SI 55.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

"

I

τ ο ΙΑ Π Ω Ν ΙΚ Ο Σ Π Α Ο Ι

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΤΕΥΧΟΣ

55

· ΜΑΡΤΙ ΟΣ

2001 ·

ΔΡΧ. 1000

-€

2,93

Η ΨΥΧΗ ΤΩΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΟ ΑΚΤΙΟ

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΜΕ ΤΟΗ ΟΚΤΑΒΙΑΝΟ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΤΟΡΠΙΛΛΕΣ ΣΤΟ ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ ■Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΒΑΤΡΑΧΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 1ΠΠ Η ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (1288-1571)

ΤΕ Υ Χ Ο Σ 55 Μ Α Ρ Τ ΙΟ Σ

2001

6 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ Ο ΑΕΤΟΣ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ 14 Η ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ (1288-1571) 28 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΟ ΑΚΤΙΟ Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΚΤΑΒΙΑΝΟ 40 ΤΟ ΙΑΠΩΝΙΚΟ ΣΠΑΘΙ Η ΨΥΧΗ ΤΩΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ 52 ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΤΟΡΠΙΛΛΕΣ ΣΤΟ ΓΙΒΡΑΛΤΑΡ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΒΑΤΡΑΧΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 1ΠΠ 64 Η "ΚΟΚΚΙΝΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ " ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΠ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ Γεώ ργιος Κ αρ α ϊσ κά κης. Το μ ε γ α λ ε ίο το υ είναι διπλό. Π ρώ τα γ ια τί κ α τά φ ε ρ ε να νικήσ ει την αρχομανία και τις προσω π ικές το υ φ ιλ ο δ ο ξίες κα ι έπ ειτα γ ια τί σ υ νέτρ ιψ ε το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς τη ς π α τρ ίδ α ς (Α θήνα, Ε θνικ ό Ισ το ρ ικό Μ ο υ σ είο ).

3 8 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 76 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 8 0 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ 81 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 8 2 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣΣΥΜ Β0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ 0 Ν 0Μ Α Κ 0 Σ , Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α,, τ, καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔ ΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣ0Π0ΥΛ0Σ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ! ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ 1ΗΜΗΤΡΙ0Σ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑ0ΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΣΟΛΑΣ/ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗ Μ 0Π 0ΥΛ 0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ § ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ . 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 12.000 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣΌΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 20.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 21.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 17.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 26.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): “ ΞΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΟΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΞΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

Ε

Ι Δ

Η

ΕΓΓΡΑΦΟ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ; Οι π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για διάσ ημα πρόσωπα τ η ς Α ρ χ α ιό τη τα ς και το υ Μ εσαίω να σ υ ν ή θ ω ς π ρ ο έρ ­ χ ο ντα ι από έ μ μ ε σ ε ς μ α ρ τυ ρ ίες, δη λα δ ή ε ίτ ε από κ ε ίμ ε ν α δ ια φ ό ­ ρω ν σ υγγρα φ έω ν, ε ίτ ε από ά λ ­ λου είδ ο υ ς π η γές (νομίσ ματα, ανασ καφ ικά ε υ ρ ή μ α τα κλπ.). Η α ­ νακάλυψ η κ ειμ έν ω ν γρ α μμ ένω ν από τ ο χέρ ι κάπ οιας δ ια σ ημό τητα ς το υ α π ώ τερο υ π α ρ ελ θ ό ν το ς είνα ι ελ ά χ ισ τες. Υπό α υ τή τ η ν έ ν ­ νοια θ ε ω ρ ε ίτα ι ιδ ια ίτερ α σ ημα­ ν τικ ή η ανακάλυψ η ε ν ό ς κ ε ιμ έ ­ νου τ ο οπ οίο π ισ τε ύ ε τα ι ό τι φ έ ­ ρ ε ι τ η ν υπ ογραφ ή τ η ς Κ λεοπ ά­ τρ α ς. Π ρ ό κ ειτα ι για κ ε ίμ ε ν ο περί εκχώ ρη σ η ς π ρονομιακώ ν φ ο ρ ο ­ λογικώ ν απ αλλαγώ ν σ το ν Ρωμαίο Πόπλιο Κανίδιο. Το κ ε ίμ ε ν ο είναι γ ρ α μ μ έν ο σ τα ελ λη νικά , φ έ ρ ε ι τη χ ρ ο νο λο γία 23 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ το υ 313 π.Χ. (π ερ ίο δο κα τά τ η ν οποία η Κ λεοπ ά τρ α εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να β α σ ιλ εύ ει σ τη ν Α ίγυπ το) και δια­ σ ώ ζετα ι σε έν α τμ ή μ α από πάπυ­ ρο που β ρ ισ κ ό τα ν ξεχ α σ μ έν ο για δ ιά σ τημα μ ε γ α λ ύ τε ρ ο το υ αιώνα σ την κάσα μιας μ ο ύ μ ια ς σ το Β ε ­ ρολίνο. Ο Π όπ λιος Κ ανίδιος, ο ο ­ ποίος μ ν η μ ο ν ε ύ ε τα ι σ το κείμ εν ο , ή τα ν δ ιο ικ η τή ς τω ν σ τρ α τευ μ ά ­ τω ν το υ Μ ά ρκου Α ντω νίου κα τά τ η ν π ερ ίο δ ο τ ο υ π ο λέμ ο υ ε κ ε ί­ νου εν α ν τίο ν το υ Ο κτα β ια νο ύ μ ε σκοπό τη μ ο νο κρ α το ρ ία σ τη Ρώ­ μη. Σύμφ ω να μ ε τ ο ν Π λο ύτα ρχο ο Κ ανίδιος έπ εισ ε τ ο ν Αντώ νιο να δ ε χ θ ε ί τη σ υ μ μ ετο χ ή τ η ς Κ λ εο ­ π ά τρα ς σ την κα τα σ τρ ο φ ική ναυ­ μαχία το υ Α κτίο υ (31 π.Χ.), που ε ί­ χ ε ως α π ο τέλ εσ μ α τη ν επ ικρ ά τη-

Το τμήμα του παπύρου μ ε το δείγμα της υπογραφής τη ς Κ λεοπάτρας(;). Η λέξη «Γενέσθω» επισημαίνεται σε μ εγέθυνσ η.

ση το υ Ο κτα β ια νο ύ και τη ν π ρο­ σ άρτησ η τ η ς Α ιγύπ του σ το ρω­ μα ϊκό κρ ά το ς. Το έγ γρ α φ ο , αν και π ρ ο γ εν έ σ τερ ο τ η ς να υμα χία ς, ε ­ π ιβεβα ιώ νει τ η ς σ τε ν έ ς σ χέσ εις τ η ς βασίλισσας τ η ς Α ιγύπ του μ ε τ ο ν Ρωμαίο α ξιω μα το ύχο , α φ ού σε α υ τό η Κ λεο π ά τρ α υπ όσ χετα ι σ το ν Κανίδιο τ η ν παραχώρηση π ρονομίω ν, π.χ. το υ δ ικα ιώ μ α το ς τ η ς α φ ο ρ ο λ ό γ η τη ς εξα γ ω γ ή ς 10.000 σακκιώ ν μ ε σ ιτάρι κ ά θ ε χ ρ ό ν ο από τη ν Α ίγυπ το και τ η ς α­ ν τίσ το ιχ η ς α τε λ ο ύ ς εισ α γω γής 5.000 α μ φ ο ρ έω ν μ ε κρασί. Το κ ε ί­

ΕΚΘΕΣΗ - ΔΙΑΓΩΝΙΣΜ ΟΣ IPMS Η Εκθεση - Διαγωνισμός της IPM S - Ελλάδος θα π ραγματοπ οιηθεί στο Δημαρχείο Καισαριανής από τις 19ως τις 22 Απριλίου 2001. Η προκήρυξη του Διαγωνισμού θα δη μ ο σ ιευ τεί στα μοντελιστικά περιοδικά και στις ιστο σ ελίδες της Ενωσης: http://www.kithobbyist.com/IPMS_Hellas & http ://w ww .m em bers. nbci.comflPMS_HEL.LAS Παράδοση μοντέλω ν: 18/4/2001 από 18:00 έως 21:00, και 19/4/2001, από 10:00 έως 21:00. Τελετή Λήξης-Απονομή: 22/4/2001, 19:00. Παραλαβή μοντέλω ν (υποχρεωτικά): 23/4/2001, από 10:00 έως 21:00. Π ερ ισ σ ότερ ες πληροφορίες παρέχονται στα εξή ς τηλέφω να: Γιώργος Φουντούκος (πρόεδρος) 01-8840965, 093-2911321, Σταύρ ος Σουλής (γεν. γρα μμα τέα ς) 01-7601572, 093-7557012, Σπύρος Μ άστακας (ταμίας ) 01-5762145, 093-7095191.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ

Ε

Ι Σ

μ εν ο υπ ο γ ρ ά φ ετα ι μ ε τη λ έ ξη «Γενέσ θω » («ας γίνει»), Ο Π έ τε ρ β α ν Μ ίνεν, Ο λλ α νδ ό ς κ α θ η γ η τή ς τ η ς Α ρχαίας Ισ τορίας, ή τα ν ο π ρ ώ τος ο οπ οίος ε ξέ φ ρ α σ ε τη ν άποψη ό τι επ ρ ό κ ειτο για δ είγ μ α «υπογραφής» τ η ς Κ λεοπ ά τρ α ς, α φ ού α υ τή η τ ε λ ε υ τα ία λ έ ξ η ή ­ τα ν γ ρ α μ μ έν η μ ε δ ια φ ο ρ ε τικ ό γρ α φ ικό χα ρ α κτή ρ α απ’ ό τι τ ο υ­ πόλοιπο κ ε ίμ ε ν ο . Α ν τίθ ε τη άπο­ ψη έ χ ε ι ο Ν ίκο λα ς Π άρσ ελ, κ α θ η ­ γ η τή ς το υ κ ο λ λ εγ ίο υ Σ α ιντ Τζων (St. John) τ η ς Ο ξφ ό ρ δ η ς, που θ ε ­ ω ρεί ό τ ι ο λ ό κ λη ρ ο τ ο έγ γρ α φ ο γ ρ ά φ τη κ ε από κάπ οιον σ ύ μ β ο υ ­ λο τ η ς βασίλισσας. Μ ε τ η ν άπο­ ψη όμω ς το υ βαν Μ ίν εν σ υμφ ω ­ νούν και ειδ ικ ο ί το υ Β ρ ετα ν ικ ο ύ Μ ο υσ είου . Η Σ ο ύζα ν Ο υώ κερ, υ­ π ε ύ θ υ ν η για τις ε λ λ η ν ικ έ ς και τις ρω μ α ϊκές α ρ χ α ιό τη τες το υ μ ο υ ­ σ είου, δήλω σε: «Π ρέπ ει να είνα ι η α υ θ ε ν τικ ή υπ ογραφ ή τ η ς βασί­ λισσας. Ε ίμ α σ τε ενθ ο υ σ ια σ μ ένο ι. Είναι τ ο μ ο να δ ικό υπ όδ ειγμα το υ γρ α φ ικο ύ τ η ς χα ρ α κτήρ α ».

ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ (1944) Η ε ξέ γ ε ρ σ η το υ Βασ ιλικού Ν α υ τικο ύ σ το ν ν α ύ σ τα θ μ ο τ η ς Α ­ λ εξά ν δ ρ ε ια ς , το ν Α πρίλιο το υ 1944, α π ο τε λ ε ί έν α από τα σ κο­ τειν ά σ ημ εία τ η ς ισ τορ ίας τω ν Ε λληνικώ ν Ενόπλων Δ υνά μεω ν σ τη Μ έσ η Α νατολή, κα τά τ η ν τρ α ­ γ ική π ερ ίο δ ο 1941-44. Η "ΣΙ" έχ ει α ν α φ ερ θ εί σ το γ ε ν ικ ό π ερίγρα μ­

μα τω ν π ο λιτικώ ν και σ τρ α τιω τι­ κών γ εγ ο ν ό τω ν ε κ ε ίν η ς τ η ς π ε­ ρ ιό δο υ, σ τη δίνη τω ν οποίω ν β ρ έ ­ θ η κ α ν οι « ε ξό ρ ισ τε ς » Ε λ λ η ν ικ ές Ε νοπ λες Δ υ ν ά μ εις (βλ. Δ. Κ α ν τερέ, «Ο Ε λ λη ν ικό ς Σ τρ α τό ς τ η ς Μ έσ ης Α να τολής. Μ έ ρ ε ς Δ ό ξα ς και ν τρ οπ ή ς», "ΣΓ, τ. 52, Δ ε κ έ μ ­ β ρ ιο ς 2000). Για ορ ισ μένα όμω ς από α υ τά τα γ εγ ο ν ό τα υπ άρχουν και β ρ ε τα ν ικ έ ς ε κ θ έ σ ε ις , οι οπ οί­ ε ς έχ ο υ ν ιδ ια ίτερ ο ε ν δ ια φ έρ ο ν ε ­ π ειδή τα π α ρουσ ιάζουν υπό τη ν οπ τική γω νία τ η ς σ υμ μα χικής δ ύ ­ ν α μ η ς που ε ίχ ε τ η ν άμεσ η «εποπ τεία » τω ν ελ λ η ν ικ ώ ν σ τρ α τε υ ­ μά τω ν στη Μ έση Ανατολή. Μία από α υ τέ ς τ ις ε κ θ έ σ ε ις (τη ν ο ­ ποία εν τό π ισ ε ο διδά κτω ρ Ισ το­ ρία ς Γιώ ργος Λ ε β έ ν τ η ς ) είνα ι η α ­ να φ ορ ά που σ τά λ θ η κ ε από το ν Β ρ ε τα ν ό να ύα ρ χ ο-σ τρ α τιω τικό δ ιο ικ η τή τ η ς α ν α το λ ικ ή ς Μ εσ ο ­ γ είο υ R. Β. Rawlings προς τ ο Σ υ μ ­ μα χικό Γενικό Ε π ιτελ είο σ το Α λ ­ γ έρ ι και από ε κ ε ί σ τον Β ρ ετα ν ό υπ ουργό Ν α υτικώ ν σ το Λ ονδίνο, σ τις 10 Ιουλίου 1944. Ο υσιαστικά π ρ ό κ ειτα ι για τ ο απόσπασμα το υ π ο λεμ ικ ο ύ η μ ερ ο λ ο γ ίο υ το υ να υ­ άρχου που α ν α φ έρ ε τα ι σ τα γ ε γ ο ­ ν ό τα το υ Α πριλίου το υ 1944. Σε α υ τό μ ε τα ξύ άλλω ν α ν α φ έρ ο ν τα ι και τα ε ξή ς : «Σε σ υ νέχεια τ η ς ε λ ­ λ η ν ικ ή ς π ο λιτική ς κρίσ ης ξέσ π α ­ σε α νταρσ ία σ τον ε λ λ η ν ικ ό σ τό ­ λ ο σ την Α λ εξά ν δ ρ ε ια σ τις 8 Απρι­ λίου. Οι κ ύ ρ ιες μ ο ν ά δ ες που επ η­ ρ εά σ τη κα ν ή τα ν τέσ σ ερ α α ντιτο ρ π ιλ λικ ά τύπ ου “Hunt“ και τ ο μ ετα γω γικ ό "Η φ αισ τος". Α ιτία τ η ς α ντα ρσ ία ς ή τα ν η επ ιθ υ μ ία ε κ μ έ ­ ρ ο υ ς Ε λλήνω ν σ τρ α τιω τικώ ν να σ υ μ π ερ ιλη φ θ ο ύ ν σ τη ν ελ λ η ν ικ ή κυ β έρ ν η σ η τ ο υ Καϊρου α ντιπ ρ ό ­ σωποι το υ Α π ε λ ε υ θ ερ ω τικ ο ύ Κι­ ν ή μ α το ς (δη λα δ ή τ ο υ ΕΑΜ) που τώ ρα μ ά χ ετα ι σ την Ελλάδα. Μ ε ­ τα δ ό θ η κ ε μ ή νυ μ α π ρος τα ε λ λ η ­ νικά πλοία, όπου εκ δ η λ ώ θ η κ ε η ανταρσ ία, ό τι για να δ ια τη ρ η θ ε ί η μα χ η τικ ή ικ α ν ό τη τά τ ο υ ς υπ ήρχε π ρ όθεσ η να τ ε θ ο ύ ν υπό β ρ ε τα ν ι­ κό έλ εγ χ ο , αν ή τα ν α να γκα ίο με β ρ ε τα ν ικ ά π ληρώ ματα, αν και το τ ε λ ε υ τ α ίο μ έ τρ ο ή τα ν α ν επ ιθ ύ ­ μ η το , αν τα ελ λ η ν ικ ά π ληρ ώ μα τα ή τα ν δ ια τε θ ε ιμ έ ν α να λ ε ιτ ο υ ρ ­ γ ο ύ ν υπό το υ ς δ ικ ο ύ ς το υ ς α ξιω ­ μ α τικ ο ύ ς σ ύμφω να με το υ ς κα ν ό ­ ν ε ς π ειθ α ρ χία ς το υ Β ρ ετα ν ικ ο ύ Ν α υτικού . Δ ό θ η κ ε ε ν το λ ή στα πλοία να δώ σουν σήμα όσ ον α φ ο ­ ρά τ ις π ρ ο θ έσ εις το υ ς - αν θ α σ υ­ ν έχιζα ν να π ο λ εμ ο ύ ν υπό το ν Β ρ ετα ν ό δ ιο ικ η τή ή τ ο ν δικό τ ο υ ς διο ικη τή » . Ο Β ρ ετα ν ό ς ν α ύα ρχος σ υ ν ε­ χ ίζει α ν α φ έρ ο ν τα ς ό τ ι οι στασια­ σ τές απ άντησ αν μ ε φ υλλάδια, σ τα οποία έκ α να ν έκ κλη σ η σ το υ ς

Ε

Β ρ ε τα ν ο ύ ς να μη ν επ εμ β α ίν ο υ ν σ ε έν α κα θ α ρά εσ ω τερ ικό ε λ λ η ­ ν ικό ζή τη μ α . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε σ τις 12 Α πριλίου μια ε λ λ η ν ο β ρ ετα ν ικ ή σύσ κεψ η σ τη ν οποία αποφασίσ τη κ ε ό τ ι ο Γεώ ργιος Β' δ ε ν θ α ε ­ π έ σ τρ εφ ε σ τη ν Ελλάδα πριν από τη δ ιεξα γ ω γ ή δ η μ ο ψ η φ ίσ μ α το ς και ό τι τ ο υπ ου ργικό σ υ μ βού λιο τ η ς κ υ β έρ ν η σ η ς το υ Κάιρου θ α ανασχη μ α τιζό τα ν ώ σ τε να συμπ ερ ιλά β ει και μ έλ η το υ ΕΑΜ. Παρά τα ύ τα η α νταρσ ία σ υνεχι­ ζό τα ν, ο π ό τε, σ ύμφω να μ ε το ν Β ρ ετα ν ό ναύαρχο, «σ τις 13 το υ μήνα... απ οφ α σ ίσ τηκε να ορ γα ­ ν ω θ εί μία ομ ά δα εφ ό δ ο υ α π ο τελ ο ύ μ εν η από ν ο μ ιμ ό φ ρ ο ν ε ς α­ ξιω μ α τικ ο ύ ς και ά ν δ ρ ε ς το υ ε λ ­ λ η ν ικ ο ύ Βασ ιλικού Ν α υ τικο ύ για να κα τα λά β ο υ ν διά τ η ς βία ς τα πλοία τ η ς ανταρσ ίας... Ο δ ιο ικ η ­ τ ή ς Μ εσ ο γ είο υ π ή ρ ε σ υ ν έ ν τε υ ξη από το ν (ναύαρχο) Α λ εξα ν δ ρ ή , ο οπ οίος έ δ ε ιξ ε έλ λ ειψ η ε τ ο ιμ ό τ η ­ τα ς π ρ ος α ντιμετώ π ισ η τ η ς κ α τά ­ στασ ης και π ρ ο έβ α λ ε κ ά θ ε δ υ να ­

Ι Δ

Η

τ ή δυσ κολία σ τη ν π ο ρ εία τη ς π ρ ο τε ιν ό μ ε ν η ς επ ιχείρ ησ η ς ε φ ό ­ δου, αλλά π ρ ο ειδ ο π ο ιή θ η κ ε ό τι αν οι Ε λ λ η ν ες δ ε ν έπ αιρναν από μό νο ι το υ ς ά μ εσ α μ έ τρ α το Β ρ ε­ τα ν ικ ό Ν α υ τικό θ α ή τα ν α να γκα ­ σ μένο να ε π έ μ β ε ι και να κα τα π νί­ ξ ε ι τη ν α νταρσ ία διά τ η ς βίας». Σ τη σ υ νέχεια ο Α λ εξα ν δ ρ ή ς αντικ α τα σ τά θ η κ ε από τ ο ν «σ κληρ ό­ τερ ο » ναύαρχο Π έτρ ο Βούλγαρη (μ ε τέ π ε ιτα π ρω θυπ ουργό μιας από τις π ρ ώ τες μ ε τα κ α το χ ικ έ ς κ υ β ερ ν ή σ εις ) και «σ τις 21 Α πριλί­ ου όλοι οι Ε λ λ η ν ες ν α ύ τε ς που β ρ ίσ κ ο ντα ν στα κ ρ α τη τή ρ ια και σ τη Σχολή Ν α υτικώ ν Δ οκίμω ν, 130 σ το σ ύνολο, οι οπ οίοι έκ α να ν κα τά λη ψ η , β γ ή κα ν έξω , αφ οπ λί­ σ τηκα ν και τ έ θ η κ α ν υπό κ ρ ά τη ­ ση. Α ν τισ τέκ ο ν τα ν μό νο 200 σ το σ τρ α τό π εδ ο σ τρ α το λ ό γ η σ η ς τ η ς Α λ εξά ν δ ρ ε ια ς . Ο ναύαρχος Β ούλγαρης εξέ δ ω σ ε ημ ερ ή σ ια δ ια τα γή σ τις 22 τρ έ χ ο ν το ς , μ ε τ η ν οποία κα λο ύ σ ε ό λο τ ο π ρο­ σωπικό το υ ελ λ η ν ικ ο ύ Β ασ ιλικού

Σ

Ε

Ι Σ

Ν α υ τικο ύ να επ ισ τρ έψ ει σ το κα ­ θ ή κ ο ν το υ και κα τά τη δ ιά ρ κεια τ η ς ν ύ κ τα ς ε κ τ ε λ έ σ θ η κ ε η προτα θ είσ α επ ιχείρησ η εφ ό δ ο υ . Νομ ιμ ό φ ρ ο να σ τοιχεία επ ιβ ιβ ά σ θ η ­ καν επ ιτυχώ ς στα πλοία τ η ς Αυ­ το ύ Μ ε γ α λ ειό τη τα ς “Ιέρ α ξ", “Σαχ το ύ ρ η ς " και "Α π ο σ το λή ς“ και απ ο κα τέσ τη σ α ν τη ν τά ξη και ο Ελ­ λη να ς α ρ χ η γό ς το υ Ν α υτικού ύψ ω σε τη σημαία το υ σ το πλοίο τ η ς Α υ το ύ Μ ε γ α λ ε ιό τη τα ς "Σαχ το ύ ρ η ς ". Τα θ ύ μ α τα μ ε τα ξύ τω ν Ελλήνω ν ή τα ν 7 ν εκ ρ ο ί και 37 τρ α υ μ α τίε ς ... Μ έχ ρ ι τ ο α π όγευμ α τ η ς 23ης όλα τα επ α ν α σ τα τη μ ένα πλοία σ τη ν Α λ εξά ν δ ρ ε ια α να κο ί­ νω σαν τη σ υ νθ η κο λό γη σ ή το υ ς , αλλά τ ο κ α τα δ ρ ο μ ικ ό “Α βέρω φ " σ το Π ο ρ τ Σ ά ιντ κ ρ α το ύ σ ε ακό μη και εξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να κ ρ α τά ει μ έ χ ρ ι τις 27». Οπως φ α ίν ετα ι από τ η ν κ α τά λ η ξη τ η ς α να φ ορ ά ς το υ Β ρ ετα νο ύ ναυάρχου οι σ υ νέπ ει­ ε ς τ η ς α ντα ρσ ία ς ή τα ν α ρ κ ετά σ οβ α ρ ές, α φ ού λόγω τ η ς α μ φ ίβ ο ­ λ η ς ν ο μ ιμ ο φ ρ ο σ ύ ν η ς π ολλώ ν Ελ-

ΔΙΟΡΘΩΣΗ Οπως θ α έγ ινε αντιληπτό από τους προσεκτικούς αναγνώ στες τη ς "ΣΙ", από το άρ9ρο της σελ. 18 του προηγούμενου τεύχους "απούσιαζε"ένα σημαντικό μ έρ ος του τίτλου, ο οποίος έχ ει ως εξή ς: Ή οθωμανική κατάκτηση της Βόρειας Ελλάδας". Δυστυχώς η χρήση της σύγχρονης τεχνολο γία ς έχ ει και μειονεκτήμ ατα ...

λήνω ν α ξιω μ α τικώ ν απ οφ ασ ίσ τη­ κε να μ η ν α να λα μβ ά νου ν π λ έο ν κα θ ή κ ο ν τα "Senior O fficer of Escort Groups”, ενώ ε ξε τά σ τ η κ ε σοβαρά και η π ιθ α ν ό τη τα απ ομά­ κρυνσ ης τω ν ελ λ η ν ικ ώ ν πλοίων από τη Μ έσ η Ανατολή.

Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΑΡΟΓΛΟΥ ΑΠΟΚΤΑ "ΝΕΟ ΠΡΟΣΩΠΟ"

Τυφ έκια κα ι σπ αθιά σ ε μ ια ά λλη π ρ ο θή κ η τη ς Σ υ λ λ ο γ ή ς Σ α ρ ό γ λ ο υ (φ ω τ. X. Δ η μ ό π ο υ λ ο ς).

Μ ε ρ ικ ή άποψ η το υ χώ ρο υ τη ς Σ υ λ λ ο γ ή ς κ α τά τη δ ιά ρ κ εια των εργα σ ιώ ν ο υ ν τή ρ η σ η ς -επ α ν έκ θ εσ η ς (φ ω τ. X. Δ η μ ό π ο υ λ ο ς).

Μια οπό τις σ ημαντικότερες συλλο­ γές φορητού οπλισμού στην πατρίδα μας, τόσο από πλευράς ποιότητας, όσο

Αποψη μ ια ς π ρ ο θ ή κ η ς μ ε π ισ τόλια και π ερ ίσ τρ ο φ α , σ τη ν τελ ικ ή π ερίπου μ ο ρ φ ή τη ς (φ ω τ. X. Δ η μ ό π ο υ λ ο ς).

και από πλευράς ποσότητας, είναι αυτή του Π. Σαρόγλου, που σ τεγάζεται σε ειδι­ κή αίθουσ α του Π ολεμικού Μ ουσείου στην Α θήνα. Π εριλαμβάνει 3.000 περί­ που α ντικείμενα (μέρος τους μόνο βρί­ σκεται υπό έκθεσ η ) διαφόρων ειδών και περιόδων (από το 1500 ως το 1906), προ­ ερχόμενα από την Ελλάδα, την Τουρκία, την Α μερική, α ρ κετές ευρωπαϊκές χώ­ ρες, την Ιαπωνία, την Κίνα κ.ά. Μ ε την α­ νάληψη τη ς προεδρίας του Μ ουσείου από τον αντιστράτηγο Γεώργιο Βλάσση αποφασίστηκε να λ η φ θ εί ιδιαίτερη μέρι­ μνα για την καλύτερη έκθεσ η της συλλο­ γής. Οι σ χετικές εργασίες α νατέθηκα ν στον συνεργάτη του ιδρύματος Γ. Μυλω­ νά, ενδυματολόγο και με ειδικές γνώσεις στον χώρο του φορητού οπλισμού, και

στη Μαρία Παπαφίλη, ζωγράφο μ ε ειδ ι­ κές σπουδές πάνω στην A rt D eco της Σορβόνης. Μ ε την ευκαιρία σημειώ νεται ότι ο Π έτρος Σάρογλος (1864-1920) ήταν αξιω­ ματικός του Πυροβολικού και καταγόταν από μεγάλη οικογένεια. Η πολύ καλή οι­ κονομική του κατάσταση του επ έτρεψ ε να δημιουργήσει πολύ αξιόλογες συλλο­ γ ές όπλων και νομισμάτων, τις οποίες κληροδότησε στον Ελληνικό Στρατό. Η συλλογή του οπλισμού ανήκει στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) και έχει δ ια τε θ ε ί υπό καθεστώ ς χρησιδα­ νείου στο Πολεμικό Μ ουσείο. X. Δημόπουλος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο ΥΛΟ Σ Ισ το ρ ικό ς-Α ρ χα ιο λ ό γο ς

ΕΝΑ ΠΡΩΙΝΟ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΟΙΖΗΝΑΣ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1827), Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΣΗΚΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΤΟΥ ΒΛΑΣΤΗΜΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΛΕΓΟΝΤΑΣ ΟΤΙ ΘΑ ΣΚΟΤΩΘΕΙ Ο ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ ΚΑΙ ΘΑ ΧΑΘΕΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. ΕΣΤΕΙΛΕ ΛΟΙΠΟΝ ΜΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗ ΑΓΩΝΙΣΤΗ ΥΠΟΔΕΙΚΝΥΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΝΑ Μ Η Ν ΟΔΗΓΕΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΚΑΙ ΝΑ Μ Η Ν ΕΚΤΙΘΕΤΑΙ ΣΕ ΑΣΚΟΠΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ. ΤΟ ΠΡΟΦΗΤΙΚΟ ΓΡΑΜΜΑ ΒΡΗΚΕ ΤΟΝ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ΘΑΝΑΣΙΜΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟ. ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΞΕΨΥΧΗΣΕΙ Ο ΗΡΩΑΣ ΠΑΡΗΓΓΕΙΛΕ ΧΑΜΟΓΕΛΩΝΤΑΣ ΝΑ ΠΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΟΤΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΤΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΣΕΙ ΝΩΡΙΤΕΡΑ ΓΙΑΤΙ ΗΤΑΝ ΠΙΑ ΑΡΓΑ.

Γεώ ργιος Κ αρ α ϊσ κά κης. Το μ ε γ α λ ε ίο το υ είναι διπλό. Π ρ ώ τα γ ια τί κ α τά φ ε ρ ε να νικήσ ει τη ν αρχομανία και τις π ροσω πικές το υ φ ιλ ο δ ο ξίες και έπ ειτα γ ια τί σ υ νέτρ ιψ ε το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς τη ς π α τρ ίδ α ς (Α θή να , Ε θνικό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ

J

Ο ΑΕΤΟΙ ΤΗΣ ΡΟΥΜΕΛΗΣ ναλύοντας τη ζωή του Γεωργίου Καραϊσκάκη απόλυτα η τα υ τό τη τα του πατέρα του. Κατά τη ν επι­ ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύο σημαντικά κρατέστερη άποψη (Περραιβός, Γαζής, Βλαχογιάνπροβλήματα. Το πρώτο αφορά το ν τόπο γέννησηςνης) και πατέρας του Καραϊσκάκη υπήρξε ο κλεφταρματο ποιος ήταν ο πατέρας του. 0 Δ. Αινιάν, ο Κ. Παπαρτολός Δ ημήτριος Ισκος, ενώ κα τ’ άλλους ο κλέφ της ρηγόπουλσς και ο Γ Γαζής αναφέρουν ως τόπο γ έν ν η ­ Αραπόγιαννος. σης τη Σκουληκαριά τη ς Αρτας. Ο Δ. Σουρμελής, ο Το δ εύ τερ ο πρόβλημα αφορά τον θάνατο του ήΣτ. Ξένος, ο Κ. Ράδος και ο I. Βλαχογιάννης αναφέ­ ρωα. Πολλοί αναλυτές τη ς περιόδου θεω ρούν τους ρουν το Μαυρομάτι των Αγράφων. Επειδή ήταν καρ­ "φιλέλληνες" Αγγλους, που στάλθηκαν να ενισχύσουν πός "παράνομου" έρωτα, δεν μπορεί να εξακριβω θεί το ν ένοπλο αγώνα, και το ν αγγλόφιλο Αλέξανδρο

Α

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

'.'αυροκορδάτο οργανωτές και εκτελεσ τές του σχεδίου εξόντω σης του Καραϊσκάκη και δεν δέχονται τη ν καθιερω μένη άποψη ότι ο στρατάρχης στάθηκε θύμα τη ς τόλμης και τη ς άγνοιας κινδύνου που πάντα το ν διέκριναν. Ο Δ. Φωτιάδης στο βιβλίο του με τίτλο 'Καραϊσκάκης" γράφει ότι ο ήρωας έπεσε θ ύ ­ μα τη ς αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα και εμπνευστές τη ς δολοφονίας του ήταν ο Ριχάρ­ δος Τσώρτς, ο Τόμας Κόχραν και ο Μαυροκορδάτος. Ο I. Βλαχογιάννης αναφέρει ξεκάθαρα πως τη δολοφονία τη ν οργάνωσε ο Μαυροκορδάτος. Ομως και ο ίδιος ο Καραϊσκάκης πριν πεθάνει πρόλαβε να πει ότι γνώριζε τον αίτιο και αν ζούσε θα έπαιρνε εκδίκηση. Παρά τη ν επιμονή των συμπολεμιστών του να κατο­ νομάσει το ν δολοφόνο δεν το έπραξε, μη θ έ ­ λοντας ίσως να προκαλέσει αναταραχή και δι­ χόνοια στο ελληνικό στρατόπεδο, σύμφωνα με υπόθεση του αγωνιστή και συγγραφέα α­ πομνημονευμάτων Ν. Κασομούλη.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης γεννήθ ηκε την άνοιξη του 1782 μέσα σε μια σπηλιά από τη Ζωή Διμισκή, αδελφή του κλέφτη Κωνσταντί­ νου Διμισκή και πρώτη εξαδέλφ η του διαβόη­ του κλεφταρματολού Γώγου Μπακόλα. Παραβαίνοντας τους κανόνες του μοναχικού βίου, στον οποίο είχε αφιερωθεί, η Ζωή συνέλαβε το ν Καραϊσκάκη. Ευτυχώς για τη ν Επανάστα­ ση δεν επεδίω ξε να καλύψει το λάθος της με ένα ακόμη μεγαλύτερο και έτσι χάρισε στο έ ­ θνος μας έναν από το υς μεγαλύτερους ήρωές του. Κατά τα πρώτα χρόνια τη ς ζωής του ο Καραϊσκάκης παρέμεινε στο χωριό Γράλιστα των Αγράφων, κοντά σε μια γυναίκα με το όνομα Πουλιάνα στην οποία το ν είχε εμπ ισ τευθεί η μητέρα του, ενώ εκείνη π εριφερόταν στα χω­ ριά πουλώντας "φαρμακευτικά" είδη. Λόγω τη ς τολμηρότητας

και τη ς αισχρής γλώσσας τη ς είχε γίνει γνω­ στή σε πολλές επαρχίες. Ετσι ο Καραϊσκάκης έφ ερ ε τη ν προσωνυμία ο "γιός τη ς καλο­ γριάς", τη ν οποία διατήρησε μέχρι το ν θάνατό του. Σε ηλικία οκτώ ετώ ν έχασε τη μητέρα του. Τότε αναγκάστηκε να εγκαταλείψ ει το χωριό λόγω τη ς κακής συμπεριφοράς των συγχωριανών του. Εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά και προσπαθούσε να επιβιώσει κλέβο­ ντας τρόφιμα από κοντινά σπίτια. Συγκεντρώ ­ νοντας και άλλους συνομηλίκους γύρω του δημιούργησε ένα είδος παιδικής συμμορίας. Επειτα από επτά χρόνια η συμμορία είχε ε ξ ε ­ λιχθεί σε υπολογίσιμο κλέφτικο σώμα τη ς πε­ ριοχής των Αγράφων. Γρήγορα όμως ο νεαρός κλέφ της συνελήφθη από αλβανικά αποσπάσματα σταλμένα από το ν Αλή πασά. Οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στα Ιωάννινα, όπου υπο-

7ο σ τρ α τό π εδ ο του Κ αραϊσκάκη σ τη ν Κ α σ τέλα . Μ α ζί μ ε το ν Γ. Κ αραϊσκάκη δ ια κρίνονται ο I. Μ α κ ρ υ γ ιά ννη ς, ο Θ. Γκόρντον κ.ά. (Α θήνα, Εθνική Π ινα κ ο θή κη και Μ ο υ σ είο Α λέξανδρ ου Σ ο ύ τζο υ ).

Ο

4

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ρ γυ ρ ό «τάσ ι» το υ Γεω ργίου Κ αρ αϊσκάκη.

βλήθηκε σε βασανιστήρια ώστε να αναγκα­ στεί να καταταγεί στη σωματοφυλακή του πε­ ριβόητου πασά, αφού είχε εκτιμ η θ εί από αυ­ τόν ο ζωηρός του χαρακτήρας. Σύμφωνα με τον προσωπικό βιογράφο του στρατάρχη, Δ. Αινιάν, ο Καραϊσκάκης απέφυγε τη συνηθι­ σμένη τύχη των κλεφτώ ν, δηλαδή τη θανάτω ­ ση ύστερα από φρικτά βασανιστήρια, λόγω παλαιάς προσωπικής γνωριμίας τη ς μητέρας του με το "Λιοντάρι τη ς Ηπείρου". Στο περίφη­ μο πολεμικό "σχολείο" του Αλή, όπου «φοίτη­ σαν» οι περισσότεροι από τους διαπρεπείς α­ γωνιστές της Επανάστασης, ο Καραϊσκάκης εξασκήθηκε με επιτυχία στη στρατιωτική τ έ ­ χνη και αναγνωρίστηκε μεταξύ των ικανότε­ ρων σωματοφυλάκων του τυράννου, αλλά πολλές φορές τιμω ρήθηκε αυστηρά για τον ατίθασο χαρακτήρα και τις συχνότατες βωμο­ λοχίες του. Το 1798 ο Καραϊσκάκης ακολούθησε τον Αλή στην εκσ τρατεία του κατά του αποστάτη πασά του Βιδινίου Πασβάνογλου. Εκεί φέρεται ότι αυτομόλησε προς αυτόν και παρέμεινε στο Βιδίνιο τρ εις μήνες. Μάλιστα άλλαξε το ό­ νομά του σε Καραλής, επειδή σύμφωνα με μια παλαιά παράδοση δεν επιτρεπόταν η παραμο­ νή χριστιανών μέσα στην πόλη. Πολλές πηγές αποδίδουν τη ν ενέργεια του Καραϊσκάκη σε μια φιλονικία που είχε με έναν Αλβανό αξιω­ ματικό. Ο Δ. Φωτιάδης υποστήριξε ότι τα πά­ ντα σ κηνοθετήθηκαν για τη ν αποστολή μηνύ­ ματος του Αλή προς το ν Πασβάνογλου, στους οποίους ο ποιητής Χατζή Σ εχρ έτης καταμαρ­ τυρούσε κρυφ ές συναντήσεις. Μ ετά από αυ­ τή την αποστασία ο Καραϊσκάκης φ έρ ετα ι ότι επανήλθε στην υπηρεσία του Αλή και συγχωρέθηκε, αφού πρώτα τιμω ρήθηκε με σκληρό­ τητα. Το βασανιστήριο στο οποίο υποβλήθηκε (δέθηκε στη φάλαγγα και δ έχθη κε χίλια κτυ ­ πήματα στα πόδια) δεν πρέπει να μας ωθήσει να απορρίψουμε πλήρως την άποψη του Φωτιάδη, καθώς ο Αλή επιφύλασσε για το υς αποσ τατες φρικτοτερη τυχη. Ακολουθεί μια σχετικά σκοτεινή περίο­ δος για τη ζωή του ήρωα, με μοναδικές μαρ­ τυ ρ ίες τη ν έντα ξή του σε μια ομάδα κλεφτών, τη ν εκ νέου σύλληψή του και τη φυλάκισή του στα Ιωάννινα για δύο χρόνια (Κ. Παπαρρηγόπουλος). Μ ετά από μια περιπετειώδη απόδρα­ ση κατατάχθηκε στο κλέφ τικο σώμα του περί­ φημου Κατσαντώνη. Ακολουθώ ντας το ν θ ρ υ ­ λικό κλέφ τη στις συνεχείς συμπλοκές με τα καταδιωκτικά αποσπάσματα του Αλή διδάχθη­ κε την τέχ νη του πολέμου ατάκτω ν και διακρίθηκε για τη ν τόλμη και τη γενναιότητά του. Κατά τη ν περίοδο αυτή λέγεται ό τι φόνευσε έναν από το υς ικανότερους αξιωμα­ τικούς του Αλή, το ν Βελή Γκέκα. Οταν τις επιχειρήσεις εναντίον τους ανέλαβε ο Αγο Μουχουρδάρης, οι κλέ­ φ τες δεχόμενοι ασφυκτική πίεση κα­ τέφ υγα ν στη Λευκάδα, ύστερα από πρόσκληση του στρατηγού του ρω­ σικού στρατού Παπαδόπουλου. Υ-

Λ επ το μ έ ρ ε ια από τη Θήκη το υ σπ αθιού το υ Γεω ργίου Κ αρ αϊσκάκη.

στερα όμως από την υπογραφή τη ς συνθήκης του Τιλσίτ, που παραχωρούσε τα Ιόνια νησιά στη Γαλλία, οι Κατσαντωναίοι και ο Καραϊσκάκης επανήλθαν στα Αγραφα για να συνεχίσουν τις μάχες εναντίον των Αλβανών του Αλή. Επειτα από τη σύλληψη και το ν μαρτυρι­ κό θάνατο του Κατσαντώνη, καθώς και τη δο­ λοφονία του αδελφού του Λεπενιώτη, ο Καραϊσκάκης επανήλθε στον «εργοδότη» του δηλώνοντας υποταγή. Σε ερώτηση του Αλή για το τι ή θ ελ ε να τον κάνει έδωσε μια πανέ­ ξυπνη απάντηση: "Αν με θεω ρείς άξιο για αφέ­ ντη κάνε με αφ έντη, αν με θεω ρείς άξιο για υ­ πηρέτη κάνε με υπηρέτη, αν δεν με θεω ρείς άξιο για τίποτα ρίξε με στη λίμνη των Ιωαννίνων». Η απάντηση αυτή και η ανάγκη του Αλή να περιστοιχίζεται από ικανούς άνδρες τού χάρισε τη ν αρχηγία ομάδας σωματοφυλάκων. Στην αυλή του "λιονταριού τη ς Ηπείρου" εκείνη τη ν περίοδο υπηρετούσαν πολλοί μελ­ λοντικοί αγωνιστές τη ς Επανάστασης: Ο Διά­ κος, ο Βαρνακιώτης, ο Ισκος, ο Πανουργιάς, ο Δ υοβουνιώ της κ.ά. Ο Καραϊσκάκης συνδέθη­ κε στενά με το ν Οδυσσέα Ανδρούτσο και μυήθ η κε στη Φιλική Εταιρεία. Την ίδια περίοδο επισημαίνεται και ο γάμος του με τη Γκόλφω Ψαρογιάννη. Τον Ιούλιο του 1820 ο Αλή πασάς κηρύ­ χ θη κε αποστάτης και πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα. Ο Καραϊσκάκης πο­ λέμησε γενναία στο πλευρό του, αλλά γρήγο­ ρα παρασύρθηκε από το κύμα εγκατάλειψ ης που κυριάρχησε μεταξύ των ανδρών του Αλ­ βανού τυράννου και αυτομόλησε προς το ν Ταχήρ Αμπάζη. Οταν κατάφερε να αποσπάσει τη ν οικογένειά το υ από τα πολιορκημένα Ιω­ άννινα εγκα τέλειψ ε και το υς δύο εμπολέ­ μους. Τον Ιανουάριο του 1821 β ρ έθ ηκε μαζί με τους Ανδρούτσο, Πανουργιά, Ηλία Μαυρομιχάλη, Τομπάζη κ.ά, στη Λευκάδα, στο σπίτι του ποιητή Σπυρίδωνα Ζαμπέλιου, όπου αποφασίστηκε η Επανάσταση και ανατέθηκε στον ίδιο μαζί με το υς Βαρνακιώτη, Τσόγκα και Στουρνάρη η διοίκηση τω ν αρμάτων τη ς δυτικής Σ τερεά ς Ελλάδας. Μ ετά τη ν επιστροφή του από τη Λευκάδα προσπάθησε να ξεσηκώσει την περιοχή τη ς Βόνιτσας, αλλά απέτυχε εξαιτίας τη ς δισ τακτικότητας των τοπικών οπλαρ­ χηγών να εξεγ ερ θ ο ύ ν λόγω τη ς πολυάριθμης τουρκικής δύναμης που σ τάθμευε στην Ηπει­ ρο. Αναγκάστηκε λοιπόν να περάσει στα Τζου­ μέρκα, όπου και πραγματοποίησε τη ν πρώτη του έφ οδο εναντίον των Τούρκων. Στα μέσα Μαϊου του 1821 ο Καραϊσκάκης βρισκόταν στο στρατόπεδο των οπλαρχηγών τη ς δυτικής Σ τερεά ς στο Πέτα, Στις 30 του ίδι­ ου μήνα, επικεφαλής 40 ανδρών, επ ιτέθηκε μαζί με το ν Γιαννάκη Κουτελίδα, αρματολό των Τζουμέρκων, εναντίον των Τούρκων του χωριού Κομπότι, χωρίς επιτυχία. Στις 8 Ιουνί­ ου εκδηλώ θηκε νέα ελληνική επίθεση στην ί­ δια περιοχή. Μ ετά από πεισματική εξάωρη μά­ χη οι Τούρκοι του Ισμαήλ πασά Πλιάσα άρχι­ σαν να υποχωρούν έχοντας υποστεί σημαντι­ κές απώλειες. Ο Καραϊσκάκης τό τε άρχισε να ειρω νεύεται με τη συνηθισμένη το υ "αβρότη­ τα" το υς εχθρούς. Δεν αρκέστηκε όμως σε αυτό και ανέβηκε σε έναν βράχο και το υς φα-

νέρωσε επιδεικτικά τα οπίσθιά του. Μια σφαί­ ρα τού τρύπησε το ν μηρό και το ν τραυμάτισε στα γεννητικά όργανα, διδάσκοντάς το ν πως και τα πιο τολμηρά αστεία έχουν τα όριά τους. Αφού αποθεραπεύτηκε στο Λουτράκι ο θρασύς πολεμιστής επανεμφανίστηκε ανάμε­ σα στους οπλαρχηγούς που πολιορκούσαν τη ν Αρτα το ν Σεπτέμβριο του 1821, αλλά έπει­ τα από λίγο καιρό συνέλαβε τη ν ιδέα να αναλάβει τη ν αρχηγία του αρματολικιού των Αγράφων. Η ανικανότητα των απογόνων του Μπουκουβάλα (παλαιού αρχηγού τη ς περιο­ χής) το ν ώθησε να εκσ τρατεύσει με ισχυρό σώμα Βαλτινών και με τη βοήθεια του οπλαρ­ χηγού Γιαννάκη Ράγκου εναντίον τη ς επαρ­ χίας. Γρήγορα κατόρθωσε να αναγνωριστεί καπετάνιος τη ς περιοχής τόσο από το υς κα­ τοίκους, όσο και από το υς πασάδες τη ς Λάρι­ σας, οι οποίοι μη δια θέτοντα ς ισχυρή στρα­ τιωτική δύναμη και έχοντας παράλληλα την προσοχή τους στραμμένη στις επαναστατι­ κές εσ τίες του Ιο υ λ ίο υ και τη ς Πελοποννήσου προτίμησαν τη "λυκοφιλία" από τη ν ανοι­ κτή ρήξη. Αυτή η πράξη του Καραϊσκάκη ίσως από κάποιους κρίνεται ως προδοτική, αλλά προτού προχωρήσουμε σε άκαιρους αφορισμούς πρέπει να αναλογιστούμε ό τι στην Ιστορία ποτέ δεν κρίνουμε μια εποχή με τα κριτήρια τη ς δικής μας. Η αρχηγία ενός αρμα­ τολικιού ήταν πάντα ισχυρότατο κίνητρο για τους οπλαρχηγούς, οι οποίοι έπρεπε να κατα­ βάλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για να αποβά­ λουν το στενό τοπικιστικό πνεύμα που τους διακατείχε και να εντα χθούν ολόψυχα στην ε­ θνική υπόθεση. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών το κα τάφ ερε αργά ή γρήγορα και ήταν ευτύχημα για το Γένος που ανάμεσά το υ ς ή­ ταν και ο Καράίσκάκης. Αλλωστε καθ' όλη τη διάρκεια τη ς αρχηγίας το υ αρματολικιού δεν εθίγη ο ύ τε στο ελάχιστο ο πατριωτισμός του, καθώς συχνά έστελνε στρατιω τικές ενισχύ­ σεις σε βοήθεια των σωμάτων τη ς δυτικής Σ τερεάς και δ εν δίστασε να έλθ ει σε ανοικτή σύγκρουση με τις τουρκικές δυνάμεις χρησι­ μοποιώντας ως επιχείρημα τη ν προστασία των κατοίκων τη ς περιοχής. Η σημαντικότερη σύγκρουση μεταξύ Τούρκων και Καραϊσκάκη, εκείνης τη ς περιό­ δου, χρονολογείται το ν Ιανουάριο του 1823. Μ ετά τη λύση τη ς πρώτης πολιορκίας του Μ ε­ σολογγίου τμήμα του στρατού των πολιορκη­ τών (3.000 άνδρες) υπό τη ν αρχηγία των Ισμαήλ πασά Πλιάσα, Ισμαήλ Χατζή Μπέντου και Αγο Μουχουρδάρη, αποφάσισε να περάσει μέσα από τα Αγραφα, παρά τη ρητή απα­ γόρευση του Καραϊσκάκη. Ο Ελληνας οπλαρ­ χηγός έστησε ενέδρα στη στενωπό του Αγιου Βλάση Ευρυτανίας επικεφαλής 1.000 ανδρών. Στις 15 του ίδιου μήνα μετά από σκληρή μάχη οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή αφήνοντας πί­ σω το υς 200 νεκρούς, μετα ξύ αυτών και τον Χατζή Μπέντο. Επειτα από 13 μ έρ ες διεξήχθη νέα μάχη μεταξύ των ίδιων δυνάμεων στον ποταμό Φίδαρι και σημειώ θηκε νέα νίκη των όπλων του Καραϊσκάκη. Οι αρχηγοί του τουρκικού στρα­ τεύμ α το ς υπέβαλαν πολλά παράπονα στους πασάδες τη ς Λάρισας για τη ν απαράδεκτη συ­ μπεριφορά το υ "υφισταμένου" τους. Ομως ε­

κείνοι, ευρισκόμενοι σε στρατιωτική αδυνα­ μία, δεν έπραξαν τίποτα εναντίον του μέχρις ότου εμφανίστηκε στη Λάρισα ο πασάς της Σκόδρας με πολυάριθμο στρατό και απαίτησε τη ν αυτοπρόσωπη παρουσία του Καραϊσκάκη και τη δήλωση υποταγής. Ο Ελληνας οπλαρ­ χηγός β ρ έθ ηκε σε αδιέξοδο. Αν παρουσιαζό­ ταν στον πασά δ ιέτρ εχε κίνδυνο η ίδια του η ζωή ή, τουλάχιστον, όφ ειλε να εγκαταλείψ ει τη ν ιδιότυπη θέση του και να τα χθ εί εναντίον των συμπατριωτών του. Την αμηχανία του αύ­ ξανε η κακή κατάσταση τη ς υγείας του. Επασχε από φυματίωση χρόνιας μορφής, που ε ­ κτός από μικρά διαλείμματα το ν υποχρέωνε να παραμένει κλινήρης. Γνωρίζοντας ότι δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπίσει με επιτυχία την προετοιμαζόμενη εισβολή του πασά εγκατέλειψ ε τα Αγραφα. Το στρατιωτικό του σώμα (300 άνδρες) το έσ τειλε στο Καρπενήσι κοντά στον Μάρκο Μπότσαρη και εκείνος μετά από μικρή παραμονή στον Προυσό πέρασε στην Ιθάκη. Υπήρχε ανάγκη να δ εχθεί καλύτερη ια­ τρική περίθαλψη, καθώς η κατάσταση τη ς υ­ γείας του είχε χειροτερέψ ει. Παρά τις ελάχι­ στες ελπίδες ζωής που του έδωσαν οι γιατροί σύντομα επανήλθε στο Μ εσολόγγι και ζήτησε από το ν διευθυντή πληρεξούσιο τη ς δυτικής Ελλάδας, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τη διοί­ κηση τω ν όπλων των Αγράφων. Η αίτησή του δ εν εισακούσθηκε, ο ύ τε ήταν δυνατό να εισακουσθεί. Ο Μ αυροκορδάτος εκείνη τουλάχι­ στον τη ν εποχή ουσιαστικά δεν είχε καμία σχεδόν εξουσία. Την κύρια δύναμη αποτελούσαν οι οπλαρχηγοί των επαρχιών, που δεν α­ κολουθούσαν πάντα τις θελήσ εις του διευθυ­ ντή. Η αρχηγία τη ς περιοχής των Αγράφων εί­ χε π εριέλθει στον Γιαννάκη Ράγκο και ο Μαυ­ ροκορδάτος δ εν είχε κανέναν λόγο να του στερήσει το αξίωμα δίδοντάς το στον Καραϊσκάκη. Ας μη λησμονούμε ότι οι α ρ ετές του τελευτα ίου δεν είχαν ακόμα αναδειχθεί και λόγω τη ς κακής κατάστασης τη ς υγείας του δ εν φαινόταν ικανός να χρησιμεύσει στον Α­ γώνα. Ο Καραϊσκάκης όμως επ έμεινε και μάλι­ στα θέλησ ε να χρησιμοποιήσει για τη ν επιτυ­ χία του σκοπού του τη ν αντίθεση που υπήρχε μεταξύ του Κολοκοτρώνη και του Μαυροκορδάτου. Σε αυτή την περίπτωση δεν έ δ ειξε τη συνηθισμένη του ευφυΐα. Εγραψε στον Πελοποννήσιο αρχηγό ότι όλοι σχεδόν οι οπλαρχη­ γοί τη ς δυτικής Ελλάδας επιθυμούσαν να έλ ­ θουν σε βοήθειά του αλλά εμποδίζονταν από το ν Μ αυροκορδάτο και το υς ολιγάριθμους ο­ παδούς του. Π ροσ έθετε δε ό τι εάν του έσ τελ­ νε δύναμη 300 μόνο Πελοποννησίων στρατιω­ τώ ν θα έδιωχνε το ν Μ αυροκορδάτο και έπ ει­ τα θα ερχόταν προς ενίσχυσή του στον Μόριά μαζί με όλους το υς αρχηγούς τη ς δυτικής Ελ­ λάδας. Η πρόταση αυτή φάνηκε παράδοξη στον πολυμήχανο Γέρο και δ εν έγινε αποδε­ κτή. Πώς ήταν δυνατό ν αυτός που υποσχόταν βοήθεια να ζητά πρώτα απ’ όλα βοήθεια και να αναφέρει ότι θ έλ ει να μ εταβεί στην Πελο­ πόννησο επικεφαλής όλων των δυνάμεων της δυτικής Ελλάδας, ενώ ταυτόχρονα ομολογού­ σε ότι δ εν μπορούσε να το πράξει λόγω του Μ αυροκορδάτου και των λίγων οπαδών του; Μη εγκαταλείπ οντας τις προσπάθειες ο

Τα κ α ρ ιο φ ίλια το υ Γ. Κ αραϊσκάκη κα ι το υ Θ. Κ ολοκοτρώ νη και ρ ά β δ ο ς και π ελ έκ εις το υ Γ. Κ αραϊσκάκη και το υ Π. Μ α υ ρ ο μ ιχά λη .

Καραϊσκάκης συμπαρέσυρε και τους Τζαβελλαίους και σύντομα εξελίχ θ η κε σε επίκεντρο των δυσαρεστημένων με το ν Μ αυροκορδάτο. Από τό τε εγκατασ τάθηκε στο Αιτωλικό, συγκρότησ ε ικανό στρατιωτικό σώμα και δεν προσπάθησε ο ύ τε στο ελάχιστο να περιορίσει τις καταχρήσεις και τις αυθαιρεσίες των στρατιωτών του σε βάρος των κατοίκων. Αυ­ τέ ς οι ενέρ γειες ήταν πραγματικά αξιοκατά­ κριτες, επειδή η αξίωσή του ήταν υπερβολική και ο τρόπος με το ν οποίο κινήθηκε άσχημος. Δικαιολογημένα λοιπόν έδωσε αφ ορμές για κατηγορίες εναντίον το υ και αμφιβολίες ως προς τα ειλικρινή του αισθήματα σχετικά με το ν Αγώνα. Ετσι ήταν η κατάσταση όταν στις 19 Μαρ­ τίου 1824 έσ τειλε έναν ανιψιό του στο Μεσο­ λόγγι για να διευθ ετήσ ει κάποια υπόθεση. Ε­ κείνος διαπληκτίσθηκε με το υς ναύτες που το ν μετέφ ερ α ν και τραυματίσ τηκε στο κεφά­ λι. Δ εν γνωρίζουμε αν η Διοίκηση προσπάθη­ σε, όπως ισχυρίστηκε, με κάθε τρόπο να ανα­ καλύψει και να τιμωρήσει το υς ενόχους. Το βέβαιο είναι πως ο Καραϊσκάκης σε αντίποινα έσ τειλε στο Μεσολόγγι 150 στρατιώτες, οι ο­ ποίοι συνέλαβαν δύο προκρίτους τη ς πόλης και κατέλαβαν αιφνιδιαστικά το Βασιλάδι. Τα πνεύματα οξύνθηκαν ακόμη περισσότερο κα­ θώς εκείν ες τις ημέρες, μάλλον από σύμπτω­ ση, βρίσκονταν έξω από το Βασιλάδι αγκυρο­ βολημένα επτά εχθρικά πλοία. Εμφανίστηκε μάλιστα κοντά στο Μ εσολόγγι και ένα τουρκι-

Q ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Μ ε τ ά τη μ εγ α λ ειώ δ η νίκη σ τη ν Α ράχω βα ο Ε λληνας σ τρ α τη γ ό ς δ ιέ τ α ξ ε να κ α τα σ κ ε υ α σ τε ί μ ια π υραμίδα από τα κ εφ ά λια τω ν νεκρώ ν εχθ ρ ώ ν , σύμφω να μ ε τις επ ικ ρ α το ύ σ ες σ υ ν ή θ ειες τη ς επ οχής ("Ο Π ό λ εμ ο ς τω ν Ελλήνω ν ε ις Ράχοβα", τω ν Δ . ~ Ζ ω γρ άφ ου - 1. Μ α κ ρ υ γ ιά ν ν η , Α θή να , Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

Τ

ΊΟ ηββ

κό σώμα προερχόμενο από τη Ναύπακτο. Α μέ­ σως η Διοίκηση συνέλαβε το υς άνδρες του Καραϊσκάκη, ανακατέλαβε με οπλισμένες α­ κάτους το Βασιλάδι και προσκάλεσε τους ο­ πλαρχηγούς που βρίσκονταν στο Ξηρόμερο να μεταβούν στο Αιτωλικό. Ο Καραϊσκάκης βλέποντας τα εναντίον του μέτρα απ ελευθέρωσε τους προκρίτους και με τη σειρά τη ς η Διοίκηση αποφυλάκισε το υς άνδρες του. Τα γεγονότα όμως δ εν σταμάτησαν εκεί. Η ομολογουμένως αξιόποινη συμπεριφορά του Καραϊσκάκη σ υνοδεύτηκε και από άλλες κατα­ στάσεις που εύλογα γεννούσαν αμφιβολίες σχετικά με τα αισθήματά του απέναντι στην πατρίδα. Στις 24 Μαρτίου άνδρες τη ς Διοίκησης συνέλαβαν το ν Κωνσταντίνο Βουλπιώτη. Α μέ­ σως φημολογήθηκε ότι ο άνθρωπος αυτός εί­ χε μεταβεί στα Ιωάννινα μ εταφ έροντας στον πασά Ομέρ Βρυώνη την υπόσχεση του Καραϊσκάκη ότι π ροτίθεται να του παραδώσει το Μεσολόγγι και το Αιτωλικό. Στις 27 Μαρτίου ο Μαυροκορδάτος, αφού σ υνεννοήθηκε με το υς αρχηγούς του στρατού, αποφάσισε τη σύσταση στρατοδικείου για να δικάσει το ν Καραϊσκάκη με τη ν κατηγορία τη ς εσχάτης προδοσίας. Στα χέρια του Βουλπιώτη βρ έθ η ­ καν επιστολές του Μ αυροκορδάτου και πολ­ λών οπλαρχηγών προς το ν Καραϊσκάκη, αλλά κανένας εκπρόσωπος τη ς Διοίκησης δεν ανέ­ φ ερ ε κάτι σχετικό για τη ν ύπαρξη επιστολής του Καραϊσκάκη προς το ν Ομέρ Βρυώνη. Το δικαστήριο χωρίς να δ ια θ έτει στοιχεία αποφάνθηκε ότι ο κατηγορούμενος είχε κρυφές συνομιλίες με τους εχθρούς τη ς πίστης και του έθνους, ότι ζήτησε από το ν Ομέρ πασά να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αναγνωριστεί καπετάνιος των Αγράφων και ότι υποσχέθηκε στον εχθρό να παρασύρει πολλούς Ελληνες στρατηγούς και οπλαρχη­ γούς εναντίον τη ς πατρίδας. Η υπόθεση περιείχε αρκετά σκοτεινά ση­ μεία. Αν ο Καραϊσκάκης ήταν ένοχος τουλάχι­ στον συνένοχός του ήτα ν ο Βουλπιώτης, ο ο­ ποίος όχι μόνο δεν καταδικάστηκε, αλλά τ έ ­ θ η κε στο περιβάλλον των ευνοούμενω ν του Μαυροκορδάτου. Το βέβαιο είναι πως ο Καραϊσκάκης επιθυμούσε διακαώς τη ν οπλαρχηγία των Αγράφων, αλλά κατανοούσε ότι δεν ήταν δυνατό να το επιτύχει μέσω τη ς Διοίκη­ σης. Γνωρίζοντας ότι ο Γιαννάκης Ράγκος συ­ νεννοείτο με το ν Αλβανό διοικητή των Τρικά­ λων Σούλτζη Κόρτζα, ελπίζοντας στη συνδρο­ μή τού πιθανώς αποφάσισε να ζητήσει και αυ­ τό ς τη συνδρομή τού, επίσης αλβανικής κατα­ γωγής, Ομέρ Βρυώνη. Τέτοιες συνεννοήσεις με Αλβανούς πασάδες και οπλαρχηγούς δεν είχαν το ν χαρακτήρα εσχάτης προδοσίας. Οι Αλβανοί παρά το ότι κατά τη ν Επανάσταση πολέμησαν στο πλευρό των Τούρκων ποτέ δεν ταυτίσ τηκαν με αυτούς. Στόχος των πρώ­ των ήταν να αποκομίσουν όσο το δυνατόν πε­ ρισσότερα λάφυρα, ενώ των δ εύτερω ν να α­ νακτήσουν τη ν κυριαρχία στην Ελλάδα, Εχο­ ντας φ υλετική συνείδηση οι Αλβανοί δ εν θεω ­ ρούσαν το υς εαυτούς τους στρατιώ τες των τουρκικώ ν σωμάτων, αλλά μισθωτούς πολεμι­ στές που υπηρετούσαν κατά τα συμφέροντα και τα αισθήματά τους. Η διαφοροποίηση αυ­ τή είχε εκδηλω θεί κατά το παρελθόν με σύ­ μπραξη ατόμων και συχνά και στρατιωτικών σωμάτων κατά του οθωμανικού κράτους ή κα­ τά των τοπικών διοικήσεων. Ως επαγγελμα-

τίες στρατιωτικοί οι Αλβανοί είχαν έλθ ει σε ε ­ παφή με το υς Ελληνες οπλαρχηγούς, με το υς οποίους είχαν αναπτύξει προσωπικούς δεσμούς και συχνά επιζητούσε ο ένας τη συν­ δρομή του άλλου. Ισως ο Καραϊσκάκης ζήτη­ σε βοήθεια από το ν Ομέρ Βρυώνη για να κα­ ταλάβει τα Αγραφα γνωρίζοντας τη ν εχθ ρ ό τη ­ τα που υπήρχε ανάμεσα σε εκείνον και στον Κόρτζα. Ομως η ενέργεια αυτή για τα δ εδ ομ έ­ να τη ς εποχής απέχει πολύ από τη ν εσχάτη προδοσία. Αλλωστε, όπως προαναφέραμε, ο Ράγκος, διορισμένος από τη Διοίκηση ως αρ­ χηγός των όπλων των Αγράφων, είχε επαφές με το ν Κόρτζα, διορισμένο από την Υψηλή Πύ­ λη. Μια δ εύ τερ η πιθανότητα είναι να ζήτησε ο ίδιος ο Ομέρ Βρυώνης τη βοήθεια του Καραϊσκάκη για τη ν κατάληψη του Μεσολογγίου. Ο Αλβανός πασάς εκείνη τη ν περίοδο είχε πέσει στη δυσμένεια του σουλτάνου και παρέμενε παραγκωνισμένος στα Ιωάννινα. Χρειαζόταν λοιπόν μια θεαματική επιτυχία για να κερδίσει πάλι τη ν εμπιστοσύνη το υ μονάρχη του. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν πολύ παράξενη. Ο Καραϊσκάκης σ τερήθηκε όλους το υς βαθμούς και τα αξιώματά του, όμως δεν του επιβλήθηκε καμία άλλη ποινή. Απλώς πή­ ρε εντολή να αναχωρήσει αμέσως από το Αιτωλικό και απαγορεύτηκε σε όλους να έχουν κάθε επαφή μαζί του και να το ν θεω ρούν ε­ χθρό «μέχρι να μετανιώσει και να πέσει στα πόδια του έθνους ζητώ ντας συγχώρεση». Στις 3 Απριλίου ο Ελληνας οπλαρχηγός εγκατέλειψε τη ν περιοχή μαζί με ολόκληρη τη στρατιω­ τική του δύναμη και όχι με λίγους μισθοφό­ ρους όπως ισχυρίστηκαν οι αντίπαλοί του. Ε­ κείνες τις η μ έρ ες μάλιστα είχε καταβληθεί

τόσο από μια έξαρση τη ς φυματίωσής του ώ­ στε. αδυνατώντας να περπατήσει ή να ιππεύ­ σει. μ ετα φ έρ θη κε πάνω σε ένα φορείο από το υς άνδρες το υ . Τίποτα δ εν προμήνυε τη μετέπ ειτα λαμπρή πορεία του. Οι προοπτικές του εκείνη τη ν περίοδο παρουσιάζονταν εξαι­ ρετικά περιορισμένες. Είτε θα συμμαχούσε με το υς Τούρκους, είτε θα το ν προλάβαινε η ασθένειά του και θα το ν κατέβαλε οριστικά. Ηταν όμως τόση η δύναμη τη ς θέλησ ής του που δεν έπαψε, ακόμη και σε αυτή τη ν οικτρή κατάσταση, να επιδιώκει τη ν επ ίτευξη του σκοπού του. Εστειλε επιστολή στον Κόρτζα ζητώ ντας τη συνδρομή του για να καταλάβει τα Αγραφα. Ο Ράγκος έπεισε τους Τούρκους να απορρίψουν τη ν πρότασή του. Τότε ο Καραϊσκάκης εισέβαλε στην επαρχία, αλλά γρή­ γορα βρ έθηκε καταδιωκόμενος από το ν Ράγκο, πολλούς άλλους Ελληνες οπλαρχηγούς και από το υς άνδρες του Κόρτζα. Συνέβη λοι­ πόν το παράδοξο φαινόμενο οι Τούρκοι να αναδεικνύονται σε εκτελ εσ τές των αποφάσε­ ων τη ς ελληνικής Διοίκησης και να προσπα­ θούν να εξοντώσουν, από κοινού με τους Ελ­ ληνες, το ν αποκηρυγμένο οπλαρχηγό. Ο Καραϊσκάκης κατέφ υγε στο Καρπενήσι, όπου έτυ χ ε θ ερ μή ς υποδοχής από το υς Γιολδασαίους, το ν Ανδρέα Ισκο και το ν Γιαννάκη Στάϊκο - απόδειξη του κύρους που απολάμβα­ νε στη δυτική Ελλάδα. Πεπεισμένος ό τι δεν ή­ ταν δυνατό να αντισταθμίσει τη δύναμη της Διοίκησης και εξαντλημένος από τη ν ασθένειά του έσ τειλε αίτηση συγγνώμης υπογε­ γραμμένη στις 27 Μαϊου 1824. Ο Μαυροκορδάτος όμως δεν τη δ έχθη κε και ο Καραϊσκάκης αναχώρησε απ ογοητευμένος για το Ναύ­ πλιο, με σύσταση του Ανδρέα Ισκου προς τον Κωλέττη. Εκεί, αφού συγκρότησε σώμα 300 αν­ δρών, διατάχθηκε να πλαισιώσει το στρατόπε­ δο των Σαλώνων, το οποίο και έπραξε. Μη έ ­ χοντας εγκαταλείψ ει τη ν ιδέα τη ς κατοχής των Αγράφων προκάλεσε μια αναφορά των κατοίκων τη ς επαρχίας προς τη Διοίκηση με αίτημα να ορισθεί οπλαρχηγός τους. Τελικά α­ ναγνωρίσθηκε ως αρχηγός στη μισή επαρχία, ενώ το υπόλοιπο μέρος παρέμεινε υπό τη ν ε ­ ξουσία του Ράγκου. Με τη ν έκρηξη του δ ευ τέρ ου εμφυλίου πολέμου στον Μόριά η κυβέρνηση του Ναυ­ πλίου κάλεσε προς ενίσχυσή τη ς ρουμελιώ τι­ κα στρατεύματα. Στις αρχές Δ εκεμβρίου του 1824 ο Καραϊσκάκης, έφθασε μαζί με το ν Τζαβέλλα στη Βοστίτσα (Αίγιο). Η πορεία τους, δυστυχώς για τη ν ενότητα του έθνους, ήταν μια πορεία λεηλασίας των χωριών των "ανταρ­ τών". Μαζί με τον Κωλέττη επ ιτέθηκαν ενα­ ντίον των αντικυβερνητικώ ν Ανδρέα Ζαϊμη, Ανδρέα Λόντο και Νικηταρά στην Κερπινή (1316 Δεκεμβρίου). Εκεί μάλιστα ο Καραϊσκάκης φ έρ ετα ι ότι λεηλάτησε προσωπικά τη ν οικία των Ζαϊμηδων. Την ίδια περίοδο αποβιβάστηκε στον Μό­ ριά ο Ιμπραήμ, θ ετό ς γιος του Μ εχμ έτ Αλή πα­ σά τη ς Αιγύπτου, με το ν άριστα οργανωμένο στρατό του. Εναντίον του έσπευσαν τα ρου­ μελιώτικα σώματα των Καραϊσκάκη, Καρατάσσου και Τζαβέλλα, καθώς και άλλα αποτελούμενα από Υδραίους, Σπετσιώτες, Κρανιδιώτες

και Αγιοπ ετρίτες (σύνολο 3.250 άνδρες). Αυτά συγκεντρώ θηκαν στο χωριό Κρεμμύδι υπό τη ν αρχηγία του προέδρου του Εκτελεστικού Γεωργίου Κουντουριώτη. Ο Υδραίος πολιτικός ενεργώ ντας με τοπικιστικά κριτήρια και παρα­ μερίζοντας το υς π ροαναφ ερθέντες ικανούς αρχηγούς διόρισε αρχιστράτηγο το ν πλοίαρ­ χο Κυριάκο Σκούρτη, άνδρα με μηδαμινές στρατιω τικές ικανότητες. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος δημιουργήθηκε μεγάλη δυσαρέ­ σκεια στο στράτευμα των Ρουμελιωτών, που μ ετά τη ν κακή έκβαση τη ς μάχης του Κρεμμυδίου (οφειλόμενη κατά κύριο λόγο στην ανι­ κανότητα του Σκούρτη) κορυφώ θηκε με την εγκατάλειψ η του στρατοπέδου και το αίτημα των Ρουμελιωτών αρχηγών να επιστρέφουν στη Σ τερεά Ελλάδα. Ο Καραϊσκάκης έλαβε εντολή να προωθη­ θ εί στη δυτική Ελλάδα για εξω τερική ενίσχυ­ ση του πολιορκημένου Μεσολογγίου. Από ε­ κείνη τη στιγμή (σύμφωνα με το ν Παπαρρηγόπουλο) ξεκίνησ ε η λαμπρή ιστορική του πο­ ρεία. Κατά τη διαδρομή προς το Μεσολόγγι συνέτριψε τις δυνάμεις του Ταχήρ Αμπάζ μπέη Ντίμπρα στο Μαυρολιθάρι Παρνασσίδας (15 Μαϊου 1825). Στις αρχές Ιουλίου του 1825 σημειώ θηκε άλλη μια νίκη του στο Καρπενήσι με τη βοήθεια των Φωτομάρα, Σαφάκα, Τζα­ βέλλα, Γιολδασαίων κ.ά. Μ ετά από αυτά ο Καραϊσκάκης πέρασε στον Πλάτανο Κραβάρων και συμμετείχε στη σύσκεψη των οπλαρχηγών τη ς περιοχής, ό­ που αποφασίστηκε επίθεση εναντίον του σ τρατεύματος το οποίο πολιορκούσε το Μ ε­ σολόγγι με ταυτόχρονη έξο δ ο των πολιορκημένων. Τη νύκτα τη ς 24ης προς τη ν 25η Ιουλί­

ου η φρουρά τη ς πόλης επ ιτέθη κε κατά των χαρακωμάτων του Κιουταχή, ενώ ο Καραϊσκάκης επιχείρησε επίθεση στα νώτα του ε­ χθρού. Παρά τις σ ημαντικές απώλειες των Τούρκων η μάχη αυτή δεν απέδωσε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Στις 30 Ιουλίου ο Ελληνας αρχηγός επ ιτέθη κε εναντίον του Αγο Μουχουρδάρη στο Πετροχώρι. Στις 7 Auγούστου με νέα έφοδο το ν εξανάγκασε να εγκατα λείψ ει τη ν περιοχή Αποκούρου και να συμπτυχθεί στο στρατόπεδο του Κιουταχή. Μια αποστολή 600 στρατιωτών προς ενίσχυση τη ς π ολιορκημένης πόλης εξασ θένησ ε το σώμα του Καραϊσκάκη. Ετσι αδυνατούσε να πραγματοποιήσει κατά μέτωπο επίθεση ενα­ ντίον του Κιουταχή. Αποφάσισε λοιπόν να περάσει στο Ξηρόμερο για να αποκόψει τις εφ ο ­ διοπομπές του τουρκικού στρατοπέδου. Γι’ αυτό εγκα τέλειψ ε το Απόκουρο. Επειδή οι διαβάσεις του Αχελώου φυλάσσονταν από ι­ σχυρά εχθρικά αποσπάσματα αναγκάστηκε να ακολουθήσει ορεινό δρομολόγιο μέσω Αγράφων. Ετσι περνώντας διά μέσου Κραβά­ ρων και Καρπενησιού έφθασε στα Αγραφα, ό­ που διασκόρπισε το σώμα του τουρκολάτρη Σταμούλη Γάτζου. Από εκεί έφθασε στη Μαχα­ λά και συγκρούστηκε με ισχυρό σώμα του Αγο Μουχουρδάρη (28 Αυγούστου 1825). Μ ετά από μεγάλες νυκτερ ινές πορείες έφθασε στο Δραγάμεστο και εγκατέσ τησ ε το στρατόπεδό του. Εφορμώντας από αυτή τη βάση ο Καραίσκάκης πραγματοποίησε πολλές καταστρο­ φ ές στις εχθ ρικές εφοδιοπομπές. Ομως στα τέλη του 1825 οι άνδρες του σ τερούντο πα­ ντελώ ς τροφ ής και πυρομαχικών. Τότε αποφά-

ff

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

π α ρ ή το ς , ω γμ $ *ο $

β :« c ο ίιχ ο

τ»}

Χ ψ μ μ ία (* ( ( » M i « μ ιχ λ ις - Λ

{ a p a i z o t x r / f e ly m t Π« τ ρ ί α ,

xm · d i v ι χ α

ir a p a ' T J?; A < « > u n m > i *

ΐ α ρ ι η Ο η o 'j/ u v

τώι- β α θ μ ο ί * , ^ a i

το συνηθισμένο του θάρ­ ρος απάντησε: "Ναι, όταν θέλω γίνομαι διάβολος κι όI ταν θέλω άγγελος». νβί' i» w 6 a iv μ ΐ τβϋ,- β ϊ ρ χ ΐ ) γ * ύ ς , τ β ύ ; vrr*Στις 19 Ιουλίου 1826 ο I Καραϊσκάκης αναχώρησε p * * r te fe s 'i τ » ί Π β τρ {< ϊί5 · κ β ' ν ϊ ί ς ί * ei από το Ναύπλιο και μετά Aeyre} τ ΐ / γ χ ^ ι σ ί ί / . και ιππείς και 26 πυροβόλα, είχε Ε * Ά ν α τ α λ α * » η ΰ a ’A n p i t i m ι & a 4 κυριεύσει στις 3 Αυγούστου την Αθήνα και ετοιμαζόταν να επιA . . τε θ ε ί κατά τη ς Ακρόπολης. Ο ι Σ τ& « τ» }^ * ϊ Στις 5 του μήνα ο ΚαραϊσκάΝ β τ « ς Μ π ο τ β β ι^ Γ ,ί. N w tsJ.a eif Σ *ρ γ ή /ις κης στρατοπέδευσε στο Γ ιώ ρ γ ο Τ ^ω ^κας . & η μ » ς £ κ α \τ ζ α ς I Χαϊδάρι. Την επόμενη η­ μέρα αναχαίτισε μια ε­ ’Α Μ ζ ιβ ί Β ^ χ ο π $ ΐι).·ί, &ψ,μ9χ ρ ι*,Μ κ χ ρ η ί χθρική επίθεση. Στις 8 ,r « * w e x r ,i Γ < « λ ν τ ή π }(. του μήνα οι Ελληνες υΟ ι \« λ ίβονβι . πέσ τ-σ αν βαριές απώ­ λ ειες εξαιτίας κακής τα ­ Γ μ γ ψ ρ ς Α ίΛ Λ α τα ς . ' A v e y W i ^ K « ^ , κτικής του Γάλλου φιλέλ­ *ν ν « « . 2 r « e w K * r i « p J s . ληνα στρατηγού Κάρολου Φαβιέρου. Από εκείνο το Λ K e n ite iv iS i, σημείο άρχισε μια έντονη Κ ω ι,Γ«ντ4βί ϋλβχ®πουλ διαφωνία ανάμεσα στον τ ε ­ λευταίο και στον Καραϊσκάe fflp n ■ κη. Ο Ελληνας αρχηγός γνω ­ σισε να εγκαταλείψ ει το Δραγάμεστο και να ρίζοντας ότι ο ολιγάριθμος τακτικός στρατός πλησιάσει στο Μεσολόγγι. Στον δρόμο αρρώ- δεν ήταν επαρκώς εκπαιδευμένος, ο ύ τε κα­ στησε σοβαρά και αναγκάστηκε να καταφύγει λυπτόταν από κατάλληλο πυροβολικό, θεω ­ στον Πλάτανο. Η ηρωική έξοδ ος του Μεσο­ ρούσε ότι έπρεπε να αποφεύγει το υς κατά μέ­ λογγίου τον βρήκε κλινήρη και αδύναμο να τωπο αγώνες. Ο περήφανος βετεράνος των προσφέρει κάποια βοήθεια. Ομως παρά τη ν έ­ Ναπολεόντειων πολέμων από τη ν πλευρά του ξαρση τη ς ασθένειάς του κατόρθωσε να συ­ δεν ανεχόταν να μάχεται πίσω από οχυρώσεις. Στις 9 Αυγούστου έγινε η πολυθρύλητη γκεντρώ σει τα λείψανα τη ς φρουράς του Μ ε­ σολογγίου και να τα οδηγήσει με ασφάλεια τυχαία συνάντηση και συνομιλία του Καραϊστο Ναύπλιο. Εκεί, μη αντέχοντας να μείνει α­ σκάκη με το ν Κιουταχή πάνω στη γαλλική ναυ­ παθής μπροστά στη σχεδόν ολοκληρωτική αρχίδα “Σειρήν". Ο Τούρκος στρατηγός προ­ κατάληψη τη ς Στερεά ς Ελλάδας από το ν ε­ σπάθησε να δελεάσ ει το ν αντίπαλό του προχθρό, ή λθ ε σε συνεννόηση με το ν Κολοκο­ τείνοντάς του υποταγή με αντάλλαγμα "όλα τρώνη και αφού εξασφάλισε την υποστήριξή τα βιλαέτια από τη ν Αθήνα μέχρι τη ν Αρτα". Η του ζήτησε από τη ν κυβέρνηση ισχυρό στρά­ αγέρωχη άρνηση του Καραϊσκάκη απ οτελεί τευμ α για να επανέλθει εναντίον του Κιουτα- άλλη μια απόδειξη του πατριωτισμού του. Μ ε­ χή. Ο πρόεδρος τη ς κυβέρνησης Ανδρέας τά από παραμονή λίγων μηνών στο στρατόπε­ Ζαϊμης λησμόνησε τη ν προσωπική έχθρα του δο της Ελευσίνας ο Ελληνας αρχηγός, θ εω ­ με το ν Καραϊσκάκη και μέσα σε ατμόσφαιρα ρώντας αδύνατη τη ν εξουδετέρω σ η του Κιουπατριωτικού ενθουσιασμού το ν αναγόρευσε ταχή, αποφάσισε να κυριαρχήσει στη Ρούμε­ λη για να αυξήσει το υ ς πόρους του σ τρατεύ­ γενικό αρχηγό τη ς Στερεάς Ελλάδας και του χορήγησε τα μέσα για τη συγκρότηση ισχυ­ ματος του και να διακόψει κάθε οδό ανεφ ο­ ρού σ τρατεύματος. Στην αναγόρευση του Κα- διασμού του αντιπάλου. Οταν στις 25 ραϊσκάκη ήταν παρών και ο Υδραίος Βασίλει­ Οκτωβρίου αναχώρησε από τη ν Ελευσίνα ολό­ ος Βουδούρης, ο οποίος απευθυνόμενος κληρη η Σ τερεά Ελλάδα ήταν υποταγμένη στον νέο αρχηγό του είπε: "Δεν έκανες όσο έ- στους Τούρκους. Οταν επέστρεψε, στις 23 πρεπε μέχρι τώρα το χρέος σου Καραϊσκάκη. Φεβρουάριου 1827, από τον Αμβρακικό κόλπο Ο θ ε ό ς να σε βοηθήσει να το κάνεις απ’ εδώ μέχρι τη ν Αθήνα η οθωμανική σημαία δεν κυ­ και στο εξής». Ο Ρουμελιώτης οπλαρχηγός με μάτιζε πουθενά παρά μόνο στα φρούρια τη ς Μ t w u a Τίυν to, Λ,'μα.ρΧΫ,