SI 82.pdf

τπ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

IS

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ (418 π.Χ.)

2003 · € 3,00

Η ΣΠΑΡΤΗ ΑΝΑΚΤΑ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΗΣ

ΤΕΥΧΟΣ

82 · ΙΟΥΝΙΟΣ

ΏΡΗΚΤΟ

Η ΕΠΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΩΞΗ ΚΑΙ Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ

i f

ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ (1936-38) Η ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

/

31

Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑ

Η Μ Α Χ Η ΤΟ Υ "ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑΤΟΣ" ■ΟΙ ΙΣΡΑΗΛΙΝΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝ ΣΤΟ ΣΙΝΑ (1973)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 82 ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ 2003

6 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ (418 π.Χ.) Η ΣΠΑΡΤΗ ΑΝΑΚΤΑ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΗΣ

14 ΘΩΡΗΚΤΟ "BISMARCK11 Η ΕΠΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΩΞΗ ΚΑΙ ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ 3 0 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ "ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑΤΟΣ 0 1 ΙΣΡΑΗΛΙΝΟΙ ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝ ΣΤΟ ΣΙΝΑ (1973) 3 8 Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑ 4 4 ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ (1936-38) Η ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑ ΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ 5 4 ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ ΙΠΠΟΤΕΣ ΜΟΝΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ 6 4 ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΚΑΑΡΛ ΜΑΝΕΡΧΑΪΜ Ο ΦΙΝΛΑΝΔΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΣΕ ΤΟΝ ΕΡΥΘΡΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ

ΜΟΝΙΜΕΣ η Φ γ λ λ ο Το 9ωρηκτό «Bismarck» εκτελεί ελιγμούς διαφυγής από βρετανικά αεροσκάφη Swordfish (ευχαριστούμε την Revell/Nilco για την παραχώρηση του κιτ).

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 75 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

ΕΝΛΡβΗ: 2 8 ΜΑΡΤΙΟΥ 1 « »

ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μ η νια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό - Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί σ τις α ρ χ έ ς κ ά θ ε μ ή ν α · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤ Α Υ Ρ Ο Σ Π Α Ν Ε Λ Η Σ · Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν Τ Α Κ Τ Η Σ : ΒΑΣ ΙΛ Η Σ Κ Α Μ Π Α Ν Η Σ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β 0 Υ Λ 0 1: Μ ΙΧΑΗ Λ 0 K O '. C '. 'A O I Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / Ν ΙΚΟ Λ ΑΟ Σ Κ 0 Λ 0 Μ Β Α Σ , Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / ΕΛΕ ΥΘΕΡΙΟ Σ Π Α Π ΑΓΙΑΝ Ν ΑΚΗ Σ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ ΚΑΝ ΑΚΑΡΗΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α., τ. Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς Σ.Σ.Ε. i - V ---------1 11 Ξ Ζ \ Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α ., τ. Κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς Σ.Σ.Ε. / ΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α ./ ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟ Σ ΝΙΚΟ Λ ΑΟ Υ Τ α ξία ρ χ ο ς ε.α., τ. κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορία ς ΣΣΕ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ Ν ΙΚ 0 Α 0 Υ Δ Η Σ Σ . r : . _ r ” r c ε.α. / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΡΟ ΥΣΚΑΣ, Α ρχ ιπ λοία ρ χο ς (Δ) ΠΝ ε.α . / ΗΛΙΑΣ Π Α Π ΑΘ ΑΝ Α ΣΗ Σ / Α Ν Α ΡΓΥ ΡΟ Σ Φ ΑΓΚΡΙΔ ΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑ Β Β ΙΔ Η Σ / ΝΙΚΟ Σ ΣΤΕΦ ΑΝΟ Υ / ΚΑΤΕΡΙΝ Α ΒΑΡΕΛΑ / Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ ΧΡΙΣΤΟΔΟ ΥΛΟ Υ

Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Γ ~ ν " ~ : · ' Γ Σ

Ν ΙΚΟ Λ Ο ΥΔ Η Σ / Ν ΙΚ Ο Σ Γ ΙΑ Ν Ν 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ / ΝΙΚΟ Σ ΔΙΑ Β Α Τ Η Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Β ΑΡ ΣΑΜ Η Σ / Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Μ Α ΡΚΑΝ ΤΩ Ν ΑΤΟ Σ / ΙΑΚΩ ΒΟ Σ ΧΟ Ν ΔΡΟ Μ Α ΤΙΔ Η Σ / ΣΤΕΛΙΟ Σ ΔΕ Μ Η Ρ Α Σ / ΓΑΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ ΔΗ Μ Η ΤΡ ΙΑ Δ Η Σ

ΣΠ ΥΡΟ Σ Κ Α " \? Η Σ

Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Α ΤΟ Σ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟ ΥΡΙΔ Η Σ / ΛΥΚ Ο ΥΡ ΓΟ Σ ΑΡΕ ΤΑΙΟ Σ / Ν ΙΚ Ο Σ ΚΑΚΑΒΕΛ ΑΚΗΣ / Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝ Ο Σ Π ΑΡ ΑΘΥΡΑ Σ / ΣΩ Τ Η Ρ ΙΟ Σ Π ΑΠ ΑΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ / ΣΩ Τ Η Ρ Η Σ ΒΟ ΥΡΛΙΩ ΤΗΣ / ΚΩ ΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΠΑΠ ΑΔΗ Μ ΗΤΡΙΟ >

Α Γ ΓΕ Λ Ο Σ Δ Α Λ Α ΣΣ Η Ν Ο Σ / Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Μ Π Ε Λ Ε ΖΟ Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕ Ρ Ν ΙΩ ΤΗ Σ / ΣΤ ΑΥΡΟ Σ ΚΑΡ ΚΑΛΕ ΤΣΗ Σ / Β Α ΓΓΕ Λ Η Σ ΚΟ Ν ΤΟ Π Α Ν ΤΕ Λ Η Σ / ΤΩ Ν Η Σ Χ Α Τ ΖΗ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Υ / Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ Λ Α ΣΚΑΡ Η Σ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω 1,

\ 'Ί Ο Σ

Δ Η Μ 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ · Κ Α Λ Λ ΙΤ Ε Χ Ν ΙΚ Η Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ : ΓΕ Ω Ρ ΓΙΑ Λ Ο ΥΚΑ - Γ Ε Ω Ρ ΓΙΑ ΚΑ Ρ Α Π Α ΤΗ - Χ Ρ ΙΣΤ ΙΝ Α Π ΑΝ ΕΛΗ - Α Γ ΓΕ Λ ΙΚ Η Λ Α Μ Π Ρ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Φ Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ Σ Σ Χ Ε Σ Ε ΙΣ - Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣ Ε ΙΣ : ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Α Τ Ο Σ · Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ Μ ΙΧΑΛΟΠΟ ΥΛΟ Υ - Λ ΙΝ Α ΚΑΤΣΑΡΟ Υ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛ Ο ΠΟ ΥΛΟ Υ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Θ ΕΜ ΙΣΤΟ ΚΛ ΕΟ Υ Σ 49, 10683 Α Θ Η Ν Α / ΤΑ Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η Δ ΙΕΥΘ Υ Ν ΣΗ : Π ΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ .θ . 3951, 10210 Α Θ Η Ν Α · ΤΗΛΕΦΩΝΑ:

- >>?**“ Γ

Ä

' ,1

ΑΚΟΜΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ ΑΝΑΠΑΥΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΙΠΠΟΤΗ ΤΟΥ".

ΜΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΛΟΓΙΑ Ο ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ φ

ϊ

ί^ · Β IΜ Λ

\

ΤΟΥ ΚΛΑΙΡΒΩ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΣΕ ΝΑ £

ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΕΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ

Τ0ΥΣ· 01ΙΔΕΕΣ ΑΥΤΕΣ ΑΠΗΧΟΥΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΕΡΓΗ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ,

f l\

Η ΟΠΟΙΑ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗ

■

ΔΗΜ ΙΟΥΡΓΙΑ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΟΛΙΚΗ

Μ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΜΟΝΑΧΩΝ ΠΟΥ ΗΤΑΝ m

ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ.

Ναϊτης ιππότης οπλισμένος. Στους Αγίους Τόπους οι σταυροφ όροι αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν ελα φ ρύτερους Θώρακες λόγω της υπερβολικής ζέσ τη ς (πίν. του Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για τη "ΣΙ").

Τα ερείπια του κάστρου των Ναϊτών στο Α& λίτ,

ΙΠΠΟΤΕΣ ΜΟΝΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΩΝ

o 1099 η Α1Σταυροφορία στέφθηκε από μαζί με το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ αποτεεπιτυχία με την κατάληψη της Ιερουσα­ λούσαν τα ισχυρότερα κράτη που ίδρυσαν οι λήμ. Ηταν ένα μεγάλο, απρόσμενο σχε­ σταυροφόροι στην περιοχή. Βρισκόταν όμως δόν επίτευγμα, καθώς οι σταυροφόροι έφθαυπό τη συνεχή απειλή της αυτοκρατορίας σαν στην Παλαιστίνη κατάκοποι και μετά από της Κωνσταντινούπολης. Οι Βυζαντινοί θεω­ πολλές κακουχίες και οι δυνάμεις τους είχαν ρούσαν ότι η περιοχή της Αντιόχειας τούς α­ νήκε δικαιωματικά και αντιμετώπιζαν τους αποδεκατιστεί κατά τη διάρκεια της μακράς πορείας προς τους Αγίους Τόπους. Η είδηση Νορμανδούς ως ενοχλητικούς και επικίνδυ­ της κατάληψης της ιερής πόλης των χριστια­ νους σφετεριστές της αυτοκρατορικής γης στη Συρία. Ανατολικά του πριγκιπάτου βρι­ νών και της απαλλαγής της από την κυριαρ­ χία των μουσουλμάνων συγκλόνισε από χαρά σκόταν ένα ακόμα κράτος το οποίο δημιούρ­ γησαν οι σταυροφόροι, η Κομητεία της Εδεσ­ την ευρωπαϊκή Δύση. Η θέση των σταυροφό­ ρων, όμως, στην Παλαιστίνη και στη Συρία σας, η μόνη από τις τέσσερις ηγεμονίες που δεν ήταν ακόμα εξασφαλισμένη. Η Α' Σταυρο­ δεν είχε έξοδο στη θάλασσα. Η Εδεσσα δεν διέθετε σαφή και ασφαλή σύνορα και οι ηγε­ φορία είχε καταλάβει σημαντικές πόλεις της μόνες της βρίσκονταν σε συνεχή σύγκρουση περιοχής, αλλά οι περισσότερες βρίσκονταν με τους μουσουλμάνους γείτονές τους για να κατά μήκος της ακτής. Για να παραμείνουν οι υπερασπιστούν τη γη τους από τις συνεχείς σταυροφόροι στους Αγίους Τόπους έπρεπε επιδρομές. να επεκτείνουν την κυριαρχία τους καταλαμ­ βάνοντας τμήματα της ενδοχώρας, ώστε να Οι σπουδαιότεροι μουσουλμάνοι αντίπα­ σχηματίσουν κράτη με ασφαλή σύνορα. λοι των σταυροφόρων ήταν τα τουρκικά φύ­ Το σπουδαιότερο κράτος που ίδρυσαν οι λα που είχαν κυριαρχήσει στη Συρία. Αν και η σταυροφόροι στη Συρία και στην Παλαιστίνη περιοχή ήταν διασπασμένη σε μικρά εμιράτα, ήταν το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, το οποίο περιελάμβανε την περιοχή της Παλαιστίνης ανάμεσα στον ποταμό Ιορδάνη και στις ακτές της Μεσογείου, φθάνοντας στον Νότο μέχρι τον κόλπο της Ακαμπα, στις ακτές της Ερυ­ θρός θάλασσας. Στα βόρεια το Βασίλειο περιελάμβανε και το νότιο μέρος του σημερι­ νού ΛιΒάνου, με το ισχυρό οχυρό της Τύρου. Πρωτεύουσά του ήταν η Ιερουσαλήμ, σημα­ ντικότερη όμως πόλη ήταν το λιμάνι του Αγί­ ου Ιωάννη της Ακρας, όπου συγκεντρωνόταν το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής κίνησης και αποβιβάζονταν οι περισσότεροι Δυτικοί που έφθαναν στους Αγίους Τόπους ως προ­ σκυνητές ή για να πολεμήσουν κατά των μου­ σουλμάνων. Βόρεια του Βασιλείου της Ιερου­ σαλήμ, στις ακτές του Λιβάνου, βρισκόταν η Κομητεία της Τρίπολης, με κέντρο την ομώνυμη πόλη, η οποία ήταν ένα από τα ισχυρό­ τερα οχυρά της περιοχής. Η κομητεία συνό­ ρευε με τους οικισμούς των Ασσασίνων, μιας ισλαμικής αίρεσης η οποία στήριζε τη δύναμή της στην τυφλή πίστη των οπαδών της, οι ο­ ποίοι ήταν διατεθειμένοι να διαπράξουν οποιαδήποτε πολιτική δολοφονία τους διέταζε Σαρκοφ άγοι Α γγλω ν ευ γενών στην εκκλησία ο αρχηγός τους χωρίς να υπολογίσουν τις συ­ των Ναϊτών στο Λονδίνο, πιο συγκεκριμένα νέπειες που θα αντιμετώπιζαν αν συλλαμβάτου Γου λιέλμ ου Μάρσαλ, πρώτου βαρώνου νονταν. Παρά τον μικρό αριθμό τους οι Ασσατου Πέμπροκ, και του συνονόματου γιού σίνοι, χάρη στην αποφασιστικότητά τους, ε­ του. Οι δύο άνδρες ετάφησαν στον ναό του ξελίχθηκαν σε έναν σημαντικό πολιτικό πα­ τάγματος λό γω της ιδια ίτερης σχέσης που ράγοντα στην περιοχή, τηρώντας επιδέξια τις είχαν με αυτό και της υποστήριξης την οποία του προσέφεραν. λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στους χριστια­ νούς σταυροφόρους, τους μουσουλμάνους ηγεμόνες και τον αυτοκράτορα της Κωνστα­ ντινούπολης, ο οποίος έριχνε τη σκιά της ι­ ικανοί ηγέτες μπορούσαν να ενώσουν όλα τα σχύος του στην περιοχή μέχρι την καταστρο­ μικρά μουσουλμανικά κράτη και να σχηματί­ σουν μια μεγάλη δύναμη, ικανή να εκδιώξει φή του βυζαντινού στρατού στο Μυριοκέφαλο το 1176. τους χριστιανούς από τα παράλια της Συρίας. Βορειότερα από την Κομητεία της Τρίπο­ Η αντιπαράθεση εκτός από θρησκευτική ή­ λης και τους οικισμούς των Ασσασίνων βρι­ ταν και οικονομική, καθώς τα χριστιανικά σκόταν το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας. Η Α­ κράτη της ακτής έλεγχαν το εμπόριο της Α­ ντιόχεια ήταν μια από τις μεγαλύτερες πό­ σίας, που μέσω των δρόμων των καραβανιών λεις της Συρίας και εξαιρετικά οχυρωμένη. κατέληγε στις ακτές της Συρίας, του Λιβάνου Κατά την Α1Σταυροφορία καταλήφθηκε από και της Παλαιστίνης. Σε αντίθεση με την ε­ τον Νορμανδό Βοημούνδο, ιδρυτή της τοπι­ λεγχόμενη από τους Τούρκους Συρία, στην κής νορμανδικής δυναστείας. Το πριγκιπάτο Αίγυπτο κυριαρχούσαν ακόμα οι Αραβες. Η

T

56 ■β»

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟ ΡΙΑ

χώρα αυτή διέθετε ανεξάντλητες πηγές πλούτου και ανθρώπινου δυναμικού αλλά βρισκόταν σε παρακμή και δεν μπορούσε να εκμεταλλευθεί το σύνολο των δυνάμεών της. Ωστόσο παρά τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε παρέμενε μια ισχυρή απειλή για το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΤΑΓΜΑΤΩΝ Οι σταυροφόροι στους Αγίους Τόπους, περικυκλωμένοι από τόσους πολλούς και ι­ σχυρούς εχθρούς, ήταν αναγκασμένοι να μά­ χονται συνεχώς για να εξασφαλίσουν την κυ­ ριαρχία τους στην περιοχή. Για τους ιππότες των Αγίων Τόπων, σε αντίθεση με τους ομοίους τους της ευρωπαϊκής Δύσης, ο πόλεμος ήταν μια μόνιμη κατάσταση. Κάθε χρόνο οι χριστιανοί ετοιμάζονταν είτε για να αντιμετω­ πίσουν εισβολή από τους μουσουλμάνους, εί­ τε για να εισβάλουν οι ίδιοι στα εχθρικά εδά­ φη. Οι εισβολές αυτές συνήθως ήταν μικρής κλίμακας επιδρομές με σκοπό να τρομοκρα­ τήσουν τον αντίπαλο και να του προκαλέσουν φθορά μέσω της λεηλασίας της γης του. Μερικές φορές όμως ήταν μεγάλης κλί­ μακας επιθέσεις με σκοπό την κατάληψη ση­ μαντικών οχυρών. Οι χριστιανοί σκόπευαν στην κατάκτηση των δύο μεγάλων πόλεων της συριακής ενδοχώρας, της Δαμασκού στον Νότο και του Χαλεπίου στον Βορρά, ενώ οι μουσουλμάνοι επιθυμούσαν την ανάκτηση της Ιερουσαλήμ, η οποία ήταν και για αυτούς ιερή πόλη, και της Αντιόχειας, όπως και την κατάληψη μερικών παραθαλάσσιων χριστια­ νικών οχυρών ώστε να εξασφαλίσουν έξοδο στη Μεσόγειο και να διασπάσουν την από ξηράς επικοινωνία των Σταυροφόρων που βρί­ σκονταν κατά μήκος της ακτής. Ο συνεχής πόλεμος στους Αγίους Τόπους καταπονούσε τους ιππότες των σταυροφορικών κρατών, οι οποίοι, σύμφωνα με τις συνή­ θειες της ευρωπαϊκής Δύσης, είχαν λάβει τμήματα γης, τα καλούμενα φέουδα, με α­ ντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες. Οι φεουδάρχες υπεράσπιζαν με ζήλο τα δικαιώματά τους και συχνά αρνούντο να πολε­ μήσουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από το οριζόμενο στη συμφωνία με τον ηγε­ μόνα για να λάβουν τη γη τους. Αν, εξάλλου, ένας ιππότης φονευόταν ή τραυματιζόταν βαριά κατά τον πόλεμο το κράτος στερείτο τις υπηρεσίες του έως ότου ο γιος ή άλλος κληρονόμος φθάσει σε ηλικία ώστε να μπορεί να τον αντικαταστήσει. Ηταν εμφανές ότι οι απειλούμενες χριστιανικές ηγεμονίες των Α­ γίων Τόπων χρειάζονταν μια καλύτερη και πε­ ρισσότερο σίγουρη πηγή στρατιωτικών δυνά­ μεων. Την ίδια περίοδο στην Ιερουσαλήμ και άλ­ λες πόλεις της Παλαιστίνης δραστηριοποιείτο το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη, έχοντας ως στόχο την παροχή βοήθειας και υποστήριξης στους προσκυνητές που έφθαναν από τη μα­ κρινή Δύση. Οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονταν τροφή και ιατρική περίθαλψη, επειδή οι συν­ θήκες του ταξιδιού και η διαβίωση στους Αγί-

ους Τόπους ήταν συχνά άθλιες. Εκτός από φι­ λοξενία όμως χρειάζονταν και προστασία, κα­ θώς έξω από τα τείχη των πόλεων πραγματο­ ποιούσαν επιδρομές ομάδες μουσουλμάνων. Ειδικά ο δρόμος από την Ιερουσαλήμ προς τις όχθες του Ιορδάνη, αγαπημένη διαδρομή για τους προσκυνητές, είχε μετατραπεί σε κρησφύγετο πολλών μουσουλμάνων εγκλη­ ματιών, οι οποίοι λήστευαν τους προσκυνη­ τές και τους σκότωναν ή τους απήγαγαν και τους πωλούσαν ως δούλους στη Συρία. Για την προστασία των προσκυνητών οι Ιωαννίτες οργάνωσαν ένοπλες ομάδες με αποστολή την περιφρούρηση των δρόμων. Ετσι μετατράπηκαν σε στρατιωτικό τάγμα, χωρίς όμως να αποκηρύξουν και τη φιλανθρωπική απο-

χείς πολέμους με τους μουσουλμάνους, κα­ θώς αντικαθιστούσε τις απώλειές του με τη μεταφορά, στην Ανατολή, νέων μελών του τα οποία στρατολογούντο στη Δύση, ενώ δεν υ­ πολόγιζε τη δύναμη των Ασσασίνων επειδή ε­ νεργούσε συλλογικά και δεν φοβόταν τον αφανισμό του από μια πολιτική δολοφονία.

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ Οι Ναϊτες αρχικά ήταν λίγοι σε αριθμό, σύντομα όμως αυξήθηκαν με τη στρατολόγηση νέων μελών μεταξύ των ιπποτών που κατέφθαναν ως προσκυνητές στους Αγίους Τό­ πους. Πολλοί από αυτούς επιθυμούσαν να

ομοιόμορφη εμφάνιση. Το τάγμα παρείχε στους ιππότες και τα ά­ λογά τους. Η συντήρηση του οπλισμού, των αλόγων και του υπολοίπου υλικού ήταν μια από τις βασικές υποχρεώσεις των ιπποτών, οι οποίοι υποβάλλονταν σε συνεχείς σχετικές ε­ πιθεωρήσεις. Λόγω των πολεμικών τους υπο­ χρεώσεων οι άνδρες απαλλάσσονταν από την τήρηση των πιο αυστηρών νηστειών, ώστε να έχουν δυνάμεις για μάχιμη υπηρεσία. Αυτή ό­ μως ήταν και η μοναδική παρέκκληση από το πρόγραμμα και τον τρόπο διαβίωσης των υ­ πολοίπων μοναχών. Σε γενικές γραμμές η ζωή των Ναϊτών ήταν αρκετά σκληρή και αυστη­ ρή, αφού συνδύαζε τη στρατιωτική με τη μο­ ναστική πειθαρχία. Εκτός από t o u c μοναχούς

Το εσω τερικό του καθεδρικού ναού της Τορτόσα, μιας από τις πόλεις των Ναϊτών στις ακτές της Παλαιστίνης.

Ρ7

Παράσταση Ναϊτη σε τοιχογραφία εκκλησία ς του τάγματος στη Γαλλία. στολή τους. Τυπικά η παροχή προστασίας προστέθηκε στις υπόλοιπες παροχές που προσέφερε το τάγμα στους χριστιανούς προ­ σκυνητές. Την περίοδο περίπου που οι Ιωαννίτες μετατράπηκαν σε πολεμικό τάγμα ιδρύθηκε ένας παρόμοιος οργανισμός με ανάλογη απο­ στολή. Η αρχή της ανάπτυξης των Ναϊτών το­ ποθετείται περίπου στο έτος 1119, οπότε ο Ούγος ντε Παίν (Hugues de Payns), ευγενής. από την Καμπανία της Γαλλίας, τέθηκε επικε­ φαλής μια μικρής ομάδας ιπποτών και από κοινού έδωσαν τους μοναχικούς όρκους για πενία, αγνότητα και υπακοή. Ο Βαλδουίνος Β 1, τότε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, τούς διέ­ θεσε έναν χώρο στο νότιο τμήμα του ναού του Σολομώντα για να εγκατασταθούν. Εκεί παρέμεινε το αρχηγείο του τάγματος για όσο χρονικό διάστημα οι σταυροφόροι κατείχαν την Ιερουσαλήμ και για αυτό τον λόγο τα μέ­ λη του τάγματος ονομάστηκαν ιππότες του Ναού ή Ναϊτες. Η παρουσία αποτελούσε ένα σημαντικό πλεονέκτημα για το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Το τάγμα μπορούσε να αποτελέσει μια μόνιμη πηγή ιπποτών για τους συνε-

προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην καθο­ λική Εκκλησία αλλά δεν τους ενθουσίαζε η προοπτική να γίνουν κανονικοί μοναχοί. Τα πολεμικά τάγματα τούς παρείχαν τη δυνατό­ τητα να λάβουν το μοναχικό σχήμα χωρίς να εγκαταλείψουν τον πόλεμο και τις μάχες. 0φειλαν όμως να απαρνηθούν όλες τις απο­ λαύσεις της ζωής. Τα πολυτελή ρούχα και η προσωπική περιποίηση απαγορεύονταν αυ­ στηρά, όπως και τα αστεία, τα τραγούδια, ο χορός, τα διασκεδαστικά θεάματα με ταχυδα­ κτυλουργούς και ακροβάτες και το αγαπημέ­ νο σε όλους τους ευγενείς της εποχής κυνή­ γι με ειδικά εκπαιδευμένα γεράκια. Οι άνδρες όφειλαν να έχουν κοντά μαλλιά και να ακο­ λουθούν πιστά το πρόγραμμα ζωής των μονα­ χών παρακολουθώντας όλες τις λειτουργίες και τηρώντας τις νηστείες. Παράλληλα ήταν υποχρεωμένοι να εκπαιδεύονται συνεχώς για πολεμικές επιχειρήσεις. Ως μοναχοί έπρεπε να απαρνηθούν την προσωπική τους περιου­ σία, καθώς το τάγμα τους παρείχε τα ελάχι­ στα με τα οποία πλέον θα συντηρούντο. Απα­ γορεύονταν επίσης τα διακοσμημένα όπλα και έγινε προσπάθεια όλοι οι Ναϊτες να έχουν

υπήρχαν και λαϊκοί ιππότες, οι οποίοι υπηρε­ τούσαν στο τάγμα για ορισμένο χρονικό διά­ στημα χωρίς να λάβουν το μοναχικό σχήμα. Για όσο διάστημα, όμως, βρίσκονταν στο τάγ­ μα ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν το αυ­ στηρό πρόγραμμα των Ναϊτών χωρίς καμία διάκριση. Το τάγμα σύντομα ξεπέρασε τα όρια των Αγίων Τόπων. Πολλοί ευγενείς στη δυτ.·^ Ευ­ ρώπη παραχωρούσαν περιουσιακά στοιχεία για την υποστήριξή του. Σταδιακά οι Ναϊτες άρχισαν να μετατρέπονται σε μεγάλο οικονο­ μικό οργανισμό και αναγκάστηκαν να δημι­ ουργήσουν παραρτήματα στην υπόλοιπη Ευ­ ρώπη για να ελέγχουν την τεράστια περιου­ σία που συγκέντρωναν και να στρατολογούν πιο εύκολα νέα μέλη. Καθώς η πλειοψηφία των ιδρυτών αλλά και των υπολοίπων μελών προερχόταν από τη Γαλλία, το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας βρισκόταν σε αυτή τη χώρα. Ιδιαίτερα δημοφιλές ήταν το τάγμα και στην Αγγλία, όπου στρατολόγησε πολλά μέλη και απέκτησε εκτάσεις γης. Η δράση κατά των μουσουλμάνων δεν πε­ ριορίστηκε στην Παλαιστίνη και στη Συρία

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

( H m e f c f c r t t J r f h IÄ ä

ui5 S; antoandtofcni »üuwatnÄuwloufi t H n n ivr

MJAVtflVOJS·

ß

fatttams οιριεο Dur g

u

n

o

t f t u

r

r

c

i m

u

n

o

rn tliin n a n ra c c ifm Η ήττα των χριστιανώ ν στο Χαττίν ά λλα ξε την πορεία των σταυροφορικών κρατών και των ταγμάτων (παράσταση της μάχης του Χα ττίν σε μικρογραφία χειρογρά φ ου, όπου εικονίζετα ι η αρπαγή του Τιμίου Στα υρού από τους μουσουλμάνους).

αλλά απλώθηκε και στην Ιδηρική χερσόνησο. Τον 8ο αιώνα οι Αραβες έφθασαν στο μέγιστο σημείο της επέκτασής τους προς τα δυτικά καταλαμβάνοντας το σύνολο σχεδόν της 16ηρικής. Από τότε οι χριστιανοί προσπαθούσαν να τους εκδιώξουν από την περιοχή με συνε­ χείς αγώνες και σταδιακά κατόρθωσαν να πε­ ριορίσουν τα όρια της μουσουλμανικής πε­

58 ■■■

ριοχής προς τον Νότο. Λίγο μετά την ίδρυσή τους οι Ναϊτες εξάπλωσαν τη δράση τους και εκεί και προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στα τοπικά βασίλεια, παρέχοντας (όπως και στην Ανατολή) μια μόνιμη και αξιόπιστη πολε­ μική δύναμη. Ως αναγνώριση των υπηρεσιών τους ο βασιλιάς Αλφόνσος Α1της Αραγωνίας με διαθήκη του, επειδή δεν είχε παιδιά, παραχωρούσε το βασίλειό του στον Πανάγιο Τάφο και στα πολεμικά τάγματα των Ιωαννιτών και των Ναϊτών. Παρά το ότι και τα δύο τάγματα ως τότε είχαν συγκεντρώσει μεγάλη περιου­ σία, την οποία διαχειρίζονταν με επιτυχία, δεν είχαν ακόμα ούτε τη διοικητική υποδομή, ούτε την πολιτική βούληση και την ικανότητα να αναλάβουν τη διακυβέρνηση ενός ολόκλη­ ρου κράτους. Ετσι μετά τον θάνατο του βασι­ λιά Αλφόνσου, το 1134, το κράτος του κατανεμήθηκε ανάμεσα στις γειτονικές ηγεμονίες της Καστίλης, της Ναβάρρας και της Καταλωνίας. Τα δύο τάγματα έλαβαν ως αντάλλαγμα μερικά φέουδα.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ Παρά την απώλεια της Αραγωνίας το τάγ­ μα συνέχισε να αναπτύσσεται. Στους Αγίους Τόπους οι Ναΐτες είχαν αποκτήσει σημαντι­ κές θέσεις όπου κατασκεύασαν ισχυρά κά­ στρα. Στον Νότο το τάγμα τους κατείχε την πόλη της Γάζας, ένα από τα σημαντικά λιμά­ νια της περιοχής, σε στρατηγικής σημασίας περιοχή η οποία έλεγχε την επικοινωνία ανά­ μεσα στην Παλαιστίνη και στη βόρεια Αίγυ­ πτο. Στη Συρία διέθετε μια εκτεταμένη βάση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Μια σειρά από κάστρα των Ναϊτών φύλασσε τα περάσματα ανάμεσα στο Πριγκιπάτο της Αντιόχειας και στην περιοχή της Κιλικίας. Ε ­ τσι το τάγμα υπεράσπιζε το δεύτερο σε ση­ μασία σταυροφορικό κράτος και διέθετε μια σχεδόν αυτόνομη ηγεμονία. Στην περιοχή του Λιβάνου κατείχε το λιμάνι της Τορτόσας, όπου έκτισε νέα πόλη μετά την καταστροφή της προηγούμενης από τους μουσουλμά­ νους και την οχύρωσε με εντυπωσιακά τείχη και ένα εξαιρετικά ισχυρό κάστρο, το οποίο δέσποζε στην παραλία. Η Τορτόσα εκτός από στρατιωτική βάση για την υπεράσπιση της λιβανικής ακτής ήταν και σπουδαίο εμπορικό λιμάνι, τα έσοδα του οποίου αποτελούσαν σημαντική ενίσχυση για τα ταμεία του τάγμα­ τος. Οι Ναϊτες κατείχαν κάστρα και στην ενδοχώρα του Λιβάνου, όπου τα εδάφη του γει­ τόνευαν με τους οικισμούς των Ασσασίνων, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει έναν θύλακα μέσα στην κατεχόμενη από τους χριστιανούς περιοχή. Η γειτνίαση με την παράξενη αυτή αίρεση φανατικών μουσουλμάνων συνοδευό­ ταν συχνά από ένταση. Οι Ναϊτες προσπα­ θούσαν πάντα να επιβάλλουν και στις υπόλοι­ πες χριστιανικές δυνάμεις την εχθρότητα προς τους Ασσασίνους. Η στάση τους προκά­ λεσε το ναυάγιο πολλών προσπαθειών που κατέβαλαν οι βασιλείς της Ιερουσαλήμ για συνεργασία με τους αρχηγούς της αίρεσης ε­ ναντίον των κοινών τους αντιπάλων, των Τούρκων της Συρίας. Κάστρα του Τάγματος των Ναϊτών υπήρχαν και στο Βασίλειο της Ιε­ ρουσαλήμ, σε στρατηγικής σημασίας σημεία, τα οποία οι ιππότες είχαν καταλάβει και οχυ­ ρώσει για να προστατεύουν τους δρόμους που χρησιμοποιούσαν οι προσκυνητές. Η κα­ τοχή των κάστρων συνεπαγόταν και την εκ­ μετάλλευση της περιοχής γύρω από αυτά. Το τάγμα διέθετε μεγάλες καλλιεργήσιμες ε­ κτάσεις μαζί με τους μύλους και τα υπόλοιπα εργαστήρια που βρίσκονταν σε αυτές. Χάρη στην τεράστια ακίνητη περιουσία του στους

Kodeins quirrdigtiua tcfcfi»fco dtgtittante Ο ά γιος Β ερνάρδος , η γούμενος του Κλαιρβώ, σε μικρογραφία χειρογρά φ ου. Οι ιδ έες του υπέρ της χρήσης βίας από την καθολική Εκκλησία για την εκπλήρωση των σκοπών της, βοήθησαν στη δημιουργία και στην ανάπτυξη των ιπποτικώ ν ταγμάτων.

Αγίους Τόπους και στη δυτική Ευρώπη, τις γενναιόδωρες εισφορές των πιστών και τη χρηματοπιστωτική του δραστηριότητα το τάγμα εξελίχθηκε σε έναν από τους ισχυρό­ τερους οικονομικούς οργανισμούς. Κέντρο της διοίκησης του τάγματος ήταν το τέμενος του Αλ Ακτσά στην Ιερουσαλήμ. Εκεί διέμενε ο μεγάλος μάγιστρος και φυλασ­ σόταν το αρχείο του τάγματος. Στα υπόγεια του κτιρίου βρίσκονταν οι στάβλοι των Ναϊτών, για τους οποίους ένας Γερμανός προ­ σκυνητής είχε υπολογίσει ότι μπορούσαν να στεγάσουν 2.000 άλογα και 1.500 καμήλες. Ε ­ πειδή στον ίδιο χώρο έπρεπε να υπάρχουν καταλύματα για τους ιπποκόμους και ίσως για φτωχούς προσκυνητές, στην πραγματικότη­ τα οι περίφημοι αυτοί στάβλοι θα πρέπει να φιλοξενούσαν περίπου πεντακόσια άλογα, α­ ριθμό εντυπωσιακό για τα δεδομένα της επο­ χής και αποκαλυπτικό για τη δύναμη του τάγ­ ματος. Τα άλογα αυτά δεν ήταν όλα πολεμικά, ούτε προορίζονταν για χρήση αποκλειστικά από τους ιππότες, καθώς το τάγμα διέθετε και έφιππους σεργέντες, μαχητές ελαφρύτε­ ρα οπλισμένους από τους ιππότες μοναχούς. Μεταξύ των ελαφρύτερα οπλισμένων τμημά­ των υπήρχαν και οι Τουρκόπουλοι, μαχητές με μουσουλμανική καταγωγή που είχαν προσηλυτισθεί στον χριστιανισμό και αποτελού­ σαν μια ευέλικτη δύναμη ιππικού. Η μεγάλη δύναμη του τάγματος το είχε μετατρέψει σε έναν από τους ισχυρότερους παράγοντες στα σταυροφορικά κράτη και πολλές φορές η ηγεσία του ήλθε σε σύ­ γκρουση με τους τοπικούς ηγεμόνες. Σε πολ­ λές περιπτώσεις το τάγμα κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε τη δική του εξωτερική πολιτική,

Κήπος τ η ς μο ν ή ς των εφ ημέριω ν

Η Χρ υ σή Πύλη που είχε μετα τρα πεί σε εκκλησία. Λ ειτο υρ γ ο ύ σ ε δύο φ ο ρές τον χρόνο, την Κυριακή των Βαϊω ν και την ημ έρα τ η ς Υψω σης του Τιμίου Σταυρού. Θ ό λο ς τ η ς Αλυσίδας

~ο Π ιθανή εκκλησία του τάγματος.. Η τραπεζαρία των Ναϊτών— Μ ο νή -'

ΠΓ

Τέμενος Α λ - Α κτσά . Οι Ν αϊτες το είχαν χ ω ρ ίσει με εσω τερ ικούς το ίχο υ ς και το χρ ησιμ οποιούσα ν ω ς α ρ χηγ* χηγείο του τάγματος.

r Εκκλησία

Π ρ ό σθ ετα κτίρια του τά γματος

Οι στάβλοι του τά γμα το ς κάτω από το ν ναό του Σολομώ ντα

Η περιοχή του ναού του Σολομώ ντα την εποχή που στεγα ζότα ν εκ εί το α ρχηγείο του Τάγματος των Ναϊτών.

πολλές φορές σε Βάρος του κοινού συμφέ­ ροντος των χριστιανών, επηρεαζόμενο από τις οικονομικές σχέσεις που είχε αναπτύξει με τους μουσουλμάνους, την άμετρη αναζή­ τηση νέων εδαφών και τον ανταγωνισμό με το Τάγμα των Ιωαννιτών.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ ΣΤΙΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Η οικονομική και στρατιωτική ισχύς του τάγματος προβλήθηκε όταν ενίσχυσε τη σταυροφορία του βασιλιά της Γαλλίας Λουδο­ βίκου Ζ το 1147 με στρατιωτικές δυνάμεις και 50 ■■■

ΧΡήματα· Από τα παραρτήματα των Ναϊτών στη Δύση προσφέρθηκαν 130 ιππότες και με­ γαλύτερος αριθμός ελαφρύτερα οπλισμένων ιππέων και πεζών, ενώ το σύνολο των δυνάμε­ ων του τάγματος στην Ανατολή τέθηκε στη διάθεση της σταυροφορίας. Κατά την ίδια πε­ ρίοδο είναι πιθανό να έλαβαν από τον πάπα το δικαίωμα να φέρουν κόκκινο σταυρό στο ιμάτιό τους, σημείο το οποίο συμβόλιζε τη διάθεση των μελών του τάγματος να θυσια­ στούν για τη χριστιανική πίστη. Στη σταυρο­ φορία συμμετείχε και ο βασιλιάς της Γερμα­ νίας Κορράδος. Παρά την ευοίωνη αρχή της εκστρατείας η σταυροφορία τελικά απέτυχε. Οι σταυροφόροι στράφηκαν κατά της Δαμα­ σκού, την οποία πολιόρκησαν χωρίς επιτυχία. Για την αποτυχία οι Γερμανοί κατηγόρησαν τους Γάλλους των Αγίων Τόπων και ιδιαίτερα τους Ναϊτες, τους οποίους υποψιάζονταν για μυστικές συνεννοήσεις με τους μουσουλμά­ νους της Δαμασκού. Ανεξάρτητα από τα αίτια που την προκάλεσαν, η αποτυχία απέδειξε την αδυναμία των χριστιανών να διευρύνουν την περιοχή την οποία κατείχαν και να κυ­ ριαρχήσουν στην ενδοχώρα της Συρίας. Τα χριστιανικά κράτη περιορίστηκαν σε μια στε­ νή λωρίδα γης κατά μήκος στης θάλασσας, ευάλωτη απέναντι σε μια οργανωμένη μου­ σουλμανική επίθεση την οποία θα σχεδίαζε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

και θα καθοδηγούσε ένας ικανός αρχηγός. Ο ικανός αυτός ηγέτης εμφανίστηκε στο πρόσωπο του κουρδικής καταγωγής Σαλαντίν. Η σταδιοδρομία του τελευταίου ξεκίνη­ σε από την Αίγυπτο, όπου στάλθηκε μαζί με τον θείο του για να βοηθήσει τους εκεί μου­ σουλμάνους εναντίον των σταυροφόρων. Ο ί­ διος κατόρθωσε τελικά να γίνει κυρίαρχος της Αιγύπτου και μετά τον θάνατο του ηγε­ μόνα της Συρίας Νουρεντίν να ενώσει την Αί­ γυπτο και τη νότια Συρία υπό την εξουσία του. Επόμενος στόχος του Κούρδου πολέ­ μαρχου ήταν να εκδιώξει τους χριστιανούς από την Παλαιστίνη και τις ακτές του Λιβά­ νου και της Συρίας. Το 1187 συνέτριψε τους χριστιανούς στη μάχη του Χαττίν, κοντά στις ακτές της λίμνης Τιβεριάδας, και εκμεταλλεύθηκε τη νίκη του για να καταλάβει την Ιε­ ρουσαλήμ και τα περισσότερα από τα χρι­ στιανικά κάστρα της ακτής. Στα χέρια των χριστιανών έμειναν η Τύρος, η Τρίπολη και με­ ρικά μικρά κάστρα, τα περισσότερα από τα ο­ ποία ανήκαν στα μοναχικά τάγματα. Η ήττα του Χαττίν είχε δυσάρεστα αποτελέσματα και για τους Ναϊτες. Ο μεγάλος μάγιστρος του τάγματος, Γεράρδος του Ριντφόρ, αιχμα­ λωτίστηκε και υποχρεώθηκε (για να απελευ­ θερωθεί) να διατάξει τη φρουρά των Ναϊτών της Γάζας να παραδοθεί. Ηταν ο μόνος Ναϊτης αιχμάλωτος από τη μάχη του Χαττίν που αφέθηκε ζωντανός για να ανταλλάξει τη ζωή του με την πόλη. Λίγο αργότερα πέθανε πο­ λεμώντας κοντά στο λιμάνι της Ακρας στην παλαιστινιακή ακτή, το οποίο είχε μόλις κατα­ λάβει ο Σαλαντίν και οι χριστιανοί προσπα­ θούσαν να ανακαταλάβουν. Η είδηση της απώλειας των Αγίων Τόπων και ιδιαίτερα της Ιερουσαλήμ προκάλεσε συ­ γκίνηση στη δυτική Ευρώπη και οι ισχυρότε­ ροι ηγεμόνες ξεκίνησαν για νέα σταυροφο­ ρία. Ο Γερμανός αυτοκράτορας Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα δεν μπόρεσε να φθάσει στους Αγίους Τόπους διότι πνίγηκε σε ένα ποτάμι

Οι στά βλοι του Τάγματος των Ναϊτών στην Ιερουσαλήμ, στη νοτιοανατολική άκρη του συγκροτή μα τος του ναού του Σολομώντα. της Κιλικίας, αλλά ο βασιλιάς της Αγγλίας Ρι­ χάρδος ο Λεοντόκαρδος και ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος-Αύγουστος κατόρθωσαν να βοηθήσουν τους χριστιανούς της Παλαιστί­ νης να καταλάβουν το λιμάνι της Ακρας. Με­ τά από αυτή την επιτυχία ο Γάλλος βασιλιάς αποφάσισε να εγκαταλείψει τους Αγίους Τό­ πους. Ωστόσο ο Ριχάρδος παρέμεινε και συ­ νέχισε τη σταυροφορία με τις περιορισμένες δυνάμεις που είχαν απομείνει. Ενα μεγάλο μέρος από αυτές αποτελείτο από μέλη των ιπποτικών ταγμάτων τα οποία, λόγω της σο­ βαρής απειλής για τους Αγίους Τόπους, είχαν διατάξει τα παραρτήματά τους στη Δύση να αποστείλουν όσες ενισχύσεις μπορούσαν. Η σημαντικότερη σύγκρουση των δυνάμεων του Ριχάρδου με τους μουσουλμάνους πραγματοποιήθηκε το πρωί της 7ης Σεπτεμβρίου 1191, ενώ ο χριστιανικός στρατός προχωρού­ σε βόρεια της πόλης Αρσούφ. Ο στρατός του Σαλαντίν τους περίμενε σε μια παραλιακή πε­ διάδα. Οι χριστιανοί παρατάχθηκαν με την πλάτη στη θάλασσα. Στη δεξιά πλευρά παρα­ τάχθηκαν οι Ναΐτες, πίσω από ένα σώμα τοξο­ τών. Στο κέντρο βρισκόταν ο ίδιος ο Ριχάρδος με τους Νορμανδούς και τους Αγγλους ιππό­ τες. Στο αριστερό άκρο της παράταξης βρί­ σκονταν οι Ιωαννίτες. Τα δύο ιπποτικά τάγμα­ τα τοποθετήθηκαν σε απόσταση μεταξύ τους λόγω της αντιπαλότητας που τα χώριζε. Οι μουσουλμάνοι άρχισαν την επίθεσή τους με αλλεπάλληλα τμήματα από τοξότες που ε­ ξαπέλυσαν βροχή βελών. Στη συνέχεια το τουρκικό ιππικό έπεσε μανιασμένα στην αρι­ στερή πλευρά των χριστιανών, προσπαθώ­ ντας να δημιουργήσει ρήγμα στην παράταξή τους. Οι χριστιανοί τελικά σώθηκαν με μία ορμητική επέλαση των σιδερόφρακτων ιππο­ τών, η οποία ήταν αδύνατο να ανακοπεί από τους ελαφρύτερα οπλισμένους στρατιώτες του Σαλαντίν.

fare C m f^fyia a zcr pjajtiW

wy3

n x n & i a baba

^ P an u prjtram fwerfBr negaSi q vTtuiiü nöfärrbrfiEeSm ιιίϊήι v. t uviuT ntn ca i

Κάστρο των Ναϊτών στην κοιλάδα του ποταμού Εβρου , στη βόρεια Ισπανία.

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΔΗΜ ΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Παρά την επιτυχία αυτή ο Ριχάρδος δεν κατόρθωσε να ανακτήσει την Ιερουσαλήμ, ό­ πως ήλπιζε. Πριν εγκαταλείψει την Παλαιστί­ νη φρόντισε να διευθετήσει τα ζητήματα των χριστιανών της περιοχής με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να αποτραπούν μελλο­ ντικές συγκρούσεις ανάμεσά τους. 0 Αγγλος Βασιλιάς έδειξε ιδιαίτερη συμπάθεια για τους Ναϊτες και εξαιτίας της επιρροής του ο Ρο­ βέρτος του Σαμπλέ, ένας ευγενής από τα γαλλικά εδάφη του Ριχάρδου, αναδείχθηκε σε μεγάλο μάγιστρο του τάγματος. Ισως λόγω αυτής της σχέσης οι Ναϊτες ανέλαβαν ένα ε­ ξαιρετικά φιλόδοξο σχέδιο το οποίο, αν πετύ­ χαινε, θα άλλαζε τελείως την πορεία του τάγ­ ματος αυξάνοντας εντυπωσιακά τον πλούτο και τη δύναμή του. Ο βασιλιάς Ριχάρδος, κα­ θώς έπλεε με τον αγγλικό στόλο προς την Παλαιστίνη για να λάβει μέρος στη σταυρο­ φορία, κατέλαβε την Κύπρο, που ως τότε ή­ ταν βυζαντινή επαρχία. Ηταν όμως αδύνατο να κρατήσει το νησί μετά την αναχώρησή του για την Αγγλία και αποφάσισε να το παραχω­ ρήσει στους Ναϊτες. Σε αντάλλαγμα το τάγμα θα κατέβαλε 100.000 νομίσματα των Σαρακηνών. Από αυτό το ποσό οι Ναΐτες έδωσαν μια προκαταβολή 40.000 νομισμάτων, γεγονός που αποδεικνύει την ευμάρεια του τάγματος παρά τις απώλειες που είχε υποστεί σε χρήμα και γη μετά τη ήττα στο Χαττίν και την κατά­ ληψη πολλών χριστιανικών εδαφών από τους μουσουλμάνους του Σαλαντίν. Το σχέδιο για την κατάληψη της Κύπρου από τους Ναϊτες ήταν φιλόδοξο διότι ως τότε κανένα από τα δύο τάγματα δεν είχε κατορ­ θώσει να ελέγξει μια μεγάλη έκταση και να δημιουργήσει δικό του κράτος. Τα εδάφη των Ναϊτών και των Ιωαννιτών στους Αγίους Τό­ πους και τη δυτική Ευρώπη ήταν εκτεταμένα, υπάγονταν όμως στους τοπικούς ηγεμόνες.

Παράσταση μάχης των χριστιανώ ν με τους μουσουλμάνους. Σ το δεξιό ακρο της μικρογραφίας εικο νίζετα ι ένας Ναϊτης ο οποίος αποχωρεί προσπαθώντας να σώ σει το λάβαρο του τάγμα τος (Κ ολλέγιο Κόρπους Κρίστι. Καιμπριτζ).

Για πρώτη φορά ένα μοναχικό τάγμα σχεδίαζε να αναλάβει το ίδιο ηγεμονική εξουσία. Παρά τις εντυπωσιακές προοπτικές οι Ναϊτες δεν μπόρεσαν να κρατήσουν το νησί. Αρχικά η φρουρά που ήταν σε θέση να διαθέσουν για την κατοχή του περιοριζόταν σε δώδεκα ιπ­ πότες (!). Παράλληλα η συμπεριφορά τους προς τον τοπικό πληθυσμό υπήρξε εξαιρετι­ κά σκληρή. Επέβαλαν βαρείς φόρους και προκάλεσαν τους ορθοδόξους με τον θρη­ σκευτικό φανατισμό τους. Αποτέλεσμα ήταν να εκδηλωθεί εξέγερση στη Λευκωσία τον Α­ πρίλιο του 1192. Οι Ναϊτες του νησιού κατόρ­ θωσαν να σωθούν με μεγάλη προσπάθεια. Α­ ποδείχθηκε ότι δεν ήταν δυνατό να κρατή­ σουν την Κύπρο και προτίμησαν να επιστρέ­ φουν το νησί στον Ριχάρδο, ο οποίος το πα­ ραχώρησε στον Γκυ ντε Λουζινιάν, πρώην βα­ σιλιά της Ιερουσαλήμ. Παρά την αποχώρησή τους από την ηγεμονία του νησιού η παρου­ σία των Ναϊτών στην Κύπρο υπήρξε ιδιαίτερα έντονη. Το τάγμα ήλεγχε περιοχές στις σημα­ ντικότερες πόλεις του Βασιλείου της Κύ­ πρου, τη Λευκωσία και την Αμμόχωστο, και κάστρα στη Γαστριά, τη Χοιροκοιτία, τη Γερμασόγια και τη Λεμεσό. Τη στενή σχέση του βασιλιά Ριχάρδου με τους Ναϊτες αποδεικνύει και το γεγονός ότι ο Αγγλος βασιλιάς επέ­ στρεψε στην πατρίδα του μεταμφιεσμένος σε Ναϊτη για να αποφύγει σύλληψη από τους εχθρούς του - δεν το κατάφερε, αιχμαλωτί­ στηκε από τον Λεοπόλδο της Αυστρίας και αφέθηκε ελεύθερος αφού πλήρωσε λύτρα.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ Κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν η εικόνα της ανατολικής Μεσογείου άλλαξε λό­ γω της Δ1Σταυροφορίας. Με αυτή τη βάρβα­ ρη επίθεση κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατο­ ρίας η περιοχή της Ελλάδας χωρίστηκε σε κρατίδια που δημιούργησαν οι τυχοδιώκτες

ηγεμόνες οι οποίοι έλαβαν μέρος στην επι­ χείρηση. Σε αυτά τα κρατίδια τα μοναχικά τάγματα κέρδισαν εκτάσεις γης. παρόλο που δεν έλαβαν ενεργά μέρος στην κατάκτηση της περιοχής. Ιδιαίτερα στο Πριγκιπάτο της Αχαϊας, το φραγκικό κράτος που δημ.ουον^θηκε από τη Δ 1Σταυροφορία και παρέμεινε για περισσότερο χρονικό διάστημα στα χέοια των Φράγκων κατακτητών. οι Να.τες διέθε­ ταν κάστρα και φέουδα με αντάλλαγμα — . _ποχρέωση παραχώρησης στρατ.jt ik l l . υπτρεσιών στον ηγεμόνα. Στην Ανατολή οι προσπάθειες ανακατά­ ληψης της Ιερουσαλήμ συνεχίστηκα. Οι Ναιτες συμμετείχαν και στις επόμενες σταυρο­ φορίες, την Ε 1, που επιτέθηκε στην Αίγυπτο αλλά τελικά απέτυχε, και εκείνη του αφορισμένου από τον πάπα Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β', εγγονού του 'V -αρμπαρόσα". Στη δεύτερη περίπτωση οι Να.τες δεν έλαβαν ενεργά μέρος στις επιχειρήσεις αλλά περιορίστηκαν στο να δημιουργούν προβ.λτματα στον αυτοκράτορα. επειδή ήταν αντίπα­ λος του πάπα. Εκτός από τη θρησκευτική δια­ φωνία με τον Γερμανό αυτοκράτορα οι Ναΐτες και οι Ιωαννίτες αλλά και οι ευγενείς της Παλαιστίνης λάμβαναν υπόψη τους και την απολυταρχική πολιτική του Φρειδερίκου. Στο Βασίλειο της Ιερουσαλήμ είχε δημιουργηθεί ένα είδος "συντάγματος', το οποίο πε­ ριόριζε την εξουσία του βασιλιά. Αν ο Φρειδε­ ρίκος κυριαρχούσε στο βασίλειο, όπως σχε­ δίαζε, θα καταργούσε αυτά τα δικα.:— ατα για να κυβερνήσει απολυταρχικά όπως και στις γερμανικές και στις ιταλικές κτήσεις του. Α­ κόμα και η μεγάλη επιτυχία του Φρειδερίκου Β' να ανακαταλάβει την Ιερουσαλήμ μετά από συνθήκη με τους μουσουλμάνους αντιμετω­ πίστηκε με εχθρότητα από τους Ναϊτες και τους υπόλοιπους οπαδούς του πάπα. Οι χρι­ στιανοί, εξάλλου, δεν μπορούσαν να κρατή­ σουν την πόλη, αφού οι μουσουλμάνοι πριν την παραδώσουν κατέστρεψαν τα τείχη της. Σύντομα η πόλη είχε χαθεί οριστικά. Ευθύνη για αυτή την εξέλιξη έφεραν και τα τάγματα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

f ij

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Σ υ λλή ψ εις Ναϊτών στη Γνλλία κατά τη διάλυση του τάγματος.

Τα θαλάσσια τείχη της Ακρα ς , της τελευτα ίας πρωτεύουσας του Β ασιλείου της Ιερουσαλήμ. Οι Ναϊτες υπερασπίστηκαν την πόλη με ηρωισμό και το α ρχηγείο τους ήταν η τελευταία θέση που καταλήφ θηκε από τους Μ αμελούκους.

62 ■■■

των Ναϊτών και των Ιωαννιτών που αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τον Φρειδερίκο. Η όλο και μεγαλύτερη ανάμιξη των Γερμα­ νών στα ζητήματα της Παλαιστίνης είχε οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου μοναχικού πολεμικού τάγματος, αποτελούμενου από Γερμανούς. Το Τάγμα των Τευτόνων, όπως αποκλήθηκε, δεν άργησε να έλθει σε αντιπα­ ράθεση με τα προϋπάρχοντα τάγματα των Ναϊτών και των Ιωαννιτών, που αποτελούντο κυρίως από ιππότες προερχόμενους από λατινόφωνες περιοχές της δυτικής Ευρώπης, τη Γαλλία, την Αγγλία, όπου κυριαρχούσε η γαλλική αριστοκρατία, την Ιταλία και την Ισπανία. Η αντιπαράθεση μεταξύ των τριών ταγμάτων όξυνε τα προβλήματα των χριστια­ νών των Αγίων Τόπων σε μια κρίσιμη περίοδο. Οι μουσουλμάνοι είχαν αρχίσει να ανακά­ μπτουν και να γίνονται όλο και περισσότερο επιθετικοί, επιδιώκοντας την οριστική απο­ μάκρυνση των σταυροφόρων από τη Συρία και την Παλαιστίνη. Παρά τις εκκλήσεις των χριστιανών των Αγίων Τόπων για βοήθεια η παραμονή τους εκεί φαινόταν ότι θα τερματι­ ζόταν σύντομα. Στην Αίγυπτο αναδείχθηκε μια νέα δύναμη, το μισθοφορικό σώμα των Μαμελούκων, που κυριάρχησε σε αυτή την πλούσια μουσουλμανική χώρα. Σύντομα η Συ­ ρία είχε υποχρεωθεί να ενωθεί με την Αίγυ­ πτο και μια ενωμένη μουσουλμανική δύναμη απειλούσε τα χριστιανικά κράτη που είχαν περιοριστεί σε μια στενή ζώνη κατά μήκος της ακτής. Οι χριστιανοί είχαν κλειστεί στις ο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

χυρωμένες πόλεις και τα κάστρα τους και δεν τολμούσαν να απομακρυνθούν από αυτά χω­ ρίς ισχυρή συνοδεία. Το προδιαγεγραμμένο τέλος των σταυρο­ φ οριώ ν κρατών της ακτής έφθασε το 1291, όταν οι μουσουλμάνοι κατέλαβαν το λιμάνι της Ακρας, σημαντικότερο εμπορικό κέντρο και πρωτεύουσα των καταλοίπων του Βασι­ λείου της Ιερουσαλήμ. Η κατάληψη της πό­ λης ολοκληρώθηκε με την πτώση του αρχη­ γείου των Ναϊτών, του οποίου οι υπερασπι­ στές πολέμησαν με μανία γνωρίζοντας ότι δεν μπορούσαν να περιμένουν έλεος από τους νικητές Μαμελούκους. Το μεγάλο οχυ­ ρό των Ναϊτών στη νοτιοδυτική γωνία της πό­ λης αντιστάθηκε επί μέρες μετά την πτώση της υπόλοιπης πόλης, έως ότου οι μουσουλ­ μάνοι μηχανικοί κατόρθωσαν να υπονομεύ­ σουν τα θεμέλιά του. Το κτίριο κατέρρευσε την ώρα της τελικής επίθεσης των πολιορκη­ τών θάβοντας στα συντρίμμια του τους υπε­ ρασπιστές του και δύο χιλιάδες Μαμελού­ κους. Αυτό ήταν το οριστικό τέλος των σταυροφορικών κρατών στους Αγίους Τόπους. Σε ε­ λάχιστο χρόνο κατέρρευσαν και τα υπόλοιπα κάστρα των χριστιανών στην ακτή. Στην ακτή της Ασίας είχαν απομείνει ελάχιστα χριστιανι­ κά οχυρά με ισχυρότερο εκείνο της Τύρου. Η τελευταία είχε διαφυλάξει τους χριστιανούς μετά την καταστροφή του Χαττίν. Ωστόσο ε­ κείνη τη στιγμή οι υπερασπιστές της την εγκατέλειψαν χωρίς μάχη και κατέφυγαν στην

Κύπρο. Επόμενος στόχος του σουλτάνου ή­ ταν η Σιδώνα, την οποία προσπάθησαν να υ­ περασπιστούν οι Ναΐτες. Οι Μαμελούκοι τους υποχρέωσαν αρχικά να εγκαταλείψουν την πόλη και να περιοριστούν στην οχυρωμένη ακρόπολή της, η οποία ήταν κτισμένη σε ένα βραχώδες νησί κοντά στην ακτή, το οποίο σύ­ ντομα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. Οι κάτοικοι της Βηρυτού προτίμησαν να βρε­ θούν στα πλοία και να καταφύγουν στην α­ σφάλεια της Κύπρου παρά να προκαλέσουν την οργή του σουλτάνου με μια μάταιη αντί­ σταση. Χωρίς αντίσταση καταλήφθηκε και η Χάιφα. Οι Ναϊτες αναγκάστηκαν να εκκενώ­ σουν τα ισχυρά παραθαλάσσια κάστρα του Αθλίτ και της Τορτόσα. Το τάγμα κράτησε μέ­ χρι ro 1303 το μικρό νησάκι Ρουάντ στα ανοι­ κτά των συριακών ακτών, ελπίζοντας ίσως ότι αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμη βάση για μια νέα σταυροφορία με σκοπό την ανάκτηση των Αγίων Τόπων, η οποία όμως δεν έγινε ποτέ.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ Μετά την απώλεια των Αγίων Τόπων τα ιπποτικά τάγματα αναγκάστηκαν να προσανα­ τολίσουν αλλού τη δραστηριότητά τους. Το Τάγμα των Τευτόνων εγκατέλειψε τη Μεσό­ γειο και μετέφερε την έδρα του στη νοτιοα­ νατολική Βαλτική, όπου ασχολήθηκε με τον βίαιο προσηλυτισμό των ειδωλολατρών της ανατολικής Ευρώπης και σύντομα ήλθε σε

τηγορία της δημιουργίας αίρεσης. Την επό­ μενη χρονιά μετά από απαίτηση του ίδιου ο πάπας ζήτησε από όλους τους ηγεμόνες της Δύσης να πράξουν το ίδιο. Ο βασιλιάς της Κύ­ πρου Αμάλριχος, αν και είχε ανέλθει στον θρόνο με την υποστήριξη του τάγματος, ανα­ γκάστηκε να εκτελέσει τις παπικές εντολές. Οι Ναϊτες του νησιού κατόρθωσαν να κρύ­ ψουν μεγάλο μέρος του θησαυρού τους, το οποίο δεν βρέθηκε ποτέ. Σε όλη τα λατινικά κράτη άρχισαν δίκες των Ναϊτών και κατά την εξέτασή τους γινόταν συχνά χρήση βασανι­ στηρίων. Με την πίεση του πάπα οι αποφά­ σεις ήταν συνήθως καταδικαστικές και οι "έ­ νοχοι" υποβάλλονταν στην ποινή που εφαρ­ μοζόταν στην περίπτωση των αιρετικών: θα­ νάτωση στην πυρά. Ο τελευταίος μεγάλος μάγιστρος των Ναϊτών, ο Ιάκωβος ντε Μωλέ, εκτελέστηκε με αυτό τον τρόπο. Η περιουσία του τάγματος στη Γαλλία δημεύθηκε από τον Γάλλο βασιλιά, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες χώ­ ρες πέρασε στον έλεγχο των Ιωαννιτών, οι ο­ ποίοι απέκτησαν τεράστια περιουσία λίγο με­ τά την εγκατάστασή τους στη Ρόδο. Αυτό ή­ ταν το τέλος του ιπποτικού Τάγματος των Ναϊτών, το οποίο παρά τις επιλήψιμες ενέργειές του είχε αγωνιστεί για τον θρίαμβο των σταυροφοριών θυσιάζοντας στο πεδίο της μάχης 20.000 από τα μέλη του, ανάμεσά τους και πολλούς από τους μεγάλους μαγίστρους που το διοίκησαν.

la u » ttw tf n u l. r n . t r . r it f . it -f'A

Ναϊτες θανατώνονται στην πυρά μετά τη διάλυση του τάγματος από τον βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο Δ'.

Π ύργος της εποχής των σταυροφοριώ ν στη Σαφίτα του Λιβάνου.

σύγκρουση με τους καθολικούς Πολωνούς και τους ορθόδοξους Ρώσους. Τα δύο άλλα τάγματα, επειδή επανδρώνονταν κυρίως από Γάλλους και Ιταλούς, παρέμειναν στη Μεσό­ γειο. Οι Ιωαννίτες αναζήτησαν μια νέα βάση για να συνεχίσουν τον αγώνα κατά των μου­

^ n t*' σουλμάνων και το 1306 άρχισαν την κατάλη­ ψη της Ρόδου. Δημιούργησαν έτσι ένα δικό τους κράτος, κάτι που προσπάθησαν πρώτοι οι Ναϊτες στην Κύπρο αλλά απέτυχαν. Οι Ναϊτες μετέφεραν το αρχηγείο τους στην Κύπρο, η πολεμική τους όμως δραστη­ ριότητα περιορίστηκε και το τάγμα αρκέστηκε στη διαχείριση της τεράστιας περιουσίας του. Η αποχώρηση από τους Αγίους Τόπους ώθησε πολλούς κληρικούς και λαϊκούς στη δυτική Ευρώπη να κατηγορήσουν τα μοναχι­ κά τάγματα για ασυνέπεια στην εκτέλεση της αποστολής τους. Ιδιαίτερα οι Ναϊτες κατηγορήθηκαν ότι εγκατέλειψαν χωρίς να αντισταθούν αρκετά τα οχυρά του Αθλίτ και της Τορτόσα. Στην πραγματικότητα η υπεράσπιση αυτών των θέσεων ήταν αδύνατη. Ωστόσο οι κατηγορίες εναντίον των ταγμάτων και ιδιαί­ τερα των Ναϊτών συνδέθηκαν με τη γενικότε­ ρη αρνητική εικόνα που είχε αρχίσει να δημιουργείται. Σε βάρος τους κυκλοφορούσαν κατηγορίες για απομάκρυνση από τη χριστια­ νική πίστη και καλλιέργεια μιας περίεργης ε­ σωτερικής φιλοσοφίας η οποία είχε αναπτυ­ χθεί στην Ανατολή με αρκετές μη χριστιανι­ κές επιδράσεις. Αίτιο για την εχθρότητα ενα­ ντίον τους ήταν η τεράστια περιουσία του τάγματος η οποία είχε αποκτηθεί από τραπε­ ζικές και τοκογλυφικές δραστηριότητες στην Ανατολή, καθώς οι Ναϊτες δεν δίσταζαν να δανείζουν ακόμα και τους μουσουλμάνους. Η περιουσία αυτή ήταν αρκετά δελεαστι­ κή για τον βασιλιά της Γαλλίας Φίλιππο Δ 1, ο ο­ ποίος το 1307 διέταξε τη σύλληψη όλων των μελών του τάγματος στη χώρα του με την κα-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Malcolm Barber: THE TRIAL O F THE TEMPLARS, Cambridge University Press. Cambridge, 1978. (2) Malcolm Barber: THE NEW KNIGHTHOOD. Cambridge University Press, Cambridge. 1994. (3) Ρενέ Γκρου σ έ: ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦ ΟΡΙΩΝ, Εκδόσεις Γκοβόστη. Αθήνα. (4) David Nicolle: THE CRUSADES. O sprey Publishing, Oxford, 2001. (5) David Nicolle: KNIGHT O F OUTREMER. O sprey Publishing, Oxford, 1996. (6) Joshua Prawer: CRUSADER INSTITUTONS. Clarendon Press, Oxford, 1980. (7) Jonathan Riley-Smith (editor): THE OXFORD ILLUSTRATED HISTORY O F THE CRUSADES, O xford University Press. Oxford. 1995. (8) Steven Runciman: A HISTORY O F THE CRUSADES, Cambridge University Press. Cambridge, 1954. (9) Kenneth Setton: THE PAPACY AND THE LEVANT, The American Philosophical Society, Philadelphia, 1976. (10) Kenneth Setton: A HISTORY O F THE CRUSADES, Univerrity of W isconsin Press. Madison, 1969-1990. (11) Desmond Seward: THE MONKS O F WAR. Penguin Books, 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ßj i^ m

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ

ΚΑΑΡΛ

Ο ΦΙΝΛΑΝΔΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΣΕ ΤΟΝ ΕΡΥΘΡΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝ 0 ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΜΑΝΕΡΧΑΪΜ ΥΠΗΡΞΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ ΚΥΡΙΩΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΔΡΑΣ, ΑΝΕΠΤΥΞΕ ΠΟΛΥΠΟΙΚΙΛΗ ΔΡΑΣΗ. ΣΥΝ ΕΒΑΛΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΤΟΥ, ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΝΙΚΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β 'Π Π ΠΕΤΥΧΕ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ ΤΗ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ ΠΑΡΑΠΕΤΑΣΜΑΤΟΣ. ΑΥΤΑΡΧΙΚΟΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑΣ ΓΙΑ ΠΟΛΛΟΥΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ, ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΤΟΥ, ΑΦΗΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΟΥ ΠΝΟΗ ΣΤΗ ΛΩΖΑΝΗ ΠΛΗΡΗΣ ΗΜΕΡΩΝ, ΤΙΜΩΜΕΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ Φ ΙΝΛΑΝΔΟΥΣΩΣ 0 «ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ ΤΗΣ ΚΑΡΕΛΙΑΣ».

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ Δ ρ Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκευμάτων

ΜΑΝΕΡΧΑΙΜ

1) Ο Μάνερχαϊμ μ α ζί με ά λλους νεαρούς αξιωματικούς της Αυτοκρα τορικής Φρουράς. 2) Ο Μάνερχαϊμ κατά την περίοδο του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου (1904-1905) μ α ζί με Ρώσους αξιωματικούς (είναι ο πρώτος από αριστερά στη δεύτερη γραμμή). 3) Ο στρατάρχης επ ιθ εω ρ εί στρατιω τικές δυνάμεις κατά την περίοδο του Β 1ΠΠ. 4) Το 1889 ο Μάνερχαϊμ εισ ή λθ ε ως μαθητής στη φημισμένη στρατιωτική σχολή ιππικού "Ν ικολαέφ σκι" της Αγίας Π ετρούπολης. 5) Μάνερχαϊμ και Γκαίρινγκ. 6) Ο στρατάρχης στο γραφείο του. 7) Ο Μάνερχαϊμ ως νεαρός αξιωματικός της ρωσικής Αυτοκρα τορικής Φρουράς.

βαρώνος Κάαρλ Γκούσταβ Εμιλ φινλανδικό κράτος κατάφερε να αποφύγει τη «σοβιετοποίηση». Μετά τη λήξη του Β 1ΠΠ Μάνερχαϊμ, γόνος οικογενείας ευκαι την υπογραφή του Συμφώνου της Γιάλ­ γενών, συνέδεσε το όνομά του πε­ τας πα­ μεταξύ Στάλιν, Τσώρτσιλ και Ρούζβελτ, ρισσότερο με το αξίωμα του στρατάρχη χάρη στους ευφυείς πολιτικούς ελιγμούς ρά με τον τίτλο ευγενείας που κληρονόμησε. του Μάνερχαϊμ δεν ακολούθησε και η Φιν­ Χαρακτηριστικό της αφοσίωσής του στον λανδία τον ίδιο δρόμο με τους λοιπούς μι­ στρατό είναι το ότι ως το τέλος της ζωής του κρούς συμμάχους της Γερμανίας και γείτο­ συνόδευε την υπογραφή του με τον στρατιω­ νες της Σοβιετικής Ενωσης. Παρόλα αυτά τό­ τικό του 6αθμό και όχι με τον τίτλο του 6ασο οι συντηρητικές πολιτικές του απόψεις και η αναγκαστική του συμμαχία με τον Χίτ­ λερ, όσο και η εναντίον του αριστερή προπα­ γάνδα αμαύρωσαν τη φήμη του και συνέδε­ σαν σχεδόν συνειρμικά το όνομά του στην κοινή μνήμη με την ιδεολογία του ολοκλη­ ρωτισμού τοποθετώντας τον στην πινακοθή­ κη των Ευρωπαίων δικτατόρων μαζί με τον

Ο

66 Ο στρατάρχης Κάαρλ Μάνερχαϊμ.

ρώνου. Κατά καιρούς υιοθέτησε διαφορετι­ κές μορφές του ονόμα­ τος του, ρωσικές ή φ ι ­ λανδικές, αναλόγως με τον στρατό στον οποίο υ­ πηρετούσε. Κατά τον Β' ΠΠ το όνομά του έγινε συ­ νώνυμο, πρώτα από όλα, με το θάρρος και τον ηρωι­ σμό του φινλανδικού λαού, ο οποίος αποφάσισε να μην υποκύψει στις αξιώσεις του πολύ πιο ισχυρού γείτονά του - της Σοβιετικής Ενωσης - και διεξήγαγε έναν αμυντικό πόλεμο που έγρα­ ψε ιστορία και δημιούργησε σχολή στη στρα­ τιωτική επιστήμη, τον περίφημο «χειμερινό πόλεμο» των ετών 1939-1940. Εκτός αυτού ο στρατάρχης ήταν κυρίως ο άνθρωπος υπό την καθοδήγηση του οποίου το νεοσύστατο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Κράνη του στρατάρχη της περιόδου που ήταν αξιωματικός του ρωσικού α υτοκρατορικού ιππικού και της Αυτοκρα τορικής Φρουράς , που ιδρύθηκε από τον τσάρο Μ εγάλο Πέτρο (Στρατιωτικό Μ ουσείο, Ελσίνκι).

Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τον Πάβελιτς, τον Χόρθυ και τον Αντωνέσκου. Ωστόσο, αυ­ τή η τελευταία σύν­ δεση είναι, κατά το μεγαλύτερο μέρος, λανθασμένη. Α­ δ ια μ φ ισ β ή τ η τ η αυθεντία στη χώ­ ρα του, πολιτικός άνδρας με κύρος και ικανός στρατιωτικός ηγέτης, ο στρατάρχης δεν απέκτησε ποτέ την εξουσία των παραπάνω δικτατόρων. Δεν ίδρυσε ποτέ ένα αυταρχικό καθεστώς υποκείμενο στους Γερμανούς, ούτε υπήρξε εμπνευστής ή θεω­ ρητικός μιας ολοκληρωτικής πολιτικής ιδεο­ λογίας. Αντίθετα ήταν ο πλησιέστερος σε ό,τι σήμαινε στην αρχαία Ρώμη (τον τόπο κα­

ταγωγής αυτής της αντίληψης) η λέξη «δι­ κτατορία». Δηλαδή ήταν ο άνθρωπος που ανέλαβε για ένα συγκεκριμένο χρονικό διά­ στημα την εξουσία με μοναδικό σκοπό τη σω­ τηρία του έθνους από τον κίνδυνο της κατα­ στροφής. Οταν πέτυχε τον στόχο του και έ­ νιωσε ότι η παρουσία του ζημίωνε το έθνος του εγκατέλειψε χωρίς δεύτερη σκέψη κάθε εξουσία και ιδιώτευσε ως το τέλος της ζωής του. Χωρίς αμφιβολία ο στρατάρχης υπήρξε για τους Φινλανδούς ο άνθρωπος της Θείας Πρόνοιας, που εμφανίστηκε τη στιγμή της κρίσης για να προσφέρει τη σωτηρία.

ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥ Η βιογραφία του Μάνερχαϊμ αποτελεί ταυτόχρονα και μια λεπτομερή περιγραφή για τον τρόπο με τον οποίο το φινλανδικό έ­ θνος και η κοινωνία αυτής της χώρας εξελί­ χθηκαν από μια αυτόνομη επαρχία της τσα­ ρικής αυτοκρατορίας σε ένα ανεξάρτητο κράτος. Η ζωή και η δράση του στρατάρχη συνδέθηκαν με την ιστορία του φινλανδικού κράτους, από την εποχή του πολέμου για την απελευθέρωση από τον ρωσικό ζυγό και την ίδρυσή του μέχρι τη δεύτερη παγκόσμια σύρραξη αλλά και μετά από αυτήν, ως την αυγή της μεταπολεμικής εποχής. Ο μελλοντικός στρατάρχης γεννήθηκε στο Βόλνας, μια περιοχή κοντά στην πόλη Τούρκου της Φινλανδίας, το 1867. Η οικογέ­ νεια του ανήκε στη φινλανδική αριστοκρατία και κατείχε τον τίτλο του βαρώνου από το 1768, ενώ από το έτος 1825 αποδόθηκε στους προγόνους του και ο τίτλος του κόμητος. Παράγοντες όπως η οικογενειακή παρά­ δοση μαζί με μια μάλλον ασταθή οικονομική κατάσταση στην οποία περιήλθε η οικογένειά του, ώθησαν τον νεαρό Μάνερχαϊμ να επιλέξει πρόωρα τη στρατιωτική σταδιοδρο­ μία. Ωστόσο ήταν πρόδηλη και η κλίση του προς τη στρατιωτική ζωή, γεγονός που τον βοήθησε να διακριθεί ως αξιωματικός και να φθάσει στο υπέρτατο, για τον στρατό, αξίω­ μα του στρατάρχη. Η στρατιωτική του στα­ διοδρομία ξεκίνησε από την ιδιαίτερη πατρί­ δα του, όπου από τις 19 Ιουνίου 1882 ως τις 22 Ιουλίου 1886 φοίτησε στη φινλανδική στρατιωτική σχολή της πόλης Χαμίνα. Μετά από μια θητεία στο φινλανδικό στρατιωτικό σώμα (1882-1886) της Ρωσικής Αυτοκρατο­ ρίας παρακολούθησε μαθήματα στη φημι­ σμένη στρατιωτική σχολή του Ιππικού «Νικολαέφσκι» της Αγίας Πετρούπολης. Ο Μάνερχαϊμ εισήλθε σε αυτή στις 2 Σεπτεμβρίου 1887 και αποφοίτησε στις ΙΟΑυγούστου 1889 μετ' επαίνων. Επρόκειτο για μια στρατιωτική σχολή αξιώσεων της αυτοκρατορικής Ρωσίας που είχε ιδρυθεί το 1865 και διέθετε μονίμως 250 μαθητές. Η φοίτηση διαρκούσε δύο έτη και εκτός από τα καθαρά στρατιωτικής φύ­ σης μαθήματα περιελάμβανε εγκύκλια μόρ­ φωση και υποχρεωτική εκμάθηση τριών ξέ­ νων γλωσσών. Εκεί ο μελλοντικός στρατάρ­ χης είχε την ευκαιρία να μάθει, εκτός από τα

Σ τιγμ ιό τυ π ο από συνάντηση Μάνερχαϊμ - Χ ίτλερ κατά τον Β 1ΠΠ.

Ο Μάνερχαϊμ ως νεαρός αξιωματικός του ρωσικού οιιτοκρατορικού ιππικού.

Σκηνή από τη μεγα λοπρεπή τελετή στέψ ης του τσάρου Νικολάου Β 'σ τ η ν οποία ο μ ετέπειτα στρατάρχης έλαβε μέρος ως αξιωματικός της Α υτοκρα τορικής Φρουράς.

φινλανδικά και τα σουηδικά (που ως γλώσσα της μητέρας του ήδη γνώριζε), ρωσικά, γαλ­ λικά, γερμανικά και αγγλικά. Η γλωσσομά­ θεια και το ταλέντο του τον έκαναν να ξεχω­ ρίσει γρήγορα ανάμεσα στους συμμαθητές του. Στη σχολή "Νικολαέφσκι" επικρατούσε ένα έντονο κλίμα εκρωσισμού, γεγονός που ανάγκασε τον νεαρό Φινλανδό να τροποποι­ ήσει το όνομά του, χωρίς ωστόσο να μειώσει ούτε κατ’ ελάχιστο την αγάπη του προς την πατρίδα του. Αργότερα τόσο ως αντιβασιλέ­ ας της Φινλανδίας, όσο και ως στρατάρχης εκφωνούσε όλες του τις ομιλίες και υπαγό­ ρευε όλες τις ημερήσιες διαταγές του στα φινλανδικά, παρά το ότι η μακρόχρονη παρα­ μονή του στη Ρωσία του στέρησε την ευκαι­ ρία να τα μάθει άριστα -γεγονός για το οποίο συχνά κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στις πολυεθνικές ρωσικές ένοπλες δυνάμεις ο Μάνερχαϊμ είχε την ευκαιρία να αποκτήσει αρκετούς ισχυρούς φίλους, κυρίως Σουη­ δούς και Πολωνούς, με τους οποίους αργό­ τερα διατήρησε στενές σχέσεις. Ο ίδιος ήταν επίσης θαυμαστής του γυναικείου κάλλους και πολλές γυναίκες συνδέθηκαν μαζί του έως ότου στις 2 Μαϊου 1892 νυμφεύθηκε στην Αγία Πετρούπολη τη Ρωσίδα Αναστασία Αράποβα, κόρη ανωτάτου Ρώσου αξιωματι­

κού, με την οποία απέκτησε δύο κόρες. Ο γά­ μος του ήταν περισσότερο μια προσπάθεια να ενταχθεί στη ρωσική κοινωνία η οποία δεν τελεσφόρησε. Το ρωσικό κατεστημένο απαι­ τούσε τον πλήρη εκρωσισμό του, γεγονός που προσέκρουε στον πατριωτισμό του. Ο Μάνερχαϊμ δεν δέχθηκε να ασπασθεί το ορ­ θόδοξο δόγμα της συζύγου του και παρέμεινε πιστός λουθηρανός. Τελικά το ετερόκλη­ το ζεύγος οδηγήθηκε σε διαζύγιο το έτος 1919. Αντίθετα με την προσωπική του ζωή η στρατιωτική του πορεία, ως αξιωματικού του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού, ήταν υ­ ποδειγματική. Εφθασε το 1917, έτος κατά το οποίο εγκατέλειψε τις τάξεις του Ρωσικού Στρατού, στον βαθμό του αντιστρατήγου. Εί­ χε στο ενεργητικό του θητείες τόσο στο σύ­ νταγμα της ανακτορικής φρουράς, όσο και στο μέτωπο. Μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή "Νικολαέφσκι" ο Φινλανδός κατετάγη στην Αυτοκρατορική Φρουρά και ως αξιωματικός αυτού του σώματος έλαβε μέρος στη μεγα­ λειώδη ενθρόνιση του τελευταίου τσάρου, Νικολάου Β', και της αυτοκράτειρας Αλεξάν­ δρας Φιοντόροβνα, που τελέσθηκε την άνοι­ ξη του 1896 στη Μόσχα, στον καθεδρικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Κρεμλίνο, ναό στον οποίο είχαν στεφθεί όλοι οι Ρώσοι τσάροι. Η μεγαλοπρέπεια της τελετής εντυ­

πώσιασε τον νεαρό αξιωματικό, ενίσχυσε την πίστη του στον αυτοκράτορα και παγίωσε τις πολιτικές του αντιλήψεις, γεγονός που αργό­ τερα τον έφερε αντίθετο με την πλειοψηφία των συμπατριωτών του. Κατά την περίοδο 1904-1905 ο Μάνερχαϊμ έλαβε μέρος στον καταστροφικό για τη Ρωσία Ρωσο-ιαπωνικό Πόλεμο. Επρόκειτο για έναν πόλεμο που προκάλεσε η Ιαπωνία χρη­ σιμοποιώντας ως πρόφαση τον περιορισμό των δικαιωμάτων της Ρωσίας στην εκμετάλ­ λευση ξυλείας στον ποταμό Γιαλού, στα σύ­ νορα μεταξύ της κινεζικής επαρχίας της Μα­ ντζουρίας και της βόρειας Κορέας, τότε ια­ πωνικού προτεκτοράτου. Η βαθύτερη όμως αιτία της πολεμικής σύρραξης ήταν ο φόβος της Ιαπωνίας για τη ρωσική επιρροή στη Μα­ ντζουρία. Τη νύκτα της 9ης Φεβρουάριου 1904 ιαπωνικά αντιτορπιλλικά επιτέθηκαν ξαφνικά σε μια ρωσική μοίρα που ήταν αγκυ­ ροβολημένη κοντά στο Πορτ Αρθουρ. Καμία κήρυξη πολέμου δεν είχε γίνει. Το εχθρικό πλήγμα ήταν απροσδόκητο και σύμφωνο με τη στρατηγική αρχή των Ιαπώνων: "Κτύπα και κατάστρεψε και κήρυξε τον πόλεμο αργότε­ ρα". Στη Ρωσία την εποχή εκείνη επικρατού­ σε γενικά η πεποίθηση ότι ένας πόλεμος με την Ιαπωνία θα ήταν σύντομος και θα τελεί­ ωνε με μια ολοκληρωτική νίκη για τις ρωσι­ κές δυνάμεις. Οι Ρώσοι έβλεπαν την Ιαπωνία ως μια μικρή ασιατική χώρα ανίκανη να δια­ θέσει στρατό κατάλληλο για παρατεταμένη πολεμική προσπάθεια. Ετσι η αυτοκρατορική κυβέρνηση δεν δίστασε να της κηρύξει τον πόλεμο. Το διάγγελμα του τσάρου για την έ­ ναρξη του πολέμου, που διαβάστηκε στο εκ­ κλησίασμα κατά τη διάρκεια των θρησκευτι­ κών ακολουθιών, έγινε δεκτό με επευφημίες υπέρ του αυτοκράτορα και δεήσεις για τη σύντομη νίκη των ρωσικών όπλων, γεγονός που θεωρείτο κάτι περισσότερο από βέβαιο Ο Ρωσο-ιαπωνικός Πόλεμος διεξήχθη στα εδάφη της Κορέας και της Μαντζουρίας (βορειοανατολική Κίνα). Ο Ρωσικός Στρατός και το Ρωσικό Ναυτικό αποδείχθηκαν ανίκα­ να για έναν αποτελεσματικό πόλεμο σε ένα εκτεταμένο πεδίο μάχης, το οποίο επεκτάθηκε και στο ανήσυχο εσωτερικό της Ρω­ σίας. Οι ρωσικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές επέδειξαν ανευθυνότητα παραβλέποντας το απροπαρασκεύαστο της χώρας τους. Ο τσάρος αποκαλούσε τους Ιάπωνες «πιθηκάκια» και θεωρούσε τη νίκη εξασφαλισμέ­ νη. Ο αρχιστράτηγος Κουροπάτκιν και ο υ­ πουργός Πολέμου Βανόβσκι προσπαθούσαν να υπολογίσουν αν ένας Ρώσος στρατιώτης αντιστοιχούσε σε ενάμιση ή δύο Ιάπωνες... Ο Μάνερχαϊμ, ως αξιωματικός του Ρωσι­ κού Στρατού, συμμετείχε στον πόλεμο από τις 10 Νοεμβρίου 1904 και παρέμεινε στη Μα­ ντζουρία και στο μέτωπο της Ανατολής και μετά το τέλος του, ως τις 4 Ιουνίου 1906. Υ ­ πηρέτησε στο επιτελείο του Συντάγματος Δραγώνων "Νεζίνσκι"και έλαβε μέρος στις μάχες του Σαντεπού, του Ινκόου και του Μούκδεν. Ως διοικητής της 3ης Μαντζουριανής Στρατιάς τιμήθηκε με το παράσημο δεύ­ τερης τάξης του Τάγματος των Αγίων Στανισλάου και Αννας και με το παράσημο του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Τάγματος του Αγίου Βλαδιμήρου. Στις 29 Νο­ εμβρίου 1905 προήχθη επ' ανδραγαθία στο πεδίο της μάχης στον βαθμό του συνταγμα­ τάρχη από τον ίδιο τον τσάρο Νικόλαο Β'. Τε­ λικά, όπως προαναφέραμε, ο πόλεμος παρά τις περί του αντιθέτου αρχικές διαβεβαιώ­ σεις των Ρώσων στρατηγών διήρκεσε αρκετά φέρνοντας τη μια ανατροπή μετά την άλλη. Μεταξύ Αυγούστου και Σεπτεμβρίου 1904 οι Ρώσοι ηττήθηκαν στο Λιάο Γιάγκ. Μόνο οι η­ ρωικοί υπερασπιστές του Πορτ Αρθουρ κρά­ τησαν επί ένδεκα μήνες, επτά από τους οποί­ ους βρίσκονταν σε πλήρη απομόνωση. Μετά τη ρωσική ήττα στο Κιν Τσάου το Πορτ Αρ­ θουρ αποκόπηκε τελείως από την ηπειρωτι­ κή χώρα. Τότε άρχισε ο στενός αποκλεισμός του. Οι Ρώσοι στρατιώτες και ναύτες επέδειξαν ηρωισμό, πολέμησαν έως θανάτου, κατέ­ στρεψαν τα όπλα τους και βύθισαν τα πλοία τους για να αποφύγουν τη σύλληψη από τον εχθρό. Το Πορτ Αρθουρ έπεσε στις 15 Ιανουαρίου 1905. Αργότερα γράφηκαν πολλά ποιή­ ματα για να υμνήσουν την ανδρεία των Ρώ­ σων στρατιωτών. Η συντριβή του Ρωσικού Στρατού έγινε στο Μούκδεν, σε μια μάχη στην οποία έλαβε μέρος ο Μάνερχαϊμ και η οποία κράτησε από τις 24 Φεβρουάριου ως τις 9 Μαρτίου 1905. Η τελευταία επική σύ­ γκρουση οδήγησε στην καταστροφή του στόλου στην Τσουσίμα (27-28 Μαϊου). Εκεί ε-

68

πήλθε το θανατηφόρο πλήγμα στις ρωσικές ελπίδες σε αυτόν τον πόλεμο. Ο ρωσικός στόλος, που είχε καταπλεύσει υπό τις διατα­ γές του ναυάρχου Ροζεστβένσκυ για να ανα­ κουφίσει το πολιορκημένο Πορτ Αρθουρ, εκμηδενίσθηκε από το Ιαπωνικό Ναυτικό. Αυτή η ήττα υποχρέωσε τη ρωσική κυβέρνηση να αρχίσει ειρηνευτικές συνομιλίες με την Ια­ πωνία. Με την ειρήνη του Πόρτσμουθ (5 Σε­ πτεμβρίου 1905) η Ρωσία παραχωρούσε στην Ιαπωνία όλα τα εδάφη που κατείχε, όπως και όλα τα συμφέροντά της στη νότια Μαντζου­ ρία και τη μισή νότια Σαχαλίνη. Ο πόλεμος τελείωσε με μια ήττα που είχε μακροπρόθε­ σμες εσωτερικές επιπτώσεις στη Ρωσία και κατ' επέκταση στην εξαρτημένη από αυτή Φινλανδία. Εξαιτίας των νέων συνθηκών έγινε εφικτή η πρώτη κοινοβουλευτική μεταρ­ ρύθμιση στη Φινλανδία και τερματίστηκε η πρώτη περίοδος της ρωσικής καταπίεσης στη σκανδιναβική χώρα (1899-1905). Οι εξελί­ ξεις αυτές ήταν πολύ σημαντικές για τη Φιν­ λανδία, που από το 1809 αποτελούσε δουκά­ το υπαγόμενο στον τσάρο και διοικούμενο από έναν στρατηγό του ως κυβερνήτη. Υπό τις νέες συνθήκες ο Μάνερχαϊμ, παρόλο που είχε διακριθεί στις τάξεις του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού, θέλησε να επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του για να συμβάλει

στην ανεξαρτητοποίησή της. Μέσα του άρχι­ σε να ωριμάζει η ιδέα να εγκαταλείψει, χάρη της πατρίδας του, την πετυχημένη σταδιο­ δρομία του, ωστόσο ως ευσυνείδητος αξιω­ ματικός που ήταν δεσμευόταν από τον όρκο πίστης τον οποίο είχε δώσει στον τσάρο. Η ε­ πικράτηση των Μπολσεβίκων, αργότερα, τού έδωσε το δικαίωμα αλλά και την πρόφαση να πραγματοποιήσει την επιθυμία του. Πριν εγκαταλείψει τη Ρωσία έλαβε μέρος και στον Α1ΠΠ ως αξιωματικός του Ρωσικού Στρατού. Στην αρχή ανέλαβε τη διοίκηση μιας ταξιαρχίας ιππικού αποτελούμενης από το Σύνταγμα Ουλάνων της Αυτοκρατορικής Φρουράς, το Σύνταγμα των Ουσάρων «Γκρόντνο» και μια πυροβολαρχία. Η ταξιαρχία κά­ λυπτε τους ελιγμούς της 4ης Στρατιάς στην περιοχή του Λιούμπλιν συμμετέχοντας στις μάχες του Κράσνικ, του Γκοστσεράντοβ, της Αννόπολης, του Οπόλε, του ποταμού Χόντελ και στο Ζάγκροντυ-Νέζλουβ. Επίσης έλαβε μέρος στην απόκρουση της επίθεσης των αυστριακών δυνάμεων εναντίον του Λιούμπλιν εντασσόμενη στην Αυτοκρατορική Φρουρά. Κατεδίωξε τους Αυστριακούς κατά τη διάρκεια της μεγάλης μάχης της Γαλικίας συμμετέχοντας στις μάχες του Ζλοκιέφκα, του Τάρναβκα, του Τζάνωβ και του ΠίκουλεΜομόντα. Τον Σεπτέμβριο του 1914 η ταξιαρ­ χία που διοικούσε ο Μάνερχαϊμ κάλυψε τους ελιγμούς του Ρωσικού Στρατού κοντά στην πόλη Οπάτωβ, στον ποταμό Βιστούλα, σε συ­ νεργασία με το απόσπασμα του στρατηγού Ντελσάλ και συμμετέχοντας στη μάχη του Σλόπτοβ-Κλιμονότβι. Ο Μάνερχαϊμ αποδεί­ χθηκε ένας γενναίος και ικανός στρατιωτι­ κός ηγέτης κατά την υπηρεσία του στις τά­ ξεις της 4ης Στρατιάς το 1914. Για την αν-

Ο στρατάρχης επ ιθ εω ρ εί τα χαρακώματα της "Γραμμής Μ άνερχαϊμ" στο μέτω πο κατά τον Β 1ΠΠ.

Πορτραίτο του στρατάρχη ως αντιβασιλιά. Παρά τις προσπάθειές του δεν μπόρεσε να στρέψ ει τους Φινλανδούς υπέρ μιας μορφής συνταγματικής μοναρχίας σκανδιναβικού τύπου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

πλέον στον επαναστατημένο στρατό που εί­ χε στραφεί εναντίον του ηγεμόνα του. Ενιω­ θε ότι είχε φθάσει η ώρα να προσφέρει τις υ­ πηρεσίες του στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Η Φινλανδία είχε μεν καταφέρει να εφαρ­ μόσει κατάλληλα την «πολιτική αυτοδιάθε­ σης» που πρέσβευε η κυβέρνηση Κερένσκυ και να απεμπλακεί από τη ρωσική κυριαρχία ανεξαρτητοποισύμενη, αλλά τον πρώτο και­ ρό της ελευθερίας της περνούσε δύσκολες ώρες. Κατά τη διάρκεια του 1917 οι εργάτες εξεγέρθηκαν με αιτήματα όπως ήταν η θ έ ­ σπιση οκτάωρης απασχόλησης. Γρήγορα ό­ μως ο αγώνας τους ποδηγετήθηκε από τους κομμουνιστές και το 1918 πήρε άλλη τροπή απαιτώντας την παραίτηση της νόμιμης κυβέρνησης και την

Μια στολή του στρατάρχη Μάνερχαϊμ φ υλάσσεται στο Στρα τιω τικό Μ ουσείο του Ελσίνκι.

Ο Στα υρός και το Ξίφ ος του

Τάγματος του Α γίου Γεω ργίου με τα οποία τιμήθηκε ο Μάνερχαϊμ από τον τσάρο μετά τη μάχη του Κράσνικ το 1914, στην οποία έλα βε μέρ ος ως αξιωματικός. δρεία και τα κατορθώματά του στη μάχη του Κράσνικ τιμήθηκε με το παράσημο του Τάγ­ ματος του Αγίου Γεωργίου και του επιδόθηκε και το ξίφος του ίδιου Τάγματος. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1914 η ταξιαρχία του Μάνερχαϊμ βρισκόταν στις γραμμές της 9ης Στρατιάς κατά τις μάχες των Ιβάνγκοροντ, Τσάρνυιλα-Ζβόλυια, Πολίτσνα, Ζβόλεν, Κούτσχκ, Τσέζιιν, Λέχτσινυ, Κομόρκ, Πιότρκοβιτς, Πίτσχοβ, Χράμπερζχ, Πόμοβιτς, Βαβρζχέντις και Κρακόβ. Από τις 18 Φεβρουάριου 1915 ο Μάνερχάϊμ διοίκησε τη 12η Μεραρχία Ιππικού, αποτελούμενη από το Σύνταγμα Ουσάρων «Αχτούρ», το Σύνταγμα Ουλάνων του Μπέλγκοροντ, το Σύνταγμα των Δραγώνων «Σταροντούμποβ», το Σύνταγμα των Κοζάκων του Ορενμπουργκ και μερικές ορειβατικές πυρο­ βολαρχίες του Ντον και του Τουρκεστάν. Διακρίθηκε στη μάχη του Οπόλιε τον Αύγου­ στο και τον Σεπτέμβριο του 1915 και υπηρέ­ τησε ως αναπληρωτής διοικητής του 2ου Σώ­ ματος Ιππικού σε αρκετές περιπτώσεις το 1915. Κατά τη διάρκεια της άμυνας η μεραρ­ χία του είχε ακινητοποιηθεί στο ΦούντουλΜολντάβ τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1917. Βλέποντας την καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε ο μεγάλος εκείνος πόλε­ μος ο Μάνερχαϊμ μεταβλήθηκε από αδιάφο­ ρο αξιωματικό του ιππικού σε δραστήριο η­ γέτη που έθεσε ως κύριο σκοπό τη σωτηρία των στρατιωτών του. Ο Φινλανδός διοίκησε τον ευρύ ρωσορουμανικό στρατιωτικό σχηματισμό «Βράνκζα» στο ρουμανικό μέτωπο, στις Καρπαθικές Αλπεις, από τις 11 Δεκεμβρίου 1916 ως τις 7 Ιανουαρίου 1917. Στην αρχή στη δύναμή του περιλαμβάνονταν η 12η Μεραρχία Ιππι­ κού και μια ρουμανική ταξιαρχία ιππικού και αργότερα προστέθηκαν δύο ρωσικές μεραρ­ χίες ιππικού, δυόμισι ρουμανικές μεραρχίες πεζικού και τέσσερα συντάγματα ρουμανι­ κού ιππικού. Με τις δυνάμεις του αμύνθηκε

σε ένα μέτωπο πλάτους 90 χλμ. στα Τρανσυλβανικά Καρπάθια και συμμετείχε σε έξι μάχες. Κατόπιν διορί­ σθηκε διοικητής του 6ου Σώματος Ιππικού, στις 12 Ιουνίου 1917, και συμμε­ τείχε στις μάχες του ρου­ μανικού μετώπου τον Ιούλιο και τον Αύγου­ στο του 1917 εναντίον της γερμανικής στρα­ τιάς του φον Μάκενσεν. Παραιτήθηκε από αυτή τη θέση για «λόγους υγείας» στις 8 Σε­ πτεμβρίου 1917 και στις 20 Σεπτεμβρίου τοποθετήθηκε στην εφεδρεία στη στρατιωτική περιοχή της Οδησσού για «μη προσαρμοστι­ κότητα στις παρούσες συνθήκες». Η παραί­ τηση του τσάρου και η αναρχία που επικρά­ τησε κατόπιν στο ρωσικό στράτευμα αλλά και στη Ρωσία ολόκληρη, τον ώθησαν να λά­ βει άμεσες και οριστικές αποφάσεις για το μέλλον. Οι επιθέσεις των στρατιωτών ενα­ ντίον των αξιωματικών και οι καθημερινές δολοφονίες τους άφησαν βαθιά τα ίχνη τους στην ψυχή του Μάνερχαϊμ, που είχε την ατυ­ χία να είναι αυτόπτης μάρτυρας αυτών των γεγονότων. Τότε έδωσε στον εαυτό του την υπόσχεση να μην αφήσει να συμβούν και στην πατρίδα του παρόμοια περιστατικά.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ Κατά τον Α1ΠΠ η Φινλανδία είχε έναν τε­ λείως παθητικό ρόλο μέσα από τις γραμμές της Αντάντ. Στο εσωτερικό της χώρας ωστό­ σο δρομολογούντο οι διαδικασίες για την πλήρη ανεξαρτητοποίησή της με τη βοήθεια των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Τον Δεκέμ­ βριο του 1917, ταυτόχρονα με την ανακήρυ­ ξη της ανεξαρτησίας της Φινλανδίας, ο Μάνερχαϊμ εγκατέλειψε τη Ρωσία παραιτούμε­ νος, αφού έβλεπε ότι δεν είχε καμία θέση

εγκαθίδρυση λαϊκών σοβιέτ στη χώρα. Κάτω από τη ρωσική επιρροή συγκροτήθηκαν «ερυ­ θρές φρουρές», που ήταν σχηματισμοί στρατιωτικής έμπνευσης και κομμουνιστικής απόχρωσης. Αυτές προέβησαν σε τρομοκρά­ τηση του πληθυσμού αναγκάζοντας το κοι­ νοβούλιο να εξουσιοδοτήσει την κυβέρνηση να καταστείλει την εξέγερση και να επιβάλει την τάξη με κάθε μέσο. Η διαμάχη μεταξύ α­ ριστερών και μοναρχικών εξαπλώθηκε σε όλη την επικράτεια αυτής της βόρειας πρώ­ ην επαρχίας των τσάρων. Με μια εσωτερική αιματηρή σύρραξη μεταξύ των εθνικιστικών δυνάμεων και εκείνων της αριστερός και έ­ χοντας ακόμα να αγωνιστεί για να επιτύχει την εκκένωση του εθνικού της εδάφους από τα ρωσικά επαναστατικά στρατεύματα, η Φιν­ λανδία βρισκόταν, κατά την περίοδο της άφι­ ξης του στρατηγού Μάνερχαϊμ στο Ελσίνκι, στο κατώφλι της διάλυσης. Επιπλέον σε μια περιοχή κοντά στα ρωσικά σύνορα είχε εγκα­ τασταθεί, με ρωσική οικονομική και ηθική ε­ νίσχυση, μια κυβέρνηση-μαριονέτα με διορι­ σμένο αρχηγό από τη Μόσχα κάποιον Οττο Κόουζίνεν, η οποία αυτοαποκαλείτο «Λαϊκή Επιτροπή» και είχε κόψει δικό της νόμισμα. Ο στρατηγός έχοντας στρατιωτική εμπειρία τριάντα ετών στον Ρωσικό Αυτοκρατορικό Στρατό και λόγω της επιρροής και του κύ­ ρους του στις γραμμές των εθνικιστικών δυ­ νάμεων ορίστηκε από την κυβέρνηση ανώτα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ßß ■■■

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

τος διοικητής των Εθνικών Φρουρών, που ή­ ταν οι «ένοπλες δυνάμεις» της νόμιμα συ­ γκροτημένης κυβέρνησης της Φινλανδίας, με τον βαθμό του αντιστρατήγου. Ενώπιον του είχε το δύσκολο καθήκον της εκκένωσης του εθνικού εδάφους από μια δύναμη περί­ που 40.000 ανδρών που ανήκαν στην επαναστατημένη Ρωσία, αλλά και της καταπολέμη­ σης των τοπικών ερυθρών φρουρών. Στις 27 Ιανουαρίου 1918 οι "Ερυθροί" άρ­ χισαν την επανάστασή τους καταλαμβάνο­ ντας το Ελσίνκι χωρίς αιματοχυσία. Ως αντί­ δραση οι «Λευκοί» αφόπλισαν τα ρωσικά στρατεύματα στον Νότο και έτσι άρχισαν οι μεταξύ τους αψιμαχίες. Μέσα σε λίγες ημέ­ ρες οι «Ερυθροί» είχαν καταλάβει τις περισ­ σότερες πόλεις έχοντας στις δυνάμεις τους περί τους 100.000 άνδρες, πολλοί από τους οποίους ήταν Ρώσοι εθελοντές. Οι επιθέσεις τους συνεχίστηκαν ολόκληρο τον Φεβρουά­ ριο. Περί τα μέσα Μαρτίου οι «Λευκοί», υπό την ηγεσία του Μάνερχαϊμ, πέρασαν στην α­ ντεπίθεση με δύναμη 70.000 ανδρών και με­ τά από σφοδρές μάχες κατατρόπωσαν τους

αντιπάλους τους. Στις αρχές Μαϊου οι δυνά­ μεις του Μάνερχαϊμ με τη βοήθεια της γερ­ μανικής μεραρχίας της Βαλτικής θάλασσας (Ostseedivision) απώθησαν τους αντιπάλους στα σοβιετικά εδάφη μέσω της Καρελίας. Στις 16 Μαϊου εισήλθαν με μια θριαμβευτική παρέλαση στο Ελσίνκι τερματίζοντας έναν πόλεμο που άφησε πίσω του πολλές χιλιάδες νεκρούς. Οι «Λευκοί», σε αντίθεση με ό,τι συνέδη στη Ρωσία, είχαν νικήσει τους «Ερυ­ θρούς» και κύριος υπεύθυνος για αυτή τη νί­ κη ήταν ο ηγέτης τους, στρατηγός Μάνερχαϊμ. Από την εποχή εκείνη ο μύθος του στρατάρχη, που σημάδεψε τη φινλανδική ι­ στορία μέχρι τα χρόνια του Β 1ΠΠ, άρχισε να παίρνει υπόσταση. Οι μπολσεβίκοι δεν του συγχώρησαν ποτέ το ότι τους νίκησε και α­ ποδύθηκαν σε έναν αγώνα κατασυκοφάντη­ σής του, κάτι που δεν έπαψε ως το τέλος της ζωής του. Από την άλλη πλευρά και εκείνος δεν μπόρεσε να συγχωρήσει εύκολα τους ερυθροφρουρούς. Μόλις το 1930 υπεγράφη αμνηστία για την ανταρσία τους.

Ο Μάνερχαϊμ ως αντιβασιλιάς επευφ ημείται από τα πλήθη στους δρόμους του Ελσίνκι.

Μετά από έναν αιματηρό εμφ ύλιο πόλεμο στη Φινλανδία επικράτησαν οι εθνικές δυνάμεις, των οποίων η γείτο ο στρατάρχης Μάνερχαϊμ. Εδώ βλέπουμε στιγμ ιό τυ π ο από εκ τέλεσ η Φινλανδών μπολσεβίκων.

Ο Μάνερχαϊμ με Ρώσους αξιωματικούς κατά τη διάρκεια του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου στη Μ αντζουρία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ Μετά τη νίκη των εθνικιστικών δυνάμε­ ων πολλοί πρότειναν στον Μάνερχαϊμ να επι­ βάλει στρατιωτική δικτατορία στη χώρα και να την κυβερνήσει ο ίδιος ως απόλυτος μο­ νάρχης. Αυτό, εξάλλου, ήταν ένα γνώριμο σχήμα από την εποχή των τσάρων και πολύ συνηθισμένος τρόπος διακυβέρνησης στα νεοσύστατα ευρωπαϊκά κράτη της περιόδου του μεσοπολέμου. Εκείνος ήταν ήδη αδιαμ­ φισβήτητος αρχηγός αλλά δεν ενέδωσε στον πειρασμό της δικτατορίας. Συγχρόνως δεν θέλησε να συμμετάσχει στην πολιτική ζωή της χώρας του. Οι βλέψεις του πήγαιναν πο­ λύ παραπάνω και τα πιστεύω του ήταν άλλα. Το αυτοκρατορικό μεγαλείο που είχε γνωρί­ σει στη Ρωσία γύριζε στο μυαλό του και πί­ στεψε ότι τότε ήταν η κατάλληλη στιγμή για να υλοποιήσει τα οράματα της νιότης του. Ε ­ τσι επιδόθηκε με πάθος στον αγώνα για τη μορφή του πολιτεύματος της χώρας του. Τά­ χθηκε αναφανδόν υπέρ της στέψης του πρί­ γκιπα της Εσσης ως βασιλιά της Φινλανδίας και η φινλανδική κοινή γνώμη πολώθηκε σχε­ τικά με τη δημοκρατική ή τη μοναρχική μορ­ φή του πολιτεύματος. Τελικά η πτώση της μοναρχίας στη Γερμανία βάρυνε αποφασιστι­ κά υπέρ της αβασίλευτης στη Φινλανδία. Ως εξέχουσα προσωπικότητα και εθνι­ κός ήρωας ο Μάνερχαϊμ έγινε τελικά ο δεύ­ τερος - και τελευταίος - αντιβασιλιάς της Φινλανδίας (12 Δεκεμβρίου 1918 - 25 Ιουλίου 1919). Η δράση του από αυτή τη θέση είχε ως βασικό σκοπό την εδραίωση της ανεξαρτη­ σίας και την εξασφάλιση της σταθερότητας και της ασφάλειας του νεαρού φινλανδικού κράτους. Ο σχηματισμός του πολιτικού σκη­ νικού - συνέπεια των εκλογών του Μαρτίου του 1919, στις οποίες κέρδισαν οι δημοκρατι­ κές δυνάμεις - και η προφανής επιλογή των πολιτών να υιοθετηθεί δημοκρατικό πολί­ τευμα έγιναν αποδεκτά με την ίδια εντιμότη­ τα και ευθύτητα από τον Μάνερχαϊμ. Αν και ήταν αντίθετο προς τις πολιτικές του πεποι­ θήσεις, ο στρατηγός επικύρωσε στις 17 Ιου­ λίου 1919 το νέο δημοκρατικό σύνταγμα, συ­ νυπογράφοντας έτσι και τη δική του παραί­ τηση από τη διοίκηση του φινλανδικού κρά­ τους. Αργότερα αρνήθηκε, λόγω των απαρά­ δεκτων για τον ίδιο υφισταμένων πολιτικών συνθηκών, το αξίωμα του ανώτατου διοικητή των στρατιωτικών δυνάμεων που του προτάθηκε από τον πρώτο πρόεδρο της Δημοκρα­ τίας. Η επιφυλακτική στάση που τηρούσε και η οποία του επέβαλλε και την απόσυρση από τη δημόσια ζωή, τελείωσε κάποια στιγμή το 1931, με την αποδοχή του διορισμού του ως επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας. Από την προεδρία αυτού του οργανισμού, θέση από την οποία δεν είχε τη δύναμη να λαμβά­ νει αποφάσεις, ο Μανερχαϊμ, χάρη στο κύρος του, επέδρασε αποφασιστικά στην πολιτική του φινλανδικού κράτους κατά την κρίσιμη δεκαετία του 1930. Μετά από δικές του επί­ μονες προσπάθειες επιτεύχθηκε η ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της χώρας, Η πιο σημαντική επιτυχία του κατά την περίο-

Ο Μάνερχαϊμ σε πολεμικό συμβούλιο κατά τον Β 1ΠΠ.

Παρά την ιδ εο λο γική του προσκόλληση στον θ εσμό της μοναρχίας, γεγονός που τον ώ θησε να α ποσυρ θεί από τον δημόσιο βίο, ο στρατάρχης τελικά δέχθ ηκε το αξίωμα του προέδρου της Φινλανδίας (4 Α υγο ύ σ το υ 1944-8 Μαρτίου 1946) ως ο μόνος ικανός να οδ η γή σει τη χώρα στην ειρήνη.

Ο Μάνερχαϊμ δέχετα ι τον υπεύθυνο αξιωματικό που του αναφέρει

το πέρας παρέλασης.

Παρακολούθηση παρέλασης στο Ελσίνκι.

δο 1931-1939 ήταν χωρίς αμφιβολία «το πρό­ γραμμα έκτακτης ανάγκης», που υιοθετήθηκε από το φινλανδικό κοινοβούλιο το 1937. Αυτό προέβλεπε την ποιοτική βελτίωση τουεφοδιασμού και του εξοπλισμού του Φινλανδικού Στρατού μέχρι το έτος 1944. Ηταν ό­ μως ήδη πολύ αργά. Τα σύννεφα του πολέ­ μου είχαν ήδη σκοτεινιάσει τον ευρωπαϊκό ο­ ρίζοντα. Η υπογραφή του Συμφώνου ΡίμπεντροπΜολότωφ, στις 23 Αυγούστου 1939, σήμαινε για τη Φινλανδία την επανένταξή της, μαζί με μια σειρά άλλων χωρών, στη σφαίρα επιρ­ ροής της Σοβιετικής Ενωσης. Η Γερμανία υ­ πολογίζοντας μόνο τα δικά της συμφέροντα παρέδωσε ουσιαστικά, με αυτό το Σύμφωνο, στα χέρια των Σοβιετικών όλες τις νεοσύστα­ τες χώρες της Βαλτικής οι οποίες έβλεπαν τους Γερμανούς ως υπερασπιστές της ανε­

ξαρτησίας τους. Οι συνέπειες του Συμφώ­ νου για τη Φινλανδία φάνηκαν σε εκείνο που στην στρατιωτική ιστορία έμεινε γνωστό με το όνομα «Χειμερινός Πόλεμος».

Ο "ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΣΠΟΛΕΜΟΣ" Η Σοβιετική Ενωση από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο του 1939 κατάφερε να καταλάβει εκ νέου τα νεοσύστατα κράτη της Εσθονίας, της Λεττονίας και της Λιθουανίας. Ο Χίτλερ, πιστός στην τήρηση του υπογραφέντος Συμφώνου, δεν αντέδρασε. Σειρά, ε­ πομένως, είχε η Φινλανδία. Ο Στάλιν άρχισε να απαιτεί από τους Φινλανδούς να του πα­ ραχωρήσουν ένα τμήμα της αρκτικής παρα­ λίας τους για να δημιουργήσει μια ναυτική βάση στη χερσόνησο του Χαγκάι, όπως και μεθοριακά εδάφη που θα αποτελούσαν ζωτι-

κό χώρο για το (τότε) Λένινγκραντ, το οποίο απείχε από τα σύνορα μόλις εκατό χιλιόμε­ τρα. Η φινλανδική κυβέρνηση αντιστάθηκε στις αξιώσεις των Σοβιετικών. Τότε εκείνοι, ε­ φαρμόζοντας μια γνωστή για την εποχή μέ­ θοδο, εγκατέστησαν σε μια μικρή παραμεθό­ ρια πόλη της κατεχόμενης από αυτούς Καρελίας τη γνωστή από το 1918 φινλανδική κυβέρνηση-παρωδία του Κόουζίνεν. Η κυβέρ­ νηση των ανδρεικέλων ζήτησε από τη Σοβιε­ τική Ενωση να επέμβει για να "απελευθερώσει" τη Φινλανδία (αυτό το σκη­ νικό των "εν εξορία κυβερνήσεων" επαναλήφθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου και από τον Χίτλερ). Με αυτή την πρόφαση η ει­ σβολή του Ερυθρού Στρατού στη Φινλανδία άρχισε στις 30 Νοεμβρίου από τον ισθμό της Καρελίας. Στην επιχείρηση έλαβαν μέρος μόνον οι φρουρές του κοντινού Λένινγκραντ, αφού η σοβιετική στρατιωτική ηγεσία θ ε ­ ωρούσε την κατάληψη της πρώην ρωσικής ε­ παρχίας ως "έναν περίπατο". Οι Φινλανδοί ό­ μως αντιστάθηκαν γενναία στην εισβολή. Κατάφεραν μάλιστα να εισχωρήσουν στο σοβιε­ τικό έδαφος και να απελευθερώσουν την κατεχόμενη Καρελία. Ο στρατηγός Μάνερχαϊμ, που γνώριζε καλά τον Σοβιετικό Στρατό και τις μεθόδους του ως πρώην αξιωματικός του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στρατού, γνώριζε και πώς να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Τα παράσημα του στρατάρχη φυλάσσονται στο Στρα τιω τικό Μ ουσείο στο Ελσίνκι.

στέμμα της Σουηδίας με το όνομα Ινγκερμάνλαντ, μετά από πολυετή ρωσική κατοχή είχε εξαθλιωθεί. Παρά το ότι οι εθνικιστές του Ελσίνκι διεκδικούσαν τα εδάφη του η ε­ θνική του συνείδηση είχε αλλοτριωθεί από τους Ρώσους και ήταν εχθρικός προς τα φινλανδικά στρατεύματα. Πολλοί εγκατέλειψαν τα εδάφη τους ακολουθώντας τους Σοβιετι­ κούς, αφήνοντας στα χωριά τους μόνο τα γυ­ ναικόπαιδα και τους γέρους. Αγωνιζόμενος για τα δικά του εθνικά συμφέροντα ο Φινλανδικός Στρατός διατή­ ρησε, υπό τη διοίκηση του Μάνερχαϊμ, ανε­ ξαρτησία δράσης. Οι Φινλανδοί αντιλαμβά-

Ο στρατάρχης ως αντιβασιλιάς της Φινλανδίας.

72

τον πολεμήσει. Δημιούργησε σε μήκος 40 χι­ λιομέτρων μια γραμμή από αμυντικά έργα, ο­ χυρά και καταφύγια, μεταξύ του κόλπου της Φινλανδίας και της λίμνης Λαντόγκα, στον ι­ σθμό της Καρελίας. Η γραμμή αυτή ονομά­ στηκε προς τιμήν του "Γραμμή Μάνερχάιμ". Η γιγαντιαία αντίσταση και οι επιτυχίες των Φινλανδών, για τις οποίες κανένας δεν πί­ στευε ότι ήταν δυνατό να πραγματοποιη­ θούν, κατέπληξαν ολόκληρο τον κόσμο και προκάλεσαν τεράστιο κύμα συμπάθειας. Ο Μάνερχαϊμ ήταν ο νικητής του "Χειμε­ ρινού Πολέμου". Για να είμαστε αντικειμενι­ κοί, ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι κατά ένα μεγάλο μέρος η ήττα του Ερυθρού Στρατού οφειλόταν στις συνεχείς πολιτικές εκκαθαρί­ σεις του Στάλιν, οι οποίες είχαν καταποντί­ σει το ηθικό του και τον είχαν αποδυναμώσει στερώντας του τα πιο ικανά υψηλόβαθμα στελέχη του. Ο Φινλανδικός Στρατός που εί­ χε χάσει το 20% των δυνάμεών του καθώς ή­ ταν υποχρεωμένος να πολεμά χωρίς ανά­ παυλα, είχε φθάσει στα όρια της αντοχής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

του. Στις 12/3/40 η Φινλανδία υπέγρα­ ψε με την ΕΣΣΔ ανακωχή. Ο Μάνερχαϊμ, όμως, θεώρησε καθήκον του να επαναπροσαρτήσει στη Φινλαν­ δία τα κατεχόμενα από τους Σοβιε­ τικούς εδάφη. Για να πραγματοποιήσει κάτι τέτοιο δεν είχε πολλές επιλογές. Στράφηκε λοιπόν για βοήθεια προς τον Χίτλερ. Οι σοβιετο-φινλανδικές εχθροπραξίες άρχισαν εκ νέου στις 22 Ιουνίου 1941. ημερομηνία κατά την οποία οι Φινλανδοί συμμάχησαν με τους Γερμανούς. Ο στρατηγός Μάνερχαϊμ επανέλαβε με δυσφορία τις εχθροπραξίες αποβλέποντας μόνο στην ανάκτηση των εθνικών εδαφών που είχε χάσει το 1939. Η επίθεση των Φιν­ λανδών άρχισε ουσιαστικά στις 31 Ιουλίου και στα τέλη Αυγούστου είχαν καταλάβει τις περιοχές ανάμεσα στις λίμνες Λαντόγκα και Ονέγκα και έφθασαν στη γραμμή του Σβιρ. Κατόπιν προχώρησαν καταλαμβάνοντας ε­ δάφη με φινλανδόγλωσσο πληθυσμό που επί πολλά χρόνια βρισκόταν υπό τη ρωσική ε­ ξουσία. Οι περιοχές αυτές καλύπτονταν από ελώδεις λίμνες και σωρούς από πέτρες που σχημάτιζαν ασήμαντα υψώματα, ήταν δε α­ κατάλληλες για άρματα μάχης. Ο πληθυ­ σμός, που κάποτε είχε δει να περνά από τα μέρη του ο βασιλιάς Κάρολος IB 1και να υπο­ χωρεί ο τσάρος Πέτρος ο Μέγας και του ο­ ποίου η περιοχή μια περίοδο ανήκε στο

νονταν τη συμμετοχή τους στον αντισοβιετικό πόλεμο μόνον ως μια δράση παράλληλη με εκείνη των Γερμανών. Εκεί στηρίχθηκε και η κατηγορηματική άρνηση του στρατάρχη α­ πέναντι στα γερμανικά αιτήματα περί εμπλο­ κής των φινλανδικών στρατευμάτων σε επι­ χειρήσεις στο εσωτερικό των σοβιετικών ε­ δαφών. Ακριβώς σε αυτή τη σταθερή του α­ πόφαση, που τον βοήθησε αργότερα να δια­ χωρίσει τη θέση της χώρας του από εκείνη της νικημένης Γερμανίας, φάνηκε και το ε­ ξαιρετικό πολιτικό πνεύμα του στρατάρχη. Η δυσμενής για τη Γερμανία πορεία του πολέμου έθεσε πολύ σύντομα και για τους Φινλανδούς το πρόβλημα της εξόδου από τον πόλεμο εναντίον των Συμμάχων. Εκείνος που ανέλαβε την ευθύνη των ενεργειών ή­ ταν ο στρατάρχης Μάνερχαϊμ. Με αυτόν τον τρόπο η προσωπικότητά του σημάδεψε την εξέλιξη του φινλανδικού κράτους ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Το πνεύμα του "Χειμερινού Πολέμου" α­ πέδειξε την ενότητα του έθνους και ο Μάνερχαϊμ έγινε ένα από τα σύμβολα αυτής της ενότητας. Ο Σταυρός της Ελευθερίας με το οποίο τιμήθηκε για τα κατορθώματά του ο­ νομάστηκε “Σταυρός του Μάνερχαϊμ". Φωτο­ γραφίες του και αποσπάσματα λόγων και η­ μερησίων διαταγών του κοσμούσαν τοίχους σε όλους τους ναούς της χώρας. Σταδιακά και το αριστερίζον εργατικό κίνημα άρχισε,

Το τελευτα ίο ταξίδι του στρατάρχη στο Ελσίνκι στις 4 Φεβρουάριου 1951. Το έθ νο ς του απέδωσε όλες τις α ρμόζουσες τιμές αναγνωρίζοντας την προσφορά του.

Ο τσάρος Νικόλαος Β ' επ ιθ εω ρ εί στρατεύματα στο μέτω πο κατά τον Α 'Π Π , στο οποίο ο Μάνερχαϊμ έλαβε μέρος ως Ρώ σος αξιωματικός.

Ιάπωνες στο μέτωπο της Μ αντζουρίας κατά την περίοδο του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου, στον οποίο ο Μάνερχαϊμ συ μμετείχε ως αξιωματικός του Ρω σικού Στρατού.

με κάποιες επιφυλάξεις, να αποδέχεται και να τιμά τον στρατάρχη. Ο Μάνερχαϊμ κατόρ­ θωσε να κρατήσει τον εαυτό του έξω από τις κομματικές έριδες, γεγονός που διευκόλυνε την αναγνώρισή του ως εθνικού συμβόλου και ήρωα. Κάποια ψυχρότητα, χαρακτηριστι­ κό της συμπεριφοράς του, δημιούργησε μια "απόσταση σεβασμού" γύρω από το πρόσωπό του. Ο στρατάρχης έγινε αντικείμενο λατρεί­ ας κατά τη διάρκεια των πολέμων αλλά και μετά τον θάνατό του. Η κριτική εναντίον του ήταν επί μακρόν απορριπτέα. Σε μια ένδειξη σεβασμού ο Μάνερχαϊμ τιμήθηκε με τον βαθμό του Στρατάρχη της Φινλανδίας στα 75α γενέθλιά του, στις 4 Ιου­ νίου 1942. Ο εορτασμός των γενεθλίων του έγινε πιο αισθητός όταν ο Αδόλφος Χίτλερ συμπεριελήφθη ανάμεσα στους πολλούς η­ γέτες που τον συνεχάρησαν. Η 4η Ιουνίου, η­ μέρα γέννησης του στρατάρχη, καθορίσθη­ κε με απόφαση της κυβέρνησης στις 4 Ιουνί­ ου 1942 να εορτάζεται ως η Ημέρα της Σημαί­ ας των Ενόπλων Δυνάμεων της Φινλανδίας με στρατιωτικές παρελάσεις, παρασημοφο­ ρήσεις και προαγωγές. Οι επέτειοι των γενε­ θλίων του στρατάρχη, κυρίως το 1937 και το 1942, αποτέλεσαν αφορμές για σημαντικούς εορτασμούς. Για τη σοβιετική πλευρά ο Μάνερχαϊμ συμβόλιζε τον αντισοβιετισμό των Φινλανδών. Παρόλα αυτά ακόμα και ο Στάλιν δέχθηκε ότι η Φινλανδία χάρη στον Μάνερχαϊμ μπόρεσε να εξέλθει γρήγορα από τον

πόλεμο. Μάλιστα λόγω της στάσης του στρα­ τάρχη, που σταμάτησε έγκαιρα τον πόλεμο και δεν προώθησε τις δυνάμεις του μέσα στα σοβιετικά εδάφη, δεν ζητήθηκε ποτέ μετα­ πολεμικά από τους Σοβιετικούς εκπροσώ­ πους η παραπομπή του σε δικαστήριο για ε­ γκλήματα πολέμου.

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΒΕΤΙΑ Ως αδιαμφισβήτητος αρχηγός και ασκώ­ ντας τεράστια επίδραση στα κέντρα αποφά­ σεων, στους πολιτικούς παράγοντες και στη φινλανδική κοινή γνώμη, ο Μάνερχαϊμ δεν κατέλαβε μέχρι το 1944 κανένα πολιτικό α­ ξίωμα. Σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του δικτάτορα που προβάλλεται σήμερα, ο στρα­ τάρχης δεν είχε κανένα είδος ιδιαίτερης ε­ ξουσίας και δεν έλαβε τον έλεγχο σε κανένα σημαντικό όργανο πολιτικών αποφάσεων. Οι θεσμοί της φινλανδικής δημοκρατίας, το σύ­ νταγμα και το πολιτικό καθεστώς, θεμελιω­ μένα με τη μεσολάβησή του, από τη στιγμή που επιβλήθηκε η κατάσταση πολέμου αλλά και κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ βρίσκονταν σε πλήρη λειτουργία. Το 1944 ο στρατάρχης Μάνερχαϊμ αποδέ­ χθηκε, ταυτόχρονα με την εκλογή του στην προεδρία του φινλανδικού κράτους, και το δύσκολο καθήκον να οδηγήσει τη χώρα έξω από τον πόλεμο, αποφεύγοντας εκείνο που θεωρείτο όλο και περισσότερο ως μια δυνη-

τική απειλή: την κομμουνιστικοποίηοη. Η επι­ τυχία του ήταν η μοναδική στις γραμμές των χωρών που με το τέλος του πολέμου είχαν περιέλθει στη σφαίρα των σοβιετικών συμ­ φερόντων. Μετά την ευρείας κλίμακας σο­ βιετική επίθεση εναντίον της Φινλανδίας που άρχισε το καλοκαίρι του 1944, οι ικανό­ τητες του Μάνερχαϊμ ως αρχηγού του Στρα­ τού και νεοεκλεγέντος προέδρου ήταν πο­ λύτιμες για την υπεράσπιση της χώρας και την έξοδό της από τον πόλεμο. Η σύναψη α­ νακωχής, τον Σεπτέμβριο του 1944, μαζί με την εκκένωση της φινλανδικής επικράτειας από τα γερμανικά στρατεύματα απαίτησαν τεράστιο πνευματικό και ψυχικό κόπο από τον 77χρονο στρατάρχη. Με μεγάλη προσπά­ θεια πέτυχε, μέσω του Συμφώνου Ειρήνης, την αναγνώριση της εθνικής κυριαρχίας της Φινλανδίας από την πλευρά της Σοβιετικής Ενωσης και την υπόσχεση για επιτάχυνση της διαδικασίας με σκοπό την τελική συμφω­ νία ειρήνης. Με βάση τη νέα πολιτική και στρατιωτική κατάσταση μπόρεσε επίσης να ορίσει τις πολεμικές αποζημιώσεις και τις ε­ δαφικές προσαρτήσεις. Στο προσχέδιο που δημιούργησε περιόρισε τη σοβιετική επιρ­ ροή στη χώρα του και την είσοδο των σοβιε­ τικών στρατευμάτων στη φινλανδική επικρά­ τεια και συμφώνησε οι Φινλανδικές Ενοπλες Δυνάμεις να λάβουν μέρος μόνο στις επιχει­ ρήσεις που θα γίνονταν εναντίον της Φιν­ λανδίας ή της Σοβιετικής Ενωσης διά μέσου των εδαφών της Φινλανδίας. Ετσι πέτυχε τα φινλανδικά στρατεύματα να μη μεταφερ­ θούν εκτός του εθνικού εδάφους προκειμένου να πολεμήσουν για τη Σοβιετική Ενωση. Ολα αυτά συνέβησαν το 1945, σε μια εποχή που ο Στάλιν δεν ήθελε να συνεχίσει τις συ­ νομιλίες με τον Μάνερχαϊμ, ούτε να αναγνω­ ρίσει την ανεξαρτησία της Φινλανδίας ή να υ­ πογράψει συνθήκη ειρήνης μαζί της έως ό­ του υπογράφει η γενική συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία. Η τελική Συμφωνία Φιλίας, Συ­ νεργασίας και Αμοιβαίας Στήριξης που υπέ­ γραψε ο διάδοχος του στρατάρχη στην προε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

J2 ■■■

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Σύσσω μος ο πολιτικός κόσμος της Φινλανδίας είπε το ύστατο "χα ίρε" στον στρατάρχη.

Παρασημοφόρησα από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Η 4η Ιουνίου, επ έτειο ς των γενεθ λίω ν του Μάνερχαϊμ, ορ ίσθη κε ως η Ημέρα της Σημαίας των Ενόπλω ν Δυνάμεων με απόφαση της κυβέρνησης στις 4 Ιουνίου 1942 και τιμάτο με στρατιω τικές παρελάσεις.

74

δρία ήταν βασισμένη στο προσχέδιο του Μάνερχαίμ. 0 στρατάρχης δεν έπαψε να φρο­ ντίζει για το συμφέρον της χώρας του ακόμα και μετά την παραίτησή του, τον Μάρτιο του 1946. Υποστήριξε τον διάδοχό του, Πάασικι6ι, αλλά ήταν πάντοτε απαισιόδοξος για τις προθέσεις της ΕΣΣΔ. Ετσι πρότεινε η Φιν­ λανδία να μείνει έξω από αμυντικές συμμαχίες. Αυτή την τακτική εφάρμοσε ο διάδοχός του. Ο Μάνερχαϊμ αποσύρθηκε αυτοβούλως από την εξουσία για δεύτερη φορά επικα­ λούμενος "λόγους υγείας" μόλις εκπλήρωσε την εντολή που είχε λάβει. Μερικά χρόνια αργότερα, τη νύκτα της 27ης Ιανουαρίου 1951, εγκατέλειψε τη ζωή στη Λωζάνη της Ελβετίας, στο μέρος που είχε επιλέξει για να αναπαυθεί και να περάσει τα τελευταία έτη της ζωής του. Η σορός του μεταφέρθηκε αε­ ροπορικώς από την Ελβετία στο Ελσίνκι μέ­ σω Σουηδίας. Εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνη­ μα στον καθεδρικό ναό της πόλης και κατό­ πιν κηδεύτηκε με όλες τις τιμές στο κέντρο του στρατιωτικού κοιμητηρίου Χιέτανιέμι της πρωτεύουσας. Η κληρονομιά που άφησε ο Μάνερχαϊμ στους Φινλανδούς ήταν μια ευημερούσα και ανεξάρτητη χώρα, που είχε σωθεί από τον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

σοβιετικό κίνδυνο. Η ευγνωμοσύνη την ο­ ποία νιώθει η Φινλανδία μέχρι σήμερα για τον στρατάρχη είναι ευνόητη. Πρόκειται ί­ σως για τη μοναδική προσωπικότητα που ά­ φησε τη σφραγίδα της τόσο έντονα στην ι­ στορία της Φινλανδίας. Τρεις μεγάλες επο­ χές της φινλανδικής ιστορίας συναντώνται στο πρόσωπο του Μάνερχαϊμ: α) Η περίοδος της αυτονομίας (1809-1917), κατά την οποία η Φινλανδία ζούσε υπό τη σκιά του σουηδι­ κού και του ρωσικού βασιλείου, β) Ο αγώνας για την απόκτηση και τη διατήρηση της ανε­ ξαρτησίας (από το 1918 και μετά), γ) Η μετα­ πολεμική εποχή. Ο "Λευκός" στρατηγός του Πολέμου της Ανεξαρτησίας υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της φιν­ λανδικής ανεξαρτησίας, μια διακεκριμένη μορφή στις δημόσιες υποθέσεις, επίτιμο μέ­ λος πολλών κοινοτήτων, υποστηρικτής και διοργανωτής της γενικής ευημερίας και της ενότητας του λαού. Ηταν ένας εθνικός ηγέ­ της που στάθηκε πάνω από πολιτικές διαμά­ χες και κομματικούς διαξιφισμούς ως ένας διεθνώς σεβαστός στρατιωτικός. Κατάφερε έτσι να αποτελέσει ένα ισχυρό σύμβολο ενό­ τητας, κάτι από το οποίο είχε ανάγκη το νεο­ παγές φινλανδικό κράτος.

Η ανάπαυση του πολεμιστή . Μετά από μια πολυτάραχη ζωή, έχοντας α υ το εξο ρ ισ θ εί για το καλό της πατρίδας του, ο στρατάρχης απολαμβάνει το ηλιοβασίλεμα της ζωής του στις Ε λβ ετικές Α λπ εις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) BrookerPaul: TWENTIETH-CENTURY DICTATORSHIPS: THE IDEOLOGICAL ONE-PARTY STATES, New York University Press, January 1996. (2) Collected Works in Memory of Grand Duke Constantine Constantinovich, The Council of All Cadet Union Abroad, Paris, 1962. (3) Constantinovich Gavriil, Grand Duke, IN THE MARBLE PALACE, FROM THE CHRONICLE OF OUR FAMILY, Chekhov Publishing House, New York, 1955. (4) Conte Arthur: LES DICTATEURS DU XX SIECLE, ed. Robert Laffont, Paris, 1984. (5) Καρτιέ Ραιημόν: ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι, 1980. (6) Καρτιέ Ραιημόν: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι. (7) Καρτιέ Ραιημόν: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι. (8) Κερένσκυ A.: Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΕΖΗΣΑ, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι, 1972. (9) Paleologue Maurice: AN AMBASSADOR'S MEMOIRS, Hutchinson & Co., London, 1923. (10) THE PENGUIN ATLAS OF WORLD HISTORY, London, 1978. (11) Τσώρτσιλ Ουίνστον: ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδ. Ελληνική Μορφωτική Εστία.

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 01 Π Ο Λ Ε Μ Ο Ι Τ Ω Ν ΙΝ Δ ΙΑ Ν Ω Ν

αυτό έκαναν). Αφήνω κατά μέρος την εγκληματική δραστηριότητα

Κύριοι,

των Απάτσι, ήδη από το 1860, με τους αρχηγούς τους διαδοχικά

Αγοράζω τακτικά το περιοδι­

μέχρι το 1885 Μάγκνους Κολορά-

κό σας και σας γράφω για δ εύ τ ε­

ντο, Κοτσίζ, Τζερόνιμο

ρη φορά. Στη "Στρατιωτική Ιστο­

τσεζ.

ρία1' του Ν οεμβρίου του 1998, τεύ­

πλιάτσικου είχαν κάνει οι σ υγκε­

Σωρεία

και Νά-

εγκλημάτων

και

χος 27, έγινε αναφορά στη μάχη

κριμένοι. Τα στοιχεία αυτά προέρ­

του Λίτλ Μπίγκ Χόρν. Στο σ υγκε­

χονται από το παραπάνω ντοκιμα­

κριμένο άρθρο πέρα από τις άλ­ λες αναλύσεις νομίζω ότι υπάρ­

ντέρ (με πηγές αξιόπιστες, όπως οι Εθ νικές βιβλιοθήκες του Κ ο ­

χουν ορισμένα λάθη, ίσως από ελ­ λιπείς πληροφορίες. 1) Αναφέρε-

γκρέσου, του Λος Αντζελες, της Πασαντένα και της Ουάσιγκτον,

ται ότι από το 1866-1868 το Κόκκι­

το Εθ ν ικό Μ ουσείο της Αμερικής,

νο Σύννεφ ο, ο αρχηγός των 0-

διάφορα ιστορικά Society, όπως

γκλάλα Σιού, ανέκοψε την εισβολή των λευκών. Σε ντοκιμα­

τα του Σικάγου και του Ιλλινόι, ο

ντέρ του Ντάν Ντάλτον, που πρό­ σφατα π ροβλήθηκε στην ΕΤ3. α-

νεϋ που αφορά την κατάκτηση της Δύσης και το έργο του Φρανκ

ναφέρεται ότι ήδη από το 1860 εί­ χαν ξεκινήσει οι συγκρούσεις, με

Πέυτον για τη μάχη του Λίτλ Μπί­ γκ Χόρν), Μ ε όλα αυτά απλώς θ έ ­

ενδιάμεσα

τόμος της εγκυκλοπαίδειας Ντίσ-

μικροδιαλείμματα. 2)

λησα να διορθώσω κάποια λάθη

Στο ενδιάμεσο διάστημα μετά την

καλόπιστα. Αλλωστε μην ξεχνάμε

υπογραφή

του

ότι και ινδιάνοι βοήθησαν το ιππι­

Φ όρτ Λάραμυ, αποσιωπάται η ανα­

κό στην εκστρατεία του 1876 (οι

της

συνθήκης

φορά του Ιλάι Πάρκερ (ινδιάνικης

Σαόνι και οι Παόνι που πολέμησαν

καταγωγής), που μιλά για αιμοδι­

πλάι στον στρ. Μπρούκ). Μήπως

ψείς Ινδιάνους Σιού που επιτίθεντο σε άλλες πιο αδύναμες φυ­

μπορεί να γίνει ένα αφιέρωμα στους ινδιάνικους πολέμους; Ε λ ­

λές. Μάλιστα όταν έγινε αναφορά γι1αυτό στους Ινδιάνους αυτοί εί­

πίζω να γίνει και να είναι αντικει­ μενικό και όχι υπέρ της μιας ή της

παν στους συνομιλητές τους να μην ασχολούνται με τα εσωτερικά

άλλης πλευράς. Ευχαριστώ Yta τη φιλοξενία.

των ινδιάνων. Δ εν το αρνήθηκαν δηλαδή. 3) Απουσιάζει η αναφορά στην ωμή, εν ψυχρώ, εκτέλεση της

ειρηνευτικής

(άοπλης) επι­

Μετά τιμής Γρηγόριος Μυλωνάπουλος, Θεολόγος

τροπής, κατά τη διάρκεια της μά­ χης του Λάμπαμπεντ, από τον κάπταιν Τζακ και τους άνδρες του της φυλής Μ όντοκ (σημειωτέον

"ΣΙ": Διαβάσαμε με προσοχή την

ότι επικεφαλής της εν λόγω επι­

επιστολή σας και οφείλουμε να παρατηρήσουμε ευ θ ύ ς εξ αρχής πως υιοθετείτε μια θέση μερολη­ πτική υπέρ των λευκών οι οποίοι, πρέπει να διευκρινισθεί, δεν ή­ ταν αυτόχθονες κάτοικοι της Β ό ­ ρειας Αμερικής αλλά έποικοι. Πιο συγκεκριμένα: 1)0 Καθιστάς Ταύ­ ρος ως μάγος και γητευτής της φυλής των Σιού δεν ήταν υποχρε­ ωμένος να λαμβάνει μέρος σε μά­ χες αλλά με τις προσευχές του προς τον θεό Μανιτού ζητούσε την παρέμβασή του για τη νίκη των Ινδιάνων. Πρέπει να σημειω­ θεί πως το 1886 εκδηλώθηκε η ε ­ ξέγερση των Ινδιάνων με αφορμή τον "Χορό των Φαντασμάτων". Για την εξέγερση θεωρήθηκε υπεύ­ θυνος ο Καθιστάς Ταύρος, ο οποί­ ος δολοφονήθηκε από ομοσπον­ διακούς αστυνομικούς κατά τη διαδικασία σύλληψής του “γιατί προέβαλε αντίσταση στις αρχές". 2) Η μάχη του Λιτλ Μπιγκ Χορν ή ­ ταν η τελευταία μεγάλη νίκη των Ινδιάνων. Αναμφισβήτητα ακολού­ θησαν και άλλες νίκες, μικρότε­ ρης όμως σημασίας. 3) Οι λευκοί

τροπής ήταν οι ειρηνιστές φίλοι των ινδιάνων, στρατηγός Κάμπι και Δ ρ Τόμας, και γερουσιαστές). 4) Ο Καθιστάς Ταύρος από τους ί­ διους τους συμπατριώτες του χα­ ρακτηριζόταν ως *ο άνδρας με το μεγάλο μυαλό και τη μικρή καρ­ διά" και με απειλές μάζεψε τις φυ­ λές, που δ ε ν είχαν διάθεση για πόλεμο. Ο ίδιος δ εν πολέμησε πο­ τέ. Την ημέρα της μάχης στο Λίτλ Μπίγκ Χό ρν ήταν στο βουνό φτιά­ χνοντας μαγικά ελιξίρια και τους έπεισε πως με αυτά νίκησαν. Και όχι λόγω ηλικίας όπως λέει ο συ­ ντάκτης του άρθρου. Αρχηγός ή­ ταν ο Λόου (που δ εν τον συμπα­ θού σ ε τον προηγούμενο). 5) Δ εν ήταν αυτή η τελευταία μεγάλη νί­ κη

των ινδιάνων. Ακολούθησαν

και άλλες όπως οι νίκες στις μά­ χες

του

Γουάιτμπερντ

και του

Κληργουότερ, που πέτυχε ο αρχη­ γός των ινδιάνων Νέσπερζές Τζό­ ζεφ, τα επόμενα χρόνια. Ολες συνοδευόμενες από σφαγές αμάχων γυναικόπαιδων των εποίκων (σε ό ­ λες τις συγκρούσεις οι ινδιάνοι

έποικοι από τα μέσα του 17ου αι­ ώνα, οπότε εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Αμερική, παραβίασαν συ­ στηματικά τις συνθήκες που υπέ­ γραψαν με τους Ινδιάνους. Το 1814με εντολή του προέδρου της Αμερικής και ήρωα της μάχης της Νέας Ορλεάνης Αντριου Τζάκσον ολόκληρο το έθνος των Ινδιάνων Κρηκ υποχρεώθηκε να μετανα­ στεύσει με τη βία από εδάφη στο Τενεσή σε άλλα που υπέδειξε η α­ μερικανική κυβέρνηση. Ελάχι­ στοι δυστυχείς Ινδιάνοι έφθασαν στον προορισμό τους. Την ίδια τύ­ χη είχαν σαράντα χρόνια αργότε­ ρα οι Ινδιάνοι της φυλής των Σεμινόλ που κατοικούσαν στη Φλόριντα. Σήμερα έχουν εξαφανιστεί τελείως οι ινδιανικές φυλές Χιούρον, Οταβα, Ιροκουά, Αμπενάκι, Ντελαγουέαρ, Μοχώκ και άλλες οι οποίες κατοικούσαν σε εδάφη των Ανατολικών Πολιτειών των ΗΠΑ. 4) Τον Φεβρουάριο του 1868 το αμερικανικό 7ο Σύνταγμα Ιππι­ κού υπό τον στρατηγό Κάστερ περικύκλωσε και κατέσφαξε άν­ δρες, γυναίκες και παιδιά ενός καταυλισμού της φυλής Σεγιέν κοντά στον ποταμό Ουασίτα στη σημερινή Οκλαχόμα. Μέσα στη μανία τους οι Αμερικανοί σκότω­ σαν ακόμα και τα άλογα που βρή­ καν στον καταυλισμό. 5) Αναμφι­ σβήτητα και οι Ινδιάνοι διέπραξαν βιαιότητες κατά τον μακρο­ χρόνιο και αιματηρό ανορθόδοξο πόλεμο, όμως η βάρβαρη μέθ ο ­ δος της "αφαίρεσης του τριχωτού της κεφαλής", το λεγόμενο scalping, εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από Γάλλους και Βρετανούς κυνηγούς κεφαλών οι οποίοι α­ μείβονταν "με το κομμάτι". Αργό­ τερα την υιοθέτησαν και οι Ινδιά­ νοι. Συνεπώς ας μην ασχοληθού­ με περισσότερο με το ακανθώδες θέμα της "εγκληματικής δραστη­ ριότητας των Ινδιάνων". 6) Επειδή αναφέρετε το όνομα του Κοτσίζ, αρχηγού των Απάτσι Μεσκαλέρο, οφείλω να σας πληροφορήσω πως όταν αυτός προσήλθε άο­ πλος σε διαπραγματεύσεις μαζί με άλλους αρχηγούς κατόπιν πρόσκλησης του Αμερικανού ταγ­ ματάρχη Τόμας Μπάσκομ, ένο­ πλοι Αμερικανοί στρατιώτες περίκύκλωσαν τη σκηνή όπου διεξά­ γονταν οι συνομιλίες. Ο Κοτσίζ έ ­ βγαλε ένα μαχαίρι που είχε κρύ­ ψει επάνω του, τραυμάτισε τον Μπάσκομ, έσκισε το ύφασμα της σκηνής και παίρνοντας ένα άλογο κατόρθωσε να διαφύγει. Οι υπό­ λοιποι αιχμάλωτοι αρχηγοί των Α ­ πάτσι απαγχονίστηκαν με εντολή του Μπάσκομ. 7) Οσον αφορά τον αρχηγό Τζόζεφ της φυλής Νες Περαέ θα γνωρίζετε ασφαλώς τη

μαρτυρική πορεία της φυλής του προς τον Καναδά ενώ καταδιωκό­ ταν από το αμερικανικό ιππικό. Ο αρχηγός Τζόζεφ προτίμησε τη φυγή από τον αργό θάνατο της φυλής του στον καταυλισμό όπου τους είχε περιορίσει η αμερικανι­ κή κυβέρνηση. 8) Η σφαγή των Ινδιάνων στο Wounded Knee περιγράφηκε σε πρόσφατο άρθρο της "ΣΙ". Κλείνοντας οφείλουμε να το­ νίσουμε πως η αντικειμενική εξιστόρηση των γεγονότων είναι το πρώτο και κύριο μέλημά μας για να προσφέρουμε οτους αναγνώ­ στες του περιοδικού όχι 'μια άλ­ λη άποψη "αλλά μια αντικειμενική άποψη με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία. Γ. Ζουρίδης Αναγνωστόπουλο Αθανάσιο, Αθή­ να. Η λύση στην έρευνά σας βρί­ σκεται στα στρατολογικά γραφεία όπου ήταν εγγεγραμμένοι οι συγ­ γενείς

σας. Α π ευθυνθείτε

εκεί

και θα λάβετε το πλήρες στρατιω­ τικό τους μητρώο.

Ξάρχη Γεώργιο, Αθήνα. Είναι χαρά μας να ερχόμαστε σε επαφή με πι­ στούς αναγνώστες μας. Ευχαρι­ στούμε για την υποστήριξη. Η α­ ντικειμενικότητα είναι και θα παραμείνει ο κύριος στόχος μας.

Μπουγιουκλή Ζωή, Γλύφα Ηλείας. Παρακαλούμε ελέγχετε καλύτερα τις ημερομηνίες λήξης των κουίζ. Η προθεσμία για το Quiz Γνώσεων No 70 έχει λήξει από τον Ιούλιο

75

του 2002 (!) και η απάντησή σας ή­ ταν λανθασμένη.

Ψαρρό Γιάννη, Γλυφάδα, Αθήνα. Στη στήλη των “Φυσιογνωμιών" έ ­ χουμε παρουσιάσει 12 αξιωματι­ κούς

οι

οποίοι

έλαβαν

μέρος

στους αγώνες της περιόδου 19121941 και φυσικά θα συνεχίσουμε. Κάθε στρατός στο τέλος μιας νι­ κηφόρας εκστρατείας έχει να πα­ ρουσιάσει εξαίρετα δείγματα ο ρ­ γάνωσης, σης,

εμπειρίας,

εκπαίδευ­

αποτελεσματικότητας

κλπ.

Ως εκ τούτου και οι Βρετανοί και οι Σοβιετικοί το 1945 ήταν άμεσα συγκρίσιμοι με τους Αμερικανούς του 1945 και τους Γερμανούς του 1942.

Δελδενακιώτη Αθανάσιο, Χαϊδάρι, Αθήνα. Για να λάβετε τις απα­ ντήσεις που θ έλ ετε θα πρέπει να μας στείλετε τους αριθμούς των κουϊζ όπου δημοσιεύθηκα ν οι συ­ γκεκριμένες ερωτήσεις ή να προ­ μ ηθευτείτε από τα γραφεία μας τα αντίστοιχα τεύχη.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ I I Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

ΤΟ ΑΔΟΞΟ ΤΕΛΟΣ ΕΝΟΣ "ΘΗΡΙΟΥ" ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

78

Πριν από τη γερμανική επί­

τά και το "Λέω ν” , προσπάθησαν

ληνικά πλοία άρχισαν να υφίστα-

θ εσ η κατά της Ελλάδας, στα τέ­

με αντιαεροπορικά πυρά να πε­

νται απώλειες από τις συνεχιζό­

μίνας ήταν πλέον απαγορευτική

λη Μαρτίου του 1941, τα αντι-

ριορίσουν τις επιθέσεις των ε ­

μενες επιθέσεις της Luftwaffe.

για

τορπιλλικά του Στόλου μας βρί­

χθρικώ ν αεροσκαφών. Τα τ ε λ ε υ ­

Το "Λέω ν" έπεσε θύμα ενός άτυ­

σκαφών, λόγω της συνεχιζόμε­

σκονταν σε διαρκή δράση συνο­

ταία εκτός από βό μ βες έριξαν

χου συμβάντος. Στις 18 Απριλί­

νη ς δράσης της Γερμανικής Α ε ­

δεύοντας συχνά τις συμμαχικές

και νάρκες στους θαλάσσιους

ου, ενώ έπλεε στο Αιγαίο σε απο­

ροπορίας).

νηοπομπές που έφ ερνα ν στρα­

διαύλους του κόλπου.

στολή συνοδείας του μεταγωγι­

περιοχή του Ναυστάθμου Σαλα­ την

παρουσία

ελληνικώ ν

Τελικά για λόγους γοήτρου

τεύματα και εφόδια στα λιμάνια

Την επ όμενη ημέρα, καθώς

κού πλοίου “Ardena”, συγκρού-

και στήριξης του

μας ή έπλεαν αντίθετα επιστρέ-

τα συνεργεία του ναυστάθμου

στηκε με σφοδρότητα μαζί του!

πληρώματος το αντιτορπιλλικό

φοντας στην Αίγυπτο.

άρχιζαν, με τη βοήθεια Β ρ ε τ α ­

Αποτέλεσμα της σ ύγκρουσ ης ή ­

ρ υ μ ο υ λ κ ή θ η κε στον κόλπο της

νών ειδικών, την προσπάθεια ε-

ταν να υποστεί ρήγμα μ ήκους 9

Σούδα ς και εγκατα λείφ θηκε σε

ξουδετέρω σης

ναρκοπε­

μέτρων σ την π ρύμνη του και να

μια ακτή. Αργότερα, στις 15 Μαϊ-

του λιμανιού στον Πειραιά, στις

δίων, ο αρχηγός Στόλου επιβαί-

φ ο ν ευ θ ο ύ ν δ ύ ο μέλη του πλη­

ου 1941, βυθίσ τηκε μετά από τις

11 Απριλίου, οι επιθέσεις της

νων στο Α/Τ "Λέω ν” οδήγησ ε τα

ρώματος του. Αλλα σκάφη του

επιθέσεις βομβαρδισμού που ε ­

Luftwaffe

εναντίον

ελληνικά σκάφη έξω από την ε ­

Στόλου μας έσπευσαν για να το

ξαπολύθηκαν από τους Γερμα­

του Ναυστάθμου Σαλαμίνας και

πικίνδυνη περιοχή, έχοντας την

βοηθήσουν. Η πρώτη αξιολόγη­

νούς κατά την προετοιμασία της

των σκαφών που ήταν α γκυρο­

πρόθεση να τα απομακρύνει από

ση των ζημιών ήταν απογοητευ-

εισβολής στην Κρήτη.

βολημένα στον κόλπο της Ε λ ε υ ­

τον Σαρωνικό, πράγμα το οποίο

τική: το πλοίο έπρεπε να αυτο-

σίνας.

τελικά δ ε ν έγινε...

βυθιστεί ή να ρυ μ ο υ λκη θ εί για

Μετά τη γερμανική εισβολή και τον

σφ οδρό

Τα

βομβαρδισμό

στράφηκαν

ελληνικά

πολεμικά

πλοία στην περιοχή, μαζί με αυ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

των

Τις επ όμενες η μ έρ ες τα ελ ­

μεγάλες επισκευές στη Σούδα (η

ηθικού

του

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ Φωτογραφία του Α/Τ “Λ έω ν"μετά την ανακατασκευή του 1925 στον οπλισμό και τα άλλα συστήματα.

Γερμανική αεροφωτογραφία μετά από επίθεση της Luftwaffe εναντίον συμμαχικών πλοίων στον κόλπο της Σούδας, τον Μάιο του 1941. Το Λέων"βρίσκεται πιθανώς στο άνω δεξιό της φωτογραφίας, προσαραγμένο κοντά στην ακτή.

Το "Λέων"μισοβυθισμένο μετά τον γερμανικό βομβαρδισμό στη Σούδα.

Το άδοξο τέλος ενός "άτυχου“ ελληνικού αντιτορπιλλικού.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ