SI 86.pdf

I

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ

/ΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΥΧΟΣ

86 · ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

2003 · € 3,00

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΑΕΜΟ (1940-1941)

ΚΑΜΠΗ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ (1943) ■ΤΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΦΟΡΑ ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Η "ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΡΕΙΑ" ΤΟΥ ΜΑΟ ■ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΚΑΜΠΗ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ ΚΑΙ 01ΑΒΑΡΟΣΛΑΒΟΙ Ο ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1877 ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τ Ε Υ Χ Ο Σ 86 Ο Κ Τ Ω Β Ρ ΙΟ Σ

2003

6 Ο ΑΝΤΑΓΩ ΝΙΣΜ Ο Σ ΑΡΓΟΥΣ Κ Α Ι ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Α ΡΧ Α ΪΚ Η Κ Α Ι ΤΗΝ ΚΛΑ ΣΙΚ Η ΕΠΟΧΗ 14 Η ΣΥΜ Μ ΕΤΟ ΧΗ ΤΗ Σ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ “ΣΩΜΑ ΤΟΦΥΛΑΚΗ ΤΟ Υ ΑΔΟΛΦ ΟΥ ΧΙΑ ΤΕΡ" Σ Τ Η Μ Α ΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1941) 2 6 Η “ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΡΕΙΑ’’ ΤΟΥ ΜΑΟ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΚΑΜΠΗ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

3 6 Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ Μ Α ΥΡΙΚ ΙΟ Σ Κ Α Ι ΟΙ ΑΒΑΡΟΣΛΑΒΟΙ Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ (592-601)

4 6 Ο ΡΩ ΣΟΤΟ ΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1877 ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

5 6 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1940-1941) ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ - ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΕΥΣΕΙΣ

64 ΚΑ Μ Π Η ΣΤ Η Μ Α ΧΗ ΤΟΥ Α ΤΛ Α Ν ΤΙΚ Ο Υ (1943) ΤΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟΦΟΡΑ ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 75 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ Γερμανοί στρατιώ τες της Ταξιαρχίας SS «Leibstandarte A dolf Hitler» κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στα Βαλκάνια το 1941 (πίν. του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon - Italeri/colour image is courtesy o f Dragon - Italeri).

76 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 8 0 ΒΙΒΛΙΑ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν ΤΑ Κ ΤΗ Σ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ο Ι: WXAHA ΟΙΚΟΚΟΜΑΚΟΣ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΛΜ ,'ΗΪΡΗΣ ΓΕΛΞΓΛ Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ Χαράλαμπος Νικολάου Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Σ . .τα . - τ ζ ζ γ ; ~ Χ ξ α ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ . ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑ '“ " ; · ; 3Σ ΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ ΠΑΝΝΗΣ ΘΕ0Δ0ΡΑΤ0Σ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΊΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ ΚΕΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑ ΛΛΙΤΕΧΝ ΙΚ Η ΕΠΙΜ Ε ΛΕΙΑ : ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ Σ ΣΧ ΕΣΕΙΣ- Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣ Ε ΙΣ : "ΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡ Α Μ Μ Α ΤΕΙΑ : ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ /ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η ΔΙΕΥΘ Υ Ν ΣΗ : ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951.' :210 ΑΘΗΝΑ I ΤΗΛΕΦ Ω Ν Α: 210.38,21.985 · e-m ail: perlsc0p@ 0tenet.gr · FAX: 210.38.21.985 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚ Ο Υ (Ε ΤΗ ΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙ0ΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕ2ΕΣ-0ΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70.00 ευρί. · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Υ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · Ε Π ΙΤΑ Γ ΕΣ (ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Ε Σ ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔ ΙΟ Κ ΤΗ ΤΗ Σ -Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε Τ Ο Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα # Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Ο Σ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ t ΕΚΤΥΠΩ ΣΗ : Δ. Ευστράτογλου-1. Ξυνός ΟΕ · Β ΙΒΛΙΟ ΔΕΣΙΑ : Σπύρος Καββαδίας

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΝΕΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΠΗΛΙΝΩΝ ΦΡΟΥΡΩΝ Εναν «στρατό» που αποτελείται από 100 περίπου πήλινα αγαλματίδια με γραπτή διακόσμηση, τα οποία παριστάνουν πολεμι­ στές, ανακάλυψαν Κινέζοι αρχαιο­ λόγοι στην επαρχία Σαντόγκ, κο­ ντά στο όρος Ουέισάν στη θέση Τζαντζού, 350 χιλιόμετρα νότια του Πεκίνου. Τα αγαλματίδια χρο­ νολογούνται μεταξύ των ετών 24 και 220, δηλαδή κατά την περίοδο που βασίλευσε η δυναστεία των Χαν της Ανατολής. Ο «στρατός» του Ουέισάν δεν είναι ο πρώτος αυτού του είδους που ανακαλύ­ πτεται στην Κίνα. Ο πιο διάσημος είναι εκείνος ο οποίος ανακαλύ­ φθηκε κοντά στην πόλη Σιάν, κα­ τά τη δεκαετία του 1970, που αποτελείται από 7.000 πήλινους στρα­ τιώτες σε φυσικό μέγεθος, οι ο­

ποίοι προστάτευαν τον τάφο του αυτοκράτορα Κιν Σιχ Χουάνγκ-τι (221-211ττ.Χ.). Η ανακάλυψη του «στρατού» του Ουέισάν, ο οποίος «προστατεύει» τον τάφο κάποιου σημαίνοντος προσώπου, οδήγησε τους αρχαιολόγους στο συμπέρα­ σμα ότι επρόκειτο για μια συνηθι­ σμένη πρακτική των δυναστειών Τσιν και Χαν. Ο «στρατός» αυτός εντυπωσιάζει με την οργάνωσή του. Στην πρώτη σειρά παρατάσ­ σονται οι ιππείς, πίσω τους κόκκι­ να άλογα σύρουν περίτεχνα δια­ κοσμημένα άρματα και ακολου­ θούν οι πεζοί σε πυκνούς σχημα­ τισμούς. Η πρώτη εκτίμηση των ειδικών είναι ότι δεν πρόκειται για διάταξη μάχης, αλλά για τη διάτα­ ξη που είχε εκείνη την περίοδο η τιμητική φρουρά ενός αυτοκρά­ τορα. Οι αρχαιολόγοι και οι συντη­ ρητές εργάζονται με εντατικούς ρυθμούς σε μια προσπάθεια να

προστατεύσουν τα πήλινα αγαλ­ ματίδια (ύψους 30 εκατοστών), καθώς η επαφή τους με την ατμό­ σφαιρα προκαλεί ανεπανόρθωτες φθορές στα χρώματά τους. Πε­ ρισσότερα στοιχεία για τη συγκε­ κριμένη ανακάλυψη αναμένεται να δημοσιευτούν όταν προσδιορι­ στεί η ταυτότητα του φρουρούμενου νεκρού και ο συνολικός αριθ­ μός των πήλινων αγαλματιδίων, τα οποία φαίνεται πως είναι τοπο­ θετημένα σε μια περιοχή αρκετών τετραγωνικών χιλιομέτρων!

Η ΘΑΛΑΜΗΓΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ ΧΩΡΟΣ ΔΕΞΙΩΣΕΩΝ Το σκάφος αναψυχής του Στάλιν, στο οποίο ο Σοβιετικός η­ γέτης φιλοξενούσε τους πιο επι­ φανείς προσκεκλημένους του, έ­ χει γίνει σήμερα ο πιο δημοφιλής χώρος για να τελούν τις δεξιώ­ σεις τους οι εύποροι Ρώσοι πολί­ τες. Υστερα από ανακαίνιση δύο χρόνων η θαλαμηγός «Μαξίμ Γκόρκι» άρχισε να υποδέχεται στα πολυτελή σαλόνια της το κοι­ νό. Οι γαμήλιες δεξιώσεις και οι γιορτές που οργανώνονται εκεί στοιχίζουν 450 ευρώ την ώρα. Το μήκους 75 μέτρων σκάφος ναυπηγήθηκε το 1934 κατ' εντολή του Στάλιν. Η επίπλωσή του είναι σοσιαλιστικού ρεαλισμού και η διακόσμηση Αρτ Ντεκό. Μια με­ γαλοπρεπής μαρμάρινη σκάλα ο­ δηγεί από τα κατώτερα στα ανώ­ τερα καταστρώματα. Η ορειχάλκινη επένδυση των φωτιστικών έχει αφαιρεθεί από τον καθεδρικό ναό του Σωτήρα Χριστού πριν αυ­ τός καταστραφεί από τον Στάλιν το 1931. Ο κατάλογος των προσω­ πικοτήτων που φιλοξενήθηκαν στην «κόκκινη» θαλαμηγό είναι ατελείωτος. Το μόνο επτασφράγι­ στο μυστικό είναι το πότε και πό­ σες φορές επιβιδαζόταν στο πλοίο ο ίδιος ο Στάλιν. Αυτό ήταν κάτι που δεν το γνώριζε ούτε ο ί­ διος ο κυβερνήτης.

ΑΠΕΒΙΩΣΕ «Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΒΟΜΒΑΣ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ» Την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου απεβίωσε στο Στάνφορντ της Καλιφόρνια ο Εντουαρντ Τέλλερ, γνω-

ΊΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Εντουαρντ Τέλλερ.

στός ως «Ο πατέρας της βόμβας υδρογόνου». Ο διάσημος ατομι­ κός επιστήμονας γεννήθηκε στη Βουδαπέστη το 1908 και σπούδα­ σε Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, Το 1939 ήταν ένας από τους τρεις επιστήμονες που ενθάρρυναν τον Αλμπερτ Αϊνστάιν να προειδοποιήσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Φραγκλίνο Ρούζβελτ, ότι από τη διάσπαση του ατόμου μπορεί να κατασκευαστεί ένα τρομακτικά καταστροφικό νέο ό­ πλο. Το 1941 ένας άλλος επιστή­ μονας, ο Ενρίκο Φέρμι, υποστήρι­ ξε πως η πυρηνική τήξη (το αντί­ θετο της διάσπασης του ατόμου) θα μπορούσε να «παγιδευτεί» ε­ πιστημονικά και από τη δύναμή της να προέλθει ένα ακόμη πιο καταστρεπτικό όπλο: η βόμβα υ­ δρογόνου. Ο Τέλλερ υιοθέτησε την ιδέα και κατασκεύασε τη συ­ γκεκριμένη βόμβα. Η πρώτη επι­ τυχημένη δοκιμή του νέου όπλου πραγματοποιήθηκε το 1952 αλλά, ευτυχώς για την ανθρωπότητα, καμία τέτοια βόμβα δεν έχει χρη­ σιμοποιηθεί ποτέ σε πόλεμο.

TO FBI ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΕΙ ΤΙΣ ΣΤΕΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΚΑ ΤΟΥΟΥΙΝΔΣΟΡ ΜΕΤΟΝΧΙΤΛΕΡ Νέες αποδείξεις για το ότι ο δούκας και η δούκισσα του Ουίνδσορ έτρεφαν φιλοχιτλερικά αι­ σθήματα πρόκειται να δοθούν στη δημοσιότητα, καθώς επίκειται το άνοιγμα φακέλων (που α­ ποχαρακτηρίστηκαν) από τα αρ-

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΛΕΝΙΡΙΦΕΝΣΤΑΛ Στα 101 χρόνια της έφυγε από τη ζωή η Λένι Ρίφενσταλ, μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της τέχνης του 20ού αιώ­ να. Η υπεραιωνόβια Γερμανίδα σκηνοθέτιδα και φωτογράφος απεβίωσε ενώ κοιμόταν στο σπίτι της στην πόλη Πέκινγκ, στις ό­ χθες της λίμνης Σταρνμπέργκερ της Βαυα­ ρίας, Η Ελεν Μπέρτα Αμαλί Ρίφενσταλ γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1902. Η καλλιτε­ χνική της σταδιοδρομία άρχισε σε καμπα­ ρέ, μέχρις ότου ένας τραυματισμός στο πό­ δι την έστρεψε στον κινηματογράφο. Μια 6ουβή ταινία του Αρνολντ Φανκ αποτέλεσε το "διαβατήριό" της για την επιτυχία και τη διεθνή αναγνώριση. Στα 20 χρόνια της άκουσε γιά πρώτη φορά μια ομιλία του Χίτλερ και γοητεύτηκε. Η ίδια περιέγραψε την πρώτη της συνάντηση με τον Χίτλερ με τα εξής λόγια: «Μου φαινόταν ότι η επιφάνεια της Γης εκινείτο μπροστά στα μάτια μου, σαν να είχε κοπεί στη μέση, βγάζοντας έναν πίδακα νερού τόσο ισχυρό που άγγιζε τον ουρανό και τράνταζε τη Γη. Είχα παραλύσει πραγματικά». Εξελίχθηκε σε επίσημη σκη­ νοθέτιδα του Γ' Ράιχ και έγινε ιδιαίτερα γνωστή για δύο ντοκιμαντέρ που γυρίστη­ καν κατά τη δεκαετία του 1930. «Ο θρίαμ-

Η Λένι Ρίφενσταλ την εποχή της δόξας.

6ος της θέλησης» αποτύπωσε την εντυπω­ σιακή συγκέντρωση του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στη Νυρεμβέργη το 1934. Το «Ολυμπία» αποτέλεσε έναν ύμνο για το αρ­ χαίο ελληνικό πνεύμα και είχε ως θέμα

τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου (1936). Αν και οι δύο αυτές ταινίες θεωρού­ νται αριστουργήματα από πλευράς τεχ. .κής και αισθητικής, στιγμάτισαν τη σταδιο­ δρομία της και έδωσαν αφορμή για εκατο­ ντάδες κατηγορίες εναντίον της. Em-λέο. υπήρχε η υποψία ότι ήταν ερωμένη του Χίτ­ λερ, κάτι που εκείνη αρνήθηκε επανειλημ­ μένα. Σε όλη τη ζωή της η Ρίφενσταλ αρνείτο πεισματικά κάθε ανάμιξη στο Εθνικσσοσιαλιστικό κόμμα, αν και παραδεχόταν πως θαύμαζε τον Αδόλφο Χίτλερ. Ακόμα και το 2002 κατηγορήθηκε όταν υποστήριξε τότε δεν γνώριζε τίποτα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και για το ότι πολλοί από τους Αθίγγανους που είχαν χρησιμοποιηθε. ως κομπάρσοι στα έργα της, στη συνέχεια είχαν θανατωθεί σε τέτοιου είδους στρατό­ πεδα. Στα 100 χρόνια της η Γερμανίδα σκη­ νοθέτιδα προέβαλε το τελευταίο έργο της. βασισμένο στις καταδύσεις της, το «Εντυ­ πώσεις κάτω από το νερό». Η αποκατάστα­ ση για τη Ρίφενσταλ ήλθε τα τελευταία χρό­ νια της ζωής της, όταν το περιοδικό «Timeτην κατέταξε ανάμεσα στους πιο σημαντι­ κούς και εντυπωσιακούς καλλιτέχνες του περασμένου αιώνα.

χεία βρετανικών και αμερικανι­ κών κρατικών υπηρεσιών. Σύμφω­ να με δημοσιεύματα του βρετανι­ κού Τύπου, ένα έγγραφο που είχε κοινοποιηθεί στον πρώην διευθυ­ ντή του FBI, Εντγκαρ Χούβερ, και πρόσφατα αποχαρακτηρίστηκε, ανέφερε ότι η δούκισσα βρισκό­ ταν σε διαρκή επαφή με τον υ­ πουργό Εξωτερικών της Γερμα­ νίας, Ιωακείμ φον Ρίμπεντροπ. Το συγκεκριμένο έγγραφο, με ημε­ ρομηνία 13 Σεπτεμβρίου 1940, έφθασε στα χέρια του Χούβερ με­ τά την τοποθέτηση του δούκα στη θέση του κυβερνήτη στις Μπαχάμες προκειμένου να παραμείνει μακριά από τις πολιτικές δολοπλοκίες στην Ευρώπη. Σϋγκεκριμένα ανέφερε πως «οι Βρετανοί είναι και θα είναι συνε­ χώς φοβισμένοι ότι η δούκισσα θα προβεί σε αποκαλύψεις που θα φανερώνουν τη συμπάθειά της προς τους εθνικοσοσιαλιστές... έτσι κρίθηκε αναγκαίο οι Ουίνδσορ να σταλούν σε ένα ση­ μείο του πλανήτη από όπου δεν θα μπορούσαν να προκαλέσουν καμιά ζημιά». Οι αποκαλύψεις όμως δεν

Ο Αδόλψος Χίτλερ υποδέχεται

το ζεύγος Ουίνδσορ κατά την επίσκεψή του στη Γερμανία το 1937.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Ο πίνακας εξωφύλλου του τ. 83 του περιοδικού "ΣΙ" που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Γιάννης Νίκου, ανήκει στη συλλογή του Τρύφωνα Κυριακούρου και φέρει τον τίτλο: "Η ναυμαχία της Σαλαμίνας".

σταματούν εδώ. Ενα άλλο έγγρα­ φο που εστάλη στον Χούβερ ανέ­ φερε πως η Ουόλις Σίμπσον. ό­ πως ονομαζόταν πριν ανακηρυχθεί σε δούκισσα, είχε ερωτικές επαφές με τον φον Ρίμπεντροπ. Την περίοδο που ο Ρίμπεντροπ ή­ ταν πρεσβευτής στη Βρετανία, το 1936, της έστειλε 17 γαρύφαλα. ένα κάθε φορά μετά τις 17 κρυ­ φές συναντήσεις τους. Υστερα από αυτές τις καταγγελίες το FBI έθεσε υπό στενή παρακολούθη­ ση το ζεύγος των Ουίνδσορ. Ο βρετανικός Τύπος σε δημοσιεύματά του αφήνει υπόνοιες πως όλη εκείνη την περίοδο το ζεύ­ γος διατηρούσε μυστική αλληλο­ γραφία με πρόσωπα τα οποία βρί­ σκονταν πολύ ψηλά στην ιεραρ­ χία του εθνικοσοσιαλιστικού κα­ θεστώτος.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΑΡΓΟΥΣ ΚΑΙ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Το Αργος και η Σπάρτη υπήρξαν οι περισσότερο ισχυρές κοινότητες των Δωριέων στην Πελοπόννησο. Η αντιπαράθεση μεταξύ τους διαμόρφωσε καθοριστικά την ιστορική τους πορεία από την αρχαϊκή εποχή ως το τέλος της κλασικής περιόδου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ήταν η αδιάλλακτη στάση που κράτησαν σε πολλές περιπτώσεις οι αντίπαλοι και η εμμονή τους στη διεκδίκηση των αμφισβητούμενων περιοχών. Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύπου του πρώτου μισού του 5ου αιώνα π.Χ. (Α ρχα ιολογικό Μ ουσείο Ολυμπίας).

.

' INJ*

'

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Σ. ΜΠΕΛΕΖΟΣ Ιστορικός

ατά τον 12ο αιώνα π.Χ. ο μυκηναϊκός πολιτι­ σμός κατέρρευσε και στα παλαιό μυκηναϊ­ κά κέντρα της ανατολικής και της νότιας Πελοποννήσου εγκαταστάθηκε ένα νέο ελληνι φύλο, οι Δωριείς. Είναι άγνωστο σε ποιο βαθμό ο Δωριείς προκάλεσαν την πτώση του μυκηναϊκού κόσμου ή απλώς την εκμεταλλεύτηκαν για να ει­ σβάλουν στον ελληνικό Νότο. Το σίγουρο είναι ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού εγκατέλειψε περιοχές που αποτελούσαν σημαντικά κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού, όπως η Αργολίδα και η Βοιωτία. Ανάλογη μείωση πληθυσμού φαί­ νεται ότι σημειώθηκε και στη νότια Πελοπόννη­ σο. Οι πρόσφυγες από αυτές τις περιοχές κατευθύνθηκαν είτε προς ασφαλέστερα σημεία του ελλαδικού χώρου, όπως η Αττική, είτε προς τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και την Κύπρο. Στις περιοχές που άφησαν πίσω τους αναπτύ­ χθηκαν οικισμοί από τους νεοαφιχθέντες εισβο­ λείς. Το Αργος γύρω στο 1100 π.Χ. καταλήφθηκε από μια ομάδα Δωριέων με αρχηγό τον Τήμενο. Η πόλη αναδείχθηκε στο σημαντικότερο δωρικό κέντρο στην Πελοπόννησο και αντικατέστησε τις Μυκήνες ως κέντρο ισχύος. Η πόλη του Αργους βρισκόταν μεταξύ δύο λόφων οι οποίοι δέσποζαν στην αργολική πε­ διάδα και προσέφεραν ικανοποιητική αμυντική κάλυψη. Ο ψηλότερος λόφος, όπου βρισκό­ ταν και η κυρίως ακρόπολη, ονομαζόταν Λά­ ρισα και ο δεύτερος Ασπίς, λόγω του σχήμα­ τός του, ή Δειράς. Οι Δωριείς κατακτητές ε­ γκαταστάθηκαν όλοι στην πόλη, μαζί με κάποια ισχυρά γένη από τον προδωρικό πληθυσμό. Ο πληθυσμός του Αργους χω­ ριζόταν σε τέσσερις φυλές: τις τρεις δω­ ρικές (Υλλείς, Δυμάνες και Πάμφυλοι) και τη φυλή των Υρναθίων, την οποία α-

Κ

ποτελούσαν τα προδωρικά γένη που ενσω­ ματώθηκαν ατούς κατακτητές. Τα μέλη της φυλής αυτής ήταν μάλλον τεχνίτες απαραί­ τητοι για τους κατακτητές ή ισχυρές οικο­ γένειες που ήταν δύσκολο και επικίνδυνο να προσπαθήσουν να τις υποδουλώσουν. Οι υπόλοιποι κάτοικοι της πεδιάδας γύρω από την πόλη εντάχθηκαν στην τάξη των Γυμνητών και ζούσαν υπό καθεστώς παρόμοιο με αυτό των ειλώτων της Σπάρτης. Από το Αρ­ γος οι Δωριείς κατέλαβαν τις γειτονικές κοινότητες στην Επίδαυρο, την Τροιζήνα, τον Φλιούντα, τις Κλεωνές και τη Σικυώνα. Στις πέντε αυτές πόλεις εγκαταστάθηκαν Δωριείς από το Αργος με αρχηγούς απογό­ νους του Τήμενου και συγκρότησαν θρη­ σκευτική ένωση με κέντρο το ιερό του Πυθαέως Απόλλωνος. Ισχυρότερη πόλη της έ­ νωσης, η οποία εκτός από θρησκευτικό είχε και πολιτικό χαρακτήρα, ήταν το Αργος. Στην ένωση αυτή συμμετείχαν και άλλες πόλεις της περιοχής: η Ασίνη, η Ερμιόνη και η Ναυπλία. Παράλληλα σι Αργείοι συνεργά­ στηκαν με τους Δωριείς που είχαν καταλά­ βει την Κόρινθο και τη Μεσσηνία για την κα­ τάληψη των Μεγάρων και επιχείρησαν μια εισβολή στην Αττική, η οποία απέτυχε. Πε­ ρισσότερη επιτυχία είχαν οι Αργείοι στον Νότο, όπου κατέκτησαν τη Θυρεάτιδα, τον Ζάρακα, την Επίδαυρο Λιμηρά και τα Κύθη­ ρα. Ετσι έθεσαν υπό τον άμεσο έλεγχό τους την ανατολική ακτή της Πελοποννήσου από τις εκβολές του ποταμού Ινάχου στην Αργο­ λίδα μέχρι τα Κύθηρα, κατέχοντας την Κυνουρία και το ακρωτήριο του Μαλέα, ενώ σύμμαχες με αυτούς πόλεις κατείχαν τις πελοποννησιακές ακτές του Σαρωνικού κόλπου.

Το Ηραίο του Α ργους, το σημα ντικότερο ιερό της πόλης, όπως ήταν κατά τους κλασικούς χρόνους.

Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ m

Κατά την επέκτασή του προς τον Νότο το Αργος ήλθε σε σύγκρουση με μια άλλη δυναμική δωρική κοινότητα, τη Σπάρτη, η ο­ ποία αρχικά δεν μπορούσε να εμποδίσει την εξάπλωση των Αργείων επειδή προσπαθού­ σε να επεκταθεί η ίδια στην κοιλάδα του Ευ­ ρώτα και στη Μεσσηνία. Σύμφωνα με την παράδοση οι Δωριείς που εισέβαλαν στη Λακωνία είχαν αρχηγό τον Αριστόδημο. Η δωρική εγκατάσταση στην κοιλάδα του Ευ­ ρώτα είχε ολοκληρωθεί γύρω στο 950 π.Χ. και οι νεοφερμένοι είχαν δημιουργήσει τέσ­ σερις κώμες: την Πιτάνη, τις Λίμνες, τη Μεσόα και την Κυνόσουρα. Σύμφωνα με χρη­ σμό του μαντείου των Δελφών οι δίδυμοι γι­ οι του Αριστόδημου, ο Ευρυσθένης και ο Προκλής, μοιράστηκαν την εξουσία και από τότε η πόλη είχε δύο βασιλείς. Ισως όμως αρχικά να χώρισαν μεταξύ τους τις τέσσε­ ρις κώμες, οι οποίες συνενώθηκαν πάλι από τους διαδόχους τους, για αυτό οι δύο βασι­ λικές οικογένειες της Σπάρτης, οι Αγιάδες και οι Ευρυπωντίδες, δεν έφεραν τα ονόμα­ τα των δύο γιων του Αριστόδημου αλλά κά­ ποιων απογόνων τους και είχαν ξεχωριστά κοιμητήρια, οι Αγιάδες στην Πιτάνη και οι Ευρυπωντίδες στις Λίμνες. Ο δωρικός πλη­ θυσμός χωριζόταν στις τρεις δωρικές φυ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λές, όπως και στο Αργος, σταδιακά όμως ο διαχωρισμός σε φυλές παραμερίστηκε και οι Σπαρτιάτες χωρίζονταν με βάση την κώ­ μη όπου κατοικούσαν. Οι κάτοικοι της πε­ ριοχής που κατέκτησαν αρχικά σι Δωριείς υποδουλώθηκαν και εντάχθηκαν στην τάξη των ειλώτων και υποχρεώθηκαν να καλλιερ­ γούν τη γη, την οποία μοιράστηκαν μεταξύ τους οι κατακτητές. Περίπου στα τέλη του 10ου αιώνα οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την Πελλάνα και τη Σελλασία, στο βόρειο τμήμα του ποταμού Ευρώτα. Οι κάτοικοι αυτών των οικισμών δεν μετατράπηκαν σε είλωτες αλλά διατή­ ρησαν τη γη και την αυτονομία τους με την υποχρέωση να πολεμούν μαζί με τους Σπαρτιάτες και εντάχθηκαν στην τάξη των περίοικων. Εναν αιώνα αργότερα καταλή­ φθηκε η Αιγύτιδα και οι κάτοικοί της μετα­ τράπηκαν σε περίοικους. Μέσα στον επόμε­ νο αιώνα οι Σπαρτιάτες επιτέθηκαν στον οι­ κισμό των Αμυκλών, ο οποίος αντιστάθηκε σθεναρά και τελικά οι κάτοικοί του συμφώ­ νησαν να ενταχθούν στο σπαρτιατικό κρά­ τος, κατέχοντας όμως πλήρη πολιτικά δικαι­ ώματα όπως και οι κάτοικοι των τεσσάρων κωμών που ίδρυσαν αρχικά οι Δωριείς. Ετσι οι κώμες της Σπάρτης έγιναν πέντε και αυ­

τές παρέμειναν μέχρι την κατάρρευση της πόλης. Μετά την ενσωμάτωση των Αμυκλών καταλήφθηκαν η Φάρις και οι Γερόνθρες, των οποίων οι κάτοικοι παρέδωσαν τη γη τους και εγκατέλειψαν την Πελοπόννησο. Μετά την επικράτησή τους στην κοιλά­ δα του Ευρώτα οι Σπαρτιάτες άρχισαν την κατάκτηση της γειτονικής και εύφορης Μεσσηνίας. Οι Δωριείς της περιοχής, σε α­ ντίθεση με τους ομοφύλους τους στη Λα­ κωνία και στην Αργολίδα, δεν είχαν προσπα­ θήσει να επεκταθούν αλλά παρέμειναν στην εύφορη πεδιάδα της Στενυκλάρου, στο κέντρο της Μεσσηνίας, όπου εγκατα­ στάθηκαν αρχικά, ενώ η υπόλοιπη περιοχή ήταν χωρισμένη σε μικρότερα κράτη. Η α­ διαφορία τους για επεκτατικούς πολέμους ίσως οφειλόταν στον πλούτο της περιοχής, ο οποίος ήταν αρκετός για τη συντήρησή τους. Κατάφεραν μάλιστα να εξασφαλίσουν τη συμμαχία των Αρκάδων, οι οποίοι αποτελούντο από προδωρικά φύλα της Πελοπον­ νήσου. Είναι πολύ πιθανό οι Δωριείς της Μεσσηνίας και οι Αρκάδες να αναγκάστη­ καν σε συνεργασία, λόγω του φόβου που προκαλούσε η συνεχής επέκταση των Σπαρτιατών, οι οποίοι κατέλαβαν αρχικά, περίπου στα μέσα του 8ου αιώνα, τη Δενθε-

Χάλκινοι; θώρακας κοι κράνος από το Α ρ γο ς (8ος αιώνας Π.Χ.. Α ρχα ιολογικό Μ ουσείο Αργους).

λιάτιδα, ένα μικρό μέρος της Μεσσηνίας, στο βόρειο τμήμα του ποταμού Νέδωνα. Η επίθεση στους Δωριείς της εύφορης πεδιά­ δας της Στενυκλάρου καθυστέρησε επειδή οι Σπαρτιάτες έπρεπε πρώτα να ολοκληρώ­ σουν την υποταγή όλων των οικισμών στις όχθες του Ευρώτα και στη χερσόνησο του Ταινάρου. Παράλληλα αντιμετώπιζαν με α­ νησυχία την παρουσία των Αργείων στην Κυνουρία και φοβούνταν μια επίθεση από το Αργος όσο θα ήταν απασχολημένοι στη Μεσσηνία. Ετσι από τις αρχές του 8ου αιώ­ να οι δωρικές κοινότητες της Σπάρτης και του Αργους είχαν αναδειχθεί ως οι περισσό­ τερο ισχυρές και επεκτατικές δυνάμεις στην Πελοπόννησο και είχαν αποκτήσει κοι­ νά σύνορα. Η γη των Σπαρτιατών στον Ευ­ ρώτα χωριζόταν από την Κυνουρία με τον ο­ ρεινό όγκο του Πάρνωνα. Η σύγκρουση των δύο πόλεων ήταν πλέον θέμα χρόνου. Οι Αργείοι για να αποδυναμώσουν τη Σπάρτη βοήθησαν τους Αχαιούς του Ελους, ενός οι­ κισμού στις ακτές του Λακωνικού κόλπου, να αντισταθούν. Τελικά όμως το Ελος υπο­ τάχθηκε τον 8ο αιώνα και ο πληθυσμός του εντάχθηκε στην τάξη των ειλώτων.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΠΟΛΕΙΣ Σε απάντηση της υποστήρι­ ξης που παρείχαν οι Αργείοι στο Ε­ λος οι Σπαρτιάτες βοήθησαν την Ασίνη, στις ακτές του Αργολικού κόλπου, να διατη­ ρήσει την αυτονομία της. Γύρω στο 735 π.Χ. η Σπάρτη άρχισε την κατάκτηση της Μεσ­ σηνίας με τον Α1Μεσσηνιακό Πόλεμο, ο ο­ ποίος τερματίστηκε μετά από δύο δεκαε­ τίες. Σε αυτό το διάστημα οι Αργείοι εκμε­ ταλλεύτηκαν την αδυναμία της να υποστη­ ρίξει τους συμμάχους της και κατέλαβαν την Ασίνη, από την οποία εκδίωξαν όλο τον πληθυσμό. Οι κάτοικοι της Ασίνης κατέφυ­ γαν στη Σπάρτη, η οποία τους παραχώρησε το νοτιότερο τμήμα της χερσονήσου της Μεσσηνίας, όπου έκτισαν νέα πόλη, πάλι με το όνομα Ασίνη. Η Σπάρτη δεν μπόρεσε ε­ κείνη την εποχή να λάβει περισσότερα μέ­ τρα εναντίον του Αργους, επειδή ακόμα δεν είχε ολοκληρωθεί η κατάκτηση της Μεσση­ νίας, όπου μάλιστα οι υποταγμένοι κατά τον Α' Μεσσηνιακό Πόλεμο πληθυσμοί ξεσηκώ-

θηκαν στα τέλη του 7ου αιώνα. Η εξέγερση αυτή, γνωστή ως Β 1Μεσσηνιακός Πόλεμος, έφερε τους Σπαρτιάτες αρχικά σε δύσκολη θέση αλλά τελικά κατάφεραν να υποτάξουν τους Μεσσήνιους, οι οποίοι μετατράπηκαν σε είλωτες ή περίοικους. Μερικές δεκαετίες αργότερα ανέλαβε την ηγεσία στο Αργος ο βασιλιάς Φείδων, άνθρωπος ιδιαίτερα ικανός, ο οποίος έφθασε την πόλη του στο απόγειο της δύναμής της. Για τον Φείδωνα γνωρίζουμε ελάχιστα αλλά η φήμη που απέκτησε κατά την αρχαι­ ότητα ήταν τόση ώστε ακόμα και οι βασιλείς της Μακεδονίας θεωρούσαν μεγάλη τιμή τους να υποστηρίζουν ότι κατάγονταν από αυτόν. Οι λίγες και σποραδικές πληροφο­ ρίες που υπάρχουν για τη δράση του καλύ­ πτουν ένα διάστημα από τα τέλη περίπου του 7ου αιώνα ως το πρώτο μισό του 6ου, εί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναι δε πιθανό να υπήρχαν δύο βασιλείς με το ίδιο όνομα, οι οποίοι με το πέρασμα του χρόνου και την αλλοίωση της προφορικής παράδοσης ενώθηκαν σε ένα πρόσωπο. Ο Φείδωνας οργάνωσε ένα σύστημα μέ­ τρων και σταθμών το οποίο επιβλήθηκε σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και αργότερα στην Αττική. Περισσότερο όμως έμεινε γνω­ στός για την εκστρατεία του στην περιοχή της Ολυμπίας. Εκεί υπήρχε ιερό του Δία, το οποίο φαίνεται ότι τότε είχε αρχίσει να απο­ κτά μεγάλο κύρος ανάμεσα στους κατοί­ κους της Πελοποννήσου αλλά και σε όλους τους Ελληνες. Κορυφαίο λατρευτικό γεγο­ νός στην περιοχή ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώ­ νες, που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή του Δία. Οι αγώνες αυτοί αργότε­ ρα θα αποκτούσαν πανελλήνιο κύρος. Την προστασία του ιερού και την οργάνωση των αγώνων είχε αναλάβει η γειτονική πόλη Πίσα. Η πόλη Ηλιδα κατάφερε το 572 π.Χ. να αναλά6ει αυτή τη διοργάνωση των αγώνων με την υποστήριξη των Σπαρτιατών. Ο Φείδων του Αργους, είτε με δική του πρωτο­ βουλία είτε μετά από αίτημα των Πισατών, έκρινε ότι έπρεπε να επέμβει για να εμποδί­ σει την εξάπλωση της επιρροής των Σπαρ­ τιατών στην περιοχή. Οδήγησε τον στρατό του μέσω της Αρκαδίας στην περιοχή του

10

ιερού της Ολυμπίας και ανάγκασε την Ηλιδα να παραχωρήσει και πάλι τη φύλαξη του ιε­ ρού και την οργάνωση των αγώνων στην Πίσα. Η Σπάρτη δεν μπόρεσε τότε να αντιδράσει επειδή ήταν ακόμα απασχολημένη με τον πόλεμο στη Μεσσηνία.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΘΥΡΕΑ Μετά τη δολοφονία του Φείδωνα στην Κόρινθο, όταν η υποταγή της Μεσσηνίας εί­ χε ολοκληρωθεί, οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να λύσουν οριστικά τις διαφορές τους με το Αργος, το οποίο πλέον είχε ισχυροποιηθεί σε απειλητικό βαθμό. Ακολούθησαν πολλές συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πόλεις, οι ο­ ποίες διήρκεσαν μερικά χρόνια και για τις ο­ ποίες οι πηγές δίνουν ελάχιστες πληροφο­ ρίες. Κατά τη διάρκεια αυτής της αντιπαρά­ θεσης οι Αργείοι κατέλαβαν τη Ναυπλία και εκδίωξαν τους κατοίκους της, πιστούς συμ­ μάχους της Σπάρτης. Οι Ναυπλιείς κατέφυ­ γαν στους Σπαρτιάτες, οι οποίοι τους επέ­ τρεψαν να εγκατασταθούν στη Μεθώνη, κοντά στην περιοχή όπου είχαν καταφύγει έναν αιώνα πριν οι της Ασίνης. Η σύγκρουση τερματίστηκε το 547 π.Χ., οπότε συμφωνήθηκε τριακόσιοι οπλίτες από κάθε πόλη να αντιπαρατεθούν μια ορι­

σμένη ημέρα και από την έκβαση της μάχης να κριθεί η τύχη της Θυρέας. Στο τέλος της σύγκρουσης παρέμειναν ζωντανοί μόνο δύο Αργείοι και ένας Σπαρτιάτης, ο Οθρυάδης. Οι Αργείοι έσπευσαν στην πόλη τους για να ανακοινώσουν ότι νίκησαν, ο Σπαρ­ τιάτης όμως παρέμεινε στο πεδίο της μά­ χης και συγκέντρωσε τα όπλα των νεκρών Αργείων, με τα οποία έστησε τρόπαιο. Την επόμενη μέρα, όταν οι αντίπαλοι στρατοί έφθασαν στο σημείο όπου είχαν συγκρουστεί οι εξακόσιοι επίλεκτοι, οι Αργείοι ισχυ­ ρίστηκαν ότι νίκησαν επειδή είχαν επιζήσει περισσότεροι οπλίτες τους, οι Σπαρτιάτες όμως υποστήριξαν ότι αυτοί ήταν νικητές ε­ πειδή ο Οθρυάδης είχε στήσει τρόπαιο με τα όπλα των αντιπάλων του. Επειδή δεν μπορούσαν να βρουν λύση και τα πνεύματα οξύνθηκαν οι δύο στρατοί συγκρούστηκαν. Οι Σπαρτιάτες νίκησαν τους Αργείους. Με αυτή την καθοριστική μάχη τούς απέσπα­ σαν την εύφορη περιοχή της Θυρέας (σημε­ ρινή Κυνουρία). Οι πόλεις της περιοχής που ως τότε ήταν ενσωματωμένες στο κράτος του Αργους, οι Πρασιές, ο Ζάρακας και η Ε­ πίδαυρος Λιμηρά, εντάχθηκαν στην επικρά­ τεια της Σπάρτης και οι κάτοικοί τους έγιναν περίοικοι. Η ήττα στοίχισε τόσο πολύ στους Αργείους ώστε αποφάσισαν από τότε οι άνδρες να κόβουν τα μαλλιά τους σε έν­ δειξη πένθους, ενώ οι Σπαρτιάτες τα άφη­ ναν μακριά. Αργότερα αυτή η διαφοροποίη­ ση έγινε πολιτικό σύμβολο. Οι συντηρητικό­ τεροι Ελληνες που αποδέχονταν τις παλαιές αξίες τις οποίες πρέσβευε η Σπάρτη εί­ χαν μακριά μαλλιά, ενώ οι οπαδοί των νεώτερων ιδεών της κλασικής εποχής τα κρατούσαν κοντά. Κατά τους αιώνες που α­ κολούθησαν το Αργος προσπάθησε να ανακαταλάβει τη Θυρέα, χωρίς αποτέλεσμα.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΛΕΟΜΕΝΗ Μετά την κατάληψη της Θυρέας η Σπάρτη επιβλήθηκε ως η ισχυρότερη δύνα­ μη στην Πελοπόννησο και οι σύμμαχοι του Αργους, η Τροιζήνα, η Επίδαυρος, η Ερμιόνη και η Αίγινα, συμμάχησαν μαζί της. Το Αρ­ γος είχε πλέον περιοριστεί στην αργολική πεδιάδα, την οποία έλεγχε άμεσα, δεν έ­ παυε όμως να είναι μια ισχυρή πόλη, η οποία ανέμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να α­ νατρέψει την ηγεμονία της Σπάρτης. Στις αρχές του 5ου αιώνα ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Κλεομένης εισέβαλε στην περιοχή του Αρ­ γους επιθυμώντας να απαλλάξει οριστικά την πατρίδα του από τον ισχυρότερο αντί­ παλό της. Οι Σπαρτιάτες στρατοπέδευσαν κοντά στο ιερό άλσος του Αργους, όπου τους συνάντησαν οι Αργείοι. Τα δύο στρατό­ πεδα βρίσκονταν σε μικρή απόσταση μετα­ ξύ τους, οι αντίπαλοι όμως δεν αναλάμβα­

Χάλκινος θώρακας του πρώτου μισού του 6ου αιώνα π.Χ. (Α ρχα ιολογικό Μ ουσείο Ολυμπίας).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ναν επιθετική πρωτοβουλία επειδή και οι δύο στρατοί ήταν ισχυροί. 0 Κλεομένης τό­ τε κατέφυγε σε ένα τέχνασμα. Εχοντας πα­ ρατηρήσει ότι οι Αργείοι ενεργούσαν όπως οι Σπαρτιάτες, μια μέρα ειδοποίησε τους ο­ πλίτες του να ετοιμαστούν για μάχη μόλις ακούσουν τον κήρυκα να τους καλεί για συσσίτιο. Οι Αργείοι εξαπατήθηκαν από τη φωνή του κήρυκα και νομίζοντας ότι οι αντί­ παλοί τους γευμάτιζαν άρχισαν και αυτοί το ίδιο. Τότε δέχθηκαν την αιφνιδιαστική επί­ θεση των Σπαρτιατών. Πολλοί Αργείοι σκο­ τώθηκαν και οι υπόλοιποι κατέφυγαν μέσα το ιερό άλσος, όπου οι εχθροί τους δεν μπορούσαν να τους πειράξουν χωρίς να διαπράξουν ιεροσυλία. Ο Κλεομένης τότε κα­ τέφυγε σε άλλο τέχνασμα. Από κάποιους Αργείους οι οποίοι είχαν αυτομολήσει, είχε πληροφορηθεί τα ονόματα πολλών από αυ­ τούς που βρίσκονταν μέσα στο άλσος. Αρχι­ σε λοιπόν να τους καλεί ονομαστικά, υπο­ σχόμενος ότι δεν θα τους βλάψει. Οποιος ε­ ξερχόταν εκτελείτο αμέσως. Οσοι είχαν καταφύγει μέσα στο άλσος δεν μπορούσαν να δουν τι συνέβαινε λόγω της πυκνής βλάστη­ σης. Ενας από αυτούς όμως ανέβηκε σε κά­ ποιο δένδρο και μπόρεσε να δει τις εκτελέ­ σεις. Από τότε κανένας άλλος δεν δέχθηκε να εγκαταλείψει το άλσος. Τότε ο Κλεομέ­ νης, βλέποντας ότι δεν υπήρχε καμία αντα­ πόκριση στις προσκλήσεις του, διέταξε να κάψουν το δάσος, χωρίς να υπολογίσει ότι ήταν ιερό. Υπολογίζεται ότι εκείνη την ημέ­ ρα σκοτώθηκαν ή κάηκαν περίπου 7.000 Αρ­ γείοι. Αφού εξόντωσε τον στρατό των Αργεί­ ων ο Κλεομένης επιτέθηκε στο ίδιο το Αρ­ γος. Μέσα βρίσκονταν μόνο γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι. Την πόλη έσωσε η ποιήτρια Τελέσιλλα, μια γυναίκα με θάρρος και απο­ φασιστικότητα την οποία αδικούσε η εμφά­ νισή της. Επεισε τις γυναίκες της πόλης να οργανώσουν την άμυνα. Αφού έκλεισε τα παιδιά και τους γέρους στις δύο ακροπόλεις, της Ασπίδας και της Λάρισας, τοποθέ­ τησε τις γυναίκες στα τείχη. Σύμφωνα με μια παράδοση οι Σπαρτιάτες επιτέθηκαν στην πόλη αλλά αποκρούστηκαν. Κατά μια άλλη εκδοχή δεν επιτέθηκαν διότι θεώρη­ σαν ότι ήταν λάθος να πολεμήσουν με γυ­ ναίκες, αφού αν ηττώντο η ντροπή τους θα ήταν πολύ μεγάλη, ενώ αν νικούσαν δεν θα αποκτούσαν καμία δόξα. Ισως πολλοί από τους Σπαρτιάτες να είχαν εξοργιστεί από την απόφαση του Κλεομένη να κάψει το ιε­ ρό άλσος και τους φυγάδες που είχαν καταφύγει σε αυτό και θεωρούσαν ότι μετά από αυτή την ιεροσυλία θα είχαν τους θεούς ε­ ναντίον τους. Σε ανάμνηση του γεγονότος καθιερώθηκε στο Αργος μια γιορτή που λε­ γόταν «Υβριστικά», κατά τη διάρκεια της οποίας οι άνδρες ντύνονταν γυναίκες και οι γυναίκες άνδρες. Μετά την ήττα αυτή και την εξόντωση του μεγαλύτερου ποσοστού των ελεύθερων ανδρών οι δούλοι του Αρ­ γους ξεσηκώθηκαν και για ένα διάστημα κα­ τέλαβαν την εξουσία, έως ότου ενηλικιώθηκαν τα παιδιά των σκοτωμένων πολιτών και τους ανάγκασαν να καταφύγουν στην Τί-

11 Η πορεία των επιχειρήσεω ν κατά τον πόλεμο Σπαρτιατών και Α ργείω ν το 418π.Χ. (Ιστορία του Ε λλη νικού Εθνους). ρυνθα, από όπου συνέχισαν να ενοχλούν τους Αργείους για ένα διάστημα.

ΗΣΥΜΜΑΧΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Η αποδυνάμωση του Αργους εκείνη την εποχή εμπόδισε την πόλη να αναλάβει κάποια πρωτοβουλία κατά της Σπάρτης. Οι Αρ­ γείοι όμως αρνήθηκαν την ένταξή τους σε οποιαδήποτε συμμαχία στην οποία οι Σπαρ­ τιάτες είχαν την ηγεσία. Για αυτό το Αργος αρνήθηκε να πολεμήσει κατά των Περσών το 480 π.Χ. και είναι πολύ πιθανό να είχε έλ­ θει σε συνεννόηση με τον Ξέρξη, με σκοπό να βοηθήσει τα στρατεύματά του όταν πλη­ σίαζαν την Πελοπόννησο. Το μίσος των Αρ­ γείων για τους Σπαρτιάτες ήταν τέτοιο ώ­ στε προτιμούσαν την περσική ηγεμονία. Μετά την ήττα των Περσών δεν επιβλήθηκε στην πόλη κάποια τιμωρία, όπως είχε συμφωνηθεί από τις πόλεις που πολέμησαν ε­

ναντίον των Περσών για τις πόλεις οι οποίες είχαν συμμαχήσει με τους εισβολείς. Αυτό ί­ σως οφείλεται στο γεγονός ότι το Αργος δεν τάχθηκε ενεργά υπέρ των εισβολέων αλλά και στον Θεμιστοκλή, ο οποίος εκείνη την εποχή κατηύθυνε την πολιτική της Α­ θήνας. Ο Θεμιστοκλής ήταν σίγουρος ότι η πόλη θα συγκρουόταν με τη Σπάρτη για την ηγεμονία της Ελλάδας και πίστευε ότι το Αργος θα αποτελούσε πολύτιμο σύμμαχο σε αυτό τον αγώνα. Το τελευταίο πράγματι μεταβλήθηκε σε κέντρο της πολιτικής του Θεμιστοκλή, από το οποίο εκείνος προσπα­ θούσε να απομακρύνει μερικές πόλεις της Πελοποννήσου από τη συμμαχία της Σπάρ­ της ή να αποσταθεροποιήσει άλλες. Οταν οι Αθηναίοι εξοστράκισαν τον Θεμιστοκλή αυ­ τός κατέφυγε στο Αργος, από όπου εξακο­ λούθησε αυτή την προσπάθεια με μεγαλύ­ τερο ζήλο και την αμέριστη βοήθεια των Αργείων. Κατά τον 5ο αιώνα το Αργος παρέμεινε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σύμμαχος της Αθήνας. Κατά την έναρξη ό­ μως του Πελοποννησιακού πολέμου, το 431 π.Χ., υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με τη Σπάρτη για δέκα χρόνια. Ετσι η πόλη απέ­ φυγε να αναμιχθεί ενεργά στις συγκρού­ σεις, αφού η Σπάρτη είχε τον απόλυτο έλεγ­ χο των επιχειρήσεων στην ξηρά, ενώ η Αθή­ να προσπαθούσε να πλήξει τους αντιπά­ λους της με τον ισχυρό στόλο της. Οταν τερματίστηκε η πρώτη φάση του πολέμου, το 421 π.Χ., το Αργος αρνήθηκε να ανανεώ­ σει τη συνθήκη. Ανήσυχοι οι Σπαρτιάτες επεδίωξαν τη συνεργασία με την Αθήνα, φο­ βισμένοι από το ενδεχόμενο μιας συντονι­ σμένης επίθεσης από τις δύο αντίπαλες πό­ λεις. Αρχικά η Αθήνα δέχθηκε πρόθυμα, ε­ πειδή στην πολιτική σκηνή της κυριαρχού­ σε ο Νικίας, υπεύθυνος για τις διαπραγματεύσεις (προς ειρήνευση) ανά­ μεσα στην πόλη του και στη Σπάρτη. Η συ­ νεργασία με την Αθήνα εξόργισε τους συμ­ μάχους της Σπάρτης, την Κόρινθο, τη Μαντινεία και την Ηλιδα, οι οποίες δημιούργη­ σαν νέα συμμαχία με το Αργος. Ο παλαιός α­ ντίπαλος των Σπαρτιατών, αφού είχε επου­ λώσει τις πληγές από τις προηγούμενες ήττες του, εμφανιζόταν και πάλι στο προ­ σκήνιο απειλώντας την ηγεμονική θέση τους στην Πελοπόννησο. Η συνεργασία α­ νάμεσα στη Σπάρτη και στην Αθήνα κατέρ-

ρευσε γρήγορα, επειδή την επόμενη χρο­ νιά, το 420 π.Χ., επικράτησαν στην πολιτική σκηνή της Αθήνας οι αντίπαλοι του Νικία, με αρχηγό τον Υπέρβολο και έναν πρωτοεμφανιζόμενο πολιτικό, τον ανιψιό του Περι­ κλή Αλκιβιάδη. Μετά την εκλογή του Αλκιβιάδη η Αθή­ να συμμάχησε με το Αργος και τις πελοποννησιακές πόλεις Ηλιδα και Μαντινεία. Η συμμαχία ορίστηκε να έχει διάρκεια εκατό χρόνια και ξεκίνησε με κοινή εκστρατεία ε­ ναντίον της Επιδαύρου το 419 π.Χ. Η Σπάρ­ τη έαπευσε να βοηθήσει την Επίδαυρο. Τό­ τε οι Αθηναίοι την κατηγόρησαν ότι παρα­ βίασε τους όρους της συνθήκης ειρήνης που είχε συμφωνήσει. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος θα άρχιζε και πάλι αν στην Αθήνα δεν επικρατούσαν την επόμενη χρονιά ο Νι­ κίας και οι οπαδοί του, οπότε η πόλη δεν επέμεινε στις κατηγορίες κατά της Σπάρτης, ούτε διέλυσε τη συμμαχία με το Αργος. Οι Σπαρτιάτες έκριναν ότι έπρεπε σύντομα να επιτεθούν στο Αργος για να σταματήσουν την επικίνδυνη εξάπλωση της επιρροής του. Με αρχηγό τον βασιλιά Αγι σπαρτιατι­ κός στρατός συγκεντρώθηκε το 418 π.Χ. στον Φλιούντα, όπου συνάντησε δυνάμεις από άλλες συμμαχικές πόλεις της Πελοπον­ νήσου. Ανάμεσα στις τελευταίες ήταν και η Κόρινθος, η οποία επέστρεψε στη συμμαχία των Λακεδαιμονίων. Ο στρατός των Αργείων είχε ως αρχηγό τον Θράουλο και είχε δε­ χθεί ενισχύσεις από την Ηλιδα και τη Μαντινεία, ήταν όμως κατώτερος σε ισχύ και μέγεθος από τους α­ ντιπάλους του. Ο Οράσυλος αποφάσισε να συγκεντρώ­ σει τις δυνάμεις του στα στενά της Νεμέας, όπου θα μπορούσε να υπερα­ σπιστεί ευκολότερα το βόρειο πέρασμα για την πεδιάδα του Αρ­ γους. Ο Αγις κατόρ“• „ν θωσε να υπερβεί το Λ εμπόδιο της Νεμέας ψ ν χωρίζοντας τις δυνά*■

Μειζ τ0ϋ· Οι Βοιωτοί σύμμαχοι της Σπάρf της προχώρησαν στον κύριο δρόμο προς τη Νεμέα, ενώ οι Σπαρτιά­ τες ακολούθησαν ένα δύ­ σβατο ορεινό πέρασμα και οι Κορίνθιοι ένα άλλο. Στη συνέχεια οι οπλίτες που κινήθηκαν από τα ορεινά μονοπά­ τια ακολούθησαν την κοιλάδα του Ινάχου και βρέθηκαν στην πεδιάδα του Αργους. Οι Αργείοι οι οποίοι φύλασσαν τη Νεμέα ανα­

0 Αλκιβιά δης προσπάθησε

να βοηθήσει τους Α ρ γείο υ ς κατά τη σύγκρουσή τους με τους Λακεδαιμονίους το 418 π.Χ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γκάστηκαν να υποχωρήσουν και αυτοί στην πεδιάδα. Εκεί όμως, ενώ το ηθικό και των δύο στρατών ήταν εξαιρετικά υψηλό και οι οπλίτες αδημονούσαν να συγκρουστούν, οι δύο αρχηγοί, ο Αγις και ο Οράσυλος, έκρι­ ναν ότι μια μάχη ήταν εξαιρετικά παρακιν­ δυνευμένη και προτίμησαν να συμφωνή­ σουν ανακωχή για τέσσερις μήνες. Η εξέλι­ ξη αυτή απογοήτευσε τους οπλίτες τους, ι­ διαίτερα τους Αργείους, οι οποίοι λιθοβό­ λησαν τον Οράσυλο και τον τραυμάτισαν σοβαρά. Λίγο μετά τη συμφωνία της ανακωχής έφθασαν στο Αργος χίλιοι Αθηναίοι οπλίτες και τριακόσιοι ιππείς με αρχηγούς τον Λάχη και τον Νικόστρατο, μαζί με τον Αλκιβιάδη ως πρεσβευτή. Ο Αλκιβιάδης έπεισε τους Αργείους ότι δεν χρειαζόταν να τηρήσουν την ανακωχή διότι ήταν άκυρη, επειδή δεν την είχαν αποδεχθεί οι Αθηναίοι. Από το Αρ­ γος προχώρησαν όλοι μαζί στην Αρκαδία και κατέλαβαν τον Ορχομενό. Οι Ηλείοι τότε ζήτησαν να επιτεθούν στο Λέπρεο, οι Μαντινείς όμως έπεισαν τους Αθηναίους και τους Αργείους να κτυπήσουν την Τεγέα, στα νότια της Μαντινείας και κοντά στις πηγές του Ευρώτα. Οταν το σχέδιό τους απορρίφθηκε οι Ηλείοι εγκατέλειψαν τη συμμαχία. Οι Σπαρτιάτες πληροφορήθηκαν τα σχέδια των αντιπάλων τους από τις εκκλήσεις των Τεγεατών και κινήθηκαν αμέσως, με αρχηγό και πάλι τον βασιλιά Αγι, για να βοηθήσουν την πόλη. Ταυτόχρονα ειδοποίησαν τους συμμάχους τους να τους συναντήσουν στην Τεγέα. Ο χρόνος, όμως, που είχαν για να προετοιμαστούν ήταν ελάχιστος, ενώ οι Κορίνθιοι και οι Βοιωτοί ήταν αναγκασμένοι να διασχίσουν εχθρικό έδαφος.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ (418 π.Χ.) Οταν οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν στο έ­ δαφος της Μαντινείας, οι Αργείοι με τους Αθηναίους και τους υπόλοιπους συμμάχους τους είχαν καταλάβει αμυντική θέση στην πλαγιά του Αλήσιου όρους. Ο Αγις, ο οποίος αρχικά σχεδίαζε να επιτεθεί στην πόλη της Μαντινείας από εκείνη την πλευρά, επιχεί­ ρησε να μεταθέσει τμήμα της κοίτης ενός ποταμού για να πλημμυρίσει την πόλη. Τότε όμως οι αντίπαλοι των Λακεδαιμονίων κατέ­ βηκαν και παρατάχθηκαν στην πεδιάδα. Οι Σπαρτιάτες αρχικά αιφνιδιάστηκαν, απέδει­ ξαν όμως την πειθαρχία και τις ικανότητές τους σχηματίζοντας γρήγορα παράταξη μά­ χης. Στο αριστερό άκρο αυτής τοποθετήθηκε ο Σκιρίτης Λόχος, αποτελούμενος από ε­ πίλεκτους οπλίτες περίφημους για την αν­ δρεία τους, και δίπλα του οι οπλίτες που εί­ χαν πολεμήσει στις επιχειρήσεις του Βρασί­ δα στη Χαλκιδική και οι υπόλοιποι Σπαρτιά­ τες. Δεξιά βρίσκονταν οι Τεγεάτες. Απέναντι από τους Σπαρτιάτες, στη δεξιά πτέρυγα τοποθετήθηκαν οι Μαντινείς με τους υπόλοιπους Αρκάδες συμμάχους τους. Στο κέντρο βρίσκονταν οι Αργείοι και δεξιά, απέναντι από τους Τεγεάτες, οι Αθη­ ναίοι.

Οταν οι αντίπαλοι στρατοί παρατάχθη­ καν ο Αγις παρατήρησε ότι η δεξιά πλευρά των αντιπάλων του προεξείχε πολύ από την αριστερή της δικής του παράταξης και υ­ πήρχε σοβαρός κίνδυνος να τους υπερφα­ λαγγίσουν. Για αυτό διέταξε την αριστερή πτέρυγα της παράταξής του να κινηθεί ακό­ μα αριστερότερα και δύο διοικητές τμημά­ των που βρίσκονταν κοντά στο κέντρο να κινηθούν προς τα αριστερά για να καλύψουν το κενό που δημιουργήθηκε. Αυτοί οι δύο διοικητές όμως αρνήθηκαν να κινη­ θούν με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί κε­ νό, μέσα στο οποίο όρμησαν οι Αργείοι με την έναρξη της μάχης. Ετσι η αριστερή πτέ­ ρυγα των Σπαρτιατών απομονώθηκε και υπέστη μεγάλες απώλειες. Ωστόσο η υπόλοι­ πη παράταξη των Λακεδαιμονίων κατόρθω­ σε να επικρατήσει. Οι Αθηναίοι στρατηγοί Λάχης και Νικόστρατος σκοτώθηκαν και η αθηναϊκή παράταξη θα είχε κυκλωθεί αν ο Αγις δεν ανακαλούσε τις δυνάμεις του για να βοηθήσουν την αριστερή τους πτέρυγα που πιεζόταν από τους Αργείους. Η νίκη των Σπαρτιατών σε αυτή τη μάχη της Μαντινείας είχε μεγάλη σημασία για την ενίσχυση του κύρους της πόλης τους, το ο­ ποίο είχε πληγεί λόγω της αδυναμίας της να υποτάξει την Αθήνα κατά τα πρώτα δέκα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Η Μαντινεία, η Ηλιδα και οι πόλεις της Αχαϊας έσπευσαν να συνάψουν συμμαχία με τη Σπάρτη. Το ίδιο έπραξε ακόμα και ο μεγά­ λος της αντίπαλος, το Αργος, όπου οι ολι­ γαρχικοί εκμεταλλεύτηκαν την αποτυχία στη Μαντινεία για να ανατρέψουν το δημο­ κρατικό πολίτευμα και να επιβάλουν την ε­ ξουσία τους. Ωστόσο η σύνδεση του Αρ­ γους με την Αθήνα διατηρήθηκε και στη Σι­ κελική εκστρατεία συμμετείχαν και πεντα­ κόσιοι Αργείοι. Το πρώτο όμως δεν μπόρεσε να συνεχίσει την αντιπαράθεση με τη Σπάρ­ τη, η οποία επικράτησε τελικά κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και αναδείχθηκε προσωρινά σε αδιαφιλονίκητο ηγεμόνα της Ελλάδας. Το καλοκαίρι του 395 π.Χ. η Σπάρτη είχε προκαλέσει την οργή πολλών ελληνικών πόλεων με την προσπάθεια της να επιβλη­ θεί. Οι Αργείοι συμμετείχαν σε συμμαχία ε­ ναντίον της κατά τον Κορινθιακό πόλεμο. Οπλίτες του Αργους συμμετείχαν σε επιχει­ ρήσεις στη Βοιωτία και στη νότια Θεσσαλία. Η αντιπαράθεση του πρώτου με τη Σπάρτη όμως είχε αλλάξει χαρακτήρα. Οι δύο πό­ λεις δεν ήταν πλέον ισοδύναμες, ούτε αγω­ νίζονταν μόνο με δικές τους δυνάμεις. Η Σπάρτη ήταν ισχυρότερη και το Αργος προ­ σπαθούσε να την πλήξει συνάπτοντας συμμαχίες με τους εκάστοτε εχθρούς της.

Η ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 4ο π.Χ. ΑΙΩΝΑ Την άνοιξη του 392 π.Χ. οι δημοκρατικοί της Κορίνθου επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά στους ολιγαρχικούς και τους υποχρέωσαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Στη συνέχεια η Κόρινθος ενώθηκε πολιτικά με το Αργος, το

Χάλκινο κράνος οπλίτη. οποίο εγκατέστησε φρουρά στην πόλη για να αποτρέψει την επάνοδό της στη σπαρ­ τιατική επιρροή. Οι ολιγαρχικοί Κορίνθιοι κατέφυγαν στη σπαρτιατική φρουρά της Σικυώνας, η οποία κατάφερε να νικήσει τους Αργείους σε μάχη, όχι όμως και να καταλά­ βει την Κόρινθο. Την επόμενη χρονιά ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος εισέβαλε στην περιοχή του Αργους και της Κορίνθου και προκάλεσε πολλές καταστροφές στην ύπαιθρο, χωρίς να απειλήσει τις δύο πόλεις. Το 390 π.Χ. ακολούθησε παρόμοια τακτική. Το 389 π.Χ. οι Σπαρτιάτες δεν επιτέθηκαν στο Αργος ή στην Κόρινθο αλλά οι σχέσεις των δύο αυτών πόλεων επιδεινώθηκαν. Αι­ τία ήταν ίσως η απαίτηση των Αργείων να ε­ πιβάλουν στην Κόρινθο μια ένωση την ο­ ποία οι κάτοικοί της απέρριπταν. Οι δύο πό­ λεις συνδέονταν με σχέσεις ισοπολιτείας, δηλαδή διατηρούσαν αρκετή αυτονομία. Οι Αργείοι λοιπόν πιθανώς προσπάθησαν να πετύχουν την πλήρη ένωση ή ακόμα και την υποταγή της Κορίνθου. Οι Σπαρτιάτες εκ­ μεταλλεύτηκαν αυτή την αναστάτωση και με αρχηγό τον βασιλιά τους Αγησίπολι εισέ­ βαλαν στην πεδιάδα του Αργους το 388 π.Χ. Οι Αργείοι προσπάθησαν να τους αποτρέ­ ψουν ισχυριζόμενοι ότι δεν μπορούσαν να πολεμήσουν επειδή βρίσκονταν σε περίοδο θρησκευτικής εκεχειρίας. Λόγω του ότι παλαιότερα είχαν εξαπατήσει τους Σπαρτιά­ τες με την ίδια δικαιολογία, ο Αγησίπολις φρόντισε να ρωτήσει τα ιερά των Δελφών και της Ολυμπίας. Οταν έλαβε τη διαβεβαί­ ωση ότι δεν υπήρχε θρησκευτικό κώλυμα για στρατιωτικές επιχειρήσεις, λεηλάτησε και πάλι τη γη των Αργείων. Λίγα χρόνια αρ­ γότερα, το 386 π.Χ., η Σπάρτη προχώρησε με τους Πέρσες στην Ανταλκίδειο ειρήνη, σύμφωνα με την οποία έπρεπε να διαλυ­ θούν όλες οι πολιτικές ενώσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων, επομένως και η ένωση του Αργους με την Κόρινθο. Οι Αργείοι αρ­ χικά προσπάθησαν να αντιδράσουν. Ομως ε­ πειδή δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τη Σπάρτη και οι Κορίνθιοι δεν τους υπο­

στήριζαν πλέον, αναγκάστηκαν να εκκενώ­ σουν την Κόρινθο. Η Σπάρτη ήταν πάλι κυρίαρχη στην Πε­ λοπόννησο και επέβαλε στους Μαντινείς. συμμάχους του Αργους, να διαλύσουν την πόλη τους και να κατοικήσουν σε πέντε κώ­ μες. Ο όρος ήταν δυσβάστακτος για τους αρχαίους Ελληνες, για τους οποίους η κα­ τοίκηση σε πόλη-κράτος ήταν απαραίτητο στοιχείο της πολιτισμένης διαβίωσης. Η σπαρτιατική ηγεμονία αμφισβητήθηκε τότε από τη Θήβα, η οποία κατόρθωσε να απαλ­ λαγεί από τη σπαρτιατική φρουρά που είχε εγκατασταθεί στην Καδμεία το 379 α Χ . δη­ μιούργησε πάλι το κοινό των βοιωτικών πό­ λεων και νίκησε τους Σπαρτιάτες στη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. Το Αργος δεν κα­ τόρθωσε να εκμεταλλευτεί αμέσως την ήτ­ τα της Σπάρτης λόγω εσωτερικής πολιτικής αστάθειας, η οποία προκλήθηκε από τη σύ­ γκρουση μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρα­ τικών. Οι Θηβαίοι όμως επενέβησαν στην Πελοπόννησο και έπληξαν τη Σπάρτη ι­ δρύοντας το κοινό των Αρκάδων και απε­ λευθερώνοντας τους Μεσσήνιους μετά από αιώνες υποταγής. Το Αργος συμμάχησε με τη Θήβα και συμμετείχε στις επιχειρή­ σεις του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα εναντίον της Σπάρτης ως το 362 π.Χ., οπότε η θηβαϊκή επιθετικότητα περιορίστηκε, με­ τά τον θάνατο του Επαμεινώνδα στη μάχη της Μαντινείας. Ακολούθως επικράτησε στην Ελλάδα α­ στάθεια μέχρι την επικράτηση της Μακεδο­ νίας μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π.Χ. Το Αργος όμως δεν προβλήθηκε πάλι ως μεγάλη δύναμη, ικανή να αναλάβει αυτό­ νομη επιθετική πρωτοβουλία κατά της Σπάρτης. Ο Επαμεινώνδας ιδρύοντας το κοινό των Αρκάδων δεν είχε πλήξει μόνο τη Σπάρτη αλλά και το Αργος, διότι δημιούργησε μια νέα μεγάλη δύναμη στην Πελοπόννησο, η οποία το διαδέχτηκε ουσιαστικά ως μεγάλος τοπικός αντίπαλος της Σπάρτης. Την άνοδο της Μακεδονίας ακολούθησε η παρακμή του θεσμού της πόλης- κράτους και η επικράτηση των ισχυρών κρατών που ιδρύθηκαν από τους διαδόχους του Μεγά­ λου Αλεξάνδρου. Υπό αυτές τις πολιτικές συνθήκες ο ανταγωνισμός του Αργους με τη Σπάρτη πέρασε σε δεύτερη μοίρα, αφού και οι δύο πόλεις είχαν πάψει να αποτελούν μεγάλες δυνάμεις.

^3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Η ρ όδ οτο ς: ΙΣΤΟΡΙΑ/. (2) Θ ουκυδίδης: ΙΣΤΟ ΡΙΑ . (3) Ξενοφ ώ ν: ΕΛΛΗΝΙΚΑ. (4) J. Β. Bury & R. Meiggs: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α Ρ Χ Α ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ. Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα. 1992. (5) Ν. G. L. Hammond: A HISTORY O F GREECE TO 322 B.C., O xford University Press, 1986. (6) ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ TOY ΕΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1972. (7) Γεώ ργιος Στα ϊνχά ουερ: Ο ΠΟΛΕΜ ΟΣ ΣΤΗ Ν Α ΡΧΑΙΑ Ε Λ ΛΑ Δ Α , Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα, 2000.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γερμανοί στρατιώ τες της Ταξιαρχίας S S « Leibstandarte A dolf Hitler» κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στα Βαλκάνια το 1941 (πίν. του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon - Italeri/colour images is courtesy of Dragon -Italeri).

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ

Τον Φεβρουάριο του 1941, μια από τις γερμανικές στρατιές που προετοιμάζονταν για την εισβολή στη Σοβιετική Ενωση στράφηκε προς Νότο και κινή&ηκε με σκοπό να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. Αιτίες για την κίνηση αυτή των Γ ερμανών ήταν η ανικανότητα των Ιταλών να καταβάλουν την ελληνική αντίσταση μετά την επίθεση εναντίον της χώρας μας, η συνεχιζόμενη εμπλοκή βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων στο μέτωπο της Αλβανίας και η

0 διοικητής της Ταξιαρχίας LSSAH, Ζ επ Ν τήτριχ, σε φωτογραφία του 1943. Φέρει τον βαθμό του α ντιστρα τήγου Α 'τά ξη ς των SS. Αξιοσημείω τη είναι η διπλή σειρά παρασήμων που φ έρει στο στή θος του, στοιχείο σπάνιο για Γερμανό αξιωματικό κατά τη διάρκεια του πολέμου.

προοπτική αποστολής και εκστρατευτικού σώματος, όπως και η κατάληψη στρατηγικών στόχων για λογαριασμό των δυνάμεων του Αξονα στην ανατολική Μεσόγειο. Μια από τις επίλεκτες γερμανικές μονάδες που επιτέθηκαν εναντίον της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941 ήταν και η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία των Waffen SS "Leibstandarte Adolf Hitler" (Σωματοφυλακή του

Μ ηχανοκίνητη φάλαγγα της Ταξιαρχίας « Leibstandarte A dolf Hitler» πρ οελα ύνει στην Ελλάδα τον Α πρίλιο του 1941. Προηγούντα ι δύο οκτάτροχα τεθωρακισμένα οχήματα αναγνώρισης Sd.Kfz.232.

Αδόλφου Χίτλερ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το πλήρωμα ενός στοιχείο υ όλμου της LSSAH κατά την προώθηση των δυνάμεων της Ταξιαρχίας προς την Καστοριά. -f a

.-

'

'

r .·>

Ανδρες της LSSAH κατά τη δ ιέλευση ποταμού στη Γιουγκοσλα βία λ ίγ ο πριν από την επ ίθ εση στη δυτική Μακεδονία. Δ ιακρίνονται τα χιτώνια με την παραλλαγή και τα ανάλογα κράνη.

"Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ" (LSSA H ) ήταν η πιο επί­ λεκτη και απόλυτα αφοσιωμένη στρατιωτική μονάδα των Waffen S S (Μα­ χίμων μονάδων των S S ) και είχε δημιουργηθεί αρχικά για την προσωπική α­ σφάλεια του Χίτλερ. Οι ρίζες της έφθα­ ναν ως το 1923, οπότε σχηματίστηκε η πρώτη ομάδα σωματοφυλακής του Α­ δόλφου Χίτλερ, η "Fuehrer Stabswache” ("Μηχανοκίνητη Συνοδεία του Φ ύ ρ ερ ”), οι άνδρες της οποίας συμμετείχαν αρ­ γότερα την ίδια χρονιά στο αποτυχημέ­ νο κίνημα της "Μπυραρίας του Μονά­ χου". Στις 17 Μαρτίου 1933, κατά τη δ έ ­ κατη επέτειο εκείνου του πραξικοπήμα­ τος, καθιερώθηκε ως τακτική μονάδα των S S με αρχική δύναμη 120 επιλέκτων ανδρών και έλαβε την ονομασία Leibstandarte S S Adolf Hitler (LSSAH). Πρώτος διοικητής της ειδικής αυτής μονάδας ήταν ο συνταγματάρχης Γιόζεφ Ζεπ Ντήτριχ. Μετά την ενσωμάτωση της Αυστρίας στη Γερμανία, το 1938, η LSSAH ενισχύθηκε και διαμορφώθηκε σε μηχανοκίνητο σύνταγμα πεζικού των Waffen S S , διατηρώντας την αρχική της ονομασία. Οι άνδρες που επιλέγονταν για να υ­ πηρετήσουν στη "Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ" θεω ρούντο ως υπο­ δείγματα για την ιδεολογία των εθνικοσοσιαλιστών και τα κριτήρια των S S : με ηλικία γύρω στα 25 χρόνια, ύψος άνω του 1,80 m και λευκό ποινικό μητρώο. Η μονάδα στεγαζόταν αρχικά στους στρα­ τώνες του Λίχτερφέλντε στο Βερολίνο και το προσωπικό της αποτελούσε μια από τις καλύτερες μάχιμες δυνάμεις

Η

1ß ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ολή πολυβόλου M C 34 από άνδρες της LSSAH εναντίον θ έσεω ν του Β ΕΣ στη δυτική Μακεδονία.

Το πλήρωμα ενός ημιερπυστριοφ όρου οχήματος 1t ZgKw της Ταξιαρχίας των SS φ ω τογραφίζεται στη Μακεδονία το 1941.

Αν&υπολοχαγός της LSSAH κατά τις πρώτες ημέρες της εισβ ολή ς στη δυτική Μακεδονία.

των Γερμανών κατά τον Β 1 Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια φράση χαρακτήριζε τους στρατιώτες της: "Αυτοί οι άνδρες ζουν για να μοιράζονται την ομορφιά της μά­ χης!"... Η LSSAH συμμετείχε με την έναρξη του πολέμου στις εκστρατείες εναντίον της Πολωνίας το 1939 και εναντίον της Γαλλίας το 1940.

Η Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η "MARITA " Τον Δεκέμβριο του 1940 η δύναμη της LSSAH ενισχύθηκε πάλι φέροντάς την σε επίπεδο μηχανοκίνητης ταξιαρ­ χίας των S S . Πριν από την επίθεση ενα­ ντίον της Ελλάδας (επιχείρηση "Marita") η Ταξιαρχία είχε ακόμα ως διοικητή τον Ζεπ Ντήτριχ, με τον βαθμό του αντι­ στράτηγου 6' τάξης (S S Gruppenfuehrer), και την αποτελούσαν οι εξής μικρότε­ ρες μονάδες: • Τέσσερα τάγματα μηχανοκίνητου πε­ ζικού: To I Τάγμα με επικεφαλής τον ταγματάρχη (S S Sturmbannfuehrer) Φριτς Βιτ, το II Τάγμα με επικεφαλής τον ταγματάρχη Τέοντορ Βάις, το III Τάγμα με επικεφαλής τον ταγματάρχη Βάιντεν χάουπτ και το IV Τάγμα με επι­ κεφαλής τον ταγματάρχη Γιάνκε. • Ενα μηχανοκίνητο τάγμα βαρέων Ο­ πλων με επικεφαλής τον ταγματάρχη Στάινεκ. • Μια μοίρα αντιαεροπορικού πυροβο­ λικού (Flak.Abt) με επικεφαλής τον λο­ χαγό (Hauptsturmfuehrer) Κράουζε. • Ενα απόσπασμα αυτοκινούμενων ερπυστριοφόρων πυροβόλων εφόδου StuG.III Α (πυροβόλο των 75 mm) με επι­ κεφαλής τον ταγματάρχη Σόνμπεργκερ. • Ενα τάγμα μηχανικού (Pionier Abt) με

επικεφαλής τον ταγματάρχη Κρίστιαν Χάνσεν. • Μια επιλαρχία αναγνώρισης (Aufklaerung.Abt), στην οποία ήταν ενταγμένες μια ίλη τε­ θωρακισμένων τροχοφόρων οχημάτων και μια ίλη μοτοσυκλετιστών, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Κούρτ Μέγιερ. Οι δυνάμεις της Ταξιαρ­ χίας LSSAH τον Μάρτιο του 1941 έφθασαν στη Βουλγαρία μαζί με τα υπόλοιπα γερμανι­ κά στρατεύματα, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την ε­ πίθεση εναντίον της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. Η 12η Στρατιά του στρατάρχη φον Λίστ, που θα πραγματοποιούσε την επιχείρη­ ση αυτή, διέθετε τις εξής δυνάμεις: • Απέναντι στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη το X X X (30ό) Σώμα Στρα­ τού του στρατηγού Οττο Χάρτμαν, με την 50ή και την 164η Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ). • Στο κέντρο το XVIII (18ο) Σώμα Στρα­ τού του στρατηγού Φραντς Μπέμε, με τη 2η Μεραρχία Πάντσερ, την 5η και την 6η Ορεινή Μεραρχία και την 72η Μεραρχία Πεζικού. • Στα δυτικά το XL (40ό) Σώμα Πάντσερ του στρατηγού Γκέοργκ Στούμε, με την 9η Μεραρχία Πάντσερ, την Ταξιαρχία LSSAH και την 73η Μεραρχία Πεζικού (αργότερα προστέθηκαν και οι δυνά­ μεις της 5ης Μεραρχίας Πάντσερ). Τα χαράματα της 6ης Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν από τη Βουλγαρία ταυτόχρονα εναντίον της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας. Οι δυνάμεις του XL Σώματος Πάντσερ

Σ ε έναν ορεινό δρόμο πάνω από λίμνη της δυτικής Μακεδονίας μια φάλαγγα του μηχανοκίνητου τάγματος βαρέων όπλω ν της LSSAH, με αντιαρματικά πυροβόλα Pak 38 των 50 mm και ρυμουλκά ημιερπυστριοφόρα οχήματα It.ZgKw, πρα γμα τοποιεί μικρή στάση για ανάπαυση του προσωπικού.

κινήθηκαν προς την κατεύθυνση των Σκοπιών στη νότια Γιουγκοσλαβία και προς τα Βελεσσά (το σημερινό Τίτο Βέλες). Στην περιοχή της Στρώμνιτσας η 2η Μεραρχία Πάντσερ ανέτρεψε εύκο­ λα τη γιουγκοσλαβική άμυνα και στρά­ φηκε προς Νότο, προς τη Θεσσαλονίκη. Βορειότερα το XL Σώμα Πάντσερ κατέ­ λαβε μέσα σε δύο ημέρες τα Σκόπια και τα Βελεσσά και συνέχισε την προέλασή του προς την περιοχή της Αχρίδας, ό­ που συνενώθηκε με τους Ιταλούς. Η Τα­ ξιαρχία LSSAH κινήθηκε προς το Περλεπές και το Μοναστήρι και έφθασε στις 10 Απριλίου στα ελληνικά σύνορα. Μέσα σε τέσσερις μόνο ημέρες το τε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρτης της Ελλάδας με τους άξονες προέλα σης των γερμανικών δυνάμεων εισβ ολή ς και τις αμυντικές θ έ σ ε ις του Β ρετανικού Εκοτρα τευτικού Σώματος τον Α π ρ ίλιο του 1941. θωρακισμένο Σώμα του στρατηγού Στούμε κατέλαβε τη νότια Γιουγκοσλα­ βία και διέλυσε την 3η Γιουγκοσλαβική Στρατιά, συλλαμβάνοντας 200.000 αιχ­ μαλώτους! Ηδη το σύνολο των δυνάμε­ ων του X L Σώματος Πάντσερ στρεφό­ ταν εναντίον της Δυτικής Μακεδονίας. Απέναντι στη συντριπτική ισχύ της γερμανικής πολεμικής μηχανής είχαν ταχθεί το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα (Β Ε Σ ) του στρατηγού Ουίλσον και το Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μ ακεδο­ νίας (ΤΣΚΜ ) του Ελληνικού Στρατού. Αυτοί οι στρατιωτικοί σχηματισμοί διέ­ θεταν τις εξής δυνάμεις: • Το Β Ε Σ , που είχε ταχθεί στην τοποθε­ σία Βόρα-Βερμίου-Ολύμπου ως τον πο­ ταμό Αλιάκμονα, αποτελούσαν η 2η Νεοζηλανδική και η 6η Αυστραλιανή Μ ε­ ραρχία Πεζικού, η 1η Βρετανική Τεθω­ ρακισμένη Ταξιαρχία και ανάλογες μο­ νάδες πεδινού και αντιαεροπορικού πυ­ ροβολικού. • Το ΤΣΚΜ διέθετε δύο μεραρχίες πεζι­ κού (τη XII και τη XX), καθώς και μερι­ κές μικρότερες μονάδες που είχαν συ­ γκροτηθεί πρόσφατα και είχαν μειωμέ­ νη μαχητική ικανότητα. Ο συγκεκριμέ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νος ελληνικός σχηματισμός είχε ανα­ πτυχθεί στις περιοχές νότια από τη Φλώρινα και στην Καστοριά και τη διοί­ κησή του είχε αναλάβει ο υποστράτη­ γος Χρ. Καράσσος μόλις στις 9 Απριλίου 1941. Η γερμανική εισβολή στη Γιουγκο­ σλαβία εξελίχθηκε για μια ακόμα φορά όπως στο δυτικό μέτωπο το 1940, σε "κεραυνοβόλο πόλεμο". Τα δύο κυριότερα λάθη που διέπραξε η ηγεσία της Γι­ ουγκοσλαβίας ήταν ότι κήρυξε την επι­ στράτευση στη χώρα πολύ αργά, προ­ σπαθώντας να μην προκαλέσει τους Γερμανούς, και ότι ανέπτυξε τα στρατεύματά της σε ένα τεράστιο μέτωπο από τα βουλγαρικά ως τα ιταλικά σύνο­ ρα. Ετσι αποδυναμωμένος ο Γιουγκο­ σλαβικός Στρατός κατέρρευσε σε ελά­ χιστες ημέρες από την αφόρητη πίεση της γερμανικής επίθεσης! Η σύντομη πτώση της Γιουγκοσλα­ βίας και η προέλαση των Γερμανών προς την περιοχή του Μοναστηριού δη­ μιούργησε άμεση απειλή για τα πλευρά και τα νώτα του Ελληνικού Στρατού που πολεμούσε στην Αλβανία, αλλά και για τις δυνάμεις του Β Ε Σ . Για να αντιμετω­

πίσει αυτή την κατάσταση το Γενικό Στρατηγείο, σε συνεννόηση με τους Βρετανούς, διέταξε στις 8 Απριλίου την αναδιάταξη της αμυντικής γραμμής στη Δυτική Μακεδονία, προς την περιοχή δυτικά του Βερμίου, στο στενό πέρα­ σμα του Κλειδιού (τότε Κιρλί Δερβέν), στο όρος Βέρνο και ως τις λίμνες Πρέσπες. Στη στρατηγική περιοχή των στε­ νών του Κλειδιού, που ήλεγχε τη δίοδο προς το Αμύνταιο και την Κοζάνη, ο στρατηγός Ουίλσον προώθησε ένα συ­ γκρότημα της 19ης Αυστραλιανής Τα­ ξιαρχίας Πεζικού, ενώ η 1η Βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία είχε τις θ έ ­ σεις της στην ευρύτερη περιοχή του Α­ μυνταίου. Αριστερά και δεξιά κατά μή­ κος των περασμάτων των ορεινών ό­ γκων τάχθηκαν οι ελληνικές δυνάμεις, ενώ στη διάβαση του Πισοδερίου, δυτι­ κά της Φλώρινας, αναπτύχθηκαν η Μ ε­ ραρχία Ιππικού του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ ) και δύο μοίρες πυροβολικού. Οι μόνες από τις ελληνο-βρετανικές δυνάμεις στην περιοχή της Δυτικής Μα­ κεδονίας που μπορούσαν να παρατά­ ξουν τεθωρακισμένα μέσα εναντίον των γερμανικών panzer, ήταν η βρετανι­ κή 13η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία (ΤΘΤ), η οποία διέθετε την 3η Επιλαρχία του Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων με 52 πεπαλαιωμένα άρματα Cruiser Α9 Mk I, Α10 Mk II και λίγα Α13 Mk III, το 4o Σύ­ νταγμα Ουσάρων με 50 περίπου ελαφρά άρματα Mk VIB και ένα μηχανοκίνητο τάγμα πεζικού που διέθετε τροχοφόρα τεθωρακισμένα και ερπυστριοφόρα (Carrier) οχήματα αναγνώρισης.

Η "ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΗ ΤΟ Υ ΑΔ Ο ΛΦ Ο Υ ΧΙΤΛΕΡ" Ε ΙΣΒ Α Λ Λ Ε Ι ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Το μεσημέρι της 10ης Απριλίου 1941 ένας ουλαμός τεθωρακισμένων οχημά­ των Daimler του μηχανοκίνητου τάγμα­ τος πεζικού της 1ης Βρετανικής ΤΘΤ. προωθήθηκε από την περιοχή του Αμυ­ νταίου μέσω των στενών του Κλειδιού για αναγνώριση προς τα ελληνο-γιουγκοσλαβικά σύνορα. Φθάνοντας στη με­ θόριο ο επικεφαλής ανθυπολοχαγός παρατήρησε ότι η τελευταία γέφυρα στον δρόμο είχε ανατιναχθεί αλλά η κο­ ντινή σιδηροδρομική γέφυρα παρέμενε άθικτη και επάνω της εκινείτο πλήθος προσφύγων προς την Ελλάδα. Ξαφνικά το πλήθος των προσφύγων μπροστά στη γέφυρα διαλύθηκε τρέχοντας πανι­ κόβλητο προς τα γύρω χωράφια, ενώ ακούγονταν ριπές αυτομάτων όπλων. Μια ομάδα από μοτοσυκλετιστές φάνη­ κε να φθάνει πίσω τους, μέχρι τη σιδη­ ροδρομική γέφυρα. Οι στρατιώτες άφη­ σαν βιαστικά τις μοτοσυκλέτες και κρα­ τώντας τα όπλα τους όρμησαν και κατέ­ λαβαν τα δύο άκρα της. Πίσω τους φά­

Α υστρα λοί στρατιώ τες αιχμάλωτοι της Ταξιαρχίας των SS. μετά τη μάχη στο Κλειδί.

νηκε να έρχεται μια φάλαγγα με περισ­ σότερες μοτοσυκλέτες, οχήματα και άνδρες με γκρίζες στολές. Οι Γερμανοί είχαν φθάσει! Ηταν οι εμπροσθοφυλα­ κές της Ταξιαρχίας “Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ" που εισέβαλαν πρώ­ τες στην Ελλάδα από αυτό το σημείο της μεθορίου, ως αιχμή του X L Σώμα­ τος Πάντσερ, ακολουθούμενες από την 9η Μεραρχία Πάντσερ και την 73η Μ ε­ ραρχία Πεζικού. Ο βρετανικός ουλαμός πραγματο­ ποίησε μεταβολή και επέστρεψε ολοτα­ χώς στις θέσεις του. Το μηχανοκίνητο απόσπασμα αναγνώρισης της Ταξιαρ­ χίας των S S διέσχισε τα σύνορα και κατευθύνθηκε προς Νότο. Η πρώτη επα­ φή με τα συμμαχικά στρατεύματα έγινε βόρεια της Βεύης, στην περιοχή του Κλειδιού, όπου οι Αυστραλοί είχαν κα­ τασκευάσει οχυρωματικά έργα, είχαν στρώσει ναρκοπέδια και το μηχανικό εί­ χε ανατινάξει τμήματα του οδικού δι­ κτύου. Η σκληρή μάχη κράτησε μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες, χωρίς οι Γερ­ μανοί να μπορέσουν να διασπάσουν τις γραμμές των αμυνομένων. Τη νύκτα οι κακές καιρικές συνθήκες που επικρα­ τούσαν, με χιονόπτωση και πολύ κρύο, εμπόδισαν τις εχθροπραξίες, αλλά δεν σταμάτησαν τη συνεχή γερμανική προ­ ώθηση αρμάτων, πυροβολικού και πεζι-

0 διοικητής του XL Σώματος Πάντσερ, στρατηγός Γκ έο ρ γκ Στο ύμε, με τον Ζεπ Ντήτριχ.

κου απο την περιοχή των συνόρων. Το πρωί της επόμενης ημέρας οι γερμανικές επιθέσεις στο Κλειδί απέτυχαν λόγω της ηρωικής αντίστασης των Αυστραλών και των πυρών του βρε­ τανικού πυροβολικού που τους υπο­ στήριζε. Τα χαράματα της 12ης Απριλίου οι άνδρες του Ιου Τάγματος Πεζικού του ταγματάρχη Φριτς Βιτ εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση εναντίον των θέσεων του Β Ε Σ . Στη μάχη, που συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, συμμετείχαν στην πρώτη

γραμμή του πυρος τα αυτοκινούμενα πυροβόλα StuG ΙΙΙΑ της LSSAH. Ενας από τους αρχηγούς πληρωμάτων των ερπυστριοφόρων αυτών φορέων πυρο­ βόλων των 75 mm ήταν και ο λοχίας Μίκαελ Βίτμαν, που αναδείχθηκε αργότε­ ρα σε κορυφαίο αρματιστή όλων των ε­ ποχών, έχοντας καταστρέψει ως τον θάνατό του, το 1944, 270 εχθρικά άρμα­ τα και άλλα τεθωρακισμένα! Παρά την πεισματική αντίσταση των Αυστραλών στρατιωτών στο Κλειδί οι Γερμανοί κατάφεραν να καταλάβουν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

20 η

αρχικά τα υψώματα γύρω από την πε­ ριοχή και έπειτα ανάγκασαν τους αμυ­ νόμενους να υποχωρήσουν προς το Α ­ μύνταιο, ενώ άρματα της 1ης Βρετανι­ κής ΤΘΤ κάλυπταν την κίνησή τους. Στην τοποθεσία των στενών οι άνδρες των S S συνέλαβαν 480 Αυστραλούς και Βρετανούς αιχμαλώτους. Στο ευρύτερο πεδίο της μάχης είχαν εγκαταλειφθεί από τους Συμμάχους 43 πυροβόλα, 54 πολυβόλα, 5 όλμοι, 8 τεθωρακισμένα και 28 φορτηγά οχήματα. Για τον ηρωι­ σμό και την αποφασιστικότητα που επέδειξε σε αυτή την κρίσιμη μάχη ο επικε­ φαλής του 1ου Λόχου του τάγματος των S S που πραγματοποίησε την τελική επίθεση, υπολοχαγός Πλάις, τιμήθηκε με τον Σιδηρού Σταυρό των Ιπποτών. Από ένα βρετανικό σήμα ασυρμάτου που είχε υποκλαπεί οι Γερμανοί διαπίστωσαν ότι η βρετανική διοίκηση είχε αιφνιδιαστεί από την ορμή της επίθε­ σης και της προέλασης των δυνάμεων της Ταξιαρχίας LSSAH, έδωσε δε διατα­ γή στις μονάδες του Β Ε Σ να υποχωρή­ σουν από την περιοχή του Βερμίου. Ως αποτέλεσμα στις 13 Απριλίου το X L Σώ­ μα Πάντσερ διέταξε τις προκεχωρημένες μηχανοκίνητες φάλαγγες της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ να προσβάλουν τις μονάδες του Β Ε Σ που υποχωρούσαν προς Νότο και να αποκόψουν τις οδούς διαφυγής προς τη Βέροια. Στην Ταξιαρ­ χία των S S ανατέθηκε η αποστολή να στραφεί προς τα δυτικά και να περικυκλώσει τις ελληνικές δυνάμεις, που άρ­ χιζαν επίσης να υποχωρούν από το αλ­ δανικό μέτωπο. Στις δέκα το πρωί της ίδιας ημέρας το 33ο Σύνταγμα Αρμάτων (Pz.Rgt) της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ πέρασε μέσα από τις θέσεις των ανδρών του ταγμα­ τάρχη Βιτ στο Κλειδί και κατευθύνθηκε προς την Πτολεμαϊδα, όπου αντιμετώ­ πισε τα άρματα της 1ης Βρετανικής Τε­ θωρακισμένης Ταξιαρχίας, στην αρματομαχία που ακολούθησε στα προάστια της πόλης. Λίγες ώρες αργότερα η μη­ χανοκίνητη φάλαγγα του αποσπάσμα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τος αναγνώρισης του ταγματάρχη Κούρτ Μάγιερ στράφηκε δυτικά, προς την κατεύθυνση της Καστοριάς. Στις 15.30 οι μοτοσυκλετιστές της ε­ μπροσθοφυλακής έφθασαν στο χωριό Λέχοβο, μπροστά από την τοποθεσία των στενών της Κλεισούρας, όπου ανα­ γκάστηκαν να σταματήσουν λόγω των ανατινάξεων που είχαν προκληθεί στο ορεινό οδικό δίκτυο και των εστιών της ελληνικής αντίστασης τις οποίες συνά­ ντησαν. Στην περιοχή αυτή, μεταξύ των ορέων Βέρνο και Σινιάτσικο, που ήλεγχε τη δίοδο προς τη λίμνη της Καστοριάς, εί­ χε λάβει αμυντικές θέσεις τη νύκτα της 10/11 Απριλίου ένα συγκρότημα της ελ­ ληνικής XX ΜΠ. Σύμφωνα με τη διαταγή σύμπτυξης των ελληνικών δυνάμεων μετά τη γερμανική εισβολή, στα στενά της Κλεισούρας είχαν αναπτυχθεί το 80ό Σύνταγμα Πεζικού, ένα τάγμα του 87ου Συντάγματος Πεζικού, δύο ανε­ ξάρτητοι λόχοι, το 6ο Τάγμα Πολυβό­ λων, μια πολυβολαρχία Hotchkiss, μερι­ κές πυροβολαρχίες πεδινού και ορειβα­ τικού πυροβολικού και δύο λόχοι σκα­ πανέων που πραγματοποίησαν ανατινά­ ξεις του οδικού δικτύου και γεφυρών σε επιλεγμένες τοποθεσίες. Επίσης στην ίδια περιοχή, στη διάβαση της Βλάστης, είχαν λάβει θέσεις μονάδες του 35ου Συντάγματος Πεζικού, μια πο­ λυβολαρχία Hotchkiss και μια ορειβατική πυροβολαρχία. Οι άνδρες των S S , ενισχυμένοι με μερικά αυτοκινούμενα πυροβόλα που κλήθηκαν για ενίσχυση κατά τη διάρ­ κεια της επόμενης νύκτας, επιτέθηκαν κατά των ελληνικών θέσεων στις 05.00 της 14ης Απριλίου. Μετά από σκληρή μάχη που διήρκεσε ολόκληρη την η μ έ­ ρα οι Γερμανοί διέσπασαν τις θέσεις των αμυνομένων. Οι Ελληνες στρατιώ­ τες πολέμησαν με ηρωισμό αλλά ανα­ γκάστηκαν να υποχωρήσουν από την Κλεισούρα, αφήνοντας πίσω τους πολ­ λούς νεκρούς και 1.000 περίπου αιχμα­ λώτους. Ο δρόμος προς την Καστοριά

Φάλαγγα μ οτοσυ κλετιστώ ν της LSSAH κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής.

είχε ανοίξει πλέον για τους Γερμανούς. Για τη συμμετοχή του στην αποφασιστι­ κή εκείνη μάχη ο ταγματάρχης Κούρτ Μάγιερ τιμήθηκε με τον Σιδηρού Σταυ­ ρό των Ιπποτών. Την επόμενη ημέρα το απόσπασμα του Μάγιερ, ενισχυμένο από μονάδες του II Τάγματος της Ταξιαρχίας, συνέχι­ σε την προέλασή του προς την πόλη της Καστοριάς, η οποία καταλήφθηκε τις απογευματινές ώρες. Το πρωί της 16ης Απριλίου ο λοχαγός Χόρστμαν, ε­ πικεφαλής μιας δύναμης κρούσης του II Τάγματος, διατάχθηκε από τον στρατη­ γό Ντήτριχ να στραφεί νότια προς τα Γρεβενά. Στις 16.00 το απόγευμα της ί­ διας ημέρας οι άνδρες των S S κατέλα­ βαν, μετά από μικρή ελληνική αντίστα­ ση, το Αργος Ορεστικό και έφθασαν στον ποταμό Αλιάκμονα. Στις 17 Απριλίου ανατέθηκε μια ακό­ μα αποστολή στη "Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ": να προελάσει δυτικά προς τα Ιωάννινα μέσω των Γρεβενών και του Μετσόβου, ολοκληρώνοντας την κύκλωση των ελληνικών στρατευ­ μάτων στο μέτωπο της Αλβανίας.

ΤΟ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΓΩ Ν Α ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ Ηδη από τις 12 Απριλίου είχε αρχίσει η σύμπτυξη του Στρατού μας από την Αλβανία. Η γενική κατάσταση των ελλη­ νικών μονάδων, ακόμα και πριν από τη γερμανική εισβολή, δεν μπορεί να χα-

Ανδρος των SS φ ω τογραφ ίζεται μπροστά από φορτηγά οχήματα της 19ης Αυστραλιανής Ταξιαρχίας Π εζικού, που εγκα τα λείφθηκα ν στο πεδίο της μάχης στο Κλειδί.

Οχήματα και μ οτο σ υ κ λέτες της LSSAH στον δρόμο ενος ελλη νικ ού χω ριού.

Τεθωρακισμένα οχήματα Sd.Kfz 222 του μηχανοκίνητου αποσπάσματος αναγνώρισης της Ταξιαρχίας των SS κινούνται ανάμεσα στα σπίτια ενός ελληνικού χω ριού της δυτικής Ελλάδας.

Ενα Sturm geschütz (αυτοκινούμενο πυροβόλο εφ όδου) τύπου StuG ΙΙΙΑ της LSSAH στην Ελλάδα τον Α πρίλιο του 1941.

ρακτηριστεί ως ικανοποιητική. Οι δυνά­ μεις του Πεζικού, λόγω του πολύμηνου αγώνα εναντίον των Ιταλών, είχαν μειω­ θεί σε ποσοστό ως 20% περίπου, ενώ οι στρατιώτες ήταν εξαντλημένοι από τις κακουχίες και τις στερήσεις. Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, η σύντομη κατάληψη της Θεσσαλονί­ κης και η διάσπαση του μετώπου στη Δυτική Μακεδονία είχαν ραγδαίες επι­ πτώσεις στο ηθικό των Ελλήνων στρα­ τιωτών, το οποίο μέχρι τότε είχε διατη­ ρηθεί υψηλό λόγω των συνεχών νικών που επιτύγχαναν εναντίον των Ιταλών. Η προοπτική κύκλωσης και οι δραματι­ κές εξελίξεις που ακολούθησαν την ει­ σβολή στη χώρα μας από τον ανίκητο μέχρι τότε Γερμανικό Στρατό, δημιούρ­ γησαν σύντομα στους Ελληνες μαχη­ τές την εντύπωση του μάταιου της συ­ νέχισης της αντίστασης. Υπό το βάρος των συνθηκών η σύ­ μπτυξη των ελληνικών μονάδων άρχισε να παίρνει δυσάρεστη τροπή. Σημειώ­ θηκαν κρούσματα λιποταξιών και ανυ­ πακοής προς τους ανωτέρους και κινή­ σεις μεμονωμένων προσώπων ή ομά­ δων οπλιτών προς τα μετόπισθεν χωρίς

διαταγές. Ο στρατηγός Γ Τσολάκογλου, διοι­ κητής του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ), επέβαλε στο μέ­ τρο του δυνατού την τάξη στις μεραρ­ χίες του, αλλά όταν η κυκλωτική κίνηση της Ταξιαρχίας των S S ολοκληρώθηκε στα μετόπισθέν τους η κατάσταση χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο. Ενώ οι δυνάμεις του Β Ε Σ οπισθοχω­ ρούσαν προς τη γραμμή άμυνας των Θερμοπυλών ακολουθούμενες από τα γερμανικά άρματα, στην Ηπειρο τα γε­ γονότα εξελίσσονταν σε τραγωδία. Οι διοικητές των μεγάλων μονάδων του ΕΣ και ο διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ), αντιστράτηγος I. Πιτσίκας, πίεζαν τον αρχιστράτηγο Παπάγο να βρεθεί πολιτική λύση και να υπογρά­ φει ανακωχή με τους Γερμανούς. Ο κίν­ δυνος να αιχμαλωτιστεί ο Στρατός μας από τους Ιταλούς ήταν πλέον μεγάλος. Ο Παπάγος όμως δεν απαντούσε! Κα­ θώς τα στρατεύματα του Β Ε Σ προσπα­ θούσαν να καθυστερήσουν τη γερμανι­ κή προέλαση, για να επιτρέψουν τη δια­ φυγή του μεγαλύτερου όγκου των δυνάμεών τους από τα λιμάνια της νότιας

Ελλάδας, στις 18 Απριλίου το υπουργι­ κό συμβούλιο αποφάσισε την παράταση της αντίστασης επειδή οι Σύμμαχοι εξα­ κολουθούσαν να μάχονται επί ελληνι­ κού εδάφους. Ακόμα συζητήθηκε να αφ εθούν ελεύθεροι οι στρατηγοί στην Ηπειρο να υπογράψουν ανακωχή. Η α­ πόφαση αναβλήθηκε για την επομένη και στο μεσοδιάστημα ο πρωθυπουρ­ γός Κορυζής αυτοκτόνησε! Την ίδια στιγμή στην Ηπειρο τα τμή­ ματα του ΕΣ που συμπτύσσονταν εμφά­ νιζαν εικόνα διάλυσης... Οι σωματάρχες και ο μητροπολίτης Ιωαννίνων εκλιπα­ ρούσαν τον στρατηγό Πιτσίκα να αναλάβει πρωτοβουλία αλλά εκείνος δεν ή θ ε ­ λε να ενεργήσει χωρίς διαταγές. Ετσι ανέλαβε την πρωτοβουλία, με τη σύμφω­ νη γνώμη όλων ο στρατηγός Τσολάκογλου, που ήταν αρχαιότερος στην επε­ τηρίδα, και έστειλε κήρυκες στους Γερμανούς για τη σύναψη ανακωχής. Στις εννέα το πρωί της 20ής Απριλί­ ου 1941 ο λοχαγός Χόρστμαν, που εκινείτο με τη μηχανοκίνητη φάλαγγα του II Τάγματος της LSSAH στην περιοχή της Κατάρας, συναντήθηκε με την αντι­ προσωπεία που είχε στείλει ο Τσολάκο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

« Εγκάρδιο κ λίμα » μετα ξύ του στρα τηγού Ν τήτριχ και ενός Ελληνα αξιωματικού.

Σ τιγμ ιό τυ π ο πιθανώς λ ίγ ο πριν από την υπογραφή του τελικ ού πρω τοκόλλου ανακωχής. Ο στρατηγός Ν τήτρ ιχ και δίπλα του ένας Ελληνας αντισυνταγματάρχης.

γλου. Ο στρατηγός Ντήτριχ δ έχθη κε α­ μέσως την ελληνική πρόταση για ανα­ κωχή, η οποία υπογράφηκε αργά το ίδιο απόγευμα στο αρχηγείο του ΤΣΔΜ στο χωριό Βοτονόσι, κοντά στο Μέτσοβο, μεταξύ του Τσολάκογλου και του Ντή-

τρίχ. Οι όροι του πρωτοκόλλου της ανα­ κωχής ήταν ιδιαίτερα τιμητικοί και ευ­ νοϊκοί για τον Ελληνικό Στρατό. Οι Ελ ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ληνες στρατιώτες θα παρέδιδαν τον ο­ πλισμό τους στους Γερμανούς και θα ή ­ ταν έπειτα ελεύθεροι να επιστρέφουν στις οικίες τους. Ο ΕΣ δεν θα θεωρείτο αιχμάλωτος πολέμου και οι αξιωματικοί θα διατηρούσαν την εξάρτυση και τα ξί­ φη τους. Το κυριότερο στοιχείο στους όρους ήταν ότι οι Ιταλοί δεν θα εισέρ­ χονταν στο ελληνικό έδαφος και μετα­ ξύ αυτών και των Ελλήνων θα παρεμ­

βάλλονταν γερμανικά στρατεύματα. Την επόμενη ημέρα δυστυχώς ο Τσολάκογλου υποχρεώθηκε διαμαρτυρόμενος να υπογράψει νέο πρωτόκολλο ανακωχής με χειρότερους όρους, αυτή τη φορά με τον επιτελάρχη του στρα­ τάρχη φον Λιστ, στρατηγό Γκράιφενμπεργκ. Ο ίδιος ο Λιστ επέπληξε τον Ντήτριχ διότι υπήρξε πολύ "ιπποτικός" με τους Ελληνες! Ομως ούτε η νέα υπο­ γραφή ανακωχής δεν ήταν η τελική. Ο Μουσολίνι πίεζε φορτικά τον Χίτλερ και ζήτησε να συμμετάσχουν στη διαδικα­ σία και οι Ιταλοί. Ετσι στις 23 Απριλίου υπογράφηκε και τρίτο πρωτόκολλο με­ ταξύ του στρατηγού Γιόντλ, του Ιταλού στρατηγού Φ ερέρο και του στρατηγού Τσολάκογλου. Σύμφωνα με τους νέους όρους της ανακωχής ο Ελληνικός Στρα­ τός θεωρείτο αιχμάλωτος ως τη λήξη των εχθροπραξιών στην Ελλάδα και το υλικό του λεία πολέμου. Επίσης η ελληνοαλβανική μεθόριος δεν θα αποτελούσε πλέον όριο για τους Ιταλούς... Πάντως και πάλι μετά τη λήξη των ε­ χθροπραξιών προβλεπόταν η απελευ­ θέρωση όλων των αξιωματικών και των στρατιωτών. Στο μεταξύ την 21η Απριλίου οι προ­ φυλακές του II Τάγματος της LSSAH εισήλθαν στα Ιωάννινα. Παντού κατά τη διάρκεια της διαδρομής των Γερμανών και μέσα στην πόλη χιλιάδες εξαντλη­ μένοι από την πεζοπορία Ελληνες στρα­ τιώτες παρέδιδαν τον οπλισμό τους και έπαιρναν θλιμμένοι τον δρόμο της επι­ στροφής. Το ίδιο βράδυ, στις 20.50, η φάλαγγα του λοχαγού Χόρστμαν έφθασε στην ελληνοαλβανική μεθόριο στο ύψος της Κακαβιάς. Εκεί την επόμενη ημέρα το πρωί οι άνδρες των S S συναντήθηκαν για πρώτη φορά με τα ιταλικά στρατεύματα που ακολουθούσαν τα τε­ λευταία τμήματα του ΕΣ τα οποία υπο­ χωρούσαν και τα ανάγκασαν να σταμα­ τήσουν περιμένοντας νεώτερες διατα­ γές από τη γερμανική διοίκηση. Μέχρι την υπογραφή του τρίτου και τελικού πρωτοκόλλου ανακωχής, στις 23 Απριλί­ ου, ούτε ένας Ιταλός δεν είχε πατήσει στο ελληνικό έδαφος. Ενόσω συνέβαιναν αυτά τα γεγονό­ τα οι δυνάμεις του Β Ε Σ έδιναν στις Θερμοπύλες τη σκληρή μάχη οπισθο­ φυλακών για να συγκροτήσουν τη γερ­ μανική προέλαση και να δώσουν χρόνο στα υπόλοιπα στρατεύματά τους να διαφύγουν από τα λιμάνια της νότιας Ελλάδας. Καθώς οι Γερμανοί πραγματο­ ποιούσαν μια κυκλωτική κίνηση ενα­ ντίον τους (βλ. σχετικό άρθρο "1941 - Η μάχη των Θερμοπυλών", τ. 7 του περιο­ δικού "Panzer"), οι Σύμμαχοι άρχισαν να συμπτύσσονται από την περιοχή των Θερμοπυλών και του Μπράλου τη νύ­ κτα της 24/25 Απριλίου, κινούμενοι προς τους χώρους επιβίβασης στα πλοία. Η Γερμανική Αεροπορία προσπάθησε να ματαιώσει την επιχείρηση απομάκρυν­

Σ τιγμ ές ανάπαυσης και καθαριότητας για τους άνδρες των S S στο σιντριβάνι ενός ελληνικού χω ριού, υπό τα βλέμματα Ελλήνω ν στρατιωτώ ν που έχουν παραδοθεί.

Ο Ν τήτριχ σ υ νο μ ιλεί με Ε λλη νες αξιωματικούς πριν από την υπογραφή του πρώτου πρω τοκόλλου ανακωχής της 20ής Α πριλίου.

σης του Β Ε Σ από την Ελλάδα, πραγμα­ τοποιώντας συνεχώς δεκάδες αποστο­ λές προσβολής των σκαφών που συμμε­ τείχαν, καθώς και αεροναρκοθετήσεις των ελληνικών λιμανιών. Στις 25 Απριλίου επίσης οι Γερμανοί πραγματοποίησαν μια επιχείρηση ρίψης αλεξιπτωτιστών στην περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου, προσπαθώντας να καταλάβουν την οδική γέφυρα που συνέδεε τη Στερεά Ελλάδα με την Πε­ λοπόννησο, αποτρέποντας έτσι τη δια­ φυγή όσων συμμαχικών στρατευμάτων παρέμεναν ακόμα στην Αττική. Ομως δεν το κατόρθωσαν. Παρόλο που η το­ ποθεσία καταλήφθηκε εύκολα από τους πολυάριθμους Γερμανούς αλεξι­ πτωτιστές, η παγιδευμένη με εκρηκτι­ κές ύλες γέφυρα του Ισθμού ανατινάχθηκε την ώρα της εφόδου για την κα­

τάληψή της. Η επιχείρηση κατάληψης της γέφυ­ ρας στον Ισθμό της Κορίνθου συνδυά­ στηκε από τη γερμανική διοίκηση με ταυτόχρονη προέλαση κατά μήκος της δυτικής Ελλάδας. Για τον σκοπό αυτό η Ταξιαρχία των S S "Σωματοφυλακή του Αδόλφου Χίτλερ" συγκέντρωσε τις δ υ ­ νάμεις της στα Ιωάννινα και άρχισε στις 25 Απριλίου την προώθησή της προς Νότο, κατά μήκος των παρυφών της ο­ ροσειράς της Πίνδου, μέσω Αρτας και Μεσολογγίου ως τη Ναύπακτο. Από το λιμάνι της Ναυπάκτου τα πεζοπόρα τμήματα του αποσπάσματος αναγνώρι­ σης επιβιβάστηκαν σε επιταγμένα καΐ­ κια και κινήθηκαν προς την Πάτρα. Τα βαρέα οχήματα και τα τεθωρακισμένα της Ταξιαρχίας, λόγω έλλειψης κατάλ­ ληλων μέσων μεταφοράς, αφέθηκαν

Φάλαγγα μοτοσυ κλετώ ν του αποσττασματος αναγνώρισης της LSSAH κατά τις πρώτες ημέρες της εισβ ολή ς στην Ελλάδα. Σ το πίσω μέρ ος του αμαξιδίου των μ οτοσυκλετώ ν διακρίνεται το έμβλημα της Ταξιαρχίας.

Εξω από ένα μικρό κατάστημα ενός ελληνικού χω ρ ιού στην Ηπειρο, ο Ζ επ Ν τήτρ ιχ (στο κ έντρ ο) και ο ταγματάρχης Φριτς B it , διοικητής του I Μ ηχανοκίνητου Τάγματος της Ταξιαρχίας (στο δεξιό της φωτογραφίας). Σ το άνω μέρος της φωτογραφίας διακρίνεται (στον τοίχο) το όνομα του ιδιοκτήτη του καταστήματος (Α.Σιρμής) και η ιδιότητά του (ανάπηρος πολέμου).

στη Στερεά Ελλάδα - μόνο μερικές μοτοσυκλέτες φορτώθηκαν στα μικρά σκάφη. Στην Πάτρα οι άνδρες των S S βρή­ καν άθικτες μερικές ατμομηχανές και βαγόνια των "Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου", τα οποία περιέργως δεν είχαν καταστραφεί. Το επίσης άθικτο σιδηρο­ δρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου βοήθησε σε μια παράτολμη κίνηση των Γερμανών, που χρησιμοποιώντας έναν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Zf/7 NTHTPIX - Ο ΒΕΤΕΡΑΝΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΗΣ "ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΗΣ ΤΟΥ ΑΔΟΛΦΟΥ ΧΙΤΛΕΡ" Ο Γιόζεφ Ζεπ Ντήτριχ γεννήθηκε στις 285-1892 στο Χαβάνγκεν της Βαυαρίας. Ηταν μέ­ τριος μαθητής και πέρασε το μεγαλύτερο μέ­ ρος της εφηβικής του ηλικίας εργαζόμενος στο ξενοδοχείο του πατέρα του. Στις 18-10-1911 κατετάγη στον Αυτοκρατορικό Στρατό της Βαυαρίας, στο 1ο Βαυαρικό Σύνταγμα. Συμμε­ τείχε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τη διάρ­ κεια του οποίου τραυματίστηκε δύο φορές. Πε­ ρί το τέλος του πολέμου υπηρετούσε στο 13ο Τάγμα Αρμάτων του Γερμανικού Στρατού, έχο­ ντας τιμηθεί για ανδρεία με ανώτερα στρατιω­ τικά παράσημα (τον Σιδηρού Σταυρό 1ης και 2ης Τάξης και το Βαυαρικό Μετάλλιο Ανδρεί­ ας). Μετά την ανακωχή ο Ντήτριχ εργάστηκε με τον βαθμό του λοχαγού σε υπηρεσίες της Γερμανικής Αστυνομίας. Ηταν από τα πρώτα μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Το 1928 διοικούσε ένα από τα πρώτα αποσπάσματα των δυνάμεων των SS, με τον βαθμό του (Standartenfuehrer) συνταγματάρχη. Εχαιρε της απόλυτης εμπιστοσύνης του Αδόλφου Χίτ­ λερ. Το 1932 ανατέθηκε στον Ντήτριχ η διοίκη­

ση των επιλέκτων ανδρών των S S που αποτελούσαν τη σωματοφυλακή του φύρερ (SS "Begleitkommando Der Fuehrer"). Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για τη δημιουργία της ειδικής μονάδας των Waffen S S που ονομάστηκε στις 17-4-1933 "Leibstandarte SS Adolf Hitler" (Σω­ ματοφυλακή των S S του Αδόλφου Χίτλερ), πά­ ντα υπό τη διοίκηση του Ντήτριχ. Αφού εξερράγη ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τον Μάιο του 1940, ο Ντήτριχ προήχθη σε υπο­ στράτηγο των S S και τον Ιούλιο τού απονεμήθηκε ο Σιδηρούς Σταυρός των Ιπποτών. Συμμε­ τείχε με τη LSSAH στην εισβολή στην Πολωνία και στη Γαλλία, όπως και στην επίθεση εναντίον της Ελλάδας το 1941. Η ταξιαρχία του στη συ­ νέχεια ενισχύθηκε και διαμορφώθηκε σε Τεθω­ ρακισμένη Μεραρχία των Waffen SS, διατηρώ­ ντας την αρχική της ονομασία (LSSAH), και έ­ λαβε μέρος στην επιχείρηση "Μπαρμπαρόσα" εναντίον της ΕΣΣΔ. Στις 16-3-1943 ο Ντήτριχ αντικαταστάθηκε στη διοίκηση της Μεραρχίας από τον υποστράτηγο Τέοντορ Βάις, παρασημοφορήθηκε και προήχθη σε στρατηγό των

Ναύπακτος, 26 Α π ρ ιλίου 1941. Το «τ έ λ ο ς του δρόμο υ» για τα τεθωρακισμένα και τα άλλα οχήματα της Ταξιαρχίας των SS. I

Waffen SS, επικεφαλής του I SS Panzer Korps (I Τεθωρακισμένο Σώμα των SS). Με την ιδιότη­ τα αυτή συμμετείχε στη μάχη της Γαλλίας μετά τη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία. Αργό­ τερα ως διοικητής της VI S S Panzerarmee (Τε­ θωρακισμένης Στρατιάς των SS) έλαβε μέρος στην αντεπίθεση των Αρδεννών. Στις 8 Μαϊου 1945, όταν όλα είχαν χαθεί για τη Γερμανία, ο Ντήτριχ με τη σύζυγό του παραδόθηκαν στους Αμερικανούς. Μετά τη λήξη του πολέμου κατα­ δικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκιση στο Νταχάου. Τον Νοέμβριο του 1955 αμνηστεύθηκε αλ­ λά φυλακίστηκε και πάλι έπειτα από λίγους μή­ νες κατηγορούμενος για τον φόνο έξι μελών των SA κατά τη "Νύκτα των Μεγάλων Μαχαι­ ριών" (1934). Τον Φεβρουάριο του 1959 ο Ντήτριχ απο­ φυλακίστηκε και πάλι λόγω μεγάλων προβλη­ μάτων στην υγεία του. Στις 21 Απριλίου 1966 απεβίωσε, σε ηλικία 74 ετών. Στην κηδεία του παρευρέθηκαν για να τον τιμήσουν 6.000 πρώ­ ην μέλη των μαχίμων μονάδων των SS!

επιταγμένο συρμό προώθησαν μεγάλο τμήμα των δυνάμεών τους ως την Κό­ ρινθο. Αυτές φθάνοντας χωρίς προβλή­ ματα εκεί στις 17.30 της 27ης Απριλίου, διεπίστωσαν ότι οι αλεξιπτωτιστές εί­ χαν ήδη συνενωθεί με τα υπόλοιπα γερ­ μανικά στρατεύματα που προέλαυναν από την κατεύθυνση της Αθήνας, η ο­ ποία είχε καταληφθεί, καταδιώκοντας τα υπολείμματα των δυνάμεων του ΒΕΣ. Ετσι οι άνδρες των S S επέστρεψαν και πάλι σιδηροδρομικώς στην Πάτρα. Εκεί έλαβαν νέες διαταγές να κινηθούν προς Νότο (κατά μήκος της δυτικής

Κάτω από τα τείχη στο λιμάνι της Ναύπακτού οι ανδρες της LSSAH προετοιμά ζουν τα εφόδιά τους για να δια σχίσουν τον Κορινθιακό κόλπο. *

• Λ Ι ι

* -*«

I

r \

I

t #l jjI f I ,, J m sHe IW j

Πληρώματα τεθω ρακισμένων του αποσπάσματος αναγνώρισης του ταγματάρχη Μ άγιερ, ενώ παρακολουθούν τις προετοιμα σίες επιβίβασης στα καΐκια στο λιμάνι της Ναυπάκτου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

“Λευράς της Πελοποννήσου), προς την • ιλαμάτα, προσπαθώντας να κυκλώr o iv τις βρετανικές δυνάμεις. Για μια ζ i* Ä * k £ . . ·/ e .T T t *

T J / £ V ‘ W ·- Γ> r ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

'

p

‘ ΊίΓ -ϊ

"

■ .

-

|

/

"

'- r

v ά τ; <

US

v

->s *

. ; fit * / a t i- i ‘ *·

* c

(.

(ο ? γ ι~ τ ϊΑ £ & ,Ο ο I.

T ,

/

* < li » ■ t

VVTZV> U M T & f r j t *·* T V V

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΤΟΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ (592-60υ

Περσικός α ργυρός δίσκος από το Σαρί με παράσταση κυνη γιού. (Τεχεράνη. Αυτοκρατορικό Μ ουσείο Ιράν Μπαστάν).

'.μ α im rr

I

Μαυρίκιος δεν ήταν στρατιωτικός. Αρχισε τη σταδιο­ δρομία του ως γραμματέας του αυτοκράτορα Τιβερίου (578-582), ο οποίος τον διόρισε αρχικά κόμη των Εξκουβιτόρων, έπειτα κόμη των Φοιδεράτων και το 577 αρχιστράτηγο της Ανατολής. Επικεφαλής του βυζαντινού στρατού εκεί ο Μαυρίκιος α­ νάγκασε το 578 σε υποχώρηση τα στρατεύματα του Χοσρόη Α' (531579) κι έπειτα από την κατάληψη αρκετών φρουρίων εισήλθε στην περσική Μεσοποταμία. Την επόμενη χρονιά, ενώ βασιλιάς στην Κτησιφώντα ήταν ο Ορμίσδας Δ1(579-589), οι στρατηγοί του Μαυρίκιου Ρωμανός, Θεοδώριχος και Μαρτίνος, αφού πέρασαν τον Τίγρη, λεη­ λάτησαν και κατέστρεψαν το καλοκαίρι του 579 την περσική επαρχία Αδιαβηνή. Στις αρχές του χειμώνα υποχώρησαν στα βυζαντινά εδάφη και ο Μαυρίκιος διαχείμασε με τον στρατό του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 580 ο Μαυρίκιος αναλώθηκε σε συγκρούσεις με τους Αραβες φυλάρχους και βοήθησε τους συμ­ μάχους του Γασσανίδες εναντίον των περσόφιλων Λαχμιδών. Στις αρχές του 581 ο Τιβέριος, ανήσυχος για τις εξελίξεις στο βαλκανικό μέτωπο με τις επιδρομές των Αβάρων, προσπάθησε να κλείσει ειρήνη με τους Πέρσες για να αποδεσμευτεί από το ανατολι­ κό μέτωπο. Το ναυάγιο των συνομιλιών οδήγησε σε νέα σύγκρουση των δύο αυτοκρατοριών στη Μεσοποταμία, από την οποία εξήλθαν πάλι νικητές οι Βυζαντινοί. Μέχρι το τέλος του 581 και ολόκληρο το 582 δεν έγινε άλλη σύγκρουση με τους Πέρσες και ο Μαυρίκιος βρή­ κε την ευκαιρία να κτίσει φρούρια σε στρατηγικά σημεία. Το καλοκαί­ ρι του 582 επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη, όπου στις 5 Αυγούστου ο Τιβέριος τον ανακήρυξε καίσαρα και διάδοχό του, δίνοντάς του μάλιστα ως σύζυγο την κόρη του Κωνσταντίνα.

U

* .‘ X &

*{

»

Πολιορκία οχυρω μένης πόλη ς από Β υζαντινούς στρατιώ τες, με τη βοήθεια πολιορκητικώ ν μηχανών (μικρογραφία από τη χρονογραφία του Ιωάννη Σ κ υ λίτζη , Μαδρίτη, Εθνική Β ιβλιοθήκη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (582-591) Η πρώτη περίοδος της Βασιλείας του Μαυρίκιου χαρακτηρίζεται από το αίσιο τέ­ λος των εχθροπραξιών στην Ανατολή, έπειτα από νικηφόρες εκστρατείες, καθώς και από την έντονη παρουσία των Σλάβων και των Αβάρων με επιδρομές στο εσωτερικό της αυ­ τοκρατορίας.

Ανατολικό μέτωπο

38 ■■■

Εχοντας πλέον τη διακυβέρνηση της αυ­ τοκρατορίας ο Μαυρίκιος συνέχισε τον πό­ λεμο με τους Πέρσες από το 582 ως το 591. Το 582-583 επικεφαλής των επιχειρήσεων ή­ ταν ο στρατηγός Ιωάννης Μυστάκων, ο οποί­ ος ηττήθηκε στον ποταμό Νυμφίο και αντικαταστάθηκε από τον Φιλιππικό, γαμπρό του αυτοκράτορα. Ο Φιλιππικός διατήρησε την αρχιστρατηγία από το 583 μέχρι το 587 και πραγματοποίησε τρεις εισβολές στο περσι­ κό έδαφος, λεηλατώντας επαρχίες και κατα­ λαμβάνοντας φρούρια και οχυρωμένες θέ­ σεις όπως το όρος Ιζάλα. Κατά την τρίτη ει­ σβολή, που πραγματοποίησε το 587, διεξήγαγε μια μεγάλη μάχη κοντά στο οχυρό Σολάχον, που ταυτίζεται με το σημερινό Σαλκ της Αρμενίας. Οι Πέρσες έχασαν τον μισό στρα­ τό τους κατά τη μάχη και δύο χιλιάδες αιχμά­ λωτοι στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Εξαιτίας διαφόρων σφαλμάτων που διέπραξε στη συνέχεια ο Φιλιππικός ο Μαυρίκιος τον αντικατέστησε το 588, τοποθετώντας ως αρχιστράτηγο της Ανατολής τον Πρίσκο, ενώ το 589 όρισε αρχιστράτηγο τον Κομεντίολο, ο οποίος πέτυχε σπουδαία νίκη εναντίον των Περσών στα Σισάρβανα (σημ. Σερβάν) κοντά στη Νίσιβη. Την ίδια χρονιά ο Πέρσης στρατιωτικός διοικητής Βαράμ (589-591), νικητής των Τούρκων της κεντρικής Ασίας, στασίασε εναντίον του Ορμίσδα Δ1και τον α­ νέτρεψε. Ο εκθρονισμένος βασιλιάς πέθανε τελικά στη φυλακή. Νέα στάση των αυλικών στην Κτησιφώντα ανακήρυξε ως αυτοκράτο­ ρα τον Χοσρόη Β 1, γιο του Ορμίσδα. Σε αυτό τον εμφύλιο πόλεμο των Περσών ο Μαυρί­ κιος πήρε το μέρος του Χοσρόη Β 1και τον βοήθησε με στρατό να κερδίσει τον θρόνο του. Οταν ο νόμιμος διάδοχος του περσικού θρόνου ανέλαβε την εξουσία κράτησε τις υ­ ποσχέσεις του και παρέδωσε στους Βυζαντι­ νούς το Δάρας, τη Μαρτυρόπολη και μεγάλο μέρος της Περσαρμενίας. Συμφώνησε επί­ σης για αιώνια ειρήνη και παραίτηση από κά­ θε ετήσια καταβολή χρημάτων, όπως προέβλεπαν παλαιότερες συνθήκες. Ετσι, με την παραχώρηση των αρμενικών εδαφών, τα βυ­ ζαντινά σύνορα έφθασαν μέχρι την Τιφλίδα και τη λίμνη Βαν. Η συνθήκη αυτή σηματοδό­ τησε τη λήξη του εικοσαετούς βυζαντινοπερσικού πολέμου (572-591) αλλά και τη δι­ καίωση της πολιτικής του Μαυρίκιου, ο οποί­ ος αποκατέστησε τη δυναστεία των Σασσανιδών, εξασφάλισε τη φιλία και την ευγνωμο­ σύνη των πρώην εχθρών του, προστάτευσε τους χριστιανούς της Περσίας και αποκόμισε εδαφικά κέρδη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επάνω: Π ολεμ ιστή ς με το ά λογό του. Γία τους λαούς της στέππας ο ιππέας και το ά λογο αποτελούσα ν κατά τη μάχη ένα ενιαίο σύνολο. Κάτω: Εξόντωση αντίπαλων στρατιωτώ ν από Β υζαντινούς ιππείς. Σ το αποκορύφωμα του πολέμου μεταξύ Β υζαντίου και Αβάρων, το 599, ο στρατηγός Πρίσκος εξόντω σε τρία γεπιδικά χωριά νωρίς το πρωί μιας ημέρας, εκμ ετα λλευ όμ ενος τη μέθη τους έπειτα από μια ολονύκτια γιορτή (μικρογραφία από τη χρονογραφία του Ιωάννη Σ κ υ λίτζη , Μαδρίτη, Εθνική Β ιβλιοθήκη).

Οι Σλάβοι Οι Σλάβοι, όπως και οι φυλετικά συγγε­ νείς τους Αντες, ζούσαν στα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας και επί αιώνες ο ιστορι­ κός τους βίος ήταν σχεδόν άγνωστος. Κατά τον 5ο και τον 6ο αιώνα οι Αντες ήταν εγκα­ τεστημένοι κυρίως στη Μολδαβία και στη Δοβρουτσά. Κατείχαν επίσης την περιοχή μεταξύ Δνείπερου και Δνείστερου και προς τα ανατολικά η εγκατάστασή τους έφθανε μέχρι το Ντόνετς. Οι Σλάβοι κατοικούσαν στην περιοχή δυτικά του Δνείστερου και βό­ ρεια των Καρπαθίων, μέχρι τον άνω ρου του Βιστούλα. Οι πρώτες επιδρομές των Αντών στα εδάφη της αυτοκρατορίας έγιναν την ε­ ποχή των αυτοκρατόρων Αναστασίου (491 518) και Ιουστίνου Α1(518-527). Στη συνέχεια όμως οι Σλάβοι ήταν εκείνοι που πολύ συχνά περνούσαν τον Δούναβη για να επιτεθούν στις βαλκανικές επαρχίες της αυτοκρατο­

ρίας και να αποκομίσουν λεία. Πρέπει να ση­ μειωθεί ότι κατά το πρώτο μισό του 6ου αιώ­ να οι σλαβικές επιδρομές είχαν καθαρά λη­ στρικό χαρακτήρα, ενώ μετά τα μέσα του ίδι­ ου αιώνα άρχισε η σταδιακή εγκατάστασή τους στο εσωτερικό της Βαλκανικής χερσο­ νήσου. Στον λίβελό του εναντίον του Ιουστινια­ νού, τα “Ανέκδοτα", ο Προκόπιος έγραφε ότι κάθε χρόνο της βασιλείας του Ιουστινιανού (527-565) οι Σλάβοι εισέρχονταν στα Βαλκά­ νια, από το Ιόνιο πέλαγος ως τα προάστια της Κωνσταντινούπολης, προκαλούσαν μεγάλες καταστροφές, σκότωναν κι έπαιρναν μαζί τους χιλιάδες αιχμαλώτους. Στο ιστορικό του όμως έργο, που είναι περισσότερο αξιό­ πιστο, κατέγραψε μερικές μόνο σλαβικές και αβαρικές επιδρομές την εποχή του Ιουστι­ νιανού. Πληροφορίες για τις επιδρομές των Σλάβων δίνουν, μεταξύ άλλων, ο Αγαθίας, ο

Ιωάννης Εφέσου, καθώς και το λεγόμενο "Χρονικό της Μονεμβασίας", που αναφέρει φυγή πολλών κατοίκων της Πελοποννήσου και κυριαρχία των Σλάβων εκεί ως τις αρχές του 9ου αιώνα, πληροφορία η οποία έχει συ­ ζητηθεί αρκετά όσον αφορά την αξιοπιστία της. Η έλλειψη ανεπτυγμένου πολιτικού βίου και εσωτερικής ενότητας δεν επέτρεψε στους Σλάβους να δημιουργήσουν συγκρο­ τημένες κρατικές οντότητες. Γ Γ αυτό τον λό­ γο κατά τους πρώτους χρόνους του βίου τους εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής άλ­ λων λαών, οργανωμένων πολιτικά και στρα­ τιωτικά, π.χ. των βουλγαρικής καταγωγής Κουτριγούρων και, μετά το 559, των Αβάρων, τους οποίους ακολουθούσαν στις επιδρομές τους μέσα στα βυζαντινά εδάφη. Από τις δε­ κάδες επιδρομές τους στα αυτοκρατορικά ε­ δάφη παραθέτουμε ενδεικτικά μερικές από αυτές. Το 530 οι Σλάβοι εισέβαλαν στο Ιλλυ­ ρικό, μάλλον κατά μήκος του ποταμού Τίμοκ, νικήθηκαν όμως και απωθήθηκαν. Το 538 οι Κουτριγούροι και οι Σλάβοι εισέβαλαν στη Δοβρουτσά και στην κάτω Μοισία, φθάνοντας μέχρι τη Θράκη. Την ίδια εποχή πολλοί Σλάβοι και Αντες υπηρετούσαν ήδη ως μι­ σθοφόροι στον βυζαντινό στρατό. Το 549 3.000 Σλάβοι εισέβαλαν δίχως μεγάλη δυσκο­ λία νότια του Δούναβη, διέσχισαν τον Αίμο και κατέβηκαν μέχρι τον Εβρο. Νίκησαν τα βυζαντινά στρατεύματα κι έφθασαν ως τις ε­ κβολές του Νέστου, όπου και κατέλαβαν τους Τόπιρους. Το 550 τμήματα Σλάβων πέρασαν τις οχυρώσεις στον κάτω Δούναβη και στη συνέχεια λεηλάτησαν τη Θράκη και τον χώρο μεταξύ της Αδριανούπολης και της Κωνσταντινούπολης. Το 558 οι Κουτριγούροι του Ζαβεργάν μαζί με Σλάβους πέρασαν επί­ σης τον Δούναβη κι έφθασαν μέχρι τη χερ­ σόνησο της Καλλίπολης. Κατά το διάστημα 578-584 οι Σλάβοι πραγματοποίησαν συνε­ χείς και καταστρεπτικές επιδρομές στα δυτι­ κά Βαλκάνια και στον ελλαδικό χώρο και πο­ λιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη. Την ίδια περίοδο παρατηρείται και εγκατάσταση Σλά­ βων στον ελλαδικό χώρο: στην Πελοπόννη­ σο, στην Ηπειρο, στη Στερεά Ελλάδα, στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Σημαντικές πληροφορίες για τα ήθη και τις πολεμικές συνήθειες των Σλάβων παρα­ θέτει ο Μαυρίκιος στο "Στρατηγικόν": "Οι Σλάβοι και οι Αντες δεν υπακούουν σε άρχο­ ντες. Είναι πολυάριθμοι, αντέχουν τη ζέστη, το κρύο, την έλλειψη των αναγκαίων και εί­ ναι φιλόξενοι. Ζουν σε δάση, ποτάμια, δύ­ σβατες λίμνες και έλη, ακολουθώντας λη­ στρικό βίο. Περιμένουν τον εχθρό μέσα στα δάση και σε απόκρημνους τόπους, ενώ χρη­ σιμοποιούν επιδέξια τις ενέδρες, τους αιφνι­ διασμούς και τις κλοπές. Περνούν εύκολα τους ποταμούς, αντέχουν στο νερό και μπο­ ρούν να μείνουν αρκετά μέσα σε αυτό, χρη­ σιμοποιώντας καλάμια για να αναπνέουν. Ο­ πλίζονται με μικρά ακόντια, δύο για κάθε άνδρα, ενώ κάποιοι φέρουν και μεγάλες ασπί­ δες. Χρησιμοποιούν επίσης ξύλινα τόξα και μικρά βέλη, εμποτισμένα με δηλητήριο. Δεν γνωρίζουν να πολεμούν σε συγκροτημένη

Αποψη του ποταμού Νερέτβα στη Βοσνία, μια περιοχή που δ έχθ η κε τις επιδρομές και τις μόνιμες εγκα τα στά σεις των Σλάβων τον 6ο αιώνα.

παράταξη και αποφεύγουν τη μάχη σε ανοι­ κτό και ομαλό χώρο. Δεν κρατούν τον λόγο τους στις συνθήκες και δεν έχουν ομόνοια μεταξύ τους. Στις μάχες τούς δυσκολεύουν οι βολές των τόξων και των ακοντίων, οι αιφ­ νιδιαστικές επιθέσεις, η μάχη σώμα με σώμα, το ομαλό και εκτεταμένο πεδίο μάχης. Οι ε­ πιχειρήσεις εναντίον τους είναι καλύτερα να γίνονται τον χειμώνα, όταν τα δέντρα δεν μπορούν να τους παρέχουν κάλυψη, τα πο­ τάμια είναι ευκολοδιάβατα από τον πάγο και τα ίχνη στο χιόνι προδίδουν τις κινήσεις τους. Ο στρατός δεν πρέπει να στρατοπε­ δεύει κοντά σε δάση για να αποφύγει αιφνι­ διαστική επίθεση. Καλό είναι ακόμα να χρη­ σιμοποιούνται εναντίον τους ενέδρες και δωροδοκίες” .

Οι Αβαροι Οι Αβαροι ήταν λαός ουννικής καταγω­ γής με ισχυρή πολιτική και στρατιωτική ορ­ γάνωση. Ο αρχηγός τους έφερε τον τίτλο χαγάνος. Πιεζόμενοι από τους Τούρκους εγκατέλειψαν το 552 την αρχική κοιτίδα τους στην κεντρική Ασία και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Καυκάσου, από όπου το 558 έστειλαν για πρώτη φορά πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη, ζητώντας χώρο για εγκα­ τάσταση. Ο Ιουστινιανός όμως (527-565), ό­ πως αργότερα και ο Ιουστίνος Β 1 (565-578), δεν τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν μέ­ σα στα όρια της αυτοκρατορίας. Το 563 οι Αβαροι, με χαγάνο τον περίφημο Βαϊανό, έ­ φθασαν στον Δούναβη και εγκαταστάθηκαν στα βορειοανατολικά του ποταμού. Λίγο αρ­ γότερα κινήθηκαν προς την Παννονία και σε συμμαχία με τους Λογγοβάρδους εξόντω­ σαν το 567 τους Γέπιδες. Η αναχώρηση των πρώτων το έτος 568 για την Ιταλία, έδωσε στους Αβάρους τον έλεγχο ολόκληρης της ουγγρικής πεδιάδας. Πριν από την εγκατά-

στάσή τους εκεί οι Αβαροι είχαν στραφεί προς τη Δύση και πολέμησαν δύο φορές με τους Φράγκους, το 562 και το 566. Ως στρα­ τηγός ο Τιβέριος νίκησε τους Αβάρους το 570. Ομως το 574 οι τελευταίοι πέρασαν πάλι τον Δούναβη, νίκησαν κατά κράτος τα βυζα­ ντινά στρατεύματα και αποκόμισαν εδάφη στην περιοχή του Σιρμίου. Ετσι ο Τιβέριος. που ασκούσε καθήκοντα αυτοκράτορα στη θέση του ασθενούς Ιουστίνου Β' από το 573, συνήψε την πρώτη συνθήκη του Βυζαντίου με τους Αβάρους έναντι καταβολής 80.000 χρυσών νομισμάτων τον χρόνο. Η ήττα του 574 και η εμπλοκή του Βυζαντίου με τους Πέρσες από το 572, διευκόλυνε τις αβαρικές επιθέσεις, αφού το Βυζάντιο διατηρούσε λί­ γες στρατιωτικές δυνάμεις στα Βαλκάνια. Το 578, με υποκίνηση του αυτοκράτορα Τιβερίου, ο Βαϊανός επιτέθηκε εναντίον των Σλά­ βων που κατοικούσαν στα βόρεια του Δούνα­ βη και κατόρθωσε να τους υποτάξει. Ετσι το μεγαλύτερο μέρος των Σλάβων πέρασε στη σφαίρα επιρροής των Αβάρων, οι οποίοι τους χρησιμοποίησαν κατά τις επιχειρήσεις τους εναντίον της αυτοκρατορίας. Οι Αβαροι πά­ ντως είχαν διαρκώς στα νώτα τους την απει­ λή των Τούρκων, που έφθασαν στη Μαύρη θάλασσα, καθώς και αρκετών σλαβικών φύ­ λων στον κάτω Δούναβη τα οποία δεν μπόρε­ σαν να υποτάξουν. Σταθμό στις επιχειρήσεις των Αβάρων και των Σλάβων εναντίον του Βυζαντίου απο­ τέλεσε η τριετής πολιορκία (579-582) και κα­ τάληψη του Σιρμίου. Η πτώση αυτού του ση­ μαντικού οχυρού στον Σάβο άφησε εκτεθει­ μένες τις παραδουνάβιες περιοχές αλλά και ολόκληρο το δυτικό τμήμα της Βαλκανικής. Ο Βαϊανός και ο Τιβέριος πέθαναν το 582. σε μικρό διάστημα ο ένας από τον άλλο. Τον Αύ­ γουστο του 582 αυτοκράτορας έγινε ο Μαυ­ ρίκιος. Από το 584 και μετά πραγματοποιήθηκαν ακόμα μεγαλύτερες εισβολες των Αβαρων, οι οποίοι, κινούμενοι αστραπιαία, κατέ­ λαβαν εκείνη τη χρονιά τη Σιγγιδόνα, το Βιμινάκιο (μεταξύ Σιγγιδόνας και Ναϊσσού) κο­ ντά στις εκβολές του Μοράβα και την Αυγούστα, φθάνοντας ως την Αγχίαλο στη Μαύρη θάλασσα, όπου και κατέλαβαν τις αυτοκρατορικές θέρμες έξω από την πόλη. Ο Μαυρίκιος έστειλε τον Μάιο του 585 πρε­ σβεία στους Αβάρους και τα ετήσια τέλη αυ­ ξήθηκαν στις 100.000 χρυσά νομίσματα. Η α­ νακωχή όμως κράτησε λίγους μήνες. Το φθι­ νόπωρο του 585 πραγματοποιήθηκε η ισχυ­ ρότερη αβαρική επίθεση με συνέπεια τη λε­ ηλασία αρκετών πόλεων όπως ήταν η Βονωνία, η Ρατιάρεια, το Δορύστολο (ή Σιλίστρια). η Μαρκιανούπολη, η Ζάλνταπα και η Απιάρεια. Το 586 οι Αβαροι κατέβηκαν μέχρι τη Θράκη, νότια του Αίμου και επιτέθηκαν στη Μεσημβρία, στη Βερόη, στη Διοκλητιανούπολη, στη Φιλιππούπολη και στην Αδριανούπολη. Το 586 επίσης οι Αβαροι και οι Σλάβοι πολιόρκησαν ανεπιτυχώς τη Θεσσαλονίκη, ενώ το 587 τμήματα των ίδιων έφθασαν στην Πελοπόννησο και κατέλαβαν αρκετές πό­ λεις. Το 587 έπεσε στα χέρια τους η Απιάρεια, καθώς, σύμφωνα με τον Θεοφύλακτο Σιμοκάττη, ένας Βυζαντινός αιχμάλωτος που ο-

39 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λ ε π το μ έ ρ ε ια από σασσανιδικό α ρ γ υ ρ ό δίσκο μ ε π αράσταση έφ ιπ π ου το ξ ό τη (Ν έα Υόρκη, ιδ ιω τική συλλογή ).

Α β α ρο ς έφιππ ος π ο λεμ ισ τή ς, 6ος-7ος αιώνας Α π εικ ο ν ίζετα ι τη σ τιγ μ ή που ε το ιμ ά ζ ε τα ι να ρ ίξ ε ι μ ε το τό ξο το υ (έφιππη το ξο β ο λ ία ). Δ ια κ ρ ίν ε τα ι ο βασ ικός εξο π λ ισ μ ό ς το υ : Το α κό ν τιο σ το ν ώμο μ ε λουρί, το τό ξο μ ε τη θ ή κ η το υ και η φ α ρ έτρ α για τα β έλ η . Δ ε ν δ ια κ ρ ίν ετα ι το ξίφ ο ς του που κ ρ έ μ ε τ α ι από το ν ώμο το υ , επ ίσης μ ε λουρί, επ ειδ ή β ρ ίσ κ ετα ι από την ά λλη π λευρ ά (εικ. το υ Π ερ ικλ ή Μ υλω νά για τις "Εκδόσεις Π ερ ισ κ ό π ιο ").

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Β υ ζα ν τιν ο ί π ρ εσ β ευ τές μ π ρ οσ τά σε Α ραβα η γ εμ ό να (μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία από τη χρ ο νο γρ α φ ία το υ Ιω άννη Σ κ υ λ ίτζη , Μ α δ ρ ίτη , Εθνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

< | < « { ΐβ Ό ^ / / 7 ζ β ^ ^ 7 ΐ| < :* '] » ^ 7 ϊβ' · ~βΧΛ?*ηθν It ^

^

*

a rr pe °e » uM j KAf fH U AA** .· -rw~ry jju

I v f f i l t ’p tW L p lC jT J J I/

ΛΛ '/ ω ^ ΐλ ΐ' «c-sufc

* *

~ , 'ά Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ιο υ σ τινια νό ς κα ι η α κ ο λ ο υ θ ία το υ . Σ τα χρ ό νια το υ οι Α βαροι έσ τειλ α ν για π ρώ τη φ ορ ά π ρεσ β εία σ τη ν Κ ω νσταντινούπ ολη, το έ το ς 558 (Αγιος Β ιτά λ ιο ς , Ρα βέννα).

νομαζόταν Βουσάς πρόδωσε στους Αβάρους τα μυστικά τη ς πολιορκητικής τέχ νη ς. Οπως για το υς Σλάβους, έτσι και για το υς Αβάρους ο Μ αυρίκιος παρέθεσε στο "Στρατηγικόν" τις σ χετικές π ληροφορίες: "Οι Αβαροι είναι πανούργοι και πολύ έ ­ μπειροι στον πόλεμο. Ως νομάδες, αντέχουν τη ζέστη, το κρύο και τη ν έλλειψ η των ανα­ γκαίων. Είναι κρυψίβουλοι, άπιστοι στις συν­ θ ήκες, άπληστοι στα χρήματα κι εξετά ζο υ ν διαρκώς πώς θα παγιδεύσουν και θ α ε ξα ­ ντλήσουν το ν εχθ ρ ό το υς. Οπλίζονται με π λεκτές θωρακίσεις, σπαθιά, τό ξα και ακό­ ντια. Οι περισσότεροι π ολεμισ τές το υ ς φ έ ­ ρουν στη μάχη από δύο όπλα, έχοντας τα α­ κόντιά το υς στους ώμους και στα χέρια τους τα τόξα, και π ολεμούν κατά περίσταση με το ένα ή το άλλο όπλο. Τα άλογα τω ν επιφανών Αβάρων καλύπτονται μπροστά από σίδηρο ή παχιά υφάσματα. Ολοι το υ ς γνω ρίζουν πολύ καλά να το ξεύ ο υ ν έφιπποι. Στη μάχη δ εν πα­ ρατάσσονται σε τρία μέρη, όπως οι Βυζαντι­ νοί και οι Πέρσες, αλλά με τρόπο που να δ εί­ χνουν ως μία ενιαία παράταξη. Τους αρέσουν οι μάχες από απόσταση, οι ενέδ ρ ες και οι κυ­ κλω τικές κινήσεις, η προσποιητή φυγή με α­ ναστροφή και η σφηνοειδής παράταξη. Τους προκαλεί μεγάλο πρόβλημα η έλλειψ η βοσκής για τα άλογά το υς και το καλά οργανω­ μένο πεζικό. Ακόμα (σ.σ. το υ ς δυσ κολεύει) το ομαλό και δίχως φυσικά εμπόδια πεδίο μά­ χης, η πυκνή παράταξη του πεζικού, η μάχη σώμα με σώμα και οι ν υ κτερ ινές έφοδοι. Στη μάχη εναντίον το υ ς τα πλευρά τη ς παράτα­ ξη ς πρέπει να είναι ενισχυμένα με ιππείς και να π ροτιμάται πεδίο μάχης όπου δ εν υπάρ­ χουν δάση, τέλμ α τα ή κοιλάδες". Α ξίζει να σημειω θεί ότι οι Αβαροι έφ ερα ν σ ημαντικές καινοτομίες στην πολεμική τέχ νη τη ς Ευρώ­

πης, όπως ήταν ο σ ιδερένιος αναβολέας, που αύξησε τη σ τα θ ερ ότη τα των έφιππων λογχοφόρω ν και τοξοβόλων.

ΔΕΥΤΕΡΗ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Σ (592-602) - Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ (592-601) Η δ εύ τερ η περίοδος τη ς βασιλείας του Μαυρίκιου χαρακτηρίζεται από τη ν πεισματι­ κή και αδιάκοπη προσπάθειά το υ να ανακό­ ψει το κύμα τω ν εισβολών από το υς Αβάρους και το υ ς Σλάβους στα Βαλκάνια και να τους απωθήσει βόρεια του Δούναβη. Σε αντίθεση με το υ ς προκατόχους του, που δ εν ανέλαβαν μια σειρά επιχειρήσεων εναντίον τους, ο Μ αυρίκιος υπήρξε οπαδός τη ς "τελική ς λύ­ σης" του αβαρικού και σλαβικού προβλήμα­ τος, φ θάνοντας "μια ανάσα" πριν από τη ν ε κ ­ πλήρωση αυτού του φιλόδοξου στόχου.

Πρώτη φάση επιχειρήσεων (592-594) Ο Μαυρίκιος, απασχολημένος αρχικά με το ν π όλεμο εναντίον των Περσών, δ εν μπο­ ρούσε να προβάλει ουσιαστική αντίσταση ε ­ ναντίον τω ν επιδρομέων. Με το τέλ ο ς του περσικού πολέμου όμως, το 591, και τη σύνα­ ψη ειρήνης με το υς Π έρσες, ο κύριος όγκος του βυζαντινού στρατού μ ετα φ έρ θ η κε στα Βαλκάνια και ο αυτοκράτορα ς άρχισε συστη­ μ ατικές επιχειρήσεις εναντίον των Αβάρων και τω ν ΣλάΒων. Η δ εκα ετή ς αντεπίθεση του Βυζαντίου στα Βαλκάνια (592-601) περιγράφ ετα ι λεπ τομερώ ς από το ν Θ εοφ ύλα κτο Σιμοκάττη, ο οποίος στα οκτώ βιβλία του ιστο­ ρικού του έργου για τη ν εποχή του Μαυρίκι­ ου περιέγραψ ε κυρίως τις βαλκανικές επιχει­ ρήσεις του αυτοκράτορα, αν και η ακριβής χρονολόγηση των πολεμικώ ν δρασ τηριοτή­ των που κατέγραψ ε παρουσιάζει αρκετά προβλήματα.

λΒ

Ο Μαυρίκιος άρχισε τη ν εκσ τρατεία του το 592 ακολουθώ ντας το ν παράκτιο δρόμο από τη ν Π έρινθο προς τη ν Αγχίαλο, στη Μαύ­ ρη θάλασσα, ενώ ταυτόχρονα εκδηλώ θηκε σλαβική επίθεση στη Σιγγιδόνα. Η άφιξη, ό­ μως, μιας φραγκικής πρεσβείας στην Κων­ σταντινούπολη με το υς απ εσταλμένους του Θεοδώριχου Β1Βόσο και Β έτο ανάγκασε το ν αυτοκράτορα να επισ τρέψ ει στην πρω τεύου­ σα. Η πρεσΒεία πρέπει να έφ θασ ε από τη θά ­ λασσα, αφού η Εγνατία και οι άλλοι δρόμοι τη ς Βαλκανικής ήταν, λόγω τω ν Αβαροσλάβων, επισφαλείς. Ο Φράγκος βασιλιάς πρότε ιν ε συμμαχία κατά τω ν Αβάρων. Ο Μαυρί­ κιος απέρριψε ευγενικά το αίτημα τω ν Φρά­ γκω ν και τίμησ ε τη ν πρεσβεία το υς με δώρα. Στη συνέχεια δ εν επ έσ τρεψ ε στην Αγχίαλο και στη θέση του ορίσ τηκε ως αρχιστράτηγος ο Πρίσκος. Οι Αβαροι τό τε πέρασαν το ν Σάβο και ακολούθησαν το ν δρόμο προς το ν Νότο για να συναντήσουν το υς Βυζαντινούς. Διέσχισαν τα ορεινά περάσματα του Αίμου και πλησίασαν στην Αγχίαλο, αφού πρώτα ο Πρίσκος είχε υποχωρήσει έπ ειτα από μια ή τ­ τα στα ορεινά περάσματα τη ς Προκλιάνα. Οι Αβαροι καταδιώ κοντας το ν Πρίσκο συνέχι­ σαν τη ν προέλασή το υ ς μέχρι τη Δριζίπερα (κοντά στο σημερινό Λουλέ Μπουργκάζ). 150 χ ιλιόμετρα από τη ν Κωνσταντινούπολη. Α­ φού τη ν πολιόρκησαν ανεπιτυχώς συνέχισαν προς τη ν Ηράκλεια, στη θάλασσα του Μαρ­ μαρά. Εκεί με μια εξα ιρ ετική νυκτερ ινή επί­ θεσ η αιφνιδίασαν το βυζαντινό ιππικό, που η ττή θ η κ ε και υποχώρησε στη Τζουρουλλό. Την κατάσταση έσωσε τ ό τ ε ένα τέχνασμα του Μαυρίκιου, με μία επιστολή που έπρεπε να πέσει στα χέρια τω ν Αβάρων. Σε αυτή τη ν επιστολή ο αυτοκράτορας έδινε (δήθεν) ε ­ ντολή στον Πρίσκο να σ τείλει στόλο για αντι­ περισπασμό στον Δούναβη και στην Παννονία και να επ ιτεθ εί στην ανυπεράσπιστη ενδοχώρα των Αβάρων. Ετσι ο χαγάνος, αφού έ ­ λαβε κάποιες π οσ ότητες χρυσού και πιθα­ νώς δεχόμενος κάποια συνθήκη, επέστρεψ ε στην Παννονία. Μ έχρι το 595 οι Βυζαντινοί

Ί/ 4 -T t

mm

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο βα σ ιλιάς τη ς Π ερ σ ία ς Χ οσ ρ όης Β 1 σε α νά γλυ φ ο , γύρω σ το 620 μ.Χ. Φ έρ ει π λ εκ τή κο υ κο ύ λα και θ ω ρ ά κισ η , ενώ το σ τέρ νο το υ αλόγου κ α λ ύ π τε τα ι από ελ α σ μ ά τιν η &ω ράκιση.

42

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

και οι Αβαροι δ εν ενεπλάκησαν πάλι σε ε ­ χθροπ ραξίες και κατά το διάστημα α υτό ο Μαυρίκιος επ εδίω ξε τη ν καταστροφή των Σλάβων στον κάτω Δούναβη. Την άνοιξη του 593 ο Πρίσκος σ υγκέ­ ντρωσε ισχυρές δυνάμεις στην Ηράκλεια και στη Δριζίπερα για τις επιχειρήσεις εναντίον τω ν Σλάβων που ζούσαν στη σημερινή Βλα­ χία, Επειτα από είκοσι μ έρ ες πορείας έφθασε στο Δορύστολον (σημ. Σιλίστρια) του κά­ τω Δούναβη. Εκεί μ ετέβ η και μία πρεσβεία τω ν Αβάρων που ζήτησ ε να π ληροφορηθεί το ν λόγο τη ς εκσ τρατείας. Οι Βυζαντινοί, α­ φού είπαν στους απ εσταλμένους ό τι δ εν εκινούντο εναντίον του χαγάνου, πέρασαν το ν Δούναβη και άρχισαν εκκαθαρισ τικές επιχει­ ρήσεις εναντίον τω ν Σλάβων του Αρδάγαστου. Μ ε σ υντονισ μένες επ ιθέσ εις κατάφεραν να καταστρέψ ουν πολλά χωριά και να αιχμαλωτίσουν χιλιάδες Σλάβους. Συνεχίζο­ ντας τη ν πορεία το υς βρ έθηκαν μέσα σε ε ­ λώ δεις και επικίνδυνες περιοχές. Αν και εκεί έχασαν πολλούς άνδρες από τις ενέδ ρ ες τω ν Σλάβων του Μ ουζούκιου, π έτυχαν μια α­ ποφασιστική νίκη στον ποταμό Πασπίριο, α­ πωθώντας έτσι το υ ς Σλάβους βορειότερα . Ο Μαυρίκιος δ ιέτα ξε τό τ ε το ν Πρίσκο να δια­ χειμάσει στην εχθρική χώρα και να συνεχίσει το ν πόλεμο, τα κτική που φαίνεται στο σχετι­ κό με το υ ς Σλάβους κεφάλαιο του "Στρατηγι­ κού". Το δριμύ ψύχος, όμως, και οι διαρκείς επ ιθέσ εις των Σλάβων λίγο έλειψ ε να ο δηγή­ σουν σε στάση το υ ς σ τρα τιώ τες και ο Πρί­ σκος αποσύρθηκε νότια του Δούναβη, παραβαίνοντας τη ν εντο λή του αυτοκράτορα. Οταν β ρ έθ η κ ε ε κ εί δ έχ θ η κε πάλι πρε­ σβεία των Αβάρων. Ο χαγάνος επιθυμούσε να μάθει τι σχεδίαζε για τη συνέχεια. Ο Βυζαντι­ νός σ τρατηγός δ εν καθησύχασε με τα λόγια

του το ν χαγάνο και οι Αβαροι ήτα ν έτο ιμ ο ι να αρχίσουν πάλι τις εχθροπ ραξίες, δίνοντας ε ­ ντολή σε υποτελή το υς σλαβικά φύλα να περάσουν το ν Δούναβη. Οι Βυζαντινοί υποχώ­ ρησαν νο τιό τερ α στη Δριζίπερα και ο Μαυρί­ κιος το π ο θέτη σ ε στη θέσ η του Πρίσκου τον αδελφό του Π έτρο. Το 594 η αυτοκρατορία δοκιμάσ τηκε ιδιαίτερα, καθώς ο ύ τε οι επιχει­ ρήσεις του Πρίσκου βόρεια το υ Δούναβη, ο ύ τε η ειρήνη με το ν χαγάνο απ έτρεψ αν ν έ­ ες επ ιδρομές τω ν Σλάβων. Ο Π έτρ ος έλαβε εντολή να αναλάβει δράση και. έστησε το αρ­ χηγείο το υ στην Οδησσό (σημ. Βάρνα) στη Μαύρη θάλασσα. Αντιμετώπισε με επιτυχία τις επ ιδρομές τω ν Σλάβων στον χώρο τη ς ση­ μερινής βορειοανατολικής Βουλγαρίας, τρ α υμα τίσ τηκε όμως στη συνέχεια κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού. Ο Μ αυρίκιος το ν δ ιέτα ξε να προστατεύσει με κάθε τρόπο τη Θράκη από το υ ς Σλάβους και να το υ ς εμπο­ δίσει να πλησιάσουν στην Κωνσταντινούπο­ λη. Εκείνος κινήθ ηκε προς Βορρά κι έφθασε στην πόλη Νόβε (σημ. Σβιστόφ) το υ Δούνα­ βη, περνώ ντας από τη Ζάλνταπα, τη ν Πίστο και τη ν Ιατρό. Στη συνέχεια μ ετέβ η στην πό­ λη Ασιμο, όπου ενίσχυσε τη φρουρά της. Δ έ­ χ θ η κε όμως ξαφνική επίθεση από βουλγαρι­ κά στρατεύματα, συμμαχικά τω ν Αβάρων, και αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Σε αντισ τάθμι­ σμα π έτυχε μία νίκη εναντίον του Πειράγαστου, Σλάβου φύλαρχου, καταφ έρνοντα ς να εξοντώ σ ει και το ν ίδιο. Νέα ενέδρα τω ν Σλά­ βων κατά τη ν επιστροφή των Βυζαντινών στον ποταμό Ιλιβάκιο, επ έφ ερ ε βαριές απώ­ λ ειες στους τελευ τα ίο υ ς. Αυτή η ή ττα είχε ως απ οτέλεσ μα τη ν αντικατάσταση του Πέ­ τρου και τη ν επιστροφή του Πρίσκου στην αρχιστρατηγία του βαλκανικού μετώπου.

Δ εύτερ η φάση επιχειρήσεων (595-598) Η δ εύ τερ η φάση των βαλκανικών επιχει­ ρήσεων άρχισε με ν έες επ ιθέσ εις τω ν Αβά­ ρων στα Βαλκάνια. Η άφιξη του Πρίσκου στις Σιδηρές Π ύλες το υ Δούναβη, κοντά στο κέ­ ντρο του αβαρικού χαγανάτου, προκάλεσε τη ν αντίδραση του χαγάνου, που θεώ ρησε ό τι οι Βυζαντινοί εισήλθαν σε περιοχή η ο­ ποία δ εν το υ ς ανήκε και ό τι με α υτό το ν τρ ό ­ πο παραβίαζαν τη μετα ξύ το υς συνθήκη. Μά­ λιστα τμ ήμ α τα του βυζαντινού στρατού πέ­ ρασαν στη βόρεια όχθη του Δούναβη, για το ν οποίο ο χαγάνος δήλω νε στους Βυζαντι­ νούς πρέσβεις ό τι δ εν το υς ανήκε. Η νέα φά­ ση τω ν συγκρούσεων απ έφ ερε στους Αβά­ ρους μια πολύ μεγάλη επιτυχία, καθώς έπε­ σε στα χέρια το υ ς η Σιγγιδόνα (σημ. Βελιγρά­ δι), ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά οχυ­ ρά στα Βαλκάνια. Ο Πρίσκος όμως κατάφ ερε πολύ σύντομα να το ανακαταλάβει και οι Αβαροι έστρεψ αν το ενδιαφ έρον το υ ς δυτικό ­ τερα, στην επαρχία τη ς Δαλματίας, όπου και κατέλαβαν πολλά οχυρά. Ο Σ ιμο κά ττης μάλι­ στα αναφ έρει ότι, εκτό ς από τη Βόνκη, έπε­ σαν στα χέρια το υς άλλα 40 φρούρια. Ο Πρί­ σκος δ εν κατέβ α λλε καμία προσπάθεια να βοηθήσ ει τη Δαλματία, αρκούμενος στην πα­ ρακολούθηση των επιθέσεώ ν τους.

Την ίδια χρονιά οι Αβαροι πραγματοποίη­ σαν επίθεση εναντίον τω ν δυτικώ ν γειτόνω ν τους, τω ν Βαυαρών. Αιτία για τη ν αβαρική στροφή προς τη Δύση απ οτέλεσ ε η έκκληση κάποιων σλαβικών φύλων για βοήθεια από τους Αβάρους, εξαιτίας τη ς πίεσης που δ έ­ χονταν από το Δουκάτο τη ς Βαυαρίας. Αυτοί οι σλαβικοί πληθυσμοί κατοικούσαν στην Καρινθία (σημ. Αυστρία) και στην Κράινα, στην κοιλάδα του άνω Δραύου. Σε ό,τι αφορά γ ενικό τερ α τα πράγματα στη Δύση οι Αβαροι είχαν μία διαρκή φιλία με το υ ς Λογγοβάρδους, ενώ οι Φράγκοι προσπαθούσαν να κερ ­ δίσουν τη συμμαχία τω ν Βυζαντινών ενα­ ντίον των Αβάρων. Ο χαγάνος κα τά φ ερε να νικήσει το υς Βαυαρούς το 595, ενώ οι Βυζα­ ντινοί από τη ν άλλη βρήκαν τη ν ευκαιρία να ανασυνταχθούν, επω φελούμενοι από τη ν α­ πρόσμενη ανάπαυλα των επιχειρήσεων στα Βαλκάνια. Αυτή η διακοπή διήρκεσ ε ενάμισι χρόνο και στο μ εταξύ, το 596, οι Αβαροι επι­ τέθ η κα ν στη Θουριγγία. Ο χαγάνος επ ιτέθ η ­ κε πάλι στους Βυζαντινούς το φθινόπωρο του 597. ακολουθώ ντας το ν δρόμο από το ν Δούναβη στη Μοισία ως τη Θράκη. Φθάνοντας στα παράλια τη ς Μαύρης θάλασσας ε­ ξαπέλυσε επίθεση εναντίον τη ς Τόμιδος (σημ. Κωνστάντζα τη ς Ρουμανίας) και ο Πρί­ σκος, που βρισκόταν στη Σιγγιδόνα, έσπευσε σε βοήθεια τη ς π ολιορκούμενης πόλης, ενώ ο βαρύς χειμώνας έκανε ήδη τη ν εμφάνισή του. Την άνοιξη του 598 οι Βυζαντινοί και οι Αβαροι π αρέμεναν ακόμα στην περιοχή τη ς Τόμιδος. Οι πρώτοι, επειδή η ευ ρ ύ τερ η πε­ ριοχή τη ς Δοβρουτσάς (Μικρά Σκυθία) δεν μπορούσε πλέον να το υ ς παρέχει τα ανα­ γκαία, άρχισαν να αντιμετω πίζουν πρόβλημα επισιτισμού. Τότε, στα τέλη Μ αρτίου το υ 598 και ενώ οι Βυζαντινοί ετοιμ ά ζοντα ν να γιορτάσ ουν το Πάσχα, συνέβη κάτι απίστευ­ το: Ο χαγάνος έσ τειλε τρόφ ιμα για το υ ς Βυ­ ζαντινούς σ τρατιώ τες που λιμοκτονούσαν. Από τη ν άλλη πλευρά ο Πρίσκος έσ τειλε ως δώρο διάφορα καρυκεύματα και αρώματα, τα οποία εισήγαν οι Βυζαντινοί από τη ν Ανα­ τολή. Ετσι οι δύο στρατοί, έχοντας περάσει έναν εξα ν τλ η τικ ό χειμώνα, βρήκαν τη ν ευ ­ καιρία για λίγες μ έρ ες να γιορτάσ ουν και να ξεφ ύ γου ν από τη ν ένταση του πολέμου. Σύ­ ντομα όμως η ωμή π ραγματικότητα επανήλ­ θ ε και για το υ ς δύο. Μία βυζαντινή στρατιά υπό το ν Κ ομεντίολο έφ θασ ε στη Νικόπολη του Δούναβη και ο χαγάνος κινήθ ηκε ενα­ ντίον του μέσω τη ς Σικιδάβα και τη ς Ιατρού (σημ. Κρίθινα). Η σκέψη το υ Βυζαντινού στρατηγού να π αραδοθεί και να μην π ολεμή­ σει, επ έτρ εψ ε στον χαγάνο να εξυψ ώ σει το ηθικό του στρατού του, να κα τα φ έρει σκλη­ ρά κτυπήματα στον Κ ομεντίολο και να το ν τρ έψ ει σε φυγή. Ο ταν αυτός έφ θασ ε υποχω­ ρώντας στη Δριζίπερα, οι κάτοικοι δ εν το ν δέχθη κα ν στην πόλη θεω ρώ ντας το ν προδό­ τη. Α κολουθώ ντας το ν κατά πόδας οι Αβαροι έφθασαν στη Δριζίπερα και τη ν κατέλαβαν, κατασ τρέφ οντας όλα τα χριστιανικά τη ς μνημεία. Σύντομα όμως εκδηλώ θηκε μια επι­ δημία στον αβαρικό στρατό, η οποία ανέστειλ ε τη ν προέλασή του.

Ο Μαυρίκιος, που ετοίμ α ζε τη ν Κωνστα­ ντινούπολη για πολιορκία, έσ τειλε πρεσβεία στη Δριζίπερα, καθώς οι Αβαροι έφθαναν σε διάστημα 15 χρόνων για τέτα ρ τη φορά στα περίχωρα τη ς Κωνσταντινούπολης (584/5, 585/6, 592, 598). Ο χαγάνος αρ νή θη κε αρχικά τα δώρα του αυτοκράτορα και το ν κατηγόρη­ σε για παραβίαση τη ς π ροηγούμενης συνθή­ κης. Τελικά δ έχ θ η κε τη σύναψη μιας νέας συμφωνίας για κατάπαυση των εχθροπρα­ ξιών, με τα ετήσια τέλ η να αυξάνονται στις 120.000 χρυσά νομίσματα το ν χρόνο. Η συν­ θ ήκη καθόριζε ρητά ό τι ο Δούναβης ή τα ν το σύνορο ανάμεσα στους δύο αντιπάλους και έδινε το δικαίωμα στους Β υζαντινούς να π ερνούν το ν ποταμό για να καταδιώ ξουν το υ ς Σλάβους, όταν αυτοί διενεργούσαν επι­ δ ρο μές εναντίον τη ς αυτοκρατορίας. Ετσι λοιπόν ως βόρειο σύνορο τη ς αυ τοκρα το ­ ρίας αναγνω ρίστηκε ο Δούναβης και οι Σλά­ βοι εγκα τα λείφ θ η κα ν στην τύχη το υ ς και δ εν π ροσ τατεύονταν από το υ ς Αβάρους, α­ φού οι Βυζαντινοί αναγνώρισαν το ν σλαβικό χώρο βόρεια του Δούναβη ως αβαρική σφαί­ ρα επιρροής. Το τέλ ο ς τω ν διαπραγματεύσε­ ων σ υνοδεύτηκε από ένα τραγικό περιστατι­ κό. Οι Αβαροι, που κρατούσαν 17.000 αιχμα­ λώ τους, ζήτησαν ως λύτρα μισό σόλιδο (χρυ­ σό νόμισμα) για το ν καθένα. Ο Μ αυρίκιος αρ­ ν ή θ η κ ε να το υ ς εξαγοράσ ει και τό τε οι Αβαροι το υ ς κατέσφαξαν. Η εξέλ ιξη αυτή καταβαράθρωσε τη δ ημ ο τικό τη τα το υ Μαυ­ ρίκιου και σ υνέβαλε στα όσα ακολούθησαν λίγα χρόνια αργότερα.

Τρίτη φάση επιχειρήσεων (599-601) Η αποχώρηση τω ν Αβάρων από τη Θρά­ κη, παρά τη συνθήκη των δύο πλευρών, είχε ως συνέπεια τη ν τελική αντεπίθεση των Βυ­ ζαντινών ενα ντίον τω ν επικίνδυνων γειτόνω ν

το υ ς στον Βορρά. Η έναρξη τη ς βυζαντινής αντεπ ίθεσ ης έγινε το 599, ότα ν ο Μαυρίκιος αποφάσισε τη λύση τη ς συμφωνίας με το υ ς Αβάρους. Ο Πρίσκος προχώρησε ανενόχλη­ το ς μέχρι τη Σιγγιδόνα και σ τρατοπ έδευσ ε ε ­ κεί. Ταυτόχρονα ο αυτοκράτορα ς έσ τειλε το ν Κ ομεντίολο για να ενισχύσει το ν Πρίσκο. Οταν ο Κ ομεντίολος έφθασ ε στο Βιμινάκιο. δ έχ θ η κε επίθεση τω ν Αβάρων. Με γρήγορες κινήσεις ο Πρίσκος μ ετέβ η έγκαιρα ε κ εί και π έτυχε δύο νίκες σε βάρος τους. Τελικά απο­ μόνωσε το κύριο μέρος το υ αβαρικού στρα­ τού σε μια ελώδη περιοχή και το εξο λό θ ρ ευ σε. Αυτή η μεγαλειώ δης επιτυχία επ έτρ εψ ε στους Β υζαντινους να εισ ελθουν μεσω το υ Βανάτου στον κάτω Τίσσα, στο κέντρ ο του αβαρικού χαγανάτου, όπου επί αιώνες δ εν εί­ χαν εισ έλθ ει "Ρωμαίοι". Ο Πρίσκος άφησε 4.000 σ τρα τιώ τες να παρακολουθούν τις κι­ νήσ εις τω ν Αβάρων και ο ίδιος στράφηκε ε ­ ναντίον τω ν Γεπιδών που είχαν απομείνει στην Παννονία. Οι Βυζαντινοί επ ιτέθηκα ν αιφνιδιαστικά σε τρία γεπιδικά χωριά και εξό ­ ντωσαν το υς 30.000 κατοίκους τους. Ο χαγάνος κινητοποίησε όλους το υ ς Σλάβους που μπορούσε να στρατολογήσ ει και το υ ς κατηύθ υ ν ε εναντίον του Πρίσκου, μαζί με αβαρικά και γεπιδικά στρατεύματα. Ο τε λ ευ τα ίο ς ό­ μως π έτυχε νέα μεγάλη νίκη και βρ έθ η κε πο­ λύ κοντά στην οριστική εξάλειψ η τη ς ισχύος το υ χαγανάτου. Από τη ν άλλη πλευρά ο Κο­ μεντίολος, που δ εν είχε καμία σ υμμετοχή στις επιχειρήσεις, ζήτησ ε να επ ισ τρέφ ει στην Κωνσταντινούπολη. Αφού πέρασε το ν χειμώνα στη Φιλιππούπολη, επ έσ τρεψ ε στην πρωτεύουσα τη ν άνοιξη του 600. Σε α υτό το σημείο τελειώ νει και η λ επ το μ ερ ή ς περιγρα­ φή το υ Θ εοφ ύλακτου Σ ιμο κά π η για τη ν ε ξ έ ­ λιξη τη ς βυζαντινής αντεπίθεσης. Οι επ ιτυχίες το υ Πρίσκου έφ ερ α ν μια προσωρινή ανάπαυλα στο βαλκανικό μ έτω ­ πο, για 11 μήνες (Σεπ τέμβριος 600-Αύγου-

43 mm

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

44 ■■■

στος 601). Είχε μειώσει σημαντι­ κά το γόητρο του χαγανάτου και ο χαγάνος προσπάθησε να καλύψει διπλωματικά τις απώλειες του 599, κλείνοντας ειρήνη με το υ ς Λογγοβάρδους και το υς Φράγκους, ως αντιπερισπασμό στη φραγκοβυζαντινή συν­ θήκη του 596. Η φιλία των Αβάρων με το υς ΛογγοΘάρδους παρέμεινε σταθερή και το 601 η βυζαντινή Ιστρία δ έχ θ η κε επίθεση από Αβάρους, Σλά­ βους και Λογγοβάρδους. Ο Μ αυρίκιος αποφάσισε συνέχιση τω ν επιχειρήσεων, διέπραξε όμως το ολέθριο σφάλμα να ορίσει το ν α δ ελ­ φό του Π έτρο ως "στρατηγό τη ς Ευρώπης", π αραμερίζοντας το ν Πρίσκο. Οι Αβαροι, με επικεφαλής το ν Αψίχ, εί­ χαν σ υγκεντρώ σει το ν στρατό το υς στις Σι­ δηρ ές Π ύλες του Δούναβη, ανατολικά τη ς Σιγγιδόνας. Το σ τρά τευμα αυτό είχε χάσει το ηθικό του και οι τά ξεις του εξασ θένιζαν από λιπ οταξίες προς το βυζαντινό στρατόπεδο. Ο Μαυρίκιος δ ιέτα ξε τ ό τ ε το ν Π έτρο, που διαχείμαζε στην Αδριανούπολη, να προχωρή­ σει στον Δούναβη, ενώ ο υποστράτηγος Γουδούης σ τάλθηκε εναντίον των Σλάβων. Η ε ­ ντολή του Μαυρίκιου να διαχειμάσει ο στρα­ τός, έπ ειτα από τη ν πρώτη επιτυχία, στη χώ­ ρα τω ν Σλάβων οδήγησε σε απρόσμενες και ραγδαίες ε ξελ ίξεις. Ο σ τρατός στασίασε και ανακήρυξε αυτοκράτορα το ν εκατόνταρχο Φωκά (602-610). Ο Φωκάς, εκ μ ετα λ λ ευ ό μ ε­ νος και τη δυσαρέσκεια που υπήρχε στην Κωνσταντινούπολη για το ν Μαυρίκιο, άρχισε τΓΙν πορεία το υ προς τη ν πρωτεύουσα, όπου και κα τά φ ερε να πάρει τη ν εξουσία το ν Νο­ έμβριο του 602, εξοντώ νοντα ς το ν Μαυρίκιο και τη ν οικογένειά του. Η δραματική πτώση του Μαυρίκιου είχε ως απ οτέλεσ μα τη ν κατάρρευση του συνό­ ρου στον Δούναβη και το ν κατακλυσμό των Βαλκανίων από τις επ ιδρομές τω ν Αβάρων και τω ν Σλάβων, με το υ ς δ εύ τερ ο υ ς να εγκα ­ θίσ τανται μόνιμα στο εσω τερικό τη ς χερσο­ νήσου και να διαμορφώ νουν έναν νέο εθ ν ο ­ λογικό χάρτη. Ταυτόχρονα η επίθεση των Περσών εναντίον του Φωκά έ φ ερ ε τη ν αυ το ­ κρατορία στο χείλος τη ς καταστροφής. Η κα­ τάσταση για το Βυζάντιο αντισ τράφ ηκε κατά τα χρόνια τη ς βασιλείας του Ηρακλείου (610641), όταν η συνδυασμένη επίθεση τω ν Αβαροσλάβων και τω ν Περσών συνετρίβη μπρο­ στά στα τείχη τη ς Κωνσταντινούπολης το έ ­ το ς 626. Δύο χρόνια αργότερα το περσικό βασίλειο η ττή θ η κ ε στρατιωτικά από το ν Η­ ράκλειο. Σε ό,τι αφορά τα Βαλκάνια όμως, η πλήρης αποκατάσταση του συνόρου του Δούναβη και ο διοικητικός έλεγχος των Βυ­ ζαντινών σε ολόκληρη τη χερσόνησο επ ιτεύ ­ χθηκαν τέσσερις αιώνες αργότερα, το 1018, τη ν εποχή του Βασιλείου Β1του Βουλγαροκτόνου (976-1025).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) W. Pohl: D IE AWAREN. EIN STEPPENVOLK IN MITTELEUROPA 567-822 N. CHR., Μ όναχο, 1988. (2) A. Avenarius: D IE AWAREN IN EUROPA, Α μ σ τερ ν τα μ , 1974. (3) Cs. B alint: DIE A R CH Ä O LO G IE DER STEPPE. STEPPENVÖLKER ZW ISC H EN WOLGA UND D O N A U VO M 6. B IS Z U M 9. JAHRHUNDERT, Β ιένν η , 1988. (4) E. G aram : DER AWARISCHE FU N DSTO FF IM KARPATENBECKEN UND SEINE ZEITLICHE GLIEDERUNG. D IE VÖLKER SÜDOSTEURO PAS VO M 6-8 JAHRHUNDERT, "S ü dosteuropaisches Jahrbuch", 17. (5) I. E csedy: N O M A D S IN HISTO R Y AND H ISTORICAL RESEARCH, "A cta O rientalia H ungarica", 35, 1981. (6) F. Tokei: A N O TE O N N O M A D IS M , "Acta O rientalia H u n g a ric a ", 36, 1982. (7) E. D arko: INFLUENCES TOURANIENNES SUR L ‘ EVO LU TIO N D E L ‘ A R T M ILITAIRE DES GRECS, DES R O M A IN S ET DES BYZANTINS, "B yzantion", 10(1939). (8) Σπ. Β ρ υώ νη ς: THE EVO LU TIO N O F SLAVIC SO C IETY A N D THE SLAVIC INVASIO NS IN GREECE. THE FIR ST MAJORATTACK O N THESSALONIKI, A .D .597, "H e s p e ria ", 50, 1981. (9) M . Ν υ σ τα ζο π ο ύ λ ο υ -Π ελ εκ ίδ ο υ : Σ Υ Μ Β Ο Λ Η Ε ΙΣ ΤΗΝ Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ Η Σ ΙΝ ΤΩ Ν Α Β Α Ρ ΙΚ Ω Ν Κ Α Ι Σ Λ Α Β ΙΚ Ω Ν Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Ω Ν Ε Π Ι Μ Α Υ Ρ ΙΚ ΙΟ Υ (582-602) (Μ Ε Τ ’ Ε Π ΙΜ Ε Τ Ρ Ο Υ Π Ε Ρ Ι ΤΩΝ Π Ε Ρ ΣΙΚ Ω Ν

Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν ), "Σ ύ μ μ εικ τα ", 2 (1 9 7 0 ). (10) D arko E.: INFLUENCES TOURANIENNES SUR L ‘ EVO LU TIO N DE L A R T M ILITAIRE DES GRECS, DES R O M A IN S ET DES BYZANTINES, "B y z a n tio n ", 12 (1937, α να τ. 1964). (11) Ch. O m an: A HISTO R Y O F THE A R T O F THE WAR IN THE M IDD LE AGES, Ν έα Υόρκη, 1924. (12) G. O stro g o rs ky: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ TOY Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, Α θή ν α , 1978. (13) H. W olfram : DAS REIC H UND DIE G ERMANEN. ZW ISC H EN ANTIKEN UND MITTELALTER, Β ιένν η , 1998. (14) P. Schreiner: EINE M ER O W IN G ISC H E GESANDTSCHAFT IN KONSTANTINOPEL (590?), "Frühm ittelalterlichen Studien", 19, 1985. (15) Erich Zöllner: AWARISCHES N A M EN SG UT IN BAYERN UND OESTERREICH, M IO G , 58 (1950). (16) J. Fine: THE EARLY MEDIEVAL BALCANS, M ichigan, 1983. (17) M . Com sa: EINIG E BETRACHTUNGEN ÜBER D IE EREIGNISSE IM 6.-7. JH . A N DER UNTEREN D ONAU, "Slavia antiqua", 21, 1974. (18) J. Ferluga: BYZA NZ A U F DEM BALKAN IM FRÜHEN MITTELALTER, "Südostforsungen", 44, 1985. (19) E. Χ ρ υ σ ό ς: Σ Υ Μ Β Ο Λ Η Σ Τ Η Ν ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Η Π Ε ΙΡ Ο Υ ΚΑΤΑ ΤΗΝ Π Ρ Ω ΤΟ Β Υ Ζ Α Ν ΤΙΝ Η Ε Π Ο ΧΗ , "Ηπ ειρω τικά Χ ρονικά", 24, 1982. (20) V. Velkov: DER D O N A U LIM ES IN BULGARIEN UND DAS VO RDRING EN DER SLAWEN, "Südosteuropa-Jahrbuch", 17, 1987.

Ο ΡΩΣΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ

Ρώ σοι σ τρ α τιώ τε ς ε π ιτίθ ε ν τα ι σ ε μια το υ ρ κ ικ ή οχύρω ση σ τη ν Π λεύ ν α .

ΠΟΛΕΜΟΣ TOY ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ Ο Ρ ω σ οτουρκικός Π όλεμ ος το υ 1877είν α ι ένα γεγονός με μ εγάλη σημασία για τη ν ισ το ρ ία τω ν Βαλκανίω ν, διότι σ η μ α το δ ό τη σ ε τόσ ο τη δημ ιουργία το υ α ν εξά ρ τη το υ κ ρ ά το υ ς τη ς Β ουλγαρ ίας, όσο και τη ν πλήρη α νεξα ρ τη σ ία τη ς Ρουμανίας.

Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ ΚΑΚΑΒΑΣ

Σ τρ α τιώ τε ς από δ ιά φ ο ρ ες φ υ λ ές τη ς Ο θω μ ανικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς σ τα μ έσ α το υ 18ου αιώνα.

1877 ο τέ λ ο ς τω ν Ν α π ο λεο ντείω ν Πολέμων β ρ ή κ ε τις ν ικ ή τρ ιες δ υ νά μ εις, μαζί με τη β α σ ιλ ευ ό μ εν η π λέον Γαλλία, αποφασι­ σ μ ένες να επ ιβά λουν σ την Ευρώπη ένα νέο π ολιτικό κ α τεσ τη μ έν ο μ ε σ τόχο τ η ν α π οτρ ο ­ πή τη ς επ α νάληψ ης γ εγ ο ν ό τω ν όπως ή τα ν η Γαλλική Επανάσταση ή τ η ς εμ φ ά νισ η ς π ρο­ σ ω π ικοτήτω ν όπως ο Β οναπ άρτης. Η π ολιτική τη ς Ιερ ά ς Συμμαχίας, όπως ο νο μ ά σ τη κε το δ ιε υ θ υ ν τή ρ ιο τω ν μεγάλω ν δυνάμεω ν, απο­ δ είχ θ η κ ε μια χίμαιρα που υ π ο νο μ εύ θ η κ ε σ χεδ όν αμέσ ω ς από μια σειρά από γ εγ ο ν ό τα τα οποία ά λλα ξα ν ά ρ δην το ν κόσμο. Η Ε λλη­ νική Επανάσταση, το επ α να σ τα τικό κίνημα το υ 1848 και η ενοποίησ η τη ς Ιταλίας, ο Κρι­ μαϊκός π όλεμ ος, η εμφ άνισ η τη ς Πρωσίας ως επ ικεφ α λή ς τη ς α ν α γ εν ν η μ έν η ς Γερμανίας, η σ υνακόλουθη ή ττα τη ς Γαλλίας και τη ς Αυ­ σ τρίας από το υ ς Γερμα νούς και το κίνημα τη ς α νεξα ρ τη σ ία ς τω ν σλαβικώ ν λαών, α π έδ ειξα ν πως η π ολιτική που απ οφ ασ ίζεται στα μ εγά λα τραπ έζια πολύ συχνά είναι κα τώ τερ η τω ν π ε­ ριστάσεων. Η Ευρώπη άλλαζε. Μ έσα σε α υ τό το κλίμα η γιγα ντια ία Ρωσι­ κή Α υ το κρ α το ρ ία β ρ έθ η κ ε σ ταδιακά να έ χ ε ι απ ολέσ ει μεγάλο μ έρ ο ς τη ς επ ιρρ οή ς που α­ π ολάμβανε κατά το ν 18ο αιώνα και κα τά τη δ ιά ρ κεια τω ν Ν α π ο λεο ντείω ν Πολέμων. Ω ς ε ­ π ισ τέγασμα ο Κ ριμαϊκός π ό λ εμ ο ς έ δ ε ιξ ε ξ ε ­ κάθα ρα τις α δ υ να μ ίες τη ς αχανούς χώρας, που φ α ινό τα ν να χάνει το “τρ α ίνο τη ς κοσ μο­ γονίας" η οποία σ υνέβ α ινε σ την Ευρώπη. Ομως, αν και η τσ αρική Ρωσία έχα νε ισχύ σ την Ευρώπη, σ την Ασία οι δ υ νά μ εις τη ς υπ έ­ τασσαν αχανείς εκ τά σ εις που α νήκα ν σε το υ ρ κ ικ έ ς , ιρα νικές ή μ ο γ γ ο λ ικ ές φ υ λ ές , ενώ τη ν ίδια σ τιγμή ξυπ νούσ ε ο σ λαβικός ε θ ν ικ ι­ σμός στα Βαλκάνια. Σ έρβοι, Μ α υ ρο βο ύνιοι και Β ούλγαροι δ ια νο ο ύ μ ενο ι άρχισαν να επι­ χ ειρ η μ α το λ ο γο ύ ν περί τη ς ισχύος τ η ς μ εγ ά ­ λη ς σ λαβικής ε θ ν ό τη τα ς που ζούσ ε σ τη Σ ε ρ ­ βία, στη Βουλγαρία, στη Μ α κεδ ονία και στη Θ ράκη, π άντα υπό τη σκέπη το υ φυσ ικού η ­ γ έ τη τω ν Σλάβων, δηλα δή το υ τσ άρου. Α υτή η πρώιμη μορφή σ λαβικού εθ νικισ μ ο ύ είχ ε σοβαρό α ν τίκτυ π ο τόσ ο σ τις β α λ κ α ν ικ ές κο ι­ νω νίες που ζούσ αν υπό τ η ν κυριαρχία τω ν Τούρκω ν, όσο και σ τη ν ίδια τη Ρωσία, όπου το ν έο ιδ εο λό γη μ α σ υ νέπ λεε μ ε τις α ιώ νιες ρω­ σ ικές επ ιδιώ ξεις για τ ο ν δια μ ελισ μό τ η ς Ο θω ­ μα νικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς και τ η ν π ολυπ όθητη έ ξο δ ο στη Μ εσ όγειο. Οι Β ούλγαροι γ ό ν ο ι α­ στικώ ν ο ικ ο γ εν ειώ ν που έ μ ε ν α ν σ τη Μόσχα α­ ντιπροσ ώ πευαν μια ισχυρή ο μά δ α γ ια τ η ν προώ θηση τω ν βουλγαρικώ ν σ υ μ φ ερ ό ντω ν αλλά τα υ τό χ ρ ο ν α ή τα ν και το μακρύ χ έρ ι το υ τσ άρου στα Βαλκάνια, τα οποία η ρωσική πο­ λιτική έ β λ επ ε α ν έκ α θ ε ν ω ς π ρονομιακό χώ ρο επ έκτα σ η ς. Ηδη από τα τέ λ η το υ 18ου αιώνα

Τ

οι Τούρκοι βρ ίσ κοντα ν σ την κα λύ τερ η δ υ ­ νατή κατάσταση α π έναντι σε μια Ρωσία κά­ πως κα τα π ο ν η μ έν η μ ετά το ν Κριμαϊκό πό­ λεμ ο . Ωστόσο, όπως α π ο δ είχ θ η κε από τα π ράγματα, ο Ρωσικός Σ τρ α τό ς απλώς βρι­ σ κόταν σε δ ια φ ο ρ ετικ ή κλάση σε σχέση με το ν αντίπαλό του.

Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

Ο &ω μανοί σ τρ α τιώ τε ς τη ν επ οχή το υ Κ ρ ιμ αϊκού π ο λέμ ου. Μ ε τη ν εξα ίρ εσ η τω ν τυ φ εκίω ν, ο υπόλοιπος εξο π λ ισ μ ό ς και η ένδυσ η είν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά για το 1877.

48 ■■1

η ρωσική ε ξω τερ ικ ή π ολιτική υπ έθαλπ ε απ οσ χισ τικές τά σ εις μέσα στην Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία και αυ τή η κατάσταση απ έ­ κτησ ε σοβαρή εσ ω τερ ική δυναμική ό τα ν οι ίδιοι οι λαοί τω ν Βαλκανίω ν άρχισαν τις συ­ ν εχ είς και ιδια ίτερα α ιμ α τη ρ ές ε ξε γ έ ρ σ ε ις το υ ς εν α ν τίο ν το υ α π ολιθω μένου οθω μα ­ νικού κα τεσ τη μ ένο υ . Η Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία τη ς επ ο ­ χής ή τα ν π λέον ετο ιμ ο θ ά να τη . Μ ονίμω ς χρεω κο π η μένη , π ολιτικά α σ τα θ ής και σ τρα τιω τικά απαρχαιω μένη, επιβίω νε κυ ­ ρίως επ ειδή η Β ρ ετα νική Α υ το κρ α το ρ ία έ ­ β λεπ ε σε α υ τή ν ένα α ντίβα ρ ο σ τις ρω σικές επ ιδιώ ξεις. Αν και κατά τη δ ιά ρ κεια το υ 19ου αιώνα είχαν λά β ει χώρα σ η μ α ντικές μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις, ή τα ν φ α νερό π λέον πως τα Β αλκάνια ή τα ν χαμένα για το υ ς Ο θω μα­ νούς, όπως και η Α ίγυπ τος και η Κρήτη, που βρ ίσ κοντα ν σε σ υνεχή αναβρασμό επί ο λό κλ η ρ ες δ ε κ α ε τίε ς . Για τη ν Ο θω μανική Α υ το κρ α το ρ ία η απώλεια αυτώ ν τω ν π ερ ιο ­ χών ή τα ν απλώς α π αράδεκτη, αφ ού επρόκ ε ιτο για μ ερ ικ ές από τις πιο π λούσ ιες επ αρχίες, οι δ ε π ληθυσ μοί που ζούσαν ε κ ε ί ή τα ν οι πιο μ ορ φ ω μένοι και ε υ η μ ε ρ ο ύ ν τε ς τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς. Α π έναντι σε α υ τά τα κινή μ α τα α νεξα ρ τη σ ία ς η οθω μανική η γ ε ­ σία α ν τέδ ρ α σ ε σπασμωδικά, υ ιο θ ετώ ν τα ς ε ξα ιρ ε τικ ά σκληρή τα κ τική , με α π ο τέ λ ε ­ σμα σ υνεχείς σ φ αγές αμάχων, α ν τα ρ το π ο ­ λ έμ ο υ ς και α ν ε ξ έ λ ε γ κ τη βία. Ειδικά στα Βαλκάνια, όπου το χρισ τιανικό θ ρ η σ κ ευ τι­ κό σ τοιχείο ή τα ν κυρίαρχο, η σύγκρουση τω ν υπ οτελώ ν π ληθυσ μώ ν με το υ ς Τούρ­ κο υς έλα β ε τη ν πολύ γνω σ τή μας μορφή τω ν θ ρ η σ κ ευ τικώ ν και εθ νικώ ν εκκα θ α ρ ί­ σεων, με το ν Τουρκικό Σ τρ α τό να προβαί­ νει σε μεσαιω νικού τύπ ου δ ιώ ξεις ενα ν τίο ν τω ν χριστιανώ ν κατοίκων. Η ταν α υ τέ ς οι σ φ α γές που έδω σαν το α ληθ ινό έναυσ μα το υ π ολέμου το υ 1877, αφού η ευρω παϊκή κοινή γνώ μη ξεσ η κ ώ θ η κ ε από τις α ντα π ο­ κρίσ εις τω ν α π εσ ταλμένω ν τω ν ε φ η μ ε ρ ί­ δων. Ο Γλάδστω ν σε μια ιστορική ομιλία το υ στη β ρ ετα νικ ή βουλή κα τακεραύνω σ ε τη ν Υψηλή Π ύλη, α να γκά ζο ντα ς τη β ρ ετα ­ νική κυ βέρνη σ η να ά ρ ει τη ν υπ οστήριξή τη ς, α νοίγοντα ς έτσ ι το ν δρόμο σ του ς Ρώ­ σ ους να επ έμ β ο υ ν για να "σώσουν το υ ς χρισ τιανούς από το υ ς βάρβαρους". Ο ταν απ ορ ρίφ θηκα ν οι β ρ ετα ν ικ ές και οι ρωσι­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

κές απ αιτήσ εις για μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις και α­ π οσ τράτευσ η τω ν ενόπλω ν δυνάμεω ν, ή ­ τα ν φ α νερ ό πως το ν λόγο θ α είχαν τα ό ­ πλα. Ο π ό λ εμ ο ς που θ α ξεσ π ούσ ε σε λίγο ε ί­ χε ορισ μένα νέα χ α ρα κτη ρισ τικά σε σχέση με το υ ς π α λα ιό τερ ο υ ς ρω σ ο-τουρκικούς. Κατ' αρχάς οι Τούρκοι απολάμβαναν πλή­ ρους υπεροπλίας στη θάλασσα, αφού μ ετά τη βύθιση το υ ρωσικού σ τόλου στη Σ εβ α ­ σ τούπ ολη (1854-55) από το υ ς Α γγλογάλλου ς οι Ρώσοι δ εν κα τά φ ερ α ν π ο τέ να βρ ου ν τα χρ ή μ α τα για να ετο ιμ ά σ ο υ ν και­ νούργιο. Α ν τίθ ετα οι Τούρκοι είχαν παραλά β ει τέσ σ ερ α ν ε ό τε υ κ τ α θ ω ρακισ μένα α­ τμόπ λοια, τα οποία ή τα ν ανώ τερ α από ο,τιδ ή π ο τε δ ιέ θ ε τα ν οι Ρώσοι. Μ ια άλλη δια­ φοροποίηση αφ ορ ού σ ε το υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς και το ν εξοπ λισ μό το υ Τουρκικού Σ τρ α το ύ , ο οποίος βρ ισ κότα ν σ την κα λύ τερ η κα τά σ τα ­ σή το υ από τη ν εποχή τη ς π ολιορκίας τη ς Β ιέν ν η ς το 1683. Ο σ υνεχή ς π ό λ εμ ο ς στα Β αλκάνια κατά τη δ εκ α ετία το υ 1870 είχε αναγκάσ ει το υ ς Τ ούρ κους να κιν η το π ο ιή ­ σουν σταδιακά μ εγ ά λ ες σ τρ α τιω τικ ές δ υ ­ ν ά μεις, που κατά τα αρχικά σ τάδια τη ς σύ­ γκρ ου σ η ς α νέρ χ ο ντα ν σε 250.000 περίπου σ τρ α τιώ τες. Επίσης ή τα ν άρτια εξο π λ ισ μ έ­ νοι, αφ ού παρά τη δ ειν ή ο ικονομ ική κα τά ­ σταση τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς (η Υψηλή Πύλη είχ ε χρεω κοπ ήσ ει επίσημα το 1875) οι σ τρ α τιώ τες δ ιέ θ ε τα ν μ ερ ικά από τα καλύ­ τε ρ α όπλα τη ς επ οχής. Οσον αφ ορά το υ ς Ρώσους, ο σ τρ α τό ς το υ ς β ρ ισ κότα ν εν μ έ ­ σω π λήρους εκσ υγχρονισ μού, με α π ο τέ λ ε ­ σμα π ο λλές μ ο ν ά δ ες να ε ισ έλ θ ο υ ν στη μά­ χη με εξοπ λισ μό κα τώ τερ ο από το ν το υ ρ κ ι­ κό. Α κόμα οι Ρώσοι υποτίμησαν σοβαρά το υ ς το υ ρ κ ικ ο ύ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς και τη φ ο νικότη τα τω ν σύγχρονω ν όπλων, με α π ο τέ λ ε ­ σμα σ οβ α ρές α π οτυ χίες κατά τα πρώτα στάδια το υ π ολέμου. Φ αινόταν λοιπ όν πως

Ο π ό λ εμ ο ς τη ς Κ ριμαίας α π ο τέλεσ ε ένα πολύ ο δ υ νη ρ ό μ ά θ η μ α για το υ ς Ρώ­ σους, αφ ού σε α υ τό ν ο Σ τρ α τό ς το υ ς π ολέ­ μησε με τε λ ε ίω ς απαρχαιω μένο εξοπ λισ μό. Σ ε ε κ είν η τη σ ύγκρουση οι Ρώσοι σ τρατιώ ­ τ ε ς χρησ ιμοπ οιούσ αν α κόμα μ ο υ σ κέτα και λειό κα ν να "να π ολεόντεια " π υροβόλα, τη σ τιγμή που οι Β ρ ετα νο ί και οι Γάλλοι χρησ ι­ μοπ οιούσαν ραβδω τά εμπ ρ ο σ θ ογεμή τ υ ­ φ έκια και π υροβόλα με β ε λ η ν ε κ έ ς π ολλα­ πλάσιο από α υ τό τω ν ρωσικών. Μ ε τά τη ν ή ττα οι Ρώσοι ή τα ν απ οφασισμένοι να μη β ρ εθ ο ύ ν π ο τέ πια σε π αρόμοια κατάσταση και έτσ ι άρχισαν ένα π ρόγραμμα ε υ ρ έ ο ς επ ανεξοπ λισ μού, βασικό σ τοιχείο το υ οποί­ ου ή τα ν η εισαγω γή σ ύγχρονου εξο π λ ι­ σμού για το π εζικό και το π υρ οβολικό. Η διαδικασία α υ τή δ εν είχ ε ο λο κλ η ρ ω θ εί ό ­ τα ν ε ξερ ρ ά γ η ο ν έο ς π όλεμ ος, π αρόλα αυ­ τά όμω ς το επ ίπ εδο εξοπ λισ μού το υ Ρωσι­ κού Σ τρ α το ύ ή τα ν σ χετικά ικανοποιητικό. Το 1877 ο Ρωσικός Σ τρ α τό ς ή τα ν βαθιά ε ­ π ηρ εα σ μένος από τις μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις το υ Πρωσικού Σ τρ α το ύ, το υ οποίου η οργάνω ­ ση το ν κα θ ισ τού σ ε ικανό να τριπλασιάσει τη δύναμή το υ σε δ εδ ο μ έν ο χρόνο. Το πρό­ βλη μα τω ν Ρώσων ή τα ν ό τι το σ χετικά μι­ κρό το υ ς σ ιδηροδρ ομικό δ ίκτυ ο , σε συν­ δυασ μό με τη ν αχανή το υ ς χώρα, δ εν το υ ς ε π έ τρ επ ε να σ υγκεντρώ σ ου ν γρήγορα το υ ς μ εγά λο υ ς σ τρ α το ύ ς το υ ς . Ομως αυτή η έλλ ειψ η δ εν είχ ε σοβαρό ρόλο σ τον συ­ γ κ ε κ ρ ιμ έν ο π όλεμο, σ τον οποίο είχαν ε ξ ο ­ λοκλή ρο υ τη ν π ρω τοβουλία. Σ τη ν αρχή το υ π ολέμου ο Ρωσικός Σ τρ α τό ς π αρέτα σ ­ σε 47 μ ερ α ρ χ ίες π εζικού (τω ν 16.000 π ερί­ που ανδρώ ν, σ υ ν ο δ ευ ό μ εν ες από ένα σύ­ ντα γ μ α τω ν 48 π υροβόλω ν το καθ ένα ) και 19 μ ερ α ρ χ ίες ιππικού (δ υ ν α μ ικό τη τα ς π ε­ ρίπου 7.000 ανδρώ ν η καθεμία). Ιδιαίτερη μνεία π ρέπ ει να γ ίν ει σ τον ιματισ μό τω ν Ρώσων, ο οπ οίος ή τα ν κατά γ εν ική ο μ ο λο ­ γία ο κ α λ ύ τερ ο ς τη ς επ ο χή ς και δ ια τηρ ήθ η κ ε σ χεδόν α να λλοίω τος ως το ν Α' Πα­ γκόσ μιο Π όλεμ ο. Αν και η επίσημη στολή τω ν Ρώσων έμ ο ια ζε πολύ με τις α ν τίσ το ι­ χ ες γ α λ λικές, το κίνημα το υ πανσλαβισμού είχ ε επ ιβά λει τη δική το υ "μόδα", αψ ηφώ ­ ν τα ς ακόμα και τις δ ια τα γές το υ ίδιου το υ

Τυφέκιο M artin i-P e ab o d y . Ε ξό π λιζε τις π ερ ισ σ ό τερ ες μ ο ν ά δ ες τω ν Τούρκων και είχ ε α π ο τελ εσ μ α τικ ό β ελ η ν εκ ές π ερίπου 1.500 m.

τσ άρου πάνω στο ζήτημα. Η νέα σ τολή είχε π ροκύψ ει από τις εμ π ειρ ίες το υ Ρωσικού Σ τρ α το ύ σ την Ανατολή, όπου οι κλιμα τολογ ικ έ ς σ υ ν θ ή κ ες ή τα ν σ χεδόν π άντα ακραί­ ες, και σύμφω να με β ρ ετα ν ικ ές μ α ρ τυ ρ ίες επ ρ ό κ ειτο για "τη ν τ ε λ ε ιό τ η τ α σ τον σ τρα­ τιω τικό ιματισμό". Π ερ ιελά μβ α νε ένα μάλ­ λινο π α ντελό νι και μια φ α ρδιά λευ κή μπλούζα από καμβά μέσα από τη ν οποία μπορούσαν να φ ο ρ εθ ο ύ ν άλλα ζεσ τά ρού­ χα, μπορούσ ε δ ε να "π λυθεί και να σ τεγνώ ­ σει σε μισή ώρα, δ ια τη ρ ώ ντα ς α κόμα τη ν αρχική όψη τη ς σ τολής". Για το ν χειμώ να π ρο βλεπ ότα ν ακόμα μια πολύ βαριά χλαίνη με κουκούλα , χωρίς τη ν οποία οι Ρώσοι θ α είχαν υπ οσ τεί α λη θ ινή π ανω λεθρία στις κλ ιμ α το λ ο γ ικ ές σ υ ν θ ή κες τω ν βαλκανικώ ν βουνών. Κ ρίνοντα ς γ εν ικ ά το ν Ρωσικό Σ τρ α τό μ π ο ρο ύμ ε να π ού με ό τι ή τα ν ελ α ­ φ ρά πίσω σε σχέση με το υ ς δ υ τικ ο ύ ς σε θ έμ α τα οργάνω σης και οπλισμού, αλλά απ ολύτω ς σ ύγχρονος σε ζη τή μ α τα υπ οδο­ μής, γ εν ικο ύ εξοπ λισ μού και κα τά ρτισ ης τω ν αξιω ματικώ ν. Η σ οβ α ρ ό τερ η έλλειψ ή το υ ή τα ν η ανυπ αρξία ενό ς αληθ ινο ύ γ ε ν ι­ κού ε π ιτελ είο υ που θ α κεφ αλαιοπ οιούσ ε τις α ρ χ ικ ές επ ιτυ χ ίες και τη ν εμπ ειρ ία από τις μάχες. Α υτή τη ν έλλειψ η οι Ρώσοι τη ν πλήρωσαν με λ α ν θ α σ μ έν ες επ ιλο γές και χ ιλιά δ ες ζω ές. Το 1877 οι Ρώσοι είχαν σε υπηρεσία δύο δ ια φ ο ρ ετικ ά μ ο ν τέλ α μονόσ φ αιρου οπι­ σ θ ο γ εμ ο ύ ς ραβδω τού τυ φ εκ ίο υ . Αυτού το υ είδ ο υ ς τα τυ φ έ κ ια είχαν φ έ ρ ε ι α λ η θ ι­ νή επανάσταση σ τον τρόπ ο μάχης, αφ ού η μεγάλη τα χυ βο λία (σε σχέση με τα εμπ ροσ θο γεμ ή) και το μεγά λο το υ ς β ε λ η ν ε κ έ ς είχαν κα τα σ τήσ ει π α ρω χημ ένες τις ναπο­ λ ε ό ν τ ε ιε ς τα κ τικ έ ς τω ν "ηρωικών" επ ιθ έ ­ σεων μ ε τη λόγχη. Οι π εζοί π λέον μπ ορού­ σαν να σ κοπ εύσ ουν γρήγορα και με α κρ ί­ βεια το ν αντίπαλο από απ οσ τάσ εις πολλών εκα το ν τά δ ω ν μ έτρ ω ν, αφ ού η π ρό οδ ος τ ό ­ σο στη σχεδίαση τω ν βολίδω ν, όσο και σ του ς μηχανισ μούς όπλισης ή τα ν σ υνεχής και ραγδαία. Το κα λ ύ τερ ο από τα δύο ρωσι­ κά όπλα ο νο μα ζότα ν Berdan II, ή τα ν α μ ερ ι­ κα νική ς σ χεδίασης και έ φ ε ρ ε τη σφραγίδα το υ Χίραμ Μ π ερντάν, δ ιο ικη τή τω ν ο μ ο ­ σπονδιακώ ν ε λ ε ύ θ ερ ω ν σ κοπ ευτώ ν κατά το ν Α μ ερ ικα νικό Εμφ ύλιο. Μ ε δ ια μ έτρ η μ α 0,40 in, βά ρ ος βολίδας 380 grains και χ ά λκι­ να φ υσ ίγγια με αρχική τα χ ύ τη τα 440 m/sec, είχ ε α π ο τελ εσ μ α τικ ό β ε λ η ν ε κ έ ς άνω τω ν 1.000 m και ε ξα ιρ ε τικ ή ευ θ υ β ο λία . Το μόνο π ρόβλημα με τα Berdan ή τα ν πως οι Ρώσοι δ εν δ ιέ θ ε τα ν ακόμα α ρ κ ετά από α υ τά τα ε ­ ξα ιρ ετικ ά όπλα, τα οποία είχαν αρχίσ ει να

Ρώ σοι ιπ πείς το 1882. Το γούνινο καπ έλο το υ α ξιω μ α τικ ο ύ δ εξιά π αραπ έμπ ει συνή θω ς σε Κ οζά κ ο υ ς, αλλά μ π ο ρ εί να π ρ ό κ ειτα ι και για τα κ τικ ο ύ ς δρ αγώ νους το υ ρω σικού ιππικού.

π α ρα δίδοντα ι μόλις το 1874. Το μ εγ α λ ύ τε ­ ρο μ έρ ο ς τω ν πεζώ ν ή τα ν οπ λισμένο με το τυ φ έ κ ιο Krnka, μια μ ετα τρ ο π ή ενό ς εμπ ροσ θ ο γ εμ ο ύ ς ραβδω τού όπλου, β α σ ικό τερ ες α ρ ε τέ ς το υ οποίου ή τα ν η χαμηλή τιμ ή και η σ τιβαρή κα τα σ κευ ή, ενώ η α κρ ίβεια και το ζύγισ μα υπέφεραν. Σ τη σ υ γ κεκρ ιμ ένη ε κ σ τρ α τεία οι Ρώσοι π εζοί επλήγησαν αρ­ κ ε τά από το ν κακό σχεδίασμά τω ν σ τρ α τη ­ γώ ν το υ ς και τις φ ρ ικ τέ ς κα ιρ ικές σ υνθ ή ­ κες, αλλά η σκληρή εκπ α ίδευσ η και η παρ οιμιώ δης κ α ρ τε ρ ικ ό τη τά το υ ς θ α αποδεικν ύ ο ν τα ν π α ρ ά γοντες- κλειδιά. Ενα σ ημείο κα θ α ρ ής υ π ερο χή ς τω ν Ρώσων αφ ορ ούσ ε το υ ς κα τώ τερ ο υ ς α ξιω μ α τικο ύ ς το υ ς , οι ο ­ π οίοι μοιρ ά ζοντα ν τις κα κο υ χ ίες και το υ ς κινδ ύ νο υ ς με το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ ς , υφ ι­ σ τά μ ενο ι τε ρ ά σ τιε ς απ ώ λειες αλλά και δί­ δ ο ν τα ς σε ό λ ε ς τις π εριπ τώ σ εις το η θ ικό π αράδειγμα που χρειαζόταν. Το ιππικό το υ Ρωσικού Σ τρ α το ύ ή τα ν σε πολύ καλή κατάσταση. Πριν από το ν πό­ λ εμ ο είχαν δ ιε ξα χ θ ε ί ασ κήσεις μ εγά λης κλίμακας, ενώ οι ε π ιτε λ ε ίς είχα ν μ ελ ετή σ ει τα μ α θ ή μ α τα το υ Α μ ερ ικα νικο ύ Ε μφ υλίου και το υ Γαλλο-πρωσικού π ολέμ ου . Τα δι­ δ ά γμ α τα που απ οκόμισαν ή τα ν πώς οι μαζι­ κ ές επ ελά σ εις τω ν ουσάρω ν και τω ν θ ω ρ α ­ κοφ όρω ν α νήκα ν σ το π α ρελθ όν, αφού με τα σ ύγχρονα τυ φ έ κ ια το π εζικό μπορούσε να α π οδ εκα τίσ ει το υ ς ιππείς από ε κ α το ­ ν τά δ ες μ έτρ α . Ε κείνο το οποίο χ ρ εια ζό τα ν π ραγματικά ή τα ν δραγώ νοι που θ α δ ιεξή γαν αναγνω ρίσ εις, επ ιδ ρ ο μ ές και ακροβολισ μούς, θ α μπορούσαν δ ε να π ολεμ ήσ ο υν και ως πεζοί. Π ραγμα τικά α υ το ί οι ιππείς, ο ­ π λισ μένοι με καραμπ ίνες Berdan, σ πάθες και γεμ ίσ μ α τα για κα τα σ τρ ο φ ές, α π οδεί­ χ θ η κ α ν ιδια ίτερα χρήσ ιμοι σε κά θ ε ρόλο και κυριάρχησ αν πλήρω ς επί τω ν Τούρκω ν

ομολόγω ν το υ ς . Ενα άλλο είδ ο ς ιππικού ή ­ τα ν βεβαίω ς οι Κοζάκοι, οι οποίοι παρείχαν τα 2/3 το υ ρωσικού ιππικού, οπ λισμένοι και οργανω μένοι με το ν τρ όπ ο τω ν δραγώνων. Α π οδ είχθη κα ν μάλλον α δ ιά φ ορ ο ι στα δ ύ ­ σκολα, επ ιτρ έπ ο ν τα ς σε π ο λλές π εριπτώ ­ σεις σ του ς Τ ούρ κους να κρ α τή σ ο υ ν ανοι­ κ τ έ ς τις γρ α μ μ ές επικοινω νίας το υ ς , ενώ οι ικ α ν ό τη τέ ς το υ ς α κόμα και σε αναγνω ρι­ σ τικές επ ιχειρήσ εις ή τα ν μ ικρές. Α ν τίθ ετα οι επ ελά σ εις το υ ς κατά απ οδιοργανω μένων ή υποχω ρούντω ν αντιπάλω ν π ροκάλεσαν σ το υ ς Τ ούρ κους α λ η θ ιν ές εκ α τό μ β ες . Η μόνη σοβαρή έλλ ειψ η που α ντιμετώ π ιζε το ρωσικό ιππικό ως σύνολο ή τα ν ο π εριο-

49

Κ οζά κοι το υ Ντον. Οι σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ι Κ οζά κοι α π ο τελο ύ σ α ν ένα είδ ο ς α σ τυ νο μ ία ς που δ ρ ο ύ σ ε στα σύνορα τη ς Ρω σικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς .

Το τυ φ έκ ιο Krnka. Α π ο τελ ο ύ σ ε το π λέον π ο λυ ά ρ ιθμ ο όπλο των Ρώσων, χω ρίς όμω ς να ξεχ ω ρ ίζει σε επ ιδ ό σ εις ή α κ ρ ίβ εια βολής. ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ν ο ύ β ιο ι ή Α ι& ίοπ ες βα σ ιβουζούκοι. Η μ έ τρ ια π ο ιό τη τα το υ το υ ρ κ ικ ο ύ ιππικού α ντα να κ λ ά τα ι κα θ α ρ ά τό σ ο σ τη ν εμ φ ά νισ η των ιππέων, όσο και σ τα α κ ο ν ιζ ό μ ε ν α άλογα.

50 ■■

ρισ μός τω ν π υρομαχικώ ν σε είκοσ ι μόνο φ υσ ίγγια ανά άνδρα, γ εγ ο ν ό ς που δ ε ν το υ ς ε π έτρ επ ε να δ ιεξα γ ά γ ο υ ν π α ρ α τετα μ έν ο αγώνα με α ντίσ τοιχα τμ ή μ α τα π εζικού. Το ρωσικό π υρ οβο λικό το υ 1877 ζούσ ε σ τιγμ ές ανα γέννησ ης. Μ ετά τη ν παταγώδη απ οτυχία κατά το ν Κριμαϊκό π όλεμ ο οι Ρώ­ σοι σ χεδιασ τές είχαν α ν α π τύ ξει διάφ ορα μ ο ν τέ λ α ορειχάλκινω ν ραβδω τώ ν οπισ θο­ γ εμ ώ ν πυροβόλων. Τα ρωσικά π υροβόλα εκ σ τρ α τεία ς είχαν β ε λ η ν ε κ έ ς από 2,5 ως 3,5 km, αλλά το μ εγ α λ ύ τερ ο π λ εο ν έκ τη μ ά το υ ς σε σχέση με τα εμπ ρ ο σ θ ο γεμ ή ή τα ν η πολύ μ εγ α λ ύ τερ η ταχυβολία. Σ τη ν Πρωσία ε κ είν η τη ν επ οχή π αράγοντα ν ήδη ραβδω ­ τά οπ ισ θογεμή π υρ οβόλα κα τα σ κευ α σ μέ­ να ε ξ ο λο κλήρ ου από χάλυβα, με πολύ μ ε ­ γ α λ ύ τερ η α ντο χή σε π α ρ α τετα μ έν ες β ο λ ές και μ εγ α λ ύ τερ ο β ε λ η ν εκ ές , αλλά η ρωσική τεχ νο λ ο γ ία δ εν είχ ε φ θ ά σ ει ακόμα σ το επί­ π εδο να κα τερ γα σ τεί το ν χάλυβα υψ ηλής α ν το χ ή ς που χρειαζόταν. Τα β λή μα τα περ ιελάμβαναν εκρ η κτικ ά , εμπ ρηστικά, σράπ νελ/β ολιδο φ ό ρ α και γεμ ίσ μ α τα διασποράς, αλλά η απόδοσή το υ ς α π ο δ είχ θ η κε μάλλον μ έτρ ια. Οι λόγοι τω ν αποτυχιώ ν το υ ρωσικού π υρ οβο λικού π ρέπ ει να αναζη τη θ ο ύ ν σ την π ερ ιο ρισ μένη, για λόγους οικονομίας, εκπ α ίδευσ η και σ την έλλειψ η καλού σ υντονισ μού με το π εζικό. Το σοβα­ ρ ό τερ ο π ρόβλημα τω ν π υροβόλω ν ή τα ν η γρήγορ η φ θ ο ρ ά τη ς ο ρ ειχ ά λκινη ς κά ννης και το μ εγ α λ ύ τερ ο το υ ς π λ εο ν έκ τη μ α ο σ τιβ α ρ ό τα το ς κιλλίβ α ντά ς το υ ς , που το υ ς ε π έ τρ ε ψ ε να επιβιώ σουν κατά τις α τε λ είω ­ τ ε ς χ ειμ ερ ιν έ ς π ο ρ είες μέσα από τα β α λ­ κανικά βουνά. Οι Ρώσοι π α ρ έτα ξα ν π ο λλές ε κ α το ν τά δ ε ς τέ το ια π υροβόλα σ τις επ ιχει­ ρήσεις, δ ια τηρ ώ ντα ς π άντα το α ρ ιθ μ η τικό π λεο ν έκ τη μ α έ ν α ν τι τω ν Τούρκων. Ε κείνη τη ν εποχή ο Ρωσικός Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε α κό ­ μα α ρ κ ετά π ολυβόλα τύπ ου Gatling, τα ο ­ ποία όμω ς είχαν τα χ θ ε ί απ οκλεισ τικά σε διάφ ορα οχυρά, επ ειδ ή δ ε ν είχ ε αναπ τυ­ χ θ ε ί α κόμα επ ιθ ετικ ό δ ό γμ α χρήσ ης το υ ς.

Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Η Ο θω μανική Α υ το κ ρ α το ρ ία ή τα ν, ό ­ πως π ροείπ αμε, χ ρ εω κο π η μ ένη , αλλά α υ τό Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

δ εν εμπ όδισ ε το υ ς σ ου λτά νου ς από το να εξοπ λίσ ο υν το ν Σ τρ α τό το υ ς με τη ν τ ε λ ε υ ­ τα ία λ έ ξη τη ς τεχ νο λ ο γ ία ς, π ληρώ νοντας μάλιστα με χρυσό. Το βασικό τυ φ έ κ ιο που εξό π λ ιζε το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς το υ π εζι­ κού ή τα ν το α μ ερ ικα νικό ο π ισ θ ο γεμ ές ρα­ βδω τό Martini Peabody, μια β ελ τιω μ έν η πα­ ραλλαγή το υ διάσημου Martini Henry που χρησ ιμοπ οιούσ ε ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς. Μ ε βάρος βολίδα ς 486 grains, αρχική τα χ ύ ­ τη τα 390 m/sec και ε ξα ιρ ε τικ ό ζύγισμα, α­ π ο δ είχ θ η κε ε ξα ιρ ε τικ ά φ ο νικό ακόμα και σε απ οστάσεις άνω το υ ενό ς χ ιλιο μ έτρ ο υ . Α ν τίθ ετα με το Martini Henry που χρη σ ιμ ο ­ π οιούσε χάρτινα φυσίγγια, το Peabody χ ρ η ­ σιμοποιούσε χάλκινα και σ ήμερ α εκ τιμ ά τα ι πως ή τα ν το κα λ ύ τερ ο τυ φ έ κ ιο από όσα χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν κατά τη σ ύγκρουση.

Ενα ακόμα τυ φ έ κ ιο που χρησιμοπ οιούσαν ευ ρ έω ς οι Τούρκοι ή τα ν το β ρ ετα νικ ό Snider που π ρ ο ερ χό τα ν από μ ετα τρ ο π ή το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ εμπ ρ ο σ θ ο γ εμ ο ύ ς Enfield. Αν και ή τα ν α ντίσ τοιχο το υ Krnka, το "δ ε ύ τε ­ ρο" τυ φ έ κ ιο τω ν Τούρκω ν ή τα ν πολύ καλύ­ τε ρ ο όπλο από το ρωσικό σε ό λο υς το υ ς το μ είς . Η σ τολή τω ν Τούρκω ν πεζώ ν ή τα ν μπλε χρώ μ α τος, π αρόμοια με αυ τή τω ν Γάλλων ζουάβω ν και τό σ ο κακής π ο ιό τη τα ς ώστε από το υ ς π ρώ τους μ ή ν ες οι Τούρκοι σ τρα­ τιώ τε ς παρουσίαζαν ο ικ τρ ό θ έα μ α , ενώ δ εν π αρείχε και καμία ουσιαστική προστα­ σία από τις κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κες. Τη στολή συμπλήρω ναν ένα κόκκινο φ έσ ι και ένα εί­ δος σανδαλιού, π α ντελώ ς α κα τά λλη λα για τα βα λκανικά βουνά. Η ο θω μανική κ υ β έρ ­ νηση μπ ορεί να είχ ε μ ερ ιμ ν ή σ ει για το ν κα­ λό οπλισμό τω ν πεζώ ν τη ς , αλλά είχ ε α­ γ νο ή σ ει π α ντελώ ς το λ επ τό ζή τη μ α τη ς δι­ ο ικ η τικ ή ς μέρ ιμνας. Μ ετά το υ ς π ρώ τους 23 μ ή ν ες έπαψ αν να φ θ ά ν ο υ ν στο μέτω πο είδ η ιματισ μού για να α ν τικα τα σ τα θ ο ύ ν τα παλαιά, με α π ο τέλεσ μ α στα τε λ ικ ά στάδια το υ π ολέμ ου οι σ τρ α τιώ τες να π ο λεμ ο ύ ν ν τυ μ έ ν ο ι με κο υ ρ έλια και κά θ ε λ ο γή ς υφά­ σματα, με π ροφ ανή α π ο τελ έσ μ α τα τόσο στη διαβίωση, όσο και στο η θ ικό το υ ς. Το το υ ρ κ ικ ό ιππικό δ ια κρ ινό τα ν σε τα ­ κτικ ό και ά τα κ το . Ω στόσο η δια φ ορ ά α υτή ή τα ν μάλλον θ εω ρ η τική , καθώ ς τα άλογα ή τα ν λίγα και κα κής π ο ιό τη τα ς και οι ιππείς επ ιεικώ ς α νεκπ α ίδ ευ τοι. Ολοι σ χεδόν οι ιπ­ π είς ή τα ν οπλισμένοι μ ε τη φ η μ ισ μ ένη ε ­ παναληπτική αραβίδα Winchester, με χω ρη­ τικ ό τη τα 12,15 ή 17 φυσιγγίων. Αν και η πο-

Ε π ιθεώ ρηση το υ σ υ ν τά γ μ α το ς "Π ρ εο μ π ρ α ζέν σ κι" σ τη ν Αγία Π ετρ ο ύ π ο λ η κ α τά τη δ εκ α ε τία το υ 1880. Δ ια κ ρ ίν ε τα ι η λ ε υ κ ή μ π λούζα από καμβά που κ ρ ινό τα ν από το υ ς Ευρω π αίους ως "η τε λ ε ιό τ η τ α σ το ν σ τρ α τιω τικ ό ιμ α τισ μ ό ".

λύ μεγάλη τα χυ βο λία και η π ρω το φ α νής χ ω ρ η τικό τη τα το υ γεμ ισ τή ρ α ή τα ν σοβαρά π λεο ν εκτή μ α τα , οι Ευρωπαίοι α ξιω μ α τικοί το θ εω ρο ύσ α ν π αντελώ ς α κα τά λλη λο όπλο για σ τρα τιω τική χρήση, κυρίω ς λόγω τη ς μικρής ισχύος το υ φ υσ ιγγίου το υ . Το β ε λ η ­ ν ε κ έ ς το υ όπλου δ ε ν υ π ερ έβ α ινε τα 100 m, τη σ τιγμή που η αραβίδα ιππικού Berdan ε ί­ χε α π ο τελ εσ μ α τικ ό β ε λ η ν ε κ έ ς άνω τω ν 800 m. Παρά τις επ ιφ υ λά ξεις τω ν Ευρωπαίων η ισχύς π υρός α υ το ύ το υ όπλου ή τα ν μεγάλη και οι Τούρκοι ιππείς θ α μπορούσαν να π ροκαλέσ ουν μεγάλη ζημιά αν σ τέκ ο ν τα ν να π ολεμήσουν. Δυστυχώ ς για το υ ς Τούρ­ κους α ξιω μ α τικού ς, το ιππικό το υ ς δ ε ν πο­ λ έμ η σ ε ο ύ τε σε μια περίπτωση το υ ς Ρώ­ σους, π ρ ο τιμώ ντα ς τη λεηλα σ ία και φ ε ύ γ ο ­ ν τα ς κά θ ε φορά που εμ φ α νιζό τα ν ρωσικό ιππικό. Το ά τα κ το ιππικό το α π οτελούσ α ν κυρίω ς βαζιβουζούκοι, εξο π λ ισ μ έν ο ι παρό­ μοια με το υ ς τα κ τικ ο ύ ς . Η δράση αυτώ ν τω ν "εθ ελ ο ν τώ ν " είχ ε ε ξο ρ γ ίσ ει το υ ς Ευ­ ρωπαίους π ολίτες, αφού η α γρ ιό τη τά το υ ς έχ ει μ είν ει π αροιμιώ δης. Ο Β ρ ετα ν ό ς αξιω ­ μ α τικό ς Μ π έικερ, που υ π η ρ ετού σ ε ως σ τρ α τηγό ς τω ν Τούρκων, το υ ς π ερ ιέγρα ψ ε ως εξή ς : "Αποβράσματα τη ς Σ μ ύ ρ νη ς και τη ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς , Α ρ α β ες λ η σ τές, φυγόδικοι από τη ν Α να το λία ... και ανάμεσ ά το υ ς οι π ρώ τοι σ του ς βιασ μούς Κιρκάσιοι και Γε­ ωργιανοί". Η π ρακτική τω ν σφαγών και τη ς κακοπ οίησης ε π ε κ τά θ η κ ε και σ του ς Ρώ­ σους αιχμα λώ τους, με τε λ ικ ό α π οτέλεσ μα

μ ερ ικ ο ί Ρώσοι δ ιο ικ η τές να απ αγορεύσουν σ του ς ά ν δ ρ ες το υ ς να σ υλλα μβάνουν Τ ούρ κους αιχμαλώ τους. Το το υ ρ κ ικ ό π υρ οβο λικό ή τα ν θ εω ρ η ­ τικά επαρκώ ς εξοπ λισ μ ένο με ορειχάλκινα οπ ισ θογεμή π υροβόλα α ντίσ τοιχα εκείνω ν τω ν Ρώσων, είχ ε δε στη δ ιάθεσ ή το υ και 50 περίπου χαλύβδινα π υροβόλα Krupp, τα ο ­ ποία ή τα ν τα κα λ ύ τερ α π υροβόλα εκσ τρ α ­ τε ία ς τη ς επ οχής. Ομως η κακή π οιότητα τω ν αλόγων, η α νεπ αρκής εκπ α ίδευσ η και κυρίω ς οι μ ειω μένο ι α ρ ιθ μο ί τω ν π υρ οβό­ λω ν δ εν επ έτρ εψ α ν π ο τέ σ του ς Τούρκους π υ ρ ο β ο λ η τές να α π ο δ είξο υ ν τη ν όποια α-

ξία το υ ς . Σ τα τε λ ε υ τα ία σ τάδια το υ π ο λέ­ μου μάλισ τα τα π υροβόλα έμ ειν α ν ουσια­ σ τικά α κίνη τα , αφ ού τό σ ο σι ζω ο τρ ο φ ές όσο και τα άλογα είχαν ε κ λ είψ ε ι τελείω ς . Ε ξάλλου, αν και οι Τούρκοι δ ιέ θ ε τα ν και α υ το ί 200 περίπου αυσ τριακά π ολυβόλα τύπ ου Gatling τω ν 20 καννών, π ο υ θ ενά στα χ ρ ο νικά το υ π ολέμ ου δ εν α ν α φ έρ ετα ι η χρήση το υ ς. Κ ρίνο ντα ς γ εν ικά το επ ίπ εδο τω ν το υ ρ ­ κικών δ υνά μεω ν διαπ ιστώ νουμε μια σειρά από α ν τιφ α τικ ά χαρακτηρισ τικά. Αν και ο ο ­ πλισμός ή τα ν ικανοπ οιητικός, η το υ ρ κική π λευρά υ σ τερ ο ύ σ ε απ ελπιστικά σε θ έ μ α τα λογ ισ τικ ή ς υπ οσ τήριξης. Αν και οι σ τρατιώ ­ τ ε ς π ολέμησ αν α ρ κ ετά καλά (ειδικά σ την άμυνα), το επ ίπ εδο ακόμα και τω ν α ν ώ τε­ ρων α ξιω ματικώ ν ή τα ν χείρισ το, απ όρροια τη ς ευ ν ο ιο κρ α τία ς και τω ν απ ολιθω μένω ν κοινω νικώ ν δομώ ν τη ς α υ το κρ α το ρ ία ς. Αυ­ τά τα δύο στοιχεία, η ανεπ ά ρκεια τω ν αξιω ­ ματικώ ν και η κακή λογισ τική υποστήριξη, οδήγησ αν σ την τε λ ικ ή ή ττα , α π οδεικνύον τα ς π ερ ίτρα να σε ό λο υς το υ ς υ π ο τελ είς και σ του ς γ ειτο ν ικ ο ύ ς λα ο ύ ς πως η Οθω ­ μανική Α υ το κρ α το ρ ία ή τα ν ένα ς γ ίγα ντα ς με πήλινα πόδια που μπορούσ ε ίσως να κα­ τα σ τέ λ λ ε ι τις σ π οραδικές εξεγ έ ρ σ εις , α λ­ λά α δ υνα το ύσ ε π λέον να σ τα θ εί α ξιοπ ρεπώς στο π εδίο τη ς μάχης. Οι Τούρκοι σ τή ­ ριζαν α ρ κ ετά στις οχυρώ σ εις το υ ς και α κό ­ μα π ερισ σ ότερα σ του ς δ ιά φ ορ ου ς τυ χ ο ­ δ ιώ κτες Ευρωπαίους α ξιω μ α τικο ύ ς που υ­ π ηρ ετο ύσ α ν σ τον Σ τρ α τό το υ ς, αλλά είχαν μ είν ει απ ελπιστικά πίσω στη σ ύλληψ η τη ς δ ιεξα γω γή ς το υ σ ύγχρονου π ολέμου. Δ εν είχαν π ο τέ ενιαίο σχέδιο δράσ ης για το ν π όλεμο, αφού κά θ ε σ τρ α τη γό ς προσπα­ θ ο ύ σ ε π ερ ισ σ ότερ ο να υ π ο νο μεύει το υ ς α­ ντιζή λ ο υ ς το υ παρά να σ χεδιάζει σ τρα τιω ­ τικ ο ύ ς ελιγ μ ο ύ ς. Α κόμα και οι μισ θοφ όροι αξιω μ α τικοί πολύ γρήγορα αποκαρδιώ νον τα ν από τη ν π α ντελή έλλ ειψ η σ υ ν το νι­ σμού και οργάνωσης. Οι ό π ο ιες προσπά­ θ ε ιε ς εκσ υγχρονισ μού αφ ορούσ α ν κυρίω ς τη ν π ρ ο μ ή θ εια σ ύγχρονω ν π ολεμικώ ν μ έ ­ σων, ενώ η εκπ α ίδευσ η, οι ασ κήσεις πάνω σε τα κ τικ ο ύ ς ε λ ιγ μ ο ύ ς και η επ ιμ ελ η τεία α­ πασχολούσαν ελάχισ τα το υ ς Τ ο ύρ κο υς επι­ τε λ ε ίς . Το κλ ειδ ί τη ς απ οτυχία ς το υ ς ή τα ν η α ν ικα ν ό τη τά το υ ς να απ ειλήσ ουν τη γ έ ­ φυρα σ τον Δ ούναβη, που α π οτελού σ ε το ν μονα δικό "πνεύμονα" για τη ρωσική σ τρα ­ τιά, α κόμα κι ό τα ν οι Ρώσοι είχαν ελά χ ισ τες ε φ ε δ ρ ε ίε ς να δ ια θ έσ ο υ ν για τη ν κάλυψή τη ς.

mm

ΟΙ ΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Ο τσ ά ρ ο ς τη ς Ρω σίας Α λέξα ν δ ρ ο ς Β'.

Σ τις 24 Απριλίου 1877 ο τσ ά ρ ος Α λ έξα ν ­ δ ρ ο ς Β' κή ρ υ ξε το ν π όλεμ ο σ την Τουρκία και τη ν ίδια μέρ α τα ρωσικά σ τρ α τεύ μ α τα εισχώ ρησαν στη Ρουμανία, η οποία ανακήρ υ ξε τη ν α νεξα ρ τη σ ία τη ς αποκηρύσσον τα ς τη ν υ π ο τέλ εια που θ εω ρ η τικ ά ό φ ειλ ε σ τον σ ουλτάνο. Ο σ τρ α τό ς εισ βο λής αποτ ε λ ε ίτ ο από έ ξ ι σώματα σ τρα τού (κα θένα από τα οποία π ερ ιελά μ β α νε δύο μ ερ α ρ χ ίες π εζικού και μία ιππικού), 400 περίπου ποΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ρώ σοι σ τρ α τιώ τε ς (π ιθανώ ς α νήκουν σ ε σ ύ ν τα γ μ α φρουρώ ν) σ τη Β αρ σ οβ ία το 1887. Φ α ίνετα ι κ α θ α ρ ά η χ ειμ ερ ιν ή σ το λ ή το υ Ρω σικού Σ τρ α το ύ και οι μονίμω ς π ρ ο σ α ρ μ οσ μ ένες ξιφ ο λ ό γ χ ες σ τα τυ φ έκ ια B erdan.

52 mm

λ ιο ρ κη τικ ά π υρ οβόλα και εξοπ λισ μό για τη γεφ ύρω σ η το υ Δ ούναβη, που ή τα ν το β ό ­ ρειο σύνορο τη ς Ο θω μανικής Α υ το κ ρ α το ­ ρίας. Το ρωσικό σχέδιο π ρ ο έβ λεπ ε ό τι τα τέσ σ ερ α από τα έ ξ ι σώματα θ α π ερνούσ αν το ν Δ ούναβη σ την π εδ ινή π εριοχή μ ετα ξύ Ρ ούσελ και Ν ικόπ ολης, στο κ έ ν τρ ο τω ν βουλγαρο-ρουμανικώ ν συνόρων, και τα π λευρά το υ ς θ α κα λύ π το ντα ν από σ χετικά μ ικ ρ ές δ υνά μεις στο α ρ ισ τερό (Δοβρουτσά) και τις ρ ο υ μ α ν ικές δ υ νά μ εις σ το δ ε ­ ξιό (Βιδίν). Κ λειδ ί για τη ρωσική επ ιτυχία ε ί­ χε θ εω ρ η θ ε ί από τη ν αρχή η τα χ ύ τη τα π ροέλασ ης προς τα νότια, ενώ ως α ν τικ ε ι­ μ εν ικ ό ς σκοπός είχ ε ο ρ ισ τεί η Αδριανούπολη, η “π ύλη" τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης. Ε κτό ς από το ν χειμώ να υπήρχε ένα ς ακόμα λόγος για βιασύνη. Οι Ρώσοι γνώ ριζαν ό τι το π ολιτικό κλίμα θ α ά λλα ζε και πως αργά ή γρήγορα οι υπ όλοιπες ευρ ω π α ϊκές δυνά ­ μ εις θ α επ ενέβ α ινα ν υπέρ τη ς Τουρκίας. Μ έχρ ι τα μέσα Ιουνίου είχαν σ υγκεντρώ σ ει το ν σ τρα τό το υ ς γύρω από το Β ο υ κ ο υ ρ έ­ στι, είχαν αναγνω ρίσ ει εκ τε ν ώ ς τα σύνορα και είχαν επ ιλ έξε ι τα σ ημεία διάβασης το υ Δούναβη. Τη ν ύ κ τα τη ς 22ας Ιουνίου το 19ο Σώμα Σ τρ α το ύ τω ν Ρώσων εισ έβ α λ ε στη Δ οβρουτσά και κα τέλ α β ε τη Σιλισ τρία (Δ ορύσ τολον), ενώ οι το υ ρ κ ικ έ ς δ υ νά μ εις π ροκάλυψης απ οσ ύρονταν προς τα νότια. Σ τις 26 Ιουνίου και αφού είχαν π ρ ο η γ η θ εί επ ιχει­ ρ ήσ εις εξα π ά τησ η ς μ εγά λη ς κλίμα κας και βομβαρδισ μοί τω ν π αραδουνάβιω ν ο χυ ­ ρών από το Β ιντίν ως τη Ν ικόπολη, το 8ο Σώμα π έρασε το ν Δ ούναβη λίγο α να το λικότε ρ α τη ς Ν ικόπ ολης κ ο ν τά στο Σφισ τόφ. Η το υ ρ κ ικ ή αντίδρασ η ή τα ν αρχικά αναιμική, αφ ού ο το π ικό ς δ ιο ικ η τή ς π ίσ τεψ ε ό τι επ ρ ό κειτο για π αραπ λανητική ενέρ γ εια . Μια τα ξια ρχία π εζικού που βρ ισ κότα ν σ το Σφισ τόφ ε π ιτέ θ η κ ε δ ια τα κτικά και αποκρούσ τη κε με α π ο τέλεσ μ α τη ν υποχώρηση τω ν Τούρκω ν μέσα στη Ν ικόπολη. Οι Ρώσοι ε ί­ χαν δ ια β εί επ ιτυχώ ς το ν Δ ούναβη σε ένα σ ημείο όπου οι ό χ θ ες απείχαν περίπου 300

ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

μ έτρ α και μέσα σε δ ύο η μ έ ρ ε ς έσ τησ αν μια γέφ υρ α , η οποία θ α α π οτελού σ ε το ν μονα­ δικό "πνεύμονα" τη ς ρωσικής σ τρα τιά ς για το υπόλοιπο τη ς εκσ τρ α τεία ς. Α π ένα ντι σ τον επ α γγελμα τισ μ ό που επ έδ ειξα ν οι Ρώσοι σε α υ τό το πρώ το σ τά­ διο, οι Τούρκοι τή ρ η σ α ν ά νευ ρη και απαθή στάση. Δ ιατήρησ αν τις δ υ νά μ εις το υ ς δια­ σ κορπ ισ μένες σε ένα μέτω π ο που ε κ τε ιν ό ­ τα ν από τη Μ αύρη θάλασσα ως τις Σ ιδ η ρ ές Π ύλες, ελπ ίζο ντα ς πως οι αντίπ αλοί το υ ς θ α προσπαθούσαν να διεισ δύσ ουν μέσω τη ς Δ οβρο υ τσ ά ς, όπου το έν το ν ο α νάγλυ­ φ ο και οι οχυρώ σ εις το υ ς θ α το υ ς έδινα ν σ οβ α ρές ελπ ίδ ες επ ιτυχίας. Μ όλις όμω ς οι Ρώσοι διασφάλισαν τη γέφ υ ρ α , απέσπασαν ένα τμ ή μ α ιππικού και π εζικού 12.000 π ερ ί­ που ανδρώ ν, το οποίο π ρ ο ω θ ή θ η κ ε γρ ή γο ­ ρα προς Ν ότο με στόχο τα π εράσ ματα τω ν βουνώ ν που βρ ίσ κοντα ν εκ εί. Τους απα­ σχολούσε ειδ ικά το πέρασμα τη ς Σίπκα, επί το υ οποίου δέσποζαν δύο κ ο ρ υ φ ές και το οποίο έπ ρεπ ε με κά θ ε θυσ ία να κα τα λ η ­ φ θ ε ί π ρ ο κειμ ένο υ να ε π ιτε υ χ θ ε ί η γρ ή γο ­ ρη διείσδυση που επιθυμούσαν. Αν και η πρώτη επ ίθεσ η που εξα π έλυσ α ν οι Ρώσοι α π οκρο ύσ τη κε, ή τα ν φ α νερ ό ό τι οι 4.000 ά ν δ ρ ες οι οποίοι υπεράσπιζαν το πέρασμα δ εν θ α κρατούσ αν για πολύ και έτσ ι το βράδυ τη ς 18ης Ιουλίου οι Τούρκοι το ε κ ­ κένωσαν. Ο δ ρ ό μ ο ς για τη Φιλιππούπολη και τη ν αποκοπή τη ς Σόφ ιας ή τα ν ανοι­ κτό ς. Ξ αφνικά όμω ς οι Ρώσοι σταμάτησαν. Ο τσ ά ρ ος είχ ε αποφασίσει να π α ρα κολου­ θ ή σ ει τη ν εισ βολή, με α π ο τέλεσ μ α τη ν πρόκληση φ ο β ερ ή ς ανασ τάτω σ ης τόσ ο στο σ ύσ τημα δ ιο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ να ς τω ν Ρώ­ σων (η σ υνοδεία το υ χ ρ εια ζό τα ν 17 τρ α ί­ να!), όσο και στα μυαλά τω ν σ τρα τηγώ ν το υ ς. Αντί να επ ιδιώ ξουν τη συνεπή εφ α ρ ­ μογή το υ αρχικού σχεδίου, άρχισαν να α­ σ χολούνται με τη ν κα τά κτησ η π ολιτικώ ν ή εδα φ ικώ ν στόχων, που μπ ορεί να είχαν α­ πήχηση σ τις δ υ τικ έ ς ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς και στο π ερ ιβ ά λλο ν το υ τσ άρου αλλά δ ε ν είχαν μ ε ­ γάλη τα κ τικ ή αξία.

Ενας τ έ το ιο ς σ τόχος ή τα ν και η πόλη τη ς Π λεύνας, ουσ ιαστικά μια κω μόπολη π ε­ ρίπου 40 km από τη Ν ικόπολη, η οποία βρι­ σ κότα ν σε ένα σ τα υ ρο δρ όμ ι σ του ς πρόποδ ε ς τη ς ο ροσ ειράς το υ Αίμου. Ε π ρόκειτο π ράγματι για μια σ τρα τηγική θ έσ η η οποία μπορούσ ε να υ π ερκερ α σ τεί, αλλά οι Ρώσοι σ τρ α τηγο ί φ ο β ο ύ ν τα ν τη ν ε γ γ ύ τ η τά τη ς στη γ έφ υ ρ α το υ Δ ούναβη. Σύμφ ω να με το σχέδιο, μ ετά τη ν κατάληψ η τη ς Ν ικόπ ολης στις 16 Ιουλίου η 5η Μ εραρχία Π εζικού επι­ τ έ θ η κ ε κα τά τη ς Π λεύνα ς σ τις 20 το υ ίδιου μήνα. Ομως 11.000 Τούρκοι σ τρ α τιώ τες βρ ίσ κοντα ν ήδη εκ εί, αφού είχαν διανύσει τα 170 km από το Βιδίν σε μια εβδο μά δα . Η ρωσική επ ίθεσ η α π οκρ ο ύσ τη κε με πολύ βα ρ ιές απ ώ λειες, τη σ τιγμή που ν έ ε ς το υ ρ ­ κ ικ ές ενισ χύσ εις εισ έρ χ ο ντα ν σ την πόλη. Οι Ρώσοι δοκίμασ αν πάλι στις 30 Ιουλίου, ό ­ τα ν ο λό κληρ ο το 9ο Σώμα Σ τρ α το ύ και μια τα ξια ρ χία Κοζάκων ε π ιτέθ η κ α ν σ τους 22.000 (πλέον) α μ υ νό μ ενο υ ς. Οι Τούρκοι εί­ χαν ε κ τιμ ή σ ει σωστά τη σ φ ο δ ρ ό τη τα τη ς ε ­ π ίθεσ ης που θ α γ ινό τα ν και είχαν σκάψει βαθιά και σ τενά χαρακώ ματα, απ ένα ντι στα οποία το ρωσικό π υροβολικό α π ο δ είχ θ η κε α να π ο τελεσ μα τικό. Οι Ρώσοι π εζοί θ ε ρ ί­ σ τηκα ν σε απ οστάσεις ενό ς χ ιλιο μ έτρ ο υ από το υ ς έμ π ειρ ο υ ς Τ ο ύρ κο υς σ τρα τιώ ­ τ ε ς , οι οποίοι ή τα ν β ετερ ά ν ο ι το υ π ολέμου με τη Σ ερβία και το Μ αυροβούνιο. Μ ε τις απ ώ λειες να υπ ερβα ίνουν τις 7.000, το ρω­ σικό η θ ικό δ έ χ θ η κ ε ένα γ ερ ό ράπισμα. Ω στόσο πιο σ ημαντική σ υνέπ εια ή τα ν ό τι το όνομα “Π λεύνα" άρχισε να σ τοιχειώ νει τ ο υ ς Ρώσους σ τρ α τηγο ύς. Τα ν έα τη ς απο­ τυ χ ία ς σ την Π λεύνα είχαν φ θ ά σ ει στη Ρω­ σία και σ την Ευρώπη και οι Ρώσοι άρχισαν να αισ θάνονται τη ν πίεση μιας π ιθα νής α­ νά μ ιξη ς τω ν Ευρωπαίων. Ομως δ εν μπο­ ρούσαν να κάνουν τίπ ο τε άλλο από το να π ερ ιμ έν ο υ ν ενισ χύσ εις, αφού κι ά λ λ ες το υ ρ κ ικ έ ς δ υ νά μ εις είχαν λ ά β ει θ έσ εις νό­ τια και α να το λικά τη ς Π λεύνας, α π οκλείο ­ ν τα ς έτσ ι τη γρήγορη προώ θηση προς τη Σόφια. Η "δ υ τικ ή ” προώθηση τω ν Ρώσων ε ί­ χ ε σ ταμα τήσ ει. Σ τα α να τολικά, τρ ία σώματα σ τρα τού

Ο Τούρκος σ τρ α τη γ ό ς Σ ο υ λ εϊμ ά ν πασάς. Μ ε τ ά τη ν α π ο τυ χία το υ τιμ ω ρ ή θ η κ ε μ ε 15ετή ε γ κ λ εισ μ ό σε φ ρ ο ύ ρ ιο .

Π ίνακας το υ Ρώ σου ζω γράφ ου Ποπ όφ σ το ν οποίο α π ο δ ίδ ετα ι πολύ δ ρ α μ α τικ ά η απελπ ισμένη άμυνα τω ν Ρώσων και τω ν Βουλγάρω ν σ το π έρα σ μ α τη ς Σίπκα.

προσπάθησαν να π ρο ω θ ηθ ού ν ανα τολικά το υ π οταμού Γιάντρα, αλλά αναγκάσ τηκαν να υποχω ρήσουν κάπως ό τα ν εμ φ α ν ίσ τη ­ καν α να φ ο ρ ές για υ π έ ρ τε ρ ε ς το υ ρ κ ικ έ ς δ υνά μεις που προσέγγιζαν. Α υτό που είχε σ υμβεί ή τα ν ό τι 45.000 περίπου Τούρκοι σ τρ α τιώ τες υπό το ν Σ ο υ λεϊμ ά ν πασά είχαν δ ιαπ εραιω θεί από τη θάλασσα στο Μπουργ κά ς κι από ε κ ε ί κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν δυτικά . Α υτό ειδ ικά το σώμα σ τρα τού τω ν Τούρκω ν θ α μπορούσ ε να έχ ει κερ δ ίσ ει το ν π όλεμο. Θα μπορούσ ε να επ ιλ έξε ι να εν ω θ εί με τις ά λ λ ες 45.000 που βρ ίσ κοντα ν σ τον Γιάντρα και να ε π ιτε θ ε ί βό ρεια προς τα προαναφ ε ρ θ έ ν τα τρ ία σώματα σ τρα τού ή δυτικά, προς τη ν κα τεύ θυ νσ η τη ς Π λεύνας, όπου οι Ρώσοι π ερνούσ αν δ ύ σ κο λες σ τιγμ ές. Σε α μ φ ό τε ρ ε ς τις π εριπ τώ σ εις οι π ιθ α νό τη ­ τ ε ς επ ιτυ χία ς θ α ή τα ν σ η μ α ντικές, γ ια τί οι Ρώσοι δ εν είχαν πάνω από 120.000 ά ν δ ρ ες νότια το υ Δ ούναβη (ά λλες 40.000 περίπου βρ ίσ κοντα ν στη Δοβρουτσά), ενώ η γ έ φ υ ­ ρα το υ Ρωσικού Σ τρ α το ύ απ είχε μόνο 50 km από τη ν Π λεύνα ή το ν Γ ιάντρα. Ομως οι Τούρκοι ε π ιτέθ η κ α ν στο πέρασμα τη ς Σίπ­ κα και α υ τό το υ ς στοίχισε τε λ ικ ά το ν π ό λε­ μο. Σ τη Σίπκα βρ ίσ κοντα ν σ τις α ρ χές Αυγού σ του 4.500 περίπου σ τρ α τιώ τες, από το υ ς οπ οίους οι μισοί ή τα ν Βούλγαροι, ενώ οι πιο κ ο ν τιν έ ς ρω σικές ενισ χύσ εις βρίσκο­ ν τα ν περίπου 50 km β ο ρ ειο α ν α το λ ικ ά κο­ ντά στο Τύρνοβο. Ε ναντίον αυτώ ν ο Σ ο υλεϊμάν εξα π έλυ σ ε το υ ς 45.000 σ τρ α τιώ τες το υ στις 21 Α υγούσ του. Η επ ίθεσ η τω ν Τούρκω ν ή τα ν ασ υντόνισ τη, το π υρ οβο λι­ κό λίγο και οι Ρώσοι δ ιέ θ ε τα ν στα υψώ ματα μια κ υ ρ ιευ μ έν η π υροβολαρχία Krupp. Επί π έν τε η μ έ ρ ε ς οι το υ ρ κ ικ έ ς επ ιθ έσ εις ή τα ν σ υνεχείς, α ιμ α τη ρ ές και άκαρπ ες. Οι Ρώσοι και οι Β ούλγαροι που υπεράσπιζαν τα υψώ­ ματα γνώ ριζαν τι το υ ς π ερ ίμ εν ε αν π α ραδίδονταν κι έτσ ι συνέχισαν το ν αγώνα ακόμη κι ό τα ν το υ ς τελείω σ α ν τα πυρομαχικά, π ετώ ντα ς π έτρ ες εν α ν τίο ν τω ν Τούρ­ κων που προσπαθούσαν να α ν έβ ο υ ν στις

π λαγιές. Την π έμπτη η μ έρ α εμ φ α νίσ τη κα ν μ εγ ά λ ες ρω σικές ενισ χύσ εις και σι Τούρκοι απ οσ ύρθηκαν έχ ο ν τα ς χάσει περίπου 13.000 ά νδ ρ ες, ένα ν τι περίπου 3.500 Ρώ­ σων και Βουλγάρων. Οι Ρώσοι είχαν κ ρ α τή ­ σει και η μόνη ξεκο ύ ρ α σ τη δύναμη τω ν Τούρκω ν είχ ε π ρακτικά α υ το κα τα σ τρ α φ εί. Εχοντας εξα σ φ α λίσ ει το πέρασμα τη ς Σίπκα και συνεπώς το α να το λικό π λευρό το υ ς οι Ρώσοι σ υγκέντρω σ αν πάνω από 80.000 ά ν δ ρ ες και περίπου 450 πυροβόλα, π ρ ο κειμ ένο υ να ε π ιτε θ ο ύ ν ε κ ν έο υ στην Π λεύνα. Η επ ίθεσ η άρχισε με μια κυ κλω τι­ κή κίνηση ό τα ν 27.000 Ρώσοι επ ιτέθ η κα ν στη Λόβτσα, μια πόλη σε απόσταση 15 km από τη ν Π λεύνα. Α υτή τη φορά η επίθεσ η τω ν Ρώσων ή τα ν ε ξα ιρ ετικ ή . Π ερ ισ σ ό τερ ες από 5.000 ο β ίδ ες ρ ίφ θη κα ν πριν από τη ν ε ­ π ίθεση, το π εζικό ε π ιτέ θ η κ ε σε πιο αραι­ ο ύς σ χηματισ μούς και δ ια τέθ η κ α ν ε φ ε ­ δ ρ ε ίε ς που δ ιεύ ρ υ να ν το αρχικό ρήγμα. Οι υπ ο χω ρ ού ντες Τούρκοι ε ξο ν τώ θ η κ α ν μέχρις ενό ς από το υ ς Κ οζάκους, α π οδεικνύον τα ς ό τι μια καλά οργα νω μένη επ ίθεσ η ε ί­ χε σ οβ α ρές π ιθ α ν ό τη τες επ ιτυ χία ς ακόμη και εν α ν τίο ν καλά οχυρω μένω ν θέσεω ν. Με απ ώ λειες περίπου 320 ανδρώ ν οι Ρώσοι ε ί­ χαν σ κοτώ σ ει πάνω από 7.000 Τ ούρ κους και είχαν σ υλλάβει ά λλου ς 1.000. Την επίθεση στη Λ όβτσ α δ ια δ έχ θ η κ ε μία ακόμη ερασι­ τε χ ν ικ ή επ ίθεσ η σ την Π λεύνα, παρά το γ ε ­ γονός ό τι η πόλη ουσ ιαστικά είχε π ερικυκλω θεί. Η επ ίθεσ η ή τα ν ε ξ αρχής ασ υντόνισ τη, αλλά ακόμη κι έτσ ι οι ν ό τιε ς π αρυ­ φ έ ς τη ς π όλης έπεσαν στα χέρια το υ π ερί­

φ η μ ου σ τρα τηγο ύ Σ κο μπ ό λεφ . Ομως οι Ρώσοι α ντί να ενισ χύσ ουν το ρήγμα επ έμεινα ν σ τις ο λο μ έτω π ες επ ιθ έσ εις, χάνο­ ν τα ς τε λ ικ ά πάνω από 15.000 σ τρ α τιώ τες σε μία η μ έρ α και ε κ θ έ τ ο ν τ α ς το ν Σ κομπ ό­ λ ε φ σε μαζική το υ ρ κ ικ ή α ντεπ ίθ εσ η η ο­ ποία το ν ε ξε δ ίω ξ ε από τη ν πόλη. Η τα ν η τρ ίτη φ ορά που οι Ρώσοι απ οτύγχαναν μπροστά σε αυ τή τη μικρή κω μόπολη. Α κο ­ λο ύ θ η σ ε μια μεγά λη ο ικονομ ική κρίση ό­ τα ν οι ευρ ω π α ϊκές τρ ά π εζες α ρ ν ή θ η κ α ν να παράσχουν επ ιπ λέον δ ά νεια σε μια Ρωσία που έ δ ε ιχ ν ε η ττη μ έ ν η . Ομως α υ τό ή τα ν το κα λ ύ τερ ο που μπο­ ρούσαν να επ ιτύ χο υν οι το υ ρ κ ικ έ ς δ υνά ­ μεις. Οι Ρώσοι έφ ερ α ν το ν σ τρ α τηγό Τοτλέμ π εν, που είχ ε οχυρώ σ ει τό σ ο α π ο τε λ ε ­ σ ματικά τη Σ εβασ τούπ ολη κατά το ν Κρι­ μαϊκό π όλεμο, π ρ ο κειμ ένο υ να α ναλάβει ε ­ κείνο ς τη ν π ολιορκία τη ς πόλης. Ταυτοχρόνως με μια σειρά α ιματηρώ ν αλλά επ ιτυχώ ν επ ιθέσ εω ν οι ρω σικές δ υ νά μ εις σ την Π λεύνα (που α νέρ χ ο ντα ν π λέον σε 120.000 σ τρ α τιώ τες μόνο σε α υ τό το μέτω π ο) ο λο ­ κλήρω σαν τη ν π ερικύκλω σ η, απ οκόπ τον τα ς περίπου 50.000 Τούρκους. Οι Τούρκοι ά ν τε ξα ν περίπου ενάμισι μήνα το υ ς σ υνε­ χείς βομβ α ρδ ισ μ ού ς και τη ν έλλ ειψ η τρ ο ­ φίμω ν, αλλά η κατάστασ η σ την πόλη ή τα ν π λέον δραματική. Ετσι στις 10 Δ εκ εμ β ρ ίο υ επ ιχείρησ αν έ ξο δ ο με σκοπό να υποχωρή­ σουν προς τη Σόφια ή τα βουνά. Π έρασαν τα πρώ τα ρωσικά χαρακώ ματα για να ανακαλύψ ουν πως ο Τ ο τλ έμ π εν είχ ε δ η μ ιο υ ρ ­ γή σ ει από πίσω μια δ ε ύ τε ρ η σειρά, υπ ερα­

53

Ρώ σοι σ τρ α τιώ τε ς σ υ ν τά γ μ α το ς γραμμής οπ λισμένοι μ ε τυ φ έκ ια B erdan.

Τουρκικό τυ φ έκ ιο S nid er - π ροϊόν μ ε τα τρ ο π ή ς το υ εμ π ρ ο σ θ ο γ εμ ο ύ ς Enfield. Α π ο κτή & η κε ως μ έρ ο ς τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς β ο ή & εια ς τω ν Β ρ ετα νώ ν προς το υ ς Τούρκους, ό τα ν ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς υ ιο θ έ τη σ ε το M artini-H enry. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

στο εχ θ ρ ικ ό πυρ σε α νοιχτό πεδίο, ενώ οι σ τρ α τιώ τες π ολεμούσ αν καλά μόνον όσο υπήρχαν γύρω το υ ς αξιω ματικοί. Μ ετά τη μάχη η ρωσική προέλαση ή τα ν θ υ ελλώ δ η ς, καθώ ς απούσιαζε π λέον κά θ ε οργανω μένη αντίσ τασ η. Σ τις α ρ χές Φ εβρουάριου οι Ρώ­ σοι σ τρ α τιώ τες έβλεπ α ν από μακριά τα τζα μ ιά τη ς Κ ω νσ ταντινούπ ολης. Ομως μια β ρ ετα νικ ή να υτική μοίρα βρ ισ κότα ν ήδη σ τον Βόσπορο π ρ ο κειμ ένο υ να ε γ γ υ η θ ε ί τη ν α σ φάλεια τη ς ο θω μα νική ς π ρ ω τεύ ο υ ­ σας. Η Σ υ νθ ή κη το υ Αγίου Σ τεφ ά ν ο υ υπογρ ά φ η κ ε στις 3 Μ αρτίου 1878 αλλά γρά φ η ­ κε πάλι στο Β ερολίνο, αφού καμία ευρ ω ­ παϊκή δύναμη δ εν ή τα ν δ ια τε θ ε ιμ έ ν η να δ ε χ θ ε ί τις ρω σικές απαιτήσ εις. Π ολλά από όσα κέρδισ α ν οι Ρώσοι στο π εδίο τη ς μά­ χης, χά θη κα ν τε λ ικ ά σ το διπ λω ματικό τρ α ­ πέζι.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα Β αλκάνια όπως Θα δια μ ορ φ ώ νονταν μ ε τ ά τη Σ υ ν θ ή κ η το υ Α γίου Σ τε φ ά ν ο υ . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι η ιδ ια ίτε ρ α ευ ν ο η μ ένη θ έ σ η τη ς Β ουλγαρ ία ς (Ρωσία, Α υ σ τρ ο ο υ γ γ α ρ ία , Β οσνία, Σ ερ β ία , Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ιο , Ρ ουμ α νία Β ουλγαρ ία , Ο θω μ ανική Α υ το κ ρ α το ρ ία , Ε λλάδ α)

σπιζόμενη από μ εγά λου ς α ρ ιθ μ ο ύ ς π υρο­ βόλων. Εξι χ ιλιά δ ες Τούρκοι σ κο τώ θη κα ν και περίπου 43.000 α ιχμαλω τίσ τηκαν με τη ν παράδοση τη ς πόλης. Ο "γόρδιος δ ε ­ σμός" είχε λ υ θ εί και ο μ όνος π αράγοντα ς που μπορούσ ε να σ τα μ α τήσ ει το υ ς Ρώ­ σους, το υ ς Β ουλγά ρους και το υ ς Ρουμά­ νους ή τα ν οι σ κλη ρ ές κλ ιμ α το λ ο γ ικ ές συν­ θ ή κ ε ς το υ βα λκα νικού χειμώνα. Οι Τούρκοι δ ια τηρ ούσ α ν 35.000 σ τρ α τιώ τες νότια τη ς Π λεύνα ς και ά λ λ ες 80.000 στη Σίπκα, στη Δ οβρουτσ ά και σ τον Γιάντρα, οι οπ οίες ε ί­ χαν μ είν ει α ν εν ερ γ ές όλο το φθινόπ ω ρο με εξα ίρ εσ η μ ερ ικ ές αψ ιμαχίες. Οι Ρώσοι αναδιοργάνω σαν το ν σ τρα τό το υ ς σε τρ ε ις σ τρ α τιές. Ο σ τρα τηγό ς Γκούρκο με 65.000 ά ν δ ρ ες κ α τευ θ ύ ν θ η κ ε π ρος τη Σόφια, τη ν οποία κ α τέλ α β ε στις 4 Ιανουαρίου. Ο σ τρ α τη γό ς Ρ α ντέτσ κι με 55.000 α κο λού θη σ ε π ορεία προς τα α ν α το ­ λικά με σκοπό να απ οκόψ ει το ν οδό δ ια φ υ ­ γ ή ς τω ν το υ ρ κικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν μπρο­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

στά από το πέρασμα τη ς Σίπκα. Ο στόχος α υ τό ς ε π ιτε ύ χ θ η κ ε στις 9 Ιανουαρίου και αιχμαλω τίσ τηκαν άλλοι 35.000 Τούρκοι. Η τρ ίτη σ τρα τιά δρο ύσ ε στη Δ οβρουτσ ά με σκοπό τη ν αγκίστρω ση τω ν ε κ ε ί το υρ κικώ ν δυνάμεω ν, π ρ ο κειμ ένο υ να μη μπ ορέσουν να επ έμ β ο υ ν στα νότια. Α π ένα ντι στη ρωσι­ κή π λημμυρίδα οι Τούρκοι κα τά φ ερ α ν να σ υγκεντρώ σ ου ν περίπου 40.000 ά ν δ ρ ες οι οποίοι ενώ θ η κα ν μαχόμενοι γύρω από τη Φ ιλιππούπολη. Στη μάχη που α κο λού θη σ ε οι Ρώσοι ε π ιτέθ η κ α ν σ υντο νισ μένα από το ν Βορρά και τη Δύση, με α π οτέλεσ μα τη ν άμεσ η διάλυση τη ς το υ ρ κ ικ ή ς π αράτα­ ξη ς και τη ν παράδοση και το υ τε λ ε υ τα ίο υ αξιόμαχου Τουρκικού Σ τρ α το ύ. Στη Φιλιππούπολη, όπου δ εν υπήρχαν σοβαρά ε δ α ­ φικά ερ είσ μ α τα όπως στη βό ρεια Β ουλγα­ ρία, α π ο δ είχ θ η κε πως ο Τ ο υρ κικό ς Σ τρ α ­ τό ς ή τα ν ανίκανος να δ ιεξα γ ά γ ει μια σοβα­ ρή εκ π α ρα τά ξεω ς μάχη, αφ ού οι α ξιω μ α τι­ κοί το υ π α νικοβά λλοντα ν από τη ν έκθ εσ η

Από σ τρα τιω τική άποψη ο π ό λ εμ ο ς του 1877 βρ ίσ κετα ι πιο κο ντά σ τον Α 1 Π αγκό­ σμιο Π όλεμ ο παρά π.χ. σ τον Κριμαϊκό, α­ φού α π ο δ είχ θ η κε π έρα από κά θ ε αμφ ισ βή­ τηση ό τι ο ν έο ς οπλισμός και κυρίω ς τα ν έα τυ φ έ κ ια έδινα ν π ρω τοφ ανή π λεο ν ε­ κ τή μ α τα σ του ς α μ υ νό μ ενο υ ς. Η υπεράσπι­ ση τη ς Σίπκα από το υ ς Ρώσους και τη ς Π λεύνα ς από το υ ς Τούρκους α π έδ ειξε πως ακόμα και η σ υντριπ τική α ρ ιθ μ η τική υπ ε­ ροχή και το ακμαίο η θ ικό ή τα ν ανίκανα να διασπάσουν μια καλά ο χυ ρω μ ένη το π ο θ ε ­ σία. Οι επ ιτιθ έμ εν ο ι υπέστησ αν ε κ α τό μ β ες ό π ο τε απ οτόλμησ αν μετω π ική επ ίθεσ η σε καλά ο χυρω μένο χώρο. Α κόμα α π ο δ είχ θ η ­ κε η αξία το υ ελιγμ ο ύ , τη ς καλής αναγνώ ­ ρισης, τη ς σ υσ τη μα τικής π ροπαρασ κευής π υρ οβολικού και τη ς καλής επικοινω νίας μ ετα ξύ τω ν διαφ όρω ν μονάδω ν, όπως φά­ ν η κ ε και η επανάσταση που θ α έ φ ε ρ ν ε ο τη λ έγ ρ α φ ο ς και α ρ γό τερ α ο α σ ύρ μα τος σε α υ τό το ν το μ έα . Η μ εγ α λ ύ τερ η , ωστόσο, α­ π οκάλυψη το υ π ολέμου ή τα ν πως για τη ν επ ιτυ χ η μ έν η διεξα γω γή το υ ή τα ν απαραί­ τη το ένα γ εν ικ ό επ ιτε λ ε ίο που θ α σ υ ντό νι­ ζε τη δράση μονάδω ν οι οπ οίες απείχαν ε ­ κ α το ν τά δ ες χ ιλιό μ ετρ α μ ετα ξύ το υς. Οι Ρώσοι σ τρ α τηγο ί ή τα ν ε ν γ έ ν ε ι καλοί και μ ερ ικ ο ί από α υ το ύ ς - όπως ο Σκομπόλ εφ - ε ξα ιρ ετικ ο ί, αλλά δ εν είχαν αναπ τύ­ ξ ε ι το ομα δ ικό π νεύμα που απαιτούσαν οι π ερισ τάσ εις, με α π οτέλεσ μα π ολλές φ ο ­ ρ ές να δ ίνο υν τη ν αίσθηση ό τι δ ιεξή γα ν το ν δικό το υ ς π όλεμο, α γνοώ ντα ς τις σ τρ α τη γ ικ ές ευ κα ιρ ίες οι οπ οίες το υ ς δ ό ­ θηκαν. Οι ιδ έ ες το υ Μ ό λ τκ ε και το υ Κλαούζ ε β ιτς δ ε ν είχαν εμ π εδ ω θ εί σ τον βαθμό που α υ τό σ υνέβαινε στη Γερμανία. Το συ­ γ κ εκ ρ ιμ έν ο σ τοιχείο π α ρ έμ ειν ε μια έ λ λ ε ι­ ψη το υ τσ αρικού σ τρα τού μ έχρ ι τη διάλυ­ σή το υ. Για το υ ς Τ ούρ κους σ τρ α τηγο ύς μ π ορούμε να α ν α φ έρ ο υ μ ε ε ν δ εικ τικ ά πως μ έχρ ι το 1877 δ εν είχε ε κ δ ο θ ε ί στα το υ ρ κ ι­ κά ο ύ τε ένα βιβλίο σ τρα τιω τικής θεω ρίας. Ε μειναν υ π ερβολικά π ρ ο σ κολλημ ένο ι στις α μ υ ν τικ έ ς τα κ τικ έ ς που το υ ς εξασ φάλισ αν κάπ οιες α ρ χικές επ ιτυ χ ίες και φ ά νη κα ν α-

Ο Ρώ σος σ τρ α τη γ ό ς Γκούρκο, δ ιο ικ η τή ς το υ ιππικού.

νίκανοι να π ραγματοπ οιήσ ουν μια αληθινά καλή επίθεσ η, ακόμη κι ό τα ν οι Ρώσοι είχαν ε ξο υ θ ε ν ω θ ε ί. Ω ς προς το π ολιτικό επίπεδο, η Β ο υ λ ­ γαρία α π έκτησ ε τη ν α νεξα ρτησ ία τη ς και "π ρ ο ικο δ ο τή θ η κε" από το υ ς Ρώσους με μ ε ­ γ ά λ ες εκτά σ εις, κυρίω ς στη Μ ακεδονία. Η Σ υ νθ ή κη το υ Αγίου Σ τεφ ά ν ο υ π ρ ο έβλεπ ε ουσιαστικά τη Μ εγάλη Βουλγαρία και έγινε η "βίβλος" το υ βουλγαρικού μ εγ α λ ο ϊδ εα τι­ σμού. Π ερ ιλα μ β ά νο ντα ς εδ ά φ η στα οποία ζούσαν εκα το μ μ ύ ρ ια μη Βούλγαροι και με μια οικονομία κ α τεσ τρ α μ μ έν η από το υ ς π ολέμ ου ς, η χώρα αυ τή θ α έπ ρ επ ε να συ­ ν τη ρ ε ί σ το ε ξή ς και ένα ν τερ ά σ τιο , για τις δ υ ν α τό τη τέ ς τη ς, σ τρα τό, ο οποίος άρχισε αμέσω ς να επ ο φ θ α λμ ιά τα εδά φ η τω ν γ ε ι­ τόνων. Η ρωσική π ολιτική είχ ε δ η μ ιο υ ρ γ ή ­ σει το ν δ ο ρ υ φ ό ρ ο που ή θ ε λ ε , αλλά οι α δ υ ­ να μίες τη ς Ρωσίας θ α οδηγούσ αν γρήγορα το ν έο κρ ά το ς σ την αγκαλιά τη ς Γερμα­ νίας, μιας ακόμη πιο σ τρα τιω τικοπ οιη μέν η ς δ ύνα μη ς που οδή γη σ ε τη Βουλγαρία σε φ ο β ε ρ έ ς π ερ ιπ έτειες. Α π ο τέλεσ μ α α υ­ τώ ν και πολλών ακόμα π αραγόντω ν είναι ό τι ακόμα και σ ήμερα η βουλγαρική Α κα δ η ­ μία Επιστημών εκ δ ίδ ει ανακοινώ σ εις βασι­ σ μ ένες στη σ υνθ ήκη το υ Αγίου Σ τεφ ά νο υ, σύμφω να με τις οπ οίες "η Βουλγαρία είναι η μόνη χώρα σ τον κόσμο που έχ ε ι σύνορα με το ν εα υ τό τ η ς ”! Ως ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς βαλκα­ νικός λα ό ς που α π οτίνα ξε από πάνω το υ τη ν κα τα θλιπ τική οθω μανική κυριαρχία, οι

Β ούλγαροι α π οδ είχ θ η κα ν και οι περισσό­ τε ρ ο "βιαστικοί" σ την υλοποίηση τω ν μ εγά ­ λω ν ονείρω ν το υ ς , με α π ο τέλεσ μ α γρ ή γο ­ ρα να κα τα φ έρ ο υ ν να συσπειρώσουν το υ ς υπόλοιπους βα λκα νικού ς λα ο ύ ς ενα ν τίο ν το υ ς . Η Μ εγάλη Βουλγαρία δ εν υπ ήρξε πο­ τέ , απ λούσ τατα επ ειδή η Βουλγαρία ή τα ν μια ακόμη πάμπτωχη βαλκανική χώρα, η ο ­ ποία μάλιστα α π έκτησ ε τη ν ανεξα ρτησ ία τη ς π εν ή ν τα χρόνια μ ετά τη ν Ελλάδα. Η πιο βαριά κλη ρο νο μιά που έ μ ε ιν ε από τ ό τ ε στη βασ ανισμένη αυ τή χώρα είναι η τάση να α να ζη τείτα ι κά θ ε φορά κάποια "προστάτιδ α δύναμη" η οποία θ α ε γ γ υ η θ ε ί τη ν ύ­ παρξή τη ς . Α υτό α π ο τελ εί γ εν ικ ε υ μ έν ο φ α ινό μενο στα Βαλκάνια, ισχύει όμω ς π ε­ ρισ σ ότερο για τη Βουλγαρία, τη ν οποία κα­ τά καιρούς κλή θ η κα ν να "π ροσ τατεύσ ουν" Ρώσοι, Γερμανοί και τε λ ε υ τα ίω ς Α μ ερ ικ α ­ νοί. Το τέ λ ο ς τη ς Ο θω μανικής Α υ το κ ρ α το ­ ρίας π λέον πλησίαζε. Θα σ ημειω νόταν 40 χρό νια μ ετά , κυρίω ς επ ειδ ή οι Β ρ ετα νο ί ή ­ θ ελ α ν να ελέγ χ ο υ ν τα Δ αρδα νέλια. Οι ν έε ς β α λ κ α νικ ές χώ ρες επ ο φ θ α λμ ιού σ α ν τα ε ­ δάφη τη ς και η εσ ω τερ ική δ υσ αρέσ κεια ο ­ δ ηγού σ ε σ τον Ν εο το υ ρ κισ μ ό και σ την αμ­ φισ βήτηση το υ σ ουλτάνου ως θ εσ μο ύ. Ο απλός λα ός υ π έφ ερ ε π ερ ισ σ ότερ ο από το υ ς σ τρ α τιώ τες, δ ιό τι οι α νά γκες το υ σ τρ α τού που π α ρ α τά χθ η κε στη Βουλγαρία υ π ερέβα ινα ν σαφώς τις δ υ ν α τό τη τε ς τη ς χώρας. Λόγω το υ ό τι το εμπ όριο και οι μ ε ­ τα φ ο ρ ές τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς ελέγ χ ο ν τα ν α π οκλεισ τικά από κ α τα κ τη μ έν ο υ ς λα ού ς όπως ή τα ν οι Ε λλη νες, οι Α ρ μ ένιο ι και οι Εβραίοι, κερ δ ισ μ ένα από το ν π όλεμ ο εξή λ θ α ν ακριβώ ς εκείν α τα σ τοιχεία που επ ιθ υ ­ μούσαν τη διάλυσή τη ς . Ο μεγά λος, όμως, καιροσ κόπος το υ π ολέμου ή τα ν η Β ρ ετα ν ι­ κή Α υτοκρ α το ρ ία , η οποία με μυσ τική δ ιμ ε ­ ρή συμφω νία α π έκτησ ε επ ικυριαρχικά δι­ καιώ ματα σ την Κύπρο, π ροδιαγράφ οντα ς τα δ εινά που θ α υ φ ίσ τα το το νησί κατά το ν 20ό αιώνα. Οι σ ουλτά νοι είχαν φ θά σ ει π λέ­ ον στο σ ημείο να εκχω ρ ο ύν εδ ά φ η τη ς α υ ­ το κρ α το ρ ία ς σε τρ ίτο υ ς π ρ ο κειμ ένο υ να σ υνεχίσ ουν να κυ β ερ νο ύ ν, κα τα δικά ζο ­ ν τα ς τα υ τό χ ρ ο ν α το υ ς π λη θυ σ μο ύς τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς σ την α νέχεια και σ την κα­ θ υσ τέρ η σ η . Παρά τη ν παράταση που έ λ α ­ βε η Ο θω μανική Α υ το κ ρ α το ρ ία από το υ ς Ευρω παίους με τη Σ υ νθ ή κη το υ Β ερ ο λί­

νου, ή τα ν π λέον φ α νερ ό ό τι α π οτελού σ ε έ ­ ναν αναχρονισ μό χω ρίς μέλλον. Για τη ν τσ αρική Ρωσία η παραπάνω σύ­ γκρουσ η ή τα ν μια από τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς επι­ δ ε ίξε ις ισχύος. Αν και το σ ύσ τημα τη ς δ ο υ ­ λοπ αροικίας είχ ε κα τα ρ γ η θ εί επίσημα από το 1861, οι τε ρ ά σ τιε ς α γ ρ ο τικ ές ε κ τά σ εις π α ρ έμ ενα ν υπό το ν έλ εγ χ ο μιας παρασιτική ς τά ξη ς γα ιοκτημ όνω ν, ενώ τη ν ίδια σ τιγ­ μή ο τσ άρ ος α ρ νείτο τη ν παραμικρή π ο λιτι­ κή παραχώρηση προς τη ν εργα τική , τη ν α­ γ ρ ο τική και τη ν ασ τική τά ξη . Τα αίτια τη ς κα θ υ σ τέρ ησ ης τη ς χώρας είχαν ε κ τιμ η θ ε ί ορθά, όμω ς ο φ ό β ο ς για τη ν εξο υ σ ία δ ε ν ά­ φησ ε π ο τέ το υ ς τσ ά ρ ου ς να β ρ ου ν το κα­ τά λ λ η λ ο φ ά ρμακο για τη ν ασ θένεια . Οι κα­ κο υ χ ίες το υ π ολέμου και τα χ ρ έη που συσ­ σ ω ρ εύτη κα ν από α υ τό ν εξα θλίω σ α ν μ εγ ά ­ λου ς α ρ ιθ μ ο ύ ς κατοίκω ν και επ έφ ερ α ν α­ κόμη μ εγ α λ ύ τερ η καταπίεση και ανα τα ρ α ­ χή. Σ το ε ξή ς η Ρωσία θ α ή τα ν το θ έ α τρ ο αγροτικώ ν εξεγ έρ σ εω ν , εργα τικώ ν απ ερ­ γιώ ν και π ολιτικώ ν δ ολοφ ονιώ ν με κα τά λη ­ ξη τις επ ανασ τάσ εις το υ 1917. Ο πανσλαβι­ σμός, το ν οποίο οι τσ άροι είχαν υπ οθάλψ ει για να εξυ π η ρ ετή σ ο υ ν τα επ εκ τα τικ ά σχέ­ διά το υ ς , α π έκτησ ε τέ το ια δυναμική ώ στε το υ ς έσ υ ρ ε σε μια ο ικονομ ικά και κοινω νι­ κά κα τα σ τρ επ τική π ερ ιπ έτεια που ο δ ή γη ­ σε τη Ρωσία ακόμη πιο πίσω. Οι όπ οιες σ τρ α τιω τικ ές επ ιτυ χίες, ακόμη και οι μ εγά ­ λ ε ς όπως ή τα ν αυ τή το υ π ολέμου το υ 1877, σκιάζονταν π λέον από τη ν ο ικονομική κα­ χ εξία και τη γ ε ν ικ ε υ μ έ ν η κοινω νική α να τα ­ ραχή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ian Drury: THE RUSSO ■TURKISH WAR 1877, Osprey, 1994. (2) www.xenophongi.org/milhist/modern/ russoturk.htm (3) www.wikipedia.org/wiki/Russo-Turkish_War (4) www.simonides.org/users/bibliotheca/links/ w ars/ wars-1800/1877-russoturk/russoturk.html (5) www.sirgarnet.com /arm yguide/ Army_Russia1877.html (6) www.m ilitaryrifies.com/Russia/RBerdan2.htm (7) http://www.m artinihenry.com / (8) freespace.virgin.net/pete.jones/Ruies/ 19th_Century/balkanfury.htm (9) www.russianwarrior.com/ 1877weapon_index.htm (10) members.aoi.com/_ht_a/balkandave/ serb1876.htm

55

Π ίνα κας το υ Ρώ σου ζω γράφ ου Π οπ όφ που α π εικ ο ν ίζει τη διάβαση το υ Δ ο ύ να β η από τις ρ ω σ ικές δ υ ν ά μ εις. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τα Avenger είχαν τριμελές πλήρωμα. Ο κινητήρας τους ήταν Wright R-2600-8, ισχύος 1.675 hp, και τους έδινε μέγιστη ταχύτητα 436 km/h και ακτίνα δράσης 1.778 km. Τον μόνιμο οπλισμό τους αποτελούσαν δύο πολυβόλα 0,30 in και ένα 0,50 In, μετέφεραν δε φορτίο βομβών 907kg.

ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ

Τα αεροπλανοφόρα συνοδείας του Β 'Π Π δεν γνώρισαν ποτέ τη δημοσιότητα και τη δόξα των μεγαλύτερων αδελφών τους. Ελαφρά ως κατασκευή, βραδύτερα από τα αεροπλανοφόρα του στόλου και με πολύ λιγότερο αμυντικό εξοπλισμό και αεροσκάφη, εκπλήρωσαν τα καθήκοντά τους αξιοθαύμαστα και τα πληρώματά τους σε μικρό χρονικό διάστημα ειδ ικεύ τη κα ν στην καταδίωξη και στη βύθιση υποβρυχίων.

ΤΑ Α Ε Ρ Ο Π Λ Α Ν Ο Φ Ο Ρ Α ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ

To «Bogue» πλέει στον Ατλαντικό. Στην προεξοχή του καταστρώματος, κάτω απο τις πτέρυγες των τελευταίων αεροσκαφών, διακρίνεται το πυροβολο 5 i n / 38 cat της δεξιάς πλευράς. 0 οπλισμος του πλοίου συμπληρωνόταν από δίδυμα πυροβόλα Bofors 40 mm και Oeriikon 20 mm εγκατεστημενα γύρω από το κατάστρωμα και στη /εςυ ρ α

ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ TOY ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Γο U-118 δέχεται επίθεση από αεροσκάφη της VC-9 στις 12 Ιουνίου 1943. Μια βόμβα βυθού εκρήγνυται και μία δεύτερη διακρίνεται λίγο πριν εισέλθει στο νερό. Δύο άνδρες στο κατάστρωμα έχουν εγκαταλείψει το αντιαεροπορικό των 37 mm.

Ενα Wildcat της VF-29 Μοίρας «29-GF-4» ανάγκη των αεροπλανοφόρων συνο­ στο μικρό κατάστρωμα του «Santee». To F4F-4 δείας εμφ ανίσ θηκε νωρίς στη Μάχη δ ιέθ ετε κινητήρα Pratt and Whitney R-1830-86 του Α τλαντικού κατά το ν Β1ΠΠ, όταν ισχύος 1.200 hp, μέγιστη ταχύτητα 512 km/h και τα γερμανικά υποβρύχια και αεροσκάφη ακτίνα δράσης 1.335 km. Στις πτέρυγες προκαλούσαν σ ημαντικές απώλειες στις έφερε έξι πολυβόλα Browning M2 0,50 in συμμαχικές νηοπομπές. Οι βα ρ ύτερ ες απώ­ με 450 φυσίγγια για το καθένα, είχε δε τη δυνατότητα μεταφοράς δύο βομβών των 45 kg. λ ειες σημειώ νονταν σε μία περιοχή του ω κε­ ανού εκτό ς τη ς ακτίνας δράσης των συμμα­ χικών αεροσκαφών. Το «Atlantic Gap», όπως α- άλλα μέτωπα περιόρισαν τη ν παρουσία τους στον Α τλαντικό. ποκαλείτο, προκαλούσε στα πληρώματα των Στις ΗΠΑ πρώτο CVE(1) υπήρξε το «Long εμπορικών πλοίων το ν φόβο κατά το μεγαλύ­ τερ ο μέρος του Β1ΠΠ. Αν και αεροσκάφη μα- Island» (CVE-1), αποτέλεσμα μετατροπ ής ε ­ κράς ακτίνας δράσης είχαν εγκα τα σ τα θ εί και νός εμπορικού, που χρησιμοποιήθηκε ε κ τ ε ­ επιχειρούσαν από βάσεις στο Νιουφάου- ταμένα για πειραματισμούς και δοκιμ ές από ντλ α ντ (Καναδάς), στην Ισλανδία και στα το καλοκαίρι του 1941. βρετανικά νησιά, μία απόσταση μήκους 9002.100 km κατά μήκος τη ς πορείας που ακο­ ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΝΗΟΠΟΜΠΩΝ λουθούσαν οι νηοπομπές στον βόρειο Α τλα­ Το πρώτο από τα αμερικανικά αεροπλα­ ντικό ήταν εκτό ς εμβ ελεία ς τους. Σε αυτή τη ν περιοχή τα γερμανικά υποβρύχια καιρο- νοφόρα σ υνοδείας το οποίο εμφ ανίσ θηκε φυλακτούσαν χωρίς το ν φόβο αεροπορικών στον Α τλα ντικό ήταν το «Bogue» (CVE-9). επιθέσεων. Ολα αυτά συνέβαιναν ως τη ν ά­ Κ α θελκύσ τηκε στις 26 Σεπ τεμβρίου 1942 και τη διοίκησή του α νέλαβε ο πλοίαρχος Τζάιλς νοιξη του 1943. Σχεδόν από τη ν έναρξη του Β' ΠΠ το β ρ ε­ Σορτ. Μ ετά από έ ξι εβ δ ο μ ά δ ες δοκιμώ ν πατανικό Βασιλικό Ναυτικό είχε π ειραματισθεί ρέλαβε εννέα βομβαρδιστικά Grumman TBF με καταδιω κτικά που ε κ το ξεύ ο ν τα ν από ε ­ Avenger και 12 καταδιω κτικά Grumman F4F μπορικά σκάφη με τη βοήθεια καταπέλτη. Αν Wildcat, τα οποία συγκρότησαν τη σ ύνθετη και αυτό ως ιδέα ήταν επιτυχής, ο αριθμός (Composite) Μοίρα VC-9, υπό το ν πλωτάρχη τω ν αεροσκαφών που μπορούσαν να μ ετα ­ Ντρέιν. Α κολούθησ ε μία π ερίοδος κοινής φ ερ θο ύν έτσι ήταν περιορισμένος και, επι­ εκπαίδευσης το υ πληρώ ματος του σκάφους πλέον, από τη στιγμή τη ς εκτό ξευ σ η ς δεν υ­ με τα πληρώματα τω ν αεροσκαφώ ν και τη ν πήρχε δ υνατότητα ανάκτησης του αεροσκά­ Πρω τοχρονιά το υ 1943 το μικρό αεροπλανο­ φόρο κατέπ λευσ ε στο Ν όρφολκ τη ς ανατο­ φους. Για τη ν κατασκευή των πρώτων αεροπλα­ λικής α κτής των ΗΠΑ σε αναμονή τη ς πρώ­ νοφόρων συνοδείας δ εν εκδ ό θ η κε καμία επί­ τη ς επιχείρησης. Πρώτη αποστολή του «Bogue» ήτα ν η σημη προδιαγραφή. Πριν από τη ν έναρξη του πολέμου το Αμερικανικό Ναυτικό είχε σκε- συνοδεία τη ς νηοπομπής ΗΧ-228. Το α ερ ο ­ φ θ ε ίτη μετατροπή εμπορικών σκαφών, λύση π λανοφόρο και δύο παλαιά αντιτορπ ιλλικά που θ εω ρ ή θη κε πιο γρήγορη στην εφαρμογή απ οτέλεσ αν τη Μονάδα Επιχειρήσεων (Task τη ς και υ ιο θετή θη κε. Unit) TU 24.4.1 και από τις 6 Μ αρτίου 1943 Η Βρετανία χρησιμοποίησε πρώτη α ερο­ βρ έθ ηκα ν στον Α τλαντικό. Για το «Bogue» οι πλανοφόρα συνοδείας. Το μικρό «Audacity» επ ό μενες η μ έρ ες πέρασαν ήσυχα. Στις 10 (μ ετέφ ερ ε έ ξι αεροσκάφη) νηο λογήθ ηκε το ν Μ αρτίου οι πιλότοι τη ς VC-9 ανέφ ερ α ν τη ν Ιούνιο του 1941 και είχε επιτυχή, αν και πολύ πρώτη οπτική επαφή με εχθρικό υποβρύχιο. σύντομη σταδιοδρομία (Βυθίστηκε στις 21 Ο σημαιοφόρος Μακώσλαν περιπολούσε ε ­ Δ εκεμβρίου 1941), «ανοίγοντας τη ν όρεξη» πάνω από το ν καλυμμένο από ομίχλη ω κεα­ για περισσότερα σκάφη. Ωστόσο ο μικρός α­ νό, όταν εντόπ ισ ε ένα υποβρύχιο μόλις 3,5 ριθμός αυτών των πλοίων και οι ανάγκες στα km μακριά, να κα τευ θ ύ ν ετα ι προς το μέρος

Η

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

του. Ο χειρισ τής αύξησε τη ν τα χ ύ τη τά του. Π ετώ ντας με 340 km/h σε ύψος 15 m επάνω από το υποβρύχιο πίεσε το κουμπί α π ελευ­ θέρω σ ης βομβών. Κανένα αποτέλεσμα! Οι δύο βό μβ ες βυθού Mk. 17 που μ ε τέ φ ε ρ ε δεν έπεσαν. Ο Μακώσλαν με μία απότομη κίνηση των χειριστηρίω ν, πέρασε πάλι επάνω από το υποβρύχιο, το οποίο καταδυόταν. Οι βόμ­ βες του αρνήθηκαν εκ νέου να εγκαταλείψουν το αεροσκάφος! Α π ογοητευμένος, με τα καύσιμά του να εξα ντλού ντα ι, π έτα ξε προς το π λησιέστερο αντιτορπ ιλλικά για να το κ α τευ θ ύ ν ει προς τη ν περιοχή τη ς επα­ φής. Ωστόσο το εχθ ρικό υποβρύχιο είχε εξαφανισθεί. Λόγω έλλειψ ης καυσίμων το «Bogue» αποσπάσθηκε από τη νηοπομπή στις 10 Μαρ­ τίου για να επ ισ τρέφ ει στη βάση του. Το ίδιο απόγευμα, όταν τα πρώτα γερμα νικά υπο­ βρύχια επ ιτέθη κα ν στη νηοπομπή, το α ερο­ πλανοφόρο βρισκόταν πολύ μακριά για να π ροσφέρει βοήθεια. Παρά το γεγονός ό τι δ εν σ ημειώ θηκε καμία επιτυχία ενα ντίον υποβρυχίου, όσοι είχαν λάβει μέρ ος σε αυτή τη ν πρώτη απο­ στολή είχαν αποκομίσει πολύτιμη εμπειρία. Οι απ οτυχίες τω ν μηχανισμών α π ελευ θέρω ­ σης βομβών (που συνέβησαν α ρ κ ετές φ ο­ ρές ακόμα) απ οτέλεσ αν α ντικείμ ενο ε ξ έ τ α ­ σης για τα υψ ηλότερα κλιμάκια τη ς διοίκη­ σης, όπως και η πρακτική το υ «Bogue» να ε­ φοδιάζει τα Avenger μόνο με δύο βό μβ ες βυ­ θού. Κατά τη δ εύ τερ η επιχείρηση του «Bogue» η συνεχής κακοκαιρία υποχρέωσε σε ματαίωση τω ν περισσότερων πτήσεων και εμπόδισε το ν ανεφοδιασμό του μικρού αεροπλανοφόρου. Η TU 24.4.1 εγκ α τέλ ειψ ε τη νηοπομπή το απόγευμα τη ς 26ης Μ αρτί­ ου. Μ όλις 32 λεπ τά αργότερα μία ομάδα γερ ­

To «Santee» (κλάσης «Sangamon»)προέκυψε όταν το τάνκερ «Esso Seakey» μετατράπηκε σε αεροπλανοφόρο συνοδείας στο Νόρφολκ (Βιρτζίνια). Εντάχθηκε στο Ναυτικό τον Αύγουστο του 1942. Οι ατμοστρόβιλοι ισχύος 13.500 Up κινούσαν δύο έλικες δίνοντας μέγιστη ταχύτητα 19 kts. Το σκάφος μ ετέφ ερε 4.7801καυσίμου και με ταχύτητα 15 kts είχε αυτονομία μεγαλύτερη από 21.700 km.

Το «Core» εξοπλίζεται στο ναυπηγείο Σηάτλ-Τακόμα στην Τακόμα (Ουάσιγκτον) στις 24 Ιανουαρίου 1943. Η κλάση «Bogue» δ ιέθ ετε δύο ατμολέβητες Foster-Wheeler, που τροφοδοτούσαν ισάριθμους ατμοστροβίλους ισχύος 8.500 hp, οι οποίοι έδιναν κίνηση σε μια έλικα και μέγιστη ταχύτητα 18 kts. Οι 3.4201καυσίμου εξασφάλιζαν αυτονομία 10.800 km με ταχύτητα 15 kts.

μανικών υποβρυχίων επ ιτέθ η κε στη νηοπο­ μπή. Π ροβλήματα στις επικοινω νίες δ εν έ ­ δωσαν τη ν ευκαιρία στο «Bogue» να δ ει δρά­ ση και βλάβη στον καταπέλτη το υ το κρ ά τη ­ σε μακριά από επιχειρήσεις ως τις 20 Απριλί­ ου. Για τη ν επ όμενη αποστολή το «Bogue» απέπλευσε μαζί με π έν τε αντιτορπ ιλλικά (κρίθηκε ό τι δύο δ εν αρκούσαν για τη ν προ­ στασία του), σ χηματίζοντας τη ν Ομάδα Επι­ χειρήσεω ν (Task Group) TG 92.3. Στις 25 Απρι­ λίου συνάντησε τη νηοπομπή HX-235. Η πο­ ρεία τη ς ή τα ν νο τιό τερ η από τις π ροηγούμε­ νες, σε ηπ ιότερο κλίμα, δίνοντας στους πι­ λότο υ ς τη ς VC-9 π ερισ σ ότερες ευκα ιρίες για ανθυποβρυχιακές περιπολίες. Σε μία από α υ τές ο υποπλοίαρχος Σαντή επ ιτέθ η κε ενα ντίον ενός υποβρυχίου αλλά οι βόμβες του αναπήδησαν πριν εκραγούν και το υπο­ βρύχιο δ ιέφ υ γε. Χωρίς άλλο επεισόδιο η TG 92.3 δια τά χθ η κε να κ α τευ θ υ ν θ εί προς το Μπέλφαστ, όπου κατέπ λευσε στις 2 Μαϊου. Το «Bogue» με τη συνοδεία του παρέμειναν επί δύο εβδο μά δες για εκπαίδευση στις β ρ ετα νικ ές εγκατασ τάσ εις ανθυποβρυχια­ κού πολέμου στη Βόρεια Ιρλανδία και στο Λίβερπουλ. Τότε εγκα τα σ τά θ ηκε στο αερο­ πλανοφόρο ένα απαραίτητο συμπλήρωμα του εξοπλισμού του: ένα σ ετ ραντάρ συνοδ ευ όμ ενο από έναν Β ρετανό αξιω ματικό του Ναυτικού για τη ν επίβλεψη τη ς λειτο υρ γία ς του. Επίσης τα Avenger τη ς VC-9 α υξήθηκα ν σε 12, με απ οτέλεσ μα η δύναμη δίω ξης να μειω θεί σε εννέα αεροσκάφη. Η TG 92.3 απέπλευσε από το Μπέλφαστ και το πρωί τη ς 19ης Μαϊου συνάντησε τη

νηοπομπή ΟΝ-184. Αυτή τη φορά το «Bogue» με τη συνοδεία του έλαβαν θέσ η εκ τό ς τη ς νηοπομπής, ώστε να έχουν μεγαλύτερη ε ­ λ ευ θ ερ ία κίνησης. Ο Σ ορτ είπε αργότερα: «Τα αεροσκάφη του πλοίου πρέπει να απονηώ νονται και να ανακτώ νται με ασφάλεια, ώστε να δικαιολογείται ακόμη και ένα α νθυ ­ ποβρυχιακό παιχνίδι στο γήπ εδο των υπο­ βρυχίων». Η π ροηγούμενη τα κτική επ έβαλ­ λ ε στο αεροπλανοφόρο να επιχειρεί εντό ς των ορίων τη ς νηοπομπής, όπου απολάμβα­ νε μεγάλης ασφάλειας αλλά αντιμετώ πιζε μερ ικούς σ ημαντικούς περιορισμούς. Το «Bogue» είχε δ ιάμετρο σ τροφής περίπου 650 m. Για να απονηω θεί ένα πλήρως φορτω ­ μένο Avenger χρειαζότα ν στο κατάστρωμα του αεροπλανοφόρου άνεμο με σχετική τα ­ χ ύ τη τα 58 km/h (ένα Wildcat χρειαζόταν 48 km/h). Με τη χρήση του καταπ έλτη η τα χ ύ τη ­ τα μειω νόταν σε 30 km/h (αντίστοιχα 11 km/h). Η μικρή τα χ ύ τητα πλεύσης τη ς νηοπο­ μπής περιόριζε σημαντικά τις αεροπορικές επιχειρήσεις το υ «Bogue». Επίσης μία σύ­ γκρουση με ένα από τα εμπορικά ήτα ν πά­ ντα πιθανή και απ οτελούσε για το πλήρωμα έναν ακόμα λόγο ανασφάλειας και ανησυ­ χίας. Σ τη ν πορεία τη ς ΟΝ-184 σ υγκεντρώ νο­ ντα ν 42 υποβρύχια, η Ομάδα Ν τονάου-Μ οζέλ. Σε αυτή τη ν επιχείρηση το «Bogue» θα είχε έναν σημαντικό βοηθό, το υ ς άνδρες του 10ου Στόλου, η έναρξη τω ν επιχειρήσε­ ων του οποίου ανακοινώ θηκε επίσημα στις 20 Μαϊου 1943. Η μονάδα δ εν δ ιέ θ ε τε σκάφη παρά μόνο μερικούς αξιω ματικούς διαφ ό­ ρων ειδικοτήτω ν, οι οποίοι λάμβαναν τα σή­

ματα τω ν ασυρμάτων, τα επ εξεργάζοντα ν, σχέδιαζαν τη στρατηγική το υ ς για να α ν τιμ ε­ τωπίσουν τις κινήσεις του εχθρού στον Α τ­ λα ντικό και ενημέρω ναν τις τα κ τικ ές μονά­ δες. Η επ ικείμενη επίθεση τω ν υποβρυχίων μ ετα δ ό θ η κ ε στο «Bogue». Οι αεροπόροι το υ «Bogue» ή τα ν οι πρώ­ το ι που εντόπισαν εχθ ρικό υποβρύχιο στις 21 Μαϊου. Αργά το απόγευμα ο δ ιοικητής τη ς VC-9, Ν τρέιν, περιπολούσε 110 km από τη νηοπομπή, ό τα ν «συνέλαβε» το U-231 στην επιφάνεια. Πλησίασε από τη ν πλώρη για να αποφύγει πιθανά αντιαεροπ ορικά πυ­ ρά (ωστόσο το πλήρωμα είχε αιφνιδιασθεί). Κατέβασ ε το σύστημα προσγείωσης για να μειώσει τη ν τα χ ύ τη τά του και να αποφύγει αναπηδήσεις των βομβών που είχαν βασανί­ σει το ν υποπλοίαρχο Σαντή λίγες εβδο μά ­ δ ες νωρίτερα. Οι τέσ σ ερις βό μβ ες Mk. 44 (με τη χαρακτηριστική επίπεδη μύτη) έπεσαν γύρω από το υποβρύχιο και οι εκ ρ ή ξεις το έ ­ κρυψαν. Αν και η γέφ υρα του U-231 είχε υποσ τεί σοβαρές ζημιές, ο Γερμανός κυ β ερ ν ή ­ τη ς κα τά φ ερε να κα τα δυ θεί και αποσύρθη­ κε για επισ κευές. ,. , Την επ όμενη ήμερα οι πιλοτοι ή τα ν αποσχολημένοι από το πρωί. Στις 05.35 ο α νθυ­ ποπλοίαρχος Κούν, π ετώ ντας μέσα από σύν­ νεφα και σποραδικά ανεμοβρόχια, αντιλήφ θ η κε τη ν πλώρη ενό ς υποβρυχίου να ε ξ έ ρ ­ χετα ι από τη ν επιφάνεια τη ς θάλασσας περί­ που 5,5 km μακρύτερα. Ηταν το U-468, η πο­ ρεία του οποίου θα το έφ ερ ν ε ακριβώς στη νηοπομπή. Ο Κούν α νή λθ ε σε 920 m για να ε κ μ ε τα λ λ ευ θ ε ί τα σύννεφα. Ε ξερχόμενος από αυτά έγινε αντιληπ τός από το πλήρωμα το υ υποβρυχίου, που έβα λε με τα πυροβόλα τω ν 20 mm. Ο Κούν ανάγκασε το ογκώ δες Avenger σε μία βύθιση 50 μοιρών και α νταπ έ­ δωσε τα πυρά με το πολυβόλο το υ ρύγχους. Τα αντιαεροπ ορικά πυρά σταμάτησαν ξα φ νι­ κά. Οι βό μβ ες βυθού έπεσαν στο νερό, ακρι­ βώς στο κύμα που άφ ηνε το υποβρύχιο. Οι δύο εξερρά γησ αν μόλις πίσω και κάτω από τη ν πρύμνη του. Ο Κούν απ ομακρύνθηκε και μία σειρά τρ οχιοδ εικτικώ ν το ν ακολού­ θησε. Οι π υρ οβο λητές το υ υποβρυχίου εί­ χαν επ ισ τρέφ ει στη δράση. Ομως το εχθ ρ ι­ κό σκάφος έπ λεε αργά διαγράφοντας κύ­ κλους. Ενα ίχνος γαλαζωπού λαδιού άρχισε να καλύπτει το νερό και δύο φ ο ρ ές πίδακες νερού ή ατμού σηκώ θηκαν 15 m στον αέρα. Ο Κούν δ εν δ ιέ θ ε τε π ερισ σ ότερες βόμβες

59

■■■■

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Το υ-569ήταν το πρώτο υποβρύχιο που βυθίστηκε από αεροσκάφη των αεροπλανοφόρων συνοδείας του Αμερικανικού Ναυτικού. Δεξιά διακρίνονται οι δύο βόμβες βυθού Mk 17 που έριξε ο ανθυποπλοίαρχος Τσάμπερλεν, δευτερόλεπτα πριν εκραγούν (συνήθως ρυθμίζονταν για βάθος 7,5 m).

ßQ

6υθού. Είχε αναφ έρει τη ν επαφή, ωστόσο είχε δώσει λανθασ μένη θέσ η και το ραντάρ του αεροπλανοφόρου δ εν κα τά φ ερ ε να το ν εντοπίσει. Μία ώρα αργότερα το υποβρύχιο κα τα δύθηκε, αφ ήνοντας το ν Κουν να απο­ ρεί για τη θέσ η τω ν αντικαταστατώ ν του. Μία περίπου ώρα μ ετά τη ν επίθεση το υ Κούν ένας πιλότος Wildcat ανακάλυψε το U-305 να π λέει 65 km στην πορεία τη ς νηοπομπής. Το υποβρύχιο κα τα δύ θη κε πριν ο σημαιοφόρος Ν τότυ πλησιάσει. Κατά τις ε ­ π όμενες ώ ρες το U-305 προσπαθούσε να ανα δυ θεί αλλά μάταια. Κάθε φορά γινόταν στόχος κάποιου αεροσκάφους. Ο κυ β ερ νή ­ τη ς του αναγκάσθηκε να π αραιτηθεί από τη ν προσπάθεια και να επισ τρέψ ει στη βάση του. Οι δ ρα σ τη ριότητες τη ς ημέρας όμως δ εν είχαν λ ή ξει για το υ ς πιλότους του «Bogue». To U-569 εν έδ ρ ευ ε στην ευ ρ ύ τερ η π εριοχή και στις 16.23 το ραντάρ το υ α ερ ο ­ πλανοφόρου έδωσε τη θέσ η του μόλις 37 km μακριά. Το υποβρύχιο είχε αναγκασθεί να κα τα δυ θεί α ρ κ ετές φ ο ρ ές για να αποφύγει αεροσκάφη και αντιτορπιλλικά, ωστόσο το πλήρωμά του δ εν ή τα ν σε ετο ιμ ό τη τα όταν στις 17.04 ο ανθυποπλοίαρχος Τσάμπερλεν το εντόπ ισ ε να π λέει στην επιφάνεια. Ε κμε­ τα λ λ ευ ό μ εν ο ς τα πυκνά σύννεφα ο Τσά­ μπ ερλεν αιφνιδίασε το ν εχθ ρ ό με τέσ σ ερις 6 όμ 6ες βυθού και το ν ανάγκασε σε κατάδυ­ ση. Επί 20 λεπ τά π ετούσ ε διαγράφοντας κύ­ κλους και αναμένοντας το U-569 να αναδυθ εί, ώσπου α ντικα τα σ τά θη κε από το ν υπο­ πλοίαρχο Ρόμπερτς, Ο ταν το υποβρύχιο α­ να δύ θη κε πάλι ο Ρόμπερτς βρισκόταν σχε­ δόν από πάνω του. To Avenger εκ τέ λ ε σ ε α μ έ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

σως βύθιση, α φ ήνοντας τις βό μβ ες του από τα 180 m. Τραβώντας απότομα το στικ ο Ρό­ μπ ερτς αναρριχήθηκε τόσο απότομα ώστε το αεροσκάφος το υ «κρεμάστηκε» από τη ν έλικα. Ο λες οι βό μβ ες εξερρά γησ αν κοντά σ την πρύμνη του U-569. Το υποβρύχιο χάθη­ κε από τη ν επιφάνεια σε βάθος 105 m προ­ τού το πλήρωμά το υ κα τα φ έρ ει να απ οκτή­ σει το ν έλεγχο. Ο π ολυβολητής το υ Ρόμπερ­ τς έβαλε στον πυργίσκο προσπαθώντας να απ οτρέψ ει το υ ς Γερμανούς να βγουν στο κα­ τάστρωμα για να μη βυθίσουν το σκάφος. Στη σκηνή επ έσ τρ εψ ε και ο Τσάμπερλεν. Οι δύο πιλότοι και οι π ολυβ ολητές το υ ς συνέχι­ σαν να βάλουν κατά διαστήματα ώσπου έφθασε το αντιτορπ ιλλικά «St. Laurent». Ω­ στόσο η επιβίβαση δ εν ήτα ν δυνατή. Οι Γερ­ μανοί είχαν ανοίξει το υ ς κρουνούς κατάκλυσης και σ ύντομα το U-569 χάθηκε. Η άγρια θάλασσα επ έτρ εψ ε τη διάσωση μόνο 24 μ ε­ λών του πληρώματος. To U-569 ή τα ν το πρώτο υποβρύχιο που βυθίσ τηκε από αεροσκάφη τω ν αεροπλανο­ φόρων σ υνοδείας το υ Α μερικανικού Ν αυτι­ κού. Επίσης αυτή ήταν η πρώτη βύθιση στην οποία ο 10ος Σ τόλος είχε ενεργό ρόλο. Η νηοπομπή ολοκλήρω σε το τα ξίδ ι τη ς χωρίς να υποστεί απώλεια. Ηταν μία αξιοσημείω τη επιτυχία, καθώς εκείνη τη ν περίοδο το υ πο­ λέμου μ ερ ικές νηοπομπ ές έχαναν ως και το 40% των σκαφών τους.

ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Κατά το υ ς π ρώ τους μ ήνες επ ιχειρήσ ε­ ων τω ν νηοπομπώ ν τα σκάφη σ υνοδείας έ ­ πλεαν μαζί το υ ς και είχαν ως κύριο κα θ ή ­ κον να απω θούν τα γερ μα νικά υποβρύχια. Η εμπ ειρία είχε α π ο δ είξει ό τι τα εχθ ρ ικά υ­ ποβρύχια έπ ρεπ ε να α ν α ζη τη θ ο ύ ν ενεργά. Η π αθητική περιπολία αεροσκαφώ ν επάνω από μία νηοπομπή δ εν αρκούσ ε ένα ν τι ε ­ νός αποφασισμένου κυ β ερ ν ή τη , ο οποίος μπορούσε να π εράσει απ αρατήρητα και να εκ το ξε ύ σ ε ι τις το ρ π ίλλες το υ π ροτού αποκα λυφ θεί. Μ ε το ν συνδυασμό τω ν π λ εο ν ε­ κτημ ά τω ν τω ν ραντάρ και τω ν ηχοβολισ τι­ κών τω ν σκαφών επ ιφανείας και τη ν παρα­ βίαση τω ν κωδικών τω ν εχθ ρικώ ν υποβρυ­ χίων α κο λού θη σ ε ως λογική σ υνέπεια η δ η ­ μιουργία ομάδω ν δίω ξης και η αποστολή το υ ς σε π ερ ιο χές όπου ή τα ν γνω στή η πα­ ρουσία εχθρικώ ν υποβρυχίων. Οι ο μά δ ες θ α μπορούσαν να κατα διώ κουν το ίδιο υπο­ βρύχιο π ολλές η μ έρ ες, ώσπου α υ τό να αναγκα σ θεί να α να δ υ θ εί για να φ ο ρ τίσ ει το υ ς συσ σ ω ρευτές του. Μια ομάδα δίω ξης α π ο τελ είτο από ένα αεροπ λανοφ όρο σ υνοδείας και τη συνο­ δ εία του. Αρχικά τη σ υνοδεία αυτή απ οτελούσαν α ντιτο ρπ ιλλικά παλαιός κα τα σ κευ ­ ή ς ενα π ομείνα ντα από το κατασ κευα σ τικό π ρόγραμμα που α κο λού θη σ ε το ν Α' ΠΠ. Αυ­ τά σταδιακά α ντικα τα σ τά θ η κα ν από ειδ ι­ κευ μ έν α α ντιτο ρπ ιλλικά σ υνοδείας. Τα καθ ή κ ο ν τά το υ ς δ εν π ερ ιορίζοντα ν σ την προ­ στασία το υ αεροπ λανοφ όρου. Συχνά αποσ τέλ λ ο ν τα ν πολλά ναυτικά μίλια μακριά

το υ για να κα τα διώ ξο υν υποβρύχια που εί­ χαν εντο π ισ θ εί από α εροσ κάφη και είχαν κα τα δυ θεί. Η σύνθεσ η το υ αεροπ ορικού τμ ή μ α το ς ά λ λ α ξε οριστικά. Π ερ ιέλα β ε μό­ νο εν ν έα Wildcat και τα Avenger α υ ξή θ η κα ν σε 12 επ ειδή π ροσαρμόζονταν ευ κο λ ό τερ α στις τα κ τικ έ ς α νάγκες. Γενικά τις ο μ ά δ ες έ ­ ρ ευνας απ οτελούσ αν ένα Wildcat και ένα Avenger, για ε υ ελ ιξία και αμοιβαία υποστή­ ριξη. Σ τις 31 Μαϊου το «Bogue» και τα αντιτορπ ιλλικά «Clemson», «Greene», «Osmond Ingram» και «George E. Badger» απέπλευσαν ως TG 21.12 για να υπ οσ τηρίξουν τις νηοπ ο­ μπές που κα τευ θ ύ ν ο ν τα ν στη βόρεια Αφρι­ κή. Ο Σ ο ρ τ θα επ ιχειρούσ ε με ν έ ε ς δ ιατα­ γές. Ο ναύαρχος Ινγκερσ ολ, δ ιο ικη τή ς του Σ τόλου το υ Α τλα ντικο ύ, είχ ε αποφασίσει να αφ ήσ ει σ τους δ ιο ικη τές το υ τη ν απόλυτη ευ χ έρ εια να κα τα διώ ξο υν τα υποβρύχια στις π ερ ιο χές που θ α υπ οδείκνυαν τα ρα­ ντά ρ ή να παράσχουν υποστήριξη σε οποιαδήπ οτε νηοπομπή χ ρ εια ζό τα ν σ τενή προ­ στασία. Την 1η Ιουνίου ο Σ ο ρ τ έλα β ε μία αναφο­ ρά για π ιθανή σ υγκέντρω σ η υποβρυχίων. Αν η περιοχή ή τα ν σωστή θα απ ειλούντο τρ εις νηοπομπ ές. Η γ εν ικ ό τερ η θέσ η τω ν υποβρυχίων και ο α ρ ιθ μό ς το υ ς (17) ή τα ν γνω στά σ τον 10ο Σ τόλο από τις 24 Μαϊου. Ο Σ ο ρ τ ε π έ λ ε ξε να πλησιάσει το νότιο τμ ή μ α τη ς εχ θ ρ ικ ή ς συ­ γ κέντρω σ ης, α φ ενό ς για να υ π ο σ τηρ ίξει τις τρ εις νηοπ ομπ ές και α φ ετέρ ο υ επ ειδή ο α­ νεφ οδ ια σ μ ός τω ν αντιτορπ ιλλικώ ν σε καύ­ σιμα από τα π ετρ ελα ιο φ ό ρ α τω ν νηοπ ο­ μπών θ α ή τα ν π ερισ σ ότερο ευνοϊκό ς. Η 4η Ιουνίου ξη μέρω σ ε με μ ερικά σ ύννεφ α και αραιή ομίχλη. Το πρωί πέρασε χωρίς επ ει­ σόδιο. Ο ανθυποπλοίαρχος Κ ρισ τόφ ερσ εν βρι­ σ κόταν στη γ έφ υ ρ α το υ U-228 απολαμβάνο­ ν τα ς το ν απ ογευμα τινό ήλιο ό τα ν αιφνιδιάσ τηκε από ένα ζεύγος Avenger. Ο λες οι βόμ­ β ες εξερ ρ ά γη σ α ν κο ντά σ τον πυργίσκο ση­ κώ νοντας π ίδα κες νερού και η πλώρη υψώ­ θ η κ ε πάνω από τη ν επιφάνεια. Αν και υπέστη ζη μ ιές το U-228 κ α τά φ ερ ε να διαφύγει. Λίγο α ρ γό τερ α ο σ ημαιοφ όρος Χότζσ ον εντόπ ισ ε το U-603 να π λέει σ την επιφάνεια μόλις 18 km νότια από τη ν ευά λω τη νηοπ ο­ μπή Flight 10, α π ο τελ ο ύ μ ενη από 19 β ρ ετα ­ νικά απ οβατικά LCI(L). Β ύθισ ε το ρύγχος το υ προς το υποβρύχιο και με τα χ ύ τη τα 370 km/h πέρασε από πάνω το υ α φ ή νο ντα ς τις τέσ σ ερ ις βό μ β ες. Μία από α υ τές κτύπησε σε ένα σ υρματόσχοινο και αναπήδησε πριν εκρα γεί. Ο Χ ότζσ ον πέρασε άλλη μία φορά πάνω από το υποβρύχιο, αυτή τη φορά μ έ­ σα από πυκνά α ντιαεροπ ορικά πυρά, βάλ­ λο ν τα ς με τα πολυβόλα. To U-603 κα τα δύ ­ θ η κε. Την ίδια περίπου ώρα ο ανθυποπλοίαρ­ χος Φ άουλερ πλησίασε το U-641 έχο ντα ς πί­ σω το υ το ν ήλιο και έφ θ α σ ε στο σ ημείο ά­ φ εσ ης τω ν βομβών. Ωστόσο τη ν κρίσιμη σ τιγμή έλα β ε μία ατυχή απόφαση. Π ισ τεύο­ ν τα ς ό τι η τα χ ύ τη τά το υ ή τα ν υπερβολική απ ομ α κρ ύνθη κε για μία δ εύ τερ η προσέγγι-

ση, δ ίνο ντα ς το ν χρόνο σ τους Γερμανούς ν α ύ τες να επανδρώ σουν τα πολυβόλα το υς. Τη δ εύ τερ η φορά ο Φ άουλερ δ εν είχε κα λύτερ η τύ χη. Αν και η τα χ ύ τη τά το υ είχε μ ειω θεί σε 305 km/h, μόνο δύο β ό μ β ες βυ­ θού α π οκολλήθηκαν από το αεροσ κάφ ος το υ και π ροκάλεσ αν μ ικρ ές ζη μιές. Ο κυ­ β ε ρ ν ή τη ς το υ U-641, υποπλοίαρχος Ρ έντελ, π α ρέμεινε σ την επ ιφάνεια εκ τελ ώ ν τα ς συ­ νεχώς ελιγ μ ο ύ ς για να α π οτρ έψ ει το ν Φά­ ο υλερ από μία ευ θ εία προσέγγιση και τα υ ­ τό χρο να γέμ ισ ε το ν ουρανό γύρω από το α­ εροσ κάφ ος με α ντιαεροπ ορικά πυρά. Ο π λω τάρχης Ν τρ έιν έφ θ α σ ε στο προσκήνιο και ε π ιτέ θ η κ ε από ύψος 20 m με τέσ σ ερις β ό μ β ες Mk. 17, τη σ τιγμή που ο Φ άουλερ α­ πασχολούσε το υ ς π ολυβ ολητές. Οι βό μβ ες έπεσαν λ ιγ ό τερ ο από 20 m μακριά από το υ­ ποβρύχιο και οι ε κ ρ ή ξε ις ανασήκωσαν το σκάφος έξω από το νερό. Ενα τρ ίτο α ερ ο ­ σκάφος εμ φ α νίσ τη κε στην π εριοχή και ο Ρ έν τελ έκρ ιν ε ό τι έπ ρεπ ε να κα τα δυ θεί. Οι πιλότοι το υ «Bogue» είχαν ε π ιτε θ ε ί σε τρία υποβρύχια χωρίς να βυθίσ ουν κανένα. Κα­ τά τη ν ύ κτα τη ς 4/5 Ιουνίου η TG 21.12 κατε υ θ ύ ν θ η κ ε δ υτικά και το πρωί τη ς 5ης α­ νατολικά, προς τη ν περιοχή δράσ ης τη ς π ρ ο ηγού μενης ημέρα ς. Κατόπιν ά λ λ α ξε κα­ τεύθ υνσ η προς Ν ότο. Σ τη ν π ορεία τη ς βρι­ σκόταν ένα άτυχο υποβρύχιο. Ο υποπλοίαρχος Ρ ότζερς και ο μόλις π ροαχθείς ανθυποπλοίαρχος Μακώσλαν ε ­ π έσ τρ εφ α ν από μία ανθυπ οβρυχιακή π ερι­ πολία ό τα ν σ τις 06.50, περίπου 12 km ε ­ μπρός το υ ς, β ρ έθ η κ ε το U-217 να π λέει στην επιφάνεια. Ο Ρ ότζερς πλησίασε πρώ­ το ς βά λλοντα ς με τα π ολυβόλα το υ Wildcat για να κρ α τήσ ει το πλήρωμα μακριά από το κατάστρω μα. Οι π υ ρ ο β ο λ η τές το υ υποβρυ­

χίου απάντησαν στα πυρά, ώσπου τα βλή­ ματα το υ Ρ ότζερς έρ ιξα ν έ ξι ά νδ ρ ες στη θάλασσα. Μία φλόγα άσ τραψ ε σ τον πυργί­ σκο. Κατόπιν ο Μακώσλαν έ φ ε ρ ε το Avenger εμπ ρός από το ν ήλιο και άφησε τέσ σ ερ ις β ό μ β ες από ύψος 30 m. Θανάσιμα κτυπ ημ ένο το υποβρύχιο εξα φ α νίσ τη κ ε μ έ ­ σα στη θάλασσα μόλις 33 δ ευ τερ ό λ επ τα μ ετά τις εκ ρ ή ξεις. Τα αεροσ κάφη το υ «Bogue» δ εν ή λθ α ν σε επαφή με το ν εχ θ ρ ό κατά τις επ ό μ ενες η μ έ ρ ε ς . Το απ όγευμα τη ς 8ης Ιουνίου ο αν­ θυποπ λοίαρχος Μ π άλιετ επ έσ τρ εφ ε από μία ανεπ ιτυχή περιπολία ό τα ν ο ασ υρματι­ σ τής το υ π αρατήρησ ε ένα υποβρύχιο να κι­ νείτα ι με τα χ ύ τη τα , μόλις 3,5 km μακριά. Επ ρ ό κειτο για το U-758 το υ υποπλοίαρχου Μάνσεκ, που είχε εξο π λισ θ εί με ένα τε τ ρ α ­ πλό α ντιαερ οπ ορικό π υροβόλο 20 mm. Η α­ νάγκη βελτίω σ ης το υ οπλισμού τω ν υπο­ βρυχίω ν είχε εμ φ α νισ τεί από το καλοκαίρι το υ 1942, ό τα ν αυτά άρχισαν να σ υναντούν ολο ένα μ εγ α λ ύ τερ ο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς αεροσ κα­ φών. Ο Μ π άλιετ διέγραψ ε έναν κύκλο επάνω από το υποβρύχιο για να β ρ εθ εί με το ν ήλιο σ την ουρά του. Ε π ιλέγοντας λα νθα σ μένη φορά α ναγκάσ τηκε να διαγράψ ει τό ξο σχε­ δόν 300 μοιρώ ν πριν αρχίσει τη ν επίθεση, δ ίνο ντα ς χρόνο σ τους π ο λ υ β ο λ η τές να π ροετοιμασ τούν. Οι β ό μ β ες εξερ ρά γη σ α ν γύρω από τη ν π ρύμνη το υ U-758, υψώνον τά ς τη ν π έν τε μ έτρ α έξω από το νερ ό και ρίχνοντα ς α ρ κ ετο ύ ς ά ν δ ρ ες στη θάλασσα. Α κο λο υ θ ώ ντα ς τη ν αναφορά το υ Μ π άλιετ ο ανθυποπλοίαρχος Φ άουλερ έφ θ α σ ε στον χώρο και επ ιχείρησ ε να επ ιτεθ εί. Το τε τ ρ α ­ πλό π υροβόλο άρχισε να βά λλει εκ ν έο υ και βλήματα κτύπησαν το ν κινη τή ρ α το υ

Avenger, τη δ εξιά π τέρ υγα και τη θ υρ ίδ α βομβώ ν και κα τέσ τρ εψ α ν τμ ή μ α το υ αρι­ σ τερ ού ο ριζόντιου σ τα θ ερ ού . Αν και ο α­ σ υρματισ τής το υ τρ α υ μ α τίσ τη κ ε ο Φ άου­ λ ερ συνέχισε τη ν επίθεσ η για να ρ ίξει τρ εις β ό μ β ες βυθού (η τέ τα ρ τη δ εν έπεσε) κο­ ντά σ την π ρύμνη. Ο π ιλότος δ εν π α ρέμεινε για να δ ει τα α π οτελέσ ματα. Από το ν κιν η ­ τή ρ α το υ Avenger έβγα ινε π υκνός καπνός και ο ασ υρματισ τής το υ χ ρ εια ζό τα ν ιατρική φροντίδα. Σ το μ ετα ξύ είχ ε απ ονηω θεί από το «Bogue» το επ ό μενο ζεύ γ ο ς αεροσκαφών. Το υποβρύχιο βρισ κόταν ακόμα σ την επι­ φ ά νεια κινούμενο με μικρή τα χ ύ τη τα και ελπ ίζοντα ς ό τι θ α π ροσήλκυε κάποιο α ερ ο ­ σ κάφος σε μία ολομέτω π η επίθεση. Το Wildcat το υ ανθυποπλοίαρχου Π εράμπο π έ­ ρασε τρ ε ις φ ο ρ ές επάνω από το υποβρύχιο π ολυβολώ ντας τη γέφ υρ α . Μ ε τα α ντια ερ ο ­ πορικά π υροβόλα ε κ τό ς μάχης ο Μ άνσεκ έ ­ κρ ινε ό τι έπ ρεπ ε να κα τα δυ θεί. Καθώς το U-758 γλισ τρ ού σ ε κάτω από τα κύ μα τα ο ανθυποπλοίαρχος Φ οτζ βιάσ τηκε να ρ ίξει τις β ό μ β ες το υ από ύψος 21 m. Αν και το υ­ π οβρύχιο δ εν κατα σ τρά φ ηκε. α ρ κ ε τέ ς βαλ­ β ίδ ες έσπασαν και ένα διαμέρισμα π λημμύ­ ρισε. Ο Μ άνσεκ α να δ ύ θ η κε πάλι περίπου δ έκα λεπ τά α ρ γό τερ α και μία νέα ομοχειρία α ν έλ α β ε τα αντιαεροπ ορικά. Ο Π εράμπο ε ­ π έσ τρ εψ ε δύο ακόμα φ ο ρ ές, αλλά α ν τιμ ε ­ τω π ίσ τηκε από πυκνά πυρά. Η επ ίθεσ η είχε λή ξει, καθώ ς ο Σ ο ρ τ είχ ε αποφασίσει να κρ α τήσ ει τα τε λ ε υ τα ία τέσ σ ερ α Avenger για τη ν κάλυψη τη ς νηοπομπής. To U-758 είχ ε δ ια φ ύγει αλλά η μικρή συ­ μπλοκή θ α είχ ε σ ημαντικό αντίκτυ π ο στις μ ελ λ ο ν τικ έ ς επ ιχειρήσ εις. Η επ ιτυχία τη ς τα κ τικ ή ς «ανταπόδο+σης τω ν πυρών» ο δ ή ­

61

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

To "Card» εξοπλίζεται στο Νόρφολκ στις 26 Μαρτίου 1943. Η κεραία του ραντάρ δεν έχει εγκατασταθεί.

γησ ε το υ ς Γερμανούς στη λα νθα σ μένη ε ­ κτίμησ η ό τι η σωτηρία τω ν υποβρυχίων κα­ τά τη μάχη το υ ς ενα ν τίο ν τω ν αεροσκαφώ ν βρισ κόταν σ την αύξηση το υ α ντια ερ οπ ο ρι­ κού οπλισμού. Β ραχυπρόθεσμα οι ζη μ ιές το υ U-758 έ ­ δωσαν στο «Bogue» τη ν ευκα ιρία για περισ­ σ ό τερ ες επ ιτυ χίες. Οι γ ερ μ α ν ικ ές αναφ ο­ ρ ές ελή φ θ ησ α ν από το ν 10ο Σ τόλο και δια­ βιβάστηκαν σ τον Σ ορτ. Ο ταν το πρωί τη ς 2ας Ιουνίου το U-118 (που έσπ ευσε σε β ο ή ­ θ εια το υ U-758) εμ φ α νίσ τη κε εμπ ρός από το «Bogue», οκτώ αεροσ κάφη κ α τευ θ ύ ν θ η καν ενα ν τίο ν το υ εξα φ α νίζο ντα ς κά θ ε πι­ θ α ν ό τη τα διαφ υγής. Η βύθιση το υ U-118 ή τα ν η τε λ ε υ τα ία για α υ τό το τα ξίδ ι. Τα αντιτορπ ιλλικά συνο­ δ εία ς δ εν μπορούσαν να δια θ έσ ο υν περισ­ σ ότερ α καύσιμα, ο κα τα π έλτη ς το υ «Bogue» είχε υποστεί βλάβη και τα α π ο θ έ­ ματα σε β ό μ β ες βυθού εξα ν τλ ο ύ ν το . Σ τις 20 Ιουνίου η ομάδα κα τέπ λευ σ ε στο Νόρ­ φολκ. Το τα ξίδ ι ή τα ν επ ιτυ χές αλλά όχι άριστο. Υπ ογραμμίστηκε η σχεδόν απ οκλεισ τι­ κή χρήση οπ τικής επ αφ ής από τα πληρώ μα­ τα τω ν αεροσκαφώ ν (αντί το υ ραντάρ) και η τάση να α φ ήνουν τις β ό μ β ες το υ ς τα υ τό ­ χρονα παρά διαδοχικά. Ωστόσο ο ναύαρχος Ινγκερ σ ο λ έ σ τε ιλ ε το α κό λου θο μήνυμα: «Πολύ καλά. Τα α π οτελέσ μα τα μα ρ τυ ρ ο ύν σκληρή εργασία και επ ιμελή εκπαίδευση». Η ανθυπ οβρυχιακή δ ρ α σ τη ρ ιότητα σ τον Α τλ α ν τικό α υ ξή θ η κ ε από το καλοκαίρι το υ 1943, καθώ ς π ερισ σ ότερα αεροπ λανο­ φόρα σ υνοδείας εισ έρχοντα ν σταδιακά στη μάχη. Το δ εύ τερ ο κατά σειρά, το «Santee» (CVE-29), είχε λά βει μ έρ ο ς στην απόβαση στη γαλλική βό ρεια Αφρική το ν Ν οέμβριο το υ 1942 και από το ν έο έ το ς επ ιχειρούσ ε από τη Βραζιλία. Σ τις 16 Μ αρτίου 1943 δυ­ σ λειτου ρ γία στις επ ικοινω νίες, β λά β ες στα π ολυβόλα και ακριβή αντια ερ οπ ορικά πυρά είχαν α π οτρ έψ ει το υ ς π ιλότους το υ να βυ­ θίσ ουν το πρώτο το υ ς υποβρύχιο, ενώ συ­ νά δελφ ο ί το υ ς και ένα αντιτορπ ιλλικά δ εν κα τά φ ερ α ν να το εντοπίσουν. Ο ναύαρχος Ινγκραμ, δ ιο ικη τή ς το υ 4ου Στόλου, δ εν ή ­ τα ν ευχα ρ ισ τη μένο ς από αυ τή τη ν επίθεση επ ειδή « έδ ειξε απειρία και έλλειψ η π υγμής σ την εξο υ δ ετέρ ω σ η το υ εχθ ρ ο ύ με τα χ ύ ­ τη τα και απ οφ ασισ τικότητα». Το «Santee» κ α τευ θ ύ ν θ η κ ε προς τις ΗΠΑ και από τις 13 Ιουνίου α νέλα β ε α νθυ π ο βρ υχια κές επ ιχει­ ρήσ εις σ τον κεν τρ ικ ό Α τλα ντικό . Υπό τις δ ια τα γές το υ νέου κυ β ερ ν ή τη , ~ 3- Ί Ω Τ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πλοίαρχου Χ άρολντ Φικ, το «Santee» και η σ υνοδεία το υ σ υνοδέυσ αν τη νηοπομπή UGS-10 προς τη ν Καζαμπλάνκα. Το α ερ ο ­ π λανοφόρο έπ λ εε ανάμεσα στα εμπ ορικά σκάφη και συχνά έπαιρνε θέσ η σε μία από τις σ ειρ ές τη ς. Κάποια στιγμή, ενώ 12 α ερ ο ­ σκάφη το υ βρ ίσ κονταν σ τον αέρα, δ εν απ έ­ τρ εψ ε τη βύθιση ενό ς τά νκερ . Από τη ν Κα­ ζαμπλάνκα απ έπ λευσ ε πάλι στις 7 Ιουλίου. Το «Card» (CVE-11, πλοίαρχος Α ρνολντ Ισμπελ), είχε αποπ λεύσει από το Π ιούτζιτ Σ ά ο υντ (στη δ υ τική α κτή τω ν ΗΠΑ) μία ε ­ βδομάδα μ ετά το «Bogue». Η πρώτη το υ α­ ποστολή ή τα ν αδιατάρακτη και ο Ισμπελ β ρ ή κε τη ν ευκα ιρία να εκπ α ιδεύσ ει το υ ς πι­ λ ό το υ ς το υ όχι μόνο σε η μ ερ ή σ ιες αλλά και σε ν υ κ τερ ιν έ ς επιχειρήσ εις. Το «Card» έ ­ π λεε μαζί με τα εμπ ορικά σκάφη, μ έν ο ν τα ς πίσω από τη νηοπομπή μόνο για τη ν απονήωση ή τη ν προσνήωση τω ν αεροσκαφώ ν το υ. Ο ταν στις 9 Ιουνίου απ έπ λευσ ε από τη ν Καζαμπλάνκα για να σ υνοδεύσ ει τη ν η ­ οπομπή GUS-8 προς τις ΗΠΑ, θ α α κο λου ­ θ ού σ ε ν έ ε ς δ ια τα γές. Ο Ισμπελ είπ ε αργό­ τερ α : «Θα επ ιχειρούσ αμε α ν εξά ρ τη τα , ενα ­ ν τίο ν οποιοσ δήπ οτε α ν α φ ερ ό μ εν η ς σ υ γκέ­ ντρω σ ης υποβρυχίων ... με τη ν π ρο ϋπ όθ ε­ ση ό τι θα μπορούσαμε να επ ισ τρ έφ ο υ μ ε στη νηοπομπή πριν από τα υποβρύχια». Τα πρώτα δ ια τα κτικά βήμα τα τω ν α ερ ο ­ πλανοφόρω ν σ υνοδείας άρχισαν να γ ίνο ­ ντα ι σ τα θ ερ ό τερ α . Τα σκάφη δ εν θ α δ ε ­ σ μ εύ ο ντα ν π λέον από τις νηοπ ομπ ές. Θα είχαν τη ν ευ χ έρ εια να κινούντα ι μακριά το υ ς και τα υ τό χρ ο ν α να τις υποστηρίζουν σε περίπτωση ανάγκης. Στο ε γ γ ύ ς μ έλλο ν βρισ κόταν το τε λ ικ ό στάδιο ε ξέ λ ιξη ς τη ς τα κ τικ ή ς τω ν αεροπ λανοφ όρω ν σ υνοδείας - η α ν εξά ρ τη τη ομάδα δίω ξης υποβρυχίων.

"ΚΥΝΗΓΙ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ" Τ έταρτο αεροπ λανοφ όρο σ υνοδείας στη μάχη το υ Α τλ α ν τικο ύ ή τα ν το «Core» (CVE-13), ένα σ κάφος τη ς κλάσης «Bogue». Μ ετά από το υ ς δ οκιμα σ τικούς π λόες, στις 24 Μ αρτίου 1943 π αρέλαβε από το Σαν Ν τιέγκο τα εν ν έα Avenger και τα έ ξι Wildcat τη ς Μ οίρας VC-13 και έφ υ γ ε για τη ν α να το­ λική ακτή τω ν ΗΠΑ. Σ τις 27 Ιουνίου ο πλοί­ αρχος Μάρσαλ Γκρηρ απ έπ λευσ ε για να συ­ νο δ εύ σ ει τη νηοπομπή UGS-11. Τη συνο­ δεία το υ απ οτελούσ αν τα παλαιά α ντιτο ρ πιλλικά «Bulner», «George Ε. Badger» και «Barker».

Η Μ οίρα το υ «Core» υπέστη τη ν πρώτη απώλεια αεροσ κάφ ους το υ Α μερικανικού Ν αυτικού που κα τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από υποβρύ­ χιο κατά τη Μ άχη το υ Α τλα ντικο ύ. Σ τις 13 Ιουλίου ο υποπλοίαρχος Ουίλια μς και ο ανθυποπλοίαρχος Σ τά ιγκερ ε ­ π έσ τρ εφ α ν στο «Core» μ ετά από μία φαινο­ μενικά άκαρπη αναζήτηση ενό ς υποβρυχί­ ου. Ο ουρανός ή τα ν σ χετικά κα θαρός και το χρώμα τη ς θάλασσας δ ια κοπ τό τα ν από μ ερ ικ ές λ ε υ κ έ ς κη λίδ ες ... και ένα λευ κό κύμα περίπου 18 km μ ακρύτερα. Ηταν 14.21. Ε κ μ ετα λλ ευ ό μ ενα τα λίγα σύννεφα για κάλυψη τα δύο αεροσκάφη π ροσ έγγι­ σαν το άγνω στο πλοίο. Θ εω ρώ ντα ς ό τι βρι­ σ κόταν ε κ τό ς κινδύνου ο υποπλοίαρχος Μ ετς είχ ε επ ιτρ έψ ει στο πλήρωμά το υ να χαρεί το ν ήλιο και το παιχνίδι με μία μεγάλη μπάλα βαμβάκι που επ έπ λεε. Το παιχνίδι διακόπ ηκε απ ότομα ό τα ν οι δύο πιλότοι όρμησαν με τα π ολυβόλα και τις τέσ σ ερις β ό μ β ες βυ θού Mk. 47. Τα αεροσ κάφη αναρρ ιχήθηκα ν στα 1.000 m καθώ ς το εχθ ρ ικ ό υ­ π οβρύχιο άρχισε να διαγράφει κύ κλο υς με μικρή τα χ ύ τη τα . Η αναφορά τη ς επ ίθεσ ης έ φ ε ρ ε στη σκηνή π έν τε αεροσ κάφη με το ν διοικητή τη ς Μ οίρας, πλω τάρχη Μ π ρούερ. Ωστόσο πριν φ θάσ ουν οι ενισ χύσ εις το υποβρύχιο φ ά νη κε να κερ δ ίζει τα χ ύ τη τα . Ο Σ τά ιγκερ π έτα ξε μέσα στα α ντιαεροπ ορικά πυρά βά λλοντα ς με το μοναδικό π ολυβόλο που λ ειτο υ ρ γο ύ σ ε, ό τα ν ξα φ νικά το Wildcat έ ­ κλινε προς τα αρισ τερά και έπ εσ ε στη θ ά ­ λασσα. Ο π ιλότος σ κο τώ θη κε ακαριαία. Τα α εροσ κάφη τη ς VC-13 έφ θασ αν εκ είν η τη σ τιγμή για να δουν τη σ υντριβή το υ συνα­ δ έλφ ο υ το υ ς. Ο Μ π ρούερ έ φ ε ρ ε το Wildcat σ την κα τεύ θυ νσ η το υ υποβρυχίου και πριν σηκώσει το ρύγχος το υ είχ ε ρ ίξει περίπου 1.200 βλήματα. Α κο λού θη σ ε ένα δ εύ τερ ο Wildcat και δύο Avenger που όρμησ αν για να βομβαρδίσουν. Τέσσερις β ό μ β ες βυθού που άφ ησ ε ο ανθυποπλοίαρχος Σόμπυ ή ­ τα ν α ρ κ ε τές . Η πρώτη εξερ ρ ά γ η αρισ τερά τη ς πλώρης, η τέ τα ρ τη σ την αρισ τερή π λευρά και οι ά λ λ ες δύο ακριβώ ς κάτω από το υποβρύχιο. Οι ε κ ρ ή ξε ις ανασήκωσαν το σκάφος έξω από τη θάλασσα π ροτού αυτό κα λυ φ θ εί από ό γκο υ ς νερού. Ο ταν το νερό υποχώρησε μόνο 10 μ έτρ α τη ς π ρύμνης ή ­ τα ν ο ρατά σ χημ α τίζοντα ς ο ξεία γωνία με τη ν επιφάνεια. Το αντιτορπ ιλλικά «Barker» π ερ ισ υ ν έλ εξε 33 επ ιζώ ντες. Ο χρό νος που είχ ε π α ρ έλθ ει από τη ν ανακάλυψη το υ LI487 (από το ν 10 Στόλο) ως τη βύθισή το υ ή­ τα ν 10 ώ ρες! Το υποβρύχιο α υ τό (εκτοπ ί­ σ ματος 1.600 t) ή τα ν ένα από εκείν α που οι Γερμανοί ονόμαζαν « γα λα κτο φ ό ρ ες αγελά­ δες» - μεγάλα υποβρύχια τα οποία χρησ ιμο­ π οιού ντο για ανεφ οδιασμό. Σε β ο ή θ εια το υ U-487 έπ λ εε ήδη ένα δ εύ τερ ο υποβρύχιο. Ωστόσο η διαταγή «εί­ χε ακουσ τεί» ως τη ν Ο υάσιγκτον, που ε ν η ­ μέρω σε το «Santee» σχετικά. Λίγο μ ετά τις 08.00 τη ς 14ης Ιουλίου ο ανθυποπλοίαρχος Μ π αλεντάιν α ντιλήφ θη κε τη ν αντανάκλασ η το υ ηλίου σε ένα υπο­ βρύχιο που έπ λ εε σε απόσταση 38 km. Κίνη­

σε τις π τέρ υ γ ες το υ Avenger για να τρ α β ή ­ ξε ι τη ν προσοχή το υ υποπλοίαρχου Μπας και έ δ ε ιξ ε προς τη ν κα τεύ θυ νσ η το υ υπο­ βρυχίου. Ο Μπας έ φ ε ρ ε το Wildcat χα μη λότερα για να π ολυβολήσ ει το εχθ ρ ικ ό σκάφος. Ε­ κείνο άρχισε να κα τα δύ ετα ι. Η ενέρ γ εια α υ ­ τή δ εν θ α το έσωζε. To Avenger μ ε τέ φ ε ρ ε ένα νέο είδ ο ς όπλου, τη «νάρκη Mk. 24», μία α υ το κ α τευ θ υ ν ό μ εν η τορπ ίλλη γνω στή ως Fido (2). Ο Μ π αλεντάιν πλησίασε, κατέβασ ε το σύστημα προσγείωσης για να μειώσει τη ν τα χ ύ τη τά το υ και να σ ταθεροπ οιήσ ει το μεγάλο α εροσ κάφ ος και π ραγματοπ οίη­ σε σ τροφή 180 μοιρών. Π ρό σ εξε τη δίνη που π ροκάλεσ ε η κατάδυση το υ υποβρυχί­ ου και άφησε τη Fido 180 m εμπ ρός και 30 m δ εξιά τη ς. Ενα εμ φ α νές κρουσ τικό κύμα σ χηματίσ θηκε στο νερό, α κο λο υ θ ο ύ μ ενο από ένα ν δ α κτύ λιο αφ ρού και τη χα ρ α κτη ­ ριστική κα φ έ απόχρωση που δ η μ ιο υ ρ γ εί η έκρ η ξη μίας βόμβας βυθού. To U-160 δ εν έ ­ δωσε άλλη αναφορά. Οι επ ιχειρήσ εις σ υνεχίσ τηκαν με τη ν ί­ δια σ χεδόν τα κ τική : το Wildcat επ ιτίθ ετο πρώτο προσπαθώ ντας να κ α τα σ τείλ ει τα α­ ντιαεροπ ορικά πυρά και α κο λου θο ύσ ε το Avenger με β ό μ β ες βυθού ή Fido. Μ ε αυτό το ν τρόπ ο π ιλότοι το υ «Santee» βύθισ αν το U-509 στις 15 Ιουλίου και στις 16 Ιουλίου ο υποπλοίαρχος Ο υίλιαμς (π ιλότος το υ «Core») αιφνιδίασ ε το U-67 (3). Σε τέσ σ ερ ις η μ έ ρ ε ς τα δύο αεροπ λανο­ φόρα είχαν βυθίσ ει τέσ σ ερα εχθ ρ ικά υπο­ βρύχια. Η α ν εξή γ η τη εξαφάνισ η τω ν U-487 και U-160 π ροκάλεσ ε σύγχυση σ τους Γερ­ μανούς. Η αναφορά ενό ς ισπανικού α τμ ό ­ πλοιου για ένα «μεγάλο αεροπ λανοφ όρο» οδήγησ ε τα υπόλοιπα υποβρύχια που βρί­ σκονταν νότια τω ν Αζορώ ν (περίπου 12) σε ασ φ αλέσ τερα ύδατα. Ο Ιούλιος συνέπ εσε με τη ν α υ ξα νόμ ενη έμφαση το υ Α μερ ικα νικού Ν αυτικού σ την επ ιθ ετική χρήση τω ν π ληροφοριώ ν που α­ π έφ ερ ε η αποκρυπτογράφηση τω ν ε χ θ ρ ι­ κών κωδίκων. Η προσοχή εσ τιά σ θ ηκε στα σημεία ανεφ οδιασ μού τω ν γερ μα νικώ ν υ­ ποβρυχίων. Λόγω το υ μεγάλου όγκου πλη­ ροφοριώ ν που α π αιτείτο για τη ν οργάνωση το υ ανεφ οδιασ μού, γύρω από κά θ ε σημείο συνάντησης υπήρχε μεγάλη αντα λλα γή μη­ νυμάτω ν ασ υρμάτου, καθισ τώ ντας το ιδα­ νικό για τη ν παρακολούθηση τη ς π ορείας τω ν υποβρυχίων προς τις π ερ ιο χές δράσης το υς. Επιπλέον οι επ ιχειρήσ εις αποσκοπούσαν στη βύθιση τω ν υποβρυχίων εφ ο δ ια ­ σμού, που θ α δυσ χέραινε τη ν π εραιτέρω δράση τω ν υπολοίπων. Σ τις 12 Ιουλίου 1943 το «Bogue» απέ­ π λευσ ε από το Τσέσαπηκ Μπαίη για να συ­ νοδ εύ σ ει τη νηοπομπή UGS-12. Η εμπ ειρία είχε δ ε ίξε ι ό τι κατά τη διάρκεια τη ς επ ίθ ε ­ σης ενα ν τίο ν μιας νηοπ ομπ ής πολλοί κυ­ β ε ρ ν ή τες υποβρυχίων δ εν έδιναν προσοχή στα νώτα το υς. Ο ν έο ς κ υ β ε ρ ν ή τη ς (τέω ς ύπαρχος) πλοίαρχος Τζόζεφ Ν ταν ήλπ ιζε να ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ε ί α υ τή τη ν αδυναμία και να β ρ εθ εί πίσω από τις σ υγκεντρώ σ εις τω ν ε ­ χθρικώ ν υποβρυχίων.

Το υ-664[τύπ ου VUQ) βυ θ ίσ τη κε σΤ/ς 9 A u γούστου 1943από αεροσκάφ η του «Carct>

To "Bogue" έπ λευσ ε στη θαλάσσια π ε­ ριοχή νότια τω ν Α ζορώ ν μαζί με τη συνο­ δεία το υ (τα α ντιτορπ ιλλικά «George Ε. Badger», «Clemson» και «Osmond Ingram»), Σ τις 23 Ιουλίου οι κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κες δ εν ή ­ τα ν ιδια ίτερα καλές. Περίπου στις 06,00 ένα ζεύ γ ο ς Avenger/Wildcat, π ετώ ντα ς ανάμεσα στα α νεμοβρόχια και τη χαμηλή νέφωση, α­ ναγνώ ρισε ένα υποβρύχιο σ την επιφάνεια και ε π ιτέ θ η κ ε ενα ν τίο ν το υ. Μία κηλίδα π ε­ τρ ελ α ίο υ έ δ ε ιξ ε ό τι το υποβρύχιο είχε υποσ τεί ζη μιές. Τρεις ώ ρες α ρ γό τερ α το «George Ε. Badger» α κο λού θη σ ε το σήμα το υ ηχοβολισ τικού το υ και μ ετά τη ν ε κ τ ό ­ ξευσ η 32 βομβώ ν βυθού το βύθισ ε (μετά το ν π όλεμο α π οδ είχ θη κε ό τι το υποβρύχιο ή τα ν το U-613). Η η μέρ α δ εν είχε τελειώ σ ει. Λίγο μ ετά τις 12.00 το Avenger το υ ανθυποπλοίαρχου Σ τερ ν ς π ετο ύσ ε σε ύψος 90 m, μόλις κάτω από τα σ ύννεφα, ότα ν ο π ιλότος π αρατήρη­ σε κη λίδ ες π ετρ ελα ίου σ την επ ιφάνεια τη ς θάλασσας. Λίγα λεπ τά α ρ γό τερ α ο π ολυβο­ λ η τή ς το υ α ν έφ ερ ε δύο ίχνη σε απόσταση περίπου 50 m μ ετα ξύ το υ ς. Σ το ένα άκρο βρισ κόταν το U-648, το οποίο α νεφ οδία ζε με καύσιμα το U-527. Οι Γερμανοί αιφνιδιάσ τηκαν ό τα ν είδαν σ χεδόν από πάνω το υ ς το Avenger. Το πλήρωμα το υ U-648 κα τά φ ερε να κα τα δ υ θ εί εγκαίρω ς. To U-527 κα τευ θ ύ ν θ η κ ε προς τη ν π υκνή ομίχλη με μεγάλη τα χ ύ τη τα , βά λλοντα ς τα υ τό χρ ο ν α με τα νέα π υροβόλα 20 mm τη ς γέφ υ ρ α ς. Οι ε ­ κ ρ ή ξεις από τις τέσ σ ερις β ό μ β ες βυθού ή ­ τα ν τόσ ο ισχυρές ώ στε η πλώρη το υ σηκώ­ θ η κ ε ψηλά έξω από το νερό. Το υποβρύχιο βυ θ ίσ τη κε σ χεδόν κά θ ετα . Το αντιτορπ ιλλικό «Clemson» π ερ ισ υ νέλ εξε 13 επ ιζώ ντες. Σ τις 26 Ιουλίου η ομάδα το υ «Bogue» εγ κ α τέ λ ειψ ε τη UGS-12 για να κ α τευ θ υ ν θ ε ί προς τη ν Καζαμπλάνκα. Το αντιτορπ ιλλικά «Osmond Ingram» είχε παρουσιάσει π ροβλή­ ματα σ τους λ έ β η τε ς και χ ρ εια ζό τα ν επι­ σ κευ ές. Π λη ρ ο φ ο ρ ίες για τη ν ύπαρξη ανα­ γνω ριστικώ ν Fw 200 ανάγκασαν το ν κυ β ερ ­ ν ή τη το υ «Bogue» να δ ια τη ρ εί κατά τη

διάρκεια τη ς η μ έρ α ς σ υνεχή κάλυψη κατα­ διωκτικών. Η ταν μία από τις λ ίγ ες φ ο ρ ές που ένα α εροπ λονοφ όρο σ υνοδείας ανα­ γκά σ τη κε να π ροβεί σε τέ το ια ενέρ γ εια σ τον Α τλα ντικό . Ωστόσο τα αεροπ λανοφ όρα σ υνοδείας βρ ίσ κονταν σ την κα τά λλη λη περιοχή: τα γερ μ α νικά υποβρύχια εμ φ α νίζο ντα ν σε ζεύγη! Το απ όγευμα τη ς 30ής Ιουλίου πιλό­ το ι το υ «Santee» βύθισ αν το U-43, που ε το ι­ μαζόταν να α νεφ οδιάσ ει το U-403. Η απώλεια τόσω ν γερ μα νικώ ν υποβρυ­ χίων σε τόσ ο σ ύντο μο χρο νικό διάσ τημα α­ νησ ύχησ ε το ν δ ιο ικη τή το υς, ναύαρχο Ν ταίνιτς. Σ τις 4 Α υγούσ του ο ίδιος σημείω ­ σε: «Καθώς επί το υ π α ρό ντος δ εν είναι δυ­ να τό ς κανένα ς α νεφ οδιασ μός, όλα τα σκά­ φη που βρίσκονται σ την π εριοχή επιχειρήσεων πρεπει να επ ισ τρεψ ουν». Επίσης ανεφ ε ρ ε σ τους κ υ β ε ρ ν ή τες το υ ό τι «η βύθιση ενό ς αεροπ λα νοφ όρου είναι υψίστης σπουδ α ιό τη τα ς ... το αεροπ λανοφ όρο είναι πά­ ν τα ο πιο σ ημα ντικός στόχος». Α υ τές και ά λ λ ες δηλώ σεις φανέρω ναν τη ν α υ ξα ν ό μ ε­ νη ανησυχία τη ς γ ερ μ α ν ική ς διοίκησ ης για τη σ οβ α ρό τητα τη ς κατάστασης. Οι επ ιχειρήσ εις τω ν ομάδω ν δίω ξης υ­ ποβρυχίω ν συνεχίστηκαν. Το «Bogue» κ α τέ ­ π λευσ ε στο Ν όρ φ ολκ στις 23 Ιουλίου. Το «Card» (μ ετα φ έρ ο ν τα ς έ ξι Wildcat και 11 Avenger τη ς VC-Ι υπό το ν π λω τάρχη Τζόουνς) και η σ υνοδεία το υ απέπλευσαν σ τις 27 Ιουλίου α ντικα θ ισ τώ ντα ς το «Santee». Μ ετά το ν ανεφ οδιασ μό τη ς σ τις Β ερ ­ μ ο ύ δ ες η TG 21.14 (με πυρήνα το “ Card») σ υνάντησε τη νηοπομπή UGS-13. Τα αντιτορπ ιλλικά α νεφ οδ ιά σ τηκα ν σε καύσιμα από ένα τά ν κ ερ τη ς νηοπ ομπ ής και η TG 21.14 α π ομ α κρ ύνθη κε για να ερ ευ ν ή σ ει. Ο Ισμπελ θ α έ θ ε τ ε σε εφ α ρ μ ο γή ένα απλό σχέδιο: θ α οδηγούσ ε τη δύναμή το υ στο κ έ ­ ν τρ ο κά θ ε α να φ ερθ είσ α ς σ υγκέντρω σ ης υ­ ποβρυχίων, ενώ τα αεροσ κάφη το υ θ α πετούσ αν σε απόσταση 180 km εμπ ρός και στις π λευ ρ ές το υ αεροπ λανοφ όρου. Σ ύ ν το ­ μα το σχέδιο θ α έ φ ε ρ ν ε απ οτελέσ ματα.

63 ■■■

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Σ τις 3 Αυγούσ του ο ανθυποπλοίαρχος Κορμήρ. σ υ νο δ ευ ό μ ενο ς από το Wildcat το υ σ ημαιοφ όρου Πώλσον, βρισ κόταν σε περιπολία ό τα ν 20 km μακριά εντόπ ισ ε το U-66, περίπου 830 km δ υ τικά -νο τιο δ υ τικά το υ Φλόρις (το δ υ τικ ό τε ρ ο νησί τω ν Αζορών). Το σ κάφος το υ υποπλοίαρχου Μάκβ ο ρ τ έπ λ εε αργά σ την επ ιφάνεια με πο­ ρεία προς τη βάση το υ. Λόγω έλ λ ειψ η ς ν ε ­ φών ο Κορμήρ αποφάσισε να επ ιτε θ ε ί α μ έ­ σως και ο Πώλσον πέρασε εμπ ρός για να π ολυβολήσ ει το υποβρύχιο. Για άλλη μία φορά το πλήρωμα ενός γερ μα νικο ύ υποβρυχίου αιφ νιδιάσ τηκε. Η πρώτη επίθεσ η το υ Πώλσον τρ α υμ ά τισ ε θανάσιμα το ν α ξιω ματικό κατασ τρώ ματος και οι ά νδ ρ ες σ τον πυργίσκο έδωσαν ε ν το ­ λή για άμεση κατάδυση. Ωστόσο ο κ υ β ερ ­ ν ή τη ς εμ φ α νίσ τη κε στη γέφ υρ α, ακύρωσε τη ν εν το λ ή κατάδυσ ης και π ρο ετο ιμ ά σ τη κε να α κο λου θή σ ει τη ν τρέχουσ α τα κ τική τη ς αντιμετώ π ισ ης τω ν αεροσκαφώ ν με α ν τια ε­ ροπορικά πυρά. Οι β ό μ β ες βυθού δ εν έπεσαν από το Avenger. Ο Πώλσον αντιμετώ π ισ ε τα γ ερ μ α ­ νικά πυρά για άλλη μία φορά, για όσο ο Κ ορμήρ έ σ τρ εφ ε το α εροσ κάφ ος για μία δ εύ τερ η προσπάθεια. Αυτή τη φορά ο Κορ­ μήρ πίεσε το κομβίο το υ η λ εκ τρ ικ ο ύ συ­ σ τή μ α το ς άφ εσ ης βομβώ ν και τα υ τό χρ ο να τρ ά β η ξε το ν χ ειρ ο κ ίν η το μοχλό α π ελ ευ θ έ ­ ρωσης π ερνώ ντας επάνω από το υποβρύ­ χιο. Τη θ υρ ίδ α το υ αεροσ κάφ ους ε γ κ α τέλειψ α ν οι β ό μ β ες βυθού και μία Fido προκαλώ ντα ς ένα τρ ο μ α κτικ ό κρουσ τικό κύμα μόλις τρ ία μ έτρ α από το υποβρύχιο. «Το υ­ ποβρύχιο φ ά νη κε ό τι σ ηκώ θηκε έξω από το νερ ό και κατόπ ιν έλα β ε κλίση προς τη ν αρι­ σ τερή π λευρά το υ. Μία μεγάλη σ τήλη ν ε ­ ρού ύψ ους 40 m το έκρυψ ε». Ο Μ ά κβορ τ ε ί­ χε τρ α υ μ α τισ θ εί σοβαρά και ο ύπαρχός του α νέλα β ε να ο δη γή σ ει το υποβρύχιο σε κα­ τάδυση. To U-66 κα τά φ ερ ε να δ ια φ ύγει και τη νύκτα α να δ ύ θ η κε για να ζη τήσ ει βοήθεια. Λίγο πριν από τα μ εσ άνυκτα τη ς 6ης Α υγού­ στου σ υνάντησε το U-117, το π λησ ιέσ τερο υποβρύχιο εφ οδιασ μού. Τα δύο σκάφη δ εν είχαν διαφ ύγει. Η σ υνεχής ροή τω ν μ ηνυμά ­ τω ν μ ετα ξύ τω ν υποβρυχίων και τη ς διο ίκη ­ σής το υ ς είχε κα τα γρα φ εί από το ν 10ο Σ τό ­ λο. Αν και το α κρ ιβ ές σ ημείο συνάντησής το υ ς ή τα ν άγνωστο, η περιοχή έρ ευ ν α ς ε ί­ χε π ερ ιορισ θεί σημαντικά. Το πρωί τη ς 7ης Α υγούσ του ο ανθυπ ο­ πλοίαρχος Σ ά λ εν τζερ αναζητούσ ε με το α ε­ ροσ κάφ ος το υ εχθ ρ ικά υποβρύχια σ την π ε­ ριοχή δ υτικά από το αεροπ λανοφ όρο «Card», ό τα ν δ εξιά το υ και σε απόσταση π ε­ ρίπου 22 km ε ίδ ε ένα «μεγάλο λ ευ κ ό α ν τι­ κείμενο ». Σ ύ ντο μ α ανακάλυψ ε ό τι το «αντι­ κείμενο » ή τα ν δύο υποβρύχια, τα οποία έ ­ π λεαν αργά σε απόσταση 60 m μ ετα ξύ το υς. Αν και υπήρχε αραιή ομίχλη, δ εν υπήρχαν σ ύννεφ α για να καλύψ ουν τη ν προσέγγιση το υ Σ ά λεντζερ . Ωστόσο ο π ιλότος ε ν η μ έ ­ ρωσε το «Card», έ φ ε ρ ε το αεροσ κάφ ος το υ εμπ ρός από το ν ή λιο και άρχισε τη ν επ ίθ ε­ ση. Οι Γερμανοί ν α ύ τες, απασχολημένοι με - Ί Ω Τ Κ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

To «Bogue» στις 20 Ιουνίου 1943. Κατά τις πρώτες επιχειρήσεις υποχρέωνε τα αεροσκάφη του σε πλήρη σιγή ασυρμάτου. Για την αναφορά ασυνήθιστης δραστηριότητας τα αεροσκάφη πετούσαν χαμηλά πάνω από το αεροπλανοφόρο με κατεβασμένο τα φλαπ και ο ασυρματιστής άφηνε μία θήκη με ένα μήνυμα να πέσει στο κατάστρωμα. Το «Core» πλέει κάπου στον Ατλαντικό. Τα αεροπλανοφόρα της κλάσης «Bogue» είχαν εκτόπισμα 8.390 ί, πλήρωμα 890 ■1.205 ανδρών και μπορούσαν να μεταφέρουν 28 αεροσκάφη. Το κατάστρωμα πτήσεων είχε μήκος 135 m. Δ ιέθετα ν δύο ανελκυστήρες, έναν ή δύο καταπέλτες, εννέα συρματόσχοινα συγκρότησης και τρία δίκτυα ανάσχεσης.

τα κα θ ή κο ντά το υ ς, το ν α ντελή φ θ η σ α ν ό ­ τα ν βρισ κόταν 350 m μακριά το υ ς. Τα δύο υ­ ποβρύχια άνοιξα ν πυρ (το U-117 έ φ ε ρ ε αυ­ ξη μ έν ο οπλισμό) αλλά ανεπιτυχώ ς. Δύο β ό μ β ες βυ θού έπεσαν από ύψ ος 38 m γύρω από το U-117. Π υκνός καπνός άρχισε να βγαίνει από το σκάφος, το οποίο άρχισε να κινείτα ι δια γρ ά φ ο ντα ς α κα νόνισ τους κύ­ κλους. Οι ζη μ ιές δ εν το υ επ έτρ εψ α ν να κα­ τα δ υ θ εί. Την επ ό μενη σ τιγμή το U-66 άρχισε να κα τα δ ύ ετα ι τρ α βώ ντα ς τη ν προσοχή το υ Σ ά λεντζερ . Ο το λμ η ρ ό ς π ιλότος μείω σε τη ν τα χ ύ τη τά το υ σε 240 km/h και π έρασε 60 m επάνω από το ν πυργίσκο το υ U-117, αψ η­ φώ ντας τα α ντιαεροπ ορικά πυρά. Κ οντά σ τον στροβιλισμό που είχε δ ημιουρ γήσ ει το U-66 άφ ησ ε μία Fido, χωρίς απ οτέλεσ μα. Δύο Avenger και δύο Wildcat που έφ θασ αν ε κ ε ί απ οτελείω σαν το έργο το υ Σ ά λ εν τζερ β υ θ ίζο ντα ς το U-117. Η απώλεια το υ U-117 ή τα ν ένα σοβαρό κτύπ ημα για τη γερ μα νική Διοίκηση Υπο­ βρυχίων, καθώ ς α υ τό έπ ρεπ ε να ανεφ οδιάσει 14 υποβρύχια που επ έσ τρ εφ α ν σ τις βά­ σεις το υς. Το πλήγμα έγιν ε γνω σ τό σ τις 13 Αυγούσ του. Για άλλη μία φορά η απώλεια ε ­ νός υποβρυχίου ανεφ οδιασ μού είχε ανα­ τρ έψ ει τα λ επ το μ ερ ή σχέδια τη ς Διοίκησης Υποβρυχίων. Τα αεροπ λανοφ όρα σ υνοδείας είχαν αρχίσει να επ η ρεά ζου ν τη ν πορεία τη ς Μ άχης το υ Α τλα ντικο ύ. Μια άλλη καινοτομία εφ ά ρ μο σ ε το «Card». Επ ρόκειτο για επινόηση το υ Ισμπελ και το υ δ ιο ικη τή τη ς VC-1, πλω τάρχη Τζόουνς, με σκοπό να αντιμετω π ίσ ουν τα υπο­ βρύχια που είχαν γ ίν ει πιο επ ιθ ετικά . Απο­ φάσισαν να χρησιμοπ οιήσουν ο μ ά δ ες επί­ θ εσ η ς α π ο τελ ο ύ μ εν ες από ένα Wildcat και δύο Avenger. Το ένα Avenger θα εξοπ λιζότα ν με δύο β ό μ β ες βάρους 225 kg με σ τιγμιαί­ ους π υ ρ ο κ ρ ο τη τές, ενώ το άλλο θ α μ ε τ έ ­ φ ερ ε β ό μ β ες β υ θο ύ και Fido. Το απ όγευμα τη ς 9ης Α υγούσ του μία ο­ μάδα τριώ ν αεροσκαφώ ν π ετο ύσ ε σε ύψος 460 m. Δ εν είχαν π ρολάβει να βγουν τ ε λ ε ί­ ως από τα σ ύννεφ α ό τα ν τα π ληρώ ματα ε ί­

δαν το U-664 ανάμεσα στα κύμα τα 3,5 km α­ ρισ τερά το υ ς. Π ρώ τος σ την επ ίθεσ η ή τα ν ο ανθυποπλοίαρχος Χόγκαν, το Avenger του οποίου μ ε τέ φ ε ρ ε τις βό μβ ες. Α ναρριχήθηκε 300 m και τα υ τό χρ ο να ενη μ έρ ω σ ε το «Card». Κατόπιν έ φ ε ρ ε το ρύγχος μπροστά, σε βύθιση 50 μοιρών, με στόχο το εχθ ρ ικό υποβρύχιο. Ο υποπλοίαρχος Χότζσον, πετώ ντα ς με το Wildcat, π ολυβόλησ ε το κατά­ στρωμα το υ υποβρυχίου και δ ευ τερ ό λ επ τα α ρ γό τερ α μία βόμβα 225 kg το υ Χ όγκαν εξερ ρ ά γη περίπου β m από τη ν αρισ τερή π λευρά το υ U-664. Τη στιγμή ε κ είν η μόνο ένα τμ ή μ α το υ πυργίσκου και η π ρύμνη ή ­ τα ν ορατά. Δ έκα δ ευ τερ ό λ ε π τα πίσω από το ν Χ όγκαν ο ανθυποπλοίαρχος Φ όρνεϋ πλησίασε από το δ εξιό μ έρ ο ς τη ς π ρύμνης και άφ ησ ε τις δύο β ό μ β ες βυθού, από ύψος 30 m. Ε ξερράγησ αν ακριβώ ς κάτω από το υ­ π οβρύχιο δ ια κόπ το ντα ς τη ν κατάδυσή του. Σ το εσ ω τερικό το υ υποβρυχίου μερ ικά μ έ ­ λη το υ π ληρώ ματος π α νικοβλήθηκαν και άρχισαν να το εγκαταλείπ ουν. Η κίνησή το υ ς α π ο δ είχ θ η κε μοιραία. Σ υνέπ εσ ε με τη ν επισ τροφή το υ Χότζσον, ο οποίος πο­ λυβόλησ ε για μία ακόμη φορά τη γέφ υρ α και το κατάστρω μα το υ υποβρυχίου. Ο κυ­ β ε ρ ν ή τη ς αποφάσισε να κα τα δυ θεί. Α κο ­ λού θη σ ε δ εύ τερ η βόμβα το υ Χόγκαν. To U664 ή τα ν βαριά κτυπ ημένο. Σε λίγο έ φ θ α ­ σαν ε κ ε ί π ερισ σ ότερα αεροπλάνα και στις 14.20 το υποβρύχιο βυ θίσ τη κε. Η TG 21.14 κ α τευ θ ύ ν θ η κ ε βόρεια των Αζορών, όπου το απ όγευμα τη ς 11ης Αυ­ γούσ του τα αεροσκάφη τη ς βύθισαν το U525 (υποβρύχιο ανεφ οδιασμού, 1.1441), και στις 16 Α υγούσ του κα τέπ λευ σ ε σ την Καζαμπλάνκα για ανεφ οδιασμό. Τα αεροσ κάφη και τα πληρώ ματα του «Card» είχαν άριστη απόδοση, που εν μ έρ ει ο φ ειλ ό τα ν σ την α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα τη ς νάρκης Mk. 24. Σ τη ν αναφορά το υ ο Ισμπελ σχολίασε ό τι κύριος ρόλος τω ν βομβώ ν 225 kg ή τα ν να αναγκάζουν τα υποβρύχια σε κα­ τάδυση, ώ στε να γ ίν ετα ι α π οτελεσ μα τική χρήση τη ς νάρκης Mk. 24. Α κο λου θώ ντα ς το π αράδειγμά το υ σμήνη "τριώ ν κυνηγώ ν"

Ο πλοίαρχος Τζάιλς Σορτ, πρώτος κυβερνήτης του «Bogue«.

Το «Santee» πλέει παράλληλα με τα εμπορικά σκάφη μίας νηοπομπής. Το κατάστρωμα πτήοεΜ» είχε μήκος 153 m και δ ιέθ ετε έναν καταπέλτη. Το σκάφος είχε πλήρωμα 1.080 ανδρών και μ ετέφ ερ ε ως 30 αεροσκάφη.

χρησ ιμοπ οιήθηκαν και από άλλα α εροπ λα­ νοφόρα. Από το ν Α ύγουσ το το υ 1943 ένα επιπλέ­ ον αεροπ λανοφ όρο συνοδείας, κλάσης «Bogue», ενίσ χυσ ε τα ήδη υπάρχοντα σ τον Α τλα ντικό . Η ταν το «Croatan» (CVE-25, πλοίαρχος Τζων Λάιον). Ο α ρ ιθ μό ς τω ν επι­ τυχιώ ν το υ ς α υ ξα νότα ν σ ταθερά. To U-847, που β υ θ ίσ τη κε από αεροσ κάφη το υ «Card» στις 27 Α υγούσ του, ή τα ν το 16ο υποβρύχιο το οποίο είχε χ α θ εί από τις 22 Μαϊου (η μ έ­ ρα τη ς πρώ της επ ιτυχίας το υ «Card»), Ο μ έ ­ σος όρο ς ή τα ν ένα υποβρύχιο κά θ ε ε β δ ο ­ μάδα.

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Η πρώτη φάση επιχειρήσ εω ν τω ν α μ ερ ι­ κανικών αεροπ λανοφ όρω ν σ υνοδείας ή τα ν επ ιτυχής. Τέσσερα τέ το ια σκάφη με τη συ­ νοδεία το υ ς βύθισαν 16 υποβρύχια σε διά­ στημα 98 ημερών. Τα οκτώ ή τα ν π ολύτιμα υ­ ποβρύχια ανεφ οδιασμού, η κατασ τροφ ή τω ν οποίων σ τέρ ησ ε μεγάλο α ρ ιθ μό υπο­ βρυχίων από μακρά, α ν εξά ρ τη τα τα ξίδ ια και ε κ τε τα μ έ ν ε ς επιχειρήσ εις. Κατά το ίδιο χρονικό διάσ τημα τα υποβρύχια κα τέρ ριψαν τρία αεροσ κάφη τω ν αεροπ λανοφ ό­ ρων συνοδείας. Οι ο μ ά δ ες δίω ξης επ ηρέαζαν τις επ ιχει­ ρήσεις απλώς και μόνο με τη ν παρουσία το υς. Κ ανένας δ εν μπορεί να γνω ρίζει πό­ σοι κ υ β ε ρ ν ή τες υποβρυχίων ματαίωσαν τις επ ιθέσ εις το υ ς απλώς και μόνο επ ειδή α ε­ ροσκάφη π ετούσ αν ως σ υνοδεία τω ν ν η ο ­ πομπών. Οι απ ώ λειες υποβρυχίων, κυρίω ς α νε­ φοδιασμού, απ οτέλεσ αν ένα σοβαρό πλήγ­ μα για το Γερμανικό Ναυτικό. Ο ναύαρχος Ν τα ίνιτς α ναγκάσ τηκε να αποσύρει τα υπό­ λοιπα υποβρύχια α υτού το υ τύπου και να εγ κα τα λείψ ει τις επιχειρήσ εις σ τον κ εν τρ ικ ό Α τλα ντικό πολύ νω ρίτερα από ό τι σχεδίαζε. Από το καλοκαίρι το υ 1943 στη Μάχη το υ Α τλα ντικο ύ η πλάστιγγα άρχισε να κλίνει υ­ πέρ τω ν Συμμάχων. Ωστόσο θ α ή τα ν άδικο να απ οδ οθ εί η

καμπή στη Μάχη το υ Α τλ α ν τικο ύ α π οκλει­ σ τικά στα αεροπ λανοφ όρα σ υνοδείας. Υ ­ π ήρξαν και άλλοι σ ημα ντικοί π αράγοντες, π.χ. τα σκάφη συνοδείας, που παρουσιάζο­ ντα ν σε ολο ένα μ εγ α λ ύ τερ ο υ ς α ρ ιθ μο ύς και με μ εγ α λ ύ τερ η α π ο τελεσ μ α τικό τη τα , και η «ανάγνωση» εχθ ρικώ ν σημάτων. Οι π λη ρ ο φ ο ρ ίες το υ 10ου Σ τόλου α π οδ είχθη ­ καν εξα ιρ ε τικ ά ακρ ιβείς (4). Κατά το υ ς 18 μ ή νες πριν από τη ν ένα ρ ξη τω ν επ ιχειρήσ εών το υ (Μ άιος 1943) ό λ ες οι α μ ερ ικα νικές δ υνά μεις είχαν βυθίσ ει 36 υποβρύχια. Κατά το υ ς επ ό μ ενο υ ς έ ξι μ ή νες βυ θίσ τη κα ν 65 υποβρύχια. Κ αθήκον το υ 10ου Σ τόλου ή τα ν η παρο­ χή β ο ή θ εια ς σε ό λ ες τις ανθυ π ο βρ υχια κές επ ιχειρήσ εις, όμω ς με τα αεροπ λανοφ όρα σ υνοδείας α να π τύχθ ηκε μία ειδική σχέση. Η ικα νό τητά το υ ς να κινούντα ι με τα χ ύ τη ­ τα, να καλύπ τουν μ εγ ά λ ες π ερ ιο χές το υ ω­ κεανού και να α κο λο υ θ ο ύ ν ένα ν στόχο για μ εγ ά λ ες χ ρ ο ν ικ ές π ερ ιόδους, τα κα θ ισ τού ­ σε ιδανικά για τη ν α π οτελεσ μα τική ε κ μ ε ­ τά λλευ σ η τω ν πληροφοριών. Ως α π ο τέλ ε­ σμα, το ν επιχειρησιακό έλεγχ ο τω ν α ερ ο ­ π λανοφόρω ν σ υνοδείας (ως το τέ λ ο ς το υ π ολέμου 11 από αυτά είχαν αναλάβει α ν θ υ ­ π οβρυχιακά κα θ ή κο ν τα σ τον Α τλα ντικό ) αν έλ α β ε ο 10ος Σ τόλος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1 )0 χαρακτηρισμός του Αμερικανικού Ναυτικού για τα αεροπλανοφόρα συνοδείας αρχικά ήταν APV, κατόπιν AVG, από τον Αύγουστο του 1942 ACV (βοηθητικό αεροπλανοφόρο) και από τις 15 Ιουλίου 1943 CVE (αεροπλανοφόρο συνοδείας). Τα πληρώματα αστειεύονταν λέγοντας ότι «CVE» ήταν τα αρχικά των Λέξεων «Combustible, Vulnerable, Expendable» (Εύφλεκτο, Τρωτό, Αναλώσιμο). Τα αεροπλανοφόρα συνοδείας έγιναν γνωστά και ως «Jeep carriers» ή (από τον Τύπο) «Baby flat tops». (2) Η Fido ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας των General Electric, Harvard και Bell Laboratories που άρχισε το 1941. Είχε διάμετρο 483 mm, μήκος 2134 mm και βάρος 308 kg, από τα οποία 42 kg αφορούσαν την εκρηκτική γόμωση Torpex.

Αφηνόταν από ύψος 75 m με ταχύτητα 230 km/h. Στο νερό εκινείτο με ταχύτητα 12 kts και έβρισκε τον στόχο της μέσω τεσσάρων υδροφώνων και ενός απλού μηχανισμού διεύθυνσης. Αν και είχε αυτονομία 15 λεπτών, οι περισσότερες επιτυχείς επαφές γίνονταν αμέσως μετά την κατάδυση του υποβρυχίου. (3) Για τη δράση των τελευταίων ημερών ο Ουίλιαμς έλαβε τον Ναυτικό Σταυρό. (4) Στην πράξη ο εντοπισμός και η βύθιση ενός υποβρυχίου δεν ήταν εύκολο ζήτημα. Αρχικά γινόταν εκτίμηση της θέσης με διαδικασία τριγωνισμού, που βασιζόταν στις πληροφορίες των σταθμών ραντάρ για την πορεία του υποβρυχίου. Το σφάλμα υπολογισμού εξαρτάτο από πολλούς παράγοντες και η διαφορά μεταξύ της πραγματικής θέσης του υποβρυχίου και της υπολογισθείσας μπορούσε να φθάνει τα 370 km. Καλή προσέγγιση θεω ρείτο αν το υποβρύχιο βρισκόταν σε απόσταση 90 km από τη θέση υπολογισμού, κάτι που αντιστοιχεί σε μεγάλη επιφάνεια ωκεανού. Η κίνηση του υποβρυχίου μεγένθυνε την περιοχή αβεβαιότητας με ταχύ ρυθμό. Ομως μία σειρά από πιθανές θέσεις που εξασφαλίζονταν σε μία περίοδο αρκετών ήμερων, αρκούσε για να κατευθύνει τις ομάδες δίωξης τόσο κοντά ώστε να αποκτήσουν οπτική επαφή.

65

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Adcock, AI: ESCORT CARRIERS. Squadron/Signal Publications, Carrollton. Texas. (2) Blair, Clay: HITLER’S U-BOAT WAR. Cassel & Co.. London, 2000. (3) Germinski, Robert A. (USNR): A BRIEF HISTORY OF US NAVY AIRCRAFT CARRIERS. Απρίλιος 1999 (μέσω internet). (4) Helgason, Gudmundur: U-BOAT NET (www.uboat.net), 2003. (5) Ministry of Defence (Navy): THE U-BOAT WAR IN THE ATLANTIC 1939-1945, HMSO. London. 1992. (6) Terraine, John: BUSINESS IN GREAT WATERS. Wordsworth Editions, London. 1999. (7) Tillman, Barrett: TBF/TBM AVENGER UNITS OF WORLD WAR 2, Osprey Publishing, Oxford. 1999. (8) Tillman, Barrett: WILDCAT ACES OF WORLD WAR 2, Osprey Publishing, London. 1995. (9) Y’Blood, William: HUNTER-KILLER. Naval Institute Press, 1983.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Α γγλική γελο ιο γ ρ α φ ία το υ 1940. Ενας Ελληνας τσ ο λ ιά ς εμ φ α ν ίζ ε τα ι να α ν τιμ ετω π ίζει μ ε ξίφ ο ς και π έ τρ ε ς το ν πάνοπλο Ν το ύ τσ ε . Πίσω φ α ίν ο ντα ι οι χώ ρ ες που έχουν ήδη υ π ο δ ο υ λ ω θ εί σ τη ν Ιτα λ ικ ή Α υ το κ ρ α το ρ ία .

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ 1940-1941

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ - ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΕΥΣΕΙΣ Σ τη ν ιτα λ ικ ή επ ί& εσ η κα τά τη ς Ε λλάδας το ν Ο κτώ βριο το υ 1940 σ υμ μ ετείχαν και α λ β α ν ικ ές δ υ νά μ εις , η δ ε Α λβανία κ ή ρ υ ξε επίσημα το ν πόλεμο κα τά τη ς Ε λλάδας. Υπάρχουν σ το ιχ εία μη επ ιδεχόμ ενα αμ φ ισβήτηση ως προς τη συμ μ ετοχή τη ς χώ ρας α υ τή ς σ το ν πόλεμο το υ 1940-41 κατά τη ς π ατρίδας μας. Π αρόλα αυ τά Α λβ α νο ί ισ το ρ ικ ο ί προσπα&ούν, δ ια σ τρ εβ λώ νο ν τα ς τη ν π ραγμ ατικότητα, να π είσ ου ν ότι οι συμ π ατριώ τες το υ ς δ εν συμ μ ετείχαν σ το ν πόλεμο ή σ υμ μ ετείχαν λίγο ι διά τη ς βίας.

Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Υ Ταξίαρχος ε.α τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς Σ Σ Ε

Ο Μ π εν ίτο Μ ο υσ ολίνι σ τη ν Α λβανία την άνοιξη το υ 1941. Πίσω το υ δ ια κ ρ ίν ο ντα ι Α λβα νο ί (μ ε τα λευ κά φ έσ ια ) και Ιτα λ ο ί α ξιω μ α τικο ί.

67

τα ν κ η ρ ύ χ θ η κ ε ο Α 1Β α λκα ­ υπ ήρχε ό ρ ο ς που υ π α γ ό ρ ευ ε ό τι η Β ό ρ εια Η π ειρ ος δ ε ν θ α κ α τα λ α μ β α ν ό τα ν α κό μ α ν ικ ό ς Π ό λ εμ ο ς (1912-1913) οι Α λβ α νο ί μ ο υ σ ο υ λμ ά νο ι από τα ελ λ η ν ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα , μ ε ε ξ α ίρ ε ­ π ο λέμ η σ α ν για τ η ν υ π ερ ά ­ ση τ η ν π ερ ιο χή τη ς Κ ορ υ τσ ά ς, μ έχ ρ ι τη ν ρισν. τική ρ ύθ μισ η το υ Β ο ρ ειο η π ειρ ω τισπιση τω ν το υ ρ κ ικ ώ ν σ υμ φ ερ όοντω Π ολ­ κού Ζαγω η τήνίμ α το ς από τις Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ νά ­ λ ο ί Α λβανοί, υπό τ ο ν Εσάτ πασά, μ εις. σ θ η κα ν μ ε γ ε ν ν α ιό τη τα ε ν α ν τίο ν τω ν Μ έχ ρ ι και το 1924 σ η μ ειώ θ η κα ν δ ιά ­ Μ α υ ρ ο β ο υ νίω ν και τω ν Σέρβω ν. Α λ λο ι πο­ φ ο ρ ε ς α ν τιδ ρ ά σ εις, κα θ ώ ς και ε μ φ ύ λ ιε ς λέμ η σ α ν κα τά τω ν Ε λλήνω ν σ τη ν Η π ειρο σ υ ρ ρ ά ξεις σ το εσ ω τερ ικ ό τ η ς Α λβ α νία ς, και σ τη δ υ τικ ή Μ α κ εδ ο ν ία . Κ α νένα ς όμω ς δ ε ν σ κ έ φ θ η κ ε να σ υ μ μ ετά σ χ ει σ το ν αγώ ­ οι ο π ο ίες σ υ ν εχ ίσ τη κα ν μ έχ ρ ι το 1939. Οι να κα τά τω ν Τούρκω ν γ ια να α π ελ ευ θ ε ρ ω ­ Α λβ α νο ί π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν μ ε α δ ια φ ορ ία τα γ ε γ ο ν ό τα και μ ε τη ν ίδια σ χ εδ ό ν α δ ια ­ θ ε ί και η Αλβανία. Η Α λβα νία μ ε τη Σ υ ν θ ή κ η το υ Βου- φ ο ρ ία άφ ησ α ν τ ο ν Α π ρίλιο το υ 1939 να κ ο υ ρ εσ τίο υ (1913) α ν α κ η ρ ύ χ θ η κ ε α ν ε ­ κ α τα λ η φ θ ε ί η π α τρίδ α το υ ς από τη ν Ιτα ­ λία. ξ ά ρ τη το κρ ά το ς , κα τόπ ιν ε π ιμ ο ν ή ς τη ς Η Α λβα νία σ τις 27 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1926 ε ί­ Ιτα λία ς και τ η ς Α υσ τρ ία ς (φ υσ ικά λόγω τω ν σ υ μ φ ερ ό ν τω ν το υ ς ). Α υ τ έ ς είχ α ν ως χ ε υπ ογράψ ει μ ε τ η ν Ιτα λία τη σ υ ν θ ή κη τω ν Τιράνων, βάσ ει τ η ς οποίας, κα τά το ν α π ώ τερ ο σκοπό τ η ν επ έκτα σ ή το υ ς στη Β α λκα νική χερ σ όνησ ο , όπως α π έδ ειξα ν π ο λ ιτικό Παν. Π ιπ ινέλη, " ε τ ίθ ε τ ο κα τ' ο υ ­ σίαν υπό τ η ν σ κέπη τη ς φ α σ ισ τική ς Ιτα ­ και σ τη σ υ νέχ εια τα γ εγ ο ν ό τα . Σ το Λ ο ν δ ίνο οι Μ ε γ ά λ ε ς Δ υ ν ά μ εις έ ­ λία ς, α φ ού είχ ε ήδη τ ε θ ή υπό τη ν π ολιτική ν και ο ικ ο ν ο μ ικ ή ν κ η δ ε μ ο ν ία ν α υ τή ς". θ εσ α ν τη ν α κ ε ρ α ιό τη τα τ η ς Α λβα νία ς Η σ υ ν θ ή κη α υ τή ο δ ή γη σ ε, κα τά τ ο ν ισ το ­ υπό τ η ν εγγ ύ η σ ή το υ ς . Οι ίδ ιες δ υ ν ά μ εις τ ο ν Ο κτώ β ρ ιο το υ 1914, για να ο λο κλ η ρ ώ ­ ρ ικό Μ. Β ίκερ ς, σε σ η μ α ντική α ύ ξη σ η τη ς σ ουν σ τη ν π ράξη τ η ν κα τά ρ ρ ευ σ η το υ τ ε ­ ιτα λ ικ ή ς σ τρ α τιω τικ ή ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς χ ν η το ύ α υ το ύ κ α τα σ κ ευ ά σ μ α το ς , ά ρ χι­ σ τη χώρα, ενώ η π αρουσ ία Ιταλώ ν α ξιω μ α ­ σαν να δ ια ν έ μ ο υ ν τη χώρα. Και σ ε ό λα α υ ­ τικώ ν σε ό λ ε ς σ χ εδ ό ν τ ις σ τρ α τιω τικ ές μ ο ν ά δ ες π ερ ιό ρ ισ ε σ η μ α ν τικά τ η ν α ν ε ­ τά τ ι ρ όλο έπ αιζαν οι Α λβανοί; Ενα π ράγμα είνα ι β έβ α ιο : οι σ υμπά­ ξα ρ τη σ ία το υ Α λ β α ν ικο ύ Σ τρ α το ύ . Η Ελλά δα π ά ντα σ εβ ό τα ν τα ανθρ ώ π ι­ θ ε ιε ς τ η ς μ εγ ά λ η ς π λ ε ιο ν ό τη τα ς το υ α λ ­ βα νικο ύ π λη θ υ σ μ ο ύ - μ ου σ ο υ λμ ά νω ν και να και τα θ ρ η σ κ ε υ τικ ά δικα ιώ μ α τα τω ν μ ου σ ο υλμ ά νω ν, μ ε τα ξ ύ α υ τώ ν και τω ν αλκα θ ο λικώ ν - σ τρ έ φ ο ν τα ν τ ό τ ε π ρος το υ ς β α νο τσ ά μη δω ν, που ζούσ αν σ τη Ελλάδα. Α υ σ τρ ια κο ύ ς και το υ ς Τ ο ύρ κο υς. Π ρέπ ει να το ν ίσ ο υ μ ε εδώ ό τι η Ελλά­ Γενικά η στάση τω ν ελ λ η ν ικ ώ ν αρχώ ν έ ν α ­ δα υ π έγρ α ψ ε σ τις 15 Μ αϊου 1920 τη σ υμ­ ν τι τω ν μ ου σ ο υ λμ ά νω ν υ π ή ρ ξε τό σ ο φ ιλ ε ­ λ ε ύ θ ε ρ η και α ξιο π ρ επ ή ς ώ σ τε να μη μποφω νία τη ς Κ απ εσ τίτσ ας, π ρος απ οφ υγή ρ εί να σ υ γ κ ρ ιθ εί μ ε ε κ ε ίν η άλλω ν κρατών. σ ύ γκρ ο υ σ η ς μ ε το υ ς Α λβ α νο ύ ς, σε χ ρ ό νο κα τά το ν οποίο ε ίχ ε εμ π λ α κ εί σ τη Μ ικρα- Π αρόλα α υ τά οι φ υ λ ε τ ικ έ ς και θ ρ η σ κ ε υ τι­ κ έ ς π α ρα δ όσ εις το υ ς και τ ο ό ν ειρ ο τω ν σ ια τική εκ σ τρ α τεία . Σ ε α υ τή τη σ υμφ ω νία

Ο

68 mm

Α λβα νο ί σ τρ α τιώ τε ς σ το π λευρό το υ Α ξονα. Σ Τ Ρ Α Τ ,Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Α λβα νώ ν για τη ν απόσπαση τμ ή μ α το ς τη ς Θ εσ π ρω τία ς από τη ν Ε λλά δα και τ η ν ενσωμάτω σή το υ σ τη ν Α λβανία, κ α τά λ λη λα υ π ο δ α υ λιζό μ εν ο από τη ν π ροπ αγάνδα τω ν Ιταλώ ν, το υ ς ω θο ύσ α ν σε α δ ιά λ ει­ π τε ς σ υ ν ω μ ο τικ ές ε ν έ ρ γ ε ιε ς κα τά το υ ε λ ­ λ η ν ικ ο ύ κρ ά το υ ς. Η Α λβα νία - όπως και η Β ουλγα ρία δ ε ν ε ίχ ε υπ ογρ άψ ει το Β α λ κα ν ικό Σ ύ μ φ ω ­ νο (9 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1934). Η μη σ υ μ μ ετο χ ή τ η ς σε α υ τό δ ε ν ο φ ε ιλ ό τα ν σε δική τη ς άρνησ η, α λλά σ το γ εγ ο ν ό ς ό τι α ν ή κ ε σ την ιτα λική σφαίρα επ ιρ ρ ο ή ς και η θ έσ η τη ς Ιτα λ ία ς π ρ ο σ α να το λιζό τα ν, τη σ τιγμ ή ε ­ κ είν η , σ τη μη ενίσ χυσ η ε ν ε ρ γ ε ιώ ν κρ α τώ ν που επ εδ ίω κα ν τη δ ια τή ρ η σ η το υ ε δ α φ ι­ κού και π ο λ ιτικο ύ κ α θ ε σ τώ το ς το υ 1919. Π άντω ς, όπως γ ρ ά φ ει η κ α θ η γ ή τρ ια Π α νε­ π ισ τη μίο υ Α ρ ε τή Τ ο ύντα -Φ ερ γά δ η, Α λ β α ­ νοί επ ίσ ημ οι εκδ ή λω σ α ν τη δ υ σ α ρ έσ κειά το υ ς που δ ε ν π ρ ο σ κ λή θ η κα ν να υπ ογρά­ ψ ου ν το Σ ύ μφ ω νο α υ τό . Το 1939 τα ιτα λ ικά σ τρ α τεύ μ α τα , υπό τ ο ν σ τρ α τη γ ό Γκου τσ όνι, α π οβ ιβ ά σ θ η κα ν σ το Δ υρράχιο, το πρωϊ τ η ς 7 ης Απριλίου. Ο βασ ιλιά ς Ζώ γου δ ε ν α ιφ ν ιδ ιά σ τη κ ε δ ε ­ δ ο μ έν ο υ ό τι είχα ν π ρ ο η γ η θ εί, πριν από έ ­ ναν μήνα και π λέον, ε ν τ α τ ικ έ ς δ ιπ λω μ α τι­ κ έ ς σ υ νο μ ιλίες. Υ φίσ τατο τ ο σ το ιχ είο το υ α ιφ νιδια σ μο ύ για τις ξ έ ν ε ς κ υ β ερ ν ή σ εις, ε κ τ ό ς τ η ς Γερμ α νία ς και ίσως τ η ς Γιου­ γκο σ λα β ία ς. Δ ε ν π ρ ο β λ ή θ η κ ε καμία σο­ βαρή α ντίσ τα σ η κα τά τω ν Ιταλών. Ο α λβ α ­ ν ικ ό ς λ α ό ς σ τη ν π λειο ψ η φ ία το υ υ π ο δ έ­ χ θ η κ ε το υ ς Ιτα λ ο ύ ς σ τρ α τιώ τε ς ω ς "ε λ ε υ ­ θ ερ ω τέ ς ". Τα γ ε γ ο ν ό τα έ κ τ ο τ ε δ ια δ έχ θ η κ α ν το έν α το άλλο μ ε κιν η μ α το γ ρ α φ ικ ή τα χ ύ τη ­ τα . Σ τις 14 Απ ριλίου 1939 η Α λβα νία απο­ χώ ρησ ε από τ η ν Κ οινω νία τω ν Ε θνώ ν (ΚτΕ). Σ τις 15 Απ ριλίου έ γ ιν ε δ ε κ τ ή στο Κ υρ η νά λιο (α ν ά κ το ρ ο σ τη Ρώμη, θ ε ρ ιν ή δ ια μ ο ν ή τω ν παπών μ έχ ρ ι το 1870, σ τη συ­ ν έχ εια κα το ικία το υ βασ ιλιά τη ς Ιτα λία ς και α ρ γ ό τε ρ α το υ π ρ ο έδ ρ ο υ τ η ς Ιτα λ ικ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς ), π ο λ υ μ ελ ή ς α λβ α νική α ν τι­ π ροσω πεία υπό το ν π ρω θυ π ο υρ γό Β ερλάτσ η. Α υ τό ς π ροσ φ ώ νησ ε τ ο ν βασιλιά-αυτο κ ρ ά το ρ α π ρώ τα σ τη ν α λβ α νική και έ ­ π ειτα σ τη ν ιτα λική γλώσσα και το υ π ροσέφ ε ρ ε το "σ τέμ μ α το υ Σ κ ε ν τέρ μ π εη ". Το α­ π ό γ ευ μ α τη ς ίδια ς η μ έ ρ α ς η ιτα λική Β ο υ ­ λή έδω σ ε τη σ υναίνεσ ή τ η ς για τη ν "προσωπική ένω σ η" και τ η ν ε π ο μ έν η έπ ρ α ξε το ίδιο η Γερουσία. Δ ιο ρ ίσ τη κ ε το π ο τη ρ η τή ς το υ βασιλιά, ό χι μ έλ ο ς τ η ς δ υ ­ ν α σ τεία ς (είχε γ ίν ε ι λ ό γ ο ς για το ν δ ο ύ κα το υ Μ π έρ γκα μο ), αλλά ο π ρ ε σ β ευ τή ς Τζακο μό νι. Σ τις 21 Απ ριλίου α π οφ α σ ίσ τη κε από τ η ν κ υ β έρ ν η σ η Β ερ λά τσ η η σύσταση Α λ β α ν ικο ύ Φ ασιστικού Κ ό μ μ α το ς . Σ τις 3 Ιου νίο υ έ λ α β ε χώρα η τ ε λ ε υ τ α ία π ράξη το υ α λ β α ν ικο ύ δ ρ ά μ α το ς: αντιπ ροσ ω π εία από το υ ς Β ερ λά τσ η , Ν τίνο και Κ ολίκβ ι και τ ρ ε ις α ν ώ τερ ο υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς επ έδω σ ε σ το ν βασιλιά Β ίκτω ρ α Ε μ μ α ν ο υ ή λ α π όφ α­ ση τ η ς α λ β α ν ικ ή ς κ υ β έρ ν η σ η ς σύμφω να

Λαϊκή λ ιθ ο γ ρ α φ ία εμ π νευσ μ ένη από τη ν α π ελ ευ θ έρ ω σ η τη ς Π ρ ε μ ε τή ς από το ν Ελληνικό Σ τρ α τό σ τις 4-12-1940.

μ ε τ η ν οποία ο Α λ β α ν ικό ς Σ τρ α τό ς ενσω ­ μ α τω νό τα ν σ το ν Ιτα λ ικό Σ τρ α τό . Ο α λ β α ν ικό ς Τύπος προ το υ π ο λ έμ ο υ παρουσ ίαζε ά ρ θ ρ α μ ε π ο λ εμ ική κα τά τη ς Ελλάδας. Μ ά λισ τα ο υπ ο υρ γό ς Ε ξω τε ρ ι­ κών τη ς Ιτα λία ς, Τσιάνο, δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν το π ο τη ρ η τή σ τη ν Α λβ α νία Τ ζα κομ όνι: "Φ ρ ο ν τί­ σ τε ώ σ τε ο α λ β α ν ικ ό ς Τύπος να σ υ νεχ ίζει τη ζω ηρή το υ π ο λ εμ ική ε ν α ν τίο ν τ η ς Ελ­ λ ά δ α ς ”. Ο Γερ μ α νός κ α θ η γ η τή ς π ανεπ ι­ σ τημ ίου X. Ρ ίχ τερ γρ ά φ ει: Ό ι ρ ίζες τη ς π ο λ εμ ικ ή ς α υ τή ς εμ π λ ο κ ή ς τ η ς Ιτα λία ς φ θ ά ν ο υ ν μ έχ ρ ι το 1923, ό τα ν ο Μ ο υσ ολίνι ε π εχ είρ η σ ε να κα τα λ ά β ει τ η ν Κ έρ κυ ρ α και α ν α γ κ ά σ τη κ ε από τ ις Α γγλία και Γαλ­ λία να ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι το εγ χ ε ίρ η μ ά το υ ". Ο Τσιάνο σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιό το υ γ ρ ά φ ει ό τι το ν Α ύγουσ το το υ 1940 ο Μ ο υσ ολίνι δήλω σ ε πως οι Ε λ λ η ν ες επ λα νώ ντο , αν θ ε ω ρ ο ύ ­ σαν ό τι είχ ε ξε χ ά σ ει ε κ είν ο το επ εισ ό διο, και ό τι ο λογα ρ ια σ μ ός το υ ς έ μ ε ν ε α νο ι­ κτό ς. Σ τις α ρ χ ές Ιου νίο υ το υ 1939 οι Μ ο υ ­ σ ολίνι και Τσιάνο, θ έ λ ο ν τ α ς να μειώ σ ο υν τη ν ο ρ γή τω ν Α λβανώ ν για τ η ν απ ώ λεια τη ς α ν εξα ρ τη σ ία ς το υ ς , π ροσπ άθησ αν να το υ ς π α ρα π λα νήσ ουν κ α λ λ ιερ γ ώ ν τα ς το υ ς ελ π ίδ ε ς α λυ τρ ω τισ μ ο ύ για το Κοσ­ σ υφ οπ έδ ιο και τ η ν Τσαμουριά, που έ π ρ ε ­ πε να α π ελ ευ θ ερ ω θ ο ύ ν .

Σ ύ μφ ω να μ ε ιτα λ ικ έ ς π η γ ές, η στάση τη ς α λ β α ν ική ς η γεσ ία ς λίγο π ριν κη ρ υ ­ χ θ ε ί ο Ε λ λ η ν ο ϊτα λ ικ ό ς π ό λ εμ ο ς ή τα ν υ­ π έρ τω ν Ιταλών. Ο Ιτα λό ς το π ο τη ρ η τή ς Τ ζα κο μ ό νι, σε τη λ ε γ ρ ά φ η μ ά το υ π ρος το ν Τσιάνο, σ τις 24 Α υ γο ύ σ το υ 1940, μ ετα ξύ τω ν άλλω ν α ν έ φ ε ρ ε τα ε ξή ς : "Από π αντού κ α τα φ θ ά ν ο υ ν έγγ ρ α φ α που α π οδ εικνύ ο υ ν το ν ο ρ θ ό π ρο σ α να το λισ μ ό τω ν Α λ β α ­ νών, ά π ειρ ες είνα ι οι α ιτή σ εις για κ α τά τα ­ ξη σ τα ε θ ε λ ο ν τικ ά σώ ματα (...). Σ ε ό λα τα κ ε ν τρ ικ ά σ ημ εία τ η ς Α λβ α νία ς π αρατηρ είτα ι ζω ηρό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν και προσήλωση σ τις π ρ ο σ τα γές το υ Ν το ύ τσ ε. Η κίνησ η το υ σ τρ α το ύ π ρ ο κά λ εσ ε μ εγ ά λ η ζω ηρ ό ­ τ η τ α κι' α νυπ ομ ονη σ ία για δράσ η...'1. Κ ατά τη σ ύσ κεψ η τ η ς 15ης Ο κ τω β ρ ί­ ου 1940 σ το Π αλάτσο Β εν έτσ ια , ο το π ο τη ­ ρ η τή ς Τ ζα κο μ ό νι, σε ερ ώ τη σ η το υ Ν το ύ ­ τσ ε για το πώς β λ έπ ει τ η ν κατάσ τασ η σ τη ν Α λβανία, α π ά ντησ ε: "Σ τη ν Α λβανία α ν α μ έν ο υ ν τ η ν ε ν έ ρ γ ε ια μ ε α ν υ π ο μ ο ν η ­ σία. Η χώ ρα έ χ ε ι ξε σ η κ ω θ ε ί και οι κά το ικο ι είνα ι γ ε μ ά το ι χαρά. Μ πορώ να σας δ ια β εβαιώσω ό τι ο εν θ ο υ σ ια σ μ ό ς το υ ς είνα ι τ ό ­ σο ζω ηρ ό ς ώ σ τε το ν τ ε λ ε υ τ α ίο καιρό έ ­ χ ο υ ν κάπως δ υ σ α ρ ε σ τη θ εί επ ειδ ή η ε ν έ ρ ­ γ εια δ ε ν έ χ ε ι α κό μ α ε κ δ η λ ω θ εί". Ο Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Σ. Β ισ κ ό ν τι Πράσκα, σ το βιβλίο το υ για το ν Ε λ λη ν ο ϊτα λ ικό

π ό λ εμ ο , έγ ρ α φ ε τα ε ξή ς : "Σ ύμφ ω να μ ε υ­ πόσχεση το υ σ τρ α τά ρ χ η Μ π α ντόλιο προ το υ π ο λ έμ ο υ , θ α μπ ορούσ αν να αποσταλ ο ύ ν σ τη ν Α λβα νία για τη ν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ε ­ ν έρ γ ε ια κα τά τ η ς Ε λλά δας....10.000 τ υ φ έ ­ κια για τ ο ν εξο π λ ισ μ ό τω ν α λβα νικώ ν τα γ ­ μ ά τω ν ε θ ε λ ο ν τώ ν , τα οποία θ α χρη σ ιμ ο ­ π ο ιο ύ ν το ω ς τμ ή μ α τα κά λυψ ης". Κ ατά τη δ ιά ρ κεια τ η ς σ ύ σ κεψ η ς σ το Π αλάτσο Β εν έτσ ια (15 Ο κτω β ρ ίο υ 1 94 0)" Ο Μ ο υσ ολί­ νι, α κόμα , ζή τη σ ε από τ ο ν Τ ζα κ ο μ ό ν ι κι ε ­ μ έν α π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για τα α λβ α νικά τ μ ή ­ μ ατα , ενώ διατύπ ω σ ε τ η ν α ρ χή ό τι ο ρό­ λ ο ς τω ν Α λβα νώ ν θ α έπ ρ επ ε να π ερ ιο ρ ι­ σ τεί σε σ τεν ά πλαίσια...". "Ε ιδ ικ ό τερ α ε ί­ χαν σ υ γ κ ρ ο τη θ ε ί τρ ία τά γ μ α τα δ ιο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ ν α ς από ε φ έ δ ρ ο υ ς Ιτα ­ λ ο ύ ς (...) και από ε φ έ δ ρ ο υ ς Α λ β α ν ο ύ ς (...). Κ ατόπ ιν π ροχω ρήσ αμε σ τη ν ίδρυσ η δύο τα γ μ ά τω ν Φ ασισ τικής Π ο λ ιτο φ υ λ α κ ή ς από Α λ β α ν ο ύ ς (...). Π ρ ό τειν α σ το ν Τ ζα κ ο ­ μ ό νι να σ υσ τή σ ει μ ερ ικ ά τά γ μ α τα από Α λ ­ β α ν ο ύ ς ε θ ε λ ο ν τ έ ς , δ ύ ο δ ια φ ο ρ ετικ ώ ν τ ύ ­ πων: Τάγματα κα θ ο ρ ισ μ έν α γ ια τ η ν ά μ υνα σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ω ν δια β ά σ εω ν ή κοιλά δω ν σ το μ έτω π ο και τά γ μ α τα πιο ε υ κ ίν η τα , δυν ά μ εν α να π ρ ο σ κ ο λ λ η θ ο ύ ν σ τα μάχιμα σ τρ α τεύ μ α τά μας. Μ ε τη β ο ή θ εια τ η ς α λ ­ β α ν ικ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς και δ ια φ ό ρ ω ν α ρ χ η ­ γώ ν φ υ λώ ν εξα σ φ α λ ίσ τη κ ε η δ υ ν α τό τη τα

ββ

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

σ υ γ κ ρ ό τη σ η ς 10-12 ελα φ ρ ώ ν τα γ μ ά τω ν σ υ ν ο λική ς δ ύ ν α μ η ς 6-7.000 ανδρώ ν, επιλ ε γ έ ν τω ν από τ ις πιο π ο λ εμ ικ έ ς φ υ λ ές και μά λισ τα από α υ το ύ ς που υπ ήρχε ε ν ­ δ ε χ ό μ ε ν η σχέση με π λη θ υ σ μ ο ύ ς ε κ τ ό ς σ υνόρω ν (σ.σ. π ρο φ α νώ ς ε ν ν ο ο ύ σ ε το υ ς Τσ άμηδες). Τα ε υ κ ίν η τ α τά γ μ α τα , τύ π ο υ α ν τα ρ τικ ώ ν ομάδω ν, π ρ ο ο ρ ίζο ν τα ν να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν για τ η ν κάλυψ η τω ν μ ε ­ ραρχιώ ν μας (...). Το Υ π ου ργείο Σ τρ α τιω τι­ κών, κα τόπ ιν ε π α ν ειλ η μ μ έν ω ν οχλήσ εω ν, τ ε λ ικ ά ε ν έ κ ρ ιν ε τ η ν απ οσ τολή το υ οπ λι­ σμού για τη σ υ γ κρ ό τη σ η τω ν α λβα νικώ ν μονάδων. Ο μω ς α ρ γ ό τε ρ α ά λ λ α ξε γνώ μη και δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν π ερ ιο ρ ισ μό τη ς σ ύσ τα ­ σης τω ν ε θ ε λ ο ν τικ ώ ν α λβα νικώ ν τα γ μ ά -

Ο π ρ εσ β ευ τή ς τη ς Ιτα λ ία ς σ τη ν Ελλάδα Γκ ρ ά τσ ι κ α τά τη ν αναχώ ρησή το υ από τη ν Α θή να , λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς μ ε τ ά την έν α ρ ξη το υ Ε λλ η νο ϊτα λικ ο ύ π ολέμ ου.

0 Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Πανάνι ε π ιθ ε ω ρ ε ί Α λβα νο ύς σ τρ α τιώ τες .

JQ

«■

τω ν μόνο σ τη ν ό τια Α λβα νία (σε α υ τή ν όπου υ φ ίσ τα το το μ ε γ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς τω ν φ ιλ ελ λ η ν ικ ώ ν σ τοιχείω ν), δ η λα δ ή σ υνο λι­ κά έ ξ ι τά γ μ α τα " (σ.σ. Ο Β. Π ράσκα α ν α φ έ ­ ρ ει ως "φ ιλ ελ λ η ν ικ ά = 9 ΓθοοίίΙί" τα αμιγώ ς ελ λ η ν ικ ά β ο ρ ειο η π ειρ ω τικ ά φ ύλα). Σ ε ε ­ ρώ τησ η το υ Ν το ύ τσ ε, κα τά τη σύσ κεψ η, "Π οια η σ υνεισ φ ο ρ ά τω ν Α λβανώ ν τό σ ο σε τα κ τικ ό σ τρ α τό, όσο και σε α τά κ το υ ς σ το υ ς ο π ο ίο υς δίδω μ εγ ά λ η σημασία", ο Π ράσκα α π ά ντησ ε "Για το θ έ μ α α υ τό έ ­ χ ο υ μ ε κα τα ρ τίσ ει α νάλογο σ χέδιο. Π ρο­ τε ίν ο υ μ ε τη ν οργάνω ση σ υ γ κ ρ ο τη μ ά τω ν α τά κ τω ν από 2.500 ως 3.000 ά ν δ ρ ες , σ τε ­ λεχ ω μ έν ω ν μ ε α ξιω μ α τικ ο ύ ς μας". Ο το π ο τη ρ η τή ς Τ ζα κομ όνι, σε μ υ σ τι­ κό υ π ό μ νη μ ά το υ π ρος τ ο ν υπ ουργό Α λ ­ βα νικώ ν Υ π οθέσ εω ν, Μ π ενίνι, σ τις 19 Ο­ κτω β ρ ίο υ 1940, μ ε τα ξ ύ τω ν άλλω ν γρ ά φ ει: "...Από τη ν ά λλη π ρ ο ετο ιμ ά ζω α λβ α νικά σ τοιχεία, ε ξα κ ρ ιβ ω μ έ ν α θ α ρ ρ α λέα , ειδ ικά Τ σ α μ ου ριώ τες, τα οποία θ α έχ ο υ ν ως απ ο­ σ τολή να ε ισ έ λ θ ο υ ν κρ υ φ ά σ το ε λ λ η ν ικ ό έ δ α φ ο ς και εκ εί, τη ν ώρα που θ α ε π ιτε θ ε ί ο σ τρ α τό ς μας, θ α δ ια π ρ ά ξο υ ν μ ε τη β ο ή ­ θ ε ια τω ν π έρ α από τα σ ύνορα φ ίλω ν το υ ς τ ις π αρακάτω π ρ ά ξεις: κ α τα σ τρ ο φ ή τ η λ ε ­ γρ α φ ικώ ν και τη λ ε φ ω ν ικ ώ ν σ υρ μάτω ν, ε ­ ξά λ ειψ η τω ν φ υ λα κίω ν και τω ν π α ρα τη ρ η: - Ώ Τ ί Κ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

τη ρ ίω ν κα τά μ ή κ ο ς τω ν σ υνορια κώ ν γρ α μ ­ μών (...). Μ ερ ικά από τα σ το ιχ εία α υ τά θα ε φ ο δ ια σ το ύ ν από τη ν υπ ηρεσ ία σ τρ α τιω ­ τικώ ν π λη ρ ο φ ο ρ ιώ ν μ ε μ ερ ικ ο ύ ς φ ο ρ η ­ το ύ ς π ομπ ούς, χάρη σ το υ ς ο π ο ίο υς η δ ι­ οίκησ η το υ σ τρ α τε ύ μ α το ς θ α έ χ ε ι α κρ ι­ β ε ίς ειδ ή σ εις π ερ ί τω ν θ έσ εω ν τω ν ε λ λ η ­ νικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν ". Π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί δ ε το ν Μ π ενίνι ό τι μ ε τα ξ ύ τω ν Α λβανώ ν παρ α τη ρ είτα ι α ίσ θη μα α ν α μ ο ν ή ς, εμ π ισ το ­ σ ύνη ς και άγριας δ ιά θ εσ η ς. Ο ίδιος σ τις 21 Ο κτω βρ ίο υ γ ρ ά φ ει σ το ν Μ π ενίνι: "Θα μπ ορούσ ε να αποσπασθεί, όσο θ α δ ια ρ ­ κο ύ ν οι εχ θ ρ ο π ρ α ξίε ς , το Τάγμα τη ς Βασι­ λ ικ ή ς Α λ β α ν ική ς Φ ρουράς". Ο α ντιβ α σ ιλιά ς τ η ς Α λβα νία ς β εβ α ίω ­ σε "ό τι είνα ι πάρα π ο λ λ ές οι α ιτή σ εις τω ν Α λβανώ ν να κ α τα τα γ ο ύ ν στα σ χημ α τιζόμ ενα α λβ α νικά σώματα, π ρ ο ο ρ ιζό μ εν α να κτυ π ή σ ο υ ν το υ ς Ε λ λη ν ες και να σ υ ν ερ γ α ­ σ το ύ ν μ ε τ ο ν Ιτα λ ικό Σ τρ α τό , και ό τι ο π λη θ υ σ μ ό ς ελπ ίζει, επίσης, να κ λ η θ ο ύ ν υπό τα όπλα μ ε ρ ικ έ ς η λικίες...".

Η ΙΤΑΛΙΚΗ Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ - Η Σ Υ Μ Μ Ε Τ Ο Χ Η ΤΩΝ Α ΛΒ Α Ν Ω Ν Ο π ό λ εμ ο ς μ ε τα ξ ύ Ε λλά δας και Ιτα ­ λία ς, που άρχισ ε τη ν 28η Ο κτω β ρ ίο υ 1940, ε π ε κ τά θ η κ ε α υ τό μ α τα και μ ε τα ξ ύ Ε λλά­ δας και Α λβα νία ς. Η Α λβανία, σ υ ν δ εδ εμ ένη τη ν επ ο χή ε κ ε ίν η με κα θ εσ τώ ς "προ­ σωπικής ένω σ ης" μ ε τη ν Ιταλία, ε ίχ ε δ ε ­ χ θ ε ί μ ε ν ό μ ο το υ Κ ο ινο β ο υ λίο υ τ η ς (Α λ­ βα ν ικό ς Ν όμ ος, 10 Ιου νίο υ 1940) ό τι "το Β α σ ίλειο τ η ς Α λβ α νία ς α να γνω ρ ίζει ό τι θ α β ρ ίσ κ ετα ι σε εμ π ό λ εμ η κα τάσ τασ η με τα κρ ά τη τα οποία θ α β ρ ίσ κ ο ν τα ι σε εμ π ό ­ λ ε μ η κα τάσ τασ η μ ε το Β α σ ίλειο τη ς Ιτα ­ λίας". Σ υνεπ ώ ς μ ε τ η ν κ ή ρ υ ξη το υ π ο λ έ­ μου από τ η ν Ιταλία ε ν α ν τίο ν τη ς Ε λλά δας β ρ έ θ η κ ε σε ε μ π ό λ εμ η κα τάσ τασ η μ ε τη ν

π α τρίδα μας. Γι1α υ τό η Ε λλά δα με το Βα­ σ ιλικό Δ ιά τα γ μ α (ΒΔ) τ η ς 10ης Ν ο εμ β ρ ίο υ 1940, το οποίο ε κ δ ό θ η κ ε σε εφ α ρ μ ο γή το υ ΑΝ (Α ναγκασ τικού Ν όμου) 2636/1940 "Π ερί δ ικα ιοπ ρα ξιώ ν εχ θ ρ ώ ν και μ εσ εγ γ υ ή σ εω ς ε χ θ ρ ικ ώ ν π εριουσ ιώ ν", όρισ ε ως εχ θ ρ ικ ά κρ ά τη "τη ν Ιταλία μαζί μ ε τις κ τ ή ­ σεις, τα α υ το κ ρ α το ρ ικ ά τ η ς εδ ά φ η και τις απ οικίες, κα θώ ς και τη ν Α λβανία". Ο Ιτα λ ό ς σ τρ α τη γ ό ς Β ισ κό ντι Πράσκα σε δ ια τα γή το υ τη ς 21ης Ο κτω β ρ ίο υ 1940 α π ο κα λύ π τει ό τι είχ ε α ν α θ έσ ει σε ε ιδ ι­ κο ύ ς α ξιω μ α τικο ύ ς , σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο υ ς από Α λ β α ν ο ύ ς ο δ η γ ο ύ ς , να ε κ τ ε λ ο ύ ν αναγνω ­ ρίσ εις σ τη ν ά μεσ η π ερ ιο χή τω ν συνόρων. Π ερ α ιτέρ ω η δ ια τα γή κ α θ ό ρ ιζε ό τι έ π ρ ε­ πε να ο ρ γ α ν ω θ ο ύ ν ειδ ικά τμ ή μ α τα α π οτελ ο ύ μ ε ν α ως επί το π λείσ το ν από Α λ β α ­ νού ς, π λα ισ ιο ύ μ ενο υ ς μόνο από Ιτα λού ς, και επ ιφ ο ρ τισ μ έν α με τ η ν ε ξο υ δ ε τέ ρ ω σ η τω ν μ εμ ο ν ω μ έν ω ν Ε λλήνω ν σκοπώ ν και με τη ν αποκοπή τω ν τη λ εφ ω ν ικ ώ ν γ ρ α μ ­ μών. Η π ρ ο κ ή ρ υ ξη που διάβασ ε ο π ρ ό ε­ δ ρ ο ς το υ υπ ο υρ γικού σ υ μ β ο υ λίο υ Β ερλάτσι, σ τις 28 Ο κτω β ρ ίο υ 1940, α ν α φ έ ρ ε ι μ ε ­ τα ξύ άλλω ν και τα ε ξή ς : "...Οι σ τρ α τιώ τες το υ έ ν δ ο ξ ο υ Ιτα λ ικο ύ Σ τρ α το ύ , σ τις τά ­ ξε ις το υ οπ οίου π ερ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι π ο λ λ ές μ ο ν ά δ ες Α λβα νώ ν στρατιω τώ ν...". Ο Ιτα λ ό ς ισ το ρ ικό ς Μ άριο Τσέρβι γρά ­ φ ει: "Σ τις ιτα λ ικ ές μ ερ α ρ χ ίες π ερ ιλ α μ β ά ­ ν ο ν τα ν επίσ ης α λβα νικά τμ ή μ α τα (...). Ε κ­ π α ιδ εύ τη κ α ν α κό μ α και Α λβανοί, που θ α ή θ ε λ α ν να σ υ μ μ ετά σ χ ο υ ν σ τις επ ιχ ειρ ή ­ σεις". Ο Γερ μ α νός κ α θ η γ η τή ς X. Ρ ίχ τερ ση­ μ ειώ νει: "...Η σ υνολική δ ύνα μη το υ Ιτα λ ι­ κού Σ τρ α το ύ σ τη ν Α λβα νία δύο η μ έ ρ ε ς πριν από τη ν επ ίθ εσ η α ν ερ χ ό τα ν σε 140.000 ά ν δ ρ ες , σ υ μ π ερ ιλα μ β α νο μ ένω ν (...) και τω ν Α λβανώ ν ε θ ε λ ο ν τώ ν ". Ο Α μ ερ ικ α ν ό ς κ α θ η γ η τή ς το υ π ανεπι­ σ τη μ ίο υ Χ ά ρ τφ ο ν τ, Μπ.Φίσερ, σ τη ν ανα­ κοίνωσή το υ κα τά το Σ υ ν έδ ρ ιο το υ ΙΜΧΑ (Ιδ ρυ μα Μ ε λ ε τώ ν τη ς Χ ερ σ ο νή σ ο υ το υ Α ίμου), το ν Ο κτώ βρ ιο το υ 1990, α ν έ φ ε ρ ε σ χ ετικά τα ε ξή ς : "Ο Μ ο υσ ολίνι είχ ε δώσει δ ια τα γ έ ς να υπ άρχουν δ ύ ο α λ β α ν ικά τά γ ­ μα τα σε κ ά θ ε ιτα λική μ ερ αρχία, που χρησ ιμ ο π ο ιή θ η κα ν για τη ν εισ βολή σ τη ν Ελ­ λάδα, και επί π λέο ν είχα ν σ χ η μ α τισ τεί τρ ία τά γ μ α τα Α λβανώ ν μ ελα νοχιτώ νω ν, που είχα ν το σ ύ νθ η μ α "Π εθ α ίν ο υ μ ε όλοι για το ν Ν το ύ τσ ε". Δ ιά φ ο ρ ε ς μ υ σ τικ έ ς δ ια τα γ έ ς επ ιχ ει­ ρήσ εω ν το υ δ ιο ικ η τή τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς "Τζούλια", σ τρ α τη γ ο ύ Μ άριο Τ ζιρ ό τι, χ ρ ο ­ ν ο λ ο γ ο ύ μ εν ε ς από τις 21 Ο κτω βρ ίο υ 1940 και μ ετά , οι ο π ο ίες έπ εσ αν α ρ γ ό τε ρ α στα χ έρ ια το υ Ε λ λη ν ικ ο ύ Σ τρ α το ύ , α π οκαλύ­ π το υ ν ό τι είχ ε α ν α θ έσ ει ερ γ α σ ίες σε ε ιδ ι­ κο ύ ς α ξιω μ α τικο ύ ς , σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο υ ς από ν τό π ιο υ ς Α λβ α νο ύ ς, φ έ ρ ο ν τ ε ς ε ν δ υ μ α ­ σ ίες χωρικών... Κ ατά τη ν αρχική π ρο έλα σ η τη ς Μ ε ­ ραρχίας "Τ ζούλια" σ το ν το μ έ α τ η ς Π ίνδου οι ε π ιτιθ έ μ ε ν ο ι Ιτα λο ί χρη σ ιμ οπ οιο ύσ α ν Α λ β α ν ο ύ ς οι οπ οίοι γνώ ρ ιζα ν ε λ λ η ν ικ ά

και φώ ναζαν σ το υ ς Ε λ λη ν ες σ τρ α τιώ τες να π α ρ α δ ο θ ο ύ ν, λ έ γ ο ν τα ς ό τι ο αγώ νας το υ ς ή τα ν π λέο ν μ ά τα ιο ς εφ ό σ ο ν σ τη ν Α ­ θ ή ν α είχ ε γ ίν ε ι επανάσ τασ η, η κυ β έρ ν η σ η Μ ε τα ξά ε ίχ ε π έσ ει, η ν έα κυ β έρ ν η σ η είχ ε σ υμ μα χή σ ει μ ε τ ο ν Α ξο ν α κ.ά. Σ τις 2 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1940 τά γ μ α Α λ β α ­ νών ε π ιτέ θ η κ ε σ το Καλπάκι α π εγνω σ μ έ­ να, χω ρίς επ ιτυχία . Α λβα νοί α υ τό μ ο λ ο ι π αρείχαν π λ η ρ ο φ ο ρ ίες σ το ν Ε λλη νικό Σ τρ α τό . Ο υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Χ α ρ ά λα μπ ος Κατσιμ ή τρ ο ς , δ ιο ικ η τή ς τ η ς VIII Μ ερ α ρ χ ία ς η ο ­ ποία α ν τιμ ετώ π ισ ε τη ν κύ ρ ια π ροσ π άθεια τη ς ιτα λ ικ ή ς επ ίθ εσ η ς, γ ρ ά φ ει για τη σ υμ­ μ ετο χ ή α λβα νικώ ν δ υ ν ά μ εω ν σ το ν το μ έ α τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς: "Σ υ μ μ ε τείχ α ν τρ ία τά γ μ α ­ τα μ ελα νο χ ιτώ νω ν (I, II, III), δ ύ ο α λβ α νικά τά γ μ α τα π εζικο ύ ("Γκρά μ ος" και "Ν τρίνος"), α λβ α νική ο ρ ειβ α τικ ή π υρ οβο λα ρ χία ("Ν ταϊτι"), τά γ μ α Α λβανώ ν ε θ ε λ ο ν τώ ν και σώ ματα α τά κ τω ν Αλβανώ ν". Οπως κ α τ α γ γ έ λ λ ε ι ο υ π ο σ τρ ά τη γο ς, κα τά το ν Ο κτώ β ρ ιο το υ 1940 ο Α λ β α ν ό ς υ­ π ο υ ρ γό ς Δ ικα ιο σ ύ ν η ς σ υ γ κ ρ ο το ύ σ ε σ υμ­ μ ο ρ ίε ς μ ε σκοπό να δ ρ ά σ ου ν σ το ε λ λ η ν ι­ κό έδ α φ ο ς . Ο α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς Παπάγος, α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς το υ Ε λ λη ν ικ ο ύ Σ τρ α ­ το ύ κα τά τ ο ν π ό λ εμ ο 1940-41, σ ημειώ νει: “Ο λ ες οι ιτα λ ικ ές μ ερ α ρ χ ίες π εζικο ύ ή τα ν ε ν ισ χ υ μ έν ες σε π εζικό μ ε τά γ μ α τα Α λ β α ­ νών...". Ο Β. Πράσκα σ το τμ ή μ α το υ βιβλίου το υ "Ε ξέλ ιξη τω ν επ ιχ ειρ ή σ εω ν από 28 έω ς 31 Ο κτω β ρ ίο υ 1940", α να κεφ α λα ιώ νο ν τα ς γ ρ ά φ ει για τη σ υ μ μ ετο χ ή τω ν α λ β α ­ νικώ ν μονάδω ν τα ε ξή ς : "...Φ άλαγγα "Σολίνας" II Τάγμα τ η ς 1ης Λ εγ εώ ν α ς Α λβανώ ν εθ ελ ο ν τώ ν . (...) Κ εν τρ ικ ή Φ άλαγγα και Δ ι­ οίκησ η Μ ερ α ρ χ ία ς "Φ ερράρα" I Τάγμα Α λ ­ βανώ ν Ε θελοντώ ν. (...) Π αραλιακό Σ υ ­ γ κρ ό τη μ α ... Τα τμ ή μ α τα δ ια π ερ α ιώ θ η κα ν με τ η ν κά τω θ ι σειρά... β) Τα τά γ μ α τα Α λ ­ βανώ ν ε θ ε λ ο ν τώ ν "Π εσ κο σ ό λιντο " και "Κ ια ρ α βά λλε". (...) "Τα α λ β α ν ικά τά γ μ α τα ε θ ε λ ο ν τώ ν , π ρ ο π ο ρ ευ ό μ εν α το υ 3ου Σ υ ­ ν τά γ μ α το ς Γρ ενα δ ιέρ ω ν και κ ιν ο ύ μ ε ­ να..."..."Τα τά γ μ α τα Α λβανώ ν ε θ ε λ ο ν τώ ν , επίσης, ή λ ε γ χ α ν πλήρω ς τ η ν α μ α ξιτή οδό (Η γ ο υ μ εν ίτσ α ς-Β ά ρ φ α νη ς). Σ τη ν επ ίθ εσ η ε ν α ν τίο ν το υ υ ψ ώ μα τος 1289 το υ Λ α π ισ τέτ, σ τις 09.30 τη ς 4 ης Ν ο­ εμ β ρ ίο υ 1940, έ λ α β ε μ έρ ο ς ένα από τα πιο ε π ίλ εκ τα τμ ή μ α τα τω ν Αλβανώ ν, το τά γ μ α "Τιμόρ", το οποίο και κα τό ρ θ ω σ ε να το κ α τα λ ά β ει. Μ ε άμεσ η α ν τεπ ίθ εσ η τω ν Ελλήνω ν το τά γ μ α "Τιμόρ" α να διπ λώ θ ηκε και δ ια σ κο ρ π ίσ τηκε σ τη ν κοιλά δα μ ε ά τα ­ κτη φ υ γή. Υ π ο χ ρ εώ θ η κα ν να ε π έ μ β ο υ ν οι β ερ σ α λ ιέρ ο ι για να σ τα μ α τή σ ο υ ν το υ ς Α λβα νού ς. Σ τη ν α να φ ο ρ ά που α κ ο λ ο ύ θ η ­ σε δ ια π ισ τώ θ η κε ό τι από τη δ ύνα μη τω ν 1.200 α νδρ ώ ν το υ τά γ μ α το ς είχα ν α π ο μ εί­

ν ε ι μόνο μ ε ρ ικ έ ς ε κ α το ν τ ά δ ε ς . Μ ε τα ξύ τω ν ν εκ ρ ώ ν ή τα ν και ο α π α ρ η γό ρ η το ς, ό ­ πως γ ρ ά φ ει ο Μ. Τσέρβι, δ ιο ικ η τή ς το υ Τάγματος. Α λ β α ν ικό τά γ μ α σ τις 25 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1940 σ υ μ μ ε τε ίχ ε μ ε τα ιτα λικά σ τρ α τε ύ ­ μ α τα σ τη ν επ ίθ εσ η για τ η ν κα τά ληψ η το υ σ τα υ ρ ο δ ρ ο μ ίο υ παρά το Δ ελβ ιν ά κ ι. Οι Α λ ­ βα νο ί αρχικά κ α τέλ α β α ν το χω ριό αλλά τ η ν ε π ό μ ε ν η με α ν τεπ ίθ εσ η τω ν Ε λλήνω ν α υ τό α ν α κ α τα λ ή φ θ η κ ε. Το α λ β α ν ικό τ ά γ ­ μα είχ ε α π ώ λειες και α ρ κ ε το ί ά ν δ ρ ες το υ σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν α ιχμά λω τοι. Σ τις 12 Ν ο εμ β ρ ίο υ α υ το μ ό λ η σ ε σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς γ ρ α μ μ ές λόχο ς Α λβανώ ν σ τρ α ­ τιω τώ ν μ ε το υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ . Κ α τά τις π ρ ώ τες η μ έ ρ ε ς το υ π ο λέμ ο υ , ο π ό τε οι Ιτα λο ί είχαν εισ χω ρήσ ει σ το ε λ ­ λ η ν ικ ό έ δ α φ ο ς σε μ ερ ικ ο ύ ς το μ ε ίς , Α λ β α ­ νοί μ ε μια σ ημαία το υ ς ε ισ ή λ θ α ν σ τη ν Κ ό­ νιτσ α μαζί με το υ ς Ιτα λο ύ ς, τ ο ν Δ ια μ α ντή και τ ο ν ε ξω μ ό τη Μ α το ύσ η . Ο Δ ια μ α ν τή ς μά λισ τα εκ φ ώ ν η σ ε λόγο λ έ γ ο ν τα ς ό τι θ α α π ελ ευ θ ε ρ ώ σ ει τη ν Κ όνιτσ α και θ α σ χη­ μ α τίσ ει τη ν Ο μοσ π ονδία τ η ς Π ίνδου. Η απ άντησ η το υ Μ ο υσ ολίνι (22/11) σε επ ισ τολή το υ Χ ίτλ ερ (20/11) α ν α φ έ ρ ε ι μ ε ­ τ α ξύ τω ν άλλω ν: Η α π οτυχία τω ν Ιταλώ ν ο φ ε ίλ ε τα ι και στη λ ιπ ο τα ξία τω ν α λ β α ν ι­ κώ ν δ υ νά μ εω ν, οι ο π ο ίες στασίασαν ε ν α ­ ν τίο ν τω ν Ιταλών...". Α π οκα λυ π τικά είνα ι τα όσα γρ ά φ ει σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιό το υ ο Φ ερ ν ά ν τε Κ ομπ ιόνε, έ ­ φ ε δ ρ ο ς υπ ολοχαγός π εζικο ύ τ η ς 51ης Ο­ ρ ειν ή ς Μ ερ α ρ χ ία ς "Σιέννα": "...Κ ατά το χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α από 28 Ο κτω β ρ ίο υ ως 14 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1940, ο π ό τε ιτα λ ικά τμ ή μ α ­ τα είχα ν εισ χω ρήσ ει σε π ερ ιο χ ές τη ς Ε λ­ λά δα ς, οι Τ σ άμηδες υ π ο δ έχ ο ν τα ν σε όλα τα χω ριά το υ ς Ιτα λ ο ύ ς ως ε λ ε υ θ ε ρ ω τ έ ς , μ ε ζη τω κ ρ α υ γ ές και ενθ ου σ ια σ μ ό...". Ο Ιτα λό ς ισ το ρ ικό ς Μ. Τσέρβι γρά φ ει: "Οπως α ν α φ έ ρ ε ι ο σ τρ α τη γ ό ς Β. Πράσκα

σε σ υζήτησ ή το υ μ ε το ν Π ρ ίκο λο (σ.σ. Α ρ ­ χ η γ ό ς το υ Ε π ιτελ είο υ τ η ς Α ερ ο π ο ρ ία ς), έ ­ νας ε θ ε λ ο ν τ ή ς , π λ η γ ω μ έν ο ς βαριά, πριν ξε ψ υ χ ή σ ει α να φ ώ νησ ε 'Ε ίμ α ι ευ χ α ρ ισ τη ­ μ έν ο ς π ου π εθ α ίνω γ ια να μ π ο ρ έσ ει ο (Α ρ­ χ η γ ό ς το υ Ε π ιτελ είο υ τ η ς Α ερ ο π ο ρ ία ς) να π εράσ ει". Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τ η ς ιτα λ ικ ή ς ε α ρ ι­ ν ή ς επ ίθ εσ η ς (Μ ά ρ τιο ς 1941) ο Μ ο υσ ολίνι επ ισ κεπ τό τα ν δ ιά φ ο ρ ες μ ο ν ά δ ε ς γ κ ι ν α το νώ σ ει το η θ ικ ό τω ν α νδρ ώ ν. σ τη ζώ νη το υ Δ έβ ο λ η και σ τη ν π ερ ιο χ ή το υ Β ερ α τίου. Μ ε τα ξύ άλλω ν ε π ισ κ έφ θ η κ ε ο μ ά δ ε ς τα γ μ ά τω ν και ε θ ε λ ο ν τώ ν Α λβανώ ν, τω ν ι­ δίω ν για το υ ς ο π ο ίο υς α ρ χικά ε κ ε ίν ο ς κα ι ο Τσιάνο π ίσ τευ α ν ό τι είχ α ν π ρ ο κα λ έσ ει τις π ρ ώ τες ιτα λ ικ έ ς ή τ τ ε ς . Κ α τά τ ις σ υνο ­ μ ιλ ίες που ε ίχ ε μαζί το υ ς έ μ ε ιν ε ε ν θ ο υ ­ σ ια σ μ ένο ς από το π α ράσ τημα και τ ο πο­ λ ε μ ικ ό το υ ς μ έν ο ς. Ο Γερμ α νός σ υ γ γ ρ α φ έα ς ΒίλιμηαΑιπ· Κ ό λ ε γ κ ερ , σε βιβλίο το υ που κ υ κ λ ο φ ό ρ η ­ σε το 1942, για τη στάση τω ν Α λβανώ ’. «α­ τά το ν Ε λ λη ν ο ϊτα λ ικό π ό λ εμ ο 1940-4’ γ ρ ά φ ει τα ε ξή ς : "...Οι Ε λ λ η ν ες α να γκά ζο ­ ν τα ν να π ο λ εμ ο ύ ν ε ν α ν τίο ν Α λβανώ ν σ υμ ­ μ ορ ιτώ ν, κα τά τη σ τιγμ ή που Α λβα νοί ε ­ θ ε λ ο ν τ έ ς π ρ ο σ έρ χ ο ντα ν α θ ρ ό α σ τις ιτα ­ λ ικ έ ς φ ά λ α γ γ ες . Δ ε ν α γνο ο ύ σ α ν ο ι από-

Ο υπ ουργός Ε ξω τερ ικώ ν τη ς Ιτα λ ία ς και γαμπρός το υ Μ ο υσ ολίνι, κό μ η ς Γκ α λ εά τσ ο Τσιάνο.

Α λβα νο ί σ τρ α τιώ τε ς μ ε ιτα λ ικ ό π ολυβόλο B reda. Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

J2

■■

γ ο ν ο ι το υ Σ κ ε ν τέ ρ μ π ε η π οιοι ή τα ν οι π ρ α γ μ α τικ ο ί φ ίλο ι το υ ς . (...). Α γω νίσ θηκαν μ ε επ ιμ ο νή και γ ε ν ν α ιό τη τα όπου και αν το π ο θ ε τή θ η κ α ν . (...). Α π ειρ ά ρ ιθ μ ες υπ ήρ­ ξα ν οι π ερ ιπ τώ σ εις α π ονομ ής τιμ η τικ ώ ν δ ια κρίσ εω ν σε Α λβα νού ς...". Ο Μ. Τσέρβι γ ρ ά φ ει ό τι ο το π ο τη ρ η τή ς Τ ζα κ ο μ ό ν ι π λη ρ ο φ ο ρ ο ύ σ ε το ν βασιλιά τ η ς Ιταλίας: "...Εδώ και ένα ν μήνα οι Α λ β α ­ νοί είν α ι ε ξα ιρ ε τικ ά έμ π ισ το ι και άρισ τα π ρ ο σ α ρ μο σ μένο ι σ το π ερ ιβ ά λλο ν, το φ ρ ό ν η μ ά το υ ς σ τέ κ ε τ α ι ψηλά, η δ ε ε ρ γ α ­ τικ ό τ η τ α και η α π ο δ ο τικ ό τη τα τω ν υπαλ­ λήλω ν κ ρ ίν ετα ι εξα ιρ ε τικ ή ...". Ο Τ ζα κ ο μ ό ν ι ε ίχ ε οργανώ σ ει, όπως γ ρ ά φ ει ο Μ. Τσέρβι, "ο μ ά δ ες Α λβα νώ ν για τη δ ιε ν έρ γ ε ια δ ο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν , που ο ρ ό λο ς το υ ς ή τα ν να εισ χω ρο ύν σ το ε λ λ η ν ικ ό έ ­ δ α φ ο ς και να π ρ ο β α ίνο υ ν σε κ α τα σ τρ ο φ ή το υ τη λ ε φ ω ν ικ ο ύ δ ικ τύ ο υ , να κ α τα σ τρ έ ­ φ ο υ ν φ υλάκια, να α φ οπ λίζο υν φ ρ ο υ ρ ο ύ ς, να π ρ ο κα λο ύ ν τα ρ α χ ές σ τα μ ετό π ισ θ εν , να δ ιε ν ερ γ ο ύ ν δ ο λ ο φ ο ν ικ έ ς α π ό π ειρ ες ε ­ ν α ν τίο ν σ τρ α τη γ ώ ν το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ σ τρ α το ­ π έδ ο υ και να π ρ ο π α ρ α σ κευ ά ζο υν και να υ π ο κινο ύ ν κ ιν ή μ α τα α νά μεσ α σ τη λα ϊκή μάζα". Ο Ιτα λ ικ ό ς Σ τρ α τό ς δ εν ε ίχ ε π ο τέ τ η ν ευ κα ιρ ία να ε π ω φ ε λ η θ εί από τη δρασ τη ρ ιό τη τά το υ ς . Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π α ντό λιο σ τα α π ο μ νη ­ μ ο ν εύ μ α τά το υ α ν α φ έρ ει: "Οι Ε λ λ η ν ες δ ε ν έ δ ε ιξ α ν κα μ μ ία δ ιά θ εσ η σ υ ν ερ γ α ­ σίας. Α ν τίθ ε τα οι Α λβ α νο ί σ τρ α τιώ τες , που υπό μ ο ρ φ ή τα γ μ ά τω ν σ υ μ μ ετείχ α ν σ τις δ ικ έ ς μας μ ερ α ρ χ ίες , α π ο δ είχ θ η κ α ν άπ ισ τοι και δ όλιοι, κα θ ώ ς επ ιδ ό θ η κ α ν σε π ρ ά ξεις δ ο λ ιο φ θ ο ρ ά ς ε ν α ν τίο ν μας, ή π έ­ ρασαν σ τις τ ά ξ ε ις τω ν Ελλήνων...". Ο σ τρ α τη γ ό ς Αλ. Ε διπ ίδης γ ρ ά φ ει ό τι "Τ μή μα τα α λβα νικά , ά ρ τια σ υ γ κ ρ ο τη μ έν α KaL μ ε ο μ ο ιο γ εν ή σ τελ έ χ η (α ξιω μ α τικο ί και σ τρ α τιώ τε ς Α λβα νοί) π ολέμ η σ α ν σ τις 27 Ν ο εμ β ρ ίο υ σ το Φ ράσ ερι π ρος τ η ν Κ λ ει­ σούρα). Ο π ρ ε σ β ευ τή ς Α δω νις Κ ύρου σ ημ ειώ ­ νει: "...Ο ταν, τ έ λ ο ς , ε ξε ρ ρ ά γ η ο Ε λληνο-ιτα λ ικ ό ς π ό λ εμ ο ς , σ υ μ μ ετέσ χ ο ν ε ις α υ τό ν παρά το π λευ ρ ά ν τω ν Ιταλώ ν μ ε ε ν θ ο υ ­ σιασμόν και α ν θ ε λ λ η ν ικ ή ν λύσσαν ά π ει­ ροι Α λβ α νο ί - ενώ ο υ δ ε ίς ε ξ α υ τώ ν εσ κ έφ θ η να π ροσ δάμη ε ις β ο ή θ εια ν το υ ν ικ η ­ φ ό ρ ο υ Ε λλη νικο ύ Σ τρ α το ύ , κα ίτο ι ο ύ το ς , σ υμφ ώ νω ς π ρος τ η ν ρ α δ ιο φ ω νικ ή ν δ ια κήρ υ ξιν το υ Ιω άννου Μ ε τα ξά , ή ρ χ ε το π ρος α π οκατάσ τασ ιν τ η ς α λ β α ν ική ς ε λ ε υ θ ε ­ ρίας, α ν εξα ρ τη σ ία ς και α κ ερ α ιό τη το ς ...". Ο τα ν ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς π ρο ήλα υν ε ε ν τ ό ς το υ α λβ α νικο ύ ε δ ά φ ο υ ς , τα π ε­ ρ ισ σ ότερα σώ ματα σ τρ α το ύ τω ν Α λβανώ ν είχα ν δ ια λ υ θ εί, ενώ σ τα πρόσωπα τω ν λ ι­ γ οσ τώ ν Α λβα νώ ν που ε κ ιν ο ύ ν το σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς , α νά μεσ α σ το υ ς Ιτα λο ύ ς, ζω γρα­ φ ιζό τα ν άγριο ς θ υ μ ό ς ε ν α ν τίο ν ε ν ό ς σ τρ α τε ύ μ α το ς που το ν ό μ ιζα ν π α ν το δ ύ ­ να μο και τ ο έβ λ επ α ν να οπ ισ θοχω ρεί μπ ροσ τά σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις. Η Α γγλίδα ισ το ρ ικό ς Μ. Β ίκ ερ ς το π ο ­ θ ε τ ε ίτ α ι δ ια φ ο ρ ετικ ά : "...Η α λβ α νική κο ι­ νή γνώ μη αρ χικά π α νη γ ύ ρ ισ ε για τ ο ν ε λ ­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

λ η ν ικ ό θ ρ ία μ β ο , η στάση τ η ς ό μω ς ά λλα ­ ξ ε ό τα ν η Α θ ή ν α άρχισ ε να φ α ν ερ ώ ν ει τις π ρ ο θ έσ εις τ η ς να π ρ ο σ α ρ τή σ ει τη νό τια Α λ β α ν ία ..."(!!!). Ενώ υπ άρχουν ό λα τα παραπάνω π ερί σ υ μ μ ε το χ ή ς τω ν Α λβανώ ν σ το ν π ό λεμ ο , οι Α λβα νοί ισ τορ ικοί, δ ια σ τρ εβ λ ώ ν ο ν τα ς τ η ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , π ροσπ άθησ αν μ ε τ α ­ π ο λ εμ ικά να μας π είσ ου ν ό τι δ εν σ υ μ μ ε­ τε ίχ α ν με το μ έρ ο ς τω ν Ιταλώ ν ή ό τι σ υμ­ μ ετε ίχ α ν λίγα τμ ή μ α τα διά τ η ς βίας. Σ υ ­ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α οι Α λβ α νο ί ισ το ρ ικο ί Σ. Π όλο και Α. Π ο ύ το γ ρ ά φ ο υ ν σ χ ετικά τα ε ξή ς : "Τα δ ύ ο α λ β α ν ικά τά γ μ α τα που σ τά λ θ η ­ καν με τη βία σ το ν π ό λ εμ ο το υ 1940 α ρ νή θ η κ α ν να π ολεμήσ ουν. Οι Ιτα λο ί το ύ ς έ ­ κλεισ α ν σε σ τρ α τό π εδ ο σ υ γ κέν τρ ω σ η ς σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Α λ β α ν ία . (....) Σ τη ν ε λ λ η ν ι­ κή κυ β έρ ν η σ η η π ορ εία τω ν γ εγ ο ν ό τω ν φ α ιν ό τα ν πως έ δ ιν ε τ η ν ευ κα ιρ ία να π ρα γ­ μ α το π ο ιή σ ει τα π αλαιά π ρο σ α ρ τισ τικά σ χέδιά το υ ς για τ ις π ερ ιο χ ές τη ς Κ όρ τσ α ς (σ.σ. Κ ορ υ τσ ά ς) και το υ Γκιρο κά σ τρ (σ.σ. Α ρ γ υ ρ ό κα σ τρ ο υ )". Σ ε άλλο σ η μ είο σ υ ν ε­ χίζουν: "Το 1940 ή τα ν μ ονα δική ευ κα ιρ ία να ε ν ω θ εί μ ε τ ο ν Ε λ λη ν ικ ό Σ τρ α τό ο Α λ ­ β α ν ικό ς. Ετσι ε ξ η γ ε ίτ α ι η κ α τη γ ο ρ η μ α τι­ κή άρνησ η το υ Ε λ λη ν ικ ο ύ Σ τρ α τη γ ε ίο υ σ τη ν π ρότασ η τω ν Α λβανώ ν α ντιφ α σ ι­ σ τώ ν π α τριω τώ ν να σ χ η μ α τίσ ο υ ν δ ύ ο τά γ ­ μ α τα και να π ο λ εμ ή σ ο υ ν μ ε τη ν ε θ ν ικ ή τ ο υ ς σ ημαία σ το π λευ ρ ό τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν

Α νδρες τη ς 21ης Ο ρ εινή ς Μ ε ρ α ρ χ ία ς SS "S k a n d e rb e rg ", οι π ερ ιχ ειρ ίδ ες και το έμ β λ η μ ά τη ς.

δ υ ν ά μ εω ν ε ν α ν τίο ν τω ν Ιταλώ ν ε ισ β ο λ έ ­ ων'^!!). Σ τη ν π ρ α γ μ α τικ ό τη τα οι Α λβ α νο ί έ δ ε ι­ ξα ν π λήρη δυσπιστία και α π ρ ο θ υ μ ία να σ υ ν ερ γ α σ το ύ ν με το ν Ε λ λη ν ικ ό Σ τρ α τό . Α ν τιθ έ τω ς σ υ ν ερ γ ά σ τη κ α ν με το υ ς Ιτα ­ λ ο ύ ς. Ο Ιτα λ ό ς π α ρ α τη ρ η τή ς Τ ζα κ ο μ ό ν ι βεβα ίω σ ε κ α τη γ ο ρ η μ α τικ ά και με σ υ γ κ ε­ κ ρ ιμ ένα σ τοιχεία, ενώ π ιον το υ Α νώ τατου Ιτα λ ικο ύ Δ ικα σ τη ρ ίο υ , τα ε ξή ς : "Και οι Α λ­ βανοί β ο ή θ η σ α ν π α ντού και π ά ντα το ν Ιτα λ ικό Σ τρ α τό , χω ρίς να σ η μ ειω θ εί π ου­ θ ε ν ά ο π ο ιο δ ή π ο τε επ εισ όδιο.

1941 -Λ Η Ξ Η Β 'Π Π Μ ε τά τη γ ερ μ α ν ικ ή εισ βολή σ τη ν Ελ­ λάδα (Α π ρίλιος 1941) και τ η ν υπογραφή τη ς σ υ ν θ η κο λ ό γ η σ η ς με τη Γερμανία ο Ε λ λη ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς απ οχώ ρησε από τη Β ό ρ εια Η π ειρο χω ρίς π α ρενό χλη σ η τω ν Ιταλών. Μ ε τά τ η ν είσ ο δο τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν και τω ν ιτα λικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν σ τη χώρα μας ιτα λ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις π α ρ έμ ειν α ν σ την Α λβα νία ω ς σ τρ α τό ς κα το χ ή ς. Σ τις 3 Μ αϊου 1941, λίγο μ ετά τ η ν είσ ο ­ δο τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν σ την Α θήνα , όπως γ ρ ά φ ει ο ισ το ρ ικό ς Δ η μ. Μιχα λόπ ου λο ς, "ειδ ική επ ιτρ οπ ή", που είχ ε σ υ γ κ ρ ο τη θ ε ί με ε ν το λ ή τ η ς α λ β α ν ική ς κ υ β έρ ν η σ η ς , υ π έβ α λ ε σ το Β ασ ιλικό Υ­ π ο υ ρ γ είο Ε ξω τερ ικώ ν σ τη Ρώμη υ π ό μ ν η ­ μα σ το οποίο π ερ ιέ χ ο ν τα ν οι δ ιε κ δ ικ ή σ ε ις τη ς Α λβ α νία ς σε β ά ρ ο ς τ η ς Γιο υγκο σ λα ­ βία ς και τη ς Ε λλάδας. Ο σον α φ ορ ά τη ν Ε λλά δα σ τις δ ιε κ δ ικ ή σ ε ις π ερ ιλ α μ β ά ν ο ­ ντα ν , ε κ τ ό ς από τη ν Τσαμουριά, τα Ιωάν­ νινα και η Π ρ έβ εζα "μαζί μ ε τις π ερ ιφ έρ ειέ ς το υ ς ", δ η λ α δ ή το μ εγ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς τη ς Η π είρου. Τα Τίρανα ζη το ύ σ α ν τ ό τ ε τ η ν "ένω ση" τω ν εδ α φ ώ ν αυτώ ν, όπως και ορ ισ μ ένω ν άλλω ν ελ λ η ν ικ ώ ν π εριοχώ ν (στη Δ υ τικ ή Μ α κ εδ ο ν ία κυρίω ς), με το α λ­ β α νικό κρ ά το ς . Η κα το χ ή τη ς Ε λλάδας από τις δ υ ν ά μ ε ις το υ Α ξο ν α δ ε ν ε π έ φ ε ρ ε τ η ν π ρα γμα τοπ οίησ η τω ν α λβα νικώ ν επι­ διώ ξεω ν. Οι Α λ β α ν ο ί κα τά τη δ ιά ρ κεια τη ς ιτα λι­ κή ς κα το χ ή ς, αν και υπ ήρχαν ο μ ά δ ες α­ ν τίσ τα σ η ς, ουσ ια σ τικά σ υ ν ερ γ ά ζο ντα ν με τ ο υ ς Ιτα λο ύ ς. Ο τα ν σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ ε η Ιταλία, τ ο 1943, η Α λβα νία κ α τα λ ή φ θ η κ ε από τα γ ερ μ α ν ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα . Και πάλι οι Α λβανοί, ιδίω ς οι Τσ άμηδες, σ υ νερ γά ­ σ τη κ α ν μ ε τα σ τρ α τεύ μ α τα κα το χ ή ς, σε β ά ρ ο ς τω ν Ελλήνων. Η Μ. Β ίκ ε ρ ς γρ ά φ ει ό τι "κα τά τη δ ιά ρ κεια τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς κα­ το χ ή ς σ τη ν Α λβα νία οι Γερμ α νοί σ χ η μ ά τι­ σαν μια α λβ α νική μ ερ α ρ χ ία SS. Σ τις 17 Α π ριλίου 1944 δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε μια μονά δα SS α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η α π ο κ λεισ τι­ κά από Α λβ α νο ύ ς, με τ η ν ονομασ ία 21. W affen - Gebirgs - Division der SS «Skanderbeg» (albanische Nr. 1). Οι σ το λ έ ς το υ ς ή τα ν ίδ ιες με τ ις σ το λ έ ς τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν SS, αλλά τα σ ύμ βο λά το υ ς ή τα ν α λβανικά. Η μονά δα α υ τή δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε μ ε ο δη γ ίε ς το υ ίδιου το υ Χ άϊνριχ Χ ίμ λ ερ και α-

I

m ai

π α ρ τιζό τα ν από 11.398 σ τρ α τιώ τε ς α λ β α ­ ν ικ ή ς κα τα γω γή ς, οι οπ οίοι π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από τ ο ν Α λ β α ν ικό Σ τρ α τό , τις ε ιδ ικ έ ς δ υ ­ νά μ εις τ η ς α σ τυ νο μία ς, αλλά και παρασ τρ α τιω τικ ές ο μ ά δ ες και σ υ μ μ ο ρ ίες ε ­ γκλημ α τιώ ν. Η τα ν υπό τ ις δ ια τα γ έ ς και τ ο ν έ λ ε γ χ ο το υ Α λβ α νο ύ κα το χ ικο ύ πρω­ θ υ π ο υ ρ γ ο ύ Ξ α φ έρ Ν τεβ ά . Δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε π ρ ο κ ειμ έν ο υ τα γ ερ μ α ν ικ ά σ τρ α τεύ μ α ­ τα να μ ε τα φ ε ρ θ ο ύ ν από τη ν Ελλάδα και τα κ ε ν τρ ικ ά Β α λκά νια σ τη ν Α δ ρ ια τική και να ενισ χύσ ου ν τ η ν άμυνα, η οποία ε ίχ ε α­ π ο δ υ ν α μ ω θ εί μ ε τά τη σ υ ν θ η κο λ ό γ η σ η τω ν Ιταλώ ν και τη ν απόσυρση τω ν σ τρ α ­ τε υ μ ά τω ν το υ ς από τη ν π ερ ιο χή. Η δ η μ ι­ ο υ ρ γία τη ς SS Skanderbey Division α π ο τέ ­ λ εσ ε τη μ εγ α λ ύ τε ρ η ευ κα ιρ ία για τη δ η μ ι­ ο υ ρ γία τη ς "Μ εγ ά λ η ς Α λβανίας". Το έρ γ ο τω ν Α λβα νώ ν SS π ερ ιελά μ β α νε δ ο λ ο φ ο ν ίες ο ρ θ ο δ ό ξω ν ιερ έω ν, κ α τα ­ σ τρ ο φ έ ς ο ρ θ ο δ ό ξω ν ναών, βιασ μούς, κλ ο π ές αλλά και π λήρη κάλυψ η τω ν γ ε ρ ­ μα νικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν κα τά τ η ν αποχώ ­ ρησή το υ ς από τη ν Ε λλά δα και α ρ γ ό τε ρ α από τη Σερβία. Εδώ α ξίζε ι να σ η μ ειω θ εί ό τι οπ αδοί το υ Μ π άλλι Κ ο μ π ετά ρ (Ε θ ν ικ ισ τικ ό Κ όμ ­ μα) είχα ν επ ίσ ης σ υ ν ερ γ α σ θ εί με το υ ς Γερμανούς. Ο λ ο κλ η ρ ώ νο ν τα ς α ξίζε ι να α ν α φ έ ρ ο υ ­ μ ε ό τι η εχ θ ρ ικ ή στάση τω ν Α λβανώ ν έ ν α ­ ν τι τ η ς χώ ρας μας ε ίχ ε σ υνέχεια. Ενα χα­ ρ α κ τη ρ ισ τικ ό γ εγ ο ν ό ς α φ ο ρ ά τη ν π ρο­ σ π άθεια σ υνερ γα σ ία ς τω ν α ν τα ρ τικώ ν δ υ ν ά μ εω ν το υ Ν α π ο λέο ντα Ζ έρ β α ΕΟΕΑΕΔΕΣ μ ε τις Μ ΑΒΗ (Μ ο ν ά δ ες Α π ε λ ε υ θ έ ­ ρωσης Β. Η π είρου). Η π ροσ π άθεια α υ τή α π έτυ χ ε λόγω επ έμ β α σ η ς το υ Κ.Κ. Α λ β α ­ νία ς, το οποίο δ ιέλ υ σ ε τε λ ικ ά τις Μ ΑΒΗ μά λισ τα τα π ερ ισ σ ό τερ α σ τελ έ χ η το υ ς δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κα ν . Σ ε μια άλλη π ερίπ τω σ η έ γ ιν ε προσπά­ θ ε ια ενο π ο ίησ ης τ η ς Α λβ α νία ς με τη ν Ε λ­ λάδα. Σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν α ο ρ ισ μ ένο ι Α λβα νοί π ρ ο ύ χ ο ν τες κα τά τ η ν κα το χ ή ή λ θ α ν σε σ υνεννόη σ η μ ε Ε λ λ η ν ες π ο λ ιτικ ο ύ ς στη Θ εσ σ α λονίκη για τ η ν ίδρυσ η Ε λληνο-Α λβ α ν ική ς Ο μοσ π ονδίας. Η κίνησ η α υ τή α­ π έτυ χ ε λόγω α ν τίδ ρ α σ η ς τ η ς α ρ ισ τερ ό ς τη ς Α λβα νία ς. Ο λοι όσοι σ υ μ μ ε τε ίχ α ν δολ ο φ ο ν ή θ η καν.

ΕΠ ΙΛ Ο ΓΟ Σ Από τη ν αναγνώ ρισ η τ η ς Α λβ α νία ς ως α ν ε ξ ά ρ τ η το υ κ ρ ά το υ ς μ έχ ρ ι τ η ν κ α τά λ η ­ ψή τ η ς από το υ ς Ιτα λ ο ύ ς (Α π ρίλιος 1939), οι σ χέσ εις τη ς με τ η ν Ελλάδα ή τα ν σ χ ετι­ κά κα λές. Σ τη σ υνέχεια , όμω ς, η ιτα λική π ροπ αγάνδα σ τή ρ ιξε τ ις α λ υ τρ ω τικ έ ς δ ια ­ θ έ σ ε ις τη ς Α λβ α νία ς. Ο α λ β α ν ικό ς Τύπος δ η μ ο σ ίευ ε ά ρ θ ρ α κα τά τη ς Ε λλά δας και κα λ λ ιερ γ ο ύ σ ε το ό ν ειρ ο τ η ς "Μ εγ ά λ η ς Α λ β α ν ία ς'1. Μ ε τ η ν επ ίθ εσ η τω ν Ιταλώ ν κ α τά τη ς Ε λλάδας, το ν Ο κτώ βρ ιο το υ 1940, α λβ α νικά τά γ μ α τα π εζικο ύ και ε θ ε ­ λ ο ν τώ ν και σ ώ ματα α τά κ τω ν είχα ν ε ν τ α ­ χ θ ε ί σ το υ ς ιτα λ ικ ο ύ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς και έ ­ λα β α ν ε ν ε ρ γ ά μ έρ ο ς σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις. ΕΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ιτα λ ο ί α ξιω μ α τικ ο ί το υ Σ τρ α το ύ και των μελανοχιτώ νω ν.

κ τιμ ά τα ι ό τι σ υ μ μ ε τε ίχ α ν 8-10 τά γ μ α τα Αλβανών. Η σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά τω ν Α λβα νώ ν π ολιτώ ν έ ν α ν τι τω ν Ε λλήνω ν σ τρ α τιω τώ ν το 1940-41 ή τα ν ε χ θ ρ ικ ή , ενώ π ρος το υ ς Ιτα λ ο ύ ς φ ιλική . Τα γ ε γ ο ν ό τα που έλ α β α ν χώ ρα από το ν Α π ρίλιο το υ 1939 και μ ετά , π είθ ο υ ν ό τι οι Α λβα νοί μισ ούσ αν και ε ξ α ­ κ ο λ ο υ θ ο ύ ν να μισ ούν κ ά θ ε τ ι ελ λ η ν ικ ό και ο ρ θ ό δ ο ξο χρ ισ τια νικό . Υ π ήρ ξα ν πά­ ν τα ε χ θ ρ ο ί τ η ς Ε λλάδας. Σ υ νερ γ ά σ θ η κα ν μ ε το ν Α ξο ν α κα τά τη δ ιά ρ κεια το υ Β 1Π α­ γ κο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ο υ . Π ά ντα είχα ν και ε ξ α ­ κ ο λ ο υ θ ο ύ ν να έ χ ο υ ν ως α π ώ τερ ο σκοπό τη ν ίδρυσ η τ η ς "Μ εγ ά λ η ς Α λβανίας". Δ υσ τυχώ ς έ ν α ν τι τω ν "καλώ ν υ π η ρ ε­ σιών" τω ν Α λβανώ ν η Ε λλάδα το 1971 απ ο­ κ α τέσ τη σ ε τις δ ιπ λ ω μ α τικές σ χέσ εις τη ς μ ε τη γ είτο ν α , μ ε τ η ν ελπ ίδα ό τι θ α π ρο­ σ τα τε ύ ο ν τα ν κ α λ ύ τερ α τα δικα ιώ μ α τα τ η ς ε λ λ η ν ικ ή ς μ ε ιο ν ό τη τα ς τ η ς Β ό ρ εια ς Η π είρου. Επίσης το 1987 η Ελλάδα, ε ν ε ρ ­ γ ώ ν τα ς μ ο ν ο μ ερ ώ ς, κα τά ρ γ η σ ε τη ν εμ π ό ­ λ εμ η κα τάσ τασ η με τη ν Α λβανία, κ α θ ε ­ στώ ς που ίσχυε από το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1940, χω ρίς να εξα σ φ α λ ίσ ει ε γ γ υ ή σ ε ις για τ η ν ε λ λ η ν ικ ή μ ε ιο ν ό τη τα τ η ς Β ό ρ εια ς Η­ π είρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Εκδ. Δ ΙΣ/Γ Ε Σ : Ο ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟ Σ Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ 1940-1941, Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΙΣΒ Ο ΛΗ , Αθήνα ι, 1960. (2) Εκδ. Υπουργείου Εξω τερικώ ν: 1940-1941, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΠΛΩ Μ Α ΤΙΚ Α ΕΓΓΡΑΦΑ, Αθήνα,

1980. (3) Παπάγου Α λεξ.: Ο Π Ο Λ ΕΜ Ο Σ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΔΟ Σ 1940-1941, εκδ. "Οι Φίλοι του Β ιβ λ ίο υ ", Α θήναι, 1945. (4) Κ ατσ ιμ ήτρ ου Χαρ.: Η Η Π ΕΙΡΟ Σ ΠΡΟ Μ ΑΧΟ ΥΣΑ, εκδ. ΓΕΣ, Α θήνα, 1982. (5) Τσέρβι Μ .: Ο ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟ Σ ΠΟΛΕΜ Ο Σ, έκδοση Alvin Redm a Hellas, Α θήνα, 1987. (6) Κύρου Αδωνι: ΧΡΟ Ν ΙΚ Ο Ν 1940-1944. (7) Κύρου Αλ.: ΟΙ Β ΑΛΚΑΝΙΚΟ Ι ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ, Αθήναι, 1962. (8) Σιωμοπούλου Σ τυ λ .: Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ "ΤΖΟΥΛΙΑ" ΣΤΗ Ν Π ΙΝ ΔΟ , Η πειρω τική Εστία, 1994. (9) Τριανταψύλλου Κ.: ΤΑ ΑΠΟΡΡΗΤΑ ΤΟΥ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ 1940-41, Π άτρα, 1981. (10) Τσιρπανλή Ζαχ.: Π Ω Σ Ε ΙΔ Α Ν Ο Ι ΙΤΑΛΟΙ ΤΟΝ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΤΟΥ 1940-41, Α θήνα, 1974. (11) Ζαούση Α λεξ.: Ο Ι ΔΥΟ ΟΧΘΕΣ 1939-1945, εκδ. Παπαζήση, 1987. (12) Richter Heinz: Η ΙΤΑ ΛΟ -ΓΕΡΜ Α Ν ΙΚ Η Ε Π ΙΘ ΕΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟ Σ, Γκοβόστης, 1998. (13) Μ ιχαλοπούλου Δ η μ .: ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΑ ΔΑ Σ ΚΑΙ Α ΛΒ ΑΝ ΙΑ Σ 1923-1928. (14) Πράσκα Β ισκόντι: ΕΓΩ ΕΙΣΕΒΑΛΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ ΔΑ , Γκοβόστης, 1999. (15) Vickers M iranda: ΟΙ ΑΛΒ ΑΝ Ο Ι, εκδ. Οδυσσέας, 1997. (16) Polio S. - Puto A.: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ Α ΛΒΑΝΙΑΣ, εκδ. Ομάδα. (17) Νικολάου Χαρ.: Δ ΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ Π Ο ΛΙΤΙΚ ΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘ ΗΚΕΣ - ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΜ Β Α ΣΕΙΣ, εκδ. Φλώρου, 1996. (18) Η μ ερήσιος Τύπος της εποχής.

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ

ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΣ ΣΕΡΝΕΡ (1892-1973) Ο Γερμανός στρατάρχης ο οποίος είχ ε την εύνοια του Χ ίτλερ σε τέτο ιο σημείο ώστε να παρακούει τις διαταγές του περί μη υποχώρησης, ήταν προστάτης αλλά και στυγνός τύραννος των ανδρώ ν του. Η ιστορία του είναι σ υνδεδεμ ένη και με τη χώρα μας: στις 6 Απριλίου 1941, ως δ ιο ικητή ς της γερμανικής 6ης Ο ρεινής Μ εραρχίας συμμετείχε στην επί&εση κατά τη ς Γραμμής Μ εταξά. 0 Φερδινάνδος Σέρνερ γεννή-σα. Στη συνέχεια απώθησε τους θηκε στο Μόναχο το 1892 και σπού­ Νεοζηλανδούς από τις Θερμοπύ­ δασε για να ακολουθήσει σταδιο­ λες και έφθασε μέχρι την Αθήνα. δρομία εκπαιδευτικού. Η φοίτησή Στις 20 Απριλίου τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Ενα σύνταγμα του σε διάφορα πανεπιστήμια του εξω τερικού είχε ως αποτέλεσμα να της Μεραρχίας του διατέθηκε για μιλά άπταιστα πολλές γλώσσες. Με την Επιχείρηση "Ερμής" (Merkur) ε ­ την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πο­ ναντίον της Κρήτης. λέμου κατατάχθηκε στο Σύνταγμα Μετά την ολοκλήρωση της κα­ του Πρίγκηπα της Βαυαρίας και ύ­ τάληψης της Ελλάδας ο Σέρνερ το ­ στερα από δύο μήνες ονομάστηκε π οθετήθηκε στη Λαπωνία, αφού αξιωματικός. Εκπαιδεύτηκε στον ο­ προηγουμένως επίταξε και πήρε ρεινό αγώνα και διακρίθηκε σε πολ­ μαζί του πολλά μουλάρια από την λές μάχες. Οπως και ο Ρόμμελ, τι- Ελλάδα, τα οποία έχασε κατά τον τραχύ χειμώνα του 1941-42. Τον ί­ μήθηκε με το ανώτατο γερμανικό παράσημο, το "Pour le Merite". Αργό­ διο χρόνο προήχθη σε αντιστράτη­ τερα μετατέθηκε στο Δυτικό Μ έ­ γο β1τάξης και ανέλαβε τη διοίκη­ τωπο και στο Βερντέν τραυματί­ ση σώματος στρατού. Παρά το εν ­ διαφέρον του για τα τμήματά του στηκε σοβαρά στο κεφάλι. Μετά τον πόλεμο και την ήττα της Γερμα­ τούς επέβαλε σκληρούς όρους νίας τοπ οθετήθηκε στο Μεγάλο Γε­ διαβίωσης, εκδίδοντας μάλιστα μια νικό Επιτελείο, παρά την απέχθειά διαταγή με την οποία καθόριζε ότι “Η Αρκτική δεν υπάρχει!!". Κράτησε του για τα επιτελεία. Το 1939, σε ηλικία 47 ετών και το μέτωπό του έναντι υπέρτερων σοβιετικών δυνάμεων, πολλές φο­ με τον βαθμό του συνταγματάρχη, διακρίθηκε ιδιαίτερα κατά τις επι­ ρές ηγούμενος προσωπικά αντεπι­ χειρήσεις στην Πολωνία και το θέσεων (παρά τα 50 χρόνια του). Ο Χίτλερ το ν προήγαγε σε α­ 1940, ως υποστράτηγος, πολέμησε στη Γαλλία διοικώντας την 6η Ορει­ ντιστράτηγο α' τάξης και από τότε τον έστελνε όπου ένιωθε ότι το μέ­ νή Μεραρχία. Η επόμενη επιθετική επιχείρηση της μεραρχίας του έγι- τωπο κλονιζόταν. Η εκτίμηση του νε κατά της Γραμμής Μεταξά. Σε α­ φύρερ αυξανόταν όταν πληροφο­ ντίθεση με τις άλλες ορεινές με­ ρείτο ότι ο Σέρνερ ανταποκρινόταν ραρχίες που δεινοπάθησαν στα στην εμπιστοσύνη του, ασχέτως αν στενά του Ρούπελ και του Κάτω γινόταν το ίδιο επικίνδυνος για Νευροκοπίου, η 6η Ορεινή Μεραρ­ τους Σοβιετικούς και τους Γερμα­ χία κατευθύνθηκε εναντίον σχετι­ νούς στρατιώτες! Τον Οκτώβριο του 1943 ο στρατηγός τοπ οθετή­ κά εύκολου τομέα, στην περιοχή της Ροδόπολης. Οι εκεί ελληνικές θηκε αρχιστράτηγος των γερμανι­ δυνάμεις υποχώρησαν όπως προ- κών δυνάμεων στη Νικόπολη της βλεπόταν από τα σχέδια και επάν­ Ουκρανίας. Η περιοχή εκείνη είχε μεγάλη στρατηγική σημασία λόγω δρωσαν την τοποθεσία Κρουσίων. των ορυχείων μαγγανίου που διέ­ Μετά τη συνθηκολόγηση του ΤΣΑΜ η Μεραρχία του Σέρνερ κι- θ ε τε και μιας αεροπορικής βάσης σε ακτίνα ενεργείας από το Πλοένήθηκε προς Νότο, απώθησε τα βρετανικά τμήματα στα Τέμπη και στι της Ρουμανίας. Για τη δράση με τη βοήθεια μιας τεθωρακισμέ­ του εκεί ο Σέρνερ προσέθεσε Φύλ­ νης μεραρχίας κατέλαβε τη Λάρι­ λα Δρυός στον Σταυρό των Ιππο­

τών. Οταν όμως εκτίμησε ότι δεν ή­ ταν σε θέση να σταματήσει τον σο­ βιετικό οδοστρωτήρα, παρά την α­ ντίθετη διαταγή του Χίτλερ και στηριζόμενος οπωσδήποτε στην εύνοιά του υποχώρησε στην Ουγ­ γαρία για να σώσει τον στρατό του Kat ενημέρωσε τον Χίτλερ μετά τη ν ολοκλήρωση της σύμπτυξης. Ε­ κεί πολύ σύντομα έδ ειξε το άλλο πρόσωπό του: επέβαλε αυστηρή πειθαρχία στον στρατό του, εκτελώντας όσους βρήκε στα μετόπι­ σθεν χωρίς άδειες. Στις αρχές Μαρτίου 1944 ο Σέρνερ τοπ οθετήθηκε στο Εθνικοσοσιαλιστικό Επιτελείο Διοίκησης του Στρατού, επειδή ο Χίτλερ πί­ στευε ότι θα μπορούσε να εμφυσήσει τον κομματικό ζήλο στον στρα­ τό. Ομως η απέχθεια του Σέρνερ για επιτελικές θέσεις και κυρίως η διαμάχη του με τον Μάρτιν Μπόρμαν είχαν ως αποτέλεσμα να «αντέξει» τη θέση για λιγότερο από έναν μήνα. Αμέσως μετά ο Σέρνερ προή­ χθη σε στρατηγό και αντικατέστη­ σε τον Μ όντελ στη διοίκηση της Ο­ μάδας Στρατιών "Νότος". Ομως η κατάσταση στο Ανατολικό Μέτωπο απαιτούσε ένα διοικητή με στρατη­ γικές ικανότητες και ο Σέρνερ δεν ήταν από αυτούς. Ετσι άφησε τη λήψη αποφάσεων σε άλλους και ο ί­ διος μετέβη στην πρώτη γραμμή για να τονώσει το ηθικό των στρα­ τιωτών του. Με δική του πρωτο­ βουλία - φέρνοντας τον Χίτλερ προ τετελεσ μένου γεγονότος- απέσυρε έγκαιρα τη νέα 6η Στρατιά από την Οδησσό, σώζοντάς την από τη μοί­ ρα της προηγούμενης στο Στάλινγκραντ. Μέχρι το τέλος του πολέ­ μου ο Σέρνερ έγινε ένα είδος «μπαλαντέρ» αναλαμβάνοντας πρώτα την Ομάδα Στρατιών "Βορράς", ό­ που αντιμετώπισε δύο σοβιετικά

Μέτωπα, και μετά στην Ομάδα Στρατιών "Κέντρο". Στη δεύτερη αυτή θέση μετέβη τον Ιανουάριο του 1945 και βρήκε γερμανικά τμή­ ματα που αντιμετώπιζαν από το κα­ λοκαίρι συνεχείς σοβιετικές επιθέ­ σεις. Εκτίμησε την κατάσταση και είπε - εκ των προτέρων αυτή τη φο­ ρά - στον Χίτλερ ότι θα υποχωρούσε για να κερδίσει χρόνο ώστε να μπορέσουν οι Γερμανοί πο­ λίτες πρόσφυγες να περάσουν τον ποταμό Οντερ και να μην πέσουν στα χέρια των Σοβιετικών. Ταυτό­ χρονα μεταμορφώθηκε για μια α­ κόμα φορά σε τύραννο καταδικά­ ζοντας σε θάνατο, με έκτακτα στρατοδικεία, και εκτελώντας στρατιώτες και αξιωματικούς για το παραμικρό αδίκημα. Στις 5 Απρι­ λίου προήχθη σε στρατάρχη. Στην πολιτική διαθήκη του ο Χίτλερ τον όρισε αντικαταστάτη του στη θέση του αρχηγού της Wehrmacht. Μετά τον πόλεμο ο Σέρνερ έ­ μεινε επί εννέα χρόνια σε σοβιετι­ κές φυλακές. Οταν επέστρεψε στην Ομοσπονδιακή Γερμανία συνελήφθη με την κατηγορία ότι είχε δολοφονήσει Γερμανούς στρατιώ­ τες στο τέλος του πολέμου. Κύριος μάρτυρας κατηγορίας ήταν ο πρώ­ ην επιτελάρχης του. αντιστράτη­ γος Μέντσερ. Τελικά απαλλάχθηκε από τις περισσότερες κατηγορίες και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τεσσεράμισι ετών και στέρηση της σύνταξής του για ανθρωποκτονία. Μετά την αποφυλάκιση και μέχρι τον θάνατό του (σε ηλικία 81 ετών το 1973) ζούσε με χρήματα που συ­ γκέντρωναν οι βετεράνοι τη ς πρώ­ της διοίκησής του. τη ς 6ης Ορει­ νής Μεραρχίας.

75

Δ η μ ή τρ η ς Γεδεών

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Κ Ι Ν Η ΜΑ Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Μαύρο Γεράκι: Η Κατάρριψη

Jß

Η ταινία αυτή βασίζεται στο βιβλίο του Μάικλ Μπόουεν, που γραμμένο με δημοσιογραφικό πνεύμα περιγράφει ένα ιστορικό γεγονός στο Μσγκαντίσου της Σομαλίας. Τον Οκτώβριο του 1993 η κοινή γνώμη των ΗΠΑ παρακολουθούσε συγκλονισμένη τη σύγκρουση των αμερικανικών ειρηνευτικών δυνάμεων με τις παραστρατιωτικές δυνάμεις του φύλαρχου Μοχάμεντ Αϊντίτ. Η επέμβαση των Αμερικανών αποσκοπούσε στη σύλληψη στελεχών της κυβέρνησης του φύλαρ­ χου. Παρά τη σχετική επιτυχία της ενέργειας οι Αμερικανοί ενεπλάκησαν σε μάχες σχεδόν σώμα με σώμα με δεκαπλάσιες αντίπαλες δυνάμεις. Οι συγκρούσεις προκάλεσαν τον θάνατο 19 Αμερι­ κανών στρατιωτών και εκατοντάδων Σομαλών ε­ νόπλων αλλά και αμάχων. Η παγίδα για τους Αμερικανούς ήταν η πτώση δύο ελικοπτέρων Black Hawk στο πεδίο της μάχης. Οι προσπάθειες για απεμπλοκή των τραυματιών από τις πτώσεις αλ­ λά και η έλλειψη συντονισμού οδήγησε τους Αμερικανούς Ranger και τα μέλη Δύναμης Delta να διασπαρούν και να εμπλακούν σε μάχες μέσα σε σοκάκια και σπίτια. Μια αποστολή ακρίβειας που υπολογιζόταν να διαρκέσει 30 λεπτά μετατράπηκε σε ένα μακελειό 15 ωρών. Η 3η Οκτω­ βρίου αποτελεί πλέον για τη Σομαλία μια ημέρα μνήμης αφιερωμένη στα θύματα των μαχών ε­ κείνης της ημέρας. Ο Ρίντλεϋ Σκοτ, γνωστός από πολλές παλαιότερες ταινίες του (Blade Runner, Alien κ.ά.), έλα­ βε την πρωτοβουλία να μεταφέρει το ιστορικό ε ­ πεισόδιο στον κινηματογράφο, ανταποκρινόμενος στην ανάγκη να περιγράψει ένα γεγο­ νός που τον συγκίνησε βαθύτατα και κατ'αυτόν δεν προβλήθηκε σωστά από τα αμερικανικά μέ­ σα ενημέρωσης. Η κινηματογράφηση της ται­

νίας είναι εξαιρετική, το μοντάζ της ρυθμικότα­ το και η ατμόσφαιρα ρεαλιστικότατη. Το όλο στήσιμο της παραγωγής είναι προσεγμένο και "οσκαρικών" προδιαγραφών. Τη μουσική επένδυ­ ση ανέλαβε ο εκπληκτικός Χανς Ζίμερ, ενώ τα ψηφιακά εφέ δένουν με τη δράση και προσθέ­ τουν ρεαλισμό στις σκηνές των μαχών. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην προσπάθεια που έγινε για την εκπαίδευση των ηθοποιών σε τακτι­ κές μάχης και την εξοικείωσή τους με το πολεμι­ κό περιβάλλον που αντιμετώπισαν οι Αμερικα­ νοί. Η παραγωγή φρόντισε ώστε οι ηθοποιοί να περάσουν δύο εβδομάδες "αληθινής" εκπαίδευ­ σης στα στρατόπεδα των αμερικανικών δυνάμε­ ων που συμμετείχαν στις μάχες. Συγκλονιστικές είναι οι στιγμές, στα συνοδευτικά βίντεο που προσφέρονται με τη συλλεκτική έκδοση του DVD, κατά τις οποίες οι ηθοποιοί λαμβάνουν ο­ δηγίες και συνομιλούν με τους πραγματικούς πρωταγωνιστές. Αν και είναι λογικό να υπάρχει μια φιλοαμερικανική τοποθέτηση του σκηνοθέτη (οι ασχο­ λούμενοι θα γνωρίζουν ότι το αμερικανικό Υπουργείο Αμυνας δεν βοηθά στην παραγωγή ταινιών που δεν είναι σύμφωνες με το πνεύμα του και εδώ η βοήθεια που παρείχε υπήρξε πλούσια...), η ταινία μένει πολύ κοντά στην ατμό­ σφαιρα των μαχών και στην αφήγηση των γεγο­ νότων. Μελανό σημείο της αποτελεί η δυσανά­ λογη προβολή αμερικανικών απωλειών, που ωχριούν μπροστά στις απώλειες των Σομαλών (πε­ ρίπου 1.500 νεκροί και τραυματίες Σομαλοί). Ωστόσο μπορούμε να συγχωρήσουμε αυτή την οπτική αν δεχθούμε ότι από την αρχή το έργο θέλησε να περιγράψει την περιπέτεια των Αμε­ ρικανών στρατιωτών.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Οι ΗΠΑ θέλησαν να σταματήσουν τις ε ­ νέργειες του τοπικού στρατιωτικού η γέτη Αϊντίτ, του οποίου οι δυνάμεις εμπόδιζαν τη ν ε ­ γκαθίδρυση ενός σταθερού καθεσ τώ τος αλ­ λά και τη διανομή τη ς ανθρωπιστικής β οήθ ει­ ας από τον ΟΗΕ. Για να το καταφ έρουν αυτό άρχισαν μια σειρά από "χειρουργικές" στρα­ τιω τικές επεμβάσεις. Η ταινία περιγράφει την τελευ τα ία (έβδομη στη σειρά) και πιο αιματη­ ρή από τις επεμβάσεις, στην οποία σ υμ μετεί­ χαν 160 Ranger Kat ομάδες τη ς Δύναμης Delta, σε μια συνδυασμένη επιχείρηση από το ν αέρα και το έδαφος με σκοπό τη σύλληψη υψηλό­ βαθμων στελεχώ ν του Α ϊντίτ σε κτίριο που βρισκόταν στο κέντρο τη ς περιοχής ελέγχου του. Η σύγκρουση αναπτύχθηκε σε ένα περι­ βάλλον όπου η φανερή τεχνολογική υπεροχή των Αμερικανών έχασε τη σημασία τη ς και πι­ θανώς δημιούργησε και μειονέκτημα ως προς τη ν αντίληψη του πεδίου μάχης από το υ ς α­ νώ τερους. Δηλαδή δόθηκε ο έλεγχος των μα­ χών στα ανώτατα στρατιωτικά σ τελέχη τα ο­ ποία παρακολουθούσαν τα τεκτα ινό μ ενα μέ­ σα από κάμερες και αδυνατούσαν πολλές φο­ ρές να συνδράμουν αποτελεσματικά. Στην αρχή η επέμβαση ήταν άψογα ενορχηστρω μέ­ νη. Ομως α ρ κετές φ ορές τα σχέδια των Α μερι­ κανών φανερώνουν τη ν υπεροψία τους και την αδυναμία κατανόησης και προσαρμογής στο χαοτικό περιβάλλον που δημιουργείται μέσα στο πεδίο μάχης (μια σύγκριση με τα τω­ ρινά δεδομένα στο Ιράκ είναι ενδιαφέρουσα). Πρέπει να σημειω θεί ό τι οι Αμερικανοί επ ιτε­ λείς δέχθηκαν σοβαρή κριτική τόσο για τον

Κ Ι Ν Η ΜΑ Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

τρόπο χειρισμού τη ς μάχης όσο και γιατί δεν κάλεσαν σε βοήθεια τα ελικόπ τερα Cobra που βρίσκονταν στη Σομαλία. Στην ταινία αποσιωπούνται δύο γεγονότα για λόγους δραματικότητας: Πρώτον ό τι στην αρχή οι αμερικανικές δυνάμεις πραγματοποίησαν αποβίβαση σε λά­ θο ς κτίριο χάνοντας πολύτιμο χρόνο και δ εύ ­ τερ ο ν ότι ελικόπτερα προμήθευαν συνεχώς με πυρομαχικά και νερό τις π αγιδευμένες α­ μερικανικές δυνάμεις. Ο θ εα τή ς θα μπορέσει να κατανοήσει το μίσος με το οποίο φαίνεται να αντιμετω πίζονται οι Αμερικανοί, από το γ ε ­ γονός ότι οι ΗΠΑ παρενέβαιναν στη χώρα υ­ πέρ του δικτάτορα Μπαρέ ως το 1991.

w fö k

H i ^

% % \ V.

Μ αύρο Γεράκι: Η Κατάρριψη

I ™

Τίτλος ταινίας: Black Hawk Down Παραγωγή: Columbia Pictures Παραγωγός: Τζέρυ Μπακχάϊμερ Σκηνοθέτης: Ρ ίντλεϋ Σ κοτ Πρωταγωνιστές: Εβαν Μ ακΓκρέκορ, Τζος Χάρτνετ. Τομ Σίζεμορ, Ερικ Μπράνα. Ο υίλιαμ Φ ίτονερ, Εβαν Μπρέμνερ Διάρκεια: 144 λεπ τά Ετος παραγωγής: 2001 Σλόγκαν ταινίας: "Leave No Man Behind" Βραβεία: Οσκαρ κα λύ τερ ο υ ήχου (2002), Οσκαρ καλύ τερ ο υ μ οντάζ (2002)

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ • Η ταινία γυρίστηκε στο Μαρόκο λόγω της πολιτικής αστάθειας που υπάρχει ακόμα στη Σομαλία. • Οι περισσότεροι ηθοποιοί είναι Βρετανοί. • Οι στολές παραλλαγής που φαίνεται να χρη­ σιμοποιούν οι αμερικανικές δυνάμεις, στην πραγματικότητα είναι μεταγενέσ τερου τύπου. • Στην πλατεία όπου έπεσε το πρώτο ελικό­ πτερο εμφανίζεται διαφημιστική επιγραφή της Ολυμπιακής Αεροπορίας, που δεσπόζει στο πλάνο. DVD αναφοράς: Black Hawk Down Spectacular Double Disc Set Περιοχή: 2 Ηχος: Dolby Digital 5.1 Ελληνικοί υπότιτλοι: Ναι

ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ (1) CNN.com PROGRAMS

Λ λλες /λώ σσες: Ουγγρικά, Ρωσικά Αριθμός δίσκων: 2 Π ρ όσ θετες παροχές: Φιλμογραφία σ υντελε­

στών, τρ εις τρόποι σχολιασμού, "Making of", σκίτσα, storyboard, σκηνές που κόπηκαν, εναλ­ λακτικό φινάλε, φωτογραφίες, επιπλέον έξτρα μέσω DVD-ROM. Ανδρέας Αττάλογλου

http://www.cnn.com/CNN/Programs /presents/index, blackhawk.html (2) BBC History

http://www.bbc.co.uk/history/war (3) PBS

http://www.pbs.org/wgbh/pages /frontline/shows/ambush/

Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Α Ρ Χ Ε ΙΟ

ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟ "ΝΑΒΑΡΙΝΟ" ΚΑΙ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗ ΛΕΡΟ -1949 Μ έλη του πληρώματος του A /Τ "Ναβαρίνο" φω τογραφίζονται στην πλώρη του πλοίου που εισ έρ χεται στο Λ ακκί της Λέρου το 1949, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του βασιλιά Παύλου και του διαδόχου Κωνσταντίνου στο νησί (αρχείο Γ. Κοραχάη).

Τ ο π ρ ώ το α π ό τ α τ ρ ία π ο λ ε μ ικ ά σ κ ά ­ φ η π ο υ υ π η ρ έ τ η σ α ν σ το Π ο λ ε μ ικ ό μ α ς Ν α υ τ ικ ό α π ό τ ο 1944 ω ς σ ή μ ε ρ α μ ε τ ο ό ν ο μ α "Ν α β α ρ ίν ο " ή τ α ν έ ν α α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ά τ ύ π ο υ Έ " π ο υ κ α τ α σ κ ε υ ά σ τ η κ ε α π ό τ ο ν α υ π η γ ε ίο D en ny τ η ς Β ρ ε τ α ν ία ς τ ο 1934. Ε ίχ ε α ρ χ ικ ό ε κ τ ό π ισ μ α 1.3501 .4 0 5 1, ε ν ώ α ρ γ ό τ ε ρ α (μ ε τ ι ς μ ε τ α σ κ ε υ έ ς π ο υ υ π έ σ τ η ) έ φ θ α σ ε σ τ ο υ ς 2 .0 2 5 2 .0 95 t. Δ ι έ θ ε τ ε δ ύ ο α τ μ ο σ τ ρ ο β ίλ ο υ ς P arson s τ ω ν 3 6 .0 0 0 shp π ο υ ε ξ α σ φ ά λ ι­ ζ α ν τ α χ ύ τ η τ α ω ς 36 kts. Τ ο ν κ ύ ρ ιο ο π λ ι­ σ μό το υ α π ο τελ ο ύ σ α ν 4 π υ ρ ο β ό λ α τω ν 4 ,7 in Q F M k IX κ α ι δ ύ ο τ ε τ ρ α π λ ο ί τ ο ρ ­ π ι λ ο β λ η τ ι κ ο ί σ ω λ ή ν ε ς τ ω ν 21 in. Το π λ ο ίο υ π η ρ έ τ η σ ε α ρ χ ικ ά σ τ ο Β ρ ε τ α ν ι ­ κ ό Ν α υ τ ικ ό μ ε τ η ν ο ν ο μ α σ ία "E cho". Κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β ' Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λ έ μ ο υ ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί κ α ι ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν έ ν α ν α ρ ιθ μ ό π ο λ ε μ ικ ώ ν σ κ α φ ώ ν δ ια φ ό ρ ω ν τύ π ω ν σ το μ α χ ό μ ε ν ο ε λ λ η ν ικ ό Β α σ ιλ ικ ό Ν α υ τ ικ ό , σ το π λ α ίσ ιο τ η ς ε ν ίσ χ υ σ η ς κ α ι τ η ς α ν α π λ ή ρ ω σ η ς τ ω ν α π ω λ ε ιώ ν τ ο υ . Τ ο ν Α π ρ ίλ ιο τ ο υ 1944 τ ο "Echo" π α ρ α δ ό θ η κ ε σ το

Ί Κ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ν α υ τ ικ ό μ α ς σ τ ο λ ιμ ά ν ι τ η ς Μ ά λ τ α ς κ α ι μ ε τ ο ν ο μ ά σ τ η κ ε σ ε "Ν α β α ρ ίν ο ". Το π λ ο ίο α υ τ ό , ό π ω ς κ α ι ο ι υ π ό λ ο ιπ ε ς ν α υ ­ τ ικ έ ς μ α ς μ ο ν ά δ ες , μ ε τε ίχ ε σε κ ά θ ε ε ί­ δ ο υ ς π ο λ ε μ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις τ ω ν Σ υ μ ­ μ ά χ ω ν κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Σ τ ις 15 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1944 τ ο “ Ν α β α ρ ίν ο ", μ ε κ υ β ε ρ ν ή τ η τ ο ν α ν τ ιπ λ ο ία ρ χ ο Ν ε ό -

Το Α/Τ "Ναβαρίνο" κατά τη διάρκεια γυμνασίων του στόλου μας μ ετά το τέλος του Β 'Π Π (αρχείο Γ. Κοραχάη).

Φ Ω Τ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΚ Ο Α Ρ Χ Ε ΙΟ

Ε π ιμ έλεια : Γιάννης Τερνιώ της

Μια ακόμα ανέκδοτη φω τογραφία από το αρχείο του Γ. Κοραχάη, μ ε τον βασιλιά (με στολή αρχ/ναυάρχου) Παύλο και τον διάδοχο Κωνσταντίνο το 1949.

φ υ τ ο , έ λ α β ε μ έ ρ ο ς μ α ζί μ ε τ ρ ία α κ ό μ α ε λ ­ λ η ν ικ ά α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ά κ α ι τ ρ ία α ρ μ α τα γ ω γ ό σ τη μ ε γ ά λ η σ υ μ μ α χ ικ ή ε π ιχ ε ίρ η σ η α π ό ­ β α σ η ς σ τη Ν ό τια Γα λλία . Μ ε τ ά τ η ν α π ο χ ώ ρ η σ η τ ω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α , τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ιο τ ο υ 1944, ο Ε λ λ η ν ικ ό ς Σ τ ό λ ο ς ε π έ σ τ ρ ε ψ ε σ τ η ν π α τρ ίδ α . Ε ν α ν μ ή ν α π ε ρ ίπ ο υ α ρ γ ό τ ε ­ ρ α , κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Δ ε κ ε μ β ρ ια ν ο ύ Κ ι­ ν ή μ α τ ο ς , τ α α ν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ά "Ν α β α ρ ίν ο " κ α ι "Κ ρ ή τ η " κ α ι ο ι κ ο ρ β έ τ ε ς " Α π ο σ τ ό λ η ς “ κα ι " Σ α χ τ ο ύ ρ η ς " σ υ μ μ ε τ ε ίχ α ν σ τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι­ ξ η τ ω ν χ ε ρ σ α ίω ν ε κ κ α θ α ρ ισ τ ικ ώ ν ε π ιχ ε ιρ ή ­ σ ε ω ν ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν α ν τ α ρ τ ικ ώ ν ο μ ά δ ω ν σ τ η ν π ε ρ ιο χ ή τ ω ν π ρ ο σ β ά σ ε ω ν τ ο υ λ ιμ α ν ι­ ο ύ τ ο υ Π ε ιρ α ιά κ α ι σ τ η ν α π ο τρ ο π ή τ η ς κ α ­ τ ά λ η ψ η ς τ ω ν τ ε λ ε υ τ α ί ω ν " ο χ υ ρ ώ ν ” σ τ ο λ ι­ μ ά ν ι, τ η ς Σ χ ο λ ή ς Ν α υ τ ικ ώ ν Δ ο κ ίμ ω ν κ α ι τ ο υ μ εγ ά ρ ο υ Β ά ττη .

Τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ιο τ ο υ 1949 τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε η β ρ ε τ α ν ικ ή σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή β ο ή θ ε ια π ρ ο ς τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α ι α ν τ ικ α τ α σ τ ά θ η κ ε α π ό τ η ν α μ ε ­ ρ ικ α ν ικ ή . Τ α υ τό χ ρ ο ν α ά ρ χ ισ ε έ ν α π ρ ό γ ρ α μ ­ μ α π α ρ ο π λ ισ μ ο ύ τ ω ν π α λ α ιώ ν σ κ α φ ώ ν τ ο υ Β Ν α π ό ν ε ώ τ ε ρ α α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς ν α υ π ή γ η ­ σ η ς . Κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς α υ τ ο ύ , σ τα τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1950, τ ο "Ν α β α ρ ίν ο " π α ρ ο π λ ίσ τ η κ ε κ α ι έ ν α ά λ λ ο αν τ ιτ ο ρ π ιλ λ ικ ό σ τ ό λ ο υ , α μ ε ρ ικ α ν ικ ό κ λ ά σ η ς Fletcher, έ λ α β ε τ η ν ίδ ια ο ν ο μ α σ ία . Α π ό τ ο α ρ χ ε ίο τ ο υ κ. Γ Κ ο ρ α χ ά η , ο π α τ έ ­ ρ α ς τ ο υ ο π ο ίο υ υ π η ρ έ τ η σ ε σ τ ο π ρ ώ το Α /Τ "Ν α β α ρ ίν ο ", π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι ο ι α ν έ κ δ ο τ ε ς φ ω ­ τ ο γ ρ α φ ίε ς τ ο υ ισ τ ο ρ ικ ο ύ π λ ο ίο υ , δ ύ ο τ ο υ ­ λ ά χ ισ τ ο ν α π ό τ ι ς ο π ο ίε ς ε λ ή φ θ η σ α ν κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς ε π ίσ κ ε ψ η ς τ ο υ β α σ ιλ ιά Π α ύ λ ο υ κ α ι τ ο υ δ ια δ ό χ ο υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ σ τη Λ έ ρ ο τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ιο τ ο υ 1949.

Το “Ν αβαρίνο"λίγο πριν από τον παροπλισμό του, στα τέλ η τη ς δεκαετία ς του 1950.

79

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Π ρ ο σ κ α λ ο ύ μ ε τ ο υ ς α ν α γ ν ώ σ τε ς π ου έ χ ο υ ν σ το α ρ χ ε ίο τ ο υ ς φ ω το γ ρ α φ ίε ς σ χ ε τ ικ έ ς μ ε τ η σ τρ α τιω τικ ή μ α ς ισ το ρ ία ή ο π ο ιο δ ή π ο τε α ν τ ικ ε ίμ ε ν ο σ τρ α τιω τικ ο ύ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ς , να μ α ς τ ις δ ια θ έ σ ο υ ν π ρο σ ω ρ ινά σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ε ς - α ν ε ίν α ι δ υ ν α τό ν - απ ό σ χ ε τικ ό κ ε ίμ ε ν ο . Ε μ ε ίς από τ η ν π λ ε υ ρ ά μ α ς α ν α λ α μ β ά ν ο υ μ ε να π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ μ ε σ τη ν κ α λ ύ τε ρ η δ υ ν α τή π α ρο υσ ία σ η, δ η μ ο σ ιε ύ ο ν τ α ς τ ο ό ν ο μ α το υ α π ο σ το λ έ α (αν τ ο ε π ιθ υ μ ε ί), κα ι ε γ γ υ ό μ α σ τ ε τ η ν ε π ισ τρ ο φ ή το υ υ λ ικ ο ύ μ ε τ ά τη δ η μ ο σ ίευ σ η (Π ε ρ ιο δ ικ ό « Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία » . Τ Θ 3951, 10210, Α θ ή ν α , υπ όψ η κ. Γ Τ ερ νιώ τη ).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Θεοφάνης Εμμ. Κ αλαΐτζάκηζ

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤ ΕΡ ΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Κ Α Ι Η ΒΟΙΩΤΙΑ ΣΤΟΝ ΥΣΤΕΡΟ Μ ΕΣΑΙΩΝΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΟ / ΙΣΤΟΡΙΑ

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Θ. Ε. Καλαϊτζάκης Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΒΟΙΩΤΙΑ ΣΤΟΝ ΥΣΤΕΡΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1400-1500 - Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

μετέπειτα υπό την οθωμανική κυ­ ριαρχία, με σαφή διαχωρισμό των συνθηκών που επικρατούσαν στα α­ στικά κέντρα και στην ύπαιθρο. Το έργο χαρακτηρίζεται από νηφάλια, ψύχραιμη και αναλυτική προσέγγι­ ση των γραπτών πηγών, βυζαντινών, δυτικών και οθωμανικών, και εξι­ σορροπημένη κάλυψη των πολιτι­ κών, πολιτισμικών, οικονομικών, κοινωνικών και δημογραφικών πα­ ραμέτρων του εξεταζόμενου χώ­ ρου. Στο σύνολό του αποτελεί ένα εξαιρετικό αντιπροσωπευτικό δείγ­ μα της λεγάμενης «τοπικής ιστο­ ρίας», με ιδιαίτερη αξία για έναν «περιφερειακό» χώρο όπως ο βοιωτικός, ο οποίος βρισκόταν εκείνη την εποχή έξω από το βυζαντινό κράτος και αποτελούσε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των δυτικών δυνά­ μεων και της Οθωμανικής Αυτοκρα­ τορίας. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Ηρόδοτος» (Ιωάννου Μι­ χαήλ 2, 54622, Θεσσαλονίκη, 2310/264748,2310/832013). Γ ιώ ρ /ο ς Καρδαράς

Ε κδ όσ εις « Η ρ όδ οτο ς» Α θήνα, 2002 Σ ε λ ίδ ες 416

80

Mta ουσιαστική συμβολή στη διερεύνηση ιστορικών ζητημάτων της περιόδου του ύστερου Μεσαί­ ωνα στον χώρο της ανατολικής Στε­ ρεός Ελλάδας, με έμφαση στη Βοι­ ωτία, αποτελεί αυτή η μελέτη του Θ. Καλαϊτζάκη, ο οποίος ασχολείται διεξοδικό με τον ανταγωνισμό των Βενετών και των Τούρκων για τον έ ­ λεγχο του φλωρεντιανού δουκάτου των Ατζαγιόλι στον χώρο της Αττι­ κής και της Βοιωτίας. Επικεντρώνο­ ντας το ενδιαφέρον του στη Βοιω­ τία δίνει αναλυτικά στοιχεία περί της φυσικής της γεωγραφίας και των αστικών κέντρων (οικιστικό δί­ κτυο), καθώς και δημογραφικά στοι­ χεία - με σχετικούς πίνακες. Η λε­ πτομερής ανάλυση των δημογραφικών και ανθρωπωνυμικών στοιχείων αποκρυσταλλώνει μια ιδιαίτερα α­ ντιπροσωπευτική εικόνα σε ό,τι α­ φορά τα εθνολογικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του βοιωτικού χώ­ ρου τον 15ο αιώνα. Ο συγγραφέας δίνει επίσης το περίγραμμα της ι­ στορίας της περιοχής κατά τη Φρα­ γκοκρατία (1204-1435, με αναλα­ μπές ως το 1460), καθώς και τη με­ τάβαση, ως προς την οικονομική οργάνωση του χώρου, από το δυτικό-φεουδαρχικό στο οθωμανικά-τιμαριωτικό σύστημα. Στο πλαίσιο της εκεί συμβίωσης ετερογενών ε­ θνολογικών στοιχείων (Ελλήνων, Αλβανών και Εβραίων) εξετάζονται οι πολιτισμικές και οικονομικές σχέ­ σεις που χαρακτήριζαν τη συμβίωσή τους αρχικά υπό τη φραγκική και

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

μέρη. Στο πρώτο γίνεται αναφορά (σε δύο γλώσσες, ελληνικά και γαλ­ λικά) στην κατάσταση του ΕΣ στους τομείς της οργάνωσης και του εξο ­ πλισμού μέχρι το 1940. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για το εξοπλιστικό πρόγραμμα, για το οποίο παρατίθε­ νται λεπτομερή στοιχεία αναφορικά με τα ποσά που διατέθηκαν και τα μέσα που αποκτήθηκαν με αυτά. Το δεύτερο και σημαντικότερο μέρος της έκδοσης είναι κυρίως φωτογρα­ φικό. Περιλαμβάνει φωτογραφίες από τα οχυρωματικά έργα της Γραμ­ μής Μεταξά, πυροβόλα, άρματα και άλλο στρατιωτικό υλικό. Επίσης περιέχονται εντυπωσιακές σκηνές από γυμνάσια του ΕΣ στην ανατολι­ κή Μακεδονία με τη συμμετοχή ό­ λων των Οπλων. Το έργο διατίθεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Αθήνα, 114 72, τηλ. 210/3614736, 210/3630697, fa x : 210/3630697).

A rn o ld J . To yn b e e

ΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΑΦΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ

Ε κδ όσ εις «Univfersity Studio Press» Θ εσ σ αλονίκη, 2003 Σ ε λ ίδ ες 428

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΣ 1936-1940 Ε κδ όσ εις « Ε λ εύ θ ερ η Σκέψ ις» Αθήνα, 2003 Σ ε λ ίδ ε ς 148 Πρόκειται για ανατύπωση της αρχικής έκδοσης του 1940 η οποία αναφέρεται στον Ελληνικό Στρατό (ΕΣ) της περιόδου, με μόνη διαφο­ ρά την αναδιάταξη των έξι πρώτων σελίδων. Το βιβλίο εντασσόταν στο πλαίσιο της ενημερωτικής προσπά­ θειας της κυβέρνησης Ιωάννη Με­ ταξά με σκοπό την προβολή του επι­ πέδου ετοιμότητας και της ισχύος του ΕΣ. Σήμερα, 60 και πλέον χρόνια μετά, δίνεται η ευκαιρία στους ε­ ρευνητές και στους μελετητές της στρατιωτικής ιστορίας να αποκτή­ σουν ένα πολύτιμο φωτογραφικό εγχειρίδιο, στο οποίο αποτυπώνονται οι εξοπλισμοί και τα μέσα του Στρατού μας εκείνης της εποχής. Το περιεχόμενο χωρίζεται σε δύο

Χρειάστηκε να περάσουν 81 χρόνια από τη Μικρασιατική Κατα­ στροφή για να εκδοθεί στην Ελλάδα το εξαιρετικό έργο του γνωστού Βρετανού ιστορικού Αρνολντ Τόινμπι. Το βιβλίο πραγματεύεται τη δη­ μιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους και τη μέχρι τό τε πορεία του ελληνισμού, υπό τη σκιά του δυτικού πολιτισμού, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, σε μια περίοδο κατά την οποία η Δύση προσπαθούσε να βρει τρόπους επα­ φής με τον κόσμο της Μέσης Ανατο­ λής. Παραμένει δε επίκαιρο, παρά τις αλλαγές που συνέβησαν μετά το 1922 στην περιοχή. Ο συγγραφέας θ έτει μια σειρά ερωτημάτων τα ο­ ποία επικεντρώνονται στο ζήτημα της επαφής των πολιτισμών που εκ­ προσωπούντο από την Ελλάδα και την Τουρκία, η οποία κατέληξε στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο Τόινμπι εντάσσει την ελληνοτουρκική σύ­ γκρουση στο ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεων Δύσης - Μέσης Ανατολής, εξηγώντας παράλληλα γιατί αποτε­ λεί «δυτικό ζήτημα». Επισημαίνει μια συγκεκριμένη διαδικασία την ο­ ποία ορίζει ως διάδοση των δυτικών αρχών. Πρόκειται για τον σχηματι­

σμό εθνικών κρατών στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους, με ό,τι αυτό επέφερε. Το Ισλάμ αποτελεί εμπόδιο στη δυτικοποίηση της Μέσης Ανατολής, στην οποία συγκαταλέγεται και η Τουρ­ κία, παρά το ότι είναι απαραίτητο για τον δυτικό πολιτισμό. Ο Τόινμπι επέρριψε ευθύνες στα δυτικά κρά­ τη και ιδιαίτερα στον Βρετανό πρω­ θυπουργό Λόιντ Τζωρτζ για την πο­ λιτική έναντι της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στη Μι­ κρά Ασία. Στρέφεται κατά της ελλη­ νικής παρουσίας στη Μικρά Ασία, εκφράζοντας δυσμενή συμπερά­ σματα ακόμη και για την ίδια την ε ­ θνική υπόσταση των Ελλήνων. Χα­ ρακτηριστικά αναφέρει: «Οι Ελλη­ νες αποσχίσθηκαν από την Οθωμα­ νική Αυτοκρατορία όχι ως ένα δυτι­ κό έθνος, αλλά ως μια τάξη εμπό­ ρων και επαρχιωτών αγροτών ενός μεσανατολικού κοινωνικού σχήμα­ τος». Αναφέρεται επίσης σε σφαγές και άλλες βιαιότητες που προκλήθηκαν από τα ελληνικά στρατεύμα­ τα στη Μικρά Ασία κατά του μου­ σουλμανικού πληθυσμού. Με την έκδοση του βιβλίου προκλήθηκαν σημαντικές αντιδράσεις, οι οποίες κλιμακώθηκαν και επέφεραν την παραίτηση του Τόινμπι από την έ­ δρα «Κοραή» (έδρα της νεώτερης ελληνικής και βυζαντινής ιστορίας, γλώσσας και λογοτεχνίας) στο Πα­ νεπιστήμιο του Λονδίνου (King’s College). Στα κείμενα του Βρετανού ιστορικού διαπιστώνεται ένας έντο­ νος προβληματισμός σχετικά με τον ρόλο της Ελλάδας και της Τουρκίας, ο οποίος αργότερα επαναλήφθηκε από τον Χάντιγκτον. Το έργο διατί­ θεται από τις εκδόσεις «University Studio Press» (Αρμενοπούλου 32,546 35, Θεσσαλονίκη, τηλ: 2310/208731, fax: 2310/216647) και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία στην Ελλάδα.

Ιωάννης Σ. Θεοδω ράτος lantheod@ compulink.g