SI 44.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΝΟΡΒΗΓΙΑ ΤΟ 1940 Μ Η Ν ΙΑ ΙΟ Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΑ Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

v a t n m ii/ίί' L v L V L I V ί ΐ L lL - U lh iU

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ TON Β’ ΠΠ

Ο ΕΛΑΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟ Υ 1941 ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΕΖΙΚΟΥ 1700-1763: Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ Π ΕΖΚΟ Υ ΣΤΟ Ν "ΑΙΩΝΑ ΤΗΣ Λ Ο ΓΙΚ Η Σ Β’ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ 1898 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ”

'J ■

...

-

*

-% .

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ»; 8

ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΕΖΙΚΟΥ 1700-1763 Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΖΚΟΥ ΣΤΟΝ “ΑΙΩΝΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ"

16 Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ 1 898 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 26

TIGER Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

40 Β’ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 48

ΟΥΝΝΟΙ ΟΙ ΑΣΙΑΤΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΠΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΡΩΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

58 Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ ΝΟΡΒΗΓΙΑ ΤΟ 1940 66 Ο ΕΛΛΗΝΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1941 ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ To Tiger του επιλοχία Κ έρ τσ ερ κ α τά τη δ ιά ρ κεια των μαχών του Απριλίου 1945 σ το Α νατολικό μέτω π ο (πιν. του David Pentland μ ε τίτλ ο “K erscher’s Defence o f Neuhauser F o re s t”. Δ η μ ο σ ιε ύ ετα ι μ ε άδ εια τη ς Cranston Fine Arts).

72 WARGAMES 76 ΒΙΒΛΙΑ 78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 79 Φ ΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 82 Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ' Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ I ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟΡΖΟΒΙΛΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΥΡΒΟΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ,θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟθΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ ΣΥΝΤΑΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΛΟΥΜΟΥΜΠΑ Σαράντα χρόνια μετά τη δο­ λοφονία ενός από τους πρωτερ­ γάτες της αποαποικιοποίησης της Αφρικής, του Κογκολέζου ι­ δεαλιστή πολιτικού Πατρίς Λουμούμπα, έγγραφα που διέρρευσαν από το βελγικό Υπουργείο Ε-

0 ιδεαλιστής π ολιτικός του Κ ογκό, Π ατρίς Λουμούμπα.

ξωτερικών αποκαλύπτουν την ά­ μεση συμμετοχή Βέλγων αξιωματούχων στη θανάτωση και στην εξαφάνιση του πτώματός του. Μέχρι πρόσφατα οι βελγικές αρ­ χές αρνούντο οποιαδήποτε συμ­ μετοχή ή γνώση των συνθηκών που οδήγησαν στη βιολογική ε­ ξάλειψη του Λουμούμπα. Ο Φλαμανδός ερευνητής Λούντο ντε Βιτ όμως εντόπισε έγγραφα που αποδεικνύουν πέραν πάσης αμ­ φιβολίας ότι τα πράγματα δεν έγιναν ακριβώς έτσι. Ο Λουμού­ μπα, πρώτος πρωθυπουργός του Κογκό μετά την ανεξαρτητοποί­ ηση της χώρας και την απαλλαγή της από τον βελγικό ζυγό (23 Ιου­ νίου 1960), ανατράπηκε μετά από συνταγματικό πραξικόπημα στο οποίο είχε ενεργό συμμετο­ χή και ο αντικομμουνιστής συ­ νταγματάρχης Μομπούτου (δι­ κτάτορας, μέχρι πρόσφατα, αυ­ τής της εκτεταμένης χώρας) στις 5 Σεπτεμβρίου 1960, προκειμένου να αποτραπεί η περαιτέρω διολίσθηση του Κογκό στους κόλπους του αντιδυτικού «κινήματος των Αδεσμεύ­ των» και να σταματήσει η ενί­ σχυση του Λουμούμπα από τη Σοβιετική Ενωση. Μετά την ανα­ τροπή του ο Λουμούμπα φυλασ­ σόταν κατ' οίκον στη Λεοπολντβίλ (σημερινή Κινσάσα). Από ε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κεί επεδίωξε να μεταβεί στη Στάνλεϋβιλ, όπου το κόμμα του διέθετε ισχυρή υποστήριξη, αλ­ λά συνελήφθη στις 2 Δεκεμβρί­ ου και κρατήθηκε σε στρατόπε­ δο της Ταϊσβίλ. Στις 17 Ιανουαρίου 1961 μεταφέρθηκε αεροπορι­ κώς, μαζί με τους συγκρατούμενούς του Μορίς Μπόλο (πρώην υπουργό Αθλητισμού) και Τζόζεφ Οκίτο (πρώην αντιπρόεδρο της Γερουσίας), στην Ελιζαμπετβίλ, πρωτεύουσα της επαρχίας Κατάνγκα, μετά από ενέργειες του ηγέτη της κίνησης για την α­ πόσχιση της πλούσιας αυτής ε­ παρχίας, Μωυσή Τσόμπε. Οπως αποκαλύπτεται τώρα από τηλε­ γράφημα της 15ης Ιανουαρίου 1960 το οποίο έφερε στο φως ο ντε Βιτ, αυτή η ενέργεια υποκινήθηκε από το βελγικό Υπουρ­ γείο Αφρικανικών Υποθέσεων, το οποίο παρήγγειλε στον Τσόμπε να μεταφέρει το «πακέτο» (δη­ λαδή τους τρεις κρατουμένους) στην Κατάνγκα. Η βελγική ανάμι­ ξη, όμως, δεν σταμάτησε εκεί. Στην Ελιζαμπετβίλ (πρωτεύουσα της Κατάνγκα) παρέλαβαν το «πακέτο» Βέλγοι αξιωματούχοι: ο διοικητής του αεροδρομίου, ο διευθυντής επικοινωνιών, σύμ­ βουλοι του Τσόμπε και χωροφύ­ λακες της Κατάνγκα. Τη μεταφο­ ρά των κρατουμένων συντόνισε ο Βέλγος αστυνομικός επιθεω­ ρητής Φερσέρ. Τα χαράματα της 18ης Ιανουαρίου οι κρατούμενοι βασανίστηκαν από ανθρώπους του Τσόμπε και τελικά εκτελέστηκαν. Επικεφαλής του εκτελε­ στικού αποσπάσματος ήταν ο Βέλγος λοχαγός Ζυλιέν Γκατ. Τα μαρτύρια όμως του Λουμούμπα δεν τελείωσαν με τον θάνατό του. Δύο ημέρες αργότερα δύο Βέλγοι - μέλη της στρατιωτικής αστυνομίας της Κατάνγκα, οι α­ δελφοί Σοέτ, ανέλαβαν να ξεθά­ ψουν και να εξαφανίσουν τα πτώματα: πρώτα τα κομμάτιασαν με πριόνι, στη συνέχεια τα βούτηξαν σε βιτριόλι και στο τέλος τα έκαψαν. Ο Ζεράρ Σοέτ εξομολογήθηκε στον ντε Βιτ ότι έχει κρατήσει ως ενθύμιο (!) της επι­ χείρησης τρία δόντια του Λου­ μούμπα. Η εξαφάνιση των πτω­ μάτων είχε συσκοτίσει μέχρι σή­ μερα τον ρόλο του Βελγίου στη δολοφονία του Λουμούμπα. Η βελγική αντιπάθεια για τον Κογκολέζο πολιτικό ερμηνεύεται πολύ καθαρά εάν ληφθεί υπόψη πως ο Λουμούμπα είχε τολμήσει να πει κατά πρόσωπο στον βασι­ λιά Μπωντουέν ότι υπό τον βελ­ γικό ζυγό ο λαός του Κογκό δεν είχε γνωρίσει παρά μόνο ταπει­ νώσεις! Παράλληλα, κατά μια

τραγική ειρωνεία, οι ίδιοι άνθρω­ ποι οι οποίοι συνετέλεσαν στην αποτυχία της πολιτικής του Λου­ μούμπα τον ανακήρυξαν μετά θάνατον εθνικό ήρωα του Κογκό!

ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ Στοιχεία από βρετανικά έγ­ γραφα τα οποία αξιοποίησε ο Ελληνας ιστορικός του King’s College (Πανεπιστήμιο του Λον­ δίνου) Δρ Γιώργος Λεβέντης α­ ποκαλύπτουν άγνωστες προθέ­ σεις της βρετανικής κυβέρνη­ σης για τον αρχιεπίσκοπο της Κύπρου Μακάριο Γ. Ενόσω ο α­ γώνας της ΕΟΚΑ βρισκόταν σε εξέλιξη και ο Μακάριος ήταν ε­ ξόριστος στις Σεϋχέλλες (Μάρ­ τιος 1956 - Μάρτιος 1957), μετά από ενέργειες των βρετανικών αρχών, οι τελευταίες εξέταζαν το ενδεχόμενο να λάβουν συ­ μπληρωματικά μέτρα εναντίον του. Την αφορμή για την εκδή­ λωση παρόμοιων προθέσεων έ­ δωσε η ανακάλυψη και η κατά­ σχεση των ημερολογίων του αρ­ χηγού της ΕΟΚΑ, στρατηγού Γε­ ωργίου Γρίβα. Με βάση τα στοι­ χεία που περιλαμβάνονταν σε αυτά και μετά από διαβουλεύσεις με τον γενικό εισαγγελέα της Κύπρου, ο κυβερνήτης του νησιού, στρατάρχης Τζων Χάρντινγκ, απηύθυνε στις 29 Αυγούστου 1956 το ερώτημα στον πολιτικό του προϊστάμενο, τον υπουργό Αποικιών Αλαν Λέννοξ Μπόυντ, κατά πόσο ήταν σκόπι­ μη η προσαγωγή του Μακάριου σε δίκη με τις κατηγορίες της «χρησιμοποίησης ένοπλης βίας κατά της κυβερνήσεως, της υ­ ποστήριξης ανατροπής της κυ­ βερνήσεως διά της βίας κλπ.» Ο ίδιος βέβαια έτρεφε αμφιβο­ λίες για το ενδεχόμενο σίγου­ ρης καταδίκης του αρχιεπισκό­ που με βάση μόνο τα στοιχεία που υπήρχαν στα ημερολόγια. Επιπλέον επισήμαινε την αρνη­ τική κριτική που θα δημιουρ­ γούσε στην κοινή γνώμη της Χριστιανοσύνης και ιδίως μετα­ ξύ των Ελληνοκυπρίων η προ­ σαγωγή ενός θρησκευτικού η­ γέτη σε δίκη. Κατά τον Χάρντινγκ η διαδικασία της δίκης θα έ­ δινε στον αναφερόμενο μια κα­ ταπληκτική ευκαιρία να επιδείξει τον πατριωτισμό του, ενώ οι

Ελληνες θα μετέδιδαν το μήνυ­ μα (της ηρωοποίησής του) σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον το πρακτικό αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τη συνέχιση της εξορίας του Μα­ κάριου υπό παρόμοιες συνθή­ κες. Ο Χάρντινγκ κατέληγε λέ­ γοντας: «Η γενική εντύπωση που θέλουμε να δημιουργήσου­ με είναι ότι έχουμε μια πολύ γε­ ρή υπόθεση εναντίον του, αλλά δεν προχωρούμε διότι στα πλαί­ σια του ευρύτερου συμφέρο­ ντος της προώθησης μιας διαρ­ κούς διευθέτησης (του Κυπρια­ κού) θεωρούμε σκόπιμο να τον μεταχειριζόμαστε με μεγαλο­ ψυχία που δεν του αξίζει». Στην απάντησή του, με άκρως απόρ­ ρητο τηλεγράφημα της 3ης Σε­ πτεμβρίου, ο Λέννοξ Μπόυντ συμφωνούσε με τις εκτιμήσεις του Χάρντινγκ προσθέτοντας ότι «έγγραφα αυτού του είδους (δηλαδή τα ημερολόγια του Γρίβα) συνήθως δεν αποτελούν α­ ποδεκτή μαρτυρία κατά του αρ­ χιεπισκόπου, εκτός εάν τα έχει γράψει ή υπογράψει (ο ίδιος)». Ο υπουργός προσέθετε ότι θε­ ωρούσε σκόπιμο να αναφερθεί πως οι βρετανικές αρχές της Κύπρου θεωρούσαν γνήσια τα έγγραφα που είχαν κατασχέσει, αλλά ότι δεν είχαν την πρόθεση να ασκήσουν ποινική δίωξη κα­ τά του αρχιεπισκόπου. Την ίδια άποψη είχαν και οι εκπρόσωποι του Foreign Office, όπως και ο α­ ναπληρωτής υφυπουργός Εξω­ τερικών, ο οποίος συνόψισε χα­ ρακτηριστικά το ζήτημα παρα­ τηρώντας (στις 5 Σεπτεμβρίου) ότι «μια πετυχημένη δίκη ενός τόσο υψηλά ιστάμενου εκκλη­ σιαστικού ηγέτη είναι ουσιαστι­ κά αδύνατη σε μια δημοκρατία (που τελεί) υπό το κράτος δικαί­ ου».

ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΑΝΑΚΤΟΡΟΥ ΤΟΥ ΝΕΡΩΝΑ Πρόσφατες εκσκαφές στις παρυφές του Βατικανού για τη δημιουργία πολυώροφου υπό­ γειου χώρου στάθμευσης που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των επισκεπτών της Αγίας Ε­ δρας, έφεραν στο φως ένα από τα ανάκτορα στα οποία πέρασε ένα μέρος της ζωής του ο Ρω­ μαίος αυτοκράτορας Νέρων. Ει­ δικότερα κατά τις εργασίες εκ­

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ σκαφής οι εργάτες «έπεσαν» ε­ πάνω σε έναν αρχαίο τοίχο. Οι ανασκαφικές εργασίες που ακο­ λούθησαν αποκάλυψαν ένα ε­ ντυπωσιακό υπόγειο κτίριο του πρώτου αιώνα μ.Χ., με προσθή­ κες και από τον δεύτερο. Το κτίσμα είχε κατασκευαστεί στον λόφο Τζανίκολο και κατά την αρχαιότητα βρισκόταν κοντά στο κέντρο της Ρώμης, απένα­ ντι από τον Τίβερη και δίπλα στον Ιπποδρόμιο. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν μέχρι στιγμής έναν τοίχο ύψους μεγαλύτερου από τρία μέτρα, διακοσμημένου με λουλούδια και πουλιά, καθώς και με παραστάσεις κτιρίων με κιονοστοιχίες. Στο δάπεδο του υπογείου βρέθηκαν πολύχρω­ μες μαρμάρινες πλάκες με προ­ έλευση από διάφορες χώρες, που πιστεύεται ότι έπεσαν από τους επάνω ορόφους. Αξιοση­ μείωτο είναι ότι το υπόγειο βρέ­ θηκε σε βάθος μόλις ενός μέ­ τρου από τη σημερινή επιφά­ νεια του εδάφους. Η πολυτέ­ λεια των υλικών που βρέθηκαν σε αυτό δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται για αυτοκρατορικό ανάκτορο, το οποίο οι αρχαι­ ολόγοι ταυτίζουν με την πολυ­ τελή κατοικία της Αγριππίνας της νεώτερης. Πρόκειται για την τελευταία σύζυγο του αυτοκράτορα Κλαυδίου και μητέρα του παρανοϊκού και αιμοστα­ γούς αυτοκράτορα Νέρωνα, ο ο­ ποίος και τη δολοφόνησε, προ­ τού βέβαια πέσει και ο ίδιος θύ­ μα της μωροφιλοδοξίας του και της εξέγερσης αρκετών στρα­ τηγών του σε διάφορα σημεία της αυτοκρατορίας του!

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ Στις 27 Φεβρουάριου πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο από την Ενωση Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού (ΕΑΑΣ) εκδήλωση κατά την ο­ ποία τιμήθηκαν οι συγγραφείς αξιωματικοί, καθώς και οι αξιωματικοί-συνεργάτες του περιο­ δικού και του ημερήσιου Τύπου. Η πρωτοβουλία αυτή της ΕΑΑΣ ήταν πρωτόγνωρη και ομολογουμένως εντυπωσιακή. Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιελάμβανε προσφώνηση του προέδρου της ΕΑΑΣ Αντγου ε.α. Αλέξ. Καλεντερίδη, ομιλία

Ο πρόεδρος τη ς ΕΑΑΣ α ντγος ε.α. Α λέξ. Κ αλεντερίδης απονέμει τιμητική π λακέτα της Ενωσης στον ταξχο ε.α. Χαρ. Νικολάου, πρόεδρο της Ο ργανωτικής Επιτροπής της εκδήλωσης.

Μ εγά λος α ριθμ ός αξιωματικών και προσκεκλημένων παρακολουθεί την εκδήλωση.

από τον πρόεδρο της Ενωσης Ελλήνων Λογοτεχνών Δημήτριο Τσουκνίδα, κρίσεις και απόψεις από τον στρατηγό ε.α. και ακα­ δημαϊκό Αχιλ. Τάγαρη, τον υπο­ στράτηγο ε.α. Ελ. Παπαγιαννάκη, τον αντιστράτηγο ε.α. Νικ. Κολόμβα, τον υποστράτηγο (ΥΓ) ε.α. Δρα Παρμενίωνα Πα­ παθανασίου και τον λοχαγό ε.α. Δρα Στυλ. Αθανασίου, απαγγε­ λία δύο ποιημάτων σχετικά με τον αξιωματικό από τον ηθο­ ποιό Κ. Πρέκα και κρίσεις, από­

ψεις και συμπεράσματα από τον ταξίαρχο ε.α. Χαρ. Νικολάου. Η τελετή έκλεισε με την επίδοση τιμητικών διακρίσεων και δεξίω­ ση. 0α πρέπει να προσθέσουμε ότι ο πρόεδρος της ΕΑΑΣ ανα­ κοίνωσε την προκήρυξη λογο­ τεχνικού διαγωνισμού με θέμα την Εποποιία 1940-41. Αποψή μας είναι ότι το έργο της ΕΑΑΣ είναι εντυπωσιακό και αξίζει θερμών συγχαρητηρίων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Σ το προηγούμενο τεύχος της «ΣΙ», στο άρθρο για τη δράση των ελληνικών υπο­ βρυχίων κατά τον Β ’ ΠΠ, εκ παραδρομής δεν ανεγράψη ό τι οι φω τογραφ ίες προέρχο­ νταν από το αρχείο του Πολε μικού Μ ουσείου.

ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΕΛΚΥΣΗΣ ΤΟΥ ΦΕΤΙΧ ΜΠΟΥΛΕΝΤ

ρηκτό «Φετίχ Μπουλέντ», που ναυλοχούσε παροπλισμένο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατά τις παραμονές της απελευθέ­ ρωσης της πόλης από τον Ελλη­ νικό Στρατό (26 Οκτωβρίου 1912), οπότε και βυθίστηκε κα­ τά τη διάρκεια αιφνιδιαστικής επίθεσης την οποία εξαπέλυσε το ελληνικό τορπιλλοβόλο υπ' αριθμόν 11, με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση. Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1912 ο Βότσης, με προσωπική του πρωτοβουλία, κατόρθωσε να περάσει απαρατήρητος από τα τουρκικά πυροβόλα στην πε­ ριοχή του Καραμπουρνού, να εισχωρήσει στο λιμάνι της πό­ λης και να εξοπολύσει δύο τορπίλλες εναντίον του γέρικου θωρηκτού που προφύλασσε με τα πυροβόλα του τη δυτική εί­ σοδο της πόλης. Το ιταλικής κα­ τασκευής πλοίο (μήκους 72 m, πλάτους 12 m, εκτοπίσματος 22.710 t, μέγιστης ταχύτητας 13,5 kts, με θωράκιση 230 mm και οπλισμό 15 πυροβόλων) βυ­ θίστηκε από τη δεξιά πλευρά του, παράλληλα με τον κυματο­ θραύστη του λιμανιού και ακρι­ βώς απέναντι από το λιμεναρ­ χείο της πόλης. Σήμερα εκτιμάται ότι το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται «σφηνωμένο» τουλάχιστον 4-5 μέτρα μέσα στον βυθό του λιμανιού, από τον οποίο ουδέποτε ανελκύστηκε επειδή η θέση του ναυα­ γίου δεν εμπόδιζε τη ναυσι­ πλοΐα. Από τα τέλη του περα­ σμένου Οκτωβρίου έχουν αρχί­ σει εργασίες «χαρτογράφησης» του ναυαγίου στις οποίες συμ­ μετέχουν δύτες του Ελληνικού Κέντρου Καταδύσεων, σε συ­ νεργασία με το ΓΕΝ. Απώτερος σκοπός είναι η ανέλκυση του πλοίου ή τουλάχιστον η διάσω­ ση όσων τμημάτων του είναι ε­ φικτή. Σημειώνεται ότι η καπνο­ δόχος και το μεγαλύτερο μέρος του καταστρώματος βρίσκονται επάνω από την επιφάνεια του βυθού και ότι συνεπώς φαίνεται εφικτή η διάσωση τουλάχιστον ενός μέρους του οπλισμού. Η πρωτοβουλία του ΥΕΘΑ είναι α­ ξιέπαινη και αξίζουν συγχαρη­ τήρια τόσο στους αρμόδιους κρατικούς εκπροσώπους, όσο και στον Οεσσαλονικέα μηχανι­ κό Αργύρη Μαλτσίδη, με ενέρ­ γειες του οποίου υποκινήθηκε η όλη διαδικασία.

Ενα σχετικά άγνωστο μνη­ μείο της νεώτερης ελληνικής ι­ στορίας φαίνεται ότι σύντομα θα βρει τη θέση που του αξίζει. Πρόκειται για το τουρκικό θω-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΠΕΖΙΚΟΥ 1700-1763

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΖΙΚΟΥ ΣΤΟΝ «ΑΙΩΝΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ» Π Α Ν ΤΕΛΗ Σ ΚΑΡΥΚΑΣ

Η ΜΑΖΙΚΗ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΚΕΤΟΥ ΜΕ ΠΥΡΟΛΙΘΟ ΚΑΙ ΤΗΣ ΞΙΦΟΛΟΓΧΗΣ, ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 17ου Α ΙΩ Ν Α ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ. ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΙΩΝΑ Η ΓΡΑΜΜΙΚΗ, ΟΠΩΣ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΕ, ΔΙΑΤΑΞΗ ΜΑΧΗΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΚΑΙ ΕΦΘΑΣΕ ΣΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ «ΜΙΚΤΗ» ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ. .j · v A '.J 'Ο ν

ΣΤΡΑΤΙ ΩΤΙΚ

1i , j

Τριακονταετής Π όλεμος αποτέλεσε το σημείο καμπής όσον αφορά την εξέλ ιξη τη ς τα κτικής στα ευρωπαϊκά πεδία μαχών. Η λήξη του, το 1648, 6ρήκε ευρωπαϊκούς στρατούς να έχουν υιοθετήσ ει λεπ τούς ή τουλάχιστον λεπ τό τερ ου ς από πριν σχηματισμούς βάθους έ ξι ως δέκα ζυ­ γών. Σ τον πόλεμο αυτό άλλωστε χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά ακόμα και γραμμές δύο ζυγών. Η περίοδος μεταξύ του 1648 και του 1699 θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μ εταβατι­ κή. Κατά τη διάρκειά τη ς η σάρισσα σταδιακά εγκα τα λείφ θ η κε, η ξιφολόγχη εμφ ανίσ τηκε μαζικά και το παλαιό μουσκέτο με φυτίλι, που ήταν σε χρήση από το ν 16ο αιώνα, άρχισε να παραχωρεί τη θέση του στο πιο εξελιγμένο μουσκέτο με πυρόλιθο. Οι εξελ ίξε ις α υ τές είχαν καταλυτική επί­ πτωση στην αναδιάρθρωση τη ς τακτικής. Η ε­ γκατάλειψη τη ς σάρισσας και η εμφάνιση του νέου μουσκέτου αύξησαν δραματικά τη ν ισχύ πυρός του πεζικού, που έγινε ο αποφασιστι­ κός παράγοντας κρίσης μιας σύγκρουσης. Το ζητούμενο από το υς η γή το ρες ήταν πλέον να έχουν σε δράση το ν μεγαλύτερο δυνατό α­ ριθμό τυφεκίων. Κάτι τέτο ιο όμως ήταν εξα ι­ ρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί όσο το πεζικό τασσόταν σε βαθείς σχηματισμούς. Φ άνηκε έτσι καθαρά η ανάγκη «λέπτυνσης» των γραμμών σε τρ εις ή τέσσ ερις ζυγούς, ώ­ στε να είναι σε θέσ η να βάλλει ο μ εγα λύτε­

Ο

Οι Γάλλοι μ ε επ ικ εφ α λ ή ς το ν σ τρ α τά ρ χ η Β ιλλάρ ς διασπ ούν τις ε χ θ ρ ικ έ ς θ έ σ ε ις σ τη μ άχη το υ Ν τε ν α ί (1712). Το γα λλικό π εζικό δ ια κ ρ ιν ό τα ν π άντα από ο ρ μ η τικ ό τη τα κα ι έλ λ ειψ η ψ υχρ α ιμ ίας.

τους

Το πρωσικό π εζικ ό ε π ιτ ίθ ε τ α ι σ το υ ς σ τρ α τιώ τε ς το υ Β ύ ρ τσ μ π ο υ ρ γ κ σ το Λ ιο ύ τε ν (1757).

ρος δυνατός αριθμός ανδρών, μεγιστοποιώ­ ντας τα αποτελέσματα τη ς ομοβροντίας. Η ανατολή του 18ου αιώνα είδε τις μεγα­ λ ύ τερ ες ευρωπαϊκές δυνάμεις να έχουν εμπλακεί σε μία από τις μ εγα λύτερες πολεμι­ κές αναμετρήσ εις στο έδαφ ος τη ς «γηραιάς ηπείρου», που έμεινε γνωστή ως ο Πόλεμος τη ς Ισπανικής Διαδοχής. Κατά τη διάρκεια το υ πολέμου αυτού δεν συγκρούστηκαν μό­ νο οι αντίπαλοι στρατοί. Αντιμέτωπα β ρ έθ η ­

καν επίσης τα τακτικά δόγματα των εμπ ολέ­ μων και κατ' επέκταση οι δ ιαφ ορετικές νοο­ τροπ ίες που αυτά εξέφραζαν. Οι π ροοδευτι­ κότεροι και με πρακτικό πνεύμα Βρετανοί και Ολλανδοί ανέπτυξαν το τακτικό δόγμα μάχης το υ ς λαμβάνοντας υπόψη όλες τις μέχρι τό τε εξελ ίξεις. Α ντίθετα οι συντηρητικοί Αυστρια­ κοί και Γάλλοι επέμειναν σε παλαιότερες και ξεπερασμένες, όπως φά νηκε από το απ οτέ­ λεσμα, «συνταγές».

Η μάχη το υ Κ ολίν (1757) α π ο τέλ εσ ε την πρώ τη ή τ τ α το υ Μ ε γ ά λ ο υ Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ . Λ όγω κακού σ υ ντονισ μ ού η κλιμ α κω τή ε π ίθ εσ η των Πρώσων α π έτυ χ ε, μ ε ο λ έθ ρ ια γ ι' α υ το ύ ς α π ο τελ έσ μ α τα .

Π ρώ σος γρ εν α δ ιέρ ο ς το υ 12ου Σ Π (πιν. το υ Σ τέ λ ιο υ Ν ιγδ ιόπ ο υλου για τη “Σ Ι ”). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οσον αφορά το όπλο του πεζικού οι πρώτοι υιοθέτησαν εξολοκλήρου τη γραμμή τριών ζυγών ως το ν βασικό σχη­ ματισμό μάχης για άμυνα και επίθεση. Παράλληλα ανέπ τυξαν ένα νέο πρωτό­ τυπο σύστημα ελέγχου πυρός (platoon firing), το οποίο επ έτρεπ ε σε ένα τάγμα πεζικού να βάλλει συνεχώς κατά του αντι­ πάλου διατηρώ ντας πάντα το 1/3 των ανδρών το υ ως «εφ εδρεία πυρός» για τη ν αντιμετώ ­ πιση κάθε απροόπτου. Με βάση το σύστημα αυτό ένα τάγμα πεζικού χωριζόταν -για την εκτέλεσ η πυρών- σε 18 διμοιρίες. Με το παράγγελμα των αξιωματικών οι έ ξι δι­ μοιρίες «πρώτης Θολής» έβαλλαν κατά του εχθρού. Ακολούθω ς έβαλλαν οι δι­ μοιρίες τη ς « δεύτερης βολής», ενώ οι άνδρες αυτών τη ς πρώτης επαναγέμιζαν και οι άνδρες τη ς τρ ίτη ς σκόπευαν. Οι άνδρες του πρώτου ζυγού που γονά­ τιζαν για να μην εμποδίζουν τη βολή των συναδέλφων το υς των πίσω ζυγών συ­ νήθω ς έβαλλαν μόνο κατόπιν διατα­ γής του διοικητή του τάγματος. Αρ­ χικά έβαλλαν η 2η, η 5η, η 8η, η 11η, η 14η και η 17η διμοιρία. Τη δ εύ τερ η βο­ λή εκτελούσ αν η 4η, η 7η, η 12η, η 15η και οι διμοιρίες γρεναδιέρω ν (1η και 18η). Την τ ε ­ λευταία βολή εκτελούσ αν η 3η, η βη, η 9η, η 10η, η 13η και η 16η διμοιρία. Κάποιες φορές οι διμοιρίες γρεναδιέρω ν έβαλλαν με τις δι­ μοιρίες τρ ίτη ς βολής. Με το ν τρόπο αυτό το πεζικό των στρατών που υιοθέτησαν τη συ­ γ κεκρ ιμ ένη πρακτική απέκτησαν σημαντικό π λεονέκτημα απέναντι στο αντίστοιχο των στρατών που συνέχιζαν να εκτελο ύ ν βολές με το παλαιό σύστημα πυρών κατά ζυγούς. Με βάση το σύστημα πυρών κατά ζυγούς το τάγμα πεζικού τασσόταν σε βάθος τεσσά­ ρων ή π έντε ζυγών. Οι άνδρες των πρώτων ζυγών γονάτιζαν και αυτοί του τελευτα ίου έ ­

βαλλαν. Στη συνέχεια έβαλλαν οι άνδρες του π ροτελευταίου ζυγού, ενώ αυτοί του τε λ ε υ ­ ταίου επαναγέμιζαν. Η διαδικασία επαναλαμβανόταν ως τη στιγμή που έβαλλαν και οι άν­ δρες του πρώτου ζυγού, οι οποίοι αμέσως με­ τά γονάτιζαν για να επιτρέψ ουν στους συνα­ δ έλφ ους το υς του τελευ τα ίο υ ζυγού να βάλλουν κ.ο.κ. Με το ν τρόπο αυτό όμως το υ ­ λάχιστον δύο ζυγοί ανδρών όφειλαν να γεμ ί­ σουν το μουσκέτο το υ ς ό ν τες γονατισμένοι, μια κίνηση εξα ιρετικά δύσκολη ακόμα και για άριστα εκπαιδευμένα στρατεύματα. Εξάλλου το μεγάλο βάθος του σχηματισμού σήμαινε μειω μένο μήκος μετώπου. Αυτό είχε ως συνέ­ πεια ένα γαλλικό τάγμα με δύναμη 700 περί­ που ανδρών να παρουσιάζει μέτωπο 130 μό­ λις ανδρών, ένα ντι μετώπου 234 ανδρών ενός ισοδύναμου βρετανικού τάγματος. Ετσι σε δ εδ ομ ένη χρονική στιγμή οι Γάλλοι θα έβαλ­ λαν ομοβροντία με 130 μουσκέτα και θα δέ­ χονταν ομοβροντία από 234 και κατά συνέ­ πεια το γαλλικό τάγμα θα υφίστατο μεγαλύ­ τερ ο αριθμό απωλειών σε μικρό χρονικό διά­ στημα, με καταλυτική επίδραση στη συνοχή και στο ηθικό των ανδρών του. Αυτό έλεγ ε η θεωρία. Στην πράξη η κατάσταση ήταν χειρό­ τερη για το υ ς ακο λου θο ύντες το «γαλλικό» σύστημα. Στη μάχη του Μαπλακέ (1709), για παράδειγμα, βρέθηκα ν αντιμέτω πα το βρετα­ νικό τάγμα (σύνταγμα με τη βρετανική ορο­ λογία) των Ιρλανδών Βασιλικών Τυφεκιοφόρων και ένα τάγμα του Ιρλανδικού Συντάγμα­ το ς του Βασιλέως (Ιρλανδοί στην υπηρεσία τη ς Γαλλίας). Υστερα από τη ν ανταλλαγή τριών ομοβροντιώ ν οι «Γάλλοι» Ιρλανδοί τρά­ πηκαν σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους 40 νε­ κρούς και τρ α υμα τίες και έχοντας προκαλέσει στους αντιπάλους συμπατριώτες το υς α­ πώλειες τεσσάρων νεκρών και έ ξι τραυμα­ τιών. Το παράδειγμα αυτό είναι χαρακτηριστι­ κό γιατί αναφέρεται σε τμήματα με πολλά

κοινά στοιχεία όπως η καταγωγή, το θάρρος και η εκπαίδευση. Μόνο το σύστημα ε κ τέ λ ε ­ σης πυρός δ ιέφ ερ ε και ήταν εκείνο που δημι­ ούργησε τη διαφορά. Γιατί όμως οι Γάλλοι και όσοι ακολουθού­ σαν τη ν πρακτική το υς δ εν φρόντισαν να τη μεταβάλουν, να τη ν τροποποιήσουν πάνω στα ολλανδο-βρετανικά πρότυπα, από τη στιγμή που αντιλήφθηκαν τη «χρεοκοπία» της; Στο σημείο αυτό υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες, όπως η παράδοση. Το γαλλικό πεζικό καθ’ όλη τη διάρκεια τη ς ιστορίας του διακρινόταν για τη ν ορμ ητικό τη τα τη ς πρώ­ τη ς του επίθεσης και για τη ν αδυναμία του (λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης και ψυχραιμίας) να α ν τέξει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εχθρικό σφυροκόπημα. Ηταν ένα όπλο επ ιθε­ τικό, από το οποίο οι η γή το ρ ες δεν απαιτού­ σαν τη ν εμπλοκή και τη ν επικράτησή του σε ανταλλαγή πυρών. Α ντίθετα απαιτούσαν τη ν εκτέλεσ η ορμητικώ ν εφόδω ν προς ανατροπή του εχθρού με τη χρήση ή τη ν απειλή χρήσης αγχεμάχων όπλων. Υπό αυτό το πρίσμα λοι­ πόν το γαλλικό πεζικό δ εν χρειαζόταν ένα νέο σύστημα εκτέλεσ η ς πυρών. Αρκούσε η ορμή του (elan) για να επικρατήσει έναντι των αντιπάλων του. Το πόσο λανθασμένη ήταν η τακτική αυ­ τή φά νηκε από τις συντριπτικές ή ττε ς που υπέστη το γαλλικό πεζικό από το υς φ λεγματι­ κούς Βρετανούς. Παρόλα αυτά συνέχισε τη χρήση του ίδιου συστήματος ελέγχου πυρός μέχρι και το 1754, οπότε υιοθέτησ ε το βρ ετα ­ νικό σύστημα. Εκείνη ακριβώς τη ν περίοδο οι Γάλλοι κατήργησαν και τη γραμμή βάθους τεσσάρων ζυγών και άρχισαν να χρησιμοποι­ ούν τη γραμμή των τριών ζυγών. Οσον αφορά το υς άλλους εκπροσώπους του γαλλικού συστήματος, το ν Αυστριακό Στρατό και το υς στρατούς των γερμανικώ ν κρατιδίων, τα πράγματα ήταν πιο σ υγκεχυμέ­ να. Α ντίθετα με το γαλλικό, το αυστριακό πε­ ζικό δεν στηριζόταν σε καμία επ ιθετική παρά­ δοση. Στόχος του ήταν να εξου δετερώ σ ει τον αντίπαλο με τη ν ισχύ πυρός του, η οποία ό­ μως λόγω των αδυναμιών του συστήματος ε­ κτέλεσ ης πυρών ήταν περιορισμένη. Ηταν ευτύχημα για το υς Αυστριακούς το γεγονός ότι δεν είχαν να αντιμετωπίσουν έναν στρατό ο οποίος ακολουθούσε το βρετανικό σύστη­ μα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Πολέμου τη ς Ισπανικής Διαδοχής το αυστριακό πεζικό συ­ νέχισε τυπικά να χρησιμοποιεί τη γραμμή βά­ θους π έντε ζυγών ως βασικό σχηματισμό μά­ χης. Στην πράξη όμως χρησιμοποιείτο η γραμμή των τεσσάρων ζυγών ή ακόμα και των τριών. Τυπικά η γραμμή τεσσάρων ζυγών χρη­ σιμοποιείτο ως το 1753. Σ την πραγματικότη­ τα όμως είχε παραχωρήσει τη θέση τη ς στη λεπ τότερ η γραμμή τριών ζυγών από τα μέσα τη ς δεκα ετία ς του 1740. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούσε το σουηδικό πεζικό, που είχε αναπτύξει μία άκρως επ ιθετική τακτική. Το πεζικό αυτό πλη­ σίαζε το ν αντίπαλο χωρίς να βάλλει μέχρι την απόσταση των 20-30 m περίπου. Τότε οι δύο πρώτοι από το υς τέσσερις ζυγούς έβαλλαν μία μόνο ομοβροντία και στη συνέχεια το σύ­ νολο των ανδρών εφορμούσε κατά του ε­

Β ρ ετα ν ο ί π εζο ί των αρχών το υ 18ου αιώνα.

\ I

^

χθρού. Η τακτική αυτή εφαρμοζόταν με επι­ τυχία εναντίον ελλιπώς εκπαιδευμένω ν αν­ δρών οι οποίοι στη θ έα του αντίπαλου όγκου τρέπ ονταν σε φυγή. Απέναντι σε ψύχραιμους αντιπάλους όμως στην καλύτερη περίπτωση στοίχιζε στους επ ιτιθέμενους εκα τό μβ ες θ υ ­ μάτων. Από τη λήξη του Πολέμου τη ς Ισπανικής Διαδοχής και του Μεγάλου Βορείου Πολέμου μέχρι και τη ν έναρξη του Πολέμου τη ς Πολω­ νικής Διαδοχής, το 1733, οι τα κ τικές του πεζι­ κού ελάχιστα διαφοροποιήθηκαν. Η δεκα ετία του 1730 πρέπει να θεω ρείτα ι σταθμός για τη ν περαιτέρω εξέλ ιξη τη ς γραμμικής τα κ τι­ κής μάχης, λόγω τη ς επανεισαγωγής (στον Πρωσικό Στρατό αρχικά) του συγχρονισμέ­ νου βηματισμού. Χάρη στην εξέλ ιξη αυτή έγινε δυνατή η τα χύτερ η και με τάξη κίνηση του

πεζικού σε σχηματισμό γραμμής. Η κίνηση σε γραμμή ήταν και είναι μία δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία, ειδικά όταν επιδιώ κεται η διατήρηση άψογου σχηματισμού. Χωρίς τον συγχρονισμένο βηματισμό οι σ τρατιώ τες βά­ διζαν αργά πασχίζοντας να διατηρούν τη συ­ νοχή τη ς γραμμής τους. Τις περισσότερες φορές όμως δ εν το κατόρθω ναν και υποχρε­ ώ νονταν να διακόπτουν τη ν κίνησή το υ ς για να στοιχιθούν. Με το ν συγχρονισμένο βημα­ τισμό οι στρατιώ τες κάλυπταν στον ίδιο χρό­ νο το ίδιο περίπου διάστημα. Με το ν τρόπο αυτό οι π ιθα νότητες να π ροκληθεί αταξία κα­ τά τη ν κίνηση περιορίζονταν και η τα χύτητα κίνησης αυξανόταν. Την ίδια περίοδο - στην Πρωσία και πάλι εμφ ανίσ τηκε η σιδερένια βέργα γέμισης του μουσκέτου, αντικαθιστώ ντας τη ν εύθραυστη ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ί2 "β

ξύλινη. Χάρη στη σιδερένια Βέργα ο ρυθμός Θολής α υ ξή θη κε κατακόρυφα και από δύο βολές ανά λεπ τό έφθασε τις τέσσερις περί­ που. Παράλληλα με τις «τεχνικές» α υ τές ε ξ ε ­ λίξεις το πρωσικό πεζικό, υπό τη ν καθοδήγη­ ση του βετεράνου στρατηγού πρίγκηπά του Αναλτ Ντασάου, συστηματοποίησε το εκπαι­ δευ τικό του πρόγραμμα. Με συνεχή και επί­ πονη εκπαίδευση οι Πρώσοι πεζοί αναδείχθηκαν στους καλύτερους σ τρατιώ τες που είχε δει η Ευρώπη από το υς αρχαίους χρόνους. Καθιερώ θηκαν ετήσ ιες ασκήσεις μεγάλων μονάδων και δοκιμάστηκαν νέοι σχηματι­ σμοί. Οταν το 1740 ο Μ έγας Φ ρειδερίκος ανέλαβε τη διακυβέρνηση τη ς Πρωσίας, το πρω­ σικό πεζικό αποτελούσε ήδη το πρότυπο πά­ νω στο οποίο άρχισαν να αναδιοργανώνονται και 01 υπόλοιποι ευρωπαϊκοί στρατοί. Σταδιακά το συγχρονισμένο βήμα και η σιδερένια βέργα γέμισης υ ιο θετή θη κα ν από όλους τους ευρωπαϊκούς στρατούς. Οι πάντα σ υντηρητικότερ οι Γάλλοι και Αυστριακοί ή ­ τα ν εκείνοι που άργησαν περισσότερο να αντιληφ θούν τη ν αξία των εξελ ίξεω ν αυτών, ενώ μέχρι και τις παραμονές του Επταετούς Πολέμου επέμειναν θεω ρητικά τουλάχιστον στη χρήση γραμμών βάθους τεσσάρων ζυγών. Ο Π όλεμος τη ς Αυστριακής Διαδοχής (1740-48) απ οτέλεσε ένα μεγάλο σχολείο για ό λες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις που σ υμμετεί­ χαν. Κατά τη διάρκειά του καταδείχθηκε η α­ δυναμία οποιουδήποτε πεζικού γραμμής να αντιμετωπίσει το αντίστοιχο πρωσικό. Το τελευ τα ίο είχε ξεπεράσει ακόμα και τα δικά του δεδομένα ποιότητας, επι­ τυγχάνοντας ασύλληπτες για τη ν ε ­ ποχή επιδόσεις στον αγώνα. Ο ρυθ­ μός βολής των Πρώσων τυφ εκιοφ όρω ν μπο­ ρούσε να φθάσει ακόμα και τις επτά ανά λ ε ­ πτό, ενώ η τα χύτητα κίνησής το υς σε σχημα­ τισμό γραμμής έφ θανε τα 65 περίπου βήματα ανά λεπτό. Στη μάχη του Μ όλβιτς το πρωσι­ κό πεζικό προήλασε χωρίς υποστήριξη ιππι­ κού και κυριολεκτικά κομμάτιασε τη ν αυ­ στριακή γραμμή μάχης με τη ν πυκνότητα των πυρών του, αποκρούοντας παράλληλα τις συ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νεχείς εφ όδους του αυστριακού ιππικού ενα­ κεια του πολέμου αυτού. Εκτός από τους ντίον του. Σύμφωνα με μαρτυρίες Αυστρια­ Πρώσους τη ν ισχύ των αυστριακών ελαφρών κών αξιωματικών οι Πρώσοι είχαν σχηματίσει σωμάτων γνώρισαν και οι Γάλλοι, κατά τη ένα «κινούμενο τείχος που εξαπ έλυε κεραυ­ διάρκεια τη ς εκσ τρατείας το υς στη Βοημία. νούς» εναντίον τους. Αυτό επαναλήφθηκε Αυτοί, αν και είχαν σχετική εμπειρία αφού στο Τσότουζιτς, στο Χοχενφρίντεμπεργκ, στο δ ιέθ ετα ν περιορισμένο αριθμό ελαφρώ ν σω­ Σουρ, στο Χέννερσ ντορφ και στο Κέσσελ- μάτων ήδη από το 1684, φάνηκαν να αιφνιδιάσντορφ. ζονται από τη ν απ οτελεσ ματικότητα των Αυτό που δεν κατόρθωσε να επιτύχει το «Κροατών». Από το 1744 οι Γάλλοι άρχισαν να αυστριακό πεζικό γραμμής, δηλαδή να νική­ οργανώνουν τα πρώτα μικτά συντάγματα ε­ σει το υς Πρώσους, το π έτυχε με χαρακτηρι­ λαφρού πεζικού -π εριελάμβαναν και τμήμα­ στική ευκολία ένας άλλος τύπος πεζικού που τα ιππικού. Τα ελαφρά τμήματα γρήγορα απέ­ εμφ ανίσ τηκε εκείνη τη ν περίοδο δυναμικά δ ειξα ν τη ν αξία τους. Στη μάχη του Φοντεκαι μαζικά στα ευρωπαϊκά πεδία μαχών. Επρό- νουά ένα γαλλικό σύνταγμα ελαφρού πεζι­ κειτο για το ελαφρύ πεζικό και συγκεκριμένα κού, καλυπτόμενο στο δάσος του Μπαρί, ανα­ για το υς π ερίφημους «Κροάτες» του Αυ­ χαίτισε τη ν έφ οδο ισχυρότερων αριθμητικά στριακού Στρατού. Φυσικά τα ελαφρά σώμα­ βρετανικώ ν και γερμανικώ ν τμημάτω ν γραμ­ τα δεν είχαν καμία τύχη απέναντι στο πρωσι­ μής. Σταδιακά η χρήση ελαφρώ ν σ τρατευμά­ κό πεζικό γραμμής στο ανοικτό πεδίο. Σε μι­ των γ εν ικεύ θ η κ ε και πέρασε και στο πεζικό κρές επιχειρήσεις όμως -παρενόχληση, προ­ γραμμής. Στην περίπτωση αυτή η πρωτοπο­ σβολή εφοδιοπομπών, αποκοπή γραμμών συ­ ρία φαίνεται να ανήκει στους Γάλ­ γκοινωνιών· αποδείχθηκαν πολύτιμα. Οταν λους, που το 1759 καθιέρωσαν μάλιστα η δράση το υς συντονιζόταν με αυ- , 4 * τή του ελαφρού ιππικού των ουσσάρων τα 1 αποτελέσματα ήταν πολύ επώδυνα για τη Ο Μ α υ ρ ίκ ιο ς τη ς στρατιωτική προσπάθεια των Πρώσων. Υ­ Σ α ξω νία ς υπ ή ρ ξε ένας πολογίζεται ότι οι απώλειες των Πρώσων από από το υ ς μ ε γ α λ ύ τε ρ ο υ ς τη δράση ή τις συνέπειες τη ς δράσης των ε ­ σ τρ α τιω τικ ο ύ ς η γ έ τε ς λαφρών σωμάτων ήταν σχεδόν τριπλάσιες τη ς Γ 3/Μ /α ς του 18ου αιώνα. από α υτές που υπέστησαν συνολικά κα­ τά τις π έντε μεγάλες κατά παράταξη μάχες που έδωσαν κατά τη διάρ­

Π ρ ώ τη γραμμή

Π εζικ ό

κ κ κ ®®Ezmx3aconanac!T!!X!aB κ κ κ

Η μάχη το υ Ο υ ν τεν ά ρ ν τ (1708). Χάρη σ τη ν τα κ τικ ή το υ ε υ ε λ ιξία ο συμ μ αχικός σ τρ α τό ς υπό το ν Μ ά ρ λμ π ορ ο σ υ ν έτρ ιψ ε το υ ς Γάλλους.

Ιππικό Δ ε ύ τ ε ρ η γραμμή

K K K J ® I2C C E lX 3C aS iX !iX in ]an iX !C E κ

κ

κ

Ε φ εδ ρ ικό σώμα

KS κ

Κ ΰ tXDOaOCEIXlIX!

Τυπική δ ιά τα ξη μ ά χ η ς εν ό ς σ τρ α τε ύ μ α το ς σ τις α ρ χ ές το υ 18ου αιώνα.

Γραμμικό σ χέδιο σ το οποίο φ α ίν ετα ι κ α θ α ρ ά η δ ια φ ο ρ ά σ το μ ή κ ο ς μ ετώ π ο υ μ ε τα ξ ύ εν ό ς β ρ ετα ν ικ ο ύ (επάνω ) και εν ό ς γα λλικού (κ ά τω ) τά γ μ α το ς γρ α μμή ς.

τη συγκρότηση ενός τμ ήμ α το ς «κυνηγών» δύναμης 50 ανδρών ανά τάγμα πεζικού γραμ­ μής. Οι «κυνηγοί» αυτοί είχαν ως αποστολή τη ν κάλυψη του ιδίου τάγματος κατά την προέλαση ή τη ν υποχώρηση και τη ν πρόκλη­ ση απωλειών στον αντίπαλο με σκοπέ υμένα πυρά, ώστε να υποβοηθήσουν τη ν ενέργεια τη ς μονάδας τους. Αν και αυτοί οι πρόγονοι των ναπολεόντειω ν λόχων ακροβολιστών γραμμής δ εν απολάμβαναν σε καμία περίπτω­

ση τη ν ελευθ ερ ία κινήσεων των επιγόνων τους, το πρώτο βήμα για τη ν εφαρμογή ενός λιγότερο σχηματοποιημένου τρόπου μάχης είχε πραγματοποιηθεί. Στην πραγματοποίηση τω ν αλλαγών αυ­ τώ ν πάντως είχαν σ υντελέσ ει οι θ εω ρίες τού ν τε Φολάρντ και του Μαυρίκιου τη ς Σαξωνίας. Ο πρώτος στα έργα του «Histoire de Polybe avec un Commentaire» και «Nouvelles decouverts sur la guerre» π ρότεινε τη χρήση

τη ς φάλαγγας μάχης ως κύριο σχηματισμό μάχης του πεζικού. Α ντίθετα ο Μαυρίκιος στις «Ονειροπολήσεις» του επ έμενε στη χρή­ ση τη ς γραμμής, υπό τη ν προστασία όμως τμημάτω ν ακροβολιστών. Ο Μαυρίκιος ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε φάλαγγες μάχης πεζικού στις μάχες του Φ οντενουά, του Ρουκού και του Λάουφελντ. Οι φάλαγγες εφόδου χρησιμοποιήθηκαν εναντίον οχυρωμένων ε ­ χθρικώ ν θέσεων. Κατά τη διάρκεια του Επτα­ ετο ύ ς Πολέμου αναφέρεται επίσης η χρήση φαλάγγων μάχης από το ν Γαλλικό Στρατό. Αλ­ λωστε η χρήση υποτυπωδών φαλάγγων μά­ χης βάθους έξι ζυγών αναφερόταν και στο εγχειρίδιο εκσ τρατείας του Γαλλικού Στρα­ τού που βρισκόταν σε χρήση λίγο πριν από το ν Επταετή Πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση η χρήση του σχηματισμού αυτού δεν πρέπει να θεω ρείται γενικευμένη. Φ άλαγγες μάχης είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκαν και από το ν Πρωσικό Στρατό κατά τη διάρκεια του Ε π ταετούς Πολέμου, με σκοπό τη διάσπαση τη ς εχθρικής γραμμής. Σύμφωνα με τη ν πρωσική πρακτική οι φάλαγ­ γ ες του πεζικού προήλαυναν κατά του ε ­ χθρού καλυπτόμενες από ένα προπέτασμα ε ­ λαφρού ιππικού. Σε απόσταση 400 μέτρω ν πε­ ρίπου από το ν εχθρό το ιππικό αποχωρούσε και το πεζικό βάδιζε με τα χύ τητα κατά του ε ­ χθρού υποστηριζόμενο από τα πυρά του ελα­ φρού πυροβολικού συνοδείας πεζικού. Σύμ­ φωνα με το ν εμπνευστή της, Φ ρειδερίκο, η μ έθ οδ ος αυτή ήταν αποτελεσματική σε κάθε περίπτωση, εκτό ς αν ο αντίπαλος δ ιέ θ ε τε ε ­ φεδρικό ιππικό στην περιοχή - οπότε ήτα ν σε ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θέση να πλευροκοπήσει τις πρωσικές φάλαγ­ γες. Ενας άλλος σχηματισμός του πεζικού που βρισκόταν σε χρήση από παλαιότερα ή­ ταν το τετράγω νο. Κατά τη σ υγκεκριμένη πε­ ρίοδο οι πιο σ υνήθεις τύποι τετραγώ νω ν σε χρήση ήταν το τετράγω νο τάγματος, το τ ε ­ τράγωνο συντάγματος και το παραλληλό­ γραμμο. Ο τελευ τα ίο ς ήταν κυρίως σχηματι­ σμός πορείας και όχι μάχης. Αν και ήτα ν γνω­ στός ως σχηματισμός το τετράγω νο σπάνια χρησιμοποιείτο στην πράξη, κυρίως λόγω τη ς γραμμικής ανάπτυξης των στρατών. Κάθε στρατός παρουσίαζε ένα συνεχές γραμμικό μέτωπο που δεν εμφ άνιζε ακάλυπτο πλευρό στον αντίπαλο παρά μόνο στις π τέρυγες, στις οποίες όμως παρατασσόταν το ιππικό. Πιθα­ νή επέλαση του ιππικού εναντίον του συνε­ χούς αυτού «τείχους» πεζικού ήταν σχε­ δόν εκ προοιμίου αποτυχημένη, εκτό ς αν το πεζικό δ εν ήταν ικανοποιητικά εκπαιδευμένο. Από τη στιγμή όμως που το πεζικό δ εν παρουσίαζε ακά­ λυπτο πλευρό μέσω του οποίου το αντίπαλο ιππικό θα μπορούσε να το πλευροκοπήσει και να το ανα­ τρέψ ει, δεν υπήρχε και η ανάγκη σχηματισμού τετραγώνων. Μόνο κατά τη ν εποχή τη ς Γαλλικής Ε­ πανάστασης και των Ναπολεό­ ντειω ν Πολέμων, όταν το πεδίο τη ς μάχης έγινε πιο «ρευστό» και οι άνδρες (λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης) λιγότερο ψύχραι­ μοι, το τετράγω νο επανέκαμψε ως σχηματισμός που προσέφερε στους πεζούς επαρκή προστα­ σία από το αντίπαλο ιππικό. Οι κατά βάση επαγγελματίε ς σ τρατιώ τες του «αιώνα τη ς λογικής» όμως γνώριζαν ό τι εφόσον διατηρούσαν την ψυχραιμία το υς και τα πλευ­ ρά το υς ήταν ασφαλισμένα οι π ιθανότητες να η ττη θ ο ύ ν από κατά μέτωπο έφ οδο ιππικού ήταν περιορισμένες, αν όχι μηδενικές.

βόλα συνοδείας πεζικού. Με το ν ίδιο ακριβώς τρόπο τάσσονταν και τα τάγματα τη ς δ ε ύ τε ­ ρης γραμμής σε απόσταση 200 μέτρω ν από αυτά τη ς πρώτης. Συνηθιζόταν να σχηματίζε­ ται και μία τρίτη γραμμή πεζικού 200-300 μέ­ τρα πίσω από τη δ εύ τερ η. Η τρίτη αυτή γραμ­ μή όμως δ εν ήταν συνεχής, αφού στη συ­ γκρότησή τη ς συμμετείχαν λίγα μόνο τάγμα­ τα πεζικού, μεταξύ των οποίων υπήρχαν με­ γάλα κενά διαστήματα. Με το ν ίδιο τρόπο τασσόταν και το ιππικό. Εχοντας τά ξει με αυτό το ν τρόπο τις δυ­ νάμεις του ο διοικητής του στρατού άρχιζε

ΜΑΡΛΜΠΟΡΟ ΚΑΙ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ Η γραμμική διάταξη μάχης άρχισε να ε φαρμόζεται από τα τέλη το υ 17ου αιώνα, α­ ντικαθιστώ ντας τις παλαιότερες σουηδικού και σταυροειδούς τύπου διατάξεις. Κατά βάση η γραμμική διάταξη δεν ήταν περισσό­ τερ ο εύκαμπτη από α υ τές που α ντικατέσ τη­ σε και η υιοθέτησή τη ς ο φ είλετα ι σχεδόν α­ ποκλειστικά στις εξελ ίξε ις που σημειώθηκαν όσον αφορά το ν οπλισμό των στρατών. Σε γ ενικές γραμμές ένας στρατός παρα­ τασσόταν σε δύο παράλληλες γραμμές μά­ χης, με το πεζικό στο κέντρο και το ιππικό στις πλευρές. Κάθε γραμμή περιελάμβανε έ ­ ναν αριθμό ταγμάτω ν πεζικού συμπαραταγ­ μένων σε σχηματισμό γραμμής. Ανάμεσα στα τάγματα του πεζικού υπήρχαν μικρά κενά διαστήματα μήκους έξι περίπου μέτρω ν, ε­ ν τό ς των οποίων τάσσονταν τα ελαφρά πυρο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ κ ρ έν τσ νερ το υ Α υ σ τρ ια κο ύ Σ τρ α το ύ τη ς π ερ ιόδου του Ε π τα ε το ύ ς Π ο λ έμ ο υ (175763)(πιν. το υ Σ τέ λ ιο υ Ν ιγδ ιόπ ο υλου για τη “Σ Ι ”).

τη ν επίθεση κινώντας ολόκληρο το μέτωπό του κατά του εχθρικού μετώπου. Δ εν υπήρχε καμία πρόβλεψη για επίθεση σε έναν μόνο το μ έα του εχθρικού μετώπου ή για τακτικούς ελιγμούς προκειμένου να εξασ θενίσ ει η ε ­ χθρική παράταξη. Επίσης δ εν γινόταν κανέ­ νας συνδυασμός τη ς ενέργειας των όπλων του πεζικού και του ιππικού. Το ιππικό τα γμ έ­ νο στις π τέρυγες είχε ως κύρια αποστολή την εξουδετέρω σ η του εχθρικού ιππικού. Μόνο μετά τη ν επ ίτευξη αυτού του στόχου οι ιπ­ πείς είχαν δικαίωμα να επέμβουν στην πεζομαχία που διεξαγόταν στο κέντρο. Με τον τρόπο αυτό η σύγκρουση έπαιρνε τη μορφή τριών, ουσιαστικά, μαχών: μίας μάχης μεταξύ των αντιπάλων πεζικών δυνάμεων και δύο μα­ χών -μίας σε κάθε πτέρυγα- μεταξύ τω ν αντι­ πάλων ιππικών δυνάμεων. Τον άκαμπτο αυτό τρόπο μάχης αναθεώ­ ρησε πρώτος ο Βρετανός Τζων Τσώρτσιλ, πρώτος δούκας του Μάρλμπορο. Ο Μάρλμπορο χωρίς να αναθεωρήσει τις υπάρχουσες δομ ές κατόρθωσε να ε ξελ ίξε ι τη ν τα κτι­ κή χειρισμού του σ τρα τεύματος στο πεδίο τη ς μάχης. Ο στρατός του δ εν επ ιτίθετο υπο­ χρεω τικά σε όλο το μήκος του μετώπου. Τα σ ημεία-«κλειδιά» τη ς εχθρικής παράταξης εντοπ ίζονταν και ε ίτε γινόταν προσπά­ θεια να καταληφθούν, ε ίτε υποχρεωνό­ ταν ο αντίπαλος να αγκιστρώσει ση­ μαντικό μέρος των δυνάμεών του για τη φύλαξή τους, εκθ έτο ντα ς με αυτό το ν τρόπο άλλους τομείς του μετώπου. Κατά τη ν κρίσιμη αυτή στιγμή που ο εχθρός είχε εμπ λέξει όλες τις εφ εδ ρ είες του ο Μάρλμπορο έριχνε στη μάχη τις εφ εδ ρ ικές του δυνάμεις πεζικού και ιππικού. Αν ο αντίπαλος διέ­ θ ετε , στον το μέα εκδήλωσης τη ς εφόδου, μόνο ή κυρίως ιππι­ κό, αυτό εξου δετερω νότα ν από τη ν ισχύ πυρός του προελαύνοντο ς πεζικού. Αν δ ιέ θ ε τε απο­ κλειστικά πεζικό αυτό εξο υ ­ δετερω νότα ν από τη συνδυα­ σμένη ενέργεια των πεζών και των ιππέων του Μάρ­ λμπορο. Παρά τις συντριπτικές ε ­ πιτυχίες με τις οποίες επ ιβραβεύθηκε η νέα τακτική θεώρηση του Βρετανού στρατηγού, το παράδειγμά του δ εν ακολουθήθηκε ούτε από το υς συγχρόνους του, ο ύ τε από το υς με­ τα γενέσ τερους. Χ ρειάστηκε να περάσουν 40 περίπου χρόνια για να κα ταδειχθεί ότι η γραμμική διάταξη μάχης μπορούσε να είναι πιο εύκαμπτη. Ο βασιλιάς τη ς Πρωσίας Φ ρειδερίκος Β' έχοντας και ο ίδιος εντοπίσει τις αδυναμίες τη ς γραμμικής διάταξης - μετά τη συμμετοχή του στον Π όλεμο τη ς Αυστριακής Διαδοχής και έχοντας υπόψη του τη ν αριθμητική κατω­ τερ ό τη τα των δυνάμεών του, αποφάσισε να εξελ ίξε ι μία τακτική που θα του έδινε τοπική αριθμητική υπεροχή και θα του επ έτρεπ ε να διασπά τη ν εχθρική παράταξη. Ως λάτρης και μ ελ ετη τή ς τη ς ιστορίας ο Φ ρειδερίκος βρήκε τη λύση που αναζητούσε στο παρελθόν. Η λο-

ξή φάλαγγα των Θηβαίων Επαμεινώνδα και Πελοπίδα ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόταν. Η λο­ γική τη ς λοξής φάλαγγας ήταν πολύ απλή. Το μυστικό τη ς ήταν η απόκτηση καταθλιπτικής τοπικής αριθμητικής υπεροχής στη μια - συνήθως - πτέρυγα, με παράλληλη απασχόληση του αντιπάλου στους άλ­ λους το μ είς του μετώπου. Με βάση τη ν τακτική αυτή ο όγκος του πρωσικού πεζικού βάδιζε κλιμακωτά κατά τη ς μίας εχθρικής π τέρυγας υποστηριζόμενος από τμήματα ιππικού, τη ν ώρα που άλλα τμήματα πεζικού - κυρίως ε ­ λαφρά freikorps - παρενοχλούσαν το ν αντίπαλο σε άλλους το μ είς σε συνερ­ γασία με τμήματα ιππικού. Η τακτική τη ς λοξής φάλαγγας χρησιμοποιήθηκε εκτετα μ έν α από το υς Πρώσους κατά το ν Επταετή Πόλεμο, χωρίς η εφαρμογή τη ς να είναι πάντα επιτυχής. Η αποτυχία δεν οφειλόταν στη χρεοκοπία τη ς τα κτι­ κής, αλλά σε άλλους εξω γενείς παράγοντες, όπως ήταν η διαμόρφωση του εδάφ ους ή η κακή συνεργασία μεταξύ των διοικητών των τμημάτω ν που διενεργούσαν τη ν επίθεση. Ως ένα βαθμό ευθ ύνετα ι και ο ίδιος ο Φ ρειδερί­ κος, που για μία χρονική περίοδο είχε υπο­ χρεώσει το υς πεζούς του να επ ιτίθενται στον αντίπαλο χωρίς να βάλλουν, ακολουθώ ντας τα γαλλο-σουηδικά πρότυπα. Μία ακόμα καινοτομία του Φρειδερίκου ήταν η υιοθέτηση τη ς «μικτής τάξης». Αν και δεν επ ρόκειτο για τη «μικτή τάξη» των ναπο­ λεόντειω ν χρόνων, με βάση τη ν οποία το κά­ θ ε τάγμα στο πλαίσιο του συντάγματος μπο­ ρούσε να βρίσκεται σε διαφ ορετικό σχηματι­ σμό, η εξέλ ιξη αυτή σ ηματοδοτούσε τη ν έ ­ ναρξη ενός νέου τρόπου σκέψης, προς μία άλλη κατεύθυνση. Ο Φ ρειδερίκος διατήρησε φυσικά τη γραμμή βάθους τριών ζυγών ως το ν κύριο σχηματισμό μάχης του πεζικού του. Ωστόσο πολύ συχνά παρατηρείτο το φαινόμενο ένας αριθμός ταγμάτω ν μίας ταξιαρχίας ή μεραρ­ χίας να παραμένει σε σχηματισμό φάλαγγας, ώστε να είναι σε θέση να εκμ ετα λ λ ευ θ εί πι­ θανή διάσπαση τη ς εχθρικής τοποθεσίας

τρομακτική ισχύ πυρός του έγινε ο κυρίαρ­ χος του πεδίου τη ς μάχης και η ψυχή τού κά­ θ ε στρατού. Από το 1700 και έπειτα πολλά έ ­ χουν αλλάξει: τα μέσα, τα τακτικά δόγματα και γενικό τερ α η φιλοσοφία στη σχεδίαση και στην εκτέλεσ η τω ν επιχειρήσεων. Πά­ ντα όμως κυρίαρχος του πεδίου τη ς μά­ χης παραμένει ο απλός τυφ εκιοφ όρος, αφού μόνο αυτός είναι ικανός να κατα­ λαμβάνει και να διατηρεί κάθε τύπο ε­ δάφους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Μ έ γ α ς Φ ρ ειδ ερ ίκ ο ς σ ε νεαρ ή ηλικία.

από τα τάγματα τη ς πρώτης γραμμής ή α­ πλώς να είναι σε θέση να σπεύσει με τα χύ τη ­ τα για να υπερφαλαγγίσει τη ν εχθρική γραμ­ μή ή να καλύψει κενά στη φίλια γραμμή. Αυ­ τού του τύπου η μικτή τά ξη χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Επ ταετούς Πολέμου και από το ν Γαλλικό Στρατό.

ΕΠΙΛΟ ΓΟ Σ Οι τεχ νικές εξελ ίξε ις που σημειώθηκαν στα τέλη του 17ου αιώνα ως προς το ν οπλι­ σμό επ έτρεψ αν στο πεζικό να λάβει και πάλι τη θέση του «βασιλιά τη ς μάχης», τη ν οποία είχε και κατά τη ν αρχαιότητα, παίρνοντας τα σκήπτρα από το ιππικό. Το πεζικό χάρη στην

(1) Brent Nosworthy: ANATOMY OF VICTORY, Hippocrene Books, New York, 1992. (2) Steven Ross: FROM FLINTLOCK TO RIFLE, Cass Ltd., London, 1996. (3) Cristopher Duffy: THE MILITARY EXPERIENCE IN THE AGE OF REASON, Wordsworth Editions, Hertfordshire, 1996. (4) David Chandler: THE ART OF WARFARE IN THE AGE OF MARLBOROUGH, Spellmount Ltd., Kent, 1994. (5) Major General B. Hughes: FIREPOWER, Spellmount Ltd., Kent, 1997. (6) C.S. Grant: FROM PIKE TO SHOT, WRG, London, 1986. (7) C.A. Sapherson: THE IMPERIAL INFANTRY 16911714, Raiders Books, Leeds, 1989. (8) C.A. Sapherson: MARLBURIAN ARMIES, Raiders Books, Leeds, 1991. (9) August Kuhn: MATERIAL OF THE SPANISH SUCCESION, Vol. 1,2 and 3, Editions Brokaw, London, 1989. (10) P. Haythornthwaite: FREDERICK THE GREAT'S ARMY, Vol. 2, «Infantry», Osprey, London, 1990. (11) P. Haythornthwaite: THE AUSTRIAN ARMY 1740-80, Vol. 2, «Infantry», Osprey, London, 1994. (12) P. Haythornthwaite: THE AUSTRIAN ARMY 1740-80, Vol. 3, «Specialist Troops», Osprey, London, 1995. (13) M. Barthorp: MARLBOROUGH'S ARMY 1702-11, Osprey, London, 1988. (14) R. Chartrand: LOUIS X IV S ARMY, Osprey, London, 1988. (15) H.W. Koch: HISTORY OF WARFARE, Greenwich Editions, London, 1987.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ο δός Π α ν επ ισ τη μ ίο υ σ τη ν Α θή να το υ 1899 (πιν. το υ Π. Μ α θιό π ο υ λο υ , Εθνική Π ινα κ ο θή κη ).

Ο ΔΙΕΘΝΗΣ Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΙΚΟ Σ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ 1898 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ Α. ΒΑΡΕΛΑ Ισ το ρ ικ ό ς , Π ολ. Επιστημώ ν

ΤΟ ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΥΠΗΡΞΕ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΙΓΜ Η ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΟΥ Δ Ε ΣΜ ΙΟ ΤΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ Δ Α Ν ΕΙΣΤΩ Ν TOY. Η Ο ΙΚΟ ΝΟ Μ ΙΚΗ ΥΠΟΤΕΛΕΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ, ΜΕ ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΟΝ ΔΙΕ Θ Ν Η

17

Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ 1898, ΠΟΥ ΕΠΙΒΛΗΘΗΚΕ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ.

πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα ήταν τις εδαφ ικές διεκδικήσεις Ελλήνων, Σέρβων, το κύριο χαρακτηριστικό κατά το τ ε ­ Βουλγάρων και Ρουμάνων στα Βαλκάνια, αλ­ λευταίο τέτα ρ το του 19ου αιώνα. Κα­ λά και αυτά που πήγαζαν από το ν ανταγωνι­ τά τη διάρκεια αυτής τη ς περιόδου συνέβησμό των Δυνάμεων. Οι Μ εγάλες Δυνάμεις σαν γεγονότα που απέβησαν μοιραία για την τη ς Ευρώπης - Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρω­ πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ό­ σία, Γερμανία, Αυστρία και Ιταλία - προσπά­ πως η πτώχευση του 1893, ο «άτυχος» ελληνο­ θησαν να αποκαταστήσουν τη σταθερότητα και την ειρήνη στη νοτιοανατολική περιοχή τουρκικός πόλεμος του 1897 και η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) το πάνω στη βάση της ισορροπίας των δυνάμε­ ων, αλλά αυτό δεν ήταν εύκολο να επ ιτευχθεί 1898. Κατά τη ν ίδια περίοδο η Ευρώπη είχε να λόγω των αντικρουόμενων συμφερόντων τους αντιμετωπίσει τα προβλήματα από τη ν κατάρ­ σε αυτόν το ν χώρο. ρευση τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και Κατά τα τελευτα ία 25 χρόνια του αιώνα

Η

στο ελληνικό κοινοβούλιο σχηματίστηκαν 27 κυβερνήσεις. Από τους κομματικούς σχηματι­ σμούς που διεκδίκησαν τη ν εξουσία δύο υ­ πήρξαν οι σημαντικότεροι, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε το Στέμμα, που δεν παρέλειπε να αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική ζωή και στη λήψη αποφάσεων. Ο Χαρίλαος Τρικούπης ήταν αρχηγός του προοδευτικού κόμματος, ο άνθρωπος που σφράγισε την πολιτική ζωή της χώρας σε αυ­ τή τη ν κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της. Από τη ν άλλη πλευρά το συντηρητικό κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο και ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ίβ '/wwmm

μετά τον θάνατο αυτού (1883) με τον διάδο­ χό του, τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, υποστήρι­ ζε τις ιδέες και τον τρόπο διακυβέρνησης του παρελθόντος. Ο Τρικούπης προσπάθησε να εκσυγχρονίσει το ελληνικό πολιτικό σύ­ στημα με πρότυπο το βρετανικό, αλλά το Στέμμα και οι συντηρητικοί προέβαλαν σθε­ ναρή αντίσταση. Εστρεψαν τον λαό εναντίον του, χρησιμοποιώντας ως μοχλό το φορολογι­ κό σύστημα που ο ίδιος είχε εισαγάγει. Η ελ­ ληνική οικονομία εκσυγχρονίστηκε ως έναν βαθμό υπό τις πιέσεις τη ς διεθνούς αγοράς και τη ς “προστασίας” των Μεγάλων Δυνά­ μεων. Τη διαδικασία αυτή δεν την πραγματο­ ποίησε το “ εθνικό" κόμμα των Κουμουνδούρου και Δηλιγιάννη, αλλά αυτό του Τρικούπη, που το αποτελούσαν τα πιο δυναμικά στοιχεία τη ς άρχσυσας τάξης. Με την τρικουπική δεκα­ ετία, παρά την υπερχρέωση της οικονομίας, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για πληρέστε­ ρη αφομοίωση του ελλαδικού χώρου στην πα­ γκόσμια οικονομία. Οι ξέν ες επενδύσεις πολλαπλασιάστηκαν και ο ρόλος το υς ήταν κυ­ ριαρχικός όσο υλοποιούντο σε μικρό αριθμό πιο ζωτικών και προσοδοφόρων επιχειρήσεων. Το εγχώριο Κεφάλαιο δεν κράτησε τις θέσεις του παρά μόνο στη ναυτιλία και στο εξω ­ τερικό μεγάλο εμπόριο, τομείς όμως στους οποίους βρισκόταν δεμένο έμμεσα με τις μεγάλες ασφαλιστικές επιχειρήσεις του Σίτυ, τους χρηματοδότες του Λονδίνου, του Παρι­ σιού, τη ς Φρανκφούρτης ή των Βρυξελλών. Ο Τρικούπης αμέσως μετά την πτώχευση έσπευσε να δηλώσει στους δανειστές της Ελ­ λάδας ότι οι υποχρεώσεις της θα σριστικοποιούντο πλέον με τη μεταξύ τους συνεννόηση. Ετσι μετά από διαπραγματεύσεις κατέληξαν στα εξής: α) Να αυξηθούν οι τόκοι από το αρ­ χικό 30% σε 32% και με βραδεία αύξηση ως 3% στα δάνεια κεφαλαιοποίησης και μονοπωλίων που είχαν θεω ρηθεί προνομιούχα, λόγω των ειδικών εγγυήσεων, β) Να αποσβεσθεί το δη­ μόσιο χρέος μέσα σε περίοδο 50 χρόνων, γ) Ο Τρικούπης δεν δ έχθηκε έλεγχο που θα μείωνε τη ν κυριαρχία του κράτους, αλλά κάποιο είδος ελέγχου. Δόθηκαν πλέον εγγυήσεις για όλα τα δάνεια, με την υποχρέωση να διαχειρίζεται ό­ λ ες τις υπέγγυες προσόδους η εταιρεία μονο­ πωλίων, αναδιοργανωμένη και με δικαίωμα να στέλνει απευθείας στις ξέν ες τράπεζες τα πο­ σά για την υπηρεσία τοκοχρεωλυσίων. Η σημαίνουσα προσωπικότητα του Τρικούπη είχε επιδράσει στους ξένους αντιπροσώ­ πους των δανειστών και είχαν επ ιτευχθεί ικα­ νοποιητικές παραχωρήσεις από την πλευρά τους. Στις συνθήκες α υτές ο πόλεμος του 1897 επιτάχυνε την ολοκλήρωση τη ς εξάρτησης, αλλά παράλληλα και την εκσυγχρονιστική δια­ δικασία. Οι Δυνάμεις μεταχειρίστηκαν την έ­ ξαψη των πατριωτικών αισθημάτων για να ωθήσουν τη ν κυβέρνηση στον πόλεμο, σχε­ διάζοντας από πριν τη ν ήττα. Ο ταπεινωμέ-

0 σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Τ. Β άσσος α ν α φ έρ ει σ το ν βασιλιά Γεώ ργιο Α ’, ύ σ τερ α από την α νάκλησή το υ από την Κ ρ ή τη , το ν Απρίλιο το υ 1897 (Α θή να , Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νος λαός ήταν πια έτοιμος να δ εχθεί έναν α­ μεσότερο, πιο αποτελεσματικό έλεγχο της οι­ κονομικής ζωής, με την επιβολή του ΔΟΕ. Μ ε­ τά από 70 περίπου χρόνια από την Ανεξαρτη­ σία η ανεπτυγμένη Ευρώπη, με διεθνούς κύ­ ρους συμφωνία, απέκτησε έλεγχο στα δημο­ σιονομικά τη ς χώρας, το κλειδί της εθνικής οι­ κονομίας. Ο ΔΟΕ, στον οποίο συμμετείχαν όλοι οι δανειοδότες της ελληνικής οικονο­ μίας αλλά κυρίως η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία, διαχειριζόταν απευθείας τα κρατι­ κά μονοπώλια (πετρελαίου, σπίρτων, άλατος, σιγαρόχαρτου και παιγνιοχάρτων), τα κρατικά ένσημα, τα μεταλλεία της σμυρίδας, τα τ ε ­ λωνειακό έσοδα του Πειραιά με τη δυνατότη­ τα επέκτασης και στα υπόλοιπα τελω νεία της χώρας. Η διαχείριση αφορούσε το 50% των κρατικών προσόδων. Ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αθήνα εισηγήθηκε και επέβαλε ο ΔΟΕ να διαχειρίζεται απευθείας τις προσόδους που ανέλαβε, δίχως οποιαδήποτε παρεμβολή ενδιάμεσης ελληνικής αρχής. Με την εγκατάσταση του ΔΟΕ επισημοποιήθηκε και η εμφάνιση μίας νέας Μεγάλης Δύναμης - “προστάτιδας” , τη ς Γερμανικής Αυ­ τοκρατορίας. Από το 1881 οι τράπεζες της Φρανκφούρτης και της Δρέσδης σ υμμετεί­ χαν στα μεγάλα σιδηροδρομικά δάνεια, με πο­ σοστό συμμετοχής που έφθασε στο 30% ως το 1899. Φαίνεται πως η φιλόδοξη νέα δύνα­ μη ή θ ελε να αμφισβητήσει την αγγλική πρω­ τοκαθεδρία, αλλά και τη γαλλική επιρροή, α­ φού αργότερα (γύρω στο 1904 ) η Deutsche Bank συνεργάστηκε με την Εθνική Τράπεζα για την ίδρυση, από κοινού, τη ς Τράπεζας Α­

νατολής. Ενα μεγάλο έρεισμα είχε αποκτήσει από το ν γάμο του Ελληνα διαδόχου Κωνστα­ ντίνου και τη ς αδελφής του κάιζερ Γουλιέλμου, Σοφίας.

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ Μ ΙΑΣ ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ Είναι τουλάχιστον περίεργη η στάση της ελληνικής κυβέρνησης κατά τις κρίσιμες στιγμές του 1897, η απόφασή τη ς να προχωρήσει στον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα για την Ελλάδα. Η υπό πτώχευ­ ση χώρα ενεπλάκη σε έναν πόλεμο εκ των προτέρων χαμένο, με μία σαφώς ισχυρότερη δύναμη. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, παρόλο που βρισκόταν σε παρακμή, παρέμενε μία υ­ πολογίσιμη δύναμη για εχθρούς και φίλους. Η απόφαση για τη ν κήρυξη του πολέ­ μου μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «ύποπτα α­ ψυχολόγητη» ενέργεια. Οι πιέσεις των κοινω­ νικών ομάδων και τη ς Εθνικής Εταιρείας, που είχαν προσανατολίσει επιμελώς το λαϊκό αί­ σθημα προς τη «λύση» του πολέμου, δεν θα έπρεπε να έχουν κλονίσει την πολιτική ηγε­ σία, η οποία γνώριζε πολύ καλά ότι η χώρα δ εν θα άντεχε καμία πολεμική αναμέτρηση Τη στιγμή που η ελληνική κυβέρνηση είχε στείλει αντιπροσώπους ανά τη ν Ευρώπη προς αναζήτηση δανείου το οποίο θα έδινε ένεση ζωής στην ελληνική οικονομία, αναγκαστικά διεκόπησαν όλες οι ενέργειες εξαιτίας του πολέμου με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Για την κήρυξη του πολέμου φαίνεται πως υπήρξε ομοφωνία στο ελληνικό κοινοβούλιο, όπως τουλάχιστον συνάγεται από τα πρακτι­ κά τη ς ΞΒ'συνεδρίασης τη ς 9.4.1897. Η Ανα­ κοίνωση των Μεγάλων Δυνάμεων όμως ήταν κατηγορηματική: «Εν περιπτώσει ενόπλου ενεργείας εις τα ελληνοτουρκικά σύνορα πά­ σα η ευθύνη των ενδεχομένω ν συνεπειών θα βαρύνη εκείνον όστις ή θ ελε δώσει την αφορμήν..,οιαδήποτε και αν ή θ ελε είναι η έκβασις του αγώνος, αι Δυνάμεις σταθεράν έχουσαι απόφασιν να διατηρήσουν τη ν γενικήν ειρήνην, είναι διατεθειμένοι να μη επιτρέ­ ψουν, εν ουδεμία περιπτώσει, όπως ο επιτε­ θ είς καρπωθή το ελάχιστον όφελος εκ τη ς επιθέσεώ ς του». Λογικά η ανακοίνωση αυτή των Δυνάμεων, με τη ν οποία φανέρωναν την πρό­ θεσή τους να διατηρηθεί το status quo στην περιοχή, θα έπρεπε να συγκροτήσει την ελ ­ ληνική κυβέρνηση. Ομως η κυβέρνηση της χρεοκοπ ημένης Ελλάδας διέκοψε τις ενέργειές τη ς για την εξεύρεσ η δανείου και προχώρη­ σε σε πολεμική αναμέτρηση με τη ν Οθωμανι­ κή Αυτοκρατορία. Παράλληλα η «Μεγάλη Ιδέα» κέρδιζε έδα­ φος καθημερινά και με την προβολή τη ς αιτιο­ λογίας ότι η κακοδαιμονία τη ς χώρας οφειλόταν στα περιορισμένα και στενά τη ς όρια. Τότε εμφανίστηκε και η Εθνική Εταιρεία, η οποία δεν μπορεί να θεω ρηθεί ανεύθυνη για τα όσα δραματικά ακολούθησαν. Κατά τα φαινόμενα οργανώθηκε και λάμβανε κατευθυντήριες γραμμές από τη ν επίσημη κυβέρνηση, καθώς εκείνη δεν επιθυμούσε να παρουσιάζεται διεκδικητική - ή θ ελε να τηρεί τα προσχήματα προς τις Μ εγάλες Δυνάμεις και να δείχνει η ί­ δια ανεύθυνη για ό,τι συνέβαινε. Η διεθνής α­ πομόνωση τη ς Ελλάδας οδηγούσε στη φυσική αντίδραση τη ς ελληνικής κοινωνίας, στην ανά­ πτυξη και στην εκδήλωση υπερτροφικού εθνι­ κού συναισθήματος. Το κλίμα που δημιουργήθηκε με τη ν ταυτόχρονη ανυπαρξία ικανής πολιτικής ηγεσίας να ανταποκριθεί στις περι­ στάσεις, δημιούργησε το κενό που ή λθ ε να κα­ λύψει η Εθνική Εταιρεία. Οι προθέσεις των ι­ δρυτών τη ς σίγουρα απείχαν πολύ από το να ο­ δηγήσουν την Ελλάδα στη μεγάλη και οδυνη­ ρή περιπέτεια του πολέμου και τη ς ήττα ς που ακολούθησε. Αυτό όμως δεν μειώνει τη ν ευ­ θύνη τους για το αποτέλεσμα.

ΕΘΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Η ΑΝΕΥΘΥΝΟ-ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΝΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η Εθνική Εταιρεία ιδρύθηκε στις 12/24 Νο­ εμβρίου 1894 από μία μικρή ομάδα αξιωματι­ κών με αρχικό πυρήνα τους Χρ. Σουλιώτη, Πέ­ τρο Λυκούδη και Αλέξ. Σοφιανό και σκοπό την αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος, την επαγρύπνηση επί των συμφερόντων των υπό­ δουλων Ελλήνων και την προπαρασκευή για την απελευθέρωσή τους. Το καταστατικό της τροποποιήθηκε στις 4/16 Σεπτεμβρίου 1895, ό­ ταν ο αριθμός των μελών τη ς είχε φθάσει τα 60. Το σημαντικό τη ς τροποποίησης ήταν ότι ε­ πέτρεπε πλέον το ν προσεταιρισμό μελών ε ­

κτός του κύκλου των στρατιωτικών. Τότε ήταν που προσηλυτίσθηκε και ο καθηγητής του Πα­ νεπιστημίου Σπ. Λάμπρου, στον οποίο ανατέ­ θ η κε τελικά η ηγεσία της Εταιρείας. Νεαροί α­ ξιωματικοί συσπειρώθηκαν στην Εταιρεία, ό­ πως οι Παύλος Μελάς, Αλ. Μαζαράκης - Αινιάν, Ιωάννης Μ εταξάς, Π. Δαγκλής. Η διανόηση της εποχής δεν έλειψ ε από τις γραμμές της, όπως οι Δροσίνης, Ξενόπουλος, Καρκαβίτσας, Λύ­ τρας, Φιλάρετος, Παλαμάς, Ζέπος, Πολίτης κ.ά. Την άνοιξη του 1896 τα μέλη τη ς είχαν ξεπεράσει τις 3.000 και το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου άρχισαν να οργανώνουν τα πρώτα ανταρτικά σώματα στη Μακεδονία, με μεγάλη δημοσιότητα, κρατώντας μυστικά μόνο τα ο­ νόματα των ανδρών τους. Οπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, δημιουργήθηκε ένας μύθος, ένα πέπλο μυστηρίου που κάλυπτε τη δράση τη ς Εταιρείας, το ν ακριβή αριθμό των μελών τη ς και ιδιαίτερα το ν βαθμό τη ς επιρ­ ροής που ασκούσε στην κυβέρνηση. Η ίδρυση τη ς Εθνικής Εταιρείας οφειλό-

Δ ιά φ ο ρ ε ς σ κηνές από το ν ελ λ η ν ο -το υ ρ κ ικ ό π όλεμ ο το υ 1897 (Α θήνα, Ε θνικ ό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

τα ν χωρίς αμφιβολία στις αγαθές προθέσεις των ανθρώπων της, αλλά στην ουσία η συμβο­ λή της, όταν ή λθ ε η ώρα του πολέμου, ήταν α­ σήμαντη. Αντίθετα η επίδρασή τη ς στην επι­ δείνωση τη ς κατάστασης στην Ελλάδα, καθώς και η ευθύνη τη ς για τις δυσάρεστες εξελ ί­ ξεις, υπήρξαν αποφασιστικές. Επειδή η πολιτι­ κή ηγεσία της χώρας ήταν, όπως περίτρανα α­ ποδείχθηκε, κατώτερη των συνθηκών, η Εται­ ρεία δημιούργησε το ν ψυχολογικό παράγοντα και κατηύθυνε τα πράγματα. Ομως η άποψη αυτή δεν σημαίνει ότι η Εθνική Εταιρεία είναι ο αποδιοπομπαίος τράγος για να απαλειφθούν οι ευθ ύνες της πολιτικής ηγεσίας. Καθώς η Ελλάδα όδευε προς τη ν ένοπλη σύρραξη με την Τουρκία η Εθνική Εταιρεία εΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τοίμαζε τα ανταρτικά σώματα που υποτίθεται ότι θα δρούσαν αιφνιδιαστικά κατά τη ν κρίσι­ μη στιγμή, στα μετόπισθεν του Τουρκικού Στρατού. Τα σώματα αυτά είχαν τις ευλογίες και την υλική βοήθεια τη ς κυβέρνησης, που τους επ έτρεψ ε μάλιστα να παρελάσουν στους δρόμους της Αθήνας, προκαλώντας πατριωτι­ κό παραλήρημα στον κόσμο. Την εποχή εκείνη όποιος τολμούσε να μιλήσει α ντίθετα με το «κοινό αίσθημα» χαρακτηριζόταν προδότης. Η κυβέρνηση Δηλιγιάννη αρκείτο να διακηρύσ­ σει ότι σκοπός τη ς Ελλάδας ήταν η ειρήνη και ότι η χώρα δεν σκόπευε να προβεί σε επ ιθετι­ κή ενέργεια, αλλά αν δεχόταν επίθεση θα απα­ ντούσε κατάλληλα, δηλαδή θα προχωρούσε σε πόλεμο. Ομως η κοινή γνώμη είχε ξεσηκω­ θεί. Σε συλλαλητήριο στην πλατεία Ομονοίας ο στρατηγός Π. Κορωναίος ανέγνωσε ψήφισμα προς τον βασιλιά: «...Θάρρος, λοιπόν, Μεγαλειότατε, και μη βραδύνης εις το έργον. Οι στρατοί Σου τη λέξιν Εμπρός αναμένουσι, διά να προσφέρουσιν εαυτούς εις τον βωμόν τη ς Πατρίδος και του Βασιλείου Σου...». Το πλή­ θος απαντούσε κραυγάζοντας: «Ζήτω ο πόλε­ μος!». Για την Εταιρεία ο ιστορικός Γ Ασπρέας γράφει ότι «υπήρξεν η σπουδαιοτέρα των ανευθύνων οργανώσεων από της ιδρύσεως του ελληνικού κράτους.... και ήτις εκπηγάσασα εκ νοσηρού πατριωτισμού επέτυχεν δι’ εξα ιρετι­ κής τόλμης και θερμουργότητος εντό ς βραχέ­ ος χρόνου να αποβή κολοσσιαία δύναμις εν τω κράτει, τόσον ώστε να καταστήσει την μεν κυβέρνησιν της χώρας υποχείριον των βουλευ­ μάτων αυτής, το δε Στέμμα αιχμάλωτον της νοσηρότητος των πατριωτικών σκοπών της».

Ο «ΑΤΥΧΟΣ» ΠΟΛΕΜ ΟΣ

20 ■■

Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος είχε διάρκεια μόλις 32 ημερών. Ο φιλέλληνας Ρισμόν έγράψε: «Περαστικέ πήγαινε να θυμίσεις στη βάρβαρη Ευρώπη ότι το 1897 ο μικρός ελληνι­ κός λαός συνετρίβη εδώ από την αριθμητική δύναμη, γιατί προασπίστηκε - μόνος του - την ελευθερ ία και τον πολιτισμό που απειλούντο από τα τέκνα του Μωάμεθ». Ο Γάλλος εθ ελο ­ ντής Λαμί σημείωσε την προσωπική του μαρ­ τυρία: «Η Αθήνα θύμιζε το Παρίσι μετά την ή τ­ τα του Γαλλικού Στρατού στο Μ ετς. Σε όλη την εκστρατεία είναι αισθητό - και θα γίνει πιο αι­ σθητό αργότερα, όταν η τελευταία μ ελετη θ εί εκ του σύνεγγυς - αυτό που ο Τσιπριάνι χαρα­ κτήρισε με έμφαση μαύρο χέρι, ο απροσδιόρι­ στος σκοτεινός παράγοντας, τα χίλια μυστη­ ριώδη υπόγεια δεδομένα που καθιστούν αυ­ τό ν το ν πόλεμο, έναν πόλεμο μοναδικό, που δεν θα γίνει κατανοητός παρά μόνο σε εκατό χρόνια, έναν πόλεμο όπου ο αποφασιστικός παράγοντας δεν είναι οι στρατιωτικές εξελ ί­ ξεις αλλά οι σκοτεινές δυνάμεις, τα μυστικά σχέδια, οι κρυφές δοσοληψίες, η ξένη διπλω­ ματία, τα οικονομικά. Οχι, κα τ’ ουδένα λόγο δεν πρόκειται μόνο για το μαύρο χέρι, αλλά και για το χρυσό χέρι». Ενα άρθρο που δημοσιεύθηκε σε εφ η με­ ρίδα τη ς Πετρούπολης μετά τη λήξη του πολέ­ μου επέρριπτε ευθύνες στη βασίλισσα Ολγα: «Του πολέμου αναποφεύκτου γενομένου έν ε­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κα της δημοσίας εξάψεως, συνεφωνήθη μετα ­ ξύ της βασιλίσσης Ολγας της Ελλάδος, του κόμητος Μουράβιεφ και του υπουργού Αννοτώ, ότι, ίνα εύρωσι διέξοδον και σώσωσι τη ν κινδυνεύουσαν δυναστείαν, ο πόλεμος θα κηρυχθή, αλλ' υπό το ν ρητόν όρον ότι οι Ελληνες ουδέποτε θα είχον τη ν υπεροχήν. Οτι οι Ελλη­ νες μετά την φαινομενικήν αντίστασιν οφείλουσι να εγκαταλείψωσι τας αμυντικός των συνόρων γραμμάς. Οτι οι Τούρκοι πρέπει να καταλάβωσι τη ν Λάρισσαν αμαχητί. Η Ρωσία ανελάμβανε τη ν υποχρέωσιν να εμποδίση την επί τα πρόσω πορείαν των και μάλιστα να τους εξαναγκάση να περιορίσωσι μέχρις εκεί τη ν ε ­ πιτυχίαν των, να δεχθώσιν την αποκατάστασιν του status quo ante και να επιστρέψωσιν εις τα σύνορα. Εθυσιάζετο ούτω η ζωή μερικών δυ­ στυχών και όλος ο κόσμος ή το ευχαριστημέ­ νος. Ο βασιλεύς τη ς Ελλάδος πολύ αργά έλα­ βε γνώσιν του σχεδίου τούτου, ό τε πλέον δεν ηδύνατο να αποχωρήση. Η βασίλισσα έκαμε το παν βοηθεία αφοσιωμένων τινών φίλων, ως ο κ. Θων, ο ιδιαίτερος γραμματεύς, ο συνταγμα­ τάρχης Σαπουτζάκης, ο ναύαρχος Σαχτούρης, ο Βάσσος και τινές άλλοι. Οι αυλικοί αυτοί εφρόνουν ότι δεν ή το προδοσία, όσον μηχανορ­ ραφία προς εδραίωσιν τη ς δυναστείας τη ν ο­ ποίον εξήγαγον ούτω ε ξ αδιεξόδου.... Η εκ­ στρατεία των Ελλήνων και ιδία η στάσις του στόλου δεν εξηγούνται διαφορετικά Αλλά και ο Λουϊ Φόστερ υποστήριξε ότι: «Αυτό που χαρακτηρίζει αυτή τη ν κακότυχη εκστρατεία είναι η επίσημη επιθυμία για απο­ φυγή τη ς δράσης. Ο λαός θυσιάστηκε σε μία αιματηρή κωμωδία οργανωμένη εκ μέρους τη ς κυβέρνησης σε συμφωνία με τις Μ εγάλες Δυ­ νάμεις. Τα γεγονότα αποδεικνύουν με επονεί­ διστο τρόπο ότι τα κίνητρα του ελληνικού γ ε ­ νικού επιτελείου ήταν πολιτικά... Κάτω από α υτές τις συνθήκες γίνεται κατανοητό το σφί­ ξιμο που ένιω θε κανείς στην καρδιά του βλέ­ ποντας να π έφτουν γενναιόφρονα θύματα, που ο θάνατός τους ήταν πραγματική δολοφο­ νία». Ο Μαζαράκης-Αινιάν έγραψε σ χετικά:«... ο στρατός έδ ειξεν μεγίστην αντοχήν και θάρ­ ρος, ότι ανώτεροι Αξιωματικοί δεν υπάρχουσιν, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, ότι η Ελλάς δεν η ττήθ η αλλ’ έγινεν θύμα τη ς ...υσ τερο­ βουλίας Κυβερνήσεως και Αρχηγείου. Ενόμιζον ότι δεν θα γίνη πόλεμος και τη ν εκστρα­ τείαν εκάλεσαν ένεκεν του αναβρασμού των Ελλήνων και ιδία τη ς αισχράς Εθνικής Εταιρεί­ ας, αφ’ ου δε η Τουρκία εκήρ υξεν το ν πόλεμον ήρχισαν οι υποχωρήσεις νομίζοντες και περιμένοντες από στιγμήν εις στιγμήν την επέμβασιν των Δυνάμεων, αλλ’ ηπατήθησαν οι αι­ σχροί...». Το Γενικό Επιτελείο φαίνεται ότι δεν είχε τις προθέσεις, ούτε τη ν απαιτούμενη προε­ τοιμασία για να προβεί σε σημαντικές επ ιθετι­ κές επιχειρήσεις, σκόπευε δε να περιοριστεί στην άμυνα. Το βέβαιο είναι ό τι δ εν είχε γίνει καμία σχετική προεργασία. Δ εν υπήρχε σχέ­ διο, δ εν υπήρχαν εφ εδ ρ είες διαθέσιμες και ο Στρατός παρουσίαζε σοβαρές ελλείψ εις. Από τους αξιωματικούς πολύ λίγοι δ ιέθετα ν πλήρη κατάρτιση και ο οπλισμός ήταν στο μεγαλύτε­ ρο μέρος του πεπαλαιωμένος και ανεπαρκής.

Ο Τουρκικός Στρατός υπερτερούσε σαφώς τό ­ σο αριθμητικά (62.000 άνδρες με 1.300 ιππείς και 200 πυροβόλα απέναντι σε 42.000 άνδρες με 600 ιππείς και 96 πυροβόλα για την ελληνι­ κή πλευρά), όσο και ποιοτικά από άποψη οπλι­ σμού και εκπαίδευσης - Γερμανοί αξιωματικοί είχαν αναλάβει αυτό το έργο. Οι Μ εγάλες Δυνάμεις είχαν ήδη (από τις 25/3) προειδοποιήσει ότι ο επιτιθέμενος θα α­ ναγκαζόταν να χρεω θεί και τις συνέπειες. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Τουρκία είχε τη ν α­ νοχή τη ς Αυστρίας και τη ς Ρωσίας και είχε εξα ­ σφαλίσει τη διαβεβαίωση τη ς Σερβίας, της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου για ουδε­ τερότητα, ενώ φυσικά η Γερμανία ενθάρρυνε ανοικτά το ν πόλεμο. Η Πύλη στις 5 Απριλίου ανακοίνωσε τη δια­ κοπή των διπλωματικών σχέσεων των δύο χω­ ρών. Ο Ελληνας πρεσβευτής εγκατέλειψ ε την Κωνσταντινούπολη στις 30 Απριλίου 1897. Κα­ τά τη ν αναχώρησή του παρίστατο ολόκληρο το διπλωματικό σώμα, με εξαίρεση τον πρεσβευ­ τή τη ς Γερμανίας ώστε να αναγκασθεί ο Ελλη­ νας διπλωμάτης να πει: «Φαίνεται ότι είμαστε σε πόλεμο και με τη Γερμανία!». Παρόλο που οι μάχες στη γραμμή βόρεια τη ς Λάρισας ήταν αμφίρροπες και ο Ελληνι­ κός Στρατός φαινόταν να κρατά τις θέσεις του, επικράτησε σύγχυση λόγω τη ς αδικαιολό­ γητης υποχώρησης, η οποία ξεκίνησε ουσια­ στικά με εντολή του αρχιστράτηγου, πρίγκιπα Κωνσταντίνου. Μ ετά την πτώση του Βόλου η ελληνική πλευρά ζητούσε τη μεσολάβηση των Δυνάμεων για την εκτόνωση τη ς κρίσης. Ο υ­ πουργός Εξωτερικών Σκουλούδης δήλωνε ότι η Ελλάδα ήταν έτοιμη να αποσύρει το ν στρατό της από την Κρήτη και να αναγνωρίσει την αυ­ τονομία της. Οι Δυνάμεις ανταποκρίθηκαν - ε­ κτός Γερμανίας - και εξέφρασαν την πρόθεσή τους να μεσολαβήσουν για το ν τερματισμό του πολέμου. Μάλιστα στις 30 Απριλίου υπέ­ βαλαν υπόμνημα στην Πύλη ζητώ ντας τη δια­ κοπή των εχθροπραξιών και την έναρξη δια­ πραγματεύσεων. Οι αξιώσεις, όμως, του σουλ­ τάνου για περιορισμό των ελληνικώ ν συνόρων στα όρια του 1880 απορρίφθηκαν από τις Δυ­ νάμεις. Αλλωστε στις προθέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων δεν περιλαμβανόταν η συρρίκνωση τη ς Ελλάδας, καθώς αυτό δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντά τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι το μοναδικό πλεο­ νέκτημα τη ς Ελλάδας έναντι τη ς Τουρκίας ή­ ταν το Ναυτικό, το οποίο δεν χρησιμοποιήθηκε στην έκταση και με τον τρόπο που θα έπρεπε. Ο ελληνικός στόλος υπερτερούσε και μπο­ ρούσε να δημιουργήσει προβλήματα στους Τούρκους, ενισχύοντας τις ελληνικές θέσεις. Τελικά είχε μόνο δευτερεύουσ α παρουσία στη σύρραξη με τη δικαιολογία ότι ήταν κατ' αρ­ χήν απασχολημένος στην Κρήτη. Παρατηρήθ ηκε μεγάλη ασυνεννοησία μεταξύ του υ­ πουργού Ναυτικών, Λεβίδη, και του αρχηγού του στόλου, Σαχτούρη, η οποία είχε ως αποτέ­ λεσμα τον περιορισμό των ναυτικών δυνάμε­ ων τη ς χώρας στον ρόλο του παρατηρητή. Στο θέμα τη ς διευθέτησ ης της ειρήνης εί­ ναι χαρακτηριστική η άκαμπτη στάση τη ς Γερ­ μανίας. Ο Γερμανός απεσταλμένος στο Λονδί­ νο δήλωνε : «Πρέπει να υποχρεώσουμε την

Ελλάδα να γονατίσει». Η παρέμβαση της βασί­ λισσας Βικτωρίας, αλλά και τη ς αδελφής του κάιζερ, Σοφίας, να χρησιμοποιήσει τη ν επιρ­ ροή του για τη ν παύση των εχθροπραξιών, ή­ ταν καθοριστική. Τελικά η κατάπαυση του πυ­ ρός έγινε ύστερα από προσωπική παρέμβαση του τσάρου Νικολάου Β’, στις 5 Μαϊου προς τον σουλτάνο, ύστερα από ένα αγωνιώδες τη ­ λεγράφημα του Ελληνα βασιλιά Γεωργίου Α'. Στις 11 Μαϊου 1897 η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι «αποθέτει με εμπιστοσύνη στα χέρια των έξι Μεγάλων Δυνάμεων την προάσπισιν των συμφερόντων της». Στις 23 Αυγούστου η Αγγλία πρότεινε να ερω τηθεί η Ελλάδα ποιους πόρους μπορούσε να διαθέσει προς εξόφληση των Ευρωπαίων ομολογιού­ χων. Η Γερμανία δήλωσε δυσαρεστημένη ότι θα αποχωρούσε από τη Συμμαχία αν δεν επι­ βαλλόταν οικονομικός έλεγχος στην Ελλάδα. Στις 3 Σεπτεμβρίου η Αγγλία αντιπρότεινε να οριστεί διεθνής επιτροπή από αντιπροσώπους των Δυνάμεων, η οποία θα επέβλεπε τη διαδι­ κασία εξόφλησης των Ευρωπαίων ομολογιού­ χων και πληρωμής της πολεμικής αποζημίω­ σης, να καθοριστούν από τη ν ελληνική Βουλή οι πόροι που θα ετίθ εντο στη διάθεση της Επι­ τροπής και να αποχωρήσουν τα τουρκικά στρατεύματα από τη Θεσσαλία έναν μήνα με­ τά τη ν ψήφιση του σχετικού νόμου από το ελ­ ληνικό κοινοβούλιο. Ετσι έγινε το αποφασιστι­ κό βήμα για τη ν προσέγγιση της Αγγλίας και της Γερμανίας. Οι όροι τη ς προκαταρκτικής συνθήκης διατυπώθηκαν οριστικά στις 16 Σεπτεμβρίου και προσυπογράφηκαν δύο μ έρ ες μετά από τους π ρεσβευτές των Δυνάμεων και το ν Τούρ­ κο υπουργό Εξωτερικών. Το διπλωματικό παρασκήνιο ανάμεσα στην τουρκική πλευρά και τις Δυνάμεις υπήρξε ιδι­ αίτερα έντονο, καθώς η Πύλη ή θ ελε να εκμετα λλευ θεί το γεγονός της στρατιωτικής τη ς ε­ πικράτησης και αξίωνε να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη. Φυσικά οι Μεγά­ λες Δυνάμεις δεν ήταν δ ια τεθ ειμένες να δώ­ σουν στην Πύλη περισσότερα από ότι τα ιδιαί­ τερα συμφέροντά τους στην περιοχή απαιτού­ σαν. Η Τουρκία εκμεταλλευόμενη τη νίκη της πίστεψε ότι τη ς παρουσιαζόταν η ιδανική ευ­ καιρία για να αυξήσει το κύρος της, κυρίως για να αποτρέψει τους υπηκόους της από τα αποσχιστικά τους σχέδια, και να αποκομίσει ο φ έ­ λη. Ζήτησε λοιπόν την επιστροφή στα σύνορα του 1831, δηλαδή ουσιαστικά την επανάκτηση ολόκληρης τη ς Θεσσαλίας. Ομως ακόμα και οι Δυνάμεις που τη ν υποστήριζαν, ιδιαίτερα η Γερμανία, δεν ήταν δ ια τεθ ειμένες να προχω­ ρήσουν ως εκεί. Αλλωστε πρωταρχικός σκο­ πός τους ήταν η εξυπηρέτηση των ιδίων συμ­ φερόντω ν τους. Και αυτά ακριβώς τα αντικρουόμενα - ανταγωνιστικά συμφέροντα υ­ πήρξαν σωτήρια για την Ελλάδα κατά τη συ­ γκεκριμένη ιστορική στιγμή. Ο κάιζερ, που πρωταγωνίστησε στα γεγο­ νότα, είχε αυξημένο ενδιαφέρον για την πε­ ριοχή και αισθανόταν πλέον ότι είχε πετύχει να επιβληθεί ανάμεσα στις άλλες Δυνάμεις και είχε ενισχύσει το γόητρό του στην Τουρκία και τη Βαλκανική. Ομως το γόητρό του συναγωνι­ ζόταν το έντονο ενδιαφέρον των Γερμανών ο-

0 Α λέξα ν δ ρ ο ς Ζ α ϊμ η ς, π ρω θυπ ουρ γό ς τη ς Ε λλάδ ας από το ν Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1897 (Α θήνα, Γ εν νά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

μολογιούχων για τη ν «επένδυσή» τους στην Ελλάδα. Η ήττα τη ς στον πόλεμο με την Τουρ­ κία αποτέλεσε τη ν ιδανική ευκαιρία να επιβλη­ θούν οι όροι που από καιρό έθ ετα ν οι Γερμα­ νοί, να εξαναγκασθούν οι Ελληνες να αποδε­ χθούν το ν Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο. Η Βρετανία, που λόγω των βασιλικών συγγενικών δεσμών ακολουθούσε φιλελληνική πολιτική, απέκλειε επίσης κάθε ενδεχόμε­ νο για εδαφική μεταβολή και έτσι οι τουρκικές αξιώσεις ήταν καταδικασμένες να πέσουν στο κενό. Ακολουθούσε μία πολιτική σύμφωνα με τη ν οποία αποκλειόταν μία χριστιανική χώρα που είχε απελευθερω θεί από τη μουσουλμανι­ κή κυριαρχία να επανέλθει στο προηγούμενο καθεστώς. Αυτή η θέση υποστηριζόταν και από τις άλλες Δυνάμεις. Το θέμα όμως του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου ήταν εντελώ ς διαφορετικό. Η βρετα­ νική κυβέρνηση επεδίωκε να μην εμφανίζεται δυναμικά μπροστά, αλλά οι κύκλοι του Σίτυ πίεζαν ή, στην καλύτερη περίπτωση, απλά συ­ ντάσσονταν με τη γερμανική πρόταση. Η προ­ σπάθεια τη ς βρετανικής κυβέρνησης, όπως αποδεικνύεται, επικεντρώ θηκε στη μείωση της έκτασης του ΔΟΕ. Ολες οι υπόλοιπες δυνά­ μεις μετείχαν για λόγους γοήτρου και δεν διεδραμάτισαν παρά δ ευ τερ εύ ο ντα ρόλο.

ΔΙΕΘ Ν ΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Στις 18 Ιανουαρίου 1898 τα μέλη της Δ ιε­ θνούς Οικονομικής Επιτροπής συνυπέγραψαν με το ν Ελληνα υπουργό Οικονομικών το προ­ σχέδιο του νόμου για τη ν επιβολή του ελέγ­ χου, που επικυρώθηκε από το ελληνικό κοινο­ βούλιο στις 8 Μαρτίου. Ακόμα και αν η αποζη­ μίωση οριζόταν στα πιο λογικά όρια, ήταν αδύ­

νατο να αντιμετωπισθεί από την υπό πτώχευ­ ση Ελλάδα, που είχε υποστεί και τις δαπάνες για το ν πόλεμο. Επόμενο ήταν να αντιμετωπισθεί με νέο εξω τερικό δάνειο. Το δάνειο όμως π ροϋπ έθετε και τη ν παροχή εγγυήσεων για τη ν αποπληρωμή του. Παράλληλα εγγυήσεις έπρεπε να παρασχεθούν και στους παλαιούς δανειστές, διότι διαφορετικά δεν υπήρχε περί­ πτωση να βρεθούν νέοι. Με τη ν επανάληψη των εργασιών τη ς Βουλής και κατά τη ν ΙΕ’ συνεδρίαση τη ς 20.2.1898, κα τα τέθηκε το νομοσχέδιο “περί Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου” . Παρατηρή­ σεις έκαναν οι βο υλευτές Α. Δεληγιώργης, Κ. Καραπάνος και Γ Φιλάρετος, ο οποίος διά­ βασε και την παρακάτω σύσταση: “ Η διαταγή των ε ξ Δυνάμεων, ίνα και προ πάσης ψηφίσεως και κυρώσεως καταστώσιν εκτελεσ τοί αποφά­ σεις αυτών δι’ ων προηγούμενοι συνθήκαι μονομερώς αναιρούνται και αυτός ο θεμελιώ ­ δης ημών νόμος ενπ ολλοίς καταργείται, κα­ θιστά όλως τυπικήν και άσκοπον την τριπλήν του περί διεθνούς ελέγχου νομοσχεδίου ανάγνωσιν, εν απολύτω αδυναμία διατελούντω ν των Βουλευτώ ν εις συζήτησιν ελευθέρ αν και ψηφοφορίαν εύορκον, αφού άλλως και αυτή η τη ς Θεσσαλίας απολύτρωσις εξηρ τήθη εκ τη ς τυφλής υποταγής τη ς νομοθετικής εξο υ ­ σίας εις τ' αμετακλήτω ς από τη ς 6/18 Σεπτεμ­ βρίου 1897 αποφασισθέντα. Μόνον ο πατριω­ τισμός των απανταχού Ελλήνων δύναται ν ’ αποτινάξη το ν ζυγόν του ξενικού ελέγχου διά τη ς αποδόσεως των οφειλομένων, η δ ’ έμφ υ­ το ς προς την αληθή ελευθερ ία ν αγάπη του Ελληνικού λαού να διασώση τα ερείπια των συνταγματικών θεσμών επί το λυσιτελέστερον εν καιρώ τω δ έοντι ρυθμιζομένων υπό εθνοσυνελεύσεως». Το νομοσχέδιο έγινε δεκτό κα τ’ αρχήν, κα τ’ άρθρο και στο σύνολο, ενώ έναν μήνα αρ­ γότερα η Βουλή εξέφ ρασ ε την ευγνωμοσύνη των αντιπρόσωπων του Εθνους στις Μ εγάλες Δυνάμεις. Ο πρωθυπουργός Ζαϊμης μετά τη ν εισα­ γωγή του νομοσχεδίου για τη σύναψη δανείου ύψους 170.000.000 χρυσών φράγκων με την εγγύηση της Βρετανίας, τη ς Γαλλίας και της Ρωσίας-στις 18.3.1898-είπε στη Βουλή τα ε ­ ξής: “ Η ελληνική κυβέρνησις, άμα ανεκοινώθη εις αυτήν το δείγμα το ύ το τη ς ευμενείας των Μεγάλων Δυνάμεων, έσπευσε να ευχαριστήση αυτάς αμέσως. Εάν δε ή θ ελε προβληθή εν τη Βουλή πρότασις, εκφράζουσα την ευγνωμοσύνην του έθνους εις τας Δυνά­ μεις ταύτας, αι οποίαι είναι αυταί εκείναι αι κατά το ν ιερόν αγώνα συντελέσασαι εις την ίδρυσιν του Βασιλείου, εάν τοιαύτη, λέγω, πρότασις προβληθή, ηθέλομεν και ημείς ψηφίσει υπέρ αυτής, θεω ρούντες το ύτο δίκαι­ ον και ο ρθόν” . Σημειώνουμε ότι τη ν 1/13 Ιουνίου 1897 η ελληνική κυβέρνηση είχε εξουσιοδοτήσει τον Στ. Σ τρ έίτ να επαναλάβει τις διαπραγματεύ­ σεις με τους ομολογιούχους. Οι διαπραγμα­ τεύσ εις α υτές διακόπηκαν (παρά την επιτυχή πορεία τους) επειδή η τό τε κυβέρνηση είχε θεωρήσει τη ν περίοδο ακατάλληλη λόγω της οξύτητας στην οποία είχε π εριέλθει στο Κρη­ τικό ζήτημα. Ηταν ένα από τα τραγικότερα

21 ■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σφάλματα της κυβέρνησης Δηλιγιάννη, κα­ θώς αυτή έχασε μία καλή ευκαιρία να διακανο­ νίσει το ζήτημα ευνοϊκά για τη χώρα. Επιπλέον, αφού ετοιμαζόταν για τον πόλεμο, θα έπρεπε να έχει προβλέψει τη ν ενδεχόμενη ανάγκη για επείγον δάνειο (ακόμα και σε περίπτωση νί­ κης), για την αντιμετώπιση των αναγκών, δ ε­ δομένου ότι η οικονομία βρισκόταν υπό καθε­ στώς πτώχευσης. Οπως ήταν φυσικό, δεν μπο­ ρούσε να συναφθεί δάνειο χωρίς διακανονι­ σμό - συμβιβασμό με τους παλαιούς δανει­ στές. Μετά όμως από την ήττα της Ελλάδας ή­ ταν προφανές ότι ο Σ τρ έϊτ δεν θα πετύχαινε στην αποστολή του, παρόλο που η κυβέρνηση υπό την πίεση τη ς νέας δραματικής κατάστα­ σης ήταν έτοιμη να προχωρήσει σε παραχωρή­ σεις που ευνοούσαν τους δανειστές και τις Δυνάμεις. Δύο μήνες αργότερα εξουσ ιοδοτήθηκε και ο Ανδρέας Συγγρός, ο οποίος από τον Μάιο του 1897 συνιστούσε προς τον υπουργό Οικονομικών, Ανάργυρο Σιμόπουλο, το ν συμβι­ βασμό, εκφράζοντας τους φόβους του «μη η Γερμανία, ήδη αρκούντως εναντίον υμών, διό­ τι επί δύο όλα έτη εμπαίζεται ή νόμιζαν ότι ε­ μπαίζεται, οφεληθή τη ς περιστάσεως όπως μας παίξη το αυτό παιχνίδι, το οποίον μας έπαιξεν επί τη ς προσαρτήσεως της Θεσσαλίας, με το παλαιόν χρέος της Ελλάδος προς την Βαυαρίαν». Και όπως αποδείχθηκε είχε δίκιο,

Η μάχη σ τα Π έ ν τε Π η γά δ ια , σ τη ν Η π ειρο , κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ π ολέμ ου το υ 1897 (Α θήνα, Ε θνικό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

καθώς η αποστολή τού ανατέθηκε πολύ αργά, όταν κανένας πια δεν ή θ ελε - ο ύτε και είχε λό­ γο - να συνομιλήσει μαζί του. Οι ομολογιούχοι βασίζονταν στην υποστήριξη της Γερμανίας, γνωρίζοντας ότι η Γαλλία και η Ρωσία δεν θα σ τέκονταν εμπόδιο στην εγκαθίδρυση του Ε­ λέγχου, η δε Βρετανία δεν φαινόταν δ ια τεθ ει­ μένη να τον αποτρέψει. Στο δ εύ τερ ο άρθρο τη ς Προκαταρκτικής Συνθήκης τη ς Κωνσταντινούπολης τη ς 6/12 Σεπτεμβρίου 1897 καθοριζόταν ότι «η Ελλάς θα καταβάλη τη Τουρκία αποζημίωσιν 4.000.000 τουρκικών λιρών. Ο σχετικός προς ταχείαν απότισιν τη ς αποζημιώσεως κανονι­ σμός θα γίνη τη συναινέσει των Δυνάμεων κα­ τά τρόπον μη θίγοντα τα κεκτημένα δικαιώμα­ τα των παλαιών δανειστών της Ελλάδος. Προς τον σκοπόν αυτόν θέλη ιδρυθή εν Αθήναις Δ ιεθνής Επιτροπή απαρτιζομένη ε ξ αντιπρο­ σώπων των μεσολάβησών Δυνάμεων. Η Ελλη­ νική Κυβέρνησις θέλη επιτύχη την ψήφισιν νόμου, εγκριθέντος προηγουμένως υπό των Δυνάμεων, κανονίζοντος την λειτουργίαν της Επιτροπής και δυνάμει του οποίου η είσπραξις και η διάθεσις προσόδων επαρκών διά την υ­ πηρεσίαν του δανείου τη ς αποζημιώσεως και των άλλων εθνικώ ν χρεών θέλουσι τεθ ή υπό το ν απόλυτον έλεγχον τη ς προρρηθείσης Επι­ τροπής». Ετσι ρυθμίστηκαν το θέμα της αποζημίω­ σης και με διπλωματικό τρόπο η επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Η κατοχύρω­ ση των κεκτημένω ν δικαιωμάτων των δανει­ στών αναφερόταν αόριστα, χωρίς να διευκρινί­ ζεται μέχρι ποιο σημείο θα έφθανε η κατοχύ­

ρωση, δηλαδή αν τελικά θα καταβάλλονταν στο άρτιο και τα παλαιά τοκομερίδια. Ο καθηγητής Α. Ανδρεάδης επικρίνει δριμύτατα τη Συνθήκη, επικαλούμενος και τον χαρακτηρισμό του Κλεμανσό, ο οποίος αποκάλεσε «άτιμον» τη στάση των Δυνάμεων. Εκτός όμως από την επισήμανση τη ς «τυ­ πικής αταξίας» τη ς επιβολής του οικονομικού ελέγχου μέσα στη Συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ιδιαίτερη σημασία έχει ο ε ν τε ­ λώς ασυνήθιστος αποκλεισμός της Ελλάδας από την απευθείας συμμετοχή τη ς στη διά­ σκεψη για την ειρήνη με τη ν Τουρκία. Οι Δυνά­ μεις επωφελήθηκαν από τη ν «αναγκαστική ε ­ ξουσιοδότηση» που η ταπεινωτική ή ττα επέ­ βαλε από μέρους της Ελλάδας, για να εξυπη­ ρετήσουν ίδια συμφέροντα και όχι αυτά της η ττη μ ένη ς χώρας. Ιδιαίτερα ο τύπος του ελέγ­ χου, ως διπλωματικός, επέτρεπε τη διαρκή ε ­ πέμβαση των Δυνάμεων στα οικονομικά της Ελλάδας - και όχι μόνον. Οι διαμαρτυρίες της Ελλάδας ήταν φυσικό να μην εισακουσθούν από τις Μ εγάλες Δυνάμεις, προκάλεσαν όμως τη δυσφορία τη ς κοινής γνώμης στη Βρετα­ νία, πράγμα που επηρέασε κάπως την εξέλιξη των πραγμάτων ώστε να μη γίνουν ιδιαίτερα α­ πεχθή για την Ελλάδα. Η αλήθεια είναι ότι στο σύνολό της η ειρη­ νευτική διαδικασία και η υπογραφή τη ς ειρή­ νης με τους προκαταρκτικούς όρους, από μέ­ ρους των διαιτητριών δυνάμεων, επέφεραν πλήγμα στη φιλοτιμία των Ελλήνων παρά στα υλικά τη ς συμφέροντα. Η Τουρκία τελικά δεν ευερ γετήθ ηκε καθόλου από τα όσα έχανε η Ελλάδα. Η όλη κατάσταση δημιουργήθηκε

22

ΙΚ

Τ Ο Υ Ε Λ Λ Η Ν Ο ΤΟ Υ Ρ Κ ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ 1807

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΠΕΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΗΓΑΔΙΩΝ

UA QUEftftE T O U R O O -H E L U lN lQ U E OE 1897

LE COMBAT DE “PENTE PIGHADIA,

Γελοιογρ α ψ ία που εικ ο ν ίζει τον Τρικούπη να α ν α ζ η τε ί νέο δ ά νειο μ ε τά τη ν π τώ χευση το υ 1893 (Α&ήνα, Ε&νικό Ισ το ρ ικ ό Μ ο υ σ είο ).

προς όφελος των Δυνάμεων και ιδιαίτερα της Γερμανίας. Η Γερμανία τηρούσε σκληρότερη στάση από τις άλλες Δυνάμεις, ως προς τις α­ παιτήσεις τη ς από τη ν Ελλάδα, στην προσπάθειά τη ς να εδραιώσει τη δύναμή της στον βαλκανικό χώρο και στη Μέση Ανατολή και να ανταγωνιστεί τις άλλες ευρωπαϊκές Δυνά­ μεις, τόσο από άποψη γοήτρου, όσο και από αυτή της οικονομικής ωφέλειας που θα της έ­ δινε ο έλεγχος των δρόμων της Ανατολής. Πά­ ντα στο όνομα της προστασίας των συμφερό­ ντων των υπηκόων της παρουσιαζόταν πιο α­ διάλλακτη από τις Συμμάχους και ταυτόχρονα μεγάλες ανταγωνίστριές της. Είναι αμφίβολο το αν οι Γερμανοί πίστευ­ αν πραγματικά ότι με αυτή τη στάση που τη ­ ρούσαν θα ανάγκαζαν την ελληνική πολιτική ηγεσία της εποχής να προσδεθεί στο άρμα της πολιτικής τους. Εκτός από τους δε­ σμούς με τη βασιλική οικογένεια δεν είχαν, ο ύτε μπορούσαν ποτέ να αποκτήσουν ερεί­ σματα στον ελληνικό πολιτικό χώρο, αφού ε­ κεί παραδοσιακά “ έπαιζαν" οι Αγγλοι, σι Γάλ­ λοι και οι Ρώσοι. Παρόλο, όμως, τον ανταγωνισμό, τη σύ­ γκρουση των συμφερόντων και το ν αγώνα γοήτρου οι Μ εγάλες Δυνάμεις δεν ξεχνούσαν τη συμμαχίατους και επεδίωκαν σχεδόν πά­ ντα να λαμβάνουν αποφάσεις ομόφωνα. Χαρα­ κτηριστική του τρόπου αντιμετώπισης και έκ­ φρασης για το ελληνικό θέμα, εκ μέρους της Γερμανίας, ήταν η δήλωση του φον Μπύλοφ στην οικονομική επιτροπή στις 24.01.1898: «Η Αυτοκρατορική Κυβέρνηση περιόρισε τις α­ παιτήσεις τη ς στο ελάχιστο χάρη της αρμο­ νίας μεταξύ των Δυνάμεων. Η Αυτοκρατορική Κυβέρνηση δεν έχασε ο ύτε για ένα λεπτό το ενδιαφέρον τη ς για τους Γερμανούς κατό­ χους τίτλων, είτε κατά τη συζήτηση των προ­ καταρκτικών της Συνθήκης ειρήνης, είτε κατά τις διαπραγματεύσεις που επακολούθησαν στην Αθήνα, και μπορεί να διαβεβαιώσει την Επιτροπή ότι η Κυβέρνηση θα συνεχίσει να έ­ χει τον νου τη ς στα συμφέροντά τους. Γι’ αυτά τα συμφέροντα υπάρχει aeterna autoritas (αιώ­ νια εξουσία). Η Γερμανική Κυβέρνηση μαχόταν όχι μόνο για τα συμφέροντα των υπηκόων της, αλλά και για όλους τους ξένους πιστωτές και για τις μεγάλες αρχές τη ς καλής πίστης και τη ς τιμιότητας στη Δημόσια ζωή. Ευχήθηκε η Ελληνική Κυβέρνηση και η Αυλή να συνειδη­ τοποιήσουν τα μεγάλα πλεονεκτήματα που θα προκύψουνστη χώρα από τον οικονομικό έλεγχο. Χωρίς αυτόν θα ήταν αδύνατο για την Ελλάδα να αποκτήσει τα απαραίτητα κε­ φάλαια για τη ν πληρωμή των πολεμικών επα­ νορθώσεων και για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να γιατρέψουν τις πληγές που προκλήθηκαν από τις εχθροπραξίες του πολέ­ μου». Ο Σπ. Μ αρκεζίνης σημειώνει ιδιαίτερα για τη Γερμανία: «Αυτή η δύναμις, έγραφεν εις πρεσβευτής, είδε τη ν ελληνικήν υπόθεσιν ως

ευκαιρίαν διακανονισμού των πιστώσεων τας οποίας είχον οι υπήκοοί της εις τας Αθήνας. Εξώθησεν λοιπόν εις τον πόλεμον, παρέχουσα ανοικτά τη ν υποστήριξίν τη ς εις εκείνον το ν ο­ ποίον εθεώ ρει ισχυρότερον. Οταν οι ισχυρογνώμονες Ελληνες χρεώσται ευρέθησαν εις θέσιν εξαρτήσεως, ή ξευ ρ ε να το υς επιβάλλη τους όρους τη ς μέσω τη ς ειρήνης..,. Ετιμώρει τη ν επαναστατικήν Ελλάδα και χρεώστρια αυ­ τής, επιβάλλουσα ειρήνην γερμανικήν... Του λοιπού, με τα σύνορά τη ς περισσότερον ανοι­ κτά, θα όφειλε, φοβούμενη την επανάληψιν τουρκικών εισβολών, να πληρώνη το υς πιστωτάς τη ς και να μη ταράσση πλέον την ειρή­ νην.... Οσον αφορά τους Τούρκους, η Ευρώπη τους είχεν αφήσει να νικήσουν κατά προτρο­ πήν της Γερμανίας, αλλά επ εθύμει να εξακο-

λουθήση να τους επιβάλλη τη ν προστασίαν της, και η Γερμανία επ εθύμει επίσης να εξακολουθήση να τους εξουσιάζει. Με μίαν μέτριαν αποζημίωσιν και με μερικά τετραγω νικά χιλιό­ μετρα αγόνων εδαφών οι Τούρκοι όφειλαν λοι­ πόν να θεω ρηθούν ικανοποιηθέντες». Σύμφωνα με τον καθηγητή Α. Ανδρεάδη «οι ξένοι ετέντω σαν το σκοινί, αλλά και εμείς δεν αντελήφ θημεν ότι ο συμβιβασμός είχε δύο απόψεις: 1) την παραχώρησιν εγγυήσεων κα τ’ ενδεχόμενης νέας αθετήσεω ς των υποχρεώσεών μας, 2) τη ν βελτίωσιν της τύχης των δανειστών...» και «...εφ όσ ονη κοινή γνώμη εξαφθείσα ουδεμίαν εδέχετο ανάμιξιν των δα­ νειστών, έπρεπε να πληρώσωμεν την κακώς εννοούμενην εθνικήν ταύτην ευθιξίαν δι’ υλι­ κών θυσιών: της παροχής κρειττόνων όρων». ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

24

Πάντως σχετικά με το θ έμ α τη ς πολεμικής αποζημίωσης ο πρωθυπουργός Δημ. Ράλλης υποστήριξε ενώπιον τη ς Βουλής ότι «από της ελαφράς αποζημιώσεως, ην επίσης προοιώνιζον υμίν, επεβλήθη εις τη ν Ελλάδα αποζημίωσις 4.000.000 λιρών (τουρκικών)», για να καταλήξει στο ζήτημα του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Ο Δημ. Ράλλης προσπάθησε να εξη ­ γήσει τις κυβερνητικές προσπάθειες με τη ν α­ ποστολή του Σ τρ έϊτ και του Συγγρού στο εξω ­ τερικό, αλλά και το γεγονός ότι οι Γερμανοί ο­ μολογιούχοι αρνούντο κάθε συνεννόηση, ενώ οι αγορές του Λονδίνου και του Παρισιού, «δη­ λητηριασμένοι», δεν δέχονταν να συζητήσουν το ενδεχόμενο νέου δανείου πριν επέλθει συμβιβασμός για τα παλαιά χρέη και αυτό όχι διότι προσδοκούσαν μεγαλύτερη ασφάλεια από εκείνη που προσέφερε η Ελλάδα, αλλά γιατί «προσεδόκουν το άμεσον κέρδος εκ της υψώσεως των ελληνικών χρεωγράφων κατό­ πιν τη ς επιβολής του ελέγχου. Επρόκειτο περί νέας κερδοσκοπίας εις βάρος ημών, και δυ­ στυχώς και αι κυβερνήσεις ω θούμενοι παρά ι­ διωτών, όταν ούτοι είναι ισχυροί, γίνονται τα όργανα τοιούτω ν κερδοσκοπιών». Η ανάγνω­ ση, στο Κοινοβούλιο, του σχετικού τηλεγρα­ φήματος του Ελληνα επιτετραμμένου στη Ρώ­ μη, επιβεβαίωνε τους ισχυρισμούς του πρωθυ­ πουργού: «Οσον αφορά το ν έλεγχον, ο υ­ πουργός των Εξωτερικών (σημ.: τη ς Ιταλίας) μοι είπεν ότι εν Γερμανία τω είπον καθαρώς ότι επί τοσούτου επέμειναν ως προς τον έλεγ ­ χον διά λόγους εσωτερικούς, διότι τα πλείστα των χρεωγράφων ημών ευρίσκονται εις χείρας αστών και μικρών εμπόρων, ουχί δε εις χείρας των Ιουδαίων του Βερολίνου, ως υπέθετε». Ο Ελληνας πρωθυπουργός υποστήριξε τη ν άπο­ ψη ότι όλη η κατάσταση δημιουργήθηκε από τη γερμανική κυβέρνηση, ενόψει των επικεί­ μενων εκλογών στη χώρα, ως μία προσπάθεια να εκμ ετα λλευ θ εί το θ έμ α ψηφοθηρικά. Πολύ γλαφυρά περιγράφει το θ έμ α και η βασίλισσα Βικτωρία, στο ημερολόγιό τη ς με η ­ μερομηνία εγγραφής 17/29 Αυγούστου 1897: «Υπάρχει ελπίς οι Ελληνες να δυνηθούν να πληρώσουν μέρος της πολεμικής αποζημιώσε­ ως, το οποίον ημείς προθύμως θα εγγυώμεθα, αλλ’ αι άλλαι δυνάμεις εφάνησαν αντίθετοι και η Γερμανία επιθυμεί να πιέση και όχι να ζητήση από την Ελλάδα να πληρώση. Ολα αυτά οφείλονται εις τη ν επαίσχυντον συμπεριφορά του Γουλιέλμου. Η σύμπραξις των Δυνάμεων υπήρξεν αποτυχία και ημποδίσθημεν από του να πράξωμεν το καλόν που θα ημπορούσαμεν να έχωμεν κάμει. Είναι εξόχως θλιβερόν...». Ο Δημ. Ράλλης αναγκάστηκε να παραδε­ χ θ εί ενώπιον τη ς Βουλής ότι υπήρχαν δύο επι­ λογές σχετικά με τους όρους τη ς Συνθήκης: «η απόρριψις ή η παραδοχή». Τι θα συνέβαινε αν η κυβέρνηση απέρριπτε τους όρους των Δυνάμεων; Την απάντηση έδωσε ο ίδιος ο πρωθυπουργός όταν υποστήριξε ότι θα έμενε εγκαταλελειμμένη η Λαμία και η πεδιάδα της και η άμυνα θα περιοριζόταν στις Θερμοπύ­ λες, όπου 35.000 Ελληνες θα έπρεπε να αντι­ μετωπίσουν 150.000 Τούρκων. Αυτό ίσως πριν από μερικές εκατοντάδες χρόνια δεν θα ήταν πρόβλημα, αλλά για τους η γέτες τη ς Ελλάδας του 1897... Αν η γραμμή αυτή έσπαγε, η Αθήνα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θα ήταν εκτεθ ειμ έν η στα εχθρικά στρατεύμα­ τα και τό τε « ηθέλο μεν καταλύσει το έργον των πατέρων ημών το από του 1821 μέχρι σή­ μερον και η θέλο μεν αναγκασθή να καταφύγωμεν εις τα όρη, όπως επαναρχίσωμεν τον α­ γώνα τη ς ανεξαρτησίας. Τοιούτον αγώνα ου­ δέπ οτε θέλω συμβουλεύσει υμίν, υπό τους σημερινούς μάλιστα διεθνείς όρους». Το αξιοπερίεργο είναι ότι η ελληνική πολι­ τική ηγεσία ανέλυε τη διεθνή κατάσταση α­ φού είχε επιτρέψ ει το ξέσπασμα του πολέμου. Χωρίς τον πόλεμο και τη βαριά ή ττα είναι αμ­ φίβολο αν τελικά, παρόλη τη γερμανική επιμο­ νή, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις θα επέτρεπαν μία εξέλιξη όπως ο ΔΟΕ για την Ελλάδα. Αν όλα όσα υποστήριξε ο Ράλλης στο Κοινοβούλιο εί­ χε το θάρρος να τα πει νωρίτερα, ίσως η χώρα να μην είχε οδηγηθεί στον πόλεμο και η πολι­ τική ηγεσία να παρουσιαζόταν ικανή να προβλέψει και να α ντεπ εξέλθ ει στις καταστάσεις. Είναι χαρακτηριστικό τη ς συμπεριφοράς των πολιτικών αρχηγών τη ς εποχής το ότι ό­ ταν τελικά ο Ράλλης ζήτησε τη ν εξουσ ιοδότη­ ση της Βουλής προς τη ν κυβέρνησή του για να αποδεχθεί τους όρους τη ς ειρήνης, ο Θ. Δηλιγιάννης και οι λοιποί η γ έτες τη ς αντιπολί­ τευσης, ξεχνώ ντας την προηγούμενη στάση τους, δήλωσαν ότι αρνούνται να συμπράξουν στην ταπείνωση τη ς Ελλάδας. Στην ψηφοφο­ ρία έλαβαν μέρος 164 βουλευτές. Από αυτούς 31 μόνο ψήφισαν υπέρ, ενώ 93 καταψήφισαν τη ν πρόταση και 40 αρνήθηκαν ψήφο με απο­ τέλεσμα τη ν παραίτηση της κυβέρνησης Ράλλη. Ο λόγος, βέβαια, που ο Δηλιγιάννης είχε καταψηφίσει την εξουσιοδότηση δεν ήταν η ε­ θνική υπερηφάνεια, αλλά η φιλοδοξία του να αντικαταστήσει το ν Ράλλη στην εξουσία. Ο βασιλέας Γεώργιος όμως είχε άλλα σχέδια και κάλεσε το ν Αλ. Ζαίμη για να του δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Η κυβέρνηση Ζαϊμη ορκίστηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1897 και με­ τά από δύο μέρες κατάφερε να πάρει τη ν ψή­ φο εμπιστοσύνης τη ς Βουλής, η οποία και διέ­ κοψε τις εργασίες τη ς κηρύσσοντας τη λήξη ε ­ κείνης τη ς πολυτάραχης περιόδου. Στο Υπουργείο Οικονομικών τοπ οθετήθηκε ο Στέφανος Στρέϊτ, που δ ιέθ ετε πείρα (αλ­ λά και διεθνή αναγνώριση) για να χειριστεί τα παλαιά δάνεια και να αντιμετωπίσει τις νέες α­ νάγκες και υποχρεώσεις. Η νέα κυβέρνηση α­ ποδέχθηκε τη Συνθήκη και έσ τειλε στην Κων­ σταντινούπολη τους Ν. Μαυροκορδάτο και Δ. Στεφάνου για να «διαπραγματευτούν» την ο­ ριστική ειρήνη - όσο βέβαια αυτό ήταν δυνατό, αφού τα πράγματα ήταν προκαθορισμένα. Μ ετά την υπογραφή της προκαταρκτικής Συνθήκης Ειρήνης είχαν φθάσει στην Αθήνα αντιπρόσωποι των Δυνάμεων για το θέμα του ΔΟΕ, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Αγγλος Εδουάρδος Λόου, ο Γάλλος Ντιμπέ ν τε λ' Εστάν αλλά και ο διάσημος Ιταλός οικονομολό­ γος Μπόντιο. Οι αντιπρόσωποι άρχισαν αμέ­ σως συνομιλίες με το ν Στρέϊτ, οι οποίες διήρκεσαν ένα τρίμηνο (ως τις 21 Ιανουαρίου / 2 Φε­ βρουάριου 1898). Οι συζητήσεις αφορούσαν κυρίως τη φύση και τα όρια του ελέγχου. Η πλειοψηφία των μελών τη ς επιτροπής ήταν δυσμενώς δ ιατεθειμένη απέναντι στην Ελλά­ δα, με επικεφαλής το ν Γερμανό εκπρόσωπο, ό­

πως προκύπτει από τις εκθέσ εις - προς το Foreign Office - των Αγγλων συναδέλφων τους, που μαζί με το υς Ιταλούς αποτελούσαν τη μει­ οψηφία. Ο Εδουάρδος Λόου έδωσε σκληρό α­ γώνα υπέρ τη ς Ελλάδας, βοηθούμενος από το ν Σ τρ έϊτ και το ν Ζαϊμη, οι οποίοι κατά τη γνώμη του καθηγητή Ανδρεάδη «επέτυχαν πολλά εφαρμόσαντες πολιτικήν απολύτου ει­ λικρίνειας και κατακτήσαντες ούτω τη ν εμπι­ στοσύνην των Δυνάμεων». Η ελληνική Βουλή στις συνεδριάσεις της 20-23 Φεβρουάριου ( 4-6 Μαρτίου) 1898 συζή­ τησε - για τους τύπους - και επικύρωσε τη συμ­ φωνία με την ψήφιση του νόμου ΒΦΙΘ'. Τελικά για να εξασφαλισθεί η καταβολή πολεμικής α­ ποζημίωσης οι Δυνάμεις εγγυήθηκαν την έκ­ δοση δανείου 170.000.000 χρυσών φράγκων από τα οποία τα 150.000.000 θα καταβάλλο­ νταν αμέσως στην Ελλάδα. Αυτό το δάνειο ή ­ ταν αναγκαίο για να καλυφθούν η πολεμική α­ ποζημίωση προς τη ν Τουρκία και τα παλαιότερα χρέη τη ς Ελλάδας προς τους ξένους ομο­ λογιούχους. Η Ελλάδα, που είχε η ττη θ εί στον πόλεμο, αγωνίστηκε να περισώσει ό,τι ήταν δυνατό και να διατηρήσει τη Θεσσαλία. Φυσικά δεν ήταν σε θέση να προβάλει οποιαδήποτε απαίτηση για την τύχη των μακεδονικών εδαφών, παρό­ λο που αφορμή του πολέμου υπήρξε η είσο­ δος, στη Μακεδονία, ελληνικών ανταρτικών μονάδων. Από τη δεινή θέση στην οποία βρι­ σκόταν η χώρα δεν μπορούσε να προβάλει τις διεκδικήσεις τη ς και για την Κρήτη. Ευτυχώς, όμως, φαίνεται ότι είχε έλθ ει το πλήρωμα του χρόνου και η κατάσταση εκεί διαμορφώθηκε ευνοϊκά για την Ελλάδα, αφού εξασφαλίστηκε η αυτονομία του νησιού, υπό τη ν αρμοστεία του δευ τερ ότοκο υ γιου του βασιλέα Γεωργί­ ου, πρίγκιπα Γεωργίου. Βέβαια η Ενωση δεν ε­ π ιτεύχθηκε παρά μόνον όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέλαβε την ιστορική ευθύνη να εμπλέξει τη χώρα στους Βαλκανικούς Πολέ­ μους. Υπό τις συνθήκες τη ς ήττας του 1897 η λύ­ ση που δόθηκε από τις Δυνάμεις πρέπει να θ ε ­ ωρηθεί ικανοποιητική. Αλλωστε στην Κρητική Συνέλευση στις Αρχάνες, στις 30 Ιουλίου /11 Αυγούστου του 1897, ο Ελευθέριος Βενιζέλος απ ευθύνθηκε στους ναυάρχους των Δυνάμε­ ων διακηρύσσοντας τη ν πίστη του στην Ενωση με τη μητέρα - Ελλάδα, δηλώνοντας τα υ τό ­ χρονα τη συμμόρφωσή του προς τις υποδεί­ ξεις τη ς «πρακτικής πολιτικής» με το επιχεί­ ρημα ότι οδηγήθηκε σε αυτή τη ν απόφαση «αφ' ης το ελεύθ ερ ον Βασίλειον, πιεζόμενον εκ τη ς εκβάσεως του ατυχούς πολέμου, απέσυρεν εν τεύ θ εν το ν στρατόν της κατοχής και ανεγνώρισε τη ν κρητικήν αυτονομίαν».

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΟΕ Ο εικοστός αιώνας βρήκε τη ν Ελλάδα ηττημένη από τον προαιώνιο αντίπαλό της και υπό το ν Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο, σε μία κα­ τάσταση που κλόνισε και προσγείωσε το ν λαό και τη ν πολιτική ηγεσία. Το δόγμα περί τη ς α­ κεραιότητας τη ς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε χαλαρώσει αισθητά, αλλά η ιδέα τη ς ισχυ-

των συμφερόντων τους επ έφερε και ανάλο­ γους κλυδωνισμούς στην ελληνική εσωτερική πολιτική, επειδή τα “ κόμματα” που αλληλοδιαδέχονταν το ένα το άλλο στην εξουσία δεν ήταν τίπ οτε άλλο από ομάδες συμφερόντων που συσπειρώνονταν γύρω από ένα πρόσω­ πο το οποίο είχε την εμπιστοσύνη κάποιας δύναμης, οι προσωπικές φιλοδοξίες και οι στόχοι του οποίου στρέφονταν γύρω από αυ­ τή. Η επιβολή του ελέγχου ήταν φυσική κατάληξη που «διευκολύνθηκε» και από την είσοδο νέων δυνάμεων, οι οποίες αναζητού­ σαν τη λύση στα δομικά προβλήματα των ε­ θνικών τους οικονομιών στη δημιουργία μιας δικής το υς διεθνούς οικονομικής ζώνης. Από α υτές η Γερμανία παρουσιαζόταν πολύ απο­ φασισμένη να διεκδικήσει το μερίδιό της στην Ανατολή. Οι δυνάμεις δεν ενδιαφέρονταν τόσο για εδαφ ικές προσαρτήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο για τον έλεγχο της κίνησης των κεφαλαίων στον χώρο τη ς ανα­ τολικής Μεσογείου. Οταν κατάφεραν να πά­ ρουν το ν έλεγχο τη ς ελληνικής οικονομίας στα χέρια τους δεν τους ενδ ιέφ ερ ε η απόσβε­ ση των δανείων, αλλά η δόμηση της οικονο­ μίας του νεαρού ελληνικού κράτους σύμφωνα με τα δικά τους πρότυπα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο β α σ ιλιάς Γεώ ργιος Α ’ α π ε υ θ ύ ν ε τα ι σ το ν α θη ν α ϊκό λα ό σ τις 10 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1897, την επ ο μ ένη το υ βομ β α ρ δ ισ μ ο ύ το υ Α κρ ω τη ρ ίο υ από το ν σ υμ μ αχικό σ τόλο (Α θήνα, Γ εν ν ά δ ειο ς Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

ρής Ελλάδας ως αντικαταστάτριας τη ς άλλοτε κραταιάς δύναμης δεν είχε πολλούς οπαδούς. Μόνο η συνεργασία των λαών τη ς Βαλκανικής εμφανιζόταν ως σοβαρό υποκατάστατο. Η κα­ τάσταση επιβαρυνόταν και από τη γερμανική φιλοδοξία για σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Αρχικά είχε θεω ρηθεί ότι η Γερμανία θα έπαιζε τον ρόλο του παράγοντα ισορροπίας απέναντι στο σλαβικό μέτωπο, αλλά επί Γουλιέλμου Bä έγινε πλέον φανερό ότι θα απέβαινε παράγο­ ντας αστάθειας και κίνδυνος για τη ν ειρήνη. Η στάση της απέναντι στην Ελλάδα το 1897, αλ­ λά και στις σφαγές των Αρμενίων που είχαν προηγηθεί, ήταν οι ενδ είξεις για τον δρόμο που θα ακολουθούσε. Η μεταβατική περίοδος από το 1897 ως το 1909 υπήρξε ιδιαίτερα κρίσιμη και αποφασιστι­ κή. Ο πολιτικός κόσμος και κυρίως οι υπεύθυ­ νοι για την ήττα του 1897 ήταν βέβαιο ότι δεν θα μπορούσαν να κρατηθούν στην εξουσία. Το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, το 1909, ήταν α­ ναπόφευκτο ξέσπασμα για τον τερματισμό της παλαιοκομματικής νοοτροπίας. Από το 1909 άρχισε η νέα περίοδος που οδήγησε στις μεγάλες νίκες του 1912-13 και η οποία θα μπο­ ρούσε να φθάσει στην ολοκλήρωση και στη δι-

καιωση των προσδοκιών του Ελληνισμού, αν δεν μεσολαβούσε ο Εθνικός Διχασμός. Είναι φανερή πλέον η μεθόδευση των “ Μεγάλων Εγγυητριώ ν” Δυνάμεων να θ έ ­ σουν υπό το ν έλεγχό τους τη ν ελληνική οι­ κονομία. Δ εν νομίζουμε ότι μπορούν να θεω ­ ρηθούν ανεύθυνες για τον «άτυχο» πόλεμο του 1897 και την οικονομική καταστροφή προκειμένου να εδραιώσουν την εξάρτηση της χώρας μας από αυτές. Επίσης δεν θεω ρούμε ανεύθυνους τη ν ελληνική πολιτική ηγεσία και το Στέμμα, που φάνηκαν κατώτεροι των περι­ στάσεων. Το καθεστώς τη ς εξάρτησης για τη ν Ελλά­ δα άρχισε από τη στιγμή που δ έχθηκε τα περί­ φημα “ δάνεια της ανεξαρτησίας” . Βέβαια το πρόβλημα δεν ήταν αυτή καθεαυτή η αποδο­ χή των δανείων, αφού η χώρα δεν είχε πόρους για να συνεχίσει τον αγώνα - αυτός ήταν και έ ­ νας τρόπος για να αναγνωριστεί επίσημα ανά­ μεσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Το πρόβλημα ή­ ταν οι όροι αυτών των δανείων, που δεν υπάρ­ χει αμφιβολία ότι ήταν ληστρικοί, και τα ποσά που τελικά έφθασαν στην Ελλάδα, τα οποία κατασπαταλήθηκαν - αυτό φυσικά δεν αποτελεί ευθύνη των ξένων, αλλά τη ς ελληνικής πο­ λιτικής ηγεσίας. Το ότι η Ελλάδα δεν έγινε τελικά προτε­ κτοράτο τη ς Αγγλίας οφ είλεται περισσότερο στη δυναμική του ανταγωνισμού που υπήρχε τό τε ανάμεσα στους υψηλούς μας «προστά­ τες», την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Ρωσία, αλλά και τη φιλόδοξη Γερμανία. Η άγρια σύγκρουση

(1) Σπ. Μαρκεζίνη: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Αθήνα. (2)Λουί Φοστέρ: GUERRE GRECOTURQUE, JOURNAL D’ UN VOLONTAIRE, Montpelier, 1897. (3) Μαζαράκη Αινιάν: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Αθήνα. (4) Ιωσήφ Γ. Κασσεσιάν: Ο ΑΤΥΧΟΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897, Αθήνα, 1997. (5) Ανδρέα Συγγρού: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Αθήνα. (6)Α. Ανδρεάδη: ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, μέρος Β ’, Αθήνα. (7) Queen Victoria: THE LETTERS. (8) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα. (9) Στέφανου Τσαπάρα: Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, τόμ. Α \ 1821-1920, Αθήνα, 1988. (ΙΟ)Αριστομένους Καλλιαβά.ΑΙ ΚΡΑΤΙΚΑΙ ΠΤΩΧΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ, Αθήνα, 1941. (11) Τάσου Λιγνάδη: Η ΞΕΝΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΔΡΟΜΗΝ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (1821-1945), Αθήνα, 1975. (12) Paul Kennedy: STRATEGY AND DIPLOMACY 18701945, Fontana Paperbacks, 1984. (13) Νικόλαου Γιάνναρη: TO ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΠΙ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, Αθήνα, 1988. (14) Γιώργου Δερτιλή: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ 1880-1909, Αθήνα, 1985. (15) Γιάννη Κορδάτου: ΟΙ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, Αθήνα. 1946. (16) Κωστή Μοσκώψ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ. (17) G. Papadopoulos: ENGLAND & THE NEAR EAST 1896-1898, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki, 1969.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β . ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΑΟΣ

: '. .. .. .

To Tiger το υ επιλοχία Κ έρ τσ ερ κ α τά τη διά ρ κεια των μαχώ ν το υ Απριλίου 1945 σ το Ανατολικό μέτω πο (πιν. το υ David P entland μ ε τίτλ ο “K erscher’s Defence o f N euhauser Forest". Δ η μ ο σ ιε υ τα ι μ ε ά δ εια της C ranston Fine Arts).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

IKE ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ TO TIGER 1 ΗΤΑΝ ΜΕ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΜΕΤΡΟ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΤΟ ΓΑΛΥΤΕΡΟ, ΤΟ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΟ ΑΡΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Ο ΣΥΜ ΠΑΓΗΣ ΘΩΡΑΚΑΣ ΑΝΤΕΞΕΙ ΒΟΛΕΣ ΑΠΟ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΟΠΛΟ, ΕΝΩ ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΙΚΑΝΟ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ ΚΑΘΕ ΓΝΩΣΤΟ ΤΥΠΟ ΑΡΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ,

Την άνοιξη του 1941, όταν η Γερμανία ζούσε τις «αλκυονίδες μέρες» τη ς αναπαυμένη στις δάφνες των στρατιωτικών της θριάμβων και έχοντας εξασφαλίσει το ανατολικό τη ς πλευρό με την κατάληψη τη ς Πολωνίας και τη ν αφύσικη συμμαχία με τη ν κομμουνιστική Ρωσία, ο Χίτλερ επέτρεψ ε σε μια ομάδα Σοβιε­ τικών αξιωματικών να επισκεφθεί το Ράιχ και να ξεναγηθεί στα εργοστάσια κατασκευής αρ­ μάτων μάχης, καθώς και στις διάφορες στρα­ τιω τικές σχολές. Παρά το γεγονός ότι η από­ φασή του για την επίθεση κατά τη ς ΕΣΣΔ ήταν από καιρό ειλημμένη και το ότι ο επιτελικός σχεδιασμός της επιχείρησης «Μπαρμπαρόσσα» είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, ο Φύρερ έδωσε τη ν εντολή να μην αποκρυβεί το παραμικρό από τους καχύποπτους «συμμάχους», αλλά να επιδειχθούν οι παραγωγικές και τεχνολογικές δυνατότητες τη ς γερμανικής πολεμικής βιο­ μηχανίας σε όλο τους το μεγαλείο. Το αποτέ­ λεσμα αυτής τη ς επίσκεψης έμ ελλε να αιφνιδιάσει τη Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση και να τη ς δημιουργήσει δυσάρεστες σκέψεις. Απο­ χωρώντας οι Σοβιετικοί αξιωματικοί εξέφ ρασαν τη δυσαρέσκειά τους για το γεγονός ότι οι οικοδεσπότες τους απέκρυψαν σκόπιμα την παραγωγή βαρέων αρμάτων μάχης, αφήνο­ ντας εμβρόντητους τους Γερμανούς ειδικούς, που ήταν σε θέση να γνωρίζουν πολύ καλά ότι η Γερμανία δεν δ ιέθ ετε κανέναν τύπο βαρέος άρματος σε παραγωγή εκείνη τη ν περίοδο, βα­ σιζόμενη στα δοκιμασμένα PzKpfw III και IV που τη ς είχαν αποδώσει τις εκπληκτικές νίκες του κεραυνοβόλου πολέμου στη Δύση και τα Βαλ­ κάνια. Γιατί όμως είχαν δυσαρεστηθεί οι Σο­ βιετικοί; Τι ήταν αυτό που το υς είχε οδηγήσει να πιστεύουν ότι η Γερμανία τούς απέκρυπτε την παραγωγή των βαρέων αρμάτων της; Μή-

28

Τα Tiger υπέφεραν από τη συσσώρευση λάσπης μεταξύ των δύο σειρών τροχών όταν επιχειρούσαν σε μαλακά εδάφη, καθώς το άρμα μπορούσε να ακινητοποιηθεί όταν αυτή η μάζα πάγωνε. Η διαδικασία καθαρισμού προέβλεπε την αφαίρεση της ερπύστριας, που ήταν μια ιδιαίτερα κοπιαστική και χρονοβόρα εργασία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πως έκριναν ε ξ ιδίων έχοντας κατά νου τα βα­ ριά άρματα που πιθανώς κατασκευάζονταν με πυρετώδεις ρυθμούς την ίδια εποχή στα ρωσι­ κά εργοστάσια για λογαριασμό του Κόκκινου Στρατού; Το αίνιγμα λύθηκε σε λίγους μήνες, μάλι­ στα με το ν πιο οδυνηρό τρόπο που θα μπο­ ρούσαν να φανταστούν ποτέ οι Γερμανοί. Η ει­ σβολή στις αχανείς εκτάσεις τη ς ΕΣΣΔ ξεκίνη ­ σε για την έμπειρη Wehrmacht με τέτο ιες σαρωτικές επιτυχίες ώστε ελάχιστοι ήταν εκείνοι που πρόσεξαν αρχικά μια περίεργη αναφορά τη ς 17ης ΤΘ Μεραρχίας, η οποία περιέγραφε τη ν καταστροφική συμπλοκή τη ς με μερικά σοβιετικά άρματα άγνωστου τύπου κοντά στο χωριό Σέννο της Λευκορωσίας. Τα άρματα ε ­ κείνα, που αποδείχθηκαν ότι ανήκαν στον τύ ­ πο Τ-34, δεν ήταν καταγεγραμμένα στα εγχει­ ρίδια του Γερμανικού Σώματος Τεθωρακισμέ­ νων και παρά το γεγονός ότι ζύγιζαν μόλις 3 2 1 αποτελούσαν μια δυσάρεστη έκπληξη. Με χα­ μηλό προφίλ, φαρδιές ερπύστριες, ανάρτηση τύπου Christie, κινητήρα ντήζελ, μακρύκαννα πυροβόλα των 76, 2 mm και επικλινή θώρακα πάνω στον οποίον εποστρακίζονταν οι οβίδες των πάντσερ, τα Τ-34 σκόρπισαν τον τρόμο και τον πανικό στους Γερμανούς με τις πρώτες δραματικές εμφανίσεις τους. Τα ακόμα βαρύ­ τερα KV-1 ήταν η αποθέωση τη ς σοβιετικής υ­ περοχής, καθώς αργοσέρνονταν στα δάση και ανάμεσα στις φ υ τείες καλαμποκιού χαράζο­ ντας διπλές παράλληλες γραμμές με τις ερπύστριές τους παντελώς αδιάφορα για τα εχθρι­ κά βλήματα και κάνοντας τους άλλοτε περή­ φανους Γερμανούς αρματιστές να μοιάζουν με φοβισμένους κυνηγούς ελεφάντων. Η μόνη ελπίδα των τελευταίω ν προερχόταν από το πλεονέκτημα που τους έδιναν η πολεμική ε­ μπειρία, οι καλύτερες επικοινωνίες και ο θαυ­ μάσιος έλεγχος πυρός που είχαν οι διοικητές τους, πετυχαίνοντας να συγκεντρώνουν κάθε φορά τις βολές το υς εναντίον μεμονωμένων εχθρικών στόχων. Ακόμα και έπειτα από τέ το ι­ ους καταιγισμούς όμως τα Τ-34 και KV-1 εξα ­ κολουθούσαν να επιβιώνουν και οι Γερμανοί περίμεναν απλά τη στιγμή που τα αδέξια σο­

βιετικά πληρώματα θα «κολλούσαν» τα άρμα­ τά το υς σε βάλτους και πτυχώσεις του εδά­ φους ή θα εξαντλούσαν τα καύσιμά τους. Ο­ πωσδήποτε τα κτικές αυτού του είδους δεν μπορούσαν να συνεχιστούν επ’ άπειρον. Η Γερ­ μανία χρειαζόταν ένα καλά οπλισμένο βαρύ άρμα μάχης στον σ υντομότερο δυνατό χρόνο.

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΙΓΡΗ Στα τέλη του 1941 ζητήθηκε από τις φημι­ σμένες εταιρίες Porsche και Henschel να ανα­ πτύξουν ανεξάρτητα τα πρωτότυπα ενός άρ­ ματος βάρους 4 5 1. Οι προδιαγραφές που είχε θέσ ει ο Χίτλερ ήταν απλές, αλλά εξαιρετικά δύσκολο να ικανοποιηθούν: το νέο άρμα, που αποκαλείτο PzKpfw VI Tiger, έπρεπε να είναι σε θέση να κυριαρχήσει απόλυτα στο πεδίο της μάχης, όχι μόνο όπως αυτό υφίστατο στα τέλη του 1941, αλλά και στο προσεχές μέλλον. Ο­ πωσδήποτε ήταν εύκολο από την πλευρά του Γερμανού ηγέτη να απαιτεί ένα άρμα το οποίο θα μπορούσε να υπερισχύσει έναντι όλων των αντιπάλων που πιθανώς θα συναντούσε, αλλά ο σχεδιασμός ενός τέτοιου τεχνολογικού «θαύματος» στα στενά χρονικά περιθώρια που παρέχονταν φάνταζε αδύνατος. Η Γερμα­ νία του Χίτλερ όμως είχε τη ν τύχη να διαθέτει μερικούς από τους καλύτερους μηχανικούς του κόσμου, οι οποίοι είχαν ανεκτίμητη και μα­ κρόχρονη εμπειρία πάνω στον σχεδίασμά ερπυστριοφόρων θωρακισμένων οχημάτων. Το νέο γερμανικό άρμα μάχης που θα αποτελούσε το πρώτο τεθωρακισμένο όχημα της Wehrmacht το οποίο θα σχεδιαζόταν με βάση τη ν πολεμική εμπειρία του 1939-41, έμ ελλ ε να έχει τελικά σχεδόν διπλάσιο βάρος από το Τ34/76 και θώρακα διπλάσιου πάχους, ενώ το πυροβόλο του θα μείωνε τη ν υπεροψία των Σοβιετικών αρματιστών. Πριν από την έλευση του «Τίγρη» τα γερμανικά τεθωρακισμένα α­ ντιμετώπιζαν προβλήματα απέναντι στον ανώ­ τερ ο οπλισμό και τη θωράκιση των ρωσικών αρμάτων, αλλά διέθεταν και ένα καθοριστικό πλεονέκτημα: τα πληρώματά τους ήταν πεντα­ μελή, σε αντίθεση με τα τετρα μελή ρωσικά, πράγμα που σήμαινε ότι ο αρχηγός πληρώμα­ τος του σοβιετικού άρματος έπρεπε να εκτελεί και χρέη πυροβολητή, με αποτέλεσμα αι­ σθητά μειωμένη ταχυβολία. Ετσι το Tiger θα α­ κολουθούσε την πεπατημένη υιοθετώ ντας την αρχή του π ενταμελούς πληρώματος. Τα πρωτότυπα ήταν έτοιμα στον χρόνο-ρεκόρ των έξι μηνών και παρουσιάστηκαν στον Χίτλερ στις 20 Απριλίου 1942, τη ν ημέρα των 53ων γενεθλίω ν του. Η Henschel κέρδισε τον διαγωνισμό και έλαβε τις πρώτες παραγγε­ λίες, ενώ το δημιούργημα τη ς Porsche τροποποιήθηκε ώστε να αποτελέσει αργότερα ένα αυτοκινούμενο πυροβόλο. Απέχοντας αρκετά από το όχημα των 4 5 1που είχαν θέσ ει οι προ­ διαγραφές του 1941, αλλά ακολουθώντας πι­ στά τη ν τάση του Χίτλερ για μεγαλύτερα και βαρύτερα όπλα, το Tiger που άφησε τα σχεδιαστικά γραφεία και τις πρέσες τη ς Henschel είχε εξελιχ θ εί σε ένα γωνιώδες χαλύβδινο «τέρας» βάρους 5 6 1, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι έ ­ φ ερε ως κύριο οπλισμό μια έκδοση του διάση­ μου αντιαεροπορικού πυροβόλου Flak 18 των

88 mm, που υποχρέωσε τους μηχανικούς να μεγαλώσουν τον πύργο, το σκάφος και τις ερ ­ πύστριες και να ενισχύσουν τη ν ανάρτηση. Συγκρινάμενο με τα άλλα άρματα εκείνης τη ς ε ­ ποχής το Tiger ήταν εξαίρετα οπλισμένο και προστατευμένο, φέροντας το εντυπωσιακό πυροβόλο σε έναν βαρύ πύργο της Krupp που μπορούσε να περιστραφεί κατά 360 μοίρες και διαθέτοντας για πρώτη φορά θωράκιση η ο­ ποία σε αρκετά σημεία ξεπερνούσε σε πάχος τα 50 mm. To Tiger ήταν πραγματικά περίφημο δημιούργημα τη ς γερμανικής πολεμικής βιο­ μηχανίας. Το ολικό μήκος του μαζί με τη ν κάννη του πυροβόλου έφθανε τα 8,45 m, το πλά­ τος τα 3,72 m και το ύψος τα 2,6 m. Μπορούσε να περάσει με άνεση τάφρο πλάτους 2,3 m και να αναρριχηθεί σε έδαφος κλίσης 35 μοιρών. Το συγκρότημα πρόωσης του Tiger ήταν για μια ακόμα φορά έργο της εταιρίας Maybach, που εφόδιαζε με κινητήρες όλα τα γερμανικά άρματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέ­ μου. Ο υδρόψυκτος π ετρελαιοκινητήρας HL210 Ρ45, ένας προηγμένος V-12 των 21.000 κυβικών εκατοστών με λόγο συμπίεσης 6,8:1, απλό εκκεντροφόρο επικεφαλής, αλουμινένι­ ους κυλίνδρους, χυτοσιδηρές κεφαλές και τέσσερα καρμπιρατέρ Solex, απέδιδε μέγιστη ισχύ 642 hp στις 3.000 rpm και τοπ οθετήθηκε στα πρώτα 250 Tiger παραγωγής, πριν αντικατασταθεί από τον βελτιωμένο HL230 Ρ45 που είχε κυβισμό 23.000 κ,εκ. και απέδιδε 694 hp. Ο τελευτα ίος κινητήρας ήταν ένα αριστούργημα μηχανολογίας για την εποχή του, πετυχαίνο­ ντας επιδόσεις που ξεπερνούσαν κατά πολύ α­ κόμα και κινητήρες μεγαλύτερου κυβισμού των Βρετανών ή των Αμερικανών. Ζύγιζε 1.200 kg, αλλά η τοποθέτηση και η αφαίρεσή του από το άρμα ήταν σχετικά εύκολη υπόθεση χάρη στον προσεκτικό και εργονομικό σχεδία­ σμά του. Εφοδιασμένο με έναν τέτο ιο κινητή­ ρα το Tiger έφθανε σε ταχύτητα 45 km/h σε

Ουπολοχαγός των SS Μίκαελ Βίτμαν, ο θεωρούμενος ως ο καλύτερος αρματιστής όλων των εποχών, υπήρξε παράλληλα και ο κορυφαίος άσσος των Tiger.

Οι πρώτες εμφανίσεις του Tiger στο μέτωπο του Λένινγκραντ. τον Σεπτέμβριο του 1942, κλόνισαν τους Σοβιετικούς. Η απρόσεκτη και πρόωρη εμπλοκή των Tiger στις επιχειρήσεις όμως εξασφάλισε σύντομα στον αντίπαλο μερικά άθικτα άρματα αυτού του τύπου, δίδοντας του την ευκαιρία να τα μελετήσει εξονυχιστικά. Στη φωτογραφία ο στρατάρχης Ζούκωφ περιστοιχισμένος από ομάδα επιτελών του περιεργάζεται ένα κυριευμένο Tiger, σε μια έκ&εση λαφύρων πολέμου που διοργανώ9ηκε στη Μόσχα τον Ιούνιο του 1943.

δρόμο και 20 km/h εκτό ς οδού. Ενα σύστημα πυρόσβεσης που λειτουργούσε μέσω ενός διμεταλλικού θερμοστάτη ενεργοποιείτο σε θερμοκρασίες 120 βαθμών Κελσίου, ψεκάζο­ ντας τον κινητήρα με τετραχλωριούχο άνθρα­ κα για επτά δευτερόλεπτα. Το σύστημα μετάδοσης κίνησης λειτουρ ­ γούσε ημιαυτόματα, με το επαναστατικής σχε­ δίασης υδραυλικό κιβώτιο ταχυτήτω ν OLVAR (το θεω ρούμενο ως ακριβότερο και πολυπλοκότερο εξάρτημα του Tiger), που είχε οκτώ σχέσεις εμπροσθοπορείας και τέσσερις όπι­ σθεν οι οποίες μπορούσαν να προεπιλεγούν. Οι αλλαγές σχέσεων επιτυγχάνονταν μόνο ό­ ταν οι σ τροφές ανά λεπτό ξεπερνούσαν τις 1.600, ενώ ένας ειδικός μηχανισμός επέτρεπε τη μεταφορά όλης τη ς ισχύος στη μια ερπύ­ στρια και την απομόνωση τη ς άλλης έτσι ώστε το άρμα να μπορεί σχεδόν να περιστραφεί γύ­ ρω από τον άξονά του. Η περίεργη ανάρτηση του Tiger, με τους οκτώ τροχούς σε κάθε πλευ­ ρά κατανεμημένους σε δύο επικαλυπτόμενες σειρές, καθιστούσε την κίνηση του οχήματος άνετη για το πλήρωμα, αλλά αντιμετώπιζε προ­ βλήματα από τη συσσώρευση λάσπης - που μπορούσε συχνά να ακινητοποιήσει το άρμα. Λόγω του μεγάλου πλάτους του άρματος, το οποίο δεν του επέτρεπε να φορτω θεί σε βαγό­ νια ευρωπαϊκών συρμών (η Wehrmacht δεν χρησιμοποιούσε αρματοφορείς εκείνη την ε­ ποχή), οι σχεδιαστές των Tiger προέβλεψαν τον εφοδιασμό του με δύο σετ ερπυστριών: το φαρδύ (πλάτους 725 mm) χρησιμοποιείτο σε ε­ πιχειρήσεις, ενώ το στενό (πλάτους 520 mm) ετο π ο θετείτο μόνο κατά τη μεταφορά. Ενα από τα κυριότερα σφάλματα των σχε­ διαστών του Tiger ήταν η εμμονή τους στον μη κεκλιμένο θώρακα, γεγονός που πρέπει να α­ ποδοθεί εν μέρει στο συμπιεσμένο χρονοδιά­ γραμμα και στο ότι το άρμα αποτελούσε ου­ σιαστικά ένα μεταβατικό μοντέλο. Ο θώρακας αυτός θύμιζε το σχήμα των παλαιότερων PzKpfw III και IV. Είναι τουλάχιστον αξιοπερίερ­

γη η αρχική διστακτικότητα των Γερμανών μη­ χανικών να υιοθετήσουν τη ν επικλινή θωράκι­ ση των Τ-34, που είχε τόσο βελτιωμένα αντιβαλλιστικά χαρακτηριστικά - το έπραξαν αργό­ τερα με τα Tiger II και τα Panther. Η παράλειψη αυτή είχε και τη θ ετική τη ς πλευρά, καθώς οι στρατιώτες των Συμμάχων συχνά εκλάμβαναν τα PzKpfw IV για Tiger, αντιδρώντας με επιφύ­ λαξη εκεί όπου θα μπορούσαν να κινηθούν με τόλμη. Σε κάθε περίπτωση ο πρόσθιος θώρα­ κας του Tiger ήταν πανίσχυρος και μπορούσε να α ν τέξει άμεσα πλήγματα από όλα σχεδόν τα διαμετρήματα αντιαρματικών όπλων των Συμμάχων και από μικρές σχετικά αποστάσεις. Φυσικά το πάχος του θώρακα δεν θα μπορούσε να είναι παντού το ιδιο. Ετσι οι Γερμανοί σχεδιαστές αποφάσισαν να ενισχύσουν το ε­ μπρόσθιο τμήμα προστατεύοντάς το με χάλυ­ βα πάχους 90-110 mm και ελάττωσαν το πάχος του θώρακα στο άνω μέρος του σκάφους και στην κοιλιά στα 26 mm. Με το ν τρόπο αυτό το Tiger κατέστη πρακτικά άτρωτο απέναντι στις βολές των Τ-34 από απόσταση μεγαλύτερη των 300 m. Είναι αξιοσημείωτο το ότι οι Γερμα­ νοί κατασκευαστές δεν χρησιμοποίησαν τ ε ­ χνικές κοπής του χάλυβα με οξυγόνο παρά μό­ νο από το 1944 και έπειτα. Ως τό τε η θωράκιση του Tiger κοβόταν στις σωστές διαστάσεις μη­ χανικά, με τη χρήση ειδικών εργαλείων. Το μακρύκαννο πυροβόλο KwK 36LV56 των 8,8 cm (οι Γερμανοί συνήθιζαν να μετρούν τα μεγάλα διαμετρήματα σε εκατοστά) που ε ξό ­ πλιζε το Tiger αποτελούσε επίσης προσωπική επιλογή του Χίτλερ, που το προτίμησε αντί για το πυροβόλο KwK 42 (μεγάλης αρχικής ταχύ­ τητας βλήματος) των 7,5 cm το οποίο ανέπτυσ­ σε από τα μέσα του 1941 η εταιρία Rheinmetall. Η παρέμβαση του Φύρερ, ο οποίος συνήθως ε ­ ντυπωσιαζόταν περισσότερο από τα μεγέθη παρά από την αποτελεσματικότητα, ήταν μάλ­ λον άστοχη για δύο βασικούς λόγους: πρώτον γιατί η απόδοση του KwK 42 ήταν κατά 8 ως 10% ανώτερη από εκείνη του KwK 36, μια δια-

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

502 Ταγμα Βαρέων Αρμάτων, Ανατολικό μέτωπο, Μάιος 1944. Μία χαρακτηριστική στολή ισχυρού ψύχους διπλής όψης με εσωτερική επένδυση, μαζί με γάντια και μπότες νέου τύπου από δέρμα και σύμικτο ύφασμα. Στο μανίκι διακρίνονται ο βαθμός του υπολοχαγού και η ειδική κόκκινη ταινία αναγνώρισης (πιν. του Νίκου Πάνου για τη “Σ Ι ).

φορά που οφειλόταν χ?'£τ.Γ'' στη μακρύτερη κάννη του πρώτου (που επέτρεπε στη γόμωση να επιταχύνει το Βλήμα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα), και δεύτερ ον γιατί το μικρότερο μ έγεθος των βλημάτων των 7,5 cm θα επέτρεπε στο άρμα να έχει με­ γαλύτερο απόθεμα πυρομαχικών, καθιστώ­ ντας ταυτόχρονα ευκολότερο το έργο του γ ε ­ μιστή - που θα διαχειριζόταν ελαφρύτερα βλή­ ματα. To KwK 36 όμως εξακολουθούσε να είναι ένα υπέροχο όπλο για την κατηγορία του και μπορούσε να βάλει ένα διατρητικό βλήμα Pzgr.39 (Panzergranate 39) βάρους 10 kg με αρ­ χική ταχύτητα 773 m/sec ή το ελαφρύτερο Pzgr.40 των 7 kg που δ ιέθ ετε κεφαλή καρβιδίου του βολφραμίου και αρχική ταχύτητα 930 m/sec. Και τα δύο βλήματα μπορούσαν να διαπεράσουν τον εμπρόσθιο θώρακα ε ­ νός Τ-34 σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 2.000 m. Το βλήμα Pzgr.40 μπορούσε να διαπεράσει πλήρως μιαθωράκιση ομοιογενούς χάλυβα πάχους 138 mm και κλίσης 30 μοιρών από απόσταση 1.000 m, ενώ το αντίστοιχο σο­ βιετικό βλήμα των 76,2 mm του πυροβόλου L11 διαπερνούσε μόλις 58 mm. Το πυροβόλο του Tiger δ ιέφ ερε από το ν αντιαεροπορικό «α­ δελφό» του στο ότι χρησιμοποιούσε σύστημα πυροδότησης μέσω ηλεκτρικής αντίστασης και όχι κλασικό επικρουστήρα, γεγονός που σήμαινε ότι τα άρματα δεν μπορούσαν να χρη­ σιμοποιήσουν τα ίδια πυρομαχικά με τα αντια­ εροπορικά πυροβόλα. Τα οπτικά μέσα του Tiger ήταν εξαιρετικά και βασίζονταν στο σκο­ πευτικό TZF 9b, εύρους οπτικού πεδίου 23 μοι­ ρών και μεγέθυνσης 2,5 χ. Οι πυροβολητές σίγουρα λάτρευαν το Tiger. Τα πόδια τους πατούσαν σε μια «κινού­ μενη» βάση. Οταν πίεζαν με τις μύτες προς τα εμπρός ο πυργίσκος σ τρεφόταν μέσω ενός υ­ δραυλικού συστήματος προς τα δεξιά, ενώ ό­ ταν πίεζαν με τη σόλα προς τα πίσω ο πυργί­ σκος στρεφόταν αριστερά. Οσο πιο δυνατά πιεζόταν η βάση τόσο ταχύτερα σ τρεφόταν ο πύργος, αλλά ο ρυθμός αυτός εξαρτάτο άμε­ σα από τις στροφές λειτουργίας του κινητήρα και εξακολουθούσε να θεω ρείται αργός, αφού ο χρόνος μιας πλήρους περιστροφής δεν μπο­ ρούσε να είναι μικρότερος από 25 sec - τη στιγ­ μή που ο πύργος του Sherman ολοκλήρωνε την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το άρμα Tiger I αποτέλεσε τηv αιχμή του δόρατος των γερμανικών τεθωρακισμένων από τα μέσα του 1943 ως το τέλος του πολέμου. Το εικονιζόμενο διασώζεται στη Γαλλία και έχει βαφεί με μια ιδιότυπη παραλλαγή.

περιστροφή του σε 10 sec, δίνοντας στους Αμερικανούς ένα αποφασιστι­ κό π λεονέκτημα στη μάχη. To Tiger μπορούσε να μ εταφ έρ ει συνολικά 92 βλήματα των 8,8 cm (μεταξύ των οποίων ήταν 4 ή 6 από τα πανάκριβα Pzgr.40), από τα οποία τα 64 ήταν άμεσης χρήσης. Η συνήθης πρακτική ήταν η επιλογή μιας α­ ναλογίας 1:1 μεταξύ διατρητικών και εκρη­ κτικών βλημάτων. Ο μέσος χρόνος γέμισης του πυροβόλου όμως ήταν 6,4 sec, χρόνος μάλλον μεγάλος αν συγκριθεί με τον αντί­ στοιχο των σοβιετικών και των δυτικών αρ­ μάτων. Ο δευτερεύω ν οπλισμός του Tiger απ οτελείτο από ένα συζυγές του πυροβόλου πολυβόλο MG34 των 7,92 mm στον πύργο, που ενεργοποιείτο από τον αρχηγό, και ένα όμοιο στο δεξιό ε­ μπρόσθιο μέρος τους σκάφους που το χειριζόταν ο α­ συρματιστής. Αν και το πυροβόλο των 8,8 cm ήταν φυσικό να επισκιάζει τα όπλα μι­ κρότερων διαμετρημάτων, τα πολυβόλα ή­ ταν εξαιρετικής σημασίας για μάχες σε μι­ κρές αποστάσεις ή σε οδομαχίες, πράγμα που φανερώνει και το απόθεμα 5.250 φυ­ σιγγίων το οποίο μεταφ ερόταν συνήθως στο Tiger. Ενα προηγμένο σύστημα όπως το Tiger ήταν φυσικό να υποφέρει για μεγάλο διά­ στημα από «παιδικές ασθένειες», αφού εν ­ σωμάτωνε πολλές καινοτομίες και ήταν προϊόν εξαιρετικά μικρού χρόνου ανάπτυ-

ξης. Οι μηχανικές Βλάβες κατά τα πρώτα στά­ δια της επιχειρησιακής του δράσης ήταν ενο­ χλητικά συχνές και οι ανάγκες συντήρησης δυσανάλογα μεγάλες. Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο κινητήρας χρειαζόταν 25 λίτρα λιπαντικού, η ανάρτηση 30 λίτρα, σι μειω τήρες 14 λί­ τρα, το σύστημα ενεργοποίησης ερπυστριών 5 λίτρα, οι αποσβεστήρες κραδασμών 7 λίτρα και το σύστημα εξαερισμού άλλα 7 λίτρα. Ιδίως το σύστημα εξαερισμού και φίλτρων του κινη­ τήρα ήταν ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία του Tiger, καθώς σε μια πορεία 7 km το άρμα

μπορούσε να απορροφήσει 170.000 λίτρα αέρα και τεράστια ποσότητα σκόνης. Το μεγάλο βά­ ρος του άρματος, που είχε ξεπεράσει κατά 25% τις αρχικές προδιαγραφές, σήμαινε πως ο κινητήρας λειτουργούσε συχνά επιβαρυμένος κοντά στο μέγιστο τη ς ισχύος του. Αυτό το γ ε ­ γονός σε συνδυασμό με τη ν ελλιπή συντήρη­ ση στο πεδίο της μάχης συνετέλεσε στην υψη­ λή συχνότητα βλαβών. Η κατανάλωση καυσί­ μων ήταν επίσης πολύ μεγάλη. Γερμανοί αρματισ τές που ανακρίθηκαν από τους Συμμάχους ανέφεραν ότι το Tiger εξαντλούσε τα 567 λίτρα καυσίμου που μ ετέφ ερ ε σε δυόμισι ώρες όταν εκινείτσ εκτό ς οδού, ενώ ο συνήθης ρυθμός ήταν 10 λίτρα ανά χιλιόμετρο. Κάθε Tiger στοίχιζε 250.000 μάρκα, τη στιγ­ μή που ένα PzKpfw III επιβάρυνε οικονομικά τη Γερμανία με 96.200 μάρκα, ένα PzKpfw IV με 103.500 μάρκα και ένα Panther με 117.000 μάρ­ κα. Χρειάζονταν 300.000 εργατώ ρες για να κα­ τασκευαστεί ένα Tiger στα εργοστάσια του Ράιχ. Συνεπώς το άρμα αυτό αποτελούσε ένα «όπλο πολυτελείας» πάνω στο οποίο η Γερμα­ νία είχε επενδύσει χρόνο, παρα­ γωγικούς πόρους και όλες τις ελ ­ πίδες τη ς για την ανατροπή της πολεμικής κατάστασης. Τα βαριά άρματα ήταν λίγα σε αριθμό και είχαν δοθεί στους εμπ ειρότε­ ρους άνδρες. Η ιδέα να εξοπλι­ στούν ολόκληρες μεραρχίες με αυτά απλώς δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Θα οργανώνο­ νταν σε μικρότερες μονάδες και θα δρούσαν προς υποστήριξη των τεθωρακισμένων μεραρχιών, χρησιμεύοντας σαν «σφύρα διάρ­ ρηξης» εκεί όπου η αντίσταση ή­ ταν σκληρότερη ή σαν προμαχώ­ νας εκεί όπου ο εχθρός απειλού­ σε με διείσδυση. Ηδη από τις 5 Μαϊου 1942 είχε δημιουργηθεί η πρώτη μονάδα που επρόκειτο να εξοπλιστεί με τα Tiger, η 503 Επιλαρχία (Τάγμα) Βαρέων Αρ­ μάτων. Ακολούθησε πέ­

ν τε η μέρες αργότερα η 501 και στις 24 Μαϊου η 502. Η αρχική σκέψη ήταν να συνοδεύεται κάθε Tiger από ένα PzKpfw III σε ρόλο «σωματο­ φύλακα», αλλά η πρόταση απορρίφθηκε γρή­ γορα διότι οι δύο τύποι δεν μπορούσαν να συ­ νυπάρξουν αρμονικά. Η προβλεπόμενη σύνθεση κάθε Τάγματος Βαρέων Αρμάτων περιελάμβανε 45 Tiger και η Wehrmacht δημιούργησε συνολικά 11 τέτο ιες μονάδες, αριθμώντας τις από το 501 ως το 510, μαζί με το 3ο Τάγμα του Τεθωρακισμένου Συ­ ντάγματος «Grossdeutschland». Το τελευτα ίο δημιουργήθηκε ουσιαστικά με τη συγχώνευση των Ταγμάτων 501 και 504, ενώ το 510 ενεργο-

Το πλήρωμα ενός Tiger πραγματοποιεί την κοπιώδη διαδικασία ανεφοδιασμού με βλήματα πυροβόλου, μέσω της ειδικής θυρίδας στο πίσω μέρος του πύργου. Η διάταξη των βλημάτων Pzgr.39 μέσα στο άρμα ήταν τέτοια ώστε ο γεμιστής είχε πάντα τουλάχιστον 20 βλήματα στη διάθεσή του, σε οποιαδήποτε γωνία και αν είχε περιστραφεί ο πύργος.

31

Η εικονιζόμενη παραλλαγή χρησιμοποιήθηκε από τα Tiger του 502 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων κατά τη μάχη του Κουρσκ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ποιήθηκε στις 6 Ιουνίου 1944, τη ν ημέρα που οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία. Το 501 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων μετονομάστη­ κε σε 424 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων τον Νοέμ­ βριο του 1944. Το 502 μετονομάστηκε σε 511 στις αρχές του 1945 και το 503 απέκτησε τη ν ο­ νομασία Τάγμα Βαρέων Αρμάτων «Feldernhalle» το ν Δεκέμβριο του 1944. Ετσι οι τρ εις διαθέσιμοι αριθμοί, 501, 502 και 503, δό­ θηκαν αντίστοιχα στα 101, 102 και 103 Τάγματα Βαρέων Αρμάτων των SS τον Σεπτέμβριο του 1944, προκαλώντας για ένα διάστημα σύγχυση στις υπηρεσίες πληροφοριών των Συμμάχων, αφού ορισμένα Τάγματα του Στρατού και των SS έφεραν τον ίδιο αριθμό. Τον Αύγουστο του 1942 τα πρώτα τέσσερα Tiger παραγωγής φορτώθηκαν σε ένα τραίνο με προορισμό το 502 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων, που βρισκόταν τό τε ανεπτυγμένο σε θέσ εις νοτίως τη ς λίμνης Λαντόγκα, κοντά στο Λένινγκραντ. Η πρώτη αυτή επιχειρησιακή ανάπτυ­ ξη του Tiger συνοδεύτηκε από μια ατυχία. Ενα από τα άρματα υπέστη βλάβη στο σύστημα με­ τάδοσης κίνησης, αλλά επιβιβάστηκε στον συρμό με σκοπό να επισκευαστεί στη Ρωσία. Φθάνοντας στο 502 Τάγμα άλλα δύο Tiger αχρηστεύθηκαν προσωρινά από παρόμοια αιτία και χρειάστηκε να φθάσει η 16η Σεπτεμβρίου μέχρι να εμφανιστούν τελικά τα νέα άρματα στο πεδίο τη ς μάχης. Π έντε μέρες αργότερα ένα Tiger απωλέσθηκε επειδή «κόλλησε» σε βαλτώδες έδαφος, ενώ τον Ιανουάριο το 502

Τάγμα έχασε εννέα Tiger, έχοντας όμως πετύχει να καταστρέψει 160 σοβιετικά άρματα. Η μια από τις απώλειες που σημειώθηκαν στις 16 Ιανουαρίου 1943 ήταν ιδιαίτερα σοβαρή, διότι οι Σοβιετικοί κατόρθωσαν να καταλάβουν άθι­ κτο το Tiger και να αναλύσουν κάθε του λεπ το­ μέρεια. Το μυστικό όπλο είχε αποκαλυφθεί πια και μέσα σε ελάχιστες ημέρες ο εχθρός γνώρι­ ζε τα πάντα γΓ αυτό. Στα τέλη του 1942 η κατάσταση γύρω από την περικυκλωμένη 6η γερμανική Στρατιά στο Στάλινγκραντ είχε προσλάβει τραγικές δια­ στάσεις. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να διασπάσει τον κλοιό θανάτου που είχε ζώσει τους 330.000 άνδρες του Πάουλους, η Ανώτερη Γερ­ μανική Διοίκηση έσπευσε να μ ετα φ έρ ει στο Α­ νατολικό Μέτωπο όσες βαριές τεθω ρακισμέ­ νες μονάδες τη ς ήταν διαθέσιμες. Ολόκληρο το 503 Τάγμα και τμήματα του 502 (συνολικά 29 Tiger) έφθασαν στην περιοχή της Προλετάρσκαγια την Πρωτοχρονιά του 1943 και λίγες μ έρες αργότερα αντεπιτέθηκαν με ορμή κατασ τρέφοντας 18 σοβιετικά άρματα (από τα ο­ ποία 14 ήταν τύπου Τ-34), με τη ν απώλεια μόνο ενός. Το 503 Τάγμα πέτυχε να αποτρέψει προ­ σωρινά τη διείσδυση των σοβιετικών τεθω ρα­ κισμένων δυνάμεων δυτικότερα, αλλά η συνε­ χής εμπλοκή του σε επιχειρήσεις κάτω από α­ ντίξο ες κλιματολογικές συνθήκες τού στοίχι­ σε πολύ σε απώλειες. Η προστασία των Tiger α­ π οδείχθηκε για μια ακόμα φορά κορυφαία. «Μετρήσαμε πάνω στο άρμα 227 πλήγματα

από ελαφρά αντιαρματικά όπλα, 14 πλήγματα από πυροβόλα των 5,7 cm και 4,5 cm και 11 πλήγματα από πυροβόλα των 7,62 cm», έλεγε με δέος ένας από τους αρχηγούς πληρώματος των Tiger. «Η δεξιά ερπύστρια και η ανάρτηση είχαν υποστεί ζημιές. Αρκετοί τροχοί, όπως και οι άξονές τους είχαν διατρηθεί από βλήματα, αλλά παρόλα αυτά το άρμα κατόρθωσε να κα­ λύψει άλλα 60 km χωρίς βοήθεια. Το συμπέρα­ σμά μας ήταν ότι το Tiger μπορούσε να α ντέξει ακόμα και το χειρότερο σφυροκόπημα στο ο­ ποίο μπορούσε να το υποβάλει ο εχθρός». Ως τις 22 Ιανουαρίου η δύναμη του 503 Τάγματος είχε μειω θεί σε δύο μόλις αξιόμαχα άρματα, α­ φού αναγκάστηκε να σ τείλει στη Γερμανία άλ­ λα τρία Tiger για εκτετα μ έν ες επισκευές, αλλά 10 η μέρες αργότερα κατάφερε να εντά ξει πάλι στη δύναμή του έξι Tiger των οποίων οι βλάβες είχαν επιδιορθωθεί. Στις φονικές μάχες για το Ροστόβ τον Φε­ βρουάριο το 503 Τάγμα παραβίασε τα ισχύοντα τακτικά δόγματα και ενεπλάκη σε οδομαχίες χωρίς επαρκή υποστήριξη πεζικού, αποτυγχά­ νοντας να σταματήσει τον εχθρό αφού αγωνί­ στηκε με πείσμα επί τέσσερις ημέρες. Μέχρι το τέλο ς Φεβρουάριου το 503 Τάγμα ήταν η μόνη γερμανική μονάδα με Tiger στη νότια Ρω­ σία, αλλά η κατάσταση άλλαξε άρδην με τη ν ά­ φιξη των τριών μεραρχιών του 2ου Τεθωρακι­ σμένου Σώματος των SS και τη ς ΤΟ Μεραρ­ χίας «Grossdeutschland», που έφερναν μαζί τους (μεταξύ άλλων) και 37 Tiger. Οι φρέσκες

ΕΞΙ «ΠΡΟΣΩΠΑ» ΤΟΥ ΤΙΓΡΗ

32

Αν και υπήρξαν αρκετά έθνη από αυτά που ενεπλάκησαν στον Β’ Παγκό­ σμιο Πόλεμο τα οποία μπορούσαν να καυχηθούν για τους άσσους τους των αιβέρων και μερικά για τους έξοχους κυβερνήτες υποβρυχίων τους, η Γερμα­ νία ήταν ίσως η μόνη χώρα που παρέταξε τόσο μεγάλο αριθμό διακεκριμένων αρματιστών στις τάξεις του Στρατού της. Η ύπαρξη, άλλωστε, βαρέων αρμά­ των όπως τα Tiger και Panther έδωσε στους Γερμανούς ένα ποιοτικό πλεονέ­ κτημα που φάνηκε με αιματηρό τρόπο στο πεδίο της μάχης. Ιδιαίτερα τα Tiger αποτελούσαν μια διαρκή απειλή για τους Συμμάχους, αφού οι χαλύβδι­ νοι αυτοί κολοσσοί μπορούσαν να εξουδετερωθούν μόνο με καταιγισμό ρου­ κετών από αεροσκάφη, μαζικούς βομβαρδισμούς από ναυτικά πυροβόλα ή ταυτόχρονες προσβολές από μεγάλο αριθμό αρμάτων που πετύχαιναν να ελιχθούν στα νώτα τους. Ακόμα και η απλή εμφάνιση ενός αργού θορυβώδους Tiger με ικανό αρχηγό πληρώματος μπορούσε να σκορπίσει τον πανικό στον αντίπαλο. Υπό το πρίσμα ενός μοναδικού συνδυασμού άριστης εκπαίδευσης, υψηλού ηθικού, έξοχου πνεύματος μονάδας και φοβερών όπλων δεν είναι παράξενο που τα γερμανικά τεθωρακισμένα διέθεταν μερικούς από τους κο­ ρυφαίους πολεμιστές του 20ού αιώνα, οι οποίοι σημείωσαν επιτυχίες που συ­ χνά φαντάζουν απίστευτες. Ο υπολοχαγός Οττο Κάριους ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με τα Tiger τον Φεβρουάριο του 1943 και έπειτα από εντατική εκπαίδευση λίγων μηνών στο Πάτερμπορν μετατέθηκε στο 502 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων, στο μέτωπο του Λένινγκραντ. Στις αρχές του 1944 ο ίδιος και οι συνάδελφοί του διεδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην άμυνα του προγεφυρώματος του Νάρβα, αποκρούοντας τις μαζικές επιθέσεις των Σοβιετικών και καταστρέφοντας πε­ ρίπου 500 εχθρικά άρματα με τα πυροβόλα των 8,8 cm. Τον Απρίλιο ο Κάρι­ ους γλίτωσε από βέβαιο θάνατο όταν το Tiger που διοικούσε δέχθηκε τη βο­ λή ενός σοβιετικού αυτοκινούμενου πυροβόλου SU-152 που έριχνε τερατώ­ δη βλήματα βάρους 45 kg - εκτοξεύθηκε μαζί με τον πύργο σε αρκετή από­ σταση από το σκάφος του άρματος. Τον Μάιο τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών και το καλοκαίρι με τα Φύλλα Δρυός για τις επιτυχίες της μονάδας του στην περιοχή του Ντούναμπουργκ, όπου κυριολεκτικά διέλυσε αρκετούς σοβιετικούς σχηματισμούς αρμάτων Τ-34/85. Ο Κάριους έγινε διάσημος με­ ταπολεμικά, όταν δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Τίγρεις στη λάσπη».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο δεκανέας Μπαλτάσαρ Βολ ανήκε μάλλον στις εξαιρέσεις του κανόνα, αφού ήταν αρκετά σπάνιο για έναν χαμηλόβαθμο υπαξιωματικό να τιμηθεί με τον Σταυρό των Ιπποτών. Ομως άξιζε με το παραπάνω αυτή την ηθική αμοιβή. Ο «Μπόμπυ» υπήρξε για μεγάλο διάστημα πυροβολητής του θρυλικού Βίτμαν, εγγράφοντας στο ενεργητικό του περισσότερα από 100 εχθρικά άρμα­ τα. Συμμετείχε στην επική μάχη του Βιλέρ Μποκάζ ως πυροβολητής του «μέντορά» του, παρά το γεγονός ότι είχε αναλάβει στο μεταξύ τη διοίκηση δικού του άρματος. Ο λοχαγός Μαξ Βίρτσινγκ ανήκε στο 507 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων και ε­ νεπλάκη για πρώτη φορά σε μάχη με το Tiger τον Ιούλιο του 1944, στην πε­ ριοχή Ταρνοπόλ-Μπρόντυ. Στις αρχές του 1945 το 507 βρισκόταν στο προγε­ φύρωμα του Νάρεβ και ο Βίρτσινγκ, που είχε αναλάβει τη διοίκησή του, συνέτριψε με επιδέξια και πεισματώδη άμυνα τις απανωτές εφόδους που εξαπέ­ λυσε το 2ο Λευκορωοικό Μέτωπο του στρατάρχη Ροκοσόφσκυ. Τα λιγοστά Tiger πολέμησαν απομονωμένα για τρία μερόνυχτα, καταστρέφοντας 136 ε­ χθρικά άρματα πριν υποχρεωθούν να συμπτυχθούν, γεγονός που απέφερε στον Βίρτσινγκ τον Σταυρό των Ιπποτών. Ο επιλοχίας Αλμπερτ Κέρτσερ ανήκε στο 502 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων

α υτές δυνάμεις συμμετείχαν στην αντεπίθεση του φον Μανοτάιν τον Μάρτιο και διεδραμάτισαν καθοριστικά ρόλο στην ανακατάληψη του Χαρκόβου, συντρίβοντας τις σοβιετικές ε­ μπροσθοφυλακές που είχαν προχωρήσει πε­ ρισσότερο από όσο επέτρεπε η διοικητική τους μέριμνα. Η αλήθεια είναι πως τα παλαιότερα PzKpfw IV επωμίστηκαν το κύριο βάρος ε­ κείνης τη ς επιχείρησης, αλλά και τα Tiger πή­ ραν το δικό τους μερίδιο στη λεία καταστρέφοντας υπολογίσιμο αριθμό εχθρικών αρμά­ των. Η πρώτη μεγάλη δοκιμή του Tiger όμως θα γινόταν κατά τη μάχη του Κουρσκ, όπου η Wehrmacht λογάριαζε να κυκλώσει και να εκμη ­ δενίσει τα στρατεύματα του Κεντρικού Μετώ­ που και του Μετώπου του Βορονέζ.

ΠΡΕΜΙΕΡΑ ΤΡΟΜΟΥ Ο αγώνας που εκτυλίχθηκε για την αποκο­ πή του θύλακα του Κουρσκ το ν Ιούλιο του 1943 (επιχείρηση «Zitadelle» - «Ακρόπολη») διήρκεσε τυπικά οκτώ ημέρες, αλλά ενέπ λεξε τόσες γερμανικές και σ οβιετικές δυνάμεις ώ­ στε προσέλαβε στρατηγικές διαστάσεις, ση­ ματοδότησε τη στροφή τη ς τύχης των όπλων στο Ανατολικό Μέτωπο και έκλεισε με μια συ­ μπλοκή που χαρακτηρίστηκε ως η μεγαλύτερη αρματομαχία τη ς Ιστορίας (ως το 1991). Περισ­ σότερα από 5.000 άρματα συμμετείχαν στο πύ­ ρινο καμίνι του Κουρσκ, από τα οποία μόλις 152 ήταν Tiger - αριθμός που ισοδυναμούσε με

το 57% όλων των αρμάτων αυτού του τύπου που δ ιέθ ετε τό τε η Γερμανία. Το νεοσχηματισμένο 503 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων μ εταφ έρ­ θ ηκε στην Ανατολή μαζί με τα υπόλοιπα 1.000 περίπου άρματα που επιστράτευσε η Γερμανία προκειμένου να δώσει το αποφασιστικό κτύ ­ πημα στον Κόκκινο Στρατό. Τα πληρώματα των Tiger των 503 και 505 Ταγμάτων, όπως και εκεί­ να των SS και της Μεραρχίας «GD», βρίσκο­ νταν συγκεντρωμένα στη νότια λαβίδα του φον Μανστάιν και προετοιμάζονταν για μάχη μη έχοντας ακόμα σαφή άποψη για τον βέλτι­ στο τρόπο τακτικής χρήσης του άρματος και βασιζόμενα στις οδηγίες των Φυλλαδίων 47a/29 και 47a/30 που είχαν εκδοθεί τον Μάιο του 1943. Τέσσερις βασικοί σχηματισμοί έμ ελ­ λε να υιοθετηθούν από τα Tiger: α) Η γραμμή (Linie), με το ν αρχηγό στο δεξιό άκρο, χρησί­ μευε για ανασυγκρότηση. 6) Η φάλαγγα (Reihe), με τον αρχηγό επικεφαλής, χρησιμο­ ποιείτο κυρίως στις πορείες με απόσταση 25 m μ εταξύ των αρμάτων, γ) Η διπλή φάλαγγα (Doppelreihe) είχε μορφή ορθογωνίου, με τον αρχηγό επικεφαλής τη ς δεξιάς στήλης και τις στήλες να απέχουν 100 m μεταξύ τους. δ) Η σφήνα (Keil) σε μορφή βέλους, όπου ο αρχη­ γός κατείχε θέση στη βάση του «Λ» για να ε­ λέγχει και να συντονίζει τη ν επίθεση των υπό­ λοιπων αρμάτων. Παρά το αριθμητικό μειονέκτημά του στη μάχη του Κουρσκ και το γεγονός ότι χρησιμο­ ποιείτο επιθετικά εναντίον οργανωμένων θ έ ­

σεων το Tiger βρέθηκε σύντομα στο στοιχείο του εφορμώντας με σχηματισμούς «Keil» και εμπλέκοντας στόχους κατά βούληση σε μεγά­ λες αποστάσεις και σε αναπεπταμένο πεδίο. Τα πληρώματα των Tiger διεπίστωσαν γρήγορα ότι το άρμα ήταν ευπρόσβλητο από τα πυρο­ βόλα των Τ-34 όταν δεχόταν μετωπικά πλήγ­ ματα από τα 600 m, πλευρικά πλήγματα από τα 1.500 m και «πισώπλατα» πλήγματα από τα 1.800 m και μετέβαλαν τις τα κτικές τους ώστε να κρατούν τους Σοβιετικούς μακριά, αποδεκατίζοντάς τους από αποστάσεις 2.000 m και άνω. Οι Γερμανοί π υροβολητές ανακάλυψαν ότι η «αχίλλειος πτέρνα» των Τ-34 ήταν το ση­ μείο όπου ο πύργος ενωνόταν με το σκάφος και έτσι φρόντιζαν να κατευθύνουν πάντα εκεί τις βολές τους. Δεχόμενο το πλήγμα το Τ-34 υφίστατο συχνά αποκόλληση του πύργου του, ο οποίος τιναζόταν στον αέρα και προσγειωνό­ ταν δεκάδες μέτρα μακρύτερα, δίνοντας λαβή για τα υπεροπτικά σχόλια του εχθρού που ι­ σχυριζόταν ότι «το Τ-34 βγάζει το καπέλο του όποτε συναντά το Tiger». Νάρκες, αντιαρματικά πυροβόλα και άρ­ ματα των Σοβιετικών ήταν συγκεντρωμένα σε μια απίθανη πυκνότητα στο μέτωπο όπου όφειλαν να πετύχουν τη διάσπασή τους τα Tiger. Η ανταλλαγή πυρών ήταν σφοδρότατη και οι απώλειες εκατέρω θεν σημαντικές. Με τη συνήθη μεθοδικότητά τους οι Γερμανοί κα-

33

και έπειτα από ένα έτος δράσης με το Tiger τιμήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1944 με τον Σταυρό των Ιπποτών, έχοντας καταστρέψει μέχρι τότε 60 εχθρι­ κά άρματα μάχης. Η φήμη του όμως απογειώθηκε τον Απρίλιο του 1945, όταν ευρισκόμενος στην περιοχή του Νοργκάου παγίδευσε με τη βοήθεια ενός α­ κόμα Tiger έναν σχηματισμό σοβιετικών αρμάτων και ανοίγοντας πυρ με ψυ­ χραιμία και μεθοδικότητά πέτυχε να καταστρέψει τουλάχιστον 20 από αυτά, ενώ στη συνέχεια ελισσόμενος κατάφερε να αποκρούσει τις εφόδους του ε­ χθρού, να ανεφοδιαστεί με πυρομαχικά και να αιφνιδιάσει μια ακόμα πυροβο­ λαρχία σοβιετικών αυτοκινούμενων πυροβόλων προσθέτοντας άλλα 30 θ ύ ­ ματα! Τα Φύλλα Δρυός που έλαβε στις 21 Απριλίου 1945 αναγνώρισαν την ε­ κτόξευση του «σκορ» του σε τριψήφιο αριθμό. Ο Κέρτσερ τραυματίστηκε λί­ γες μέρες αργότερα και αιχμαλωτίστηκε τελικά από τους Βρετανούς. Τη διοίκηση του 502 Τάγματος είχε αναλάβει από τον Οκτώβριο του 1943 ένας εξαίρετος αξιωματικός των τεθωρακισμένων, ο ταγματάρχης Βίλλυ Γιάχντε, που οδήγησε τους άνδρες του σε μια σειρά ηρωικών μαχών στο Ανατο­ λικό Μέτωπο, απέναντι σε υπέρτερους αριθμητικά αντιπάλους που διέθεταν και αρκετά από τα επίφοβα SU-152, Τον Μάρτιο του 1944 απονεμήθηκε στον Γιάχντε ο Σταυρός των Ιπποτών για την αριστοτεχνική διοίκηση του 502 Τάγ­

ματος, αφού λίγες μέρες νωρίτερα μια ημερήσια διαταγή με την υπογραφή του πανηγύριζε για το 500ό εχθρικό άρμα που καταστράφηκε από το συγκε­ κριμένο Τάγμα καταλήγοντας: «Ο επόμενος αριθμός για εμάς είναι το

1.000!». Τον Ιούνιο του 1943 η διοίκηση του 503 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων, που είχε εξοπλιστεί με 45 ολοκαίνουργα Tiger, ανατέθηκε σε έναν επίσης έμπει­ ρο και δοκιμασμένο ηγήτορα, τον λοχαγό Κλέμενς γκραφ φον Κάγκενεκ, ο ο­ ποίος το οδήγησε στη μάχη του Κουρσκ. Οι Γερμανοί ηττήθηκαν σε εκείνη την αναμέτρηση αλλά το 503 πολέμησε τόσο γενναία ώστε ο φον Κάγκενεκ τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών - λίγο πριν τραυματιστεί πολύ σοβαρά. Το φθινόπωρο του 1943 ο λοχαγός ήταν σε θέοη να επιστρέφει στο μέτωπο και τον επόμενο Ιανουάριο το 503 αγωνίστηκε υπό τις διαταγές του στην πε­ ριοχή της Μπαλαμπάνοφκα χωρίς διακοπή επί πέντε 24ωρα, αποκρούοντας τις σοβιετικές εφόδους, καταστρέφοντας συνολικά 267 εχθρικά άρματα και χάνοντας μόνο ένα Tiger! Για το κατόρθωμα αυτό ο φον Κάγκενεκ έλαβε τα Φύλλα Δρυός. Ομως τραυματίστηκε και πάλι σοβαρά και μετά την ανάρρωσή του ανέλαβε ρόλο εκπαιδευτή στα Tiger στη Σχολή Τεθωρακισμένων του Ι\/Ιπέργκεν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τέγραφαν λεπτομερώ ς τις εντυπώσεις τους: «Γενικά τα σοβιετικά άρματα μεταφ έρουν 100 βλήματα πυροβόλου, από τα οποία περίπου 25 είναι διατρητικά. Η ποιότητα αυτών των πυρομαχικών παραμένει υψηλή. Τα διατρητικά βλή­ ματα όχι μόνο διαπερνούν τους θώρακες μας, αλλά και εκρήγνυνται στο εσωτερικό του στό­ χου. Στις περισσότερες περιπτώσεις και τα πέ­ ν τε μέλη του πληρώματος φονεύονται ή τραυ­ ματίζονται σοβαρά όταν το άρμα τους διατρηθεί». Είχε όμως και το Tiger τα μειονεκτήματά του, που προέρχονταν κυρίως απο τις μηχανι­ κές βλάβες. Τα τάγματα βαρέων αρμάτων εί­ χαν λάβει ρ ητές εντο λές να καταβάλλουν κά­ θ ε προσπάθεια για την περισυλλογή των κτυπημένων ή ακινητοποιημένων Tiger και, αν αυ­ τό ήταν αδύνατο, να καταστρέφουν κάθε ό­ χημα που κινδύνευε να πέσει στα χέρια του εχθρού. Δεκατέσσερα από τα Tiger του 505 Τάγ­ ματος και π έντε των SS μεταφ έρθηκαν στον τομέα του Κουρσκ και ενεπλάκησαν στη μάχη όταν αυτή διήνυε τη ν τρίτη της ημέρα. Τα βαριά άρματα απέδωσαν θαυμάσια, αλλά ήταν λίγα για να μπορέ­ σουν να επηρεάσουν το γενικότερο α­ ποτέλεσμα. Οι επίσημες αναφορές ξεδ ί­ πλωναν συχνά με γλαφυρό τρόπο τη φοβερή απ οτελεσματικότητα των βα­ ρέων αρμάτων: «Δύο από τα Tiger εν ε­ πλάκησαν σε μάχη με περισσότερα από 20 σοβιετικά άρματα και κτυπήθηκαν ε­ πανειλημμένα από διατρητικά βλήματα των 7,62 cm από αποστάσεις μεταξύ 500 και 1.000 m. Η θωράκιση ά ν τεξε και ού­ τε ένα βλήμα δεν πέτυχε διάτρηση. Η α­ νάρτηση επίσης αντεπ εξήλθε στη δοκι­ μασία και παρά το γεγονός ότι βλήματα των 7,62 cm προσέκρουαν συνεχώς στα άρματα, τα πληρώματα των Tiger επέλεγαν στόχους, σκόπευαν και έβαλλαν ανενόχλητα». Τα αντίπαλα άρματα υφίσταντο τρομα κτικές α­ πώλειες, αλλά οι Σοβιετικοί δ ιέθετα ν φαινομε­ νικά α νεξάντλητες εφ εδρείες. «Το Pzgr.39 δια­ περνούσε τα Τ-34 από οποιαδήποτε γωνία ως τα 1.000 m. Στο 80% των περιπτώσεων που ε­ πιτυγχανόταν διάτρηση από τον πλευρικό θώρακα ανατινάζονταν οι δεξα μενές καυσί-

1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία SS “Leibstandarte Adolt Hitler”, Noρμανδία, Ιούνιος 1944. Η ειδική (κοινή σχεδιαστικά για Στρατό, SS, Αεροπορία) μαύρη στολή των αρματιστών. Στα επώμια αυτού rou untersturmfuhrer (ανθυπολοχαγού) των SS διακρίνεται το χρυσό μονόγραμμα LAH. Το ρόζ παράρραμμα στα επώμια και στο πηλήκιο υπαξιωματικού Μ 38 χαρακτηρίζει το Οπλο των Panzer. Ως παλαίμαχος υπαξιωματικός του Ανατολικού μετώπου φέρει στο πέτο την ταινία του μεταλλίου της χειμερινής εκστρατείας 1941-42 καθώς και το διάσημο τραυματισμού Γ τάξης (πιν. του Νίκου Πάνου για τη "ΣΙ"). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μων των σοβιετικών αρμάτων». Οι Γερμανοί ό­ μως δεν μπορούσαν να αντεπ εξέλθουν σε έ­ ναν αδυσώπητο αγώνα φθοράς τέτοια ς κλίμα­ κας. Η αρματομαχία της Προχορόφκα στις 12 Ιουλίου τούς στοίχισε τουλάχιστον 300 άρμα­ τα, μεταξύ των οποίων ήταν και 13 Tiger που απωλέσθηκαν ολοκληρωτικά, ενώ άλλα 68 τ έ ­ θηκαν προσωρινά εκτό ς μάχης.

ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΣΕ ΑΦΡΙΚΗ, ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΑ Πριν ακόμα το Tiger πραγματοποιήσει τη μεγάλη πρεμιέρα του στο Κουρσκ, οι Σοβιετι­ κοί είχαν αρχίσει να λαμβάνουν τα μέτρα που θα αποσπούσαν από το νέο άρμα την υπερο­ χή, παράγοντας άρματα που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το δημιούργημα τη ς Henschel επί ίσοις όροις. Η πρώτη απάντηση ή λθ ε με τη ν ενσωμάτωση ενός πυροβόλου 85 mm στα Τ-34. Βάλλοντας το βλήμα των 9,36 kg με ταχύ­ τητα 800 m/sec τα Τ-34/85 μπορούσαν πια να διαπεράσουν 100 mm χάλυβα από απόσταση 1.000 m, αφαιρώντας σύντομα από τους Γερμα­ νούς αρματιστές οποιαδήποτε ψευδαίσθηση καταλυτικής υπεροχής θα μπορούσαν να έ­ χουν. «Η δύναμη του Tiger έγκειται στο πυρο­ βόλο του και όχι στη θωράκιση», ισχυριζόταν ο διοικητής του 506 Τάγματος. «Το άρμα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν ένας κινούμε­ νος τοίχος που προσελκύει τα πυρά. Τα σοβιε­ τικά βλήματα επιτυγχάνουν πλέον διάτρηση από μεγάλες αποστάσεις». Από τη ν άλλη πλευρά η σειρά αρμάτων IS βασιζόταν στη με­ γάλη ισχύ, ενσωματώνοντας παχύ θώρακα και πυροβόλα ισχυρότερα από το Kwk 36 και έχο­ ντας τη δυνατότητα να ανοίγουν πυρ κατά των Tiger από τα 2.000 m. Τα πολυάριθμα SU-122 ή­ ταν επίσης πολύ επίφοβα, επειδή ακόμα και ο εποστρακισμός ενός βλήματος των 122 mm πάνω στο Tiger μπορούσε να προκαλέσει τ έ ­ τοιο τράνταγμα ώστε να μπλοκάρει ο μηχανι­ σμός περιστροφής του πυργίσκου. Οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί προτίμησαν να ακολουθήσουν τη μέση οδό αναπτύσσο­ ντας κάπως ελαφρύτερα άρματα, αλλά περισ­ σότερο ευέλικτα, όπως το Α34 Comet και το Μ26 Pershing. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη Γερμανία όμως παρέμενε η ΕΣΣΔ και μέχρι το τέλο ς του 1943 είχαν μετακινηθεί στο Ανατολι­ κό Μέτωπο 238 πρόσθετα Tiger (που περιελάμβαναν μεταξύ άλλων και ολόκληρα τα 501, 506 και 509 Τάγματα Βαρέων Αρμάτων), στην προ­ σπάθεια τη ς Wehrmacht να ανακόψει τη θ υελ­ λώδη κάθοδο των Σοβιετικών προς το ν Δνεί­ περο. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 1944 392 Tiger μεταφ έρθηκαν επίσης στη Ρωσία (για πρώτη φορά και το 507 Τάγμα), αλλά το εύρος του μετώπου ήταν τόσο μεγάλο ώστε η τοπική συγκέντρωση των Tiger δεν ήταν ποτέ ιδιαίτε­ ρα απειλητική για το ν Κόκκινο Στρατό. Αντιδρώντας στην είδηση για την απόβα­ ση των Συμμάχων στη βόρεια Αφρική, το ν Νο­ έμβριο του 1942, ο Χίτλερ διέτα ξε μεταξύ άλ­ λων τη μεταφορά του 501 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων στην Τυνησία, με σκοπό να ενισχύσει την άμυνα εκείνου του θύλακα και να καθηλώ­ σει σε δύσβατο έδαφος τις 85.000 άνδρες του στρατηγού Αϊζενχάουερ που προήλαυναν από

Ακόμα και τα Tiger δεν ήταν άτρωτα. Στη φωτογραφία Σοβιετικοί αρματιστές συζητούν με έκδηλη ικανοποίηση πάνω στο Tiger που κατέστρεψαν, δείχνοντας το σημείο από όπου πέρααε το βλήμα των 76,2 mm. Είναι αξιοσημείωτος ο βαθμός στον οποίο τα άλλα βλήματα απέτυχαν να διαπεράσουν τη θωράκιση το ί’ πύργου ή πέτυχαν μερική μόνο διάτρηση προκαλώ '/ιας τοπικά ρωγμές. Το συγκεκριμένο βλήμα εβλήθη πιθανότατα από μικρή απόσταση.

Οι Βρετανοί κατόρθωσαν να κυριεύσουν αυτό το άθικτο Tiger του 504 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων στην Τυνησία τον Μάιο του 1943. Κάθε ερπύστρια του Tiger ζύγιζε 2.880 kg και τα πληρώματα του συνήθιζαν να τοποθετούν ανταλλακτικά πέδιλά της στο εμπρόσθιο μέρος του σκάφους για αυξημένη αντιβαλλιστική προστασία.

τα δυτικά - κερδίζοντας χρόνο για τη ν άμυνα τη ς ηπειρωτικής Ευρώπης. Τα Tiger άρχισαν να εκφορτώνονται στην Τυνησία με βραδύ ρυθμό μεταξύ 23 Νοεμβρί­ ου 1942 και 24 Ιανουαρίου 1943, χωρίς να χαθεί ούτε ένα άρμα κατά τη μεταφορά. Ο αριθμός των επιχειρησιακών αρμάτων του τύπου στην Τυνησία δεν ξεπέρασε ποτέ τα 14 και η μεγάλη δημοσιότητα που προσέλαβε η δράση τους ε ­ κεί φανερώνει τον ψυχολογικό αντίκτυπο που είχε η χρήση τους. Κατά τη διάρκεια του Απρι­ λίου το 501 Τάγμα ενισχύθηκε από ουλαμό του 504 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων, ενώ ένας δ εύ ­ τερος ουλαμός μετακινήθηκε στη Σικελία, ό­ που έμελλε να έχει άδοξο τέλος. Το 501 Τάγμα έχασε τελικά το πρώτο του Tiger από μια οβίδα πυροβολικού που στρέβλωσε τους πίσω τρ ο­ χούς και κατέστρεψ ε τη δεξα μενή καυσίμων. Πιστοί στις διαταγές που είχαν λάβει οι Γερμα­ νοί προσπάθησαν φιλότιμα να το ρυμουλκή­ σουν μακριά, αλλά οι αναθυμιάσεις π ετρελαί­ ου προκάλεσαν την έκρηξη πυρκαγιάς και το

Tiger καταστράφηκε ολοσχερώς. Το Τάγμα ό­ μως δεν αρκέστηοε σε αυτό. Αφού αφαίρεσε το ν πύργο τεμάχισε το άρμα σε τέτοιο βαθμό ώστε να μη μπορεί να αναγνωριστεί ο τύπος του! Την επόμενη μέρα ή λθ ε η απώλεια ενός δεύτερου Tiger, που ρυμουλκήθηκε και αυτό εκτό ς του πεδίου μάχης έχοντας υποστεί 24 πλήγματα από πυροβόλα των 6 λιβρών και α­ πόσταση 500 m, από τα οποία μόνο π έντε διαπέρασαν τη θωράκιση. Η εκτίμηση αυτών των πρώτων πολεμικών εμπειριών με το Tiger κατέδ ειξε ότι το άρμα ήταν τρωτό σε πλευρικά πλήγματα ακόμα και από πυροβόλα μικρού διαμετρήματος. Ως συνέπεια οι Γερμανοί με­ τέβαλαν τις τα κτικές τους, φροντίζοντας να ε ­ πιλέγουν συνήθως στατικές θέσ εις και εκ θ έ ­ τοντας κυρίως το ν πρόσθιο θώρακα. Στην Τυνησία τα Tiger ήλθαν για πρώτη φορά αντιμέτωπα με αμερικανικά και βρετανι­ κά άρματα Stuart, Grant, Lee, Sherman, Churchill, Crusader και Valentine και δεν άργησαν να απο­ δείξουν τη σαφή υπεροχή τους. Στις 6 Δ εκεμ ­ βρίου 1942 π έντε αμερικανικά Sherman καταστράφηκαν μέσα σε λίγα λεπτά όταν εβλήθησαν από τρία Tiger. Κατά τη διάρκεια τη ς α ντε­ πίθεσης του στρατάρχη Ρόμμελ στο πέρασμα του Κασσερίν το 501 Τάγμα κατέγραψε άλλα 15 Sherman στο ενεργητικό του. Με την εξαπόλυ­ ση της επιχείρησης «Ochsenkopf» στις 26 Φε­ βρουάριου 1943, που στόχευε στην απόσπαση του ελέγχου των ορεινών διαβάσεων τη ς Μπέτζα, οι Γερμανοί έχασαν επτά Tiger μέσα σε τέσσερις ημέρες λόγω του ακατάλληλου εδά­ φους, τη ς κακοκαιρίας και των μηχανικών βλα­ βών. Τα εναπομείναντα του τύπου συνέχισαν να σκορπούν τον όλεθρο στους Συμμάχους καταστρέφοντας 75 άρματα σε διάστημα πέ­ ν τε ημερών τον Απρίλιο. Το αποτέλεσμα της εκστρατείας όμως είχε προδικαστεί από τη συ­ ντριπτική υπεροχή των Συμμάχων σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό και έτσι το προγεφύρωμα της Τυνησίας χάθηκε οριστικά για το Ράιχ στις 13 Μαϊου 1943, μαζί με τα υπολείμματα του 501 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων.

Συνολικά 17 Tiger των 501 και 504 Ταγμά­ των στάθμευαν στη Σικελία όταν οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στο νησί στις 10 Ιουλίου 1943 και δυστυχώς γ ι’ αυτά προσκολλήθηκαν στο Μηχανοκίνητο Σύνταγμα «Henrice», του οποί­ ου ο διοικητής δεν είχε ιδέα για τη σωστή ανά­ πτυξη βαρέων αρμάτων. Κατά τις τρ εις πρώτες η μέρες της μάχης 10 Tiger απωλέσθηκαν και τη ν επόμενη εβδομάδα ακολούθησαν άλλα τρία λόγω του ακατάλληλου εδάφους, τη ς έκ­ θεσής τους στα πυρά των πυροβόλων των πο­ λεμικών πλοίων κοντά στην ακτή και τη ς ανύ­ παρκτης υποστήριξης πεζικού. Οταν ο Χίτλερ πήρε τη ν απόφαση να εκκενώσει τη Σικελία (27 Ιουλίου) τα εναπομείναντα τέσσερα Tiger προ­ σπάθησαν να υποχωρήσουν προς τα βόρεια. Τρία ακινητοποιήθηκαν από μηχανικές βλά­ βες και ανατινάχθηκαν για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού. Το μοναδικό που κατάφερε να ολοκληρώσει το ταξίδι πέρασε με ασφάλεια το στενό τη ς Μεσσή­ νης ως ο μοναδικός επιζών από την ο­ μάδα των «τίγρεων», η οποία κατά πα­ ράδοξο τρόπο υπέστη περισσότερες απώλειες από ότι τα Tiger στη μάχη του Κουρσκ. Στο μεταξύ η Ανώτατη Διοίκη­ ση τη ς Wehrmacht είχε φροντίσει να δημιουργήσει με ειδική διαταγή τη ς την «Ομάδα Tiger Μάγιερ», προικοδοτώντας τη ν με οκτώ άρ­ ματα και αποστέλλοντάς τη ν στη νό­ τια Ιταλία. Η Ομάδα πολέμησε έξοχα από τις ακτές του Σαλέρνο ως τη «γραμμή Γκούσταβ», χωρίς να χάσει ο ύτε ένα άρμα της. Τον Φεβρουάριο του 1944 κατέφθασε στο ιταλικό μέτωπο το 508 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων, που για λό­ γους ασφαλείας εκφορτώ θηκε σε απόσταση 200 km από το μέτωπο και υπέστη α ρ κετές μη­ χανικές βλάβες στους στενούς και ελικοειδείς ιταλικούς δρόμους μέχρι να φθάσει στην πρώ­ τη γραμμή. Αν και έχασε σχεδόν αμέσως δύο Tiger, απορρόφησε σταδιακά τη ν «Ομάδα Tiger Μάγιερ» και Χρησιμοποίησε συνολικά 56 άρμα­ τα στις αντεπιθέσεις του κατά του προγεφυ­ ρώματος του Αντσιο. Κατά τις σφοδρές εκεί­ νες μάχες το 508 έχασε 40 Tiger και έλαβε 33 ως αντικατάσταση, ενώ ενισχύθηκε έπειτα από επίμονη εισήγηση του στρατηγού Γκουντέριαν με το ανασυγκροτημένο 504 Τάγμα (45 Tiger), που παρέμεινε στην Ιταλία μέχρι το τ έ ­ λος των εχθροπραξιών. Ομως και το ίδιο το Tiger δεν παρέμενε στάσιμο. Η αρχική έκδοση Ausf Η αναβαθμί­ στηκε στη μορφή Ausf Ε, με τη ν αύξηση της θωράκισης στο άνω μέρος του πύργου, τη ν α­ ντικατάσταση των σκοπευτικών του πυροβο­ λητή και την υιοθέτηση εδαφικών τροχών με ελαστικό πέλμα. Η μεγαλύτερη καινοτομία ό­ μως ήταν η πλήρης επικάλυψη του άρματος με 10 mm αντιμαγνητικής πάστας Zimmerit, που ε­ μπόδιζε τις νάρκες ή άλλα εκρηκτικά να κολ­ λήσουν πάνω του. Ο Ιούλιος του 1944 ήταν σί­ γουρα ο χειρότερος μήνας για τα Tiger, αφού 195 τέτο ια άρματα χάθηκαν σε όλα τα μέτωπα. Τα Τάγματα 501. 505 και 506 κυριολεκτικά εξο ­ ντώ θηκαν στη Λευκορωσία και επανεξοπλίστηκαν αργότερα με τα βαρύτερα Tiger II. Οι α­

%

A

πώλειες από το εχθρικό πυρ συχνά ήταν λιγότερ ες από εκείνες που προκαλούσε η μηχανι­ κή αναξιοπιστία, όπως φάνηκε σε μια πε­ ρίπτωση στην Ιταλία, όπου μια ομάδα 16 Tiger έχασε 15 από τα άρματά τη ς μέσα σε μια και μόνο ημέρα, τα εννέα λόγω εμπλοκής του συστήματος μετάδοσης κίνησης.

ΕΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΟΛΩΝ Τη στιγμή που οι Σύμμαχοι πάτησαν το πόδι τους στη Νορμανδία υπήρχαν μόλις τρία Tiger μεταξύ των γερμανικών δυ­ νάμεων που βρίσκονταν εκεί για να τους αποκρούσουν, τα οποία ανήκαν στο 130 Τεθωρακισμένο Σύνταγμα «Lehr». Οπωσδήποτε μια τέτο ια λιλιπούτεια ομάδα δεν θα μπορούσε να αντιτά ξει από μόνη τη ς σοβαρή ά­ μυνα απέναντι στις πάνοπλες αμε­ ρικανικές, βρετανικές και καναδι­ κές μεραρχίες. Ετσι περίμενε την άφιξη ενισχύσεων, που έφθασαν τελικά στο μέτωπο στις 10 Ιουνίου με τη μορφή των 45 Tiger του 101 Τάγματος Βαρέων Αρμάτων των SS (Μεραρχία «Leibstandarte»). Οι Σύμμαχοι είχαν ενστερνισθεί την τακτική μηχανοκίνητου πολέ­ μου που είχαν διδάξει οι Γερμανοί το 1939-41. Οταν λοιπόν μετά την πρώτη σύνδεση των προγεφυρω­ μάτων τους ανακάλυψαν ένα αδύ­ νατο σημείο στη γερμανική αμυντι­ κή διάταξη, απέναντι ακριβώς από τον τομέα όπου βρίσκονταν τα όρια ευθύνης μεταξύ Βρετανών και Α με­ ρικανών, έστειλαν με έναν πλατύ υπερκερωτικό ελιγμό τα 300 άρματα της βρετανικής 7ης Τεθωρακισμένης Μ ε­ ραρχίας, των περίφημων «Αρουραίων τη ς Ερήμου», να εισέλθουν σαν σφήνα μέσα στο χάσμα και να πλευροκοπήσουν τις εχθρικές δυνάμεις. Ετσι στις 13 Ιουνί­ ου εκτυλίχθηκε ένα από τα πιο φημισμέ­ να επεισόδια τη ς παγκόσμιας ιστορίας των τεθωρακισμένων. Η βρετανική φά­ λαγγα αρμάτων και μηχανοκίνητου πεζι­ κού παρέκαμψε το αριστερό πλευρό της Μεραρχίας «Lehr» (του στρατηγού Φριτς Μπαγιερλάιν) και έφθασε στην κωμόπολη Βιλέρ Μποκάζ, που αποτελούσε ουσιαστικά ένα κρίσιμο σταυρο­ δρόμι 10 km ανατολικά του Κωμόν και 20 km νοτιοδυτικά τη ς Καν. Αν οι «Αρουραίοι» συνέχιζαν το ν ελιγμό τους θα μπορούσαν να κυκλώσουν μεγάλους γερμανικούς τεθω ­ ρακισμένους σχηματισμούς και να επιφέρουν ίσως τη ν κατάρρευση του μετώπου. Στις οκτώ το πρωί εκείνης τη ς ημέρας όμως εντοπίστη-

Deutsches Afrika Korps, 501 Τάγμα Βαρέων Αρμάτων, Τυνησία, Φεβρουάριος 1943. Λοχ/ας με “τυπική” σύνθεση τροπικής στολής. Στα πέτα διακρίνεται η παραδοσιακή νεκροκεφαλή ενώ στην τσέπη το διάσημο των Panzer. Ο Σιδηρούς Σταυρός Α’ τάξης και η ταινία Β' τάξης εμφανίζονται στην τσέπη και την κουμπότρυπα αντίστοιχα (πιν. του Νίκου Πάνου για τη “Σ Ι”).

&>· Λ ε π το μ έ ρ ε ια από ιίρ ό σ ο ψ η μ α κ εδ ο ν ικ ο ύ τά φ ο υ που α ν α κ α λ ύ φ θ η κ ε στα Λ ευ κ ά δ ια Ν άο υσ ας. Α π εικ ο ν ίζετα ι Μ α κ εδ ό ν α ς { σ τρ α τιω τικ ό ς , π ροφ ανώ ς\ · α ξιω μ α τικ ό ς , που φ ορ ά λ ε υ κ ό λινο θ ώ ρ α κα και κόκκινο χιτώ να και κ ρ α τά ε ι μ α κ ρ ύ δόρ υ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΟΛΕΜ

Κ Ω Ν ΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ

"4 λεγεώ νες) και είχε ετοιμοπόλεμα 100 μεγάλα πολεμικά πλοία. Οι εφ ε­ δρείες όμως που μπορούσε να κινητοποιήσει ήταν πολύ μεγαλύτερες, υ-ερβαίνοντας το μισό εκατομμύριο άνδρες. Η Μακεδονία είχε πολύ περιο:ισ μένες δυνατότητες. Ο Φίλιππος συγκέντρωσε 20.000 περίπου πολεμι­ στές για εκστρατεία. Αλλες 15-20.000 άνδρες αποτελούσαν τις φρουρές των οχυρών και των πόλεων, ενώ οι εφ εδρ είες του κράτους του υπολογίζο.ται στο 1/10 των ρωμαϊκών. Βασικότερο μειονέκτημά του όμως ήταν η α­ πουσία ικανού ναυτικού, το οποίο σε ένα περιβάλλον έντονα θαλασσινό ότως το ελληνικό αποκτούσε αποφασιστική σημασία. Τον μακεδονικό στόλο αποτελούσαν μόνο 100-120 μικρά και ελαφρά σκάφη (λέμβοι) και ελάχιστα πλοία μάχης (τριήρεις, πεντήρεις κλπ.), που η ανεπάρκειά τους είχε φα­ νεί κατά τον Α’ Μακεδονικό πόλεμο.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΤΟΥΣ 200 π.Χ. Ο Ρωμαίος ύπατος Πόιτλιος Σουλπίκιος Γάλβας με δύναμη 23.000 πεζών και 2.000 ιππέων αποβιβάστηκε στην Απολλωνία της βόρειας Ηπείρου και εγκατέστησε εκεί το στρατόπεδό του. Χωρίς να χάσει χρόνο έστειλε τον έμπειρο υπαρχηγό του, Λεύκιο Απούστιο, να επιτεθεί στις συνοριακές περιοχές του μα­ κεδονικού κράτους, ενώ παράλληλα έσ τειλε και μια μοίρα του στόλου του υπό τον Γάιο Κλαύδιο Κέντωνα στον Πει­ ραιά. Ο Απούστιος λεηλάτησε τα πρώτα χωριά και κατέλαβε τρία μεθοριακά φρούρια. Στη συνέχεια πολιόρκησε και κατέλαβε με έφοδο την οχυρωμένη πόλη της Αντιπάτρειας (σημερινό Βεράτι). Αφού σκότωσε όλους τους άνδρες δήωσε άγρια και τελικά πυρπόλησε την κατακτημένη πό­ λη. Η συμπεριφορά του αυτή οδήγησε σε συνθηκολόγηση την πόλη Κόδριο. αν και ήταν οχυρή. Η Κνίδος αντέτα ξε ά­ μυνα. Η πολιορκητική τέχνη των Ρωμαίων όμως επικράτη­ σε και η πόλη καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε. Ο Ρωμαίος στρατηγός έχοντας πετύχει την επιθετική του αναγνώρι­ ση πήρε τον δρόμο της επιστροφής γεμάτος λάφυρα. Κατά τη διάβαση του ποταμού Αψου δέχθηκε την επίθεση των μακεδονικών δυνάμεων του στρατηγού Αθηναγόρα. οι οποί­ ες στην αρχή αιφνιδίασαν και πίεσαν τη ρωμαϊκή οπισθοφυ­ λακή. Με την εμπλοκή όμως του όγκου των δυνάμεών του ο Απούστιος απέκρουσε τους Μακεδόνες, που τελικά υποχώρησαν. Στο ρωμαϊκό στρατόπεδο τη ς Απολλωνίας μετά την άφιξη του νικηφόρου εκστρατευτικού σώματος βασίλευε αισιοδοξία, η οποία ενισχύθηκε όταν έφθασαν και δήλωσαν τη σύμπραξή τους με τους Ρωμαίους ο βασιλιάς των Ιλλυριών Πλευράτος, ο ηγεμόνας των Δαρδάνων Βάτων και ο Ελληνας ηγεμόνας των Αθαμάνων (Ηπειρωτών) Αμύνανδρος. Κατά το ίδιο διάστημα η ρωμαϊκή ναυτική μοίρα του Κέ­ ντωνα (20 πολεμικά πλοία) έφθασε στον Πειραιά και βρήκε τους Αθηναίους να έχουν αποκρούσει την επίθεση των γειτονι­ κών μακεδονικών φρουρών. Ο Ρωμαίος ναυτικός διοικητής, εκτιμώντας ορ­ θά τις αδυναμίες των Μακεδόνων, επ ιτέθηκε με τους συμμάχους του Αθη­ ναίους και Ροδίους και κατέλαβε αιφνιδιαστικά την οχυρή Χαλκίδα, η οποία αποτελούσε το βασικό στρατόπεδο των Μακεδόνων στη Στερεά. Η πόλη έ­ πεσε με έφοδο παρά τη γενναία άμυνα των υπερασπιστών της, ο διοικητής των οποίων (Σώπατρος) σκοτώθηκε στη μάχη. Ο βασιλιάς των Μακεδόνων Φίλιππος Ε' στο μεταξύ, αφού εμπιστεύθηκε το βόρειο μέτωπο στον στρατηγό του Αθηναγόρα. συγκέντρωσε σημα­ ντική δύναμη στη Δημητριάδα (κοντά στον Βόλο), τη βασική πολεμική βάση του στρατού και του στόλου του. Από εκεί με 5.000 πεζούς και 300 ιππείς κατευθύνθηκε προς Νότο, για να εκδικηθεί ^

Θ υ ρ εο φ ό ρ ο ς π ελ τα σ τή ς . Π ε ζ ο ί α υ το ύ το υ τύπ ου χρ η σ ιμ ο π ο ιή 9 η κα ν κ ατά κόρο ν από το ν 3ο αιώνα π.Χ. Σ ώ μ α τα θ υ ρ εο φ ό ρ ω ν υπ η ρ ετο ύ σ α ν στον σ τρ α τό το υ Φιλίππου Ε' (πίν. του Σ τέ λ ιο υ Ν ιγδ ιό π ο υ λο υ για τη «ΣΙ»),

ΣΤΡΑΤΙ;

την ή ττα τη ς Χαλκίδας. Εισέβαλε; στην Αττική και πολιόρκησε καταρχήν την Αθήνα και στη συνέχεια την Ελευσίνα, αλλά δεν μπόρεσε να τις καταλάβει επειδή οι αμυνόμενοι είχαν ενισχυθεί από Περγαμηνούς στρατιώτες, συμμά­ χους των Ρωμαίων. Στη συνέχεια ο Φίλιππος πήγε στο Αργος και παρουσιάστηκε στη Συνέ­ λευση τη ς Αχαϊκής Συμπολιτείας. Παρά τις δε­ λεαστικές του προτάσεις δεν μπόρεσε να τους πείσει να βγουν στον πόλεμο μαζί του. Υστερα από τη διπλωματική αυτή αποτυχία του επέ­ στρεψε στην Αττική και αφού απέτυχε πάλι να καταλάβει τις δύο πόλεις που ενίσχυε ο ρωμαϊ­ κός στόλος προέβη σε άγρια δήωση τη ς υπαί­ θρου. Προς το τέλο ς του έτου ς έφυγε για να διαχειμάσει, αφήνοντας τον στρατηγό του Φιλοκλή με 2.000 άνδρες ως υπεύθυνο γ ι’ αυτό το μέτωπο. Τον χειμώνα εκείνο (200 προς 199 π.Χ.) δό­ θ ηκε μία πολύ σκληρή μάχη στο διπλωματικό πεδίο. Κατά τη Συνέλευση των Αιτωλών, προ­ κειμένου να αποφασίσουν για τη στάση τους, οι πρέσβεις του Φιλίππου αντιπαρατέθηκαν με τους πρέσβεις των Ρωμαίων και των συμμάχων τους. Οι πρώτοι προσπάθησαν να αποδείξουν

Α ρ χαία Απολλω νία, β ο υ λ ε υ τή ρ η ή μ ν η μ είο τω ν α γω νοθετώ ν. Η Α πολλω νία, αν και ελ λη νική , ή τα ν το αρχικό ο ρ μ η τή ρ ιο των Ρωμαίων λόγω τη ς θ έ σ η ς τη ς α π έν α ν τι από τη νό τια Ιτα λ ία .

στους άλλους Ελληνες τη δολιότητα των ρω­ μαϊκών κινήσεων, ενώ οι δεύτεροι κατηγόρη­ σαν το ν Φίλιππο για τις καταστροφές στην Ατ­ τική. Τελικά οι Αιτωλοί αποφάσισαν να μείνουν ουδέτεροι, αλλά με την ευκαιρία αυτή διακη­ ρύχθηκε επίσημα και πανηγυρικά το ομόγλωσ­ σο και το ομόφυλο των Αιτωλών, των Ακαρνάνων και των Μακεδόνων, ενώ κυριάρχησε η ά­ ποψη πως παρά τις πρόσκαιρες διχόνοιες δεν έπρεπε να εξουθενω θεί κανένα ελληνικό φύλο με τη συνδρομή των βάρβαρων Ρωμαίων!

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΤΟΥΣ 199 τι.X. ■ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Την άνοιξη του νέου έτους οι επιχειρήσεις άρχισαν πάλι. Οι Ρωμαίοι ήταν σε πλεονεκτικό­ τερη θέση, διότι με τους συμμάχους τους εί­ χαν περικυκλώσει από παντού τη Μακεδονία. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Οι Ιλλυριοί και οι Δάρδανοι από το ν Βορρά, οι Ελληνες Αθηναίοι, Ρόδιοι, Αθαμάνες (οι οποίοι πραγματοποιούσαν επιδρομές στη Θεσσαλία) στα νότια του μακεδονικού κράτους, ενώ οι Περγαμηνοί απειλούσαν από τα ανατολικά και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι από τα δυτικά. Οι στρατιωτι­ κές δυνάμεις τους ήταν ισχυρότερες, ενώ υπε­ ρείχαν συντριπτικά και στο ναυτικό. Ο Φίλιπ­ πος ήταν υποχρεωμένος να δια θ έτει μεγάλο μέρος του στρατού του για τη φρούρηση των πολλών απειλούμενων σημείων τη ς χώρας του. Στα δυτικά διοικητής ήταν ο στρατηγός Αθηναγόρας, στην περιοχή τη ς Πελαγονίας (σημ. υψίπεδο Κοζάνης-Πτολεμαϊδας), έναντι των βαρβάρων γειτόνων, ο μικρότερος γιος του Περσέας, ενώ στη Σ τερεά ο στρατηγός Φιλοκλής. Ο Ρωμαίος ύπατος, διαθέτοντας εκστρατευτικό σώμα 25-30.000 ανδρών, εισέβαλε στο μακεδονικό κράτος. Ακολούθησε μάλλον την

κοιλάδα του Αψου ποταμού και μετά την ορει­ νή περιοχή του Κοδρίου και την κοιλάδα του Εορδάϊκού ποταμού (σημ. Δεβόλη) έφθασε αττ Βεύη, στα σύνορα τη ς Δασσαρήτιδος (σημ. πε­ ριοχή Κορυτσάς) με τη Λυγκηστίδα (σημ. πε­ ριοχή Φλώρινας), όπου συναντήθηκε με τις μα­ κεδονικές δυνάμεις υπό το ν ίδιο τον Φίλιππο (20.000 πεζούς και 2.000 ιππείς ) που είχαν σπεύσει να τον αντιμετωπίσουν. Επειτα από δύο αμφίρροπες συμπλοκές σωμάτων των δύο στρατών πραγματοποιήθηκε στην περιοχή Οττώλοβο μία γενικότερη σύγκρουση. Στην αρχή το ιππικό και οι ψιλοί του Φιλίππου αιφνιδίασαν και έτρεψαν σε φυγή τμήματα του ρωμαϊκοί στρατού που αναζητούσαν τρόφιμα. Αμέσως ό­ μως επενέβη ο Σουλπίκιος με το ν όγκο των δυ­ νάμεών του και ανάγκασε τους μέχρι τό τε νικούντες να υποχωρήσουν. Κατά τη φάση αυτή κινδύνευσε και ο ίδιος ο Φίλιππος, ο οποίος μα­ θαίνοντας ότι οι Δάρδανοι και οι Ιλλυριοί είχαν εισβάλει στη Μακεδονία έσπευσε να οδηγήσει τις δυνάμεις του πιο βόρεια, προκειμένου να λάβει καταλληλότερη θέση άμυνας, ενώ κάλεσε και το σώμα του Περσέα να ενωθεί μαζί του. Ο Ρωμαίος διοικητής αφού συγκέντρωσε εφόδια προχώρησε και αυτός βόρεια για να συ­ νενωθεί με τους βάρβαρους συμμάχους του και στρατοπέδευσε στην Πλουίννα. Ο Φίλιππος όμως, έχοντας το πλεονέκτημα της άριστης γνώσης του χώρου, βαδίζοντας από μονοπάτια επ ιτέθηκε αιφνιδιαστικά στο ρωμαϊκό στρατό-

Ο

Ι ­

Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ

Κ Ο Σ Μ Ο Ε

2 0 0 π.Χ. Blr-J.·*.,

β Κρ* ,ος i,0' TOU

ΥΠΟ Α. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ - Π Α Υ Λ Ο Υ Κ Α Ρ Ο ΚΑΘΗΓΚΤΟΥ ΤΗΪ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΝ ΤΟ nAöSl!ItHM»n A0MÄSH

It KptntK. Alyimou ΙΠτβλιμβΙϋ») · Μ J Κοΰϊος ϊ·λ»ι«ΒΔ«

H

·Η W

Λ

Ι Δ

Ο Υ .„ιι„ππι_"ί

,

^ M i S j .KpateyMAoBcfauia^ ;

Κρα,ας n«»«sieu

tS lM s IB 1 KfKHoi «osiSovim;

I '- ·

’

1 AItuJjk, Xu (Μση έττιθετική κίνηση υποχώ ρηση

Η Μ Α Χ Η ΤΩΝ Κ Υ Ν Ο Σ ΚΕΦ ΑΛΩ Ν ’ Ιούνιος τοϋ 197 π.Χ.

1. 1.400 imtsls (Μακεδόνε^ καί Θ εσσαλοϊ) 2. 3.500 ψιλοί (ΜλλυριοΙ καί ά λλοι) 3. 2.000 Μακεδόνε* ττελτα στα ί 4, 8.000 Μακιθόνε; όττλίτεζ ( φ ά λα γξ ) 'Αριστερή ττήρυξ: 5-9 . 8.000 Μακεδόνεξ ά ττλίτί* ( φ ά λα γξ ) 10. 11.

2.000 ψιλοί (θ ρδ χε*) 600 l-mrtlj (Μ αχεδόνε* καί Θ εσσαλοϊ)

i

l

l

ΡΩ Μ Α Ϊ ΚΟ Σ

ΣΤΡΑΤΟΣ

ττεζοί

I ττρώτη Οίση

Ιπττϊίϊ

Β δεύτερη θέση

ψ ιλ ο ί

“ έτηθετική κίνηση

I έλέφαντεξ

ύττοχώρηση

ΥΠ Ο

Τ Ο Ν Τ ΙΤ Ο

Κ Ο ΙΝ Τ ΙΟ

Φ Λ Α Μ ΙΝ ΙΝ Ο

’ Α ριστερή τττέρυξ 1.400 ίτπτίϊ$ 2 . 2.000 ψιλοί (Κ ρήτε*. Άττολλωνιάτες, Άδαοανες) 3 . 9.000 Ρωμαίοι καί ’ Ιταλοί σύμμαχοι (λεγεώ ν) Δεξιά τττέρυξ 4. 9.000 Ρωμαίοι καί Ιτα λ ο ί σύμμαχοι (λ ε γε ώ ν) 5 . 6.000 ψιλοί (Α Ι τ ω λ ο ί) 6. 1.000 Ιτπτείϊ

Σ τη ν πολύ «ζωντανή» αναπαράσταση της μάχης από την «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους Ε ’» πρέπει ι/α π ροστεθούν οι Ρωμαίοι ελαφ ρ οί πεζοί μπροστά από την π αράταξη. Επιπλέον, οι τρ εις διαδοχικές σ ειρές των Ρωμαίων δεν ήταν ομοιόμορφ ες αλλά είχαν πεσσοειδή διάταξη.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

να βρει εφόδια, ο δε Φλαμινίνος κινήθηκε προς τη ν ίδια κατεύθυνση από νοτιότερες δια­ βάσεις. Ετσι οι δύο στρατοί προχωρούσαν πα­ ράλληλα χωρίς να το γνωρίζουν διότι υπήρχαν ανάμεσά τους μεγάλα υψώματα. Μάλιστα κάποια μέρα ο καιρός επιδεινώθηκε και η πυκνή ομίχλη (αν και ήταν αρχές καλοκαιριού) περιό­ ρισε ακόμα περισσότερο τη ν ορατότητα.

Μάχη Κυνός Κεφαλών (Ιούνιος του 197 π.Χ.)

ψβ

■■

Ο Φίλιππος μη μπορώντας να συνεχίσει την πορεία του λόγω των καιρικών συνθηκών ανα­ γκάστηκε να στρατοπεδεύσει εκεί όπου βρι­ σκόταν με την κύρια δύναμή του, ενώ για α­ σφάλεια έστειλε κάποια τμήματα προκάλυψης να καταλάβουν τους γειτονικούς λόφους, που ονομάζονταν Κυνός Κεφαλές. Στα υψώματα αυτά οι Μ ακεδόνες ήλθαν αντιμέτωποι με ι­ σχυρή ανιχνευτική δύναμη των Ρωμαίων (10 ουλαμούς ιππέων και 1.000 περίπου ελαφρούς πεζούς) που εξερευνούσε τη ν περιοχή. Μόλις οι δύο αντίπαλοι συνήλθαν από τη ν έκπληξή τους άρχισαν τη συμπλοκή, ειδοποιώντας πα­ ράλληλα τους αρχηγούς τους, ενώ σιγά-σιγά διαλυόταν και η ομίχλη. Υστερα από λίγο οι Ρωμαίοι, που πιέζονταν πολύ, ζήτησαν ενισχύσεις. Ο Φλαμινίνος έσ τει­ λε 400 Αιτωλούς ιππείς υπό το υς Αρχέδαμο και Ευπόλεμο, μαζί με 2.000 Ρωμαίους πεζούς. Η ά­ φιξη και η συμμετοχή αυτών των ενισχύσεων στη μάχη μετέβαλε πλήρως την εξέλιξή τη ς και οι μειονεκτούντες πλέον αριθμητικά Μακεδό­ νες, αν και πολέμησαν γενναία, αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν στις κορυφές των λόφων και να ζητήσουν και αυτοί τη βοήθεια του αρχηγού τους. Ο Φίλιππος, που δεν σκεπτόταν να δώσει μάχη σε εκείνο το σημείο εκείνη τη ν ημέρα, βρέθηκε σε δύσκολη θέση διότι οι στρατιώτες του ήταν κουρασμένοι και οι περισσότεροι είχαν διασκορπισθεί προς εξεύρεσ η τροφίμων. Δ εν μπορούσε όμως να αφήσει τις μονάδες του χωρίς υποστήριξη, ο ύτε να χαθούν οι λό­ φοι που φύλασσαν πλευρικά το στρατόπεδό του. Επιθυμώντας λοιπόν να διατηρήσει τις θ έ ­ σεις αυτές χωρίς να γενικευθεί η μάχη έστειλε τον έμπειρο στρατηγό Αθηναγόρα με 3.500 ψι­ λούς και 1.400 ιππείς υπό τους Ηρακλείδη (των Θεσσαλών) και Λέοντα (των Μακεδόνων) για να συνδράμει τους αμυνόμενους. Η άφιξη των ελληνικών μονάδων και η δρα­ στήρια συμμετοχή τους στη σύγκρουση μ ετέ ­ βαλε για άλλη μια φορά το σκηνικό και οι μειονεκτού ντες πλέον Ρωμαίοι απωθήθηκαν στις πλαγιές. Κινδύνευσαν μάλιστα να διαλυθούν και να κατακοπούν από τους Θεσσαλούς και τους Μ ακεδόνες ιππείς κατά την άτακτη φυγή τους, αλλά σώθηκαν χάρη στην αυτοθυσία των Αιτωλών ιππέων, οι οποίοι τους κάλυψαν αν και ήταν σημαντικά λιγότεροι (400 έναντι 1.400). Η τακτική αυτή επιτυχία των μακεδονικών όπλων προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στο ελληνικό στρατόπεδο και ώθησε τον Φίλιππο ο οποίος αν και είχε αντιληφ θεί την ακαταλληλότητα του εδάφους (λόγω των ανωμαλιών δεν ε­ πέτρεπε την αποδοτική χρήση της φάλαγγας) για τον στρατό του, παρασύρθηκε από τη γενι­ κή επιθυμία των στρατιωτών και τις συμβουλές

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

των στρατηγών του και αποφάσισε τη γενική σύγκρουση. Ο Φλαμινίνος στο μεταξύ, βλέποντας την ήττα των προκαλυπτικών μονάδων και θ έλο ­ ντας να κρατήσει ακμαίο το φρόνημα του στρατεύματος του (που είχε αρχίσει να πτοείται από τα όσα συνέβαιναν), δ ιέτα ξε την έξοδο από το στρατόπεδο και τη ν παράταξη όλης της δύναμής του. Δ ιέθ ετε συνολικά 31.400 άνδρες (2.400 ιππείς, 18.000 βαριά οπλισμένους πεζούς και 11.000 ελαφρά οπλισμένους πεζούς), τους οποίους τοποθέτησε ως εξής: α) Στο κέντρο βρίσκονταν οι δύο λεγεώ νες με τη συνήθη τους τριμερή διάταξη (μπροστά οι άστατοι, στη μεσαία γραμμή οι πρίγκιπες και πίσω οι τριάριοι). β) Αριστερά τη ς λεγεώνας τάχθηκαν 2.000 Ελληνες ψιλοί και πιο πέρα 1.000 Ρωμαίοι και 400 περίπου Αιτωλοί ιππείς, γ) Δεξιά τη ς λεγεώ ­ νας τάχθηκαν οι 6.000 Αιτωλοί ψιλοί και στο ά­ κρο οι άλλοι 1.000 Ρωμαίοι ιππείς, δ) Μπροστά από το σύνολο τάχθηκαν οι Ρωμαίοι ψιλοί (γροσφομάχοι), τμήματα των οποίων ήταν εκείνα που είχαν η ττη θ εί στις κορυφές των λόφων. Μπροστά από τη δεξιά λεγεώνα ο Φλαμινί­ νος έτα ξε τους 10 ελέφαντες. Κατόπιν, αφού ε­ πιθεώρησε τους άνδρες και τους ενθάρρυνε με λόγια παραινετικά, διέτα ξε το δ εξί μέρος να παραμείνει επί τόπου και εκείνος προχώρησε επικεφαλής του αριστερού εναντίον των προ­ ωθημένων (και νικηφόρων) τμημάτων του Φι­ λίππου. Την ίδια ώρα ο Φίλιππος, θέλοντας να εκμεταλλευθεί άμεσα την ευνοϊκή γΓ αυτόν ε ξ έ ­ λιξη, παρέλαβε το τμήμα του στρατού του που εκείνη τη στιγμή είχε βγει από το στρατόπεδο, δηλαδή το δεξιό κέρας της φάλαγγας (8.000 περίπου άνδρες) και 2.000 πελταστές, και προ­ χώρησε από τις στενές διαβάσεις προς τις κο­ ρυφές των λόφων. Ταυτόχρονα διέτα ξε τον στρατηγό του Νικάνορα, τον επονομαζόμενο ε­ λέφαντα (!), να φροντίσει για την ταχεία συγκέ­ ντρωση και παράταξη της αριστερής του π τέ­ ρυγας, δηλαδή των άλλων 8.000 φαλαγγιτών, 2.000 Θρακών ψιλών και 600 ιππέων, οι οποίοι ήταν διασκορπισμένοι στα γύρω μέρη προς α­ νεύρεση εφοδίων. Στις κορυφές ο Μακεδόνας βασιλιάς μόλις είχε τά ξει το δ εξί του κέρας όταν συνάντησε τα τμήματα των ελαφρών πεζών και τους ιπ­ πείς (υπό το ν Αθηναγόρα) που είχαν αναδιπλω­ θ εί μετά την προέλαση όλης τη ς ρωμαϊκής δύ­ ναμης εναντίον τους. Ετσι βρέθηκε σε δύσκο­ λη θέση, διότι όλη η αριστερή του πτέρυγα α­ πούσιαζε από την παράταξη. Οσα τμήματά της είχαν συγκεντρω θεί ήταν σε πορεία προς τις κορυφές, άλλα όμως ήταν ακόμα διασκορπι­ σμένα. Προ των επερχόμενων εχθρών ο Φίλιπ­ πος δ ιέτα ξε τους φαλαγγίτες και τους πελτα­ στές του να διπλασιάσουν το βάθος της διάτα­ ξής τους, δηλαδή να ταχθούν σε 16 αντί σε 8 ζυγούς («συνασπισμό») και να πυκνώσουν τις γραμμές τους προς τα δεξιά, τοποθετώ ντας δί­ πλα τους τούς ψιλούς μισθοφόρους και τους ιππείς - που είχαν υποχωρήσει. Εχοντας παρα­ τά ξει έτσι το μισό περίπου μέρος της δύναμής του (1.400 ιππείς και 13.500 πεζούς) και θεωρώ­ ντας ότι σύντομα θα τασσόταν και το υπόλοιπο (600 ιππείς και 10.000 πεζοί), μόλις οι εχθροί πλησίασαν διέτα ξε τους φαλαγγίτες να χαμη­

λώσουν τις σάρισσες και να επιτεθούν. Ακρι­ βώς ίδια εντολή έδινε και ο Φλαμινίνος στους δικούς του. Η σύγκρουση των φαλαγγιτών με τους λ ε­ γεωνάριους ήταν προφανώς φοβερή. Πολύ γρήγορα όμως η φάλαγγα, λόγω του πυκνού σχηματισμού τη ς και τη ς πλεονεκτικότερης (από τα ψηλότερα προς τα χαμηλότερα) θέσης της, πίεσε ασφυκτικά τις ρωμαϊκές σπείρες και σύντομα τις ανάγκασε να πισωδρομήσουν. Τότε φάνηκε η ικανότητα του Φλαμινίνου, ο οποίος εκτιμώ ντας τη συνολική κατάσταση και βλέπο­ ντας την αδυναμία του ελληνικού αριστερού διέτα ξε επίθεση τη ς δεξιάς του πτέρυγας ενα­ ντίον του. Για να επιταχύνει μάλιστα την εξέλ ι­ ξη ώστε να προλάβει να εξισορροπήσει τα πράγματα τέθ η κ ε ο ίδιος επικεφαλής και εφόρμησε προτάσσοντας τους 10 πολεμικούς του ελέφαντες. Οι Μ ακεδόνες του αριστερού πλευρού (κατά πάσα πιθανότητα νεοσύλλε­ κτοι) πτοήθηκαν από την έφοδο των ζώων και μη μπορώντας να πάρουν σωστά τις θέσεις τους λόγω τη ς φύσης του εδάφους δεν κατάφεραν να συνταχθούν σε τάξη μάχης. Ετσι δεν συγκρούστηκαν ούτε για λίγο και τράπηκαν σε φυγή καταδιωκόμενοι από τους Ρωμαίους στους λόφους. Ταυτόχρονα ο Φίλιππος με το δεξιό του πλευρό είχε απωθήσει σε βάθος και καταδίωκε τα απέναντι του ρωμαϊκά τμήματα, από τα ο­ ποία πολλοί άνδρες είχαν σκοτωθεί και άλλοι είχαν τραπεί σε φυγή. Την κρισιμότατη αυτή στιγμή ένας Ρωμαίος χιλίαρχος της δεξιάς πλευράς, κατανοώντας την κατάσταση, πήρε την πρωτοβουλία και σταματώντας την κατα­ δίωξη των Μακεδόνων του αριστερού στράφη­ κε με 20 σπείρες πριγκίπων και τριαρίων προς τα πίσω, έφθασε στα νώτα της φάλαγγας και τη ς επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και απρόσμενα, από τη ν πλευρά που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη. Η δραστική αυτή επέμβαση των Ρωμαίων υπό τον (άγνωστο) χιλίαρχο ανέτρεψ ε σύντομα την πορεία της μάχης. Οσοι Ρωμαίοι αντιστέκο­ νταν ακόμα αναθάρρησαν και αντεπιτέθηκαν, ενώ οι Μ ακεδόνες δεν μπόρεσαν να πραγματο­ ποιήσουν αναστροφή τη ς φάλαγγας (κάτι που μόνο επί Αλεξάνδρου επιτύγχαναν), η οποία συμπιεζόμενη και βαλλόμενη από δύο πλευ­ ρές διαλύθηκε. Στις πολλές ατομικές συμπλο­ κές που επακολούθησαν οι Ρωμαίοι είχαν το τακτικό πλεονέκτημα, λόγω του βαρύτερου ο­ πλισμού και τη ς εκπαίδευσής τους. Ο Φίλιππος, βλέποντας την πορεία τη ς σύ­ γκρουσης και το υς άνδρες του να φεύγουν, έσπευσε να απομακρυνθεί από το πεδίο με ό­ σους στρατιώτες μπόρεσε να διασώσει. Ατυχώς γΓ αυτόν οι Ρωμαίοι καταδιώκοντας τις α­ σύντακτες δυνάμεις του αριστερού του πάνω στους λόφους σκότωσαν ή αιχμαλώτισαν τους περισσότερους. Την ίδια ώρα οι Αιτωλοί, αντί να καταδιώ­ ξουν τον Φίλιππο, κατέλαβαν το μακεδονικό στρατόπεδο και προχώρησαν σε λαφυραγωγία. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την οργή των Ρω­ μαίων, που συνήθιζαν να αρπάζουν τη λεία και να αφήνουν στους συμμάχους τους τα έρημα εδάφη. Οι Μ ακεδόνες είχαν βαρύτατες απώλειες (8.000 νεκρούς και 5.000 αιχμαλώτους), κυρίως

*όγω της εύκολης συντριβής και της καταδίωΞης των τμημάτων του αριστερού τους πλευ;ού, που δεν είχε προλάβει να παραταχθεί. Οι ^ωμαίοι είχαν 700 νεκρούς, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των Ελλήνων συμμάχων τους που έ­ δεσαν πολεμώντας ομοφύλους τους. Η μάχη χάθηκε για τους Μ ακεδόνες διότι δόθηκε βεβιασμένα, χωρίς να προλάβουν να παραταχθούν στο σύνολό τους. Στον στρατό τους υπήρχαν πολλοί νεοσύλλεκτοι, ενώ αντί­ θετα οι Ρωμαίοι ήταν εμπειροπόλεμοι και έτο ι­ μοι να εκμεταλλευθούν οποιαδήποτε ευκαιρία "αρουσιαζόταν. Επιπλέον οι ρωμαϊκές μονά­ δες. επειδή χωρίζονταν σε επιμέρους διοική­ σεις (σπείρες), ήταν καταλληλότερες να δρουν τμηματικά. Ετσι μπόρεσαν να πραγματοποιή­ σουν (κάποιες από αυτές υπό τη διοίκηση του άγνωστου χιλιάρχου) έγκαιρα αναστροφή και ,α επιπέσουν στα νώτα τη ς προελαύνουσας φάλαγγας του δεξιού ελληνικού πλευρού, η ο­ ποία εκείνη την εποχή είχε γίνει πιο βαριά και δύσκαμπτη και δεν μπορούσε να εκτελέσ ει ακοορτις

-----------------1

κοορτις

φρουρών του από τις πόλεις της νότιας Ελλά­ δας, παράδοση του στόλου του εκτό ς 6 πλοί­ ων, καταβολή αποζημίωσης 1.000 ταλάντων).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Β' Μακεδονικός πόλεμος ήταν μία σύ­ γκρουση με εντονότερο πολιτικό, παρά στρα­ τιωτικό χαρακτήρα. Η έκβασή της είχε κριθεί στο πολιτικό επίπεδο πολύ πριν κριθεί τελικά (και κάπως συμπτωματικά) στο πεδίο της μά­ χης. Και αυτό είχε γίνει όταν οι αλλόφυλοι Ρω­ μαίοι κατάφεραν κολακεύοντας τις παρηκμασμένες αριστοκρατικές ομάδες των ελληνικών πόλεων-κρατών να τις πάρουν με το μέρος τους και να τις στρέψουν κατά τη ς πιο ισχυρής ελληνικής δύναμης, του μακεδονικού βασιλεί­ ου. Η χαρακτηριστική, πολιτική και εθνική, μυωπία των Ελλήνων ηγετών της εποχής ήλθε σε αντιπαράθεση με τη ν έξυπνη, οικονομική και τελικά αποτελεσματική ρωμαϊκή στρατηγι­ κή. Οι Ρωμαίοι αφού χώρισαν τους αντιπάλους

κοορτις

ι-----------------

κοορτις

“I

I---------------------- 1 ■ ■ ■

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, τόμος Ε’, 1977. (2) Ν. Πετρόχειλος: ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, Αθήνα, 1984. (3) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, εκδ. Κάκτος, 1990.

κοορτις

I----------------• ■ ■ * Σπείρες «τριαρίων» ■ ■ ■ * (1 οπείρα -1 2 0 άνδρες)

■ ■ ■ ■

■ ■ ■■ ■ ■ ■■

ταν). Αυτή η τελευταία αλλαγή κατεύθυνσης στη ρωμαϊκή πολιτική, που γινόταν πλέον όλο και περισσότερο «ιμπεριαλιστική» (δηλαδή κατάκτηση άλλων λαών και μεθοδευμένη αρπα­ γή των πόρων τους), σε συνδυασμό με την ελ­ ληνική αφύπνιση που επήλθε σύντομα (οι Αιτωλοί αντέδρασαν σχεδόν αμέσως μετά τη συνθήκη ειρήνης, ενώ ο Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης, ως νέος ηγέτης τη ς Αχαϊκής Συμπολι­ τείας, έδωσε τη δική του μάχη), δημιούργησαν το νέο πλαίσιο αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλή­ νων και Ρωμαίων από το 196 π.Χ. περίπου και έ­ πειτα.

■

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

■

mumm Σπείρες «πριγκίπων» (1 οπείρα - 240 άνδρες)

■ ■■

■ ■ ■ι

■■■■ ■■■■

■■■■ ■■■■

I ■ ■■

■■■■

■■■■"

Σπείρες «άστατων» υποδιαιρεμένες (1 σπείρα - 240 άνδρες)

Ελαφροί πεζοί (νροσφομάχοι)

ναστροφή του μετώπου της. Πάντως όσοι Μα­ κεδόνες έλαβαν τελικά μέρος στη μάχη πολέ­ μησαν με θάρρος και επέδειξαν ανδρεία αντά­ ξια των λαμπρών παραδόσεών τους. Οι Ρωμαίοι από την πλευρά τους έδειξαν για άλλη μια φορά τα βασικά πλεονεκτήματά τους. Δ ιαθέτοντας ευέλικτες μονάδες με σκληροτράχηλους και εμπειροπόλεμους άν­ δρες, ά ντεξαν τα πρώτα κτυπήματα και αναζή­ τησαν τον τρόπο να ανατρέψουν τη δυσμενή γΓ αυτούς κατάσταση. Ο ευφυής διοικητής τους κατά το κρίσιμο διάστημα που οι δυνά­ μεις του πιέζονταν, εκτιμώ ντας με ψυχραιμία την κατάσταση, εντόπισε την αδυναμία των α­ ντιπάλων στο αριστερό τους, έκρινε ορθά και γρήγορα και έσπευσε να ανταποδώσει το κτύ­ πημα με τις δυνάμεις που δεν είχε ακόμα εμπλέξει. Η εξέλιξη τον δικαίωσε και έφ ερε την τύχη με το μέρος του. Με αυτό το ν τρόπο μια τακτική επιτυχία μετατράπηκε σε συντριπτική νίκη.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ Ο ηττημένος Φίλιππος με όσες δυνάμεις τού απέμειναν επέστρεψε στα σύνορα Μακεδονίας-Θεσσαλίας. Η είδηση τη ς εισβολής των Δαρδάνων από τα βόρεια το ν ανάγκασε να ζη­ τήσει ειρήνη, η οποία συμφωνήθηκε τελικά το 196 π.Χ. με βαρείς όρους (αποχώρηση των

(που αν ήταν ενωμένοι θα ήταν υπολογίσιμοι) τους αντιμετώπισαν άνετα έναν-έναν και βέ­ βαια αργά ή γρήγορα τους νίκησαν και τους τα­ πείνωσαν. Χαρακτηριστικό αυτής τη ς περιόδου των ελληνο-ρωμαϊκών αγώνων ήταν πως οι Ρωμαίοι η γέτες διακατέχονταν από έναν θαυμασμό για τον ελληνικό πολιτισμό και δεν σκέπτονταν α­ κόμη να υποτάξουν τις ελληνικές χώρες. Ο θαυμασμός αυτός βέβαια δεν έφθανε μέχρι του σημείου να ξεπερνά τα ίδια τα ρωμαϊκά συμφέροντα - κάτι που ονειρεύονταν οι αφε­ λείς Ελληνες. Ο θαυμασμός των άλλων ποτέ δεν απαλλάσσει ένα κράτος από τις δικές του υποχρεώσεις και όταν αυτό αφήνεται σε ξένα χέρια για να το προστατεύσουν η ανεξαρτησία του οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στο τ έ ­ λος της. Αυτή την τόσο απλή πολιτική αρχή οι μέτριοι Ελληνες η γέτες τη ς εποχής εκείνης τη ν αγνόησαν και σύντομα αντιμετώπισαν βα­ ρύτατες συνέπειες. Οι νικητές Ρωμαίοι, αφού διαπίστωσαν πόσο εύκολα μπορούσαν να χειρί­ ζονται τα ελληνικά θέματα ωθώντας το ένα κρατίδιο εναντίον του άλλου ώστε τελικά να α­ ποδυναμώνονται και τα δύο), τον μεγάλο πλού­ το (υλικό και καλλιτεχνικό) και τις ποικίλες ο­ μορφιές τη ς Ελλάδας, άρχισαν να σκέπτονται σοβαρά πλέον τη συστηματική λήστευσή της (είτε μέσω τη ς ασφυκτικής πολιτικής επιρ­ ροής, είτε μέσω της κατάκτησης αν χρειαζό-

Σ χ εδ ιά γ ρ α μ μ α που α π εικ ο ν ίζει τη ρ ω μ α ϊκή τά ξη μ άχης. Η λ εγεώ να ε ίχ ε 7-10 κ ο ό ρ τε ις . Κ ά θ ε κ ο ο ρ τις π ερ ιελά μ β α ν ε 3 σ π είρ ες (1 α σ τά τω ν , 1 πριγκίπω ν, 1 τριαρίω ν). Η δύναμη τη ς λεγεώ να ς δ ιπ λα σ ια ζόταν μ ε τη ν π ρ ο σ θή κ η ενός ισ οδ ύναμ ου σώ μα τος Ιτα λώ ν συμμάχω ν οι οπ οίοι τά σ σ ονταν σ τις π λ ευ ρ ές των λεγεώ νων.

(4) Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ-ΤΙΤΟΣ, εκδ. Κάκτος,

*η

mo.

zL.

(5)Δ. Βελισσαρόπουλος: ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, τόμος Α', 1990. (6) W. IV. Tarn: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα, 1998 (7) J. Vernant: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΔΕΚ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1978. (8) P. Connaly: Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 1989. (9) Μ Καμπούρης: ΦΑΛΑΓΓΑ ΚΑΙ ΛΕΓΕΩΝΑ, «Πόλεμος και Ιστορία», τεύχος 24,1999. (10) Cl. Mosse, S. Gourbeillon: ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 1999. (11)Δ. Τσιμπουκίδης: Ο ΠΟΛΥΒΙΟΣ, Αθήνα, 1996. (12)Δ. Τσιμπουκίδης: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Αθήνα, 1989. (13) F. Walbank: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Θεσσαλονίκη, 1999. (14) Ul. Wilcken: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αθήνα, 1962. (15) Ν. Secunda: ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ, Αθήνα, 1996. (16) P. Bareli: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, Αθήνα, 1994.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΟΥΝΝΟΙ

0 π ερ ίφ η μ ο ς πίνακας το υ Ρ αφ αήλ (1512/1513) σ τη ν α ίθ ο υ σ α του Η λιο δώ ρ ου, σ το Β α τικα νό , που α π εικ ο ν ίζει τη ν ισ το ρ ική συνάντηση του θ ύ ν ν ο υ βασιλιά Α ττίλ α μ ε το ν πάπα Λ έ ο ν τα Α ’, το 4 5 2 μ .Χ ., έξω από τη Ρώ μη. Πίσω από το ν πάπα και πάνω από τα τείχ η τη ς Ρ ώ μης εικ ο νίζο ν τα ι ξιφ ή ρ ε ις υ π ερ α σ π ισ τές τη ς οι α π όσ τολοι Π έ τρ ο ς και Π α ύ λ ο ς. Σ το κ έν τρ ο (λίγο δ ε ξ ιά ) έν τρ ο μ ο ς ο Α ττίλ α ς το υ ς π α ρ α κ ο λ ο υ θεί.

48 ΟΙ ΑΣΙΑΤΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΕΠΠΑΣ ~ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΡΩΙΜΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΑΛΕΞΗΣ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ , M . Phil., Δ ρ Φ. Επ ίκουρος κ α θ η γ η τή ς ερ ευνώ ν β υ ζα ν τιν ή ς ισ το ρ ία ς σ το Ε θνικό Ιδ ρ υ μ α Ερευνώ ν

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΑ ΤΟΥΡΚΟΦΩΝΑ ΦΥΛΑ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Ή ΤΟΥ ΠΡΩ ΙΜ Ο Υ Μ ΕΣΑΙΩ Ν Α, ΠΟΥ ΕΠΛΗΞΑΝ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΜΕΤΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΑΙΩ ΝΑ, 01 ΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Ο ΥΝΝΟ Ι ΕΠΙΔΡΟ Μ ΕΙΣ, ΕΠ ΕΚΤΕ IN ΑΝ ΜΕΣΑ ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΙΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΤΕΡΑΣΤΙΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ, ΕΩΣ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ ΑΙΩ ΝΑ. ΤΟΤΕ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΗΓΕΜ ΟΝΕΣ ΤΟΥΣ, 0 ΠΕΡΙΒΟΗΤΟΣ ΑΤΤΙΛΑΣ, ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΝ ΑΣΠ ΙΣΜ ΕΝ ΕΣ ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΤΩΝ Ρ Ω Μ ΑΙΩ Ν ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΓΕΡΜ ΑΝΩ Ν ΣΥΜ Μ ΑΧΩΝ ΤΟΥΣ ΣΤΗ “ΜΑΧΗ ΤΩΝ Ε Θ Ν Ω Ν ”, ΤΟ 451 μ.Χ. Ο ΤΡΟΜΟΣ ΠΟΥ ΣΚΟ ΡΠΙΖΑΝ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥΣ ΟΙ ΟΥΝΝΟ Ι ΕΧΕΙ ΑΦΗΣΕΙ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΤΑ ΣΗ Μ ΑΔΙΑ ΤΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ. 01 ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Α ’ ΠΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΝ ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ Ω Σ “HUNS" (ΟΥΝΝΟΥΣ) ΚΑΙ Ο ΙΔ ΙΟ Σ 0 ΧΙΤΛΕΡ ΕΙΧΕ ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΙΚΑ Ο ΝΟ Μ ΑΣΕΙ “ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΤΤΙΛΑ” ΤΟ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ, ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 1940. ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, ΤΟ 1974, Η ΔΙΑΧΩ ΡΙΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΝΑΜ ΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΒΟ ΡΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕ ΓΑΛΟΝΗΣΟΥ ΑΠΟΚΛΗΘΗΚΕ “ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ” . ΟΜ Ω Σ ΚΑΙ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η Ο ΥΝΝΙΚΗ “ΛΑ ΙΛΑ Π Α ” ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΜ Ε ΙΝ Ε ΒΑΘΙΑ ΧΑΡΑΓΜΕΝΗ ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΙΣ, Α Ν ΚΡΙΝΟ ΥΜ Ε ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΓΙΑ ΠΟΛΛΟΥΣ ΑΙΩ ΝΕΣ, Ω Σ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Μ ΕΣΑΙΩ ΝΑ, ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΛΑΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝΤΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ "Ο Υ Ν Ν Ο Ι”. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ια και μόνη ματιά στο θεμ ελια κό σύγγραμμα για τις βυζαντινές πηγές των βυζαντινοτουρκικών σχέσεων (του Ούγγρου βυζαντινολόγου και ελληνιστή Γκιούλα - Ιούλιου -Μοράβτσικ) είναι αρκετή για να πείσει το ν νεώ τερο μ ελε­ τητή για το πόσο βαθιά εντύπωση δημιούργη­ σε στους Βυζαντινούς το πέρασμα των θ ύ ν ­ νων από τις βαλκανικές επαρχίες τη ς Αυτο­ κρατορίας, ιδιαίτερα κατά τη ν ε' δεκα ετία του 5ου αιώνα μ.Χ. Συνηθισμένοι να χρησιμοποι­ ούν συχνά αρχαιοπρεπείς ή αναχρονιστικούς τύπους και επικλήσεις οι Βυζαντινοί συγγρα­ φείς, επηρεασμένοι όπως ήταν από τα αρχαιο­ ελληνικά το υς πρότυπα, χρησιμοποίησαν -εκτός από το ν όρο “ θ ύννοι” - και το ν τύπο “Σκύθαι” , για να χαρακτηρίσουν το υς φ οβε­ ρούς αυτούς επιδρομείς του 5ου αιώνα. Κατά τους μετέπ ειτα όμως αιώνες ο όρος “ θ ύ ν ν ο ι” (όπως βέβαια και ο όρος “ Σκύθαι” ) συνέχισε να χρησιμοποιείται εκτενώ ς από πολλούς Βυ­ ζαντινούς συγγραφείς, που με το ν τρόπο αυ­ τό χαρακτήριζαν -πλην των πρώιμων θύννων τη ς Μαιώτιδας (Αζοφικής), του Καυκάσου, των ανατολικών Βαλκανίων (και τω ν εκ εί βυ­ ζαντινών επαρχιών) και τη ς κεντρικής Ευρώ­ πης, ένα ευρύ φάσμα πρώιμων, μέσων και ύ­ στερων μεσαιωνικών τουρκικώ ν λαών, όπως για παράδειγμα: α) Τα επιγονικά των θύννων φύλα των Εφθαλιτών (5ος αι.) και Σαβίρων (6ος αι.) στην Ανατολή, καθώς και των Ουτιγούρων και Κοτριγούρων (5ος-6ος αι.) στα Βαλκάνια, β) Τους κεντροασ ιάτες Ογούζους Τούρκους των Αλταϊων ορέων (6ος-8ος αι.). γ) Τους Ονόγουρους Βούλγαρους ή Πρωτοβούλγαρους (5ος-7ος αι.) και το υς Αβαρούς (6ος8ος αι.) στα Βαλκάνια και τη ν κεντρική Ευρώ­ πη δ) Τους Ούγγρους ή Μαγυάρους (τέλη 9ου αι. και εξής) στην κεντρική Ευρώπη, ε) Τους Ούζους και το υς Κομάνους (γνωστούς ως “ Πολόφτσους” στις ρωσικές και ως “ Κιπτσάκους” στις μουσουλμανικές πηγές) στα Βαλ­ κάνια (11 ος-13ος αι.). στ) Τους Σελτζούκους (11 ος-13ος αι.) και το υς Οθωμανούς (13ος15ος αι.) του ανατολικού κόσμου.

Η ΑΡΧΙΚΗ ΕΜ Φ ΑΝ ΙΣΗ ΚΑΙ Η Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Οι τουρκόφω νοι Ασιάτες θύννοι ήταν γνωστοί ήδη κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, όταν πολυάριθμες ομάδες το υς ήταν εγκα τεσ τη μένες πέρα από τα ανα­ τολικά σύνορα τη ς Ευρώπης. Στις αρχαίες κι­ νεζικές πηγές ήταν γνωστοί ως “ΧσιούνγκΝου” ή “ Χιόνγκ-Νου” , ενώ ο Κλαύδιος Π τολε­ μαίος το ν 2ο μεταχριστιανικό αιώνα αναφέρ­ θ η κε σε αυτούς ως “ Χούνοι” . Αρχική το υς κοι­ τίδα υπήρξε η κεντρική Ασία (τουρανικές στέππες) απ’ όπου μαζικά μετανάστευσαν προς Δυσμάς από τις τελ ευ τα ίες δ εκα ετίες του 4ου αιώνα, παρασύροντας στο πέρασμά το υς και διαλύοντας το υς ιρανόφωνους Αλανούς του Καυκάσου, αλλά και απωθώντας α­ κόμη δυτικότερα τα γερμανόφωνα γοτθικά φύλα (Ο στρογότθους-Βησιγότθους), που ή­ ταν εγκατεσ τημένα δυτικά του ποταμού Ντον (Τανάϊδος) ανάμεσα στα χρόνια 372-376 μ.Χ. (βλ. το υς χά ρτες στην “ Ιστορία Ελληνικού Ε­ θ νο υ ς” , Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. Ζ’, Αθήνα

Ο Α ττίλ α ς , ο βασιλιάς των θύννω ν, που το όνομα του π ροκα λούσ ε τον τρ ό μ ο . Ο ίδ ιο ς έ λ ε γ ε ό τι ή τα ν «η μ ά σ τιγ α το υ Θ εο ύ » (πιν. του Σ . Ν ιγδ ιόπ ο υλου για τη “Σ Ι ”).

49

1978, σσ. 44-45 και 94-95), για να ιδρύσουν μια τεράστια, αν και εφήμερη, αυτοκρατορία στην κεντροανατολική Ευρώπη κατά το α’ μι­ σό του 5ου αιώνα. Πράγματι η μεγάλη πίεση που οι θύννοι άρχισαν να ασκούν πάνω στα γοτθικά φύλα των νοτιοδυτικώ ν ρωσικών στεππών (στη σημ. Ουκρανία), ανάμεσα στους ποταμούς Ντον (Τάναϊ) στα ανατολικά και Δνείπερο (Βορυσθένη) στα δυτικά, είχε ως αποτέλεσμα τη μετα­ νάστευση των τελευταίω ν, διωγμένων από τα “δίποδα θηρία” (bipedes bestiae στις λατινικές πηγές τη ς εποχής), στα εδάφη τη ς Βαλκανι­ κής, ως το ανατολικό σύνορο του Δούναβη. Γύρω στο 374/375 χρονολογείται το πρώτο μα­ ζικό ουννικό πέρασμα από το ν δυτικότερα του Δνείπερου ποταμό Δνείστερο (Τύρα) στα ανατολικά βαλκανικά εδάφη. Ως αρχηγός των θύννω ν τό τε μνημονεύεται κάποιος φύλαρ­ χος Βαλαμήρ (ή Μπαλομάρ ή Μπαλαμίν), ενώ οι Βησιγότθοι και τμήματα Οστρογότθων κα­ τέφ υγα ν στα εδάφη τη ς σημερινής ανατολι­ κής Ρουμανίας. Εχοντας καταλάβει μέσα σε σ ύντομο χρονικό διάστημα το μεγαλύτερο

τμήμα τη ς βόρειας όχθης του Εύξεινου Πό­ ντου περίπου ως το 380 μ.Χ., οι θύννοι ήταν πλέον έτοιμοι για τη ν εντυπωσιακή επέκτασή τους που θα ακολουθούσε. Από τη ν άλλη πλευρά οι διωκόμενοι Γότθοι προς τα Βαλκά­ νια αποτέλεσαν το πρώτο σημαντικό τμήμα αυτού που στην ιστοριογραφία ονομάζουμε “ Μεγάλη μετανάστευση των λαών” (β' μισό 4ου - αρχές 7ου αιώνα). Πάντως κατά τη ν πε­ ρίοδο αυτή έλαβε χώρα η πρώτη μαρτυρούμενη συνεργασία Γότθων - θύννων, αφού στη μάχη τη ς Αδριανούπολης (378 μ.Χ.) θύννοι ιπ­ πείς πολέμησαν στο πλευρό των Βησιγότθων κατά του βυζαντινού στρατού, που υπέστη πανωλεθρία χάνοντας επιπλέον το ν αυτοκράτο ρ ά το υ , Βάλη.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΙΣΒΟΛΕΑ Νομαδικού τύπου ήταν τα βασικά χαρα­ κτηριστικά των θύννων, που βρίσκονταν σε μια αέναη μετακίνηση, έχοντας τα άλογα και τις άμαξές τους ως κατοικίες τους. Η μεγάλη ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

50 ■■■

πολεμική το υς φήμη, η αγριότητα και η απο­ κρουστικότητα τη ς εμφάνισής τους, σε συν­ δυασμό με τα “ βαρβαρικά” το υς ήθη και έθ ι­ μα. προξένησαν μεγάλη εντύπωση στους συγ­ γραφείς τη ς εποχής στην ανατολική και τη δυτική Ευρώπη, που περιέγραψαν γλαφυρά το υς π εριβόητους αυτούς νομάδες ιππείς με τη ν ανεξάντλητη αντοχή στις καιρικές και άλ­ λες κακουχίες. Σίγουρα ήταν οι τρ ομ ερ ότερ οι π ολεμιστές που είχε ως τό τε γνωρίσει ο ευ­ ρωπαϊκός κόσμος, αφού μπορούσαν να ρί­ χνουν βροχή τα βέλη κατά του εχθρού ενώ κάλπαζαν με μεγάλη ταχύτητα και ευελιξία, και ως τα μέσα του 5ου αιώνα έμελλαν να αποτελέσ ουν τη μεγαλύτερη απειλή για τη συνο­ χή του ελληνορωμαϊκού κόσμου του πρώιμου Μεσαίωνα. Σχολιάζοντας τις πρώτες επιδρο­ μές το υς στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντί­ ου, στις αρχές του 5ου αιώνα, ο I Λουγγής πα­ ρατηρεί τα εξή ς ("Ιστορία Ελληνικού Ε­ θ νο υ ς ” , τόμ. Ζ’, σ. 117): “ Οι μαζικές έφιππες βαρβαρικές επιδρομές δ εν αντιμετωπίζονται πάνω στη συνοριακή γραμμή, αλλά με στρατη­ γική ανάπτυξη σε βάθος, επικρατεί δηλαδή η αμυντική τακτική. Αυτό έχει ως συνέπεια να εγκαταλείπεται στον εχθρό ένα μεγάλο μέρος τη ς ενδοχώρας, που αρχίζει να ερημώ νεται συστηματικά” . Ηδη από τις τελευ τα ίες δ εκα ετίες του 4ου αιώνα ο Αμμιανός Μ αρκελλίνος (περ. 330395), που έχει αποκληθεί “ ο αξιολογότερος ι­ στορικός του τέλο υ ς του αρχαίου κόσμου” (Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή ι­ στορία, τόμ. Α', β' έκδ., Θεσσαλονίκη 1992,97), στο έργο του “Τα συμβάντα” (λατ. Res gestae) είχε “χρωματίσει” έντονα τη ν αποκρουστικό­ τη τα και τα άγρια ήθη και έθιμα του νέου αυ­ τού εχθρού: “ 0 λαός των θύννων, για το ν ο­ ποίο πολύ λίγα γνωρίζουμε από παλιότερα γραπτά κείμενα, είναι ο αγριότερος που έχει π οτέ κάνει τη ν εμφάνισή του. Μόλις γεννηθ ού ν τα παιδιά τους, χαράζουν τα μάγουλά το υς με βαθιές χαρακιές από στιλέτα, έτσι ώ­ στε να μη φυτρώνουν γένια στην ενηλικίωσή τους. Ετσι αγένιοι σαν ευνούχοι περνούν άχα­ ρα τη ν υπόλοιπη ζωή τους. Τα μέλη του σώμα­ τό ς τους είναι πολύ σφιχτοδεμένα και το σβέρκο το υς είναι χοντρό. Είναι τερα τόμ ορ ­ φοι και καμπουριάζουν τόσο έντονα που απο­ κτούν όψη δίποδων θηρίων ή χοντροπελεκημένων ξύλων, όπως ακριβώς μοιάζουν εκείνα που χρησιμεύουν σαν υποστύλια στα γεφύρια. Η ανθρώπινη όψη το υς είναι αποκρουστική και η ζωή τους περνά μέσα σε τραχιές συν­ θήκες. Δ ε χρησιμοποιούν τη φωτιά ο ύ τε μα­ γειρ εύουν το φαγητό τους, αλλά ζουν με ρί­ ζες άγριων φυτών και σάπια κρέατα ζώων που τα κρατάνε ζεστά τοπ οθετώ ντας τα ανάμεσα στα πόδια το υς και τη ράχη των αλόγων τους. Τα σπίτια τα θεω ρούν τάφ ους και αποφεύ­ γουν αυτό το ν τρόπο τη ς κατοικίας, προτιμώ­ ντας να καλπάζουν ελεύ θ ερ α πάνω στα άλογά τους... Τα χοντροφτιαγμένα υποδήματά τους έχουν σαν αποτέλεσμα τη δυσκινησία τους στο περπάτημα. Ετσι αποφεύγουν να π ολε­ μούν πεζοί, παραμένοντας σχεδόν κολλημέ­ νοι πάνω στα άλογα, που και αυτά είναι σκλη­ ρά και κακοφτιαγμένα. Π ολλές φορές ανακα­ θίζουν πάνω το υς σα γυναίκες (με τα δύο πό­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

δια να κρέμονται πλάγια) και εκεί κάνουν όλες τους τις δουλειές, τις αγορές, τις πωλήσεις και τις ανταλλαγές. Εκεί πάνω, επίσης, οι θ ύ ν ­ νοι τρώγουν και πίνουν, και π έφ τουν σε βαθύ ύπνο γέρνοντας στο στενό τράχηλό τους...” . Πρέπει επίσης να τονισ τεί ότι η φήμη των περιβόητων αυτών νομάδων ιππέων έφθασε μέχρι τα περίφημα μεσαιωνικά έπη των Γερ­ μανών και των Σκανδιναβών (στη νεανική όπε­ ρα του Βέρντι, «Αττίλας» (1845-1846), ο θ ύ ν ­ νος βασιλιάς εμφ ανίζεται να ορκίζεται στον θ εό Βόταν και να ζητά τις συμβουλές των Δρυϊδων). Αξιόλογη είναι εδώ η περιγραφή τη ς έδρας του θύννου βασιλιά, Αττίλα, (που παρουσιάζεται ως “ Ε τζελ” στον γερμανικό κύ­ κλο των Νιμπελούγκεν και ως “Α τλ ι” στους σκανδιναβικούς θρύλους), του “ Ετζελμπρουκ” , όπως αναφέρεται στο “Ασμα των βασιλέων τη ς Βουργουνδίας στην Αυλή των

γάλος ο βασιλιάς το υς και τρανός". Από τις αρχές του 5ου αιώνα οι ουννικές επιδρομές στην ανατολική Ευρώπη και τις βαλκανικές επαρχίες τη ς Βυζαντινής Αυτο­ κρατορίας άρχισαν να πληθαίνουν, αναγκάζο­ ντας το ν ισχυρό άνδρα του Βυζαντίου τη ν ε­ ποχή αυτή, “ έπαρχο Κωνσταντινούπολης” Αν­ θέμ ιο να λάβει σειρά μέτρω ν για να τους αντι­ μετωπίσει. Αλλά και στις εσω τερικές διαμάχες Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναμίχθηκαν οι θύννοι ως μισθοφόροι του βανδαλικής καταγωγής Στηλίχωνα κατά των ορδών Αλα­ νών, Βανδάλων, Αλεμάννων και Γότθων του Ραγάδαισου που είχε εισβάλει στην Ιταλία το 405 μ.Χ. Επίσης το 409 υπήρξαν μισθοφόροι του δυτικού αυτοκράτορα Ονώριου (395-423) κατά των επιθέσεων του Βησιγότθου βασιλιά Αλάριχου Α ’, πριν ο τελευ τα ίο ς κατορθώσει να εκπορθήσει τη Ρώμη, το 410 μ.Χ.

Η ΠΡΟ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Σ

Ο Β υ ζα ντινό ς α υ το κ ρ ά το ρ α ς Α ρ κά διος (395-408). Λ ε π το μ έ ρ ε ια από το ν μ ετα λ λ ικ ό δίσκο το υ Θ εο δ ό σ ιο υ Α ’, τέ λ η 4ου αι. (Μ ο υ σ είο Ισπ ανικής Β α σ ιλικ ή ς Α κα δ η μ ία ς, Μ α δ ρ ίτη ). Οι θ ύ ν ν ο ι το υ Ο υλδίν τον β οή θη σ α ν, το 400/401 μ.Χ., να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι το ν επ ικίνδυνο Β η σ ιγ ό τθ ο μ ισ θ ο φ ό ρ ο α ρχη γό Γαϊνά.

θύννω ν” (μετάφρ. Δαλέζιος, σσ. 96-98): “ Ητανε καλοκαίρι. Ενα από κείνα τα καλοκαίρια που το χόρτο καμένο από το ν ήλιο είναι μελα­ ψό, που τα φύλλα είναι στριμμένα πάνω στα δένδρα τα γεμάτα από καρπό. Περνούσανε οι μέρες και ο αέρας ήταν ζεματισμένος και άστραφτε ο ουρανός σα μια ασπίδα γυαλισμέ­ νη. Οταν φτάσανε στα σύνορα των θύννων, είδαν οι Βουργούνδιοι πολλούς ιππότες που το υς περίμεναν στο χώμα καρφωμένοι σαν α­ γάλματα. Αρχηγός το υς ήτανε ο Δίδεριχ, το πιο ευγενικό και ξακουσμένο παλληκάρι... Πα­ ράξενος λαός οι θύννοι με τα μαλλιά τους μα­ κριά και τη ν περίεργη ομιλία τους. Ηταν τόσοι πολλοί, όση τη ς θάλασσας η άμμος, μα οι ιπποτικές σ υνήθειες ήταν άγνωστες σ’ αυτούς. ΓΓ αυτό ο Ρούδιγκερ και ο Δίδεριχ το υς έβ λ ε­ παν με περιφρόνηση. Μα δεν τολμούσαν σ’ αυτό το σκυλολόι να μιλήσουνε, γιατί ήταν με­

Ως πρώτος βασιλιάς των θύννω ν αναφέρεται ο Ουλδίν ή Ούλδης (Uldin/Huldin), που η ­ γεμόνευσ ε από το 400 περίπου ως το 412 (με­ ρικοί μ ελ ετη τές επ εκτείνουν τη ν εξουσία του ως το 425). Παρά το γεγονός, όπως τόνισε ο Bury (History, A ’, 104 σημ. 1), ότι δ εν φαίνεται σίγουρο ότι κατόρθωσε να συνενώσει όλα τα ουννικά φύλα υπό τα σκήπτρα του (όπως έγινε επί των διαδόχων του, Μ ουντζιούχ και Ρουγίλα), επί Ουλδίν σημειώθηκε η πρώτη μεγάλη εξάπλωση του κράτους των θύννω ν σε μια τ ε ­ ράστια έκταση από τα Ουράλια ως τις ανατο­ λικές Αλπεις, με εκτενή τμήματα τη ς Ουκρα­ νίας, τη ς Ρουμανίας και τη ς Παννονίας (Ουγ­ γαρίας). Στα τέλη του 4ου/αρχές 5ου αιώνα ο Ουλ­ δίν βρισκόταν εγκατεσ τημένος στην Παννονία, απ’ όπου άρχισε σποραδικές επιδρομές στις βαλκανικές επαρχίες του Βυζαντίου. Ηδη στα τέλη του 400/αρχές 401 είχε αναμιχθεί για τα καλά στις βυζαντινές υποθέσεις, συλλαμβάνοντας στη Θράκη τον καταζητούμενο από τη ν αυτοκρατορία Βησιγότθο στασιαστή Γαϊνά, που είχε επιχειρήσει να γίνει κύριος της Κωνσταντινούπολης ανατρέποντας το ν α υτο­ κράτορα Αρκάδιο (395-408). Ετσι με πρωτο­ βουλία ενός θύννου αρχηγού το κεφάλι του Αρειανιστή επαναστάτη παραδόθηκε στον Ορθόδοξο Αυρηλιανό, τον αρχηγό τη ς αντιγερμανικής παράταξης στο Βυζάντιο, αν και αυτή η προσπάθεια προσέγγισης δ εν είχε συ­ νέχεια: το 404-405 έγινε η πρώτη συστηματική επιδρομή του Ουλδίν στις βαλκανικές επαρ­ χίες τη ς Αυτοκρατορίας, για να ακολουθήσει νέα, καταστροφικότερη, το 408-409. Το καλοκαίρι του 408, λίγο μετά το ν θάνα­ το του “ συμμάχου” του, αυτοκράτορα Αρκάδιου, ο Ουλδίν με τις δυνάμεις του πέρασε τον Δούναβη και εισέβαλε στη βυζαντινή “ δι­ οίκηση Δακίας” , στην Κάτω Μοισία (σημ. ΝΑ Γιουγκοσλαβία), καταλαμβάνοντας τη ν οχυ­ ρωμένη τοποθεσία τη ς Καστράμαρτης (εκ του λατινικού Castra Martis = στρατόπεδο του Αρη), καυχώμενος ότι δεν υπήρχε καμιά χώρα που να τη φωτίζει ο ήλιος η οποία δεν θα τον αναγνώριζε ως ηγεμόνα και κατακτητή της.

Ο δ υ τικ ό ς Ρω μαίος α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ονώ ριος (395-423) κα ι η σύζυγός το υ Μ α ρ ία π αράσταση σε χα λκ η δ ό νιο λ ίθ ο , περ. 33 5 μ.Χ. Κ ω νσ τα ντινού­ πολη (Μ ο υσ είο Λ ο ύ β ρ ο υ , Π αρίσι). Τον Ονώριο ενίσχυσαν ως μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι το υ οι θ ύ ν ν ο ι, το 409, κ α τά του Β η σ ιγ ό τθ ο υ βασιλιά Α λάριχου Α ’.

Ο Α ττίλ α ς σ ε π αλαιά γκρ αβ ούρ α.

Σύντομα όμως (408-409) η πορεία του νοτιοα­ νατολικά ανακόπηκε από τη σθεναρή αντίστα­ ση που προέβαλε ο προαναφερθείς “ έπαρχος Κωνσταντινουπόλεως” Ανθέμιος. Ηδη στις πρώτες του διαπραγματεύσεις με το ν Βυζα­ ντινό διοικητή Θράκης ο Ουλδίν άρχισε να δείχνει ότι αντικειμενικός του στόχος δεν ή­ ταν η απόκτηση λαφύρων ή αιχμαλώτων, ούτε επίσης η παραχώρηση εδαφών για εγκατάστα­ ση εκ μέρους τη ς βυζαντινής κυβέρνησης. Α­ ντίθ ετα το ν απασχολούσε άμεσα η διά πιέσε­ ων και εκβιασμών απόκτηση χρημάτων -κάτι που έμελλαν να συνεχίσουν και οι διάδοχοί του, ιδιαίτερα ο Αττίλας μερικές δ εκα ετίες αργότερα. Οι επιδρομές και οι λεηλασίες του Ουλδίν άρχισαν να συναντούν έντο νη αντίσταση εκ μέρους του Βυζαντίου. Περί τα μέσα του 409 ένα μεγάλο μέρος των ορδών του, ανάμεσά τους και πολλοί “ Σκίροι” (οι Sciri του “ Θεοδοσιανού Κώδικα” του 438 μ.Χ.), το ν εγκατέλειψαν και έπεσαν στα χέρια των δυνάμεων του Ανθέμιου, ο οποίος τους παραχώρησε εκτά ­ σεις για διαβίωση και καλλιέργεια στη βορειο­ δυτική Μικρά Ασία. Η συνεχιζόμενη αντεπ ίθε­ ση των δυνάμεων τη ς αυτοκρατορίας στη συ­ νέχεια ανάγκασε το ν Ουλδίν να αποσυρθεί πέρα από το ν Δούναβη, ενώ ως το 412-414 ο Ανθέμιος είχε εγκαταστήσει ναυτικές περιπο­ λίες για τη ν προστασία του δουνάβειου συνό­ ρου, που καθώς φαίνεται ήταν αρκετά αποτε­ λεσματικές. Το 412, επίσης, ο Ανθέμιος έσ τει­ λε πρεσβεία στους θύννους, στην οποία πήρε μέρος και ο ιστοριογράφος από τις Θ ήβες της Αιγύπτου Ολυμπιόδωρος. Πιθανότατα όμως ο θάνατος βρήκε το ν Ουλδίν τη ν ίδια εκείνη χρονιά, λίγο πριν από τη ν άφιξη τη ς βυζαντι­ νής αποστολής. Ετσι η τελευ τα ία βρήκε στην

εξουσία των θύννω ν το υς αδελφούς συμβασιλείς Ρουγίλα ή Ρούα (Ρωίλα, Ρόα, λατ. Rugas) και Μ ουντζιούχ (Μουνδιούχο, λατ. Mundiuchus). Αυτοί ήταν οι θ είο ι των επόμε­ νων θύννω ν συμβασιλέων, Βλέδα και Αττίλα. Η συμβασιλεία των Ρουγίλα - Μ ουντζιούχ κράτησε από το 412 ως το 434, αν και πιο δρα­ στήριος αποδείχθηκε ο Ρουγίλας, με ρίζα ονό­ ματος γερμανόφω νης προέλευσης κατά το ν Bury (Invasion, σ. 142 - βλ. για τις λατινόφωνες - τουρκόφω νες παραλλαγές του ονόματος στον Moravcsik, Byzantinoturcica, Β', 260). Κατά τα πρώτα χρόνια τη ς εξουσίας του διενήργησε δύο κύριες επιδρομές σε βυζαντινά εδά­ φη, το 413 στην Κάτω Μοισία και τη ν παραπο­ τάμια Δακία και το 422 στη Μικρά Σκυθία, ό­ πως περιγράφει ο κόμης Μαρκελλίνος. Αλλά ήταν κατά τη δεκαετία 425-434/435 που οι σχέ­ σεις του Ρουγίλα με το δυτικό και το ανατολι­ κό - (πρώιμο βυζαντινό) κράτος πύκνωσαν. Ηδη το 425 ο Ρωμαίος στρατηγός Φλάβιος Αέτιος κατόρθωσε να καταβάλει κίνημα του στασιαστή Ιωάννη, σφετεριστή του δυτικού ρωμαϊκού θρόνου, με τη σημαντική βοήθεια που έλαβε από το ν Ρουγίλα, παλαιό προσωπι­ κό του φίλο, πιθανότατα από το 406, όταν είχε ζήσει για αρκετό χρόνο στην ουννική Αυλή (επί εξουσίας του Ουλδίν). Ετσι, σύμφωνα με συνθήκη που υπογράφηκε με τη ρωμαϊκή κυ­ βέρνηση τη ς Ραβέννας τη ν ίδια χρονιά (425), ο Ρουγίλας υποσχέθηκε να αποσυρθεί από τη βόρεια Ιταλία και να εκκενώσει τη ρωμαϊκή ε­ παρχία τη ς Βαλερίας στην Παννονία, που βρι­ σκόταν σε ουννικά χέρια για περίπου σαράντα π έντε χρόνια (Bury, History, A ’ 241, 272, Λουγγής, στην Ιστορ. Ελλην. Εθν., Ζ’, 118). Κατά τη ν αμέσως επόμενη περίοδο η πα­ ρουσία των ορδών του Ρουγίλα άρχισε να γί­ νεται ιδιαίτερα απειλητική για το Βυζάντιο του Θεοδόσιου Β’ του “ Μ ικρού” (408-450), ο οποίος το 430 αναγκάζεται να καταβάλει επα­ χθή φόρο τριακοσίων πενήντα λιτρών χρυσού (= 25.200 χρυσών νομισμάτων), για να σταμα­ τήσει ο Ρουγίλας τις επιδρομές του στα Βαλ­ κάνια. Γύρω στο 432 ο τελευ τα ίο ς εμφανίζεται ισχυρός, να έχει κατορθώσει να συνενώσει ό­ λες τις ουννικές διεσπαρμένες ομάδες υπό τα σκήπτρα του, εγκαθιστώ ντας το αρχηγείο του στην Παννονία, ανάμεσα στους ποταμούς Τισία και Δούναβη (Varady, 148 εξ., 278 εξ., 303 εξ.). Την ίδια επίσης χρονιά ο Ρουγίλας θα δ ε­ χθ εί στην αυλή του το ν παλαιό του φίλο, Αέτιο, ο οποίος είχε γνωρίσει την ή ττα από τον κόμη τη ς Αφρικής Βονιφάτιο, το ν συνεργάτη

τη ς π εριβόητης Γάλλας Πλακιδίας, μητέρας του νεαρού -μόλις δεκατριώ ν ετών- δυτικού αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’ (425-455). Ε­ κεί, ο φυγάς Α έτιος θα λάβει για μια ακόμη φορά βοήθεια από το ν Ρουγίλα και θα επι­ σ τρέφ ει παντοδύναμος στη Ραβέννα, όπου θα υποχρεώσει τη Γάλλα Πλακίδια και το ν μι­ κρό γιο τη ς να το ν ονομάσουν “πατρίκιο” , το 433. Επίσης τη ν ίδια χρονιά η αποφασιστική βοήθεια του Ρουγίλα είχε ως αποτέλεσμα να κατορθώσει ο Α έτιος να νικήσει και να υποτά­ ξε ι το υς επικίνδυνους Βουργουνδούς. Ετσι, σε αντάλλαγμα των ανεκτίμητω ν αυτών υπη­ ρεσιών, ο Α έτιος παραχώρησε με ειδική συν­ θήκη στους θύννους ένα μεγάλο τμήμα των ρωμαϊκών κτήσεων τη ς Παννονίας, εκτό ς από τη ν ισχυρή οχυρή πόλη του Σιρμίου (τη σημ. Μητροβίτσα), επί τη ς αριστερής όχθης του ποταμού Σάβα. Η επανάληψη των ουννικών επιδρομών στις βυζαντινές επαρχίες τη ς Θράκης, το 434, ανάγκασαν το ν Θεοδόσιο Β' να επιζητήσει νέα συνεννόηση και να σ τείλει νέα πρεσβεία στον Ρουγίλα, επικεφαλής τη ς οποίας ήταν οι “ σ κυθικής” καταγωγής Πλίνθας και Επιγένης. Για μια ακόμη φορά όμως βυζαντινή πρεσβεία δ εν θα προλάβαινε ζωντανό το ν θύννο η γε­ μόνα. Οπως και με το ν Ουλδίν πριν από 22 χρόνια, οι Βυζαντινοί πρέσβεις φθάνοντας στην Παννονία πληροφορήθηκαν το ν ξαφνικό θάνατο του Ρουγίλα -κατά τη διάρκεια κάποι­ ος από τις επιδρομές του στη Θράκη είχε κτυπηθεί θανάσιμα από κεραυνό. Ετσι οι Πλίνθας και Επιγένης βρέθηκαν για πρώτη φορά πρό­ σωπο με πρόσωπο με το υς διαδόχους του Ρουγίλα, το υς ανηψιούς του Βλέδα (“ Βλήδα” ) και Α ττίλα (γιους του Μ ουντζιούχ), δύο δυνα­ μικούς σχετικά νέους άνδρες, η άνοδος των οποίων σ ηματοδοτεί τη ν ενδ οξότερ η περίοδο των ουννικών κατακτήσεων. Και η περίοδος αυτή συνδέεται με μια σαφή αλλαγή πολιτικής, με παντελή έλλειψη συνδιαλλαγής και επιβολή των σκληρότερων όρων στους αντίπα­ λους τη ς ουννικής δύναμης.

^

70 ΑΠΟ ΓΕΙΟ ΤΗΣ ΟΥΝΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜ ΗΣ: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ Η επόμενη εικοσαετία (434-453) σ υνδέε­ ται ανεξίτηλα με τη μεγάλη εξάπλωση των Ο Α ττίλ α ς , “ Flagellum D e i Η Μ ά σ τιγ α το υ Θ ε ο ύ ” (M . Brion, Α ττίλ α ς , εκ δ . Δ η μ ιο υ ρ γ ία , Α θή να , 1999).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

52 ■■

θύννων, που σχημάτισαν ένα τεράστιο του- λαιότερη ονομασία του, Πασσάροβιτς (εκεί έρανικά νομαδικό κράτος, μια εφήμερη και γινε το 1718 μια άλλη ονομαστή συνθήκη, η ο­ βραχύβια “ αυτοκρατορία” από το ν Καύκασο ποία έθεσ ε τέρμ α στον αυστρο-οθωμανικό και το ν Δούναβη ως τη ν Παννονία (Ουγγαρία). πόλεμο των ετώ ν 1716-1718). Στη Μάργο, λοι­ Και η μεγάλη αυτή επέκταση ταυτίζεται με το πόν, παραχωρήθηκαν στους θύννους μεγά­ όνομα του ονομαστότερου θύννου τη ς Ιστο­ λ ες οικονομικές και εμπορικές διευκολύνσεις ρίας, του Αττίλα, για το ν οποίο η διεθνής βι­ από το ν πρέσβη Πλίνθα (τον συναντήσαμε βλιογραφία δ ια θ έτει σημαντικές μονογρα­ στην πρεσβεία που δεν πρόλαβε ζωντανό το ν φίες και άλλες πολλές μ ελέτες. Το 434 ο Α ττί­ Ρουγίλα το 434) και τα υπόλοιπα ηγετικά σ τε­ λας ήταν περίπου 29 χρόνων (αν δεχθούμε λέχη τη ς βυζαντινής αποστολής. Το σύνηθες τη ν υπόθεση ότι γεννή θ η κε γύρω στο ποσό καταβολής ετήσιου φόρου των 350 λι405/406) ή -κα τ’ άλλους που χρονολογούν τη τρών χρυσού (όπως είχε καθοριστεί το 430) γέννησή του περί το 395- περίπου 40 χρόνων. διπλασιάστηκε, με αποτέλεσμα το κρατικό Το όνομά του εξα κο λου θεί να παραμένει αι­ θησαυροφυλάκιο τη ς αυτοκρατορίας να απο­ νιγματικό ως προς τη ν προέλευσή του. Διά­ γυμνώνεται κάθε χρόνο από 50.400 χρυσά νο­ φορες υποθέσεις έχουν εκφρασθεί, όπως για μίσματα! Παράλληλα ο αυτοκράτορας Θ εοδό­ παράδειγμα το ότι προέρχεται από το τουρκι­ σιος Β ’ υποσχόταν ότι δεν θα ενίσχυε κανέκό όνομα του ποταμού Βόλγα, που είναι “ Ε- ναν “βαρβαρικό” λαό κατά των θύννων. Οπως τή λ ” - “ Ιτή λ” . Επίσης προβάλλεται η υπόθεση γράφει επιγραμματικά ο Πρίσκος ο Πανίτης, “ έθ νει δε βαρβάρω μη συμμαχείν Ρωμαίους ό τι το όνομα είναι γερμανο-τουρκικό, με τη ν παντουρκική ρίζα “ ατά” (που σημαίνει “ ο πα­ προς θύννους αιρομένους π όλεμον” . Παρά τα προνόμια αυτά μετά από μια εξα ­ τέ ρ α ς ” ) και το γερμανικό υποκοριστικό “ ίλα” , συνεπώς Αττίλας θα πρέπει να σημαίνει “ ο μι­ ετία οι ουννικές επιδρομές κατά βυζαντινών στόχων επαναλήφθηκαν σ φοδρότερες, ιδιαί­ κρός πατέρας των λαών” . Ο συνηγεμόνας αδελφός του, Βλέδας, ήταν λίγο μεγαλύτερος του και οπωσδήποτε ήταν μετριο­ π αθέστερος του αδελφού του, α­ φού κα τ’ επανάληψη τά χθηκε υ­ πέρ μιας μακρόβιας συμφωνίας ειρήνης με τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυ­ τοκρατορία. Ετσι ο πολεμοχαρής Α ττίλας κατόρθωσε να εξοντώ σ ει το ν Βλέδα μέσω ενός “ βολικού” κυνηγετικού ατυχήματος, το 445, μένοντας με το ν τρόπο αυτόν α­ διαφιλονίκητος μονάρχης των θύννω ν και, ουσιαστικά, ε λ ε ύ θ ε ­ ρος να πραγματοποιήσει το κατα­ κτητικό του όραμα. Μέσα σε λίγο καιρό τα ουννικά στίφη προέλασαν ως τα σύνορα τη ς Δυτικής Αυ­ Μ ια ά λλη απ εικόνιση (σε γ κ ρ α β ο ύ ρ α ) τη ς σ υνά ντησ ης τοκρατορίας, στον ποταμό Ρήνο, Α ττίλ α - Λ έο ν τα Α ’, το 4 5 2 μ.Χ. ενώ μέσα στα επόμενα χρόνια η δυτική Ευρώπη έζησε έναν από το υς μεγαλύ­ τερ α στις περιόδους 441-443 και 447-448. Ως τερ ο υ ς εφ ιά λτες της. Οπως παρατηρεί ο Γάλ­ αφορμή τη ς πρώτης επίθεσης ο Α ττίλας θεώ ­ λος ιστορικός Ζαν-Πωλ Ρου (Roux), οι θύννοι ρησε τη σύληση ουννικών τάφων στη βόρεια βασίζονταν στον φόβο που προκαλούσαν όχθη του Δούναβη από το ν επίσκοπο τη ς στους εχθρούς τους, χρησιμοποιώντας τον Μάργου και από Βυζαντινούς στρατιώτες, ως αποτρεπτικό όπλο ... “Δ εν αφήνουν εναλ­ που αφαίρεσαν τα χρυσά κτερίσματά τους. λακτική λύση, παρά μόνο τη ν άνευ όρων συν­ Με μια σειρά τρομακτικώ ν επιθέσεων οι θ ύ ν ­ θηκολόγηση ή τη ν ολοκληρωτική εξολόθρ ευ- νοι έγιναν κύριοι, χωρίς να χρειαστεί να τις ση. Εξάλλου α υτές οι αστραπιαίες εκσ τρατεί­ πολιορκήσουν, περίπου εκατό πόλεων και κω­ ες, που είναι συνεπώς πολύ σύντομες, δ εν έ ­ μοπόλεων - ανάμεσά το υς και σπουδαίων κέ­ χουν στόχο τη ν κατάκτηση, αλλά τη λεηλασία. ντρων όπως το Σίρμιο (Μητροβίτσα), η ΣιγγιΔ εν έχουν ως κίνητρο το ν επεκτατισμό, αλλά δόνα, το Βιμινάκιο, η Ναϊσσός, η Σερδική (Σό­ τη δίψα για χρυσάφι και για γυνα ίκες” (Ιστο­ φια), η Μαρκιανούπολη, η Φιλιππούπολη, η ρία Τούρκων, 58). Αρκαδιούπολη, η Ρατιαρία και η ίδια η ΜάρΗδη όμως από τη ν άνοδο των Βλέδα-Αττί- γος, όπου πριν από λίγα χρόνια είχε συμφωνηλα και το Βυζάντιο αντιμετώπισε πάλι άμεση θ εί η συνθήκη - προέβησαν δε σε φοβερές τη ν ουννική απειλή για τις βαλκανικές του ε­ λεηλασίες, εκτελώ ντας άγρια το ν επίσκοπό παρχίες. Ετσι το 435 έγινε η μεγαλύτερη ως της. Μόνο μια μικρή οχυρή πόλη πάνω στον τό τε διπλωματική προσέγγιση Βυζαντίου- Δούναβη, η Ασημούς, ά ν τεξε τη ν ουννική πο­ Ούννων με τη συνθήκη τη ς Μάργου (λατ. λιορκία! Το 442/443, μάλιστα, τμήμα του στρα­ Horrea Margi), σπουδαίου εμπορικού κέντρου τού του Α ττίλα έφθασε ως τα περίχωρα της νότια του Δούναβη, επί τη ς ανατολικής όχθης Κωνσταντινούπολης, τη ν οποία όμως ο διπλω­ του ποταμού Μοράβα, περιοχής που σήμερα ματικός Αττίλας απέφυγε να πολιορκήσει, καταλαμβάνει το Π οζάρεβατς τη ς Σερβίας, προτιμώντας να πάρει πλούσια ανταλλάγματα γνωστό στην Ιστορία περισσότερο με τη ν πα- σε χρυσό. Από τη ν άλλη πλευρά ίσως να μην

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

επιθυμούσε να διακινδυνεύσει μια αμφίβολης επιτυχίας επίθεση των άπειρων σε πολιορκίες μεγάλων πόλεων ιππέων του. Την ικανοποίη­ ση των ακόρεστων οικονομικών απαιτήσεων τού Α ττίλα ανέλαβε ο νέος ισχυρός άνδρας στο Βυζάντιο, ο ευνούχος Χρυσάφιος. Οταν μάλιστα μια προσπάθεια βυζαντινού αντιπερι­ σπασμού υπό το ν Αλανό μισθοφόρο αξιωματούχο στη Θράκη απέτυχε (443), ο Χρυσάφιος αναγκάστηκε να καταπραϋνει το ν εξαγριω μέ­ νο Α ττίλα με νέες ποσότητες χρυσού. Κατά ει­ ρωνεία τη ς τύ χης στον Χρυσάφιο δεν φαινό­ ταν να μένει καθόλου ο χρυσός! Κατά τη δ εύτερ η μεγάλη εισβολή του 447448, κατά τη ν οποία απαλλαγμένος από το ν α­ δελφό του ο Α ττίλας είχε μεγαλύτερη ελευ ­ θερία κινήσεων και ελιγμών, χρησιμοποίησε ως πρόσχημα τη ν καθυστέρηση καταβολής των φόρων προηγουμένων ετών. Ετσι, η Μοισία (μεγάλα τμήματα τη ς Βουλγαρίας και τη ς Θράκης) γνώρισαν πρωτοφανείς καταστρο­ φές. Οπως περιγράφουν ο Πρίσκος Πανίτης, ο κόμης Μ αρκελλίνος και ο μ ετα γενέσ τερος χρονικογράφος Θ εοφ άνης ο Ο μολογητής, ε ­ βδομήντα περίπου πόλεις τη φορά αυτή έμειναν σε ερείπια, ενώ η ύπαι­ θρος έμ ελλ ε να παραμείνει ακαλλιέρ­ γητη για πολλά χρόνια. Ο γερμανικής καταγωγής στρατηγός του Βυζαντίου, Ορνιγίσηλος, προσπάθησε να αναχαι­ τίσει το υς επιδρομείς κοντά στον πα­ ραπόταμο του Δούναβη, στη Μοισία, Ούτο (σημ. Βιντ), αλλά παρά τις αρχι­ κές του επιτυχίες τελικά υπέστη βα­ ρ ύτα τες απώλειες. Τις ν έες καταστρο­ φ ές τη ς Σερδικής, τη ς Ναϊσσού και τη ς Μαρκιανούπολης συμπλήρωσαν δηώσεις και λεηλασίες στην Καλλίπολη, στη Σηστό και στη Θράκη, εκτό ς από τη ν Αδριανούπολη και τη ν Ηρά­ κλεια - Περινθό, κοντά στην Κωνστα­ ντινούπολη. Τμήμα των εισβολέων έ ­ φθασε και ως τη Θερμόπολη, νοτιοα­ νατολικά τη ς Αγχιάλου, επί τη ς δυτι­ κής ακτής τη ς Μαύρης Θάλασσας (Λουγγής, ό.π. 119). Σωστά έχει παρατηρηθεί ότι η ανα­ φορά, από ορισμένους μ ελ ετη τές, σε προώ­ θηση των θύννω ν ως τις Θ ερμοπύλες είναι ε ­ σφαλμένη (βλ. σχετικό σημείωμα του Δ. Κασαπίδη, “ Ιστορία Εικονογραφημένη” , Παπύρου, τεύχ. 189, 1984). Οι μεγάλες, πάντως, κατα­ σ τροφές των καλλιεργειών σε τεράσ τιες ε ­ κτάσεις συνέβαλαν αρνητικά, κατά τη νεώ τερη έρευνα, στην ανάσχεση τη ς εξέλ ιξη ς της πρωτοβυζαντινής αστικής ζωής. Το Βυζάντιο δεν είχε άλλη επιλογή από το να συρθεί πάλι σε επώδυνες διαπραγματεύσεις εξαγοράς τη ς ειρήνης, με επαχθέστατους όρους. Οπως παρατηρήθηκε πρόσφατα “ ο Α ττίλας δεν ή­ ταν ένας άξεστος, άνευ μέτρου κατακτητής και επιδρομέας, αλλά ένας βιρτουόζος του ψυχολογικού πολέμου. Τις νίκες των πολεμι­ στών του ή θ ελε και ή ξερ ε να τις χρησιμοποιεί διπλωματικά. Προτιμούσε πάντα να ενσπείρει το ν πανικό στον αντίπαλο, αναγκάζοντάς τον να εξαγοράζει το δικαίωμα στην ειρήνη όσοόσο, παρά να το ν εξουθενώ νει τελείω ς κατα­ σ τρέφοντας τη ν οικονομική του βάση και κα­ θιστώντας το ν έτσι άχρηστο” (Κ. Κοκκορό-

γιαννης, “ Ιστορία Εικονογραφημένη” , Παπύ­ ρου, τεύχ. 373,1999, σ. 40). Οι όροι τη ς συνθήκης του 447/448, που ό­ ριζε τη Ναϊσσό (το σημ. Νις τη ς Σερβίας) ως σύνορο ανάμεσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατο­ ρία και τη ν ουννική επικράτεια, υπήρξαν πραγματικά δυσβάσταχτοι (κατά το ν Λουγγή, πάντως, στην πραγματικότητα οι όροι αυτοί ε­ πιβλήθηκαν μετά τη ν πρώτη μεγάλη επιδρο­ μή, του 441-443). Πρώτα απ’ όλα τριπλασιά­ στηκε το ποσόν τη ς ετήσιας εισφοράς του 6υζαντίου, από τις 700 λίτρες χρυσού τη ς συν­ θ ήκης τη ς Μάργου (του 435) σε 2.100 λίτρες χρυσού, που ισοδυναμεί με το τεράστιο ποσό των 151.200 χρυσών νομισμάτων! Αλλά ο αδη­ φάγος Α ττίλας επιπλέον επέβαλε στον Θ εο­ δόσιο Β’ και μια ε φ ’ άπαξ εισφορά 6.000 λιτρών χρυσού (ή 432 χιλιάδων χρυσών νομι­ σμάτων) έναντι των καθυστερούμενω ν φό­ ρων των προηγουμένων ετών! Αλλος όρος της νέας συμφωνίας υποχρέωνε το υς Βυζαντι­ νούς να εξαγοράζουν τους αιχμαλώτους τους από τους θύννους για 12 χρυσά νομίσματα το κεφάλι (αντί των 8 νομισμάτων που ίσχυαν το 435 στη συνθήκη τη ς Μάργου). Αν κρίνουμε από το υς αδυσώπητους εκβιασμούς που ο Α τ­ τίλας είχε επιβάλει στο Βυζάντιο με τη ν ισχύ των όπλων του, η αύξηση αυτή ήταν σχετικά μικρή - αφού μάλιστα είχαν περάσει δώδεκα ολόκληρα χρόνια από τη μια συνθήκη ως την άλλη. Πρέπει, τέλος, να τονισ τεί στο σημείο αυ­ τό ότι λίγο μετά τις διαπραγματεύσεις αυτές του 447/448, ο Αττίλας για πρώτη φορά ζήτησε μόνιμη προσάρτηση εδαφών τη ς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: τη ν επαρχία τη ς Ανω Μοισίας, τμήμα τη ς επαρχίας Κάτω Παννονίας και το δυτικό τμήμα τη ς επαρχίας Δακίας, στις εκτά ­ σεις των σημερινών συνόρων Σερβίας - Βουλ­ γαρίας. Ειδική μάλιστα αποστολή σταλμένη από το ν θύννο βασιλιά έφθασε στην Κωνστα­ ντινούπολη με επικεφαλής το ν Ορέστη, Ρω­ μαίο από τη ν Παννονία και αυτόμολο στους θύννους, καθώς και το ν αρχηγό τη ς προσωπι­ κής φρουράς του Αττίλα, Εδέκωνα. Την απο­ στολή δ έχθη κε το 448/449 ο Χρυσάφιος, που ήδη είχε αποφασίσει να επιχειρήσει με κάθε τρόπο τη φυσική εξόντωση του θύννου βασι­ λιά. Από τη μια πλευρά προσπάθησε να εξαγο­ ράσει το ν Εδέκωνα, ενώ από τη ν άλλη επιχεί­ ρησε να καθησυχάσει τους θύννους ανακοι­

Γκραβούρα που α ναπ αριστά τη ν π ολύνεκρη “Μ άχη τω ν Ε θνώ ν” (451 μ .Χ .) α νά μεσ α σ το υ ς θ ύ ν ν ο υ ς το υ Α ττίλ α και σ τις σ υνα σπ ισμένες δ υ ν ά μ εις τη ς Δ ύ σ η ς υπό το ν Α έτιο .

νώνοντας τη ν αποστολή νέας μεγάλης (προγραμματιζόμενης) πρεσβείας στην Αυλή του Αττίλα, στην Παννονία, για μια νέα συμφωνία. Αυτή υπήρξε η ονομαστή πρεσβεία του 449 μ.Χ. που περιέγραψε γλαφυρά ο σύγχρονος θρακικής κατα­ γωγής Βυζαντινός διπλωμάτης και ιστο­ ριογράφος Πρίσκος ο Πανίτης (από το Πάνιον τη ς Θράκης), στο έργο του “ Βυζαντιακά” ή “ Ιστορία βυζαντιακή και τα κα τ’ Α τ­ τίλα ν” , που απ οτελεί σπουδαία ιστορική πηγή για τη ν περίοδο 441-472 μ.Χ., παρότι έχει σω­ θ εί μόνο αποσπασματικά. Ειδικές ιστορικο-γεωγραφικές μ ελ έτες ε ­ ντοπίζουν το μέρος τη ς μονιμότερης διαμο­ νής του Α ττίλα κατά τη ν εποχή αυτή στην α­ νατολική Παννονία, στην περιοχή Τοκάι, νότια του βόρειου ρου του ποταμού Θαϊδος (Τίστζα). Εκεί θα πρέπει να έλαβε χώρα η ονομα­ στή συνάντησή του με το υς Βυζαντινούς πρέ­ σβεις το 449. Αλλοι ερ ευ ν η τές τοπ οθετούν τη διαμονή αυτή στις περιοχές τη ς Βλαχίας. Γρά­ φει σχετικά ο Ζ.Π. Ρου (Roux, σ. 58): “ Ο βασι­ λιάς των θύννω ν κατοικεί μάλλον στην περιο­ χή τη ς Βλαχίας, σε μια πόλη οχυρωμένη με τείχη και πύργους. Το παλάτι του είναι στολι­ σμένο με σκαλιστή ξύλινη επένδυση και με πλούσια μάλλινα χαλιά. Φοράει ρούχα στολι­ σμένα με κεντήματα, τρώ ει και πίνει σε σερβί­ τσια χρυσά και ασημένια, στολισμένα με πο­ λύτιμα πετράδια, και περιστοιχίζεται από γραμματείς και διερμηνείς, πεπεισμένος για τη χρησιμότητα τη ς επικοινωνίας με τους άλ­ λους ανθρώπους. Δ εν είναι μόνο ένας μεγά­ λος ειδικός τη ς στρατηγικής, αλλά κι ένας ε ­ ξαίρ ετος διπλωμάτης” .

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΟΥ 449 μ.X. ΣΤΟ Ν ΑΤΤΙΛΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟ Υ Π Ρ ΙΣΚ Ο Υ Διπλωματικότατα φερόμενος ο Αττίλας, παρά το γεγονός ότι ο Εδέκων, ο αρχηγός των σωματοφυλάκων του, το ν είχε ειδοποιήσει για τη ν προσπάθεια εξαγοράς του από το ν Χρυσάφιο και για τα επίβουλα σχέδια του τε λ ε υ ­ ταίου, δεν π είραξε τα μέλη τη ς νέας βυζαντι­ νής αποστολής, τη ς οποίας ηγή θη κε ο έμπει­ ρος διπλωμάτης Μαξιμίνος. Φαίνεται μάλλον βέβαιο ότι ο τελευτα ίος, καθώς και οι επίση­ μοι βοηθοί του, ο ιστοριογράφος Πρίσκος και ο διερμηνέας Ρουστίκιος, αγνοούσαν το σχέ­ διο εξόντω σης του Αττίλα, το οποίο μάλλον γνώριζε, εκτό ς από το ν Εδέκωνα, και ο θ ύ ν ­ νος αυτόμολος στη βυζαντινή Αυλή Βιγίλας, που επίσης συνόδευσε τη ν αποστολή. Μονα­ δικής σπουδαιότητας είναι οι σχετικές με την πρεσβεία αυτή πληροφορίες του Πρίσκου, που στο σωζόμενο τμήμα του έργου του δίνει πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή και τις σ υνήθει­ ες των αγρίων “ Σκυθώ ν” (=Ούννων). Ιδιαίτερα αποκαλυπτική μάλιστα είναι η περιγραφή του που αναφέρεται στις π εριπ έτειες κάποιου Βυ­ ζαντινού πρώην αιχμαλώτου στην Αυλή του Αττίλα, ο οποίος είχε εξαγοράσει τη ν ελ ε υ θ ε ­ ρία του πολεμώντας στο πλευρό των θύννων μ ετά τη ν αιχμαλωσία του. Π αραθέτουμε εδώ

Ο Β υ ζα ντινό ς α υ το κ ρ ά το ρ α ς Λέω ν Α ’ ο Θ ρ α ξ (457-474) - (Κ. Α μ α ντο ς, Ισ το ρ ία Β υ ζα ντινο ύ κ ρ ά το υ ς , Α ’, γ ’ έκ δ ., Α θή να 1963). Επί τη ς βα σ ιλείας το υ έγ ιν α ν οι τ ε λ ε υ τ α ίε ς ο υ ννικ ές επ ιδ ρ ο μ ές σ τις β α λκανικές επ α ρ χ ίες τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς .

σε ελεύ θ ερ η νεοελληνική απόδοση το σχετι­ κό ε κ τεν ές τμήμα του Πρίσκου: “ ...Αφού περι­ μέναμε για λίγη ώρα, έως ότου ο Αττίλας πέρασε εμπρός από μας, προχωρήσαμε και περ­ νώντας μερικούς ποταμούς φθάσαμε σε ένα μεγάλο χωριό, όπου λεγόταν ότι το σπίτι του Α ττίλα ήταν πιο π ολυτελές από τις κατοικίες του σε άλλες περιοχές. Ηταν φτιαγμένο από γιαλισμένες σανίδες και περιτριγυρισμένο από έναν ξύλινο φράχτη, ειδικά φτιαγμένο όχι για προστασία, αλλά για επίδειξη. Το σπίτι του Ονηγήσιου (=του ελληνικής καταγωγής πρωτοσύμβουλου του Αττίλα) ήταν το δ εύ τερ ο σε πολυτέλεια μετά από αυτό του αρχηγού (του) και είχε κι αυτό γύρω-γύρω έναν ξύλινο φρά­ χτη, δεν ήταν όμως στολισμένο με πυργί­ σκους όπως αυτό του βασιλιά. Αρκετά κοντά σε αυτόν το ν φράχτη υπήρχε ένα μεγάλο λου­ τρό που ο Ονηγήσιος - ήταν ο δ εύ τερ ο ς σε δύναμη ανάμεσα στους Σ κύθες (=Ούννους) είχε κτίσει μ εταφ έροντας τις π έτρες από την Παννονία (σημ. Ουγγαρία), γιατί σ' α υ τές εδώ τις περιοχές οι βάρβαροι (θύννοι) χρησιμο­ ποιούσαν υλικό που εισήγαγαν από άλλα μέ­ ρη, αφού δεν υπήρχαν ο ύ τε πέτρες, ο ύτε δ έ­ ντρα (ξύλα). Ο κτίστης του λουτρού αυτού ή­ ταν ένας αιχμάλωτος από το Σίρμιο, που είχε ελπίσει ότι θα ανακτούσε τη ν ελευθ ερ ία του ως ανταλλαγμα τη ς κατασκευής του λουτρου, αλλά πολύ γρήγορα γνώρισε τη ν απογοήτευ­ ση, γιατί μεγαλύτερο βάρος έπεσε στους ώ­ μους του από απλή σκλαβιά ανάμεσα στους Σκύθες (=Ούννους) γιατί τώρα ο Ονηγήσιος το ν διόρισε επικεφαλής του λουτρού του και έπρεπε να περιποιείται αυτόν (Ονηγήσιο) και τη ν οικογένειά του όταν έπαιρναν το λουτρό τους. Οταν ο Αττίλας έφθασε στο χωριό το ν υ­ ποδέχθηκαν κοπέλλες που προχωρούσαν σε σειρές προς τη ν κατεύθυνσή του κάτω από ά­ σπρους μεταξω τούς θόλους το υς οποίους κρατούσαν και στήριζαν απ’ έξω άλλες γυναί­ κες που σ τέκονταν κάτω από τις άκρες τους. Ηταν τόσο μεγάλοι που επτά ή και παραπάνω κοπέλες μπορούσαν να περπατούν από κάτω τους. Ετσι λοιπόν υπήρχαν πολλές σειρές από όμορφα κορίτσια κάτω από αυτούς το υς θ ό ­ λους τραγουδώ ντας σκυθικά (=ουννικά) τρα­ γούδια. Οταν έφθασε (ο Αττίλας) κοντά στο σπίτι του Ονηγήσιου που βρισκόταν στον δρόμο του, η γυναίκα του Ονηγήσιου εμφ ανί­ στηκε στην πόρτα τη ς με έναν αριθμό από υ­ π ηρέτες τη ς που μετέφ ερ α ν κρέας και κρασί. Τον χαιρέτησε και μετά το ν παρακάλεσε να τι­ μήσει τη φιλοξενία τη ς (αυτή είναι η μεγαλύ­ τερη τιμή που μπορεί να γίνει στους Σ κύ θες -

53 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΦΙΝΝΕΣ Φ ΙΝ Ν Ε Σ

ΣΛΑΒΟΙ Λίυκοί ΟύννΛ

Α ΥΤΟ Κ ΡΑ ΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ Ο ΥΝ Ν Ω Ν

ισιγό»θο>\

ΑβασγοΙ

^^Bönpyöv νδ οί

Βασ Ιβηρίας

A Y T IK H F f l ^ l K I l i

Α

Π Ε Ρ Σ ΙΚ Η Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ

w A Y IO K P A T O P lA L

ν α το λ ικ ή

1

Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η

'

Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ !

ΠΕΡΣΙΚΗ ΑΥΤΟ Κ ΡΑΤΟ ΡΙΑ

ΑΡΑΒΕΣ Βασ Βανδάλων

ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟ 362 Μ.Χ.

ΡΩ Μ ΑΪΚΗ Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ ΤΟ 450 Μ.Χ. Φ ΙΝ Ν Ε Σ

Σ το υ ς τρ ε ις α υ το ύ ς χ ά ρ τ ε ς ε ικ ο ν ίζ ε τα ι α νά γλυφ α η σ τα δ ια κ ή εισ β ο λή των θ ύ ννω ν σ τη ν Ευρώπη. Σ το ν πρώ το (λίγο μ ε τά τα μ έσ α το υ 4ου α ι.) δ εν έχο υ ν α κόμη εισ β ά λ ει σ τα Β αλκά νια. Σ το ν δ ε ύ τε ρ ο (α ρχές 5ου α ι.) έχουν κ α τα λ ά β ει εδ ά φ η τη ς Β υ ζα ντινή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς β ό ρ εια το υ Δ ο ύνα β η, ενώ σ το ν τρ ίτο (μ έσ α 5ου α ι.) έχουν εξα π λ ω θ ε ί σε τε ρ ά σ τια έκ τα σ η της α ν α το λ ικ ή ς κα ι τη ς κ εν τρ ικ ή ς Ευρώπης (χ ά ρ τες από το ν Penguin A tlas o f M e d ie val H isto ry το υ Colin McEvedy, σ το ν Α. Σ α β β ίδ η , Τα χρόνια σ χη μ α τοπ οίησ ης το υ Β υ ζα ν τίο υ , Α θή να , 1983).

ΣΛΑΒΟΙ

Ι:~>- ---..|βιΐ·ΊΜ-Γ·ιανο1

..Xonoytf

Ο ΥΝΝΟΙ

Μαρκομάννοί'

ΔΥΤ. ΡίΙ.ΜΑΪΚΗ AYTOK.PAT O P lS tj Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Η Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η

I

ταν έφθασα στο σπίτι του μαζί με το υς ακόλουθους που μετέφ ερ α ν τα δώρα ΑΡΑΒΕΣ βρήκα τις π όρτες κλεισ τές και έπρεπε να περιμένω έως ότου κάποιος έβγαινε έξω για να αναγγείλει τη ν άφιξή μας. Οπως λοιπόν περίμενα βηματίζοντας πάνω-κάτω έξω από το ν φράχτη που ήταν γύρω από το σπίτι του, κάποιος άνδρας που νόμισα ότι ήταν βάρβα­ ρος εξαιτίας τη ς σκυθικής (ουννικής) στολής του με πλησίασε και μου είπε στα ελληνικά: Χαίρε! Εμεινα κατάπληκτος που ένας Σκύθης (θύννος) μπορούσε να μιλήσει ελληνικά, γιατί οι υπήκοοι των Σκυθών που έχουν εκδιω χθεί από τις π ατρίδες το υς γνωρίζουν - πέρα από τις δικές το υς βαρβαρικές διαλέκτους- είτε σκυθικά (τουρκόφωνη διάλεκτο), είτε -επειδή ορισμένοι έχουν εμπορικές συναλλαγές με το υς δυτικούς Ρωμαίους - λατινικά, ε ίτε γοτ­ θικά (γερμανόφωνη διάλεκτο). Κανένας τους, όμως, δεν μπορεί να μιλήσει ελληνικά, εκτό ς από το υς αιχμαλώτους τους που προέρχο­ νταν από τις θρακικές και τις ιλλυρικές ακτές και που είναι εύκολο να γίνουν αντιληπτοί από έναν ξένο λόγω των κουρελιασμένων τους ρούχων και των λερω μένω ν κεφαλιών το υς σημαδιού τη ς δυστυχίας και τη ς κακομοιριάς τους. Αυτός όμως ο άντρας α ντίθετα έδινε τη ν εντύπωση ενός πλούσιου Σκύθη με τα ω­ ραία του ρούχα και το κυκλικό κόψιμο των μαλλιών του σύμφωνα με το ν τρόπο των Σκυ­ θών. Αφού λοιπόν το ν αντιχαιρέτησα, το ν ρώ­ τησα ποιος ήταν, από πού είχε έλθ ει σε μια ξ έ ­ νη χώρα όπως αυτή και πώς είχε τύχει να υιο­ θ ετή σ ει το ν σκυθικό τρόπο ζωής. Οταν με ρώ­ τησε ποιος ήταν ο λόγος που ήθελα να το μά­ θω, του είπα πως η ελληνική του ομιλία είχε διεγείρει τη ν π εριέργειά μου. Τότε χαμογελώ-

lY T O J C P A T O P lA

ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟ ΚΡΑΤΟ ΡΙΑ ΤΟ 406 Μ.Χ.

θύννους). Ετσι λοιπόν εκείνος (=ο Αττίλας) για να ευχαριστήσει τη γυναίκα του φίλου του έφαγε έτσι όπως καθόταν πάνω στο άλογό του, αφού οι συνοδοί του σήκωσαν το ν δίσκο (με το φαγητό και το ποτό) στο ύψος τη ς σέλ­ λας του. Αφού δοκίμασε και το κρασί προχώ­ ρησε προς το παλάτι του που ήταν ψ ηλότερο από τα υπόλοιπα κτίρια, έτσι όπως ήταν κτι­ σμένο πάνω σε ένα ύψωμα. Εμείς πάντως πα­ ραμείναμε στο σπίτι του Ονηγήσιου, προσκε­ κλημένοι από το ν ίδιο που είχε επιστρέψει πρόσφατα από μια εκσ τρατεία μαζί με το ν γιο του Αττίλα. Η γυναίκα του και το οικογενειακό του περιβάλλον μάς προσέφεραν δείπνο, για­ τί ο ίδιος (ο Ονηγήσιος) ήταν απασχολημένος - έπρεπε να ενημερώ σ ει το ν Αττίλα για τα α­ ποτελέσματα τη ς εκσ τρατείας και να δικαιο­ λογήσει το δυστύχημα που είχε συμβεί στον νεαρό πρίγκηπα, που είχε γλιστρήσει και σπά­ σει το δ εξί του χέρι. Μ ετά το δείπνο αφήσαμε το σπίτι του Ονηγήσιου και εγκατασταθήκαμε κοντύτερα στο παλάτι, ώστε ο Μαξιμίνος (=αρχηγός τη ς βυζαντινής αποστολής) να βρί­ σκεται σε βολική απόσταση όταν θα επισκε­ π τόταν τον Α ττίλα και θα είχε συνομιλίες με τα μέλη τη ς Αυλής του. Το επόμενο πρωί, κατά τα χαράματα, ο Μαξιμίνος με έσ τειλε στον 0νηγήσιο με τα δώρα που του προσέφερε ο ί­ διος και με εκείνα που του είχε σ τείλει ο αυτο­ κράτορας (=Θεοδόσιος Β’). Σκοπός μου ήταν να μάθω εάν και πότε θα μπορούσε να δ εχθεί (ο Ονηγήσιος) το ν Μαξιμίνο σε ακρόαση. 0 ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

'

Π Ε Ρ Σ ΙΚ Η Α Υ Τ Ο Κ Ρ Α Τ Ο Ρ ΙΑ

ντας μου απάντησε ότι ήταν ελληνικής κατα­ γωγής (έφη Γραικός μεν είναι το γένος) και ότι είχε τα ξιδ έψ ει σαν έμπορος στο Βιμινάκιο, πάνω στο Δούναβη, όπου είχε μείνει πολύ και­ ρό και είχε π αντρευτεί μια πλούσια γυναίκα. Οταν όμως η πόλη εκείνη κυριεύτηκε από τους Σ κύθες εκείνος έχασε όλη τη ν περιου­ σία και -λόγω τη ς ευπορίας του- είχε διανεμη­ θ εί ως δούλος στον Ονηγήσιο (τον υπαρχηγό του Αττίλα), γιατί ήταν συνήθεια ανάμεσα στους Σ κύθες άρχοντες να φυλάνε για τους εα υτούς τους το υς πλουσιότερους ανάμεσα στους αιχμαλώτους. Οταν, λοιπόν, πολέμησε αργότερα με γενναιότητα κατά των Ρωμαίων (=Βυζαντινών στα Βαλκάνια) και κατά των Ακατίρων (=βαλκανικού τουρανικού φύλου στην Α. Βουλγαρία, στις ό χθ ες τη ς Μαύρης Θάλασσας), εξαγόρασε με τα λάφυρα που άρ­ παξε στις μάχες τη ν ελευθ ερ ία του από τον α­ φέντη του και μετά π αντρεύτηκε μια γυναίκα από το σόι των βαρβάρων, με τη ν οποία έκανε και παιδιά. Είχε μάλιστα το προνόμιο να τρώει μαζί με το ν Ονηγήσιο και θεω ρούσε τη νέα του ζωή ανάμεσα στους Σ κύ θες καλύτερη από τη ν παλιά του ανάμεσα στους Ρωμαί­ ους...” . Σε άλλο σημείο τη ς αφήγησής του ο Πρίσκος περιέγραψε γλαφυρά τη ν εμπειρία των μελών τη ς βυζαντινής αποστολής σε ένα με­ γάλο δείπνο, ως προσκεκλημένων του θ ύ ν ­ νου βασιλιά (σε νεοελληνική απόδοση του Κ. Κοκκορόγιαννη): “ ...Στο κεντρικότερο ση­ μείο, καθόταν σε ανάκλιντρο ο Αττίλας. Πίσω του υπήρχε κι άλλο ανάκλιντρο, πίσω από το οποίο ξεκινούσαν μερικές ξύλινες βαθμίδες που ανέβαζαν στο κρεβάτι όπου κοιμόταν. Το κρεβάτι αυτό δ εν φαινόταν, καθώς για λόγους διακόσμησης καλυπτόταν από διάφορα σε­ ντόνια και σκεπάσματα, όμοια με εκείνα που και οι Ελληνες και οι Ρωμαίοι φτιάχνουν για να

διακοσμούν τα γαμήλια κρεβάτια. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, στα δεξιά του Α ττίλα κά­ θονταν οι σπουδαιότεροι από το υς συμποσια­ ζόμενους και στα αριστερά οι λιγότερο σπου­ δαίοι, όπου καθήσαμε κι εμείς. Μια θέση πριν από μας πιο κοντά στον Αττίλα κάθησε ο Βέριχος (Berick), ο οποίος συγκαταλεγόταν με­ ταξύ των σχετικά αξιόλογων θύννω ν αξιωματούχων. Πρώτος στα δεξιά του ανάκλιντρου του βασιλιά καθόταν σε δίφρο ο Ονηγήσιος. Ακριβώς απέναντι από το ν Ονηγήσιο (ενν. με ένα μικρό κενό ανάμεσά τους, όπου θα τοπο­ θετούσ αν λίγο αργότερα το τραπέζι τους), κά­ θονταν επίσης σε δίφρους, δύο από το υς γι­ ους του Αττίλα. Ομως ο μεγαλύτερος γιος κα­ θόταν στο ίδιο το ανάκλιντρο του Αττίλα, όχι κοντά σ’ εκείνον, αλλά στην ακρούλα, έχο­ ντας το βλέμμα του συνεχώς χαμηλωμένο στο έδαφος, από σεβασμό προς το ν πατέρα του. Αφού λοιπόν όλοι κάθησαν με κοσμιότητα, ερχόμενος ο οινοχόος του Αττίλα του δίνει κρασί μέσα σ’ ένα απλό ξύλινο ποτήρι (όμοιο με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι αγρότες). Και εκείνος, αφού έκανε πρώτα πρόποση, κα­ τόπιν ασπαζόταν το ν πρώτο στη σειρά. Αυτός ο οποίος δεχόταν το ν τιμητικό χαιρετισμό του ασπασμού σηκωνόταν από το κάθισμά του. Και το έθιμο ή θ ελε να μην ξανακάθεται κα­ νείς εάν προηγουμένως δεν έπινε έστω και μια γουλιά ή δεν άδειαζε το περιεχόμενο του ποτηριού του. Με αυτόν το ν τρόπο οι παρευρισκόμενοι τιμούσαν τον Αττίλα, αφού πρώτα είχαν πάρει στα χέρια τα ποτήρια το υς και κα­ τόπιν δέχονταν το ν ασπασμό. Και σε κάθε έ ­ ναν από τους καλεσμένους πήγαινε με τη σει­ ρά κι από ένας οινοχόος, ενώ α ντίθετα ο οινοχόος του Α ττίλα πισωπατούσε λίγο και επα­ νερχόμενος του ξαναγέμιζε το δικό του ποτή­ ρι. Και αφού κατ' αυτόν το ν τρόπο τιμήθηκε και ο δ εύ τερ ο ς καλεσμένος και οι επόμενοί του, ο Α ττίλας τίμησε πανομοιότυπα κι εμάς, με βάση τη ν ιεραρχία των καθισμάτων (δηλ. ό­ ταν ή ρθ ε η σειρά τους). Μ ετά τη ν ολοκλήρω­ ση των τιμητικώ ν ασπασμών προς όλους απο­ χώρησαν για λίγο οι οινοχόοι και τοπ οθετήθηκαν στη σειρά τα τραπέζια, με το τραπέζι του Α ττίλα να βρίσκεται στο κέντρο. Και αναλο­ γούσαν τρεις-τέσ σερις ή και περισσότεροι ά­ ντρ ες στο κάθε τραπέζι. Από το οποίο (τραπέ­ ζι) μ ετά τη ν τοποθέτησή του δεν είχε δικαίω­ μα να μ ετα κινη θεί κανείς, αναστατώνοντας τη σειρά των καθισμάτων που αντιστοιχούσαν στο αξίωμα και τη σπουδαιότητα καθενός. Πρώτος εισήλθε ο σιτιστής του Αττίλα, κου­ βαλώντας μια πιατέλα γεμάτη κρέατα, και έ ­ πειτα απ' αυτόν όλοι όσοι ήταν ορισμένοι να σερβίρουν το υς υπόλοιπους, οι οποίοι και το ­ ποθέτησαν πάνω στα τραπέζια ψωμί και ε δ έ ­ σματα. Αλλά ενώ για τους άλλους βαρβάρους -και για εμάς- είχαν μαγειρέψει πολύπλοκα πολυτελή φαγητά, τα οποία μάλιστα τα είχαν σερβίρει σε ασημένια πιάτα, στην ξύλινη πια­ τέλα του Αττίλα δεν υπήρχε τίπ οτε άλλο παρά μόνον κρέατα. Και σε όλες τις άλλες εκδηλώ ­ σεις τη ς συμπεριφοράς του έδειχνε όμως με­ τρημένος. Διότι ενώ στους άλλους συμποσια­ ζόμενους προσφέρονταν χρυσές και ασημέ­ νιες κούπες (με κρασί), το δικό του ποτήρι ή­ ταν ξύλινο. Αλλά και η αμφίεσή του ήταν πολύ

απλή και δεν δ ιέ θ ε τε τίπ οτε περισσότερο ε ­ κτός από το να είναι καθαρή. Και ο ύτε το ξί­ φος που κρεμόταν από τη μέση του, ο ύτε οι δερμάτινες λωρίδες που συγκροτούσαν τα υ­ ποδήματά του, ο ύ τε το χαλινάρι του αλόγου του, ήταν διακοσμημένα με χρυσάφι ή πολύτι­ μους λίθους ή με κάποιο άλλο από τα συνηθι­ σμένα διακοσμητικά, όπως για παράδειγμα ή­ ταν (διακοσμημένα) των άλλων θύννων...” . Από διπλωματική σκοπιά στις συνεννοή­ σεις το υς το Βυζάντιο και ο Α ττίλας έμειναν σύμφωνοι στη δημιουργία ο υδ έτερ η ς ζώνης στα Βαλκάνια, με σύνορο τον Δούναβη, κα­ θώς και στη συνέχιση εμπορικών συναλλαγών με επίκεντρο τη Ναϊσσό, Οπως φαίνεται, το Βυζάντιο κατόρθωσε για μια ακόμη φορά να αποφύγει την παραχώρηση εδαφών στους θύννους, που ενδιαφέρονταν περισσότερο για απόκτηση υλικών αγαθών. Πρόσφατα γρά­ φ τη κε ότι η μ ελέτη των σχετικών πηγών τη ς ε­ ποχής καθιστά “ σαφές ότι το ν Α ττίλα και το υς ηγετικούς κύκλους των θύννω ν δεν ενδ ιέφ ερε τόσο η εδαφική επέκταση όσο κυ­ ρίως η απόκτηση χρημάτων και υλικών αγα­ θών και η προσέγγιση του βυζαντινού πολιτι­ σμού. Για το ν σκοπό αυτόν έφταναν στη βυζα­ ντινή πρωτεύουσα αλλεπάλληλες ουννικές π ρεσβείες με οποιοδήποτε πρόσχημα. Η προ­ τίμηση που έδειχναν τα ανώτερα στρώματα τη ς ουννικής συνομοσπονδίας στα βυζαντινά προϊόντα και η προσπάθεια προσέγγισης του ρωμαιοβυζαντινού πολιτισμού επιβεβαιώθη­ καν και από τις αρχαιολογικές έρευνες, όπου αποκαλύφθηκαν τάφοι τη ς ουννικής περιό­ δου, γεμάτοι με αντικείμενα βυζαντινής προ­ έλευσ ης ή ελληνιστικής - βυζαντινής τεχνο ­ τροπ ίας” (Σ. Πατούρα, Παγκόσμια ιστορία, Β ’, 171). Ο Αττίλας, όμως, δεν είχε ξεχάσει τα συ­ νωμοτικά σχέδια τη ς βυζαντινής Αυλής ενα­ ντίον του, που του είχε αποκαλύψει ο Εδέκων. Ετσι αποκαλύπτοντας για μια ακόμη φορά τη διπλωματικότητά του, αλλά και το ακόρεστο πάθος του για πλούτο, έσ τειλε στην Κωνστα­ ντινούπολη το ν αξιωματούχο του Βέριχο (Μπέρικ) μαζί με τη ν επιστρέφουσα βυζαντινή πρεσβεία του Μαξιμίνου. Ο Βέριχος ήταν ο ε ­ πίσημος κομιστής των ουννικών προτάσεων συ μφωνίας με το Β υζάντιο, αλλά παράλληλα ο Αττίλας έσ τειλε μαζί του και πάλι το ν Εδέκωνα, με μήνυμα προς το ν Χρυσάφιο να του δώ­ σει και άλλο χρυσό επειδή το σχέδιο εξόντω ­ σης του Αττίλα θα ήταν δυσχερές και πολυδά­ πανο! Επιπλέον ο Α ττίλας φρόντισε να μη συ­ νοδεύει τη ν αποστολή αυτή στην Κωνσταντι­ νούπολη και ο θύννος αυτόμολος προς το Βυζάντιο, Βιγίλας, που όπως είδαμε είχε συ­ νοδεύσει τη ν πρεσβεία του Μαξιμίνου στην ουννική Αυλή και γνώριζε τα τη ς συνωμοσίας. Μόλις ο Α ττίλας πήρε το συμπληρωματικό πο­ σό που είχε ζητήσει ο Εδέκων (για τη δήθεν καλύτερη ετοιμασία τη ς εξόντω σής του), συνέλαβε το ν Βιγίλα (αργότερα και αυτός εξα ­ γόρασε τη ν ελευθ ερ ία του με άλλον χρυσό προς το ν Αττίλα) και απαίτησε από το ν αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β ’ τη σύλληψη και τη ν πα­ ράδοση του προδοτικού Χρυσάφιου! Αν και σε δυσχερή θέση ο Θεοδόσιος Β' κατόρθωσε να αποφύγει μια νέα ταπείνωση

που θα δημιουργούσε μια τέτο ια πράξη. Πρέ­ πει να πούμε εδώ ότι η σταδιακή στροφή της προσοχής του Α ττίλα προς νέες κατακτήσεις στη Δυτική Ευρώπη ήταν αυτή που απάλλαξε το Βυζάντιο από ν έες π εριπ έτειες με το υς θύννους. Ο νέος αυτοκράτορας Μαρκιανός (450-457), μάλιστα, εκμ ετα λλεύ θ η κε το γεγο­ νός τη ς δυτικής στροφής του Α ττίλα για να σταματήσει από το 450 τη βαριά καταβολή των ετησίων φόρων, που το ν είχε εξαντλήσει. Και αυτό έγινε χωρίς να υπάρξουν πλέον αντί­ ποινα, όπως τα παλαιότερα χρόνια. Ο Αττίλας, μάλιστα, έδ ειξε δ ια τεθ ειμένος να συμφωνή­ σει σε μια νέα συνθήκη και τη ν ίδια χρονιά (450) ο Μαρκιανός έσ τειλε νέα πρεσβεία στην ουννική Αυλή με επικεφαλής το υς ικανούς δι­ πλωματικούς αξιωματούχους τη ς Α υτοκρατο­ ρίας, το ν πατρίκιο Ανατόλιο και το ν μάγιστρο Νόμο. Το Βυζάντιο έμ ελλ ε να απαλλαγεί από το ν ουννικό κίνδυνο για μισό περίπου αιώνα, έως ότου τα επιγονικά των θύννω ν φύλα των Κοτριγούρων και Ουτιγούρων εισέβαλαν και πάλι στα βαλκανικά εδάφη τη ς Αυτοκρατο­ ρίας από τα τέλη του 5ου αιώνα.

Η Ε ΙΣΒ Ο Λ Η ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ Ζητώ ντας για γυναίκα του τη ν αδελφή του δυτικού Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’ (425-455), τη ν Ονωρία, ο Αττίλας ήλπιζε ότι με τον τρόπο αυτόν θα έπαιρνε χωρίς μάχες, ως προίκα, μεγάλο τμήμα τη ς δυτικής Αυτοκρατορίας. Η τελική απόρριψη τη ς πρό­ τασής του είχε ως αποτέλεσμα το πέρασμα του Δούναβη από α μ έτρ η τες ουννικές ορδές, που κατευθύνθηκαν προς το σύνορο του Ρή­ νου. Στη Δύση ο τρ ομ ερ ός θύννος πολέμαρ­ χος ήταν ήδη γνωστός ως “ Μάστιγα του Θ ε­ ού" (λατινικά Flagellum Dei), προσωνυμία που κατα τη ν παραδοση του ειχε δοθεί απο το ν βασανιζόμενο επίσκοπο τη ς Μάργου, γύρω στο 441/442, όταν οι θύννοι κατέλαβαν την πόλη. Το 450/451 οι θύννοι εισέβαλαν κατά κύματα στη Γαλατία και σημαντικά κέντρα ό­ πως οι Τρεβήροι/Treves, η Ρέϊμς, το Μ ετς και άλλα γνώρισαν μεγάλες καταστροφές, ενώ ά­ μεση πλέον πρόβαλε η απειλή για τα ρωμαϊκά κέντρα τη ς Γαλατίας, όπως του Κηνάβου (Ορ­ λεάνης) και τη ς Λ ουτητίας (Παρισιού). Κατά το ν Ρου (Roux, 59), “ τρομαγμένοι οι πληθυ­ σμοί τρέπ ονται σε φυγή προς τα υψώματα, προς τα δάση ή τους δρόμους, αναζητώντας τη σωτηρία. Παντού απ’ όπου περνάει ο Α ττί­ λας γεννιούνται άγιοι. Επίσκοποι και παρθέ­ νες, που σώζουν τις πόλεις με προσευχές και μεσολάβηση, είναι οι μόνοι ικανοί να μιλήσουν στο όνομα τη ς κατάπληκτης Γαλατίας: ο άγιος Λουπ, επίσκοπος τη ς Τρουά, ο άγιος Αινιάν, ε ­ πίσκοπος της Ορλεάνης, η αγία Γενεβιέβη, πολιούχος σήμερα του Παρισιού, που το έσω­ σε με τις προσευχές της...” . Η άμεση απειλή έμ ελλ ε να δημιουργήσει πολυάριθμο αντιουννικό συνασπισμό από Ρω­ μαίους και διάφορα γερμανόφωνα φύλα, ό­ πως το υς Αλεμάννους, το υς Βουργουνδούς, το υς Σουηδούς και το υς Βησιγότθους (μόνο οι Ο στρογότθοι πολεμούσαν ως σύμμαχοι του

55 ■»

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

56 ■■

Αττίλα), καθώς και το υς ιρανόφωνους Αλανούς του Καυκάσου, π εριφ ερόμενους πλέον νομάδες μισθοφόρους στην κεντρική Ευρώ­ πη. Επικεφαλής του ογκώδους αυτού συνα­ σπισμού ήταν ο ικανός πατρίκιος Φλάβιος Αέ­ τιος, που γνώριζε καλά το ν θύννο ηγέτη και τις πολεμικές του μεθόδους. Η επικείμενη μεγάλη σύγκρουση έλαβε χώρα τελικά στις 20 Ιουνίου 451 και έμ ελλ ε να μείνει γνωστή στην Ιστορία ως Μάχη των Εθνών ή Μάχη των Καταλαυνικών Πεδίων (Campi Catalaunici), λόγω τη ς ομώνυμης τοποθεσίας στην Κομπανία τη ς ΒΑ Γαλατίας. Η πεδιάδα αυτή είναι γνωστή και ως Campus Mauriacus: το Μουαρύ (Moirey) είναι ένα εγκαταλελειμμένο χωριό δυτικά τη ς πόλης Τρουά (Troyes), στα ΝΑ του Παρισιού. Στη νεώ τερη ιστοριογραφία η μάχη αποκαλείται και Μάχη τη ς Σαλόν-συρ-Μαρν (Chalonssur-Marne), σημερινής πόλης που στα ρωμαϊ­ κά χρόνια ονομαζόταν Ντουροκαταλάουνουμ (Durocatalaunum). Σε αυτήν τη ν περιοχή συναντήθηκαν οι δυνάμεις του Αέτιου και του Α τ­ τίλα, του οποίου το ν λόγο προς το υς θύννους πολεμιστές έχει διασώσει στα λατινικά ο Γότ­ θ ος (κατ’ άλλους Αλανός) ιστοριογράφος του 6ου αιώνα Ιορδάνης, που στο έργο του “ Περί των απαρχών και των πράξεων των Γότθων” (De origine actibusque Getarum) έχει διασώσει το πολύτιμο (χαμένο στο πρωτότυπο) ιστοριο­ γραφικό έργο του Κασσιόδωρου (μετάφρ. Κούλας Τριανταφύλλου, στον Brion, Αττίλας, 247-24): “ Μ ετά από τις νίκες σας εναντίον τό ­ σων εθνών, και αν επ ιμείνετε είσθε σε θέση να υπ οτάξετε το ν κόσμο, παράλογο και γελοίο έργο θα έπραττα αν με λόγους σας παρότρυ­ να, σαν να είσθε πρωτόπειροι, να π ολεμήσετε. Αυτά αρμόζουν σε αρχάριους στρατηγούς και σε απειροπόλεμους στρατιώτες. Ο ύτε σε μέ­ να επιτρέπεται να σας πω κάτι κοινό και τ ε ­ τριμμένο, ο ύ τε εσείς να ακούσετε. Γιατί τι άλλο ξέ ρ ε τε καλύτερα να κάνετε απ’ το να πολεμάτε; Αλλωστε υπάρχει τίποτα ωραιότερο για το ν γενναίο άνδρα από το να ζητάει να πάρει εκδίκηση με τα ίδια του τα χέρια; Μέγα της φύσης δώρο το πλήρωμα τη ς ψυχής με το αί­ σθημα τη ς εκδίκησης. Με γενναιότητα, λοι­ πόν, ας επ ιτεθούμε κατά των εχθρών, γιατί, ό­ σοι επ ιτίθενται λογίζονται πάντα πιο ανδρείοι. Περιφρονήστε αυτόν το συρφετό των κακοταίριαστων εθνών. Απόδειξη, άλλωστε, φόβου είναι να αμύνεσαι συμπολεμώντας με αλλοε­ θνείς. Ηδη, πριν από τη ν επίθεσή μας, τους κατέλαβε πανικός. Ψάχνουν για ψηλώματα, καταλαμβάνουν το υς λόφους και σε λίγο, κατατρομαγμένοι, θα καταφύγουν στα οχυρώ­ ματα του στρατοπέδου τους. Γνωρίζουμε πό­ σον ελαφρύς είναι ο οπλισμός των Ρωμαίων. Δ εν λέω βέβαια ότι καταβάλλονται με το πρώ­ το χτύπημα, αλλά συμπλεκόμενοι, σίγουρα μειονεκτούν. Οταν, λοιπόν, μέσα σε σύγχιση, οι Ρωμαίοι θα μαζεύονται για να συγκροτή­ σουν τη ν καμωμένη με ασπίδες “χελώνα” , τό ­ τ ε π ολεμήστε με καρδιά, ελεύθερα, όπως ται­ ριάζει στις παραδόσεις μας και, χωρίς να λο­ γαριάζετε πια το υς Ρωμαίους, ορμήστε κατά των Αλανών και κατακόψ τε το υς Βησιγότθους. Εκεί όπου βρίσκονται τα στηρίγματα τη ς εχθρικής παράταξης, πρέπει να ζητήσου­ με τη γρήγορη νίκη. Γιατί, αν τα νεύρα κο­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

πούν, τα σώματα σωριάζονται, και το σώμα, που του αφαιρέθηκαν τα οστά, δεν μπορεί να σταθεί όρθιο. Ας υπερυψωθεί, λοιπόν, η αν­ δρεία σας και ας εκραγεί το συνηθισμένο σε σας μένος, θύννοι, πιάστε τώρα τα όπλα. Ο­ ποιος τραυματισθεί, με όσες δυνάμεις του α­ πομένουν, ας προσπαθήσει να σκοτώσει τον αντίπαλό του, και όποιος μείνει άβλαφτος, ας παραχορτάσει με το αίμα τω ν εχθρών. Σε ό­ σους είναι γραφτό να ζήσουν, κανένα βέλος δεν θα μπορέσει να το υς φτάσει, σε όσους πάλι είναι γραφτό σήμερα να πεθάνουν, αυτό θα γινόταν σίγουρα και σε ειρήνη. Και τέλος, γιατί άραγε η μοίρα ανέδ ειξε τους θύννους νικητές τόσων εθνών, αν δ εν το υς προόριζε να γευ το ύν τη χαρά αυτής τη ς μάχης; Ποιος άνοιξε, για το έθνος μας, το δρόμο απ' την Μαιώτιδα (Αζοφική), που τόσους αιώνες ήταν κλεισμένος και άγνωστος; Ποιοι το υς ενό­ πλους, αν και άοπλοι, έτρεψ α ν σε φυγή; Ε­ σείς. Οχι, ο ύ τε καν τη ν εμφάνιση των θύννων θα μπορέσει ν ’ α ν τέξει αυτός ο συρφετός. Δεν με ξεγελά ν τα πράγματα. Αυτό είναι το πεδίο τη ς μεγάλης μάχης, που μας είχε προεπαγγελθεί απ’ τις τόσ ες επιτυχίες μας. Εγώ πρώτος θα ρίξω τα βέλη μου κατά των ε­ χθρών. Εάν δε, ενώ ο Α ττίλας θα μάχεται, πα­ ραμένει κάποιος άπραγος, αυτός να λογαριά­ ζεται από τώρα π εθαμένος” . Η σύγκρουση υπήρξε πολύνεκρη και για τις δύο π λευρές. Ο Ιορδάνης μάλιστα δίνει το ν υπερβολικό αριθμό των 165 χιλιάδων νε­ κρών. Αν και ο σύμμαχος του Αέτιου, Βησιγότθ ο ς βασιλιάς Θεοδώριχος Α ’ (418-451), βρήκε το ν θάνατο στη μάχη, οι Βησιγότθοι του νίκη­ σαν το υς απέναντι το υς Ο στρογότθους και προξένησαν βαριές απώλειες στους θ ύ ν ­ νους, αναγκάζοντας τελικά το ν Αττίλα, χωρίς να έχει βέβαια υποστεί συντριβή, να υποχω­ ρήσει στην Παννονία. Πολύ διορατικά ο Α έ­ τιος απέφυγε να το ν καταδιώξει για να επιτύ­ χει την εξόντω σή του, ελπίζοντας έτσι ότι με έναν αδυνατισμένο Αττίλα η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα διατηρούσε ένα σημαντικό αντίβαρο στην ολοένα διογκούμενη απειλή των γερμανόφωνων επιδρομέων πέρα από τις ό χθ ες του Ρήνου. Χωρίς να π τοηθεί από τη ν ανάσχεσή του στα Καταλαυνικά Πεδία, ο Α ττίλας τη ν άνοιξη τη ς επόμενης χρονιάς (452) εισέβαλε στη ΒΑ Ιταλία. Η Ακυηλία (Aquileia), η Παβία, το Πατάβιον (Πάδοβα), η Μάντουα και το Μ εδιόλανον (Μιλάνο) γνώρισαν μεγάλες καταστροφές και λεηλασίες, ενώ οι Ακυηλιανοί πανικόβλητοι κατέφυγαν στα νησίδια του μυχού τη ς Αδριατικής, θ έτο ν τα ς τα πρώτα θ εμ έλια τη ς Β ενε­ τίας. Ο θύννος ηγεμόνας στη συνέχεια βάδι­ σε ανενόχλητος προς Νότο, λίγο έξω από τη Ρώμη όμως, στις ό χθ ες του ποταμού Μιγκίου, το ν συνάντησε χωρίς στρατό και αφρούρητος ο θαρραλέος πάπας Λέων Α ’ ο Μ έγας (440461), στις 6 Ιουλίου του 452 μ.Χ. Στη συνάντη­ ση αυτή, μια από τις ονομασ τότερες τη ς Ιστο­ ρίας, ο ποντίφηκας έπεισε το ν Α ττίλα να μη συνεχίσει τη ν κατακτητική του πορεία προς Νότο παίρνοντας τη Ρώμη, δεν είναι όμως γνωστό με περισσότερες λεπ το μέρ ειες τι α­ κριβώς ειπώ θηκε μεταξύ τους, αφού ο ύ τε καν ο ίδιος ο γραμματέας του πάπα, ο Λατίνος

χρονικογράφος από τη ν Ακουιτανία Πρόσπερος, διέσωσε σχετικές πληροφορίες. Φαίνε­ ται, πάντως, ότι ο Λέων Α ’, αφού υπενθύμισε στον Α ττίλα τη ν τύχη του Βησιγότθου βασι­ λιά, Αλάριχου Α ’ (ο οποίος είχε πεθάνει τη ν ί­ δια χρονιά που κατέλαβε τη Ρώμη, το 410 μ.Χ.), κατόρθωσε να το ν δωροδοκήσει με χρή­ ματα και δώρα, και ίσως με τη ν υπόσχεση ότι θα του δινόταν τελικά ως σύζυγος η αδελφή του Δυτικού αυτοκράτορα Βαλεντινιανού Γ’, Ονωρία. Ετσι ο Α ττίλας δεν συνέχισε τη ν κα­ ταστροφική ιταλική του εκσ τρατεία και επέ­ στρεψε στην παννονική του βάση. Μια θαυμά­ σια τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό εικονίζει ακριβώς τη ν ιστορική αυτή συνάντη­ ση, παρουσιάζοντας το ν Α ττίλα να παρατηρεί εμβρ όντη το ς τα οράματα των αποστόλων Πέ­ τρου και Παύλου, που εικονίζονται πίσω από το ν πάπα και πάνω από τα τείχη τη ς “Αιώνιας Πόλης" να τη ν προστατεύουν με τα ξίφη τους, στοιχείο που ίσως να θ έλ ει να σχολιάσει εικαστικά τη δεισιδαιμονία που χαρακτήριζε το ν θύννο βασιλιά. Σχετικά με τη ν ομιχλώδη εκείνη συνάντη­ ση του Α ττίλα με τον πάπα Λ έοντα Α ’ αξιόλο­ γη είναι και η ερμηνεία του λογίου εκδότη της ελληνικής έκδοσης τη ς μονογραφίας του Μαρσέλ Μπριόν για το ν Αττίλα, Απόστολου Χαρίση (βλ. Brion, Αττίλας, 218-225, σημείωση 2). Ο τελευ τα ίο ς πιστεύει ότι ο πάπας, έχο­ ντας συγκεντρώ σει πληροφορίες για τη ν ύ­ παρξη διχογνωμιών στο ουννικό στρατόπεδο σχετικά με τη ν κατάληψη τη ς Ρώμης, είναι πι­ θανό να δοκίμασε να στρέψει το ν Αττίλα προς τα εκεί όπου βρισκόταν ο πραγματικός πλού­ τος, δηλαδή τη ν Κωνσταντινούπολη. Ετσι ί­ σως μπορεί να εξη γ η θ εί το γεγονός ότι μετά τη συνάντηση εκείνη ο Α ττίλας έσ τειλε απει­ λητική επιστολή στον Βυζαντινό αυτοκράτο­ ρα Μαρκιανό, π ροετοιμαζόμενος να επ ιτεθεί στην Ανατολική Αυτοκρατορία. Σχολιάζοντας τη ν εκδοχή αυτή ο Χαρίσης παρατηρεί: “ Ο Παπισμός... προκειμένου να εξυπ ηρετήσ ει τα σχέδιά του για παγκόσμια πολιτικοεκκλησιαστική κυριαρχία, δεν δίστασε να προσφέρει βορά στους βαρβάρους ένα νέο ομόδοξο κράτος μόνο και μόνο επειδή αρνιόταν να υιο­ θ ετή σ ει τις άνομες βλέψεις το υ ” . Ο θάνατος βρήκε το ν Α ττίλα στο νυφικό του κρεβάτι, στο αρχηγείο του στην Παννο­ νία, το 453, μάλλον από εγκεφαλική αιμορρα­ γία. Πρέπει να ήταν τό τε 47 χρόνων (κατ’ άλλη εκδοχή 58) και είναι πιθανό η όμορφη ξανθιά, γερμανικής καταγωγής, γυναίκα του, η Ιλδικο ή Ιντιλκο, να το ν εξουθένω σε, χωρίς όμως να μπορεί να αποκλεισθεί και η ανάμιξή τη ς σε δολοφονία του. Οι διάδοχοι του Α ττίλα δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τα οράματά του, οι δε γιοι του όχι μόνο δεν ομονόησαν, αλλά σύντομα συγκρούστηκαν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν τα υποτελή στους θύννους γερμανικά φύλα και σε λίγο καιρό να γ εν ικευ θ εί η εξέγερσ η. Ο νεώ τερος από το υς γιους του Αττίλα, ο Ηρνάχ ή Ερνάκ, συνασπίστηκε με τους Ρωμαίους και το υς Γερ­ μανούς, συντρίβοντας τελικά το ν πρωτότοκο Ηλλάχ ή Ελλάκ σε μάχη στον ποταμό Νεντάο τη ς Παννονίας, το 454 ή 455. Ετσι οι Ρωμαίοι για μια ακόμη φορά απώθησαν τους θύννους,

παρόλο που δεν το υς καθοδηγούσε ο γενναί­ ος Αέτιος, το ν οποίο στο μεταξύ είχε εξολοθρεύσ ει με περισσή απρονοησία ο Βαλεντινιανός Γ , το 454. Το εφ ήμερο ουννικό κράτος άρχισε στα­ διακά να διαλύεται και ένας δυναμικός γερμα­ νόφωνος λαός, οι Γέπιδες, ονομαστοί ιππείς πολεμιστές κι αυτοί, κατέλαβαν τις περιοχές που είχαν κατακτήσει οι περιβόητοι Ασιάτες επιδρομείς κατά την προηγούμενη εικοσαε­ τία. Οι άλλοι απόγονοι του Αττίλα τέθ η κα ν ε­ πικεφαλής ομάδων, οι περισσότερες από τις οποίες εγκαταστάθηκαν σε βυζαντινά εδάφη των Βαλκανίων, με την άδεια του Μαρκιανού. Πολλά μέλη το υς εντάχθηκαν ως μισθοφόροι στον βυζαντινό στρατό, αν και μαρτυρούνται μερικές ακόμα επιδρομές θύννω ν κατά αυτο­ κρατορικών εδαφών στα τέλη τη ς βασιλείας του Μαρκιανού (450-457), καθώς και επί βασι­ λείας Λ έοντος Α' του Θρακός (457-474). Από τα υπόλοιπα ουννικά φύλα τα περισσότερα παρέμειναν βόρεια του Δούναβη. Τα υπολείμ­ ματα αυτά των “ Σκυθώ ν” (όπως αποκαλούνται οι θύννοι στις βυζαντινές πηγές τη ς επο­ χής) σταδιακά αφομοιώθηκαν μέσα στους ε­ πόμενους αιώνες από το υς λαούς τη ς κεντρι­ κής Ευρώπης. Απ οτελεί ιστορικό σφάλμα να θεω ρούμε ότι η ουννική παρουσία εξέλιπ ε μ ετά το ν θά­ νατο του Αττίλα και την αδυναμία συνοχής των διαδόχων του. Στην πραγματικότητα το κεφάλαιο “ θ ύ ν ν ο ι” συνέχισε να απασχολεί τη ν Ανατολική Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) για α ρ κετές δ εκα ετίες, από τα τέλη του 5ου ως τις αρχές του β ’ μισού του 6ου αιώνα, στο πρόσωπο των ουννικής προέλευσης φύλων των Κοτριγούρων και Ουτιγούρων. Οι Κοτρίγουροι μάλιστα το 558-559 μ.Χ. παρολίγο να γί­ νονταν κύριοι τη ς ίδιας τη ς Κωνσταντινούπο­ λης, αν ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α ’ δεν ανακαλούσε εσπευσμένα το ν γηραιό στρατη­ λάτη Βελισάριο, που τελικά απέκρουσε τους εισβολείς (βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, Η λαίλαπα των τουρκοφώνων Κοτριγούρων προ των πυ­ λών τη ς Βασιλεύουσας, 558-559 μ.Χ., “Στρα­ τιωτική Ιστορία” , τ. 40, Δεκ. 1999, σσ. 14-21). Σύντομα τα επιγονικά των θύννω ν φύλα θα γνώριζαν τη ν επικυριαρχία του ισχυρότερου ομοαίμου το υς κατά τη ν πρώιμη μεσαιωνική εποχή, των Αβάρων, τη ς ραγδαία ανερχόμενης τουρκικής δύναμης στα Βαλκάνια του 6ου αιώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Εκτενής βιβλιογραφία για τους θύννους (ως το 1957) παρέχεται στο θεμ ελια κ ό σύγγραμμα του G. Moravcsik, BYZANTINOTURCICA, β’ έκδ. Βερολίνο, 1958 (ανατύπ. Λέιντεν 1983), τόμ. Α ’, σσ. 58-65. Βλ. επίσης στον Β ’τόμο, σσ. 231-232 και 279 (λήμματα “θ ύ ν ν ο ι” και “Σ κ ύ θ α ι” στις βυζαντινές πηγές). Σημαντικές συμβολές υπάρχουν και στο δίτομο έργο: POPOLI DELLE STEPPE: UNNI, AVARI, UNGARI, Σπολέτο Ιταλίας, 1988 (Settim ane di Studio del Centro di Studi sull’ alto medioevo, XXXV). (1) F. Altheim: GESCHICHTE DER HUNNEN, 5 τόμοι, Βερολίνο, 1969-1975 (β’ έκδ.), ιδιαίτ. ο Δ ’ τόμος: DIE EUROPAEISCHEN HUNNEN. (2) M . Brion: ΑΤΤΙΛΑΣ, FLAGELLUM DEI ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, Αθήνα 1993, (σχόλια Απ.

Χαρίσης - πρωτότυπη γαλλική έκδ. Παρίσι, 1928, Η ’ ανατύπ.). (3) J. Bury: HISTORY O F THE LATER ROMAN EMPIRE FROM THE DEATH OF THEODOSIUS I TO THE DEATH OF JUSTINIAN, Λονδίνο, 1923 (ανατύπ. Νέα Υόρκη, 1958), τόμος Α ’. (4) J. Bury: THE INVASION OF EUROPE BY THE BARBARIANS, Λονδίνο, 1928, ιδιαίτ. κεφ. So (“A new menace to the Empire”), 9o (“A ttila’s attack on Gaul and Italy"). (5) CHAMBER’S ENCYCLOPAEDIA, β ’ έκδ., Λονδίνο, 1952, λ. “A ttila” (του W. Levison), “Huns” (της Yvette Leonard). (6) DICTIONARY OF THE MIDDLE AGES, Νέα Υόρκη, 1982-89, λ. “Huns” (του P. Golden). (7) B. Croke: ANATOLIUS AND NOMUS: ENVOYS TO ATTILA, Byzantinoslavica 42, 1981, 157-171. (8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟ ΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜ Ο Υ, επιμ. Α. Σαββίδης, Αθήνα, 1996 κ. εξ., λ. “Α έτιος Φλάβιος”, “Α ττίλ α ς ” (της Φωτ. Βλαχοπούλου). (9) ENCYCLOPAEDIA BRITANNICA, ΙΕ ’ έκδ., Σικάγο, 1980, λ. "Attila” (του E. Thompson). (10) W. Ensslin: MAXIMINUS UND SEIN BEGLEITER, DER HISTORIKER PRISKOS, Byzantinisch - neugriechische Jahrbücher 5, 1926-27, 1-9. (11) C. Gordon: THE AGE OF ATTILA. FIFTHCENTURY BYZANTIUM AND THE BARBARIANS, Παν/μιο Μίσιγκαν, 1966 (ανατύπ. 1972). (12) R. Grousset: L’ EMPIRE DES STEPPES: ATTILA, CENGIS KHAN, TAMERLAN, Παρίσι, 1939 (ανατύπ. 1946). (13) L. Hambis: ATTILA ET LES HUNS, Παρίσι, 1972. (14) L. Hambis: LE PROBLEME DES HUNS, Revue historique, 230/2. (15) J. H arm atta: L APPARITION DES HUNS EN EUROPE ORIENTALE, Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 24, 1976, 277-283. (16) H. Haussig: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜ Α ΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΟΥΝΝΩΝ (ρωσικά), Vizantiiski Vremennik 38, 1977, 59-71. (17) E. Hutton: ATTILA AND THE HUNS, Λονδίνο Ν έα Υόρκη, 1915. (18) ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (Εκδοτικής Αθηνών), τόμ. Ζ ’, 1978, κεφ. “ Το Ανατολικό Χριστιανικό κράτος, 395-518” (του Τηλ. Λουγγή, ιδίως σσ. 117-120). (19) D. Jaimain: ATTILA ΕΝ GAULE, Archeologia 206, 1985, 72-75. (20) Κ. Κοκκορόγιαννης: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ, “Ιστορία Εικονογραφημένη” (Παπύρου) 373, 1999, 34-47. (21) R. Latouche: LES GRANDS INVASIONS, Παρίσι, 1946. (22) LEXIKON DES MITTELALTERS, Μόναχο Ζυρίχη, 1977 κ.εξ., λ. “A ttila”, “ Rua/Ruga” (του G. Wirth), “Hunnen” (του I. Bona). (23) T. Lounghis: LES AMBASSADES BYZANTINES EN OCCIDENT ... 407-1096, Αθήνα, 1980. (24) 0 . Maenchen - Helfen: THE WORLD OF THE HUNS, Μ π έρκλευ ■ 1973 και γερμαν. έκδ., Βιέννη - Κολωνία - Γκρατς, 1978. (25) ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ΥΔΡΙΑ”, Αθήνα, 1978-88, λ. "Α έτιος Φλάβιος” (του Τηλ. Λουγγή), “Καταλαυνικά Π εδία", “Ο υλδίν”, “Ρ ουγίλας" (του Α. Σαββίδη), “Ονωρία”, “Ουαλεντινιανός Γ ’” (της Φωτ. Βλαχοπούλου). (26) ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “Π ΥΡΣΟ Σ", Αθήνα, 1927-1934 (ανατύπ. 1964), λ. “Α ττίλ α ς ” (των Αδ. Αδαμαντίου - Τ. Καρακάλου), “θ ύ ν ν ο ι” (του Θ. Παπακωνσταντίνου). (27) OXFORD DICTIONARY OF BYZANTIUM, επιμ. A. Kazhdan κ.ά., Ν έα Υόρκη - Οξφόρδη, 1991, λ. “Attila”, “ Catalaunian Fields” (του Τ. Gregory), “Huns” (του A. Kazhdan). (28) ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ (Εκδοτικής Αθηνών), τόμ. Β ’, 1990 (ανατύπ. 1992), λ. “θ ύ ννο ι" (της Σοφίας Π ατούρα). (29) Σοφία Π ατούρα: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ 01 ΛΑΟ Ι ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΔΟΥΝΑΒΗ, 4ος - 6ος ΑΙΩΝΕΣ, Σύμμεικτα ΚΒΕ/ΕΙΕ 5, 1983, 333-359, ιδίως 345-354.

Ψ η φ ιδ ω τή π αράσταση που εικ ο ν ίζει το ν ά γιο Λ α υ ρ έν τιο . Λ ε π το μ έ ρ ε ια από το π ερίφ ημ ο Μ α υ σ ω λείο τη ς Γάλλας Π λα κιδ ία ς, τη ς μ η τέ ρ α ς το υ Δ υ τικ ο ύ α υ το κ ρ ά το ρ α Β α λ εντινια νο ύ Γ ’ (Ρ α βέννα, 5ος αιώνας μ.Χ.). Γνω στή υπ ή ρ ξε η α ν τιπ α ρ ά θ εσ η της δ υ ναμ ικής Γάλλας Π λα κιδ ία ς μ ε τον Φλάβιο Α έ τιο , που τελ ικ ά επ ιβ λ ή θ η κ ε στη Ρα βέννα ως π α τρ ίκ ιο ς, το 4 3 3 μ .Χ., μ ε τη β ο ή θ ε ια του θ ύ ν ν ο υ βασιλιά και φ ίλου το υ Ρουγίλα . (30) Σοφία Π ατούρα : ΣΥΜ Β Ο ΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, 4ος - 6ος ΑΙΩΝΕΣ, Σύμμεικτα ΚΒΕ/ΕΙΕ 6, 1985, 315-351, ιδίως 327-330. (31) Σοφία Π ατούρα: 01 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΠΡΟ ΣΕΓΓΙΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΚΑΙ ΟΥΝΝΩΝ: Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΙΣΚΟΥ, Πρακτικά Β ’ Δ ιεθν ο ύ ς Συμποσίου ΚΒΕ/ΕΙΕ. “Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ”, Αθήνα, 1993, 409-418. (32) PROSOPOGRAPHY OF THE LATER ROMAN EMPIRE, του J. Martindale, τόμ. Β ’, Καίμπριτζ, 1980, λ. "Aetius”, “A ttila”, “Rugiia", “ Utdin”. (33) REAL - ENKYKLOPAEDIE, λ. “A ttila” (του 0 . Seeck, 1896). (34) J. P. Roux: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ, Αθήνα, 1998, σσ. 57-61, 371-372 βιβλιογρ. (πρωτότυπη γαλλική έκδ. Παρίσι, 1984). (35) Α. Σαββίδης: ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΧΗΜ ΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, 284-518 μ.Χ., Αθήνα, 1983, σσ. 103-106. (36) A. Saita: ΑΤΤΙΛΑΣ, Η ΜΑΣΤΙΞ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, «Ιστορία Εικονογραφημένη» (Παπύρου) 10, 1969, 68-75. (37) A. Thierry: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΤΤΙΛΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑ Δ Ο ΧΩ Ν ΤΟΥ, Αθήνα, 1903 (πρωτότυπη γαλλική έκδ. Παρίσι -18 56 και γ ’ έκδ. σε 2 τόμους, 1865). (38) Ε. Thompson: ATTILA AND THE HUNS, Ο ξφόρδη 1948 (ανατύπ. 1965). (39) E. Thompson: THE FOREIGN POLICIES OF THEODOSIUS II AND MARCIAN, Hermathena 76, 1950, 58-75. (40) L. Varady: DAS LETZTE JAHRHUNDERT PANNONIENS, 376-476, Αμστερνταμ. 1969. (41) G. Wirth: ATTILA UND BYZANZ, Byzantinische Zeitschrift 60, 1967, 41-69. Οι βασικές πηγές: Αμμιανός Μ αρκελλίνος, Μ αρκελλίνος κόμης, Παύλος Ορόσιος, Ιορδάνης (Κασσιόδωρος), Υδάτιος, Πρόσπερος, Ζώσιμος, Πρίσκος ο Πανίτης, Θεοφάνης ο Ο μολογητής, Γαλατικά Χρονικά (Chronica Gallica), Θεοδοσιανός Κώδικας. Οι εκκλησιαστικοί ιστοριογράφοι Σωκράτης, Σωζομενός, Φιλοστόργιος, Θεοδώ ρητος Τύρου.

57 mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΦΕΤΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΙ ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ « WESERUEBUNG», ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΟ ΡΒΗΓΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 'Π Π ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΓΝΩΣΤΗ, ΠΟΥ ΕΠΙΣΚΙΑΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ ΕΠΙΟΕΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΥΣΗ. ΥΠΗΡΞΕ Μ ΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΟΛΜΗΡΟΤΕΡΕΣ ΤΟΥ Β'ΠΠ. Π ΡΑΓΜ ΑΤΟΠΟΙ ΗΘΗ ΚΕ ΕΝΩ ΥΠΗΡΧΕ ΠΛΗΡΗΣ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ Β ΑΣΙΛΙΚΟ Υ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, ΒΑΣΙΖΟ Μ ΕΝ Η ΣΤΟΝ ΑΙΦ Ν ΙΔ ΙΑ ΣΜ Ο ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ. 01 ΣΚ Α Ν Δ ΙΝ Α Β ΙΚΕ Σ ΧΩΡΕΣ ΥΠΗΡΞΑΝ ΕΝΑ ΠΕΔΙΟ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΩΝ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΚΑΙ Μ Ο ΝΟ Η ΣΟΥΗΔΙΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΔΙΑΣΦ ΑΛΙΣΕΙ ΤΗΝ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ. Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΝΟ ΡΒΗΓΙΑΣ ΕΔΩΣΕ ΣΗΜ ΑΝΤΙΚΑ Ο ΙΚΟ ΝΟ Μ ΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ. ΟΜΩΣ Η ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΑΥΤΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΕΡΙΕΙΧΕ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΟΔΗΓΟΥΣΑΝ ΤΕΛΙΚΑ ΤΗ ΓΕΡΜ ΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Β Α Ρ ΣΑ Μ Η Σ

Η Ν ο ρ β η γ ική Α ερ οπ ορ ία δ ιέ θ ε τ ε έ ξ ι α ερ ο σ κά φ η H einkel He 115Ν, που χρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ α ν μ ε σ χ ετική επ ιτυ χ ία εν α ν τίο ν των γερμανικώ ν δυνάμεω ν.

•

...1 ν·' ί ;

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ίγο μ ετά τη ν έναρξη του Β'ΠΠ η Νορβηγία, η Σουηδία, η Δανία και η Φινλανδία διακήρυξαν την ο υ δ ετερ ό τη τά τους ακολουθώ ντας την πάγια πολιτική το υς από το ν 19ο αιώνα. Από την πλευρά τη ς η Γερμανία διαβεβαίωσε τη νορβηγική κυβέρνηση, στις 2 Σεπτεμβρίου 1939, ότι θα σεβαστεί τη ν εδαφική ακεραιότη­ τα τη ς χώρας, χωρίς όμως να ανεχθεί τη ν πα­ ραβίαση τη ς ο υδ ετερ ό τη τά ς τη ς από τρίτη δύναμη. Ενα μήνα αργότερα, στις 9 Οκτωβρίου, ο Αδόλφος Χ ίτλερ δήλωσε ότι η ο υδ ετερ ό τη τα των σκανδιναβικών χωρών ήταν διασφαλισμέ­ νη και οι εμπορικές συναλλαγές θα συνεχίζο­ νταν ακόμα και σε πόλεμο μεγάλης διάρκειας. Αρχικά τουλάχιστον η Γερμανία δεν ενδιαφερόταν για τη Νορβηγία και ή θ ελε να διατηρή­ σει το π λεονέκτημα τη ς μεταφοράς του πολύ­ τιμου σουηδικού σ ιδηρομεταλλεύματος από το λιμάνι του Νάρβικ. Υπολογίζεται ότι από τα έξι εκατομμύρια τόνους σιδηρομεταλλεύματο ς που εισάγονταν ετησίως, η μισή ποσότητα διακινείτο από εκεί. Αν οι Σύμμαχοι κυρίευαν αυτό το λιμάνι η μεταφορά έπρεπε να γίνει από το λιμάνι του Λούλεο, στον κόλπο τη ς Βοθνίας, που οι πάγοι το απέκλειαν για τη ναυσι­ πλοΐα έξι μήνες το ν χρόνο.

το π ρ ο ο ί μ ι ο ΤΗΣ ΕΙΣΒ Ο Λ Η Σ Τον Οκτώβριο του 1939 η Ανώτατη Γερμα­ νική Διοίκηση άρχισε να επ εξεργάζεται διά­ φορα σχέδια για τη μελλοντική πορεία του πο­ λέμου. Για το υς Γερμανούς επ ιτελείς ήταν πο­ λύ σημαντική η αντιμετώπιση του βρετανικού κινδύνου, αξιοποιώντας τα διδάγματα από τις επιχειρήσεις και του Α' ΠΠ. Καθοριστικός πα­ ράγοντας ήταν ο αποκλεισμός του Γερμανι­ κού Ναυτικού (Kriegsmarine) στη Βόρεια θά­ λασσα από το ισχυρότερο Βρετανικό Ναυτικό (Royal Navy), σφραγίζοντας τη ν έξοδ ο προς το ν Ατλαντικό ωκεανό και τις ευάλω τες νηο­ πομπές. Μια πιθανή λύση σε αυτό το πρόβλη­ μα ήταν η απόκτηση βάσεων στον Βορρά και έτσι άρχισαν οι μ ελ έτες για τη ν επιλογή των κατάλληλων θέσεων. Τα νορβηγικά λιμάνια του Τροντχάιμ και του Νάρβικ παρουσίαζαν πολλά πλεονεκτήματα, αλλά η απόκτησή τους ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα. Μια εναλ­ λακτική λύση ήταν οι διπλωματικές πιέσεις από τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ενωση, που θα επέτρεπαν μεν τη ν ειρηνική παράδοση των βάσεων, αλλά με σοβαρές π ολιτικές επι­ πλοκές. Η ηγεσία του Γερμανικού Στρατού ήταν α­ ν τίθ ετη στη διενέργεια χερσαίων επιχειρήσε­ ων - ιδιαίτερα μ ετά τις επιχειρήσεις στην Πο­ λωνία - και ήταν το λιγότερο χλιαρή σχετικά με μια γερμανική επίθεση προς τη Δύση. Στις 9 Οκτωβρίου 1939 ο Χίτλερ δ ιέτα ξε τη εκπό­

νηση σχεδίων για τη ν κατάληψη του βόρειου τμήματος του δυτικού μετώπου, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία βάσεων που θα επ έτρ ε­ παν τη ν πολιορκία τη ς Βρετανίας από αέρα και θάλασσα. Ο αρχηγός Ναυτικού ναύαρχος Ραίντερ μετά από συνάντηση με το ν Χίτλερ πρότεινε την απόκτηση βάσεων στο νορβηγι­ κό έδαφος για το Ναυτικό, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν μια υπόσχεση για μελλοντική εξέτασ η του ζητήματος. Κατά τις επ όμενες εβδομάδες η προσοχή του φύρερ εστιάσθηκε στα σχέδια για την ει­ σβολή στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες και η τύ ­ χη τη ς Νορβηγίας πέρασε σε δεύ τερ η μοίρα. Στις 8 Δεκεμβρίου 1939 ο Ραίντερ τον συνά­ ντησε και του ανέπ τυξε τα επιχειρήματά του για τη ν κατάληψη αυτού του κράτους. Η γ ερ ­ μανική επίθεση προς τις Κάτω Χώρες πιθα­ νώς θα ωθούσε τους Β ρετανούς να αποβιβα­ στούν στο νορβηγικό έδαφ ος και να αποκτή­ σουν μια βάση. Τον ίδιο μήνα ο Ραίντερ συναν τή θ η κε με το ν νορβηγό πολιτικό Βίκτουν Κουίσλιγκ, ιδρυτή του Κόμματος τη ς Εθνικής Ενότητας - βασισμένου στα γερμανικά πρότυ­ πα. Ο Κουίσλιγκ, που υπήρξε υπουργός Πολέ­ μου στις αρχές τη ς δεκα ετία ς του ‘30 ζήτησε τη βοήθεια των Γερμανών για να εγκαθιδρύσει στη χώρα του ένα φιλογερμανικό κα θ ε­ στώς. Στη συνάντηση τη ς 11ης Δεκεμβρίου εκμυσ τηρεύθηκε στον Ραίντερ ότι η νορβηγι­ κή κυβέρνηση είχε έλθ ει σε μυστική συμφω­ νία με τους Βρετανούς για αναίμακτη κατάλη­ ψη τη ς χώρας. Το Κόμμα τη ς Εθνικής Ενότη­ τας π ροσφέρθηκε να προετοιμάσει το έδα­ φος για μια πιθανή γερμανική εισβολή, αλλά οι δ υ να τό τη τές του δεν ενέπνεαν εμπιστοσύ­ νη στους Γερμανούς. Ο Κουίσλιγκ όπως φαίνεται επανέφερε το νορβηγικό πρόβλημα στο προσκήνιο. Για τον ναύαρχο Ραίντερ η κατάληψη τη ς Νορβηγίας από το υς Βρετανούς ήταν εντελώ ς απαράδε­ κτη. Θα έ θ ε τε τη Σουηδία υπό τη βρετανική σφαίρα επιρροής και θα διατάρασσε σημαντι­ κά τις επιχειρήσεις του Γερμανικού Ναυτικού στη Βαλτική θάλασσα. Από τη ν άλλη πλευρά μια γερμανική εισβολή θα είχε ως απ οτέλε­ σμα τη ν επικέντρωση των προσπαθειών του Βρετανικού Ναυτικού στη διατάραξη της με­ ταφοράς του πολύτιμου σιδηρομεταλλεύματος, χωρίς το Γερμανικό Ναυτικό να δια θ έτει τα απαραίτητα μέσα για να αντιμετωπίσει τα βρετανικά αντίμετρα. Στις 14 Δεκεμβρίου, μετά από μια συνά­ ντηση με το ν Κουίσλιγκ, ο Χ ίτλερ δ ιέτα ξε τη ν εκπόνηση των πρώτων σχεδίων για τη διερεύνηση των τρόπων κατάληψης τη ς Νορβηγίας. Πραγματοποιήθηκε και μια δεύ τερ η συνάντη­ σή τους στις 18 Δεκεμβρίου, κατά τη ν οποία ο η γέτη ς τη ς Γερμανίας εξέφ ρασ ε τη ν πεποίθη­ σή του για τη διατήρηση τη ς νορβηγικής ου­ δετερ ό τη τα ς, αλλά και για τη λήψη μέτρων σε

περίπτωση που ο πόλεμος επεκτεινόταν. Υποσχέθηκε οικονομική βοήθεια για το κόμμα του Κουίσλιγκ και τη συμμετοχή του στον σχεδίασμά μιας πιθανής επιχείρησης. Κατά το υς επόμενους μήνες ο Κουίσλιγκ διατήρη­ σε σ τενές επαφές με το ν Α λφρεντ Ρόζενμπεργκ, επικεφαλής του Τμήματος Ξένων Πο­ λιτικών Υποθέσεων, αλλά το κόμμα του δεν εί­ χε ενεργό ρόλο στις μετέπ ειτα εξελίξεις. Η αλλαγή τη ς στάσης του Χίτλερ απένα­ ντι στη Νορβηγία δ εν π ροήλθε μόνο από τη ν προσφορά του Κουίσλιγκ, αλλά και από σημα­ ντικές αλλαγές στον Βορρά. Η σοβιετική επί­ θεση στη Φινλανδία, στις 30 Νοεμβρίου 1939, προκάλεσε κύμα αντιδράσεων στα γειτονικά κράτη. Η Γερμανία φοβόταν ότι με το πρόσχη­ μα τη ς παροχής βοήθειας στη Φινλανδία οι Σύμμαχοι θα ήταν σε θέση να αποκτήσουν τα σημαντικότερα νορβηγικά λιμάνια. Δ εσμευ­ μένη από τη συμφωνία με τη Σοβιετική Ενω­ ση, ότι η Φινλανδία βρισκόταν εκτό ς τη ς σφαί­ ρας του γερμανικού ενδιαφέροντος, η Γερμα-

Ν ο ρ β η γ ο ί σ τρ α τιώ τε ς χ ε ιρ ίζ ο ν τα ι ένα π ολυβόλο C olt Μ /29. Ο Ν ο ρ β η γ ικ ό ς Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε ελλιπ ή μ έσ α για τη ν α ντιμ ετώ π ισ η τη ς γ ερ μ α νικ ή ς εισ β ο λ ή ς . Κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς επ ιχείρ η σ η ς « W eseruebung» η δύναμή το υ έψ & α σ ε τις 50-55.000 ά νδ ρ ες.

νία διατήρησε μια στάση ο υδ ετερό τη τα ς. Ενα έντονο κύμα αντιγερμανισμού εμφανίστηκε στις σκανδιναβικές χώρες. Ομως ήταν πολύ νωρίς για τη Γερμανία για να αλλάξει τη στάση της. Αν και οι γερμανικοί φόβοι ήταν υπερβολι­ κοί, δεν ήταν αναίτιοι. Η βρετανική πλευρά εί­ χε εκπονήσει το σχέδιο «Catherine», που προέβλεπ ε τη ν ανάπτυξη ισχυρών ναυτικών δυ­ νάμεων στη Βαλτική για τη διακοπή τη ς μετα­ φοράς του σουηδικού σιδηρομεταλλεύματος. Αν και το σχέδιο αυτό τελικά απορρίφθηκε, το Νάρβικ παρέμεινε ένας από το υς στόχους της βρετανικής στρατηγικής. Οι αρχικές επιτυ­ χίες του Φινλανδικού Στρατού ώθησαν τη γαλλική πλευρά να π ροτείνει τη ν ιδέα δημι­ ουργίας ενός νέου θέατρου επιχειρήσεων στη Σκανδιναβία, μακριά από τη Γαλλία, αλλά οι Βρετανοί ήταν επιφυλακτικοί για τη στάση

ΕΤΗ ΝΟΡΒΗΓΙΑ ΤΟ 1940 ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Β ρ ετα ν ο ί σ τρ α τιώ τε ς κ α τά τη δ ιά ρ κεια τη ς νο ρ β η γικ ή ς ε κ σ τρ α τε ία ς .

τη ς Σ οβιετικής Ενωσης απέναντι σε ν έες προ­ κλήσεις.

Η ΑΡΧΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧ Ε Δ ΙΑ ΣΜ Ο Υ

60 ■■

0 Δ εκέμβριος του 1939 υπήρξε σημαντι­ κός μήνας για το ζήτημα τη ς Νορβηγίας, α­ φού τό τε άρχισε ο σχεδιασμός για τη ν α ντιμε­ τώπιση του προβλήματος. Στα τέλη Δ εκεμβρ ί­ ου ο Ραίντερ εξέφ ρασ ε πάλι στον Χίτλερ τους φόβους του για πιθανή κατάληψη τη ς Νορβη­ γίας από Βρετανούς «εθελοντές». Ομως δεν συμμερίζονταν όλοι τις απόψεις του. Ο στρα­ τηγός Φραντς Χάλντερ, αρχηγός του επ ιτελεί­ ου Στρατού, και ο στρατηγός Βίλχελμ Κάιτελ, αρχηγός του γενικού επ ιτελείου Ενόπλων Δυ­ νάμεων (Wehrmacht) συμφώνησαν ότι ήταν προς το συμφέρον τη ς Γερμανίας η διατήρη­ ση τη ς ο υ δ ετερ ό τη τα ς τη ς Νορβηγίας και ότι η στάση τη ς θα εξα ρτά το από τις προθέσεις τη ς Βρετανίας. Στις 6 Ιανουαρίου 1940 οι Βρετανοί ζήτη­ σαν από τις κυβερνήσεις τη ς Νορβηγίας και τη ς Σουηδίας τη ν παραχώρηση τη ς δυνατό­ τη τα ς επιχειρήσεων των πλοίων του Β ρετανι­ κού Ναυτικού στα νορβηγικά χωρικά ύδατα. Από τη ν πλευρά το υς οι Γερμανοί επ ιτελείς επ εξεργάζονταν το σχέδιο «Studie Nord» για τη ν κατάληψη τη ς Νορβηγίας, με αυξημένους ρόλους για τη Luftwaffe και το Kriegsmarine. Κατά τη ν αξιολόγηση του σχεδίου ο Ραίντερ κα τέληξε στο συμπέρασμα ότι η καλύτερη λύ­ ση ήταν η διατήρηση του status quo τη ς Νορ­ βηγίας λόγω των γερμανικών αδυναμιών. Μ εταξύ 14 και 19 Ιανουαρίου το Γερμανι­ κό Ναυτικό πραγματοποίησε μια σειρά επι­ πλέον μελετώ ν, ενώ ανάλογες μ ελ έτες ανατέ­ θηκα ν στα επ ιτελεία του Στρατού και τη ς Α ε­ ροπορίας. Οι δύο τελευ τα ίο ι Κλάδοι έδωσαν μικρή σημασία στο θ έμ α τη ς Νορβηγίας λόγω των επικείμενων επιχειρήσεων στη Δύση, κα­ θώς δεν ήταν δυνατή η διάθεση μεγάλου α­ ριθμού ανθρώπων και μέσων. Το Ναυτικό κα­ τέ λ η ξε τελικά σε δύο σημαντικά συμπερά­ σματα: ό τι για τη ν επιτυχία τη ς επιχείρησης ή­ ταν καθοριστικός ο απόλυτος αιφνιδιασμός του αντιπάλου και ότι η μεταφορά των απα­ ραίτητων στρατευμάτων έπρεπε στην αρχική φάση να πραγματοποιηθεί με πολεμικά πλοία. Η χρήση των πολεμικών θα επέτρεπε τη δ ιε­ νέργεια επιχειρήσεων για τη ν ταυτόχρονη κα­ τάληψη πολλών θέσεω ν, μειώνοντας το ν χρό­ νο έκθεσ ης σε κινδύνους. Κατά τις πρώτες εβδομά δες του Ιανουαρίου ο Χίτλερ ήταν απορροφημένος με τη

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

γερμανική επίθεση στη Δύση, που επρόκειτο να εκδηλω θεί ως τα τέλη του μήνα. Οι άσχη­ μες καιρικές σ υνθήκες το ν ανάγκασαν να με­ ταθέσ ει τη ν ημερομηνία έναρξης των επιχει­ ρήσεων για το ν Μάρτιο. Η καθυστέρηση της γερμανικής επίθεσης έδωσε χρόνο στους Συμμάχους να ασχοληθούν με το ν Βορρά και έτσι η Σκανδιναβία επανήλθε στο προσκήνιο. Παράλληλα ένα περιστατικό ή λθ ε να μεταβάλει τη ν κατάσταση. Στις 10 Ιανουαρίου 1940 ένα μικρό γερμανικό αεροσκάφος συνετρίβη στο βελγικό έδαφος έχοντας χάσει το ν προ­ σανατολισμό του. Ενα ανέλπιστο δώρο έπεσε στα χέρια των Συμμάχων: τα γερμανικά σχέδια για την επίθεση στη Δύση. Το επεισόδιο στο Μεσελέν-συρ Μ εζ οδήγησε στην απόφαση για τη ν εκπόνηση νέων σχεδίων. Οι επιχειρήσεις στη Νορβηγία τέθη κα ν υπό τη ν άμεση επίβλεψη του Χ ίτλερ και το σχέδιο έλαβε το κωδικό όνομα «Weseruebung». Στις 29 Ιανουαρίου 1940 ο αρ­ χηγός του Φινλανδικού Στρατού, στρατάρχης Μανερχάιμ, ζήτησε τη βοήθεια των Συμμάχων. Μια σειρά χιμαιρικών σχεδίων άρχισε να παράγετα ι από τα συμμαχικά επιτελεία. Οι Γάλλοι σχέδιαζαν το ν αποκλεισμό του Μουρμάνσκ και τη ν απόβαση στρατευμάτω ν στην περιοχή τη ς Πεσένγκα, με παράλληλες επιχειρήσεις στα Βαλκάνια. Το βρετανικό σχέδιο ήταν λιγότερο φιλόδοξο και προέβλεπε τη ν απόβαση συμμαχικών στρατευμάτω ν στο Νάρβικ και τη ν κατάληψη στρατηγικών σημείων στο βό­ ρειο τμήμα τη ς χώρας με τη ν ανάπτυξη δύο ταξιαρχιών. Σε δ εύ τερ ο στάδιο δύο ταξιαρχίες θα βοηθούσαν τη Φινλανδία. Στις 5 Φεβρουάριου σ υγκροτήθηκε το ε ­ π ιτελείο για τη ν επιχείρηση «Weseruebung», με επικεφαλής το ν πλοίαρχο Τήοντορ Κράνκε. Αρχικά το επ ιτελείο προσπάθησε να σ υλλέξει στοιχεία για τη μορφολογία του εδάφους και τη ν κατάσταση των νορβηγικών στρατευμά­ των. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και τουριστι­ κοί χάρτες για τη ν κάλυψη των κενών. Μέσα σε τρ εις εβδομά δες είχε ετοιμαστεί ένα απο­ δ εκτό σχέδιο. Με βάση αυτό προβλέπονταν ταυτόχρονες αποβάσεις στις περιοχές Οσλο Κρίστιανσαντ, Αρενταλ, Σταβάγκερ, Μπέργκεν, Τροντχάιμ και Νάρβικ. Ο έλεγχος των σημείων αυτών ήταν καθοριστικός, αφού ή­ ταν οι κύριοι χώροι συγκέντρωσης σημαντι­ κών δραστηριοτήτω ν (εμπορικά και βιομηχα­ νικά). Στην εφαρμογή του σχεδίου θα συμμε­ τείχαν έξι μεραρχίες, με το πρώτο κύμα να μετα φ έρ ετα ι με πλοία και αεροπλάνα. Καθορι­ στικό ρόλο θα είχε η 7η Αεροπορική Μ εραρ­ χία, σε συνδυασμό με τη ν 22η Α ερ ο μετα φ ερό μενη Μεραρχία Πεζικού. Η α­ ντίδραση του Νορβηγικού Στρατού αναμενόταν να είναι μικρή, επειδή λόγω τη ς μορφολο­ γίας τη ς χώρας ήταν κατανεμημένος στα κύ­ ρια πληθυσμιακά κέντρα.

Η ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΧ Ε Δ ΙΑ ΣΜ Ο Υ Στις 14 Φεβρουάριου ένα περιστατικό ήλ­ θ ε να επιταχύνει τη ν πορεία τη ς επιχείρησης «Weseruebung». Το γερμανικό πλοίο «Altmark», με 300 Βρετανούς αιχμαλώτους από τις επιτυ­

χ ημ ένες αποστολές του θω ρηκτού τσέπης «Graf Spee», βρισκόταν στα νορβηγικά χωρικά ύδατα κατά το ταξίδι τη ς επιστροφής στη Γερ­ μανία. Παρά τις υποψίες για το "φορτίο" το νορβηγικό Ναυαρχείο επ έτρεψ ε τη συνέχιση τη ς πορείας του. Στις 16 Φεβρουάριου το πλοίο συνάντησε έξι βρετανικά αντιτορπιλλικά και κατέφ υγε σε ένα φιόρδ κοντά στο Εγκερσ ουντ με τη συνοδεία δύο μικρών νορβη­ γικών τορπιλλακάτων. Παρά τις νορβηγικές διαμαρτυρίες το αντιτορπιλλικό «Cossack» εισήλθε στο φιόρδ και μετά από μια σύντομη συμπλοκή απελευθέρω σε το υς αιχμαλώτους. Το περιστατικό αυτό ήταν η σταγόνα που ξ ε ­ χείλισε το ποτήρι και ο Χίτλερ δ ιέτα ξε επιτά­ χυνση στην εκπόνηση των σχεδίων. Επικεφα­ λής του επ ιτελείου σχεδιασμού ανέλαβε ο υ­ ποστράτηγος Νικόλαους φον Φάλκενχορστ, λόγω τη ς εμπειρίας του από τη συμμετοχή στις γερμανικές επιχειρήσεις στη Φινλανδία το 1918. Παράλληλα τέθ η κ ε και το ζήτημα της κατάληψης τη ς Δανίας, που θα επ έτρεπ ε την ανάπτυξη γερμανικών πλοίων στην περιοχή τη ς χερσονήσου τη ς Γιουτλάνδης. Στις 28 Φεβρουάριου ο Χ ίτλερ ενέκρινε τη ν προετοιμασία τη ς επιχείρησης ανεξάρτη­ τα από τη ν πορεία των σχεδίων για τη Δύση. Η αλλαγή αυτή προκάλεσε αλλαγή στη συμμε­ τοχή τη ς 7ης Αεροπορικής Μεραρχίας, που θα είχε καθοριστικό ρόλο και στην επίθεση προς τη Δύση. Τελικά αποφασίστηκε η εμπλο­ κή μόνο τεσσάρων λόχων αλεξιπτωτιστών της 7ης, σε συνδυασμό με ένα σύνταγμα τη ς 22ης Α ερ ο μετα φ ερ ό μενης Μεραρχίας Πεζικού. Την 1η Μαρτίου ο φύρερ εξέδω σε τη Γενι­ κή Οδηγία για τη ν πορεία τη ς επιχείρησης. Στρατηγικοί στόχοι ήταν ο αποκλεισμός της Βρετανίας από τη Σκανδιναβία, η διασφάλιση των θαλασσίων οδών μεταφοράς του σουηδι­ κού σ ιδηρομεταλλεύματος και η απόκτηση προωθημένων βάσεων για το Ναυτικό και την Αεροπορία με σκοπό επιθέσεις στη Βρετανία. Η Οδηγία συνάντησε την αντίδραση του Στρα­ τού και τη ς Αεροπορίας, που δεν ήθελαν να α­ φιερώσουν δυνάμεις σε ένα δ ευ τερ εύ ον θ έα ­ τρο επιχειρήσεων, ενώ η επίθεση προς τη Δύ­ ση βρισκόταν λίγο πριν από τη ν εκδήλωσή της. Στις 3 Μαρτίου δόθηκε εντολή για τη ν ά­ μεση προετοιμασία τη ς επιχείρησης, παραμε­ ρίζοντας τις διαφορές των Κλάδων. Ηδη μια η­ μέρα νωρίτερα η Βρετανία και η Γαλλία είχαν ζητήσει τη ν άδεια τη ς Νορβηγίας και τη ς Σου­ ηδίας για τη μεταφορά στρατευμάτω ν από τα εδάφη το υς προς βοήθεια τη ς Φινλανδίας. Ο Χίτλερ δ ιέτα ξε τη ν ολοκλήρωση των προετοι­ μασιών ως τις 10 Μαρτίου 1940, με απώτερο σκοπό τη ν έναρξη τη ς επιχείρησης στις 17 Μαρτίου. Στις 7 Μαρτίου αποφάσισε τη διάθε­ ση τη ς 3ης Ο ρεινής Μεραρχίας, τη ς 69ης, της 163ης, τη ς 196ης και τη ς 181ης Μεραρχίας Πεζικού και τη ς 11ης Μηχανοκίνητης Ταξιαρ­ χίας για τις επιχειρήσεις στη Νορβηγία και της 170ής, τη ς 198ης και τη ς 214ης Μεραρχίας Πεζικού για τη ν κατάληψη τη ς Δανίας. Η διαταγή για τη ν κατάληψη τη ς Νορβη­ γίας προέβλεπε αποβάσεις σε Νάρβικ, Τροντχάιμ, Μ πέργκεν, Οσλο και Κρίστιανσαντ και ρίψεις αλεξιπτωτιστών στο Σταβάγκερ. Το πρώτο κύμα που θα μ ετα φ ερ όταν με τα πλοία

θα περιελάμβανε 8.850 άνδρες και κατά την πρώτη εβδομάδα των επιχειρήσεων θα μεταφέροντα ν ακόμα 16.700 άνδρες. Επιπλέον στην περιοχή του Οσλο θα μ εταφ έρονταν αε­ ροπορικώς ακόμα 8.000 άνδρες, σε διάστημα τριών ημερώ ν από τη ν ημέρα τη ς απόβασης (ημέρα W). Πρώτος στόχος ήταν η ειρηνική κατάληψη των αντικειμενικώ ν σκοπών και σε αυτό καθοριστικό ρόλο θα είχαν οι Γερμανοί π ρεσβευτές στο Οσλο και στην Κοπεγχάγη, οι οποίοι θα επικοινωνούσαν με τις κυβερνή­ σεις των δύο χωρών τη ν ημέρα τη ς απόβασης και θα κρατούσαν ενήμερο το γερμανικό επι­ τελείο για τις εξελίξεις. Στις 12 Μαρτίου η είδηση για επικείμενη ειρήνη ανάμεσα στη Φινλανδία και τη Ρωσία ο­ δήγησε σε αύξηση του ρυθμού των ετοιμα­ σιών για τη ν επιχείρηση, αφού αναμενόταν ταχεία συμμαχική αντίδραση. Το Γερμανικό Ναυτικό συγκέντρωσε το ν μεγαλύτερο αριθ­ μό διαθέσιμων υποβρυχίων για ανάπτυξη στα σ ημαντικότερα νορβηγικά λιμάνια και παράλ­ ληλα διέκοψ ε διάφορες επιχειρήσεις. Στα πλαίσια τη ς επιχείρησης «Hartmut» αναπτύ­ χθηκαν οκτώ ομάδες υποβρυχίων, με συνολι­ κή δύναμη περίπου 30 σκαφών σε στρατηγικά σημεία. Αποστολή το υς ήταν η αναχαίτιση κά­ θ ε προσπάθειας των Βρετανών να αποστείλουν στρατεύματα στη Νορβηγία και δ ευ τερευόντω ς η υποστήριξη τη ς επιχείρησης «Weseruebung». Για τη ν ενέργεια αυτή είχε δ ια τεθ εί το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχει­ ρησιακών υποβρυχίων τη ς περιόδου. Από τη ν άλλη πλευρά οι Βρετανοί και οι Γάλλοι θεωρούσαν ότι η πιο κατάλληλη χρονι­ κή περίοδος για τη ν ανάπτυξη στρατευμάτων στη Φινλανδία ήταν τα τέλη Μαρτίου και σχέ­ διαζαν τη ν ανάπτυξη ως και 150.000 ανδρών. Οι Σύμμαχοι θα απαντούσαν στην έκκληση τη ς Φινλανδίας για βοήθεια με σημαντικά μέ­ σα, αλλά οι προθέσεις τους δεν έπεισαν τον Μανερχάιμ. Στις 12 Μαρτίου, αναμένοντας τη φινλανδική έκκληση για βοήθεια, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν τη διενέργεια "δοκιμαστικών" α­ ποβάσεων για τη διερεύνηση των προθέσεων τη ς Νορβηγίας και τη ς Σουηδίας. Πρώτος στόχος θα ήταν το Νάρβικ και ανάλογα με την πορεία θα πραγματοποιείτο απόβαση στο Τροντχάιμ και αργότερα στο Μ πέργκεν και στο Σταβάγκερ. Η υπογραφή τη ς ειρήνης ανάμεσα στη Φινλανδία και τη Σοβιετική Ενωση, τη νύχτα τη ς 12ης Μαρτίου, άλλαξε δραματικά τα συμ­ μαχικά σχέδια. Χωρίς τη φινλανδική αφορμή ήταν δύσκολη η διενέργεια επιχειρήσεων. Μ ε­ τά από α υ τές τις εξελ ίξεις υπήρξαν αμφιβο­ λίες και στη γερμανική πλευρά ως προς τη ν υ­ λοποίηση τη ς επιχείρησης «Weseruebung». Για το ν Χίτλερ όμως ήταν αρκετή η πρόθεση των Συμμάχων για τη ν κατάληψη τη ς Νορβηγίας πίστευε ότι υπήρχε πιθανότητα εκτέλεσ ης μιας ανάλογης ενέργειας. Η επιχείρηση «Weseruebung» θα προχωρούσε κανονικά. Οι απόψεις του Χίτλερ ήταν σωστές. Οι Σύμμαχοι δεν είχαν εγκαταλείψ ει τη ν υπόθε­ ση τη ς Σκανδιναβίας. Στις 28 Μαρτίου 1940 συνήλθε στο Λονδίνο το Ανώτατο Συμβούλιο Πολέμου με σκοπό τη ν εξέτασ η των σχεδίων «Wilfred» κα ι «R4». Το πρώτο προέβλεπε τη

δημιουργία δύο ναρκοπεδίων, του πρώτου στην είσοδο του Βεστ-φιόρδ που οδηγούσε στο Νάρβικ και του δεύτερ ου ανάμεσα στο Αλεσ ούντ και στο Μπέργκεν, με προοπτική για ένα τρ ίτο στο Μόλντε. Το σχέδιο «R4» θα ήταν η απάντηση στα γερμανικά αντίμετρ α για το σχέδιο «Wilfred». Θα εφαρμοζόταν όταν οι Γερμανοί θα πραγματοποιούσαν τη ν εισβολή ή θα υπήρχαν σαφείς ενδ είξεις για τις π ροθέ­ σεις τους. Για τη ν εφαρμογή του «R4» θα χρη­ σιμοποιούντο οι Η δη και 148η Ταξιαρχίες Πε­ ζικού, που απ οτελούντο από έ ξι τάγματα η κα­ θεμιά. Σταδιακά ο αριθμός των ανδρών θα αυξανόταν στις 18.000. Κύριοι στόχοι του σχε­ δίου αυτού ήταν η κατάληψη του Νάρδικ και των σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων. Για την κατάληψη του Τροντχάιμ και του Μπέργκεν θα δ ιετίθ εν το π έντε τάγματα και θα πραγμα­ τοποιούντο αεροπορικές επιδρομές στο αε­ ροδρόμιο Σόλα στο Σταβάγκερ. Το Σόλα ήταν το μεγαλύτερο νορβηγικό αεροδρόμιο και το πλησιέστερο στη Βρετανία. Η εκτέλεσ η του σχεδίου βασιζόταν στην πεποίθηση ότι οι Νορβηγοί δεν θα προέβαλλαν αντίσταση και παραδόξως δεν ελάμβανε υπόψη τη γερμανι­ κή αντίδραση.

Τα δύο βρετανικά σχέδια αποτελούσαν μέρος του ευρ ύτερου σχεδίου «Royal Marines», που προέβλεπε τη ν πόντιση ναρκών στον ποταμό Ρήνο για τη διακοπή τη ς ναυσι­ πλοΐας, με ημερομηνία εκτέλεσ ης τη ν 5η Α­ πριλίου. Η επιχείρηση «Royal Marines» συνά­ ντησε τη ν έντο νη αντίδραση τη ς γαλλικής πλευράς, που φοβόταν για αντίποινα και βομ­ βαρδισμούς στα γαλλικά εργοστάσια, και τε λ ι­ κά ακυρώθηκε. Μόνο η επιχείρηση «Wilfred», η πόντιση ναρκών στα νορβηγικά χωρικά ύδατα, θα προχωρούσε τελικά, αλλά με σημαντι­ κή καθυστέρηση. Στις 26 Μαρτίου ο ναύαρχος Ραίντερ ανέ­ φ ερε στον Χίτλερ ότι ο άμεσος κίνδυνος συμ­ μαχικής απόβασης στη Νορβηγία είχε περάσει, αλλά η πεποίθησή του ήταν ότι η επιχεί­ ρηση «Weseruebung» έπρεπε να πραγματοποι­ η θεί - είχαν ολοκληρω θεί οι ετοιμασίες και ή­ ταν καθαρά θ έμ α χρόνου εφαρμογής. Την 1η Απριλίου ο φύρερ ενέκρινε τα τελικά σχέδια τη ς επιχείρησης και μετά από τις διαβεβαιώ­ σεις ότι ο καιρός δεν θα δυσχέραινε τις ενέρ ­ γειες τη ς Αεροπορίας και του Ναυτικού, όρι­ σε τη ν 9η Απριλίου 1940 ως ημέρα απόβασης (Weser) και τη ν 05.15 ως ώρα έναρξης.

61

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

Η ΕΠΙΘ ΕΣΗ Στις 3 Απριλίου τρία πλοία από τη ν πρώτη ομάδα, «Ausfuhrstaffel», αναχώρησαν από το λιμάνι του Αμβούργου με προορισμό το Νάρβικ. Παρά το πέπλο τη ς μυστικότητας που κά­ λυπτε τη ν αναχώρηση οι πρώτες αναφορές έφθασαν στο βρετανικό Ναυαρχείο σχετικά με τη ν κίνηση διαφόρων γερμανικών πλοίων. Η σημαντικότερη αναφορά π ροήλθε από τη ν Κοπεγχάγη. Ανέφερε ότι δέκα πλοία που μ ε τέ ­ φεραν μια μεραρχία είχαν βόρεια κατεύθυνση προς τη Βαλτική, με προβλεπόμενο προορι­ σμό το Νάρβικ. Το βρετανικό Ναυαρχείο θεώ ­ ρησε αναξιόπιστες τις αναφορές αυτές. Με βάση το βρετανικό δόγμα επιχειρήσεων η α­ πόβαση σε εχθ ρικές α κτές ήταν αδύνατη χω­ ρίς τη διασφάλιση του ελέγχου τη ς θαλάσ­ σιας περιοχής γύρω από αυτές. Μ εταξύ 3 και 7 Απριλίου 22 πλοία υποστή­ ριξης του πρώτου κύματος των δυνάμεων «Ausfuhrstaffel» και «Seetransportstaffel» είχαν αναχωρήσει από το Αμβούργο και το Στετίνο αντίστοιχα. Στις 3 και στις 4 Απριλίου δύο με­ γάλα τάνκερ απέπλευσαν από το Βίλχελμσά-

62

0 Β ίκ το υ ν Κ ο υ ίσ λιγκ (δ εξ ιά ) μ α ζ ί μ ε Γ ερ μ ανούς α ξιω μ α τικ ο ύ ς .

φεν και στις β Απριλίου ένα μικρότερο από το Αμβούργο. Την ίδια ημέρα ένα τά νκερ απέ­ πλευσε από το λιμάνι του Μουρμάνσκ για το Νάρβικ. Στις 8 Απριλίου απέπλευσαν 11 πλοία τη ς «Seetransportstaffel», από το Γκότενχάφεν και το Καίνιγκσμπεργκ, αποτελώντας το δ εύ ­ τερ ο κύμα των πλοίων υποστήριξης. Από τα μεσάνυχτα τη ς 7/8 Απριλίου ως τις 5.30 το πρωί απέπλευσε η δύναμη κρούσης «Kriegschiffstaffeln» από τα λιμάνια του Βέσερμούντεμ, Κούξχαφεν, Βίλχελμσάφεν και Σβινεμούντε. Η δύναμη αυτή απ οτελείτο από ένα θωρηκτό, οκτώ καταδρομικά, 14 αντιτορπιλλικά, οκτώ τορπιλλοβόλα, τέσσερα ναρκαλιευτικά και επτά βοηθητικά πλοία. Ηταν το σημα­ ν τικό τερ ο τμήμα του Γερμανικού Ναυτικού. Λίγο πριν από τη ν έναρξη τη ς επιχείρησης 107 γερμανικά πλοία βρίσκονταν στα σημεία εξόρμησ ης έξω από τις νορβηγικές ακτές. Την ίδια ώρα το βρετανικό καταδρομικό μά­ χης «Renown» και δύο μοίρες με 14 αντιτορπιλλικά έθ ετα ν σε εφαρμογή το σχέδιο «Wilfred»,‘ ναρκοθετώ ντας τις προσβάσεις στο Μπόντο και στο Σταντλάντετ. Παράλληλα έ­ μεινε σε ετοιμ ότη τα μια εφεδρική δύναμη στο Ροσύθ και το Κλάυντ. Η νορβηγική κυβέρνηση είχε ισχυρές ενΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

δ είξεις για τη ν επικείμενη επίθεση. Τη νύκτα τη ς 7ης Απριλίου επισημάνθηκε το μεταγω γι­ κό «Skagerrak» να μ ετα φ έρ ει κιβώτια εφοδίων. Το επόμενο απόγευμα το μεταγωγικό «Rio de Janeiro» τορπιλλίστηκε από το πολωνικό υπο­ βρύχιο «Orzel» κοντά στο Λίλλεσαντ. Οι επιζών τες φορούσαν στολές του Γερμανικού Στρα­ τού και διασώθηκαν από νορβηγικά αλιευτικά. Μερικοί από αυτούς ανέφεραν ό τι πήγαιναν να υπερασπίσουν το Μ πέργκεν από βρετανι­ κή επίθεση. Στις 8 Απριλίου (ώρα 17.00) το Λονδίνο ειδοποίησε τη νορβηγική κυβέρνηση ότι η γερμανική επίθεση αναμενόταν να εκδη­ λωθεί άμεσα. Η βρετανική ειδοποίηση είχε ως αποτέλεσμα να τεθ ο ύ ν σε κατάσταση συνα­ γερμού τα νορβηγικά επάκτια πυροβολεία, χωρίς όμως να να ρκοθετηθούν τα φιόρδ ή να ληφ θούν μέτρα προστασίας για τα αεροδρό­ μια. Νωρίς το πρωί τη ς 7ης Απριλίου ένα βρε­ τανικό αναγνωριστικό εντόπισε μια γερμανική νηοπομπή που κατευθυνόταν στο Σκάγκερακ. Το απόγευμα η δύναμη αυτή δ έχθη κε επ ίθε­ ση από δώδεκα Blenheim, που δεν σημείωσαν επιτυχία. Μ ετά από τις διαδοχικές αναφορές για κινήσεις γερμανικώ ν πλοίων ο Μητροπολιτικός Στόλος (Home Fleet) των Βρετανών απέ­ πλευσε από το Σκάπα Φλόου το απόγευμα της 7ης Απριλίου, με επικεφαλής το ν ναύαρχο Φορμπς. Η δύναμη αυτή ενισχύθηκε από τα καταδρομικά «Devonshire», «Berouwick», «York» και «Glasgow» που απέπλευσαν από το λιμάνι του Ρόσυθ. Τα τέσσερα καταδρομικά ή­ ταν σημείο-κλειδί για τη ν εφαρμογή του σχε­ δίου «R4», αφού σε αυτά είχε επιβιβαστεί με­ γάλος αριθμός στρατευμάτων. Η βιαστική α­ ποβίβαση τους και η ουσιαστική εγκατάλειψ η του σχεδίου «R4» εξέπ λ η ξα ντο ν Φόρμπς, που είχε σαφείς ενδ είξεις (ό,τι αρχικώς προέβλεπε το σχέδιο) για τη γερμανική εισβολή στη Νορβηγία και τις σ υνθήκες οι οποίες ήταν οι κατάλληλες για τη ν εφαρμογή του. Αιτία τη ς αλλαγής ήταν η πεποίθηση του Ναυαρχείου ό τι οι Γερμανοί προσπαθούσαν να επιχειρή­ σουν έξοδ ο των «Scharnhorst» και «Gneisenau» στον Ατλαντικό ωκεανό. Το πρωί τη ς 7ης Απριλίου ανακλήθηκε η νότια δύναμη ναρκοθέτησης, μετά από ανα­ φ ορές για τη ν εμφάνιση πλοίων. Μόνο η δύνα­ μη στο Μπόντο, που απ οτελείτο από το «Renown» και τα δώδεκα αντιτορπιλλικά με ε­ πικεφαλής το ν ναύαρχο Γουίτγουορθ, συνέχι­ σε τις ναρκοθετήσεις. Η επιχείρηση αυτή ολο­ κληρώ θηκε το επόμενο πρωινό και η δύναμη του Γουίτγουορθ παρέμεινε στην περιοχή για τη φύλαξη τη ς εισόδου στο Βεστ-φιόρντ. Τη νύχτα τη ς 7ης Απριλίου η 1η και η 2η Μοίρα τη ς «Kriegsschiffstaffeln» προσέγγιζαν το υς στόχους τους, το Νάρβικ και το Τροντχάιμ αντίστοιχα. Η 1η Μοίρα απ οτελείτο από δέκα αντιτορπιλλικά, δύο τά νκερ και τρία φορτηγά, ενώ η 2η από το βαρύ καταδρομικό «Hipper», τέσσερα αντιτορπιλλικά, δύο τάν­ κερ και τρία φορτηγά. Τη συνοδεία των δύο μοιρών είχαν αναλάβει τα καταδρομικά μάχης «Gneisenau» και «Scharnhorst». Οι πολύ άσχη­ μες καιρικές σ υνθήκες προκάλεσαν το ν δια­ σκορπισμό του γερμανικού σχηματισμού και το πρωί τη ς 8ης Απριλίου είχε χαθεί η επαφή

με αρκετά αντιτορπιλλικά. Κάτω από α υτές τις συνθήκες το αντιτορπιλλικά «Bernd von Arnim» σ υναντήθηκε με το αντίστοιχο βρετα­ νικό «Glowworm» στις 08.20 έξω από το Τροντχάιμ. Η μάχη διήρκεσε μέχρι τις 10.24 με τη βύθιση του βρετανικού πλοίου από το «Hipper», που είχε προστρέξει για ενίσχυση. Αρχικά ο ναύαρχος Γουίτγουορθ έσπευσε να λάβει θέσ εις μάχης αλλά αργότερα άλλαξε πορεία και τοπ οθέτησ ε τα πλοία του στο Βεστ-φιόρντ, με σκοπό τη ν αναχαίτιση τη ς γερ ­ μανικής δύναμης που θα κατευθυνόταν στο Νάρβικ. Ο Φορμπς με τον Μ ητροπολιτικό Στό­ λο συνέχισαν την πορεία το υς προς το ν Βορ­ ρά, ενώ οι δύο γερμανικές μοίρες είχαν διαχωρισθεί. Η 1η κατευθυνόταν στα αντιτορπιλλικά του Γουίτγουορθ και έπ λεε προς ένα επι­ κίνδυνο πεπρωμένο. Ο στόλος του Φορμπς άλλαξε πορεία προς Νότο και το «Renown», που βρισκόταν κοντά στα νησιά Λαφοτέν, έ­ κλεισε τη γερμανική δύναμη από τη Δύση. Η 1η Μοίρα σώθηκε από βέβαιη κατα­ στροφή από ένα τυχαίο γεγονός. Στις 14.30 τη ς 8ης Απριλίου ένα βρετανικό αντιτορπιλλικό εντόπισε το «Hipper» μαζί με τέσσερα αντιτορπιλλικά να πλέουν προς τα δυτικά. Η γερ ­ μανική κίνηση ήταν ένας ελιγμός για το ν κα­ λύτερο συντονισμό τη ς επίθεσης στο Τροντχάιμ, αλλά προκάλεσε σύγχυση στους Βρε­ τανούς. Τελικά τα αντιτορπιλλικά του Γουίτγουορθ σε συνδυασμό με το «Renown» ανέλαβαν τη ν αναχαίτιση του εχθρικού σχη­ ματισμού, που πιστευόταν ότι κατευθυνόταν στον Αρκτικό ωκεανό. Τη νύκτα τα δέκα αντιτορπιλλικά τη ς 1ης Μοίρας με 2.000 στρατιώ­ τε ς ξεγλίστρησαν απαρατήρητα στο Βεστφιόρντ. Τα πλοία αυτά συνέχισαν τη ν πορεία τους προς το Ο φότ-φιόρντ και στις 05.30 της 9ης Απριλίου εμφανίστηκαν έξω από το Νάρβικ. Για τη ν αντιμετώπισή το υς έσπευσαν τα νορβηγικά πλοία «Eidsvold» και «Norge», που τορπιλλίστηκαν και βυθίστηκαν με απώλειες 276 ανδρών. Μ ετά από αυτή τη σύντομη μάχη τα αντιτορπιλλικά αποβίβασαν τα στρατεύμα­ τα στο λιμάνι. Ο κύριος όγκος των στρατευμά­ των προερχόταν από το 139 Σύνταγμα Ορει­ νών Κυνηγών τη ς 3ης Ο ρεινής Μεραρχίας. Ο στρατηγός Ε ντουαρντ Ντητλ, διοικητής της 3ης Ορεινής Μεραρχίας, α νέφ ερε στις 18.00 ότι η πόλη βρισκόταν υπό πλήρη έλεγχο. Πα­ ρά τη ν επιτυχημένη κατάληψή τη ς η κατάστα­ ση των Γερμανών ήταν δύσκολη. Ο κύριος ό­ γκος του εξοπλισμού και των εφοδίων είχε χα­ θ εί κατά τη ν πορεία με τις άσχημες καιρικές σ υνθήκες. Επιπλέον μόνο ένα πλοίο είχε φθάσει με ασφάλεια στο Νάρβικ για το ν ανεφο­ διασμό των δέκα αντιτορπιλλικών σε καύσιμα, με αποτέλεσμα τη ν παραμονή το υς στο λιμά­ νι. Ενώ βρισκόταν σε εξέλ ιξη η κατάληψη του Νάρβικ το «Renown» και η δύναμη των αντιτορπιλλικών εντόπισαν τα «Gneisenau» και «Scharnhorst» που κατευθύνονταν στο βόρειο τμήμα τη ς Βόρειας θάλασσας. Ο εντοπισμός έγινε στις 03.37, τα ξημερώ ματα τη ς 9ης Απρι­ λίου, και μ ετά από μια σύντομη ανταλλαγή πυ­ ρών τα δύο γερμανικά πλοία αποσύρθηκαν, ενώ υπέστη βλάβη το σύστημα ελέγχου πυ­ ρός του κυρίου οπλισμού του «Gneisenau». Η

επαφή με τα γερμανικά πλοία χάθηκε στις 06.30, όταν τα συνοδά αντιτορπιλλικά δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν το «Renown» στην καταδίωξη. Στις τρ εις τα ξημερώ ματα η 2η Μοίρα εισήλθε στο φιόρδ του Τροντχάιμ, αν και τα νορβηγικά επάκτια πυροβόλα ήταν σε ετοιμό­ τητα. Χωρίς σημαντικές ζημιές τα γερμανικά πλοία κατάφεραν να αποβιβάσουν το υς 1.700 στρατιώτες: δύο τάγματα από το 138 Σύνταγ­ μα Ορεινών Κυνηγών και ένας λόχος από το 83ο Τάγμα Μηχανικού τη ς 3ης Ορεινής Μ ε­ ραρχίας. Μ έχρι το βράδυ η πόλη βρισκόταν στα γερμανικά χέρια. Η 3η Μοίρα είχε ως αποστολή τη ν κατάλη­ ψη του Μπέργκεν. Α π οτελείτο από τα ελαφρά καταδρομικά «Köln» και «Königsberg», π έντε τορπιλλακάτους, δύο τορπιλλοβόλα (Α/Τ συ­ νοδείας) και δύο βοηθητικά πλοία. Τα πλοία αυτά μετέφ ερ α ν το επ ιτελείο τη ς 69ης Μ ε­ ραρχίας Πεζικού, δύο τάγματα του 159 Συ­ ντάγματος Πεζικού, δύο λόχους του 169 Τάγ­ ματος Μηχανικού και δύο πυροβολαρχίες, ένα σύνολο 1.900 ανδρών. Η ομίχλη φάνηκε ότι θα ήταν σύμμαχος για τα γερμανικά πλοία, αλλά αυτά δέχθηκαν σφοδρά πυρά από τα ε­ πάκτια πυροβολεία. Το Μ πέργκεν π ροστατευόταν από το φρούριο Κβάρνεν, που είχε κατασκευαστεί στις αρχές του αιώνα, και μια σειρά μικρότε­ ρων εγκαταστάσεων. Κατά τη ν περίοδο τη ς ει­ σβολής ο οπλισμός αυτών απ οτελείτο από τρία πυροβόλα των 210 mm, τρία των 240 mm, δύο αντιαεροπορικά των 75 mm και τρία πολυ­ βόλα των 7,92 mm. Στις 03.50, μ ετά από ανα­ φορές για τα γερμανικά πλοία, το προσωπικό του φρουρίου εντόπισε δύο φιγούρες μέσα στη νύκτα. Τα δύο πλοία ήταν η εμπροσθοφυ­ λακή και ακολουθούσαν το «Köln», τα τορπιλλοβόλα «Leopard» και «Wolf», τα δύο βοηθητι­ κά πλοία, το «Königsberg» και οι μικρότερες τορπιλλάκατοι. Η σκόπευση των Νορβηγών ή­ ταν πολύ κακή. Οι Γερμανοί νόμισαν αρχικά ότι ήταν προειδοποιητικές βολές και δεν α­ νταπέδωσαν τα πυρά. Η προσβολή όμως συ­ νεχίστηκε και οι Νορβηγοί έπληξαν τα βοηθη­ τικά πλοία «Bremse» και «Karl Peters» με δύο και ένα βλήμα αντίστοιχα, που προκάλεσαν σοβαρές ζημιές. Η μεγαλύτερη απώλεια για τους Γερμανούς ήταν τα πλήγματα στο «Königsberg» από τα πυροβόλα των 210mm. Οι πρώτες δύο βολές αστόχησαν. Η τρίτη κτύπησε το πλοίο λίγο κάτω από τη ν ίσαλο γραμμή, η τέτα ρ τη στο κατάστρωμα και η πέμπτη στην υπερκατασκευή. Οι Γερμανοί κατέστρεψ αν το ένα πυροβόλο και τα υπόλοιπα δύο γρήγορα

τέθ η κα ν εκτό ς λειτουργίας λόγω προβλημά­ των. Στις 05.01 το φρούριο Κβάρνεν σταμάτη­ σε να βάλλει εναντίον των πλοίων. Μέχρι τις 06.20 το Μ πέργκεν βρισκόταν υπό το ν πλήρη έλεγχο των Γερμανών, αφού η νορβηγική αντί­ σταση ήταν αναποτελεσματική και χωρίς ε ­ παρκή συντονισμό. Η 6η Μοίρα, αποτελούμενη από τέσσερα ναρκαλιευτικά και 150 άνδρες από το 169 Σύ­ νταγμα Πεζικού, κατέλαβε χωρίς επεισόδιο το Εγκερσουντ. Η 4η Μοίρα είχε ως στόχο την κατάληψη του Κρίστιανσαντ και του Αρενταλ. Α π οτελείτο από το ελαφρύ καταδρομικό «Karlsruhe», τρία τορπιλλοβόλα, επτά τ ο ρ π ι­ λακάτους και το βοηθητικό πλοίο «Tsingtau». Η δύναμη μ ετέφ ερ ε 1.100 άνδρες, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από το 1ο Τάγμα και το ν 9ο Λόχο του 310 Συντάγματος Πεζι­ κού. Το Α ρενταλ ήταν εύκολος στόχος και κα­ ταλήφ θηκε από ένα τορπιλλοβόλο. Στο Κρίστιανσαντ οι Γερμανοί καθυστέρησαν να εισέλθουν (στο φιόρδ) λόγω κακής ορατότητας και έχασαν το π λεονέκτημα του αιφνιδια­ σμού. Τα επάκτια πυροβόλα εξο υ δ ετερ ώ θ η ­ καν με τη βοήθεια τη ς Luftwaffe και μόνο μετά τις 11.00 η επιχείρηση αποβίβασης μπορούσε να συνεχιστεί. Μέχρι το απόγευμα η κατάλη­ ψη του στόχου είχε ολοκληρωθεί. Κλειδί στο σχέδιο «Weseruebung» ήταν η κατάληψη τη ς πρωτεύουσας Οσλο, λόγω των εγκαταστάσεων που θα επέτρεπαν τη διαχεί­ ριση των απαραίτητων προμηθειών για τη συ­ νέχιση των επιχειρήσεων. Η κύρια δύναμη κρούσης απ οτελείτο από το βαρύ καταδρομι­ κό «Bluecher», το θω ρηκτό τσέπης «Luetzow» και το ελαφρύ καταδρομικό «Emden» σε συν­ δυασμό με τα τορπιλλοβόλα «Albatros», «Moewe» και «Kondor» και οκτώ ναρκαλιευτικά. Η 5η Μοίρα εισήλθε στο φιόρδ τα μεσάνυκτα και η μόνη αντίσταση που συνάντησε ή­ ταν ένα μικρό περιπολικό, το οποίο γρήγορα βυθίστηκε. Στις 04.40 τη ς 9ης Απριλίου η 5η Μοίρα έφθασε στα στενά του Ντρομπάκ και στις 05.20 το «Bluecher» εισήλθε στο σ τενότερο σημείο του φιόρδ. Τα στενά του Ντρομπάκ προστα­ τεύ ο ν τα ν από μια σειρά θέσεω ν, με «ακρογω­ νιαίο λίθο» το φρούριο Οσκαρμποργκ. Συ­ μπληρωματικά υπήρχαν επάκτια πυροβόλα των 280 mm στο Ντρομπάκ και στο Καχόλμ (δύο μικρές πόλεις), ενώ η τελευ τα ία δ ιέθ ετε και επάκτια συστήματα εκτό ξευσ ης τορπιλλών. Αψηφώντας τα νορβηγικά σήματα οι Γερ­ μανοί συνέχισαν τη ν πορεία το υς και οι Νορ­ βηγοί άνοιξαν πυρ. Ο ισχυρός οπλισμός του «Bluecher», που απ οτελείτο από οκτώ πυρο­

ΒΙΚΓΟΥΝ ΚΟΥΙΣΛΙΓΚ (1887-1945) Ο Β ίκ το υ ν Κ ουίσ λιγκ γ ε ν ν ή θ η κ ε το 18 8 7 και από νω ρίς α κ ο λ ο ύ θ η σ ε σ τρα τιω τική σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία . Το 19 18 τ ο π ο θ ε τ ή θ η κ ε σ τρ α τιω τικό ς α κ ό λ ο υ θ ο ς στο Π έτρ ο γ κ ρ α ν τ τη ς Ρωσίας και δύο χρόνια α ρ γ ό τερ α σ το Ελσίνκι. Το 1931 α ν έλ α β ε το Υπ ουργείο Α μ υν α ς σ την κ υβ έρ νη σ η Α γκραριάν, θ έ σ η που κ α τ ε ίχ ε για δ ύο χ ρ ό νια . Σ τ ις 17 Μα'ιου 19 33 ως τα γ μ α τά ρ χ η ς ίδ ρ υσ ε το κόμμα τη ς Ε θ ν ικ ή ς Ε ν ό τη τα ς, "N a tio n a l S ä m lin g ", βασισμένο σ τις α ρ χ ές το υ α ντικ ο μ μ ο υ νισ μ ο ύ και το υ ά κ ρ α το υ εθ ν ικ ισ μ ο ύ . Σ υ μ μ ε τ ε ίχ ε στη δ ιε ­ θ ν ή φ ασ ισ τική σ υγκέντρω σ η στο Μ ο ντρ ώ το 1935. Το όνομά το υ έ γ ιν ε σ υνώ νυμο μ ε τη ν π ροδοσία και τη σ υ νερ γα σ ία μ ε τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις κ α το χ ή ς . Το κόμμα το υ α ύ ξη σ ε σ ημα ντικά τη δ ύν α μ ή το υ , από τα 6 .0 0 0 μ έλ η το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 19 40 σε π ε­ ρίπου 5 5 .0 0 0 μ έλ η το 1943. Ο Κ ουίσ λιγκ ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε σ τις 24 Ο κτω βρίου 19 45 μ ετά από δίκη και κ α τα δ ίκ η το υ για εσ χά τη προδοσία.

βόλα των 203 mm, δώδεκα των 105 mm, οκτώ των 37 mm και 32 τω ν 20 mm, δεν ήταν αρκε­ τό ς για να αποτρέψ ει τη ν καταστροφή. Το πλοίο υπέστη αρκετά πλήγματα στην υπερκα­ τασκευή και δύο τορπίλλες (από το Καχόλμ) σφράγισαν τη μοίρα του. Βυθίστηκε στις 07.23. Η καθυστέρηση στα στενά του Ν τρο­ μπάκ εδωσε πολύτιμο χρόνο στη νορβηγική κυβέρνηση να διαφύγει προς το ν Βορρά, μαζί με τα αποθέματα χρυσού τη ς κεντρικής τρά­ πεζας τη ς χώρας βάρους 5 0 1.0 χρυσός μετα­ φ έρ θη κε με φορτηγά στο Αντάλσνες και στο Μόλντε, στη συνέχεια με μικρά αλιευτικά στο Τρομσό και τελικά στη Βρετανία. Οι Γερμανοί δίσταζαν να συνεχίσουν τη ν πορεία το υς λόγω φόβων για νάρκες και απο­ βίβασαν τα μεταφ ερόμενα σ τρατεύματα αρ­ κετά μακριά από τη ν πόλη. Το φρούριο του Οσκαρμποργκ δ έχθη κε σφοδρούς αεροπορι­ κούς βομβαρδισμούς από κύματα He 111 τη ς Ενα βαρύ ά ρμα μ άχης P zK pfw NbFz VI κ ατά τη διά ρ κεια τω ν επιχειρήσεω ν. Σ υνολικά α ν α π τύ χ θη κ α ν μ ό λις τρ ία ά ρ μ α τα μ ε σκοπό να π αραπλανήσουν τις σ υ μ μ α χ ικ ές δ υ ν ά μ εις σ χ ετικ ά μ ε το ν εξο π λισ μ ό τω ν γερμανικώ ν μονάδων. Οι Γ ερ μ ανοί χρησ ιμ οπ οίησ α ν κυρίω ς ά ρ μ α τα μ άχ ης P zK pfw 1/11,

σ υ γκ ρ ο τώ ντα ς τη ν ειδ ικ ή μονάδα P anzer A bteilung z u r b e s o n d e re r Vervendung 40. Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια των επ ιχειρ ήσ εω ν σ τη Ν ο ρ β η γ ία τα μόνα σ υμ μ αχικά ά ρ μ α τα π ρ ο έρ χο ντα ν από τις δύο γα λλ ικ ές α υ τό ν ο μ ες ίλ ες (342 και 343), μ ε 15 H otchkiss Η -39 και 15 R enault F T -1 7 α ντίσ το ιχ α .

CO mäm

Πτέρυγας KG 4 και Ju 87 τη ς Σμηναρχίας l/St.G.1. Το Οσλο καταλήφ θηκε τελικά από το υς άνδρες του 1ου Τάγματος του 1ου Συ­ ντάγματος Αλεξιπτωτιστών, που συνάντησαν μικρή αντίσταση . Τα πλοία τη ς 5ης Μοίρας λό­ γω τη ς αποφασιστικής αντίστασης που συνά­ ντησαν έφθασαν στο Οσλο στις 11.45 της 10ης Απριλίου. Την επομένη το «Luetzow», ενώ επ έσ τρεφε στο Κίελο, τορπιλλίστηκε από το βρετανικό υποβρύχιο «Spearfish», κοντά στο Κάτεγκατ, υπέστη σοβαρές ζημιές καιπαρέμεινε εκτό ς υπηρεσίας για ένα χρόνο. Ο απολογισμός τη ς 9ης Απριλίου για τις γερμανικές δυνάμεις ήταν μια σημαντική νί­ κη, αφού είχαν επιτύχει το υς αντικειμενικούς το υς σκοπούς. Ομως είχαν σοβαρές απώλει­ ες. Την τύχη του «Luetzow» ακολούθησε το «Karlsruhe», που τορπιλλίστηκε από το υπο­ βρύχιο «Truant» ενώ είχε αποπλεύσει από το Κρίστιανσαντ. Οι ζημιές του ήταν σοβαρές κι έτσι βυθίστηκε από τα συνοδά πλοία. Ακόμα η κατάσταση στο Νάρβικ και στο Τροντχάιμ ή ­ ταν σοβαρή λόγω τη ς έλλειψ ης των απαραίτη­ των προμηθειών. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Γενικότερα παρά τις αναφορές για τις γερμανικές κινήσεις η εισβολή στη Νορβηγία αποτέλεσε μια έκπληξη για το υς Συμμάχους, αλλά και για τις υπόλοιπες δυνάμεις του Α ξο­ να. Η Ιταλία έμα θ ε γΐα τη ν εισβολή ενώ αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη. Πολύ σημαντική ήταν η συμβολή τη ς Luftwaffe, που για τις επιχειρήσεις στη Νορβη­ γία διέθεσ ε περίπου 70 Bf 110C, 40 Ju 87R, 290 βομβαρδιστικά Ju 88Α και He 111Η και 30 Bf 109Ε τη ς Σμηναρχίας II/JG 77. Τη δύναμη αυτή συμπλήρωναν περίπου 500 μεταφορικά Ju 52/3m και μερικά Ju 52/3m Wasser εφοδιασμέ­ να με πλωτήρες. Η Luftwaffe είχε ενεργό συμ­ μετοχή από τη ν πρώτη ημέρα των επιχειρήσε­ ων, με τη διενέργεια αναγνωριστικών αποστο­ λών με He 115, ενώ αεροσκάφη Bf 110C έπληξαν τα αεροδρόμια του Οσλο και του Σταβάγκερ-Σόλα. Η νορβηγική αεράμυνα γύρω από το Οσλο δ ιέθ ετε δώδεκα Gladiator Mk Ι/ΙΙ, που καταστράφηκαν από τη Luftwaffe.

Η ΣΥ Μ Μ Α Χ ΙΚ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ Η εμφάνιση των Γερμανών υπήρξε μια ο­ δυνηρή έκπληξη για τους Συμμάχους. Αρχικά υπέθεσαν ότι κάποιο φορτηγό μ ετέφ ερ ε κρυ­ φά ένα μικρό στρατιωτικό απόσπασμα. Ο πλοί­ αρχος Γουόρμπερτον-Λη, επικεφαλής του 2ου Στολίσκου Αντιτορπιλλικών που απ οτελείτο από τα πλοία «Hardy», «Hunter», «Havoc». «Hostile» και «Hotspur», εισήλθε στο Βεστφιόρντ για τη ν καταστροφή του μοναχικού σκάφους και με απώτερο σκοπό τη ν επανακατάληψη του Νάρβικ. Στις 21.00 τη ς 9ης Απριλί­ ου ο πλοίαρχος πήρε μια αναφορά για τη ν ύ­ παρξη έξι αντιτορπιλλικών στο Νάρβικ. Η πλη­ ροφορία μεταβιβάστηκε στο Ναυαρχείο, ό­ που αποφασίστηκε η επίθεση τη ν αυγή της 10ης Απριλίου. Η βρετανική επίθεση δεν συνάντησε αρ­ χικά αντίσταση και τα γερμανικά αντιτορπιλλικά «Wilhelm Heidkamp» και «Anton Schmitt» βυ­ θίστηκαν από τορπίλλες. Επειτα ή λθ ε η σειρά των Βρετανών να αιφνιδιαστούν, όταν βρέθη­ καν μεταξύ δύο πυρών από τα υπόλοιπα πλοία. Βυθίστηκαν τα «Hardy» και «Hunter» (α­ νάμεσα στις απώλειες ήταν και ο Λη), ενώ το «Hotspur» υπέστη σοβαρές ζημιές. Οι Γερμα­ νοί δεν ολοκλήρωσαν τη ν καταστροφή των υ­ πολοίπων πλοίων επειδή φοβούντο αιφνιδια­ στική επίθεση από το «Renown» και ήδη π έντε από τα πλοία το υς είχαν υποστεί ζημιές. Πα­ ράλληλα βυθίστηκε και ένα φορτηγό από τα υποχωρούντα βρετανικά πλοία, που μ ετέ φ ε ­ ρε βαρύ οπλισμό - μια απώλεια που θα είχε σημαντικό αντίκτυπο αργότερα. Λόγω έλλ ει­ ψης καυσίμου τα οκτώ γερμανικά αντιτορπιλλικά παρέμειναν στο Νάρβικ και αποτελούσαν έναν προκλητικό στόχο για τον Βρετανικό Στόλο. Στις 9 Απριλίου ο Φορμπς εξέτα σ ε τη δυ­ νατότητα προσβολής των Γερμανών μέσα στα λιμάνια και δ ιέτα ξε τη ν επίθεση τεσσάρων κα­ ταδρομικών και επτά αντιτορπιλλικών ενα­ ντίον του Μπέργκεν. Το Ναυαρχείο είχε αντί­ θ ετη άποψη, αφού θα ριψοκινδύνευαν πολύ­ τιμα πλοία χωρίς να γνωρίζουν αν οι θέσ εις τη ς επάκτιας άμυνας ήταν στα χέρια των Γερ­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Γ ερ μ ανοί σ τρ α τιώ τε ς επ ιβ ιβ ά ζο ντα ι σ ε ένα μ ε τα φ ο ρ ικ ό Ju 52/3m . Τα Ju 52/3m είχα ν κ α θ ο ρ ισ τικ ό ρ ό λο σ τις επ ιχ ειρ ή σ εις σ τη Ν ο ρ β η γ ία . Μ ε τέ φ ε ρ α ν 29.280 ά νδρ ες, 1.180.000 It καυσ ίμ ου για α ερ ο σ κ ά φ η και 2 .3 7 6 1 εφοδίω ν. Οι α π ώ λειές το υ ς ή τα ν σ η μ α ν τικ ές και έφ θ α σ α ν τις 150 μ ο νά δ ες .

μανών, και έτσι τελικά η επίθεση ακυρώθηκε. Η σχετική καλοκαιρία επ έτρεψ ε τη χρησι­ μοποίηση τη ς Luftwaffe. Το απόγευμα τη ς 9ης Απριλίου ο βρετανικός στόλος βρισκόταν υπό συνεχείς αεροπορικές επιδρομές για τρ εις ώ­ ρες από Ju 88 και He 111. Το θωρηκτό «Rodney» και τα καταδρομικά «Devonshire», «Southampton» και «Glasgow» υπέστησαν ζη­ μιές, ενώ βυθίστηκε το αντιτορπιλλικά «Gurkha» δυτικά του Σταβάγκερ. Η RAF βομ­ βάρδισε το Μ πέργκεν για αντίποινα, αλλά με πενιχρά αποτελέσματα. Το βράδυ τη ς 9ης Απριλίου το καταδρομι­ κό «Köln» και δύο τορπιλλοβόλα ξεγλίστρισαν από το λιμάνι του Μπέργκεν. Την αυγή της 10ης Απριλίου 16 Blackburn Skua με επικεφα­ λής το ν πλοίαρχο Πάρτριτζ, που απογειώθη­ καν από μια βάση στο Ορκνεη, επιτέθηκαν στο Μπέργκεν. Αυτή τη φορά τα αεροσκάφη των Μοιρών 800 και 803 κτύπησαν το πληγω­ μένο «Königsberg» τρ εις φορές με βόμβες των 227 kg και το βύθισαν. Μόνο ένα Skua δεν επ έ­ στρεψε στη βάση του, μετά από αυτή τη ν επι­ κίνδυνη αποστολή που ήταν στα όρια τη ς α­ κτίνας δράσης τους. Στις 13 Απριλίου το Swordfish του θωρηκτού «Warspite» βύθισε το υποβρύχιο U-64, σημειώνοντας τη ν πρώτη ε ­ πιτυχία για τη ν αεροπορία του Ναυτικού. Το πρωί τη ς 13ης Απριλίου ο Φορμπς και Μ ητροπολιτικός Στόλος έφθασαν στα νησιά Λαφοτέν. Το αεροπλανοφόρο «Furius» εξαπ έ­ λυσε τα αεροσκάφη του εναντίον του Νάρβικ, χωρίς επιτυχία. Τότε το Ναυαρχείο αποφάσισε τη ν είσοδο του «Warspite», παλαίμαχου του Α ’ΠΠ, μαζί με εννέα αντιτορπιλλικά στο Βέστφιόρντ. Μ εταξύ των ωρών 13.00 και 15.00 το ένα μετά το άλλο τα γερμανικά αντιτορπιλλικά βυθίστηκαν από τα βρετανικά πλοία. Τα «Hans Ludemann», «Georg Thiele», «Bernd von Arnim», «Wolfgang Zenker», «Erich Geise», «Erich Koellner», «Hermann Kunne» και «Dieter von Roeder» ακολούθησαν τα «Wilhelm Heidkamp» και «Anton Schmitt» στον παγωμένο τάφο τους. Για το Γερμανικό Ναυτικό, που δ ιέθ ετε

συνολικά 22 αντιτορπιλλικά, η απώλεια των δέκα στο Νάρβικ ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Με τη γερμανική ή ττα στο Νάρβικ ολο­ κληρώ θηκε ουσιαστικά η πρώτη φάση του σχεδίου «Weseruebung». Ο Γερμανικός Στρα­ τός είχε εδραιω θεί στη νότια Νορβηγία, η Luftwaffe είχε σχεδόν πλήρη αεροπορική υπε-, ροχή, αλλά το Βασιλικό Ναυτικό ήταν κυρίαρ­ χο των θαλασσίων οδών. Στις 15 Απριλίου βυ­ θίσ τηκε το U-49, από το αντιτορπιλλικά «Brajen» κοντά στο Αντ-φιόρδ. Στα χέρια των Βρετανών έπεσε ένας χάρτης μέ όλες τις θ έ ­ σεις των υποβρυχίων που συμμετείχαν στην εκστρατεία, ο οποίος ήταν καθοριστικός για την εξέλ ιξη των επιχειρήσεων. Για να αντιμετωπίσουν τη βρετανική υπε­ ροχή στη θάλασσα οι Γερμανοί κατέφυγαν στη μεταφορά των απαραίτητων προμηθειών από το Φ ρέντερικσάφεν (στη χερσόνησο της Γιουτλάνδης) στα νότια νορβηγικά λιμάνια. Μ εταξύ 11 και 14 Απριλίου ενίσχυσαν τις δυ­ νάμεις τους με το δ εύ τερ ο κύμα εισβολής. Παράλληλα οι μονάδες του Γερμανικού Στρα­ τού άρχισαν να κινούνται προς τα βόρεια για να ενω θούν με τους θύλακες του Μπέργκεν, του Τροντχάιμ και του Νάρβικ. Από τη ν πλευρά τους οι Σύμμαχοι προε­ τοίμαζαν το σχέδιο «Hammer» για τη ν κατάλη­ ψη του Τροντχάιμ. Το αεροδρόμιο τη ς Σόλα θα ήταν η βάση για τα αεροσκάφη τη ς RAF που θα διεκδικούσαν την κυριαρχία στον αέ­ ρα από τη Luftwaffe. Το αρχικό σχέδιο περιελάμβανε τη ν ανάπτυξη μιας ολόκληρης αρμά­ δας στο φιόρδ. Τρία θωρηκτά, ένα αεροπλανο­ φόρο, τέσσερα καταδρομικά, 20 αντιτορπιλλικά και πολλά βοηθητικά πλοία θα αποτελού­ σαν τη ν κύρια δύναμη εφόδου. Το σχέδιο αυ­ τό τελικά ακυρώθηκε λόγω φόβων για τη βελτίωση τη ς επάκτιας άμυνας του Τροντχάιμ από τους Γερμανούς. Το σχέδιο «Sickle» που εφαρμόστηκε τελικά αφορούσε τη ν κατάλη­ ψη τη ς πόλης από τη ν ξηρά. Στις 16 Απριλίου αποβιβάστηκαν δύο αγγλικές ταξιαρχίες και μια ελαφρά γαλλική μεραρχία στο Νάμσος, μια μικρή πόλη ψαράδων. Τα στρατεύματα βρί­ σκονταν υπό συνεχείς γερμανικές αεροπορι­ κές επιθέσεις που μείωναν δραματικά το α­ ξιόμαχο τους. Στις 18 Απριλίου συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο Αντάλσνες και προσπάθησαν να ενω θούν με τα νορβηγι­ κά στρατεύματα που βρίσκονταν στο Λιλλεχάμερ, χωρίς επιτυχία. Στις 23 Απριλίου η 263 Μοίρα τη ς RAF με 18 Gladiator προσγειώθηκε στην παγωμένη λί­ μνη Λέσγιασκογκ κοντά στο Αντάλσνες. Μέσα σε δύο η μ έρ ες όλα τα αεροσκάφη καταστρά­ φηκαν (έχοντας καταρρίψει έξι γερμανικά) και η λίμνη κατέστη ακατάλληλη για επιχειρή­ σεις. Το λιμάνι του Αντάλσνες εκκενώ θηκε από τα συμμαχικά στρατεύματα στις 30 Απρι­ λίου και στις 2 Μαϊου ακολούθησε το Νάμσος. Οι Σύμμαχοι είχαν αποσυρθεί από τη ν κεντρι­ κή Νορβηγία. Στον Βορρά η κατάσταση ήταν διαφ ορετι­ κή και το Νάρβικ βρισκόταν σε δύσκολη θέση. Στις 15 Απριλίου οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν βόρεια του Νάρβικ. Γρήγορα αναπτύχθηκε μια μικρή βάση στο Χάρσταντ για το ν ανεφοδια­ σμό τω ν στρατευμάτων. Το συμμαχικό εκ-

Σ τη Ν ο ρ β η γ ία π ρ α γμ α το π ο ιή & η κ α ν για πρώ τη φ ορ ά ρ ίψ εις α λεξιπ τω τισ τώ ν , που α π ο τέλ εσ α ν το π ροοίμιο τω ν γερμανικώ ν επ ιχειρ ήσεω ν σ τις Κ άτω Χ ώ ρες και α ρ γ ό τερ α σ τη ν Κ ρ ή τη .

σ τρατευτικό σώμα Βρέθηκε σε θανάσιμο κίν­ δυνο όταν ο Γκούντερ Πρίεν με το υποβρύχιο U-47 εντόπισε τη ν ημέρα τη ς απόβασης τρία μεγάλα μεταφορικά και αρκετά μικρότερα. Α­ μέσως ο Γερμανός εξαπέλυσε οκτώ τορπίλλες, που όμως δ εν βρήκαν το υς στόχους τους. Τα προβλήματα των U-boat με τις τορπίλλες το υς ήταν σημαντικά και στέρησαν από το υς Γερμανούς σημαντικές επιτυχίες που θα άλλαζαν τη ν πορεία των επιχειρήσεων. Στις 14 Απριλίου ο Χέρμπερτ Σούλτσε με το LJ48 επ ιτέθη κε ανεπιτυχώς εναντίον του «Warspite», κοντά στο Βεστ-φιόρντ. Παρόμοια τύχη είχε και ο Πρίεν όταν επ ιτέθη κε στον ί­ διο στόχο στις 19 Απριλίου. Η ανανεωμένη 263 Μοίρα τη ς RAF με εν ­ νέα Gladiator και η 46η Μοίρα με Hawker Hurricane αναπτύχθηκαν στο Μπόντο και στο Μπαρντούφος αντίστοιχα στις 26 Μαϊου. Οι γερμανικές δυνάμεις ενισχύθηκαν από το 1ο Τάγμα Αλεξιπτωτιστών του 1ου Συντάγματος, που έφθασε στο Νάρβικ στις 15 Μαϊου, και από δύο λόχους του 137 Συντάγματος Ορει­ νών Κυνηγών, οι οποίοι πραγματοποίησαν ρί­ ψη στην πόλη στις 21 Μαϊου. Στις 28 Μαϊου η τελική επίθεση των συμμαχικών σ τρατευμά­ των, που απ οτελούντο από Βρετανούς, Γάλ­ λους, Νορβηγούς και Πολωνούς, κατάφερε να κάμψει τους Γερμανούς και το Νάρβικ καταλή­ φθηκε. Παρά τη σημαντική επιτυχία οι επιχειρή­ σεις στη Νορβηγία πέρασαν σε δεύ τερ η μοί­ ρα. Στις 10 Μαϊου ο Γερμανικός Στρατός εξα ­ πέλυσε τη μεγάλη του επίθεση προς τη Δύση και μέχρι τα τέλη Μαϊου η Γαλλία βρισκόταν στα πρόθυρα τη ς κατάρρευσης. Στο Νάρβικ οι γερμανικές αεροπορικές επιδρομές α υξή­ θηκαν σε σφοδρότητα, αλλά τα αεροσκάφη τη ς RAF κατέρριψαν περίπου είκοσι του αντι­ πάλου. Παρά τις επιτυχίες στον Βορρά, λόγω των διαφορετικώ ν προτεραιοτήτω ν αποφασίστηκε η αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων από τη Νορβηγία. Κατά το διάστημα 4-6 Ιουνί­ ου άρχισε η αποχώρηση του πρώτου κύματος

και κατά το διάστημα 7-8 Ιουνίου ακολούθη­ σαν οι τελευ τα ίο ι 10.000 άνδρες. Στις 7 Ιουνί­ ου ο βασιλιάς Χάακον τη ς Νορβηγίας επιβιβά­ στηκε στο HMS «Devonshire» και η μάχη της Νορβηγίας ουσιαστικά τελείωσε. Η σημαντι­ κότερη επιτυχία των Συμμάχων ήταν η κατά­ ληψη του Νάρβικ και η καταστροφή των εγκα­ ταστάσεων του λιμανιού για τη μεταφορά του πολύτιμου σιδηρομεταλλεύματος. Σύμφωνα με τις συμμαχικές εκτιμήσ εις η ροή μεταφ ο­ ράς διεκόπη για ένα έτος. Η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση είχε θέσ ει σε εφαρμογή το σχέδιο «Juno» για να εμποδί­ σει τη συμμαχική αποχώρηση. Στις 4 Ιουνίου τα «Gneisenau», «Scharnhorst» και «Hipper» με τη συνοδεία τεσσάρων αντιτορπιλλικών («Galster», «Lody», «Steinbrick» και «Schoemann») απέπλευσαν από το Κίελο με σκοπό να πλήξουν τα πλοία στη βάση του Χάρσταντ. Το πρωί τη ς 8ης Ιουνίου συνάντη­ σαν τρία πλοία, το μεταγωγικό «Orama», το π ετρελαιοφόρο «Oil Pioneer» και το ανθυπο­ βρυχιακό «Juniper» και τα βύθισαν. Το ίδιο α­ πόγευμα συνάντησαν το αεροπλανοφόρο «Glorius» και τα δύο συνοδά αντιτορπιλλικά «Ardent» και «Acasta». Τα γερμανικά πολεμικά βύθισαν τα τρία βρετανικά, αλλά το «Acasta» λίγο πριν βυθισ τεί έπληξε με μια τορπίλλη το «Scharnhorst», προκαλώντας του σημαντικές ζημιές. Μ ετά από αυτό το επεισόδιο ο ναύαρ­ χος Βίλχελμ Μάρσαλ αποφάσισε να επιστρέ­ φει στην προστασία του Τροντχάιμ. Η βύθιση των τριών πλοίων ήταν η τελευτα ία ναυτική ε­ πιχείρηση κατά τη Μάχη τη ς Νορβηγίας. Οι γερμανικές απώλειες ήταν περίπου 3.700 νεκροί και 1.600 τραυματίες. Οι Β ρετα­ νοί έχασαν 1.869 άνδρες κατά τη διάρκεια των χερσαίων επιχειρήσεων και 2.500 στη θάλασ­ σα. Οι απώλειες των Νορβηγών ήταν 1.335 άν­ δρες και των Γάλλων και των Πολωνών 530. Στις 30 Ιουνίου 1940 η κατάσταση του Γερ­ μανικού Ναυτικού ήταν απογοητευτική. Ε­ κτός από μεγάλα σκάφη επιφανείας είχε χάσει οκτώ υποβρύχια, τρία ναρκαλιευτικά, δύο πε­ ριπολικά και 15 βοηθητικά. Δ ιέθ ετε σε υπηρε­ σία μόνο το βαρύ καταδρομικό «Hipper», τα δύο ελαφρά καταδρομικά «Köln» και «Nürnberg» (τα «Leipzig» και «Emden» επισκευ­ άζονταν), τέσσερα αντιτορπιλλικά (έξι επι­ σκευάζονταν) και 19 τορπιλλοβόλα, με οκτώ υπό κατασκευή και ακόμα έξι σε επισκευές. Το «Gneisenau» είχε τορπιλλιστεί από το υπο­ βρύχιο «Clyde» στις 20 Ιουνίου 1940 και ήταν εκτό ς υπηρεσίας. Η επιχείρηση «Weseruebung» υπήρξε επι­ τυ χημ ένη από τακτική άποψη. Η Γερμανία δια­ σφάλισε τη ν οδό μεταφοράς του σουηδικού σ ιδηρομεταλλεύματος και αργότερα του φινλανδικού νικελίου, απέκτησε δε και μια σειρά αεροπορικών και ναυτικών βάσεων που απε­ γκλώβισαν σχετικά το Γερμανικό Ναυτικό. Οι μεγάλες απώλειες κατά τη διάρκεια τη ς επι­ χείρησης δεν επέτρεψ αν τη ν εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων. Η Νορβηγία αποτέλεσε σημαντική βάση για τη ν εισβολή στην περιοχή του Μουρμάνσκ το 1941 και τη ν προσβολή των συμμαχικών νηοπομπών στον Αρκτικό ω­ κεανό. Μ ερικοί ιστορικοί κατακρίνουν τη ν από-

Ν ο ρ β η γ ο ί σ τρ α τιώ τε ς εφ ο δ ια σ μ έν ο ι μ ε τυ φ έκ ια K rag Jo rg ensen των 6,5 m m κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τω ν επιχειρήσεω ν.

φαση για τη ν εκτέλεσ η τη ς επιχείρησης «Weseruebung» και αναφέρουν ότι ακόμα και αν οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν προγεφυρώματα στη Νορ­ βηγία η γερμανική προέλαση στη Δύση θα το υς ανάγκαζε να αποχωρήσουν. Το 1940 η Γερμανία ήταν πολύ δυνατή σε μέσα και θα μπορούσε να αντιμετωπίσει εύκολα αυτό το ενδεχόμενο. Οι απόψεις α υτές υποστηρίζο­ νται και από Β ρετανούς ιστορικούς, που τονί­ ζουν ότι "...η πολιτική κατάσταση κατά τη ν πε­ ρίοδο 1939-40 καθιστούσε αναπόφευκτη μια βρετανική εμπλοκή στη Νορβηγία, αλλά με βάση τα διατιθέμενα μέσα και περιορισμούς το αποτέλεσμά τη ς θα ήταν καταστροφικό...".

τω ν μαχώ ν σ το Ν άρ β ικ. Το Ν ά ρ β ικ υπ ήρξε σ η μ είο -κ λ ε ιδ ί κ α τά τη δ ιά ρ κ εια των επ ιχειρ ή σ εω ν κα ι κ α τα λ ή φ & η κ ε προσωρινά από τις σ υ μ μ α χ ικ ές δ υ ν ά μ εις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) D an iel J.M arch: THE AEROSPACE ENCYCLOPEDIA O F A IR WARFARE, Volume 1, 1911-1945, A erospace P u b lish in g ^ 997. (2) Ρ εη μ ό ν Κ α ρ π έ: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ TOY ΔΕ ΥΤΕΡΟ Υ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ , τ. 1 και 2, Π άπ υρ ος, 1995. (3) D an iel J.M arch: B R ITIS H WARPLANES O F W ORLD WAR II, A erospace Publishing, 1998. (4) N a th a n M iller: WAR AT SEA, Scribner, N ew York, 1995. (5) D erry: THE CAMPAIGN IN NORWAY, 1955. (6) R o b e rt G ennette: WESERUEBUNG,THE G ER M A N INVASIO N O F NORWAY 1940, h ttp ://m ag w e b .co m . (7) D av id D onald: WARPLANES O F THE LUFTWAFFE, A erospace Publishing, 1994. (8) THE N O R W EG IA N OPERATION A N D THE TORPEDO CRISIS, http ://u b o at.n et/h isto ry .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

Ο ΕΛΛΗΝΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜ ΟΣ ΤΟΥ 1941 ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΟΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α . κ α θ η γ η τή ς Σ Ι, Σ Α Ν

Η ΓΕΝΝΑΙΑ ΠΟ ΛΕΜ ΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ, ΤΟΝ Α Π ΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1941, Μ ΠΟ ΡΕΙ ΝΑ Μ ΗΝ ΕΙΧΕ Β Α ΣΙΜ Ε Σ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ. ΑΠΟ ΑΥΤΟ Ο Μ Ω Σ ΜΕΧΡΙ 0 ΗΡΩΙΚΟ Σ ΕΚΕΙΝΟ Σ ΑΓΩ ΝΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΛΗΞΕΙ ΣΕ ΤΡΑΓΙΚΗ ΗΤΤΑ ΚΑΙ ΟΛΟΣΧΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΑΦΟΡΑ. Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΥΤΗ Ε ΙΝΑΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΑ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΣΜΟΥΣ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΕΚΕΙΝΩ Ν, ΕΤΣΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩ Θ Ο ΥΝ 01 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ Ο ΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΝΑ ΕΞΑΧΘΟΥΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΝΑ ΒΟΗΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΠΑΡΟ Μ Ο ΙΩ Ν ΣΥΜΦΟΡΩΝ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.

Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου 1940 δ έχθηκε τη ν α­ πρόκλητη επίθεση τη ς φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι. Ο Ιταλός δικτάτορας συγκέντρωσε στην Αλβανία, την οποία από το 1939 είχε καταστήσει ι­ ταλικό προτεκτοράτο, όγκο στρατευμάτων και άρχισε από εκεί τη ν υλοποίηση των μεγαλεπήβολων σχεδίων του για την αναβίωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με την επίθεση κατά τη ς χώρας μας. Οι Ελληνες πιστοί στις παραδόσεις και στα ιδανικά τους, αφού διά του κυβερ­ νήτη Ιωάννη Μ εταξά απάντησαν στο ιταμό τελεσίγραφο τη ς Ιταλίας για παράδοση με το ιστορικό "Ο χι” , άρχισαν το ν κατά των Ιταλο-αλβανών τιτάνιο αγώνα. Ο Ελληνι­ κός Στρατός με πενιχρά μέσα σε σχέση με τον αντίπα­ λο, αλλά καλή προετοιμασία και υψηλότατο ηθικό, μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 1940 απέκρουσε τις σ φοδρότατες επι­ θέσ εις και εξάλειψ ε τη ν παρουσία του εχθρού από την Ηπειρο, καταστρέφοντας και μέρος των ιταλικών δυνά­ μεων. Κατά τη διάρκεια αλλά κυρίως μετά τις επιτυχίες αυτές ο Ελληνικός Στρατός (αρχιστράτηγος ο αντιστρά-

Η

τηγος Αλέξανδρος Παπάγος), αφού ενισχύθηκε με δυνάμεις από την κεντρική και τη ν ανα­ τολική Μακεδονία, ανέλαβε επ ιθετικές επιχει­ ρήσεις εντό ς του βορειοηπειρωτικού εδά­ φους. Με τις επιχειρήσεις αυτές πάνω στα χιο­ νισμένα Βουνά έναντι πολύ υπέρτερων ιταλι­ κών δυνάμεων, οι οποίες συνεχώς ενισχύονταν, μέχρι τις αρχές Μαρτίου του 1941 π έτυχε να απελευθερώσει τη Βόρεια Ηπειρο (Αργυρόκαστρο, Χειμάρρα, Κλεισούρα, Κορυτσά), χωρίς όμως να καταστρέψει το ιταλικό δυναμικό. Από τις 6 μέχρι τις 19 Μαρτίου του 1941 οι ιταλικές δυνάμεις, οι οποίες έφθασαν τις 26 μεραρχίες (έναντι 13 ελληνικών), πραγματο­ ποίησαν μεγάλη και σφοδρότατη αντεπίθεση στη στενωπό της Κλεισούρας- μεταξύ των πο­ ταμών Αψου και Αώου. Η αντεπίθεση αυτή πα­ ρά την υποστήριξή τη ς με μεγάλο όγκο πυρών πυροβολικού και αεροπορίας συνετρίβη πάνω στην πείσμονα ηρωική αντίσταση των Ελλή­ νων μαχητών, οι οποίοι προτιμούσαν να πεθαί­ νουν και να θάβονται ζωντανοί κάτω από ό­ γκους χώματος και λάσπης που εκτό ξευα ν οι εκρήξεις παρά να εγκαταλείπουν τις θέσεις τους. Ο Μουσολίνι, ο οποίος βρισκόταν στο πεδίο των επιχειρήσεων για να ενισχύσει το η­ θικό των στρατευμάτων του, να παρακολου­ θήσει από κοντά και να χαρεί τη νίκη τους, έ ­ φυγε απογοητευμένος και αηδιασμένος από την ανικανότητά τους. Την αποτυχία της ιταλικής αντεπίθεσης α­ κολούθησε μία σχεδόν στατική κατάσταση, με τοπικές - χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα - επι­ θέσ εις και αντεπιθέσεις από αμφ ότερ ες τις πλευρές. Από ελληνικής πλευράς στην Ηπειρο βρίσκονταν: το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ) υπό τον αντιστράτηγο Πίτσικα στον νότιο και τον κεντρικό τομέα, με τα Α' και Β’ ΣΣ, και το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) υπό τον αντιστράτηγο Τσολάκογλου με τα Γ' και Ε’ ΣΣ στον βόρειο τομέα.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Οταν άρχισε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος ο Χίτλερ δεν έδειχνε επ ιθετικές διαθέσεις κατά τη ς Ελλάδας. Η κατάσταση όμως άλλαξε μετά τη ν ή ττα τη ς Ιταλίας στην Ηπειρο. Προκειμένου να περισώσει ό,τι απέμενε από το γόητρο του Μουσολίνι και κυρίως να εξασφαλίσει το πλευρό τη ς επίθεσης που προετοίμαζε κατά της Σοβιετικής Ενωσης - το οποίο θα μπορού­ σε να απειληθεί από την εγκατάσταση βρετα­ νικών δυνάμεων στην Ελλάδα - από το ν Δ ε­ κέμβριο του 1940 άρχισε τη σχεδίαση τη ς κατά της Ελλάδας επιχείρησης με τη ν κωδική ονο­ μασία "Μ αρίτα” . Η Τουρκία αφού καταπάτησε τη συμμαχία τη ς με την Βρετανία και τη ν Ελ­ λάδα, στις 17 Φεβρουάριου υπέγραψε σύμφω­ νο μη επίθεσης με τη Βουλγαρία, η οποία την 1η Μαρτίου προσχώρησε στον Αξονα (Γερμα­ νίας- Ιταλίας) με αντάλλαγμα τη ν υπόσχεση

του Χίτλερ να τη ς παραχωρήσει τη ν ελληνική ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Η Ελλάδα διεξάγοντας το ν τιτάνιο κατά των Ιταλών αγώνα, παρά τον σαφή φιλοαγγλικό προσανατολισμό της, προσπαθούσε να μην προκαλέσει τη γερμανική επίθεση. ΓΓ αυτό σε σύσκεψη που έγινε στις 15 και στις 16 Ιανουαρίου 1941 στην Αθήνα μεταξύ Ελλήνων και Βρετανών κυβερνητικώ ν αξιωματούχων (συμ­ μετείχε και ο αρχιστράτηγος των βρετανικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, στρατηγός Ουέηβελ), οι Ελληνες απέρριψαν βρετανική πρό­ ταση για τη ν αποστολή βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα, με το σκεπτικό ότι ενώ α υτές θα ήταν ανεπαρκείς για την άμυνα της χώρας θα προκαλούσαν ή θα επιτάχυναν τη γερμανική επίθεση. Την ίδια στάση τήρησε η ελληνική η ­ γεσία και το ν Φεβρουάριο- με πρωθυπουργό το ν Αλέξανδρο Κορυζή, ο οποίος διαδέχθηκε τον αποβιώσαντα στις 29 Ιανουαρίου 1941 Ιω­ άννη Μεταξά. Μέχρι τό τε η βοήθεια των Βρε­ τανών προς τη ν Ελλάδα ήταν μία μικρή αερο­ πορική δύναμη, η οποία συμμετείχε στις κατά των Ιταλών επιχειρήσεις, και ο ναυτικός έλεγ ­ χος των πέριξ τη ς χώρας θαλασσών. Οι συζητήσεις μεταξύ των Βρετανών απε­ σταλμένων και τη ς ελληνικής ηγεσίας σε ανώ­ τατα και χαμηλότερα (στρατιωτικά) επίπεδα συνεχίστηκαν και το ν Μάρτιο χωρίς να κατα­ λήξουν σε συμφωνία. Μέχρι και μια εβδομάδα πριν από την έναρξη του Ελληνο-γερμανικού πολέμου ο βασιλιάς Γεώργιος Β ’, ο πρωθυ­ πουργός, ο αρχιστράτηγος και οι στρατηγοί συσκέπτονταν και υπέβαλαν εισηγήσεις για τον τρόπο που θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί η γερμανική επίθεση, για την εκδήλωση τη ς οποίας δεν υπήρχε πλέον καμία αμφιβολία. Από τις 2 Μαρτίου 1941 οι γερμανικές δυνάμεις εί­ χαν αρχίσει να εισέρχονται στη Βουλγαρία και

μέχρι τις 9 Μαρτίου είχαν προωθηθεί στην ελληνο-βουλγαρική μεθόριο. Η βασική διαφορά, τόσο μεταξύ των Ελλήνων αξιωματούχων, όσο και μεταξύ αυτών με τους Βρετανούς, βρισκό­ ταν στο εάν θα έπρεπε ο αγώνας κατά των Γερμανών και των Βουλγάρων να διεξαχθεί στην παραμεθόρια αμυντική περιοχή, ένα τμ ή ­ μα τη ς οποίας αποτελούσε η οχυρωμένη "Γραμμή Μ εταξά", αναπτύγματος 220 χλμ., στη γραμμή των ορέων Βόρας (Καϊμακτσαλάν)-Βέρμιο-Ολυμπος (αναπτύγματος 200 χλμ.) η ακόμη νοτιοτερα, στη γραμμή Ολυμπος-Αλιάκμονας-Βενέτικος (ποταμοί)-όρος Σμόλικας- ελληνοαλβανική μεθόριος. Στη λήψη της απόφασης κατά την παραδόξως ομονοούσα ανωτάτη ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία είχε μεγάλη βαρύτητα κα τ’ αρχήν η στάση τη ς Γιουγκοσλαβίας και στη συνέχεια τη ς Τουρκίας. Βασικά οι Ελληνες η γέτες ήταν υπέρ της άμυνας στη γραμμή της μεθορίου, προκειμένου να επηρεαστεί θ ετικά η στάση τη ς Γιουγκοσλαβίας και της Τουρκίας, να διατηρηθεί υψηλό το ηθικό του λαού και του στρατού και να μην εγκα ταλειφ θεί η αμυ­ ντική οχύρωση που είχε γίνει εκεί. Με την άπο­ ψη αυτή διαφωνούσαν πολλοί στρατηγοί διοι­ κη τές σχηματισμών στη Μακεδονία και στην Ηπειρο. Οι Βρετανοί ήταν υπέρ της άποψης ο αγώνας να διεξαχθεί στη δ εύτερ η γραμμή, Βόρας-Βέρμιο-Ολυμπος, η οποία θα μπορούσε να περιλάβει και τη Θεσσαλονίκη - το λιμάνι τη ς θα ήταν απαραίτητο για το ν ανεφοδιασμό του Γιουγκοσλαβικού Στρατού σε περίπτωση που αυτός ανθίστατο σε γερμανική εισβολή. Μ ετά από πολλές συζητήσεις και επανει­ λημμένα υπομνήματα για το ν συνδυασμό των αντιτιθέμενω ν απόψεων και αφού η Γιουγκο­ σλαβία τελικά (μετά από πραξικοπηματική στρατιωτική ανατροπή, στις 27 Μαρτίου, της

67

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

κυβέρνησης), ετάχθη παρά το πλευρό των Δυ­ οχυρού Νυμφαίο, βορείως τη ς Κομοτηνής, με τικών δυνάμεων, αποφασίστηκε η μάχη να δο­ αποστολή να καλύψει την ελληνο-βουλγαρική θ εί σε δύο διαδοχικές τοποθεσίες: το μείζον μεθόριο ανατολικά τη ς λίμνης Βιστωνίδας και μέρος των ελληνικών δυνάμεων να αμυνθεί να εξασφαλίσει το προγεφύρωμα Πυθίου. Σε στην αμυντική τοποθεσία των οχυρών- περι- περίπτωση αδυναμίας να διατηρήσει τις θ έ ­ λαμβανομένων αυτών του Εχίνου και της σεις τη ς η Ταξιαρχία είχε πάρει εντολή να διαΝυμφαίας στη Θράκη - και οι συμμαχικές δυ­ φύγει προς το τουρκικό έδαφος. Στην ανατολική Μακεδονία (από τη λίμνη νάμεις, οι οποίες από τις 7 Μαρτίου άρχισαν να αποβιβάζονται στον Πειραιά και το ν Βόλο, Δοϊράνη και ανατολικά) και το δυτικό τμήμα μαζί με ελληνικές να αμυνθούν στην τοπ οθε­ τη ς Θράκης ήταν εγκατεσ τημένο το Τμήμα σία Βέρμιο-Ολυμπος. Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ), με έδρα στη Θεσσαλονίκη και διοικητή τον αντι­ Οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει την έναρξη τη ς επίθεσης για τη ν 28η Μαρτίου, με τη χρη­ στράτηγο Μπακόπουλο. Αποστολή αυτού ήταν σιμοποίηση ενός μέρους τη ς 12ης Στρατιάς να αμυνθεί στην παραμεθόριο οχυρωμένη το ­ (δύναμης 24 μεραρχιών, εκ των οποίων οι 17 ποθεσία και σε περίπτωση που η εξασφάλιση είχαν προωθηθεί στη Βουλγαρία) και την κάλυ­ αυτής καθίστατο ανέφικτη να συμπτυχθεί με ψη αυτής από την κατεύθυνση της Τουρκίας. πείσμονα διεκδίκηση του εδάφους προς τη Η ανατροπή τη ς γιουγκοσλαβικής κυβέρνη­ Θεσσαλονίκη, τη ν Καβάλα ή τη ν Αμφίπολη. Το σης, η οποία είχε συμπαραταχθεί με το ν Αξο­ ΤΣΑΜ δ ιέθ ετε: • Την Ταξιαρχία Νέστου (υπό την VII Μεραρ­ να, ανέτρεψ ε τη σχεδίαση και οι Γερμανοί απο­ φάσισαν τη ν ταυτόχρονη ενέργεια κατά της χ ία ) με δύο διοικήσεις συνταγμάτων, π έντε Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. Σύμφωνα με τάγματα πεζικού, δύο πυροβολαρχίες αντιαε­ το τροποποιημένο σχέδιο, το οποίο συντάχθη­ ροπορικού (Α/Α) πυροβολικού και το οχυρό Εκε εντό ς 24 ωρών, οι ευρισκόμενες στη νότια χίνος (βορείως τη ς Ξάνθης), με αποστολή να Βουλγαρία δυνάμεις θα επιτίθεντο στις 6 Α­ επιβραδύνει τις εχθρικές δυνάμεις από τη με­ πριλίου προς τη Θεσσαλονίκη και τα Σκόπια, θόριο μέχρι την οχυρωμένη τοποθεσία του ενώ οι ευρισκόμενες στο υψίπεδο τη ς Σόφιας Νέστου (νοτίως του χωριού Πασχαλιά), όπου τεθω ρακισμένες δυνάμεις θα ενεργούσαν και θα αμυνόταν απαγορεύοντας τους από στις 8 Απριλίου προς τη Νύσσα και το Βελιγρά­ Σταυρούπολη και Ξάνθη άξονες προς την Κα­ δι. Αλλες δυνάμεις από τη Ρουμανία, τη ν Ουγ­ βάλα. γαρία και την Αυστρία θα ενεργούσαν στις 10 • Την VII Μεραρχία Πεζικού (στρατηγείο στη Απριλίου για την κατάληψη τη ς κεντρικής και Δράμα) με 10 τάγματα πεζικού, δύο λόχους τη ς βόρειας Γιουγκοσλαβίας. προκάλυψης, 71 πυροβόλα και έξι οχυρά και α­ ποστολή να αμυνθεί στην οχυρωμένη γραμμή (επί μετώπου 85 χλμ.) από το Κάτω Νευροκόπι ΔΙΑΤΑΞΗ-ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ μέχρι το χωριό Πασχαλιά. ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ • Την XIV Μεραρχία Πεζικού (στρατηγείο στις Σέρρες) με έξι τάγματα πεζικού και ένα προκά­ Ελληνικές δυνάμεις λυψης, 90 πυροβόλα και οκτώ οχυρά και απο­ στολή να α μυνθεί στην οχυρωμένη τοποθεσία στην οχυρωμένη τοποθεσία (επί μετώπου 80 χλμ.) από το Κάτω Νευροκόπι Σ ίο ανατολικό τμήμα της Θράκης βρισκό­ μέχρι την ανατολική όχθη του Στρυμόνα ποτα­ ταν η Ταξιαρχία Εβρου, με τρία τάγματα προ- μού. κάλυψης (το 1ο στην Κομοτηνή, το 2ο στο • Την XVIII Μεραρχία Πεζικού (στρατηγείο στη Σουφλί και το 3ο στο Πύθιο) συνολικής δύνα­ Βυρώνεια) με επτά τάγματα πεζικού, 51 πυρο­ μης 1.700 ανδρών περίπου και τη φρουρά του βόλα, ένα αντιαρματικό των 37 mm και π έντε οχυρά και αποστολή τη ν άμυνα επί τη ς οχυρω­ μένης τοποθεσίας από τη δυτική όχθη του Στρυμόνα μέχρι το τρ ιεθ νές (επί του όρους Μπέλες και μετώπου 40 χλμ.). Στη Μεραρχία αυτή υπαγόταν και το Απόσπασμα Κρουσίων (ένα τάγμα ασφαλείας, δύο επιλαρχίες, δύο πυροβολαρχίες και ένας λόχος πεζικού), το ο­ ποίο εγκαταστάθηκε στα όρη Κρούσια με απο­ στολή την απαγόρευση τη ς προέλασης του ε­ χθρού προς τη Θεσσαλονίκη σε περίπτωση διάσπασης τη ς κύριας αμυντικής τοποθεσίας (Σημείωση: οι XIV και XVIII Μεραρχίες είχαν υ­ παχθεί σε πρόσκαιρη διοίκηση αποκαλούμενη Ομάδα Μεραρχιών, με στρατηγείο στο χωριό Στρυμονικό. Ως εφ εδρεία αυτής τη ς Ομάδας είχε δια τεθ εί στο Σιδηρόκαστρο ένα σύνταγμα

Ο α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς , α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Α λέξα ν δ ρ ο ς Παττάγος (α ρ ισ τερ ά ), και ο Β ρ ετα ν ό ς α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς Μ έσ η ς Α να τολής, Ο υ έη β ελ , ύ σ τερ α από σ ύσ κεψ η σ τη ν Α θήνα σ τις 13-1-1941. ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

τη ς XIX Μηχανοκίνητης Μεραρχίας). • Την XIX Μηχανοκίνητη Μεραρχία, μείον το σύνταγμα που είχε δια τεθ εί στην "Ομάδα Με­ ραρχιών” , στην περιοχή του Κιλκίς ως εφ ε­ δρεία του ΤΣΑΜ. • Ενα ενισχυμένο τάγμα πεζικού και μία πεδι­ νή πυροβολαρχία στη Θεσσαλονίκη, για την α­ ντιμετώπιση εχθρικών αεραποβατικών τμημά­ των (αλεξιπτωτιστών).

Ελληνο-βρετανικές δυνάμεις στην τοποθεσία Βερμίου Για την περίπτωση διάσπασης τη ς οχυρω­ μένης αμυντικής τοποθεσίας επανδρώθηκε και η τοποθεσία Βερμίου (Καϊμακτσαλάν-Βέρμιο-Αλιάκμων ποταμός), στην οποία εγκατα­ στάθηκε το ελληνο-βρετανικό Συγκρότημα W (στρατηγείο στην Τσαρίτσανη) με τις εξή ς δυ­ νάμεις: • Το Τμήμα Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΣΚΜ) υπό τον υποστράτηγο X. Καράσο με: - Τον 10ο Συνοριακό Τομέα (σταθμός διοίκη­ σης στην Αριδαία), δύναμης τριών λόχων, επί της μεθορίου από το όρος Καϊμακτσαλάν μέ­ χρι τη Γευγελή. - Την XX Μεραρχία Πεζικού (στρατηγείο στο Ξυνό Νερό) με αποστολή να α μυνθεί στο αρι­ στερό τη ς τοποθεσίας (βορειοδυτικά τη ς Ε­ δεσσας). - Τη XII Μεραρχία Πεζικού (στρατηγείο ανατο­ λικά τη ς Κοζάνης), με αποστολή να αμυνθεί επί του όρους Βέρμιο μέχρι τη στενωπό Χάδοβας (Σημ.: οι XII και XX Μ εραρχίες είχαν συ­ γκρ οτη θεί εσπευσμένα και ήταν μειω μένης δύναμης, με ελάχιστα μέσα επικοινωνιών και χωρίς πυροβολικό και μεταφορικά μέσα- ούτε καν ημιόνους). • Το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα (ΒΕΣ) υπό τον στρατηγό Ουίλσον με: - Την αυστραλιανή βη Μεραρχία (των δύο τα­ ξιαρχιών) ανατολικά της XII Μεραρχίας επί της στενωπού Χάδοβας. - Τη 2η νεοζηλανδική Μεραρχία με στρατηγείο στην Κατερίνη και αποστολή να αμυνθεί στον παραλιακό τομέα βορείως της πόλης. - Την 1η βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με 96 ελαφρά και μέσα άρματα στην περιοχή της Εδεσσας, ως τμήμα κάλυψης τη ς αμυντι­ κής τοποθεσίας. • Στο αριστερό της τοποθεσίας Βερμίου, δυ­ τικά από τη ν XX Μεραρχία, σ υγκροτήθηκε το Απόσπασμα Αμυνταίου από συμμαχικά και ελ­ ληνικά τμήματα με αποστολή να αμυνθεί στην τοποθεσία Κλειδιού. • Ακόμη οι Βρετανοί διέθετα ν ένα τάγμα πεζι­ κού επί αυτοκινήτων, μια μοίρα βαρέος πυρο­ βολικού και ένα τάγμα πολυβόλων (48 πολυβό­ λα). Η Βρετανική Αεροπορία στο ελληνικό μέ­ τωπο διέθεσ ε εννέα μοίρες αεροσκαφών (τέσ­ σερις βομβαρδιστικών, τέσσερις καταδιωκτι­ κών και μια συνεργασίας), ενώ η ελληνική μετά τις απώλειες που είχε υποστεί στο ιταλικό μέ­ τωπο δεν δ ιέθ ετε αξιόλογο αεροπορικό δυνα­ μικό. Οι αμυνόμενοι διέθεταν συνολικά 80 α­ ξιόμαχα αεροσκάφη.

Χείμαρρ

Τσξί&^ία

3λίιγυρο5

• «Μοναχήτι Μαγούλα

ΔΙΑΤΑΞ Η ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΡΕΤΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Σ Τ Ι Σ 6 ΑΠΡΙΛΙΟ Υ 1941

mmmmmmm ΣύνΟβΟ κρατών 111

Κνριότ«ροι 6ρόϋθΐ

■··■·“ —“ ··■ ΣιΒηροδρομηύί γραμμή Γραμμή κοττεχάμενη ά-ττο τόν Ελληνικό σ-τροιό . ■— Γραμμή κατιχόμενη άπό τ6 βρετανικά burrparsv

Κίρχυρι

— >tx— "Ορια μρταξΰ μεγάλων μονάδων ♦

♦ ♦ Μόνιμες ίλληνικές άχνρώβι*

A A Α Ήμιμόνιμε; έλληνικ« άχυρώσίΐί SarJireSl'^TiV'Ki? μονά&ξ: τιιζικοΟ. crtK_ji_I iTtmieoO καί τεβωρακιομ^νων "ESpts μεγάλων μονάδων.

PP

Οι γερμανικές δυνάμεις Η 12η γερμανική Στρατιά (υπό το ν στρατη­ γό Λιστ) που είχε προωθηθεί στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία δ ιέθ ετε επτά στρατηγεία σωμά­ των στρατού, 18 μεραρχίες (οκτώ πεζικού, δύο μηχανοκίνητες, π έντε τεθω ρακισμένες, τρ εις ορεινές), μια μηχανοκίνητη ταξιαρχία και δύο ανεξάρτητα ενισχυμένα συντάγματα πεζικού. Από τις δυνάμεις αυτές αρχικά για την κατά τη ς Ελλάδας επίθεση διατέθηκαν: • To XVIII Ορεινό ΣΣ με τέσσερις μεραρχίες (μια τεθωρακισμένη, δύο ορεινές, μια πεζικού) και το 125ο ανεξάρτητο ενισχυμένο Σύνταγμα Πεζικού. Το Σώμα ήταν ανεπτυγμένο βορείως των ελληνο-βουλγαρικών συνόρων υπό τη ν κά­ λυψη δύο βουλγαρικών μεραρχιών, με αποστο­ λή να εισβάλει στο ελληνικό έδαφος κατά μή­ κος της κοιλάδας του Στρυμόνα ποταμού, να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη και να δημιουργή­ σει προγεφύρωμα δυτικά του Αξιού ποταμού. • To XXX ΣΣ με δύο μεραρχίες πεζικού. Αυτό υπό τη ν κάλυψη μίας βουλγαρικής μεραρχίας βρισκόταν ανεπτυγμένο στις περιοχές Πασμακλή-Κίρτζαλι, με αποστολή να καταλάβει την ελληνική Θράκη. Στις δυνάμεις α υτές μετά τη ν κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας θα π ροσετίθεντο το XL Τεθωρακισμένο ΣΣ (μια τεθω ρακισμένη με­ ραρχία, μια μεραρχία πεζικού και ένα τεθω ρα­ κισμένο σύνταγμα SS) και η 5η Τεθωρακισμένη Μεραρχία τη ς 1ης Τεθωρακισμένης Ομάδας, που θα ενεργούσαν κατά το ν άξονα Μοναστή­ ρι- Φλώρινα-Αμύνταιο για την από τα δυτικά υ­ περκέραση τη ς τοποθεσίας ΚαϊμακτσαλάνΒέρμιο-Αλιάκμων ποταμός. To L ΣΣ με τέσσερις μεραρχίες (τρεις πεζι­ κού και μια τεθωρακισμένη) βρισκόταν ως ε­ φεδρεία στην περιοχή της Φιλιππούπολης, με μια μεραρχία προσανατολισμένη προς τα τουρκικά σύνορα. Από πλευράς αεροπορίας στη 12η Στρατιά διατέθηκε το VIII Αεροπορικό Σώμα με 650 αε­ ροσκάφη παντός είδους και αργότερα ο 4ος Α­ εροπορικός Στόλος με 576 αεροσκάφη. Από

αυτά εναντίον τη ς Ελλάδας έδρασαν 800 περί­ που αεροσκάφη. Ακόμα πρέπει να προστε­ θούν και 310 αεροσκάφη των Ιταλών (160 από τη ν Αλβανία και 150 από την Ιταλία).

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ Η γερμανική επίθεση άρχισε στις 05.15 της 6ης Απριλίου 1941, χωρίς την κήρυξη πολέμου. Στις 05.30 ο Γερμανός π ρεσβευτής στην Αθή­ να με διακοίνωση που επέδωσε στον Ελληνα πρωθυπουργό, δικαιολογούσε τη γερμανική ε ­ νέργεια ως αντίδραση στην εκ μέρους της Ελ­ λάδας παραβίαση της ο υδ ετερό τη τά ς της. Η επίθεση με όγκο δυνάμεων (50.000 άνδρες, ε­ κατοντάδες άρματα- μηχανοκίνητα) και σφο­ δρότατους βομβαρδισμούς (1.000 πυροβόλα και αεροπορία) είχε ως κύρια προσπάθεια τη διάνοιξη της στενωπού κατά μήκος του Στρυ­ μόνα ποταμού, μεταξύ των υψωμάτων Ρούπελ και Μπέλες. Την πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων οι γερμανικές δυνάμεις απώθησαν τα τμήματα προκάλυψης και έλαβαν στενή επαφή με τα ο­ χυρά σε όλο το μέτωπο τη ς αμυντικής τοπ οθε­ σίας. Προσπάθεια αυτών να διεισδύσουν με­ ταξύ των οχυρών γενικά απέτυχε, αλλά ανατο­ λικά του Ρούπελ (στο όρος Αγκιστρον) εχθρι­ κά τμήματα κατέλαβαν το χωριό Κλειδί (πίσω από τα οχυρά), ενώ στη Θράκη παρέκαμψαν τα οχυρά και κινήθηκαν προς Νότο. Στο δυτικό τμήμα τη ς οχυρωμένης τοποθεσίας οι Γερμα­ νοί εισέβαλαν από το βουλγαρικό και το γιου­ γκοσλαβικό έδαφος και κατήλθαν στην κοιλά­ δα τη ς Ροδόπολης, με συνέπεια να δημιουργή­ σουν απειλή κατά των νώτων τη ς τοποθεσίας Μπέλες. Για τη ν αντιμετώπιση τη ς απειλής αυ­ τή ς το ΤΣΑΜ με την εφεδρική XIX Μηχανοκί­ νητη Μεραρχία επάνδρωσε την τοποθεσία από τη λίμνη Δοϊράνη μέχρι τα Κρούσια- δυτι­ κά τού εκεί εγκατεσ τημένου Αποσπάσματος Κρουσίων και συνέπτυξε τη ν XVIII Μεραρχία από το Μ πέλες στη νοτίως του Στρυμόνα πε­ ριοχή μεταξύ τη ς λίμνης Κερκίνης και των

Κρουσίων. Τα οχυρά θα αμύνονταν μέχρις ε ­ σχάτων. Τη νύκτα 6/7 και τη ν 7η Απριλίου οι Γερμα­ νοί συνέχισαν τις επιθέσεις τους με αυξανόμε­ νη σφοδρότητα. Στη Θράκη ανέτρεψαν τα τμήματα τη ς Ταξιαρχίας Εβρου, τα οποία συμπτύχθηκαν προς το τουρκικό έδαφος, κατέ­ λαβαν (τα μεσάνυχτα) το οχυρό Νυμφαίον και εισήλθαν στην Κομοτηνή. Το οχυρό Εχίνος συ­ νέχισε να ανθίσταται, ενώ όλα τα τμήματα προκάλυψης συμπτύχθηκαν στην τοποθεσία άμυνας δυτικά του Νέστου. Στους άλλους το ­ μείς, χάρη στη σθεναρή αντίσταση των αμυνομένων στα οχυρά τμημάτων, η επίθεση δεν ση­ μείωσε σημαντική πρόοδο. Την 7η Απριλίου οι Γερμανοί εισέδυσαν μεταξύ των οχυρών στην περιοχή του Νευροκοπιου και πετυχαν να καταλάβουν το οχυρό Κελκαγιά και τη νύκτα 7/8 τα οχυρά Αρπαλούκι και Ιστίμπεη στο ανατολι­ κό τμήμα του όρους Μπέλες. Η XVIII Μεραρχία συμπτύχθηκε στην τοποθεσία Κερκίνης- Σιδηροκάστρου. Την 8η Απριλίου (19.00 ώρα) οι Γερμανοί κατέλαβαν το οχυρό Ποποτλίβιτσα, βορείως τη ς Βυρώνειας, και έλαβαν επαφή με τη ν το ­ ποθεσία Κερκίνης-Κρουσίων. Στο αριστερό τη ς αμυντικής διάταξης, μετά τη ν κάμψη της αντίστασης του Γιουγκοσλαβικού Στρατού, η 2η γερμανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία εισήλθε διά του διαδρόμου του Αξιού ποταμού στο ελληνικό έδαφος (περιοχή τη ς λίμνης Δοϊ­ ράνης) και προήλασε προς τη Θεσσαλονίκη παρακάμπτοντας και καταστρέφοντας τις μι­ κρές δυνάμεις που π αρέταξε εκεί η XIX Μηχα­ νοκίνητη Μεραρχία. Μπροστά σε αυτή τη δυσμενή τροπή της κατάστασης (σε συνδυασμό με την έλλειψη δυνάμεων για τη ν επιβράδυνση του εχθρού προς τη ν τοποθεσία Βερμίου και πλοίων για τη ν απόσυρση των αμυνομένων τμημάτων) και προς αποφυγή ανώφελης καταστροφής, το Γε­ νικό Στρατηγείο έδωσε εντολή στο ΤΣΑΜ να συνθηκολογήσει. Στις 21.00 τη ς 8ης Απριλίου απεσταλμένοι του ΤΣΑΜ ρύθμισαν με τη διοί-

69

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

κηση της 2ης γερμανικής Μεραρχίας, στο χω­ ριό Πρόχωμα, τα τη ς παράδοσης τη ς Θεσσα­ λονίκης, η οποία έγινε στις 14.00 της 9ης Απρι­ λίου. Δύο ώρες αργότερα το ΤΣΑΜ εξέδ ιδ ε προς τα συνεχίζοντα το ν σκληρό αγώνα τμ ή ­ ματα διαταγή κατάπαυσης του πυρός και πα­ ράδοσης, η οποία σε ορισμένες φρουρές έγινε τη ν επόμενη ημέρα 10 Απριλίου. Ετσι έλ η ξε ο τιτάνιος αγώνας του Ελληνικού Στρατού στα κακοτράχαλα βουνά και τα οχυρά τη ς μεθορί­ ου, όπου καταδείχθηκε ο ηρωισμός των Ελλή­ νων μαχητών, αλλά και η ακαταλληλότητα της ηγεσίας τους να το ν αξιοποιήσουν.

Η ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

JQ

■■

Οι Γερμανοί μετά τη ν παράδοση τη ς Θεσ­ σαλονίκης διέβησαν το ν Αξιό ποταμό και κινήθηκαν προς τη ν τοποθεσία Βερμίου. Την η μ έ­ ρα που παραδιδόταν η Θεσσαλονίκη στα γερ ­ μανικά στρατεύματα κατέρ ρεε και η γιουγκο­ σλαβική αντίσταση, με συνέπεια οι γερμανικές δυνάμεις να καταλάβουν τα Σκόπια και το Μο­ ναστήρι, να εισέλθουν στη Φλώρινα (10 Απριλί­ ου) και να κινηθούν προς Νότο. Ετσι ενώ ολό­ κληρη η ελληνική δύναμη τη ς κεντρικής και της ανατολικής Μακεδονίας παραδιδόταν στους Γερμανούς και το ελληνο-βρετανικό Συ­ γκρότημα W ανέμενε τη γερμανική επίθεση στην τοποθεσία Βερμίου-Αλιάκμονα από τα α­ νατολικά, μια σοβαρότατη απειλή παρουσιαζό­ ταν στα νώτα αυτού και όλων των ελληνικών δυνάμεων που βρίσκονταν στην Ηπειρο. Η γερμανική επίθεση στα υψώματα του Κλειδίου-Βεύης δεν ήταν δυνατόν να αναχαιτισ θεί από τις εκεί μικρές δυνάμεις (19η αυ­ στραλιανή Ταξιαρχία, ελληνικό Σύνταγμα Ε θε­ λοντών Δωδεκανήσου και 1η βρετανική Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, η οποία εστάλη εσπευσμένα μετά τη σύμπτυξή τη ς από την πεδιάδα τη ς Θεσσαλονίκης). Παρά την ηρωική τους α­ ντίσταση οι δυνάμεις α υτές σαρώθηκαν από τις ισχυρότατες γερμανικές τεθω ρακισμένες μεραρχίες οι οποίες υποστηρίζονταν από 85 πυροβολαρχίες πυροβολικού και όγκο αερο­ πορίας. Ετσι τα γερμανικά στρατεύματα προήλασαν προς Νότο κατευθυνόμενα προς την Καλαμπάκα, τη ν Καστοριά και το Μέτσοβο. Στις 12 Απριλίου επτά γερμανικές μεραρ­ χίες επ ιτίθεντο κατά τη ς τοποθεσίας Βερμίου-κάτω ρου Αλιάκμονα και ανέτρεπαν τις εκεί αμυνόμενες δυνάμεις, οι οποίες προ του κιν­ δύνου να εγκλωβισθούν πλήρως από τα κατερχόμενα (διά του άξονα Γρεβενά-Καλαμπάκα) στη θεσσαλική πεδιάδα γερμανικά στρα­ τεύματα συμπτύχθηκαν προς Νότο. Οι δύο ελ­ ληνικές μεραρχίες (XII και-XX) διαλύθηκαν ό­ ταν έφθασαν νοτίως του Αλιάκμονα, ενώ οι συμμαχικές δυνάμεις εγκαταστάθηκαν αμυ­ ντικά στην τοποθεσία Θερμοπυλών - τη ν έσχα­ τη γραμμή άμυνας και προστασίας τη ς Αθή­ νας. Την τύχη των ελληνικών δυνάμεων της Μακεδονίας ακολούθησαν και όλες οι δυνά­ μεις τη ς Ηπείρου που μάχονταν κατά των Ιτα­ λών. Αυτό ήταν αναπόφευκτο, διότι το Γενικό Στρατηγείο στις 12 Απριλίου αποφάσισε να συ-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

μπτύξει τη Στρατιά Ηπείρου και να τη ν εγκαταστήσει αμυντικά στην τοποθεσία Καλαμά ποταμού-Ελαίας-Σμόλικα-Βενέτικου ποταμού, προκειμένου να συνδεθεί δεξιά με τη ν τοπο­ θεσία Αλιάκμονα-Ολύμπου, η οποία ήδη βρι­ σκόταν υπό κατάρρευση. Τίποτα από αυτά δεν ήταν δυνατόν να γίνει. Οι δύο μεραρχίες (XIII Πεζικού και αυτή του Ιππικού) που διατέθηκαν από το μέτωπο τη ς Ηπείρου για να επιβραδύ­ νουν τη γερμανική προέλαση στην άνω κοιλά­ δα του Αλιάκμονα ποταμού, αφού αγωνίστη­ καν σκληρά για τρ εις ημέρες, μπροστά στη γερμανική ορμή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον άξονα Καστοριά- Γρεβενά- Καλαμπά­ κα και να αυτοδιαλυθούν. Ετσι με τους Γερμανούς να κινούνται από τη ν Καλαμπάκα προς την Κατάρα και το Μ έ­ τσοβο αποκόπτοντας όλες τις οδούς υποχώ­ ρησης οι ελληνικές δυνάμεις τη ς Ηπείρου κι­ νούντο προς Νότο σε πλήρη αταξία και σύγχυ­ ση και αυτοδιαλύονταν, αφού αξιωματικοί και στρατιώτες πίστευαν ότι κάθε συνέχιση του πολέμου ήταν μάταιη και είχαν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους από τη στρατιωτική και τη ν πο­ λιτική ηγεσία. Μπροστά στην κατάσταση αυτή ο διοικητής του ΤΣΔΜ, αντιστράτηγος Τσολάκογλου, παρά την α ντίθετη εντολή τη ς κυβέρ­ νησης, στις 20 Απριλίου υπέγραψε συνθηκο­ λόγηση και κατάθεση των όπλων. Με τη ν πλήρη διάλυση των ελληνικών δυ­ νάμεων οι Βρετανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη ν Ελλάδα. Περίπου 50.000 άνδρες (από τις 58.000 που είχαν έλθ ει στην Ελλάδα) επιβιβάστηκαν σε πλοία και απεχώρησαν από τις 24 μέχρι τις 30 Απριλίου. Οι μισοί περίπου από αυτούς μεταφ έρθηκαν στην Κρήτη. Στις 23 Απριλίου ο βασιλιάς και ό,τι υπήρχε από την ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Τσουδερό (ορκίστηκε τη ν 21η Απριλίου, μετά τη ν αυτοκτονία του Κορυζή στις 18 Απριλίου) είχαν εγκαταλείψ ει τη ν Αθήνα και εγκαταστά­ θηκαν στην Κρήτη για να συνεχίσουν το ν πό­ λεμο. Στις 27 Απριλίου τα γερμανικά σ τρατεύ­ ματα εισέρχονταν στην Αθήνα. Την κατάληψη τη ς ηπειρωτικής Ελλάδας, η οποία ολοκληρώ θηκε τη ν 1η Μαϊου, ακολού­ θησε και η Κρήτη μετά τη γνωστή μάχη, η ο­ ποία άρχισε στις 20 Μαϊου (από τις 14 του μη­ νάς είχαν αρχίσει οι σφοδρότατοι βομβαρδι­ σμοί) και περατώ θηκε την 30ή Μαϊου, με την αποχώρηση του βασιλιά και 21.000 ανδρών των συμμαχικών δυνάμεων.

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ -ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συνοπτική εξιστόρηση των επιχειρήσε­ ων του ελληνο-γερμανικού πολέμου δεν έγινε για να τονισθούν και να εξαρθούν για μια ακό­ μη φορά το υψηλό φρόνημα, ο απαράμιλλος η ­ ρωισμός και η αυτοθυσία που ο ελληνικός λα­ ός και ιδιαίτερα τα στρατευμένα παιδιά του επέδειξαν στην αντιμετώπιση των τραγικών κα­ ταστάσεων. Αυτά είναι αναμφίβολα, καταδείχθηκαν στα πεδία των μαχών με τους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες και έχουν γίνει αποδε­ κτά όχι μόνο από συμμάχους και φίλους, αλλά και από τους ίδιους τους αντιπάλους. Σκοπός των λίγων, αλλά βασικών στοιχείων που ανα­

φέρθηκαν ήταν να δοθεί η δυνατότητα να προσδιορισθεί η αμυντική πολιτική και η στρα­ τηγική της ελληνικής ηγεσίας τη ς περιόδου ε­ κείνης και να διερευνηθούν οι αιτίες και οι λό­ γοι για τους οποίους η ηρωική προσπάθεια των Ελλήνων κα τέληξε σε μια τόσο τραγική καταστροφή. Για τη διερεύνηση αυτή αποτελεί προϋπό­ θεση η παραδοχή ότι το αποτέλεσμα της πο­ λεμικής προσπάθειας τη ς Ελλάδας δεν ήταν νομοτελειακά προδιαγεγραμμένο ώστε να μην είναι δυνατή η διαφοροποίησή του. Η προϋπό­ θεση αυτή είναι βάσιμη διότι, όπως διδάσκει η ιστορία των πολέμων, καμία ή σχεδόν καμία πολεμική επιχείρηση δεν έχει προδιαγεγραμ­ μένο αποτέλεσμα. ΓΓ αυτό αρκεί να θυμηθού­ με τους ελληνο-περσικούς πολέμους και ειδι­ κότερα τη μάχη του Μαραθώνα και τη ναυμα­ χία τη ς Σαλαμίνας, τα αποτελέσματα των οποί­ ων ήταν ακριβώς αντίθετα από εκείνα που θα «έπρεπε» να είναι ή τουλάχιστον να αναμένο­ νται με βάση τη λογική συνεκτίμηση των μ εγε­ θών και των δυνατοτήτων των αντιπάλων. Ο­ μως και ο προηγηθείς τη ς γερμανικής εισβο­ λής ελληνο-ιταλικός πόλεμος το ίδιο μαρτυ­ ρεί. Η ιταλική επίθεση με βάση το ν συσχετι­ σμό των δυνάμεων θα «έπρεπε» να ήταν νικη­ φόρα. Οι Ιταλοί όμως όχι μόνο δεν βγήκαν νικητές από τη σύγκρουση, αλλά υπέστησαν και σοβαρή ήττα, μια ή ττα στην οποία συνέβα­ λε η υπεροχή των Ελλήνων σε ηθικές δυνά­ μεις, αλλά κύρια αιτία ήταν η σωρεία σφαλμά­ των στρατηγικής και τακτικής που διέπραξαν οι Ιταλοί. Το να λ εχθ εί ότι το "ελληνικό θαύμα" του ελληνο-ιταλικού πολέμου απλώς δεν επαναλήφ θηκε στον επακολουθήσαντα ελληνο-γερμανικό πόλεμο είναι μία εύκολη παράκαμψη και αποφυγή τη ς πραγματικότητας, η οποία σε τί­ ποτα δεν βοηθά και δεν ωφελεί. Τουναντίον η παραδοχή ότι στους πολέμους δεν γίνονται θαύματα και επομένως το αποτέλεσμα του ελληνο-γερμανικού πολέμου θα μπορούσε να εί­ ναι διαφορετικό (όπως θα μπορούσε να είναι και το αποτέλεσμα του ελληνο-ιταλικού πολέ­ μου), δίνει την ευκαιρία και τη δυνατότητα για πολλές διαπιστώσεις και παρατηρήσεις οι ο­ ποίες μπορούν να οδηγήσουν και σε πολύ χρή­ σιμα συμπεράσματα διαχρονικής ισχύος. Η πρώτη βασική διαπίστωση είναι η έλλει­ ψη ελληνικής στρατηγικής σχεδίασης για την αντιμετώπιση τη ς γερμανικής επίθεσης. Ου­ σιαστικότερο και σοβαρότερο πρέπει να θεω ­ ρηθεί το ότι η ελληνική ηγεσία δεν είχε σχέδιο για την αντιμετώπιση της νέας κατάστασης. Από το φθινόπωρο του 1940 και μετά η χώρα διεξήγε έναν σκληρότατο και άνισο πόλεμο, είχε πολλές αδυναμίες και αντιμετώπιζε ένα ρευστό ευρύ και εγγύς διεθνές περιβάλλον. Η πολύ δυσχερής αυτή κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα αποτελεί ελαφρυντικό για την έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού προς διεξαγωγή ενός διμέτωπου πολέμου, αλ­ λά σε καμιά περίπτωση δεν δικαιολογεί ουσια­ στικά και βάσιμα τη σύγχυση στην οποία είχε π εριέλθει η ελληνική ανώτατη ηγεσία. Εξάλ­ λου στις δύσκολες, ευμ ετά β λη τες και απρό­ βλεπτες καταστάσεις αποδεικνύεται η ικανό­ τη τα των αρχόντων και η αποτελεσματικότητα

των δομών και των μηχανισμών που μια χώρα έχει δημιουργήσει και δια θ έτει για τη ν υπερά­ σπιση των συμφερόντων της και κυρίως της α­ κεραιότητάς της. Εάν αυτό είναι γενικά και σε κάθε περίπτωση αποδεκτό, ισχύει ιδιαίτερα για τη γερμανική κατά της Ελλάδας επίθεση, η οποία δεν εκδηλώ θηκε ως «κεραυνός εν αι­ θρία» και δεν δικαιολογούσε αιφνιδιασμό - ό­ πως και δεν αιφνιδίασε την Ελλάδα. Και μόνο το γεγονός ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε πόλεμο και με μικρή υποστήριξη τη ς Βρετανίας είχε ταπεινώσει τη ν Ιταλία, σύμμαχο τη ς Γερμανίας (η οποία πολεμούσε εναντίον τη ς Αγγλίας), κα­ θιστούσε τουλάχιστον πολύ πιθανή μια ελληνο-γερμανική σύγκρουση. Η μεγάλη πιθανότη­ τα να δ εχθεί η χώρα γερμανική επίθεση επέ­ βαλλε την ύπαρξη πλήρους σχεδίασης για την αντιμετώπισή της. Η επαμφοτερίζουσα στάση τη ς Γιουγκο-

Γερμανικό τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ο όχημα α να γνώ ρ ισης δ ιέ ρ χ ε τα ι από κάποια στενω π ό, κ α τε υ θ υ ν ό μ εν ο προς τη ν Α θή να .

σλαβίας και της Τουρκίας- για τη Βουλγαρία δεν θα πρέπει να υπήρχε καμία αμφιβολία ότι θα συμπαρατασσόταν με το ν Αξονα - μπορεί να δυσχέραινε τη σχεδίαση τη ς ελληνικής ά­ μυνας, αλλά δεν δικαιολογούσε τη ν έλλειψή της. Οι ρευστές, οι ευμ ετά β λη τες και οι απρό­ βλεπτες καταστάσεις δεν αντιμετωπίζεται με την αδράνεια και την έλλειψη σχεδίων, αλλά με την ύπαρξη εναλλακτικών σχεδίων, σχε­ δίων εύκαμπτων και ευέλικτω ν τα οποία αντι­ μετωπίζουν τα διάφορα ενδεχόμενα που είναι πιθανό να παρουσιαστούν. Από αυτά όμως η Ελλάδα δεν δ ιέθ ετε κανένα και μέχρι την προηγούμενη ημέρα της γερμανικής επ ίθε­ σης απλώς ανέμενε, χωρίς να γνωρίζει και να έ ­ χει αποφασίσει τι έπρεπε να πράξει. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι "ενός κακού μύρια έπονται” . Αφού η ελληνική ηγεσία δεν γνώριζε πώς να αντιμετωπίσει το σχεδόν βέ­ βαιο ενδεχόμενο τη ς γερμανικής επίθεσης, θα ήταν απίθανο να λάβει απόφαση που να έ ­ χει πιθανότητες επιτυχίας, πολύ δε περισσό­ τερο όταν η απόφαση αυτή λαμβανόταν μέσα

σε πλήρη σύγχυση, διεπόταν από συναισθημα­ τισμούς και αγκυλώσεις και παρέβλεπε τα στρατιωτικά δεδομένα, τις αρχές και τους κα­ νόνες διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσε­ ων. Ολα αυτά τα αρνητικά στοιχεία συνδύαζε ο τρόπος που τελικά αναγκάστηκε να υιο θετή ­ σει η ηγεσία τη ς Ελλάδας για να αντιμετωπίσει τη γερμανική επίθεση, σε πλήρη αντίθεση με τις εισηγήσεις των διοικητών που θα έδιναν το ν αγώνα και με τους Βρετανούς οι οποίοι α­ ποφάσισαν να συμμετάσχουν στις επιχειρή­ σεις και με δυνάμεις ξηράς. Με όσο καλή διάθεση και αν εξετα σ θ εί η απόφαση για την αντιμετώπιση των Γερμανών, δεν μπορεί κάποιος να μη διερωτάται εάν αυ­ τή δεν αποσκοπούσε στην αυτοκαταστροφή. Οι χώρες βέβαια δεν αποφασίζουν την αυτο­ καταστροφή τους, ακόμη και όταν δεν απομέ­ νει τίποτα άλλο να πράξουν. Η τό τε ανώτατη η ­ γεσία της Ελλάδας όμως αποφάσισε να κατα­ στρέψει έναν στρατό ο οποίος μπορούσε να προσφέρει πάρα πολλά ακόμη. Κατ§ αρχήν αποφασίστηκε να υπάρξει άμυνα σε δύο, αν όχι τρ εις διαδοχικές τοποθεσίες: Μια στη μ εθό­

ριο, μία στη γραμμή Καϊμακτσαλάν-Βέρμιο-Ολυμπος και μια στα Κρούσια. Ετσι, ενώ συνολι­ κά οι δυνάμεις (ελληνικές και συμμαχικές) ή ­ ταν ανεπαρκείς για την πλήρη επάνδρωση και φυσικά τη διατήρηση τη ς καθεμίας από τις το ­ ποθεσίες α υτές χωριστά, αναγκάστηκαν να διασπαρούν και να αμυνθούν σε όλα τα βουνά τη ς Μακεδονίας. Ακόμα χειρότερο ήταν το ότι η σχέση αμυντικής ισχύος μεταξύ των τμημά­ των που διατέθηκαν στη μεθόριο και αυτών τη ς γραμμής Βερμίου-Ολύμπου ήταν α ντίθετη από την επιβαλλόμενη από τους κανόνες του αμυντικού αγώνα (τους κανόνες που λένε ότι η προς τα πίσω τοποθεσία πρέπει να είναι καλύ­ τερα προετοιμασμένη ώστε με τη σύμπτυξη και των τμημάτω ν από τις εμπρός γραμμές ά­ μυνας να επανδρώνεται πλήρως και να δίνεται εκεί ο αποφασιστικός αγώνας). Η απόφαση για τη διάθεση δυνάμεων και στη Θράκη με σκοπό την άμυνα οπωσδήποτε δεν είχε καμία σχέση με τη στρατιωτική δεο­ ντολογία και τη ν αμυντική στρατηγική και τα­ κτική. Η διατήρηση τη ς Θράκης ήταν σε κάθε

περίπτωση αδύνατη και οι μικρές, αλλά υπό τις επικρατούσες συνθήκες πολύτιμες δυνάμεις, θυσιάστηκαν (αφέθηκαν εκεί να καταστραφούν) στον βωμό κάποιου μάλλον κακώς εννο­ ούμενου εθνικού συμφέροντος. Ο κατακερματισμός τη ς ανεπαρκούς ι­ σχύος ή λθ ε να συνδυαστεί με δύο σημαντι­ κούς αρνητικούς παράγοντες. Ο πρώτος ήταν το ακάλυπτο αριστερό πλευρό όλων των αμυ­ ντικών τοποθεσιών-στην περιοχή του διαδρό­ μου του Αξιού ποταμού των δύο πρώτων και στην περιοχή Κλειδίου-Αμυνταίου τη ς τρίτης. Το ακάλυπτο πλευρό όχι μόνο δημιουργούσε προϋποθέσεις υπερκέρασης των τοποθεσιών, όπως και έγινε, αλλά καθιστούσε και αδύνατο τον συνδυασμό τη ς κατά των Γερμανών αμυ­ ντικής προσπάθειας με το ν αγώνα που έδιναν οι ελληνικές δυνάμεις κατά των Ιταλών στην Ηπειρο. Ο δεύτερ ος αρνητικός παράγοντας ή­ ταν η έλλειψη μέσων μεταφοράς και μετάγγι­ σης δυνάμεων από περιοχή σε περιοχή και από τοποθεσία σε τοποθεσία, σε συνδυασμό με την αεροπορική υπεροχή των αντιπάλων, μάλιστα σε μια εποχή που οι καιρικές συνθή­ κες ευνοούσαν τη χρησιμοποίηση του αερο­ πορικού δυναμικού. Με την ουσιαστική έλλειψη στρατηγικής σχεδίασης και τη βεβιασμένη (της τελευταίας στιγμής) απόφαση για σταθερή άμυνα με όλες τις αδυναμίες που προαναφέρθηκαν, θα ήταν τουλάχιστον αφ ελές να αναμένει κάποιος επι­ τυχή έκβαση του αγώνα. Ο τεράστιος όγκος των εχθρικών δυνάμεων, με τη συντριπτική υπεροχή πυρός και την απόλυτη κυριαρχία στον αέρα, δεν ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί για πολύ στην οχυρωμένη, αλλά με ισχνή ε­ πάνδρωση και χωρίς εφ εδρείες, τοποθεσία των συνόρων - “ Γραμμή Μ εταξά". Ακόμη και αν δεν συντριβόταν η γιουγκοσλαβική άμυνα και δεν γινόταν υπερκέραση τη ς τοποθεσίας η γραμμή αυτή δεν θα ά ντεχε την εχθρική πιεση, όπως σαφώς αποδείχθηκε και από τη διάρρηξή τη ς στην περιοχή του ανατολικού Μπέλες. Εάν ήταν σχεδόν αδύνατη η επί μακρόν α­ ναχαίτιση των γερμανικών δυνάμεων στην προωθημένη τοποθεσία, αυτή ήταν πλήρως α­ δύνατη στις επόμενες πρόχειρα και βεβιασμέ­ να προετοιμασμένες τοποθεσίες. Το αποτέλεσμα που προδιέγραψε η σχε­ δίαση τη ς άμυνας αποδείχθηκε και από την ε ­ ξέλιξη της μάχης, στη διεξαγωγή της οποίας ουδεμία προσπάθεια έγινε για την αποτροπή του μοιραίου. Και αυτό είναι που καταδεικνύει ανικανότητα, αλλά και αχαρακτήριστη αδιαφο­ ρία, όχι για την εξασφάλιση τη ς χώρας, η οποία ούτως ή άλλως ήταν αδύνατη υπό τις συνθή­ κες που διαμορφώθηκαν, αλλά για τη διάσωση των τμημάτω ν και των πολεμικών μέσων τα ο­ ποία εγκαταλείφθηκαν σαν να είχε χαθεί το παν και αυτά δεν θα χρειάζονταν ποτέ στο μέλλον. Ετσι στην πραγματικότητα εκτό ς από τις λίγες αντιδράσεις-κινήσεις και ενέργειεςτακτικής σημασίας (συμπτύξεις μικρών τμημά­ των, αναχαιτίσεις σε περιπτώσεις μικρών ει­ σχωρήσεων, τοπικές αντεπιθέσεις), καμία ου­ σιαστική στρατηγική και ακόμη τακτική από­ φαση δεν λήφ θηκε και καμία ενέργεια δεν έγι-

■■

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ. 74) ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

W A R G A M E S

VICTORY ΕΦΘΑΣΕ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΕΝΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ COLUMBIA GAMES, TO VICTORY, TO ΟΠΟΙΟ ΠΡΩΤΗ Η «Σ Ι» ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΣΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟ.

72

Ο ι w argam ers κ α ι οι φ ίλ ο ι τω ν ε π ιτρ α π έζιω ν π α ιχ ν ιδ ιώ ν ε ιδ ικ ό τ ε ρ α ε ίν α ι π λ έ ο ν σ ε θ έ σ η να π ε ρ ά σ ο υ ν π ο λ λ έ ς ε υ χ ά ρ ι­ σ τες ώ ρ ες κα τα κ τώ ν τα ς άγνω ­ σ το υ ς τ ό π ο υ ς ε π ικ ε φ α λ ή ς ι­ σ χυ ρ ώ ν α ερ ο π ο ρ ιώ ν , σ τρ α τώ ν κα ι σ τό λ ω ν , μ έσ ω τ ο υ V ictory, το υ νέου π α ιχ ν ιδ ιο ύ τη ς C olum bia G am es π ο υ ε ισ ά γ ε ι κ α τά α π ο κ λ ε ισ τ ικ ό τ η τ α η ε τ α ι­ ρ ία Σ φ ίγ ξ. T o V ictory θ α μ π ο ρ ο ύ σ α μ ε ν α π ο ύ μ ε ό τ ι σ υ ν δ υ ά ζ ε ι τ ις κ λ α ­ σ ικ έ ς α ρ χ έ ς π ο υ δ ιέ π ο υ ν τ α ε ­ π ιτρ α π έζια π α ιχ ν ίδ ια μ ε έ ν α π ρ ω τό τυ π ο σ ύ σ τη μ α μ ά χ η ς. Μ ια π ρ ω το τυ π ία έ γ κ ε ιτ α ι σ το υ ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ μ ε ν ο υ ς τ έ σ σ ε ρ ις χ ά ρ τ ε ς , π ο υ ω ς ισ ο μ ο ρ φ ικ ο ί μ π ο ρ ο ύ ν ν α σ υ ν δ υ α σ το ύ ν μ ε κ ά θ ε δ υ ν α τό τρ ό π ο μ ε τ α ξ ύ το υ ς , μ ε τ α β ά λ λ ο ν τ α ς κάθε φ ο ρ ά τ ο π ε δ ίο τ η ς μ ά χ η ς και π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς κ α τ ’ ε π έ κ τα σ η π ο ικ ιλ ία σ το π α ιχν ίδ ι. Ο ι χ ά ρ τ ε ς α υ τ ο ί - δ ια σ τά σ εω ν 40x28 cm ο κ α θ έ ν α ς - είν α ι χ ω ρ ισ μ έν ο ι σ ε εξά γ ω ν α , κ α θ έ ν α απ ό τ α οπ οία α ν τισ το ιχ ε ί σ ε ε π ιφ ά ν ε ια 100 τ.χ λ μ . Τα π ιό ν ια π ο υ α ν τιπ ρ ο ­ σ ω π εύ ο υ ν τ ις δ ιά φ ο ρ ε ς μ ο ν ά ­ δ ε ς είν α ι ξ ύ λ ιν α κα ι τ ο π ο θ ε ­ τ ο ύ ν τ α ι επ ί τ ο υ χ ά ρ τη σ ε ό ρ θ ια θ έ σ η , ώ σ τε ο α ν τίπ α λ ο ς ν α μ η ν

ε ίν α ι σ ε θ έ σ η να γ ν ω ρ ίζ ε ι τ ο ε ί­ δ ο ς κ α ι τ η ν π ο ιό τ η τ ά τ ο υ ς . Υ π ά ρ χο υ ν δ έ κ α δ ια φ ο ρ ε τ ι­ κ ά ε ίδ η μονά δω ν. Ο ι α ε ρ ο π ο ρ ι­ κ έ ς δ ια κ ρ ίν ο ν τα ι σ ε μ ο ν ά δ ε ς μ α χ η τικ ώ ν , β ο μ β α ρ δ ισ τικ ώ ν κ ά θ ε τ η ς ε φ ό ρ μ η σ η ς κα ι β α ρ έ ­ ω ν β ο μ β α ρ δ ισ τικ ώ ν . Κ ά θ ε π ιόνι α ε ρ ο π ο ρ ικ ή ς μ ο ν ά δ α ς α ν τ ι­ σ τ ο ιχ ε ί σ ε σ χ η μ α τισ μ ό π τ έ ρ υ ­ γ α ς. Ο ι ν α υ τ ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς α ν τ ι­ π ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν μ ο ίρ ε ς θ ω ρ η κ τώ ν , α ε ρ ο π λ α ν ο φ ό ρ ω ν κα ι υ ­ π ο β ρ υ χ ίω ν κ α ι α υ τ έ ς τ η ς ξη ρ ά ς μ ε ρ α ρ χ ίε ς τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν , α ­ λ εξιπ τω τ ισ τώ ν , π ε ζ ο ν α υ τώ ν κα ι π ε ζικ ο ύ . To V ictory ό μ ω ς είν α ι α ­ ν ε ξ ά ν τ λ η τ ο . Μ ε ε λ ά χ ισ τη δ α π ά ­ ν η ο ι π α ίκ τ ε ς μ π ο ρ ο ύ ν να π ρ ο ­ μ η θ ε υ τ ο ύ ν τ α σ ε τ ε π έ κ τα σ η ς , π ο υ π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο υ ν μ ο ν ά δ ε ς αν τιτο ρ π ιλ λ ικ ώ ν , κ α τα δ ρ ο μ ικ ώ ν , το ρ π ιλ λ ο π λ ά ν ω ν , π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , μ η χ α ν ο κ ίν η τα π ε ζικ ο ύ , α ε ρ ιω ­ θ ο υ μ έ ν ω ν μ α χ η τικ ώ ν , β α ρ έω ν α ρ μ ά τω ν , ε φ ο δ ια σ μ ο ύ , μ έσ ω ν β ο μ β α ρ δ ισ τικ ώ ν , ο ρ ε ιν ώ ν κα ­ τα δ ρ ο μ ώ ν κα ι μ η χ α ν ικ ο ύ . Επί­ σ η ς μ π ο ρ ο ύ ν να π ρ ο μ η θ ε υ ­ τ ο ύ ν επ ιπ λ έο ν χ ά ρ τ ε ς , κ α θ ι­ σ τώ ν τα ς τ ο π α ιχ ν ίδ ι α κ ό μ α πιο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν . Χ ά ρ η σ τα σ ε τ ε π έ ­ κ τα σ η ς σ το π α ιχ ν ίδ ι μ π ο ρ ο ύ ν ν α σ υ μ μ ε τά σ χ ο υ ν το υ λ ά χ ισ το ν έ ξ ι π α ίκ τε ς .

Το παιχνίδι Victory της Columbia Games.

Το σ ύ σ τη μ α μ ά χ η ς είν α ι ε ­ ξ α ιρ ε τ ικ ά απ λό. Κ ά θ ε τ ύ π ο ς μ ο ­ ν ά δ α ς έ χ ε ι σ ε κ ά θ ε χ ρ ο ν ικ ή σ τιγ μ ή σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν η ισχύ μ ά ­ χ η ς (1-4), π ου ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ο ν α ­ ρ ιθ μ ό τω ν ζα ρ ιώ ν τ α ο π ο ία ο π α ίκ τη ς κ ά το χ ο ς θ α ρ ίξ ε ι γ ια τη μ ο ν ά δ α α υ τή . Η ισ χύ ς μ ά χ η ς τ η ς μ ο ν ά δ α ς α υ ξ ο μ ε ιώ ν ε τ α ι αν α λ ό γ ω ς τω ν α π ω λειώ ν κα ι τω ν α ν α π λ η ρ ώ σ εω ν π ο υ λ α μ β ά ν ει. Κ ά θ ε μονά δα ανάλογα με το ν τύ π ο τ η ς έ χ ε ι σ τ α θ ε ρ ή ε π ιθ ε τ ι­ κή ισχύ ε ν α ν τ ίο ν α ε ρ ο π ο ρ ικ ώ ν , ν α υ τικ ώ ν κα ι χ ερ σ α ίω ν δ υ ν ά μ ε ­ ων. Α υ τή η ε π ιθ ε τ ικ ή ισ χύ ς (1-3) ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ο ν μ έ γ ισ τ ο α ρ ιθ μ ό π ου π ρ έ π ε ι ν α έ λ θ ε ι σ το ζά ρ ι ώ ­ σ τ ε ν α ε π ιτ ε υ χ θ ε ί π λ ή γ μ α σ τη ν α ν τίπ α λ η μ ο ν ά δ α . Για π α ρ ά ­ δ ε ιγ μ α α ς υ π ο θ έ σ ο υ μ ε ό τ ι μια μ ο ν ά δ α το ρ π ιλ λ ο π λ ά ν ω ν μ ε ι­ σχύ μ ά χ η ς τ έ σ σ ε ρ α ε π ιτ ίθ ε τ α ι σ ε μια μ ο ίρ α θ ω ρ η κ τώ ν . Η επ ι­ θ ε τ ικ ή ισ χύ ς τω ν το ρ π ιλ λ ο π λ ά -

Οι δυνάμεις των «γαλάζιων» είναι έτο ιμ ες να εξαπολύσουν έφοδο κατά των «ερυθρών».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ν ω ν κ α τα σ τό χω ν ε π ιφ α ν ε ια ς ε ί­ ν α ι τρ ία . Σ υ ν επ ώ ς η α ε ρ ο π ο ρ ι­ κή μ ο ν ά δ α θ α ρ ίξ ε ι τέ σ σ ε ρ α ζά ­ ρια - όσ α η ισ χύ ς μ ά χ η ς τ η ς κα ι θ α ε π ιτύ χ ε ι π λ ή γ μ α μ ε ζα ­ ρ ιέ ς 1, 2 ή 3. To V ictory ε ίν α ι έ ν α π α ιχ ν ίδ ι σ τ ρ α τ η γ ικ ή ς π ου α π ε υ θ ύ ν ε τ α ι κ υ ρ ίω ς σ ε ν έ ο υ ς π α ίκ τε ς , μ ε σ κοπ ό να τ ο υ ς φ έ ρ ε ι σ το ν μ α γ ι­ κό χ ώ ρ ο τω ν w argam es. Ο ι ε ν ­ δ ια φ ε ρ ό μ ε ν ο ι μ π ο ρ ο ύ ν να τ ο π ρ ο μ η θ ε υ τ ο ύ ν απ ό τ η ν ε τ α ιρ ία Σ φ ίγ ξ - γ ν ω σ τή απ ό τ ο π α ιχν ίδ ι σ τρ α τ η γ ικ ή ς δ ι’ α λ λ η λ ο γ ρ α ­ φ ία ς A uste rlitz - σ τη δ ιε ύ θ υ ν σ η : 3 η ς Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 77, π λ α τε ία Β ικ τω ρ ία ς (τη λ . 8254840, fax: 8256443, 17.00-20.00). Π α ν τελ ή ς Κ αρύκας

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ

ΙΠΠΟΤΗΣ 13ος ΑΙΩΝΑΣ PEGASO 54-088, 54 mm Ενας επ ιθ ε τικ ό ς William Wallace το υ γνω σ τού γλύ π τη Rendall Patton σί­ γο υ ρ α «τα ρά ζει» τα ν ερ ά σ τον χώρο τη ς φ ιγούρ ας.

ALPHONSE DE POITIERS, ΓΑΛΑ!A X III ΑΙΩΝΑΣ

KING EDWARD I, 1298 «PLANTAGENET»

EMI WAR-18, 54 mm

PEGASO 54-089, 54 mm

Μ ια ισ τορ ική φ ιγούρ α εφ ίπ π ου μ ε έ ν το ν α χρ ώ ­ μ α τα και ρ εα λισ τικ ή στάση. Σ ίγου ρα έν α ελ κ υ σ τικ ό θ έ μ α για το υ ς φ ίλ ο υ ς τω ν μεσ αιω νικώ ν θ ε μ ά τω ν

Ο γλύπ της Rendall Putton προσ φ έρει έναν εξα ι­ ρ ετικό βασιλιά Εδουάρδο, που όπως φαίνεται θα γίνει προσφιλές θ έμ α ανάμεσα στους μο ντελισ τές και στους σ υ λλέκτες ιστορικής μινιατούρας.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΣΤΟΝ ΜΑΡΑΘΩΝΑ EL VIEJO DRAGON CG33, 54 mm

ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ 3ου ΑΙΩΝΑ, ΡΩΜΗ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ XI ΑΙΩΝΑ

EMI GLC-07 54 mm

EMI TER-11, 90 mm

Ενα ό μ ο ρ φ ο κ ο μ μ ά τι που κ υ ­ κλ ο φ ο ρ εί σε π ερ ιο ρ ισ μ ένο α ρ ιθ ­ μό και σ υ ν ο δ εύ ε τα ι από π ισ το­ π ο ιητικό. Τη γλυπ τική τ η ς φ ιγ ο ύ ­ ρας υπ ογρ ά φ ει ο Adriano Laruccia.

Η ιτα λική ετα ιρ ία ΕΜΙ π ρο­ σ φ έρ ει έν α ε ξα ιρ ε τικ ό κο μ μ ά τι σ υλ λο γή ς μ ε έ ν το ν ο ελ λ η ν ικ ό ε ν ­ διαφ έρον.

Ο γνω σ τό ς Ισπανός γ λύ π τη ς Emilio Arrendondo δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε έν α α κό ­ μα ό μ ο ρ φ ο ελ λ η ν ικ ό θ έ μ α που α ν α μ έ ν ε τα ι να γ ίν ε ι ανάρπαστο.

Ο λες οι παραπάνω φ ιγούρες δ ια τίθ εν τα ι από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Ν έα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης ε κ ε ί δ ια τίθ εν τα ι φ ιγούρες όλων των γνωστών εταιριώ ν και βάφονται φ ιγούρες επ ί παραγγελία. Τα προϊόντα του κ α τα σ τήμ α τος στέλνονται μ ε αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ ΤΟ Ρ ΙΑ

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 71)

74

νε για τη ν αντιμετώπιση τη ς ■από τη ν πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων - δυσμενούς εξέλ ι­ ξης τη ς κατάστασης. Τουναντίον οι ενέργειες που έγιναν, όπως η σύμπτυξη τη ς XVIII Μεραρ­ χίας από την οχυρωμένη τοποθεσία και η αμυ­ ντική τη ς εγκατάσταση μεταξύ τη ς λίμνης Κερκίνης και των Κρουσίων ορέων, η ταυτό­ χρονη διάθεση τη ς ελλιπούς και μοναδικής ε­ φεδρικής XIX Μεραρχίας σε αμυντική αποστο­ λή (δυτικά των Κρουσίων) και η διατήρηση των φρουρών των οχυρών στις θέσ εις τους, μπο­ ρούν να χαρακτηρισθούν ως αυτοκαταστροφικές. Η παρουσίαση τη ς «έλλειψης πλοίων», από τα οποία τόσα πολλά δ ιέθ ετε ο ελληνικός εμπορικός και αλιευτικός στόλος, ως δικαιο­ λογίας για την αδυναμία σύμπτυξης των δυνά­ μεων (μετά τη ν υπερκέραση της τοποθεσίας των συνόρων), διά των λιμένων και των όρμων τη ς Μακεδονίας, μόνον ως αστεία μπορεί να χαρακτηρισθεί και αποτελεί μία ακόμη μεγάλη απόδειξη της ανετοιμότητας για το ν πόλεμο. Εάν όμως ήταν αδικαιολόγητη η αδράνεια για τη φθορά του εχθρού και κυρίως για τη διάσωση των τμημάτων που βρίσκονταν στις αμυντικές τοποθεσίες, εξω φρενική και ασυγ­ χώρητη πρέπει να θεω ρηθεί η ώθηση της Στρατιάς Ηπείρου στην καταστροφή. Αυτά τα τμήματα, τα οποία για έξι μήνες με τον ηρωι­ σμό και τη ν αυτοθυσία τους στα ηπειρωτικά βουνά έγραψαν ανεπανάληπτες σελίδες δό­ ξας και μεγαλείου και κατέπληξαν το ν κόσμο ολόκληρο, οδηγήθηκαν στη διάλυση, τη ν κα­ ταστροφή και τη ν ταπείνωση όχι από τους α­ ντιπάλους τους, αλλά από τη ν ίδια την ηγεσία τους. Και αυτό δεν έγινε για κάποιον ουσιαστι­ κό και Θάσιμο λόγο, αλλά γιατί «δεν ήταν δυνα­ τό ν να διαταχθεί η σύμπτυξη των νικητών μπροστά στους η ττημένους Ιταλούς». Αυτό που έπρεπε να γίνει «δεν ήταν δυνατόν», αλλά ήταν περισσότερο από δυνατόν οι νικητές να πετούν τα όπλα τους και να τρέχουν να σω­ θούν μέσα στα βουνά ή να τα παραδίδουν στους ηττημένους Ιταλούς και να αυτοκτονούν από οργή και ντροπή. Α νεξάρτητα από τη ν όποια ευθύνη των δι­ οικητών των τμημάτω ν για την κατάσταση στην οποία αυτά περιήλθαν, περιλαμβανομένου του στρατηγού Τσολάκογλου ο οποίος κατηγορήθηκε για τη συνθηκολόγηση (αρχικά με τους Γερμανούς και στη συνέχεια και με τους Ιταλούς), η πραγματική και μεγάλη ευθύνη α­ νήκει στο Γενικό Στρατηγείο και τη ν κυβέρνη­ ση, σε εκείνους οι οποίοι παρά τις επανειλημ­ μένες εισηγήσεις και εκκλήσεις των τοπικών διοικητών για την έγκαιρη σύμπτυξη των στρατευμάτων αρνούντο να τη ν εγκρίνουν μέ­ χρι που αυτή κατέστη αδύνατη (1). Είναι πράγ­ ματι άξιο απορίας πώς οι η γέτες εκείνοι δεν δι­ δάχθηκαν τίποτα από τη ν καταστροφή του Ελ­ ληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, την οποία έζησαν προσωπικά είκοσι χρόνια πριν, πώς δεν κατανόησαν ότι οι νικητές και οι ηττημένοι φαίνονται στο τέλο ς του πολέμου και ότι ο πό­ λεμος δεν τελειώ νει όσο υπάρχουν αξιόμαχα στρατεύματα να το ν διεξαγάγουν. Από όσα προαναφέρθηκαν και κυρίως από τη ν τραγική κατάληξη του αγώνα με τη ν πλή­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ρη διάλυση του Ελληνικού Στρατού δεν πρέ­ πει να παραμένει καμία αμφιβολία ότι η αμυ­ ντική πολιτική και στρατηγική τη ς Ελλάδας για τη ν αντιμετώπιση τη ς γερμανικής απειλής ή ­ ταν καταστροφική, αν όχι «λύση αυτοκτονίας» όπως αναφέρεται και στην «Ιστορία του Ελλη­ νικού Εθνους». Για το εάν υπό τις τό τε επικρα­ τούσες συνθήκες θα μπορούσε να υ ιο θετη θεί άλλος τρόπος ενεργείας με περισσότερες πι­ θ α νό τη τες επιτυχίας ή έστω με μικρότερες συνέπειες πολλά μπορούν να λεχθούν, χωρίς φυσικά να είναι δυνατόν να αποδειχθεί η ορθ ότη τά τους. Ο μόνος τρόπος για να αποδειχ θ εί η ορθότητα και η αποτελεσματικότητα των πολεμικών σχεδίων είναι να δοκιμαστούν αυτά στην πράξη, η οποία είναι ο ίδιος ο πόλε­ μος. Επειδή όμως δεν είναι δυνατόν να γίνο­ νται πόλεμοι για να δοκιμάζονται τα πολεμικά σχέδια, το ασφαλέστερο μέσο ελέγχου τη ς ορ­ θ ότη τα ς αυτών είναι οι Αρχές του Πολέμου και οι κανόνες σχεδίασης και διεξαγωγής των επιχειρήσεων. Και η πραγματικότητα είναι ότι κατά το ν ελληνο-γερμανικό πόλεμο από την ελληνική πλευρά παραβιάστηκαν όλες οι αρ­ χές και όλοι οι κανόνες σχεδίασης και διεξαγω­ γής πολεμικών επιχειρήσεων (2). Ο σκοπός του πολέμου ο ύτε σαφής, ούτε εφικτός ήταν. Από το σχέδιο διαφαίνεται ότι σκοπός του πολέμου ήταν η διατήρηση τη ς α­ κεραιότητας ολόκληρου του ελληνικού χώρου και της απελευθερω θείσας Βόρειας Ηπείρου. Αυτό τουλάχιστον σημαίνει η εντολή που είχε δοθεί στα εγκατεσ τημένα στην παραμεθόρια αμυντική τοποθεσία τμήματα και η διατήρηση του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου στη θέση του. Η έννοια όμως τη ς αποστολής αυτής αυτο-αναιρέθηκε με την ισχνή δύναμη που δια­ τέθ η κε για τη ν επάνδρωση τη ς τοποθεσίας, τη ν έλλειψη εφεδρειώ ν ικανών να αποκαθιστούν τη ν τοποθεσία σε περίπτωση εχθρικών εισχωρήσεων και κυρίως με τη ν οργάνωση και την επάνδρωση τη ς τοποθεσίας Βερμίου- 0λύμπου. Η διασπορά των δυνάμεων, τα εκ τε τα ­ μένα μέτωπα των αμυντικών τοποθεσιών, τα ακάλυπτα πλευρά αυτών στον δυτικό τομέα, η σχεδόν ολοκληρωτική έλλειψη μέσων μετακί­ νησης των δυνάμεων, σε συνδυασμό με τη συ­ ντριπτική υπεροχή του αντιπάλου σε ισχύ πυ­ ράς και την κυριαρχία του στον αέρα, αποτεΓ ερ μ ανοί ε π ιτίθ ε ν τα ι σ τα οχυρά τη ς «Γραμμής Μ ε τα ξ ά » .

λούν σαφή απόδειξη τη ς εκ μέρους τη ς ελλη­ νικής ηγεσίας παραβίασης ή τουλάχιστον της πλήρους αδυναμίας εφαρμογής των αρχών του πολέμου. Δ εν εφαρμόστηκαν οι αρχές του πολέμου στη σχεδίαση, δεν ήταν δυνατόν αυ­ τέ ς να εφαρμοστούν στη διεξαγωγή και δεν εί­ χε δημιουργηθεί ή όποια προϋπόθεση νίκης. Αντίθετα είχαν δημιουργηθεί όλες οι προϋπο­ θέσ εις για την ή ττα και καταστροφή των αμυ­ νόμενων δυνάμεων. Από αυτά εύκολα συνάγεται ότι κατ' αρ­ χήν έπρεπε οπωσδήποτε να αποφευχθεί η διά­ σπαση της άμυνας στις δύο τοποθεσίες. Οσον αφορά την επιλογή τη ς τοποθεσίας των συνό­ ρων ως του χώρου της αποφασιστικής άμυνας, όσο και αν βάραινε η εκεί ύπαρξη των οχυρω­ ματικών έργων, αυτή δεν θα έπρεπε να γίνει εάν δεν ήταν βέβαιο ότι η Γιουγκοσλαβία δεν θα προσχωρούσε στον Αξονα και θα είχε τη θέληση και κυρίως τη δυνατότητα να αναχαιτί­ σει τη γερμανική επίθεση και να προστατεύσει τον κορμό τη ς Ελλάδας από τη ν κοιλάδα του Αξιού και το υψίπεδο της Πελαγονίας (Περλεπέ-Μοναστήρι-Κοζάνη). Ως ελάχιστη εξασφά­ λιση αυτού θα μπορούσε να θεω ρηθεί η ύπαρ­ ξη στρατιωτικής συμμαχίας μεταξύ τη ς Ελλά­ δας και της Γιουγκοσλαβίας και ο στενός συ­ ντονισμός των στρατιωτικών τους επιχειρήσε­ ων, συντονισμός ο οποίος για να έχει ουσία και προοπτικές επιτυχίας θα έπρεπε να φθάνει στην κοινή άμυνα των δύο στρατών επί της πράγματι φύσει ισχυρής αμυντικής τοπ οθε­ σίας των ορέων Γκολέσνιτσα-Βαβούνα (βορείως και βορειοανατολικώς του Περλεπέ)-στενά Δεμίρ Καπού (στην κοιλάδα του Αξιού ποταμού)-Γκραντένσκα-Μπέλες. Αυτή η αμυντική γραμμή θα μπορούσε να συνδεθεί προς δυσμάς με τη ν άμυνα τη ς Βόρειας Ηπείρου από τα εκεί ευρισκόμενα ελληνικά στρατεύματα. Ολα αυτά όμως θα μπορούσαν να γίνουν πρά­ ξη μόνο με προπαρασκευή πολύ πριν αρχίσει ο πόλεμος. Αφού δεν είχε γίνει καμία προπαρα­ σκευή και τίποτα από αυτά δεν ίσχυε η ελληνι­ κή ηγεσία δεν θα έπρεπε να επ ιλέξει για τη ν ά­ μυνα την τοποθεσία των συνόρων, η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνον ως γραμ­ μή επιβράδυνσης και πρόκλησης τη ς μέγιστης δυνατής φθοράς στον επιτιθέμενο. Το ίδιο με την οχυρωμένη τοποθεσία μπορεί να λεχθ εί

και για τη ν τοποθεσία των Κρουσίων, η οποία για να αποτελέσει γραμμή άμυνας έπρεπε να εξασφαλισθεί το αριστερό τη ς πλευρό στην κοιλάδα του Αξιού ποταμού με ισχυρές τεθω ­ ρακισμένες μονάδες, οι οποίες δεν υπήρχαν. Ως προς τη Θράκη δεν δικαιολογείται κανένας δισταγμός για τη ν εκκένωσή τη ς και τη ν παρα­ μονή (εκεί) τμημάτω ν κάλυψης με αποστολή ε­ πιβράδυνσης του επιτιθέμενου και σύμπτυξης πίσω από τη ν κύρια αμυντική τοποθεσία - ό­ ποια και αν ήταν αυτή. Η αμφιβολία που υπήρχε ως προς τη στά­ ση τη ς Γιουγκοσλαβίας και κυρίως η εκτίμηση η οποία έπρεπε να έχει γίνει για την αδυναμία του Γιουγκοσλαβικού Στρατού να ανακόψει πλήρως την εχθρική επίθεση βορείως του Περλεπέ, έστω και αν αυτός προσπαθούσε, ή­ ταν πολύ επαρκή στοιχεία για να απορριφθεί και η τοποθεσία Καϊμακτσαλάν- Βερμίου-Ολύμπου ως αυτή στην οποία θα δινόταν η αποφα­ σιστική μάχη κατά των εισβολέων. Η δυνατότη­ τα του επιτιθέμενου να παρακάμψει την τοπο­ θεσία αυτή από την κατεύθυνση τη ς πολύ α­ σθενούς περιοχής Κλειδίου-Βεύης, σε συν­ δυασμό με την εκ μέρους των αμυνόμενων α­ νεπαρκέστατη ισχύ σε αρματικό δυναμικό (υπήρχαν μόνο τα 90 άρματα των Αγγλων), δεν θα έπρεπε να αφήνει αμφιβολίες ότι η άμυνα θα ήταν ανεπιτυχής. Με τη ν απόρριψη και τη ς τοποθεσίας Καϊμακτσαλάν-Βερμίου-Ολύμπου δεν έμενε παρά η αποφασιστική άμυνα να σχεδιαστεί, να οργα­ νωθεί και να υλοποιηθεί στην αμυντική τοπο­ θεσία Ολύμπου-καμπής Αλιάκμονα ποταμού (Καμβούνια-Χάσια)-Πίνδου (Σμόλικας)-Καλαμά ποταμού ή Αραχθου ποταμού, με τη χρησιμο­ ποίηση των τοποθεσιών των συνόρων, των Κρουσίων και του Βερμίου ως γραμμών επι­ βράδυνσης. Μπορεί να φαινόταν λίγο τραγικό το να σχεδιάζεται η παραχώρηση ολόκληρης της Μακεδονίας και του μεγαλύτερου μέρους της Ηπείρου (φυσικά κατόπιν πείσμονος επιβρα­ δυντικού αγώνα και πρόκλησης τη ς μέγιστης δυνατής φθοράς στον εχθρό), αλλά στον πό­ λεμο δεν πρέπει να επιδιώκεται το επιθυμητό, αλλά το εφικτό. Με τη σχεδίαση του αποφασι­ στικού αγώνα στην τοποθεσία του Αλιάκμονα ποταμού πολλά θα ήταν τα π λεονεκτήματα των αμυνομένων. Το εύρος τη ς τοποθεσίας αυτής είναι πολύ μεγάλο, αλλά κα τ’ αρχήν δεν θα ήταν δυνατή η παράκαμψή τη ς επειδή τα πλευρά τη ς στηρίζονται στη θάλασσα, στην ο­ ποία τό τε κυριαρχούσαν οι Βρετανοί. Εκτός αυτού τα εκτετα μένα “νεκρά” εδάφη που συνιστούν οι ορεινοί όγκοι θα έδιναν τη δυνατό­ τητα τη ς συγκέντρωσης των δυνάμεων στις διαβάσεις. Εάν εκεί είχε γίνει έστω και πρόχει­ ρη οχύρωση'του εδάφους (αντί αυτή να γίνε­ ται στην κοιλάδα του Αξιού και στα Κρούσια) και δ ιετίθ ετο το μικρό αρματικό δυναμικό των Βρετανών, μετά το πέρας των αποστολών κά­ λυψης, θα ήταν δυνατό να απορροφηθεί μεγά­ λο μέρος τη ς εχθρικής ισχύος και να αναχαιτι­ στεί η επίθεση. Το σημαντικό όμως π λεονέκτημα από την επιλογή αυτής τη ς τοποθεσίας θα προερχό­ ταν από τη ν εγκατάσταση ενιαίας αμυντικής γραμμής σε όλο το μέτωπο και εναντίον του

Γερμανοι ο ρ ειν ο ί κ υ νη γ ο ί σ τή νο υ ν τη σ ημ α ία το υ ς σ τη ν κ ο ρυφ ή το υ Ολύμπου.

συνόλου των αντιπάλων (Γερμανών, Βουλγά­ ρων και Ιταλών). Η έγκαιρη και με επιβραδυντι­ κό αγώνα σύμπτυξη τη ς Στρατιάς Ηπείρου, η οποία συνιστούσε και το ν όγκο των ελληνικών δυνάμεων, θα έδινε τη δυνατότητα απαγόρευ­ σης τη ς προώθησης του εχθρού από την Ηπει­ ρο, αλλά και διάθεσης μεραρχιών στο κατά των Γερμανών μέτωπο. Σε κάθε περίπτωση η άμυνα στην τοποθεσία αυτή θα έδινε τη δυνα­ τό τητα τη ς εφαρμογής των Αρχών του Πολέ­ μου σε μεγάλη έκταση και τη ς δημιουργίας συνθηκών νίκης. Μια έστω και λίγο ευνοϊκή εξέλιξη της κα­ τάστασης στο ελληνικό μέτωπο θα μπορούσε να έχει και πολύ ευ ρ ύ τερ ες θ ετικ ές επιπτώ­ σεις στην όλη εξέλιξη του Β’ΠΠ, από τη ν ο­ ποία εξαρτάτο πλέον και η τύχη της Ελλάδας. Εάν η Βρετανία πειθόταν ότι θα ήταν δυνατή η συγκράτηση των Γερμανών στην Ελλάδα, θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά το μέτωπο αυτό δημιουργώντας προϋποθέσεις για την ε ­ πανάληψη των νικηφόρων γεγονότων του Α ’ΠΠ (1916-18). Ακόμη όμως και εάν δεν καθί­ στατο δυνατή η τελική σταθεροποίηση του μετώπου, η έστω για περιορισμένο χρόνο άμυ­ να θα έδινε τη ν ευχέρεια και τη δυνατότητα τακτικής σύμπτυξης των ελληνικών και των συμμαχικών δυνάμεων και αποτελεσματικής ενίσχυσης τη ς άμυνας τη ς Κρήτης - ακόμη και διαπεραίωσης αυτών στη Μέση Ανατολή και τη ν Αφρική για τη συνέχιση του αγώνα. Μια τ έ ­ τοια εξέλιξη , η οποία με τη θαλάσσια κυριαρ­ χία που είχαν οι Βρετανοί σε ολόκληρη τη Μ ε­ σόγειο είχε πολλές πιθανότητες πραγματοποί­ ησης, θα μπορούσε να οδηγήσει στη διατήρη­ ση της Κρήτης ελεύ θ ερ η ς - θα ήταν αμφίβολο το εάν οι Γερμανοί θα επιχειρούσαν την κατά­ ληψή της- ή έστω στην ουσιαστική συμμετοχή των ελληνικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις στην Αφρική και αλλού, με πολλές θ ετικ ές επι­ πτώσεις για την Ελλάδα.

Αθήνα. (2) Ουίνστον Τσώρτσιλ: ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Ε. Μορφωτική Εστία, Αθήνα. (3) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΔΙΣ/Αρχηγείο Στρατού, Αθήνα, 1973. (4) Εγχειρίδιο Εκστρατείας ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ, Αρχηγείο Στρατού, Αθήνα, 1974. (5) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1976. (6) Γ. Ανδρεάδη: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αθήνα, 1991.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1) Ο διοικητής του ΤΣΔΜ είχε υποβάλει υπόμνημα στο Γενικό Στρατηγείο με το οποίο πρότεινε τη σύμπτυξη όλων των τμημάτων από την Αλβανία και την αμυντική εγκατάσταση αυτών στη γραμμή Αλιάκμονα-Βενέτικου και δυτικότερα. Στις 23 Απριλίου ο αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος ζήτησε την απαλλαγή από τα καθήκοντα του και την αποστράτευσή του, που έγιναν αποδεκτά την ίδια ημέρα από τον βασιλιά. (2) Οι αρχές του πολέμου, οι οποίες έχουν υ ιο θ ετη θ εί από όλους τους σύγχρονους στρατούς, είναι: - Ο προσανατολισμός και η κατεύθυνση κάθε στρατιω τικής προσπάθειας για την επίτευξη ενός σαφώς προσδιορισμένου και εφ ικτού σκοπού. - Η επ ιθετικότητα για την απόκτηση, τη διατήρηση και την εκμετάλλευση της πρωτοβουλίας των ενεργειών. - Η συγκέντρωση της μέγιστης δυνατής ισχύος στον αποφασιστικό τόπο και χρόνο. - Η οικονομία των δυνάμεων με τη διάθεση της μικρότερης δυνατής ισχύος σε δευτερ εύο υσ ες προσπάθειες. - Ο ελιγμός των δυνάμεων για να βρεθούν σε πλεονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου. - Η ενότητα διοίκησης, η ασφάλεια, ο αιφνιδιασμός και η απλότητα.

75

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε το Πολεμικό Μουσείο για την παραχώρηση των φωτογραφιών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Π ΑΓΚΟ ΣΜ ΙΟ Σ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ, ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Γεώργιος Ε. Μανουσάκης

ΧΗΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΑΤΑΙΕΣ ΣΤΟ ΤΟΚΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΑΓΔΑΤΗ

Ε κδόσ εις “ Π ατάκη» Αθήνα, Ιανουάριος 2000 Σ ελίδ ες 320 Το βιβλίο του καθηγητή τη ς α­ νόργανης χημείας Γ Μανουσάκη έρ­ χεται να μας δώσει με απλό και κατα­ νοητό τρόπο μια γενική και πλούσια σε πληροφόρηση εικόνα του χημι­ κού και του βιολογικού πολέμου με τη μορφή της αφηγηματικής εξιστόρησης. Η κυκλοφορία του βιβλίου από τις εκδόσεις «Πατάκη» είναι επί­ καιρη μετά από τις σχετικά πρόσφα­ τες τρομοκρατικές επιθέσεις κατά τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν χημι­ κές ουσίες. Ο αναγνώστης θα βρει αρκετά ενδιαφέρον το περιεχόμενο ανακαλύπτοντας ορισμένες κρυφές

ΧΗ Μ ΙΚΟ Σ ΚΑ Ι ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ

ΠΟΛΕΜ ΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΑΤΑΙΕΣ ΣΤΟ TOKIO k ΤΙΙ ΒΛΓΛΛΤΗ

αναφορά συνεχίζεται με τον Β! ΠΠ και τον εφιάλτη της απειλής εκδήλω­ σης χημικού και βιολογικού πολέμου κατά τα μεταπολεμικά χρόνια. Ο συγγραφέας φ έρνει στην επιφάνεια πολλές και σημαντικές πληροφο­ ρίες, όπως για παράδειγμα ποιο ήταν το μυστικό όπλο του Αδόλφου Χίτλερ και τι απέγινε τελικά, ποια ήταν η κύρια αιτία θανάτου του Χάιντριχ, ποιό ήταν το όπλο Ν, ποια ήταν τα βιολογικά όπλα των Σοβιετικών και των ΗΠΑ, τι ήταν η επιχείρηση «Ού­ ριος Ανεμος» και άλλα ενδιαφ έρο­ ντα. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με το ι­ στορικό της οργάνωσης «Υπέρτατη Αλήθεια» και τη δολοφονική της επίθεση με χημικά όπλα στο μετρό του Τόκιο, την εξάπλωση των εφιαλ­ τικών όπλων στις χώρες του τρίτου κόσμου και τον πόλεμο και το σύν­ δρομο του Κόλπου. Στο παράρτημα που ακολουθεί παρουσιάζεται κατά­ λογος με τις κυριότερες χημικές και βιολογικές πολεμικές ουσίες. Η άπο­ ψή μας είναι ότι πρόκειται για μια ε ­ ξαιρετική έκδοση η οποία θα συμβάλει ουσιαστικά στην πληροφόρηση του κοινού (ειδικού και μη) και θα προβληματίσει όλους όσους ενδια­ φέροντα! για τις εξελίξεις γύρω από το ζήτημα των χημικών και των βιο­ λογικών όπλων, ιδιαίτερα μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις περί ύπαρ­ ξης τέτοιω ν ουσιών στο οπλοστάσιο της Τουρκίας. Το έργο διατίθεται από τις εκδόσεις «Πατάκη» (Εμμ. Μπενάκη 16, Αθήνα, 106 78, τηλ.3831078, fax: 3628950).

Γεώργιος Γ. Μονοοοάκης

76 Ed. Jurien de la Graviere ή λιγότερο φωτισμένες πτυχές της ι­ στορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, κατά τις οποίες εκδηλώθη­ καν μορφές του χημικού/βιολογικού πολέμου, και τα οδυνηρά τους επα­ κόλουθα. Εμείς απλά θα επισημάνουμε την εκπληκτική αναφορά περί της πρώτης χρήσης χημικών ουσιών σε πολεμική περίοδο, η οποία έγινε στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμέ­ να, όπως επισημαίνει ο Θουκυδίδης στο 2ο και στο 4ο βιβλίο του, κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Πλαταιών από του ς Λακεδαιμόνιους, με αποτέλεσμα την παράδοση των Πλαταιών. Από την καύση της πίσσας με το θειάφι μέχρι το υγρό πυρ που έ­ σωσε τη Βασιλεύουσα και από τα όσα αναφέρονται στην πραγματεία «Περί Πυροβολικής» του Γερμανού Μ πρέχτελ μέχρι την πρώτη μαζική ε­ πιχειρησιακή χρήση αερίων στο Υπρ επιχειρείται η καταγραφή του ιστορι­ κού της χρήσης χημικών και βιολογι­ κών ουσιών στα πεδία των μαχών. Η

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ε κδόσ εις «Δημιουργία» Αθήνα, 1996 Σ ελ ίδ ες 430 Ο Γάλλος ακαδημαϊκός και ναύ­ αρχος ν τε λα Γκραβιέρ υπήρξε ένας από του ς πλέον καταρτισμένους και ενημερω μένους Ευρωπαίους μ ελε­ τη τές, ειδικευμένος στον τομέα της ναυτικής ιστοριογραφίας. Το βιβλίο του «Ιστορία του ναυτικού των αρ­ χαίων Ελλήνων» αποτελεί προϊόν ε­ πίπονης προσπάθειας, εστιασμένης στην παρουσίαση του συνόλου της ναυτικής εποποιίας της αρχαίας Ελ­ λάδας από την προομηρική περίοδο ως και τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Η ιστο­ ρική έρευνα επ εκτείνεται σε ολόκλη­ ρη τη γεωγραφική περιοχή στην ο­ ποία είχε έντονη παρουσία ο Ελληνι­ σμός, από την Ιωνία και τη Μεγάλη Ελλάδα ως τις Ηράκλειες Στήλες και τις παρευξείνιες αποικίες. Το βιβλίο απ οτελεί μετάφραση του «La marine

ΜΕΛΤΤΚΣΙ1ΛΤΠΝλΡΧΛΙΛΙΑΛΑΛλ, 12

ED. JURIEN DE LA GRAVIERE

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ

ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΤΟΛΕΙΌΜΕΝΛ

KUNSTAVTINOi. Ν. ΡΑΛΟΪ.

des Anciens». Η πρώτη ελληνική έκ ­ δοσή του κυκλοφόρησε στην Αθήνα στις 11 Σεπτεμβρίου 1889 καιπρολογίσθηκε από τον Κωνσταντίνο Ρόδο. Ο συγγραφέας διακρίνεται και για τον φιλελληνισμό του, ο οποίος εκ­ δηλώνεται μέσα από τη φράση «..με­ ταξύ των χριστιανών τη ς Ανατολής οι Ελληνες αναμφισβητήτως είναι κεκλημένοι να καταστώσιν η άρχουσα φυλή», ο οποίος όμως δεν εμποδίζει τον Γάλλο μ ελετητή να παρουσιάσει μια αντικειμενική και λεπτομερή ι­ στορική εργασία. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, στα οποία περιλαμβά­ νονται 43 κεφάλαια, αρχίζοντας από τη ν περίοδο των Περσικών Πολέμων και τις ναυμαχίες στο Αρτεμίσιο και τη Σαλαμίνα - καλύπτοντας μία σημα­ ντική και ενδιαφέρουσα, από πλευ­ ράς ανάπτυξης ναυτικής τεχνολο­ γίας, περίοδο - και φθάνοντας στους τυράννους των Συρακουσών και στην αρχή της ρωμαϊκής επέκτασης. Ενα από τα πιο σημαντικά τμήματα της έκδοσης αυτής είναι εκείνο που αναφέρεται στον τρόπο και στις με­ θόδους κατασκευής πλοίων κατά την αρχαιότητα. Η εργασία του ντε λα Γκραβιέρ θεω ρείται ως η πλέον ειδική πάνω στο θέμα της ναυτικής ι­ στορίας των αρχαίων Ελλήνων και συνιστάται ανεπιφύλακτα σε όλους του ς ενδιαφερόμενους. Το βιβλίο μπορείτε να το π ρομηθευτείτε από τις εκδόσεις «Δημιουργία» (Χαριλά­ ου Τρικούπη 24, Αθήνα, 106 79, τηλ.3629623, 3643494).

Νικόλας Βερνίκος

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (Υπό γ α λ λ ικ ή επ ικ υ ρ ια ρ χ ία )

Ε κδόσ εις «Αφών Τολίδη» Αθήνα, 1997 Σ ελ ίδ ες 184 Το έργο του καθηγητή Νικόλα Βερνίκου αποκαλύπτει μια ιδιάζουσα πτυχή τη ς ιστορίας της προεπανα­

στατικής περιόδου και συγκεκριμένα το σχέδιο αυτονόμησης της Πελοποννήσου υπό γαλλική επικυριαρχία. Τον Οκτώβριο του 1969 σε διάλεξη στην Καλαμάτα ο καθηγητής Ζέπος παρουσίασε μία σύνθεση δημοσιευ­ μένων πληροφοριών οι. οποίες αναφ έρονταν σε ένα γαλλικό σχέδιο αυ­ τονόμησης της Πελοποννήσου και στη μετέπ ειτα ενσωμάτωσή της στη γαλλική αυτοκρατορία. Στην υπόθε­ ση αυτή είχε εμπλακεί και ο Θεόδω­ ρος Κολοκοτρώνης, ενώ στοιχεία γύ­ ρω από το θέμα διασώθηκαν από την οικογενειακή προφορική παράδοση των κατοίκων του χωριού Δούκα της Ηλείας. Σύμφωνα με αυτά οι πρωτα­ γωνιστές του αυτονομιστικού σχεδί­ ου υπέγραψαν κάποιο κείμενο νόμων ή κώδικα τον οποίον φαίνεται ότι εί­ χε συντάξει ο Γάλλος στρατηγός Δονζελότ. Η γαλλική πρόταση, η ο­ ποία δεν υλοποιήθηκε, προέβλεπε τη σύσταση 24μελούς εκτελεσ τικού ή διοικητικού σώματος, αποτελούμενου εξίσου (12+12) από Τούρκους και Q

Μ>/\Ι->Λ/Κί 1 Κ λ Ι ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ \ΙΙ Λ Γ Τ ΪΣ

Q

ΝΙΚΟΛΑΕ ΒΚΡΜΚΟΐ:

ΣΧΕΔΙΟ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

ΡΚΛΟϊΗΙ ΛΉ Λ Τθ\ΙΛΜ _________ ■ ■- . -_________

Ελληνες. Το σχέδιο πιθανότατα εκπονήθηκε κατά τη ν περίοδο 18061809 και απετέλεσε μια προσπάθεια βολιδοσκόπησης των προθέσεων των υπό οθωμανική κατοχή Ελλήνων της Πελοποννήσου απέναντι στο εν ­ δεχόμενο ένταξής τους στη σφαίρα της γαλλικής επιρροής. Το βιβλίο κα­ ταγράφει πολύ ενδιαφέρουσες πλη­ ροφορίες γύρω από τα πολιτικά και τα κοινωνικά γεγονότα της εποχής, ενώ παράλληλα καθίσταται πηγή στοιχείων αναφορικά με το οθωμανι­ κό σύστημα διακυβέρνησης και τις ι­ σορροπίες που διατηρούσε μεταξύ του πληθυσμού. Το έργο κοσμείται από σειρά χαρακτικών της εποχής, τα οποία δίνουν μια εικόνα του πελοποννησιακού τοπίου. Το πολύ ενδια­ φέρον αυτό βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Αφών Τολίδη» (Σόλωνος 73, Αθήνα, τηλ. 3634208).

Ιωάννης Θεοδωράτος e-mail: [email protected]

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Σπύρος Παπαγεωργίου

Ιωάννης Κακολύρης

Δ. Τζαμκιρέτης

Ηλίας Κάλλιας

Γαϊου Ιούλιου Καίσαρος

ΑΠΕΘΑΝΤΟΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ

GLORIA VICTIS Α θήνα, 1991, 2.500 δρχ.

ΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΖΗΔΡΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Λευκω σία, 4.200 δρχ.

Α θήνα, 2000, 4.000 δρχ. Ο Β' τόμος της σειράς που αναφέρεται στη δράση της Ελ­ ληνικής Αεροπορίας το 1974.

Χρήστος Δ ημητριάδης

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΘΕΣΠΡΩΤΩΝ Η πειρος, 1999, 3.500 δρχ. Οι α γώ νες τω ν Ε λλή­ νων σ την π ερ ιο χή τ η ς Θ ε ­ σπρω τίας, κα τά τω ν κατα κ τη τώ ν και τω ν σ υμ μά ­ χων τ ο υ ς τ ο 1941-44.

Αθήνα, 1999, 3.000 δρχ.

Η μάχη τ η ς Ε λλάδας κα τά το 1940-41 μέσ α από έν α δ ια φ ο ρ ε τικ ό πρίσμα.

Ενα ισ το ρ ικό και φ ω ­ το γ ρ α φ ικ ό οδ οιπ ορικό σ τη μεσ αιω νική πόλη τη ς Ρόδου.

Α θήνα, 1974, 5.200 δρχ.

Γ.Ε.Σ.

Υπουργείο Στρατιωτικών ΗΠΑ

ΠΡΟΣ ΑΝΑΤΟΛΑΣ

A. Vasiliev

Α θήνα, 1982, 2.000 δρχ.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

AI ΜΑΧΑΙ ΤΟΥ ΒΙΤΣΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΟΥ 1949 Αθήνα, 1993,3.000 δρχ. Η εξέ λ ιξη τη ς κατα λυ­ τική ς επιχείρησης «Πυρ­ σός» μέσα από τις ε κ θ έ ­ σεις πεπραγμένων το υ ΓΕΣ. Το βιβλίο συνοδεύουν πέ­ ν τε εξα ιρ ετικο ί σ τρατιω τι­ κοί χάρτες.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ 1941-44 Αθήνα, 1999, 3.350 δρχ. Μ ε λ έ τη το υ Υ π ο υρ γεί­ ου Σ τρ α τιω τικώ ν τω ν ΗΠΑ βα σ ισ μένη σ ε υλικό τω ν γ ερ μ α νικ ώ ν αρχείων.

Το κλασ ικό έρ γο το υ Ιουλίου Καίσαρα σ τα λ α τι­ νικά και σ τα ελ λη νικά .

Ανατύπωση το υ ο μ ό ­ τ ιτλ ο υ βιβλίου που κ υ κ λ ο ­ φ όρησ αν σ τα ελ λ η ν ικ ά οι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς α ρ χ ές κ α το ­ χ ή ς το 1941, μέσω το υ ο­ π οίου προσ π αθούσαν να δ ικα ιο λο γή σ ο υ ν τη ν ε ι­ σ βολή τ η ς Γερμανίας στη Σ ο β ιετικ ή Ενωση.

Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ Ν αύπ ακτος, 1998 3.120 δρχ. Ενα ε ξα ίρ ε το βιβλίο που δ ε ν α ρ κ είτα ι σ την πα­ ρουσίαση τω ν ισ τορικώ ν γ ε ­ γ ο νό τω ν, αλλά π ροχω ρεί και σε σχολιασμό το υ ς . Το κ ε ί­ μ ενο σ υ ν ο δ εύ ε τα ι από π λή­ θ ο ς εικόνω ν

Η δράση το υ ε θ ν ο ­ μ ά ρ τυ ρ α Γρηγόρη Α υ ξ ε ­ ν τίο υ κ α τά τω ν Β ρ ετα νώ ν α π οικιοκρ α τώ ν και ο ηρ ω ­ ικό ς το υ θ ά να το ς.

77

12.480 δρχ. Το κλασ ικό δ ίτο μ ο έ ρ ­ γο το υ Vasiliev για τη ν Ισ τορ ία τ η ς Β υ ζα ν τιν ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς, που δ ε ν π ε ρ ιο ρ ίζετα ι σ την παρά­ θ εσ η τω ν π ο λιτικώ ν γ ε γ ο ­ νότω ν, αλλά τα α να λύ ει μ ε βάση τις κο ινω νικο-οικον ο μ ικ ές σ υ ν θ ή κ ες τ η ς ε ­ ποχής.

Ηλία Καρταλαμάκη

ΠΕΤΩΝΤΑΣ ΣΕ ΞΕΝΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ Αθήνα, 1993, 8.300 δρχ. Η ιστορία τη ς Ελληνι­ κής Βασιλικής Αεροπορίας στη Μέση Ανατολή, όπως τη ν έζησε ο συγγραφέας.

Η δ ιά θ ε σ η τω ν βιβλίω ν τω ν σελίδω ν αυτώ ν γ ί­ ν ε τα ι από το βιβλιοπω ­ λ είο “Ε λε ύ & ερ η Σ κ έ ψ ις ”, Ιπ π ο κρ άτου ς 112, Α θή ν α , Τ.Κ. 11472, τη λ . 3630697, 3614736 (σ τέλ ν ο ν τα ι και μ ε α ­ ν τικ α τα β ο λ ή ).

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ

78

Κ ύ ρ ιε δ ιευ θ υ ν τά , Είναι π ε ρ ιττό να α να φ έρ ω πόσο καλά είνα ι τα ά ρ θ ρ α και οι μ ό νι­ μ ε ς σ τή λ ες τ ο υ π ερ ιο δ ικο ύ «ΣΙ», γΓ α υ τό θ α μπω κ α τ ε υ θ ε ία ν σ το θ έ μ α . Σ το τε ύ χ ο ς Μ α ρ τίο υ 2000 το υ π ερ ιο δ ικο ύ «National Geographic-Ε λλάδα», σ το ά ρ θ ρ ο γ ια τ ο ν Μ έγα Α λ έξα ν δ ρ ο , ανα φ έρ ε τα ι ό τι ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς ξεκ ίν η σ ε μ ε 6.000 ιππικό και 43.000 π εζικό, ενώ οι Π έρ σ ες είχα ν σ τον Γρανικό 15.000 ιππείς και 16.000 π ε­ ζού ς, ε κ τω ν οποίω ν τ ο έν α τρ ίτο ή τα ν Ε λ λ η ν ες μ ισ θ οφ όρ οι. Εγώ, από όσα το υ λ ά χ ισ το ν γνω ρίζω και από το ά ρ θ ρ ο τ η ς «ΣΙ» «Η μά ­ χη το υ Γρανικού», σ το τε ύ χ ο ς 22, α υ το ί οι α ρ ιθ μ ο ί μ ά λλ ο ν απ έχουν (ίσως σκόπιμα) από το υ ς π ρ α γμ α ­ τικ ο ύ ς . Επίσης σ το σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ο ά ρ θ ρ ο το υ «National Geographie» α ν α φ έρ ο ν τα ι και άλλα που μου π ρ ο ξέν η σ α ν τη ν προσ οχή, όπως η άποψ η το υ Ernst Badian: «Η αι­ μα τοχυ σ ία είνα ι πάγιο γνώ ρισμα τ η ς ε κ σ τρ α τεία ς τ ο υ Α λ έξα ν ­ δρ ο υ . Δ εν υπ άρχει α ντίσ τοιχο φ α ιν ό μ εν ο σ τη ν αρχαία ισ τορία ε ­ κ τό ς από τ η ν ε κ σ τρ α τεία το υ Καίσαρα σ τη Γαλατία». Π αρόλα α υτά, από όσα γνω ρίζω , οι Ρωμαί­ οι ισοπέδω σαν κ υ ρ ιο λ εκ τικ ά διά ­ φ ο ρ ε ς π ό λεις, όπως η Καρχηδώ να και τα Ιεροσ όλυμ α , προφ ανώ ς μ ε σ τόχο τ η ν α π οφ υγή μ ε λ λ ο ν τ ι­ κώ ν εξε γ έ ρ σ ε ω ν και τ η δ ια τή ρ η ­ ση τ η ς τ ά ξη ς π ρ α γμ ά τω ν που ε ί­ χαν επ ιβά λει. Επίσης κα τά τ η ν ά­ ποψή μου η σ υ γ γρ α φ έα ς το υ συ­ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ο υ ά ρ θ ρ ο υ , Caroline Alexander, χρ η σ ιμ ο π ο ιεί πολλά «δια κο σ μητικά » επ ίθ ετα , θ έ λ ο ­ ν τα ς ίσως να κά ν ει το ά ρ θ ρ ο τη ς πιο εμ π ο ρ ικό και πιο «ρ εαλισ τικό-ζω ντανό» για τα σ ημ ερινά δ ε ­ δ ο μ ένα , τη σ τιγμ ή όμ ω ς που κατά τ η ν α ρ χ α ιό τη τα ο τρ ό π ο ς ζωής, οι α ν τιλ ή ψ ε ις και η σ υμ π ερ ιφ ορά α π είχα ν πάρα πολύ από τα σ η μ ε­ ρινά. ΓΓ α υ τό λοιπ όν, επ ειδ ή δ ε ν είμ α ι ειδ ικ ό ς, θ α ή θ ε λ α τ η ν άπο­ ψή σας. Μιχάλης Μανουσάκης Πατήσια, Αθήνα «ΣΙ»: Οι α ρ χ α ίες πηγές δ ε ν συμ­

φωνούν μεταξύ τους σχετικά με τον ακριβή αριθμό των ανδρών με τους οποίους ο Α λέξανδ ρος ξεκίνη σ ε την εκσ τρ α τεία του στην Ασία. Η πλέον αξιόπιστη ά ­ ποψη υποστηρίζει ότι ο Ε λληνι­ κός Σ τρατός δ ιέ θ ε τε 30.000 π ε­ ζο ύ ς και 5.000 ιππείς. Στον Γρανικό οι δυνάμεις α υτές είχαν μ ε ιω θ ε ί, διότι ο Α λέξανδρος ή ­ ταν υποχρεωμένος να αφήνει

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

φ ρουρές στις π εριοχες που κατελάμβανε. Η άποψη π ερί «οργί­ ου αιματοχυσίας» είναι τελείω ς ατεκμηρίωτη. Δ εν είναι δυνατό, φυσικά, να σ υγκρ ιθεί η ελληνική λάμψη με τη ρωμαϊκή βαρβαρό­ τητα. Οπως ορθά α να φ έρετε, δεν μπορούμε να τοπ οθετήσουμ ε ένα πρόσωπο έξω από το ισ το ρ ι­ κό πλαίσιο εν τό ς του οποίου έ ­ δρασε. Γενικότερα δεν θ α έπ ρ ε­ πε να σας π ροκαλεί κατάπληξη το γεγονός ότι ένα «αμερικανι­ κών συμφερόντων» π εριοδικό καταλογίζει αιμοσταγή ένστικτα στον Α λέξανδρο. Είναι γνωστή η άποψη που εκφ ρ άζει η πλειοψ ηφία τω ν ιστορικών συγγραφέω ν της υπερδύναμης και τη ς Δύσης ευρ ύτερ α περί Ελλήνων και Ελ­ ληνισμού. Δ εν μπορούν ή δεν θ έ λ ο υ ν να κατανοήσουν ότι οι π ράξεις του Α λεξάνδρου ήταν α ­ πόλυτα δικαιολογημ ένες με βά­ ση τα ή θη της εποχής και ότι ο ανθρω πιστικός μανδύας με τον οποίο προσπαθούν να π εριβάλ­ λουν τις ασ τή ρ ικτες απόψεις τους π είθει μόνον εκείνο υ ς που θ έλο υ ν να πεισθουν. Είναι πράγ­ ματι γελοίο να εξα ντλο ύν οι Αμε­ ρικανοί τα ανθρω πιστικά τους αισθήματα στα «θύμ ατα» του Α ­ λεξάνδρου, τη στιγμή που το κρά­ τος τους δημιουργεί χιλιά δες

Νταντάμη Γεώργιο, Βέροια. Το 1940 α ρχηγός το υ ΓΕΣ ή τα ν ο α ν τι­ σ τρ ά τη γο ς Α λ έξα ν δ ρ ο ς Παπάγος, αρχηγός το υ ΓΕΝ ο υποναύαρχος Α λ έξα ν δ ρ ο ς Σακελλαρίου και αρ­ χη γό ς το υ ΓΕΑ ο υπ οπ τέραρχος Β ασ ίλειος Τσάρπαλης. Το 1949 αρ­ χισ τρά τηγο ς ή τα ν ο σ τρατάρχης Α. Παπάγος, Α/ΓΕΣ ο α ν τισ τρ ά τη ­ γος Δ. Κοσμάς, Α/ΓΕΝ ο α ντινα ύ­ αρχος Π. Αντω νόπουλος και Α/ΓΕΑ ο σμήναρχος X. Π οταμιάνος. Οι β α θ μο ί τω ν αξιω ματικώ ν τω ν ΕΕΔ μέχρ ι το 1946 ήτα ν οι ίδιοι όπως και σήμερα, μ ε τη μόνη εξα ίρεσ η ό τι τ ό τ ε εισ ήχθη για το ν Σ τρ α τό ο β α θ μό ς το υ ταξιά ρχου. Ο ίδιος β α θ μό ς εισ ή χθη κατά τη δ εκ α ετία το υ '50 σ την ΠΑ (ΕΒΑ) και μ ετά το 1967 ο αντίσ τοιχος βα θ μ ό ς το υ αρχιπλοιάρχου στο ΠΝ (ΒΝ). Μ έχρι τ ο 1950 β α θ μ ό ς σ τρατηγού, ναυ­ άρχου ή π τεράρχου δ εν δινό τα ν σε αξιω ματικούς, παρά μόνο στον εκ ά σ το τε βασιλιά, με μοναδική ε ­ ξαίρεσ η το ν Παπάγο ο οπ οίος έγιν ε αρχικά σ τρα τηγός και το 1949 σ τρα τά ρχης. Από τ ό τ ε ο βασιλιάς είχε το υ ς β α θ μ ο ύ ς το υ σ τρ α τά ρ ­ χη, το υ αρχιναυάρχου και το υ σ τρατάρχη αεροπ ορίας. Οι βαθμοί τω ν υπαξιω ματικώ ν το υ ΕΣ μέχρι το 1945 ή τα ν δ εκα ν εύ ς, λοχίας, επιλοχίας. Μ ετά εισ ήχθη και ο β α θ­

μός το υ υπ οδεκανέα , μ ε ένα σειρήτι, τ ο οποίο τ ο 1968 έγ ιν ε μισό. Το ίδιο έ τ ο ς εισ ήχθη και ο αρχιλοχίας. Ο βα θ μό ς το υ ανθυπασπιστή, ο οπ οίος α π ο τελ εί ιδ ια ίτερη κατηγορία μ ε τα ξύ υπαξιω ματικώ ν και αξιω ματικώ ν και σε ά λ λες χώ­ ρ ε ς έχ ει π ολλούς «υποβαθμούς», π α ρ έμ εινε όλα τα χρόνια ίδιος. Οι βα θ μο ί το υ ΠΝ ή τα ν δίοπος (δεκα ­ νεύς), υ π ο κελευ σ τή ς Β' και Α ’ (λο­ χίας) και κ ελ ευ σ τή ς (επιλοχίας). Ο βα θ μό ς το υ α ρ χ ικελ ευ α τή ισοδυναμούσ ε μ ε α υ τό ν το υ ανθυπασπιστή. Μ ετά το 1968 οι βαθμοί έγιναν: δίοπος, κ ελ ευ σ τή ς (λοχίας), επ ικελευ σ τή ς (επιλοχίας), αρχικελ ευ σ τή ς (αρχΛ οχία ς) και ανθυπασπιστής. Οι βα θ μο ί τη ς ΠΑ ήτα ν υ­ ποσμηνίας (δεκα νεύς), σμηνίας (λοχίας), επισμηνίας (επιλοχίας) και αρχισμηνίας (ανθυπασπιστής). Μ ετά το 1968 εισ ήχθη ο ανθυπασπιστής και υπ οβιβάσ τηκε ο αρχισμηνίας σε «αρχιλοχία». Σ ή μερ α δ εν υπάρχει βα θ μ ό ς σ τρατάρχη στις ΕΕΔ, παρόλο που προβλεπότα ν του λά χισ τον από το 1915, σύμ­ φωνα μ ε το υ ς τ ό τ ε κανονισμούς. Ο αρχισ τράτηγος είναι τίτλ ο ς (και όχι β α θ μό ς) και δ ίνετα ι σ τον εκ ά ­ σ το τε γ εν ικ ό αρχηγό τω ν Ενόπλων Δ υνάμεω ν σε π ερίοδο πολέμου. Αθανασιάδη Νικόλαο, Βάρκιζα Α ττική ς. Το σ χέδιο σ τη σελ. 78 το υ τεύ χ ο υ ς 42 τ η ς «ΣΙ» π αρισ τά­ ν ει Κ α ρ χηδό νιο οπ λίτη. Οι Ε λ λη ­ ν ες ο π λίτες έ φ ε ρ α ν πολύ μα κρύτ ε ρ ο δ ό ρ υ σε σχέση μ ε το υ ς Καρχ η δ ό ν ιο υ ς. Η ασπίδα (όπλον) δ ε ν είνα ι ε ν δ ε ικ τικ ή , δ ιό τι τη ν ίδια χρ η σ ιμοπ οιούσ α ν γ ια αιώ νες και οι Ε τρ ο ύ σ κο ι και οι Ρωμαίοι. Π ρο­ σ π α θ ού με σε κ ά θ ε ά ρ θ ρ ο να πα­ ρ α θ έ το υ μ ε κρ ιτική και σ υμπ εράσ ματα γ ια τα γ εγ ο ν ό τα που εξισ το ρ ή θ η κ α ν , αν και ο ρ ι­ σ μένα σ υμ π ερ ά σ μα τα είνα ι από μόνα τ ο υ ς π ρ οφ ανή. Δ ρακάτο Γεράσιμο, Πειραιάς. Σα ς ευ χ α ρ ισ το ύ μ ε για τ η ν επ ι­ σ τολή. Οι ρ ίζες α υ το ύ τ ο υ ζ η τ ή ­ μ α το ς β ρ ίσ κ ο ντα ι σ τα πρώ τα χ ρ ό νια τ η ς μ ετα π ο λ ίτευ σ η ς . Το τρ ο π ά ρ ιο μ ε τη φ ράσ η «Νίκας το ις βασ ιλεύσι» α ν α φ έρ ε τα ι α­ πλά σ το υ ς ε κ ά σ τ ο τε κυ βερνώ ν τε ς , κ ά τι το οπ οίο « α δυνα τού ν» να κα τα νο ή σ ο υ ν α ρ κ ε το ί όψ ιμοι « ε θ ν ο π α τέρ ε ς » επ ειδ ή δ ια κ α τέ ­ χ ο ντα ι από εμ π ά θ εια και χαρα­ κτη ρ ίζο ν τα ι από α γκυ λώ σ εις και έλ λ ε ιψ η σ εβα σ μ ού π ρος τις πα­ ρ α δ όσ εις. Μ ε δ ε δ ο μ έ ν ο ό τι τα π ρ ά γμ α τα τ η ς Ε κκλησ ία ς δ ε ν μπ ορο ύν να ρ υ θ μ ίζο ν τα ι μ ε π ολι­ τ ικ έ ς απ οφ άσ εις, θ ε ω ρ ο ύ μ ε απα­ ρ ά δ εκ το και τ ο γ εγ ο ν ό ς ό τ ι οι Ιε ­ ρ ά ρ χες μα ς δ ε ν έχ ο υ ν κα τα δ ικά ­

σ ει και α π ορρίψ ει σ το σ ύνολό τ ο υ ς α υ τ έ ς τις α ν ό η τε ς π α ρ εμ ­ βάσ εις μ ω ρ ο φ ιλ ό δ ο ξω ν Παπασιλέκα Θ έμη, Α θήνα. Το κ ύ ­ ριο θ έ μ α σας θ α έπ ρ επ ε να είνα ι η κ ρ ιτικ ή επ ί το υ κύ ρ ιο υ π ερ ιεχ ο ­ μ έν ο υ το υ ά ρ θ ρ ο υ μα ς για τα π ο­ λ ιτικ ά σ χέδια τ η ς Γερμανίας για τ η ν ΕΣΣΔ και όχι τ ο αν η ηγεσ ία τ ο υ 1945-49 ή τα ν ά ξια ή όχι. Επί το υ ά ρ θ ρ ο υ , απ’ ό τι α ν τιλ α μ β α ­ ν ό μ α σ τε, δ ε ν δ ια φ ω ν είτε. Ως π ρ ος τ ο αν ή τα ν ά ξια η τ ό τ ε η γ ε ­ σία μιλά ει από μ ό νη τ η ς η νίκη τη ς π λ ευ ρ ά ς που α ντιπ ρο σ ώ π ευε τ η ν π λειοψ ηφ ία το υ ελ λ η ν ικ ο ύ λα ού σ το ν ε μ φ ύ λ ιο π ό λεμ ο . Η ε ­ π ίτευ ξη το υ τε λ ικ ο ύ σκοπού μ ε ­ τρ ά ε ι πολύ σ το αν κάπ οιος θα κ ρ ιθ εί ά ξιο ς και ο σ κοπ ός τ η ς τ ό ­ τ ε η γεσ ία ς ε π ιτε ύ χ θ η κ ε πλήρως. Γαούτση Σπύρο, Κέρκυρα -Ξ ε ν ο φώ ντος Σ ταύρο, Αγγλία. Παρακαλ ο ύ μ ε επ ικο ινω νή σ τε τη λ ε φ ω ν ι­ κά μ ε τ η γ ρ α μ μ α τεία το υ π ερ ιο δ ι­ κού κ α τά τις ερ γά σ ιμ ες η μ έ ρ ε ς και ώ ρες. Βρίτκα Αθανάσιο, Θεσσαλονίκη. Το π ερ ιο δ ικό «Model Expert» το υ εκ δ ο τικ ο ύ μας οίκο υ π ισ τεύ ο υ μ ε ό τι μ π ορεί να σας β ο η θ ή σ ει σ τη ν εύ ρ εσ η τω ν κα τα σ τη μ ά τω ν που θ έ λ ε τ ε . Για π ερ ισ σ ό τερ ες π λ η ρ ο ­ φ ο ρ ίες μ π ο ρ είτε να επ ικο ινω νή ­ σ ε τε μ ε τη γ ρ α μ μ α τεία το υ π ε­ ριο δ ικο ύ μας. Τσέκο Βασίλη, Α θήνα. Η απ οκάλυ­ ψη για τα καρδιακά επ εισ όδια το υ Τσώρτσιλ π ρ οέρ χετα ι από σ χετικά πρόσ φατα δη μο σ ιεύμ α τα το υ ε λ ­ λ η νικο ύ ημερή σ ιου Τύπου, που π ροφανώ ς βασίστηκαν σε ανάλο­ γα ξέν α δη μο σ ιεύμ α τα . Π ερ α ιτέ­ ρω έρ ευ ν α δ ε ν οδ ήγησ ε σε κά­ ποιο νέα πηγή πληροφ όρησ ης. Σονικιάν Σέργιο, Α θήνα. Ευχαρι­ σ το ύ μ ε πολύ. Η επ ισ τολή σας μας δ ίν ει θ ά ρ ρ ο ς να σ υνεχίσ ο υμ ε τη ν π ροσ π άθειά μας μ ε σ τόχο τη ν παρουσίαση όλω ν α υ τώ ν τω ν ι­ σ τορικώ ν γ εγ ο ν ό τω ν σ το υ ς ανα­ γ ν ώ σ τες μας. Βουρλιώτη Σωτήρη, Α θήνα. Κ ατ' α ρ χ ή ν ευ χ α ρ ισ το ύ μ ε πολύ για το ν κόπο σας να γ ρ ά ψ ε τε δ έ κ α σ ελ ίδ ε ς για να σ υ μ π λη ρ ώ σ ετε το ά ρ θ ρ ο μα ς για το ν ρω σ ο-φινλανδ ικό π ό λεμ ο (τ.40). Σ το τ.35 είχα ­ με δ η μ ο σ ιεύ σ ει ά ρ θ ρ ο για τις α ε ­ ρ ο π ο ρ ικές επ ιχειρ ή σ εις τω ν ρωσ ο -φ ινλα νδικώ ν π ο λέμ ω ν και φ υ ­ σικά έχ ο υ μ ε τη ν π ρ όθεσ η να επαν έ λ θ ο υ μ ε σ το θ έ μ α κα λ ύ π το ν τα ς και ά λ λ ε ς ά γ νω σ τες π τυ χ ές το υ .

(- )

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΑΒΙΕΡΟΣ

7 8 2 1 1 8 5 5

Ο ΚΑΡΟΛΟΣ ΦΑΒΙΕΡΟΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΑΚΟΜΑ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΕ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΕΠΑΞΙΑ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ. Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕ ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ο Κάρολος Νικόλαος βαρώνος Fabvier ή Φαβιέρος ή Κολονέλος, όπως ήταν γνωστός στην Ελλάδα, γεννήθηκε το 1782 στην πόλη Πον - ο - Μουσόν της Γαλλίας. Ακολούθησε το στρατιω­ τικό επάγγελμα και η δράση του άρχι­ σε στους Ναπολεοντείους Πολέμους. Το 1807 έλαβε μέρος στη μάχη του Εϋλό και τον ίδιο χρόνο στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Την εποχή εκείνη η Γαλλία του Ναπολέοντα ήταν σύμμα­ χος της Τουρκίας, ο σουλτάνος της οποίας τον θαύμαζε. Το 1810 ο Φαβιέ­ ρος πήγε στην Περσία για να οργανώ­ σει τον Περσικό Στρατό κατά των Ρώ­ σων. Το 1821 ως συνταγματάρχης Γενι­ κών Επιτελών υπηρετούσε στο επιτε­ λείο του στρατηγού Μαρμόν στην Ισπανία. Μετά την ήττα του Μαρμόν στη Σαλαμάνκα ο Φαβιέρος στάλθηκε στον Ναπολέοντα, που βρισκόταν στη Ρωσία, για να μεταφέρει το δυσάρεστο νέο. Συνάντησε τον αυτοκράτορα την παραμονή της μάχης του Μποροντίνο. Λίγες μέρες αργότερα, σαν να ήθελε να ξεπλύνει τη ντροπή της Σαλαμάνκα, πολέμησε επικεφαλής ακροβολιστών και τραυματίστηκε σε μια μάχη κατά την οποία το σύνταγμά του κράτησε για λίγο το βάρος τως ρωσικής επίθε­ σης. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα ο Φαβιέρος απομακρύνθηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη και κατέ­ φυγε στην Αγγλία. Επηρεασμένος από το κύμα του φιλελληνισμού ήλθε στην Ελλάδα με ψευδώνυμο το 1823. Ο επί­

σης φιλέλληνας Βίκτωρ Ουγκώ τού α­ φιέρωσε μια στροφή στο ποίημά του «Ενθουσιασμός»: «Διοίκησέ μας Φαβιέρε, σαν χαρι­ σματικός πρίγκιπας Εσύ μόνο που παίρνεις τη θέση που χρειάζονται οι βασιλείς, Αρχηγέ πειθαρχημένων στρατών Ανάμεσα στους νέους Ελληνες, σκιά ενός παλιού Ρωμαίου Απλέ και γενναίε στρατιώτη, που στο τραχύ χέρι σου Κρατάς το πεπρωμένο ενός λα­ ού». Το 1824 ο Φαβιέρος μετέβη στο Λονδίνο και στρατολόγησε φιλέλληνες αξιωματικούς, μαζί με τους οποίους ε ­ πέστρεψε στην Ελλάδα το 1825. Στις 30 Ιουλίου 1825 η ελληνική κυβέρνηση του ανέθεσε τη διοίκηση του πρώτου τακτικού στρατού της Ελλάδας, του Τακτικού Σώματος. Ο Φαβιέρος παρέλαβε το Τακτικό Σώμα, σε επίσημη τ ε ­ λετή στην κεντρική πλατεία του Ναυ­ πλίου, από τον μέχρι τότε διοικητή του, συνταγματάρχη Ρόδιο. Είναι χαρα­ κτηριστικό ότι ο Φαβιέρος διατήρησε τον βαθμό του συνταγματάρχη και δεν θέλησε να πάρει ανώτερο βαθμό - ό­ πως γινόταν κατά κανόνα με τους άλ­ λους φιλέλληνες αξιωματικούς. Η κυ­ βέρνηση έδωσε δικαίωμα μεταβολών των αξιωματικών (προαγωγές, μεταθέ­ σεις) στον Φαβιέρο, αλλά ο φιλέλληνας διοικητής κράτησε όλους τους αξιωμα­ τικούς που υπήρχαν στο Τακτικό Σώμα και τοποθέτησε μόνον ως εκπαιδευτές

μερικούς από εκείνους που είχε φέρει μαζί του. Παρά τις αντίξοες συνθήκες ο Γάλλος αξιωματικός προσπάθησε να οργανώσει καλύτερα τον τακτικό στρα­ τό και να τον εφοδιάσει με ευρωπαϊκές στολές και όπλα. Κυρίως προσπάθησε και κατόρθωσε σε σημαντικό βαθμό να εμπεδώσει την πειθαρχία στο Τακτικό Σώμα. Οπως συνέβαινε με όλους τους συγχρόνους του, ο Φαβιέρος είχε συ­ μπάθειες και αντιπάθειες μεταξύ των Ελλήνων. Η αποτυχία του να καταλάβει το κάστρο της Καρύστου μείωσε τόσο το δικό του γόητρο, όσο και το γόητρο του Τακτικού Σώματος. Τελικά μετέφ ε­ ρε το Τακτικό Σώμα στη χερσόνησο των Μεθάνων, όπου ίδρυσε στρατόπε­ δο - την Τακτικούπολη, όπως ονομά­ στηκε. Από εκεί άλλαξε πολλές φορές θέοη πηγαίνοντας στη Σαλαμίνα, στην Αθήνα και αλλού και πήρε μέρος στις μάχες της Αττικής με τον Καραϊσκάκη, Τη νύκτα της 29/30 Νοεμβρίου 1826 530 άνδρες του Τακτικού Σώμα­ τος υπό τον ίδιο τον Φαβιέρο αποβιβά­ στηκαν στο Φάληρο και διασπώντας τον κλοιό των Τούρκων που πολιορ­ κούσαν την Ακρόπολη εφόδιασαν τους πολιορκούμενους με μπαρούτι και τσακμακόπετρες για τα τουφέκια. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο κατόρθω­ μα του Τακτικού Σώματος μέχρι την ε ­ ποχή εκείνη. Επόμενο μεγάλο εγχείρημα του Τακτικού Σώματος υπήρξε η εκστρα­ τεία στη Χίο και η πολιορκία του κά­ στρου της, η οποία όμως απέτυχε επει­ δή ο ελληνικός στόλος, που ήταν απα­ ραίτητος για τη διεξαγωγή μιας τέτο ι­ ος επιχείρησης, ήταν απασχολημένος αλλού. Κατά τη διάρκεια της επιχείρη­ σης έφθασε στην Ελλάδα ο πρώτος κυ­ βερνήτης της, Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος επιθεώρησε για πρώτη φορά το Τακτικό Σώμα μετά την επιστροφή αυτού από τη Χίο, στα Μέθανα τον Μάρτιο του 1828. Ο Φαβιέρος διαφώ­ νησε με τον κυβερνήτη πάνω σε θέμα­

τα του Τακτικού Σώματος και παραιτήθηκε από τη διοίκηση, την οποία ανέλαβε ο επίσης ικανός Βαυαρός συ­ νταγματάρχης φον Εϋδεκ. Ο Χρήστος Βυζάντιος, που υπη­ ρέτησε υπό τον Φαβιέρο, τον εκθειά­ ζει και ψέγει ορισμένους επιφανείς άν­ δρες (όπως ο Σπυρίδωνας Τρικούπης) που καταφέρονταν εναντίον του. Την εποχή εκείνη βέβαια συμπάθειες και αντιπάθειες αυτής της μορφής δεν ή­ ταν ασυνήθιστες. Το γεγονός είναι ότι ο Φαβιέρος κατόρθωσε να διατηρήσει το Τακτικό Σώμα, να το οδηγήσει σε πο­ λεμικές επιχειρήσεις, να το καταστή­ σει ένα πειθαρχημένο σύνολο και να το παραδώσει στον διάδοχό του σε τέτοια κατάσταση ώστε να αποτελέσει τη βά­ ση για τον πρώτο Τακτικό Στρατό της ε­ λεύθερης Ελλάδας. Τη συμβολή του σε αυτό αναγνώρισε και ο Εϋδεκ, στη μνημειώδη αναφορά που υπέβαλε έ­ ναν χρόνο μετά την ανάληψη της διοί­ κησης. Ο Φαβιέρος επέστρεψε στη Γαλ­ λία και κατά την καθεστωτική μεταβο­ λή του 1830 ανέλαβε διοικητής του Πα­ ρισιού, θέση στην οποία έδειξε φρόνη­ ση και μετριοπάθεια. Ευνοούμενος από τον βασιλιά Φίλιππο προήχθη σε υ­ ποστράτηγο και αντιστράτηγο, ανέλα­ βε καθήκοντα ενός από τους επιθεω­ ρητές του Γαλλικού Στρατού και τελικά έγινε γερουσιαστής. Το 1845 η ελληνι­ κή κυβέρνηση τον ονόμασε Ελληνα Πολίτη, τίτλο τον οποίο δέχθηκε με συ­ γκίνηση, και ο βασιλιάς Οθωνας του απένειμε τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος. Ο Κάρολος Φαβιέρος απεβίωσε στις 3 Αυγούστου 1855. Ο Οθων για να τιμήσει έναν από τους πρώτους διοικη­ τές του Τακτικού Σώματος κήρυξε τριήμερο πένθος στον Στρατό και η κυβέρνηση τίμησε τον Γάλλο Φιλέλλη­ να σε μια από τις συνεδριάσεις της Βουλής.

79

Δ η μ ή τρ η ς Γ ιδ ε ώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ