SI 83.pdf

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ TOY USS NAUTILUS" (1958)

ΤΕΥΧΟ Σ

83 · ΙΟΥΛΙΟΣ

2003 · € 3,

“

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α

Α Ρ Τ Ι Μ Ι. ΊΟ

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΙΡΑΚ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ Μ ΙΑ ΑΓΝ Ω ΣΤΗ Π Τ Υ Χ Η ΤΟ Υ Β' ΠΠ (ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 1941)

Η ΕΚΚΕΝΩ ΣΗ ΤΗΣ

ΚΟΡΕΑ 1953: 01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η ΣΕ ΙΣ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ Τ ΙΣ Μ Α ΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝ Ω Ν ΠΟ ΛΕΜ ΙΣΤΩ Ν Η Μ Α ΧΗ ΤΗ Σ ΔΟ ΪΡ Α Ν Η Σ (23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1913) ■0 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 83 ΙΟΥΛΙΟΣ 2003

6 ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ

14 ΒΙΕΝΝΗ 1683 ΟΙ ΠΟΛΩΝΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ

22 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ (23 ΙΟΥΝΙΟΥ 1913) Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

28 ΚΟΡΕΑ 1953: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ

38 Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

46 Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟ ΙΡΑΚ ΚΑΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΗ ΤΟΥ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 1941) 56 ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΡΕΙΟ ΠΟΛΟ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ USS “NAUTILUS” (1958)

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 70 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ Ελληνικά και π ερσικά πλοία σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τα ι κ α τά τη διά ρ κεια να υμαχίας (Ε λ εύ θ ερ η κ α λ λ ιτεχ ν ικ ή α να π αράσταση από το ν Γιάννη Ν ίκου).

_

μ

Ο ρ ·

ο

Ο

Ο-

U J

L^cr

72 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 80 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρ χές κάβε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0Ν 0Μ Α Κ 0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ 0ΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ! ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210,38,21,985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ, 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θ εμισ τοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Αναπαράσταση του Δούρειου Ιππου σε αμφ ορέα του 670 π Χ. (Αρχαιολογικό Μ ουσείο Μυκόνου).

Χαρακτικό που απεικονίζει σταυροψορικό κάστρο στη Μ έση Ανατολή.

Ο ΤΡΩΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ Ενώ ο Ντίνο Ντε Ααουρέντις και ο Ολι6ερ Στόουν "μο­ νομαχούν" για το ποιος θα δ η ­ μιουργήσει την καλύτερη ται­ νία με θέμα τη ζωή του Μεγά­ λου Αλεξάνδρου, ο Βόλφγκανγκ Π έτερσεν σχεδόν ολοκλή­ ρωσε την "Τροία" με πρωτα­ γωνιστή τον Μπραντ Πιτ. Η ι­ στορία του Τρωικού πολέμου δείχνει να ενδιαφέρει ιδιαίτερα το αμερικανικό κοινό, αν κρί­ νουμε από την τηλεοπτική σει­ ρά “Η Ελένη της Τροίας" που άρχισε να προβάλλεται τον Α ­ πρίλιο και απέσπασε όχι μόνο ευμενείς κριτικές, αλλά και υ­ ψηλά ποσοστά τηλεθέασης. Η κινηματογραφική ταινία με τίτ­ λο "Τροία” και σκηνοθέτη τον Γερμανό Βόλφγκα νγκ Π έτερ­ σεν (“Air Force One", "Ο πατριώ­ της", "Το υποβρύχιο") γυρίζεται με γρήγορους ρυθμούς στη Μάλτα. Η ομάδα των ηθοποιών περιλαμβάνει γνωστά ονόματα όπως αυτά των Μπραντ Πιτ, Ερικ Μπάνα, Πίτερ Ο' Τουλ, Τζούλι Κρίστι κ.ά. Η Ελλάδα έχασε την ευκαιρία να φιλοξενήσει τα γυρίσματα φ οβούμενη πιθα­ νώς διαστρεβλώσεις της ιστο­ ρίας. Ολοι σχεδόν οι Ελληνες κριτικοί κινηματογράφου κατη­ γόρησαν τη χώρα μας για "ιστο­ ρική ευαισθησία που φτάνει στα όρια της υπερβολής", αφού κατ' αυτούς ο Ομηρος δεν ήταν ιστορικός, αλλά ποιητής και έ­ γραψε την Ιλιάδα όπως ο ίδιος την "είδε" και όχι με βάση συ­ γκεκριμένους κανόνες. Το β έ ­ βαιο είναι πως ως τα τέλη του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

19ου αιώνα η μνημειώδης σύ­ γκρουση θεωρείτο ένα ρομα­ ντικό παραμύθι. Οι ανασκαφές των Σλήμαν και Μπλέγκεν όμως έφεραν στο φως τεκμήρια που ανάγκασαν και τους πλέον δ ύ ­ σπιστους να αναγνωρίσουν την ιστορικότητα του γεγονότος. Ιδιαίτερα ο πρόσφατος εντοπισμός της ακριβούς θ έσ ης του ελληνικού στρατοπέδου ενι­ σχύει την άποψη ότι ο Ομηρος γνώριζε πολύ καλά την περιοχή και την περιέγραψε στο έπος του με ακρίβεια. Οπωσδήποτε πάρα πολλά σημεία γύρω από τον Τρωικό Πόλεμο παραμέ­ νουν σκοτεινά, καλυμμένα από την αχλή του θρύλου. Ωστόσο ακόμα και αν υποθέσουμε ότι επρόκειτο για έναν μύθο, δεν γνωρίζουμε κανένα έθνος στον κόσμο που να ανέχεται οι μύθοι του να γίνονται παίγνιο στα χ έ ­ ρια του Χόλιγουντ με αποκλει­ στικό στόχο τον πλουτισμό. Οι σειρές "Ηρακλής" και "Ζίνα" που προβάλλονται δυστυχώς και στην ελληνική τηλεόραση, δεν αποτελούν απλώς διαστρεβλώ­ σεις ενός μύθου αλλά μεταλλά­ ξεις του. Βέβαια αν τα γυρίσμα­ τα της "Τροίας" φιλοξενούντο στην Ελλάδα το Υπουργείο Πο­ λιτισμού και πανεπιστημιακοί κύκλοι ίσως θα μπορούσαν έμ­ μεσα να υποδείξουν στους συ­ ντελεστές της ταινίας την ιστο­ ρικότητα του "μύθου" και την ορθή αξιοποίησή της προς ό­ φελος του έργου. Τώρα απομέ­ νει να περιμένουμε το αποτέλε­ σμα επί της οθόνης, ελπίζο­ ντας να βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην “Ιλιάδα" του Ομήρου.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ

Ο Μ έγα ς Αλέξανδρος “κ α τα κ τά " και την Ιαπωνία.

Ενα κάστρο των σταυροφό­ ρων που χρονολογείται από τον 12ο αιώνα έφ ερ ε στο φως στην Τιβεριάδα του Ισραήλ η αρχαιο­ λογική σκαπάνη. Οιανασκαφές αποκάλυψαν μέρος της κεντρι­ κής πύλης και των τειχών της ο­ χύρωσης, η οποία βρίσκεται στις ό χθ ες της λίμνης Κινερέτ. Ανακαλύφθηκε επίσης μια περι­ μετρική τάφρος που γέμιζε με νερό από τη γειτονική λίμνη. Το συγκεκριμένο κάστρο πολιορκήθηκε τον Ιούλιο του 1187 από τον Σαλαντίν, μετά τη νικη­ φόρα για τους Αραβες μάχη του Χατίν.

ως την έναρξη της εκστρατείας του Αλεξάνδρου και οργανώνε­ ται από τον φορέα της Πολιτι­ στικής Ολυμπιάδας. Πρόσφατα μάλιστα το Κεντρικό Αρχαιολο­ γικό Συμβούλιο ενέκρινε τον κατάλογο των αρχαιοτήτων που θα ταξιδέψουν στο Τόκιο. Την ελληνική αρχαιολογική συλλο­ γή (42 αντικείμενα) θα πλαισιώ­ σουν 21 ακόμα αντικείμενα που προέρχονται από διάφορα μου­ σεία - το Λούβρο, το Ερμιτάζ, αυτό του Βερολίνου, το Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης. Η δεύτερη ενότητα της περιοδι­ κής έκθεσης αναφέρεται στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου στην Ασία, όπως απεικονίστηκε σε έργα τέχνης σύγχρονα της εποχής του αλλά και μεταγενέ­ στερα, και οργανώνεται από την ιαπωνική πλευρά. Η συνει­ σφορά των ξένων μουσείων (Περγάμου, Γκιμέ, Εθ νικό Μ ου­ σείο Πακιστάν, Βρετανικό Μ ου­ σείο κ.ά.) στη συγκεκριμένη ε­ νότητα περιλαμβάνει 170 αντι­ κείμενα. Μετά το Τόκιο η έ κ θ ε ­ ση θα φιλοξενηθεί στην ιαπωνι­ κή πόλη Κόμπε. Οπωσδήποτε α­ ξίζουν συγχαρητήρια στην Ιαπωνία η οποία, τη στιγμή που το Χόλιγουντ έχει καταληφθεί από "Αλεξανδρομανία" με αμφί­ βολα αποτελέσματα ως προς την ιστορική ακρίβεια, επέλεξε την οδό των αρχαιολογικών τεκμηρίων και της πραγματικής ιστορίας για να φωτίσει την προσωπικότητα του Μακεδόνα στρατηλάτη.

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΕ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ Στον Μέγα Αλέξανδρο και στη θυελλώ δη πορεία του στην Ασία είναι αφιερωμένη μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που θα εγκαινιασθεί στο Τόκιο στις 3 Αυγούστου. Φιλοδοξία των διορ­ γανωτών είναι να αναδειχθεί η πολιτισμική τομή που επέφερε ο Αλέξανδρος ως τις εσχατιές της Ασίας. Την αρχαιολογική μαρτυρία για τον Μακεδόνα στρατηλάτη σ υγκροτούν δ ύο ε ­ νότητες. Η πρώτη ενότητα αφο­ ρά τον αρχαίο ελληνικό κόσμο

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ ΑΝΑΚΑΛΥΦΘΗΚΑΝ ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΞΙΦΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Στην περιοχή Αρσλάν Τεπέ της Τουρκίας, σε ένα κτίριο με­ γάλων διαστάσεων, που ανάγε­ ται στο τέλος της 4ης Χιλιετίας π.Χ., η αρχαιολογική σκαπάνη έφ ερε στο φως τα αρχαιότερα ως τώρα ξίφη στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήλ­ θαν στο φως εννέα ξίφη και 11 αιχμές δοράτων. Χρονολογού­ νται τουλάχιστον περί τα 5.000 χρόνια από σήμερα και είναι κατά μια χιλιετία πρωιμότερα από τα ως τώρα αρχαιότερα υ­ ποδείγματα. Η εντυπωσιακή αυτή ανακάλυψη θα ωθήσει τους ιστορικούς σε νέες μελέ­ τες επί των αρχαίων όπλων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ • Δε ν γίνονται δ ε κ τέ ς απ αντή­ σ εις στο p hotoquiz από αναγνώ ­ σ τες που στέλνουν πολλαπλές “ ο ικ ο γ ε ν ε ια κ έ ς ” επ ιστολές, οι οποίες καλύπ τουν διάφορους πιθανούς συνδυασμούς απ α­ ντήσεων. • Ανώνυμες επ ισ το λές δεν απαντώ νται. Ο λες οι επ ιστολές 9α πρέπει να έχουν ονομ ατεπώ νυ­ μο, διεύθ υνσ η και τηλέφω νο. Το περιοδικό μπορεί να δημοσι­ εύ σ ει ή να απ αντήσει σε επ ισ το ­ λ ές χωρίς να αναφ έρ ει το όνομα το υ απ οστολέα, αν το ζη τή σ ει ο ίδιος. • Οσοι αναγνώ στες επιθυμούν π ληροφορίες σχετικά με συν­ δρομές, αγορά παλαιών τευχώ ν και π όστερ, παρακαλούνται να επικοινωνούν τηλεφ ω νικά με τη γραμματεία το υ π εριοδικού κ α ­ τά τις εργάσιμ ες η μ έρες και ώρες. • Π αρακαλθύμε το υς αναγνώ ­ σ τε ς που μας απ οστέλλουν επ ι­ σ το λ ές να γράφουν ευ ανάγνω ­ στα, να απ οφ εύγουν τις ακρα ί­ ες εκ φ ρ ά σ εις και σε καμία π ερί­ πτωση να μην υπ ερβαίνουν τις 250-300 λ έξεις . Σ ε α ν τίθ ετη π ε­ ρίπτωση τα κείμενά το υ ς δ εν 9α δημ οσιεύονται και π ιθανότατα δεν 9 α λαμβάνουν απάντηση. Το περιοδικό μας επ ιθυμ εί την α ­ ντα λλαγή απόψεων, τη ν κα λο ­ π ροαίρετη κριτική και κυρίως τον σεβασμό στον διατιθέμ ενο χώρο, ο οποίος είναι πολύτιμος.

Η υποχώρηση της Μ εγάλης Σ τρ α τιά ς από τη Μόσχα (πίνακας του Raffet).

ΤΙΜΕΣ ΣΕ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ Με τις αρμόζουσες στρα­ τιωτικές τιμές ετάφησαν την 1η Ιουνίου στο Βίλνους της Λι­ θουανίας τα οστά 2.000 ανδρών-μελών της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα, που προσπάθησε ανεπιτυχώς πριν από 191 χρόνια να κατακτήσει τη Ρωσία. Είχαν ανακαλυφθεί πριν από έναν περίπου χρόνο. Εργάτες που τοποθετούσαν τηλεφωνικές γραμμές σε μια παλαιά στρατιωτική δάση ανα­ κάλυψαν μια τάφρο μήκους 100 μέτρων με το μακάβριο περιε­ χόμενό της. Τα υπολείμματα των στολών έδειξαν πως επρόκειτο για άνδρες του Ναπολέο­ ντα (στρατιώτες 20 διαφορετι­ κών εθνοτήτων). Σύμφωνα με τους επιστήμονες που εξέτα­ σαν τα οστά, οι στρατιώτες πέθαναν από εξάντληση λόγω του κρύου και της πείνας (κανένας τους δ εν έφ ερε τραύματα από σφαίρες). Η ταφή έγινε στο νε­ κροταφείο Ατακάλνις παρουσία Γάλλων, Λιθουανών και Ρώσων επισήμων. Υπολογίζεται πως άλ­ λες 20.000 άνδρες της πολυε­ θνικής Μεγάλης Στρατιάς βρί­ σκονται θαμμένοι σε ομαδι­ κούς τάφους στα περίχωρα του Βίλνους.

ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΣΕΧΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΥ Δικαστήριο της Δ ημοκρα­ τίας της Τσεχίας καταδίκασε για πρώτη φορά πρώην αξιωματούχο του κομμουνιστικού κα­ θεστώτος της Τσεχοσλοβακίας για κατάχρηση εξουσίας κατά το διάστημα της αιματηρής κατάπνιξης της λεγάμενης "Ανοι­ ξης της Πράγας" το καλοκαίρι του 1968. Οι Τσέχοι δικαστές ε ­ πέβαλαν ποινή τετραετούς κά­ θειρξης στον ηλικίας 79 ετών Κάρελ Χόφμαν επειδή προσπά­ θ ησε να αποκρύψει από τον λαό την εισβολή των σοβιετι­ κών στρατευμάτων στην Πράγα τη νύκτα της 20ής Αυγούστου 1968. Ο Χόφμαν τότε ήταν επι­ κεφαλής των κρατικών επικοι­ νωνιών της Τσεχοσλοβακίας και φέρεται ότι διέταξε την παύση της λειτουργίας όλων των ρα­ διοτηλεοπτικών μέσων της χώ­

ρας την παραμονή της αιματη­ ρής σοβιετικής επέμβασης. Εξαιτίας αυτής της ενέργειας οι Τσεχοσλοβάκοι δεν κατάφεραν να πληροφορηθούν ότι πολλά υψηλόβαθμα στελέχη του Κομ­ μουνιστικού Κόμματος της χώ­ ρας είχαν καταδικάσει απερί­ φραστα τη στρατιωτική επέμ­ βαση. Τη στιγμή μάλιστα που ο Χόφμαν διέταξε την παύση της λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρω σης η τηλεόραση και το ραδιόφωνο είχαν αρχίσει ήδη να μεταδίδουν πληροφο­ ρίες σχετικά με τις θηριωδίες των σοβιετικών δυνάμεων. Ο πρώην κομμουνιστής αξιωματούχος δήλωσε πως θα προσφύγει στο Ανώτατο Δικαστή­ ριο της χώρας και τόνισε: "Η ε­ τυμηγορία δ εν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα αλλά την αντιλαμβάνομαι διότι οι πολιτι­ κοί και τα μέσα μαζικής ε νη μ έ ­ ρωσης πίεσαν για την καταδίκη μου".

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Τα γρ α φ εία τω ν π εριοδικώ ν θ α π αρ α μείνουν, όπως κ ά θ ε χ ρ ό νο , κ λ εισ τά όλο τον μ ήνα Α ύ γο υ σ το , λόγω τω ν θ ερ ινώ ν διακοπών. Η α λλη λο γ ρ α φ ία θ α π α ρ α λα μ β ά ν ετα ι κανονικά. Η «ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ » ε ύ χ ε τα ι σ το υ ς α να γνώ σ τες τη ς ΚΑ ΛΕΣ Δ ΙΑ Κ Ο Π Ε Σ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ

Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ I Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΔΟΞΟΤΕΡΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ 01 ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΚΑΙ 01 ΘΕΣΠΙΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΑΝ ΗΡΩΙΚΑ ΤΙΣ ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΟΡΔΕΣ, 0

ΕΝΩΜΕΝΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΙΚΟΥΣΕ ΤΟΝ

ΠΕΡΣΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΙΣΟ ΔΟ ΤΟΥ ΜΑΛΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ. Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ, ΑΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΥΝΤΡΙΠΤΙΚΗ, ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ.

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Σ. Μ Π Ε Λ Ε ΖΟ Σ Ισ το ρ ικ ό ς

Επανάσταση. Στη συνέχεια οι Π έρσες έ ­ π λευσαν προς τη ν Α ττική και απ οβιβάστη­ καν σ τον Μαραθώνα, όπου Α θηναίοι και Π λατα ιείς το υ ς σ υνέτριψ αν υπό τη ν ηγεσία το υ Μ ιλτιάδη. Η νέα αποτυχία δ εν απογοή­ τευ σ ε το ν Πέρση βασιλιά Δ αρείο. Μάλιστα το ν βοήθησ ε να σ υνειδητοπ οιήσ ει ότι·η κατά κτησ η τη ς Ελλάδας θ α απαιτούσε μια πο­ λύ κα λύ τερ α οργανω μένη εκσ τρ α τεία και κυρίως π ερ ισ σ ότερ ες σ τρ α τιω τικές και ν α υ τικ ές δυνά μεις. Α μέοω ς μ ετά το ν Μα­ ραθώνα ο Δ αρείος άρχισε να καταστρώ νει μεγα λεπ ήβολα σχέδια για τη ν επ ό μενη επί­ θεσ η κατά τω ν Ελλήνων, αλλά τα ρ α χές σε άλλα σημεία τη ς α υ τοκρα τορ ία ς το υ το ν ε ­ μπόδισαν να τα υλοποιήσει. Μ ετά από δέκα χρόνια, το 480 π.Χ., και ενώ ο Δ αρ είος είχε π εθάνει, ο γιο ς και διάδοχός το υ Ξ έρ ξη ς ή ­ ταν σε θέσ η να πραγματοπ οιήσει τα σχέδια του π ατέρα του.

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ

Α νά γλυφ ο από τα α νά κτο ρ α τη ς Π ερ σ έπ ο λ η ς μ ε π αράσταση σ ω ματοφ υλάκω ν το υ Π έρ σ η βασιλιά.

■

πό τις αρχές το υ 5ου αιώνα π.Χ. Η αποτυχία αυτή, που οστην π εριοχή το υ Αιγαίου διαφαι- φ ειλό τα ν στη μανία τη ς θ ά ­ νότα ν η προοπτική μιας σύγκρου- λασσας, κα τέσ τη σ ε το υ ς Π έρ ­ σες πολύ π ροσ εκτικούς και ε ­ ß σης ανάμεσα στην Περσική Α υτοκρατορία και τις ε λ λ η ν ικ ές π όλεις- κράτη. Οι Π έρσες, π ιφ υλακτικούς απ έναντι σε ό ­ λ ες τις μ ελ λ ο ν τικ έ ς να υ τικές έχο ντα ς υ π ο τά ξει το Βασίλειο τω ν Λυδών, κα τέλα βα ν και τις ελ λ η ν ικ ές π όλεις τη ς Ιω­ επ ιχειρήσ εις που διεξή γα γα ν νίας και α ρ γό τερα επ έκτειν α ν τη ν κυριαρ­ στο Αιγαίο. Το 490 π.Χ. ένα ς άλ­ χία το υ ς και στα γειτο νικ ά νησιά. Σ τις πό­ λος περσικός σ τόλος με σ τρα­ λ εις α υ τές επ ιβλήθηκα ν τυ ρα ννικά κ α θ ε­ τη γο ύ ς το ν Δάτη και το ν Αρταστώ τα από ανθρώ πους έμπ ισ τους τη ς π ερ­ φ έρ νη διέσχισε το Αιγαίο π λέοντα ς σικής Αυλής. Η περσική διοίκηση όμως, ο αυτή τη φορά μέσω τω ν Κυκλά­ τοπ ικός σατράπης που είχε τη ν έδρα του δων α π ευ θεία ς στην Εύ­ στις Σ άρδεις και η βασιλική Αυλή τη ς χώ­ βοια, όπου κα τέσ τρ εψ ε ρας, είχε σ υνειδητοπ οιήσ ει ό τι ή τα ν δύσ κο­ τη ν Ερέτρια, τιμω ρώ ­ λο να κρατήσ ει τα εδάφ η τη ς Ιωνίας όσο ν τα ς έτσ ι το υ ς κα τοί­ στην απ έναντι π λευρά το υ Αιγαίου π α ρ έμ ε­ κους τη ς για τη β ο ή ­ ναν ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς ά λλες ε λ λ η ν ικ ές π όλεις. θ εια που είχαν προ- / Την αντίληψ η αυτή επιβεβαίω σαν τα γ εγ ο ­ σ φ έρει στην Ιωνική J νότα τη ς Ιω νικής Επανάστασης που ε ξερ ράγη το 499 π.Χ., ο π ό τε η Α θήνα και η Ε ρέ­ Ρω μαϊκό α ντίγ ρ α φ ο τρια π ροσ έφ εραν β ο ή θ εια στις μικρασ ιατι­ π ρο το μ ή ς του κές π όλεις που προσπαθούσαν να απαλλα­ Θ εμ ισ το κ λ ή , δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ τη ς γούν από το ν περσικό ζυγό. Η αντίδραση α& ηναϊκής τη ς Π ερσικής Α υτοκρ α το ρ ία ς δ εν άργησε να υ τικ ή ς να εκδη λω θ εί. Λίγα χρόνια μ ετά τη ν κα τα ­ δ ύ ναμ ης και στολή τη ς Ιωνικής Επανάστασης, το 492 η γ έ τη των π.Χ., ένα ς σ τόλος με επ ικεφ α λή ς το ν Μαρ- Α&ηναίων κ α τά δόνιο προσπάθησε να εισ βάλει σ την Ελλά­ τη ν εισ β ο λή του δα π αραπ λέοντας τις α κ τές τη ς Μ α κεδ ο ­ Ξ έρ ξη νίας αλλά δια λύ θη κε από τρ ικυμ ία στα ανοι­ (Μ ο υ σ είο Ο στια). κτά του Αθω στη Χαλκιδική.

Α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σύμφωνα με το περσικό σχέδιο ο πο­ λυά ρ ιθμ ος σ τρα τός τη ς α υ τοκρα τορ ία ς θα π ερνούσε σ την Ευρώπη από το ν Ελλήσποντο και από ε κ ε ί θα βά­ διζε μέσω Θρά­ κης και Μ α κεδ ο ­ νίας προς τη ν κυρίως Ελλά­ δα. Οι να υτικές δ υνά μεις που το ν ακολου­ θούσ αν θ α έ ­ πλεαν κοντά στις θ ρ α κικές και στις μ α κε­ δ ο νικές α κτές ώστε να δ ια τη ­ ρούν σ υνεχή ε ­ παφή μαζί του. Μ εγάλο π ρόβλη­ μα για τη μετ α κ ίν η -

4m

ση τω ν ναυτικώ ν δυνάμεω ν το υ Ξ έρ ξη αποτελο ύ σ α ν το ακρω τήριο το υ Αθω και οι επι­ κίνδυ νες κα τα ιγίδ ες που εκδη λώ νο ντα ν στην περιοχή. Οι Π έρσες δ εν λησμονούσαν ό τι ε κ ε ί είχε κα τα σ τρα φ εί ο σ τόλος το υ Μ αρδόνιου και ή θ ελα ν να απ οτρέψ ουν ένα παρόμοιο ενδ εχ ό μ ενο . Εξάλλου σε αυτή τη ν εκσ τρ α τεία , παρά το ό τι ο σ τρα τός το υ ς δ εν μ ετα φ ερ ό τα ν με πλοία όπως κατά τις π ρο ηγού μενες, το να υτικό το υ ς είχ ε αναλάβει ζω τικό ρόλο, εξα σ φ α λίζοντα ς τη ν επικοινω νία το υ σ τρα τού με τη ν α υ το κρ α ­ τορία. Η διατήρησ η τη ς επικοινω νίας α υ τής ήτα ν ιδιαίτερα σ ημαντική, επειδή το ν π ερ­ σικό σ τρα τό σ υνό δευε ο ίδιος ο Βασιλιάς Ξ έρξης. Γι1 αυ τό κα τα σ κευ ά σ τηκε διώρυγα στο Β όρειο τμ ή μ α τη ς χερσ ονήσ ου του Αθω, στο σ ημείο όπου ενώ νετα ι με το ν κυ­ ρίως κορμό τη ς Χαλκιδικής και σ χημα τίζε­ τα ι ένας πολύ σ τενό ς ισθμός. Τις ν α υ τικ ές δ υνά μεις τω ν Περσών αποτελούσ αν κυρίως φοινικικά πλοία αλλά και ελληνικά από τις π όλεις τη ς Μ ικράς Ασίας και τα γ ειτο νικ ά νησιά. Οπως ήτα ν φυσικό οι Π έρσ ες δ εν είχαν μεγάλη εμπ ιστοσύνη στα ελλη νικά πληρώ ματα, λόγω τη ς επανά­ στασης που είχαν επ ιχειρήσ ει το 499 π.Χ. αλλά και το υ γ εγ ο ν ό το ς ό τι θα έπ ρεπ ε να π ολεμήσ ουν με ο μ ο εθ ν είς το υς. Είναι αλή­ θ εια ό τι μ ετα ξύ τω ν Ελλήνων που υπ ηρε­ τούσ αν στον περσικό στόλο πολλοί επ ιθυ ­ μούσαν τη ν ελ ευ θ ερ ία τω ν π όλεώ ν τους. Αλλοι όμω ς υπηρέτησ αν πιστά το ν Ξ έρξη μέχρι το τέ λ ο ς τη ς εκσ τρ α τεία ς, ε ίτ ε από σ υμφέρον, ε ίτε επ ειδή θεω ρούσ αν ό τι ήτα ν αδύνατη η ή ττα μιας τόσο μ εγά λης δύνα­ μης όπως αυτή που είχε σ υ γκεντρ ω θ εί για τη ν υποταγή τη ς Ελλάδας.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ο ταν οι κά τοικο ι τω ν πόλεω ν-κρατώ ν τη ς νότια ς Ελλάδας π λη ρο φ ο ρή θη κα ν ό τι ο περσικός σ τρα τός π ροσέγγιζε, τρ ομ οκρ α τή θ η κα ν λόγω το υ μ εγ έθ ο υ ς το υ. Π ολλοί πίστεψαν ό τι κά θ ε α ν τί­ σταση ήτα ν μά­ ταιη και . g g j/t π ρ ο τ ί­

Οι π ο ρ είες το υ ελ ληνικού και το υ π ερσικού σ τό λο υ π ρος το Α ρ τεμ ίσ ιο και η π ρ ο σ π ά θεια των Π ερσώ ν να επ ιχειρ ή σ ο υ ν τον π ερίπλου τη ς Ε ύβοιας (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνους).

μησαν να π αραμεινουν ο υ δ έτε ρ ο ι ή να δηλώ σουν υποταγή σ τους Π έρσες. Οσες π όλεις αποφάσισαν να α ντισ τα θούν, κρίνο­ ν τα ς ό τι μόνο με σ υνεργα­ σία μ ετα ξύ το υ ς θα είχαν ελπ ίδες να επιτύχουν, ο ρ ­ γάνωσαν σ υνέδριο στην Κόρινθο για να σ υντονί­ σουν τη δράση το υς. Βά­ ση γ ι1α υτή τη σ υγκέντρω ­ ση ελληνικώ ν π όλεω ν απ ο τέλ εσ ε η συμμαχία που είχαν ιδρύσει οι Σπαρτιά­ τ ε ς με επ ικεφ α λή ς τη ν πόλη το υ ς και μέλη α ρ κε­ τ έ ς π όλεις τη ς Π ελοποννήσου. Α ρχικός σκοπός τη ς συμμαχίας ή τα ν η προστασία τη ς Σπάρτης από τις επ ιθέσ εις το υ Α ρ­ γους, όμως λόγω τω ν ε ξ ε ­ λίξεω ν χρησ ιμοπ οιήθηκε για να ενώ σει το υ ς Πελοπ οννήσ ιους ενα ν τίο ν τω ν Περσών. Α λλες ελλ η ν ικές π όλεις από τη Σ τερ εά Ελ­ λάδα δ έχ θ η κα ν να σ υνεργασ τούν με τη σπαρτιατική συμμαχία και έτσ ι δημιουργήθ η κ ε η πρώτη μεγάλη συμμαχία μ ετα ξύ των ελληνικώ ν πόλεω ν με σκοπό τη ν αποτροπή ε ξω τερ ικ ή ς εισ βολής. Σ τις επ ίσ ημες απο­ φάσεις τη ς συμμαχίας τα μ έλη τη ς εμ φ α νί­ ζο ντα ν με το ν τίτλ ο «Οι Ε λληνες» και ή τα ν απ όλυτα ισότιμα μ ετα ξύ το υ ς. Κ άθε πόλη δ ιέ θ ε τ ε το υ ς δικούς τη ς αντιπροσώπους (π ρόβουλους) και η γνώμη τη ς μπορούσε να ακο υσ τεί α νε­ ξά ρ τη τα από το

μ έγ εθ ο ς το υ πληθυσμού τη ς, τη ν έκτασ ή τη ς ή τις δ υνά μεις που μπορούσε να προ­ σ φ έρ ει σ την κοινή υπόθεση. Η Σπάρτη ε ξα ­ σφάλισε τη ν π ρω τοκα θεδρία σε σ τρα τιω τι­ κά θ έμ α τα και ο ρίσ τηκε ό τι οι δ ιο ικη τές τω ν στρα τιω τικώ ν και τω ν ναυτικώ ν δυνά­ μεω ν τη ς συμμαχίας θ α ή τα ν Σ π αρτιάτες. Το γεγο νό ς ό τι η Σπάρτη δ εν ε κ μ ε τα λ λ εύ θ η κ ε τη ν περσική εισΒολή για να επ ιβάλει τη ν η γεμο νία τη ς στις υπόλοιπες ελλ η ν ικ ές π όλεις και α π οδ έχθ ηκε να είναι όλα τα μ έ ­ λη τη ς συμμαχίας ισότιμα, απ οδ εικνύ ει αυ­ ξη μ έν η π ολιτική δ ιο ρ α τικ ό τη τα μπροστά στον έσχατο κίνδυνο που απειλούσε τη ν ε ­ λ ευ θ ερ ία τω ν Ελλήνων. Παρά τη ν τυπική ισ ότητα μ ερ ικ ές πό­ λ εις ξεχώρισαν λόγω τη ς δύναμής το υ ς ή τη ς δ υ ν α τό τη τα ς να επ ηρεά ζουν και ά λλες π όλεις τη ς συμμαχίας. Η Σπάρτη π ροσέφερε τα πιο αξιόμαχα σ τρατιω τικά τμ ή μ α τα και το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ος το υ σ τρατού τη ς σ υμμαχίας α π ο τελ είτο από τις δυνά μεις τη ς ίδιας και τω ν Πελοποννήσιω ν συμμά­ χων τη ς. Η Α θήνα π ρ ο σ έφ ερε το μ εγ α λ ύ τε­ ρο μ έρ ος το υ σ τόλου τη ς και είχ ε τη ν υπο­ στήριξη τω ν κληρούχω ν που είχε εγκα τα στήσ ει στην Εύβοια και τω ν πιστών συμμά­ χων τη ς από τη Βοιωτία, τω ν Πλαταιών και τω ν Θεσπιών. Η Κ όρ ινθος π ρο σ έφ ερε και αυτή μεγάλο μ έρ ος το υ στόλου τη ς και είχε τη ν υποστήριξη τω ν αποικιών τη ς που ε ν τά ­ χ θ η κα ν στη συμμαχία, τη ς Λ ευκάδας, τη ς ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σύ γκ ρ ο υ σ η Ελληνα ο π λίτη μ ε Π έρ σ η (π αράσταση σε α ττικ ό ερ υ θ ρ ό μ ο ρ φ ο α γ γ ε ίο , Ε διμ β ούργο, Β ασ ιλικό Μ ο υ σ είο ).

10

Π οτίδαιας, το υ Ανακτόριου και τη ς Αμβρακίας. Οι σ τρ α τιω τικές δ υνά μεις τω ν Ελλή­ νων α νέρ χοντα ν σε 40.000 βαριά οπλισμέ­ νους οπ λίτες και άλλους 70.000 ελα φ ρά ο ­ πλισμένους. Οι ν α υ τικ ές δυνά μεις τη ς ε λ ­ λη νική ς συμμαχίας α π οτελού ντο από 400 τρ ιή ρ εις και μ ικ ρ ό τερ ο αριθμό π εντη κόντορω ν, ελα φ ρ ύ τερ ω ν πλοίων με π εν ή ν τα κουπιά. Οι μισές περίπου από τις τρ ιή ρ εις ανήκαν σ τους Αθηναίους. Οι Ε λληνες είχαν π λεο ν έκτη μ α στις σ υγκρούσ εις σώμα με σώμα επ ειδή η βαριά πανοπλία το υ Ελληνα οπλίτη το ν π ρ ο σ τά τευ ε από τα π ερισ σ ότε­ ρα π λήγματα που μπορούσαν να το υ προκαλέσ ου ν οι ελα φ ρά οπλισμένοι Π έρσες. Το π λεο ν έκτη μ α αυ τό όμω ς χανόταν σε ανοι­ κτό έδα φ ος, όπου το περσικό ιππικό και οι το ξ ό τ ε ς μπορούσαν να αναπ τυχθούν και να δράσουν ελ εύ θ ερ α . Η ελληνική συμμαχία δ ιέ θ ε τ ε ελάχισ το ιππικό δ ιό τι η Θεσσαλία, περιοχή φημισ μένη για τα άλογα και το υ ς ιππείς τη ς, π ροτίμησ ε να δηλώσει υποταγή σ τους Π έρσες. Γι1 α υ τό αποφασίστηκε οι Ε λλη νες να υπερασπίζονται σ τενά σημεία, όπου οι Π έρσ ες δ εν μπορούσαν να χρησι­ μοποιήσουν το ιππικό το υς, ενώ ο ελ λ η ν ι­ κός σ τόλος θ α το υ ς υποστήριζε εμπ οδίζο­ ν τα ς τα περσικά πλοία να μ ετα φ έρ ο υ ν δ υ ­ νά μεις στα νώτα τω ν ελληνικώ ν.

ΟΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Ως προς το μ έγ εθ ο ς το υ περσικού σ τό­ λου έχουν γ ίν ει διάφ οροι υπολογισμοί, πολ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λοί από το υ ς ο ­ ποίους είναι υπ ερβο­ λικοί. Σύμφωνα με το ν Αι­ σχύλο στην τραγω δία «Πέρσες» και το ν Η ρόδοτο οι Π έρσες δ ιέ θ ε τα ν 1.207 σκάφη, από τα οποία τα 207 είχαν τα χ ύ τη τα και ευ ε λ ιξία ανάλογες τω ν ελληνικώ ν τρ ιήρεων. Ο υπολογισμός α υ τός φ α ίνετα ι να ε ί­ ναι και ο ο ρ θ ό τερ ο ς . Ο Η ρ ό δο τος όμως α­ ν α φ έρ ει επιπλέον 3.000 μ ικρ ό τερ α σκάφη, π εν τη κ ό ν το ρ ο υ ς και τρ ια κό ντο ρ ο υ ς, δηλα ­ δή πλοία με π εν ή ν τα ή τρ ιά ντα κουπιά, και άλλα β ο η θ η τικ ά για τη μ ετα φ ορ ά εφοδίω ν, σ τρατιω τώ ν και ίππων. Μια άλλη πηγή α να φ έρ ει 850 ιππαγωγά πλοία επιπλέον τω ν 3.000 ελαφ ρώ ν σκα­ φών. Τα σκάφη αυτά χ ρ ειά ­ ζο ντα ν για να επανδρω ­ θ ο ύ ν π ερισ σ ότερους από μισό εκα το μ μ ύ ρ ιο να ύτες, κω π ηλάτες και σ τρα τιώ τες. Μαζί με το υ ς ά νδ ρ ες τω ν βοηθ ητικώ ν υπηρεσιών το σύνολο τω ν ανθρώπων που απασχολούσε ο περσικός Ο μοίω μα τρ ιή ρ ο υ ς . Το πλοίο ε ίχ ε 3 5 μ έ τρ α μ ή κ ο ς και π έν τε μ έ τρ α π λά τος. Μ ε τ έ φ ε ρ ε 170 κ ω π ηλά τες, δ έκ α α ξιω μ α τικ ο ύ ς , δύο το ξ ό τε ς , 14 π εζούς ο π λ ίτες και τον κ υ β ερ ν ή τη .

σ τόλος ανερχόταν, σύμφωνα με το ν Η ρόδο­ το , σε ένα εκα το μμ ύρ ιο. Ο αρ ιθμός αυτός πρέπει να απ ορριφ θεί ως υπ ερβολικός. Κα­ τά τη ν πορεία και τις επ ιχειρήσ εις ο περσι­ κός σ τόλος έχασε μερικά σκάφη με α π οτέ­ λεσ μα να μην είναι εύκο λο να υπ ολογισ τεί ο ακριβής α ρ ιθμός εκείνω ν που σ υμ μετείχα ν στις επ ιχειρήσ εις στο Α ρτεμίσ ιο και αργό­ τερ α στη Σαλαμίνα. Η ηγεσία το υ περσικού στόλου είχε α ν α τεθ εί σ τον Α χαιμένη, ο ο­ ποίος διοικούσ ε τα αιγυπτιακά πλοία, και σ τον Α ριαβίγνη, που διοικούσ ε τα ιωνικά και τα καρικά. Σ τα πλοία υπήρχαν Π έρσες κ υ β ε ρ ν ή τες και περσικά σ τρα τιω τικά αποσπάσματα για τις επ ιθέσ εις σε αντίπαλα πλοία αλλά και για να απ οτρέψ ουν εν δ εχ ό ­ μενη ανταρσία τω ν πληρωμάτων. Τα μεγα­ λ ύ τερ α π ροβλήματα που θ α αντιμετώ πιζαν οι Π έρσες σ τον στόλο το υ ς θα ο φ είλο ντα ν στην απειρία τω ν αξιω ματικώ ν το υ ς στη θ ά ­ λασσα και σ την έλλειψ η πίστης από τα πλη­ ρώματα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό είχαν σ τρ α το λ ο γη θ εί χωρίς τη θέλησ ή το υ ς και δ εν σ υμ μερίζο ντα ν τις ε π ε κ τα τικ ές φ ιλο ­ δ ο ξίε ς το υ Ξ έρξη. Αρχικά υπ οσ τηρίχθηκε η ιδέα οι Ε λλη­ ν ες να α ντισ τα θο ύν στο σ τενό τω ν Τεμπών. Ωστόσο επειδή οι Θεσσαλοί δήλωσαν υπο­ ταγή σ τους Π έρσες αυ τό ή τα ν αδύνατο. Ε­ τσι π ρ ο τιμ ή θ η κε να αφήσουν το υ ς Π έρσες να διασχίσουν τη Θεσσαλία και να το υ ς ε ­ μποδίσουν στο σ τενό τω ν Θερμοπυλών. Ο ελλ η ν ικό ς σ τόλος μ ετα κ ιν ή θ η κ ε στο Α ρ τε ­ μίσιο, στη βόρεια Εύβοια, για να εμποδίσει το ν περσικό σ τόλο να εισ έλ θ ει σ τον Μαλιακό κόλπο και να κτυπ ήσ ει το υ ς υπε­ ρασπιστές τω ν Θερμοπυλών. Η θέσ η ή τα ν ε ξα ιρ ετικ ά ευνοϊκή δ ιότι π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από το υ ς νότιο υς α νέμ ου ς από τα β ο υ ­ νά τη ς Εύβοιας και από το υ ς βό ρ ειου ς από το ν ορεινό όγκο το υ Πηλίου στις απένα­ ν τι α κ τές τη ς Μ α γ ν η σ ία ς . Το εν δ ε-

πιχειρούσαν οι Π έρσες το ν περίπλου τη ς Εύβοιας για να εμφ α νισ το ύν στην Α ττική ή στις Θ ερ μ οπ ύλες μέσω το υ Ευβοϊκού κό λ­ που απ οκλείσ τηκε, επειδή ήτα ν βέβαιο ότι ο Ξ έρ ξη ς δ εν θ α δ ια κινδ ύ νευ ε το ν στόλο σε μια επιχείρηση που χρ εια ζότα ν πορεία σε ανοικτή θάλασσα. Για άλλη μια φορά ο φόβος μιας κατασ τροφ ής ανάλογης ε κ ε ί­ νης που είχε υποστεί ο Μ αρδόνιος στον Αθω διαμόρφω σε τη ν τα κ τική τω ν Περσών. Σύμφωνα με το ν Η ρόδοτο στο Α ρ τεμ ί­ σιο έπ λευσ ε όλος ο αθηναϊκός στόλος. Η πληροφορία αυτή α ντιφ άσ κει με ένα α θ η ­ ναϊκό ψήφισμα που β ρ έθ η κ ε σε επιγραφή στην Τροιζήνα, περιοχή όπου κα τέφ υ γα ν Α­ θ ηναίοι π ρόσ φ υγες ότα ν κα τα λ ή φ θ η κε η πόλη το υ ς από το υ ς Π έρσες μ ετά τη μάχη στις Θ ερμ οπ ύλες, και α να φ έρ ει ό τι οι Α θ η ­ ναίοι, πριν αναχωρήσουν τα πλοία το υ ς για το Α ρτεμίσιο, αποφάσισαν να εγκ α τα λ είψουν τη ν πόλη το υς. Αν αυτό σ υνέβη, ση­ μαίνει ό τι οι Αθηναίοι αμφισ βητούσαν το ενδ εχ ό μ ενο να η ττη θ ο ύ ν οι Π έρσες στις Θ ερμοπ ύλες, κάτι για το οποίο δ εν υπάρχει καμία ανάλογη έν δ ειξη . Ο Η ρόδοτος, α ν τί­ θ ετα , α να φ έρ ει ό τι η Αθήνα εγκ α τα λ είφ θ η κε βιαστικά, αφού έγινε γνω στό ό τι οι Π έρ­ σες πέρασαν τις Θ ερμοπ ύλες. Σύμφωνα με τη ν ίδια επιγραφή οι Αθηναίοι δ εν έσ τειλα ν όλα τα πλοία το υ ς στο Α ρτεμίσ ιο αλ­ λά μόνο τα μισά, περίπου εκα ­ τό. Τα υπόλοιπα τα κρ ά τη ­ σαν στον Σαρωνικό, ε ­ πειδή φ ο βή θη κα ν μή­ πως τελ ικ ά οι Π έρ­ σες επιχειρήσ ουν το ν περίπλου τη ς Εύβοι­ ας για ν α

το υ ς ε π ιτε ­ θούν. Κ ρίνοντας από τη ν κατάσταση και τις δ υ ν α τό τη τες που υπήρχαν φ α ίνετα ι ότι οι π λη ρο φ ο ρίες το υ Η ροδότου είναι περισ-

Το σ η μ είο όπου ο = έ ρ ξη ς κ α τα σ κ εύ α σ ε διώ ρυγα για να α π ο φ ύ γ ει το ν επ ικίνδυνο περίπλου το υ Α&ω από το ν σ τό λ ο το υ .

σ ότερο ο ρ θ ές. Πιθανώς η επιγραφή τη ς Τροιζήνας δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε α ρ γό τερ α για προπαγανδιστικούς λόγους. Είναι ο ρ θ ό τε ­ ρο να δ εχ θ ο ύ μ ε ό τι στο Α ρτεμίσ ιο π ολέμ η ­ σε το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ο ς (και όχι το μισό) το υ αθηναϊκού στόλου.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΤΟ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Σύμφωνα με το ν Η ρόδοτο ο ελλη νικό ς σ τόλος στο Αρτεμίσ ιο α ριθμούσ ε αρχικά 271 τρ ιή ρ εις και εν ν έα π εν τη κο ν τό ρ ο υ ς. Οι Α θηναίοι σ υμ μετείχα ν με 127 τριήρ εις και είχαν δ ια θ έσ ει ά λλες 20 για να επ ανδρω θούν από Χαλ\ κιδείς. Από τη ν καταγρα•: _ φή απουσιάζουν οι υπόλοιπες 53 \ \ τριήρεις των

Α θ η ν α ίω ν , οι οπ οίες έμ ειν α ν μάλλον στον Εύριπο για να χρησ ιμοπ οιηθούν ως ε ­ φ εδ ρεία . Οι ν α υ τικ ές επιχειρήσ εις άρχισαν με τη ν αποστολή τριώ ν ελληνικώ ν πλοίων σ τον Θ ερμ α ϊκό κόλπο για αναγνώριση. Αυ­ τά τα πλοία σ υνα ντήθηκα ν με δ έκα περσικά

στα ανοικτά τη ς Σκιάθου και τελ ικ ά αιχμα­ λω τίσ τηκαν, γεγονό ς που τρ α υμ ά τισ ε βαριά το η θικό τω ν ελληνικώ ν πληρωμάτων. Σύμ­ φωνα με το ν Η ρόδοτο οι Ε λλη νες αρχικά υ­ ποχώρησαν στο σ τενό το υ Ευρίπου και ύ­ σ τερα αποφάσισαν να επ ισ τρέψ ουν στο Α ρ­ τεμίσ ιο. Είναι όμω ς π ιθ α νότερο να μη μετα κ ιν ή θ η κ ε όλος ο σ τόλος αλλά μόνο η μοίρα τω ν 53 αθηναϊκώ ν τριήρω ν που είχε ρόλο ε ­ φ εδ ρ εία ς. Σκοπός α υ τής τη ς κίνησ ης ή τα ν η φ ύλα­ ξη το υ σ τενού που χω­ ρίζει τη ν Εύβοια από τη Βοιωτία ώστε να απ οτραπεί αιφ νιδια­ σμός από το ν εχθρό, αν οι Π έρσες κα τό ρ ­ θωναν το ν περίπλου τη ς Εύβοιας από τη ν π λευρά το υ Αιγαίου. Τον Ιούλιο άρχι­ σαν οι κύ ριες επ ιχει­ ρήσεις, καθώς ο περσικός σ τρα τός έφθασ ε στις Θ ερ μ ο ­ π ύλες και το περσικό ναυτικό στη Μ α γνη ­ σία, απ έναντι από το Α ρτεμίσιο. Οι Π έρσες αγκυροβόλησαν στο σημείο μ ετα ­ ξύ τη ς Κασταναίας και το υ α­ κρω τηρίου τη ς Σηπιάς. Επειδή τα πλοία το υ ς ή τα ν πάρα πολλά, κα τέσ τη αδύνατο να βρουν όλα θέσ η σ την ακτή και έτσ ι πα­ ρα τάχθηκαν σε οκτώ επ ά λλη λες σ ειρ ές κα­ τά μήκος τη ς. Ενώ βρίσ κονταν σε αυτή τη ν ευάλω τη θέσ η έπ λ η ξε το ν σ τόλο το υ ς μια ξα φ νική θαλασσοταραχή, η οποία κράτησε τρ εις μ έρ ες, με απ οτέλεσ μα να χάσουν με-

11

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α' ΝΑΥΜΑΧΙΑ ‘Ελληνικό? Στόλο* * $ ΓΗρσικό? Στόλο?

Q5

πλευρά. Ιδιαίτερα οι Κ ορίνθιοι αλλά και άλ­ λοι Π ελοπ οννήσ ιοι ζήτησ αν να υποχωρή­ σουν σ τον ισθμό. Αν γινό τα ν αυ τό θ α έ μ ε ­ ναν α π ρο σ τά τευ το ι οι υπερασπιστές των Θ ερμοπ υλώ ν και υπήρχε ο κίνδυνος π ολλές π όλεις τη ς Σ τερ εά ς, βλέπ οντα ς το υ ς συμ­ μάχους το υ ς να τις εγκα τα λείπ ου ν, να κα­ τέλ η γ α ν στην υποταγή σ τους Π έρσες. Τελι­ κά αποφασίστηκε να π αραμείνει ο στόλος στο Α ρτεμίσ ιο για όσο θ α σ υνεχίζονταν οι επ ιχειρήσ εις στις Θ ερμοπ ύλες.

‘ΑρτεμΙοιον

ν. Εύβοια Η' Ν Α Υ Μ Α Χ Ι Α Ελληνικό? Στόλο? 5 Ü Πίρσικό? Στόλο?

6Ö

Η δ ε ύ τε ρ η σ ύγκρ ο υ σ η κ α τά τη ν οποία οι Ε λληνες ε π ιτέ θ η κ α ν σ το π ερσικό α γ κ υ ρ ο β ό λ ιο κα ι κ α τέ σ τρ ε ψ α ν τα κιλικικά πλοία (Ισ το ρ ία το υ Ελληνικού Ε θνο υ ς).

Γ

12

ΝΑΥΜΑΧΙΑ

'Ελληνικό? Στόλο? άδ ΓΤιρσικό? Στόλο?

ήß

• Ά ρτεμ ισ ιο ν

ν. Εύβοια Η τρ ίτη σ ύγκρ ο υ σ η κ α τά τη ν οποία ο ελ λ η ν ικ ό ς σ τό λ ο ς α ν έμ εν ε σ το Α ρ τεμ ίσ ιο για να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τη σ τε ν ό τη τα το υ χώ ρο υ (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνους).

ρικά σκάφη. Η ε ξέ λ ιξη αυτή ενθ ά ρ ρ υ ν ε τα ελλη νικά π ληρώ ματα και πολλοί πίστεψαν ό τι α π οτελού οε απ όδειξη τη ς εύνοιας των θ εώ ν προς το υ ς Ε λληνες. Α κολούθω ς οι Π έρσες μ ετέ φ ε ρ α ν το ν στόλο το υ ς στις Α φ έτες . Κατά τη σύγχυση που επ ικράτησε εκείν ο το διάσ τημα 15 π ερ­ σικά σκάφη απ ομακρύνθηκαν από το ν υπό­ λοιπο στόλο και αιχμαλω τίστηκαν από το υ ς ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πρώ τη σ ύγκρ ο υ σ η σ το Α ρ τε μ ίσ ιο , κ α τά τη ν οποία οι Ε λλη νες κυ κλώ θη κα ν αλλά κ α τό ρ θ ω σ α ν τελ ικ ά να δ ια φ ύ γ ο υ ν α ιχ μ α λ ω τίζο ν τα ς και πλοία το υ αντιπ ά λου (Ισ το ρ ία το υ Ε λληνικού Ε θνο υ ς).

Ε λληνες. Για τη ν ακριβή θέσ η τω ν Α φετώ ν έχουν ειπ ω θεί διάφορα. Υ π οσ τηρίχθηκε ό τι βρίσ κονταν μέσα στον Παγασητικό ή νότια από το Τρίκερι, το π ιθ α νότερο όμω ς είναι να π ρόκειτα ι για το ν σ ημερινό όρμο τη ς Ανδριαμής, βο ρειοα να το λικά το υ Α ρτεμισίου, στο νότιο μ έρ ος τη ς χερσ ονήσ ου τω ν Παγασών. Το μ έγ εθ ο ς το υ περσικού στόλου κλόνισε το η θικό πολλών στην ελληνική

Η ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Οι αρχηγοί το υ περσικού στόλου απο­ φάσισαν να απ οκλείσουν το υ ς Ε λλη νες στο Α ρτεμίσ ιο έστω και αν αυ τό π ρ ο ϋ π έθ ετε να ριψ οκινδυνεύσ ουν το ν περίπλου τη ς Εύ­ βοιας. Μια μοίρα από 200 περσικά σκάφη δ ια τά χθ η κε να επιχειρήσ ει το ν περίπλου μυστικά. Ο ταν τα πλοία αυτά θα έφ θα να ν σ τον Εύριπο, θ α ειδοπ οιούσαν το ν περσικό στόλο να επ ιτε θ ε ί ενα ν τίο ν τω ν Ελλήνων. Οι τε λ ε υ τα ίο ι θα υποχωρούσαν προς τη Χαλκίδα, όπου θα το υ ς π ερ ίμενα ν τα πλοία τα οποία θ α είχαν ολοκληρώ σει το ν περί­ πλου τη ς Εύβοιας. Οι Ε λληνες π ληροφ ορήθηκα ν το σχέδιο τω ν Περσών από το ν φ ημισ μένο δ ύτη Σκυλλία το ν Σκιωναίο, ο οποίος κάλυψε κολυ­ μπώντας τη ν απόσταση από τις Α φ έ τε ς στο Α ρτεμίσ ιο, περίπου 18 χλμ., για να το υ ς ει­ δοποιήσει. Σύμφωνα με μια άποψη μάλιστα ο Σκυλλίας κα τα δ ύ θ η κε στις Α φ έ τε ς και α­ να δ ύ θ η κε στο Αρτεμίσιο. Ο Η ρό δο τος προ­ τιμά τη ν πιο πειστική εκδοχή ό τι ο π ερίφ η­ μος δ ύ τη ς χρησιμοποίησε βάρκα. Ο Σκυλ­ λίας ενη μέρω σ ε επίσης για τις βαριές ζη­ μιές που είχαν υποστεί οι Π έρσες από τη ν πρόσφατη καταιγίδα. Στο Α ρτεμίσ ιο οι Ελ­ λ η ν ες αποφάσισαν να υποχωρήσουν τη νύ­ κτα σ τον Εύριπο για να μη κυκλω θούν. Σκο­ πός το υ ς ή τα ν να αναζητήσ ουν ε κ εί τα 200 περσικά πλοία και να τα εξου δετερ ώ σ ου ν πριν α υτά π ρολάβουν να το υ ς κυκλώσουν. Μ ε το σχέδιο τη ς υποχώρησης ή τα ν α­ ν τίθ ε το ς ο Θ εμισ τοκλής, αρχηγός το υ αθη­ ναϊκού στόλου και σε μεγάλο βαθμό οργα­ νω τής και δημιουρ γός τη ς αθηναϊκής ναυ­ τικ ή ς δύναμης (μ ετά τη μάχη το υ Μαραθώ­ να είχαν α να κα λυ φ θ εί κοιτάσ ματα αργύρου στο Λαύριο. Ο Θ εμισ τοκλή ς είχε πείσε, το υ ς σ υμπ ολίτες του να εκ μ ε τα λ λ ευ θ ο ύ \ τα κέρδη για τη ν κατασκευή στόλου και να μη τα λάβουν με τη μορφή κρατικού επιδό­ ματος, όπως αρχικά σχέδιαζαν. Ετσι όταν ε ­ π ανεμφ ανίσ τηκε η περσική απειλή η Αθήνο ή τα ν έτο ιμ η να τη ν αντιμετω π ίσ ει με τον σ τόλο της). Με τη ν παρότρυνση το υ Θ εμι­ σ τοκλή οι Ε λληνες επιχείρησαν το από­ γ ευ μ α μια δοκιμασ τική επίθεση κατά των

Περσών για να διαπιστώσουν τις ικα νό τη ­ τ ε ς και τη ν τα κ τική το υς. Ε κείνοι ό τα ν ε ί­ δαν τα ελλη νικά πλοία να επ ιτίθ εν τα ι έλπ ι­ σαν σε μια εύκο λη νίκη, λόγω το υ μικρού α­ ριθμού τω ν αντίπαλω ν σκαφών. Τα περσικά πλοία απέπλευσαν σ υνα ντήθηκα ν με τα ε λ ­ ληνικά στο μέσο περίπου τη ς απόστασης που χώριζε τα αγκυροδόλια τω ν αντιπάλων και κατόρθω σαν να β ρ εθ ο ύ ν γύρω από αυ­ τά. Ομως οι ελ λ η ν ικ ές τρ ιή ρ εις, με άριστο συντονισμό, σχημάτισαν κύκλο με τα έ μ β ο ­ λά το υ ς προς τη ν εξω τερ ική πλευρά, έ τ ο ι­ μες να αντιμετω π ίσ ουν τη ν εχθ ρική επ ίθ ε­ ση. Στη σ υνέχεια άρχισαν επίθεσ η προσπα­ θώ ντας να διασπάσουν το ν περσικό κλοιό και να β ρ εθ ο ύ ν στα νώτα τω ν περσικών πλοίων. Η σύγκρουση κράτησ ε μέχρι τη δ ύ ­ ση το υ ηλίου, οπ ότε οι δύο αντίπαλοι χωρί­ στηκαν. Για το υ ς Ελληνες η επιχείρηση αυ­ τή σ τέφ θ η κ ε από μεγάλη επιτυχία και 30 περίπου περσικά πλοία αιχμαλω τίστηκαν. Ε­ τσι αποφασίστηκε να μην υποχωρήσουν. Η απόφαση για τη ν αποφυγή τη ς υπο­ χώρησης υπ ήρξε σωστή. Τη νύκτα επικρά­ τησαν θ υ ελλ ώ δ εις άνεμοι και τα 200 περσι­ κά πλοία που προσπαθούσαν να π εριπλεύσουν τη ν Εύβοια ναυάγησαν σε μια επ ικίν­ δυνη ακτή η οποία λ εγ ό τα ν Κοίλα. Η θ ύ ε λ ­ λα π ροκάλεσ ε κα τα σ τρο φ ές και στα περσι­ κά πλοία που βρίσ κονταν στις Α φ έτες , μ ετα ξύ τω ν άλλων και επειδή παρέσυρε τα ναυάγια τη ς π ρο ηγού μενης μέρας προς το μέρ ος το υ ς. Την επ ο μένη τα 53 αθηναϊκά σκάφη που βρίσκονταν ως εφ εδ ρ εία στον Εύριπο έπλευσ αν προς το Α ρτεμίσ ιο μετα φ έρ ο ν τα ς τη ν είδηση τη ς κα τα σ τροφ ής τη ς περσικής μοίρας. Μ ετά από α υτή τη ν αποτυχία οι Π έρσες ε γ κ α τέλ ειψ α ν τη ν ιδέα να επιχειρήσουν το ν περίπλου τη ς Εύβοιας και επ ικέντρ ω ­ σαν τις π ροσπ άθειες το υ ς στο Αρτεμίσιο. Επειδή τα πλοία το υ ς είχαν υποστεί σημα­ ν τικ έ ς ζη μ ιές από τη θαλασσοταραχή τη ς π ρο ηγού μενης νύκτα ς αποφάσισαν να μην επιχειρήσουν τίπ οτα μέχρι να τις απ οκατα­ στήσουν. Ετσι η πρω τοβουλία πέρασε στους Ε λληνες, οι οποίοι το απ όγευμα τη ς ίδιας μέρας άρχισαν νέα επίθεση κατά των Περσών. Ε κείνοι α υτή τη φορά δ εν απέπλευσαν αλλά π αρέμειναν α γ κυ ρ ο β ο λη μ έ­ νοι στις Α φ έτες . Ο ελλη νικό ς σ τόλος κα­ τόρθω σ ε να πλησιάσει και χωρίς αντίσταση να κα τα σ τρέψ ει τα πλοία τω ν Κιλίκων, που βρίσκονταν σ την εξω τερ ική π λευρά το υ ό ρ ­ μου. Καθώς βράδιαζε ο ελλ η ν ικό ς σ τόλος επ έσ τρ εψ ε με τα χ ύ τη τα στο Α ρτεμίσιο. Οι Π έρσες δ εν απ οπ ειράθηκαν να το ν κα τα ­ διώ ξουν λόγω τη ς π ροχω ρημένης ώρας.

Η ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ Την επ ο μένη οι Π έρσες επιχείρησαν να λάβουν και πάλι τη ν πρω τοβουλία και στο μέσο τη ς η μ έρ α ς απέπλευσαν από τις Α φ έ­ τ ε ς με ολόκληρο το ν στόλο το υ ς. Οι Ε λλη­ νες προτίμησαν να μην π λεύσ ουν μέχρι το μέοο το υ σ τενού αλλά να π αραμείνουν στο

Α ρτεμίσ ιο ώ στε να εκ μ ε τα λ λ ευ θ ο ύ ν τη σ τε­ ν ό τη τα το υ χώρου. Και οι δύο σ τόλοι παρα­ τά χ θ η κ α ν αντιμέτω π οι σε σχήμα η μικυ κλί­ ου. Οι Π έρσες προσπαθούσαν να παρασύ­ ρουν το υ ς Ε λληνες προς το μέσο το υ σ τε­ νού για να επιχειρήσ ουν να το υ ς κυκλώ ­ σουν πάλι ή να το υ ς ω θήσουν προς τη ν α­ κτή και να το υ ς απ οκλείσουν εκεί. Εκείνοι όμως φρόντισ αν τα άκρα τη ς π αράταξής το υ ς να βρίσκονται πολύ κο ντά σ την ακτή, ώ στε να αποτραπεί το ενδ εχ ό μ ενο κύκλω ­ σής το υ ς. Η σύγκρουση που ακο λού θη σ ε ή ­ τα ν ιδιαίτερα σκληρή. Π ροκλήθηκα ν βαριές απ ώ λειες και στις δύο π λευ ρ ές, χωρίς να αν α δ ειχθ εί νικη τή ς. Τα μισό από τα πλοία τω ν Αθηναίω ν υπέστησαν ζη μιές, ενώ π έ­ ν τε ελλη νικά σκάφη αιχμαλω τίστηκαν από τα αιγυπ τιακά πλοία το υ περσικού στόλου. Μ ετα ξύ τω ν Ελλήνων εκ είν η τη ν η μέρα διακρ ίθ η κε ο Α θηνα ίος Κ λεινίας, π ατέρας του Αλκιβιάδη. Τα ευ κίν η τα ελλη νικά πλοία προκάλεσ αν σ ημ α ντικές φ θ ο ρ ές στα π ερ­ σικά, τα οποία όμως λόγω το υ όγκου το υ ς κατόρθω σαν να διατηρήσ ουν τη ν παράταξή το υ ς και να απ οφύγουν τη ν ή ττα . Ουσιαστι­ κά κερδισ μένοι ανα δείχθη κα ν οι Ε λληνες, επ ειδή κατόρθω σαν για μια ακόμα φορά να π ετύ χου ν το ν στόχο το υς, να εμποδίσουν τη ν είσ οδο τω ν Περσών σ τον Μ αλιακό κό λ ­ πο. Μ ετά το τέ λ ο ς τη ς ναυμαχίας έφ θασ ε στο ελλη νικό α γκυροβόλιο μια τρ ια κό ντο ρος με το ν Α θηναίο Αβρώνιχο, γιο το υ Λυσικλή, ο οποίος α ν ή γ γ ειλ ε τη ν ελλη νική ή ττα στις Θ ερ μ ο π ύ λες και το ν ηρω ικό θά να το τω ν υπερασπιστών το υ σ τενού. Οι Ε λληνες αποφάσισαν να αποχωρήσουν αμέσως, ώ­ σ τε να απ οφύγουν το ν κίνδυνο να κυκλω ­ θούν. Δ εν υπήρχε, εξά λλο υ, κανένας λόγος να π αραμείνουν τα πλοία στο Αρτεμίσιο. Η άμυνα τω ν Θερμοπυλώ ν, τη ν οποία υποστή­ ριζαν, είχε καταρρεύσ ει. Κατά τη ν αποχώ­ ρηση ο Θ εμισ τοκλή ς φ ρ όντισ ε ώ στε τα πλοία το υ να πλησιάσουν όλα τα σημεία ό ­ που υπήρχε πόσιμο νερ ό και επομένω ς ή ­ τα ν εν δ εχ ό μ ενο να πραγματοπ οιήσουν στά­ ση τα πλοία το υ περσικού στόλου για να αν εφ οδια σ τούν, για να αφ ήσ ει μηνύματα σ τους Ιωνες και σ τους υπόλοιπους Ε λληνες που βρίσ κονταν σ τον περσικό στόλο. Με αυτά το υ ς ζη τού σ ε να μην π ολεμ ού ν με πά­ θ ο ς το υ ς ο μ ο εθ ν είς το υ ς, να προσπαθούν σε κά θ ε ευκαιρία να δημιουργήσ ουν προ­ βλήματα σ τους Π έρσες και να πείσουν το υ ς Κάρες, που διατηρούσαν καλές σχέσεις με το υ ς Ε λληνες τη ς Μ ικράς Ασίας και ή τα ν σε έναν βαθμό εξελ λη νισ μ ένο ι, να π ράξουν το ίδιο. Α νεξά ρ τη τα από το ν αντίκτυ π ο που ε ί­ χαν α υ τές οι εκκλή σ εις στα ελλη νικά και στα καρικά πληρώ ματα το υ περσικού σ τό­ λου, σίγουρα αύξησαν κατά πολύ τη δυσπι­ στία τω ν Περσών απ έναντι το υς. Από το Αρτεμίσ ιο οι Ε λλη νες έφ υγα ν ουσιαστικά ν ικ η τές , αν και υποχώρησαν. Εί­ χαν επ ιτύ χει να εμπ οδίσουν τη διάβαση του περσικού στόλου όσο αυ τό ή τα ν απαραίτη­ το για τη συνέχιση τω ν χερσαίω ν επ ιχειρή­ σεων και είχαν π ροκαλέσ ει σ τους Π έρσες βαριές απώ λειες. Συνολικά οι Π έρσ ες κατά

Ο α νδ ρ ιά ντα ς το υ Λ εω νίδα σ τις Θ ερ μ ο π ύ λ ες. Την ίδια π ερίοδο μ ε τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ τις Θ ερ μ ο π ύ λ ες έγ ινα ν οι ν α υ τικ ές σ υ γ κ ρ ο ύ σ εις σ το Α ρ τεμ ίσ ιο .

τις επ ιχειρήσ εις αλλά και εξα ιτία ς τω ν κα­ ταιγίδω ν που έπ ληξα ν το ν σ τόλο το υ ς απώλεσ αν περίπου τα μισά από τα π ολεμικά το υ ς σκάφη, γεγονό ς που μ ετέ β α λ ε πολύ τη ν αναλογία δυνάμεω ν πριν από τη μεγάλη σύγκρουση στα νερ ά τη ς Σαλαμίνας. Επι­ π λέον το η θικό τω ν ελληνικώ ν πληρω μά­ τω ν ή τα ν ε ξα ιρ ετικ ά υψηλό, επειδή διαπί­ στωσαν ό τι μπορούσαν να νικήσ ουν το υ ς Π έρσες χάρη σ την ανώ τερη τα κ τική το υ ς και στην τα χ ύ τη τα και στην ευκινησ ία που δ ιέκρ ινε τις τρ ιή ρ εις σε σύγκριση με τα δ υ ­ σ κίνητα σκάφη τω ν αντιπάλων. Στα νερά το υ Α ρτεμισ ίου δ εν κρ ίθ η κε η ελ ευ θ ερ ία τω ν Ελλήνων, αλλά σίγουρα ά νοιξε ο δ ρ ό ­ μος για τη ν επιτυχία τη ς Σαλαμίνας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Αισχύλος: ΠΕΡΣΑΙ. (2) Ηρόδοτος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ. (3) J. Β. Bury & R. Meiggs: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Α&ήνα, 1992. (4) Ν. G. L. Hammond: A HISTORY OF GREECE TO 322 B.C., Oxford University Press, 1986. (5) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α&ηνών, Α&ήνα, 1972. (6) Παναγιώτη Κανελλόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Διον. Γιαλέλης, Α9ήνα, 1982. (7) Claude Mosse & Annie Schnapp-Gourbeillon: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Α9ήνα, 1996. (8) Γεώργιος Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Α9ήνα, 2000 .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σκηνή ε ξα ιρ ε τικ ο ύ ρ εα λ ισ μ ο ύ από Πολω νό ζω γράφ ο. Δ ίν ε ι μια πολύ κ α θ α ρ ή εικό να των Πολωνών και των Τούρκων ιππέων, όπως και μ ια ιδ έα π ερ ί το υ σκηνικού σ το οποίο δ ιεξά γ ο ν τα ν οι σ υ γκ ρ ο ύ σ εις το υ ς .

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ Β ΙΕΝΝΗΣ ΤΟ 1683 ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΕΝΑΜΙΣΥ ΑΙΩΝΑ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΚΙΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙ ΠΟΤΕ ΚΡΑΤΑΙΑΣ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ 15ου ΚΑΙ ΤΟΥ 16ου ΑΙΩΝΑ, ΑΦΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΥΤΗ Η ΥΨΗΛΗ ΠΥΛΗ ΔΕ Ν ΤΟΛΜΗΣΕ ΠΟΤΕ ΠΑΛΙ ΝΑ ΑΠΕΙΛΗΣΕΙ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ. Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΠΟΛΩΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΙΩΑΝΝΗ ΣΟΜ ΠΙΕΣΚΙ ΕΔΩΣΕ ΤΗ ΧΑΡΙΣΤΙΚΗ ΒΟΛΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΓΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ Μ ΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΒΑΘΙΑΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΠΟΥ ΔΙΗΡΚΕΣΕ ΠΑΝΩ ΔΥΟ Α ΙΩ Ν Ε Σ , ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΟΘΩΜ ΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΚΑΙ ΤΟ ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ, ΠΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥΣ ΑΙΩ ΝΕΣ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ. ΓΓ ΑΥΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ Η ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΟΡΟΣΗΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΙΣΩΣ ΛΙΤΟΤΕΡΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ Ή ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΡΑΒΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΑΛΛΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΠΤΗ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ

ΟΙ ΠΟΛΩΝΟΙ Οθωμανική Αυτοκρατορία των τελώ ν του 17ου αιώνα ήταν μια δύναμη που βρισκόταν υπό ανα­ συγκρότηση. Μ ετά το ν Σουλεϊμάν το ν Μ εγαλο­ πρεπή π αρατηρήθηκε μια πτώση του επιπέδου των δια­ δόχων το υ κι αυτό απ οτέλεσ ε μεγάλο μειονέκτημα για ένα κράτος με τόσο σ υγκεντρω τική δομή όπως το οθω­ μανικό. Μια σειρά αποτυχιών στα βόρεια σύνορα ενα­ ντίον των Αψβούργων, μια αποτυχημένη ναυμαχία με το υς Β ενετού ς μπροστά στα Δαρδανέλια και σποραδι­ κές εξεγέρ σ εις σε διάφορα σημεία ήταν σαφή δείγμα­ τα που επεσήμαιναν τις αρχές τη ς παρακμής. Το γεγο ­ νός δ εν διέφ υγε τη ς προσοχής των Οθωμανών αξιωματούχων, οι οποίοι όμως δ εν είχαν τα περιθώρια άμεσης αντίδρασης των προκατόχων τους. Ο λόγος γ ι1αυτό ή ­ τα ν ότι η αυτοκρατορία ελεγχόταν πλέον σε μεγάλο βαθμό από ομάδες που είχαν κάθε συμφέρον να στα­ ματήσουν τις ιδέες εκσυγχρονισμού και ανανέωσης ό­ τα ν α υ τές απειλούσαν τη ν ύπαρξή τους. Σ η μα ντικό τε­ ρη ομάδα ήταν οι γενίτσαροι, που αποτελούσαν πλέον ένα είδος στρατιωτικής αριστοκρατίας, σ υνδεδεμένης με διάφορες αιρέσεις και σ υντεχνίες που απαιτούσαν τη ν προσκόλληση στην ένδ οξη παράδοση. Ηταν μια πε­ ρίεργη εικόνα για τη ν Οθωμανική Αυτοκρατορία που κατά το παρελθόν υιοθετούσ ε αδίστακτα κάθε νεω τε­ ρισμό, βασιζόμενη στην απόλυτη ισχύ του σουλτάνου. Για να αντιμετω πιστεί η σοβούσα κρίση οι Οθωμανοί α­ ποφάσισαν να προαγάγουν το 1656 σε μεγάλο βεζύρη το ν Μ ω άμεθ Κιοπρουλή, έναν αλβανικής καταγωγής σκλάβο που είχε αρχίσει τη σταδιοδρομία του ως μάγει­ ρος και του οποίου οι ξεκά θ α ρ ες γεω π ολιτικές από­ ψεις αποτελούσαν έναν φάρο ελπίδας διεξόδου από τη ν κρίση. Επρόκειτο για το ν πρώτο από το υς Κιοπρουλήδ ες και έναν από το υ ς σ ημαντικότερους αναμορφω­ τέ ς τη ς αυτοκρατορίας, αφού υπό τη διοίκησή του το οθωμανικό κράτος κέρδισε κάτι από τη ν παλαιά του λάμψη και ισχύ. Οι Κιοπρουλήδες κατάφεραν να κατακτήσουν την Κρήτη το 1666, να συνάψουν συνθήκη ειρ ήνης με τη ν

Η

[S ta d t W - L L J N L i X

Η π ολιο ρκία τη ς Β ιένν η ς από το υ ς Τούρκους.

Μ ATA r T D C ^ h ^ΜV M IV λ α Ι α * /

I

r

ν ί# V

1

ΙΛ Ι

ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ 15

σε όλους το υς τομείς, με απο­ τέλεσ μα τη ν ενδυνάμωση του Περσία και να εξαπλω θούν αργά κεντρικού ελέγχου και τη ν α­ και προσεκτικά προς τη ν ουκρα­ ποκατάσταση των οικονομι­ νική ενδοχώρα μέσω μεγάλων κών σε σημείο τέτο ιο ώστε να έργων στην περιοχή του Αστραμπορούν πάλι να χρηματοδο­ χάν. Η βασική το υς πολιτική ή­ τη θ ο ύ ν μεγάλες εκσ τρα τείες ταν: επέκταση προς τη ν κεντρ ι­ Θ ω ράκιση Π ολω νού ο υ σ ά ρο υ. Χ α ρ α κ τη ρ ίζετα ι και να ναυπηγηθούν εκ νέου κή Ρωσία και σταθεροποίηση από π λη ρ ό τη τα και ε ξ α ιρ ε τικ ά πλούσια δια κόσμηση. μεγάλοι στόλοι. Η απόφαση στην κεντρική Ευρώπη και τη Δ ια κ ρ ίν ε τα ι κα& αρά η εντυπ ω σιακή κ α τα σ κ ευ ή σ τη ράχη. για τη ν εκσ τρατεία εναντίον Μεσόγειο. Η εξουσία το υς ήταν τη ς Β ιέννης π ροήλθε από το ν απόλυτη και τρ ομ ερ ή απέναντι βεζύρη Καρά Μουσταφά, έναν άνθρωπο που βρισκόταν στο περι­ στους διαφω νούντες, η δε καταγωγή το υς απ οτέλεσ ε πνοή ζωής βάλλον τη ς οικογένειας αλλά όπως αποδείχθηκε αγνοούσε το υς για τη ν Υψηλή Πύλη. Προερχόμενοι από μια καθυσ τερημένη πε­ βασικούς άξονες τη ς πολιτικής των προκατόχων του. Αυτός θ εώ ­ ριοχή τη ς αυτοκρατορίας όπου η β εν τέτα αποτελούσε (όπως και ρησε ότι ο οθω μανικός στρατός ήταν πλέον αρκετά ισχυρός για σήμερα) τρόπο ζωής, είχαν διατηρήσει το έθιμο τη ς "μπέσας", να καταλάβει τη Βιέννη, τινάζοντας στον αέρα το ν προσεκτικό του αλβανικού όρκου τιμής που είχε ως σκοπό το ν περιορισμό προγραμματισμό των Κιοπρουλήδων και επιχειρώντας να κερδί­ των αντεκδικήσεων. Οι Κιοπρουλήδες πλημμύρισαν το ν κρατικό σει τα πάντα με ένα κτύπημα. Η επακόλουθη αποτυχία στη Βιέν­ μηχανισμό με ομοφύλους τους, οι οποίοι έφ εραν μαζί το υς ένα εί­ νη σήμανε και το τέλο ς τη ς διοίκησης τη ς αυτοκρατορίας από δος πρωτόγονης αφοσίωσης και πολεμικής αρετής που έτειν ε να τη ν οικογένεια των Κιοπρουλήδων αλλά και το τέλο ς του ίδιου χαθεί τελείω ς από τη ν αυτοκρατορία. Τα κατάφεραν αρκετά καλά ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

16

Ο οθωμανικός στρατός του 15ου και του 16ου αιώνα υπήρξε αντι­ κείμενο ζήλιας για τους Ευρωπαίους παρατηρητές. Ο συνδυασμός επί­ λεκτου ιππικού και πεζικού και η δυνατότητα κατασκευής μεγάλων πο­ λιορκητικών πυροβόλων έδιναν στην Οθω μανική Αυτοκρατορία μια δύ­ ναμη συνδυασμένων όπλων την οποία η Ευρώπη δεν κατά φ ερε να φ θάσει παρά μόνο προς τα μέσα του 16ου αιώνα. Πρωτεύουσα θέσ η σε αυ­ τό τον στρατό κατείχαν οι σπαχήδες και το ιππικό των Δούλων τη ς Πύ­ λης. Οι σπαχήδες ήταν μακράν οι πιο σημαντικοί και πολυάριθμοι από τα δύο σώματα. Προέρχονταν από μικροτιμαριούχους επ αγγελματίες πολεμιστές, στους οποίους το οθω μανικό κράτος εκχωρούσε κ ά θε χρόνο κτήματα προκειμένου να συντηρηθούν και να εξοπλιστούν, αν και το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας τους προερχόταν από τη λα­ φυραγωγία στην οποία επιδίδονταν κατά τις εκσ τρα τείες. Οι Δούλοι τη ς Πύλης αποτελούοαν μέχρι την εποχή του Σουλεϊμάν του Μ εγαλο­ πρεπούς τη σωματοφυλακή του σουλτάνου. Προέρχονταν από παιδιά Βαλκάνιων ή Καυκάσιων φυλάρχων και μικροηγεμόνων και εξισορρο­ πούσαν ως ένα σημείο την εξάρτηση της Πύλης από το λιγότερο ελ εγ ­ χόμενο ιππικό των σπαχήδων. Και τα δύο σώματα ήταν παρόμοια εξο ­ πλισμένα, αν και οι Δούλοι της Πύλης λάμβαναν καλύτερης ποιότητας οπλισμό που προερχόταν από το κρατικό οπλοστάσιο. Δ ιέθ ε τα ν σ ύ νθε­ τη θωράκιση από πλάκες και αλυσιδωτό θώ ρακα, μεταλλική ασπίδα, τό ­ ξο, λόγχη, δύο (συνήθω ς) ξίφη, πολεμικό πέλεκυ ή κεφαλοθραύστη και συνήθως δύο πιστόλες. Ηταν εκπαιδευμένοι να στήνουν ενέδ ρ ες, να αψιμαχούν και, κυρίως, να επελαύνουν ορμητικά εναντίον του αντιπά­ λου. Οι Οθωμανοί ποτέ δεν υιοθέτησ αν τα κτικ ές παρόμοιες με α υτές του caracole (βολές με πιστόλι από μικρή απόσταση, χωρίς να ακολου­ θ ε ί έφοδος), διατηρώ ντας συνήθως το υ ς ιππείς τους σε εφ εδρεία μέ­ χρι τη στιγμή που ο αντίπαλος είχε εξο υ θεν ω θεί από το πυροβολικό ή τα τυφ έκια του πεζικού, οπότε μια ορμητική έφ οδος συνήθως αρκούσε για να δώσει τη νίκη. Ακόμα και στα τέλη του 17ου αιώνα οι Ευρωπαίοι αναγνώριζαν πως οι Τούρκοι είχαν καλύτερο ιππικό από το δικό τους και ο προβληματισμός έναντι της οθω μανικής στρατιω τικής μηχανής είχε συνήθως ως αντικείμενο τους σπαχήδες και όχι τους πιο διαφημι­ σμένους γενίτσαρους. Δύο ακόμη σημαντικά σώματα ιππικού ήταν οι Σέρβοι δ ελή δ ες και οι Αιγύπτιοι μαμελούκοι ιππείς, που υπηρετούσαν ως υποτελείς του σουλτάνου. Η μαχητική το υ ς αξία κατά την περίοδο που μας ενδιαφ έρει ήταν ανώτερη από αυτή των σπαχήδων, όπως ανώ­ τερα ήταν και ο μισθός και ο εξοπλισμός τους. Την εποχή της πολιορκίας της Β ιέννης οι γενίτσαροι ήταν μια σκιά του παλαιού τους μεγαλείου. Μέχρι το 1638 προέρχονταν από βαλκανι­ κούς πληθυσμούς, με τους Ελληνες, τους Βόσνιους και τους Αλβανούς να παρέχουν τη μερίδα του λέοντος, αλλά από αυτή τη χρονολογία και μετά το δικαίωμα συμμετοχής στο σώμα έγινε ουσιαστικά κληρονομικό για το υ ς απογόνους τους ή για μέλη άλλων συντεχνιών των πόλεων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης. Χρωστούσαν την επιτυχία τους στη σι­ δερένια πειθαρχία τους, στους πυκνούς σχηματισμούς τους, καθώς και στα αρκεβούζιά τους, που είχαν συντρίψει το ξακουστό μαγυάρικο και το ακόμα πιο ξακουστό μαμελουκικό ιππικό το 1526 και το 1517 αντί­ στοιχα. Τέτοιοι σχηματισμοί καλοεκπαιδευμένου πεζικού ήταν σπάνιοι στην Ευρώπη των αρχών του 16ου αιώνα, στην οποία κυριαρχούσαν οι μισθοφορικοί στρατοί από τη Γερμανία και την Ελβετία. Μ ετά, όμως, από τα μέσα του 16ου αιώνα οι γενίτσαροι άρχισαν να παρακμάζουν και μέχρι την περίοδο τη ς πολιορκίας της Β ιέννης είχαν μεταπέσει σε έναν αξιόπιστο μεν, αλλά συνηθισμένο από κ ά θ ε άλλη άποψη στρατιωτικό σχηματισμό. Η μετατροπή το υ ς σε μια συντεχνία σ υνδεδεμένη με τους δερβίσηδες, τους μπεκτασήδες και άλλα κρυφοσιιτικά τάγματα που κή­ ρυσσαν ότι η νίκη στον πόλεμο είναι θέλημ α θ εο ύ , είχε ενσπείρει τ έ ­ τοιο δογματισμό στις τά ξεις τους ώστε να μη μπορέσουν ποτέ να εκ­ συγχρονιστούν σύμφωνα με τις ανάγκες τις εποχής. Π οτέ δ εν απέκτη­ σαν συνοδεία σαρισσοφόρων, γΓ αυτό σπανίως ήταν ικανοί να αντέξουν την έφοδο του δυτικοευρωπαϊκού πεζικού ή του ανατολικοευρωπαΐκού ιππικού. Εξίσου σημαντικό πεζικό για την εποχή που εξετά ζο υ μ ε ήταν οι ντου φ εξήδ ες, που προέρχονταν από ελ εύ θ ερ ο υ ς πολίτες της α υτο­ κρατορίας και κυρίως από τις πολιτοφυλακές των πόλεων ή των πληθυ­ σμών των Βαλκανίων. Εχοντας αποκλειστεί πλέον από το σώμα των γε­ νιτσάρων οι ορεσίβιοι Βαλκάνιοι και οι πολιτοφύλακες υπηρετούσαν στον οθω μανικό στρατό ως μισθοφόροι, χωρίς ωστόσο να διακριθούν ι­ διαίτερα στα πεδία των μαχών της εποχής. Το πιο τρομακτικό μέρος του οθωμανικού πεζικού ήταν αναντίρρητα οι άτακτοι βαζιβουζούκοι, ένα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο θω μ α ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς . Από δ εξιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά σπαχής, Δ ο ύ λ ο ς τη ς Π ύ λη ς, α ξιω μ α το ύ χ ο ς, σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς, μ α μ ελ ο ύ κ ο ς . Κ άτω σ ειρ ά : α ν α το λ ίτη ς το ξ ό τη ς , α ξιω μ α το ύ χο ς, α ξιω μ α τικ ό ς τω ν γενίτσαρω ν, γενίτσ α ρ ο ς, π υ ρ ο β ο λη τή ς. πολυφυλετικό σ υνονθύλευμα τυχοδιωκτών, εγκληματιών και πεινασμένων που δ εν έπαιρναν μισθό, αλλά εξαρτούσαν την επιβίωσή τους από τη λεηλασία. Σ τις τά ξεις το υ ς υπήρχαν άνθρωποι από κ ά θ ε φυλή και τά­ ξη τη ς αυτοκρατορίας και στην ηγεσία τους μπορούσε να βρει κάποιος Υαζήδες "αγίους", φυλάρχους και αρχηγούς συμμοριών, τους οποίους ένωνε η προοπτική των λάφυρων και του βιασμού. Οι περισσότερες α­ κρότητες που έχουν απ οδοθεί σε τουρκικούς στρατούς ανά τους αιώ­ νες διαπράχθηκαν από α υ τές τις ορδές (καταγράφονται ως και τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο του 1877), τις οποίες οι σουλτάνοι ήταν υποχρεω­ μένοι να α νεχθούν για να μη χρειαστεί να καταστείλουν τις εγκληματι­ κές ο ρ έξεις τους. Το αντίστοιχο των βαζιβουζούκων στο ιππικό αποτελούσαν οι Τάταροι ιππείς από το Χανάτο της Κριμαίας. Ω ς υποτελές στους Ο θω μανούς αυτό το εν πολλοίς ληστρικό κρατίδιο ήταν μεγάλος πονοκέφαλος για τους Πολωνούς, τους Μοσχοβίτες και τους Κοζάκους και στα τέλη του 17ου αιώνα παρείχε το πιο αποτελεσματικό ελαφρύ ιπ­ πικό στους τουρκικούς στρατούς. Η αγριότητα των Τατάρων ήταν αντί­ στοιχη μόνο τη ς φτώχειας τους. Υπάρχουν μαρτυρίες του 17ου αιώνα που αναφ έρουν ότι μόνο ένας στους δέκα δ ιέ θ ε τ ε τόξο, ενώ οι υπόλοι­ ποι ήταν οπλισμένοι με ρόπαλα από ξύλο και οστά ζώων! Το οθωμανικό πυροβολικό της εποχής ήταν ήδη ένας αναχρονι­ σμός. Μ ε εξαίρεση έναν αριθμό πυροδόλων εκστρατείας, τα όπλα των Οθωμανών ήταν πολύ βαριά για να μ ετα φ ερ θο ύ ν μακριά, οπότε οι Τούρκοι συνήθιζαν ακόμα να μετα φ έρο υν σε μεγάλη απόσταση τις πρώτες ύλες και να κατασκευάζουν τις κάννες επιτόπου. Για να μπορέ­ σει το τουρκικό πυροβολικό να ακολουθήσει τον στρατό στην πολιορ­ κία τη ς Β ιέννης, αναγκάστηκε να αφήσει πίσω του σχεδόν όλα τα μεγά­ λα πυροβόλα και τους όλμους, αρκούμενο σε μερικές δ εκά δ ες μέσα πυροβόλα, τα οποία ουσιαστικά διεδραμάτιοαν δ ευτερ εύ ο ντα ρόλο. Η κύρια προσπάθεια εναντίον της πόλης έγινε από το μηχανικό των Ο θω ­ μανών, ένα όπλο στο οποίο είχαν ακόμα κάποια υπεροχή. Πριν από την εκστρατεία οι Τούρκοι συγκέντρωσαν ειδικούς απ' όλη την α υτοκρατο­ ρία, γνωρίζοντας ότι θ α έπρεπε να τελειώ νουν γρήγορα με τις οχυρώ­ σεις της πόλης πριν τους προλάβει ο χειμώνας. Οι υπονομευτικές τα­ κτικές τους αποδείχθηκαν πολύ απ οτελεσματικές και η πόλη θα είχε πέσει αν δεν εμφανίζονταν κυριολεκτικά την τελευ τα ία στιγμή οι ενι­ σχύσεις. Ειδικά η τακτική τη ς υπονόμευσης των οχυρώσεων με νάρκες και εκρηκτικά οδήγησε στην κατάρρευση μεγάλου μέρους των τειχών. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπορούσε κατά καιρούς να συγκεντρώνει τεράστιους στρατούς, οι οποίοι κατά την εκστρατεία του 1683 έφ θα σαν τις 200.000 άνδρες. Αυτοί οι μεγάλοι α ριθμοί είχαν το αντίτιμό τους τόσο στη χαμηλότερη ποιότητα του στρατού σε σχέση με τους παλαιότερ ου ς, όσο και στις α υξημένες ανάγκες επ ιμελητείας αφού τα βόρεια και τα ανατολικά Βαλκάνια ήταν τόσο κατεστραμμένα από τους συνε­ χείς πολέμους ώστε να μη μπορούν να συντηρήσουν τόσο μεγάλους στρατούς. Ακριβώς α υτές τις αδυναμίες της τουρκικής επ ιμελητείας εκμ ετα λλ εύ θη κ α ν με τον καλύτερο τρόπο οι Αψβούργοι στην κεντρική Ευρώπη. Οι μικρές αλλά διάσπαρτες οχυρώσεις που τις υπερασπίζο­ νταν επ αγγελματίες στρατιώ τες, οδηγούσαν γρήγορα τους τουρκικούς στρατούς στα όρια της εξάντλησης, στρέφ οντας το πλεονέκτημα των Τούρκων εναντίον τους. Πράγματι, αν σ κεφ θούμε τις ποσότητες τρο­ φών και ζωοτροφών που θα κατανάλωνε καθημερινά ένας τέτο ιο ς α­ ριθμός ανδρών, μπορούμε να φανταστούμε και την καταστροφή που θ α τον έβρισκε όταν σ τερείτο αυτά τα τρόφιμα.

'»»»»,»> *%»»·* *

Ο Υ Κ Ρ Α Ν ΙΑ

Βιέν ν ι Μ Ο Λ Δ Α Β ΙΑ

Τ Ρ Α Ν Σ Υ Λ Β Α Ν ΙΑ '

Β Λ Α Χ ΙΑ

□

Τουρκικά εδάφη

f== i Πολωνικά εδάφη 1676 Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Α Υ ΤΟ ΚΡΑ Τ Ο Ρ ΙΑ

Θωράκιση Π α λ τσ έν ο υ Κ οζά κου. Η ε ξά ρ τη σ η είναι κ α θ α ρ ά α να το λικ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς , εμφ ανώ ς επ η ρ εα σ μ έν η από το υ ρ κ ο μ α ν ικ ές ή α κόμα και ιρ α νικ ές α λυ σ ιδ ω τές θω ρ α κ ίσ εις.

του Καρά Μουσταφά, που στραγγαλίστηκε από το υς γενίτσ αρους στην Κωνσταντινού­ πολη. Το πολωνικό βασίλειο του 17ου αιώνα ή­ ταν ένα από τα ισχυρότερα κράτη τη ς επο­ χής, έχοντας πίσω του πάνω από ενάμισυ αιώ­ να επιτυχημένω ν πολέμων με Τατάρους, Ρώ­ σους, Σουηδούς, Κοζάκους και Γερμανούς. Η Πολωνία ήταν εκείνη την εποχή μια συνομο­ σπονδία πόλεων και φεουδαρχικώ ν η γεμ ο ­ νιών, όπου ο βασιλιάς εκλεγότα ν από μια Δί­ αιτα παρόμοια με τη γερμανική και σπανίως υπήρχε απ οτελεσ ματικός κεντρικός έλεγχος. Με το 10% του πληθυσμού να κατέχει κάποιο τίτλο ευγένειας(Ι), η διάχυτη αντιπάθεια προς οποιαδήποτε συγκεντρω τική εξουσία είχε ο­ δηγήσει τη χώρα σε αρκετά δεινά, με σημα­ ν τικό τερ ο εκείνο που π ροήλθε από τη βραχυ­ χρόνια σουηδική κατάκτηση (για έναν χρόνο) το 1655. Το βασίλειο ήταν το τρ ίτο σε πληθυ­ σμό στην Ευρώπη και το μεγαλύτερο σε μ έγε­ θος αφού έφ θ α νε μέχρι το Κίεβο, το Βίλνους και τη ν Τρανσυλβανία, χωρίς όμως αυτό να μπορεί να εκφρασ τεί σε μόνιμες κατακτήσεις σε καμία από α υτές τις περιοχές λόγω των συνεχών έριδων και πολέμων. Παρόλα αυτά η συνεχής τριβή με τόσο διαφ ορετικούς αντι­ πάλους, όπως ήταν οι Σουηδοί και οι Τάταροι, είχε οδηγήσει στη δημιουργία ενός μοναδι­ κού στρατιωτικού μοντέλου που αποδείχθη­ κε ικανό να α ν τεπ εξέλ θ ει στις προκλήσεις μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα. Η απώλεια της ανεξαρτησίας τη ς Πολωνίας και η ενσωμάτωσή τη ς στο Βασίλειο τη ς Σαξωνίας δεν π ροήλθε από κάποια μεγάλη στρατιωτική ή τ­ τα, αλλά από τη διχόνοια και τη ν έλλειψ η ε­ θνικής στρατηγικής από το υς Πολωνούς ευγενείς. Τον προηγούμενο ενάμισυ αιώνα η Πολωνία είχε καταφ έρει να αντιμετωπίσει το υς Σουηδούς (με εξαίρεση το 1655), να κα­ ταβάλει σε μεγάλο βαθμό το υς Κοζάκους, να

Αυστριακά εδάφη 1j

Αυστριακά ΕΛΛΑΔΑ Βενετικ ά εδάφη 1666 Βενετικ ά εδάφη 1686

περιορίσει τις επιδρομές των Τατάρων, να κρατήσει το υς Τούρκους στις θέσ εις τους και, ακόμη, να καταλάβει επί έναν χρόνο τη Μόσχα τοπ οθετώ ντας Πολωνό τσάρο. Ομως α υ τές οι επ ιτυχίες ήταν αποσπασματικές διό­ τι στην Πολωνία π οτέ δεν εμφ ανίσ τηκε μια μορφή τόσο απόλυτα δεσποτική όσο εκείνη του Ιβάν του Τρομερού ή του Μεγάλου Πέ­ τρου, που να μπορέσει να υπονομεύσει ου­ σιαστικά τα προνόμια των ευγενώ ν προς ό φ ε­ λος ενός κεντρικού ελέγχου. Α υτός ήταν και ο κύριος λόγος για το ν οποίο η Ρωσία και όχι η Πολωνία αναδείχθηκε ως κυρίαρχη δύναμη των Σλάβων. Η Πολωνία π αρέμεινε ένα ομο­

σπονδιακό κράτος, όπου οι ισχυρές πόλεις (που ή τα ν πολύ πιο π ροηγμένες από τις ρωσι­ κές και συγκρίνονταν με τις καλύτερες ευρω­ παϊκές) διαφύλασσαν τη ν ανεξαρτησία το υς ως κόρη οφθαλμού και οι Λιθουανοί η γεμό ­ νες μπορούσαν να παρατάξουν στρατούς συ­ γκρίσιμους με αυτούς που δ ιέ θ ε τε ο βασι­ λιάς. Παρά τις π ολιτικές αδυναμίες τη ς η Πο­ λωνία μπορούσε να εμπ ισ τεύεται το ν στρατό τη ς και ειδικά το ιππικό της, που κατάφερνε σχεδόν πάντα να αποκρούει το υς εισβολείς. Οσο η Γερμανία βρισκόταν υπό καθεστώς συ­ νεχούς εμφυλίου κατά το ν Τριακονταετή Πό­ λεμο, οι Πολωνοί είχαν εξασφαλισμένο το δυ-

17

Σ τυ λ ιζ α ρ ισ μ έν η άποψη μονά δα ς ουσάρω ν σε π αρέλαση. Η ο μ ο ιο μ ο ρ φ ία που υπ άρχει στα λά βαρα κ ά θ ε σ ειρ ά ς υπ ο δ εικ νύ ει και τη ν τά ξη μ ε την οποία εμ π λέκ ο ντα ν α υ το ί οι ιππείς. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ Η αψβουργική οικογένεια εκείνη την εποχή είχε χωριστεί σε δύο κλάδους: τον "ισπανικό", που περιελάμβανε την Ισπανία, τις μεσογεια­ κές κτήσεις και τις Κάτω Χώρες, και τον "αυτοκρατορικό", ο οποίος κυβερνούσε τις α ψ βουργικές κτήσεις στη Γερμανία και στην Αυστρία. Αν και η οικονομική ισχύς αυτών δ εν έφ θ α ν ε εκείνη του π αρελθόντος, μπορούσαν πάντα να εξοπλίζουν μεγάλους μισ θοφ ορικούς στρατούς και στόλους, αντλούσαν δ ε ηγήτορες από τις πιο π ροηγμένες πολεμι­ κά χώρες της εποχής. Το βαρύ ιππικό το υ ς ήταν θω ρακισμένο με θώ ­ ρακα τριών τετάρτω ν, πιστόλες και ξίφη, ενώ τα άλογα ήταν τη ς καλύ­ τερ η ς δυνατής ποιότητας. Παρόλα αυτά η τακτική του caraco le είχε μ ετα τρ έψ ει το βαρύ ιππικό, για το οποίο κάποτε ήταν περήφανοι οι Δυ­ τικοί, σε παρία του πεδίου της μάχης. Η τα κτική αυτή επ έβαλλε την κί­ νηση ιίεριίπευση γύρω από το αντίπαλο πεζικό και τη βολή από από­ σταση με πιστόλες. Αυτή η τακτική είχε α ναπ τυχθεί ως α ντίδοτο στη σάρισσα, η οποία κυριαρχούσε στη Δύση και στους μισ θοφορικούς στρατούς, αφού κανένα άλογο δ εν ήταν δ ια τεθειμ έν ο να πέσει οικειοθελώ ς πάνω στο δάσος από μακριές λόγχες που παρουσίαζαν τα συ­ γκροτήματα των σαρισσοφόρων. Μ ε αυτόν όμως τον τρόπο ουσιαστικά αφοπλιζόταν το ιππικό, αφού οι π ιστόλες τη ς εποχής ήταν πρωτόγονα όπλα, εντελώ ς αναποτελεσματικά σε αποστάσεις άνω των δέκα μέ­ τρων. Την ίδια στιγμή οι ιππείς γίνονταν εύκολος στόχος για το υ ς αρκεβουζιοφόρους των μισθοφόρων, οι οποίοι απλώς έβαλλαν μέσα στις μάζες των αλόγων προκαλώντας φ ο β ερ ές απώλειες. Πολύ πιο χρήσιμο ιππικό παρείχαν οι μ εθορια κο ί πληθυσμοί των Κροατών, των Ούγγρων και των Βόσνιων, σι οποίοι πολεμούσαν ως έφιππο πεζικό, το οποίο ό­ μως επ έλαυνε ευκαιριακά εναντίον αποδιοργανωμένων αντιπάλων. Το μισθοφορικό πεζικό των Αψβούργων ήταν εξα ιρ ετικό . Αντλώ­ ντα ς προσωπικό από π εριοχές όπως η Ιταλία, οι Κάτω Χώρες, η Γερμα­ νία και η Ισπανία, είχε στη δ ιάθεσ ή του τις πιο εξελ ιγ μ έν ες π ολεμικές τα κτικ ές και τον καλύτερο οπλισμό τη ς εποχής. Βασικό όπλο στα τέλη του 17ου αιώνα ήταν το αρκεβούζιο ή, σ υνηθέσ τερα, το μουσκέτο και η σάρισσα, η οποία είχε χάσει αρκετά σε μ έγ εθ ο ς σε σχέση με τα υπο­ δ είγματα έναν αιώνα πριν και πλησίαζε πλέον τα τέσσερα μέτρα . Η σταδιακή τελειοπ οίηση των πυροβόλων είχε ελαττώ σει την εξάρτηση του πεζικού από τις σάρισσες, οι οποίες όμως παρέμεναν το βασικό ό­ πλο εναντίον του ιππικού. Οπως και παλαιότερα, οι σάρισσες δημιουρ­ γούσαν ένα τείχος στις π λευρές του οποίου τάσσονταν μαζικά οι μουσκετοφόροι. Την εποχή της εκσ τρα τεία ς τη ς Β ιέννης οι πεζοί ήταν συ­ νήθω ς αθω ράκιστοι, αφού η απόδοση των πυροβόλων όπλων ήταν πλέον τέτο ια ώστε αυτά να μπορούν να διαπεράσουν κ ά θε ελαφ ρύ θώ ­ ρακα πεζικού, ενώ ως δ ευ τερ εύ ο ν όπλο έφ ερ α ν ίσιο ξίφ ος και μαχαίρι μάχης. Το μεγα λύτερο, όμως, όπλο αυτών των σχηματισμών ήταν η συ­ νοχή το υ ς και η αντοχή των ανδρών στο απάνθρωπο πεδίο μάχης της εποχής. Οι πεζοί είχαν πλέον συναίσθηση τη ς δύναμής το υ ς αλλά και του γεγονότος ότι αυτή οφειλόταν στον συνασπισμό το υ ς και προσπα­ θούσ αν με κ ά θ ε θυσία να διατηρούν το υ ς σχηματισμούς, αφού στην α ν τίθ ετη περίπτωση γνώριζαν ότι θ α εξοντώ νονταν μέχρις ενός. Στα

τικό σύνορο ή, τουλάχιστον, μπορούσαν να νικούν το υς γερμανικούς στρατούς που κατά καιρούς τολμούσαν να επιτεθούν.

Η Μ ΑΧΗ Ο Πολωνός βασιλιάς (1674-1696) Ιωάννης Σομπιέσκι παραμένει ακόμα ο κατά τεκμήριο μεγαλύτερος Πολωνός στρατηγός όλων των εποχών, ένας από τους καλύτερους μονάρ­ χες τη ς περιόδου του και ένας από το υ ς λί­ γους Πολωνούς η γεμό νες που μπορούσε να καυχηθεί ότι ήλεγχε πραγματικά τη ν πολωνολιθουανική συνομοσπονδία. Ηταν ο βασικός "αρχιτέκτονας" τη ς οθωμανικής συντριβής, αφού ο ίδιος κατάρτισε το σχέδιο μάχης και δικά του ήταν τα σ τρατεύματα που έκριναν τη μάχη. Πριν ακόμα εκ λ εγ εί βασιλιάς τη ς Πο­ λωνίας είχε απ οδείξει τις ικανότητές του ενα­ ντίον των Τούρκων, όταν το 1673 κατέλαβε το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ψ β ο ύ ρ γο ι σ τρ α τιώ τες . Από δ ε ξ ιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά δραγώ νος, βα ρ ύς δραγώ νος, α ξιω μ α τικ ό ς το υ ιππικού, σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς, Θ ω ρα κοφ όρο ς ιπ πέας. Κάτω σ ειρ ά : γ ρ εν α δ ιέρ ο ς, μ ο υ σ κ ετο φ ό ρ ο ς , α ξιω μ α τικ ό ς , π υ ρ ο β ο λη τή ς.

χέρια επιδέξιω ν στρατηγών τέτο ιο ι σχηματισμοί απ οδείχθηκαν εξα ιρ ε­ τικοί. Το πυροβολικό των Αψβούργων ήταν απλώς ικανοποιητικό με τα δ εδομένα τη ς εποχής, αλλά σαφώς πιο σύγχρονο από το οθωμανικό, ειδικά στα μέσα πυροβόλα. Τα δυτικά πυροβόλα ήταν κατά τεκμήριο ε­ λαφ ρύτερα και με μεγαλύτερο β ελη νεκές από τα τουρκικά, μειονεκτώ ντας μόνο στο μπαρούτι (πυρίτιδα), το οποίο έβ γα ζε μαύρο πυκνό κα­ πνό, α ν τίθ ετα από το τουρκικό που έβ γα ζε λευκό καπνό ο οποίος δεν εμπόδιζε τη σκόπευση. Ομως για το υ ς Δυτικούς το πυροβόλο ήταν πλέον ουσιαστικό συστατικό ενός σύγχρονου στρατού, με παρόμοια κινητικότητα με το πεζικό και πυροβολητές κατά τεκμήριο καλύτερους από το υ ς Ο θω μανούς. Τα ορειχάλκινα πυροβόλα τη ς εποχής θα παρέ­ μεναν αναλλοίωτα μέχρι περίπου την εποχή της Γαλλικής Επανάστα­ σης, απ οδεικνύοντας έτσι την προχωρημένη το υ ς σχεδίαση. Κατά τη διάρκεια τη ς πολιορκίας της Β ιέννης το πυροβολικό των Αψβούργων δ εν διακρίθηκε, επειδή δ εν μπορούσε να απ οτρέψ ει τους Ο θω μανούς από το να προσεγγίσουν τα τείχη μετά από αλλεπ άλληλες υπονομεύ­ σεις. Το ίδιο το οχυρό τη ς Β ιέννης ήταν ένα φρούριο ασ τεροειδούς σχήματος, κατασκευασμένο σύμφωνα με τις αρχές του Βωμπάν αλλά κακοσυντηρημένο και ελλιπώς επανδρωμένο. Ιδ ιαίτερο ρόλο στην υ­ περάσπιση των οχυρώσεων διεδραμάτισαν οι κάτοικοι της πόλης, οι ο­ ποίοι εξοπλίστηκαν και συμμετείχαν ενεργά στη μάχη, τρομαγμένοι από τη μοίρα που τους π ερίμενε στα χέρια των άτακτω ν Τούρκων οι ο­ ποίοι είχαν ερημώσει τα περίχωρα. Σ ε κ ά θ ε περίπτωση οι Αψβούργοι ήταν πλημμελώς π ροετοιμασμέ­ νοι για έναν τόσο σοβαρό κίνδυνο, αντιμετω πίζοντας σοβαρά οικονο­ μικά προβλήματα, τη γαλλική απειλή στις Κάτω Χώ ρες και τις ατέλειω ­ τες δολοπλοκίες στη Γερμανία.

φρούριο του Τσοσίμ στη Μολδαβία καταστρέφοντας ένα οθωμανικό στράτευμα 30.000 αν­ δρών. Οι Τάταροι τού είχαν δώσει τη ν προσω­ νυμία “Η Πληγή", όταν μετά από μια εκπ ληκτι­ κή επιδρομή στη νότια Ουκρανία, το 1672, κά­ λυψε με 4.000 ιππείς του απόσταση 450 χιλιο­ μέτρω ν σε εννέα ημέρες, σκοτώνοντας 20.000 Τάταρους πολεμιστές και α π ελευ θε­ ρώνοντας 45.000 χριστιανούς αιχμαλώτους. Ηδη από το 1682 ο Σομπιέσκι ήταν σίγου­ ρος για μια νέα οθωμανική επίθεση, αλλά δεν μπορούσε να γνωρίζει αν ο στόχος θα ήταν η αψβουργική Βιέννη ή η πολωνική Κρακοβία. Με δική του, λοιπόν, πρωτοβουλία και μεσο­ λάβηση του πάπα υπογράφηκε ένα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας μ ετα ξύ τω ν Αυστριακών και των Πολωνών, σύμφωνα με το οποίο οι Αψβούργοι θα συγκέντρω ναν στρατό 60.000 ανδρών για να συνδράμουν τη ν Κρακοβία, ενώ οι Πολωνοί θα συγκέντρω ναν 40.000 για

να βοηθήσουν τη Βιέννη. Οταν εμφανίστη­ καν οι Τούρκοι έξω από τη Βιέννη στις 14 Ιου­ λίου, ο Σομπιέσκι βρισκόταν ήδη στο τέλος τη ς προετοιμασίας του στρατού του. Ταυτό­ χρονα συγκεντρω νόταν στη νότια Γερμανία έ ­ νας εξίσου μεγάλος αυτοκρατορικός στρα­ τό ς υπό τη ν ηγεσία του Καρόλου τη ς Λωραίνης. Συνολικά έναντι των 150.000 περίπου Ο­ θωμανών οι Πολωνοί και ο αψβουργικός στρατός που τέ θ η κ ε στη διάθεση του Σομπιέσκι παρέτασσαν 75.000 στρατιώ τες, από το υς οποίους 27.000 ήταν Πολωνοί, 18.000 αυτοκρατορικοί (από τα γερμανικά βασίλεια) και 30.000 Αυστριακοί. Οι ιππείς αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του πολωνικού στρατού και μ ετα ξύ αυτών υπήρχαν περίπου 4.000 ου­ σάροι. Οι Οθωμανοί είχαν αρχίσει τη συστηματι­ κή πολιορκία στα τέλη Ιουλίου και μέχρι το ν Σεπτέμβριο συνέχιζαν αργά αλλά μεθοδικά

Β α ρ ύ ς δραγώ νος ή α ξιω μ α τικ ό ς των δραγώ νω ν (αναπαράσταση από πολωνικό σ ύλλογο).

τη ν καταστροφή των οχυρώσεων τη ς Β ιέν­ νης. Μη δ ια θ έτοντα ς τα απαραίτητα μεγάλα πολιορκητικά πυροβόλα κατέφ υγαν στη λύση τη ς υπονόμευσης, έναντι τη ς οποίας οι υπε­ ρασπιστές του φρουρίου φάνηκαν απροετοί­ μαστοι. Ειδικά οι ανθυπονομεύσεις στις οποί­ ες κα τέφ ευγα ν αποδείχθηκαν περισσότερο καταστροφικές από τις το υρ κικές υπονομεύ­ σεις. Ο λόγος γΓ αυτό ήταν μάλλον πως οι Ο­ θωμανοί μηχανικοί άνοιγαν μεγάλες σήραγ­ γες που κατέληγαν σε αληθινές υπόγειες σπηλιές κάτω από τα τείχη, με αποτέλεσμα ό­ ταν προσπαθούσαν οι Βιεννέζοι να τις υπονο­ μεύσουν να καταρρέει ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι του εδάφ ους και των τειχών. Οι Τούρ­ κοι γέμιζαν αυτά τα τεράσ τια λαγούμια με ε ­ κρηκτικά και τρ ο μ ερ ές εκρ ή ξεις γκρέμιζαν τα τείχη και απέλπιζαν το υ ς υπερασπιστές τη ς πόλης. Οταν η πολιορκία σταμάτησε και ο Αψβούργος αυτοκράτορας Λεοπόλδος επι­ θεώ ρησε τα σημεία, εντυπωσιάστηκε από τη μ έθοδο κατασκευής και τη ν κλίμακα αυτών των σηράγγων. Μ έχρι τις 12 Σεπτεμβρίου, ο­ π ότε εμφ ανίσ τηκε ο συμμαχικός στρατός, οι οχυρώσεις τη ς πόλης είχαν πρακτικά περιο­ ριστεί στο τελευ τα ίο τείχος, το οποίο είχε ε ­ πίσης υπονομευθεί με μεγάλες π οσ ότητες ε ­ κρηκτικών. Η άλωση τη ς πόλης είχε προγραμ­ ματιστεί για τις πρώ τες ώρες τη ς 14ης Σ ε­ πτεμβρίου. Ο Σομπιέσκι είχε φθάσει ακριβώς στην ώρα. Ο Καρά Μουσταφάς γνώριζε για τη ν προσέγγιση το υ συμμαχικού στρατού αλ­ λά φαίνεται ό τι υποτίμησε τόσο τη ν κινητικό­ τητα, όσο και το υ ς αριθμούς του. Ο λες οι πη­ γ ές συμφωνούν στο ό τι οι Οθωμανοί δ εν αιφνιδιάστηκαν. Απλώς δεν είχαν λάβει τις κα­ τά λληλες θ έσ εις μάχης. Κρατούσαν σφιγμέ­ νη τη θηλιά γύρω από τη Βιέννη αγνοώντας το ν συμμαχικό στρατό που πλησίαζε. Ο Κάρολος τη ς Λωραίνης, διοικητής των αψβουργικών και γερμανικώ ν δυνάμεων, είχε παραχωρήσει εθελο ντικά τη ν αρχιστρατηγία στον Σομπιέσκι, αφού η εμπειρία του ενα­ ντίον των Τούρκων ήταν σαφώς μεγαλύτερη. Παράλληλα με αυτή τη ν κίνηση έδιω χνε από επάνω του τη ν ευθ ύνη για οποιαδήποτε πι­ θανή αποτυχία. Ο Σομπιέσκι από τη ν πλευρά

του δεν φαίνεται να αμφέβαλλε καθόλου για τη ν έκβαση τη ς μάχης. Επιτέλους είχε μπρο­ στά του ολόκληρο το ν οθωμανικό στρατό και, κυρίως, είχε στη διάθεσή του τα μέσα να το ν καταστρέφει. Το σχέδιο μάχης του ήταν απλό αλλά απαιτούσε καλό συντονισμό, το ν οποίο φαίνεται ότι πέτυχαν οι επ αγγελματίες στρα­ τηγοί που οδηγούσαν τα συμμαχικά σ τρα τεύ­ ματα. Οι χριστιανοί εμφανίστηκαν από τα υψώ­ ματα γύρω από τη Βιέννη τα ξημερώ ματα τη ς 12ης Σεπτεμβρίου 1683. Στο δ εξιό τη ς παρά­ τα ξή ς το υς βρίσκονταν οι Αυστριακοί στρα­ τιώ τες, στο κέντρο οι Γερμανοί και αριστερά ο Σομπιέσκι με το υς Πολωνούς του. Την κυ­ ρίως επίθεση ξεκίνησαν οι Αυστριακοί, που άρχισαν να κατεβαίνουν πυροβολώντας από τις πλαγιές, για να ακολουθήσουν οι Γερμα­ νοί στο κέντρο. Η μάχη ουσιαστικά διεξήχθη μέσα στο αχανές τουρκικό στρατόπεδο που περικύκλω νε τη Βιέννη. Απέναντι στην πρώ­ τη επίθεση οι γενίτσαροι τα πήγαν αρκετά καλά. Οι μαρτυρίες περιγράφουν πολύωρη α­ νταλλαγή πυροβολισμών και χειροβομβίδων, με το υ ς Τούρκους να υποχωρούν ελαφρά αλ­ λά χωρίς να παραχωρούν σημαντικό έδαφος ή να δείχνουν σημάδια πανικού. Η τεράστια μάζα του οθωμανικού πεζικού και η πειθαρ­ χία των γενίτσαρων επ έτρεψ αν τη συγκράτη­ ση των αψβουργικών δυνάμεων για περισσό­ τε ρ ε ς από έ ξι ώρες. Στο μεταξύ, ενώ ολοένα περισσότεροι Τούρκοι κα τευθύνονταν από το στρατόπεδο προς τη ν πλευρά τη ς σύ­ γκρουσης, οι Πολωνοί είχαν αρχίσει να εμφ α­ νίζονται από τα υψώματα στο δ εξιό του το υ ρ ­ κικού στρατοπέδου. Επί άλλες δύο ώρες οι Τούρκοι ά ντεξα ν στις συνδυασμένες διμέτωπες επιθέσ εις τω ν Αψβούργων και του πολω­ νικού πεζικού, που είχαν εισ έλθ ει πλέον για τα καλά στο τουρκικό στρατόπεδο. Στις 16.30 περίπου ο Σομπιέσκι ενέπ λεξε και το υ ς ουσά­ ρους του στη μάχη, ενώ η φρουρά τη ς Βιέν­ νης επιχείρησε έξο δ ο στα μετόπισθεν των Τούρκων. Σύμφωνα με όλους το υς αυτόπ τες μ άρτυρες η επέλαση του πολωνικού ιππικού στο δ εξιό τη ς τουρκικής παράταξης έκρινε τη μάχη. Οι ουσάροι παρέσυραν το υς Τούρ­ κους σ τρατιώ τες που βρέθηκαν μπροστά το υς και κα τευθύνθηκα ν με όλη το υς τη ν ορ­ μή στο κέντρο του τουρκικού στρατοπέδου. Σε λίγο ο Πολωνός βασιλιάς βρισκόταν στη σκηνή του μεγάλου βεζύρη, ενώ γύρω του ο οθω μανικός στρατός διαλυόταν. Οι νικητές, εξα ντλημ ένοι από τη μακρινή πορεία και τη δωδεκάωρη σχεδόν μάχη, δεν είχαν τη δύναμη να προβούν σε μακρινή κα­ ταδίωξη, που θα είχε προκαλέσει το ν αφανισμό του τουρκικού στρατού. Η λεία που άφη­ σαν πίσω το υ ς οι Οθωμανοί ήταν τόσο μεγά­ λη ώστε λ έγετα ι ό τι μόνο οι αψ βουργικές δυ­ νάμεις γέμισαν με το μερίδιό το υς 8.000 κά­ ρα! Μ έρος τη ς λείας ήταν και το θησαυροφυ­ λάκιο για τις πληρωμές τη ς τεράστιας στρατιάς, αλλά δ εν γνω ρίζουμε τι περιείχε διότι οι Αψβούργοι θεώρησαν κρατικό μυστι­ κό το ύψος του ποσού που κατασχέθηκε. Παρόλα αυτά η τουρκική στρατιά δ εν εί­ χε πει ακόμα τη ν τελευ τα ία τη ς λέξη. Κατά τη ν καταδίωξη των επομένων ημερώ ν ένα πο-

Π α λ τσ έν ο ς κο ζά κο ς. Π ρ ό κ ειτα ι εμψ ανώ ς για α ρχη γό φ υ λ ή ς ή δ ιο ικ η τή μ ο ν ά δ α ς, κα&ώς ο εξο π λ ισ μ ό ς το υ είν α ι ιδ ια ίτε ρ α πλούσιος για τέ τ ο ιο υ είδ ο υ ς ιππέα.

λωνικό απόσπασμα με το ν Σομπιέσκι επικε­ φαλής ή λθ ε σε σύγκρουση με ένα πολύ μεγα­ λύτερο σώμα Τούρκων σπαχήδων στο Παρκάνυ, που λίγο έλειψ ε να στοιχίσει τη ζωή του Σομπιέσκι. Ο Καρά Μουσταφάς είχε καταφ έ­ ρει να διατηρήσει επαφή με μερ ικές μονάδες και να επαναφέρει κάποια στοιχειώδη τάξη στον στρατό του. Μάλιστα δ ιέτα ξε το ν στραγγαλισμό του διοικητή τη ς μονάδας που είχε υποχωρήσει πρώτη στο πεδίο τη ς μάχης και άρχισε να σ υγκεντρώ νει γύρω του τα υπο­ λείμμα τα του ιππικού του. Γρήγορα οι Πολω­ νοί επικέντρωσαν τη ν προσοχή το υς σε αυτό το ν πυρήνα ανασυγκρότησης που προσπα­ θούσε να δημιουργήσει ο Οθωμανός διοικη­ τής. Κατά τη μάχη που επακολούθησε στο σημείο όπου λίγο έλειψ ε να σκοτω θεί ο Σομπιέσκι, η οθωμανική στρατιά υπέστη δ ε ύ τε ­ ρη καταστροφική ήττα . Ο Καρά Μουσταφάς υποχώρησε, ενώ πίσω του οι Αψβούργοι συ­ γκέντρω ναν ήδη το ν στρατό που θα εισέβαλ­ λε στην Ουγγαρία και στην Τρανσυλβανία.

ΜΕΤΑ ΤΗ Β ΙΕ Ν Ν Η Οταν πέρασε ο κίνδυνος στο συμμαχικό στρατόπεδο εμφ ανίσ τηκε η διχόνοια. Ο βασι­ λιάς Λεοπόλδος έσπευσε να μειώσει τη συ­ νεισφορά των Πολωνών, μη θ έλο ντα ς να το υ ς αναγνωρίσει τη ν τιμή ό τι ήταν αυτοί που έσωσαν τη Βιέννη από τη ν απειλή και αρνούμενος το ν γάμο το υ γιού του Σομπιέσκι με μια από τις αρχιδούκισσες του οίκου των Αψβσύργων. Μπροστά στις μονόπλευρες επιδιώ­ ξεις του Αψβούργου ηγεμόνα τα μικρά βασί­ λεια που απάρτιζαν τη γερμανική αυτοκρατο­ ρία απέσυραν το υ ς στρατούς το υ ς - αφού εί­ χε περάσει ο κίνδυνος, δ εν είχαν κανένα λόγο να ισχυροποιήσουν κι άλλο τη ν αψβουργική θέση. Οι Πολωνοί έμειναν ν ικ η τές σε μια χώ­ ρα που δ εν το υς ή θ ελ ε πλέον και μ ετά από μια σύντομη εισβολή στην τουρκική Μολδα­ βία επέστρεψαν στη χώρα το υς. Μπορεί να εί­ χαν στεφανω θεί με δόξα και να είχαν πλουτί­ σει από τα λάφυρα, αλλά δ εν είχαν λάβει κα­ μιά πολιτική δέσμευση από το υ ς Αψβούργους, ο ύ τε κάποιο εδαφικό αντάλλαγμα. Ορ­ γισμένος από τη ν αψβουργική διπροσωπία ο Σομπιέσκι έγραψε: "Εδώ είμασ τε πάνω στον Δούναβη όπως οι Ισραηλίτες στον Ευφράτη, θρηνώ ντας τη ν απώλεια των αλόγων μας και ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΠΟΛΩΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Βασ ικό όπλο το υ π ολω νικού σ τρ α το ύ ή τα ν οι Πολω νοί ουσ άρο ι. Αν και το όνομά το υ π ρ ο έρ χ ετα ι από τ ο υ ς α ν τίσ το ιχ ο υ ς σ χ η μ α τι­ σ μ ο ύ ς το υ ελ α φ ρ ο ύ ο υ γγ ρ ικο ύ ιππικού, ο Π ολω νός ο υ σ ά ρ ο ς α ν τ ι­ π ροσώ π ευε μια δ ια φ ο ρ ετικ ή π ροσ έγγιση στο ζή τη μ α "ιππικό κ ρ ο ύ ­ σ η ς”. Κ ατά τη ν π ερίοδο που μ α ς εν δ ια φ έ ρ ε ι οι ουσ άρο ι α υ τ ο ί ή τα ν βαριά θω ρ α κ ισ μ έν ο ι, μ ε χαλύβ δινο θώ ρα κα που κάλυπ τε το σ τέρ ­ νο, βαρύ κρ ά ν ο ς και μ ετα λ λ ικ ή τρ α π εζο ειδ ο ύ ς σ χ ή μ α το ς ή σ τρ ο γ­ γυ λή ασπίδα. Ο εξο π λισ μ ό ς τ ο υ ς π ερ ιελ ά μ β α ν ε δ ύο ξίφ η , μ ο υ σ κ έ­ το , π ισ τό λες (ως έ ξ ι!) και τη ν π ερίφ ημη πολω νική λόγχη τω ν ου σ ά ­ ρων. Α υ τό ειδ ικ ά το όπλο ή τα ν που έ δ ιν ε τη ν ισχύ σ το υ ς Π ολω νούς ο υ σ ά ρ ο υ ς. Ε ξα ιτία ς το υ το πολω νικό ιππικό ή τα ν το μο ν α δ ικ ό ίσως σ το ν κόσμο που μπ ορούσε να α ντιμ ετω π ίσ ει μ ε ίσ ο υς ό ρ ο υ ς σχη­ μ α τισ μ ο ύ ς σαρισσοφόρω ν. Ο λόγος γΓ α υ τό το ε ξ α ιρ ε τ ικ ό επ ίτευ γ ­ μα ή τα ν το μ εγ ά λ ο μ ή κ ο ς το υ όπλου, που έ φ θ α ν ε τα 5 ,5 μ έ τρ α , και το γ εγο ν ό ς ό τι κ ατά τη ν κρούση έσ π αζε α φ ή ν ο ν τα ς έν α μ εγά λο

20

Π ολω νοί σ τρ α τιώ τε ς . Από δ ε ξ ιά προς τα α ρ ισ τερ ά : άνω σ ειρ ά ■ Κ ο ζά κ ο ς, Β λάχος ή Λ ι& ουα νός ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας, Π α λ τσ έν ο ς ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας, Π ολω νός α ξιω μ α το ύ χ ο ς, ο υσ ά ρο ς. Κ άτω σ ειρ ά : α ξιω μ α τικ ό ς μ ε λο γχο δ ρ έπ α νο , σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς , χ α ϊν το ύ κ ο ι π εζο ί (δ ια κ ρ ίν ετα ι ο τρ ό π ο ς χρ ή σ η ς το υ τσ εκ ο υ ρ ιο ύ τύπ ου Μ π ερ ντίς).

κο μ μ ά τι σ την ασπίδα ή σ το σώμα το υ αντιπ ά λου. Το κ ο ντά ρ ι τη ς λό γχ ης ή τα ν κο ύ φ ιο εσ ω τερ ικ ά , μ ε α π ο τέλ εσ μ α να μπ ορεί να έχ ει μ ειω μένο βά ρ ο ς ώ σ τε α υ τή να χ ρ ησ ιμ οπ οιείται μ ε το έν α χ έρ ι, αν α ρ τη μ έν η υπό μ ά λη ς ή σ τερ εω μ έν η σ ε έν α ν α ο ρ τή ρ α που κ ρ εμ ό ­ τα ν από το ίδιο το άλογο, μ ε τα φ έ ρ ο ν τα ς μ ε α υ τό το ν τρόπ ο όλο το β ά ρ ο ς το υ α λόγου σ τη ν κρούσ η. Μ ε δ εδ ο μ έν ο ό τι οι σ άρισ σ ες τη ς επ οχής δ εν υ π ερ έβ α ιν α ν τα 4 -4 ,5 μ έ τρ α , οι ουσ άροι είχ α ν έν α π λε­ ο ν έκ τη μ α μ ή κ ο υ ς τη ς τά ξη ς το υ εν ό ς μ έ τρ ο υ . Τάσσονταν σε σχη­ μ α τισ μ ο ύ ς μ ε β ά θ ο ς τ ρ ε ις ή τέσ σ ερ ις ζυ γ ο ύ ς , οι οποίοι μπ ορούσαν να εμ π λέκ ο ν τα ι δ ια δ ο χ ικά ώ στε ο α ντίπ α λος να κα τα π ο νείτα ι σ υ νε­ χώς. Η τα ν ικανοί να δ ιαλύσ ο υν το c a ra c o le , το υ ς ρ ευ σ το ύ ς τα τα ρ ικ ο ύ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς και κ ά θ ε είδ ο ς π εζικού, α π έδ ειξα ν δ ε επ α νει­ λ η μ μ έν α τη ν υπ εροχή το υ ς έν α ν τι κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς το υ ρ κ ικ ο ύ ιππικού. Οι Σ ο υ η δ ο ί, που πρώτοι από τ ο υ ς Ευρω π αίους ε γ κ α τέλ ειψ α ν το c a ra c o le , το έπ ρ α ξα ν ύ σ τερ α από τα α ιμ α τη ρ ά μ α θ ή μ α τα και τις ε ­ ξ ε υ τ ε λ ισ τ ικ έ ς ή τ τ ε ς τις οπ οίες υπ έστησ αν κ ατά τις εισ β ο λ ές το υ ς στη Λ ιθ ο υ α ν ία από το υ ς Π ολω νούς ο υ σ ά ρ ο υ ς. Ιδ ια ίτερ η μ ν εία π ρέ­ πει να γ ίν ει εδώ στα ε ξ α ιρ ε τ ικ ά πολω νικά άλογα, τα οποία ή τα ν α ­ πλώς τα κ α λ ύ τερ α π ολεμικά άλογα σ την Ευρώπη ε κ ε ίν η τη ν π ερίο­ δο. Η δη από το 15 00 είχα ν ε κ δ ο θ ε ί νό μοι που α π α γό ρ ευ α ν τη ν ε ξ α ­ γωγή το υ ς για οπ οιονδ ήπ οτε λόγο και μπ ορ ούμε να π ο ύ μ ε πως ή­ τα ν έν α ς από το υ ς β α σ ικο ύς λό γο υ ς για τη ν ά μ εσ η υ π εροχή τη ν ο ­ ποία α π ολά μβα νε το πολω νικό ιππικό κ ατά τη ν π ερίοδ ο που ε ξ ε τ ά ­ ζ ο υ μ ε . Το π λέον α να γνω ρίσ ιμο χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό αυτώ ν τω ν ιππέων ή τα ν μια ξύ λ ιν η κ α τα σ κ ευ ή που έ φ ε ρ α ν σ τη ν πλάτη (περίπου όπως τ ο ιαπωνικό χα τσ ιμ ά κι), η οποία α π ο τελ είτο από έν α ή δ ύο ξύ λ ιν α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σ τελ έχ η στα οποία ή τα ν π ροσ αρμοσ μένα φ τερ ά πουλιών. Μ ε ύψ ος που υ π ερ έβ α ιν ε το ενάμ ισ ι μ έ τρ ο , δ η μ ιο υ ρ γο ύ σ ε ένα εντυπ ω σ ιακό οπ τικό και η χ η τικ ό "εφ έ" ικανό να τ ρ ο μ ά ξει τα αντίπ αλα άλογα, ενώ τη ν ίδια σ τιγμή α π ο τελ ο ύσ ε ένα ικανοπ οιη τικό α ν τίμ ε τ ρ ο απ έ­ να ντι σ το λάσο που χρησιμοπ οιούσαν α κό μ α οι Τάταροι. Σ τ ο υ ς π ολω νικούς σ τρ α το ύ ς υ π ηρ ετού σ α ν εκ είν η τη ν π ερίοδο και ελ α φ ρ ο ί ιππείς, σε δύο κυρίω ς μ ο ρ φ ές . Η πρώτη α φ ο ρ ο ύ σ ε το π αραδοσιακό ελ α φ ρ ύ ιππικό τω ν Π αλτσ ένω ν κοζάκω ν, εξο π λ ισ μ έ­ νο μ ε α λυ σ ιδ ω το ύ ς θ ώ ρ α κ ες , κράνος, τ ό ξ ο , ξίφ η , π ισ τό λες και κο­ ντή λόγχη. Δ ε ν επ ρ ό κειτο π λέον για Κ ο ζά κους ιππείς, όπως υπονο­ εί το όνομα, αλλά για μ ο ν ά δ ες ελ α φ ρ ο ύ ιππικού που είχ α ν δ ια τη ρ ή ­ σει τη ν παλαιά ονομασ ία και το ν οπλισμό. Ο ρόλος το υ ς ή τα ν ο κλα σ ικό ς ρόλος το υ ελ α φ ρ ο ύ ιππικού, χω ρίς α υ τό να σ ημα ίνει ότι δ εν επ έλ α υ ν α ν κ ατά π ερίστασ η. Την επ οχή τη ς π ο λιορ κίας τη ς Β ιέν ν η ς είχα ν ξεπ έσ ει κάπως, αλλά ή τα ν α υ το ί που ή λ θ α ν πρώτοι σε επ αφ ή μ ε το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο , α ν α γ κ ά ζο ν τα ς τ ις π ροφ υλα ­ κ ές το υ να υποχωρήσουν. Η δ ε ύ τ ε ρ η μορφ ή ελαφ ρώ ν ιππέων α φ ο ­ ρ ο ύ σ ε το υ ς δ ραγώ νους, δ η λα δ ή το έφιππο π εζικό. Ο π λισμένοι μ ε μ ο υ σ κ έτο και ξίφ ο ς α υ το ί α π ο δ είχ θη κ α ν π ολύτιμοι σε κ ά θ ε ρόλο και α π ο τέλ εσ α ν πρότυπο προς μίμηση για το υ ς μ ε τα γ ε ν έ σ τ ε ρ ο υ ς ευρω π α ϊκο ύς σ τρ α το ύ ς . Η τα ν ιδ α ν ικ ο ί στη γρήγορη μ ετα κ ίνη σ η , κ ά τι ιδ ια ίτερ α σ η μ α ντικό εν α ν τίο ν τω ν Τατάρω ν και των Κοζάκω ν, ενώ οι τ α κ τ ικ έ ς α ν τα ρ το π ο λέμ ο υ που είχα ν α ν α π τύ ξει δ εν είχ α ν α ­ ν τίδ ο το ε κ είν η τη ν επ οχή σ το υ ς ευρω π α ϊκο ύς σ τρ α το ύ ς . Γενικά το πολω νικό ιππικό ή τα ν, αν όχι το κ α λ ύ τερ ο , σ ίγουρα έν α από τα κα­ λύ τερ α τ η ς επ οχής το υ . Οι πιο "γ ερ μ α ν ικ ές" π όλεις το υ β α σ ιλείου π αρείχαν ιππικό εν τελ ώ ς τα υ τό σ η μ ο μ ε το γερ μ α ν ικ ό τη ς επ οχής, χω ρίς όμω ς να το αναλώ νουν σ ε τ α κ τ ικ έ ς τύπ ου c a ra c o le . Ο ε ξ ο ­ π λισμός έμ ο ια ζ ε μ ε α υ τό ν το υ α υ σ τρ ια κ ο ύ , μ ε χ α λ ύ β δ ιν ο υ ς θ ώ ρ α ­ κ ες , κράνη τύπ ου Π α π ενχ ά ιμ ερ (από το όνομα το υ μ εγ ά λ ο υ Γερμα­ νού σ τρ α τη γ ο ύ τη ς επ οχής), π ισ τό λες και ισχυρά ξίφ η . Α κόμ α και α υ τό το ιππικό επ έλ α υ ν ε έν α ν τι κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς αντιπ ά λου, μ ε ε ξ α ίρ ε ­ ση τ ο υ ς σ α ρισ σ οφ ό ρους, α π ο δ εικ ν ύ ο ν τα ς πως πιο σ η μ α ντικό ς πα­ ρ ά γ ο ν τα ς επ ιτυχ ία ς από το ν εξοπ λισ μό είνα ι η τα κ τικ ή μά χης. Σ η μ α ν τικ ή σ υ νεισ φ ο ρ ά σ το πολω νικό ιππικό είχ α ν και οι Κ οζάκοι. Αν και οι σ χ έσ εις το υ ς μ ε το πολω νικό β α σ ίλ ειο ή τα ν κ ατά κ α ιρ ο ύς πολύ τ α ρ α γ μ έν ε ς , ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς κ ίνδ υ ν ο ς γ ι1α υ τ ο ύ ς π ρ ο ερ χ ό τα ν από τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς και τ ο υ ς Τά τα ρ ο υ ς, γι' α υ τό και είχ α ν πυκνώσει τ ο υ ς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς το υ Σομπ ιέσ κι μ ε έν α ν α ρ ιθ μ ό ιππέων. Π ο λ ε­ μούσ α ν ως α ν ιχ ν ε υ τ έ ς ή δ ραγώ νοι, χω ρίς να υ σ τερ ο ύ ν σε ο ρ μ η τικότη τσ κ ατά τη ν έφ ο δ ο , ενώ η κ α τα σ τρ ο φ ή που ά φ η να ν πίσω το υ ς κα τά τ ις επ ιδ ρ ο μ ές το υ ς δ εν μπ ορούσε να α γ ν ο η θ ε ί από κανένα ν αντίπ αλο. Το πολω νικό π εζικό α π ο τελ ο ύ ο α ν π αραδοσιακά οι Χ α ϊν το ύ κ ο ι, ένα μέσ ο π εζικό ο υ γ γ ρ ικ ή ς π ρ ο έλευ σ η ς . Ε π ρόκειτο για π εζο ύ ς ο ­ π λισ μένους α π οκλεισ τικά μ ε π υροβόλα όπλα, που τά σ σ ο ντα ν σε β α θ ε ίς σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς περίπου μ ε το ν τρόπ ο τω ν γενίτσαρω ν. Π ρο­ σ π αθούσ αν να κ α τα β ά λ λο υ ν το ν αντίπ αλο μ ε τα πυρά το υ ς , υπο­ σ τη ρ ίζο ν τα ς π αράλληλα το ιππικό κατά τ ις επ ελά σ εις. Υπό το β ά ­ ρ ο ς τω ν α ν α μ ετρ ή σ εω ν μ ε το α νώ τερ ο σ ου ηδ ικό π εζικό συμπλήρω ­ σαν το ν οπλισμό τ ο υ ς μ ε τά τα μέσ α το υ 17ου αιώ να μ ε τσ εκ ο ύ ρ ια τύπ ου Μ π ερ ν τίς. Τα τσ εκ ο ύ ρ ια α υ τά ή τα ν φ ο β ερ ά όπλα μ ή κ ο υ ς ε ­ νάμισ ι περίπου μ έ τρ ο υ μ ε κόψ η που μπ ορεί να υ π ερ έβ α ιν ε τα 4 0 ε ­ κα το σ τά . Σ το κάτω μ έρ ο ς τ η ς λα β ή ς υπ ήρχε ένα κα ρ φ ί ή μια κ α τά λ ­ λη λη α ιχ μ ή , ώ σ τε το τσ εκ ο ύ ρ ι να έχ ε ι και ρόλο υ π ο σ τηρ ίγματο ς για το βα ρ ύ μ ο υ σ κ έτο τ η ς επ οχής. Τα α π ο τελ έσ μ α τα από τη χρήση τ ο υ π ερ ιγρ ά φ η κα ν α κόμη και από το υ ς σ κ λη ρ ο ύ ς Σ ο υ η δ ο ύ ς ως "φ ο β ερ ά ", ιδ ια ίτερ α εν α ν τίο ν ιππικού. Σ ε σ υνδ υα σ μό μ ε τη ν εισ α ­ γωγή (σ ε π ερ ιο ρ ισ μ ένο υ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς ) τη ς σάρισσας, το πολωνικό π εζικό μπ ορ ούσ ε επ ιτέλ ο υ ς να σ τ α θ ε ί από μόνο το υ σ τη μάχη, αν και το υ έλ ειπ α ν σ υ νή θω ς η συνοχή και η εκπ α ίδευσ η τω ν δ υτικώ ν στρατώ ν. Μ ία πηγή καλού π εζικού α π οτελούσ α ν οι π ό λ εις τ η ς Π ο­ λω νίας, οι σ υ ν τ ε χ ν ίε ς τω ν οποίων π αρείχαν καλά εξο π λ ισ μ ένο υ ς και εκ π α ιδ ε υ μ έν ο υ ς π εζού ς, ο π λισ μένου ς απ οκλεισ τικά μ ε πυρο­ βόλα όπλα και δ υ τικ ό ξίφ η . Ω ς σύνολο το πολω νικό π εζικό μπ ορεί να π ερ ιγρ ά φ ει ως ικανοπ οιη τικό, αν και δ ε ν π α ρουσ ίαζε τη σ τ α θ ε ­ ρ ό τη τα και τη σ υ νέχ εια π.χ. τω ν Σ ου ηδώ ν ή τω ν Ο λλανδώ ν. Σ τη Β ιέν ν η α π έ δ ε ιξ ε πως μπ ορ ούσ ε να α ντιμ ετω π ίσ ει α π ο τελ εσ μ α τικ ά τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κο υς, έσ τω κι α ν η μα κρά και σ ύ ντο ν η π ορεία ε ίχ ε μ ε τ α ­ τ ρ έ ψ ε ι το υ ς ά ν δ ρ ες σε σ κ ελ ετω μ έν α ράκη.

Ιππικό "γερ μα νικού" τύπ ου. Μ ε την π ροσ θήκη π υροβόλω ν όπλων ανα π α ρισ τά το τυπ ικό δυ τικο ευ ρ ω π α ϊκ ό ιππικό τη ς επ οχής.

Σ τα άκρα ουσ ά ρο ι και σ τη μ έσ η Π α λ τσ έν ο ς ελ α φ ρ ύ ς ιπ πέας (αναπ αράσταση).

τη ν αχαριστία εκείνω ν που σώσαμε". Ηταν η τελευ τα ία πράξη για τη ν Πολωνία, που μετά το ν θάνατο του Σομπιέσκι κυ βερ νή θη κε από Σάξονα εκλέκτορα, έχασε σιγά-σιγά τη ν ανε­ ξαρτησία τη ς από τη Ρωσία και στη συνέχεια διαμελίστηκε τέσσερις φορές μετα ξύ Γερμα­ νών και Ρώσων. Η άρση τη ς πολιορκίας τη ς Β ιέννης ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά γεγονότα του 17ου αιώνα, με πιο σημαντικά μόνο αυτά του Τριακονταετούς Πολέμου και τη ς επανά­ στασης του Κρόμγουελ στη Βρετανία. Η κα­ ταστροφή του τουρκικού στρατού μπορεί να μην ήτα ν ολοσχερής, όμως η απώλεια τη ς α­ ξιοπιστίας τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως μεγάλης δύναμης ήταν πλέον γεγονός. Η εξέγερσ η που οδήγησε στην πτώση και στην εκτέλεσ η του Καρά Μουσταφά, δεν έγινε α­ φορμή για μια διαδικασία ανανέωσης τη ς αυ­ τοκρατορίας αλλά για ακόμα περισσότερο συντηρητισμό και προγονολατρία, αφού οι μουσουλμάνοι σοφοί και αναλυτές έκριναν πως ο λόγος για τις αποτυχίες ήταν η εγκα τά ­ λειψη τω ν πατροπαράδοτων αξιών του πα­ ρ ελθόντος. Οι νεω τερισ τές έσφαλαν, συνε­ πώς η απάντηση στην κρίση βρισκόταν στην οπισθοδρόμηση προς πιο "παραδοσιακές" μορφές διακυβέρνησης και πολέμου. Μέχρι και το 1683 η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπο­ ρούσε να διεκδικεί ακόμα το ν ρόλο του ισχυ­ ρότερου ανατολικού κράτους. Επειτα ολίσθησε σιγά-σιγά σε έναν ρόλο κομπάρσου υ­

ποκείμενου στον βρετανικό, κυρίως, έλεγχο. Στο εξή ς η αυτοκρατορία θα έπρεπε να υπο­ λογίζει στη βρετανική πολιτική για να επιβιώ­ σει έναντι των ρωσικών και αυστριακών αρπακτικών διαθέσεων, παραδίδοντας τα υτόχρ ο­ να και τη ν πολιτική τη ς α υ το τέλεια στους Δυ­ τικούς. Ομως η πιο ζοφερή μοίρα αφορούσε το υς κατακτημένους βαλκανικούς λαούς. Η σ τειρότητα που θα επ εδείκνυε στο εξή ς η Ο­ θωμανική Αυτοκρατορία, θα άφηνε μια καταθλιπτική κληρονομιά σε αυτούς τους πληθυ­ σμούς, που σε μεγάλο βαθμό αποκόπηκαν από τη ν πολιτική και τεχνολογική κοσμογονία η οποία σημειωνόταν στη Δύση. Μία από τις ελάχισ τες εξαιρέσ εις σε αυτό το ν κανόνα ή ­ ταν η ανάπτυξη των ελληνικώ ν "τζακιών" του Αιγαίου και του Φαναριού, τα οποία κατά τον επόμενο αιώνα κυριάρχησαν πλήρως στην οι­ κονομική και διοικητική ζωή τη ς αυτοκρατο­ ρίας. Η παράλυση που κα τέλα βε τη ν Υψηλή Πύλη μ ετά το 1683 παρέδωσε τη ν α υτοκρατο­ ρία σε λαούς οι οποίοι τη μισούσαν και τελικά τη διέλυσαν στα ε ξ ων σ υνετέθη. Οι Αψβούργοι εξήλθ α ν από τη σύγκρου­ ση πολλαπλά δυναμωμένοι σε σχέση με την προ τη ς πολιορκίας κατάσταση. Αφενός ο κίν­ δυνος ε ξ ανατολών είχε πλέον εκλείψ ει, αφε­ τέρ ο υ ο δρόμος προς τη ν κατάκτηση τη ς Ουγγαρίας, τη ν απόσπαση τη ς Τρανσυλβα­ νίας και τη ν είσοδο στα Βαλκάνια ήτα ν ανοι­ κτός. Οι ίδιοι εκμ ετα λλεύ τη κα ν τη ν κατάστα­ ση με το ν καλύτερο τρόπο, μ ετα φ έρ οντα ς το κέντρο βάρους όλης τη ς οικογένειας στη Βιέννη και δημιουργώντας με αυτό το ν τρ ό ­ πο τη βάση για το μεγάλο βασίλειο τη ς Αυ­ στροουγγαρίας που θα επιβίωνε ως το ν 20ό αιώνα. Μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα το αψβουργικό κράτος ήταν ακόμα ένα φεουδαλικό απομεινάρι, όπου μια οικογένεια έπρεπε να κυβερνήσ ει τη ν Ισπανία, τις υπερπόντιες και τις μεσ ογειακές κτήσεις, τη ν Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και τη ν κεντρική Ευρώπη. Μ ετά τη σύγκρουση του 1683 εξασφάλιζε έναν σ τέ­ ρεο πυλώνα στην καρδιά τη ς Ευρώπης, με α­ π οτέλεσμα να μετατραπ εί μέχρι το τέλο ς τη ς ζωής το υ σε κύρια κεντροευρω παϊκή δύναμη. Οσο οι Τούρκοι μπορούσαν να βρίσκονται στα τείχη τη ς Β ιέννης μετά από έναν μήνα πορείας, αυτή δ εν θα μπορούσε να αναπτυ­ χ θ εί σε μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Ε­ πειτα από τη ν ή ττα το υς θα γινόταν ένας προνομιακός χώρος για επέκταση προς τα α­ νατολικά, δίνοντας από μόνη τη ς νέα ζωτικό­ τη τα στην αποδυναμωμένη αψβουργική δυ­ ναστεία. Ενα από τα σημεία που συνήθως διαφεύγουν τη ς προσοχής είναι το ... καλό που έκαναν οι Τούρκοι βομβαρδίζοντας τη Βιέννη. Η καταστροφή μεγάλου μέρους τη ς μεσαιωνικής πόλης από το υ ς βομβαρδισμούς επ έτρεψ ε τη ν ανοικοδόμησή τη ς με βάση τις ν έες α ρ χιτεκτο νικές αντιλήψεις. Οι Αψβούργοι έκτισαν στην πρωτεύουσά το υ ς εκκλη ­ σίες, κυβερνητικά μέγαρα, ανάκτορα, και­ νούργιες οχυρώσεις και φυσικά κατασκεύα­ σαν μεγάλες οδούς, δίνοντας τελικά στην πό­ λη τη σημερινή θαυμαστή τη ς μορφή. Για τη ν Πολωνία η μάχη τη ς Β ιέννης είναι σήμερα ένα εθνικό ορόσημο που συμβολίζει τόσο τη δόξα, όσο και τη ζοφερή μοίρα της

Πολωνίας, αφού λίγα χρόνια μετά τη ν ευγενι­ κή το υς πράξη οι Πολωνοί θα χάνονταν από τη ν ιστορία ως α νεξά ρτητο κράτος επί δύο αιώνες, διαιρεμένοι μετα ξύ Γερμανών και Ρώ­ σων. Μόνη επιδίωξη του Σομπιέκσι ήταν να α­ ναγνωριστεί η χώρα το υ ως μία από τις κύριες ευρωπαϊκές δυνάμεις και να βο ηθ ηθ εί ανά­ λογα στον αγώνα του εναντίον των Τούρκων και των Ρώσων. Η διάψευση ήταν άμεση και πικρή. Ο θρήνος του Σομπιέσκι για το ν χαμό των αλόγων του και τη ν αχαριστία των Αψβούργων δείχνει ότι σπανίως η πολιτική μπο­ ρεί να σ τηριχθεί επιτυχώς στο συναίσθημα. Αν οι Πολωνοί δ εν είχαν επ έμβει η Βιέννη θα είχε πέσει και ένα από τα μεγάλα κέντρα του γερμανικού πολιτισμού θα είχε χαθεί. Ομως οι Οθωμανοί δεν θα μπορούσαν σε καμία πε­ ρίπτωση να κρατήσουν τη Βιέννη μαχόμενοι εναντίον μιας σοβαρής αψβουργικής προ­ σπάθειας ανακατάληψης. Αν οι Πολωνοί είχαν φ ερ θ εί καιροσκοπικά θα άφηναν τους Τούρ­ κους να καταστρέψουν τη ν πόλη και τους Αψβούργους να αποδυναμωθούν περισσότε­ ρο κατά το ν συνεχή πόλεμο, για να προβά­ λουν μ ετά εκείνοι ως η μεγάλη δύναμη τη ς α­ νατολικής Ευρώπης, χωρίς τη συμβολή τη ς ο­ ποίος ο π όλεμος με το υ ς Τούρκους θ α ήταν πολύ πιο δύσκολος. Επεσαν όμως κι αυτοί θ ύ ­ μα του ιδεολογήματος τη ς "ευρωπαϊκής ιδέ­ ας", η οποία εκείνη τη ν εποχή ήταν περισσό­ τερ ο μια ευχή στους εγκεφ ά λους των διανο­ ούμενων, παρά κάποια υπαρκτή κοινωνική ή πολιτική πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι τα ευρωπαϊκά εδάφη αποτελούσαν για τις με­ γάλες ευρωπαϊκές δυνασ τείες τη ς εποχής έ­ παθλα προς κατάκτηση και τίπ οτε περισσότε­ ρο. Η Πολωνία το βίωσε αυτό ξεκάθαρα με έ ­ ναν διαμελισμό που κράτησε δύο αιώνες. Στο ε ξή ς οι Πολωνοί θα πολεμούσαν και θα διακρίνονταν για τα χρώματα τω ν Ρώσων ή των Πρώσων. Ας μη λησμονούμε πως το μεγάλο πρωσικό βασίλειο του 18ου και του 19ου αιώνα αντλούσε σε μεγάλο βαθμό το υς εξα ιρ ετι­ κούς σ τρατιώ τες του Μεγάλου Φρειδερίκου και του Μ όλτκε από τα πρώην πολωνικά εδά­ φη.

21 η

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Paul Coles: 01 Ο Θ Ω Μ Α Ν Ο Ι Σ Τ Η Ν Ε ΥΡΩ Π Η , εκ δ ό σ εις Μ π ερ γ ά δ η , 1972. (2) R ich ard B rzezinski: Polish A rm ies 15691696, vol. 1/2, O sprey M ilitary , 1988. (3) D avid N icole: 01 ΣΤΡΑΤΟΙ ΤΩΝ Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν ΤΟ ΥΡΚ Ω Ν 1300- 1774, Ε κδόσ εις Α ψ ίδα, 1995. (4) John Stoye: THE SIEGE O F VIENNA, B irlinn Ltd, 2001. (5) w w w .kism eta.com (6) w w w .iyp.org/polish/history/vien na (7) http ://w w w. dhm. de/a us s tellu n g en /m yth en / english/pl. 18.html (8) http ://w w w .je st.art.p l/au to r.h tm l (9) http ://w w w .w ikip ed ia .o rg /w ik i/B attle _o f_ Vienna

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνες σ τρ α τιώ τε ς σ τρ α το π εδ εύ ο υ ν σ τις ό χ θ ε ς τη ς λίμνης.

Η ΔΟΪΡΑΝΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΟ ΝΕΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΕΙΩΔΗ ΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩ Ν ΣΤΟ ΚΙΛΚΙΣ-ΛΑΧΑΝΑ (19-21 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1913) ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ 01 ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΗΤΤΗΟΗΚΑΝ ΠΑΛΙ ΚΑΙ Δ Ε Ν ΤΟΥΣ ΔΟ Θ ΗΚΕ ΧΡΟΝΟΣ ΝΑ ΑΝΑΣΥΝΤΑΧΘΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΒΑΛΟΥΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ,

ΑΓΑΡΟΥΒ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.ο . τ. κ α θ η γ η τή ς σ τρ α τιω τικ ή ς ισ το ρ ία ς Σ Σ Ε

Β ουλγαρικά λά φ υρ α που π ερ ιή λ 9 α ν σε ελ λη νικά χ έρ ια μ ε τά το τέ λ ο ς τη ς μ άχης.

23 ΙΟΥΝΙΟΥ

&*·

ε τά τη ν ή ττα το υ ς σ το Κιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) από το ν Ε λλη νικό Σ τρ α τό (6λ. τ.58) οι Β ούλγαροι υποχώ ρησαν σ χε­ δ ό ν ά τα κ τα προς τα υψ ώ ματα τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και π έρα από τη γ έ ­ φυρα το υ Σ τρ υ μ ο ν ικο ύ π ρος τη ν π εδιάδα τω ν Σερρών. Σ τη Δ οϊράνη είχα ν εγ κα τα σ τή σ ει μ εγά λη Βάση α νεφ οδ ια σ μ ού τω ν μονάδω ν τη ς II και τη ς IV Σ τρ α τιά ς το υ ς για τις επ ιχ ειρ ή σ εις κατά τω ν Συμμάχω ν (Ελλήνω ν και Σ έρ6ων). Σ τις 22 Ιουνίου το πρωί οι I, II, IV και VI Μ ερ α ρ χ ίες το υ ΕΣ π α ρ έμ εινα ν στις θ έ σ ε ις το υ ς και ασ χολήθ ηκα ν με τη ν α να σ ύντα ξη, τη ν αναπλήρωση α­ πω λειώ ν και το ν α νεφ οδ ια σ μ ό τω ν μονάδω ν το υ ς . Οι λοιπ ές μ ερ α ρ χ ίες και η Ταξιαρχία Ιππικού, σ ύμφω να με τη δ ια τα γή το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ (ΓΣ, Βα­ σιλιάς Κ ω νσ ταντίνος) τη ς π ρ ο η γ ο ύ μ εν η ς η μ έρ α ς, σ υνέχισ αν τη ν καταδίω ξη το υ εχ θ ρ ο ύ . Σ το α ρ ισ τερ ό η X Μ εραρχία (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Λ εω νίδα ς Π αρασ κευόπ ουλος), αφ ού α π ελ ευ θ έρ ω σ ε το χω ριό Η λιόφ ω το και σ υ ν δ έθ η κ ε με τη ν III Μ εραρχία και τη ν Ταξιαρχία Ιππικού σ το δ ε ξιό τη ς , σ υνέχισ ε τη ν κίνησή τη ς προς τη ν Καλίνδρια. Σ το κ έ ν τρ ο η III Μ ερα ρ χία (υ π ο σ τρ ά τηγο ς Κων. Δ αμια νός) κ α τέλ α β ε τα υψ ώ ματα Β όρεια τη ς Κ αλίνδριας. Στη σ υνέχεια κα τά τη ν κίνησ ή τη ς δ έ χ θ η ­ κε δρα σ τικά πυρά από τη ν κα τεύ θ υ ν σ η τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και α ν έκ ο ψ ε τη ν πα­ ραπέρα κίνησ ή τη ς. Η V Μ ερα ρ χία (σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς Σ τέφ α ν ο ς Γεννά δης)

Μ

π ρ ο ω θ ή θ η κ ε μ έχ ρ ι το χωριό Κ ορ ο μη λιά και στη σ υνέχεια π ρος το χω ριό Δ ροσ άτο. Η Ταξιαρχία Ιππικού κ ιν ή θ η κ ε π ρος τη ν Κ αλίνδρια-Δ ροσ άτο και τη Δ οϊράνη, όπου διαπίστωσε ό τι οι Β ούλγα ροι κα τείχ α ν τη ν το π ο θ εσ ία μ ετα ξύ το υ χω ριού Δ ρ οσ ά το και το υ σ ιδ η ρ ο δρ ομ ικού σ τα θ μο ύ τη ς Δ οϊ­ ράνης. Σ το δ ε ξιό η VII Μ ερα ρ χία (σ υ ντα γμ α ­ τά ρ χ η ς Ν απολέω ν Σω τίλης), μ ε δ ια τα γή το υ ΓΣ που ε κ δ ό θ η κ ε σ τις 04.00 τη ς 22ας Ιουνίου, κ ιν ή θ η κ ε τα χ έω ς προς το ν π οτα ­ μό Σ τρ υμ όνα , όπου β ρ ή κ ε τις γ έ φ υ ρ ε ς Σ τρ υ μ ο ν ικο ύ και Κ ουμα ριά ς κα τεσ τρ α μ ­ μ έν ες. Το ΓΣ από τις 09.00 τη ς ίδιας η μ έρ α ς (22 Ιουνίου) ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε σ τον σ ιδηρο­ δ ρ ο μ ικό σ τα θ μ ό το υ Κ ιλκίς σ το χω ριό Κριστώ νη. Σ τις 11.30 ε ξέδ ω σ ε νέα δ ια τα γή ε ­ π ιχειρήσ εω ν π ρος τις δ υ ν ά μ εις το υ αρι-

ν ά μ εις στη διάβαση Κ αστανούσας. Επίσης με άλλη δ ια τα γή το υ ΓΣ κα θ ο ρ ίσ τη κ α ν οι α π ο σ το λές τω ν λοιπώ ν σ χηματισμώ ν, που σε γ ε ν ικ έ ς γ ρ α μ μ ές ή τα ν οι εξή ς : • Οι X και III Μ ερ α ρ χ ίες θ α ενερ γ ο ύ σ α ν κατά τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν δ υ νά μ εω ν που κ α τε ί­ χαν τα υψ ώ ματα τη ς Δ οϊρ ά νης. • Η V Μ ερα ρ χία θ α π ρ ο ήλα υνε π ρος το χω­ ριό Αμά ραντα, με ε το ιμ ό τη τα να β ο η θ ή σ ει και τη ν ε ν έ ρ γ ε ια τη ς III Μ ερα ρ χία ς, εφ ό σον κρ ινό τα ν α υ τό αναγκαίο. • Οι II και IV Μ ερ α ρ χ ίες θ α ενερ γ ο ύ σ α ν προς τα Ερείπια Α κροχω ρίου και τη διάβα­ ση Κασ τανούσ ας, αντίσ τοιχα. • Η Ταξιαρχία Ιππικού θ α π ρ ο ή λα υ νε προς τη διάβαση Κ αστανούσας, σ τέλ ν ο ν τα ς και μια ίλη για αναγνώ ριση τη ς οδού προς Στρώ μνιτσα. Σ το μ ε τα ξύ το ΓΣ ρ ύθ μισ ε τα θ έ μ α τα α νεφ οδ ια σ μ ού τω ν μονάδω ν με π υρομαχιΣ τρ α τιω τικ ά ο χ ή μ α τα και νο σ οκομ είο σ τη Δ ο ϊρ ά νη .

τη ς π ερ ιο χ ή ς π ρος Ν ότο και δ υτικά . Μπορ εί να α π ο τελ έσ ει βάση α νεφ οδ ια σ μ ού για σ τρ α τό που επ ιχ ειρ εί σ τη νο τιο α ν α το λ ική Μ α κεδ ονία . Ε λ έγ χ ει τις σ υγκο ινω νίες από τη Θ ράκη και τη ν α να το λική Μ α κεδ ονία και από τη ν ό τια Σ ερβία και το β ό ρ ειο ά­ κρο τη ς Μ α κεδ ονία ς. Το π εδ ίο μάχης δ ιέ ­ σχιζε η ο δική α ρ τη ρ ία Κ ιλκίς-Δ οϊρ ά νης. Οι Β ούλγαροι είχαν οργανώ σ ει τη ν το π ο θ ε ­ σία με α μ υ ν τικά έργα. Ο χώ ρος π αρείχε καλή π αρατήρησ η και ή τα ν ζω τικό έδ α φ ο ς τη ς το π ο θ εσ ία ς Ν τα λκιλίκ και Μπαλή.

ΑΝ ΤΙΠ Α ΛΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ Βούλγαροι Η βουλγαρική π λευρ ά δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο τ α ­ ξια ρ χ ίες (ΙΙΙ/3 και 1/6) και δύο τά γ μ α τα π εζι­ κού. Σ υνο λικά δ ιέ θ ε τ ε 16 τά γ μ α τα π εζι­ κού. Για υπ οσ τήριξη υπήρχαν 16 π υρ οβ ο ­ λ α ρ χ ίες π υρ οβο λικού . Η μια τα ξια ρ χ ία από τις δ ύο μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε σ την π ερ ιο χή τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς από το σ ερ βικό μέτω π ο, ό τα ν η σ έρ βική σ τρ α τιά α ν έκ ο ψ ε τη ν π ροέλασ ή τη ς. Π ρέπ ει να το ν ίσ ο υ μ ε εδώ ό τι έχ ο υ ν ε ι­ π ω θ εί π ολλά για τη ν ανακοπ ή-αδρά νεια τω ν Σέρβων. Οπως π.χ. το ό τι οι Σ έρ β ο ι σ τα μ ά τησ α ν τις επ ιχειρ ή σ εις δ ιό τι δ ε ν εί­ χαν κα νένα λόγο μ ε δ ικ ές το υ ς θ υ σ ίες να ε ξυ π η ρ ε τή σ ο υ ν τα φ ιλ ό δ ο ξα σ χέδια το υ βασιλιά Κ ω νσ ταντίνου! Γεγονός π άντω ς ε ί­ ναι ό τι οι Β ούλγαροι μ ε τέ φ ε ρ α ν μια τα ­ ξιαρχία (IV Σ τρ α τιά ς) από το σ ερ β ικό μ έτω ­ πο σ το ελ λ η ν ικ ό και σ υ γ κεκρ ιμ ένα σ την π εριοχή Δ οϊρ ά νης.

Ελληνες Ο Ε λλη νικό ς Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο μ ε ­ ρ α ρ χ ίες (X, III) και μια Ταξιαρχία Ιππικού. Σ υ νο λικά υπήρχαν 18 τά γ μ α τα π εζικού και για υπ ο σ τήρ ιξη π ερ ί τα 32 π υροβόλα.

24

Δ ΙΕ Ξ Α ΓΩ ΓΗ ΤΗΣ Μ ΑΧΗ Σ σ τερ ο ύ και το υ κ έ ν τρ ο υ (X και III Μ ερ α ρ ­ χ ίες αντίσ τοιχα), βάσ ει τη ς οποίας οι ε λ λ η ­ ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις σ υνέχισ αν τη ν κίνησ ή το υ ς π ρος τα βό ρ εια και μ έχ ρ ι τις β ρ α δ ιν ές ώ­ ρ ες τη ς 22ας Ιουνίου έφ θ α σ α ν σ τη γ εν ικ ή γρα μ μή που σ το ιχ ίζετα ι από τα χω ριά Καλίνδ ρια -Δ ρο σ ά το-Α ντιγόνεια -Τ έρπ υλο ς χω­ ρίς να σ υ να ντή σ ο υν σοβαρή εχ θ ρ ικ ή α ν τί­ σταση. Από αναγνω ρίσ εις το υ ς διαπιστώ­ θ η κ ε ό τι οι Β ούλγα ροι κα τείχ α ν ισχυρά τα υψ ώ ματα τ η ς Δ οϊρ ά νης. Το βράδυ τη ς 22ας Ιουνίου μ ε δ ια τα γή το υ ΓΣ σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε ένα τμ ή μ α σ τρ α τιά ς υπό το ν δ ιο ικη τή τη ς I Μ εραρ χίας, υπο­ σ τρ ά τη γο Ε μ μ α νου ήλ Μ ανουσ ογιαννάκη (Τμήμα Σ τρ α τιά ς Μ ανουσ ογιαννάκη), από τις I, VI και VII Μ ερ α ρ χ ίες, με απ οσ τολή να κα τα δ ιώ ξει π έρα από το ν π οτα μ ό Σ τρ υ μ ό ­ να τις β ο υ λγα ρ ικές δ υ ν ά μ εις που βρίσ κο­ ν τα ν βό ρ εια το υ Λαχανά, σ τα α να το λικά υ­ ψ ώ ματα το υ Δύσω ρου ό ρ ο υ ς, και κα τά το δ υ ν α τό να απ οκόψ ει τις β ο υ λγα ρ ικές δ υ ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κά και π ρ ό τειν ε σ το Υ π ουργείο Σ τρ α τιω τι­ κών τη ν ανάκληση, σ τις τ ά ξ ε ις το υ Σ τρ α ­ το ύ , τω ν εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ώ ν που ή τα ν α δ ειο ύ χοι, τη ν πρόσκληση τω ν εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ώ ν οι οποίοι δ ε ν είχαν κ λ η θ ε ί από μ ερ ικ ά δ ια μ ε­ ρίσ ματα τη ς χώ ρας, καθώ ς και τη ν υπό τα όπλα πρόσκληση τεσ σ άρω ν ηλικιώ ν από τ η ν ε φ ε δ ρ ε ία τη ς εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ά ς , ώ σ τε να λά β ει μ έρ ο ς σ το ν αγώνα ό λο ς ο εν ε ρ γ ό ς σ τρ α τό ς, η ε φ ε δ ρ ε ία το υ και η ε θ ν ο φ ρ ο υ ­ ρά, ενώ τις υ π η ρεσ ίες το υ εσ ω τερ ικο ύ θα α ναλάμβανε α π οκλεισ τικά η ε φ ε δ ρ ε ία τη ς εθ ν ο φ ρ ο υ ρ ά ς . Την επ ο μ ένη , 23 Ιουνίου, οι ε λ λ η ν ικ έ ς δ υ ν ά μ εις συνέχισ αν τη ν π ρ ο έ­ λασή το υ ς σ ύμφω να με τις δ ια τα γ ές το υ ΓΣ.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ Π ΕΔ ΙΟ Υ Μ ΑΧΗΣ Η το π ο θ εσ ία Δ ο ϊρ ά νη ς έ χ ε ι σ ημ α ντική σ τρ α τη γική αξία, κα θ ό σ ο ν δ εσ π ό ζει ό λη ς

Βάσει δ ια τα γή ς το υ ΓΣ η III Μ εραρχία εξέδ ω σ ε σ τις 06.30 τη ς 23ης Ιουνίου 1913 τη δ ια τα γή τη ς για τη ν επ ίθεσ η κατά τω ν εχ θ ρ ικ ώ ν θ έσ εω ν νότια τη ς Δ ο ϊρ ά νης. Σε ε κ τέ λ ε σ η τη ς δ ια τα γή ς α υ τή ς κ ιν ή θ η κ α ν τα 12ο και 6ο Σ υ ντά γμ α τα Π εζικο ύ (ΣΠ) π ρος το υ ς α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ο ύ ς σ κοπούς (ΑΝΣΚ). Η ε π ιθ ε τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια τ η ς III Μ ερ α ρ ­ χίας όμω ς εκ δ η λ ώ θ η κ ε μ όλις σ τις 10.00, λόγω κα θ υ σ τέρ η σ η ς λήψ ης τη ς δ ιά τα ξη ς. Η X Μ εραρχία, που εν ερ γ ο ύ σ ε α ρ ισ τε­ ρά τη ς III Μ εραρ χίας, κ ιν ή θ η κ ε π ρος το υ ς ΑΝΣΚ από τις π ρω ινές ώ ρ ες τη ς 23ης Ιου­ νίου. Το 4ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων (αντισυν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γεώ ργιος Λ ού ρ ος), άρχισε να απασχολεί με πυρά το ν εχ θ ρ ό χω ρίς να μ ε τα κ ιν η θ ε ί από τις θ έ σ ε ις το υ . Το 3ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Ευζώνων (α ντισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ιω­ ά ν ν η ς Φ ικιώρης), ό τα ν έφ θ α σ ε μ έχ ρ ι το ύ­ ψωμα 339 δ ιέ τ α ξ ε το τά γ μ α π εζικού να κα­ τα λ ά β ει θ έ σ ε ις εξό ρ μ η σ η ς σ τη ν κο ρυ φ ο γραμμή γύρ ω από το ν α υ χένα 292 και το 3ο

Α ν εξά ρ τη το Τάγμα Ευζώνων να κα τα λά β ει θ έσ εις στο ύψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι. Κατά τη ν εγκα τά σ τα σ ή το υ το Α ν εξά ρ τη το Τάγμα β α λλότα ν με πυρά π υρ οβο λικού και π εζι­ κού. Το 5ο Σ ύ ντα γμ α Ευζώνων (αντισυν τα γ μ α τά ρ χ η ς Κ ω νσ ταντίνος Κω νσταντινόπ ουλος) έφ θ α σ ε σ το χωριό Η λιόφω το, όπου π α ρ έμ ειν ε ως ε φ ε δ ρ ε ία τη ς Μ ερ α ρ ­ χίας. Ε κεί είχ ε τα χ θ ε ί και το π εδινό π υρο­ βολικό. Το π υ ρ οβο λικό τη ς Μ εραρχίας, α­ φού π ρ ο ω θ ή θ η κ ε, από τις 09.20 άρχισε να βά λ λ ει κα τά τω ν βουλγαρικώ ν θέσ εω ν. Η δράση το υ ή τα ν α π ο τελ εσ μ α τικ ή . Επίσης π ρο ω θ ή θ η κα ν τα 2ο και βο Τάγματα Ευζώ­ νων το υ 5ου ΣΕ και α να π τύ χ θ η κα ν κο ντά και πίσω από το ύψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι, ενώ το τά γ μ α π εζικού το υ ιδίου Σ υ ν τά γ μ α το ς α ν α π τύ χ θ η κε δ υ τικά το υ χω ριού Η λιόφω ­ το για να καλύψ ει το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό. Σ το μ ετα ξύ , ενώ τα τμ ή μ α τα τη ς πρώ­ τη ς γρ α μ μ ή ς τη ς III Μ ερα ρ χία ς άρχισαν να π ρ ο ελα ύνο υν, δ έχ θ η κ α ν μ εγά λο μ έρ ο ς τω ν πυρώ ν π υρ οβο λικού το υ εχ θ ρ ο ύ , οπό­ τ ε π α ρ α τη ρ ή θ η κε σ χετική δ υσ χέρ εια σ την π ροέλασ ή το υ ς . Ταυτόχρονα όμω ς το βουλγαρικό π υ ρ οβο λικό ελά ττω σ ε τη δ ρ ά ­ ση το υ κατά τω ν μονάδω ν τη ς X Μ ερ α ρ ­ χίας. Ετσι το 111/12 Τάγμα (στο δ ε ξιό άκρο τη ς Μ ερα ρ χία ς) β ό ρ εια το υ υψ ώ μα τος 201 κ ιν ή θ η κ ε π ρος το ν σ ιδ η ρ ο δρ ομ ικό σ τα θ ­ μό τη ς Δ ο ϊρ ά νη ς και από τις 12.45 άρχισε να κα τα δ ιώ κει π ρος τη Δ οϊράνη τα βουλγα­ ρικά τμ ή μ α τα που α μ ύ ν ο ν τα ν εκ εί, υπο­ β ο η θ ώ ντα ς και τη ν π ροέλασ η το υ 1/12 Τάγ­ μα τος. Το 1/12 Τάγμα κ α θ η λώ θ η κε αρχικά προ το υ υ ψ ώ ματος Ο βελίσ κος, το οποίο κα τείχα ν ισ χυρές βο υλγα ρ ικές δ υνά μεις. Αφού α ν α π τύ χ θ η κε ο λό κληρ ο έ β α λ λ ε με δρασ τικά πυρά κατά τω ν βουλγαρικώ ν θ έ ­ σεων και μ ετά τη ν ενίσχυση από το 11/12 Τάγμα ε φ ό ρ μ η σ ε και σ τις 13.00 κ α τέλ α β ε τις θ έ σ ε ις τω ν Βουλγάρων. Σ υγχρόνω ς ο π ρ ο π ο ρ ευ ό μ εν ο ς 6/12 Λόχος (11/12 Τάγμα­ το ς ) εν ή ρ γ η σ ε κατά το υ υ ψ ώ ματος 211, ό ­ που κυ ρ ίευ σ ε έ ξι π υρ οβόλα πλήρη (ο ε ­ χ θ ρ ό ς δ ε ν είχ ε κα το ρ θ ώ σ ει να τα αποσύ­ ρει). Αφού άφ ησ ε ε κ ε ί φρουρά, ε ξα κ ο λ ο ύ ­ θ ησ ε τη ν κα τα δίω ξη τω ν Βουλγάρω ν προς τη Δ οϊράνη. Π αράλληλα και το βο Σ ύ ντα γμ α Π εζι­ κού, αφ ού κα τό ρ θ ω σ ε να κά μ ψ ει τη ν α ν τί­ σταση τω ν Βουλγάρω ν, α ν έλ α β ε τη ν κα τα ­ δίω ξή το υ ς σε συνεργασ ία με το 12ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Π εζικού. Π ολλοί από το υ ς Β ούλγα­ ρου ς σ υ νελή φ θ η σ α ν αιχμάλω τοι, ενώ ά λ­ λοι σ την π ροσπ άθειά το υ ς να δ ια φ ύ γο υ ν έπ εσ αν στη λ ίμ ν η και πνίγηκαν. Το 12ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Π εζικο ύ (α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ε­ π α μεινώ νδας Κ ού ρ της), αφ ού κ α τέλ α β ε τη Δ οϊράνη σ υνέχισ ε τη ν π ροέλασ ή το υ μ έχρ ι το ύψωμα 483, όπου και εγ κ α τα σ τά ­ θ η κ ε προσωρινά. Το 6ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού (α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Γεώ ργιος Α λ εξό π ουλος) κα τα δ ιώ κο ντα ς το ν εχ θ ρ ό προήλασ ε μ έχ ρ ι το ύψωμα Ν τα λκιλίκ και ε γ κ α ­ τα σ τά θ η κ ε β ό ρ εια και δ υ τικ ά το υ χω ριού Ν τολτσ ελί. Η X Μ εραρχία, α ν τιμ ετω π ίζο ν τα ς λιγό-

τε ρ α πυρά π υρ οβ ο λικού επ ειδ ή οι Β ούλγα­ ροι είχα ν σ τρ έψ ει το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς τω ν πυρώ ν το υ ς κατά τω ν τμ η μ ά τω ν τη ς III Μ εραρ χίας, δ ιέ τα ξε σ τις 11.00 το 5ο Σ ύ ­ ν τα γ μ α Ευζώνων να π ρ ο ω θ η θ εί π ρος τη γραμμή μάχης και τη ν κα τά λ λη λη σ τιγμή να ε π ιτε θ ε ί π α ρα σ ύρ οντα ς π ρος τα ε ­ μπρός και τα 3ο και 4ο Σ υ ν τά γ μ α τα Ευζώ­ νων. Το τά γ μ α π εζικού το υ 5ου Σ υ ν τά γ μ α ­ το ς Ευζώνων, αφ ού π ρ ο ω θ ή θ η κ ε π ρος τα αρισ τερά, ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε στα υψώ ματα τη ς Μ α ύ ρη ς Π έτρ α ς. Τα τρ ία Σ υ ντά γμ α τα (3ο, 4ο, 5ο) κινο ύ μ ενα β ό ρ εια κάτω από τα κα τα ιγισ τικά πυρά το υ εχ θ ρ ικ ο ύ π υρ οβ ο ­ λικού είχαν π ο λ λ ές απ ώ λειες, ιδια ίτερ α το 6ο Τάγμα Ευζώνων το υ 5ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Ευζώνων. Σ τις 14.00 έφ θ α σ α ν κο ν τά στο ύ­ ψωμα Κ ορ φ ο βο ύνι, όπου η X Μ εραρχία έ ­ λ α β ε α ναφ ορά το υ δ ιο ικη τή τω ν δυνά μεω ν Γευ γελή ς, ο οποίος ζη το ύ σ ε ενισ χύσ εις δ ιό τι π ροσ βαλλόταν από βουλγαρική μ ε ­

που είχαν απ οσ τα λεί μ έχ ρ ι τα Σ ο υ λ το για ν ναίικα, α π ειλούσ αν το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό τη ς, αποφάσισε να σ τα θ ερ ο π ο ιη θ εί στις θ έ σ ε ις τη ς σ το ύψω μα Κ ορ φ οβούνι. Μ ετά τη ν ολοκλήρω σ η τη ς κα τά ληψ ης το υ Ο ρ ους Δύσωρο και τη ν π ροώ θηση το υ ό γκου τω ν ελλ η ν ικώ ν δ υνά μεω ν σ την π ε­ ριοχή Δ ο ϊρ ά νη ς και σ την κοιλά δα το υ π ο­ τα μ ο ύ Σ τρ υ μ ό ν α το ΓΣ εξέδ ω σ ε, σ τις 17.30 τη ς 23ης Ιουνίου, δ ια τα γή για τη συνέχιση τη ς π ροέλα σ ης από το πρωί τη ς επ ο μ έν η ς προς τη Στρώ μνιτσ α . Σύμφ ω να με α υ τή ν, η III Μ ερα ρ χία θ α π ρ ο έλ α υ ν ε από τη ν α μ α ξι­ τή οδό π ρος το χωριό Κω στουρίνο. Η X Μ ε ­ ραρχία θ α εκ κ α θ ά ρ ιζε τη ν π εριοχή α ν α το ­ λικά τη ς Γευ γελή ς και θ α π ρ ο έλ α υ ν ε π ρος το Β α λά ντοβ ο. Η Ταξιαρχία Ιππικού θ α κατε δ ίω κ ε το ν εχ θ ρ ό προς τα Π ορόϊα. Επι­ π λέο ν το ΓΣ α ν έφ ερ ε σ το Υ π ουργείο Σ τρ α ­ τιω τικώ ν τη ν π ροέλασ η το υ Σ τρ α το ύ και τη νίκη στη Δ οϊράνη, τη ς οποίας τη σ ημα­

ραρχία που κ α τερ χ ό τα ν διά τη ς α ν α το λι­ κή ς ό χ θ η ς το υ π οτα μ ού Α ξιο ύ π ρος τη Γευγελή. Π αράλληλα οι Β ούλγαροι είχαν αρχίσ ει να υποχω ρούν από τις θ έσ εις το υ ς β ό ρ εια το υ υ ψ ώ ματος Κ ορ φ οβούνι. Σ τις 15.15 το ΓΣ π λη ρ ο φ ό ρ η σ ε τη Μ ε ­ ραρχία ό τι εχ θ ρ ικ ή δύναμη 2-3 τα γμ ά τω ν μ ε π υ ρ ο β ο λικό είχ ε ε μ φ α ν ισ θ εί σ τη ν ανα­ το λικ ή ό χθ η το υ π οτα μ ού Α ξιο ύ α π ένα ντι από τη Γευγελή και ε π ιτέ θ η κ ε κα τά τω ν ε ­ κ εί ελλ η ν ικώ ν τμ η μ ά τω ν, τα οποία ε ν δ εχ ο ­ μ ένω ς υποχώρησαν. Υστερα από τις π λη­ ρ ο φ ο ρ ίες α υ τέ ς η X Μ εραρχία, β λέπ ο ντα ς και τη σ θενα ρ ή αντίσ τασ η τω ν Βουλγάρω ν π ερ ί το Παλαιοχώρι, τή ρ η σ ε στάση ανα μο­ ν ή ς και έ σ τε ιλ ε α να γνω ρίσ εις ιππικού π ρος τη Γευγελή, για να διαπιστώσει τη ν ε ­ κ εί κατάστασ η. Οι αναγνω ρίσ εις α υ τέ ς δ εν είχα ν θ ε τικ ά α π ο τελ έσ μ α τα δ ιό τι τα τμ ή ­ μ ατα αναγνώ ρισ ης δ ε ν μπόρεσαν να περάσουν το χωριό Σ ο υλτο για ννα ίικα , επ ειδή β λ ή θ η κα ν με πυρά από τα υ π ερ κ είμ εν α υ­ ψ ώ ματα, στα οποία είχα ν ε π ε κ τα θ ε ί οι Βούλγαροι. Ετσι η X Μ εραρχία, ε κ τιμ ώ ­ ν τα ς ό τι ισ χυρές β ο υ λγα ρ ικές δ υ νά μ εις

σία ε ξή ρ ε ιδια ίτερα , λόγω τω ν μ εγάλω ν πο­ σ ο τή τω ν τρ ο φ ίμ ω ν και άλλω ν λα φ ύ ρω ν που κυ ρ ιεύ θ η κ α ν , αφ ού η Δ οϊράνη α π οτελού σ ε το γ εν ικ ό κ έ ν τρ ο ανεφ οδ ια σ μ ού το υ Β ουλγα ρικού Σ τρ α το ύ σ την π εριοχή Ιστίπ. Α ν έφ ερ ε επίσης ό τι οι Β ούλγα ροι έ ­ λα βα ν ως ο μ ή ρ ο υ ς από τη Δ οϊράνη το ν μ η τρ ο π ο λίτη και 30 π ρ ο κρ ίτο υ ς, ε κ φ ρ ά ζο ­ ν τα ς α νη σ υ χίες για τη ν τύ χ η το υ ς και ζη ­ τώ ν τα ς να γ ίν ει δ ια μ α ρ τυρ ία π ρος τις Μ ε ­ γ ά λ ες Δ υ νά μ εις και τη Βουλγαρία για τη ν τή ρ η σ η τω ν δ ιεθ ν ώ ν κανόνω ν π ερί α ιχμα ­ λώ τω ν π ολέμ ου , όπως σ υνέβ α ινε για το υ ς 5.000 α ξιω μ α τικο ύ ς και ο π λ ίτες Β ουλγά­ ρ ου ς α ιχμα λώ του ς. Α φ ορμή για τη ν ε ν έ ρ ­ γ εια α υ τή έδω σ ε η σφαγή, από το υ ς Β ο υ λ ­ γά ρ ο υς, 12 ευζώ νω ν αιχμαλώ τω ν και ο π νιγμό ς Σ έρ βω ν αιχμαλώ τω ν στρατιωτώ ν.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κ ύριοι σ υ ν τε λ ε σ τέ ς τη ς ν ίκ η ς τω ν Ε λ­ λήνω ν στη Δ οϊράνη ή τα ν: • Το άρισ το σ χέδιο ε ν ε ρ γ ε ία ς το οποίο εκ τε λ έ σ θ η κ ε από το υ ς σ χημα τισ μούς. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Καλλιρρό

Τοανΐτσανε 479

♦ Μυριόφυτο

•

Παλιούρτσι

n*Val“ , 6a Αμαραντα

707

4

ν\Λνί,Ρ Γ αβρα

Σ·Δοϊράνης

^κοβενταρ Δροσάτο

.553

«° Λ4

? 0 υντα γ0 Στογιάκοβο

Μπογκοροιτσα

5 70

Κορυφή

Ε ιρ η ν ικ ό ·

• Αγ. Κυριακ

Μ Α ΧΗ Δ Ο ΪΡ Α Ν Η Σ (23 Ιουνίου 1913) Κλίμακα 1-100.000 .1 .2 ,3 ^

Βσυλγαριχές

^

Ε λ λ η ν ικ έ ς

,4Χλμ .

θέσεις θέσεις

Κατευθύνσεις προελάσεως Ε λ λ η ν ικ ο ύ Στρατού.

26 ■■

• Η ε π ιτυ χ η μ έν η ε ν έ ρ γ ε ια τη ς Σ τρ α τιά ς κα τά το υ δ εξιο ύ τη ς ε χ θ ρ ικ ή ς δ ιά τα ξη ς και η ε κ μ ε τά λ λ ευ σ η τη ς επ ιτυ χία ς α υ τή ς με τη ν κα τα δίω ξη το υ εχ θ ρ ο ύ . • Η πίστη σ τελ εχώ ν και ανδρώ ν για τη ν ί­ κη. • Το πολύ υψ ηλό η θ ικ ό το υ προσωπικού μ ε τά τη μ εγα λειώ δ η νίκη κα τά τη ν απ οφ α­ σιστική μάχη το υ Κ ιλκίς-Λαχανά (19-21 Ιου­ νίου 1913). Π αράλληλα π ρέπ ει να το ν ίσ ο υ μ ε και τα α κό λου θα : Η κα θ υ σ τέρ η σ η έν α ρ ξη ς τ η ς επ ίθ εσ η ς από τη ν III Μ εραρχία, αν και είχαν σ υμφ ω νήσ ει και οι δύο δ ιο ικ η τέ ς μ ε ­ ραρχιώ ν (III και X) να ενερ γ ή σ ο υ ν σ υ ν το νι­ σ μένα τη ν ίδια ώρα, είχ ε ως α π ο τέλεσ μ α τη σ χετική κα θ υ σ τέρ η σ η τη ς ό λη ς ε ν έ ρ ­ γ εια ς τη ς Σ τρ α τιά ς. Απ οστολή τη ς V Μ ε ­ ραρχίας σ ύμφω να με δ ια τα γή το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ ή τα ν, εά ν η ανάγκη το καλέσει, να σ υ νδ ρ ά μ ει το ν αγώνα τη ς X Μ ερ α ρ ­ χίας. Ενώ λοιπ όν οι δύο Μ ερ α ρ χ ίες (III και X) ενερ γο ύ σ α ν κα τά μέτω π ο, η V Μ ερ α ρ ­ χία δ ε ν έλ α β ε μ έρ ο ς σ το ν αγώνα. Λόγω έ λ ­ λ ειψ η ς σ υντονισ μού μ ετα ξύ τω ν δύο σ υμ­ μάχων σ τρα τώ ν (Ε λλάδα ς και Σερβία ς), δ ε ­ δ ο μ έν ο υ ό τι δ ε ν υπήρχε σ χέδιο σ υνδ υα ­ σ μένω ν επ ιχειρήσ εω ν από κοινού κατά τω ν Βουλγάρω ν, οι Β ούλγαροι μ ε τέ φ ε ρ α ν μια τα ξια ρ χ ία (IV Σ τρ α τιά ς) από το σ ερ βικό μέτω π ο σ το ελ λ η ν ικ ό και σ υ γ κεκρ ιμ ένα σ την π εριοχή Δ ο ϊρ ά νης. Η Ταξιαρχία Ιππι­ κού, κ α τε ξο χ ή ν όπλο για αναγνω ρίσ εις, μ όλις δ έ χ θ η κ ε πυρά κα τά τη ν κίνησ ή τη ς, α ιφ νιδια σ μένη, δ εν ε κ τέ λ ε σ ε τη ν απ οσ το­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

£§3 3 ΤΕ

• Σ ο υ λ τ ο γ ια ν ν α ίικ α

λή τη ς . Ετσι α δ ρ ά νησ ε ό τα ν η X Μ εραρχία αγω νιζότα ν π ρος κα τά ληψ η το υ α ν τικ ε ιμ ε ­ νικού τη ς σκοπού (ύψω μα Β λαντάγια). Η απώ λεια τη ς Δ ο ϊρ ά νης είχ ε δ υ σ μ ε­ ν είς επ ιπ τώ σ εις για το υ ς Β ουλγά ρους. Σ τε ρ ή θ η κ α ν ένα βασικό κ έ ν τρ ο α ν εφ ο δ ια ­ σμού τω ν μονάδω ν το υ Β ουλγαρικού Σ τρ α το ύ που μ ά χο ντα ν ε ν α ν τίο ν τω ν σ υμ­ μαχικώ ν δ υ νά μ εω ν (Ε λλάδα ς-Σ ερ βίας). Μ ετά τη ν ή ττα το υ στη Δ οϊράνη ο Β ουλγα­ ρ ικός Σ τρ α τό ς δ εν π ρό λα β ε να α να σ υντα ­ χ θ ε ί και να π ρο β ά λει αντίσ τασ η. Οι μά χες Σ τρ ώ μ νιτσ α ς, Σ ουσ ίτα ς και Β έτρ ιν α ς που α κο λο ύ θ η σ α ν ή τα ν πολύ πιο ε ύ κ ο λ ε ς για το ν Ε λλη νικό Σ τρ α τό . Οι Β ούλγαροι δ εν μπ όρεσ αν να μ ετα φ έ ρ ο υ ν από π ο υ θ ενά ε ­ νισχύσεις. Οι α π ώ λειες τω ν Ελλήνω ν σε σχέση με τη δ ιά ρ κεια τη ς μ ά χη ς και τις μ ο ν ά δ ες που σ υ μ μ ετείχ α ν ή τα ν μ εγ ά λ ες : 5 ν εκ ρ ο ί αξιω ­ μ α τικο ί και 101 ο π λ ίτες, τρ α υ μ α τίες 22 α­ ξιω μ α τικο ί και 879 ο π λίτες. Δ ώ δεκα σ υνελήφ θη σ α ν αιχμάλω τοι. Δ ε ν υπάρχουν α­ κριβή σ τοιχεία για τις α π ώ λειες τω ν Β ο υ λ ­ γάρων. Π άντω ς ή τα ν σ η μ α ν τικές. Μ ε τα ξύ τω ν νεκρώ ν ή τα ν και ο τα ξία ρ χ ο ς Καρναβαλίεφ . Σ υ νελή φ θ η σ α ν 250 Β ούλγα ροι αιχ­ μάλω τοι. Σ τα χ έρ ια τω ν Ελλήνω ν έπ εσ αν 12 π υροβόλα, π ολυβ όλα και άλλο π ο λ εμ ι­ κό υλικό και μ εγ ά λ ες π ο σ ό τη τες τρ ο φ ίμ ω ν τη ς βάσης α νεφ οδ ια σ μ ού Δ ο ϊρ ά νης. Το Γε­ νικό Σ τρ α τη γ ε ίο απ έδω σ ε ε ξα ιρ ε τικ ή σ τρ α τη γική σημασία στη νίκη τη ς Δ οϊρά­ νης. Την επ ιτυ χία ανακοίνω σ ε ο επ ιτελ ά ρ ­ χ η ς το υ Γενικού Σ τρ α τη γ είο υ Β ίκτω ρ Δ ού-

σ μανης. Το τη λ εγ ρ ά φ η μ α το υ επ ιτελά ρ χ η έ λ ε γ ε : "Η Δ οϊράνη έπ εσ ε. Κ αταδιώ κομε κατά π όδας εχ θ ρ ό φ ε ύ γ ο ν τα α τά κτω ς. Α­ ντο χ ή , ο ρ μ η τικ ό τη ς η μ ε τέ ρ ω ν σ υγκινεί π άντας, π ρώ τον Βασιλέα, εκφ ρ α ζό μ εν ο ν δι' α π ερ ιο ρίσ το υ θαυμ α σ μ ο ύ και υ π ερη ­ φ ά νειας".

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1) Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΩΝ Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν 1912-1913, Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , 1987. (2) Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Υ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ 1912-1913, Δ ΙΣ /Γ Ε Σ , 1992. (3) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, Α θή να , 1978. (4) Σ κ λ η ρ ο ύ Σ ω τ.: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν Ο ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Α λ εξά ν δ ρ εια , 1913. (5) Σ ο ύ λ η Δ .: Ο ΔΕ Υ ΤΕ Ρ Ο Σ Β Α Λ Κ Α Ν ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΚΑΤΑ ΤΩ Ν ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ - 1913, Α θή να ι, 1934. (6) Φ ω το γρ α φ ίες: Β α λ κα νικο ί Π ό λ εμ ο ι 19121913 - Το φ ω το γ ρ α φ ικ ό Λ εύκω μ α των Ρ ω μ α ϊδ η -Zeitz, εκ δ ό σ εις Κ έδ ρ ο ς.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ

Π Ρ ΙΝ ΑΠΟ ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΣΤΙΣ 27 ΙΟΥΛΙΟΥ 1953, ΕΛΗΞΕ 0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ. ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΣΤΙΣ 25 ΙΟ ΥΝΙΟ Υ 1950 Μ Ε ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΚΟΡΕΑΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ. ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΔΙΜ Η Ν Ο ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ (ΙΟΥ ΝΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 1953) ΔΙΕΞΗΧΘ ΗΣΑΝ Μ ΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΣΚΛΗΡΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ, ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΕΙΧΕ ΕΝΕΡΓΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, Μ Ε ΚΥΡΙΟΤΕΡΗ ΤΗ ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΥΨΩΜΑ ΧΑΡΡΥ. ΣΦΟΔΡΕΣ Ο Μ Ω Σ ΗΤΑΝ ΚΑΙ 01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΙΝΕΖΙΚΕΣ ΕΠΙΘ ΕΣΕΙΣ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙΤΕΤΡΑΩΡΑ Π ΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΩΧΗΣ.

ΗΛΙΑΣ Κ. ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ Το ύψω μα Χ ά ρρ υ (κ έν τρ ο ) σ ε νυ κ τερ ιν ή φ ω το γ ρ α φ ία . Δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι οι λ ά μ ψ εις τω ν φ ω τοβ ολίδω ν και δ ε ξ ιά τμ ή μ α το υ υψ ώ μα τος Σ τα ρ κ α θώ ς δ έ χ ε τα ι εγ κ α ιρ ο φ λ ε γ ή β λ ή μ α τα το υ συμ μ αχικού π υροβ ολικού (τα άσπρα σ τίγ μ α τα ). Η φ ω το γ ρ α φ ία ελ ή φ & η κ α τά τη δ ιά ρ κεια των έ ξ ι ημ ερ ώ ν (10-16 Ιο υ ν ίο υ ) που τα α μ ερ ικ α νικ ά τά γ μ α τα δ ο κ ιμ ά ζο ντα ν πάνω σ το ύψω μα (φ ω τ. α ρ χείο Δ . Π απ αδόπ ουλου).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ι σ υνομιλίες για ανακωχή είχαν αρχίσει Π εζικού, που υπαγόταν στην π ερίφ ημη, από τη δράση από πολύ νωρίς κατά το ν π όλεμο τη ς Κο­ τη ς κατά το ν Β' Π αγκόσμιο Π όλεμο, 3η Μ εραρχία Π ε­ ρέας, γύρω στα μέσα το υ 1951. Τότε η κο­ ζικού. Τέσσερα τά γμ α τα υπάγονταν στο 15ο Σ ύ ντα γ­ ρ εα τική σύγκρουση πέρασε σε μια διαρκή φάση στα­αμιγώς αμερικανικά, ένα τά γμα με Α μερ ικα ­ μα: δύο σ ιμότητα ς και, ουσιαστικά, μ ετα τρ ά π ηκε σενούς π όλεμο σ τρα τιώ τες π ορτορικανικής καταγω γής και το θέσ εω ν: οι αντίπ αλες δυνά μεις περιόριζαν τις κινή­ τά γμα το υ Ε λληνικού Ε κσ τρ α τευτικού Σώ ματος, διοι­ σεις το υ ς γύρω από τα χαρακώ ματα, βομβαρδίζοντας κη τή ς το υ οποίου ή τα ν εκείν η τη ν π ερίοδο ο αντισυη μία τις θ έσ εις τη ς άλλης με όλμ ου ς και ο β ίδ ες και ντα γμα τά ρ χη ς (ΠΖ) Γεώργιος Κουμανάκος. σ τέλνοντα ς κά θ ε τόσ ο π εριπ όλους και ε ν έ δ ρ ες σε ε ­ χθρ ικό έδα φ ος. Οι φ ή μ ες ό τι η λήξη τω ν εχθροπ ρα­ 7 0 ΣΙΔ Η Ρ Ο Υ Ν ΤΡΙΓΩ ΝΟ ξιώ ν ή τα ν κοντά, κυκλοφορούσ αν συνεχώς. Οπως α­ π οδ είχ θ η κε η ώρα τη ς ειρ ή ν η ς δ εν είχε φθάσ ει α κό­ Το ύψωμα Χάρρυ βρισκόταν στο λ εγ ό μ ενο Σιδη­ μα. Πέρασαν δύο ολόκληρα χρόνια κατά τη διάρκεια ρού ν Τρίγωνο, μια περιοχή 100 περίπου χλμ. βόρεια τω ν οποίων χ ύ θ η κ ε πολύ αίμα. τη ς Σεούλ. Οποιος κα τείχε το Σ ιδηρούν Τρίγωνο είχε Σ τις αρχές το υ καλοκαιριού το υ 1953, μ ετά από τις άμεση πρόσβαση στην πρω τεύουσα τη ς Ν ότιας Κ ορέ­ απ ειλές το υ ν εο ε κ λ ε γ έ ν το ς στην αμερικανική π ρο ε­ ας. Το Χάρρυ ή τα ν ε κ ε ί το ύψωμα-κλειδί. Το κλειδ ί που δρία, σ τρατηγού Ν τουάιτ Α ϊζενχάουερ, για π υρηνικό θ α άνοιγε τη ν πύλη για τη Σεούλ. Σε περίπτωση απώ­ π όλεμο και το ν θά να το το υ σ κληροπ υρηνικού Στάλιν, λ εια ς το υ Χάρρυ η 8η αμερικανική Σ τρ ατιά θα αναγκα­ οι δια π ρα γματεύσ εις για ανακωχή άρχισαν να δ εί­ ζόταν να υποχωρήσει δ έκα περίπου χ ιλιό μ ετρ α ν ο τιό ­ χνουν ό τι βρίσ κονταν σε πολύ καλό στάδιο. Τότε οι Κι­ τερα , παραχωρώντας π ολύτιμο έδα φ ος σ τους « Ε θε­ νέζοι αποφάσισαν να π αίξουν το τε λ ε υ τα ίο το υ ς χαρ­ λ ο ν τές » το υ Μάο. τί: η επ ικείμ ενη ανακωχή να το υ ς βρ ει όσο πιο νότια ή ­ Το Χάρρυ είχε ύψος 420 μ έτρ α και απ οτελούσε ταν δυνατό. Μ ε τη ν κατάπαυση το υ πυρός κά θ ε κίνη ­ τμ ή μ α τη ς λοφ οσ ειράς Σταρ, η οποία εκ τειν ό τα ν 350 ση θα «πάγωνε», θ α δ η μ ιο υ ρ γείτο η νεκρή ζώνη, αλλά μ έτρ α περίπου πιο βόρεια. Η κορυφ ή τη ς λοφ οσ ειράς στο μ ετα ξύ π ολύτιμο έδα φ ος θα είχε κα τα κτη θ εί. Κα­ α υτής, απ έναντι ακριβώ ς από το Χάρρυ (τα δύο υψώ­ τά συνέπεια ο α ν τικειμ ενικό ς το υ ς στόχος σε εκείν η ματα σ υ νέδ εε ένας αυχένας), βρισκόταν υπό τη ν κα­ τη φάση ή τα ν να κερδίσ ουν έδ α φ ο ς διασπώντας τη ν το χ ή τω ν κινεζικώ ν δυνάμεων. Το ύψωμα Σταρ, όπως κύρια γραμμή αντίσ τασ ης τω ν δυνάμεω ν το υ ΟΗΕ. Ο έγινε γνωστή η κορυφή αυτή, είχε ύψος 440 μέτρα, ή ­ κα λύ τερ ο ς τρόπ ος για να γίνει αυ τό ή τα ν με προσβο­ τα ν δηλαδή γύρω στα 20 μ έτρ α ψ ηλότερ ο το υ Χάρρυ. λ ές στις π ροφ υλα κές που υπερασπίζονταν οι Α μερ ι­ Είναι συνεπώς α υ το ν ό η το ό τι από το Σταρ οι Κινέζοι κανοί και οι Σύμμαχοί το υς. είχαν καλή θ έα τη ς οργάνωσης τω ν αμυνομένων. Μία από α υ τές τις π ροφ υλα κές ή τα ν ένα ύψωμα, Ενας δ ρόμος οδηγούσ ε από τη ν κύρια γραμμή α­ γνω στό σ τους Α μερ ικα νούς και σ τους Ελληνες σ τρα­ ντίστασης τω ν δυνάμεω ν τω ν Ηνωμένων Εθνών στη τιώ τες ως «Υψωμα Χάρρυ». Τη φ ύλαξή το υ είχαν ανα- νότια π λευρά το υ υψώ ματος Χάρρυ, όπου βρισκόταν λάβει μονά δες το υ 15ου αμερικανικού Σ υ ντά γμ α το ς σ ταθμός ανεφ οδιασμού και πρώτων βοηθειών. Από ε-

Ο

Α νδρ ες το υ Ε λληνικού Τά γμ α τος σ τη ν Κ ορέα ενώ π ρ ο ω θ ο ύ ντα ι σ τη γραμμή των πρόσω. Σ το J e e p δ ια κρίνονται η ελ λη νική σ ημαία και οι λ έ ξ ε ις "Hellenic F o rces" (φ ω τογρα φ ία το υ π ολεμ ικού α ντα π ο κρ ιτή τη ς εφ η μ . I

Ελληνογερμανικές Σχέσεις σιην Μειαξική δικτατορία 1936-1941

Αννίβας Β ελλιάδης

ΜΕΤΑΞΑΣ-ΧΙΤΛΕΡ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΞΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 1936-1941

εφόσον αυτές δεν υπερέβαιναν ο­ ρισμένα όρια τα οποία θα είχαν ως αποτέλεσμα τη διατάραξη της ειρήνης στην περιοχή. Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο Μεταξάς βγά­ ζοντας τη χώρα από την ουδετερό­ τητα εγκλωβίσθηκε κατόπιν πιέσε­ ων στον βρετανικό συνασπισμό άνευ ανταλλαγμάτων, χωρίς παράλ­ ληλα να προσπαθήσει να εκμεταλλευθεί τις μεσολαβήσεις των Γερ­ μανών. Δεν επωφελήθηκε από την απροθυμία του Χίτλερ να εμπλακεί σε επιχειρήσεις σε βάρος της Ελ­ λάδας και την επιθυμία του να τερ­ ματίσει τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Το βιβλίο απευθύνεται σε όλους τους Ελληνες που θέλουν να μά­ θουν την κρυμμένη αλήθεια πίσω από σκοπίμως «παραποιημένα» γε­ γονότα. Διατίθεται από τις εκδό­ σεις «Ενάλιος» (Ελ. Βενιζέλου 4, Α­ θήνα, 143 43, τηλ. 210/2531614, fax: 210/2584854).

Εκδόσεις «Ενάλιος» Αθήνα, 2003 Σελίδες 352

80

Ο πρέσβυς επί τιμή Αννί6ας Βελλιάδης έρχεται να καλύψει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία αναφορικά με το εύρος των σχέσε­ ων της μεταξικής Ελλάδας και της χιτλερικής Γερμανίας. Εχει ειδικευθεί στα θέματα εξωτερικής πολιτι­ κής του Γ' Ράιχ και προσθέτει νέα στοιχεία φωτίζοντας μια όχι και τό­ σο γνωστή όψη του πολιτικοδιπλωματικού περιβάλλοντος της επο­ χής. Η ανάλυση της εξωτερικής πο­ λιτικής του Μεταξά κατά τον συγ­ γραφέα δεν πρέπει να ακολουθή­ σει τις τυποποιημένες μεθόδους τις οποίες κληροδότησε η μεταπο­ λεμική ιστοριογραφία. Είναι λάθος να στηριζόμαστε σε παραποιήσεις ή απλουστεύσεις γεγονότων οι ο­ ποίες κατά το παρελθόν εξυπηρε­ τούσαν τους επικριτές ή τους απο­ λογητές του καθεστώτος. Για την ορθή προσέγγιση του όλου πλέγ­ ματος της μεταξικής εξωτερικής πολιτικής είναι αναγκαίος ο προσ­ διορισμός των παραμέτρων οι ο­ ποίες καθόριζαν το πλαίσιο εντός του οποίου ήταν υποχρεωμένος να κινείται ο Ελληνας δικτάτορας, ώ­ στε να μπορεί να αντιμετωπίζει τις ραγδαίες εξελίξεις της διεθνούς σκηνής, οι οποίες με τη σειρά τους επηρέαζαν τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Η Γερμανία εφάρμοζε μια συνεπή πολιτική στα Βαλκάνια και φυσικά έναντι της Ελλάδας, η οποία απέβλεπε στη διατήρηση της ειρήνης και του status quo στην περιοχή. Ο Χίτλερ ήταν διατεθει­ μένος να ανεχθεί υπερβάσεις της ουδέτερης πολιτικής της Ελλάδας

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

A. Μ. Snodgrass

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ KAI ΑΜΥΝΤΙΚΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Εκδόσεις «University Studio Press» Θεσσαλονίκη, 2003 Σελίδες 248 Κυκλοφόρησε και στη χώρα μας με καθυστέρηση 35 ετών (!) το βιβλίο του Βρετανού καθηγητή

φίας το οποίο εκδόθηκε στο Λονδί­ νο το 1967 και αποτελεί μέχρι σήμε­ ρα πολύτιμο βοήθημα για τους με­ λετητές της αρχαίας ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας. Τη μετά­ φραση επιμελήθηκε η αρχαιολόγος Βασιλική Σταματοπούλου, η οποία ειδικεύεται στη μελέτη των όπλων των κλασικών και των ελληνιστικών χρόνων. Η επιμέλεια και ο πρόλογος ανήκουν στον καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μελετητή των όπλων της Βεργίνας, Παναγιώτη Φάκλαρη. Η μελέτη των όπλων εκτείνεται από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τη μακεδονική πε­ ρίοδο. Το βιβλίο έχει πέντε κεφά­ λαια και μια προσθήκη, η οποία έγινε το 1999 και περιλαμβάνει νέα στοιχεία. Ιδιαίτερα σημαντικές εί­ ναι οι αναφορές στις πηγές και στη σχετική βιβλιογραφία γενικότερα. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στους Μυκηναίους και χωρίζεται σε τρεις ενότητες οι οποίες αντιστοι­ χούν στην περίοδο των λακκοειδών ταφών, την ανακτορική και την ύ­ στερη μυκηναϊκή περίοδο. Το δεύ­ τερο ασχολείται με τους λεγάμε­ νους σκοτεινούς χρόνους, ενώ το τρίτο εστιάζει στην εποχή του οπλί­ τη. Ο συγγραφέας ερευνά την έ­ λευση του οπλίτη, τη διάδοση της οπλιτικής πανοπλίας και τα άλλα ό­ πλα που εμφανίσθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν. Στα επόμενα δύο κε­ φάλαια περιγράφονται οι μεγάλες συρράξεις του 5ου αιώνα και οι πό­ λεμοι των Μακεδόνων βασιλέων (Φίλιππος, Αλέξανδρος). Το έργο διατίθεται από τις εκδόσεις «University Studio Press» (Αρμενοπούλου 32, Θεσσαλονίκη, 546 32, τηλ. 2310/208731 -2310/209837).

Α Λ Ι . S n o d g ra s s

Τα επιθετικά και αμυντικά

όπλα των αρχαίων Ελλήνων

G eoffrey Regan

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΓΚΑΦΕΣ Εκδόσεις «I. Φλώρος» Αθήνα, 2003 Σελίδες 245

Σνόντγκρας για τα επιθετικά και τα αμυντικά όπλα των αρχαίων Ελλή­ νων. Πρόκειται για ένα μοναδικό εγ­ χειρίδιο της διεθνούς βιβλιογρα­

Η στρατιωτική ιστορία έχει να επιδείξει, εκτός από τις μάχες και τα προφανή αποτελέσματά τους (νίκες ή ήττες), ορισμένα περιστα­ τικά η κατάληξη των οποίων δια­ μόρφωσε το τελικό αποτέλεσμα κατά περίπτωση. Ορισμένα από αυ­ τά χαρακτηρίζονται από μια «ιδιαι­ τερότητα» και θεωρούνται ως οι κύριοι υπαίτιοι της αρνητικής έ­ κβασης μιας μάχης ή ακόμη και ε­ νός πολέμου. Πρόκειται για δια­

βόητα στρατιωτικά σφάλματα ή «γκάφες» στις οποίες περιλαμβά­ νονται μια σειρά ενεργειών που έ­ φεραν την καταστροφή, όπως είναι η ανικανότητα της ηγεσίας, οι ά­ στοχες εκτιμήσεις, η κακή αντίλη­ ψη του τρόπου μάχεσθαι και άλλα συναφή. Τα λάθη αυτά, τα οποία συνέβησαν κατά τη διάρκεια των πο­ λεμικών επιχειρήσεων, σχεδόν πά­ ντα οδήγησαν στην απώλεια ανδρών. Ορισμένα όμως επέφεραν κατά παράδοξο τρόπο - τον θρίαμ­ βο. Ο συγγραφέας έχει επιλέξει τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγ­ ματα από την παγκόσμια στρατιω­ τική ιστορία, τα οποία και παραθέ­ τει σε οκτώ ενότητες ακολουθώ­ ντας το αίτιο και όχι την ιστορική χρονολόγηση -για τη διευκόλυνση του αναγνώστη. Επιλέγοντας χαρα­ κτηριστικές επικεφαλίδες όπως "Α­ κατάλληλοι να διοικούν", "Σχηματί­ ζοντας λάθος εικόνα", "Καταστρε­ πτικοί σχεδιασμοί”, "Υπουργική ανευθυνότητα" και άλλα, δίνει μια ι­ διαίτερα αποκαλυπτική εικόνα του ιστορικού παρασκηνίου, που δεν είναι ευρύτερα γνωστό ακόμα και σε ορισμένους από τους μελετη­ τές. Πρόκειται για ένα πολύ κατα­ τοπιστικό βιβλίο το οποίο απευθύ­ νεται σε όλους όσους ενδιαφέρονται για τα θέματα στρατιωτικής ι­ στορίας. Διατίθεται από τις εκδό­ σεις «I. Φλώρος» (Λόντου 6,106 81, Αθήνα, τηλ. 210/3822793, 210/3836042, 210/3824773, tax: 210/3823370).

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος [email protected]

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Μ ουσείο Μ ακεδονικού Αγώνα

Ν ίκος Μ α τθα ίος

Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

Ο ΠΡΩΤΟΚΛΕΦΤΗΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ, Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟ 21

Σελ. 148,15 ευρώ Ενα πρωτότυπο και καλαίσθητο ημερολόγιο του 2003 με εικόνες και φωτογραφίες από την ε­ ποχή των Βαλκανικών Πολέμων.

Σελ. 702, 26 ευρώ Η βιογραφία του ήρωα Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη.

Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΣ 1936-1940 Σελ. 82, 17 ευρώ Ακριβής ανατύπωση της έκδοσης του 1940 με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό για τον Ελληνικό Στρατό της εποχής.

Γ ΙΒ Β Ω Ν Ι ο ι ο ρ ι α i n s Π α ρ α κ μ ή * κ α ι l l - n i u s t 't o s i n s Ι ’ ω μ α ϊκ -ris Λ ü i o K p a i o p i a s

Μ αχο μ ενα Ε υμ βο αα ΟΙ ).ΦΙ*ΛΓΙΛΕ>'. TSN ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΝ ΑΧΩΝΚΤΟΝ

tWUaiA.VOSIKH Μ

Περσεφόνη Καραμπατή

ΜΑΧΟΜΕΝΑ ΣΥΜΒΟΛΑ fAvuÖfpn ι>κ: ψις

Γίββων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΚΑΙ ΠΤΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Σελ. 60,15 ευρώ Οι σφραγίδες που χρησιμοποιούσαν οι μα­ κεδονομάχοι αγωνιστές, για πρώτη φορά συ­ γκεντρωμένες.

Σελ. 617,25 ευρώ Το κλασικό έργο του Γίββωνος για την ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρα­ τορίας από τον Νέρβα μέχρι και τον Διοκλητιανό.

ΤΟ ΡΑΙΧ ΤΟΥ ΑΔΟΛΦΟΥ ΧΙΤΛΕΡ Σελ. 128,20 ευρώ Επανέκδοση ενός έργου με πλούσιο φωτογραφικό υλι­ κό από την περίοδο της ακμής του Γ Ράιχ.

Η διάθεση των βιβλίων της σελίδας αυτής γίνεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψις», Ιπποκράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 210/3630697, 210/3614736 (Στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ