SI 57.pdf

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΟΥΔΑ

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ Π Α Γ ΚΟ Σ ΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΥΧΟΣ

57

·

ΜΑΪΟΣ

2001 ·

ΔΡΧ. 1000

-€

2,93

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ

Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1943

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ

Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΚλΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α ’ ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 57 ΜΑΪΟΣ 2001

8 ΚΛΟΒΗΣ ■ΧΑΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’ ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 18 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΠΟΕΡΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ 34 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ 42 Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΪΟΣ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1943 54 Ο ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1930 ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ 66 ΣΟΥΔΑ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ Το πλήρω μα εν ό ς γ ερ μ α νικ ο ύ υπ οβρυχίου Type IXC δ έ χ ε τ α ι τη ν π ροσβολή εν ό ς σ υ μ μ α χικο ύ π λοίου σ υ νο δ εία ς ("The Enem y A bove", πίν. το υ G il Cohen, δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε ά δ εια το υ κ α λ λ ιτέχ ν η , co pyright G. Cohen).

79 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 8 0 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ 81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 8 2 Q U IZ ΓΗΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ11 Μηνιαίο περιοδικό ■ Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Ανπστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής στορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ “ ΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ --ΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ • ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / SΒΛΌΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. Φ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, * θ . 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ Φ ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΟΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Ο ΧΕΜΙΝΓΚΟΥΕΗ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Οσοι έχουν μελετήσ ει τη ζωή του νομπελίστα Αμερικανού συγ­ γραφέα Ερνεστ Χέμινγκουεη γνωρί­ ζουν ότι δεν ήτα ν ένα συνηθισμένο πρόσωπο. Α ντίθετα επ ρόκειτο για μια ανήσυχη, συχνά τυχοδιωκτική προσωπικότητα, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα η ζωή του να περάσει από α ρ κετές διακυμάνσεις. Μια άγνωστη πτυχή των δραστηριοτή­ των του Χ έμινγκουεη ήλθε πρό­ σφατα στο φως μέσα από τα αμερι­ κανικά κρατικά αρχεία, αποκαλύ­ πτοντας ότι ο γνωστός συγγραφέας δ εν ήταν πάντα ο αριστερός διανο­ ούμενος που παθιαζόταν με τις ε ­ παναστάσεις, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ένα άτομο που δ εν δί­ σταζε να πουλά τα μυστικά των αν­ θρώπων οι οποίοι θεω ρούντο φίλοι του, ενεργώ ντας ως πράκτορας της αμερικανικής κυβέρνησης. Τα σχε­ τικά στοιχεία ανάγονται στην περίο­ δο τη ς διαμονής του Χέμινγκουεη στην Κούβα, δηλαδή στα πρώτα χρόνια του Bä Παγκοσμίου Π ολέ­ μου. Τότε ο συγγραφέας ζούσε σε ένα αγρόκτημα λίγα χιλιόμετρα μα­ κριά από τη ν Αβάνα, το οποίο αργό­ τερ α αποκαλούσε παραστατικά Crooks' Factory, λόγω των μυστικών δραστηριοτήτω ν που πραγματοποι­ ούντο σε αυτό. Μ ετά τον πόλεμο ο Χ έμινγκουεη δεν είχε ενδοιασμούς να εκ θ έ τε ι ορισ μένες πτυχές αυτών των δραστηριοτήτων του, η έντονη όμως επίδραση του αλκοολισμού στην προσωπικότητά του δεν τις καθιστούσε π ιστευτές, με απ οτέλε­ σμα οι μετα γενέσ τερο ι βιογράφοι του να βρίσκονται σε σύγχυση ως προς το κατά πόσον έπρεπε να τις λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Η απο­ κάλυψη μερικών μυστικών αναφο­ ρών του FBI με απ οδέκτη το ν Εντγκαρ Χούβερ δεν αφ ήνει πλέον καμιά αμφιβολία για το είδος της δράσης του. Ετσι είναι βέβαιο ότι ο Χ έμινγκουεη βρισκόταν στο μισθο­ λόγιο το υ Αμερικανικού Ναυτικού και τη ς αμερικανικής πρεσβείας στην Κούβα, που ενδιαφ έρονταν για τις μυστικές συμφωνίες της δ ιε­ φθαρ μένης κυβέρνησης του δικτά­ τορα Φουλγκένσιο Μπατίστα. Η σχε­ τική αλληλογραφία του FBI είχε χα­ ρακτηριστεί για πολλά χρόνια ως «εμπιστευτική», δεδομένου ό τι ή­ ταν παράνομη η ενθάρρυνση, από τη ν αμερικανική υπηρεσία, της δη­ μιουργίας κυκλώ ματος κατασκόπων σε ξένο έδαφος. Σύμφωνα με τον Μάικλ Ρέινολντς, καθηγητή του Πα­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νεπιστημίου τη ς Βόρειας Καρολί­ νας και συγγραφέα μιας π εντάτο­ μης βιογραφίας του Χ έμινγκουεη, ο οποίος και έφ ε ρ ε τα σχετικά στοι­ χεία στο φως, «τα ν το κο υμέντα ρί­ χνουν νέο φως στην ψυχική κατά­ σταση του Χέμινγκουεη, λίγο μετά τη ν ολοκλήρωση του βιβλίου του «Για ποιον κτυπάει η καμπάνα», την εποχή δηλαδή που μόλις ξεκινούσ ε η Δ εύ τερ η παγκόσμια σύρραξη... (Ο Χ έμινγκουεη) είχε ενοχές επειδή κατά το ν πρώτο πόλεμο υπηρέτησε απλά ως τραυματιοφ ορέας και ήταν ήδη πολύ μεγάλος για το ν δεύτερο. Εάν δεν είχε το βιβλίο του για να α­ σχοληθεί, θα έπ εφ τε σίγουρα σε κα­ τάθλιψη. Νομίζω ότι έβγαινε να κυ­ νηγήσει το υ ς Ναζί και του ς «σκοτει­ νούς» Κουβανούς βάζοντας ένα στοίχημα με τον εα υτό του, να βρει δηλαδή έναν τιμημένο θάνατο». Στην πραγματικότητα όμως ο διά­ σημος συγγραφέας δεν έκανε τον κατάσκοπο από χόμπυ, αλλά επί πληρωμή, αφού οι εκθέσ εις το υ FBI αποκαλύπτουν ότι για κάθε πρόσω­ πο που κα τέδιδ ε στην υπηρεσία ο Χ έμινγκουεη πληρωνόταν από την αμερικανική πρεσβεία μέσω ενός ι­ διαίτερου λογαριασμού. Ο πράκτο­ ρας Ρόμπερτ Λέντι, αποστολέας πολλών εκθέσ εω ν προς τον Χού­ βερ, αναφ έρει για την περίπτωση τα εξή ς: «Σε μια συνάντηση στο αγρό­ κτημά του, στις 29 Σεπτεμβρίου 1942, μου είχαν δώσει εντολή να του δώσω τέσσερις άνδρες και άλλους 14 μπάρμεν, σ ερβιτόρους κλπ. Το συνολικό κόστος ήταν 500 δολάρια τον μήνα». Παράλληλα πάντως υ­ πήρχε ανησυχία μήπως η δραστη­ ριότητα του «δικτύου» του Χέμινγκουεη αποκάλυπτε συνδέσμους τη ς αμερικανικής κυβέρνησ ης μ ε­ ταξύ των διεφθαρμένω ν στελεχών τω ν κουβανικών υπηρεσιών (π.χ. τον αρχηγό τη ς μυστικής αστυνο­ μίας), ενδεχόμενο που θα μπορού­ σε να έχει ως κατάληξη ε ίτε τον φό­ νο του ίδιου του συγγραφέα, είτε τη ν αποπομπή όλων των Αμερικα­ νών πρακτόρων από τη ν Κούβα. Φαίνεται ότι τελικά ο Λ έντι κατόρ­ θωσε να αποσοβήσει αυτό το εν δ ε­ χόμενο, αφού αργότερα ο Χέμινγκουεη μ ε τέφ ερ ε τη δράση του στη θάλασσα, προσπαθώντας να εντοπ ί­ σει εκ εί το υ ς κατασκόπους που δεν είχε ανακαλύψει στην ξηρά. Π ρόθε­ σή του ήταν να καταδιώ ξει γερμανι­ κά υποβρύχια και γΓ αυτόν τον σκο­ πό αγόρασε το αλιευτικό σκάφος «Pilar», το οποίο εξόπλισε με πολυ­ βόλα και βόμβες που είχε κατα­ σκευάσει «κατ’ οίκον». Και α υ τές ό­ μως οι προσπάθειές του έμειναν ά­ καρπες, αφού τελικά η μηχανή του σκάφους ανατινάχθηκε κάποια στιγμή μόνη της.

ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Η φ ιλόδο ξη χο λλυγουντιανή παραγωγή με τίτλ ο «Εχθρός προ τω ν πυλών», η οποία π ρ οβλήθηκε στη χώρα μας, φ ιλοδο ξού σ ε να πα­ ρουσιάσει ένα π ραγματικό γ εγ ο ­ νός που σ υνέβη κατά τη διάρκεια τη ς μάχης το υ Σ τά λινγκρ α ντ, τη «μονομαχία» μ ε τα ξύ εν ό ς Γερμα­ νού και ενό ς Σ ο β ιετικ ο ύ ε λ ε ύ θ ε ­ ρου σ κοπ ευτή. Η ταινία βασ ίζεται σε ένα μυ θισ τό ρημ α το υ Ουίλιαμ Κρεγκ, το οποίο μ ε τη σειρά το υ σ τηρ ίζετα ι στα απ ομνημ ονεύ μα τα το υ Σ ο β ιετικ ο ύ σ τρα τηγού Βασίλι Τσουίκωφ, διοικη τή τη ς σ οβιετι­ κή ς 62ης Σ τρα τιά ς, που α ν τιμ ετώ ­ πισε μ ε επ ιτυχία τη γερμα νική 6η Σ τρα τιά σ την επική μάχη. Σύμφ ω ­ να μ ε το σενάριο ο αρχιλοχίας Βα­ σίλι Ζ άιτσ εφ (σ την ταινία το ν υπο­ δ ύ ετα ι ο Τ ζο ύ ντ Λω), π αλαιότερα κυ νη γό ς (με καταγω γή από τα Ο υ­ ράλια) και στη σ υνέχεια ένας από το υ ς κα λ ύ τερ ο υ ς σ κοπ ευ τές στον Σ ο β ιετικ ό Σ τρα τό , τα κα το ρθώ μα ­ τα το υ οποίου είχαν γνω ρίσει μ ε ­ γάλη δη μο σ ιότητα , π ροκάλεσ ε μ ε τη δράση το υ σ το Σ τά λινγκρ α ντ τη μήνι τω ν Γερμανών, οι οποίοι θέλη σ α ν να το ν εξο υ δ ετερ ώ σ ο υ ν φ έρ ν ο ν τά ς το ν α ντιμέτω π ο μ ε έ ­ ναν δικό το υ ς επ ίλ εκτο σ κοπ ευτή, το ν Β ερ ο λ ινέζο α ρισ τοκράτη τα γ ­ ματάρχη Κ αίνινγκ (σ την ταινία το ν υπ οδύετα ι ο Ε ντ Χάρις). Είναι β έ ­

βαιο ό τι ένα παρόμοιο γ εγο νό ς συ­ νέβη κατά τη διάρκεια τη ς επ ικής μάχης (6λ, σ χετικά Δ. Σταυρόπ ουλου, « Ε λ εύ θ ερ ο ς σ κοπ ευτής, η ι­ στορία τω ν μοναχικών κυνηγών», "ΣΙ", τ. 43, Μ ά ρτιος 2000). Σ τη ν τα ι­ νία όμω ς τα γεγο νό τα δ εν αποδί­ δο ντα ι σ την π ραγματική το υ ς διά­ σταση. Σύμφω να μ ε το ν Β ρ ετα νό ι­ στορικό Αντονυ Μ πήβορ, συγγρα­ φ έα μονογραφίας για τη μάχη το υ Σ τά λ ιν γκρ α ντ (παρουσίαση τ η ς οποίας 6λ. στις σ ελ ίδ ες τω ν ειδ ή σ ε­ ων τ η ς “ΣΙ", τ. 38, Ο κτώ βριος 1999), «Το «Ε χθρός προ τω ν πυλών» μπ ορεί να είναι ένα πολύ καλό φιλμ, αλλά κανείς δ ε ν μπ ορεί να ισ χυρισ θεί πως π ρ όκειτα ι για α λη­ θ ινή ιστορία». Για το ν Γερμανό σκοπ ευτή, π.χ., είναι γνω στό ότι δ ε ν ονομαζόταν Καίνινγκ, αλλά Χάιντς φ ον Κρούπ Θ όρβαλντ, και ότι δ ε ν έ φ ε ρ ε το ν βα θ μό το υ τα γ ­ ματάρχη, αλλά το υ σ υ ντα γμ α τά ρ­ χη τω ν SS. Π αρόμοιες παρανοή­ σ εις ο φ είλο ντα ι στη μεγα λοπ οίη­ ση τη ς δράσης το υ Ζ άιτσ εφ και τω ν Σ ο βιετικώ ν συναδέλφω ν το υ η οποία π ρ αγματοπ οιήθηκε κατά τη μετα π ο λεμική π ερίοδο μ ε τις ε υ ­ λο γ ίες το υ σ οβιετικού κα θ εσ τώ ­ το ς , οπ ότε β ετερ ά ν ο ι το υ π ο λέ­ μου π εριό δευ α ν σε όλη τη ν έ κ τα ­ ση τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενωσης εξισ το ­ ρώ ντας τα κα το ρθώ μα τά το υ ς με σκοπό τη διαπαιδαγώγηση τη ς ν ε ­ ολαίας και τω ν εργαζομένω ν. Οι α­ ν α π ό φ ευ κτες διασ τρεβλώ σ εις που προέκυψ αν με το πέρασμα

Στιγμιό τυπ ο από την του

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Ενα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ ρίχνει φως στις σκοτεινές δραστηριότητες μιας από τις πιο διάση­ μες πολυεθνικές εταιρίες κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέ­ μου και του Β1Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για το βιβλίο του Εντουιν Μπλακ με τίτλο «Η IBM και το Ολοκαύτωμα». Στο ογκώδες αυτό έργο των 500 σελίδων ο συγγραφέας, πρώην δημοσιογράφος του οποίου οι γονείς επέζησαν του Ο­ λοκαυτώματος, ισχυρίζεται ότι «το Ολοκαύτωμα θα συνέβαινε ακόμα και αν δεν υπήρχε η IBM. Το Ολοκαύτωμα όμως, ό­ πως το ξέρουμε σήμερα, με τον απίστευτα μεγάλο αριθμό νεκρών είναι το Ολοκαύτωμα της υπερσύγχρονης τεχνολο­ γίας της IBM, η οποία συνέβαλε ώστε οι Ναζί να πετύχουν να εφαρμόσουν τις απάνθρωπες πολιτικές τους σε τέτοια έκτα­ ση, με τέτοια ταχύτητα και με τέτοια αποτελεσματικότητα». Οι απόλυτοι χαρακτηρισμοί του Μπλακ βασίζονται σε αρκετά γνωστά στοιχεία τη σημασία των οποίων τόνισε περαιτέρω με την έρευνά του. Κατά την προπολεμική περίοδο η χιτλερική Γερμανία ήταν ο δεύτερος καλύτερος πελάτης της IBM μετά τις ΗΠΑ. Η τεχνολογία των διάτρητων καρτών (προγονική μορφή των ηλεκτρονικών υπολογιστών) την οποία είχε ανα­ πτύξει η IBM εξυπηρέτησε, σύμφωνα με πολλούς ιστορι­ κούς, τη Γερμανία με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανο­ μένου του προγράμματος επανεξοπλισμού της και της ομα­ δοποίησης καταλόγων των υπόπτων (Εβραίων και μη) που θα μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λίγες εβδο­ μάδες μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία ο επικεφα­ λής της IBM Γερμανίας, Βίλι Χάιντιγκερ, δεν δίσταζε να δη­ λώσει: «Τα μηχανήματα αυτά θα βοηθήσουν τον Φύρερ να διατηρήσει την καθαρότητα και την υγεία του γερμανικού λαού». Η αναγνώριση της προσφοράς της IBM στο χιτλερικό καθεστώς έγινε επίσημα με την απονομή τον Ιούνιο του 1937, από τον Χίτλερ στον ιδρυτή της εταιρίας, Τόμας Ουώτσον, του μεταλλίου για ξένους πολίτες «οι οποίοι προέβαιναν σε ενέργειες άξιες του γερμανικού Ράιχ». Μετά το 1941 η IBM έχασε τον έλεγχο των υποθέσεων της στη Γερμανία και ο Ουώτσον αναγκάστηκε να επιστρέφει το μετάλλιό του στον Χίτλερ, εξηγώντας του ότι δεν μπορούσε πια να υπο­ στηρίζει τις πολιτικές που ακολουθεί η κυβέρνησή του. Παρά ταύτα η τεχνολογία της IBM δεν έπαψε να χρησιμοποιείται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για την καταγραφή των ε­ γκλείστων και τον έλεγχο της εργασίας τους. Αλλοι ιστορικοί πάντως, όπως ο Ραούλ Χίλμπεργκ, κορυφαίος ερευνητής του Ολοκαυτώματος και συγγραφέας του έργου «Η καταστροφή των Ευρωπαίων Εβραίων», είναι πιο μετριοπαθείς. Σύμφωνα με τον Χίλμπεργκ «η άποψη ότι οι Ναζί χρειάζονταν ιδιαιτέ­ ρως εξελιγμένη τεχνολογία προκειμένου να είναι αποτελε­ σματικοί είναι λανθασμένη. Η αποτελεσματικότητα μπορεί να επιτευχθεί από ανθρώπους με μέσα που εμείς σήμερα θ ε ­ ωρούμε πολύ πρωτόγονα».

το υ χρόνου είχαν ως θ ύ μ α και το ν ίδιο το ν Μπήβορ, ο οποίος α ν έφ ε­ ρε εσ φ αλμένα ό τι ένας άλλος ήρωας τη ς μά χης το υ Στάλινγκρα ντ, ο Γιάκομπ Παβλώφ, ζούσ ε ως μοναχός σε ένα μοναστήρι έξω από τη Μόσχα, ενώ σ την πραγμα­ τικ ό τη τα είχε π εθά νει το 1981. Σχολιάζοντας τη φιλολογία που έ ­ χει ανα π τυ χθεί γύρω από τη ν τα ι­ νία ο σ κη ν ο θ έτη ς Ζαν Ζακ Ανώ (γνω στός από ά λ λες επ ιτυ χ η μ έ­

ν ες τα ιν ίες το υ όπως «Η α ρ κού­ δα», «Το όνομα το υ Ρόδου» κλπ.) είπε: «Μ ε αφ ορμή το ισ τορικό γ ε ­ γονός επ ιχειρήσ αμε να α ντιληφ θ ο ύ μ ε τ ι σ υνέβη στις καρδιές τω ν ανθρώπων που το βίωσαν. Γνωρίζαμε για κάπ οιους από το υ ς χα ρ α κτήρ ες από κα τα γρα φ ές σε αρχεία και ν το κ ο υ μ έν τα . Τα υπό­ λοιπα είναι θ έ μ α ε λ ε ύ θ ε ρ η ς από­ δοσης».

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Ενα νέο 6ι6λίο, που π ρ όκειται να κυ κλο φ ορή σ ει το ν Μάιο από τις εκδ ό σ εις Verso, σχολιάζει με νέα επ ιχειρήματα το ν ρόλο το υ Χένρυ Κ ίσ ινγκερ στο πραξικόπημα εν α ­ ντίο ν το υ Μ ακαρίου, το ν Ιούλιο το υ 1974. Π ρόκειτα ι για το έρ γο «Η δίκη το υ Χένρυ Κίσινγκερ», του γνω σ τού «αιρετικού» Β ρετα νο ύ δημοσιογράφ ου Κ ρίσ τοφ ερ Χίτσ ενς, ο οποίος π αλαιότερα είχε α σ χο λη θεί και με άλλα α μ φ ιλεγό ­ μενα ιστορικά ζητή μα τα , όπως π.χ. α υ τό τη ς επ ισ τροφ ής τω ν μαρμά­ ρων το υ Παρθενώ να. Το εν δ ια φ έ­ ρον το υ σ υγγραφέα για τη ν Κύπρο χ ρ ο νο λο γείτα ι από το 1984, οπ ότε δημοσ ίευσ ε το βιβλίο το υ μ ε το ν εύ γ λ ω ττο τίτλ ο “Cyprus". Σ το νέο το υ βιβλίο ο Χ ίτσ ενς α ν τικρ ο ύ ει τα επ ιχειρήματα που π α ρ α θ έτει ο Χένρυ Κίσ ινγκερ σ τον τρ ίτο τό μ ο τω ν α π ομνημονευμάτω ν το υ επι­ χειρώ ντας να α π οδείξει ό τι ήτα ν α μ έτο χ ο ς το υ πραξικοπ ήματος το υ Δ η μ η τρ ίο υ Ιωαννίδη εν α ν τίο ν το υ Μ ακαρίου. Ο Κ ίσ ινγκερ ισχυ­ ρ ίζετα ι ότι λόγω τη ς κρίσης που εί­ χ ε π ρ ο κλη θ εί στην κυβέρνησ η Νίξο ν από τ ο σ κάνδαλο Ο υώ τερ γκεη τ δ εν μπ όρεσε να π α ρέμ βει απο­ φασιστικά στο Κυπριακό. Κατά το ν Χ ίτσ ενς π ρ όκειτα ι για παράδοξο ε ­ πιχείρημα, λόγω το υ μόνιμου ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν το ς τω ν ΗΠΑ για τη γειτνίαση τη ς Κύπρου μ ε τη Μέση Ανα­ τολή, καθώ ς και το υ γ εγ ο ν ό το ς ότι ο Κ ίσ ινγκερ υπ ήρξε ο μονα δικός υπ ουργός Ε ξω τερικώ ν τω ν ΗΠΑ ο οποίος κα τείχε τα υ τό χρ ο να τη θ έ ­ ση το υ επ ικεφ α λή ς τη ς επ ιτροπ ής Φ όρτι, που ε ξέ τα ζ ε και εν έκ ρ ιν ε τις μ υ σ τικές απ οσ τολές τη ς CIA. Π αράλληλα ο σ υγγρα φέας αντικρ ο ύ ει το σχόλιο το υ Κίσινγκερ για το ν Μακάριο, ό τι ήτα ν η «ά με­ ση αιτία τω ν περισσότερω ν ε ν τά ­ σεων σ την Κύπρο». Κατά το ν Χί­ τσ εν ς, δ εδ ο μ έν ο υ ό τι ο Μ ακάριος ή τα ν ο εκ λ ε γ μ έ ν ο ς π ρ όεδ ρ ος μιας ουσιαστικά άοπλης δημοκρατία ς, ο χαρακτηρισ μός το υ Κ ίσ ινγκερ υ­ π οδηλώ νει ό τι θεω ρο ύσ ε τη ν απο­ μάκρυνσή το υ ως λύση το υ προ­ βλή μ α το ς και ότι, κατά συνέπεια, ψ εύ δ ετα ι ότα ν ισ χυρίζεται ό τι δ εν γνώ ριζε τα σχέδια για τη ν α να τρο­ πή το υ . Α ν τίθ ετα μάλιστα δύο μ ή ­ ν ες πριν από το πραξικόπημα, τον Μ άιο το υ 1974, ο Κίσ ινγκερ είχε λ ά βει ένα υπ όμνημα από το ν Τό­ μας Μπόιατ, επ ικεφ α λή ς το υ γρα­ φ είο υ το υ Σ τέ η τ Ν τη π ά ρ τμ εντ για τη ν Κύπρο, στο οποίο ο τε λ ε υ τα ί­ ος θεω ρο ύσ ε ως επ ικείμ ενη τη ν ε ­ πέμβαση τ η ς χο ύντα ς σ την Κύπρο

π ροβλέπ οντα ς ό τι α υ τή η ε ν έρ ­ γεια θα π ροκαλούσ ε άμεσ η το υ ρ ­ κική εισβολή στο νησί. Ο Κίσινγ κ ερ π α ραδέχετα ι ό τι είχε διαβά­ σει τ ο υπόμνημα, χωρίς όμως να προσπαθήσει να α π οτρέψ ει τις ε ­ ξελ ίξε ις . Επιπλέον μ ετά από λ ίγες η μ έρ ε ς α ρ ν ή θ η κ ε να π α ρέμβει πα­ ρά το σ χετικό αίτημα το υ γ ερ ο υ ­ σιαστή Φ ουλμπράιτ, επ ικεφ α λής τη ς επ ιτροπ ής Ε ξω τερικώ ν Σχέσ ε­ ων τη ς Γερουσίας, ο οποίος είχε ε ­ ν η μ ερ ω θ εί για το επ ικείμενο πρα­ ξικόπημα από Ελληνα δημοσιο­ γράφο. Ως κορυφ αία α π όδειξη τη ς σ υνενοχής το υ Κ ίσ ινγκερ στα γ ε ­ γονότα ο Χ ίτσ ενς μ ν η μ ο ν εύ ει μια άλλη π ληροφορία, σύμφωνα με τη ν οποία ο Α μερικα νό ς υπουργός π ρ οέβ α λε επ ιπλέον β έ το σε οποιοδήπ στε εν δ εχ ό μ εν ο επ έμβασ ης τη ς Β ρ ετα νία ς για τη ν αποτροπή τη ς το υ ρ κικ ή ς εισβολής!

Η ΚΡΥΦΗ ΖΩΗ ΤΟΥΓΙΟΖΕΦ ΓΚΑΙΜΠΕΛΣ Ο θ ά ν α το ς τη ς Τσέχας η θ ο ­ ποιού Λ ίντα Μπαάροβα σε ηλικία 86 ετώ ν, στο Σάλτσ μπ ουργκ στις 28 Ο κτω βρίου το υ π ερασ μένου έ ­ το υ ς μ ετά από μα κροχρόνια α­ σ θένεια, δ ε ν απασχόλησε ιδ ια ίτε­ ρα τα μέσα μα ζικής ενημ έρω σ η ς. Το γεγο νό ς όμω ς ό τι α υτή η γυνα ί­ κα δ ιε τέ λ ε σ ε επί δύο χρόνια (1936-38) ερ ω μ ένη το υ υπουργού Προπαγάνδας το υ Γ Ράιχ, Γιόζεφ Γκαίμπελς, δ η μ ιο υ ρ γ εί εύ λο γα ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν για τ ο π α ρελθό ν τ η ς και για τις π λη ρ ο φ ο ρ ίες τις οπ οίες

Η μοιραία γυναίκα στη ζωή του Γκαίμπελς, η γο ητευτική Λίντα Μπαάροβα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ε ν δ έ χ ετα ι να γνώ ριζε για τη ν προ­ σωπική και τη δημόσια ζωή το υ διάσημου σ υνεργά τη το υ Χ ίτλερ. Η πλήρης εξισ τό ρ η σ η τ η ς ζωής τη ς γ ο η τε υ τικ ή ς Μ παάροβα περ ιέχ ετα ι στη βιογραφία τη ς , η κυ ­ κλοφ ορ ία τη ς οποίας α να μενό τα ν το ν Μ ά ρτιο στη Γερμανία μ ε τίτλ ο «Η γλυκιά πίκρα τη ς ζωής μου». Η Μ παάροβα επ ισ κέφ θ η κε για πρώ­ τη φ ορά τη Γερμανία το 1934, σε ηλικία είκοσ ι ετώ ν, για τις ανά­ γ κ ε ς μιας τα ινία ς. Την επ οχή ε κ ε ί­ νη δια τηρ ο ύσ ε δεσ μό μ ε το ν Γερ­ μανό ηθοπ οιό Γκούσ ταβ Φ ρόυλιχ, ο οπ οίος είνα ι ευ ρ ύ τε ρ α γνω σ τός για τη σ υ μ μ ετο χή το υ στη διάση­ μη ταινία το υ βω βού κ ιν η μ α το ­ γράφ ου «Μ ετρόπ ολις». Π α ρ ά τα ύ τα μ ε τά από τρ ε ις η μ έ ρ ε ς κλ ή θ η ­ κε σ την Κ αγκελαρία για τσάι με το ν Χ ίτλερ. Κ ατά τη διά ρκεια τη ς σ υνάντησ ης εκ είν ο ς τη ς εκ μ υ σ τη ρ ε ύ θ η κ ε ό τι το υ θ ύ μ ιζε κάποιον «όμορφ ο και μαζί τρ α γ ικό άνθρω ­ πο» στη ζωή το υ , εν νο ώ ν τα ς τη ν ανιψιά το υ και πρώην ερ ω μ ένη το υ , Α ντζελα (Γκέλι) Ράουμπαλ, η οποία το 1931 είχε α υ το κ το ν ή σ ει σε ηλικία 23 ετώ ν μ ε μια σφαίρα σ την καρδιά, απ ελπ ισ μένη για το α δ ιέξο δ ο το υ δ εσ μού το υ ς . Α κο­ λούθησ αν α ρ κ ε τέ ς α κόμα επ ισ κέ­ ψ εις τη ς τρ ο μ ο κ ρ α τη μ έν η ς Μπα­ άροβα, σ την οποία πάντω ς ο Χ ίτ­ λ ε ρ π ο τέ δ ε ν άσκησε π ιέσεις. Κατά τη διά ρκεια τω ν Ο λυ­ μπιακών Αγώνων το υ 1936 η γο η ­ τε υ τικ ή η θ οπ οιό ς γνώ ρισε το ν Γιόζεφ Γκαίμπ ελς, ο οπ οίος είχε νοικιάσ ει μία βίλα κο ντά στο σπίτι το υ Φ ρόυλιχ, σ το β ερ ο λ ινέζικο προάστιο Σ δ ά ν εν β ερ τερ . Η Μπαάροβα ε ρ ω τε ύ τη κ ε το ν Γκαίμπελς από τη ν πρώτη ματιά και συναντήθ η κ ε α ρ κ ετές φ ο ρ ές μαζί το υ στη θα λα μ ηγό το υ , σ το εξο χ ικ ό το υ σπίτι έξω από τ ο Β ερ ολίνο ή κατά τη διά ρκεια τα ξιδ ιώ ν το υ . Κατά τη ν ίδια «ήταν ειδ ικ ό ς σ το κυνήγι, στο φ λ ερ τ, κα νένα ς και τίπ ο τε δ ε ν μπ ορούσ ε να το υ ξεφ ύ γει» . Σ ε ένα άλλο σ ημείο εκ μ υ σ τη ρ ε ύ ε ­ τα ι ό τι κάποιο χειμ ω νιά τικο από­ γ ευ μ α στο εξο χ ικ ό το υ , ό τα ν τη φ ίλησ ε για πρώτη φ ορά, τη ς εξο μο λο γή θ η κ ε: « Π ο τέ στη ζωή μου δ ε ν ένιωσα να καίγομαι έτσ ι από αγάπη για μια γυναίκα». Η σχέση το υ ς άρχισε να γ ίν ε τα ι ευ ρ ύ τερ α γνω σ τή ό τα ν ο Γκαίμπ ελς κα τό ρ ­ θω σε να εξα σ φ α λίσ ει ο ικο ν ο μ ικές διευ κο λύ νσ εις για μια τα ινία τη ς. Κάποια σ τιγμή μάλισ τα ο Φ ρόυλιχ, μ ε το ν οποίο η Μ παάροβα δ ε ν εί­ χε δια κόψ ει τη σχέση τη ς , β ρ ή κε το υ ς δύ ο ερ α σ τές να ετο ιμ ά ζο ­ ν τα ι να πάνε σ το εξο χ ικ ό το υ Γκαί­ μπ ελς. Α κο λο ύ θ η σ ε λογομαχία μ ε τα ξύ τω ν δύ ο ανδρώ ν κα τά τη διά ρκεια τη ς οποίας φ η μ ο λο γεί-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τα ι ό τι ο Φ ρόυλιχ χασ τούκισ ε το ν Γκαίμπ ελς και η οποία είχε ως α­ π ο τέλεσ μ α τη διακοπή τη ς απαλ­ λα γή ς το υ Φ ρόυλιχ από τις σ τρα ­ τιω τικ ές το υ υπ οχρεώ σ εις και τη σ τρά τευ σ ή το υ το 1941. Το φ θ ιν ό ­ πωρο το υ 1938 ο Γκαίμπ ελς τ η λ ε ­ φ ώ νησ ε σ την ηθοπ οιό για να τη ς α ν α γγ είλει ό τι είχε ανακοινώ σει το ν δεσ μό το υ ς στη σύζυγό το υ και ό τι ή θ ε λ ε οι δ ύ ο γ υ ν α ίκ ες να σ υναντηθούν. Παρά τη ν ταρα χή τ η ς η Μ άγδα Γκαίμπελς συναίνεσε να μο ιρ ά ζετα ι το ν άνδρα τη ς μ ε τη Μ παάροβα υπό τ ο ν όρ ο ότι εκ είν η θ α υποσχόταν να μην κά­ ν ει παιδιά μαζί το υ . Ο Γκαίμπελς προσπάθησε να εξο μ α λ ύ ν ει τη ν κατάσταση π ρ οσ φ έρ ο ντα ς κο­ σ μήματα και σ τις δύ ο γυνα ίκες. Α ρ γ ό τερ α όμω ς η Μ άγδα Γκαί­ μπ ελς μίλησ ε για το θ έ μ α σ τον Χ ίτλερ , ο οποίος κά λεσ ε το ν υ­ πουργό το υ σ την Κ αγκελαρία, απ έρριψ ε το α ίτη μά το υ για διαζύ­ γιο και το υ απ αγόρευσ ε να δ ει πά­ λι τη ν ερ ω μ ένη το υ . Χ α ρα κτηρίζο­ ντα ς τη γυνα ίκα το υ «διάβολο» ο Γκαίμπ ελς απ οχαιρέτησ ε τη λ εφ ω ­ νικά τη ν ερ ω μ ένη το υ κλαίγοντα ς. Σ ύ ντο μ α οι σχέσ εις Χ ίτλ ερ Γκαίμπ ελς απ οκατα σ τά θηκαν με θ ύ μ α τη Μπαάροβα, σ την οποία απ α γο ρ εύ θ η κ ε να εγ κ α τα λ είψ ε ι τη Γερμανία, καθώ ς και να σ υ μ μ ετέ­ χ ει σε τα ιν ίες και κο ινω νικές ε κ ­ δηλώ σεις. Ε κείνη όμω ς κα τό ρ θ ω ­ σε να επ ισ τρ έφ ει σ την Πράγα και τ ο 1942 π ήγε σ την Ιταλία, όπου σ υνέχισε τη σ ταδιοδρομία τη ς . Το ίδιο έ τ ο ς σ υνάντησ ε πάλι συμπτωμ α τικά το ν Γκαίμπελς σ το Φ εσ τι­ βάλ Κ ινημ α τογρά φ ου τ η ς Β εν ε­ τία ς, αλλά εκ είν ο ς τ η ν αγνόησ ε. Το 1945 η ηθ οπ οιό ς σ υνελήφ θη από το υ ς Α μερ ικα νο ύς για σ υνερ­ γασία μ ε τ ο εθνικοσ οσ ια λισ π κό κα θ εσ τώ ς και φ υ λ α κίσ τη κε για μι­ κρό διάσ τημα. Η σ ταδιοδρομία τ η ς κα τα σ τρ ά φ ηκε, καθώ ς οι συ­ μπ α τριώ τες τ η ς δ ε ν τη συγχώ ρη­ σαν π ο τέ, ενώ και η προσωπική τη ς ζωή ο δ η γ ή θ η κ ε σε α δ ιέξο δ ο μ ε τά από ένα ν α π ο τυ χ η μ ένο γά­ μο. Η ίδια κ α τέ λ η ξε να α ρ νείτα ι τη σχέση τη ς μ ε το ν Γκαίμπ ελς μέχρ ι τη ν π ερα σ μένη δ εκ α ετία , ο π ό τε ο Γερμανός ε κ δ ό τη ς Ρίχαρντ Κ έτερ μα ν τ η ν έπ εισ ε να γράψ ει γΓ α υ­ τήν. Αναπολώντας τ ο ν δ εσ μό το υ ς η Μ παάροβα έ λ ε γ ε ό τι τ ο συναί­ σθημα που τη ν κυ ρ ίευ ε ή τα ν η θλίψ η, ενώ σε ένα ν το κ υ μ α ν τέρ για τη ζωή τ η ς που γ υ ρ ίσ τη κ ε από τη ν τσ εχική τη λεό ρ α σ η τ ο 1995 δήλω σε ό τι καμία ταινία από όσ ες γύρισ ε δ ε ν ή τα ν τόσ ο δρ α μα τική όσο η ίδια η ζωή τη ς.

ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΠΤΗΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΗΣ ΤΟΥ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ Οσοι έχουν ασχοληθεί με το έργο το υ διάσημου κα λλιτέχνη και εφ ε υ ρ έ τη τη ς Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι γνωρίζουν ότι ένα από τα κυ ριότερα ενδια φ έρ ο­ ντα το υ ήτα ν οι π τη τικές μηχανές. Ο ντα Βίντσι έγραψ ε κάποτε χαρα­ κτηριστικά: «Οταν κάποτε γ ευ θ είτ ε το πώς είναι να π ετάς, θα περπα­ τά τε πάντα στη γη μ ε τα μάτια σ τραμμένα ψηλά». Η αδυναμία του πάντως να κατασκευάσει ένα ολο­ κληρω μένο α νεμόπ τερο τον κατάτρυχε μέχρι τη ν ημέρα το υ θα νά­ του του, με απ οτέλεσ μα ο Τζιρόλαμο Καρντάνο, απόγονος ενός φίλου του πρωτοπόρου Φ λωρεντινού επι­ στήμονα, να αναφ έρει: «Ο ντα Βίντσι είχε προσπαθήσει να κα τα κτή ­ σει το υ ς α ιθ έρ ες και είχε απογοητευ θ εί» . Τα π αλαιότερα σχέδια του ανεμόπ τερου φ αίνεται ότι ανάγο­ νται στο 1490, στα διαλείμματα τη ς κατασ κευής το υ αριστουργήματός του, του «Μ υστικού Δείπνου», στην εκκλησ ία τη ς Σάντα Μαρία ν τε λ ε Γκράτσιε, κοντά στο Μιλάνο. Τα σχεδιαγράμματα αυτά είχαν χα­ θ ε ί μέχρι το 1966, οπ ότε βρέθηκαν μαζί μ ε τα σχέδια άλλων μηχανημά­ των το υ σε ένα μουσείο στη Μαδρί­ τη. Μ ετά τη ν επιτυχία τω ν αρχικών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν με βάση τα πρωτότυπα σχέδια το ν Ιούνιο το υ 2000, από το ν Β ρετανό εφ ε υ ρ έ τη Αντριαν Νίκολας, το μου­ σείο Λ εονά ρντο ντα Βίντσι τη ς πό­ λης Βίντσι (κοντά στη Φλωρεντία) π ρόκειται να διαθέσ ει φ έτο ς τη ν ά­ νοιξη 30.000 λ ίρ ες για τη ν κατα­ σκευή ενός ολοκληρω μένου α νε­ μόπτερου σχήματος «Κονκόρντ», ακριβώς όπως το είχε σχεδιάσει ο διάσημος εφ ευ ρ έτη ς. Η δοκιμή π ρόκειται να πραγματοπ οιηθεί στο ιταλικό όρος Κούτσο από το ν Αυ­ στριακό παγκόσμιο πρω ταθλητή πτήσεων με ανεμόπ τερο, Μάνφρεν τ Ρίχμερ. Σχολιάζοντας τη ν πρω­ τοτυπία των σχεδίων το υ Λεονάρ­ ν το ο Τζιάνι Χοτζ, πρόεδρος μιας από τις ετα ιρ ίες κατασκευής το υ α­ νεμόπ τερου, αναφ έρει χαρακτηρι­ στικά: «Η εφ εύρεσ η το υ Λεονάρ­ ν το είχε σκοπό να σχίζει πέρα για πέρα το ν αέρα, κατά μήκος, και πρώτα μ ε τη μύτη τη ς κατασκευής. Πριν από π έν τε αιώνες, μ ε τη ν έ ­ μπνευσή το υ π ρ οέβ λεψ ε κατά κά­ ποιον τρόπο το σχήμα το υ υπ ερη­ χη τικού αεροσ κάφ ους Concorde με το λεπ τό του σκάφος και το σχήμα δ έλτα στα φ τερ ά του». Σύμφωνα με το σχέδιο το υ Λ εονά ρντο από τα φ τερ ά θα κρεμό τα ν ένα καλάθι χω­

ρ η τικό τη τα ς εν ό ς ατόμου, εξο π λι­ σμένο με τροχούς και σχοινιά που θ α σ υνδέοντα ν με το πανί και μέσω τω ν οποίων θα ελεγχό τα ν η κίνηση. Στη Φ λωρεντία εκ τίθ ε τα ι ήδη ένα ομοίωμα του ανεμόπ τερου κατα­ σκευασμένο από υλικά που θα μπο­ ρούσε να χρησιμοποιήσει ο Λ εο ­ νάρντο στην εποχή του, το οποίο ό­ μως δεν θα ήτα ν σε θέσ η να α ντέξει το βάρος ενός ατόμου. Γι' αυ­ τό ν το ν λόγο το α νεμόπ τερο του πειράματος π ρόκειται να απ οτελείται από αλουμίνιο και ύφασμα, δη­ λαδή ελαφρά υλικά τα οποία χρησι­ μοποιούνται και σε ιστιοπλοϊκά σκάφη.

ΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ Για του ς περισ σ ότερους Ε­ βραίους το Ο λοκαύτωμα α π οτελεί ένα θ έμ α το οποίο δικαιωματικά δ εν μπορεί να κατα λήγει σε τίπ οτε άλλο παρά σε συμπάθεια για τα θ ύ ­ ματά του. Η έκφραση οποιοσδήπο­ τ ε α ν τίθ ετη ς άποψης μπορεί να προκαλέσει έν το ν ες αντιδράσεις, ι­ δίως στις ΗΠΑ, όπου και μόνη η επί­ κληση τη ς αίσθησης το υ «πολιτικά ορθού» οδηγεί σε καταδίκη κάθε α ν τίθ ε τη ς γνώμης. Παρά τα ύ τα πρόσφατα ο εβραϊκής καταγωγής Νόρμαν Φίνκελσταϊν, κα θ ηγητή ς του Μαρξισμού και το υ Ναζισμού στο Hunter College τη ς Νέας Υόρκης, τόλμησ ε να αμφισβητήσει τη σκοπ ιμότητα τη ς συνεχούς υπενθύμισ ης του Ο λοκαυτώ ματος προκαλώντας τη μήνι πολλών συμπα­ τριω τώ ν του. Σ το πρόσφατο βιβλίο το υ με τίτλ ο "The Holocaust Industry: Reflections on the Exploitation of Jewish suffering" (εκδ. Verso, 2000) o 47 ετώ ν κα θ ηγητή ς ισχυρίζεται ότι η μνήμη το υ Ο λοκαυτώ ματος ε ξ υ ­ π η ρ ετεί κυρίως π ολιτικές και οικο­ νομικές σ κοπ ιμότητες, ενώ παράλ­ ληλα α π οτελεί και μέσο ηθικώ ν ε ­ κβιασμών από τις εβ ρ α ϊκές οργα­ νώσεις. Ενα μεγάλο μέρ ος των επι­ χειρημάτω ν του σ υγγραφέα αφορά τη ν αποζημίωση όσων επέζησαν από το Ολοκαύτω μα (μετα ξύ των ο­ ποίων ήτα ν και οι γονείς του ) και τη ν απώτερη χρήση των ποσών που καταβλήθηκαν γ ι’ αυτόν το ν σκοπό. Οπως αναφ έρει ο συγγρα­ φέας, μ ετα ξύ το υ 1953 και του 1965 η δυτικογερμανική κυβέρνησ η κα­ τέβ α λ ε για αποζημιώσεις εφάπαξ 500 εκατομμύρ ια δολάρια και άλλα 10 εκατομμύρ ια κ α τ’ έτο ς. Από αυ­ τά τα χρήματα δ ό θ η κε στα θύμα τα μόνο το 15%, ενώ τα υπόλοιπα κα-

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΤΗΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ "ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ" Είναι ευρύτερα γνωστές οι αντιλήψεις πολλών (δυστυχώς πάρα πολλών) συμπολιτών μας όσον αφορά την ιστορία αυτού του τόπου και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, που εκφράζονται ουσιαστικά με μέτρια ως απόλυ­ τη αδιαφορία για τις επετείους, τις εορτές, τις μεγάλες μορφές του έθνους, τη συντήρηση των κάθε είδους μνημείων κλπ. Η στάση αυτή δεν είναι κάτι που προέκυψε αιφνιδιαστικά. Είναι αποτέλεσμα της κρατικής πολιτικής, ιδι­ αίτερα μετά τη μεταπολίτευση, η οποία "κατα­ σκευάζει" πολίτες, οικογένειες και ολόκληρες κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν άποψη ή, καλύτερα, έχουν την "άποψη" η οποία χαρα­ κτηρίζει τον μαζάνθρωπο της σύγχρονης Νέ­ ας Τάξης πραγμάτων. Ομως από ό,τι φαίνεται η κατάσταση εξελίσσεται από το κακό στο χει­ ρότερο. Διαβάζοντας ένα εξαιρετικά δημοσί­ ευμα της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία" (31.3.2001) πληροφορηθήκαμε τη μερική κα­ ταστροφή του μνημείου που ανέγειραν οι Γερ­ μανοί το 1941 λίγο έξω από τα Χανιά με σκοπό να τιμήσουν τους πεσόντες τους κατά τη μά­ χη για την κατάληψη της Κρήτης. Πιο συγκε­ κριμένα στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου οι "κακές καιρικές συνθήκες" έπληξαν τον εφορμώντα αετό που βρισκόταν στην κορυφή του μνημείου, κόβοντάς τον σχεδόν στη μέ­ ση. Πρόσφατα "κάποιοι" αποτελείωσαν το “κακό πουλί“, επειδή θεωρούν πως ήλθε ο καιρός να φύγει το μνημείο συνολικά, "μεταφερόμενο" ή εξαφανιζόμενο. Για όλα αυτά ουδείς αρμόδιος ενοχλήθηκε και η τοπική δημο­ τική αρχή ουδέν έπραξε για να αποκαταστήσει τη φθορά. Αραγε είναι τόσο δύσκολο να γίνει αντιληπτό ότι μέσω του μνημείου προ­ βάλλεται και ο αγώνας των Κρητών κατά τη

τέλ η ξα ν σε άλλους «επιζήσαντες», δηλαδή σε εβ ρα ϊκές κο ινό τη τες το υ αραβικού κόσμου και σε διά­ φορα ιδρύματα, όπως το Βαντ Γιασέμ στο Ισραήλ, τα οποία κατά το ν συγγραφέα μεγαλοποιούν ακόμα και σήμερα το ν αριθμό των θ υ μά ­ των π ροκειμένου να συνεχίσουν να λαμβάνουν παχυλές αποζημιώσεις. Οπως λ έει χαρακτηριστικά ο Φίνκελσταϊν, "εάν οι Εβραίοι που κ α τέ­ φυγαν στη Σοβιετική Ενωση καταχω ρηθούν ως "επιζήσαντες", το ί­ διο δικαιούνται να ισχυριστούν και οι Παλαιστίνιοι τη ς Διασποράς. Α­ ντίστοιχα εάν ως επ ιζήσαντες θ εω ­ ρηθούν όσοι Εβραίοι δ εν εξο ν τώ ­ θηκαν από το ν Χίτλερ, π.χ. ο Χένρι Κίσινγκερ, αντίστοιχα μπορούν να ισχυριστούν ό τι είναι “ επιζήσα­ ντες» και όσοι Β ιετναμέζοι διασώ­ θηκαν παρά τα δεινά που επ έφ ερ ε στο Β ιετνάμ η πολιτική του Κίσινγκερ. Φυσικά κανένας Β ιετνα μ έζος δ εν αποζημιώθηκε μέχρι σήμερα από τις ΗΠΑ, οπ ότε, κατά τη ν ίδια

Α ποψη το υ γερ μ α νικ ο ύ μ νη μ είο υ πριν από τη μ ερ ικ ή κ α τα σ τρ ο φ ή το υ . Η λ έ ξη "αίσχος" είναι ίσως η μόνη που α ρ μ ό ζ ει για να χ α ρ α κ τη ρ ισ τε ί η π ράξη των όποιων όψιμω ν "υ π ερ π α τρ ιω τώ ν" (φ ω τ. Γ. Τερνιώ της).

μεγάλη σύγκρουση του 1941; Μήπως στην ε­ ξέλιξη αυτή βοήθησαν και εκείνοι που επιθυ­ μούν την "απρόσκοπτη" τουριστική αξιοποίη­ ση της περιοχής; Προσπαθώντας να παραμείνουμε ψύχραι­ μοι απευθύνουμε έκκληση προς κάθε ενδια­ φερόμενο να βοηθήσει στην αποκατάσταση του μνημείου και της αξιοπρεπείας μας ως λα­ ού. Οταν παραμένουμε αδιάφοροι απέναντι σε τέτοιες πράξεις ποικίλων ανθρωποειδών, δεν θα πρέπει να απορούμε για τον τρόπο με τον οποίο μας φέρονται και μας μεταχειρίζο­ νται (...) "σύμμαχοι" και "φίλοι".

λογική, θα έπρεπε να σταματήσουν οι αιτήσ εις αποζημίωσης για τα τριάμισι εκατομμύρ ια Εβραίων που θυσιάστηκαν στην Πολωνία, δ εδ ο ­ μένου μάλιστα ότι οι εβ ρ α ϊκές κοι­ ν ό τη τε ς τη ς Α μερικής είναι α ρκετά πλούσιες ώστε να μη χρειά ζετα ι να πλουτίσουν περισσότερο σε βάρος των φ τω χότερω ν Πολωνών". "Τελι­ κά", κατα λήγει ο Φίνκελσταϊν, "εάν το Ολοκαύτω μα δεν αποκατασταθ ε ί στις ισ τορικές του διαστάσεις, το μόνο απ οτέλεσ μά το υ θα είναι να ενισ χύει το ν αντισημιτισμό οτη ν Ευρώπη".

ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΠΙΛΟΤΟΙΠΕΙΡΑΜΑΤΟΖΩΑ Η κατάρρευση τη ς Σ οβιετικής Ενωσης έφ ερ ε στο φως στοιχεία

για ποικίλες μυσ τικές δρασ τηριό­ τη τε ς που πραγματοπ οιούντο κατά τη διάρκεια του Ψ υχρού Π ολέμου. Πρόσφατα χάρη στις αποκαλύψεις ενός απόστρατου Σ ο βιετικού πιλό­ του, το υ Κονσταντίν Λιασνίκοφ, 78 ετώ ν σήμερα, απ οκαλύφθηκε η ά­ γνωστη δράση μιας επ ίλ εκτη ς σο­ βιετική ς αεροπορικής μονάδας με τη ν ονομασία «Μπαγκερόφσκι». Η μονάδα αυτή σχηματίσ τηκε το 1947 και έλ α β ε το όνομά τη ς από το όνο­ μα ενός χωριού τη ς Κριμαίας που βρισκόταν κοντά στη βάση τη ς (η ί­ δια η βάση είχε το ν κωδικό αριθμό «Πολύγωνο 71»), Α π ο τελείτο από λιγό τερα από 40 επ ίλεκτα μέλη με ειδική εκπαίδευση στη ρίψη ατομι­ κών βομβών και υδρογονοβομβών. Ο Λιασνίκοφ, μέλος του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κ όμματος και ε κ ­ πα ιδευτής πιλότων μαχητικών α ε­ ροπλάνων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Π ολέμου, εν τά χ θ η κε στη μονάδα το 1954 και έλα βε μ έ­ ρος σε ρίψ εις 14 βομβών, από τα

τέλ η το υ 1955 και εξή ς. Η μονάδα πραγματοποίησε συνολικά 178 ρί­ ψ εις σε δύο π εριοχές, στο Σεμιπαλατίνσκ του Καζακστάν και στη Νόβαγια Ζέμλια στον Α ρκτικό Κύκλο, και η δράση τη ς διακόπηκε μόνον όταν οι υπ έργειες α το μικές δοκι­ μές αντικατασ τάθηκα ν με υπόγει­ ες. Η έν τα ξη του Λιασνίκοφ στη μο­ νάδα πραγματοπ οιήθηκε χωρίς ο ί­ διος να γνω ρίζει το ν τόπο τη ς μ ε­ τά θ εσ ής του ή το ν τύπο τη ς μονά­ δας μέχρι την έναρξη της εκπαί­ δευσ ής του. Πάντως το πιο σ υνταρακτικό στοιχείο των αποκαλύψεών του έγ κειτα ι στο γεγονός ότι οι πιλότοι υποχρεώ νονταν να π ετού ν σ υστηματικά σε σχετικά μι­ κρό ύψος και κοντά στα ατομικά "μανιτάρια", π ροκειμένου να δοκι­ μάζεται η αντοχή των ιδίων και των αεροπλάνων στη θ ερ μ ό τη τα και στους κραδασμούς των εκρήξεων. Σε μια περίπτωση ο Λιασνίκοφ ανα­ γκά σ τηκε να π ετά ξει με ένα βομ­ βαρδιστικό Tu-16 στην περιοχή μιας έκ ρ η ξη ς και, σύμφωνα με τα λεγό μ ενό του , το αεροπλάνο τρ α ­ ντα ζόταν τόσο πολύ ώστε οι μοχλοί γλιστρούσαν από τα χέρια του. "Η ζέστη ήτα ν τόσο έν το ν η που δεν μπορούσα να αναπνεύσω. Πετούσα με 560 μίλια τη ν ώρα προς το πυρη­ νικό μανιτάρι το οποίο μεγάλωνε και δ εν μπορούσα να δω το ν ορίζο­ ντα... Η ζέσ τη με είχε καταβάλει. Ε­ βγαλα το σακάκι και το πουλόβερ μου, ξεκούμπω σα το πουκάμισό μου και είδα ότι το σ τήθος μου ή­ ταν καλυμμένο με εξανθήματα". Πολλοί πιλότοι π ιστεύεται ότι πέθαναν από καρκίνο ή λευχαιμία, ο Λιασνίκοφ όμως δ εν παρουσίασε προβλήματα υγείας, παρά τη συμ­ μετοχή το υ στο π ερισ τατικό που προαναφ έρθηκε, αλλά και την επί­ σκεψή του σε μια περιοχή κοντά στο επ ίκεντρο μιας έκ ρ η ξη ς τη ν ε ­ π ομένη τη ς πραγματοποίησής της. Οι υπηρεσίες του ανταμείφ θηκαν με το παράσημο ανδρείας Λένιν, ο ίδιος όμως δ εν τόλμησ ε να μιλήσει στη σύζυγό το υ για τις μυσ τικές α­ π οσ τολές του παρά μόνο μ ετά την κατάρρευση τη ς Σ ο βιετικής Ενω­ σης, το 1992. Συνοψ ίζοντας τις ε ­ ντυπώσεις του λέει: «Ακόμα έχω ένα αίσθημα ενοχής. Ημαστε όμως πιόνια στα χέρια το υ Κρεμλίνου. Ε­ κείνη τη ν εποχή η ζωή των ανθρώ ­ πων δ εν είχε αξία. Με κάθε βόμβα το Κρεμλίνο μπορούσε να τρομάζει τη Δύση και να ελπίζει ότι θα κέρ δι­ ζε περισ σ ότερες παραχωρήσεις από αυτήν. Ηταν ένα τρομακτικό και επικίνδυνο παιχνίδι που παιζό­ ταν σε βάρος μας».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΚΛΟΒΗΣ - ΧΛΩΔΟΒΙΚΟΣ Α’ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΑΛΕΞΗΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ M .Phil. Δ ρ Φ. Ε π ίκουρος κ α θ η γ η τή ς ερ ευ νώ ν βυζα ν τιν ή ς ισ το ρ ία ς σ το Ε θνικό Ιδ ρ υ μ α Ερευνώ ν Δ ιδ ά σ κ ω ν (με α ν ά θ εσ η ) σ το Τμήμα Μ εσ ο γ εια κ ώ ν Σπουδώ ν Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Α ιγα ίο υ (Ρ όδος)

Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΡΩ ΤΟ Υ Σ Α ΙΩ Ν Ε Σ ΣΧ Η Μ ΑΤΟ Π Ο ΙΗ ΣΗ Σ ΚΑΙ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Η Σ ΤΗΣ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η Σ ΕΥ ΡΩ ΠΗ Σ Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Ι Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Π Ρ Ω ΤΗ Σ ΦΡΑΓΚΙΚΗΣ ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΩ Ν (Μ Ε Ρ Ο Β Ε Ν Ζ ΙΕ Ν ), ΤΩΝ Ο Π Ο ΙΩ Ν 01 Α Π Α Ρ Χ Ε Σ ΣΥ ΝΔΕ Ο Ν ΤΑΙ Μ Ε ΤΟΝ Η Μ Ι Μ Υ Θ ΙΚ Ο Η Γ Ε Μ Ο Ν Α ΤΩΝ Σ Α Λ ΙΩ Ν ΦΡΑΓΚΩΝ Μ Ε Ρ Ο Β Α ΙΟ , ΓΙΟ Κ Α Π Ο ΙΟ Υ

8

Θ Α Λ Α Σ Σ ΙΟ Υ Θ ΕΟ Υ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟΥΣ Π Α Λ Α ΙΟ Υ Σ ΓΑΛΛΙΚΟΥΣ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ Σ ΘΡΥΛΟΥΣ. ΣΤΟΥΣ ΤΡ Ε ΙΣ Η Μ ΙΣ Υ Α ΙΩ Ν Ε Σ Ζ Ω Η Σ ΤΗΣ ΔΥΝ ΑΣΤΕΙΑΣ ΑΥΤΗΣ, Μ Ε Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ ΙΚ Α ΟΡΙΑ ΤΗΝ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Α Π Ο ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 5ου Α ΙΩ Ν Α Ω Σ ΤΟ 751 μ.Χ., ΕΜ Φ ΑΝΙΖΟ ΝΤΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚ Ο Ε ΥΡΩ ΠΑ ΪΚ ΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ, Π Ο Υ Μ ΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ ΕΜΕΛΛΕ ΝΑ ΒΛΑΨΕΙ ΤΗΝ ΕΣ Ω ΤΕΡ ΙΚ Η ΣΥ Ν Ο ΧΗ ΤΟΥ Μ Ε Ρ Ο Β ΙΓ Γ Ε ΙΑ Ν Ο Υ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ Σ Υ Μ Β Α Λ Ε Ι Σ Τ Η Ν ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

α σ ικ έ ς π η γ έ ς γ ια τ η ν ισ το ρ ία τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν ε ίν α ι ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τη ς Τουρώ νης (Τ ού ρ)-(5 38 -5 94 ), τ ο υ ο π ο ίο υ η « Ισ το ρ ία τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (λ α τιν ικ ά ) κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν π ε ρ ίο δ ο απ ό τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 5 ο υ αιώ να ω ς τ ο 591 μ.Χ ., κα ι ο Ε (γ )ιν ά ρ δ ο ς ή Εϊνχ ά ρ δ ο ς (π ερ . 770-840), ο ο ν ο μ α σ τό ς β ιο γ ρ ά φ ο ς τ ο υ Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ , μ ε τ ο ν « Β ίο τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » (επ ί­ σ η ς σ τα λ α τιν ικ ά )-(β λ . Μ . M cC orm ick. «G re go ry of Tours», O xfo rd d ic tio n a ry of B yzantium , Ν έα Υ ό ρ κ η -Ο ξφ ό ρ δ η 1991. σ. 883 κα ι Τ Λ ο υ γ γ ή ς , « Ε ϊν ά ρ δ ο ς , ο β ιο ­ γρ ά φ ο ς το υ Κ α ρ λο μά γνου », « Ε λ ευ θ ερ ο τυ π ία » /Ισ το ρ ικ ά αρ. 53, 19-10-2000. σσ. 70-73). Ο υ σ ια σ τικ ο ί ιδ ρ υ τ έ ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ί­ α ς θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ο γ ιο ς κα ι ο ε γ γ ο ν ό ς τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , δ η λ . ο ι Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Α (π έθ . τ ο 481) κα ι Κ λ ό β η ς -Χ λ ω δ ο β ίκ ο ς Α ’ (481-511). Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς , μ ά λ ισ τα , π ου θ ε ω ρ ε ίτ α ι α π ό τ ο ν ν ε ώ τ ε ρ ο ισ το ρ ικ ό Η. Fisher «ο δ η μ ιο υ ρ γ ό ς τ η ς μ εσ α ιω ν ι­ κ ή ς μ ο ν α ρ χ ικ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς » τ ω ν Γάλ­ λω ν, π α γίω σ ε ω ς η γ ε μ ό ν α ς τ ω ν Σ α λ ίω ν Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο κ ρ ά τ ο ς τ ο υ μ ε τ ι ς τ ρ ε ις μ ε γ ά λ ε ς ν ίκ ε ς τ ο υ κ α τ ά τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν (486), κ α τ ά τω ν Α λ ε μ ά ν νω ν (Α λ α μ α ν ώ ν ) σ τη ν Α λ σ α τία (496) και κ α τά τ ω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν σ το Β ο υ ιγ ιέ , κ ο ­ ν τ ά σ το Π ο υ α τ ιέ (507), ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ έ φ ε ρ ε τ η γ α λ λ ικ ή π ρ ω τε ύ ο υ σ α από τ η Σ ο υ α σ σ ό ν σ το Π α ρίσ ι (487) κα ι ο δ ή ­ γ η σ ε τ ο ν λ α ό τ ο υ α π ό τ η ν ε ιδ ω λ ο λ α ­ τ ρ ία σ το ν Κ α θ ο λ ικ ό Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό -γ ε γ ο ν ό ς που οι ε ρ ε υ ν η τ έ ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ο ύ ν π ο ικ ίλ ω ς μ ε τ α ξ ύ τω ν ε τ ώ ν 496 κα ι 506. Ιδ ια ίτ ε ρ α σ η μ α ν τ ικ έ ς , ε π ίσ η ς , υ π ή ρ ξα ν ο ι δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς τ ο υ σ χ έ σ ε ις , τ ο 508. μ ε τ ο ν Β υ ζ α ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να­ σ τά σ ιο Α '. Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ 6 ο υ αιώ να, ό μ ω ς , η ε ξ ο υ σ ία σ το κ ρ ά τ ο ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν μ ο ιρ ά σ τ η κ ε μ ε τ α ξ ύ τ ω ν η γ ε μ ό ν ω ν τ η ς Ν ε υ σ τ ρ ία ς (β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ή ς Γ α λλία ς) και τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς (ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ικ ή ς Γαλ­ λ ία ς ). Τ ε λ ε υ τ α ίο ς α ξ ιό λ ο γ ο ς η γ έ τ η ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς υ π ή ρ ξ ε ο Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς I j j i

Γκρ α β ο ύ ρ ες που α π εικονίζουν το υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς η γ εμ ό ν ες των Φράγκω ν Χ ιλδέρ ιχο Α ’ (+481), π α τέρ α το υ Κ λόβη Α ’, (πάνω α ρ ισ τε ρ ά ) και Χ ιλπέριχο Α ’ (561-584) (κάτω δ εξιά ).

ΚΑΙ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ Ν τα γ κ ο μ π έ ρ Α ’ (η γ ε μ ό ν α ς τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 623 κα ι 628 και 6 α σ ιλ ιά ς τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν τ ο 629-639), μ ε ­ τά τ ο ν ο π ο ίο τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς έ μ ε λ ­ λ ε ν α β υ θ ισ τ ε ί σ ε μ ια μ α κ ρ ά π ε ρ ίο δ ο ε μ φ ύ λ ιω ν σ π α ρ α γ μ ώ ν κα ι χ ά ο υ ς , μ έχ ρ ις ό τ ο υ , απ ό τ α τ έ λ η τ ο υ 7 ο υ α ιώ να, τ ις τ ύ χ ε ς τ ο υ α ν έ λ α θ α ν ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ οι», ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο ι τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ε ίχ α ν σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό ­ τ η τ α κ α τ α σ τ ή σ ε ι « π ιόνια » τ ο υ ς . Α π ό ε δ ώ έ χ ε ι τ ις ρ ίζ ε ς τ ο υ κα ι ο ισ τ ο ρ ικ ό ς ό ρ ο ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » , π ο υ χ α ρ α κ τ η ­ ρ ίζ ε ι τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς . Τ η ν π ε ρ ίο δ ο α υ τή , α κ ρ ιβ ώ ς , έ λ α ­ β ε χ ώ ρ α κα ι η σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ία ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ μ ε τ ο ν Β υ ζ α ­ ν τ ιν ό α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Μ α υ ρ ίκ ιο , π ου σ τ ρ ε φ ό τ α ν κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν (Λ ο μ β α ρ δ ώ ν ) σ τη ν Ιτα λ ία , τ ο 590 μ.Χ. (β λ. γ ε ν ικ ά Β. S koulatos, « B yza n ce dans l’ H istoria Francorum de S. G regoire de Tours», Ε π ε τ η ρ ίς Ε τ α ιρ ε ία ς Β υ ζ α ν τ ι­ νώ ν Σ π ο υ δ ώ ν 45, 1981-82, σσ. 379-397). Σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ο ι τ ω ν « μ α γ ιο ρ δ ό μω ν» υ π ή ρ ξ α ν ο Π επ ίν ο ς (ή Π ιπ ίνο ς) Β' τ ο υ Ε ρ ισ τά λ (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ευ σ τρ ία ς απ ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­ λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687), ο γ ιο ς το υ , Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς α π ό τ ο 719 ω ς τ ο 719 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 719 ω ς τ ο ν θ ά ν α τ ό τ ο υ , τ ο 741), κ α ­ θ ώ ς κα ι ο γ ιο ς τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π επ ίν ο ς (Π ιπ ίν ο ς) Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς (μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ η ς Ν ε υ σ τ ρ ία ς κ α τ ά τ η ν π ε ­ ρ ίο δ ο 7 41-747 κα ι ό λ ω ν τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν απ ό τ ο 747 ω ς τ ο 754). Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς τ ο 751 ε κ θ ρ ό ν ισ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο Β ’ ( Γ ) , ε ν ώ τ ο 754, μ ε π α π ική ε υ λ ο γ ία , έ γ ιν ε β α σ ιλ ιά ς τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν ω ς τ ο 768, ο π ό τ ε τ ο ν δ ια δ έ ­ χ θ η κ ε ο π ο λ ύ ς Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο ς (768-814), ο κ ο ρ υ φ α ίο ς τω ν Κ α ρ ο λ ιδ ώ ν (751-887).

01 ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ 0 ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ: ΚΛΟ ΒΗΣΑ’ Ο θ ρ υ λ ικ ό ς Φ ρ ά γ κ ο ς η γ ε μ ό ν α ς Μ ε ρ ο β α ίο ς (λ α τ. M erovaeus, γαλλ. M erovee ή M erovech), μ ε χ ρ ό ν ο υ ς δ ρ ά ­ σ η ς τ ο π ρ ώ το μ ισ ό τ ο υ π έ μ π το υ μ ε τ α χ ρ ισ τια ν ικ ο ύ α ιώ να, θ ε ω ρ ε ίτ α ι ο α ρ χ η ­ γ έ τ η ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν . Ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ τ ο ν α ν α φ έ ρ ε ι π ο λ ύ σ ύ ν το μ α , χ ω ρ ίς κ α μ ία ο υ σ ια σ τικ ή α ν α φ ο ρ ά σ ε σ το ιχ ε ία γ ύ ρ ω α π ό τ η ζω ή τ ο υ , π ο υ κ α ­ λ ύ π τετα ι από τη ν αχλύ το υ μ ύ θ ο υ . Μ ό ­

d t

if y if J trie, tt f it ,

ϊω

Ο n a x x x . a re . {ra p ä ffc

t

νο μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς π η γ ές α ν α φ έρ ο υ ν ό τ ι π ο λ έ μ η σ ε κ α τ ά τ ο υ Α τ τ ίλ α κα ι τω ν θ ύ ν ν ω ν σ τη μ ά χ η σ τα Κ α τα λ α υ ν ικ ά Π ε ­ δ ία τ ο 451 (β λ. M. B rion, Α τ τ ίλ α ς , Flagellum D ei-Μ ά σ τ ιγ γ α τ ο υ Θ ε ο ύ , Α θ ή ­ να, ε κ δ . Δ η μ ιο υ ρ γ ία , 1993, ο. 169 ε ξ .), ε ­ π ο χ ή π ά ν τω ς κ α τ ά τ η ν ο π ο ία σ το υ ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ο ύ ς δ υ ν α σ τ ικ ο ύ ς π ίν α κ ε ς τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τ ε ία ς ε μ φ α ν ί­ ζ ε τ α ι ω ς η γ ε μ ο ν ε ύ ω ν ο Χ λ ω δ ίω ν C lodio. Ο γ ιο ς τ ο υ Μ ε ρ ο β α ίο υ , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Α ’ (π ερ . 442-481), π α γίω σ ε α κ ό μ α π ε ­ ρ ισ σ ό τε ρ ο τ ι ς μ ε ρ ο β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις , ε τ ο ιμ ά ζ ο ν τ α ς τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ ο ν δ ικ ό τ ο υ γ ιο , τ ο ν Κ λ ό β η -Χ λ ω δ ο β ίκ ο Α ’ (γενν. π ερ ίπ ο υ 466, η γ ε μ . 481-511 μ.Χ .), τ ο ν ο υ σ ια σ τικ ό ιδ ρ υ τ ή κα ι θ ε μ ε λ ιω τ ή τ η ς φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ χ ύ ο ς σ τη ν π ρ ώ ιμ η μ ε σ α ι­ ω ν ικ ή Ε υρ ώ π η , λ ίγ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς μ ε τ ά τ η ν π τώ σ η τ η ς Δ υ τ ικ ή ς Ρ ω μ α ϊκ ή ς Α υ ­

Γκραβούρα που εικ ο ν ίζει το ν Κ λόβη Χλω δοβίκο Α ’ των Φράγκων.

τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς (476 μ.Χ .). Μ α ζί μ ε τ ο ν μ ε ­ τα γ εν έσ τερ ο Δ α γ ο β έρ το Α' ο Κ λόβης δ ίκ α ια κ α τ α τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ο υ ς σ η μ α ν τ ικ ό ­ τ ε ρ ο υ ς η γ ε μ ό ν ε ς τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν , κ α τ έ χ ο ν τ α ς π α ρ ά λ λ η λ α θ έ σ η ισ ά ξια ς σ η μ α σ ία ς σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή γ α λ λ ικ ή ι­ σ το ρ ία μ ε ε κ ε ίν η τω ν Π ιπ ίνο υ Β ' τ ο υ Ερ ισ τά λ , Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π ιπ ίνο υ Γ' το υ Β ρα χέος, Κ αρόλου το υ Μ εγά λου (Κ α ρ λ ο μ ά γ ν ο υ ), Φ ιλίπ π ο υ Β ' Α υ γ ο ύ σ το υ κα ι Λ ο υ δ ο β ίκ ο υ Θ ’ τ ο υ « Α γίο υ » , ό ν τ α ς « έν α απ ό ε κ ε ίν α τ α μ ε γ ά λ α δ η μ ι­ ο υ ρ γ ικ ά π ν ε ύ μ α τ α π ο υ π ρ ο σ δ ίδ ο υ ν ν έ ­ ε ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ις σ το ν ρ ο υ τ η ς ισ τ ο ­ ρ ία ς» (Adam s, σ. 139). Η β α σ ική α φ η γ η ­ μ α τικ ή π η γ ή γ ια τ ο ν β ίο κα ι τ η ν π ο λ ι­ τ ε ία τ ο υ , ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ (« H isto ria Francorum »), π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι τ ο ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ιετανοι

A B 01

Δ Υ Τ ΙΚ Ο ΡΩΜΑΎ# Κ Ρ Α Χ Ό Σ

Α Ν Ή Λ ΙΚ Ο

ΨΣΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Β Ε Ρ ΒΕΡΟΙ

Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει το ν γνω στό Γ μεσ α ιω νικό κόσμο τη ν επ οχή τω ν μ εγά λω ν μ ετα ν α σ τεύ σ εω ν των λαώ ν (μ ε βάση το ν «Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976). Σ το β ό ρ ειο τμ ή μ α τη ς Ευρώπης σ η μ ειώ νο ντα ι οι π ρώ τες εγ κ α τα σ τά σ ε ις των γερμανοφ ώ νω ν φ ύ λ ω ν -μ ετα ξύ το υ ς και οι Φ ράγκοι, λ ίγ ο πριν από την ίδρυση τη ς δ υ ν α σ τεία ς των Μ ε ρ ο β ιγ γ είω ν βασιλέω ν (α ’ μισ ό 5ου αιώνα - 751)

■JQ ■■

Κ λ ό β η ω ς η ρ ω ικ ό π ο λ ε μ ισ τ ή , π ο υ ό φ ε ιλ ε τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς τ ο υ σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς ε π ιτ υ ­ χ ίε ς σ τη μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ το ν Κ α θ ο λ ικισ μ ό , μ η α π ο φ ε ύ γ ο ν τ α ς π ά ν τω ς ν α θ ίξ ε ι κα ι ο ρ ισ μ έ ν ε ς α ρ ν η τ ικ έ ς τ ο υ π λ ε υ ­ ρ έ ς , ό π ω ς λ ό γ ο υ χ ά ρ η τ ο ν α δ ίσ τ α κ τ ο τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο ε ξ ο λ ό θ ρ ε υ ε τ ο υ ς π ο λ ιτ ικ ο ύ ς τ ο υ α ν τιπ ά λ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι τ ο υ ς δ ια φ ω ν ο ύ ν τ ε ς μ ε τ η θ έ λ η σ η κα ι τ ι ς ε π ιλ ο γ έ ς τ ο υ . Ο Κ λ ό Θ η ς ή τ α ν ο μ ο ν α δ ικ ό ς , κ α θ ώ ς φ α ίν ε τ α ι, γ ιο ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ ε ν τ ο π ίο υ η γ ε μ ό ν α τ ο υ β ε λ γ ικ ο ύ Τ ο υ ρ ν α ί, Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο υ Α ’ (π έθ . τ ο 481), κα ι τ η ς Β α φ ίν α ς , π ρ ώ η ν β α σ ίλ ισ σ α ς τ ω ν επ ίσ η ς γ ε ρ μ α ­ ν ό φ ω ν ω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν (Θ ο υ ρ ιγ γ ια ν ώ ν ). Μ ε τ η ν ά ν ο δ ο , σ τ ο ν φ ρ α γ κ ικ ό θ ρ ό ν ο , τ ο υ Κ λ ό β η , π ο υ έ μ ε λ λ ε να η γ ε μ ο ν ε ύ ­ σ ει γ ια μ ια τ ρ ια κ ο ν τ α ε τ ία , ά ρ χ ισ ε η α ­ λ η θ ιν ή σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κα ι η π ε ρ ίο δ ο ς α κ ­ μ ή ς τ ο υ π ρ ώ ιμ ο υ μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ φ ρ α γ κ ι­ κ ο ύ έ θ ν ο υ ς (D avis, σσ. 31-32). Η δ υ ν α ­ σ τε ία τ ο υ έ μ ε λ λ ε να ε π ιβ λ η θ ε ί σ τα δ ια ­ κά α π ό τ α Π υ ρ η ν α ία ό ρ η μ έ χ ρ ι τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Σ η κ ο υ ά ν α κα ι Ρ ή ν ο κα ι μ έ χ ρ ι τ ις Α λ π ε ις , μ ε έ δ ρ α τ η ς τ ο Π α ρ ίσ ι κ α τ ά το μ εγ α λ ύ τερ ο δ ιά σ τη μ α τη ς η γ ε μ ο ν ία ς τ ο υ (απ ό τ ο 487). Α υ τ ό τ ο κ α τ ό ρ θ ω σ ε ο Κ λ ό β η ς μ ε μ ια α δ ιά κ ο π η σ ειρ ά π ο λ έ μ ω ν ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο μ ο φ ύ ­ λ ω ν τ ο υ Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν (ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ν ή κ α ν σ το ν κ λ ά δ ο τω ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Σ α λ ίω ν /Σ α λ ια ν ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν ), α λ λ ά κα ι ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ε π ίσ η ς γ ε ρ μ α ν ο φ ώ ν ω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν , Α λ ε μ ά ν ν ω ν , Β ο υ ρ γ ο υ ν ­ δ ιώ ν κα ι Β η σ ιγ ό τθ ω ν τ η ς Ιβ η ρ ικ ή ς χ ε ρ ­ σ ονήσου. Κ α τά τ α π ρ ώ τα 15 χ ρ ό ν ια τ η ς β α σ ι­ λ ε ία ς τ ο υ ο Κ λ ό β η ς υ π ή ρ ξ ε ε ιδ ω λ ο λ ά ­ τ ρ η ς , ε ξ α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς «να λ α τ ρ ε ύ ε ι τ ο υ ς θ ε ο ύ ς τ ω ν π ρ ο γ ό ν ω ν τ ο υ » (Ε. G ibbon, The decline and fall of the Rom an Empire, Β ’, Ν έ α Υ ό ρ κη 1923, σ. 389). Λ ίγ ο μ ε τ ά τ η ν ε ν θ ρ ό ν ισ ή τ ο υ ά ρ χ ισ ε τ ι ς π ο ­ λ ε μ ι κ έ ς τ ο υ α ν α μ ε τ ρ ή σ ε ις μ ε τ ο υ ς Ριπ ο υ ρ ια ν ο ύ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς τ ω ν π ερ ιο χ ώ ν τ ο υ Ρ ή ν ο υ , ε ν ώ κ α τ ά τ η δ ιά ρ κ ε ια τω ν π ρ ώ τω ν τ ο υ σ τρ α τιω τικ ώ ν ε π ιτυ χ ιώ ν κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε κ α ι έ κ α ψ ε χ ρ ισ τ ια ν ικ ο ύ ς ν α ο ύ ς . Το 486 ο Κ λ ό β η ς ή λ θ ε σ ε μ ε γ ά ­ λ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο Ρω­ μ α ίο η γ ε μ ό ν α τ η ς Γ α λ α τία ς , Σ υ ά γ ρ ιο (S yagrius), ο ο π ο ίο ς ε ίχ ε σ χ η μ α τίσ ε ι έ ν α δ ικ ό τ ο υ ε φ ή μ ε ρ ο κ ρ ά τ ο ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς π ο τ α μ ο ύ ς Λ ίγ η ρ α (Λ ο υ ά ρ ) κα ι Σ ο μ μ , π ρ ο ς Ν ό το . Σ τ η ν π ο λ ύ ν ε κ ρ η μ ά ­ χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν ο Σ υ ά γ ρ ιο ς η τ τ ή θ η κ ε κ α τ ά κ ρ ά τ ο ς κα ι λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α σ υ ν ελ ή φ θ η κα ι π α ρ α δ ό θ η κ ε σ το ν Κ λ ό β η , ο ο π ο ίο ς τ ο ν ε κ τ έ λ ε σ ε , υ π ο τά σ σ ο ν τα ς λ ίγ ο α ρ γ ό τ ε ρ α κα ι τ ο υ ς Ρ ιπ ο υ α ρ ια ν ο ύ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , ΙΕΕ τ. Ζ ’ , σ. 135, Lounghis, σ. 55, J. Β. B ury, The invasion of Europe by the barbarians, Λ ο ν ­

δ ίν ο , 1928, σ. 232). Μ ε τ η μ ά χ η τ η ς Σ ο υ α σ σ ό ν κα ι γ ε ν ι ­ κ ό τ ε ρ α μ ε τ η ν ε ισ β ο λ ή τω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ ο υ Κ λ ό β η σ το κ ρ ά τ ο ς τ ο υ Σ υ ά γ ρ ιο υ σ υ ν δ έ ε τ α ι κα ι τ ο σ υ μ β ά ν τ η ς λ ε γ ά μ ε ­ ν η ς « υ π ό θ ε σ η ς τ η ς υ δ ρ ία ς » , ε ν ό ς θ α υ ­ μ α σ το ύ α γ γ ε ίο υ μ ο ν α δ ικ ή ς τ έ χ ν η ς , τ ο ο π ο ίο ε ίχ α ν κ λ έ ψ ε ι απ ό μ ια ε κ κ λ η σ ία (π ιθ α ν ώ ς τ η ς Ρ έμ ς ) ο ι σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ Φ ρ ά γ κ ο υ β α σ ιλ ιά . Ο τ α ν ο επ ίσ κ ο π ο ς τ η ς π ό λ η ς σ τη ν ο π ο ία β ρ ισ κ ό τα ν η ε κ ­ κ λ η σ ία ε κ ε ίν η π α ρ α κ ά λ ε σ ε τ ο ν Κ λ ό β η να ε π ισ τ ρ έ φ ε ι τ ο π ο λ ύ τ ιμ ο σ κ ε ύ ο ς σ το ν ιε ρ ό τ ο υ τό π ο , ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς υποσ χ έ θ η κ ε να τ ο π ρ ά ξ ε ι, μ ε τ η ν π ρ ο ϋ π ό ­ θ ε σ η ό τ ι θ α τ ο ε ξ α σ φ ά λ ιζ ε ω ς δ ικ ό τ ο υ κ τ ή μ α κ α τά τ η δ ια ν ο μ ή τω ν λ α φ ύ ρ ω ν π ου θ α γ ιν ό τ α ν σ τη Σ ουα σ σ όν. Π ρ ά γ ­ μ α τι ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ δ ε ν έ φ ε ρ α ν κα μ ία α ν τίρ ρ η σ η σ το α ίτ η μ ά τ ο υ ν α τ ο π α ρα λ ά β ε ι, ε π ιπ λ έ ο ν απ ό τ α δ ικ α ιο ύ μ ε ν α λ ά φ υ ρ α τ ο υ μ ε ρ ιδ ίο υ τ ο υ . Ο μ ω ς τ ό τ ε έ ν α ς θ ε ρ μ ο κ έ φ α λ ο ς κα ι π α ρ ά τ ο λ μ ο ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς τ ο υ α ν τ έ δ ρ α σ ε β ία ια κα ι κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε τ ο σ π ά νιο α υ τ ό έ ρ γ ο τ έ ­ χ ν η ς . Ο τ ρ ό π ο ς π ου ο Κ λ ό β η ς α ν τ έ ­ δ ρ α σ ε κα ι ε κ δ ικ ή θ η κ ε , π ε ρ ιγ ρ ά φ ε τ α ι ζω η ρ ά απ ό τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γγ λ . μ ε τ . L. T h orpe , Penguin C lassics, 1977, σ. 140) κα ι δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ ο μ έ ­ γ ε θ ο ς τ ο υ α δ ίσ τ α κ τ ο υ τρ ό π ο υ μ ε τ ο ν ο π ο ίο ο ν ε α ρ ό ς (ε ικ ο σ ά χ ρ ο ν ο ς τ ό τ ε , τ ο

11

Χ ά ρ τη ς που α π εικ ο ν ίζει τα πρώ τα γερμανόφ ω να β α σ ίλεια (κ ρ ά τη ) σ τη ν πρώ ιμη μεσ α ιω νική Ευρώπη, π ερ ί τα τέλ η το υ 5ου - α ρ χές 6ου αιώνα μ .Χ ., μ ε τ ά τη ν πτώση τη ς Δ υ τικ ή ς Ρω μαϊκής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς το 476 μ.X. (μ ε βάση το ν «Penguin A tlas o f M e d ie v a l H istory», 1976).

486) Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς κ α τ έ π ν ιγ ε κ ά θ ε α ν τίδ ρ α σ η ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ : « Τ ό τε ό μ ω ς (κα ι ε ν ώ ό λ ο ι σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν ν α π ά ρ ε ι ο β α σ ιλ ιά ς τ η ν υ δ ρ ία ) σ η κ ώ θ η κ ε έ ν α ς αν ά μ ε σ ά τ ο υ ς κα ι μ ε τ ο ν π έ λ ε κ ύ τ ο υ κατ α κ ο μ μ ά τ ια σ ε τ η ν υ δ ρ ία , φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς μ ε θ ά ρ ρ ο ς σ το β α σ ιλιά : Ο χι! Δ ε ν θ α π ά­ ρ ε ις τ ίπ ο τ α π α ρ α π ά νω απ ό ε κ ε ίν α π ου σ ου α ν ή κ ο υ ν δ ικ α ιω μ α τικ ά α ν ά μ ε σ α σ τη λ ε ία ! Ο λ ο ι έ μ ε ιν α ν ά ν α υ δ ο ι απ ό τ ο

α π ίσ τ ε υ τ ο θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ , ε ν ώ ο ίδ ιο ς ο β α σ ιλ ιά ς έ π ν ιξ ε τ η ν ο ρ γ ή τ ο υ , π ρ ο ­ σ π ο ιο ύ μ ε ν ο ς τ ο ν ή ρ ε μ ο , σ υ γ κ α τ α β α τ ι­ κ ό κα ι υ π ο μ ο ν ε τ ικ ό η γ ε μ ό ν α . Α να σ ήκω σ ε ό μ ω ς τα σ π α σ μ έν α κ ο μ μ ά τ ια τ η ς υ ­ δ ρ ία ς κα ι τ α π α ρ έ δ ω σ ε σ το ν α ν τιπ ρ ό ­ σωπο τ ο υ Ε π ισ κό π ο υ , φ υ λ ά γ ο ν τ α ς τ η ν ο ρ γ ή τ ο υ γ ια ό ,τ ι ε ίχ ε σ υ μ β ε ί (π ου τ ο ν ε ίχ ε π ρ ο σ β ά λ ε ι β α θ ιά ). Σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς χ ρ ο ν ιά ς ε κ ε ί ν η ς (486) έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή

να σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί ό λ ο ς ο σ τ ρ α τ ό ς το υ γ ια ε π ιθ ε ώ ρ η σ η τ ο υ ο π λ ισ μ ο ύ τ ο υ . Τ η ν ε π ιθ ε ώ ρ η σ η π ρ α γ μ α τ ο π ο ίη σ ε ο ίδ ιο ς, ε ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ έ ν α ν -έ ν α ν , μ έ χ ρ ις ό τ ο υ έ φ θ α σ ε μ π ρ ο σ τά σ το ν ά ν δ ρ α π ο υ ε ίχ ε κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι τ η ν υ δ ρ ία (κ α ι τ ο ν ο π ο ίο δ ε ν ε ίχ ε λ η σ μ ο ν ή ­ σ ει). Κ α ν έ ν α ς α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς δ ε ν έ χ ε ι ο π λ ισ μ ό σ ε τό σ ο ά θ λ ια κ α τ ά ­ σ τα σ η ό σ ο ο δ ικ ό ς σ ου !, τ ο υ είπ ε. Το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ανάγλυφη αναπαρασταση μεταφοράς αγίων λειψ ό— ~ ζ~φη φραγκική εποχή των V iz :- . ■ “oc αιώνας μ.Χ., Β ιέννη).

γ :. τ. .a το υ . όπ ω ς κα ι τ ο σ π α θ ί. α λ λ ά κ α ι ο π έ λ ε κ ύ ς σ ου ! Και μ ε α υ τ ά τ α λ ό γ ια , ά ρ π α ξ ε τ ο ν π έ λ ε κ υ τ ο υ σ τ ρ α τ ιώ τ η ε κ ε ίν ο υ και τ ο ν έ ρ ι ξ ε κ ά τω σ το έ δ α φ ο ς . Κ αι μ ό λ ις ε κ ε ίν ο ς έ ­ σ κ υ ψ ε γ ια ν α τ ο ν π ιά ο ει, ο β α σ ιλ ιά ς σ ή ­ κω σ ε τ ο δ ικ ό τ ο υ π ο λ ε μ ικ ό τ σ ε κ ο ύ ρ ι κ α ι τ ο υ ά ν ο ιξ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ τα δ ύ ο , φω ν ά ζ ο ν τ ά ς τ ο υ : Ε τσ ι ε ίχ ε ς κι εσ ύ κ ά ν ε ι σ τ η ν υ δ ρ ία μ ο υ σ τη Σ ο υ α σ σ ό ν ! Ο σ τρ α ­ τ ιώ τ η ς π έ θ α ν ε α κ α ρ ια ία , ε ν ώ ο β α σ ι­ λ ιά ς έ δ ω σ ε δ ια τ α γ ή σ τ ο υ ς π ε τ ρ ω μ έ ­ ν ο υ ς κ α ι α π ο σ β ο λ ω μ έ ν ο υ ς απ ό τ η φ ρ ί­ κη σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ ν α δ ια λ υ θ ο ύ ν ...» (ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ., π ρ β λ . Bury, ό.π., σ. 233).

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ Κ Λ Ο Β Η Α ’

12 m»

Ο λ ό κ λ η ρ η η β ό ρ ε ια Γ α λα τία π ε ρ ιή λ θ ε σ τα δ ια κ ά υπ ό τ η ν ε ξ ο υ σ ία τ ο υ Κ λόβη Α ' ω ς τ ο έ τ ο ς 494. Γύρω σ το 493 ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς ε ίχ ε ν υ μ φ ε υ θ ε ί τ η χ ρ ισ τια ν ή Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ή π ρ ιγ κή π ισ σ α α γ ία Κ λοτ ίλ δ η (C hrotechidis, C lotilde), ε υ σ ε β ή κ α ­ θ ο λ ικ ή κα ι κ ό ρ η τ ο υ Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ύ β α ­ σ ιλιά Χ ιλ π έ ρ ιχ ο υ , κ α θ ώ ς κα ι α ν η ψ ιά το υ Φ ρά γκου σ τρ α τη γ ο ύ Γ ο νδ εβ ά β δ ο υ (G undobad) (β λ. Λ ο υ γ γ ή ς , σσ. 136-137, Lounghis, σ. 55). Η Κ λ ο τίλ δ η έ μ ε λ λ ε να α σ κ ή σ ε ι κ α τ α λ υ τ ικ ή ε π ιρ ρ ο ή σ τη μ ε τ έ π ε ιτ α μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ υ ζύ γ ο υ τ η ς σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό . Το έ τ ο ς 496 ο Κ λ ό β η ς ε ισ έ β α λ ε μ ε ο γ κ ώ δ ε ς σ τ ρ ά τ ε υ μ α σ το τ ε υ τ ο ν ικ ό κ ρ ά τ ο ς τω ν Α λ ε μ ά ν ν ω ν (Α λ α μ α ν ώ ν ) τ ο υ μ έ σ ο υ ρ ο υ τ ο υ Ρ ή ν ο υ . Μ ε τ ά απ ό α ρ κ ε τ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς σ τη ν α ρ χ ή τ ε λ ικ ά κ α τ ό ρ θ ω σ ε να τ ο υ ς υ π ο τ ά ξ ε ι. Τ ό τε, μ ε τ η λ ή ξ η τ η ς ε κ σ τ ρ α τ ε ία ς α υ τ ή ς , χ ρ ο ν ο ­ λ ο γ ε ίτ α ι η ο ρ ισ τικ ή μ ε τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ σ το ν Χ ρ ισ τια ν ισ μ ό . Η σ ύ γ χ ρ ο ν η έ ρ ε υ ­ να δ ε ν ε ίν α ι ο μ ό φ ω ν η σ χ ε τικ ά μ ε τ ο ν

τ ό π ο β ά π τισ η ς τ ο υ Κ λ ό β η (Ρ έ μ ς ή Τ ο ύ ρ ), κ α θ ώ ς κα ι μ ε τ η χ ρ ο ν ο λ ο γ ία τ η ς . Ο ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ι ισ τ ο ρ ικ ο ί α π ο δ έ ­ χ ο ν τ α ι τ ο έ τ ο ς 496 (B ury, ό.π., σ. 244 ε ξ., Davis, σ. 32, W allace-H adrill, Encycl. B ritann. 4, 1980, σ. 762, H. K oenigsberger, M edieval E urope, 400-1500, Ε σ σ εξ, 1987, σ. 47 κ.ά.), ε ν ώ ά λ λ ο ι υ π ο σ τ η ρ ίζ ο υ ν τ ο 506 - κα ι σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α τ α Χ ρ ισ τ ο ύ γ ε ν ­ να (25 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ ) τ ο υ έ τ ο υ ς α υ τ ο ύ (π.χ. Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 144, Lounghis, σ. 55). Ε ­ χ ο υ ν ε π ίσ η ς , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , π ρ ο τ α θ ε ί ο ι χ ρ ο ν ο λ ο γ ή σ ε ις « π ερ ί τ ο 494» (Α ικ. Χ ρ ισ το φ ιλ ο π ο ύ λ ο υ , Β υ ζ α ν τ ιν ή ισ το ρ ία , Α ’, β ’ έ κ δ ο σ η , Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Β άν ια ς, 1992, σ. 231) κ α θ ώ ς κα ι η η μ έ ρ α τ ω ν Χ ρ ισ τ ο υ γ έ ν ν ω ν τ ο υ 497 ή τ ο υ 498 (H. Kinder-W . H ilgem ann, σ τη ν Penguin A tlas of W orld H istory, A ', 1977, σ. 121). Τη β ά π τισ η τ ο υ Κ λ ό β η κα ι τρ ιώ ν χ ι­ λ ιά δ ω ν σ τρ α τιω τώ ν τ ο υ π ρ α γ μ α τ ο π ο ί­ η σ ε σ ε ε π ιβ λ η τ ικ ή τ ε λ ε τ ή ο ε π ίσ κ ο π ο ς τ η ς Ρ έμ ς , ά γ ιο ς Ρ ε μ ίγ κ ιο ς , ό π ω ς π ε ρ ι­ γ ρ ά φ ε ι μ ε ζω η ρ ό τ ρ ό π ο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ . T h orpe , σ. 144, ε λ ­ λην. μ ε τ . Α. Σ α β β ίδ η ς , Τα χ ρ ό ν ια σ χ η μ α το π ο ίη σ η ς τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ , 284-518 μ.Χ., Α θ ή ν α , ε κ δ . Β α σ ιλ ό π ο υ λ ο ς , 1983, σ.

Ο Χλω δοβίκος α ν α κ η ρ ύ σ σ ετα ι από το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ β α σ ιλιάς τω ν Φράγκων. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

111): « Ω ς ν έ ο ς Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς ο β α σ ι­ λ ιά ς Κ λ ό β η ς π ρ ο χ ώ ρ η σ ε π ρ ο ς τ η ν κ ο ­ λ υ μ π ή θ ρ α τ ο υ β α π τίσ μ α το ς , έ τ ο ιμ ο ς να ξ ε π λ ύ ν ε ι τ ις π λ η γ έ ς τ η ς π α λ α ιά ς το υ α ρ ρ ώ σ τε ια ς (= ε ιδ ω λ ο λ α τ ρ ία ς ) και να κ α θ α ρ ισ τ ε ί μ ε τ ρ ε χ ο ύ μ ε ν ο ν ε ρ ό απ ό τ ι ς κ η λ ίδ ε ς π ου τ ο ν ε ίχ α ν λ ε ρ ώ σ ε ι (κ α ι σ τιγ μ α τίσ ε ι) γ ια τ ό σ ο ν κ α ιρ ό (ω ς τ ο 496/506). Κ α θ ώ ς λ ο ιπ ό ν β η μ ά τ ιζ ε π ρ ο ς τ ο μ έ ρ ο ς π ου θ α β α π τιζ ό τα ν , ο ά ­ γ ιο ς α ν τιπ ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Θ ε ο ύ (= Ρ εμίγ κ ιο ς ) τ ο υ ε ίπ ε τα α κ ό λ ο υ θ α γ ε μ ά τ α ο υ σ ία λ ό γ ια : Σ κ ύ ψ ε τ ο κ ε φ ά λ ι σ ου μ ε τ α π ε ιν ο φ ρ ο σ ύ ν η κα ι η ρ ε μ ία , β α σ ιλ ιά τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν , κα ι λ ά τ ρ ε υ σ ε ε κ ε ίν α τ α ο π ο ία κ α τ έ κ α υ σ ε ς , κα ι κ α ύ σ ε ε κ ε ίν α τ α ο π ο ία λ ά τ ρ ε υ ε ς . .. Ε τσ ι ο β α σ ιλ ιά ς Κ λ ό ­ β η ς β α φ τ ίσ τ η κ ε σ το ό ν ο μ α τ ο υ Π α τρ ό ς κα ι τ ο υ Υ ιού κα ι τ ο υ Α γ ίο υ Π ν ε ύ μ α τ ο ς κα ι έ λ α β ε τ ο θ ε ίο χ ρ ίσ μ α μ ε τ ο σ χ ή μ α τ ο υ Σ τα υ ρ ο ύ τ ο υ Ιη σ ο ύ Χ ρ ισ το ύ , α φ ο ύ π α ρ α δ έ χ θ η κ ε τ η ν τ ρ ια δ ικ ή ε ν ό τ η τ α μ έσ α σ το ν έ ν α (μ ο ν α δ ικ ό ) Θ ε ό . Π ερ ισ ­ σ ό τ ε ρ ο ι α π ό τ ρ ε ι ς χ ιλ ιά δ ε ς σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς τ ο υ έ λ α β α ν τ ο β ά π τισ μ α τ η ν ίδια ε κ ε ί ­ ν η η μ έ ρ α ...» . Οπως έγρ α ψ ε ο μ εγά λο ς Α. Toynbee, ο Κ λ ό β η ς α σ π ά σ θ η κ ε τ ο κ α ­ θ ο λ ικ ό χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α ε ν μ έ ρ ε ι, χ ω ­ ρ ίς α μ φ ιβ ο λ ία , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι α υ τ ό ε ίχ ε υ π ά ρ ξε ι η ε π ίσ η μ η θ ρ η σ κ ε ία τ ω ν Ρω­ μ α ίω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ (σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε ­ π α ρ χ ίε ς ) και, π ιθ α ν ώ ς , λ ό γ ω τ ο υ ό τ ι οι γ ε ρ μ α ν ό φ ω ν ο ι α ν τ ίζ η λ ο ί τ ο υ , ό π ω ς οι Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ο ί, ο ι Θ ο υ ρ ίγ γ ιο ι κα ι ο ι Β ησ ιγ ό τθ ο ι, ή τ α ν ο π α δ ο ί τ ο υ Α ρ ε ια ν ι­ σ μ ο ύ (M an kin d and m o th er e arth, Ο ξ φ ό ρ ­ δ η , 1976, σ. 336, π ρ β λ . κα ι τ α έ ρ γ α τω ν Tessier, Lot, van de V y ve r σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α ­ φ ία ). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς σ τ ρ ά φ η κ ε μ ε ιδ ια ίτ ε ρ ο ζή λ ο ε ν α ν τ ίο ν τω ν Α ρ ε ια ν ισ τώ ν α υ τώ ν γ ε ιτ ό ν ω ν τ ο υ , τ ο υ ς ο π ο ί­ ο υ ς φ α ίν ε τ α ι ό τ ι μ ισ ο ύ σ ε θ α ν ά σ ιμ α , κ α τ ά τ ο ν Γ ρ η γ ό ρ ιο τ η ς Τ ο ύ ρ (α γ γ λ . μ ε τ . T h orpe , σ. 151, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Μ ε ε-

Σ χ έδ ιο που α π εικ ο ν ίζει το ν Κλόβη Α ’ (δ ε ύ τε ρ ο από α ρ ισ τερ ά ) ανά μεσ α σ το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ , κ α τά τη δ ιά ρ κεια του γνω στού επ εισ ο δ ίο υ τη ς «υδ ρία ς τη ς Σ ουασσόν».

ν ο χ λ ε ί α φ ά ν τ α σ τ α , έ λ ε γ ε (ο Κ λ ό β η ς ), να β λ έπ ω τ ο υ ς α ιρ ε τ ικ ο ύ ς α υ τ ο ύ ς Αρ ε ια ν ισ τ έ ς να έ χ ο υ ν κ α τ α λ ά β ε ι σ η μ α ­ ν τ ικ ό τ μ ή μ α τ η ς Γ α λ α τία ς . Α ς β α δ ίσ ο υ ­ μ ε ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς μ ε τ η β ο ή θ ε ια το υ Θ ε ο ύ κα ι, ό τ α ν θ α τ ο υ ς έ χ ο υ μ ε σ υ ν τ ρ ί­ ψ ει, θ α κ α τ α λ ά β ο υ μ ε ό λ α τ α ε δ ά φ η το υ ς» .

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΟΒΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Ε χ ο ν τα ς από τ ο 487 ε γ κ α τα σ τή σ ε ι τ η ν π ρ ω τε ύ ο υ σ ά τ ο υ και τ ο κ έ ν τ ρ ο τω ν επ ιχ ειρ ή σ εώ ν τ ο υ σ το Παρίσι, ο Κ λ ό β η ς ε ισ έ β α λ ε σ τα ε δ ά φ η τω ν Θ ο υ ρ ιγ γ ιώ ν και τω ν Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ώ ν , τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ν ί­ κη σ ε σ τη μ ά χη τ η ς Ν τιζόν. Μ ε τ ο ν Βησιγ ό τ θ ο η γ ε μ ό ν α Α λά ρ ιχ ο Β' (βλ. γΓ α υ τό ν Φ ω τειν ή Β λ α χ ο π ο ύ λο υ , λ. σ το Ε γ κ υ κ λ ο ­ π α ιδ ικό π ρ ο σ ω π ο γρ α φ ικό λ ε ξ ικ ό β υ ζα ­ ν τ ιν ή ς ισ το ρ ία ς και π ο λ ιτισ μ ο ύ , τό μ . 1, Α θ ή ν α , ε κ δ . Μ έ τρ ο ν -Ιω λ κ ό ς , 1996, ανατύ π . 2000, σ. 204) ο Κ λ ό β η ς α ρ χ ικ ά δ ια ­ τή ρ η σ ε φ ιλ ικ έ ς σ χ έσ εις υ π ο γ ρ ά φ ο ν τα ς τη σ υ ν θ ή κ η τ η ς Α μ π ο υ ά . Τ ελικά ό μ ω ς ε κ δ ίω ξ ε τ ο υ ς Β η σ ιγ ό τθ ο υ ς απ ό τη ν ο ­ τ ιο δ υ τ ικ ή Γα λα τία (Γαλλία) π ρ ο ς τ η ν Ιβηρική χ ερ σ ό ν η σ ο , μ ε τά τη ν ικ η φ ό ρ α μ ά ­ χη τ η ς π εδ ιά δ α ς Campus Vocladensis (το σ η μ ερ ιν ό Β ο υ ιγ ιέ /Vouille), κ ο ν τά σ το Π ο υ α τιέ, τ ο 507 μ,Χ. Ο Α λ ά ρ ιχ ο ς Β ’ δ ιέ ­ φ υ γ ε σ τη ν Ισπανία μ έσ ω τω ν Π υ ρ η ν α ί­ ων, ενώ οι Φ ρ ά γ κ ο ι ενσ ω μ ά τω σ α ν ό λ η τη ν ό τια Γα λατία, ν ο τίω ς τ ο υ π ο τα μ ο ύ Λ ίγη ρα (Λ ο υά ρ). Ο ι θ η σ α υ ρ ο ί τ η ς Α υ λ ή ς το υ Β η σ ιγ ό τθ ο υ βα σ ιλιά μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν από τ η ν Τ ο υ λ ο ύ ζη σ το Μ π ο ρ ντώ κα ι η Α κο υ ιτα ν ία έ γ ιν ε ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά φ ρ α γ κ ικ ή ε ­ π αρχία (Bury, ό.π., σσ. 247-248, Λ ο υ γ γ ή ς , σ. 145). Το 508 ε π ίσ η μ η β υ ζ α ν τ ιν ή α ν τιπ ρ ο ­ σ ω π εία, σ τ α λ μ έ ν η απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ­ ρα Α ν α σ τά σ ιο Α ' τ ο ν « Δ ίκ ο ρ ο » (491 518), ε π ισ κ έ φ θ η κ ε τ ο ν Κ λ ό β η σ το ν κ α ­ θ ε δ ρ ικ ό ν α ό τ ο υ Α γ ίο υ Μ α ρ τίν ο υ τ η ς Τ ο υ ρ ώ ν η ς (Τ ού ρ ) κα ι α ν α γ ν ώ ρ ισ ε τ η ν κ υ ρ ια ρ χ ία τ ο υ σ τις γ α λ α τ ικ έ ς ε π α ρ ­ χ ίε ς . Π α ρ ά λ λ η λ α οι Β υ ζ α ν τ ιν ο ί π ρ έ ­ σ β ε ις α π έ ν ε ιμ α ν σ το ν Κ λ ό β η τ ο ν τ ίτ λ ο τ ο υ « υ π ά το υ » (λ α τ. «consul»), κ α θ ισ τ ώ ­ ν τ α ς τ ο ν μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τ ό ν έ ν α ε ίδ ο ς α ν τιβ α σ ιλ έ α τ η ς ν ό τ ια ς Γ α λ α τία ς γ ια λ ο γ α ρ ια σ μ ό τ η ς Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α ­ το ρ ία ς , σ τη ν ο π ο ία α ν ή κ α ν θ ε ω ρ η τ ικ ά τ α ε δ ά φ η α υ τ ά (β λ. α ν α λ υ τ ικ ά τ ο ά ρ ­ θ ρ ο τ ο υ G uenther σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Ο ­ π ω ς μ α ρ τ υ ρ ε ί χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τ ο λ α τ ι­ ν ικ ό κ ε ίμ ε ν ο τ ο υ Γ ρ η γ ο ρ ίο υ τ η ς Τ ο ύ ρ , «ab A n a s ta s io im peratore co d icillo s de

c on sola to a cc e p it (ο Κ λ ό β η ς )... et ab die tan qu am consul et a ug ustus vocitatu s» (= «απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α να σ τά σ ιο τ ο υ ς κ ω δ ίκ ε λ λ ο υ ς τ η ς υ π α τε ία ς α π ο ­ δ έ χ θ η κ ε (ο Κ λ ό β η ς )... κα ι α π ό ε κ ε ίν η τ η ν η μ έ ρ α α π ο κ α λ ε ίτ ο ύ π α το ς κα ι α ύ γ ο υ σ το ς » (β λ. κα ι α γ γ λ . μ ε τ . τ ο υ T h orpe , σ. 154). Ε τσ ι ο ε υ γ ν ώ μ ω ν Κ λ ό ­ β η ς Α ’, σ ε α ν τ ά λ λ α γ μ α , χ ά ρ α ξ ε τ η μ ο ρ ­ φ ή τ ο υ Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ η γ ε μ ό ν α σ τα ν ο μ ί­ σ μ α τα τ η ς ε π ικ ρ α τ ε ία ς τ ο υ (β λ. γ ια τ ις σ χ έ σ ε ις Κ λ ό β η -Α ν α σ τά σ ιο υ Lounghis, σσ. 57-58, 77, 462-463, B ury, ό.π., σ. 252, τ ο υ ιδ ίο υ , H istory of the Later Rom an E m p ire ..., A.D. 395-565, α ν α τύ π . Ν έα Υ όρ κη 1958, σ. 464, σ ημ. 1, A. Vasiliev, Ισ το ρ ία Β υ ζ α ν τ ιν ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς , ελ λ η ν . μ ε τ . Δ η μ ο σ θ . Σ α β ρ ά μ η ς , Α ’, Α ­ θ ή ν α , ε κ δ . Μ π ε ρ γ α δ ή ς , 1954, α ν α τ. χ.χ. (2000), σσ. 143-144, 171, Σ α β β ίδ η ς , ό.π., σ. 122).

ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟ ΥΚΛΟ ΒΗ Κ α τά τα τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια τ η ς ζω ής το υ ο Κ λ ό β η ς π ρ ο ή δ ρ ε υ σ ε μ ια ς ε κ κ λ η ­ σ ια σ τικ ή ς σ υ ν ό δ ο υ σ τη ν Ο ρ λ εά ν η , ενώ κ α τ η ύ θ υ ν ε και τ η ν έ κ δ ο σ η το υ «Σ α λιανού Ν ό μ ο υ » (λ α τ. Lex Salica), ε ν ό ς κώ δ ι­ κα 65 ά ρ θ ρ ω ν γ ια τ η ν κο σ μ ική κ α θ η μ ε ­ ρ ιν ή ζω ή σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς ε π α ρ χ ίε ς τ η ς ε ­ π ικ ρ ά τε ια ς το υ . Ο θ ά ν α τ ο ς β ρ ή κ ε τ ο ν δ υ ν α μ ικ ό α υ τό Φ ρ ά γ κο η γ έ τ η σ τα 45 το υ χ ρ ό ν ια , τ ο 511 μ.Χ. Ο Κ λ ό β η ς κ λ ή ρ ο δ ό τη σ ε σ το υ ς τέ σ σ ε ρ ις γ ιο υ ς τ ο υ (βλ. έ ν θ ε τ ο π ίνακα) έ ν α τ ε ρ ά σ τιο κ ρ ά το ς , που ε κ τ ε ιν ό τ α ν από τ ο ν π ο τα μ ό Σ η κ ο υ ­ άνα ω ς τ α Π υ ρ η να ία . Οπω ς π α ρ α τή ρ η σ ε ο ο υ σ ια σ τικ ό ς ιδ ρ υ τ ή ς τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς β υ ζα ν τιν ο λ ο γ ία ς , α λλά και κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ­ ρ ιο ς ν ο υ ς και ο ρ γ α ν ω τή ς τ η ς π ρ ώ τη ς έ κ δ ο σ η ς τ η ς π ε ρ ίφ η μ η ς « Μ εσ α ιω ν ικ ή ς

" fj ■■■

Ο ΚΛΟΒΗΣ Α’ ΚΑΙ ΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ ΤΟΥ Εταίρα= Κλόβης Α'

(481-511)= Αγία Κλοτίλδη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΟΙ ΗΓΕΜΟΝΕΣ (ΑΡΧΕΣ S. AI. ■751)* V ; ; · : : : ο; Vypyaeus. Merovech)_______________________________________ αρχές 5. αι. Χ *ο 6 *η

;-442

Χι*ϊ : : xoc ι Α . γιος Μεροβαίου

; -481

Κλοβης Α' -ΧΑωδοβίκος (Clodovech), γιος Χιλδερίχου Α'

481-511

Θ ε . ί ϊ : roc A (Thierry), γιος Κλόβη Α’

511-534

Θεοδεβερτος Α . γιος Κλόβη Α'

534-548

θεοδεβαλτος Α . γιος Κλόβη Α'

548-555

Κλοθαριος Α . γιος Κλόβη Α'

511-561

ΧιΑπεοιχος Α . γιος Κλοθαρίου Α'

561-584 ηγεμόνας της Σουασσόν

Σιγ όερτος η Σιγεβέρτος Α', αδελφός Κλοθαρίου Α'

561-575 ηγεμόνας της Αυστρασίας

Κοντρόνος Α' η Guntram, αδελφός των 2 προηγουμένων

561-592/3 ηγεμόνας της Βουργουνδίας

Κλοθαριος Β , γιος Χιλπερίχου Α'

584-629 ηγεμόνας της Νευστρίας ως το 613

Χιλδεβερτος (A ) Β', γιος Σιγιβέρτου Α’

575-595/6 ηγεμόνας της Αυστρασίας -Βουργουνδίας

Θευδεριχος Β . γιος Χιλδεβέρτου (Α’) Β’

595-613 ηγεμόνας Βουργουνδίας ως το 612 και Αυστρασίας το 612-13

Δαγοβέρτος Α'. γιος Κλοθαρίου Β'

629-639 ηγεμόνας Αυστρασίας το 623-628

Κλοβης Β-Χλωδοβίκος, γιος Δαγοβέρτου Α’

639-656 (Νευστρία)

Κλοθαριος Γ . αδελφός Κλόβη Β'

656-660 (Νευστρία)

Χιλδεριχος Α'. αδελφός των 2 προηγουμένων

660-673 (Αυστρασία)

Θευδεριχος Γ. αδελφός των 3 προηγουμένων

673-691 (Νευστρία)

Κλοβης-Χλωδοβίκος (Γ), σφετεριστής

675-676

Κλόβης-Χλωδοβίκος (Γ ) Δ', γιος Θευδερίχου Γ’

691-695

Χιλδεβερτος Γ, αδελφός του προηγουμένου

695-711

Δαγοβέρτος (Β1) Γ, γιος του προηγουμένου

711-716

Χιλπέριχος Β1, γιος Χιλδερίχου Α’

716-720

Θευδεριχος Δ1

720-737

Χιλδέριχος Β' (Γ)

742-751, εκθρονίστηκε από τον Πιπίνο Γ' Τέλος δυναστείας

14

' Βλ. C.Oman, «Dark Ages» (Λονδίνο 1908), λεπτομερής γενεαλογικός πίνακας της δυναστείας στις σελ. 166-167, Τ. Lounghis «Les Ambassades Byzantins en Occident» (Αθήνα, 1980), 7,39,83.

Ισ το ρ ία ς το υ Κ α ίμπ ρ ιτζ» (C am bridge M edieval History), Τ ζω ν Μ π ά γ κ ν ελ λ Μπιο ύ ρ υ , « μ ε γ ά λ ο ς υ π ή ρ ξε ο ρ ό λ ο ς τ ο ν ο ­ π οίο μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια δ ρ α μ α τίσ ε ι η ε κ ­ κλη σ ία κα θ ' ό λ η τη δ ιά ρ κ ε ια κ α τά τ η ν ο ­ π οία η Γα λα τία π ερ ν ο ύ σ ε από τη ρ ω μ α ϊ­ κή σ τη ν τ ε υ τ ο ν ικ ή (δ η λ . φ ρ α γ κ ικ ή ) κ υ ­ ρ ια ρ χία » (Bury, Later Roman Empire, Α ’, σ. 347). Π ρ ά γ μ α τι ο Κ λ ό β η ς β α σ ίσ τη κ ε α­ κρ ιβ ώ ς σ ε α υ τή ν τ η ν ε π ιρ ρ ο ή κα ι τη δ ύ ­ ν α μ η τ η ν οπ ο ία α σ κ ο ύ σ ε η ε κ κ λ η σ ία σ τις λ α ϊκ έ ς μ ά ζες . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Σ ο ­ β ιε τ ικ ό μ α ρ ξισ τή ισ το ρ ικ ό Ε. Κ οσ μίνσ κυ, «ο Χ λ ό ν τβ ιχ (= Κ λ ό β η ς) και οι δ ιά δ ο χ ο ί το υ έ δ ιν α ν γ εν ν α ιό δ ω ρ α σ τη ν ε κ κ λ η σ ία γ η και δ ο υ λ ο π ά ρ ο ικ ο υ ς α γ ρ ό τ ε ς και, σε α ν τά λ λ α γ μ α , η ε κ κ λ η σ ία β ο ή θ η σ ε τ ο ν Χ λ ό ν τβ ιχ να σ τε ρ ε ώ σ ε ι τη β α σ ιλ ικ ή ε ­ ξο υ σ ία . Ο δ ό λ ο ς και τα ε γ κ λ ή μ α τα το υ Χ λ ό ν τβ ιχ λ ίγ ο ε ν ο χ λ ο ύ σ α ν τ η ν ε κ κ λ η ­ σία. Για τ η ν π ρ ο σ τα σ ία το υ κλ ή ρ ο υ και γ ια τ ις π λ ο ύ σ ιες δ ω ρ ε έ ς η ε κ κ λ η σ ία ή ­ τα ν έ τ ο ιμ η να τ ο ν ε ξ υ μ ν ε ί μ ε κ ά θ ε τ ρ ό ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

πο» (Ισ το ρ ία τ ο υ Μ εσ α ίω να , σ. 39). Π α ρ ά τ η ν α λ ή θ ε ια τω ν π α ρ α π ά νω α ρ ν η τ ικ ώ ν κ ρ ίσ εω ν , π ά ν τω ς , γ ε γ ο ν ό ς α ν α μ φ ίβ ο λ ο π α ρ α μ έ ν ε ι ό τ ι ο Κ λ ό β η ς Α ' ή τ α ν ε κ ε ίν ο ς π ο υ έ δ ω σ ε σ το π ρ ώ ιμ ο μ ε σ α ιω ν ικ ό β α σ ίλ ε ιο τ η ς Γ α λλία ς μια α ίγ λ η κα ι μ ια θ έ σ η υ π ε ρ ο χ ή ς , τ η ν ο ­ π οία κ λ η ρ ο ν ό μ η σ α ν απ ό τ ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς , π α ρ ά τ α δ ικ ά τ ο υ ς π ρ ο β λ ή ­ μ α τα , ο ι Κ α ρ ο λ ίδ ε ς , κ α θ ώ ς κα ι ο ι μ ε τ έ π ε ιτα δ υ ν α σ τ ε ίε ς τ η ς Γα λλία ς.

ΟΙ Δ ΙΑ Δ Ο Χ Ο Ι ΤΟΥ ΚΛΟ ΒΗ Α ’ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ «ΜΑΓΙΟΡΔΟΜΩΝ» Αν κα ι ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ θ ε μ ε λ ιω τ ή τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν υ ­ π ή ρ ξα ν σ τη ν π λ ε ιο ψ η φ ία τ ο υ ς (ε κ τ ό ς τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ') σ κ λ η ρ ο ί κα ι β ά ρ ­ β α ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς , δ ιε φ θ α ρ μ έ ν ο ι κα ι ε ν π ο λ λ ο ίς π α ρ α δ ο μ έ ν ο ι σ τη ν κ α λ ο π έ ρ α ­

ση κα ι σ τη ν κρ α ιπ ά λ η , τ ο β α σ ίλ ειό τ ο υ ς -π α ρ ά τ ο υ ς α κ α τ ά σ χ ε τ ο υ ς ε μ φ ύ ­ λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς π ου τ ο σ υ γ κ λ ό ν ισ α ν κ ρ ά τ η σ ε έ σ τω κα ι τ υ π ικ ά τ η ν ο ν ο μ α ­ σ τικ ή β α σ ιλ ικ ή ε ξ ο υ σ ία γ ια τ ο α ρ κ ε τ ά μ ε γ ά λ ο χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τη μ α τω ν δ υ ό μ ισ ι α ιώ νω ν (απ ό τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ Κ λ ό β η , τ ο 511, ω ς τ ο τ έ λ ο ς τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ­ ν α σ τε ία ς , τ ο 751). Α ρ κ ε τ ά χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο υ ς ισ χυ ­ ρ ο ύ ς α υ λ ικ ο ύ ς α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο υ ς , π ο υ έ ­ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ισ το ρ ία ω ς «μαγ ιο ρ δ ό μ ο ι» (απ ό τ ις λ α τ ιν ικ έ ς λ έ ξ ε ι ς «m ajor dom us», π ου σ η μ α ίν ο υ ν ε π ιμ ε ­ λ η τ ή ς /ε π ό π τ η ς τ ο υ ο ίκ ο υ /π α λ α τιο ύ , δ η λ . α υ λ ά ρ χ η ς ), ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι η γ ε ­ μ ό ν ες εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να σ τέφ ο ν τα ι κα ι να τ ιμ ώ ν τ α ι σ αν ν α ή τ α ν π α ν τ ο δ ύ ­ ν α μ ο ι β α σ ιλ ε ίς . Η τ ιμ η τ ικ ή α ν α γ ω γ ή τ η ς κ α τ α γ ω γ ή ς τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς σ το ν θ ρ υ λ ικ ό Μ ε ρ ο β α ίο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να ισ χ ύ ει α ν α λ λ ο ίω τη , α ν κα ι σ τα ν ε ώ τ ε ρ α

χ ρ ό ν ια α μ φ ισ β η τ ή θ η κ ε έ ν τ ο ν α (π.χ. απ ό τ ο ν Κ ο σ μ ίν ο κ υ , ό.π., σ. 39, ό π ο υ ό ­ μ ω ς α τ υ χ έ σ τ α τ α σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή μ ε τ ά ­ φ ρ α σ η ο Μ ε ρ ο β α ίο ς γ ίν ε τ α ι... «η Μ ε ρ ο β έ α » , υ π ο ν ο ώ ν τα ς κ ά π ο ια σ χ ε τικ ή π ε ρ ιο χ ή !). Π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς , π ά ν τω ς , ό τ ι ο ι ά μ ε σ ο ι δ ιά δ ο χ ο ι τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ κ α ­ τ ό ρ θ ω σ α ν ν α ε ν σ ω μ α τώ σ ο υ ν σ το κ ρ ά ­ τ ο ς τ ο υ τ η Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία , τ ο 534, κα ι να σ υ ν τρ ίψ ο υ ν τ η ν α ν τίσ τα σ η δ ια φ ό ρ ω ν άλλω ν γερ μα νό φ ω νω ν φ ύλω ν, η πα­ ρ α κμ ή δ ε ν κ α τέσ τη δ υ ν α τό να α να σ χεθ ε ί. Ε να φ η μ ισ μ έ ν ο α π ό σ π α σ μ α απ ό τ ο ν « Β ίο Κ α ρ ό λ ο υ τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ » τ ο υ Ε (γ )ιν ά ρ δ ο υ , τ ο υ β ιο γ ρ ά φ ο υ τ ο υ Κ αρλ ο μ ά γ ν ο υ , δ ίν ε ι α ν ά γ λ υ φ α τ η ν κ α τ ά ­ σ τα σ η π ο υ ε π ικ ρ α τ ο ύ σ ε σ το β α σ ίλ ε ιο τ ω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν , σ τις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς τ ο υ φ ά σ ε ις (έ κ δ . - γ α λ λ . μ ε τ . L. H alphen, Π α ρίσ ι 1947, σσ. 9-12, α γ γ λ . μ ε τ . L. T horpe, Penguin C lassics, 1977, α ν α τύ π ., σσ. 55-56, ε λ λ η ν . μ ε τ . Α. Σ.): « Σ το ν β α σ ι­ λ ιά π λ έ ο ν δ ε ν έ χ ε ι α π ο μ ε ίν ε ι τ ίπ ο τ ε ά λ ­ λ ο ε κ τ ό ς α π ό τ ο ν τ ίτ λ ο τ ο υ β α σ ιλ ιά , τ ις μ α κ ρ ιέ ς κ υ μ α τ ισ τ έ ς κ ο τ σ ίδ ε ς κα ι τ ο μ α κ ρ ύ γ έ ν ι. Κ ά θ ε τ α ι σ το ν θ ρ ό ν ο τ ο υ κα ι α σ κ ε ί μ ό ν ο ο ν ο μ α σ τικ ά τ η ν ε ξ ο υ ­ σία, δ έ χ ε τ α ι τ ο υ ς π ρ ο σ κ ε κ λ η μ έ ν ο υ ς

τ ο υ κα ι τ ι ς δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς α π ο σ το λ έ ς κα ι τ ο υ ς δ ίν ε ι τ ι ς α π α ν τ ή σ ε ις τ ις ο π ο ί­ ε ς τ ο ν έ χ ο υ ν δ ιδ ά ξ ε ι -ή μ ά λ λ ο ν δ ια τ ά ­ ξ ε ι- να δ ίν ε ι. Η π ε ρ ιο υ σ ία τ ο υ π ε ρ ιλ α μ ­ β ά ν ε ι μ ό ν ο έ ν α μ ικ ρ ό κ τ ή μ α μ η δ α μ ιν ή ς α ξία ς , ό π ο υ έ χ ε ι μ ια κ α τ ο ικ ία κα ι μια ο ­ λ ιγ ά ρ ιθ μ η σ υ ν ο δ ε ία υ π η ρ ε τώ ν . Ο τ α ν η π ερ ίσ τα σ η τ ο α π α ιτο ύ σ ε , τ α ξ ίδ ε υ ε π ά ­ νω σ ε έ ν α κ ά ρ ο π ο υ τ ο έ σ ε ρ ν α ν β ό δ ια κα ι τ ο ο δ η γ ο ύ σ ε έ ν α ς β ο ϊδ α μ α ξ ά ς -ό π ω ς α κ ρ ιβ ώ ς κα ι τ α α γ ρ ο τ ικ ά κά ρ α (!). Μ ε α υ τή τ η ν ά θ λ ια ε μ φ ά ν ισ η π α ρ ο υ ­ σ ια ζ ό τα ν σ το α ν ά κ τ ο ρ ό τ ο υ ή σ τη ν ε ­ τή σ ια σ υ ν α γ ω γ ή τ ω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ , ε ν ώ τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή δ ια κ υ β έ ρ ν η σ η α σ κ ο ύ ­ σ ε ο μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς τ ο υ , π ο υ ε ίχ ε τ η ν τ ε ­ λ ικ ή α π ό φ α σ η σ ε θ έ μ α τ α ε ξ ω τ ε ρ ικ ή ς ή ε σ ω τ ε ρ ικ ή ς π ο λ ιτ ικ ή ς ...» (β λ. κα ι Fisher, Α ’, σσ. 158-159). Ο ι φ ιλ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις τ ω ν Φ ρ ά γ κ ω ν μ ε τ ο Β υ ζ ά ν τ ιο , π ο υ ε ίχ α ν ε γ κ α ιν ια σ θ ε ί τ ο 508 μ ε τ α ξ ύ Κ λ ό β η Α ’ κα ι Α ν α σ τα σ ίο υ Α ’ (β λ. π α ρα π ά νω ), σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν . Α ξ ιό λ ο ­ γ η υ π ή ρ ξ ε η σ υ ν θ ή κ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ Χ ιλδ ε β έ ρ τ ο υ Β ’ τ η ς Α υ σ τρ α σ ία ς κα ι τ η ς Β ο υ ρ γ ο υ ν δ ία ς (575-595/96) κα ι τ ο υ Μ α υ ρ ίκ ιο υ (582-602), τ ο 583-585, σ τ ρ ε ­ φ ό μ ε ν η κ α τ ά τω ν Λ ο γ γ ο β ά ρ δ ω ν τ η ς

Ιτα λ ία ς , ε ν α ν τ ίο ν τ ω ν ο π ο ίω ν ε ξ ω θ ή θ η κ ε ο Φ ρ ά γ κ ο ς β α σ ιλ ιά ς μ ε τ ο δ έ λ ε α ρ τ η ς κ α τ α β ο λ ή ς σ ε α υ τ ό ν 50 χ ιλ ιά δ ω ν χ ρ υ σ ώ ν β υ ζ α ν τιν ώ ν ν ο μ ισ μ ά τω ν (βλ. σ χ ε τ ικ ά F. D oelger, R egesten, A ’ , Μ ό ν α χ ο -Β ε ρ ο λ ίν ο , 1924, σσ. 10-11, αρ. 76, 77, 78, 83, 84 κα ι 85, π ρ β λ . Lounghis, σσ. 100, 466-467, I. Κ α ρ α γ ια ν ν ό π ο υ λ ο ς , Ισ το ρ ία β υ ζ α ν τ ιν ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , Β ’ , β ' έ κ δ ., Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , 1981, α ν α τύ π . 1991, σ. 42, Franziska S hlosser, The reign of the e m pe ro r M a urikio s, Α θ ή ν α , 1994, σσ. 126127). To 629 ή 630 κα ι τ ο 634 π ερ ίπ ο υ , ε ­ π ίσ η ς, υ π ο γ ρ ά φ η κ α ν σ υ ν θ ή κ ε ς μ ε τ α ξ ύ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ (629-639) κα ι Η ρ α κ λ ε ί­ ο υ Α ’ (610-641) μ ε σ κο π ό , μ ε τ α ξ ύ ά λ ­ λω ν υ π ο θ έσ εω ν, τη ν π α ρέμβ α σ η το υ π ρ ώ το υ υ π έ ρ τ ο υ Β υ ζ α ν τ ίο υ σ τη ν Ιβ η ρ ικ ή χ ε ρ σ ό ν η σ ο κ α τά τω ν Β η σ ιγ ό τθ ω ν , ο ι ο π ο ίο ι ε ίχ α ν ε κ δ ιώ ξ ε ι απ ό ε κ ε ί τ ο υ ς Β υ ζ α ν τ ιν ο ύ ς τ ο 624 (D oelger, Α ’, σσ. 2324, αρ . 202, 207), Lounghis, σσ. 107-108, 468-469, Α. Σ α β β ίδ η ς , Το ο ικ ο υ μ ε ν ικ ό β υ ζ α ν τ ιν ό κ ρ ά τ ο ς κα ι η ε μ φ ά ν ισ η το υ Ισ λάμ, 518-717 μ.Χ ., β ’ έ κ δ ., Α θ ή ν α , ε κ δ . Ε σ τία , 1990, σσ. 147-148 μ ε τ η σ ημ . 76). Α ξια μ ν ε ία ς ε ίν α ι η δ ιπ λ ω μ α τικ ή π ρ ε ­ σ β ε ία π ο υ έ σ τ ε ιλ ε τ ο 692 ο Ιο υ σ τιν ια ­

15

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

16

' i Ζω γρ αφ ικό ς πίνακας που αναπ αριστά τη βάπ τιση το υ Κλόβη Α ’ από το ν επίσκοπο τη ς Ρ έμ ς, ά γ ιο Ρ εμ ίγ κ ιο , το 496 (κ α τ' ά λλο υ ς το 506).

ν ό ς Β ’ (α ’ β α σ ιλ εία : 685-695) π ρ ο ς τ ο ν Κ λ ό β η Δ ’ (691-695), σ ε μ ια ε π ο χ ή κ α τά τ η ν ο π ο ία τ η ν ο υ σ ια σ τικ ή ε ξ ο υ σ ία σ το φ ρ α γ κ ικ ό β α σ ίλ ε ιο α σ κ ο ύ σ ε ο ε π ιφ α ­ ν ή ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » Π επ ίν ο ς Β ’ τ ο υ Ερ ισ τά λ (η μ ν ε ία σ τα Χ ρ ο ν ικ ά τ ο υ Μ ε τ ς /A n n a le s M e tte nse s, π ρβλ. Lounghis, σσ. 125-126, 424). Α π ό τ α μ έσ α τ ο υ έ κ τ ο υ α ιώ να κα ι μ ε τ ά η ε ξ ο υ σ ία τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν κ α τ α ν ε μ ή θ η κ ε α νά μεσ α σ το υ ς η γ ε μ ό ν ε ς το υ β ο ρ ε ιο δ υ τ ικ ο ύ κα ι τ ο υ ν ο τ ιο α ν α τ ο λ ι­ κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τ η ς Γ α λλία ς, π ο υ α π ό τ ο έ τ ο ς 561 (α ρ χ ή η γ ε μ ο ν ία ς τω ν Χ ιλ π έ ρ ιχ ο υ Α ', Σ ιγ ε β έ ρ τ ο υ Α ’ κα ι Κ ο ν τρ ά ν ο υ ή Γ ο υ ν τρ ά μ ο υ Α ’) α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι α ν τ ίσ τ ο ι­ χα σ τις π η γ έ ς ω ς Ν ε υ σ τ ρ ία κα ι Α υ σ τρ α σία. Ο ι δ ιά φ ο ρ ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν μ ε τ ά τ η σ η μ α δ ια κ ή α υ τ ή χ ρ ο ­ ν ο λ ο γ ία ε ίχ α ν η γ ε μ ο ν ε ύ σ ε ι ε ί τ ε σ το ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

έ ν α τ μ ή μ α , ε ί τ ε σ το ά λ λ ο , π ρ ο το ύ α ν α ­ γ ν ω ρ ισ τ ο ύ ν ω ς η γ ε μ ό ν ε ς ό λ ω ν τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν (β λ. τ ο ν π ίν α κ α τω ν Μ ε ρ ο β ιγ γ ε ίω ν β α σ ιλ έω ν ). Τ ε λ ε υ τ α ίο ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ς η γ ε μ ό ­ ν α ς π ου έ μ ε λ λ ε ν α β α σ ιλ ε ύ σ ε ι σ ε έ ν α ε ν ω μ έ ν ο φ ρ α γ κ ικ ό κ ρ ά τ ο ς υ π ή ρ ξ ε ο Δ α γ ο β έ ρ τ ο ς - Ν τ α γ κ ο π έ ρ Α ’ (629-639)(β λ. R. B arroux, D a g o b e rt roi des Francs, Π αρίσ ι, 1938 κα ι M. B ou vier-A ja m , D ag ob ert, Π α ρίσ ι, 1980), ο ο π ο ίο ς π ρ ό σ θ ε σ ε σ τις φ ρ α γ κ ικ έ ς κ τ ή σ ε ις τ η γ ύ ρ ω τ ο υ Ρ ή ν ο υ Σ α ξο ν ία . Τα χ ρ ό ν ια π ο υ α κ ο ­ λο ύ θ η σ α ν το ν θ ά ν α τό το υ , όμω ς, έ φ ε ­ ρ α ν τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς σ τα π ρ ό θ υ ρ α τ ο υ χ ά ο υ ς , μ ε ε μ φ ύ λ ιο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς κα ι ε ισ β ο λ έ ς δ ια φ ό ρ ω ν ε χ θ ρ ώ ν σ τις μ ε ρ ο β ιγ γ ε ια ν έ ς κ τ ή σ ε ις . Τ η ν τ ύ χ η τ ο υ παρ η κ μ α σ μ έ ν ο υ π ια Φ ρ α γ κ ικ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς έ λ ε γ χ α ν απ ό τ ις τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς

το υ έ β δ ο μ ο υ αιώ να , ό π ω ς π ρ ο ε ιπ ώ θ η κ ε , δ ιά φ ο ρ ο ι ισ χ υ ρ ο ί α υ λ ικ ο ί α ξιω μ α το ύ χ ο ι, ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» . Σ ε α ν τ ίθ ε σ η μ ε τ η ν ισχύ τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν , ο ι η γ ε μ ό ­ ν ε ς τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» α ­ ν τιπ ρ ο σ ώ π ε υ α ν ή, μ ά λ λ ο ν σ ω σ τό τε ρ α , ε π ιτ ρ ό π ε υ α ν , έ μ ε ιν α ν γ ν ω σ το ί σ τη ν ι­ σ το ρ ία ω ς « ν ω θ ρ ο ί β α σ ιλ ε ίς » («idle kings» σ τη ν α γ γ λ ικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Για π α ρ ά δ ε ιγ μ α ο γ ιο ς τ ο υ Δ α γ ο β έ ρ τ ο υ Α ’ , Σ ιγ ε β έ ρ τ ο ς (Σ ιγ ιβ έ ρ τ ο ς ) Γ ’ , α π ο κ λ ή θ η κ ε « ν ω θ ρ ό ς β α σ ιλ ιά ς» (σ τα γ α λ λ ικ ά «roi faineant»). Π ρ ώ το ς γ ν ω σ τ ό ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » κ α τ ά τ η ν π ε ρ ίο δ ο π ερ ίπ ο υ 6 2 2 -π ερ ίπ ο υ 640 σ τη ν Α υ σ τρ α σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς (Π ιπ ίν ο ς ) Α ’ ο Π ρ ε σ β ύ τ ε ρ ο ς , ε ν ώ ο π ρ ώ το ς σ τη σ ειρ ά τω ν α ξιω μ α το ύ χ ω ν α υ τώ ν π ο υ α π έ κ τ η σ ε π ρ α γ μ α τ ικ ά μ ε ­ γ ά λ η ε ξ ο υ σ ία υ π ή ρ ξ ε ο Π επ ίν ο ς Β ’ το υ Ε ρ ισ τά λ , « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ς » τ η ς Ν ευ σ τρ ία ς α π ό τ ο 681 κα ι κ ά τ ο χ ο ς τ η ς α π ό ­ λ υ τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς απ ό τ ο 687 ω ς τ ο 714, υ π ο τά σ σ ο ν τα ς σ τη θ έ λ η σ ή τ ο υ τ ο υ ς α ­ δ ύ ν α μ ο υ ς Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Θ ε υ δ έ ρ ιχ ο Γ ’ (673-691) κα ι τ ο υ ς δ ια δ ό χ ο υ ς το υ Κ λ ό β η Δ ’ , τ ο ν Χ ιλ δ ε β έ ρ τ ο Γ ’ (695-711) κα ι τ ο ν Δ α γ ο β έ ρ τ ο Γ ’ (711-716). Ο ι δ ύ ο ε π ιφ α ν έ σ τ ε ρ ο ι ό μ ω ς « μ α γ ιο ρ δ ό μ ο ι» τ η ς φ ρ α γ κ ικ ή ς ισ το ρ ία ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι α ­ π ό γ ο ν ο ι τ ο υ Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι ο Π επ ίν ο ς Γ ’ . Γ ιο ς τ ο υ Π επ ίν ο υ Β ', ο Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς , ά ­ σ κ η σ ε α π ό λ υ τ η ε ξ ο υ σ ία μ ε τ α ξ ύ τω ν ε ­ τώ ν 719 κα ι 741 π άνω σ τ ο υ ς « νω ­ θ ρ ο ύ ς » Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο υ ς Χ ιλ π έ ρ ιχ ο Β ’ (716-720) κα ι θ ε υ δ έ ρ ιχ ο Δ ' (720-737). Τ η ν π λ ο ύ σ ια σ τ α δ ιο δ ρ ο μ ία τ ο υ Κ α ρ ό ­ λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ κα ι τ η ν α π ο φ α σ ισ τικ ή α ­ ν τ ιμ ε τώ π ισ η , ε κ μ έ ρ ο υ ς τ ο υ , τω ν Μ ο υ ­ σ ο υ λ μ ά ν ω ν σ τη μ ά χ η τ ο υ Π ο υ α τιέ , το 732, π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ α μ ε σ ε π ρ ο η γ ο ύ μ ε ­ νο τ ε ύ χ ο ς τ η ς « Σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς Ισ το ­ ρ ία ς» (β λ. Α. Σ α β β ίδ η ς , «Ο Φ ρ ά γ κ ο ς π ο λ έ μ α ρ χ ο ς Κ ά ρ ο λ ο ς Μ α ρ τ έ λ ο ς κα ι η α ν α χ α ίτισ η τ ο υ Ισ λά μ σ τη μ ά χ η τ ο υ Π ο υ α τιέ , 732 μ .Χ .“, «ΣΙ», τ. 14, Ο κ τώ ­ β ρ ιο ς 1997, σσ. 40-45 μ ε τ η β ιβ λ ιο γ ρ α ­ φ ία). Ο τε λ ε υ τ α ίο ς η γ εμ ό ν α ς (κ α τ’ ό νο μα μ ό ν ο ν ) τ η ς μ ε ρ ο β ίγ γ ε ια ς δ υ ν α σ τε ία ς , Χ ιλ δ έ ρ ιχ ο ς Β ’ ( Γ ’)-(742-751), α ν α τρ ά π η κ ε κα ι ε κ θ ρ ο ν ίσ τ η κ ε απ ό τ ο ν γ ιο τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Μ α ρ τ έ λ ο υ , Π επ ίν ο Γ ’ τ ο ν « Β ρ α χ ύ » . Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς , π ρ ιν α ν α γ ο ρ ε υ θ ε ί « ρ η ξ Φ ρ α γ κ ία ς » (τ ο 752) και « π α τρ ίκ ιο ς Ρ ω μαίω ν» (particiu s R om anorum ), τ ο 754, π α ίρ ν ο ν τα ς π α­ ρ ά λ λ η λ α κα ι τ ο π α π ικό χ ρ ίσ μ α α π ό τ ο ν Σ τ έ φ α ν ο Γ ’ (752-757) σ το Π ό ν τ ιό ν τ η ς Γ α λλία ς, ε ίχ ε χ ρ η μ α τ ίσ ε ι ο ίδ ιο ς «μαγ ιο ρ δ ό μ ο ς » , κ α τ ά τ η ν π λ ο ύ σ ια π α ρ ά ­ δ ο σ η τ η ς ο ικ ο γ έ ν ε ιά ς τ ο υ , τ η ν π ε ρ ίο δ ο 741-752, π ρ ιν γ ίν ε ι ιδ ρ υ τ ή ς κα ι α ρ χ η γ έ ­ τ η ς τ η ς κ α ρ ο λ ιδ ικ ή ς δ υ ν α σ τ ε ία ς (β λ. Ζ. Τ σ ιρ π α νλή ς, Ε ισ α γω γή σ τη μ εσ α ιω ν ικ ή ισ το ρ ία τ η ς δ υ τ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς, δ ’ έ κ δ ., Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η , ε κ δ . Ζ ή τ η ς , 1996, σσ. 107-109).

ΑΠΟΤΙΜ ΗΣΗ ΤΗΣ Μ ΕΡΟΒΙΓΓΕΙΑΝΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ Ε ν α ς απ ό τ ο υ ς γ ν ω σ τ ό τ ε ρ ο υ ς δ ιε ­ θ ν ώ ς ισ τ ο ρ ικ ο ύ ς π ο υ ε π ιχ ε ίρ η σ ε σ υ ν ­ θ ε τ ι κ ή ισ το ρ ία τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς απ ό τ ι ς α ­ π α ρ χ έ ς τ η ς ω ς τ α π ρ ο ε ό ρ τ ια τ ο υ Β ’ Π α ­ γ κ ό σ μ ιο υ Π ο λ έ μ ο υ , ο X. Α. Λ. Φ ίσ ερ , α ­ π ο δ ίδ ε ι τη μ α κ ρ ο β ιό τ η τ α τ η ς δ υ ν α ­ σ τ ε ία ς α υ τ ή ς σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι ασπάσ θηκε με θ έρ μ η το κ α θ ο λ ικ ό χ ρ ισ τια ν ικ ό δ ό γ μ α . Ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς δ ε ν υ π ή ρ ξα ν μ ό ν ο κ ο σ μ ικ ο ί α ρ χ η γ ο ί, α λ λ ά κα ι ιε ρ ε ίς τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , α φ ο ύ «μια α ύ ρ α α γ ιο σ ύ ν η ς ε ίχ ε ε π ικ α θ ίσ ε ι σ το ε ­ θ ν ικ ό ιε ρ α τ ε ίο τω ν Φ ρ ά γ κ ω ν » (Fisher, Α ’ , σ. 159). Π α ρ ά τ η γ ε ρ μ α ν ικ ή /τ ε υ τ ο ν ικ ή τ ο υ ς κ α τα γ ω γ ή μ ε τ ις π α γ α ν ισ τικ έ ς τ η ς κ α ­ τ α β ο λ έ ς , ο ι Φ ρ ά γ κ ο ι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι α ­ φ ο μ ο ιώ θ η κ α ν γ ρ ή γ ο ρ α απ ό τ η Χ ρ ισ τια ­ ν ο σ ύ ν η κα ι τ ο ν δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ό κ ό ­ σ μο μ ε τ η μ α κ ρ α ίω ν η ρ ω μ α ϊκ ή π ο λ ιτ ι­ σ τικ ή π α ρ ά δ ο σ η . Θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τ ο υ ς ε ­ α υ το ύ ς το υ ς κ λ η ρ ο νό μ ο υ ς τη ς π αρά­ δοσης α υ τή ς οι Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι η γ ε μ ό ν ε ς α σ κ ο ύ σ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ία ω ς ε ­ π ίτρ ο π ο ι τ η ς Ρ ώ μη ς, δ έ χ ο ν τ α ν α ν ώ τα ­ τ ο υ ς δ ιο ρ ισ μ ο ύ ς κα ι α ν ώ τα τα α ξιώ μ α ­ τα απ ό τ ο ν π άπα κα ι α κ ό μ α χ ρ η σ ιμ ο ­ π ο ιο ύ σ α ν ρ ω μ α ϊκ ά ν ο μ ίσ μ α τα . Το γ α λ λ ο -ρ ω μ α ϊκ ό σ το ιχ ε ίο , λ ο ιπ ό ν , ε π ικ ρ ά ­ τ η σ ε π λ ή ρ ω ς , ιδ ια ίτ ε ρ α α π ό τ η ν επ ο χ ή τ η ς β α σ ιλ ε ία ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ', μ ε α π ο τ έ ­ λ ε σ μ α τ ο φ ρ α γ κ ικ ό έ θ ν ο ς να κ α τ α σ τ ε ί σ τ α θ ε ρ ό κα ι α ν α π ό σ π α σ το τ μ ή μ α το υ μ ε σ α ιω ν ικ ο ύ λ α τ ιν ικ ο ύ κ ό σ μ ο υ τ η ς Δ ύ ­ σ ης. Κ α τά τ η ν ε π ο χ ή α υ τ ή , π ά ν τω ς , παρ α τ η ρ ε ίτ α ι σ τα δ ια κ ή α π ο δ υ ν ά μ ω σ η τ η ς π ο λ ιτ ικ ο -σ τ ρ α τ ιω τ ικ ή ς κ ε ν τ ρ ικ ή ς ε ξο υ σ ία ς , μ ε π α ρ ά λ λ η λ η ισ χ υ ρ ο π ο ίη σ η τ η ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ία ς τ η ς γ η ς κα ι το υ κ λ ή ρ ο υ . Ο X. Φ ίσ ερ δ ια β λ έ π ε ι σ τη μ ερ ο β ίγ γ ε ια δ υ ν α σ τ ε ία τ α π ρ ώ τα σ π έ ρ ­ μ α τα τ ο υ δ υ τ ικ ο ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ φ ε ο υ δ α ρ ­ χ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς (φ ε ο υ δ α λ ισ μ ο ύ ), μ ε τ η ν α σ ύ δ ο τ η π α ρ α χ ώ ρ η σ η π ρ ο ν ο μ ίω ν , φ ο ρ ο α π α λ λ α γ ώ ν κα ι γ α ιώ ν κα ι ά λ λ ε ς σ κ α ν δ α λ ώ δ ε ις ε ν έ ρ γ ε ιε ς σ τα μ έ ρ η τ η ς ισ χ υ ρ ή ς α ρ ισ τ ο κ ρ α τ ικ ή ς κα ι ε κ κ λ η σ ια ­ σ τικ ή ς κ ά σ τα ς , μ ια δ ια δ ικ α σ ία π ου μ α ­ κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α έ β λ α ψ ε τ ε λ ικ ά τ η ν εσ ω ­ τ ε ρ ικ ή σ υ ν ο χ ή το υ κ ρ ά τ ο υ ς α υ τ ο ύ (Fisher, Α ', σ. 160 ε ξ . - γ ε ν ικ ά γ ια τ ο φ α ιν ό μ ε ν ο -θ ε σ μ ό τ η ς δ υ τ ικ ή ς φ ε ο υ δ α ρ ­ χ ία ς βλ. π ρ ό σ φ α τα Α. Σ α β β ίδ η ς , « Φ ε­ ο υ δ α ρ χ ία κα ι μ εσ α ιω ν ικ ή δ υ τ ικ ή Ε υ ρ ώ ­ π η», « Σ τρ α τ ιω τικ ή Ισ το ρ ία » , τ. 52, Δ ε ­ κ έ μ β ρ ιο ς 2000, σσ. 40-47 μ ε α ν α λ υ τικ ή β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ). Ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ο ν τ α ς π ισ τ ε ύ ο υ μ ε πω ς α ξ ίζ ο υ ν λ ίγ α λ ό γ ια γ ια τ η ν π ο λ ιτισ τικ ή α κ μ ή π ου σ η μ ε ιώ θ η κ ε κ α τ ά τ η δ ιά ρ ­ κ ε ια τ η ς δ υ ν α σ τ ε ία ς α υ τ ή ς , μ ια α κ μ ή ε ­ π ίσ η ς α ξ ιό λ ο γ η , α φ ο ύ α π ο τ ε λ ε ί έ ν α α ρ ­ κ ε τ ά υ ψ η λ ό σ η μ ε ίο σ υ γ κ ε ρ α σ μ ο ύ τ η ς

λ α τ ιν ικ ή ς π α ιδ ε ία ς κα ι τ ο υ π ο λ ιτισ μ ο ύ τ η ς Υ σ τε ρ η ς Α ρ χ α ιό τ η τ α ς μ ε τ α π ρ ω τό ­ γ ο ν α τ ε υ τ ο ν ικ ά ή θ η κα ι έ θ ιμ α τ ο υ φ ρ α ­ γ κ ικ ο ύ λ α ο ύ , κ α τά τ η μ ε τά β α σ η απ ό τ ο ν α ρ χ α ίο σ το ν μ ε σ α ιω ν ικ ό κ ό σ μ ο . Ο ε γ γ ο ν ό ς τ ο υ Κ λ ό β η Α ’ , Χ ιλ π έ ρ ιχ ο ς Α ’ , τ ο ν ο π ο ίο ο Γ ρ η γ ό ρ ιο ς τ η ς Τ ο ύ ρ απ οκ α λ ο ύ σ ε Η ρ ώ δ η κα ι Ν έρ ω ν α τ η ς ε π ο ­ χ ή ς τ ο υ (π ρ β λ. Fisher, Α ', σ. 160), σ υ ν έ ­ θ ε τ ε ο ίδ ιο ς σ τίχ ο υ ς κα ι -υ π ε ρ ή φ α ν ο ς γ ια τ η μ ό ρ φ ω σ η κα ι τ ις γ ν ώ σ ε ις τ ο υ - ε ­ π ιχ ε ίρ η σ ε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ το λ α τ ιν ικ ό α λ φ ά β η τ ο τ ο υ κ α ιρ ο ύ τ ο υ τέ σ σ ε ρ α ε λ ­ λ η ν ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α !

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ (1) G. Adam s: C IVILIZATIO N IN THE M IDDLE AGES, Λ ονδίνο, 1910. (2) L. A llw ard: Χ Λ Ω Δ Ο Β ΙΚ Ο Σ , Ο ΙΔ ΡΥΤΗ Σ TOY Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ ΤΗΣ ΓΑ ΛΛΙΑ Σ, «Ισ το ρ ία Ε ικ ο νο γρ α φ η μ ένη » (Π απ ύρου), τεύχ. 201 (Μ ά ρ τ. 1985), σσ. 75-83. (3) Β . B achrach: «PR O C O PIU S AN D THE C H RO N O LO G Y O F CLOVIS' R EIG N», στου ιδίου, A R M IES A N D PO LITIC S IN THE EARLY MEDIEVAL WEST, A ldershot, Variorum, 1993. (4) B. B leiber: DAS FR A NK R EIC H DER M ERO W INGER. Β ιέννη, 1988. (5) Η. Davis: MEDIEVAL EUROPE, γ ’ έκδ ο σ η , Λ ονδίνο, 1963. (6) D IC TIO N A R Y O F THE M IDD LE AGES (Ν έα Υόρκη, 1982-89), λ ή μ μ α τα « Clovis» (το υ J. Strayer), «M erovingians» (το υ P .G eary). (7) S. D ill: R O M A N SO C IETY IN GAUL IN THE M ER O VIN G IA N AGE, 1926. (8) L. D upraz: LE ROYAUME DES FR A NC S ET L ’A SC EN SIO N PO LITIQ U E DES M A IR ES DU PALAIS AU DECLIN D U Vile SIECLE, Φ ρ άϊμπ ουργκ, 1948. (9) ENCYCLOPEDIA BRITANNICA / M ACROPAEDIA (Σ ικά γο, 1980, ι ε ’ έκ δοσ η), λ. « Clovis» (το υ J. W aliace-Hadrill), «M erovingian a n d C arolingian ag e» (το υ G. Fournier), «Pepin the S h o rt» (τη ς E leanor Duckett). (10) W. Ensslin: N O C H M A LS ZU R EHRUNG CHLODO W ECHS DU RC H KAISER ANASTASIUS, H istorische Jahrbuch 56 (1936), σσ .499-507. (11) H . Ewig: D IE FRAENK ISC H EN TEILUNGEN UND TEILREICHE, 511-613, 1953. (12) E. Ewig: DIE FR AENKISCHEN TEILREICHE IM 7. JAHRHUNDERT, 613-714, 1954. (13) H . Fisher: HISTO R Y O F EUROPE, τό μ . A ’, Λ ονδίνο, 1972. (14) G. Fournier: LES M ERO VING IENS, Παρίσι, 1966 και β ’ έκ δ . 1978. (15) A. G asquet: L’EM PIRE BYZA NTIN ET LA M O N A R C H IE FRANQ UE, Π αρίσι, 1988 (ανατύπ. Ν έα Υόρκη, 1972) και ελλην. μ ε τ .: Η Β Υ ΖΑ Ν Τ ΙΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ Μ Ο Ν Α Ρ Χ ΙΑ , Α θή να , 1908. ιδίω ς σσ. 165-178. (16) P. G eary: BEFORE FR ANCE AND G ERMANY. THE CREATION AND TR ANSFORM ATION O F THE M ER O VIN G IA N WORLD, Ν έα Υόρ κη -Ο ξφ όρ δη, 1988. (17) H. G uenther: DER PATRIZIAT CHLODOW EGS, H istorische Jahrbuch 54 (1934), σσ. 468-475. (18) E. Κ οσμίνσκυ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν Α , ελλην. μ ε τ ., Α θή να χ.χ. (Εκδοση Ιν σ τιτο ύ το υ Ισ το ρ ία ς τη ς Α κα δ η μ ία ς Επ ιστημώ ν τη ς Ε Σ ΣΔ ).

(19) Ε. Jam es: THE FRANKS, Ο ξφ ό ρ δ η . 1988. (20) LEXIKON DES MITTELALTERS (Μ όναχοΖυρ ίχη, 1977-), λ ή μ μ α τα «C hlodw ig Ι-ΙΙΙ» (του U. Nonn), "D agobert I-I I I ") (το υ H. Ebiing), «M erow ech», «M e ro w in g er» (το υ H. A nton)(π λούσιες β ιβ λιο γρ α φ ίες). (21) F. Lot: THE END O F THE A NCIENT WORLD A N D THE B EG INNING S O F THE M IDDLE AGES, α γ γ λ . μ ε τ . Ph. κα ι M a rie tte Leon, Λονδίνο, 1931. (22) F. Lot: LA VICTOIRE SUR LES ALAM ANS ET LA C O N V E R S IO N DE CLOVIS, « Revue B eige de Philologie e t d ’H istoire», 17 (1938), σσ. 63-69. (23) Τ. Λ ο υ γ γ ή ς : ΤΟ Α Ν ΑΤΟ ΛΙΚ Ο Ρ Ω Μ Α ΪΚ Ο ΚΡΑΤΟΣ: Η Χ Ρ ΙΣ Τ ΙΑ Ν ΙΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ ΛΗ Σ ΚΑΙ ΤΑ ΓΕΡΜ Α Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΔΥ ΣΕΩ Σ, Ισ το ρ ία Ελληνικού Ε θνους (Ε κ δ ο τικ ή ς Αθηνώ ν), τό μ . Ζ ’ (1978), σσ. 128146. (24) Τ. Lounghis: LES AMBASSADES BYZANTINES ΕΝ O C C ID EN T... 407-1096, Α θή να , 1980. (25) Μ ΕΓΑ ΛΗ ΓΕ Ν ΙΚ Η Ε ΓΚ ΥΚ ΛΟ Π Α ΙΔ ΕΙΑ «ΥΔΡΙΑ» (Α θήνα 1978-88), λ ή μ μ α τα «Κ ά ρο λος Μ α ρ τέ λ ο ς » , «Κ λόβης Α ’-Δ ’» (του Α. Σ α β β ίδ η ), «Κ λ ο θά ρ ιο ς Α ’-Δ ’» (το υ Μ . Α γγ ελίδ η ), « Μ ε ρ ο β α ίο ς », « Μ ε ρ ο β ίγ γ ε ιο ι», «Π επ ίνος Α ’ ο Π ρ εσ β ύ τερ ο ς » (το υ Α. Σ α β β ίδ η ), «Π επ ίνος Β ’ το υ Ε ρ ισ τά λ», «Π επ ίνο ς Γ ’ ο Β ρ α χ ύ ς », « Σ ιγ ε β έ ρ το ς Α ’-Γ » , « Χ ιλ δ εβ έρ το ς A ’-Γ ’», «Χ ιλδ έρ ιχο ς Α ’-Β ’», «Χ ιλπ έριχος Α ’-Β ’» (τη ς Φ ω τεινής Β λα χο π ο ύ λο υ )-(β ιβ λιο γρ α φ ίες). (26) D. Nicholas: Η Ε Ξ ΕΛΙΞ Η ΤΟΥ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Ο Υ ΚΟΣΜ ΟΥ. Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ , Δ ΙΑ Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η Σ Η Κ Α Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Τ Η Ν ΕΥΡΩ Π Η , 312-1500, μ ε τ . Μ α ρ ιά ννα Τζιαντζή , Α θή να , Μ.Ι.Ε.Τ., 1999. (27) Ch. O m an: THE DARK AGES, 476-918, ε ’ έκ δ ο σ η , Λ ονδίνο, 1908. (28) P. R iche (συνεργ. P. Perin): D IC TIO N N A IR E DES FRANCS. LES TEMPS M ERO VING IENS, Π αρίσι, 1996. (29) M . Rouche: CLOVIS. Π αρίσι, 1996. (30) Α. Σ α β β ίδ η ς : Ο ΦΡΑΓΚΟΣ Π Ο Λ Ε Μ Α Ρ Χ Ο Σ Κ Α Ρ Ο Λ Ο Σ Μ Α Ρ ΤΕ Λ Ο Σ ΚΑΙ Η Α Ν Α Χ Α ΙΤΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣ Λ Α Μ Σ Τ Η Μ Α Χ Η ΤΟΥ ΠΟΥΑΤΙΕ, 732 μ.Χ., «Σ τρ α τιω τικ ή Ισ το ρ ία », τ. 14 (Ο κτώ β ρ ιος 1997), σσ. 40-45 (πλούσια β ιβ λιο γρ αφ ία). (31) G. Tessier: LE ΒΑΡΤΕΜΕ DE CLOVIS, Π αρίσι, 1964. (32) A. Thierry: RECITS DES TEMPS MERO VING IENS, Π αρίσι, 1886 (νέα έκ δ . 1981). (33) Ζ. Τσιρπανλής: Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η ΣΤΗ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΗΣ ΔΥ ΤΙΚ Η Σ Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ, δ ’ έκ δ ., Θ εσ σ αλονίκη, Ζ ή τη ς , 1996. (34) A. van de Vyver: LA VICTOIRE CONTRE LES A LA M A N S ET LA C O N VER SIO N DE CLOVIS, «R evue beige» 15 (1936), σσ. 859-914 και 16 (1937), σσ. 35-94. Επίσης Le M oyen-Age 53 (1947), σσ. 177-196. (35) A. van de Vyver: « CLOVIS ET LA PO LITIQ U E MEDITERRANEENNE», σ το ν τόμ ο Etudes de d iee s a H en ri Pirenne (Π αρίσιΒ ρ υ ξέ λ λ ε ς , 1937). (36) J. W aliace-H adrill: THE LO NG-HAIRED K IN G S AN D OTHER STUDIES IN FR A N K ISH H ISTO RY, Λ ο ν δ ίνο, 1962. (37) I. Wood: THE M ER O VIN G IA N KINGDO M S, 450-751, Ν έα Υόρκη, 1994.

j 1(

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ο ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΩΝ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΠΟΙΚΩΝ ΔΗΜ ΗΤΡΗΣ ΛΩΡΗΣ Σ χ έδ ια σ το λ ώ ν -χ α ρ τώ ν: Ν ίκ ο ς Π άνος για τη «ΣΙ»

0 ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΣ Α Ν Τ Α Γ Ω Ν ΙΣ Μ Ο Σ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ Ο Λ Λ Α Ν Δ Ο Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΟ Ν Ο ΤΙΟ Τ Ε Ρ Ο Α Κ Ρ Ο ΤΗΣ Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ ΗΠΕΙΡΟΥ, Π Ο Υ Ο Δ Η Γ Η ΣΕ Σ Τ Η Ν Α ΙΜ ΑΤΗ ΡΗ ΣΥ ΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΣΤΟ ΛΥΚΑΥΓΕΣ ΤΟΥ 20ο ύ Α ΙΩ Ν Α (1899-1902), Σ Η Μ Α Ν Ε ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ Β ΙΚ Τ Ω Ρ ΙΑ Ν Η Σ Ε Π Ο Χ Η Σ ΚΑΙ ΤΗΝ Α Φ Ο ΡΜ Η ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ Ν Ο Τ ΙΟ Α Φ Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ Ο Μ Ο Σ Π Ο Ν Δ ΙΑ Κ Η Σ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.

Π υ ρ ο β ο λ η τή ς , Π υρ οβ ολικό το υ Τρανσβάαλ, 1890-1900. Το Transvaal Staat Artilerie ήταν ένα από τα λίγα τμήματα που διέθ ετα ν στολές οι οποίες στην πλειονότητά τους ήταν αυστριακού τύπου. Πολλοί στην αρχή του πολέμου φορούσαν βαθυκύανα χιτώνια ή -όπως εδώ- απλά χακί ή έπαψαν να φορούν στολή. Τα διακριτικά βαθμού των αξιωματικών ήταν 1-3εξάκτινα άστρα στα περιλαίμια (όπως του Αυστριακού και του Ελληνικού Στρατού της εποχής), ενώ των υπαξιωματικών 1-3 χρυσές σειρίδες Λ χαμηλά στα μανίκια των χιτωνίων. Εκτός από τα πολιτικά -όπως εδώ- και τα χαρακτηριστικά πλατύγυρα καπέλα οι άνδρες του TSA φορούσαν και κασκέτα (ομοιόχρωμα με τα περιλαίμια, τα επώμια και τα παραρράμματα) παρόμοια με των Αυστριακών Ορεινών Κυνηγών. Η φυσιγγιοθήκη των 50 σε τελαμώνα προορίζεται για το τυφέκιο Martini-Henry.

ΜΠΟΕΡΣ

Ν α υ τικ ό π υροβόλο τω ν 4 ,7 in σ ε κιλλίβ α ντα σ χεδ ια σ μ έν ο , ε κ των ενόντω ν, από το ν π λοίαρχο Σ κ ο τ.

Σε π ερίπτω ση κινδύνου η φ ά λα γγ α έ κ λ ε ιν ε σ ε κύκλο, μ ε τα υπ οζύγια και τα γυναικόπ αιδα σ το μ έσ ο , το ν επ ο νο μ α ζό μ εν ο « laager». Σ τ ις 16 Ο κτω β ρ ίου 1836 τέ σ σ ε ρ ις χ ιλ ιά δ ες π ο λ εμ ισ τές Ν τε μ π έ λ ε ε π ιτέ θ η κ α ν σ το «trekk» το υ Π ο τγ κ ίτ ε ρ , ο οπ οίος μ ε 35 ά νδ ρ ες α ν τέ τ α ξ ε σ θ εν α ρ ή ά μυνα, α π ο ψ εύ γο ντα ς τα χ ε ιρ ό τε ρ α . Α υ τή ή τα ν η α φ ο ρ μ ή το υ Π ρ ώ του Π ο λ έμ ο υ για τη ν επ ικρ ά τη σ η , μ ε τα ξ ύ τω ν Μ π ό ερ ς και των Ν τε μ π έ λ ε το υ φ ύλαρ χου Μ ζιλ ικά ζι.

περιοχής, σε συνδυασμό με τη δουλεία και τις μεσ ογειακές τεχ νικές καλλιέργειας και κτηνοτροφικής παραγωγής που χρησιμοποίη­ σαν οι άποικοι, κυρίως οι Γάλλοι Ουγενότοι, μ ετέτρ εψ α ν το ν διαμετακομιστικό σταθμό α­ νεφοδιασμού σε κυρίαρχη οικονομική αποι­ κία. Οι άποικοι για να αντιμετωπίσουν το πρό­ βλημα συνεννόησης μιλούσαν ένα "μίγμα” ολλανδογερμανικώ ν και φλαμανδικών, τη γλώσ­ σα «αφρικάανς». Με το πέρασμα του χρόνου θεώρησαν το υς εαυτούς το υς ως αυτόχθονες και ονομάστηκαν «Αφρικάανερς». Στα μ έ­ σα του 18ου αιώνα εκδίω ξαν το υς διοικητι­ κούς υπαλλήλους τη ς Εταιρείας και ίδρυσαν μια ιδιόμορφη (οικονομικά ανεξάρτητη, διοι­ κητικά χαλαρά εξα ρτημ ένη ) δημοκρατία. Το 1800 οι Αφρικάανερς αριθμούσαν 25.000 και ήταν δ εύ τερ η ς και τρ ίτης γενιάς άποικοι. Το 1795 τερμ α τίσ τηκε και τυπικά η ολλανδική κυριαρχία με τη Συνθήκη ειρήνης τη ς Αμιένης και η αποικία εκχω ρήθηκε στην ολλανδι­ κή Δημοκρατία τη ς Βατταβίας. Το 1806 η στρατηγική θέση του ακρωτηρί­ ου προσέλκυσε το βρετανικό ενδιαφέρον. Το 1816 το Βασιλικό Ναυτικό αποβίβασε στρα­ τεύ μ α τα και ανέλαβε τη διοίκηση. Πραγματοπ οιήθηκε εποικισμός με 5.000 υπηκόους του σ τέμμα τος και ελήφθησαν τα πρώτα διοικητι­ κά μέτρα που ευνόησαν το υς εποίκους σε βά­ ρος των «Αφρικάανερς». Αποτέλεσμα ήταν η συνεχώς διογκούμενη δυσφορία των δ ε ύ τε ­ ρων, που τους οδήγησε σε μετανάστευση προς τα βόρειο-βορειοανατολικά (προς ανα­ ζήτηση νέων εκμεταλλεύσιμω ν αγροκτηνοτροφικώ ν περιοχών) και στην αυτονομία από τη βρετανική διοίκηση.

Η «ΜΕΓΑΛΗ ΕΞΟΔΟΣ» ■ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ

Οι φ ά λ α γ γ ες αμαξώ ν, τα επ ο νο μ α ζό μ ενα «trekk». Οι Μ π ό ερ ς μ ετα ν ά σ τευ σ α ν β ό ρ εια β ο ρ ειο α ν α το λικ ά το υ Ο ρ ά γγ η π οτα μο ύ και έφ & α σ α ν μ έχ ρ ι τα σ ημ ερ ινά σύνορα τη ς Μ ο ζα μ β ίκ η ς.

ο 1488 ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Βαρθολομαίος Ντιάζ περιέπλευσε το νοτιότερ ο ακρωτήριο τη ς αφρικανι­ κής ηπείρου, το ακρωτήριο τη ς «Καλής δος», όπως μετονομάστηκε από ακρωτήριο των "Καταιγίδων"! Πρώτοι αποίκησαν σε αυτό οι Ολλανδοί, το 1652. Η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών ίδρυσε διαμετακομιστικό σταθμό ανεφοδιασμού για τα πλοία της. Από το 1685 ως και το 1795 εκτό ς των Ολλανδών

Τ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

εγκατασ τάθηκαν Γάλλοι, Ουγενότοι, Γερμα­ νοί, Φλαμανδοί και Πολωνοί. Αυτοί με τις ευ ­ λογίες τη ς Εταιρείας επ εκτάθηκαν και προΕλπίσάρτησαν εδάφη στην ενδοχώρα, με σκοπό τη ν εμπορική και αγροκτηνοτροφική εκ μ ε­ τάλλευση. Ακόμα υπέταξαν και υποδούλω­ σαν με πολέμους το υς ιθαγενείς Μπαντού (Ο τεντότους, Βουσμάνους), το υς οποίους χρησιμοποίησαν ως δούλους για τις αγροκτηνοτροφ ικές εργασίες. Τα εύφορα εδάφη τη ς

Μ ετά το τέλο ς του Εκτου Αφρικανικού Πολέμου μεταξύ των αποίκων και των Ξόσα (1834-1835) οι Μπόερς μετανάστευσαν συ­ γκρ οτημένα προς τις ελ ε ύ θ ερ ες περιοχές. Διέσχισαν το ν Οράγγη οργανωμένοι σε φά­ λαγγες και μετα κινήθηκαν πέρα από τα σύνο­ ρα του Ακρωτηρίου. Τον Οκτώβριο του 1836 μια φάλαγγα 50 α­ μαξών με οδηγό το ν Π οτγκίτερ, συνάντησε στον ποταμό Ρινόστερ (Rhenoster) το υς ιθα­ γενείς Ν τεμπ έλε του φύλαρχου Μζιλικάζι (N’debele, M’zilikazi), που τη ς επ ιτέθηκε. Οι Μπόερς α ντέτα ξα ν σθεναρή άμυνα (35 άν­ δρες έναντι 4.000 Ν τεμπέλε) και τους απώθη­ σαν. Αφού διασφάλισαν τη ν περιοχή εγκατά­ στασής το υς συγκρότησαν δύο «κομμάντο» υπό το υ ς Μάριτζ και Π οτγκίτερ και εκστράτευσαν κατά των Ν τεμπέλε. Τους νίκησαν τον Ιανουάριο του 1837 στη μάχη τη ς Μοζένγκα. Επειδή ο κίνδυνος υφίστατο το υς κατεδίωξαν ως τη ν κοιλάδα του ποταμού Μαρίκο, διαλύοντας το στρατόπεδό τους, αιχμαλωτίζο­ ντας τα κοπάδια τους και εξαναγκάζοντάς τους οε φυγή βόρεια του ποταμού Λιμπόπο, το ν Οκτώβριο του 1837. Ο π όλεμος αυτός ο­ νομάστηκε «the trekker N'debele war». Βορειοανατολικά μια φάλαγγα αμαξών

Η μάχη τη ς Μ α τζο ύ μ π α , κ ο ρ υ φ α ία σ τιγ μ ή τη ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς τω ν Μ π ό ερ ς. Η νίκη σ τη μάχη α υ τή ο δ ή γ η σ ε το υ ς Β ρ ετα ν ο ύ ς σε δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις κα ι το υ ς Μ π ό ερ ς σε βρα χύβια α ν εξα ρ τη σ ία .

υπό το ν Π ιέι Ρέτιφ διέσχισε τη ν οροσειρά Ντράγκενσμπεργκ και εισήλθε στις εύφ ορες π εδιάδες του Νατάλ (1837). Το Νατάλ ήταν η χώρα των Ζουλού του φύλαρχου Ντιγκαάν (Zulu - Digaan). 0 Ντιγκαάν προσκάλεσε τους

Μπόερς σε διαπραγματεύσεις στο στρατόπε­ δό του, παρασύροντάς το υς σε παγίδα όπου και το υς εξόντω σε. Οι Μπόερς υπό τη ν η γε­ σία του Αντρέα Π ρετώριους εκστράτευσαν κατά των Ζουλού, το υς νίκησαν στη μάχη του «Αιματηρού» ποταμού (Blood river, 1837) και τους απώθησαν τελικά πέρα από το ν ποταμό Τουγκέλα, εγκαθισ τάμενοι στο Νατάλ (1840). Ιδρυσαν τη ν πόλη Π ητερμάριτσμπουργκ και ανακήρυξαν τη ν Ε λεύθερη Π ολιτεία του Να­ τάλ. Από το 1818 Βρετανοί έμποροι και κυνη­ γοί είχαν συνάψει σ υνθήκες με τους Ζουλού και είχαν ιδρύσει το λιμάνι Πορτ Νατάλ, ως διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό. Οι ίδιοι θορυβήθηκαν με τις π ολιτικές κινήσεις των Μπόερς και επεζήτησαν τη ν προστασία του σ τέμματος, η οποία τους δόθηκε με την ε ­ γκατάσταση στρατιωτικής φρουράς στο λιμά­ νι, το 1838. Το 1840 η φρουρά αποχώρησε, αλ­ λά επανήλθε το 1841 εξυπ ηρετώ ντας τα β ρ ε­ τανικά συμφέροντα. Ο Π ρετώριους πολιόρ­ κησε επί ένα μήνα (Μ άιος-Ιούνιος 1842) τη

βρετανική φρουρά, που οχυρώθηκε e r r . ~£ριοχή του κόλπου Κογκέλα. Η πολιορ· ^ ν θ η κε όταν το Β ρετανικό Ναυτικό με το τν : : HMS "Southampton" κανονιοβόλησε τις θ έ α ε -c των Μπόερς και αποβίβασε ενισχύσεις. Ο. Μπόερς αποχώρησαν κατόπιν διαπραγματεύ­ σεων και οι Βρετανοί προσάρτησαν το Νατάλ Οι Μπόερς επέστρεψαν στο Τρανσβάαλ και στην περιοχή του Οράγγη, πιέζοντας α­ σφυκτικά το υς ιθαγενείς των φυλών Σόθο κα. Τσβάνα (Sotho, Tswana). Μέσω του αρχηγού τη ς Μπασουτολάνδης, Μοσούσουε, ζητήθηκε η βρετανική συνδρομή και διαιτησία. Ο Β ρετανικός Στρατός εισ έβαλε για πρώτη φο­ ρά στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές διασχίζοντας το ν Οράγγη και κινούμενος προς Βορρά. Κατευ θ ύ ν θ η κε προς τη ν Μ πλουεμφοντέιν. πρωτεύουσα τη ς Ε λεύθερης Π ολιτείας του Οράγγη, νικώντας το ν Π ρετώριους στο Σβαρτσκόπγιε το ν Απρίλιο του 1843. Οι Βρετανοί διά του νέου κυβερνήτη, σερ Χάρρυ Σμιθ. προσάρτησαν όλη τη ν περιοχή μεταξύ του Ο-

ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ 01 ΜΠΟΕΡΣ; Η ονομασία Μπόερς προήλθε από τη σύντμηση των λέξεων moor (χωρικός) και free Brughers (ελεύθεροι άποικοι). Οι τελευταίοι μι­ λούσαν «αφρικάανς» και κατά κύριο λόγο ασχολούντο με την αγροκτηνοτροφία. Αόγω της ενασχόλησής τους ήταν άνθρωποι τραχείς και σκληραγωγημένοι, με ανεπτυγμένες τις οικογενειακές και πατρογονικές αξίες. Ηταν θρησκευόμενοι και σκληροί, αλλά δίκαιοι προς τους ιθαγενείς υποτακτικούς τους. Ενδιαφέρονταν για τα κοινά και λειτουργούσαν δημοκρατικά συμμετέχοντας σε όλες τις διαδικασίες λή­ ψης αποφάσεων που τους αφορούσαν ως οικογένεια - ομάδα - κοινότητα. Ηταν πειθαρχικοί, διεκδικούσαν μαχητικά τα δικαιώματά τους και υποστήριζαν τα συμφέροντά τους. Οι συντροφικοί δεσμοί μεταξύ τους θεωρούντο ιεροί και ήταν πολύ ισχυροί. Οι ηγέτες τους είχαν καθολική επιδοκιμασία, κερδίζοντας τον σεθασμό με τις, επί του πολιτικού και του στρατιωτικού πεδίου, ικανότητές τους. Οι πολεμικές επιχειρήσεις για τους Μπόερς ήταν αναγκαίες για την επιβίωση. Πολεμούσαν για την επιβίωση και τα συμφέροντά τους και όχι για τη δό­ ξα. Συμμετείχαν στα «κομμάντο» αφήνοντας την οικογένεια και τη γη τους. Δεν διακινδύνευαν χωρίς λόγο. Στις πολεμικές αναμετρήσεις παρουσίαζαν ιδιότυπη πειθαρχία και ανεπτυγμένο στρατιωτικό πνεύμα. Ο τρόπος που πολεμούσαν έδειχνε τις στρατιωτικές αρετές τους, προκαλώντας τον θαυμασμό των εχθρών τους. Συμμετείχαν στις επιχειρήσεις με δικό τους όπλο και άλογο, δικά τους πυρομαχικά και προμήθειες. Τους συνόδευε πάντα ένας ιθαγενής (συνήθως Γκρίκας, Ξόσα, Ντεμπέλε ή Ζουλού), ως υποκόμος-υπηρέτης. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα οι Μπόερς δεν είχαν συγκροτήσει τακτικά σώματα στρατού. Συγκροτούσαν κατά περιοχές και κοινότητες έφιππα σώματα που τα ονόμαζαν «kommando», αποτελούμενα από τους άνδρες Μπόερς 16-60 ετών. Μέχρι το 1850 χρησιμοποιούσαν μια ποικιλία από εμπροσθογεμή τυφέκια και δίκαννα, λειόκαννα ή ραβδωτής κάννης (Brown Bess, Kentucky, Ferguson, Grynner). Πολλοί έ­ φεραν και εμπροσθογεμείς πιστόλες αντικαθιστώντας τις σταδιακά με περίστροφα και πιστόλια (Mauser 1878, Mauser C96, Webley iongspur, Herstal, Nagant). Οταν οι εκστρατείες ήταν μεγάλης διάρκειας για τα εφόδια και τα πυρομαχικά μεριμνούσε η κοινότητα. Κατά τις επιχειρήσεις τα «κομμάντο» συνοδεύονταν από τους «agterryers», Αφρικανούς ιθαγενείς βοηθούς επιφορτισμένους με τη φροντίδα των υποζυγίων, το κυνήγι και το μαγείρεμα. Οι Μπόερς εφάρμοζαν μια ευέλικτη τακτική μάχης, μετατρέποντας την ενεργητική άμυνα σε επίθεση και το αντίθετο. Λειτουργούσαν ουσιαστικά ως έφιππο πεζικό. Είχαν ισχύ πυρός που βασιζόταν στην εξαιρετική ευστοχία τους. Ολοι ήταν ικανότατοι κυνηγοί. Οταν παρίστατο ανάγκη τα «κομμάντο» ενώνονταν δημιουργώντας ισχυρότερη δύναμη. Κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις πολλοί έφερναν και τις βοϊδάμαξές τους, σύροντας σε τροχήλατες ξύλινες ιδιοκατασκευές ναυτικά πυροβόλα που είχαν αγοράσει οι ίδιοι! Συγκρότησαν μονά­ δες πυροβολικού και τακτικές μονάδες εθνοφυλακής από το 1855 και μετά. Το 1857 εισήχθησαν από την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη πυροβόλα γερμανικής προέλευσης, πεδινά Krupp των 6 pdr. Κατά τον Β' πόλεμο των Μπόερς με την Μπασουτολάνδη (1865) χρησιμοποιήθηκαν πυροβόλα Armstrong των 12 pdr και Whitworth των 6 pdr, αγγλικής προέλευσης. Οταν ιδρύθηκαν η Νοτιοαφρικανική Δημοκρα­ τία (1852) και η Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856) σύστησαν τα πρώτα τακτικά σώματα έφιππης εθνοφυλακής, με υποχρεωτική στρά­ τευση και εκπαίδευση. Κατά τη δεύτερη περίοδο της ανεξαρτησίας (1882-1900), έγιναν συστηματικές εισαγωγές οπλισμού από τη Γερμα­ νία, το Βέλγιο και την Αυστρία. Από την πρώτη στιγμή του βρετανικού εποικισμού του Ακρωτηρίου οι Μπόερς δεν συμπάθησαν τη νέα τάξη πραγμάτων. Από το 1820 οργάνωσαν ερευνητικές αποστολές πέραν των βορείων και βορειοανατολικών συνόρων για να διαπιστώσουν αν οι ελεύθερες περιοχές ήταν κατάλληλες για αποικισμό. Η μετανάστευση έγινε σταδιακά από το 1820 ως το 1845. Κορύφωσή της ήταν η «Μεγάλη Εξοδος» (6.000 Μπόερς), που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1836 και του 1840. Εγινε κατά ομάδες οικογενειών που είχαν συγγενικές ή φιλικές - συντρο­ φικές σχέσεις. Το μέσο μετακίνησης ήταν τετράτροχες βαριές άμαξες που μετέφεραν τις οικοσκευές, συνοδευόμενες από τους άνδρες έφιππους. Τα καραβάνια αυτά ονομάστηκαν «trekk». Τα οδηγούσαν άνθρωποι με ηγετικές ικανότητες που είχαν συμμετάσχει στις ερευ­ νητικές αποστολές. Οι Μπόερς αυτοί ονομάστηκαν «Voortrekkers». Σε περίπτωση επίθεσης σχημάτιζαν κύκλο με τις άμαξες, το «Laager», τοποθετώντας τους αμάχους και τα υποζύγια στο προστατευμένο εσωτερικό. Εφόσον επιβίωναν, αντιτάσσοντας σθεναρή ά­ μυνα, συγκροτούσαν «κομμάντο» και καταδίωκαν τον εχθρό. Οι Μπόερς εγκαταστάθηκαν βόρεια του Οράγγη ποταμού και έφθασαν διαδοχικά μέχρι τον ποταμό Λιμπόπο (σημερινή Ζιμπάμπουε). Η μετανάστευσή τους δεν έγινε ειρηνικά. Αντιμετώπισαν όλες τις ιθαγενείς φυλές και τους Βρετανούς σε έναν πολυμέτωπο αγώνα για την επιβίωση και την επικράτηση. Ολο το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα κύριο μέλημα για τους ηγέτες τους ήταν η σύσταση ανεξαρτήτων κρατών, μακριά από τη βρετανική διοικητική "ομπρέλα". Κατάφεραν να συστήσουν: α)Τη βραχύβια Ελεύθερη Πολιτεία του Νατάλ (18391840). β) Τη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ (1852). γ) Την Ελεύθερη Πολιτεία του Οράγγη (1856). Οι Βρετανοί φυσικά παρακολουθούσαν «εκ του σύνεγγυς» την προσπάθεια των Μπόερς και εφαρμόζοντας μια ευέλικτη πολιτική τούς υπονόμευαν συνεχώς.

21

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ν οσοκόμος, Ε θ ελ ο ν τικ ό Γερμανικό Σώ μα Υγειονομικού. Ο εικονιζόμενος φοράει μια χακί στολή “διασκευασμένη"σε τροπική μ ε την προσθήκη λευκού παντελονιού από ελαφρύ ύφασμα. Το σύμβολο του Ερυθρού Σταυρού εμφανίζεται στο περιβραχιόνιο (περιβαλλόμενο από τις λ έξεις Deutsches Rotes Kreuz - Γερμανικός Ερυθρός Σταυρός) στα επιρράματα του περιλαίμιου, αλλά και στο - πρωσικού τύπου - πηλήκιο. Το χαρακτηριστικό χρώμα - κυανό του άνθους του αραβοσίτου - του Σώματος του Υγειονομικού εμφ ανίζεται στην ταινία μ ε λευκά παραρράμματα. Η κονκάρδα έχει τα εθνικά - γερμανικά - χρώματα (μαύρο/λευκό/κόκκινο). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Ε θ ελ ο ν τή ς , Ν α τά λ , 1899. Ο χαρακτηριστικότερος ίσως τύπος Μπόερ μαχητή καθόλη τη διάρκεια του πολέμου. Συνδυασμός γενιάδας, ταλαιπωρημένης πολιτικής περιβολής και σύγχρονου τυφεκίου Mauser μα ζί μ ε φυσιγγιοθήκη (των 12x5=60) σε τελαμώνα.

Οι Β ρ ετα ν ο ί α μ ύ ν ο ντα ι έν α ν τι μ ια ς επ ίδ εσ η ς τω ν Μ π ό ερ ς .

Α ξιω μ α τικό ς , Σώ μα Αλλοδαπώ ν Ε θελο ν τώ ν το υ Τρανσβάαλ, 1899. Ενα από τα πολλά παραδείγματα "ψευδοστολής". Στις στρατιω τικές δυνάμεις των Μπόερς η μικτή ή εξ ολοκλήρου πολιτική περιβολή ήταν σύνηθες φαινόμενο. Το βαθυκύανο μ ε λευκά στίγματα ύφασμα και το μαύρο φτερό στρουθοκαμήλου στο πλατύγυρο καπέλο ήταν διακριτικά της επίλεκτης μονάδας ανιχνευτών του Ντάνι Θέρον (Theron's VerkennerKorps). Η φυσιγγιοθήκη η θήκη του περιστρόφου 0,455 in Webley στη Sam Browne εξάρτυση, τα κυάλια και η σφυρίχτρα εμφανίζονται εδώ σε μια σπάνια συνύπαρξη.

ράγγη και του Βάαλ και εγκατέσχησαν εποίκους. Οι Μπόερς υπό το ν Π ρετώ ριους επανα­ στάτησαν, συγκρότησαν «κομμάντο», σάρω­ σαν τη ν περιοχή και έδιω ξαν τους εποίκους. Στη μάχη του Μπουμπλάατς (Αύγουστος 1848), οι Βρετανοί νίκησαν το ν Πρετώριους, που διέφυγε στο Τρανσβάαλ. Επειτα εγκα τέστησαν φρουρές, που δεν μπόρεσαν να δια­ τηρήσουν λόγω του νέου πολέμου με τους Ξόσα στα σύνορα του Ακρωτηρίου. Με μια πο­ λιτική κίνηση ο Σμιθ αναγνώρισε τη ν αυ το ­ διάθεση των ελεύθ ερ ω ν περιοχών υπό βρε­ τανική επικυριαρχία (Συνθήκες Σαντ Ρίβερ του 1852 και Μ π λουεμφοντέιν του 1856). Λό­ γω των συμφωνιών οι παραδοσιακοί αυτόχθονες σύμμαχοι των Βρετανών νότια του Οράγγη έχασαν την προστασία του σ τέμματος και έτσι οι Μπόερς για πρώτη φορά είχαν τη ν ευ ­ καιρία να οργανώσουν τη ν πολιτική - διοικητι­ κή δομή των ελευθέρ ω ν κρατών και να λύ­ σουν τις διαφορές με τους αυτόχθονες γείτο νές τους! Τον Μάρτιο του 1858 οι Μπόερς συγκρό­ τησαν δύναμη δύο «κομμάντο» και με τη ν υ­ ποστήριξη οργανωμένου πυροβολικού επ ιτέ­ θηκα ν κατά τη ς Μπασουτολάνδης και του φιλοβρετανού αρχηγού Μοσούσουε. Εχασαν μια μάχη στο Χέλκλοοφ, κατάφεραν όμως να περιορίσουν το ν Μοσούσουε και το σ τρά τευ­ μά του στην περιοχή των λόφων Θάμπα Μποσιού. Δ εν διακινδύνευσαν επ ιθετική εν έρ ­ γεια. Προτίμησαν βρετανική διαιτησία και τε-

23

Π ολλοί Μ π ό ερ ς είχα ν α γ ο ρ ά σ ει μ ε δικά το υ ς χ ρ ή μ α τα να υτικά π υροβόλα, που τα α να ρ το υ σ α ν σε κ ιλ λ ίβ α ν τες -ιδ ιο κ α τα σ κ ευ ές και τα χ ρ ησ ιμ οπ οιούσ α ν σ τις επ ιχειρ ή σ εις.

λικά υποχώρησαν εντό ς των συνόρων τους! 0 Μοσούσουε έσ τειλε ένοπλες ομάδες να παρενοχλήσουν τις φάρμες των Μπόερς, εκδιώκοντάς το υς από τη ν περιοχή για να τη ν εποι­ κίσει ο ίδιος. Οι τελευ τα ίο ι ενισχυμένοι με πυροβολικό και με λευ κο ύς από όλη τη νοτιοαφρικανική περιοχή εκστράτευσαν εκ νέου κατά τη ς Μπασουτολάνδης το 1865 και πο­ λιόρκησαν το ν Μοσούσουε στο φυσικό οχυ­ ρό των λόφων Θάμπα Μποσιού. Εκείνος έ ­ σ τειλε επιδρομείς μέσα στα ελεύ θ ερ α κράτη για να πιέσει το υς Μπόερς να λύσουν τη ν πο­ λιορκία και κερδίζοντας χρόνο να εξασφαλί­ σει τη βρετανική παρέμβαση. Οι Βρετανοί παρενέβησαν αποστέλλοντας στρατιωτική δύ­ ναμη. Οι αντίπαλοί το υς δεν διακινδύνευσαν και αποχώρησαν το 1868 κι έτσι η Βρετανία προσάρτησε τη Μπασουτολάνδη. Ο Β' π όλε­ μος με τη Μπασουτολάνδη ονομάστηκε «the

war of cannon's boom», λόγω τη ς χρήσης πυρο­ βολικού. Ο αγώνας των Μπόερς κατά τη ν ει­ κοσαετία 1850-1870 εντά θ η κε με τις συ­ γκρούσεις με τους ιθαγενείς γείτο νές τους. Μέχρι το 1870 είχαν εκδιώξει, καθυποτάξει ή εκκαθαρίσει όλους το υς αυτόχθονες σε δια­ δοχικές νικηφ όρες εκσ τρα τείες (φυλές Τσόνα, Σβάνα, Γκάτλα, Σόθο, Σουάζι, Πέντι). Στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία συστάθ η κε βουλή των αντιπροσώπων, η «Volksraad», με τη μεγαλύτερη δυνατή εκπρο­ σώπηση των ελεύθ ερ ω ν κοινοτήτων. Οι κοι­ νότη τες των Μπόερς προσπάθησαν να ενω­ θούν σε ένα ενιαίο κράτος, αλλά οι αντιπρό­ σωποι χωρίστηκαν σε ενω τικούς και ανθενω ­ τικούς. Η πολιτική διαμάχη για τη ν ένωση κράτησε δύο χρόνια, οδήγησε σε εμφύλια σύ­ γκρουση, τη ν «BurgerKryg», και κα τέλη ξε στη μάχη του Σβαρτσκόπγιε τον Ιανουάριο του 1864. Με αποφάσεις των ηγεσιών των κοινο­ τήτω ν τέθ η κα ν οι προϋποθέσεις για τη σύ­ σταση εθνοφ υλακής και μονάδων πυροβολι­ κού. Οι σχέσεις με τη Γερμανία και γενικά με το ν αντιβρετανικό άξονα έγιναν σ τενότερ ες. Μ ετά το 1870 διείσδυσαν στα ανεξάρτητα κράτη πολλοί Βρετανοί, οι οποίοι παρά τις δι­ ο ικητικές δυσκολίες δέσμευσαν εκτάσ εις προς εκμετάλλευσ η των πλούσιων κοιτασμά­ των διαμαντιών και χρυσού. Αυτοί κατέσ τη­ σαν ανερχόμενη πολιτική και κοινωνική δύνα­ μη και από το υς Μπόερς ονομάστηκαν περι­ φρονητικά «uitlanders» (οι απ’ έξω). Οι Β ρετα­ νοί με το πρόσχημα τη ς προστασίας των εποίκων και γενικό τερ α του λευκού πληθυσμού από το υς Ζουλού - Π έντι του φύλαρχου Σεκουκχούνε εισέβαλαν το ν Ιανουάριο του 1879

στα ελεύ θ ερ α κράτη και το ν Νοέμβριο τα προσάρτησαν. Επίσης εγκατέστησαν φρου­ ρές όπου υπήρχαν ισχυρά βρετανικά συμφέ­ ροντα (Κίμπερλυ, Μάφεκινγκ, Μπλοεμφοντέιν, Πρετόρια). Οι Μπόερς επαναστάτησαν (1876) υπό την ηγεσία των Γιούμπερτ, Σμιτ και Κρούγκερ, πολιορκώντας τις βρ ετανικές φρουρές. Διέσχισαν τα όρη Ντράγκενσμπεργκ και εισ έ­ βαλαν στο Νατάλ. Κατενίκησαν τους Β ρετα­ νούς το ν Ιανουάριο του 1881 στο Λ εγκς Νεκ και το ν Φεβρουάριο του 1881 στη Ματζούμπα, οδηγώ ντας τους στην τράπεζα των δια­ πραγματεύσεων το 1883 στην Πρετόρια. Με τη συνθήκη του Λονδίνου το 1884 η Δημο­ κρατία του Τρανσβάαλ και η Ε λεύθερη Πολι­ τεία για μια ακόμα φορά ανεξαρτητοποιήθηκαν. Οι Μπόερς απόλαυσαν τη ν ανεξαρτησία τους επί μια δεκαετία.

Ο "ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ" (1899-1902) Πριν από τη σύγκρουση Το 1890 κυβερνή της του Ακρωτηρίου ανέλαβε ο σερ Σέσιλ Ρόουντς. Στόχος του ή­ ταν η πλήρης προσάρτηση των ανεξάρτητω ν περιοχών και η συστηματική εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων διαμαντιών και χρυσού. Το 1893 προσαρτήθηκε η Βόρεια Ρο­ δεσία, μ ετά τη νίκη των βρετανικών σ τρατευ­ μάτων επί των ιθαγενών Μ αταμπέλε του φύ­ λαρχου Λομπενγκούλα. Είχαν προηγηθεί η Μποτσουαναλάνδη (1886), η Μπασουτολάνδη

Η ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟ 1816 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1898 - ΔΟΓΜΑ "C to C" (C airo to C ape)

24

Οι Βρετανοί έποικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ακρωτηρίου ήταν έμποροι, γεωργοί και κτηνοτρόφοι που αναζητούσαν εύφορες εκτάσεις για εκμετάλλευση και νέες αγορές. Η διοίκηση βοήθησε την προσπάθειά τους λαμβάνοντας μέτρα όπως ο αναδασμός της γης, εφαρμόζοντας νέο κτηματολόγιο, και η αποκήρυξη και ο τερματισμός της δουλείας, απελευθερώνοντας άμεσα 29.000 ιθαγενείς από τους γαιοκτήμονες Μπόερς. Η βρετανική διοίκηση χρησιμοποίησε ουσιαστικά ως «μοχλούς» ανάπτυξης της πολιτικής της τη μεροληπτική συμπεριφορά σε βάρος των Μπόερς, τις διαπραγματεύσεις με τις φυλές Μπαντού πέραν των συνόρων και, όταν αυτές αποτύγχαναν, τις στρατιωτικές επιχειρή­ σεις. Γενικά οι Βρετανοί ακολούθησαν μια ευέλικτη πολιτική, προσαρμοζόμενη ανάλογα με τη διαμορφούμενη κατάσταση, που απέδωσε τεράστια οφέλη και τους οδήγησε στην τελική σύγκρουση με τους Μπόερς κατά την περίοδο 1899-1902. Σκόπιμα οι Βρετανοί κατά τον πόλεμο των συνόρων του 1834-1835 (6ος Καφρικός Πόλεμος) με τη φυλή των Ξόσα (Xhosa) δεν προστάτευσαν επαρκώς τις περιουσίες των Μπόερς. Αυτή ήταν η αφορμή της «Μεγάλης Εξόδου» των δεύτερων, βόρεια του Οράγγη. Από το 1835 ως το 1865 οι Βρετανοί συνασπίσθηκαν με τις ιθαγενείς φυλές που συνόρευαν με τις περιοχές εγκατάστασης των Μπό­ ερς (Μπασουτολάνδη - σημερινή περιοχή κρατιδίου Μπασότο, Μποτσουαναλάνδη - σημερινή Μποτσουάνα, Ζουλουλάνδη - σημερινή πε­ ριοχή Νατάλ). Παρενέβαιναν με διαιτησίες και στρατιωτικές επιχειρήσεις, όπου διακυβεύθηκαν τα συμφέροντα του στέμματος. Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το νότιο άκρο της αφρικανικής ηπείρου υπήρξε πεδίο πολιτικών χειρισμών και στρατιωτικών επεμβάσεων που επέβαλαν οι τοπικές εξελίξεις και ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Ηταν το απώγειο της βρετανικής πολιτικής ευελιξίας της Βικτωριανής εποχής, που στρατηγικά υποχωρούσε αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Μπόερς και των ιθαγενών, ε­ πανερχόμενη όμως, κόμιζε τεράστια οφέλη, θέτοντας υπό την επικυριαρχία της και προσαρτώντας τελικά, τις ελεύθερες περιοχές. Ο διεθνής ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων αποικιακών δυνάμεων και η ανακάλυψη διαμαντιών και χρυσού στις ελεύθερες και α­ νεξάρτητες περιοχές των Μπόερς, οδήγησαν τη βρετανική πολιτική στην εφαρμογή του σχεδίου "C to C (Cairo to Cape). Αυτό προέβλεπε την επιβολή της βρετανικής επικυριαρχίας σε όλα τα ανατολικά παράλια της Αφρικής, από το Κάιρο ως το Ακρωτήριο. Ολοι οι Βρε­ τανοί κυβερνήτες του Ακρωτηρίου εφάρμοσαν το σχέδιο αυτό, από τον σερ Τζωρτς Νάπιερ (νικητή των Μπόερς στο Σβαρτσκόπγιε τον Απρίλιο του 1843) και τον σερ Χάρρυ Σμιθ (νικητή του Μπουμπλάατς τον Αύγουστο του 1848) ως τον κύριο εκφραστή αυτής της πολιτι­ κής, σερ Σέσιλ Ρόουντς (1853-1902), ιδρυτή της Νοτιοαφρικανικής Εταιρίας (South African Co.) και πλουσιότατου από την εξόρυξη χρυ­ σού και διαμαντιών, στα ορυχεία του Μαφέκινκ, του Λιμπόπο και του Κίμπερλυ, που χρησιμοποίησε την περιουσία του ως «εργαλείο» για την επιτυχία αυτού του σχεδίου. Ο Ρόουντς ως κυβερνήτης του Ακρωτηρίου, από το 1890 ως το 1896, εφάρμοσε τον γεωγραφικό «στραγ­ γαλισμό» των ελευθέρων κρατών του Οράγγη και του Τρανσβάαλ. Προσάρτησε, υπό το στέμμα, τη Μποτσουαναλάνδη, τη Νότια Ροδεσία (σημερινή Ζιμπάμπουε) και τη Βόρεια Ροδεσία ή Μασοναλάνδη (σημερινή Ζάμπια). Απέκλεισε ουσιαστικά τους Μπόερς από τον Βορρά και τη Δύση. Τις προκλητικές παρεμβάσεις στην ανεξαρτησία και στην αυτοδιάθεση των Μπόερς ευνόησαν οι διεθνείς πολιτικές συνθή­ κες και η κραταιά θέση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής της (δεύτερη περίοδος βασίλισσας Βι­ κτωρίας - πρωθυπουργία λόρδου Σόλσμπερυ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

(1868), το Νατάλ (1842) και η Νότια Ροδεσία (1890). Η Ε λεύθερη Π ολιτεία το υ Οράγγη και η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία ασφυκπούσαν υπό το ν βρετανικό κλοιό. Το πρόβλημα των Μπόερς με το υς εποίκους διογκώ θηκε. Αφενός δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν ριζι­ κές διοικητικές λύσεις χωρίς να προκαλέσουν βρετανική παρέμβαση και α φ ετέρου α­ ντιμετώπισαν τη σκληρή αρνητική στάση των νέων εποίκων που διεκδικούσαν φ ιλ ελ ευ θ ε­ ροποίηση τη ς διοίκησης και του εμπορίου. Ο

Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς μ ε το πρόσχημα τη ς π ροσ τασ ίας το υ λ ε υ κ ο ύ π ληθυσ μ ού π ρ ο σ ά ρ τη σ ε τις ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς π ερ ιο χές και ε γ κ α τέ σ τη σ ε φ ρ ο υ ρ ές σε κ ά θ ε μ εγ ά λ η πόλη κα ι εμ π ορικό κόμ βο. Εδώ η φ ρ ουρ ά τη ς Π ρ ετό ρ ια ς α π ο δ ίδ ει τιμ έ ς για τα γ ε ν έθ λ ια τη ς βασίλισσας Β ικ τω ρ ία ς , σ τις 24 Μ α ϊο υ 1877. Α ρ ισ τερ ά η φ ρ ο υ ρ ά κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς π ολιο ρκία ς τη ς Π ρ ετό ρ ια ς .

Ρόουντς οργάνωσε ένα παραστρατιωτικό τμήμα υπό το ν σερ Λέανταρ Σταρ Τζαίημσον (Δεκέμβριος 1895), το οποίο θα εισ έβαλε στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ με σκοπό να προτρέψ ει το υς εποίκους σε στάση κατά των Μπόερς, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για βρετανική επέμβαση. Το σχέδιο απέτυχε και ο Ρόουντς παραιτήθηκε, κατακρινόμενος ακόμη και από το υς συνερ­ γά τες του! Οι η γ έτες των Μπόερς, του Τραν­ σβάαλ (Κρούγκερ) και του Οράγγη (Στέϋν) αντιλήφθηκαν ότι οι βρ ετανικές προθέσεις αποσκοπούσαν για μια φορά ακόμα στον τε ρ ­ ματισμό τη ς ανεξαρτησίας. Κ υβερνήτης του Ακρωτηρίου ανέλαβε στη συνέχεια ο σερ Α λφρεντ Μίλνερ, που συ­ νάντησε το ν πρόεδρο Κρούγκερ για διαπραγ­ ματεύσεις στο Μ π λουεμφοντέιν το ν Ιούνιο του 1899. Οι συζητήσεις δεν έφ εραν απ οτέ­ λεσμα και ο Μίλνερ αποχώρησε, τοπ οθετώ ­ ντας τα βρετανικά στρατεύματα σε θέσ εις γύρω από τα σύνορα. Ο Κρούγκερ συνήψε συμμαχία με τον Σ τέϋν και απαίτησε να απο­ χωρήσουν τα στρατεύματα από τα σύνορά τους. Ετσι στις 11 Οκτωβρίου 1899 κηρύχθη­ κε ο πόλεμος, ο «Δ εύτερος Π όλεμος τη ς Ε­ λευθερίας» (Tweede Vryheidsoorlog). 0 α ακο­ λουθούσε η μεγαλύτερη εμπλοκή στρατιωτι­ κών δυνάμεων τη ς Βρετανίας μετά τους Ναπ ολεοντείους Πολέμους.

Αντίπαλες δυνάμεις • Μπόερς. Από το 1855 τα ελεύ θ ερ α κράτη είχαν συστήσει μονάδες εθνοφ ρουράς και “ υροβολικού (staatsartillerie). Ακόμα είχαν θ ε ­ σπίσει υποχρεωτική εκπαίδευση για κάθε άνδρα Μπόερ και είχαν συγκροτήσει σώμα έφιπ­

πης αστυνομίας τη ZARP (Zuid Afrikaansee Rijdende Politie), που ουσιαστικά ήταν δύναμη στρατοχωροφυλακής. Σε περίπτωση ανάγκης σχημάτιζαν τα «κομμάντο», που ποίκιλλαν σε δύναμη (από 200 ως 1.000 άνδρες), ανάλογα με τη ν περιοχή. Ο πρόεδρος Κρούγκερ είχε ορίσει ως αρχιστράτηγο, από τις αρχές τη ς δ εκα ετίας του 1890, το ν βετεράνο των «κομ­ μάντο» Γιούμπερτ, που είχε οργανώσει τα «κομμάντο» σε τακτικούς σχηματισμούς. Το 1899 η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία μπορού­ σε να παρατάξει 21 «κομμάντο» και η Ε λεύ­ θερη Πολιτεία του Οράγγη 18. Στον πόλεμο συνέδραμαν τους Μπόερς και σώματα εθ ελ ο ­ ντών Ιρλανδών, Ιταλών, Ολλανδών, Γάλλων, Γερμανών και Αμερικανών, καθώς και μικρός αριθμός Ελλήνων μεταναστών(Ι). Οι Γερμανοί λόγω των ιδιαίτερων δεσμών που είχαν με τους Μπόερς το υς βοήθησαν και με ένα ιατρικό-νοσηλευτικό σώμα. Οι τελευ τα ίο ι δεν ενθάρρυ^αν το υς εθ ελ ο ν τές επειδή τους έ ­ βλεπαν με καχυποψία. Παρόλα αυτά τους πα­ ρείχαν τροφή, πυρομαχικά και οπλισμό. Με τους Μπόερς συμπαρατάχθηκαν και πολίτες του Ακρωτηρίου που ονομάστηκαν «Cape Rebels». Οι έγχρωμοι επίσης συγκρότησαν βοηθητικό σώμα. Οι δυνάμεις που παρέταξαν οι Μπόερς δεν ξεπέρασαν τις 45.000, καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Κατά τη δεκα ετία του 1890 ο οπλισμός των Μπόερς τυποποιήθηκε, με τη ν εισαγωγή οπισθογεμών τυφεκίω ν, συστήματος κινητού ουραίου και ραβδωτής κάννης, κυρίως από τη Γερμανία (Mauser Kar 98, 7 mm), την Αυ­ στρία (Steyr Mannlicher, Steyr Guedes) και το Βέλγιο (FN Modele 89), καθώς και από τη Β ρε­ τανία (Lee Metford, Martini Henry) και τις ΗΠΑ (Winchester). Ακόμα αποκτήθηκαν τα πρώτα

πολυβόλα Maxim, επί τριπόδου ή κιλλίβαντα. Το 1895 το πυροβολικό εκσυγχρονίστηκε, παραλαμβάνοντας τέσσερα βαριά πυροβόλα Krupp των 150 mm, τέσσερα Creusot των 120 mm, πεδινά Krupp, Creusot και Maxim Nordenfeld των 75 mm, ορειβατικά Krupp των 75 mm, Armstrong των 6 pdr και ταχυβόλα πυ­ ροβόλα Maxim - Nordenfeld 1 pdr, τα γνωστά «pom - pom». Το πυροβολικό τη ς Ε λεύθερης Πολιτείας του Οράγγη ήταν οργανωμένο από το ν Πρώσο αξιωματικό Φ. Αλμπερχτ πάνω στα πρωσικά πρότυπα. • Β ρετανικός Στρατός. Επρόκειτο για το ν ι­ σχυρότερο στρατό στον κόσμο, με β ετερ ά ­ νους από τις νικηφ όρες εκσ τρα τείες στην Ινδία, στο Σουδάν και στο Δυτικό Ακρωτήριο. Ο τα κτικός στρατός αριθμούσε 106.000 άν­ δρες και μπορούσε άμεσα να επιστρατεύσει 76.000 από τη Βρετανία, το ν Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και τη ν Αυστραλία. Βασική μονάδα του ήταν το τάγμα, που δ ιέ θ ε τε οκτώ λόχους (επτά τυφεκιοφόρω ν, έναν διοίκησης). Δύο ή τρία τάγματα σχημάτιζαν συντάγματα. Το 1899 τα συντάγματα δ ιέθ ετα ν τέσσερα τά γ­ ματα, δύο ενεργά, ένα εθνοφρουράς και ένα εθελοντών. Τα συντάγματα ιππικού, συνολι­ κής δύναμης 650 ανδρών, δ ιέθ ετα ν τέσσερις ίλες των δύο ουλαμών. Το τυ φ έκιο με το ο­ ποίο ήταν εξοπ λισ μένες οι κύριες μονάδες ή­ ταν το Lee Metford 0,303 in, με αναχορηγία 10 φυσιγγίων, αντικαταστάτης του Martini Henry 0,450 in. Το ιππικό ήταν οπλισμένο και με λόγ­ χες 2,3 μέτρων. Το πυροβολικό διακρινόταν σε έφιππο (ορειβατικό ή ελαφρύ σήμερα) με πυροβόλα των 12 pdr, βαρύ πεδινό ή με πυρο­ βόλα των 15 pdr και πυροβολαρχίες πολιορ­ κίας με πυροβόλα των 5 in. Κάθε πυροβολαρ­ χία δ ιέ θ ε τε έξι πυροβόλα. Τις επιχειρήσεις υ­ ποστήριζε και το νεοσύστατο Βασιλικό Υγειο­ νομικό Σώμα Στρατού RAMC (Royal Army Medical Corp). Τον Βρετανικό Στρατό συνέδραμαν ε θ ε ­ λ ο ντές και τακτικά σώματα από το Ακρωτήριο

25

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

©DesignWorks/Nikos Panos

Ε π ιχειρ ήσ εις σ το α να το λικ ό μ έτω π ο. Η εισ β ο λή των Μ π ό ερ ς , 1899 ■Χ ρ ισ το ύ γ εν ν α 1900.

(ILH - Imperial Light Horse, SALH - South African Light Horse, Bethune’s Horse, Thorneycroft’s Mounted Infantry, CMR ■ Cape Mounted Rifles) και το Νατάλ (NC - Natal Carbineers, NMP Natal Mounted Police). Στη Βρετανία συγκροτήθηκαν ν έες μονάδες, που χρηματοδοτήθηκαν από τις περιοχές από τις οποίες αντλήθηκε το έμψυχο δυναμικό τους (London CIV - City Imperial Volunteers, Yeomanry IY - Imperial Yeomanry, Scotland - Paget Horse, Lovat Scouts). Α ξίζει να σημειω θεί ότι, σύμφωνα με ορισμέ­ νες αναφορές, με τη ν πλευρά των Βρετανών είχαν τα χθ εί και Ελληνες που είχαν κοινά συμφέροντα.

Οι επιχειρήσεις Ο αρχιστράτηγος Γιούμπερτ και οι επ ιτε­ λείς του εκπόνησαν ένα σχέδιο επιχειρήσεων ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

που προέβλεπε τη ν ταχύτατη κατάληψη των βρετανικών εμπορικών, οικονομικών και συ­ γκοινωνιακών κόμβων δυτικά του Κίμπερλυ και βορειοδυτικά του Μ άφεκινγκ και νοτιοα­ νατολικά το σημαντικό λιμάνι του Ντέρμπαν, με σκοπό να παρακωλύσουν τη βρετανική ναυσιπλοΐα. Με το ν τρόπο αυτό θέλησαν να οδηγήσουν τους Β ρετανούς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αποσκοπούσαν σε τα κ τι­ κές επιτυχίες πριν «βρυχηθεί ο βρετανικός λέων», με μια επ ιθετική ενέργεια σε τρ εις ά­ ξονες. Στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ το ν Σ ε­ πτέμβριο του 1899 υπήρχαν βρ ετα νικές μο­ νάδες συνεπικουρούμενες από τοπικά σώμα­ τα που αριθμούσαν 10.000 άνδρες. Ο κύριος όγκος των δυνάμεων αυτών, υπό το ν ανώτα­ το στρατιωτικό διοικητή, στρατηγό Πεν - Σύμονς, σ τάθμευε στο Λέυντυσμιθ, που ήταν

και ο τόπος στρατωνισμού τη ς βρετανικής φρουράς. Το Λ έυντυσ μιθ θεω ρείτο το "Αλντερσ οτ του Νοτιοαφρικανικού Ακρωτηρίου". Το βρετανικό επ ιτελείο στις 8 Σεπτεμβρίου 1899 ενίσχυσε άμεσα με 10.000 άνδρες, υπό το ν στρατηγό σερ Τζωρτζ Γουάιτ, το Νατάλ. Στις 7 Οκτωβρίου διατάχθηκε η αποστολή του 1ου Σώματος, δύναμης 47.000 ανδρών, υπό το ν στρατηγό Μπάλλερ. Το Βασιλικό Ναυτικό αποβίβασε στο Κέιπ Τάουν και στο Ντέρμπαν αγήματα και ναυτικά πυροβόλα 12 in και 4,7 in, από τα πλοία HMS "Terrible", "Powerful", "Monarch" και "Doris", ενισχύοντας τις φρουρές. Τα πυροβόλα μεταφ έρθηκαν σε κιλλίβαντες κατασκευασμένους εκ των ενόντων με βάση σχέδια του πλοιάρχου Πέρσυ Σκοτ, σε οχυρές θέσ εις και προμαχώνες γύ­ ρω από τα δύο λιμάνια. Ο πρόεδρος τη ς Νοτιοαφρικανικής Δημο­ κρατίας του Τρανσβάαλ, Κρούγκερ, απέστειλ ε στις 9 Οκτωβρίου 1899 τελεσίγραφο που έ ­ ληγε στις 11 του μήνα. Τα «κομμάντο» συνεπικουρούμενα από το πυροβολικό εισέβαλαν στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, σύμφωνα με το σχέδιο επιχειρήσεων. Δυτικά απέκλεισαν το Κίμπερλυ στις 14/10, εγκλω βίζοντας τη φρουρά και το ν ίδιο το ν Ρόουντς. Β ορειοδυ­ τικά απέκλεισαν στις 16/10 το Μ αφεκίνγκ, από όπου περνούσε η μοναδική αμαξιτή οδός προς τη Ροδεσία. Η φρουρά, υπό το ν υπο­ στράτηγο Μ πέιντεν Πάουελ, οχυρώ θηκε στις παρυφές τις πόλης. Στο Νατάλ ο Πεν-Σύμονς με 4.500 στρα­ τιώ τες μετα κινή θη κε βόρεια του Λ έυντυσμιθ, στην πόλη Νταντύ. Οι επ ιτελείς του δια­ φωνούσαν, διότι η περιοχή Λέυντυσμιθ-Νταντύ-Γκλένκοε, το «τρίγωνο του Βορείου Να­ τάλ», ήταν ευπρόσβλητη από τα περάσματα τη ς οροσειράς Ντράγκενσμπεργκ και το πέ­ ρασμα Λ εγκς Νεκ τη ς λοφοσειράς Ματζούμπα και μπορούσε να αποκοπεί εύκολα. Προτά θ ηκε να αμυνθούν νοτιότερα, στον ποταμό Τουγκέλα. Ο Πεν-Σύμονς όμως δ ιέτα ξε να στρατοπεδεύσουν στον λόφο Ρίλεϋ, μεταξύ Νταντύ και Γκλένκοε. Ο Γουάιτ, που είχε απο­ βιβαστεί στο Ντέρμπαν στις αρχές Οκτωβρί­ ου, το ν συμβούλευσε να αποτραβηχτεί. Ο Γιούμπερτ επικεφαλής 14.000 ανδρών εισ ήλθε στο Νατάλ διασχίζοντας τη Ματζούμπα από το Λ εγκς Νεκ, ενώ ο στρατηγός Κοκ με το υς «Γιοχάνεσμπουργκ κομμάντο» και τα σώματα των Ολλανδών και των Γερμανών ε ­ θελοντώ ν κινήθηκε από το ν Νότο, από τη διάβαση Μκούπε. Ο στρατηγός Ερασμους με 4.000 άνδρες, το υς «Μ ίντελμπουργκ, Βρυχάιντ, Γουάκερστρομ, Ο υ τρ έχτ κομμάντο», κινήθ η κε από τα περάσματα Ν τράγκενσμπεργκ αποκόπτοντας στο Ελαάνσλαγκτε τη ν αμαξιτή οδό. Η «λαβίδα» γύρω από τον Πεν-Σύμονς έ ­ κλεισε τη νύκτα της 19-20/10. Οι «κομμάντο» έλαβαν θέσ εις στον λόφο Ταλάνα, εποπτεύο­ ντας τη ν περιοχή του Νταντύ και του βρετα­ νικού στρατοπέδου. Το πρωινό τη ς 20/10 βρή­ κε το υς Β ρετανούς δεχόμενους ισχυρά πυρά μέσα στο στρατόπεδό τους! Ο Πεν- Σύμονς αντέδρασε εκτο ξεύ ο ντα ς επίθεση κατά των θέσεω ν του εχθρού, που εκφυλίσ τηκε από τα πυκνά πυρά και από το δύσβατο του εδάφους

Λ ο χα γό ς, Σ κ ω τσ έζικ ο Ε λαφ ρύ Π εζικ ό (Highland Light Infantry), 1899-1900. Τυπική σύνθεση στολής Highlander αξιωματικού στην αρχή του πολέμου. Τα παραδοσιακά παντελόνια καρό (trews) και το ξίφ ος μ ε σταυροειδή λαβή α ντικαταστάτη καν πολύ σύντομα. Το χιτώνιο είναι η στρατιωτική εξέλιξη του παραδοσιακού εφαρμοστού χιτωνίου (doublet) και διαφ έρει από αυτό των Αγγλων συναδέλφων του στις λοξές μανσέτες και στα καμπύλα τελειώματα των πτερυγίων εμπρός. Στα άκρα των επωμίων διακρίνονται επίσης τα αρχικά HLI. Η εξάρτυση είναι Sam Browne με φυσιγγιοθήκη και θήκη του περιστρόφου 0,455 in Webley. Διακρίνονται ακόμα το υδροδοχείο και το σακκίδιο τύπου μη προβλεπόμενου γ ια αξιωματικούς.

Χαρακτηριστική τροπική στολή της περιόδου. Το χακί τροπικό κράνος φ έρει κάλυμμα και κόκκινο επίρραμμα. Ο βαθμός εμφανίζεται στο δεξιό μανίκι του χιτωνίου (χρυσοκέντητα σειρήτια V -λοχίας 3, δεκανέας 2, υποδεκανέας 1-που αργότερα αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχες υφασμάτινες τα ινίες απόχρωσης ανοικτού χακί χωρίς το κόκκινο υπόθεμα), ενώ στο άκρο του αριστερού του μανικιού διακρίνονται δύο κόκκινες τα ινίες Λ για ευδόκιμη υπηρεσία. Η εξάρτυση είναι τύπου 1888. Το τυφ έκιο είναι το Lee-Metford.

Π υ ρ ο β ο λ α ρ χία π ολιο ρκία ς μ ε π υροβόλα των 5 in, τα γ μ έν η για βολή.

Κ ατά τον Δ ε ύ τε ρ ο π ό λεμ ο τη ς «Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς » τα «K om m ando» λ ε ιτο ύ ρ γ η σ α ν ως τα κ τικ ο ί σ χημ α τισ μ οί, εξο π λ ισ μ ένα μ ε γερμ α νικό, α υ σ τρ ια κ ό και γαλλικό οπλισμό.

28 (βραχώδη γλιστερά πρανή). Ο ίδιος τραυματί­ σ τηκε θανάσιμα! 0 επιτελάρχης του, ταξίαρχος Γιούλ, υποχώρησε μαχόμενος, καλυπτό­ μενος από το πυροβολικό του, προς το Λέυντυσμιθ. Οι Βρετανοί είχαν 51 νεκρούς, 211 αιχμαλώτους και 209 τραυματίες, ενώ οι Μπό­ ερς είχαν 145 νεκρούς. Στις 21/10 στο Ελαάνσλαγκτε ο Γουάιτ εκτό ξευ σ ε επίθεση με τους λογχοφόρους του. Ακολουθώ ντας μια «by the book» στρατιωτική τακτική απώθησε τους Μπόερς, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τη ν επι­ τυχία του. Ο Γιούμπερτ εκμ ετα λ λ εύ θ η κε την απραξία του αντιπάλου του αναπτύσσοντας τις δυνάμεις του σε αμυντικές θέσ εις στους λόφους γύρω από το Λέυντυσ μιθ και κλείνο­ ντας τη ν αμαξιτή οδό προς το Ντέρμπαν, στο πέρασμα Νίκολσον. Ο Γουάιτ στις 30-31/10 ε ­ κτόξευ σ ε νυκτερινή επίθεση κατά του Νίκολ­ σον και του δεσπόζοντος λόφου Πέπγουορθ. Η επίθεση εκφυλίσ τηκε λόγω κακού συντονι­ σμού και το πρωί οι Βρετανοί εκτέθ η κα ν στα εχθρικά πυρά που το υς θέρισαν! Ο Γουάιτ υ­ ποχώρησε στο Λέυντυσμιθ, όπου κυκλώ θηκε με 13.000 στρατιώτες, 2.300 βοηθητικούς και 5.400 π ολίτες που υπέφεραν από τα πυρά πυ­ ροβολικού των Μπόερς. Ο Γιούμπερτ δεν κινήθ ηκε κατά του Ντέρμπαν, παρά τις παρο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τρύνσεις των νεώ τερω ν επιτελών του. Εστει­ λ ε το ν Μπόθα με δυνάμεις «κομμάντο» και πυροβολικό να σχηματίσει γραμμή άμυνας στον ποταμό Τουγκέλα. Στις 31/10 το 1ο Σώμα υπό το ν στρατηγό Μπάλερ αποβιβάστηκε στο Κέιπ Τάουν. Το βρετανικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε τη ν κίνηση του συνόλου των δυνάμεων πα­ ράλληλα με τη σιδηροδρομική γραμμή προς τα βόρεια σύνορα του Ακρωτηρίου, λύση τη ς πολιορκίας του Κίμπερλυ και στη συνέχεια ει­ σβολή στην Ε λεύθερη Π ολιτεία του Οράγγη και στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία του Τρανσβάαλ. Λόγω τη ς τα κτικής κατάστασης στο Νατάλ το αρχικό σχέδιο αναθεω ρήθηκε. Διατάχθηκε ο επιτελάρχης του Μπάλερ, υπο­ στράτηγος λόρδος Μ εθουέν, να κινηθεί σύμ­ φωνα με το αρχικό σχέδιο και ο ίδιος αποβι­ βάστηκε με το ν κύριο όγκο του 1ου Σώματος, στις 25/26 Νοεμβρίου, στο Ντέρμπαν. Ταχύτα­ τα μετακινήθηκα ν τα βρετανικά σ τρατεύμα­ τα προς το ν ποταμό Τουγκέλα. Στα δυτικά ο Μ εθουέν, ακολουθώ ντας το σχέδιο, νίκησε το υς «κομμάντο» του Πρίνσλο στο Μ πέλμοντ και στο Γκράσπαν στις 23-24/11, φθάνοντας στον ποταμό Μ όντερ. Στις 28/11 εκτό ξευ σ ε ε­ πίθεση στην αμυντική τοποθεσία του Μό­

ντερ, αλλά υποχώρησε λόγω της σθεναρής ά­ μυνας που α ντέτα ξα ν οι Μπόερς του στρατη­ γού Κρόνγιε. Ο Κρόνγιε υποχώρησε με τη σειρά του στην τοποθεσία του Μαγκερφοντέιν, για να αμυνθεί απ οτελεσματικότερα. Η δ εύ τερ η εβδομάδα του Δ εκεμβρίου ο­ νομάστηκε «Μαύρη Εβδομάδα» από το ν βρε­ τανικό Τύπο, λόγω τη ς ατυχούς τροπής των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στις 11/12 ένα «κομμάντο» υπό το ν Ντε Β ετ κατέλαβε τον στρατηγικό σιδηροδρομικό κόμβο Στρόμπεργκ. Ο υποστράτηγος Γκατάκρ, επικεφαλής 3.000 ανδρών, διατάχθηκε να ανακαταλάβει το ν κόμβο. Ετσι επ ιτέθη κε τη νύκτα τη ς 1112/12. Απέτυχε λόγω κακού συντονισμού, με­ τρώ ντας επί του πεδίου 150 νεκρούς και 650 αιχμαλώτους! Στις 13/12 στο Μ αγκερφ οντέιν ο Μ εθουέν, σε μια βεβιασμένη επ ιθετική ε­ νέργεια, έχασε 950 άνδρες έναντι 300 Μπό­ ερς! Τα νέα έφθασαν στο αρχηγείο του Μπά­ λερ, που π ιεζόμενος ψυχολογικά από τις απο­ τυ χίες των υφισταμένων του εκτό ξευ σ ε επί­ θεση στο χωριό Κολένζο, εκβιάζοντας διάβα­ ση του Τουγκέλα. Οι επ ιτιθέμενες δυνάμεις χάθηκαν λόγω τη ς κακής χαρτογράφησης και τη ς ελλιπούς ενημέρω σης των αξιωματικών, πριν καν φθάσουν στη γραμμή εκκίνησης! Το πυροβολικό έλαβε πολύ π ροκεχω ρημένες θ έ ­ σεις, σε τοποθεσία που βαλλόταν πανταχόθ εν από το υς Μπόερς. Ο Μπάλερ ανέσ τειλε τη ν επίθεση, χάνοντας 950 άνδρες και 10 πυ­ ροβόλα! Η βρετανική κοινή γνώμη ξεσηκώ ­ θ η κε για τη ν «ταπείνωση» του Στρατού, ζη­ τώ ντας αλλαγές. Το υπουργικό συμβούλιο το ­ π οθέτησ ε στις 18/12 αρχιστράτηγο το ν λόρδο Ρόμπερτς, βετεράνο του πολέμου τη ς Ινδίας. Τα περιθώρια για τη στρατηγική νίκη που επιζήτησαν οι Μπόερς στένεψαν. Στις 6 Ιανουαρίου 1900 ο Γιούμπερτ επ ιτέθη κε κατά του Λ έυντυσ μιθ με όλες τις δυνάμεις που δ ιέθ ετε. Η επίθεση αποκρούσθηκε στις πα­ ρυφ ές τη ς πόλης λόγω τη ς σθεναρής άμυ­ νας. Ηταν το «κύκνειο άσμα» για το ν Γιού­ μπερτ και τη ν εκσ τρατεία στο Νατάλ. Ο Μπά­ λερ προσπάθησε να διασπάσει το μέτωπο στον λόφο Σπιόνκοπ. Οι Βρετανοί πεζοί π ολε­ μώντας αναρριχήθηκαν ως την κορυφή, αλλά στην κρίσιμη καμπή, ο Μπάλερ δεν ενέπ λεξε ενισχύσεις και οι Βρετανοί απωθήθηκαν, α­ φήνοντας τελικά 300 νεκρούς και 200 αιχμα­ λώτους και μετα φ έρ οντα ς 1.000 τραυματίες στα μετόπισθεν. Μ ετά από νέα επ ιθετική ε ­ νέργεια κατά του Βααλκράαντζ, στις 5/2, τα σ τρα τεύματα αγκιστρώθηκαν δημιουργώ­ ντας προγεφύρωμα, αλλά οι Μπόερς αντεπιτιθ έμ ενο ι ανέκτησαν το έδαφ ος στις 7/2. Στις 10/1 ο Ρόμπερτς έφθασε στο Κέιπ Τά­ ουν. Χωρίς να χρονοτριβήσει ακολούθησε το αρχικό σχέδιο επιχειρήσεων. Στις 11-12/2 πραγματοποίησε υπερκερωτικό ελιγμό με ιπ­ πικό και έφιππους τυφ εκιοφ όρους στο Μαγκερφοντέιν. Το παρέκαμψε και με επέλαση στις 15/2 εισήλθε στο Κίμπερλυ, που ά ν τεξε 124 η μ έρ ες πολιορκίας. Ο Μπάλερ στις 14/2 πραγματοποίησε επι­ θ ετική αναγνώριση στο δ εξιό του Κολένζο, σε έναν αριθμό λόφων όπου οι Μπόερς δεν είχαν οχυρω θεί επαρκώς. Οι Βρετανοί εν έ­ πλεξαν σταδιακά μεγάλες δυνάμεις, πιέζο-

επτά εβδομάδες ο Ρόμπερτς ξεκούρασε τα στρατεύματά του. Η αντίστροφη μέτρηση για το υς Μπόερς είχε αρχίσει. Στις 27/3π έθανε ο Γιούμπερτ. Οι νεώ τεροι στρατιωτικοί η γ έτες (Ντε Βετ, Μπόθα, Ντε Λα Ρέι) αποφάσισαν τη συνέχιση και τη μετατροπή του αγώνα σε ανταρτοπόλεμο μέσα στο Ακρωτήριο και στο Νατάλ, ώστε να πιεσθούν οι Βρετανοί να προχωρήσουν σε διαπραγματεύσεις. Μοιράστηκαν τον βαρύ ο­ πλισμό, αποστράτευσαν το υς γηραιότερους και ανασυγκρότησαν τα «κομμάντο». Στις 31/3 στο Σάνας Ποστ ο Ντε Β ετ αιφνιδίασε μια εφοδιοπομπή, συλλαμβάνοντας 400 αιχμαλώ­ τους και προκαλώντας 170 απώλειες. Αυτή ή­ ταν η αρχή των ανταρτικώ ν επιχειρήσεων. Το Μ άφεκινγκ απ ελευθερώ θηκε στις 16 Μαϊου. Ο Μ π έιντεν Πάουελ και η φρουρά, που ά ντεξα ν 217 η μ έρ ες πολιορκίας, α ντιμε­ τωπίστηκαν ως λαϊκοί ήρω ες από τη βρετανι­ κή κοινή γνώμη. Το Γιοχάνεσμπουργκ έπεσε στις 30/5. Η κυβέρνηση Κρούγκερ διέφυγε. Η Πρετόρια καταλήφ θηκε στις 5 Ιουνίου. Ο Μπάλερ διέσπασε τη ν άμυνα στην οροσειρά Ντράγκενσμπεργκ και εισ έβαλε στο Τρανσβά­ αλ, όπου στις 4 Ιουλίου ενώ θηκε με το ν Ρό­ μπερτς. Μ ετά τη ν ή ττα του Μπόθα στο Μπέργκενσντααλ και στο Κοομάτι Πορτ και τη φ υ­ γή του Κρούγκερ στην Ολλανδία οι Ρόμπερτς και Μπάλερ θεώρησαν ότι οι εχθροπραξίες έ ­ ληξαν. Ετσι αναχώρησαν για τη ν Αγγλία θρ ια μβ ευ τές πριν από τα Χριστούγεννα του 1900.

Ο ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ

Φ ω τογραφ ική σ ύ νδ εσ η τη ς επ οχής που δ είχ ν ει το υ ς Μ π ό ερ ς η γ έ τ ε ς τη ς « μ εγ ά λ η ς εξό δ ο υ » μ ε το ν μ ε τέ π ε ιτα α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο Γ ιο ύ μ π ερ τ (στη μ έσ η , α σ κεπ ή ς ) κ α τά τη ν π ερίοδο το υ αγώ να της α ν εξα ρ τη σ ία ς (1879-1883).

ντας ασφυκτικά. Το πυροβολικό με φραγμό πυρός πολτοποιούσε την άμυνα των Μπόερς. Με συνεχή άλματα το ιππικό και το πεζικό προωθήθηκαν από λόφο σε λόφο. Τοπωνύμια όπως τα Γουέινς Χιλ, Π ιέτερς Χιλ, Ρέιλγουεη Χιλ και Χαρτς Χιλ αποτυπώθηκαν με μεγάλα γράμματα στην ιστορία του Βρετανικού Στρα­ τού. Ετσι διασπάσθηκε η κύρια τοποθεσία ά­ μυνας. Στις 28/2 οι Βρετανοί εισήλθαν θριαμ­ β ευ τές στο Λέυντυσμιθ, λύνοντας τη ν πο­ λιορκία μετά από 118 ημέρες. Δυτικά ο Κρόνγιε αντιμετώπισε κίνδυνο περικύκλωσης. Υποχώρησε μαχόμενος από το Μ αγκερφ οντέιν και παρενοχλούμενος από τις δυνάμεις του επιτελάρχη του Ρόμπερτς, υποστράτηγου Κίτσενερ. Ο Κρόνγιε εξανα­

γκάσ τηκε τελικά να πολεμήσει στον ποταμό Μ όντερ. Από τις 18/2 αμυνόταν περικυκλωμένος στο Πάαρμπεργκ, όπου στις 27/2 παραδό­ θηκε, τη ν ημέρα τη ς επ ετείου τη ς μάχης στη Ματζούμπα. Η εισβολή των βρετανικώ ν στρα­ τευμάτω ν στις ελ εύ θ ερ ες περιοχές ήταν ο­ ρατή: δυτικά ο Ρόμπερτς, ανατολικά ο Μπάλερ. Η αμυντική γραμμή των Μπόερς στο Πόπλαρ Γκρόουβ ανατράπηκε από τη ν ισχυρή ε ­ πίθεση των Βρετανών. Ο Ρόμπερτς εισήλθε στις 13 Μαρτίου 1900 στην πρωτεύουσα τη ς Ε λεύθερης Π ολιτείας του Οράγγη, Μπλουεμφοντέιν. Στις 15/3 η βρετανική διοίκηση ανα­ κοίνωσε γενική αμνηστία για όποιον παραδιδόταν, εκτό ς των ηγετών. Ο πρόεδρος Κρούγκερ διέφ υγε βορειότερα. Κατά τις επ όμενες

Στις αρχές του 1901 οι Βρετανοί έλεγχαν τις πόλεις, τη σιδηροδρομική γραμμή και τις αμαξιτές οδούς που έπρεπε να κρατήσουν α­ νοικτές για το ν ανεφοδιασμό τους. Τα «κομ­ μάντο» των ανταρτών, που δ εν ξεπέρασαν στο σύνολο τις 25.000 ανδρες, μετακινούντο ακατάπαυστα στην αχανή ύπαιθρο (150.000 τ. χλμ.). Ηταν αδύνατο για τους Β ρετανούς σ τρατιώ τες να φρουρήσουν επαρκώς τη χώ­ ρα. Πριν από τη ν αποχώρησή του ο Ρόμπερτς παγίδευσε 4.000 α ντά ρ τες στο οροπέδιο του Μπραντγουότερ. Μόνο 1.500 κατάφεραν να διαφύγουν! Από τον Ιανουάριο του 1901 οι ενέδ ρες των ανταρτώ ν αυξήθηκαν. Εμφανίζο­ νταν από το πουθενά, κτυπούσαν στρατόπε­ δα και εφοδιοπομπές και συνελάμβαναν αιχ­ μαλώτους, καταρρακώνοντας το ηθικό του καλύτερου στρατού στον κόσμο! Ο αρχι­ στράτηγος λόρδος Κίτσενερ δεν φαντάστηκε ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε ακόμα ενάμισυ χρόνο. Η διεθνή ς φ ιλελεύθ ερ η κοινότητα, ακό­ μα και οι Βρετανοί, γοητεύθηκα ν από τον άνισο αγώνα για τη ν ανεξαρτησία. Στο συνέδριο τη ς ειρήνης στο Παρίσι, το ν Οκτώβριο του 1900, η αντιπροσωπεία των Μπόερς έγινε δ ε ­ κτή με επ ευφ ημίες από το υς συνέδρους. Η δ ιεθνή ς κοινότητα κατέκρινε τη Βρετανία για το υς χειρισμούς του νοτιοαφρικανικού ζη τή ­ ματος. Η δ ιεθνή ς αντίδραση κορυφώθηκε. Ο Κίτσενερ αντιμετώπισε τις συνεχείς ε ­ πιθέσεις στην ύπαιθρο με δύο τρόπους. Με τα «Blockhouse» και στρατόπεδα συγκέντρω-

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

1899-1902. Χ ά ρ τη ς το υ β ρ ετα ν ικ ο ύ σ χεδίου επ ιχειρ ήσ εω ν για τη ν α π ελ ευ θέρ ω σ η των Μ ά ψ εκ ιν γ κ , Κ ίμ π ερλυ, Λ έ υ ν τυ σ μ ιθ και τη ν εισ β ο λή σ τα ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ρ ά τη .

30 σης. Δημιούργησε οχυρά σημεία άμυνας-φυλάκια, που βασίζονταν σε οικήματα κτισμένα από ξύλο, πέτρα και άλλα ανθεκτικά υλικά, περιτριγυρισμένα από συρματοπλέγματα και εμπόδια κατά προσωπικού. Οι χώροι αυτοί διέθετα ν έναν υπερυψωμένο προμαχώνα, α­ ντί για παράθυρα θυρίδες-π ολεμίσ τρες και προστατευμένη είσοδο. Επανδρώθηκαν από ομάδες 6-10 στρατιωτών, που παρέμεναν στο εσω τερικό τους. Την εξω τερική π ερίμετρο έ ­ λεγχαν έγχρωμοι μισθοφόροι-ανιχνευτές (Ζουλού, Ντεμπέλε). Κτίστηκαν 8.000 τέτο ια οχυρά για τη ν εποπτεία 6.660 τ.χλμ. Πολλές φορές απείχαν μεταξύ τους 900 μέτρα. Ως σημεία στατικής άμυνας απέδωσαν τα αναμε­ νόμενα, αλλά δεν περιόρισαν την ευκινησία των ανταρτών. Με το πρόσχημα τη ς προστασίας των α­ μάχων τα γυναικόπαιδα των Μπόερς και κάθε πιθανός συμπαθών σ υγκεντρώ θηκαν σε στρατόπεδα. Τα αγροκτήματα των Μπόερςμελών των αντάρτικω ν «κομμάντο» πυρπολήθηκαν. Στα στρατόπεδα οι συνθήκες ήταν ά­ θλιες. Από τις επιδημίες μέχρι το τέλο ς του πολέμου χάθηκαν 26.000 άμαχοι. Οι Βρετανοί φ ιλελεύθ ερ οι διαιρέθηκαν στο θ έμ α τη ς συ­ νέχισης του πολέμου. Η διεθνής κατακραυγή ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

για τις σ υνθήκες στα στρατόπεδα σ υγκέ­ ντρωσης έγινε θύελλα! Μέσω τη ς «πέννας» του υμνητή τη ς αυτοκρατορίας, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, το ν Ιούλιο του 1901 εκφράσ τηκε η έντονη δυσαρέσκεια τη ς κοινής γνώμης για τον συνεχιζόμενο πόλεμο! Η βρετανική κυ­ βέρνηση διά του υπουργού των Αποικιών Τσάμπερλαιν υπεραμύνθηκε τη ς πολιτικής των στρατοπέδων συγκέντρωσης, εκδίδοντας «λευκή βίβλο». Οι Μπόερς δεν εγκατέλειψ αν το ν αγώνα. Οι συνεχιστές του ονομάστηκαν «Bitter enters».Η ροή των εφοδίων προς τα ανταρτικά «κομμάντο» μειώ θηκε στο ελάχιστο. Δεν υπήρχαν πυρομαχικά για τα πυροβόλα και τα λοιπά βαρέα όπλα, τα οποία κατέστρεψ αν φροντίζοντας να εξοπλιστούν με βρετανικά λάφυρα. Οι α ντά ρ τες ήταν ρακένδυτοι και τα ­ λαιπωρημένοι. Ομως εκτόξευσ α ν μια καταδρομική επιχείρηση στο Ακρωτήριο καταφέρνοντας να διαφύγουν από το ν κλοιό 73.000 στρατιωτών! Πνοή στον αγώνα το υς έδωσε η υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα, διά σ τόματος του Γερμανού καγκελάριου φον Μπίλοφ, που καταδίκασε επίσημα τη βρ ετα νι­ κή πολιτική. Οι η γ έτες των «κομμάντο» συναντήθηκαν στην ύπαιθρο και αποφάσισαν τη λήξη των εχθροπραξιών. Δεν μπορούσαν πλέ­ ον να πολεμήσουν. Δ εν είχαν ρουχισμό, π ολε­ μοφόδια, τρόφιμα και, το κυριότερο, ανθρώ­ πους για να αναπληρώσουν τις απώλειες! Στις αρχές Απριλίου (10/4/1902) οι Μπό­ ερς ζήτησαν διαπραγματεύσεις, που κα τέλη ­

ξαν στη συμφωνία του Φ ερενικίνγκ, η οποία υπογράφηκε στις 30 Μαϊου 1902. Στη Β ρετα­ νία χαιρέτισαν τη συμφωνία με ανακούφιση. Το κλίμα άλλαξε και οι Μπόερς διαπραγμα­ τεύ τη κα ν έντιμη ειρήνη. Τον Ιούλιο στη Βρε­ τανία υποδέχθηκαν με τιμ ές το ν νικητή, στρατάρχη λόρδο Κίτσενερ. Ομως ο φ ιλελεύ ­ θ ερ ο ς βρετανικός λαός υποδέχθηκε και φι­ λοξένησ ε με σεβασμό και τους η γ έτες των Μπόερς (Μπόθα, Ντε Λαρνέυ, Ντίουι) που επισκέφθηκαν το Λονδίνο!

ΚΡΙΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο πόλεμος στοίχισε στους Β ρετανούς 220.000.000 λίρες και τις απώλειες 21.000 ανδρών. Οι Μπόερς έχασαν 4.000 άνδρες και 29.000 αμάχους, σε σύνολο πληθυσμού 150.000. Αυτή ήταν η τελευ τα ία σύγκρουση τη ς βικτωριανής εποχής. Ο επίλογος για τα βρετανικά επεκτατικά σχέδια έθεσ ε τις βά­ σεις για τη συνεννόηση Μπόερς και Αγγλων αποίκων. Η δημοκρατικότητα των πρώτων και το φ ιλελεύθ ερ ο πνεύμα των δεύτερω ν ήταν ο «θεμέλιος λίθος» για τη ν ένωση. Ο μεγάλος χαμένος για μια ακόμα φορά ήταν ο έγχρωμος πληθυσμός. Δ εν εκπροσωπ ήθηκε στις διαπραγματεύσεις, παρά το ότι υπέστη μεγάλες θυσίες κατά το ν πόλεμο. Οι Μπόερς προνόησαν για τη ν ουσιαστι­ κή εκμετάλλευσ η των πρώτων νικών. Η συ­ ντηρητική ηγεσία τους δεν κατάφ ερε να ξεπεράσει τη ν πάγια στρατιωτική τακτική του

Υ ηα ξιω μ ατικός, Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1899. Οι άνδρες που στελέχωναν τα πυροβολεία του Κέιπ Ταουν και του Ντέρμπαν φορούσαν τη χακί στολή υπηρεσίας ξηράς. Το επίρραμα βαθμσύΑέχνης-ειδικότητας (αρχιτεχνίτης πυροβόλων - οπλουργός) διακρίνεται στο μανίκι του χιτωνίου (με όρθιο και αναδιπλωμένο περιλαίμιο). Στην ταινία του πλατύγυρου ψάθινου καπέλου (με χακί κάλυμμα) αναγράφεται το όνομα της μονάδας του εικονιζόμενου (HerMajesty's Ship Terrible - Βασιλικό Πλοίο "Τρομερός") σύμφωνα με τους κανονισμούς.Η δερμάτινη εξάρτυση (με φυσιγγιοθήκη και πιστολοθήκη για το Webley 0.455 in Long Spur) και το σακκίδιο είναι στρατιωτικού τύπου, ενώ οι ψηλές κνημίδες (γκαίτες) και τα μαύρα άρβυλα προβλέπονταν για το RN (Royal Navy).

Ν α ύ τη ς , Ταξιαρχία Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ , 1881. Καθόλα τυπική εμφάνιση ναύτη αγήματος απόβασης (αν ε ξα ιρ εθ εί το στρατιωτικού τύπου λευκό τροπικό κράνος). Η σύνθεση στολής (αποκαλούμενης "αγγλικού τύπου", που υιοθετήθη κε από το ελληνικό ΒΝ από το 1915) αποτελείται από την εσωτερική λευκή φανέλλα, τον βαθυκύανο χιτώνα (μπελαμάνα) και ασορτί παντελόνι, το κυανό περιλαίμιο (κολαρίνα, που εδώ απ ουσιάζει)με την τριπλή επίρραφη ταινία, το μαύρο μεταξωτό μαντίλι και το λευκό κορδόνι (λιγαδούρα). Οι υπόλευκες φυσιγγιοθήκες, η ξιφολόγχη, ο κολεός και η θήκη στον ζωστήρα τύπου 1877, χωρίς ιμάντες εξάρτυσης, το υδροδοχείο και το σακκίδιο είναι τα ίδια μ ε του Στρατού, ενώ τα περισφύρια (γκέτες) είναι ναυτικού τύπου. Το τυφέκιο είναι το Martini-Henry.

Μ ε τά τη ν ή ττα και τον θ ά ν α το το υ υ π ο σ τρ ά τη γο υ Π εν - Σύ μ ο νς σ το ν λόφο Ταλάνα ο επ ιτελ ά ρ χ η ς το υ , τα ξία ρ χ ο ς Γιούλ, υπ οχώ ρησε προς το Λ έυ ν τυ σ μ ιθ .

Οι ρ α κ έν δ υ το ι α ν τά ρ τε ς , οι « b itte r enters». Α υ το ί π ολέμησαν μ έχ ρ ι τέλους μαζί μ ε το υ ς Ν τ ε Β ε τ, Σ μ α τς και Μ π ό θ α .

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ν τε Β ε τ.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π ά λερ .

«απαραίτητου», να υλοποιήσει τη ν υπέρβα­ ση, να μ ετα τρέψ ει τις νίκες επί του πεδίου σε διαπραγματευτικό «μοχλό». Δ εν πέτυχαν κανέναν από το υς αντικειμενικούς σκοπούς που είχαν προβλέψει τα επιτελικό σχέδια. Δ εν απέφυγαν δε και τα τακτικά σφάλματα, που οδήγησαν στην ήττα. Οταν επεζήτησαν τη διεθνή δημοσιότητα για το ν αγώνα το υς όλα είχαν κριθεί στο τακτικό πεδίο! Η δημο­ σιότητα επ ιτεύχθηκε κατά τη ν περίοδο του ανταρτοπολέμου και οφειλόταν στους νέους η γέτες , που επ έδειξαν (εκτός των στρατιωτι­ κών αρετών) και π ολιτικές ικανότητες. Αυτοί έστρεψ αν τη διεθνή κοινή γνώμη κατά της Βρετανίας, οδηγώντας το ν λαό τους σε έν τι­ μη ειρήνη. Επηρέασαν μέσω των καταδρομι­ κών επιχειρήσεων μέχρι και τη βρετανική κοι­ νή γνώμη! Οι Βρετανοί πολέμησαν συντηρητικά, με τη ν υπεροψία του καλύτερου στρατού στον ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

κόσμο. Χρησιμοποίησαν τα κτικές πεζικού και ιππικού χωρίς να αξιολογήσουν την ευελιξία του αντιπάλου και να εκμετα λλευ θο ύν τις ι­ διομορφίες του εδάφους. 0 Μπάλερ με την ά­ φιξή του διέσπασε τις δυνάμεις του χρονοτρι­ βώντας αρκετά και αλλάζοντας και το επ ιτελι­ κό σχέδιο, το οποίο ήταν ορθό! Κατά τις επι­ θ ετικ ές ενέργειες στο Κολένζο και στο Σπίονκοπ δεν φρόντισε να παρασχεθεί προς τους κατώ τερους αξιωματικούς επαρκής πληροφό­ ρηση και σαφής εικόνα των σχεδίων που εκπό­ νησε, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο Ρόμπερτς, αν εξαιρέσουμε το ν υπερκερωτικό ελιγμό του Μ αγκερφοντέιν, δεν αποτέλεσε εξα ίρ ε­ ση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι Β ρετα­ νοί χρησιμοποίησαν τον όγκο των στρατευμά­ των τους για να πιέσουν τον αντίπαλο, με απο­ τέλεσ μα πολλές φορές μεγάλοι σχηματισμοί να συνωστίζονται σε ανοικτό πεδίο και να θ ε ­ ρίζονται από το ακριβές πυρ των Μπόερς. Ο Κίτσενερ μετά το Πάρμπεργκ δεν διακρίθηκε στις τα κτικές επιχειρήσεις, αλλά επ έδειξε ευ ­ φυΐα στα «αστυνομικά καθήκοντα» που ανέλαβε, τα οποία απέδωσαν και τον έστεψαν νι­ κητή! Γενικά οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τ ε ­ ράστιο όγκο δυνάμεων σε κάθε μάχη, μεγι­ στοποιώντας τις απώλειές τους. Οδήγησαν στη μάχη ιστορικά συντάγματα (π.χ. τους Highlanders) χωρίς να εκμετα λλευ θο ύν τις ιδι­ αίτερες μαχητικές τους ικανότητες, με απο­ τέλεσ μα να υποστούν μεγάλες απώλειες καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου. Το γεγονός αυ­ τό αφύπνισε τη βρετανική κοινή γνώμη.

Ο σ τρ α τη γ ό ς των Μ π ό ερ ς Λ ο ύ ις Μ π ό θ α .

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΦΡΙΚΗΣ Η διοίκηση του Ακρωτηρίου μετά τον θά­ νατο του Ρόουντς πίεσε τη βρετανική κυβέρ­ νηση να παραχωρήσει καθεστώς αυτοδιοίκη­ σης στον Οράγγη και στο Τρανσβάαλ. Ολοι ε­ πιθυμούσαν τη συνεννόηση. Η νέα ηγεσία των Μπόερς επιθυμούσε ομοσπονδοποίηση, με πρω τεργάτες τους η γέτες των «κομμάντο» Μπόθα και Σματς. Οι βο υλευτές και αντιπρό­ σωποι από τις δύο Βουλές (του Ακρωτηρίου

Ο α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς Ρ ό μ π ερ τς.

0 Σ έσ ιλ Ρ όουντς.

και του Τρανσβάαλ) σχημάτισαν συντακτική συνέλευση στο Ντέρμπαν. Οι εργασίες ξεκίνη ­ σαν τον Οκτώβριο του 1908 και τελείωσαν στο Κέιπ Τάουν το ν Φεβρουάριο του 1909. Στη συ­ νέχεια εστάλη ο καταστατικός χάρτης της έ­ νωσης των κρατών της Νότιας Αφρικής προς επικύρωση από το βρετανικό κοινοβούλιο. Με την επικύρωση της ένωσης, το 1910, συστάθη-

κε το ομόσπονδο κράτος. Πρώτος πρωθυ­ πουργός ήταν ο Π. Μπόθα, που εργάστηκε με ιδιαίτερο ζήλο για τη συμφιλίωση των δύο κοι­ νοτήτω ν και τη ν ουσιαστική πρόοδο του κρά­ τους. Πολλοί Μπόερς διαφώνησαν με τη συ­ νεργασία και ενεργώ ντας στο πλαίσιο της δη­ μοκρατίας ίδρυσαν το Εθνικιστικό Κόμμα της Νότιας Αφρικής, υπό τον Χ έρτζονγκ και τον

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ "ΟΧΥΡΩΜΕΝΩΝ ΟΙΚΗΜΑΤΩΝ" Το σύστημα των “οχυρωμένων οικη­ μάτων" (The blockhouse system) οργα­ νώθηκε από τη βρετανική διοίκηση στις αρχές του 1901 και ήταν η "άμεση αντί­ δραση" στις οργανωμένες ανταρτικές ε­ πιχειρήσεις των Μπόερς για τον έλεγχο της υπαίθρου χώρας σε όλη τη νοτιοαφρικανική περιοχή. Αρχικά τα οικήματα δημιουργήθηκαν για την προστασία περιοχών από την Πρετόρια, το Γιοχάνεομπουργκ και τα μεγάλα αστικά - εμπορικά κέντρα. Το μέτρο επεκτάθηκε και στους σιδηρο­ δρομικούς και οδικούς κόμβους. Επίσης σκόπευε και στην απομόνωση περιοχών όπου δρούσαν οι αντάρτες Μπόερς, οδηγώντας τους σε δρομολόγια που οι έφιπποι τυφεκιοφόροι και το ιππικό θα παγίδευαν! Η ιδέα ήταν αποτυχημένη λόγω της ευρηματικότητας των ανταρτών, ειδικότερα του στρατηγού Ντε Βετ, που εύκολα και σε οποιονδήποτε χρό­ νο παρέκαμπτε και διέφευγε από τα οχυρά σημεία. Υπήρχαν πολλοί τύποι "οχυρωμένων οικημάτων". Πολλά ήταν ήδη κτισμένα και χρη­ σιμοποιούντο προ του πολέμου για άλλες χρήσεις (αποθήκες, στάβλοι, υποστατικά, α­ γροικίες). Οι Βρετανοί τα οχύρωναν ανακατασκευάζοντάς τα, φράσσοντας τα παράθυρα με τούβλα, πέτρες και ξύλα. Αφηναν πολεμίστρες, έκτιζαν υπερυψωμένο οχυρό προμα­ χώνα για την εγκατάσταση πολυβόλου ή ελαφρού πυροβόλου και προστάτευαν την είσο­ δο με τοίχο - π.χ. ξύλινο επενδυμένο με χώμα και αμμόσακκους. Γύρω από το οίκημα υ­ πήρχαν αυτοσχέδιες παγίδες και διπλά αγκαθωτά συρματοπλέγματα. Το Βασιλικό Μηχα­ νικό (Royal Engineers) εφηύρε ένα προκατασκευασμένο είδος "οχυρωμένου οικήματος" που εγκαθιστούσε εντός 72 ωρών όπου ήταν απαραίτητο! Τα “οχυρωμένα οικήματα" επάνδρωναν έξι ως δέκα στρατιώτες με ένα πολυβόλο Maxim ή ταχυβόλο πυροβόλο "pom pom" Maxim-Nordenfeld 1 pdr. Η φρουρά δεν απο­ μακρυνόταν από το οίκημα και έπρεπε να αμυνθεί εντός της οχυρής θέσης μέχρι να καταφθάσουν ενισχύσεις, ειδοποιημένες μέσω ενσύρματου ή οπτικού τηλέγραφου ή έγ­ χρωμου βοηθού-αγγελιαφόρου. Τη γύρω περιοχή έλεγχαν τα βοηθητικά σώματα εγχρώ­ μων. Το 1902, τελευταίο έτος των εχθροπραξιών, οι γραμμές των "οχυρωμένων οικημά­ των" ήταν πολύ πυκνές (ανά 900 μέτρα). Κύριες γραμμές υπήρχαν γύρω και σε σχήμα σταυρού, στη σιδηροδρομική γραμμή Κίμπερλυ-Μάφεκινγκ μέσα σε όλη την ύπαιθρο του Οράγγη και του Τρανσβάαλ και ειδικότερα στις περιοχές που δρούσε ο Μπότα και ο Ντε Βετ.

Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Κ ρ ο ύ γκ ερ .

Ντε Βετ. Κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Νοτιοαφρικανοί υπό την ηγεσία του Σματς συνέδρα­ μαν τη Βρετανία με εκσ τρατευτικό σώμα. 0 ί­ διος ο Σματς τιμήθηκε με το ν Σταυρό τη ς Βι­ κτωρίας, λόγω τη ς συμβολής του στην κατα­ στολή τη ς στάσης των αμετανόητω ν γερμανό­ φιλων Μπόερς υπό τον Ντε Β ετ (1914-1915)! Κατά τα δύσκολα για τη Γηραιά Αλβιόνα χρό­ νια του Β1ΠΠ, η Νότια Αφρική - υπό τη ν ηγεσία του Σματς και αυτή τη φορά - βοήθησε αποσ τέλλοντας κάθε είδους εφόδια και ένα εκ ­ σ τρατευτικό σώμα που τίμησε τα όπλα του στις επιχειρήσεις από τη Σομαλία ως τη Σαχά­ ρα και τη βόρεια Ιταλία. Η χώρα παρέμεινε μέ­ λος τη ς Βρετανικής Κοινοπολιτείας μέχρι το 1960. Μ ετά το δημοψήφισμα της 5ης Οκτωβρί­ ου 1960 αποχώρησε. Ανακηρύχθηκε ανεξάρ­ τητη δημοκρατία στις 31 Μαϊου 1961. Απομο­ νώθηκε διεθνώς λόγω της φυλετικής κοινωνι­ κής πολιτικής που ακολούθησε (απαρτχάιντ), αλλά κατάφερε στα τέλη τη ς δεκαετίας του '80 τη συνεννόηση και την ομαλή μεταβίβαση της πολιτικής εξουσίας στους εγχρώμους.

33

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Επίτομο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ήλιου". (2) Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος-Λαρούς (3) Ian Knight ■Gerry Embleton: BOERS WAR 1836 ■ 1898(1), 1898 - 1902(2), Osprey Military, Men at Arms Series No 301-303. (4) ΧΡΟΝΙΚΟ TOV 20ού ΑΙΩΝΑ, Εκδόσεις Τέσσερα Εψιλον. (5) Christopher Chant: ILLUSTRATED HISTORY OF SMALL ARMS, Εκδόσεις Tiger. (6) http://www.uq.net.au/zzrwotto/boerpolbio.html/biockhouse.html/chronology.html (7) http://www.lighthorse.org.au/military/smali.htm (8) http://www.anglo-boer.co.za/photos7.htm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΙΠΑΗΣ Δ ιεθ ν ο λ ό γ ο ς

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ *

V

# /Τ « Μ * ^ ίλ ^

i>M / mm jsJ I,

m x li 11 t ll U M j J y i ^ r r t t r S l t J . A j a / r h ' V r t k t i

Η Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Η Δ ΙΠ ΛΩ Μ ΑΤΙΑ, Ε Ν Α Σ Μ Ο Ν Α Δ ΙΚ Ο Σ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ Σ Υ Ν Τ Η Ρ Η Τ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΞΙΑΣ, ΥΠ ΕΡΧ ΕΙΛΙΖΟ ΥΣΑ Σ Υ Π ΕΡΟ Ψ ΙΑΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕ ΤΙΚ ΗΣ ΟΞΥΔΕΡΚΕΙΑΣ, Ε Π ΙΘ Ε Τ ΙΚ Ο Υ ΙΜ Π Ε Ρ ΙΑ Λ ΙΣ Μ Ο Υ ΚΑΙ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η Σ Γ Ε Ν Ν Α ΙΟ Δ Ω Ρ ΙΑ Σ , ΕΠΡΑΞΕ Ο,ΤΙ ΗΤΑΝ ΕΦΙΚΤΟ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΤΕΙΝΕΙ ΤΟΝ Β ΙΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Α Κ Ο Μ Α ΚΑΙ Σ Ε Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ Σ Π Ο Υ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η Ε Ξ Α Θ Λ ΙΩ ΣΗ ΤΗΣ Κ Α Θ ΙΣΤ Ο Υ ΣΕ ΤΗΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ Α Μ Φ ΙΒ Ο Λ Η . ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ Β Α Θ Μ Ο ΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ. Α ΣΦ Α ΛΩ Σ Κ Α Ν Ε Ν Α Σ Δ Ε Ν Μ Π Ο Ρ Ε Ι ΝΑ Μ Ε Μ Φ Θ Ε Ι ΤΟΥΣ Β Υ Ζ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Σ ΔΙΠΛΩ Μ ΑΤΕ Σ, Ε Π Ε ΙΔ Η ΣΕ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Α Ν Α Λ Υ Σ Η Δ Ε Ν ΔΙΕ Δ Ρ Α Μ Α ΤΙΣ Α Ν ΑΠ Ο Φ ΑΣ ΙΣ ΤΙΚΟ ΤΕΡ Ο ΡΟ ΛΟ 01 Π Ε Ρ ΙΤΕ Χ Ν Ο Ι Λ Ο Γ Ο Ι ΤΩΝ Π Ρ Ε Σ Β Ε Ω Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Π Ο Λ ΙΤΙΚ Ω Ν , ΑΛΛΑ 0 ΚΡ Ο ΤΟ Σ ΤΩΝ Κ Α Ν Ο Ν ΙΩ Ν Π Ο Υ Γ Κ Ρ Ε Μ ΙΣ Α Ν ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΚΩ Ν ΣΤΑ ΝΤΙΝΟ ΥΠΟ ΛΗ Σ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Το Λογοθέσιον του Δρόμου είχε κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους τον έλεγχο των επικοινωνιών μέσα στην Αυτοκρατορία και υποδεχόταν τους ξένους πρέσβεις, αποκρισαρίους, που έρχονταν στην πρωτεύουσα. Εδώ εικονίζονται Βυζαντινοί αποκρισάριοι, απεσταλμένοι του αυτοκράτορα Θεόφιλου, που προσέρχονται στον Αραβα ηγεμόνα Αλ Μαμούν (Μαδρίτη, ESv/κή Βιβλιοθήκη).

0 Noρμανδός βασιλιάς Ρογήρος Β ' στέφ εται από τον Χριστό. Αξια προσοχής είναι τα ελληνικά γράμματα επάνω (Ρογέριος ρηξ) και η καθ'όλα βυζαντινή εκκλησιαστική στολή του Ρογήρου. Ο όρος "ρήξ" (από το λατινικό rex)χρησιμοποιείτο από τους Βυζαντινούς για να χαρακτηρίσουν υποδεέστερους ηγεμόνες, σε αντιδιαστολή με τη χρήση του όρου "βασιλεύς", που ήταν αποκλειστικό προνόμιο του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ως διαδόχου των Ρωμαίων αυγούστων και του πρώτου χριστιανού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Γο στέμμα του Κωνσταντίνου Θ του Μονομάχου. Αυτό το βυζαντινό διάδημα, που είναι ατελές, απεικονίζει τον αυτοκρότορα Κωνσταντίνο Θ 'και τις αυτοκράτειρες Ζωή και Θεοδώρα. Θεωρείται ότι ήταν αυτοκρατορικό δώρο στον βασιλιά ή στη βασίλισσα της Ουγγαρίας για να υπενθυμίσει την προέλευση της βασιλικής του/της εξουσίας.

Ο σεβαστοκράτορας Καλογιάν και η σύζυγός του Ντεσισλάβα. Ο ωοειδής δίσκος στο στέμμα του Καλογιάν είναι το σημάδι του αξιώματος του ως σεβαστοκράτορα, που ήταν από τα υψηλότερα στη βυζαντινή ιεραρχία τίτλων.

Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ καθ' όλη τη διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας τη ς ήταν υποχρεωμέ­ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ νη να επιβιώνει σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ άμυνα και η αντιμετώπιση των ποικίλων εχθρι­ Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δ ιέθ ετε μέχρι κών φύλων είχε ανατεθεί σε οργανωμένο στρατό και στόλο. Ομως οι Βυζαντινοί ακόμα τον 13ο αιώνα ένα διπλωματικό σύστημα που και κατά τις περιόδους που αισθάνονταν στρα­ είχε την καλύτερη οργάνωση, τη μεγαλύτερη τιωτικά ισχυροί προτιμούσαν να χρησιμοποι­ επιρροή και τις πιο εκλεπ τυσ μένες μεθόδους, ούν τον πόλεμο με φειδώ. Οι πόλεμοι ήταν και τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Εγγύς Ανα­ τό τε εξαιρετικά δαπανηροί, αμφίβολοι ως τολή. Χαρακτηριστική του ιδιαιτερότητα αποπρος το αποτέλεσμα και δεν εξασφάλιζαν πά­ τελούσε η στενή σχέση του πολιτικού δόγμα­ ντα τις παραμεθόριες (τουλάχιστον) επαρχίες το ς τη ς μοναδικότητας τη ς «χριστιανικής αυ­ του κράτους από τη λεηλασία και την κατα- τοκρατορίας» με τη θέση περί του μοιραίου ρόλου τη ς στην ιστορία τη ς ανθρωπότητας. Η στροφή. Η Αυτοκρατορία ήταν υποχρεωμένη να κα­ βυζαντινή διπλωματία είχε οργανική σχέση με ταφ εύγει σε έμμεσους τρόπους αντιμετώπι­ το πολιτικό δόγμα τη ς κρατικής εξουσίας, σης των απειλών που πολλές φορές τη ν έ­ σύμφωνα με το οποίο η ειδωλολατρική περι­ φέρεια των βαρβάρων ερχόταν σε αντιπαρά­ πλητταν συγχρόνως από όλες τις πλευρές, ενώ όσο μειωνόταν η δύναμή της τόσο ανα­ θεση με την «pax Christianitas» των Ρωμαίων, βαθμιζόταν ο ρόλος της διπλωματίας σε σύ­ που ήταν η ενσάρκωση του πολιτισμού και κα­ γκριση με τις στρατιωτικές μεθόδους άσκη­ θόριζε τα όρια τη ς «οικουμένης», δηλαδή της σης τη ς εξω τερικής πολιτικής. Το Βυζάντιο πολιτισμένης ανθρωπότητας. Ot Βυζαντινοί θεωρούσαν το ν εαυτό τους λειτούργησε κατά καιρούς σαν κυματοθραύ­ στης για την ανάσχεση τη ς μουσουλμανικής ε­ το ν νέο «περιούσιο λαό», ο οποίος βρισκόταν υπό τη ν ιδιαίτερη προστασία του Θεού. Ως ξόρμησης, σαν ανάχωμα έναντι της καθόδου των λαών της στέππας, ενώ είχε να αντιμετω ­ διάδοχοι τη ς Ρώμης θεωρούσαν τους εαυ­ πίσει και τις προσπάθειες οικειοποίησης της τούς τους αποκλειστικούς κληρονόμους του ρωμαϊκής κληρονομιάς από τους Φράγκους. Η υπέροχου εκείνου ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου. αναγκαιότητα, λοιπόν, της έμμεσης προσέγγι­ Σύμφωνα με το οικουμενικό δόγμα ο βασιλέ­ σης (1), που θα εξοικονομούσε πόρους, θα πε­ ας των Ρωμαίων ήταν «κυρίαρχος όλης της τύχαινε νίκες χωρίς μάχη και θα αναιρούσε γης» και διάδοχος των Ρωμαίων αυγούστων. την πιθανότητα διμέτωπου αγώνα κατέστη ε­ Ταυτόχρονα ως διάδοχος του πρώτου χριστια­ πιτακτική. Αυτό η Αυτοκρατορία το πετύχαινε νού αυτοκράτορα ο Βυζαντινός αυτοκράτομε την ανάπτυξη ενός εξαιρετικά ευφυούς δι­ ρας ήταν η επίγεια εικόνα του Θεού και προ­ πλωματικού συστήματος, που ακόμα και στις στάτης όλης τη ς χριστιανικής Εκκλησίας. Ηταν τόσο ισχυρά εμπεδωμένη αυτή η α­ πιο δύσκολες περιόδους τη ς ιστορίας του Βυ­ ζαντίου, το οποίο πιεζόταν από παντού από ε ­ ντίληψη τη ς οικουμενικής αυτοκρατορίας με κέντρο τη ν Κωνσταντινούπολη, ώστε και οι χθρούς, δεν εξουδετέρω νε απλά τις εχθρικές επιβουλές, αλλά παρέμενε το σημαντικότερο πιο άσπονδοι εχθροί του Βυζαντίου στην ανα­ μέσο ενίσχυσης τη ς επίδρασής του στον με­ τολική Ευρώπη την αποδέχονταν ρητά: δια­ μόρφωσε π.χ. τις αυτοκρατορικές βλέψεις σαιωνικό κόσμο.

Η

36 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

του Συμεών τη ς Βουλγαρίας, ο οποίος αυτοπροσαγορεύτηκε «Αυτοκράτωρ Βουλγάρων και Ρωμαίων», ενώ και ο ανάλογος τίτλος «Αυ­ τοκράτωρ Σερβίας και Ρωμανίας», τον οποίο σφετερίστηκε ο Στέφανος Δουσάν, βασιζόταν στο ίδιο αξίωμα, ότι δεν θα μπορούσε να υ­ πάρχει παρά μόνο μια ορθόδοξη αυτοκρατο­ ρία στη χριστιανοσύνη. Δ εν εκπλήσσει το γεγονός ότι ο αυτοκρατορικός τίτλος που οικειοποιήθηκαν οι Γερμα­ νοί βασιλείς αντιμετω πίστηκε από το Βυζά­ ντιο με οργή και περιφρόνηση. Το 968, σύμφω­ να με το ν Λιουτπράνδο τη ς Κρεμόνας, όταν οι παπικοί απεσταλμένοι έφθασαν στην Κωνστα­ ντινούπολη φέροντας μια επιστολή που απευ­ θυνόταν στον «Αυτοκράτορα των Ελλήνων» και στην οποία ο πάπας αναφερόταν στον 0θωνα Α' ως «τον σεπτό αυτοκράτορα των Ρω­ μαίων», οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να συ­ γκροτήσουν τη ν αγανάκτησή τους: «Τι θρασύτητα!», κραύγασαν, «να αποκαλείται ο οικου­ μενικός αυτοκράτορας των Ρωμαίων, ο ένας και μοναδικός Νικηφόρος, ο μεγάλος, ο μεγα­ λοπρεπής, ως «Αυτοκράτωρ των Ελλήνων», και να προσαγορεύεται ένα αξιολύπητο βαρβαρικό πλάσμα ως «Αυτοκράτωρ των Ρωμαί­ ων»! Ω ουρανέ! Ω γη! Ω θάλασσα! Τι θα κάνου­ με με αυτούς τους παλιάνθρωπους και τους εγκληματίες;». Αυτοί οι δύο άξονες, ωστόσο, γύρω από τους οποίους περιστρεφόταν η βυζαντινή δι­ πλωματία, η ενίσχυση του κύρους του αυτο­ κράτορα, ως μόνου χριστιανού αυτοκράτορα, και τη ς οικουμενικότητας τη ς Αυτοκρατο­ ρίας, ως μοναδικού φορέα τη ς αληθινής πί­ στης και του πολιτισμού, βρίσκονταν σε διπλή διάσταση με τη ν πραγματικότητα: πρώτον η χριστιανοσύνη δεν κάλυπτε τη ν οικουμένη και δ εύ τερ ον η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν συμπεριελάμβανε όλες τις χριστιανικές χώ­ ρες. Το χάσμα μεταξύ ιδεατού και πραγματι-

Γο Αγιο Στέμμα της Ουγγαρίας. Η διάταξη των σμαλτωμένων πλακών καταδεικνύει τις ιεραρχίες ουρανού και γης: στο εμπρόσθιο τμήμα του στέμματος κάθεται ένθρονος ο Χριστός πάνω από τους αρχαγγέλους Γιβριήλ και Μιχαήλ. Στο πίσω τμήμα ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Τ τίθ ετα ι πάνω από τον συναυτοκράτορά του Κωνσταντίνο και τον Γκέζα Α 1. τα μάτια του οποίου είναι στραμμένα προς τους επικυριάρχους του.

κού γεφυρω νόταν μέσω πρακτικών που ανεδείκνυαν το Βυζάντιο ως την προεξέχουσα χριστιανική εξουσία στο πλαίσιο μιας ιεραρ­ χημένης αντίληψης του κόσμου, η οποία το ­ ποθετούσε το ν Βυζαντινό αυτοκράτορα στην κορυφή τη ς ιεραρχίας και τους υπόλοιπους η­ γεμόνες σε συγκεκριμένες βαθμίδες «οικογε­ νειακής» εξάρτησης από το ν αυτοκράτορα.

Η εξάπλωση του βυζαντινού πολιτισμού και η εδραίωση ενός διεθνούς καθεστώτος νομιμοποίησης με επίκεντρο το Βυζάντιο, διεργασίες τις οποίες ο Ομπολένσκυ συνόψι­ σε με το ν χρήσιμο όρο «βυζαντινή κοινοπολι­ τεία», είχαν δύο μορφές. Η πρώτη βασιζόταν στην εσωτερική βυζαντινή ιεραρχία και στηρι­ ζόταν διεθνώ ς στην απονομή, από τον αυτο­ κράτορα, βυζαντινών τίτλω ν σε ανεξάρτητους ηγεμόνες. Η δ εύτερ η ανταποκρινόταν στην έννοια μιας νοητής οικογένειας ηγεμόνων με το ν αυτοκράτορα στη θέση του «πνευματικού πατέρα» και τους υπόλοιπους ανεξάρτητους ηγεμόνες σε κατώ τερες θέσεις. Ετσι π.χ. οι η­ γεμόνες τη ς Αρμενίας και τη ς Βουλγαρίας ή ­ ταν «τα πνευματικά τέκνα» του, οι ηγεμόνες των Φράγκων «πνευματικοί αδελφοί» του, ο ε­ μίρης τη ς Αιγύπτου, οι ηγεμόνες τη ς Ινδίας, της Αγγλίας, των ιταλικών δημοκρατιών της Β ενετίας και της Γένοβας «φίλοι» του και οι διάφοροι τοπικοί άρχοντες ή η γέτες απολίτι­ στων βαρβαρικών φύλων «δούλοι» του.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ

Μικρογραφία ισλαμικού χειρογράφου του 14ου αι. η οποία παρουσιάζει μηχανικές επινοήσεις υπό μορφή ζώων και πτηνών που κελαηδούν. Οι Βυζαντινοί, όπως γνωρίζουμε από την αφήγηση του Λιουτπράνδου, χρησιμοποιούσαν παρόμοια μηχανικά παιχνίδια για να εντυπωσιάζουν τους ξένους.

Για την προώθηση του διεθνούς καθεστώ­ το ς νομιμοποίησης με το ν Βυζαντινό αυτο­ κράτορα στην κορυφή το Βυζάντιο ανέπτυξε τελετο υρ γίες, εθιμοτυπία, συμβολισμούς, συ­ νειδητά κατασκευασμένους μύθους και προ­ παγανδιστικές πρακτικές που αποσκοπούσαν στην ανύψωση του αυτοκράτορα υπεράνω των υπολοίπων ηγεμόνων. Ολα αυτά έβρισκαν την έκφρασή τους στους τίτλους, στα αξιώμα­ τα, στους επαίνους και σε έναν σωρό τιμ ητι­ κές διακρίσεις. Πολιτικοί συμβολισμοί δεν κα­ θόριζαν μόνο το βυζαντινό εθιμοτυπικό της Αυλής, αλλά και τη σειρά της επικοινωνίας με τα ξένα κράτη, τη σειρά υποδοχής των ξένων κυβερνητώ ν και των πρεσβευτών. Ο Οστρο-

γκόρσκι ονόμασε πολύ εύστοχα τη θεωρία της εξουσίας και το σχετιζόμενο με αυτή εθιμο τυ ­ πικό «ιδιόμορφη βυζαντινή πολιτική θρη­ σκεία». Ο κύριος σκοπός οποιοσδήποτε συνάντη­ σης του Βυζαντινού αυτοκράτορα ήταν να το ­ νίσει με ακρίβεια την απόσταση η οποία τον χώριζε από τον επισκέπτη. Η περίτεχνη τε λ ε ­ τουργία του παλατιού είχε ως σκοπό οι επισκεπτόμενοι ξένοι πρέσβεις και ηγεμόνες να εμπεδώσουν την αρχαιότητα, τη σταθερότητα και το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας. Ο Κων­ σταντίνος Ζ' ο Π ορφυρογέννητος στο "De ceremoniis" τονίζει ρητά τη ν εικόνα που πρέπει να δημιουργεί η παλατιανή διπλωματία στα μάτια των ξένων πρέσβεων για την Αυτοκρα­ τορία ως απείκασμα τη ς ουράνιας βασιλείας με την ευχή: «Είθε η αυτοκρατορική εξουσία, ασκούμενη με τάξη και αξιοπρέπεια να αναπα­ ράγει την κίνηση και την αρμονία που δίνει ο Δημιουργός σε όλο το σύμπαν». Από τη στιγμή της εισόδου των πρέσβεων στο έδαφος της Αυτοκρατορίας οι αξιωματούχοι του κρατικού μηχανισμού που ήταν επι­ φορτισμένοι με το καθήκον της υποδοχής των ξένων διπλωματών- στην αρχή ο Μάγιστρος των Οφικίων και αργότερα ο Λ ογοθέτης του Δρόμου- φρόντιζαν να μη δουν οι ξένοι απε­ σταλμένοι τίποτα παραπάνω από όσα είχε την πρόθεση να τους δ είξει η αυτοκρατορική κυ­ βέρνηση. Οι πρέσβεις βρίσκονταν υπό συνεχή και αυστηρή επιτήρηση, ενώ από τα σύνορα μέχρι την πρωτεύουσα οι βυζαντινοί διπλωμά­ τε ς φρόντιζαν να τους επιδεικνύουν συνεχώς το μεγαλείο και την ισχύ της Αυτοκρατορίας. Στην Κωνσταντινούπολη τους παρεχόταν ειδι­ κό ανάκτορο και τους απαγορευόταν να έλ ­ θουν σε επαφή με πρόσωπα μη εντετα λμένα ή να δουν οτιδήποτε χωρίς την έγκριση των αρχών. Οι Βυζαντινοί πολύ συχνά προσπαθούσαν να καταπλήξουν τους διπλωμάτες ξεναγώντας τους στις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, στα ανάκτορα, στα δημόσια κτίρια, τους πρότειναν να επισκεφθούν τα λουτρά, τους καλούσαν στις εκκλησιαστικές και σε άλλες γιορ τές ή διοργάνωναν τιμ ητικές εκδηλώσεις ειδικά γΓ αυτούς. Ο Ομπολένσκυ παραθέτει μια χαρακτηριστική περίπτωση Αφρικανών πρέσβεων που μόλις αντίκρυσαν το κάλλος και το μεγαλείο του ναού της Αγίας Σοφίας δ έ­ χθηκαν να υπαχθούν οικειοθελώ ς στην εξο υ ­ σία του αυτοκράτορα και της Εκκλησίας του. Στους ξένους επιδείκνυαν επίσης τη στρατιω­ τική ισχύ της Κωνσταντινούπολης και το απόρθ η το των οχυρώσεών της. Η πιο σημαντική στιγμή του προγράμμα­ το ς ήταν η τελετουργική ακρόαση από τον αυ­ τοκράτορα. Κατά τη διάρκεια της πρώτης επί­ σημης ακρόασης ο αυτοκράτορας παρέμενε σιωπηλός, ένα είδος θεού, και οι διπλωμάτες απλώς του παρέδιδαν τα διαπιστευτήρια και τα δώρα τους. Ο πρέσβυς έπρεπε να σκύψει μέχρι το πάτωμα και να τον προσκυνήσει. Ε­ κείνη την ώρα ο θρόνος του αυτοκράτορα α­ νυψωνόταν μέχρι την οροφή για να τονίσει την απόσταση που τον χώριζε από τους κοι­ νούς θνητούς, ενώ στο μεταξύ ο αυτοκράτο­ ρας είχε φορέσει μία πιο πλούσια ενδυμασία.

37

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Οι χριστιανοί ηγεμόνες της ανατολικής Ευρώπης και των καυκάσιων χωρών απέδιδαν συχνά τιμές ή δήλωναν την υποτέλειά τους στον αυτοκράτορα. Μετά τον θάνατο του βασιλιά Γεωργίου της Αβασγίας (1027), ο οποίος είχε αποκηρύξει τη βυζαντινή επικυριαρχία, η χήρα του έστειλε μια πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσει από τον Ρωμανό Γ'να ανανεώσει τη "συμμαχία "με τη χώρα της. Ο αυτοκράτορας συναίνεσε στον γάμο της ανηψιάς του με τον γιο της Βαγράτη Δ', και απένειμε στον τελευταίο τον τίτλο του "κουρ οπ αλάτη Στη ν εικόνα οι Αβασγοί απεσταλμένοι προσφέρουν στον αυτοκράτορα έναν αμφορέα, μια κασετίνα και ένα ζευγάρι αλόγων. Αμέσως μετά η Αβασγή βασιλομήτωρ μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να δηλώσει υποτέλειά στον Ρωμανό Γ. Ο άλλος γιος της Δημήτριος (που έλαβε τον αυλικό τίτλο του "μαγίστρου") προσπαθεί εδώ να υπερνικήσει την ατολμία της.

38

Συγχρόνως ετίθ εντο σε λειτουργία τα μηχανι­ κά "παιχνίδια" του παλατιού: μπροστά στον θρόνο του βασιλέα ορθωνόταν ένα ορειχάλκινο επιχρυσωμένο δέντρο, πάνω στο οποίο κε­ λαηδούσαν και φτερούγιζαν μηχανικά χρυσά πουλιά. Στα δύο άκρα του θρόνου βρίσκονταν χρυσοί λέοντες, οι οποίοι κινούσαν τις ουρές τους και έβγαζαν βρυχηθμούς (2). Ετσι τονιζόταν η μεγάλη απόσταση που χώριζε την Αυτοκρατορία από τους ξένους. Αργότερα ακολουθούσε δεύτερη, πιο ουσια­ στική ακρόαση ή κάποιο συμπόσιο στο οποίο ο πρέσβυς θα μπορούσε να έλθ ει σε προσωπική επαφή με τον αυτοκράτορα, Η φιλοφρόνηση προς τους πιο σημαντικούς πρέσβεις ήταν να τους δείξουν τους θησαυρούς ή τα άγια λεί­ ψανα του παλατιού - μια επίδειξη αντικειμέ­ νων ανεκτίμητης αξίας που έκοβε τη ν ανάσα ή να οργανώσουν ακροβατικές επιδείξεις, ό­ πως αυτή που προκάλεσε τον παιδικό θαυμα­ σμό του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας και το τρανταχτό γέλιο των συνδαιτημόνων του. Η Αυτοκρατορία προσπαθούσε να εξανα­ γκάσει καθέναν από τους βάρβαρους λαούς να υπηρετήσει τα ιδιοτελή τη ς συμφέροντα. ΓΓ αυτόν τον λόγο και παρά την υπεροψία της η βυζαντινή διπλωματία έδειχνε ιδιαίτερο εν ­ διαφέρον για τον κόσμο που την περιέβαλλε, καθοδηγούμενη από τη ν αρχή "για να διοική­ σεις τους λαούς, πρέπει να τους μάθεις". Με τον σκοπό αυτό συγκέντρωναν επιμελώς πλη­ ροφορίες για τους συγκεκριμένους λαούς, με­ λετούσαν με πολλή προσοχή τη ν ιστορία

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

τους, τα ήθη και τα έθιμα, τους οικονομικούς πόρους, την οργάνωση τη ς εξουσίας, τη στρα­ τιωτική τους κατάρτιση, τις σχέσεις τους με τους γείτονες. Η μεγάλη δυσπιστία προς τους συμμάχους και η φοβερή επιφυλακτικότητα ήταν τα μόνι­ μα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη ς βυζαντι­ νής διπλωματίας. Αυτή η διπροσωπία στη σχέ­ ση της με τους βάρβαρους λαούς πολλές φο­ ρές υπονόμευε την οικουμενική τάξη που προσπαθούσαν να προωθήσουν, καθώς οι συ­ νεχείς παρακινήσεις ενός έθνους εναντίον του άλλου και η καιροσκοπική πολιτική της συχνής εναλλαγής συμμοχιών προκαλούσαν πλήγματα στην αξιοπιστία και στη φερεγγυότητά της. Τελικά η ισορροπία αποκαθίστατο λόγω της σταθερής προσήλωσης της Αυτο­ κρατορίας στην ιδεολογία του βυζαντινού οικουμενισμού. Τα βαρβαρικά έθνη δέχονταν να τεθο ύν στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής προκειμένου να ενταχθούν στη διεθνή σκηνή και να ασπασθούν έναν ανώτερο πολιτισμό. Ενας από τους τρόπους συναλλαγής αυ­ τών των βαρβάρων με την Αυτοκρατορία ήταν ο φόρος. Η παροχή χρημάτων σε βάρβαρους ηγεμόνες ήταν για τους Βυζαντινούς μια συ­ νήθης πρακτική που αποσοβούσε τη στρατιω­ τική αναμέτρηση. Σε πολλές περιπτώσεις αυ­ τά τα χρήματα ήταν πράγματι πολεμικοί φόροι που οι βάρβαροι αποσπούσαν με το ξίφος. Οι Βυζαντινοί επιδιώκοντας να "εξορκίσουν" αυ­ τή τη μικρή ταπείνωση προτιμούσαν να θεω ­ ρούν αυτές τις αναγκαστικές εισφορές ως μία μορφή αυτοκρατορικού "δώρου" που δινόταν ως ανταμοιβή για υπηρεσίες τις οποίες είχαν προσφέρει ή θα προσέφεραν οι αποδέκτες του στην Αυτοκρατορία. Ο τσάρος ή ο χαλίφης μπορούσαν, αν ήθελαν, να τον αποκαλούν φό­ ρο υποτέλειας. Για το ν αυτοκράτορα ήταν α­ πλώς μία συνετή επένδυση. Οταν θα ήταν έ­ τοιμος να πολεμήσει η πληρωμή θα σταματού­ σε. Η συμμετοχή κρατών στη βυζαντινή ιε­

ραρχία εκφράστηκε επίσης με την απονομή, στους βάρβαρους ηγεμόνες, τίτλω ν προερχό­ μενων από την ιεραρχία τη ς Αυτοκρατορικής Αυλής. Ετσι ο ηγεμόνας τη ς Αρμενίας απέκτη­ σε τον τίτλο του «πρώτου», ο Γεωργιανός τσά­ ρος Γεώργιος Β' του κουροπαλάτη και αργότε­ ρα του νοβελίσσιμου, ο Β ενετός δόγης τον τίτλο του πρωτοσεβαστοκράτορα και ο Λατί­ νος Βοημούνδος, ηγεμόνας τη ς Αντιόχειας, τον τίτλο του σεβαστοκράτορα. Αυτή η πολιτι­ κή είχε τρ εις βασικούς στόχους: να κολακέψει τη ματαιοδοξία των δορυφόρων του Βυζαντί­ ου, να τους προσδέσει πολιτικά στην Αυτο­ κρατορία και να καθορίσει, προς ικανοποίηση των ενδιαφερομένω ν για το πρωτόκολλο Βυ­ ζαντινών, τη θέση που κατείχε ο κάθε ηγεμό­ νας και ο λαός του στη βυζαντινή κοινοπολι­ τεία. Ενα από τα αποτελεσματικότερα διπλω­ ματικά μέσα που χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντι­ νοί αυτοκράτορες ήταν και η προσφορά, προς τους ξένους η γέτες, πολύτιμων στεμμάτων. Τα στέμματα αυτά, υπέροχα δείγματα τη ς τέχνη ς της αργυροχρυσοχοϊας των Βυζαντινών τεχνι­ τών, διακοσμημένα με σμάλτο και πολύτιμες πέτρες, ήταν ένδειξη μεγάλης εύνοιας του Βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος προσπα­ θούσε μέσω του δώρου αυτού να ενισχύσει τις συμμαχικές σχέσεις με τα ξένα κράτη και να τονίσει στον ξένο ηγεμόνα τη ν προέλευση της νομιμοποίησης και της έντα ξής του στην ιεραρχία της Χριστιανικής Οικουμένης. Ο Βα­ σίλειος Α ’ έσ τειλε στέμμα στον Ασώτιο Β’, δούκα της Μ εγάλης Αρμενίας (885), και ο Κων­ σταντίνος Θ' ο Μονομάχος στον Ούγγρο βασι­ λιά Ανδρέα Α’ (1047-1061). Σημαντικό διπλωματικό "χαρτί" των Βυζα­ ντινών ήταν επίσης η μεγάλη φήμη των πριγκιπισσών τους. Η πολιτική της σύναψης γάμων με ξένους ηγεμόνες είχε στην αρχή περιορι­ σμένο χαρακτήρα. Οι αυτοκράτορες προτι­ μούσαν να αποφεύγουν τους γάμους με πορ­ φ υρογέννητες πριγκίπισσες και να δίνουν ως

Στους περισσότερους Ανατολικοευρωπαίους ο Βυζαντινός αυτοκράτορας πρέπει να φαινόταν σαν μια μακρινή αλλά και ιερή μορφή. Σε αυτή την υστερομεσαιωνική ρωσική μικρογραφία ο αυτοκράτορας Ηράκλειος φοράει φανταστικό στέμμα. Αντιθέτως οι δυο αυλικοί του φορούν υφασμάτινα καπέλα όμοια με εκείνα των μεσαιωνικών Ρώσων ηγεμόνων.

ιοχαροτ;το ότι·,:. ■ * c “.οοσηλυτιστικές προσ τ ά θ - t ic νο~πολης. Επέτρεπε σε σλαβικές κ ; _____ες .α εκχριστιανισθούν στο πλαίσιο - r e ζ < · t.c .z c της Κωνσταντινού­

Η είσοδος ενός έθνους στη βυζαντινή κοινοπολιτεία επιτυγχανόταν συνήθως μέσω της μεταστροφής του ηγεμόνα του στον ελληνικό χριστιανισμό. Εδώ ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ'και η αυτοκράτειρα εκτείνουν τα χέρια τους σε μια συμβολική χειρονομία για να δεχθούν τον βαφτισιμιό τους Βόρι, ηγεμόνα των Βουλγάρων, ο οποίος δέχεται το Βάπτισμα από τον πατριάρχη. Πίσω από τον τελευταίο στέκεται μια ομάδα ευγενών του Βόριδος, περιμένοντας να βαπτισθεί.

συζύγους στους ξένους ηγεμόνες κάποιες μα­ κρινές συγγενείς τους ή απλά αριστοκράτισσες. 0 Κωνσταντίνος Ζ1 ο Π ορφυρογέννητος μάλιστα υποστήριζε ότι τρία πράγματα δεν μπορούσε ένας αυτοκράτορας να δώοει σε έ ­ ναν ξένο: το στέμμα, το μυστικό του υγρού πυ­ ράς και το χέρι μιας πορφυρογέννητης πριγκίπισσας. Γι’ αυτό θεώρησε τρομερή υποτίμηση της αξίας των Βυζαντινών νυφών την κίνηση του Ρωμανού Α' να παντρέψει την εγγονή του Μαρία με τον τσάρο της Βουλγαρίας Πέτρο. Βεβαίως αργότερα έκτα κ τες διπλωματικές α­ νάγκες ανάγκασαν αυτοκράτορες όπως ο Ιω­ άννης Τσιμισκής και ο Βασίλειος Β1ο Βουλγαροκτόνος να δώσουν ο μεν πρώτος την ανιψιά του Θεοφανώ στον γιο του Γερμανού αυτοκράτορα Οθωνα Α', ο δε δ εύ τερ ος την αδελφή του Αννα στον άξεστο ηγεμόνα του Κιέβου Βλαδίμηρο. Οι Βυζαντινές πριγκίπισσες αποτέλεσαν παράγοντα εκπολιτισμού στους τό ­ πους που απεστάλησαν και επηρέαζαν ευμενώς τους συζύγους τους απέναντι στο Βυζά­ ντιο. Με αυτόν τον τρόπο, δηλαδή μέσω της σύναψης γάμων, συσφίχθηκαν και οι σχέσεις του Βυζαντίου με τη ν αρμενική και την καυκασιανή δυναστεία, οι οποίες άρχισαν σταδιακά να βυζαντινοποιούνται.

Η ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Ενας από τους κεντρικούς στόχους της βυζαντινής διπλωματίας ήταν η διάδοση του βυζαντινού πολιτισμού μέσω του εκχριστιανισμού των βαρβαρικών φυλών στις γεωπολιτικά ευαίσθητες περιοχές της Υπερκαυκασίας, της βόρειας παρευξείνιας, των Βαλκανίων και της ευρύτερης κεντρικής και ανατολικής Ευρώ­ πης. Οι Βυζαντινοί πίστευαν πως, όπως η οι­ κουμενική δομή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε ανοίξει το ν δρόμο για τη νικηφόρα προέ­ λαση της χριστιανικής πίστης ως αποτέλεσμα της Θείας Πρόνοιας, έτσι και οι «Ρωμαίοι», ο ε­ κλεκτός λαός που αφιερώθηκε στην υπηρεσία του Χριστού από τον αυτοκράτορα Κωνσταντί­ νο, επρόκειτο να δρέψουν ό,τι είχε σπείρει η Πρώτη Ρώμη και να διαδώσουν τη διδασκαλία του Ευαγγελίου σε όλα τα έθνη τη ς Γης. Για τον λόγο αυτό η εξω τερική πολιτική της Αυτο­ κρατορίας συνδέθηκε στενά με το ιεραποστο­ λικό έργο της βυζαντινής εκκλησίας. Οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι έφθασαν μέ­ χρι την οροσειρά του Καυκάσου, τη στέππα της Μαύρης θάλασσας, την Αιθιοπία, τις οά­ σεις τη ς Σαχάρας. Κατά τους 9ο και 10ο αιώνες ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε με γρήγορους ρυθμούς μεταξύ των σλαβικών φυλών (Μορα­ βία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρωσία). Το Βυζάντιο, σε αντίθεση με την παπική Ρώμη η οποία δεν επέτρεπε να γίνει η λειτουργία στις τοπικές γλώσσες των λαών, διευκόλυνε το έργο της εξάπλωσης του χριστιανισμού που προωθού­ σαν οι ιεραπόστολοί του, επιτρέποντας τη λ ει­ τουργία σε οποιαδήποτε γλώσσα και μεταφρά­ ζοντας την Αγία Γραφή στις γλώσσες των νεο­ φώτιστων λαών. Το Ευαγγέλιο μεταφράστηκε στη γοτθική, στην κοπτική, στην αιθιοπική, στην αρχαία σλαβονική και σε άλλες γλώσσες. Ειδικότερα η δημιουργία του κυριλλικού αλ­ φαβήτου και η μετάφραση της Θείας Λειτουρ­ γίας και τη ς Βίβλου στα σλαβονικά αποτέλεσε

πολης.χωρίς ν α α ρ ο -Γ .-.ο ν τα ισ ε τέ το ιο βαθ­ μό από τον 6 υ £ ;. τ . . : '..τισμό ώστε να κιν­ δυνεύουν να απολέσου'. η . ιδιοπροσωπία τους. Η ευέλικτη εκείνη πολ.τ.κΐϊ δεν ήταν μό­ νο αποτέλεσμα μιας ψυχρής διπλωματικής σκοπιμότητας. Θα πρέπει να \!ν ε. αντΛηπτό ότι σε μια προ-νεωτερική, οντολογικά ποοσανατολισμένη κοινωνία όπως η β υ ζα ν τ..". η προσέγγιση αυτή αντικατόπτριζε τις κοσμοθε­ ω ρητικές προϋποθέσεις του ελληνορθόδοξου πολιτισμού, που αντιλαμβανόταν τη σ υμμετο­ χή των προσήλυτων λαών στην κοινή πίστη όχι ως καταναγκαστική υπαγωγή σε ένα προκαθο­ ρισμένο θρησκευτικό σχήμα, αλλά ως ελ εύ θ ε­ ρη προσέλευση ανάλογη με την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα. Η διάκριση ανάμεσα στον ιεραπόστολο, που εργαζόταν για την πνευμα­ τική προαγωγή των βάρβαρων προσήλυτων, και στον πράκτορα του ανατολικορωμαϊκού ι­ μπεριαλισμού, που εργαζόταν για την ενίσχυ­ ση της επίδρασης του Βυζαντίου, ήταν για τους Βυζαντινούς τελείω ς ανύπαρκτη. Οι Βυζαντινοί έστρεψαν αρχικά τις προση­ λυτιστικές τους προσπάθειες στα Βαλκάνια, για προφανείς γεωπολιτικούς λόγους εγγύτη ­ τας στην Κωνσταντινούπολη, και πέτυχαν τον εκχριστιανισμό της Βουλγαρίας επί Μιχαήλ Γ και άλλων βαλκανικών κοινωνιών, μεταξύ των οποίων ήταν και οι Σέρβοι, επί Βασιλείου Α1. Η βυζαντινή ιεραποστολική εξόρμηση στη Μο­ ραβία έθ ιξε τα γεωπολιτικά συμφέροντα των Φράγκων, με αποτέλεσμα φραγκικοί στρατοί να εισβάλουν κατά τη δεκαετία του 880 στη χώρα αυτή και να εκδιώ ξουν βίαια τις βυζαντινές ιεραποστολές υπό τους Κύριλλο και Μεθόδιο. Στη βόρεια Παρευξείνια περιοχή οι βυζαντινές προσπάθειες στραφήκαν αρχικα στους Χαζάρους, οι οποίοι όμως προσχώρησαν τελικά στον ιουδαϊσμό ως συνειδητή επιλογή που τους διατηρούσε ανεξάρτητους τόσο από τη βυζαντινή, όσο και από τη ν ισλαμική επιρ­ ροή. Οι Βυζαντινοί είχαν μεγαλύτερη επιτυχία μακροπρόθεσμα με τους Ρώσους, οι οποίοι ύ­ στερα από επίμονες προσπάθειες σχεδόν ενάμισυ αιώνα εκχριστιανίστηκαν τελικά επί Βασι­ λείου Β1 από τον ηγεμόνα τους Βλαδίμηρο, που συνήψε συμμαχία με το Βυζάντιο και νυμφ εύθηκε την αδελφή του αυτοκράτορα. Εν­ δεικτική της ακτινοβολίας του βυζαντινού πο­ λιτισμού και της επίδρασης που ασκούσε στις βάρβαρες φυλές είναι η εικόνα που μεταφ έ­ ρουν οι απεσταλμένοι του Βλαδίμηρου για τη δημόσια λατρεία στην Κωνσταντινούπολη, ό­ ταν βρέθηκαν στον ναό της Αγίας Σοφίας και περιέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τη Θεία Λειτουργία: «Δεν γνωρίζαμε αν ήμαστε στον ουρανό ή στη γη. Γιατί στη γη δεν υπάρχει τ έ ­ τοια ομορφιά και αγαλλίαση... Γνωρίζουμε μό­ νο ότι σε αυτό το μέρος ο Θεός κατοικεί ανά­ μεσα στους ανθρώπους και η λατρεία του εί­ ναι πιο όμορφη από οποιοδήποτε άλλο έθνος: διότι δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτό το κάλλος».

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Π εραπ έρν βυζαντινές προσηλυτιστικές επ ιτυ χ ίεςα η μ εΰ 9 η κα ν στην περιοχή της Υπερκαυκααίας. άττου ιεραποστολές που εστάλη:: ;;< - Φώτιο είχαν ως αποτέϊγ_: * :~τ_Ε — ς σφριγηλής εκκλησίας σ ιη νλβ α σ γία τη ς σημερινής Γεωργίας, που εξάπλαοε το ν χριστιανισμό ανατολικότερα επι­ τυγχάνοντας στις αρχές του 10ου αιώνα την προσ)ρρηαη, στη χριστιανική εκκλησία, των ΑΙ:_ σ α \ α τη . ενδοχώρα μεταξύ Εύξε /ου Ίό ντο υ και Κασπίας. Η πολιτική σημα­ σία του εκχριστιανισμού αυτού φαίνεται από τη ν ταξινόμηση του Αλανού ηγεμόνα ως ■πνευματικού τέκνου» του αυτοκράτορα, κα­ τά το βιβλίο των τελετουργιώ ν του Κωνσταντί­ νου Ζ του Πορφυρογέννητου. Οι προσηλυτι­ στικές προσπάθειες του Βυζαντίου είχαν ως α­ ποτέλεσμα τα εκχριστιανισμένα έθνη να ει­ σέρχονται στη βυζαντινή κοινωνία κρατών, ό­ που συμμετείχαν στον Βυζαντινό πολιτισμό και αναγνώριζαν το Βυζάντιο ως κέντρο των διε­ θνών σχέσεων, ως κεφαλή της Χριστιανικής Οικουμένης.

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΥΕΛΙΞΙΑ

mm

Εκτός όμως από την ιεραποστολική προ­ σπάθεια η βυζαντινή διπλωματία γνώριζε να συνδυάζει την οικουμενική ιδεολογία με μια σχεδόν "μακιαβελική" πολιτική ευελιξία. Η δι­ πλωματία των Βυζαντινών χρησιμοποιούσε αρ­ κετά συχνά τα δοκιμασμένα μέσα, όπως είναι η εξαγορά των κυβερνητώ ν των ξένων κρατών, η παρακίνηση του ενός εναντίον του άλλου, η ανάμιξη στις εσω τερικές υποθέσεις διαφόρων χωρών, οι μηχανορραφίες εναντίον άλλων ανα­ κτόρων κ.ά. Οι διπλωμάτες και οι κατάσκοποί τους φρόντιζαν ώστε οι γείτονες της Αυτοκρατορίας να μην κλείσουν εναντίον τη ς συμμαχίες. Με κατάλληλες μηχανορραφίες διέλυαν ενώσεις των εχθρών της Αυτοκρατορίας, ενώ δεν δίσταζαν να εξαπατήσουν ακόμα και πρώ­ ην συμμάχους όταν οι ισορροπίες μεταβάλλο­ νταν και η πολιτική κατάσταση το απαιτούσε. Η διπλωματία "μεγάλης δύναμης", που ε ­ φάρμοζε με κυνική πανουργία το Βυζάντιο, προκαλούσε αγανάκτηση στα θύματά της, κυ­ ρίως στην ευρασιατική στέππα. Είναι φυσικό το ότι η μεγαλύτερη επιδεξιότητα και οι ύπο­ π τες μέθοδοι των διπλωματών του Βυζαντίου ενστάλαξαν στους Ανατολικοευρωπαίους γείτονές του μια καχυποψία για τα βυζαντινά κί­ νητρα και την πεποίθηση ότι οι "Ελληνες" ήταν μηχανορράφοι τη ς πολιτικής και αναξιόπιστοι. Ο βραχυπρόθεσμος αυτός καιροσκοπισμός, ό­ πως και η πομπώδης και παρωχημένη μερικές φορές ρητορεία των διπλωματών, έχει υποστηριχθεί ότι αποτελούσε πολλές φορές το α­ δύνατο σημείο της βυζαντινής διπλωματίας. Ωστόσο παρά το υς πρόσκαιρους "αυτοτραυματισμούς" που προκαλούσε στο γόητρο της Αυτοκρατορίας η βραχυπρόθεσμη ιδιοτέλεια, η διεθνής επιρροή του Βυζαντίου παρέμενε α­ κέραιη λόγω τη ς αταλάντευτης προσήλωσης της βυζαντινής διπλωματίας στο δόγμα του οικουμενισμού. Μπορεί η αναντιστοιχία μεταξύ επίσημου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

κρατικού δόγματος και πραγματικότητας, η αυξανόμενη κυριαρχία μιας περίπλοκης τε λ ε ­ τουργίας, το πομπώδες των παραδοσιακών τ ε ­ λετώ ν και τα ρητορικά στερεότυπα να καθι­ στούσαν τη βυζαντινή διπλωματία ενίοτε αρ­ τηριοσκληρωτική, όμως σε πρακτικό επίπεδο η βυζαντινή πολιτική δεν έχασε ποτέ την ευελι­ ξία της. Η βυζαντινή κυβέρνηση ήταν κατά κα­ νόνα καλά πληροφορημένη για την κατάσταση των γειτονικών κρατών, χάρη στην καλά δικτυωμένη διπλωματία της. Αυτό τη ς παρείχε τη δυνατότητα ευελιξίας και συγκέντρωσης ό­ λων των δυνάμεων, στρατιωτικών και διπλωμα­ τικών, προς «την κατεύθυνση του καίριου πλήγματος», αλλά και τη δυνατότητα μ ετά θ ε­ σης των πλέον καταρτισμένων και πεπειραμέ­ νων διπλωματών από τη μία χώρα στην άλλη, σύμφωνα με τις ανάγκες.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ένα από τα εντυπωσιακότερα χαρακτηριστικά τη ς βυ­ ζαντινής διπλωματίας ήταν ο συνδυασμός της

σίγραφο του Μωάμεθ Β' του Πορθητή, τον Μάιο του 1453: Ο αυτοκράτορας είναι έτο ι­ μος να ζήσει εν ειρήνη με το ν σουλτάνο και να του παραχωρήσει τις πόλεις και τα εδάφη που κατέκτησε. Η πόλη θα του καταβάλει οποιονδήποτε φόρο υποτέλειας απαιτήσει, στον βαθμό που μπορεί. Μόνο τη ν ίδια την πόλη δ εν μπορεί να του παραδώσει ο αυτοκράτο­ ρας. Καλύτερα να πεθάνει». Αυτή η ασυμβίβαστη πίστη στην αλήθεια των αξιών που ενσαρκώνει ένας πολιτισμός εί­ ναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας από μέρους του. Το Βυζάντιο δεν είχε αμφιβολίες για το περιεχόμενο, τη δύναμη και την ανω τερότητα του πολιτισμού που εκπροσωπούσε. Το γεγο­ νός αυτό σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη ικα­ νότητα να διαπραγματεύεται με ευαισθησία απέναντι στις ιδιαιτερότητες των άλλων λαών το θ έμ α τη ς πολιτιστικής του διείσδυσης, σ υνθέτουν το πλαίσιο μίας οξυδερκούς πολι­ τιστικής πολιτικής, στην οποία η άσκηση της πολιτιστικής διπλωματίας συνυφαίνεται με α­ πτούς πολιτικούς στόχους χωρίς να γεννά α­ ντιδράσεις (3).

Σε μερικές περιοχές της ανατολικής Ευρώπης ο χριστιανισμός και τα πρότυπα του βυζαντινού πολιτισμού, που τον συνόδευαν, έπρεπε να επιβληθούν με τη βία. Ο πέλεκυς και ο σταυρός που φέρουν εδώ ο πρίγκηπας και ο επίσκοπος, ετοιμάζονται να συντρίψουν τον ηγέτη μιας ειδωλολατρικής εξέγερσης στο Νόβγκοροντ.

μακροπρόθεσμης προσήλωσης στην οικουμε­ νική της ιδεολογία με τη βραχυπρόθεσμη πο­ λιτική ευελιξία. Οι Βυζαντινοί πίστευαν ακρά­ δαντα στο οικουμενικό πεπρωμένο τη ς Αυτο­ κρατορίας. Ωστόσο η ακράδαντη πίστη τους στη μακροπρόθεσμη υπεροχή και στη δικαίω­ σή τους, ακόμα και όταν αντιμετώπιζαν κατα­ στροφικές απειλές, συνδυάζονταν με εξισορροπητικούς ελιγμούς που εκμεταλλεύονταν ανηλεώς τις πραγματικότητες τη ς εκάσ τοτε διεθνούς συγκυρίας. Το μακροβιότερο επίτευγμα τη ς βυζαντι­ νής εξω τερικής πολιτικής ήταν η προώθηση μίας διεθνούς τάξης, βασισμένης στον βυζα­ ντινό πολιτισμό, που εξέφ ραζε τον αταλάν τευ το ιδεολογικό οικουμενισμό του Βυζαντί­ ου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιδέα τη ς οικου­ μενικής αυτοκρατορίας επιβίωσε στη συνεί­ δηση των Βυζαντινών μέχρι τη ν έσχατη ώρα. "Κύκνειο άσμα" τη ς υπήρξε η τραγική απάντη­ ση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στο τε λ ε ­

0 ιδιαίτερα επιτυχημένος συνδυασμός ι­ σχύος και νομιμοποιητικής ιδεολογίας είχε ως αποτέλεσμα την ασυνήθιστη μακροβιότητα της βυζαντινής ισχύος και επιρροής. Η συμβο­ λή της βυζαντινής περίπτωσης στη θεωρητική έρευνα έγκειται ακριβώς σε αυτό το επίτευγ­ μα: οι Βυζαντινοί επιμήκυναν περισσότερο από κάθε άλλη ηγετική δύναμη στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού τον νομοτελειακό κύ­ κλο της ανόδου και της πτώσης των Μεγάλων Δυνάμεων, για να θυμηθούμε τον Πωλ Κέννεντυ. Με άλλα λόγια εντόπισαν με μεγαλύτερη επιτυχία από όλους τους άλλους το σημείο ι­ σορροπίας ανάμεσα στον πραγματισμό και στην ουτοπία, πετυχαίνοντας τη διαρκέστερη διευθέτηση του ηθικού προβλήματος του ηγε­ μονισμού (4). Εγκαθίδρυσαν, δηλαδή, ένα σύ­ στημα "ευέλικτου" ηγεμονισμού, τον οποίο οι τοπικές ελίτ των υποτελών λαών αποδέχονταν οικειοθελώ ς - παρά τις ενίοτε καταναγκαστικές πτυχές του - προκειμένου να συμμετά-

,.. ^ s ä S S ^ ä a s a t s ü ^ ji '$ t * v * v j # m ; kmJCf;.nr*r**iiH;

σοι κατ’ επέκταση θέλουν το μήνυμά τ : . : .: έχει πανανθρώπινη εμβέλεια) πρέπει να εχζ. » νοοτροπία πατρικίου και όχι νοοτροπία — Ε­ ως». Ενα τέτοιο φρόνημα προϋποθέτε. αν­ θρώπους που έχουν επίγνωση της ιδιαίτερης πολιτιστικής τους ταυτότητας και ακράδα\~ πίστη, όπως οι Βυζαντινοί, στην πανανθρώπ.. ~ αξία του πολιτισμού που εκπροσωπούν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

,·ί..’>Κ’^/,/«:υ»ί!'·>τθ *··!

I**'

ψ

JW rw * * i* x tt

im m

.*fHr»r»*

1

m *tm %

* » * ir

Ο Ερρίκος B ' (1002-1024), τελευταίος αυτοκράτορας της σαξωνικής δυναστείας, παριστάνεται εδώ να στέφεται από τον Χριστό. Βλέπουμε την ισχυρή βυζαντινή επίδραση στη στολή του αυτοκράτορα και την αυστηρά βυζαντινή χειρονομία του Χριστού. Ο Ερρίκος Β'ήταν διάδοχος του Οθωνα Γ , μητέρα του οποίου ήταν η βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ.

σχουν στα ευρύτερα οφέλη της ηγεμονικής ρύθμισης, όπως ήταν η διεθνής αναγνώριση και η ένταξή τους στο σύστημα διεθνών σχέ­ σεων της εποχής. Ειδικότερα εξεταζόμενη από την πλευρά της εξάπλωσης και της εμβέλειας του πολιτι­ σμού της η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συγκατα­ λέγεται ανάμεσα σε εκείνες τις μεγάλες δυνά­ μεις που αφήνουν μακρά πολιτιστική κληρονο­ μιά σε γεωγραφικές περιοχές πολύ ευρύτερες από την επικράτειά τους. Το Βυζάντιο ανήκει στην κατηγορία των κρατών που πέρα από τα στενά συμφέροντά τους εκφράζουν αξίες με οικουμενικές αξιώσεις, αφήνοντας πίσω τους πλούσιες πολιτιστικές κληρονομιές. Το Βυζά­ ντιο αποτέλεσε την κοιτίδα του πολιτισμού ε­ νός μεγάλου μέρους της κεντρικής και της α­ νατολικής Ευρώπης. Παρόμοια παραδείγματα από τη νεώτερη ιστορία ανευρίσκονται στην καθολική Ισπανία, της οποία η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται

στη Λατινική Αμερική και στις Φιλιππίνες, κα­ θώς και στη φιλελεύθερη Βρετανία, της οποί­ ος η πολιτιστική κληρονομιά εκτείνεται στις αγγλόφωνες δημοκρατίες από τις ΗΠΑ και τον Καναδά μέχρι την Αυστραλία και τη Νέα Ζη­ λανδία. Οι δύο αυτές περιπτώσεις διαφέρουν, ωστόσο, από την εξάπλωση του βυζαντινού πολιτισμού. Ο ισπανικός και ο βρετανικός πο­ λιτισμός εξαπλώθηκαν μέσω αποικιών υπό την κυριαρχία των δυνάμεων αυτών, ενώ ο βυζα­ ντινός πολιτισμός εξαπλώθηκε ακόμα και σε μακρινές περιοχές που ουδέποτε βρέθηκαν υπό τον έλεγχο των βυζαντινών όπλων. 0α ο­ λοκληρώσουμε με μια παρατήρηση που συ­ μπυκνώνει τη νοοτροπία και το φρόνημα των Βυζαντινών διπλωματών και ταυτόχρονα υπο­ δηλώνει τα ηθικά θεμέλια στη διεξαγωγή μίας επιτυχημένης και ενσυνείδητης πολιτιστικής πολιτικής. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος γράφει χα­ ρακτηριστικά στους Οξυρύγχιους Παπύρους: «Οσοι θέλουν να είναι κοσμοκράτορες (σ.σ. ό-

(1) Για μια εμβριθέστατη ανάλυση του έμμεσου χαρακτήρα της βυζαντινής υψηλής στρατηγικής 6λ. Παπασωτηρίου X., Βυζαντινή υψηλή στρατηγική, 6ος-11ος αιώνας, Ποιότητα, Αθήνα. 2000. (2) Το χαρακτηριστικό αυτό επεισόδιο περιγράφεται στην πρώτη πρεσβεία του Λιουτπράνδου της Κρεμόνας, επί Κωνσταντίνου Ζ Πορφυρογέννητου, στην Κωνσταντινούπολη με τον τίτλο «Ανταπόδοσις». Βλ. Λιουτπράνδος της Κρεμώνας, Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του Νικηφόρου Φωκά, Στοχαστής, Αθήνα, 1997, σελ. 89-90. (3) Για μια εκτενέστερη ανάλυση των τεχνικών του ήπιου ηγεμονισμού με βάση εμπειρικάιστορικά δεδομένα βλ. Watson A., The Evolution of International Society, Routledge, London, 1992. (4) Για το θέμα αυτό εκτός από τον Watson ό.π. βλ. και Carr Η.Ε., The Twenty Years Crisis, 19191939. An Introduction to the study of International Relations, Macmillan, St Martin’s Press, London, 1940. O Carr αναφέρθηκε πρώτος στην αναγκαιότητα συνύπαρξης του ρεαλιστικού και του ουτοπιστικού στοιχείου στη διεθνή πολιτική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Obolensky D.: THE PRINCIPLES AND METHODS OF BYZANTINE DIPLOMACY, Acte du Xlleme Congres International d’ Etudes Byzantines, Beograd, 1963, T.1. (2) Obolensky D.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ. Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ 500-1453, Τόμοι Aä και Bä, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1991. (3) Ουνταλτσόβα Z., Λιτάβριν Γ., Μεντβέντιεψ Ν.: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1995. (4) Παπασωτηρίου X., ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, 6ος-ίίος ΑΙΩΝΑΣ, Ποιότητα, Αθήνα, 2000. (5) Γλύκατζη-Αρβελέρ E.: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ■ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Ψυχογιός, Αθήνα, 1988. (6) Λιουτπράνδος της Κρεμώνας: ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ, Στοχαστής, Αθήνα, 1997. (7) Ράνσιμαν Σ.: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, Γαλαξίας-Ερμείας, Αθήνα, 1992. (8) Ράνσιμαν Σ.: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΟΚΡΑΤΙΑ, Δόμος, Αθήνα, 1991. (9) Καραγιαννόπουλος /.; ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996. (10) Ostrogorsky G.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Τόμοι Α 'Β 1και Γ', Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1997. (11) Carr H.E.: THE TWENTY YEARS CRISIS, 19191939. AN INTRODUCTION TO THE STUDY OF INTERNATIONAL RELATIONS, Macmillan, St Martin’s Press, London, 1940. (12) Watson A.: THE EVOLUTION OF INTERNATIONAL SOCIETY. Routledge, London, 1992.

Δ1 μ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΜΑΙΟΣ Η ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΥΠΩΒΡΥΧΙΩΝ ΤΩ 1943 ΔΗ Μ ΗΤΡ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Το πλήρωμα ενός γερμανικού υποβρυχίου Type IXC δέχεται την προσβολή ενός συμμαχικού πλοίου συνοδείας ("The Enemy Above", πιν. του Gil Cohen, δημοσιεύεται με την άδεια του καλλιτέχνη, copyright G. Cohen).

Η Μάχη του Ατλαντικού ήταν μία σύγκρουση στην οποία διεδραμάτισε καθοριστικό ρόλο η ενεργός συμμετοχή των συμμαχικών λαών. Η εικονιζόμενη αφίσα προτρέπει τους εργάτες των ναυπηγείων να εργαστούν σκληρότερα για να ενισχυθούν γρηγοροτερα και περισσότερό σι ανθυποβρυχιακές δυνάμεις της Βρετανίας: «Αώστε μας τα πλοία nui και θα αποτελειώσουμε τα υποβρύχια!».

ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΧΡΕΩΘΗΚΑΝ ΝΑ ΔΙΕΞΑΓΑΓΟΥΝ 01 ΣΥΜΜΑΧΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 'Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ ΗΤΑΝ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΕ ΔΙΑΡΚΕΙΑ, Η ΑΓΡΙΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΕΡΗ ΣΕ ΣΗΜΑΣΙΑ. Ο ΤΙΤΑΝΙΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜ ΙΚΩ Ν ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ ΚΡΙΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟΝ ΜΑΙΟ ΤΟΥ 1943, ΟΤΑΝ 01 "ΛΥΚΟΙ" ΤΟΥ ΝΤΑΙΝΙΤΣ ΕΧΑΣΑΝ 41 ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΣΗΛΘΑΝ ΣΤΗΝ ΤΡΟΧΙΑ ΤΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΩΚΕΑΝΟΥΣ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ο

44

\ζε~βριος του 1942 ήταν για τα .•ρμανικά υποβρύχια που διεξή-

. αν τη Μάχη του Ατλαντικού ο πιο παραγωγικός μήνας. Το παράδοξο ήταν πως οι Σύμμαχοι την ίδια περίοδο πραγματοποί­ ησαν με επιτυχία την απόβασή τους στη βό­ ρεια Αφρική (επιχείρηση "Πυρσός"), που ση­ ματοδοτούσε την αρχή της πρώτης μαζικής αντεπίθεσής τους κατά του Αξονα στο ευρω-αφρικανικό θέατρο πολέμου. Ο ναύαρ­ χος Νταίνιτς. διοικητής του υποβρυχιακού στόλου της Γερμανίας, διέθετε έναν αριθμό σκαφών στο ευρύ τόξο από τον Βισκαϊκό κόλπο ως τα νησιά του ακρωτηρίου Βέρντε, τα οποία διέταξε να κινηθούν άμεσα προς τις βορειοαφρικανικές ακτές προσπαθώ­ ντας να εμποδίσουν την εχθρική επιχείρη­ ση. Τα γερμανικά υποβρύχια όμως έφθασαν πολύ αργά για να σταματήσουν την απόβα­ ση και το μόνο που κατάφεραν ήταν να προκαλέσουν ζημιές σε τρία αμερικανικά οπλι­ ταγωγά που ναυλοχούσαν έξω από το μικρό λιμάνι της Φεντάλα, βόρεια της Καζαμπλάνκα. Οι νίκες των γερμανικών υποβρυχίων γί­ νονταν συνεχώς σπανιότερες και δυσκολότερες, σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Νταίνιτς έκρινε πως υπήρχε άμεση ανάγκη ριζικής αλλαγής τακτικής. Ο ίδιος είχε τη γνώμη πως αν τα υποβρύχιά του επέστρεφαν δυναμικά στον βόρειο Ατλαντικό την ά­ νοιξη του 1943, εφαρμόζοντας πιο συστημα­ τικά τη μέθοδο επίθεσης της "αγέλης", θα υπήρχαν αρκετές πιθανότητες να επαναλάβουν τους σαρωτικούς θριάμβους του 1942. Επιστρέφοντας στα γνώριμα πεδία "κυνηγι­ ού" ο Νταίνιτς διακινδύνευε βέβαια υψηλό­ τερο ρυθμό απωλειών από τις δυνάμεις συ­ νοδείας που κάλυπταν τις συμμαχικές νηο­ πομπές. Ομως δεν είχε πια πολλές επιλο­ γές. Η περιοχή που επέλεξε να στείλει τους

0 Βρετανός ναύαρχος σερ Μαξ Χόρτον, Ο ναύαρχος Καρλ Νταίνιτς, διοικητής του

υποβρυχιακού στόλου της Γερμανίας και από τις αρχές του 1943 αρχηγός του Ναυτικού της, διεξήγαγε τη Μάχη του Ατλαντικού με απαράμιλλη μαεστρία, αλλά ηττήθηκε από την τεχνολογική ανωτερότητα, την αριθμητική ισχύ και την ακατάβλητη αποφασιστικότητα των Συμμάχων.

“λύκους" του (όπως αποκαλούντο τα πληρώ­ ματα των U-Boote) ήταν μια θαλάσσια έκτα­ ση εύρους πολλών εκατοντάδων χιλιομέ­ τρων που ξεκινούσε από τις νότιες ακτές της Γροιλανδίας και έτεμνε κάθετα τον βό­ ρειο Ατλαντικό. Αυτό το τμήμα του ωκεανού ήταν έξω από την ακτίνα δράσης των συμ­ μαχικών αεροσκαφών που επιχειρούσαν από τη Γροιλανδία, την Ισλανδία, τη Βρετα­ νία και την αμερικανική ήπειρο και τα αερο­ πλανοφόρα δεν είχαν κάνει ακόμα την εμ0 οπτήρας ενός γερμανικού υποβρυχίου ερευνά τον περιβάλλοντα χώρο με κυάλια μεγέθυνσης 7χ. Λόγω της χαμηλής σιλουέτας των U-Boote η οπτική παρατήρηση από τη γέφυρα του πυργίσκου περιοριζόταν σε μία μέγιστη ακτίνα 12 km υπό ιδανικές συνθήκες ορατότητας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

διοικητής των Δυτικών Προσβάσεων, ήταν μια αυστηρή αλλά δίκαιη προσωπικότητα. «Είχε μεγαλύτερη προσωπική γοητεία από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο είχα γνωρίσει», εξομολογείτο ένας από τους επιτελείς του, «αλλά μπορούσε να γίνει απίστευτα σκληρός προς όσους αποτύγχαναν στην αποστολή τους. Υπάρχει ένας πίνακας του Γκόγια που απεικονίζει έναν «Μέγα Ιεροεξεταστή» ο οποίος δείχνει να έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τον Χόρτον». φάνισή τους μεταξύ των συνοδευτικών πο­ λεμικών τα οποία ακολουθούσαν σαν τσο­ πανόσκυλα τις νηοπομπές. Από τη στιγμή που θα είχαν εισέλθει μέ­ σα σε αυτό το "κενό" του Ατλαντικού, το ο­ ποίο τα γερμανικά πληρώματα αποκαλούσαν "μαύρη τρύπα", τα U-Boote θα μπορού­ σαν να επιχειρούν με σχετική ασφάλεια. Α­ κολουθώντας τις διαταγές του Νταίνιτς θα σχημάτιζαν γραμμές περιπολίας και στα δύο άκρα του κενού, έτοιμα να κτυπήσουν ανελέητα οποιοδήποτε συμμαχικό πλοίο αποτολμούσε να κινηθεί προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Στις αρχές του 1943 ο Νταίνιτς μπορούσε να συγκεντρώσει γι1 αυτή την επιχείρηση περισσότερα υπο­ βρύχια από κάθε άλλη φορά και να σχημα­ τίσει τις μεγαλύτερες "αγέλες λύκων" που είχαν εμφανιστεί ως τότε στον πόλεμο. Τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτικά από την αρχή του εγχειρήματος. Στα τέλη Νοεμβρίου του 1942 ο Γερμανός ναύαρ­ χος μπορούσε να προσθέσει 743.0001στο συνολικό εκτόπισμα συμμαχικών εμπορι­ κών πλοίων που είχαν βυθιστεί μέχρι εκεί­ νη τη στιγμή (ένα νέο μηνιαίο ρεκόρ). Κα­ τά τους επόμενους δύο μήνες οι επιτυ­ χίες μειώθηκαν δραστικά, καθώς τόσο τα γερμανικά υποβρύχια, όσο και τα πολεμι­ κά πλοία επιφανείας των Συμμάχων είχαν να πολεμήσουν έναν κοινό εχθρό που ή­ ταν αδύνατο να δαμαστεί. Ο χειμωνιάτι­ κος καιρός ήταν ασύγκριτα βαρύτερος από εκείνον του προηγούμενου έτους και έφερε στον Ατλαντικό τις χειρότερες θύελλες που είχαν αντιμετωπίσει οι ναυ­ τικοί τα τελευταία χρόνια. Τον Ιανουάριο ο κυβερνήτης Τζων Γουότερς, που επέ-

Οι επιζώντες ενός U-Boote οδηγούνται με δεμένα μάτια πάνω στο κατάστρωμα του βρετανικού αντιτορπιλλικού που βύθισε το σκάφος τους. Συνολικά 5.000 άνδρες των γερμανικών υποβρυχίων αιχμαλωτίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου.

βαίνε στο αντιτορπιλλικό συνοδείας "Ingham" συνοδεύοντας μια νηοπομπή η ο­ ποία έπλεε προς τα δυτικά έχοντας μόλις περάσει το ύψος της Ισλανδίας, ήλθε αντι­ μέτωπος με αυτό που περιέγραψε αργότε­ ρα ως "έναν φονικό τυφώνα που όμοιό του ακόμα και οι παλαιότεροι θαλασσόλυκοι δεν είχαν συναντήσει ποτέ στη ζωή τους". 0 Γουότερς ανέφερε με δέος ότι τα κύματα έφθαναν σε ύψος τα 20 m και ότι "οι κορυ­ φές των κυμάτων έσπαζαν και σκόρπιζαν στον αέρα από τον μανιασμένο άνεμο εκτι­ νάσσοντας αφρό δεκάδες μέτρα ψηλά και περιορίζοντας την ορατότητα σχεδόν στο μηδέν".

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ Ν ΑΝΘΥΠΟΒΡΥΧΙΑΚΟ Π Ο ΛΕΜ Ο Ενώ ο Ατλαντικός μαστιγωνόταν από τις θύελλες στη σκιά των φοινίκων της βορειοαφρικανικής παραλίας γινόταν μια συνάντη­ ση που θα είχε άμεση και καθοριστική επί­ πτωση στην εξέλιξη της μάχης στη θάλασ­ σα. Ο Αμερικανός πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούζβελτ και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ μαζί με τα στρατιωτικά επιτελεία τους συσκέπτονταν σε περιβάλ­ λον μεγάλης μυστικότητας, σε ένα ξενοδο­ χείο στα περίχωρα της Καζαμπλάνκα που φρουρεί το νυχθημερόν από πάνοπλους άν­ δρες. Οι ηγέτες της δυτικής συμμαχίας πραγματοποιούσαν μια ανασκόπηση της πο­ ρείας του πολέμου ανά θέατρο και επεδίωκαν να χαράξουν τα μελλοντικά τους σχέ­ δια. Με τη λήξη της 10ήμερης διάσκεψης οι στρατηγικές προτεραιότητες είχαν πια κα­ θοριστεί με σαφήνεια και στην κορυφή τους φιγουράριζε η ανάγκη της νίκης επί των γερμανικών υποβρυχίων. Στον αγώνα

αυτό όχι μόνο θα αφιερώνονταν ακόμα πε­ ρισσότερα μέσα. αλλά θα γινόταν ό,τι ήταν δυνατό για να συντονιστούν καλύτερα οι ανθυποβρυχιακές διοικήσεις των Συμμά­ χων. ενώνοντας σε έναν κοινό τρόπο δρά­ σης τις αμερικανικές, τις καναδικές και τις βρετανικές δυνάμεις που είχαν επωμισθεί το βαρύ έργο. Ο ναύαρχος Νταίνιτς δεν πτοήθηκε από τον αποφασιστικό τόνο του συμμαχικού α­ νακοινωθέντος που ακολούθησε τη λήξη της διάσκεψης της Καζαμπλάνκα. Πέντε η­ μέρες μετά την είδηση η σταδιοδρομία του έφθασε στο απόγειό της όταν ο Χίτλερ τον διόρισε αρχηγό του Γερμανικού Ναυτικού, αντικαθιστώντας τον αρχιναύαρχο Ραίντερ - ο οποίος χρεώθηκε την παταγώδη αποτυ­ χία των γερμανικών πολεμικών επιφανείας στη ναυμαχία της 31ης Δεκεμβρίου 1942 στον Αρκτικό Κύκλο. Οργισμένος ο Φύρερ υπέβαλε τον Ραίντερ σε ένα ταπεινωτικό φραστικό σφυροκόπημα 90 λεπτών πριν τον αποπέμψει ονομάζοντάς τον γενικό επιθεω­ ρητή του Ναυτικού - μια θέση που δημιούρ­

και τον Γκοτ τη μεγαλύτερη επιτυχία που εί­ χαν σημειώσει ως τότε. Διέθεταν περισσό­ τερα από 100 επιχειρησιακά υποβρύχια στην απεραντοσύνη του Ατλαντικού, τα ο­ ποία είχαν οργανώσει σε "αγέλες" των 12-20 σκαφών. Με αυτές είχαν κλείσει τις πιθανό­ τερες οδούς προσπέλασης των νηοπομπών. Μέσα στο πρώτο 10ήμερο του μήνα τα UBoote βύθισαν 41 εμπορικά και κατά τις επό­ μενες 10 ημέρες προσέθεσαν άλλα 54. Το συνολικό μηνιαίο εκτόπισμα έφθασε στους 567.000 t και παρά το ότι υστερούσε έναντι εκείνου του προηγούμενου Νοεμβρίου είχε μεγαλύτερο ειδικό βάρος: τα 2/3 των βυθι­ σμένων πλοίων είχαν κτυπηθεί ενώ έπλεαν μέσα σε νηοπομπές. Σε μια από αυτές οι "λύκοι" είχαν καταστρέψει 13 από τα 51 ε­ μπορικά σκάφη της χωρίς να υποστούν την παραμικρή απώλεια. Σε μια άλλη περίπτωση μια "αγέλη" 40 υποβρυχίων είχε βυθίσει 21 από τα σκάφη μιας νηοπομπής χάνοντας μόνο ένα δικό της. Οι απώλειες αυτές ήταν αμελητέες για τους Γερμανούς αν αναλογιστούμε ότι μπορούσαν να ναυπηγήσουν πε­

Ενα γερμανικό υποβρύχιο Type VII πλέει στην επιφάνεια του Ατλαντικού, όπως έκανε ένα UBoote στο 98% του χρόνου που επιχειρούσε στη θάλασσα! Τα Type VII υστερούσαν σε εμβέλεια έναντι των μεγαλύτερων Type IX, αλλά καταδύονταν πέντε δευτερόλεπτα ταχύτερα. Το τι θα μπορούσε να σημαίνει μια τέτοια διαφορά στη μάχη φαίνεται από το γεγονός ότι ένα αεροσκάφος Liberator κάλυπτε μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα απόσταση μεγαλύτερη από 500 m. γησε ειδικά για την περίσταση με σκοπό να μετριάσει τις αρνητικές εντυπώσεις στον γερμανικό λαό. Ο Νταίνιτς ήταν βέβαιος πως από τη νέα θέση του θα μπορούσε να πείσει τον Χίτλερ να ενστερνισθεί τις δικές του απόψεις για τον ναυτικό πόλεμο και επι­ πλέον είχε τη δυνατότητα να κατανείμει ο ί­ διος τους πόρους και τα στρατηγικά υλικά που αναλογούσαν στο Ναυτικό, χωρίς να πρέπει να παρακαλέσει για την έγκριση των ανωτέρων του. Από τη θέση του αρχηγού και με την εύνοια του Χίτλερ θα μπορούσε να εξασφαλίσει για την αγαπημένη του Διοί­ κηση Υποβρυχίων τη ναυπήγηση περισσότε­ ρων σκαφών, την εκπαίδευση νέου προσω­ πικού και την ανάπτυξη και την προμήθεια πιο προηγμένου υλικού. Τυπικά ο ναύαρχος όφειλε να παραδώσει τη διοίκηση του υπο­ βρυχιακού στόλου σε έναν υφιστάμενό του και επέλεξε γι1αυτόν τον σκοπό τον ναύαρ­ χο Εμπερχαρντ Γκοτ. Επειτα από τη βελτίωση του καιρού ο Μάρτιος του 1943 έφερε για τον Νταίνιτς

ρίπου 20 νέα U-Boote τον μήνα. Εφόσον οι ρυθμοί καταστροφής της συμμαχικής ναυ­ τιλίας συνεχίζονταν με τέτοια ένταση οι κα­ θελκύσεις νέων φορτηγών πλοίων (που υ­ πολογίζονταν σε 1.300.000 t μηνιαίως) θα προλάβαιναν να αντισταθμίσουν τις βυθί­ σεις. Ομως οι "λύκοι" θα πολλαπλασιάζονταν, θα συσσώρευαν εμπειρία, θα βελτίω­ ναν τα όπλα και τις τακτικές τους και θα ε­ πέφεραν σοβαρή φθορά στις τάξεις των στελεχών του εμπορικού ναυτικού. Υπό αυ­ τές τις συνθήκες οποιαδήποτε σκέψη για προετοιμασία απόβασης των Συμμάχων στην Ευρώπη ήταν καθαρή ουτοπία. Στο βρετανικό Ναυαρχείο οι υπεύθυνοι της οργάνωσης των νηοπομπών και της αν­ θυποβρυχιακής άμυνας ένιωσαν να πέ­ φτουν στα δίχτυα της χειρότερης απόγνω­ σης. Σύμφωνα με όσα ανέφεραν αργότερα "οι Γερμανοί ποτέ δεν πλησίασαν περισσό­ τερο τον στόχο τους, δηλαδή να κόψουν α­ πόλυτα τις συγκοινωνίες μεταξύ του Νέου Κόσμου και της Ευρώπης, από ότι κατά το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

πρώτο 20ήμερο του Μαρτίου 1943'. Οι Β ρε­ τανοί ειδικοί του Ναυτικού βρέθηκαν αντι­ μέτωποι με ένα φοβερό δίλημμα. Το σύστη­ μα των νηοπομπών ήταν ο ακρογωνιαίος λί­ θος της στρατηγικής τους για περισσότερο

γωσει ως τοτε τους ωκεανούς υπεστησαν 15 απώλειες τον Απρίλιο και 41 τον Μάιο.

από τρία χρόνια πολέμου. Ολοι συμφωνού­ σαν ότι επρόκειτο για την πανάκεια στην α­ πειλή των υποβρυχίων και κατά το πρώτο ε­ ξάμηνο του 1942 είχαν σπεύσει να μεμφθούν τους Αμερικανούς που καθυστέρη­ σαν να οργανώσουν τη ναυσιπλοΐα στα δικά τους χωρικά ύδατα. υφιστάμενοι βαρύτατες απώλειες από τους Γερμανούς επιδρομείς. Αν το σύστημα των νηοπομπών είχε τελικά αποτύχει. πού θα έπρεπε να στραφεί το Ναυαρχείο: 'Κανένας δεν γνώριζε τι θα μπο­ ρούσε να γ ίν ε ι. έγραφε ο πλοίαρχος Ρόσκιλ, "αλλά όλοι αισθάνονταν, αν και δεν το πα­ ραδέχονταν. ότι είχαμε έλθει πρόσωπο με πρόσωπο με την ήττα". Σε εκείνη ακριβώς την κρίσιμη φάση, που οι τύχες της συμμαχικής ναυτιλίας φαί­ νονταν να έχουν φθάσει στο ναδίρ, σημειώ­ θηκε εκπληκτική μεταστροφή της κατάστα­ σης. Τον Απρίλιο η λεία των υποβρυχίων έ­ πεσε στους 328.000 t και τον Μάιο στους 212.0001. Τα ασύδοτα U-Boote που είχαν ορ-

Η ξαφνική καμπή του ναυτικού πολέμου έμοιαζε σαν ένα απρόσμενο θαύμα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν το αποτέλεσμα πολλών μηνών εντατικής και κοπιαστικής εργασίας που κατέβαλε ένα ετερόκλητο πλήθος αφοσιωμένων ανθρώπων από διά­ φορες θέσεις του μεγάλου συμμαχικού στρατοπέδου. Οι επιστήμονες βελτίωσαν τις συσκευές ανίχνευσης υποβρυχίων και οι τεχνικοί εκπαίδευσαν το στρατιωτικό προ­ σωπικό στη χρήση τους. Αναλυτές της στα­ τιστικής εκτίμησαν διεξοδικά την αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων ανθυποβρυ­ χιακών όπλων σε ρεαλιστικές συνθήκες μά­ χης και πρότειναν νέες μεθόδους χρήσης τους. Παράλληλα οι στρατιωτικοί σχεδια­ στές των τριών κύριων εμπλεκόμενων κρα­ τών συμφώνησαν να μοιραστούν την εμπει­ ρία τους και να διαμορφώσουν ανάλογα κοι­ νές ανθυποβρυχιακές τακτικές, φροντίζο­ ντας ταυτόχρονα να ευθυγραμμίσουν τους στρατηγικούς στόχους τους προς αμοιβαίο όφελος. Η όλη προσπά­ θεια έμοιαζε με απε­ γνωσμένη απόπειρα να συναρμολογηθεί ένα γιγαντιαίο παζλ ζωής και θανάτου ι ; υπό την αφόρητη

*

mma ·■

3Ü ·· * 1

.

ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ft,

Τα τσιμεντένια καταφύγια των γερμανικών υποβρυχίων στέκουν ακόμα, σιωπηλοί μάρτυρες της εποχής του φοβερού πολέμου στον Ατλαντικό. Η φωτογραφία ελήφ9η στη βάση του Λα Παλίς το 1996.

Ανάμεσα στην πληθώρα των στρατηγικών πλεονεκτημάτων που απέκτησε ξαφνικά η Γερμανία το καλοκαίρι του 1940, μετά από τη στρατιωτική συντριβή της Γαλλίας και των Κάτω Χωρών, ή­ ταν και η απόκτηση ευχερούς πρόσβασης στον Ατλαντικό από τις ναυτικές βάσεις των κατακτημένων κρατών. Τα λιμάνια που απέ­ κτησε το Ράιχ στη γαλλική ατλαντική ακτή από τη Βρέστη στον Βορρά ως το Μπορντώ στον Νότο μείωσαν κατά εκατοντάδες χι­ λιόμετρα την απόσταση που είχαν να διανύσουν τα υποβρύχιά του ως τις περιοχές του «κυνηγιού» τους, δίδοντάς τους παράλ­ ληλα τη δυνατότητα να μένουν σε επιχειρησιακή δράση 10 τουλά­ χιστον μέρες περισσότερο από ότι αν είχαν αποπλεύσει από βά­ σεις της Γερμανίας. Από την άλλη πλευρά η εγγύτητα της υπο­ βρυχιακής απειλής υποχρέωσε τα συμμαχικά εμπορικά που έπλε­ αν προς τη Βρετανία να αποφεύγουν τα νότια και ευρύχωρα λιμά­ νια του Πόρτσμουθ, του Πλύμουθ και του Σαουθάμπτον, κινούμε­ να αντίθετα προς τα ασφαλέστερα αλλά πιο απομακρυσμένα ύδατα του Λίβερπουλ και της Γλασκώβης.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πίεση του χρόνου. Τελικά τον Μάιο του 1943 οι μυριάδες των κομματιών ταίριαξαν στη θέση τους. Ως τότε το εκτόπισμα των και­ νούργιων πλοίων που ολοκληρώνονταν από τα συμμαχικά ναυπηγεία ξεπερνούσε το σύ­ νολο των βυθισμένων. Μόνο τον Απρίλιο του ίδιου έτους οι Αμερικανοί πραγματοποί­ ησαν έναν απίστευτο οργανωτικό άθλο ναυ­ πηγώντας πλοία εκτοπίσματος μεγαλύτε­ ρου από 1.000.000 t, μεγέθους τετραπλάσι­ ου από τη συνολική παραγωγή της χώρας για ολόκληρο το 1939. Εκτός από εμπορικά πλοία οι Αμερικανοί συνέχιζαν να καθελκύ­ ουν πολεμικά σκάφη συνοδείας, με έμφαση στα μικρά στιβαρά αεροπλανοφόρα που εί­ χαν δυνατότητα μεταφοράς 30 αεροσκα­ φών και στα ευέλικτα αντιτορπιλλικά που μπορούσαν να πλεύσουν με 17-24 kts. Ο αυξημένος αριθμός συνοδευτικών πολεμικών σε συνδυασμό με την υψηλότε­ ρη ταχύτητα πλεύσης των νέων φορτηγών πλοίων κατέστησαν δυνατό τον σχηματισμό ειδικών "ταχέων” νηοπομπών στις οποίες συνήθως φορτώνονταν οι πιο ζωτικές πρώ­ τες ύλες που είχαν προορισμό τη Βρετανία. Η προστασία αυτών των νηοπομπών επιτυγ­ χανόταν με μια νέα αμυντική διάταξη, την αποκαλούμενη "κυρτή ασπίδα". Αντί να περι­ τριγυρίζουν τη νηοπομπή πλέοντας σε όλη την περιφέρειά της τα συνοδευτικά σκάφη ταξίδευαν πια επικεφαλής, αφήνοντας συ­ νήθως μόνο ένα πλοίο στην οπισθοφυλακή. Εκεί όμως που σημειώθηκαν οι πιο θεα­ ματικές βελτιώσεις ήταν στον αέρα. Μήνα με τον μήνα το περίφημο "κενό" της

ΤΑ ΟΡΜΗΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΥΡΣΑΡΩΝ Μετά από επίμονες πιέσεις του ναυάρχου Νταίνιτς ο Χίτλερ πείσθηκε να διαθέσει τα απαραίτητα κεφάλαια και εργατικά χέρια για την καλύτερη οχύρωση των υποβρυχιακών βάσεων, αναθέτο­ ντας στον Οργανισμό Τοντ την κατασκευή των ενισχυμένων κατα­ φυγίων που απαιτούντο για την προστασία των σκαφών από ε νδ ε­ χόμενες αεροπορικές επιδρομές. Οι εργασίες άρχισαν πρώτα στο μικρό ψαράδικο λιμάνι του Λοριάν, που μέσα σε λίγους μήνες με­ ταμορφώ θηκε στη μεγαλύτερη βάση υποβρυχίων του κόσμου, έ­ δρα του 10ου και του 19ου Στολίσκου, διαθέτοντας 19 αγκυροβό­ λια, χώρους για όλες τις εργασίες επισκευών, γιγαντιαίες αποθή­ κες καυσίμων, ναυπηγικές κλίνες και ισχυρή αντιαεροπορική άμυ­ να. Οτιδήποτε χρειαζόταν ένα U-Boote από τορπίλλη μέχρι βίδα, μεταφ έρθηκε ως εκεί από τη Γερμανία, μαζί με ολόκληρα τμήματα των ναυπηγείων του Βιλχελμσχάφεν. Περισσότεροι από 6.000 t χάλυβα χρειάζονταν για την κατασκευή κάθε καταφυγίου και το κόστος του έφθανε στα 125 εκατομμύρια μάρκα. Ο 3ος Στολίσκος μετακινήθηκε στο Λα Παλίς, ο 1ος και ο 9ος στη Βρέστη και οι 6ος και 7ος στο Σαίν Ναζαίρ. Το Μπορντώ φιλο­ ξενούσε τον 12ο Στολίσκο, μεγάλο αριθμό από άλλα ανεφοδιαστικά σκάφη, ναρκοθετικά και 23 ιταλικά υποβρύχια. Οι Βρετανοί διέπραξαν το θανάσιμο σφάλμα να μην κτυπήσουν τις εγκαταστά­ σεις όταν ακόμη αυτές βρίσκονταν στην ευαίσθητη φάση της κα­ τασκευής, φοβούμενοι τις πολιτικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια επιδρομή κατά του γαλλικού εδάφους. Οταν αργότερα πείσθηκαν για την ανάγκη καταστροφής των γερμανι­ κών ορμητηρίων, ανακάλυψαν με τρόμο πως ακόμα και οι πανί­ σχυρες βόμβες των 1.000 kg ήταν τελείως ανίκανες να προκαλέσουν οποιαδήποτε ζημιά στην πάχους 5 m τσιμεντένια οροφή των βάσεων. Μόνο το 1944 κατόρθωσε η R A F να αποκτήσει ένα αξιό­ λογο όπλο προσβολής «σκληρών» στόχων, όταν συνδύασε τρεις βόμβες των 2.000 kg σε μία, την τρομερή "T allb o y", που αποτε­ λείωσε αργότερα και το επίφοβο θω ρηκτό «Tirpitz».

Η καναδική κορβέτα "Ville de Quebec" εμβολίζει ένα γερμανικό υποβρύχιο (πίνακας του Χάρολντ Μπώμεν).

Γροιλανδίας, όπου παλαιότερα δεν μπορού­ σαν να φθάσουν τα συμμαχικά αεροσκάφη, συρρικνωνόταν και τα γερμανικά υποβρύχια ανακάλυπταν με τρόμο ότι συχνά δέχονταν αιφνιδιαστικές επιθέσεις από τον ουρανό σε γεωγραφικά πλάτη όπου υπό φυσιολογι­ κές συνθήκες θα έπρεπε να θεωρούνται α­ σφαλή από οποιαδήποτε εναέρια απειλή. Α­ νατολικά και δυτικά της "μαύρης τρύπας" τα αεροδρόμια της Βρετανίας, της Ισλανδίας και του Νιουφάουντλαντ έβριθαν από τα καλύτερα αεροσκάφη ναυτικής συνεργα­ σίας της εποχής. Τα Β-17 και τα Catalina διέ­ θεταν επιχειρησιακή ακτίνα δράσης 600 και 900 km από τη βάση τους και τα ακόμα πιο α­ ποτελεσματικά Liberator έφθαναν 1.500 km μακριά από το αεροδρόμιο εξόρμησής τους, μπορούσαν δε να περιπολούν επί τέσ­ σερις ώρες πριν αναγκαστούν να επιστρέ­ φουν (μένοντας στον αέρα συνολικά επί 16 ώρες!). Αυτά τα αεροσκάφη σταδιακά μετέ­ τρεψαν το "κενό" της Γροιλανδίας από α­ σφαλές καταφύγιο των υποβρυχίων σε θα­ νάσιμη παγίδα. Ο αριθμός των διαθέσιμων Liberator αυξήθηκε από 20 που ήταν στα τέ­ λη Μαρτίου σε περισσότερα από 70 στις αρ­ χές Μαϊου. Τα πληρώματα των U-Boote δεν μπορούσαν παρά να θυμούνται με διάθεση ειρωνείας τη δήλωση που είχε κάνει ο Νταίνιτς λίγους μήνες πριν: “Ενα αεροσκάφος

δεν μπορεί να απειλήσει ένα υποβρύχιο πε­ ρισσότερο από όσο ένα κοράκι μπορεί να α­ πειλήσει έναν τυφλοπόντικα". Τι είδους "τυφλοπόντικες" ήταν όμως τα υποβρύχια του Νταίνιτς; Ενα υποβρύχιο Type IXC, που αποτελούσε τον κλασικό ωκε­ άνιο τύπο των Γερμανών το 1943, εκτόπιζε 1.120 t σε ανάδυση, είχε μήκος 76,8 m και διέθετε στις δεξαμενές του 208 t καυσίμων που του αρκούσαν για να καλύψει απόστα­ ση 20.400 km. Προωθούμενο στην επιφάνεια από δύο 9-κύλινδρους πετρελαιοκινητήρες ισχύος 2.200 hp ο καθένας μπορούσε να κι­ νηθεί με μέγιστη ταχύτητα 18,3 kts. Στην πραγματικότητα τα υποβρύχια εκείνης της εποχής θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν απλώς "καταδυόμενα σκάφη", καθώς έχα­ ναν μεγάλο μέρος από την αποτελεσματικότητά τους κάτω από την επιφάνεια. Στις μέ­ ρες μας συνηθίζουμε να θεωρούμε αυτο­ νόητο πως ένα υποβρύχιο έχει την ικανότη­ τα να παραμείνει κρυμμένο στα βάθη της θάλασσας για μεγάλα διαστήματα και να διενεργήσει επιτυχείς επιθέσεις με βάση το περισκόπιο και το σόναρ του. Στα χρόνια του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου όμως τα υπο­ βρύχια περνούσαν το 98% του χρόνου πλεύ­ σης τους στην επιφάνεια και οι κλασικές ε­ πιθέσεις με τη βοήθεια του περισκοπίου αποτελούσαν περισσότερο την εξαίρεση πα­

ρά τον κανόνα. Ο λόγος ήταν πως καταδυό­ μενο ένα υποβρύχιο έχανε μεγάλο μέρος της ταχύτητας του και δύσκολα μπορούσε να ακολουθήσει μια νηοπομπή. Ετσι οι κυ­ βερνήτες των υποβρυχίων προτιμούσαν να εκτοξεύουν τις τορπίλλες τους όπως θα έ­ κανε και ο καπετάνιος μιας τορπιλλακάτου, καταφεύγοντας στην κατάδυση μόνο για να κρυφτούν από εχθρικά πλοία και αεροπλά­ να, να αποφύγουν την κακοκαιρία ή να μη γίνουν αντιληπτά κατά τη διάρκεια της ημέ­ ρας ενώ παρακολουθούσαν κάποια νηοπο­ μπή. Κάτω από την επιφάνεια η πρόωση των U-Boote γινόταν με δύο ηλεκτροκινητήρες των 500 hp που τροφοδοτούντο από συσσω­ ρευτές. Το πρόβλημα ήταν πως ακόμα και αν ένα υποβρύχιο εκινείτο με την οικονομι­ κή ταχύτητα των 4 kts οι συσσωρευτές εξα­ ντλούντο έπειτα από πλεύση περίπου 100 km. Για να επαναφορτισθούν έπρεπε να συνδεθούν με τους πετρελαιοκινητήρες και η χρονοβόρα αυτή διαδικασία απαιτού­ σε από το υποβρύχιο να αναδυθεί για επτά τουλάχιστον ώρες. Ο αέρας, εξάλλου, που υπήρχε στο εσωτερικό του σκάφους επαρκούσε μόνο για 41 ώρες, έπειτα από τις ο­ ποίες το ποσοστό διοξειδίου του άνθρακα γινόταν επικίνδυνο για την υγεία του πλη­ ρώματος. Από την άλλη πλευρά τα μέσα ανίχνευ-

47 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

48 ■■■

οης n u r & p q p w για τον εντοπισμό υποβρυχΪΗν — ΒοΒμίζονταν με εξαιρετικό ρυ9μό_ Ο ικΜαδικός τρόπος για την ανεύ: : — : : : .- είρ υ χίο υ σε κατάδυση ήταν η ow B w j ASDIC. η οποία τοποθετημένη σε ■: γτο ·:·α».ούσε ο Παλαμάς, τον Γεώργιο

10533).

και την ένωση με την Ελλάδα το

διακή συρρίκνωση της βυζαντινής

* ;:α;σκάκη. Ο "γιος της καλογριάς"

1864. Το βιβλίο διατίθεται από τις

: — \θε στον αγώνα της εθνεγερ-

εκδόσεις

επικράτειας, συνέπεια εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων, κα­

ηχ

και ανεδείχθη σε έναν από

τους 8, Αθήνα, τηλ. 3627318).

~ .

κορυφαίους πρωταγωνιστές Ο απρόσμενος θάνατός του

~ : εάληρο τον Απρίλιο του 1827 ε~ : εοε μια σειρά δυσμενών για την :·:·3ση της επανάστασης εξελίξε*.

~ χ . την ήττα στον Ανάλατο και

—

:~ακόλουθη διάλυση του στρα-

-: - : 5ου στον Πειραιά. Τη συγκεκρι,έ ν η χρονική περίοδο η προσωπι«Γτητα του Καραϊσκάκη αποτελούΓ.'. Οηση για τη νικηφόρα συνέχι-

(Ευρυπίδου

84,

Αθήνα,

«Παπαδήμα»

(Ιπποκρά-

θόρισαν το τέλος της φθίνουσας πορείας της πάλαι ποτέ ακμάζουσας Αυτοκρατορίας. Η τελευταία

Ελένη Ε. Κούκου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩΝ Από το 1797 μέχρι την Αγγλοκρατία Εκδόσεις «Παπαδήμα» Αθήνα, 2001 Σελίδες 246

περίοδος του Βυζαντίου έχει αρχί­ σει να απασχολεί τους μελετητές,

Donald M. Nicol

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 1261-1453 Εκδόσεις «Παπαδήμα» Αθήνα, 2001 Σελίδες 734

προσελκύοντας ολοένα αυξανόμε­ νο ενδιαφέρον, γεγονός που γίνε­ ται εύκολα αντιληπτό από τα δημο­ σιεύματα και τις αναφορές που εμ­ φανίζονται στον διεθνή Τύπο. Ο Νί­ κολ προσφέρει στον αναγνώστη μια εκτενή και συγχρόνως συνθετική

—

j αγώνα, ενώ παράλληλα απο-

■_

; . ε και της εμπιστοσύνης πολοιλαρχηγών και καπεταναίων

Η συγγραφέας Ελένη Κούκου είναι ήδη γνωστή από τις μελέτες

: _ :'οι είχαν απογοητευθεί από

της σχετικά με τη ζωή του κυβερνή­

Από τις εκδόσεις «Παπαδήμα»

; Jλιo σπαραγμό. Τότε η προ-

τη Ιωάννη Καποδίστρια. Η συνεργα­

κυκλοφόρησε στα ελληνικά το βι­

: — ■- δημιουργίας ανεξάρτητου :·.·-._χού κράτους και η σύναψη

σία της με τις εκδόσεις «Παπαδή­

βλίο του διάσημου καθηγητή Ντό-

Το κείμενο συνοδεύεται από

μα» απέδωσε το παρόν έργο που κα­

ναλντ Νίκολ (σε μετάφραση Στάθη

: c . t _ . είχαν εντάξει την Ελλάδα

λύπτει την ιστορία των Επτανήσων

Κομνηνού) το οποίο αναφέρεται

δεκαπέντε εικόνες, έναν χάρτη και ένα διάγραμμα. Το έργο μπορείτε

\-)τα στα σχέδια των μεγά-

μεταξύ του 1797 και του 1864. Λόγω

στην περίοδο του "επιθανάτιου ρόγχου" της Βυζαντινής Αυτοκρα­

να το προμηθευτείτε από τις εκδό­ σεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8,

τορίας, που διήρκεσε από το 1261 μέχρι και την άλωση της Κωνσταντι­

Αθήνα, τηλ. 3627318).

.

: . . 3μεων

— :: T«prnx

της εποχής και ιδιαί-

γεωγραφικής θέσης τα Επτάνησα

Βρετανίας. Ο ξένος παρά-

βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδια­

έμελλε

να

φέροντος των μεγάλων δυνάμεων,

— _ Γ .~ Λ 0 ρόλο στην ελληνική υπό-

ενώ. με τη συνθήκη της Κωνσταντι­

στο παρασκήνιο, αλ­ ί : γτο προσκήνιο όταν αυτό ή-

νούπολης το 1800 αποτέλεσαν το

νούπολης το 1453. Η περίοδος αυτή επί αρκετά χρόνια δεν υπήρξε αντι­

πρώτο ελληνικό κράτος μετά την ά­

κείμενο προσεκτικής μελέτης σε

τ : _ τ ό Η τοποθέτηση του Βρε-

λωση. Η Δημοκρατία των Επτά Νή­

σύγκριση με τους πρώτους αιώνες

—οατηγού Τσωρτς στην αρ­

σων δημιούργησε ένα ιδιαίτερο πε-

του Βυζαντίου. Ακόμα και σήμερα

~

εργασία στην οποία συγκεντρώνο­ νται όλα τα στοιχεία που αναπλά­ θουν με πιστότητα την εικόνα του

διαδραματίσει

— — ::·_ντας

81

Βυζαντίου λίγο πριν από την ηρωι­ κή πτώση του.

Ιω άννης Σ . Θ εο δ ω ρ ά το ς [email protected]

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ