SI 56.pdf

2 ,9 3 ΤΕΥΧΟΣ

56

·

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

2001 ·

ΔΡΧ. 1000

-€

ΜΗΝΙ ΑΙ Ο ΠΕΡΙ ΟΔΙ ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙ ΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙ ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙ Α

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941J

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ - 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ■ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ 01 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (1928-1932) Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ (10-12 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921)

PIEXOMEN A

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 56 Α Π Ρ ΙΛ ΙΟ Σ 2001

6 ΟΙ ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ 18 ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ

30 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ "ΝΙΚΑ" ΟΚΤΩ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

36 Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ" ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ

46 Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941) 58 ΟΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΠΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (1928-1932) 70 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΤΟΥΜΛΟΥ ΜΠΟΥΝΑΡ (10-12 ΜΑΡΤΙΟΥ 1921) ΜΟΝΙΜΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο Ο π ίν α κ α ς τ ο υ Ζ α ν Λ ε ό ν Ζ ε ρ ό μ μ ε τ ίτ λ ο « P o llic e Verso» (γ υ ρ ισ μ έ ν ο ι α ν τ ίχ ε ιρ ε ς ), ε λ α ιο γ ρ α φ ία τ ο υ 1872. Ο ζ ω γ ρ ά φ ο ς (α ν κ α ι μ ε κ ά π ο ιε ς α ν α κ ρ ίβ ε ιε ς ) έ χ ε ι σ υ λ λ ά β ε ι ό λ ο το δ ρ ά μ α τ η ς μ ο ν ο μ α χ ία ς σ τ η ρ ω μ α ϊκ ή α ρ έ ν α .

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 68 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 76 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

J

79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ ¥ν " '% "any %,

7 mm

w 5

'/'T

'ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ' Μηνιαίο περιοδικό ■Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε .α / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α , τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., χ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝ 0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΙΜΩΝ ΠΛΑΚΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Δ Η Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Φ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ I ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 § e-mail: periscop@ otenet.gr t FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥ0ΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

.

Ε

Ι Δ

Η

Η π ειρ α μ α τικ ή επ ίδ ειξη τ η ς χ ρ ή σ η ς το υ υ γρ ο ύ π υρός.

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ» ΤΟΥ ΥΓΡΟΥ ΠΥΡΟΣ; Ενα πρόσφατο πείραμα δημι­ ουργεί βάσιμες υποψίες ότι ενδε­ χομένως έχει ανακαλυφθεί η χα­ μένη σύνθεση του υγρού πυρός. Το υγρό πυρ ήταν το πιο διάσημο όπλο του βυζαντινού στρατού και χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία τό­ σο στην ξηρά, όσο και στη θάλασ­ σα, εναντίον ποικίλων εχθρών (κυρίως των Αράβων και των Ρώ­ σων). Επρόκειτο για ένα εύφλε­ κτο μίγμα που εκτοξευόταν μέσω ειδικών σιφώνων από τα τείχη των πόλεων ή από πολεμικά πλοία. Παρά την επανειλημμένα επιτυ­ χημένη χρήση του το υγρό πυρ έπαψε σταδιακά να χρησιμοποιεί­ ται από τον 12ο αιώνα και εξής. Οι λόγοι είναι άγνωστοι, πιθανολο­ γείται όμως ότι οφείλονται σε με­ γάλο βαθμό στην απώλεια των πε­ ριοχών από τις οποίες η Αυτοκρα­ τορία προμηθευόταν τις πρώτες ύλες για τη σύνθεσή του ή ακόμη και στην απώλεια της τεχνογνω­ σίας της κατασκευής του. Σύγ­ χρονοι ερευνητές έχουν πειραμα­ τιστεί με διάφορα υλικά προσπα­ θώντας να πετύχουν την ανασύν­ θεση του αρχικού μίγματος. Τα α­ ποτελέσματα της τελευταίας σχε­ τικής προσπάθειας επιδείχθηκαν στις 20 Δεκεμβρίου στον χώρο της πανεπιστημιούπολης Ζωγρά­ φου από τον ερευνητή οπλομηχανικής αρχαίων και νεωτέρων χρό­ νων Νικόλαο Ορφανουδάκη. Πα­ ρουσία φοιτητών των Φιλοσοφι­ κών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων ο Ορφανουδάκης πραγματοποίησε επιτυ­ χημένη επίδειξη των φλογοβόλων ιδιοτήτων του υγρού πυρός που ήταν, κατά τη γνώμη του, ένα ε­ μπρηστικό μίγμα από διάφορες

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ουσίες στις οποίες περιλαμβάνο­ νταν το νίτρο, το θειάφι, η νάφθα, η πίσσα και το ρετσίνι. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τον ερευνητή, η συ­ σκευή εκτόξευσης του μίγματος ήταν κατασκευασμένη από άργυ­ ρο στα σκληρά σημεία και από κασσίτερο στα μαλακά και αποτελείτο από μια δεξαμενή στην ο­ ποία ήταν αποθηκευμένη η νά­ φθα, από μια αεραντλία και από μια τρόμπα. Το πείραμα πραγματοποιήθηκε με επιτυχία, αλλά υπό κλίμακα. Σύμφωνα με τον ερευνη­ τή εάν η συσκευή είχε κατασκευ­ αστεί με τις «κανονικές» της δια­ στάσεις θα μπορούσε να εξασφα­ λίσει εξακόντιση του μίγματος σε απόσταση μέχρι και 75 μέτρων!

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ ΔΙΣΤΟΜΟ Παρά την εγγύτητά της προς την Αθήνα, οι πολιτιστικές εκδη­ λώσεις της οποίας συνήθως επι­ σκιάζουν εκείνες των γειτονικών νομών, η Βοιωτία παραμένει ένας χώρος ο οποίος επιμένει να τιμά την ιστορία του στους χώρους στους οποίους διαδραματίστηκαν τα γεγονότα. Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκε στις 7 Φε­ βρουάριου ενδιαφέρουσα εκδή­ λωση στο Δίστομο στην οποία, με­ ταξύ άλλων, επισημάνθηκε εύ­ στοχα η διαχρονική εξέλιξη της περιοχής μέσα από ενδιαφέρου­ σα διάλεξη του εκπαιδευτικού-διδάκτορα Ιστορίας του Πανεπιστη­ μίου Αθηνών, Θανάση Χρήστου, με θέμα «Οι διαχρονικές αρετές των κατοίκων του Διστόμου σε περιόδους ειρήνης και πολέμου».

Σ

Ε

Ι Σ

Με αφετηρία το ρητό του Πλάτω­ να «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρε­ τής πανουργία, ου σοφία φαίνε­ ται» ο ομιλητής αναφέρθηκε στη μακραίωνη ιστορία του Διστόμου, στην τριπλή καταστροφή της πό­ λης κατά την αρχαιότητα (από τους Πέρσες το 480 π.Χ., από τους Μακεδόνες το 338 π.Χ. και από τους Ρωμαίους το 198 π.Χ.), στην επικράτηση της ονομασίας Δίστο­ μο τον 13ο αιώνα (λόγω της ύπαρ­ ξης πηγής που ανάβλυζε από τα στόματα δύο μαρμάρινων λεοντο­ κεφαλών), στις τέσσερις μάχες που διεξήχθησαν στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (τον Μάιο του 1825, τον Νοέμβριο του 1826 και στις αρχές του 1827) και, τέλος, στην τραγική καταστροφή του Διστό­ μου από τους Γερμανούς κατακτητές στις 10 Ιουνίου 1944. Πα­ ρόμοιες εκδηλώσεις διατήρησης της ιστορικής μνήμης αποτελούν αξιέπαινες πρωτοβουλίες και πα­ ραδείγματα προς μίμηση.

ΕΦΥΓΕ ΓΝΩΣΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ Στις 13 Φεβρουάριου πέθανε στην Οξφόρδη ο γνωστός ελληνι­ στής Κρις («Μόντυ») Γουντχάουζ, σε ηλικία 84 ετών. Ο Christopher Montague Woodhouse, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, είχε γεννη­ θεί στις 11 Μάίου 1917 και ήταν δευτερότοκος γιος του λόρδου Τέρρινγκτον (τίτλο τον οποίο τα τελευταία χρόνια έφερε και ο ί­ διος). Η σχέση του με την Ελλάδα χρονολογείται από το 1935, οπότε επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη χώρα μας συνοδεύοντας τη μητέ­ ρα του. Στη συνέχεια ο ίδιος ακο­ λούθησε κλασικές σπουδές στο New College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (από το οποίο βραβεύθηκε επανειλημμένα για τις ε­ ξαιρετικές επιδόσεις του), ενώ μετά την αποφοίτησή του (1939) και την κατάταξή του ως αξιωμα­ τικός του βρετανικού πυροβολι­ κού βρέθηκε πάλι στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ως μέλος της βρε­ τανικής στρατιωτικής αποστολής. Η έναρξη της γερμανικής επίθε­ σης στην Κρήτη (περί τις 8 π.μ. της 20ής Μαϊου 1941) τον βρήκε να παίρνει πρωινό με τον αρχηγό των συμμαχικών δυνάμεων, στρα­ τηγό Φράιμπεργκ (σύμφωνα με τον Γουντχάουζ ο Φράιμπεργκ δή­ λωσε τότε για τους Γερμανούς α­ λεξιπτωτιστές, χωρίς να διακόψει

το πρωινό του: «είναι ακριβώς στην ώρα τους»!). Ο Γουντχάουζ μετέβη πάλι στην κατεχόμενη Κρήτη τον Νοέμβριο του 1941. συμμετέχοντας στη φυγάδευση Βρετανών στρατιωτών που είχαν αποκλειστεί στο νησί. Η κορύφω­ ση της πολεμικής του δράσης στην κατεχόμενη Ελλάδα συμπί­ πτει με τη συμμετοχή του στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942). υπό την ιδιότητα του υπαρχηγού της βρετανικής στρατιωτικής α­ ποστολής, αρχηγός της οποίας ή­ ταν τότε ο ταξίαρχος Εντυ Μάγιερς. Μετά την απομάκρυνση του Μάγιερς ο Γουντχάουζ (που είχε προαχθεί πλέον σε συνταγ­ ματάρχη) ανέλαβε την ηγεσία της βρετανικής αποστολής και διεδραμάτισε καίριο ρόλο στη δια­ μόρφωση της βρετανικής στάσης απέναντι στις ανταρτικές ομάδες, που χαρακτηριζόταν από ανοικτή εχθρότητα προς το ΕΑΜ. Το καλο­ καίρι του 1944 έφυγε από την Ελ­ λάδα για να επιστρέψει κατά την απελευθέρωση της Αθήνας, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου. Η ε­ πίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ, κατά τη διάρκεια των Δεκεμ­ βριανών, τον βρήκε στο πλευρό του στρατηγού Ζέρβα. Τον Μάρτιο του 1946 ο Γου­ ντχάουζ ήταν ένας από τους γραμματείς της συμμαχικής απο­ στολής για την εποπτεία των ε­ κλογών στην Ελλάδα (AMFOGE). ενώ κατά τη μεταπολεμική περίο­ δο δραστηριοποιήθηκε ως μέλος των βρετανικών μυστικών υπηρε­ σιών (ΜΙ-6), με ενεργό συμμετοχή στο πραξικόπημα με το οποίο ο σάχης ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρωθυπουργό του Ιράν, Μωχάμεντ Μοσαντέκ (1953). Κατά την πε­ ρίοδο 1959-66 και για δεύτερη φο­ ρά κατά την περίοδο 1970-74 διετέλεσε βουλευτής του Συντηρη­ τικού κόμματος στην Οξφόρδη και υφυπουργός Εσωτερικών. Κα­ τά τη διάρκεια της επτάχρονης δι­ κτατορίας στην Ελλάδα τάχθηκε ανοικτά εναντίον του καθεστώ­ τος. Τις τελευταίες δεκαετίες είχε αποσυρθεί από την πολιτική δρά­ ση, προτιμώντας τη συγγραφική δραστηριότητα. Με εξαίρεση την αυτοβιογραφία του (με τίτλο "Something Ventured“) τα έργα του περιστρέφονταν γύρω από πρό­ σωπα και γεγονότα της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα παρακάτω: «Οι Φιλέλληνες» (εκδ. το 1971), «Ο α­ γώνας για την απελευθέρωση της Ελλάδας, 1941-1949» (εκδ. το 1976), «Καραμανλής, ο αναστηλωτής της Ελληνικής Δημοκρατίας» (εκδ. το 1982), «Η άνοδος και η

ΕΙ ΔΗΣΕΙ Σ πτώση των Ελλήνων συνταγμα­ ταρχών» (εκδ. το 1985). Το τελευταίο βιβλίο του Γουντχάουζ που μεταφράστηκε στα ελληνικά φέρει τον τίτλο «Ρήγας Βελεσπνλής, ο πρωτομάρτυρας της ελλη­ νικής ελευθερίας» (εκδ. Παπαδήμα, 1997), ενώ με ενδιαφέρον ανα­ μένεται η ελληνική μετάφραση της βιογραφίας του για τον γνω-

του συνταγματάρχη πυροβολικού και είχε αποφοιτήσει από τη Σχο­ λή Ευελπίδων το 1918, μαζί με άλ­ λους 151 συμμαθητές του (57 του Πυροβολικού, 52 του Πεζικού, 30 του Μηχανικού και 12 του Ιππι­ κού), ένας από τους οποίους ήταν και ο μετέπειτα πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δόβας. Ο Παπαβασιλείου-Φίλιας ήταν 103 ετών.

ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΒΑΛΛΕΝΜΠΕΡΓΚ

0 Κρ/ς Γ ο υ ν τχ ά ο υ ζ κ α τά τη ν επ ίσ κ εψ ή το υ σ το ν χώ ρ ο το υ σ π ιτιο ύ το υ Ρ ήγα, σ το Β ε λ ε σ τίν ο (1996).

στό υστεροβυζαντινό φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα (αγγλ. τίτλος: “George Gemistos-Plethon, the last of the Hellenes", εκδ. Clarendon Press), για την οποία έ­ χουν εκδηλώσει ενδιαφέρον Ελ­ ληνες εκδότες. Ο Γουντχάουζ είχε τιμηθεί από το ελληνικό κράτος με το παράσημο του Ανώτερου Τα­ ξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος, από την επιστημονική εται­ ρεία Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με ειδικό μετάλλιο για το έργο του για τον Ρήγα Βελεστινλή (το φθι­ νόπωρο του 1996), καθώς και από τον Δήμο Μυστρά κατά την τε­ λευταία επίσκεψή του στην Ελλά­ δα (τον Μάιο του 2000), για τη βιο­ γραφία του για τον Πλήθωνα.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΥΠΕΡΑΙΩΝΟΒΙΟΥ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ Το Σώμα των Ελλήνων αξιω­ ματικών έχασε πρόσφατα το παλαιότερο μέλος του. Στις 27 Ιανουαρίου κηδεύτηκε στο νεκρο­ ταφείο Κηφισιάς ο Γεώργιος Παπαβασιλείου-Φίλιας, ο γηραιότερος εν αποστρατεία αξιωματικός. Ο αποθανών έφερε τον βαθμό

Η δράση του Σουηδού διπλω­ μάτη Ραούλ Βάλλενμπεργκ, στα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, για τη σωτηρία των Εβραίων της Ουγγαρίας από τα χέρια των Ναζί έχει καταστεί θρυλική. Ο εβραϊ­ κής καταγωγής διπλωμάτης, γό­ νος οικογένειας πλούσιων βιομηχάνων, μετατέθηκε το 1944, σε η­ λικία 32 ετών, στη γερμανοκρατούμενη Βουδαπέστη. Χάρη στη διπλωματική του ασυλία (λόγω της ουδετερότητας της Σουη­ δίας) κατόρθωσε να οργανώσει διανομές τροφίμων και φαρμά­ κων, να θέσει υπό την προστασία του ολόκληρες περιοχές της πό­ λης και να εφοδιάσει με σουηδικά διαβατήρια πολλούς καταδιωκόμενους Εβραίους. Υπολογίζεται ότι χάρη στη δράση του διασώθη­ καν τουλάχιστον 20.000 Εβραίοι. Στις 17 Ιανουαρίου 1945 ο Βάλλενμπεργκ συνελήφθη από μια σο­ βιετική περίπολο (η πόλη είχε ήδη καταληφθεί από τους Σοβιετι­ κούς) και από τότε η τύχη του πα­ ρέμενε άγνωστη. Ο πρώην υπουρ-

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Σ το ά ρ θ ρ ο του τ .55

για τη ναυμαχία στο Ακτιο, η ορθή διατύπωση της πρώτης πρότασης της δεύτερης παραγράφου στη μεσαία στήλη της σελ. 32 έχει ως εξής: «Ο Αντώνιος σεβόμενος ακόμα τους ρωμαϊκούς θ εσ μ ού ς ζήτησε από τη Σύγκλητο να επικυρώ σει τις παραχω ρήσεις, κάτι που δεν θ α γινόταν δεκτό ακόμα και χωρίς παρέμβαση του Ο κταβιανού».

γός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ε­ νωσης, Αντρέι Γκρομύκο, ανέφερε σε ένα παλαιότερο μνημόνιό του ότι ο Βάλλενμπεργκ πέθανε το 1947 από καρδιακή προσβολή ενό­ σω βρισκόταν ακόμη υπό κράτηση από τους Σοβιετικούς. Ορισμένοι πάντως πολιτικοί κρατούμενοι στη Σοβιετική Ενωση υποστήρι­ ξαν ότι είχαν δει ζωντανό τον Βάλλενμπεργκ κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Πρόσφατα το μυστήριο επιτάθηκε από ένα σχόλιο του Ρώσου πολιτικού Αλεξάντερ Γιάκοβλεφ, προέδρου της ρωσικής προεδρικής επιτροπής για την αποκατάσταση των θυμά­ των πολιτικής καταπίεσης, ο οποί­ ος δήλωσε: «Δεν αμφιβάλλουμε ότι (ο Βάλλενμπεργκ) πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε στη Λουμπιάνκα (το αρχηγείο της σοβιετι­ κής αστυνομίας στη Μόσχα, που χρησίμευε και ως χώρος φυλα­ κών)». Το μυστήριο της εξαφάνι­ σης του Βάλλενμπεργκ ερευνάται παράλληλα και από μια ιδιαίτερη σουηδο-ρωσική επιτροπή, τα πο­ ρίσματα της οποίας αναμενόταν να δημοσιοποιηθούν αυτή την πε­ ρίοδο.

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΑΛΛΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ Οι απόψεις των ηγετών του Γαλλικού Στρατού που διεξήγαγε τον πόλεμο της Αλγερίας (19541962) ήταν μέχρι σήμερα ουσια­ στικά άγνωστες. Για ορισμένους από αυτούς είναι γνωστό ότι ήταν αντίθετοι με την εγκατάλειψη της Αλγερίας (της σημαντικότερης μέχρι τότε γαλλικής αποικίας), την οποία θεωρούσαν προδοσία. Αυτός μάλιστα ήταν και ο λόγος της δημιουργίας της τρομοκρατι­ κής οργάνωσης OAS, η οποία έθε­ σε ως στόχο την εξόντωση του «προδότη» προέδρου Ντε Γκωλ. Δύο από τους σημαντικότερους Γάλλους στρατηγούς εκείνης της περιόδου είχαν αποφύγει μέχρι σήμερα να εκφράσουν ανοικτά τη γνώμη τους. Πρόκειται για τους γηραιούς στρατηγούς Ζακ Μασύ, διοικητή της 10ης Μεραρχίας Α­ λεξιπτωτιστών και νικητή της «μά­ χης του Αλγεριού» το 1957 (92 ε­ τών σήμερα), και Πωλ Οσαρές (82 ετών), αρμόδιο για τις υπηρεσίες πληροφοριών κατά τη διάρκεια της μάχης, οι οποίοι πρόσφατα έ­ δωσαν συνέντευξη στην άλλοτε γκωλική εφημερίδα "Le Monde". Μεγάλο μέρος των αποκαλύψεών

τους περιστραφηκε αναπόφευκτα γύρω από τη χρήση βασανιστη­ ρίων κατά τη διεξαγωγή των επι­ χειρήσεων. Ο Οσαρές επιβεβαίω­ σε την εξαφάνιση 3.024 ατόμων που τελούσαν υπό περιορισμό κατ’ οίκον και δήλωσε ότι δεν υ­ πάρχει τίποτε για το οποίο θα ά­ π ρεπ ε να μετανοήσει, προσθέτο­ ντας: «Εγώ ο ίδιος έχω πραγματο­ ποιήσει εκτελέσεις, εγώ ο ίδιος έχω σκοτώσει 24 ανθρώπους, ύ­ στερα από συνοπτικές διαδικα­ σίες». Από την πλευρά του ο Μα­ σύ (ο οποίος ανακλήθηκε από την υπηρεσία του τον Ιανουάριο του 1961 επειδή είχε εκφράσει την α­ ντίθεσή του στις θέσεις του Ντε Γκωλ για την Αλγερία), φάνηκε πιο μετριοπαθής, λέγοντας μεταξύ άλλων τα εξής: «Αυτός ο πόλεμος ήταν πάρα πολύ σύνθετος... Αλλά εγώ θα ήθελα να αποφύγουμε να κατηγορήσουμε τον Γαλλικό Στρατό. Στον Γαλλικό Στρατό επι­ βλήθηκε μια αποστολή που ήταν ιδιαζόντως δυσάρεστη, δηλαδή η επαναφορά της τάξης στην περιο­ χή. Και ο Στρατός εκτέλεσε την α­ ποστολή αυτή όσο καλύτερα μπο­ ρούσε. Οσο για το εάν μπορεί να προσδιοριστεί η ευθύνη της πολι­ τικής εξουσίας, δεν βλέπω πώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει. Αυτό το οποίο εγώ μπορώ να σας πω είναι ότι οι πολιτικοί αρμόδιοι έρχονταν τακτικά στο Αλγέρι, στη 10η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών, και ότι επισκέπτονταν τα τάγματα και ήλεγχαν την εργασία που έκα­ ναν οι υπηρεσίες πληροφοριών. Ερχονταν ακόμη και όταν εγώ δεν ήμουν εκεί. Μάλιστα υπήρχε πά­ ντα ένας από αυτούς μέσα στο τάγμα, κάτι εντελώς αυτονόητο... Ομως κανένας από τους πολιτι­ κούς υπεύθυνους της επιχείρη­ σης δεν μου είπε ποτέ «προχωρή­ στε πιο μαλακά». Πιστεύω πως ό­ λοι τους είχαν μεγάλο φόβο γΓ αυτά που συνέβαιναν στο Αλγέρι, για τις εκτελέσεις και τις βόμβες, και πως ήθελαν να τερματιστεί αυτή η κατάσταση με οποιοδήποτε κόστος». Καταλήγοντας την «εξομολόγησή» του ο Μασύ κατέκρινε τη χρήση των βασανιστη­ ρίων με τα παρακάτω λόγια: «0α έπρεπε να έχουν γίνει αλλιώς τα πράγματα - αυτό πιστεύω. Αλλά πώς; Δεν το ξέρω αυτό. 0α έπρε­ πε να είχαμε αναζητήσει, να είχα­ με βρει άλλον τρόπο. Δυστυχώς ό­ μως δεν το κάναμε. Κανένας μας».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Ν. ΧΡΙΣΤΟ ΔΟ ΥΛΟ Υ Α ρ χ α ιο λ ό γ ο ς -Ισ τ ο ρ ικ ό ς

ΓΙΑ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 650 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟ ΘΕΑΜΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΚΕΔ ΑΣΗ ΣΥΝΔΕΘ ΗΚΑΝ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ. ΧΙΛ ΙΑ Δ Ε Σ ΑΝΘ ΡΩ ΠΟ Ι, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΜΗ, Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΣΑΝ Ο ΕΝΑΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟ Ν ΣΕ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΙΕΣ ΜΕΧΡΙ ΘΑΝΑΤΟΥ ΥΠΟ ΤΙΣ ΕΠΕΥΦΗΜΙΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΕΝΟΣ ΑΙΜΟΧΑΡΟΥΣ ΠΛΗΘΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΤΛΟΥΣΕ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΦΑΓΗ. ΟΙ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩ Μ Η ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΟ ΤΟΥ Ω Μ Ο Υ ΘΕΑΜΑΤΟΣ, Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΣΥΝΑΡΠΑΖΕΙ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΕΙ ΚΑΙ ΑΠΩ Θ ΕΙ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΝΘΡΩΠΟ. ΑΠΟ ΔΕΙΞΗ ΤΩΝ

ΠΑΡΑΠΑΝΩ Ε ΙΝ Α Ι ΚΑΙ Η ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΑΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ «ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ» (GLADIATOR), ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟ Μ ΕΝΟ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ, ΟΜΩΣ, Ε ΙΝΑΙ ΣΕ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜ ΕΙΑ Α Ν Α Κ Ρ ΙΒΕ Σ Ή ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ. ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ (ΣΥΝΤΟΜΗΣ) ΖΩΗΣ ΤΩΝ Μ Ο Ν Ο Μ ΑΧΩ Ν ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ.

' ·> χ ρ ο ν ο λ ο γ ιώ ν γ ίν ο ν τ α ν σ υχνά μ ο ν ο μ α ­ χ ίε ς κ α τά τ ις κ η δ ε ίε ς σ η μ α ν τικ ώ ν Ρω­ μαίων. Μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τρ ό π ο ο ι ο ικ ο γ έ ν ε ι­ ε ς τω ν ν ε κ ρ ώ ν έ δ ε ιχ ν α ν τ η ν ισχύ κα ι τ ο \ π λ ο ύ το τ ο υ ς . Μ ά λισ τα , σ υ ν ή θ ω ς ο ι ίδιο. ο ι ν ε κ ρ ο ί ε ίχ α ν α φ ή σ ει ο δ η γ ίε ς μέσ α σ τη δ ια θ ή κ η τ ο υ ς γ ια τ ο πώ ς θ α ο ρ γ α ­ ν ώ ν ο ν τα ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Ε π ειδή οι κ λ η ­ ρ ο ν ό μ ο ι τ ο υ ς ε ίχ α ν υ π ο χρ έω σ η να φ έ ­ ρ ο υ ν σ ε π έρ α ς α υ τ έ ς τ ις ο δ η γ ίε ς , τ ο ό ­ ν ο μ α π ου δ ιδ ό τ α ν σ τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή τ α \ m unus (π ληθ . munera, αρχ. ε λ λ . λ ε ιτο υ ρ γία ι), δ η λ α δ ή « κ α θ ή κ ο ν » . Α ν τίθ ε τα , τα

Π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ α π ό τη ν Π ο μ π η ία . Το κ ρ ά ν ο ς α υ τ ό , χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό π ολλώ ν τύ π ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , έ χ ε ι ψ η λ ό κ ά θ ε τ ο μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο , π λ α τύ γ ε ίσ ο , π ρ ο σ ω π ίδ α κ α ι π α ρ α γ ν α θ ίδ ε ς . Το 75% τω ν γ ν ω σ τώ ν όπ λω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι α π ό τη ν α ν α σ κ α φ ή το υ μ ο ν ο μ α χ ο τ ρ ο φ ε ίο υ τ η ς Π ο μ π η ία ς .

Φ ω το γ ρ α φ ία α π ό τ η ν τ α ιν ία « Μ ο ν ο μ ά χ ο ς » τ ο υ Ρ ίν τ λ ε ϋ Σ κ ό τ . Ενώ η τ α ιν ία ή τα ν ε ν τυ π ω σ ια κ ή , ο ι σ κ η ν έ ς μ ε τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ τ ο Κ ο λ ο σ σ α ίο ή τ α ν γ ε μ ά τ ε ς ισ το ρ ικ έ ς α ν α κ ρ ίβ ε ιε ς , σ φ ά λ μ α τ α κ α ι φ α ν τ α σ τ ικ έ ς π ρ ο σ θ ή κ ε ς . Σ τ η σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η σ κ η ν ή μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ιο ς να α π α ρ ιθ μ ή σ ε ι τ α ε ξ ή ς λ ά θ η : α ) Σ τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς δ ε ν ε μ π λ έ κ ο ν τ α ν θ η ρ ία , β ) Ο ι σ τ ο λ έ ς τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν κ α ι τ α ό π λ α το υ ς δ ε ν α ν τ ισ τ ο ιχ ο ύ ν σ ε κ α ν έ ν α ν γ ν ω σ τό τύ π ο α ρ χ α ίο υ Ρ ω μ α ίο υ μ ο ν ο μ ά χ ο υ , γ ) Οι μ ο ν ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν ξ υ π ό λ η τ ο ι. Α λ λ ω σ τε τ α γ υ μ ν ά π έ λ μ α τ α έ δ ιν α ν π ο λύ κ α λ ύ τ ε ρ ο κ ρ ά τη μ α σ τη ν ά μ μ ο τη ς α ρ έν α ς παρά ο π ο ιο δ ή π ο τε υ π ό δ η μ α .

ά λ λ α α γ ω ν ίσ μ α τα π ου λ ά μ β α ν α ν χώ ρα κα τά τ η δ ιά ρ κ ε ια θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν ε ο ρ τώ ν και ή τ α ν α φ ιε ρ ω μ έ ν α σ ε κ ά π ο ιο ν θ ε ό ο ­ ν ο μ ά ζ ο ν τ α ν ludi, δ η λ α δ ή « π αιχνίδια». Π ώ ς ό μ ω ς κα ι από π ού π ρ ο ή λ θ α ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς α υ τ έ ς σ τη Ρώ μη; Σ υ ν ή θ ω ς υ π ο σ τη ρ ίζ ε τα ι ό τ ι οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς υ ιο θ ε τ ή θ η κ α ν απ ό τ ο υ ς Ρ ω μ α ίο υ ς κ α τ ’ α π ο μ ί­ μησ η τω ν Ε τρ ού σ κω ν. Α υ τό ά λ λ ω σ τε αν α φ έ ρ ε τ α ι σ το υ ς « Δ ειπ ν ο σ ο φ ισ τά ς » τ ο υ Α θ η ν α ίο υ , π ου γ ρ ά φ τη κ α ν τ ο ν 1 ο αι. π.Χ. Ο μ ω ς σ ε κ α ν έ ν α γ ν ω σ τό ε τρ ο υ σ κ ικό μ ν η μ ε ίο δ ε ν υ π ά ρ χει π α ρά σ τα σ η ή οπ ο ια δ ή π ο τε ν ύ ξ η σ ε μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Α ν τί­ θ ε τ α , οι το ιχ ο γ ρ α φ ίε ς σ το υ ς τ ά φ ο υ ς π λο υσ ίω ν Ε τρ ο ύ σ κ ω ν π ο ρ ισ το ύ ν α θ λ ή ­

μ α τα π ο λ λ ώ ν ά λ λ ω ν ειδ ώ ν , όπω ς α ρ μ α τ ο δ ρ ο μ ίε ς κα ι α γ ω νίσ μ α τα , α λ λ ά π ο τέ μ ο ν ο μ α χ ίε ς . Το ε ρ ώ τη μ α π ερ ί τ η ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν α π α ν τ ή θ η κ ε σ χ ετικ ά π ρ ό σ φ α τα , ό τα ν ο ι α ρ χ α ιο λ ο γ ικ έ ς ανασ κ α φ έ ς σ τη ν ό τια Ιτα λ ία έ φ ε ρ α ν σ το φ ω ς τ ά φ ο υ ς μ ε τ ο ιχ ο γ ρ α φ ίε ς π ου π ο ρ ι­ σ το ύ ν κα ι μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Α υ τ έ ς π ρ ο έ ρ χ ο ­ ν τα ι κ υ ρ ίω ς απ ό τ η ν π ό λη Paestum (ελ λ . Π ο σ ειδ ω ν ία ) σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Κ ομ π α ­ ν ία ς, ν ο τίω ς τ η ς Ν εά π ο λ η ς . Ζ ω γ ρ α φ ί­ σ τη κ α ν μ ε τ α ξ ύ το υ 370 και το υ 340 π.Χ. και δ ε ίχ ν ο υ ν α ρ μ α το δ ρ ο μ ίε ς , π υ γ μ α ­ χ ίε ς , α λ λ ά κα ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς μ ε τ α ξ ύ δ ύ ο ε ­ νό π λω ν π ου ε ίν α ι ο π λ ισ μ έν ο ι μ ε κ ρ ά ν η , α σ π ίδ ες κα ι δ ό ρ α τα . Α φ ο ύ δ ίπ λα σ το υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς σ τ έ κ ε τ α ι έ ν α ς δ ια ιτη τή ς , είν α ι φ α ν ε ρ ό ό τ ι ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζο ­ ν τα ι π ρ ο ς τ ιμ ή ν το υ ν ε κ ρ ο ύ , όπ ω ς γ ν ω ­ ρ ίζ ο υ μ ε πω ς γ ιν ό τα ν α ρ κ ε τ ά χ ρ ό ν ια α ρ ­ γ ό τ ε ρ α σ τη Ρώ μη. Ε π ίσ ης σ τη ν Κ ομ π α ­ νία κ τ ίσ τη κ α ν τα π ρ ώ τα λ ίθ ιν α α μ φ ιθ έ α ­ τρ α κα ι ε κ ε ί β ρ ίσ κ ο ν τα ν α ρ γ ό τ ε ρ α οι σ η­ μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ε ς σ χ ο λ ές μονομάχω ν. Δ ε ν υ π ά ρ χ ει α μ φ ιβ ο λ ία ό τ ι η ιδ έα το υ ε ξ ε υ μ ε ν ισ μ ο ύ ε ν ό ς ν ε κ ρ ο ύ μ ε α ίμα ή τα ν μια π επ ο ίθ η σ η β α θ ιά ρ ιζω μ έν η σ το υ π ο σ υ ν ε ίδ η το τω ν α ρ χα ίω ν λαών. Μ ά λ ι­ σ τα κ α τά τ ις κ η δ ε ίε ς σ η μ α ν τικ ώ ν π ρ ο ­ σώπων, κ α τά τ α π ρ ο ϊσ το ρ ικ ά χ ρ ό ν ια , φ α ίν ε τα ι πω ς θ υ σ ία ζα ν α ιχ μ α λ ώ το υ ς ή δ ο ύ λ ο υ ς π ου α γ ό ρ α ζα ν γ Γ α υ τό ν τ ο ν σ κοπ ό. Επ ίσ ης η ιδ έ α τω ν δ η μ ο σ ίω ν ε ­ κ τ ε λ έ σ ε ω ν ε ίν α ι κ ά τι π ου ε ξ έ λ ιπ ε π ολύ α ρ γ ό τ ε ρ α κα ι σ ε κά π ο ιο κ ρ ά τη σ υ ν ε χ ίζ ε ­

τα ι μ έ χ ρ ι σ ή μ ερ α . Ο σ υ ν δ υ α σ μ ό ς τω ν δ ύ ο π αραπ άνω σ κοπ ώ ν, το υ ε ξιλ α σ μ ο ύ τ ο υ ν ε κ ρ ο ύ μ ε τ ο χ ύ σ ιμ ο α ν θ ρ ώ π ιν ο υ α ί­ μ α το ς κα ι τ η ς δ η μ ό σ ια ς θ α ν ά τω σ η ς π ρ ο ς π α ρ α δ ειγ μ α τισ μ ό , μα ζί μ ε τ η ν ε υ ­ χ α ρ ίσ τη σ η π ου π ρ ο σ φ έ ρ ε ι η π α ρ α κ ο ­ λ ο ύ θ η σ η ε ν ό ς α γ ω ν ίσ μ α το ς (ε ν π ρ ο κ ε ιμ έν ω ε ν ό ς α γώ να μ έ χ ρ ι θ α ν ά το υ ), είν α ι ο ι λ ό γ ο ι π ου ο δ ή γ η σ α ν τ ο υ ς Ρ ω μ α ίο υ ς σ τη ν υ ιο θ ε σ ία τω ν μ ονομ α χιώ ν. Β έβ α ια , π ο τέ σ τη ν α ν θ ρ ώ π ιν η ισ το ρ ία δ ε ν ο δ η γ ή θ η κ α ν α υ τ έ ς οι κάπ ω ς κ ο ιν έ ς α ν θ ρ ώ ­ π ιν ε ς δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς σ ε τ έ τ ο ια ά κρ α , ώ σ τε κ ά π ο τε χ ιλ ιά δ ε ς ά ν θ ρ ω π ο ι να α γω ­ ν ίζ ο ν τα ι και να θ α ν α τ ώ ν ο ν τ α ι σ τη ν α ρ έ ­ να σ ε μια μ έρ α , π ρ ά γ μ α π ου χ ρ η σ ιμ ε ύ ε ι σ το να μ α ς υ π ε ν θ υ μ ίζ ε ι τ ο σ ε π όσ ο δ ια ­ φ ο ρ ε τ ικ ό απ ό τ ο ν δ ικ ό μ α ς κό σ μ ο ζο ύ σ αν ο ι Ρω μαίοι.

0 ™

Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΙΩΝ Ο ά ν δ ρ α ς π ου έ δ ω σ ε μ εγ ά λ η ώ θη σ η σ τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς και από χ α ρ α κ τη ρ ισ τι­ κό τω ν κ η δ ε ιώ ν τ ις μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε σ ε κ ρ α τι­ κό δ η μ ό σ ιο θ έ α μ α , α ν τίσ το ιχ ο τω ν ιππι­ κώ ν αγώ νω ν, ή τα ν ο Γάιος Ιο ύ λ ιο ς Καίσ αρ (100-44 π.Χ.). Ο ι α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ου ο ρ γ ά ν ω σ ε γ ια τ η ν κ η δ ε ία τ ο υ π α τ έ ­ ρα τ ο υ ξε π έ ρ α σ α ν σ ε α ρ ιθ μ ό κα ι θ έ α μ α ο ,τ ιδ ή π ο τ ε ά λ λ ο ε ίχ ε γ ίν ε ι κ α τά τ ο πα­ ρ ελ θ ό ν . Ο Καίσ αρ ή τ α ν λ ά τ ρ η ς τω ν μ ο ­ ν ο μ α χ ιώ ν και ε ίχ ε δ ικ ή τ ο υ σ χολή μ ο ν ο ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

10

μάχω ν σ τη ν Καμπ ανία. Ε π ειδή μ ά λ ισ τα σ υ ν ­ δ ύ α ζ ε α υ τή τ ο υ τ η ν α ­ γάπ η μ ε τ η ν π ρ ο ώ θ η σ η τω ν π ο λ ιτικ ώ ν τ ο υ επ ι­ δ ιώ ξεω ν , δ ιο ρ γ ά ν ω σ ε το υ ς αγώ νες προς τ ι­ μ ή ν τ ο υ π α τέ ρ α το υ ε ί­ κοσ ι χ ρ ό ν ια μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τ ό το υ , ενό σ ω ό ­ μω ς α σ κ ο ύ σ ε δ η μ ό σ ιο α ξίω μ α σ τη Ρώ μη. Ο σ τό χ ο ς τ ο υ ή τ α ν να γ ί­ ν ε ι γ ν ω σ τό ς κα ι δ η μ ο φ ι­ λ ή ς σ το ν λα ό , π ρ ο σ φ έρ ο ν τ ά ς τ ο υ « ά ρ το ν και θ ε ά μ α τα » σ ε β α θ μ ό π ρ ω τό γ ν ω ρ ο μ έ χ ρ ι τ ό ­ τ ε . Α ρ γ ό τε ρ α , τ ο 46 π.Χ., α φ ο ύ ο Καίσ αρ ε ί­ χ ε κ α τ α β ά λ ε ι τ ο ν κ ύ ρ ιο α ν τίπ α λ ό τ ο υ Π ομ π ή ιο, ο ρ γ ά ν ω σ ε σ το π λαίσ ιο τ ο υ θ ρ ιά μ β ο υ τ ο υ π ο λ ­ λ α π λ έ ς μ ο ν ο μ α χ ίε ς π ου κ ρ ά τη σ α ν π ο λ λ έ ς ε β δ ο ­ μά δες. Ε κα το ν τά δ ες ζ ε ύ γ η μ ο ν ο μ ά χ ω ν α γω ­ ν ίσ τη κ α ν σ τη Ρ ω μαϊκή Α γορά, μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν και ο φ ο ύ ρ ιο ς Λ ε π τίν ο ς π ου μ ο ν ο μ ά χ η σ ε μ έ χ ρ ι θ α ν ά τ ο υ μ ε τ ο ν Κ ό ιν το Κ αλπ ήνο. Το α ξιο σ η μ ε ίω το σ ε α υ τ ή ν τη μ ο ν ο μ α χ ία ή τα ν ό τ ι ο π ρ ώ το ς ή τ α ν ε υ γ ε ν ή ς και π ρ ο ε ρ χ ό τα ν απ ό ο ικ ο γ έ ν ε ια π α τρ ικ ίω ν , εν ώ ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς ή τα ν π ρ ώ ην σ υ γ κ λ η τικ ό ς . Μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , σ ε α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς α γώ ­ ν ε ς έ λ α β ε χώ ρα μ ια α να π α ρ ά σ τα σ η το υ Τ ρω ικού Π ο λ έ μ ο υ από δ ύ ο « σ τρ α το ύ ς » π αιδιώ ν, κ υ ν ή γ ι α γρίω ν θ η ρ ίω ν π ου κ ρ ά ­ τ η σ ε π έ ν τ ε η μ έ ρ ε ς και, τ έ λ ο ς , σ το ν Μ έγ ισ το ν Κ ίρ κ ο ν , μια π ρ α γ μ α τικ ή μ ά χη μ ε ­ τ α ξ ύ δ ύ ο σ τρ α τώ ν μονομ ά χω ν. Μ ε α υ ­ τ ή ν κ ο ρ υ φ ώ θ η κ α ν ο ι π α ν η γ υ ρ ισ μ ο ί γ ια τ ις ν ίκ ε ς το υ Καίσ αρα. Μ ά λ ισ τα ε κ ε ί ξ η ­ λ ώ θ η κ ε τ ο χώ ρισ μα σ τη μ έσ η τ ο υ ιππο­ δ ρ ο μ ίο υ , ώ σ τε ο ι σ τρ α το ί να π α ρ α τα ­ χ θ ο ύ ν α ν εμ π ό δ ισ τα . Ο κ α θ έ ν α ς τ ο υ ς απ ε τ ε λ ε ίτ ο απ ό 500 π εζο ύ ς , 20 π ο λ ε μ ι­ κ ο ύ ς ε λ έ φ α ν τ ε ς κα ι 30 ιπ π είς. Σ ε μ ια τ ε ­ χ ν η τ ή λ ίμ ν η κ ο ν τά σ τη Ρώμη δ ιο ρ γ α ν ώ θ η κ ε κα ι μια ν α υ μ α χ ία σ τη ν οπ ο ία έ λ α β α ν μ έ ρ ο ς α ιγ υ π τια κ ά κα ι φ ο ιν ικ ικ ά π λοία, δ ιή ρ ε ις , τ ρ ιή ρ ε ις κα ι τ ε τ ρ ή ρ ε ις , κ α τ ά φ ο ρ τ α μ ε π ε ζ ο ν α ύ τε ς . Για τ η ν π α­ ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η α υ τώ ν τω ν αγώ νω ν κ α τ έ φ θ α σ α ν π λ ή θ η απ ό κ ά θ ε γω νιά τ η ς ρω ­ μ α ϊκ ή ς ε π ικ ρ ά τε ια ς κα ι π ο λ λ ο ί δ ια ν υ κ τ έ ρ ε υ σ α ν σ ε σ κ η ν έ ς ή πάνω σ τις σ τ έ ­ γ ε ς τω ν σπιτιών. Α ρ κ ε τ ο ί π ο δ ο π α τή θ η κα ν απ ό τ ο π λ ή θ ο ς , μ ε τ α ξ ύ α υ τώ ν και δ ύ ο σ υ γ κ λ η τικ ο ί. Α υ τ ό ς ό μ ω ς π ου υ π ε ρ έ β α λ ε α κ ό μ η και τ ο ν Κ αίσ αρα ή τ α ν ο υ ιο θ ε τ η μ έ ν ο ς γ ιο ς και δ ιά δ ο χ ό ς τ ο υ Ο κ τα β ια ν ό ς Α ύ ­ γ ο υ σ το ς (6ασ. 27 π.Χ. έω ς 14 μ.Χ.). Οπω ς ο ίδ ιο ς π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι σ το π ε ρ ίφ η μ ο κ ε ίμ ε -

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ά ν δ ρ ε ς ... Π α ρ έσ χ ο ν δ η μ ό σ ιε ς θ η ρ ιο μ α χ ίε ς 26 σ υ ν ο λ ικ ά φ ο ρ έ ς ε ί­ τ ε επ ' ο ν ό μ α τ ί μ ο υ ε ίτ ε ε π ’ ο ν ό μ α τι τω ν υιώ ν κα ι ε γ γ ο ν ώ ν μ ο υ , σ το ν Κ ίρ κ ο ν , σ τη ν Α γορ ά ή σ τα α μ φ ιθ έ α τρ α , σ τις ο π ο ίε ς ε φ ο ν ε ύ θ η σ α ν 3.500 θ η ρ ία ...». Ε π ιπ λέο ν κ α τά τα χ ρ ό ν ια το υ Α υ γ ο ύ σ το υ δ ό θ η κ ε και μ ια μ εγ ά λ η ν α υ μ α χ ία σ ε μ ια τ ε χ ν η ­ τή λ ίμ ν η μ ε δ ια σ τά σ εις 500 επ ί 360 μ έ τρ α . Σ υ ­ ν ο λ ικ ά ν α υ μ ά χ η σ α ν 30 μ ε γ ά λ α π λο ία κα ι π ο ­ λ υ ά ρ ιθ μ α μ ικ ρ ό τε ρ α σ τα ο π ο ία επ έ β α ιν α ν 3.000 π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς ε π ι­ π λ έ ο ν τω ν δ ο ύ λ ω ν που κω π ηλα το ύσ α ν.

ΤΑ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΑ

Ψ η ψ ιδ ω τό μ ε μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Ο μ ο ν ο μ ά χ ο ς ε μ π ρ ό ς α ρ ισ τ ε ρ ά , π ο υ μ ό λ ις έ χ ε ι ν ικ ή σ ε ι, ε ίν α ι έ ν α ς Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς . Δ ίπ λ α σ τ ο ό ν ο μ α τ ο υ ά νω η τ τ η μ έ ν ο υ μ ο ν ο μ ά χ ο υ , C u p id o (Ε ρ ω τιδ έ α ), υ π ά ρ χ ε ι τ ο σ ύ μ β ο λ ο τ ο υ θ α ν ά τ ο υ , π ο υ ε ίν α ι ό μ ο ιο μ ε τ ο σ ύ γ χ ρ ο ν ο μ α θ η μ α τ ικ ό σ ύ μ β ο λ ο το υ κενο ύ .

ζ ίφ ο ς (g la d iu s ) α π ό τη ν Π ο μ π η ία . .

νο τ η ς π ο λ ιτικ ή ς τ ο υ δ ια θ ή κ η ς (Res G estae): « Π α ρ έθ εσ α τ ρ ε ις φ ο ρ έ ς θ ε ά ­ μ α τα μ ο ν ο μ α χ ία ς επ ' ο ν ό μ α τ ί μ ο υ και π έ ν τ ε φ ο ρ έ ς ε π ’ ο ν ό μ α τ ι τω ν υιώ ν και ε γ γ ο ν ώ ν μ ο υ . Σ ’ α υ τ έ ς τ ις μ ο ν ο μ α χ ίε ς έ ­ λ α β α ν μ έ ρ ο ς σ τη μ ά χη π ερ ίπ ο υ 10.000

Επί Α υ γ ο ύ σ το υ κ τ ί­ σ τ η κ ε κα ι τ ο π ρ ώ το λ ί­ θ ιν ο (μ ό ν ιμ ο ) α μ φ ιθ έ ­ α τ ρ ο σ τη Ρώ μη, από τ ο ν σ τρ α τη γ ό τ ο υ Τ ίτο Σ τ α τ ίλ ιο Τα ύ ρο . Το α μ ­ φ ιθ έ α τ ρ ο ε ίν α ι έ ν α ε λ ­ λ ε ιψ ο ε ιδ έ ς κ τ ίρ ιο τ ο ο π ο ίο σ το μ έσ ο τ ο υ έ χ ε ι τ η ν α ρ έ ν α (= ά μ μ ο ς ), ε π ίπ ε δ ο α ν ο ικ τ ό χ ώ ρ ο σ το ν ο π ο ίο γ ίν ο ν τ α ν οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή ο ι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς . Τ η ν α ρ έ ­ να π ε ρ ιβ ά λ λ ο υ ν απ ό π α ν τ ο ύ κ λ ιμ α κ ω τά ε δ ώ λ ια γ ια τ ο υ ς θ ε α τ έ ς . Μ ε τ α ξ ύ τ η ς π ρ ώ τη ς σ ειρ ά ς τω ν ε δ ω λ ίω ν κα ι τ η ς α ­ ρ έ ν α ς υ π ά ρ χ ει ψ η λ ό ς το ίχ ο ς (podium ) π ο υ π ρ ο σ τ α τ ε ύ ε ι τ ο υ ς θ ε α τ έ ς α π ό τα θ η ρ ία . Σ τ η ν α ρ χ ή τ α α μ φ ιθ έ α τ ρ α ή τ α ν ξύ λ ιν α , α λ λ ά α ρ γ ό τ ε ρ α κ τ ίσ τ η κ α ν κα ι λ ίθ ιν α . Το π α λ α ιό τε ρ ο α π ό α υ τ ά είν α ι τ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο τ η ς Π ο μ π η ία ς (80 π.Χ.). Σ τη Ρώ μη τ ο π ρ ώ το ξ ύ λ ιν ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο α ν ε γ έ ρ θ η κ ε τ ο 63 π.Χ. κα ι τ ο π ρ ώ το λ ί­ θ ιν ο τ ο 29 π.Χ., όπ ω ς π ρ ο α ν α φ έ ρ θ η κ ε . Το α μ φ ιθ έ α τ ρ ο ε ίν α ι κ α θ α ρ ά ιτα λ ικ ό ε ­ π α ρ χ ια κ ό δ η μ ιο ύ ρ γ η μ α κα ι ε ίν α ι ε ν τ ε ­ λ ώ ς ά γ ν ω σ το ω ς ο ικ ο δ ό μ η μ α σ τη ν κ λ α ­ σ ική Ε λ λά δ α . Μ ά λ ισ τα τ α α μ φ ιθ έ α τ ρ α κ τ ίζ ο ν τ α ν σ ε ο μ α λ ό έ δ α φ ο ς , σ ε α ν τ ί θ ε ­ ση μ ε τ α κ λ α σ ικ ά ε λ λ η ν ικ ά θ έ α τ ρ α π ου σ υ ν ή θ ω ς κ τ ίζ ο ν τ α ν σ τη ν π λ α γ ιά ε ν ό ς λ ό φ ο υ . Το π ιο μ ε γ ά λ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο π ου κ τ ίσ τ η κ ε π ο τ έ ή τ α ν τ ο Φ λ α β ια ν ό α μ φ ι­ θ έ α τ ρ ο τ η ς Ρ ώ μης, π ου ε ίν α ι γ ν ω σ τό κα ι ω ς Κ ο λ ο σ σ α ίο . Α υ τ ό ά ρ χ ισ ε να κ τ ί­ ζ ε τ α ι επ ί Β εσ π α σ ια ν ο ύ κα ι ε γ κ α ιν ιά σ θ η κ ε επ ί τ ο υ γ ιο υ τ ο υ Τ ίτο υ τ ο 80 μ.Χ. Σ το ε σ ω τ ε ρ ικ ό τ ο υ χ ω ρ ο ύ σ α ν μ έ χ ρ ι και 87.000 θ ε α τ έ ς . Ο ν ο μ ά σ θ η κ ε Κ ο λο σ σ α ίο ε ξ α ιτ ία ς ε ν ό ς κ ο λ ο σ σ ια ίο υ α γ ά λ μ α το ς τ ο υ Ν έρ ω ν α (ύ ψ ο υ ς 37 μ.) π ου υ ψ ω ν ό ­ τ α ν κ ο ν τ ά τ ο υ . Μ ε τ ά τ η ν π τώ σ η τ ο υ Ν έ ­ ρ ω να (68 μ.Χ .) ά λ λ α ξ α ν τ ο κ ε φ ά λ ι τ ο υ α ­ γ ά λ μ α τ ο ς ώ σ τε να α ν α π α ρ ισ τά τ ο ν θ ε ό

Η λιο. Κ α τά τ η ν τ ε λ ε τ ή τω ν ε γ κ α ιν ίω ν τ ο υ Κ ο λ ο σ ο α ίο υ ο ι α γ ώ ν ε ς κα ι ο ι θ η ρ ιο ­ μ α χ ίε ς κ ρ ά τη σ α ν 100 η μ έ ρ ε ς . Μ ό ν ο σε μία η μ έ ρ α θ η ρ ιο μ α χ ιώ ν θ α ν α τ ώ θ η κ α ν 5.000 ζώ α. Φ υσ ικά κα ι ο ι α ν θ ρ ώ π ιν ε ς α ­ π ώ λ ε ιε ς μ ε τ α ξ ύ τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ή τ α ν υ ψ η λ ό τ ε ρ ε ς π α ρ ά π ο τέ . Σ υ ν ο λ ικ ά μ έ ­ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α έ χ ο υ ν κ α τ α γ ρ α φ ε ί 186 α μ ­ φ ιθ έ α τ ρ α σ ε ό λ α τα μ ή κ η κα ι τ α π λ ά τη τ η ς π ά λα ι π ο τ έ Ρ ω μ α ϊκή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς.

01 ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ Π ο ιο ι ή τ α ν ό μ ω ς α υ τ ο ί ο ι ά ν δ ρ ε ς π ου π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ έ χ ρ ι θ α ν ά τ ο υ και φ ο ν ε ύ ο ν τ α ν κ α τά χ ιλ ιά δ ε ς σ τα α μ φ ιθ έ ­ α τρ α ; Ο π ω ς ε ίπ α μ ε , κ α τ ’ α ρ χ ή ν ή τ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι ή δ ο ύ λ ο ι π ο υ υ π ο χ ρ ε ώ ν ο ­ ν τ α ν να μ ο ν ο μ α χ ή σ ο υ ν κ α τ ά τ ις κ η δ ε ί­ ε ς ε π ιφ α ν ώ ν Ρωμαίων. Ο τ α ν η ε π έ κ τ α ­ ση τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς α ύ ξ η σ ε τ ο ν π λ ο ύ τ ο τω ν ε υ γ ε ν ώ ν κα ι τ ο μ έ γ ε θ ο ς τω ν α γώ ­ νω ν, έ π ρ ε π ε να α ν α ζ η τ η θ ο ύ ν τρ ό π ο ι π ρ ο σ π ο ρ ισ μ ο ύ τω ν π ο λ λ ώ ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ο υ α π α ιτ ο ύ ν τ ο . Ε τσ ι ο ρ γ α ν ώ θ η κ α ν σ χ ο λ ές μ ο ν ο μ ά χ ω ν (ludi gladiatorii - μ ο ­ ν ο μ α χ ο τρ ο φ ε ία ), τ ις ο π ο ίε ς δ ιο ικ ο ύ σ ε ο lanista (μ ο ν ο μ α χ ο τρ ό φ ο ς ). Α υ τ ό ς α γ ό ­ ρ α ζε ή σ τρ α τ ο λ ο γ ο ύ σ ε κ α τ ά λ λ η λ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς , τ ο υ ς ε κ π α ίδ ε υ ε ω ς μ ο ν ο μ ά ­ χ ο υ ς κα ι σ τη σ υ ν έ χ ε ια τ ο υ ς ν ο ίκ ια ζ ε σε ε κ ε ίν ο υ ς π ου ε π ιθ υ μ ο ύ σ α ν να π ρ ο σ φ έ ­ ρ ο υ ν τ ο θ έ α μ α . Σ τ ο υ ς υ π ο ψ ή φ ιο υ ς μ ο ­ ν ο μ ά χ ο υ ς π ρ ο σ ε τ ίθ ε ν τ ο κα ι κ α τά δ ικ ο ι, α λ λ ά κα ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ε θ ε λ ο ν τ έ ς . Ο λ ο ι τ ο υ ς ζο ύ σ α ν σ ε σ τ ρ α τ ώ ν ε ς κα ι υ π έ κ ε ιν τ ο σ ε α υ σ τη ρ ή ε κ π α ίδ ε υ σ η κα ι π ε ι­ θ α ρ χ ία . Ο ι ε κ π α ιδ ε υ τ έ ς τ ο υ ς ή τ α ν σ υ ­ ν ή θ ω ς π ρ ώ η ν μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι σ κ ό π ε υ α ν σ το να α π ο κ τή σ ο υ ν ο ι ε κ π α ιδ ε υ ό μ ε ν ο ι τ η μ ε γ ίσ τ η δ υ ν α τή σ ω μ α τικ ή κα ι ψ υ χ ι­ κή ε τ ο ιμ ό τ η τ α κα ι δ υ ν α τ ό τ η τ α γ ια μ ά ­ χη. Οι μονομάχοι ο νο μ ά ζο ν τα ν gladiatores (εν. gladiator) α π ό τ ο ό ν ο μ α τ ο υ ξ ίφ ο υ ς (gladius). Ο τ α ν ο ι μ ο ν ο μ α ­ χ ίε ς έ γ ιν α ν κ ρ α τικ ή υ π ό θ ε σ η , ε κ τ ό ς απ ό τ ις ιδ ιω τ ικ έ ς σ χ ο λ ές ιδ ρ ύ θ η κ α ν και μ ε γ ά λ ε ς κ ρ α τ ικ έ ς . Σ τα τ έ λ η τ ο υ 1ου μ,Χ. α ιώ να υ π ή ρ χ α ν τ έ σ σ ε ρ ις τ έ τ ο ι ε ς σ τη Ρώ μη. Μ ά λ ισ τα η π ιο σ η μ α ν τικ ή (που ο ν ο μ α ζ ό τ α ν ludus miagnus) β ρ ισ κ ό ­ τ α ν κ ο ν τ ά σ το Κ ο λ ο σ σ α ίο κα ι έ ν α υ π ό ­ γ ε ιο π έρ α σ μ α τ η σ υ ν έ δ ε ε κ α τ ε υ θ ε ία ν μ ε τ η ν α ρ έ ν α τ ο υ α μ φ ιθ ε ά τ ρ ο υ . Ε τσ ι οι μ ο ν ο μ ά χ ο ι μ π ο ρ ο ύ σ α ν να κ α τ α λ ή ξ ο υ ν σ το π ε δ ίο τ η ς μ ά χ η ς χ ω ρ ίς να γ ίν ο υ ν α ­ ν τ ιλ η π τ ο ί απ ό τ ο π λ ή θ ο ς . Ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι τ η ς κ ά θ ε σ χ ο λ ή ς α π ο τε λ ο ύ σ α ν μ ια « ο ι­ κ ο γ έ ν ε ια » (fam ilia gladiatoria) κα ι σ υ ν ή ­ θ ω ς π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . Ε τσ ι σι η τ τ η μ έ ν ο ι κ α τ έ λ η γ α ν να φ ο ν ε ύ ο ν τ α ι απ ό τ α ό π λ α τω ν κ α τά κ ά π ο ιο ν τρ ό π ο σ υ ν α δ έλ φ ω ν τ ο υ ς . Π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ο ι σ χ ο λ ές τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι­ ο ύ σ α ν π ε ρ ιο δ ε ίε ς κα ι έ δ ιν α ν μ ο ν ο μ α ­ χ ίε ς σ ε σ ειρ ά π ό λ εω ν , μ ε τ ο ν τρ ό π ο π ου ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι θ ε α τ ρ ικ ο ί θ ία σ ο ι π ε ­ ρ ιο δ ε ύ ο υ ν σ τη ν επ α ρ χία .

11

Το π ιο γ ν ω σ τό ισ τ ο ρ ικ ό ε π ε ισ ό δ ιο π ου σ υ ν δ έ ε τ α ι μ ε τ η ν ε κ π α ίδ ε υ σ η τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ε ίν α ι α ν α μ φ ίβ ο λ α η ε ξ έ γ ε ρ ­ ση τ ο υ Σ π ά ρ τα κ ο υ (73-71 π.Χ.), ο ο π ο ί­ ο ς δ ρ α π έ τ ε υ σ ε μ α ζί μ ε ά λ λ ο υ ς μ ο ν ο μ ά ­ χ ο υ ς απ ό τ η σ χολή μ ο ν ο μ ά χ ω ν σ τη ν ο ­ π οία ε κ π α ιδ ε υ ό τ α ν κα ι σ τη σ υ ν έ χ ε ια ηγ ή θ η κ ε μ ια ς μ ε γ ά λ η ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς δ ο ύ ­ λ ω ν π ο υ σ υ ν τ ά ρ α ξ ε τ η ν Ιτα λία .

ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΩΝ Α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι δ ιά φ ο ρ ο ι τύ π ο ι μ ο ν ο ­ μ ά χω ν, δ η λ α δ ή δ ιά φ ο ρ ο ι τρ ό π ο ι ε ξ ο ­ π λ ισ μ ο ύ (arm aturae) τ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν κ α τ ά τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς . Α υ τ ο ί δ ε ν ε ίν α ι π ά ­ ν τ ο τ ε ξ ε κ ά θ α ρ ο ι, ο ύ τ ε α π α ν τ ώ ν τα ι ό ­ λ ο ι τ η ν ίδ ια χ ρ ο ν ικ ή π ε ρ ίο δ ο . Κ ά π ο ιο ι ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ε ίν α ι φ α ν ε ρ ό π ω ς ή τ α ν ε ξ έ λ ι ξ η π ρ ο γ ε ­ ν έ σ τ ε ρ ω ν τύ π ω ν π ο υ σ τα δ ια κ ά ε ξ α φ α ­ ν ίζ ο ν τα ν . Σ τ ις α ρ χ α ιο λ ο γ ικ έ ς α ν α σ κ α φ έ ς (ιδ ίω ς σ τ η ν Π ο μ π η ία ) έ χ ο υ ν β ρ ε θ ε ί π ο λ λ ά ό π λ α μ ο ν ο μ ά χ ω ν , α λ λ ά δ ε ν ε ίν α ι π ά ν το τε ε ύ κ ο λ ο να σ υ ν δ εθ ο ύ ν σ υ γ κ ε ­ κ ρ ιμ έ ν α ε υ ρ ή μ α τ α ό π λ ω ν μ ε σ υ γ κ ε κ ρ ι­ μ έ ν ο τ ύ π ο μ ο ν ο μ ά χ ο υ . Γ ε ν ικ ά π ά ν τω ς ο ι τύ π ο ι τ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν δ ε ν μ ο ν ο μ α ­ χ ο ύ σ α ν ε ν α ν τ ίο ν ό λ ω ν τω ν ά λ λ ω ν τ ύ ­ π ω ν, α λ λ ά ο κ ά θ ε τ ύ π ο ς ε ίχ ε α π ο λ ύ τω ς κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς . Ε τσ ι π.χ. ο ι « Ιπ π είς» (Equites) π ο λ ε μ ο ύ σ α ν μ ό ­ ν ο ν « ιπ π είς» , ε ν ώ ο « α κ ό λ ο υ θ ο ς » (secutor) α γ ω ν ιζ ό τα ν μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ « δ ικ τ υ ο β ό λ ο υ » (retiarius) κα ι κ α ν ε ν ό ς ά λ λ ο υ κ.ο .κ . Οι πιο γνω στές κατηγορίες μονομάχων, όπως α υ τές καθορίστηκαν το ν 1ο αι. μ.Χ. και διήρκεσαν μέχρι το ν 4ο αι. μ.Χ., είναι οι εξής: ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

• Ο Ιπ π έα ς (Eques). Α υ τ ό ς ο τ ύ π ο ς π ο ­ λ ε μ ο ύ σ ε μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν ά λ λ ο υ Ιπ π έα . Φ ο ρ ο ύ σ ε χ α μ η λ έ ς υ φ α σ μ ά τ ιν ε ς π ε ρ ι­ κ ν η μ ίδ ε ς (fa scia e - γ κ έ τ τ ε ς ) κ α ι ε ν ισ χ υ μ έ ν η π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ικ ή χ ε ιρ ίδ α (m anica) σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, α π ό τ α δ ά κ τ υ λ α μ έ χ ρ ι το ν αγκώ να ή τη μασχάλη. Σ το κ εφ ά λ ι τ ο υ έ φ ε ρ ε π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε δ ύ ο φ τ ε ρ ά . Μ ε τ ο α ρ ισ τ ε ρ ό χ έ ρ ι κ ρ α τ ο ύ σ ε τ η σ τ ρ ο γ γ υ λ ή δ ε ρ μ ά τ ιν η α σ π ίδ α τ ο υ ιπ π ικο ύ (parm a), δ ια μ έ τ ρ ο υ 60 ε κ ., ε ν ώ μ ε τ ο δ ε ξ ί κ ρ ά δ α ιν ε τ ο δ ό ρ υ (hasta), μ ή κ ο υ ς 2-2,5 μ., κα ι τ ο ξ ίφ ο ς (gladius). Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ι ς α ρ χ α ίε ς π η γ έ ς ο ι Ιπ π είς ε ισ έ ρ χ ο ν τ α ν έ φ ιπ π ο ι σ τ η ν α ρ έ ­ να, κ α τ ά τ η ν π ο μ π ή (pom pa) π ο υ π ρ ο η ­ γ ε ί τ ο τ ω ν α γ ώ νω ν , α λ λ ά σ τη σ υ ν έ χ ε ια α φ ίπ π ε υ α ν κ α ι π ο λ ε μ ο ύ σ α ν π εζή . Σ υ ­ ν ή θ ω ς τ ο π ρ ώ το ζ ε ύ γ ο ς π ο υ α γ ω ν ιζ ό ­ τ α ν σ τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς ή τ α ν Ιπ π είς.

• Ο Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ή Μ ο ρ μ ίλ λ ω ν (m urm ilio, m yrm illo ή m irm illo). Α υ τ ό ς π ή ρ ε τ ο ό ν ο ­ μ ά τ ο υ α π ό τ ο ψ ά ρ ι μ ό ρ μ υ λ ο ς (τη σ η ­ μ ε ρ ιν ή μ ο υ ρ μ ο ύ ρ α ), ε π ε ιδ ή τ ο κ ρ ά ν ο ς τ ο υ έ μ ο ια ζ ε μ ε τ ο κ ε φ ά λ ι τ ο υ ψ α ρ ιο ύ . Η τα ν ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε χ ε ιρ ίδ α σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, μ ια κ ο ν τ ή μ ε τ α λ λ ικ ή κ ν η μ ίδ α σ το ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο α ρ ισ τ ε ρ ό π ό δ ι κα ι μια υ ­ φ α σ μ ά τιν η π ε ρ ικ ν η μ ίδ α σ το δ ε ξ ί. Κ ρ α ­ τ ο ύ σ ε μ ια μ ε γ ά λ η η μ ικ υ λ ιν δ ρ ικ ή ασ πί­ δ α μ ή κ ο υ ς 100 ε κ . κα ι π λ ά τ ο υ ς 65-75 ε κ . (scutu m - θ υ ρ ε ό ς ) ό μ ο ια μ ε α υ τ ή ν τ ω ν λ εγ εω ν ά ρ ιω ν . Φ ο ρ ο ύ σ ε έ ν α π ε ρ ί­ κ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε κ ε ν τ ρ ικ ό μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο κα ι φ τ ε ρ ά ή α λ ο γ ο ο υ ρ ά . Ο π λο τ ο υ - ε κ τ ό ς α π ό τ η 6 α ρ ιά α σ π ίδ α μ ε τ ο μ ε τ α λ λ ικ ό ο μ φ ά λ ιο (um bo) π ο υ μ π ο ­ ρ ο ύ σ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ε ί ε π ιθ ε τ ικ ά ή τ α ν τ ο ξ ίφ ο ς (gladius), μ ή κ ο υ ς 40-50 ε κ ., π ο υ τ ο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε κ υ ρ ίω ς γ ια να ν ύ σ σ ει (τρ υ π ά ). Ο Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α γω ­ ν ιζ ό τ α ν μ ό ν ο ν ε ν α ν τ ίο ν δ ύ ο τύ π ω ν μ ο ­ ν ο μ ά χ ω ν π ο υ έ φ ε ρ α ν μ ικ ρ έ ς α σ π ίδ ες τ ο υ Θ ρ α κ ό ς κα ι τ ο υ Ο π λ ο μ ά χ ο υ . Ισως μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς α να π α ρ ισ το ύ σ α ν - π ρ ο ς τ έ ρ ψ η τ ο υ κ ο ιν ο ύ - τ ι ς μ ά χ ε ς τω ν Ρ ω μα ίω ν (Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ε ς ) ε ν α ν τ ίο ν ε ί τ ε τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν (Θ ρ ά κ ε ς ), ε ί τ ε τω ν π ο λ ιτισ μ έ ν ω ν σ τρ α ­ τ ώ ν τ η ς ε λ λ η ν ισ τ ικ ή ς α ν α τ ο λ ή ς (Ο π λ ο ­ μ ά χο ι). • Ο Θ ρ α ξ (Thraex ή T h ra x). Α υ τ ό ς ο τ ύ ­ π ος μ ο νο μ ά χ ο υ έ φ ε ρ ε δ ύ ο π ολύ ψ η λές μ ε τ α λ λ ικ έ ς κ ν η μ ίδ ε ς π ο υ κ ά λ υ π τα ν τ α π ό δ ια τ ο υ μ έ χ ρ ι κα ι τ ο γ ό ν α τ ο . Σ τ ο δ ε ξ ί χ έ ρ ι έ φ ε ρ ε χ ε ιρ ίδ α κα ι σ το κ ε φ ά λ ι π ε ­ ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς μ ε μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο π ο υ α π έ λ η γ ε μ π ρ ο σ τά σ ε κ ε φ α λ ή γ ρ ύ πα. Η τα ν ο π λ ισ μ έ ν ο ς μ ε μ ικ ρ ό τ ε τ ρ ά ­ γ ω ν ο θ υ ρ ε ό (parm ula), δ ια σ τά σ ε ω ν 60 χ 55 ε κ ., κ α ι μ ε κ α μ π ύ λ ο ξ ίφ ο ς (sica ή falx), π ο υ α π ε μ ιμ ε ιτ ο τ α ξ ίφ η τω ν Θ ρ α ­ κώ ν κ α ι τ ω ν Δ ακώ ν. Π ά ν τ ω ς κ α ι α υ τ ό τ ο ξ ίφ ο ς ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ ο α π ο κ λ ε ισ τικ ά γ ια ν ύ ξ ε ις . • Ο Ο π λ ο μ ά χ ο ς (H oplom achus). Α υ τ ό ς ή τ α ν σ χ ε δ ό ν ίδ ιο ς μ ε τ ο ν Θ ρ ά κ α , μ ε τ ις ε ξ ή ς δ ια φ ο ρ έ ς : Το κ ρ ά ν ο ς τ ο υ δ ε ν ε ίχ ε τ η ν κ ε φ α λ ή τ ο υ γ ρ ύ π α σ το λ ο φ ίο , η μ ι­ κ ρ ή τ ο υ α σ π ίδ α (δ ια μ έ τ ρ ο υ 37 ε κ .) ή ­ τ α ν ο λ ο μ ε τ α λ λ ικ ή κα ι σ τ ρ ο γ γ υ λ ή κα ι ό ­ π λ α τ ο υ ή τ α ν τ ο δ ό ρ υ κα ι τ ο ξ ίφ ο ς ή μ ά χα ιρ α . Το ό ν ο μ ά τ ο υ τ ο π ή ρ ε α π ό τ ο ό ν ο μ α τ η ς α σ π ίδ α ς τ ο υ , ό π λ ο ν , π ο υ ή ­ τ α ν α π ο μ ίμ η σ η (σ ε μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία ) τ η ς α ρ χ α ία ς ε λ λ η ν ικ ή ς ο π λ ιτ ικ ή ς α σ π ίδ α ς η ο π ο ία έ φ ε ρ ε τ ο ίδ ιο ό ν ο μ α . Οπως π ρ ο α ν α φ έρ θ η κ ε, οι Θ ρ ά κες κ α ι ο ι Ο π λ ο μ ά χ ο ι α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κ α τά τω ν Μ ο ρμ υλλώ νω ν, αλλά σ ε ε ξ α ιρ ε τ ι­ κ έ ς π ε ρ ιπ τώ σ ε ις ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α α γω ­ ν ισ τ ο ύ ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . • Ο Π ρ ο κ α λ ο ύ μ ε ν ο ς ή Π ρ ο β ο κ ά τω ρ (P rovocator). Μ ο ν ο μ ά χ ο ς μ εσ α ίω ν β α ­ ρ ώ ν π ο υ α γ ω ν ιζ ό τα ν σ υ ν ή θ ω ς μ ό ν ο ν ε ­ ν α ν τ ίο ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν τ ο υ ίδ ιο υ τύ π ο υ . Ε ­ φ ε ρ ε χ ε ιρ ίδ α σ το δ ε ξ ί χ έ ρ ι, μ ια μ ε τ α λ ­ λ ικ ή κ ν η μ ίδ α μ ε σ α ίο υ μ ε γ έ θ ο υ ς σ το α ­ ρ ισ τ ε ρ ό π ό δ ι κ α ι υ φ α σ μ ά τ ιν η π ε ρ ικ ν η ­

μ ίδ α σ το δ ε ξ ί. Φ ο ρ ο ύ σ ε π ε ρ ίκ λ ε ισ τ ο κ ρ ά ν ο ς χ ω ρ ίς γ ε ίσ ο ή λ ο φ ίο . Σ τ ο σ τή ­ θ ο ς τ ο υ έ φ ε ρ ε έ ν α ν μ ικ ρ ό θ ώ ρ α κ α , τ ο ν κ α ρ δ ιο φ ύ λ α κ α (pectorale), π ο υ δ ε ­ ν ό τ α ν χ ια σ τί σ τη ν π λ ά τη τ ο υ . Η ασ π ίδα το υ ή τ α ν ο θ υ ρ ε ό ς (scutum ), α ν και μ ά λ λ ο ν μ ικ ρ ό τ ε ρ ο ς α π ό τ ο ν θ υ ρ ε ό τ ο υ Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ο ς , γ ι ’ α υ τ ό υ π ή ρ χ ε κα ι η α ­ ν ά γ κ η γ ια π ιο μ ε γ ά λ η κ ν η μ ίδ α . Το ε π ι­ θ ε τ ι κ ό ό π λ ο τ ο υ ή τ α ν τ ο ξ ίφ ο ς . • Ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς (R etiarius). Α υ τ ό ς ο τ ύ π ο ς δ ιέ φ ε ρ ε κ α τ ά π ο λ ύ α π ό ό λ ο υ ς τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Η τα ν π ο λ ύ ε λ α φ ρ ά ο π λ ι­ σ μ έ ν ο ς κα ι τ α μ ό ν α τ ο υ α μ υ ν τ ικ ά ό π λα ή τ α ν ο ι υ φ α σ μ ά τ ιν ε ς π ε ρ ικ ν η μ ίδ ε ς κα ι η χ ε ιρ ίδ α σ το α ρ ισ τ ε ρ ό χ έ ρ ι π ο υ κ α τ έ ­ λ η γ ε σ ε έ ν α ε ίδ ο ς ό ρ θ ιο υ μ ε τ α λ λ ικ ο ύ ω μ ο φ ύ λ α κ α (galerus, π έ τα σ ο ς ). Τα ε π ι­ θ ε τ ι κ ά τ ο υ ό π λ α ή τ α ν η τ ρ ία ιν α (fuscina ή tridens), τ ο δ ίχ τ υ μ ε β α ρ ίδ ια (iaculum ), δ ια μ έ τ ρ ο υ π ερ ίπ ο υ 3 μ., κα ι έ ν α ε γ χ ε ι­ ρ ίδ ιο (pugio). Ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς α γ ω ν ιζ ό τα ν α π ο ­ κ λ ε ισ τ ικ ά ε ν α ν τ ίο ν ε ν ό ς τ ύ π ο υ β α ρ έ ο ς μονομ ά χου π ου ο ν ο μ α ζό τα ν Α κ ό λ ο υ ­ θ ο ς (secutor) κα ι σ υ γ γ έ ν ε υ ε μ ε τ ο ν Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς έ ν α ς Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς α γ ω ν ιζ ό τα ν ε ν α ν τ ίο ν δ ύ ο Α κο λο ύ θ ω ν τα υ το χρ ό ν ω ς. Σε α υ τή ν τ η ν π ερ ίπ τω σ η ό μ ω ς ή τ α ν α ν ε β α σ μ έ ν ο ς σ ε μ ια υ π ε ρ υ ψ ω μ έ ν η ε ξ έ δ ρ α ή γ έ ­ φ υ ρ α (pons), σ τ η ν ο π ο ία κ ά π ο ιο ς α ν έ ­ β α ιν ε α π ό δ ύ ο κ λ ίμ α κ ε ς . Τ ό τε, ε κ τ ό ς απ ό τ α σ υ ν η θ ισ μ έ ν α ό π λ α τ ο υ ε ίχ ε π ο λ λ έ ς σ τ ρ ο γ γ υ λ έ ς π έ τ ρ ε ς (μ ε γ έ θ ο υ ς

μ ή λ ο υ ), τ ι ς ο π ο ίε ς ε κ τ ό ξ ε υ ε κ α τ ά τω ν Α κο λ ο ύ θ ω ν ενόσ ω α υ το ί π ροσ π αθού­ σ αν ν α α ν α ρ ρ ιχ η θ ο ύ ν σ τη ν ε ξ έ δ ρ α . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς α υ τ ο ύ τ ο υ ε ίδ ο υ ς ο ι α ­ γ ώ ν ε ς λ ά μ β α ν α ν χ ώ ρ α π ά νω α π ό τ ε ­ χ ν η τ έ ς λ ίμ ν ε ς . Το γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ι α ν τ ιμ ε τ ώ π ιζ α ν Α κ ο λ ο ύ θ ο υ ς π ου π ρ ο έρ χ ο ν τα ν - ω ς τύ π ο ς - από το υ ς Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν ε ς (μ ο υ ρ μ ο ύ ρ ε ς ), υ π ό τ ις π ιο π ά νω σ υ ν θ ή κ ε ς , μ α ς ω θ ε ί ν α υ π ο ­ θ έ σ ο υ μ ε ό τι α υ το ύ το υ τύ π ο υ οι μ ο ν ο ­ μ α χ ίε ς α ν α π α ρ ισ το ύ σ α ν τ ο ν α γ ώ να ε ­ ν ό ς « ψ α ρ ά » ε ν α ν τ ίο ν τω ν « ψ α ρ ιώ ν». Ο ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ι, ω ς κ α τ η γ ο ρ ία , ε ­ φ ε υ ρ έ θ η κ α ν μ ό λ ις τ ο ν 1ο μ.Χ . α ιώ να, α λ λ ά έ γ ιν α ν π ο λύ δ η μ ο φ ιλ ε ίς κα ι η π α ­ ρ ο υ σ ία τ ο υ ς δ ιή ρ κ ε σ ε μ έ χ ρ ι τ ο τ έ λ ο ς τω ν μ ο ν ο μ α χ ιώ ν . • Ο Α κ ό λ ο υ θ ο ς ή Σ ε κ ο ύ τ ω ρ (S e cu to r ή C on traretia rius). Α υ τ ό ς ή τ α ν ό μ ο ιο ς μ ε τ ο ν Μ ο ρ μ ύ λ λ ω ν α κ α ι δ ιέ φ ε ρ ε μ ό ν ο ν σ το σ χ ή μ α κ α ι σ τ η ν α ν τ ο χ ή τ ο υ κ ρ ά ­ ν ο υ ς π ο υ φ ο ρ ο ύ σ ε . Το κ ρ ά ν ο ς ε ίχ ε έ ν α λ ε π τ ό ό ρ θ ιο μ ε τ α λ λ ικ ό λ ο φ ίο π ο υ έ ­ μ ο ια ζ ε λ ίγ ο μ ε τ ο π τ ε ρ ύ γ ιο ψ α ρ ιο ύ . Ε­ π ιπ λ έο ν , η π ρ ο σ ω π ίδ α τ ο υ κ ρ ά ν ο υ ς ή ­ τ α ν ε ν τ ε λ ώ ς α δ ια κ ό σ μ η τ η κα ι ο ι ο π έ ς γ ια τ α μ ά τια π ο λύ μ ικ ρ έ ς , α π ό δ ε ιξ η τ ο υ π ό σ ο ε π ικ ίν δ υ ν α π λ ή γ μ α τα μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α κ α τ α φ έ ρ ε ι ο Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς σ το ν α ­ ν τίπ α λ ό τ ο υ χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς τ η ν τ ρ ί ­ αινα. • Α λ λ ε ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς . Α υ τ έ ς ε ίν α ι λ ίγ ο γ ν ω σ τ έ ς κα ι π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο υ ν ε ί τ ε παλ α ι ό τ ε ρ ε ς κ α τ η γ ο ρ ίε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν , π ου

δ ε ν υ π ή ρ χ α ν πια κ α τ ά τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ικ ή π ε ρ ίο δ ο , ό π ω ς ή τ α ν ο ι « Σ α μ ν ίτε ς » κ α ι ο ι « Γ α λ ά τε ς » , ε ί τ ε κ α τ η γ ο ρ ίε ς π ου ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ν σ π ο ρ α δ ικ ά κα ι κ α τ ’ ε ξ α ί­ ρ εσ η . Τ έ το ιο ι ή τ α ν ο ι Α ρ μ α το μ ά χ ο ι (essedarii), α π ό τ ο ό ν ο μ α τ ο υ γ α λ α τ ικ ο ύ π ο λ ε μ ικ ο ύ ά ρ μ α τ ο ς (essedum ), ο ι Δ ιμ ά χ α ιρ ο ι (D im achaeri), π ο υ π ρ ο φ α ν ώ ς α ­ γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε δ ύ ο ξ ίφ η , ο ι β α ρ ιά ο π λ ι­ σ μ έ ν ο ι C rupellarii, ο ι Paegniarii, ο ι Laquerarii, π ο υ α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε λά σ σ ο (laqueus), ο ι Τ ο ξ ό τ α ι (S a gittarii), π ο υ ή ­ τ α ν ν τ υ μ έ ν ο ι ω ς Α ν α τ ο λ ίτ ε ς κλπ . Επί­ σ η ς, ω ς σ έ κ ω μ ικ ό θ έ α μ α , α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς κα ι γ υ ν α ίκ ε ς ή ν ά ν ο ι ή α ν ά π η ρ ο ι, σ υ ν ή θ ω ς σ τα δ ια λ ε ίμ μ α τ α τ ω ν κ α ν ο ν ικ ώ ν αγώ νω ν.

01 ΑΓΩΝΕΣ Ο π ω ς ε ίδ α μ ε ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ή τ α ν η α π ό λ η ξ η τ ω ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν (m unera) π ο υ α ν ε λ ά μ β α ν α ν ο ι κ λ η ρ ο ν ό μ ο ι κ ά π ο ιο υ γ ια να τ ιμ ή σ ο υ ν τ ο ν ν ε κ ρ ό . Κ α τά τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ικ ή π ε ρ ίο δ ο σ τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς π ρ ο σ τ έ θ η κ α ν ο ι ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς κ α τ α δ ίκ ω ν (noxii) κα ι ο ι θ η ρ ιο μ α χ ίε ς (venationes). Ο χ ο ρ η γ ό ς τ ω ν α γ ώ ν ω ν (e d ito r - α γ ω ν ο θ έ ­ τ η ς ), δ η λ α δ ή α υ τ ό ς π ο υ π λ ή ρ ω ν ε γ ια τ η δ ιε ξ α γ ω γ ή τ ο υ ς , σ υ μ φ ω ν ο ύ σ ε μ ε τ ο ν μ ο ν ο μ α χ ο τ ρ ό φ ο (lanista) γ ια τ ο ν τρ ό π ο , τ ο ν χ ρ ό ν ο κα ι τ ο ν τό π ο δ ιε ξ α ­ γ ω γ ή ς τ ω ν α γ ώ νω ν κα ι δ η μ ο σ ίε υ ε α υ τ ό τ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α ε ν ε ίδ ε ι π ρ ο κ ή ρ υ ξ η ς π ο υ γ ρ α φ ό τ α ν μ ε κ α λ λ ιγ ρ α φ ικ ά γ ρ ά μ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

μ α τα σ τ ο υ ς τ ο ίχ ο υ ς τ η ς π ό λ η ς ό π ο υ λά μβ α να ν χώ ρα οι α γώ νες. Σ το π ρ ό ­ γ ρ α μ μ α γ ρ α φ ό τ α ν ο λ ό γ ο ς τ η ς δ ιε ξ α ­ γ ω γ ή ς τ ω ν α γ ώ ν ω ν (σ υ ν ή θ ω ς π ρ ο ς τ ι ­ μ ή ν τ ο υ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ), τ ο ό ν ο μ α τ ο υ α γ ω ν ο θ έ τ η , ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν ζ ε υ γ ώ ν τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν π ο υ θ α α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κα ι ε ά ν υ π ή ρ χ α ν ε π ιπ λ έ ο ν θ ε ά μ α τ α σ το π ρ ό γ ρ α μ μ α , ό π ω ς θ η ρ ιο μ α χ ίε ς , α θ λ η ­ τ ικ ο ί α γ ώ ν ε ς ή ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς κ α τα δ ίκ ω ν . Μ ία ή δ ύ ο η μ έ ρ ε ς π ρ ιν α π ό τ η ν έ ­ ν α ρ ξ η τω ν α γ ώ ν ω ν ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι ε π ιδ ε ι­ κ ν ύ ο ν τ α ν σ το κ ο ιν ό , σ υ ν ή θ ω ς σ ε κ ά ­ π ο ιο ν α ν ο ικ τ ό χ ώ ρ ο , ό π ω ς ή τ α ν η α γ ο ­ ρά τ η ς π όλης. Οι μ ο νο μ ά χο ι ή τα ν γ νω ­ σ το ί μ ε ψ ε υ δ ώ ν υ μ α π ο υ π α ρ έ π ε μ π α ν

Κ ν η μ ίδ ε ς Ο π λ ο μ ά χ ο υ ή Θ ρ α κ ό ς α π ό τη ν Π ο μ π η ία . Η α ρ ισ τ ε ρ ή ε ίν α ι δ ια κ ο σ μ η μ έ ν η μ ε α ν ά γ λ υ φ η π α ρ ά σ τα σ η Δ ιά ς , εν ώ η δ ε ξ ιά μ ε π α ρ ά σ τα σ η Π ο σ ε ιδ ώ ν α .

σ ε κά π ο ια ιδ ιό τ η τ ά τ ο υ ς , ό π ω ς Pugnax (Μ α χ η τ ικ ό ς ), T ig ris (Τ ίγ ρ ις), H erm es (Ε ρ ­ μ ή ς , ω ς ψ υ χ ο π ο μ π ό ς τ ω ν α ν τιπ ά λ ω ν το υ (!)), C olum bus (Π ε ρ ισ τ ε ρ ά ) κλπ . Ο ι α γ ώ ν ε ς κ α θ ’ ε α υ τ ο ί ξ ε κ ιν ο ύ σ α ν μ ε τ η ν π ο μ π ή τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν μ έσ α σ τη ν α ρ έ ν α , τ η ν ε ξ έ τ α σ η τ ω ν ό π λω ν τ ο υ ς (p ro b a tio a rm o ru m ) κα ι τ η ν π ρ ο ­ θ έ ρ μ α ν σ ή τ ο υ ς κ α θ ώ ς α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν σ τη ν α ρ χ ή μ ε α μ β λ έ α ό π λ α (prolusio). Μ ε τ ά , α φ ο ύ ε φ ο δ ιά ζ ο ν τ α ν μ ε κ α ν ο ν ι­ κά ό π λ α , α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς κ α τ ά ζ ε ύ γ η , μ ε π ρ ώ το υ ς τ ο υ ς Ιπ π είς. Σ ε κ ά π ο ιε ς π ε ρ ιπ τώ σ ε ις , ιδ ίω ς σ το τ έ ­ λ ο ς τ ω ν α γ ώ νω ν , ο λ ό κ λ η ρ ε ς ο μ ά δ ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν κ α τ ά ισ ά ρ ιθ ­ μ ω ν α ν τιπ ά λ ω ν τ ο υ ς , μ α χ ό μ ε ν ε ς κ α τά σ τ ίφ ο ς (gregatim ), α ν α π α ρ ισ τώ ν τα ς μ υ ­ θ ο λ ο γ ι κ έ ς ή ισ τ ο ρ ικ έ ς μ ά χ ε ς . Τ έ το ιο ι α γ ώ ν ε ς ό μ ω ς σ υ ν ή θ ω ς γ ίν ο ν τ α ν μ ό ν ο μ ε τ α ξ ύ κ α τ α δ ίκ ω ν ή τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν μ ο ­ ν ο μ ά χ ω ν δ ε ύ τ ε ρ η ς κ α τ η γ ο ρ ία ς , όπ ω ς ε κ ε ίν ο ι π ο υ λ ά μ β α ν α ν μ έ ρ ο ς σ τις « ν α υ μ α χ ίε ς » μ έσ α σ ε τ ε χ ν η τ έ ς λ ίμ ν ε ς . Τις μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε π ιτη ρ ο ύ σ α ν ά μ εσ α ο δ ια ιτ η τ ή ς (rudis) κα ι ο β ο η θ ό ς το υ . Μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ έ ς α υ τ έ ς γ ίν ο ν τ α ν σ ε σ υ ­ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο τ μ ή μ α τ η ς α ρ έ ν α ς π ο υ δ ια ­ γ ρ α μ μ ιζ ό τ α ν μ ε κιμ ω λ ία . Σ ε α υ τ ή ν τ η ν π ερ ίπ τω σ η α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν σ τ ο υ ς μ ο ν ο ­ μ ά χ ο υ ς να β γ ο υ ν απ ό τ ο ν χ ώ ρ ο α υ τ ό ν ε ν ώ α γ ω ν ίζο ν τα ν . Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ υ ν ή ­ θ ω ς δ ιε ξ ά γ ο ν τ α ν σ υ ν εχ ώ ς χ ω ρ ίς να δ ια κ ό π τ ο ν τ α ι απ ό δ ια λ ε ίμ μ α τ α . Μ ό ν ο ν κ α τ ’ ε ξ α ίρ ε σ η μ π ο ρ ο ύ σ ε ο δ ια ιτ η τ ή ς να δ ια τ ά ξ ε ι έ ν α δ ιά λ ε ιμ μ α (diludium ). Ο δ ι­ α ιτ η τ ή ς ή τ α ν ε φ ο δ ια σ μ έ ν ο ς μ ε ρ α β δ ί μ ε τ ο ο π ο ίο κ τ υ π ο ύ σ ε τ ο υ ς μ ο ν ο μ ά ­ χ ο υ ς ε ά ν π α ρ έ β α ιν α ν τ ο υ ς κ α ν ο ν ι­ σ μ ο ύ ς ή ε ά ν δ ε ν α γ ω ν ίζ ο ν τ α ν ζω η ρ ά κα ι ε π ιθ ε τ ικ ά . Σ ε π ε ρ ιπ τώ σ ε ις π ο λύ α ­ π ρ ό θ υ μ ω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , β ο η θ ο ί τ ο υ δ ι­ α ιτ η τ ή μ ε μ α σ τίγ ια , δ α υ λ ο ύ ς κα ι π υ ρ ω ­ μ έ ν α σ ίδ ε ρ α τ ο υ ς υ π ο χ ρ έω ν α ν να αγω ν ισ θ ο ύ ν ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς . Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς

14

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

Μ ε τ α λ λ ικ ή α σ π ίδ α Ο π λομάχου. Σ το κ έν τρ ο τ η ς ε ίν α ι δ ια κ ο σ μ η μ έ ν η μ ε γ ο ρ γ ό ν ε ιο .

ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ε κ ο ύ τ ω ρ (Α κ ό λ ο υ θ ο ς ) κ α ι Δ ικ τ υ ο β ό λ ο ς . Η μ ο ν ο μ α χ ία α υ τώ ν τω ν α ιω ν ίω ν α ν τιπ ά λ ω ν μ ά λ λ ο ν α ν α π α ρ ισ τ ο ύ σ ε το ν αγώ να το υ ψ αρά ε ν α ν τ ίο ν τω ν ψ αριώ ν.

Γ Ιρ ο β ο κ ά τω ρ (Π ρ ο κ α λ ο υ μ ε ν ο ς ), έ ν α ς τύ π ο ς μονομάχου μ ε σ α ίω ν βαρώ ν.

ή τ α ν μ έ χ ρ ι τ ε λ ι κ ή ς π τώ σ η ς . Π ο λ ύ σ π ά­ ν ια κ η ρ υ σ σ ό τα ν έ ν α ς α γ ώ ν α ς ισ ό π α ­ λος. Σ υ νή θ ω ς, αργά ή γρ ή γορ α , ένα ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς υ π έ κ υ π τε ε ί τ ε σ τα τ ρ α ύ μ α ­ τά τ ο υ ε ί τ ε σ τη ν ε ξ ά ν τ λ η σ η . Τ ό τε, ε ά ν ή τ α ν α κ ό μ η ό ρ θ ιο ς , έ ρ ιχ ν ε κ ά τω τ η ν α ­ σ π ίδα ή τ η ν τρ ία ιν ά τ ο υ κα ι ύ ψ ω ν ε τ ο έ ν α τ ο υ χ έ ρ ι μ ε τ ο ν δ ε ίκ τ η τ ε ν τ ω μ έ ν ο . Η τ ύ χ η τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ α π ο φ α σ ιζ ό τα ν τ ό τ ε απ ό τ ο ν α γ ω ν ο θ έ τ η , α λ λ ά α υ τ ό ς , κ α τά κα ν ό να , α π εφ ά σ ιζ ε ό ,τ ι τ ο υ π ρ ό τ ε ιν ε τ ο π λ ή θ ο ς , γ ια χ ά ρ η τ ο υ ο π ο ίο υ ά λ λ ω σ τε γ ίν ο ν τ α ν ο ι α γ ώ ν ε ς . Ε ά ν ο η ττ η μ έ ν ο ς ε ίχ ε α γ ω ν ισ θ ε ί κ α λ ά κα ι τ ο π λ ή θ ο ς ή τ α ν ε υ χ α ρ ισ τ η μ έ ν ο ο ι θ ε α τ έ ς α ν έ μ ιζ α ν τ η ν ά κ ρ η τ ο υ μ α ν δ ύ α ή τ η ς τ η β έ ν ν ο υ τ ο υ ς κα ι φ ώ ν α ζα ν «m issum » ή «m itte» (ά φ εσ η !). Τ ό τε ο α γ ω ν ο θ έ τ η ς δ ιέ τα σ σ ε τ ο ν δ ια ιτ η τ ή ν α α φ ή σ ε ι να φ ύ γ ε ι ο η τ τ η μ έ ν ο ς απ ό τ η ν α ρ έ ν α ζω ­ ν τα ν ό ς . Ε ά ν ό μ ω ς τ ο π λ ή θ ο ς ε ίχ ε γ ια τ ο ν έ ν α ή τ ο ν ά λ λ ο λ ό γ ο ε ίχ ε δ υ σ α ρ ε σ τ η θ ε ί, τ ό τ ε ο ι θ ε α τ έ ς σ ή κ ω ν α ν τ ο υ ς α ν τ ίχ ε ιρ έ ς τ ο υ ς (p ollice verso ) κα ι φ ώ ­ ν α ζα ν «iugula» (σ κ ό τω σ έ το ν !). Σ ε α ν τ ί­ θ ε σ η λ ο ιπ ό ν μ ε τ η ν ε υ ρ έ ω ς δ ια δ ε δ ο ­ μ έ ν η ά π ο ψ η π ω ς ο υ ψ ω μ έ ν ο ς α ν τίχ ε ιρ α ς σ υ μ β ό λ ιζ ε ε π ιε ίκ ε ια , σ τη ν π ρ α γ μ α ­ τ ικ ό τ η τ α έ δ ε ιχ ν ε τ η ν π ρ ο τρ ο π ή τ ο υ π λ ή θ ο υ ς γ ια ε κ τ έ λ ε σ η τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ .

Ε ά ν ή τ α ν τ έ τ ο ι α η π ρ ο τρ ο π ή τ ο υ π λ ή ­ θ ο υ ς ο α γ ω ν ο θ έ τ η ς δ ιέ τα σ σ ε τ ο ν ν ικ η ­ τ ή ν α α π ο τ ε λ ε ιώ σ ε ι τ ο ν η τ τ η μ έ ν ο , ο ο ­ π ο ίο ς δ ε χ ό τ α ν π α θ η τ ικ ά τ ο π λ ή γ μ α γ ο ­ ν α τισ τό ς . Τη σ τιγ μ ή τ η ς ε κ τ έ λ ε σ η ς τ ο π λ ή θ ο ς φ ώ ν α ζ ε «habet» (τ η ν έ φ α γ ε !), μια κ ρ α υ γ ή π ου σ υ ν ό δ ε υ ε κ ά θ ε ε π ιτ υ ­ χ η μ έ ν ο π λ ή γ μ α κα ι κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ η ς μ ο ν ο μ α χ ία ς . Μ ε τ ά τ ο π έ ρ α ς μ ια ς τ έ τ ο ι α ς μ ο ν ο ­ μ α χ ία ς τ ο σ ώ μα τ ο υ η τ τ η μ έ ν ο υ μ ε τ α φ ερ ό τα ν σε ν ε κ ρ ο φ υ λ α κ ε ίο (spoliarium ), ό π ο υ έ κ ο β α ν τ ο ν λ α ιμ ό το υ γ ια να β ε β α ιω θ ο ύ ν ό τ ι ή τ α ν π ρ ά γ μ α τι ν ε κ ρ ό ς κα ι ό τ ι ο ν ικ η τ ή ς δ ε ν ε ίχ ε π ρ ο σ π ο ιη θ ε ί π ω ς τ ο ν α π ο τ ε λ ε ίω ν ε . Ο ι ν ικ η τ έ ς β ρ α β ε ύ ο ν τ α ν μ ε φ ο ίν ικ α (palm a) κα ι μ ε γ ά λ α χ ρ η μ α τ ικ ά π οσ ά (praem ium ). Για ιδ ια ίτ ε ρ α κ α λ έ ς ε π ιδ ό ­ σ ε ις β ρ α β ε ύ ο ν τ α ν κα ι μ ε δ ά φ ν ιν ο σ τ ε ­ φ ά ν ι (corona) κα ι ά λ λ ο υ ε ίδ ο υ ς δ ώ ρ α . Η π ιο μ ε γ ά λ η δ ιά κ ρ ισ η ό μ ω ς ή τ α ν η α π ο ­ ν ο μ ή ε ν ό ς ξύ λ ιν ο υ ξ ίφ ο υ ς (rudis). Α υ τό σ ή μ α ιν ε ό τ ι ο μ ο ν ο μ ά χ ο ς α π α λλ α σ σ ό ­ τ α ν απ ό τ η ν υ π ο χ ρ έω σ η να μ ο ν ο μ α χ ε ί κα ι ή τ α ν π ια ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς να ε π ισ τ ρ έ φ ε ι σ τη ν κ α ν ο ν ικ ή ζω ή. Α π ό δ ιά φ ο ρ ε ς α π ό ­ π ε ιρ ε ς σ τα τισ τικ ώ ν υ π ο λ ο γ ισ μ ώ ν , β α ­ σ ισ μ έν ω ν σ ε σ ω ζ ό μ ε ν ε ς ε π ιτ ύ μ β ιε ς σ τ ή λ ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν , φ α ίν ε τ α ι π ω ς ο ι π ι­

θ α ν ό τη τες θ α νά το υ ενό ς μονομάχου κ α τά τ ο ν 1ο αι. μ.Χ ., α ν ά μ ο ν ο μ α χ ία , ήτ α ν π ερ ίπ ο υ 9:1. Ο η τ τ η μ έ ν ο ς π έ θ α ιν ε σ ε α ν α λ ο γ ία 4:1, δ η λ α δ ή σ ε κ ά θ ε τ έ σ σ ε ρ ις α γ ώ ν ε ς σ τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο η τ τ η μ έ ν ο ς ε π ιτ ρ ε π ό ­ τ α ν να α π ο χ ω ρ ή σ ει ζ ω ν τα ν ό ς α ν τ ισ τ ο ι­ χ ο ύ σ ε έ ν α ς α γ ώ ν α ς σ το ν ο π ο ίο ν ο η τ ­ τη μ έ ν ο ς φ ο ν ευ ό τα ν κα τά τη μ ο ν ο μ α ­ χία, τ ο ν α π ο τ ε λ ε ίω ν ε ο ν ικ η τ ή ς ή υ π έ ­ κ υ π τ ε σ τα τ ρ α ύ μ α τ ά τ ο υ μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ α γώ να . Κ α τά τ ο ν 2 ο κα ι τ ο ν 3 ο αι. μ.Χ . τ α π ρ ά γ μ α τα χ ε ιρ ο τ έ ρ ε υ σ α ν κ α τά π ο λύ γ ια τ ο υ ς μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς , ο ύ τω ς ώ ­ σ τε η γ ε ν ικ ή α ν α λ ο γ ία θ α ν ά τ ο υ έ γ ιν ε 3:1 κα ι η π ιθ α ν ό τ η τ α θ α ν ά τ ο υ τ ο υ η τ ­ τ η μ έ ν ο υ α ν έ β η κ ε σ το 50% . Α υ τ ό σ η μ α ί­ ν ε ι ό τ ι σ ε κ ά θ ε δ ε ύ τ ε ρ η μ ο ν ο μ α χ ία ο η ττη μ έν ο ς κα τέλ η γ ε νεκρ ό ς. Α π ό τ ις ίδ ιε ς ε π ιτ ύ μ β ιε ς σ τ ή λ ε ς μ α ­ θ α ίν ο υ μ ε ό τ ι υ π ή ρ χ α ν μ ο ν ο μ ά χ ο ι π ου ε ίχ α ν ν ικ ή σ ε ι σ ε 60, 80, 88, 107, 125, α ­ κ ό μ α κα ι 150 α γ ώ ν ε ς . Μ ε β ε β α ιό τ η τ α ό ­ μ ω ς, α υ τ ο ί δ ε ν ή τ α ν π α ρ ά μ ια ε λ ά χ ισ τη μ ε ιο ψ η φ ία . Η π λ ε ιο ν ό τ η τ α τω ν μ ο ν ο μ ά ­ χ ω ν έ β ρ ισ κ ε τ ο ν θ ά ν α τ ο σ τη ν α ρ έ ν α μ έσ α σ το υ ς π ρ ώ το υ ς μ ή ν ε ς α φ ’ ό τ ο υ ξε κ ιν ο ύ σ α ν τ η ν « κ α ρ ιέ ρ α » τ ο υ ς σ τα α μ φ ιθ έ α τ ρ α .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

■■■

ΙΣΤΟΡΙΑ

01 ΜΟΝΟΜΑΧΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Μ ε τ ά τ η β α σ ιλ εία το υ Α υ γ ο ύ σ το υ οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε π α ν ή λ θ α ν σ το π ρ ο σ κ ή ν ιο επ ί Κ α λ ιγ ο ύ λ α (37-42 μ.Χ.). Λ έ γ ε τ α ι ό τ ι ο ίδ ιο ς ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς ε ίχ ε λ ά β ε ι εκ π α ί­ δ ευ σ η Θ ρ α κ ό ς κα ι ό τι, π α ρ α β α ίν ο ν τα ς κ ά θ ε κ α ν ό να ρ ω μ α ϊκ ή ς α ξιο π ρ έπ εια ς , ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε σ τη ν α ρ έν α . Α υ τό ό μ ω ς δ ε ν σ υ ν έβ η γ ια να μ ο ν ο μ α χ ή σ ει, α λλά γ ια να τρ α γ ο υ δ ή σ ε ι σ υ ν ο δ ε ύ ο ν τ α ς η θ ο ­ π ο ιο ύ ς π ου σ υ μ μ ε τε ίχ α ν σε θ ε α τ ρ ικ ή π α ρά σ τα σ η . Ο δ ιά δ ο χ ό ς τ ο υ Κ λ α ύ δ ιο ς (42-54) ή τ α ν α υ τό ς π ου έ κ α ν ε δ ιά σ η μ η τ η φ ρ ά σ η μ ε τ η ν ο π ο ία τ ο ε υ ρ ύ κο ιν ό θ ε ω ρ ε ί ό τι ξε κ ιν ο ύ σ α ν ό λ ο ι ο ι α γ ώ ν ε ς μονομάχω ν. Ο Κ λ α ύ δ ιο ς ο ρ γ ά ν ω σ ε μια «να υ μα χία » κ α τά τ α ε γ κ α ίν ια ε ν ό ς κ α ν α ­ λ ιο ύ π ου θ α α π ο ξή ρ α ιν ε τ η λ ίμ ν η Φ ουτσ ίν ο (Fucinus Lacus). Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν ι­ σ το ρ ικ ό Τ ά κιτο, π ρ ο το ύ α ν ο ίξ ε ι τ ο κα ν ά ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

λ ι 19.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι πάνω σ ε π λο ία θ α να υ μ α χ ο ύ σ α ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , ενώ π ιο ν δ ε ­ κά δ ω ν χ ιλ ιά δ ω ν θ ε α τ ώ ν π ου ε ίχ α ν σ υ­ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί γ ια τ η ν π ερ ίσ τα σ η . Ενώ οι θ ε α τ έ ς ή τ α ν κ α θ ισ μ έ ν ο ι σ τις π λ α γ ιές τω ν γ ύ ρ ω β ο υ ν ώ ν , τα π λοία τω ν μ ο ν ο μ ά ­ χω ν μ έσ α σ τη λ ίμ ν η ή τα ν π ε ρ ικ υ κ λ ω μ έ ν α από δ ε μ έ ν ε ς σ χ εδ ίε ς , π άνω σ τις ο π ο ί­ ε ς σ τ έ κ ο ν τ α ν π ρ α ιτω ρ ια ν ο ί ο π λ ισ μ έν ο ι μ ε κ α τ α π έ λ τ ε ς κα ι λ ιθ ο β ό λ ε ς μ η χ α ν ές . Α υ το ί ε ίχ α ν ω ς σ κο π ό να α π ο τρ έ ψ ο υ ν τη δ ια φ υ γ ή τω ν κα τα δ ίκω ν. Σ το ε σ ω τε ρ ικ ό τ ο υ κ ύ κ λ ο υ τα π λο ία τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν ε ί­ χ α ν α ρ κ ε τ ό χώ ρ ο γ ια να π α ρ α τα χ θ ο ύ ν κα ι να ε λ ιχ θ ο ύ ν . Τ ό τε, π ριν ξ ε κ ιν ή σ ε ι η μ ά χη , ο ι π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς το ύ φ ώ ν α ξα ν «Χαίρ ε Καίσαρ, οι μ ε λ λ ο θ ά ν α τ ο ι σ ε χ α ιρ ε ­ το ύ ν !» (Have Imperator, m orituri te salutant!), ο π ό τε ο Κ λ α ύ δ ιο ς α π ά ν τη σ ε ασ τ ε ιε υ ό μ ε ν ο ς «Aut non» («ίσω ς (και) όχι»), δ η λ α δ ή ό τ ι μ π ο ρ ε ί κα ι να γ λ ίτω ­ ναν. Η σ υ ν έχ ε ια ή τ α ν ε υ τρ ά π ε λ η κα θ ώ ς οι κ α τά δ ικ ο ι π ε ζ ο ν α ύ τε ς θ ε ώ ρ η σ α ν ό τι τ ο υ ς ε ίχ ε δ ο θ ε ί χ ά ρ η και α ρ ν ή θ η κ α ν να

π ο λ εμ ή σ ο υ ν . Τ ό τε έ ξ α λ λ ο ς ο Κ λ α ύ δ ιο ς κ α τ έ β η κ ε απ ό τ ο ν θ ρ ό ν ο τ ο υ κα ι β ά δ ισ ε μ έ χ ρ ι τ η ν ό χ θ η τ η ς λ ίμ ν η ς , α π ’ όπ ο υ ά ρ ­ χ ισ ε να τ ο υ ς π ρ ο τρ έ π ε ι να π ο λ εμ ή σ ο υ ν , π ό τε μ ε α π ε ιλ έ ς και π ό τε μ ε υ π ο σ χ έ­ σ εις. Τ ελικά η ν α υ μ α χ ία ξ ε κ ίν η σ ε ό τα ν έ ­ ν α ς α σ η μ έ ν ιο ς Τ ρ ίτω ν ε μ φ α ν ίσ τ η κ ε μ έ ­ σα απ ό τα ν ε ρ ά κα ι σ άλπ ισ ε τ η ν έ ν α ρ ξη τ η ς ν α υ μ α χ ία ς. Μ ε τά απ ό μ ε γ ά λ η α ν ­ θ ρ ω π ο σ φ α γ ή ο ι ε π ιζ ή σ α ν τε ς κ α τά δ ικ ο ι α φ έ θ η κ α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι. Ε τσ ι ά λ λ η μια π α ρ α ν ό η σ η γ ια τ ο τ ι έ ­ λ ε γ α ν ο ι μ ο ν ο μ ά χ ο ι σ τη ν α ρ έν α ο φ ε ίλ ε ι να δ ιο ρ θ ω θ ε ί, ε π ε ιδ ή σ ε κα μ ία ά λ λ η π η­ γ ή δ ε ν α ν α φ έ ρ ε τ α ι πω ς κ ά τι τ έ τ ο ιο λ ε ­ γ ό τα ν π ριν από τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς τω ν μ ο ν ο ­ μάχων. Ο ι μ ο ν ο μ α χ ίε ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν τό σ ο επ ί Ν έρ ω να , όσ ο και επ ί τω ν Φ λα β ίω ν (Β εσ π α σ ια νό ς, Τ ίτο ς και Δ ο μ ιτια ν ό ς ). Επί τ ο υ Δ ο μ ιτια ν ο ύ α π ο φ α σ ίσ τη κ ε ό τι σ χ εδ ό ν ό λ ο ι ο ι α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν θ α δ ί­ δ ο ν τ α ν απ ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ή τ η ν οικ ο γ έ ν ε ιά το υ . Ο ι πιο μ ε γ ά λ ε ς μ ο ν ο μ α ­ χ ίε ς έ γ ιν α ν τ ο ν ε π ό μ ε ν ο αιώ να, επ ί α υ ­ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Τ ρ α ϊα νο ύ (98 - 117). Το 107 ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ε ό ρ τ α σ ε τ ο ν θ ρ ία μ β ό το υ επ ί τω ν Δ α κ ώ ν μ ε α γ ώ ν ε ς π ου κ ρ ά τη σ α ν α ρ κ ε τ ο ύ ς μ ή ν ε ς . Τ ό τε α γ ω ν ίσ τη κ α ν 10.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι θ α ν α τ ώ θ η κ α ν 11.000 θ η ρ ία . Το 109, σ τα ε γ κ α ίν ια τω ν θ ε ρ μ ώ ν τ ο υ Τ ρ α ϊα νού, 8.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι κα ι π άνω απ ό 10.000 θ η ρ ία α γ ω ν ίσ τη κ α ν επ ί π έ ν τ ε μ ή ν ε ς . Τ έλο ς, τ ο έ τ ο ς 113 έγιν α ν π ά λι α γ ώ ν ε ς μ ε π ερ ισ σ ό τ ε ρ ο υ ς από 2.000 μ ο ν ο μ ά χ ο υ ς . Ω ς μ έ τ ρ ο σ ύ γ κρ ισ η ς μ π ο ρ ε ί κ ά π ο ιο ς να έ χ ε ι τ η ν κ α τά π ολύ μ α κ ρ ό τ ε ρ η β α σ ιλ εία τ ο υ Α υ γ ο ύ σ το υ , κ α τά τ η ν οπ ο ία σ υ ν ο λ ικ ά α γ ω ν ίσ τη κ α ν « μ ό λ ις » 10.000 μ ο ν ο μ ά χ ο ι. Ο ι α γ ώ ν ε ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν κ α θ ’ ό λ ο ν τ ο ν υ π ό λο ιπ ο 2ο αιώ να κα ι κ ο ρ υ φ ώ θ η κα ν επ ί τ η ς β α σ ιλ εία ς τ ο υ Κ ο μ μ ό δ ο υ (βασ. 180-192). Ο ίδ ιο ς ο Κ ό μ μ ο δ ο ς ε ίχ ε ε κ π α ιδ ε υ τ ε ί ω ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς . Μ ά λ ισ τα ε μ ­ φ α ν ίσ τη κ ε α υ το π ρ ο σ ώ π ω ς σ τη ν α ρ ένα , τ ο 192, ν τ υ μ έ ν ο ς ω ς Η ρ α κ λ ή ς . Σ ε α υ τή ν τ η ν π ερ ίσ τα σ η τ ό ξ ε υ σ ε π άνω απ ό 100 ε ­ ξω τικ ά ζώ α, κά π ο ια απ ό τ α ο π ο ία α π ο τέλ ειω σ ε ο ίδ ιο ς. Σ τη σ υ ν έ χ ε ια α γ ω ν ίσ τη ­ κ ε ω ς μ ο ν ο μ ά χ ο ς μ ε ξύ λ ιν ο σ π α θ ί και β ρ ά β ε υ σ ε ο ίδ ιο ς τ ις κ α λ έ ς τ ο υ ε π ιδ ό ­ σ εις μ ε τ ο π οσ ό το υ ε ν ό ς ε κ α το μ μ υ ρ ίο υ σ η σ τε ρ τίω ν (!). Τ ελικά , α π η υ δ η μ έ ν η από τ η ν π α ρ α φ ρ ο σ ύ ν η τ ο υ η π α λ λ α κ ίδ α το υ Μ α ρ κ ία δ ιέ τ α ξ ε έ ν α ν α θ λ η τ ή να τ ο ν σ τρ α γ γ α λ ίσ ε ι τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία ν ύ κ τ α το υ έ τ ο υ ς 192. Κ α τά τ ο ν 3ο και τ ο ν 4ο α ιώ να μ ε τ α ξ ύ τω ν κ α τα δ ίκ ω ν που ε π ρ ό κ ε ιτ ο να ε κ τ ε λ ε σ θ ο ύ ν σ τη ν α ρ έν α π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ν πια και π ο λ λ ο ί χ ρ ισ τια ν ο ί, ιδίω ς κ α τά τ ις π ε ρ ιό δ ο υ ς τω ν μ εγ ά λ ω ν δ ιω γμ ώ ν, όπω ς ή τα ν α υ τ ο ί τ ο υ Δ ε κ ίο υ , το υ Ο υ α λ ερ ια νο ύ κα ι το υ Δ ιο κ λ η τια ν ο ύ . Ο τα ν ο Χ ρ ι­ σ τια ν ισ μ ό ς ε π ε τρ ά π η ω ς θ ρ η σ κ ε ία μ ε τ ο Η δ ικ τ ο ν τω ν Μ ε δ ιο λ ά ν ω ν (313), π ου σ υ μ φ ω ν ή θ η κ ε απ ό τ ο ν Κ ω ν σ τα ν τίν ο και τ ο ν Λ ικίν ιο , ά ρ χισ ε η α ν τίσ τρ ο φ η μ έ τρ η -

Το κ ε φ ά λ ι τ ο υ α γ α λ μ α τ ίο υ μ ε τη ν π ρ ο σ ω π ίδ α τ ο υ κ ρ ά ν ο υ ς κ α τ ε β α σ μ έ ν η . Τα κ ρ ά ν η τω ν Σ ε κ ο υ τ ώ ρ ω ν ή τ α ν α υ ξ η μ έ ν η ς α ν τ ο χ ή ς κ α ι ε ν τ ε λ ώ ς α δ ια κ ό σ μ η τ α . Ο λ ό γ ο ς ή τ α ν ό τ ι έ π ρ ε π ε να ε π ο σ τ ρ α κ ίζ ε τ α ι η τρ ία ιν α τ ο υ Δ ικ τ υ ο β ό λ ο υ , τ ο υ μ ό ν ο υ ό π λ ο υ που μ π ο ρ ο ύ σ ε να δ ια τ ρ ή σ ε ι τ ο β α ρ ύ κ ρ ά ν ο ς ενό ς μ ονομάχου.

ση γ ια τ ο υ ς α γ ώ ν ε ς τω ν μονομάχω ν. Η δη τ ο 325 ο Κ ω ν σ τα ν τίν ο ς μ ε ν ό μ ο κ α τή ρ γ η σ ε τ η ν κ α τα δ ίκ η ε γ κ λ η μ α τ ιώ ν σ ε α γώ ­ ν ε ς μ ονομάχω ν. Α υ τό β ε β α ίω ς δ ε ν α π ετ έ λ ε σ ε κα ι μ ε γ ά λ η β ε λ τίω σ η τ η ς μ ο ίρ α ς τω ν κ α τ α δ ικ α σ θ έ ν τω ν , ε π ε ιδ ή α ν τί για τ ο α μ φ ιθ έ α τ ρ ο α υ το ί έπ α ιρ ν α ν πια τ ο ν

Χ ά λ κ ιν ο α γ α λ μ ά τ ιο Σ εκ ο ύ τω ρ ο ς (2 ο ς α ιώ ν α ς μ .Χ .).

δ ρ ό μ ο γ ια τ α ο ρ υ χ εία , όπ ο υ ο θ ά ν α τ ο ς ή τ α ν β έ β α ιο ς . Ισως μ ά λ ισ τα ο κ ύ ρ ιο ς λ ό ­ γ ο ς γ ια τ η σ τα δ ια κ ή κ α τά ρ γ η σ η τω ν μ ο ­ ν ο μ α χ ιώ ν δ ε ν ή τ α ν τό σ ο τ ο β ά ρ β α ρ ο και α ιμ α τη ρ ό θ έ α μ α , όσ ο τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τι οι μ ο ν ο μ α χ ίε ς ε ίχ α ν κ α τά βάσ η θ ρ η σ κ ε υ τ ι­ κή α φ ε τη ρ ία , ή τα ν δ ε α π ο λ ύ τω ς σ υνυφ α σ μ έ ν ε ς μ ε τ η λ α τ ρ ε ία τ ο υ Ρ ω μα ϊκού Π α ν θ έ ο υ , π ο λ λ έ ς θ υ σ ίε ς τ ε λ ο ύ ν τ ο π ριν απ ό τ η ν έ ν α ρ ξή τ ο υ ς κα ι σ υχνά ο ι α γώ ­ ν ε ς α ν α π α ρ ισ το ύ σ α ν μ υ θ ο λ ο γ ικ ά γ ε γ ο ­ ν ό τα τ η ς ε λ λ η ν ο ρ ρ ω μ α ϊκ ή ς θ ρ η σ κ ε ία ς . Ε τσ ι έ ν α α λ λ ό θ ρ η σ κ ο - σ ε σ χέσ η μ ε το π α ρ ε λ θ ό ν - και ε ν π ρ ο κ ε ιμ έ ν ω χ ρ ισ τια ν ι­ κό κ ρ ά το ς , όπω ς α υ τό π ου δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε κ α τά τ ο ν 4ο αιώ να, α ρ γά ή γ ρ ή γ ο ­ ρα θ α σ τ ρ ε φ ό τ α ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς . Α πό τα μ έσ α το υ 4ου αιώ να κα ι ε ξ ή ς δ ε ν α ν α φ έ ρ ο ν τα ι πια α γ ώ ν ε ς μ ο ν ο μ ά χ ω ν σ τη ν Ανα­ το λ ή . Σ τη Δύση κα ι σ τη Ρώμη οι α γ ώ ν ες κ α τ α ρ γ ή θ η κ α ν απ ό τ ο ν α υ το κ ρ ά τ ο ρ α Ονώ ρ ιο τ ο 404. Οι α ρ μ α τ ο δ ρ ο μ ίε ς ό μ ω ς σ υ ν εχ ίσ τη κ α ν σ τη ν Α ν α το λή . Μ ά λ ισ τα ή ­ τ α ν ιδ ια ίτε ρ α δ η μ ο φ ιλ ε ίς μ έ χ ρ ι τ ο έ τ ο ς 1204, ο π ό τε οι Σ τα υ ρ ο φ ό ρ ο ι κ α τ έ λ α β α ν τ η ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 ) E c k a rt K o e h n e - C o rn e lia E w ig le b e n : G L A D IA T O R E N U N D C A E S A R E N . D IE M A C H T D E R U N T E R H A L T U N G IM A N T IK E N R O M , M a in z , 2 0 0 0. (2 ) M a tth ia s P au sc h , S E IT E N B L IC K E : G LA D IA TO R , A n tik e W e lt 4/2 00 0 , σ ε λ . 4 2 7 431. (3 ) T. W ie d e m a n n : E M P E R O R S A N D G LA D IA TO R S , Λ ο ν δ ίν ο κ α ι Ν έ α Υ όρκη, 1992. (4 ) A rm e lle B o n is : LA M O R T D O N E E ΕΝ S PE C TA CLE, "S cience lllu s tre e " , 6/1995, σ ε λ . 4 0 -4 3 κ α ι 79. (5 ) Δ ιά φ ο ρ α λ ή μ μ α τ α σ ε ε λ λ η ν ικ έ ς κ α ι ξ έ ν ε ς ε γ κ υ κ λ ο π α ίδ ε ιε ς π ε ρ ί τω ν μ ο ν ο μ ά χ ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι α ν α φ ο ρ έ ς γ ι' α υ τ ο ύ ς σ ε π ο λ λ έ ς γ ε ν ικ έ ς ή ε ιδ ικ έ ς ισ το ρ ίε ς . Ο λ ε ς ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς α ν α π α ρ α σ τ ά σ ε ις μ ο ν ο μ ά χ ω ν έ γ ιν α ν α π ό τ ο ν M a rc u s J u n k e lm a n n κ α ι δ η μ ο σ ιε ύ ο ν τ α ι σ τ ο β ιβ λ ίο G la d ia to re n u n d C a e s a re n (α ρ ι& μ . 1 σ τη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία ).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

«ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΙ ΙΕΡΜΑΝ ΚΟΒΕΙ ΤΟΝ ΝΟΤΟ ΣΤΑ ΔΥΟ

18

Η ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΣΕΡ M AN ΠΡΟΣ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 1864, ΗΤΑΝ 0 ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ ΕΓΕΙΡΕ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΤΗΝ ΠΛΑΣΤΙΓΓΑ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΩΝ ΝΟΤΙΩΝ. ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΤΟΛΜΗΜΑ ΠΟΥ Μ Ο ΝΟ ΜΙΑ ΙΔΙΟΦΥΙΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ ΣΥΛΛΑΒΕΙ ΚΑΙ Μ Ο ΝΟ ΕΝΑΣ ΑΕΙΚΙΝ ΗΤΟ Σ ΗΓΗΤΟΡΑΣ ΝΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙ. ΠΟΤΕ ΠΡΙΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟ ΛΕΜ Ω Ν ΕΝΑΣ ΣΤΡΑΤΟΣ Δ Ε Ν ΕΙΧΕ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΕ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΧΩΡΟ, ΣΕ ΤΟΣΟ Μ ΙΚΡΟ ΔΙΑΣΤΗΜ Α ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΣΟ ΑΣΗΜ ΑΝΤΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ.

τών και α ρ κετές απώλειες σε προσωπικό και έδαφος, αλλά δεν είχε καμία σχεδόν επίδρα­ ση στην αποφασιστικότητα των Νοτίων να συνεχίσουν με όλα τα διαθέσιμα μέσα το ν αγώ­ να. Αντιδρώντας με χαρακτηριστικό πείσμα οι Νότιοι κατέφ εραν μέσα στην ίδια χρονιά καί­ ρια πλήγματα στον αντίπαλό τους, τόσο με το ν στρατηγό Τζάκσον στην κοιλάδα Σεναντόα, όσο και με το ν Ρόμπερτ Λη κατά τις πε­ ρίφημες "Επτά Η μέρες" που οδήγησαν το ε­ ντυπωσιακό στράτευμα του Τζωρτζ ΜακΚλέλαν σε ταπεινωτική υποχώρηση. Το 1863 ένα δ εύ τερ ο και πιο εντυπωσιακό κύμα επιτυχιών του Βορρά στο Γκέτυσμπεργκ, το Βίκσμπουργκ και την Τσατανούγκα εξανέμισε οποιαδήποτε ελπίδα θα μπορούσαν να τρ έφ ου ν οι Νό­ τιοι για νικηφόρα έκβαση του πολέμου, αλλά δεν κατάφερε να τους σύρει στη συνθηκολό­ γηση. Απάντησαν με δικές το υς νίκες στο Φ ρέντρικσμπεργκ και στην Τσάνσελορσβιλ, ενώ κατά το πρώτο μισό του 1864 υποχρέω­ σαν το ν στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ (που ανέλα6ε τα ηνία τη ς Στρατιάς του Ποτόμακ) να καταβάλει βαρύ φόρο αίματος στις διαδοχι­ κές άκαρπες αναμετρήσεις τη ς Γουίλντερνες, τη ς Σποτσυλβάνια και του Κολντ Χάρμπορ. Μόνο το ν Μάιο και το ν Ιούνιο του 1864 ο Βορ­ ράς είχε χάσει 90.000 άνδρες, χωρίς να πετύο καλοκαίρι του 1864 ο Αμερικανικός Εμ­ χει κανένα ουσιαστικό κέρδος εκτό ς από την φύλιος Πόλεμος έδειχνε να έχει φθάσει προσέγγιση του Ρίτσμοντ κατά λίγα χιλιόμε­ σε ένα σημείο αιματηρής ισοπαλίας. Οι ε ­ τρα. ντυπωσιακές νίκες του Βορρά κατά τα προη­ Μια σαφέστατη απειλή άρχισε να πλανάγούμενα χρόνια είχαν απστύχει να μεταφρα­ ται πάνω από το υς οπαδούς τη ς Ενωσης. "Ο ώ­ ριμος καρπός τη ς νίκης παρ' ολίγο να χαθεί", στούν σε αποφασιστική κάμψη του ηθικού έγραφε ο Λ ίντελ Χαρτ. "Ο σπάταλος τρόπος των Νοτίων ή σε μείωση τη ς ικανότητάς τους με το ν οποίο ο Γκραντ χρησιμοποίησε τις πο­ να κινητοποιούν συνεχώς ν έες δυνάμεις στο πεδίο τη ς μάχης. Η αλυσίδα επιτυχιών που εί­ λύ υπ έρτερες σε αριθμό δυνάμεις του δεν κα­ χαν σημειώσει οι Βόρειοι το 1862 κατά μήκος τόρθωσε να συντρίψει τον αντίπαλο. Είχε έτσι του Μισισιπή, αλλά και στο Σάιλο, στο Εντίταμ, την πικρή ικανοποίηση, αφού είχε υποστεί βα­ στην Πέρυβιλ και στην ευρύτερη περιοχή του ρύτατες απώλειες, να βρ εθ εί και πάλι στις θ έ ­ Ρίτσμοντ (που ήταν η πρωτεύουσα τη ς Συνο­ σεις που ο ΜακΚλέλαν είχε καταλάβει σχεδόν μοσπονδίας), προκάλεσε σίγουρα σοβαρή ζη­ αναίμακτα το 1862”. Οι βόρειες Π ολιτείες δεν μιά στο δίκτυο συγκοινωνιών των επαναστα­ θα μπορούσαν να α ντέξου ν για πολύ ακόμα

Τ

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

αυτό το είδος "ωμής" αιματοχυσίας που επέ­ βαλλε ο ιδιότυπος τρόπος πολέμου του Γκρα­ ντ. Η αποκαλούμενη "τρομερή αριθμητική" που είχε αποδεχθεί και ο πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν διακρινόταν από ένα απλό αλλά βάρ­ βαρο σκεπτικό: ο Βορράς είχε τετραπλάσιο πληθυσμό, μπορούσε θεω ρητικά να παρατά­ ξει τετραπλάσιους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης και ακόμα και όταν διεξήγαγε μάχες στις οποίες οι απώλειές του ήταν υπερδιπλά­ σιες του αντιπάλου μπορούσε να ελπίζει ότι τελικά ο εχθρός θα εξα ν τλ είτο πρώτος!

Ο ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΟΣ ΝΟΤΟΣ Οι στρατιές του Βορρά είχαν ως τό τε την κακή συνήθεια να κηλιδώνουν τις νίκες τους υφιστάμενες αμέσως μετά δεινές ή ττες , κάτι που γεννούσε κυνικά σχόλια στον Τύπο και μείωνε απελπιστικά τις πιθανότητες του Λίν­ κολν να επανεκλεγεί για δ εύτερ η τετρα ετία στα τέλη του 1864. Από την άλλη πλευρά οι Νότιοι, αν και είχαν συρρικνωθεί εδαφικά και είχαν χάσει αρκετούς μαχητές και στρατιωτι­ κούς η γέτες, εκμετα λλεύ οντα ν πια τα εγγενή π λεονεκτήματα που έχει η άμυνα σε συνθή­ κες πολέμου φθοράς. Κατά παράδοξο τρόπο με τη ν απώλεια του Μισισιπή οι συγκοινωνίες το υς ήταν ευ κο λότερες και τα στρατεύματά το υς δρούσαν "κατά εσω τερικές γραμμές" α­ πέναντι σε έναν εχθρό που ήταν υποχρεωμέ­ νος να πιέζει περιμετρικά σε τεράστιο μέτωπο και να αφήνει πίσω του υπολογίσιμες φρου­ ρ ές για να υπερασπίζει κόμβους και αστικά κέντρα από το ν τρόμο που έσπερναν τα ικα­ νότατα επιδρομικά αποσπάσματα ιππικού των επαναστατών. Οι Νότιοι δεν χρειαζόταν πια να νικήσουν. Τους αρκούσε να αποφύγουν την ήττα. Οσο οι βόρειες στρατιές εκινούντο προς τη ν Αλαμπάμα και την Τζώρτζια (μέσα σε εχθρικό έδαφος) η ηθική υποκίνηση των Νο­ τίων να συμμετάσχουν ενεργά στην υπερά­ σπιση τη ς πατρίδας το υς ενισχυόταν και οι

ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ»

Ο ι Β ό ρ ε ιο ι β ά δ ιζ α ν 15 ω ς 2 0 k m τ η ν η μ έ ρ α εν ώ τ α υ τ ό χ ρ ο ν α λ ε η λ α τ ο ύ σ α ν τ η ν π ερ ιο χ ή . Ε ίν α ι χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό τ η ς ά ρ ισ τ η ς φ υ σ ικ ή ς τ ο υ ς κ α τ ά σ τ α σ η ς ό τ ι σ τ ο τ έ λ ο ς τ η ς π ο ρ ε ία ς μ ό ν ο τ ο 2 % τ η ς " Σ τ ρ α τ ιά ς τ η ς Δ ύ σ η ς " & ε ω ρ ή & η κ ε ια τ ρ ικ ά α ν ή μ π ο ρ ο να α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ η ν ε π ό μ ε ν η ε κ σ τ ρ α τ ε ία σ τ η Ν ό τ ια Κ α ρ ο λ ίν α .

τά ξεις των μονάδων το υς πύκνωναν. 0 π όλε­ μος δεν γινόταν πια σε μακρινές περιοχές για τις ελαφρώς αόριστες αξίες της απόσχισης ή της νομιμότητας κατοχής δούλων, αλλά για την απόκρουση ενός επιδρομέα που απειλού­ σε τις οικογένειες και τις περιουσίες των ί­ διων των στρατιωτών. Η αντίσταση των επανα­ στατών δυνάμωνε. Από τα μέσα του 1864 και μετά διεξήγαν πια έναν πόλεμο "υπέρ βωμών και εστιών". Η αμεσότητα του κινδύνου τούς οδήγησε να κινητοποιήσουν συνολικά 950.000 άνδρες κατά τη διάρκεια του πολέμου (απένα­ ντι στα 2.100.000 των Βορείων), αριθμό που δείχνει πως επιστράτευαν διπλάσιους άνδρες σε σχέση με την Ενωση. Σύμφωνα με τις στρα­

τη γικές παραδοχές ένας στρατός όπως αυτός των Νοτίων, που υστερούσε αριθμητικά σε α­ ναλογία 1:2 σε σύγκριση με το ν αντίπαλό του, εξακολουθούσ ε να έχει σοβαρές π ιθανότητες επιτυχούς π αρατεταμένης άμυνας αν αγωνι­ ζόταν σε έδαφος το οποίο γνώριζε καλά και α­ νάμεσα σε φιλικά διακείμενο άμαχο πληθυ­ σμό. Η περιοχή όπου εκτείνοντα ν οι αποσχι­ σμένες Π ολιτείες, ανατολικά τη ς υδάτινης αρτηρίας του Μισισιπή, ήταν γιγαντιαία και κατοικείτο (εκτός από τους λευκούς τη ς Συ­ νομοσπονδίας) και από 4.000.000 μαύρους δούλους. Η έκτασή της ήταν πολλαπλάσια των μεγαλύτερω ν χωρών τη ς Ευρώπης και το κάπως παρωχημένο δίκτυο μεταφορώ ν ευνο­ ούσε το ν αμυνόμενο που γνώριζε τις ιδιαιτε­ ρ ότη τες των τοπικών σιδηροδρομικών γραμ­ μών και μπορούσε να χρησιμοποιεί παράπλευ­ ρους και άγνωστους δρόμους. Σε κάθε απόπειρά τους να διεισδύσουν στο έδαφος των νότιων Πολιτειών οι βόρειες δυνάμεις, που εί­ χαν ήδη επωμισθεί το καθήκον της πολιορ­ κίας και του αποκλεισμού του Νότου, θα κιν­ δύνευαν να βρεθούν τοπικά αντιμέτω πες με υπέρτερα εχθρικά τμήματα και να δράσουν α­ πομακρυνόμενες ολοένα και περισσότερο από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους. Για τους Νότιους η ήττα στον εμφύλιο πό­ λεμο θα σήμαινε κάτι πολύ περισσότερο από μια εθνική αποτυχία. Θα ήταν το οριστικό τ έ ­ λος του ίδιου του τρόπου ζωής τους. Με τη διαβρωτική επίδραση των αξιών του βιομηχα­ νικού καπιταλισμού που θα έφερναν μαζί τους οι "Γιάνκηδες" του Βορρά θα κατέρρεε

ολόκληρο το οικοδόμημα ενός πολιτισμού που είχε βασιστεί στην αγροτική ύπαιθρο, στις αχανείς καλλιέργειες, στην υιοθέτηση ε­ νός αντι-υλιστικού πνεύματος και στην αρι­ στοκρατία των γαιοκτημόνων. Οι Νότιοι φο­ βούνταν πως η επέλαση του βόρειου βιομηχα­ νικού "οδοστρωτήρα" θα σάρωνε κάθε αντί­ θ ετη αξία στο πέρασμά του, θα κατέλυε τη δουλεία, που αποτελούσε το θ εμ έλιο τη ς οι­ κονομικής ευρωστίας του Νότου, και θα επέ­ βαλλε ως κινητήρια δύναμη του κράτους τις αρχές και τους νόμους της άψυχης και απρό­ σωπης αγοράς αντί για το κληρονομικό δικαί­ ωμα του αριστοκράτη. Η επιτυχία και το γόη­ τρο ενός προσώπου θα μετράτο πλέον με το οικονομικό του κέρδος και όχι με την ευγενι­ κή καταγωγή του. Αποφασισμένοι να αγωνι­ στούν μέχρις εσχάτων οι Νότιοι περίμεναν τη ν εισβολή των Βορείων στα εδάφη τους. που θα έκρινε το μέλλον τους. Απέναντι στη φανατική εμμονή του Νό­ του να υπερασπίσει με κάθε τρόπο τα κεκτημένα του πλήθαιναν οι φωνές στις βόρειες Π ολιτείες που πρότειναν μια διαφορετική ο­ πτική για τα πράγματα. Ο πόλεμος είχε τραβή­ ξει σε μάκρος και είχε προκαλέσει φυσική και ηθική κόπωση. Οι διανοούμενοι, που δεν έχα­ ναν ευκαιρία να ασκήσουν δριμεία κριτική στον Λίνκολν, άρχισαν το 1864 να αναρωτιού­ νται γιατί άραγε δεν θα μπορούσαν να ενσω­ ματωθούν πάλι οι νότιες Π ολιτείες στην Ενω­ ση διατηρώντας το δικαίωμα τη ς δουλείας. Αν πάλι ο Λίνκολν δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με αυτή τη ν ιδέα, γιατί να μην επιτρέψ ει τη δημιουργία ενός αδελφού αμερικανικού έ-

Τσατανούγκι Ιτά λτον

20

'Κολούμπι

ΝΟΤΙΑ ΚΑΡΟΛΙΝΑ ιΤΛΑΝΤΑ Ιτεκα τυ ρ Μάντισοι Κάμινγκ ΐυγουοτα

Μ ίλετζβιλ Κλίντον Μακόν

Γ κόρντοί

Σαβάννα

Η Π ο λ ιτ ε ία τ η ς Τ ζ ώ ρ τζ ια ή τ α ν ε κ ε ίν η π ο υ υ π έ σ τη π ρ ώ τη τ η ν ε κ δ ικ η τ ικ ή μ α ν ία τ ο υ Σ τ ρ α τ ο ύ τω ν Β ο ρ είω ν. Η ζώ νη μ ε τ α ξ ύ τ η ς Α τ λ ά ν τ α και τη ς Σ αβ άννα μ ε τα τρ ά π η κ ε σ ε έρ η μ ο . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ονους στον Νότο; Γιατί θα έπρεπε να σκοτώ­ νονται χιλιάδες λευκοί για τη ν απελευθέρωση των μαύρων; Οι Δημοκρατικοί εξέφ ραζαν πλέ­ ον ανοικτά την πρόθεσή τους να τελειώ νουν με τον πόλεμο “με ή χωρίς νίκη για τη ν Ενω­ ση", δίδοντας το χρίσμα του υποψηφίου στον ΜακΚλέλαν, το ν άνθρωπο που με την ατολμία του σπατάλησε πολύτιμες ευκαιρίες το 1862. Οι εκλογές είχαν μετατραπεί πια σε ένα δημο­ ψήφισμα για τη ν αναγκαιότητα του πολέμου. Η πίεση που ασκείτο στον Λίνκολν κορυφωνόταν και φαινόταν πολύ πιθανότερο να έχανε αυτός τον προεδρικό του θώκο, παρά ο πρόε­ δρος των Νοτίων Τζέφερσον Ντέηβις που είχε δει την οικονομία του κράτους του να καταρ­ ρέει. Μέσα σε αυτό το κλίμα αμφισβήτησης και αμφιταλάντευσης, που είχε π ροέλθει από τις στρατιωτικές απογοητεύσεις τόσων ετών, το φθινόπωρο του 1864 ένας άνδρας επικεφαλής 62.000 Βορείων στρατιωτών έθεσ ε οριστικό τέρμα στις όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει στην Ενωση. Υπήρχε πια ο στρατηγός και ο στρατός που θα μπορούσαν να βαδίσουν μέσα στην καρδιά του αποσχι­ σμένου Νότου, να ελευθερώ σουν τους σκλά­ βους, να καταστρέψουν τη ν υποδομή του ε ­ χθρού, να καταρρακώσουν το ηθικό του, να του καταφέρουν το πιο καίριο πλήγμα και ταυ­ τόχρονα να μην υποστούν παρά ελάχιστες α­ πώλειες. Η πορεία του Σέρμαν προς τη θ ά ­ λασσα έμ ελλ ε να γίνει η πρώτη σύγχρονη ανα­ βίωση τη ς έμμεσης προσέγγισης που εφάρ­ μοζαν στην αρχαιότητα ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Αννίβας, αλλά και να αποτελέσει τον προάγγελο του πιο ολέθριου είδους επιχειρή­ σεων που θα χαρακτήριζε τις απείρως μεγα­ λύτερ ες συρράξεις του 20ού αιώνα: του ολο­ κληρωτικού πολέμου.

ΕΝΑ ΠΟΛΥ ΤΟΛΜΗΡΟ ΣΧΕΔΙΟ Στις 2 Σεπτεμβρίου 1864 οι άνδρες του στρατηγού Ουίλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν, που αποτελούσαν τη "Στρατιά τη ς Δύσης", είχαν πετύχει επιτέλους να καταλάβουν τη ν Ατλάντα, έναν από τους σ ημαντικότερους συγκοινω­ νιακούς και οικονομικούς κόμβους του Νό­ του, έπειτα από μήνες σκληρής εκστρατείας και αφού κατέβαλαν την ισχυρή και επιδέξια άμυνα που είχαν προτάξει οι Νότιοι στα βουνά τη ς βορειοδυτικής Τζώρτζια. Στην Ατλάντα κατέληγαν τέσσερις σιδηροδρομικές γραμ­ μές και η πόλη ήταν γεμάτη εργαστήρια, χαλυ­ βουργεία και οπλουργεία, αποτελούσε δε μαζί με το Βίκσμπουργκ ένα από τα σύμβολα των Νοτίων. Οταν το πρωί τη ς 16ης Νοεμβρίου 1864 η "Στρατιά τη ς Δύσης'1ξεκινούσε από τη ν Ατλά­ ντα για τη μεγάλη πορεία της, κανένα ίσως από τα μέλη τη ς δεν θα μπορούσε να προβλέψει ότι θα βρισκόταν σε διαρκή κίνηση για έξι μήνες, θα διέσχιζε τη Τζώρτζια, τις Καρολίνες και τη Βιρτζίνια και θα βάδιζε νικήτρια μέσα από τις πρωτεύουσες τριών Πολιτειών του Νότου. Οι επαναστάτες άλλωστε παρέτασσαν τουλάχιστον 200.000 ένστολους βετεράνους και η υποδομή τους δεν είχε επηρεαστεί ση­

Ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Σ έ ρ μ α ν α π ο δ ε ίχ θ η κ α ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά ε φ ε υ ρ ε τ ικ ο ί κ α τ ά τ η ν α π ο σ το λ ή κ α τ α σ τρ ο φ ή ς π ο υ ε ίχ α ν α ν α λ ά β ε ι. Τα σ π ίτια π υ ρ π ο λ ο ύ ν το κ α ι ισ ο π ε δ ώ ν ο ν τα ν α φ ή ν ο ν τ α ς ό ρ θ ιε ς μ ό ν ο τ ις κ α π ν ο δ ό χ ο υ ς , ενώ ο ι σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς ξ η λ ώ ν ο ν τα ν κ α ι ο ι ρ ό γ ε ς , α φ ο ύ θ ε ρ μ α ίν ο ν τ α ν σ ε φ ω τιά , σ τρ ε β λ ώ ν ο ν τ α ν γ ύ ρ ω α π ό έ ν α δ έ ν τ ρ ο κ α ι κ α θ ίσ τ α ν τ ο ά χ ρ η σ τ ε ς . Ο ι Ν ό τ ιο ι α π ο κ α λ ο ύ σ α ν α υ τ έ ς τ ις σ τ ρ ε β λ ω μ έ ν ε ς ρ ά γ ε ς "γ ρ α β ά τες το υ Σ έ ρ μ α ν " και ο ρ υ θ μ ό ς μ ε τ ο ν ο π ο ίο γ ιν ό τ α ν η κ α τ α σ τρ ο φ ή ή τ α ν ε κ π λ η κ τ ικ ό ς : μ έ σ α σ ε μ ια η μ έ ρ α δ ύ ο μ ε ρ α ρ χ ίε ς Β ο ρ ε ίω ν α χ ρ η σ τ έ υ σ α ν ρ ά γ ε ς σ ε μ ή κ ο ς 15 k m !

μαντικά από το ν πόλεμο. Στις 8 Νοεμβρίου ο Λίνκολν π έτυχε μια ανέλπιστη επανεκλογή με ποσοστό 55% χάρη στη θερμή υποστήριξη των στρατευμένω ν ανδρών (τον ψήφισαν τρ εις στους τέσσερις ένστολους), αλλά βασι­ σμένος κυρίως στις επιτυχίες του Σέρμαν στην Ατλάντα και του Φίλιπ Σέρινταν στην κοι­ λάδα Σεναντόα. Ο πρώτος είχε ελιχθεί στα τ έ ­ λη καλοκαιριού με 100.000 στρατιώτες νότια τη ς Ατλάντα αποκόπτοντας τις σιδηροδρομι­ κές επικοινωνίες της και εξαναγκάζοντας τη φρουρά τη ς να υποχωρήσει ή να κυκλωθεί. Οι νότιες στρατιές του στρατηγού Τζων Μπελ Χούντ απωθήθηκαν βορειότερα και οι άνδρες του Σέρμαν ανάλωσαν τον χρόνο τους στη με­ τατροπή τη ς Ατλάντα σε ένα σωρό ερειπίων και μια θάλασσα φωτιάς, εμποτισμένες από τη ν πεποίθηση του διοικητή τους ότι ο ρόλος των αμάχων ήταν εξίσου σημαντικός στην ε ­ χθρική πολεμική προσπάθεια με τον ρόλο των μαχητών. Ο Σέρμαν δ ιέτα ξε το ν Σεπτέμβριο ό­ λους τους κατοίκους τη ς πόλης, λευκούς και μαύρους, να τη ν εγκαταλείψουν. Επειτα την πυρπόλησε βάσει οργανωμένου σχεδίου που είχε εκπονήσει ο επικεφαλής του Μηχανικού του, λοχαγός Ορλάντο Πόε. "Ολόκληρη η πό­ λη τυλίχθηκε στη φωτιά και τον καπνό", θυμό­ ταν αργότερα ένας στρατιώτης των Βορείων, "με τις φλόγες να ξεπηδούν σε τεράστιο ύψος και να σμίγουν με τα σύννεφα. Ακόμα και αν ζούσα 1.000 χρόνια δεν θα μπορούσα να ξεχά-

σω ποτέ αυτή τη σκηνή". Το πρωί τη ς 15ης Νοεμβρίου 1864 η Ατλά­ ντα καιγόταν ακόμα και ο Σέρμαν ετοιμαζόταν να εισβάλει βαθύτερα στη Τζώρτζια ώστε να πείσει τον εχθρό πως "πόλεμος και προσωπι­ κή καταστροφή είναι συνώνυμοι όροι". Ο ε ­ χθρικός στρατός που είχε η ττη θ εί τόσο από­ λυτα κατά τις προηγούμενες μάχες για την πόλη χάνοντας 21.000 άνδρες, ελάχιστη αντί­ σταση θα μπορούσε να προβάλλει. Για πρώτη φορά στη σταδιοδρομία του ο Σέρμαν είχε τη ν ελευθερία να δράσει κατά βούληση, έχο­ ντας τη ν πλήρη υποστήριξη τη ς κυβέρνησης και των στρατιωτών του. Ο στρατηγός Γκραντ του είχε τηλεγραφήσει στις 2 του μήνα πως "δεν μπορούσε να δει τον λόγο μιας υποχώρη­ σης με σκοπό τη ν καταδίωξη του Χούντ, διότι κάτι τέτο ιο θα σή μαινε εγκατάλειψη όλων των εδαφικών κερδών που είχαν επ ιτευχθεί ως τότε". Οι Νότιοι είχαν αποσυρθεί προς τα βόρεια για να παρασύρουν τη “Στρατιά τη ς Δύσης" σε καταδίωξή τους και να την απομακρύνουν από τη Τζώρτζια, που έσ τεκε πια ακάλυπτη. "Σας λέω λοιπόν να προχωρήσετε όπως προ­ τείνετε", κατέληγε το μήνυμα του Γκραντ προς τον Σέρμαν. Επρόκειτο για μια κατάστα­ ση που απ οτελεί το όνειρο κάθε φιλόδοξου και τολμηρού διοικητή. Οι δυνάμεις του ε­ χθρού αποσύρονταν μακριά για να αναδιορ­ γανωθούν, το στράτευμα διακρινόταν από υ­ πέροχο επιθετικό πνεύμα, η ενδοχώρα του α­ ντιπάλου ήταν προκλητικά απροστάτευτη και η πολιτική και η στρατιωτική ηγεσία είχαν δώ­ σει το "πράσινο φως" στο εκτελεσ τικό τους όργανο για να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του με το ν τρόπο που αυτό θεω ρούσε καλύτερο. “Καλπάσαμε έξω από τη ν Ατλάντα". έγρα­ φε ο Σέρμαν, "από τον δρόμο Ν τεκατύρ που ήταν γεμάτος από τα σ τρατεύματα και τα κά­ ρα του 14ου Σώματος. Φθάνοντας στους λό­ φους, εκεί όπου βρίσκονταν τα παλιά οχυρω­ ματικά έργα των επαναστατών, σταματήσαμε για να αντικρύσουμε για μια ακόμα φορά το πεδίο των προηγούμενων μαχών μας Πίσω μας η Ατλάντα καιγόταν, πυκνός μαύρος κα­ πνός ανέβαινε ψηλά στον αέρα και κρεμόταν ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

2Ί

ΙΣΤΟΡΙΑ

πάνω από την κατεστραμμένη πόλη. Μακριά, σε απόσταση, έβλεπα τις φάλαγγες του στρα­ τού μας με τα πυροβόλα να γυαλίζουν στον ή ­ λιο και τους άνδρες να βαδίζουν ζωηρά και με ενθουσιασμό. Κάποια μπάντα μας άρχισε να παίζει ένα εμβατήριο, ξαφνικά ολόκληρο το στράτευμα έπιασε το ν ίδιο σκοπό και ποτέ στη ζωή μου πριν ή μετά δεν άκουσα το "Γκλόρυ, γκλόρυ, αλληλούια" να τραγουδιέται με περισσότερο πάθος ή περισσότερη αρμονία με το ν χρόνο και τον τόπο". Ποιος ακριβώς ήταν, όμως, ο προορισμός των 62.000 ανδρών του Σέρμαν; Πώς σκόπευ­ αν να κινηθούν χωρίς να έχουν πίσω τους α­

σφαλείς σιδηροδρόμους, τηλεγραφικό δίκτυο ή σώματα υποστήριξης; Γιατί ο στρατηγός Σέρμαν ήταν ο μόνος από τόσους έμπειρους και ικανούς συναδέλφους του που ήταν έτο ι­ μος να αποκοπεί εσκεμμένα από τη βάση του και να κινηθεί σαν οβίδα μέσα από τη ν εχθρι­ κή ενδοχώρα χωρίς να υπολογίζει σε σημαντι­ κή βοήθεια από άλλες μεγάλες φίλιες μονά­ δες; Η ορθόδοξη στρατηγική υπαγόρευε την εγκατάσταση ικανής φρουράς στην Ατλάντα και την καταδίωξη των 40.000 ανδρών του Χούντ, που σύμφωνα με όλες τις πληροφο­ ρίες εκινούντο πίσω προς το Τενεσί. Τα δόγμα­ τα επιχειρήσεων που μάθαιναν ως τό τε όλοι οι

μα θητές του Ουέστ Πόιντ έδιναν έμφαση στην καταστροφή του αντίπαλου στρατεύμα­ τος, στη διατήρηση ανοικτών γραμμών ανεφο­ διασμού και στη στενή συνεργασία με τις υπό­ λοιπες μονάδες του στρατού. Πουθενά δεν αναφερόταν πως ένας στρατηγός θα μπορού­ σε να κινηθεί ανεξάρτητα προς τα εμπρός με το ν εχθρό να λυμαίνεται τα μετόπισθεν του. Ο Σέρμαν είχε δοκιμάσει να ακολουθήσει την παραδοσιακή λύση ως τα μέσα Οκτωβρίου και είχε καταλήξει σε παταγώδη αποτυχία. Οι άν­ δ ρες του Χ ούντ ήταν συνεχώς ένα βήμα πιο μπροστά, κατέσ τρεφαν τις συγκοινωνιακές αρτηρίες μεταξύ Τενεσί και Τζώρτζια και είχαν

ΟΥΙΛΛΙΑΜ ΤΙΚΟΜΣΕΧ ΣΕΡΜΑΝ Οταν άρχισε η ' πορεία προς τη θάλασσα" ο στρατηγός Ουίλλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν ήταν 44 ετών και δεν μπορούσε να καυχηθεί πως εί­ χε διανύσει ως τότε μια επιτυχημένη επαγγελματική ζωή. Είχε απο­ φοιτήσει έκτος στην τάξη του από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Ουέ­ στ Πόιντ το 1840, σε ηλικία 20 ετών, όπου είχε δείξει πως ήταν ένας στρατιώτης της δράσης. Πήρε άριστα στη μηχανική, στη μεταλλειολο­ γία, στην τέχνη του πυροβολικού, στην τακτική, στα γαλλικά και στο σχέδιο, αλλά συγκέντρωσε τόσες ποινές για παραβίαση των κανόνων πειθαρχίας ώστε κατετάγη 216ος από τους 233 συναδέλφούς του στον τομέα της συμπεριφοράς. Για οποιονδήποτε στρατό θα παρέμε­ νε σε ειρήνη ένας αξιωματικός όπως ο Σέρμαν θα αποτελούσε μια διαρκή ενόχληση και έτσι ο ίδιος το 1853 αναγκάστηκε να υ­ ποβάλει την παραίτησή του για να δοκιμάσει την τύχη του ως πολίτης. Μεταξύ των ετών 1840 και 1861 άλλαξε τουλάχι­ στον 12 επαγγέλματα: περιπλανώμενος αξιωματι κός τοιι στρατού, αποτυχημένο στέλεχος τράπε­ ζας, διαχειριστής της περιουσίας του πεθερού του, διευθυντής εταιρίας κατασκευής δρόμων, αυτοδίδακτος δικηγόρος, συμβολαιογράφος, πωλητής λαχανικών, μεσίτης, αγρότης, έμπορος και κερδοσκόπος, επιστάτης στρατιωτικής ακα­ δημίας και προϊστάμενος εταιρίας σιδηροδρό­ μων. Πέρασε τουλάχιστον έξι χρόνια στον Νότο, όπου διαμόρφωσε προσωπική άποψη για τις συν­ θήκες διαβίωσης των δούλων. Οταν ξέσπασε ο εμ­ φύλιος πόλεμος ζούσε με τη σύζυγό του, Ελεν Γιούιν, και τα οκτώ παιδιά τους στο σπίτι του πεθερού του, από την οικονομική βοήθεια του οποίου και εξαρτάτο, ενώ έπασχε από άσθμα και "κλινική κατάθλιψη". Αρ χικά ήταν απρόθυμος να καταταγεί πάλι στον στρατό της Ενω­ σης, επειδή φοβόταν πως θα περιοριζόταν να υπηρετήσει ως χαμηλό­ βαθμο στέλεχος ενώ παλαιοί υφιστάμενοί του θα αναρριχώντο ως την κορυφή. "Φοβάμαι τη σκιά μου", έλεγε στη σύζυγό του, "και αν οι πνεύμονές μου είναι πραγματικά τόσο άρρωστοι ένας χειμώνας θα με αποτελειώσει, κάτι που θα μου είναι πιο ικανοποιητικό από το να πα­ λεύω χωρίς αποτέλεσμα". Η επαγγελματική αποτυχία που είχε σημει­ ώσει ως τότε, έπειτα από 20 χρόνια εργασίας, τον είχε φέρει στα όρια της αυτοκτονίας. Τον Σεπτέμβριο του 1861 όμως ο Σέρμαν ήταν στρατηγός, διοικη­ τής όλων των βόρειων δυνάμεων στο Κεντάκυ, όπου δέχθηκε την επί­ θεση των δημοσιογράφων οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι δεν είχε "σώας τας φρένας". Ο Στρατός τον έθεσε σε υποχρεωτική άδεια για να ανα­ παυθεί. Η πρώτη του διάκριση ήλθε τον Απρίλιο του 1862, όταν διοί­ κησε άριστα τη μεραρχία του στη μάχη του Σάιλο, απέτρεψε μια κατα­ στροφική υποχώρηση, είδε τρία άλογα που ίππευε να σκοτώνονται διαδοχικά και ο ίδιος τραυματίστηκε ελαφρά δύο φορές. Το Σάιλο ή­ ταν η μεγάλη στροφή της σταδιοδρομίας του, έπειτα από την οποία δεν κοίταξε ποτέ πάλι πίσω. Οταν ο Γκραντ ανέλαβε (το 1863) τη διοί­ κηση του ανατολικού θεάτρου επιχειρήσεων, δεν μπορούσε να βρει καταλληλότερο αντικαταστάτη του στη Δύση από τον Σέρμαν και ο τε­ λευταίος τον δικαίωσε κερδίζοντας το επόμενο καλοκαίρι τη μεγάλη μάχη της Ατλάντα. Η μεγαλύτερη επιτυχία του Σέρμαν ήταν αναμφισβήτητα η περί­ φημη πορεία προς τη θάλασσα". Αν και η επιχείρηση εκείνη σκότωσε

ΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ελάχιστους Νότιους συγκριτικά με τις μάχες του Γκραντ στην Ανατο­ λή, η επίπτωση που είχε η δράση των ανδρών του στο ηθικό του ε­ χθρού έδωσαν στον ίδιο μια υπεράνθρωπη διάσταση. Οι ξένες εφημε­ ρίδες τον συνέκριναν άλλοτε μ ε τον Ναπολέοντα και άλλοτε με τον Ιούλιο Καίσαρα, οι δημοσιογράφοι του Νότου με τον Αττίλα και εκεί­ νοι του Βορρά με τον δούκα του Μάρλμπορο. Οι επιτελείς του εντυ­ πωσιάζονταν από την ενεργητικότητά του: "Εμοιαζε να μην ξεχνά τί­ ποτα, να μην παραμελεί τίποτα, να προβλέπει τα πάντα... Οι άπειρες λεπτομέρειες που συσσωρεύονταν μπροστά του σε κάθε ενημέρωση, αντί να τον κουράζουν, τον παρακινούσαν σε νέες δραστηριότητες". Ενώ ο Γκραντ και οι υπόλοιποι στρατηγοί της Ενωσης θεωρούσαν ως στόχο τους να σκοτώσουν στρατιώτες του Νότου, ο Σέρμαν αποσκοπούσε στον κλονισμό του ηθικού εκεί­ νων που στήριζαν τους στρατιώτες του Νότου. Η διαφορά δεν ήταν τυχαία. Ο Σέρμαν είχε μελετήσει σε βάθος την Ιστορία και από όλους τους ομοιόβαθμους συναδέλφους του μπορούσε να καυ­ χηθεί πως ήταν ο καλύτερα μορφωμένος και ο πιο αχόρταγος αναγνώστης. Στους άνδρες του έδινε την καλύτερη εντύπωση: "Δεν έφε­ ρε ξίφος και κυκλοφορούσε με μια απλή στο­ λή η οποία ξεχώριζε από τις δικές μας μόνο από τις επωμίδες. Ενδιαφερόταν ελάχιστα για την εμφάνισή του...Η υπηρεσία στον Στρατό ή­ ταν γΓ αυτόν μια απαιτητική εργασία και όχι μια θεαματική διασκέδαση". Αξιωματικοί που υπη­ ρέτησαν μαζί του θαύμαζαν την αδιάκοπη εγρή­ γορσή του και κανένας δεν θυμόταν να τον έχει δει να κοιμάται ούτε μια φορά για ολόκληρη τη νύ­ κτα. Συνήθως ξυπνούσε στις τρεις ή στις τέσσερις τα χαράματα για να επιθεωρήσει το στράτευμα λέγοντας πως "ήταν η καλύτερη ώρα για να αφουγκραστεί κάποιος οποιαδήποτε κί­ νηση από απόσταση". Αρκετοί ήταν εκείνοι που κατηγόρησαν τον Σέρμαν ως παρανοϊκό, αλλά ο ίδιος ερμήνευε τη στάση του ως απόλυτη εμμονή στον σκοπό του, που ήταν η συντομότερη και νικηφόρα περάτωση του πολέμου. "Για να κρατήσω ελεύθερη τη ναυσιπλοΐα στον Μισισιπή θα μπορούσα να σκοτώσω εκατομμύρια ανθρώπους", έγραφε. "Σε αυτό το σημείο δεν είμαι απλώς παρανοϊκός, αλλά μανιακός". Είχε όμως πάντα την α­ πόλυτη αφοσίωση των ανδρών του. "Δεν υπάρχει ούτε ένας δισταγ­ μός ή αμφιβολία όταν διατάζω κάτι και οι άνδρες βαδίζουν προς τον θάνατο αδιαμαρτύρητα όταν τους το ζητώ, επειδή γνωρίζουν ότι υπο­ λογίζω τη ζωή τους τόσο πολύ όσο και τη δική μου". Ο τρόπος του να τονώνει το ηθικό των στρατιωτών του ήταν μοναδικός και αυθεντικός. Κάποτε σχολίασε περνώντας από μια πυροβολαρχία του: "Θα προτι­ μούσα να είμαι απλός πυροβολητής σε αυτή την πυροβολαρχία παρά υποστράτηγος στον Στρατό των Νοτίων". Οι άνδρες του απαντούσαν σε κάθε εμφάνισή του με ζητωκραυγές του τύπου: "Μην καλπάζεις τόσο γρήγορα στρατηγέ!", "Θείε Μπίλυ!" και "Νάτος ο γέρος μας!". Κανένας άλλος στρατηγός κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο δεν απέκτησε μεγαλύτερη εμπειρία μαχών, δεν συμμετείχε σε περισσότε­ ρα θέατρα επιχειρήσεων και δεν πραγματοποίησε μεγαλύτερες πορεί­ ες από τον Ουίλλιαμ Τικόμσεχ Σέρμαν, ο προσωπικός θυρεός του ο­ ποίου είχε χαραγμένο το λατινικό επίγραμμα "Nil Sine Deo" ("Τίποτα χωρίς τον Θεό").

Α ν κ α ι δ ι έ θ ε τ ε τ ο υ λ ά χ ισ τ ο ν 5.000 ιπ π είς σ τ ις τ ά ξ ε ις τ η ς η σ τ ρ α τ ιά τ ο υ Σ έ ρ μ α ν ή τ α ν κ α τ ά β ά σ η δ ύ ν α μ η π ε ζ ικ ο ύ . Ο ι ά ν δ ρ ε ς το υ Κ ιλ π ά τρ ικ , ω σ τό σ ο , ε ίχ α ν κ α θ ο ρ ισ τ ικ ό ρ ό λ ο σ τ ο να κ ρ α τ ο ύ ν τ ο ν ε χ θ ρ ό σ ε δ ια ρ κ ή α μ φ ιβ ο λ ία σ χ ε τ ικ ά μ ε το ε π ό μ ε ν ο β ή μ α τ ο υ Σ έρ μ α ν .

αντισταθεί σε όλες τις απόπειρες του Σέρμαν να τους εξαναγκάσει σε μάχη εκ παρατάξεως. Οι Βόρειοι όμως είχαν με το μέρος το υς το κρίσιμο αριθμητικό πλεονέκτημα. Αν ο Σέρ­ μαν σ τεκόταν στην Ατλάντα και επ έμενε στην καταδίωξη του Χούντ πιθανώς θα κατόρθωνε αργότερα να το ν εξασθενίσει ή να το ν εκμη ­ δενίσει, αφήνοντας τη στρατιά του Λη στη Βιρτζίνια ως τη μόνη υπολογίσιμη δύναμη των επαναστατών. Ο Σέρμαν απεχθανόταν τη χρόνια ακινη­ σία και επιπλέον η ιδέα του να εγκλωβίσει τη Στρατιά του μέσα σε μια πόλη το ν έκανε να εξεγείρεται. Την εποχή εκείνη, κατά τη ν οποία η υγειονομική περίθαλψη των στρατιωτών ή­ ταν ακόμα ελλιπής, η παραμονή ενός στρατού σε περιορισμένο χώρο προκαλούσε συχνά θ ε ­ ριστικές απώλειες από ασθένειες, που ήταν βαρύτερες από εκείνες οποιοσδήποτε μάχης. Οι άνδρες τη ς "Στρατιάς τη ς Δύσης” ήταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους αγροτόπαιδα που εί­ χαν συνηθίσει να διαβιούν με έναν δυναμικό, δραστήριο και υγιεινό τρόπο στην ύπαιθρο και συνεπώς κάθε καθήλωσή τους σε μια ρη­ μαγμένη πόλη όπως η Ατλάντα θα κλόνιζε σο­ βαρά το ηθικό και τη ν υγεία τους. Υπήρχε μό­ νο μια κύρια σιδηροδρομική γραμμή που θα τους ανεφοδίαζε από τις βάσεις τους στο Τενεσί και σύμφωνα με το ν Σέρμαν θα ήταν αδύ­ νατο να προστατεύσουν τις συγκοινωνίες τους τη ν ώρα που ο Χούντ, ο Φόρεστ, ο Χουίλερ και άλλοι επέδραμαν ελεύθ ερ α στα μετόπισθέν το υς ξεκομμένοι από σπίτια και άλλες μονάδες. Από τη ν άλλη πλευρά η καταδίωξη ενός ε­ χθρικού στρατού για τον εξαναγκασμό του σε μάχη ήταν επίσης αντίθετη στην ιδιοσυγκρα­ σία του, καθώς σε αυτή τη ν περίπτωση ο επι­ τιθ έμ ενος εξασ θενεί συνεχώς επειδή είναι υ­ ποχρεωμένος να αποσπά τμήματα φρουρών, ενώ ο αμυνόμενος έχει πλήρη ελευθ ερ ία κινή­ σεων. "Ανάθεμά τον", έλεγε ο Σέρμαν για τον Χούντ. "Αν σκοπεύει να φθάσει ως το ν ποταμό Οχάιο θα του δώσω και τρόφιμα... Αφήστε τον να πάει βόρεια, η δική μου δουλειά είναι στον

Ο ι 6 2 .0 0 0 ά ν δ ρ ε ς π ου ε π έ λ ε ξ ε ο Σ έ ρ μ α ν για τη ν "π ο ρ εία π ρ ο ς τη θ ά λ α σ σ α " ε ίχ α ν ε π ιλ ε γ ε ί π ρ ο σ ε κ τικ ά α π ό τ α 1 0 0 .0 0 0 ά το μ α τα ο π ο ία α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τη ν α ρ χ ικ ή " Σ τρ α τιά τ η ς Δ ύ σ η ς " έ π ε ιτ α α π ό τ η ν ίκ η τ η ς σ τη ν Α τ λ ά ν τ α . Η τ α ν ε κ ε ίν ο ι π ο υ ε ίχ α ν τη ν κ α λ ύ τ ε ρ η φ υ σ ικ ή κ α τ ά σ τα σ η ώ σ τ ε να μ π ο ρ έ σ ο υ ν να α ν τ έ ξ ο υ ν τη ν κ ο π ια σ τικ ή π ο ρ ε ία . Σ τ η φ ω τ ο γ ρ α φ ία ε ικ ο ν ίζ ο ν τ α ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ 17ου Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ Ο χ ά ιο να π ο ζ ά ρ ο υ ν π ριν α π ό τ η ν ε π ιχ ε ίρ η σ η ε π ιδ ε ικ ν ύ ο ν τ α ς μ ια ή ρ ε μ η α υ το π ε π ο ίθ η σ η . Η σ η μ α ία α ν ή κ ε ι σ τ ο 14ο Σ ώ μ α .

Νότο". Ο κίνδυνος που σκόπευε να αναλάβει ο Σέρμαν ήταν πρωτοφανής. Σε μια πρωτότυπη "κούρσα" με το ν χρόνο θα άφηνε ένα στρά­ τευμ α των Νοτίων να κόψει τις γραμμές συ­ γκοινωνιών του, ενώ ταυτόχρονα ο ίδιος θα προσπαθούσε να κόψει το ν ίδιο το ν Νότο στα δύο. Οι Νότιοι φημίζονταν ως τό τε για τις ικανότη τές το υς στη διεξαγωγή τολμηρώ ν επι­ δρομών. Ο Σέρμαν έλεγε: "Θα εκτοξεύσ ω ενα­ ντίον τους μια επιδρομή που θα κάνει τον Νό­ το να νιώσει το ν τρομερό χαρακτήρα των αν­ θρώπων μας. Αντί να είμαι στην άμυνα θα εί­ μαι στην επίθεση. Αντί να πρέπει να μαντέψω τα σχέδια του Χούντ θα πρέπει αυτός να μα­ ντέψ ει τα δικά μου... Προσπαθώντας νά κρα­ τήσω ανοικτούς τους δρόμους θα έχανα πιθα­ νώς 1.000 άνδρες τον μήνα και δεν θα π ετύ­ χαινα τίποτα. Μπορώ όμως α ντίθετα να πραγ­ ματοποιήσω τη ν πορεία μου και να κάνω τη Τζώρτζια να ουρλιάξει!". Αραγε τι θα γινόταν με τους α ντάρτες και το υς θαυμάσιους καβαλάρηδες του Νότου

που θα μπορούσαν να παρενοχλούν διαρκώς τη Στρατιά του; Απλώς ο Σέρμαν δεν σκόπευε να αφήσει πουθενά φρουρά πίσω του για να είναι ευάλωτη σε αιφνιδιαστικές επιθέσεις! Δ εν θα κατελάμβανε έδαφος του Νότου. Α­ πλώς θα λεηλατούσ ε ένα κομμάτι και κατόπιν θα προχωρούσε στο επόμενο. Μια κα τε­ στραμμένη ύπαιθρος άλλωστε δεν θα είχε τη ν παραμικρή σημασία για να τη ν κατέχει κά­ ποιος και ο Σέρμαν θα τη ν άφηνε ευχαρίστως στο ιππικό των Νοτίων! Ο Σέρμαν διακρινόταν για μια πρωτοπο­ ριακή για τη ν εποχή του στρατηγική αντίλη­ ψη. Τη στιγμή που όλοι σχεδόν οι άλλοι η γέτες του Βορρά και του Νότου δεν κατανοούσαν α­ κόμα πλήρως τη ν περίπλοκη σχέση μεταξύ πολέμου και ηθικής στη βιομηχανική εποχή, αυτός θεω ρούσε πως μια οικογένεια Νοτίων που παρέδιδε ζώα ή σιτάρι σε ένα στράτευμα των επαναστατών ήταν ένας παράγονταςκλειδί για την πολεμική προσπάθεια του ε ­ χθρού. Χωρίς τα εφόδια που έπαιρναν από τους αμάχους οι μάχιμοι του Νότου απλώς θα έπρεπε να εγκαταλείψ ουν τον αγώνα. Διεισδύοντας στη Τζώρτζια η "Στρατιά τη ς Δύσης” θα εκινείτο μέσα στον σιτοβολώνα του Νό­ του, στα δάση και στους αγρούς του, όπου υ­ πήρχαν άφθονα βοσκοτόπια και όπου τόσο τα σπίτια, όσο και οι φράχτες των λιβαδιών ήταν ξύλινες κατασκευές οι οποίες θα πυρπολούντο πανεύκολα έπειτα από ένα άνυδρο καλο­ καίρι. Ο Νά^ος θα έπρεπε αφενός να θ ρέψ ει ένα εχθρικό στράτευμα και αφ ετέρου να υποστει τη λεηλασία του περισσεύματος του. Μια τέτο ια επιδρομή θα είχε φοβερό αποτέλεσμα σε έναν πληθυσμό στον οποίο οι ειδήσεις έ ­ φθαναν με σημαντική καθυστέρηση. Η απόφαση του Σέρμαν να συντηρήσει τη Στρατιά του από τα εχθρικά αποθέματα τού προσέδιδε ταυτόχρονα εντυπωσιακή ευκινη­ σία. Θα κατευθυνόταν προς το Μακόν ή τη ν Αυγούστα; Θα κα τέληγε στη Σαβάννα, στη Νό­ τια Καρολίνα ή στη Φλόριντα; Ακόμα και ο ί­ διος δεν είχε καταλήξει σε έναν σαφή προορι­ σμό, πόσο μάλλον ο εχθρός που προσπαθού­ σε να μαντέψ ει τη ν πορεία του. Ο στρατηγός διατηρούσε για το ν εαυτό του το δικαίωμα να αποφασίζει καθημερινά για το πού θα κατευ­ θυνόταν τη ν επομένη η Στρατιά του, λαμβάνοντας υπόψη τη ν αντίσταση του εχθρού και τις υπόλοιπες μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τα κριτήρια ήταν η πρόκληση όσο το δυνατόν με­ γαλύτερω ν ζημιών στον Νότο και η αποφυγή των απωλειών. Οπως και αν είχαν τα πράγματα, ο τελικός στόχος του ήτα ν να εμ­ φανιστεί σε κάποιο σημείο στην ακτή του Α τ­ λαντικού, όπου θα μπορούσε να ανεφοδιαστεί άνετα από το Ναυτικό του Βορρά - που εί­ χε κερδίσει από νωρίς τη ν απόλυτη κυριαρχία στη θάλασσα. Επειτα θα ήταν ελεύ θ ερ ο ς να κινηθεί προς το Ρίτσμοντ στα βόρεια, διασχίΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

I

23 ■ "

ΙΣΤΟΡΙΑ

ζοντας με τον ίδιο καταστρεπτικό τρόπο τις "μισητές" Καρολίνες, το λίκνο τη ς απόσχισης, για να βρεθεί τελικά στα μετόπισθεν του Λη και να τον συντρίψει ανάμεσα στη "Στρατιά τη ς Δύσης" και τη "Στρατιά του Ποτόμακ". Η διοικητική μέριμνα της Στρατιάς του Σέρμαν ήταν ένας πραγματικός εφιάλτης από πλευράς πολυπλοκότητας. Οι θ ερμιδικές ανά­ γ κες ανδρών που είναι υποχρεωμένοι να βαδί­ ζουν 20 km την ημέρα και να προβαίνουν σε διάφορες καταστροφές είναι πολύ σημαντι­ κές. Ακόμα και την εποχή που ο Σέρμαν δρούσε κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές, χρει­ αζόταν πάνω από 80 βαγόνια εφοδίων την η­

μαζί της, όταν ήταν γνωστό πως αυτός ήταν ο αριθμός που κατανάλωνε ένας στρατιώτης σε μια και μόνο ημέρα εντα τικής δράσης; Θα μπορούσαν τα υποζύγια που είχαν συγκε­ ντρω θεί στην Ατλάντα να αντέξουν το μακρύ ταξίδι και να σύρουν τα κάρα επί 450 km; Χω­ ρίς επικοινωνίες πώς θα γνώριζε ο Σέρμαν αν ο Χούντ, ο Λόνγκσ τρητ ή ο ίδιος ο Λη δεν εκινούντο για να το ν κτυπήσουν μαζικά σε κά­ ποιο σημείο; Αν ο στρατηγός Τζωρτζ Τόμας (ο αποκαλούμενος "βράχος τη ς Τσικαμάγκα"), που είχε μείνει πίσω στο Τενεσί με 71.000 άν­ δρες, δεν μπορούσε να α ν τέξει τις επιθέσεις του Χούντ, πώς θα μπορούσε να εξηγήσ ει ο

Η π ρ ο π α γ ά ν δ α τω ν Β ο ρ ε ίω ν μ ιλ ο ύ σ ε γ ια τη θ ε ρ μ ή υ π ο δ ο χ ή π ο υ ε π ε φ ύ λ α σ σ α ν σ τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς τ ο υ Σ έ ρ μ α ν ο ι κ ά τ ο ικ ο ι τ ο υ Ν ό τ ο υ ο ι ο π ο ίο ι ε π ιθ υ μ ο ύ σ α ν τ η ν Ε νω σ η. Σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ε λ ά χ ισ τ ο ι ή τ α ν ο ι Ν ό τ ιο ι π ο υ υ π ο δ έ χ θ η κ α ν μ ε α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο τ η Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς " κ α ι α υ τ ό ο ψ ε ιλ ό τ α ν σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό σ τ ο π α τρ ιω τικ ό π είσ μ α τω ν γ υ ν α ικ ώ ν τ η ς Τ ζ ώ ρ τζια .

μέρα για να συντηρήσει 60.000 στρατιώτες και τα υποζύγιά τους. Πλησιάζοντας τη ν Ατλάντα είχε στη διάθεσή του 100 ατμομηχανές και 1.000 βαγόνια για να τον ανεφοδιάζουν. Πώς θα μπορούσε να υποστηρίξει τις δυνάμεις του μέσα στη Τζώρτζια; Αντί θα φθάσει στη Σαβάννα, που απείχε 450 km, η Στρατιά του είχε πολλές πιθανότητες να καταλήξει παγιδευμένη "στη μέση του πουθενά", κολλημένη στη λάσπη και λιμοκτονούσα, κυκλωμένη από χι­ λιάδες εξοργισμένους αντάρτες. Αν πάλι ανα­ γκαζόταν να δώσει μεγάλη μάχη θα έφθαναν τα 200 φυσίγγια ανά άνδρα που θα μ ετέφ ερ ε ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Σέρμαν το γεγονός ότι ο ίδιος είχε αποσπάσει 62.000 άνδρες του Βορρά για να κάψει απλώς τις σοδειές του Νότου τη στιγμή που κατέρρ εε το μέτωπο πίσω του; Ο υδέτεροι Ευρωπαίοι π αρατηρητές ση­ μείωναν ότι με τη ν πορεία του ο Σέρμαν θα μπορούσε να "είχε κάνει είτε έναν από τους λαμπρότερους ελιγμούς στη στρατιωτική ι­ στορία, είτε έναν από τους πλέον ανόητους". Ο Λίνκολν όμως κράτησε τους φόβους του για το ν εαυτό του και έδωσε τη συγκατάθεσή του για την πορεία προς τον Ατλαντικό λέγοντας πως γνώριζε σε ποια τρύπα είχε μπει ο Σέρ­

μαν, αλλά δεν γνώριζε από ποια τρύπα θα έ ­ βγαινε.

Η "ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ" ΞΕΚΙΝΑ Η "Στρατιά τη ς Δύσης" χωρίστηκε στη "Στρατιά τη ς Τζώρτζια" και στη "Στρατιά του Τενεσί" με αρχικό στόχο να κινηθούν μέσω τη ς Αυγούστα και του Μακόν αντίστοιχα και να συγκλίνουν αργότερα στο Μίλετζβιλ. Με αυτόν το ν τρόπο, όπως ανέφ ερε ένας ιστορι­ κός, "κάθε στρατιά αντιπροσώπευε ένα μεγά­ λο μαχαίρι που θα αποφάσιζε πόσο μεγάλο κομμάτι τη ς πίτας της Τζώρτζια θα έπρεπε κά­ θ ε φορά να κοπεί μεταξύ τους για να λεηλα­ τηθεί. Το πλάτος του κομματιού θα άλλαζε συνεχώς από 30 km πλάτος ως και 90 km, ανά­ λογα με τη φύση του εδάφους και το μέγεθος τη ς εχθρικής αντίστασης". Ο Σέρμαν έριχνε κατά τη ς Τζώρτζια 55.000 άνδρες στο πεζικό. 5.000 ιππείς και 2.000 π υροβολητές που έφ ε­ ραν μαζί τους 14.500 άλογα, 19.500 ημίονους, 2.500 κάρα και 5.500 βοοειδή. Το πρόβλημα ή­ ταν να χωριστεί αυτή η δύναμη σε τόσες φά­ λαγγες ώστε το μήκος τους να μη φθάνει τις δεκάδες χιλιόμετρα και να μπορούν να στρα­ τοπ εδεύουν με κάποια λογικά διαστήματα χώ­ ρου και χρόνου μεταξύ τους. Αν ο στρατηγός δ εν είχε χωρίσει τις δυνάμεις του σε τέσσερα σώματα που το καθένα βάδιζε στον δικό του τομέα, θα χρειάζονταν τρ εις η μέρες για να περάσει ολόκληρη η Στρατιά από ένα δ εδ ομ έ­ νο σημείο. Ολοι οι σύγχρονοι π αρατηρητές συμφω­ νούσαν ότι οι άνδρες του Σέρμαν ήταν υγιέ­ στεροι, πιο μεγαλόσωμοι και καλύτερα θρεμένοι από τους πολεμιστές των Νοτίων. Διακρίνονταν επίσης από έναν αέρα υπεροχής, ακό­ μα και έναντι των ανατολικών συναδέλφων τους που είχαν καθηλω θεί επί μήνες στην πο­ λιορκία του Πήτερσμπεργκ. Ηταν κατά μέσο όρο ψ ηλότεροι και πιο εύρωστοι από εκεί­ νους, με γενειάδες και μακριά μαλλιά. Οι πε­ ρισσότεροι προέρχονταν από τις μεσοδυτικές Π ολιτείες (περισσότεροι από τους μισούς εί­ χαν σ τρατολογηθεί στο Οχάιο, στο Ιλλινόι και στην Ινδιάνα), ενώ μόνο 33 από τα 218 συντάγ­ ματα τη ς Στρατιάς είχαν έλθ ει από τη ν Ανατο­ λή. Επρόκειτο για τα παιδιά και τα εγγόνια των παλιών σκληροτράχηλων πρωτοπόρων που εί­ χαν εγκατασ ταθεί στη μεγάλη περιοχή από το Κεντάκυ ως τη Μινεσότα, με αγγλική, ιρλανδι­ κή και σκωτσέζικη καταγωγή, αναμεμιγμένοι με μικρά στοιχεία Γερμανών και Σουηδών. Η­ ταν στην πλειοψηφία τους βετεράνοι των σκληρών μαχών στο Βίκσμπουργκ και στην Τσατανούγκα, γεγονός που το υς έδινε έξοχο ηθικό και έκανε το ν Σέρμαν να διατυμπανίζει ότι διοικούσε "τον γενναιότερο και καλύτερο στρατό που βάδισε ποτέ σε αμερικανικό έδα­ φος". Ακόμα και ο στρατηγός των Νοτίων Τζόζεφ Τζόνστον παραδεχόταν με αίσθημα δέ­ ους πως “δεν έχει υπάρξει τέτο ιο ς στρατός από την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα". Σχεδόν το 50% των ανδρών της "Στρατιάς της Δύσης" είχε επ ιλέξει με ελεύθ ερ η βούληση να ανανε­ ώσει τη ν κατάταξή του για ένα ακόμα έτος, ό­ ταν θα μπορούσε να επιστρέψει ανεμπόδιστα

στο σπίτι του. Οι μισοί από τους λοχαγούς και το 90% των υπολοχαγών προέρχονταν από τον βαθμό του απλού οπλίτη και έτσι οι σχέ­ σεις το υς με το υς στρατιώ τες βασίζονταν στην αμοιβαία κατανόηση και επικοινωνία. Ο­ ταν το Μάιο του 1865 ο πόλεμος είχε τελειώ ­ σει, και η "Στρατιά τη ς Δύσης" παρέλασε με όλη τη ς τη μεγαλοπρέπεια στους δρόμους τη ς Ουάσιγκτον μπροστά σε ένα πλήθος που ζητωκραύγαζε, ο Γερμανός π ρεσβευτής είπε αντικρύζοντας το 15ο Σώμα του Στρατηγού Πήτερ Οστερχαους: "Ενας στρατός όπως αυ­ τό ς θα μπορούσε να υποτάξει ολόκληρη την Ευρώπη". Για το 20ό Σώμα που ακολούθησε παρατήρησε επίσης με θαυμασμό: “Ενας στρατός όπως αυτός θα μπορούσε να υποτά­ ξει ολόκληρο το ν κόσμο". Και όταν αντίκρυσε το 14ο Σώμα υπό τη ν ηγεσία του ορμητικού στρατηγού Ν τέηβις συμπέρανε με δέος: “Ε­ νας στρατός όπως αυτός θα μπορούσε να υ­ π οτάξει το ν διάβολο". Οι Βόρειοι του Σέρμαν είχαν έξοχο ηθικό και αποτελούσαν το τέλειο εργαλείο για τη συντριβή του Νότου. Π έντε η μέρες μετά την αναχώρηση από την Ατλάντα το 20ό Σώμα του Σλόκουμ είχε φθάσει στο γραφικό χωριό Μάντισον, “το ω­ ραιότερο από όσα συναντήσαμε σε όλη την πορεία", σύμφωνα με κάποιους στρατιώτες. Τα παράθυρα των σπιτιών ήταν ερμητικά κλει­ στά. Καθώς σι μονάδες κινούντο πολυάριθμοι αγγελιοφόροι κάλπαζαν εμπρός και πίσω ανά­ μεσα στις φάλαγγες για να διατηρείται η επα­ φή. Μικρά αποσπάσματα ιππικού και μηχανι­ κού απλώνονταν προς κάθε κατεύθυνση για λόγους αναγνώρισης και προετοιμασίας του εδάφους, εντοπίζοντας συγκεντρώσεις του ε ­ χθρού, καθαρίζοντας τους δρόμους από ε ­ μπόδια και γεφυρώ νοντας μικρούς χειμάρρους. Η μάζα του πεζικού ακολουθούσε βαδί­ ζοντας σε τετρ ά δ ες με τα πυροβόλα και τις ά­ μαξες τη ς εφοδιοπομπής κατανεμημένα μέσα στη φάλαγγα. Α ρκετοί άνδρες που δρούσαν σε τριάδες ή ζευγάρια φρόντιζαν να “επισκέ­ π τονται“ κάθε αγροικία τη ς περιοχής και να α­ ποσπούν οτιδήποτε μπορούσε να το υς φανεί χρήσιμο, δίδοντας στους Νότιους τη ν εν τύ ­ πωση ότι ολόκληρος ο στρατός του Βορρά εί­ χε επιπέσει στη Τζώρτζια. Μέσα στο επιτηδευ­ μένο αυτό χάος ο στρατηγός Σέρμαν φ ρόντι­ ζε να μετακινείται συνεχώς έφιππος, με τους χάρτες στα χέρια, πάντα ολιγόλογος, αλλά κα­ θιστώντας σαφή την πρόθεσή του να μην κα­ θυσ τερ εί υπερβολικά η προέλαση και να σπεύδει προς τη θάλασσα. Οι Νότιοι προσπάθησαν απεγνωσμένα να κρατήσουν τη συνοχή τη ς κοινωνίας τους τρομοκρατώ ντας τους δυστυχείς μαύρους, λέγοντάς το υς πως “όσοι έπεφταν στα χέρια των Γιάνκηδων θα υποχρεώνονταν να εργα­ στούν μέχρι θανάτου για τη ν κατασκευή οχυ­ ρώσεων, θα εχρησιμοποιούντο στην πρώτη γραμμή και θα εκτελο ύντο αν αρνούντο να πολεμήσουν ή θα στέλνονταν στην Κούβα για να π ουληθούν”. Οι πρώτοι δούλοι που απε­ λευθερώ θηκαν με τη ν έλευση τη ς “Στρατιάς τη ς Δύσης" περιέγραψαν με δέος το εντυπω­ σιακό θέαμα που παρουσίαζε ένα από τα σώ­ ματα του Σέρμαν: “Είναι εκατομμύρια! Εχει μείνει άραγε κανένας στον Βορρά;". Στους

Η σ υ σ τ η μ α τ ικ ή λ ε η λ α σ ία τω ν π ερ ιο υ σ ιώ ν το υ Ν ό τ ο υ σ τ η ν Π ο λ ιτ ε ία τ η ς Τ ζ ώ ρ τζ ια ή τ α ν έν α α π ό τα ε ρ γ α λ ε ία τ ο υ Σ έ ρ μ α ν γ ια τ η υ π ο τα γ ή τ ο υ : "Δ ε ν ν ο μ ίζω ό τ ι ε κ ε ί ό π ο υ ζο ύ ν 1.000 .0 0 0 ά ν θ ρ ω π ο ι ο σ τ ρ α τ ό ς μ ο υ μ π ο ρ ε ί να π ε ιν ά σ ε ι ". Ε ν α ς α π ό τ ο υ ς Ν ό τ ιο υ ς π ου α ν τ ίκ ρ υ σ ε τ η λ ε η λ α σ ία τ η ς π ε ρ ιο υ σ ία ς τ ο υ τη ν π α ρ ο μ ο ία σ ε μ ε "τη ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ η ς Ιε ρ ο υ σ α λ ή μ σ ε μ ικ ρ ή κ λ ίμ α κ α ".

λευκούς κατοίκους τη ς Τζώρτζια η εντύπωση ήταν επίσης μεγάλη: “Εμοιαζαν με ένα μπλε σύννεφο. Είχαν τα πιο απίθανα μουσικά όργα­ να και έκαναν φοβερό θόρυβο. Προηγούντο οι "ξυλοκόποι" που καθάριζαν το ν δρόμο μπροστά στο στράτευμα, Ανδρες με τσ εκού­ ρια στους ώμους, με φτυάρια και με όπλα". Α­ κόμα και χωρισμένη σε τέσσερα σώματα των 11.000 ή 13.000 ανδρών η "Στρατιά τη ς Δύσης" απ οτελείτο ακόμα από φάλαγγες μήκους 15 km και χρειαζόταν μια ολόκληρη ημέρα για να φθάσει η οπισθοφυλακή αυτούς που προη­ γούντο. Ο Σέρμαν είχε προτιμήσει να αφήσει στην Ατλάντα 200 από τα πυροβόλα του και εί­ χε πάρει μαζί του μόνο 65. Καθένα από αυτά το τραβούσαν οκτώ άλογα. Κάθε στρατιώτης έφ ερ ε 40 φυσίγγια για το όπλο του και μπο­ ρούσε να υπολογίζει σε άλλα 150 που μεταφ έρονταν στις άμαξες. Κατά παράδοξο τρόπο ο όγκος των εφοδίων που μ ετέφ ερ ε η Στρατιά αυξανόταν αντί να μειώ νεται με τη ν πάροδο του χρόνου, καθώς η λεηλασία απέφερε πλούσια λεία. Ο Σέρμαν άρχισε να ανησυχεί μήπως η πρόοδος του στρατού του επιβραδυ­ νόταν από τη ν έμφ υτη τάση των στρατιωτών να κορέσουν τη ν απληστία τους για οτιδήπο­ τε άλλο άρπαζαν από τις πλούσιες κατοικίες των Νοτίων. Ο ρυθμός προέλασης του Σέρμαν όχι μόνο το ν κάλυπτε από οποιαδήποτε κατα­ δίωξη του εχθρού, αλλά το ν έσωζε και από τη ν πείνα. Μόνο κινούμενος μπορούσε να συ­ ντηρ η θεί ο στρατός που ερχόταν κάθε μέρα και πιο κοντά προς το ν Ατλαντικό. Οι στρατιώ τες ήταν ενθουσιασμένοι με το γεγονός ότι ο αρχηγός το υς δεν τους ανάλω­ νε σε άσκοπες αιματηρές μάχες αλλά τους χρησιμοποιούσε με έξυπνο τρόπο για να δώ­ σει το καίριο πλήγμα στον αποσχισμένο Νότο.

Η “Στρατιά τη ς Δύσης" έμοιαζε με τους άν­ δρες του Κορτέζ, που ο η γέτη ς τους είχε οδη­ γήσει μέσα στο Μ εξικό καίγοντας πρώτα τα πλοία του, για να τονίσει πως δεν υπάρχει πε­ ρίπτωση υποχώρησης. Επρόκειτο και τις δύο φ ορές για μια εκσ τρατεία καταστροφής του εχθρικού τρόπου ζωής, με "μια τρελή ιδιο­ φυία" να ηγείται των εισβολέων. Οι κίνδυνοι βέβαια ήταν πολλοί και τεράστιοι. Η Ιστορία βρίθει από παραδείγματα επιχειρήσεων κατά τις οποίες ενας λαμπρός στρατός καταστραφηκε ολοσχερώς από υποδεέστερους αντιπά­ λους, όντας απομονωμένος από κακό υπολο­ γισμό σε κάποια μακρινή εχθρική χώρα. Ετσι είχαν αφανιστεί οι 40.000 Αθηναίοι στη Σικελία (415-413 π.Χ.), οι Ρωμαίοι του Κράσσου στις Κάρρες (53 π.Χ.) και οι τρ εις θαυμάσιες λ εγ ε­ ώνες του Ουάρου στον Τευτοβούργιο Δρυμό (9 μ.Χ.). Αφού προσπέρασε το Μάντισον η αριστε­ ρή πτέρυγα του Σλόκουμ έδινε την εντύπωση ότι ακολουθούσε τη σιδηροδρομική γραμμή για το Κάμινγκ και τη ν Αυγούστα, όμως στην πραγματικότητα πλησίαζε προς το Μίλετζβιλ, ενώ η δεξιά πτέρυγα του Χάουαρντ αφού έκα­ νε μια προσποίηση με κατεύθυνση το Μακόν έστρεψ ε ελαφρά προς τα βόρεια και πέρασε πρώτα από το Κλίντον και έπειτα νότια του Γκόρντον, όπου απέκρουσε και τη ν πρώτη σο­ βαρή αντεπίθεση των Νοτίων προκαλώντας το υς τουλάχιστον 600 απώλειες. Ο Σέρμαν δι­ καιολογημένα δεν μπορούσε να κατανόησε, τη ν εμμονή του αντιπάλου σε τέ το ιε ς τα κτι­ κές αυτοκτονίας. Ποιο νόημα είχε η επέλαστ εναντίον ενός οχυρωμένου εχθρού που χρη­ σιμοποιούσε θανατηφ όρες επαναληπτικές αραβίδες Spencer; Περιδιαβαίνοντας το π εϊ.ο τη ς μάχης αργότερα σι Βόρειοι ανακάλυψαν

25 ■■■

Σ Τ Ρ Α Ώ Τ - - ΙΣΤΟΡΙΑ

κή του Ναπολέοντα που γνώριζαν όλοι καλά, θα μπορούσαν να εκμετα λλευ θο ύν τα 60-90 km που χώριζαν τις δύο π τέρυγες και να τις καταστρέψουν διαδοχικά, όπως προσπάθησε να κάνει αργότερα ο Τζόνστον. Πού βρισκόταν όμως ο Χ ούντ με τις 40.000 βετεράνους του που είχαν πολεμήσει σκληρά λίγους μήνες νωρίτερα το ν Σέρμαν μπροστά στην Ατλάντα; Ο ίδιος διακήρυσσε: "Θα σας πολεμήσουμε ως το ν θάνατο. Καλύ­ τερα να πεθάνουμε χίλιες φορές παρά να ζήσουμε κάτω από το ν ζυγό τον δικό σας και των μαύρων συμμάχων σας". Λόγω των ακρωτη­ ριασμένων μελών του ο Χ ούντ έπρεπε κάθε πρωί να δένετα ι από τους υπασπιστές του στη σέλλα του αλόγου του, αλλά το πείσμα του ή ­ ταν αλύγιστο. Είχε απλώς απομακρυνθεί βο­ ρειότερα και βρισκόταν ήδη σε τροχιά μετω­ πικής σύγκρουσης με τη στρατιά του Τόμας. Αντί να πραγματοποιήσει όμως μια έμμεση κρούση κατά τη ς Π ολιτείας του Τενεσί, παρό­ μοια με εκείνη του Σέρμαν στην Ατλάντα, είχε μείνει πιστός στα παραδοσιακά δόγματα και επιζητούσε τη ν αποφασιστική αναμέτρηση. Η άνοδος των Νοτίων έφθασε μέχρι τη ν τοπο­ θεσία Φράνκλιν, όπου στις 15 και στις 16 Δ ε­ κεμβρίου 1864 έδωσαν τελικά τη μάχη που επεδίωκαν. Εξαπέλυσαν 13 άκαρπες επελάσεις, έχασαν επτά στρατηγούς και 7.000 άνδρες και υπέστησαν συντριπτική ήττα.

Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΖΩΡΤΖΙΑ

Π ο λ λ ά α π ό τ α σ υ ν τ ά γ μ α τ α τ ο υ Ιλ λ ιν ό ι, τ η ς Α ϊό β α , τ η ς Ιν τ ιά ν α κ α ι τ ο υ Ο χ ά ιο τ ο 1864 ή τα ν ε φ ο δ ια σ μ έ ν α μ ε ε π α ν α λ η π τικ ά τ υ φ έ κ ια κ α ι α ρ α β ίδ ε ς S p e n c e r, π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν ε π τ ά β ο λ έ ς μ έ σ α σ ε 10 δ ε υ τ ε ρ ό λ ε π τ α (π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ε ς α π ό ό σ ε ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν τα π α ρ α δ ο σ ια κ ά μ ο υ σ κ έ τ α τω ν Ν ο τίω ν σ ε έ ν υ λ ε π τ ό ). Τα τ υ φ έ κ ια H e n ry , π ο υ μ ό λ ις είχ α ν α ρ χ ίσ ε ι να ε μ φ α ν ίζ ο ν τ α ι, δ ιέ θ ε τ α ν α π ό θ ε μ α 15 φ υ σ ιγ γ ίω ν , π ρ ο κ α λ ώ ν τα ς τ ο σ χ ό λ ιο τω ν Ν ο τίω ν ό τ ι "οι Γ ιά ν κ η δ ε ς μ π ο ρ ο ύ σ α ν να γ ε μ ίσ ο υ ν τ α ό π λ α τ ο υ ς τ η ν Κ υ ρ ια κ ή κ α ι να ρ ίχ ν ο υ ν ό λ η τ η ν ε β δ ο μ ά δ α ". Ο ε ικ ο ν ιζ ό μ ε ν ο ς σ τ ρ α τ ιώ τ η ς φ έ ρ ε ι έν α τ υ φ έ κ ιο S h a rp s N e w M o d e l 1859.

ένα 14χρονο παιδί του οποίου είχε τσακιστεί ένα πόδι και ένα χέρι. Δίπλα του κείτοντα ν νε­ κροί ο πατέρας του, δύο αδελφοί του και ένας θ είο ς του. Οι Βόρειοι αντιμετώπιζαν πια έφιπ­ πους άνδρες με γκρίζα μαλλιά και αγόρια ηλι­ κίας όχι πάνω από 15 ετών. Ενώ αυτοί οι γενναίοι έφ εδροι έπεφταν θύματα των άριστα εκπαιδευμένων ανδρών του Σέρμαν, τουλάχιστον 10.000 Νότιοι στρα­ τιώ τες από τη Νότια Καρολίνα και τη Τζώρτζια, υπό το ν στρατηγό Μπράξτον Μπραγκ, περίμεναν τον εχθρό οχυρωμένοι στην Αυγούστα. Ο Σέρμαν όμως δεν σκόπευε να τους προσφέρει τη μάχη που ζητούσαν. Επιφανείς Νότιοι στο Ρίτσμοντ είχαν σημειώσει από την αρχή τη ς πορείας ότι ο Σέρμαν έτειν ε να προκαλέσει τη συγκέντρωση στρατευμάτων τους στα σημεία που πίστευαν πως ή θ ελε να κατα­ λάβει και έπειτα απλά τα προσπερνούσε αφή­ νοντας τις δυνάμεις τους άχρηστες και άσχη­ μα τοπ οθετημένες. Ο Σέρμαν δεν είχε ξεχάσει πως κατά τη ν εκσ τρατεία τη ς Ατλάντα είχε βρ εθ εί σε μειονεκτική θέση ακριβώς επειδή ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

είχε επ ιλέξει έναν μοναδικό γεωγραφικό αντι­ κειμενικό σκοπό, γεγονός που διευκόλυνε το ν αντίπαλό του, ο οποίος είχε έτσι να καλύψει ένα και μόνο απειλούμενο σημείο. Το σφάλμα αυτό δεν επρόκειτο να το επαναλάβει. Σχεδίασε έτσι την πορεία του μέσω τη ς Τζώρτζια ώ­ στε να κρατά συνεχώς το ν εχθρό σε δίλημμα. Εκτός από το ν Μπραγκ υπήρχε άλλος ένας ε ­ πιφανής στρατηγός των Νοτίων, ο Ουίλιαμ Χάρντυ, που συγκέντρω νε μεθοδικά πάνω από 10.000 π ολεμιστές στη Σαβάννα, ενώ ο 28χρονος Τζόζεφ Χουίλερ με 3.500 ιππείς προ­ σπαθούσε συνεχώς να κτυπά τις φάλαγγες των Βορείων και να συμπλέκεται με το ιππικό του Κιλπάτρικ. Ενεργώντας με αδέξιο τρόπο οι Νότιοι διευκόλυναν τη ν τακτική του Σέρ­ μαν. Αν ο Μπραγκ, ο Χάρντυ και ο Χουίλερ εί­ χαν καλύτερο συντονισμό μετα ξύ τους, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τουλάχιστον 25.000 άνδρες για να αντιμετωπίσουν τη μια από τις δύο π τέρυγες του Σέρμαν και να απορρυθμίσουν ολόκληρο το σχέδιο του αντι­ πάλου τους. Εφαρμόζοντας τη γνωστή τα κτι­

Ο Χ ούντ καταστράφηκε στο Τενεσί, ο Μπραγκ έμεινε κλεισμένος στην Αυγούστα και ο Χάρντυ στη Σαβάννα και ο Λη καθηλω μέ­ νος από το ν Γκραντ στο Πήτερσμπεργκ. Γιατί όμως οι Νότιοι δεν εφάρμοσαν σε βάρος του Σέρμαν τη ν ίδια "τακτική τη ς καμμένης γης" που είχε συντρίψει το ν Ναπολέοντα στη Ρω­ σία; Ο λόγος είναι πως ο Νότος ακολουθούσε μια ηγεσία η οποία βάσιζε τα πρωτεία τη ς σε δύο α λληλένδετους παράγοντες: την ιδιοκτη­ σία τη ς αγροτικής γης και το υς δούλους. Η ε ­ γκατάλειψη οποιουδήποτε από αυτούς θα σήμαινε πρακτικά τη ν κατάρρευση ολόκληρου του πολιτιστικού οικοδομήματος. Η ηγεσία ε ­ π έμενε να καλεί το ν λαό στα όπλα και να διε­ γείρει τα πατριωτικά συναισθήματα για τη ν υ­ περάσπιση του πατρίου εδάφους, αλλά τα α­ ποτελέσματα ήταν πενιχρά. "Πού είναι οι α­ ντάρτες;", έγραφε ο ταγματάρχης Τζέημς Κόνολλυ που υπηρετούσε σε ένα από τα συντάγ­ ματα του Ιλλινόι. "Καλπάζουμε μέσα από τη Τζώρτζια και δεν τολμά κανένας να μας ρίξει μια τουφεκιά. Καίμε τα σπίτια τους, το υς αχυ­ ρώνες, τους φράχτες, τις βαμβακοφυτείες τους και όμως κανένα από τα παλικάρια των Νοτίων δεν εμφανίζεται για να μας τιμωρήσει για τους βανδαλισμούς μας". Ενας Τεξανός στρατιώτης των Νοτίων ομολογούσε με θλί­ ψη: "Ο Σέρμαν θα έπρεπε να νικηθεί συντρι­ πτικά, αλλά το λυπηρό είναι πως ενώ οι στρα­ τιώ τες του καταστρέφουν με φωτιά τη χώρα και διαπράττουν ένα σωρό εγκλήματα σε βά­ ρος ανυπεράσπιστων γυναικών, οι άνδρες της Τζώρτζια μένουν κρυμμένοι στα σπίτια τους προσπαθώντας να σώσουν τις προσωπικές περιουσίες τους". Οι Βόρειοι εκπλήσσονταν

Η « Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς » π α ρ ε λ α ύ ν ε ι σ τ η ν Ο υ ά σ ιγ κ τ ο ν μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ (πιν. τ ο υ Τ ζ α ίη μ ς Τ α ίη λ ο ρ , The O h io H is to r ic a l S o c ie ty ).

από τη ν παράξενη διαπίστωση πως όσο βαθύ­ τερα εκινούντο στη Τζώρτζια τόσο μικρότερη αντίσταση συναντούσαν. Ολόκληρος ο ιστός τη ς κοινωνίας διακρίσεων που είχαν θεμελιώ ­ σει οι Νότιοι έμοιαζε να διαλύεται μπροστά στην ορμητική προέλαση των δεινών πολεμι­ στών που παρέτασσε το "δημοκρατικό" κα θ ε­ στώς του Βορρά. "Δεν βλέπουμε ο ύτε έναν λευκό άνδρα για μέρες", έγραφε ο Σέρμαν, "μόνο γυναίκες, σπίτια λεηλα τημένα και αγροκτήματα όπου βόσκουν σκόρπια άλογα και βοοειδή. Οι υπη­ ρ έτες των μεγάλων σπιτιών έχουν εξαφανι­ στεί, υπάρχουν μόνο γυναίκες και παιδιά, ντυ ­ μένα με πολυτελή ρούχα, που από τη μια εκλι­ παρούν το υς στρατιώτες μας να τους δώσουν λίγο φαγητό και από την άλλη προσεύχονται φωναχτά να έλθ ει ο Μ εγαλοδύναμος ή ο Τζόζεφ Τζόνστον να μας σκοτώσουν, εμάς που ληστέψαμε τα σπίτια τους και ό,τι είχαν ιερό". Οι γυναίκες του Νότου, που είχαν ανατρα­ φεί σε μια κοινωνία διαφορετικής ηθικής, σοκάρονταν όταν βρίσκονταν αντιμέτω πες με τους βάναυσους στρατιώτες του Σέρμαν: "Ε­ καναν φοβερό θόρυβο σε όλα τα δωμάτια στα οποία έμπαιναν, κραύγαζαν, έβριζαν, τσακώ­ νονταν μεταξύ τους, μέσα σε μια γενική σύγ­ χυση. Χρησιμοποιούσαν τέτο ια βλάσφημη γλώσσα και είχαν τέτο ια αποκρουστική εμφ ά­ νιση ώστε συνειδητοποιήσαμε τι συνθήκες θα πρέπει να επικρατούν στην κόλαση για όσους υποστούν αυτή τη ν αιώνια καταδίκη. Η ομιλία τους ήταν γεμάτη βλασφημία, σκληρότητα και ψέματα. Οι άνδρες αυτοί ανήκαν στο ιππι­ κό του Κιλπάτρικ, πολύ τρομεροί για να είναι αληθινοί". Ορισμένοι από τους αξιωματικούς των Βορείων προσπάθησαν να δείξουν στις οικοδέσποινες της Τζώρτζια τη φοβερή υπο­ κρισία που έκρυβε η κοινωνία τους. Ενας συ­ νταγματάρχης από το Οχάιο υπενθύμισε σε μια γυναίκα που του παραπονέθηκε για τη συ­ μπεριφορά των στρατιωτών του λέγοντας: "Εί­

στε εσείς με τον ενθουσιασμό σας που παρο­ τρ ύ ν ετε το υς νεαρούς άνδρες σας να πάνε στη μάχη όπου θα σκοτώσουν χιλιάδες άλ­ λους άνδρες, ενώ εσείς θα μ έν ετε ήσυχες στο σπίτι τραγουδώ ντας τη "Μπλε Σημαία της Μπόνυ". Εξοργίζεστε όμως όταν βλέπετε τους Γιάνκηδες να κυνηγάνε τις κό τες στην αυλή σας". Ηταν ακριβώς οι γυναίκες του Νότου εκεί­ νες που ωθούσαν το υς άνδρες το υς προς τον πόλεμο και το καθήκον, όπως έπρατταν πριν από αιώνες και οι γυναίκες τη ς Σπάρτης. Η στάση τους όμως άρχισε να αλλάζει όταν έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα τη ς επιδρομής του Σέρμαν. Η Ελίζα Αντριους έγραφε το ν Ια­ νουάριο του 1865: "Αν και ένιωθα πως θα ή­ μουν πολύ γενναία απέναντι στους Γιάνκη­ δες, όταν επισκέφθηκα τα μέρη από τα οποία είχε περάσει ο Σέρμαν και είδα την καταστρο­ φή που προκάλεσαν τρομοκρατήθηκα σε τ έ ­ τοιο βαθμό ώστε πιστεύω πως θα έπεφτα ν ε­ κρή από τον φόβο μου αν τύχαινε να αντικρύσω έστω και έναν από τους στρατιώτες του". Η Μαίρη Τσέστνατ επιβεβαίωνε τη ν τρομερή φήμη των Βόρειων επιδρομέων: "Λένε πως από όπου περνά ο Σέρμαν δεν αφήνει κανένα ζωντανό πλάσμα πίσω του, παρά μόνο τις κα­ μινάδες που στέκουν όρθιες σαν τηλεγραφ ι­ κοί στύλοι λες και μεταφ έρουν το μήνυμα της επίθεσής του στα μετόπισθεν". Μέσα σε αυτό το γενικότερο πνεύμα πανικού μιας κοινωνίας που είχε αποκαλυφθεί η εγγενή ς αδυναμία της, η Στρατιά του ΣέρΤα 2 .5 0 0 κ ά ρ α τ η ς 'Σ τ ρ α τ ιά ς τ η ς Δ ύ σ η ς " μ ε τ έ φ ε ρ α ν μ ό ν ο τα α ν α γ κ α ία π ο λ ε μ ο φ ό δ ια , τ ρ ό φ ιμ α κ α ι υ λ ικ ά γ ια τ έ σ σ ε ρ ις π λ ω τέ ς γ έ φ υ ρ ε ς . Κ α θ έν α από α υ τά τ α κ ά ρ α σ τ ο ίχ ιζ ε 150 δ ο λ ά ρ ια .

μαν όχι μόνο διατήρησε το ν ρυθμό τη ς αλλά έγινε ακαταμάχητη. Η αλήθεια είναι πως ήταν επίσης πολύ καλά εξοπλισμένη από άποψη ι­ σχύος πυρός και η αποτελεσ ματικότητά τη ς πολλαπλασιαζόταν από τη ν ευκινησία τη ς και την εφ ευ ρ ετικό τη τα του Μηχανικού της. Οι ε­ παναληπτικές αραβίδες Spencer με τις οποίες ήταν εξοπλισμένη η “Στρατιά τη ς Δύσης" της έδιναν ένα κρίσιμο ποιοτικό π λεονέκτημα σε κάθε μάχη εκ παρατάξεως. Το καλοκαίρι του 1864 ένα σύνταγμα 200 ανδρών του Οχάιο είχε καταφέρει να ρίξει 24.000 φυσίγγια. Ακόμα και αν δεχθούμε πως χρειάζονταν κατά μέσο όρο 100 ως 200 φυσίγγια για να σκοτωθεί ένας α­ ντίπαλος στρατιώτης, η Στρατιά του Σέρμαν ήταν σε θέση να σκοτώσει 60-100.000 ανθρώ­ πους μόνο με τα τυφ έκιά της, αν μια τέτοια δύναμη αποπειράτο να τη ς κλείσει τον δρόμο. Βασισμένη στην ισχύ και στην ευκινησία τη ς η "Στρατιά τη ς Δύσης" συνέχισε το εκδι­ κητικό όργιό τη ς κινούμενη ανατολικότερα και καταστρέφοντας τη ν ύπαιθρο της Τζώρτζια σαν ένα σύννεφο από ακρίδες. Οι άνδρες τη ς στρατοπέδευαν μέσα στις αγροικίες, κα­ τέσ τρεφ αν τα πηγάδια, σκότωναν όλα τα κα­ τοικίδια ζώα που δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους, έκαιγαν τους αχυρώνες, απογύμνω­ ναν τα δέντρα από τα φρούτα και άδειαζαν τα κελλάρια από κάθε είδους τρόφιμα, αχρή­ στευαν οποιαδήποτε μηχανήματα έβρισκαν, έσκαβαν σε διάφορα σημεία αναζητώντας κρυμμένους θησαυρούς, χρησιμοποιούσαν τα ασημένια πιάτα για να ασκηθούν στη σκο­ ποβολή, πυρπολούσαν τις βιβλιοθήκες και ά­ φηναν πίσω τους ερείπια. Μια οικογένεια Νο­ τίων που επέστρεψε στο σπίτι τη ς στις 28 Νο­ εμβρίου 1864, έπειτα από το πέρασμα του Σέρμαν, έμεινε άναυδη και σ υντετριμμένη από το θέαμα που αντίκρυσε: "Δεν μπορούσα­ με να πιστέψουμε ότι αυτό που βλέπαμε ήταν το σπίτι μας. Πριν από μια εβδομάδα ήταν ένα απο τα ωραιότερα μερη στην Πολιτεία. Τωρα ήταν ένα τεράστιο ερείπιο. Ολα είχαν γίνει στάχτη. Δ εν έβλεπ ες ίχνος από φράχτη σε α­ πόσταση χιλιομέτρων... Το φλεγόμενο βαμβά­ κι και το σιτάρι γέμιζαν το ν αέρα με καπνό και ο ήλιος φαινόταν να έχει κρύψει το πρόσωπό του". Κατά μια (ακραία) άποψη η Τζώρτζια "άξιζε αυτή τη ν τύχη". Σύμφωνα με μια απογραφή του 1860 ο πληθυσμός τη ς ανερχόταν σε 577.000 λευκούς και 447.000 δούλους (αναλο­ γία μαύρων αρκετά μεγαλύτερη από εκείνη του υπόλοιπου Νότου). Από τα φορολογικά έ-

27 ■■■

Ο σ τ ρ α τ η γ ό ς τω ν Ν ο τ ίω ν Τζω ν Μ π ε λ Χ ο υ ν τ ε ίχ ε χ ά σ ε ι το έν α χ έ ρ ι τ ο υ σ τ ο Γ κ έ τ τ υ σ μ π ε ρ γ κ κα ι τ ο έ ν α π ό δ ι τ ο υ σ τ η ν Τ σ ικ α μ ά γ κ α , α λ λ ά ή τ α ν α ν δ ρ ε ίο ς κ α ι ε ίχ ε γ ίν ε ι σ τ ρ α τ η γ ό ς σ τα 3 3 τ ο υ - ο ν ε ώ τ ε ρ ο ς σ το ν Σ τ ρ α τ ό τ η ς Σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ία ς .

σοδα τη ς κυβέρνησης 162 εκατομμύρια δολά­ ρια προέρχονταν από τους γαιοκτήμονες και 35 εκατομμύρια από την αστική τάξη. Οταν ο Σέρμαν εισέβαλε στην Πολιτεία 107.000 από τους άνδρες κατοίκους τη ς υπηρετούσαν ήδη στον στρατό και άλλοι 10.000 στην πολι­ τοφυλακή. Το 10% των μεγάλων γαιοκτημό­ νων κατείχε το 40% τη ς καλλιεργούμενης έ ­ κτασης, ενώ οι μισοί από τους λευκούς κατοί­ κους που διέθετα ν οποιαδήποτε έκταση εί­ χαν ουσιαστικά μόνο το 15% του εδάφους. Στο μεταξύ ο αιφνιδιασμός του Σέρμαν συνεχιζόταν. Το βράδυ τη ς 22ας Νοεμβρίου 30.000 Βόρειοι στρατιώτες εισήλθαν στο Μίλετζβιλ, την πρωτεύουσα της Πολιτείας της Τζώρτζια, ενώ ο Χουίλερ εγκα τέλειψ ε το Μακόν για τη Σαβάννα. Στο Μ ίλετζβιλ οι άνδρες του Σέρμαν έψησαν τον καφέ τους σε φωτιές που άναψαν με σωρούς από χαρτονομίσματα της Συνομοσπονδίας, για να υποδηλώσουν στους κατοίκους το βέβαιο τέλο ς της απόσχι­ σης. Δύο μέρες αργότερα η "Στρατιά τη ς Δύ­ σης" αποχώρησε από τη ν πόλη, με το ν Κιλπάτρικ να δρα προς τα βόρεια δίδοντας τη ν ε ­ ντύπωση στον Μπραγκ πως επόμενος στόχος του Σέρμαν ήταν η Αυγούστα, ενώ η πραγμα­ τική αποστολή του ήταν να κόψει τη σιδηρο­ δρομική γραμμή Αυγούστα-Μίλλεν (πράγμα που πέτυχε με μικρό κόστος). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Το Μ ίλλεν έπεσε αμαχητί στις 29 Νοεμβρί­ ου και ο Σέρμαν δεν ήταν πια ένας απλός στρατηγός, αλλά ο η γέτης μιας κινούμενης μεγαλούπολης που μεγάλωνε μέρα με την η ­ μέρα, καθώς ένα πλήθος 25.000 ελευθ ερ ω μέ­ νων σκλάβων ακολουθούσε τις στρατιωτικές φάλαγγες αναζητώντας προστασία. Ο πραγ­ ματιστής Σέρμαν αντιλήφ θηκε πως αυτό το πλήθος είχε δυσμενή επίδραση στην ταχύτη­ τα και στην πειθαρχία των στρατευμάτων του και έτσι δ ιέτα ξε το υς άνδρες του να διαλύσουν μια πλωτή γέφυρα που είχαν στήσει πά­ νω από ένα ποτάμι αμέσως μόλις πέρασαν τα τελευτα ία τμήματα, αφήνοντας ξεκομμένους στη δυτική όχθη τους άτυχους δούλους.

ΣΤΗΣΑΒΑΝΝΑ Κατά τα τελευτα ία 150 km που κάλυψε η "Στρατιά τη ς Δύσης" από το Μ ίλλεν ως τη Σα­ βάννα δεν σημειώθηκε κάποια ιδιαίτερη ε­ μπλοκή με τον εχθρό. Στις 10 Δ εκεμβρίου, 25 μέρες έπειτα από την αναχώρησή τους από τη ν Ατλάντα, οι άνδρες του Σέρμαν αντίκρυσαν το ν Ατλαντικό ωκεανό ευρισκόμενοι μπροστά στα οχυρωματικά έργα τη ς Σαβάννα. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν είχαν δει πο­ τέ στη ζωή τους θάλασσα και ο σχεδόν παιδι­ κός ενθουσιασμός τους, ανάμικτος με ανα-

κούφιση, μπορούσε να συγκριθεί με εκείνον που ένιωσαν οι "Μύριοι" του Ξενοφώντα στο τέλο ς τη ς περίφημης "Καθόδου" τους. Επειτα από δέκα ημέρες ελιγμών και μερικές αψιμα­ χίες που κατέληξαν στην κυρίευση του φρου­ ρίου Φορτ ΜακΑλιστερ από τους Βόρειους η πόλη έπεσε, όταν η φρουρά τη ς βρήκε την ευ­ καιρία να την εγκαταλείψει. Ο Σέρμαν ήταν πια κύριος του λιμανιού και έσπευσε να στεί­ λ ει στον Λίνκολν ένα θριαμβευτικό τηλεγρά-

0 ά μ α χ ο ς π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς Τ ζ ώ ρ τζια έ σ π ε υ δ ε να ε γ κ α τ α λ ε ίψ ε ι τ ις π ε ρ ιο υ σ ίε ς τ ο υ γ ια να σ ω θ ε ί α π ό τ ο μ έ ν ο ς τω ν Β ο ρ είω ν.

φημα: "Παρακαλώ να δ εχ θ είτε ως χριστουγεν­ νιάτικο δώρο τη ν πόλη της Σαβάννα, με 150 βαριά πυροβόλα, άφθονα πυρομαχικά και επί­ σης 25.000 μπάλες βαμβακιού". Λίγες η μέρες αργότερα ο Σέρμαν στρά­ φηκε προς Βορρά, στα μετόπισθεν του Λη, και κατέλαβε τα κυριότερα λιμάνια που είχαν απομείνει στους επαναστάτες. Αν και η μετέπειτα πορεία του μέσα από τις Καρολίνες ή­ ταν αρκετά δυσκολότερη και ίσως πιο αποφα­ σιστική στρατηγικά για την έκβαση του πολέ­ μου, ήταν η "πορεία προς τη θάλασσα" που έγινε το αντικείμενο ενός μύθου που παρείχε το υλικό για να γραφούν άπειρα τραγούδια και ποιήματα. Ο Τύπος στον Βορρά αποθέωσε κυ­ ριολεκτικά τον μεγάλο νικητή γράφοντας δι­ θυράμβους και συγκρίνοντάς τον, δίκαια, με τις μεγαλύτερες π ολεμικές μορφές του πα­ ρελθόντος. Ο Σέρμαν είχε θριαμβεύσει παραβαίνοντας τους κανόνες. Αν και εκούσια απο­ κομμένος από τις βάσεις του είχε κατορθώσει να προελάσει καταργώντας όλους τους βοη­ θητικούς σχηματισμούς και καθιστώντας ου­ σιαστικά κάθε σώμα του αυτόνομο οργανι­ σμό, που βασιζόταν για την προμήθεια τροφ ί­ μων σε ένα δίκτυο το οποίο εκτεινό τα ν γύρω του σε μεγάλη περιοχή. Σύμφωνα με το ν Λί-

I*

στρατηγός παραδέχθηκε ότι είχε προκαλέσει ζημιές ύψους 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Μ ετά την πορεία του η καλλιεργήσιμη γη της Τζώρτζια έχασε το 70% τη ς αξίας της, ενώ το κόστος των δούλων που ελευθερώ θηκαν υ­ πολογίστηκε στο αστρονομικό ποσό των 275 εκατομμυρίων δολαρίων. Η "Στρατιά της Δύ­ σης" έφθασε στη Σαβάννα με 200 άμαξες πε­ ρισσότερες από όσες είχε όταν ξεκίνησ ε και η λεία που κυρίευσε στην πόλη ξεπέρασε σε α­ ξία τα 30 εκατομμύρια δολάρια. Εναντι όλων αυτών των επιτευγμάτων ο Σέρμαν είχε 100 νεκρούς, 700 τραυματίες και 1.300 αιχμαλώ­ τους. Αυτό σήμαινε πως μια ογκώδης στρατιά 62.000 ανδρών υφίστατο την απώλεια μόνο 60 ατόμων την ημέρα όταν διέσχιζε την καρδιά

βαίνε χαράζοντας έναν παρόμοιο δρόμο φω­ τιάς μέσα από τις Καρολίνες όπου βρίσκονταν τα σπίτια και οι οικογένειές τους. ήταν κάτι παραπάνω από αυτό που θα μπορούσε να αν τέξει και ο πιο σκληρός και αφοσιωμένος στρατιώτης. Οι λιποταξίες το υς αυξήθηκαν, η απόγνωση έφθασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα και το ηθικό τους κατέρρευσ ε όταν συνειδη­ τοποίησαν τι σήμαινε η πορεία του Σέρμαν. Ο πόλεμος είχε χαθεί για τον Νότο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 ) Β . A le x a n d e r: H O W G R E A T G E N E R A LS W IN , N o rto n , 1993. (2 ) R. C a rs o n : TH E C IV IL WAR S O LD IE R .

Τ α ξία ρ χ ο ς Τ ζ ο ύ ν τσ ο ν Κ ιλ π ά τρ ικ Π ρ ο κ ε ιμ έ ν ο υ να ξ ε κ ιν ή σ ε ι γ ια τ η μ ε γ ά λ η π ο ρ ε ία τ η ς π ρ ο ς τ η θάλασσα η " Σ τ ρ α τ ιά τ η ς Δ ύ σ η ς " τ ο υ Σ έ ρ μ α ν δ ια ιρ έ θ η κ ε ο υ σ ια σ τικ ά σ ε δ ύ ο σ χ η μ α τισ μ ο ύ ς τω ν δ ύ ο σ ω μ ά τω ν. Η α ρ ισ τ ε ρ ή π τ έ ρ υ γ α π ή ρ ε τ η ν ο ν ο μ α σ ία " Σ τ ρ α τιά τ η ς Τ ζ ώ ρ τ ζ ια " (υπ ό τ ο ν υ π ο σ τρ ά τ η γ ο Χ έν ρ υ Σ λ ό κ ο υ μ ) κ α ι σ ε α υ τ ή ν υ π ά γ ο ν τα ν τ ο 14ο Σ ώ μ α τ ο υ τ α ξ ία ρ χ ο υ Τ ζ έ ψ ε ρ σ ο ν Ν τ έ η β ις (δ ε ν ε ίχ ε κ α μ ία σ υ γ γ έ ν ε ια μ ε τ ο ν π ρ ό ε δ ρ ο τ η ς Σ υ ν ο μ ο σ π ο ν δ ία ς ) κ α ι τ ο 20 ό Σ ώ μ α τ ο υ τ α ξ ία ρ χ ο υ Α λ φ έ ο υ ς Ο υ ίλ ια μ ς , τ ο μ ο ν α δ ικ ό π ο υ π ε ρ ιε λ ά μ β α ν ε μ ε γ ά λ η α ν α λ ο γ ία μ ο ν ά δ ω ν α π ό τις β ο ρ ε ιο α ν α τ ο λ ικ έ ς Π ο λ ιτ ε ίε ς . Ν ό τ ια , σ ε α π ό σ τα σ η σ υ ν ή θ ω ς 7 5 -9 0 km , β ά δ ιζ ε η "Σ τ ρ α τ ιά το υ Τ εν εσ ί" τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Ο λ ιβ ε ρ Χ ά ο υ α ρ ν τ, μ ε τ ο 15ο Σ ώ μ α τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Π ή τ ε ρ Ο σ τ ε ρ χ α ο υ ς κ α ι τ ο 17ο Σ ώ μ α τ ο υ υ π ο σ τρ ά τ η γ ο υ Φ ρ ά ν σ ις Μ π λ α ιρ . Ο τ α ξ ία ρ χ ο ς Τ ζ ο ύ ν τσ ο ν Κ ιλ π ά τρ ικ , π ο υ η γ ε ίτ ο δ ύ ο τ α ξ ια ρ χ ιώ ν ιπ π ικ ο ύ , υ π α γ ό τ α ν α π ε υ θ ε ία ς σ τ ο ν Σ έρ μ α ν .

ν τελ Χαρτ "αν η εμπιστοσύνη του σ τρατεύμα­ τος στον διοικητή του αποτελεί το μισό της ε ­ πιτυχίας, η υπονόμευση τη ς εμπιστοσύνης του αντίπαλου στρατού στην ηγεσία του απο­ τελ εί περισσότερο από το μισό, δεδομένου ότι το αποτέλεσμα επιτυγχάνεται χωρίς προ­ σφυγή σε μάχη. Ο Σέρμαν μπορούσε, όπως και ο Ναπολέων στην Αυστρία, να διακηρύξει: Καταστρέψαμε τον αντίπαλο με τις κινήσεις μας και μόνο". Η επιχειρησιακή μέθοδος του Σέρμαν δεν ήταν μόνο απ οτελεσματικότερη, αλλά και δραστικά οικονομικότερη. Η Στρατιά του Ποτόμακ που διοικούσε ο Γκραντ στην Ανατολή έχασε περισσότερους άνδρες μέσα σε τέσσε­ ρις εβδομάδες στα τέλη του 1864 από όσους ο Σέρμαν μέσα σε έξι μήνες. Από τη ν άλλη πλευρά ο Νότος δ έχθηκε μια θανάσιμη μαχαι­ ριά ακριβώς στην καρδιά του. Η καταστροφή που υπέστη η Πολιτεία της Τζώρτζια ξεπερνούσε κάθε φαντασία, αν και οι Βόρειοι κάλυ­ ψαν μόνο το 12% τη ς συνολικής έκτασής της. "Η κατάσταση δεν θα μπορούσε να ήταν χει­ ρότερη αν είχε εκραγεί ένα ηφαίστειο και η λάβα του είχε σαρώσει σαν ποτάμι εκείνη τη λωρίδα πλάτους 90 km και πενταπλάσιου μή­ κους", έγραφε ένας στρατιώτης του Σέρμαν. Ο

τη ς εχθρικής ενδοχώρας, ενώ ο Γκραντ στο Κολντ Χάρμπορ έχασε περισσότερους από 6.000 στρατιώ τες του σε ένα 24ωρο! Κατά μέ­ σο όρο κάθε Βόρειος στρατιώτης στην εκ ­ στρατεία κατανάλωσε 20 φυσίγγια ("τα περισ­ σότερα από αυτά εναντίον πουλερικών", σύμ­ φωνα με εύστοχο σχόλιο των ιστορικών) και έ­ φθασε στη Σαβάννα με τα μισά από τα αρχικά πυρομαχικά του αχρησιμοποίητα. Ο Σέρμαν είχε εφ εύρ ει έναν τρόπο πολέμου με τον ο­ ποίο ένας στρατός τελείω νε τη ν εκστρατεία του ευρισκόμενος σε καλύτερη κατάσταση από εκείνη που είχε όταν την άρχιζε! Η ανε­ μπόδιστη πορεία του μέσα από τη Τζώρτζια ε ­ ξέθ εσ ε στον χειρότερο βαθμό τις αδυναμίες του Νότου και εξαφάνισε και τις τελευ τα ίες πιθανότητες που είχε η Συνομοσπονδία για διεθνή αναγνώριση. Ο Σέρμαν δικαίως μπο­ ρούσε να καυχάται λέγοντας: "Τρυπήσαμε το κέλυφος τη ς Συνομοσπονδίας και το βρήκαμε κούφιο". Η επιτυχία του προσέδωσε για πρώτη φορά στους στρατιώτες του Βορρά μια αυτοπεποίθηση που δεν τη ν είχαν ο ύ τε έπει­ τα από τις νίκες τους στο Σάιλο και στο Γκέττυσμπεργκ. Για τους πολεμιστές του Λη στο Πήτερσμπεργκ και στο Ρίτσμοντ η ύπαρξη ε ­ νός τέτοιο υ στρατού στα νώτα τους, που ανέ-

S ta c k p o le , 2000. (3 ) V. D a v is H a n s o n : TH E S O U L O F BATTLE, The F re e P re s s , 1999. (4 ) B . L id d e ll-H a rt: Η Ε Μ Ε Σ Σ Ο Σ Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ ΙΚ Η , Σ τ ρ α τ ιω τ ικ έ ς Ε κ δ ό σ ε ις Γ Ε Σ , 1963. (5) J. M a rs z a le k : S H E R M A N 'S O TH E R WAR. K e n t S ta te U n iv e rs ity P re s s , 1998. (6 ) R. M c M u rry : ATLANTA 1864, U n iv e rs ity o f N e b ra s k a P re s s , 2000. (7 ) M . P e g le r: P O W D E R A N D B A LL S M A L L A R M S , C ro w o o d , 1998. (8 ) S H E R M A N 'S M A R C H , T im e -L ife B o o k s . 1986. ( 9 ) B . S im p s o n & J. B e rlin : S H E R M A N 'S C IV IL WAR, U n iv e rs ity o f N o r th C a ro lin a P re s s . 1999. (1 0 ) R. W eigiey-.A G R E A T C IV IL WAR. In d ia n a U n iv e rs ity P re s s . 2000.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ «ΝΙΚΑ» ΥΠΗΡΞΕ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΛΑΪΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΠΟΤΕ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Ο ΧΩΡΟΣ ΟΠΟΥ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΤΗΚΑΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΗΤΑΝ Η ΙΔΙΑ Η ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ. ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΑΥΤΗ (6ος A I.) 01 ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΑΝ ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ ΕΝ Η Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΚ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ 01 ΑΓΡΟΤΕΣ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ Δ Ε Ν ΕΙΧΑΝ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΠΟ ΙΗΣΕΙ ΟΤΙ ΠΡΟ ΚΕΙΜ ΕΝΟ Υ ΝΑ ΔΙΕΚΔΙΚΗ ΣΟ ΥΝ ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΖΩΗ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΝ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ. ΑΝΤΙΘΕΤΑ 01 ΛΑΪΚΕΣ Μ ΑΖΕΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΕΙΧΑΝ ΑΡΧΙΣΕΙ ΑΠΟ ΠΟΛΥ Ν Ω Ρ ΙΣ ΝΑ ΔΥΣΑΝΑΣΧΕΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΠΟΥ ΥΦΙΣΤΑΝΤΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ. ΚΑΙ ΗΤΑΝ Η ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΩ ΝΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ Μ ΑΖΩΝ ΕΝΤΟΝΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΤΕΛΙΚΑ ΤΟΝ ΛΑΟ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Μ Ε ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΜΕ ΤΟΝ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ, ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.

επανάσταση που ξέσπασε στον ιπ­ στροφος και προσιτός. Γνώριζε πλήρως όλα πόδρομο τη ς Κωνσταντινούπολης τα θ έμ α τα που απασχολούσαν την Αυτοκρα­ στις αρχές του 532 και η οποία - ε ­ τορία, είχε μεγάλες φιλοδοξίες, δεν ήταν μέ­ κτός από τα πολλά θύματα και τις καταστρο­ θυσος ή άσωτος και ζούσε λιτά. Ταυτόχρονα φ ές που προκάλεσε στην πόλη- απείλησε και όμως ήταν δειλός, μικρόψυχος, αναποφάσι­ στος, κρυψίνους, πολύ προληπτικός και δεν το ν θρόνο του Ιουστινιανού (527-565), έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Στάση του Νίκα». εμπιστευόταν κανέναν (20). Στην περίπτωση Στην πρωτεύουσα τη ς Βυζαντινής Αυτο­ τη ς «Στάσης του Νίκα» η απώλεια του θρόνου κρατορίας ο ιππόδρομος υπήρξε το κέντρο ήταν σχεδόν βέβαιη. Ο αυτοκράτορας διασώ­ των συγκεντρώσεων των κατοίκων της. Εκεί θ η κε μόνον χάρη στη σύζυγό του Θεοδώρα. Η μικρόσωμη αυτή γυναίκα, τη ν οποία ο ιστορι­ η φωνή του λαού μεταβαλλόταν σε ένα είδος «κοινής γνώμης» ή «κραυγής του έθνους». κός Προκόπιος (6ος αι.) χαρακτηρίζει ως πα­ «Η έλλειψ η τυπογραφείων», γράφει ο Ρώσος νούργα, σκληρή και αμείλικτη έναντι των α­ ιστορικός Θεόδω ρος Ουσπένσκη (19ος - 20ός ντιπάλων τη ς (20), ήταν εξα ιρετικά θαρραλέα αι.), «είχε ως αποτέλεσμα να γίνει ο Ιππόδρο­ και έξυπνη (3). Πολύ νωρίς αντιλήφ θηκε το μος το μόνο μέρος όπου μπορούσε να εκφρα- μ έγεθ ος του κινδύνου και την κρισιμότερη σθεί η κοινή γνώμη, η οποία μερικές φ ορές ε ­ στιγμή, όταν όλα γύρω τη ς χάνονταν, όρθωσε π έβαλλε τη θέλησή τη ς στην κυβέρνηση» (1)· το ανάστημά τη ς και εμψύχωσε τον αυτοκρά«Ο ίδιος ο αυτοκράτορας», συμπληρώνει ο ε ­ τορα και το υς στρατηγούς του, που αν κα. πίσης Ρώσος ιστορικός Α λέξανδρος Βασίλιεφ σκληροτράχηλοι π ολεμιστές είχαν χάσει το (20ός αι.), «ήταν μερ ικές φορές υποχρεωμέ­ θάρρος τους. Ο Ιουστινιανός ουδέπ οτε ξέχανος να παρουσιασθεί στον Ιππόδρομο και να σε ό τι χρωστούσε το ν θρόνο του στη Θεοδώ­ ρα και το απ έδειξε με τη ν αγάπη, τη ν αφοσίω­ δώσει στον λαό εξηγήσ εις για τις ενέρ γειές ση και τη ν εκτίμηση που τη ς έδειχνε όλα τα υ­ του» (2). Στον χώρο αυτό λοιπόν προσπάθησαν οι πόλοιπα χρόνια τη ς συμβίωσής το υς (4). καταπιεσμένες μάζες τη ς μεγαλούπολης, που οι κάτοικοί τη ς υπερέβαιναν τη ν περίοδο ΑΙΤΙΑ εκείνη τις 300.000, να εκφράσουν το ν Ιανουά­ Τα αίτια τη ς εξέγ ερ σ η ς ή τα ν πολλά. Το ριο του 532 τις προσδοκίες το υς να βγουν από την απομόνωση. Αποπειράθηκαν αρχικά σ ημ α ντικότερ ο ίσως ή τα ν η συμπάθεια που να επιβάλουν τη θέλησή το υς και στη συνέ­ έδειχνα ν ο Ιουστινιανός και κυρίως η Θ εο ­ χεια να ανατρέψ ουν έναν ηγεμόνα που, όπως δώρα προς το ν Δήμο ή τη ν π ολιτική φατρία πίστευαν, τους καταπίεζε και το υς αδικούσε τω ν Β ενέτω ν και η αποστροφή το υ ς προς το ν Δ ήμο τω ν Πρασίνων (5). Οι Πράσινοι εί­ κατάφορα. Ο Ιουστινιανός, που αντιμετώπισε μια από χαν γ ίν ει ιδια ίτερα ισχυροί τη ν εποχή του τις μεγαλύτερες λαϊκές εξεγέρ σ εις οι οποίες α υ τοκρά τορ α Αναστασίου Α1(491-518) και α­ στράφηκαν εναντίον του θρόνου του Βυζα­ πολάμβαναν τη βασιλική το υ εύνοια, ενώ ντίου, υπήρξε άνθρωπος με αμφιλεγόμενο το υ ς είχαν παραχω ρηθεί και οι κα λύ τερ ες χαρακτήρα. Ηταν απίστευτα εργατικός, εύ ­ θ έσ εις σ τον Ιππόδρομο. Ο Ιουστινιανός με

Η

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΟΚΤΩ ΗΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΑΝ

τη σ τήριξη και τη ς Θ εοδώ ρας προσπάθησε να α ν τισ τρ έφ ει τη ν κρατούσα κατάσταση. Μ όλις α νέβ ηκε στον θ ρόνο ευνόησ ε το υς Β εν έτο υ ς με κά θ ε δυνατό τρόπ ο διορίζον τά ς το υ ς σε κρ α τικές θ έσ εις και στη βασι­ λική αυλή, ενισ χύοντάς το υ ς με μεγάλα χρηματικά ποσά και ιδίως π αρέχοντάς το υς νομική προστασία με το να αναγκάσει το υς Πρασίνους να πάψουν να μονοπωλούν τα κα τώ τερ α δικαστήρια. Ομως και στον Ιππό­ δρομο μερ ίμνησ ε ώστε οι κα λ ύ τερ ες θ έσ εις να δ οθ ού ν σ τους Β εν έτο υ ς. Η μεροληπ τική αυτή στάση του η γεμόνα υπέρ τω ν Β ενέτω ν αποθράσυνε το υ ς τελ ευ τα ίο υ ς, οι οποίοι δ εν δίσταζαν πλέον, ακόμη και κατά τη διάρκεια τη ς ημέρας, να ξυλοκοπ ούν άγρια ή να δολοφ ονούν το υ ς αντιπάλους το υ ς μπροστά και σε α υ τές τις π ύλες τω ν ανα* 77Ω Τ ΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ψ η φ ιδ ω τό τ ο υ Ν α ο ύ τ ο υ Α γ ίο υ Β ιτ α λ ίο υ σ τ η Ρ α β έ ν ν α σ τ ο ο π ο ίο ε ικ ο ν ίζ ο ν τ α ι ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς Ιο υ σ τ ιν ια ν ό ς κ α ι ο α ρ χ ιε π ίσ κ ο π ο ς τ η ς Ρ α β έ ν ν α ς Μ α ξ ιμ ια ν ό ς , π λ α ισ ιω μ έν ο ι α π ό α ν ώ τ ε ρ ο υ ς α ξ ιω μ α τ ο ύ χ ο υ ς κ α ι ά ν δ ρ ε ς τ η ς α ν α κ τ ο ρ ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς .

του

«ΝΙΚΑ»

L · Κ ΙΜ Ω Ν ΕΜ Μ Α Ν Ο Υ Η Λ Π ΛΑ Κ Ο ΓΙΑ Ν Ν Α Κ Η Σ

ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

κτόρων. Η ταν λογικό, λοιπόν, η κατάσταση αυτή να εξορ γίσ ει το υ ς Πρασίνους, οι οποί­ οι αντιδρούσ αν βίαια και κα τα φ έρ ο ντα ν με οργή κατά το υ α υ τοκρά τορ α και τη ς αυγούστας. Παράπονα όμω ς ενα ντίο ν το υ βασιλέα είχαν και οι υπόλοιποι κάτοικοι τη ς πόλης. Τον κατηγορούσ αν επειδή στη θέσ η το υ επάρχου τη ς Αυλής (6) είχε διορίσ ει το ν Ιωάν­ νη Καππαδόκη, έναν άνθρωπο ο ξύ θ υ μ ο , α­ π ότομο, αυθάδη και άσωτο που έ κ λ εβ ε α­ ναίσχυντα το δημόσιο. Πικρά επίσης παρά­ πονα διατυπ ώ νονταν κατά το υ ευνούχου σπαθαρίου (7) Καλοποδίου, κουβικουλαρίου (7) το υ αυτοκράτορα, που το ν μέμφ ονταν για βάναυση συμπεριφορά ένα ντι τω ν πολιτών, καθώς και κατά το υ κοιαίστω ρος (7) Τριβωνιανού, το ν οποίο κατηγορούσ αν για φιλαργυρία.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΙΚΟ Την Κυριακή 11 Ιανουαρίου 532 τελο ύ ντο στον Ιππόδρομο, παρουσία του Ιουστινιανού και τη ς Θεοδώρας, ιππικοί αγώνες. Οι Πράσι­ νοι, επειδή τις π ροηγούμενες η μ έρ ες είχαν σημειω θεί στην πόλη δολοφ ονίες με θύματα οπαδούς τους, φωνασκούσαν παραπονούμενοι για τα αδικήματα που έγιναν σε βάρος τους. Ο Ιουστινιανός υπέμενε τις φωνασκίες μέχρι το εικοστό «βαϊον» (αρματοδρομία), ο­ π ότε μη μπορώντας να α νεχθεί άλλο τους θορυβούντες το υς ρώτησε τι ήθελαν. Τότε έγινε μεταξύ του ηγεμόνα και των Δήμων ένας πα­ ράδοξος διάλογος το ν οποίο διέσωσε ο χρο­ νογράφος Θ εοφ άνης (8ος - 9ος αι.) - (8), που απεικονίζει πολύ χαρακτηριστικά τα ήθη της εποχής και τα δικαιώματα που είχε ο λαός να

εγκαλεί τη ν κυβέρνηση και το ν ίδιο το ν α υτο­ κράτορα. «Ο βασιλέας», γράφει ο ιστορικός Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος (19ος αι.), «δεν μι­ λούσε απευθείας προς τα πλήθη αλλά μέσω ενός δημόσιου κήρυκα, του μανδάτωρος, ο ο­ ποίος σ τεκόταν πλησίον του για το ν σκοπό αυτό. Το ίδιο και οι δ ημ ότες των ιπποδρομιακών φατριών δεν μιλούσαν όλοι μαζί. Αν συνέβαινε κάτι τέτο ιο η συνεννόηση θα ήταν αδύ­ νατη. Αρα, παρ’ όλο που ο χρονογράφος Θ εο­ φάνης δεν λέει τίπ οτε γ ι’ αυτό, αναφέροντας απλώς ότι μιλούσαν οι Πράσινοι και οι Β έ, ετοι, πρέπει να υποθέσουμε ότι το ν λόνο το είχαν μόνον οι επικεφαλής των Δήμων δηλα­ δή οι δήμαρχοι, ενώ οι υπόλοιποι δ ημ ότες α­ πλώς συμφωνούσαν» (9). Η στιχομυθία ε­ πακολούθησε έγινε σε τόνο οξύ. Οι : αρχικά στράφηκαν εναντίον του ~ a r : : : .

ΚΤΙΡΙΑ

ΚΟΣΜΜΙΟΝ

&ν %& ανομα δέν αΛαντ&ται έν χ φ Π ίνα χ ι.

Χ ά ρ τ η ς τ η ς Μ ε σ α ιω ν ικ ή ς Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η ς (Ε .Μ . Α ν τω ν ιά δ ο υ , « Ε κ φ ρ α σ ις τ η ς Α γ ία ς Σ ο φ ία ς » , τ ό μ . Α ’, Α θ ή ν α , 1907).

Α. Π&λις— I. Sian 'JauarivieveS 2 Ζινξίηηβν 3 IJaXäne►rtC Kattauenf iv τγ

ΠΛ,«*ς INifOf|iyy».

Στίφχης nä 'Innotfijit*.

4

5. T i liftTI iv ry 7nutiftfjy att&fttvm /unjfuik

* &· 'Qfi'XU** ,·

6- 2φ ί*ΐί·,η 'Ixntfytfitu 7. i

Vfr

r» i i W

8. Oxräfwf. 9. S t* ** n i

10 3e-A,*rw .v. II. ΈμβύΛι nä

Καλοποδίου, στη συνέχεια κατηγόρησαν το υς Β ενέτου ς για το υς φόνους των οπαδών το υς και στο τέλο ς άρχισαν να καταφέρονται κατά του αυτοκράτορα. Οι Β ένετοι αντέδρασαν στις κατηγορίες των Πρασίνων και σύντο­ μα οι δύο Δήμοι άρχισαν να ερίζουν και να αλληλοϋβρίζονται. 0 Ιουστινιανός προσπάθησε να το υς ανακαλέσει στην τάξη. «Βλάσφημοι και Θ εομίσητοι έως π ότε θα συνεχίσετε να θορυβείτε;» ρώτησε οργισμένος ο μανδάτωρ. Ομως οι φωνασκίες και οι διαπληκτισμοί συνεχίστηκαν. Οι η γ έτες και τα σ τελέχη των Πρασίνων ωστόσο, βλέποντας ότι ο λαός ή­ ταν φοβισμένος και δεν φαινόταν πρόθυμος να στραφεί κατά του αυτοκράτορα και φο­ βούμενοι δυναμικότερη επέμβαση του η γε­ μόνα σε βάρος τους, σηκώθηκαν όλοι μαζί και φωνάζοντας «να ανασκαφούν οι τάφ οι και να ριφ θούν έξω τα οστά των προγόνων όλων ε ­ κείνων που απλώς παρακολουθούν (χωρίς να σ υμμετέχουν ενεργά στις διαμαρτυρίες)» (10) σκορπίστηκαν στην πόλη «προκειμένου να διεγείρουν τα πνεύματα και να π ροετοιμά­ σουν τη ν στάση τη ς επομένης» (9). Τη Δ ευτέρ α 12 Ιανουαρίου ο έπαρχος της πόλης (7) Ευδαίμων συνέλαβε επτά από τους πρωταιτίους των γεγονότω ν τη ς προηγουμένης. Οι σ υλληφ θέντες, που ανήκαν και στους δύο Δήμους, καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τέσσερις από αυτούς αποκεφαλίστηκαν και τρ εις απαγχονίστηκαν. Από το υς απαγχονισ θ έντες μόνον ο ένας απεβίωσε. Οι άλλοι δύο, ένας Πράσινος και ένας Β ένετος, έπ ε­ σαν από το ικρίωμα χωρίς να πάθουν τίπ οτε καθώς έσπασε το σχοινί τη ς αγχόνης. Μονα­ χοί τη ς π αρακείμενης μονής του Αγίου Κόνωνος παρέλαβαν το υς δύο που διασώθηκαν και αφού το υς πέρασαν με βάρκα στην αντί­ περα όχθη του Βοσπόρου τούς εγκατέσ τησαν στον ναό του Αγίου Λαυρέντιου. Ο έπαρ­ χος έσ τειλε αμέσως εκεί απόσπασμα για να φρουρεί τον ναό και να συλλάβει το υς φυγάδες μόλις αυτοί θα εγκατέλειπ αν το ιερό ά­ συλο. Οι Δήμοι έχοντας εκμανεί από τις θανα­ τικές καταδίκες και προκειμένου να α ντιμε­ τωπίσουν το ν κοινό πια γΓ αυτούς κίνδυνο ε ­ νώθηκαν. «Επειδή οι Δήμοι», γράφει ο χρονο­ γράφος I. Μαλάλας (6ος αι.), «μισούσαν πλέον το ν αυτοκράτορα και τη ν βασίλισσα, τα μέλη τους, Β ένετοι και Πράσινοι, μολονότι μέχρι τό τε μάχονταν μεταξύ τους, ομονόησαν και άρχισαν να π ροετοιμάζονται για στάση »(11). Την Τρίτη 13 Ιανουαρίου εορτάζονταν οι Ειδοί (12) του Ιανουαρίου και είχαν προγραμ­ ματιστεί αρματοδρομίες στον ιππόδρομο, τις οποίες θα παρακολουθούσε και ο αυτοκρά­ τορας. Με τη ν έναρξη των αγώνων Πράσινοι και Β ένετοι παρακαλούσαν τον αυτοκράτορα να δ είξει έλεο ς και να εγκρίνει τη ν α π ελευ θέ­ ρωση των δύο φυγάδων που είχαν βρει άσυλο στον ναό του Αγίου Λαυρέντιου. Ο Ιουστινια­ νός όιιως σιωπούσε αρνούμενος να δ είξει έ ­ λεος στους δύο άνδρες που από εύνοια της -

ΙΣΤΟΡΙΑ

12- jd a jm i»* yintrcfin.

13. Jiy Ενφφί* ή i> τφ 7»*·ϊ*μψ. 14 r*. jraof N*Af /w ArAfeoTiewv. jvzmftvpun·. B' Βλαχέρναι— IS. 'ff in TWN*. 19. Τ , ϊ ρ f < 2Ü « s E ‘. 2 1 . T i ig t f Aie-av^. n ! K y tv ip + v

KivorcpvA Άγίον Pwftai Πυλνάνδριον

%■ ι

ft

^

***

C m l · ' 1'? "

\\

\ „ life "

4 s fe C .^ tä£& *fR fi*r* *^ ·:ζ.....e^Avcov , .,,^^ 8^ 2'3Piflfe» J lf lß r -"“^ 4 ...... % '^ Ä ä '· ''

w

__

*

.

Αι ίμ

τύχης είχαν σωθεί από τον θάνατο. Κατά το εικοστό δ εύ τερ ο «βαϊον» οι η γ έτες των Β εν έ­ των και των Πρασίνων, συνεπικουρούμενοι και από όλον το ν λαό που βρισκόταν μέσα στον Ιππόδρομο, σηκώθηκαν και άρχισαν να κραυγάζουν «Φιλανθρώπων Πρασίνων και Β ε­ νέτω ν πολλά τα έτη» και εγκαταλείπ οντες το ν ιππόδρομο άρχισαν να διαδηλώνουν σε όλη τη ν πόλη. Οι στασιαστές ενω μένοι πλέον επ ιτέθηκαν κατά του αποσπάσματος που φρουρούσε το ν ναό του Αγίου Λαυρέντιου και αφού το διασκόρπισαν απελευθέρωσαν τους δύο φυγάδες. Στη συνέχεια στράφηκαν κατά των φυλακών. Παραβιάζοντας τις προ­ σβάσεις του Πραιτωρίου (13) και σκοτώνο­ ντας τους φρουρούς απελευθέρωσαν τους κρατούμενους. Επειτα άρχισαν να επιδίδο­ νται σε δηώσεις και καταστροφές. Στις 14 Ιανουαρίου ο Ιουστινιανός προκει­ μένου να καθησυχάσει τα πνεύματα απομάκρυνε το υς Καππαδόκη, Καλοπόδιο, Τριβωνιανό και Ευδαίμονα και στη θέση το υς όρισε κοιαίστωρα τον Βασιλείδη, έπαρχο τη ς Αυλής

το ν Φωκά και έπαρχο τη ς πόλης το ν Τρύφωνα, άνδρες που απολάμβαναν το ν σεβασμό τη ς Συγκλήτου. Οι στασιαστές όμως αντί να ι­ κανοποιηθούν αποθρασύνθηκαν περισσότε­ ρο και επεδίωκαν να αντικαταστήσουν τον ί­ διο τον Ιουστινιανό. Η αρχική εξέγερσ η είχε μετατραπ εί πλέον σε επανάσταση. Την Πέμπτη 15 Ιανουαρίου ο αυτοκράτο­ ρας επιχείρησε να επ ιβληθεί των επαναστατημένω ν μαζών χρησιμοποιώντας εναντίον το υς το ν στρατηγό Βελισάριο, που τό τε βρι­ σκόταν στην Κωνσταντινούπολη με μονάδες οι οποίες αποτελούντο, όπως αναφέρει ο Μα­ λάλας, από αλλοεθνείς μισθοφόρους. 0 Βελισάριος και οι άνδρες του. στη συμπλοκή που ακολούθησε ποδοπάτησαν το υς ιερείς της Α­ γίας Σοφίας που κρατώντας στα χέρια τα άγια λείψανα είχαν βγει από το ν ναό προκειμένου να χωρίσουν τους αντιπάλους. Το θρησκόλη­ πτο πλήθος των στασιαστών εμπρός σε μια τέτο ια φρικτή ιεροσυλία εξοργίσ τηκε και όρμησε ασ υγκράτητο εναντίον των στρατιωτών. Οι μισθοφόροι του Βελισαρίου βλέποντας ότι

ΧΑΡΤΗΪ THZ

Μ Β 3 Α Ϊ Μ Ν Ι Κ .Η 2

2 Τ Α Ν Τ ΙΝ Ο Υ Π Ο Λ Ε ΙΪ2 Τπο

Ε. Μ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΤ

Mir^a

iSOO

Έ ξ η γ ή α α ς — _ ———— Τ$ίχη αμφιβόλου Statut. -^~ο-ο—-Άλόθ€ΐς λιμίνος. ί ϊ & 'Ptptöivtf. mΣ τ ψ α t i f i r i ewZc/itva. £ 3 Κ τ ψ α ixX in iv ra , ά λλα γνωβτής Seatiof. f~ I Κ τ ίρ ια * « s itu f. I B η WtEnXinaueat 'ΕχχΧηβίαι,νιμφιβόΧΜΐ g γνοιοτης 6iatiaf. Cd)^Jvrtxttt ΈαχΧηαίο,ι, E S JJW iye A i« Kivartfvuu.

η γ α ι,

As.,· ΨίχάΎ&π* ‘Αγ. Θ εο δ ώ ρ ρ υ Λ δ φ ο ς

Ε ^Ρ

A

I

Α

• v ..

Α ,Λ. Α· Τ Α

'’Ο«?»? /

y w r i n r'

Β Οr 2

ή Δ Α Μ ΑΛ «Ττα

Ϊ Ρ Τ Ϊ Ο Τ Π Ο Λ Ι Ϊ

ΒΟΣΠΟΡΙΟΝ AKPOTHPJON,

Aijjujrptou

$

i

■ν 1 2jXOVT«ptOV

φ

* r*youijvoi ταλάβει τη ν εξουσία. Ο Πρόβος όμ^.< φοβούμενος τη ν ανεπιθύμητη τιμή κρ υ β ό τα . και οι απογοητευμένοι π ολίτες α ρ κ έ σ θ -·:. να πυρπολήσουν τη ν οικία του. Ταυτόχρονα " αριστοκρατία, που ήταν ομόφωνα σχεδο. ε­ χθρική προς το ν Ιουστινιανό, προσπαθούσε να εκμ ετα λ λ ευ θ εί την κρίσιμη κατάσταση. Στα ανάκτορα βασίλευε σύγχυση και από­ γνωση. Ο Ιουστινιανός δεν τολμούσε να χρη­ σιμοποιήσει τη ν ανακτορική φρουρά διότι οι άνδρες τη ς ήταν αγανακτισμένοι εξαιτίας τη ς περικοπής των μισθών το υς και κανένας δεν γνώριζε αν θα υπάκουαν στις διαταγές του αυτοκράτορα. Την Παρασκευή 16 Ιανουαρίου ο Ιουστι­ νιανός, φοβούμενος μήπως εκδηλω θεί πραξι­ κόπημα εντό ς των ανακτόρων, δ ιέτα ξε τους περισσότερους σ υγκλητικούς που ήταν κλει­ σμένοι μαζί του μέσα στο «Μέγα Παλάτιον», καθώς και το υς δύο άλλους ανηψιούς τού Α­ ναστασίου Α ’, το ν Υπάτιο και το ν Πομπήιο, που βρίσκονταν και αυτοί εκεί, να φύγουν. Παρά τις προσπάθειες των συγκλητικών και του Υπατίου να μείνουν ο αυτοκράτορας δεν ή θ ελ ε να διακινδυνεύσει και έντρομοι οι αξιωματούχοι υποχρεώθηκαν να βγουν από μια μικρή πύλη του τείχους που περιέβαλλε τα βασιλικά ανάκτορα. Το Σάββατο ο ηγεμόνας, σε μια ύστατη προσπάθεια να κατευνάσει το ν όχλο και να αποκαταστήσει τη ν τάξη, προσήλθε στον ιππό­ δρομο όπου είχαν σ υγκεντρω θεί και οι Δήμοι. Κρατώντας το ιερό Ευαγγέλιο παρουσιάστη­ κε στο «Κάθισμα», δηλαδή στο αυτοκρατορικό θεω ρείο, και διακήρυξε ότι ευθυνόταν προσωπικά για τις ταραχές και τα έκτροπα που έγιναν. «Μα το άγιο το ύ το Ευαγγέλιο», είπε, «σας συγχωρώ για τις πράξεις σας και δ εν σας καταλογίζω κανένα πταίσμα... Ησυχάστε λοιπόν γιατί δεν φ τα ίτε εσείς αλλά εγώ, που λόγω των αμαρτιών μου οδηγήθηκα σε λάθος απόφαση και αρνήθηκα να ικανο­ ποιήσω τα αιτήματα που μου υποβάλλατε στον Ιππόδρομο» (16). Οι παριστάμενοι διχά­ σθηκαν. Πολλοί από το ν λαό, κυρίως Βένετοι, φώναζαν "Αύγουστε Ιουστινιανέ τούμβικας (17)", ενώ άλλοι, οι περισσότεροι Πράσινοι κραύγαζαν «επιορκείς σγαυδάρι (18)». Ηταν προφανές ότι δεν υπήρχε έδαφος συνεννόη­ σης. Μπροστά στην επικίνδυνα τετα μ έν η αυ­ τή ατμόσφαιρα ο Ιουστινιανός δεν είχε ά λ \επιλογή παρά να αποσυρθεί αμέσως στα ανάκτορα. Το πρωί τη ς Κυριακής 18 Ιανουαρίου στασιαστές πληροφορήθηκαν ό τι ο Υ π ά τ::: είχε ε ξέ λ θ ε ι από το «Μέγα Παλάτιον» κα. — γαν στο σπίτι του. Παρά τις αντιρρήσεις συζύγου του Μαρίας το ν μετέφ ερ α ν σ το -; μους το υς στον Φόρο (15) του Κω νσταντΛ: . και τον έστεψαν αυτοκράτορα με ένα χ?ϋ~ζ «στρεπτόν» (21) αντί διαδήματος. Ο :: που άλλοτε είχε διακριθεί στον

Ψ η φ ιδ ω τό το υ Ν α ο ύ τ ο υ Α γ ίο υ Β ιτ α λ ίο υ σ τ η Ρ α β έ ν ν α σ τ ο ο π ο ίο α κ ο ν ίζ ο ν τ α ι η α υ τ ο κ ρ ά τ ε ιρ α Θ ε ο δ ώ ρ α κ α ι η σ υ ν ο δ ε ία τη ς .

34

τη ν Περσία, ήταν πλέον ένας γέρος απόστρατο ς ο οποίος δεν είχε καμία διάθεση να αναλάθει αυτοκρατορικά αξιώματα. Ωστόσο μπροστά στο μαινόμενο πλήθος αναγκάστη­ κε να υποκύψει. Στη σύσκεψη που ακολούθη­ σε μεταξύ του Υπατίου και των συγκλητικών οι οποίοι είχαν επαναστατήσει, διατυπώθηκε η ιδέα να βαδίσουν όλοι κατά των ανακτόρων. Ο Υπάτιος όμως, φοβούμενος τη ν οργή του Ιουστινιανού, το υς έπεισε να συγκεντρω θούν στον ιππόδρομο ενώ ταυτόχρονα έσ τειλε τον έμπιστό του κανδιδάτο (7) Εφραίμιο να αναγ­ γείλει στον Ιουστινιανό: «Τους εχθρούς σου τους συγκέντρωσα στον Ιππόδρομο. Πράξε ό,τι καταλαβαίνεις» (16). Ο Εφραίμιος συνά­ ντησ ε στα ανάκτορα το ν ιατρό και ασηκρήτη (7) Θωμά, ο οποίος του είπε ότι ο Ιουστινια­ νός είχε φύγει. «Μόλις το έμα θε αυτό ο Υπάτιος», αναφέρει το «Χρονικόν Πασχάλιον», αναθάρρησε και αποφάσισε να καθίσει στο βα­ σιλικό κάθισμα που βρισκόταν στον ιππόδρο­ μο και να δ εχ θ εί τις επ ευφ ημίες των Δήμων» (16). Στο μεταξύ ο στρατηγός Βελισάριος, πι­ σ τεύοντας ότι αν κατόρθω νε να συλλάβει τον Υπάτιο τα πλήθη δεν θα αργούσαν να η ρ εμή ­ σουν, επιχείρησε επικεφαλής επ ίλεκτης ομά­ δας Γερμανών μισθοφόρων να προχωρήσει μέσα από τη μυστική ελικοειδή κλίμακα (γνω­ στή ως «Κοχλιός») και να φθάσει στο αυτοκρατορικό θεω ρείο του ιπποδρόμου στο ο­ ποίο οδηγούσε. Ο Κοχλιός βρισκόταν μέσα στον ναό του Αγίου Στεφάνου, που ήταν κτι­ σμένος στον χώρο του «Μεγάλου Παλατιού», σε επαφή σχεδόν με το ν ιππόδρομο. Τον Βελισάριο όμως το ν σταμάτησαν οι άνδρες ενός τάγματος τη ς ανακτορικής φρουράς, οι οποί­ οι είχαν αναπτυχθεί μπροστά στον Κοχλιό και απαγόρευαν τη ν είσοδο εφαρμόζοντας την απόφαση που είχαν πάρει όλα τα τάγματα τη ς ανακτορικής φρουράς να μην εμπλακούν στην εμφύλια διαμάχη και να τηρήσουν ο υδ έ­ τερη στάση. Ο στρατηγός, μη θ έλοντα ς να διακινδυνεύσει μια σύγκρουση που θα μπο­ ρούσε να μετασ τρέψ ει ολόκληρη την ανακτο­ ρική φρουρά υπέρ του Υπατίου. επέστρεψε στο «Μέγα Παλάτιον».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι π ληροφορίες για αναχώρηση του Ιου­ στινιανού δεν ήταν εντελώ ς αβάσιμες. Ο αυ­ τοκράτορας βλέποντας ότι ο ύ τε οι παραχω­ ρήσεις, ο ύ τε η βία είχαν κατορθώσει να κα­ τευνάσουν τα πνεύματα και να περιστείλουν τη ν επανάσταση, φόρτωσε σε πλοίο όλα τα πολύτιμα σκεύη των ανακτόρων και το κρατι­ κό ταμείο και ετοιμαζόταν να κα τευ θ υ νθ εί στην Ηράκλεια τη ς Θράκης, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να επανακτήσει τη ν πρω τεύου­ σα και το ν θρόνο του ξεκινώ ντας από τη ν ε ­ παρχία. Κατά τη ν κρίσιμη εκείνη στιγμή έσω­ σε το ν ηγεμόνα η άκαμπτη και θαρραλέα στά­ ση τη ς Θεοδώρας. Η αυγούστα διακήρυξε τη ν απόφασή τη ς να παραμείνει λέγοντας, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Προκόπιος, τα ε ­ ξής: «Η γνώμη μου είναι πως η φυγή τούτη τη ν ώρα, περισσότερο από κάθε άλλη περί­ σταση, δεν συμφέρει, έστω και αν σημαίνει τη σωτηρία. Γιατί αν είναι αδύνατο σε έναν απλό άνθρωπο που είδε το φως να δ εχ θ εί το ν θά ­ νατο, για κάποιον που έγινε βασιλιάς δ εν εί­ ναι ανεκτό να γίνει φυγάς. Ποτέ δεν θα απο­ χωριζόμουν τη ν πορφύρα και δεν θα ήθελα να ζω στιγμή που δεν θα με φώναζαν «δέ­ σποινα» οι γύρω μου. Αν τώρα, βασιλιά, απο­ φασίσεις να σωθείς, δεν είναι δύσκολο πράγ­ μα. Χρήματα έχουμε πολλά, υπάρχει η θάλασ­ σα, εκεί είναι και τα πλοία. Σκέψου μόνον μή­ πως, αφού διασωθείς, θα σου είναι πιο ευχά­ ριστο να ανταλλάξεις τη σωτηρία με το ν θά­ νατο». Και η βασίλισσα υψώνοντας το ν τόνο τη ς φωνής τη ς κα τέλη ξε: «Εμέ γάρ τις καί πα­ λαιός αρέσκει λόγος, ως καλόν εντά φ ιον η βασιλεία εστί» (εμένα μου αρέσει μια παλιά παροιμία που λέει ότι η βασιλεία είναι ωραίο σάβανο) -(19). Η αποφασιστική στάση τη ς Θεοδώρας ενθάρρυνε το ν Ιουστινιανό, ο οποίος αποφά­ σισε να μ είνει στην Κωνσταντινούπολη και να αγωνιστεί. Οι δυνάμεις που δ ιέ θ ε τε ο αυ το ­ κράτορας ή τα ν π εριορισμένες. Τις αποτελούσαν: α) Ο στρατηγός Βελισάριος με 3.000 περίπου ξένου ς μισθοφόρους, βετεράνους των Περσικών πολέμων. 6) Ο στρατηγός των Ιλλυριών Μ ούνδος, που έτυ χ ε να βρίσκεται στην πρωτεύουσα επικεφαλής μονάδας Ε-

ρούλων θύννω ν δύναμης 3.000 ανδρών. γ) Ο­ ρισ μένες μονάδες τη ς φρουράς τη ς Θράκης, πιστές στον Ιουστινιανό, που έσπευσαν στην Κωνσταντινούπολη μόλις ξέσπασε η κρίση. Αν και οι μονάδες α υ τές από πλευράς α­ ρ ιθμητικής ισχύος μειονεκτούσ αν έναντ* των στασιαστών, ήταν επανδρω μένες με σκληροτράχηλους π ολεμισ τές πιστούς στον αυτοκράτορα. Το γεγονός αυτό έπεισε τον Ιουστινιανό όχι μόνον να επ ιτεθ εί κατά τω\ επαναστατών, αλλά και να πάρει μέρος προ­ σωπικά στην όλη επιχείρηση. Πρώτα στάλθη­ κε ο σπαθάριος (7) ευνούχος Ναρσής με χρή­ ματα για να εξαγοράσει όσους περισσότε­ ρους Β ενέτο υ ς μπορούσε. Στη συνέχεια ο. στρατηγοί Βελισάριος και Μ ούνδος επικεφα­ λής των ανδρών τους, καθώς και ο ίδιος ο Ιουστινιανός με τα σ τρα τεύματα τη ς Θρά­ κης, διέφυγαν από τη ν προσοχή τη ς ανακτο­ ρικής φρουράς, βγήκαν από το «Μέγα Παλά­ τιον» και περικύκλωσαν το ν Ιππόδρομο, στον οποίο εξακολουθούσ αν να βρίσκονται συ­ γ κεντρω μένοι οι στασιαστές και οι αρχηγό, τους. Μόλις οι Β ένετο ι που είχαν εξαγορασθεί άρχισαν να κραυγάζουν «Αύγουστε Ιου­ στινιανέ τούμβικας (17)» και «Κύριε σώσον Ιουστινιανόν και Θεοδώραν», ξέσπασαν μέσα στον ιππόδρομο, όπως ήταν φυσικό, ταραχές μ ετα ξύ των οπαδών των δύο Δήμων. Οι άν­ δ ρες των στρατηγών Βελισαρίου και Μούνδου που είχαν κυκλώσει το ν ιππόδρομο επωφ ελήθηκαν τη ς σύγκρουσης και εισήλθαν ξι­ φ ήρεις άλλοι από τις θ ύρ ες, άλλοι από τη σ φενδόνη και άλλοι από το «μονοπάτιον του καθίσματος» (22) «και άρχισαν να σφάζουν α­ διακρίτως όλους το υ ς π ολίτες, ώστε κανείς, ε ίτε εντόπ ιος ε ίτε ξένος, που β ρ έθ η κ ε στον ιππόδρομο δ εν γλύτωσε» (16). Σε λίγη ώρα τα έδρανα πλημμύρισαν από αίμα και ο ιππό­ δρομος αντιλαλούσε από τις οιμω γές των τραυματισμένω ν και τα βογγητά των ετοιμοθανάτων. Πολλοί προσπαθούσαν να σωθούν εγκατα λείπ οντας το ν ιππόδρομο από τις π λευρικές πύλες. Εξω όμως το υς π ερίμενε ο Ναρσής με ένα απόσπασμα τη ς φρουράς της Θράκης και το υς κατέσφαζε καθώς ξεχύνο­ νταν από τις εξόδους. Στο μ ετα ξύ και ενώ ακόμη συνεχιζόταν η σφαγή των συγκεντρω μένω ν πολιτών οι ανηψιοί του Ιουστινιανού Βοραϊδης και Ιούστος όρμησαν στο αυτοκρατορικό θεω ρείο, συνέλαβαν το ν Υπάτιο και το ν Πομπήιο, οι οποίοι παρακολουθούσαν τα διαδραματιζόμενα παραλυμένοι από το ν φόβο, και το υς οδήγησαν στον αυτοκράτορα, ο οποίος είχε πλέον επι­ σ τρέφ ει στα ανάκτορα. Οι δύο συλληφθέν τες θανατώ θηκαν τη ν επ ομένη και τα πτώ­ ματά το υς ρίχτηκαν στη θάλασσα. Οσον α­ φορά το υ ς υπόλοιπους άρχοντες, καθώς και 18 σ υγκλητικούς που πήραν μέρος στη Στά­ ση, ο Ιουστινιανός α ρκέσ τηκε να δημεύσει τις περιουσίες το υ ς και να το υς εξορίσει.

Κ ά τ ο ψ η το υ χ ώ ρ ο υ μ ε τ α ξ ύ το υ Φ ό ρ ο υ τ ο υ Α υ γ ο υ σ τ α ίο υ κ α ι τ ο υ Φ ό ρ ο υ το υ Κ ω ν σ τα ν τίν ο υ , ό π ο υ δ ια δ ρ α μ α τ ίσ τ η κ α ν τ α γ ε γ ο ν ό τ α τ η ς Σ τ ά σ η ς το υ ··Ν ίκ α » (Σ χ έ δ . Ε .Μ . Α ν τω ν ιά δ ο υ ).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ετσι τελείω σ ε η Στάση του «Νίκα». Περισ­ σότεροι από τριάντα χιλιάδες π ολίτες εσφάγησαν μέσα στον ιππόδρομο πριν ο Βελισά­ ριος και ο Μ ούνδος ανακαλέσουν τα καταπο­ νημένα σ τρατεύματά τους. Η σφαγή των κα­ τοίκων τη ς πρωτεύουσας απ οτέλεσε τρ ο μ ε­ ρό κτύπημα κατά των λαϊκών ελευθεριώ ν στο Βυζάντιο. Ο χώρος όπου εκτυ λίχ θ η κε η τρ α ­ γικότερη σκηνή του δράματος, ο ιππόδρο­ μος, έπαψε να λειτο υρ γεί για 15 χρόνια περί­ που. Ο Ιουστινιανός, γράφει ο καθηγητής Ιω­ άννης Καραγιαννόπουλος, «μετά τη ν υπερνίκηση του μεγάλου κινδύνου έγινε δεσποτικότερ ο ς και εγκαταλείπ οντας ολοσχερώς τις ι­ δ έες του principatus (23) τονίζει έ κ το τε σε κάθε ευκαιρία τη θεία προέλευση τη ς βασι­ λείας του» (24). Ταυτόχρονα ο αυτοκράτορας ανακάλεσε στην αρχή το ν κοιαίστωρα Τρι6ωνιανό και το ν έπαρχο τη ς Αυλής Ιωάννη Καππαδόκη, ενώ ανοικοδόμησε τις πυρποληθείσες συνοικίες, τα τμήματα των ανακτόρων (είσοδος τη ς Χαλκής, διαμερίσματα των φρουρών) που είχαν καταστραφεί, τα κτίρια γύρω από τα ανάκτορα (λουτρά Ζευξίππου κλπ.) τα οποία είχαν υποστεί σημαντικές ζη­ μιές, το υς ναούς που είχαν πυρποληθεί. Επί­ σης ανέγειρε λαμπρότερο το ν μέχρι σήμερα σωζόμενο μεγαλοπρεπή ναό τη ς «του Θεού Σοφίας».

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ■ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Θεοδώ ρου Ουσπένσκη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ Π Ο Λ ΙΤΙΣΜ Ο Υ (Ρωσικό κείμενο), τόμ. Α', Π ετρούπ ολη, 1891. (2) Α λεξάνδρου Α. Β ασίλιεψ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, τόμ. Α ’, Μ περγόδης, Αθήνα.

(3) Καρόλου Ν τη λ : ΘΕΟΔΩΡΑ - Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, Ηριδανός, Αθήνα. (4) Πωλ Γουέλμαν: ΘΕΟΔΩΡΑ - ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΡΚΟ ΣΤΟ Ν ΘΡΟΝΟ, Πάπυρος, Αθήνα, 1980. (5) Ο λαός τη ς Κωνσταντινούπολης ήταν χω ρισμένος σε σω ματεία που εκαλούντο Δ ήμ οι ή Μ έρη . Αρχικά τα σ ω ματεία αυτά ήταν α θλητικο ύ χα ρακτήρα και έφ ερ α ν την ευ θύ ν η της οργάνωσης των ιππικών και των λοιπών αγώνων στον ιππόδρομο τη ς πόλης. Σ τη συνέχεια μετατρ ά π ηκα ν σε π ολιτικές φ α τρ ίες οι οποίες κατά την περίοδο από τις α ρχές του 5ου ως τα μέσ α του 7ου αιώνα είχαν σημαντική πολιτική δύναμη και έ θ ε τα ν φ ραγμό στις α υ θα ιρ εσ ίες των ισχυρών. Από τα μέσ α του 7ου αιώνα και μ ετά έχασαν την πολιτική τους ισχύ και μ ετατρ ά π ηκα ν σε διακοσμητικά στοιχεία μ ε κύρια αποστολή να «ακτολογούν» (επ ευφ ημούν) τον α υτοκράτορα κατά τις δημόσ ιες εμφ ανίσεις του. Οι Δ ήμοι χω ρίζονταν σε δύο κα τη γο ρ ίες: σ τους Μ εγάλους, που ήταν οι Πράσινοι και οι Β έν ετο ι (κυανοί), και σ τους Μ ικρούς που ήταν οι Ρούσιοι (ερ υ θρ ο ί) και οι Λ ευκοί. Οι τελ ευ τα ίο ι σ υνέπρατταν συνήθω ς μ ε τους Πρασίνους και τους Β εν έτο υ ς αντίστοιχα. (6) Επαρχος τη ς Α υλής: ανώ τατος αξίω ματούχος υπ εύθυνος για τη βελτίω ση των δημοσίων οικονομικών και τον πλουτισμό του κρατικού ταμείο υ. (7) Σπ αθά ριο ς, Κ α ν δ ιδ ά το ς:α υ λ ικ ο ί τίτλοι σ τρα τιω τικής π ροέλευσης. Κ ουβικουλάριος: αξιω ματούχος επ ιφορτισμένος μ ε τη φρούρηση το υ κοιτώνα του α υτοκράτορα. Κοιαίστω ρ: επ ικεφ αλής του σ εκρ έτο υ (υπηρεσίας) τη ς δικαιοσύνης. Α σηκρήτης: βασιλικός γραμματέας. Επαρχος Κω νσταντινούπολης: πολιτικός διοικητής τη ς πόλης. (8) Θεοφάνη του Ο μ ολογητή: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 108, Παρίσι, 1864. (9) Κω νσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗ ΝΙΚΟ Υ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. Γ , α', Αθήνα, 1925. (10) Εκφραση ιδ ια ίτερα προσβλητική για τους Β υζαντινούς. (ΙΙ)Ιω ά ν ν η Μ αλάλα: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 97, Παρίσι, 1864. (12) Ειδοί. Σ το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο κά θε

15η των μηνών Μ αρ τίου, Μ αϊου, Ιουλίου και Ο κτω βρίου, καθώ ς και η 13η ημέρα όλων των υπολοίπων μηνών, ονομάζονταν Ειδοί. Οι η μ έρ ες α υ τές θεω ρ ούντο εορ τά σ ιμ ες. (13) Το Πραιτώ ριο βρισκόταν δυτικά της σφενδόνης του ιπποδρόμου και ήταν το κτίριο όπου ο έπαρχος τη ς πόλης δίκαζε. Τα υπόγεια το υ κτιρίο υ χρησιμοποιούντο ως δεσμω τήρια για τους υπόδικους. (14) Ιωάννη Ζωναρά: ΧΡΟ Ν ΙΚ Ο Ν, J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 134 και 135, Παρίσι, 1864. (15) Φόρος (λατ. Forum): αγορά, π λατεία. (16)Χρονικόν Πασχάλιον: J.P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 92, Παρίσι, 1864. (17) Τούμβικας: π αραφθορά του λατινικού « t u vinci» (συ νικάς). Εκφραση που χρησιμοποιούσε ο λαό ς όταν επ ευφ ημούσε τον βασιλέα. (18)Σ γα υ δ ά ρ ι. Η σημασία τη ς λέξη ς δεν έχει διευκρινιστεί. Κατά καιρούς π ροτάθηκαν διά φ ορ ες ερ μ η ν είες, όπως «γαϊδούρι» κλπ., όμως καμία δεν κρ ίθη κε ικανοποιητική. Δ εν υπάρχει αμφιβολία ό τι το νόημα τη ς λέξη ς είναι υβριστικό. (19) Προκοπίου Καισαρέω ς: ΥΠΕΡ ΤΩΝ Π Ο ΛΕΜ Ω Ν - Λ Ο ΓΟ Σ ΠΡΩ ΤΟ Σ, Ν έα Σ ύνορα - Λιβάνης, Αθήνα, 1996. (20) Προκοπίου Καισαρέω ς: ΑΝΕΚΔΟΤΑ Η ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αγρας, Α θήνα, 1988. (2 1 )Σ τρ επ τό ν : π εριδέραιο. (22) Μ ονοπάτιον του Κ αθ ίσ μ α το ς: σ τενός διάδρομος που ένωνε το βασιλικό θεω ρ είο μ ε τον στίβο. (23) Principatus (ρωμαϊκή ηγεμονία). Το καθεστώ ς του «principatus» διεπ όταν από δημοκρ ατικές α ρχές, σε α ντίθεσ η μ ε τις δεσ π οτικές τάσ εις, « despotatus», των αυτοκρατόρω ν τη ς τελ ευ τα ία ς π εριόδου του 3ου μ.Χ. αιώνα. (24) Ιωάννη Καραγιαννόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τόμ. Α ’, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1988. (25) Α ικατερ ίνης Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ, τόμ. Α', Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1993. (26) Π ανεπ ιστημίου Κ αίμπ ριτζ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝ ΤΙΝ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, τόμ. Α ’, Μ έλισσα, Αθήνα, 1979. (27) Ισ το ρία του Ελληνικού Ε θνους, τόμ. Ζ ’, Εκδοτική Αθηνών, 1980. (28) Κ. Μ ά γ κο : Β ΥΖΑΝΤΙΟ - Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ Ρ Ω Μ Η Σ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990. (29) Γ. Ο σ τρογκόρσκι: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τόμ . Α ’, Σ . Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978. (30) Τ. Ν όρ γουιτς: Β ΥΖΑΝΤΙΟ Ν - Ο Ι ΠΡΩ ΤΟ Ι Α ΙΩ Ν ΕΣ, Intered, Αθήνα, 1996. (31) Γ. Κ ορ δάτου: Α ΚΜ Η ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, Μ πουκουμάνης, Αθήνα, 1974. (32) J.A.S. Evans: THE AGE O F JUSTINIAN, London. 1996. (33) THE OXFORD DICTIONARY O F BYZANTIUM. N ew York ■Oxford, 1991. (34) J.B. Bury: THE NIKA RIOT, Journal o f Hellenic Studies, No 17,1897. (35) John W. Barker: JUSTINIAN AND THE LATER ROM AN EMPIRE, Madison, Wise., 1966. (36) R obert Browning: JUSTINIAN AND THEODORA. London, 1987.

I

35 wmk

rrrc c i

Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ■

Π ιλ ό τ ο π η ς 2 3 η ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς σ π ε ύ δ ο υ ν να α ν α χ α ιτ ίσ ο υ ν σ χ η μ α τισ μ ό ιαπ ω νικώ ν α ερ ο σ κ ά φ ώ ν .

I

,

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ ΔΙΩΞΗΣ Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

Η 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΔΙΩ Ξ Η Σ ΤΗΣ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΗΘ ΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ ΣΤΙΣ 4 ΙΟΥΛΙΟΥ 1942, ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΘΗΚΕ Η ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ, 01 ΠΕΡΙΦΗΜΕΣ «ΙΠΤΑΜΕΝΕΣ ΤΙΓΡΕΙΣ». ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΑ ΗΤΑΝ ΠΕΝΤΕ Μ Ο ΛΙΣ ΠΙΛΟΤΟΙ, ΒΕΤΕΡΑΝΟΙ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩ Ν ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ, ΚΑΙ ΟΛΙΓΑΡΙΘΜΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ. ΤΑ 48 ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ CURTISS Ρ-40 ΠΟΥ ΑΦΗΣΑΝ ΠΙΣΩ ΤΟΥΣ 01 "ΙΠΤΑΜΕΝΕΣ ΤΙΓΡΕΙΣ"ΧΡΗ ΣΙΜ Ο Π Ο ΙΗ Θ Η ΚΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΟΠΛΙΣΟΥΝ ΤΗΝ 74η, ΤΗΝ 75η ΚΑΙ ΤΗΝ 76η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑΣ. ΣΤΗΝ 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΝΤΑΧΘΗΚΕ ΚΑΙ Η 16η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ 51ης ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑΣ, ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΝ ΔΙΑ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΕΙΧΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΣΗΜ ΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ. ΕΤΣΙ 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΠΙΛΟΤΟΙ Α Ν ΤΙΜ ΕΤΩ Π ΙΣΑΝ ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΦΟΔΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΩΝΤΑΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΓΩ Μ ΕΝΕΣ Ο ΡΟΣΕΙΡΕΣ ΤΩΝ ΙΜ ΑΛΑΪΩΝ, ΤΙΣ ΖΕΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΓΡΕΣ ΖΟΥΓΚΛΕΣ ΤΗΣ Β ΙΡ Μ Α Ν ΙΑ Σ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΦΙΛΟΞΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Μ ΑΛΑΙΣΙΑΣ, ΤΗΣ ΙΝ Δ Ο Κ ΙΝ Α Σ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΑΪΛΑΝΔΗΣ. Ω Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ Η 23η ΣΜ ΗΝΑΡΧΙΑ ΕΙΧΕ ΣΗ Μ Ε ΙΩ ΣΕ Ι 171 ΕΠ ΙΒ Ε Β ΑΙΩ Μ Ε Ν Ε Σ ΚΑΤΑΡ Ρ ΙΨ ΕΙΣ Μ Ε ΑΠΩ ΛΕΙΕΣ 15 ΠΙΛΟΤΟΥΣ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ 01 ΟΚΤΩ ΕΙΧΑΝ ΚΑΤΑΡΡΙΦΘΕΙ ΑΠΟ ΑΝΤΙΑΕΡΟ ΠΟ ΡΙΚΑ ΠΥΡΑ. ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟΝ «ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΠΟΛΕΜΟ» 01 Α Μ ΕΡ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΠΙΛΟΤΟΙ ΕΠΕΔΕΙΞΑΝ ΜΕΓΑΛΟ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΚΕΤΟΙ ΑΝ ΑΔΕΙΧΘ ΗΚΑΝ ΣΕ ΑΣΣΟΥΣ. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΟΛΕΜΟΣ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟ ΑΝΑΤΟΛΗ τις αρχές της δεκαετίας του '30, ενώ του 1938 είχαν καταλάβει το μεγάλο λιμάνι η Ευρώπη κλυδωνιζόταν από κοινωνι­ τη ς Καντόνας και το νησί του Χάνκοου. Τον κές αναταραχές που προκαλούοε η ά­ Φεβρουάριο του 1939 συμπλήρωσαν τη ν κατάνοδος του φασισμού, του εθνικοσοσιαλισμού κτησή τους με τη ν κατάληψη της νήσου και του κομμουνισμού και οι ΗΠΑ είχαν υιοθε­ Χαϊνάν. Ενώ η κινεζική αντίσταση είχε πλέον τήσει τη στάση τη ς «έξοχης απομόνωσης» παύσει οι Ιάπωνες ήταν κύριοι του ενός τρί­ ■splendid isolation), η Ιαπωνία επ εκτεινόταν του τη ς αχανούς αυτής χώρας. Ο Τσιάνγκ Κάι σταθερά σε βάρος τη ς Κίνας. Τον Σεπτέμβριο Σεκ με τα υπολείμματα του στρατού του κατέ­ του 1931 τα ιαπωνικά στρατεύματα κατέλα­ φυγε στην πόλη Τσανκίνγκ, στην επαρχία του βαν το Μ ούκδεν στη νοτιοανατολική Κίνα, Σετσουάν, αποκομμένος ουσιαστικά από τον ενώ το ν επόμενο χρόνο κατέλαβαν την πλού­ υπόλοιπο κόσμο. Η μόνη οδός εφοδιασμού σια σε μεταλλεύματα περιοχή της Μ αντζου­ του στρατού του ξεκινούσε από το βρετανικό ρίας. Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν συνέ- λιμάνι τη ς Ρανγκούν στη Βιρμανία και διά μέ­ βησαν πολλά επεισόδια στα σύνορα Μαντζου- σου της ζούγκλας έφθανε στην κινεζική πόλη ρίας-Κίνας. Στις 5 Ιουλίου 1937 τμήμα της σι­ του Κανμίνγκ, στο νοτιοδυτικό τμήμα τη ς χώ­ δηροδρομικής γραμμής της Μαντζουρίας α- ρας, Η οδός αυτή ονομάστηκε «Ο Δρόμος της νατινάχθηκε από αγνώστους και μερικές η μ έ­ Βιρμανίας». ρες μετά, με αφορμή το γεγονός αυτό, τα Τα παραπάνω γεγονότα τα είχε υπόψη του ιαπωνικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Κίνα ο λοχαγός Κλαίρ Τσένω τη ς Αμερικανικής Α ε­ ■πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η ανατίναξη ροπορίας Στρατού, ένας γεροδεμένος άντης γραμμής σχεδιάστηκε από τις ιαπωνικές δρας 48 ετώ ν με αδρά χαρακτηριστικά, ο οποί­ μυστικές υπηρεσίες). Ο στρατός του Κινέζου ος τον Οκτώβριο του 1940 ανέβαινε με γρήγο­ αρχιστράτηγου Τσιάνγκ Κάι Σεκ υπέστη τη μια ρο βήμα τα σκαλιά τη ς εισόδου του Υπουργεί­ ήττα μετά την άλλη. Οι Ιάπωνες κατέλαβαν το ου Πολέμου στην Ουάσιγκτον, συνοδευόμεΠεκίνο και το Νανκίν και μέχρι τον Οκτώβριο νος από το ν Κινέζο πρεσβευτή Τι Σούνγκ. Ο

Σ

Τσένω είχε προσληφθεί από την κινεζική κυ­ βέρνηση το 1937 ως γενικός επιθεω ρητής της Αεροπορίας. Είχε ιδρύσει σχολές εκπαίδευ­ σης για Κινέζους πιλότους και συμβούλευε τη ν κυβέρνηση του Τσιάνγκ Κάι Σεκ σε θ έμ α ­ τα αγοράς αεροσκαφών και λοιπών οπλικών συστημάτων για τη ν Αεροπορία. Οργάνωσε ένα αποτελεσματικό σύστημα έγκαιρης προ­ ειδοποίησης για εχθρικά αεροσκάφη χρησι­ μοποιώντας Κινέζους επίγειους παρατηρη­ τές. Η ολιγάριθμη Κινεζική Αεροπορία, η ο­ ποία χρησιμοποιούσε γερμανικά, αμερικανι­ κά, ρωσικά και ιταλικά αεροσκάφη, παρά τις προσπάθειες τη ς αποτέλεσε εύκολη λεία των ιαπωνικών Mitsubishi Α6Μ Zero-sen της Ιαπωνι­ κής Αεροπορίας Ναυτικού. Στα μέσα του 1940 στην ουσία είχε εκμηδενισθεί. Ο Τσένω συ­ γκλονισμένος από τα δεινά που υφίστατο ο κι­ νεζικός λαός στα χέρια των Ιαπώνων κα τα κπ τών του, ήταν αποφασισμένος να δημιουργή­ σει καινούργια κινεζική αεροπορία με τη βοή­ θεια τη ς αμερικανικής κυβέρνησης. Αυτά; κατόρθωσε να πείσει τη στρατιωτική · — . πολιτική ηγεσία στην Ουάσιγκτον για τ τ * α­ πειλή που αποτελούσε για τα α μ ε : , · ; . · : γ*

:5 -

συμφέροντα η ραγδαία εξάπλωση των Ιαπώ­ νων στην Απω Ανατολή (οι Ιάπωνες είχαν κατα­ λάβει στο μεταξύ την Ινδοκίνα, τη Φορμόζα και την Ταϊλάνδη). Η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε τη ν αποστολή βοήθειας στην κινε­ ζική κυβέρνηση που απ οτελείτο από 100 α ε­ ροσκάφη Curtiss P-40C Tomahawk και συμφώ­ νησε στη δημιουργία τη ς Σμηναρχίας των Α­ μερικανών Εθελοντών (American Volunteer Group), η οποία τυπικά θα αποτελούσε τμήμα των Κινεζικών Ενόπλων Δυνάμεων, ουσιαστι­ κά όμως θα ενεργούσε αυτόνομα υπό τη διοί­ κηση του Τσένω - ο οποίος προήχθη σε συ­ νταγματάρχη. Οι πιλότοι και το προσωπικό ε ­ δάφους που θα ετίθ εν το κάτω από τις διατα­ γές του προήλθαν κυρίως από την Αεροπορία των Πεζοναυτών, την Αεροπορία Στρατού και εκείνη του Ναυτικού, αλλά και από την πολιτι­ κή αεροπορία. Πολλούς προσέλκυσε η περι­ πέτεια, ενώ άλλους οι παχυλές αμοιβές και η πρόσθετη αμοιβή της κινεζικής κυβέρνησης για κάθε κατάρριψη ιαπωνικού αεροσκάφους που θα πραγματοποιούσαν. Το αεροσκάφος Curtiss Ρ-40 έφ ερ ε ως ο­ πλισμό έξι πολυβόλα των 0,30 in στις π τέρυ­ γες και ήταν αρκετά ευέλικτο, αλλά είχε μι­ κρότερη τελική τα χύτητα και χαμηλότερο μέ­ γιστο επιχειρησιακό ύψος από τα αντίστοιχα ιαπωνικά και γερμανικά καταδιωκτικά. Ομως ήταν το μόνο διαθέσιμο για να αντιμετωπίσει τη ν Ιαπωνική Αεροπορία στους α ιθέρες της Απω Ανατολής. Οι πιλότοι τη ς 1ης, τη ς 2ης και τη ς 3ης Μοίρας Δίωξης (Pursuit Squadrons) ε κ ­ παιδεύτηκαν στην απομονωμένη αεροπορική βάση της Τουνγκού στη ζούγκλα τη ς Βιρμα­ νίας, η οποία απείχε 350 km από τη Ρανγκούν. Αμέσως μετά τη ν ιαπωνική επίθεση κατά του Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου 1941 ο Τσέ­ νω τοπ οθέτησ ε μια μοίρα των «Ιπτάμενων Τί­ γρεων» (έτσι ονομάστηκε η Σμηναρχία από το έμβλημα μιας τίγρης που έφεραν τα αερο­ σκάφη της) στη βρετανική αεροπορική βάση τη ς Ρανγκούν, για να ενισχύσει τις εκ εί υπάρχουσες βρ ετα νικές μοίρες καταδιωκτικών, και τις δύο άλλες μοίρες των Αμερικανών Ε­ θελοντώ ν στη βάση του Κανμίνγκ στην Κίνα, εκεί όπου κατέληγε ο Δρόμος τη ς Βιρμανίας. Στις 20 Δεκεμβρίου το πρωί οι «Ιπτάμενες Τί­ γρεις» αναχαίτισαν έναν σχηματισμό δέκα ια­ πωνικών βομβαρδιστικών Ki-48 “Lily" τα οποία πραγματοποιούσαν - χωρίς συνοδεία κατα­ διωκτικών - βομβαρδισμό του αεροδρομίου του Κανμίνγκ. Τα ιαπωνικά αεροσκάφη δ έ ­ χθηκαν επίθεση από τα αμερικανικά κατα­ διωκτικά και επακολούθησε απηνής καταδίω­ ξη. Οι Αμερικανοί κατέρριψαν τέσσερα βομ­ βαρδιστικά και προκάλεσαν εκ τετα μ έν ες ζη­ μιές σε άλλα δύο χωρίς οι ίδιοι να υποστούν απώλειες. Οι αμερικανικές εφ η μερίδες και το πε­ ριοδικό "Time" έκαναν αμέσως πρωτοσέλιδα τα κατορθώ ματα των Αμερικανών πιλότων και το όνομα "Ιπτάμενες Τίγρεις" έγινε οικείο σε όλη τη ν Αμερική. Οι Ιάπωνες στη συνέχεια αποφάσισαν να καταλάβουν τη Βιρμανία αποκόπτοντας την τελευ τα ία οδό εφοδιασμού του Κινεζικού Στρατού. Κατά το υς δύο πρώτους μήνες του 1942 οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί πιλότοι κα­ '■-ΊΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τέβαλαν απεγνωσμένες προσπάθειες να ανα­ κόψουν τη ν προέλαση των Ιαπώνων στη Βιρ­ μανία. Κατά τη διάρκεια αερομαχιών στα πε­ ρίχωρα τη ς Ρανγκούν οι "Ιπτάμενες Τίγρεις" της 3ης Μοίρας πραγματοποίησαν 35 επιβε­ βαιωμένες καταρρίψεις. Η πρωτεύουσα Ρανγκούν κατελήφ θη από τα ιαπωνικά σ τρα τεύ­ ματα στις 9 Μαρτίου και η μία μετά την άλλη οι βάσεις των “Ιπτάμενων Τίγρεων" στο Τουνγκού, το Πρόμε και το Λάσιο έπεσαν στα χ έ­ ρια του εχθρού. Η τελευ τα ία βάση, στο Λουαβίνγκ, εκκενώ θηκε τη ν 1η Μαϊου και η Α μερι­ κανική Σμηναρχία Εθελοντώ ν υποχώρησε στο έδαφος τη ς Κίνας. Στα μέσα Μαϊου οι πυκνές νεφώσεις και η ομίχλη ήταν ενδ είξεις για τη ν επ ικείμενη έ­ λευση των μουσώνων στην κοιλάδα του ποτα­ μού Χσιάνγκ, στην επαρχία Χουνάν τη ς βό­ ρειας Κίνας, εκεί όπου βρίσκονταν οι βάσεις των "Ιπτάμενων Τίγρεων". Οι Αμερικανοί πιλό­ το ι τό τε παρέλαβαν το αεροσκάφος Curtiss Ρ40Ε Warhawk, το οποίο ήταν πιο ευ έλικτο και πιο α νθεκτικό από το ν προηγούμενο τύπο. Μαζί με τα αεροσκάφη η Ουάσιγκτον απέσ τειλε ως ενισχύσεις πιλότους τη ς Αμερικα­ νικής Αεροπορίας Στρατού, οι οποίοι θα αποτελούσαν το ν πυρήνα τη ς 23ης Σμηναρχίας τη ς Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού που θα αντικαθιστούσε τις “Ιπτάμενες Τίγρεις" σε εκείνο το θ έα τρ ο επιχειρήσεων, αφού τα συμβόλαια των Αμερικανών Ε θελοντώ ν με τη ν κινεζική κυβέρνηση έληγαν το ν Ιούλιο του 1942. Ενας από το υς νέους πιλότους στο θέατρ ο επιχειρήσεων τη ς Κίνας ήταν και ο λοχαγός Α λεξ Μπάουμλερ τη ς Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού, ο οποίος είχε τη ν προ­ σωνυμία «Αίαντας» λόγω τη ς παροιμιώδους αντοχής του. Ο Μπάουμλερ είχε υπηρετήσει στην Αεροπορία των Δημοκρατικώ ν κατά τη ν περίοδο του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου και είχε σημειώσει 4,5 καταρρίψεις. Εφθασε στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ, βάση των "Ιπτάμενων Τίγρεων", το ν Μάιο του 1942. Στις 22 Ιουνίου οι Αμερικανοί Ε θελοντές πετώ ντας με Ρ-40Ε έπληξαν ιαπωνικά φ ορτη­ γά πλοία στον ποταμό Γιανγκτσέ. Επιστρέφοντας από τη ν αποστολή τους τα αεροσκάφη, υπό τη διοίκηση του επισμηναγού Ε ντουαρντ Ρέκτορ, προσγειώθηκαν στη βάση τους στο αεροδρόμιο του Χενγκγιάνγκ, όταν έλαβαν σήμα από το κινεζικό δίκτυο έγκαιρης προει­ δοποίησης ότι σχηματισμός 14 ιαπωνικών Ki27 "Nate" (η Ιαπωνική Αεροπορία Στρατού ο­ νόμαζε τα αεροσκάφη αυτά καταδιωκτικά Type 97) κα τευθυνόταν προς τη ν αμερικανική βάση. Τα αεροσκάφη των “Ιπτάμενων Τίγρε­ ων" ανεφοδιάστηκαν και εξοπλίστηκαν γρή­ γορα και απογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν τους εισβολείς. Στον αριθμό το υς π ροστέθη­ καν και τρία αεροσκάφη τη ς 1ης Μοίρας Δίω­ ξης προερχόμενα από τη βάση το υς στο Κουέιλιν, των οποίων διοικητής ήταν ο λοχαγός Μπάουμλερ. Λόγω των χαμηλών νεφώσεων που επικρατούσαν στην περιοχή κατά τη συ­ γκεχυμένη αερομαχία που επακολούθησε σημειώ θηκε μια επιβεβαιωμένη κατάρριψη από το ν λοχαγό Μπάουμλερ και τρ εις πιθα­ νές.

Η ΔΗΜ ΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ 23ης ΣΜΗΝΑΡΧΙΑΣ Στις 4 Ιουλίου 1942 η Αμερικανική Σμη­ ναρχία Ε θελοντώ ν διαλύθηκε επίσημα. Τη θ έ ­ ση τη ς πήρε η 23η Σμηναρχία Μαχητικών της 10ης Αεροπορικής Δύναμης, η οποία είχε την έδρα τη ς στο Νέο Δελχί τη ς Ινδίας. Παρ' όλες τη ς προσπάθειες των επιτελών τη ς 10ης Α ε­ ροπορικής Δύναμης μόνο π έντε πιλότοι και δέκα άνδρες του προσωπικού εδάφους, πρώ­ ην - μέλη των "Ιπταμένων Τίγρεων", δέχθηκαν να συμμετάσχουν στον νέο σχηματισμό της Αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού. Ως διοι­ κητής τη ς Αεροπορικής Δύναμης Επιχειρήσε­ ων Κίνας τη ς 10ης Αεροπορικής Δύναμης (Tenth Air Force China Air Task Force) τοπ οθετήθ η κε ο Κλαίρ Τσένω, ο οποίος είχε προαχθε. σε ταξίαρχο. Στον σχηματισμό αυτό εκτός τη ς 23ης Σμηναρχίας εντά χθ ηκε και η 11η Μοίρα Βομβαρδισμού, η οποία επιχειρούσε με μεσαία βομβαρδιστικά Β-25 Mitchell. Οι συνθήκες που αντιμετώπισε ο 49χρονος ταξίαρχος Τσένω ήταν απελπιστικές. Δ ιέ­ θ ε τ ε μόνο 48 καταδιωκτικά Ρ-40 τα οποία εί­ χαν αφήσει πίσω τους οι "Ιπτάμενες Τίγρεις' καθώς και ελάχιστα εφόδια και ανταλλακτικά Από τις ΗΠΑ κατέφθασαν νέοι πιλότοι, οι ο­ ποίοι όμως σ τερούντο μάχιμης πείρας. Τα πράγματα καλυτέρευσαν τις επ όμενες η μέ­ ρες, όταν κατέφθασε από τη ν Ινδία η 16η Μοίρα τη ς 51 ης Σμηναρχίας με 22 αεροσκάφη και απ οτέλεσε τμήμα τη ς νεοσύστατης 23ης Σμηναρχίας. Αποφασίστηκε η 23η Σμηναρχία να απ οτελείται από τέσσερις Μοίρες: την 74η, τη ν 75η, τη ν 76η και τη ν 16η. Μπορεί ο Τσένω να αντιμετώ πιζε δυσκο­ λίες σε θ έμ α τα οργάνωσης και εφοδιασμού, όμως η κατάσταση του στρατάρχη Τσιάνγκ Κάι Σεκ ήταν τραγική. Οι Ιάπωνες το ν είχαν α­ ποκλείσει στην προσωρινή πρωτεύουσά του. το Τσιανγκίνγκ, στην επαρχία του Σετσουάν. Οι οδοί πρόσβασης στην ορεινή πρωτεύουσα από τα ανατολικά, τα δυτικά και τα νότια βρί­ σκονταν στα χέρια των Ιαπώνων, ενώ η οδός προς Βορρά διερχόταν από εδάφη τη ς Σοβιε­ τικής Ενωσης, η οποία τηρούσε ουδέτερη στάση έναντι τη ς Ιαπωνίας. Ο ανεφοδιασμός του Κινεζικού Στρατού μπορούσε να γίνει μό­ νο από το ν αέρα. Αεροσκάφη C-46 Commando θα απογειώνονταν από τη ν ορεινή κοιλάδα του Ασάμ στην Ινδία και θα διένυαν μια από­ σταση 900 km πετώ ντας πάνω από τη ν ορο­ σειρά των Ιμαλαϊων για να φθάσουν στο κινε­ ζικό αεροδρόμιο του Κανμίνγκ. Από εκεί τα ε ­ φόδια θα κα τευθύνοντα ν από απόκρημνα μο­ νοπάτια προς τη ν προσωρινή πρωτεύουσα τη ς ελεύ θ ερ η ς Κίνας. Η μεταφορά εφοδίων από το ν αέρα ήταν πολύ επικίνδυνη λόγω των σφοδρότατω ν ανέμων και τη ς κακοκαιρίας που συνήθως επικρατούσε πάνω από τα Ιμαλάια, αλλά και εξαιτίας τη ς Ιαπωνικής Α ερο­ πορίας, η οποία ήταν αποφασισμένη να διακόψει τη λειτουργία αυτής τη ς αερογέφυρας τη ν οποία οι Αμερικανοί πιλότοι είχαν ονομά­ σει «The Hump» (η κορυφή). Η 23η Σμηναρχία είχε ως αποστολή τη ν προστασία των αμερι­ κανικών μεταγωγικών που εκτελούσ αν απο­ στολές μεταφοράς εφοδίων πετώ ντας πάνω

Α ε ρ ο σ κ ά φ η τ η ς Α μ ε ρ ικ α ν ικ ή ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς Ε θ ε λ ο ν τ ώ ν π ερ ιπ ο λ ο ύ ν σ τ ο ν ε ν α έ ρ ιο χ ώ ρ ο τω ν σ υ νό ρ ω ν Β ιρ μ α ν ία ς -Κ ίν α ς σ τ ις 2 8 Μ α ϊο υ 1942. Τα σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α ε ν τ ά χ θ η κ α ν σ τη δ ύ ν α μ η τ η ς 2 3 η ς Σ μ η ν α ρ χ ία ς μ ε τ ά τη δ η μ ιο υ ρ γ ία τ η ς τ ο ν Ιο ύ λ ιο τ ο υ 1942.

από α υτές τις αφ ιλόξενες περιοχές του πλα­ νήτη. Το δ ίκτυο έγκαιρης προειδοποίησης το οποίο είχε δημιουργήσ ει ο Τσένω το 1937 και δ ιευθ υνό τα ν από το ν έμπ ειρο διαβιβαστή λοχαγό Τζων Ουίλιαμς, είχε β ελτιω θ εί σε τ έ ­ τοιο βαθμό ώστε οι π ληροφορίες για ιαπωνι­ κούς σχηματισμούς αεροσκαφώ ν που απο­ γειώ νονταν από τις βάσεις το υς στο Χάνκοου έφ θαναν στα χέρια του Τσένω μέσα σε λί­ γα λεπτά, αν και αυτός απείχε 1.600 km. Το σύστημα αυτό έδω σε τη δ υ να τό τη τα στις τέσ σ ερις μοίρες τη ς 23ης Σμηναρχίας να ε ­ πιχειρούν από αεροδρόμια τα οποία απείχαν πολλά χιλιόμετρα το ένα από το άλλο. Μια μοίρα εγκα τα σ τά θ ηκε στο Κανμίνγκ με σκο­ πό να αναχαιτίζει ιαπωνικά αεροσκάφη που π ροέρχονταν από βάσεις στο Λάσιο τη ς Βιρ­ μανίας, 550 km μακριά, καθώς και εχθρικά α­ εροσκάφη που επιχειρούσαν από το Ανόι, 600 km μακριά. Μια άλλη μοίρα τη ς 23ης Σμηναρχίας το π ο θ ετή θ η κ ε στο Κουεϊλίν, που απείχε 800 km από το Κανμίνγκ, ενώ μια τρίτη μοίρα επιχειρούσε από τη βάση του Λινγκ-Λινγκ, που απείχε 200 km. Ακόμα χρησιμοποιήθηκε το αεροδρόμιο του Χενγκγιάνγκ, που απείχε 120 km από τη βάση στο Λινγκ-Λινγκ. Ως δ ιο ικη τές τη ς 74ης, τη ς 75ης και τη ς 76ης Μ οίρας το π ο θ ετή θ η κα ν οι τα γμα τά ρχες Φρανκ Σηλντ, Ν τέη β ιν τ «Τεξ» Χιλ και Ε ντουαρντ Ρέκτορ, όλοι πρώην μέλη τω ν “Ιπτάμενων Τίγρεων". Δ εκαοκτώ πιλότοι τη ς Α μερικανικής Σμηναρχίας Ε θελοντώ ν δέχθη κα ν να αναβάλουν τη ν αναχώρησή το υς για τις ΗΠΑ μέχρι να έλθ ο υ ν οι αντικα­

τα σ τά τες τους. Ο Τσένω το π ο θέτη σ ε ως δι­ οικητή τη ς 23ης Σμηναρχίας το ν 34χρονο συνταγματάρχη Ρόμπερτ Σκοτ Τζούνιορ, α­ π όφοιτο τη ς Σχολής το υ Ο υέστ Πόιντ, ο ο­ ποίος αν και είχε πείρα ως π ιλότος μεταγω γι­ κών αεροσκαφώ ν έπεισε το ν ταξίαρχο Τσένω ότι μπορούσε να χειρισ θεί το ίδιο καλά ένα καταδιω κτικό Ρ-40. Για να το α π οδείξει μάλι­ στα «δανείστηκε» ένα Ρ-40Ε και π ραγματο­ ποίησε περιπολία πάνω από το δυτικό τμήμα τη ς οροσειράς των Ιμαλαϊων. Το πρωί τη ς βης Ιουλίου ο τα γματά ρχης “Τεξ" Χιλ η γή θ η κε σχηματισμού τεσσάρων καταδιω κτικώ ν Ρ-40 για να συνοδεύσ ει πέ­ ν τε Β-25 τα οποία είχαν ως αποστολή το ν βομβαρδισμό διυλιστηρίω ν στην Καντόνα. Τα αμερικανικά αεροσκάφη π ετώ ντας μέσα στα σύννεφα έφθασαν στον στόχο τους. Επληξαν απ οθήκες και δ εξα μ εν ές π ετρ ελα ί­ ου και μετά, σ υνοδευόμενα από τα καταδιω ­ κτικά, κα τευ θ ύ νθ η κα ν προς τη βάση τους. Ομως δέχθη κα ν επίθεση από ιαπωνικά κα­ ταδιω κτικά Κί-27 30 km δυτικά τη ς Καντόνας. Ο τα γμα τά ρχης Χιλ, έμπ ειρος πιλότος με ε ν ­ νέα καταρρίψ εις στο ενερ γ η τικό του, δεν δ υσ κο λεύτηκε να β ρ εθ εί πίσω από ένα ιαπω­ νικό μαχητικό και να «το γαζώσει» με τα πο­ λυβόλα τω ν 0,50 in. Το εχθ ρικό αεροσκάφος τυ λίχ θ η κε στις φλόγες και συνετρίβη στο έ ­ δαφος. Τρεις Ιάπωνες επ ιτέθη κα ν κατά μ έ ­ τωπο στο αεροσκάφος του λοχαγού Τζων Π έτα τς, πρώην μέλους τω ν "Ιπτάμενων Τί­ γρεων". Εκείνος έβαλε με τα πολυβόλα του κατά ενός εχθρικού μαχητικού, αλλά διαπί­ στωσε ό τι τα όπλα του σκόπευαν ψ ηλότερα

από το ν στόχο τους. Διόρθωσε τη ν κλίση του αεροσκάφους το υ και ενώ το ιαπωνικό αεροσκάφος έκα νε απότομο ελιγμό προς τα αριστερά δ έχ θ η κε τις βολές του Α μερικα­ νού κατά μήκος τη ς ατράκτου του. Τα άλλα δύο αντίπαλα αεροσκάφη προσπάθησαν να λάβουν θέσ η πίσω από το αμερικανικό αλλά ο Π ετα τς με αποτομη στροφή πήρε υψος και τα απέφυγε. Π ετώ ντας με τα χ ύ τητα ο Α μερι­ κανός είδ ε έ ξι χιλιό μετρα βο ρ ειότερ α άλλα δύο ιαπωνικά μαχητικά. Τα κατεδ ίω ξε και έ ­ βαλε κατά το υ τελευ τα ίο υ στον σχηματισμό. Αυτό έπεσε στο έδα φ ος φ λεγόμενο. Οι Χιλ και Π έτα τς είχαν πραγματοποιή­ σει από μία επιβεβαιω μένη κατάρριψη, ενώ στον δ εύ τερ ο χρεώ θη κε και μια πιθανή. Τέσ­ σερις η μ έρ ες αργότερα ο Π έτα τς σ κοτώ θη­ κε όταν το αεροσκάφος το υ κα τερρίφ θη από αντιαεροπ ορικά πυρά κατά τη ν ε κ τ έ λ ε ­ ση αποστολής βομβαρδισμού τη ς πόλης του Λιντσουάν, η οποία βρισκόταν υπό ιαπωνική κατοχή. Σ την ίδια αποστολή κα τερ ρίφ θη και το αεροσκάφος του υπολοχαγού Αρνολντ Σάμπλιν, ο οποίος πραγματοποίησε επιτυχή πτώση με αλεξίπ τω το, σ υνελήφθη όμως από το υ ς Ιάπωνες και π έθανε σε στρατόπ εδο αιχμαλώτων πολέμου. Στις 19 Ιουλίου τα τελ ευ τα ία μέλη τω ν "Ιπτάμενων Τίγρεων" επιβιβάστηκαν σε μ ε­ ταγω γικά αεροσκάφη τα οποία θα τα μ ε τ έ ­ φ ερ α ν στις Η νω μένες Π ολιτείες. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η Α μερικανική Σμηναρχία Ε θελοντώ ν είχε γ ίν ει ένας θρύλος. Η 23η Σμηναρχία θα π αρέμενε στην Κίνα για να συ­ νεχίσει το ν αγώνα που εκείνοι είχαν αρχίσει.

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο «ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ» ΤΗΣ 23ης ΣΜ Η Ν Α ΡΧ ΙΑ Σ Την επομένη της αναχώρησης των Ιπτά­ μενων Τίγρεων" ο ταγματάρχης Χιλ, ηγούμε­ νος σχηματισμού τεσσάρων Ρ-40Ε τα οποία ή­ ταν εξοπλισμένα με βόμβες κατά προσωπι­ κού, έπληξε συγκεντρώσεις εχθρικών στρα­ τευμάτων στο Κουκιάνγκ και βύθισε ένα σκά­ φος φορτωμένο με εφόδια το οποίο έπλεε σε παρακείμενο ποτάμι. Στις 26 Ιουλίου ο ταγμα­ τάρχης Τζων Αλισον συνόδευσε αποστολή α­ μερικανικών βομβαρδιστικών τα οποία έπληξαν το ιαπωνικό αεροδρόμιο στο Ναμτσάνγκ. Οι Ιάπωνες είχαν τη συνήθεια να βομβαρ­ δίζουν κάθε νύκτα το αεροδρόμιο του ΛινγκΛινγκ, έδρα της 16ης Μοίρας. Τα βομβαρδιστι­ κά τους όμως στερούντο συστημάτων νυκτε­ ρινής σκόπευσης και έτσι οι βομβαρδισμοί αυ­ τοί δεν αποτελούσαν τίποτα περισσότερο από ενόχληση για τους Αμερικανούς της βάσης. Τη νύκτα της 27ης Ιουλίου ο λοχαγός Εντ Γκος και ο ανθυπολοχαγός Τζων «Μο» Λόμπαρντ 'θεώρησαν ότι είχαν ανεχθεί αρκετά την προ­ κλητικότητα των Ιαπώνων και απογειώθηκαν με τα αεροσκάφη τους στη μία τα ξημερώμα­ τα για να αναχαιτίσουν τα αντίπαλα βομβαρδι­ στικά. Οι Αμερικανοί έπληξαν δύο βομβαρδι­ στικά αλλά μέσα στο σκοτάδι ήταν αδύνατο να εντοπίσουν άλλους στόχους. Το παράδειγμά τους μιμήθηκαν στις 30 Ιουλίου ο Τζων Αλισον και ο «Αίαντας» Μπάουμλερ, οι οποίοι αναχαί­ τισαν ιαπωνικά βομβαρδιστικά στην περιοχή του Χενγκγιάνγκ. Τη φεγγαρόλουστη εκείνη νύκτα ο ταγματάρχης Αλισον διέκρινε τέσσε­ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρα ιαπωνικά βομβαρδιστικά να κατευθύνονται προς τον στόχο τους. Αμέσως επιτέθηκε στο τελευταίο στον σχηματισμό και δέχθηκε κα­ ταιγισμό τροχιοδεικτικών από τον ουραίο πο­ λυβολητή του. Οι βολίδες έπληξαν το μπρο­ στινό μέρος της ατράκτου του αμερικανικού αεροσκάφους αλλά ο Αλισον παρέμεινε απτόητος και κτύπησε το ιαπωνικό βομβαρδι­ στικό στην άτρακτο. Το τελευταίο άρχισε να χάνει ύψος. Ακολούθως ο Αμερικανός έπληξε άλλο ένα βομβαρδιστικό, το οποίο άρχισε να πέφτει φλεγόμενο. Το αεροσκάφος του όμως έβγαζε πυκνούς καπνούς, ενώ μαύρο λάδι από τον κινητήρα άρχισε να σκεπάζει το πρόσθιο τμήμα της καλύπτρας. Την αερομαχία παρα­ κολουθούσε ο Μπάουμλερ, ο οποίος αποφά­ σισε να επέμβει. Επιτέθηκε σε ένα ιαπωνικό βομβαρδιστικό από τα δύο που είχαν παραμείνει άθικτα και αφού το κατεδίωξε διανύοντας απόσταση 60 km το κατέρριψε με μια εύστοχη ριπή. Ο Αλισον στο μεταξύ έφερε το αεροσκά­ φος του κάτω από το τελευταίο ιαπωνικό βομ­ βαρδιστικό και το έπληξε στην αποθήκη των βομβών του. Το εχθρικό αεροσκάφος εξερράγη στον αέρα δευτερόλεπτα πριν ο κινητήρας του αεροσκάφους του Αμερικανού σταματή­ σει να λειτουργεί! Ο Αμερικανός πετώντας ξυ­ στά στις κορυφές των δένδρων και στις στέ­ γες κατόρθωσε να προσγειώσει το αεροσκά­ φος του στην επιφάνεια του ποταμού Χσιάνγκ. Οι Μπάουμλερ πιστώθηκε με μια κατάρριψη, ο Αλισον με τρεις, ενώ και οι δύο παρασημοφορήθηκαν για τις πράξεις τους αυτές με τον Σταυρό Διακεκριμένων Υπηρεσιών της Α­ εροπορίας (Distinguished Flying Cross). Τα ξημερώματα της επομένης οι Ιάπωνες έστειλαν μία δύναμη από 30 μαχητικά Ki-27

"Nate" και Ki- 43 "Oscar“ με αποστολή να πλήξουν την αμερικανική βάση στο Χενγκγιάνγκ. Ο Χιλ, ο Μπάουμλερ και ο ταγματάρχης «Τζιλ» Μπράιτ ηγούμενοι δύναμης αμερικανικών μα­ χητικών της 75ης και της 16ης Μοίρας ενεπλάκησαν με τα ιαπωνικά μαχητικά σε ύψος 6.000 m, σε μια από τις θεαματικότερες αερο­ μαχίες στο θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας. Ο Χιλ έχοντας το πλεονέκτημα του ύψους πραγ­ ματοποίησε κατά μέτωπο επίθεση σε ένα ια­ πωνικό Ki-27, το οποίο επλήγη, έπεσε σε περι­ δίνηση και συνετρίβη στην άκρη του διαδρό­ μου της βάσης. Η αερομαχία διήρκεσε 15 λε­ πτά. Ο ταγματάρχης Μπράιτ έπληξε ένα ιαπω­ νικό μαχητικό αλλά χρειάστηκε να πραγματο­ ποιήσει ελιγμούς διαφυγής όταν ένα "Oscar" κόλλησε πίσω του. Ο παραστάτης (wingman) του Μπράιτ επενέβη και κατέρριψε το εχθρι­ κό αεροσκάφος. Ο Μπράιτ δοκίμασε να θέσει το αεροσκάφος του σε θέση βολής πίσω από ένα ιαπωνικό Ki-27, αλλά ο Ιάπωνας πιλότος προσπάθησε να τον αποφύγει εκτελώντας α­ πότομη στροφή προς τα αριστερά, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στον Μπράιτ να πλήξει την άτρακτο του ιαπωνικού μαχητικού. Το ιαπωνικό αεροσκάφος έπεσε σε περιδίνηση, όμως ο Μπράιτ υποχρεώθηκε να πραγματο­ ποιήσει ελιγμούς διαφυγής όταν ένα εχθρικό μαχητικό έλαβε θέση βολής πίσω του. Μετά τη λήξη της αερομαχίας στους Χιλ, Μπάουμ­ λερ και Μπράιτ καταλογίσθηκε από μια κατάρριψη. Την επομένη, 31 Ιουλίου, οι Αμερικανοί πι­ λότοι αντιμετώπισαν πάλι ιαπωνικά μαχητικά που προσπάθησαν να πλήξουν τη βάση στο Χενγκγιάνγκ. Κατά την αερομαχία που επακο­ λούθησε οι Αμερικανοί σημείωσαν 15 επιβε­

Ρ-40 της 23ης Σμηναρχίας περιπολούν πάνω από τα Ιμαλόια. Πολλά αμερικανικά αεροσκάφη δεν έφεραν καθόλου εθνόσημα. Οταν διαπιστώθηκε ότι τα τελευταία αποτελούσαν στόχο για τους Ιάπωνες πολυβολητές πολλά από αυτά καλύφθηκαν με πράσινο χρώμα.

βαιωμένες καταρρίψεις έχοντας υποστεί μό­ νο μια απώλεια! Από τρεις καταρρίψεις πιστώθηκαν στον ταγματάρχη Μπράιτ, στον υπολοχαγό Χένρυ Ηλάιας και στον ανθυπολοχαγό Μακ Μίτσελ, ενώ από μια κατάρριψη πραγμα­ τοποίησαν οι Εντμουντ Γκος, Ντάλας Κλίνγκερ και Τζων Λόμπαρντ. Οι κινεζικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της περιοχής οργάνωσαν σειρά εορτα­ στικών εκδηλώσεων προς τιμήν των Αμερικα­ νών πιλότων. Στις 8 Αυγούστου ο λοχαγός Τσαρλς Σώγιερ ηγούμενος σχηματισμού τεσσάρων Ρ-40 εκτέλεσε αποστολή συνοδείας Βομβαρδιστι­ κών Β-25, τα οποία είχαν ως σκοπό τον βομ­ βαρδισμό του αεροδρομίου της Καντόνας. Στα αμερικανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν ια­ πωνικά Zero.Ο υπολοχαγός Πάτρικ Ντάνιελς αποσπάσθηκε από τον σχηματισμό των αμε­ ρικανικών αεροσκαφών και επιτέθηκε σε τρία αντίπαλα μαχητικά. Το αποτέλεσμα ή­ ταν να καταδιωχθεί από τα ιαπωνικά Zero! Κατόρθωσε να απεμπλακεί από αυτά και πραγματοποιώντας απότομη στροφή επιτέ­ θηκε κατά μέτωπο στο τελευταίο μαχητικό του σχηματισμού. Το εχθρικό αεροσκάφος με απότομο ελιγμό προσπάθησε να πάρει ύ­ ψος και να επιτεθεί στον Αμερικανό. Ο Ντά­ νιελς το ακολούθησε και πριν ο Ιάπωνας πι­ λότος προλάβει να ρίξει ριπή τον «γάζωσε» με τα έξι πολυβόλα των 0,50 in. Ο Αμερικανός είδε τον Ιάπωνα να προσπαθεί να ανοίξει την καλύπτρα του αεροσκάφους του για να πραγματοποιήσει πτώση με αλεξίπτωτο. Ο­ μως ο τελευταίος δεν πρόλαβε. Το μαχητικό του συνετρίβη στην κορυφή ενός βουνού. Ο λοχαγός Σώγιερ επιτέθηκε σε σχηματισμό

εννέα αεροσκαφών "Oscar" και "Nate" και κατέρριψε ένα από αυτά. Καταρρίψεις σημειώθηκαν σε αερομα­ χίες και στις 11 και 12 Αυγούστου, αλλά άρχισε να γίνεται οξύ το πρόβλημα της έλλειψης ε­ φοδίων και ανταλλακτικών, καθώς και της κό­ πωσης των πιλότων. Ο Τσένω αποφάσισε να το­ ποθετήσει την 75η Μοίρα στη βάση του Τσανιί και την 16η Μοίρα στη βάση του Πεϊσί, οι οποί­ ες βρίσκονταν στα μετόπισθεν, δίδοντας έτσι την ευκαιρία στους πιλότους-να απολαύσουν λίγες ημέρες ανάπαυσης.

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΕΠΤΕΜ ΒΡΙΟ ΥΔ Ε Κ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Υ 1942 Ο «Ξεχασμένος Πόλεμος» συνεχιζόταν. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 ο υπολοχαγός Τόμας Σμιθ αναχαίτισε και κατέρριψε ένα δικινητήριο καταδιωκτικό Ki-45 “Nick", ενώ στις 25 του ίδιου μήνα η 23η Σμηναρχία εγκαινίασε απο­ στολές συνοδείας βομβαρδιστικών κατά του Ανόι. Τέσσερα Β-25 θα βομβάρδιζαν το αερο­ δρόμιο Γκία Λαμ δυτικά του Ανόι. Τέσσερα κα­ ταδιωκτικά της 76ης Μοίρας υπό τον ταγμα­ τάρχη Ρέκτορ θα προσέφεραν προστασία στα βομβαρδιστικά, ενώ πέντε καταδιωκτικά υπό τον συνταγματάρχη Σκοτ θα προσέφεραν συ­ νολική κάλυψη στον σχηματισμό των καταδιω­ κτικών και των βομβαρδιστικών. Πλησιάζο­ ντας στον στόχο τους τα αμερικανικά αερο­ σκάφη δέχθηκαν επίθεση από 13 δικινητήρια καταδιωκτικά Ki-45 "Nick“. Ο Ρέκτορ κατέρριψε διαδοχικά δύο από αυτά. Από μια κατάρριψη πέτυχαν οι ανθυπολοχαγοί Πατ Ντάνιελς,

Τιμ Μάρκς και Χάουαρντ Κρίπνερ. Κατά την ε­ πιστροφή στη βάση τους τα αμερικανικά βομ­ βαρδιστικά δέχθηκαν επίθεση από τρία Ki-45. Ο συνταγματάρχης Σκοτ κατέρριψε ένα από αυτά και προξένησε ζημιές σε άλλο ένα. Ετσι οι καταρρίψεις του έφθασαν τις πέντε και έγινε ο πρώτος άσσος της 23ης Σμηναρχίας. Μέχρι τον Αύγουστο του 1945 άλλοι 33 πιλότοι της Σμηναρχίας θα γίνονταν με τη σειρά τους άσσοι. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 20 νέοι πιλότοι προερχόμενοι από τις ΗΠΑ εντάχθηκαν στη δύναμη της Σμηναρχίας. Στις 25 Οκτωβρίου η Σμηναρχία πραγμα­ τοποίησε επιδρομή στο λιμάνι του Χονγκ Κονγκ. Δώδεκα Β-25 συνοδευόμενα από επτά κα­ ταδιωκτικά της 75ης και της 76ης Μοίρας έπληξαν τις αποβάθρες στο Κοουλούν. Τον σχηματισμό δοκίμασαν να αναχαιτίσουν ιαπω­ νικά Zero. Ο ταγματάρχης Χιλ επιτέθηκε σε σχηματισμό έξι ιαπωνικών αεροσκαφών και κατέρριψε ένα από αυτά, ενώ ο συνταγματάρ­ χης Σκοτ, ο λοχαγός Χαμσάιρ και ο υπολοχαγός Σερ χρεώθηκαν από μία κατάρριψη. Ενα ιαπωνικό αεροσκάφος κατόρθωσε να πλήξε. ένα Β-25, το οποίο κατερρίφθη, αλλά και το ί­ διο κατερρίφθη με τη σειρά του από τον λοχα­ γό Χαμσάιρ. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας έξι αμερικανικά καταδιωκτικά αναχαίτισαν με επι­ τυχία σχηματισμό ιαπωνικών αεροσκαϊχ'. τα οποία προέρχονταν από την Ινδοκίνα και εί­ χαν ως αποστολή τον βομβαρδισμό του αερο­ δρομίου στο Κανμίνγκ. Ενας νεοφεραε. - λότος στο θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας, ο υπολοχαγός Τσαρλς Ντυμπουά. κατέρρ«ψε τρία ιαπωνικά αεροσκάφη από τα τε r γξ : z που κατερρίφθησαν εκείνο το α~: Στις 27 Νοεμβρίου η 23η Σ ι τ . : : : : :*τι-

Αεροσκάφος Curtiss Ρ-40Ε. Παρατηρήστε ότι τα εθνόσημα φέρουν κόκκινο περίγραμμα, το οποίο αργότερα καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από σκούρο μπλε.

λεσε μια ακόμα πιο φιλόδοξη αποστολή: τον βομβαρδισμό της Καντόνας. Δέκα Β-25 συνοδευόμενα από 23 καταδιωκτικά της 16ης, της 74ης και της 75ης Μοίρας και παρά τους σφο­ δρούς ανέμους κατόρθωσαν να προσεγγί­ σουν τον στόχο τους. Τον σχηματισμό των α­ μερικανικών αεροσκαφών προσπάθησαν να α­ ναχαιτίσουν δέκα ιαπωνικά Zero. Αμερικανικά Ρ-40 της 16ης Μοίρας υπό τον ταγματάρχη Εντ Γκος αναχαίτισαν τα ιαπωνικά μαχητικά και δέχθηκαν με τη σειρά τους επίθεση από άλλα εχθρικά μαχητικά. Η αερομαχία που ακο­ λούθησε ήταν συγκεχυμένη. Ο ταγματάρχης Αλισον και ο υπολοχαγός Τζακ Μπεστ δέχθη­ καν επίθεση από τα νώτα και άρχισαν να κα­ λούν σε βοήθεια από την ενδοεπικοινωνία. Οι συνάδελφοί τους που έσπευσαν κατέρριψαν τα εχθρικά μαχητικά. Ο ταγματάρχης Μπρους Χάλογουέη της 76ης Μοίρας επιτέθηκε σε ένα Zero και το κατέρριψε. Ο ουρανός είχε γε­ μίσει από εμπλεκόμενα αεροσκάφη. Κατά την επιστροφή των αμερικανικών αεροσκαφών ο ταγματάρχης Αλισον εντόπισε ένα ιαπωνικό δικινητήριο βομβαρδιστικό, το οποίο έπληξε με τα πολυβόλα του με αποτέλεσμα να αποκοπεί η δεξιά του πτέρυγα και αυτό να πέσει στο έδαφος φλεγόμενο. Την ημέρα εκείνη οι Αμε­ ~Ζ*~ΙΩ7:ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρικανοί κατέρριψαν συνολικά 23 αεροσκάφη, έχοντας υποστεί μόνο δύο απώλειες. Από ά­ ποψη αριθμού καταρρίψεων, αυτή ήταν η πιο επιτυχής αποστολή της 23ης Σμηναρχίας κα­ τά τη διάρκεια του πολέμου. Οι πιλότοι των δύο αμερικανικών αεροσκαφών που κατερρίφθησαν πραγματοποίησαν επιτυχή πτώση με αλεξίπτωτο και κατόρθωσαν να φθάσουν σώοι στις γραμμές τους. Στην αερομαχία αυτή ο λο­ χαγός Τζων Χαμσάιρ κατέρριψε τρία εχθρικά αεροσκάφη, ο συνταγματάρχης Σκοτ, ο υπολοχαγός Ντυμπουά, ο ταγματάρχης Χάλογουέη και ο λοχαγός Γκος δύο και από ένα αερο­ σκάφος ο αντισυνταγματάρχης Κλίντον Κέηση και οι υπολοχαγοί Ντάλας Κλίνγκερ και Μάρβιν Λούμπνερ. Οκτώ ημέρες αργότερα οι ταγματάρχες «Τεξ» Χιλ και Εντ Ρέκτορ αναχώ­ ρησαν για τις ΗΠΑ. Ο ταγματάρχης Ρέκτορ θα επέστρεφε αργότερα στο θέατρο της Κίνας και θα ανελάμβανε τη διοίκηση της 23ης Σμη­ ναρχίας, ενώ ο Χιλ θα ανελάμβανε τη διοίκηση της 75ης Μοίρας. Ο Χιλ ήταν ήδη ο πιλότος με τις περισσότερες καταρρίψεις (11,7), ενώ ο Ρέκτορ είχε πραγματοποιήσει 6,75. Στις 5 Δεκεμβρίου η 23η Σμηναρχία υπέστη μια μεγάλη απώλεια, όταν το αεροσκάφος του διοικητή της 74ης Μοίρας, ταγματάρχη

Φρανκ Σηλ, λόγω κακών καιρικών συνθηκών συνετρίβη σε οροσειρά κοντά στο Σουμίνγκ. Τη διοίκηση της 74ης Μοίρας ανέλαβε τότε ο λοχαγός «Αίαντας»-Μπάουμλερ. Την 75η Μοί­ ρα ανέλαβε ο ταγματάρχης Τζων Αλισον και τη διοίκηση της 76ης Μοίρας ο ταγματάρχης Μπρους Χάλογουέη. Τον Ιανουάριο του 1943 ο διοικητής της 23ης Σμηναρχίας, συνταγμα­ τάρχης Σκοτ, επέστρεψε στις ΗΠΑ και τη θέ­ ση του πήρε ο ταγματάρχης Χάλογουέη, ενώ ως διοικητής της 76ης Μοίρας τοποθετήθηκε ένας νεοφερμένος στο θέατρο επιχειρήσεων, ο λοχαγός Γκραντ Μαχόνεϋ, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τέσσερις καταρρίψεις στις Φιλιππίνες και είχε υπηρετήσει στο θέατρο της Ιάβας. Η τελευταία μεγάλη αερομαχία του 1942 στο θέατρο της Κίνας σημειώθηκε στις 26 Δε­ κεμβρίου, όταν ιαπωνικά αεροσκάφη έπληξαν τη βάση της 1βης Μοίρας, χωρίς να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές επειδή όλα τα αερο­ σκάφη της μονάδας απούσιαζαν. Το απόγευμα της ίδιας η μέρας τα αεροσκάφη της 1βης Μοί­ ρας απογειώθηκαν και αναχαίτισαν σχηματι­ σμό εννέα ιαπωνικών βομβαρδιστικών και δέ­ κα μαχητικών πάνω από τον ποταμό Μεκόνγκ, σε ύψος 6.000 m. Τέσσερα αμερικανικά αερο­ σκάφη ενεπλάκησαν σε αερομαχία με τα ε­ χθρικά μαχητικά επιτρέποντας στα υπόλοιπα Ρ-40 να επιτεθούν κατά των βομβαρδιστικών. Ο ταγματάρχης Πάικ κατέρριψε ένα βομβαρ­ διστικό, άλλά ένα ιαπωνικό Zero κατέρριψε το αεροσκάφος του υπολοχαγού Μπομπ Μόνεη. Ο τελευταίος μεταφέρθηκε σε κινεζικό νοσο­ κομείο και υπέκυψε λόγω των τραυμάτων του το ίδιο βράδυ. Και την ίδια αερομαχία κατερ­ ρίφθη το αεροσκάφος του υπολοχαγού Λουέλυν, ο οποίος κατόρθωσε να πραγματοποιή­ σει πτώση με αλεξίπτωτο και υπέστη κάταγμα στην κνήμη. Την ημέρα εκείνη οι πιλότοι της 16ης Μοίρας πέτυχαν δέκα επιβεβαιωμένες καταρρίψεις. Στο τέλος του 1942 η 23η Σμη­ ναρχία είχε πραγματοποιήσει 97 επιβεβαιωμέ­ νες καταρρίψεις.

Η Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ ΓΙΑ ΤΗΣ 14ης ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜ ΗΣ 01 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥΙΟΥΛΙΟΥ 1943 Κατά τους τρεις πρώτους μήνες του 1943 σημειώθηκε μια ανάπαυλα στις επιχειρήσεις, καθώς οι Αμερικανοί πιλότοι παρέλαβαν τα νέα αεροσκάφη Curtiss Ρ-40Κ. Ο άσχημος και­ ρός άλλωστε δεν επέτρεπε την εκτέλεση επι­ χειρήσεων. Η Ουάσιγκτον θέλοντας να ενισχύσει το θέατρο επιχειρήσεων της Κίνας δημι­ ούργησε στις 10 Μαρτίου 1943 την 14η Αερο­ πορική Δύναμη, η οποία θα αποτελείτο από την 23η Σμηναρχία, δύο μοίρες μέσων βομ­ βαρδιστικών Β-25 Mitchell και μια μοίρα βαρέ­ ων βομβαρδιστικών Β-24 Liberator. Ως έδρα της 14ης Αεροπορικής Δύναμης ορίστηκε το Κανμίνγκ και ως διοικητής της ο ταξίαρχος Κλαιρ Τσένω. Η 23η Σμηναρχία διέθετε 103 αε­ ροσκάφη Ρ-40, από τα οποία τα 65 ήταν σε κα­ τάσταση πτήσης. Οι συνθήκες διαβίωσης των Αμερικανών

Ο χάρτης δείχνει τη διαδρομή που κάλυπταν τα αμερικανικά μεταγωγικά αεροσκάφη C-46 από την κοιλάδα Ασάμ της Ινδίας, μέσω των Ιμαλαϊων, για να καταλήξουν στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ στην επαρχία Γιουνάν της Κίνας. Τον αεροδιάδρομο αυτό είχε αναλάβει να προστατεύσει η 23η Σμηναρχία με κάθε θυσία.

I ΜΑΛΛΙΑ

ΚΙΝΑ ΙΝΔΙΑ Λέντο

πιλότων και του προσωπικού εδάφους στο θέ­ ατρο της Κίνας ήταν κάτι παραπάνω από αντί­ ξοες. Ζούσαν σε μεταλλικά προκατασκευασμένα οικήματα που ονομάζονταν toll. Τα τρό­ φιμα, τα ποτά, τα τσιγάρα, ο ιματισμός, τα πυρομαχικά, τα εφόδια και τα ανταλλακτικά έ­ φθαναν από τη μακρινή Αμερική και ποτέ σε ι­ κανοποιητικές ποσότητες. Οι άνδρες ελάμβαναν εφημερίδες, περιοδικά και αλλη­ λογραφία με αρκετούς μήνες καθυστέρησης, με αποτέλεσμα να έχουν έντονο το αίσθημα της απομόνωσης. Οι άδειες για το προσωπικό ήταν ελάχιστες, έτσι το σύνδρομο της «κόπω­ σης λόγω μάχης» (battle fatigue) ήταν ιδιαίτερα οξύ ανάμεσα στους Αμερικανούς πιλότους. Τα αεροδρόμια ήταν κατασκευασμένα από χαλί­ κι. Για την κατασκευή τους είχαν εργαστεί χι­ λιάδες Κινέζοι, οι οποίοι με την πειθαρχία και την καρτερικότητά τους είχαν κερδίσει τον θαυμασμό των Αμερικανών. Οταν οι διάδρο­ μοι υφίσταντο ζημιές από ιαπωνικές βόμβες ομάδες Κινέζων εργατών έτρεχαν αμέσως και τους επισκεύαζαν με κάθε μέσο, ακόμη και με τα χέρια! Στις αρχές Μαρτίου του 1943, εν όψει της βρετανικής επίθεσης για την ανακατάληψη της Βιρμανίας, ο ταξίαρχος Τσένω τοποθέτη­ σε την 74η Μοίρα υπό τον λοχαγό Τζων Λόμπαρντ στο Γιουνανί, από όπου θα μπορούσε να προσβάλλει τις ιαπωνικές δυνάμεις στη βό­ ρεια Βιρμανία. Η 16η Μοίρα υπό τον ταγμα­ τάρχη Χαλ Πάικ τοποθετήθηκε στο Κουεϊλίν, ενώ η 75η Μοίρα τοποθετήθηκε στο ΛινγκΛινγκ και η 76η παρέμεινε στο Κανμίνγκ. Οι Α­ μερικανοί μπορούσαν από τις βάσεις τους να προσβάλλουν την Καντόνα, το Χάνκοου και το Χονγκ Κονγκ. Ενας από τους πιο επιτυχημένους άσσους της 75ης Μοίρας ήταν ο λοχαγός Τζων Χάμσαϊρ. Την 1η Απριλίου πραγματοποίησε την έ­ κτη του κατάρριψη, ενώ στις 25 Απριλίου ση­ μείωσε άλλες δύο. Ο ίδιος διηγήθηκε τις λε­ πτομέρειες της αερομαχίας της 25ης Απριλί­ ου: «Σήμερα οι Ιάπωνες δοκίμασαν να προ­ σβάλουν το αεροδρόμιό μας. Ο εχθρός έστει­ λε 30 αεροσκάφη που πετούσαν σε άψογο σχηματισμό. Προφανώς όλοι ήταν έμπειροι πι­ λότοι. Απογειωθήκαμε και τους αναχαιτίσαμε. Μετά από σκληρό αγώνα καταρρίψαμε πέντε. Ενα ιαπωνικό δικινητήριο μαχητικό πέταξε φυλλάδια στο αεροδρόμιό μας καλώντας τη Μοίρα μας σε «αποφασιστική αναμέτρηση στον αέρα». Κατεδίωξα το αεροσκάφος του κίτρινου πίθηκου (έτσι ονόμαζαν οι Αμερικα­ νοί περιφρονητικά τους Ιάπωνες) που έριξε τα φυλλάδια για 150 km και το κατέρριψα. Εκείνη την ημέρα πραγματοποίησα δύο καταρρίψεις».

■ Κανμίνγκ Λ Γιουνάν

Λάσιο

Μανταλάυ ΒΙΡΜΑΝΙΑ

ΠΙΛΟΤΟΙ ΤΗΣ 23ης ΣΔ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ ( ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ 1 9 4 2 - ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ 1 9 4 3 } ΟΝΟΜΑ

ΒΑΘΜΟΣ

ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Τζων Χαμσάιρ

Λοχαγός

13

Σκοτώθηκε στις 2/5/43.

Μηρούς Χάλογουέη

Συνταγματάρχης

13

Ντέηβιντ Χιλ

Συνταγματάρχης

12,75

9,25 καταρρίψεις Πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις"

Ρόμπερτ Λ. Σκοτ

Συνταγματάρχης

10

3 από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις"

Αρθουρ Κρουίκσανκ

Ταγματάρχης

8

Τζων Λόμπαρντ

Ταγματάρχης

7

Σκοτώθηκε στις 20/6/43

Εντουαρντ Ρέκτορ

Συνταγματάρχης

6,75

3,75 από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκαν με τις "Ιπτάμενες Τίγρεις'1

Τσαρλς Ντυμπουά

Υπολοχαγός

6

Στην Κορέα ο Ντυμπουά πραγματοποίησε άλλες 4 καταρρίψεις με F-86

Εντμουντ Γκος

Ταγματάρχης

6

Μάρβιν Λούμπνερ

Λοχαγός

6

Την επομένη λόγω αδράνειας του συστή­ ματος επίγειας προειδοποίησης οι Ιάπωνες πραγματοποίησαν επιδρομή στο αεροδρόμιο του Γιουνανί και κατέστρεψαν τα περισσότε­ ρα αεροσκάφη της 74ης Μοίρας στο έδαφος, θέτοντας προσωρινά τη μονάδα εκτός μάχης. Στις 28 Απριλίου ιαπωνικά βομβαρδιστικά έπληξαν το αεροδρόμιο του Κανμίνγκ προκαλώντας αρκετές ζημιές. Κατά την επιστροφή όμως στη βάση τους στη Βιρμανία αμερικανι­ κά μαχητικά υπό τον συνταγματάρχη Τζων Αλισον κατέρριψαν 11 από αυτά. Τέσσερις ημέ­ ρες αργότερα αεροσκάφη της 75ης Μοίρας α­

πογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν μια μεγάλη δύναμη ιαπωνικών καταδιωκτικών της 25ης και της 33ης Σμηναρχίας τα οποία είχαν ως α­ ποστολή την εξουδετέρωση της αμερικανικής βάσης. Δεκαέξι Ρ-40 υπό τον αντισυνταγματάρχη Αλισον συνάντησαν τους Ιάπωνες κο­ ντά στη βάση. Ο υπολοχαγός Ντον Μπρούκφηλντ κατέρριψε ένα ιαπωνικό μαχητικό με την έναρξη σχεδόν της αερομαχίας. Τα αμερι­ κανικά καταδιωκτικά άρχισαν την καταδίωξη των ιαπωνικών, τα οποία υποχώρησαν με κα­ τεύθυνση τη βάση τους στο Χάνκοου. Ο λοχαγός Τζων Χαμσάιρ κατέρριψε ένα ιαπωνιΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο συνταγματάρχης Ρόμπερτ Σκοτ βοηθά τους υπολόγους του αεροσκάφους του να εφοδιάσουν τα πολυβόλα του Ρ-40 με φυσίγγια των 0,50 in. Στο θέατρο του πολέμου της Κίνας λόγω χρόνιας έλλειψης προσωπικού εδάφους οι πιλότοι βοηθούσαν σε εργασίες συντήρησης των αεροσκαφών τους. Ο συνταγματάρχης Σκοτ ανέλαβε τη διοίκηση της 23ης Σμηναρχίας και πραγματοποίησε 13 καταρρίψεις.

44

Ο ταγματάρχης Αλμπερτ Μπάουμλερ, που είχε την προσωνυμία «Αίαντας», ήταν βετεράνος του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Πραγματοποίησε συνολικά 11 καταρρίψεις. Στο αεροσκάφος του διακρίνεται το έμβλημα της 23ης Σμηναρχίας: μια τίγρη η οποία σκίζει την ιαπωνική σημαία. Το έμβλημα αυτό είχε σχεδιαστεί από τα στούντιο της εταιρίας Ντίσνεϋ στην Καλιφόρνια.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κό μαχητικό και με έκδηλη ικανοποίηση το α­ νακοίνωσε στον διοικητή του, αντισυνταγματάρχη Αλισον. Ξαφνικά ένα ιαπωνικό Zero έχο­ ντας το πλεονέκτημα του ύψους επιτέθηκε κατά του αμερικανικού μαχητικού και οι βολί­ δες των πολυβόλων του έπληξαν το πιλοτήριο του αεροσκάφους του Χαμσάιρ, 0 Αμερικα­ νός, βαρύτατα τραυματισμένος, κατόρθωσε να προσγειώσει το αεροσκάφος του στην ό­ χθη ενός ποταμού. Μεταφέρθηκε σε πρόχει­ ρο σταθμό πρώτων βοηθειών, αλλά εξέπνευ­ σε το ίδιο βράδυ. Μέχρι την ημέρα του θανά­ του του ο λοχαγός Χαμσάιρ είχε πραγματοποι­ ήσει 13 καταρρίψεις. Στις 4 Μαϊου 1943 η 308 Μοίρα Βομβαρδι­ σμού, εφοδιασμένη με B-24D Liberator, ως τμή­ μα της 14ης Αεροπορικής Δύναμης βομβάρδι­ σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις στον κόλπο της Σάμα στο νησί Χαϊνάν, στη Νότια Κινεζική Θάλασσα, χωρίς απώλειες. Τέσσερις ημέρες αργότερα Β-24 και Β-25 συνοδευόμενα από 24 αμερικανικά μαχητικά εκτέλεσαν αποστολή βομβαρδισμού της Καντόνας. Οι Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν. Μετά την ολοκλήρωση του βομ­ βαρδισμού τα αμερικανικά καταδιωκτικά ανα­ χαίτισαν τα ιαπωνικά καταδιωκτικά τα οποία προσπάθησαν να πλήξουν τα βομβαρδιστικά και επακολούθησε εικοσάλεπτη αερομαχία. Οι Αμερικανοί κατέρριψαν 13 Oscar" και "Nate“. Μια από τις καταρρίψεις πραγματοποιήθηκε από τον υπολοχαγό Τζιμ Λιτλ, της 75ης Μοίρας, ο οποίος θα πραγματοποιούσε άλλες δύο μια εβδομάδα αργότερα, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των καταρρίψεών του σε επτά (στις 27 Ιουνίου 1950 ο Λιτλ πραγματο­

ποίησε μια από τις πρώτες καταρρίψεις στον πόλεμο της Κορέας, με θύμα ένα βορειοκορεατικό La-7). Κατά την αερομαχία της 9ης Μαϊου 1943 ο ταγματάρχης Αλισον πραγματοποί­ ησε μια κατάρριψη. Οι Ιάπωνες είχαν αποφασίσει να τιμωρή­ σουν τους «θρασείς» Αμερικανούς πιλότους. Ετσι στις 11 Μαϊου μια δύναμη από 30 ιαπωνι­ κά βομβαρδιστικά Ki-48 “Lily", συνοδευόμενη από 23 μαχητικά Κί-43 της περίφημης 64ης Σμηναρχίας της Ιαπωνικής Αεροπορίας Στρα­ τού, απογειώθηκε από βάσεις στη Βιρμανία με αποστολή να πλήξει τη βάση της 75ης Μοί­ ρας στο Κανμίνγκ (για τη δράση της 64ης Ια­ πωνικής Σμηναρχίας βλέπε τεύχος 6 της "ΑΙ"), Στις 09.10 τρία αμερικανικά μαχητικά υπό τον συνταγματάρχη Χάλογουέη απογειώθηκαν για να αναχαιτίσουν τους εισβολείς. Ο εχθρι­ κός σχηματισμός πετούσε σε ύψος 9.000 m. Ο συνταγματάρχης Χάλογουέη οδήγησε τα αε­ ροσκάφη του σε ύψος 10.000 m και βλέπο­ ντας το μέγεθος του εχθρικού σχηματισμού ζήτησε ενισχύσεις. Αεροσκάφη της 75ης Μοί­ ρας υπό τον ταγματάρχη Εντ Γκος απογειώ­ θηκαν από τη βάση τους στο Κανμίνγκ για να προσφέρουν βοήθεια. Τα αμερικανικά αερο­ σκάφη αναχαίτισαν τον εχθρικό σχηματισμό τη στιγμή που τα ιαπωνικά βομβαρδιστικά έρι­ χναν το φορτίο τους στο αεροδρόμιο του Κανμίνγκ. Κατά την αερομαχία που ακολού­ θησε οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν 16 επι­ βεβαιωμένες καταρρίψεις. Μια από αυτές ή­ ταν ο υπολοχαγός Τακέσι Εντο, διοικητής της 3ης Μοίρας της 64ης Σμηναρχίας. Κατά την καταδίωξη του ιαπωνικού σχηματισμού, που

Ο λοχαγός Τζων Χαμσάιρ

πρα γματοποίησε 13 καταρρίψεις. Στις 2 Μαϊου 1943, κατά τη διάρκεια αερομαχίας, τραυματίσθηκε θανάσιμα όταν το αεροσκάφος του επλήγη από ιαπωνικό Zero.

Ο ταγματάρχης Ντέηβιντ «Τεξ» Χιλ

καταγόταν από το Τέξας. Βετεράνος των "Ιπτάμενων Τίγρεων", ήταν ένας από τους πέντε πιλότους που αποτέλεσαν τον πυρήνα της 23ης Σμηναρχίας. Πραγματοποίησε 18,25 καταρρίψεις.

Ο ταγματάρχης Εντουαρντ Ρέκτορ ήταν βετεράνος των "Ιπτάμενων Τίγρεων"και αποτέλεσε ένα από τα «ιδρυτικά» της 23ης Σμηναρχίας. Καταγόταν από τη Βόρεια Καρολίνα και πραγματοποίησε 11 καταρρίψεις. Επέστρεψε στις ΗΠΑ τον Δεκέμβριο του 1942. Ο Ρέκτορ προήχθη στον βαθμό του συνταγματάρχη και τοποθετήθηκε ως διοικητής της 23ης Σμηναρχίας μετά την επιστροφή του στο θέατρο της Κίνας.

υποχώρησε προς τη βάση του, ο λοχαγός Ντά­ λας Κλίνγκερ της 74ης Μοίρας πραγματοποί­ ησε την πέμπτη του κατάρριψη. Τον Μάιο του 1943 οι ιαπωνικές χερσαίες δυνάμεις πραγματοποίησαν επίθεση μεγάλης κλίμακας με σκοπό να εκμηδενίσουν τις χερ­ σαίες δυνάμεις της Κίνας. Ο ένας άξονας της ιαπωνικής επίθεσης είχε ως σκοπό την κατά­ ληψη του Τανγίνγκ και ο άλλος την κατάληψη των αεροδρομίων του Χενγκγιάνγκ, του Λινγκ-Λινγκ και του Κουεϊλίν. Οι ιαπωνικές επιθέ­ σεις απέτυχαν χάρη στις προσπάθειες των Α­ μερικανών πιλότων της 74ης και της 76ης Μοίρας, οι οποίοι πραγματοποίησαν αποστο­ λές εγγύς υποστήριξης των κινεζικών στρα­ τευμάτων που αντεπιτέθηκαν στην περιοχή

του Τσανγκσά. Οι δύο αυτές μοίρες υπό τη δι­ οίκηση του συνταγματάρχη Κέησυ Βίνσεντ οργανώθηκαν στη Δύναμη της Ανατολικής Κί­ νας και άρχισαν να πραγματοποιούν αποστο­ λές εγγύς υποστήριξης κατά των ιαπωνικών στρατευμάτων που προέλαυναν. Στις 23 Μαϊου ο ταγματάρχης Γκραντ Μαχόνυ ηγήθηκε σχηματισμού εννέα καταδιω­ κτικών με αποστολή την προσβολή επίγειων στόχων στην πόλη του Ιτσάνγκ. Ο ίδιος κατέρριψε ένα Ki-27 και κατέστρεψε άλλα δύο στο έδαφος, όπως επίσης και δύο φορτηγά αυτο­ κίνητα και μία αποθήκη καυσίμων. Στις 6 Ιουνί­ ου αναχώρησε για τις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, εντάχθηκε στην 8η Σμηναρχία η οποία επι­ χειρούσε στις Φιλιππίνες με αεροσκάφη Ρ-38 Lightning και σκοτώθηκε στις 3 Ιανουαρίου 1945 όταν το αεροσκάφος του κατερρίφθη από αντιαεροπορικά πυρά. Ο «Ξεχασμένος Πόλεμος» συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση τον Ιούνιο του 1943. Στις 20 Ιου­ νίου λόγω χαμηλών νεφώσεων που επικρατού­ σαν στην περιοχή του Χενγκγιάνγκ το αεροσκά­ φος του ταγματάρχη Τζων Λόμπαρντ προσέκρουσε σε βουνοκορφή και ο Αμερικανός άσσος (με επτά καταρρίψεις) σκοτώθηκε μία ημέρα πριν από την 24η επέτειο των γενεθλίων του.

Ο ταγματάρχης Τζων Αλισον, ο οποίος πραγματοποίησε οκτώ καταρρίψεις, καταγόταν από την πόλη Γκέηνσβιλ της Φλόριντα και είχε ήδη μάχιμη πείρα ως εκπαιδευτής Σοβιετικών πιλότων σε αμερικανικά αεροσκάφη στη Ρωσία το 1941. Τον Ιούλιο του 1942 πετώντας μαζί με τον ταγματάρχη Μπάουμλερ αναχαίτισε με επιτυχία κατά τη διάρκεια της νύκτας σχηματισμό ιαπωνικών βομβαρδιστικών.

Η 4η Ιουλίου 1943, ημέρα των γενεθλίων της 23ης Σμηναρχίας και εθνική επέτειος των Αμερικανών, ξημέρωσε με καταρρακτώδη βροχή. Στο εστιατόριο της 75ης Μοίρας μοι­ ράστηκε στο προσωπικό ένα επιπλέον αυγό για πρωινό και ένα ποτήρι κινέζικο κρασί. Η Σμηναρχία κατά τον ένα χρόνο της δράσης της είχε πραγματοποιήσει 171 επιβεβαιωμέ­ νες καταρρίψεις έχοντας υποστεί 15 απώλει­ ες. Τα παλαιά Ρ-40Ε είχαν αντικατασταθεί από τα νεώτερα Ρ-40Κ και Μ, αλλά το πρόβλημα της έλλειψης καυσίμων, ανταλλακτικών, νω­ πού κρέατος, σαπουνιού και ρουχισμού για το προσωπικό παρέμενε οξύ. Η αλληλογραφία από την Αμερική ερχόταν σε ακανόνιστα δια­ στήματα. Οι Αμερικανοί της 23ης Σμηναρχίας θα συμμετείχαν στον «Ξεχασμένο Πόλεμο» για δύο ακόμη χρόνια μέχρι την τελική ήττα της Ιαπωνίας και κατά το διάστημα αυτό θα πραγ­ ματοποιούσαν πολλές πράξεις ηρωισμού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Carl Molesworth: Ρ-40 WARHAWK ACES O FT H E C B I, Osprey Aircraft of the Aces, No 35, London. 2000. (2) Gene B. Stafford: ACES OF THE SOUTHWEST PACIFIC Sqadron/Signal Publications, Texas, 1977. (3) Don Moser: CHINA -BURMA -INDIA. TimeLife Books,W.W.II, 1978. (4) Jeffrey L.Ethel & Warren M.Bodie : W. W.ll WAR EAGLES, Widewing Publications. Georgia, USA, 1998. (5) Bill Gunston: W.W.II UNITED STATES AIRCRAFT, Salamander Books. London. 1985. (6) Bill Gunston: AIRCRAFT OF W. W.ll. Peerage B o o k s, London, 1985.

ΙΑ Κ Ω Β Ο Σ Π. Χ Ο Ν Δ Ρ Ο Μ Α Τ ΙΔ Η Σ Ιστορικός, Πανεπιστήμιο Ααχεν

Η ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ Μ ΑΚΕΔΟ Ν ΙΑ ΥΠΗΡΞΕ Η ΑΙΤΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΚΔΗΛΩΘΕΙ ΤΟ «ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ» ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΜ ΥΝΑΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΙΠΠΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΙΚΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΟΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΗ Δ ΙΑ Β Α ΣΗ ΤΟΥ ΚΛΕΙΔΙΟ Υ ΣΕ Μ ΙΑ Μ Ο Ν Ο ΕΒΔΟ Μ ΑΔΑ ΣΗ Μ ΕΙΩ Θ ΗΚΕ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩ Ν ΠΟΛΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΑΜ ΥΝΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ,.

ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΚΑΘΟΡΙΣΕΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ.

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ

ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λίγες στιγμές ανάπαυσης για τους καταπονημένους S S στις πλαγιές των στενώ ν του Κιρλί Δερβέν.

ίγο πριν από τη γερμανική επί­ τημένη από τη γραμμή ύψ. 1032 - Γκολέμο (997) - Μπουζίνα - Γκολέμ- Ν τολθεση στην Ελλάδα (6 Απριλίου Κουμνάτα - ύψ. 980. Μια ταξιαρχία, η 1941) στη διάταξη των ελληνο19η αυστραλιανή Πεζικού, που κατείχε βρετανικών δυνάμεων στην Κεντρική και τη Δυτική Μακεδονία, δυτικά το του μέτωπο αυτό, διέθετε δύναμη τριών ποταμού Αξιού, περιλαμβάνονταν: η 1η ταγμάτων πεζικού και ήταν ενισχυμένη με πυροβολικό και αντιαρματικά. Η 1η βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία διοικητή τον ταξίαρχο Τσάρινγκτον, η 2η βρισκόταν στο χωριό Λακιά (Λεβαία) ως νεοζηλανδική Μεραρχία βόρεια του 0λύμπου και η 6 η αυστραλιανή Μεραρχία κινητή εφεδρεία. Οι υπόλοιπες δυνά­ μεις της 6 ης αυστραλιανής Μεραρχίας μεταξύ Αλιάκμονα και Βερμίου. Δυτικό­ βρίσκονταν στην περιοχή των Σερβίων. τερα, στην περιοχή Φλώρινας και Κα­ Ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στοριάς, υπήρχε το ΤΣΚΜ (Τμήμα Στρα­ δεν είχε συγκεκριμένες πληροφορίες τιάς Κεντρικής Μακεδονίας). Στις 9 Α ­ πριλίου 1941 ο υποστράτηγος Χρ. Κα- για την πορεία των επιχειρήσεων στα υ­ πόλοιπα μέτωπα. Ακόμα δεν γνώριζε ράσσος ανέλαβε τη διοίκηση του τελευ­ πού βρίσκονταν οι γερμανικές εμπρο­ ταίου. Στην πραγματικότητα η δύναμη σθοφυλακές και δεν είχε καμία επαφή του ΤΣΚΜ αποτελείτο μόνο από τους μαζί τους. Το σίγουρο ήταν πως περίμεάνδρες της 12ης και της 20ής Μεραρ­ νε επίθεση από την κατεύθυνση του χίας και μερικές άλλες μικρές μονάδες. Μοναστηριού. Ο Ελληνας υποστράτη­ Το πρωί της 9ης Απριλίου ο υπο­ στράτηγος, επικεφαλής του 1 ου κλιμα­ γος ενημέρωσε με τη σειρά του τον Αυ­ κίου του στρατηγείου (πού έδρευε στην στραλό διοικητή για τη διάταξη της 20 ής Κοζάνη) επισκέφθηκε το χωριό ΠερδίκΜεραρχίας στην περιοχή του Βερμίου. κας, όπου εγκατέστησε τον σταθμό δι­ Ακόμα του ανακοίνωσε ότι οι δυνάμεις του Υποτομέα Κέλλης μετακινήθηκαν οίκησής του στη θέση Γήπεδο, δίπλα κατά τη διάρκεια της νύκτας με την ε­ στον σταθμό διοίκησης του Αυστραλού ντολή να καταλάβουν από τις 10 το πρωί υποστράτηγου Μακέι της 6 ης αυστρα­ της 9ης Απριλίου την τοποθεσία Βάρο λιανής Μεραρχίας. Μόλις έφθασε εκεί Ντελίσκι Ντολ μέχρι τη λίμνη της Βεγοήλθε σε επαφή με τον διοικητή της αυ­ ρίτιδας και στο δεξιό του περάσματος στραλιανής Μεραρχίας. Εκείνος τον ε­ Κιρλί Δ ερβέν (Κλειδί) που κατείχαν οι νημέρωσε για τη διάταξη που είχαν οι αυστραλοβρετανικές δυνάμεις στην Βρετανοαυστραλοί. Πραγματικά μέχρι περιοχή. Η διάταξη αυτή ήταν οριοθετις 10 το πρωί οι άνδρες του Υποτομέα

Λ

Κέλλης εκτέλεσαν την υπ. αριθ. 13025/84-41 διαταγή της 20ής Μεραρχίας και ε­ γκαταστάθηκαν στη νέα τοποθεσία Βά­ ρο - ύψ. 868 - ύψ. 1.200 - Γκάλα. Το μεσημέρι της 9ης Απριλίου η κα­ τάσταση στο θέατρο επιχειρήσεων στην περιοχή Φλώρινας - Πτολεμαιδας ήταν η ακόλουθη: το στενό του Κιρλί Δ ερβέν το υπεράσπιζε η 19η αυστραλιανή Τα­ ξιαρχία. Στο χωριό Λακιά, νοτιοδυτικά του Αμυνταίου, βρισκόταν η 1η βρετανι­ κή Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, ενώ ανα­ τολικά της 19ης αυστραλιανής Ταξιαρ­ χίας (μεταξύ Κιρλί Δ ερβέν και Βεγορίτιδας) βρίσκονταν οι δυνάμεις του Υποτο­ μέα Κέλλης, που αποτελούντο από το Σύνταγμα Δωδεκανησίων (συγκροτημέ­ νο από Δωδεκανήσιους εθελοντές) και μερικές μικρές μονάδες πυροβολικού και μηχανικού. Τις απογευματινές ώρες της ίδιας η­ μέρας (9 Απριλίου) έφθασαν στην περιο­ χή από την Αρδέα και τη Γουμένισσα με­ ρικές άλλες μονάδες του 10 ου και του 9ου Συνοριακού Τομέα. Με την ενσωμάτωση των μονάδων αυτών η σ υνολκΓ δύναμη του Υποτομέα Κέλλης ανήλθε στις 5.000 άνδρες. Δυτικά του Κιρλί Δερ­ βέν μέχρι το Νυμφαίο είχε εγκαταστα­ θεί σε αμυντικές θέσεις η 2 1 η ελ λ η . men Ταξιαρχία, που είχε μειωμένη δύναμη. Η τελευταία είχε φθάσει στο N u u c c lc _ελις στις 8 Απριλίου και αποτελείτο ο υ ­ σιαστικά μόνο από το 88 ο Σύνπτ. j a Γε-

47 ■■■

- [ΓΓΟΡϋ

♦ ♦

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ! ; ΑΛ. ΖΑΦΕ I ΡΟ ΠΟΥΛΟΣ

j J

ΑΡΧΙΙΥΝΤΑΚ ΙΉ ί : ΑΧ1ΛΛΕΥ Σ Μ Α Μ Α ΚΗ Σ

t

ΤΗΛΗΦΟΝΑ 30-221—30-222 Τ ΙΜ Η ΦΥΛΛΟΥ Δ ΡΧ . 2

t

t»tt>|l||||||M *·***»·**

ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ ΜΕΓΑΛΗ

ΑΘΗΝΑI-ΕΤΟΣ Ι'.- Α Ρ . ΦΥΛΛΟΥ 3478

ΑΠΟΓΕΥΜ ΑΤΙΝΗ

ΕΦΗΜ ΕΡΙΣ

ΙΟΙ ΛΑΟϊ 0 ΗΡΩ Ι ΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΑΣ ΑΠΤΟΗΤΟΣ ΚΡΑΤΕΙ ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΘΩΡΙΣΜΕΝΗΝ ΚΥΡΙΑΝ ΑΜΥΝΤΙΚΗΝ ΓΡΑΜΜΗΝ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΕΚΕΙ ΤΟΝ ΕίΣΒΟΛΕΑ ΑΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΣΥΝΤΡΙΨΗ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ AI ΝΕΑΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΛΟΞΗΣ ΕΙΣ ΤΑ ΟΧΥΡΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΛΟΝΙΑΣ

Ό ίλληνικόο λαός Επιδεικνύει άκμαιότατον ψρόνη_μα. "Υπερήφανος διά τήν ύβέροχον δράσιν του στρατού του, χάρις είς τήν όποϊαν άνέγραψε νέους τίτλους διά το Εθνος έπί τοΟ θαυμασμού τΰν αΙώνων, καί άκλονήτως βέ­ βαιος περί τελικής έπικρατήσεως τοΟ άγώνος του, δέχεται τήν έξέλιξιν της νέας ψάσεως τοϋ πολέμου μέ ψυχραιμίαν άπόλυτον. ΕΙς Εναν πόλεμον πολλαι και διάφοροι ήμποροΰν νά είνε αι διακυμάνσεις των Επιχει­ ____. _____ . Γ,.ασίσ:ν Εχει ρήσεων, άλλά σημασίαν Μ'·'· κυρίωςς το ποιος — ί κ τών μαχομένων θά επίδειξη μεγαλειτέράν θέλησιν καί Επιμονήν. Δέν πρέπει νά ' ......

, του πολέμου είς τό ίταλικόν μί­ τοπον καί ή όποία έπραγματοποιήθη Επειτα άπό μίαν προέλασιν τοΟ έχθροΟ αρκετών ή­ μερων. E lc τόν άγώνα τού γερμανικού μει

Τοΰ είς Κ οζά νην ευρισκομένου απεστα λμένου μας

κ. Μ. Γ Ι Ο Κ Α Ρ I Ν Η

«ράκην καί τήν Άνατολικήν ΜακεΙ ολύ πρό τής ένάρξεως τής γερμανικής έσεως είχε λάβη τά μέτρα του. Εάν φυσικά .αΐ οΐ σύμμαχοί μας Νατιοσλαΰοι είχαν δυ■n0g νά άντιστοΟν έπί μακρότερον χρόνον είς 'ά σύνορα της Νοτίου Σερβίας ή κατάστασις *?ά ήτο καλλιτέρα καί ή όδός προς τήν Θεσ­ σαλονίκην δέν ήθελεν ανοιχβό- Ή πίκσις 5μως τοΰ έχθροΟ ύπήρξεν είς τό σημεΐον έκεϊ* νο μεγάλη καί 6 ήοωισμός τών νοτιοσλαυϊκών στρατευμάτων δέν ήρκεσε νά τήν σταματήσχ). Τούτο ομως δέν σημαίνει καθόλου δτι ό πόλεμος τών Βαλκανίων έκρίθη καί δτι ήμείς καί οΐ σύμααχοί μας πρέπει ν” άνησυχησωμεν σοβαρώς. Ο πόλεμος συνεχίζεται, « I μάχαι εις την Ελλάδα καί είς τήν Σερβίαν Εξακο­ λουθούν καί πολύ άπέχομεν άχόμη άπό τοΰ νά Ιδωμεν δλας τάς ύψισταμένας διαθεσίμους δυνάμεις Εμπλακείσας είς τόν άγωνα. Ό έλληνικός λαός μέ τήν ψυχραιμίαν του καί τό ύψηλόν του φρόνημα άποδεικνύει δτι ,Ιόρθώς Εχει άντιληφθη τά πράγματα καί δτι ή δλη προοπτική τοΟ πολέμου όχι μόνον είς τήν Βαλκανικήν, άλλά καί εις τά άλλα μέ­ τωπα καί εις τόν άκρα καί είς τήν θάλασσαν, δπου τά Εθνη τής Ελευθερίας μάχονται έναντίον τών Εκπροσώπων τής διεθνούς τυραννίας δέν Εχει καθόλου μεταβληθβ. οώδέ πρόκειται νά μετοίβληθη. ΚΟΖΑΝΗ, 10 'Απριλίου. I\ηναζ ήμΐβΕίος-»ν άχυρων μας | μας, το οποίον 6 εισδολευς δέν υ ι αστικοί καί οι αγροτικοί πληθυσμοί (ΤοΟ άπεσταλμένου μας). — I άντιμετωπίζοντα υέ άσύλλη- ί6ά κατορθώση νά>παραδιό»·^. μας ϊστανται πράγματι είς τό ψυχικόν Επίπε­ Ό διμέτωπος άγώ, τόν ό­ αέχρι τής προχθεσινής νυκτός πτον γενναιότητ. _τάς γερμαν.-1 'Οσον άφορά τό άΧ6αν;κον δον τοΰ στρατού μας, ό όποιος μέ τήν γεν- ποιον διεξάγει ή μικρά καί ύναίαν, τήν ηρωϊκήν καί άπαράμιλλον άντίστα- περήψανος Ελλάς κατά τών έναντίον του είς τήν περιοχήν κάς δυνάμεις κς;ά τών όποιων