SI 60.pdf

§κ *

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΣΤΟΡΙΑ

w

&

ΙΟ Υ Λ ΙΑ Ν Ο Σ 0 ΕΛ/ ψ ΙΝ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΠΟΥΒΙΝ - Η ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ ΜΕΑΑΟΝ ΤΗΣ ΓΑΑΑΙΑΣ (1214) Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ - Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

I— I ΐί"

J·'· ’

n C D I C Y A M C M A

6 ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΕΛΛΗΝ 16 ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 24 ΚΟΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΤΗΣ 18ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1941

34 Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗΣ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

44 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ ΚΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ 54 Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ INKA

64 ΜΠΟΥΒΙΝ Η ΜΑΧΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

ΜΟΝΙΜΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Η ναυμαχία σ το ν κόλπο το υ Γέροντα (ττίν. το υ Γιάννη Ν ίκου, συλλογή Σ . Γεω ργιά δη).

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 80 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 82 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κ υκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ 0 Ν 0Μ Α Κ 0 Σ , Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (IX) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε,α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΉΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 24.000 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 18.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ » ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε

ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΣΤΑΖΙ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ Πρόσφατα στοιχεία τα οποία προέκυψαν από τα αρχεία της μυ­ στικής υπηρεσίας της Ανατολικής Γερμανίας, της διαβόητης Στάζι, αποκαλύπτουν ότι ο δημόσιος 6ίος της Βρετανίας αποτελούσε χώρο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την ανατολ«ογερμανική κατα­ σκοπεία. Η πρώτη συνταρακτική αποκάλυψη αφορούσε την πληρο­ φορία ότι ένας Βρετανός με την κωδική ονομασία «Εκχαρτ», ο ο­ ποίος εργαζόταν στο γνωστό ε­ ρευνητικό κέντρο Royal Institute of International Affairs, μετέδιδε επί χρόνια πληροφορίες στη Στάζι για τις συζητήσεις και τις έρευνες που διεξάγονταν εκεί. Σύντομα α­ κολούθησε μια συνταρακτικότερη αποκάλυψη, σύμφωνα με την ο­ ποία οι Βρετανοί πληροφοριοδό­ τες της ανατολικογερμανικής υ­ πηρεσίας έφθαναν τους 28, με α. ποτέλεσμα καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου το ανατολικογερμανικό καθεστώς να είναι ά­ ριστα ενημερωμένο σχεδόν για κάθε πτυχή του δημόσιου βίου της Βρετανίας, από τα εσωτερικά των κομμάτων ως τους νέους εξο­ πλισμούς!

Ο ΧΙΤΛΕΡ ΘΑΥΜΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΝΑΤΗΣ Η ταινία του Ουώλτ Ντίσνεϋ “Χιονάτη" φαινομενικά δεν έχει καμία σχέση με τον Εθνικοσοσια­ λισμό. Στην πραγματικότητα όμως η πρώτη προβολή της συνέπεσε με τα χρόνια της προπολεμικής ακμής του Ναζισμού. Η πρεμιέρα της έγινε στις 21 Δεκεμβρίου 1937 στο Κάρθυ Σέρκλ Θήατερ, ενώ­ πιον πολλών διάσημων αστέρων του Χόλυγουντ όπως ο Τσάρλυ Τσάπλιν, η Μάρλεν Ντήτριχ, ο Κλάρκ Γκέιμπλ, ο Τσαρλς Λώτον και άλλοι. Για δύο από αυτούς, τον Γκέιμπλ και τη σύζυγό του, Κάρολ Λόμπαρντ, αναφέρεται ότι εκδή­ λωσαν ανοικτά τη συγκίνησή τους, κλαίγοντας και φυσώντας η­ χηρά τη μύτη τους. Οι αντιδρά­ σεις του Χίτλερ όταν είδε για πρώ­ τη φορά την ταινία δεν είναι γνω­ στές, φαίνεται όμως ότι ο Γερμα­ νός δικτάτορας συγκαταλεγόταν μεταξύ των θαυμαστών της ται­ νίας! Τις σχετικές αποκαλύψεις κάνει ο Γάλλος συγγραφέας Πιέρ Λαμπέρ, γνωστός στη χώρα του

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ι Δ

Η

Σ

Ε

Ι Σ

για σειρά βιβλίων του σχετικών με ήρωες κινουμένων σχεδίων, στο πρόσφατο έργο του με τίτλο Ή Χιονάτη και οι Επτά νάνοι". Ο Λαμπέρ προσθέτει μάλιστα ότι ο Φύρερ εκδήλωσε τον θαυμασμό του στέλνοντας σειρά επιστολών στον Ντίσνεϋ!

ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ «BISMARCK» Εξήντα χρόνια μετά τη βύθι­ σή του το θρυλικο'γερμανικό θωρηκτό «Bismarck» κινηματογραφήθηκε για πρώτη φορά σε μεγά­ λη έκταση. Το «Bismarck», ένα από τα πιο επίφοβα πολεμικά πλοία του Γ Ράιχ, είχε εκτόπισμα 52.000 t και πλήρωμα 2.245 ανδρών. Μ ετά από οκτώ μόλις μήνες πολεμικής δράσης βυθίστηκε στις 27 Μάίου 1941 από τα συν­ δυασμένα πυρά βρετανικών πλοί­ ων και αεροπλάνων, σε απόσταση περίπου 1.200 km νοτιοδυτικά της Ιρλανδίας. Από το σύνολο του πληρώματος διασώθηκαν μόνο 115 άτομα, δύο από τα οποία, ο 84 ετών σήμερα Χάινριχ Κουντ και ο περίπου συνομήλικός του (85 ε­ τών) Χάιντς Στεγκ, παρακολούθη­ σαν την ταινία που γυρίστηκε από το ναυάγιο, δηλώνοντας ότι το σκάφος παραμένει άθικτο στον βυθό. Ο πρώτος που ανακάλυψε το βυθισμένο πλοίο, σε βάθος 4.750 m, ήταν ο Αμερικανός εξε­ ρευνητής Ρόμπερτ ΜπάλαρΥτ, τα αποτελέσματα της έρευνας του οποίου αποτυπώθηκαν σε σχετι­ κό ντοκυμαντέρ του περιοδικού "National Geographie". Η πρόσφα­ τη, πληρέστερη αποτύπωση του ναυαγίου έγινε στις 8 Ιουνίου από ρωσικό πλοίο που έφερε δύο βα­ θυσκάφη και συνεργείο υποθα­ λάσσιας κινηματογράφησης.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΑΜΨΩΝ Στις 10 Μαϊου πέθανε στη Λευκωσία από καρκίνο, σε ηλικία 66 ετών, ο Νίκος Σαμψών. Ο Σαμ­ ψών έγινε κυρίως γνωστός ως πρόεδρος της Κύπρου κατά το πενθήμερο που μεσολάβησε με­ ταξύ της πραξικοπηματικής ανα­ τροπής του αρχιεπισκόπου Μ α­ καρίου από την προεδρία της Κυ­ πριακής Δημοκρατίας και της

τουρκικής εισβολής στην Κύπρο (15-20 Ιουλίου 1974). Η σύντομη «προεδρία» του σημάδεψε την πολυτάραχη σταδιοδρομία του, κατά τη διάρκεια της οποίας αναδείχθηκε αρχικά εθνικός ήρωας του κυπριακού αγώνα για να καταλήξει άνθρωπος της χούντας του Δημητρίου Ιωαννίδη. Ο Σαμ­ ψών είχε γεννηθεί το 1935 στην Αμμόχωστο. Κατά τη διάρκεια του κυπριακού αγώνα εργαζόταν ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα “Φιλελεύθερος", αλλά σταδιακά αναδείχθηκε μέσα από τις τάξεις της εθνικοαπελευθερωτικής ορ­ γάνωσης ΕΟΚΑ ως τολμηρός ε­ κτελεστής, με τομέα δράσης τη Λευκωσία. Η ψυχραιμία του ήταν μεγάλη, αφού δεν δίσταζε να εκτελεί τα ανύποπτα θύματά του σε κεντρικούς δρόμους και στη συνέχεια να τα φωτογραφίζει. Τον Ιανουάριο του 1957 συνελήφθη από τις βρετανικές αρχές και τον Αύγουστο του ίδιου έτους κατα­ δικάστηκε σε θάνατο με απαγχο­ νισμό. Η έντονη παρέμβαση του Μακαρίου προς τις αμερικανικές αρχές συνετέλεσε στη μετατρο­ πή της ποινής του σε ισόβια. Μ ε ­ τά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Κύπρου, αφέθηκε ελεύθερος χωρίς το δικαίωμα να επιστρέψει στην Κύπρο. Τελικά μετά από 16 μήνες εξορίας επέστρεψε στο νησί στις 16 Αυγούστου 1960 και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής. Δυστυχώς για τον ίδιο κατά το διάστημα της απουσίας του τα σημαντικότερα πολιτειακά αξιώ­ ματα είχαν ήδη παραχωρηθεί σε συναγωνιστές του. Ο Σαμψών έ-

Ο Σαμψών συνοδευόμενος από ενόπλους της ΕΟΚΑ Β 1, κατά την πρώτη σ υνέντευξή του ως πρόεδρος της πραξικοπηματικής κυβέρνησης τη ς Κύπρου.

φερε βαρέως τον παραγκωνισμό του, ιδίως σε σχέση με τον παλαιό του φίλο Πολύκαρπο Γιωρκάτζη (παντοδύναμο «υπερυπουργό» των κυβερνήσεων του Μακαρίου μέχρι τη μυστηριώδη δολοφονία του το 1970), τον οποίο είχε απε­ λευθερώσει με κίνδυνο της ζωής του στις 31 Αυγούστου 1956 από το γενικό νοσοκομείο της Λευκω­ σίας - όπου εκρατείτο από τις βρετανικές αρχές ως επικίνδυνος τρομοκράτης. Αν και συνέχισε να δημοσιογραφεί, ως εκδότης της εφημερίδας «Μάχη», το 1963 έ­ λαβε μέρος στα ενδοκοινοτικά ε­ πεισόδια επικεφαλής μικρού ιδιω­ τικού στρατού και θεωρείται μέ­ χρι σήμερα υπεύθυνος από τους Τουρκοκύπριους για πολλές δο­ λοφονίες και εξαφανίσεις αμά­ χων. Η σταδιακή προσέγγισή του με ακροδεξιούς παρακρατικούς κύκλους στην Ελλάδα είχε ως α­ ποτέλεσμα να καταθέσει ως μάρ­ τυρας κατηγορίας κατά την εκδί­ καση της «Υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ» (1965). Εναντι του Μακαρίου η στάση του ήταν ευμετάβλητη και αλλοπρόσαλλη. Κατά την περίο­ δο 1970-74 ο κίνδυνος χρεοκο­ πίας της επιχείρησής του τον ώ­ θησε περισσότερο στις αγκάλες του δικτατορικού καθεστώτος Παπαδόπουλου και, μετά την α­ νατροπή του τελευταίου από τον

,

Δημήτριο Ιωαννίδη, σε σύμπλευ­ ση με εκείνον. Ο θάνατος του στρατηγού Γρίβα, τον Ιανουάριο του 1974, του έδωσε την ευκαιρία να αυτοπροβληθεί ως ηγέτης της ενωτικής παράταξης στην Κύπρο, ενώ στις αρχές Ιουλίου του 1974 δήλωσε ανοικτά στον επιτελάρχη του Γενικού Επιτελείου της Εθνι­ κής Φρουράς ότι ήταν «πρόθυ­ μος να αναλάβει τη διακυβέρνη­ ση της νήσου, εφόσον η Ελλάδα ανέτρεπε το Μακάριο». Αν και δεν θεωρείται ότι είχε συμμετο­ χή στην οργάνωση της ανατρο­ πής του Μακαρίου, έλαβε διατα­ γή από τον Ιωαννίδη να εντοπίσει και να συλλάβει τον αρχιεπίσκο­ πο νεκρό ή ζωντανό, την οποία προσπάθησε να εκτελέσει ανεπιτυχώς. Η τουρκική εισβολή τερ­ μάτισε άδοξα τη σύντομη «προε­ δρική» του σταδιοδρομία και κη­ λίδωσε το όνομά του ανεξίτηλα.

ΝΕΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΝΑΠΟΑΕΟΝΤΑ Τα αίτια του θανάτου του Ναπολέοντα εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο έρευνας μέ­ χρι σήμερα. Παρόλο που η θεω­ ρία ότι ο μεγάλος Κορσικανός δεν πέθανε από καρκίνο αλλά από δηλητηρίαση αποτελεί πλέον ουσιαστικά μία βεβαιότητα (0λ.

σχετικά το σχόλιο στη σελίδα 5 των «Ειδήσεων» της "ΣΙ”, τ. 45, Μαϊου 2000), ορισμένοι ερευνη­ τές επιδιώκουν να τεκμηριώσουν με νέα ευρήματα αυτή την άπο­ ψη, που διατυπώθηκε για τελευ­ ταία φορά σε έκθεση του FBI. Πρόσφατα ο ιδρυτής της Δ ιε­ θνούς Εταιρίας Μελετών για τον Ναπολέοντα, ο Καναδός Μπεν Βάιντερ, ζήτησε από τρεις Γάλ­ λους επιστήμονες, τον Μπερτράν Λιντ, τον τοξικολόγο Πασκάλ Κιντς και τον ιατροδικαστή Πωλ Φορνές, να αναλύσουν εργαστη­ ριακά για μία ακόμα φορά μερι­ κές τρίχες από τα μαλλιά του με­ γάλου Κορσικανού. Η ανάλυση α­ πλά επιβεβαίωσε τα πρόσφατα ε­ πιστημονικά συμπεράσματα του FBf. Κατά τον Κιντς «η ανάλυση δείχνει ότι υπήρχε σημαντική έκ­ θεση σε αρσενικό. Το ανώτατο φυσιολογικό όριο συγκέντρωσης αρσενικού στα μαλλιά είναι ένα νανογραμμάριο ανά χιλιοστό­ γραμμο τρίχας. Σε ένα από τα δείγματα που αναλύσαμε η συ­ γκέντρωση έφθανε τα 38 νανογραμμάρια». Στα σχόλια του Κιντς ο Φορνές πρόσθεσε: «Αλλωστε η νεκροψία που πραγματοποιήθηκε μία ημέρα μετά τον θάνατο του Ναπολέοντα δεν στηρίζει τη διάγνωση του καρκίνου». Το κύ­ ριο ερώτημα που εξακολουθεί να πλανάται είναι ποιος επεδίωξε να δολοφονήσει τον εξόριστο αυτοκράτορα. Προκειμένου - ίσως - να δοθεί μία απάντηση και σε αυτό

-

το ερώτημα ο Βάιντερ κάλεσε τη γαλλική κυβέρνηση να επιτρέψει περαιτέρω έρευνα επί των υπο­ λειμμάτων του Ναπολέοντα ώστε να γίνουν και άλλες αναλύσεις.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΤΡΟΙΑ Μία έκθεση που άνοιξε τις πύ­ λες της στη Στουτγάρδη την περα­ σμένη άνοιξη αποκαλύπτει νέες πληροφορίες για την ομηρική Τροία. Στην έκθεση, που έχει τον τίτλο «Τροία, μύθος και πραγματι­ κότητα», παρουσιάζονται 850 ευ­ ρήματα, πολλά από τα οποία προ­ έρχονται από τις ανασκαφές των τελευταίων δώδεκα ετών στην Τροία και δίνουν μία νέα εικόνα για την πόλη που ύμνησε ο Ομηρος. Τα νέα στοιχεία οδηγούν στο συμπέ­ ρασμα ότι περί το 1200 π.Χ., την ε­ ποχή που καταλήφθηκε από τους Μυκηναίους, η πόλη είχε πληθυ­ σμό περίπου 10.000 κατοίκων και κατελάμδανε έκταση 270 τετραγω­ νικών χιλιομέτρων, δηλαδή περί­ που δεκαπλάσια από όση ήταν γνω­ στή μέχρι σήμερα και μάλιστα όχι μόνο επάνω αλλά και γύρω από τον λόφο του Χισαρλίκ. Οι νέες αποκα­ λύψεις αποτελούν κατά το μεγαλύ­ τερο μέρος προϊόντα των ερευνών του Γερμανού αρχαιολόγου Μάνφρεντ Κόρφμαν, Ο Κόρφμαν θεω­

ρεί επιπλέον ότι διαθέτει αποδεί­ ξεις της καταστροφής της πόλης από τους Ελληνες («Τροίας VII», κα­ τά την επιστημονική ορολογία), χά­ ρη στην ανεύρεση άταφων οστών, καθώς και σωρών από μαύρες πέ­ τρες παρόμοιες με εκείνες που εκ­ σφενδόνιζαν οι άνθρωποι σε καιρό πολέμου. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα το σημαντικότερο εύρημά του ήταν μια υπόγεια σήραγγα μήκους 13 μέτρων η οποία οδηγούσε σε μια υπόγεια πηγή που διαθέτει νερό μέχρι σήμερα! Πρόκειται για ένα αρχαιότατο υδραυλικό έργο που πιστοποιήθηκε με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης ότι κατασκευ­ άστηκε πριν από 5.000 χρόνια και το οποίο συμβάλλει σημαντικά στην περαιτέρω διαλεύκανση της τοπογραφίας της ομηρικής Τροίας. Σύμφωνα με το κείμενο της Ιλιάδας πολύ κοντά σε εκείνο το σημείο ο Αχιλλέας σκότωσε τον Εκτορα. Πα­ ράλληλα ο εντοπισμός του επιτρέ­ πει τον προσδιορισμό του σημείου των τειχών από το οποίο η Ελένη ή­ ταν σε θέση να βλέπει όσα συνέβαιναν στο στρατόπεδο των Ελλή­ νων. Γενικότερα ο Κόρφμαν πιστεύ­ ει ότι τον 8ο π.Χ. αιώνα ο Ομηρος επισκέφθηκε την κατεστραμμένη Τροία και μελέτησε την τοπογρα­ φία και τα ερείπιά της προκειμέ­ νου να συγγράψει τα έπη του. Οι α­ πόψεις του είναι βέβαιο ότι δεν θα αφήσουν αδιάφορους τους επι­ στήμονες και η σχετική ανταλλαγή απόψεων αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Αναπαράσταση της ομηρικής Τροίας.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

J

O

Y

Ν ΙΚ Ο Σ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ Δ ά σ κ α λ ο ς - Θ εο λό γο ς

A

J

A

N

o

|

O i A A ' A ill

Α Ν Η Ψ ΙΟ Σ TOY ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΚΑΙΣΑΡΑΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ ΑΡΧΙΚΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΦΛΑΒΙΟΣ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΔΙΑΚΡΙΟ Η ΚΕ ΟΣΟ ΛΙΓΟ Ι ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟ ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η Σ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ. ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ, ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, ΑΝΔΡΑΣ Μ Ε ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ, ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΕ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ Μ Ο Ν ΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΣΠΑΝΙΑ. ΤΟ ΟΝΟΜ Α ΤΟΥ Ε Μ Ε ΙΝ Ε ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΣΟ ΓΓ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΔΙΕΠΡΑΞΕ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΣΧΕΔΙΑΖΕ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕΙ. ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝ ΕΙΔΗ ΣΗ Ω Σ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜ Ο Υ, ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΙΣΕ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΦΗΜΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΟΝΟΜ ΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟΣΤΑΤΗΣ Ή ΠΑΡΑΒΑΤΗΣ ΕΠΕΙΔΗ ΠΑΡΕΜ ΕΙΝΕ Μ ΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΠΙΣΤΟΣ ΣΤΙΣ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΘΑ Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ιο υ λ ία νός.

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ ΝΑ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ, ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜ Ε ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΘΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜ Ε ΤΗΝ ΑΠΟ ΝΟ Μ Η, ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΜΕ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΔΕΚΑΕΞΙ Α ΙΩ Ν Ω Ν , ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ’Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΣ Η Σ "Σ Τ Ο ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ: ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩ Μ ΑΤΟ Σ ΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΕΛΛΗΝΑΣ, ΟΠΩΣ Ο ΙΔ ΙΟ Σ ΕΠΙΘΥΜΟΥΣΕ.

Φλάδιος Κλαύδιος Ιουλιανός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 331 μ.Χ. Ο πατέρας του, Ιούλιος Κωνστάντιος, ήταν ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ενώ η μητέρα του, Βασιλίνα, ήταν στενή συγγε­ νής του επισκόπου Νικομήδειας Ευσέβιου και κατά μια εκδοχή Ελληνίδα στην καταγω­ γή-

Οι συγγενικοί δεσμοί του Ιουλιανού με την αυτοκρατορική αυλή δεν αποτέλεσαν ποτέ γι1αυτόν πηγή πραγματικής ευτυχίας. Από μικρός έζησε μέσα σε κλίμα κατα­ τρεγμού και διώξεων. Λίγους μόνο μήνες μετά τη γέννησή του έχασε τη μητέρα του, ενώ ο πατέρας του φονεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της δυναστι­ κής γενοκτονίας στην οποία προέβη το βασιλικό περιβάλλον μετά τον θάνατο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Σκοπός της δολοφονικής εκείνης επιχείρησης ήταν η πλή­ ρης εξολόθρευση όλων των πλαγίων απογόνων του Αυγούστου Κωνστάντιου Χλω­ ρού, παππού του Ιουλιανού και πατέρα του θανόντος αυτοκράτορα, προς όφελος των τριών παιδιών του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο διάδοχος του θρόνου, Κωνστάντιος, ανέχθηκε τις ενέργειες αυτές ή πιθανώς δεν μπόρεσε να τις αποτρέψει. Από τον θάνατο διέφυγαν μόνον ο εξαετής τό τε Ιουλιανός και ο λίγο μεγαλύτερος αδελφός του, Γάλλος, ίσως λόγω του νεαρού της ηλικίας τους. Την κηδεμονία του ορφανού Ιουλιανού ανέλαβε ο θείος του, επίσκοπος Ευ­ σέβιος, ο οποίος φρόντισε για τη χριστιανική του αγωγή, ενώ πρώτος του παιδα­ γωγός στάθηκε ο Μαρδόνιος, Σκύθης ευνούχος και λάτρης του αρχαιοελληνι­ κού πολιτισμού. Μετά τον θάνατο του προστάτη του Ευσέβιου, το 342, αρχίζει

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ^ Κ ω νσ τά ντιο ς α να γνω ρ ίζο ντα ς τελ ικ ά τη ν α ξία το υ Ιο υ λ ια νο ύ το ν υ π έ δ ε ιξ ε ως διάδοχο το υ 9 ρ ό ν ο υ λ ίγ ο πριν από τον & ά νατό το υ (α ρ γ υ ρ ό πινάκιο από το Μ ο υ σ είο Ε ρ μ ιτά ζ σ το Λ έν ιν γ κ ρ α ν τ ■π α ρ ισ τά νει έφιππο το ν Κ ω νσ τά ντιο να σ τεφ α ν ώ ν ετα ι από τη Ν ίκη, ενώ σ τη ν ασπίδα το υ υπ άρ χει χ α ρ α γ μ έν ο το γνω στό μ ονό γρ α μ μ α ).

για τον Ιουλιανό η περίοδος των αναγκαστι­ κών ή οικειοθελών περιπλανήσεων, οι οποί­ ες οφείλονταν κυρίως στην παροιμιώδη κα­ χυποψία του αυτοκράτορα και εξαδέλφου του, Κωνστάντιου. 0 Κωνστάντιος άλλοτε κρατούσε τα δύο αδέλφια κοντά του για να μπορεί να ελέγχει τις κινήσεις τους και άλλοτε τα εξόριζε σε α­ πομακρυσμένες περιοχές. Αρχικά ο Ιουλιανός και ο Γάλλος στάλθηκαν στην Καππαδο­ κία όπου κλείστηκαν στο Μάρκελλο, ένα φρούριο κοντά στην Καισάρεια. Εκεί ο Ιουλιανός συνδέθηκε με τον οπαδό του αιρετι­ κού Αρείου, επίσκοπο Γρηγόριο. Η αίρεση του Αρείου την εποχή εκείνη είχε καταστεί ε ­ πίσημο κρατικό θρησκευτικό δόγμα από τον αυτοκράτορα. Ο επίσκοπος Γρηγόριος προμήθευσε στον Ιουλιανό φιλολογικά και θεολογικά βιβλία από την πολύ πλούσια βιβλιο­ θήκη του. Σε αντίθεση με τον αδελφό του Γάλλο ο Ιουλιανός ήταν φιλομαθής και γρήγο­

ρα διακρίθηκε για τις γνώσεις του και ιδιαίτε­ ρα για την αγάπη που έτρ εφ ε για τη φιλοσο­ φία. Το 347 τα δύο αδέλφια ανακλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί ο Ιουλιανός συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές του με έμ­ φαση στη φιλολογία και στη ρητορική. Λίγο καιρό αργότερα βρέθηκε στη Νικομήδεια. Στον τόπο αυτό δίδασκε ο περίφημος σοφι­ στής Λιβάνιος, ηγέτης του παρακμάζοντος ελληνικού ειδωλολατρικού κόσμου. Στα λό­ για του Λιβάνιου ο νεαρός Ιουλιανός βρήκε την ψυχική εκδίκηση απέναντι στο αυτοκρατορικό περιβάλλον που, αν και αυτοαποκαλείτο χριστιανικό, δεν δίστασε να σκορπίσει τον όλεθρο στην οικογένειά του. Η θλίψη του για τους αδικοχαμένους συγγενείς του και τις αδικίες που εξακολουθούσε να υφίσταται έβρισκε ανακούφιση στους λόγους του σοφιστή για αρετή και δικαιοσύνη. Παρά το γεγονός ότι ο Κωνστάντιος του είχε απα­

γορεύσει να παρακολουθεί τα μαθήματα του Λιβάνιου, εκείνος κατάφερνε να παραπλανά τους κατάσκοπους της αυλής και με τη βοή­ θεια έμπιστων φίλων του εξασφάλιζε αντί­ γραφα των παραδόσεων του φιλοσόφου. Ο μεγάλος Ελληνιστής φιλόσοφος και οι μαθη­ τές του ενέπνευσαν στον Ιουλιανό την αγάπη για την κλασική φιλολογία και τη νεοπλατωνι­ κή φιλοσοφία. Η στροφή του Ιουλιανού προς τον Ελληνισμό επιβεβαιώθηκε και από την προσκύνηση του τάφου του Αχιλλέα σε μια ε ­ πίσκεψή του στην Τρωάδα. Διψασμένος για μεγαλύτερη εμβάθυνση στα μυστήρια της αρχαίας θρησκείας κατευθύνθηκε στην Πέρ­ γαμο, όπου παρακολούθησε μαθήματα του γέροντα Αιδέσιου, μαθητή του μυστικιστή φι­ λόσοφου Ιάμβλιχου. Την περίοδο αυτή ξεκί­ νησε και η μύηση του Ιουλιανού στις αρχαίες θεουργίες. Με την παρακίνηση των φίλων του και του νεοπλατωνικού φιλόσοφου Μάξιμου του Εφέσιου πήρε μέρος στις ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

μυστηριώδεις τελ ετές προς τιμή του βασιλιά Ηλιου, μέσα σε σπήλαιο όπου έγιναν επικλή­ σεις πνευμάτων, μαγικές πράξεις και φωτο­ χυσίες. Ο Χριστιανισμός ήταν πλέον ταυτι­ σμένος με τους εχθρούς του... Το 351 ο Γάλλος διορίστηκε από τον Κωνστάντιο καίσαρας στην Αντιόχεια Ο Ιουλιανός απέκτησε μεγαλύτερη ευχέρεια κι­ νήσεων και πήρε άδεια να συνεχίσει τις σπουδές του. μο.κριά από την πολιτική και τις ραδιουργίες του παλατιού. Η θητεία του Γάλλου στην Αντιόχεια διήρκεσε πε­ ρίπου τέσσερα χρόνια και ήταν εντελώς ανεπιτυχής. Το 354 αυτός αποκεφαλί­ στηκε με διαταγή του αυτοκράτορα, κυρίως λόγω της ανικανότητας που επέδειξε και των προβλη­ μάτων που δημιούργησε η βιαιότητα του χαρα­ κτήρα του. Ετσι ο Ιουλιανός έχασε και τον τελ ευ ­ ταίο στενό συγγενή του. Περιμένοντας και τη δική του καταδίκη κρατήθηκε σε απομόνωση επί έξι μήνες κο­ ντά στο Μεδιόλανο (σημ. Μιλά­ νο). Τη δύσκολη εκείνη στιγμή ό­ μως μετά από παρέμβαση του φύλα­ κα αγγέλου του, της αυτοκράτειρας Ευ­ σέβιος. έλαβε την εντολή να επιβιβαστεί σε πλοίο με προορισμό την Αθήνα.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

β m

Το καλοκαίρι του 355 ο Ιουλιανός αποβι­ βάστηκε στην πολυαγαπημένη του πόλη, πνευματική πρωτεύουσα του αρχαίου κόσμου. Η Αθήνα, πόλη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ήταν την εποχή εκείνη μια ήσυχη πόλη που έγραφε νέες σελίδες πολιτιστικής δόξας αποτελώντας διεθνές κέντρο σπουδών. Η διδασκαλία στην Αθήνα αποτελούσε όνειρο και φιλοδοξία για κάθε ρήτορα ή φιλόσοφο. Νέοι μαθητές έφθαναν από ολόκληρο τον ελ­ ληνορωμαϊκό κόσμο για να παρακολουθή­ σουν τις διαλέξεις των πνευματικών κολοσ­ σών της εποχής. Κορυφαίοι δάσκαλοι της ρη­ τορικής ήταν ο χριστιανός Προαιρέσιος από την Αρμενία και ο ειδωλολάτρης Ιμέριος από την Προύσα. Ο Ιουλιανός προτίμησε να αποφύγει τη ρητορική. Συνδέθηκε με τον Πρίσκο, μαθητή του Αιδεσίου, και μαζί αναζήτησαν τη βαθύτε­ ρη μύηση στη μυστική λατρεία των φιλοσό­ φων. Συχνά επισκέπτονταν τους αρχαίους να­ ούς της Αθήνας και περπατούσαν στους κή­ πους της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Στην Ελευ­ σίνα ο Ιουλιανός γνώρισε την αρχαία λατρεία της Δήμητρας και έλαβε μέρος στις εκεί παγανιστικές τελετές που προορίζονταν μόνο για τους μυημένους. Αφού άκουσε τον Ιερο­ φάντη να ψιθυρίζει τις αρχαίες μαγικές λέ­ ξεις που υπόσχονταν την αναγέννηση, εμπιστεύθηκε τον εαυτό του στην προστασία των αρχαίων θεών, τους οποίους θεωρούσε αντα­ νακλάσεις ή υπουργούς του Τελείου όντος.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο βασ ιλιάς των Π ερσώ ν Σαπώ ρ S'. Ε ναντίον το υ ο Ιο υ λ ια νό ς έδω σ ε τη ν τε λ ε υ τα ία νικηφ όρα μάχη τη ς ζω ής το υ , πριν δ εχ & εί το μοιρ α ίο π λήγμα από δόρ υ Π έρ σ η π ο λεμ ισ τή (Λ ένινγ κρ α ν τ, Μ ο υ σ είο Ε ρ μ ιτά ζ).

Την ίδια χρονική περίοδο βρίσκονταν στην Αθήνα και άλλες σπουδαίες προσωπι­ κότητες, με διαφορετικούς όμως προσανα­ τολισμούς. Ηταν οι μεγάλοι πατέρες της Εκ­ κλησίας, ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, μετέπειτα πατριάρχης Κωνστα­ ντινουπόλεως, συμμαθητές - κατά κάποιον τρόπο - του Ιουλιανού και πρωτεργάτες της ελληνοχριστιανικής "όσμωσης". Η φιλία με­ ταξύ αυτών και του Ιουλιανού διήρκεσε, πα­ ρά τις μεγάλες αντιθέσεις που τους χώριζαν. Τον Οκτώβριο του 355 η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής του, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ιουλιανού, έλαβε οριστικά τ έ ­ λος. Με εντολή του αυτοκράτορα Κωνστάντιου ανακλήθηκε εσπευσμένα στο Μεδιόλα­ νο.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΙΣΑΡΑΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ Καθώς το πλοίο απομακρυνόταν από το λιμάνι του Πειραιά ο Ιουλιανός ύψωσε τα χέ­ ρια κοιτώντας προς την Ακρόπολη και με δά­ κρυα στα μάτια προσευχήθηκε στη θεά Αθηνά να τον κρατήσει κοντά της. Προτιμούσε τον θάνατο στην Αθήνα, παρά την επιστρο­ φή στο υποκριτικό και ραδιούργο περιβάλ­ λον της βασιλικής αυλής. Φθάνοντας στο Μεδιόλανο τέθ η κε αμέ­ σως υπό περιορισμό. Για άλλη μια φορά οι ύ­ πουλοι μηχανορράφοι της Αυλής του Κωνστάντιου με ψευδείς καταγγελίες είχαν πετύχει να δημιουργήσουν άδικες υποψίες ε­

ναντίον του. Η επικείμενη εκτέλεση του Ιουλιανού αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή. Για μια ακόμη φορά η προστάτιδά του - γυ­ ναίκα του αυτοκράτορα, Ευσεβία, έπεισε τον Κωνστάντιο να τον στείλει καίσαρα με περιο­ ρισμένες εξουσίες στην Γαλατία. Ως επιχεί­ ρημα η Ευσεβία χρησιμοποίησε το σκεπτικό ότι ο Ιουλιανός είτε θα σκοτωνόταν, ως ά­ πειρος που ήταν. σε κάποια μάχη, είτε θα κατάφερνε να πάρει πίσω κάποια εδάφη από τους βαρβάρους δοξά­ ζοντας τον Κωνστάντιο. Ετσι στις 6 Νοεμβρίου του 355, στα 24 χρόνια του. ο Ιουλιανός αναγκάστηκε να απεκδυθεί το ένδυμα του φιλοσό­ φου και να ντυθεί την πορ­ φυρή χλαμύδα του καίσαρα μπροστά σε μεγάλη στρατιω­ τική συγκέντρωση στο Με­ διόλανο. Οι στρατιώτες, εν­ θουσιασμένοι από το σεμνό παράστημα και τη ζωντανή όψη του νεαρού καίσαρα, τον επευφήμησαν κτυπώντας τις α­ σπίδες τους στα γόνατα. Από το μυαλό του Ιουλιανού τη στιγμή ε­ κείνη πέρασε ο ομηρικός στίχος: «Ελαβε πορφυρέος θάνατος και μοίρα κραταιή». Λίγες μέρες αργότερα ο Ιουλιανός νυμφεύθηκε την Ελένη, α­ δελφή του Κωνστάντιου, μια γυναίκα που διεδραμάτισε ασήμαντο ρόλο στη ζωή του. Την 1η Δεκεμβρίου του 355 ο νεαρός καί­ σαρας εγκατέλειψε το Μεδιόλανο με προορι­ σμό τη Γαλατία. Καθ’ οδόν έλαβε τα πρώτα δυσάρεστα νέα. Η πόλη Αγριππίνα (η σημερι­ νή Κολωνία) είχε πέσει στα χέρια των βαρβά­ ρων. Αδυνατώντας να αντιδράσει εξαιτίας του χειμώνα κατευθύνθηκε στη Βιντομπόνα (Βιέννη). Οι κάτοικοι της πόλης τον υποδέ­ χθηκαν θερμά, ενώ μια τυφλή γριά προφήτεψε ότι θα ήταν εκείνος που θα αποκαθιστούσε τη θρησκεία των ειδώλων. Κατά την παρα­ μονή του στη Βιντομπόνα ο Ιουλιανός συνέ­ χισε τις φιλολογικές του μελέτες, ενώ ταυτό­ χρονα προετοίμαζε τον μικρό στρατό του για εκστρατεία εναντίον των Φράγκων και των Α­ λαμανών εισβολέων.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ Την εξουσία του ως καίσαρας ο Ιουλιανός τη μοιραζόταν εν μέρει με τον πολιτικό διοικητή στη Γαλατία, Ρουφίνο, τον στρατη­ λάτη της ίππου (διοικητή του ιππικού) Μάρκελλο και τον προσωπικό του φίλο και σύμ­ βουλο Σαλούστιο. Ο Ρουφίνος, συγγενής του καίσαρα, ήταν μάλλον θετικά προσκείμενος σε αυτόν. Ο Σαλούστιος ήταν άνδρας τίμιος, ικανός και νομοταγής, ενώ ο Μάρκελλος ή­ ταν είτε ύπουλος, είτε ανίκανος, ίσως δε και τα δύο, αλλά αποτελούσε προσωπική επιλο­ γή του Κωνστάντιου. Ο αυτοκράτορας δεν ε­ πιθυμούσε να έχει ο Ιουλιανός απόλυτη ε­ ξουσία στην επαρχία της Γαλατίας, τόσο λό­ γω της απειρίας του, όσο και από φόβο μιας πιθανής εξέγερσης εναντίον του.

Η ρωμαϊκή επαρχία της Γαλα­ τίας δεν περιελάμβανε μόνο τη ση­ μερινή Γαλλία και το Βέλγιο, αλλά και την Ισπανία, τα βρετανικά νησιά και τμήματα της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Ομως η αναφορά στη Γαλατία υπονοούσε την περιοχή μεταξύ των Πυρηναίων, των Αλπε­ ων, του ποταμού Ρήνου και του Α τ­ λαντικού ωκεανού, που περιελάμβανε πολλές επαρχίες με διαφορε­ τική πολιτισμική εξέλιξη. Την εποχή που ο Ιουλιανός ανέλαβε το αξίωμα του ανώτατου διοι­ κητή στη Γαλατία το αμυντικό σύ­ στημα στα σύνορα της επαρχίας αυτής είχε καταρρεύσει πλήρως. Ορδές Γερμανών βαρβάρων ξεχύ­ θηκαν νότια και κατέστρεψαν τα ο­ χυρωματικά έργα των Ρωμαίων σε όλο σχεδόν το μήκος του ποταμού Ρήνου. Αφού κατέλαβαν 45 περιτει­ χισμένες πόλεις τις κατέσκαψαν σκορπίζοντας τον θάνατο στους α­ βοήθητους κατοίκους τους. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στα ρω­ μαϊκά εδάφη εξορμώντας όλο και πιο νότια με αρπακτικές και φονι­ κές διαθέσεις. Οι απώλειες σε αν­ θρώπινες ζωές και περιουσίες ήταν τεράστιες. Μεγάλες πομπές με λά­ φυρα και αιχμαλώτους, μεταξύ των οποίων ήταν και πολλοί Ρωμαίοι ανωτέρων τάξεων, κατευθύνονταν προς τον Βορρά. Τίποτα δεν φαινό­ ταν ικανό να ανατρέψει την άσχημη αυτή κατάσταση στη Γαλατία. Το μόνο παρήγορο γεγονός ήταν η α­ διαφορία των βαρβάρων να εγκα­ τασταθούν στις ρωμαϊκές πόλεις. Η αντιπάθεια των νομαδικών φυ­ λών προς τον οργανωμένο τρόπο ζωής τις ώθησε να μην επανδρώ­ σουν τα ρωμαϊκά οχυρά που κατελάμβαναν και έτσι απώλεσαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν μια, προς όφελος τους, μη αναστρέψιμη κατά­ σταση. Οι τρεις βαρβαρικές φυλές ή, καλύτερα, ενώσεις φυλών που κατά καιρούς επέδραμαν ή διαβίωναν στην περιοχή, έφ ε­ ραν ονόματα τα οποία αργότερα θα σχετίζο­ νταν με τρία μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη. Ηταν οι Αλαμανοί, οι Φράγκοι και οι Σάξονες. Οι Αλαμανοί ήταν νομάδες που κατοι­ κούσαν στην ανατολική όχθη του Ρήνου και βόρεια του Δούναβη. Ο’ι Φράγκοι ήταν εγκατεστημένοι βόρεια από τους Αλαμανούς, αποτελώντας επίσης μια εθνότητα στη δυτική όχθη του ποταμού Ρήνου, από τον ποταμό Μάας μέχρι τις γύρω από τη Βόρεια θάλασσα περιοχές. Στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. οι Φράγκοι εξαπλώθηκαν διά μέσου της Γαλατίας μέχρι την Ισπανία. Οι σποραδικές νίκες που πέτυχαν εναντίον τους ορισμένοι αυτοκράτορες όπως ο Μάρ­ κος Αυρήλιος ή ο Πρόβος τούς αναχαίτισαν ως έναν βαθμό, αλλά δεν κατάφεραν να διασπάσουν τις δυνάμεις τους. Η ανδρεία και η

Ο Φ λάβιος Β α λ εντινια νό ς , χρ ισ τια ν ό ς δ ιο ικ η τή ς σχολής τη ς α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς επ ί Ιο υ λ ία νο ύ - παρά το υ ς π ερ ιο ρ ισ μ ο ύ ς που είχ ε θ έ σ ε ι ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς σ τη ν α ν έλ ιξη τω ν χρ ισ τιανώ ν σ τα σ τρ α τιω τικ ά α ξιώ μ α τα . Α ρ γ ό τερ α α ν α γ ο ρ εύ 9 η κ ε και α υ το κ ρ ά το ρ α ς (α νδ ρ ιά ντα ς, Μ π α ρ λ έττα , Ιτα λ ία ).

γενναιότητά τους δεν άργησαν να εκτιμηθούν από τους Ρωμαίους, οι οποίοι τους χρη­ σιμοποίησαν ως μισθοφόρους. Οι Σάξονες δεν ήλθαν σε άμεση εμπλοκή με τον ρωμαϊκό στρατό. Οι επιδρομές τους όμως ανάγκασαν άλλες φυλές να μετανα­ στεύσουν προς τη Γαλατία. Εγκατεστημένοι στα υψώματα μεταξύ των ποταμών Ρήνου και Ελβα, ήταν ο φόβος και ο τρόμος για τις απέ­ ναντι όχθες της Βρετανίας. Οι Ρωμαίοι είχαν τοποθετήσει ειδικό αξιωματικό, τον κόμη της σαξονικής ακτής, με σκοπό να αποτρέπει με τους άνδρες του τις σαξονικές εισβολές που δυσκόλευαν την τροφοδοσία της Γαλα­ τίας με βρετανικό καλαμπόκι.

Ο Ιουλιανός, όπως είδαμε, έφθασε στη Βιντομπόνα τον χειμώνα του 355-6. Την επόμενη άνοιξη και ενώ ήταν απορροφημένος από διά­ φορα εσωτερικά ζητήματα και αλληλοσυγκρουόμενες διαδόσεις για τις κινήσεις του εχθρού, έφθασαν ά­ σχημα νέα. Η πόλη Αυγουστόδουνο είχε δεχθεί επίθεση βαρβαρικής ορ­ δής και μόλις που σώθηκε από την επέμβαση μιας μονάδας βετεράνων του ρωμαϊκού στρατού η οποία στάθμευε στην περιοχή. Ο Ιουλιανός συνειδητοποίησε ότι θα έπρεπε να δράσει το συντομότερο δυνατό. Αφού έκανε τις απαραίτητες προε­ τοιμασίες ξεκίνησε επικεφαλής στρατιωτικού σώματος με προορι­ σμό την πόλη που κινδύνευσε. Είχε πάρει την απόφαση να μεταφέρει τον πόλεμο μέσα στα εχθρικά εδά­ φη. Για τον σκοπό αυτό προγραμμά­ τισε να ενώσει τις δυνάμεις του με εκείνες του διοικητή Μάρκελλου στο Ρεμί. Στο Αυγουστόδουνο ο καίσαρας της Γαλατίας συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο ώστε να επιλεγεί η πιο κατάλληλη διαδρομή. Στην πορεία προς το Ρεμί σκόρπιες ομάδες ατάκτων βαρβάρων έκαναν τον ρωμαϊ­ κό στρατό να βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή. Φθάνοντας στην πόλη ο Ιουλιανός συναντήθηκε με τον Μάρκελλο και μετά από διαβουλεύσεις αποφάσισαν να κινηθούν προς τον Ρήνο. Στη διαδρομή αυτή, ε­ χθρική προσβολή στην ουρά της ρωμαϊκής φάλαγγας λίγο έλειψε να στοιχίσει πολύ ακριβά. Από τότε ο Ιουλιανός έγινε πιο επιφυλακτικός στις προελάσεις του διατηρώντας στάση επιφυλακής, γεγονός που στάθηκε σωτήριο για πολλές αν­ θρώπινες ζωές. Αντικειμενικός σκοπός της εκ­ στρατείας του καίσαρα ήταν η ανακατάληψη των πόλεων και των οχυρών που βρίσκονταν κατά μήκος των φυσικών συνόρων κυρίως στη δυτική όχθη του ποταμού Ρήνου. Αλλος στόχος ήταν η εκδίωξη των εισβολέων από τις γύρω περιοχές και η αποκατάσταση της ασφάλειας των συγκοινωνιών. Η πόλη Βορβητόμαγος ήταν η πρώτη που επέστρεψε στα ρωμαϊκά χέρια. Στην περιοχή αυτή έγινε και η πρώτη κατά παράταξη μάχη με τους Αλαμανούς. Η στρατιωτική ανωτερό­ τητα των Ρωμαίων ήταν παραπάνω από εμφα­ νής. Ο Ιουλιανός τοποθέτησε τον στρατό του σε δρεπανοειδή σχηματισμό περιορίζο­ ντας τον εχθρό ανάμεσα στα δύο άκρα του. Οι συνέπειες ήταν καταστρεπτικές για τους βαρβάρους, που περικυκλωμένοι αποδεκατίστηκαν. Λίγο αργότερα ο νεαρός καίσαρας σημεί­ ωσε μια ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία. Ανακατέλαβε την Αγριππίνα και ανάγκασε τους Φράγκους της περιοχής να δεχθούν ταπει­ νωτική συνθήκη ειρήνης. Η οχύρωση της Α-

Q «*

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

γριππίνας ήταν πολύ ισχυρή και η κατα­ στροφή που είχε υποστεί από τους βαρβά­ ρους περιορισμένη. Εγκατεστημένοι εκεί οι Ρωμαίοι είχαν την ευχέρεια να ελέγχουν την ευρύτερη περιοχή. Εξάλλου όλα σχε­ δόν τα άλλα παλαιά οχυρά είχαν καταστραφεί από τον εχθρό. Πολύ σύντομα, όμως, έγιναν φανερές και οι αδυναμίες της εκστρατείας του Ιουλιανού. Οι ανακαταλήψεις δεν θα είχαν κανένα νόημα αν δεν συνοδεύονταν από την τοποθέτηση ισχυρής φρουράς στα στρατηγικά σημεία που εγκατέλειπαν οι βάρβαροι. Αυτό όμως ήταν πρακτικά αδύ­ νατο επειδή έτσι θα αποδυναμωνόταν ο κυρίως στρατός, ο οποίος δεν ήταν ιδιαί­ τερα μεγάλος αριθμητικά. Ετσι κατά τη διάρκεια της οπισθοχώρησης του Ιουλιανού με σκοπό τη διαχείμαση στην πόλη Σένονες ορδές Αλαμανών ξεχύθηκαν στα ε­ δάφη που μόλις είχαν εκκαθαρίσει οι Ρω­ μαίοι, απειλώντας άμεσα ακόμα και τον ί­ διο τον στρατό τους. Οι βάρβαροι απο­ σύρθηκαν μετά από 30 περίπου ημέρες και οι Ρωμαίοι στρατιώτες σώθηκαν σαν από θαύμα. Ο Μάρκελλος ανακλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και στη θέση του ο Κωνστάντιος απέστειλε έναν πολύ ικανότερο στρατιωτικό, τον Σεβήρο. Κατά το ίδιο διάστημα, ύστερα από μία α­ κόμη παρέμβαση της Ευσεβίας, η εξουσία του Ιουλιανού στη Γαλατία διευρύνθηκε. Με λυμένα τα χέρια μπορούσε πλέον να αποφα­ σίζει ο ίδιος ελεύθερα τον τρόπο διεξαγω­ γής του πολέμου στην επαρχία του.

Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

10

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα ο Ιουλιανός προχώρησε στις αναγκαίες προετοιμα­ σίες για την επόμενη εκστρατεία γυμνάζο­ ντας τους άνδρες του και συγκεντρώνο­ ντας τα απαραίτητα εφόδια. Ο ίδιος συμμε­ τείχε στις ασκήσεις και στη σκληραγώγηση των απλών στρατιωτών, ενώ παράλληλα αφαιρούσε ώρες από τη νυκτερινή του ανά­ παυση και τις αφιέρωνε στις φιλολογικές με­ λέτες και στη συγγραφή, ακολουθώντας το πρότυπό του, τον περίφημο αυτοκράτορα και διανοούμενο Μάρκο Αυρήλιο. Κατάργησε τα πολυτελή δείπνα και συμμετείχε στο κοι­ νό συσσίτιο των στρατιωτών διαβιώνοντας ό­ πως ο τελευταίος των ανδρών του. Αν και η ε­ ξουσία του δεν εκτόπιζε εκείνη του πολιτι­ κού διοικητή, συχνά παρενέβαινε για να αποκαταστήσει τη δικαιοσύνη. Στα νομικά ζητή­ ματα ήταν πάντοτε ήπιος και επιεικής. Πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση αναφορικά με τα διάφορα αιτήματα που δεχόταν διέταζε να γίνει πλήρης διερεύνηση του προβλήματος από τους περιφερειακούς διοικητές. Στα οικονομικά θέματα ο Ιουλιανός έδω­ σε ιδιαίτερη προσοχή. Αποφάσισε να καταρ­ γήσει τους μεγάλους φόρους και περιόρισε τα κέρδη των ισχυρών σε βάρος των φτωχών τάξεων. Η συμπεριφορά του δυσαρέστησε τους προύχοντες της περιοχής, οι οποίοι τον διέβαλλαν στον αυτοκράτορα ως μελλοντικό

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Αν και η χ ρ ισ τια ν ικ ή Ά ρ ησ κεία α να γνω ρ ίσ τη κ ε ως επ ίσημη το υ κ ρ ά το υ ς από α ρ κ ε το ύ ς α υ το κ ρ ά το ρ ε ς , η Σ ύ γ κ λ η το ς π α ρ έμ ειν ε επ ί α ρ κ ετά μ εγ ά λ ο δ ιά σ τη μ α π αγανισ τική. Εδώ β λ έπ ο υ μ ε ε λ ε φ α ν το σ τέ ιν ο π λακίδιο για το υ ς γά μ ους κό ρ η ς π αγανιστή σ υ γ κ λ η τικ ο ύ , σ το οποίο εικ ο ν ίζ ετα ι ιέρ εια εμ π ρ ό ς από βωμό (4ος αιώ νας μ.Χ.).

επαναστάτη πετυχαίνοντας να απομακρύνουν τον σύμβουλό του Σαλούστιο. Κατά την παραμονή του στη Γαλατία ο Ιουλιανός πραγματοποίησε σημαντικό συγ­ γραφικό έργο. Εγραψε το "Εγκώμιο της Ευ­ σεβίας", το "Εγκώμιο για τον Κωνστάντιο", το "Παραμυθητικό εις εαυτόν" και αρκετά άλλα έργα, μερικά από τα οποία σώθηκαν ως τις μέρες μας.

Αν και το όφελος από την απομά­ κρυνση του ανίκανου Μάρκελλου ήταν σημαντικό, μια νέα δυσκολία παρου­ σιάστηκε λίγο πριν από την εκστρατεία του 357. Ο Ιουλιανός ήταν αναγκασμέ­ νος να επιχειρήσει μαζί με τον ύπουλο στρατιωτικό Βαρβατίωνα, έμπιστο του αυτοκράτορα, ο στρατός του οποίου είχε παλαιότερα νικηθεί από τους Αλαμανούς. Ο Βαρβατίων, πολύ μεγαλύτε­ ρος σε ηλικία από τον καίσαρα, τον φθονούσε για τις επιτυχίες του ενα­ ντίον των βαρβάρων. Ετσι επεδείκνυε απροθυμία να δεχθεί διαταγές ή να συ­ νεργαστεί με τον Ιουλιανό. Εξάλλου ο ρόλος που είχε διαδραματίσει παλαιό­ τερα στην εκτέλεση του αδελφού τού καίσαρα, Γάλλου, τον έκανε να φοβάται μια πιθανή πράξη αντεκδίκησης. Παρόλες τις δυσχέρειες ο Ιουλιανος προχώρησε στην εφαρμογή των σχεδίων του. Αποφάσισε να χωρίσει τις ρωμαϊκές λεγεώνες σε δύο τμήματα ώ­ στε να επιτεθούν από διαφορετικά μέ­ ρη στους Αλαμανούς και να τους αιφνιδιάσουν. Το ένα σώμα βρισκόταν υπό τις διαταγές του καίσαρα, ενώ το άλλο βρισκόταν υπό την ηγεσία του Βαρβα­ τίωνα. Ο τελευταίος όμως έκανε ό,τι μπορούσε για να εμποδίσει τον Ιουλιανό να πετύχει. Ο καίσαρας όχι μόνο θα ήταν μόνος στις προσπάθειες του, αλ­ λά επιπλέον θα έπρεπε να αντιμετωπί­ ζει και τις δολιοφθορές του συμπολε­ μιστή του. Ο Βαρβατίων, τυφλωμένος από το μίσος κατά του Ιουλιανού, έκαψε τις ρω­ μαϊκές βάρκες που βρίσκονταν στον Ρή­ νο για να εμποδίσει τη δημιουργία της αιαραίτητης γέφυρας από όπου θα περούσε στην απέναντι όχθη ο στρατός του ιίσαρα. Παράλληλα επιτέθηκε στις άμα; που μετέφεραν τρόφιμα και εφόδια για ς στρατιώτες του Ιουλιανού και κατέ­ στρεψε ό,τι δεν μπορούσε να χρησιμοποιή­ σει. Μετά από αυτά ο μοχθηρός αξιωματούχος διέταξε τους άνδρες του να μείνουν αμέ­ τοχοι στις προσπάθειες του καίσαρα, βέβαι­ ος πλέον για την επικείμενη καταστροφή του προσωπικού εχθρού του. Ο Ιουλιανός βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν έμεινε όμως αδρανής. Δ ιέταξε τους άν­ δρες του να επιτεθούν σε μια από τις νησί­ δες του Ρήνου, όπου το ρεύμα του ποταμού ήταν λιγότερο ορμητικό και τα νερά δεν εί­ χαν μεγάλο βάθος. Μετά από μάχη επάνω στη νησίδα περιήλθαν στα χέρια των Ρωμαί­ ων αρκετές βαρβαρικές σχεδίες και τρόφιμα, που αναπλήρωσαν ως έναν βαθμό τις φθο­ ρές του Βαρβατίωνα. Για τον τελευταίο μάλι­ στα ο πέλεκυς της θείας δίκης έπεσε βαρύς. Οταν είδαν οι Αλαμανοί ότι οι άνδρες του Βαρβατίωνα είχαν εγκαταλείψει τις θέσεις τους και δεν έδειχναν διάθεση να πολεμή­ σουν, εξαπέλυσαν μαζική επίθεση εναντίον

Σ τη ν Α ντιόχεια ο Ιο υ λ ια νό ς π ροσ π ά θησ ε να π είσ ει το ν λα ό για τη ν α ξία τη ς αναβίω σης τη ς α ρχα ία ς θ ρ η σ κ εία ς . Η πόλη όμω ς το υ επ ιφ ύ λ α ξε μόνο α π ο γ ο η τεύ σ εις (μωσαϊκό δάπ εδο από έπ αυλη τη ς Α ν τιό χ εια ς , 4ος αιώ νας μ.Χ. - π αρ ισ τά νει σκηνή κυ νη γιο ύ και π ροσφ ορά σ ε ιερ ό τη ς Α ρ τέμ ιδ α ς ).

τους και τους επέφεραν συντριπτική ήττα. Αποδεκατισμένος ο στρατός του γηραιού στρατηγού οπισθοχώρησε στη Βασιλεία, ενώ ο ίδιος ο ανεπαρκής Βαρβατίων επέστρεψε στην Αυλή του Κωνστάντιου. 0 Ιουλιανός πληροφορούμενος τα νέα διέταξε να επιταχυνθούν οι ρυθμοί επιδιόρ­ θωσης των παλαιών οχυρών στον Ρήνο. Είχε αντιληφθεί ότι μετά τη μεγάλη τους επιτυχία τα γερμανικά φύλα θα επιχειρούσαν να ξεκα­ θαρίσουν μια για πάντα τους λογαριασμούς τους με τους Ρωμαίους. Πράγματι οι ενωμένες αλαμανικές ορδές προέλαυναν προς τις θέσεις που κατείχε ο καίσαρας. Επικεφαλής των 35.000 βαρβάρων ήταν ο διαβόητος για τη σκληρότητά του βα­ σιλιάς Χνοδομάρ. Τον ακολουθούσαν πέντε μικρότεροι βασιλείς και πολλοί φύλαρχοι με τον στρατό τους. Απέναντι τους ο Ιουλιανός δεν είχε να παρατάξει παρά λίγες χιλιάδες. Ο Χνοδομάρ πληροφορήθηκε από έναν Ρωμαίο λιποτάκτη την κατάσταση του αντι­ πάλου του και έστειλε απειλητικό μήνυμα στον καίσαρα ζητώντας την άμεση απόδοση όλων των εδαφών που είχε ανακαταλάβει και την απόσυρση των Λατίνων στρατιωτών από την περιοχή, διαφορετικά θα γνώριζαν όλοι τον θάνατο. Ο Ιουλιανός κράτησε κοντά του τους απεσταλμένους του Γερμανού βασιλιά μέχρι να ολοκληρώσει τις προετοιμασίες του. Επειτα τους άφησε να φύγουν φορτω­ μένοι με δώρα για τον Χνοδομάρ με σκοπό να κερδίσει χρόνο, ενώ ταυτόχρονα μετακινήθηκε προς το Αργεντοράτο, το σημερινό Στρασβούργο, που την εποχή εκείνη ήταν κάτι περισσότερο από ένα οχυρωμένο ρωμαϊ­

κό στρατόπεδο. Κοντά στο Στρασβούργο ο Ιουλιανός ήλ­ θ ε για πρώτη φορά σε οπτική επαφή με τον εχθρό. Ο έπαρχος του πραιτωρίου, Φλωρέντιος, πρότεινε αρχικά τη δωροδοκία του ε­ χθρού ώστε να αποφευχθεί μια τόσο δύσκο­ λη μάχη, όμως στο τέλος συμφώνησε ότι θα έπρεπε να ενεργήσουν άμεσα. Ο Ιουλιανός ενθαρρύνοντας τους άνδρες του ρίχτηκε πρώτος στη μάχη, ακολου­ θώντας μια τακτική που τον χαρακτήριζε καθ' όλη τη διάρκεια του πολεμικού του βί­ ου. Για αρκετή ώρα το αποτέλεσμα της σύ­ γκρουσης έδειχνε αβέβαιο. Το ρωμαϊκό ιππι­ κό στη δεξιά πτέρυγα άρχισε να οπισθοχωρεί κάτω από την πίεση των Γερμανών, γεγονός που ανάγκασε τον Ιουλιανό να παλέψει ο ί­ διος με όλη του τη δύναμη για να συγκροτή­ σει μια άτακτη φυγή, εξέλιξη όχι άγνωστη στις μάχες σώμα με σώμα. Αργότερα τους άνδρες που είχαν δειλιάσει στη μάχη θα τους έβαζε να παρελάσουν ντυμένοι γυναι­ κεία. Ο πανικός του ρωμαϊκού ιππικού προκλήθηκε εν μέρει από ένα τέχνασμα των βαρβάρων, οι οποίοι τοποθέτησαν πεζούς στρατιώτες ανάμεσα στο ιππικό με σκοπό να δυσκολέψουν τις κινήσεις των αλόγων και να εκμεταλλευθούν τη συντριπτική αριθμητική τους υπεροχή. Οι ανθρώπινες απώλειες γΓ αυτούς δεν είχαν μεγάλη σημασία, καθώς α­ ποτελούσε ανώτατη διάκριση να πεθάνει κά­ ποιος για τον αρχηγό το υ . Ετσι οι πεζοί και ε­ λαφρά οπλισμένοι Αλαμανοί κτυπούσαν τα ά­ λογα από χαμηλά προξενώντας μεγάλες απώ­ λειες. Παρά τις αδυναμίες του ρωμαϊκού ιππι­

κού στην περιφέρεια, που λίγο έλειψε να έ­ χουν καταστρεπτικές συνέπειες, το πεζικό του Ιουλιανού παρέμεινε πλήρως συντεταγ­ μένο στο κέντρο. Η πειθαρχία τους υποβοηθούμενη από την αλύγιστη θέληση του ίδιου του καίσαρα, ο οποίος ήταν πανταχού πα­ ρών, τις στρατιωτικές ικανότητες του στρα­ τηγού Σεβήρου και την απαράμιλλη γενναιότητα των Γαλατών μισθοφόρων, έφ ερε τη νίκη στο ρωμαϊκό στρατόπεδο παρά την αριθ­ μητική υπεροχή και τις μεγάλες φυσικές δυ­ νάμεις των βαρβάρων. Στο πεδίο της μάχης άφησαν την τελευταία τους πνοή 6.000 περί­ που Γερμανοί, ενώ οι απώλειες του ρωμαϊκού στρατού περιορίστηκαν σε 247 άνδρες. Η νί­ κη ήταν μεγαλειώδης. Μόλις που συγκρότη­ σε ο Ιουλιανός τους άνδρες του ώστε να μη σκορπιστούν καταδιώκοντας τους Αλαμανούς φυγάδες, που για να σωθούν έπεφταν στα παγωμένα νερά του Ρήνου. Ο φοβερός Χνοδομάρ παραδόθηκε. Το θάρρος του τον είχε εγκαταλείψει σε τέτοιο σημείο ώστε παρακαλούσε κλαίγοντας να του χαρίσουν τη ζωή, γεγονός που έκανε τον Ιουλιανό να αι­ σθανθεί απέχθεια. Ο τελευταίος διέταξε να τον στείλουν αιχμάλωτο στην Κωνσταντινού­ πολη, ως χειροπιαστή απόδειξη για την έκβα­ ση της μάχης. Η σπουδαία αυτή νίκη του 357, κερδισμένη σε πολύ δύσκολες περιστάσεις, παρέμεινε μνημειώδης όσον αφορά τις επι­ πτώσεις της. Ο φόβος που ενέσπειρε στις γερμανικές φυλές ολόκληρης της περιοχής θα εξασφάλιζε για πολύ καιρό την ειρήνη στη Γαλατία. Ο Ιουλιανός με μεγάλη δυσκο­ λία κατέστειλε κινήσεις των στρατιωτών του

j

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ν ο μ ίσ μ α τα τη ς επ οχής το υ Ιο υ λια νο ύ . Σ τ ο α ρ ισ τερ ό α υ το κ ρ ά το ρ α ς ε ικ ο ν ίζ ε τα ι α γ έν ειο ς κ α τά τη ν πρώ τη π ερίοδο τη ς β α σ ιλ εία ς το υ . Σ το δ εξιό είναι φ α νερ ή η σ τρ ο φ ή το υ π ρος τη ν α ρχαία Ελλάδα και τα α να το λικά μ υ σ τή ρ ια . Ε τσ ι π α ρ ο υ σ ιά ζετα ι μ ε εμ φ ά νισ η αρχα ίου Ελληνα φ ιλοσ όφ ου. Σ τη ν άλλη π λευρ ά το υ νο μ ίσ μ α το ς εμ φ α ν ίζ ε τα ι ο τα ύ ρ ο ς , το σύμβολο το υ Μ ιΘ ρ α ϊσ μ ού, κ α θώ ς και δύο ά σ τρ α που συμβολίζο υν το ν ήλιο και τη σελήνη.

12 ■*«

που προσπάθησαν να τον ανακηρύξουν αύγουστο. Θεώρησε πιο φρόνιμο να παραχωρή­ σει στον Κωνστάντιο τις δάφνες της νίκης. 0 ίδιος, με τη σεμνότητα που τον διέκρινε, δεν επιθυμούσε να έχει καμία σχέση με ραδιουρ­ γίες. Αφού άφησε λάφυρα και αιχμαλώτους στην περιοχή του Μετς, προέλασε μέσα στην εχθρική χώρα διασχίζοντας τον Ρήνο. Ηταν αποφασισμένος να αποφέρει στον αλαμανικό κίνδυνο το οριστικό κτύπημα, αποσο­ βώντας τον μια για πάντα. Οπου περνούσε ο ρωμαϊκός στρατός σκόρπιζε τον όλεθρο και την καταστροφή. Τα σπίτια των βαρβάρων παραδίδονταν στις φλόγες και η όποια υπο­ δομή τους καταστρεφόταν. Με τον τρόπο αυτό ο στρατός του Ιουλιανού βάδισε μέχρι τα πυκνά δάση γύρω από τον ποταμό Μάιν. Ομως ο χειμώνας πλησίαζε και το χιόνι έκανε πλέον ζωηρή την εμφάνισή του. Το εγχείρη­ μα μιας περαιτέρω προέλασης σε μια δύσκο­ λη και εχθρική περιοχή κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες θα ήταν τουλάχιστον πα­ ρακινδυνευμένο. Ο Ιουλιανός πρότεινε ανακωΧή στους αντιπροσώπους που έστειλαν οι βαρβαρικές φυλές και εκείνοι δέχθηκαν την υποταγή τους. Επιστρέφοντας στη Γαλατία ο Ιουλιανός επ έλεξε τη Λουτετία, την αγαπημένη μικρή πόλη των Φράγκων, για τη διαχείμαση του στρατού του (επρόκειτο για το σημερινό Πα­ ρίσι, το οποίο τό τε ήταν κάτι περισσότερο από ένα νησάκι στον ποταμό Σηκουάνα). Στην περιοχή της Λουτετίας διασταυρώ­ νονταν αρκετοί στρατιωτικοί δρόμοι, το κλί­ μα ήταν αρκετά θερμό και άφθονες καλλιέρ­ γειες κάλυπταν τις ανάγκες επισιτισμού του στρατού. Εκεί ο Ιουλιανός ασχολήθηκε με διάφορα διοικητικά και πολιτικά ζητήματα. Μεταξύ αυτών ήταν και οι οικονομικές με­ ταρρυθμίσεις. Ο καίσαρας εμπόδισε την αύ­ ξηση των φόρων από τον Φλωρέντιο, παρά την επέμβαση του ίδιου του αυτοκράτορα που με επιστολή του διαμήνυσε να την απο­ δεχθεί. Την άνοιξη του 358 ο Βαρβάτιος στάλθη­ κε με εντολή του Κωνστάντιου εναντίον μιας αλαμανικής φυλής που δεν συμμετείχε στη συμφωνία ειρήνης. Ο Ιουλιανός κινήθηκε προς τον Ρήνο για άλλη μια φορά. Στο μετα­ ξύ η υδάτινη επικοινωνία μεταξύ Βρετανίας και Ρήνου αποκαταστάθηκε και νέος στόλος έπρεπε να ναυπηγηθεί. Η φορολογία ήταν α­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ναπόφευκτη και εμφανίστηκαν κρούσματα ανυπακοής και λιποταξίας στον ρωμαϊκό στρατό, ο οποίος στερήθηκε τον μισθό του. Παρόλα αυτά η εκστρατεία του Ιουλιανού στον Ρήνο είχε θετική έκβαση. Ο βασιλιάς των Αλαμανών Σουομάρ, κυρίαρχος στις φυ­ λές μεταξύ Ρήνου και Μάιν, υποτάχθηκε στον Ιουλιανό. Ενας άλλος φύλαρχος, ο Χορτάρ, αναγκάσθηκε επίσης να υποταχθεί απε­ λευθερώνοντας πλήθος Ρωμαίων τους οποί­ ους είχε αιχμαλωτίσει σε παλαιότερες επι­ δρομές του στη Γαλατία. Ο επόμενος χειμώνας ήταν για τον νεαρό καίσαρα ιδιαίτερα κοπιαστικός. Για μια φορά ακόμα έριξε ιδιαίτερο βάρος στις πολιτικές και νομικές υποθέσεις της επικρατείας του προσπαθώντας να αποκαταστήσει την κοι­ νωνική ισορροπία. Ολες οι εκστρατείες που επιχείρησε ο Ιουλιανός στέφθηκαν από από­ λυτη επιτυχία, εκκαθαρίζοντας τα σύνορα από τους εχθρούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­ ρίας. Στις επιτυχίες του συνέβαλαν η σιδερέ­ νια θέληση, η υπομονή, αλλά και η ελληνική παιδεία του στην οποία χρωστούσε το ασυμ­ βίβαστο του χαρακτήρα του και τη γενναιό­ τητα της ψυχής του.

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΣΤΗ ΛΟΥΤΕΤΙΑ Ενώ η κατάσταση στη ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας βρισκόταν υπό έλεγχο και οι βάρβαροι των συνόρων είχαν υποταχθεί, στην Ανατολή η κατάσταση ήταν εντελώς δια­ φορετική. Οι Πέρσες του βασιλιά Σαπώρ Β' προέλασαν και πολιόρκησαν την πόλη Αμιδα. Στις 6 Οκτωβρίου του 359 η πόλη έπεσε και ό­ σοι κάτοικοι παρέμειναν ζωντανοί, μετά την τρομερή σφαγή, σύρθηκαν σκλάβοι στην Ανα­ τολή. Ο Κωνστάντιος, αποφασισμένος να α­ ντιμετωπίσει τον περσικό κίνδυνο, έδωσε ε­ ντολή να του αποσταλούν 300 επίλεκτοι άνδρες από κάθε στρατιωτικό σώμα, καθώς και τα καλύτερα μισθοφορικά σώματα της Γαλα­ τίας, οι κοόρτεις των Βατάβων, των Ερούλων και των Κελτών. Η στρατολόγηση, όμως, των ανδρών αυ­ τών είχε γίνει βάσει συμφωνίας που προέβλεπε τη μη απομάκρυνσή τους από την πατρίδα τους τη Γαλατία. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να φύγουν και να αφήσουν ανυπεράσπιστες τις οικογένειες και τις περιουσίες τους. Η α­

ναταραχή που ακολούθησε την είδηση της διαταγής του αυτοκράτορα ήταν μεγάλη και εντάθηκε ακόμα περισσότερο κατά τη διάρ­ κεια της νύκτας. Οι στρατιώτες συγκεντρώ­ θηκαν έξω από το οίκημα του καίσαρα στη Λουτετία, περίπου στο σημείο όπου βρίσκε­ ται σήμερα η Παναγία των Παρισίων, φωνάζοντας και αποκαλώντας τον αύγουστο. Ο Ιουλιανός στην αρχή προσπάθησε να καθησυχά­ σει τους άνδρες του, υποσχόμενος ότι θα έ­ κανε ό,τι ήταν δυνατό για να ανακληθεί η δια­ ταγή του Κωνστάντιου. Δεν κατάφερε όμως τίποτα και επέστρεψε στο δωμάτιό του. Ενώ η ανησυχία του αυξανόταν τα μάτια του στράφηκαν στον ουρανό σαν να ζητούσαν από εκεί μια λυτρωτική απάντηση. Τότε εμφα­ νίστηκε κάποιο ουράνιο σώμα, ίσως κάποιος μετεωρίτης, γεγονός που θεωρήθηκε από ό­ λους θείο σημάδι. Οι στρατιώτες έσπασαν την πόρτα του δωματίου του καίσαρα και όρμησαν μέσα. Λίγα λεπτά αργότερα βγήκαν έξω μεταφέροντας τον Ιουλιανό πάνω σε μια ασπίδα, πράξη με την οποία οι βάρβαροι ανακήρυσσαν τον βασιλιά τους. Αμέσως μετά του φόρεσαν ένα στέμμα, κατασκευασμένο πρόχειρα από κάποιο στρατιωτικό διάδημα, και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα Για τον νε­ αρό καίσαρα ο δρόμος προς την εξουσία είχε ανοίξει μάλλον χωρίς τη θέλησή του.

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ Επόμενη κίνηση του Ιουλιανού ήταν να πληροφορήσει ο ίδιος τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο για τη Στάση στη Λουτετία. Θέ­ λησε να αποφύγει τη δυναστική ρήξη με τον εξάδελφό του, που θα ήταν γΓ αυτόν η απαρ­ χή νέων δεινών. Εξάλλου ποτέ δεν είχε αγα­ πήσει πραγματικά την πολιτική και τα μεγα­ λεία δεν ταίριαζαν στον λιτό και φιλοσοφη­ μένο χαρακτήρα του. Εκείνο που ζητούσε από τον αυτοκράτορα ήταν να του αναγνωρι­ στεί ο τίτλος του αυγούστου στη Γαλατία και να ανακληθεί η διαταγή επιστράτευσης των ανδρών του. Ο Κωνστάντιος έσκισε την επι­ στολή και απάντησε με τόσο προσβλητικό τρόπο ώστε οι στρατιώτες λίγο έλειψε να σκοτώσουν τον αυτοκρατορικό απεσταλμέ­ νο. Ο Ιουλιανός δεν είχε πλέον άλλη επιλογή. Αφού τακτοποίησε κάποια μικροπροβλήματα που προκάλεσαν οι Φράγκοι του νότιου Ρή-

νου, το καλοκαίρι του 360 μετακινήθηκε στη Βιντομπόνα προετοιμάζοντας τους άνδρες του για την αναπόφευκτη σύγκρουση με τον Κωνστάντιο. Τον χειμώνα αλαμανικά φύλα που ενερ­ γούσαν για λογαριασμό του Κωνστάντιου ει­ σέβαλαν στη Γαλατία, όπου εξοντώθηκαν τ ε ­ λικά από τον στρατό του Ιουλιανού. Το καλο­ καίρι του 361 ο Ιουλιανός πήρε την τελική α­ πόφαση. Διαίρεσε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σε δύο σώματα με επικεφαλής τούς έμπειρους στρατηγούς Νευίτα και Ιοβίνο και τους διέταξε να προελάσουν προς την Ιταλία και την Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος επικεφα­ λής 3.000 ανδρών ακολούθησε την υδάτινη οδό του ποταμού Δούναβη με τη βοήθεια του στόλου του. Μέσα σε τέσσερις μήνες ο Ιουλιανός βρέθηκε στην καρδιά του Ιλλυρι­ κού Θέματος, στο Σίρμιο. Αφού κατέλαβε το στρατηγικό πέρασμα στα στενά Σούκεις επέ­ στρεψε στη Ναϊσσό για να διαχειμάσει. Από εκεί με μια σειρά επιστολών ενημέρωσε τους πληθυσμούς των πόλεων της Ιταλίας και της Ελλάδας για τους σκοπούς της εκστρατείας του, με στόχο να κερδίσει τη συμπάθειά τους. Στο μεταξύ ο Κωνστάντιος αποφάσισε να επιστρέφει από την Αντιόχεια όπου βρισκό­ ταν συντονίζοντας τη δράση του ρωμαϊκού στρατού κατά των Περσών. Επειδή όλα έδει­ χναν ότι οι Πέρσες δεν θα επιτίθεντο τη χρο­ νιά εκείνη, σκέφτηκε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή για να αναμετρηθεί με τον Ιουλιανό που εποφθαλμιούσε την Αυτοκρατορία. Κα­ τά την επιστροφή του, όμως, στην Κωνστα­ ντινούπολη αρρώστησε βαριά και στις 5 Νο­ εμβρίου του 361 πέθανε, έχοντας μόλις προφθάσει να βαπτισθεί από τον αρειανό επί­ σκοπο Ευζώιο. Λίγο πριν από τον θάνατό του όρισε ως διάδοχό του τον Ιουλιανό, θέλο­ ντας ίσως να εξιλεω θεί απέναντι του για τα δεινά που είχε προκαλέσει, αλλά και επειδή ήταν άτεκνος και ο Ιουλιανός ήταν ο τελ ευ ­ ταίος επιζών της δυναστείας των Φλαβίων. Η είδηση του θανάτου του αυτοκράτορα Κωνστάντιου έφθασε στη Ναϊσσό τον Δ εκέμ­ βριο του 361 προκαλώντας ανακούφιση σε ό­ λους. Στις 11 Δεκεμβρίου Σύγκλητος και λα­ ός υποδέχθηκαν τον Ιουλιανό έξω από την Κωνσταντινούπολη με επευφημίες και ζητω­ κραυγές. Ο τριαντάχρονος καίσαρας ήταν πλέον αυτοκράτορας.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ Στους έξι μήνες που διέμεινε στην Κων­ σταντινούπολη ο Ιουλιανός έθεσε σε εφαρ­ μογή μια σειρά από μεταρρυθμίσεις. Οι στό­ χοι του είχαν τρεις κατευθύνσεις: την ανα­ διοργάνωση της κρατικής μηχανής, τη θρη­ σκευτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και την πληρέστερη στρατιωτική οργάνωση με σκοπό την εξουδετέρωση των Περσών. Πρώτη του ενέργεια ήταν η τοποθέτηση, σε θέσεις - κλειδιά, έμπιστων προσωπικών του συνεργατών. Επειτα όρισε έκτακτα και τακτικά δικαστήρια για να ασχοληθούν με τις ατασθαλίες των δημοσίων υπαλλήλων του

παλαιού καθεστώτος. Απομάκρυνε από το παλάτι τους αυλοκόλακες και τους ύπου­ λους μυστικοσύμβουλους του Κωνστάντιου που παρασιτούσαν εκεί. Ακόμα απέλυσε με­ γάλο μέρος του προσωπικού των ανακτόρων στην προσπάθειά του να μειώσει την τάση για πολυτέλεια. Στο στόχαστρό του βρέθη­ καν οι τάξεις των αξιωματούχων και των γρα­ φειοκρατών. Προσπάθησε να αναβαθμίσει την περιφερειακή διοίκηση λαμβάνοντας μέ­ τρα σε βάρος του συγκεντρωτισμού. Πιστός στην αρχαία θρησκεία ο Ιουλιανός θέλησε να αποκαταστήσει και να τονώ­ σει την ειδωλολατρία. Οι λόγοι που τον οδή­ γησαν στην πολιτική αυτή ήταν πολλοί. Πί­ στευε ότι μαζί με το αρχαιοελληνικό θρη­ σκευτικό οικοδόμημα θα γκρεμιζόταν και η πνευματική και πολιτιστική κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων, που τόσο θαύμαζε και α­ γαπούσε. Μετά την απαγόρευση (από τον Κωνστάντιο, επί ποινής θανάτου) της προ­ σφοράς θυσιών στους αρχαίους θεούς, οι ναοί είχαν κλείσει και η εθνική θρησκεία είχε παρακμάσει. Ο Ιουλιανός θα έδινε την τελ ευ ­ ταία μάχη για την αρχαία θρησκεία, μια μάχη άνιση και ίσως ουτοπική, αφού η νέα θρη­ σκεία, ο χριστιανισμός, είχε ήδη κυριαρχήσει στις κοινωνικές μάζες. Πρώτα απ' όλα ο νέος αυτοκράτορας κή­ ρυξε την ανεξιθρησκία ανακαλώντας όλους τους χριστιανούς, αιρετικούς και μη, από την εξορία στην οποία τους είχε καταδικάσει το παλαιό καθεστώς. Επειτα, έχοντας ως παρά­ δειγμα την κοινωνική οργάνωση της εκκλη­ σίας, προσπάθησε να δημιουργήσει ένα συ­ ντονισμένο ελληνικό ιερατείο με την καθιέ­ ρωση λειτουργιών και θρησκευτικών ύμνων. Εδειξε μεγάλη ανοχή στους Εβραίους επιτρέποντάς τους να ασκούν ανενόχλητοι τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, με το σκεπτι­ κό ότι θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμοι ως αντίβαρο στην εξάπλωση των χριστιανών. Οι προσπάθειές του, όμως, να ανοικοδομήσει τον ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ απέτυχαν. Ιδρυσε πλήθος φιλανθρωπικών ι­ δρυμάτων, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία και ησυχαστήρια υπό την επί­ βλεψη του ελληνικού ιερατείου, μιμούμενος την αλληλεγγύη των χριστιανών. Παράλληλα απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδά­ σκουν επειδή αντιστρατεύονταν την ουσία της αρχαιοελληνικής παιδείας, μη αποδεχό­ μενοι τους θεούς που περιγράφουν ο Ομη­ ρος και ο Ησίοδος - των οποίων τα έργα εξα ­ κολουθούσαν να αποτελούν την εποχή εκεί­ νη βασικά διδακτικά εργαλεία. Η θρησκευτική πολιτική του Ιουλιανού διέφερε ριζικά από εκείνη των προηγούμε­ νων αυτοκρατόρων. Ο αυτοκράτορας δεν προσπάθησε να επωφεληθεί από τη δύναμη που του προσέφερε η κυρίαρχη θρησκεία, ειδωλολατρική ή χριστιανική. Επιθυμώντας να προσφέρει αυτό που πίστευε αληθινά προσπάθησε να δημιουργήσει μια νέα θρη­ σκεία με αίγλη αρχαιοελληνική, θεουργικές προϋποθέσεις ανατολικών θρησκειών (Μιθραϊσμός - Κ υ βέλη) και κοινωνική οργάνωση χριστιανική με δογματικό περιεχόμενο νεο­ πλατωνικό. Νόμισε ότι θα μπορούσε να πεί­

σει τον λαό για τη χρησιμότητα των απόψεών του. Ουσιαστικά δεν προέβη ποτέ σε διωγ­ μούς. Προσωπικές διαμάχες με τον Μέγα Α­ θανάσιο οδήγησαν τον Ιουλιανό να τον εξο ­ ρίσει δύο φορές - μέτρο που ποτέ δεν γενι­ κεύτηκε. Κάποιες αναφορές για μαρτύρια επί της εποχής του μάλλον αφορούν προσω­ πικές επιλογές μεμονωμένων τοπικών διοι­ κητών. Ο Ιουλιανός στάθηκε σε όλη του τη ζωή μετριοπαθής και συγκροτημένος, σκλη­ ρότερος απέναντι στον εαυτό του παρά απέ­ ναντι στους εχθρούς του. Η αναδιοργάνωση του στρατού ήταν ένα από τα σοβαρότερα θέματα που απασχόλη­ σαν τον αυτοκράτορα. Διόρισε νέους, ικα­ νούς αξιωματικούς και καθιέρωσε καθημερι­ νά γυμνάσια με βάση την εμπειρία που είχε αποκτήσει στη Γαλατία. Ανεφοδίασε και επι­ διόρθωσε τα ρωμαϊκά οχυρά του Δούναβη και της Θράκης. Ακόμα αύξησε σημαντικά τους μισθούς των αξιωματικών για να προσελκύσει τους ικανότερους πολίτες. Αντιμετωπίζοντας το ζήτημα της ορθής απονομής δικαιοσύνης ως ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του, ο Ιουλιανός αναδιοργάνω­ σε το σύστημα της δικαιοσύνης και απέδωσε άφθονο νομοθετικό έργο. Οι προσπάθειές του επικεντρώθηκαν στον περιορισμό του φαινομένου αναβολής απονομής της δικαιο­ σύνης που μάστιζε τον ρωμαϊκό κόσμο. Πάντως ήταν τέτοια η ικανότητά του στην επιλογή προσώπων ώστε πολλοί από αυτούς παρέμειναν αμετακίνητοι στη θέση τους επί μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και μετά το τέλος της βασιλείας του Ιουλιανού.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ Στις 5 Μαρτίου του 363 οι στρατιωτικές προετοιμασίες του Ιουλιανού ολοκληρώθη­ καν και η εκστρατεία στην Ανατολή ξεκίνησε. Ο αυτοκράτορας άφησε πίσω του την Αντιό­ χεια αρκετά ανακουφισμένος. Επί επτά περί­ που μήνες είχε παραμείνει στην πόλη αυτή ελπίζοντας να πείσει τους κατοίκους της για το αγαθό των προθέσεών του. Οι προσπάθει­ ές του όμως είχαν πέσει στο κενό. Η φιλελεύ­ θερη πολιτική του δεν στάθηκε ικανή να συγκινήσει τους αδιάφορους κατοίκους της πα­ ρακμασμένης πόλης. Ο Ιουλιανός πρέσβευε μια ιδεολογία που ξεπερνούσε πολύ την επο­ χή του και έτσι ο λόγος του δεν μπόρεσε να βρει απήχηση στη διεφθαρμένη κοινωνία ε­ κείνης της περιόδου. Πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του ο αυ­ τοκράτορας είχε καταφύγει στα ελληνικά μα­ ντεία ζητώντας τον χρησμό τους. Οι απαντή­ σεις που έλαβε ήταν ευνοϊκές. Τα σχέδια του Ιουλιανού περιελάμβαναν την εκθρόνιση του επικίνδυνου Πέρση δυνάστη Σαπώρ Β1και την αντικατάστασή του με τον αδελφό του, πρί­ γκιπα Ορμίσδα, που είχε καταφύγει κοντά του. Με τον Ιουλιανό εναντίον των Περσών συμμάχησε ο βασιλιάς της Αρμενίας ΑρσάΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

■»

κης, ενώ ως μισθοφορικά σώματα προσελήφθησαν κάποιες φυλές Σαρακηνών και Γότ­ θων. Η δύναμη του ρωμαϊκού στρατού ήταν περίπου 65.000 άνδρες, ιππικό και πεζοί. Πα­ ράλληλα ένας μικρός ρωμαϊκός στόλος διέ­ πλεε τον Ευφράτη μεταφέροντας τα απαραί­ τητα πολεμοφόδια. Στις 10 Μαρτίου ο Ιουλιανός έφθασε στην Ιερόπολη. Μετά από διαμο­ νή τριών ημερών και προσφορά θυσιών στους θεούς ο αυτοκράτορας κινήθηκε ανα­ τολικά και μέσω γέφυρας που δημιουργήθηκε με τη Βοήθεια του στόλου πέρασε στην α­ ντίπερα όχθη του Ευφράτη. Δεν άργησε να φθάσει στις Κάρρες της Μεσοποταμίας, μέ­ ρος συμβολικό επειδή εκεί τον 1ο αι. μ.Χ. ο Ρωμαίος Κράσσος είχε γνωρίσει την πανωλε­ θρία από τους Πάρθους. Αφού ξεκούρασε τον στρατό του ο Ιουλιανός έδωσε διαταγή να αναχωρήσουν 30.000 άνδρες υπό τις δια­ ταγές του κόμη Σεβαστιανού και του αξιωμα­ τικού Προκοπίου για την πρωτεύουσα του περσικού κράτους Κτησιφώντα. Μαζί τους θα ενωνόταν και ο στρατός του βασιλιά της Αρ­ μενίας. Η διαδρομή τους θα ακολουθούσε τον ρου του ποταμού Τίγρη. Με τον υπόλοιπο στρατό ο αυτοκράτο­ ρας προχώρησε προς το Κιρκήσιο. Εκεί ενώ­ θηκε με δυνάμεις Σαρακηνών και διήλθε τον ποταμό Ευφράτη. Ο ρωμαϊκός στόλος κατέ­ πλεε τον ποταμό τη στιγμή που ο Ιουλιανός βάδιζε στην αριστερή όχθη του. Τα περσικά Αναθα παραδόθηκαν αμαχητί, ενώ οι πόλεις Δάκιρα και Ζαραγαρδία, εγκαταλελειμμένες από τους κατοίκους τους, πυρπολήθηκαν. Μια πρώτη σύγκρουση με Πέρσες το ξό τες στέφθηκε από επιτυχία. Αμέσως μετά ο ρω­ μαϊκός στρατός κατάφερε με δυσκολία να εκ­ πορθήσει το ισχυρό οχυρό Βηρσαβώρα. Στις αρχές Μαϊου φάνηκαν τα μεγάλα τείχη της πόλης Βησουχίδα, προπυργίου των Περσών. Μετά από συνδυασμένη έφοδο κατά των τειχών και επίθεση ομάδας στρατιωτών που κατάφεραν να εισχωρήσουν στην πόλη από υ­ πόγεια σήραγγα, η σημαντική αυτή πόλη αλώθηκε. Στα χέρια των Ρωμαίων περιήλθαν πλού­ σια λάφυρα και πλήθος αιχμαλώτων. Ο ίδιος ο Ιουλιανός δεν κράτησε τίποτα για τον εαυτό του. Του αρκούσε το γεγονός ότι είχε κατορθώσει για άλλη μια φορά να μεταφέρει τον πόλεμο στο έδαφος των εχθρών της Αυ­ τοκρατορίας, μιμούμενος τη στάση μεγάλων ανδρών όπως ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος. Συνεχίζοντας την προέλασή του ο αυτο­ κράτορας πέρασε στην αριστερή όχθη του ποταμού Τίγρη. Εκεί δόθηκε η πρώτη μεγάλη εκ παρατάξεως μάχη στο περσικό έδαφος. Οι εχθρικές δυνάμεις μετά από την απώλεια με­ γάλου αριθμού ανδρών τράπηκαν σε φυγή. Παρά τη νίκη του ο Ιουλιανός μετά από πολε­ μικό συμβούλιο αποφάσισε να μη προσβάλει την περσική πρωτεύουσα, την Κτησιφώντα, ε­ πειδή ο στρατός του ήταν κατάκοπος και του έλειπαν τα αναγκαία εφόδια. Εξάλλου οι κα­ λύτεροι άνδρες του, τα μισθοφορικά σώματα της Γαλατίας, που πιστά στον Ιουλιανό τον α­ κολούθησαν ως εκεί, δεν ήταν συνηθισμένα στο ιδιαίτερα θερμό κλίμα της Μεσοποταμίας και δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

στον βαθμό τον οποίο θα απαιτούσαν οι ανά­ γκες του πολέμου. Ετσι ο αυτοκράτορας έ­ δωσε εντολή να καεί ο στόλος, καθώς δεν μπορούσε να πλεύσει αντίθετα στο ρεύμα του ποταμού, και κατηύθυνε τον στρατό του προς το βασίλειο της Αρμενίας.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ Στις 16 Ιουνίου φάνηκε στον ορίζοντα ο κύριος όγκος του στρατού του βασιλιά Σαπώρ. Οι Πέρσες είχαν αντιληφθεί τις δυσκο­ λίες που αντιμετώπιζε ο Ιουλιανός και δεν ή­ θελαν να αφήσουν την ευκαιρία ανεκμετάλ­ λευτη. Αρχικά ο στρατός του Σαπώρη μαζί με Αραβες συμμάχους του περιορίστηκε σε πό­ λεμο φθοράς, παρενοχλώντας συστηματικά τους εξαντλημένους Ρωμαίους στρατιώτες. Στις 21 όμως του Ιουνίου επιτέθηκε μαζικά προσπαθώντας να αιφνιδιάσει τον Ιουλιανό. Στην τοποθεσία Μάρωνσα δόθηκε μεγάλη μάχη με αρκετές απώλειες και από τις δύο πλευρές. Αν και ο Ιουλιανός υπήρξε για μια α­ κόμη φορά νικητής, ο ρωμαϊκός στρατός αρ­

γά αλλά σταθερά αποδεκατιζόταν από τον υ­ ποσιτισμό και τις ασθένειες και η κόπωση εί­ χε αρχίσει να τον λυγίζει. Λίγες μέρες αργό­ τερα ο καταπονημένος αυτοκράτορας, με τα νεύρα κλονισμένα από την αϋπνία, είδε σε όραμα - την ώρα που μελετούσε στη σκηνή του - τη θεά Τύχη να τον εγκαταλείπει. Οι Ετρούσκοι οιωνοσκόποι που τον ακολουθού­ σαν τον προέτρεψαν να μη συμμετάσχει σε μάχη την επόμενη ημέρα. Ο Ιουλιανός δεν άκουσε τη συμβουλή τους. Ο ρωμαϊκός στρατός προχωρούσε συ­ ντεταγμένος όταν αιφνιδιαστικά οι Πέρσες προσέβαλαν την οπισθοφυλακή του. Ο αυτο­ κράτορας έσπευσε στον τόπο της συμπλο­ κής και με επίμονες προσπάθειες επανέφε­ ρε την τάξη στον ρωμαϊκό σχηματισμό. Ορ­ μητικός και γενναίος από τη φύση του ο Ιουλιανός κατεδίωξε τον εχθρό που υποχωρού­ σε χωρίς τον θώρακα και την ασπίδα του, θ έ­ λοντας να δώσει το παράδειγμα στους άνδρες του. Τότε ένα εχθρικό δόρυ καρφώ­ θηκε στα πλευρά του. Προσπαθώντας να το τραβήξει έξω κόπηκε στο χέρι. Αμέσως μετά

πλούσιους και ισχυρούς. Ισως ακόμα να οφείλεται στον χριστιανισμό των νεαρών του χρόνων η δίψα για τον μυστικισμό, την επι­ κοινωνία με τον Θεό, που τον διακατείχε και προσπάθησε να ικανοποιήσει στα ανατολικά μυστήρια. Ο Ιουλιανός εντόπισε τα αίτια της παρακ­ μής και του εκφυλισμού της αρχαίας θρη­ σκείας στον ελιτισμό και στην αδιαφορία α­ πέναντι στον απλό άνθρωπο και ανέδειξε ως κύριο μέλημά του την ενσωμάτωση των χρι­ στιανικών αρετών στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Το ίδιο έπραξαν μερικά χρόνια αρ­ γότερα και οι μεγάλοι πατέρες της εκκλη­ σίας, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεο­ λόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, έχο­ ντας ως αφετηρία τις προϋποθέσεις της α­ ντίπερα όχθης. Οι τελευταίοι πέτυχαν να συνδυάσουν το αρχαίο ελληνικό πνεύμα με τον χριστιανισμό δημιουργώντας το θαύμα της ελληνοχριστιανικής παράδοσης. Ο Ιουλιανός φαινομενικά ηττήθηκε, αλλά το πνεύ­ μα και το μεγαλείο του λόγου του θριάμβευ­ σαν. Το ελληνικό πολιτιστικό μεγαλείο δεν ή­ ταν κάτι το τυχαίο, ούτε κάτι το δαιμονικό. Ο χριστιανισμός δεν επιβίωσε πάνω στο πτώμα του αντιπάλου του, αλλά στηριγμένος δίπλα του, όσο κι αν κάποιοι δεν θέλησαν να το πα­ ραδεχθούν. Είναι τυχαίο άραγε το γεγονός ότι τα γραπτά έργα του μεγάλου αυτού αυτο­ κράτορα σώθηκαν χάρη στην επίπονη προ­ σπάθεια χριστιανών μοναχών που τα αντέ­ γραψαν και τα διαφύλαξαν στις βιβλιοθήκες των μοναστηριών; Η προσεκτική μελέτη των πολυάριθμων έργων του Ιουλιανού και της ρωμαϊκής ιστορίας, παραμερίζοντας τη μι­ σαλλοδοξία και τον φανατισμό, μας αποκα­ λύπτει το άδικο του χαρακτηρισμού Αποστά­ της ή Παραβάτης που αποδόθηκε στον αυ­ τοκράτορα στο πλαίσιο της πολεμικής μιας άλλης εποχής. Η ιστορία αποδεικνύει ότι μό­ νο μία επονομασία δικαιούται να προστεθεί στο όνομά του: Ιουλιανός ο Ελλην. έπεσε από το άλογο λιπόθυμος. Ενώ η μάχη συνεχιζόταν με σφοδρότητα ο Ιουλιανός δεχόταν στη σκηνή του τις φρο­ ντίδες του ιατρού και φίλου του, Οριβάσιου. Ακούγοντας το όνομα της τοποθεσίας όπου έγινε η μάχη θυμήθηκε έναν χρησμό του μα­ ντείου των Δελφών που προέβλεπε το τέλος του. Πίστεψε ότι κάθε φροντίδα πλέον ήταν μάταιη. Αφιέρωσε τις τελευταίες του ώρες, όπως και ο φιλόσοφος Σωκράτης, συζητώ­ ντας με τους φίλους του φιλοσόφους Μάξιμο και Πρίσκο για την αθανασία της ψυχής. Επειτα έγειρε ήρεμα το κεφάλι και έσβησε, βέβαιος ότι είχε πράξει το καθήκον του και ευτυχής για τη "θεία ένωση με τα άστρα που τον περίμεναν". Ηταν 26 Ιουνίου του 363.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μια από τις μεγαλύτερες ιστορικές αδι­ κίες υπήρξε η αμαύρωση της υστεροφημίας του μεγάλου αυτού αυτοκράτορα. Οι σπου­ δαίες νίκες που πέτυχε εναντίον των εχθρών της Αυτοκρατορίας δεν ήταν τα μόνα θετικά

στοιχεία της διακυβέρνησής του. Το αγαθό του χαρακτήρα του, η σεμνότητα, το ήθος του, η απέχθεια προς την κολακεία, η γεν­ ναιότητα, και πάνω απ' όλα η δικαιοσύνη του τον κατέστησαν αγαπητό σε όλους. Αν και έ­ λαβε κάποια μέτρα εναντίον των χριστιανών περιορίζοντας την ανέλιξή τους στα δημόσια αξιώματα, δεν έπαψε ποτέ να αναγνωρίζει την προσωπική αξία του καθενός και να α­ νταποδίδει ανάλογα χωρίς διακρίσεις. Ετσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι τό ­ σο ο διάδοχός του Ιοβιανός, αξιωματούχος της προσωπικής φρουράς του, όσο και ο δι­ οικητής της στρατιωτικής σχολής των ανα­ κτόρων και επίσης μελλοντικός αυτοκράτο­ ρας, ο Βαλεντινιανός, ήταν χριστιανοί. Σίγουρα δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε τον ρόλο που διεδραμάτισε η χριστιανική αγωγή κατά τα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προ­ σωπικότητάς του. Ισως εκεί να όφειλε την ευαισθησία του απέναντι στους φτωχούς και στους απόκληρους της ζωής και την αδιάλ­ λακτη στάση του απέναντι στους αδικούντες

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Ιο υ λ ια νο ύ : ΑΠΑΝΤΑ, Ε κ δ ό σ εις Κ ά κ το ς, Α θή να , 1994. (2) G eorg O stro g o rs ky: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ, Εκδ. Β ασιλόπ ουλος, Α θή να , 1993. (3) Averil C am eron: Η ΥΣΤΕΡΗ Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, Εκδ. Κ α ρ δ α μ ίτσ α , Α θή να , 1997. (4) Θ ανάσης Μ ο υ τσ ό π ο υ λο ς : ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΚΑΙ Α Ν Θ Ο Λ Ο Γ ΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Σ Κ Ε Ψ Η Σ , Εκδ. Ο δ υ σ σ έα ς, Α θή να , 1984. (5) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ Ν Ο ΥΣ, Ε κ δ ο τικ ή Α θηνώ ν, Α θή να , 1978. (6) Η λία Λ ά σ κα ρ η : Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Ο Ι ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΕΣ, Εκδ. Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς Τύπος, Α θή να , 1995. (7) ΙΟ ΥΛΙΑ Ν Ο Σ-ΕΡΓΑ , Εκδ. Θ ύ ρ α θ εν Επ ιλογή, Θ εσ σ αλονίκη, 1997. (8) P ete r Brow n: Ο Κ Ο Σ Μ Ο Σ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗ Σ ΑΡΧΑΙΟ ΤΗΤΑΣ, 150-750μ.X., Εκδ. Α λ εξά ν δ ρ εια , Α θή να , 1998. (9) Ν .Η .B aynes ■Η .M o ss: Β ΥΖΑ Ν ΤΙΟ , Εκδ. Π απ α δήμ α, Α θή να , 1986.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

τα

ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ

Φ ω τογρ α φ ία τη ς κ υ β έρ νη σ η ς τω ν Ν εοτούρ κω ν. Κ α θ ισ μ έν ο ι σ το κ έν τρ ο δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ο Τα λα άτ πασά κα ι ο Τζεμ άλ πασά, δύο μ έ λ η τη ς Τριανδρίας τω ν Ν εοτούρ κω ν. Ο Τα λα άτ πασά δ ιε τ έ λ ε σ ε κα ι υπ ο υ ρ γ ό ς Εσω τερικώ ν. Η κυ β έρ νη σ η υ ιο θ έ τη σ ε το ν Π α ν το υ ρ κισ μ ό /Π α ν το υ ρ α ν ισ μ ό κα ι το ν Π ανισ λα μ ισ μ ό κα ι π ροσ π ά θησ ε α νεπ ιτυχώ ς να υλο π οιήσ ει τη ν ενοπ οίηση τω ν το υ ρ κ ο γεν ώ ν από τη μ α κ ρ ινή Μ ο γ γ ο λ ία κα ι τη ν Κίνα μ έ χ ρ ι τα Β αλκά νια.

ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥ/ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Ν ΙΚ Ο Λ Α Ο Σ Π. ΤΣΟΚΑΝΑΣ Δ ιε θ ν ο λ ό γ ο ς

Η ΑΔΥΣΩΠΗΤΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΑΣ, Μ ΑΣ ΕΧΕΙ «ΠΑΓΙΔΕΥΣΕΙ» ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, ΔΙΠΛΑ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ. ΠΑΡΑ ΤΟ ΟΤΙ 01 «ΕΠΑΦΕΣ» Μ ΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ Ή ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΕΙΣ/ΤΟΥΡΚΟΦΩΝΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΑΡΙΘ Μ Ο ΥΝ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΩ ΝΕΣ, ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΟΤΡΙΓΟΥΡΟΥΣ Ή ΚΟΥΤΡΙΓΟΥΡΟΥΣ (558-559 μ.X.), ΠΟΥ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΕΠΙ ΓΟ ΝΙΚΟ ΦΥΛΟ ΤΩΝ Ο ΥΝΝΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΞΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΤΕΡΑ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΗ ΦΥΛΑ ΤΟΥ ΠΡΩ ΙΜ Ο Υ Μ ΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ ΔΟ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟ ΥΣΤΙΝΙΑΝΟ Α ' Ή ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ (1071), ΟΠΟΥ 0 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΑΛΠ ΑΡΣΛΑΝ ΝΙΚΗΣΕ ΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ ΑΙΧΜ ΑΛΩ ΤΙΣΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΡΩ Μ ΑΝΟ Δ ' ΤΟΝ ΔΙΟ ΓΕΝ Η (ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΔΟΤΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ Α Ν Δ ΡΟ Ν ΙΚΟ ΔΟΥΚΑ), Δ Ε Ν ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΕΤΗΘΕΙ ΕΠΑΡΚΩΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜ Ο ΝΕΣ ΟΥΤΕ Η Μ ΑΚΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ, ΠΩΣ ΔΗ ΛΑΔΗ ΑΠΟ ΕΜΙΡΑΤΟ ΓΑΖΗΔΩΝ ΕΓΙΝΑΝ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΟ «ΣΟΥΛΤΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΡΟΥΜ» ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ Η Ο Θ Ω Μ ΑΝ ΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΟ 1300 ΠΕΡΙΠΟΥ, ΟΥΤΕ ΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ (ΟΠΩΣ 0 Π ΑΝ ΙΣΛΑΜ ΙΣΜ Ο Σ, 0 Ν ΕΟ Ο Θ Ω Μ ΑΝ ΙΣΜ Ο Σ ΚΑΙ 0 ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ/ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΣ).

ΤΟΥ ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ

Ο κόιζερ Γ ο υ λ ιέλμ ο ς Β ' ενώ χ α ιρ ε τά Ο θω μ α νο ύ ς α ξιω μ α το ύ χ ο υ ς υπό το β λ έμ μ α το υ σ ο υ λ τά ν ο υ Μ ε χ μ έ τ Ρ ε σ ά τ £ Ο π ρώ τος α ν έ π τυ ξε σ τε ν έ ς σ χ έσ εις μ ε τη ν Ο θω μ ανική Α υ το κ ρ α το ρ ία κ α ι υ π ο σ τή ρ ιξε τό σ ο τα π ανισλαμιστικά, όσο κα ι τα π α ν το υ ρ κισ τικ ά ο ρ ά μ α τα που α να π τύ χ θη κ α ν ε ν τό ς α υ τή ς .

ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ α ν εώ τερ α ιδ εο λ ο γ ή μ α τα το υ Π ανισ λαμισ μού και το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ο ύ υ π ο δηλώ νουν το « α υ το κ ρ α το ρ ικ ό μ εγ α λ είο » που υπ ά ρχει π άντα σ το σ υ λλο γικό υ π ο σ υ νείδ η το το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς , έσ τω και α ν α υ τό ε μ φ α ν ίζ ε τα ι ως έν α δ υ τικ ο ύ π ροσ α να τολισ μού κρ ά ­ το ς , που θ έ λ ε ι να β ρ ίσ κ ετα ι σ το ν π υρ ήνα όλω ν τω ν δ υ τικ ώ ν δ ιεθ ν ώ ν θ εσ μ ώ ν και να μ ε τ έ χ ε ι το υ δ υ τικ ο ύ π ολιτισ μού απ ο­ δ εχ ό μ εν ο (φ α ιν ο μ εν ικά ) και το Δ ιε θ ν έ ς Δ ίκαιο τω ν δ υ τικώ ν π ο λ ιτισ μ έν ω ν κρατών. Η μ εγ ά λ η ιδ έα δ ε ν είν α ι άγνω σ τη σ την Τ ουρ κία (Buyuk Emel ή Buyuk M efkure το υ ρ κ ισ τί) και ε ρ μ η ν ε ύ ­ ε ι π ο λ λ ές από τις π α λ α ιό τε ρ ες και ν ε ώ τ ε ρ ε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς και σε β ά ρ ο ς τη ς Ε λλά δα ς και τη ς Κύ­ π ρου. Η « π ερ ίερ γη» στάση τη ς Τ ουρ κία ς κα τά το υ ς δ ύ ο Πα­ γ κ ο σ μ ίο υ ς π ο λ έμ ο υ ς , που σ ημ ά δ εψ α ν τ ο ν αιώνα μας και κ υ ­ ρίω ς κα τά τ ο ν Α' Π α γκόσ μιο Π ό λ εμ ο (Α'ΠΠ), δ ικ α ιο λ ο γ είτα ι ε ν π ο λ λ ο ίς από τα ιδ εο λ ο γ ή μ α τα το υ Π ανισ λαμισ μού και το υ Π α ν το υ ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ο ύ . Κ ατά τ ο ν Α' ΠΠ η Ο θω μα νική Α υ το κ ρ α το ρ ία (αν και όχι τό σ ο εκ θ α μ β ω τικ ή όσο π α λ α ιό τερ α - και υπό μ ετά β α σ η , κα ­ θ ώ ς ot Ν ε ό το υ ρ κ ο ι είχα ν α ν α λ ά β ει τ η ν π ο λ ιτικ ή εξο υ σ ία ) ή ­ τα ν π ερ ιζ ή τη τη κα ι προσ χώ ρησ ε τε λ ικ ά σ τη ν Τριπλή Σ υμμα χία σ το π λ ευ ρ ό το υ Β' Ράιχ (η προσχώρηση α υ τή επ ισ φ ρα γί­ σ θ η κ ε μ ε τ η ν υπ ογραφ ή μ υ σ τική ς σ υ ν θ ή κ η ς α μ υ ν τικ ή ς και επ ιθ ε τ ικ ή ς σ υμμαχίας σ τις 2/8/1914 με τη Γερμανία, που σ τρ ε φ ό τα ν κα τά τ η ς Ρωσίας και δ ια τη ρ ο ύ σ ε τ η ν Τουρκία

Τ Οι α γώ νες υπό το λά βα ρ ο το υ Π ανισλαμισμού και το υ Π α ν το υ ρ κισ μ ο ύ κ α τά το ν Α 'Π Π εν α ν τίο ν της ν ε ο σ ύ σ τα τη ς Ε Σ Σ Δ γρ ήγορ α ξεχ ά σ τη κ α ν και από τις δύο π λ ευ ρ ές , οι ο π ο ίες τελ ικ ά κ α τέ λ η ξα ν σ την υπ ογρ αφ ή το υ σ ο β ιετο το υ ρ κ ικ ο ύ συμφώ νου φ ιλία ς και ο υ δ ε τ ε ρ ό τη τα ς τη ς 17/12/1925 σ το Π αρίσι. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία δ ια κ ρ ίν ο ντα ι ο Τούρκος υπ ουργός Ε ξω τερ ικώ ν Ρ ουσ δή Α ρ άς μ ε τον Σ ο β ιε τικ ό ομ ό λο γό του Λ εό ν Κ αραχάν, α μέσ ω ς μ ε τ ά τη ν υπ ογραφ ή του παραπάνω συμφώ νου.

18

φ α ιν ο μ εν ικ ά ο υ δ έ τ ε ρ η , μ έχ ρ ι τη ν 1/11/1914, ο π ό τε και κ ή ρ υ ξε τ ο ν π ό λ ε ­ μο κα τά τω ν δ υ ν ά μ εω ν τη ς Ε γκά ρδ ια ς Σ υ ν εν ν ό η σ η ς - Entente Cordiale), κα θώ ς π ίσ τευ ε ό τι μέσω α υ τή ς τ η ς σ υμμα χία ς θ α μπ ο ρο ύσ ε να δ ε ι και τα πανισλαμικά κα ιπ α ν το υ ρ κ ικ ά /π α ν το υ ρ α ν ικ ά οράμα τά τ η ς να π ρ α γ μ α το π ο ιο ύ ν τα ι. Κ ατά τ ο ν Β 1 ΠΠ κρ ά τη σ ε μία ύποπτη και για α ρ κ ε το ύ ς α ν ε ξή γ η τ η ο υ δ ε τ ε ρ ό τη τ α , που όμω ς μέσ α από τ ο ν ε π ε κ τα τισ μ ό και το ν α λ υ τρ ω τισ μ ό και το υ ν έο υ το υ ρ κ ικ ο ύ - κ ε μ α λ ικ ο ύ - κ ρ ά το υ ς γ ίν ε ­ τα ι πολύ ευ α νά γνω σ τη . Ο λα τα ιδ ε ο λ ο γ ή μ α τα (όπως π ρ έπ ει να θ ε ω ρ ο ύ ν τα ι ο Π α νισ λαμ ισ μός και ο Π α ν το υ ρ κ ισ μ ό ς /Π α ν το υ ρ α ν ισ μ ό ς ) σ κο­ π εύ ο υ ν π ερ ισ σ ό τερ ο από τα υπόλοιπα ε θ ν ικ ισ τικ ά ιδ ε ο λ ο γ ή μ α τα σ το να προαγά γ ο υ ν τ η ν α λ λ η λ ε γ γ ύ η και τ η ν ένω ση εθ ν ικ ώ ν ή θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν ο μά δω ν που ζο υ ν σε δ ια φ ο ρ ε τικ ά κρ ά τη και ε μ φ α ν ί­ ζο υ ν μ ε τ α ξύ το υ ς γλω σ σ ικές, φ υ λ ε τ ι­ κ έ ς , θ ρ η σ κ ε υ τ ικ έ ς , π ο λ ιτισ μ ικ ές και ά λ λ ε ς ο μ ο ιό τ η τε ς . Οι μ ε γ ά λ ε ς ε δ α φ ι­ κ έ ς α π οσ τά σ εις που μπ ο ρ εί να χω ρί­ ζ ο υ ν τις ο μ ά δ ε ς α υ τέ ς δ ια δ ρ α μ α τίζο υ ν πολύ μ ικρ ό διασ π ασ τικό ρό λο. Αν και υπό το ν μ α νδ ύ α ιδ εο λ ο γ η μ ά τω ν έχ ο υ ν π ροσ π αθήσ ει να εν ω θ ο ύ ν π ο λ λ ές ο μ ά ­ δ ε ς ανά τ ο ν κό σ μο μ ε δ ια φ ο ρ ε τικ ά ον το λ ο γ ικ ά σ το ιχ εία και δ ια φ ο ρ ε τικ ό τ ε ­ λ ικά επ ιδ ιω κ ό μ εν ο ιδ εο λ ο γ ικ ά α π ο τέ ­ λεσ μ α , τα ιδ ε ο λ ο γ ή μ α τα π α ρου σ ιά ζουν π ερ ισ σ ό τερ α κο ινά σ το ιχ εία μ ε τ α ξύ το υ ς από α υ τά που φ α ίν ο ν τα ι ε κ πρώ­ τ η ς (επ ιδ ερ μ ικ ή ς ) όψ εω ς. Ε ν δ εικ τικ ά θ α α ν α φ έ ρ ο υ μ ε τ ο ν Π α να μ ερικα νισ μό , τ ο ν Π α ναφ ρικα νισ μό, τ ο ν Π ανευρω π αϊσμό, τ ο ν Π α ναραβισ μό, τ ο ν Π ανασ ιατισμό, το ν Π α νγ ερ μ α νισ μ ό , το ν Π α νιτα λισμό, τ ο ν Π ανσ λαβισ μό και τ ο ν Π α νελλη νισ μ ό (που είχ ε ως π ο λ ιτικ ό β ρ α χ ίο ­ να λ α ϊκ ή ς π ρ ο έκ τα σ η ς τη « Μ εγά λη Ιδέα»).

Ο Α β δούλ Χ α μ ίτ, τε λ ε υ τα ίο ς σ ο υ λ τά ν ο ς τη ς Ο θω μ ανικής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , ή τα ν α υ τό ς που υ ιο θ έ τη σ ε π ρώ τος το ν Π ανισ λα μ ισ μ ό ω ς επ ίσ ημο δ ό γ μ α το υ κ ρ ά το υ ς το υ π ρ ο κ ειμ έν ο υ να ε π ιβ λ η θ ε ί τελ ικ ά ω ς χ α λ ίφ η ς σ ε ό λ ο υ ς το υ ς μ ο υ σ ο υ λ μ ά νο υ ς.

ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ Σ τις α ρ χ ές το υ 14ου αιώνα ο Ο σμάν Α ’ ένω σ ε ό λ ε ς τ ις το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς φ υ λ έ ς που β ρ ίσ κ ο ν τα ν π λ έο ν σ τη Μ ικρ ά Ασία και δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε τη μ α κ ρ ο β ιό τε ρ η δ υ ­ ν α σ τεία π ου γνώ ρ ισ ε η α ν θ ρ ω π ό τη τα , μ έχ ρ ι το 1923, ο π ό τε ο Μ ο υ σ τα φ ά Κεμά λ δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε τ ο το υ ρ κ ικ ό κ ρ ά το ς και κα τή ρ γ η σ ε το Σ ο υ λ τα ν ά το . Σ ύ μ φ ω ­ να μ ε τ ο ν Π. Β ίτ ε κ (P. W ittek) τ ο σ το ι­ χ είο που ε π έ τ ρ ε ψ ε σ το Ο θ ω μ α νικό Εμι­ ρ ά το να δ ια τ η ρ η θ ε ί ε ν ζωή και να επ ι­ β λ η θ ε ί μ έ χ ρ ι τ ο 1400 έ ν α ν τι τω ν άλλω ν το υ ρ κ ο γ ε ν ώ ν εμ ιρ ά τω ν , που α π οδεικ ν ύ ο ν τα ν γ ρ ή γ ο ρ α θ ν η σ ιγ εν ή , ή τα ν η μη απ οποίηση το υ χ α ρ α κ τή ρ α το υ κρ ά ­ τ ο υ ς - γαζή, το οπ οίο σ η μ α ίνει ό τι ή τα ν εξο π λ ισ μ έν ο μ ε σ τρ α τό και δ ιέ θ ε τ ε ι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο εικ ο ν ιζό μ εν ο ς Σ ε μ σ ε ν τίν Σ α μ ί σ υ γ κ α τα λ έ γ ε τα ι σ τη ν "ομάδα" τω ν δια νοο ύμενω ν που μ ε το έρ γ ο το υ ς π ροσπ άθησαν να κ α θ ιερ ώ σ ο υ ν σ τη σ υνείδησ η το υ λα ο ύ το ν Π α ν το υ ρ κισ μ ό /Π α ν το υ ρ α ν ισ μ ό .

κα νή δ ιο ικ η τικ ή μηχα νή. Οι Ο θω μα νοί Τ ο ύ ρ κο ι π ισ τεύ ετα ι, β ά σ ει τη ς επίση­ μη ς το υ ρ κ ικ ή ς π αράδοσ ης που ξεκ ιν ά από τ ο ν 16ο αιώνα, ό τι ή τα ν νομα δική φ υλή, που από τ η ν πίεση τω ν Μ ογγόλω ν από τ η ν Α νατολή α ν α γ κά σ θ η κε να μ ετα ν α σ τεύ σ ει δ υ τικ ά π ρος τ η ν Ανατολία, μ ε η γ έ τ η ε κ ε ίν η ς τ η ς π ο ρ εία ς το ν παππού το υ Οσμάν. Η πρώ τη σ ύνδεσ η τ η ς ο σ μ α ν ικ ή ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς με το Ισλάμ έ γ ιν ε το 1400 π ερίπ ου, ό τα ν ο Αχμ ε ν τ ί (Ahmedi) σ το έπ ο ς το υ Α λ έ ξ α ν ­ δ ρ ο υ (ls-kender-name) π ερ ιέλ α β ε ένα κεφ ά λ α ιο για τη ν ισ τορία τω ν Ο θ ω μ α ­ νώ ν όπου το υ ς χ α ρ α κ τη ρ ίζ ει ως μία « κ ο ιν ό τη τα Γαζήδων, π ο λεμ ισ τώ ν τη ς μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ικ ή ς θ ρ η σ κ εία ς , μία κο ινό ­ τ η τ α μουσ ο υ λμ ά νω ν φ ρ ο υ ρ ώ ν τω ν συ­ νόρω ν που ή τα ν α φ ο σ ιω μ ένο ι σ το υ ς α­ γ ώ ν ες εν α ν τίο ν τω ν απίστω ν γ ειτό ν ω ν το υ ς » . Το Ισλάμ κα θ ' ό λη τ η ν π ορεία τη ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς χρησ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε από τ ο υ ς σ ο υ λ τά νο υ ς ως κ ιν η τή ρ ιο ς μ ο χ λ ό ς τη ς ισ χύος το υ ς με δ ύ ο δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς μ ο ρ φ ές : τ η ν α ιρ ε τι­ κή σ ουφ ική κα ι τ η ν ο ρ θ ό δ ο ξη σ ουνιτική. Ο μ υ σ τικ ισ τικ ό ς σ ο υ φ ισ μ ό ς μ ε τα π ερ ίφ η μ α τά γ μ α τα τω ν δ ερ β ίσ ηδω ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε ή δ η από τ ο ν 14ο αιώ ­ να από το υ ς Ο θ ω μ α νο ύ ς π ρ ο κ ειμ έν ο υ α φ εν ό ς να επ ιβ λ η θ ο ύ ν σ το υ ς Σ ελ τζ ο ύ κ ο υ ς ε μ ίρ η δ ε ς τη ς Μ ικρ ά ς Ασίας και α­ φ ε τ έ ρ ο υ να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ ο ύ ν το υ ς χ ρ ι­ σ τια ν ικ ο ύ ς π λ η θ υ σ μ ο ύ ς τη ς β υ ζ α ν τι­ ν ή ς επ ικ ρ ά τεια ς . Α υ τό ε π ιτ ε ύ χ θ η κ ε με τ η ν π αρουσία και τ ο έρ γ ο τω ν τα γ μ ά ­ τω ν τω ν Μ π εκτα σ ή δ ω ν κα ι τω ν Μ εβ λ εβήδω ν, οι οπ οίοι είχα ν ενσ ω μα τώ σ ει σ το π ισ τεύω το υ ς ψ ή γμ α τα τ ο υ βυζα ­ ν τιν ο ύ ησ υχα σ τικού μοναχισ μού, αλλά κα ι τ η ς ν εο π λ α τω ν ικ ή ς μ υ σ τικισ τική ς φ ιλο σ ο φ ία ς. Ετσι μπ όρεσ α ν να επ ιτύ ­ χο υ ν και το υ ς δ ύ ο σ τό χ ο υ ς το υ ς σε μ ε ­ γά λο β α θ μ ό , κα θώ ς μ ε τη μ εγ έθ υ ν σ η το υ δ υ τικ ο ύ κινδ ύ νο υ , α λλά και μ ε τη ν παρουσίαση το υ σ ουφ ισ μο ύ όχι ως ε ­ νό ς μ ο υ σ ο υ λμ α νικ ο ύ δ ό γ μ α το ς , αλλά ως εν ό ς π ο λ υ σ υ λ λ εκ τικ ο ύ χώ ρου με θ ρ η σ κ ε υ τικ ά σ το ιχεία από ό λ ε ς τις θ ρ η σ κ ε ίε ς και τις φ ιλ ο σ ο φ ίες που υ­ π ήρχαν σ το Αιγαίο, χω ρίς μά λισ τα ουδ ε ίς να ε ξα ν α γ κ ά ζ ε τα ι να ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι τη θ ρ η σ κ εία το υ , ικα νο π ο ιή θ η κα ν και οι ο ρ θ ό δ ο ξο ι χρ ισ τια νο ί και οι Σ ελ τζ ο ύ κο ι Τ ούρ κοι. Από τ ο ν 16ο αιώνα και στη σ υ ν έχεια οι σ ο υ λ τά νο ι σ τρ ά φ η κα ν π ρος τ ο ν σ ουνισ μό και π ροσ ετα ιριζόμ εν ο ι το υ ς Α ρ α β ες εμ φ α ν ίσ τη κ α ν ως δ ιά δοχο ι π λ έο ν τρ ιώ ν α υ το κρ α το ρ ιώ ν , π α ρ ά λλη λα μ ε τα εδ ά φ η που κ α τελ ά μ βαναν σ τη ν Ασία, τ η ν Ευρώπη και τη ν Α φ ρική: το υ Σ ο υ λ τα ν ά το υ το υ Ρουμ τω ν Σ ελ τζ ο ύ κ ω ν Τούρκω ν, τη ς «Ρωμαϊ­ κή ς» (Β υ ζα ν τιν ή ς ) Α υ το κ ρ α το ρ ία ς και το υ α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ χώ ρου τω ν α ρα βι­ κώ ν χα λιφ ά τω ν και ε μ ιρ ά τα .. α .το α ν α κη ρ υ σ σ ό μ εν ο ι μάλισ τα σε χοΛ .φ ες. δ η ­ λ α δ ή εκπ ροσ ώ π ους το υ Α λ λ ά χ κα ι το υ

π ρ ο φ ή τη το υ , Μ ω ά μεθ, στη γη. Η επ ί­ σημη ονομα σ ία τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς ή ­ τα ν « Α υ το κ ρ α το ρ ικ ό Β ασ ίλειο» ή «Χώ­ ρ ε ς το υ Ισλάμ». Οι η γ έ τ ε ς τη ς Ο θ ω μ α ­ ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς είδ α ν σ το Ισλάμ τ ο μέσ ο επ ιβ ο λ ή ς το υ ς σε έν α ν τ ε ρ ά ­ σ τιο π ο λ υ φ υ λ ε τικ ό χώ ρο μ ε κ έ ν τ ρ ο το Α ιγαίο και α π ώ τερ ο σκοπό τ η ν εν ο π ο ίη ­ ση το υ κόσ μου σε μία κ ο ιν ό τη τα («Ο ύμμα») τω ν πιστώ ν τ ο υ Α λλά χ και το υ π ρο­ φ ή τη το υ , Μ ω ά μ εθ , υπό τ η ν η γεσ ία το υ Ο θω μανού χα λίφ η - σ ο υ λτά νο υ . Η σ ύνδεσ η τη ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το ­ κρ α το ρ ία ς, που είχ ε π άψ ει να είνα ι τ ό ­ σο κρ α τα ιά , μ ε το Ισλάμ έ γ ιν ε α κόμ α σ τ ε ν ό τε ρ η κα τά τη δ ιά ρ κ εια το υ 19ου αιώνα, α να γ ν ω ρ ίζο ν τα ς σ το Ισλάμ τη δ υ ν α τό τη τα δ ια τή ρ η σ η ς εσ ω τερ ικ ή ς σ υνοχής και ενίσ χυ σ ή ς τ η ς σ το δ ιε ­ θ ν έ ς π ερ ιβ ά λ λ ο ν τη ς επ ο χ ή ς. Ο ρ ό λο ς τ η ς δια νόησ ης σε α υ τό το π ο λ ιτικ ό φ α ι­ ν ό μ εν ο ή τα ν σ η μ α ν τικ ό ς . Ο σ υ γ γ ρ α φ έ­ α ς Ν αμίκ Κ εμ ά λ, το υ οπ οίου οι α π όψ εις α π ο τελο ύ σ α ν έν α κράμα μ ο υ σ ο υ λμ α νι­ κών π αραδό σ εω ν και φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν δ η μ ο κ ρ α τικ ώ ν ιδεώ ν, κα θ ώ ς δ ε ν απέρριπ τε τ ο ν κο ιν ο β ο υ λ ευ τισ μ ό , όπως και οι Ν εο ο θ ω μ α ν ο ί μ ε τα ρ ρ υ θ μ ισ τέ ς (οπα­ δ οί το υ Τ α νζιμά τ το υ 1876), κ α τη γ ο ρ ο ύ ­ σ ε το υ ς φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς και δ ια ν ο ο ύ μ εν ο υ ς τη ς επ ο χ ή ς το υ ω ς λ ε ­ β α ν τίν ο υ ς π ου είχα ν ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τις α ξ ίε ς τ ο υ το υ ρ κ ικ ο ύ π ο λιτισ μ ο ύ και κ υ ­ ρίως τ η ν ισλαμική θ ρ η σ κεία . Ο Δ. Κιτσίκη ς τ ο ν κα τα τά σ σ ει (α τύπ ω ς) σ το υ ς Ν εο ο θ ω μ α ν ο ύ ς και α ν α φ έ ρ ε ι ό τι α υ τό ς τε λ ικ ά π ρ ο σ α να το λ ίσ θ η κ ε π ρος τ η ν ι­ σ λαμική π αράδοσ η και « ...Ε γινε ο υ π ε­ ρασ π ισ τής τη ς ο θ ω μ α ν ικ ή ς π α τρ ίδ ο ς σ το σύνολό τ η ς (και όχι το υ το υ ρ κ ικ ο ύ έθ ν ο υ ς )» . Επίσης ο Ζ ιγιά Γκιοκάλπ, Τ ο ύ ρ κο ς δ ια ν ο ο ύ μ εν ο ς κ ο υ ρ δ ικ ή ς κα ­ τα γ ω γ ή ς , κ α θ η γ η τή ς Κ ο ινω νιο λογία ς σ το Π α νεπ ισ τήμ ιο τη ς Κ ω νσ τα ντινο ύ ­ π ολης και π ροσω πικός φ ίλ ο ς το υ Κ ε­ μά λ Α τα το ύ ρ κ (το ό νο μά το υ σ υ ν δ έ ε τα ι μ ε το «ισ τορικό» - μ ά λλο ν μ υ θ ο λ ο γ ικ ό - γ εν εα λ ο γ ικ ό δ έ ν τρ ο τω ν Ο θω μα νώ ν που ξε κ ιν ά από τ ο ν Νώε και πριν κα τα λ ή ξε ι σ το ν Ο σμάν π ερνά από το Γκιόκ Αλπ), το 1917 δ ή λω σ ε ό τι ο Ισ λαμισ μός, σε α ν τίθ εσ η μ ε το ν Χ ρισ τιανισ μό, δ ε ν είν α ι α ν τ ίθ ε τ ο ς μ ε ένα σ ύ γχρ ο νο κρ ά ­ το ς και ό τι μά λισ τα μ ο υ σ ο υ λμ α νικ ό κ ρ ά το ς σ η μ α ίνει σ ύ γχρονο κ ρ ά το ς , ε λ ­ π ίζο ντα ς ό τι ο χ α λίφ η ς θ α δ ια τη ρ ή σ ει τη ν ε ν ό τη τ α μ ε τ α ξύ τω ν μ ο υ σ ο υ λμ ά ­ νων και θ α επ α ν α φ έρ ει τ ο ν «χρυσό αιώ­ να το υ Ισλάμ». Σ τη σ υ νέχ εια όμω ς δ έ ­ χ θ η κ ε τ η ν ε ν έ ρ γ ε ια το υ Κ εμ ά λ να κα ­ τα ρ γ ή σ ει και το χ α λ ιφ ά το (3/3/1924). Ο σ ο υ λ τά ν ο ς Α β δ ο ύ λ Χ α μ ίτ Β' δια ­ β λ έπ ο ν τα ς σ το δ ιε θ ν έ ς π ερ ιβ ά λ λ ο ν τ η ν π ροσ π ά θεια α π ο δό μ ησ ης τ η ς Ο θω ­ μ α νική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς από τη ν π λ ευ ­ ρά τω ν Δ υ τικο ευ ρ ω π α ίω ν π ρ ο έβ η σ τη ν α ν ά π τυ ξη σ τε ν ό τερ ω ν σ χέσ εω ν μ ε το γ ερ μ α ν ικ ό Β ’ Ράιχ, κυρίω ς μ ε τ ά τ η ν ά­ ν ο δ ο το υ Γ ο υ λιέλμ ο υ Β ’ σ το ν θ ρ ό ν ο ,

και υ ιο θ έ τη σ ε το ν Π ανισ λαμισ μό ως ε ­ π ίσημη ιδ εο λ ο γ ία τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς σ υ ν ερ γ α ζό μ εν ο ς μ ε τ ο ν α ν τιδ υ τικ ό δια ­ ν ο ο ύ μ εν ο Γκα μ ά λ α ν τ-Ν τιν α λ-Α φ γκανί. Οι τα π εινώ σ εις που υπ έσ τησ α ν οι μ ο υ ­ σ ουλμά νοι, ανά το ν κόσ μο, κα τά τις τ ε ­ λ ε υ τ α ίε ς δ ε κ α ε τ ίε ς το υ 19ου αιώνα το ύ ς ο δ ή γ η σ α ν π ρος το ν Ο θω μανό σ ο υ λ τά νο και χαλίφ η π ρ ο κ ειμ έν ο υ να β ρ ο υ ν σε α υ τό ν τ η ν π ροσ τασία και τη ν η γεσ ία που το υ ς έλ ειπ ε. Σ τη ν Ινδία, με τ ο ν π ερ ιο ρ ισ μ ό τη ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς το υ Μ ο υ γκά λ, οι γ η γ ε ν ε ίς μ ο υ σ ο υ λμ ά νο ι έ ­ χασαν το σ η μ είο α ν α φ ο ρ ά ς το υ ς . Σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Ασία οι Ρώσοι κ α τέλ α β α ν τη Σ α μ α ρ κ ά ν δ η (1868) και π εριό ρισ α ν το κα θ εσ τώ ς το υ Ε μ ιρ ά το υ τη ς Μ πουχάρας σε « εθ ν ικ ό κ ρ ά το ς » τη ς τσ α ρ ική ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Σ τη ν Α φ ρ ική οι Β ρ ε τα ­ νοί κ α τέ λ α β α ν τ η ν Α ίγυπ το και τη (γα λ­ λική ) Τυνησ ία (1881-2), ενώ οι Γερμανοί δ η μ ιο ύ ρ γ η σ α ν π ρ ο τ ε κ τ ο ρ ά το σ το Ν ταρ ες-Σ α λ ά α μ (1891). Το Σ ύ ν τα γ μ α το υ 1876 ε π ε φ ύ λ α ξε για τ ο ν Π α νισ λαμισ μό τ η ν α ν α κή ρ υ ξή το υ ως το υ κο ρ υ φ α ίο υ δ ό γ μ α το ς και τη ς επ ίσ η μ ης π ο λ ιτικ ή ς τ η ς Α υ το κ ρ α ­ το ρ ία ς, κα θώ ς σ το ά ρ θ ρ ο αρ. 3 η Α υ το ­ κρ α το ρ ία α ν α κη ρ υ σ σ ό τα ν ως τ ο «Υψη­ λό Ισ λα μικό Χ α λιφ ά το » . Ο σ ο υ λ τά νο ς σ υ ν α ισ θ α ν ό μ ενο ς το υ ς κλυδ ω νισ μ ο ύ ς τη ς παραπ αίουσας Α υ το κ ρ α το ρ ία ς το υ απ οφ άσισ ε να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί το υ ς (ο ύ τω ς ή ά λλω ς φ ιλ ικ ο ύ ς ) μ ο υ σ ο υ λμ ά ­ ν ο υ ς ανά τ ο ν κόσμο. Ετσι ε γ κ ά θ ε τ ο ί το υ α ν έ π τυ ξα ν δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα σ την Α λγερία, τη ν Α ίγυπ το, τ η ν Ινδία, α κόμα και τ η ν Ιαπωνία (!) π ροσ π α θώ ντα ς να ξεσ η κώ σ ο υ ν τη μ ο υ σ ο υ λμ α νικ ή κο ινή γνώ μη κα τά τ η ς α π οδόμ ησ ης τ η ς Ο θω ­ μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Γι’ α υ τό ν το ν λόγο και ο (α τυ χ ή ς για τη ν Ελλάδα) πό­ λ ε μ ο ς το υ 1897 έ λ α β ε τε ρ ά σ τιε ς δια ­ σ τά σ εις π ροπ αγάνδας σ το ν μ ο υ σ ο υ λ ­ μ α ν ικό κόσ μο. Η σ ύνδ εσ η τω ν δ ύ ο παραπάνω σ τοι­ χ είω ν (φ α ιν ο μ εν ικ ά ά σ χετω ν μ ε τα ξύ το υ ς ), δ η λ α δ ή το υ Β ’ Ράιχ κα ι τη ς ένω ­ σης ό λω ν τω ν μ ο υσ ο υλμ ά νω ν, το υ ρ κ ο ­ γενώ ν, Α ράβω ν, Α φ ρικανώ ν, Β αλκά νιω ν κλπ., δ ικ α ιο λ ο γ είτα ι από τη ν προσπά­ θ ε ια το υ Β' Ράιχ να β ρ ει έν α ν σύμμαχο κα τά τω ν Δ υ τικο ευ ρ ω π α ίω ν και να το υ ς α ν τιπ α ρ α τε θ ε ί τό σ ο σ τη ν α να το λ ικ ή Μ εσ ό γ ειο , όσο και σ τη ν Α φ ρ ική , α κόμα και σ τη ν Ινδία. Η διείσ δ υσ η το υ Β 1 Ράιχ - ο ικ ο ν ο μ ική κυ ρίω ς - στη Μ έσ η Α να το­ λή ξε κ ίν η σ ε το 1888, ό τα ν ο Γουλιέλμ ο ς Β' α ν έλ α β ε τη ν εξο υ σ ία . Α υ τό ς επισ κ έ φ θ η κ ε τ η ν Κ ω νσ τα ντινούπ ολη το 1889, ενώ το 1898 δήλω σ ε ό τι α π ο τε λ ε ί υ π έρμ α χο το υ Ισλάμ. Η Ο θ ω μ α νική Επ ιτροπή Ενωσης και Π ρ ο ό δ ο υ , τη ν οποία ίδρυσ α ν το 1889 σ τη ν Κ ω νσ τα ντινούπ ολη έν α ς Α λ β α ­ νός, έν α ς Κ ιρκάσ ιος και δ ύ ο Κ ο ύρδοι και από τ η ν οποία (και τη «Μ υσ τική Ε­ τα ιρ εία τω ν Ν εοοθω μα νώ ν» (1865 1876), που ιδ ρ ύ θ η κ ε επ ίσ ης σ τη ν Κων­

σ τα ντινο ύ π ο λη ), π ρ ο ή λ θ α ν οι Ν εότο υ ρ κ ο ι και η επανάσ τασ η το υ 1908, δ ε ν μπ ορούσ ε να α π ο δ εχ θ εί εύ κ ο λ α τ ο ν Π ανισ λαμισμό, τ η ν επ ίσ ημη ιδ ε ο λ ο ­ γία το υ σ ο υ λ τά νο υ , το υ μ εγ α λ ύ τερ ο υ εχ θ ρ ο ύ τη ς , κα θώ ς μά λισ τα τα α π ο τελ έσ μ α τά τη ς φ α ίν ο ν τα ν π ενιχρά. Η επ α ­ νάστασ η το υ 1908 ξε κ ίν η σ ε από το Κ οσ σ υφ οπ έδιο, ό τα ν ο Τ ο υ ρ κα λβ α νό ς α ξιω μ α τικ ό ς Ν ιαζίμ μ π έη ς κ α τέ λ α β ε το Μ ονα σ τή ρι. Σ τη σ υ ν έχεια το 2ο Σώμα Σ τρ α το ύ κ ιν ή θ η κ ε π ρος τη ν .Π ό λ η , ανα­ γ κ ά ζ ο ν τα ς τ ο ν σ ο υ λ τά νο να δ ε χ θ ε ί τα α ιτή μ α τά το υ ς , δ η λ α δ ή τ η ν επ α να φ ορά το υ Σ υ ν τά γ μ α το ς το υ 1876 και τ η ν α να ­ γνώ ρισ η τη ς α υ το δ ιά θ εσ η ς τω ν λαώ ν ε ­ ν τό ς τ η ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Π ρ έπ ει να σ η μ ειω θ εί ό τι η αφ οσίω ­ ση π ολλώ ν Ν εο το ύ ρ κ ω ν σ το Ισλάμ ή τα ν α μ φ ισ β η το ύ μ εν η . Ο μω ς, όπως τ ο ν ί­ σ θ η κ ε παραπάνω, ο Π ανισ λαμισ μός σ υ ν δ έ ε τα ι μ ε τα α υ το κ ρ α το ρ ικ ό ο ρ ά ­ μα τα και α π ω θ η μ ένα τω ν Ο θω μανώ ν και ο « ξερ ιζω μ ό ς» το υ από α υ το ύ ς ε ί­ ναι δ ύ σ κ ο λ ο ς και α π α ιτεί κάποιο εν α λ ­ λ α κ τικ ό ιδ εο λ ο γ ικ ό « ερ γ α λ είο » . Α υ τό υ π ή ρ ξε ο Ο θω μα νισ μός, δ η λ α δ ή η π ε­ π οίθησ η τω ν υπ ηκόω ν τ η ς Α υ το κ ρ α το ­ ρίας, α ν ε ξα ρ τή τω ς ε θ ν ικ ή ς π ρ ο έ λ ε υ ­ σ ης, ό τ ι έχ ο υ ν ό λ ο ι τα ίδια δικα ιώ μ α τα και υπ ο χρ εώ σ εις μ ε μ ο να δ ικό το υ ς κα ­ θ ή κ ο ν τ η ν αφοσίω ση σ τη ν π α τρ ίδα (vatan). Ετσι δ ικ α ιο λ ο γ είτα ι το γ εγ ο ν ό ς τ η ς χ ρ ή σ η ς και τ ο υ «χα ρτιού» το υ Π α­ νισ λαμισ μού από τ ο υ ς Ν εό το υ ρ κ ο υ ς , παρά τ ο ό τι κ ε ν τ ρ ικ έ ς ιδ ε ο λ ο γ ικ έ ς το υ ς α ρ χ ές ή τα ν ο λα ϊκισ μ ό ς και ο ε θ ν ι­ κισ μός, π ου δ ε ν σ υ μ π ο ρ εύ ο ν τα ν μ ε το ν Π ανισ λαμισμό. Οι μη τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς π λ η θ υ σ μ ο ί τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς δ ε ν ασ π άσ θηκαν το ν Ο θω μα νισ μό και έτσ ι σι Ν ε ό το υ ρ κ ο ι χ ρ ειά σ θ η κ ε να σ τρ α φ ο ύ ν π ρος τ ο ν Π α ντο υ ρ κισ μ ό , αλλά και το ν Π ανισ λαμισμό, αν και σ υ μ β ό λ ιζε ε ν π ολλοίς τη σ ο υ λ τα νικ ή εξο υ σ ία . Η η γ ε ­ σία τω ν τε λ ε υ τ α ίω ν δ ε ν σ υ μ μ ερ ίσ θ η κ ε τη ν α ν τιπ ά θ εια τ η ς βάσ ης το υ κ ιν ή μ α ­ το ς π ρος τ ο ν Π ανισ λαμισμό. Ηδη από το 1910 εξέδ ω σ α ν π ρ ο κ η ρ ύ ξεις μ ε σ κο­ πό να ξεσ η κώ σ ο υ ν ό λ ο υ ς το υ ς μ ο υ ­ σ ο υ λ μ ά ν ο υ ς τη ς Μ π ουχάρας, το υ Κασγκάρ, το υ Ιράν, τη ς Ινδίας, το υ Καυκάσου, τ η ς Κ ριμαίας, μ έχ ρ ι και τη ς Κίνας, ενώ και το 1913, κα τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν Β α λκα νικώ ν Π ολέμω ν, ζή τη σ α ν τη β ο ή ­ θ ε ια τω ν ο μ ο θ ρ ή σ κω ν το υ ς Ινδώ ν, π ρο­ σ π αθώ ντας έτσ ι να π ερ ά σ ουν και ένα μ ή νυ μ α σ το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς για τη ν υπο­ σ τή ρ ιξη που απ ολά μβα να ν σε α υ τό το υ ς τ ο εγ χ είρ η μ α από π ο λ υ ά ρ ιθ μ ο υ ς υ π η κ ό ο υ ς τη ς Β ρ ε τα ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ­ ρίας. Η Επιτροπή Ενωσης και Π ρ οόδου κα τά τ η ν τρ ίτη ετή σ ια σ υ ν έλ ευ σ ή τη ς στη Θ εσ σ α λονίκη τ ο 1911 έ λ α β ε σ ημα­ ν τ ικ έ ς (μ υ σ τικ ές ) απ οφ ά σ εις για τη στάση τ η ς α π έν α ν τι σ το ν Π ανισ λαμι­ σμό και απ οφ άσισε τη δ η μ ιο υ ρ γ ία πα­ ρ α ρ τη μ ά τω ν τη ς σε χώ ρ ες όπου υπήρ-

·■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

2Q Β»β

χαν μ ο υσ ο υλμ ά νο ι, κυ ρίω ς στη Ρωσία και τ ο Ιράν, ενώ α π οφ α σ ίσ θ η κε η σύ­ γ κλη σ η ετή σ ια ς σ υ ν έλ ευ σ η ς σ τη ν Κω ν­ σ τα ντιν ο ύ π ο λ η μ ε μ έλ η τη ς Επ ιτροπ ής και τω ν π α ρ α ρ τη μ ά τω ν αυτών. Κ ύριος σ τόχος τη ς π α νισ λα μ ισ τική ς π ροπ α γάν­ δα ς π α ρ έ μ ε ν ε η Ρωσία και στη σ υ νέχεια η ν ε ό τ ε υ κ τ η ΕΣΣΔ, η οποία σε π ρώ τη φάση δ ε ν φ ό β ιζε κα νένα ν, κα θώ ς δ ε ν είχ ε δ ο κ ιμ α σ θ εί σε δ ιε θ ν ή σ ύγκρουσ η, ενώ αμέσ ω ς μ ε τά τ η ν επ ικρ ά τη σ ή τη ς σ το εσ ω τερ ικ ό το υ κ ρ ά το υ ς έσ π ευ σ ε να α να δ ιπ λω θ εί και να α να δ ιο ρ γα νω θ εί εσ ω τερ ικά . Η ηγεσ ία τη ς Ε π ιτροπ ής έ ­ σ τρ εψ ε τ η ν π ροσ οχή τη ς π ρος τ η ν ΕΣ­ ΣΔ και το υ ς μ ο υ σ ο υ λμ ά νο υ ς α υ τή ς , οι ο π οίοι ή τα ν ως επί το π λ είσ το ν το υ ρ κ ο ­ γ ε ν ε ίς , π ροσ π α θώ ντα ς να ενώ σ ει το ν Π ανισ λαμισμό μ ε τ ο ν Π α ντο υ ρ κισ μ ό . Σ το πλαίσιο το υ Π ανισ λα μισ μού και τ η ς υ π ο σ τή ρ ιξή ς το υ από το Β ’ Ράιχ ε ­ ξ η γ ε ίτα ι από α ρ κ ε το ύ ς α ν α λ υ τέ ς η σ υμφ ω νία το υ σ ο υ λ τά νο υ Α β δ ο ύ λ Χαμ ίτ Β' μ ε τη Γερμα νία για τ η ν κ α τα ­ σ κ ευ ή το υ « σ ιδ η ρ ο δ ρ ό μ ο υ τη ς Β α γδ ά ­ τη ς » , ο οπ ο ίο ς θ α έν ω ν ε τ η ν Κω νστα­ ντιν ο ύ π ο λ η μ ε το υ ς Α ρ α β ες τη ς Μ έσ η ς Α να τολή ς, π ερ ν ώ ν τα ς μέσω Ικο νίο υ και Β α γ δ ά τη ς, που ή τα ν υπό β ρ ε τα ν ικ ό κλοιό. Ο Π α νισ λαμ ισ μός όμω ς δ ε ν έ μ ο ια ζ ε να σ υ γ κ ινεί π ο λ λ ο ύ ς και κυ ρίω ς το υ ς Ν εό το υ ρ κ ο υ ς . Ισως οι επ ο χ ές που οι θ ρ η σ κ ε ίε ς σ υγκινο ύ σ α ν και ξεσ ή κω ν α ν το υ ς π ισ τού ς να είχα ν π ερ ά σ ει α νεπ ι­ σ τρ επ τί ή, το υ λ ά χ ισ το ν , προσω ρινά, μ έ ­ χρ ι να δ ο θ ε ί έν α ν έ ο ερ έθ ισ μ α . Ετσι γ ρ ή γο ρ α ε γ κ α τ α λ ε ίφ θ η κ ε για χάρη το υ Π α ν το υ ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ο ύ , που α π ευ θ υ ν ό τα ν σ το υ ς εθ ν ικ ισ μ ο ύ ς τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν το υ Καυκάσου. Η τ ε λ ε υ τα ία έκ λα μ ψ η το υ Π α νισ λαμισ μού, με τη σ υ γ κ α τά θ εσ η μά λισ τα το υ Κ εμά λ, σ η μ ειώ θ η κ ε τ ο ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 1921 μ ε τ η ν π α νισ λα μική Σ υ νδ ιά σ κεψ η το υ Σιβάς, μ ε σκοπό να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί τη ν π αγκόσ μια μ ο υ σ ο υ λμ α νικ ή κο ινή γ ν ώ ­ μη υπ έρ το υ εθ ν ικ ισ τικ ο ύ ζ η τή μ α το ς τη ς υπό μ ετά β α σ η Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το ­ κρ α το ρ ία ς.

ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ/ ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥΣ Τα ιδ ε ο λ ο γ ή μ α τα το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ν το υ ρ α νισ μ ο ύ εξετά ζο ν τα ι από κο ινού από π ο λ λ ο ύ ς ε ρ ε υ ν η τ έ ς ή σ ε ά λ λ ε ς π ερ ιπ τώ σ εις σ υ γ χ έο ν τα ι μ ε ­ τα ξ ύ το υ ς χω ρίς να γ ίν ε τα ι οπ οιαδήπ οτ ε διάκριση σε α υ τέ ς . Πάρα τα ύ τ α υ­ π ά ρχει μία ου σ ια σ τική δ ια φ ο ρ ά μ ε τα ξύ α υ τώ ν τω ν δ ύ ο ιδ εο λ ο γ η μ ά τω ν , που τα δ ια κ ρ ίν ει και είνα ι π ο λ ιτισ μ ική ς και γ ε ­ ω π ο λ ιτικ ή ς φ ύ σ ης. Ενας από το υ ς πρώ ­ το υ ς που επ εσ ή μ α να ν τη δ ια φ ο ρ ά ή τα ν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ο μ εγ ά λ ο ς Β ρ ετα ν ό ς ισ το ρ ικό ς, Τ όϋνμπη, ή δ η από το 1917. Ο Π α ντο υ ρ κισ μός έ χ ε ι ως ο ν το λ ο γ ικ ό σκοπό το υ τη ν α π ελ ευ θ έρ ω σ η όλω ν τω ν το υ ρ κ ο ­ γεν ώ ν τη ς Ευρασίας (ε κ ε ίν η τ η ν επ οχή τω ν Τατάρω ν το υ Βόλγα, τω ν Τατάρω ν τη ς Κ ριμαίας, τω ν Κοζάκω ν, τω ν Τουρκομάνω ν, τω ν Ο υζμπ έκω ν, τω ν Κιργιζίων, τω ν Α ζέρ ω ν και μικρώ ν τ ο υ ρ κ ο γ ε ­ νών π ληθυσ μώ ν σ το Τ ατζικισ τάν) που β ρ ίσ κ ο ν τα ν από τα Β α λκά νια μ έχ ρ ι τη ν κ ε ν τρ ικ ή Ασία. Σ ε α ν τίθ εσ η ο Π α ντο υ ρα νισ μός είν α ι έν α ε υ ρ ύ τ ε ρ ο ιδ εο λ ό γ η ­ μα, κα θώ ς π ερ ιλ α μ β ά ν ει σ το υ ς αλυτρ ω τικ ο ύ ς το υ σ τό χο υ ς και ευρω π α ϊ­ κ ο ύ ς λα ο ύ ς, α σ ια τική ς π ρ ο έλ ευ σ η ς, οι οποίοι δ ε ν έχ ο υ ν καμία σχέση μ ε το υ ς π ρ ο α ν α φ ε ρ θ έ ν τε ς το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς π λη­ θ υ σ μ ο ύ ς, όπως είνα ι οι Φ ινλα νδοί (στη Φ ινλανδία ε κ δ ιδ ό τα ν κα τά τη δ ε κ α ε τία το υ ‘30 τ ο π ερ ιο δ ικ ό «Το Ν έο Τουράν»), οι Ε σ θονοί και οι Ο ύγγροι, μ ε τ α ξ ύ τω ν οποίω ν ο Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ό ς α π έκ τη σ ε μ εγ ά λ η απήχηση ως α ν τισ τά θ μ ισ μ α σ τον Π ανσ λαβισ μό τω ν Ρώσων (μάλισ τα σ τη ν Ο υγγα ρ ία ε κ δ ιδ ό τα ν από το 1913 ως το 1970 η εφ η μ ε ρ ίδ α «Τουράν»). Ο Π α ντο υ ρ α ν ισ μ ό ς έ χ ει ως σ η μ είο ανα­ φ ο ρ ά ς το μ υ θ ικ ό «Τουράν», γ ε ν έ τε ιρ α α υ τώ ν τω ν λαώ ν που σ υμπ ίπ τει - κα τά π ροσ έγγισ η - μ ε τ ο Τ ο υ ρ κεσ τά ν, το «Ταταριστάν», το Ο υ ζμ π εκισ τά ν και το « Μ ο γγο λισ τά ν» (όπως α ν α φ έ ρ ε τα ι σε το υ ρ κ ικ ό έγ γ ρ α φ ο το υ 1832 σ χετικά με τ ο Χ α νά το τ η ς Χ ο κά ντ). Η άνθισ η το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ ο φ είλ ε τα ι σ τη ν α ν ά π τυ ξη τη ς γλω σ σ ολο­ γία ς και τ η ς εθ ν ο γ ρ α φ ία ς - εθ ν ο λ ο γ ία ς σ τη ν Ευρώπη στα μέσ α τ ο υ 19ου αιώνα, ο π ό τε οι α ν α το λ ικ ο ί λα ο ί και δη οι τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς άρχισαν να α π ο κ το ύ ν ξ ε ­ χω ρισ τό ε ν δ ια φ έ ρ ο ν για το υ ς μ ε λ ε τ η ­ τές. Π ρώ τος τ έ τ ο ιο ς μ ε λ ε τ η τ ή ς υ π ή ρ ξε ο Ο υ γ γ ρ ο εβ ρ α ίο ς π ερ ιη γ η τή ς - α να τολ ικ ο λ ό γ ο ς Α ρ μ ίν ιο υ ς (Χ έρ μ α ν) Βάμπερυ, ο οπ οίος μ ε δ ύ ο σ η μ α ν τικά έρ γα το υ («Ταξίδια σ τη ν Κ ε ν τρ ικ ή Ασία» 1865 και « Ε ικό ν ες τη ς Κ ε ν τρ ικ ή ς Α ­ σίας» - 1868) π ροσ π άθησ ε να α ν α δ ε ίξε ι τη ν α ξία το υ π α ν το υ ρ κισ μ ο ύ και τη ς δ υ ν α τό τη τα ς να α ν α δ ε ιχ θ ε ί μια πα­ ν το υ ρ κ ικ ή α υ το κ ρ α το ρ ία σ τη ν κ ε ν τ ρ ι­ κή Ασία ως α ντίπ α λο δ έ ο ς σ τη ν τσ α ρική Ρωσία. To Foreign O ffice α ν α φ έρ ει ση­ μ α ν τικ ή το υ δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα για τη δ η ­ μ ιο υ ρ γία εν ό ς σ υ σ τή μ α το ς α σ φ α λεία ς σ τη ν α ν α το λ ικ ή Μ εσ ό γ ειο σ τρ α μ μ έν ο υ κα τά το υ ρω σικού κινδ ύ νο υ . Ο Β άμπ ερυ α ρχικά ε ν έ τ α ξ ε το σ χέδιό το υ σ το πλαίσιο μία ς σ υνεργα σ ία ς με το ν σ ο υ λ­ τά νο , α λλά η Σ υ ν θ ή κ η το υ Αγίου Σ τε φ ά ­ νου και η α ν ά δ ειξη τω ν Ν ε ό το υ ρ κ ω ν σε κίνη μ α μ ε μ εγ ά λ η δυ να μ ική , που συ­ γ κ έ ν τρ ω ν ε σ το υ ς κό λπ ους το υ π ολ­ λ ο ύ ς δ ια ν ο ο ύ μ εν ο υ ς και σ τρ α τιω τι­ κο ύ ς, το ν έσ τρ εψ α ν σε α υ το ύ ς . Τελικά ο Β ά μπ ερυ α ν α θ εώ ρ η σ ε τις α ρ χ ικ ές το υ α π όψ εις π ερί Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ και

τ ο ν α π ο κά λεσ ε «χίμαιρα». Π άντω ς η σ ύνδεσ ή το υ με η γ ε τικ ά σ τελ έχ η τω ν Ν εο το ύ ρ κ ω ν υ π ή ρ ξε σ τεν ή και έτσ ι δ ι­ κ α ιο λ ο γ είτα ι η κ α θ ο λ ική απ οδοχή και η υ ιο θ έτη σ η το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ από το κ ίν η μ ά το υ ς . Από τ η ν ά λλη π λ ευ ρ ά ως α ντίπ αλο δ έ ο ς φ ά ν τα ζ ε η τσ α ρ ική Ρωσία τω ν Ρομανώφ, όχι μόνο λόγω το υ μ ε γ έ θ ο υ ς και το υ τερ ά σ τιο υ α νθρώ π ινου και φ υ ­ σικού δ υ ν α μ ικ ο ύ τη ς , αλλά και λόγω τ η ς εν ερ γ ο π ο ίη σ η ς, από το υ ς ιθ ύ ν ο ­ ν τ ε ς ν ό ε ς α υ τή ς , το υ ιδ εο λ ο γ ή μ α το ς το υ Π ανσ λαβισ μού, που είχ ε λ ά β ει μ ε ­ γ ά λ ε ς δ ια σ τά σ εις ε ν τ ό ς τ η ς χώ ρας και είχ ε ως τε λ ικ ό σκοπό και λόγο ύ π α ρξης τ ο ν εκχρ ισ τια νισ μ ό (α κόμα και βίαιο) τω ν μη χρισ τια νώ ν υπ ηκόω ν τη ς και το ν εκρω σ ισ μό το υ ς , δ η λ α δ ή τ η ν « εμ φ ύ ­ τευ σ η » ρω σικής σ υ νείδ η σ η ς σε α υ ­ το ύ ς . Οπως α ν α φ έρ ει ο Τ Λ ά ν τα ο υ (J. Landau) ο Π ανσ λαβισ μός ε ίχ ε λ ά β ει τ ε ­ ρ ά σ τιες δια σ τά σ εις ε ν τ ό ς τη ς Ρωσίας και μ ε τ ά το π ρώ το διά σ τημα , ό τα ν κύ ­ ριος α ν τίπ α λ ο ς ή τα ν το Β ’ Ράιχ, είχ ε σ τρ α φ εί κα τά τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π λ η θ υ ­ σμών που υπ ήρχαν ε ν τ ό ς τ η ς ρω σικής επ ικ ρ ά τεια ς , όπως φ α ίν ετα ι και από το β ιβλίο το υ I. Ν τε Μ α λχα ζούνι «Ο Π αν­ σ λαβισ μός και το Α να το λικό Ζ ήτημα » (το υ 1898), σ το οποίο δια κή ρ υ σ σ ε ό τι η Τ ουρκία θ α εξα φ α ν ισ τε ί από τη ν π ο λ ιτι­ κή σ κηνή τ η ς Ευρώ πης και ό τι οι Ν οτιοσ λάβοι θ α τη δ ια δ εχ θ ο ύ ν . Το ο ξύ μ ω ρ ο είνα ι πως παρά το ό τι ο Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό ς είχ ε ως κ υ ρ ιό τε ρ ο ο ν το λ ο γ ικ ό σκοπό να α π ο τελ έ σ ει «αντίπ αλο δ έο ς » το υ Π ανσ λαβισ μού, δ α ν είσ θ η κ ε α ρ κ ετά σ το ιχεία από α υ τό ν όσ ον α φ ορ ά τη ν ο ­ ρολογία , τ η ν π ρ α κτική τω ν θ εω ρ η τικ ώ ν το υ και άλλα. Η πρώ τη ιδ εο λ ο γ ικ ή σ ύγκλισ η μ ε τ α ­ ξύ τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν τη ς Ο θ ω μ α νική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς και τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π ληθυσ μώ ν που κα το ικο ύ σ α ν ε ν τό ς τ η ς Ρωσίας έ γ ιν ε νω ρ ίτερ α , ό τα ν ο σ ο υ λ τά ν ο ς Α β δ ο ύ λ Χ α μ ίτ Β' υ ιο θ έτη σ ε το ν Π ανισ λαμισ μό ως επ ίσ ημη ιδ ε ο λ ο ­ γία και π ο λ ιτικ ή το υ . Ο Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό ς έβ ρ ισ κ ε π λ έο ν ισ χ υ ρ ό τερ α ερ είσ μ α τα από τ ο ν Π ανισ λαμισ μό ε ν τ ό ς τω ν τ ο υ ρ ­ κο γεν ώ ν π ληθυσ μώ ν τη ς Ρωσίας και κυ ρίω ς μ ε τ α ξύ τω ν Τατάρω ν τ η ς Ρω­ σίας. Α υ το ί ή τα ν έν α ς ιδ ια ίτερ α σ κλη ­ ρός λ α ό ς μ ε μ εγ ά λ η πίστη και αφ οσίω ­ ση σ το Ισλάμ, θ α μπ ορούσ ε δ ε να ειπω­ θ ε ί ό τι «εισ ήγαγαν καινά δα ιμόνια » μ ε ­ τα ξύ τω ν υπολοίπω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν ανα­ π τύ σ σ ο ν τα ς μία ισχυρή α σ τική τά ξη , τη ς οπ οίας τα ο ικ ο ν ο μ ικά και εμπ ορ ικά σ υ μ φ έρ ο ν τα ή τα ν ε υ θ έ ω ς α ν τα γ ω ν ι­ σ τικά μ ε τα α ντίσ το ιχα τ η ς ρω σ ικής α ­ σ τικ ή ς τά ξη ς . Κ α τ’ α υ τό ν τ ο ν τρ ό π ο η δ ια φ ο ρ ά α π ο κ το ύ σ ε ο ικ ο ν ο μ ική και θ ρ η σ κ ε υ τικ ή - π ο λ ιτισ τική διάσταση. Α ­ π ο τέλ ε σ μ α τη ς κινη το π ο ίη σ η ς τω ν Τα­ τά ρ ω ν δ ια ν ο ο ύ μ εν ω ν ή τα ν να συσπει­ ρ ω θ ο ύ ν γ ύ ρ ω τ ο υ ς και οι ά λλοι τ ο υ ρ κ ο ­ γ ε ν ε ίς και ο μ ό δ ο ξο ι το υ ς , δ η λ α δ ή οι

Κοζάκοι, οι Ο υζμπ έκο ι, οι Κ ιργίζιοι και οι Α ζέρ ο ι και ό λ ο ι α υ το ί να π ρ ο σ β λέ­ π ουν τε λ ικ ά σε μια ένω ση μ ε τ η ν Ο θω ­ μα νική Α υ το κ ρ α το ρ ία . Κύριο σ υ ν εκ τικ ό σ το ιχείο που α ν έ δ ε ιξα ν οι Τάταροι μ ε ­ τα ξύ τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π ληθ υ σ μ ώ ν ή ­ τα ν η κο ινή γλώσσα, κα θώ ς π ίσ τευ α ν ό τι μόνο έν α ε ίδ ο ς « το υ ρ κ ικ ή ς κα θ α ­ ρ εύου σ α ς» θ α το υ ς ένω νε, λόγω τη ς α­ π όσ τασ ης που μ εσ ο λ α β ο ύ σ ε μ ε τα ξύ το υ ς και τω ν άλλω ν λαώ ν που π α ρ εμ ­ βάλλονταν. Π ρω τα γω νισ τικό ρόλο σε α υ τή τη σ ύγκλισ η δ ιεδ ρ α μ ά τισ α ν πρόσωπα μ ε ι­ σχυρή π ροσ ω π ικότητα , καλή μόρφ ω ση (κυρίω ς δ υ τικ ή ) και δ ια σ υ ν δ έσ εις σ την Τουρκία. Ο εξισ λ α μ ισ θ είς Π ολω νός Μ π ορζένσ κι π α ρ ου σ ιά ζετα ι ως έν α ς ε κ τω ν πρώ τω ν εμ π ν ευ σ τώ ν το υ Π α ντο υ ρανισ μού. Τα δ ειν ά που είχ ε υ π ο σ τεί ως Π ολω νός από το υ ς Ρώσους και η συνα­ κ ό λ ο υ θ η ρω σ οφ οβία το υ τ ο ν έσ τρ εψ α ν π ρος το υ ς τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς και τη ν ένωση αυτών. Μ ετο ν ο μ ά σ θ η κ ε σ ε Μ ο υ σ τα φ ά Τ ζ ε λ α λ ε ν τίν πασά και δ η μ ο σ ίευ σ ε ένα π α ν το υ ρ α ν ικο ύ π ερ ιεχ ο μ έν ο υ βιβ λίο σ τη ν Κ ω νσ τα ντινο ύπ ολη το 1869, μ ε τίτ λ ο «Οι αρχα ίοι και οι σ ύγχρ ο νο ι Τούρκοι». Από τ η ν ά λλη π λ ευ ρ ά ο Ισ μαήλ Γκασπρίνσκυ ή Γκασ πιράλι αναδ ε ίχ θ η κ ε σε η γ ε τικ ή φ υ σ ιογνω μία το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ . Είχε δ ρ α σ τη ρ ιο π ο ιη ­ θ ε ί κυρίω ς σ το υ ς τ ο μ ε ίς τ η ς δ η μ ο σ ιο ­ γ ρ α φ ία ς (βλ. ε φ η μ ε ρ ίδ α «Tercuman» « Δ ιερ μ η ν εύ ς » το υ 1883), τη ς ε κ π α ίδ ε υ ­ σης (μ ετα ρ ρ υ θ μ ισ τικ ό π ρόγρα μ μα usuli cedid) και τη ς γλω σ σ ικής μ ε τ α ρ ­ ρύ θ μ ισ η ς. Α γω νίσ θ η κε για τ η ν επ ιβ ολή τη ς το υ ρ κ ικ ή ς γλώ σσας σ τα σ χολεία τω ν Τατάρω ν, π ισ τεύ ο ν τα ς π ροφ ανώ ς πως η γλώσσα είνα ι ίσως το ισ χ υ ρ ό τερ ο σ υ ν εκ τικ ό σ το ιχ είο για το υ ς τ ο υ ρ κ ο γ ε ­ ν είς. Δ ε ν α π έκ λ εισ ε σ υνεργα σ ία και κι­ ν η το π ο ίη σ η από κο ινο ύ μ ε το υ ς μουλά δ ε ς (ιερ ε ίς το υ Ισλάμ), αν και πρω τίστω ς θ εω ρ ο ύ σ ε ό τι ο κο ινό ς αγώ νας και ο π ρ οσ α να τολισ μό ς το υ ιδ ε ο λ ο γ ή ­ μ α το ς το υ θ α έπ ρ επ ε να είν α ι λ α ϊκ ή ς μη θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ή ς υ φ ή ς. Το σ υ ν θ η μ α το λ ο γ ικό τρ ίπ τυ χ ο που χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε π ρ ο κ ειμ έν ο υ να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί τις μά ­ ζ ε ς τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν ή τα ν « εν ό τη τα στη γλώσσα, σ τη σ κέψ η και σ τη δ ρ ά ­ ση». Ετσι « επ έτρ επ ε» σ το υ ς μ ο υ λ ά δ ες να δ ρ ο υ ν και να κ ιν ο ύ ν τα ι ε ν τ ό ς α υ το ύ . Μ ε τα ξύ τω ν ετώ ν 1905 και 1906 διοργά νω σε τρ ία μ εγ ά λ α π α ν το υ ρ κ ικ ά σ υ ν έ­ δρια σ το Ν ίζν ι-Ν ό β γ κο ρ ο ντ, σ τη ν Π ε­ τρ ο ύ π ο λ η και πάλι σ το Ν ίζνι-Ν ό β γκο ρ ο ν τ μ ε εκπ ροσ ώ π ους Τ ατά ρους, Κιργιζίο υ ς κ.ά., κα τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν οποίω ν ίδρυσ ε τ η ν «Ενωση τω ν Μ ο υ σ ο υ λ μ ά ­ νω ν τη ς Ρωσίας», ενώ σ τη σ υ ν έχ εια ί­ δρ υ σ ε και κό μ μ α που είχ ε σ τ ε ν έ ς σ χέ­ σ εις μ ε τ η ν Ο θω μα νική Α υ το κ ρ α το ρ ία . Είναι α λ ή θ εια ό τι οι το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς τη ς Ρωσίας (και τ η ς ΕΣΣΔ) α π ο δ είχ θ η κ α ν ι­ δ ια ίτερ α δ ρ α σ τή ρ ιο ι στα π α ν το υ ρ κικ ά ζ η τή μ α τα , ε κ δ ίδ ο ν τα ς μ ε τ α ξύ 1905 και

Το τρ ίτο μ έλ ο ς τη ς Τριανδρίας, Ε μ β έρ μ π έη ς, δ ιε τ έ λ ε σ ε υπ ουργός Π ο λ έμ ο υ κ α τά τ ο ν Α ’ Π Π . Τα π αντουρ κικά το υ ο ρ ά μ α τα τον οδήγησ α ν να δώ σει σ κ λ η ρ ές μ ά χ ες σ το ν Κ αύκασο το 1919 κα ι ενώ ο σ ο υ λτά νο ς ε ίχ ε σ υ ν θ η κ ο λ ο γ ή σ ει μ ε τη ν Entente. Ε κ εί μ ά λ ισ τα σ κ ο τώ θ η κ ε το 1922, α φ ού π ροη γουμ ένω ς ε ίχ ε α υ το α ν α κ η ρ υ χ θ εί σ ε εμ ίρ η το υ Τουρκεστάν.

1917 π ερίπ ου 250 π ερ ιο δ ικά , ε ν ε ρ γ ο ­ π ο ιο ύ μ εν ο ι μ άλισ τα υπ έρ τ η ς Ο κτω ­ β ρ ια ν ή ς Επ ανάσ τασης («Τ ου ρα νικός Κ ο μ μ ο υ νισ μ ό ς» ) και απ οσ κοπ ώ ντας σ τη ν α να β ά θμ ισ η το υ ρ όλου και τη ς π αρουσ ίας το υ ς σ το ν έο κ α θ εσ τώ ς (α­ κό μ α και σ τη ν ε λ ε υ θ ε ρ ία τ ο υ ς - βλ. α­ π ο τυ χ η μ έ ν η α ντίσ τα σ η, κ α τά το υ Ε ρυ­ θ ρ ο ύ Σ τρ α το ύ , το υ Μ ο υ σ τα φ ά Τσοκάγ ιε φ ή Τσοκάϋ, που το 1917 ίδρ υσ ε στη Χ ο κ ά ν τ α ν ε ξά ρ τη τη κυ β έρ ν η σ η ). Δ ράση ε ν τ ό ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ ­ το κ ρ α το ρ ία ς - κυρίω ς - α ν έ π τυ ξ ε ένα ς ά λ λ ο ς δ ια ν ο ο ύ μ εν ο ς , ο Γιουσ ούφ Ακτσ ο υ ρ ά ή Α κ τσ ο υ ρ ά ο γ λ ο υ , ο οπ οίος ή ­ τα ν σ υ γ γ ε ν ή ς το υ Γκασπρίνσκυ. Εχο­ ν τα ς ή δη α ν α π τύ ξει έ ν τ ο ν η δ ρ α σ τη ρ ιό ­ τη τ α μ ε σ υ μ μ ε το χ ή σε δ ιά φ ο ρ ες παν το υ ρ κ ισ τικ έ ς οργα νώ σ εις, α κ ο λ ο ύ θ η ­ σε μία ά λλη ιδ εο λ ο γ ικ ή π ορεία , θ εω ρ ώ ­ ν τα ς ό τι η Ο θ ω μ α νική Α υ το κ ρ α το ρ ία δ ε ν χ ρ ε ια ζ ό τα ν μόνο μια π ο λ ιτικ ή επ α­ νάστασ η, α λλά και κο ινω νική α ν α μ ό ρ ­ φωση (τη ν οπ οία οι Ν ε ό το υ ρ κ ο ι δ ε ν επ εδίω ξα ν), δ ια φ ο ρ ο π ο ιή θ η κ ε δ ε τόσ ο από τ ο ν Π ανισ λαμισμό, όσο και από το ν Ν εο ο θ ω μ α νισ μ ό , που ή τα ν έν α ιδ εο λ ό ­ γ η μ α το οπ οίο π ρ έσ β ευ ε τη δ υ ν α τό τ η ­ τα ε ιρ η ν ικ ή ς σ υνύπ α ρ ξης, ε ν τ ό ς τη ς Ο ­ θ ω μ α ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , τω ν Τ ούρ­ κω ν μ ε το υ ς Α ρ α β ες, α λλά και μ ε το υ ς Ε λ λ η ν ες και το υ ς Ε βρ α ίους. « Κ α τά θ ε­ ση» τω ν ιδεώ ν το υ έκ α ν ε το 1904 σ την ε φ η μ ε ρ ίδ α το υ Καϊρου "Turk" μ ε ά ρ θ ρ ο το υ («Τρία Σ υ σ τή μ α τα Δ ια κ υ β έρ ν η -

σης»). Σ ε α υ τό υπ ο σ τή ρ ιζε τη ν ένωση όλω ν τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν τη ς Ευρασίας υπό ένα κρ ά το ς μ ε κ έ ν τ ρ ο τ η ν Τουρκία. Μ ε τ ο ά ρ θ ρ ο μ ε τα το π ίσ θ η κ ε το κ έ ν τρ ο β ά ρ ο υ ς το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ από το π ο­ λ ιτισ τικ ό π εδίο σ το π ο λιτικό . Σ το ν χώ­ ρο τη ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , ά λλω σ τε, υπ ήρχε σύγχυση μ ε τ α ξύ τω ν ιδ εο λ ο γ ιώ ν το υ Π α ντο υ ρ κισ μ ο ύ (Turkculuk) και το υ Τ ουρ κισ μού (Turkluk) και σε α ρ κ ε τ έ ς π εριπ τώ σ εις οι δ ύ ο ό ρ ο ι χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το α δ ια κ ρ ίτω ς (κυρίω ς από τ ο ν έ ν θ ε ρ μ ο π α ν το υ ρ κισ τή δ η μ ο ­ σ ιογράφ ο Τεκίν Αλπ - π ρ α γ μ α τικό ό ν ο ­ μα το υ ε κ το υ ρ κ ισ μ έν ο υ Ε βραίου Μ οϊζ Κ οέν). Κάποιο ρ όλο - λ ιγ ό τε ρ ο σ η μ α ν τικό - δ ιεδ ρ α μ ά τισ α ν και ά λλο ι δ ια ν ο ο ύ μ ε­ νοι μ ε π οικίλο έρ γ ο . Ο δ η μ ο σ ιο γρ ά φ ο ς και σ υ γ γ ρ α φ έα ς το υ γνω σ το ύ ο θ ω μ α ν ι­ κού λ ε ξικ ο ύ «Kamusl Turki», Σ εμ σ ετίν Σάμι, δ ια κή ρ υ σ σ ε ό τι οι Τ ούρ κοι είνα ι έν α σ η μ α ν τικό έ θ ν ο ς που ε κ τ ε ίν ε τ α ι από τ η ν Α δ ρ ια τικ ή μ έχ ρ ι τ η ν Κίνα π ερ ι­ λ α μ β ά ν ο ν τα ς και τη Σ ιβηρία, αλλά αρν ε ίτο τ η ν ύπ αρξη κ ο ιν ή ς « ο θ ω μ α νική ς γλώ σσας». Ο Ν ετζίπ Ασίμ ή δ η επί τω ν η ­ μερ ώ ν το υ Α β δ ο ύ λ Χ α μ ίτ απέσπασε τη ν π ροσ οχή το υ γ εν ικ ο ύ γ ρ α μ μ α τέα το υ Κ ο μ ιτά το υ (Π ο λ ιτικο ύ Ο ργάνου) τω ν Ν εο το ύ ρ κ ω ν , Ν αζίμ μπέη, με τη μ ε ­ τά φ ρ α σ η , σ τη ν το υ ρ κ ικ ή γλώσσα, το υ έρ γ ο υ το υ Γάλλου α ν α το λ ικ ο λ ό γ ο υ Λ. Κ αχούν (L. Cahoun) «Εισαγωγή σ τη ν Ισ τορία τ η ς Ασίας. Τ ο ύ ρ κο ι και Μ ο γγό λ ο ι από τις α ρ χ ές μ έχ ρ ι το 1405», που είχ ε ε κ δ ο θ ε ί στη Γαλλία το 1896 και σ το οπ οίο π ρ ο σ έθ εσ ε α ρ κ ε τά «π αντουρανικά χωρία» δ ικ ή ς το υ έμ π ν ευ σ η ς. Επί­ σης οι σ τρ α τε υ μ έ ν ο ι λ ο γ ο τέ χ ν ε ς , οι ο ­ π οίοι α π ο δ εικ ν ύ ο ν τα ι π ά ντα χ ρ ή σ ιμ ο ι επ ειδ ή έχ ο υ ν τη δ υ ν α τό τ η τα να προσ εγ γ ίζ ο υ ν και να επ ιβ ά λ λ ο υ ν υπ οσ υ νεί­ δ η τα τις ιδ έ ε ς το υ ς , κυ ρίω ς σ τις λ α ϊκ ές μ ά ζες, δ ιεδ ρ α μ ά τισ α ν πολύ σπουδαίο ρόλο μ ε τα π οιήμα τα , τ η ν αναβίω ση πα­ λαιώ ν μ ύ θ ω ν και τ α δ ο κ ίμ ιά το υ ς . Τ έτο ι­ οι ή τα ν ο Ο μ έρ Σ ε ϋ φ ε ν τ ίν (ή Σ ε ϋ φ ε τίν ), ο Μ ε χ μ έ τ Εμίν Γ ιο υ ρ ν τα κ ο ύ λ και η Χαλ ιν τ έ Εντίπ. Χ άρη σ τις π ρ ο σ π ά θ ειες α υ τώ ν τω ν δ ια ν ο ο ύ μ εν ω ν τέ θ η κ α ν οι βά σ εις για έν α ν «π ολιτισ τικό Π α ντο υ ρ κισμό». Ο μω ς κ ά θ ε ιδ εο λ ο γ ία , πολύ π ερισ ­ σ ό τερ ο ένα ιδ εο λ ό γ η μ α όπως ο Παν το υ ρ κ ισ μ ό ς , χ ρ ε ιά ζ ε τα ι μία εσ ω τερ ική σ υσ τημα τοπ οίησ η τω ν ο ν το λ ο γ ικ ώ ν σ τοιχείω ν τη ς . Ο τα ν μάλισ τα δ εν έ χ ε ι ι­ σ το ρ ικό υπ ό β α θ ρ ο και π ροσ π αθεί να π ρ ο σ ετα ιρ ισ θ εί α π α ίδ ευ τες μ ά ζες, που ίσως πριν από λίγο ή τα ν ε χ θ ρ ικ έ ς μ ε τ α ­ ξύ το υ ς , χ ρ ε ιά ζ ε τα ι κά π οιος πολύ ση­ μ α ν τικ ό ς και ικα νός δ ια ν ο ο ύ μ εν ο ς , κα ­ θ ώ ς και η ύπ αρξη ευ ν ο ϊκ ή ς σ υγκυρία ς σ το δ ιε θ ν έ ς π εριβάλλον. Α ρ χ ίζο ν τα ς από το τ έ λ ο ς θ α π ο ύ μ ε ό τι η ευ ν ο ϊκ ή σ υγκυρία ή τα ν ο α ντα γω ­ ν ισ μός μ ε τα ξύ τη ς Γερμα νία ς και τη ς Ρωσίας σ τη ν «ευ ρ α σ ια τική σ κακιέρα ».

21 «*

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

22

Ο π ροα ιώ νιος ε χ θ ρ ό ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς , η Ρωσία, γν ώ ρ ιζε πρω­ τ ό φ α ν τ ε ς α ν α τα ρ α χ ές κο ινω νικού π ε­ ρ ιεχ ο μ έν ο υ και η ισχυρή Γερμα νία το υ Β' Ράιχ έ β λ ε π ε τ η ν Τ ουρκία ως τ ο κα ­ τα λ λ η λ ό τε ρ ο μ έσ ο α ντιπ ερισ π α σ μού σε ο π ο ια δ ή π ο τε ε π ιθ ε τικ ή τη ς ε ν έ ρ ­ γ ε ια κα τά τη ς Ρωσίας. Σ υ σ τη μ α το π ο ιό ς το υ Π α ντο υ ρ κ ισμού α ν α δ ε ίχ θ η κ ε ο Ζιγιά Γκιοκάλπ. Α υ τό ς δ ό θ η κ ε ολόψ υ χα σ τη ν ε ν δ υ ν ά ­ μωση το υ Π α ν το υ ρ κ ισ μ ο ύ /Π α ντο υ ρ α ν ισμού τόσ ο μ ε το λ ο γ ο τε χ ν ικ ό το υ έρ γο , όσο και μ ε τη διδασ καλία το υ σ το Π α ν ε­ π ισ τήμιο τ η ς Κ ω νσ τα ντινο ύ π ο λη ς, ό ­ που έ κ α ν ε α ρ κ ε τ έ ς θ ε σ μ ικ έ ς υ π ερ β ά ­ σ εις για τ ο ν απ αρχαιω μένο οσ μα νικό κόσ μο, α ν ά γ ο ν τα ς το « έθ ν ο ς » (millet) ως τ η ν ύψ ισ τη α ρχή γ ια τ ο ν ο θ ω μ α ν ικ ό κόσμο, ε ν τ ό ς το υ οπ οίου μπ ορούσ αν να εν ω θ ο ύ ν ό λ ο ι οι το υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς π λη ­ θ υ σ μ ο ί τη ς Ευρασίας. Σ τα μ ά τια τω ν θ α υ μ α σ τώ ν το υ ο Γκιοκάλπ ή τα ν ο « Μ έγ α ς Δ ιδ ά σ κα λο ς το υ Π α ντο υ ρ κ ισμού» σ τη ν Τουρκία. Η «έμπ νευσ ή» το υ για τ η ν « εθ ν ικ ή κ α θ α ρ ό τη τα » τω ν Τ ούρ κω ν ή τα ν και τ ο ιδ εο λ ο γ ικ ό υπ ό­ β α θ ρ ο για τη γ ε ν ο κ το ν ία τω ν Α ρ μ εν ίω ν το 1915. Α υ τό α π ο δ εικ ν ύ ε τα ι και από την. κα τη γ ο ρ ία εν α ν τίο ν το υ ως η θ ικ ο ύ α υ το υ ρ γ ο ύ α υ τή ς και τ η ν π ροσ αγω γή το υ σε το υ ρ κ ικ ό σ τρ α το δ ικ είο , όπου φ ά ν η κ ε α μ ε τ α ν ό η το ς λ έ γ ο ν τα ς ό τι δ εν έ γ ιν ε καμία γ ε ν ο κ το ν ία κα ι ό τι τ ο τ ο υ ρ ­ κικό έ θ ν ο ς α μ ύ ν θ η κ ε σ τη ν επ ίθ εσ η που δ έ χ θ η κ ε . Μ εγά λη σ υ μβ ο λή το υ Γκιοκά λπ υ­ π ή ρ ξε η εισ αγω γή και η διάκρισ η το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ σε τρ ία σ τά δια ή «ισ το ­ ρ ικ ές φ ά σ εις», που σ υνά δ ου ν μ ε τη ν επ εκ τα τικ ή δ ιά θ εσ η το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ σ το ν χώ ρο τη ς Ευρασίας: α) Η υλοπ οίησ η το υ «Τουρκισ μού», δη λ α δ ή η ένω ση, σε έν α κ ρ ά το ς , τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π ληθ υ σ μ ώ ν ό λ η ς τη ς Ο­ θ ω μ α ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Το σ τάδιο α υ τό α π α ιτού σ ε τ η ν α ντικα τά σ τα σ η τη ς μο να ρχία ς το υ σ ο υ λτά νο υ από ένα δ υ τικ ο ύ τύ π ο υ και δ υ τικ ό σ τρ ο φ ο κρ ά ­ το ς . β) Η υλοπ οίησ η t o u «Ο γουζισ μού», δη λ α δ ή η ένω ση, μ ε το το υ ρ κ ικ ό « έ­ θ ν ο ς» , τω ν το υ ρ κ ο μ ά ν ω ν κα το ίκω ν το υ Ιράν, τ η ς Χ ορα σ μία ς (νο τίω ς τ η ς Α ρ ά ­ λ η ς ) και το υ Αζερμπ α ϊτζά ν. γ) Η υλοπ οίησ η το υ «Τουρανισ μού», δη λ α δ ή η επ έκ τα σ η το υ το υ ρ κ ικ ο ύ κρ ά το υ ς μ έχ ρ ι το υ ς πιο α π ο μ α κ ρ υ σ μ έ­ ν ο υ ς τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς λ α ο ύ ς τη ς Ασίας, κ ο ν τά σ τη ν Κίνα, δ η λ α δ ή τ ο υ ς Γιακούτο υ ς , το υ ς Κ ιρ γίζιο υ ς, το υ ς Κιπτσάκο υ ς, το υ ς Τ α τά ρου ς και το υ ς Ο υζμπ έκο υ ς. Τη σ υ σ τη μ α τοπ οίη σ η το υ Π α ντο υ ρ κισ μού σε θ ε ω ρ η τικ ό επ ίπ εδ ο α κ ο λ ο ύ ­ θ η σ ε η « ερ γ α λ εια κ ή » το υ χρήσ η από το υ Ν ε ό το υ ρ κ ο υ ς και από τ ο ν Μ ου σ τα φ ά Κ εμ ά λ -Α τα το ύ ρ κ . Οι Ν ε ό το υ ρ κ ο ι εθ ν ικ ισ τέ ς , ό τα ν α π α λλά χ θ η κα ν π λέο ν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

από το υ ς φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς που υπήρχαν σ το υ ς κό λπ ο υ ς το υ ς και εκπ ροσ ω π ού­ ν το από τ ο ν π ρίγκηπ α Σ αμπ αχεδίν, ασπ άσ θηκαν τ ο ν Π α ντο υ ρ κισ μ ό . Α υ τό έγ ιν ε π ερ ισ σ ό τερ ο επ ειδ ή τ ο επ έτα σ σ ε η ισ το ρ ική σ υγκυρία , όπως ήδ η ανα­ φ έ ρ θ η κ ε , παρά λόγω τ η ς π ίσ της το υ ς σε αυτόν. Ο Ο θω μ α νισ μ ό ς έδ ω σ ε έτσ ι τη θ έσ η το υ σ το ν Π α ντο υ ρ κισ μ ό . Η Επι­ τρ ο π ή (Κ ο μ ιτά το ) Ενωσης και Π ρ οόδου είχ ε α να λά β ει (γραπ τώ ς σε π ροπ αγανδι­ σ τικό υλικό ) υπ ο χρ εώ σ εις για τη ν επ ί­ λυση τω ν π ρ ο β λ η μ ά τω ν τω ν τ ο υ ρ κ ο γ ε ­ νώ ν το υ Κ αυκάσ ου. Η Τριανδρία τω ν Ε μ β έρ μπ έη (κα τά κύ ρ ιο λόγο), Τ ζεμ ά λ πασά (αν και α υ τό ς δ ια φ ο ρ ο π ο ιείτο ε ­ λα φ ρ ά π ισ τεύ ο ν τα ς π ερ ισ σ ό τερ ο σ την α ξία το υ Τουρ κισ μού ) και Ταλαάτ πασά υ ιο θ έ τη σ ε τ ο ν Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό , τ ο ν ο ­ ποίο σε κά π ο ιες π ερ ιπ τώ σ εις σ υ ν έπ λ ε­ ξ ε με τ ο ν Π ανισ λαμισμό. Τον Ο θω μανισμό που π ροω θ ούσ α ν οι φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι μ ε το ν Σ α μπ α χεδίν το ν έ τρ ε ψ α ν κα τά τ ο δ ο κ ο ύ ν σε «Τουρκισμό», δ η λ α δ ή στο π ρώ το σ τά διο τη ς π α ν ιδ εο λ ο γ ία ς το υ Γκιοκάλπ. Οι α κ τιβ ισ τέ ς τ η ς ν ε ο το υ ρ κ ικ ή ς τρ ια ν δ ρ ία ς - κυρίω ς ο Ε μ βέρ - δ ια τη ­ ρούσ α ν ε π α φ ές μ ε το υ ς π ν ευ μ α τικ ο ύ ς τα γ ο ύ ς το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ σ τις «αλύ­ τρ ω τε ς » π ερ ιο χ ές τ η ς Ρωσίας και κ υ ­ ρίω ς μ ε τ ο ν Γκασπρίνσκυ, κα θώ ς μ ο ιρ ά ­ ζο ν τα ν το κο ινό ό ν ειρ ο τη ς α π ο τίνα ξη ς το υ ρω σικού ζυγού. Πριν από τ η ν έν α ρ ­ ξη το υ Α' ΠΠ ο ιδ ια ίτερ α δ ρ α σ τή ρ ιο ς Ε μ βέρ σ υ γ κ ρ ό τη σ ε μια μ υ σ τική υ π η ρ ε­ σία με το όνομα «Ε ιδική Οργάνωση», π ου α π ο τ ε λ ε ίτο από π ρ ά κ το ρ ε ς - ε θ ε ­ λ ο ν τ έ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς - και είχ ε ως σ τό ­ χο να δια δώ σ ει τ ο ν Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό (αλ­ λά και τ ο ν Π ανισ λαμισμό) σ το υ ς τ ο υ ρ ­ κ ο γ ε ν ε ίς ε κ τ ό ς Τ ο υ ρ κία ς και να το υ ς ω­ θ ή σ ει να ε ξ ε γ ε ρ θ ο ύ ν «υπό τη σημαία το υ Π α ντο υ ρ κισ μ ο ύ » . Ο Ε μ βέρ, ο οποί­ ο ς κα τά τ ο ν Α ’ ΠΠ ή τα ν υπ ο υ ρ γό ς Π ο­ λ έμ ο υ τ η ς Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ­ ρία ς, είχ ε π ά ρει πολύ σοβαρά α υ τή ν τ η ν υπ ό θ εσ η, σε σ η μ είο μά λισ τα να παρ α β εί μία πάγια αρχή τω ν Τούρκω ν, δ η ­ λα δ ή τη μη επ ίθ εσ η κα τά τ η ς Ρωσίας (τη ς ΕΣΣΔ α ρ γ ό τερ α ), μ ε τ η ν εκ σ τρ α ­ τ ε ία σ το ν Κ αύκασο το 1918. Επίσης για α ρ κ ε το ύ ς και η γ ε ν ο κ το ν ία τω ν Α ρ μ ε ­ νίω ν (1915) ε ξ η γ ε ίτ α ι στα πλαίσια το υ α', το υ β' και το υ γ' σ τα δίου που π ρο­ σ π α θούσ ε να εφ α ρ μ ό σ ει σ ω ρ ευ τικά η ο θ ω μ α νική ηγεσ ία ε κ ε ίν η τ η ν π ερ ίο δο. Το Β ’ Ράιχ, το οποίο είχ ε α ν τιμ ε τ ω ­ πίσει θ ε τ ικ ά και το ν Π ανισ λαμισμό, α ­ κ ο λ ο ύ θ η σ ε εν ισ χ υ τικ ή π ο λ ιτικ ή έν α ν τι τ η ς « νέα ς» Ο θ ω μ α ν ική ς Α υ το κ ρ α το ­ ρίας που α ν α δ υ ό τα ν σ τη ν α να το λ ικ ή Μ εσ ό γ ειο . Οι λό γ ο ι ή τα ν κα θ α ρ ά π ο λι­ τικ ο ί και π ρ α κτικο ί. Ο Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε τό σ ο από τη γ ε ρ μ α ν ι­ κή, όσο και από τ η ν ο θ ω μ α νική προπα­ γ ά νδ α κα τά τ η ς Ρωσίας. Ο π ρ έσ β υ ς τ η ς Γερμα νία ς σ τη ν Κ ω νσ τα ντινούπ ολη, φ ο ν Β ά γκενχα ϊμ , υ π ο σ χ έθ η κε σ το ν μ ε ­

γάλο. β εζύ ρ η ε υ ν ο ϊκ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς στα α ν α το λ ικ ά σ ύνορα τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς σε β ά ρ ο ς τ η ς Ρωσίας. Η Ο θω μα νική Α υ το κ ρ α το ρ ία από τ η ν π λ ευ ρ ά τη ς θα α ν τιπ α ρ ε τίθ ε τ ο στη Ρωσία, στα νό τια α υ τή ς , και σ τη Μ εγ ά λ η Β ρ ετα ν ία , σ τις α π ο ικίες τη ς Μ έσ ης Α να τολής. Γι' α υ τό το Β ’ Ράιχ κ ιν η το π ο ιή θ η κ ε και επ εσ τρ ά τευ σ ε το ν Δ ρα Β έ ρ ν ερ Ο ττο φ ον Χ έ ν τιγ κ , τό σ ο για να σ υ ν ερ γ α σ θ εί με δ ιά φ ο ρ ο υ ς π α ν το υ ρ κ ισ τές π ρ ά κ το ρ ες (εκ π α ιδ ευ μ έν ο υ ς στη Β ο υ δ α π έσ τη , τη Β ιέν ν η , το Β ερ ο λίνο , τη Σόφ ια, τη Λωζάνη και τη Ζ υρίχη) σ το Α φ γα νισ τά ν, σ τη ν Ινδία και α λλού σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Α ­ σία μ έχ ρ ι και τ η ν επ αρχία Ξ ιν γ κιά γ κ (ή κινεζικ ό Τ ο υ ρ κεσ τά ν) τη ς Κίνας, όσο και να το υ ς παράσ χει οπ ο ια δ ή π ο τε β ο ή θ εια σε επ ίπ εδο εκ π α ίδ ευ σ η ς (π.χ. μ ε τ η ν π ροσ π άθεια κα θ ιέρ ω σ η ς τη ς μι­ κ τή ς γλώ σσας - lingua franca - που είχ ε επ ινο ή σ ει ο Γ κα σ π ρ ίν σ κυ ). Η δη από το 1911 η Επ ιτροπή Ενωσης και Π ρ οόδου είχ ε κ α το ρ θ ώ σ ει να ιδ ρ ύ σ ει π α ρα ρ τήμα τά τ η ς σ το ν Κ αύκασ ο και σ το Τ ουρ ­ κεστάν. Η έ κ ρ η ξη τ η ς Ο κτω β ρ ια ν ή ς Επανά­ σ τασ ης ώ θ ησ ε τ ο ν Ε μ β έρ να π ισ τέψ ει ό τι η μ εγ ά λ η ευ κ α ιρ ία για τ η ν υλοπ οίη­ ση τω ν π α ν το υ ρ κικ ώ ν το υ ο ρ α μ ά τω ν ε ί­ χ ε φ θ ά σ ει. Π αρά το ό τι ή τα ν υπ ουρ γός Π ο λ έμ ο υ , « ν ικ ή θ η κ ε» από τ η ν πα­ ν το υ ρ κ ικ ή το υ μ ο νο μ α νία και α π οδυνά ­ μωσε το μέτω π ο τη ς Σ υρ ία ς κα ι τ η ς Μ ε­ σ οπ οταμίας, όπου οι Τ ο ύ ρ κο ι μά χοντα ν εν α ν τίο ν σ τρ α τευ μ ά τω ν τη ς Β ρ ε τα ­ νίας, με α π ο τέλ εσ μ α οι Ο θω μα νοί να εξ έ λ θ ο υ ν η τ τ η μ έ ν ο ι από τ ο ν Α ’ ΠΠ ενισ χ ύ ο ν τα ς - επ ιτυ χ η μ έν α - τ ο α ν τίσ το ι­ χο μέτω π ο το υ Μ πακού. Π ρ έπ ει να σ η μ ειω θ εί ό τι κα θ' όλη τη δ ιά ρ κ εια α υ το ύ το υ σ τρ α τιω τικο ύ ε γ ­ χ ειρ ή μ α το ς οι Ο θω μα νοί απ όλαυσαν τ η ν υ π ο σ τή ρ ιξη τω ν το υ ρ κ ο γ εν ώ ν π λη­ θ υσ μώ ν τ η ς π ερ ιο χ ή ς, κυρίω ς τω ν Τατά ρ ω ν, αλλά και τω ν Αζέρω ν. Η προσ ή­ λωση το υ Ε μ β έρ σ το ν μ εγ ά λ ο σ τόχο το υ , που δ ε ν ή τα ν ά λ λ ο ς από τη δ η μ ι­ ο υ ρ γία μια ς το υ ρ κ ικ ή ς α υ το κ ρ α το ρ ία ς στα α ν α το λ ικ ά και στα β ο ρ ειο α ν α το λ ι­ κά τ η ς Κ ω νσ τα ντινο ύ π ο λη ς και π ισ το­ π ο ιείτα ι και από τ ο ν π α τέρ α το υ γ νω ­ σ τού σ υ γ γ ρ α φ έα Α ν τρ έ Μ αλρώ , που ε ί­ χ ε υ π η ρ ε τή σ ει επί έ ξ ι χ ρ ό ν ια στη γ ε ρ ­ μα νική π ρ εσ β εία τη ς Κ ω νσ τα ντινούπ ο­ λ η ς κα ι είχ ε σ υ ν ερ γ α σ θ εί σ τενά επ ί το υ θ έ μ α τ ο ς μ ε τ ο ν Ε μ βέρ, τ ο ν οδ ή γη σ α ν να ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να μ ά χ ετα ι σ το ν Κ αύ­ κασο το 1919 και ενώ ο σ ο υ λ τά νο ς είχ ε σ υ ν θ η κ ο λ ο γ ή σ ει με τ η ν Entente. Μ ετά τ ις επ ιτυ χ ίες το υ ς οι Τ ο ύ ρ κο ι ε γ κ α τέ σ τησ αν φ ιλ ο το υ ρ κ ικ έ ς (θ ν η σ ιγ εν είς ) κ υ β ερ ν ή σ εις σ το ν Καύκασο. Τελικά ο Ε μ β έρ ά φ η σ ε τ η ν τ ε λ ε υ ­ τα ία το υ πνοή σ το ν Καύκασο, όπου κέρ δ ισ ε τερ ά σ τια φ ή μ η και έ γ ιν ε λα ϊ­ κό ς μ ύ θ ο ς μ α χ ό μ εν ο ς α κό μ α το 1922, α φ ού π ρ ο η γ ο υ μ ένω ς είχ ε α υ το α να κ η ρ υ χ θ ε ί σε « εμίρ η το υ Τ ο υ ρ κεσ τά ν» έ-

λισ τα μ ε μια ν έα δ υ να μ ική που ε ξέπ λ η ξ ε το υ ς απ ανταχού μ ε λ ε τ η τ έ ς το υ . Ο Π α νισ λαμισ μός α π έτυ χ ε και κα τεπ ν ίγ η ο ρ ισ τικά (ά λλω σ τε ο Κ εμ ά λ κα τά ρ γ η σ ε τ ο χ α λ ιφ ά το το 1924, όπως είδ α μ ε), κα­ θ ώ ς δ ε ν α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ις α ρ χ ές το υ κ ε μ α λ ικ ο ύ κ ρ ά το υ ς : τ ο ν ρεπ ου μπ λικα νισ μό, τ ο ν εθ ν ικ ισ μ ό , τ ο ν κρ α τικισ μό, τ ο ν κοσ μικισ μό, τ ο ν λα ϊκισ μό και το ν ρ εφ ο ρ μ ισ μ ό .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.

Σε μ ια α ντίσ το ιχ η ο μ ιλ ία το υ σ τη Μ ε γ ά λ η Τουρκική Ε θ νο σ υ ν έλευ σ η κ α τά το δ ιά σ τη μ α 15-20/10/1927 ο Κ εμ ά λ α π ο κ ή ρ υ ξε το ν Π ανισ λα μ ισ μ ό κα ι το ν Π α ν το υ ρ κισ μ ό /Π α ν το υ ρ α ν ισ μ ό ω ς ισ το ρ ικά α π ο τυ χη μ ένα εγ χ ειρ ή μ α τα .

χ ο ν τα ς ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τη χώ ρα το υ . Ο ν έ ο ς ε χ θ ρ ό ς το υ Π α ντο υ ρ κ ισ μ ο ύ ή τα ν ο μ π ολσ εβικισ μ ός και ο Ε μ β έρ προσπά­ θ η σ ε να ξεσ η κώ σ ει το υ ς τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς ε ν α ν τίο ν το υ . Ο Τ ζ εμ ά λ τ ο ν α κ ο λ ο ύ θ η ­ σε σ τη ν κ ε ν τρ ικ ή Ασία και δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε σ τη ν Τυφ λίδα σ το ό νο μ α το υ Παν το υ ρ κ ισ μ ο ύ , π ροσ π α θώ ντα ς να ξ ε σ η ­ κώ σει έν α π α ν το υ ρ κ ικ ό ε θ ν ικ ισ τικ ό κί­ ν η μ α σ το Τουρκεσ τά ν. Α δ ο ξο ή τα ν το τ έ λ ο ς και το υ τρ ίτο υ μ έ λ ο υ ς τ η ς Τριαν­ δρ ία ς τω ν Ν εο το ύ ρ κ ω ν , Ταλαάτ πασά, ο οπ οίος δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε τ ο 1921 σ το Β ε ­ ρ ολίνο από έν α ν Α ρ μ έν ιο μ ε το ό νο μ α Σογομώ ν Τεχλιριά ν, το υ οπ οίου τ η ν ο ι­ κ ο γ έν εια είχ α ν ξε κ λ η ρ ίσ ε ι οι Ν ε ό το υ ρ κο ι τ ο 1915. Α ς σ η μ ειω θ εί ό τι τ ο δ ικ α ­ σ τή ρ ιο που εκ δ ίκ α σ ε τ η ν υπ ό θ εσ ή το υ σ τη Γερμα νία τ ο ν αθώ ω σε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κ α τά τ ο ν Α' ΠΠ η Ο θ ω μ α νική Α υ το ­ κ ρ α το ρ ία « α φ ή ν ο ν τα ς τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς τη ς 'π ν ο έ ς » σ υ ν τά χ θ η κ ε μ ε τ ο Β ’ Ράιχ κ α ι.η ττή θ η κ ε . Οι Ν ε ό το υ ρ κ ο ι που α νέλα β α ν τ η ν εξο υ σ ία προσ π άθησ αν να ε ­ π ιτύ χο υ ν μ α ξιμ α λ ισ τικ ο ύ ς σ τό χ ο υ ς, δ η ­ λα δή να δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν μια α κό μ α μ ε ­ γ α λ ύ τερ η α υ το κ ρ α το ρ ία που θ α π ερ ιελ ά μ β α ν ε ό λ ο υ ς το υ ς μ ο υ σ ο υ λμ ά νο υ ς και ό λ ο υ ς το υ ς τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ίς το υ Καυκάσου μ έχ ρ ι τ η ν Κίνα και τ η ν Ινδία. Κά­ τ ι τ έ τ ο ιο α π ο δ ε ίχ θ η κ ε μ ά τα ιο ς κόπ ος λόγω τη ς δ ιε θ ν ο ύ ς σ υ γκυ ρ ία ς, α λλά η Τριανδρία τω ν Ν εό το υ ρ κ ω ν π ροσ π ά θη­ σε επ ίμονα να το π ρα γμα τώ σ ει. Τα αυτο κ ρ α το ρ ικ ά α π ω θ η μ ένα ή τα ν πολύ ι­

σ χυρά μέσ α το υ ς . Σ τις π ε ρ ίφ η μ ε ς «Ο μ ιλίες τω ν έ ξ ι η ­ μερώ ν» που εκ φ ώ ν η σ ε ο Κ εμ ά λ μ ε τα ξύ 15 και 20/10/1927, κα τά τη δ ε ύ τ ε ρ η συ­ γ κ έν τρ ω σ η το υ Δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ Λ αϊκού Κ ό μ μ α το ς το υ οπ οίου ή τα ν ιδ ρ υ τή ς και π ρ ό εδ ρ ο ς , σ το κ εφ ά λ α ιο τω ν λόγω ν τ ο υ που λ έ γ ε τ α ι «Η α ρχή που θ α α κ ο ­ λ ο υ θ ή σ ει το το υ ρ κ ικ ό έ θ ν ο ς : εθ ν ικ ή π ο λιτική » α π ο π ο ιή θ η κε τό σ ο τω ν Πανισ λαμισ τικώ ν, όσο και τω ν Π α ντο υ ρ κικώ ν/Π α ντο υ ρ α νικώ ν ο ρ α μ ά τω ν, δ ια κ η ­ ρ ύ σ σ ο ντα ς ό τι η Τουρ κία είν α ι έν α δ η ­ μ ο κ ρ α τικ ό κ ρ ά το ς . Π αρά τις δ ια κ η ρ ύ ­ ξ ε ις το υ ο Κ ε μ ά λ α π ο π ο ιή θ η κε τ ο ν Πα­ νισ λα μισ μό και τ ο ν Π α ντο υ ρ κ ισ μ ό /Παν το υ ρ α ν ισ μ ό επ ειδ ή κ α τα ν ό η σ ε ό τι κα τά τη σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η χ ρ ο ν ικ ή π ερ ίο δ ο ή τα ν ισ το ρ ικά α π ο τυ χ η μ έν α εγ χ ε ιρ ή μ α ­ τα , α π ο δ ίδ ο ντα ς έτσ ι εμ μ έσ ω ς ε υ θ ύ ­ ν ε ς σ τη ν Τριανδρία τω ν Ν εοτούρ κω ν. Το μ εγα λό π νο ο έρ γ ο το υ Κ εμ ά λ μ π ο ρ εί να π έ τυ χ ε να π ερισ ώ σ ει έν α ση­ μ α ν τικ ό μ έ ρ ο ς τ η ς κ α τα ρ ρ έο υ σ α ς Ο­ θ ω μ α ν ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς μ ε τη δ η μ ι­ ο υ ρ γ ία εν ο π ο ιη τικώ ν σ τοιχείω ν και μία ς ν έ α ς « σ υ λλο γική ς μ υ θ ο λ ο γ ία ς » , ό ­ μω ς δ ε ν μ π ό ρ εσ ε να α π ο φ ύ γ ει τ ο ν μ ο υ ­ σ ο υ λ μ α ν ικ ό λαϊκισ μό, τα μ ειο ν ο τικ ά π ρ ο β λή μ α τα , τ ις π ε ρ ιφ ε ρ ε ια κ έ ς - ε ν δ ο κ ρ α τικ έ ς α ν ισ ό τη τε ς και τις κο ινω ν ικ ές α γ κυ λ ώ σ εις που σ υ ν θ έ το υ ν έν α α ν τι­ φ α τικ ό π λέγμ α . Η φ ρ α σ τική κα τα δ ίκ η τω ν δ ύ ο ιδ ε ο ­ λ ο γ η μ ά τω ν από το ν Κ εμ ά λ τις ο δ ή γ η σ ε σε μία « χ ειμ ερ ία νά ρκη» μ έχ ρ ι τ ο ν Β 1 ΠΠ, ο π ό τε ε κ δ η λ ώ θ η κ ε ε κ ν έο υ ο Παν το υ ρ κ ισ μ ό ς /Π α ν το υ ρ α ν ισ μ ό ς και μά ­

(1) Σ α β β ίδ η ς Α λ.: Η ΛΑ ΙΛΑ Π Α ΤΩΝ ΤΟ ΥΡΚ Ο Φ Ω Ν Ω Ν Κ Ο Τ Ρ ΙΓ Ο Υ Ρ Ω Ν Π ΡΟ ΤΩ Ν Π ΥΛΩ Ν ΤΗΣ Β Α ΣΙΛ Ε Υ Ο Υ ΣΑ Σ (558-559 μ.X.), «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία » , τεύ χ ο ς 40, Δ ε κ έ μ β ρ ιο ς 1999. ( 2 ) Π α ναγιω τόπ ο υλος Χ ρ - Α να γνω σ τά κης Η λ .: Η Ε Λ Λ Η Ν Ο Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΚ Η ΣΥ Γ Κ Ρ Ο Υ Σ Η Σ Τ Η Μ ΙΚΡΑ Α ΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Μ Ε ΣΑ ΙΩ Ν Α (1040-1461) « Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία » ,τεύ χ ο ς 42, Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο ς 2000. (3) W itte k P.: Η Γ Ε Ν Ε ΣΗ ΤΗ Σ Ο Θ Ω Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Π ο ρ εία , Α θ ή ν α ,1991. (4) Landau J.: Π Α Ν Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΣ Μ Ο Σ - ΤΟ Δ Ο Γ Μ Α ΤΟΥ ΤΟ ΥΡΚ ΙΚ Ο Υ ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜ ΟΥ, Θ ε τίλ η , Α θή ν α , 1981. (5) Χ ρ ισ το δ ο υ λίδ η Θ .Α .: Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ -Α Π Ο ΤΗ Β ΙΕ Ν Ν Η Σ Τ ΙΣ Β Ε Ρ ΣΑ Λ Λ ΙΕ Σ - 18 15 -191 9,1. Σ ιδ έρ η ς , Α θή ν α , 1991. (6) Λ ο υ κ ά ς I.: ΤΟ ΥΡΚ ΙΚ Ο Ι ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΟΙ Ο Ρ Α Μ Α ΤΙΣΜ Ο Ι Κ Α Ι Δ ΙΕ Θ Ν Ε Σ Π Ε Ρ ΙΒ Α Λ Λ Ο Ν (ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΑ ΡΤΕΣ ΤΟΥ Π ΙΡ ΙΡ Ε ΪΣ ΣΤΟ Δ Ο Γ Μ Α ΤΟΥ Ο ΖΑ Λ), Ελληνική Ε υ ρ ω εκ δ ο τική , Α θ ή ν α ,1996. (7) Κ ιτσ ίκ η ς Δ .: Σ Υ Γ Κ Ρ ΙΤ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ Κ Α Ι ΤΟ ΥΡΚ ΙΑ Σ Σ Τ Ο Ν 20ό Α ΙΩ Ν Α , Ε σ τία , Α θή ν α , 1998. (8) Τ ο ύ ν τα -Φ ερ γ ά δ η Α ρ .: ΘΕΜΑΤΑ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΚ Η Σ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Σ (1 9 1 2 - 1940), I. Σ ιδ έρ η ς , Α θή να , 1996. (9) Lew is Β. : THE EMERGENCE O F M O D ER N TURKEY, O xfo rd U n iv ersity Press, London, 1968. (10) Κ ονδύλης Π .: Θ ΕΩ ΡΙΑ TOY Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , Θ εμ έλ ιο , Α θή να , 1998. (1 1 )Μ ά ζ η Ι.Θ .: Μ ΥΣΤΙΚ Α ΙΣ Λ Α Μ ΙΚ Α ΤΑΓΜΑΤΑ Κ Α Ι Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο ΙΣ Λ Α Μ ΣΤΗ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η ΤΟ ΥΡΚΙΑ, Π ροσ κήνιο, Α θή να , 2000. (12) Κ ιτσ ίκ η ς Δ .: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν Ο Τ Ο Υ Ρ Κ ΙΚ Ο Υ Χ Ω Ρ Ο Υ (1928-1973), Εσ τία , Α θή ν α , 1995. (13) B rze zin s ki Z .: Η Μ ΕΓΑ ΛΗ ΣΚΑΚΙΕΡΑ Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΥΠ ΕΡΟ ΧΗ ΚΑΙ Ο Ι ΓΕΩ ΣΤΡΑ ΤΗΓΙΚΕΣ ΤΗ Σ ΕΠΙΤΑΓΕΣ, Ν έα Σ ύ νο ρ α - A.A. Λ ιβ άνη, Α θή ν α , 1998. (14) Α λ εξα ν τρ ό β α Α ρ μ π α τό β α Ν .: Η Ρ Ω ΣΙΑ ΚΑΙ ΤΑ Β Α ΛΚ Α Ν ΙΑ , «Γεω π ολιτική », τεύ χ ο ς 3, Ια νο υ ά ρ ιο ς 2000. (15) C o p ea u x Et.: Η ΤΟ ΥΡΚ ΙΚ Η ΓΕ Ω Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η Σ Υ Ν Ε ΙΔ Η Σ Η Δ ΙΑ Μ Ε Σ Ο Υ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟ ΓΡΑΦΙΑΣ, σ το : Λ ιο ύ σ η ς Ν . Ν τά λ η ς Σ . (επ.), Ο Ι Δ ΙΕ Θ Ν Ε ΙΣ ΣΧ Ε ΣΕ ΙΣ Σ Τ Η Μ ΕΤΑ Ψ ΥΧΡΟ Π Ο ΛΕΜ ΙΚ Η ΕΠ Ο ΧΗ Α Π Ο ΤΗ Γ Ε Ω Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ Τ Η Γ Ε Ω Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΑ Κ Α Ι Ο Ι Π Ρ Ο Κ Λ Η Σ Ε ΙΣ ΤΟΥ 21ου Α ΙΩ Ν Α , Π απ α ζήσ ης, Α θή να , 1999. (16) K issinger Η .: Δ ΙΠ Λ Ω Μ Α Τ ΙΑ , Ν έα Σ ύνορ α - A.A. Λιβ άνη, Α θή να , 1995. (17) Α τα το ύ ρ κ Κ εμ ά λ : Ο Μ ΙΛ ΙΕ Σ , Ν έα Σ ύνορ α - A.A. Λ ιβ άνη, Α θή να , 1995.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

24 Π ίνακας το υ C laudus (στη υ τικ ή Αr \κα ία m mΝ 'αUU f L Uh ä üδημ ÜJ I ulu το υ Λ ιβ ό ρ ν ο ) που α να π α ρισ τά την α να τίνα ξη τω ν θω ρ η κ τώ ν "Q ueen E lizab eth " και "Valiant", μ έσ α σ το λιμά νι τη ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς , από το υ ς Ιτα λ ο ύ ς β α τρ αχανθρ ώ π ους τη νύ κ τα τη ς 18/19 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1941.

ΚΟΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕΡΝΙΩ ΤΗΣ

Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΕΠΙΔΡΟΜ Η ΤΗΣ 18ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1941

"Γειά σου νανϋη-Τζακ, τι ωραία ημέρα! Εμείς οι βατραχάνθρωποι ερχόμαστε να σε μάθουμε κολύμπι. Ελπίζουμε να είσαι καλά προετοιμασμένος. Εμείς βουτάμε, αλλά εσύ θα πας στο βυθό και θα μείνεις εκεί!". Στίχοι εμβατηρίου των Ιταλών βατραχανθρώπων, πληρωμάτων των επανδρωμένων τορπιλλών του X M A S (10ου Ελαφρού Στολίσκου) κατά τον Β 'Π αγκόσ μ ιο Πόλεμο.

o 1941, χρονιά δραματικών εξελ ίξε­ ων και αλλαγών στα μέτωπα του Β' ΠΠ στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ είχε αρχίσει θριαμβευτικά για τον Βρετανικό Στόλο της Μεσογείου με τη με­ γαλειώδη νίκη που σημείωσε εναντίον του Ιταλικού Στόλου στη ναυμαχία του Ματαπά τον Μάρτιο, εξελίχθηκε κατόπιν σε κα­ ταστροφή. Οι απώλειες των Βρετανών άρ­ χισαν μετά από λίγες ημέρες, με τη βύθιση του καταδρομικού "York" στο λιμάνι της Σούδας, έπειτα από την επιτυχημένη κα-

T

Τέλη Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1940. Η κ α τα δ ίω ξη και η β ύ θ ισ η το υ υπ οβρ υχίου "G ondar" από β ρ ετα ν ικ ό α νθυ π ο β ρ υ χ ια κ ό υδροπλάνο Sunderland σ τη Μ ε σ ό γ ειο . Το "Gondar" επ έ σ τρ ε φ ε από τη ν π εριοχή τη ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς μ ε τά από τη μ ατα ίω σ η τη ς επ ιχείρ η σ η ς π ροσβολής στόχω ν σ το λιμάνι.

ΓΙΑ ΤΑ ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ Ε ΙΔΙΚΗ Σ Μ Ο Ν ΑΔΑΣ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜ ΟΠΟΙΟΥΣΕ ΕΠΑΝ ΔΡΩ Μ ΕΝ ΕΣ ΤΟΡΠΙΛΛΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΠΟΛΕΜ ΙΚΑ ΠΛΟΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΝΑΥΛΟΧΟΥΣΑΝ ΣΤΟ Λ ΙΜ Α Ν Ι ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' Π Π ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ. ΦΑΙΝΟΤΑΝ ΟΜ Ω Σ ΤΡΟΜΕΡΑ ΔΥΣΚΟΛΟ ΩΣ ΑΔΥΝΑΤΟ ΝΑ Μ ΠΟ ΡΕΣΕΙ ΚΑΠΟ ΙΟ Σ ΝΑ ΔΙΕΙΣΔΥΣΕΙ ΣΤΟΝ ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ ΦΥΛΑΣΣΟΜΕΝΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟ

ταδρομική επιχείρηση των Ιταλών τη νύ­ κτα της 26ης Μαρτίου (βλέπε το άρθρο "Η Σούδα κατά τον Β' ΠΠ", "ΣΙ", τεύχος 57). Κατά τη Μάχη της Κρήτης που ακολούθη­ σε, δεκάδες μικρές και μεγάλες βρετανι­ κές ναυτικές μονάδες βυθίστηκαν ή τέθ η ­ καν εκτός μάχης στη γύρω θαλάσσια πε­ ριοχή. Την ίδια εποχή η απόφαση των Γερ­ μανών να συμμετάσχουν στην πολεμική προσπάθεια του Αξονα στη βόρεια Αφρική έφ ερε στη Μεσόγειο σημαντικό αριθμό γερμανικών υποβρυχίων, η δράση των ο­ ποίων προκάλεσε σε λίγο τη βύθιση δύο σημαντικών μονάδων των Βρετανών, του θωρηκτού "Barham" έξω από την περιοχή της Αλεξάνδρειας και του αεροπλανοφό­ ρου "Ark Royal" στο Γιβραλτάρ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ ύο δ ιο ικ η τές το υ X Ε λα φ ρ ού Σ το λ ίσ κ ο υ . Α ρ ισ τερ ά ο π λω τάρχης Τζούνιο Β α λέρ ιο Μ π ο ρ γ κ έζε , δ ιο ικ η τή ς υποβρυχίω ν επ ιχειρ ή σ εω ν τη ς μ ονά δ α ς, και δ ε ξ ιά ο δ ιο ικ η τή ς το υ Σ το λ ίσ κ ο υ , πλοίαρχος Ε ρ νέσ το Φ όρτσα.

Α ερ ο φ ω το γ ρ α φ ία το υ λιμα νιού τη ς Α λ εξά ν δ ρ εια ς από α ερ ο σ κ ά φ ο ς τη ς Ιτα λ ικ ή ς Α ερ ο π ο ρ ία ς το υ Α ιγα ίο υ π ροερχό μενο από τη Ρόδο. Ε λή φ θ η σ τα τέ λ η Σ επ τεμ β ρ ίο υ το υ 1940 και δ είχ ν ει εντυπ ω σιακή σ υ γκ έντρ ω σ η π ολεμικώ ν κα ι εμπ ορικώ ν πλοίων.

26