SI 64.pdf

η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΣΤΟΡΙΑ

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ 0 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ ΤΟΡ ΙΑ

Η ΑΓΝΩΣΤΗ (ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ (191 π.Χ.) ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ Β' ΠΠ Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ ■ ΤΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ 1879-1883: 01 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ

η

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 64 Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2001

6 Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ ΤΑ ΘΡΥΛΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ 14 Η ΑΓΝΩΣΤΗ (ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ (191 π.Χ.) ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΡΩΜΑΙΩΝ 22 PANTHER ΤΟ "ΑΙΛΟΥΡΟΕΙΔΕΣ" ΤΗΣ WEHRMACHT 40 ΤΖΩΡΤΖΜΠΛΕΗΚ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 48 Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ 58 1879-1883: 01 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ "ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΟΥ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ" 70 ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΔΥΤΙΚΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ Β' ΠΠ

ΜΟΝΙΜΕΣ Ω Φ Υ Λ Λ 0 Α ρ μα μ άχ ης P an th e r A u s f Α , β α μ μ ένο s a n d yellow μ ε λ ω ρ ίδ ες ακα νόνισ του σ χή μ α το ς r e d brow n. Ο αρχηγός φ έ ρ ε ι τη ν κλασ ική μ α ύ ρ η σ το λή τω ν panzer. Σ τ η θυρίδα το υ είναι ε γ κ α τε σ τη μ έ ν ο α ντια ερ ο π ο ρ ικ ό π ολυβόλο M G 34 (πίνακας το υ Κώ στα Κ αβ βαδ ία για τη "ΣΙ").

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 5 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ■ Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάβε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0 Ν 0Μ Α Κ 0 Σ , Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στραπωπκής Ιστορίας Σ Ζ Ε ./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρσπωπκής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΛΣ, Υποστράτηγος ε .α / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ ποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Δ Η Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ I ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 t ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΛΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Ο Θ ιέου μ ε τον Α μερικανό πρόεδρο Λύντον Τζόνσον.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΠΡΩΗΝ ΒΙΕΤΝΑΜΕΖΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ Τον περασμένο Οκτώβριο πέθανε σε αφάνεια, σε ηλικία 78 ετών στη Βοστώνη, ένας από τους πρω­ ταγωνιστές του πολέμου του Βιετ­ νάμ: ο στρατηγός Νγκουγιέν Βαν Θιέου, προτελευταίος πρόεδρος του Νοτίου Βιετνάμ, κατά τη διάρ­ κεια της προεδρίας του οποίου ο πόλεμος κλιμακώθηκε και τελικά χάθηκε για τους Νοτιοβιετναμέζους και τους Αμερικανούς συμμά­ χους τους. Ο Θιέου είχε γεννηθεί το 1923. Το 1945, ενόσω η Ινδοκίνα τελούσε υπό γαλλική κατοχή, έγινε δεκτός στη στρατιωτική ακαδημία του Νταλάτ, ενώ αργότερα μετεκπαιδεύθηκε στη Γαλλία. Κατά τη λήξη του Γαλλοθιετναμικού πολέ­ μου (1954) ήταν διοικητής τάγμα­ τος. Λίγα χρόνια αργότερα, τον Νο­ έμβριο του 1963, έλαβε μέρος με τον βαθμό του στρατηγού στην α­ νατροπή και στη δολοφονία του αυταρχικού προέδρου Ντιέμ, η ο­ ποία πραγματοποιήθηκε με ενέρ­ γειες της CIA. Η εμπλοκή του στις δολοπλοκίες μεταξύ των διαδόχων του Ντιέμ κατέληξε στην άνοδό του στην προεδρία το 1967. Η ο­ κταετής θητεία του χαρακτηρίστη­ κε από εκτεταμένη διαφθορά, φραξιονισμό του καθεστώτος του και μονομερή προσκόλληση στις ΗΠΑ. Παρά την προσπάθειά του να διευρύνει την αποδοχή του μεταξύ των Νοτιοβιετναμέζων μέσω αγρο­ τικής μεταρρύθμισης που πραγμα­ τοποίησε το 1970, το καθεστώς του δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα δημοφι­ λές. Η αποχώρηση των αμερικανι­ κών στρατευμάτων υπέσκαψε πε­ ρισσότερο τη θέση του και στις 25 Απριλίου 1975 ο Θιέου παραιτήθηκε. Κατά την πτώση της Σαϊγκόν διέφυγε στη Βρετανία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΥΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ Αμερικανικά έγγραφα που α­ ποχαρακτηρίστηκαν σχετικά πρόσφατα αποκαλύπτουν ενδια­ φέρουσες πληροφορίες για κα­ τασκοπ ευτικές δραστηριότητες στην Ευρώπη κατά τη ν περίοδο του ψυχορραγήματος του Γ Ράιχ, αλλά και κατά τα πρώτα με­ ταπολεμικά χρόνια. Παράλληλα επιβεβαιώνουν παλαιότερες π ληροφορίες για τις διασυνδέ­ σεις των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών με εθνικοσοσιαλιστικούς πυρήνες στη μεταπολεμική Ευρώπη. Οι κυριότερες αποκα­ λύψεις προέρχονται από ένα α­ μερικανικό έγγραφο τη ς 23ης Α­ πριλίου 1945 που βρίσκεται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ. Σύμφω­ να με τις πληροφορίες που αναφ έρονται σε αυτό, «οι μυστικές υπηρεσίες των Ναζί διέταξαν τους πράκτορές τους να κρυ­ φτούν για μεγάλο χρονικό διά­ στημα στα εδάφη που είχαν πλέ­ ον εγκαταλειφ θ εί. Επιπλέον έ ­ κρυψαν σε γερμανικά εργοστά­ σια τους ξένους χειρ ισ τές ραδιο­ φωνικών σταθμών που συνεργά­ ζονταν μαζί τους ώστε να τους χρησιμοποιήσουν σε περίπτωση κατάληψης τη ς Γερμανίας από το υ ς Συμμάχους (οι οποίοι θα θεωρούσαν ό τι οι χειρ ισ τές ε ί­ χαν καταδικαστεί σε καταναγκαστικά έργα και δεν θα τους υπο­ πτεύονταν). Ο στόχος ήταν, μετά το τέλο ς του πολέμου, να οργα­ νωθεί η αντίσταση κατά των Συμ­ μάχων μέσω δολιοφθορών και δολοφονιών». Το σχέδιο το ο­ ποίο ε κ τίθ ετα ι στο έγγραφο ή­ ταν έμπνευσης του Χάινριχ Χίμμλερ και είχε την κωδική ονομα­ σία «Τα δόντια του δράκου». Η ε ­ κτέλεσή του είχε α να τεθεί στον διαβόητο Αυστριακό αξιωματικό των SS Ο ττο Σκορτσένυ, ο οποί­ ος το 1943 είχε απελευθερώσει

με μια παράτολμη επιχείρηση τον Μουσολίνι από το όρος Γκραν Σάσο, όπου εκρ α τείτο με­ τά την ανατροπή του από την η­ γεσία του ιταλικού κράτους. Στο πλαίσιο τη ς υλοποίησης του σχε­ δίου ο Σκορτσένυ είχε κατορθώ­ σει να διεισδύσ ει σε ομάδες παρ­ τιζάνων που δρούσαν στη βόρεια Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης τη ς «Εθνικής Επιτροπής Απε­ λευθέρω σης του Μιλάνου», προ­ ετοιμάζοντας τους συνεργάτες οι οποίοι θα συμμετείχαν σε μια πιθανολογούμενη κομμουνιστι­ κή κυβέρνηση τη ς Ιταλίας μετά το τέλο ς του πολέμου. Στη Γαλ­ λία συντονιστής των οργανώσε­ ων που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς ήταν ο πρώην διοικητής των SS στο Στρα­ σβούργο, ενώ στη Σκανδιναβία η γερμανική κατασκοπεία είχε συ­ νεργαστεί για τη ν υλοποίηση του σχεδίου με την ιαπωνική. Ο σχεδιασμός περιελάμθανε και ο υ δ έ­ τερ ες χώρες με φιλογερμανικό προσανατολισμό, όπως ήταν η Ισπανία (στην αστυνομία τη ς ο ­ ποίος δ ια τέθ η κε το τεράσ τιο για εκείνη την εποχή ποσό των 4.000.000 δραχμών, προκειμένου να εξασφ αλισ τεί η συνεργασία της) και η Τουρκία (στην οποία εισέρρεαν ποσά μέσω ελβ ετικής τράπεζας). Η αποκάλυψη του σχεδίου από την OSS (πρόδρομο της CIA) είχε ως αποτέλεσμα αρ­ χικά τη λήψη αντιμέτρω ν και στη συνέχεια, μετά από τέσσερα χρόνια, την υιοθέτησή του από τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ στο πλαίσιο του Ψυχρού πολέ­ μου, εν όψ ει τη ς ενδεχόμενης ε ­ γκατάλειψ ης τη ς Ευρώπης μετά από εισβολή και επικράτηση της Σοβιετικής Ενωσης. Η νέα ονο­ μασία του σχεδίου ήταν “Stay behind" (ειδικό τερα στην Ιταλία καθιερώ θηκε με την ονομασία "Gladio") και το ν επιμέρους συ­ ντονισμό είχαν αναλάβει επ ίλε­ κτοι πράκτορες, όπως ο μετέπειτα αρχηγός τη ς CIA Ουίλιαμ Κόλμπυ, παλαιότερα πράκτορας του OSS στη Γαλλία και στην Ιταλία!

ΝΕΕΣ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΩΝ Η πρόσφατη διεκδίκηση γερ­ μανικών πολεμικών αποζημιώσεων από κατοίκους του Διστόμου και άλλων χωριών της Βοιωτίας που υ­

πέστησαν τη μήνι της ναζιστικής θηριωδίας κατά την Κατοχή φαίνε­ ται ότι δεν αποτελεί παρά μόνο την αρχή για παρόμοιες ενέργειες κα­ τοίκων άλλων πολύπαθων ελληνι­ κών χωριών. Πρόσφατα συγγενείς εκτελεσθέντων κατοίκων του χωρι­ ού Χορτιάτης, κοντά στη Θεσσαλο­ νίκη, στράφηκαν δικαστικά κατά του γερμανικού Δημοσίου ζητώ­ ντας αποζημίωση συνολικού ύψους 5,5 δισεκατομμυρίων δραχμών. Πρόκειται για 175 άτομα, επιζώντες της τραγωδίας ή συγγενείς 93 από τα 147 θύματα του ολοκαυτώματος του Χορτιάτη. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1944, σε αντίποινα για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατιώτη και τον τραυματισμό ενός άλλου κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με τμήμα του ΕΛΑΣ, γερμανικό τμήμα επέδραμε στον Χορτιάτη και στο γει­ τονικό Ασβεστοχώρι, συνέλαβε ο­ μήρους (πολίτες και γυναικόπαι­ δα), τους έκλεισε σε δύο κτίρια του Χορτιάτη και στη συνέχεια τους πυρπόλησε ζωντανούς. Υπεύθυνος αυτού του ειδεχθούς εγκλήματος ήταν ο επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ, ο οποίος ερμήνευσε με αυτό τον τρόπο ένα χιτλερικό διάταγμα σύμ­ φωνα με το οποίο ο θάνατος ή η ε­ πίθεση εναντίον Γερμανού στρα­ τιώτη θα έπρεπε να τιμωρείται με θανάτωση 50-100 ομήρων, ενώ ο τραυματισμός του με εκτέλεση δέ­ κα ατόμων. Μετά τη λήξη του πολέ­ μου ο Σούμπερτ καταδικάστηκε και εκτελέστηκε ως εγκληματίας πολέ­ μου, το γεγονός όμως αυτό δεν α­ ναιρεί την ευθύνη του γερμανικού κράτους. Σε αγωγή που κατέθεσαν στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης οι ενάγοντες ισχυρίζονται ότι η εκτέ­ λεση των ομήρων δεν εμπίπτει στα θέματα ετεροδικίας, καθώς "δεν μπορούν να θεωρηθούν ως τέτοιες (σχετικές με θέματα ετεροδικίας) αυτές (οι εκτελέσεις) που προκαλούνται από απρόκλητη επίθεση στρατιωτικών τμημάτων διατεταγ­ μένων προς τούτο από τις αρμό­ διες αρχές κατοχής, εναντίον άμα­ χου πληθυσμού της κατεχόμενης χώρας και συγκεκριμένα εναντίον διακριτού και προεπιλεγμένου α­ ριθμού ατόμων". Η εκδίκαση της υ­ πόθεσης αναμένεται να πραγματο­ ποιηθεί στα μέσα Δεκεμβρίου και οι ενάγοντες δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο έγερσης αξιώσεων κα­ τά της ιδιοκτησίας του γερμανικού κράτους στην Ελλάδα, σε περίπτω­ ση που δεν εξευρεθεί συμβιβαστι­ κή λύση.

ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΤΖΩΝ ΦΟΥΛΕΡ 0878■1966) Ο ΒΡΕΤΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜ ΕΝΩΝ ΑΓΝΟ ΗΘ ΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΤΟΥ, ΑΝ ΑΓΝ Ω ΡΙΣΤΗ ΚΕ Ω Σ ΜΕΓΑΛΟΦΥΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΑΥΤΟ ΑΠΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥΣ ΟΠΩΣ Ο ΝΤΕ ΓΚΩΛ ΚΑΙ Ο ΓΚΟΥΝΤΕΡΙΑΝ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜ ΕΝΩΝ ΤΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ. Ο Τζων Φ ρέντερικ Τσαρλς Φούλερ γ εν ν ή θ η κ ε τη ν 1η Σ ε­ π τεμβρίου 1878 στο Τσίτεστερ τη ς Αγγλίας. Ο πατέρας του ή­ ταν ιερ έα ς η ο ικο γένεια του ο­ ποίου α νήκε στους "στρογγυλοκέφαλους" του Κρόμγουελ, η δε μ ητέρα του καταγόταν από ο ι­ κογένεια Ουγενότων. Ο Φούλερ δεν τα πήγαινε καλά με το σχολείο. Δ εν του ά­ ρεσε ο αθλητισμός, κά τι ασυγ­ χώρητο στη Β ρετα νία τη ς επο­ χής του, ο ύ τε τα ακαδημαϊκά μαθήματα. Α ντίθ ετα διάβαζε ά­ πληστα τη ν ιστορία. Μ ετά τη ν α­ ποφοίτηση από το σχολείο του ακολούθησε το στάδιο του στρατιω τικού επ ειδή ήτα ν επι­ θ υμ ία του παππού του από τη ν πλευρά τη ς μητέρας του. Απο­ φ ο ίτη σ ε από τη ν Ακαδημία του Σάντχερστ το 1898 και τοπ οθετή θ η κ ε στο 1ο Ελαφρό Τάγμα Πεζικού τη ς κομ ητεία ς τη ς Οξ­ φόρδης. Ενα χρόνο αργότερα πήγε στη Νότια Αφρική όπου διεξα γότα ν ο πόλεμος των Μπόερς. Δύο μήνες μετά τη ν επαφή του με το πεδίο τη ς μάχης μια κρίση σ κω ληκοειδίτιδας το ν έ ­ σ τειλ ε στο νοσοκομείο. Ετσι το υ ς έξ ι τε λ ευ τα ίο υ ς μήνες του πολέμου το ύ ς πέρασε σε γρα­ φ είο ως αξιω ματικός πληροφο­ ριών. Το 1902 το Τάγμα του μεταστά θμευσ ε στην Ινδία. Η ζωή ε ­ κ εί ήταν τόσο πληκτική ώστε για να δ ιασκεδάσει τη ν ανία του μ ε­ λ έτη σ ε φιλοσοφία, τη ν ινδουιστική θ ρ ησ κεία και Γιόγκα. Το 1905 προήχθη σε λοχαγό. Ομως π ροσβλήθηκε από εν τερ ικό πυ­ ρ ετό και επ έστρεψ ε στην Αγ­ γλία το 1906 με αναρρωτική ά­ δεια. Φ αίνεται ό τι ήταν τόσο ά­ σχημη η εμπ ειρία του από τη ν Ινδία ώστε έθ εσ ε ως σκοπό του να απ οφύγει με κάθε τρόπο την επανατοποθέτησή του εκεί.

0 υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Φ ο ύ λ ερ (α ρ ισ τερ ά ) μ ε ά λλ ο υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς κ α τά τη δ ιά ρ κ εια ασκήσεω ν.

Τον ίδιο χρόνο νυ μ φ εύ θ η κε τη ν πολωνικής καταγωγής Σόνια Καρνάτζικ. Ηταν ένας ε υ τυ ­ χισμένος γάμος. Για να αποφύγ ε ι τη ν Ινδία το π ο θ ετή θ η κε υ­ πασπιστής σε μια μονάδα εθ νο ­ φυλακής, η οποία πολύ γρήγορα μετέπ εσε σε τάγμα πεζικού του νέου Β ρετανικού Στρατού. Στο τάγμα του ο Φούλερ είχε να α­ ντιμετω π ίσει νέους αξιω ματι­ κούς που διψούσαν για μάθηση. Α ποτέλεσμα ήταν να αρχίσει το πλούσιο συγγραφικό έργο του, αρχίζοντας με δοκίμια εκπαί­ δευσης. Οταν άρχισε να πλησιάζει ο καιρός που θ α έπρεπε να πάει πάλι στην Ινδία πήρε μέρος στις εξετά σ εις για τη ν εισαγωγή στην Ακαδημία Πολέμου του Κάμπερλι. Π έτυχε με τη δ ε ύ τε ­ ρη προσπάθεια, το 1913. Τότε, σε ηλικία 35 ετών, άρχισε να παίρνει στα σοβαρά το στρατιω ­ τικ ό επάγγελμα, αν και ο ίδιος υ­ π οστηρίζει ό τι η σταδιοδρομία του σώθηκε χάρη στην έκρηξη του Α1Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Φούλερ το π ο θ ετή θ η κε πάλι σε επ ιτελική θέσ η στο Δυ­ τικ ό Μέτωπο. Σταθμό στη στα­ διοδρομία του απ οτέλεσε η το ­ ποθέτησή του, το 1916, στο νεο ­ σύστατο Οπλο των Τεθωρακι­ σμένων του Β ρετανικού Στρα­ τού, αν και δ εν είχε τα απαραί­

τη τα προσόντα. Ο Φούλερ αντιλή φ θ ηκε γρήγορα τη σημασία του νέου Οπλου. Μ άλιστα σχεδίασε τη ν πρώτη επ ιτυχημ ένη ε ­ πίθεση τεθω ρακισμένω ν τη ς ι­ στορίας, στο Καμπρέ, στις 20 Νεομβρίου 1916. Τον Νοέμβριο το υ 1917 είδ ε τις μονάδες τεθ ω ­ ρακισμένων να α π οδεκατίζονται όταν σε μια επίθεση τα άρματα βρέθηκαν στους στενούς δρό­ μους του γαλλικού χωριού Φοντέν. Ο ίδιος έγραψε αργότερα: “π οτέ δεν είχα αντιμετω π ίσει το πρόβλημα του αγώνα αρμάτων σε χωριό. Η θελα να κλωτσήσω το ν εα υ τό μου για τη ν έλλειψ η π ροβλεπ τικότητας, αλλά δεν φ αντάστηκα ό τι ο ι δ ιο ικη τές του πεζικού θα έριχναν τα άρ­ ματα σε τέ το ια μέρη". Εχοντας α ν τιλ η φ θ εί το ν ορθό τρόπο χρησιμοποίησης των αρμάτων συνέταξε για το 1919 το "σχέδιο 1919“, που αφορούσε μια επ ίθ ε­ ση 5.000 αρμάτων. Ηταν η πρώτη ιδέα περί μαζικής χρησιμοποίη­ σης αρμάτων, α ν τί τη ς μέχρι τό ­ τ ε διασποράς το υ ς προς υπο­ στήριξη μονάδων πεζικού. Μ ετά το ν πόλεμο οι Βρετανοί, μη έχο­ ντα ς δ ιδ α χθ εί τίποτα, "έβαλαν στο αρχείο" τις ιδ έες του. Το 1918 ο Φούλερ, μικρόσωμος, φαλακρός αλλά με έξυπνο πρό­ σωπο, είχε χα ρ ακτη ρ ισ τεί και ή­ τα ν "ανορθόδοξος στρατιώτης".

Μ ετά το ν π όλεμο το π ο θε­ τή θ η κ ε σε διάφ ορες επ ιτελικές θ έσ εις, με κυριότερ η αυτή του δ ιευ θ υ ντή εκπ αίδευσης τη ς Α­ καδημίας Πολέμου το 1923, ενώ δεν έπαυε να π ιέζει το υ ς Β ρ ετα ­ νούς για μηχανοκίνηση του στρατού. Μαζί με το ν στενό φ ί­ λο του, το ν λοχαγό Λ ίντελ Χαρτ, ή ταν υπέρμαχος τη ς ανάπτυξης του Οπλου των Τεθωρακισμέ­ νων. Κάποια π ερίοδο τον τοπο­ θ έτησ α ν σε μια μονάδα κατ' ό­ νομα τεθωρακισμένων. Οταν αν τιλή φ θ η κε ό τι ήταν τέ το ια μό­ νο στα χαρτιά θ έλη σ ε να παραι­ τη θ εί, αλλά το ν μετέπ εισαν οι α­ νώ τεροι του. Το 1929 ανέλαβε τη ν πρώτη του διοίκηση, ως ταξίαρχος, και το 1930 προήχθη σε υποστράτηγο. Το 1933 παραιτήθηκε. Ο Φούλερ υπήρξε πολυγραφ ότατος. Εκτός από εκπ α ιδευ τι­ κά εγχ ειρ ίδ ια και το υ ς κανονι­ σμούς συνέγραψε και πλήθος βιβλίων, ανάμεσά το υ ς και το "Η Στρατηγική του Μ εγάλου Α λε­ ξάνδρου". Τα βιβλία του "Στρα­ τηγία, οι Α σ θ ένειές τη ς και οι θ ερ α π είες το υς" και "Απομνη­ μονεύματα Ενός Ανορθοδόξου Στρατιώτη", που έγραψε το 1933 και το 1936 αντίστοιχα, έγιναν κλασικά του είδ ο υ ς τους. Το 1948 έγραψ ε τη ν "Ιστορία του Β' Παγκοσμίου Π ολέμου”. Ακολού­ θ ησε το μεγάλο ιστορικό έργο του "Αποφασιστικές Μ άχες του Δ υτικού Κόσμου και η Επίδρασή το υ ς στην Ιστορία", το 1954-56. Ο Φ ούλερ δ ιέ θ ε τε απέρα­ ντη βιβλιοθήκη. Οταν έγινε 80 χρόνων χάρισε τα βιβλία που πί­ στευ ε ό τι δεν θ α προλάβαινε να διαβάσ ει κατά τα επόμενα δέκα χρόνια! Π έθανε μ ετά από οκτώ χρόνια, το 1966.

Δ η μή τρη ς Γεδεών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Η ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ Ο ι κ λ έ φ τε ς σ τα βουνά α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν μ ό ν ιμ η ε σ τ ία α ν τ ίσ τ α σ η ς κ α τ ά τω ν Τούρκω ν. Ε δώ β λ έ π ο υ μ ε κ ρ η σ φ ύ γ ε τ ο κ λ ε φ τ ώ ν (Α 9 ή ν α , Γ s v v a ö a o c Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

ΤΑ ΘΡΥΛΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΗΜΟΥ ΚΛΕΦΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ Π Ε Ρ ΙΣΣΟ ΤΕ Ρ Ο Υ Σ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Υ Σ 0 ΚΑ ΤΣΑ Ν ΤΩ Ν Η Σ Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Ι ΕΝ Α Σ Υ Μ Β Ο Λ Ο Π Α Λ ΙΚ Α Ρ Ι Α Σ Ή, ΠΙΟ ΣΩΣΤΑ, Ε Ν Α Ν ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ Π Ο Υ Α Ρ Ν Η Θ Η Κ Ε ΝΑ Π Ρ Ο Σ Κ Υ Ν Η Σ Ε Ι Ω Σ ΤΟ Ν ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΤΗΝ ΤΟ ΥΡΚΙΚΗ ΤΥΡΑΝΝΙΑ. ΘΑ Μ Π Ο Ρ Ο Υ ΣΑ Μ Ε ΝΑ ΥΠ Ο ΣΤΗ Ρ ΙΞΟ Υ Μ Ε Π Ω Σ 0 ΚΑ ΤΣΑ Ν ΤΩ Ν Η Σ Ξ Ε Χ Ω Ρ ΙΖΕ Ι Ω Σ Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Η Μ ΟΡΦΗ Α Γ Ω Ν ΙΣ Τ Η ΣΤ Η Ν Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΩ Ν ΑΓΡΑΦΩΝ, Ο Π Ω Σ Ε ΙΝ Α Ι 0 Κ Ο Λ Ο Κ Ο ΤΡ Ω Ν Η Σ ΓΙΑ ΤΗΝ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Κ Α Ι 0 Α Ν Δ Ρ Ο Υ Τ Σ Ο Σ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΟΥ Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Υ Ο Π Ω Σ ΘΑ Δ Ο Υ Μ Ε ΣΤΗ ΣΥ Ν Ε Χ Ε ΙΑ Δ Ε Ν ΗΤΑΝ ΑΠ ΛΑ Ε Ν Α Σ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ Α Ν ΤΙΔ Ρ Α Σ Η Σ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟ ΥΡΚΩ Ν, Α Λ ΛΑ Ε Ν Α Σ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Σ Π Ο Υ ΕΙΧΕ ΣΥ ΓΚ Ρ Ο ΤΗ Μ Ε Ν Ο Σ Χ Ε Δ ΙΟ Α Π Ο Τ ΙΝ Α Ξ Η Σ ΤΟΥ ΤΟ ΥΡΚΙΚΟ Υ ΖΥΓΟ Υ ΑΥΤΟ ΤΟΝ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ Π ΙΟ Ε Π ΙΚ ΙΝ Δ Υ Ν Ο Α Π Ο ΚΑ Θ Ε Α Λ Λ Ο Ν ΚΛΕΦ ΤΗ Κ Α Ι ΓΓΑΥ ΤΟ Ν ΤΟ Ν ΛΟ ΓΟ 01 ΤΟ ΥΡΚΟ Ι ΤΟΝ Π Ο Λ Ε Μ Η Σ Α Ν Μ Ε ΚΑ Θ Ε ΤΡΟΠΟ. Κ Ο ΣΜ Α Σ ΠΑ Π Α Β ΛΑ ΣΟ Π Ο ΥΛΟ Σ Δ ρ Ισ τ ο ρ ία ς Π α ν ε π ισ τη μ ίο υ A b e rd e e n

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ πατέρας του Κατσαντώνη ονομαζόταν Μακρυγιάννης, ήταν σαρακατσάνος και καταγόταν από το χωριό Βασταβέτσι (Πετροβούνι) των Ιωαννίνων. Κυνηγημέ­ νος από τον Αλή Πασά πήρε όαα πρόβατα μπόρεσε από το κοπάδι του και ανηφόρισε στα Βουνά των Αγράφων, όπου μπόρεσε να βρει καταφύγιο. Εφθασε στο χωριό Μάραθο (Μύρεση) της Ευρυτανίας, όπου και νυμφεύθηκε. Σύντομα δημιούργησε μεγάλη περιου­ σία, ενώ παράλληλα απέκτησε τέσσερις γιους. Ο ένας ήταν ο Αντώνης, ο γνωστός με το προσωνύμιο Κατσαντώνης, ο άλλος ο Γεώργιος (Χασιώτης) και ο τρίτος ο Κώστας (Λεπενιώτης). Για το τέταρτο παιδί δεν υπάρ­ χουν στοιχεία. Ως πιο πιθανή χρονολογία γέννησης του Κατσαντώνη φαίνεται να είναι το έτος 1775, παρά τις διαφορετικές απόψεις που τοποθετούν τη γέννη­ σή του κατά την περίοδο 1770-1773 ή ακόμα και το 1777. Τα στοιχεία γύρω από τη δράση και τη ζωή του Κατσαντώνη δεν είναι πάντα ακριβή, καθώς προέρχο­ νται από αφηγήσεις ανθρώπων που πολέμησαν δίπλα του, καθώς και από ξένους περιηγητές οι οποίοι συ­ γκέντρωναν πληροφορίες από κατοίκους που ζούσαν στις περιοχές όπου έδρασε ο ξακουστός κλέφτης. Ο Κατσαντώνης από πολύ μικρός μισούσε θανάσι­ μα τους Τούρκους και ιδιαίτερα τον Αλή πασά, που ή­ ταν άσπονδος εχθρός του πατέρα του. Ο μικρός μεγά­ λωνε σε ένα πολιτικό πεδίο που άλλαζε δραστικά. Με­ τά το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774) ο ρυθμός παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άρχισε να επιταχύνεται. Σημειώθηκε εξασθένιση της τουρκικής εξουσίας στις ευρωπαϊκές χώρες και πα­ ράλληλη ενδυνάμωση του Τούρκων τοπαρχών, π.χ. του Αλή πασά των Ιωαννίνων. Η οικονομική κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν τραγική. Παράλλη­ λα παρατηρήθηκε μείωση του πληθυσμού της, που οφειλόταν στη σκλαβιά και στην πολύ κακή διαβίωση των κατοίκων της οι οποίοι μαστίζονταν από την πείνα και τις διάφορες επιδημικές ασθένειες. Ο Πουκεβίλ α­ ναφέρει: "Το οθωμανικό κράτος είναι η χώρα της συμ­ φοράς. Από την Κωνσταντινούπολη ως την απώτατη ά­ κρη του Ευξείνου, από τον Βόσπορο ως την Αδριατική οι πόλεις της είναι κοπρώνες, τα χωριά της φωλιές ερήμωσης. Παντού γίνεται λόγος μόνον για πανώλη, για πυρκαγιές, για επιδημίες ή για λιμό. Κοντά στις πύλες των πόλεων στέκονται κρεμάλες και πύργοι κρανίων. Τις αυλές των πασάδων στολίζουν κεφάλια ματωμένα, παλούκια και όργανα βασανισμού. Επειδή δεν υπάρχει αστυνομία, ούτε τάξη υπάρχει, ούτε ασφάλεια, ούτε η­ συχία'1. Η μόνιμη πολιτική ανωμαλία στην επικράτεια θα πρέπει να αναζητηθεί στους συνεχείς πολέμους που δεν άφηναν ούτε στιγμή τους σκλαβωμένους πληθυ­ σμούς της Βαλκανικής να ανασάνουν. Η άνοδος του αλβανικού στοιχείου άρχισε κατά τη διάρκεια του Ρω­ Κ έ ρ ιν ο ο μ ο ίω μ α τ ο υ Κ α τσ α ν τώ ν η (Μ ο υ σ ε ίο Ε λ λ η ν ικ ή ς Ισ τ ο ρ ία ς Π α ύ λ ο υ Β ρ έ λ λ η , Μ π ιζ ά ν ι Ιω α ν ν ίν ω ν ). σοτουρκικού πολέμου, όταν οι Τούρκοι χρησιμοποίη­ σαν αλβανικά μισθοφορικά στρατεύματα για να κατα-

0

πνίξουν την επανάσταση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο. Ηταν τόσες οι κατα­ στροφές που προκάλεσαν οι Αλβανοί ώ­ στε στο τέλος οι Τούρκοι χρειάστηκε να τους εξοντώσουν οι ίδιοι. Μέσα σε αυτή την κατάσταση ξεπήδησε και το "άστρο" του φιλόδοξου και αδίστακτου Αλή πασά, που κατάφερε να δημιουργήσει ένα κρά­ τος εν κράτει. Στα μέρη που κατελάμβανε ο Αλή εγκαθιστούσε αλβανικές φρουρές οι οποίες καταπίεζαν πολύ τους κατοί­ κους και τους έφερναν σε απόγνωση. Για να μπορέσει να εκπληρώσει τον στόχο του εκμηδένισε όλους τους εχθρούς του. Αφού κατάφερε μετά από πολλά χρόνια να νικήσει τους Σουλιώτες (1803),αποφά­ σισε να εξοντώσει και τους κλέφτες της περιοχής του. Η τελική επικράτηση του Αλή δεν ή­ ταν καθόλου εύκολη. Χρειάστηκε να αναμετρηθεί με ανθρώπους που δεν λογά­ ριαζαν τον θάνατο και ο πόθος τους για ε­ λευθερία ήταν άσβεστος. Μέσα σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ο Κατσαντώνης έθεσε με τον τρόπο του τις βάσεις για τη μεγάλη επανάσταση του 1821. Σε ηλικία 25 ετών συνελήφθη από έναν μπουλούμπαση (αξιωματούχος που ήταν επιφορτι­ σμένος με την πάταξη της ληστείας) με την κατηγορία της ζωοκλοπής. Στην πραγματικότητα ήθελαν να εκβιάσουν και να αποσπάσουν χρήματα από τον πα­ τέρα του, που ήταν πλούσιος. Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Φραγγίστα μόλις ο Κατσαντώνης αποφυλακίστηκε, διψούσε για εκδίκηση για τα βασανιστήρια που τό­ σο άδικα πέρασε. Εχοντας παράλληλα και φλογερό τον πόθο του για ελευθερία σκότωσε τον μπουλούμπαση. Στη συνέ­ χεια απαρνήθηκε την κοινωνική ζωή και ε­ νώθηκε με τους κλέφτες του Δίπλα. Για α­ ντίποινα ο Αλή φυλάκισε τους γονείς του στα Ιωάννινα, όπου καιπέθαναν. Από τότε ο Κατσαντώνης έγινε ορκισμένος εχθρός του Αλή. Σύμφωνα με τον Νίκο Παπακώστα όταν ο Κατσαντώνης βρισκόταν στις

φυλακές των Ιωαννίνων ο Αλή τού πρότεινε να γίνει τζοχανταραίος (μι­ σθοφόρος, εκλε­ κτός σωματοφύλα­ κας). Ο νεαρός αρνήθηκε και τον προκάλεσε λέγοντάς του πως αν τον άφηνε λίγα μέ­ τρα ελεύθερο θα του ξέφευγε. Ο Αλή δέχθηκε και ο Κατσαντώνης κα­ τάφερε να του ξεφύγει. Οργισμένος ο Αλή από αυτή την κατάληξη άρπαξε την περιουσία τους και σκότωσε τους γονείς του Κατσαντώνη. Γύρω στο 1802 άρχισε ο αγώνας του Κατσαντώνη κατά των Τούρκων και των Αλβανών. Τότε απέκτησε και το προσωνύμιο "Κατσαντώνης" με το οποίο έγινε γνω­ στός. Σύμφωνα με την επικρατέστερη ά­ ποψη αυτό το προσωνύμιο προέρχεται από τις παρακλήσεις της μητέρας του που επαναλάμβανε συνεχώς "Κάτσε, κά­ τσε Αντώνη, μείνε κοντά μου". Μια άλλη ενδιαφέρουσα άποψη παρουσιάζει ο Γ Κοτζιούλας, που αναφέρει ότι το πρώτο συνθετικό του ονόματος τους είναι το "κατσής”, το οποίο προέρχεται από την τουρκική λέξη "κατζκίν” που σημαίνει φυγόδικος: "Κατσήδες λέγονταν, στις αρχές του περασμένου και τον προπερασμένο αιώνα, οι φυγάδες, οι διωκόμενοι με έναν λόγο, οι “κυνηγημένοι“. Κυνηγημένοι από ποιον όμως; Από την τότε νόμιμη εξουσία βέβαια, δηλαδή τον Τούρκο κατακτητή. Τους φυγάδες αυτούς ένα Βήμα τους χώ­ ριζε από το να πάρουν τα όπλα και να επι­ κή ρυχθούν σαν εχθροί του κράτους. Ο κατσής μόλις απέχει από τον κλέφτη, εννοιολογικά ή χρονικά" (ΓΚοτζιούλα, "Από

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς σ τ έ κ ε τ α ι π ε ρ ή φ α ν ο ς μ π ρ ο σ τ ά σ τ ο ν Α λ ή π ασ ά (π ίν α κ α ς το υ Σ . Χ ρ η σ τίδ η ).

πού βγήκε τ ’ όνομα Κατσαντώνης", Ηπει­ ρωτική Εστία, 5 (1954), σελ. 1167), Σίγουρα υπάρχουν και άλλες εκδοχές γύρω από το όνομα του Κατσαντώνη. Μάλλον όμως θα πρέπει να δεχθούμε την πρώτη που ανα­ φέραμε. Για έναν κλέφτη ήταν αδύνατο να απαρνηθεί την πίστη των πατέρων του. Αυ­ τό είναι ένα συμπέρασμα που βρίσκει έκ­ φραση στο πρόσωπο του Κατσαντώνη, ε­ νός ανθρώπου που κρατούσε μέσα του τα χαρακτηριστικά της καταγωγής του. Ο Γιεμενίζ αναφέρει: “Ο Κατσαντώνης ανή­ κε στη ράτσα των βοσκών - νομάδων που συναντά κανείς στην Ελλάδα, κυρίως στην Ακαρνανία και την Αιτωλία, και οι ο­ ποίοι, ταξιδεύοντας στο πέρασμα των ε­ ποχών, σπρώχνουν καμιά φορά τις αποδη­ μίες τους ως τις κορυφές της Πίνδου. Εί­ ναι γνωστοί με το όνομα Σαρακατσάνοι. Οι βοσκοί αυτοί εμπνέουν στον Ελληνα χωρικό, μάρτυρα των ατέλειωτων αποδη­ μιών τους, ένα αίσθημα σεβασμού μαζί και φόβου. Πιστεύει ότι οι άνθρωποι αυ­ τοί φέρνουν από τα μακρινά τους ταξίδια κάποιες μυστικές γνώσεις... ότι θεραπεύ­ ουν αλλά και γεννούν τις αρρώστιες, ότι συνομιλούν με όντα υπερφυσικά. Τέλος ότι διαβάζουν τον ουρανό όπως ένα βι­ βλίο και προφητεύουν το μέλλον σύμφω­ να με την πορεία των αστεριών". Τα κατορθώματά του θα τα τραγουδούσαν όλοι οι Ελληνες, καθώς συνοδεύονταν από πε­ ρίφημες νίκες κατά των Τούρκων. Ο Δίπλας αναγνώρισε την υπεροχή του Κατσαντώνη και πολύ σύντομα του παραχώρησε την αρχηγία. Εκείνος δεν ή­

Α λ β α ν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς . Σ τ ις π ε ρ ιο χ έ ς π ου κ α τ ε λ ά μ β α ν ε ο Α λ ή π α σ ά ς ε γ κ α & ισ τ ο ύ σ ε α λ β α ν ικ έ ς φ ρ ο υ ρ έ ς , ο ι ο π ο ίε ς α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν π ρ α γ μ α τ ικ ή μ ά σ τ ιγ α γ ια τ ο υ ς κ α τ ο ίκ ο υ ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ptyir fir·»

Κ α τ ά τ η ν π ρ ο σ φ ιλ ή τ ο υ σ υ ν ή θ ε ια ο Α λ ή π α σ ά ς π ρ ο σ π ά θ η σ ε να ε ν τ ά ξ ε ι τ ο ν α ιχ μ ά λ ω τ ο Κ α τσ α ν τώ ν η σ τ η ν υ π η ρ ε σ ία τ ο υ . Ο τ α ν ο υ π ε ρ ή φ α ν ο ς κ λ έ φ τ η ς α ρ ν ή θ η κ ε τ ο ν θ α ν ά τ ω σ ε μ ε τ ά απ ό φ ρ ικ τ ά β α σ α ν ισ τ ή ρ ια . (« Ο Α λ ή π α σ ά ς σ τη λ ίμ ν η τ ο υ Β ο υ θ ρ ω το ύ » , Α θ ή ν α , Γ ε ν ν ά δ ε ιο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

ταν ιδιαίτερα ψηλός, όμως το εξαίρετο πνεύμα του τον έκανε να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Ηταν ένα υπόδειγμα κλέφτη που σεβόταν τους αδυνάτους, τον θεσμό της οικογένειας και σε μερικές περιπτώσεις χάριζε τη ζωή στους ε­ χθρούς του. Οσο ζούσε σι χωρικοί τον εί­ χαν σε τόσο μεγάλη υπόληψη ώστε ορκί­ ζονταν στο όνομά του. Ενα από τα πρώτα πράγματα που θ έ­ λησε να αλλάξει ο Κατσαντώνης ήταν ο μικρός αριθμός ανδρών που ο θείος ο Δίπλας διατηρούσε στην ομάδα του. Πράγ­ ματι σε λίγο καιρό ο αριθμός των ανδρών αυξήθηκε. Το σώμα του Κατσαντώνη συ­ νήθως αριθμούσε 60-80 άνδρες και σε έ­ κτακτες περιπτώσεις 200 περίπου. Σε πο­ λύ μεγάλη ανάγκη έφθανε τους 500 άν­ δρες. Επειδή ήταν δύσκολο για την περιο­ χή των Αγράφων να συντηρεί τέτοιους α­ ριθμούς ανδρών, κρίθηκε σκόπιμο αυτοί να κατανεμηθούν σε τσελιγγάτα, δηλαδή σε περιοχές που θα μπορούσαν να τους συντηρήσουν, ενώ παράλληλα ο θεσμός λειτουργούσε σαν ένα είδος στρατολόγησης που μπορούσε να καλέσει στα όπλα

τους άνδρες όταν θα υπήρχε απόλυτη α­ νάγκη. Κέντρο των ενεργειών του Κατσα­ ντώνη ήταν τα Αγραφα, όπου είχε και την άτυπη διοίκηση του τοπικού αρματολικι­ ού. Θα τονίσουμε σε αυτό το σημείο ότι ο ίδιος δεν αναγνώριζε την κυριαρχία των Τούρκων. Ως θερινά ορμητήρια χρησιμο­ ποιούσε τα Τζουμέρκα και ιδιαίτερα τα χωριά Βασταβέτσι και Μελισσουργοί. Κατά τους χειμερινούς μή­ νες προτιμούσε την α­ σφάλεια που του έδι­ ναν σι ξενοκρατούμενες περιοχές της Βό­ νιτσας, της Πρέβεζας

και των Ιονίων Νήσων (Λευκάδα). Ο Κατσαντώνης φρόντιζε να έρχεται συνεχώς σε σύγκρουση με τους Τούρ­ κους. Σε μια από τις πρώτες μάχες που έ­ δωσε, στην Τριφύλλα της Ευρυτανίας την άνοιξη του 1802, κατατρόπωσε ένα σώμα 300 Αλβανών που οδηγούσε ο δερβέναγας Ιλιάσμπεης. Κατά τη διάρκεια της μά­ χης ο ίδιος σκότωσε τον αγά. Σε μια έφο­ δο οι Αλβανοί προσπάθησαν να νικήσουν τους άνδρες του Κατσαντώνη, αλλά δεί­ λιασαν και αποσύρθηκαν. Ο Εμερσον ση­ μειώνει: “Η αντοχή του, το θάρρος, η ετοιμότητά του και το αδάμαστο μίσος του

Η σ τ ιγ μ ή π ο υ ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς σ κ ο τώ ν ε ι το ν Β ελ η γ κ έκ α (π ίν α κ α ς το υ Σ . Χ ρ η σ τίδ η ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Ο θ ρ υ λ ικ ό ς κ λ έ φ τ η ς Κ α τσ α ν τώ ν η ς (λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια σ ε π ίν α κ α τ ο υ λ α ϊκ ο ύ ζ ω γ ρ ά φ ο υ Θ ε ό φ ιλ ο υ Μ ο υ σ ε ίο Ε λ λ η ν ικ ή ς Λ α ϊκ ή ς Τ έχ ν η ς, Α θ ή ν α ).

•JQ ™

για τους Τούρκους τον ξεχώρισαν σαν ε­ χθρό άξιο ν’ αντιμετωπίσει τη γενναιότητα του Αλή, πράγμα που ανάγκασε τον Αλή να στείλει εναντίον του διαδοχικά τους πιο ανδρείους στρατηγούς του. Οι προσπάθειες να τον υποτάξουν ήταν μά­ ταιες, η μια δύναμη μετά την άλλη κατα­ τροπώνονταν από τη γενναιότητα ή την ευφυΐα του Κατσαντώνη και ένας-ένας οι Οθωμανοί αρχηγοί γύριζαν απελπισμένοι ή νικημένοι στα Γιάννενα". Ο Αλή βλέποντας πως ο Κατσαντώνης δεν ήταν καθόλου εύκολος αντίπαλος α­ ποφάσισε να χρησιμοποιήσει και άλλες τακτικές για να τον εξοντώσει. Σκέφθηκε να τρομοκρατήσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς στις περιοχές όπου δρούσε ο Κατσαντώνης, έτσι ώστε να στερήσει τις πηγές όπου οι κλέφτες έβρισκαν τρό­ φιμα και προσωρινή διαμονή, καθώς και να στρέψει την οργή των Ελλήνων ενα­ ντίον του. ΓΓ αυτόν τον λόγο έδωσε σε έ­ ναν από τους πιο έμπιστους αξιωματι­ κούς του, τον Γιουσούφ Αράπη, απόλυτη εξουσία στις ζωές όλων των χριστιανών. Ο Γιουσούφ Αράπης άρχισε την τρομοκρα­ τία από την περιοχή του Βάλτου και του Ξηρόμερου. Οπου περνούσε ρήμαζε τον τόπο. Ο Κατσαντώνης βλέποντας αυτή την εξέλιξη ήθελε να αναμετρηθεί με τους Αλβανούς έξω από τα λημέρια του,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

αλλά ο Δίπλας τον συγκροτούσε. Ευρι­ σκόμενος στο Ξηρόμερο ο Γιουσούφ Αρά­ πης πληροφορήθηκε πως οι προύχοντες της περιοχής βοηθούσαν τον Κατσαντώ­ νη. Διέταξε λοιπόν τον Κουτζουμουσταφάμπεη με 150 άνδρες να τους ουλλάβει και να τους οδηγήσει ενώπιον του. Οι Αλ­ βανοί συνέλαβαν τους προύχοντες αφού οι τελευταίοι πρόλαβαν να ειδοποιήσουν τον Κατσαντώνη, που τους ακολουθούσε προσπαθώντας να βρει το κατάλληλο μέ­ ρος για να αναμετρηθεί μαζί τους. Σημει­ ώνουμε ότι ο Κουτζουμουοταφάμπεης εί­ χε συγκεντρώσει και 200 ένοπλους χωρι­ κούς επειδή φοβόταν τους κλέφτες. Ο­ ταν πέρασε τα πιο επικίνδυνα σημεία ά­ φησε τους χωρικούς και συνέχισε μόνος του. Ο Κατσαντώνης περίμενε σε ένα φυ­ σικά οχυρωμένο στενό πέρασμα που βρί­ σκεται κοντά στο χωριό Κεχρινιά και διέ­ ταξε τους συντρόφους του να πυροβολή­ σουν μόνον όταν ο εχθρός πλησιάσει πο­ λύ κοντά. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτα επιτυχημένος και οι Αλβανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Μετά από αυτή τη νέα του νίκη ο Κατσαντώνης έγινε αγαπητός και σεβαστός σε όλους τους σκλαβωμέ­ νους Ελληνες. Οι νίκες έφεραν τον Κατσαντώνη σε επαφή με άλλους κλέφτες. Στις προσπάθειές του ίσως είχε και τη βοήθεια του

Ρήγα, που λέγεται ότι ήλθε σε επαφή μαζί του. Το 1805 δύο αδελφοί, ο Δήμος και ο Νικόλαος Στεφανόπουλος, προσπάθησαν να έλθουν σε επαφή με ονομαστούς κλέ­ φτες όπως ήταν ο Ζαχαρίας, ο Κατσαντώ­ νης και ο Κολοκοτρώνης και ταυτόχρονα με τον Πασβάνογλου, τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, τον Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου και άλλους ανεξάρτητους τοπικούς διοι­ κητές. Σε μια συγκέντρωση αρματολών που έγινε στο Καρπενήσι το 1805 ο Κα­ τσαντώνης φαίνεται ότι δεν πήρε μέρος. Το θέμα της συζήτησης ήταν πώς θα μπο­ ρούσαν μέσω συνδιαλλαγής με τον Αλή να αυξηθεί η αυτονομία των ορεινών πε­ ριοχών της Ρούμελης και της Θεσσαλίας. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη οι κλέφτες και οι αρματολοί συζήτησαν πώς θα αντι­ μετώπιζαν αποτελεσματικότερα τις επι­ δρομές του Αλή, ενώ ο Εμερσον υποστη­ ρίζει πως το συνέδριο το οργάνωσε ο Αλή για να συνάψει ανακωχή με τους αρχη­ γούς των κλεφτών.Το άσπονδο μίσος του Κατσαντώνη τον εμπόδισε να έλθει σε οποιαδήποτε επαφή με τον Αλή. Ο αγώνας του Κατσαντώνη κατά του Αλή πασά συνεχίστηκε. Η επόμενη σημα­ ντική μάχη δόθηκε τον Ιούλιο του 1806 στην περιοχή "Του πουλιού η βρύση", κο­ ντά στο χωριό Κεράοοβο (Κερασοχώρι) της Ευρυτανίας. Ο αγωνιστής προκάλεσε τον Χασάν Μπελούση, που βρισκόταν τρεις ώρες μακριά οτο μοναστήρι της Τατάρνας, σε μάχη. Εκείνος φοβήθηκε αρχι­ κά να αναμετρηθεί μαζί του, αλλά πιο πο­ λύ φοβόταν τη δυσμένεια του Αλή πασά και στο τέλος δέχθηκε την πρόταση του Κατσαντώνη. Η μάχη κράτησε δύο περί­ που ώρες και ο Χασάν Μπελούσης, τρο­ μαγμένος από τη σφοδρότητα της επίθε­ σης των κλεφτών, υποχώρησε με μεγάλη αταξία. Οι Αλβανοί κατάφεραν να κλει-

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς α ν τ α π ο κ ρ ίθ η κ ε σ τ η ν π ρ ό σ κ λ η σ η τ ο υ Κ α π ο δ ίσ τρ ια γ ια τη ν υ π ερ ά σ π ισ η τ η ς Λ ε υ κ ά δ α ς α π ό τ ις ε π ιθ έ σ ε ις το υ Α λ ή π α σ ά .

Γτούν σε ένα μοναστήρι που ονομαζόταν - —ίλιανός ή Αμυλιανός και συνέχισαν " ό εκεί την άμυνά τους. Ο Κατσαντώνης τούς πολιόρκησε, αλλά βλέποντας πως δεν μπορούσε να τους εκδιώξει αποσύρ­ θηκε. Η φήμη του Κατσαντώνη απλωνόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ακόμα και ο ί­ διος ο Καποδίστριας είχε τη γνώμη πως ο αγωνιστής ήταν ο πιο κατάλληλος • ια να αναλάβει την αρχηγία στον αγώνα των κλεφτών σε όλη τη σκλαβωμένη Ελλάδα. Τον Αύγου­ στο του 1806 ένας α­ κόμα Οθωμανός α­ ξιωματικός, ο Αλούς Μπελάτης, επικεφαλής 400 Αλβανών επιτέ­ θηκε στο Σώμα του Κατσαντώνη που είχε λάβει θ έ­ σεις στην τοποθε­ σία Μαλατέικο λη­ μέρι. Η μάχη ήταν σκληρή και στο τέλος ο Μπελάτης αναγκά­ στηκε να υποχωρήσει. Λί­ γους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1806, στην τοπο­ θεσία Ληστής της επαρχίας Βάλτου ο Κα­ τσαντώνης συγκρούστηκε πάλι με ένα ε­ πίλεκτο σώμα 500 Αλβανών με επικεφα­ λής τον Μπεκύρ Τζουγαδούρο. Σε αυτή τη μάχη πληγώθηκε στον μηρό και διέτα­ ξε τακτική υποχώρηση. Επειδή η πληγή ή­ ταν σοβαρή αποφασίστηκε ο τραυματίας να μεταφερθεί στην Κέρκυρα για να δε­ χθεί καλύτερη ιατρική βοήθεια. Εκεί έμει­ νε τρεις μήνες. Οσο διάστημα βρισκόταν στην Κέρκυ­ ρα ήλθε σε επαφή με τον Ρώσο στρατηγό Παπαδόπουλο και εκείνος του υποσχέθηκε ότι θα έλθει σε επαφή με άλλους αρ­ ματολούς για να βοηθήσει με αυτόν τον τρόπο την απελευθέρωση της Ελλάδας. Μόλις θεραπεύτηκε επέστρεψε στους συντρόφους του για να συνεχίσει τον α­ γώνα του. Ο Αλή πασάς, μη μπορώντας να αντέξει αυτή την κατάσταση, διέταξε τον καλύτερο αξιωματικό του, τον Βεληγκέκα, να εξοντώσει τον αγωνιστή. Ο Βεληγκέκας επέλεξε τους πιο άξιους στρατιώ­ τες και ξεκίνησε για να αντιμετωπίσει τον Κατσαντώνη τον Μάιο του 1807. Από ό­ που περνούσε τρομοκρατούσε και βασά­ νιζε τους Ελληνες, προσπαθώντας με αυ­ τό τον τρόπο να προκαλέσει τον Κατσα­ ντώνη σε μάχη σε ανοικτό πεδίο. Ο τελευ­ ταίος, γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο ήταν παρακινδυνευμένο από την πλευρά του, δίσταζε στην αρχή να δώσει μάχη. Στο τέ­ λος κατέλαβε τη θέση Αλαμάνου και ειδο­ ποίησε τον Βεληγκέκα πως τον περίμενε σε αύτό το μέρος. Σύμφωνα με τις διηγή­ σεις κλεφτών που ακολουθούσαν τον Κα­ τσαντώνη οι δύο άνδρες αναμετρήθηκαν μεταξύ τους σε ένα είδος μονομαχίας,

στην οποία ο Βεληγκέκας έπεσε νεκρός από το βόλι του Ελληνα. Στη μάχη που α­ κολούθησε οι Αλβανοί, τρομοκρατημένοι από τον χαμό του αρχηγού τους, αποσύρ­ θηκαν. Ο Φοριέλ έγραψε: “Εξ όλων των κατορθωμάτων του Κατσαντώνη ο θάνα­ τος του Βεληγκέκα προκάλεσε τη μεγα­ λύτερη εντύπωση. Εκορύφωσε τον τρόμο τον οποίο όλοι είχαν ήδη για τον Κατσα­ ντώνη και την οργή του Αλή πασά ενα­ ντίον του".

Ο Κ α ρ α ϊσ κ ά κ η ς , μ ε τ έ π ε ιτ α ο π λα ρ χ η γό ς κ α τά τη ν Ε λ λ η ν ικ ή Ε π α ν ά σ τα σ η , ή τ α ν π ρ ω το π α λ ίκ α ρ ο τ ο υ Κ α τσ α ν τώ ν η (Α θ ή ν α , Ε θ ν ικ ό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ ε ίο ).

Ο θάνατος του Βεληγκέκα γέμισε με τρόμο τους δερβεναγάδες, που απέφευ­ γαν να συγκρουστούν με τον Κατσαντώ­ νη. Επόμενος αντίπαλος του τελευταίου ήταν ο Αγος Μουχουρτάρης, που κατευθύνθηκε με ένα σώμα χίλιων επίλεκτων Αλβανών στη θέση Γρεβαινού διάσελο. Ο Μουχουρτάρης αιφνιδίασε τους κλέφτες, που δεν είχαν αντιληφθείτον κίνδυνο και βρέθηκαν κυκλωμένοι. Η μάχη αυτή ήταν η πιο δύσκολη που έδωσαν οι άνδρες του Κατσαντώνη. Οι Αλβανοί στρατιώτες πα­ ρά την ορμή των κλεφτών κράτησαν τις θέσεις τους. Οταν οι κλέφτες απέτυχαν για δεύτερη φορά να διασπάσουν τον κλοιό των Αλβανών ο Κατσαντώνης απο­ φάσισε μια νέα απελπιστική εξόρμηση για να φύγει με τους συντρόφους του. Στην τρίτη έφοδο οι Ελληνες τελικά κατάφεραν να διασπάσουν τον κλοιό των αντιπά-

Το π ε ρ ή φ α ν ο π ν εύ μ α τω ν κ λ ε φ τ ώ ν σ τ ά θ η κ ε π ά ν τα ε μ π ό δ ιο σ τ η ν τ ο υ ρ κ ικ ή τυ ρ α ν ν ία (Α θ ή ν α , Γ ε ν ν ά δ ε ιο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

12

λων τους προκαλώντας τους μεγάλες α­ πώλειες. Σύμφωνα με τον Επαμεινώνδα Φραγγίστα σε αυτή τη μάχη σκοτώθηκε και ο θείος του Κατσαντώνη, ο Δίπλας. Ο­ μως αυτό δεν είναι ακριβές, καθώς έχει ε­ ξακριβωθεί ότι ο Δίπλας σκοτώθηκε λίγο αργότερα. Το ηθικό των ανδρών του Κατσαντώ­ νη έπεσε μετά τη μάχη με τον Αγο Μουχουρτάρη, καθώς έχασαν αρκετούς από τους συντρόφους τους. Εκείνος για να τους ενθαρρύνει τούς υποσχέθηκε πως σύντομα θα είχαν την ευκαιρία να εκδικη­ θούν. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1807 ο Ρώσος στρατηγός Παπαδόπουλος μαζί με τον δεσπότη της Αρτας Ιγνάτιο έ­ στειλαν ένα γράμμα στον Κατσαντώνη με το οποίο τού ζητούσαν να συγκροτήσει σώμα 200 ανδρών διότι η Λευκάδα απει­ λείτο από την εισβολή των δυνάμεων του Αλή. Τον καλούσαν να φθάσει στην ακτή απέναντι από την Αγία Μαύρα στη Λευκά­ δα. Από εκεί οι άνδρες θα μεταφέρονταν με καΐκια απέναντι. Ο Κατσαντώνης άρχι­ σε αμέσως να στρατολογεί άνδρες αλλά από ό,τι φάνηκε δεν βιαζόταν να μεταβεί στη Λευκάδα διότι επιζητούσε να δώσει μια τελευταία μάχη για να ικανοποιήσει τους συντρόφους του. Σε μια σκληρή μά­ χη στο Γιοφύρι του Μανώλη, που βρίσκε­ ται δίπλα στο μοναστήρι της Τατάρνας, μεταξύ Αλβανών και των σωμάτων του Κατσαντώνη και του Κίτσου Μπότσαρη ο Δίπλας σκοτώθηκε. Σε αυτό το συμβάν αναφέρεται και ο Καποδίστριας, που είχε επιφορτισθεί με την ευθύνη της άμυνας του νησιού, σε μια αναφορά του προς την κυβέρνηση της Επτανήσου Πολιτείας τον Ιούλιο του 1807: "Τας πρωινός ώρας μέχρι της μεσημβρίας διήλθομεν ακροώμενοι αυτών (εννοεί τους κλέ­ φτες) αφελέστατα και φυσικότατα αφηγουμένων τα νωπά έτι κατά των Τούρκων κατορθώματά των, ιδία δε την τελευταίαν μάχην των 300 αγω­ νιστών, οίτινες, υπό την ηγεσία του Μπότσαρη και του Κατσαντώνη, κατετρόπωσαν μέγα σώμα Τουρκαλβανών, ών 80 εφόνευσαν και πλείστους ετραυμάτισαν, των λοιπών εγκαταλειψάντων τας αποσκευάς των και τραπέντων εις άδοξον φυ­ γήν. Εν τη μάχη εκείνη είχον πέσει γενναίως μαχόμενοι 10 Ελληνες, εν οις και ο ανδρείος Δίπλας, όστις ξιφουλκήσας και επιτεθείς εντός αυτών των χαρακωμάτων των εχθρών έπεσεν άπνους, βληθείς υπό εχθρικής σφαίρας". Η υποδοχή που έγινε στους άνδρες του Κατσαντώνη ήταν άξια της φήμης τους. Οι κάτοικοι της Λευκάδας με εν­ θουσιώδεις πανηγυρισμούς καλοδέχθηκαν τους περήφανους κλέφτες. Η συγκέ­ ντρωση των κλεφταρματολών έγινε στην τοποθεσία Μαγεμένο έξω από την πόλη με σκοπό να αποφασίσουν για την ανακή­ ρυξη ενός αρχηγού για τα στρατιωτικά σώματα των κλεφτών. Οι οπλαρχηγοί, που προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

λάδας όπως η Ηπειρος, η Ρούμελη και η Θεσσαλία, ήταν διακεκριμένοι. Εκτός από τους Κατσαντωναίους ήταν παρόντες οι Τζαβελαίοι, οι Μποτσαραίοι, οι Δαγκλαίοι, οι Κοντογιανναίοι, οι Μπουκουβαλαίοι κ.ά. Για το γεύμα αυτό αναφέρει ο Νικ. Παπακώστας: "Διαρκούντος του γεύμα­ τος ο Κατσαντώνης - καίτοι άμοιρος παι­ δευτικής μορφώσεως - ανέπτυξεν εις τους μετασχόντας, αν μη μεγαλοφυή, πά­ ντως όμως την τολμηράν γνώμην, περί απελευθερώσεως ολοκλήρου της Ελλάδος διά συγχρόνου κατά των Τούρκων εξεγέρσεως απάντων των Αρματολών και Καπεταναίων. Το σχέδιόν του ενθουσιωδώς επεκροτήθη υφ' απάντων των συνδαιτημόνων, οίτινες και ανεκήρυξαν αυτόν πολέ­ μαρχο". Αυτή η συγκέντρωση είχε σπου­ δαιότατο ρόλο στην προετοιμασία του ε­ θνικού ξεσηκωμού επειδή σταθεροποίησε την αμοιβαία εμπιστοσύ­ νη ανάμεσα στους κλέφτες. Η άποψη του Βαλαωρίτη είναι χαρακτηριστική: Αλλά το μεγαλύτερον, το θαυμαστότερον, το ελληνικώτερον κατόρθωμα του αείμνη­ στου Καποδιστρίου υπήρξεν η εν Λευκάδι συγκέντρωσις όλων των ενδοξοτέρων Καπετανάτων της Ρούμελης προς υπεράσπισιν της κινδυνευούσης Λευκάδος, και ο αδελφικός σύνδεσμος, όστις προέκυ-

Ο Α λ ή π α σ ά ς ή τ α ν ο θ α ν ά σ ιμ ο ς ε χ & ρ ό ς τ ο υ Κ α τσ α ν τώ ν η , π ο υ τ ο ν π ο λ έ μ η σ ε μ έ χ ρ ι το ν μ α ρ τ υ ρ ικ ό Θ ά ν α τό τ ο υ (Jos. C a rtw rig h t, 1822).

ψεν εκ της συγκεντρώσεως ταύτης μετα­ ξύ των σημαντικωτέρων οπλαρχηγών της δουλωμένης Ελλάδος. Οι κλέφτες μετεμορφώθησαν εις κλεφτουριάν, δηλαδή απέβαλον την ιδέαν της ατομικής και κεχωρισμένης κατά των εχθρών αντιδράσεως και συνησπίσθησαν και συνετάχθησαν υπό την αρχηγίαν του Κατσαντώνη εις στρατόν εθνικόν...". Η άμυνα των ελληνικών τμημάτων υ­ πήρξε επιτυχής. Οι εχθροπραξίες ξεκίνη­ σαν στις αρχές Μαρτίου του 1807, ενώ εί­ χε προηγηθεί επτάμηνος αποκλεισμός από τον Νοέμβριο του 1806. Ο Αλή χρησι­ μοποίησε τμηματικά 20.000 άνδρες για να κυριεύσει το νησί, χωρίς επιτυχία. Ο αγώ­ νας των κλεφτών υπήρξε πεισματώδης. Με την υπογραφή της Συνθήκης του Τίλσιτ, στις 8 Ιουλίου 1807, κάθε προσπάθεια κατάληψης του νησιού τερματίσθηκε. Οι καπεταναίοι δεν έφυγαν αμέσως από τη Λευκάδα διότι φοβούνταν κάποια πιθανΓ επιθετική ενέργεια του Αλή, αλλά και για­ τί ήθελαν να συζητήσουν τον τρόπο με τον οποίο θα έθεταν σε εφαρμογή το σχέδιο του γενικού ξεσηκωμού. Σύμφωνα με τον Κατσαντώνη η επανάσταση έπρεπε να στηριχθεί στις εθνικές δυνάμεις, χωρίς τη βοήθεια ξένης δύναμης. Με την άφιξη όμως των Γάλλων στα Επτάνησα αρκετοί αρματολοί δέχθηκαν να υπηρε­ τήσουν στον Γαλλικό Στρατό, ενώ άλλοι ανέλαβαν πάλι τα αρματολίκια που είχαν. Ο Κατσαντώνης μαζί με τον Νικοτσάρα, τον Κολοκοτρώνη και τον Κίτσο Μπότσαρη α­ ποσύρθηκαν και συμφώνησαν να συνεχίσουν τους αγώνες τους. Ο Σάθας αναφέ­ ρει σχετικά: "Προτροπή και ενέργεια του Καποδιστρίου, οι εν Λευκάδι τέως υπο­ θαλπόμενοι αρματωλοί εξελθόντες εις την Στερεάν και ενωθέντες μετ άλλων κλεπτών, επί κεφαλής του Κα­ τσαντώνη και του Κίτσου Μπότσα­ ρη, διέτρεχον την Ηπειρον, Ακαρνα­ νίαν και Θεσσαλίαν και εις συνεχείς μάχας κατέφθειρον τους στρατούς του Αλή πασά". Ο Κατσαντώνης δεν μπορούσε να αντιληφθεί τις πολιτι­ κές βλέψεις των Μεγάλων Δυνάμε­ ων και ο αγώνας του παρέμεινε α­ γνός ως το τέλος. Ο αγωνιστής έκανε ό,τι μπορού­ σε για να κρατήσει ορθή την πίστη των Ελλήνων. Γύριζε στα χωριά, συ­ γκέντρωνε τον πληθυσμό και μιλούσε για την ελευθερία και τον αγώνα. Σχεδίαζε μάλιστα μια παράτολμη επιχείρη­ ση με σκοπό να κτυπήσει τον Αλή μέσα στα Ιωάννινα. Αντιλήφθηκε όμως τη δυ­ σκολία μιας τέτοιας στρατιωτικής επιχεί­ ρησης και την ανέβαλε έως ότου γίνει σύμπραξη αρκετών κλέφτικων σωμάτων Μάλιστα γνώριζε από τους καλόγερους της Μονής Τατάρνας για την αποτυχημέ­ νη ενέργεια του δεσπότη Τρίκκης Διονυ­ σίου, στην οποία και ο ίδιος τελικά είχε τραγικό τέλος. Σε μια από τις τελευταίες μάχες, στο χωριό Σπινάσα της Ευρυτα­ νίας, ο Κατσαντώνης νίκησε τον Χασάν

Μπελούση. Κάποια στιγμή το καλοκαίρι του 1808 ο Κατσαντώνης, εξαντλημένος από τους συνεχείς αγώνες, ασθένησε. Οι σύντροεοί του με χίλιους κινδύνους τον μετέφε3αν στη Λευκάδα, όπου έμεινε όλον τον ■ειμώνα. Την άνοιξη του 1809 επέστρεψε στα Αγραφα, όπου προσβλήθηκε από ευ­ λογιά. Αποφάσισε να μεταβεί στο χωριό Μοναστηράκι των Αγράφων μαζί με τον α­ δελφό του Χασιώτη και άλλους πέντε συ­ ντρόφους. Η περιοχή ήταν δύσβατη και ο Κατσαντώνης βρήκε καταφύγιο σε μια σπηλιά που τη χρησιμοποιούσαν οι βο­ σκοί για να προφυλαχθούν από τις καταιγίδες. Εκεί με κάθε προφύλαξη τον φρό­ ντιζε ο αδελφός του. Οι πληροφορίες για την ασθένεια του Κατσαντώνη δεν άργη­ σαν να φθάσουν στα αυτιά του Αλή, που διέταξε τον Αγο Μουχουρτάρη να "οργώ­ σει" τα βουνά για να αποκαλύψει το κρη­ σφύγετό του. Οι περισσότεροι μελετητές και ιστορι­ κοί έχουν καταλήξει στην άποψη ότι ο Κα­ τσαντώνης προδόθηκε. Οι πληροφορίες είναι αντιφατικές. Ο Φοριέλ σημειώνει: 'Πλησίον του παρέμεινε ο αδερφός του Γιώργος διά να τον φυλάσση και να τον περιποιείται και μια γραία ανέλαβε να του φέρη καθημερινώς τα απαραίτητα. Δεν είναι γνωστόν υπό ποίου, υπό της γραίας ή υπό των καλογήρων, αλλά είτε υπό της πρώτης είτε υπό των άλλων επροδόθη και κατηγγέλθη εις τον Αλή πασά”. Ο Φραγγίστας και ο Κασομούλης αναφέρουν ότι κάποιος Ιωάννης Γκούρλιας ειδοποίησε τον Αγο Μουχουρτάρη για την κρυψώνα του Κατσαντώνη. Σύμφωνα με την παρά­ δοση ο Γκούρλιας ομολόγησε το μυστικό μετά από βασανιστήρια που υπέστη. Ο Μουχουρτάρης κινήθηκε γρήγορα και περικύκλωσε τη σπηλιά. Μετά από μια σύ­ ντομη και δραματική μάχη, κατά την ο­ ποία ο Χασιώτης πολεμούσε έχοντας στην πλάτη του τον αδελφό του, οι Τούρ­ κοι συνέλαβαν τον Κατσαντώνη και τον α­ δελφό του και τους οδήγησαν πρώτα στο Καρπενήσι και αμέσως μετά στα Ιωάννινα. Δυστυχώς ο Λεπενιώτης δεν πρόλαβε να κόψει τον δρόμο του Μουχουρτάρη. Ο Κατσαντώνης αντιμετώπισε τον Αλή με θάρρος. Ο τελευταίος προσπάθη­ σε να τον πείσει να δεχθεί να αναλάβει κάποιο αρματολίκι και να τον υπηρετήσει. Οπως ήταν αναμενόμενο εκείνος αρνήθηκε, με συνέπεια ο Αλή να διατάξει να αρχίσουν να τον βασανίζουν μαζί με τον αδελφό του. Ο πασάς προσπάθησε αρκε­ τές φορές να του αλλάξει γνώμη, χωρίς α­ ποτέλεσμα. Ετσι αποφάσισε να τους εκτελέσει. Ο Γιεμενίζ αναφέρει: "Οι δύο φυλα­ κισμένοι καταδικάστηκαν να συρθούν στον τόπο της εκτέλεσης, κάτω από ένα πελώριο πλατάνι, στην πύλη των Ιωαννίνων και να τους συντρίψουν τα κάτω μέλη από τους γοφούς πάνω στο αμόνι. Τον τό­ πο αυτό είχε από καιρό επιλέξει ο πασάς ως χώρο των εκτελέσεων, στις οποίες παρευρισκόταν καθισμένος στη σκιά του

Ο Κ α τσ α ν τώ ν η ς

πλατανιού, όπου έφθανε από μυστική υ­ πόγεια στοά που συνδεόταν με το παλάτι του. Ενας ανηψιός του Βεληγκέκα για να απολαύσει την τέρψη της εκδίκησης πρότεινε να 'ναι ο δήμιος του Κατσαντώνη". Ο Κατσαντώνης και ο Χασιώτης στάθηκαν περήφανοι ως το τέλος, χωρίς να δειλιάσουν. Τα άψυχα κορμιά τους ρίχτηκαν στη λίμνη των Ιωαννίνων ή, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, ντόπιοι άρχοντες έπει­ σαν τον Αλή να τους αφήσει να τους θά­ ψουν στο προαύλιο της Μητρόπολης. Ο Κατσαντώνης ήταν ένας από τους πρωτομάρτυρες του αγώνα για την απε­ λευθέρωση του Γένους και από εκείνους που προετοίμασαν την επανάσταση του 1821. Οσοι από τους συντρόφους του δεν χάθηκαν, όπως το πρωτοπαλίκαρό του ο Καραϊσκάκης, πρωταγωνίστησαν στην Ε­ θνεγερσία. Ο Δημήτρης Σταμέλος τον αποκαλεί το "αιώνιο σύμβολο παλικαριάς" που αποτελεί "κήρυγμα της αβασίλευτης και ασύντριφτης ομορφιάς του ελεύθε­ ρου ανθρώπου".

Η Π Ε ΙΡ Ο Υ , Α θ ή ν α ι, 1856. (4 ) Επ. Φ ρ α γ γ ίσ τα : Β ΙΟ Σ ΤΟ Υ Κ Α ΤΣΑ Ν ΤΩ Ν Η , Α θ ή ν α , 1963. (5 )Δ η μ . Σ τ α μ έ λ ο ς : Κ Α Τ Σ Α Ν Τ Ω Ν Η Σ. Α θ ή ν α . 1988. (6 )Σ ο ψ . Δ η μ η τρ α κ ό π ο υ λ ο υ : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ K A I Δ Η Μ Ο Τ ΙΚ Ο ΤΡΑΓΟΥΔΙ, Α θ ή ν α , 1993. (7) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ, Ε κ δ ο τικ ή Αθηνώ ν. (8) Ε. P o u q u e v ille: VOYAGE D E LA GRECE. P aris, 1826. (9) J. E m ers o n : THE H IS TO R Y O F M O D E R N GREECE, London, 1830. (10) E. Y em eniz: SCENES E T R EC ITS DES GUER RES D E L IN D EP EN D A N C E- GRECE M O D E R N E , P aris, 1869. (1 1 ) Δ . Π α π α ρ ρ η γ ό π ο υ λ ο ς : Σ Υ Ν Ο Ψ ΙΣ ΤΗ Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ ΤΗ Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Ε Π Α Ν Α ΣΤΑ ΣΕ Ω Σ, Α θ ή ν α , 1879. (12) Κων. Σ ά θ α ς : ΤΟ Υ Ρ Κ Ο Κ Ρ Α ΤΟ Υ Μ Ε Ν Η Ε Λ Λ Α Σ , Α θ ή ν α ι, 1867. (13) Λ ά μ π ρ ο υ Κ α ρ α σ μ ά νη : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Α I Ε Υ Ρ ΙΤ Α Ν ΙΚ Α Ι Σ Ε Λ ΙΔ Ε Σ , Λ α μ ία , 1931. (1 4 )Σ ε ρ . Κ .Χ α τζά κ η : ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ, Ρ Ο Υ Μ Ε Λ ΙΩ Τ ΙΚ Ο Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο Γ ΙΟ , 1958. (15) Δ η μ . Λ ο υ κ ό π ο υ λ ο ς : Κ Α Τ Σ Α Ν Τ Ω Ν Α ΙΟ Ι, "Η ώ ς", Ιο ύ λ ιο ς , 1947.

11 amm

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Απ. Β α κ α λ ό π ο υ λ ο ς : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Ν Ε Ο Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Υ , Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , 1973. (2) Ν ικ . X. Π α π α κ ώ σ τα : Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Α , Α θ ή ν α ι, 1967. (3) Π . Α ρ α β α ν τιν ό ς : Χ Ρ Ο Ν Ο ΓΡ Α Φ ΙΑ ΤΗ Σ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

U

ΧΑΡΑ ΛΑΜ ΠΟ Σ ΣΤΑ Μ ΕΛΟ Σ

Α π εικ ό ν ισ η Ρ ω μ α ίω ν σ τρ α τιω τώ ν . Ο π ρ ώ το ς α π ό τ α α ρ ισ τ ε ρ ά ε ίν α ι λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ς τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ Π ο λ υ β ίο υ (2 0 4 -1 2 2 π .Χ .), ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο ς τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ Τρ αϊα νού κ α ι ο τ ρ ίτ ο ς ο π λ ίτ η ς τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ .

Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΛΛΗΝΕΣ mm μ

m# ml I I ml I· m m

TO 200 π.Χ. Σ Τ Ο Ν ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΧΩ Ρ Ο ΤΗΣ Μ Ε ΣΟ Γ Ε ΙΟ Υ ΥΠ ΗΡΧΑΝ ΤΡΕΙΣ Μ ΕΓΑΛΕΣ Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ: Η Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, ΤΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΗ ΚΑ Ι ΤΑ ΕΛΛΗΝ ΙΖΟ Ν ΤΑ ΚΡΑΤΗ. ΚΥ Ρ ΙΕ Σ Δ Υ Ν Α Μ Ε ΙΣ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Μ Ο Υ ΤΗΝ ΕΠ Ο ΧΗ Ε Κ Ε ΙΝ Η ΗΤΑΝ Η Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΑ ΤΟΥ Φ ΙΛ ΙΠ Π Ο Υ Ε 'Κ Α Ι ΤΟ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ ΤΩΝ Σ Ε Λ Ε Υ Κ ΙΔ Ω Ν ΤΟΥ Α Ν Τ Ι ΟΧΟΥ Γ . Σ Τ ΙΣ Δ ΙΑ Μ Α Χ Ε Σ Κ Α Ι Σ Τ ΙΣ ΣΥ ΓΚ Ρ Ο Υ ΣΕ ΙΣ ΤΟΥΣ Κ Λ Η Θ Η Κ Α Ν ΝΑ ΣΥΜ Μ ΕΤΑΣΧΟ ΥΝ ΚΑΙ Ο Ι Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι, 01 Ο Π Ο ΙΟ Ι ΗΤΑΝ ΚΥΡΙΑΡΧ Ο Ι ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ Χ Ε ΡΣΟ Ν Η ΣΟ Υ, ΤΩΝ Ν Η Σ ΙΩ Ν ΤΗΣ Σ ΙΚ Ε Λ ΙΑ Σ , ΤΗΣ Σ Α Ρ Δ Η Ν ΙΑ Σ ΚΑ Ι ΤΗΣ Κ Ο Ρ Σ ΙΚ Η Σ ΚΑ Ι ΤΩ Ν ΙΣ Π Α Ν ΙΚ Ω Ν ΑΚΤΩ Ν . ΣΥ Μ Μ Α Χ Ο Υ Σ Ε ΙΧ Α Ν ΤΙΣ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ε Σ Π Ο Λ Ε ΙΣ Μ Α ΣΣ Α Λ ΙΑ Κ Α Ι Ε Μ Π Ο Ρ ΙΟ ΚΑ Ι ΤΗ Ν Ο Υ Μ ΙΔ ΙΑ ΣΤ Η Ν Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΑΚΤΗ. Μ Ε Π Ρ Ο Θ Υ Μ ΙΑ 01 Ρ Ω Μ Α ΙΟ Ι Α Ρ Χ ΙΣ Α Ν ΝΑ ΕΜ Π Λ ΕΚΟ Ν ΤΑΙ ΣΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ Λ ΙΚ Η Σ Μ ΕΣΟ ΓΕΙΟ Υ , ΣΤ Η Ν Ο ΠΟ ΙΑ Α Π Ο ΤΟ 200 π.Χ. Ε Κ Δ Η Λ Ω Σ Α Ν ΑΠ Ο Φ ΑΣΙΣΤΙΚΑ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΗ ΤΟΥΣ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η Μ Ε Μ Ο ΧΛΟ ΤΟ Ν Ο Ρ ΓΑ Ν Ω Μ Ε Ν Ο ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥΣ.

ο 196 π.Χ. ο Φίλιππος Ε1, μετά την ή ττα του στις Κυνός Κεφαλές, συνήψε συνθήκη ειρή νης με τους Ρωμαίους, οι οποίοι ανενόχλητοι άρχισαν τη ν κάθοδό τους προς τη νότια Ελλάδα. Τον ί­ διο χρόνο στα Ισθμια και το 194 π.Χ. σε πανελλήνιο συνέ­ δριο στην Κόρινθο ο ύπατος Τίτος Κοϊντιος Φλαμινίνος εμφ ανίσ τηκε στους Ελληνες ως απ ελευθερω τής τους και εκείνο ι τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό. Το 193 π.Χ., ωστόσο, οι Αιτωλοί με ηγέτη το ν στρατηγό Θόαντα επεδίωξαν να σχηματίσουν αντιρω μαϊκό συνασπισμό ζη­ τώ ντας τη β οή θεια του Αντίοχου Γ' του Μεγάλου, ο οποί­ ος διέγνω σε τη ν ευκαιρ ία να επ εκ τείν ει το βασίλειό του στην Ελλάδα. Στο συνέδριο των Ελλήνων στη Λαμία (192 π.Χ.) ο τε λ ε υ τα ίο ς ονομάστηκε «στρατηγός αυτοκράτωρ», ενώ οι διαπ ραγματεύσεις του για ειρήνη με τη Ρώ­ μη ναυάγησαν. Ο πόλεμος Ρωμαίων - Σελευκιδώ ν στον ελΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

λαδικό χώρο ή ταν αναπόφευκτος (192 π.Χ.). Καθοριστική μάχη στη σύγκρουση ήταν αυτή των Θερμοπυλών το 191 π.Χ. Σύμφωνα με το ν Αππιανό (ιστορικό από την Α λεξά ν­ δρεια τη ς Αίγυπτου που έζησε 300 χρόνια μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, 165-100 π.Χ.) οι Θερμοπύλες ήταν σ τε­ νό και επίμηκες πέρασμα που στη μια πλευρά του βρισκό­ ταν η θάλασσα (Μ αλιακός κόλπος) χωρίς λιμάνια και ένα έλος αδιάβατο. Υπήρχαν δύο απόκρημνες βουνοκορφές, από τις οποίες η μία ονομαζόταν Τειχιούς και η άλλη Καλλίδρομο. Ο τόπος είχε πηγές θερμώ ν υδάτων και από αυ­ τέ ς έλαβε το όνομα Θερμοπύλες. Εκεί ο Λεωνίδας είχε ηγ η θ ε ί του ελληνικού στρατού στη μάχη εναντίον των Περσών. Επίσης ε κ ε ί διεξήχθησ αν μάχες στη σύγχρονη ε­ ποχή, με πιο πρόσφατη αυτή εναντίο ν των Γερμανών κα­ τά τη διάρκεια του Δ ευ τέρ ου Παγκοσμίου Πολέμου. Στις

(ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΗ) ΜΑΧΗ (191 π.Χ.)

15

Σ ύ γ χ ρ ο ν η φ ω το γ ρ α φ ία τ ο υ π ε δ ίο υ τ η ς μ ά χ η ς τω ν Θ ερ μ ο π υ λ ώ ν.

Θερμοπύλες δόθηκε και η μάχη των Ελλήνων, των Σελευκιδών, κατά των Ρωμαίων το 191 π.Χ.

Η Μ Α Χ Η ΤΩΝ Θ ΕΡΜ Ο Π Υ Λ Ω Ν Μ όλις ο Αντίοχος Γ' πληροφορήθηκε την εισβολή των ρωμαϊκών στρατευμάτω ν στην περιοχή τη ς Υπάτης παρήγγειλ ε στους Αιτωλούς να σπεύσουν με όλες το υς τις δυνά­ μεις στη Λαμία, όπου κα τευ θ ύ νθ η κε και ο ίδιος με ολόκλη­ ρο το εκσ τρ α τευ τικό σώμα. Επειδή οι δυνάμεις που σ υγκε­ ντρώ θηκαν από τους Αιτωλούς ήταν πολύ κατώ τερες από ό,τι υπολόγιζε και έλπιζε, ίσως εξα ιτία ς τη ς απειλής από την παρουσία του Φιλίππου Ε' (η στάση του οποίου στη μά­ χη των Θερμοπυλών π ροκαλεί ερω τηματικά, δεδομένω ν και προγενέστερων συμμαχιών, αλλά και συγκρούσεων με

το υ ς Ρωμαίους) στην Αθαμανία, και ελάχιστο μέρος των ε ­ νισχύσεων που ανέμ ενε από την Ασία είχαν προλάβει να φθάσουν στην Ελλάδα, ο Σ ελευκίδης βασιλιάς εγ κ α τέλ ειψε τη ν ιδέα να α ν τιτα χ θ εί στους Ρωμαίους στη Θεσσαλία και αποφάσισε να επιχειρήσει να αναχαιτίσει το ν αντίπαλο στη νότια Ελλάδα, απ οκλείοντας τα στενά των Θερμοπυ­ λών. Ηταν ο μοναδικός πραγματικός αντίπαλος, αφού οι Α­ θ ηνα ίο ι και οι άλλοι Ελληνες της ηπειρω τικής χώρας δεν δ ιέ θ ε τα ν τη στρατιω τική ισχύ να αντιπαραταχθούν σε μια μεγάλη μάχη κατά του ρωμαϊκού στρατού. Από την άλλη πλευρά ο Φίλιππος τη ς Μ ακεδονίας αρ νήθηκε να συμπολ εμ ήσ ει με τον Αντίοχο, διότι, όπως ο ίδιος είχε ισχυρισθεί, ήταν ασθενής. Το αντιοχικό στρατόπεδο εγκατα σ τά­ θ η κ ε στην ανατολική έξοδο των Πυλών, ενώ οι Αιτωλοί, 4.000 σ τρατιώ τες συνολικά, έλαβαν τη σαφή και ρητή ε ­ ντολή από τον Αντίοχο για τη ν υπεράσπιση της Ηράκλειας ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Jß ■■

και τη ς Υπάτης, ώστε απ οκλείοντας τις διόδους προς το υς Δ ελφ ούς και την Ελάτεια να αποτρέψουν ενδεχό ­ μενη υπερφαλάγγιση του στρατού των Σελευκιδών. Παρόλα αυτά όταν η ρωμαϊκή σ τρατιά πλησίασε το αιτωλικό εκ σ τρ α τευ τικό σώμα προτίμησε τη σύμπτυξή του στα ασφαλή τείχη της Ηράκλειας. Ο φόβος εμπρός στο θ έ α ­ μα των πανίσχυρων ρωμαϊκών λεγεώ ­ νων λύγισε το φρόνημα των Αιτωλών. Στο μεταξύ ο Αντίοχος είχε ήδη ολο­ κληρώσει τη συστηματική οχύρωση των στενών, έχοντας κατασκευάσει ι­ σχυρό λιθ ό κτισ το τείχος και διπλή τά ­ φρο εμπρός από το στρατόπεδό του. Ο στρατός του Ρωμαίου υπάτου Μανίου Ακιλίου Γλαβρίωνα προήλαυνε α κά θεκτο ς και στρατοπέδευσε μέ­ σα στα στενά, κοντά στις φυσικές Θ ερμές Πηγές. Ο Αντίοχος ανησυχού­ σε μήπως του συνέβαινε ό,τι είχε συμβ εί στον Λεωνίδα, στους 300 Σπαρτιά­ τε ς και το υς 700 Θεσπιείς σχεδόν 300 χρόνια πριν. Την ώρα τη ς στρατοπέ­ δευσης των Ρωμαίων στα στενά ο Α­ ντίοχος κάλεσε εσπευσμένα τους Αιτωλούς να καταλάβουν και τα τρία ο­ χυρά (Καλλίδρομο, Τειχιούντα και Ροδουντία) που φάνταζαν απόρθητα στις απόκρημνες πλαγιές του Καλλίδρομου. Ωστόσο μόνο 2.000 Αιτωλοί υ­ πάκουσαν στην εντολή του Αντιόχου, ενώ οι υπόλοιποι 2.000 έμειναν στην Ηράκλεια με τα ισχυρά και σχετικά α­ σφαλή τείχη αναμένοντας τη ν εξέλιξη τη ς κατάστασης. Επρόκειτο για την πρώτη πράξη δ ειλίας των Αιτωλών πριν από τη μάχη των Θερμοπυλών. Από τη ν άλλη πλευρά ο Μ άνιος Ακίλιος Γλαβρίων με απ οφασιστικότητα (έχοντας εμπιστοσύνη στην υπατική του στρατιά που υπερέβαινε τους 25.000 άνδρες - συμπεριλαμβανομέ­ νων των 2.000 περίπου ιππέων) σχεδίασε την τελική επιχείρηση για την παραβίαση τη ς διόδου των Θερμοπυ­ λών. Την αυγή τη ς 26ης Απριλίου 191 π.Χ. οι ρωμαϊκές λεγεώ νες του Μ ανί­ ου Ακιλίου, σε παράταξη που επέβαλ­ λε η στενότητα τη ς διόδου των Θερ­ μοπυλών, κινήθηκα ν εναντίον των θ έ ­ σεων του Αντιόχου, ο οποίος αντιπαρ έτα ξε όλες του τις δυνάμεις, δηλαδή 10.000 πεζούς, 500 ιππείς (σαφώς πιο λίγοι από το μισό των δυνάμεων των Ρωμαίων) και έξι ελέφ α ντες. Η μακε­ δονική φάλαγγα του Σ ελευκίδ η βασι­ λιά έλαβε τη θέση τη ς στο κέντρο της παράταξης εμπρός από τη ν τάφρο, υπό τη ν κάλυψη σωμάτων ψιλών και πελταστών. Αριστερά, στα πρώτα υψώ­ ματα, τοπ ο θετή θη καν ακοντιστές, το ­ ξό τες και σ φ ενδονήτες, για να πλευ­ ροκοπήσουν το υς επ ιτιθέμ ενους ε ­ χθρούς. Δεξιά, στα έλη της παραλίας, παρατάχθηκε το ιππικό πίσω από τους έ ξ ι ελ έφ α ντες και σε δεύτερ η γραμμή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

οι υπόλοιπες δυνάμεις του Αντιόχου. Την παράταξη ενίσχυαν πλήθος καταπέλτες, το π ο θετη μ ένο ι στις οχυρώ­ σεις. Οι ψιλοί (φτωχοί και νέοι) Ρωμαίοι επ ιτέθηκαν πρώτοι σε τά ξεις υπό τις δ ια ταγές των εκατόνταρχων. Οπως ή­ ταν αναμενόμενο η πρώτη επίθεση των Ρωμαίων ψιλών ανακόπηκε εύ κ ο ­ λα από το ν καταιγισμό των βλημάτων που εξαπέλυσαν οι αντιο χικές προφυ-

Ν ο μ ίσ μ α τ α τ ο υ 2 ο υ π .Χ. α ιώ ν α . Π ά ν ω β λ έ π ο υ μ ε τ ο ν Α ν τίο χ ο Γ ' κ α ι κ ά τω τ ο ν Φ ίλιπ π ο Ε'.

λακές. Αυτή η αναχαίτιση δεν ε ν θ ο υ ­ σίασε το ν Αντίοχο, αλλά τον ανακού­ φισε προσωρινά. Οι πρώτες απώλειες των Ρωμαίων ήταν αναμφισβήτητα γ ε ­ γονός, αλλά σε αυτή τη φάση τη ς μά­ χης δεν σήμαιναν τίποτα απολύτως. Θα ήταν, βεβαίως, ευχής έργο για τους Ρωμαίους εάν οι ψιλοί είχαν πετύ χει να εισβάλουν στο στρατόπεδο του Σελευκίδη βασιλιά, αλλά κανένας δεν υπολόγιζε σε τέ το ια επιτυχία, πό­ σο μάλλον ο ύπατος Μ άνιος Ακίλιος Γλαβρίων. Οι Ρωμαίοι ψιλοί εκτελούσαν πιστά τις εν το λ ές των εκα τό ντα ρ ­

χων για νέες, αλλεπάλληλες εφόδους εναντίο ν των αντιοχικώ ν θέσεων. Τα κορμιά το υ ς σωριάζονταν όλο και πε­ ρισσότερα. Επειτα όρμησαν σταδιακά στη μάχη και οι η λ ικ ίες των αστάτων και των πριγκίπων. Η σφοδρότητα των εφόδων είχε μάλλον αρνητικό αποτέ­ λεσμα για το υ ς Ρωμαίους. Είναι αλή­ θ εια ό τι οι ψιλοί του Αντιόχου υποχρε­ ώ θηκαν σε υποχώρηση πίσω από τη φάλαγγα, αυτή όμως η υποχώρηση ή­ ταν «η πρώτη γραμμή άμυνας» του Α­ ντιόχου, ή ταν υποχώρηση τα κτική και δεν κόστισε παρά ελάχιστες απώλει­ ες. Η ορμή τη ς επίθεσης των Ρωμαίων προσέκρουσε στο αδιαπέραστο τ ε ί­ χος των σαρισσών των αντιπάλων, οι οποίοι απ οδεικνύονταν ικανότατοι. Τα ισχυρά οχυρωματικά έργα του Σ ελευ ­ κίδη βασιλιά και η κατάλληλη παράτα­ ξη των συγκριτικά λιγοστών δυνάμεών του εμπρός από το τείχος και στα υ­ ψώματα που δέσποζαν του δρόμου προς τη ν ανατολική Πύλη είχαν φ έρ ει σε κρίσιμη θέση τις ρωμαϊκές λεγεώ ­ νες. Το γόητρο του ρωμαϊκού στρατού κινδύνευσε να πληγωθεί ανεπανόρ­ θωτα. Η πρώτη φάση τη ς μάχης είχε ολο­ κληρω θεί και η ψυχολογία των Ρωμαί­ ων στρατιωτών είχε δ εχ θ εί ισχυρό πλήγμα. Η μάχη είχε λάβει επικίνδυνη τροπή για τους Ρωμαίους και ο Μά­ νιος Ακίλιος Γλαβρίων δεν ένιω θε πλέον καμιά β εβα ιό τη τα για την έκβα­ ση τη ς μάχης και τη σ τρατιά του, αλλά ούτε και για το ν ίδιο του το ν εαυτό. Στη δεύ τερ η φάση της μάχης το σκηνικό άλλαξε ριζικά. Πώς συνέβη αυτό; Ποια ήταν η τα κτική των Ρωμαί­ ων; Αν και δ ιέθ ετα ν αρ ιθμητική υπε­ ροχή αυτή δεν θα επαρκούσε αν έ λ ε ι­ πε η σ υγκεκριμένη στρατηγική, η ο­ ποία καθορίσ τηκε από τις ιδ ια ίτερ ες ανάγκες και τις σ υνθήκες της σ υγκε­ κριμένης μάχης των Θερμοπυλών του 191 π.Χ. Το προηγούμενο βράδυ (25 Α­ πριλίου) κατ' εντολή του Γλαβρίωνα άλλες ρωμαϊκές λεγεώ νες υπό τις ε ­ ντο λές των χιλίαρχων Μάρκου Πόρκιου Κάτωνα και Λ εύκιου Βαλέριου Φλάκκου (επαναλαμβάνοντας το στρατήγημα του Υδάρνη) κινήθηκαν κατά των αιτωλικών θέσεω ν στα τρία οχυρά του Καλλίδρομου. Η ανατροπή των αιτωλικών θέσεω ν από α υ τές τις λεγεώ νες θα καθιστούσε εφ ικτή την πλευροκόπηση του στρατοπέδου του Αντιόχου. Οι Αιτωλοί στην Τειχιούντα και στη Ροδουντία απέκρουσαν με α­ πόλυτη επιτυχία τις λυσσώδεις επ ιθέ­ σεις των στρατιωτών του Φλάκκου, ή­ ταν όμως μόνο 2.000 - αφού οι υπόλοι­ ποι είχαν μ είνει στην Ηράκλεια. Η μο­ νάδα του Κάτωνα, στο μεταξύ, μετά από ολονύκτια περιπλάνηση στις δύ­ σβατες ορεινές ατραπούς, αιφνιδίασε το υ ς Αιτωλούς που φύλασσαν το οχυ­ ρό Καλλίδρομο. Η σύγκρουση ήταν

σύντομη. Ουσιαστικά οι Αιτωλοί τρ ά ­ πηκαν σε άτακτη φυγή. Με αλαλαγ­ μούς έφθασαν πανικόβλητοι στο αντιοχικό στρατόπεδο. Στην αρχή κανένας στο στρατόπεδο δεν είχε αντιλ η φ θ εί τ ι συνέβαινε, ανα­ φ έρ ει ο Αππιανός, και ε ­ πικρατούσε σύγχυση λόγω άγνοιας. Μ όλις ό­ μως φ άνηκε ο Κάτων καταδιώ κοντας τους Αιτωλούς με δυνατές κραυγές και πλησιά­ ζοντας πάνω από το στρατόπεδο του Α­ ντιόχου οι άνδρες του τελ ευ τα ίο υ φοβή­ θηκαν, έχοντας ακούσει από καιρό τρομα­ κτικές ισ τορίες για τον τρόπο που μάχονταν οι Ρωμαίοι και με πλήρη επί­ γνωση του γεγονότος ό τι οι ίδιοι είχαν κατα ντήσ ει οκνη ­ ροί ("ες δυσεργίαν δ ιεφ θ α ρ μ έ­ νοι") λόγω τη ς απραξίας όλον τον χειμώνα. Ανήμποροι να δουν καθαρά πόσοι ήταν αυτο ί που είχε μαζί του ο Κάτων, νόμισαν, από το ν φόβο τους, ό τι ήταν πολύ περισσότεροι. Φοβού­ μενοι για το στρατόπεδό τους κ α τέ­ φευγαν άτα κτα σε αυτό για να αμυν-

Τ ε τρ ά δ ρ α χ μ ο το υ 193 π.Χ. σ το ο π ο ίο ε ικ ο ν ίζ ε τ α ι ο Σ ε λ ε υ κ ίδ η ς β α σ ιλ ιά ς Α ν τίο χ ο ς Γ 'ο Μ έ γ α ς (Ν ο μ ισ μ α τικ ή Σ υ λ λ ο γ ή Ε θ ν ικ ο ύ Α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ο ύ Μ ο υ σ ε ίο υ , Α θ ή ν α ).

θ ο ύ ν από εκεί. Οι Ρωμαίοι έτρ εξα ν πί­ σω τους, έπεσαν μαζί το υ ς στο στρα­ τόπεδο και ακολούθησε άλλη άτα­ κτη φυγή των ανδρών του Αντιόχου από εκεί. Ο Μ άνιος Ακίλιος το ύ ς κατεδίω ξε μέχρι τη Σκάρφεια, σκοτώνοντας και συλλαμβάνοντας αιχμαλώ­ τους. Επιστρέφοντας από τη Σκάρφεια λεηλάτησε το στρατόπεδο του Αντιόχου και με την εμφ ά­ νισή του απομάκρυνε το υ ς Αιτω λούς που είχαν πραγματοποιήσει μια τ ε ­ λ ευ τα ία επιδρομή στο χαράκωμα των Ρωμαίων κατά τη ν απουσία τους. Η σφαγή που υπέστη­ σαν οι α ντιο χικές δυνά­ μεις ήταν τρομ α κτική και ο­ λοκληρω τική: σχεδόν όλοι φ ονεύθηκαν και τα κορμιά των στρατιωτών του Αντιόχου σκέπασαν τη ν περιοχή γύρω από τις Θ ερμές Πηγές. Οσοι δ εν έπεσαν νεκροί συνελήφθησαν. Μόνο ο Αντίοχος και 500 ιππείς διασώθηκαν (μπό­ ρεσαν να τρ έξο υ ν πιο γρήγορα από το υ ς άτυχους πεζούς) και κατέφυγαν αρχικά στην Ελάτεια, από τη ν Ελάτεια στη Χαλκίδα και από ε κ ε ί στην ακτή τη ς Μ ικρός Ασίας και συγκεκριμένα

Η ΥΠΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΛΕΓΕΩΝΑ Τον πυρήνα του ρωμαϊκού στρατού αττοτελούσαν στα τέλη του 3συ π.Χ. αιώνα οι δύο υπατικές στρατιές και ιδιαίτερα οι τέσσερις «αστικές» λεγεώνες, δύο για κάθε υπατική στρατιά. Ο συνολικός α­ ριθμός των λεγεώνων έφ θανε ως και τις 25, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Κάθε λεγεώνα αποτελείτο από 4.200 πεζούς και 300 έφιππους. Περιελάμβανε κατ' αρχήν τους 300 ιππείς (από Ρωμαίους της τάξης των ιππέων) και τους 1.200 ψιλούς (γροσφομάχους) με οπλισμό που περιοριζόταν στη λύκεια, στην πάρμη, στη μάχαιρα και στους γρόσφους (δερμάτινη περικεφαλαία, ελαφρά ασπίδα, ξίφος και είδος ακοντίου αντίστοιχα). Στο πεδίο της μάχης οι ψιλοί βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή και ''άνοιγαν" τις εχθροπραξίες. Αυτοί ήταν οι νεώτεροι και φτωχότεροι Ρωμαίοι. Οι υπόλοιποι 3.000 ανά λεγεώνα ανήκαν σε τρεις διαφορετικές «ηλικίες». Οι 1.200 νεαρότεροι κα­ τατάσσονταν ως άστατοι, οι 1.200 ώριμοι ως πρίγκιπες και οι 600 πρεσβύτεροι ως τριάριοι. Η καθεμιά από τις τρεις ηλικίες διαιρείτο σε δέκα τάξεις (ή σπείρες ή σημαίες) ισαρίθμων στρατιωτών. Πιο συγκεκριμένα υπήρχαν 10 τάξεις των 60 ανδρών τριαρίων, καθώς και 10 τά ξεις των 120 αστάτων και 120 πριγκίπων. Οι σημαίες αυτές τελούσαν υπό τις διαταγές των εκατόνταρχων (ή κεντυριώνων ή ταξιαρχών). Σε κάθε τάξη γινόταν μια περαιτέρω διαίρεση σε δεξιό και αριστερό λόχο που διευκόλυνε τη διοίκηση, χωρίς να διασπά την ενότητα της βασικής μονάδας, καθώς ο εκατόνταρχος του δε­ ξιού λόχου ήταν και επικεφαλής όλης της τάξης. Η αυστηρή και τυπική διάρθρωση του ρωμαϊκού στρατού σε ο­ λιγάριθμες ομάδες αποκάλυπτε το χαρακτηριστικό της ευελιξίας, η οποία αναδεικνυόταν μάλιστα και από την παράταξη στο πεδίο της μάχης, δίχως αυτό να ταυτίζεται με το επιθυμητό αποτέλεσμα, τη νίκη στη μάχη. Ο οπλισμός τους ήταν κατά κανόνα κοινός. Αμυ­ ντικά όπλα ήταν η χάλκινη περικεφαλαία (σαφώς ανθεκτικότερη από τη δερμάτινη περικεφαλαία των ψιλών), ο δερμάτινος θώρα­ κας (οι πιο πλούσιοι άστατοι, πρίγκιπες ή τριάριοι έφεραν αλυσιδω­ τό θώρακα - σαφώς ανθεκτικότερο από τον δερμάτινο θώρακα των

λιγότερο εύπορων), οι κνημίδες και η ασπίδα που λεγόταν θυρεός. Ο θυρ εό ς είχε σχήμα τραπεζοειδές, κυρτό και ήταν επικαλυμμένος με δέρμα και ενισχυμένος με σίδηρο στη στεφάνη και στο κέντρο. Οι διαστάσεις της ασπίδας ήταν: πλάτος 75 cm και ύψος 1.2 m. Ο ε­ πιθετικός οπλισμός αποτελείτο από την ιβηρική μάχαιρα. ένα αιχ­ μηρό και αμφίστομο ξίφος και ένα μακρύ οπλιτικό δόρυ για τους τριάριους. Οι νεαρότεροι άστατοι και πρίγκιπες αντί για δόρυ έφ ε­ ραν δύο υσσούς (δόρατα), από τα οποία το ελαφρύτερο, βάρους δύο κιλών, χρησίμευε ως ακόντιο, ενώ το βαρύτερο, βάρους τεσ­ σάρων κιλών, ως αγχέμαχο όπλο. Στο πεδίο της μάχης (πίσω από τους γροσφομάχους) παρατάσ­ σονταν οι σημαίες σε σχήμα άβακα. Στην πρώτη γραμμή οι δέκα ση­ μαίες των αστάτων, με μέτωπο 20 στίχων και βάθος τριών ζυγών συνήθως, άφηναν μεταξύ τους κενό χώρο ίσο προς το μέτωπο της τάξης τους. Σε δεύτερη σειρά και σε ίδια διάταξη και αποστάσεις, αλλά κατά τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν εμπρός τους τα μεταξύ των σημαιών των αστάτων διάκενα, βρίσκονταν οι δέκα σημαίες των πριγκίπων. Σ ε τρίτη σειρά, πίσω από τα διάκενα των σημαιών των πριγκίπων και έχοντας επομένως εμπρός τους τις σημαίες των α­ στάτων, ήταν οι τριάριοι. Σκοπός αυτού του σχηματισμού των σπει­ ρών ήταν η ευελιξία της παράταξης και η διευκόλυνση της υποχώ­ ρησης ή της προώθησης των επιμέρους ηλικιών ανάλογα με την ε­ ξέλιξη της μάχης και τις εντολές του υπάτου προς τους Ρωμαίους αξιωματικούς. Την κάθε υπατική στρατιά δεν την αποτελούσσν μόνο οι 8.400 πεζοί και οι 600 ιππείς των δύο «αστικών» λεγεώνων. Με καθεμιά από αυτές συντασσόταν, υπό τις διαταγές των πραιφέκτων, και μια πτέρυξ ή κέρας συμμάχων, που αποτελείτο από ισάριθμους και πε­ ρισσότερους πεζούς και 900 ιππείς. Ετσι η συνολική δύναμη που εί­ χε υπό τις διαταγές του ο ύπατος έφ θανε και συχνά υπερέβαινε τους 20.000 στρατιώτες, από τους οποίους μόνον οι μισοί περίπου ήταν Ρωμαίοι πολίτες. Κάθε υπατική στρατιά συνόδευε και μικρός αριθμός αφρικανικών ελεφάντων.

17

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ρ ω μ α ϊκ ά κ ρ ά ν η τ ο υ 2 0 0 π .Χ. π ο υ β ρ ίσ κ ο ν τ α ι σ ε μ ο υ σ ε ία τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς (απ ό α ρ ισ τ ε ρ ά : Σ α ιν Ζ ε ρ μ α ίν , Κ ρ ε μ ό ν α , Ιν σ μ π ρ ο υ κ , Β ιέ ν ν η , Τ ρ έν το ).

ξαγωγή επιμέρους συμπερασμάτων και στην επισήμανση γενικώ ν και ε ιδ ι­ κών σημείων με σαφείς παρατηρήσεις και για το ποια ή ταν τα απ οτελέσματα τη ς μάχης σε στρατιω τικό και π ολιτι­ κό επίπεδο. Ενα πρώτο δ ιευ κρ ινισ τικό γενικό σχόλιο αφορά τη σχέση του τίτλο υ του παρόντος άρθρου («Ελληνες ενα­ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ -Σ Χ Ο Λ ΙΑ ντίον Ρωμαίων») με την εθνική σ ύ νθ ε­ Εχοντας μ ελετή σ ει τα ιστορικά γ ε ­ ση του αντιοχικού και του ρωμαϊκού σ τρατεύμ ατος και τη σχετική ιδεο λο ­ γονότα που σ χετίζονται με τη μάχη των Θερμοπυλών του 191 π.Χ. και τη γία τους. Δ εν ή τα ν όλοι Ελληνες οι νίκη των Ρωμαίων επί του Αντιόχου Γ1 σ τρατιώ τες του Αντιόχου Γ1, ο οποίος μπορούμε να προχωρήσουμε στην ε ­ ή ταν βασιλιάς των Σελευκιδώ ν, ενός στην Εφεσο. Στο αντίπαλο στρατόπε­ δο επικράτησε ενθουσιασμός και έκδηλη ικανοποίηση τόσο στους στρα­ τιώ τες, όσο και στους αξιω ματικούς για τη σπουδαία νίκη και τις ελάχιστες απώλειες. Μ όλις 200 Ρωμαίοι έπεσαν νεκροί.

Η Μ Α Χ Η ΤΩΝ ΘΕΡΜ ΟΠΥΛΩΝ 26 ’Α ηοιλΙον το ν 191 π .Χ . Χ Ω Ρ Ο Σ Τ Η Σ Μ Α Χ Η Σ Κ Α Ι Κ Υ Κ Λ Ω Τ ΙΚ Ε Σ Κ Ι Ν Η Σ Ε Ι Σ Τ Ω Ν Ρ Ω Μ Α ΙΩ Ν

Π

\ Λ

στρατόττίδο του ’Αντιόχου Γ'

-« ·- ——«» κυκλωτική κινήσεις τώυ Ρωμαίων >*»■*» όχυρωματικά ip y a τοΰ Α ντιόχου li

άχυρά

Ή ρ ά κ λ ίΐα ·

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η μ ά χ η τω ν Θ ε ρ μ ο π υ λ ώ ν τ η ς 2 6 η ς Α π ρ ιλ ίο υ 191 π.Χ. (Ισ τ ο ρ ία τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ε θ ν ο υ ς ).

άρχαία έχβολή τον Σηερχιιον

'«Λ γ-

•

I 1 στρατόττίδο τού ΜανΙου ΆκιλΙου Γλαβρίωνος Ι Η Η θέσει; τώυ άντπτάλων δυνάμίων κατά τή μάχη

ελληνισ τικού κράτους που εκ τειν ό τα ν στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο υπήρχαν και σ τρατιώ τες Ελληνες, από τις πα­ ραλιακές πόλεις τη ς δ υ τική ς και της νότιας Μ ικράς Ασίας, ενώ και το κρά­ το ς των Σελευκιδώ ν βασιζόταν στη μί­ μηση των Ελλήνων (ως κράτος ελλη νι­ στικό, με επίσημη γλώσσα τη ν ελλη νι­ κή και με ίδρυση ελληνικώ ν πόλεων), εχθ ρευό μ ενο το υ ς Μ ακεδόνες και

Μ α λ ι α χ ά' ς

κ ό λ π ο ς

/[ -

;;\

\ .

^

—

* Μ*Ι

τον βασιλιά το υς Φίλιππο, αλλά συμ­ μαχώντας με άλλους Ελληνες όπως οι Αιτωλοί. Ανάλογα ίσχυαν και για τον στρατό των Ρωμαίων. Οι αντίπαλες δυ­ νάμεις, με άλλα λόγια, είχαν το σ τοι­ χείο τη ς π ολυεθνικότητα ς και τη ς πολυπ ολιτισμικότητας. Γι’ αυτό η αυστη­ ρή οργάνωση του στρατού ή ταν απολύτως αναγκαία, ακόμα και αν η « εθ νι­ κή συνοχή» των Ρωμαίων έμοιαζε να είναι μεγαλύτερη από εκείνη του αντιοχικού στρατού. Στην πραγματικό­ τη τα καλά οργανωμένες και επαρκείς σ τρατιω τικές δυνάμεις στους Σελευκίδες δεν υπήρχαν. Ο παράγοντας αυ­ τός σε σχέση με τη ν ιδεολογία που ε ­ νέπνεε το υς στρατιώ τες τη ς μιας ή τη ς άλλης πλευράς ή ταν κρίσιμος για την έκβαση κάθε μάχης. Σ υγκεκρ ιμ έ­ να ο Κάτων επιχείρησε έναν δύσκολο ελιγμό και οι Ρωμαίοι σ τρατιώ τες τον ακολούθησαν επειδή, μεταξύ άλλων (όπως π.χ. η προσωπικότητα του Κά­ τωνα, που ή ταν φανατικός εκφραστής του ανθ ελληνικού πόλου τη ς ρωμαϊ­ κής κοινωνίας, συντηρητικός, α ν τίθ ε ­ το ς σε κάθε νεω τερισμό και επεδίωκε την περιστολή τη ς πολυτέλειας), ήταν Ρωμαίοι πολίτες και πίστευαν στην ι­ δεολογία περί τη ς επέκτασης τη ς αυ­ τοκρα τορ ίας τη ς Ρώμης. Το μόνο συ­ νεκτικό στοιχείο του αντιοχικού κρά­ τους ή ταν η λατρ εία προς το ν βασιλιά (Αντίοχο), όμως την εποχή εκείνη ο ί­ διος είχε αρχίσει πλέον να παρακμάζει και μαζί με αυτόν και το κράτος του και ο στρατός του. Ο τρόπος στρατοπέδευσης Ελλή­ νων και Ρωμαίων δ ιέφ ερ ε αισθητά. Οι Ελληνες (και ιδίως οι Αιτωλοί), όπως α­ ναφ έρ ει ο Πολύβιος, στις στρατοπε­ δεύσ εις θεω ρούσαν ό τι το πιο σημα­ ντικό ή ταν να εκμ ετα λλεύ ο ντα ι τις φυσικές οχυρώσεις των τόπων, επ ει­ δή από τη μια απέφευγαν την ταλαι-

Α ν τ ίγ ρ α φ ο π ρ ο το μ ή ς τ ο υ 2 ο υ π .Χ. α ιώ ν α το υ Α ν τιό χ ο υ Γ ' (Μ ο υ σ ε ίο Λ ο ύ β ρ ο υ , Π α ρ ίσ ι).

πωρία να ανοίγουν τάφ ρους και από τη ν άλλη πίστευαν ό τι η ασφάλεια που δημιουργούσαν τα τεχ ν η τά οχυρωμα­ τικά έργα ή ταν μειωμένη σε σχέση με τις φυσικές οχυρώσεις. Γι’ αυτό κατά τη ν εγκατάσταση όλου του στρατοπέ­ δου υιοθετούσ αν οποιονδήποτε σχη­ ματισμό, ακολουθώ ντας τη ν ιδιομορ­ φία των τόπων, και λάμβαναν διαφο­ ρ ετικ ές θ έσ εις κάθε φορά και μάλι­ στα ασυμβίβαστες. Ο Αντίοχος γνω ρί­ ζοντας αυτή την ελληνική τακτική α­

ν έθ εσ ε στους Ελληνες Αιτωλούς τη φύλαξη των οχυρών του όρους Καλλί­ δρομο, το οποίο λειτουρ γούσ ε ως πρόσθετη φυσική οχύρωση εξα ιτία ς των απόκρημνων ατραπών του. Ομως απόρθητα τα οχυρά εκείνα δεν ήταν, όπως αποδείχθηκε. Ο Αντίοχος έδωσε εντολή να κατα σ κευα σ τεί τάφρος, δεν ακολουθούσε τη ν τα κτική των Ελ­ λήνων, και κατά συνέπεια ο τρόπος στρατοπέδευσής του έμοιαζε με αυ­ τό ν των Ρωμαίων. Οι Ρωμαίοι (κατά τον Πολύβιο) προτιμούσαν να υπομένουν τις ταλαιπω ρίες κατά τη διάνοιξη τά ­ φρων και τα συνακόλουθα. Οι Ελλη­ νες λοιπόν προσάρμοζαν το υ ς εα υ ­ το ύ ς το υ ς στην επ ιλεγμένη φυσική θέση, ενώ οι Ρωμαίοι προσάρμοζαν το υ ς τόπους στο προσχεδιασμένο σύ­ στημά τους. Αυτή η αντίθεση είναι ε ύ ­ λογη, δ ιό τι οι Ελληνες διαβιούσαν σε έναν τόπο μορφολογικά πλούσιο και τη σ υγκεκριμένη εποχή ήταν αμυντικογενείς, ενώ οι Ρωμαίοι επ εκτείνονταν σε νέους τόπους. Στη σ υγκεκριμένη μάχη οι Αιτωλοί ή ταν α ριθμ ητικά οι μισοί από όσους θ α έπρεπε και θα μπορούσαν να είναι (2.000 α ν τί για 4.000, αφού 2.000 έ μ ε ι­ ναν τελ ικ ά στην Ηράκλεια). Στήριξαν τις ελπ ίδες το υ ς στο δύσβατο τη ς πε­ ριοχής του όρους Καλλίδρομο, δίχως να υπολογίσουν στην ικανότητα των Ρωμαίων να διασχίσουν το όρος και να πλήξουν με απ οφασιστικότητα το ο­ μώνυμο οχυρό των Αιτωλών, ο ύ τε να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα οχύρω­ σης και προστασίας, όπως είχε πράξει ο Αντίοχος στο στρατόπεδό του. Ο Αντίοχος είχε οργανώσει με ορ­ θό τρόπο τη ν οχύρωση του στρατοπέ­ δου του, με το διπλό τείχος και τη ν τά ­ φρο στην ανατολική Πύλη, είχε τοπο­ θ ετή σ ε ι τους Αιτω λούς ορθά στο Καλ­ λίδρομο και είχε εμπνεύσει στον

Η μ α κ ε δ ο ν ικ ή φ ά λ α γ γ α σε π α ρ ά τα ξ η μ ά χ η ς (σ π είρ α 2 5 6 ο π λ ιτώ ν ). Δ ια κ ρ ίν ε τ α ι ο τρ ό π ο ς μ ε τ ο ν ο π ο ίο ε κ ρ α τ ο ύ ν τ ο ο ι σ ά ρ ισ σ ε ς .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Σ ύ γ χ ρ ο ν η α π εικ ό ν ισ η δύο Μ ακεδό νω ν σ τ ρ α τ ιω τ ώ ν τ ο υ π ε ζ ικ ο ύ . Δ ε ξ ιά ένα ς π ελ τα σ τή ς κ α ι π άνω έ ν α ς φ α λ α γ γ ίτ η ς (κ ρ α τ ώ ν τ α ς τ η ν π ε ρ ίφ η μ η σ ά ρ ισ σ α ).

στρατό του αυτοπεποίθηση και αι­ σθήματα γενναιοψ ροσύνης και πίστης στη νίκη. Οι Αιτωλοί, ωστόσο, δεν ανταπ οκρίθηκαν στις απαιτήσεις της α­ ποστολής το υ ς και ο Αντίοχος β ρέθ η ­ κε περικυκλω μένος από τις ρωμαϊκές λεγεώ νες, ανήμπορος πλέον να αντιδράσει. Ισως να ό φ ειλε και να μπορού­ σε να προβλέψει ενδεχόμενο ελιγμό των Ρωμαίων από το Καλλίδρομο, ώ­ στε τοπ οθετώ ντας και στα οχυρά αυτά δικούς του σ τρατιώ τες να αποφ ύ γει να περικυκλω θεί. Ισως να μην έσ τρ εψ ε επαρκώς τη ν προσοχή του στον αποκλεισμό τη ς διόδου του Καλλίδρομου από το υ ς Ρωμαί­ ους. Η αλήθεια είναι ό τι ο Φλάκκος απέτυχε, αλ­ λά ο Κάτων κατόρθω σε να περάσει από τα δύ­ σβατα σημεία. Ο κυκλω­ τικό ς ελιγμός του Υδάρνη είχε επαναληφθεί και έκρινε τη ν έκβαση της μάχης υπέρ των Ρωμαί­ ων. Ο κυκλω τικός ε λ ιγ ­ μός των Ρωμαίων ήταν

εφαρμογή μιας απλής τακτική ς: σχεδιασμός, εκτέλεσ η , νίκη. Οι Ρωμαίοι προσάρμοσαν τον τόπο στο προσχεδιασμένο σύστημά τους. Στην κατά μέτωπο επίθεση φάνηκαν ανεπαρ­ κείς, τραγικοί, αλλά τελ ικ ά οι ενισχύ­ σεις που κατέφθασαν από τη ν άλλη πλευρά ήταν ικανές και επ έφεραν μια λαμπρή ρωμαϊκή νίκη, η οποία κρίθηκε στις λεπ το μ έρ ειες υπέρ αυτών που απ οδείχθηκε ό τι ακολούθησαν ο ρθό­ τερ η στρατηγική. Οταν οι άνθρωποι στη Ρώμη πληροφορήθηκαν τη ν τόσο γρήγορη και εύκολη νίκη πραγματο­ ποίησαν θυσίες, δεχόμενοι με μεγάλη χαρά τη ν πρώτη τους επιτυχία κατά του φημισμένου Αντιόχου. Στον Φίλιπ­ πο Ε1τον Μακεδόνα, ως ανταμοιβή για τη μη εμπλοκή του στη μάχη των Θ ερ­ μοπυλών, απ έστειλαν το ν γιο του Δημήτριο (που ήταν ακόμα όμηρος στα χέρια τους). Πιθανώς η έκβαση τη ς μάχης θα ή ­ ταν ακριβώς α ν τίθ ετη εάν οι 2.000 Αιτωλοί τη ς Ηράκλειας είχαν εξ αρχής σπεύσει να συνδράμουν το υ ς συμπα­ τριώ τες το υ ς στο Καλλίδρομο. Η ή ττα στις Θερμοπύλες αποτέλεσε καμπή στην ιστορία της δυνασ τεί­ ας των Σελευκιδώ ν: ο Αντίοχος Γ' ο Μέγας, ως τό τε φοβερός κατακτητής,

ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΣΕΛΕΥΚΙΔΩΝ Οπως και οι Πτολεμαίοι, οι Σελευκίδες σε καιρό ειρήνης δια­ τηρούσαν με σκοπό την εσωτερική ασφάλεια έναν πυρήνα μόνι­ μου στρατού, που τον αποτελούσαν η Βασιλική φρουρά και οι φρουρές των διαφόρων πόλεων και οχυρών. Η άμυνα του κράτους στηριζόταν σε φρούρια και στα κάθε φορά επιστρατευόμενα τμή­ ματα. Η βασιλική φρουρά περιελάμβανε ιππικό και πεζικό. Από τις ελάχιστες αόριστες ιστορικές μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι στο ιππικό υπηρετούσαν Σύροι, Φρύγες, Λυδοί και όσοι Μ ακεδόνες έ ­ φεραν τον ειδικό τίτλο των εταίρων. Αυτός ο τίτλος αντιστοιχούσε - τηρουμένων των αναλογιών - στην τάξη των Ρωμαίων ιππέων. Οι πεζοί της βασιλικής φρουράς ήταν γνωστοί ως υπασπιστές. Στις άλλες φρουρές υπηρετούσαν Μακεδόνες, Κρήτες κλπ. Το εκστρατευτικό σώμα συγκροτείτο πάντοτε από τη βασιλική φρουρά και άλλα τμήματα, περιλαμβάνοντας βαρύ και ελαφρύ πε­ ζικό, βαρύ και ελαφρύ ιππικό, πολιορκητικά και βαλλιστικά μηχα­ νήματα, δρεπανηφόρα άρματα και τμήμα ελεφάντων. Ο αριθμός των ανδρών δ ιέφ ερε κάθε φορά. Στη μάχη της Ραφίας (217 π.Χ.) και στη μάχη των Θερμοπυλών (191 π.Χ.) ο Αντίοχος Γ ο Μ έγας παρέταξε 10.000 άνδρες. Αυτός ο αριθμός ήταν πολύ μικρός με δεδομένο ότι σι κάτοικοι στην επικράτεια του ήταν περίπου 30.000.000 και αυτό συνέβαινε κυρίως για δύο λόγους: α) οι αξιό­ μαχοι Μ ακεδόνες (όχι μισθοφόροι, αλλά με προνόμια ιδιοκτησίας στη βασιλική γη) ήταν λίγοι, ενώ οι μισθοφόροι κόστιζαν πολύ, β) η παρουσία, στο πεδίο της μάχης, των πολλών ιθαγενών λίγο συ­ νέβαλλε στη νίκη και προκαλούσε προβλήματα στη συνοχή του στρατεύματος. Η δομή του στρατού των Σελευκιδών δ ιέφ ερε σε ορισμένα σημεία από αυτή των Ρωμαίων, αλλά είχε και ομοιότη­ τες. Το ελαφρύ πεζικό στο πεδίο της μάχης παρατασσόταν στην πρώτη γραμμή και αποτελείτο από τους ευζώνους ή ψιλούς: πελ­ ταστές, ακοντιστές, το ξό τες και σφενδονήτες, που ήταν Κύπριοι, Κρήτες, Θράκες και Αγριάνες αντίστοιχα και έφεραν αμυντικό και επιθετικό οπλισμό. Ετσι οι εθνικοί τους προσδιορισμοί απέκτησαν και τεχνικό - στρατιωτικό περιεχόμενο. Η ανομοιογένεια εξαιτίας της πολυεθνικότητας εξισορροπείτο από το γεγονός ότι ήταν μι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σθοφόροι και από την κοινή πίστη στον βασιλιά (στη συγκεκριμέ­ νη περίπτωση τον Αντίοχο Γ , έναν βασιλιά που συνέδεσε το όνο­ μά του με την άνοδο και την πτώση του κράτους των Σελευκιδών). Το βαρύ πεζικό είχε ως πυρήνα του τη φάλαγγα ή τους Μ ακε­ δόνες, δηλαδή μια μεγάλη τακτική μονάδα (ή τμήματα) που ήταν οπλισμένη και πολεμούσε όπως η παλαιά μακεδονική φάλαγγα. Αυτοί έφεραν εξαιρετικά μακρύ δόρυ, τη σάρισσα, μήκους 5-7 μ έ­ τρων. Ο αμυντικός οπλισμός ήταν ελαφρύς: ελαφρά ασπίδα αναρτημένη από τον ώμο, κνημίδες, ελαφρύ ξίφος και περικεφαλαία, ε­ ξαιτίας της παράταξης στο πεδίο της μάχης πίσω από τους ευζώ­ νους ή ψιλούς. Συγκεκριμένα το σώμα είχε βάθος περισσότερων από δέκα άνδρες. Κατά την επίθεση οι στρατιώτες (Μακεδόνες, αλλά και Αοιάτες) των πέντε πρώτων στίχων κρατούσαν προτετα­ μένη τη σάρισσα με τα δύο τους χέρια και έτσι προέκυπτε ένα α­ διαπέραστο τείχος από αιχμές. Δίπλα στη φάλαγγα παρατάσσο­ νταν μισθοφόροι οπλίτες, Ελληνες και Γαλάτες. Το ιππικό στο πεδίο της μάχης ακολουθούσε τους φαλαγγίτες και διαιρείτο και αυτό σε βαρύ και ελαφρύ. Στο βαρύ ιππικό (άγη­ μα) υπηρετούσαν Μακεδόνες και Θεσσαλοί, σε άλλο τμήμα του ιπ­ πικού οι κατάφρακτοι Ελληνες και Γαλάτες μισθοφόροι, ενώ οι Νυσαίοι της Μαργιανής ίππευαν εξαιρετικά μεγαλόσωμα άλογα. Ως ελαφροί ιππείς αναφέρονται στις πηγές οι «Ταραντίνοι» (δεν κατάγονταν όλοι από τον Τάραντα), οι οποίοι ήταν έφιπποι α­ κοντιστές, Θράκες, καθώς και ιπποτοξόται διαφόρων εθνοτήτων. Οι Σελευκίδες δ ιέθετα ν πολιορκητικά και βαλλιστικά μηχανή­ ματα, κληρονόμησαν από τους Αχαιμενίδες τη χρησιμοποίηση δρεπανηφόρων αρμάτων και διδάχθηκαν από τους Ινδούς τη χρή­ ση πολεμικών ελεφάντων. Ο Αντίοχος Γ' από την «ανάβαση» (212 - 205/4 π.Χ.) έφ ερ ε 150 ελέφ αντες, ακολουθώντας το παράδειγμα του Σέλευκου Α' (ως έκτος απόγονός του), ο οποίος από την εκ­ στρατεία των Ινδιών επέστρεψε με 500 ελέφ αντες. Η ιδιαίτερη αναφορά στους ινδικούς ελέφ αντες σχετίζεται και συνδέεται με την παραδοχή ότι οι αφρικανικοί ελέφ αντες που διέ­ θ ετα ν οι Ρωμαίοι ήταν κατώτεροι από τους ασιατικούς των Σελευκιδών.

έχασε το κύρος του ανάμεσα στους αρχαίους ιστοριογράφους, που χαρα­ κτήρισαν τις ενέρ γειές του επιπόλαι­ ες και τον ίδιο «έρμαιο της τύχης». Α­ κόμα ειπώθηκε ότι οι αδυναμίες του χαρακτήρα του ήταν η βασική αιτία των πολεμικών αποτυχιών του. Αυτό, βεβαίως, ήταν άδικο και ανακριβές, δ ιό τι ο ίδιος ο Αντίοχος ή ταν εκείνος που με τη ν «ανάβαση» επ έκτεινε τα ό­ ρια του κράτους των Σελευκιδώ ν και ονομάστηκε «Μέγας». Ωστόσο η κυ­ ρίαρχη θέση των Σελευκιδώ ν άρχισε να αποδυναμώνεται τη στιγμή που η Ρώμη ενδυναμωνόταν, ενώ οι δυνατό­ τη τε ς για επέκταση του κράτους τους ήταν πλέον ανύπαρκτες, δ ιό τι η συρ­ ρίκνωση του κράτους με τη ν απόσχι­ ση περιοχών συνοδευόταν από τις κοινω νικές αναστατώσεις. Ο Μ άνιος Α κίλιος συνέχισε πια α­ νενόχλητος τη ν επέλασή του. Ο Αντίο­ χος επ έστρεψ ε στην Εφεσο και μετά την αποχώρηση και των τελευ τα ίω ν αντιοχικώ ν φρουρών η Χαλκίδα και ό­ λες οι ευ β ο ϊκές πόλεις άνοιξαν τις πύ­ λες το υ ς στον Ρωμαίο ύπατο (Μάιος 191 π.Χ.). Η τύχη της Η ράκλειας ήταν η ίδια. Ωστόσο οι 2.000 Αιτωλοί αντιστάθηκαν επί 24 η μέρ ες στον Μάνιο Ακίλιο προτού παραδοθούν (Ιούλιος 191 π.Χ.). Η μάχη των Θερμοπυλών και η έκβασή τη ς σε συνδυασμό με τη μά­

χη τη ς Μ αγνησίας (η οποία χρήζει εν­ δελεχούς μελέτης και π ροσοχής)οδή­ γησαν στην υπογραφή τη ς συνθήκης τη ς Απαμείας, μετά την οποία οι Ρω­ μαίοι άρχισαν να εγκα θ ίσ τα ντα ι για πρώτη φορά στον κυρίως ελλαδικό χώρο.

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ Η μάχη των Θερμοπυλών το 191 π.Χ., με τη νίκη των Ρωμαίων και την ή ττα των Σελευκιδώ ν, είναι ιστορικά αξιοπρόσεκτη. Η αντιπαράθεση "Ελ­ λήνων" και Ρωμαίων στο πεδίο της μά­ χης παρουσιάζει εξα ιρ ετικ ό εν δ ια φ έ­ ρον, δ ιό τι συγκρούστηκαν δύο ισχυ­ ρότα τοι στρατοί με δια φ ορ ετική διάρ­ θρωση και σύνθεση, υπό τις εντο λές αρχηγών (υπάτου Μανίου Ακιλίου Γλαβρίωνα και βασιλιά Αντιόχου Γ1του Μ εγάλου) με δια φ ορ ετική τακτική. Η νίκη των Ρωμαίων σήμανε την απαρχή τη ς ακμής της Ρωμαϊκής Α υτοκρατο­ ρίας. Η ή ττα των Σελευκιδώ ν σήμανε τη ν απαρχή της παρακμής τη ς δυνα­ σ τείας τους. Η τα κτική των Ρωμαίων απ οδείχθηκε ορθότερη, αν και η μάχη των Θερμοπυλών κρ ίθηκε στις λεπ το­ μέρειες. Οι Ρωμαίοι αιφνιδίασαν τον α ντιοχικό στρατό και το υ ς Αιτωλούς. Η διαδοχή των αυτοκρατοριώ ν είχε αρχίσει να σ υ ν τελ είτα ι αργά και στα­

θερά. Η Ρώμη α να δείχθηκε μεγάλη ν ι­ κήτρια στη μάχη των Θερμοπυλών το 191 π.Χ. Η εγκατάστασή τη ς στην η­ πειρωτική Ελλάδα δεν απετράπη από το ν Αντίοχο Γ' και ή ταν πλέον μια ιστο­ ρική πραγματικότητα.

ΒΙΒΛΙΟ ΓΡΑΦ ΙΑ (1 ) Α π π ια ν ό ς : Ρ Ω Μ Α ΪΚ Α . Σ Υ Ρ ΙΑ Κ Η . Ε κ δ ό σ ε ις Κ ά κ τ ο ς , α ρ . 4 8 9 , σ ε ιρ ά « Ο ι Ε λ λ η ν ε ς » , Α θ ή ν α , 2 0 0 0. (2 ) ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Τ Ο Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ Ε Θ Ν Ο Υ Σ . Ε κ δ ο τ ικ ή Α θ η ν ώ ν , Α θ ή ν α , 1973. (3 ) K e p p ie L.: T H E M A K IN G O F TH E R O M A N A R M Y , B a rn e s & N o b le , 1994. (4 ) Π ο λ ύ β ιο ς : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ι Σ Τ ', Ε κ δ ό σ ε ις Κ ά κ τ ο ς , α ρ . 380, σ ε ιρ ά « 0 / Ε λ λ η ν ε ς » , Α θ ή ν α , 1996. (5 ) Σ τ α ϊν χ ά ο υ ε ρ Γ.: Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ Σ Τ Η Ν Α Ρ Χ Α ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Α , Ε κ δ ό σ ε ις Ν . Π α π α δ ή μ α ( β 'έ κ δ ο σ η ) , Α θ ή ν α , 2 0 0 1 . (6 ) Τ σ ιμ π ο υ κ ίδ η Δ .: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Ε Λ Λ Η Ν ΙΣ Τ ΙΚ Ο Υ Κ Ο Σ Μ Ο Υ , Ε κ δ ό σ ε ις Ν . Π α π α δ ή μ α ( β 'έ κ δ ο σ η ), Α θ ή ν α , 1989. (7 ) Τ σ ιμ π ο υ κ ίδ η Δ . - Γ κ α φ ο ύ ρ ο φ Β .: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο Μ ΑΚΕΔΩΝ ΚΑΙ Η Α Ν Α Τ Ο Λ Η , Ε κ δ ό σ ε ις Ν . Π α π α δ ή μ α (γ ' έ κ δ ο σ η ), Α θ ή ν α , 1997.

Α ν α π α ρ ά σ τα σ η κ α τ α σ κ ε υ ή ς ο χ υ ρ ώ σ εω ν ε κ σ τ ρ α τ ε ία ς α π ό Ρ ω μ α ίο υ ς λ ε γ ε ω ν ά ρ ιο υ ς .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

aj

RM

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ B. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

TO ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΑΡΜΑ ΜΑΧΗΣ PANTHER ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ ΜΕ ΑΞΙΩΣΕΙΣ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΟΥ ΤΟΥ Β 1ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΤΗ ΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΛΩΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΩΝ jä A ΤΥΠΩΝ. ΣΥΝΔΥΑΖΕ ΤΗ F y ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΧΥ ΠΥΡΟΣ, ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ } ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΕΥΚΙΝΗΣΙΑ ΣΕ ΤΕΤΟΙΟ ΒΑΘΜΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΥΠΕΡΕΧΕΙ ΑΝΕΤΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΟΥΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥΣ ΤΟΥ ΟΠΩΣ ΗΤΑΝ ΤΑ Τ-34/76 ΚΑΙ ΤΑ SHERMAN.

U

πτώση της Γαλλίας και η εκδίωξη του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος από την ευρωπαϊκή ή­ πειρο, το καλοκαίρι του 1940, θεωρούνται δίκαια το μεγαλύτερο επίτευγμα των Γερ­ μανικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο και, ίσως, μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές νίκες όλων των εποχών. Ο απίστευτος άθλος που επιτέλεσαν τα γερμανικά στρατεύματα εκείνη την περίοδο οφειλόταν περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο στη σύλληψη και στην εφαρ­ μογή μιας επαναστατικής μεθόδου "ασύμ­ μετρου πολέμου" που είχε ως κύριο στοι­ χείο της τη χρήση των τεθωρακισμένων για την εκμετάλλευση των τοπικών επιτυ­ χιών. Οι σχετικές θεωρίες είχαν αναπτυ­ χθεί εκτενώς κατά τον Μεσοπόλεμο κυ­ ρίως από Βρετανούς και Σοβιετικούς ειδι­ κούς, οι οποίοι, αν και υιοθετούσαν διαφο­ ρετικές φιλοσοφίες προς επίτευξη του αρ­ χικού ρήγματος, συμφωνούσαν πως ο στό­ χος μιας επιθετικής επιχείρησης δεν θα πρέπει να είναι η καταστροφή των εχθρι­ κών στρατευμάτων πρώτης γραμμής αλλά η αποδιοργάνωση (σε βάθος) των γραμ- μών ανεφοδιασμού, επικοινωνιών και ε­ λέγχου του αντιπάλου ώστε αυτός να στε­ ρηθεί τον "νου" και όχι τους "μύες" του. Κατά παράδοξο τρόπο οι Γερμανοί έΗ α ιτία μ ελ έτη ς και ανάπ τυξης του ά ρματος πονταν στον αγώνα ανάπτυξης αυτών των P anther από του ς Γερμανούς δεν ήταν άλλη από πρωτοποριακών ιδεών που ανέτρεπαν τα την ανάγκη αντιμετώ π ισης, στο πεδίο τη ς μάχης, ισχύοντα δόγματα. Οι πρώτοι που δημι­ του εξα ιρ ετικ ο ύ σ οβιετικού ά ρματος Τ-34 στις ούργησαν μια τεθωρακισμένη μεραρχία ή­ διά φ ορ ες π αραλλαγές του. Ο Κόκκινος Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τε Τ-34 σε μ εγάλου ς α ρ ιθμ ο ύ ς και η ταν οι Γάλλοι (1935). Ελάχιστους μήνες αρ­ Wehrmacht είχε π ερ ιέλ θει από τα αρχικά στάδια γότερα τους μιμήθηκε ένας λαμπρός μα­ τη ς επ ιχείρησης «Μπαρμπαρόσσα» σε δεινή θέσ η θητής του Λίντελ Χαρτ και του Φούλερ: ο σε ό ,τι αφορούσε την π οιότητα των αντισυνταγματάρχης Χάιντς Γκουντέριαν, τεθω ρακισμένω ν που παρέτασσε. επικεφαλής της Επιθεώρησης Μηχανοκί­

Η

24

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

0 Χ ίτλ ερ επ εδείκνυε ζωηρό ενδια φ έρ ον για τον το μ έα των εξοπλισμών. Η ταν εκείνος που ά λλαξε α ρ κ ετές από τις προδιαγραφ ές του Panther, αλλά και ο κύριος υπ εύθυνος για την πρόωρη εμπλοκή του στο Κούρσκ.

νητων Στρατευμάτων του Γερμανικού Στρατού. Οι τρεις μεραρχίες πάντσερ που σχηματίστηκαν τον Οκτώβριο του 1935 καινοτομούσαν από την άποψη της εφαρ­ μογής της αρχής των συνδυασμένων ό­ πλων, αφού περιελάμβαναν και συντάγμα­ τα μηχανοκίνητου πεζικού που μπορού­ σαν να βοηθήσουν τα άρματα εκκαθαρίζο­ ντας εχθρικές εστίες αντίστασης ή να α­ νοίξουν τον δρόμο για τα τεθωρακισμένα σε περίπτωση εκστρατείας σε ορεινό έδα­ φος. Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξου­ σία, το 1933, η Γερμανία άρχισε να αμφι­ σβητεί ανοικτά τους περιορισμούς που της επέβαλλε η Συνθήκη των Βερσαλλιών και να προχωρεί με επιταχυνόμενους ρυθ­ μούς σε ένα μαζικό πρόγραμμα επανεξοπλισμού της. Ο Φύρερ προέβλεπε πως έ­ νας μελλοντικός πόλεμος για την απόκτη­ ση "ζωτικού χώρου" με σκοπό την οικονο­ μική επιβίωση του Γ' Ράιχ θα ήταν αναπό­ φευκτος, αλλά κάτι τέτοιο δεν σχεδιαζό­ ταν να συμβεί πριν το 1942. Τα γεγονότα ανέτρεψαν αυτό το χρονοδιάγραμμα και έ­ πειτα από την προσάρτηση της Τσεχοσλο­ βακίας ο Χίτλερ υπέκυψε στον πειρασμό να συνεχίσει άμεσα τις κατακτήσεις του όσο η Δύση φαινόταν έτοιμη να συνεχίσει την εγκληματική πολιτική του κατευνα­ σμού. Ο όγκος των αρμάτων της Wehrmacht την 1η Σεπτεμβρίου 1939 απο-

τελείτο από παλαιό και ελαφρά άρματα PzKpfw I και II, που ήταν λίγο μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα σημερινά οικογενειακά αυτοκίνητα, ενώ τα πιο σύγχρονα PzKpfw III και IV αριθμούσαν μόνο 361 μονάδες. Παρά αυτές τις αδυναμίες η Πολωνία κατέρρευσε μέσα σε 18 ημέρες, με τον στρα­ τό της να διαλύεται από τις κυκλωτικές κι­ νήσεις των πάντσερ. Η μεγάλη έκπληξη όμως θα ερχόταν μετά από λίγους μήνες. Γάλλοι, Βρετανοί, Ολλανδοί και Βέλγοι μπορούσαν να παρα­ τάξουν 4.204 άρματα απέναντι στα 2.439 των Γερμανών, τα οποία μάλιστα δεν υστε­ ρούσαν καθόλου σε ποιότητα. Τύποι όπως τα γαλλικά Somua-35 και Char Β ή τα βρε­ τανικά Matilda II θεωρούντο σχεδόν άτρω­ τοι απέναντι στα πυροβόλα των πάντσερ. Ο παράγοντας που έγειρε τόσο αποφασι­ στικά την πλάστιγγα προς την πλευρά της Wehrmacht σε εκείνη την αστραπιαία επι­ χείρηση ήταν οι ανώτερες τακτικές και η πολύ καλύτερη εκπαίδευση του προσωπι­ κού και της ηγεσίας. Από πλευράς τύπων αρμάτων οι Γερμανοί διέθεταν τότε 523 παλαιά PzKpfw I, 955 εξίσου ξεπερασμένα PzKpfw II, 334 PzKpfw 38(t) που χρησιμοποι­ ούσαν τα αντίστοιχα τσέχικα πλαίσια των 38(t), 349 PzKpfw III εξοπλισμένα με το πυ­ ροβόλο των 37 mm και 278 PzKpfw IV με πυ­ ροβόλο χαμηλής αρχικής ταχύτητας L724 διαμετρήματος 75 mm. Αν και σημείωσαν μια θεαματική νίκη άνευ προηγουμένου σε βάρος της Γαλ­ λίας, οι επιτιθέμενοι δεν παρέλειψαν να διδαχθούν από τα σφάλματα και τις ελλεί­ ψεις τους, που παρατήρησαν στη συγκε­ κριμένη εκστρατεία. Τα PzKpfw III είχαν αποδειχθεί χρήσιμα αλλά χρειάζονταν άμε­ ση βελτίωση της θωράκισής τους και κα­ λύτερο πυροβόλο. Ο Χίτλερ φρόντισε προσωπικά γι' αυτό διατάζοντας τον εξο­ πλισμό τους με το L760 των 50 mm. Οι εκ­ δόσεις F, G και Η όμως συνέχιζαν να φέ­ ρουν το βραχύκαννο L/42 του ίδιου διαμε­ τρήματος. Τα PzKpfw IV, που απέδωσαν ι­ κανοποιητικά τόσο στις πεδιάδες της Γαλ­ λίας, όσο και στο τραχύ έδαφος των Βαλ­ κανίων αργότερα, έπρεπε να βελτιωθούν στον τομέα του πυροβόλου. Ορισμένα άλ­ λαξαν γρήγορα τον οπλισμό τους από το L/43 στο L748 των 75 mm για να έχουν πε­ ρισσότερες πιθανότητες επικράτησης α­ πέναντι στη βαριά Matilda ή στα ρωσικά άρ­ ματα. Ο λόγος ήταν πως ο Χίτλερ είχε στρέψει πια το βλέμμα του προς τις αχα­ νείς εκτάσεις της ΕΣΣΔ, όπου προσδοκού­ σε να πετύχει την απόκτηση άφθονων πλουτοπαραγωγικών πηγών και την εξά­ λειψη του μισητού μπολσεβικισμού από προσώπου γης.

ΣΚΛΗΡΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ Η εκστρατεία στη Ρωσία ήταν ένα τε­ ράστιο εγχείρημα, που όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια ξεπερνούσε κατά πολύ τις δυνατότητες της Wehrmacht. Οι Γερμανοί

Ο ρυθμός παραγω γής των P anther δεν έφ & ασ ε π οτέ τα 600 οχήματα τον μήνα που ζητούσε ο Χ ίτλερ . Σ τη φω τογραφ ία φ α ίνετα ι τμήμα τη ς γραμμής συναρμολόγησης της Henschel & Sohn στο Κάσσελ τον Ιούνιο το υ 1943.

όμως διαπνέονταν από ξέφρενο ενθου­ σιασμό για τις προηγούμενες επιτυχίες τους και ήταν υπερβολικά φανατισμένοι για να μπορέσουν να διακρίνουν το μέγε­ θος και τις δυνατότητες του τρομερού α­ ντιπάλου που προκαλούσαν σε αναμέτρη­ ση. Ο Γερμανικός Στρατός ξεκίνησε την ε­ πιχείρηση "Μπαρμπαρόσσα" τον Ιούνιο του 1941 διαθέτοντας ένα γενικό σύνολο 5.264 αρμάτων μάχης, από τα οποία μόνο 1.440 PzKpfw III και 517 PzKpfw IV μπορού­ σαν να θεωρηθούν σχετικά σύγχρονα. Οι Σοβιετικοί παρέτασσαν 24.000 τεθωρακι­ σμένα και οι προπολεμικές επιτυχίες που είχαν σε βάρος των Ιαπώνων στη Μαντζου­ ρία φανέρωναν πως γνώριζαν πώς να τα χρησιμοποιούν.

Εκμεταλλευόμενοι την πολύτιμη ε­ μπειρία τους και τον σχεδόν απόλυτο στρατηγικό αιφνιδιασμό που πέτυχαν οι Γερμανοί κατάφεραν να ανοίξουν την αυ­ λαία της εισβολής τους στην ΕΣΣΔ σημει­ ώνοντας εκπληκτικές στρατιωτικές νίκες, εγκλωβίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες άν­ δρες του Κόκκινου Στρατού και καταστρέφοντας τουλάχιστον 17.000 από τα άρματά του μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Αν και τα PzKpfw III και IV ήταν πολύ καλύτερα από τα ρωσικά Τ-26 και ΒΤ, δεν μπορούσαν να συγκριθούν με το τελευταίο απόκτημα του σοβιετικού στόλου τεθωρακισμένων, το περίφημο Τ-34. Το δημιούργημα του Μι­ χαήλ Κόσκιν άφηνε ανεξίτηλες εντυπώ­ σεις σε όσους Γερμανούς το αντιμετώπιΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ΤιΜτληρώματα των Panther εκτιμούσ αν σε μ εγ ά λ ο βαθμό τις δ υ ν α τό τη τες των αρμάτων τους, αφού ξεπ ερόστηκαν τα αρχικά τεχνικά π ροβλήματα. Το εικονιζόμενο άρμα ανήκει στην έκδοση Aust D. Η κεραία που δια κρίνετα ι στο πίσω τμήμα ανήκει στον ασύρματο FuG 5 που έφ ερ α ν όλα τα Panther και ο οποίος είχ ε ισχύ 10 W και εμ β έλ εια 4 ως 6 km ανάλογα μ ε το έδαφ ος και τις α τμοσ φ αιρικές σ υνθήκες.

26

ζαν και επιβίωναν για να διηγηθούν τις ε­ μπειρίες τους. Οι πρώτοι που είχαν την α­ τυχία να το αντιμετωπίσουν ήταν οι άν­ δρες της 17ης Μεραρχίας.Πάντσερ. Στις 8 Ιουλίου 1941 κοντά στο χωριό Σέννο της Λευκορωσίας είδαν ένα και μοναδικό τε­ θωρακισμένο όχημα να εμφανίζεται στον ορίζοντα και να προχωρεί αδιάφορο για τα πυρά που δεχόταν. Η σιλουέτα του δεν πρόδιδε κανέναν γνωστό τύπο και η ανάρ­ τηση τύπου Christie ήταν ξεκάθαρα διακριτή στο έμπειρο μάτι. Το άρμα εκείνο χάρα­ ξε έναν διάδρομο μήκους 14 km μέσα από τις γερμανικές γραμμές χωρίς να επηρεα­ στεί από τον καταιγισμό βολών που έρι­ χναν εναντίον του τα PzKpfw III και τελικά καταστράφηκε όταν δέχθηκε πλήγμα από πυροβόλο των 100 mm. Ως τη στιγμή της αχρήστευσής του είχε πυρπολήσει 40 γερ­ μανικά τεθωρακισμένα οχήματα! Το ισχυ­ ρό μακρύκαννο πυροβόλο των 76,2 mm του Τ-34 είχε ασυναγώνιστη διατρητικότητα και μπορούσε να διαπεράσει τους θώρακες όλων των γερμανικών αρμάτων, σχεδόν από οποιαδήποτε απόσταση. Επι­ πλέον η επικλινής θωράκισή του παρου­ σίαζε διπλάσια βαλλιστική προστασία από αυτή που αντιστοιχούσε στο πάχος των 45 mm της και άντεχε στις βολές τόσο των α­ ντιαρματικών πυροβόλων των 37 mm του γερμανικού πεζικού, όσο και σε εκείνες

Ε να P a n th e r A u s f Α σ τ ο γ α λ λ ικ ό Μ ο υ σ ε ίο Τ εθ ω ρ α κ ισ μ έν ω ν σ τ ο Σ ο μ ίρ .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

των πυροβόλων των 37 και των 50 mm των αρμάτων, οι οποίες εποστρακίζονταν πά­ νω της. Οι φαρδιές ερπύστριες τού επέ­ τρεπαν να κινείται με ευκολία σε λασπω­ μένο έδαφος και να ελίσσεται εκεί όπου τα γερμανικά άρματα δεν τολμούσαν να πλη­ σιάσουν. Τον Οκτώβριο του 1941 μεγάλος αριθ­ μός Τ-34 προκάλεσε εκατόμβη θυμάτων στην 4η Μεραρχία Πάντσερ. Σε μια άλλη περίπτωση ένα Τ-34 άντεξε δεχόμενο 24 α­ ντιαρματικές οβίδες και αποσύρθηκε ε­

πειδή μια από αυτές σφηνώθηκε στον πύργο του. Το ηθικό των αρματιστών της Wehrmacht κινδύνευε πλέον σοβαρά. Ο Χένρυ Μέτελμαν, που υπηρετούσε εκείνη την εποχή ως οδηγός άρματος PzKpfw III, περιέγραψε τις εντυπώσεις του όταν κοί­ ταξε από κοντά ένα ακινητοποιημένο Τ-34: "Εφερα το άρμα μου δίπλα του και κοίταξα το Τ-34 και το δικό μου όχημα. Θα μπορού­ σε να πει κανείς ότι το PzKpfw III ήταν σαν κουτί από τσιγάρα συγκρινόμενο με το σο­ βιετικό άρμα. Σκέφτηκα πως αν τύχαινε να

αντιμετωπίσω αυτόν τον αντίπαλο δεν θα είχα καμία τύχη". Μέχρι τότε η ηγεσία της Wehrmacht δεν είχε σκεφθεί να αντικαταστήσει ολοκλη­ ρωτικά τα PzKpfw IV, επαναπαυόμενη στις προηγούμενες δάφνες της. Ομως όταν ο μύθος περί της σοβιετικής κατωτερότητας διαλύθηκε αναζήτησε απεγνωσμένα έναν νέο τύπο άρματος που θα μπορούσε να αναμετρηθεί στα ίσια με το Τ-34 και να το κατατροπώσει. "Πολυάριθμα Τ-34 ενεπλάκησαν σε μάχες μαζί μας", έγραφε ο Γκουντέριαν, που διοικούσε τότε την Ομάδα Τε­ θωρακισμένων 2, "και μας προκάλεσαν πολλές απώλειες. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαμε σαφή ποιοτική υπεροχή στα άρμα­ τα, αλλά έκτοτε η ισορροπία ανατράπηκε. Η προοπτική γρήγορων, αποφασιστικών νι­ κών εξανεμίστηκε. Συνέταξα μια αναφορά για την κατάσταση και την έστειλα στην Ο­ μάδα Στρατιών “Κέντρο"... Κατέληγα λέγο­ ντας πως ήταν απόλυτη ανάγκη να σταλεί στον τομέα μου μια ομάδα ειδικών, αντι­ προσώπων του Γραφείου Υλικού του Στρα­ τού, του Υπουργείου Εξοπλισμών, καθώς και των εταιριών μας που κατασκεύαζαν άρματα... Η γνώμη των αξιωματικών των μονάδων μου ήταν πως θα έπρεπε απλώς να αντιγράψουμε το Τ-34, αφού αυτός θα ήταν ο ταχύτερος τρόπος να αποκαταστή­ σουμε τη δυσάρεστη κατάσταση στην ο­ ποία είχαν περιέλθει τα πάντσερ μας". Η ανάγκη αυτή έθεσε ουσιαστικά σε κί­ νηση την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην εμφάνιση του άρματος PzKpfw V Panther. Η επιτροπή των εμπειρο­ γνωμόνων μετέβη στον τομέα του Γκουντέριαν για να αποκτήσει ιδία αντίληψη για τα όσα αντιμετώπιζαν τα στρατεύματα. Περιελάμβανε τον συνταγματάρχη Φίχτνερ, τον μηχανικό Νίπκαμπ, τον Δρα Φέρντιναντ Πόρσε και πολλούς μηχανικούς των ε­ ταιριών Steyr, Vereinigte Stahlwerke, DaimlerBenz, Krupp, Henschel, MAN και Rheinmetall. Αρκετοί ιστορικοί αναφέρουν ότι ο λόγος που απορρίφθηκε η άμεοη αντιγραφή του Τ-34 ήταν οι φυλετικές προκαταλήψεις των εθνικοσοσιαλιστών, που πίστευαν πως οι Γερμανοί σχεδιαστές δεν θα έπρεπε ποτέ να θέσουν σε παραγωγή ένα άρμα που εί­ χαν αναπτύξει οι φυλετικά κατώτεροι ε­ χθροί. Οι πραγματικοί λόγοι όμως θα πρέ­ πει να αναζητηθούν σε πιο άμεσες τεχνι­ κές δυσκολίες. Ο Γκουντέριαν λέει: "Η α­ ντιγραφή δεν ήταν και τόσο ευχερής λύση. Δεν θα ήταν εύκολο να παράγουμε μαζικά και γρήγορα βασικά μέρη του Τ-34 όπως οι αλουμινένιοι κινητήρες ντήζελ. Επίσης σε ό,τι αφορούσε τα κράματα χάλυβα βρισκό­ μασταν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους Ρώσους λόγω των περιορισμένων α­ ποθεμάτων μας σε στρατηγικές πρώτες ύ­ λες". Οι εμπειρογνώμονες επισκέφθηκαν συνεργεία επισκευής αρμάτων, μίλησαν με τεχνικούς του Στρατού, περιηγήθηκαν τα πεδία μαχών όπου αντίκρισαν και εξέτα­ σαν κατεστραμμένα Τ-34 και είχαν εκτε­ νείς συζητήσεις με το προσωπικό περισυλ­

λογής αρμάτων του XIV Σώματος Πάντσερ. Οταν ο Γκουντέριαν τους συνάντησε και πάλι στις 21 Νοεμβρίου 1941 τους ξεκαθά­ ρισε τρεις σαφείς προτεραιότητες στην α­ νάπτυξη του νέου άρματος: "Πρώτον βαρύ­ τερο οπλισμό, δεύτερον μεγαλύτερη τα­ κτική ευκινησία και τρίτον βελτιωμένη θωράκιση για καλύτερη προστασία". Στις ρωσικές στέππες οι Γερμανοί εί­ χαν συναντήσει κάθε είδους έδαφος. Το καλοκαίρι τα σύννεφα λεπτόκοκκης σκόνης διείσδυαν στους κινητήρες και τους κατέστρεφαν. Το φθινό­ πωρο η λάσπη πλημμύριζε τους χωμάτινους δρόμους προκαλώντας "κόλλημα" των αρμάτων, λόγω της μεγάλης πίεσης ανά τετραγωνικό εκατοστό που ασκούσαν οι ερπύστριές τους. Τον χειμώνα τα πά­ ντσερ γλιστρούσαν στις πα­ γωμένες επιφάνειες των ο­ δών και το σχεδόν πολικό ψύχος έκανε το μέταλλό τους να γίνεται επιρρεπές σε ρωγμές. Ο Γκουντέριαν ήθελε ένα καινούργιο πυρο­ βόλο που να διαπερνά τα ρωσικά άρματα σε βεληνεκή από όπου εκείνα δεν θα μπορούν να τον βλάψουν. Το πυροβόλο των 76,2 mm των Τ-34 ήταν το πιο αποτελεσματικό που υπήρχε σε δράση στο Ανατολικό Μέτωπο και έτσι οι Γερμανοί χρειάζονταν επίσης έναν βαρύτερο θώρακα.

ΑΠΟ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Οι ρίζες της ανάπτυξης του Panther μπορούν να αναζητηθούν στο έτος 1938. Τότε το Τμήμα Οπλων 6 του Γερμανικού Στρατού, που ήταν υπεύθυνο για τις προδιαγραφές και τις προμήθειες τεθωρακισμένων ο-

27

Γερ μ α νό ς υ π α ξιω μ α τικ ό ς (δ εκ α ν έα ς ) των Τεθω ρ α κισ μ ένω ν, 1944. Φ ο ρ ά ει τη ν ειδ ικ ή ς σ χ εδ ία σ η ς σ το λ ή των P a n ze r χ ρ ώ μ α το ς light re e d green , από ύ φ α σ μ α denim , η οποία υπ ήρ χε και σ ε α π οχρ ώ σ εις fie ld g re y ή m ouse grey, ενώ η σ χεδ ία σ η είν α ι π αρ όμ οια μ ε α υ τή τη ς κ λ α σ ική ς μ α ύ ρ η ς . Η σ το λ ή α υ τή είχ ε μ ια επ ιπ λέον τσ έπ η α ρ ισ τε ρ ά σ το χ ιτώ ν ιο , ενώ το π α ν τελ ό ν ι είχ ε π έν τε τσ έπ ε ς . Αν και α ρχικά ή τα ν σ χ εδ ια σ μ έν η για θ ε ρ μ ά κ λ ίμ α τα , δ ια τ η ρ ή θ η κ ε και κ α τά τ ο υ ς χ ε ιμ ε ρ ιν ο ύ ς μ ή ν ες . Η τα ν α ρ κ ε τά φ α ρ δ ιά ώ σ τε να μ π ο ρ ε ί να φ ο ρ ε θ ε ί κα ι πάνω από τη μ α ύ ρ η , για κ α λ ύ τερ η π ρ ο σ τα σ ία από το κ ρ ύ ο . Ω ς υ π α ξιω μ α τικό ς δ ια τ η ρ ε ί το μ α ύ ρ ο τ ζ ό κ ε ϊ μ ε τα ρ ο ζ π α ρ α ρ ρ ά μ μ α τα . Το ρ ο ζ χρ ώ μ α σ τα π α ρ α ρ ρ ά μ μ α τα τω ν επω μίω ν κα ι τω ν δια κ ρ ιτικώ ν σ τα π έτα δηλώ νουν το Οπλο τω ν Τεθω ρακισ μένω ν Η ζώνη είν α ι από μ α ύ ρ ο δ έρ μ α και η πόρπη έ χ ει χρ ώ μ α fie ld grey. Σ τ η ζώνη είν α ι α ν α ρ τη μ έν ο ένα π ισ τό λ ι Ρ 08 σ τη μ αύρ η δ ερ μ ά τιν η θ ή κ η το υ . Ο α υ το κ ρ α το ρ ικ ό ς α ε τ ό ς σ τη δ ε ξ ιά π λ ευ ρ ά το υ σ τή θ ο υ ς έχ ει χρ ώ μ α γκρι σ ε φ ό ν το fie ld g re y (π ίνακας τη ς Α λ εξά ν δ ρ α ς Π ο τη ρ ιά δ ο υ για τη ν "ΣΙ").

oCJo. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

28

χημάτων, έθεσε τους πρώτους στόχους για τους όρους που θα έπρεπε να πληροί το άρμα το οποίο θα αντικαθιστούσε τα PzKpfw III και IV. Ο μηχανικός Ερνεστ Νίπκαμπ διευκρίνισε πως η Wehrmacht ήθελε ένα άρμα "με μεγάλους εδαφικούς τρο­ χούς, ανάρτηση αντιστρεπτικών δοκών, τελευταίου τύπου κινητήρα, ημιαυτόμα­ τη μετάδοση κίνησης και προηγμένα συ­ στήματα ελέγχου". Οι εταιρίες που ανταποκρίθηκαν με πρωτότυπα σε αυτές τις προδιαγραφές (αφού εργάζονταν από καιρό πάνω σε ένα άρμα των 3 0 1) ήταν η Daimler-Benz κάι η MAN, οι οποίες και ανταμείφθηκαν με συμβόλαια (τον Νοέμ­ βριο του 1941) για την ανάπτυξη του VK 30.02, το οποίο έλαβε αργότερα την κωδική ονομασία Panther. Οι όροι του Τμή­ ματος Οπλων 6 προς τις δύο κατασκευάστριες εταιρίες έγιναν πιο σαφείς: το άρ­ μα θα έπρεπε να έχει πρόσθια θωράκιση πάχους τουλάχιστον 60 mm και πλευρική πάχους 40 mm, με αρκετή κλίση που θα εμιμείτο εκείνη του Τ-34. Η μέγιστη ταχύ­ τητα θα έπρεπε να φθάνει τα 55 km/h. Σταδιακά το VK 30.02 απέκτησε μεγα­ λύτερο βάρος φθάνοντας τους 35 t τον Ιανουάριο του 1942 και αργότερα τους 45 t, ενώ ο συναγωνισμός των δύο εταιριών, που ανέπτυσσαν παράλληλα αλλά ανε­ ξάρτητα τα πρωτότυπό τους, κορυφωνόταν. Τελικά ο Χίτλερ επέλεξε τον συνταγ­ ματάρχη Τόμαλε και τον καθηγητή φον Εμπεραν του Πανεπιστημίου της Δρέσ­ δης να αξιολογήσουν τα δύο σχέδια από κάθε τεχνική άποψη και να αποφανθούν για την επικρατέστερη λύση. Η αναφορά των δύο ειδικών υποβλήθηκε στις 11 Μαϊου 1942 και ανέδειξε θριαμβευτικά τη MAN ως νικήτρια του διαγωνισμού, για λόγους που σχετίζονταν με την καλύτερη ανάρτηση, τον πιο ευρύχωρο πύργο, τον απλούστερο κινητήρα και τις φαρδύ­ τερες ερπύστριες. Ο Χίτλερ έδωσε την ε­ ντολή να προχωρήσει άμεσα η κατα­ σκευή των πρώτων 1.000 αρμάτων, αφού όμως πρώτα βελτιωνόταν η θωράκιση φθάνοντας σε πάχος τα 100 mm στο με­ τωπικό τμήμα. Η ανάρτηση με επάλληλες σειρές τροχών ("Schactellaufwerk") εξασφάλιζε στο άρμα μικρότερο μήκος επαφής με το έδαφος, κάτι που βελτίωνε την ικανότη­ τα στροφής του, και κατένειμε το βάρος σε μεγαλύτερης διαμέτρου τροχούς. Οι μεγάλοι εδαφικοί τροχοί είχαν μεγαλύτε­ ρο χρόνο ζωής και παρείχαν περισσότε­ ρη άνεση στο πλήρωμα κατά την κίνηση του οχήματος σε ανώμαλο έδαφος. Μεί­ ωναν επίσης τις τριβές με τις ερπύστριες και έδιναν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής στα ελαστικά επίσωτρα των τροχών. Η στροφή του άρματος επιτυγχανόταν με υδραυλικά ελεγχόμενα δισκόφρενα και επικυκλικά γρανάζια σε κάθε ερπύστρια, που επέτρεπαν στις ερπύστριες να στα­ ματούν ανεξάρτητα, όταν χρειαζόταν, χωρίς απώλεια ισχύος. Επρόκειτο για μια εφαρμογή του συστήματος Merritt-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Brown, αλλά σε πιο πολύπλοκη μορφή. Ακολουθώντας τη γερμανική παρά­ δοση επιλέχθηκε κινητήρας πάλι από την εταιρία Maybach, η οποία αν και κα­ τασκεύαζε εξαιρετικά ισχυρές μηχανές, τις σχεδίαζε κατά εξαιρετικά πολύπλοκο τρόπο. Επειτα από έναν πειραματισμό με τον κινητήρα βενζίνης HL210, που τοποθετήθηκε στα πρώτα 250 άρματα, τα ε­ πόμενα εφοδιάστηκαν με τον ισχυρότε­ ρο HL230 Ρ30 των 23 λίτρων, που ζύγιζε 1.300 kg και απέδιδε ισχύ 700 hp στις 3.000 σ.α.λ. Αν και η ταχύτητα του Panther παρέμενε μέτρια, ο κινητήρας της Maybach τού έδινε τη δυνατότητα να επι­ ταχύνει γρηγορότερα, να ανεβαίνει σε α­ πότομες πλαγιές πιο άνετα και να διασχί­ ζει διακοπτόμενο έδαφος με μεγαλύτερη ευχέρεια και με 24 km/h. Ο κινητήρας πλαισιωνόταν από ψύκτες και ανεμιστή­ ρες εξόδου καυσαερίων, ενώ τα φίλτρα αέρος μπορούσαν να κατακρατούν το 99% των ξένων σωματιδίων. Οι σχεδιαστές του Τ-34 είχαν δώσει ε­ λάχιστη προσοχή στην άνεση του πληρώ­ ματος, κάτι που αποτυπωνόταν έντονα και στο τραχύ εσωτερικό του άρματος. Α­

ντίθετα ο Γκουντέριαν επεδίωκε να εξα­ σφαλίζει για τα πληρώματα των πάντσερ τον καλύτερο δυνατό χώρο λειτουργίας, επιμένοντας μάλιστα (κατά τα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης του Οπλου) ότι τα πληρώματα των τεθωρακισμένων θα έ­ πρεπε να επιλέγονται με την ίδια σχολα­ στικότητα όπως εκείνα των αεροσκαφών! Τα PzKpfw III και IV διέθεταν πενταμελή πληρώματα (δηλαδή ένα μέλος περισσό­ τερο από ότι τα σοβιετικά, γαλλικά και βρετανικά άρματα της εποχής) ώστε να ε­ πιτυγχάνεται χαμηλός φόρτος εργασίας των ανδρών. Στο Panther οι Γερμανοί ακο­ λούθησαν την ίδια γραμμή κατανομής των υποσυστημάτων και του πληρώματος. Τα συγκροτήματα ελέγχου και μετάδοσης κί­ νησης παρέμειναν εμπρός, ο πύργος βρι­ σκόταν στο κέντρο και ο κινητήρας στο πίσω μέρος. Κατά συνέπεια ο οδηγός και ο πολυβολητής-ασυρματιστής κάθονταν μπροστά, ενώ ο αρχηγός πληρώματος, ο πυροβολητής και ο γεμιστής σε θέσεις στον πύργο. Οπως συνέβαινε με όλα τα γερμανικά άρματα, έτσι και στο Panther οι σχεδιαστές επεδίωξαν να έχουν το πλή­ ρωμα κατά το δυνατό συγκεντρωμένο.

Ενα από τα 200 Panther που έλαβαν μέρος στη μάχη του Κουρσκ φ ο ρτώ νεται σε σιδηροδρομικό συρμό για τη μ ετα φ ο ρ ά το υ στο μέτω πο. Οι ερ π ύσ τρ ιες είχαν πλάτος 650 mm και στη βασική έκδοση A usf D π αρείχαν πολύ καλή εδαφ ική πίεση (0,723 k g a v a τετρ αγω νικό εκα τοσ τό).

Ανδρες του Κόκκινου Σ τρ α το ύ π ερ ιεργά ζοντα ι ένα από τα πρώτα Panther που κατασ τράψ ηκαν κατά τη μάχη του Κουρσκ τον Ιούλιο του 1943. Α ξιοσημείω το είναι ό τι στην π ρόσθια θω ράκιση κάποιος Σο β ιετικ ό ς σ τρ α τιώ της έγραψ ε τη λ έξη "Τίγρις" (χωρίς το τελ ευ τα ίο γράμμα «ρ»), γεγονός που μ α ρ τυ ρ εί ό τι εκείνη την περίοδο οι Σ ο β ιετικ ο ί συνέχεαν ακόμα το υ ς τύπους των γερμανικών βαρέων αρμάτων.

Αυτό είχε διαπιστωθεί ότι τόνωνε το ηθι­ κό της ομάδας και επέτρεπε την επικοι­ νωνία ακόμα και με το διάβασμα των χειλιών αν το σύστημα ενδοεπικοινωνίας εί­ χε αστοχήσει και ο θόρυβος ήταν εκκωφαντικός. Η εγγύτητα των θέσεων βοη­ θούσε επίσης το πλήρωμα να αντιμετωπί­ ζει γρηγορότερα και καλύτερα έκτακτες καταστάσεις, π.χ. τον τραυματισμό ενός μέλους, μια εμπλοκή του πυροβόλου ή το ταχύτερο γέμισμά του.

Ο πύργος του Panther Ausf Α μπορού­ σε να περιστραφεί κατά 360 μοίρες μέσα σε 15 δευτερόλεπτα όταν ο κινητήρας λειτουργούσε στις 3.000 rpm. Αντίθετα στα Ausf D ο πύργος περιστρεφόταν με σταθερή γωνιακή ταχύτητα έξι μοιρών το δευτερόλεπτο ανεξάρτητα από τις στρο­ φές του κινητήρα. Ως κύριος οπλισμός υ­ πήρχε το εξαιρετικό πυροβόλο KwK 42 των 75 mm, για το οποίο το άρμα έφερε απόθεμα 79 βλημάτων, από τα οποία συ­

νήθως τα μισά ήταν αντιαρματικά (Pzgr.39/42) και τα υπόλοιπα εκρηκτικά (Sprgr.42). Το Panther διέθετε επίσης για την προστασία του σε αγώνα εκ του συστάδην ένα συζυγές πολυβόλο MG34 και ένα όμοιο όπλο στο πρόσθιο τμήμα του σκάφους, με συνολικό απόθεμα 4.100 φυσιγγίων. Αν και η εντολή του Χίτλερ για έναρ­ ξη της παραγωγής δόθηκε στη MAN τον Μάιο του 1942, πολλοί παράγοντες μεσο­ λάβησαν για να καθυστερήσει αρκετούς μήνες η ένταξη των Panther στις μεραρ­ χίες πάντσερ. Το αρχικό πρόγραμμα προέβλεπε ρυθμούς παραγωγής 250 οχημά­ των τον μήνα, αλλά τον Σεπτέμβριο ο "πήχυς" μετακινήθηκε πολύ ψηλότερα, στα 600 άρματα μηνιαίως. Η MAN αδυνα­ τούσε να ανταποκριθεί σε αυτή τη ζήτη­ ση και έτσι επιστρατεύθηκαν τρεις ακό­ μα εταιρίες για την επίτευξη του στόχου. Αν και το πρώτο άρμα παραγωγής προβλεπόταν να εξέλθει από τις γραμμές συναρμολόγησης της MAN τον Νοέμβριο του 1942, η ημερομηνία αυτή μετατέθη­ κε αναγκαστικά για αργότερα, αφού η Rheinmetall παρέδωσε το πρώτο πυροβό­ λο KwK 42 στις 15 Δεκεμβρίου και η πα­ ραγωγή των σκοπευτικών συστημάτων T.Z.F.12 άρχισε έξι ημέρες αργότερα. Δύο πρωτότυπα δοκιμάστηκαν τον Ια­ νουάριο του 1943. Ομως τα προβλήματα που παρουσίασαν τα τεθωρακισμένα λόγω της επίσπευσης της παραγωγής τους ήταν τόσα πολλά ώστε και τα 60 που πα­ ραδόθηκαν στη Wehrmacht ως τον Απρί­ λιο του 1943 πήραν την άγουσα για τα ερ-

29

Τα οκτώ σ ε τ εδαφ ικώ ν τροχών δ ια μέτρου 860 mm κυριαρχούν σ την πλευρική όψη του Panther. Η ανάρτησή του θ εω ρ είτο η καλύτερη που υπ ήρξε π οτέ σε γερμανικό άρμα, αλλά το κρίσιμο μ ειο ν έκτη μ α των επάλληλων τροχών ήτα ν η συσσωμάτωσή τους όταν η λάσπη ή το χιόνι πάγωνε στο μεσοδιάσ τημα, ακινητοποιώ ντας πρακτικά το όχημα. Τα συνεργεία συντήρησης παραπονούντο επίσης ό τι σε περίπτωση που έπ ρεπ ε να α λλ α χ τεί ένας τροχός της εσ ω τερικής σ ειράς θ α έπ ρεπ ε να α φ α ιρ εθο ύ ν συνολικά τουλάχιστον τέσ σ ερ ις τροχοί. Οι χα ρ ακτη ρ ισ τικές μ ετα λ λ ικ ές πλάκες (Schuerzen) πλευρικά το π ο θετή θη κ α ν για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1943, δ ιό τι είχαν α π ο δ ειχθεί π αλαιότερα πολύ α π ο τελεσ μ α τικές στην απορρόφηση κινητικής ενέρ γειας βλημάτων 75 mm και στην προστασία το υ θώ ρακα (πάχους 40 m m) των πλευρών του σκάφους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οι ο ξ ύ τα τες ελ λ είψ εις σε καύσιμα που αντιμετώ π ιζε η Γερμανία από το 1944 και μ ετά περιόρισαν την ευκινησία των τεθω ρακισμένω ν τη ς και έγιναν αιτία για την αποτυχία κρίσιμων επιχειρήσεω ν, όπως π.χ. η α ντεπ ίθεσ η σ τις Α ρδέννες.

γοστάσια ώστε να διορθωθούν 45 τεχνι­ κές ατέλειες που επισημάνθηκαν από τον Στρατό. Τον Μάιο τα γερμανικά εργο­ στάσια εξακολουθούσαν να μη μπορούν να ξεπεράσουν σε παραγωγή τα 50 άρμα­ τα τον μήνα, τη στιγμή που οι σοβιετικές βιομηχανίες παρέδιδαν 1.000 Τ-34 στο ί­ διο διάστημα!

ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Η αλυσιδωτή εμφάνιση εμποδίων σήμαινε πως το Panther εμφανίστηκε αρκε­ τά αργά στο προσκήνιο του πολέμου, α­ φού εισήλθε για πρώτη φορά στη μάχη τον Ιούλιο του 1943. Το βάπτισμα του πυ­ ράς επρόκειτο να το λάβει κατά την επι-

30

χείρηση "Zitadelle", τη μαζική επίθεση της Wehrmacht για την εξάλειψη του τεράστι­ ου θύλακα πλάτους 190 km και βάθους 121 km γύρω από την πόλη Κούρσκ, όπου είχαν συσπειρωθεί οι δυνάμεις των στρα­ τηγών Ροκοσόφσκυ και Βατούτιν αφού δέχθηκαν την ξαφνική αντεπίθεση του II Σώματος Πάντσερ των SS τον Φεβρουά­ ριο. Με την επίθεση τύπου λαβίδας από Βορρά και Νότο που είχαν σχεδιάσει οι Γερμανοί, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να κυκλώσουν και να εκμηδενίσουν τα στρατεύματα του Κεντρικού Μετώπου και του Μετώπου του Βορονέζ μέσα στο τόξο του Κούρσκ και έχοντας έπειτα ε­ λεύθερες μεγάλες τεθωρακισμένες εφε­ δρείες να βαδίσουν και πάλι προς τη Μό­ σχα. Ολοι αναγνώριζαν ότι η επιχείρηση ήταν πολύ δύσκολη και χρειαζόταν κάθε μέσο που θα μπορούσε να επιστρατευθεί. Ενώ ο στρατάρχης φον Μανστάιν (δι­ οικητής της Ομάδας Στρατιών "Νότος") επέμενε να εκτοξευθεί η επίθεση νωρίς την άνοιξη, αμέσως μετά την επιτυχή α­ νακατάληψη του Χαρκόβου, ο Χίτλερ α-

Τα πυρομαχικά του Panther π εριελάμβαναν το τυπικό Pzgr.39 (δ εξιά ) και το σπάνιο Pzgr.42 με ενίσχυση βολψραμίου. Η ταν και τα δύο τρ οχιοδεικτικά ώ στε ο π υροβολητής να μπ ορεί να βελτιώ σει τη σκόπευσή του αφού π αρατηρήσει τα α π οτελέσ μ α τα της πρώτης βολής του. Το βλήμα Pzgr.39 ζύ γιζε 6,8 kg και εγ κ α τέλ ειπ ε την κάννη μ ε τα χ ύ τη τα 935 m/sec.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ποφάσισε να περιμένει λίγους μήνες μέ­ χρι να εφοδιαστούν οι μεραρχίες πά­ ντσερ με περισσότερα βαριά άρματα Tiger και Panther. Η ανασυγκρότηση του Οπλου έπειτα από την καταστροφική ήτ­ τα του Στάλινγκραντ ανατέθηκε και πάλι στον Γκουντέριαν, ο οποίος είχε αποπεμφθεί σκαιώς τα Χριστούγεννα του 1941 έ­ πειτα από την αποτυχία του μπροστά στη Μόσχα. Φέροντας τον τίτλο του γενικού επιθεωρητή Τεθωρακισμένων και υπαγό­ μενος απευθείας στον Φύρερ ο Γκουντέ­ ριαν είχε όλη τη δυνατή ελευθερία κινή­ σεων για να αναδιοργανώσει τα πάντσερ, στα οποία τόσα πολλά βάσιζε για την επι­ βίωσή του το Γ1Ράιχ. Ο Γκουντέριαν είχε την άποψη ότι η Wehrmacht θα έπρεπε να σχηματίσει με­ ραρχίες πάντσερ των 400 αρμάτων (στα πρότυπα των τεθωρακισμένων στρατιών των Σοβιετικών) και ότι θα ήταν προτιμό­ τερο να έχει λίγους αλλά πολύ ισχυρούς σχηματισμούς από το να διαθέτει πολλές ασθενείς μονάδες. Για τον λόγο αυτό υ­ ποστήριξε ότι η Γερμανία θα έπρεπε να περιμένει ως το 1944 μέχρι να ανασυ­ γκροτηθούν τα τεθωρακισμένα της και να είναι σε θέση να αναλάβουν και πάλι μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Για το 1943 ο Γκουντέριαν προέβλεπε την ε­ μπλοκή των πάντσερ μόνο σε περιορι­ σμένες αμυντικές ενέργειες που δεν θα έφθειραν το Οπλο. Ο Χίτλερ όμως, όπως και ο επικεφαλής του Γενικού Επιτελεί­ ου, στρατηγός Κουρτ Τσάιτσλερ, είχαν άλλη γνώμη. Ο Γκουντέριαν προσπάθησε

(μάταια) να τους πείσει ότι έπρεπε να α­ ναβληθεί η επίθεση στο Κούρσκ μέχρι να ξεπεράσουν τα Panther τα μηχανικά τους προβλήματα. Η Wehrmacht έριξε στη μάχη του Κούρσκ 39 μεραρχίες, από τις οποίες οι 17 ήταν τεθωρακισμένες ή ταχυκίνητες μονάδες. Από τα 2.700 γερμανικά τεθω­ ρακισμένα οχήματα κάθε τύπου που ενεπλάκησαν μόνο 200 ήταν τύπου Panther και ακόμα λιγότερα Tiger. Το Panther α­ πλούστατα δεν ήταν έτοιμο για μάχη, α­ φού δεν είχαν λυθεί ζωτικά προβλήματα, π.χ. στην ψύξη και στον εξαερισμό του κινητήρα, που δημιουργούντο λόγω των υδατοστεγών ελαστομερών τα οποία εί­ χαν τοποθετηθεί για να μπορεί το άρμα να περνά μέσα από ποτάμια. Τα προβλή­ ματα αυτά εμφανίστηκαν στην πιο ακα­ τάλληλη στιγμή για τη Wehrmacht. Οι Σο­ βιετικοί είχαν πληροφορηθεί με λεπτο­ μέρειες τα γερμανικά σχέδια μέσω του κατασκοπευτικού δικτύου τους και είχαν προετοιμάσει μια εντυπωσιακά ισχυρή ά­ μυνα επτά ζωνών σε βάθος 40 km. Περισ­ σότερα από 2.900 αεροπλάνα, 19.000 πυ­ ροβόλα και ρουκετοβόλα, 3.444 άρματα, 1.336.000 άνδρες, καθώς και 1.500 α­ ντιαρματικές νάρκες ανά χιλιόμετρο περίμεναν τα πάντσερ. Το 75% των τεθωρα­ κισμένων του Κόκκινου Στρατού είχε συ­ γκεντρωθεί κοντά στο Κούρσκ για να κα­ ταφέρει κατά των Γερμανών το αποφασι­ στικό κτύπημα. Τα περισσότερα από τα 200 Panther ή­ ταν κατανεμημένα στην 51η και στην 52η Επιλαρχία Πάντσερ του Συγκροτήματος

Ε να κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν ο P a n th e r α π ό α μ ε ρ ικ α ν ικ ά π υ ρ ά .

Κεμπφ, οι οποίες αποτελούσαν την Τα­ ξιαρχία "Πάνθηρ". Η αποτυχία της πρόω­ ρης εμπλοκής τους έγινε αμέσως εμφα­ νής. Panther γέμισαν τους δρόμους από τα σιδηροδρομικά τέρματα μέχρι το μέ­ τωπο έχοντας υποστεί ζημιές στο σύστη­ μα μετάδοσης ή έχοντας εκδηλώσει πυρ­ καγιές στον κινητήρα. Ακόμα περισσότε­ ρα υπέστησαν βλάβες την ώρα της μά­ χης. Εξαρτήματα που είχαν σχεδιαστεί για χρήση σε ελαφρύτερα άρματα αστό­ χησαν κάτω από το βάρος και τις καταπο­ νήσεις που υφίστατο το Panther. Οι μηχα­ νικές βλάβες και οι απώλειες της μάχης μείωσαν τον αριθμό των διαθέσιμων Panther της 4ης Στρατιάς Πάντσερ από 200 σε 40 μέσα στο πρώτο 24ωρο! Ο Βέρνερ Κρίγκελ, που υπηρετούσε σε ένα από τα Panther της 51ης Επιλαρχίας, διηγείτο: "Στην πρώτη επίθεσή μας πέσαμε σε ναρκοπέδιο και έχασα μια ερ­ πύστρια, αλλά με την κάλυψη του πυρο­ βολικού μας κατορθώσαμε να αποσύ­ ρουμε το άρμα. Μέχρι το βράδυ της πρώ­ της ημέρας είχαμε απομείνει με 22 άρμα­ τα, ενώ άλλα 28 ήταν ολοσχερώς κατε­ στραμμένα. Οι συνάδελφοί μου παραπονούντο για ελαττωματικά εξαρτήματα και υπερθέρμανση των κινητήρων... Στις 8 Ιουλίου, ενώ κινούμασταν προς το Ομπογιάν, το Panther μου δέχθηκε ένα πλήγμα από σοβιετικό άρμα στον πύργο, αλλά συνεχίσαμε τη μάχη... Χάσαμε ένα άλλο Panther από οβίδα ενός SU-152 που διαπέρασε τη θωράκιση στο παχύτερο σημείο της. Συναντήσαμε επίσης αμερι­ κανικής κατασκευής άρματα τα οποία

δεν μπορούσαν να μας συναγωνιστούν... Καταστρέψαμε πολλά Τ-34 σε αποστά­ σεις πάνω από 2.500 m \ Στις 12 Ιουλίου οι Γερμανοί, που είχαν ανοίξει με τεράστια δυσκολία δρόμο στο νότιο πλευρό του θύλακα του Κούρσκ, ε­ πιχείρησαν να προωθηθούν με 600 τεθω­ ρακισμένα προς το χωριό Προχορόφκα, όπου σύμφωνα με πληροφορίες κατέβαι­ νε για να τους συναντήσει ολόκληρη η ε­ φεδρική 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά του Πάβελ Ροντμίστρωφ με περισσότερα από 800 άρματα Τ-34. Προκειμένου να εξισορ­ ροπήσουν την ποιοτική διαφορά με τα Panther και τα Tiger οι Σοβιετικοί αρματιστές έλαβαν οδηγίες να πλησιάζουν σε μικρές αποστάσεις τα βαριά αντίπαλα άρματα και να επιδιώκουν βολές στα πλευρά ή στα νώτα τους, όπου η θωράκι­ ση ήταν ασθενέστερη. Η μάχη εξελίχθη­ κε σε μια γιγαντιαία μετωπική σύγκρου­ ση κάτω από ένα τεράστιο σύννεφο σκό­ νης και μέσα σε αποπνικτική ζέστη. Σύμφωνα με την επίσημη σοβιετική ι­ στορία η αρματομαχία εκ του συστάδην "αφαίρεσε από τον εχθρό την ικανότητα να ελέγχει αποτελεσματικά τις υπομονάδες του και στέρησε τα Tiger και τα Panther από τα πλεονεκτήματα του ισχυ­ ρού θώρακα και του πυροβόλου μεγάλου βεληνεκούς. Μεγάλος αριθμός αρμάτων είχε αναμιχθεί σε όλο το πεδίο της μά­ χης. Εκτοξευόμενα σε μικρές αποστά­ σεις τα βλήματα διαπερνούσαν τόσο τις μετωπικές, όσο και τις πλευρικές θωρα­ κίσεις. Σημειώθηκαν πολλές δυνατές ε­ κρήξεις καθώς τα πυρομαχικά των αρμά­

των ανατινάζονταν στέλνοντας τους πύργους να στροβιλιστούν στον αέρα". Στο τέλος της ημέρας 700 άρματα και των δύο αντιμαχόμενων είχαν απομείνει κατεστραμμένα στο πεδίο της μάχης, το οποίο ήλεγχαν πια οι Σοβιετικοί. Τα ελάχι­ στα Panther που επιβίωσαν και από αυτή τη δοκιμασία ανακλήθηκαν στα εργοστά­ σια κατασκευής τους για επιδιορθώσεις και αποκατάσταση των ζημιών.

ΜΑΧΗ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ Μ Ε ΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ Η μεγάλη καλοκαιρινή επίθεση της Wehrmacht είχε καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Από την άνοιξη του 1943 ως τις αρχές του 1944 ο Κόκκινος Στρατός δια­ τήρησε την επιθετική πρωτοβουλία επί 250 ημέρες, ενώ η Wehrmacht βρισκόταν στην επίθεση μόνον επί επτά εβδομά­ δες. Οι τακτικές των Panther αυτή την πε­ ρίοδο έμοιαζαν με εκείνες που χρησιμο­ ποιούσαν τα Tiger, εφαρμόζοντας τον σχηματισμό "σφήνας" (Panzerkeil) το 1943 και τον σχηματισμό "καμπάνας" (Panzerglocke) το 1944. Μετά τη μάχη του Κούρσκ οι Σοβιετι­ κοί πέρασαν σε ευρεία αντεπίθεση επιδιώκοντας άμεσα την κατάληψη του Χαρκόβου τον Αύγουστο. Τα 96 Panther που αμύνθηκαν εκεί προκάλεσαν φοβε­ ρές απώλειες στην 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά, καταστρέφοντας το μεγαλύτε­ ρο ποσοστό των 420 σοβιετικών αρμάτων που έχασαν οι αντίπαλοί τους για να πά­ ρουν την ουκρανική πόλη. Το Panther ξε-

32 Ενα Panther δ ιέρ χ ετα ι βιαστικά τον δρόμο ενός γαλλικού χωριού το καλοκαίρι του 1944.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

περνούσε προοδευτικά τις μηχανικές του ατέλειες και μεταμορφωνόταν σε ένα εκπληκτικό πολεμικό μέσο, επιδει­ κνύοντας συχνά την ικανότητά του να αλλάζει από μόνο του τις τύχες μιας μά­ χης. Οι μεραρχίες των Waffen SS άρχισαν να εφοδιάζονται με Panther τον Αύγου­ στο του 1943. Είναι χαρακτηριστικό πως 49 άρματα αυτού του τύπου (ανήκοντα στη Μεραρχία SS “Das Reich") κατέστρε­ ψαν 53 σοβιετικά τεθωρακισμένα στην πρώτη μάχη που ενεπλάκησαν. Στα τέλη του 1943 η 11 η Μηχανοκίνη­ τη Μεραρχία SS "Nordland" παρέλαβε τα πρώτα Panther αντί για τα πυροβόλα εφό­ δου StuG III που διέθετε κανονικά. Η μο­ νάδα αποτελούσε τμήμα του III Σώματος Πάντσερ των SS του διαβόητου στρατη­ γού Φέλιξ Στάινερ, που κρατούσε το μέ­ τωπο του ποταμού Νάρ6α κοντά στον κόλπο της Φινλανδίας. Οι Σοβιετικοί εί­ χαν πετύχει την ίδια περίοδο να διασπάσουν τον αποκλεισμό του Λένινγκραντ και στις αρχές του 1944 επιχείρησαν να βρεθούν στη δυτική όχθη του Νάρβα που υπερασπιζόταν η "Nordland". Επειτα από τις αρχικές επιτυχίες που σημείωσε η σοβιετική επίθεση ο διοικητής της Με­ ραρχίας ενέπλεξε στη μάχη τα Panther του και ανέκοψε αποφασιστικά την προώθηση του εχθρού. Το ίδιο συνέβη τον Μάρτιο του 1944, όταν μια θω­ ρακισμένη

φάλαγγα των Σοβιετικών προσπάθησε να καταλάβει το Ιβάνγκοροντ. Τα Panther τη σταμάτησαν και πάλι αποδεκατίζοντας τα σχήματά της - ήταν μια επιχείρηση για την οποία ο λοχίας των SS Φίλιπ Βιλντ τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών. Με τη βοήθεια των λιγοστών Panther το III Σώμα Πάντσερ των SS πέτυχε να κρατή­ σει ακλόνητο τη γραμμή του Νάρβα επί έξι μήνες, πριν η κατακλυσμιαία σοβιετι­ κή επίθεση του Ιουλίου του 1944 το ανα­ τρέψει. Στο μεταξύ τα Panther βελτιώνονταν. Το πολυβόλο στο σκάφος απέκτησε νέα στήριξη, οι εξαγωγές του κινητήρα διορ­ θώθηκαν (λύνοντας το πρόβλημα της υ­ περθέρμανσης) και τα άρματα απέκτη­ σαν την επίστρωση αντιμαγνητικής πά­ στας Zimmerit ώστε το εχθρικό πεζικό να μη μπορεί να κολλήσει πάνω τους μαγνητικές νάρκες. Ορισμένα Panther εφοδιά­ στηκαν με πειραματικούς ανιχνευτές υ­ περύθρων FG 1250, που μπορούσαν να διακρίνουν στόχους στο σκοτάδι σε από­ σταση 600 m, ενώ από τον Νοέμβριο του 1943 όλα τα νέα μοντέλα εξοπλίστηκαν με τη βελτιωμένη διόπτρα T.Z.F.12a. Στην έκδοση Ausf G το απόθεμα βλημά-

των αυξήθηκε στα 82 και από τον Οκτώ­ βριο του 1944 το πλήρωμα διέθετε θέρ­ μανση, μέσω ενός ανεμιστήρα που διοχέ­ τευε τη θερμότητα του κινητήρα. Το άρ­ μα διέθετε ακόμα σύστημα προστασίας έναντι χημικών αερίων. Η θέση του οδη­ γού υπερυψώθηκε ελαφρά και η διάταξη των οργάνων έγινε πιο πρακτική και απέ­ κτησε καλύτερο φωτισμό. Ο Γκουντέριαν παρατηρούσε με ικανοποίηση: "Ο χρόνος ζωής του κινητήρα έφθανε πια τα 1.000 km, ενώ οι αναρτήσεις σταμάτησαν να μας ταλαιπωρούν έχοντας πλέον διάστη­ μα μεταξύ βλαβών 1.800 km". Τα Panther κατανέμονταν σε διάφορες μεραρχίες πάντσερ και όχι σε αυτόνομες επιλαρχίες όπως συνέβαινε με τα Tiger. Οι βο­ λές τους εξακολουθούσαν να είναι θανα­ τηφόρες από τα 2.000 m και οι Σοβιετικοί απέκτησαν έναν ειλικρινή σεβασμό για τον τύπο, γεγονός που μαρτυρεί η προ­ σπάθεια που κατέβαλλαν για να επιδιορ­ θώσουν όσα Panther έπεφταν στα χέρια τους με σκοπό να τα χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι. Η Μεραρχία "Wiking" των SS που εί­ χε αποδεκατισθεί κατά τις μάχες του Κορσούν, έγινε ο πρώτος σχηματισμός της Wehrmacht που εξόπλισε δύο επιλαρχίες του με άρματα Panther (τον Φεβρου­ άριο του 1944), φθάνοντας ένα σύνολο 160 τέτοιων οχημάτων. Στις 22 Ιουνίου 1944 ο Κόκκινος Στρα­ τός εξαπέλυσε την κολοσσιαία επιχείρη­ ση "Μπαγκρατιόν", με στόχο να εκμηδενί­ σει τη γερμανική Ομάδα Στρατιών "Κέ­ ντρο" στη Λευκορωσία και να ανοίξει τον αμεσότερο δρόμο προς την καρδιά του Γ' Ράιχ, το Βερολίνο. Απέναντι στην καταθλιπτική υπεροχή των Σοβιετικών σε τ ε ­ θωρακισμένα οι Γερμανοί οργάνωσαν τα διαθέσιμα Panther σε μικρές ευκίνητες ο­ μάδες με αποστολή να καταφέρουν αιφ­ νιδιαστικά κτυπήματα στα πλευρά των σοβιετικών φαλάγγων ώστε να επιβρα­ δυνθεί η προέλαση του εχθρού. Τα Panther ενέγραψαν πάλι στο ενεργητικό τους σημαντικές επιτυχίες, κάτι στο ο­ ποίο συνέβαλε και το άκαμπτο σύστημα διοίκησης των σοβιετικών τεθωρακισμέ­ νων σχηματισμών, που άφηνε ελάχιστα περιθώρια πρωτοβουλίας στα κατώτερα κλιμάκια. Παρά τις προσπάθειες όμως πολλές μονάδες της Wehrmacht βρέθη­ καν αποκομμένες ή κυκλωμένες σε θ ύ­ λακες διαφόρων μεγεθών, καθώς ο σο­ βιετικός οδοστρωτήρας προχωρούσε προς τα δυτικά. Τα Panther κλήθηκαν πάλι να συμμετάσχουν σε αυτοσχέδιες ομά­ δες μάχης (Kampfgruppen) με αποστολή να σώσουν παγιδευμένους Γερμανούς στρατιώτες. Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις η Ομάδα Μάχης Μπάκε, που διέθετε στις τάξεις της 34 Tiger και 46 Panther μαζί με στοιχεία πεζικού, αυτοκινούμενων πυρο­ βόλων και μηχανικού, διεξήγαγε σφοδρό αγώνα επί πέντε ημέρες καταστρέφοντας 267 σοβιετικά άρματα έναντι της α­ πώλειας ενός μόνο Tiger και τεσσάρων

π ερ ιή λθε σχεδόν ανέπαφο στην κατοχή των Αμερικανών, μ ετα φ έρ θ η κ ε στο πεδίο δοκιμών του Σ τρ α το ύ των ΗΠΑ σ το Αμπερντήν για να υπ οβληθεί σ ε εξα ν τλ η τικ ο ύ ς ελέγχο υς και αξιολογήσεις επιδόσεων. Η επικλινής θω ράκιση το υ Panther (γωνία 60 μοιρών στο π ρόσθιο τμήμα του σκάφους) τού παρείχε μεγάλη βαλλιστική προστασία, αφού αύξανε το πάχος του θώ ρακα που θ α έπ ρεπ ε να διαπεράσει ένα βλήμα. Η θω ράκιση είχε πάχος 100 mm σ το πρόσθιο τμήμα του πύργου (SO μοίρες), 45 mm στα πλευρά (65 μ οίρ ες), αλλά μόνο 16 mm στην οροφή.

Panther. Ενας Σοβιετικός υπολοχαγός ο­ μολογούσε τις δυσκολίες που αντιμετώ­ πιζε όταν βρισκόταν απέναντι στα Panther: "Δεν μπορούσαμε να κάνουμε παρά ελάχιστα πράγματα όταν συνα­ ντούσαμε τα Tiger και τα Panther. Συνή­ θως, όταν υποπτευόμασταν πως ένας χώρος ίσως έκρυβε ενέδρα γερμανικών βαρέων αρμάτων, η τακτική μας ήταν να ανοίγουμε πυρ στην τύχη και αμέσως να πραγματοποιούμε μεταβολή για να απο­ μακρυνθούμε, ελπίζοντας πως οι Γερμα­ νοί θα πίστευαν ότι τους αντιληφθήκαμε και θα απαντούσαν στα πυρά αποκαλύ­ πτοντας τις θέσεις τους για να μπορέ­ σουμε να τις υπερκεράσουμε". Τα ελάχιστα Panther που παρέμεναν σε λειτουργία στο Ανατολικό Μέτωπο συμμετείχαν επίσης στην τελευταία με­ γάλη μάχη του πολέμου στην Ευρώπη,

κατά τη σοβιετική έφοδο προς το Βερο­ λίνο. Οταν τα σοβιετικά τεθωρακισμένα διέσπασαν με κόπο τις γερμανικές γραμ­ μές στα υψώματα Ζέελοβ και ξεχύθηκαν προς την πρωτεύουσα του Ράιχ, τα Panther τους έδωσαν νέο σκληρό μάθημα καταστρέφοντας εκατοντάδες οχήματα. Οι γερμανικές απώλειες όμως ήταν επί­ σης σημαντικές. Είναι χαρακτηριστικό πως από τα 44 Panther που διέθετε η "Hitlerjugend" στην Ουγγαρία την άνοιξη του 1945, της απέμειναν μόνο εννέα ετο ι­ μοπόλεμα έπειτα από τέσσερις εβδομά­ δες επιχειρήσεων. Το Pantherπαρέμεινε ο βασικός τύπος άρματος μάχης για τις μο­ νάδες πάντσερ των Waffen SS όπως η Μεραρχία "Nordland", που έδωσε τον τε ­ λευταίο αγώνα της γύρω από την Καγκε­ λαρία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο λοχαγός των SS Καρλ Ν ικολούσι-Λεκ π αρ α σ η μ ο φ ο ρ ή 9 η κετο ν Απρίλιο του 1944 επειδή μ ε τον ουλαμό των Panther που διοικούσε έσωσε από τη σ οβιετική αιχμαλωσία 2.000 Γζρμανούς τρ α υ μ α τίες οι οποίοι είχαν αποκοπεί στην περ/κυκλω μένη πόλη Κόβελ.

ΤΑ "ΜΙΣΑ PANTHER" ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ Μ ΕΤΩΠΟΥ

34

Ο πόλεμος στην Ιταλική χερσόνησο εξελισσόταν αρκετά καλύτερα για τους Γερμανούς. Εχοντας αναλάβει τον έλεγ­ χο της χώρας των πρώην συμμάχων τους από τον Σεπτέμβριο του 1943 επιχειρού­ σαν υπό την ηγεσία του ικανότατου στρατάρχη Αλμπερτ Κέσελρινγκ να ορ­ γανώσουν διαδοχικές γραμμές άμυνας κατά πλάτος του ιταλικού κορμού, ώστε να επιβραδύνουν και αν ήταν δυνατό να ανακόψουν οριστικά την προέλαση των Συμμάχων προς τη Ρώμη. Το ορεινό έδα­ φος της Ιταλίας περιόριζε κατά πολύ τις επιθετικές επιχειρήσεις αρμάτων και ή­ ταν απαγορευτικό για την εφαρμογή τα­ χέων ελιγμών. Ευνοούσε, αντίθετα, τη στατική άμυνα των αρμάτων πίσω από α­ ναχώματα ή άλλα εμπόδια και η πρακτική αυτή έδωσε στους Γερμανούς την ιδέα να ενσωματώσουν πύργους του Panther σε οχυρωματικά έργα από σκυρόδεμα (μπετόν). Ο "επίγειος" πύργος Panther αποτελείτο από τον τυπικό πύργο του άρματος και το πυροβόλο των 75 mm (το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις άλλαζε με εκείνο των 88 mm), που φέρονταν στο επάνω μέ­ ρος ενός χαλύβδινου κιβωτίου το οποίο

Α ρ ισ τερ ά ένα άρμα μάχης Panther και δ εξιά ένα άρμα π ερισυλλογής. Τα Panther παράγονταν σε έξι βασικά ερ γοσ τά σ ια : στη M AN (Ν υρεμβέργη), στη Daimler-Benz (Βερολίνο), στη Heschel & Sohn (Κόσσελ), στη Wegmann (Κάσσελ), στη Demag (Ν τούισμπ ουργκ) και στη Μ Ν Η (Αννόβερο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

είχε στερεωθεί στο έδαφος με μπετόν. Το κιβώτιο χωριζόταν σε δύο μέρη καθ' ύ­ ψος. Το άνω μέρος ε ί­ χε διαστάσεις 332 χ 283 χ 977 cm και εν­ σωμάτωνε τον δα­ κτύλιο περιστροφής του πύργου και μια ανθρωποθυρίδα με κατακόρυφη σκάλα. Από εκεί το πλήρωμα μπορούσε να κατέλθ ει στο χαμηλότερο επίπεδο, που ήταν κατά 200 cm ψηλότερο και υποδιαιρείτο σε τρεις χώρους, από τους οποίους ο έ­ νας χρησίμευε για την κατάληξη της σκά­ λας, ο άλλος ως δωμάτιο ανάπαυσης του πληρώματος και ο τρίτος για αποθήκευ­ ση τροφίμων, πυρομαχικών και άλλων ε­ φοδίων. Μια συστοιχία συσσωρευτών ε­ ξασφάλιζε σε αυτό το μίνι-οχυρό ηλε­ κτρική ενέργεια για τη λειτουργία του πυροβόλου και την απομάκρυνση των α­ ερίων. Οι Σύμμαχοι ήλθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τους επίγειους πύργους Panther τον Μάιο του 1944, όταν βρετανι­ κά και καναδικά αποσπάσματα υπέστη­ σαν κλονισμό από καταιγισμό οβίδων των 75 mm επιχειρώντας να καταλάβουν

την τοποθεσία του χωριού Ακουίνο. Οι στατικοί πύργοι επανδρώνονταν από ει­ δικά επιλεγμένο προσωπικό της 15ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας, το οποίο εί­ χε αξιόλογη εμπειρία από μάχες στο Ανα­ τολικό Μέτωπο. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά πολλά καναδικά Sherman είχαν μετατραπεί σε φλεγόμενες μάζες. Νέες επιθέ­ σεις των Συμμάχων που εξαπολύθηκαν τις επόμενες μέρες απέτυχαν, αφού οι πύργοι Panther εμπόδιζαν με τις φονικές βολές τους τα άρματα να υποστηρίξουν το πεζικό και το άφηναν εκτεθειμένο στα πυρά πολυβόλων και όλμων. Οταν τελικά στις 24 Μαϊου 1944 οι Σύμμαχοι ανέτρε­ ψαν τη γραμμή "Γκούσταβ" με μια κίνηση πλευροκόπησης πάνω από τα βουνά, οι Γερμανοί ενέπλεξαν στη μάχη κανονικά Panther για πρώτη φορά στο Δυτικό Μέ­ τωπο. Ανατρέποντας όλα τα προγνωστι­ κά τα καναδικά Sherman κατέστρεψαν τρία Panther και πολλά αυτοκινούμενα πυροβόλα του εχθρού με το μέτριο πυ­ ροβόλο των 75 mm που διέθεταν. Τα βλή­ ματα υψηλής ταχύτητας του Panther μπο­ ρούσαν να διαπεράσουν άνετα την πρό­ σθια θωράκιση του Sherman από απόστα­ ση 2.743 m και την πλευρική από τα 4.572 m! Η διαφορά ήταν τεράστια αν αναλογιστούμε πως ακόμα και τα Sherman, που ήταν εξοπλισμένα με το βελτιωμένο πυ­ ροβόλο των 76 mm, έπρεπε να πλησιά­ σουν στα 548 m για να έχουν σοβαρές πι­ θανότητες να διατρήσουν τον μετωπικό θώρακα ενός Panther. Η πρακτική της χρήσης των επίγειων πύργων Panther εφαρμόστηκε από την πλευρά των Γερμανών και στην κατα­ σκευή της "Γοτθικής" γραμμής, βόρεια της Ρώμης. Τα σημεία τοποθέτησης των πύργων είχαν επιλεγεί πάλι με έξοχο τρό­ πο ώστε να παρέχουν θαυμάσια πεδία βολής, ενώ γύρω τους είχαν προετοιμα­ στεί πολυάριθμα χαρακώματα πεζικού για την υποστήριξη των πυροβόλων. Πα­ ρά το γεγονός ότι τουλάχιστον 15.000 Ιταλοί εργάτες επιστρατεύθηκαν από

τον Οργανισμό Τοντ για την κατασκευή των οχυρωματικών έργων, οι Γερμανοί δεν είχαν προλάβει ως το φθινόπωρο του 1944 να εγκαταστήσουν όλους τους πύρ­ γους Panther που είχαν προγραμματίσει. Η συμμαχική επίθεση που εξαπολύθηκε τον Σεπτέμβριο προσέκρουσε πάνω στα αμυντικά έργα και υπέστη πολλές απώ­ λειες, αλλά κατάφερε να διασπάσει τη "Γοτθική" γραμμή και να προχωρήσει προς την κοιλάδα του Πάδου.

ΚΡΙΣΗ ΣΤΗ ΝΟ ΡΜ ΑΝΔΙΑ Τα Panther απετέλεσαν επίσης ένα από τα βασικά όπλα της Wehrmacht κατά την προσπάθεια απόκρουσης της μεγά­ λης συμμαχικής εισβολής στη δυτική Ευ­ ρώπη το καλοκαίρι του 1944. Στις 6 Ιουνί­ ου, την ημέρα που Αμερικανοί, Βρετανοί

και Καναδοί επιχειρούσαν τη μεγαλειώδη απόβασή τους στη Νορμανδία, ο Γερμα­ νικός Στρατός παρέτασσε στη Δύση 1.513 τεθωρακισμένα οχήματα, από τα ο­ ποία τα 409 ήταν τύπου Panther. Για λό­ γους που σχετίζονταν περισσότερο με τις αδυναμίες και τις αγκυλώσεις του γερμανικού συστήματος διοίκησης τα πάντσερ απέτυχαν να εκδηλώσουν την ά­ μεση αντεπίθεσή τους προς τους αιγιαλούς απόβασης που είχε σχεδιάσει ο στρατάρχης Ερβιν Ρόμμελ, διοικητής της Ομάδας Στρατιών "B“, και δεν κινήθηκαν επιθετικά παρά στις 7 Ιουνίου. Τα PzKpfw IV και τα Panther της 21ης Μεραρ­ χίας Πάντσερ και της 12ης SS "Hitlerjugend" κτύπησαν με σφοδρότητα τον τομέα των Βρετανών και των Κανα­ δών και πέτυχαν να φθάσουν ως τη θά­ λασσα σε ένα σημείο, αλλά τους έλειπε η

ισχύς για να σημειώσουν αποφασιστική νίκη. Ταυτόχρονα η Μεραρχία Πάντσερ “Lehr“ του στρατηγού Φριτς Μπαγιερλάιν, που διέθετε εκτός των άλλων και 89 Panther, υπέστη πρωτοφανές σφυροκόπημα από τη συμμαχική τακτική αεροπο­ ρία και καθυστέρησε απελπιστικά να φθάσει στο μέτωπο. Από τις 9 Ιουνίου το I Σώμα Πάντσερ SS, που περιελάμβανε τη "Hitlerjugend", τη "Lehr" και την 21η Πάντσερ, μετέπεσε στην άμυνα επιδιώκοντας απλώς να πε­ ριορίσει το συμμαχικό προγεφύρωμα και να αποτρέψει την κατάληψη της πόλης Καν και των αεροδρομίων της. Ως τα τ έ ­ λη Ιουνίου οι Γερμανοί ενισχύθηκαν και από το II Σώμα Πάντσερ SS του στρατη­ γού Πάουλ Χάουσερ, που μεταφέρθηκε στη Γαλλία από το Ανατολικό Μέτωπο (συμπεριλαμβάνοντας 80 Panther). Στις

ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ 75 mm ΤΟΥ PANTHER Οι Γερμανοί σχεδιαστές τεθωρακισμένων πίστευαν πως στον αγώ­ να μεταξύ πυροβόλου και θώρακα ο δεύτερος θα ήταν πάντα χαμένος και έτσι έστιαζαν την προσοχή τους στην ανάπτυξη πολύ καλών πυρο­ βόλων για τα πάντσερ. Με την πάροδο του χρόνου πέτυχαν να αυξή­ σουν τόσο το διαμέτρημα, όσο και το βάρος του βλήματος και το μήκος της κάννης, πετυχαίνοντας μεγαλύτερες αρχικές ταχύτητες και διατρητικές ικανότητες από μεγάλες αποστάσεις. Η ιστορία του πυροβό­ λου KWK 42 U 7 0 των 75 mm που εξόπλιζε τα Panther άρχισε στις 18 Ιουλίου 1941, όταν η εταιρία Rheinmetall-Borsig έλαβε ένα συμβόλαιο για την ανάπτυξη ενός όπλου που θα μπορούσε να διατρήσει θώρακα πάχους 140 mm στα 1.000 m. Σημείο εκκίνησης της μελέτης ήταν το πο­ λύ επιτυχημένο αντιαρματικό πυροβόλο PaK 40 των 75 mm, με το οποίο ήταν εφοδιασμένα και τα PzKpfw IV στην έκδοση KwK 40. Οι λόγοι που προτιμήθηκε αυτό το όπλο έναντι του πυροβόλου των 88 mm του Tiger ήταν η εξοικονόμηση βάρους 1 0 1, 8 km/h περισσότερα στην ταχύτητα και ο μεγαλύτερος αριθμός βλημάτων που θα μπορούσε να μεταφέρει το άρμα. To KwK 40 όμως είχε κάννη μήκους 48 διαμετρημάτων και οι τεχνικοί της Rheinmetall γνώριζαν ότι θα έπρεπε να την επιμηκύνουν αν ήθελαν να πετύχουν τις προδιαγραφές που είχε θέσει ο Χίτλερ. Στις αρχές του 1942 πραγματοποίησαν δοκιμές με ένα πυροβόλο 60 διαμε­ τρημάτων. Κατόπιν έφθασαν στα 70 διαμετρήματα και επαναλαμβάνο­ ντας τις βαλλιστικές δοκιμές τον Ιούνιο του ίδιου έτους κατέληξαν στην υιοθέτηση του όπλου για το Panther. Το πυροβόλο ραβδωτής κάννης KwK 42 Ι-/70,όπως ονομάστηκε το νέο όπλο, διέθετε κύλινδρο οπισθοδρόμησης με υδραυλικό αποσβεστήρα και υδροπνευματικό επανατάκτη, ενώ από τον Απρίλιο του 1943 εφοδιάστηκε με σύστημα εξαγωγής αερίων ώστε να εμποδίζεται η επι­ στροφή αυτών στον πύργο του άρματος. Επρόκειτο συνολικά για ένα θαυμάσιο πυροβόλο, ικανό να πετυχαίνει πλήγματα με την πρώτη βολή σε αποστάσεις πάνω από τα 1.000 m. Η αρχική ταχύτητα του βλήματος έφθανε τα 935 m/sec, δηλαδή ήταν κατά 155 m/sec μεγαλύτερη από το βλήμα του πυροβόλου του Tiger. Οι πρώτες αναφορές από τη δράση του Panther στο μέτωπο σημείωναν την καταστροφή 140 σοβιετικών αρμάτων στο Κούρσκ σε διάστημα τεσσάρων ημερών δράσης. Μάλιστα ένα Τ-34 υπέκυψε σε βολή από τα 3.000 m! Παράλληλα τα 250 Panther που είχαν εμπλακεί στη μεγάλη αρματομαχία παρουσίασαν ως τις 12 Ιουλίου μόνο τέσσερις περιπτώσεις βλάβης στο πυροβόλο! Κατά τη διάρκεια των στατικών δοκιμών του Γερμανικού Στρατού διαπιστώθηκε ότι το πυροβόλο KwK 42 μπορούσε να κτυπήσει σε ποσοστό 100% έναν στόχο ύψους 2 και πλάτους 2,5 m στα 1.500 m, κατά 92% τον ίδιο στα 2.000 m και κατά 55% στα 3.000 m. Βέβαια τα μεγέθη αυτά μειώνονταν αρκετά υπό συνθήκες μάχης οπότε το πλήρωμα του άρματος βρισκό­ ταν υπό την επήρεια άγχους, κόπωσης και κακών συνθηκών φωτισμού. Η γωνία ανύψωσης του πυροβόλου έφθανε τις +18/-8 μοίρες και ήταν αρκετά μεγαλύτερη από εκείνη του Τ-34, γεγονός που έδινε στο

35

Panther αποφασιστικό πλεονέκτημα όταν αμυνόταν πίσω από στατικές θέσεις και αναχώματα. Τυπικά πυρομαχικά του ήταν τα βλήματα Pzgr.39, ενώ τα Pzgr.42 χρησιμοποιούντο εναντίον «σκληρότερων» στόχων. To KwK 42 ήταν σε θέση να διαπεράσει τις πρόσθιες θωρακί­ σεις πύργου (που ήταν και οι ανθεκτικότερες) ενός Cromwell από τα 2.500 m, ενός Churchill από τα 2.000 m, ενός Sherman από τα 2.500 m, ενός Τ-34/85 από τα 2.000 m και ενός JS 122 από τα 800 m.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

29 Ιουνίου οι Βρετανοί εξαπέλυσαν την επιχείρηση "Epsom" με στόχο να καταλά­ βουν την Καν, ενώ τα ναυτικά πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος που τους υπο­ στήριζαν έπληξαν τα πάντσερ του Χάουσερ τα οποία εκινούντο για να αμυνθούν, καταστρέφοντας 19 Panther. Κατά το ίδιο διάστημα κατέφθασε στα πεδία μάχης της Νορμανδίας και η ισχυρή 2η Μεραρ­ χία Πάντσερ των SS "Das Reich", που είχε ολοκληρώσει ένα μακρύ και επεισοδιακό ταξίδι από τη νότια Γαλλία, όπου είχε μετασταθμεύσει από τον Απρίλιο για να α­ ναπαύσει τους άνδρες της από τις σφο­ δρές μάχες του Ανατολικού Μετώπου. Μαζί της έφερε 62 επιπλέον Panther, κα­ θώς και μερικούς από τους καλύτερους αρχηγούς πληρωμάτων αρμάτων της Wehrmacht.

Η "ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ Μ ΠΑΡΚΜ ΑΝ" Ενας από τους άνδρες της "Das Reich" ήταν και ο 25χρονος λοχίας Ερνστ Μπάρκμαν. Αν και είχε συμμετάσχει σε επιχειρή­ σεις από τις πρώτες μέρες του πολέμου το 1939 (οπότε είχε τραυματιστεί ελα­ φρά), είχε την πρώτη του επαφή με τα πά­ ντσερ το 1942, όταν με δική του αίτηση εκπαιδεύτηκε στα τεθωρακισμένα και ε­ ντάχθηκε στο πλήρωμα ενός PzKpfw III. Κέρδισε τον Σιδηρού Σταυρό Πρώτης Τά­

0 λοχίας των SS Ερνστ Μπάρκμαν έσπειρε τον όλεθρ ο σε μία αμερικανική φάλαγγα φράσσοντας μόνο μ ε το Panther του την πορεία προέλασής της. Ο υπαξιωματικός αυτός είχε τη φήμη εξαιρ ετικά τολμηρού πολεμιστή. Κατά τη μάχη των Αρδεννών, τον Δ εκέμβριο του 1944, το άρμα του βρέθηκε τόσο κοντά σε ένα Sherman ώ στε όταν επιχείρησε να περιστρέφει τον πύργο για να βάλει η κάννη του πυροβόλου προσέκρουσε στο αμερικανικό άρμα!

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ξης κατά τις μάχες στο Χάρκοβο τον Φε­ βρουάριο του 1943. Κατά τους μήνες που ακολούθησαν η "Das Reich" επανεξοπλίστηκε σε μεγάλο βαθμό (οι μονάδες των Waffen SS που θεωρούντο από τον Χίτλερ πολιτικά αξιόπιστες είχαν προτεραιότητα στον εφοδιασμό με νέα όπλα) και ο Μπάρ­ κμαν βρέθηκε να είναι αρχηγός πληρώμα­ τος σε ένα από τα ολοκαίνουργια Panther. Τον Ιούλιο του 1944 η "Das Reich" είχε εμπλακεί σε αδυσώπητο αγώνα απέναντι στους Αμερικανούς στον τομέα του Σαιν Λω και αντιμετώπισε την 9η και την 30ή Μεραρχία Πεζικού των ΗΠΑ, καθώς και στοιχεία της 3ης Τεθωρακισμένης. Ο Μπάρκμαν, που επέβαινε στο Panther No 424, είχε στο ενεργητικό του τρία χρόνια σκληρών μαχών στη Ρωσία και μια πολύτι­ μη εμπειρία που μόνο η έκθεση στον πραγματικό κίνδυνο μπορεί να δώσει σε έναν πολεμιστή. Στις 8 Ιουλίου κατέστρε­ ψε ένα Sherman, πετυχαίνοντας έτσι την πρώτη νίκη του σε βάρος των δυτικών αρ­ μάτων. Επρόκειτο να ακολουθήσουν πολ­ λές ακόμα. Η φύση των αρματομαχιών στη Νορμανδία διέφερε ριζικά από εκείνη που είχαν γνωρίσει οι Γερμανοί στις στέππες του Ανατολικού Μετώπου. Οι φρά­ χτες, τα δέντρα και οι στενοί δρόμοι πε­ ριόριζαν κατά πολύ την ορατότητα και κα­ θιστούσαν εξαιρετικά επικίνδυνη την κί­ νηση των αρμάτων, που μπορούσαν να αιφνιδιαστούν ανά πάσα στιγμή. Τα τερά­ στια βεληνεκή στα οποία τα πάντσερ εί­ χαν πολεμήσει τους Σοβιετικούς στη Δύ­ ση έδωσαν τη θέση τους σε βολές σχεδόν εξ επαφής. Στις 12 Ιουλίου ο Μπάρκμαν κατέστρεψε δύο ακόμα Sherman και προκάλεσε ζημιές σε ένα τρίτο. Ο άσσος των πάντσερ φρόντιζε πάντα να έχει το άρμα του καλά παραλλαγμένο με κλαδιά ώστε να είναι δυσδιάκριτο από τον αέρα και να αποφεύγει την προσοχή των μαχητικών αεροσκαφών. Στις 13 του μήνα ο Μπάρ­ κμαν διέκρινε επτά Sherman που εκινούντο σε φάλαγγα. Αμέσως πέτυχε το πρώ­ το με μια εύστοχη βολή. Το κτυπημένο άρμα όμως εξακολουθούσε να βάλλει και ο Γερμανός τού έστειλε δύο ακόμα οβί­ δες των 75 mm καταστρέφοντάς το ολοσχερώς. Το τέταρτο βλήμα που εγκατέλειψε την κάννη του Panther έπειτα πέτυ­ χε ένα άλλο Sherman, του οποίου το πλή­ ρωμα το εγκατέλειψε βιαστικά. Ενώ διαρκούσε η ανταλλαγή πυρών μεταξύ των χα­ λύβδινων γιγάντων, αμερικανικό πεζικό προσπάθησε να εκτελέσει έναν υπερκερωτικό ελιγμό για να κτυπήσει το άρμα του Μπάρκμαν πλευρικά, αλλά ο άσσος της "Das Reich" αντέδρασε πιο γρήγορα και μετακινούμενος αστραπιαία ξεπρόβα­ λε από ένα μικρό δάσος σκορπίζοντας τον όλεθρο στους Αμερικανούς στρατιώ­ τες με αλλεπάλληλες εκρηκτικές οβίδες. Στις 14 Ιουλίου ο Μπάρκμαν χρησιμο­ ποίησε ένα άλλο Panther (επειδή το δικό του βρισκόταν σε συντήρηση) για να βοη­ θήσει στην προσπάθεια διάσωσης κάποι­

ο Σ τα υ ρ ό ς

των Ιπποτών α π ονεμήθηκε στον Μ πάρκμαν σ τις 5 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1944, ως αναγνώριση το υ εκπ ληκτικού κατο ρθώ μ α το ς του σ τον δρόμο Σαιν Λω-Κουτάνς.

ων αποκομμένων συναδέλφων του. Ει­ σερχόμενος στον πύργο του άρματος δια­ πίστωσε ότι τα τοιχώματα είχαν ακόμα ί­ χνη από το αίμα του προηγούμενου αρχη­ γού που είχε σκοτωθεί μέσα σε αυτό. Α­ φού ξεπέρασε τον κλονισμό οδήγησε με δεξιοτεχνία το Panther στην αποστολή του καταστρέφοντας άλλα τρία Sherman και απελευθερώνοντας τους παγιδευμένους άνδρες των SS. Επιστρέφοντας ό­ μως έπεσε τυχαία σε έναν συμμαχικό φραγμό πυροβολικού και το Panther κτυπήθηκε από μια τεράστια οβίδα. Αν και η θωράκιση άντεξε το πλήγμα, οι ερπύ­ στριες διαλύθηκαν από το ωστικό κύμα και ο Μπάρκμαν με τους άνδρες του μό­ λις που κατάφεραν να σωθούν. Η κορύφωση των έξυπνων τακτικών του μεγάλου αυτού αρματιστή, που ήταν ήδη υπεύθυνος για την προσβολή 10 συμ­ μαχικών αρμάτων, ήλθε λίγες μέρες αρ­ γότερα. Στις 26 Ιουλίου 1944 η "Das Reich" βρισκόταν πάλι σε δράση κατά των Αμερι­ κανών, έχοντας αντικαταστήσει τη βαριά κτυπημένη "Lehr" που αποσύρθηκε για α­ νασυγκρότηση αφού δέχθηκε ένα απί­ στευτης σφοδρότητας αεροπορικό σφυροκόπημα κατά το αρχικό στάδιο της συμμαχικής επιχείρησης "Cobra". Ο Μπάρ­ κμαν επλήγη αρχικά από την παλιά "μάστι­ γα" του Panther. Αντιμετώπισε πρόβλημα στο καρμπυρατέρ και το ακινητοποιημένο άρμα έγινε εύκολος στόχος για τα ε­ χθρικά πυροβόλα, που το πυρπόλησαν. Εργαζόμενοι όλη τη νύκτα οι τεχνικοί της "Das Reich" κατάφεραν να έχουν το Panther No 424 και πάλι αξιόμαχο ως το ξη­

μέρωμα. Καθώς ο Μπάρκμαν έσπευδε με το άρμα του να καταλάβει την προβλεπόμενη θέση του, πληροφορήθηκε από έναν τραυματισμένο στρατιώτη πως οι Αμερι­ κανοί πλησίαζαν πλέον με μεγάλες δυνά­ μεις. Χωρίς να πτοηθεί από την είδηση συνέχισε να κινείται κατά μήκος του δρό­ μου από το χωριό Λορέυ και σταμάτησε το Panther στη διασταύρωση με την οδό που οδηγούσε από το Σαιν Λω στο Κουτάνς. Με το άρμα του ακίνητο κάτω από τα πυκνά φυλλώματα μιας τεράστιας βε­ λανιδιάς περίμενε τους πολυάριθμους α­ ντιπάλους του. Οι Αμερικανοί παραδέχονταν ότι χρει­ αζόταν να θυσιαστούν κατά μέσο όρο πέ­ ντε Sherman για να καταστραφεί ένα Panther και η δράση του Μπάρκμαν επιβε­ βαίωσε με το παραπάνω αυτό το γεγονός. Η αμερικανική φάλαγγα έκανε την εμφά­ νισή της από αριστερά σε απόσταση 200 m και το Panther άνοιξε αμέσως πυρ γεμί­ ζοντας τον χώρο με καιγόμενα ημιερπυστριοφόρα οχήματα και φορτηγά. Ο ε­ χθρός έφερε μπροστά τα άρματά του για να απαλλαγεί από το απρόσμενο εμπόδιο. Τότε ο Μπάρκμαν κατέστρεψε αμέσως δύο Μ4 Sherman. Οι Αμερικανοί κάλεσαν σε βοήθεια το πυροβολικό και την αερο­ πορία τους και το μοναχικό γερμανικό άρ­ μα συγκέντρωσε για αρκετά λεπτά επάνω του τρομερά πυρά. Δύο Sherman που εί­ χαν την τόλμη (ή την απερισκεψία) να πλησιάσουν περισσότερο στη "γωνία του

Μπάρκμαν" ενθαρρημένα από τον βομ­ βαρδισμό καταστράφηκαν αμέσως, κα­ θώς το Panther είχε επιζήσει και συνέχισε να βάλλει με φονική ακρίβεια εναντίον οποιουδήποτε οχήματος εισερχόταν στο οπτικό πεδίο του. Ο Μπάρκμαν κρατούσε επί ώρες μόνος του τη διασταύρωση απέ­ ναντι σε συντριπτικά ανώτερες εχθρικές δυνάμεις, αλλά γνώριζε πως έπρεπε να βρει τρόπο απαγκίστρωσης πριν είναι πο­ λύ αργά. Το Panther είχε δεχθεί πολλά πλήγμα­ τα αλλά κανένα δεν είχε αποδειχθεί μοι­ ραίο. Ο οδηγός, που είχε τραυματιστεί στον λαιμό, και ο ασυρματιστής είχαν ε­ γκλωβιστεί στις θέσεις τους επειδή οι θυ­ ρίδες εξόδου παραμορφώθηκαν και κόλ­ λησαν. Η μια ερπύστρια είχε γίνει κομμά­ τια, αλλά ο πληγωμένος οδηγός του άρμα­ τος κατάφερε να μετακινήσει το Panther με την όπισθεν μέχρι ένα κοντινό χωριό, όπου με τη χρήση λοστών τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος κατάφεραν να απε­ γκλωβίσουν τους δύο συναδέλφους τους. Ο Μπάρκμαν είχε διαλύσει εννέα Sherman κατά τη διάρκεια εκείνης της επικής μο­ νομαχίας, καθώς και μεγάλο αριθμό άλ­ λων οχημάτων, είχε δε καθυστερήσει ση­ μαντικά την προέλαση του εχθρού. Μέχρι να φθάσει και πάλι στο Κουτάνς στις 28 Ιουλίου ο τρομερός αρματιστής της "Das Reich" έθεσε εκτός μάχης άλλα έξι συμ­ μαχικά άρματα, έχοντας αχρηστεύσει 15 εχθρικά τεθωρακισμένα σε δύο ημέρες!

ΟΙ ΠΑΝΘΗΡΕΣ ΜΑΧΟΝΤΑΙ Ω Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ Οι συνολικές απώλειες των Panther στη Νορμανδία ως το τέλος Ιουλίου α­ νέρχονταν σε 131 οχήματα, ενώ οι αντι­ καταστάσεις στις αρχές Αυγούστου αφο­ ρούσαν 105 άρματα. Επιπλέον οι Γερμα­ νοί μπορούσαν να υπολογίζουν στη δύ­ ναμη της 9ης και της 116ης Πάντσερ. που αριθμούσαν 79 Panther η καθεμία. Για την αντεπίθέσή της στο Μορταίν στις 6 Αυ­ γούστου 1944 η Wehrmacht χρησιμοποίη­ σε μεταξύ άλλων αρμάτων και εκατοντά­ δες Panther, αλλά η σθεναρή άμυνα της 30ής Μεραρχίας Πεζικού των ΗΠΑ και η συντριπτική υπεροχή των Συμμάχων στον αέρα καταδίκασαν την επιχείρηση σε αποτυχία. Οι Γερμανοί αδυνατούσαν να φράξουν το ρήγμα στη Νορμανδία και η κυκλωτική κίνηση της 3ης Στρατιάς του Πάττον στα μετόπισθέν τους απείλη­ σε να εξοντώσει ολόκληρη την 7η Στρα­ τιά μέσα στον θύλακα Φαλαίζ - Αρζεντάν. Ετσι υποχρεώθηκαν υποχωρήσουν ως τα Το εικονιζόμενο Panther έπ εσ ε στα χέρια των Αμερικανών και εκείνοι το μ ετέτρ εψ α ν σε στόχο για τη σκοποβολή των αρμάτω ν τους, ώ στε να διαπιστώσουν την αντοχή των διαφόρων τμημάτω ν της θω ράκισής του. Ο πρόσθιος θώ ρακας το υ πύργου ά ντεχ ε στις βολές των συμμαχικών Sherman, Crom well και Churchill από οπ οιαδήποτε απόσταση, αλλά δεν συνέβαινε το ίδιο μ ε το σκάφος.

σύνορά τους και να παραχωρήσουν όλο σχεδόν το έδαφος που είχαν κατακτήσει το 1940 στη δυτική Ευρώπη. Από τα 36 Panther που κατάφεραν να σώσουν από τον κλοιό του Φαλαίζ τα περισσότερα εγκαταλείφθηκαν πριν φθάσουν στον Ση­ κουάνα, λόγω προσβολών από αεροσκά­ φη ή έλλειψης καυσίμων. Ουσιαστικά ο Γερμανικός Στρατός στη Δύση είχε πάψει εκείνη την περίοδο να διαθέτει αξιόμαχο Οπλο Τεθωρακισμένων, έχοντας στη δύ­ ναμή του μόνο 60 άρματα από τα οποία τα 15 ήταν τύπου Panther. Τελευταία επιθετική κίνηση των Γερ­ μανών ήταν η απεγνωσμένη αντεπίθεση στις Αρδέννες τον Δεκέμβριο του 1944, οπότε ήλπισαν πως θα αιφνιδίαζαν και θα διαχώριζαν τις συμμαχικές ομάδες στρατιών φθάνοντας ως την Αμβέρσα. Τα Panther που είχαν απομείνει στις καταπο­ νημένες μεραρχίες των Waffen SS, οι ο­ ποίες θα έφεραν σύμφωνα με το σχέδιο το κύριο βάρος του αγώνα, ήταν ελάχι­ στα. Η «Das Reich» διέθετε 58, η «Hohen­ staufen» μόλις 35. Στη «Frundsberg» λει­ τουργούσαν ακόμα μόνο 10 άρματα αυ­ τού του τύπου και ο σχηματισμός θεωρή­ θηκε πολύ αδύνατος για να συμμετάσχει στην επίθεση. Καμία από τις επτά μεραρ­ χίες πάντσερ που έλαβαν μέρος στην ε­ πιχείρηση «Φθινοπωρινή Ομίχλη» δεν διέθετε τον αριθμό αρμάτων που προέβλεπε η σύνθεσή της. Αντί για τα 490 Panther που θα έπρεπε να έχουν στα χαρ­ τιά οι στρατιές του φον Ρούντστεντ είχαν

μόνο 340. Ανάμεσά τους υπήρχαν και 13 περίτεχνα παραλλαγμένα Panther που ε ί­ χαν τροποποιηθεί ώστε να μοιάζουν με αμερικανικά άρματα και εντάχθηκαν στην 150 Ταξιαρχία Πάντσερ του περίφη­ μου Οττο Σκορτσένυ, με σκοπό να διεισδύσουν στα αμερικανικά μετόπισθεν και

να σπείρουν τον πανικό. Η αντεπίθεση παρά (τα περιορισμένα) εδαφικά κέρδη της και τις σοβαρές απώλειες που προκάλεσε στα αμερικανικά V και VIII Σώματα απέτυχε να εκπληρώσει τον σκοπό της. Η περιπέτεια του Χίτλερ στις Αρδέν­ νες στοίχισε στα πάντσερ 190 πολύτιμα Panther και 410 τεθωρακισμένα άλλων τύ­ πων, ενώ οι εξουθενωμένες δυνάμεις του Γ’ Ράιχ κατέβαλαν ένα υπέρογκο τίμημα (τουλάχιστον 120.000 ανθρώπι­ νες, απώλειες) χωρίς κανένα όφελος. Τον Φεβρουάριο του 1945 οκτώ μεραρχίες πάντσερ με 271 Panther μετακινήθηκαν και πάλι από το Δυτικό Μέτωπο στο Ανα­ τολικό, αλλά το μόνο που πέτυχαν ήταν να παρατείνουν το δράμα για λίγες ακό­ μα εβδομάδες. Τα γερμανικά εργοστάσια ωστόσο συ­ νέχισαν την παραγωγική προσπάθειά τους. Περίπου 600 Panther κατασκευά­ στηκαν ως οχήματα διοίκησης (Sdkfz 167), εφοδιάστηκαν με τον ασύρματο FuG 8 (ισχύος 30 W και εμβέλειας 65 km) και ξεχώριζαν από τη χαρακτηριστική κε­ ραία ύψους 1,3 m, ενώ 350 Bergepanther έγιναν άρματα περισυλλογής. Η παραγω­ γή του Panther είχε αρχίσει να δέχεται τα πρώτα σοβαρά πλήγματα το καλοκαίρι του 1944, όταν οι εγκαταστάσεις της Daimler-Benz υπέστησαν ισχυρό αεροπο­ ρικό βομβαρδισμό από τη RAF τη νύκτα της 23ης Αυγούστου. Η MAN κτυπήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου και στις 3 και στις 19

7b P anther αντιπροσώπευαν ίσως τα καλύτερα ά ρματα τη ς εποχής τους, αλλά δεν ήταν άτρω τα. Η φω τογραφ ία δίνει μια γεύση από το ανθρώπινο κόσ τος των μαχών στο Ανατολικό Μ έτωπο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Τοακονιζόμενο Panther Ausf G, που κατασκευάστηκε από τη MAN τον Οκτώβριο του 1944, έπεσε 9ύμα των Αμερικανών κατά τη μάχη των Αρδεννών δύο μήνες αργότερα.

Οκτωβρίου. Πριν προλάβει να αποκαταστήσει πλήρως τις ζημιές της δέχθηκε άλλα δύο καταστροφικά πλήγματα, από τους Αμερικανούς στις 3 Ιανουαρίου 1945 και από τους Βρετανούς τη νύκτα της 20ής Φεβρουάριου. Η σειρά της ΜΝΗ να γίνει στόχος των συμμαχικών βομβαρ­ διστικών ήλθε στις 14 και στις 28 Μαρτί­ ου 1945. Παρά τις τρομερές ζημιές και την απώλεια ειδικευμένου προσωπικού η παραγωγή των Panther συνεχίστηκε μετ’ εμποδίων έως ότου τον Απρίλιο του 1945 όλα τα εργοστάσια καταλήφθηκαν από τα συμμαχικά στρατεύματα. Οι Αμερικανοί που υπηρέτησαν στην Ευρώπη ως πληρώματα αρμάτων θεω­ ρούσαν ως καλύτερα σημεία του Panther τη χρήση άκαπνης πυρίτιδας και την α­ πουσία λάμψης κατά τη βολή του πυρο­ βόλου, τις φαρδιές ερπύστριες που του παρείχαν καλύτερη πρόσφυση, τη δυνα­ τότητα να επιχειρεί συνήθως την πρώτη βολή επειδή βρισκόταν σε άμυνα, φυσικά το μεγάλο βεληνεκές και τη διατρητικότητα του πυροβόλου του, τον πιο αθόρυ­ βο κινητήρα, τα ανώτερα πυρομαχικά

του και την επικλινή θωράκιση. «Είδα ένα άρμα μας», έλεγε ένας από αυτούς, «να βάλλει εναντίον ενός Panther από τα 600 m, αλλά όλες οι οβίδες εποστρακίστηκαν. Το ίδιο πρωί είδαμε άρματά μας που καταστράφηκαν από γερμανικά βλή­ ματα τα οποία διαπέρασαν το πιο παχύ τμήμα της θωράκισής τους». Οι γνώμες συνέκλιναν στο δέος που προκαλούσε το πυροβόλο KwK 42. «Το υψηλής ταχυβο­ λίας πυροβόλο των Γερμανών διαπερνά όλες τις θωρακίσεις μας», ομολογούσε ο λοχίας Τσέστερ Μάρζακ. «Ακόμα και σε αποστάσεις που θα ήταν αυτοκτονία για εμάς να βάλλουμε εκείνοι έριχναν... Τα άρματά τους μπορούν να -στρίψουν σε χώρο όχι μεγαλύτερο από το μήκος τους. Πώς να τα κτυπήσουμε πλευρικά όταν μπορούν να περιστραφούν τόσο εύκολα και να μας παρουσιάσουν πάλι τον μετω­ πικό τους θώρακα; Ο θώρακας αυτός εί­ ναι αδύνατο να διατρηθεί από τα 75άρια μας εκτός αν πλησιάσουμε πολύ κοντά και οι Γερμανοί δεν μας αφήνουν ποτέ να πλησιάσουμε τόσο κοντά!». Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδι­ κών σε θέματα τεθωρακισμένων συμφω­ νεί ότι το Panther υπήρξε το καλύτερο και πιο ισορροπημένο άρμα μάχης του Β ' Πα­ γκοσμίου Πολέμου, παρά τα δύο σοβαρό­ τατα προβλήματά του: η μηχανική αναξιοπιστία και η μειωμένη αντοχή των ε­ ξαρτημάτων του σε συνθήκες καταπόνη-

σης οδήγησαν σε πολλές άσκοπες απώ­ λειες τέτοιων αρμάτων, ενώ η πολυπλοκότητα της κατασκευής του εμπόδισε σε μεγάλο βαθμό τη μαζική παραγωγή του σε ποσότητες τέτοιες που θα μπορού­ σαν να γείρουν την πλάστιγγα στο Ανατο­ λικό Μέτωπο. Τα 5.995 Panther που παρήχθησαν αποδείχθηκαν λίγα για να αλλά­ ξουν την πορεία του πολέμου.

39

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) E. Bayer: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, Στρατιωτικές Εκδόσεις ΓΕΣ, 1964. (2) C. Foss: WORLD WAR II TANKS. Salamander, 1981. (3) S.Hart & R.Hart: WEAPONS AND FIGHTING TACTICS OF THE WAFFEN SS. MBI. 1999. (4) M. Hughes & C. Mann: THE PANTHER TANK, MBI, 2000. (5) T. Jentz: GERMANY'S PANTHER TANK. Schiffer, 1995. (6) S. Mitcham: THE PANZER LEGIONS. Greenwood. 2001. (7) T. Ripley: STEEL STORM. MBI, 2000. (8) G. Williamson: ACES OF THE REICH, Arms & Armour, 1989.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ ΠΑΝΟΣ ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΗΤΑΝ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΔΙΠΛΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΑΝ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΥΨΗΛΟΒΑΘΜΟ ΣΤΕΛΕΧΟΣ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΙΚΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙ ΣΕΙΡΑ ΕΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΤΑΝ ΜΕ ΤΗΝ KGB, ΕΠΙ ΤΡΙΑΝΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΧΑΝ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΘΕΙ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ, ΠΡΩΤΟΦΑΝΟΥΣ ΣΕ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ, ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΠΟΥ ΥΠΗΡΞΕ ΜΑΛΛΟΝ Η ΜΕΛΑΝΟΤΕΡΗ ΣΕΛΙΔΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΟΤΙ ΣΤΙΣ ΥΨΗΛΕΣ ΒΑΘΜΙΔΕΣ ΤΗΣ SIS.(SECRET INTELLIGENCE SERVICE) Η ΑΛΛΙΩΣ ΜΙ6 ΥΠΗΡΧΕ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ, Η CIA, ΟΣΟ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟ (1), ΕΚΑΝΕ ΑΡΚΕΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΕΙ ΠΑΛΙ ΕΠΙΣΗΜΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ. Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΛΟΝΙΣΤΗΚΕ... 01 ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ ΕΠΡΑΞΑΝ Ο,ΤΙΔΗΠΟΤΕ ΗΤΑΝ ΔΥΝΑΤΟ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΟΥΝ ΟΠΟΙΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΝ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΤΙΣ ΓΕΛΟΙΟΠΟΙΗΣΟΥΝ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΤΟ 1990 ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΠΛΕΗΚ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΛΟΓΗ» (NO OTHER CHOICE), ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟΣΥΡΘΗΚΕ ΑΜΕΣΩΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΧΕΘΗΚΕ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ Η... ΑΜΟΙΒΗ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η μάχη των εντυπώσεων συχνά καθόριζε τις πολιτικές εξελίξεις. Η "ανακάλυψη" της σήραγγας υπήρξε ένα ισχυρό διαπρα γματευτικό χαρτί του Χρουτσώφ (δεξιό) κατά τις συναντήσεις του με δυτικούς ηγέτες. Εδώ βλέπουμε τον Σοβιετικό ηγέτη με τον Αϊζενχάουερ (αριστερά). Η σοβιετική πρεσβεία στο Λονδίνο.

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΔΙΠΛΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ Ψ ΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ

Τζωρτζ Μπλέηκ επί δεκαεπτά χρόνια εργαζόταν για τη βρε­ μηνία της επίθεσης των Γερμανών εναντίον της ΕΣΣΔ κατά τον Β Πα­ τανική μυστική υπηρεσία ΜΙ6. Από αυτά τα εννέα τελευταία γκόσμιο Πόλεμο! Στη Βρετανία καταδικάστηκε το 1961 σε 42 χρόνια φυ­ και μέχρι το 1961 που αποκαλύφθηκε, υπήρξε πράκτορας λάκισης. Πέντε χρόνια αργότερα απέδρασε και διέφυγε crm Σοβιετική της KGB, δηλαδή ήταν διπλός κατάσκοπος. Από το 1953 αποκάλυπτε συ­ Σήμερα ζει στη Μόσχα με τη Ρωσίδα σύζυγό του και τον γιο του Ενωση. στηματικά στους Σοβιετικούς όλες τις πληροφορίες που ήταν σε καιθέση διδάσκει αραβική φιλολογία στο πανεπιστήμιο Πατρίς Λουμούμπα. να γνωρίζει. Μεταξύ άλλων αποκάλυψε την ταυτότητα πάνω από 400 Δυ­ τικών πρακτόρων που δρούσαν στις χώρες τις ανατολικής Ευρώπης, α­ ποκάλυψε την περίφημη σήραγγα που είχαν ανοίξει οι Βρετανοί σε συ­ νεργασία με τους Αμερικανούς στο Βερολίνο για να υποκλέπτουν τις τη­ Ο Τζωρτζ Μπλέηκ γεννήθηκε το 1922 στο Ρόττερνταμ της Ολλαν­ λεφωνικές συνομιλίες των Σοβιετικών και τοποθέτησε άγνωστο αριθμό δίας. Ο πατέρας του ονομαζόταν Αλμπερτ Μπεχάρ. ήταν έμπορος και Σοβιετικών πρακτόρων σε σημαντικές θέσεις των δικτύων της δυτικής καταγόταν από μία εβραϊκή οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Η μητέ­ κατασκοπείας. Δίκαια λοιπόν έχει τον τίτλο του σημαντικότερου κατα­ ρα του καταγόταν από μία αστική ολλανδική οικογένεια που τη χαρακτή­ σκόπου κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και σίγουρα δεν είναι τυ­ ριζε βαθιά πίστη στο προτεσταντικό δόγμα. Ο Αλμπερτ Μπεχάρ πολέμη­ χαίο ότι οι Σοβιετικοί τού απένειμαν το ανώτατο σοβιετικό παράσημο, σε κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Αίγυπτο στο πλευρό των Βρετα­ διάκριση που είχε μόνον ένας άλλος πράκτορας της KGB, ο θρυλικός Ρίνών, οι οποίοι ως ανταμοιβή τον πολιτογράφησαν Αγγλο. Επέλεξε το ό­ χαρντ Ζόργκε, ο οποίος ειδοποίησε έγκαιρα τον Στάλιν για την ημερο­ νομα Μπλέηκ.

Ο

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΛΕΗΚ

Οταν ο Τζωρτζ Μπλέηκ (αριστερά), απελευθερώθηκε από την αιχμαλωσία (1953) και επέστρεψε στο Λονδίνο, είχε ήδη προσχωρήσει στην KGB.

42 ■**

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέ­ μου ο νεαρός Τζωρτζ Μπλέηκ ήταν αποκλει­ σμένος στην Ολλανδία και πολέμησε εναντίον των Γερμανών κατακτητών στο πλευρό της ολ­ λανδικής αντίστασης. Καταζητούμενος από τη Γκεστάπο διέφυγε, διέσχισε το κατεχόμενο Βέλγιο και τη Γαλλία, πέρασε πεζός τα Πυρη­ ναία όρη και κατέφυγε στην Ισπανία. Τον Οκτώ­ βριο του 1943 κατατάχθηκε στο Βασιλικό Ναυ­ τικό της Βρετανίας και εκπαιδεύτηκε στις ειδι­ κές επιχειρήσεις. Το θάρρος, η γλωσσομάθειά του - μιλάει, εκτός από αγγλικά, τέλεια γερμανικά, γαλλικά και λίγα αραβικά - και η πείρα του στην παράνομη αντιστασιακή δράση, κίνησαν το ενδιαφέρον της SIS (ή ΜΙ6). Αρχικά εργά­ στηκε στα κεντρικά κτίρια Μπρόνγουεϊ, ως με­ ταφραστής στο τμήμα που ήταν αρμόδιο για την ολλανδική αντίσταση. Αργότερα ανέλαβε την επιμελητεία των Ολλανδών πρακτόρων που δρούσαν πίσω από τις γερμανικές γραμμές σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Ειδικών Επι­ χειρήσεων (SOE -Special Operation Executive). Μετά την ήττα των Γερμανών ο Μπλέηκ ε­ πέστρεψε στην Ολλανδία, αυτή τη φορά ως πράκτορας της SIS και διοικητής μίας μονάδας αντικατασκοπείας του Ναυτικού. Το 1945 μετα­ τέθηκε στη βρετανική ζώνη της Γερμανίας και ανέλαβε καθήκοντα ανακριτή στο Αμβούργο. Η πραγματική του αποστολή ήταν να ανακαλύ­ πτει μεταξύ των Γερμανών αιχμαλώτων πολέ­ μου πληροφοριοδότες και υποψήφιους πρά­ κτορες. Γρήγορα έθεσε τις βάσεις ενός δικτύ­ ου κατασκόπων που δρούσε στον σοβιετικό το­ μέα της Γερμανίας. Το ίδιο δίκτυο - μεταξύ άλ­ λων - αργότερα θα πρόδιδε στους Σοβιετι­ κούς... Εκεί άρχισε η πραγματική σταδιοδρομία του Μπλέηκ στις μυστικές υπηρεσίες. Ο εικοσιτριάχρονος αρχικατάσκοπος την εποχή εκείνη ήταν φανατικός αντικομμουνιστής, φιλόδοξος, και συμμετείχε με όλες του τις δυνάμεις στον

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

σχεδίασμά των δογμάτων του Ψυχρού Πολέ­ μου, που διήρκεσε σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια... Ο αντικομμουνισμός του Μπλέηκ δεν είχε πολιτικές βάσεις. Ηταν απόρροια μιας βα­ θιάς θρησκευτικότητας και της προτεσταντικής ανατροφής και ηθικής του. Ο ίδιος διακατεχόταν από μια απέχθεια για ο,τιδήποτε ήταν «υλιστικό» και δεν το χαρακτήριζε θρησκευτι­ κή πνευματικότητα. Οταν ήταν παιδί το όνειρό του ήταν να γίνει πάστορας... Οπως είπε ο ίδιος στον Γερμανό ιστορικό, δημοσιογράφο και πα­ νεπιστημιακό Γ Κνοπ, που μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος τον συνάντησε στη Μόσχα, πάρα πολλά μέλη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών έχουν πολύ στενούς δε­ σμούς με την αγγλικανική εκκλησία. Επίσης ένα πολύ μεγάλο μέρος των πρακτόρων της CIA ανήκει στους Κουακέρους! (2) Γενικά, συ­ νέχισε ο Μπλέηκ, ο κόσμος των δυτικών μυστι­ κών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηριζόταν από ένα αγωνιστικόιεραποστολικό πνεύμα, από μια πεποίθηση για την ιερότητα της υψηλής αποστολής τους... Το πνεύμα αυτό μάλλον βοηθούσε στην αυτοδικαίωση όταν προέκυπταν διλήμματα κατά την εφαρμογή του πολύ επικίνδυνου αξιώματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»...

Η ΑΛΛΑΓΗ Πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος που εί­ ναι φανατικός αντικομμουνιστής, βαθιά θρη­ σκευόμενος προτεστάντης, με αυστηρή ηθική, χωρίς οικονομικά προβλήματα, με λαμπρή ε­ παγγελματική σταδιοδρομία, επιτυχημένος και τιμημένος, με άψογη κοινωνική ζωή και μάλι­ στα σημαντικό στέλεχος των μυστικών υπηρε­ σιών της χώρας του να μεταβληθεί σε ιδεολόγο κομμουνιστή, πράκτορα της KGB και προδότη των ίδιων των συναδέλφων και υφισταμένων του;

Το ερώτημα αυτό ήταν βασανιστικό για τις δυτικές μυστικές υπηρεσίες κατά την αρχική φάση του Ψυχρού Πολέμου και δεν αφορούσε μόνο την περίπτωση του Τζωρτζ Μπλέηκ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κορέα υποχρε­ ώθηκαν να αντιμετωπίσουν ένα εκπληκτικό και πρωτοφανές φαινόμενο. Εμβρόντητοι οι στρα­ τιωτικοί του ΝΑΤΟ αντίκριζαν όλο και συχνότε­ ρα Αμερικανούς πιλότους, που τα αεροπλάνα τους είχαν καταρριφθείαπό τους Βορειοκορεάτες και αυτοί είχαν παραμείνει επί αρκετό διά­ στημα αιχμάλωτοι, να επιστρέφουν στην πατρί­ δα τους φανατικοί κομμουνιστές! Δεν επρόκειτο για κάποια «ανήθικα», περιθωριακά στοι­ χεία, τοξικομανείς, ομοφυλόφιλους, χαρτοπαί­ κτες, δηλαδή ανθρώπους που μπορεί κάποιος να εκβιάσει εύκολα. Επρόκειτο για επίλεκτους Αμερικανούς πιλότους, οι περισσότεροι παιδιά τυπικών αμερικανικών αστικών οικογενειών, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, υψηλό πατριωτικό φρόνημα και ηθικό, με πίστη στον αμερικανικό τρόπο ζωής και, το κυριότερο, «ψιλοκοσκινι­ σμένους» από τα κόσκινα της μακαρθικής υ­ στερίας που κυριαρχούσε τότε στην αμερικανι­ κή κοινωνία. Οποιοσδήποτε Αμερικανός πολί­ της απομακρυνόταν έστω και στο ελάχιστο από την πίστη στον αμερικανικό τρόπο ζωής και στον καπιταλισμό διωκόταν ανελέητα... Ιδίως μετά το φοβερό σκάνδαλο που προέκυψε από τη σύλληψη του κομμουνιστή πυρηνικού φυσι­ κού Κλάους Φούκς και του ζεύγους Ρόζενμπεργκ, που παρέδωσαν όλα τα μυστικά της πυρηνι­ κής βόμβας στους Σοβιετικούς με αποτέλεσμα η Αμερική να χάσει το πυρηνικό μονοπώλιο, η ι­ δεολογία του φανατικού γερουσιαστή Μακάρθυ είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη. Ηταν αδύ­ νατο για έναν πολίτη να σταδιοδρομήσει στον Αμερικανικό Στρατό αν υπήρχε και η παραμι­ κρή υποψία ότι ο ίδιος ή κάποιος συγγενής ή φίλος του είχαν κάποια φιλοκομμουνιστική α­ ντίληψη. Πώς γινόταν, λοιπόν, αυτοί οι επίλεκτοι βλαστοί της αμερικανικής κοινωνίας να επι­ στρέφουν (μετά από δύο-τρία χρόνια αιχμαλω­ σίας σε βορειοκορεατικά στρατόπεδα) καταρ­ τισμένοι ιδεολόγοι μαρξιστές και προπαγανδιστές του κομμουνιστικού καθεστώτος; Μετά από επίπονη ανακριτική εργασία και προσεκτι­ κή σύγκριση των δεδομένων οι ειδικοί της CIA ανακάλυψαν μία πολύ συγκεκριμένη και μελε­ τημένη διαδικασία «ιδεολογικής επαναπροσαρμογής». Τότε πρωτοεμφανίστηκε και ο ό­ ρος «πλύση εγκεφάλου». Το αρχικό στάδιο της διαδικασίας ήταν ο εγκλεισμός του αιχμαλώ­ του επί έξι μήνες σε ένα εντελώς σκοτεινό και ηχητικά απομονωμένο κελί... Τι συνέβη με τον Τζωρτζ Μπλέηκ; Οι γνώ­ μες μέχρι σήμερα διίστανται. Ο ίδιος ο Μπλέηκ αρνείται κατηγορηματικά ότι υπέστη κάποιο εί­ δος πλύσης εγκεφάλου και ισχυρίζεται -αρκε­ τά πειστικά κατά τη γνώμη μας - ότι η μετα­ στροφή του ήταν προϊόν προσωπικής σταδια­ κής ιδεολογικής εξέλιξης. Ας δούμε όμως πώς συνέβησαν τα γεγονότα. Το 1947 ο Μπλέηκ, δοκιμασμένος και κατα­ ξιωμένος πια, επέστρεψε στη Βρετανία και με εντολή της SIS άρχισε να σπουδάζει στο Καίμπριτζ τη ρωσική γλώσσα. Η επαφή του με τον ρωσικό τρόπο σκέψης και πολιτισμό τον έφερε

πολύ κοντά και στο κομμουνιστικό ιδεολογικό οικοδόμημα, Η καθηγήτριά του, Δρ Ελίζαμπεθ Χιλλ, απέκτησε σιγά-σιγά μεγάλη επιρροή στον νεαρό ακόμα Μπλέηκ. Ιδιαίτερα ο ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης στην ήττα των Γερμανών συνετέλεσε ώστε ο Μπλέηκ να αρχίσει να θεω­ ρεί τη Ρωσία και κατ' επέκταση τη Σοβιετική Ε­ νωση με έναν τρόπο διαφορετικό. «Αρχισα να έχω μία ρομαντική αντίληψη για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ρωσίας. Υπήρχε τότε μια φο­ βερή προκατάληψη για ο,τιδήποτε ήταν ρωσι­ κό ή σοβιετικό. Τώρα καταλαβαίνω ότι αυτή η ρομαντική θεώρηση ήταν το πρώτο βήμα για τη μετέπειτα μεταστροφή μου», διηγείται ο ί­ διος. Ο Βρετανός ειδικός αναλυτής της SIS, Φίλιπ Νάτλεϋ, ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το φαινόμενο της μεταστροφής του Μπλέηκ, υποστηρίζει τον ισχυρισμό του: «Ανοίχτηκε ε­ μπρός του ένας νέος τρόπος σκέψης και θεώ­ ρησης των πραγμάτων, ο ρωσικός και γενικότε­ ρα ο σοβιετικός. Ηταν αυτοί οι άνθρωποι πράγ­ ματι τόσο κακοί όσο τους παρουσίαζε η δυτική προπαγάνδα; Υπήρχε και το φυλλάδιο που είχε τυπώσει η SIS, το οποίο περιείχε τις βασικές αρχές του κομμουνισμού και προοριζόταν για την ενημέρωση των πρακτόρων. Ο Μπλέηκ άρ­ χισε να αντιλαμβάνεται ότι αυτά που διάβαζε του άρεσαν. Ηταν μια πολύ ενδιαφέρουσα στιγ­ μή... Καθώς ήταν βαθιά θρησκευόμενος κατά­ λαβε ότι κάποιος μπορούσε να προσφέρει υπη­ ρεσίες προς την ανθρωπότητα και έξω από το πλαίσιο της εκκλησίας, στο πεδίο της πολιτι­ κής...». Ο ίδιος ο Μπλέηκ επιβεβαιώνει αυτή την άποψη: "Αυτά που διάβαζα για τον μαρξι­ σμό, συμφωνούσαν απόλυτα με τη χριστιανική ελπίδα μου για ισότητα και αδελφοσύνη, ότι κανένας σε αυτόν τον κόσμο δεν πρέπει να πει­ νάει και να υποφέρει... ήταν μία πραγματική δυνατότητα να πραγματωθεί ο παράδεισος πά­ νω στη γη". Το 1948, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη ρωσική γλώσσα, μετατέθηκε στη Σε­ ούλ, πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, έχοντας ως επίσημη ιδιότητα αυτή του Βρετανού προ­ ξένου. Ομως η πραγματική αποστολή του ήταν να θέσει στην πρεσβεία τις βάσεις για ένα δί­ κτυο της SIS. Ηταν ο πρώτος που ειδοποίησε τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες για τις πο­ λεμικές προετοιμασίες της Βόρειας Κορέας. Οταν ξέσπασε ο πόλεμος και οι Βόρειοι κα­ τέλαβαν τη Σεούλ το προσωπικό της βρετανι­ κής πρεσβείας συνελήφθη και παρέμεινε στην αιχμαλωσία επί δύο ολόκληρα χρόνια. Ο Μπλέ­ ηκ έζησε τη σκληρότητα, την πείνα και τις στε­ ρήσεις του πολέμου από την εχθρική πλευρά. Αναπόφευκτα άρχισε να συμπάσχει με τους Βορειοκορεάτες και εντυπωσιάστηκε βαθιά από την αγριότητα και το μέγεθος των βομβαρδι­ σμών της Αμερικανικής Αεροπορίας, που ήταν χειρότεροι και από αυτούς που είχε δει κατά τον Β1Παγκόσμιο Πόλεμο. Για να περνούν οι α­ τέλειωτες ώρες της αιχμαλωσίας μελετούσε το Κοράνι στην αραβική γλώσσα και το «Κεφά­ λαιο» του Μαρξ. Ετσι εμβάθυνε ακόμα περισ­ σότερο στον μαρξισμό, με αποτέλεσμα να κλί­ νει πλέον σαφώς προς την πλευρά των κομ­ μουνιστών. Κάποια στιγμή παραδέχθηκε μέσα του ότι σε εκείνον τον πόλεμο βρισκόταν σε

Σοβιετικοί αξιωματικοί αξιοποιώντας το σλόγκαν "Μια πράξη αμερικανικής πειρατείας" ξεναγούν Δυτικούς δημοσιογράφους στη σήραγγα. λάθος στρατόπεδο: "...αναρωτιόμουν αν βρί­ σκομαι στη σωστή πλευρά. Ως στέλεχος της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας ήμουν υπο­ χρεωμένος να εξοντώσω το κομμουνιστικό σύ­ στημα με οποιοδήποτε μέσο. Δεν μπορούσα να παριστάνω τον ουδέτερο θεατή σε αυτή την α­ ντιπαράθεση. Είχα ορκιστεί να υπηρετώ τη μια πλευρά, αυτή των Συμμάχων, αλλά έπρεπε και να παραδεχθώ ότι η επιλογή μου ήταν λάθος. Μετά από πολλούς δισταγμούς μια ημέρα έ­ γραψα ένα σημείωμα ότι ήθελα να εκμυστηρευθώ στους Ρώσους κάτι πολύ σημαντικό. Αρ­ γά τη νύκτα, όταν οι συγκροτούμενοι μου κοι­ μήθηκαν, βγήκα από την παράγκα όπου κατοι­ κούσαμε και έδωσα το σημείωμα σε έναν Κορεάτη αξιωματικό. Το φθινόπωρο του 1951 άρχι­ σαν να ανακρίνουν όλους τους αιχμαλώτους ατομικά... Ετσι πρωτοσυνάντησα τον μελλοντι­ κό Σοβιετικό σύνδεσμό μου. Οι ατομικές ανα­ κρίσεις διοργανώθηκαν μόνο και μόνο για να καλύψουν την επαφή μου με τους Σοβιετι­ κούς...», συνεχίζει τη διήγησή του ο Τζωρτζ Μπλέηκ.

Ο

ΔΙΠΛΟ Σ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ

Εγινε πλύση εγκεφάλου στον Τζωρτζ Μπλέηκ; Δεν άντεξε τις κακουχίες της αιχμα­ λωσίας ή όλα έγιναν ακριβώς όπως τα διηγείται ο ίδιος; Τα ερωτήματα αυτά ίσως μείνουν ανα­ πάντητα. Πάντως μετά την επιστροφή των αιχ­ μαλώτων στη Βρετανία, το 1952, οι ειδικοί της ΜΙ6 δεν διέκριναν κανένα ίχνος πλύσης εγκε­ φάλου και σε αυτή την άποψη επιμένουν μέχρι σήμερα. Ο Μπλέηκ επέστρεψε στο Λονδίνο αποφα­ σισμένος να εργαστεί για τους Σοβιετικούς. Σύνδεσμός του με την KGB ήταν ο Νικολάι Μποριόσοβιτς Ροντίν, οργανωτής δύο μεγάλων

δικτύων κατασκοπείας και μία από τις πιο μυ­ στηριώδεις φιγούρες των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών. Ηταν ο «σταθμάρχης» της KGB στο Λονδίνο, αλλά επίσημα είχε τη θέση του πρώ­ του γραμματέα της πρεσβείας. Εκινείτο με το ψευδώνυμο «Κοροβίν». Συναντώντο με τον Μπλέηκ κάθε τέσσερις εβδομάδες, πάντα στις επτά το απόγευμα σε προαστιακούς σταθμούς του μετρό. Οπως διηγείται ο Μπλέηκ. κάθε συ­ νάντηση ήταν και μία ολόκληρη επιχείρηση στην οποία συμμετείχαν πολλά άτομα. Αν και το ραντεβού ήταν πάντα στις επτά το απόγευ­ μα, ο Κοροβίν ξεκινούσε από το σπίτι του στις ένδεκα το πρωί. Ακολουθούσε πάντα μία δια­ φορετική και δαιδαλώδη διαδρομή, που περιελάμβανε παραπλανητικές πορείες με διάφορα αυτοκίνητα, καταστήματα με διπλές εισόδουςεξόδους, αλλαγή πολλών τραίνων. Ο ίδιος ο Μπλέηκ εκφράζει ακόμα και σήμερα τον θαυ­ μασμό που του είχαν προξενήσει οι ικανότητες του Κοροβίν, που αν και ήταν γνωστός ως σταθμάρχης της KGB και η ΜΙ6 τον παρακολου­ θούσε στενά κατάφερνε πάντα να ξεφεύγει και να συναντιέται με έναν τόσο σημανπκό πρά­ κτορα όπως ο Μπλέηκ. Το 1953 ο Μπλέηκ ανήκε στο τμήμα Υ. το πιο «κρυφό» τμήμα της SIS. Η ύπαρξη του τμή­ ματος Υ ήταν μυστική ακόμα και για τα υπόλοι­ πα μέλη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Αρμοδιότητα του Υ ήταν η παρακολούθηση των τηλεφωνικών γραμμών των Σοβιετικών δι­ πλωματών και στρατιωτικών στο Λονδίνο, στη Γενεύη και στην κατεχόμενη τότε Βιέννη. Η σημασία του Μπλέηκ για τους Σοβιετικούς ή­ ταν πλέον τεράστια. Εκείνη την εποχή ίσως ή­ ταν ο πιο πολύτιμος πράκτοράς τους. Ο ίδιος ή­ ταν περήφανος για τη δράση του ως διπλός πράκτορας. Πίστευε βαθιά ότι υπηρετούσε τη σοσιαλιστική επανάσταση. Δεν δέχθηκε ποτέ χρήματα για τις υπηρεσίες που προσέφερε. Ο­ ταν κάποτε ένας Σοβιετικός σύνδεσμος του μί­ λησε για «έξοδα κίνησης», ο Μπλέηκ απώθησε την ιδέα αυτή με αποστροφή. Δεν ήταν εξαγοράσιμος. Ηταν ιδεολόγος.,,

43

Η ΣΗΡΑΓΓΑ Το 1955 το Βερολίνο ήταν διαιρεμένο σε τέσσερα τμήματα: το αμερικανικό, το βρετανι­ κό, το γαλλικό και το σοβιετικό. Η πόλη ήταν πεδίο της πλέον έντονης κατασκοπικής δρα­ στηριότητας που υπήρξε ποτέ. Ηταν ο παρά­ δεισος των κατασκόπων: Αμερικανοί Βρετα­ νοί, Γάλλοι, Σοβιετικοί και φυσικά Γερμανοί πράκτορες. Για όλους τους «συμμάχους» ήταν μία μοναδική ευκαιρία για στρατολόγηση πρα­ κτόρων, κατασκοπεία, προπαγάνδα, παρακο­ λουθήσεις τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, επα­ φές, συναντήσεις και προπάντων συλλογή ά­ φθονων πληροφοριών χωρίς να χρειάζεται ιδι­ αίτερη οργανωτική δομή. Πολλά χρόνια αργό­ τερα ο Μπλέηκ χαριτολογώντας έλεγε ότι μερι­ κές φορές είχε την εντύπωση ότι ένας στους δύο κατοίκους του Βερολίνου εργάζονταν για μια μυστική υπηρεσία, ίσως και για περισσότε­ ρες... Η πιο πολύτιμη δραστηριότητα ήταν η παρακολούθηση των τηλεφωνικών συνδιαλέ­ ξεων. Η SIS και η CIA έδιναν ιδιαίτερη σημασία στο σημείο αυτό. Σε μια σύσκεψη του τμήμα­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τος Υ τον Ιανουάριο του 1954 αποφασίστηκε η έναρξη της επιχείρησης με την κωδική ονομα­ σία «Χρυσός». Ποιο ήταν το αντικείμενό της; Μετά την ήττα των Γερμανών και τον διαμελισμό του Βερολίνου οι Σοβιετικοί ανακάλυ­ ψαν στον τομέα τους έναν δαίδαλο από σήραγ­ γες, υπόγειους στρατώνες, γραφεία και αποθή­ κες, στην περιοχή κοντά στο αεροδρόμιο Σένενφελντ. Τα ανακαίνισαν και εγκατέστησαν ε­ κεί όλες τις διοικητικές υπηρεσίες του Κόκκι­ νου Στρατού. Επειδή δεν εμπιστεύονταν τα κοινά τηλεφωνικά δίκτυα, όλες οι επικοινωνίες με την πρεσβεία, τη Μόσχα και τις άλλες μονά­ δες γίνονταν μέσω μιας ειδικής μυστικής τηλε­ φωνικής και τηλεγραφικής γραμμής που εγκατέστησαν οι Σοβιετικοί τεχνικοί. Οι δυτικές μυ­ στικές υπηρεσίες γνώριζαν την ύπαρξη της γραμμής και μετά από πολλές προσπάθειες α­ νακάλυψαν ένα σημείο όπου η γραμμή προχω­ ρούσε σε μικρή απόσταση παράλληλα με τα σύνορα του αμερικανικού τομέα. Κατέστρω­ σαν λοιπόν ένα σχέδιο: να ανοίξουν μια σήραγ­ γα από τα σύνορα του βρετανικού τομέα μέχρι τη γραμμή, ώστε να μπορούν να παρακολου­

σός" στον καινούργιο προϊστάμενό του στην KGB, Σεργκέϊ Κοντράσοφ. «...0 Ρώσος σύνδε­ σμός μου κατάλαβε αμέσως τη σημασία και τις τεράστιες διαστάσεις της υπόθεσης και έφυγε αμέσως αεροπορικώς για τη Μόσχα. Μετά την επιστροφή του μου διηγήθηκε πόσο εντυπω­ σιάστηκε το Κρεμλίνο και ότι αποφάσισαν αρχι­ κά να αφήσουν την επιχείρηση να εξελιχθεί α­ πρόσκοπτα. Από εμένα περίμεναν να είμαι σε ε­ πιφυλακή και να τους ενημερώνω για κάθε και­ νούργια εξέλιξη. Και αυτό έκανα», λέει ο Μπλέ­ ηκ. Κατά τη διάρκεια του ενός χρόνου που διήρκεσε η κατασκευή της σήραγγας η KGB παρελάμβανε λεπτομερή σχέδια που αφορού­ σαν την πρόοδο των εργασιών... Οι πράκτορες της SIS και της CIA εργάζο­ νταν ακατάπαυστα ημέρα και νύκτα. Για λό­ γους μυστικότητας δεν επιτρεπόταν να εγ'καταλείψουν το εργοτάξιο και κάθε δύο μήνες το συνεργείο άλλαζε. Για να καλύψουν τις χωματουργικές εργασίες δήλωσαν ότι κατα­ σκεύαζαν έναν σταθμό ραντάρ. Εγκατέστησαν και μια πανίσχυρη συσκευή κλιματισμού-εξαερισμού-θέρμανσης για να αντιμετωπίσουν τον

Το τείχος του Βερολίνου έμελλε να διχοτομήσει ουσιαστικά ολόκληρο τον κόσμο. Η πόλη αυτή, γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μοιραία έγινε το επίκεντρο των δραστηριοτήτων των μεγαλύτερων μυστικών υπηρεσιών. θούν τις συνδιαλέξεις των Σοβιετικών. Θα ήταν η μεγαλύτερη κατασκοπευτική σήραγγα που υ­ πήρξε ποτέ. Το μήκος της προβλεπόταν να εί­ ναι 583 m και αυτή θα διέσχιζε τα σύνορα σε βάθος έξι μέτρων. Οι μεταλλικοί σωλήνες που θα την υποστήριζαν θα είχαν διάμετρο δύο μέ­ τρων! Αν και η ιδέα ήταν των Βρετανών, η συνερ­ γασία της CIA κρίθηκε απαραίτητη διότι η σή­ ραγγα έπρεπε να αρχίζει από τον αμερικανικό τομέα. Σε αυτό το ζήτημα δεν υπήρξε καμία δυσκολία, διότι οι Αμερικανοί ήταν εντυπωσια­ σμένοι από ανάλογες σήραγγες των Βρετανών στην κατεχόμενη Βιέννη. Μάλιστα προσφέρθηκαν να χρηματοδοτήσουν την επιχείρηση. Αρχηγός των Αμερικανών ήταν ο πράκτο­ ρας της CIA Κλη6 Κραμ και των Βρετανών ο... Τζωρτζ Μπλέηκ, που είχε πλήρη και λεπτομερή πληροφόρηση για όλα τα σιάδια της επιχείρη­ σης. Μερικές μέρες αργότερα ο Μπλέηκ παρέ­ δωσε το ακριβές σχέδιο της "Επιχείρησης Χρυ­ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

παγερό γερμανικό χειμώνα. Η συσκευή ήταν τόσο ισχυρή ώστε ανησυχούσαν μήπως... λιώ­ σει το χιόνι πάνω από τη σήραγγα και τα προδώσει όλα! Τη συνδεσμολογία των καλωδίων ανέλαβαν ειδικοί του τμήματος τηλεφωνικών υ­ ποκλοπών των βρετανικών ταχυδρομείων, που είχαν επιτύχει λαμπρά αποτελέσματα σε ανά­ λογες επιχειρήσεις στη Βιέννη. Κόβοντας έναένα τα χάλκινα νήματα από κάθε γραμμή απο­ μόνωσαν 295 γραμμές και εγκατέστησαν «γέ­ φυρες» που οδηγούσαν σε ενισχυτές σήματος οι οποίοι βρίσκονταν στο κέντρο ελέγχου και μαγνητοφώνησης μέσα στη σήραγγα. Ολα έγιναν με τη μεγαλύτερη δυνατή προσοχή ώστε να μη προκαλείται πτώση της τάσης του ηλε­ κτρικού ρεύματος ή παράσιτα που θα μπορού­ σαν να προδώσουν το εγχείρημα. Περισσότερα από εκατό μαγνητόφωνα που ενεργοποιούντο αυτόματα με ρελέ ήταν έτοιμα να καταγρά­ ψουν πάνω από χίλιες ώρες συνομιλιών την η­ μέρα. Ενα ολόκληρο δίκτυο ειδικών αγγελιο­

φόρων θα μετέφερε καθημερινά τεράστιες πο­ σότητες μαγνητοταινιών και εγγράφων στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον. Τη μετάφραση των άκρως απόρρητων αυτών συνομιλιών θα ανελάμβανε ένας μικρός... στρατός από μετα­ φραστές και κρυπτογράφους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ρώσοι μετανάστες. Τελικά στις 25 Φεβρουάριου 1955 η σήραγ­ γα ήταν έτοιμη να λειτουργήσει. Ολη η επιχεί­ ρηση είχε στοιχίσει μέχρι τότε 28 εκατομμύρια δολάρια! Ενας από τους σημαντικότερους αναλυτές και κρυπτογράφους της CIA, ο Τζο Εβανς, που είναι και ο μοναδικός ο οποίος έχει την άδεια της CIA να μιλήσει για την «Επιχείρηση Χρυ­ σός», μεταξύ άλλων λέει: "...Για μένα η επιχεί­ ρηση άρχισε από τότε που άρχισα να προβλη­ ματίζομαι για το πώς θα τα βγάλουμε πέρα με έναν τόσο μεγάλο όγκο πληροφοριών. Είχαμε εκατοντάδες γραμμές και χιλιάδες τηλεφωνι­ κές συνδιαλέξεις που έπρεπε να αναλυθούν ό­ λες! Κάθε τηλεφωνική συνδιάλεξη μπορεί να περιείχε πολύτιμες πληροφορίες, αλλά έπρεπε να καταγράφουμε και λεπτομέρειες που μπο­ ρεί να ήταν φαινομενικά άχρηστες. Εκατοντά­ δες συνομιλίες έπρεπε να ομαδοποιούνται και να υποβάλλεται μία μικρή γραπτή αναφορά. Επρεπε να προβλέψουμε λύσεις και να ανακαλύψουμε προκαταβολικά νέες μεθόδους απομαγνητοφώνησης και αξιολόγησης. Πρώτα έπρε­ πε να ακούμε τις μαγνητοταινίες και να γρά­ φουμε κάποια περίληψη. Μετά έπρεπε να συ­ ζητηθεί το περιεχόμενό τους και να ταξινομη­ θούν ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους. Κάποιες συνομιλίες αντιγράφονταν ολόκληρες και.άλλες αποσπασματικά. Τέλος έπρεπε να με­ ταφραστούν και να ταξινομηθούν με τέτοιον τρόπο ώστε να αναδεικνύονται οι σχέσεις με­ ταξύ φαινομενικά άσχετων πληροφοριών ...επί­ σης νομίζω ότι η κοινή γνώμη ουδέποτε είχε την ευκαιρία να αξιολογήσει τη σημασία που εί­ χε η επιχείρηση αυτή. Ηταν μια απόρρητη επι­ χείρηση και έτσι έπρεπε να παραμείνει ακόμα και μετά την ανακάλυψη της σήραγγας. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι Αγγλοι ενοχλούνται πολύ περισσότερο από εμάς όταν πρόκειται να μιλήσουν για θέματα κατασκοπείας ...τότε που δεν υπήρχαν δορυφορικές επικοινωνίες και συστήματα έγκαιρης πληροφόρησης η σήραγ­ γα ήταν η μοναδική δυνατότητα να πληροφορηθούμε για μια πιθανή μεταβολή της στρατη­ γικής ισορροπίας. Με αυτόν τον τρόπο απο­ κτούσαμε μια ακριβή εικόνα των σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώ­ πη. Π.χ. γνώσεις για τα αποθέματα βενζίνης και λιπαντικών, το επίπεδο της εκπαίδευσης και την πολεμική ετοιμότητα των μονάδων ή το ε­ πίπεδο του ηθικού τους. Επίσης μπορούσαμε να ετοιμάζουμε το ψυχολογικό προφίλ διάφο­ ρων προσωπικοτήτων, ας πούμε του διοικητή στρατηγού Γκρέτσκο. Γνωρίζαμε τον χαρακτή­ ρα συγκεκριμένων προσώπων με μεγάλη ακρί­ βεια και το πολυτιμότερο: γνωρίζαμε τις σκέ­ ψεις των Ρώσων στρατηγών και τις γνώμες που εξέφεραν στις κατ' ιδίαν συζητήσεις τους. Ολα αυτά ήταν στοιχεία ενός περίπλοκου παζλ, που ήταν η εικόνα, οι δυνατότητες και τα σχέδια του Σοβιετικού Στρατού. Σχεδιάζαμε να λει­ τουργήσουμε τη σήραγγα για πολλά χρόνια,

διότι τότε ήταν το μόνο τεχνικά και λογιστικά εφικτό σύστημα έγκαιρης πληροφόρησης...».

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙ Οι βρετανικές και οι αμερικανικές υπηρε­ σίες δεν μπορούσαν βέβαια να γνωρίζουν πόσο καλά πληροφορημένοι ήταν οι Σοβιετικοί για την «Επιχείρηση Χρυσός», ούτε πόσο διασκέ­ δαζαν παρακολουθώντας στην κυριολεξία «εκ των έσω» τις τεράστιες προσπάθειες και τα έ­ ξοδα που έκαναν για να κατασκευάσουν τη με­ γαλύτερη κατασκοπευτική σήραγγα όλων των εποχών. Το διασκεδαστικότερο ήταν ότι ο χα­ ρακτηρισμός της επιχείρησης ως άκρως απόρ­ ρητης δεν επέτρεπε τη χρησιμοποίηση συνη­ θισμένων συνεργείων για την εκτέλεση των χωματουργικών εργασιών και μεγάλο μέρος αυτών των εργασιών το έφερναν σε πέρας οι ίδιοι οι πράκτορες της CIA και της SIS... Πάντως οι Σοβιετικοί είχαν λάβει τα μέτρα τους. Οι πραγματικά απόρρητες γραμμές παρέκαμπταν τη σήραγγα και οι επικοινωνίες του Σοβιετικού Στρατού συνεχίζονταν απρόσκοπτα. Το ερώτημα γιατί οι Σοβιετικοί επέτρεψαν να κατασκευαστεί η σήραγγα έχει πολλές απα­ ντήσεις. Ο ειδικός της SIS Φίλιπ Νάτλεϋ δίνει μερικές από αυτές σε μία συνομιλία του με τον Γερμανό ιστορικό και συγγραφέα Γ Κνοπ: "...όσο οι συμμαχικές μυστικές υπηρεσίες ήταν ολοκληρωτικά αφοσιωμένες στη σήραγγα δεν μπορούσαν να οργανώσουν αλλού καινούργιες μεγάλες επιχειρήσεις. Η σήραγγα σήμαινε τε­ ράστια επιβάρυνση και οικονομική αλλά και σε ανθρώπινο δυναμικό. Ηταν μια πρωτοφανής σε μέγεθος επένδυση που έμελλε να αποδειχθεί φιάσκο. Αν η δήθεν τυχαία ανακάλυψη της σή­ ραγγας από τους Σοβιετικούς άργησε τόσο για να προστατεύσουν τον πράκτορά τους, όπως ι­ σχυρίζονται τώρα, ή άργησε για άλλους λόγους δεν έχει και τόση σημασία. Για ένα χρονικό διά­ στημα η σήραγγα ήταν εξίσου σημαντική για τους Ρώσους όσο και για τους Συμμάχους. Οι σοβιετικοί απέκτησαν ανέξοδα ένα σίγουρο μέ­ σο για να μας χειρίζονται, παρέχοντάς μας ψεύτικες πληροφορίες. Η αποπληροφόρηση και η παραπληροφό­ ρηση ήταν ανέκαθεν η δύναμη των στρατηγών της KGB. Οι μυστικές υπηρεσίες είναι από τη φύση τους τεράστιοι γραφειοκρατικοί μηχανι­ σμοί και δεξαμενές αποθήκευσης πληροφο­ ριών και καταγραφής γεγονότων που αρχειοθε­ τούνται και χρησιμοποιούνται σε κάθε περί­ σταση. Οι πληροφορίες από τη σήραγγα του Βερολίνου διακινήθηκαν σε όλους τους τομείς των μυστικών υπηρεσιών. Πληροφορίες αληθι­ νές και ψεύτικες μπερδεύτηκαν μεταξύ τους, συσχετίστηκαν με άλλα δεδομένα και τα συ­ μπεράσματα τροφοδότησαν όλα τα σημεία του συστήματος με αποτέλεσμα ο διαχωρισμός τους να γίνει αδύνατος... Η KGB τότε κατάφερε σε κάποιο βαθμό να ελέγχει τις δυτικές μυστι­ κές υπηρεσίες μέσω της παραπληροφόρησης που τους παρείχε...». Η SIS είχε πια αναγνωρίσει τον Μπλέηκ ως εξαιρετικά ευφυή και επιτυχημένο αξιωματικό. Ως ανταμοιβή και απόδειξη της εκτίμησης που του είχαν οι προϊστάμενοί του, τον Ιανουάριο του 1955 τον μετέθεσαν στο Βερολίνο. Απο-

0/ Σοβιετικοί εντυπωσιάστηκαν από την αμερικανική τεχνολογία. Αργότερα αντέγραψαν τα ηλεκτρονικά που ανακάλυψαν στη σήραγγα και τα χρησιμοποίησαν για δικούς τους σκοπούς.

στολή του δεν ήταν πια η «Επιχείρηση Χρυ­ σός», αλλά η οργάνωση ενός δικτύου κατασκο­ πείας στο Βερολίνο και στην Ανατολική Γερμα­ νία. Η μετάθεση αυτή κατέστησε τον Μπλέηκ ακόμα πιο πολύτιμο για την KGB.

«ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ» ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ Εναν χρόνο μετά την έναρξη της λειτουρ­ γίας της σήραγγας οι Σοβιετικοί έκριναν ότι έφτασε η ώρα να «ανακαλύψουν» την ύπαρξή της... Ο Τζωρτζ Μπλέηκ διηγείται για το τέλος της «Επιχείρησης Χρυσός»: «Οι δραστηριότητές μου στο Βερολίνο αφορούσαν πολύ λίγο τη σήραγγα, φυσικά γνώριζα τι συνέβαινε εκεί και υπολόγιζα ότι αργά ή γρήγορα η επιχείρηση θα αποκαλυπτόταν. Περίπου ένδεκα μήνες μετά τα «εγκαίνια» της σήραγγας ο Σοβιετικός σύν­ δεσμός μου με προειδοποίησε ότι η ώρα της «ανακάλυψης» έφτασε. Μου εγγυήθηκε όμως ότι όλα θα γίνουν με τέτοιο τρόπο που δεν θα προκύψει κανένας κίνδυνος για την ασφάλεια μου...όλα σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν από την KGB τόσο προσεκτικά, που φάνηκαν εντε­ λώς τυχαία, σαν να είχε βάλει ο θεός το χέρι του, μία σύμπτωση. Ως ημερομηνία της «ανα­ κάλυψης» ορίστηκε η 22α Απριλίου 1956". Ο τότε προϊστάμενος του Μπλέηκ και μετέπειτα «σταθμάρχης» της KGB στη Δ. Γερμα­ νία, Σεργέϊ Κοντράσωφ, εξηγεί γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία: "Ο ακριβής προσδιορισμός του χρονικού σημείου αυτής της «ανακάλυψης» καθορίστηκε από την κατά­ σταση της εξωτερικής πολιτικής την εποχή ε­ κείνη. Στις 18 Απριλίου ο Χρουτσώφ και ο

Μπουλγκάνιν θα έφθαναν στο Λονδίνο για μία επίσημη επίσκεψη διάρκειας 10 ημερών. Η κρί­ ση του Σουέζ άρχιζε ήδη να διαγράφεται στον ορίζοντα και ο Τύπος έγραφε ότι σε περίπτωση σύρραξης η Σοβιετική Ενωση θα έστελνε εθε­ λοντές στην Αίγυπτο. Η ένταση ήταν τρομερή. Υπήρχε ο κίνδυνος ο Ψυχρός Πόλεμος να μετα­ βληθεί σε θερμό. Επίσης λαμβάναμε συνεχώς πληροφορίες για τη δυσαρέσκεια που επικρα­ τούσε στις λαϊκές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης, και ιδιαίτερα στην Ουγγαρία υπήρχε κίνδυνος να χάσουμε εντελώς τον έλεγχο. Η σοβιετική κυβέρνηση ζητούσε ευκαιρία για μία επιτυχημένη προπαγανδιστική εκστρατεία. Ε­ τσι ελήφθη η απόφαση να τελειώνουμε επιτέ­ λους αυτό το παιγνίδι με τη σήραγγα». Ο Βαντίμ Γκονζάροφ ήταν επικεφαλής της ομάδας που «ανακάλυψε» τη σήραγγα: «Η νύ­ κτα της 21ης προς την 22α Απριλίου ήταν σκο­ τεινή. Ακολουθήσαμε το καλώδιο που ερχόταν από το Σένενφελντ, περίπου τριάντα ή σαρά­ ντα μέτρα. Οι βροχοπτώσεις είχαν μαλακώσει το έδαφος και μερικά καλώδια βραχυκύκλωναν. Φθάσαμε στο σημείο όπου βρίσκονταν οι «γέ­ φυρες» και ανακαλύψαμε τον υπόγειο χώρο που οδηγούσε στη σήραγγα. Μπροστά μας σε απόσταση πέντε μέτρων υπήρχε μια βαριά α­ τσάλινη πόρτα. Μία πινακίδα έγραφε στη ρωσι­ κή και στη γερμανική γλώσσα: «Κατ’ εντολή της ανώτατης διοίκησης των σοβιετικών δυνά­ μεων απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος». Αυτή η προειδοποίηση ήταν φυσικά παραπλανητική, για να δείξει ότι επρόκειτο για κάποιες σοβιετι­ κές εγκαταστάσεις. Ανοίξαμε την πόρτα η οποία οδηγούσε στη σήραγγα. Δεν ήταν καν κλειδωμένη. Τόσο σί­ γουροι ήταν οι Αμερικανοί για την υπόθεσή τους. Είδαμε τους πράκτορες την ώρα της ερ­ γασίας τους, να κάθονται με τα ακουστικά στα αυτιά μπροστά από τα μαγνητόφωνα. Για λίγο επικράτησε απόλυτη σιωπή. Το σοκ ήταν τρομερο. Μετα οι Αμερικανοί τραβηξαν τα ακουστικά από τα αυτιά τους, άφησαν επί τόπου τα μαγνητόφωνα και έτρεξαν όλοι μαζί στο βάθος της σήραγγας προς τον αμερικανικό τομέα. Τους καταδιώξαμε μέχρι τα σύνορα, όπου οχυ­ ρώθηκαν πίσω από κάτι σακιά με άμμο». Το πρωί της 23ης Απριλίου άρχισε η καλοσχεδιασμένη προπαγανδιστική επιχείρηση των Σοβιετικών. Ενώ η ανατολικογερμανική κυβέρ­ νηση προσπαθούσε να κατανοήσει τι είχε ακρι­ βώς συμβεί, ο Ρώσος στρατιωτικός διοικητής του Βερολίνου έστειλε τον γραμματέα του με τις τσέπες γεμάτες τηλεφωνικά κέρματα στον δυτικό τομέα της πόλης. Ο γραμματέας ειδο­ ποίησε τηλεφωνικά όλους τους δημοσιογρά­ φους και τα πρακτορεία ειδήσεων: «Ελάτε γρή­ γορα στο σοβιετικό διοικητήριο, ανακαλύψαμε μια κατασκοπευτική σήραγγα των Αμερικα­ νών...». Η συνέντευξη Τύπου των Σοβιετικών έγινε σε έναν κατάμεστο κινηματογράφο του σοβιε­ τικού τομέα. Μετά μια σειρά από λεωφορεία ο­ δήγησε εκατοντάδες δημοσιογράφους στη σή­ ραγγα, που είχε ανασκαφεί επίτηδες ώστε να προσφέρει καλύτερη θέα. Οι δημοσιογράφοι πέρασαν στο εσωτερικό, φωτογράφισαν τα πά­ ντα και ενημερώθηκαν για το έργο των δυτι­ κών ωτακουστών. Μια πειρατική σημαία κυμάτι-

45 ■■■

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ζε πάνω από την τοποθεσία όπου βρισκόταν η σήραγγα... Η υπόθεση προκάλεσε πάταγο στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Ο Χρουτσώφ και ο Μπουλγκάνιν, που επισκέπτονταν επίσημα τη Βρετανία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα γι' αυτήν την πράξη «αμερικανικής πειρατείας»...

ΒΕΡΟΛΙΝΟ Στο μεταξύ ο Μπλέηκ είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς μόνιμα στο Βερολίνο. Ηταν σχε­ δόν 35 ετών, επιτυχημένος και υπερήφανος για τη διπλή του δραστηριότητα: «...Μια φορά τον μήνα πήγαινα στο ανατολικό Βερολίνο για να συναντήσω τους Σοβιετικούς συναδέλφους μου. Χρησιμοποιούσα κανονικά τον υπόγειο σι­ δηρόδρομο και κατέβαινα στην Αλεξάντερπλάτς ή στην πλατεία Μαρξ-Ενγκελς. Η γειτο­ νιά ήταν ακόμα ερειπωμένη. Και μετά άρχιζε μια σκηνή που θα μπορούσε να προέρχεται από αστυνομική ταινία. Προχωρούσα γρήγορα πάνω στο πεζοδρόμιο ενός έρημου δρόμου. Εμφανιζόταν μία μαύρη λιμουζίνα με το παρά­ θυρο ανοικτό. Με ακολουθούσε λίγο, η πόρτα άνοιγε και εγώ πηδούσα μέσα. Μετά το αυτοκί­ νητο ξεκινούσε με μεγάλη ταχύτητα και με πή­ γαινε στο Κάρλχοστ, σε ένα ασφαλές σπίτι, ό­ που συναντούσα τον «Ντικ». Η ατμόσφαιρα ή­ ταν πάντα ευχάριστη και φιλική. Δειπνούσαμε μαζί, του παρέδιδα διάφορα φιλμ και απαντού­ σα στις ερωτήσεις που μου έκανε σχετικά με τις πληροφορίες τις οποίες τού είχα παραδώσει την τελευταία φορά. Μετά από καμιά ώρα το αυτοκίνητο με οδηγούσε στο κέντρο της πόλης σε κάποιο σταθμό του μετρό. Από εκεί επέστρεφα στο Δυτικό Βερολίνο, στο σημείο όπου είχα αφήσει το αυτοκίνητό μου. Κανένας δεν παραξενευόταν διότι όλοι νόμιζαν ότι επέ­ στρεφα από συνάντηση με κάποιον Ανατολικό πράκτορά μου. Στην αρχή ο φόβος μήπως με ανακαλύψουν ήταν έντονος, αλλά μετά συνήθισα. Με τη μικροσκοπική φωτογραφική μου μηχανή φωτογράφιζα όλα τα σημαντικά έγγραφα που περνούσαν από τα χέρια μου. Ηταν ριψοκίνδυ­ νο... «Στην περίπτωσή μου δεν έβλεπα να έκα­ να τίποτε άδικο και σκεπτόμουν ότι αν με ανα­ κάλυπταν θα ήταν θέλημα Θεού. Τηρούσα σχο­ λαστικά όλα τα μέτρα ασφαλείας, αλλά ορισμέ­ να πράγματα δεν μπορούσα να τα επηρεάσω, όπως το να με ανακαλύψουν κατά διαβολική σύμπτωση ή από προδοσία. Ετσι ήμουν προσε­ κτικός και εμπιστευόμουν την εξυπνάδα μου ...Δύο ή τρεις φορές τον μήνα είχα νυκτερινή υπηρεσία και έμενα μόνος στο κτίριο, γνώριζα τους συνδυασμούς των χρηματοκιβωτίων και είχα κλειδιά για όλους τους χώρους του κτιρί­ ου, φωτογράφιζα τα πάντα, ακόμα και έγγραφα που κανονικά δεν θα περνούσαν ποτέ από το γραφείο μου...». Ο Μπλέηκ εργάστηκε με αυτόν τον τρόπο ανενόχλητος επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Α­ ποστολή του ήταν να βρίσκει και να στρατολο­ γεί πράκτορες που θα δρούσαν στον σοβιετικό τομέα. Η SIS είχε χρηματοδοτήσει στο Βερολί­ νο μία «μηχανή αλιείας» πρακτόρων, που λει­ τουργούσε σαν κατάστημα το οποίο έκανε μαύρη αγορά. Είδη πολυτελείας που δεν υπήρ­ χαν στον ανατολικό τομέα επωλούντο σε πάρα Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

πολύ χαμηλές τιμές ή πολλές φορές τα αντάλ­ λασσαν με πληροφορίες τις οποίες έφερναν Σοβιετικοί ή Ανατολικογερμανοί πολίτες. Ιδιο­ κτήτης και πράκτορας της SIS ήταν ένας Ανατολικογερμανός, ο Χορστ Αϊτνερ. Η γυναίκα του, επίσης πράκτορας της SIS, «κυνηγούσε» στη νυκτερινή ζωή του Βερολίνου. Επαιρνε «πελάτες» στο σπίτι και φρόντιζε να περνούν ευχάριστα την ώρα τους... Ο Μπλέηκ είχε καταφέρει να αντιστρέψει τη λειτουργία αυτής της «μηχανής αλιείας» ώ­ στε να αποβαίνει προς όφελος των Σοβιετικών. Η KGB έστελνε συστηματικά στο κατάστημα πράκτορές της, πρόθυμους να δελεαστούν από τα δωράκια και να «αλιευθούν» από την SIS. Μετά βέβαια μετέδιδαν τις πληροφορίες που ήθελαν οι Σοβιετικοί... Επίσης η KGB με αυτόν τον τρόπο γνώριζε ακριβώς’ποιοι Σοβιε­ τικοί πολίτες ή στρατιωτικοί ήταν πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους Βρετανούς. Υπολογίζε­

% .. Η

ταφραστής της Κομεκόν (3)... συνάντησα τον Μπόρις εντελώς τυχαία, πολύ αργότερα το 1985, όταν έκανα διακοπές στην Ανατολική Γερ­ μανία. Στο μεταξύ είχε γίνει υψηλόβαθμος δι­ πλωματικός υπάλληλος. Μου είπε ότι τότε δεν είχε αντιληφθεί ότι και εγώ εργαζόμουν για την KGB! Το έμαθε από τις εφημερίδες όταν με συνέλαβαν...». Ο ειδικός της SIS Φίλιπ Νάτλεϋ θεωρεί την υπόθεση του Μπόρις ως κάτι μοναδικό: «...0 Μπλέηκ κατάφερε τότε αυτό που κανένας άλ­ λος δεν είχε καταφέρει. Να στρατολογήσει δή­ θεν για λογαριασμό μας έναν γνήσιο, υψηλό­ βαθμο πράκτορα της KGB. Οι προϊστάμενοί του και οι χρήστες των πληροφοριών του Μπόρις στο Λονδίνο και στην Ουάσιγκτον του έθεταν συνεχώς πολλές ερωτήσεις για τον άνθρωπο αυτόν. Εδώ η KGB απέκτησε δύο σημαντικά ση­ μεία πρόσβασης στο σκεπτικό των δυτικών μυ­ στικών υπηρεσιών. Οι ερωτήσεις από μόνες

0 *

"Ενα πλήγμα στην ανεξαρτησία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας"(DDR). 'ψ