SI 69.pdf

r ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΤΕΥΧΟΣ

69·

ΜΑΪΟΣ

2002 · € 3,00

ΣΤΟΡΙΑ

Η Δ ΙΑ ΣΩ Σ Η ΤΟΥ Μ Ο ΥΣΟ ΛΙΝ Ι ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943) Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ ΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ ΟΡ Ι Α

ΡΩΜΑΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΔΑΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΩΝ \ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗ&ΙΣ a

ΤΟΥ ΤΡΑΪΑΝΟΥ

ΤΕ ΥΧ ΟΣ 69 ΜΑ ΙΟ Σ 2002

Ρ

A

6 Η Δ ΙΑ ΣΩ Σ Η ΤΟ Υ Μ Ο ΥΣΟ ΛΙΝ Ι ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943) Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

22 Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΡΑΪΑΝΟΣ Κ Α Ι ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩ Ν ΔΑ Κ Ω Ν Κ Α Ι ΤΩ Ν ΠΑΡΘΩΝ 34 ΒΑΡΑΓΓΟΙ Η ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΙΚΗ A ΥΤΟΚΡΑ ΤΟΡΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ Β Υ Ά Ν ΤΙΟ Υ

46 Η Μ Α ΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ Ν Τ Ι ΛΕΓΚΕΝ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1918)

52 "ΜΑΥΡΗ ΧΕΙΡ" Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ Α 1ΠΠ

60 Η Κ ΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΡΜ Α Ν ΙΑ Σ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΑΠΩ ΝΕΣ (1942) 68 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Σ Τ Η Ν ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΕΝΑΝΤΟΑ Ο "ΒΡΑΧΟΣ" ΤΆ Κ ΣΟ Ν ΕΛΙΣΣΕΤΑΙ (1862)

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ η

φ

γ

λ λ

ο

Π ροσβολή ρωμαϊκής π ερ ιπ όλου από Δ ά κες πο λεμ ισ τές. Οι Ρωμαίοι λεγεω νά ρ ιο ι φορούν αρθρω τούς θώ ρακες και φ έρουν ακόντια, βραχέα εγχειρ ίδ ια και ο ρ θ ο γώ νιες ασπίδες. Ο οπλισμ ός των Δακών α πο τελείτα ι από ορειχάλκινα κράνη φ ρ υγικο ύ τύπου, φ ο λιδω τού ς θώρακες, ξύ λινες ελλειψ ο ε ιδ είς α σπίδες και ορειχάλκινα και σιδερένια σπαθιά (πίν. του Μιχάλη Λουκια νού για τη "ΣΙ").

81 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΉΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρσπωτικής π ορ ίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. ΊΑΝ ΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑ0ΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ \ Κ0Λ0ΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝ 0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ 9 Ε0ΔΩΡΑΤ0Σ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ -.ΤΕ Λ Ο Σ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗ Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΊΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ «?ΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49.10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 010.38.21.985 1 e-mail: [email protected] · FAX: 010.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36.0C £_οω ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ Φ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · Ξ 3ΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε Ι Δ Η

ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΗ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥ ΙΒΑΝ ΤΟΥ ΤΡΟΜΕΡΟΥ Ιατρικά πορίσματα τα οποία ήλ­ θαν πρόσφατα στη δημοσιότητα ε­ πιτρέπουν την αναθεώρηση παλαιότερων απόψεων σχετικά με τα αίτια της διάσημης σκληρότητας του Ρώ­ σου τσάρου Ιβάν Δ' του Τρομερού (1530-1584), γνωστού κυρίως μέσω της ομώνυμης ταινίας του Σεργκέι Αϊζενστάιν. Οι περισσότεροι ιστορι­ κοί απέδιδαν μέχρι σήμερα τη σκλη­ ρότητα του Ιβάν στις συνθήκες κά­ τω από τις οποίες ενηλικιώθηκε, ορφανός από πατέρα σε ηλικία τριών ετών και από μητέρα σε ηλι­ κία οκτώ ετών. Ο Ιβάν είχε οδηγηθεί σε παράνοια πιστεύοντας ότι οι γο­ νείς του είχαν δηλητηριαστεί και θεωρώντας τα περισσότερα άτομα του περιβάλλοντος του υποψήφι­ ους προδότες! Ομως πρόσφατες έ­ ρευνες ιστορικών στους τάφους των συγγενών του αποκάλυψαν ί­ χνη δηλητηρίασης με ψευδάργυρο στους σκελετούς τους, επαληθεύοντας έτσι με καθυστέρηση μερικών αιώνων τους φόβους του Ιβάν. Ο ψευδάργυρος υγροποιείται σε θερ­ μοκρασία δωματίου και η πρόσληψή του σε μεγάλες δόσεις προκαλεί φλεγμονές, διαταραχή του κεντρι­ κού νευρικού συστήματος, συγκε­ χυμένη ομιλία και δυσκολία στην κατανάλωση τροφής και νερού. Εί­ ναι χαρακτηριστικό ότι ο πατέρας του Ιβάν, ο μέγας δούκας της Μο­ σχοβίας Βασίλειος Ρ, πέθανε μετά από μία πυώδη φλεγμονή την οποία ανέπτυξε κατά τη διάρκεια ενός κυ­ νηγιού το 1533, ενώ η μητέρα του πέντε χρόνια αργότερα εξίσου ανα­ πάντεχα και μέσα σε έντονους πό­ νους η παρουσία των οποίων είχε ε­ γείρει από τότε υπόνοιες περί δηλη­ τηρίασης!

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑΝ «ΑΝΥΠΑΡΚΤΟ» ΠΡΑΚΤΟΡΑ Μια από τις μεγαλύτερες επι­ τυχίες των Συμμάχων κατά τη διάρ­ κεια του Β’ ΠΠ υπήρξε η παραπλάνηση των Γερμανών ως προς το ση­ μείο στο οποίο θα διενεργείτο η πρώτη συμμαχική απόβαση σε ευ­ ρωπαϊκό έδαφος. Οι Γερμανοί αρχι­ κά υποπτεύονταν (σωστά, όπως α­ ποδείχθηκε στη συνέχεια) ότι μετά την επικράτησή τους στη βόρεια Α­ φρική οι Σύμμαχοι θα επιχειρού­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

σαν να αποβιβαστούν στη Σικελία. Εκείνοι όμως κατόρθωσαν να τους παραπλανήσουν και να τους δημι­ ουργήσουν την εντύπωση ότι θα διενεργούσαν απόβαση στη Σαρδη­ νία ή στην Ελλάδα. Το σχέδιο μέσω του οποίου επιτεύχθηκε αυτός ο στόχος ήταν αγγλικής έμπνευσης και έφερε την κωδική ονομασία «Ε­ πιχείρηση Κιμάς». Εμπνευστής του ήταν ο σμήναρχος της υπηρεσίας ΜΙ5 Τσάρλς Τσόμλυ, αλλά υπεύθυ­ νος για την υλοποίησή του ορίστη­ κε ο Γιούαν Μόνταγκιου, αξιωματι­ κός της υπηρεσίας πληροφοριών

Σ Ε Ι Σ

του βρετανικού Βασιλικού Ναυτι­ κού. Τα απομνημονεύματα του τε­ λευταίου, που εκδόθηκαν το 1953 με τίτλο «Ο άνθρωπος που δεν υ­ πήρξε ποτέ» καιαποτέλεσαν τη βά­ ση για τη δημιουργία της ομότιτ­ λης επιτυχημένης κινηματογραφι­ κής ταινίας, αποτελούσαν μέχρι σήμερα τη μοναδική εκδοχή για τα γεγονότα. Το σχέδιο προέβλεπε τη «μεταμφίεση» του πτώματος ενός τυχαίου Βρετανού, ηλικίας 34 ε­ τών, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να δί­ νει την εντύπωση ενός νεκρού α­ ξιωματικού, του ανύπαρκτου ταγ-

ματάρχη των Πεζοναυτών Ουίλιαμ Μάρτιν. Ο τελευταίος «εφοδιάστη­ κε» με έγγραφα που αποκάλυπταν τους υποτιθέμενους χώρους από­ βασης. Παράλληλα με τα πλαστά σχέδια στο πτώμα τοποθετήθηκαν φωτογραφίες υποτιθέμενων προ­ σφιλών του προσώπων, ερωτικές ε­ πιστολές, ακόμη και μία επιστολή του διευθυντή της τράπεζάς του με την οποία ο τελευταίος διαμαρ­ τυρόταν για την έκδοση μιας ακά­ λυπτης επιταγής από τον νεκρό. Τα έγγραφα κλείστηκαν σε έναν χαρ­ τοφύλακα ο οποίος δέθηκε με αλυ-

Κ ΙΝ Ε ΖΟ Ι ΑΝΑΚΑΛΥΨ ΑΝ ΤΗΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Η (;)

Μία νέα θεωρία, ενός Βρετα­ νού πρώην αξιωματικού υποβρυ­ χίων, αναζωπύρωσε πρόσφατα τη συζήτηση η οποία διεξάγεται εδώ και χρόνια σχετικά με τον ποιος ανακάλυψε πρώτος την Αμερική. Την αντίληψη ότι ο Κολόμβος υ­ πήρξε ο πρώτος που ανακάλυψε τον Νέο Κόσμο προσπαθεί να καταρμίψει μετά από αρκετούς άλ­ λους και ο εξηντατετράχρονος ε­ ρασιτέχνης ιστορικός Γκάβιν Μένζις, ο οποίος στις 15 Μαρτίου παρουσίασε για πρώτη φορά δη­ μόσια, στη Βρετανική Γεωγραφι­ κή Εταιρεία, τη θεωρία ότι μερικές δεκαετίες πριν από τον Κολόμβο είχε ανακαλύψει την Α­ μερική ο Κινέζος ευνούχος ναύ­ αρχος Τσενγκ Χε. Τα στοιχεία που συνέλεξε ο Μένζις ήταν αποτέλε­ σμα μίας έρευνας την οποία είχε ξεκινήσει κατ’ αρχήν με σκοπό να γράψει ένα βιβλίο για τη σημασία του έτους 1421. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς του εντόπισε έναν χάρτη του 1459 στον οποίο εικονίζονταν η Νότια Αφρική και το α­ κρωτήριο της Καλής Ελπίδας, πε­ ριοχές οι οποίες δεν ανακαλύ­ φθηκαν παρά μόνο πολύ αργότε­ ρα, το 1497. Στον χάρτη υπήρχε και μια σημείωση για κάποιον περίπλου του ακρωτηρίου μέχρι τα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου ο οποίος είχε πραγματοποιηθεί το 1420, καθώς και η απεικόνιση ενός κινεζικού ιστιοφόρου. Ερευ-

Αναπαράσταση κινεζικού πλοίου με βάση τα σχέδιο του Μένζις.

νώντας στη συνέχεια κινεζικά αστρικά σχεδιαγράμματα και πα­ λαιούς χάρτες του κόσμου, η κα­ τασκευή των οποίων χρονολογεί­ ται με βεβαιότητα πριν από τις ε­ ξερευνήσεις του Χριστόφορου Κολόμβου, του Βάσκο ντα Γκάμα, του Φερδινάνδου Μαγγελάνου και του Τζέημς Κουκ (π.χ. τον παλαιότερο χάρτη του Πίρι Ρείς, ο οποίος χρονολογείται οτο 1501), και συνδυάζοντας τα στοιχεία με αρχαιολογικές και λογοτεχνικές ενδείξεις, χαρτογράφησε τα εξε­ ρευνητικά ταξίδια του Τσενγκ Χε και υποστηρίζει ότι αυτός υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος ο οποίος πραγματοποίησε τον περίπλου της Γης. Η θεωρία του Μένζις ενισχύεται από το γεγονός ότι τα κινεζικά πλοία εκείνης της επο­ χής ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Το πλοίο του Τσενγκ Χε εικάζεται ότι είχε μήκος τουλάχιστον 170 μέ­ τρων, μέγιστο πλάτος 60 μέτρων, εννέα κατάρτια και πλήρωμα 5001.000 ανδρών, καθώς και δυνατό­ τητα μεταφοράς θησαυρών και φορτίων από μεταξωτά και πορ­ σελάνες. Αντίστοιχα μια πορτογα­ λική καραβέλα του 16ου αιώνα

δεν ξεπερνούσε σε μήκος τα 20 μέτρα, είχε μέγιστο πλάτος περί­ που έξι μέτρων, τρία κατάρτια και πλήρωμα 30-40 ατόμων. Ο Μένζις προσθέτει: «Αυτό που δεν έχει ε­ ξηγήσει κανένας είναι γιατί οι Ευ­ ρωπαίοι εξερευνητές είχαν χάρ­ τες. Ποιος είχε σχεδιάσει αυτούς τους χάρτες; Εάν δεν το έκαναν οι Κινέζοι, που είχαν τους μεγα­ λύτερους στόλους και τα μεγαλύ­ τερα πλοία στον κόσμο, τότε ποιος το έκανε;». Κατά τον ερευ­ νητή τελικά οι Ευρωπαίοι εξερευ­ νητές πρέπει να χρησιμοποίησαν κινεζικούς χάρτες. Παρά τις όποιες επιφυλάξεις το γεγονός ότι ο Μένζις αφιέρω­ σε 14 χρόνια στην έρευνά του και ότι τη διάλεξή του παρακολούθη­ σε ένα κοινό υψηλού επιπέδου στο οποίο περιλαμβάνονταν πε­ ρισσότεροι από 200 διπλωμάτες, εκδότες, ακαδημαϊκοί και αξιω­ ματικοί του Ναυτικού, συνηγορεί υπέρ της σοβαρότητας των από­ ψεων του. Πώς όμως εξηγείται η λήθη η οποία συγκάλυψε τα επι­ τεύγματα του Κινέζου ναυάρχου; Κατά τον Μένζις όταν ο Τσενγκ Χε επέστρεψε στην πατρίδα του το 1423, μετά από επτά υπερπό­ ντια ταξίδια, η Κίνα είχε βυθιστεί σε πολιτικό και οικονομικό χάος. Ετσι ο στόλος παροπλίστηκε, οι ναύαρχοι συνταξιοδοτήθηκαν και τα ναυπηγεία έκλεισαν.

Ε Ι Δ Η

ü. J j j ‘LLJjJl

Ο τάφος του «Ουίλιαμ Μάρτιν» στη Χουέλβα, με την πρόσφατη διευκρινιστική προσθήκη.

σίδα στο χέρι του νεκρού. Στη συ­ νέχεια ένα βρετανικό υποβρύχιο μετέφερε το πτώμα του «Μάρτιν» στα ανοικτά της ισπανικής πόλης Χουέλβα και μερίμνησε ώστε να «ανακαλυφθεί» από έναν Ισπανό ψαρά. Αν και τυπικά ουδέτερη η φρανκική Ισπανία διατηρούσε στε­ νές σχέσεις με τη ναζιστική Γερμα­ νία. Μάλιστα στη Χουέλβα έδρευε (εν γνώσει των Βρετανών) ένας Γερμανός πράκτορας. Φυσικά οι ι­ σπανικές αρχές έσπευσαν να τον ενημερώσουν, όπως και εκείνος τους προϊσταμένους του, με απο­ τέλεσμα να διευκολυνθεί σε σημα­ ντικό βαθμό η συμμαχική απόβαση στη Σικελία. Οσον αφορά τον νε­ κρό «Μάρτιν», η σορός του κατέ­ ληξε σε ένα νεκροταφείο έξω από τη Χουέλβα, δίπλα σε αυτές δύο συμπατριωτών του. Στα απομνημονεύματά του ο Μόνταγκιου ισχυριζόταν ότι το πτώμα του «Μάρτιν» ανήκε στην πραγματικότητα σε έναν επαίτη ο οποίος είχε πεθάνει από πνευμο­ νία ή είχε αυτοκτονήσει με ποντι­ κοφάρμακο, προσθέτοντας: «Ανα­ ζητήσαμε επιμελώς για συγγενείς του. Διαπιστώσαμε σύντομα ότι αυ­ τοί δεν θα μιλούσαν, ούτε θα διέδι­ δαν τις πληροφορίες που θα τους δίναμε. Υπήρχε όμως ένα κρίσιμο ερώτημα: θα μπορούσαμε άραγε να πάρουμε άδεια να χρησιμοποιή­ σουμε το πτώμα χωρίς να εξηγή­ σουμε τι θέλαμε να κάνουμε μ§ αυ­ τό και γιατί; Λάβαμε την άδεια, για την οποία οφείλουμε μεγάλη ευ­ γνωμοσύνη, υπό τον όρο ότι δεν θα γινόταν ποτέ γνωστό σε ποιον ανήκε το πτώμα». Ενας νεώτερος ερευνητής όμως, ο ερασιτέχνης ι­ στορικός Ρότζερ Μόργκαν, ο οποί­ ος ερευνούσε τις παραμέτρους

της «Επιχείρησης Κιμάς» επί 16 χρόνια, ισχυρίζεται ότι η εκδοχή του Μόνταγκιου για τις συνθήκες ανεύρεσης του πτώματος δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Το 1996 ο Μόργκαν ανακάλυψε ότι το πτώμα ανήκε σε έναν αγράμματο Ουαλλό ψυχασθενή με το όνομα Γκλίντουρ Μάικλ και ότι η ΜΙ5 το οικειοποιήθηκε χωρίς να ζητήσει ά­ δεια από κανέναν. Ο ίδιος υποστή­ ριξε: «(Ο Μόνταγκιου) δεν περίμενε ότι ο φάκελλος θα δινόταν στη δημοσιότητα. Υποψιάζομαι ότι πή­ ραν το πτώμα χωρίς να ζητήσουν την άδεια κανενός». Σε κάθε περί­ πτωση αυτές οι αποκαλύψεις ου­ σιαστικά δεν μετέβαλαν τη στάση του βρετανικού στέμματος ως προς την υπόθεση. Πρόσφατα η βασίλισσα Ελισάβετ παρασημοφό­ ρησε μία ηλικιωμένη Βρετανίδα η οποία ζει μόνιμα στη Χουέλβα και τα τελευταία 40 χρόνια φρόντιζε τον τάφο του Μάρτιν. Σε μία έμμε­ ση αναγνώριση, πάντως, των ερευ­ νών του Μόργκαν πρόσφατα προ­ στέθηκε στην επιτύμβια πλάκα του «Μάρτιν» η φράση: «Γκλίντουρ Μάικλ. Υπηρέτησε ως ταγματάρ­ χης Ουίλιαμ Μάρτιν».

ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ "ΚΑΤΑΚΤΗΤΗ ΤΗΣ ΣΑΪΓΚΟΝ" Πρόσφατα πέθανε στο στρα­ τιωτικό νοσοκομείο του Ανόι, μετά από 'σοβαρή ασθένεια" και σε ηλι­ κία 84 ετών, ο Βιετναμέζος στρατη­ γός Βαν Τιεν Ντούνγκ. Το όνομά του δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστό στη Δύση, όμως η βιετναμική τηλεόρα­

Ο στρατηγός Ντούνγκ.

Σ Ε Ι Σ

ση τον χαρακτήρισε ως "έναν από τους πιο ταλαντούχους στρατιωτι­ κούς διοικητές και διαμορφωτές στρατηγικής". Ο χαρακτηρισμός αυτός οφείλεται στην κατάληψη της πρωτεύουσας του Νοτίου Βιετ­ νάμ, Σαϊγκόν, από τα βορειοβιετναμικά στρατεύματα στις 30 Απριλίου 1975, η οποία κατά μία άποψη οφείλεται στον Ντούνγκ. Ο τελευταίος είχε γεννηθεί στις 2 Μαϊου 1917 και εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κόμ­ μα του Βιετνάμ κατά τη δεκαετία του 1930. Τον Ιανουάριο του 1975 ανέλαβε την ηγεσία του Βορειοβιετναμικού Στρατού και, σύμφωνα με όσα γράφει στα απομνημονεύματά του (εκδόθηκαν το 1976), ηγήθηκε της επίθεσης (διάρκειας 55 ημε­ ρών) η οποία οδήγησε στην κατάρ­ ρευση του Νοτίου Βιετνάμ και στην πτώση της πρωτεύουσας του. Την ίδια θριαμβευτική επιτυχία διεκδικούσε για τον εαυτό του και ο γνω­ στότερος στρατηγός και τότε υ­ πουργός Αμυνας του Βορείου Βιετ­ νάμ, ο Νγκουγιέν Γκιάπ. Η συμβολή πάντως του Ντούνγκ στην τελική νίκη της χώρας του είναι αναμφι­ σβήτητη, αφού τα στρατεύματά του ήλεγχαν τα κεντρικά υψίπεδα του Νοτίου Βιετνάμ, από τα οποία εξαπολύθηκε η τελική επίθεση για την κατάληψη της Σαϊγκόν. Η ανα­ γνώριση της γενικότερης προσφο­ ράς του ήλθε με τον διορισμό του ως υπουργού Αμυνας το 1980. Με­ τά το 1986 η σταδιοδρομία του γνώρισε έκλειψη, όταν ο Ντούνγκ αποπέμφθηκε από το Πολιτικό Γρα­ φείο και λίγο αργότερα από το Υ­ πουργείο Αμυνας.

ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΪΡΑΚΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Η επιθυμία των ΗΠΑ για μία νέα επέμβαση στο Ιράκ, η οποία τον τελευταίο καιρό εκφράζεται ε­ πανειλημμένα με αυξανόμενη έ­ νταση και κατά τρόπο απροκάλυ­ πτο, συνέβαλε στην επίκαιρη δημο­ σιοποίηση παλαιότερων άγνωστων πτυχών των αμερικανοϊρακινών σχέσεων. Οι σχετικές πληροφορίες, οι οποίες προέρχονται κατά ένα μεγάλο μέρος από το βιβλίο του Σέυμουρ Χερς «Η σκοτεινή πλευρά του Κάμελοτ», αποκαλύπτουν τον ανερμάτιστο και τυχοδιωκτικό χα­ ρακτήρα της αμερικανικής πολιτι­ κής απέναντι στο Ιράκ από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και εξής. Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία όταν το 1958 η Αίγυπτος και η Συ­

ρία ενώθηκαν σχηματίζοντας την εύθραυστη και μη βιώσιμη Ηνωμέ­ νη Αραβική Δημοκρατία, με προφα­ νή στόχο την επικράτηση έναντι του Ισραήλ, η CIA εξόπλισε τους Κούρδους του Ιράκ και τους έστρε­ ψε κατά της φιλοσοβιετικής Συ­ ρίας. Η σοβιετική αντίδραση εμφα­ νίστηκε στο πρόσωπο του φιλοσο­ βιετικού Ιρακινού συνταγματάρχη Καρίμ Κάσεμ, που ανέτρεψε πραξι­ κοπηματικά τον βασιλιά Φεϋζάλ με­ τά από ένα λουτρό αίματος στο ο­ ποίο βρήκαν τον θάνατο ο βασιλιάς και τα περισσότερα μέλη της οικογενείας του. Ενθαρρημένοι από αυτές τις εξελίξεις οι εθνικιστές Α­ ραβες του Λιβάνου προκάλεσαν τον Μάιο του ίδιου χρόνου εξέγερ­ ση στη Βηρυπό. Προκειμένου να ενισχύσουν τα ερείσματά τους στη Μέση Ανατολή οι Αμερικανοί άρχι­ σαν να πωλούν όπλα στην Ιορδα­ νία, ενώ η CIA σχεδίασε την επιχεί­ ρηση ’MKULTRA“. Σ τ ο πλαίσιο της ο πράκτορας Σίντνεϋ Γκότλιμπ ταχυ­ δρόμησε από το Νέο Δελχί ένα δη­ λητηριασμένο μαντήλι στο σπίτι του συνταγματάρχη Κάσεμ, ο οποί­ ος στο μεταξύ είχε νομιμοποιήσει το ιρακινό κομμουνιστικό κόμμα και είχε ενισχύσει τους δεσμούς της χώρας του με τη Σοβιετική Ε­ νωση. Ο Γκότλιμπ εξομολογήθηκε στον Χερς: «Δεν επρόκειτο για δο­ λοφονία. Απλά θέλαμε να τον ρί­ ξουμε στο κρεβάτι για πολύ καιρό». Κατά τον ίδιο τον Χερς όμως «οι άνθρωποι που ήταν επικεφαλής του Τμήματος Εγγύς Ανατολής (της CIA) ήθελαν να ξεφορτωθούν τον Κάσεμ μια και καλή». Περαιτέρω στοιχεία του περιοδικού "Frontline" αποκαλύπτουν ότι το κόμμα Μπάαθ, στελέχη του οποίου συνεργά­ ζονταν τότε με τη CIA (μεταξύ τους βρισκόταν και ο Σαντάμ Χουσεϊν), ανέτρεψε πραξικοπηματικά και με αμερικανική υποκίνηση το 1963 τον Κάσεμ. Ο τελευταίος σκοτώθη­ κε κατά τη διάρκεια του πραξικο­ πήματος, ενώ περισσότεροι από 800 «επικίνδυνοι κομμουνιστές», τα ονόματα των οποίων είχαν καταγραφεί σε έναν κατάλογο που πα­ ρέδωσαν οι Αμερικανοί στο Μπάαθ, συνελήφθησαν και θανατώθη­ καν από τα «τάγματα θανάτου» αυ­ τού του κόμματος. Κατά τη διάρ­ κεια εκείνων των γεγονότων ο Σα­ ντάμ Χουσεϊν διακρίθηκε ως ανακριτής, βασανιστής και δολο­ φόνος. Φυσικά οι Αμερικανοί δεν θέλησαν επί ένα μεγάλο διάστημα να λάβουν υπόψη τους αυτές τις πτυχές της δράσης του. Υπό το βά­ ρος, όμως, παρόμοιων αποκαλύψε­ ων δεν προκαλεί εντύπωση η απρο­ θυμία ακόμη και στενών συμμάχων τους να τους συνδράμουν σε μία νέα απόπειρα ανατροπής του.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ ΑΠΟ ΤΟ ΓΚΡΑΝ ΣΑΣΣΟ (1943) Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΟΡΑ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1943 0 ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ ΑΝΕΘ ΕΣΕ ΣΕ ΕΝΑΝ

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕΡΝΙΩ ΤΗΣ Φωτογραφίες "Τότε και Τώρα":

ΝΕΑΡΟ, ΑΓΝΩΣΤΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ, ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟ ΤΩΝ SS, TON OTTO

PATRICK OTT

ΣΚΟΡΤΣΕΝΥ, ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨ ΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΑ ΣΩ ΣΕ Ι ΤΟΝ Μ ΠΕΝΙΤΟ Μ Ο ΥΣΟΛΙΝΙ, ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΣΥΛΛΗΦΘΕΙ ΚΑΙ ΕΚΡΑΤΕΙΤΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΟΥ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ. ΣΕ ΛΙΤΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΔΥΟ Μ ΗΝΕΣ 0 ΣΚΟΡΤΣΕΝΥ ΕΦΕΡΕ ΣΕ ΠΕΡΑΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ, ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΠΕΣΕΙ ΟΥΤΕ ΕΝΑΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΣ. Αποψη του χώ ρου γύρω από το ξενοδοχείο "Rilu gio " όπου εκρατείτο ο Μουσολίνι, στην περιοχή του Γκραν Σάοσο. Σημειω μένες είναι τουλάχιστον έξι επιβεβαιωμένες θ έσ εις όπου προσγειώθηκαν τα γερμανικά ανεμόπτερα, καθώς και το πεδίο απογείωσης του F ie seier Storch.

Κάμπο Ιμπ ερατόρε

W Θ έσ εις προσγειω μένων ανεμόπ τερω ν Π ορ εία απογείωσης F ie s e ie r S torch

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

h

VMM

Αριστερά: Το πίσω μέρος του ξενοδοχείου. Κάτω: Το κύριο κτίριο του ξενοδοχείου έχει αλλάξει ελάχιστα.

Πάνω: Τέσσερα ανεμόπτερα D F S 230 της επιχείρησης "Eiche". Στο άνω μέρος της φωτογραφίας , κοντά στο ξενοδοχείο και πάνω στο υπερυψωμένο σημείο βρίσκεται το ανεμόπτερο (το μεσαίο) του Σκορτσένυ. Δεξιά: Στο ίδιο σημείο σήμερα δεσπόζουν οι εγκαταστάσεις για τη μεταφορά των σκιέρ στην κορυφή του οροπεδίου.

πιλογής του επικεφαλής μιας ειδικής α­ τις 26 Ιουλίου 1943 ο τριανταπεντάχρονος, επιβλητικού πα­ ποστολής. Ο ίδιος ο Χίτλερ που "ανέκριραστήματος Σκορτσένυ, που νε" σε λίγο τους έξι υποψηφίους με ερω­ μόλις πριν από δύο μήνες είχε προαχθεί τήσεις του είδους "τι γνωρίζετε για την Ιταλία και ποια είναι η γνώμη σας για σε λοχαγό αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα τη διοίκηση μιας μικρής ειδικής "ομάδας τους Ιταλούς;", εντυπωσιάστηκε από το καταδρομέων" των Waffen SS, διατάχθηπαρουσιαστικό και τις απαντήσεις του κε να παρουσιαστεί επειγόντως στο Σκορτσένυ, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Ιταλία αρκετές φορές και λόγω της αρχηγείο του Χίτλερ στο Ράστενμπουρκαταγωγής του (ως Αυστριακός) είχε κα­ γκ της ανατολικής Πρωσίας. Φθάνοντας κή άποψη για τους Ιταλούς, λόγω των ε­ εκεί σύντομα διαπίστωσε έκπληκτος ότι δαφικών διαφορών για την περιοχή του θα συμμετείχε μαζί με πέντε ακόμα συ­ ναδέλφους του αξιωματικούς του Στρα­ Τυρόλου. τού και της Αεροπορίας, ιδίων προσό­ Ο Χίτλερ έκανε χωρίς δισταγμούς την επιλογή του. Ο Σκορτσένυ, ο οποίος ντων με τα δικά του σε μια διαδικασία ε­

Σ

επέζησε του πολέμου, αφηγήθηκε αργό­ τερα την εμπειρία της συνάντησης αυ­ τής με τον Φύρερ, ο οποίος αφού ζήτησε από τους υπόλοιπους αξιωματικούς να αποχωρήσουν άρχισε αμέσως να τον ε­ νημερώνει για την αποστολή λέγοντάς του: "Εχω μια αποστολή υψίστης σημα­ σίας για εσένα. Ο Μουσολίνι, φίλος και πιστός σύντροφός μου στον πόλεμο, προδόθηκε χθες από τον βασιλιά του και συνελήφθη από τους ίδιους τους συ­ μπατριώτες του! Η Ιταλία, υπό νέα κυ­ βέρνηση τώρα, πρόκειται να αποσκιρτήσει από τη συμμαχία μας. Εγώ όμως πα­ ραμένω πιστός σε έναν παλαιό σύμμαχο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Κάτω: Το ανεμόπτερο που μ ετέφ ερε την ομάδα του Σκορτσένυ, δίπλα στο ξενοδοχείο. Αριστερά: Ο ίδιος χώ ρος σήμερα.

στρατηγός Στούντεντ και εσύ είστε μέ­ σα σε αυτούς τους πέντε. Σε καμία περί­ πτωση η γερμανική πρεσβεία στη Ρώμη δεν θα πρέπει να μάθει για τον σκοπό της αποστολής σου, το ίδιο και ο πτέ­ ραρχος Κέσελρινγκ και το επιτελείο του". Κεραυνοβολημένος ο Σκορτσένυ άκουγε σιωπηλός τον Χίτλερ που συνέχι­ ζε: "Πρέπει να βρεις πού βρίσκεται ο Ντούτσε. Δεν θα διστάσεις μπροστά σε κινδύνους. Θα τα καταφέρεις και η επι­ τυχία σου αυτή θα επηρεάσει την πορεία του πολέμου. Για την αποστολή σου θα δώσεις αναφορά σε εμένα προσωπικά. Ελπίζω να έχω νέα σου σύντομα. Σου εύ­ χομαι καλή επιτυχία". Και τελειώνοντας την ενημέρωση ο Φύρερ προσέθεσε με έμφαση: "Φέρτε μου τον φίλο μου Μου­ σολίνι". και αγαπητό φίλο. Πρέπει να απελευθε­ ρωθεί πριν αυτοί οι προδότες τον παρα­ δώσουν στους εχθρούς. Εσύ, Σκορτσέ­ νυ, πρόκειται να διασώσεις τον φίλο μου Μουσολίνι και να αποτρέψεις την τρομε­ ρή μοίρα που ετοιμάζουν οι εχθροί μας γι1αυτόν. Σε διατάσσω να φέρεις σε πέ­ ρας αυτή την τόσο ζωτική για την πορεία του πολέμου αποστολή. Πρέπει να κά­ νεις ο,τιδήποτε για να επιτύχεις!. Εσύ και οι άνδρες σου τίθεσθε υπό τις διατα­ γές του στρατηγού Στούντεντ... Η απο­ στολή σας να διασώσετε τον Ντούτσε πρέπει να κρατηθεί απόρρητη. Εχω ήδη διατάξει και διατάσσω και εσένα τώρα ότι μόνο πέντε άτομα πρέπει να γνωρί­ ζουν τον σκοπό της αποστολής σας. Ο

Ενα ακόμα ανεμόπτερο της επιχείρησης προσγειωμένο σε σχετικά πιο επίπεδο Η χαμηλή νέφωση στο βάθος.

Ακολούθησε μια σύσκεψη με τον στρατηγό Στούντεντ και τον αρχηγό των S S Χάινριχ Χίμλερ, κατά την οποία ο Σκορτσένυ έλαβε διαταγές και έμαθε περισσότερες λεπτομέρειες για την α­ ποστολή του, η οποία ονομάσθηκε επι­ χείρηση "Eiche" (= Δρυς). Με επείγουσα διαταγή προς το αρχηγείο της ομάδας καταδρομών των S S στο Φρίντενταλ ο υ­ πασπιστής του Σκορτσένυ, υπολοχαγός Ραντλ, ετοίμασε για άμεση μετακίνηση 50 άνδρες της ομάδας. Την επόμενη κιόλας ημέρα ο στρατηγός Στούντεντ με τον Σκορτσένυ συνάντησαν τον πτέραρ­ χο Κέσελρινγκ στο αρχηγείο του στο Φρασκάτι της Ιταλίας. Η συνάντηση έγινε στο πλαίσιο της απόφασης του Χίτλερ να μετακινηθούν άμεσα στην Ιταλία 11 γερμανικές μεραρχίες για να αποτρέΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Αριστερά: Η στιγμή της προσγείωσης ενός ανεμοπτέρου στο οροπέδιο, που φανερώνει ότι ο Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής Σνάιντερ μ ε τη φωτογραφική μηχανή του είχε αποβιβαστεί από τους πρώτους και "έπιασε αμέσως δ ο υ λ ε ι ά Σ τ ο δεξιό της φωτογραφίας διακρίνετσι το προσγειωμένο ανεμόπτερο του Σκορτσένυ. Κάτω: Σήμερα στον ίδιο χώρο η ορατότητα στο βάθος επιτρέπει μερική &έα στην περιοχή της Ακουϊλα.

ψουν την προσχώρηση της Ιταλίας στο πλευρό των Συμμάχων. Εκεί ο Σκορτσέ­ νυ βρήκε την ευκαιρία και ενημέρωσε δύο αξιωματικούς των S S που υπηρε­ τούσαν στην Ιταλία για τον σκοπό της α­ ποστολής του. Επρόκειτο για τον συ­ νταγματάρχη Οϋγκεν Ντόλμαν, προσω­ πικό απεσταλμένο του Χίμλερ στη Ρώμη, και τον αντισυνταγματάρχη Χέρμπερτ Κάπλερ, υπεύθυνο ασφαλείας της γερ­ μανικής πρεσβείας. Οι δύο άνδρες θα διεδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στις ε­ ντατικές έρευνες για την ανακάλυψη του τόπου κράτησης του Μουσολίνι κα­

τά την επόμενη χρονική περίοδο. Δύο ημέρες μετά τη σύσκεψη στο Φρασκάτι έφθασαν στο αεροδρόμιο Πράτικα ντι Μάρε, στο πλαίσιο της μετα­ κίνησης των γερμανικών μονάδων στην Ιταλία, 10.000 αλεξιπτωτιστές του Στούντεντ, καθώς και η ομάδα των κομμάντος του Σκορτσένυ. Ακολούθησαν συ­ νεχείς διακριτικές έρευνες των γερμανι­ κών υπηρεσιών για την τοποθεσία όπου εκρατείτο ο Μουσολίνι, οι οποίες αρχικά κατέληξαν στο ότι ο Ντούτσε βρισκόταν στο νησάκι Μανταλένα (Β Α της Σαρδη­ νίας) και αργότερα επάνω σε ένα ιταλικό καταδρομικό που ήταν αγκυροβολημένο στον ναύσταθμο της Λα Σπέτσια. Ο Σκορτσένυ και οι άνδρες του ετοιμάστη-

Πάνω: Μετά την προσγείωση των ανεμοπτέρων ένας Γερμανός αλεξιπτωτιστής έχει πάρει 9έση μάχης. Δεξιά: Η άποψη του ίδιου σημείου σήμερα δείχνει τον κατήφορο που υπάρχει, κα9ώς και τις εδαφικές ανωμαλίες δεξιά και αριστερά.

Αριστερά: Οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές παίρνουν τρέχοντας τις Θέσεις τους. Κάτω: Ενας νεαρός Γερμανός κινείται σήμερα στον ίδιο χώρο.

καν και τις δύο φορές να επιχειρήσουν εναντίον των δύο πιθανών τοποθεσιών, αλλά την τελευταία στιγμή η δράση τους αναβλήθηκε.

Σ Τ Ο ΓΚΡΑΝ Σ Α Σ Σ Ο Κατά τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμ­ βρίου του 1943, καθώς τα γερμανικά στρατεύματα κατέκλυζαν ήδη την Ιταλι­ κή χερσόνησο και η κυβέρνηση της Ιτα­ λίας ήταν ένα μόλις βήμα πριν από την προσχώρησή της στο συμμαχικό στρατό­ πεδο, η υπηρεσία πληροφοριών του αντισυνταγματάρχη Κάπλερ στη Ρώμη αποκωδικοποίησε ένα απόρρητο σήμα του επιθεωρητή της Ιταλικής Αστυνο­ μίας, στρατηγού Τζουζέπε Κουέλι, προς το Υπουργείο Εσωτερικών που ανέφερε ότι "Ολοκληρώθηκαν τα μέτρα ασφαλείας γύρω από το Γκραν Σάσσο...". Η πληροφορία αυτή αξιολογήθηκε ως μεγάλης σημασίας από τον Σκορτσέ­ νυ, ο οποίος γνώριζε ήδη ότι ο Κουέλι ή­ ταν επικεφαλής των δυνάμεων που φρουρούσαν τον Μουσολίνι. Οι προετοι­ μασίες για μια αναγνώριση της περιοχής αυτής από τον αέρα, καθώς και η οργά­ νωση μιας ακόμα καταδρομικής επιχεί­ ρησης ήταν ραγδαίες. Στις 8 Σεπτεμβρί­ ου, την ημέρα που ανακοινώθηκε η συν­ θηκολόγηση της Ιταλίας, ο Σκορτσένυ πέταξε πάνω από το Γκραν Σάσσο με ένα αναγνωριστικό αεροσκάφος He 111. Από

Πάνω: Το ελαφρύ αντιαρματικό πυροβόλο των 28 cm, που είχαν μαζί τους οι Γερμανοί μέσα σε ένα από τα ανεμόπτερα, δεν χρειάστηκε τελικό να χρησιμοποιηθεί στο Γκραν Σάσσο. Αριστερά: Την ακριβή τοποθεσία της φωτογραφίας του 1943 φανερώνει η καθαρή άποψη της κορυφογραμμής στο βάθος.

Πάνω: Ο απελευθερωμένος Μουσολίνι βγαίνει από την είσοδο του ξενοδοχείου όπου εκρατείτο. Αριστερά πίσω του βρίσκεται ο Γερμανός σωματοψύλακάς" του, υπολοχαγός Σβερντ. Πίσω και δεξιά του διακρίνεται ο Ιταλός στρατηγός Σολέτι, δεξιά του μ ε τα πολιτικά ο επιθεωρητής Κουέλι και δεξιότερα, κρατώντας τη βαλίτσα του Ντούτσε, ο υπασπιστής του Σκορτσένυ υπολοχαγός Ραντλ. Δεξιά: Η ίδια είσύδος του ξενοδοχείου σήμερα.

ύψος 5.000 m φωτογράφησε με τη δική του Leica τα πιθανά σημεία κράτησης του Ντούτσε, κρεμασμένος σχεδόν έξω από το ατρακτίδιο του 6ομ6αρδιστή του αεροσκάφους λόγω βλάβης της αυτόμα­ της φωτογραφικής μηχανής του Heinkel. Σύντομα οι γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν στη διάθεσή τους ό­ λες τις λεπτομέρειες για την τοποθεσία αυτή, καθώς και για τις συνθήκες φρού­ ρησης του Μουσολίνι. Στην περιοχή του Γκραν Σάσσο, σε μια ψηλή κορυφή των Αμπρουζίων ορέων στην κεντρική Ιτα­ λία, βορειοανατολικά της Ρώμης, υπήρ­ χε ένα μικρό οροπέδιο, το Κάμπο Ιμπερατόρε (Campo Imperatore = πεδιάδα του αυτοκράτορα). Επάνω σε ένα υπερυψω­ μένο άκρο του οροπεδίου αυτού, σε υ­ ψόμετρο 2.112 m, υπήρχε ένα μεγάλο ξε-

Πάνω: Ο Μουσολίνι με συνοδεία Γερμανών και Ιταλών βαδίζει προς το F i 156. Αριστερά του βρίσκεται ο επιβλητικός Σκορτσένυ. Δεξιά: Ο χώρος μπροστά στο ξενοδοχείο "Rifugio" όπως είναι σήμερα.

Αριστερά: Στιγμιότυπο από μια τελευταία συνομιλία του Μουσολίνι με τον στρατηγό Κουέλι πριν επιβιβαστεί στο αεροσκάφος. Κάτω: Ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει στο σημείο αυτό του οροπεδίου, που παραμένει ανέπαφο από το 1943 ως σήμερα.

νοδοχείο, το "Rifugio", σε δωμάτιο του ο­ ποίου είχε τεθεί υπό περιορισμό ο Ντού­ τσε, φρουρούμενος από μια δύναμη 250 περίπου καραμπινιέρων. Μοναδικός τρό­ πος πρόσβασης στο οροπέδιο ήταν μια γραμμή τελεφερίκ, που ένωνε την τοπο­ θεσία όπου ήταν κτισμένο το ξενοδοχείο με ένα σημείο χαμηλότερα προς την κοι­ λάδα της Ακουϊλα, το Ασέρτζι. Στη Ρώμη ο Κάπλερ με τον υπασπι­ στή του Σκορτσένυ επιβεβαίωσαν ότι ο Μουσολίνι εκρατείτο στο Γκραν Σάσσο, από πληροφορίες που τους έδωσε ο στρατηγός των Καραμπινιέρων Φερντινάντο Σολέτι.

Οι πρώτες αεροφωτογραφίες του Σκορτσένυ έπειτα από την αποστολή α­ ναγνώρισης φανέρωσαν απογοητευτικές λεπτομέρειες του Κάμπο Ιμπερατόρε, λόγω των εδαφικών ανωμαλιών πάνω στο μικρό οροπέδιο. Υπήρχε μόνο ένας μικρός, σχετικά επίπεδος αλλά κατηφο­ ρικός χώρος, αρκετά κοντά στο κτίριο του ξενοδοχείου. Αυτό που απέμενε ήταν να βρεθεί ο τρόπος για να εκτελεσθεί η επιχείρηση. Από την αρχή αποκλείστηκε ο σχεδιασμός επίθεσης από το έδαφος, διότι λό­ γω της μορφολογίας αυτή θα καθυστε­ ρούσε υπερβολικά. Απορρίφθηκε επί­ σης και η σκέψη να ριφθούν αλεξιπτωτι­ στές στο οροπέδιο, λόγω της πιθανότη-

Πάνω: Λίγο πριν από την απογείωση του Fieseier 156 Storch από το οροπέδιο στο Γκραν Σάσσο. Ο Μουσολίνι με τον Σκορτσένυ έχουν ήδη επιβιβαστεί, ενώ ο πιλότος του, σμηναγός Γκέρλαχ, ετοιμάζεται να καθήσει στη 9έαη του. Δεξιά: Ο χώρος από όπου απογειώθηκε το μικρό Storch όπως είναι σήμερα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Δεξ/ο: Κάτω από τις ζητωκραυγές και τους ια ρετισ μούς των συγκεντρωμένων — οατιωτών το μικρό αεροσκάφος ετοιμάζεται να απογειωθεί. Στο ίδιο σημείο σήμερα ο νεαρός Πάτρικ Οτ ανσπαριστά έναν από τους Γερμανούς συμπατριώτες του.

τας διασποράς και της απώλειας του στοιχείου του αιφνιδιασμού. Ετσι απέμε­ νε μόνο η λύση της προσγείωσης αεραγημάτων με ανεμόπτερα εφόδου, στον μικρό επίπεδο χώρο δίπλα στο ξενοδο­ χείο. Ομως και αυτή φαινόταν αρκετά δύσκολη, λόγω της μικρής επίπεδης επι­ φάνειας και του ότι το οροπέδιο ήταν γε­ μάτο πέτρες, χαντάκια και άλλες εδαφι­ κές ανωμαλίες - σε τέτοιο βαθμό ώστε οι "ειδικοί" σύμβουλοι του στρατηγού Στούντεντ προέβλεπαν απώλειες στους

13

Λίγο μετά την αναχώρηση του Μουσολίνι ένας Γερμανός αλεξιπτωτιστής ποζάρει στο οροπέδιο μπροστά σε ένα ανεμόπτερο, για τον φακό του πολεμικού ανταποκριτή.

Ο νεαρός Πατρικ Ο τ ντυμένος με αυθεντική στολή και εφόδια •αλεξιπτώτιστή εκείνης της περιόδου και φέροντας ένα M a u ser K a r 98k ποζάρει στο ίδιο

14

Κάτω αριστερά: Ενας Γερμανός τραυματισμένος, από τη συντριβή ενός ανεμοπτέρου κατά την προσγείωση, οδηγείται προς τον χώρο του ξενοδοχείου από έναν συμπατριώτη του και έναν Ιταλό καραμπινιέρο. Στο βάθος πάνω στην πλαγιά διακρίνεται ένα από τα γερμανικά ανεμόπτερα. Κάτω δεξιά: Το ίδιο σημείο σήμερα καταλαμβάνει ένας χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων. Μεταπολεμικά κατασκευάστηκε ένας δρόμος που ένωσε την πεδιάδα της Ακουϊλα με το μικρό οροπέδιο.

Ά’Λ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

V 7,

λ

*

Αριστερά: Γζρμανοί αλεξιπτωτιστές στο Κάμπο Ιμπερατόρε μετά την επιχείρηση. Κάτω: Ο νεαρός Γερμανός φίλος μας στέκεται στο ίδιο σημείο σήμερα. Στο βάθος τα σύννεφα, που συνήθως σχηματίζονται μέσα σε ελάχιστα λεπτά της ώρας, σκεπάζουν σ χεδόν τις κορυφ ές των βουνών.

επιτιθέμενους ως και 80%, εξαιτίας συ.τριβής των ανεμοπτέρων. Παρά τους δισταγμούς του Στούντε. τ και λόγω της επιμονής του Σκορτσένυ δόθηκε η διαταγή να προχωρήσει επει­ γόντως η εκτέλεση της αποστολής στο 'Α δ ρ ια ^ούπ ολη •Β υ ζοντιον

S '‘ΐΤ*ΐί

Θεσσαλονίκη ,

Τιγρανόκερτα

'"ν"

Νίκαια

Σ α μ ό σ α τα '

Κ αισάρεια Πύδνα.

-

{

,

*

’

& T el/) f 0 PlV * < i € C V e'j< * - T J K W

Βυζαντινές δυνάμεις διαπεραιώνονται για την εκστρατεία στη Σικελία το 964 ("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Ρωζ ωζ βοηθητικοί. Στη Δύση τα βυζαντινά εδάφη δέχο­ νταν τις συχνές επιδρομές των Αράβων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης οι Βυζαντινοί στράφηκαν στη Σικελία - υπό αραβική κατοχή από το 831 - για να ενο­ ποιήσουν τον έλεγχό τους στην ανατο­ λική και την κεντρική Μεσόγειο. Το 964 ο βυζαντινός στόλος αποβίβασε στη Μεσσήνη ισχυρό εκστρατευτικό σώμα. το οποίο περιελάμβανε δύο πλοία με Ρως. Ο βυζαντινός στρατός ανακατέλαβε μερικές πόλεις της Σικελίας αλλά α­ πομονωμένος καθώς ήταν στο εσωτερι­ κό της νήσου εξουδετερώθηκε. Αυτές ήταν οι εκστρατείες στις οποί­ ες συμμετέσχαν οι Ρως ως ξεχωριστό μι­ σθοφορικό σώμα. Γενικά φαίνεται ότι οι Βυζαντινοί προτιμούσαν να χρησιμοποι­ ούν τους βόρειους πολεμιστές κατά των Αράβων, διότι ήταν υψηλόσωμοι και άγριοι στην όψη αλλά και στην πολεμική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να εμπνέ­ ουν τρόμο στους Αραβες. Το σώμα των Ρως μετεξελίχθηκε σε ιδιαίτερη μονά­ δα, τη Φρουρά των Βαράγγων, στα τέλη του 10ου αιώνα.

ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΤΩΝ ΒΑΡΑΓΓΩΝ

Το στασιαστικό κίνημα του Πέτρου Δελεάνου (1040-1041) κατεστάλη από τον βυζαντινό στρατό και τους Βαράγγους ("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Η επίσημη δημιουργία της Φρουράς των Βαράγγων ως διακριτού επίλεκτου σώματος τοποθετείται χρονολογικά στο έτος 988 από τους περισσότερους μελε­ τητές (Μπλεντάλ, Μπενεντίκτς, Ντώσον κ.ά.). Ο Βασίλειος Β ’ Βουλγαροκτόνος (976 - 1025) αντιμετώπισε κατά τη διάρ­ κεια της βασιλείας του τα στασιαστικά κινήματα των αριστοκρατών Βάρδα Σκληρού και Βάρδα Φωκά. Το κίνημα

Ο στασιαστής στρατηγός Γεώργιος Μανιακής καταδιώκει τον αυτοκρατορικό στρατό ("Χρονογραφία" του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

του Βάρδα Σκληρού (976 -979) κατεστάλη έπειτα από φονικές συγκρούσεις με­ ταξύ των δύο πλευρών. Οι οικογένειες γαιοκτημόνων της Μικρός Ασίας όμως δεν παραιτήθηκαν από την προσπάθειά τους να ελέγξουν τον βυζαντινό θρόνο. Στις αρχές του 987 ξέσπασε νέο στα­ σιαστικό κίνημα υπό τον Βάρδα Σκληρό, ο οποίος τελικά συμμάχησε με τον Βάρ­ δα Φωκά κατά του αυτοκράτορα. Ο Βάρδας Φωκάς έφθασε στα τέλη του 987 στη Χρυσόπολη του Βοσπόρου, πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκρατορικός στρατός δεν επαρκούσε για να αντιμετωπίσει σε χερσαία σύγκρουση τα στρατεύματα του Φωκά, καθώς εκεί­ νος ήταν απασχολημένος στη Οράκη με το να αποκρούει τις επιδρομές των Βουλγάρων. Το στασιαστικό κίνημα είχε αποδεδειγμένα τη στήριξη των Αράβων, που είχαν φιλοξενήσει τον Βάρδα Σκλη­ ρό μετά το πρώτο αποτυχημένο εγχεί­ ρημά του. Ως αντάλλαγμα οι Αραβες θα ελάμβαναν βυζαντινά εδάφη στην πε­ ριοχή της Μεσοποταμίας. Σε αυτή την πολύ δύσκολη στιγμή ο αυτοκράτορας επικαλέσθηκε τη βυζαντινο-ρωσική συμφωνία του 971. Η συν­ θήκη προέβλεπε ότι οι Ρως θα ενίσχυαν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα σε περί­ πτωση ανάγκης. Στις αρχές του 988 κατέφθασε στην Κωνσταντινούπολη μία ρωσική στρατιά επίλεκτων μαχητών (druzina), η οποία αριθμούσε 6.000 άν­ δρες. Το μισθοφορικό αυτό σώμα εστά­ λη από τον ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδί­ μηρο. Ως αντάλλαγμα για την υπερπο­ λύτιμη στρατιωτική βοήθεια ο Βασίλει­

ος δέχθηκε να δώσει σε γάμο με τον Βλαδίμηρο την αδελφή του Αννα. Η στρατιωτική συμμαχία Βυζαντινής Αυ­ τοκρατορίας και Ρωσίας ενισχυόταν με αυτόν τον τρόπο και αποκτούσε σημα­ ντική πολιτική διάσταση. Οι 6.000 Βάραγγοι παρατάχθηκαν μαζί με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και κατά την πρώτη αιφνιδιαστική επι­ χείρηση έξω από την Κωνσταντινούπολη συνέτριψαν τις μονάδες των στασια­ στών στη Χρυσόπολη. Στη συνέχεια ο Βασίλειος Β ’ κινήθηκε προς την παρα­ θαλάσσια πόλη Αβυδο, που πολιορκού­ σε ο Φωκάς επί μήνες. Η πόλη είχε κατα­ φέρει να αντισταθεί χάρη στον τακτικό ανεφοδιασμό της φρουράς της από τον αυτοκρατορικό στόλο. Στις 13 Απριλίου 989 ο αυτοκρατορικός στρατός συναντήθηκε με τους στα­ σιαστές έξω από την Αβυδο. Οι ενωμέ­ νες δυνάμεις Βυζαντινών και Βαράγγων θριάμβευσαν στο πεδίο της μάχης διαλύοντας τους αντιπάλους τους. Ο Βάρδας Φωκάς βλέποντας τη συντριβή του στρατού του και τα "αυτοκρατορικά" του όνειρα να εξανεμίζονται υπέστη καρδιακό επεισόδιο και πέθανε κατά τη διάρκεια της μάχης. Μετά την οριστική επικράτησή του επί των στασιαστών ο Βασίλειος BäavTiλήφθηκε ότι η ύπαρξη ενός ιδιαίτερου σώματος, απόλυτα πιστού στον αυτο­ κρατορικό θρόνο, ήταν επιτακτική. Ο λόγιος Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει χαρα­ κτηριστικά στη "Χρονογραφία" του: "Ο αυτοκράτορας Βασίλειος γνώριζε τις ύ­ πουλες και προδοτικές διαθέσεις των

Ρωμαίων και αφού είχε πρόσφατα δ ε­ χθεί στην υπηρεσία του μία μεγάλη ομά­ δα εξαίρετων Ταυροσκυθών τους συ­ γκέντρωσε ξεχωριστά και τους όρισε να είναι διακριτό σώμα". Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, που είναι η επικρατέστερη, η Φρουρά των Βαράγγων συστάθηκε επί­ σημα στα τέλη του 10ου αιώνα. Δ εν υ­ πάρχουν, πάντως, σαφείς και αδιαμφι­ σβήτητες πηγές για ένα τέτοιο γεγονός, καθώς πολυάριθμα βυζαντινά αρχεία έ­ χουν καταστραφεί με την πάροδο του χρόνου. Μία άλλη άποψη, αυτή του με­ λετητή Γκράεμ Γουόκερ, τοποθετεί χρ ο ­ νολογικά την ίδρυση της Φρουράς στο έτος 1041 από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε ’ Καλαφάτη.

ΕΘ Ν Ο ΛΟ ΓΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Δ ΙΟ ΙΚ Η Σ Η ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ Η Φρουρά περιελάμβανε από εθνο­ λογική άποψη Βίκινγκ πολεμιστές που προέρχονταν από τις περιοχές της Σκανδιναυίας, της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Είναι πιθανό να υπήρχαν και ά­ τομα σλαβικής καταγωγής μεταξύ των Ρως που υπηρετούσαν στον βυζαντινό στρατό, καθώς οι αρχικοί σκανδιναυικοί πληθυσμοί που είχαν εγκατασταθεί στη Ρωσία είχαν έλθει σε επιμιξία με το τοπι­ κό στοιχείο. Ορισμένες ιστορικές πηγές όπως ο Αραβας χρονικογράφος Ιμπν Χορνταντμπάχ (9ος αι.), περιγράφουν τους Ρως ως "ποικιλία Σλάβων . Οι Βυζαντινοί ιστορικοί και λόγιοι α­ ναφέρουν τους Βαράγγους ως Ρως Σκύθες και Ταυροσκύθες κατά τον 9ο

40

και 10ο αιώνα. Οι όροι αυ τοί υποδεικνύουν την προέλευση των Βαράγγων από την πε­ ριοχή της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Ταυρικής χερσονήσου (Κρι­ μαίας). Η εθνολο­ γική σύσταση της Φρουράς άρχισε να μεταβάλλεται κατά τον ύστερο 11ο αιώνα λόγω σημαντικών γεγο νότων σε άλλες χώρες. Το 1066 οι Νορμανδοί υπό τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή κυ­ ρίευσαν την Αγγλία. Ως συνέπεια, ένα σημαντικό ποσοστό του ηττημένου αγγλο-σαξονικού και αγγλο-δανικού πλη­ θυσμού διέφυγε από την Αγγλία, ιδίως μετά από μία σειρά μέτρων κατά των Σαξόνων γαιοκτημόνων που υιοθέτησαν οι Νορμανδοί. Αρχικά κατέφυγαν στην α­ πέναντι ηπειρωτική ακτή, στη Γαλλία και στη Γερμανική Αυτοκρατορία, ελπίζο­ ντας σε πολιτειακή μεταβολή που θα δι­ ευκόλυνε την επιστροφή τους. Τελικά α­ ναγκάστηκαν να μετοικήσουν στις εκτά­ σεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με την προοπτική του πλουτισμού και της πολεμικής περιπέτειας. Η εθνολογική αυτή μεταβολή των Βαράγγων αντανακλάται και στις βυζα­ ντινές πηγές της περιόδου. Η μελέτη ’Στρατηγικόν" του Κεκαυμένου (1075 1078) αναφέρει Αγγλους που υπηρετούν στη Φρουρά. Η Αννα Κομνηνή αναφέρει επίσης στο έργο της “Αλεξιάς" (12ος αι.) την ύπαρξη Αγγλων στρατιωτών. Η ίδια μάλιστα συνδέει τον θεσμό της Φρου­ ράς των Βαράγγων με τα αντίστοιχα σώ­ ματα ξένων στρατιωτών που υπηρετού­ σαν στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά την αρχαιότητα. Ειδικά για τους Βαράγγους αναφέρει ότι αυτοί προέρχονταν από τη νήσο Οούλη (εννοώντας την Αγ­ γλία) και κατατάσσονταν από τους αρ­ χαίους χρόνους στα ρωμαϊκά στρατεύ­ ματα. Σταδιακά το αγγλικό στοιχείο (Αγγλο-σάξονες και Αγγλο-δανοί) άρχισε να υπερισχύει έναντι του αρχικού ρωσοσκανδιναυικού, έτσι ώστε τον 12ο αιώνα η πλειοψηφία των μελών της Φρουράς να είναι αγγλικής καταγωγής. Η υπόθε­ ση αυτή επιβεβαιώνεται και από τον Β υ ­ ζαντινό χρονικογράφο Κίνναμο (περ. 1180). Πιθανότατα υπήρξε νέα ενίσχυση της Φρουράς με Σκανδιναυούς πολεμι­ στές μετά το 1195, οπότε ο αυτοκράτο­ ρας με απεσταλμένους του στους βασι­ λείς της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Δανίας ζήτησε την αποστολή τουλά­ χιστον 1.200 ανδρών για να στελεχώ­ σουν τη Φρουρά. Το γεγονός διασώζεται και στη νορβηγική ποίηση, στη Sverrirssaga. Κατά την Αλωση της Κωνσταντινού-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Σψραγίδα του μεγάλου διερμηνευτή των Βαράγγω ν Μιχαήλ, 13ος αιώνας. Στο κάτω μέρος διακρίνεται σχηματική απόδοση του πέλεκυ των Βαράγγων.

Μ ορφή Βάρα γγου πολεμιστή σε ψηφιδωτό. Το σήμα στην ασπίδα του, το κοράκι, ήταν σύνηθες για τους Βίκινγκ ως εραλδικό σύμβολο.

πόλης από τους Φράγκους, το 1204, οι Βάραγγοι περιελάμβαναν Αγγλους και Δανούς (Σκανδιναυούς) φύλακες, όπως αναφέρουν τα χρονικά των σταυροφό­ ρων Βιλλαρδουίνου και Ροβέρτου του Κλαρί. Μετά το 1204 δεν αναφέρεται νέα προσέλευση Σκανδιναυών στις τά­ ξεις των Βαράγγων και η πλειοψηφία τους αποτελείται σαφώς από Αγγληνούς, όπως τους χαρακτηρίζουν οι πη­ γές. Το 1272 ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η1 χρησιμοποιεί τον όρο Αγγλοβαράγγειοι για τα μέλη της Φρουράς, καταδεικνύο­ ντας έτσι τη μικτή της σύνθεση. Από τον 13ο αιώνα έως και το τέλος της Αυ­

τοκρατορίας η μεγάλη πλειοψηφία των Βαράγγων είναι Αγγλοι στρατιώτες. Ενα άλλο πληθυσμιακό στοιχείο που απα­ ντάται στη Φρου­ ρά από τον 11ο αιώνα ήταν οι Βαυαροί, που στις βυζαντινές πηγές αναφέρονται ως Νεμίτζοι. Ταυτοχρόνως η Φρουρά είχε απωλέσει την αυστηρή συνοχή της και τον διακριτό της χαρακτή­ ρα και περιέλαβε διάφορες εθνι­ κότητες. Η Φρουρά είχε συσταθεί τον 10ο αι­ ώνα ως "εταιρεία των πεζών". Αποτελούσε, δηλαδή, ειδικό σώμα πεζικού. Επικε­ φαλής της ήταν ο ακόλουθος (ή πρόξιμος), υφιστάμενος άλλοτε του δρουγγαρίου της βίγλας, αξιωματούχου του πα­ λατιού. Σύμφωνα με τον μελετητή Ράισκε ο τίτλος αποτελεί μετάφραση του νορβηγικού όρου folgher (= σύντροφος, συμπολεμιστής). Ο ακόλουθος - κατ' άλ­ λη άποψη επειδή βρισκόταν δίπλα στον βασιλέα -ήταν υπεύθυνος για την εμφά­ νιση, την εκπαίδευση και τη γενικότερη κατάσταση της Φρουράς. Κατά τις επί­ σημες εξόδους του αυτοκράτορα βάδι­ ζε ακριβώς πίσω του και αμέσως μετά έρχονταν οι Βάραγγοι φέροντας τους πελέκεις τους. Η θέση του ακολούθου θεωρείτο ιδιαίτερα σημαντική στη βυζα­ ντινή διάρθρωση της αυλής και πολύ συχνά οι αξιωματούχοι αυτοί ανελάμβαναν ειδικές διπλωματικές και στρατιωτι­ κές αποστολές. Μετά τις διοικητικές μεταρρυθμί­ σεις που επέφερε ο αυτοκράτορας Αλέ­ ξιος Α ’ Κομνηνός (1083 - 1118) οι στρα­ τιωτικές εταιρείες, σώματα στην υπηρε­ σία των ανακτόρων, συμπτύχθηκαν σε μία ενιαία μονάδα, την εταιρεία. Ο μέγας εταιρειάρχης ήταν πλέον διοικητής της ανακτορικής φρουράς των Βυζαντι­ νών στρατιωτών και ο ακόλουθος διοι­ κητής του αντίστοιχου σώματος των ξέ­ νων στρατιωτών. Ιεραρχικά ο ακόλουθος ήταν υφιστάμενος του μεγάλου εταιρειάρχη. Το αξίωμα του ακολούθου κατείχαν αποδεδειγμένα κατά τον 11 ο αιώνα τα ε­ ξής πρόσωπα: στις αρχές του 11ου αιώ­ να ο Ράνγκβαλντ, κατά την περίοδο 1035 - 1044 ο Χάραλντ Σίγκουρντσον (Harald Sigurdson), που αργότερα έγινε βασιλέ­ ας της Νορβηγίας ως Χάρολντ ο Ανηλεής (Harald Hardrada), και περί το 1080 ο Ναμπίτης, εξελληνισμένο όνομα. Ο ακό­ λουθος δεν ήταν πάντοτε ή κατ’ ανάγκη Βάραγγος. Οι περισσότεροι αξιωματούχοι που διετέλεσαν ακόλουθοι ήταν Ελ­ ληνες. Αλλο αξίωμα ήταν αυτό του μέγα διερμηνευτή, Βυζαντινού που ερχόταν

3Ε συνεννόηση με τους Ξαράγγους ως εκπρόσω-ος της Αυτοκρατορίας. -ϋτός χρησίμευε και στη διευθέτηση ενδεχομέ.ων διαφορών που ανέ­ κυπταν μεταξύ των Βαοάγγων ή μεταξύ των 3αράγγων και των Βυζα­ ντινών στρατιωτών. Μια από τις αιτίες διαμάχης ήταν οι ιδιαίτε­ ρα υψηλοί μισθοί που ε­ λάμβαναν τα μέλη της Φρουράς. Οι μηνιαίες α­ ποδοχές κάθε πολεμι­ στή ανέρχονταν σε δέκα, δώδεκα ή και δεκαπέντε χρυσά νομίσματα, ανά­ λογα με τις στρατιωτικές ανάγκες της Αυτοκρατο­ ρίας και τις οικονομικές της δυνατότη­ τες. Το 911 λ.χ. οι 700 Ρως πολεμιστές που συμμετέσχαν στην εκστρατεία του Ιμερίου στην Κρήτη έλαβαν 7.200 χρυσά νομίσματα, δηλαδή δέκα ο καθένας και κάποια παραπάνω οι αρχηγοί τους. Ε ­ κτός από τον βασικό αυτό μισθό οι Βάραγγοι πολύ συχνά ελάμβαναν πρόσθε­ τα ποσά, τις ρόγες, αλλά και δώρα που τους παρέχονταν κατά τις μεγάλες εορ­ τές του βυζαντινού κράτους. Αλλωστε μετά τις πολεμικές συγκρούσεις οι Β υ ­ ζαντινοί επικεφαλής τους επέτρεπαν να λαμβάνουν σημαντικό τμήμα των λαφύ­ ρων. Μετά την περίφημη μάχη του Κλει­ διού (1014), όπου οι Βυζαντινοί κατα­ τρόπωσαν τους στασιαστές Βουλγά­ ρους, τα πολυάριθμα λάφυρα κατανεμήθηκαν ως εξής : ένα τρίτο έλαβε ο αυτο­ κράτορας, ένα τρίτο οι Βυζαντινοί στρα­ τιώτες και το άλλο τρίτο οι Βάραγγοι. Ηταν μια ιδιαίτερα γενναιόδωρη κίνηση, που φανερώνει και την αναγνωρισμένη πολεμική ικανότητα των Βαράγγων. Οι σκανδιναυικές σάγκες (επικά ποι­ ήματα) περιέχουν πολλές αναφορές στον πλούτο της Βυζαντινής Αυτοκρα­ τορίας και στον θαυμαστό κόσμο της Κωνσταντινούπολης. Η αρχαιολογική έ­ ρευνα επίσης έχει φέρει στο φως χιλιά­ δες βυζαντινά νομίσματα που μετέφε­ ραν στις χώρες τους οι βόρειοι μισθο­ φόροι. Χαρακτηριστική είναι η περίπτω­ ση του Χάρολντ Σίγκουρντσον, που ή­ ταν ακόλουθος της Φρουράς. Μετά την επιστροφή του στη Σκανδιναυία ο Χά­ ρολντ χρησιμοποίησε τα τεράστια χρη­ ματικά ποσά που είχε συγκεντρώσει κατά την υπηρεσία του στο Βυζάντιο για να εξοπλίσει ικανά στρατεύματα και να καταλάβει τον θρόνο της Νορβηγίας. Επειτα από όλα αυτά δεν είναι καθό­ λου περίεργο το γεγονός ότι κατά τον 11ο και 12ο αιώνα τουλάχιστον οι υπο­ ψήφιοι για εισδοχή στη Φρουρά όχι μό­ νον υφίσταντο ιδιαίτερη δοκιμασία αλλά πλήρωναν και σημαντικό ποσό για την είσοδό τους στο σώμα.

Απεικόνιση Βαράγγων στο χειρόγραφο της "Χρονογραφίας" του Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ, Ο ΠΛΙΣΜ Ο Σ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ Η Φρουρά των Βαράγγων έδρευε στην Κωνσταντινούπολη (στα ανάκτορα) και συγκεκριμένα στους χώρους όπου παλαιότερα ήταν εγκατεστημένοι οι εξκουβίτορες (φρουρά του παλατιού). Α ­ ποστολή της Φρουράς ήταν η προστα­ σία της ζωής του αυτοκράτορα, συμβό­ λου του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους και επί γης εκπροσώπου της θεϊκής τά­

ξηςΟι Βάραγγοι ήταν πάντοτε κοντά στον αυτοκράτορα και είναι αλήθεια ότι ήταν απόλυτα πιστοί στον θεσμό. Οι μό­ νες περιπτώσεις κατά τις οποίες βοήθη­ σαν στον εκθρονισμό αυτοκράτορα ή­ ταν όταν υπήρχε εξίσου νόμιμη ή δικαι­ ολογημένη υποψηφιότητα για τον θρό­ νο ή όταν με τις πράξεις του ο αυτοκρά­ τορας υπερέβαινε τα νόμιμα και έθετε εαυτόν εκτός δικαίου. Τέτοια ήταν η πε­ ρίπτωση του Μιχαήλ Ε ’ Καλαφάτη (1041 - 1042), ο οποίος προκάλεσε λαϊκή εξέ­ γερση όταν εξόρισε τη μητέρα του, αυτοκράτειρα Ζωή. Ο Μιχαήλ τελικά κατα­ δικάστηκε σε τύφλωση, ποινή που σύμ­ φωνα με τις σκανδιναυικές πηγές εκτέλεσε ο τότε ακόλουθος Χάρολντ Σί­ γκουρντσον. Εκτός από τη διαφύλαξη της ζωής του αυτοκράτορα η Φρουρά ανελάμβανε και την προστασία των ανακτόρων, αλλά και την άμυνα ολόκληρης της Βα­ σιλεύουσας σε κατάσταση ανάγκης. Οι Δυτικοί ιππότες της Δ 1Σταυροφορίας α­ ντιμετώπισαν τη σθεναρή αντίσταση των Βαράγγων, όταν κατέλαβαν την Πό­ λη. Φαίνεται ότι οι Βάραγγοι χρησιμο­ ποιούντο ενίοτε και για τη γενικότερη τήρηση της δημόσιας τάξης, καθώς δεν ανήκαν σε καμία από τις αντίπαλες με­

ρίδες της βυζαντινής α­ ριστοκρατίας αλλά ήταν πιστοί μόνον στον αυτο­ κράτορα. Κατά τις πολε­ μικές επιχειρήσεις οι Βάραγγοι ακολουθούσαν τον αυτοκράτορα, τόσο ως σωματοφυλακή του. όσο και ως επίλεκτο εκστρατευτικό σώμα. Σε ε­ πιχειρήσεις που κρίνονταν σημαντικές για την υπεράσπιση της Αυτο­ κρατορίας οι Βάραγγοι συμμετείχαν και χωρίς τον αυτοκράτορα. Ο οπλισμός των Βαράγγων είχε επηρεαστεί από τη σκανδιναυική τους καταγωγή, ενώ δεν λείπουν και οι βυζαντινές επιρροές, ιδίως σε μεταγενέστερες πε­ ριόδους. Βασικό επιθετικό όπλο τους ή­ ταν ο πέλεκυς, που τους προσδιόριζε ως την πελεκυφόρο φρουρά. Το όπλο αυτό, που στις πηγές αναφέρεται και ως τζικούριον (από το αντίστοιχο ρωμαϊκό όπλο securis), ήταν απλός ευρύστομος πέλεκυς, μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους, με βαρύ ξύλινο στειλεό (τύπος Μ της κατάταξης των σκανδιναυικών όπλων του Πέτερσεν). Ενίοτε ο πέλεκυς έφερε στην περίμετρο του οπίσθιου μέρους εγχάρακτη διακόσμηση από απλά φυτι­ κά και ζωικά μοτίβα. Αλλο επιθετικό όπλο ήταν το σπαθί, σε τυπικές φόρμες των σκανδιναυικών χωρών. Είχε ευρεία, βαριά μονόστομη λεπίδα με πεπλατυσμένο κεντρικό τμή­ μα και δύο νευρώσεις κατά τον άξονά της. Ο Ψελλός αναφέρει μεταξύ του τυπικού οπλισμού των Βαράγγων "ένα βαρύ σιδερένιο σπαθί μονόστομο, που το απέθεταν στον ώμο όταν δεν το χρησι­ μοποιούσαν". Ο φυλακτήρας του σπαθι­ ού ήταν αρκετά μεγάλος, με σχετικό βά­ ρος, ώστε να εξισορροπείται το βάρος της λεπίδας. Αυτή η κατασκευή διευκό­ λυνε τον χειρισμό του σπαθιού κατά τη μάχη. Οπως και οι υπόλοιποι Βίκινγκ, οι Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν υπολογι­ σμένα το σπαθί, μελετώντας τις κινή­ σεις του αντιπάλου και καταφέροντας περιορισμένα αλλά αποφασιστικά κτυ­ πήματα. Οι Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν επί­ σης δόρατα και ακόντια, όπλα που μαζί με τους πελέκεις απεικονίζονται συχνά σε βυζαντινά χειρόγραφα. Οι λόγχες των δοράτων έφεραν ενίοτε εγχάρακτη ή ζωγραφιστή διακόσμηση. Ο Λέων ο Διά­ κονος αναφέρει και τόξα μεταξύ του ο­ πλισμού των Βαράγγων. Βασικό αμυντικό τους όπλο ήταν η ασπίδα, συνήθως κυκλική, από αλληλοκαλυπτόμενες στρώσεις ξύλου με με­ ταλλική επένδυση. Αρχικά, κατά τον 10ο και τον 11 ο αιώνα, οι Βάραγγοι χρησιμο­ ποιούσαν κυρίως στρογγυλές ασπίδες.

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ , ί

ενώ κατά τον 12ο αιώνα περισσότερο τις τριγωνι­ κές, επηρεασμένοι από τους Βυζαντινούς. Αλλος τύπος ασπίδας που απαντάται ήδη από τον 10ο αιώ­ να, αν και περιορισμένα, είναι ο ορθογωνικός, με μεγάλη ξύλινη επιφάνεια ενισχυμένη με περιμετρι­ κή μεταλλική ταινία και πρόσθετες μεταλλικές επι­ θέσεις. Είναι σλαβικής προέλευσης και επικράτησε στη Ρωσία από τον 9ο αιώνα και επί μεγάλο διάστη­ μα. Η ζωγραφική διακόσμηση των ασπίδων περιελάμβανε γεωμετρικά μοτίθα στην περίμετρο και ζω­ ικές συνήθως μορφές στην κύρια επιφάνεια, δρά­ κοντες ή το κοράκι, ιερό πτηνό του θεού Οντιν και σύμβολο των Βίκινγκ κατά τη μάχη. Τα κράνη των Βαράγγων ήταν αρχικά σκανδιναυικής και σλαβικής προέλευσης. Ηταν απλά, με ή χωρίς ρινικό κάλυμμα, και σχήματος κωνικού ή οξυ­ κόρυφου (τα σλαβικά). Συχνά ήταν κατασκευασμέ­ να από ένα μόνο κομμάτι μετάλλου. Αλλα ήταν σύν­ θετα και έφεραν ενισχυτικές μεταλλικές ταινίες. Οι αλυσιδωτοί θώρακες αφορούν κυρίως βυζα­ ντινή επιρροή και καθιερώθηκαν μάλλον τον 11ο αι­ ώνα. Η σύσταση της Φρουράς ως διακριτής μονά­ δας θα συνετέλεσε και στη σχετική εξομοίωση της ενδυματολογίας. Η τελευταία ασφαλώς θα είχε ε ­ πηρεαστεί από τα βυζαντινά πρότυπα. Το ίδιο άλλω­ στε συνέβη με τους Βίκινγκ στη Νορμανδία και στην Αγγλία. Ο εξοπλισμός συμπληρωνόταν από με­ ταλλικές ή ξύλινες περικνημίδες και περιβραχιόνια. Κατά τη διεξαγωγή της μάχης οι Βάραγγοι ε­ φάρμοζαν ιδιαίτερες τακτικές παράταξης και εφό­ δου. Οργανωμένοι ως επίλεκτο πεζικό, προχωρού­ σαν αρχικά σε αδιάσπαστο μέτωπο σχηματίζοντας με την αλληλεπικάλυψη των ασπίδων τους ένα α­ διαπέραστο τείχος από ατσάλι και ξύλο (skjaldborg). Κατά την επίθεση αναπτύσσονταν σε σχηματισμό σφήνας και κραδαίνοντας τους πελέκεις τους έπε­ φταν με ορμή πάνω στα αντίπαλα στρατεύματα, προκαλώντας ρήγματα στη διάταξή τους.

Αριστερά: Δανός μισθοφόρος, μέλος της περίφημης βαράγγιας αυτοκρατορικής φρουράς. Φοράει αλυσιδωτό Θώρακα και σιδερένιο κράνος δανικού τύπου με ορειχάλκινη διακόσμηση. Είναι οπλισμένος με στρογγυλή ξύλινη ασπίδα, ρομφαία (βαρύ σιδερένιο μόνοστομο σπαθί) και πέλεκυ - το πιο χαρακτηριστικό όπλο της βαράγγιας φρουράς. Οι άνδρες αυτοί αποκαλούντο πελεκυφόροι φρουροί. Τα όπλα τους τα προμηθεύονταν από την πατρίδα τους, αλλά συχνά συμπλήρωναν τον εξοπλισμό τους από το αυτοκρατορικό οπλοστάσιο. Ο σκανδιναυικός τύπος ένδυσης υποδηλώνει ότι πρόκειται για νεοφερμένο στη φρουρά. Γενικά οι Βάραγγοι χρησιμοποιούσαν ένα συνοθύλευμα σκανδιναυικών και βυζαντινών ενδυμάτων. Εφόσσν περέμεναν στη φρουρά επί μεγάλο χρονικό διάστημα η βυζαντινή ένδυση επικρατούσε όλο και περισσότερο. Σ τ ο μέσο, Ρως μισθοφόρος της βαράγγιας φρουράς. Φοράει κλιβανωτό θώρακα πάνω από αλυσιδωτό χιτώνιο, προφανώς επηρεασμένος από τον βυζαντινό οπλισμό. Φέρει τον κλασικό πέλεκυ της φρουράς, ρομφαία και ορθογώνια ξύλινη ασπίδα. Δεξιά: Σουηδός μισθοφόρος της βαράγγιας φρουράς. Το ξίφος που φέρει στην πλάτη του (όπως στηριζόταν όταν δεν το χρησιμοποιούσαν), είναι σκανδιναυικής κατασκευής. Ο οπλισμός του συμπληρώνεται από τον κλασικό πέλεκυ, σιδερένιο κράνος σκανδιναυικού τύπου και αλυσιδωτό θώρακα. Το παντελόνι και οι μπότες του είναι ανατολικού τύπου. Προφανώς επηρεασμένος από τα τουρκικά έθιμα έχει ξυρίσει τα γένια του και έχει διατηρήσει μόνο ένα μεγάλο μουστάκι (πίν. του Αλέξανδρου Βασιλόπουλου για τη “ΣΙ").

Οι βυζαντινές πηγές αναφέρου ν ότι οι Βάραγγοι πολεμούσαν με μεγάλη ανδρεία και μανία, μεθυ­ σμένοι από την έξαψη της μάχης (*παράβολόν τι και βακχικόν έχοντες επ' αλλήλοις'ι. Με τον τρόπο αυτό επεδίωκαν να πετύχουν αποδιοργάνωση t b v α­ ντιπάλων, όπως η οπλιτική φάλαγγα των αρχανν Ελλήνων. Η ιδιαίτερη αυτή μανία των Βαράγγων. που περιγράφουν οι πηγές, ασφαλώς αντανακλά τον εντυπωσιασμό τον οποίο προκαλούσε η ορμητικότητα των βορείων πολεμιστών (αντίστοιχες ήταν οι περιγραφές των Ρωμαίων για τους Κέλτες). Δεν γνωρίζουμε αν η πολεμική αυτή συμπεριφορά φα­ νερώνει την ύπαρξη πολεμιστών berserker ανάμεσά τους. Οι berserker ήταν πολεμιστές που με τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών ή με αυθυποβολή περιέρχο­ νταν σε κατάσταση έκστασης κατά τη μάχη και σε πολεμική φρενίτιδα.

01 ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 989 -1071 Η καταστολή των στασιαστικών κινημάτων των γαιοκτημόνων της Μικράς Ασίας επέτρεπε στον Βα­ σίλειο Β' να ασχοληθεί πιο ενεργά με τους πολυά­ ριθμους αλλόφυλους εχθρούς της Αυτοκρατορίας. Εκμεταλλευόμενοι τις εμφύλιες διαμάχες οι Αρα­ βες είχαν ανακαταλάβει πολλές πόλεις στην περιο­ χή της Συρίας και της Μεσοποταμίας εκδιώκοντας τις βυζαντινές φρουρές. Ο Βασίλειος αντέδρασε ά­ μεσα. Τον Απρίλιο του 995 έφθασε στο υποτελές στην Αυτοκρατορία εμιράτο του Χαλεπίου, που είχε δεχθεί αραβικές επιθέσεις. Προελαύνοντας προς Νότο απελευθέρωσε πολλές οχυρωμένες πόλεις που είχαν καταλάβει οι Αραβες, όπως τη Λάρισα, την Εμεσα και την Αντάραδο. Στις επιχειρήσεις αυ­ τές οι Βάραγγοι προκάλεσαν τρόμο και μεγάλες α­ πώλειες στους Αραβες. Μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών οι Αρα­ βες κατέλαβαν πάλι τα απελευθερωθέντα εδάφη, προκαλώντας νέα βυζαντινή επέμβαση το 999. Στην Εμεσα οι Βάραγγοι περικύκλωσαν ένα τμήμα Αρά­ βων που είχε καταφύγει σε μία οχυρωμένη μονή. Ε ­ κεί πυρπόλησαν τον ναό και ανάγκασαν τους Αρα­ βες να παραδοθούν. Τελικά το 1001 η Αυτοκρατορία υπέγραψε δεκαετή ανακωχή με τους Φατιμίδες. Αφού διευθετήθηκε το νοτιοανατολικό σύνορο ο Βασίλειος βάδισε βόρεια προς την Αρμενία, για να εντάξει στην Αυτοκρατορία εδάφη που ο Αρμέ­ νιος ηγεμόνας Δαυίδ είχε κληροδοτήσει στους Β υ ­ ζαντινούς. Σε μία διαμάχη που ανέκυψε μεταξύ μίας ομάδας Ιβήρων (Γεωργιανών) και Βαράγγων οι Ιβηρες εξολοθρεύτηκαν. Το γεγονός, αν δεν ήταν προσχεδιασμένο, φανερώνει τον ορμητικό χαρακτήρα των Βαράγγων. Στα ευρωπαϊκά εδάφη ο αγώνας των Βυζαντινών κατά των Βουλγάρων στέφθηκε από επιτυχία κατά τη μεγάλη μάχη του Κλειδιού (1014). Εκεί διακρίθηκαν οι Βάραγγοι, που έλαβαν το ένα τρίτο των λα­ φύρων. Στην Ιταλία οι Βυζαντινοί αντιμετώπιζαν συ­ νεχείς τοπικές εξεγέρσεις. Το 1009 ο ευγενής Μέλης υποκίνησε στάση στη Βάρι (σημ. Μπάρι), έδρα του Θέματος Λογγιβαρδίας. Ο στρατηγός Βασίλει­ ος Αργυρός και ο Λέων Τορνίκιος ανέλαβαν να καταστείλουν το κίνημα. Τα στρατεύματά τους περιελάμβαναν κατά τις ιταλικές πηγές "Δανούς και Ρώ­ σους" (Dani et Rossi). Μετά από δίμηνη πολιορκία η Βάρις παραδόθηκε. Ομως ο Μέλης διέφυγε, συνερ­ γάστηκε με τους Νορμανδούς και επιτέθηκε πάλ. σε βυζαντινά εδάφη. Το 1018 ο βυζαντινός στρατός Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ - ΙΣΤΟΡΙΑ

44 ■■

με επικεφαλής τον Βασίλειο Βοϊωάννη συνέιριψε τους Νορμανδούς στο «α­ νούσιον, κοντά στις Κάννες. Ο Λατίνος συγγραφέας Λέων από την Οστια έγρα­ ψε: Ό τα ν ο (Βυζαντινός) αυτοκράτορας έμαθε ότι γενναίοι ιππότες είχαν εισβά­ λει στη χώρα του, έστειλε τους καλύτε­ ρους στρατιώτες του εναντίον τους. Οι Νορμανδοί νίκησαν στις πρώτες τρεις μάχες. Οταν όμως αναμετρήθηκαν με τους Ρώσους (ενν. τους Βαράγγους) ηττήθηκαν κατά κράτος και ο στρατός τους διαλύθηκε εντελώς". Φαίνεται ότι ο Βασίλειος ετοίμαζε ευρεία ανακατά­ ληψη της Σικελίας και της Ιταλίας. Το ί­ διο έτος (1018) απέστειλε στη Σικελία κατά των Αράβων τον πρωτοσπαθάριο Ορέστη με Βαράγγους πολεμιστές. Η ε­ πιχείρηση δεν πέτυχε τελικά τους στό­ χους της. Το ανατολικό σύνορο δεχόταν νέες επιθέσεις. Το 1021 ο βασιλιάς της ενδοτέρας Ιβηρίας και Αβασγίας Γεώργιος Α ’ κατέλαβε πόλεις από το βυζαντινό Θ έ­ μα Ιβηρίας. Ο Βασίλειος ανακατέλαβε τις περιοχές και κατά τη μάχη της Ανακουφής, τον Σεπτέμβριο του 1022, νίκη­ σε τον γεωργιανό στρατό. Οι Βάραγγοι επιτέθηκαν πρώτοι και διέσπασαν το μέ­ τωπο των αντιπάλων. Το 1032 ο στρατη­ γός Γεώργιος Μανιάκης απώθησε τους Αραβες που πολιορκούσαν την Αντιό­ χεια και ανακατέλαβε την Εδεσσα. Ο ί­ διος απέστειλε έναν Βάραγγο για να με­ ταφέρει μήνυμα στον εμίρη του Χαρράν. Ο Βάραγγος στρατιώτης έχασε την ψυ­ χραιμία του και κτύπησε τον εμίρη με τον πέλεκύ του. Το 1035 οι Βάραγγοι συμμετείχαν στη δύναμη του Νικολάου Πεγωνίτη που κατέλαβε το οχυρό Μπέρκρι της Αρμενίας. Το 1038 οι Βυζαντινοί επέστρεψαν στη Σικελία για να εκδιώξουν τους Αρα­ βες. Το στράτευμα υπό τον Μανιάκη περιελάμβανε Βαράγγους με επικεφαλής τον Χάρολντ Χαρντράντα. Τα αυτοκρα­ τορικά σώματα κατέλαβαν τη Μεσσήνη, νίκησαν τους Αραβες στις μάχες της Ραμέττα και της Τράινα και απελευθέρω­ σαν δεκατρείς πόλεις της Σικελίας. Ο Χαρντράντα μάλιστα έλαβε τον τίτλο του μεγλαβίτη για την πολεμική του α­ ρετή. Το 1040 οι Βυζαντινοί κατέλαβαν τις Συρακούσες και η προοπτική να απε­ λευθερωθεί η Σικελία ήταν πιθανή. Ο Μανιάκης όμως έπεσε σε δυσμένεια και ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Σύντομα η βυζαντινή κυριαρχία στο νη ­ σί κατέρρευσε και οι Αραβες το ανακατέλαβαν. Την ίδια περίοδο στασίασε πάλι η Βάρις και άλλες πόλεις της Κάτω Ιτα­ λίας. Στο βυζαντινό εκστρατευτικό σώ­ μα συμμετείχαν και Βάραγγοι υπό τον Χαρντράντα. Οι Βυζαντινοί βρίσκονταν πλέον σε ανοικτή αντιπαράθεση με τους Νορμανδούς, που επεδίωκαν να τους εκδιώξουν πλήρως από τον ιταλικό χώρο. Στις 17 Μαρτίου 1041 οι Βυζάντι­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ο Λέων του Πειραιώς φέρει ρουνική επιγραφή που μνημονεύει τον πολεμιστή Χ ο ρ ς . νοί ηττήθηκαν στη μάχη του Ολιβέντο και στις 4 Μαϊου πάλι στο Μοντεματζόρε. Οι Βάραγγοι υπέστησαν μεγάλες α­ πώλειες στις μάχες αυτές. Το 1041 βουλγαρικό στασιαστικό κί­ νημα υπό τον Πέτρο Δελεάνο άρχισε να λεηλατεί τη Μακεδονία. Ο αυτοκράτο­ ρας Μιχαήλ Δ ’ Παφλαγών (1034 - 1041) διέλυσε το κίνημα με Βυζαντινούς και Βαράγγους στρατιώτες. Ο Χαρντράντα έλαβε το αξίωμα του σπαθαροκανδιδάτου για τη συμμετοχή του στην εκστρα­ τεία. Ο νέος αυτοκράτορας, Μιχαήλ Ε ’ Κα­ λαφάτης (1041 - 1042), ήλθε σε σύ­ γκρουση με τον Χαρντράντα και τον φυ­

λάκισε. Σύντομα όμως ανατράπηκε από λαϊκή εξέγερση και αντικαταστάθηκε από τον Κωνσταντίνο Θ ’ Μονομάχο (1042 - 1055). Ο Χαρντράντα απελευθε­ ρώθηκε και γρήγορα έφυγε για τη Νορ­ βηγία, όπου έγινε βασιλιάς με τα χρήμα­ τα που είχε συγκεντρώσει από την υπη­ ρεσία του. Φαίνεται ότι κατά την εξέγερ­ ση οι Βάραγγοι φρουροί του παλατιού δεν προέβαλαν ουσιαστική αντίσταση κατά του όχλου. Το 1043 ο Γεώργιος Μανιάκης επανα­ στάτησε κατά του αυτοκράτορα. Στη μάχη του Οστρόβου οι στασιαστές νίκη­ σαν αλλά ο Μανιάκης σκοτώθηκε και το κίνημα διαλύθηκε. Οι Βάραγγοι παρήλασαν στη θριαμβική πορεία στην Κωνστα­ ντινούπολη με τους πελέκεις τους ψη­ λά, πίσω από το κομμένο κεφάλι του Μα­ νιάκη. Το ίδιο έτος ο πρίγκηπας Γιαρόσλαβος του Κιέβου πραγματοποίησε ε­ πίθεση με 400 πλοία κατά της Κωνστα­ ντινούπολης. Ο ρωσικός στόλος τελικά καταστράφηκε αλλά οι ρωσικής καταγω­ γής Βάραγγοι φρουροί απομακρύνθη­ καν προσωρινά από την πόλη (τοποθετήθηκαν σε ακριτικές επαρχίες), από φόβο μήπως ενωθούν με τους Ρώσους. Στο δυτικό σύνορο η πίεση αυξανό­ ταν συνεχώς. Το 1046 ενισχύσεις Βαράγγων αποβιβάστηκαν στη Βάρι και το 1048 κατέλαβαν τις πόλεις Στίρα και Λέτσε, ενώ η Βάρις στασίασε πάλι. Η συμμαχία πάπα και Βυζαντινών κατά των Νορμανδών δεν απέδωσε καρπούς και σταδιακά οι Βυζαντινοί απωθήθηκαν από την Ιταλία. Το 1066 οι Νορμανδοί κα­ τέλαβαν τον Τάραντα, το Ρήγιο και τον Υδρούντα. Πολλοί Βάραγγοι διέφυγαν με πλοία από τις περιοχές αυτές. Η Αυ­ τοκρατορία μετέθετε συνεχώς Βαράγγους στην Ιταλία για να αναχαιτίσει τους Νορμανδούς. Στις 16 Απριλίου 1071 η Βάρις έπεσε στους Νορμανδούς και η βυζαντινή Ιταλία χάθηκε. Το 1071 είναι έτος ορόσημο για την παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατο­ ρίας. Μετά την πτώση της Ιταλίας οι Β υ ­ ζαντινοί ηττήθηκαν από τους Σελτζούκους Τούρκους στο Μαντζικέρτ (26 Αυγούστου). Οι πηγές δεν αναφέρουν Βαράγγους στη μάχη. Πολλοί μελετητές θεωρούν όμως ότι πήραν μέρος και υπέ­ στησαν μεγάλες απώλειες.

ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 1071-1204 Οι αριστοκράτες της επαρχίας άρχι­ σαν να αντιδρούν στην κεντρική εξου­ σία. Το 1077 στασίασε ο Νικηφόρος Βρυέννιος επικουρούμενος από τον α­ δελφό του Ιωάννη. Οι Βάραγγοι επιτέ­ θηκαν αιφνιδιαστικά στις δυνάμεις του Ιωάννη και τις έτρεψαν σε φυγή. Η προϊούσα παρακμή της Αυτοκρατορίας επέ­ φερε χαλάρωση της πειθαρχίας της

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

T»v>Ki *Ύ ' ;·ί

in r

A

* Λ · *■ ' v n * * *7C»«Κ5βί»ϊ-Τttlf& tr H i U i ^ » 7* V» T i J

s

:* 7» ‘Z O fo y n M ie ■

Απεικόνιση Βαράγγων στο χειρόγραφο της "Χρονογραφίας" του Σκυλίτζη (Μαδρίτη, Ε&νική Βιβλιοθήκη). Διακρίνονται πελέκεις, δόρατα, στρογγυλές και τριγωνικές ασπίδες.

Φρουράς, αφού αναφέρεται ότι μ εθυ­ σμένοι Βάραγγοι επιτέθηκαν στον αυτοκράτορα Νικηφόρο Γ ’ Βοτανειάτη (1078 - 1081). Το 1081 ο Αλέξιος Α ’ Κομνηνός κατέλαβε τον θρόνο με τη βοή­ θεια Γερμανών φρουρών του παλατιού, που δωροδοκήθηκαν. Ο νέος αυτοκράτορας βρέθηκε αντι­ μέτωπος με την απειλή των Νορμανδών, που επέδραμαν πλέον στα δυτικά παρά­ λια. Τον Οκτώβριο του 1081 Βυζαντινοί και Νορμανδοί συγκρούστηκαν στο Δυρράχιο. Οι Βάραγγοι είχαν ενισχυθεί πρόσφατα με αγγλο-σαξονικά και αγγλο-δανικά σώματα, φυγάδες από την Αγγλία μετά τη νορμανδική κατάκτηση του 1066. Οι Νορμανδοί απέκοψαν τους Βαράγγους από το κύριο σώμα του βυ­ ζαντινού στρατού και επιβλήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Παρά τη νίκη τους ό­ μως δεν κατάφεραν να προελάσουν στην ενδοχώρα και το 1083 το Δυρράχιο κατελήφθη από τους Βυζαντινούς. Οι Βάραγγοι χρησιμοποιήθηκαν πάλι στο βόρειο σύνορο το 1122, κατά των α­ σιατικής καταγωγής Πατζινάκων (Πετσενέγοι) στη μάχη της Βερόης. Οι Πατζινάκες είχαν δημιουργήσει οχυρωματικό κύκλο με τα σχήματά τους, μία διάταξη που οι λοιπές μισθοφορικές δυνάμεις α­ δυνατούσαν να ανατρέψουν. Τελικά μία βίαιη έφοδος των Βαράγγων ανέτρεψε τις θέσεις των αμυνομένων. Ο Ρογήρος Β ’, Νορμανδός βασιλιάς της Σικελίας, εκμεταλλεύθηκε τη συ­ γκυρία της Β ’ Σταυροφορίας (1147 1149) και επιτέθηκε στην Πελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδα. Οι Βάραγγοι κατέφθασαν στη Θήβα αλλά δεν κατόρθω­ σαν να αναχαιτίσουν τους Νορμανδούς. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δοκιμαζό­ ταν πλέον σκληρά. Στη Μικρά Ασία οι

Τούρκοι νίκησαν τον βυζαντινό στρατό στη μάχη του Μυριοκεφάλου (1176). Οι βυζαντινές απώλειες ήταν σημαντικές και πολλοί Βάραγγοι έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Ορισμένοι Αγγλοι Βάραγγοι εστάλησαν από τους Βυζαντινούς στον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Β ’ για να του ανακοινώσουν την έκβαση της μά­ χης και να ζητήσουν βοήθεια κατά των Τούρκων. Η Αυτοκρατορία συρρικνωνόταν συ­ νεχώς. Ομως τα χειρότερα δεν είχαν συμβεί ακόμα. Το 1204 η Δ ’ Σταυροφο­ ρία στράφηκε στην Πόλη, την οποία κα­ τέλαβε προκαλώντας ανυπολόγιστες ζημιές. Οι Βάραγγοι φρουροί αντιστάθηκαν γενναία στα τείχη κατά των Φρά­ γκων, παραμένοντας πιστοί στην Αυτο­ κρατορία.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Μετά την Αλωση του 1204 η έδρα της Αυτοκρατορίας μεταφέρθηκε στη Νίκαια. Οι Βάραγγοι συνέχισαν να υπη­ ρετούν ως μισθοφορικό σώμα τους Β υ ­ ζαντινούς στη νέα πρωτεύουσα και συμ­ μετείχαν στις εκστρατείες κατά των Φράγκων. Οι πληροφορίες που διαθέ­ τουμε για τη Φρουρά κατά την υστερο­ βυζαντινή περίοδο είναι ελάχιστες και φαίνεται ότι το σώμα ουσιαστικά άρχισε να χρησιμοποιείται περισσότερο για ε­ θιμοτυπικούς σκοπούς. Οι Βάραγγοι αναφέρονται το 1272 ως Αγγλοβαράγγειοι και πάλι το 1404. Πιθανότατα συνέχι­ σαν να υπάρχουν μέχρι το τέλος της Αυ­ τοκρατορίας, έχοντας χάσει την αίγλη τους αλλά και την εμπιστοσύνη των αυτοκρατόρων.

(1) B.S. Benedikz: THE EVOLUTION OF THE VARANGIAN REGIMENT IN THE BYZANTINE ARMY, "Byzantinische Zeitschrift" 62 (1969): 20-24 και 63 (1970): 26. (2) S. Blondai: THE VARANGIANS OF BYZANTIUM, Cambridge University Press. Cambridge, 1978. (3) J. Brondsted: THE VIKINGS, Penguin Books, Harmondsworth, 1960. (4) J. Graham-Campbell and Dafydd Kidd: THE VIKINGS, British Museum Press, London, 1980. (5) Richard M. Dawkins: THE LATER HISTORY O F THE VARANGIAN GUARD: SO M E NOTES, "Journal of Roman Studies" 37 (1947): 39-46. (6) Timothy Dawson: THE U SES O F THE VARANGIAN GUARD, "Gouden Hoorn" 6/1 (1998). (7) Μιχαήλ Δένδιας: ΟΙ Β Α ΡΑ ΓΓΟ Ι ΚΑΙ TO ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, ΔΙΕΕ, τ. Θ ’ (1926): 145 κ.ε. (8) Paddy Griffith: THE VIKING ART OF WAR, Greenhill Books, London, 1995. (9) Mark Harrison: VIKING WARRIOR, Osprey Books, London, 2000. (10) Ian Heath: BYZANTINE ARM IES 886 - 1118, Osprey Books, London, 1994 (1979). (11) Ian Heath: THE VIKINGS, Osprey Books, London, 2000. (12) Ian Heath: LAST BYZANTINE ARM IES 1118 -1461, Osprey Books, London, 1995. (13) M.F. Hendy: MICHAEL IV AND HARALD HARDRADA, NC 107(1970): 187-197. (14) Gwyn Jones: A HISTORY OF THE VIKINGS, Oxford, University Press, Oxford, 1968. (15) D.M. Nicol: BYZANTIUM AND ENGLAND, "Balkan Studies" 15/2 (1974). (16) Ja n Petersen: DE NORSKE VIKINGESVERD: EN TYPOLOGISKKRONOLOGISK STUDIE OVER VIKIGETIDENS VAABEN, Kristiana, 1919. (17) K. Rhabek Schmidt: THE VARANGIAN PRO BLEM . A B R IE F HISTORY O F THE CONTROVERSY, "Varangian Problems. Scando-Slavica Supplementum I ", Copenhague, 1970, 7-20. (18) Else Roesdahl and D.M. Wilson (eds.): FROM VIKING TO CRUSADER. THE SCANDINAVIANS AND EURO PE 800 - 1200, London, 1992. (19) Leslie Rogers: ANGLO-SAXONS AND ICELANDERS IN BYZANTIUM, "Byzantine Papers", Canberra, 1981. (20) J. Shepard: THE ENGLISH AND BYZANTIUM. A STUDY OF THEIR ROLE IN THE BYZANTINE ARM Y IN THE LATER XITH CENTURY, "Traditio", 29 (1973): 53 - 92. (21) A.A. Vasiliev: THE OPENING STAGES OF THE ANGLO-SAXON IMMIGRATION TO BYZANTIUM IN THE ELEVENTH CENTURY, "Seminarium Kondakovianum", 9 (1937): 3970. (22) D.M. Wilson: THE VIKINGS AND THEIR ORIGINS, Thames and Hudson, London, 1970.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

S i W

f j

η * . ■ a

m >

if

M x ffd Sr

Προπαγανδιστική αψίσα με τίτλο Η Νίκη " (συλλογή E9viK0u Ιστορικού Μουσείου).

ΧΑΡΑ ΛΑΜ ΠΟ Σ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α. τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας Σ Σ Ε

Η Μ ΑΧΗ ΤΟΥ

ΣΚΡΑ ΝΤΙ ΛΕΓΚΕΝ Μ ΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΙΚΗ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1918) Ελληνες στρατιώτες στο Μακεδονικό Μέτωπο. Φορούν γαλλικά κράνη με κάλυμμα παραλλαγής.

ην άνοιξη του 1918 ο Γάλλος στρατη­ γός Γκυγιωμά (διοικητής της Στρα­ τιάς Ανατολής στο Μακεδονικό Μέ­ τωπο) καθόρισε τις γενικές γραμμές ενδε­ χόμενης επίθεσης της Στρατιάς. 0 αρχι­ στράτηγος έκρινε ότι «επίθεσις διενεργουμένη, αφ' ενός μεν εις την κοιλάδα του Αξιού, αφ’ ετέρου δε εις την δυτικώς της λίμνης της Δοϊράνης περιοχήν, παρουσιά­ ζει σοβαρά προβλήματα». Σε αυτή την ε­ νέργεια προέβλεπε τη συμμετοχή επτά το πολύ μεραρχιών, τριών γαλλικών, δύο βρε­ τανικών και δύο ελληνικών, με την υπο­ στήριξη ολόκληρου του διαθέσιμου πυρο­ βολικού. Κατά την περίοδο 21 Μαρτίου -4 Απρι­ λίου 1918 η γερμανική επίθεση στο Δυτικό Μέτωπο, νότια του Αρράς, σημείωσε αξιό­ λογη επιτυχία και εκτιμάτο ότι η Γερμανία θα μπορούσε να ενισχύσει την επίθεση αυτή αποσϋροντας δυνάμεις από τη Μα­ κεδονία, με σκοπό περαιτέρω επιτυχίες στο ίδιο μέτωπο. Επρεπε, επομένως, τα συμμαχικά στρατεύματα της Ανατολής να είναι έτοιμα να αναλάβουν επιθετική ενέργεια, εφόσον οι περιστάσεις το επέβαλ­ λαν, με σκοπό την αγκίστρωση των εχθρι-

Τ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΚΡΑ ΝΤΙ ΛΕΓΚΕΝ, ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜ ΜΑΧΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, ΗΤΑΝ Η ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ. Η ΝΙΚΗ ΕΙΧΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΗΧΗΣΗ ΣΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΜΕ ΑΥΤΗΝ ΑΦΕΝΟΣ ΕΞΥΨΩΘΗΚΕ ΤΟ ΦΡΟΝΗΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΠΟΥ Μ Ο Λ ΙΣ ΕΙΧΑΝ ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΘΕΙ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ ΑΥΞΗΘΗΚΕ Η ΔΙΕΘ ΝΗ Σ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ

κών δυνάμεων στο Μ ακεδονία Μέτωπο και τη μη μετακίνηση τους στο Δυτικό Με-

ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ.

Τω™

,

Κατόπιν των παραπανω ο αρχιστρατη-

48 ™

γος, επιδιώκοντας όπως τα συμμαχικά στρατεύματα αναλάβουν στο Μακεδονικό Μέτωπο σειρά σφοδρών τοπικών επιθέσε­ ων, διέταξε στις 6 Απριλίου 1918 τον διοι­ κητή της 1ης Ομάδας Μεραρχιών (ΟΜ) να προπαρασκευάσει σημαντική τοπική επι­ θετική ενέργεια προς κατάληψη της τοπο­ θεσίας του Σκρα ντι Λέγκεν. Παράλληλα έ­ δωσε εντολή να γίνουν: ανάλογη επιχείρη­ ση στον τομέα της Δοϊράνης και επιθετικό εγχείρημα ευρύτερης κλίμακας στην κα­ μπή του Εριγώνος ποταμού. Επειδή η γαλλική κυβέρνηση επιθυ­ μούσε να μεταφέρει από τη Μακεδονία στη Γαλλία δύο μεραρχίες, με σκοπό την αντιμετώπιση της γερμανικής επίθεσης, την 1η Μαϊου 1918 συνήλθε το Ανώτατο Πολεμικό Συμβούλιο για να αποφασίσει επί της σχεδιαζόμενης αποχώρησης βρετανο-γαλλικών δυνάμεων από το Μακεδο­ νικό Μέτωπο. Τελικά αυτό αποφάσισε να μη γίνει καμιά μετακίνηση μονάδων από το Μακεδονικό Μέτωπο προς το Δυτικό. Εξάλλου ο Ελληνας πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος, αφού πληροφορήθηκε για την ενδεχόμενη μείωση των συμμαχικών δυνάμεων στο Μακεδονικό Μέτωπο, στις 18 Μαϊου 1918 εξέφρασε τον φόβο μήπως τα ελληνικά στρατεύματα, εάν παύσουν να πλαισιώνονται επαρκώς από συμμαχι­ κές δυνάμεις, σχηματίσουν την εντύπωση ότι εγκαταλείφθηκαν και χάσουν την ορμητικότητά τους. Επιπλέον επιθυμούσε, για πολιτικούς λόγους, όπως ο Ελληνικός Στρατός κατά τις επικείμενες επιχειρή­ σεις χρησιμοποιηθεί συγκεντρωμένος. Στο μεταξύ οι στρατηγοί Γκυγιωμά, Μιλν, Γούλκομπ, Γκραμά και Μομπέλλι σε σύσκεψη αποφάσισαν όπως: α) Δώδεκα βρετανικά τάγματα αποσταλούν προοδευτικά στη Γαλλία, αντικαθιστάμενα συγχρόνως από ισάριθμα ινδικά. 6) Προς εξοικο­ νόμηση δυνάμεων διαλυθεί μια γαλλική μεραρχία, αντικαθιστάμενη από ελληνι­ κές δυνάμεις. Η γερμανική διοίκηση μέχρι τον Ιούνιο του 1918προέβαινε σε συνεχείς μετακινή­ σεις δυνάμεων από το Μακεδονικό Μέτω­ πο. προοριζόμενων για το Δυτικό Μέτωπο. Το ίδιο χρονικό διάστημα είχαν αφιχθεί στο Μακεδονικό Μέτωπο ως ενισχύσεις δύο τουλάχιστον βουλγαρικές μεραρχίες από τη Ρουμανία. Περί το τέλος Απριλίου ο διοικητής του XVI Βρετανικού Σώματος Στρατού, ε­ πιθυμώντας να διαθέσει σε εφεδρεία μία από τις ταξιαρχίες του, επέκτεινε προο­ δευτικά προς τα βορειοδυτικά το μέτωπο της I ελληνικής Μεραρχίας Πεζικού, από τη Χριστιάν Καμήλα μέχρι το Γενίκιοϊ (σημ. Πρόβατά). Η XIII ελληνική Μεραρχία, τιθέ­ μενη στις 15 Μαϊου στη διάθεση του Βρε­ τανού στρατηγού Μιλν, συγκεντρώθηκε στις 26 Μαϊου νοτιοδυτικά της λίμνης Αχι­ νού. Στη συνέχεια διατέθηκε στον τομέα του κάτω Στρυμόνα, αντικαθιστώντας μια ταξιαρχία της 27ης βρετανικής Μεραρ­ χίας ΠΖ. Σύμφωνα με τα σχέδια του αρχιστρα-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

νυμη μάχη μεταξύ των ελληνικών και βουλγαρικών δυνάμεων, που έληξε με συ­ ντριπτική νίκη των Ελλήνων.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΑΧΗΣ Η τοποθεσία άμυνας των Βουλγάρων περιελάμβανε τα υψώματα από δυτικά Μπρους - Χούμα - Γκουντσέτ ΜπαλκάνΚρουπ ντελ Αντονσάρ, με εξέχουσα την περιοχή Σκρα ντι Λέγκεν-Χούμα. Είχε ανά­ πτυγμα περί τα 15 χλμ. και βάθος περί τα 10 χλμ. Η τοποθεσία ήταν φύσει ισχυρή, οι δε Βούλγαροι από τις αρχές Απριλίου εξα­ κολουθούσαν να την ενισχύουν. (Οι Βούλ­ γαροι και οι Γερμανοί τη θεωρούσαν απόρθητο φρούριο). Η κύρια τοποθεσία επί του Γκουντσέτ Μπαλκάν περιελάμβανε δύο σειρές χαρακωμάτων, που συνδέονταν με ορύγματα συγκοινωνίας. Ζωτικά εδάφη της τοποθεσίας ήταν τα υψώματα Σκρα ντι Λέγκεν και Σερφ Βολάν. 0 υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου, διοικητής της Μεραρχίας Αρχιπελάγους.

ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Σύμμαχοι

τήγου οι αποφασισθείσες επιθετικές επι­ χειρήσεις περιέλαβαν στον τομέα της 1ης ΟΜ την κατάληψη του Σκρα ντι Λέγκεν και ανάλογους αντικειμενικούς σκοπούς (ΑΝΣΚ) στον τομέα της 3ης ΟΜ και στο υπό­ λοιπο μέτωπο. Ετσι από τις 4 Απριλίου μέ­ χρι τις 18 Ιουνίου έγιναν οι εξής επιχειρή­ σεις: Στον τομέα της 1ης ΟΜ η επίθεση ε­ ναντίον του Σκρα ντι Λέγκεν, στον τομέα της 3ης ΟΜ επιθετική αναγνώριση και στον τομέα του XVI βρετανικού Σώματος Στρατού ενέργεια προς Οστροβίτσα. Στην περιοχή του Σκρα ντι Λέγκεν έγινε η ομώ­

Οι Σύμμαχοι διέθεταν το ελληνικό Σώ­ μα Στρατού Εθνικής Αμύνης με τις Με­ ραρχίες Αρχιπελάγους, Σερρών και Κρή­ της και διλοχία μηχανικού. Επίσης διέθε­ σαν το 45ο γαλλικό ΣΠ και έναν λόχο φλο­ γοβόλων προς ενίσχυση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους. Για υποστήριξη διέθεταν 11 μοίρες πυροβολικού, ελληνικές και γαλλικές διαφόρων διαμετρημάτων, έχο­ ντας την ενίσχυση του πυροβολικού της Βρετανικής Στρατιάς. Συγχρόνως οι μονά­ δες που επρόκειτο να λάβουν μέρος στην επίθεση συγκεντρώθηκαν στο στρατόπε-

Βούλγαροι στρατιώτες σε χαρακώματα.

Μπερζερί (9 χλμ. νότια του Σκρα), όπου α­ ναπλήρωναν τα κενά τους (σε προσωπικό και υλικά) και πραγματοποιούσαν καθημε­ ρινά ασκήσεις κατάληψης οχυρών θέσε­ ων. Διοικητής ήταν ο υποστράτηγος Εμμα­ νουήλ Ζυμβρακάκης.

Κεντρικές Δυνάμεις Διέθεταν πέντε βουλγαρικά συντάγ­ ματα πεζικού (ΣΠ) στην πρώτη γραμμή και δύο βουλγαρικά ΣΠ σε εφεδρεία περί την κοιλάδα του Σερμενλή. Για υποστήριξη διέθεταν 140 πυροβόλα. Εκτός από τις πα­ ραπάνω δυνάμεις υπήρχε δυνατότητα ά­ μεσης ενίσχυσης με ένα γερμανικό ΣΠ και 2-4 βουλγαρικά ΣΠ.

ΣΧΕΔΙΑ Το ελληνικό σχέδιο σε γενικές γραμ­ μές προέβλεπε επίθεση προς κατάληψη της εξέχουσας της Χούμα, κύρια προσπά­ θεια στον κεντρικό τομέα (Μεραρχία Αρ­ χιπελάγους) και στη συνέχεια επίτευξη συνδέσμου ανατολικά του Ντο Νταν με τη Μεραρχία Κρήτης και οργάνωση και δια­ τήρηση του εδάφους. Οι Βούλγαροι προέβλεπαν αντίσταση επί της τοποθεσίας ά­ μυνας με σκοπό την απαγόρευση της προ­ έλασης των συμμαχικών δυνάμεων προς Βορρά.

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Στις 04.30 της 30ής Μαϊου 1918 άρχισε η προπαρασκευή του πυροβολικού και την ίδια ώρα άρχισε η επίθεση. Στην ανα­ τολική ζώνη της Μεραρχίας Αρχιπελάγους το 6ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Κ. Εξαρχάκης) επιτιθέμενο κατέλαβε τους ΑΝΣΚ, δηλαδή τα έργα των Μπαστιόν Σαντράλ, Κουρτίν και Ουβράζ Μπλαν. Η αντίδραση των Βουλγάρων ήταν μικρή. Τα μικρά τμή­ ματά τους που υπήρχαν στις προκεχωρημένες αυτές θέσεις εξοντώθηκαν ή παρα­ δόθηκαν, εκτός από μερικές φωλεές αντί­ στασης οι οποίες περικυκλώθηκαν και ε­ ξουδετερώθηκαν. Τα ίδια τμήματα μετά από 20λεπτη διακοπή για την ανασύνταξή τους συνέχισαν την επίθεσή τους προς κατάληψη των δεύτερων ΑΝΣΚ. Μέχρι τις 06.00 έφθασαν ως τη χαράδρα στα νότια του Πιτόν Ντενυντέ και κατέλαβαν τους ΑΝΣΚ. Μετά την κατάληψη των δεύτερων ΑΝΣΚ και μικρή διακοπή εκτελέσθηκε το τρίτο άλμα από τα I και III Τάγματα. Τα τμή­ ματα ακολουθώντας πάντοτε τον κινού­ μενο προστατευτικό φραγμό του πυροβο­ λικού, κατέλαβαν μέχρι τις 06.40 και τους τελευταίους ΑΝΣΚ, ενεργώντας ταυτό­ χρονα πλήρη εκκαθάριση του καταληφθέντος εδάφους από τις φωλεές αντίστασης του εχθρού. Ετσι ολοκληρώθηκε η κατάληψη της γραμμής Σερφ Βολάν-Τριάνγκλ-Τετ ντε Σιέν-Κούντ, επί της οποίας τα τμήματα των I και III Ταγμάτων ανασυντάχθηκαν και

Ο υποστράτηγος Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης, διοικητής της Μεραρχίας Σερρών.

Ο υποστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιάδης, διοικητής της Μεραρχίας Κρήτης.

την οποία οργάνωσαν. Τη νύκτα της 30/31 Μαϊου έγινε μερική αντικατάσταση μεταξύ των μονάδων του 6ου ΣΠ. Στην κεντρική ζώνη της Μεραρχίας το 1ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Γ Κονδύλης), ενισχυμένο με δύο ουλαμούς μηχανικού, δύο γαλλικά πυροβόλα και μια γαλλική δι­ μοιρία φλογοβόλων, επιτιθέμενο υπό τα σφοδρά πυρά του εχθρικού πυροβολικού και παρά τις μεγάλες απώλειες, κατέλαβε σύντομα τον πρώτο ΑΝΣΚ, δηλαδή τις ε­ χθρικές θέσεις μέχρι τη γραμμή Μπα­ στιόν Ουέστ-Τρανσέ Μπρύνε. Στη συνέ­ χεια κατέλαβε και τους δεύτερους ΑΝΣΚ, τις θέσεις αμέσως νότια του Μπαστιόν ντι Σεγ. Ο εχθρός τράπηκε σε φυγή. Πολλοί άνδρες του αναγκάστηκαν να παραδο­ θούν. Μέχρι τις 07.00 ολοκληρώθηκε η κα­ τάληψη και του τελευταίου ΑΝΣΚ, της γραμμής Πιτόν Ντενυντέ-Ποζ. Στη δυτική ζώνη της Μεραρχίας Αρχι­ πελάγους το 5ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Ευθ. Τσιμικάλης) ενισχυμένο με ουλαμό μηχανικού και μια γαλλική διμοιρία φλογο­ βόλων, κινούμενο στις 04.55 της 30ής Μαϊου και παρά τη σθεναρή αντίσταση του ε­ χθρού και τα πυρά ανάσχεσης του εχθρι­ κού πυροβολικού, κατέλαβε γρήγορα το πρώτο ΑΝΣΚ, τα επί του Σκρα ντι Λέγκεν αντίπαλα έργα. Στη συνέχεια κατέλαβε τον δεύτερο ΑΝΣΚ, τα περί το Μπαστιόν ντι Σεγ έργα (Ι-ΙΙΙΤΠ) και περί τις 06.30 είχε καταλάβει τον τρίτο ΑΝΣΚ, τα έργα του συγκροτήματος Τουμουλούς. Η εχθρική αντίσταση είχε συντρίβει πλήρως. Παράλ­ ληλα το II ΤΠ κατέλαβε το Κρουπ ντε Του­ μουλούς. Περί τις 16.00 οι Βούλγαροι εκτόξευ­ σαν αντεπίθεση κατά του Κρουπ ντε Του­

μουλούς, που αποκρούσθηκε αποτελε­ σματικά. Επίσης αποτελεσματικά αποκρούσθηκαν και οι εχθρικές αντεπιθέσεις τους στη 01.30 και στις 02.50 της 31ης Μαϊου. Στις 04.00 της 31ης Μαϊου έγινε αντι­ κατάσταση του I ΤΠ από τάγμα του 1ου ΣΠ Αφρικανών. Τα υπόλοιπα δύο ΤΠ του 1ου ΣΠ Αφρικανών διατέθηκαν το ένα στο Σκρα ντι Λέγκεν και το άλλο στο Σερφ Βο­ λάν, προέβησαν δε στην οργάνωση των θέσεων. To Ι/5 ΤΠ παρέμεινε στα χαρακώματα του Μπαστιόν ντι Σεγ ως εφεδρεία του Συντάγματος. Τμήματα της διλοχίας μηχανικού μετά την κατάληψη όλων των ΑΝΣΚ της Μεραρ­ χίας, βοηθούμενα από τμήματα πεζικού, ανέλαβαν την οργάνωση των θέσεων του Πιτόν Ντενυντέ και του Σερφ Βολάν. Ανατολικά της Μεραρχίας Αρχιπελά­ γους επιτέθηκε η Μεραρχία Κρήτης, ενισχυμένη με το I ΤΠ του 45ου γαλλικού ΣΠ. Κινούμενη η Μεραρχία από τις 04.55 της 30ής Μαϊου, κατόπιν προπαρασκευής του πυροβολικού, επιτέθηκε και πέτυχε σύ­ ντομα την κατάληψη των ΑΝΣΚ. Το 7ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Παν. Γαρδίκας) επιτέθηκε με δύο ΤΠ στην πρώ­ τη γραμμή και κατέλαβε στις 05.40 το Μπος. Στη συνέχεια όμως, λόγω απώλειας του συνδέσμου μεταξύ του I ΤΠ και του 3ου Λόχου του (που ήταν σε δεύτερο κλι­ μάκιο), καθώς και του 6ου Λόχου του (που ήταν εφεδρεία του Τάγματος), καθυστέ­ ρησε την επίθεσή του κατά της Μποσέτ. Με επέμβαση της Μεραρχίας το 7ο ΣΠ προώθησε τμήματα του εφεδρικού II ΤΠ προς κατάληψη της Μποσέτ. Το τμήμα διασχίζοντας τον φραγμό του εχθρικού πυροβολικού κατέλαβε στις 10.55 τη Μπο-

QQ

■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι ί

2ον ΒΟΥΑΓ

49ον ΒΟΥΛΠ Σ Ύ Ν Τ Α Γ Μ Α

ΣΥΝΤΑΓΜΑ

50ον ΒΟΥΑΓ. ΣΥΝΤΑΓΜΑ

54ο ν Β Χ ΧΟΥΜΑ

ίή ς Χ ο ΰ μ Λ

Γερμαν τς

/•Αλβε^ ^ ν /

.

« η λ ό « ΐζ ο λ ΐ

Κροΰπ v tt λό ροντέλ

Κόν€

'v

Ταμπλέτ

Ντδ|

kW *

νιτσα s »

Κροΰπ v r f j Μ π ερ ζερ Ι 1

Άβα νοέ

Λ ΙΟ ^ Μ Ν ΙΤ Σ Α

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΑΡΧΙΠΙ

ΚΡΗΤΗΣ

Μ ΕΡ< A P X fA

Χάρτης των επιχειρήσεων στην περιοχή του Σκρα ντι Λέγκεν (ΔΙΣ/ΓΕΣ). 5*00

σέτ. Το ίδιο στη συνέχεια (13.30) κατέλαβε τα χαρακώματα του Μπρες, τα οποία είχαν εγκαταλείψει οι Βούλγαροι. Το 29ο ΣΠ (ταγματάρχης Β. Τυπάλδος) με δύναμη ενάμισυ τάγματος τάχθηκε επί του Πιτόν Μπλαν, καλύπτοντας τη Μεραρ­ χία από τα ανατολικά και τηρώντας τον σύνδεσμο με τη δεξιά ευρισκόμενη 122 γαλλική Μεραρχία. Το τρίτο τάγμα του Συ­ ντάγματος τάχθηκε στο Μοντανιέ Ρούζ, ως εφεδρεία της Μεραρχίας. Το 8ο ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Δ. Σταυριανόπουλος) είχε αναλάβει την επί­ θεση κατά των Λαντίγ και Ταμπλέτ. Στις 05.30 ο διοικητής του Συντάγματος, νομί­ ζοντας ότι μετά την κατάληψη του Μπος από το 7ο ΣΠ θα ακολουθούσε αμέσως από το ίδιο σύνταγμα η κατάληψη της ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Μποσέτ, εκτόξευσε την επίθεση κατά της Ταμπλέτ, την οποία κατέλαβε σε μικρό χρόνο, χωρίς σοβαρή αντίσταση. Λόγω, ό­ μως, του ότι καθυστέρησε η κατάληψη της Μποσέτ, τα τμήματα που είχαν κατα­ λάβει την Ταμπλέτ παρενοχλούντο από δύο πυροβόλα του εχθρικού πυροβολι­ κού από το Μπρες. Με εύστοχα πυρά του φίλιου πυροβολικού αυτά τα όπλα σίγησαν. Μετά την κατάληψη της Μποσέτ η Με­ ραρχία, κατόπιν έγκρισης του διοικητή της 1ης ΟΜ, στις 14.00, και έπειτα από προπαρασκευή πυροβολικού διάρκειας μισής ώρας, εκτόξευσε επίθεση κατά των Λαντίγ-Τρανσέ Μπρυνέ. Παρά τα πυρά α­ νάσχεσης του εχθρικού πυροβολικού κα­ ταλήφθηκαν οι Λαντίγ 1, 2 και 3, από όπου

1 0 00

1S00

2000

2500

το πρωί της 30-5-1918

»ΓΓνΤν ■

μ

η

• · ·

· ·

Εχθρικές γραμμές

J

Γραμμή των συμμάχων το απόγευμα της 30ης Μαϊου Εχθρικά έργα υπό κατασκευή

οι Βούλγαροι είχαν αποσυρθεί. Στη συνέ­ χεια καταλήφθηκαν, χωρίς αντίσταση, και τα Μποκετό ντε λα Μπερζερί και Λαντίγ 4. Μόνο στο Πετίτ Τρανσέ Μπρυνέ ο εχθρός πρόβαλε ισχυρή αντίσταση, η οποία όμως τελικά κάμφθηκε. Μέχρι τις 14.40 είχε ολοκληρωθεί η κατάληψη όλων των ΑΝΣΚ της Μεραρχίας Κρήτης, η οποία άρχισε αμέσως την οργά-

.ωσή τους. 0 1ος Λόχος της Διλοχίας Μη­ χανικού της Μεραρχίας μετά την κατάλη­ ψη του Μπος άρχισε να κατασκευάζει ο­ ρύγματα συγκοινωνίας μεταξύ των γραμ­ μών εξόρμησης της Μεραρχίας και της θέσης αυτής. Αυτός ο Λόχος Μηχανικού εργάσθηκε συνεχώς επί δώδεκα ώρες υπό τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού. Η Μεραρχία Κρήτης συνέλαβε 210 αιχμαλώ­ τους και κυρίευσε πολλά υλικά. Η Μεραρχία Σερρών ενήργησε στον α­ ριστερό (δυτικό) τομέα. Κινούμενη στις 04.55 της 30ής Μαϊου, μετά από ολονύκτια προπαρασκευή πυροβολικού, εκτόξευσε την επίθεσή της κατά των εχθρικών θέσε­ ων στη ζώνη ενεργειας της. Το 3ο ΣΠ (συνταγματάρχης Ν. Καλομενόπουλος) εξασφάλισε τον σύνδεσμο με τη σέρβική Μεραρχία Τιμόκ, που ενεργού­ σε δυτικά της Μεραρχίας Σερρών. Το 1ο ΣΠ είχε διατεθεί στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και μετείχε στις επιχειρή­ σεις με τις δυνάμεις της. Στην ίδια Μεραρ­ χία είχε διατεθεί επίσης το ΙΙΙ/3 ΤΠ για τη φύλαξη και τη μεταφορά των αιχμαλώτων. Τμήματα του 2ου ΣΠ (αντισυνταγματάρχης Χαρ. Τσερούλης) εξόρμησαν από τις θέσεις τους παρά το Σουλέ Ντερέ. Μέ­ χρι τις 06.45 είχαν καταληφθεί όλοι οι ΑΝΣΚ της Μεραρχίας. Οι απώλειες ήταν ελά­ χιστες λόγω της περιορισμένης αντίστα­ σης των Βουλγάρων. Ομως δεν είχε επιτευχθεί ο σύνδε­ σμος με τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, κα­ θόσον το 5ο ΣΠ (Αρχιπελάγους) απειλού­ μενο από εχθρική αντεπίθεση και έχοντας μεγάλες απώλειες είχε συμπτυχθεί επί των νοτιοανατολικών κλιτύων της Κρούπ ντε Τουμουλούς. Τελικά ο σύνδεσμος επι­ τεύχθηκε, με επέμβαση του διοικητή της Μεραρχίας Σερρών. Ο μέραρχος διέταξε δύο λόχους πεζικού της εφεδρείας από την Ούσσιανη (Αρχάγγελος) και ο εφεδρι­ κός λόχος μηχανικού να κινηθούν στον χώρο όπου υπήρχε το κενό μεταξύ των δύο μεραρχιών. Οι παραπάνω μονάδες ενήργησαν γρήγορα και κατέλαβαν θέσεις στο αριστερό της Μεραρχίας Αρχιπελά­ γους, τη στιγμή ακριβώς που εκδηλωνό­ ταν σφοδρή εχθρική αντεπίθεση. Περί τα μεσάνυκτα με διαταγή του διοικητή της Μεραρχίας Αρχιπελάγους έφθασε στο Κρούπ ντε Τουλουμούς και η πολυβολαρ­ χία (έξι πολυβόλα). Ετσι το κενό που υπήρ­ χε μεταξύ των δύο μεραρχιών καλύφθηκε από τις παραπάνω μονάδες, οι οποίες με­ τά την απόκρουση της εχθρικής αντεπί­ θεσης εγκαταστάθηκαν επί της τοποθε­ σίας και άρχισαν να την οργανώνουν. Στη Μεραρχία Σερρών κατά τη διάρ­ κεια της μάχης λειτούργησαν ικανοποιητι­ κά, οι διαβιβάσεις, το ρεύμα ανεφοδια­ σμού των μονάδων και η υγειονομική υπη­ ρεσία. Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στις επιχειρήσεις πρέπει να τονίσουμε ότι την ημέρα της επίθεσης ο καιρός ήταν νε­ φελώδης και από τις 09.00 άρχισε να βρέ­ χει. Επιπλέον επικρατούσε αραιή ομίχλη

καλύπτοντας τα προελαύνοντα τμήματα του Ελληνικού Στρατού. Η κατάσταση αυ­ τή ευνόησε την προώθηση του πεζικού, διότι οι κινήσεις του δεν μπορούσαν να επισημανθούν από τον εχθρό, καθόσον τα εγγύς παρατηρητήρια των Βουλγάρων εί­ χαν καταστραφεί από τα πυρά προπαρασκευής του συμμαχικού πυροβολικού, ενώ τα επί της Τζένας παρατηρητήρια ή­ ταν καλυμμένα από πυκνά σύννεφα. Η καταστροφή των βουλγαρικών οργα­ νώσεων από το ελληνικό πυροβολικό υ­ πήρξε πλήρης. Αμέσως μετά την κατάλη­ ψη της τοποθεσίας του Σκρα ντι Λέγκεν άρχισε η οργάνωσή της με προοδευτική κατασκευή χαρακωμάτων, πολυβολείων, παρατηρητηρίων και ορυγμάτων συγκοι­ νωνίας, καθώς και με τη χάραξη οδών προ­ σπέλασης και την εγκατάσταση τηλεφωνι­ κών γραμμών. Για την οργάνωση εργάσθηκαν όλες οι ελληνικές μονάδες, ιδίως το Μηχανικό, καθώς και τα ειδικά εκπαιδευ­ μένα τμήματα του 1ου Αφρικανικού ΣΠ και του 45ου γαλλικού ΣΠ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στη νίκη των Ελλήνων στη μάχη του Σκρα ντι Λέγκεν συνετέλεσαν οι εξής πα­ ράγοντες: α) Η απαράμιλλη ορμητικότητα, η αυτοθυσία και η αυταπάρνηση των στε­ λεχών και των οπλιτών. 6) Η πίστη για τη νίκη και το υψηλό ηθικό, γ) Η συντονισμέ­ νη ενέργεια των Μεραρχιών για την κατά­ ληψη του τελικού ΑΝΣΚ. δ) Η πολύ αποτε­ λεσματική εγγύς υποστήριξη του πυροβο­ λικού, που κατέστρεψε τις εχθρικές οργα­ νώσεις. Σε μερικά μόνο σημεία εχθρικά πολυβολεία δεν καταστράφηκαν. Το γεγο­ νός αυτό το τονίζουμε διότι ο Γάλλος στρατηγός Τοπάρ, που ηγήθηκε των τμη­ μάτων τα οποία επιτέθηκαν τον Μάιο του 1917 κατά της ίδιας τοποθεσίας, ανέφερε στην έκθεσή του ότι αφορμή της τότε α­ ποτυχίας υπήρξε ένα και μόνο πολυβόλο, που σταμάτησε την προώθηση του Γαλλι­ κού Πεζικού!! ε) Η κατάληψη των υψωμά­ των Σκρα ντι Λέγκεν και Πιτόν Ντενυντέ. Η δράση των ελληνικών στρατευμά­ των κατά τη μάχη του Σκρα υπήρξε μεγά­ λης σπουδαιότητας, ιδίως η δράση της Μεραρχίας Αρχιπελάγους που ανέλαβε την κύρια προσπάθεια. Η μάχη του Σκρα ήταν μια ευκαιρία για τους Ελληνες, που περίμεναν με αδημονία πλέον τη στιγμή να αναμετρηθούν με τους Βουλγάρους. Ε­ πίσης είχε μεγάλη απήχηση σε όλη την Ελ­ λάδα και προκάλεσε μεγάλο ενθουσια­ σμό. Οι Ελληνες λησμόνησαν προς στιγμή τα πολιτικά τους πάθη και αναπολώντας τις ένδοξες ημέρες των νικηφόρων πολέ­ μων του 1912-1913 αισθάνθηκαν τους ε­ αυτούς τους εμπνεόμενους από μεγάλη ε­ θνική υπερηφάνεια. Τα ελληνικά τμήματα έγραψαν νέες σελίδες δόξας. Μετά τη μάχη ο Γάλλος στρατηγός Γκυγιωμά, αρχιστράτηγος των Συμμαχι­ κών Δυνάμεων, σε σχετική διαταγή του προς τον διοικητή της 1ης ΟΜ, μεταξύ

των άλλων τόνιζε και τα εΕής για τη δράση των ελληνικών μονάδων: «... Χάρη στην α­ παράμιλλη ανδρεία του και την υπέροχη ορμητικότητά του. το Ελληνικό Πεφκό του στρατηγού Ζυμβρακάκη, σε στενό σύνδεσμο με πυροβολικό και αεροπορία, τα οποία, παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες πέτυχαν να εκτελέσουν όλες τις αποστολές τους, υπερνίκησε όλα τα συσσωρευμένα εμπόδια και πέτυχε τη με περίλαμπρη ενέργεια κατάληψη των βουλγαρικών θέσεων επί μετώπου 12 χλμ...... Επιπλέον ο αρχιστράτηγος με ει­ δική διαταγή του (2 Ιουνίου 1918) συνεχάρη και τον διοικητή της Μεραρχίας Αρχι­ πελάγους, που είχε αναλάβει το βάρος της κύριας προσπάθειας. Στη διαταγή αυ­ τή τόνιζε ότι ήταν υπερήφανος που διοι­ κούσε τέτοιους αξιωματικούς και οπλίτες. Κρίνουμε σκόπιμο να μνημονεύσουμε μια επιστολή που γράφτηκε από τον επιλοχία πεζικού Π. Γράβαρη, και ίσως είναι η πλέον χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατούσε. «Σας γράφω από το χαράκομα που έχω στίσει τον σταθμόν μου και βρίσκομε στην ανεκφράστως ευχάριστη θέση να σας αναγκίλω μιαν αφαντάστως λαμπράν νίκην μας. Κατελάβαμε το φοβερόν Σκρα ντι Λέγκεν, και όλα τα υψώματα μέχρι την περιφέριαν της Λουμνίτσας (...). Η ορμή της επιθέσεως και η ταχίτης της επελάσεως δεν περιγράφονται ούτε μπορή κανείς να της φαντασθή. Ητανε φρενίτης, ήτανε κάτι αφάνταστο, κάτι υπεράνθρω­ πο, δεν ήταν κύμα ανθρώπινο εκείνο, ήτα­ νε ανεμοστρόβιλος, τους σαρώσαμε...» (στο κείμενο διατηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου). Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν: νεκροί 441, τραυματίες 2.227 και αγνοούμενοι 164. Αυτές των Βουλγάρων δεν είναι δυνατό να υπολογισθούν πλήρως λόγω έλλειψης επισήμων στοιχείων. Πάντως πάνω από 400 νεκροί καταμετρήθηκαν επί του πεδίου της μάχης. Συνελήφθησαν 1.835 αιχμάλωτοι (35 ήταν αξιωματικοί). Κυριεύθηκαν μεγάλες ποσότητες εχθρικού υλι­ κού και πυρομαχικών, μεταξύ αυτών 32 πυροβόλα, δύο βομβοβόλα των 17,5 cm και 10 βομβοβόλα των 7,5 cm.

■■■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ 1918, ΔΙΣ/ΓΕΣ, 1961. (2) Κόκορη Α9.: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, έκδ. ΣΣΕ. (3) Περιφεράκη Γ.: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, βιβλίο 1ο, έκδ. ΣΣΕ, 1992. (4) D.K. Sotan: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΝ ΑΓΩΝΑ, 1922. (5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1977.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Ι

«ΜΑΥΡΗ ΧΕΙΡ»

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥΑ'ΠΠ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Π Ο Υ Ρ Α Σ Υποστράτηγος ε.α.

ΚΑΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Δ Ε Ν ΕΙΧΕ ΤΟΣΟ ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΟΣΟ Ο ΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΔΟΥΚΑ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΦΕΡΔΙΝΑΝΔΟΥ, ΔΙΑΔΟΧΟΥ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΡΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΣΤΟ ΣΕΡΑΓΕΒΟ, ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΩΝ ΑΝΗΣΥΧΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΤΗΣ ΒΟΣΝΙΑΣ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗΣ. ΣΤΙΣ 28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1914 Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΠΟΥ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΕ Ν ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΤΕΤΟΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΕΙΣ. ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΣΙ ΕΤΩΝ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΕΣ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ. ΠΕΤΥΧΕ Μ Ο ΝΟ ΑΠΟ ΑΠΛΗ ΤΥΧΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ.

α χαράματα της 29ης Μαϊου Σερβία. Το κοινό αίσθημα εναντίον του 1903 στο Βελιγράδι, πρωτεύου­ γάμου του βασιλιά με τη Δράγα ενίσχυσα του Βασιλείου της Σερβίας, σε ένα νέο σκάνδαλο που προκλήθηκε από έγινε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με την ψευδή εγκυμοσύνη της βασί­ τη δολοφονία του βασιλιά Αλέξανδρου λισσας, η οποία επιβεβαιώθηκε από έ­ και της συζύγου του Δράγα. ναν γιατρό που εστάλη στο Βελιγράδι Ο Αλέξανδρος Οβρένοβιτς ανέβηκε από τη ρωσική αυλή κατόπιν επιμονής στον θρόνο της Σερβίας πριν ενηλικιωτης μητέρας του Αλέξανδρου Νατα­ θεί, κατόπιν πραξικοπήματος το 1893 λίας, η οποία γνώριζε ότι η πρώην κυρία και εν γνώσει του πατέρα του Μίλαν, ο των τιμών της ήταν στείρα. Η κοινή οποίος είχε παραιτηθεί προηγουμένως γνώμη εξεγέρθηκε κατά της απάτης όταν ο γιος του ήταν ακόμη δώδεκα ε­ αυτής και της απόπειρας της βασίλισ­ τών. Η βασιλεία του Αλέξανδρου ήταν σας να θέσει επί του σερβικού θρόνου πλήρης συνταγματικών και κυβερνητι­ ξένο παιδί. Το κοινό αίσθημα επηρέασε κών κρίσεων αλλά και οξύτατης πολιτι­ φυσικά και τον στρατό, στον οποίο οι α­ κής διαμάχης μεταξύ των πολιτικών ξιωματικοί καταφέρονταν εντονότερα κομμάτων της Σερβίας. Στις αρχές Αυκατά της βασίλισσας. γούστου 1900 ο Αλέξανδρος νυμφεύΩς αποτέλεσμα αυτής της δυσαρέ­ θη κε την κατά 12 χρόνια μεγαλύτερή σκειας, συνεπικουρούμενης και από του Δράγα Μάσιν, χήρα, πρώην κυρία την αρθρογραφία του αντιπολιτευόμε­ των τιμών της βασίλισσας μητέρας του νου Τύπου, μια ομάδα νέων αξιωματι­ Ναταλίας, αρκετά γνωστή στην κοινω­ κών το 1901 προέβη σε συνωμοσία νία του Βελιγραδιού για τον έκλυτο βίο στρεφομένη κατά του βασιλιά Αλέξαν­ της. Ο γάμος αυτός καταδικάσθηκε ο­ δρου Ομπρένοβιτς. Επικεφαλής αυτής μόφωνα και σχεδόν συνετέλεσε στην α­ τ έθη κε ο λοχαγός Ντραγκουτίν Δημηπαρχή πολιτικών εξελίξεων με την πα­ τρίεβιτς-Απις, άνθρωπος εξαιρετικά α­ ραίτηση της κυβέρνησης του Βλαντάν ποφασιστικός και με μεγάλη επιρροή Τζώρτζεβιτς και τον τερματισμό του στον στρατό. Από τους κόλπους της πολιτικού ρόλου του βασιλιά Μίλαν στη οργάνωσης μία ομάδα 28 αξιωματικών

Τ

Γαλλική γελοιογραφία του 1908. Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ αφαιρεί τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη από την Τουρκία, ενώ ο πρίγκηπας Φερδινάνδος ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της Βουλγαρίας.

τη νύκτα της 29ης Μαϊου 1903 ειοήλθε στα ανάκτορα και δολοφ όνησε το βασι­ λικό ζεύγος. Θύματα της συνωμοσίας υπήρξαν επίσης ο πρόεδρος της κυ­ βέρνησης και ο υπουργός Στρατιωτι­ κών. Πίσω από τη συνωμοσία των αξιω­ ματικών βρίσκονταν σι τάσεις της σερβικής αστικής τάξης να εξασφαλίσει την επικράτηση του κοινοβουλευτι­ σμού. Το πραξικόπημα έγινε από τον στρατό, ανταποκρινόταν όμως στα συμφέροντα της αστικής τάξης και του λαού διότι επέτρεψε την εγκαθίδρυση της συνταγματικής κοινοβουλευτικής μοναρχίας θέτοντας τέρμα στα προσω­ πικά καθεστώτα. Γι’ αυτό έτυχε της υ­ ποστήριξης ολόκληρης της σερβικής κοινής γνώμης. Στον θρόνο ανήλθε ο Πέτρος Α ’ Καραγεώργεβιτς, αλλά τη χώρα κυβερνούσε η κυβέρνηση και το κοινοβούλιο. Τα εσωτερικά προβλήμα­ τα αντιμετωπίζονταν με επιτυχία. Οι πολιτικοί κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύ­ θεροι και ανεξάρτητα δικαστήρια εξα­ σφάλιζαν την απονομή δικαιοσύνης. Ομως οι σκοποί της εξωτερικής πο­ λιτικής της Σερβίας δεν είχαν επιτευ­ χθεί. Διακαής πόθος ήταν η απελευθέ-

53

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

0 Σέρβος πρωθυπουργός Πάσιτς.

Αυστριακό γραμματόσημο αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων.

54 ™

ρωση όλων των άλλων Σέρβων και η έ­ νωσή τους σε μια μεγάλη Σερβία. Η πο­ λιτική μερικών από τις μεγάλες δυνά­ μεις ήταν αντίθετη προς την απελευ­ θέρωση των σερβικών εδαφών που βρί­ σκονταν ακόμη κάτω από ξένη διοίκη­ ση. Μετά το πραξικόπημα του Μαϊου ό­ λες οι θέσεις-κλειδιά του Σερβικού Στρατού κατελήφθησαν από ανθρώ­ πους του Απις, γεγονός που ανησυχού­ σε την κυβέρνηση αλλά και όλους τους άλλους αξιωματικούς στον Στρατό. Ω­ στόσο ο Απις και οι φίλοι του απολάμ­ βαναν της εκτίμησης της μάζας της σερβικής κοινωνίας. Τους θεωρούσαν τίμιους αξιωματικούς και αναγνώριζαν τον μεγάλο τους πατριωτισμό, επειδή ζητούσαν τη δίχως καθυστέρηση απε­ λευθέρωση όλων των άλλων Σέρβων και την ένωσή τους με τη Σερβία. Ηταν δε ιδιαίτερα δημοφιλείς στους Σέρβους που ζούσαν υπό τουρκική ή αυστροουγγρική κατοχή. Από το 1870, οπότε δημιουργήθηκε η βουλγαρική Εξαρχία, οι Βούλγαροι α­ πέκτησαν το δικαίωμα να επιμελούνται και να ελέγχουν τη θρησκευτική ζωή των Σέρβων στη νοτιοδυτική Σερβία, η οποία κατεχόταν από την Τουρκία. Η Βουλγαρία στέλνοντας αρχικά επισκό­ πους, ιερείς και δασκάλους στην περιο­ χή ασκούσε πιέσεις στους Σέρβους για να αποκτήσουν βουλγαρική συνείδηση. Αργότερα αύξησε τις πιέσεις της στέλ­ νοντας το 1903 ένοπλες δυνάμεις τρο­ μοκρατών (τους γνωστούς κομιτατζή­ δες του Μακεδονικού Αγώνα), με απο­ τέλεσμα την περίοδο 1903-1906 να δ ο­ λοφ ονηθούν 143 διακεκριμένοι Σέρβοι και να διαπραχθούν 151 άλλα εγκλήμα­ τα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αρχί­ σει ο σέρβικός πληθυσμός να οργανώ­ νει την άμυνά του, ενώ παράλληλα, υπό την πίεση της σερβικής κοινής γνώμης με την έγκριση της σερβικής κυβέρ νη ­ σης άρχισε και η συγκρότηση ενόπλων σερβικών ανταρτικών ομάδων με τη συμμετοχή και αξιωματικών του Σερβικού Στρατού. Μια άλλη περιοχή της Σερβίας, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ήταν υπό ξένη κυ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο Απις, ο ιδρυτής της "Μαύρης Χειρός».

ριαρχία. Στο Βελιγράδι υπάρχει ακόμη ένα μνημείο του βασιλιά Μιχαήλ 0μπρένοβιτς πάνω σε ένα άλογο με τον δείκτη του δεξιού χεριού του προς τη Βοσνία, φανερώνοντας την ανεκπλή­ ρωτη επιθυμία του: την απελευθέρωση της υποδουλωμένης Σερβικής Β ο σ ­ νίας. Επανειλημμένες προσπάθειες της Σερβίας για απελευθέρωση της Βοσνίας από τους Τούρκους παρεμπο­ δίζονταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Και ενώ οι Σέρβοι αγωνίζονταν για την απελευθέρωση των ομοεθνών τους, στις 9 Ιουλίου 1876 η Ρωσία και η Αυ­ στροουγγαρία συμφώνησαν ότι η Βο σ ­ νία έπρεπε να δοθεί στην Αυστροουγ­ γαρία. Ετσι στο συνέδριο του Βερολί­ νου, το 1878, δ όθηκε εντολή στην Αυ­ στροουγγαρία να καταλάβει και να διοικήσει τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Στα τριάντα χρόνια της κατοχής η Αυστρο­ ουγγαρία προσπάθησε να καταστρέ­ ψει τον σερβικό χαρακτήρα της περιο­ χής απαγορεύοντας στους Σέρβους α­ κόμα και να τραγουδούν σέρβικά επικά λαϊκά τραγούδια, που τους θύμιζαν το ένδοξο παρελθόν τους, όταν επί τσά­ ρου Στέφανου Ντουσάν (1331-55) η Σερβία ήταν μία μεγάλη ευρωπαϊκή δ ύ ­ ναμη. Από τη στιγμή της εντολής του Σ υ ­ νεδρίου του Βερολίνου η Αυστροουγ­ γαρία προετοίμαζε την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Τα σχέδιά της αναβίωσαν το 1906, όταν υπουργός Εξωτερικών ήταν ο βαρώνος Ερενταλ. Ο τελευταίος κατόπιν διαβουλεύσεων με τη Ρωσία πέτυχε να αποσπάσει τη συγκατάθεση του Ρώσου υπουργού Ε ­ ξωτερικών Ιζβόλσκυ, στις 16 Σεπτεμ­ βρίου 1908 στο Μπουλάου, με αντάλ­ λαγμα την ευνοϊκή στάση της Βιέννης στα ρωσικά αιτήματα για προτεραιότη­ τα στα Στενά (Βόσπορος-Δαρδανέλια). Φήμες περί προσάρτησης των σερβι­ κών περιοχών στην Αυστροουγγαρία έ-

Ο

αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος.

φθασαν στο Βελιγράδι το 1907. Ομοίως στις αρχές Σεπτεμβρίου 1908 η Σέρβική κυβέρνηση έλαβε επιβεβαίωση περί της επικείμενης προσάρτησης από τον ίδιο τον Ιζβόλσκυ. Ετσι, εντελώς αιφνιδιαστικά για ο­ λόκληρη την ευρωπαϊκή διπλωματία, στις 6 Οκτωβρίου 1908 ανακηρύχθηκε στη Βιέννη η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγα­ ρία. Ο συνολικός απολογισμός της κρί­ σης λόγω της προσάρτησης υπήρξε πο­ λύ δυσοίωνος για την ειρήνη στην Ε υ ­ ρώπη. Η σέρβική διπλωματία διαδήλωσε σε ολόκληρη την Ευρώπη το δικαίω­ μα της χώρας της να αγωνισθεί για την τύχη των ομοεθνών της στη ΒοσνίαΕρζεγοβίνη. Αυτό εξύψωσε ιδιαίτερα το γόητρο στις κατεχόμενες γιουγκο­ σλαβικές χώρες της σερβικής μοναρ­ χίας. Η κρίση λόγω της προσάρτησης μπορεί να θεω ρηθεί ως ένα σταυρο­ δρόμι της ευρωπαϊκής πολιτικής, από το οποίο τα γεγονότα κινήθηκαν προς τον Α ’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Α'ΠΠ). Υπό την επήρεια έντονης εθνικής αγανάκτησης που προκλήθηκε από την επικρατούσα κατάσταση στις υπό ξένη κατοχή σερβικές περιοχές (νοτιοδυτι­ κή Σερβία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και την προσάρτηση, συγκροτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1908 στη Σερβία η Κε­ ντρική Επιτροπή της Εθνικής Αμυνας (Ναρόντνα Οντμπράνα), με σκοπό την εξύψωση του εθνικού φρονήματος, τη συνένωση όλων των εθνικών δυνάμεων και την οργάνωση εθελοντικών - α­ νταρτικών σωμάτων για τον επαπειλούμενο πόλεμο με την Αυστροουγγαρία. Μέσα σε σύντομο χρόνο ιδρύθηκαν στη Σερβία 220 Επιτροπές Εθνικής Α­ μυνας και ενεγράφησαν 5.000 εθελο­ ντές.

Η μυστική αυτή οργάνωση έστελνε μικρά ένοπλα ανταρτικά τμήματα στη νοτιοδυτική Σερβία για την αντιμετώπι­ ση της βουλγαρικής δράσης στην ίδια περιοχή. Μετά από μία περίοδο χωρίς δράση η Εθνική Αμυνα αναδιοργανώ­ θηκε, τον Ιούλιο του 1909, και ανέλαβε εθνικομορφωτικές αποστολές. Ετσι κα­ τέστη το κέντρο γύρω από το οποίο συ­ γκεντρώνονταν οι νέοι από τις τάξεις των εθνικιστικών επαναστατικών ομά­ δων. Ενεργούσε μέσω της νεολαίας και των εθνικών αγωνιστών, οι οποίοι ήταν φορείς της σερβικής και της γιουγκο­ σλαβικής προπαγάνδας στις λαϊκές μά­ ζες. Η κίνηση της νεολαίας ήταν ιδιαίτε­ ρα έντονη στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, εκφραζόμενη σε μυστικές εταιρείες σπουδαστών. Στο Μοστάρ είχε ιδρυθεί από το 1905 η μυστική εταιρεία « Ε λ ε υ ­ θερία». Αργότερα ιδρύθηκαν οι λέσχες «Εθνική Ενωση», οι οποίες περιελάμβαναν τη νεολαία μέσης εκπαίδευσης στις πόλεις Σεράγεβο, Μοστάρ, Τούζλα, Μπάνια Λούκα και άλλες μέσα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Αργότερα επίσης ανακαλύφθηκαν μαθητικές οργανώ­ σεις σε γυμνάσια και πανεπιστήμια του Μοστάρ, του Ζάγκρεμπ, του Σπαλάτου, του Νόβι Σαντ, της Βιέννης, του Γκρατς και της Πράγας. Η νεολαία αυτή είχε θέσει σε κυκλοφορία ολόκληρη σειρά από έντυπα, τα οποία υποστήρι­ ζαν τις εθνικές τους επιδιώξεις. Πέραν απ' αυτά η Εθνική Αμυνα χρησιμοποίη­ σε τη γυμναστική εταιρεία Σόκο (=γεράκι), τη μορφωτική εταιρεία «Παιδεία» στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. την εταιρεία «Οικονομικός» στο Ζάγκρεμπ, τον ορ­ θόδοξο κλήρο, τους νέους εμπόρους και τους προύχοντες χωρικούς. Η σέρ­ βική κυβέρνηση δεν χρησιμοποίησε την Εθνική Αμυνα διότι αυτό ήταν επι­ κίνδυνο και η ίδια βρισκόταν σε ρήξη με τους αξιωματικούς - πρώην συνωμό­ τες. Οι συχνές εσωτερικές μεταβολές και η μόνιμη αντιπαράθεση των δύο ι­ σχύ ροτέρων κομμάτων (ριζοσπάστες και ανεξάρτητοι) προκάλεσαν τη δυσα­ ρέσκεια των στρατιωτικών κύκλων, οι οποίοι είχαν την εντύπωση ότι οι συ­ χνές εσωτερικές πολιτικές κρίσεις πα­ ρεμπόδιζαν τη δραστηριοποίηση της ε­ θνικής εξωτερικής πολιτικής. Ετσι μία ομάδα συνωμοτών αξιωματικών το 1909 προκάλεσε την παραίτηση του γέροντα βασιλιά Πέτρου Α ’. Το γεγονός αυτό ό­ μως επέφερε και τη διάσπαση στους κόλπους των συνωμοτών. Η μικρότερη ομάδα παρέμεινε πιστή στον βασιλιά και στον διάδοχο Αλέξανδρο. Η μεγαλύ­ τερη αποσχίσθηκε και οργάνωσε τον Μάιο του 1911 τη μυστική εταιρεία « Ε ­ νωση ή Θάνατος» (Ujedinjenje Hi smrt). Στο ευρύ κοινό η πρώτη αυλική ομάδα έλαβε την ονομασία «Λευκή Χείρ», ενώ αυτή των δυσαρεστημένων αξιωματι-

Ο

Πρίντσιπ οδηγείται στη φυλακή.

κών ονομάστηκε «Μαύρη Χείρ». Αρχηγός της οργάνωσης «Ενωση ή Θάνατος» ήταν ένας αποφασιστικός α­ ξιωματικός του Σερβικού Στρατού, ο ταγματάρχης Απις, που ως λοχαγός ή­ ταν επικεφαλής της ομάδας των συνω­ μοτών του πραξικοπήματος και της δο­ λοφονίας του βασιλικού ζεύγους το 1903 και ο οποίος ήταν διευθυντής του Γραφείου Πληροφοριών στο Γενικό Επι­ τελείο. Ο Απις θεωρείτο μιλιταριστής και πανσερβιστής και ήθελε προνομιακή θέση της Σερβίας μεταξύ των νοτιοσλαβικών χωρών. Ο Σέρβος αντιστρά­ τηγος Μπ. Μίρκοβιτς όταν ήταν μαθη­ τής στη Σχολή Αξιωματικών θυμόταν ότι ο Ντραγκουτίν Δημητρίεβιτς-Απις ήταν ένας πολύ καλός δάσκαλος της στρατηγικής, που ουδέποτε είπε κάτι για τις πολιτικές του δραστηριότητες. Η οργάνωση προς επίτευξη των σκοπών της προπαγάνδιζε εξωτερικώς την Εθνική Επανάσταση «προς τον σκοπό της πραγματοποίησης των εθνι­ κών ιδεωδών: της ενοποίησης των Σέρβων» (άρθρο 1 του καταστατικού της Οργάνωσης). Για τον σκοπό αυτό χρη­ σιμοποίησε την Εθνική Αμυνα: τοποθέ­ τησε το μέλος της, ταγματάρχη Μίλαν Βάσιτς, ως γραμματέα της Εθνικής Α­ μυνας. Ως διευθυντής του Γραφείου Πληροφοριών του Γενικού Επιτελείου ο Απις οργάνωσε το 1911 υπηρεσία α­ ξιωματικών της μεθορίου προς Τουρκία και Αυστροουγγαρία, οι οποίες οργά­ νωναν δίκτυα πληροφοριών και προπα­ γάνδας και στρατολογούσαν έμπιστους πράκτορες. Το έργο αυτό διευκολυνό­ ταν από τη βοήθεια την οποία τους πα­ ρείχαν οι εκείθεν των συνόρων Σέρβοι κάτοικοι. Στο Βελιγράδι όλοι μιλούσαν για τη «Μαύρη Χείρα» σαν να επρόκειτο για έ­ ναν αθωότατο αθλητικό όμιλο. Εν τούτοις γνώριζαν ότι η μυστική αυτή οργά-

νωση έριχνε βόμβες και δίδασκε στα μέλη της πώς να χρησιμοποιούν το πε­ ρίστροφο και το μαχαίρι αποτελεσματι­ κά. Κανένας δεν γνώριζε ποιοι κινού­ σαν τα νήματα. Στο καταστατικό της οργάνωσης αναγράφεται: «Υπεράνω ό­ λων τίθεται το συμφέρον της οργάνω­ σης. Κάθε νέο μέλος της οργάνωσης πρέπει να έχει υπόψη του ότι με την εί­ σοδο σε αυτή θυσιάζει τον εαυτό του και δεν μπορεί να περιμένει ούτε δόξα. ούτε ατομικά οφέλη... Μόλις η Κεντρι­ κή Επιτροπή αποφασίσει μία καταδίκη σε θάνατο το μόνο που προέχει είναι η εκτέλεσή της. Ο τρόπος της εκτέλεσης είναι δευτερεύον ζήτημα...». Τα νέα μέλη γίνονταν δεκτά με ορι­ σμένες διατυπώσεις που προκαλούσαν εντύπωση στον «νεοφώτιστο», όπως απεκαλείτο το νέο μέλος. Ο «νεοφώτι­ στος» εισερχόταν σε ένα δωμάτιο που φωτιζόταν μόνο από ένα κερί. Εκεί, μπροστά σε έναν σταυρό, μια νεκρ ο κε­ φαλή, ένα εγχειρίδιο και μια φιάλη με δηλητήριο έδινε τον εξής όρκο: «Ορκί­ ζομαι στο όνομα του ήλιου που με θ ε ρ ­ μαίνει, της γης που με τρέφει, του Θ ε­ ού που με έπλασε, του αίματος των προγόνων μου, της τιμής μου και της ζωής μου ότι από τη στιγμή αυτή και μέχρι την τελευταία μου πνοή θα πει­ θαρχώ τυφλά στους νόμους της οργά­ νωσης και ότι θα είμαι πάντοτε έτοιμος να υποβληθώ σε κάθε θυσία χάριν αυ­ τής». Τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να υ­ πογράψουν μία δήλωση ένορκης υπακόής. Το 1913 σε μυστική σύσκεψη αντι­ προσώπων της Ενωμένης Εθνικιστικής Νεολαίας αποφασίστηκε όπως στις πιέ­ σεις των αυστροουγγρικών αρχών απαντήσουν με ατομική τρομοκρατία, επαναστατική προπαγάνδα και διάφορες α­ πόπειρες. Τον Ιούνιο του 1910 ο Μπόγδαν Ζέραζιτς πυροβόλησε κατά του κυβερνήτη της Βοσνίας Βαρεσάιν, σε ένδειξη διαμαρτυρίας κατά της προ­ σάρτησης. Μετά την απόπειρα αυτοπυροβολήθηκε. Λίγο πριν πεθάνει φώνα­ ξε: «Την εκδίκησή μου την αφήνω στους Σέρβους». Ο τάφος του έγινε ένα είδος προσκυνήματος για τους «Νεολαίους», όπου έδιναν την υπόσχε­ ση να «συνεχίσουν το έργο του». Ε κ τ ε ­ θειμένοι στις διώξεις των αρχών πολλοί από τους νέους αυτούς κατέφυγαν στη Σερβία και στο Μαυροβούνιο, για συνέ­ χιση των σπουδών τους, όπου μπορού­ σαν εύκολα να έλθουν σε επαφή με την Εθνική Αμυνα και την «Ενωση ή Θάνα­ τος» και τη «Μαύρη Χείρα». Το καταλληλότερο στέκι ήταν το κα­ φενείο «Χρυσόψαρο» του Βελιγραδιού, ένα σκοτεινό κατάστημα με μαρμάρινα τραπέζια όπου οι θαμώνες ήταν κυρίως αναρχικοί, πανσλαβιστές, πρόσφυγες και Σέρβοι πατριώτες. Οι νέοι αυτοί αποτελούσαν το «βαλκανικό μίγμα» για το οποίο οι υπεροπτικοί στρατιωτικοί

■*«

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Μνημείο του βασιλιά Μιχαήλ Ομπρένοβιτς στο Βελιγράδι.

Το ζεύγος των διαδόχων κατά την έξοδό του από το δημαρχείο του Σεράγεβο για την τελευταία διαδρομή.

56 mm

κύκλοι του Βερολίνου έλεγαν ότι πρέ­ πει να εξουδετερω θεί με «εντομοκτόνο σκόνη». Ο Γιόκα, ο σερβιτόρος του «Χρυσό­ ψαρου», εκείνο το πρωί παρέλαβε από τον ταχυδρόμο ένα ανοικτό ταχυδρομι­ κό δελτάριο για τον τακτικό πελάτη του καφενείου Νεδέλιο Γκαμπρίνοβιτς, προερχόμενο από το Σεράγεβο. Στο δελτάριο ήταν γραμμένη με το χέρι η λέξη «Ζδράβο» (γειά σου) και κολλημέ­ νο ένα απόκομμα εφημερίδας που περιείχε την είδηση ότι ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος, γενικός επι­ θεωρητής του Αυστροουγγρικού Στρα­ τού, θα παρακολουθούσε περί το τέ­ λος Ιουνίου στρατιωτικά γυμνάσια στη Βοσνία και ότι την 28η Ιουνίου θα επι­ σκεπτόταν το διοικητήριο του Σερά γε­ βο. Ο Γιόκα διάβασε με προσοχή την εί­ δηση και όταν ήλθε ο Γκαμπρίνοβιτς στο καφενείο του έδωσε το δελτάριο λέγοντας «Μία ενδιαφέρουσα πληρο­ φορία για σας», προσθέτοντας υπαινι­ κτικά: «Στην αρχή νόμισα ότι ήταν ένα τρυφερό μυστικό από κάποια Βοσνιακή καλλονή» «Τέτοια πράγματα δ εν γρά­ φονται πάνω σε μια κάρτα», απάντησε ο Γκαμπρίνοβιτς και ο πονηρός Γιόκα είπε: «Ω, συχνά γράφονται σε μια ανοι­ κτή κάρτα πολύ σοβαρότερα μυστικά». Τη στιγμή εκείνη ούτε ο σερβιτόρος Γιόκα, που αν και δεν φαινόταν να στέ­ κει οικονομικώς καλά κατόρθωνε να πι­ στώνει τους περισσότερους τακτικούς πελάτες του καφενείου, ούτε ο αποτυχών μαθητής της Εμπορικής Σχολής, κλειδαράς, μαθητευόμενος ξυλουργός και τυπογράφος Γκαμπρίνοβιτς, φαντά­ ζονταν ότι έγραφαν ιστορία. Οταν το 1914 η Αυστροουγγαρία α­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

νήγγειλε στρατιωτικά γυμνάσια στη Βοσνία, πάνω στα σέρβικά σύνορα, αυ­ τό ελήφθη ως απειλή για τη Σερβία. Ο ­ μοίως η αγγελία της επίσκεψης του διαδόχου Φερδινάνδου στις 28 Ιουνίου στο Σεράγεβο, πρωτεύουσα της Β ο σ ­ νίας, θεω ρήθηκε πρόκληση για τους Σέρβους της Βοσνίας. Η επίσκεψη αυτή συνέπεσε με την επέτειο της με­ γάλης μάχης του Κοσσυφοπεδίου. Στη σέρβική ιστορία η μάχη αυτή έχει θέση ανάλογη με εκείνη της μάχης των Θ ερ­ μοπυλών για την Ελλάδα. Η είδηση της επίσκεψης πλήγωσε τη σέρβική υπερη­ φάνεια και προκάλεσε τους νέους πα­ τριώτες στη Βοσνία να δολοφ ονήσουν τον Φερδινάνδο, κατά την επίσκεψή του στο Σεράγεβο. Ο ηλικίας 21 ετών Γκαμπρίνοβιτς, μικρού αναστήματος, κατόπιν συνεν­ νόησης συναντήθηκε στο καφενείο «Χρυσόψαρο», με το ασθενικού παρα­ στήματος γυμνασιόπαιδο Γαβρήλο Πρίντσιπ. Ο Γκαμπρίνοβιτς δίδοντας στον Πρίντσιπ την κάρτα του είπε «Τι λες γι’ αυτό;», προσθέτοντας: «Ο διάδοχος δεν μου φαίνεται άσχημος στόχος». Ο Πρίντσιπ θεωρώντας την ημερομηνία επίσκεψης στο Σεράγεβο ως πρόκληση συμφώνησε λέγοντας: «Θα έπρεπε να ξοφλήσουμε αυτό τον λογαριασμό στις 28 Ιουνίου 1914». Από τη στιγμή εκείνη κανένας από τους δύο νέους δεν μπορούσε να υπο­ χωρήσει χωρίς να θεω ρηθεί από τον άλλο δειλός και προδότης. Οι αντιλή­ ψεις τους περί τιμής τούς ωθούσαν προς τα εμπρός. Αμφότεροι ήταν πα­ τριώτες που εμπνέονταν από ένα ιδεώ­ δες: Την απελευθέρωση των ομοεθνών τους από τον ξένο ζυγό. Και οι δύο

τους σκέπτονταν να απευθυνθούν στην Εθνική Αμυνα και να ζητήσουν ε­ νίσχυση για τη σχεδιαζόμενη δολοφ ο­ νία. Αλλαξαν όμως γνώμη και αποφάσι­ σαν να προσεγγίσουν τη «Μαύρη Χείρα», η οποία ήταν πιο ριζοσπαστική και δ εν υποχωρούσε μπροστά σε τίποτα. Στην ομάδα αυτή προστέθηκε λίγο αργότερα και ο συνωμότης μαθητής του γυμνασίου Τρίφεο Γκρούμπιτς. Για να προσεγγίσουν τη «Μαύρη Χείρα» α­ π ευθύνθηκαν στον θαμώνα του καφε­ νείου «Χρυσόψαρο», εθελοντή των Βαλκανικών Πολέμων, Μιλάν Τσιγκάνοβιτς, για τον οποίο γνώριζαν ότι ανήκε στην οργάνωση και ο οποίος ανέλαβε πρόθυμα να τους φέρει σε επαφή με τη «Μαύρη Χείρα». Το ίδιο βράδυ οι τρεις νέοι με τον Τσουγκάνοβιτς συναντήθηκαν σε ένα σπίτι σε προάστιο του Βελι­ γραδιού με τον ταγματάρχη Βόζυ Τάγκοσιτς, που ανήκε στα ηγετικά στελέ­ χη της οργάνωσης «Μαύρη Χείρ». Ο ταγματάρχης άκουσε το σχέδιό τους και γελώντας τους ρώτησε αν γνώριζαν σκοποβολή, να χειρίζονται πιστόλια και βόμβες και αν είχαν χρήματα. Χωρίς να περιμένει απάντηση έδωσε στον καθέ­ να μερικά χαρτονομίσματα μεγάλης α­ ξίας και ανέθεσε στον σιδηροδρομικό υπάλληλο Τσιγκάνοβιτς να μυήσει τους τρεις συνωμότες στην τέχνη της σκο­ ποβολής και της ρίψης βομβών. Εκτοτε πέντε φορές την εβδομάδα οι τρεις συνωμότες εκγυμνάζονταν στο στρατιωτικό σκοπευτήριο του Βελιγρα­ διού και σημείωσαν σημαντική πρόοδο. Στις 18 βολές επιτύγχαναν 15 και ο Γκα­ μπρίνοβιτς ειδικεύτηκε στη ρίψη βομ­ βών και κατόρθωσε να κτυπάει κονσερ­ βοκούτι σε απόσταση 15 μέτρων. Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος, αρχι­ δούκας και διάδοχος του θρόνου των Αψβούργων, θεωρείτο ως ισχυρός άνδρας της δυαδικής μοναρχίας και διέ­ θετε πραγματικά πολιτικά χαρίσματα. Εμφορείτο από ιδέες αναμόρφωσης της δυαδικής μοναρχίας και κατέστρω­ νε σχέδια ριζικής επίλυσης του προ­ βλήματος των εθνικοτήτων. Οταν όμως

τα υπέβαλε στον Αυτοκράτορα θείο του Φραγκίσκο Ιωσήφ έλα­ βε την απάντηση: «Ενόσω εγώ ζω, δεν επιτρέπω σε κανένα να αναμιγνύεται στις κυβερνητικές υποθέσεις». Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ήταν έ­ νας φανατικός και αδιάλλακτος γραφειοκράτης, φιλάργυρος και (όπως φαίνεται) ξένος προς κά­ θε αίσθημα. Δ εν τον συγκινούσε κανένα δράμα ακόμη και μέ­ σα στους κόλπους της οικογέ­ νειας του: Η αυτοκτονία του δια­ δόχου του Ροδόλφου στο Μάγιερλινγκ, η δολοφονία της συ­ ζύγου του, η εκτέλεση του αδελφού του Μαξιμιλιανού στο Μεξικό, η τρέλλα της Καρλότας, της συζύγου του αδελφού του (τρεις θάνατοι μεταξύ των αρχι­ δουκών). Ο διάδοχος Φερδινάνδος, νυμφ ευμένος με την εκλεκτή της καρδιάς του (παρά την αντί­ δραση της Αυλής) Σοφία Χότεκ και απογοητευμένος από τη στάση του αυτοκράτορα ασχολείτο στα ανάκτορα με την αν­ θοκομία. Οταν το 1907 γνωστοποιήθηκε ότι προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα μαύρο τριαντάφυλλο κάποιος Αγ­ γλος έστειλε στους «Times» του Λονδί­ νου το εξής γράμμα: «Δεν διάβασε άρα­ γε ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος την αγγλική ιστορία. Αν τη διάβαζε θα επληροφορείτο ότι το άνθισμα ενός μαύρου τριαντάφυλλου θα είχε ως συ­ νέπεια μια δολοφονία, την οποία θα α­ κολουθήσει ένας πόλεμος». Αμέσως μετά εμφανίστηκε στις στήλες των «Times» ένας άλλος ανθοκόμος, ο ο­ ποίος διατεινόταν ότι κατά την θεωρία της κληρονομικότητας του Μ ένδελ θα χρειάζονταν επτά χρόνια έως ότου από τη διασταύρωση δύο ειδών κόκκινων τριανταφυλλιών να προκύψει ένα μαύ­ ρο τριαντάφυλλο. Μήπως το μαύρο τριαντάφυλλο άνθισε το 1914 στον κή­ πο του Φερδινάνδου; Κανένας δεν μπορεί να το ισχυριστεί. Σε σχετικό αίτημα του Φερδινάνδου, γενικού επιθεωρητή του Αυστροουγγρικού Στρατού, περί της επίσκε­ ψης, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ απάντησε λέ­ γοντας: «Κάνε ό,τι θέλεις». Φαίνεται ό­ μως ότι ο διάδοχος είχε κακά προαι­ σθήματα. Την πρώτη ημέρα του ταξιδι­ ού του στον χώρο των γυμνασίων, στον σιδηροδρομικό σταθμό Χλούμετς στη Βοσνία, πήρε φωτιά το εφοδιασμένο με όλες τις ανέσεις ιδιαίτερο βαγόνι του. Λέγεται ότι ο διάδοχος είπε αργότερα με πικρία: «Πρώτα ένα βαγόνι που παίρ­ νει φωτιά, ύστερα μια απόπειρα στο Σεράγεβο και αν όλα δεν καταλήξουν σε αποτέλεσμα μπορεί να επακολουθήσει καμιά έκρηξη στο θωρηκτό Βίριμπους Ουνίτις» (θα πραγματοποιούσε ένα τα­

ήταν πια επαναστάτες ήρωες της ελευθερίας παρά μόνο υποχείρια φιλόδοξων ανθρώπων.

Τα επακόλουθα της έκρηξης της βόμβας κοντά στο αυτοκίνητο του αρχιδούκα.

ξίδι στη Μεσόγειο). Το απόγευμα της 27ης Ιουνίου, α­ φού τελείωσαν οι ασκήσεις οι οποίες (όπως συμβαίνει πάντοτε σχεδόν) έπει­ σαν τον επιθεωρούντο για την άρτια εκπαίδευση των στρατευμάτων, έστει­ λε στον αυτοκράτορα το εξής τηλεγρά­ φημα: «Ολα εξελίχθηκαν κανονικά. Αύ­ ριο επισκέπτομαι το Σεράγεβο και το ε ­ σπέρας αναχωρώ». Ανάλογο τηλεγρά­ φημα έστειλε και στα παιδιά του (Μαξιμιλιανό, Ερνέστο, Σοφία). Το βράδυ παρακάθησε με τη σύζυγό του σε γεύμα, που δ όθη κε προς τιμή τους στο ξενο­ δοχείο «Μπόσνα» στη λουτρόπολη Ιλιδτσε. Στο Βελιγράδι οι τρεις συνωμότες είχαν ήδη περατώσει την εκγύμνασή τους με τις ευλογίες της ανωτάτης η ­ γεσίας της «Μαύρης Χειρός» και του αρχηγού της σερβικής υπηρεσίας κα­ τασκοπείας, συνταγματάρχη Δημητρίεβιτς-Απις. Ο Απις συναισθανόμενος ίσως τις συνέπειες του εγχειρήματος και τη δυ­ νατότητα κατασυντριβής της Σερβίας από την Αυστροουγγαρία, προσπάθησε μέσω του Ρώσου στρατιωτικού ακολού­ θου να εξακριβώσει τις προθέσεις της μεγάλης αυτής αδελφικής σλαβικής δύναμης. Αφού ενθ α ρρύνθηκε από αυ­ τόν το ίδιο βράδυ συναντήθηκε με την ομάδα των συνωμοτών στο αριστοκρα­ τικό εστιατόριο «Κολοράλ» του Βελι­ γραδιού. Από τη στιγμή εκείνη οι Γκαμπρίνοβιτς, Πρίντσιπ και Γκράμπιτς δεν

Φεύγοντας από το Βελιγράδι οι συνωμότες είχαν εφοδιασθε. από τον Τσιγκάνοβιτς με τέσσερα πιστόλια Browning, φυσίγγια. έΕ. βόμβες από το κρατικό εργοστά­ σιο του Κραγκουγίεβιτς, από 160 δηνάρια ο καθένας και από τρεις δόσεις κυανιούχου καλιού για αυ­ τοκτονία σε περίπτωση έσχατης ανάγκης. Πέρασαν τα σύνορα χω­ ριστά με πλαστά διαβατήρια ή από μονοπάτια λαθρεμπόρων και συναντήθηκαν στην Τούζλα. Στο μεταξύ ο Σέρβος πρωθυ­ πουργός, Πάσιτς, πληροφορήθηκε τη σχεδιαζόμενη δολοφονία από τον Τσιγκάνοβιτς, ο οποίος ή­ ταν μεν έμπιστος της «Μαύρης Χειρός», αλλά και έμπιστός του. Ο Πάσιτς φοβούμενος εξέγερση της οργάνωσης εναντίον του διέ­ ταξε, εμπιστευτικά, να κρατη­ θ ο ύ ν στα σύνορα ορισμένοι νέοι που προορίζονταν για το Σερά γε­ βο. Οι μεσολαβούντες, όμως, για την εκτέλεση της διαταγής αξιω­ ματικοί ήταν μέλη της «Μαύρης Χει­ ρός» και ανέφεραν: "οι περί ων πρόκει­ ται έχουν ήδη περάσει τα σύνορα". Ο δε Απις λόγω θέσης διαμαρτυρήθηκε για την ανάμιξη της αστυνομίας. Παράλληλα με εντολή του Πάσιτς ο πρεσβευτής του στη Βιέννη γνωστο­ ποίησε στον Αυστριακό υπουργό Εξω­ τερικών συγκαλυμμένα: «Σύμφωνα με ακριτομυθίες εκφράζεται υπόνοια ότι σχεδιάζεται απόπειρα κατά της ζωής του αρχιδούκα, επί τη ευκαιρία του ταξιδιού του στη Βοσνία. Μεταξύ της σερβικής νεολαίας μπορεί να ευρεθεί κάποιος, ο οποίος να γεμίσει το τουφ έ­ κι όχι μόνο με άσφαιρα, αλλά και με πραγματικές σφαίρες και να πυροβολή­ σει. Αυτή η σφαίρα μπορεί να πλήξει και τον διάδοχο. ΓΓ αυτό θα ήταν φρόνιμο ο αρχιδούκας να μη μεταβεί στο Σερά­ γεβο». Ο Μπελίνσκυ πιστεύοντας ότι πιθανή μη πραγματοποίηση της επί­ σκεψης λόγω του υπαινιγμού του Σέρβου πρεσβευτή θα γελοιοποιούσε τον διάδοχο της αυστροουγγρικής μοναρ­ χίας, δεν μετέδωσε περαιτέρω την προειδοποίηση και είπε στον πρέσβυ: «Ας ελπίσουμε ότι δεν θα συμβεί τίπο­ τε». Στην Τούζλα οι τρεις συνωμότες πα­ ρέδωσαν τον οπλισμό τους στον Γιοβάνοβιτς, ιδιοκτήτη ενός κινηματογρά­ φου, και έφθασαν στο Σεράγεβο με ά­ δεια χέρια. Εκεί κατέλυσαν στον φίλο του Πρίντσιπ Δανήλο Ιλιτς. Ο τελευταί­ ος την επομένη συναντήθηκε στην Τούζλα (σε ένα κατάστημα) με τον Γιοβάνοβιτς. Αποδεικνύοντας την ταυτό­ τητά του συνθηματικά με ένα ανοικτό κουτί τσιγάρων ορισμένης μάρκας, πα-

57 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

58

ρέλαβε και μετέ­ φερε τα φονικά σύ­ νεργα στο Σερά γε­ βο. Η Κυριακή 28 Ιουνίου 1914 συνέ­ πιπτε, όπως είπα­ με, με το Vidovdan, την εθνική εορτή όλων των Σέρβων, που τη γιορτάζουν από τις 28 Ιουνίου 1389. Στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Οθωμανοί υπό τον σουλτάνο Μουράτ εκμηδένισαν τον σέρβικά φ εουδαρ­ χικό στρατό του πρίγκηπα Λάζαρου. Αμφότεροι οι πολέ­ μαρχοι σκοτώθη­ καν - ο Οθωμανός από έναν Σέρβο αριστοκράτη ο οποίος διείσδυσε στις τουρκικές γραμμές και μαχαίρωσε τον σουλτάνο. Την προηγουμένη, 27 Ιουνίου, ο Πρίντσιπ κατέθεσε στεφάνι στον τάφο του Ζέραζιτς και τον αποχαιρέτησε. Στις 10 το πρωί της 28ης το ζεύγος των διαδόχων με την ακολουθία του ξε­ κίνησε από το Ιλιτσε και έφθασε έξω από το Σεράγεβο για την επιθεώρηση της φρουράς. Παρά τις συμβουλές περί μη επίσκεψης από όλες τις πλευρές, από το Σεράγεβο, τη Βιέννη, τη Βου δα ­ πέστη, το Βερολίνο, ακόμη και από τις ΗΠΑ (στις ΗΠΑ υπήρχαν υποψίες για κάποιον διακεκριμένο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, σερβικής καταγωγής, ότι ήταν μέλος της ηγετικής ομάδας των συνωμοτών), τα μέτρα ασφαλείας ήταν σχεδόν ανύπαρ­ κτα, ιδίως αν συγκριθούν με αυτά κατά την επίσκεψη του Φραγκίσκου Ιωσήφ στο Σεράγεβο τον Ιούνιο του 1910. Κα­ τά μήκος της διαδρομής, δεν υπήρχε κανένας στρατιώτης, μολονότι έξω από το Σεράγεβο στάθμευαν 70.000 άν­ δρες. Δ εν επιβλήθηκε κανένας περιο­ ρισμός σε υπόπτους πολίτες. Οι αστυ­ νομικές αρχές του Σεράγεβο μ ετέθ ε­ σαν την ευθύνη στον στρατιωτικό διοι­ κητή της Βοσνίας, στρατηγό Οσκαρ Πότιορεκ. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση ενός αξιωματικού της αστυνομίας: «Τα μέτρα ασφαλείας στις 28 Ιουνίου θα ευρίσκονται στα χέρια της Θείας Πρό­ νοιας». Με δική της πρωτοβουλία η α­ στυνομία διέταξε τους 120 άνδρες της να στραφούν προς το πλήθος την ώρα που θα περνούσε η αυτοκρατορική πο­ μπή. Επρόκειτο για μια ανεπαρκή δύνα­ μη σε μια διαδρομή έξι χιλιομέτρων. Η δράση της τοπικής αστυνομίας ή ­ ταν εξαιρετικά χαλαρή. Οι αστυφύλα­ κες μόλις είδαν τα έξι αυτοκίνητα της πομπής σάστισαν. Ο Γκαμπρίνοβιτς, α­ φού προηγουμένως φωτογραφήθηκε

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Χάος μετά τη δολοφονία και τη σύλληψη του Πρίντσιπ.

για να αποθανατιστεί, ψυχραιμότατος ρώτησε έναν διπλανό του αστυφύλακα σε ποιο αυτοκίνητο ήταν ο αρχιδούκας. Ο αστυφύλακας πρόθυμος και συγκινημένος τού υπέδειξε το δεύτερο αυ­ τοκίνητο, στο οποίο εκτός από το ζεύ­ γος των διαδόχων επέβαινε ο στρατιω­ τικός διοικητής του Σεράγεβο Πότιορεκ και ο κόμης Χάραχ. Ο καιρός ήταν θαυμάσιος, οι δρόμοι στολισμένοι και ο Φερδινάνδος φορούσε τη μεγάλη του στολή με όλα τα παράσημα. Μόλις τα αυτοκίνητα πλησίασαν ο Γκαμπρίνο­ βιτς έβγαλε την ασφάλεια από μια βόμ­ βα και με μια ήρεμη κίνηση του χεριού την έριξε στο αυτοκίνητο του Φερδινάνδου. Ο διάδοχος αντιλήφθηκε ότι έ­ πεσε κάποιο αντικείμενο στο όχημά του. Απώθησε με το πάνω μέρος της παλάμης του τη βόμβα, ο οδηγός αύξη­ σε την ταχύτητα κι έτσι η βόμβα έπεσε στην τυλιγμένη κουκούλα του αυτοκι­ νήτου και κατέληξε στο έδαφος, όπου εξερράγη κοντά στους πίσω τροχούς του επόμενου οχήματος. Από την έκρη­ ξη τραυματίστηκαν είκοσι άτομα, ανάμεσά τους και τρία της συνοδείας. Η ώρα ήταν 11.02. Ο Γκαμπρίνοβιτς στην προσπάθειά του να φύγει συνελήφθη από τους α­ στυνομικούς. Ο διάδοχος αφού διεπίστωσε τις συνέπειες της απόπειρας, έ­ δωσε εντολή για τη μεταφορά των τραυματιών στο νοσοκομείο, τη συνέχι­ ση της πορείας προς το δημαρχείο και την υλοποίηση του αρχικού προγράμ­ ματος. Ο στρατηγός Πότιορεκ όχι μόνο δεν εξέδωσε επιπρόσθετες διαταγές για την ασφάλεια, αλλά σε σχετική ερώτη­ ση του αρχιδούκα απάντησε: «Υψηλό­ τατε μπορείτε να ταξιδέψετε απολύτως ήσυχος. Αναλαμβάνω την ευθ ύνη». Η

μόνη αλλαγή στη διαδρομή έγινε λό­ γω της επιθυμίας του διαδόχου να επισκεφθεί έναν τραυματία αξιωμα­ τικό, πλην όμως κανένας δεν κατα­ τόπισε τους οδη­ γούς. Αναπάντητο παραμένει ακόμα το αν αυτό έγινε εσκεμμένα ή συμπτωματικά. Μετά την επί­ σκεψη στο Δημαρ­ χείο ο Τσέχος οδη­ γός (Φραντς Ούρμπαν) του Φερδινάνδου ακολου­ θούσε τα προπορευόμενα δύο αυτοκίνητα στα ο­ ποία επέβαιναν ο δήμαρχος και τοπικοί παράγοντες, που λησμονώντας την αλ­ λαγή του δρομολογίου κατευθύνονταν στο κέντρο της πόλης. Τότε ο Πότιορεκ φώναξε στον οδηγό: «Σταθείτε! Δ εν εί­ ναι αυτός ο δρόμος που πρέπει να ακο­ λουθήσουμε». Ο οδηγός σταμάτησε α­ πότομα και προσπάθησε με κινήσεις εμπρός-πίσω να στρίψει προς την κατεύ­ θυνση που έδειχνε ο στρατηγός. Ολα αυτά όμως γίνονταν μπροστά σε ένα κατάστημα, κοντά στο γεμάτο κόσμο πεζοδρόμιο, όπου περίμενε ο αρχηγός των δολοφόνων και καλύτερος σκοπευ­ τής από αυτούς, Γκαμπρίλο Πρίντσιπ. Την ίδια στιγμή τράβηξε το πιστόλι του. Ενας αστυφύλακας είδε τον κίνδυνο και πήγε να του αρπάξει το χέρι αλλά κάποιος που στεκόταν δίπλα του, προ­ φανώς φίλος του δολοφόνου, τον κτύπησε. Δύο φορές λύγισε ο δείκτης του δεξιού χεριού του Πρίντσιπ. Δύο φορές ακούστηκε ένας ξερός κρότος μέσα στη μεσημβρινή ζέστη της μοιραίας ε­ κείνης ημέρας. Η δούκισα πέθανε πρώτη. Η σφαίρα που προοριζόταν για τον στρατηγό Πό­ τιορεκ τρύπησε τον κορσέ της και το δεξί της πλευρό. Στον λαιμό της ήταν κρεμασμένη μια χρυσή αλυσίδα με ένα φυλαχτό για να την προστατεύει από τις ασθένειες και τις δυστυχίες... Ο αρ­ χιδούκας Φραγκίσκος Φερνινάνδος έζησε μόνο μερικές στιγμές περισσότε­ ρο. Μια σφαίρα τρύπησε τη δεξιά πλευ­ ρά του κολάρου του, απέκοψε τη σφαγίτιδα φλέβα και σταμάτησε στη σπον­ δυλική του στήλη. Το ζευγάρι μεταφέρ­ θ η κ ε στο Κυβερνείο, το Κονάκ, ένα κτίριο της εποχής της Τουρκοκρατίας. Το κολάρο του αρχιδούκα ήταν ανοικτό και φαινόταν μια μικρή αλυσίδα με επτά φυλαχτά από χρυσό και πλατίνα. Στον αριστερό του βραχίονα διακρινόταν σε τατουάζ ένας κινέζικος δράκος. Ετσι στις 11.37 της 28ης Ιουνίου

1914 ένας ανήλικος Σέρβος πατριώτης, ο Γαβρίλο Πρίντσιπ, έδωσε το θανατηοόρο κτύπημα σε μια ολόκληρη εποχή. Πριν ακόμα διαλυθεί ο καπνός από την κάννη του πιστολιού ο Πρίντσιπ συνελήφθη από τους αστυνομικούς και τους παρευρισκόμενους πολίτες και δ έχθη κε πολλά κτυπήματα. Διατηρώ­ ντας τις αισθήσεις του είπε: «Δεν μπορείτε να με καταδικάσετε σε θάνατο. Δ εν είμαι ακόμη ούτε είκοσι ετών». Στον αστυνομικό σταθμό επιχείρησε να αυτοκτονήσει καταπίνοντας το κυανιούχο κάλιο της «Μαύρης Χειρός». Α μ έ­ σως όμως έκανε εμετό. Στις 23 Οκτω­ βρίου καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά και πέθανε το 1918 από φυματίωση ενώ εξέτιε την ποινή του σε ένα σκοτεινό κελί στο φρούριο της Τερεζίενστατ. Ο κόσμος π ληροφορήθηκε τον πρό­ λογο της επερχόμενης καταστροφής στις 16.00 της ίδιας ημέρας μέσω του γερμανικού τηλεγραφικού πρακτορεί­ ου ειδήσεων: «Ο αρχιδούκας Φραγκί­ σκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του, δούκισα του Χόχεμπεργκ, δολοφονήθηκαν σήμερα στο Σεράγεβο από έναν Σέρβο». Με το συνθηματικό τηλεγράφημα «Αμφότεροι οι ίπποι πουλήθηκαν σε καλές τιμές» πληροφορήθηκε την εί­ δηση ο αρχηγός της «Μαύρης Χειρός», συνταγματάρχης Απις. Εκείνη τη στιγ­ μή αντιλήφθηκε την έκταση της ενέρ­ γειας και αναφώνησε: «Ω Θ εέ μου, τι κάναμε;». Ο Απις περίμενε ότι ο Πρίντσιπ θα πετύχαινε να σκοτώσει τον Φερδινάνδο. Πίστευε όμως ότι η από­ πειρα θα επέτεινε τις σχέσεις μεταξύ Πάσιτς και Βιέννης και αυτό θα εξασθένιζε περισσότερο τη θέση του Πά­ σιτς έναντι του ιδίου. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από τη δήλωση του Τάγκοσιτς όταν μετά τη σύλληψή του, α­ παντώντας στην ερώτηση «Γιατί το κά­ νατε αυτό;», είπε: «Για να πεισμώσω τον Πάσιτς». Ο Απις το 1917 κατηγορήθηκε από τον πρωθυπουργό Πάσιτς για δ ή θ εν συμμετοχή του σε μια από τον ίδιο (τον πρωθυπουργό) σκηνοθετημένη εικονι­ κή δολοφονία του αντιβασιλιά Αλέξαν­ δρου. Καταδικάστηκε σε θάνατο από ένα στρατοδικείο που συνεδρίαζε στη Θεσσαλονίκη και τουφεκίστηκε στις 27 Ιουνίου 1917, 15 μόλις μήνες πριν από την πραγματοποίηση του ονείρου του, της απελευθέρωσης και της ένωσης ό­ λων των Σέρβων διά της δημιουργίας του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας την 1η Δεκεμβρίου 1918. Οι ανακρίσεις στο Σεράγεβο δεν α­ πέδειξαν την ευθ ύνη της σερβικής κυ­ βέρνησης. Σε τηλεγράφημά του από το Σεράγεβο στις 14 Ιουλίου 1914 ο ειδι­ κός απεσταλμένος της Βιέννης, αφού μελέτησε το ανακριτικό υλικό, ανέφε­ ρε: «Τίποτα δεν δείχνει ότι η σέρβική κυβέρνηση είναι συνένοχος της δολο­

φονίας ή της προετοιμασίας της ή της χορήγησης των όπλων... Απεναντίας υ­ πάρχουν ενδείξεις που φαίνεται ότι α­ ποκλείουν τη συνενοχή...». Στα ίδια συ­ μπεράσματα κατέληξαν και γερμανικές αρχές. Ο τέως καγκελάριος Μπίλοφ στα απομνημονεύματά του γράφει σχε­ τικά: «Μολονότι η απαίσια δολοφονία ήταν έργο μιας σερβικής οργάνωσης με παρακλάδια σε όλη τη χώρα, πολλές λεπτομέρειες αποδεικνύουν ότι η σέρ­ βική κυβέρνηση ούτε την προκάλεσε, ούτε την επιθυμούσε... Ακόμα και οι πιο θερμόαιμοι Σέρβοι, που ήταν εξα­ ντλημένοι από δύο πολέμους, σταμα­ τούσαν μπροστά στη σκέψη ενός πολέ­ μου με την Αυστροουγγαρία, συντρι­ πτικά ισχυρότερη...». Η είδηση της δολοφονίας δεν τάρα­ ξε τα προγράμματα των μεγάλων της Ευρώπης. Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιω­ σήφ, έχοντας υποστεί τρομερά πλήγ­ ματα από τη μοίρα και ευρισκόμενος για ιαματικά λουτρά στο Ισλ, σκέπασε το πρόσωπό του με τα χέρια του και με σταθερή φωνή είπε: «Ετσι λοιπόν η Θεία Πρόνοια τακτοποίησε τα πάντα κατά τον πρέποντα τρόπο». Στην τρί­ της τάξης κηδεία κατά ομολογία του ι­ διαίτερου γραμματέα του διαδόχου, Παύλου Νίκιτς, «δεν μπορούσε κανέ­ νας να διακρίνει στα χαρακτηριστικά του προσώπου του αυτοκράτορα ελάχι­ στο ίχνος συγκίνησης ή πένθους... με­ τά το πέρας της νεκρώσιμης τελετής έ ­ φυγε χωρίς να ρίξει ούτε ένα τελευταίο βλέμμα στα δύο φέρετρα». Ο πάπας Πίος Γ κλαίγοντας είπε ε ­ πανειλημμένα: «Φτωχέ αυτοκράτορα!». Ο κάιζερ Γουλιέλμος Β ' συμμετείχε στις ιστιοδρομίες του Κιέλου και διέκο­ ψε προσωρινά για να στείλει ένα θερμό συλλυπητήριο τηλεγράφημα στη Βιέν­ νη. Ο Γάλλος πρόεδρος Πουανκαρέ βρι­ σκόταν σε θεωρείο του ιπποδρόμου του Λουσάν. Κατέβασε τα κυάλια του κατά την πιο ενδιαφέρουσα στιγμή του αγώνα, διάβασε το τηλεγράφημα και ει­ δοποίησε σχετικά τον Αυστροούγγρο πρεσβευτή που βρισκόταν στο διπλανό θεωρείο. Ο τσάρος Νικόλαος Β ' της Ρωσίας έ ­ παιζε με τις κόρες του στα ανάκτορα του Τσάρσκοε Σέλο, όταν τον ζήτησαν στο τηλέφωνο από την Πετρούπολη για να τον πληροφορήσουν για τα γεγονό­ τα στο Σεράγεβο. Την ίδια μέρα έλαβε ένα τηλεγράφημα από τον Ρασπούτιν: «Πατερούλη φρόντισε να κρατήσεις με κάθε θυσία την ειρήνη». Στο Βερολίνο η είδηση έφθασε σε άδεια γραφεία. Ο αρχικαγκελάριος ή ­ ταν σε διακοπές στο κτήμα του στο Μαρκ. Ο υπουργός Εξωτερικών βρισκό­ ταν σε γαμήλιο ταξίδι. Ο Μόλτκε, αρχη­ γός του Γενικού Επιτελείου, έκανε την ετήσια λουτροθεραπεία στο Κάρλμπα-

Το χιτώνιο (προσέξτε τις κηλίδες αίματος) που φορούσε ο αρχιδούκας στο Σεράγεβο.

ντ. Ο υπαρχηγός του είχε μεταβεί σε μια κηδεία στο Αννόβερο. Ο αρχιναύαρχος Τίρπιτς, υπουργός Ναυτικών, βρι­ σκόταν για ορειβασία στο Εγκαδίν. Ο υ­ φυπουργός Εξωτερικών Αρτουρ Τσίμμερμανν ήταν ο μόνος αξιωματούχος στο Βερολίνο όταν έφθασε εκεί η είδη­ ση της τραγωδίας του Σεράγεβο. Παρόλα αυτά, τελείως αθόρυβα στην αρχή, και χωρίς να το αντιληφθεί κανένας τέθηκε σε κίνηση ο καταστρε­ πτικός μηχανισμός του πολέμου, ο ο­ ποίος ήταν αναπόφευκτος. Η δολοφονία στο Σεράγεβο, όσο α­ ποτρόπαια και αν ήταν και όση σοβαρό­ τητα και αν είχε, δεν ήταν δυνατό να δι­ καιολογήσει έναν παγκόσμιο πόλεμο. Υπήρξε, πάντως, η αφορμή από την ο­ ποία ξεκίνησε η σειρά των γεγονότων που οδήγησαν τελικά στη γενίκευση του πολέμου.

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ 20ού ΑΙΩΝΑ, Χρυσός Τύπος, Α&ή να. (2) Σπ. Μαρκεζίνη: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. (3) D. Djordjevic: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Σ Ε Ρ Β ΙΑ Σ 18001918, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου Αίμου, Μετάφραση Νικ. Παπαρρόδου, Θεσσαλονίκη, 1970. (4) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Γ. Μπίμπη, 1968. (5) H.G. Wells: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις «Περγαμηνές».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η KATAKTHIH

Α Π Ο ΤΟΥΣ ΙΑΠΩΝΕΣ (1942)

Μάρτιος 1942. Λιγότερο από έξι ώρες μετά την αναχώρηση του στρατηγού Αλεξάντερ και του επιτελείου του τα προκεχωρημένα ιαπωνικά τμήματα εισέρχονται στη Ρανγκσύν. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1942 ΤΑ ΙΑΠΩΝΙΚΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ, ΑΦΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΑΝ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ Μ ΑΛΑΙΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ, ΕΙΣΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗ ΒΙΡΜΑΝΙΑ, ΑΡΧΙΖΟΝΤΑΣ ΕΤΣΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΚΡΥΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΣΚΛΗΡΟΤΕΡΕΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ Β 'Π Π .

τα τέλη του 1941 η Βιρμανία ήταν μια αγροτική κυρίως χώρα. Ευημερούσε με δάση τα ασιατικά δεδομένα. Η οικονομία της βασιζόταν στην καλ­ λιέργεια και στην εξαγωγή τεράστιων ποσοτήτων ρυζιού και ξυλείας. Το υπέδαφος της ήταν πλούσιο σε στρατηγικές πρώτες ύλες, κυρίως πετρέλαιο και βολφράμιο (παρήγε το 10% της παγκόσμιας παραγωγής του τελευταίου). Η Βιρμανία καταλαμβάνει έκταση ίση με αυτή της Γαλλίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας μαζί. Μια μακριά εδαφική προεξοχή εκτείνεται προς Νότο κατά μήκος των συνόρων με την Ταϊλάνδη. Εχει μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων, ο­ νομάζεται Τενασερίμ, εκτείνεται νότια της πρωτεύουσας Ρανγκούν και τερμα­ τίζεται σε αυτό που το 1942 ονομαζόταν Βικτώρια Πόιντ. Αυτή η λωρίδα γης, με πλάτος που δεν υπερβαίνει το 80 χλμ., είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για τη βρετανική αυτοκρατορία, διότι περιελάμβανε τα αεροδρόμια που συνέδεαν την Ινδία με τη Μαλαισία και τη Σιγκαπούρη. Η χώρα διασχίζεται από τέσσερις

Σ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

χωματόδρομους της Βιρμανίας οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν το ποδήλατο εκτεταμένα, λιγότερο για μετακίνηση και περισσότερο για τη μεταφορά των αποσκευών. Οπως συνέβη και στη Μαλαισία, το "ειρηνικό" δίκυκλο τους επέτρεψε να καλύπτουν εντυπωσιακές αποστάσεις και τους προσέδιδε ευκινησία, σε αντίθεση με τους Βρετανούς που παρέμειναν προσκολλημένοι στα μηχανοκίνητα μέσα. Στους

β2

β

κύριους ποταμούς και αμέτρητους μικρότε­ ρους. Ο μεγαλύτερος από όλους, ο Ιραουάντι με μήκος πάνω από 2.500 χλμ., είναι πλω­ τός στο μεγαλύτερο τμήμα του και το μέγι­ στο πλάτος του σε μερικά σημεία αγγίζει τα 5 χλμ. Ο Τσίντγουιν, παραπόταμος του Ιραουάντι, σχηματίζει αδρά τα όρια της χώρας με την Ινδία και είναι επίσης πλωτός. Ο μικρότε­ ρος ποταμός Σιτάνγκ χωρίζει την κάτω Βιρ­ μανία από το Τενασερίμ, ενώ ο Σαλβήν, γνω­ στός για τα ισχυρά ρεύματα και τους καταρ­ ράκτες του, αποτελούσε το όριο με την Ταϊ­ λάνδη. αλλά δεν ήταν πλωτός και διασχιζό­ ταν μόνο με σκάφη σε ελάχιστα σημεία. Οι παραπάνω ποταμοί διασχίζουν τη χώρα από Βορρά προς Νότο. Κατά μήκος των κοιλάδων τους βρίσκονται οι κύριες οδοί επικοινωνίας, οδικές και σιδηροδρομικές. Εκείνη την εποχή (1941) μερικά τμήματα της χώρας ήταν προσβάσιμα μόνο με πλωτά μέσα. Η χερσόνησος του Αρακάν στον κόλπο της Βεγγάλης ήταν προσβάσιμη μόνο με πλοία από την Καλκούτα και την Τσιταγκόνγκ. Το ίδιο ίσχυε και για τη ζώνη του Τενασερίμ. Σημαντικότερος δρόμος ήταν ο λεγόμε­ νος Βιρμανικός Δρόμος (Burma Road), ο ο­ ποίος άρχιζε από τη Ρανγκούν και διά μέσου της Μανταλέυ και του Λάσιο έφθανε στο Κουνμίγκ της Κίνας. Η συνολική διαδρομή εί­ χε μήκος περίπου 1.400 χλμ. και χρειαζόταν πέντε ημέρες για να καλυφθεί. Η αξία του δρόμου αυτού ήταν μοναδική, καθώς αποτε­ λούσε τη μόνη απευθείας σύνδεση με την Κίνα. τη μόνη «τροφοφόρο αρτηρία» που α­ πέμενε για να κρατηθεί η χώρα όρθια απένα­ ντι στην ιαπωνική εισβολή. Η ροή των αμερι­ κανικών εφοδίων και υλικών μέσω του δρό­ μου αυτού ήταν ζωτικής σημασίας για τη στήριξη των εθνικιστών Κινέζων του στρα­ τάρχη Τσανγκ Κάι Σεκ,που ήταν πια αποκομ­ μένοι στο εσωτερικό της Κίνας, έχοντας απωλέσει όλη την παραλιακή ζώνη από την ορμή της ιαπωνικής πλημμυρίδας. Οι υπόλοι­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ποι δρόμοι της χώρας ήταν στην πλειοψηφία τους δρόμοι μόνο κατ’ όνομα: μονοπάτια και άθλιοι χωματόδρομοι, που την εποχή των μουσώνων γίνονταν αδιάβατοι από τη λάσπη ή μετατρέπονταν σε ορμητικούς χειμάρρους. Συνολικά η Βιρμανία είναι μια χώρα τερά­ στιων αντιθέσεων: υπάρχουν εκεί αδιάβατες ζούγκλες, ελώδεις παραλιακές ζώνες, αχανή δέλτα ποταμών και ένας κεντρικός πεδινός τομέας. Το σύνολο περιστοιχίζεται από υψη­ λές οροσειρές που το απομονώνουν από την Ινδία στα δυτικά, την Κίνα στα βόρεια και την Ταϊλάνδη στα ανατολικά. Οι μουσώνες διαρκούν πέντε μήνες, από τα μέσα Μαϊου ως τα μέσα Οκτωβρίου, μετατρέποντας αχανείς εκτάσεις σε βάλτους. Ει­ δικά η χερσόνησος του Αρακάν διεκδικεί το υψηλότερο ποσοστό βροχοπτώσεων παγκοσμίως. Τον υπόλοιπο χρόνο το κλίμα, με εξαί­ ρεση τις ζούγκλες, είναι σχετικά ευχάριστο και ανεκτό για τον μέσο πληθυσμό. Ο πληθυσμός της χώρας το 1941 ήταν περίπου 17 εκατομμύρια. Εθνικές, θρησκευ­ τικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές προκαλούσαν έντονες αντιθέσεις και εχθρό­ τητες, τις οποίες η βρετανική διοίκηση προ­ σπαθούσε με μεγάλη δυσκολία να αμβλύνει. Τα 10 εκατομμύρια του πληθυσμού ανήκαν στην κυρίαρχη αριθμητικά και πολιτικά κοι­ νότητα των Βιρμανών, που ζει στις κοιλάδες των μεγάλων ποταμών και στις κεντρικές πε­ δινές ζώνες. Οι υπόλοιποι ανήκαν κυρίως στις ορεσίβιες φυλές των Καρέν, των Καχίν, των Νάγκα, των Τσιν και των Σανς, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους κατά πλειοψηφία βουδι­ στές Βιρμανούς, είναι χριστιανοί διαφόρων δογμάτων ή παγανιστές. Ιστορικά μισούν και ανταγωνίζονται τους Βιρμανούς. Αντίθετα με τους Βιρμανούς ήταν και παρέμειναν πι­ στοί στους Βρετανούς, ακόμη και κατά τη διάρκεια της ιαπωνικής κατοχής. Για τη στά­ ση τους αυτή πλήρωσαν βαρύ τίμημα. Τις παραμονές της ιαπωνικής εισβολής η

χώρα βρισκόταν σε αναβρασμό. Οι Βιρμανοί απαιτούσαν ανεξαρτησία ή, τουλάχιστον, αυ­ τοδιάθεση στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Οργανώσεις με έντονα εθνικιστικούς προσα­ νατολισμούς προκαλούσαν ταραχές που στρέφονταν κατά της βρετανικής διοίκησης και των λειτουργών της, καθώς και κατά της ινδικής κοινότητας, λόγω της κυριαρχίας της στις εμπορικές και οικονομικές δραστηριό­ τητες. Στο πανεπιστήμιο της Ρανγκούν ομά­ δες ριζοσπαστών φοιτητών είχαν φθάσει α­ κόμη μακρύτερα. Εμφορούμενοι από μαρξι­ στικά και εθνικιστικά ιδεώδη αποτελούσαν τον σκληρό πυρήνα της αντίδρασης στη βρε­ τανική παρουσία. Αποδέχθηκαν έτσι πρόθυ­ μα την προσέγγιση και τη συνεργασία των ια­ πωνικών μυστικών υπηρεσιών που προετοί­ μαζαν μεθοδικά την εισβολή. Σημαντικά στε­ λέχη των κύκλων αυτών ήταν ήδη ενεργοί συνεργάτες των Ιαπώνων. Μερικοί μάλιστα μετέβησαν στην Ιαπωνία για περαιτέρω εκ­ παίδευση. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι η πλειονότητα των Βιρμανών ανέμενε τους Ιάπωνες ως ελευθερωτές. Για τους Ιάπωνες η εισβολή στη Βιρμανία αποτελούσε αναγκαίο συμπλήρωμα της πρό­ σφατης θριαμβευτικής κατάκτησης της Μα­ λαισίας και της Σιγκαπούρης, για τρεις κυ­ ρίως λόγους: α) Καταλαμβάνοντας τη Βιρμα­ νία θα έκοβαν οριστικά τον τελευταίο δρόμο ανεφοδιασμού των Κινέζων, ελπίζοντας έτσι να θέσουν τέρμα στην αντίστασή τους. 6) Θα έθεταν στη διάθεσή τους τις πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, ενώ ταυτό-

χρονα θα αφαφούσαν από τη βρετανική αυ­ τοκρατορία το τελευταίο κομμάτι της στην Απω Ανατολή, γ) Θα έφθαναν στα όρια της Ινδίας, όπου ήλπιζαν να προκαλέσουν, εκμε­ ταλλευόμενοι τον αναβρασμό στο εσωτερικό της και το αίτημα για ανεξαρτησία, μια γενι­ κή εξέγερση που θα τους καθιστούσε κυ­ ρίαρχους στην αχανή υπο-ήπειρο. Για τους ίδιους ακριβώς λόγους αλλά από αντίθετη οπτική γωνία οι Σύμμαχοι, Βρε­ τανοί και Αμερικανοί, όφειλαν (παρά τη δυ­ σμενή τους θέση) να αντισταθούν με όσα μέσα διέθεταν. Ειδικά οι Αμερικανοί και κυ­ ρίως ο ίδιος ο πρόεδρος Ρούζβελτ επεδίωκαν με κάθε τρόπο να κρατήσουν ζωντανή την Εθνικιστική Κίνα του Τσανγκ Κάι Σεκ, διότι εκτός των άλλων φοβούνταν ότι η συ­ ντριβή της από τους Ιάπωνες θα άνοιγε διά­ πλατα τον δρόμο της εξουσίας στους Κινέ­ ζους κομμουνιστές. Παρά την απόφαση να αντισταθούν, τα μέσα που διέθεταν οι Σύμμαχοι για τον σκο­ πό αυτό ήταν τραγικά ανεπαρκή. Τη στιγμή που άρχισαν οι εχθροπραξίες στην Απω Ανα­ τολή, στις 8 Δεκεμβρίου 1941. η βρετανική διοίκηση Βιρμανίας διέθετε για την άμυνα αυτής της αχανούς έκτασης δύο βρετανικά τάγματα και μερικά τάγματα ιθαγενών (Burma Rifles). Τα τελευταία ήταν ποικίλης ποιότητας. Κάποια ήταν επανδρωμένα από τις πολιτικά αξιόπιστες ορεινές φυλές ή από Γκούρκας και Ινδούς που είχαν εγκαταστα­ θεί στη Βιρμανία και ήταν ιδιαίτερα αξιόμα­ χα. Κάποια άλλα όμως, τα οποία κατόπιν πο­ λιτικών πιέσεων είχαν δημιουργηθεί την τε­ λευταία στιγμή στρατολογώντας Βιρμανούς, ήταν, εκτός από ανεκπαίδευτα. και αναξιόπι­ στα. Δυστυχώς για τους Βρετανούς η εμπλο­ κή τους θα απέβαινε καταστροφική, καθώς σε κρίσιμες στιγμές λιποτάκτησαν ή τράπη­ καν σε φυγή, ενώ δεν έλειψαν και οι μαζικές αυτομολίες στους Ιάπωνες. Εκτός από την α­ νεπάρκεια του ανθρώπινου δυναμικού έλει­ παν και τα μέσα. Πυρομαχικά, όπλα ατομικά και υποστήριξης, οχήματα, αλλά και απλά υ­ λικά, όπως σκαπτικά εργαλεία και συρματό­ πλεγμα, απούσιαζαν ή ήταν ανεπαρκέστατα. Σταδιακά άρχισαν να καταφθάνουν κάποιες ενισχύσεις, αρχικά τρία βρετανικά τάγ­ ματα και κατόπιν το επιτελείο και μια ταξιαρ­ χία της 17ης Ινδικής Μεραρχίας (IM). Ατυχώς οι άλλες δύο ταξιαρχίες της Μεραρχίας, που αρχικά προορίζονταν για τη Μέση Ανατολή, στάλθηκαν στη Σιγκαπούρη, όπως και η άτυ­ χη 18η βρετανική Μεραρχία Πεζικού, που ε­ πίσης προοριζόταν για τη Βιρμανία. Εκεί θυ­ σιάστηκαν σε μια ήδη χαμένη επιχείρηση. Σύ­ ντομα στάλθηκαν και άλλες δύο ινδικές τα­ ξιαρχίες για να συμπληρωθεί η δύναμη της 17ης IM, οι άνδρες όμως ήταν άπειροι νεο­ σύλλεκτοι, πολλές φορές χωρίς καν τη στοι­ χειώδη εκπαίδευση. Το σύνολο των διαθέσι­ μων δυνάμεων οργανώθηκε σε δύο μεραρ­ χίες πεζικού, την προαναφερθείσα 17η IM, που θα υπεράσπιζε την κάτω Βιρμανία, και την 1η Βιρμανική Μεραρχία, η οποία θα ετί­ θετο σε εφεδρεία καλύπτοντας την κεντρική και την άνω Βιρμανία. Οι μονάδες αυτές ή­ ταν μεραρχίες μόνο στο όνομα. Εκτός από

τις ελλείψεις που αντιμετώπιζαν σε εκπαί­ δευση, ατομικό οπλισμό και πυρομαχικά, δεν διέθεταν μονάδες λογιστικής υποστήριξης και πυροβολικό. Τα οχήματα και το υλικό επι­ κοινωνιών ήταν ανεπαρκέστατα. Η διοίκηση της 17ης IM διέθετε έναν μόνο ασύρματο και η επαφή με τις μονάδες αναμενόταν να γίνει μέσω του τηλεφωνικού δικτύου! Οι δυνάμεις αυτές έπρεπε να αντιμετωπίσουν την έφοδο ενός εχθρού έμπειρου και σκληραγωγημένου μετά από χρόνια εκστρατειών στην Κίνα και στη Μαντζουρία, με απόλυτη υπεροχή σε άρματα, πυροβολικό και αεροπλάνα, ηθικό ε­ ξυψωμένο από πρόσφατους θριάμβους και πάνω από όλα γαλουχημένου με έναν συν­ δυασμό άκρατου εθνικισμού και μιλιταρι­ σμού, που αξίωνε τυφλή υπακοή στους αξιω­ ματικούς, πίστη στον θεό-αυτοκράτορα και απόλυτη περιφρόνηση στις κακουχίες και στον θάνατο. Στις 23 Δεκεμβρίου 1941 άρχισαν οι αε­ ροπορικοί βομβαρδισμοί της πρωτεύουσας Ρανγκούν. Την αεροπορική άμυνα της πόλης και μοναδική αεροπορική δύναμη στη Βιρμα­ νία αποτελούσαν μια μοίρα της RAF εξοπλι­ σμένη με αμερικανικής κατασκευής κατα­ διωκτικά Brewster Buffalo, γνωστά και ως «ι­ πτάμενα φέρετρα», και δύο μοίρες της περί­ φημης Αμερικανικής Σμηναρχίας Εθελοντών (AVG), ενός σώματος Αμερικανών εθελο-

ντών-μισθοφόρων γνωστών ως Ιπτάμενες Τίγρεις", που ανήκε τυπικά στην Κινεζική Αεροπορια και το οποίο διοικούσε ο θρυλικός ταξίαρχος Κλαιρ Σενώ. Η δύναμη αυτή είχε παραχωρηθεί από τον Τσανγκ Κάι Σεκ λόγω της κρίσιμης σημασίας που είχε γΓ αυτόν η διατήρηση του δρόμου της Βιρμανίας ανοι­ κτού. Παρά την ποιοτική τους κατωτερότητα τα Buffalo της RAF και τα Curtiss Ρ-40 της AVG, βοηθούμενα από το σύστημα ραντάρ που είχε εγκαταστήσει η RAF και ένα ευρύ δίκτυο επίγειων παρατηρητών, κατόρθωσαν να αντισταθούν αποτελεσματικά προκαλώντας βαριές απώλειες στην Ιαπωνική Αερο­ πορία. Ομως η επιδρομή αυτή, όπως και οι ε­ πόμενες, προκάλεσε τεράστιες υλικές ζη­ μιές και αμέτρητα θύματα στον άμαχο πλη­ θυσμό. Ο πανικός προκάλεσε την έκρηξη της υποβόσκουσας εχθρότητας. Ξέσπασαν ταραχές, βιαιοπραγίες και λεηλασίες κατα­ στημάτων και αποθηκών, ενώ εργάτες και υ­ πεύθυνοι των δημοσίων υπηρεσιών του λιμέ­ να, των επικοινωνιών και των σιδηροδρόμων εξαφανίστηκαν, προκαλώντας γενική παρά­ λυση και χάος. Στις 16 Δεκεμβρίου 1941 οι Ιάπωνες εισέ­ βαλαν μαζικά στην παραλιακή ζώνη του Τενασερίμ. Τα αεροδρόμια στο Ταβόι και το Μεργκούι καταλήφθηκαν γρήγορα χωρίς αντί­ σταση. Παρά την αντίθετη γνώμη του διοικη-

63 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Εθελοντές από το σώμα των Βασιλικών Πεζοναυτών συγκρότησαν τη Δύναμη Viper (Force Viper). Δημιούργησαν έναν ετερόκλητο στόλο από επιταγμένες ακάτους και παλαιά ποταμόπλοια, τον οποίο εξόπλισαν πρόχειρα. Περιπολούσαν στις ποτάμιες οδούς, παρενοχλούσαν με επιδρομές και απομάκρυναν τα αποκομμένα τμήματα των κοινοπολιτειακών στρατευμάτων. Η Δύναμη Viper ήταν η τελευταία βρετανική μονάδα που εγκατέλειψε τη Ρανγκούν, αφού βύθισε τα σκάφη της. Μετά από επική πορεία μέσα από τα βουνά έφθασε στην Καλκούτα στις 25 Μαϊου. Από την αρχική δύναμη των ΙΟΟανδρών επέζησαν 58.

64

Η πρόωρη ανατίναξη της γέφυρας του Σιτάνγκ προκάλεσε την τραγωδία της 17ης Ινδικής Μεραρχίας και συμβόλισε με τον πιο δραματικό τρόπο την κατάρρευση της βρετανικής ισχύος στη Βιρμανία. Το όχημα που μεταφέρουν οι Ιάπωνες είναι μέρος του τεράστιου όγκου υλικού που χάθηκε.

τή της 17ης IM αποφασίστηκε να δοθεί μάχη για να κρατηθεί η επαρχιακή πρωτεύουσα του Μουλμέιν. Η απόφαση αποδείχθηκε ολέ­ θρια. Δύο τάγματα Βιρμανών διαλύθηκαν την κρίσιμη στιγμή, εκθέτοντας την υπόλοι­ πη φρουρά σε αποκοπή και κύκλωση. Μετά από 24 ώρες σκληρής μάχης η 17η IM διατά­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

χθηκε να συμπτυχθεί στη γραμμή του ποτα­ μού Σαλβήν, ενώ η αποκομμένη φρουρά του Μουλμέιν κατόρθωσε (ανέλπιστα) να διαφύγει από τη θάλασσα. Οι Ιάπωνες επιτέθηκαν πάλι στις 13 Φεβρουάριου 1942, με δύναμη που ξεπερνούσε πλέον τις τρεις πλήρεις με­ ραρχίες. Παρά την πεισματώδη αντίσταση

διέβησαν το ποτάμι σε διάφορα σημεία, κα­ θιστώντας τη διατήρηση της αμυντικής γραμμής αδύνατη. Με μεγάλο κόπο η σκληρά δοκιμαζόμενη 17η IM διέφυγε και συγκε­ ντρώθηκε πίσω από το επόμενο υδάτινο ε­ μπόδιο, τον ποταμό Μπιλίν. Μετά από αρκετές ημέρες άγριας μάχης έγινε επιτακτική η ανάγκη νέας σύμπτυξης, αυτή τη φορά πίσω από τον ποταμό Σιτάνγκ. Οι συγκρούσεις χαρακτηρίζονταν από πρω­ τοφανή σφοδρότητα. Βρετανοί, Ινδοί, Γκούρκας και Βιρμανοί, έχοντας αντιληφθεί τη μοίρα που ανέμενε τους αιχμαλώτους, πο­ λεμούσαν με φανατισμό. Οι τρεις καταπονη­ μένες ταξιαρχίες της 17ης IM άρχισαν την κοπιώδη πορεία προς τον ποταμό Σιτάνγκ δί­ νοντας ταυτόχρονα σκληρές μάχες για να α­ νοίγουν τον δρόμο παραμερίζοντας τα ιαπω­ νικά τμήματα που τον έφραζαν. Οι Ιάπωνες, κινούμενοι μέσα από τη ζούγκλα, προσπερ­ νούσαν τα σημεία όπου προέβαλλαν αντί­ σταση οι οπισθοφυλακές και έστηναν ενέδρες στις υποχωρούσες φάλαγγες, καθιστώ­ ντας την οπισθοχώρηση της 17ης IM κυριο­ λεκτικά μαρτυρική. Επιπλέον μια ολόκληρη ιαπωνική μεραρχία, η 33η, ανέλαβε την απο­ στολή να καταλάβει άθικτη τη μοναδική γέ­ φυρα του Σιτάνγκ, αποκόπτοντας πλήρως τα υπολείμματα της 17ης IM. Στις 22 Φεβρουάριου 1942 τα πρώτα τμή­ ματα της 17ης IM, το επιτελείο της και μια ταξιαρχία άρχιζαν να διασχίζουν τη σιδηρο­ δρομική γέφυρα που είχε καλυφθεί πρόχειρα για να επιτρέπεται η διέλευση οχημάτων. Προς το μεσημέρι οι Ιάπωνες εμφανίστηκαν ξαφνικά μέσα από τη ζούγκλα και σημειώθη­ κε άγρια σύγκρουση με τη φρουρά της γέφυ­ ρας, που μόλις και μετά βίας κατόρθωσε να αποκρούσει την αρχική έφοδο. Μέχρι να βραδιάσει μόνο ένα μικρό τμήμα της 17ης IM είχε κατορθώσει να διασχίσει τη γέφυρα. Ολη τη νύχτα η μάχη μαινόταν. Η φρουρά, αποτελούμενη κυρίως από Γκούρκας, απέκρουσε όλες τις επιθέσεις προκαλώντας βα­ ριές απώλειες στον αντίπαλο. Το επόμενο πρωί όμως ο διοικητής της 17ης IM, πιστεύο­ ντας λανθασμένα ότι οι υπόλοιπες μονάδες της μεραρχίας του είχαν αποκοπεί οριστικά, καθώς αδυνατούσε να έλθει σε επαφή μαζί τους, και βλέποντας τον κίνδυνο να καταλη­ φθεί η γέφυρα άθικτη, διέταξε την ανατίναξη της· Τα τμήματα της 17ης IM που με τόσο κό­ πο είχαν ανοίξει δρόμο πολεμώντας, άρχισαν να καταφθάνουν τις επόμενες ώρες μπρο­ στά στην κατεστραμμένη γέφυρα. Σκηνές πανικού διαδραματίστηκαν και η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Ανδρες προσπαθούσαν να περάσουν κολυμπώντας το ορμητικό ποτάμι, άλλοι κατασκεύαζαν σχεδίες με ο,τιδήποτε υπήρχε διαθέσιμο, ενώ αρκετοί παραιτήθηκαν από κάθε προ­ σπάθεια. Κάποιοι ψυχραιμότεροι αξιωματικοί οργάνωσαν όπως μπορούσαν την άμυνα ε­ νός προγεφυρώματος, που άντεξε ανέλπιστα ως το βράδυ απέναντι στις μανιασμένες ια­ πωνικές εφόδους επιτρέποντας τη διαπεραίωση αρχικά των τραυματιών και μετά εκατο­ ντάδων ανδρών στην απέναντι όχθη. Και έτσι

όμως η καταστροφή ήταν τρομερή. Μόλις 4.000 άνδρες από τους περίπου διπλάσιους που βρέθηκαν αποκομμένοι σώθηκαν, παίρ­ νοντας μαζί τους κάπου 1.500 τυφέκια. Το σύνολο του βαρέος υλικού και των οχημά­ των χάθηκε. Οι περισσότεροι από τους διασωθέντες είχαν πετάξει ακόμη και τις αρβύλες τους προκειμένου να διασχίσουν κολυ­ μπώντας το ποτάμι. Τα απομεινάρια της 17ης IM αποσύρθηκαν από την πρώτη γραμμή, ενώ ο διοικητής της απαλλάχθηκε από τα καθήκοντά του. Την ίδια στιγμή σημειώνονταν αλλαγές στα ανώτερα κλιμάκια της συμμαχικής ηγε­ σίας. Μια κοινή συμμαχική διοίκηση τέθηκε σε υπηρεσία με έδρα τις Ολλανδικές Ανατο­ λικές Ινδίες (Ινδονησία), γνωστή ως ABDA (American-British-Dutch-Australian Command), με σκοπό να συντονίσει την άμυνα απέναντι στην ιαπωνική επέλαση. Η διοίκηση αυτή κά­ λυπτε και τη Βιρμανία. Επικεφαλής αυτής της βραχύβιας δομής τέθηκε ο στρατηγός Ουέιβελ, ως τότε διοικητής της Ινδίας, ο ο­ ποίος τοποθέτησε ως διοικητή στη Βιρμανία τον αρχηγό του επιτελείου του. στρατηγό Χάτον. Και οι δύο άνδρες είχαν μικρή εκτίμη­ ση στις πολεμικές ικανότητες των Ιαπώνων. Σύντομα θα διαψεύδονταν οδυνηρά. Ενισχύσεις συνέχιζαν να φθάνουν και καταβάλλονταν φιλότιμες προσπάθειες να α­ ποσταλούν κι άλλες. Ενα επιπλέον βρετανι­ κό τάγμα έφθασε από την Ινδία, ενώ από τη Μέση Ανατολή έφθασε η 7η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία (ΤΘΤ). Η επίλεκτη αυτή μονάδα βε­ τεράνων, που ενεπλάκη αμέσως προερχόμε­ νη από τις αμμώδεις εσχατιές της Σαχάρας στις ζούγκλες της Βιρμανίας, θα αποδεικνυόταν η σωτηρία των σκληρά πιεζόμενων αυτοκρατορικών στρατευμάτων. Εφθασε διαθέτοντας δύο μόνο από τις τρεις επιλαρχίες της, το επιτελείο της, ένα οργανικό τάγ­ μα πεζικού, μια πυροβολαρχία πεδινού πυρο­ βολικού με πυροβόλα των 25 pdr. μια πυρο­ βολαρχία αντιαρματικών με πυροβόλα των 2 pdr και μια μονάδα συντήρησης-επισκευών. Συνολικά παρέταξε 135 άρματα M3 Stuart τα οποία έφθασαν με παραλλαγή ερήμου! Ολο το υλικό χρειάστηκε να εκφορτωθεί στο λι­ μάνι της Ρανγκούν από τους ίδιους τους στρατιώτες διότι οι εργάτες είχαν εξαφανι­ στεί. Η πόλη είχε περιέλθει σε κατάσταση α­ πίστευτης αναρχίας και χάους. Οι τρόφιμοι των φυλακών και των ψυχιατρείων είχαν αφεθεί ελεύθεροι στους δρόμους, όπως και τα ζώα του ζωολογικού κήπου. Ο στρατιωτι­ κός ιερέας της 7ης ΤΘΤ διαπίστωσε έντρο­ μος ότι ο σκούρος “στύλος" στον οποίο κάθι­ σε για να ξεκουραστεί ήταν στην πραγματι­ κότητα ένα αποκοιμισμένος κροκόδειλος! Η βρετανική κυβέρνηση και ο ίδιος ο Τσώρτσιλ προσπάθησαν να εκτρέφουν την 7η Αυστραλιανή Μεραρχία που επέστρεφε εσπευσμένα στην Αυστραλία κατόπιν αίτη­ σης της αυστραλιανής κυβέρνησης για άμε­ ση επιστροφή των στρατευμάτων της. Ο Τσώρτσιλ υπολόγιζε να ρίξει την έμπειρη Με­ ραρχία στη μάχη της Βιρμανίας, δεν υπολόγι­ ζε όμως την αντίδραση του νέου πρωθυ­ πουργού της Αυστραλίας, Κέρτιν, που αρνή-

65

θηκε επίμονα. Το επεισόδιο αυτό έφερε τις σχέσεις των δύο ανδρών και των δύο συμμά­ χων χωρών στο χειρότερο σημείο τους από την έναρξη του πολέμου. Ανταλλάχθηκε σει­ ρά μηνυμάτων με ύφος συχνά έντονο και προσβλητικό και χρειάστηκε η προσωπική παρέμβαση του προέδρου Ρούζβελτ για να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Στο μεταξύ η αναδιοργανωμένη 17η IM μαζί με τη νεοαφιχθείσα 7η ΤΘΤ κατέλαβαν θέσεις στη γραμμή του ποταμού Πέγκαν με σκοπό να κρατήσουν τη Ρανγκούν. Σύντομα έγινε φανερό ότι αυτό ήταν αδύνατο. Οι Ιά­ πωνες ήταν απλώς πολύ ισχυρότεροι σε α­ ριθμούς και μέσα. Ο μόνος τρόπος για να α­ ποφευχθεί μια πλήρης καταστροφή τύπου

Σιγκαπούρης ήταν πλέον μια μακριά υποχώ­ ρηση κατά μήκος των κοιλάδων του Σιτάνκ και του Ιραουάντι ως την άνω Βιρμανία και μετά διά μέσου των λοφοσειρών ως την Ινδία. Μπορεί η επιμονή του Τσώρτσιλ να απέτυχε να στείλει την 7η Αυστραλιανή Μεραρ­ χία στη Βιρμανία, όμως μια άλλη προσωπική του επιλογή κατέφθασε για να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα από τον στρατηγό Χάτον. Η επιλογή αυτή ήταν ο στρατηγός Χάρολντ Αλεξάντερ και ήταν σίγουρα ορθή. Ικανός και γενναίος, ο κομψός αυτός αριστοκράτης που αποτελούσε το πρότυπο του Βρετανού αξιωματικού είχε διακριθεί κατά την εκκένω­ ση της Δουνκέρκης. Είχε λοιπόν την πείρα ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο στρατηγός Σλιμ δίπλα στο έμβλημα της 14ης βρετανικής Στρατιάς, λίγο μετά τους θριάμβους του 1944 και του 1945. Η στιβαρή διοίκηση, η ψυχραιμία και η σιδερένια Θέλησή του κατέστησαν δυνατή τη σωτηρία των κοινοπολιτειακών στρατευμάτων.

66 ■■■

και τις ικανότητες να ανταποκριθεί ψύχραι­ μα σε μια κατάσταση όπως αυτή που θα αντι­ μετώπιζε. Μαζί του έφθασε ένας ακόμη αξιω­ ματικός που επρόκειτο να γίνει η "Νέμεσις" των Ιαπώνων, ο στρατηγός Σλιμ. Ο Αλεξάντερ θα ανελάμβανε τη γενική διεύθυνση της εκστρατείας, ενώ ο Σλιμ τη διοίκηση των αυτοκρατορικών δυνάμεων που μετονομά­ στηκαν σε Βιρμανικό Σώμα Στρατού (Burma Corps). Εκτιμώντας ψύχραιμα την κατάσταση και παρά τις αρχικά αντίθετες οδηγίες που είχε, ο Αλεξάντερ διέταξε στις 7 Μαρτίου την ε­ γκατάλειψη της Ρανγκούν και τη σύμπτυξη αρχικά ως το Προμ. Πριν φύγουν οι Βρετανοί προέβησαν σε εκτεταμένες και συστηματι­ κές καταστροφές. Το λιμάνι, οι αποθήκες, οι γερανοί και οι αποβάθρες αχρηστεύθηκαν ή παγιδεύτηκαν. Τεράστιοι όγκοι εφοδίων που δεν μπορούσαν να μεταφερθούν καταστράφηκαν. Τα διυλιστήρια κοντά στη Ρανγκούν είχαν την ίδια τύχη. Οι φωτιές, οι εκρήξεις και τα πυκνά σύννεφα καπνού και σκόνης δη­ μιουργούσαν ένα απόκοσμο σκηνικό μέσα στο οποίο άρχισε η τελική υποχώρηση. Η κίνηση των μονάδων γινόταν με φοβε­ ρή δυσκολία μέσα από δρόμους πλημμυρι­ σμένους από πλήθη εξαθλιωμένων και πανι­ κόβλητων προσφύγων. Ο χρόνος πίεζε ασφυ­ κτικά. Επρεπε να φθάσουν στα σύνορα με την Ινδία πριν από την έναρξη των μουσώ­ νων. που θα καθιστούσαν κάθε κίνηση αδύ­ νατη. Το πρώτο σοβαρό εμπόδιο παρουσιά­ στηκε στο μέσο της απόστασης μεταξύ Ρανγκούν και Προμ, στην περιοχή του Ταουκιάν. Μια μεγάλη ιαπωνική δύναμη μεγέθους πέ­ ντε ταγμάτων είχε φράξει τον δρόμο. Παρά τις λυσσασμένες επιθέσεις της 7ης Τ0Τ στά­ θηκε αδύνατο να εκτοπισθούν οι Ιάπωνες από τις θέσεις που κατείχαν ιππαστί και κατά

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

μήκος του οδικού άξονα. Η ζοφερή προοπτι­ κή αιχμαλωσίας ολόκληρης της βρετανικής δύναμης μαζί με τη διοίκησή της φαινόταν α­ ναπόφευκτη. Ο Αλεξάντερ μαζί με τον Σλιμ πέρασαν μια αφάνταστα αγωνιώδη νύκτα προσπαθώντας να βρουν εναλλακτικές ο­ δούς διαφυγής. Ομως το επόμενο πρωί οι Ιά­ πωνες είχαν εξαφανιστεί! Ο δρόμος ήταν ε­ λεύθερος. Τι είχε συμβεί; Ο διοικητής της ια­ πωνικής δύναμης που έφραζε τον δρόμο εί­ χε διαταχθεί να κρατήσει τη θέση του μόνον για όσο θα χρειαζόταν για να καλύψει από πί­ σω του μια ευρεία κυκλωτική κίνηση της κύ­ ριας ιαπωνικής δύναμης που εκινείτο για να προσβάλει τη Ρανγκούν από τα δυτικά. Μό­ λις αυτό έγινε αποχώρησε, αφήνοντας α­ προσδόκητα τη δίοδο ελεύθερη. Οι Ιάπωνες χωρίς να το αντιληφθούν είχαν απωλέσει μια μοναδική ευκαιρία να αποτελειώσουν το Βιρμανικό Σώμα. Στα μέσα Μαρτίου οι εξαντλημένες φά­ λαγγες έφθασαν στο Προμ, 350 χλμ. βόρεια της Ρανγκούν. Καθ' όλη τη διάρκεια της υπο­ χώρησης αναδείχτηκε η αξία των αρμάτων της 7ης ΤΘΤ Πανταχού παρόντα, παρείχαν με την ισχύ πυρός τους ανεκτίμητη βοήθεια στο πεζικό, ξετρύπωναν τους Ιάπωνες από τις θέσεις τους, έσωζαν αποκομμένες ομά­ δες και τμήματα, κάλυπταν την απαγκίστρω­ ση των οπισθοφυλακών, μετέφεραν πολύτι­ μα εφόδια και παρελάμβαναν τραυματίες από εκεί όπου δεν μπορούσε να φθάσει άλλο όχημα, συνέτριβαν τα ιαπωνικά οδοφράγμα­ τα με το βάρος τους ή άνοιγαν τον δρόμο από τα ακινητοποιημένα και κατεστραμμένα οχήματα. Στην περιοχή του Προμ ο Σλιμ μπόρεσε για πρώτη φορά να συγκεντρώσει και να ανα­ διοργανώσει τα τμήματα των δύο μεραρχιών του εκμεταλλευόμενος μια σύντομη ανάπαυ­

λα που "παραχώρησαν” οι Ιάπωνες. Είχαν και αυτοί εξαντληθεί από τον ιλιγγιώδη ρυθμό της προέλασής τους, ενώ ταυτόχρονα προ­ σπαθούσαν να αναδιοργανώσουν τις γραμ­ μές επικοινωνιών τους. Διέθεταν πλέον στη Βιρμανία μια δύναμη που υπερέβαινε τις πέ­ ντε πλήρεις μεραρχίες. Απολάμβαναν απόλυ­ τη αεροπορική υπεροχή, καθώς μετά την ε­ γκατάλειψη της Ρανγκούν τα υπολείμματα της RAF και της AVG είχαν τελικά καμφθεί σε έναν άνισο αγώνα ο οποίος είχε ήδη διαρκέ­ σει ανέλπιστα πολύ. Οσα συμμαχικά αερο­ πλάνα απέμειναν αποσύρθηκαν στην Ινδία ή στην Κίνα. Εκτός των άλλων οι Ιάπωνες είχαν την ανεκτίμητη βοήθεια του νεοϊδρυθέντος Βιρμανικού Στρατού της Ανεξαρτησίας (ΒΝΑ), που είχε ως ηγέτη τον Αούνγκ Σαν, έ­ ναν από τους ακραίους εθνικιστές φοιτητές της Ρανγκούν. Παντού ο πληθυσμός τούς υ­ ποδεχόταν με πανηγυρισμούς. Οι ντόπιοι πα­ ρείχαν πληροφορίες, τους βοηθούσαν στη μεταφορά εφοδίων, οδηγούσαν τα τμήματα από παράπλευρους δρόμους και μονοπάτια, παρέδιδαν όσους Βρετανούς ή Ινδούς έπε­ φταν στα χέρια τους και, ακόμη χειρότερα, προέβαιναν σε απίστευτες ωμότητες απένα­ ντι σε μεμονωμένους άνδρες και πρόσφυ­ γες. Στις 3 Απριλίου το διάλειμμα τελείωσε. Οι Ιάπωνες επιτέθηκαν πάλι μαζικά και ορμη­ τικά. Το αριστερό της συμμαχικής παράτα­ ξης κατείχαν, καλύπτοντας τον άνω ρου του ποταμού Σαλβήν, κινεζικά στρατεύματα υπό τη διοίκηση του Αμερικανού στρατηγού Στίλγουελ. Ο ικανότατος αυτός αξιωματικός γνώ­ ριζε άριστα τη γλώσσα και τη νοοτροπία των στρατευμάτων του, έτρεφε όμως βαθιά αντι­ πάθεια για τους Βρετανούς και ο,τιδήποτε αυτοκρατορικό και αποικιοκρατικό. Χαρα­ κτήρας δύστροπος και οξύθυμος, θα απο­ κτούσε σύντομα από τους Βρετανούς το προσωνύμιο «ξινός Τζο». Η αποστολή που του ανέθεσε ο στρατάρχης Τσανγκ Κάι Σεκ ήταν ουσιαστικά να σώσει την άνω Βιρμανία και να κρατήσει ανοικτό το τελικό τμήμα του Βιρμανικού Δρόμου. Για τον σκοπό αυτό διέ­ θετε δύο στρατιές συνολικής δύναμης επτά μεραρχιών. Οι μεγαλεπήβολες αυτές ονομα­ σίες απείχαν πολύ από την πραγματικότητα. Οι μεραρχίες είχαν συνολική δύναμη 6-8.000 ανδρών, λίγα όπλα υποστήριξης και ελάχιστο ή καθόλου πυροβολικό. Επιπλέον το 1/3 των ανδρών ήταν ουσιαστικά άοπλοι αχθοφόροι. Οι στρατιώτες διακρίνονταν από ηρωισμό και στωικότητα, όμως οι αξιωματικοί ήταν, με λί­ γες εξαιρέσεις, αμφίβολης ποιότητας. Η συ­ νεννόηση με τους Βρετανούς ήταν επίσης ε­ ξαιρετικά δύσκολη λόγω της έλλειψης διερ­ μηνέων. Οι Ιάπωνες προέλαυναν κατά μήκος των ποταμών Ιραουάντι και Σαλβήν κάμπτοντας κάθε αντίσταση. Οι Σύμμαχοι αντιστέκονταν με τη δύναμη της απελπισίας. Οι μάχες έ­ παιρναν κάποτε επικό χαρακτήρα. Οι άνδρες δύο λόχων ενός βρετανικού τάγματος (Royal Inniskilling Fusiliers) έπεσαν μέχρις ενός προκειμένου να μη παραχωρήσουν τις θέσεις τους στα περίχωρα του Προμ. Ινδοί, Γκούρ­ κας, Βιρμανοί και Κινέζοι μάχονταν το ίδιο

Το Μουλμέιν ήταν η πρώτη σημαντική βιρμανική πόλη που καταλήφθηκε από τους Ιάπωνες στις 31 Ιανουαρίου 1942.

Ιαπωνικά τμήματα έτοιμα να εφορμήσουν με φόντο τις τεράστιες πετρελαιοπηγές στο Ζενανγκιούνγκ, στα περίχωρα της Ρανγκούν.

σκληρά αλλά μάταια. Μετά από επτά ημέρες οι Κινέζοι υποχώρησαν χάνοντας το Τουνγκόο και λίγο αργότερα οι Βρετανοί εγκατέλειψαν το Προμ. Η υποχώρηση άρχιζε πάλι. Τα τεράστια διυλιστήρια βόρεια του Προμ παραδόθηκαν στις φλόγες. Από το αεροδρόμιο της Μανταλέυ, επαρχιακής πρωτεύουσας της άνω Βιρ­ μανίας και κύριου συγκοινωνιακού κόμβου, οργανώθηκε μια γιγαντιαία αερογέφυρα δια­ φυγής με έναν ετερόκλητο στόλο από απαρ­ χαιωμένα αεροπλάνα. Μέχρι την πτώση της πόλης 8.500 άμαχοι, κυρίως Βρετανοί και Ινδοί, και 2.500 περίπου τραυματίες μετα­ φέρθηκαν στην Ινδία. Στις 29 Απριλίου κατελήφθη το Λάσιο, κόβοντας οριστικά τον Δρό­ μο της Βιρμανίας και την επικοινωνία με την Κίνα. Την 1η Μαϊου η Μανταλέυ εγκαταλείφθηκε, ενώ νότιά της η 7η ΤΘΤ έδινε τιτάνιο αγώνα κάλυψης. Μια εβδομάδα αργότερα έ­ πεσε και η Μιιτκίνα, ολοκληρώνοντας ουσια­ στικά την κατάκτηση της άνω Βιρμανίας. Οι καταπονημένες συμμαχικές μονάδες πάσχι­ ζαν να φθάσουν πρώτες στις όχθες του Τσίντγουϊν, στην άλλη όχθη του οποίου βρισκό­ ταν η Ινδία και η ασφάλεια που αυτή παρείχε. Στις 20 Μαϊου μια τελευταία μάχη οπισθοφυ­ λακών δόθηκε στην Καλέουα για να καλύψει τη σύμπτυξη των τμημάτων. Επειδή στον Τσίντγουϊν δεν υπήρχαν γέ­ φυρες η διέλευση του ποταμού γινόταν με παμπάλαια πορθμεία και μερικές μαούνες. Το βαρύ υλικό που είχε απομείνει έπρεπε α­ ναγκαστικά να εγκαταλειφθεί και να καταστραφεί, ακόμη και τα ανεκτίμητα άρματα της 7ης ΤΘΤ. Μόνο ένα με το συμβολικό όνο­ μα «Κατάρα της Σκωτίας» στάθηκε δυνατό να μεταφερθεί στην αντίπερα όχθη. Το ίδιο άρμα στη δύναμη ενός ινδικού συντάγματος ιππικού θα επέστρεφε θριαμβευτικά στη Ρανγκούν το 1945. Οι βρετανοϊνδικές μονά­

δες, μαζί τους και τρεις κινεζικές μεραρχίες, μεταφέρθηκαν τμηματικά με απόλυτη τάξη διατηρώντας τον ατομικό τους οπλισμό. Κά­ ποιοι από τους πιστούς άνδρες των βιρμανικών ταγμάτων έμειναν πίσω για να αποτελέσουν τον πυρήνα ανταρτικού κινήματος. Με­ ρικοί από τους τελευταίους που πέρασαν στο ινδικό έδαφος ήταν ο Αλεξάντερ μαζί με τον Σλιμ και το επιτελείο τους. Στις 15 Μαϊου άρχισαν καταρρακτώδεις βροχές σηματοδοτώντας την έναρξη των μουσώνων. Οι Σύμμαχοι είχαν χάσει 15.000 άνδρες, είχαν όμως κυριολεκτικά σωθεί στο "παρά πέντε". Οι Ιάπωνες είχαν ολοκληρώσει την κατάκτηση της Βιρμανίας αλλά είχαν πληρώσει βαρύ φόρο αίματος και πάνω απ’ όλα είχαν αποτύχει να εκμηδενίσουν τον ε­ χθρό. Στη Βιρμανία δεν επαναλήφθηκε το δράμα της Μαλαισίας, της Σιγκαπούρης, του Χονγκ Κονγκ, του Μπατάαν και της Ινδονη­ σίας. Ο βρετανικός λέων είχε διατηρήσει την τιμή του αλώβητη. Τα εξαντλημένα συμμαχικά τμήματα άρ­ χισαν να αποσύρονται σταδιακά, αρχικά στο Ασάμ, για ανάπαυση και αναδιοργάνωση. Οι άνδρες βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση. Οι περισσότεροι ήταν άρρωστοι και αποστεωμένοι, κυριολεκτικά φαντάσματα μετά από μήνες σκληρών μαχών και μια απίστευτη υ­ ποχώρηση μήκους 1.500 χλμ. Καθώς ο στρα­ τηγός Σλιμ παρακολουθούσε στην άκρη του δρόμου τους άνδρες που βάδιζαν μπορούσε να αισθάνεται περήφανος και σίγουρος για το μέλλον. Οι άνδρες αυτοί είχαν ηττηθεί από έναν ανώτερο εχθρό, ήταν όμως ακόμη στρατιώτες, περισσότερο ίσως απ' ότι στην αρχή της εκστρατείας. Περνούσαν μπροστά του ρακένδυτοι, αξύριστοι, βρώμικοι, ταλαι­ πωρημένοι, κρατούσαν όμως ακόμη τα όπλα τους και τους γυλιούς τους. Οι ίδιοι άνδρες θα επέστρεφαν νικητές στη Βιρμανία, δημι­

ουργώντας τον θρύλο της 14ης Στρατιάς, του «ξεχασμένου» στρατού της Απω Ανατο­ λής. Τους άνδρες αυτούς θα οδηγούσε πάλι ο στρατηγός Σλιμ. Κατά τη μακρά στρατιωτική ιστορία της βρετανικής αυτοκρατορίας υπήρξαν αρκε­ τές υποχωρήσεις που απέκτησαν σχεδόν μυ­ θικές διαστάσεις. Η υποχώρηση του σερ Τζων Μούρ το 1811 στην Κορούνα, η πορεία προς τη θάλασσα διά μέσου Πικαρδίας και Αρτουά το 1914, ο άθλος της εκκένωσης της Δουνκέρκης και η διαφυγή από την Κρήτη το 1941 αποτελούν τρανά παραδείγματα. Καμία ομως απο αυτές δεν εγινε κατω απο πιο αντιξοες συνθήκες από αυτή της Βιρμανίας εκεί­ νους τους δύσκολους μήνες του 1942.

67

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ (1) Michael Hickey: THE UNFORGETTABLE ARMY. S U M ’S XlVth ARM Y IN BURMA. (2) Field Marshal sir William Slim: DEFEAT INTO VICTORY. (3) Adrian Stuart: THE UNDER-RATED ENEMY. BRITAIN’S WAR WITH JAPAN 1941-42. (4) John Keegan: CHURCHILL’S GENERALS. (5) Louis Allen: BURMA-THE LONGEST WAR 1941-45. (6) Bryan Perret: TANK TRACKS TO RANGOON. THE STORY OF BRITISH ARMOUR IN BURMA. (7) Lawrence Jam es: THE R IS E AND FALL OF THE BRITISH EMPIRE. (8) Ian Sumner: THE INDIAN ARM Y 1914-1947, Osprey Elite. (9) Brian Perret: THE STUART LIGHT TANK SERIES, Osprey Vanguard. (10) Ο. Τσώρτσιλ: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B 1ΠΠ. (11) Ρεημόν Καρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ TOY B 1ΠΠ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο P U

Η Στρατιά της Κοιλάδας σκληροτράχηλους nou ^iz&äjgXjfcm fßj αποφασισμένοι να δώσουν και τηφωήτα, του Νότου. Από τα συντάγματα του Τζάι τη Βιρτζίνια. πέντε a n o n } Λουϊζιάνα. δύ ένα από τη Βόρεια Καρολκίι. την Αλαμπ Μαίρυλαντ. Ο οπλισμός τους αποτελεΐη μουσκέτων και τυφεκίων διαφόρων διαμ οποία ήταν και ορισμένα κυριευμένα ομι

Ιρωπους ■ . ποσοστό 40% αλλά και ί Μτην ανεξαρτησία ’ I f προέρχονταν από γ ο % Τζώρτζια και από , τΟΜΜισισιπί και το ό Μ >ψερμία ΐμάτων, ανάμεσα στα

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΕΝΑΝΤΟΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ο «ΒΡΑΧΟΣ» ΤΖΑΚΣΟΝ ΕΛΙΣΣΕΤΑΙ (1862) Η φύση είχε στα&εί ιδιαίτερα γενναιόδωρη για την εδαφική λωρίδα μεταξύ του Μπλου Ριτζ και των ορέων Αλιγκέινι. Μεταξύ των επισκεπτών που μαγεύτηκαν από τα ειδυλλιακά τοπία, τις θ ε ρ μ έ ς πηγές και τον πλούτο των αγροκτημάτων ήταν και ο Γερμανός ζωγράφος Εντουαρντ Μπάγιερ, που αποτύπωσε στο χαρτί μία άποψη της κοιλάδας Σεναντόα λίγα χρόνια πριν από τον πόλεμο.

ον Μάρτιο του 1862 η τύχη της Συνο­ μοσπονδίας των Νοτίων Πολιτειών της Αμερικής φαινόταν να έχει φθάσει στο ναδίρ της. Ενας στρατός 110.000 ανδρών του Βορρά υπό τον στρατηγό ΜακΚλέλαν πο­ λιορκούσε την πρωτεύουσα των επαναστα­ τών, το Ρίτσμοντ, έχοντας τριπλάσια ισχύ από τη φρουρά του στρατηγού Τζόζεφ Τζόνστον που υπερασπιζόταν την πόλη. Ο Μακ­ Κλέλαν όμως ήταν εξαιρετικά προσεκτικός και διατακτικός στις κινήσεις του. Αντί να βαδίσει άμεσα εναντίον της μεγάλης πόλης και να καταφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα στους οπαδούς της απόσχισης καταλαμβά­ νοντας τον κυριότερο σιδηροδρομικό κόμβο της Βιρτζίνια και τα εργοστάσια πυρομαχικών που υπήρχαν γύρω του, καθυστέρησε ε­ πιτρέποντας στον Τζόνστον να μεταφέρει ε­ κεί από το Μανάσας όσες δυνάμεις είχε δια­ θέσιμες. Το αποτέλεσμα ήταν να διατηρούν οι δύο αντίπαλοι μία επιφυλακτική στάση μη τολμώντας να δώσουν την αποφασιστική μά­ χη που θα έκρινε και την έκβαση του πολέμου. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Αβραάμ Λίνκολν, βρισκόταν αντιμέτωπος με σοβαρά προβλή­ ματα. Πάνω από 1.000.000 άτομα,είχαν επιστρατευθεί στη χώρα για να αντιμετωπίσουν την προσπάθεια απόσχισης και στα χωράφια

Τ

ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1862 Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ ΤΟΜΑΣ ΤΖΑΚΣΟΝ ΔΙΕΞΗΓΑΓΕ ΜΙΑ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΣΕΝΑΝΤΟΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΠΑΡΑΣΥΡΕΙ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΟΜ ΟΣΠΟ ΝΔΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΡΙΤΣΜΟΝΤ. ΠΕΤΥΧΕ ΤΟΝ ΣΚΟΠΟ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΣΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΜΕΓΑΛΗ ΦΗΜΗ ΚΑΙ ΝΑ ΔΩ ΣΕΙ ΑΝΑΣΑ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΣΤΗ ΔΕΙΝΑ ΠΙΕΖΟΜ ΕΝΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

JQ

■■

μπορούσε κάποιος να δει να εργάζονται πε­ ρισσότερες γυναίκες παρά άνδρες. Μετά τις αρχικές επιτυχίες ήλθαν ήττες για να απομακρύνουν και πάλι το όραμα της Ενωσης. Στη Βρετανία κέρδιζε έδαφος η άποψη ότι η νίκη του Βορρά σε 6άρος του Νότου ήταν μάλλον αδύνατο να επιτευχθεί και πολλοί προεξοφλούσαν μία διπλωματική αναγνώρι­ ση της Συνομοσπονδίας κατά το προσεχές μέλλον. «Πρέπει να αλλάξουμε τις τακτικές μας, αλλιώς θα χάσουμε τον πόλεμο», διεκήρυσσε ο Λίνκολν. που είχε ατυχήσει στην ε­ πιλογή του να αναθέσει την ηγεσία του Ομο­ σπονδιακού Στρατού στον ΜακΚλέλαν. Αναλογιζόμενος τις ψυχολογικές συνέπειες που θα είχε για το στράτευμα και για την κοινή γνώμη μία πρόωρη απομάκρυνση του στρα­ τηγού από τη θέση του, προτίμησε να υπομείνει την ιδιότροπη συμπεριφορά του «νέ­ ου Ναπολέοντα» προσπαθώντας παράλληλα να ελέγξει και ο ίδιος, όσο του επέτρεπαν οι γνώσεις του. τις στρατηγικές επιλογές των υφισταμένων του θέτοντας στόχους και προτεραιότητες. Η πρώτη ανησυχία του Λίνκολν σχετιζό­ ταν με την ασφάλεια της πρωτεύουσας της Ενωσης. Πριν ακόμη ξεκινήσει για το αποβατικό εγχείρημά του στον ποταμό Τζέημς ο ΜακΚλέλαν υποχρεώθηκε να αφήσει πίσω του μία μεγάλη φρουρά που επάνδρωνε τα οχυρωματικά έργα της Ουάσιγκτον, καθώς και τρεις δυνάμεις οι οποίες εξασφάλιζαν την απαγόρευση πρόσβασης προς την πόλη: το Σώμα 40.000 ανδρών του Ιρβιν ΜακΝτάουελ νότια της πρωτεύουσας, που έφρασσε τον αμεσότερο δρόμο των Νοτίων προς την Ουάσιγκτον, τους 23.000 άνδρες του Ναθάνιελ Μπανκς, οι οποίοι τηρούσαν θέσεις στο βόρειο άκρο της κοιλάδας Σεναντόα, και τους 15.000 πολεμιστές του Τζων φρεμόν που στάθμευαν δυτικά των βουνών ΑλεγκέιVI. Αν και ο ΜακΚλέλαν υπερτερούσε κατά πολύ έναντι του Τζόνστον σε αριθμούς, είχε πάντα τον φόβο ότι οι δυνάμεις του δεν επαρκούσαν για την έφοδο κατά του Ρίτσμοντ και πίεζε τον Λίνκολν να αποδεσμεύσει το Σώμα του ΜακΝτάουελ για να σπεύσει προς ενίσχυσή του. Ο Λίνκολν, αν και πίστευε ότι αυτή η εισήγηση ήταν μάλλον μία υπεκφυγή εκ μέρους του ΜακΚλέλαν (που μπορούσε να εφεύρει απίστευτες δικαιολογίες για να αναβάλει την ανάληψη δράσης εκ μέρους του), συγκατατέθηκε υπό τον όρο ότι ο Μα­ κΝτάουελ θα εκινείτο μόνον όταν θα είχε εκλείψει οποιαδήποτε απειλή κατά της Ουάσιγκτον.

Η Κ Ο ΙΛ Α Δ Α ΣΕΝΑΝΤΟΑ Η κοιλάδα του ποταμού Σεναντόα ήταν ένας τόπος άφθονων αγαθών. «Τα άλογα και τα βοοειδή ήταν παχιά και καλοφτιαγμένα», έγραφε ένας Νότιος στρατιώτης το 1861. «Οι μεγάλοι αχυρώνες ξεχείλιζαν από τις μαζε­ μένες σοδειές. Τα σπίτια έδειχναν άνετα. Οι φράχτες ήταν σε θαυμάσια τάξη. Επρόκειτο πραγματικά για μία γη όπου έρρεε το γάλα και το μέλι». Οι Ινδιάνοι που κατοικούσαν εΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο ταξίαρχος Τζέημς Σηλντς είχε το προνόμιο να ανήκει σ τ ο υ ς ελάχιστους αξιωματικούς του Βορρά που απέκρουσαν τον Τζάκσον σε μάχη. Παρά την επιτυχία του στο Κέρνστάουν ο Σηλντς δεν ήταν στην πραγματικότητα παρά ένας μέτριος διοικητής που προερχόταν από την πολιτική. Πριν από τον πόλεμο είχε προκαλέσει τον ίδιο τον Λίνκολν σε μονομαχία με αφορμή ένα άρ&ρο που έγραψε ο τελευταίος σε εφημερίδα του Ιλινόις.

κεί παλαιότερα την είχαν ονομάσει «κόρη των αστεριών» και η οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε τον εποικισμό της από τους λευκούς δικαιολόγησε αυτόν τον χαρα­ κτηρισμό. Τα πολλά τρεχούμενα νερά έδω­ σαν την απαραίτητη ενέργεια για τη λειτουρ­ γία μηχανουργείων, μύλων και άλλων βιοτε­ χνιών, ενώ τα αγροκτήματα της κοιλάδας παρήγαν αναλογικά διπλάσια ποσότητα σιταρι­ ού από ό,τι οι εκτάσεις της υπόλοιπης Βιρτζίνια. Δεν υπήρχαν μεγάλες φυτείες στην περιοχή και οι δούλοι ήταν ελάχιστοι, αλλά η ευημερία της κοιλάδας την είχε καταστήσει βασικό μοχλό στην πολεμική προσπάθεια του Νότου. Αν η Σεναντόα χανόταν, εκτός από την οικονομική ζημιά όλα τα τμήματα των Νοτίων που βρίσκονταν ανατολικά του Μπλου Ριτζ θα κινδύνευαν από πλευρική αιφνιδιαστική προσβολή, αφού οι Βόρειοι θα μπορούσαν να ξεπροβάλουν ανά πάσα στιγ­ μή από τις 11 διαβάσεις της κοιλάδας. Επι­ πλέον αν το Στώντον στο νότιο άκρο της Σε­ ναντόα περιερχόταν στον έλεγχο του ε­ χθρού, θα κοβόταν η βασική σιδηροδρομική αρτηρία που συνέδεε το Ρίτσμοντ με τον Μισισιπή. Αντίθετα με την κοιλάδα στην κατο­ χή τους οι Νότιοι θα εξασφάλιζαν όχι μόνο αρκετά τρόφιμα για να παρατείνουν τον α­ γώνα αλλά και μία υπέροχη στρατηγική θέση

Αν και δεν είχε προηγούμενη στρατιωτική εμπειρία ο Ομοσπονδιακός υποστράτηγος Ναθάνιελ Μπανκς ήταν ο τρίτος πιο υψηλόβαθμος αξιωματικός των Βορείων κατά την πρώτη φάση του αμερικανικού Εμφυλίου. Ο πρώην κυβερνήτης της Μασαχουσέτης ηττήθηκε δύο φορές από τον Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1862.

για να απειλούν την Ουάσιγκτον κρατώντας τους Βόρειους σε διαρκή ανησυχία. Ο άνθρωπος που θα ανελάμβανε την α­ ποστολή να κρατήσει την κοιλάδα Σεναντόα για λογαριασμό των αποσχισμένων Πολιτει­ ών ήταν ένας ιδιόρρυθμος 37χρονος στρα­ τηγός, ο Τόμας Τζάκσον, ο οποίος επί οκτώ μήνες θα πραγματοποιούσε μία αλυσίδα από εξαιρετικούς ελιγμούς. Με μία «στρατιά» που δεν ξεπέρασε ποτέ τους 17.000 άνδρες ο Τζάκσον θα έδινε λίγες μάχες που δεν θα συγκρίνονταν σε φονικότητα με τις μεγάλες συγκρούσεις στο Σέβεν Πάινς και στο Σάιλο και θα βασιζόταν κυρίως στην ευκινησία του για να παρασύρει τους Βόρειους σε ένα τρε­ λό κυνήγι φαντασμάτων. Για να πετύχει τον σκοπό του ο Τζάκσον θα οδηγούσε τους άν­ δρες του σε μία εξαντλητική σειρά πορειών που θα έκανε τα πόδια τους να ματώσουν. Ο­ μως αυτή η έμμεση μέθοδος εκστρατείας θα τον τοποθετούσε στο πάνθεον των μεγά­ λων στρατιωτικών ηγητόρων της Ιστορίας.

Ο Τζάκσον είχε επιχειρήσει στην κοιλάΣεναντόα και το καλοκαίρι του 1861. ση_£ .-.όντας μάλιστα μερικές σποραδικές ε- τ ^ ε ς . πριν μεταθεί με τα τμήματά του "Βος το Μανάσας για να συμμετάσχει στη _τ."άλη μάχη. Νωρίς το πρωί της 5ης Νοεμ: : ου 1861 ο στρατηγός βρισκόταν και πάλι —ο Ουίντσεστερ έχοντας αναλάβει τη διοί••^ση όλων των δυνάμεων των Νοτίων στην κοιλάδα. Εξετάζοντας την κατάσταση διαπίστ->σε ότι θα μπορούσε προς το παρόν να α­ διαφορήσει για τη στρατιά του Μπανκς που • πατούσε το μέτωπο του ποταμού Ποτόμακ στο δυτικό Μαίρυλαντ, καθώς και για εκείνη του Ρόζκρανς δυτικά του όρους Αλεγκέινι. Πιο άμεσο κίνδυνο αντιπροσώπευαν οι 5.000 Ομοσπονδιακοί του ταξίαρχου Μπέντζαμιν Κέλεϋ, που κατείχαν το χωριό Ρόμνεϋ και ί­ σως απειλούσαν στο μέλλον το Ουίντσε­ στερ. Οι δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του ο Τζάκσον για να αντιμετωπίσει αυτά τα ισχυ­ ρά σώματα των Βορείων ήταν τόσο πενιχρές εκείνη την εποχή ώστε ο ίδιος χαρακτήρισε τη Σεναντόα «ανυπεράσπιστη» σε μία επι­ στολή του προς την κυβέρνηση της Συνομο­ σπονδίας. Με τους 1.651 πολιτοφύλακες και τους 485 ιππείς που βρίσκονταν υπό τη διοί­ κηση ενός 60χρονου πατριώτη, ο «Βράχος» δεν μπορούσε να ελπίζει σοβαρά ότι θα κα­ τόρθωνε να ανατρέψει τα σχέδια των αντι­ πάλων του. Παρόλα αυτά έστειλε στις 20 Νο­ εμβρίου 1861 μία επιστολή προς τον υπουρ­ γό Στρατιωτικών Τζούντα Μπέντζαμιν ζητώ­ ντας του να του στείλει την 1η Ταξιαρχία της Βιρτζίνια και παραθέτοντας ένα πολύ τολμη­ ρό σχέδιο για τις επόμενες κινήσεις του. Ο Τζάκσον λογάριαζε να επιτεθεί μέσα στην κοιλάδα ώστε να πείσει τους Βόρειους ότι α­ ντιμετώπιζαν πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις ε­ κεί και να αποσύρουν άνδρες από τον ΜακΚλέλαν αναστέλλοντας κάθε δράση ενα­ ντίον του Ρίτσμοντ. Ως πρώτο βήμα προς αυ­ τή την κατεύθυνση έθεσε την απόσπαση του Ρόμνεϋ από τα χέρια των Ομοσπονδια­ κών και γΓ αυτόν τον σκοπό κατάφερε να ε­ ξασφαλίσει τη συνδρομή της Βορειοδυτικής Στρατιάς του Ουίλιαμ Λόρινγκ, που τότε α­ δρανούσε φυλάσσοντας τις διαβάσεις του ό­ ρους Αλεγκέινι. Ο Λόρινγκ έθεσε στη διάθε­ ση του Τζάκσον τις τρεις από τις τέσσερις ταξιαρχίες του, αλλά αυτές βάδισαν τόσο αργά ώστε δεν συγκεντρώθηκαν στο Ουί­ ντσεστερ παρά την επομένη των Χριστου­ γέννων. Ο Τζάκσον διέθετε πια 9.700 πεζούς και 650 ιππείς.

Χ Ε ΙΜ Ε Ρ ΙΝ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ Ο μικρός αυτός στρατός αναχώρησε από την πόλη την Πρωτοχρονιά του 1862. Λίγο αργότερα ο καιρός επιδεινώθηκε απίστευτα και το ψύχος υπέβαλλε τους άνδρες σε με­ γάλη δοκιμασία. Για τον Τζάκσον η καλύτερη διαδρομή μεταξύ δύο σημείων δεν ήταν πο­ τέ η ευθεία που τα συνέδεε κι έτσι αντί να κι­ νηθεί άμεσα προς το Ρόμνεϋ μέσω του κα­ λού δρόμου που οδηγούσε προς τα εκεί προ­ τίμησε να ακολουθήσει ένα παλιό μονοπάτι

των καραβανιών προς το χωριό Μπαθ. Ο και­ ρός χειροτέρευε κάθε μέρα που περνούσε και σύντομα οι άνδρες του Τζάκσον βρέθη­ καν να βαδίζουν μέσα σε μία χιονοθύελλα α­ νήμποροι να καλύψουν περισσότερα από 12 km την ημέρα. «Οι σόλες των παπουτσιών μας κυριολεκτικά πάγωναν πάνω στο έδα­ φος», έγραφε ένας στρατιώτης. Ομως ο στρατηγός επέμενε πάντα να συνεχίζει προς τον στόχο του. Προσπερνώντας τη διασταύ­ ρωση του Ανγκερς Στορ στις 3 Ιανουαρίου 1862 συνέχισε προς το Μπαθ για να εξουδε­ τερώσει τη φρουρά των 1.400 Βορείων που βρισκόταν εκεί και η οποία θα μπορούσε να τον είχε απειλήσει με πλευροκόπηση αν είχε βαδίσει αρχικά κατ’ ευθείαν κατά του Ρό­ μνεϋ. Η πορεία ήταν επίπονη. Οταν ο ταξίαρχος Ρίτσαρντ Γκάρνετ ζήτησε από τον διοι­ κητή του να σταματήσει η φάλαγγα για ανά­ παυση επειδή αρκετοί από τους άνδρες της 1ης Ταξιαρχίας του είχαν 30 ώρες να γευμα­ τίσουν, ο Τζάκσον κατέφθασε θυμωμένος και ρώτησε γιατί σταμάτησαν. «Σταμάτησα για να επιτρέψω στους άνδρες να ετοιμά­

Οι άνδρες του Τζάκσον βάδισαν με κόπο μέσα από τα χιονισμένα μονοπάτια για να φ&άσουν στο Ρόμνεϋ τον χειμώνα του 186162. Ενας αξιωματικός των Νοτίων που συμμετείχε στο εγχείρημα έγραψε: «Δύο μάχες δεν 9α μας είχαν προκαλέσει τόσες απώλειες όσες μας προκάλεσε η κακοκαιρία και η έκθεσή μας στα στοιχεία της φύσης».

σουν τις μερίδες τους», είπε ο Γκάρνετ. «Δεν υπάρχει χρόνος για κάτι τέτοιο», απά­ ντησε ο Τζάκσον. «Είναι όμως αδύνατο να συνεχίσουν χωρίς να φάνε», αντέτεινε και πάλι ο ταξίαρχος, για να λάβει την οργισμένη απάντηση: «Δεν αντιμετώπισα ποτέ κάτι το αδύνατο με αυτή την Ταξιαρχία!». Στις 5 Ιανουαρίου ο Τζάκσον εισήλθε στο Μπαθ για να ανακαλύψει ότι ο εχθρός το είχε εγκαταλείψει αντιλαμβανόμενος την προσέγγισή του. Οι Νότιοι προσπάθησαν μά­ ταια να αποκόψουν όσους αντιπάλους τους μπορούσαν καταδιώκοντάς τους μέχρι το Χάνκοκ. Την επομένη ο Τζάκσον διέταξε τον στρατό του να ξεκινήσει και πάλι για το Ανγκερς Στορ, τη στιγμή που το χιόνι έπεφτε ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

πυκνό και η θερμοκρασία έφθανε στους 20 βαθμούς Κελσίου. Η φάλαγγα εισήλθε στο Ανγκερς Στορ στις 8 Ιανουαρίου παρουσιά­ ζοντας ένα θλιβερό θέαμα και έχοντας μαζί της εκατοντάδες ασθενείς και θύματα κρυο­ παγημάτων. Ο Τζάκσον δεν είχε άλλη επιλο­ γή από το να περιμένει να αναπαυθεί ο στρα­ τός του και να πεταλωθούν πάλι τα άλογα για να μπορούν να βαδίσουν στο χιόνι. Ομως πέντε η μέρες αργότερα πλη ροφορήθη κε ότι ο εχθρός εγκατέλειψε το Ρόμνεϋ. Αμέσως έσπευσε να καταλάβει την επίμαχη τοποθε­ σία υποβάλλοντας τους άνδρες του σε άλλη μία φοβερή χειμωνιάτικη πορεία. Στις 14 Ιανουαρίου ήταν πια κύριος του Ρόμνεϋ και α­ νέφερε με ικανοποίηση πως η εκστρατεία του είχε στοιχίσει μόλις τέσσερις νεκρούς και 28 τραυματίες. Η Στρατιά της Κοιλάδας μπορούσε πια να ξεχειμωνιάσει με την ησυ­ χία της.

Υ Π Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η ΚΑΙ Σ Υ Σ Π Ε ΙΡ Ω Σ Η

72 ™

Επόμενος κύριος αντίπαλος του Τζάκ­ σον έμελλε να είναι ο ερασιτέχνης στρατη­ γός Ναθάνιελ Μπανκς, τον οποίο ο Λίνκολν τοποθέτησε στη διοίκηση των δυνάμεων του δυτικού Μαίρυλαντ χάρη στο πολιτικό πα­ ρελθόν του. Ο Μπανκς γνώριζε ελάχιστα για το πώς επιχειρεί ένας στρατός αλλά λάτρευε τις παρελάσεις και τις φανταχτερές στολές. Οι υφιστάμενοι αξιωματικοί του έλεγαν ότι το μόνο είδος επιχείρησης που θα μπορούσε να διεξαγάγει με κάποιες πιθανότητες επιτυ­ χίας θα ήταν εκείνη κατά την οποία θα διέ­ θετε τεράστιο αριθμό στρατευμάτων. Ο Μπανκς οργάνωσε ακριβώς μία τέτοια επι­ χείρηση για να απαλλάξει τη Σεναντόα από τ°υς Νότιους. Ως το τέλος Φεβρουάριου του 1862 είχε συγκεντρώσει 38.000 στρατιώτες στο Μαίρυλαντ και υπολόγιζε να ενισχυθεί με περισσότερους όταν θα εισερχόταν στη Βιρτζίνια. Η επιχείρηση που θα ανελάμβανε ο Μπανκς διαμορφώθηκε κυρίως υπό το πρί­ σμα της φιλόδοξης απόβασης του ΜακΚλέ­ λαν κοντά στο Ρίτσμοντ και η αποστολή η ο­ ποία του ανατέθηκε αρχικά ήταν απλώς η ε­ ξασφάλιση της σιδηροδρομικής γραμμής Βαλτιμόρης-Οχάιο που διέτρεχε τη δυτική ό­ χθη του Ποτόμακ πριν περάσει στην ανατο­ λική στην περιοχή του Χάρπερς Φέρρυ. Ο ί­ διος ο Μπανκς αδημονούσε να προελάσει: «Οι δρόμοι για το Ουίντσεστερ είναι καλοί», ανέφερε στις 23 Φεβρουάριου. «Ο εχθρός είναι αδύναμος και χωρίς ηθικό. Δεν θα ρι­ ψοκινδυνεύσουμε. Μόνη η δύναμή μας δεν είναι αρκετή αλλά θα τολμήσουμε ευχαρί­ στως με αυτή». Τη νύκτα της 27ης Φεβρουάριου ο Μπαν­ κς άρχισε να περνά τους άνδρες του στο έ­ δαφος της Βιρτζίνια πάνω από μία πλωτή γέ­ φυρα την οποία κατασκεύασε στον Ποτό­ μακ. Ομως μία καθυστέρηση στη μετακίνηση των πυροβόλων του τον ανάγκασε να περιο­ ριστεί στην κατάληψη του Τσαρλς Τάουν και του Μπάνκερ Χιλ ώστε να καλύψει απλώς

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Καθώς οι κύριες δυνάμεις των Βορείων ττεριέσφιγγαν την πρωτεύουσα της Συνομοσπονδίας, το Ρίτσμοντ, την άνοιξη του 1862, οι Νότιοι προσπάθησαν με ιδιαίτερη επιτυχία να πραγματοποιήσουν μία εκστρατεία παραπλάνησης και εκφοβισμού του αντιπάλου τους χρησιμοποιώντας την ολιγάριθμη Στρατιά του Τόμας Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα. Ενεργώντας με ταχύτητα και τόλμη ο Νότιος στρατηγός πέτυχε να απασχολήσει και να καθηλώσει πολλαπλάσια εχθρικά τμήματα, ενώ παράλληλα διατήρησε μία πλευρική απειλή κατά της Ουάσιγκτον εμποδίζοντας τον εχθρό να επιχειρήσει την τελική έφοδο κατά του Ρίτσμοντ.

τον σιδηρόδρομο. Δεν έδειχνε να βιάζεται ι­ διαίτερα να προχωρήσει νοτιότερα λέγοντας πως δεν μπορούσε να πράξει κάτι τέτοιο «επί αρκετές ημέρες». Οταν όμως παρατηρήθηκε μία υποχώρηση των Νοτίων από τον άξονα Μανάσας-Σέντρβιλ στις 7 Μαρτίου ο ΜακΚλέλαν διέταξε αμέσως το σύνολο των ομοσπονδιακών δυνάμεων να προελάσει σε όλα τα μέτωπα. Ο Μπανκς προχώρησε διατα­ κτικά και εισήλθε στο Ουίντσεστερ στις 12 Μαρτίου, όπου δεν βρήκε ούτε ίχνος των Νοτίων. Τα φαινόμενα απατούσαν. Ο Τζάκσον δι­ ψούσε για μάχη αν και οι άμεσα διαθέσιμες δυνάμεις του έπειτα από τη χειμωνιάτικη α­ νάπαυλα ανέρχονταν σε 3.600 πεζούς, 600 ιπ­ πείς και 27 πυροβόλα, γεγονός που τον έκα­ νε να υστερεί σε αναλογία μεγαλύτερη από 8:1 σε σχέση με τη στρατιά του Μπανκς. Απο­ στολή του ωστόσο ήταν απλώς να παρακο­ λουθεί άγρυπνα τους Ομοσπονδιακούς κατά την κίνησή τους προς Νότο και να τους ε­ μποδίσει να διασχίσουν τις κορυφογραμμές του Μπλου Ριτζ αν έδειχναν διάθεση να κτυπήσουν τον στρατηγό Τζόνστον από το πλευρό. Ο Τζάκσον θα έπρεπε να είναι τόσο δραστήριος ώστε να κρατήσει μόνιμα απα­ σχολημένο τον Μπανκς και να τον αποτρέ­ ψει να εγκαταλείψει τη Σεναντόα βαδίζο­ ντας σε βοήθεια του ΜακΚλέλαν. Οι Νότιοι τήρησαν πιστά αυτές τις εντο­

λές υποχωρώντας αργά ως το Μάουντ Τζάκ­ σον, αλλά ο Μπανκς δεν τους ακολούθησε για πολύ προτιμώντας να σταματήσει στο Στράσμπεργκ, όπου και απέσπασε 9.000 άν­ δρες υπό τον ταξίαρχο Τζέημς Σηλντς. Τις ε­ πόμενες ημέρες οι έφιπποι ανιχνευτές των Νοτίων υπό τον Τέρνερ Ασμπυ ανέφεραν στον Τζάκσον πως ο εχθρός δεν είχε την πρόθεση να συνεχίσει νοτιότερα αλλά προε­ τοιμαζόταν να στείλει ανατολικά μεγάλες μονάδες της στρατιάς του. Στις 14 Μαρτίου η μεραρχία των Βορείων του Τζων Σέτζγουικ άρχισε να βαδίζει προς το Μπλου Ριτζ και μία εβδομάδα αργότερα την μιμήθηκε η μεραρ­ χία του Αλφέους Ουίλιαμς. Ο Μπανκς (που είχε προγραμματίσει να μεταβεί στην Ουάσιγκτον στις 23 Μαρτίου) σκόπευε να κρατήσει μέσα στην κοιλάδα μόνο τη μεραρχία του Σηλντς. Ομως ακόμη και αυτή θεώρησε ά­ σκοπη την παραμονή της στο προωθημένο Στράσμπεργκ και συμπτύχθηκε στο Ουί­ ντσεστερ για να βρίσκεται εγγύτερα στις σι­ δηροδρομικές γραμμές. Ηταν φανερό πια πως οι Βόρειοι είχαν ξεκινήσει την αναδιάταξη δυνάμεων που όφειλε να εμποδίσει η Στρατιά της Κοιλάδας. Ο Τζάκσον αναχώρησε από τους καταυλι­ σμούς του στις 22 Μαρτίου σπεύδοντας προς Βορρά, ενώ 280 ιππείς του Ασμπυ είχαν τις πρώτες αψιμαχίες τους με τους Ομο­ σπονδιακούς (κατά τις οποίες μάλιστα τραυ-

ματίστηκε και ο Σηλντς). Η διοίκηση των Βο­ ρείων πέρσσε στον συνταγματάρχη Νέιθαν Κίμπαλ, βετεράνο του πολέμου στο Μεξικό. Ο Τζάκσον κατέφθασε κοντά στο Κέρνσταουν στις 23 Μαρτίου έχοντας σκορπίσει πίσω του σε διάφορα σημεία της διαδρομής 1.500 άνδρες που δεν κατάφεραν να αντέξουν τις κακουχίες της επίπονης πορείας τον 60 χλμ. Ο Ασμπυ τού ανέφερε λανθασμέ­ να ότι ο εχθρός ήταν πολύ αδύναμος και ο Τζάκσον πείσθηκε ότι είχε μπροστά του μία λαμπρή ευκαιρία να εξολοθρεύσει ένα απο­ μονωμένο μικρό απόσπασμα των Ομοσπον­ διακών, αν και ήταν Κυριακή, ημέρα που α­ πέφευγε οποιαδήποτε δραστηριότητα για θρησκευτικούς λόγους. Χωρίς να προβεί σε λεπτομερή αναγνώριση του εδάφους έριξε εκατέρωθεν του χαλικόστρωτου δρόμου τις ταξιαρχίες των Φάλκερσον, Γκάρνετ και Μπερκς ελπίζοντας ότι θα διασπούσε γρήγο­ ρα την άμυνα του αντιπάλου του. Αντί για την εύκολη νίκη, όμως, αντιμετώπισε μία σκληρή μάχη με χιλιάδες Ομοσπονδιακούς οι οποίοι πέρασαν στην αντεπίθεση και υπο­ χρέωσαν τους Νότιους να υποχωρήσουν έ­ πειτα από πολύωρο αγώνα. Οι απόκλειες των Νοτίων ανήλθαν σε 718 άνδρες (το 1/4 όσων

ενεπλάκησαν), ενώ του Σηλντς σε 590. Παρά τα τακτικά σφάλματα στα οποία υ­ πέπεσε ο Τζάκσον οι Βόρειοι εντυπωσιάστη­ καν από την ορμητικότητα και το πείσμα της Στρατιάς της Κοιλάδας και πείσθηκαν ότι α­ ντιμετώπιζαν έναν πολύ δυναμικό και επικίν­ δυνο αντίπαλο. Ανακάλεσαν αμέσως στη Σε­ ναντόα τόσο τον Μπανκς, όσο και τη μεραρ­ χία του Σέτζγουικ, ενώ οι 10.000 άνδρες του ταξίαρχου Λούις Μπλένκερ διατάχθηκαν να αποσπασθούν από τον ΜακΚλέλαν και να ενισχύσουν τον Φρεμόν στη δυτική Βιρτζίνια. Επιπλέον ο Λίνκολν ακύρωσε τη μετάβαση των 40.000 στρατιωτών του ΜακΝτάουελ προς ενίσχυση του ΜακΚλέλαν και αφαίρεσε από τον τελευταίο την ευθύνη διεξαγωγής των επιχειρήσεων στη Σεναντόα. Στο εξής ο Μπανκς θα ασκούσε αυτόνομη διοίκηση έ­ χοντας ως άμεσο προϊστάμενό του τον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Η εξέλιξη αυτή κατεδείκνυε την πρόθεση του Λίνκολν να αναμιχθεί ενεργά στις επιχειρήσεις της Σεναντόα και να προσπαθήσει να εμποδίσει τον Τζάκ­ σον να συνεχίσει το παιχνίδι του σε βάρος του Ομοσπονδιακού Στρατού. Ο «Βράχος» ωστόσο είχε πετύχει τον κυριότερο στόχο του. Είχε καταφέρει να δεσμεύσει 80.000

Οι κάτοικοι του Ουίντσεστερ ζητωκραυγάζουν τον στρατηγό Τζάκσον και τους άνδρες του καθώς αυτοί εισέρχονται στην πόλη στις 25 Μαϊου 1862, έπειτα από τη νίκη τους σε βάρος των Ομοσπονδιακών του Ναθάνιελ Μπανκς. Ο Τζάκσον (που εικονίζεται εδώ πάνω στο περίφημο πολεμικό άλογό του, τον «Λιτλ Σορέλ») είχε ξεκινήσει τις επιχειρήσεις του στην κοιλάδα Σεναντόα από αυτή την πόλη τον Νοέμβριο του 1861 και η σημασία της τοποθεσίας ήταν τόσο μεγάλη ώστε το Ουίντσεστερ έμελλε να αλλάξει χέρια 72 φορές κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου!

στρατιώτες του εχθρού χρησιμοποιώντας μόνο 4.000 άνδρες! Η Στρατιά της Κοιλάδας υποχώρησε επί τρεις ημέρες μετά την ήττα της στο Κέρνσταουν έως ότου έστησε και πάλι τις σκη­ νές της στο γνώριμο ορμητήριό της στο Μάουντ Τζάκσον. Αυτή τη φορά όμως ο αρχηγός της ανακάλυψε ένα πραγματικό «διαμάντι» ανάμεσα στις τάξεις των ανδρών του: τον ε­ ρασιτέχνη χαρτογράφο Τζεντεντάια Χότσκις, που διατάχθηκε να αξιοποιήσει το τα­ λέντο του για να προμηθεύσει τον στρατηγό Τζάκσον με λεπτομερείς και αξιόπιστους ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

■■■

χάρτες όλων των τοποθεσιών της Σεναντόα. Με τον τρόπο αυτό οι Νότιοι θα είχαν κατά τους επόμενους μήνες ένα αποφασιστικό πλεονέκτημα που θα τους επέτρεπε να ελίσ­ σονται γρήγορα, να υπολογίζουν σωστά τις αποστάσεις και να επιλέγουν με ευχέρεια τις κατάλληλες τοποθεσίες για να αμυνθούν και να επιτεθούν. Στον αντίποδα οι Ομο­ σπονδιακοί στρατηγοί που εισέβαλαν στην κοιλάδα βρίσκονταν ξαφνικά σε έναν άγνω­ στο χώρο. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν α­ κριβείς χάρτες για να καθοδηγήσουν έναν στρατό και οι διοικητές βασίζονταν στα μά­ τια τους και στις πληροφορίες που τους με­ ταβίβαζαν τα έφιππα αναγνωριστικά αποσπάσματά τους, των οποίων οι αναφορές ή­ ταν συχνά συγκεχυμένες. Ο Ομοσπονδιακός Στρατός ήταν σχεδόν τυφλός καθώς προήλαυνε στην κοιλάδα Σεναντόα, απέναντι σε έναν αντίπαλο που γνώριζε όλες τις πτυχές του εδάφους και είχε τη συνεργασία του ντόπιου πληθυσμού. Την περίοδο που ο Τζάκσον πολεμούσε στη Σεναντόα οι τεράστιες στρατιές Βορεί­ ων και Νοτίων γύρω από το Ρίτσμοντ εξακο­ λουθούσαν να είναι ακινητοποιημένες από τον αμοιβαίο φόβο. Ετσι ο «Βράχος» ήταν ο μόνος διοικητής της Συνομοσπονδίας που ή­ ταν σε θέση να εκτελέσει κάποιου είδους στρατηγική επιχείρηση και ενίσχυσε γρήγο­ ρα τις δυνάμεις του με στρατολόγηση 6.000 ανδρών. Επιπλέον ο Τζόνστον του παρεχώρησε τους 8.000 στρατιώτες του 44χρονου υ­ ποστράτηγου Ρίτσαρντ Γιούελ που αναπαύο­ νταν στις ανατολικές πλαγιές του Μπλου Ριτζ στο Στάναρντσβιλ, ενώ άλλοι 2.800 άνδρες υπό τον Εντουαρντ Τζόνσον, που είχαν ως α­ ποστολή να φρουρούν το όρος Αλεγκέινι έ­ ναντι πιθανής εμφάνισης του Φρεμόν, υπήχθησαν με τη σειρά τους στη Στρατιά της Κοιλάδας. Εχοντας 19.000 άνδρες υπό τις διαταγές του ο Μπανκς άρχισε να καταδιώ-κει τον Τζάκσον κατά μήκος της Σεναντόα, σε συν­ δυασμό με τους 15.000 άνδρες του Φρεμόν που έρχονταν από τα δυτικά. Στις 17 Απριλί­ ου ο Τζάκσον εγκατέλειψε το Νιού Μάρκετ και υποχώρησε στο Χάρισονμπεργκ έχοντας ως μόνο στόχο στο μυαλό του το πώς θα μπορούσε να κρατήσει χωρισμένες τις δυνά­ μεις των Μπανκς και Φρεμόν. Αν αυτά τα σώ­ ματα κατάιρερναν να συνενωθούν η υπόθε­ ση της κατοχής της Σεναντόα θα ήταν χαμέ­ νη για τους Νότιους.

Ε Λ ΙΓ Μ Ο Σ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ Α Π Ο ΤΟΝ ΤΖΑ ΚΣΟ Ν Καθώς ο Μπανκς κατελάμβανε το Νιού Μάρκετ υπέπιπτε στο τραγικό για στρατιω­ τικό διοικητή σφάλμα να χάσει τελείως τα ί­ χνη του αντιπάλου του. Αφού έφθασε στο Χάρισονμπεργκ στις 18 Απριλίου ο Τζάκσον διέφυγε στη συνέχεια ανατολικά περνώντας από τις υπώρειες του βουνού Μασανιούτεν και καταλήγοντας στο Κόνραντς Στορ. Εκεί ήταν σχετικά ασφαλής πίσω από την κάλυψη του ποταμού Σάουθ Φορκ Σεναντόα και αν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

παρίστατο ανάγκη μπορούσε να ξεφύγει από τον εχθρό μέσω της διάβασης Σουίφτ Ραν προς τη Στάναρντσβιλ. Η μικρή δύναμη του Τζόνσον όμως, που είχε συμπτυχθεί 10 χλμ. δυτικά του Στώντον, δεν ήταν σε θέση να κρατήσει τη λαβίδα του Μπανκς και του Φρεμόν ανοικτή. Το επιχειρησιακό πρόβλη­ μα είχε περιπλακεί ακόμη περισσότερο από την πληροφορία ότι το ογκώδες σώμα του ΜακΝτάουελ ήταν έτοιμο να βαδίσει προς το Φρέντρικσμπεργκ, στα μισό του δρόμου για το Ρίτσμοντ, και να ενωθεί κατόπιν με τον ΜακΚλέλαν που πολιορκούσε την πρω­ τεύουσα του Νότου. Ο Τζάκσον έπρεπε να πράξει άμεσα κάτι για να σώσει την κατάστα­ ση και επινόησε έναν από τους πιο ευφυείς, απατηλούς και αστραπιαίους ελιγμούς της Ιστορίας. Αφού διέταξε τον Γιούελ να μεταβεί με τις δυνάμεις του στο Κόνραντς Στορ και να παραμείνει εκεί, ο ίδιος αναχώρησε με τον υπόλοιπο στρατό του για το Πορτ Ριπά-

0 Τζων Φρεμόν είχε τη φήμη του εξερευνητή και το προσωνύμιο « Ιχνηλάτης» αλλά ω ς στρατιωτικός ήταν λιγότερο από μέτριος. Αντί να εκτελέσει έγκαιρα και σωστά την εντολή του Λίνκολν για την παγίδευση του Τζάκσον στη Σεναντόα στα τέλη Μαϊου του 1862, εκτέλεσε μία λοξή πορεία δικής του έμπνευσης και απέτυχε παταγωδώς να συνεργαστεί με τις υπόλοιπες ομοσπονδιακές δυνάμεις που επιχειρούσαν κατά των Νοτίων.

μπλικ μέσα σε καταρρακτώδη βροχή και κα­ τόπιν στράφηκε ανατολικά διασχίζοντας την οροσειρά Μπλου Ριτζ από τη διάβαση Μπράουνς, εμφανιζόμενος αιφνιδιαστικά στον σι­ δηροδρομικό σταθμό Μίχαμς της γραμμής «Βιρτζίνια Σέντραλ». Επρόκειτο για μία εκπληκτικά πανούργα

κίνηση. Πορευόμενος προς τα ανατολικά ο Τζάκσον ήθελε να δώσει στους κατασκό­ πους της Ενωσης την εντύπωση ότι εγκατέλειπε οριστικά την κοιλάδα και ότι σκόπευε να κινηθεί προς το Ρίτσμοντ, όπου θα ενίσχυε τον Τζόνστον, ή προς το Φρέντρικσμπεργκ για να ανακόψει την πορεία του ΜακΝτάουελ. Η απειλή αυτή έκανε τους Βό­ ρειους να θορυβηθούν και πάλι για την α­ σφάλεια της Ουάσιγκτον και να ειδοποιή­ σουν εσπευσμένα τον ΜακΝτάουελ να μη κι­ νηθεί από το Φρέντρικσμπεργκ μέχρι να α­ ποσαφηνιστούν οι προθέσεις του Τζάκσον. Επιπλέον εξερχόμενος από το Μπλου Ριτζ ο Τζάκσον έδωσε την εντύπωση ότι εγκατέλειπε το μικρό απόσπασμα του Τζόνσον στην τύχη του, ωθώντας τον Φρεμόν να εφησυχά­ σει και να μη βιαστεί να στείλει ενισχύσεις στον επικεφαλής της εμπροσθοφυλακής του, ταξίαρχο Ρόμπερτ Μιλρόυ. Στον σταθμό Μίχαμς όμως ο Τζάκσον χώρισε τους ασθενείς και επιβίβασε τους υ­ γιείς άνδρες του σε βαγόνια που τα έσερναν δύο ατμομηχανές. Προς μεγάλη τους κατά­ πληξη αντί να τα στείλει ανατολικά, τα έστει­ λε και πάλι μέσα στην κοιλάδα φθάνοντας στο Στώντον στις 4 Μαϊου! Με τον τρόπο αυ­ τό πέτυχε να παρεμβληθεί αποτελεσματικά μεταξύ του Μπανκς (που βρισκόταν πια στο Χάρισονμπεργκ) και του Φρεμόν και να απο­ κτήσει και πάλι τη δυνατότητα να τους αντι­ μετωπίσει και να τους νικήσει χωριστά. Πρώ­ τος στόχος του θα ήταν η εξουδετέρωση του Μιλρόυ που προχωρούσε με μικρή δύνα­ μη ανυποψίαστος, περίπου 50 χλμ. δυτικά του Στώντον. Η έμμεση πορεία του Τζάκσον είχε το πρόσθετο πλεονέκτημα να προκαλέσει και τη διαίρεση της δύναμης του Μπανκς, ο ο­ ποίος αδημονώντας να «αποδεσμευτεί» από τις στενές εκτάσεις της κοιλάδας Σεναντόα και να συμμετάσχει στις μεγάλες μάχες της ανατολικής ακτής δεν παρέλειψε να βεβαιώ­ σει το Υπουργείο Στρατιωτικών της Ενωσης ότι ο Τζάκσον είχε πάρει την άγουσα για το Ρίτσμοντ «εγκαταλείποντας την κοιλάδα της Βιρτζίνια οριστικά». Στις 28 Απριλίου ανέφε­ ρε ότι «ο εχθρός δεν είναι σε θέση για επι­ θετικές κινήσεις» και δύο ημέρες αργότερα επανέλαβε την πεποίθησή του λέγοντας «δεν υπάρχει τίποτα για εμάς να πράξουμε πλέον στην κοιλάδα». Ο Μπανκς «ήθελε να βρίσκεται εκεί όπου μπουμπούνιζαν τα κα­ νόνια», γράφειο Φουτ, «και όπου κερδιζόταν η δόξα και όχι οε ένα ανενεργό θέατρο να παρακολουθεί τον πόλεμο να περνά». Οι α­ ναφορές του κατέληγαν στο ότι δεν υπήρχε λόγος να κρατούνται καθηλωμένες σημαντι­ κές ομοσπονδιακές δυνάμεις δυτικά του Μπλου Ριτζ τη στιγμή που θα ήταν πιο ωφέ­ λιμο να βοηθήσουν τον ΜακΚλέλαν ή τον ΜακΝτάουελ. Ο Λίνκολν όμως φαίνεται ότι διατηρούσε μία δυσπιστία απέναντι στις αι­ σιόδοξες αναφορές των στρατιωτικών του και αν και επέτρεψε να αποσπασθεί η μεραρ­ χία του Σηλντς για να ενωθεί με τον ΜακΝτά­ ουελ, διέταξε τον Μπανκς να παραμείνει προς το παρόν στην κοιλάδα μαζί με τουλά­ χιστον 10.000 στρατιώτες του. Εκείνος υπά-

• : . δυσαρεστημένος και ετοίμασε χαρα* __:τα για να αντιμετωπίσει οποιονδήποτε : : : ;τ3ν εναντίον του από τον κύριο δρόμο. Σ~ο μεταξύ ο Τζάκσον, αφού απάλλαξε ·τζΕ^αρχο Γκάρνετ από τα καθήκοντά του γ : -ΰ,όντας τον υπεύθυνο για την ήττα στο * ϊ ; . — αουν. συγκέντρωσε με ταχύτητα τα il . t j .τάγματα του Τζόνσον και Βάδισε ενα- :. του Μιλρόυ προσκρούοντας πάνω του — ; 5 Μαϊ'ου στην τοποθεσία ΜακΝτάουελ. I" · . ήσεις αυτές άφησαν άναυδο τον Γιού: rau παρέμενε ακίνητος στο Κόνραντς I * : : _ ^στός στη διαταγή του Τζάκσον αλλά :: . .σμένος για τον τρόπο διεξαγωγής επι: ΐ :ησεων του προϊσταμένου του, τον οποίο ; . πκά δεν καταλάβαινε αφού ο Τζάκσον εί:"ζ φροντίσει να κρατήσει όλες τις λεπτομέ::.ε ς του σχεδίου για τον εαυτό του. Ο Γιού; ν 5ρήκε την ευκαιρία να εκραγεί κατά του :: (ηγού του απευθυνόμενος προς έναν αγΐ ·αφόρο του Τζάκσον: «Αυτός ο μεγάλος «,.ηγός καραβανιών καταδιώκει έναν Ολ·;.5ό. ο ανόητος! Ο στρατηγός Λη στο ΡίΤΓμοντ δεν χρειάζεται κάρα αν όλο αυτό το -.τθος που τον πολιορκεί πέσει πάνω του. Ξιαυμε εγκαταλειφθεί, εδώ, μέσα στο κρύο. Αστός ο Τζάκσον είναι σίγουρα ένας τρελός : ώκας, ένας ηλίθιος».

Η Στρατιά της Κοιλάδας υποστηριζόταν από ελάχιστα πυροβόλα, μεταξύ των οποίων ήταν και τα εικονιζόμενα τέσσερα των 6 pdr του επίλεκτου Συντάγματος Ρόκμπριτζ της Βιρτζίνια. Οι πυροβολητές είχαν ονομάσει τα όπλα Ματθαίο, Μάρκο, Λουκά και Ιωάννη επειδή σύμφωνα με τα λεγόμενό τους «μιλούσαν κι αυτά μία ισχυρή γλώσσα».

ΠΡΩΤΑ Ο Μ ΙΑ Ρ Ο Υ , ΜΕΤΑ Ο ΜΠΑΝΚΣ Ο Τζάκσον όμως γνώριζε τι έκανε. Οι : Q00 άνδρες του αντιμετώπισαν με επιτυχία τους 5.000 μαχητές του Μιλρόυ (τον είχε ενιΓ:.~σει έπειτα από μία νυκτερινή πορεία η ταΕιαρχία του Ρόμπερτ Σενκ) και τους ανά■