε στη Λακωνία. Οι Μακεδόνες έφθασαν στη νότια Πελοπόν­ νησο μόλις δεκαπέντε μέρες μετά την ανα­ χώρησή τους από την Αιτωλία, χρόνο εξαι­ ρετικά σύντομο για τα δεδομένα της επο­ χής. Στη Λακωνία ο Φίλιππος Ε 1λεηλάτησε την ύπαιθρο αλλά δεν κατέλαβε την ίδια τη Σπάρτη, αν και νίκησε τον βασιλιά της Λυ­ κούργο έξω από την πόλη. Αφού προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στους Λακεδαιμόνι­ ους επέστρεψε στην Κόρινθο. Στην Κόρινθο ο Φίλιππος αντιμετώπισε τη μοναδική ανταρσία της ζωής του. Επίλε­ κτες δυνάμεις του μακεδονικού στρατού

ξεσηκώθηκαν μετά από παρότρυνση μελών του συμβουλίου της αντιβασιλείας, το ο­ ποίο τυπικά λειτουργούσε ακόμα. Ο βασι­ λιάς κατόρθωσε να ηρεμήσει τους στασια­ στές με την πειθώ και απέφυγε τη χρήση βίας και την επιβολή ποινών στους απλούς στρατιώτες. Οι τρεις στρατηγοί, όμως, που πρωτοστάτησαν στην ανταρσία, ο Λεόντιος, ο Μεγαλέας και ο Απελλής, ο ισχυρότερος στο συμβούλιο της αντιβασιλείας, θανατώ­ θηκαν μετά από μικρό χρονικό διάστημα. Ο Φίλιππος Ε 1, είκοσι ετών πλέον, είχε απαλ­ λαγεί από κάθε δέσμευση στην εξουσία του και ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των Μακεδόνων και ο ισχυρότερος άνθρωπος στην

λαβε τη στρατηγικής σημασίας πόλη Βυζάλωρα, στην περιοχή της Παιονίας, κοντά στα σημερινά Σκόπια. Ελέγχοντας αυτό το σημείο η Μακεδονία μπορούσε να σταματή­ σει κάθε επιδρομή των Δαρδάνων πριν αυ­ τοί φθάσουν σε μακεδονικό έδαφος. Μόλις τελείωσε η εκστρατεία στον βορ­ ρά ο Φίλιππος Ε' ασχολήθηκε με την καλύ­ τερη προστασία της Δημητριάδας. Οι Αιτωλοί έλεγχαν μια πόλη της Φθιώτιδας που λε­ γόταν Θήβα και από εκεί πραγματοποιού­ σαν επιδρομές στη Μαγνησία και στην πε­ διάδα της Θεσσαλίας. Η πόλη αυτή, αν και ε­ ξαιρετικά οχυρωμένη, έπεσε μετά από πολιορκία δύο εβδομάδων. Στη συνέχεια ο

Ελλάδα. Αφού αποκαταστάθηκε η τάξη στον μα­ κεδονικό στρατό ο Φίλιππος αναχώρησε για τον βορρά. Κατευθύνθηκε οτη Δημητριάδα, στον Παγασητικό κόλπο, την πόλη που είχε ιδρύσει προς τιμή του ο Δημήτριος Πο­ λιορκητής, η οποία ήταν ουσιαστικά η δεύ­ τερη πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Αν και ο πόλεμος με τους Αιτωλούς συνεχιζόταν, ο βασιλιάς της Μακεδονίας έκρινε ότι έπρεπε να ασχοληθεί για κάποιο διάστημα με τους βόρειους γείτονες του κράτους του. Κατέ­

βασιλιάς της Μακεδονίας κατευθύνθηκε πάλι στην Πελοπόννησο. Ενώ παρευρισκόταν στους αγώνες των Νεμέων, μια θρη­ σκευτική και αθλητική εκδήλωση ανάλογη των Ολυμπιακών Αγώνων η οποία διεξαγόταν κάθε τέσσερα χρόνια στη Νεμέα, πληροφορήθηκε τις επιτυχίες του Αννίβα στην Ιταλία. Η Ρώμη βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση και ίσως αυτή ήταν η κατάλληλη ευ­ καιρία να επιχειρήσει κάτι εναντίον της. Εξάλλου έπρεπε να προσέξει και τις συνέ­ πειες από ενδεχόμενη υπερβολική ενδυνά­ μωση των Καρχηδονίων. Για αυτό αποφάσι­ σε να συνάψει ειρήνη με τους Αιτωλούς, ώ­ στε να ασχοληθεί απερίσπαστος με τις εξε­ λίξεις στην Ιταλία. Τελικά συμφωνήθηκε ει­ ρήνη με τον όρο κάθε πλευρά να διατηρή­ σει τα εδάφη που κατείχε. Η συμφωνία αυτή ευνοούσε τον Φίλιππο Ε' και τους συμμά­ χους του. Η Μακεδονία κράτησε τη Θήβα της Φθιώτιδας, απαραίτητη για την ασφά­ λεια της Θεσσαλίας, και τη Ζάκυνθο, από την οποία μπορούσε να περιορίσει κάπως τη δράση των Αιτωλών πειρατών και να ε­ λέγχει το Ιόνιο.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ Α 1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Μετά τη λήξη του πολέμου ο Φίλιππος Ε' επέστρεψε στη Μακεδονία. Οι Ιλλυριοί με αρχηγό τον Σκερδιλαϊδα είχαν εισβάλει στο δυτικό τμήμα του βασιλείου, στην Πελαγονία, και είχαν λεηλατήσει την πόλη Πισσαίον. Ο Φίλιππος κατόρθωσε να απωθήσει τους εισβολείς και να επεκτείνει τη μακεδο­ νική κυριαρχία στις όχθες της λίμνης Αχρί­ δας. Η εκστρατεία αυτή θα αποτελούσε για τον Μακεδόνα βασιλιά την αρχή των επιχει­ ρήσεων κατά της Ρώμης. Στόχος του ήταν να ελέγξει τις ακτές της Ιλλυρίας, ώστε να στερήσει από τους Ρωμαίους τις βάσεις τους στις ανατολικές ακτές του Ιονίου και της Αδριατικής. Για τις συγκεκριμένες επι­ χειρήσεις κατασκεύασε 100 ελαφρά και τα­ χύπλοα σκάφη, παρόμοια με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι Ιλλυριοί για τις πειρατι­ κές επιδρομές τους. Με τα σκάφη αυτά, το καθένα από τα οποία μετέφερε περίπου 50 άνδρες, σκόπευε να πραγματοποιεί αιφνι­ διαστικές αποβάσεις σε διάφορα σημεία της ακτής και να εξασφαλίσει κάποια πλεο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

•Όδηοοός

Ε ύ ξ ε ι ν ο ς

(•Μεσημβρία

Π ό ν τ ο ς , Σινώπη

%Απολλωνία

Θράκη

Αμισός· Κερορούς*

m J.

‘ Θεσσαλονίκη ν Θάοος '

J

Κ έρ κ υ ρ α ''

«;

·

Γ

\ /Λ Λάρ,ααί

'* * .

μητριάς *"

'Αλεξάνδρεια Τρωάς

-

.Κοτιάειον

Πέργαμον • Απολλωνία

■%» κι»*

Ά Τ τ ω λ ία , ^ ^ , κ ί ς

Γ\

°

^

Α χ α ϊκ ή ?

ν. Ζάκυνθος ί υ μ π ο λ ι τ β ί β % ο } ·Μεγαλ6π0λ,ς ^ Ο J f 1 | ‘ Σπάρτη

ττ

ν·

___ JA,

.·Αγκ#ρα \ ____ y Γ α λ α τία

ι*Πβσινούς

Σμύρνή

Ο*

V

* Αμάοε,°

*ν

na< pXa S

φ Ρ υ » 10

-% '

1 V '

" 0ντ0