SI 43.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ Η ΕΠΙΘΕΣΗ „ ΤΟΥΤΕΤ Η Ν ΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ Σ Τ ΚΑ Ι 01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ΠΠ

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β ’ ΡΑΙΧ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 43 Μ ΑΡΤΙΟΣ 2000

6 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥ Ά Ν ΤΙΟ Ω Σ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ 12 Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΕΤ Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ 21 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ 30 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ” “

44 Ο ΜΙΘΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΤ’ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (89-66 π.Χ.}. 54 Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ Κ Α Ι Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ (18 ΜΑΪΟΥ 1821-26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821) 66 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΙΧ

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 72 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο 0 ο π λ α ρ χ η γ ό ς Π α ν α γ ιώ τ η ς Κ ε φ α λ ά ς υ ψ ώ ν ει τ η ν ε λ λ η ν ικ ή σ η μ α ία σ τ α τ ε ίχ η τ η ς Τ ρ ιπ ο λ ιτσ ά ς , δ ίν ο ν τα ς τ ο σ ύ ν ϋ η μ α γ ια τ η ν τ ε λ ε υ τ α ία έ φ ο δ ο (πιν. τ ο υ P e te r von H e s s , Μ ο υ σ ε ίο Μ π ε ν ά κ η ).

76 ΒΙΒΛΙΑ 78 ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ 79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ'1 Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α, τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α, / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣI ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ I ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟΡΖΟΒΙΛΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΥΡΒΟΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21,985 · e-mail: pcrisc0 [email protected] · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΝΑΖΙ Ενα βιβ λίο που κ υ κ λ ο φ ό ρ η ­ σε π ρόσ φ ατα σ τη Β ρ ετα ν ία φ έ ρ ­ ν ει και πάλι σ τη ν επ ικα ιρ ό τη τα τ η ν ξεχ α σ μ έν η ισ τορ ία το υ μι­ κρ ο ύ κύ κλο υ τω ν Β ρ ετα νώ ν φιλονα ζισ τώ ν τ η ς π ερ ιό δ ο υ το υ Μ εσ ο π ο λέμ ο υ , η επ ιρρο ή το υ ο ­ π οίου σ την α γ γλ ική κοινω νία υ­ π ή ρ ξε δυσ ανά λογα μ εγά λη εξα ιτία ς τ η ς κο ινω νικής π ρ ο έλ ευ σ η ς τω ν μ ελώ ν το υ . Π ρ ό κ ειτα ι για το βιβλίο τ η ς Τζαν Ν τά λ λ εϋ (Jan Dailey), υ π εύ θ υ ν η ς τω ν φ ιλ ο λο γι­ κών σ ελίδω ν τ η ς εφ η μ ερ ίδ α ς «Financial Times», μ ε τίτλ ο Diana Mosley-A Life (εκδ , Faber & Faber, 1999, 297 σ ελ., τιμ ή : 20 λίρ ες). Το έρ γο π α ρουσ ιάζει τη βιογρα φία τ η ς γ ο η τ ε υ τικ ή ς λ α ίδ η ς Ν ταϊάνα ς Μ ό σ λεϋ, ε ξα δ έ λ φ η ς το υ Ουίνσ το ν Τσώρτσιλ και σ υζύγου το υ σ ερ Ο σ βαλντ Μ ό σ λεϋ, αρχηγού το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ φ ιλονα ζισ τικού κ ό μ μ α το ς μ ε τ η ν επ ω νυμία « Β ρ ε­ τα ν ικ ή Ενωση Φασιστών». Η Νταϊάνα ή τα ν γ ό νο ς τ η ς α ρ ισ το κρ α τι­ κή ς ο ικ ο γ εν εία ς Μ ίτφ ο ρ ν τ. Σ ε η ­ λικία 18 ετώ ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε το ν Μπράιαν Γ κίν νες, ιδ ιο κ τή τη τη ς ο μ ώ ν υ μ η ς βιο μη χα νία ς μπ ύρας, μ ε το ν οπ οίο α π έκτη σ ε δ ύ ο παι­ διά. Σ τα τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τία ς το υ 1920 και σ τις α ρ χ ές τ η ς δ ε κ α ε ­ τία ς το υ 1930 η ζωή το υ ζεύ γ ο υ ς χ α ρ α κτη ρ ιζό τα ν από έ ν το ν α και δα π ανηρά π ά ρτυ σ τα οποία σ υμ­ μ ε τείχ α ν και α ρ κ ετά μ έ λ η το υ διάσ ημου φ ιλ ο λο γικο ύ «κύκλου το υ Μ π λούμσ μπ ερυ», όπως οι σ υγ γρ α φ είς Α λ ν το υ ς Χ ά ξλ εϋ και Ιβλυν Γουώ, ο δ ο κιμ ιο γ ρ ά φ ο ς Λύτ ο ν Σ τρ ά τσ ι κ.ά. Το 1932, όμω ς, η Ν ταϊάνα (ηλικία ς τ ό τ ε 21 ετώ ν) γνώ ρισ ε σε ένα δείπ νο τ ο ν Ο ­ σ βαλντ Μ ό σ λεϋ, α ν ερ χ ό μ εν ο πο­ λ ιτικ ό α σ τέρ α που είχ ε π ερά σ ει δια δο χικά από τ ο Σ υ ν τη ρ η τικ ό σ το Ε ρ γ α τικό κό μ μ α για να ιδ ρ ύ ­ σ ει σ τη σ υ νέχεια τη « Β ρ ετα ν ική Ενωση Φασιστών», επ η ρ εα σ μ έ­ νος από το ν θα υ μ α σ μ ό το υ για τις ιδ έ ε ς το υ Μ ουσ ολίνι. Παρά το ό τι ο 35ά χρο νο ς Μ ό σ λεϋ ή τα ν ήδ η ν υ μ φ ε υ μ έ ν ο ς μ ε τ η ν κόρη το υ υπ ουργού Ε ξω τερ ικώ ν , Σύνθ ια Κ έρ ζο ν (Curzon), ο έρ ω τα ς ή­ τα ν κ ερ α υ ν ο β ό λ ο ς και τ ο ζευ γά ρ ι α ψ ήφ ησ ε τ η ν κοινω νική κα τα ­ κρ α υγή και σ υνέζη σ ε μ έ χ ρ ι το ν θ ά ν α το τ η ς Σ ύ νθ ια ς. Τον Ο κτώ ­ βριο το υ 1936 ο Ο σ βαλντ και η Ν ταϊάνα π α ν τρ ε ύ τη κ α ν σ το Β ε ­ ρο λίνο μ ε κουμπ ά ρο τ ο ν Γκαίμπ ελς και κα λ εσ μ ένο τ ο ν Χ ίτλ ερ , ο οπ οίος τ ο υ ς π ροσ κόμισ ε ως δώ ρο μια μ εγά λο υ μ ε γ έ θ ο υ ς φω­ το γ ρ α φ ία το υ σ ε α σ η μ ένια κο ρ νί­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ζα τ η ν οποία δια κοσ μ ούσ ε ένα ς α ε τό ς το υ Γ Ράιχ. Ο Ο σ βαλντ αι­ σ θ α ν ό τα ν π ά ντα αμ ήχα νος ενώ ­ πιον το υ Φ ύρερ, η Ν ταϊάνα όμω ς δ ια τη ρ ο ύ σ ε μ εγά λη ο ικ ε ιό τη τα μαζί το υ (χωρίς ίχνος ερ ω τισ μο ύ), τ η ν οποία σ υ μ μ ερ ιζό τα ν και η α ­ δ ελ φ ή τη ς , Γ ιο ύ νιτυ Μ ίτφ ο ρ ν τ. Ε­ νας ά λλο ς α δ ελ φ ό ς, ο Τόμας Μ ίτ­ φ ο ρ ν τ, φ ο ιτο ύ σ ε τ η ν ίδια π ερ ίο ­ δ ο σ το Β ερ ολίνο . Ο τα ν β ρ ισ κ ό τα ν σ το Μ όναχο η Γ ιο ύ νιτυ σ υ ν ή θ ιζε να γ ε υ μ α τί­ ζ ει στη μπ υραρία όπου σ ύχναζε και ο Χ ίτλ ερ . Α ρ γ ό τερ α οι δ ύ ο α ­ δ ε λ φ έ ς π ρ ο σ κλή θ η κα ν σ τις ναζισ τικ έ ς γ ιο ρ τ έ ς τ η ς Ν υ ρ ε μ β έ ρ ­ γ η ς, σ ε β α γ κ ν ερ ικ ές β ρ α δ ιές σ το Ζ ά λτσ μ π ο υ ρ γκ και σ το Μ π άιρόιτ, καθώ ς και σ το υ ς Ο λυ μπ ια κο ύς Α ­ γώ νες το υ Β ερ ο λ ίνο υ (1936). Σ τις π α ρ α μ ο νές το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ο λ έμ ο υ η Ν ταϊάνα ετο ιμ α ζό τα ν να εγ κ α τα σ τή σ ει ρα δ ιοφ ω νικό σ τα θ μ ό σ τη Γερμανία, τ ο ν οποίο θ α χ ρ η μ α το δ ο το ύ σ ε τ ο κό μ μ α το υ σ υζύγου τ η ς με σκοπ ό να ε κ ­ π έμ π ει σε π ερ ιο χ ές τ η ς α ν α το λ ι­ κή ς Α γγλία ς. Η έκ ρ η ξη το υ π ο λέ-

0 Λέω ν της Χαιρωνείας περ/κυκλω μένος από τις σκαλωσιές κατά τη διάρκεια των αναστηλώσεων.

ΝΕΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΤΗΣ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ

Η Ν ταϊάνα Μ όσλεϋ και η αδελφ ή της Γιούνιτυ Μ ίτφ ορ ντ φω τογραφίζονται στη Γερμανία μ ε φόντο στρατιω τική παρέλαση.

μου μα ταίω σ ε τ ο σ χέδιο και ο δ ή ­ γη σ ε τ ο ζεύ γ ο ς στη φ υ λ α κή μ έ ­ χρ ι τ ο 1943, ο π ό τε τ ο υ ς επ ιτρά π η κε να π α ρ α μ είνο υ ν υπό π ερ ιο ­ ρισμό κ α τ’ οίκον. Το 1945 ο Τόμας Μ ίτφ ο ρ ν τ επ ρ ό κ ειτο να σ τα λ εί μ ε τη μο νά δα το υ στη Γερμανία, α ρ ν ή θ η κ ε όμ ω ς και ζή τη σ ε να μ ε τ α τ ε θ ε ί στη Β ιρμανία, όπου και σ κ ο τώ θ η κ ε π ο λεμ ώ ν τα ς εν α ­ ν τίο ν τω ν Ιαπώνων. Ο Ο σβαλντ Μ ό σ λευ π έ θ α ν ε το 1973 και στη σ υνέχεια η Ν ταϊάνα εγ κ α τα σ τά ­ θ η κ ε σ το Παρίσι, όπ ου συνανασ τρ ά φ η κ ε τ ο ζεύ γ ο ς το υ δο ύ κα και τ η ς δούκισ σ ας το υ Ο υίνδσ ορ (δη λα δ ή το υ Β ρ ετα νο ύ πρώ ην βα σ ιλέα Ε δο υά ρ δου Η ’ και τ η ς Α ­

μ ερ ικα νίδ α ς σ υζύγου το υ Ο υώ λις Σίμσον), επ ίσ ης γνω σ τώ ν για τα φ ιλονα ζισ τικά το υ ς α ισ θήμα τα. Η Ν ταϊάνα μά λισ τα έγ ρ α ψ ε και μια βιογρα φ ία τ η ς δούκισ σ ας που εκδ ό θ η κ ε τ ο 1980. Η π ο λυ τά ρα χη ζωή τ η ς Ν ταϊάνας Μ ό σ λεϋ έχ ει πια π ερά σ ει σ το π ερ ιθ ώ ρ ιο τη ς Ισ τορίας, από μια ειρ ω νεία τη ς τύ χ η ς όμ ω ς τ ο π ο ρ τρ α ίτο τη ς , ως «μούσας Π ολύμνια ς», σ ώ ζεται σ το δ ά π εδ ο τ η ς Ε θ ν ική ς Π ινα κο­ θ ή κ η ς σ το Λ ονδίνο , δίπλα σε α υ­ τά τη ς Γ κ ρ έτα Γκάρμπο («μούσα Μ ελ π ο μ έν η » ) και τ η ς Β ιρτζίνια Γουλφ («μούσα Κλειώ»),

Ο «λέω ν τη ς Χαιρω νείας» απ ο τελ εί ένα από τα σ η μ α ν τικ ό τε­ ρα ισ τορικά μ ν η μ εία τη ς Αρχαιό­ τη τα ς . Οπως και ο α ντίσ τοιχο ς «λέω ν τη ς Α μφ ιπ όλεω ς» (που υ­ π ενθ υ μ ίζει τη θυσ ία τω ν μαχητώ ν τ η ς σ ύγκρουσ ης μ ε τα ξύ Α θη να ί­ ων και Σπ αρτιατώ ν κο ντά σ την ο­ μώ νυμη μ α κεδ ο νική πόλη, το ν Ο­ κτώ β ριο το υ 422 π.Χ.), κα τα σ κευά ­ σ τη κε ως ηρώο προς τιμ ή ν τω ν σ τρατιω τώ ν τ η ς Α θή να ς και τη ς Θ ήβας που έπ εσ αν τ ο καλοκαίρι το υ 338 π.Χ. μα χόμενοι εν α ν τίο ν τω ν Μ α κεδόνω ν στη Χαιρώνεια τη ς Βοιω τίας, υπ ερασπ ιζόμενοι τη ν α νεξα ρ τησ ία τω ν πόλεώ ν το υ ς . Το μ ν η μ είο α π ο τελ είτα ι από π έ ν τε σ υναρμοσ μένα κο μμά τια μαρμάρου, τα οποία όμως είχαν απ ο σ υνα ρμο λο γη θεί ήδ η πριν από τα τέ λ η τη ς Τουρκο κρα τία ς. Το 1819 ο Ο δυσσ έας Α νδρούτσ ος έ ­ σ καψ ε σ τον χώρο το υ μ ν η μ είο υ α­ να ζητώ ντα ς κ ρ υ μ μ έν ο υ ς θ η σ α υ­ ρούς. Το ίδιο έπ ραξαν α ρ γό τερ α

ΕΙΔΗΣΕΙΣ χαγω γικό κ έ ν τρ ο μ ε δ υ ν α τό τη τε ς εσ ω τερ ικο ύ τέν ν ις.

ΣΤΟ ΦΩΣ Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

και ά λλο ι επ ίδο ξοι κυ νη γο ί θ η ­ σαυρών, μ ε α π οτέλεσ μ α το ν θ ρ υ μ μ α τισ μ ό το υ λ έο ν τα σε μι­ κ ρ ό τερ α κομμά τια. Το 1879 ο χώ­ ρος το υ μ ν η μ είο υ ανασ κάφ ηκε από τη ν Αρχαιολογική Υπηρεσία, με α π οτέλεσ μ α το ν εντοπ ισ μό 254 σ κελ ετώ ν που π ιθα νολογείτα ι ό τι α ν ή κο υ ν σε ν εκ ρ ο ύ ς Θ ηβ α ί­ ους ιερ ο λ ο χ ίτες. Ο λέω ν άρχισε να ανα σ τηλώ νετα ι το 1902. Η βά­ ση πάνω σ την οποία βρίσ κετα ι τ ο ­ π ο θ ε τη μ έ ν ο ς σ ήμερα έχ ει ύψ ος 3 μέτρ α , ενώ το σύνολο φ θ ά ν ει σε ύψ ος τα 5,5 μ έτρ α . Καθ' όλη τη διά ρκεια το υ 20ού αιώνα το μ ν η ­ μείο είχ ε α φ ε θ ε ί σ την τύ χ η το υ . Η φ θ ο ρ ά το υ χρό νο υ όμω ς κ α τέ ­ σ τησ ε τελ ικ ά α να π ό φ ευκτη τη συ­ ντή ρησ ή το υ . Ετσι οι πρόσ φ ατοι επ ισ κέπ τες το υ το βλέπ ο υν π λέον π ερισ τοιχισ μένο από ικριώματα. Ας ελπ ίσ ουμε η σ υντήρησ η να μη δια ρ κέσ ει «επ ’ άπειρον». Η θέσ η το υ λ έο ν τα δίπλα σ τον παλαιό ε ­ παρχιακό δρ ό μ ο Λ ειβαδιάς-Λαμίας το ν καθισ τά εύ κο λ α ορ α τό από το υ ς δ ιερ χό μ ενο υ ς και η αι­ σ θ η τική το υ αναβάθμισ η είναι α­ π α ρα ίτη τη ως προϋπ όθεσ η τη ς σωστής ισ τορ ικής το υ π ροβολής.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ Ο α γ γλ ικό ς οργανισ μός διά­ σωσης ισ τορικώ ν χώρων, μ ε τη ν ε ­ πωνυμία English Heritage, έχ ει ε κ ­ π ονήσ ει μ ε λ έ τη μ ε τίτλ ο «L' Europe de Γ Air» από κοινού μ ε τη γα λλική Δ ιεύ θυ νσ η Κ ληρονομιάς και το Γραφ είο Επισήμων Μ ν η μ εί­ ων τ η ς Γερμανίας. Η μ ε λ έ τ η α υτή αποσκοπεί στη σ υντήρηση, στην προβολή και στη διάσωση ισ τορι­

κών α εροδ ρομ ίω ν (πολιτικώ ν και σ τρατιω τικώ ν) σ τις τρ ε ις χώ ρες. Χ α ρα κτηρισ τικό σ χετικό α ερ ο ­ δρ όμιο στη Γερμανία (που τε λ ε ί ήδ η υπό προστασία) είνα ι το Τέμπ ελχοφ , τα κτίρ ια το υ οποίου ε ί­ ναι κα τα σ κευα σ μ ένα σ το μ ν η μ ει­ ώ δ ες σ τυλ το υ Γ' Ράιχ και στο ο ­ ποίο π ρ α γμ α τοπ οιο ύντο επ ιδ εί­ ξε ις τ η ς Luftwaffe. Αντίστοιχα στη Γαλλία αναπαλαιώ νεται το α ερ ο ­ δρ όμιο Le Bourget, το π α λα ιότερο το υ Παρισιού, τα υπ όσ τεγα το υ ο ­ ποίου χ ρ ο νο λο γο ύ ν τα ι σ το 1922, ενώ μια έ ξο δ ό ς το υ είχε χρη σ ιμο­ π ο ιη θ εί για τη Δ ιεθ ν ή Ε κθεσ η το υ 1937. Πιο δύσ κολη φ α ίν ετα ι η επ ι­ λογή αγγλικώ ν α εροδρομίω ν, αν και α ρ κ ετά από α υ τά σ υ ντη ρ ο ύ ­ ν τα ι για πολλά χρόνια. Χ α ρ α κτηρ ι­ σ τική περίπτωση είνα ι ένα α ερ ο ­ δρ όμιο τ η ς RAF σ την κο μ η τεία το υ Καίμπριτζ, όπου οι επ ισ κέ­ π τες μπ ορούν να ακούσ ουν το ν ήχο τη ς α υ θ εν τικ ή ς σ ειρ ήνας που σ ήμαινε σε περίπτωση επ ιδρ ο­ μών, ενώ η αίθουσα π ολεμικώ ν ε ­ πιχειρήσεω ν α υ τού δ ια τη ρ εί ακό­ μα τα τηλέφ ω να μ ε τα οποία ή τα ν εξο π λισ μ ένη κα τά τη ν π ερίοδο το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ολέμ ου. Σε ένα άλλο σ τρα τιω τικό α ερ ο δ ρ ό ­ μιο, σ την κο μ η τεία τη ς Ο ξφ ό ρ ­ δη ς, που λ ειτο ύ ρ γ η σ ε για πρώτη φ ορά το 1917, δ ια τη ρ είτα ι ακόμα σ το γρασίδι σ τον διά δρο μο προ­ σ γείωσης τω ν αεροπλάνω ν! Υπο­ ψ ήφ ιο για π ροβολή είνα ι και το α­ ερ ο δ ρ ό μ ιο το υ Μ πίγκιν Χιλ (ιδιο­ κτησίας σ ήμερα το υ π αράγοντα τ η ς Φ όρμουλα 1, Μ π έρνυ Εκλστοουν), γνω σ τό από τη συμβολή το υ στη μάχη τ η ς Α γγλίας. Το κ α λ ύ τε­ ρα δ ια τη ρ η μ ένο π ο λιτικό α ερ ο ­ δρ όμιο στη Β ρ ετα νία είνα ι το Σπικ, στο Λίβερπ ουλ, τα κτίρια το υ οποίου είναι κτισ μ ένα σε σ τυλ Αρ Ν τεκό και π ρ ό κειτα ι να μετα τραπ ούν σε ξεν ο δ ο χ είο , ενώ το υ­ π όσ τεγό το υ π ρ οορ ίζετα ι για ψυ­

Η γη τη ς Μ α κεδ ο ν ία ς ε ξα κ ο ­ λ ο υ θ ε ί να κ ρ ύ β ει μέσ α τ η ς α ρ κ ε ­ τ έ ς σ η μ α ντικ ές α ρχ α ιολογικές εκ π λ ή ξεις. Το σ υμπέρασ μα α υ τό επ ιβ εβ α ιώ ν ετα ι για μια α κόμα φ ο ­ ρά από τις π ρ ό σ φ α τες ανακαλύ­ ψ εις το υ κ α θ η γ η τή Δ η μ η τρ ίο υ Π α ντερ μ α λή σ το Δ ίον τ η ς Π ιε­ ρίας. Σ τη ν ιερ ή πόλη τω ν αρχαίων Μ α κεδόνω ν, η σημασία τ η ς οποία ς ή τα ν για εκ είν ο υ ς τ ο ίδιο μ εγά ­ λ η όσο τω ν Δ ελφ ώ ν για το υ ς ν ό τι­ ο υ ς Ε λλη νες, κ α τέθ εσ α ν σ ημα­ ν τικ ά α ν α θ ή μ α τα όχι μόνο κοινοί θ ν η το ί, αλλά και μ έλ η τη ς βασιλι­ κή ς ο ικο γ έν εια ς . Ετσι χάρη στις ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς α να σ κα φ ές τω ν τ ε ­ λ ευ τα ίω ν χρόνω ν έχ ο υ μ ε π λέο ν σ τη διά θ εσ ή μας μο να δικά αρχαι­ ολογικά ευ ρ ή μ α τα . Το σ η μ α ντικ ό ­ τ ε ρ ο από α υ τά ήτα ν, μ έχρ ι π ρό­ σ φατα, μια ύδ ρα υ λις, μουσ ικό ό ρ ­ γανο που θ ε ω ρ ε ίτα ι π ρόγονος τ ο υ εκκλη σ ια σ τικο ύ οργάνου. Ενα π ρόσ φ ατο όμω ς εύ ρ η μ α ε ν ­ δ έ χ ετα ι να επισκιάσει όλα τα π ρ οηγού μενα . Π ρ ό κ ειτα ι για τα λείψ α να μιας χ ά λκινη ς ασπίδας που φ α ίν ετα ι ό τι ε ίχ ε α φ ιερ ω θ εί σ το ιερ ό το υ Δία, αλλά β ρ έ θ η κ ε θ α μ μ έ ν η κ ο ν τά σε λ ά κκο υ ς που π εριείχα ν τις βασ ιλικές επ ιγρα­ φ έ ς τ η ς π όλης. Σ το κ έ ν τρ ο τη ς α­ σπίδας δ ια κρ ίν ετα ι καθαρά τ ο χα­ ρ α κ τη ρ ισ τικ ό α σ τέρ ι μ ε τις δ ώ δ ε­ κα α κ τίν ες («έμβλημ α » το υ αρχαί­ ου μ α κεδ ο ν ικο ύ κρ ά το υ ς). Γύρω το υ υπ άρχουν α νά γλυφ ο ι ο μ ό κ ε ­ ν τρ ο ι κύ κλο ι και α σ τέρ ια που σ υμβολίζουν, κα τά τ ο ν κ α θ η γ η τή Π α ντερ μ α λή , το ν χρ ό νο και τις τρ ο χ ιές τω ν πλανητών. Το πιο ε ν ­ δ ια φ έρ ο ν σ τοιχ είο όμω ς είνα ι η ε ­ πιγραφή «Βασιλέω ς Δ η μ η τρ ίο υ » , η οποία π ερ ιβ ά λλ ει μ ε ανάγλυφ α (έκ τυ π α )γ ρ ά μ μ α τα το α σ τέρ ι σ το

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στο τεύ χ ο ς Ια νουα ρ ίου 2000 τη ς «Σ Ι» , σ το άρθρο «Η μάχη το υ Β α λ μ ύ σώ ζει τη Γ Ίλλική Επ ανάσταση», δ εν α να γρ ά φ η κα ν τα ο νό­ μ α τα των συγγρ αφ έω ν, που είν α ι οι Α γγ ελο ς Δ α λασσηνός και Ιω άννης Μ α νσ ό λα ς. κ έ ν τρ ο τ η ς ασπίδας. Τα διακοσ μη τικά σ τοιχεία τ η ς ασπίδας σε συνδυασ μό μ ε τη ν επ ιγραφ ή επ ι­ τρ έπ ο υ ν τη χρο νο λό γη σ ή τ η ς στο δ ε ύ τε ρ ο μισό το υ τρ ίτο υ π.Χ. αιώ­ να, σ την π ερ ίο δο κα τά τη ν οποία βα σ ίλευ ε σ το μ α κεδ ο ν ικό κρ ά το ς ο Δ η μ ή τρ ιο ς ο Π ο λ ιο ρ κ η τή ς. Ο η ­ γ εμ ό ν α ς α υ τό ς, ο δια π ρ επ έσ τε­ ρος τη ς γ εν ιά ς τω ν Διαδόχω ν το υ Μ εγά λο υ Α λ εξά ν δ ο υ , δ ια κ ρ ίθ η κ ε χάρη στη νίκη το υ στη Σαλαμίνα τη ς Κύπ ρου (306 π.Χ.) εν α ν τίο ν το υ η γ εμ ό ν α τ η ς Α ιγύπ του Π το ­ λ εμ α ίο υ Α' και, κυρίω ς, λόγω τη ς ε φ ε υ ρ ε τ ικ ό τ η τ ά ς το υ κα τά τ η ν α­ π ο τυ χ η μ έ ν η π ροσ πάθειά το υ να κα τα λά β ει τη Ρόδο μ ε τά από πο­ λιορ κία (305-304 π.Χ.). Ο Δ ημήτρ ιο ς υ π ή ρ ξε ο π ρώ τος η γ εμ ό ν α ς (μαζί μ ε το ν π α τέρ α το υ Αντίγονο) τη ς ελ λ η ν ισ τικ ή ς π ερ ιό δου που έλ α β ε τ ο ν τίτλ ο το υ βασιλέα. Η σ ύ ντο μ η κυριαρχία το υ στη Μ α­ κ εδ ο ν ία (294-287 π.Χ.) α π ο τέλ εσ ε τη ν τε λ ε υ τ α ία α ξιό λο γη προσπάθ ε ιά το υ να επ ιβ λ η θ εί σ του ς υπό­ λοιπ ους Δ ια δ όχο υς ως μ ο να δικό ς κ λ η ρ ο νό μ ο ς το υ κ ρ ά το υ ς το υ Μ εγά λο υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ . Χάρη σ την παρουσία το υ όμω ς σ τον μ α κ εδ ο ­ νικό θ ρ ό ν ο είμ α σ τε σ ήμ ερα σε θ έσ η να δ ια θ έ το υ μ ε ένα προσω­ πικό « ενθ ύ μ ιο » τ η ς σ ημ α ντικής α υ τή ς π ροσ ω π ικότητας.

Τμήμα τη ς ασπ ίδας το υ Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λ ιο ρ κ η τή . Δ ια κ ρ ίν ε τα ι τμ ή μ α τη ς επ ιγ ρ α φ ή ς « Δ η μ η τρ ίο υ Β ασιλέω ς».

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Η ΓΕΝΝΗΣΗ TOY KAI Ol ΣΧΕΣΕΙΣ TOY ME TO ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΟΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου Α ΙΩ Ν Α Π Α Ν Α Ν Ο Σ Θ. ΣΟΦ ΟΥΛΗΣ M .S c. σ τη Β υζα ντινή Ισ το ρ ία , Π α ν επ ισ τή μ ιο Ο ξφ ό ρ δ η ς

ΑΠΟ ΤΟ 482, ΟΠΟΤΕ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ, Ω Σ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ Ο ΚΡΟ ΥΜ Μ Ο Σ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΣΕ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ, ΤΟ 811, 01 ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΑΠΟ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΕΝΑ ΚΑΛΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΡΑΤΟΣ. ΣΤΑ ΤΕΛΗ TOY 7ou ΑΙΩ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΥΠΩΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ. ΤΟΝ ΕΠΟΜ ΕΝΟ Α ΙΩ Ν Α 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ ΦΑΣΕΙΣ, ΜΕ ΠΡΟΣΚΑΙΡΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΠΟΥ ΤΑ ΔΙΕΚΟΠΤΑΝ ΑΓΡΙΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ.

εν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη ν ιστορία των Βουλγάρων πριν εγκατασταθούν στα Βαλκάνια τη ν ε­ ποχή του Ασπαρούχ (681 -702). Οι πηγές μας είναι κυρίως βυ ζαντινές, ο Θ εοφ άνης και ο Πατριάρχης Νικηφόρος, ενώ οι μόνες βουλγαρικές, μ ετα γενέσ τερ ες και αυτές, είναι οι λ ε­ γάμενες Πρωτοβουλγαρικές επιγραφές και ο κατάλογος των Βουλγάρων ηγετώ ν, που βρέθηκαν στην Πλίσκα, πρώτη πρωτεύουσα του βαλκανικού βουλγαρικού κράτους. Οι Βούλγαροι πρωτσεμφανίστηκαν με αυτό το όνομα το 482, όταν (σύμφωνα με το ν Ιωάννη τη ς Αντιόχειας) κλήθη­ καν να βοηθήσουν το ν αυτοκράτορα Ζήνωνα στον αγώνα του κατά των Γότθων του Θεοδώριχου του Αμαλού. Στη συ­ νέχεια αναφέρονται τακτικά από τις πηγές να πραγματοπο.ούν επιδρομές στην αυτοκρατορία (493,499,502) και συχνά να συμμαχούν με διάφορα «κόμματα», όπως για παράδειγμα με το Βιταλιανό σε μια επανάσταση κατά του Αναστασίου. Η πρώτη λεπ τομερής διήγηση του Θ εοφάνη αναφέρεται στο έτο ς 538/9. Μας λέει ότι δύο βασιλείς με μια μεγάλη δύναμη Βουλγάρων, επέδραμαν στη Σκυθία και τη Μοισία, προχώρη­ σαν ως τη Θράκη και αιχμαλώτισαν τον μάγκιστερ μιλίτουμ (αρχηγό του στρατού), που απ ελευθερώ θηκε πληρώνοντας

Δ

Π ρώ ιμος Β ούλγαρος μ α χ η τή ς . Π ρ ό κ ειτα ι για ά τα κ το π εζό εξο π λ ισ μ ένο μ ε «σ λαβ ικό» τρόπ ο. Οι ελ α φ ρ ο ί π εζο ί α υ το ύ το υ τύπ ου α π ο τέλ εσ α ν τη ρ α χο κο κ κα λιά όλων τω ν μεσαιω νικώ ν βουλγαρικώ ν σ τρ α τώ ν (πιν. το υ Σ. Ν ιγδ ιό π ο υ λο υ για τη «Σ Ι»).

ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ λύτρα (χίλια νομίσματα). Σε α υτές τις πρώτες αναφορές οι βυζαντι­ νές πηγές συχνά συγχέουν το όνομα και τη φυλή των Βουλγάρων με το υς Κουτριγούρους και το υς Ουτριγούρους. Πιθανότατα ανήκαν και αυτοί στο ίδιο τουρκικό φύλο και παρουσιάσθηκαν μετά τη διάλυση τη ς ουνικής «αυ­ τοκρατορίας», μέσα στη δεκα ετία του 450. Είναι 6έ6αιο ότι κάποια βουλγαρικά στοι­ χεία συνυπήρχαν με το υς Κουτριγούρους και τους Ο υτριγούρους στα νομαδικά τους κράτη και ότι έλαβαν μέρος στην επιδρομή του Ζαβεργάνου, του 558/9, όταν ο στρατός του διαιρ έθ ηκε στα τρία. Ενα από αυτά τα τρία τμήμα­ τα νικήθηκε από το ν Βελισσάριο έξω από την Κωνσταντινούπολη. Λίγο μετά οι Κουτριγούροι έγιναν υποτελείς των Αβάρων, οι Ουτριγούροι των Τούρκων, και οι Βούλγαροι, αν μπορούμε να το υς αναφέρουμε ως μια πλή­ ρως ξεχωριστή ομάδα, υπ οτελείς και των δύο.

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥΑΖΟΦ Η επόμενη αναφορά των πηγών μας πη­ γαίνει στις αρχές του 7ου αιώνα, το ν καιρό τη ς βασιλείας του Ηρακλείου, λίγο μ ετά από την αποτυχημένη πολιορκία τη ς Κωνσταντι­ νούπολης (το 626). Πρώτος ο πατριάρχης Νι­ κηφόρος μάς μιλά για κάποιον «αρχηγό των Ούνων» που ή λθ ε στη Βασιλεύουσα να βαπτισθεί και ο Ηράκλειος το ν έκανε πατρίκιο. Σε άλλο κεφάλαιό του ο Νικηφόρος λ έει για έναν Κουβράτο, ανηψιό του Ουργάνα και κύριο των Ουνογουνδούρων, ο οποίος ξεσ ηκώ θηκε κα­ τά του χαγάνου των Αβάρων, έσ τειλε πρε­ σβεία στον Ηράκλειο και έκλεισ ε συνθήκη ει­ ρήνης. Σε αντάλλαγμα ο αυτοκράτορας τού έ­ δωσε - και αυτού - το ν τίτλο του πατρικίου. Ε­ χει εκφρασ θεί η άποψη ότι και τα δύο κεφά­ λαια του Νικηφόρου αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο, το ν Κουβράτο, που μετά τη ν αβαρική αποτυχία του 626 ζήτησε και πέτυχε τη ν υ­ ποστήριξη των Βυζαντινών εναντίον του αρ­ χηγού των Αβάρων. Ετσι αποτίναξε το ν ζυγό το υς και ονομάσθηκε χαγάνος τη ς Μ εγάλης Βουλγαρίας, στην περιοχή γύρω από τη θά­ λασσα του Αζόφ, όπως μας λένε οι Νικηφόρος και Θ εοφάνης. Ποιος ήταν όμως ο Κουβράτος; Ο κατάλο­ γος των αρχηγών των Βουλγάρων περιλαμβά­ νει έναν ονόματι Κουρτ, τέτα ρ το ηγεμόνα του βουλγαρικού «βασιλείου». Κυβέρνησε από το

584 ως το 642, χρονολογίες που αντιστοιχούν με τη ν εποχή που ο Νικηφόρος το π ο θετεί την ανάδειξη του Βούλγαρου ηγέτη σε πατρίκιο. Η στενή σχέση του με τη ν αυτοκρατορική οικο­ γένεια αναφέρεται επίσης από το ν Ιωάννη, ε-

0 α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ν ικ η φ ό ρ ο ς Α ’ (802-811) τη σ τιγ μ ή που α ιχ μ α λ ω τίζετα ι από τον Β ούλγαρο ηγεμ ό να Κ ρ ού μ ο. Ο Κ ρ ούμ ος το ν ε κ τ έ λ ε σ ε και επ ενδ ύ ο ντα ς το κρανίο το υ μ ε χρ υσ ό το μ ε τ έ τ ρ ε ψ ε σε κ ρ α σ οπ ότηρ ο... (Ρώμη, Β α τικα νή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

πίοκοπο Νικίου, που λ έει ότι όταν η αυτοκράτειρα Μαρτίνα και ο πατριάρχης Πύρρος σχέ­ διαζαν εκθρόνιση του Κωνσταντίνου Γ’, το 641, πολλοί υποπτεύθηκαν ότι ο Κουβράτος ήταν συνένοχός τους.

ΚΟΥΒΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΥΜΠΕΡ

β ■

Α ρκετό καιρό πριν από το 642 ο Βούλγα­ ρος ηγέτη ς είχε συνενώσει τα διάφορα ουνικά φύλα και είχε ιδρύσει το Χαγανάτο τη ς Μ εγά­ λης Βουλγαρίας. Επρόκειτο για ένα κράτος με το οποίο η Αυτοκρατορία ή θ ελε και πέτυχε να έχει καλές σχέσεις, επειδή η δύναμη των Αβάρων δεν είχε ακόμα εκμηδενισθεί. Είναι συνε­ πώς τελείω ς κατανοητή η στάση του Ηρακλεί­ ου, η συμπαράσταση και η ανταμοιβή προς το ν Κουβράτο ή όποιον άλλο αρχηγό που με τις επαναστάσεις του θα έπ ληττε το υς Αβάρους. Α υτές οι καλές σχέσεις διατηρήθηκαν ως το ν θάνατο του αυτοκράτορα. Δ εν γνωρί­ ζουμε όμως αν ο Κουβράτος, που είχε βαπτισθεί στην Κωνσταντινούπολη, κράτησε -και για πόσο διάστημα- τη χριστιανική του πίστη. Π ρόσθετα ερω τηματικά σχετικά με τη ν ταυ­ τό τη τα του Κουβράτου προκύπτουν από τις αναφορές των «Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου». Στο κεφάλαιο π έντε του δεύτερ ου βιβλίου ο ανώνυμος συγγραφέας μνημο­ ν εύ ει έναν Κούμπερ, που επαναστάτησε κατά του χαγάνου των Αβάρων, πήγε στη Μ ακεδονία και έπειτα έθεσ ε ως στόχο τη Θεσσαλονίκη. Εκ πρώτης όψεως εύκολα μπορεί να κλίνει ο ερ ευ νη τή ς προς το συ­ μπέρασμα τη ς ταύτισης Κούμπερ και Κου­ βράτου, γιατί συναντά πολλές ομοιότητες: το όνομα, τη ν επανάσταση κατά των Αβάρων και τη ν έξωσή το υς («έξω από τη χώρα», λέει ο Νικηφόρος, «απωθήθηκαν στο εσωτερικό τη ς χώρας», λ ένε τα «Θαύματα»). Υστερα όμως αρχίζουν οι δυσκολίες ξεκινώ ντας από τις χρονολογίες. Τα επεισόδια που αναφέρονται στα «Θαύματα» τοπ οθετούνται σήμερα μ εταξύ 680 και 683 - ο Κουβράτος είχε πεθάνει το 642. Ομως και οι γεωγραφικοί προσδιο­ ρισμοί είναι διαφορετικοί: η Μεγάλη Βουλγα­ ρία του Κουβράτου βρισκόταν πολύ μακριά από τη ν κοιτίδα των Αβάρων ή από το Σίρμιο και τη Μ ακεδονία όπου δρούσε ο Κούμπερ. Συνεπώς πρόκειται για δύο διαφορετικά γεγο­ νότα και δύο διαφορετικά πρόσωπα που ίσως ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Ο Νικηφόρος και ο Θ εοφ άνης μιλούν για τους π έντε γι­ ους του Κουβράτου που ακολούθησαν δια­ φορετικούς δρόμους μετά το ν θάνατο του πατέρα τους. Ο τέτα ρ το ς (ανώνυμος) πήγε στον Δούναβη, εγκατασ τάθηκε στην Πανονία και έγινε σύμμαχος (υποτελής;) των Αβά­ ρων. Αυτός μπορεί να είναι ο Κούμπερ των «Θαυμάτων». Η επανάστασή του έγινε μέσα στη δεκα ετία του 660. Στα τέλη τη ς δεκα ετίας του 670 εμφ ανίζεται ο Ασπαρούχ, που ίσως ή­ ταν γιος (ή αδελφός;) του Κούμπερ.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η πρώτη ιστορική μαρτυρία περί ίδρυσης βουλγαρικού κράτους στα Βαλκάνια είναι η ι­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

στορία των π έντε γιων του Κουβράτου, που τη ν καταγράφουν ο Νικηφόρος και ο Θ εοφά­ νης. Μ ετά το ν θάνατο του Κουβράτου ο πρώ­ το ς γιος έμ εινε στην κοιτίδα τω ν Βουλγάρων, τη ν περιοχή του Αζόφ, ενώ οι άλλοι τέσσερις αναζήτησαν καινούργια εδάφη. Ενας από αυ­ τούς έφθασε ως τη ν Ιταλία και έγινε σύμμα­ χος τω ν Ρωμαίων. Ενας άλλος, ο Ασπαρούχ (γιος ή εγγονός του Κουβράτου), για να αποφύγει το υς Χαζάρους πέρασε το ν Δνείπερο και το ν Δνείστερο και εγκατασ τάθηκε στο δέλτα του Δούναβη, σε έναν τόπο που λεγό ­ ταν Ογκλις και ο οποίος πρέπει να βρίσκεται στη σημερινή Δοβρουτσά. Από γεωγραφική ά­ ποψη τα σύνορά του (έλη, ποτάμια, Εύξεινος πόντος και οροσειρά του Αίμου) τού προσέφεραν απόλυτη ασφάλεια. Επίσημα και θεω ­ ρητικά η περιοχή ήταν ρωμαϊκό έδαφος, αλλά στην πράξη βρισκόταν υπό μόνιμη (και εναλ­ λασσόμενη) κατοχή σλαβικών φύλων. Φαίνεται ότι από αυτή τη βαλκανική βάση του ο Ασπαρούχ άρχισε να πραγματοποιεί επι­

Ν όμ ισ μ α το υ Κ ω νσταντίνου £ ' το υ Κ οπρώ νυμου (741-775), ο οπ οίος ε κ σ τρ ά τε υ σ ε επ α ν ειλη μ μ έν α κ α τά των Βουλγάρω ν (Α&ήνα, Ν ο μ ισ μ α τικ ό Μ ο υ σ είο ).

Χρυσό νόμισμα τη ς επ οχής τη ς σ υ μ β α σ ιλεία ς Κ ω νσταντίνου Σ Τ ’ κα ι Ειρήνης Α θη να ία ς. Θ έλ ο ν τα ς να ξ ε φ ύ γ ε ι από την κ η δ εμ ο νία τη ς μ η τέ ρ α ς το υ ο Κ ω νσταντίνος π ο λέμ η σ ε το υ ς Β ουλγάρ ους (Α θή να , Ν ο μ ισ μ α τικ ό Μ ο υ σ είο ).

δρομές στις νοτιό τερ ες επαρχίες τη ς Αυτο­ κρατορίας, ιδίως στο Ιλλυρικό και τη Θράκη. Γ Γ αυτόν το ν λόγο το 679/80 ο Κωνσταντίνος Δ ’ εκσ τράτευσε στον Δούναβη εναντίον του, αλλά νικήθηκε και υποχώρησε προς τα νότια ως τη Βάρνα. Οι Βούλγαροι υπέταξαν τα τοπι­ κά σλαβικά φύλα και εγκατασ τάθηκαν στην περιοχή νότια από το ν Δούναβη. Αυτή ήταν μια δυσάρεστη εξέλ ιξη για τη ν Αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος έκλεισ ε βιαστικά ειρήνη το 681/2, μια ειρήνη που ουσιαστικά παραχωρού­ σε τα εδάφη πέρα από τις βόρειες υπώρειες του Αίμου στον Ασπαρούχ κι έτσι αναγνώριζε το υς νεοφ ερμένους Βουλγάρους ως κύριους τη ς περιοχής.

ΟΙ ΠΡΩΤΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ Η Πλίσκα, πρωτεύουσα του νέου βουλγα­ ρικού κράτους, κτίσ θηκε δίπλα στα ερείπια μιας παλιάς ρωμαϊκής πόλης. Μια εξω τερική γραμμή προχωμάτων, μήκους 21 χιλιομέτρων, π εριέκλειε κάπου 9.000 στρέμματα. Μέσα σε αυτή τη ν περιχαρακωμένη περιοχή έχουν βρ εθ εί α ρ κετές πρωτο-βουλγαρικές επιγρα­ φές, μερικές γραμμένες στον τουρκικό τύπο ρούνι, οι περισσότερες όμως στα ελληνικά, που χρονολογούνται από τις αρχές του 8ου μέχρι το ν 10ο αιώνα. Είναι σημαντικές γιατί μας παρέχουν πληροφορίες γύρω από την ' κοινωνική και πολιτική οργάνωση του νέου κράτους. Περιέχουν επίσημες αναφορές των «πεπραγμένων» των χαγάνων, καταγράφουν νίκες, διαγγέλματα, εξα γγελίες κλπ. Στην ο­ ρολογία συναντάμε πολλούς αυλικούς τίτ­ λους και τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυ­ ρούν τη ν ίδρυση και τη λειτουργία ενός κρά­ τους του τύπου των νομάδων τη ς στέππας, παρόμοιο με τα τουρκικά και με εκείνο των Χαζάρων. Αφού δημιουργήθηκε, το νέο βουλγαρικό Χαγανάτο έμ ελλ ε να αποκτήσει σ τενές σχέ­ σεις με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σχέσεις άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές. Ηδη το 687/88 ο Ιουστινιανός Β’ καταπάτησε τη ν ειρή­ νη ξεκινώ ντας μια εκσ τρατεία κατά τη ς Σκλαβηνίας και τη ς Βουλγαρίας, όπως διηγείται ο Θ εοφάνης. Παρά τη νίκη ο στρατός του αυτο­ κράτορα δ έχθη κε βουλγαρική επίθεση σε κάποια στενή διάβαση και υπέστη βαριές απώ­ λειες. Η φύση των σχέσεων των δύο κρατών ή­ τα ν συχνά εξα ρτημ ένη από τις προσωπικές σχέσεις των ηγεμόνων τους. Μια τέτο ια ει­ δική σχέση υπήρχε μεταξύ Ιουστινιανού Β’ και Τέρβελ (702-718). Οταν ο Ιουστινιανός εκ ­ θρονίστηκε, το 695, ζήτησε πρώτα άσυλο από το υς Χαζάρους, ύστερα όμως στράφηκε προς το υς Βουλγάρους και το ν Τέρβελ. Ο Νικηφό­ ρος διηγείται ότι ο εξόρισ τος Ιουστινιανός ζή­ τησε τη βοήθεια του ηγεμόνα αυτού, προσφέροντάς του ως αντάλλαγμα το χέρι μιας κό­ ρης του. Ο Βούλγαρος κολακεύθηκε και συνόδευσε με το ν στρατό του το ν έκπτωτο κατά τη ς Κωνσταντινούπολης. Το 705 ο Ιουστινια­ νός πήρε πάλι το ν θρόνο του και μη ξεχνώ ­ ντας τη ν πολύτιμη συνδρομή του Τέρβελ το ν ονόμασε καίσαρα. Ο Νικηφόρος δ εν διευκρι-

νίζει αν του έδωσε τη ν κόρη του και μπορού­ με να συμπεράνουμε ότι το απέφυγε. Τον γ έ­ μισε όμως με π ρόσθετες τιμ ές και διακρίσεις. Ηταν ο δ εύ τερ ο ς Βούλγαρος ηγεμόνας, μετά το ν Ασπαρούχ, που έπαιρνε τόσο μεγάλο τίτ­ λο στην αυλική ιεραρχία. Ο Τέρβελ ερχόταν α­ μέσως μ ετά το ν Ιουστινιανό και ίσως αυτή η ά­ νοδός του να του ξύπνησε τις φ ιλοδοξίες για κάτι περισσότερο, για το ν αυτοκρατορικό τίτ­ λο.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ Στη σύντομη, συνήθως, ζωή των μεσαιω­ νικών ανθρώπων οι καταστάσεις που στηρίζο­ νταν σε προσωπικές σχέσεις κρατούσαν λίγο. Μόλις τρία χρόνια μετά ο Ιουστινιανός έθεσ ε τέλο ς στην ειρήνη. Επέλασε με τα «θέματα ιππασίας» (το ιππικό του) μέσα από τη Θράκη ξεκινώ ντας μια εκσ τρατεία κατά του Τέρβελ. Η επιχείρηση υπήρξε καταστροφική και ο αυ­ τοκράτορας με κόπο κατάφερε να δραπ ετεύ­ σει από τη ν πολιορκημένη Αγχίαλο. Το 711 μια καινούργια συνωμοσία εναντίον του το ν ανά­ γκασε να ζητήσει και πάλι τη βοήθεια του Βούλγαρου ηγεμόνα, ο οποίος τού έσ τειλε 3.000 άνδρες. Ομως αυτή τη φορά η βοήθειά του δεν έσωσε το ν αυτοκράτορα. Σκοτώ θηκε και στον θρόνο ανέβηκε ο Φιλιππικός (Βαρδάνης, 711-713). Επωφελούμενοι ίσως από τη ν ε­ σωτερική κρίση οι Βούλγαροι το ν ίδιο χρόνο επιτέθηκαν στη Θράκη και στον Βόσπορο, ί­ σως επειδή μ ετά το ν θάνατο του Ιουστινιανού οι Βυζαντινοί δεν το υς κατέβαλαν τη ν ετήσια επιχορήγηση, όπως αναφέρει ο Αγάθων ο Διά­ κονος. Κατά τα επόμενα χρόνια η πορεία των

δύο γειτονικώ ν κρατών είχε διακυμάνσεις. Για τη ν αυτοκρατορία ήταν εποχή πολιτικής α­ στάθειας και βαθιάς κρίσης, που κορυφώθηκε με τη μεγάλη πολιορκία τη ς Κωνσταντινού­ πολης, του 717. Α ντίθετα οι Βούλγαροι γνώρι­ σαν μια σχετική σ ταθερότητα και ανάπτυξη. Τότε για πρώτη φορά Βούλγαροι και Σλάβοι άρχισαν να προσεγγίζουν οι μεν το υς δε και να αλληλοαφομοιώνονται. Κατά το ίδιο διά­ στημα οι σχέσεις το υς με το υς Βυζαντινούς δεν είχαν μόνο πολιτικό χαρακτήρα, αλλά και πολιτιστικό. Το γεγονός ότι οι πρωτοβουλγαρικές επιγραφές είναι γραμμένες στο ελληνικό αλφάβητο φανερώνει μια παραδοχή, μια κατά­ σταση επ ιδεκτικότητας απέναντι στον βυζα­ ντινό πολιτισμό. Α υτές μας δίνουν επίσης αρ­ κετά στοιχεία για να υποθέσουμε ότι είχαν γί­ νει διαπραγματεύσεις μετα ξύ των δύο κρα­ τών πριν από τη ν αραβική πολιορκία τη ς Πό­ λης.

Η ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΥ 716/7 ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Σε μια από τις τελ ευ τα ίες του αναφορές, του έτο υ ς 812/13 ο Θ εοφ άνης μάς λέει ότι ο Βούλγαρος ηγεμόνας Κρούμμος (802-814) έ ­ σ τειλε πρεσβεία με το αίτημα ανανέωσης της ειρήνης που είχε συμφω νηθεί μεταξύ Θ εοδο­ σίου Γ' καιΧορμησίου (ηγέτη των Βουλγάρων) το 716/7. Σύμφωνα με τη ν ειρήνη αυτή τα σύ­ νορα ορίζονταν στους Μ ελέονες τη ς Θράκης, η επιχορήγηση στις 30 λίβρες χρυσού, ενώ δί­ νονταν και κάποιες ενδυμασίες και ρυθμιζό­ ταν το ζήτημα τη ς ανταλλαγής αιχμαλώτων και προσφύγων, καθώς και η ελευθ ερ ία στις

Η βάπ τιση το υ Β ούλγαρου ηγεμ ό να Β ο γό ρ ιδ ο ς (έλ α β ε το όνομα Μ ιχ α ή λ) από Ελληνα ιε ρ έ α . Α νάδοχός το υ ή τα ν ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Μ ιχαή λ Γ ’ (Ρώ μη, Β α τικα νή Β ιβ λ ιο θ ή κ η ).

εμπορικές σχέσεις τω ν δύο κρατών. Με βάση τις ίδιες μαρτυρίες φαίνεται ότι είχε συναφ θ εί και στρατιωτική συμμαχία λίγο πριν από τη ν αραβική πολιορκία. Ο Νικηφόρος λ έει ότι κάποιος Σισσίνιος Ρυνδάκιος, βυζαντινός δι­ πλωμάτης, στάλθηκε τό τε στη Βουλγαρία για να συνάψει συμμαχία (εναντίον των Σαρακηνών;). Ο Θ εοφ άνης αναφέρει ότι κατά τη διάρ­ κεια τη ς πολιορκίας οι Βούλγαροι επιτέθηκαν κατά των Αράβων και σκότωσαν 22.000. Συνε­ πώς η βουλγαρική συμμαχία ήταν ένας από το υς λόγους επιβίωσης τη ς πρωτεύουσας κα­ τά τη ν κρίση του 717. Οι πηγές παραμένουν σιωπηλές σχετικά με τις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις ως την εποχή του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775) και ειδι­ κότερα ως το 750. Παρά τη ν έλλειψ η πληρο­ φοριών μπορούμε να εικάσουμε ότι κατά το διάστημα αυτό συνεχίστηκε σε μεγάλο βαθμό η διαδικασία προσέγγισης Βουλγάρων και Σλάβων, από τη ν οποία δεν έλειψαν κάποιες προστριβές. Γνωρίζουμε ότι το ν καιρό του Κωνσταντίνου μερικοί Σλάβοι αριστοκράτες ξεσηκώθηκαν σε ορισμένες επαρχίες που υ­ πάγονταν στο βουλγαρικό κράτος και επίσης ότι μετά το ν θάνατο του Σεβάρ, το 739, έσβη­ σε η δυναστεία των Ντούλο (που θεωρούσαν το υς εαυτούς τους απογόνους του Αττίλα) και αναδύθηκε νέα δυναστεία με τη ν ανάρρη-

Q ■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ση του Κορμισός -μια δυναστεία που θα προ­ σανατολιζόταν πολύ περισσότερο προς τον πόλεμο παρά προς τη ν ειρήνη, σε αντίθεση με τους προηγούμενους Βούλγαρους η γέτες. Αυτή η επ ιθετική στάση ήταν αμοιβαία. Ο ίδιος ζήλος για επιδρομές διακατείχε και τον αυτοκράτορα, ιδίως μ ετά το 750. Η ιστορία που μας διηγείται ο Θ εοφ άνης είναι μια αλλη­ λοδιαδοχή από επιδρομές και απωθήσεις «έν­ θ ε ν και εκείθ εν» των συνόρων. Το 754/5 ο

10

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Κωνσταντίνος εγκατέσ τησ ε Παυλικιανούς Αρ­ μένιους και Σύρους στη Θράκη και ως αντάλ­ λαγμα οι Βούλγαροι ζήτησαν επιχορήγηση. Ο­ ταν ο αυτοκράτορας αρνήθηκε οι Βούλγαροι επέδραμαν ως τα Μακρά Τείχη και πήραν αιχ­ μαλώτους και πλούσια λεία. Το 758/9 ο Κων­ σταντίνος εισήλθε στη Βουλγαρία, αλλά δέ­ χθη κε επίθεση στη στενωπό τη ς Μπερεγκόβα και ο στρατός του υπέστη πολλές απώλειες. Η χερσαία διαδρομή και η προέλαση μέσα

από τα βουνά ήταν πολύ επικίνδυνο εγχείρη­ μα, γΓ αυτό ο αυτοκράτορας στη συνέχεια I προτιμούσε τη θαλάσσια οδό, από το ν Εύξεινο Πόντο στον Δούναβη. Παρά το ν αρνητικό απολογισμό τη ς Μ περεγκόβα η Αυτοκρατο­ ρία φαινόταν να υπ ερτερεί στον αγώνα κατά των Βουλγάρων. Το 761/2 και πάλι το 765, ύστε­ ρα από επιτυχίες των Βυζαντινών, οι Βούλγα­ ροι επαναστάτησαν και σκότωσαν δύο η γέτες τους, ενώ ένας τρ ίτος που ή θ ελε να συνάψει

ειρήνη έφ υ γε καταδιωκόμενος. Το 763/4 πά­ ντως άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για μια ει­ ρήνη, που δ εν τη ρή θη κε από τη ν πλευρά των Βυζαντινών. Ο Κωνσταντίνος, όπως μας λ έει ο Θ εοφάνης, πραγματοποίηοε επιδρομή και έ­ καψε οικισμούς, χωρίς να κερδίσει τίποτα. Φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας ήταν αποφασι­ σμένος να περιορίσει (ή και να καταστρέψει) τη βουλγαρική δύναμη στα Βαλκάνια. Η πα­ ρουσία τους πρέπει να ήταν ιδιαίτερα οχληρή για το υς Βυζαντινούς, που είχαν δει «αυτούς τους βαρβάρους» όχι απλά να εγκαθίστανται στη ρωμαϊκή επικράτεια (όπως είχαν πράξει και σι Σλάβοι παλαιότερα), αλλά και να ιδρύ­ ουν ένα καλά οργανωμένο κράτος. Ετσι πάλι το 772/3 ο αυτοκράτορας εκσ τράτευσε ενα­ ντίον το υς από ξηρά και θάλασσα. Στόχος του ήταν να απασχολήσει τη βουλγαρική άμυνα στον Εύξεινο Πόντο, ενώ το ιππικό και το πεζι­ κό του θα εκτελούσ αν αιφνιδιαστική επίθεση στα μη φυλασσόμενα περάσματα του Αίμου. Τελικά όμως ο στρατός του υποχώρησε όταν έφθασε στη Βάρνα και οι διπλωμάτες ξεκίνη ­ σαν νέο κύκλο διαπραγματεύσεων για συνθή­ κη ειρήνης. Οι δύο ηγεμόνες έδωσαν τη γρα­ πτή υπόσχεση ότι δεν θα παραβίαζαν τα σύνο­ ρα. Τότε ίσως ανανεώθηκαν οι όροι τη ς συν­ θήκη ς του 716/7 και οικοδομήθηκε το αμυντι­ κό «φράγμα» τη ς Θράκης που κάλυπτε τη συ­ νοριακή γραμμή των Μελεάνων.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ Ο ύτε αυτή η ειρήνη κράτησε πολύ. Οταν ο Κωνσταντίνος π ληροφορήθηκε ότι οι Βούλ­ γαροι έστειλαν σώματα για να συλλάβουν και να εγκαταστήσουν στην πατρίδα τους τους Β ερζίτες (Σλάβους τη ς Μακεδονίας), ετοίμα­ σε στρατό, επ ιτέθη κε και νίκησε το ν εχθρό στον πόλεμο που έμεινε γνωστός ως «Ευγενής πόλεμος» (774). Στη συνέχεια όμως μια ναυμαχία τελείω σ ε πολύ άσχημα για το υς Ελ­ ληνες, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του στό­ λου παρασύρθηκε από το υς σφοδρούς ανέ­ μους και καταστράφηκε έξω από τη Μεσημ­ βρία. Ο Θ εοφ άνης αναφέρει ότι το ν ίδιο χρόνο ο Βούλγαρος ηγεμόνας Τέλεριγκ (Τελερίτζης) απέσπασε με πανουργία από το ν ανυποψία­ στο (και αρκετά αφελή κατά τη συγκεκριμένη στιγμή) αυτοκράτορα τα ονόματα των Βυζα­ ντινών κατασκόπων που δρούσαν στη Βουλ­ γαρία. Η απόφαση του Κωνσταντίνου να συ­ ντρίψ ει το υς Βουλγάρους το ν ώθησε στην ορ­ γάνωση μιας εκσ τρατείας το ν Αύγουστο του 775. Ο θάνατός του, ένα μήνα μετά, διέκοψε αυτό το ν πόλεμο. Για τα επόμενα 16 χρόνια οι πηγές δεν α­ ναφέρουν τίποτα ως προς τις σχέσεις των δύο κρατών. Μόνο το 791/2, όταν ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ είχε την υποστήριξη του στρατού και τη διακαή επιθυμία να ξεφ ύ γει από τη ν «κηδεμο­ νία» τη ς μητέρας του Ειρήνης (Αθηναίας), θα ξεκινήσουν καινούργιες εκσ τρα τείες προς τη ν Ανατολή και προς τα Βαλκάνια. Τον Ιούλιο του 791 ο αυτοκράτορας πήρε μέρος σε απο­ στολή -όχι ακόμη πόλεμο- στη Θράκη, όπου α­ νοικοδόμησε το σημαντικό φρούριο των Μαρ­

Μικρογραφία χειρογράφου του 11ου αιώνα. Ο Βασίλειος Β ' Βουλγαροκτόνος (976-1025) υπήρξε ο τιμωρός της σφαγής (πριν από δύο αιώνες) του Νικηφόρου Α ’. Το 1018 κατέλυσε το βουλγαρικό κράτος (Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη).

κελλών. Υστερα, πιστεύοντας τις υποσχέσεις περί νίκης που του έδινε κάποιος ψευδο-προφ ήτης (όπως το ν αποκαλεί ο Θ εοφάνης), άρ­ χισε έναν πόλεμο που κα τέλη ξε πολύ άσχημα για το ν στρατό του - χάθηκαν πολλές ζωές και το σύνολο του εξοπλισμού. Το 795/6 ο νεαρός αυτοκράτορας απέρριψε τη ν αίτηση επιχορήγησης του Βούλγαρου ηγεμόνα Καρντάμ. Πήγε με το ν στρατό του στις Μ αρκέλλες -που φαίνεται πως τις κατεί­ χαν οι Βούλγαροι- και επί 17 μέρ ες προκαλούσε μάταια το ν Καρντάμ να βγει έξω και να κτυπ ηθούν σι δύο στρατοί σε μια αποφασιστική μάχη. Ο 8ος αιώνας τελείω σε χωρίς άλλες βυζαντινο-βουλγαρικές συγκρούσεις. Μόλις όμως ανέβηκε στον θρόνο ο Νικηφόρος Α ’, το 802, άρχισαν πάλι οι εχθροπραξίες. Παρά τις πιέ­ σεις των Βυζαντινών, το σχετικά νέο βουλγα­ ρικό κράτος είχε καταφέρει να επιβιώσει και να συσπειρώσει τις βαλκανικές του δυνάμεις και είχε φθάσει στο σημείο να μπορεί να πάρει τη ν πρωτοβουλία των επιθέσεων και υπό την

ηγεσία του Κρούμμου να επ εκτα θεί εδαφικά σε βάρος τη ς Αυτοκρατορίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1)Α. Βασίλιεφ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1995. (2)Αικ. Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Βάνιας, 1993. (3) G. Ostrogorski: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Ιστορικές Εκδόσεις Σ. Βασιλόπουλος. (4) Β. Primov: THE CREATION OF THE FIRST BULGARIAN STATE AND EUROPEAN HISTORY, άρθρο στο “Bulgarian Revue", 1973. (5)1. Dujcev: MEDIOAEVO BIZANTINO-SLAVO, vol. I, 1965. (6) V. Besevliev: Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. (7) Κ. Αμάντου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Αμερικανοί πεζοναύτες μαχόμενοι στα ερείπια της πόλης Χουέ. Το πολυβόλο είναι τύπου Μ60.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1968 Η ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΣΥΜ ΠΛΗΡΩ ΝΕ ΣΧΕΔΟ Ν ΤΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ. 01 ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 1967 ΕΙΧΑΝ ΚΟΣΤΙΣΕΙ ΣΤΟΥΣ ΒΙΕΤΚΟ ΝΓΚ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ. Ο ΔΙΟ ΙΚΗΤΗΣ ΤΩΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν ΔΥΝΑΜΕΩΝ, ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ, Δ ΙΑ Β Ε Β Α ΙΩ Ν Ε ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΛΥΝΤΟΝ ΤΖΟΝΣΟΝ ΟΤΙ Ο ΠΟΛΕΜ ΟΣ Ε Β Α ΙΝ Ε ΣΕ Α ΙΣΙΟ ΤΕΛΟΣ. ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1968 Ο Μ Ω Σ ΕΞΑΠΟΛΥΘΗΚΕ ΕΠΙΘΕΣΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜ ΑΚΑΣ ΤΩΝ ΒΙΕΤΚΟ ΝΓΚ ΚΑΙ ΤΩΝ Β Ο ΡΕΙΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΕΖΩ Ν ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΠΟ ΛΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟ ΤΙΟ Υ ΒΙΕΤΝΑΜ . Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΕΤΥΧΕ ΠΑΤΑΓΩΔΩΣ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΣΘ ΕΝΑΡΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΚΑΙ ΤΩΝ Ν Ο ΤΙΟ ΒΙΕΤΝ ΑΜ ΕΖΩ Ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. Ο Μ Ω Σ 01 ΔΥΤΙΚΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Μ ΑΖΙΚΗ Σ ΕΝΗΜ ΕΡΩ ΣΗΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΝ ΩΣ ΑΜ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΙ Ω Σ ΕΝΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΑΔΥΝΑΜ ΙΑΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η ΗΓΕΣΙΑ ΠΗΡΕ ΕΝΑ ΠΙΚΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ Μ ΕΣΩ Ν ΕΝΗΜ ΕΡΩ ΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΣΚΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ Κ Ο ΙΝΗ ΓΝΩΜΗ.

Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

ΤΟΥ Ϊ

ηΪ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ΚΙΝΑ Βιετναμέζικη πρω τοχρονιά (το Το σχέδιο του Γκιάπ ήταν πραγματικά φι­ Τετ), που συμπίπτει με τη ν αρχή λόδοξο. Π ροέβλεπ ε επίθεση στη Σαϊγκόν. ΒΟΡΕΙΟ τη ς νέας σ ελήνης, είναι μια γιορ ­ στις 36 από τις 44 επαρχιακές π ρω τεύουσες ΒΙΕΤΝΑΜ τή ιερή για το υς Β ιετναμέζους. Τα κατασ τή­ του Νοτίου Β ιετνάμ και σε 23 βάσεις και άλ­ ματα και οι δημόσ ιες υπηρεσίες παραμέ­ λ ες σ τρα τιω τικές εγκατασ τάσ εις. Οι δ ια θ έ­ νουν κλειστά. Οι ο ικ ο γ έν ειες σ υγκεντρώ νο­ • Ανόι σιμες δυνάμεις θα ήταν 80.000 Β ιετκόνγκ νται σε σπίτια και ανταλλάσσουν δώρα. Γίνο­ και Β ορειοβιετναμέζοι. Οι κύριες επ ιθ ετικές νται παρελάσεις και ρίχνονται π υ ρ ο τεχ νή ­ προσπάθειες θα σ τρέφ ο ντα ν ενα ντίο ν των ματα. Κατά τη ν περίοδο του π ολέμου στο ακόλουθω ν στόχων: Κόλπος Β ιετνάμ κατά το διάστημα μ ετα ξύ 27 Ιανουα• Σ τη ν πόλη Χ ουέ θα επ ιτίθ εν το το 4ο και Τονκίνου ΛΑΟΣ ρίου και 3 Φ εβρουάριου ετη ρ είτο εκεχειρία, το 6ο Σ ύνταγμα του Β ορειοβιετναμικού κατόπιν συμφωνίας μ ετα ξύ Νοτίου και Βο­ Στρατού, δύναμης ενός και τριώ ν ταγμάτω ν ρείου Βιετνάμ. αντίστοιχα. Επίσης θα σ υμμετείχαν έ ξι τάγ­ Ο Τραν Βαν Ν του όνγκ ήταν κ υ β ερ ν η τι­ ματα Β ιετκόνγκ. κός υπάλληλος στην επαρχία και είχε μετα• Στη στρατιω τική βάση τη ς Μπιέν Χόα θα βεί στη Σαϊγκόν για να γιορτάσ ει τη ν πρωτο­ διενεργούσ αν επίθεση μικτή δύναμη δύο ^ Κ ο υ ά ν γ κ Τρι χρονιά. Στις 31 Ιανουαρίου 1968, τα ξη μερώ ­ ταγμάτω ν πεζικού, Β ορειοβιετναμέζω ν και * Χουέ ματα, έφ ευ γ ε από ένα φιλικό σπίτι όπου δια­ Β ιετκόνγκ, και ένας ενισ χυμένος λόχος πεζι­ * σκέδαζε, όταν έπεσαν οι πρώτοι π υροβολι­ κού. σμοί. Ο Ν τουόνγκ δ εν ανησύχησε. Σκέφ θη• Σ την αεροπορική βάση Ταν Σον Νουτ. Κουάνγκ Γκάι i f f * κε ό τι κάποιοι έριχναν π υροτεχνήμα τα. Οι στην περιοχή τη ς Σαϊγκόν, θα επ ιτίθ ετο μι­ πυροβολισμοί και οι εκρ ή ξεις όμως πύκνω­ Ι^ Κ ο ν τ ο ύ μ κτή δύναμη Β ιετκ ό ν γ κ και Β ορ ειοβιετνα μέσαν και τό τε ο Ν τουόνγκ α ντιλήφ θη κε ότι ζων, τεσσάρων ταγμάτω ν πεζικού και ενός #■ κάτι ασυνήθιστο συνέβαινε. # τά γμ α τος μηχανικού. Πλεικου ΚΑΜΠΟΤΖΗ ( Ο αντισ τράτηγος Φ ρέντερ ικ Β έγια ντ Μπαν Με Θουότ * ΣτΓΙ 6 ά σ τ 1 τ ο υ Κ ε Σ α ν · που απείχε δ έκα πε(Frederic C. Weyand) ήταν δ ιο ικη τής τω ν α μ ε­ ^ ρίπου χιλιό μετρα από τα σύνορα με το Λάος. ρικανικών δυνάμεω ν στην επιχειρησιακή ζώ­ Να Τρανγκ # - θ α επ ιτίθ εν το η 304η και η 325η Μεραρχία νη αρ. τρία, η οποία εκτειν ό τα ν από τη Σαϊτου Β ορειοβιετναμικού Σ τρατού, δύναμης γκό ν ως τα σύνορα με τη ν Καμπότζη. Η έ λ ­ 18-20.000 ανδρών. Πρόθεση τω ν επ ιτιθ εμ έ­ Πνομ Πενχ Μπιέν Χόα λειψ η εχθ ρικής δρασ τηριότητας στα σύνο­ νων δ εν ήταν η κατάληψη τη ς βάσης, αλλά η ρα, καθώς και π ληροφ ορίες από υποκλοπές καθήλωση όσο το δυνατόν περισσότερων α­ σημάτων του εχθρού, του προκάλεσαν υπο­ μερικανικώ ν δυνάμεω ν ώστε α υ τές να μη Σαϊνκόν ψίες. Στις 9 Ιανουαρίου τη λεφ ώ νησ ε στον μπορούν να επ έμβουν σε άλλα σημεία της προϊστάμενό του, διοικητή των αμερικανι­ Καν Το χώρας όπου θα εκδηλώ νονταν επιθέσεις. κών δυνάμεω ν στο Β ιετνάμ σ τρατηγό ΓουέΣτα πλαίσια τη ς παραπλάνησης τω ν Α με­ σ τμορλαντ (Westmoreland), και το υ ζήτησ ε να ρικανών η βορειοβιετναμική κυβέρνηση εκ ­ ανακαλέσει α μ ερ ικα νικές δυνάμεις από τα δήλωσε στα τέλ η του 1967, μέσω τη ς διπλω­ σύνορα προς ενίσχυση τη ς κυρίως χώρας. Ο ματικής οδού, τη ν επιθυμία να αρχίσει δια­ Χάρτης του Νοτίου Βιετνάμ. Με αστερίσκο Γουέσ τμορλαντ συμφώνησε. Οταν οι κομ­ π ραγματεύσ εις με τη ν αμερικανική κυβέρ­ σημειώνονται οι πόλεις-στόχοι κατά την μουνισ τές άρχισαν τη ν επίθεση η παρουσία νηση. Ορος για τη ν έναρξη των διαπραγμα­ επίδεση του Τετ. τω ν αμερικανικώ ν δυνάμεω ν στα αστικά κ έ­ τεύσ εω ν ή τα ν η μείωση τω ν αμερικανικώ ν ντρα είχε διπλασιαστεί σε όγκο. βομβαρδισμών του Ανόι. Η κυβέρνηση του Στις 17 Ιανουαρίου μια περίπολος από Βορείου Β ιετνάμ είχε τη ν ελπίδα ό τι οι δια­ το ν 1ο Λόχο του 3ου Τάγματος του 26ου Συ­ λυαν οι Β ιετκ ό ν γ κ σε καθημερινή βάση, με π ραγματεύσεις θα έφ ερνα ν μια ανάπαυλα ντά γμα τος τω ν Αμερικανώ ν πεζοναυτών, σκοπό τη ν ψυχολογική και τη ν υλική φθορά στις π ολεμ ικές επιχειρήσεις, με απ οτέλεσμα του λοχαγού Ουίλιαμ Ντάμπνεϋ, έπεσε σε ε- τω ν αντιπάλων, δ εν είχαν τα αναμενόμενα α­ οι ά νδρ ες και τα εφ όδια για τη σχεδιαζόμενη νέδρα νοτιο δυ τικά του λόφου 881. Ο λόφος ποτελέσ ματα. Σε κάθε επίθεση οι Α μερικα­ επίθεση να μπορέσουν να εισ έλθ ου ν χωρίς 881 π εριέβαλλε μαζί με άλλους τη βάση του νοί απαντούσαν με μεγάλης κλίμακας α ν τε ­ πολλά π ροβλήματα στο Ν ότιο Βιετνάμ. Κε Σαν (Khe San). Η επίθεση αυτή σ ηματοδό­ πίθεση προκαλώ ντας απώλειες στους επ ιτι­ τησ ε τη ν έναρξη τη ς πολιορκίας το υ Κε Σαν, θ έμ ενο υ ς. 01 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ η οποία κράτησε 77 η μ έρ ες. Ο σ τρα τηγός Γκιάπ π ρότεινε ένα σχέδιο γενική ς επίθεσ ης τω ν Β ιετκ ό ν γ κ και επιλεγΤην παραμονή του Τετ τα αμερικανικά μένων δυνάμεω ν το υ Β ορειοβιετναμικού σ τρα τεύμα τα απ οτελούντο από εννέα μ ε­ ΣΥΣΚΕΨΗ ΚΟΡΥΦΗΣ Στρατού σε αστικά κέντρα και σ ημαντικές ραρχίες πεζικού, ένα σύνταγμα τεθω ρ α κι­ Τον Ιούλιο το υ 1967 έγινε μια σύσκεψη σ τρα τιω τικές εγκατασ τάσ εις του Νοτίου σμένων και δύο α ν εξά ρ τη τες τα ξια ρχίες τ ε ­ κορυφ ής στο Ανόι, πρωτεύουσα του Β ορεί­ Βιετνάμ. Συγχρόνω ς το δίκτυο τω ν κομμου­ θωρακισμένων. Σ υγκεκριμένα υπήρχαν 100 ου Βιετνάμ. Σε αυτήν ή τα ν π αρόντες ο πρω­ νιστών πρακτόρω ν που δρούσε στο Νότιο τά γμ α τα απλού και μηχανοκίνητου πεζικού, θυπ ουργός τη ς χώρας, Χο Τσι Μινχ (Ho Chi Β ιετνάμ θα προέβαινε σε π ράξεις δ ολιοφ θο ­ που αριθμούσαν 331.000 σ τρα τιώ τες και Minh), ο υπουργός Αμυνας σ τρατηγός ράς, ενώ θα οργανωνόταν και γενική ε ξέ γ ε ρ ­ 78.000 π εζονα ύτες. Οι πιο αξιόμαχες δυνά­ Ν γκουγιέν Γκιάπ (Nguyen Giap), η γετικά σ τε­ ση του λαού το υ Ν οτίου Β ιετνάμ κατά τη ς μεις ήτα ν οι π εζοναύτες, η 1η Μεραρχία λέχη τω ν Β ιετκ ό ν γ κ και ανώ τεροι διπλωμά­ κυβέρνησ ης και τω ν Αμερικανών. Μ ερικοί η ­ Ιππικού, η 173η Α ερ ο μ ετα φ ερ ό μ εν η Ταξιαρ­ τ ε ς του Βορείου Β ιετνάμ οι οποίοι υπηρε­ γ έ τε ς τω ν Β ιετκ ό ν γ κ εξέφ ρα σ αν αμφιβολίες χία και το 11ο Σύνταγμα Τεθωρακισμένου τούσαν σε διάφ ορες χώ ρες και είχαν κλη θεί για τη ν επιτυχία του σχεδίου, ο Γκιάπ όμως Ιππικού. στο Ανόι ειδικά για τη σύσκεψη. Κατά τη συ­ το υς διαβεβαίω σε ό τι θα π ετύχαινε επειδή Κάθε Α μερικανός στρατιώ της υπηρε­ ζήτηση έγινε ένας απολογισμός τη ς στρα­ στηριζόταν στον παράγοντα του απόλυτου τούσ ε στο Β ιετνάμ έναν χρόνο. Επίσης γνώ ­ τιω τικής δράσης του Βορείου Βιετνάμ. Τα α­ αιφνιδιασμού. Η επίθεση ορίσ τηκε για τα τ έ ­ ριζε τη ν ημερομηνία επαναπατρισμού του π οτελέσ ματα ήτα ν άλλον απ ογοητευτικά. Οι λη Ιανουαρίου του 1968, ώστε να συμπέσει στις ΗΠΑ. Εάν υπολογισθεί ό τι ένας μέσος επιχειρήσεις μικρής κλίμακας που εξαπ έ- με τη βιετναμική γιορ τή του Τετ. σ τρατιώ της χρειαζόταν δ ύο -τρ εις μήνες για

Jl·

14

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

να εγκλιμ ατισθεί και να προσαρμοσθεί στις ειδ ικές συνθήκες πολέμου, η απόδοσή του περιοριζόταν στο διάστημα των επόμενων έξι μηνών. Μετά από συνολική θ η τεία 8-9 μη­ νών ο στρατιώτης θεω ρείτο «παλιός», απέ­ φευγε να ε κ τίθ ετα ι σε «άσκοπους» κινδύ­ νους και μετρούσε πλέον τις ημέρες για να επιστρέφει στην Αμερική. Το σύστημα αυτό είχε προφανή μειονεκτήματα. Οι στρατιώ­ τες με εμπειρία και γνώση της χώρας μετά την παρέλευση του χρόνου θη τεία ς τους α­ ντικαθίσταντο από άλλους άπειρους. Οι μό­ νιμοι αξιωματικοί επίσης προσπαθούσαν να υπηρετούν έξι μήνες σε μάχιμη θέση και έξι μήνες σε επιτελική θέση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να πάρουν γρηγορότε­ ρα προαγωγή. Το γεγονός στερούσε το στράτευμα από αξιωματικούς με εμπειρία των συνθηκών μάχης στο Βιετνάμ και μάλι­ στα εναντίον εχθρού ο οποίος είχε πολεμή­ σει στον ίδιο χώρο επί γενιές. Ο Αμερικανικός Στρατός δ ιέθ ετε όμως δύο πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων του: • Τη μεγάλη ισχύ πυρός με την αεροπορία και το πυροβολικό. • Τη δυνατότητα ταχείας επέμβασης, από ένα απειλούμενο σημείο σε άλλο, με τη χρή­ ση ελικοπτέρων (helicopter mobility).

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ

ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Την παραμονή του Τετ οι Ενοπλες Δυνά­ μεις του Νοτίου Βιετνάμ αριθμούσαν

342.000 άνδρες κατανεμημένους στον Στρα­ τό, το Ναυτικό, την Αεροπορία και το σώμα των Πεζοναυτών. Στα νοτιοβιετναμικά συ­ ντάγματα πεζικού υπηρετούσαν με την ιδιό­ τητα του συμβούλου 12.000 Αμερικανοί α­ ξιω ματικοί και υπαξιωματικοί. Κάθε μεραρ­ χία είχε 300 περίπου Αμερικανούς ειδικούς σε θέματα διαβιβάσεων, εφοδιασμού και τα ­ κτικών μάχης. Ο Νοτιοβιετναμικός Στρατός μαστιζόταν από τη διαφθορά του συστήματος διοίκη­ σης, ελλιπή εκπαίδευση και πεπαλαιωμένο εξοπλισμό, με αποτέλεσμα οι έξι από τις δ έ­ κα μεραρχίες πεζικού να μην είναι αξιόμα­ χες. Εξαίρεση αποτελούσαν τα τάγματα των αλεξιπτωτιστών, η ταξιαρχία πεζοναυτών και τα πέντε τάγματα των καταδρομέων. Οι στρατιώ τες αυτών των επίλεκτων τμημάτων είχαν υποστεί καλή εκπαίδευση και δ ιέθ ε­ ταν σύγχρονο εξοπλισμό. Μέρος της δύναμης του Νοτιοβιετναμικού Στρατού αποτελούσαν τα Τμήματα Αμυ­ νας των Ατάκτων (Irregular Defence Group), δύναμης 42.000 ανδρών περίπου. Την εκπαί­ δευσή τους είχαν αναλάβει οι Ειδικές Δυνά­ μεις των ΗΠΑ και του Νοτίου Βιετνάμ. Ο εξο ­ πλισμός των τμημάτων αυτών ήταν ανεπαρ­ κέστατος. Χάρη στην εκπαίδευση των Αμε­ ρικανών πρασινοσκούφηδων πολλά από αυ­ τά τα τμήματα αποδείχθηκαν αξιόμαχα σε μεγάλο βαθμό. Εδώ α ξίζει να σημειωθεί ότι με τις δυνά­ μεις των Αμερικανών υπηρετούσαν ως σύμ­ μαχοι το Βασιλικό Σύνταγμα Εθελοντών της Ταϊλάνδης, δύναμης 2.400 ανδρών, δύο με­

ραρχίες πεζικού και μια ταξιαρχία πεζοναυ­ τών της Κορέας, δύναμης 48.800 ανδρών, και η 1η Δύναμη Κρούσης της Αυστραλίας, δύναμης τριών ταγμάτων με 6.000 άνδρες.

ΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Οι δυνάμεις των κομμουνιστών αποτελούντο από τους Βιετκόνγκ και τον τακτικό Στρατό του Βορείου Βιετνάμ. Στις αρχές του πολέμου οι Βιετκόνγκ, γηγενείς του Νό­ του, δρούσαν χωρίς την υποστήριξη του Βο­ ρείου Βιετνάμ. Η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) εκτίμησε ότι κατά την περίοδο του Τετ περίπου το 50% από τα 197 εχθρικά τάγματα που βρίσκονταν στο Νότιο Βιετνάμ αποτελείτο από στρατιώ τες του Βορειοβιετναμικού τα κτικού Στρατού. Επίσης οι Αμερικανοί πιστοποίησαν ότι το 1968 στο Νότιο Βιετνάμ δρούσαν επτά μεραρχίες του Στρατού του Βορείου Βιετνάμ, δύναμης 50.000 ανδρών. Οι στρατιώ τες του Βόρειου Βιετνάμ που υπηρετούσαν στον Νότο δεν έπαιρναν ά δει­ ες, ούτε υπηρετούσαν για συγκεκριμένη χρονική περίοδο όπως οι Αμερικανοί αντίπα­ λοί τους. Οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν εξα ιρετικά σκληρές. Κάθε βράδυ οι μαχητές παρακολουθούσαν μαθήματα πολιτικής κα­

Π εζο να ύ τες κα λύπ το ντα ι κα τά τη δ ιά ρ κεια εχ θ ρ ικ ο ύ βομβαρδισ μού σ τη βάση το υ Κε Σαν.

15

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

θοδήγησης, από τους αρμόδιους κομισάρι­ ους. Στα μαθήματα αυτά τονιζόταν η ηθική υπεροχή των κομμουνιστών απέναντι στην υλική υπεροχή των αντιπάλων τους. Οι Β ιετκόνγκ χωρίζονταν σε δύο κατηγο­ ρίες: στην τακτική ή κύρια δύναμη, η οποία αποτελείτο από 60.000 άνδρες περίπου, και στις παραστρατιωτικές δυνάμεις. Οι παραστρατιω τικές δυνάμεις παρείχαν υπηρεσίες εφοδιασμού και ανίχνευσης στις τα κτικές δυνάμεις των Β ιετκόνγκ. Επίσης διενεργού­ σαν επιχειρήσεις δολιοφθοράς και ανταρτο­ πολέμου. Την παραμονή της επίθεσης του Τετ, σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, υπήρ­ χαν 400.000 μαχητές παραστρατιωτικών δυ­ νάμεων στο Νότιο Βιετνάμ.

ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφο­ ριών είχαν από τον Δεκέμβριο του 1967 εν­ δ είξεις για μεγάλη επίθεση των κομμουνι­ στών στο άμεσο μέλλον. Τον Ιανουάριο του 1968 οι Αμερικανοί κατέσχεσαν έγγραφα του εχθρού τα οποία απεκάλυπταν επικείμενες επιθέσεις στις πόλεις Πλεϊκού (Pleiku) και Φου Κουόνγκ. Μ ερικοί δ ιοικητές μονάδων έ ­ θεσαν τους άνδρες τους σε επιφυλακή. Δυ­ στυχώς αυτοί αποτελούσαν τη μειοψηφία. Ο στρατηγός Γουέστμορλαντ, θορυβημένος από τις πληροφορίες που λάβαινε, πρότεινε στον αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων του Νοτί­ ου Βιετνάμ, στρατηγό Κάο Βαν Βιέν, την α­ κύρωση της εκεχειρίας. Ο πρόεδρος της χώ­ ρας, Θιέου (Thieu), παρενέβη και δήλωσε ότι

μια τέτο ια ακύρωση θα έβλαπτε το ηθικό του στρατού και του λαού του Νοτίου Β ιετ­ νάμ, συμφώνησε όμως στον περιορισμό ης εκεχειρίας σε 36 ώρες. Τα νέα για τη συντόμευση της εκεχει­ ρίας θα ανακοινώνονταν από την κυβέρνη­ ση του Νοτίου Βιετνάμ μια ημέρα πριν από την επίσημη έναρξή της (30 Ιανουαρίου). Στην πράξη ανακοινώθηκαν τέσσερις ώρες πριν από την έναρξη των επιθέσεων. Οι Αμε­ ρικανοί εξέδωσαν τη διαταγή επιφυλακής στις 30 Ιανουαρίου, υποδεικνύοντας αερο­ δρόμια, αποθήκες υλικού, στρατώνες και κτίρια διοίκησης ως πιθανούς στόχους ε ­ χθρικής δραστηριότητας. Η διαταγή εκδόθηκε με καθυστέρηση και εν πολλοίς δεν ε­ φαρμόσθηκε. Κατά τη διάρκεια της νύκτας της 30ής Ιανουαρίου άρχισαν οι εορταστικές εκδηλώ­ σεις στους δρόμους της Σαϊγκόν με παρελά­ σεις και πυροτεχνήματα, ενώ το πρώτο κύμα των Βιετκόνγκ άφησε τα καταφύγιά του και άρχισε την επίθεση.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗ ΣΑΪΓΚΟΝ Οι κομμουνιστές διέθεσαν 35 τάγματα, δύναμης 15.000 ανδρών, για να προσβάλουν τους κύριους στόχους τους στην πόλη της Σαϊγκόν. Επίσης ένδεκα τάγματα, δύναμης 4.000 ανδρών και γυναικών, θα προσέβαλαν μικρότερους στόχους στο κέντρο της πό­ λης. Αποστολή των επιτιθέμενων ήταν να καταληφθούν και να κρατηθούν τα κτίρια μέχρι την άφιξη ενισχύσεων.

Στις τρ εις τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου μια ομάδα ανδρών ντυμένων με στολές των ειδικών δυνάμεων της Νοτιοβιετναμικής Αστυνομίας κα τευθύνθηκε στο κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού. Σκότω­ σαν τον φρουρό της εισόδου, καθώς και τους αλεξιπτωτιστές που φρουρούσαν το κτίριο. Την ομάδα συνόδευε τεχνικός ραδιο­ φωνίας του Βορείου Βιετνάμ, ο οποίος είχε ως αποστολή τη μετάδοση μαγνητοφωνημέ­ νου μηνύματος του Χο Τσι Μινχ που καλούσε τον λαό σε εξέγερση. Ενας τεχνικός του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, μετέδωσε κωδικό σήμα κιν­ δύνου στην Εταιρία Ηλεκτρισμού, η οποία διέκοψ ε την παροχή ρεύματος προς τον σταθμό. Οι επ ιτιθέμενοι παρέμειναν εκ εί επί έξι ώρες χωρίς να μπορούν να μεταδώσουν το μήνυμα του Χο Τσι Μινχ. Η πύλη του Προεδρικού Μεγάρου ανατινάχθηκε με ρουκέτα και 34 κομμάντος των Β ιετκόνγκ όρμησαν στο εσωτερικό. Το κτί­ ριο φρουρείτο από δυνάμεις της προεδρι­ κής φρουράς, της στρατιω τικής αστυνομίας και δύο άρματα μάχης. Τριάντα δύο από τους επ ιτιθέμενους σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Δώδεκα κομμάντος επιτέθηκαν στο κτίριο διοίκησης του Ναυτι­ κού, ανοίγοντας με εκρηκτικά τρύπα στον τοίχο, αλλά σκοτώθηκαν όλοι από τη φρου­ ρά του κτιρίου. Η επίθεση στο κτίριο του Γε­ νικού Επιτελείου του Νοτίου Βιετνάμ εκδη­ λώθηκε στις δύο τα ξημερώματα. Η φρουρά, που απ οτελείτο από Ν οτιοβιετναμέζους και Αμερικανούς της στρατιω τικής αστυνομίας.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΙΑΜ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ ,_

76

Στις 20 Ιουνίου 1964 ο στρατηγός Ουίλιαμ Γουέστμορλαντ ανέλαβε ανώτατος διοικητής της Στρατιωτικής Διοίκησης του Β ιετ­ νάμ (M ilitary Assistance Command Vietnam). Ο στρατηγός είχε γεννηθεί το 1914 και φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Γουέ-

στ Πόιντ. Υπηρέτησε με τον 6αθμό του ταγ­ ματάρχη του πυροβολικού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο τοποθετήθηκε στις αερομεταφερόμενες δυνάμεις, με τις οποίες υπηρέτησε στον πόλεμο της Κορέας. Μετά την Κορέα

τοποθετήθηκε σε επιτελικές θέσεις στην Ουάσιγκτον. Η θέση του ως στρατιωτικού διοι­ κητή στο Βιετνάμ ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Οι ναυτικές και οι αεροπορικές δυνάμεις δεν ανήκαν στη δικαιοδοσία του. Επίσης οι επιχει­ ρήσεις της C IA υπάγονταν απευθείας στον πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Γουέστμορλαντ ήταν υ­ πέρμαχος της επιθετικής στρατηγικής. Στο τέλος του 1967 είχε κατορθώσει να εξουδε­ τερώσει τις δυνάμεις των Βιετκόνγκ στην ύ­ παιθρο, χρησιμοποιώντας την τακτική της ά­ μεσης επέμβασης με ελικόπτερα και της μαζι­ κής χρήσης πυρός. Η επίθεση του Τετ, το 1968, μείωσε την αξιοπιστία του στα μάτια των Αμερικανών, οι οποίοι είχαν πιστέψει στις υποσχέσεις του για μια γρήγορη νίκη. Τον Ιούνιο του 1968 ο στρατηγός αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Κρέιτον Αμπραμς (Creighton Abrams). Τοποθετήθηκε αρχηγός του Στρατού και το 1972 αποστρατεύθηκε.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υίλιαμ Γ ουέσ τμορλαντ, δ ιο ικ η τή ς τη ς Α μ ερ ικα νική ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Α π οστολής σ το Β ιετνά μ . Η ταν υπέρμαχος τη ς ε π ιθ ε τικ ή ς σ τρ α τη γ ικ ή ς , η οποία έ φ ε ρ ε α π ο τελ έσ μ α τα το 1965, το 1966 και το 1967. Κ α τη γο ρ ή θ η κε ό τ ι υ π ο τίμ η σ ε τις ε π ιθ ε τικ έ ς δ υ ν α τό τη τε ς το υ Β ο ρ είο υ Β ιετν ά μ και ό τ ι δ εν π ροέβλεψ ε την επ ίθ εσ η το υ Τετ.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

;-έκ ρ ο υ σ ε την επίθεση. Οι επ ιτιθέμενοι ε. ιαχύθηκαν από το 2ο Τάγμα των Βιετκόνγκ WX 5 Hrttse o f 6 Turkish f’rm rtrriei 7 B azar

3 Mrnfurj-

(6) Douglas Dakin: Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1770 -1923), Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέί,ης, Αθήνα, 1989. (7) Νικολάου Γιαννόπουλου: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 8, Μάρτιος 1997. (8) Νικολάου Γιαννόπουλου: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 31, Μάρτιος 1999. (9)Σ. Θ. Λάσκαρη: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1821-1914), Εκδοτικός οίκος Δημ. Ν. Τζάκα -Στεφ. Δελαγραμμάτικα, Αθήναι, 1947. (10) Χρ.Α. Στασινόπουλου: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Εκδόσεις Δεδεμάδη, Αθήναι, 1979. (11) Διον. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήναι, 1957. (12) Σπυρίδωνος Τρικούπη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, εκδόσεις Γιοβάνη, Αθήνα, 1925. (13)Σπύρου Μελά: Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, Εκδοτικός οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1954. (14) Μ.Β. Σακελλαρίου: Η ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ, 1715-1821, Αθήνα, 1939. (15) Μπάμπη Αννίνου: 01 ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1821, Εκδοτικός οίκος Δημιουργία, Αθήνα, 1995. (16) Παναγή Δ. Ζούβα: Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Αθήναι, 1969.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΑΒΡΙΗΛ - ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ Ισ το ρ ικό ς - Α ρχαιόλογος

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΪΧ 0 Δ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟ Υ O TTO ΦΟΝ Β ΙΣ Μ Α Ρ Κ Ω Σ Π Ρ Ω Θ Υ Π Ο Υ Ρ Γ Ο Υ ΚΑΙ Υ Π Ο Υ Ρ ΓΟ Υ Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ω Ν ΤΗΣ Π Ρ Ω Σ Σ ΙΑ Σ ΥΠ Η ΡΞΕ Α Π Ο Φ Α Σ ΙΣ Τ ΙΚ Η Σ Σ Η Μ Α Σ ΙΑ Σ ΓΙΑ ΤΗΝ Π Ο ΛΙΤΙΚ Η , Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Α Ν Ο Δ Ο ΤΟ Υ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Υ ΑΥΤΟ Υ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ. Σ Τ Ο Χ Ο Σ Τ Ο Υ ΙΚ ΑΝ Ο ΤΑΤΟ Υ Α ΥΤΟ Υ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ ΗΤΑΝ ΝΑ Ε Ν Ω Σ Ε Ι ΤΑ ΔΙΑΣΠ ΑΡ ΤΑ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Α ΚΡΑΤΙΔΙΑ, Α Ν Α Β ΙΩ Ν Ο Ν Τ Α Σ Ε ΤΣ Ι ΤΗΝ Ε Ν Δ Ο Ξ Η ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ Τ Ο Υ Μ Ε Σ Α ΙΩ Ν Α ΥΠ Ο ΤΗΝ Α ΙΓ ΙΔ Α ΤΗΣ Π Ρ Ω Σ ΣΙΑ Σ . ΤΟ Κ Υ Ρ ΙΟ Τ Ε Ρ Ο Ε Μ Π Ο Δ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Π ΙΤ Ε Υ Ξ Η ΤΩΝ Σ Κ Ο Π Ω Ν Τ Ο Υ ΗΤΑΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΑΥΣΤΡΙΑ. ΣΤΗ Μ ΑΧΗ ΤΗΣ Σ Α Ν Τ Ο Β Α , ΤΟΝ ΙΟ ΥΛ ΙΟ Τ Ο Υ 1866, 0 Π Ρ Ω Σ Σ ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ Σ Υ Ν Ε Τ Ρ ΙΨ Ε ΤΟ Ν Α ΥΣ ΤΡ ΙΑ Κ Ο ΚΑΙ Α Ν Ο ΙΞ Ε ΤΟ Ν Δ Ρ Ο Μ Ο ΓΙΑ ΤΗ Δ Η Μ ΙΟ Υ Ρ Γ ΙΑ Τ Ο Υ Β ’ ΡΑΙΧ. Η Μ ΑΧΗ ΑΥΤΗ Θ Ε Ω Ρ Ε ΙΤΑ Ι Ω Σ Μ ΙΑ Α Π Ο ΤΙΣ Ε Λ Α Χ ΙΣ Τ Ε Σ ΤΩ Ν Ο Π Ο ΙΩ Ν Η ΕΚ Β Α ΣΗ Α Ν Ε Τ Ρ Ε Ψ Ε ΚΑΙ Ε Π Η Ρ Ε Α Σ Ε Τ Ο Σ Ο Β Α Θ ΙΑ ΤΗΝ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Ε Ξ Ε Λ ΙΞ Η ΣΤ Η Ν Ε ΥΡ Ω Π Η T O Y 190Υ Α ΙΩ Ν Α .

0 σ τρ α τη γ ό ς Λ ο ύντβ ιχΟ γκουστ ψον Μ π ένεντεκ, δ ιο ικ η τή ς τη ς α υ σ τρ ια κ ή ς σ τρ α τιά ς το υ Βορρά.

ταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 3ης Ιουλίου 1866 η πρωσσική στρατιά του πρίγκιπα Φρειδερίκου-Καρόλου κατη­ φόριζε τα υψώματα κατά μήκος του ποταμού Μπίστριτζ και ενώ βροντούσαν οι αυστριακές πυροβολαρχίες από τους λόφους γύρω από τη Σάντοβα, η Πρωσσία θεωρείτο ακόμα ως η πιο αδύναμη από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις. Με­ τά από 10 ώρες μάχης είχε φθάσει στην πρώτη θέση. Η αναμονή, σχεδόν παγκοσμίως, μιας αυστριακής νίκης είχε διαψευσθεί και η ισορ­ ροπία των δυνάμεων είχε ανατραπεί. Η Σάντο­ βα υπήρξε πιθανότατα η πιο αποφασιστική πο­ λεμική σύγκρουση της σύγχρονης εποχής. Για να κατανοήσουμε την πλήρη σημασία αυτού του γεγονότος πρέπει να ανατρέξουμε στον Μεσαίωνα. Από τότε και μέχρι το 1866 η Γερμανία δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί σε ένα ενιαίο κράτος. Ηταν διαιρεμένη σε πολλά μι­ κρά κρατίδια-πριγκιπάτα τα οποία συνεχώς ε­ πιβουλευόταν η Γαλλία με σκοπό να επεκτείνει την ισχύ της και την επιρροή της σε βάρος της μοναρχίας των Αψβούργων.

Ο

Με την άνοδο του Φρειδερίκου του Μεγά­ λου στον θρόνο της Πρωσσίας, στο τέλος του 18ου αιώνα, εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκη­ νή και μία τρίτη Δύναμη, άμεσα ενδιαφερόμενη και αυτή για τα μικρά αυτά γερμανικά κρα­ τίδια. Παρά την εντυπωσιακή της άνοδο, το 1806, στη μάχη της Ιένα, η Πρωσσία συνετρίβη από τον Ναπολέοντα και παρολίγο να εξαφανι­ στεί από τον χάρτη. Μετά την ανόρθωσή της, στις τελευταίες φάσεις των ναπολεόντειων πολέμων, και παρά τις γενναιόδωρες παραχω­ ρήσεις που της έγιναν από το συνέδριο της Βιέννης το 1815, η Πρωσσία ήταν ακόμα αρκε­ τά κατώτερη από την Αυστρία όσον αφορά την έκταση, τον πληθυσμό και τη στρατιωτική ι­ σχύ. Παρόλο που οι ηγεμόνες της επιθυμού­ σαν να επεκτείνουν την επιρροή τους στη Γερ­ μανία, ήταν πολύ δύσκολο γ ι’ αυτούς να συν­ δυάσουν αυτή τη φιλοδοξία με τη βαθιά πίστη που αισθάνονταν ακόμα απέναντι στους Αψβούργους. ΓΓ αυτό και για μεγάλο χρονικό διά­ στημα παρέμειναν ουδέτεροι, αλλά σε στρα­ τιωτική ετοιμότητα, περιμένοντας την εξέλιξη των γεγονότων. Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο πρωσσικός πληθυσμός έφθασε από τα 9 στα 18 εκατομμύρια κατοίκους. Η Αυστρία είχε Βέ­ βαια διπλάσιο πληθυσμό, αλλά η αυστριακή αυτοκρατορία έπασχε από έλλειψη εθνικής ο­ μοιογένειας. Ακόμα πιο σοβαρό ήταν το γεγο­ νός ότι η πρωσσική οικονομία είχε πετύχει α­ ξιοσημείωτες προόδους. Ηδη από το 1830 η Πρωσσία είχε δημιουργήσει μια γερμανική ζώ­ νη ελεύθερων συναλλαγών, την Zollverein (τελωνειακή ένωση), γκρεμίζοντας τους παραδο­ σιακούς διεθνείς εμπορικούς φραγμούς. Η Αυστρία επιχείρησε να συμμετάσχει σε αυτήν την ένωση, αλλά η οικονομία της ήταν πολύ α­

δύναμη για να αντέξει τον συναγωνισμό με τις χαμηλότερες τιμές του εξωτερικού. Παρόλα αυτά δεν εξελίσσονταν όλα ευνοϊ­ κά για την Πρωσσία. Οι επαναστάσεις του 1848 ενίσχυσαν σημαντικά την αυστριακή ισχύ. Στην ίδια την Πρωσσία μέσα στη δεκαετία του 1860 οι επανειλημμένες συγκρούσεις του βα­ σιλιά με τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση, σχετι­ κές με μια μεταρρύθμιση στον στρατό, προκάλεσαν βαθιά συνταγματική κρίση.

67

Ο ΒΙΣΜΑΡΚ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ Το 1862 υπήρξε μία χρονιά σημαντική για την Πρωσσία. Από οικονομικής πλευράς η θ έ ­ ση της στην Ευρώπη ενισχύθηκε με μία συν­ θήκη ελεύθερου εμπορίου με τη Γαλλία. Από πολιτικής πλευράς ο βασιλιάς πήρε το πρώτο μέτρο για να διευθετήσει την κρίση της ανα­ διοργάνωσης του Στρατού, διορίζοντας ως πρωθυπουργό τον Οττο φον Βίσμαρκ Σονχάουζεν, έναν άνδρα δραστήριο και ιδιοφυή. Από το 1862 μέχρι το 1866 ο Βίσμαρκ ακο­ λούθησε την πολιτική που είχε χαράξει με μο­ ναδικό στόχο να εξισώσει την Πρωσσία με την Αυστρία, πράγμα που αναπόφευκτα οδηγούσε στην εκμηδένιση των προσπαθειών των Αυ­ στριακών να ασκήσουν την ηγεμονία τους στη Γερμανία. Αναδιοργάνωσε το στράτευμα αγνο­ ώντας την αντίδραση του κοινοβουλίου, ενώ συγχρόνως εισέπραττε φόρους με ανορθόδο­ ξες μεθόδους. Η στρατιωτική θητεία παρατάθηκε και ο μόνιμος στρατός της Πρωσσίας αυ­ ξήθηκε. Ο Βίσμαρκ υπολόγιζε στην επιτυχία της εξωτερικής του πολιτικής για να κάμψει τις αντιδράσεις των φιλελευθέρων και το κα­ τόρθωσε. Ομως δεν είχε να αντιμετωπίσει μόΣ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νο την αριστερή πτέρυγα, αλλά και τη δεξιά, διότι σι συντηρητικοί θεωρούσαν το κράτος που εκείνος είχε επιλέξει ως αντίπαλο, την Αυ­ στρία, ως τον φυσικό σύμμαχο της Πρωσσίας εναντίον της Γαλλίας. Ευτυχώς για τα σχέδιά του υπήρχε ένα μέσο που αναπόφευκτα θα χειροτέρευε τις σχέσεις μεταξύ των δύο μεγά­ λων γερμανικών δυνάμεων. Ηταν το ζήτημα του Σλέσβιγκ και του Χολστάιν, δύο δουκάτων που ήδη από το 1848 ήταν το «μήλο της έρι­ δας» μεταξύ της γερμανικής συνομοσπονδίας και του βασιλείου της Δανίας. Το 1864, μετά από μια διαφορά που προέκυψε σχετικά με τα κληρονομικά δικαιώματα των δουκάτων, η Αυστρία και η Πρωσσία κατέ­ λαβαν από κοινού τα δουκάτα και τα έθεσαν υπό κοινό έλεγχο - γεγονός που θα δημιουρ­ γούσε σίγουρα τριβές μεταξύ των δύο χωρών. Ο Βίσμαρκ προετοιμάστηκε μεθοδικά και υπέ­ γραψε συνθήκη με την Ιταλία, έτσι ώστε να α­ πειλήσει την Αυστρία από τον Νότο, ενώ συγ­ χρόνως απέσπασε και την ουδετερότητα της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1866 η Πρωσσία κατέ­ λαβε και τα δύο δουκάτα. Στη Γερμανία η κοι­ νή γνώμη στράφηκε κατά της Πρωσσίας και η συνομοσπονδία, παίρνοντας το μέρος της Αυ­ στρίας, άρχισε την επιστράτευση. Από εκεί και πέρα η τύχη της Πρωσσίας εξαρτάτο από τις στρατιωτικές της δυνατότητες.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

68 ■Η

Στο εξωτερικό λίγοι ήταν ενημερωμένοι για την πραγματική στρατιωτική ισχύ της Πρωσσίας. Ο Φρίντριχ Ενγκελς, στρατιωτικός ανταποκριτής στην εφημερίδα «Manchester Guardian», θεωρούσε τον Πρωσσικό Στρατό ως μία δύναμη σε καιρό ειρήνης που απετελείτο κυρίως από ανεκπαίδευτους κληρωτούς. Αντί­ θετα η ισχύς και η πειθαρχία του αυστριακού ιππικού και πυροβολικού είχαν αποκτήσει διεθνή φήμη στα πεδία των μαχών. Ο Αυστριακός Στρατός απετελείτο από δέκα σειρές κληρω­ τών, δύναμης 83.000 ανδρών, καθεμία από τις οποίες υπηρετούσε οκτώ χρόνια υπό τις ση­ μαίες. Μαζί με τις εφεδρείες έφθανε τις 850.000 άνδρες και θεωρείτο τότε ο πιο πο­

Ο π ρίγκιπ ας-διάδοχος Φ ρ ειδ ερ ίκος -Γ ο υ λιέλμ ο ς τη ς Πρωσσίας ο δ η γ ε ί τη 2η Σ τρ α τιά προς τη νίκη στη Σάντοβα.

λυάριθμος στρατός μετά από αυτόν της Ρω­ σίας. Η επιστράτευση, όμως, αυτού του μεγά­ λου στρατού υπήρξε εξαιρετικά αργή. Αρχισε στις 21 Απριλίου 1866 και μέχρι την έναρξη των εχθροπραξιών με δυσκολία συγκεντρώ­ θηκαν 330.000 άνδρες, το ένα τρίτο των οποί­ ων έπρεπε να κατευθυνθεί κατά της Ιταλίας. Η Πρωσσία αρχίζοντας την επιστράτευσή της την τρίτη εβδομάδα του Μαϊου είχε ήδη 350.000 άνδρες, από τους οποίους οι 250.000 ήταν έτοιμοι να επιτεθούν κατά της Αυστρίας. Ηδη λοιπόν από την αρχή χάθηκε ένα από τα σπουδαιότερα, θεωρητικά, πλεονεκτήματα της Αυστρίας. Ενας άλλος παράγοντας που ώ­ θησε τον Ενγκελς να πιστεύει στην αυστριακή ανωτερότητα ήταν η διάρθρωση της πρωσσικής στρατιωτικής διοίκησης. Το πρωσσικό Επι­ τελείο, που έμελλε να γίνει το πρότυπο για την Ευρώπη μετά τους πολέμους του 1866 και του 1870, δεν είχε ακόμα φθάσει την ασύγκριτη ιε­ ραρχική σταθερότητα που θα αποκτούσε αρ­ γότερα. Μέχρι το 1859 ο αρχηγός του Επιτε­ λείου, Χέλμουτ φον Μόλτκε, δεν είχε άμεση πρόσβαση στον υπουργό Πολέμου. Οι διατα­ γές του προς τις μάχιμες μονάδες άρχισαν να εκδίδονται μόλις από τις 2 Ιουνίου 1866, με την έναρξη δηλαδή του πολέμου κατά της Αυ­ στρίας. Αυτή η απροσδιόριστη θέση του Μόλ­ τκε έκανε τον Ενγκελς να υποθέσει ότι ο βασι­ λιάς και οι πρίγκιπες αναμιγνύονταν στη διοί­ κηση του Στρατού, γΓ αυτό και απέδωσε στην αυστριακή ανώτατη στρατιωτική διοίκηση μία αναμφισβήτητη υπεροχή, παρόλο που ήταν γνωστή η απέχθεια των Αυστριακών αξιωματι­ κών για κάθε είδους επιτελικές εργασίες. Το συμπέρασμα του Ενγκελς οφειλόταν στο ότι ο στρατηγός που διορίσθηκε για να δι­ οικήσει την αυστριακή Στρατιά του Βορρά, ο στρατηγός του πυροβολικού Λούντβιχ Ογκουστ φον Μπένεντεκ, δεν ήταν μέλος της βασιλι­ κής οικογένειας. Η ειρωνεία της τύχης ήταν ότι ο ικανότερος Αυστριακός διοικητής ήταν ένας πρίγκιπας, ο αρχιδούκας Αλμπρεχτ. Ο Μπένεντεκ ήταν ένας από τους πιο δημοφι­ λείς στρατιωτικούς, αλλά γνώριζε ότι δεν ήταν ο πιο προικισμένος για την ανώτατη διοίκηση. Δραστήριος και γενναίος ως επικεφαλής στο

πεδίο της μάχης, έδειχνε μία παράδοξη απά­ θεια σε ό,τι αφορούσε τη στρατηγική διοίκη­ ση. Ο Μπένεντεκ είχε να διοικήσει σωματάρ­ χες που είχαν γαλουχηθεί με την παράδοση του προσωπικού ηρωισμού στο πεδίο της μά­ χης, σε βάρος μιας αυστηρής πειθαρχίας στις διαταγές, και ένα σύστημα διοίκησης που του επέβαλλε τουλάχιστον τρεις επιτελάρχες κα­ τά την κρίσιμη στιγμή της έναρξης της εκ­ στρατείας. Τα αυστριακά στρατεύματα οπλισμένα με το εμπροσθογεμές Lorenz έπρεπε να αντι­ σταθμίσουν ένα σοβαρό μειονέκτημα απένα­ ντι στους Πρώσσους στρατιώτες, οι οποίοι κυ­ ριαρχούσαν στο πεδίο της μάχης με τα περί­ φημα οπισθογεμή τυφέκια Dreyse ραβδωτής κάννης. Εκτός από την υπεροχή σε ταχύτητα και πυκνότητα πυρός το όπλο αυτό έδινε τη δυνατότητα στο πρωσσικό πεζικό να εφαρμό­ ζει μια τακτική διασποράς των τμημάτων του, η οποία δεν ήταν μέχρι τότε δυνατή παρά μό­ νο για τους ελεύθερους σκοπευτές. Ενα άλλο σοβαρό μειονέκτημα του Αυστριακού Στρα­ τού ήταν ότι ακολουθούσε παρωχημένες τα­ κτικές μάχης παρατασσόμενος σε πυκνή τάξη και προσπαθώντας να κλονίσει τη θέληση του αντιπάλου για αντίσταση με τη χρήση της ξι­ φολόγχης. Αυτό αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ίδιο διότι εξέθεσε μεγάλες μάζες πεζι­ κού στο ταχύ και πυκνό πυρ των Πρώσσων. Αυ­ τή η αυστριακή τακτική ίσως έφερνε καλύτερα αποτελέσματα αν οι Πρώσσοι κληρωτοί, όχι και τόσο εμπειροπόλεμοι, είχαν υστερήσει σε θάρρος και καρτερία απέναντι στις επιθέσεις των Αυστριακών με ξιφολόγχες. Δεν υστέρη­ σαν όμως (αντίθετα διέπρεψαν), γΓ αυτό χάρι­ σαν τη νίκη στην Πρωσσία.

ΜΙΑ ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΑΡΞΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ Οι προκαταρκτικές κινήσεις των Πρώσσων ολοκληρώθηκαν στις 6 Ιουνίου 1866, αλλά η εκστρατεία εξελισσόταν με μεγάλη διστακτικότητα. Ο Μόλτκε πήρε τη διοίκηση του Στρα­ τού στις 2 Ιουνίου, αλλά υπαγόταν πάντοτε στον βασιλιά Γουλιέλμο, ο οποίος παρέμενε

γενικός διοικητής του Στρατού. Οι Πρώσσοι πίστεψαν αρχικά ότι οι Αυστριακοί, με τη βοή­ θεια των Γερμανών συμμάχων τους, θα διενερ­ γούσαν επίθεση κατά του Βερολίνου ή κατά του Μπρεσλάου. Το γεγονός αυτό και η αντί­ δραση του Πρώσσου βασιλιά στην εισβολή στο αυστριακό έδαφος κατέληξαν σε μία αμυντική πρωσσική διάταξη στις επαρχίες της Σιλεσίας και της Βοημίας. Εχοντας όμως λιγότερους ενδοιασμούς για τους Γερμανούς συμμάχους της Αυστρίας ο βασιλιάς αποφάσισε την εισβο­ λή στα κρατίδια του Αννόβερου και της Εσσης. Η εκστρατεία υπήρξε σύντομη και στέφθηκε από επιτυχία. Ο Ενγκελς έγραψε στην εφημε­ ρίδα του: «Με ταχύρρυθμες κυκλωτικές κινή­ σεις, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Στρατός επέδειξε μία ανέλπιστη ικανότητα στις σύντο­ νες πορείες, σε δύο μέρες κατέλαβαν ολόκλη­ ρη την περιοχή βόρεια μιας γραμμής από την Κολωνία μέχρι το Αϊζεναχ». Στις 16 Ιουνίου ο στρατηγός Χέργουαρθ φον Μπίττενφελντ με τρεις μεραρχίες (τον στρατό του Ελβα) εισέ­ βαλε στη Σαξωνία. Ο στρατός της Σαξωνίας και ο ικανότατος διοικητής του, ο πρίγκιπαςδιάδοχος Αλμπρεχτ, αναδιπλώθηκαν στη Βοη­ μία για να ενωθούν με την κύρια αυστριακή δύναμη. Ο Μπένεντεκ, ενώ θα έπρεπε να είχε ήδη αρχίσει την εισβολή στην Πρωσσία, αντιμετώ­ πιζε ακόμα σοβαρές δυσκολίες στο να συγκε­ ντρώσει τις δυνάμεις του στη βόρεια Βοημία. Δ ιέθετε επτά σώματα στρατού το καθένα από τα οποία κανονικά απετελείτο από τέσσερις ταξιαρχίες, συνολικά 20-30.000 άνδρες. Από τα παραπάνω όμως μόνο ένα, το 1ο Σώμα του στρατηγού Κλαμ-Γκαλλάς, ήταν συγκεντρωμέ­ νο στη θέση του, στη βορειοδυτική άκρη της περιοχής. Τα υπόλοιπα σώματα βάδιζαν αργά προς τα βόρεια της Μοραβίας με κατεύθυνση το Ζόζεφσταντ. Οι Σάξωνες υποχωρώντας προς το Μούνχενγκρατζ ενώθηκαν με το 1ο Σώμα υπό την αρχηγία του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας. Καμία άλλη δύναμη δεν ήταν ε­ κείνη τη στιγμή ικανή να κλείσει τον δρόμο των Πρώσσων προς τη Βοημία. Η διαταγή για την πρωσσική προέλαση δόθηκε στις 22 Ιουνί­ ου. Στις 18 Ιουνίου ο Μόλτκε είχε γράψει στον επιτελάρχη της 1ης Στρατιάς: «Μέρα και νύ­ χτα οι σκέψεις μου προσπαθούν να βρουν τον τρόπο που θα κάνει τις δύο στρατιές μας όσο το δυνατόν πιο ισχυρές, άσχετα με το ποια θα δεχθεί πρώτη την αυστριακή επίθεση». Οι πα­ ραπάνω δύο στρατιές ήταν η 1η με διοικητή τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Κάρολο (ανηψιό του βασιλιά), στον οποίο υπαγόταν και η στρατιά του Ελβα, και η 2η υπό τον επίδοξο διάδοχο της Πρωσσίας, τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Γουλιέλμο. Και οι δύο στρατιές ήταν ισχυρές και πολυάριθμες. Η 1η μαζί με αυτή του Ελβα αποτελούντο από εννέα μεραρχίες πεζικού, μία ε­ θνοφρουράς και ένα σώμα ιππικού (μια πρωσ­ σική μεραρχία αριθμούσε 15.000 άνδρες). Η 2η είχε οκτώ μεραρχίες. Οι δύο αυτές στρατιές α­ πείχαν η μία από την άλλη 112 χλμ. ορεινού ε­ δάφους, κατά μήκος των συνόρων της Βοη­ μίας. Γι’ αυτό και η διαταγή που τους δόθηκε στις 22 Ιουνίου να προχωρήσουν αναζητώντας ένα σημείο σύγκλισης με κατεύθυνση το Γκιτσίν επικρίθηκε αργότερα με σφοδρότητα. Αν

Γκέρλιτς

ΠΡΩΣΣΙΑ

■ ^Ν ^ΐίΟ νΜ /ΐί/,ιΙ

^*^ίΐριγκιπας I ^Φρειδερίκος Κάρολος

φον Ερβαρτ

'^ > 1 6 .0 0 0

-/ / χ·

Διάδοχος της Πρωσσίας

Γ ι,5 0 0 °

ΙόντολΦ ρ ο Σ Ι Αυστριακό Μίνχενγκρατς ·

Γκίτσιν

ί///

Σάξωνες

24.000 ,

Σάντοβα · ^

φον Μπένεντεκ _

^

' ' ^ '>· - * Γ £ * * ~ - * 2 5 0 · 0 0 0

Η εκστρατεία στη Βοημία 1 8 6 ι > ^

^

Τζόζεφσταντ

" c ic r

*

ο*

*

Περιοχές συγκέντρωσης και το σχέδιο επίθεσης του Μόλτκε.

69

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

οι Αυστριακοί εκινούντο με σύντονες πορείες κάποια από τις δύο πρωσσικές πτέρυγες θα διέτρεχε τον κίνδυνο να συγκρουστεί μόνη της με ολόκληρο τον όγκο του εχθρικού στρα­ τού, με καταστροφικά αποτελέσματα. Ο κίνδυ­ νος μεγάλωνε ακόμα περισσότερο από τη δυ­ σκολία που παρουσίαζε η διάβαση μέσα από ο­ ρεινή περιοχή. Οι Πρώσσοι αγνοούσαν μέχρι τις 2 Ιουλίου το σημείο όπου βρισκόταν ο Μπέ­ νεντεκ. Ο Ενγκελς, που δεν είχε πληροφορηθεί αυτή τη διαταγή του Μόλτκε, έμεινε κατάπλη­ κτος μόλις την έμαθε. «Φαίνεται αδιανόητο», έγραφε, «το ότι ένα τέτοιο σχέδιο συζητήθηκε και ακόμα περισσότερο ότι υιοθετήθηκε από τους άριστα καταρτισμένους αξιωματικούς του πρωσσικού Επιτελείου». Η μόνη ελπίδα που είχαν οι Πρώσσοι στρατιώτες για να ξεφύγουν από τις δυσκολίες στις οποίες τους έρι­ χναν απερίσκεπτα οι στρατηγοί τους ήταν το περίφημο τυφέκιο Dreyse.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ

JQ ■■

Είναι δύσκολο να αντικρουσθούν αυτές οι κριτικές σχετικά με τους ελιγμούς των Πρώσ­ σων. 0α ήταν πρακτικά αδύνατο να συγκε­ ντρωθεί ολόκληρος ο πρωσσικός στρατός σε μία μόνο γραμμή προέλασης. Εξάλλου ήδη από τις πρώτες μέρες της εισβολής ο ανεφο­ διασμός του γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Από την άλλη πλευρά όμως ο κίνδυνος ήταν υπαρ­ κτός. Στις 29 Ιουνίου, για παράδειγμα, όταν ο στρατός του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας κρατούσε ακόμα το Γκιτσίν κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου, η κύρια δύναμη του Μπένεντεκ, έξι σώματα πεζικού και ένα ιππικού, απειλούσε τα τέσσερα σώματα της 2ης πρωσσικής Στρα­ τιάς στον άνω Ελβα. Ευτυχώς για τον Πρώσσο πρίγκιπα-διάδοχο ο Μπένεντεκ, έχοντας την έμμονη ιδέα να πολεμήσει κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου, δεν άλλαξε κατεύθυνση. Η πρόθεση του Μπένεντεκ φαίνεται πε­ ρίεργη με δεδομένη την απόσταση που ο Φρειδερίκος-Κάρολος θα έπρεπε να είχε διανύσει για να φθάσει στα θέατρα των επιχειρή­ σεων στον Ελβα και τη βραδύτητα της πορεί­ ας του. Παρά τη συντριπτική υπεροχή του σε σχέση με τις δυνάμεις του πρίγκιπα-διαδόχου Αλμπρεχτ προχωρούσε με μία σύνεση σχεδόν υπερβολική. Το πιστεύω του ήταν: «Δεν υπάρ­ χει συνετότερη τακτική στη στρατηγική από το να διατηρείς τις δυνάμεις σου συγκεντρω­ μένες». Ετσι στις 25 Ιουνίου οι δυνάμεις του ή­ ταν συγκεντρωμένες σε βάθος μεγαλύτερο από μιας ημέρας πορεία, με αποτέλεσμα ο α­ νεφοδιασμός του να είναι σχεδόν αδύνατος. Χειρότερο ακόμα από τακτική άποψη ήταν το ότι δεν είχε γίνει τίποτα για να εντοπισθούν ποιες εχθρικές μονάδες βρίσκονταν μπροστά τους. Το μεγάλο σώμα ιππικού που διέθετε εί­ χε μείνει πολύ πιο πίσω από τη γραμμή προέ­

Ο δομαχίες μ ε τα ξ ύ Αυστριακώ ν και Πρώσσων σ τις 29 Ιο υνίο υ 1866, ό τα ν ο πρίγκιπ αςδιάδοχος Α λμπ ρεχτ οχύρωνε το Γ κιτσ ίν για να α ν τισ τα θ ε ί στον Φ ρειδερίκο-Κάρολο.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

λασης του στρατού. Στις 26 Ιουνίου, ενώ η 2η στρατιά διέσχιζε τα βουνά σε απόσταση 80 χλμ. από εκεί, ο Μόλτκε τηλεγράφησε ότι «μόνο μία ταχύτατη προέλαση της 1ης Στρατιάς θα μπορούσε να απεγκλωβίσει την 2η». Ο Φρειδερίκος-Κάρολος δεν κινήθηκε και δεν βιάστηκε για να ορ­ γανώσει στις 28 Ιουνίου μία κυκλωτική επιχεί­ ρηση κατά των αντίπαλων αμυντικών θέσεων στον ποταμό Ιζερ, μεταξύ Μούνχενγκρατς και Ποντόλ. Δεν επιτάχυνε την πορεία του προς το Γκριτσίν παρά μόνο όταν εξοργίστηκε, μη βρίσκοντας τίποτα μπροστά του παρά την οπι­ σθοφυλακή των Σαξώνων που εξαφανιζόταν μπροστά στις επιθέσεις του. Ο Μπένεντεκ, ο οποίος επαλήθευε πιστά τις προγνώσεις του Μόλτκε, σκόπευε να συναντήσει τον πρίγκιπαδιάδοχο Αλμπρεχτ στο Γκριτσίν. Ο Αλμπρεχτ προετοίμασε λοιπόν την πρώτη του σοβαρή α­ μυντική θέση απέναντι στον Φρειδερίκο-Κάρολο μπροστά από την παραπάνω πόλη. Στις 29 Ιουνίου, ενώ άρχιζε αυτή η πρώτη σύγκρουση, ο Μπένεντεκ βρισκόταν ακόμα στην περιοχή Ζόζεφσταντ-Μιλετίν και ο Αλ­ μπρεχτ αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει όσο κα­ λύτερα μπορούσε αυτή τη δύσκολη αναμέτρη­ ση. Η στάση του Μπένεντεκ είναι δύσκολο να κατανοηθεί, ιδιαίτερα το συμπέρασμα που εί­ χε εξαγάγει ότι ο στρατός του Πρώσσου πρίγκιπα-διαδόχου, που βάδιζε από τον Βορρά, δεν παρουσίαζε εκείνη τη στιγμή άμεση απει­ λή για τους Αυστριακούς. Οι συνοριακές μά­ χες που είχαν διεξαχθεί κατά του στρατού του στις 27 και στις 28 Ιουνίου είχαν αποδείξει την εντυπωσιακή ποιότητα και τη συμπεριφορά του πρωσσικού πεζικού. Είχαν επίσης δείξει την ευκαιρία που είχε δοθεί και συγχρόνως χα­ θ εί από τους Αυστριακούς να πλήξουν σοβαρά τον Πρωσσικό Στρατό.

Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΒΑ Η 2η πρωσσική Στρατιά διέσχισε τα βουνά

σε τρεις φάλαγγες: το 1ο Σώμα στον Βορρά βάδισε προς το Τραουτενάου, το Σώμα της Φρουράς στο κέντρο βάδισε προς το Πόλιτς και το Εϋπελ και τα 5ο και 6ο Σώματα στον Νό­ το κατευθύνθηκαν προς το Νασόντ και το Σκαλίτς. Για να αντιμετωπίσει αυτή τη Στρατιά ο Μπένεντεκ έστειλε προς Βορρά δύο σώματα που επιτέθηκαν με σφοδρότητα στους Πρώσσους. Στις 27 Ιουνίου στο Νασόντ το 6ο Σώμα του στρατάρχη βαρώνου φον Ράμμινγκ συγκρούστηκε με την πρωσσική εμπροσθοφυλα­ κή του 5ου Σώματος του στρατηγού φον Στάϊνμετς και τον απώθησε σχεδόν μέχρι τις στενωπούς των βουνών, παρόλο που η θαρρα­ λέα αντίσταση των στρατιωτών του Στάϊνμετς ανέκοψε την ορμή των Αυστριακών. Την ίδια μέρα στο Τράουτενάου το 10ο Σώμα του στρα­ τάρχη φον Γκάμπλεντς εξαπέλυσε εναντίον του 1ου Σώματος των Πρώσσων μια επίθεση τόσο βίαιη ώστε το απώθησε πέρα από τα βου­ νά καταρρακώνοντας ανεπανόρθωτα το ηθικό του αρχηγού του, φον Μπονίν. Αυτή όμως η νί­ κη κόστισε ακριβά στους Αυστριακούς, που έ­ χασαν 4.800 αξιωματικούς και οπλίτες, σε αντί­ θεση με τους Πρώσσους που είχαν μόνο 1.338 απώλειες. Οταν ο φον Γκάμπλεντς επιχείρησε να επαναλάβει αυτή την επιχείρηση την επομένη, κατά της Φρουράς στο Πράουσνιτς, νικήθηκε, επειδή η υποστήριξη που του είχε υποσχεθεί το 4ο Σώμα του στρατάρχη κόμη Φέστετικ δεν κατόρθωσε να φθάσει στην ώρα της. Οι παραπάνω συνοριακές μάχες και η αυστροσαξωνική υποχώρηση έξω από το Γκιτσίν έκαναν τελικά τον Μπένεντεκ να διακρίνει - απελπιζόμενος - τη σοβαρότητα της κατάστα­ σής του. Στις 30 Ιουνίου τηλεγράφησε στον αυτοκράτορα Φραγκίσκο-Ιωσήφ ότι η κατα­ στροφή ήταν αναπόφευκτη για τον Στρατό και του ζήτησε να συνάψει ειρήνη με οποιοδήποτε κόστος. 0 αυτοκράτορας απάντησε φυσι­ κά, πως σε αυτό το στάδιο ήταν ακόμα αδύνα­ το να προχωρήσει σε τέτοιου είδους συνομι­ λίες, Ο Μπένεντεκ πήρε πάλι κουράγιο μόλις αντιλήφθηκε ότι του έμενε ακόμα μία τελευ-

ταία ισχυρή αμυντική θέση για να ανατρέψει την κατάσταση, στους λόφους βορειοδυτικά της Σάντοβα. Μέοα σε δύο μέρες ανασυγκρό­ τησε τις δυνάμεις του κοντά σε έναν μικρό πα­ ραπόταμο του Ελ6α, τον Μπίστριτς. Οι λόφοι που κατέλαβε, από το Πρόμπλους στα νότια μέχρι το Λίπα και το Χλουμ στον Βορρά, ήταν αρκετά υψηλοί για να κυριαρχούν στις προ­ σβάσεις από τα δυτικά. Παρόλα αυτά δημιουργήθηκαν αναχώματα και τοποθετήθηκαν κορ­ μοί που κόπηκαν από ένα μικρό σύδενδρο με­ ταξύ του λόφου του Λίπα και του χωριού της Σάντοβα, κοντά στον παραπόταμο Μπίστριτς. Το αυστριακό πυροβολικό, επίλεκτο και πανίσχυρο με 770 πυροβόλα, όλα σχεδόν ρα­ βδωτά, είχε πάρει θέση μάχης απέναντι από τα πεδία βολής σε προϋπολογισμένη απόσταση από το μέτωπο του Λίπα. Το πεζικό που κρατούσε το μέτωπο ήταν χωρισμένο σε τέσσερα συγκροτήματα. Στο κέ­ ντρο προς Βορρά (Χλουμ-Λίπα) βρίσκονταν το 3ο και το 10ο Σώμα με 44.000 άνδρες και 134 πυροβόλα. Στον Νότο (Πρόμπλους) το Σώμα των Σαξώνων και το 7ο Σώμα είχαν 40.000 άν­ δρες και 140 πυροβόλα. Βορειοανατολικά, με­ ταξύ Χλουμ και Νεντελίστ, το 2ο και το 4ο Σώ­ μα είχαν 55.000 άνδρες και 176 πυροβόλα. Γύ­ ρω από το Βσέσταρ είχε συγκεντρωθεί μία ση­ μαντική εφεδρική δύναμη πεζικού του 1ου και του 6ου Σώματος με 47.000 άνδρες, το Σώμα του Ιππικού (11.435 ιππείς) και το εφεδρικό πυ­ ροβολικό με 320 πυροβόλα. Μία ματιά στον χάρτη φανερώνει ότι αυτή η θέση των Αυ­ στριακών ήταν προσανατολισμένη προς τα δυτικά. Στη βόρεια πλευρά της υψωνόταν ο α­ νοχύρωτος λόφος Χορενόουες, η βορειοανα­ τολική πλευρά στην περιοχή Νεντελίστ-Λοχενίτς έμενε ανοικτή και τίποτα δεν είχε προβλεφθεί για την περίπτωση, θεωρητικά αδιανόη­ τη, που η 2η πρωσσική Στρατιά θα μπορούσε να προελάσει στη δυτική όχθη του Ελβα. Η στάση του Μπένεντεκ δείχνει ότι παρόλο που γνώριζε ότι η 2η Στρατιά βρισκόταν κοντά, υ­ πέθετε ότι οι δύο πρωσσικές στρατιές θα πραγματοποιούσαν την ένωσή τους (πιθανό­ τατα στην περιοχή Γκιτσίν-Μιλετίν) και κατό­ πιν θα εξαπέλυαν την επίθεσή τους στην πε­ ριοχή όπου ο ίδιος ήθελε να δώσει τη μάχη. Με το να στρέψει το μέτωπό του προς τα δυτι­ κά, στην αρχή της σύγκρουσης, έδειξε την α­ περισκεψία του και την άρνησή του να υποθέ­ σει ότι θα μπορούσε να απειληθεί από τον Βορρά.

Ο ΠΡΩΣΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ Στις 2 Ιουλίου στο πρωσσικό Γενικό Επιτε­ λείο οι αξιωματικοί πίεζαν για να εφαρμοσθεί το σχέδιο όπως ο Μπένεντεκ περίμενε να εξε­ λιχθεί. Ο Μόλτκε όμως αρνήθηκε να ενώσει τις δύο στρατιές. Κανένας δεν ήξερε πού βρί­ σκονταν οι Αυστριακοί. Παρόλο που η 2η Στρα­ τιά είχε πολεμήσει με δύο εχθρικά σώματα στις 27 και στις 28 Ιουνίου, η επαφή από τότε είχε χαθεί. Ηταν αμφίβολο το ότι ο πρίγκιπαςδιάδοχος θα προλάβαινε να φθάσει εγκαίρως για να συμμετάσχει στη μάχη του Μπίστριτς και να ενισχύσει τον Φρειδερίκο-Κάρολο, ο ο-

Ο σ τρ α τη γ ό ς Χ έλ μ ο υ τ φον Μ ό λτκε, δ ιο ικ η τή ς των πρωσσικών δυνάμεω ν, ήταν υπ όλογος μόνο στον Πρώσσο βασιλιά Γ ουλιέλμο. ποίος στις 29 Ιουνίου βρισκόταν σε απόσταση 32 χλμ. από τον στρατό του Μπένεντεκ. Ο Μόλτκε τότε έδειξε την ευστροφία του. Οταν το βράδυ της 2ας Ιουλίου οι περίπολοι ανήγ­ γειλαν το νέο, ότι το λιγότερο τέσσερα εχθρι­ κά σώματα βρίσκονταν πίσω από τον Μπί­ στριτς, η αντίδρασή του υπήρξε αποφασιστι­ κή. «Δόξα σοι ο θεός», αναφώνησε και έδωσε διαταγή στον πρίγκιπα-διάδοχο να προχωρή­ σει με όλες του τις δυνάμεις κατά του δεξιού πλευρού της παράταξης του εχθρού και να ε ­ πιτεθεί το συντομότερο. Ο Φρειδερίκος-Κάρολος ανυπομονούσε όσο και ο Μόλτκε να επιτεθεί κατά των Αυ­ στριακών. Με μεγάλη δυσκολία πείσθηκε ότι έπρεπε μόνο να τους καθηλώσει μετωπικά, ενώ ο εξάδελφός του θα διεξήγαγε τον αποφασι­ στικό ελιγμό. Οι στρατιώτες του ξεκίνησαν την πορεία τους στις 07.00 της 3ης Ιουλίου. Μόλις ο βασιλιάς και ο Μόλτκε έφθασαν στο αρχηγείο του, γύρω στις 08.00, δόθηκε η δια­ ταγή επίθεσης σε ολόκληρο το μέτωπο. Ο Φρειδερίκος-Κάρολος έπραξε το καθήκον του, παρόλο που είχε πληγωθεί ο εγωισμός του διότι δεν του επιτράπηκε να εξαπολύσει ο ίδιος την αποφασιστική επίθεση. Τρεις από τις μεραρχίες του προχώρησαν προς τα χωριά του Μπίστριτς με κατεύθυνση τον λόφο του Λίπα. Η 3η Μεραρχία κατευθύνθηκε προς το Μοκρόβους και το Ντοχαλίτσκα, η 4η προς το Ούντερ-Ντόχαλιτς, η 8η προς τη Σάντοβα και η 7η προς το Μπένατεκ. Πιο νότια η επικεφαλής με­ ραρχία του Μπίττενφελντ, η 16η, εισήλθε στο Νέσανιτς. Μετά από πεισματική άμυνα Σάξωνες και Αυστριακοί αποσύρθηκαν με τάξη προς τα κο­ ντινά υψώματα. Πιο ασφαλείς πίσω από τις ο­ χυρώσεις τους, άνοιξαν ένα καταιγιστικό πυρ κατά των Πρώσσων, των οποίων τα τυφέκια Dreyse δεν έβρισκαν και πολλούς στόχους. Στις 10.00 τα χωριά ξεκαθαρίστηκαν, αλλά η 3η πρωσσική Μεραρχία καθηλώθηκε από καταιγι­ στικό πυρ του εχθρικού πυροβολικού. Στον δρόμο προς το Λίπα, η 4η και η 8η Μεραρχία υ­

πέφεραν ακόμα περισσότερο, βαδίζοντας σε ακάλυπτο χώρο, ελάχιστα προστατευμένες από το δάσος του Χόλαβαλντ και τα χωριά που καίγονταν εκείνη τη στιγμή, της Σάντοβα και του Ούντερ-Ντόχαλιτς. Οι Αυστριακοί είχαν τοποθετήσει εκεί 17 πυροβολαρχίες με συνο­ λικό αριθμό 160 πυροβόλων, που έβαλλαν κα­ τά των Πρώσσων με καταστροφική ευθυβολία, Στα νότια ο Χέργουαρθ δεν βιάστηκε να δια­ σχίσει το ποτάμι με την 14η Μεραρχία του, που έφθασε τελικά στο Νέσανιτς γύρω στις 11.15. Κατά τη διάρκεια του πρωινού προχώρησε προς τη θέση Πριμ-Πρόμπλους και στη συνέ­ χεια, γύρω στο μεσημέρι, ακινητοποίησε τη Μεραρχία του για δύο ώρες μετά από μία α­ ντεπίθεση των Σαξώνων. Ο Μπίττενφελντ πι­ θανότατα φοβόταν ότι το κέντρο του Φρειδερίκου-Καρόλου δεν θα μπορούσε να αντέξει την εχθρική πίεση. Δεν ήθελε να διακινδυνεύ­ σει να απομονωθεί εκτελώντας έναν ελιγμό που θα μπορούσε να είναι αποφασιστικής ση­ μασίας στο εκτεθειμένο πλευρό των Αυστροσαξώνων.

Η ΝΙΚΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ Η εξέλιξη της μάχης στο βόρειο πλευρό του Φρειδερίκου-Καρόλου άρχισε τελικά να ανατρέπεται. Η 7η πρωσσική Μεραρχία επιτέ­ θηκε μόνη της κατά δύο αυστριακών σωμά­ των. Η δεξιά πτέρυγα των Αυστριακών, που απετελείτο από το 4ο Σώμα του Φέστετικ και το 2ο Σώμα του κόμη φον Τουν-Χόχενσταντ, είχε αρχικά τοποθετηθεί από τον Μπένεντεκ γύρω από το Χλουμ, σε μία γραμμή που περνούσε από το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Οι δύο όμως αυτοί διοικητές, πιεζόμενοι από τους επιτε­ λείς τους, θεώρησαν ότι οι θέσεις τους αυτές απειλούντο από το ύψωμα του Χορενόουες στον Βορρά. Αποφάσισαν λοιπόν να προχωρή­ σουν προς τη γραμμή Μασλόουεντ-Χορενόουες, έστρεψαν το μέτωπό τους κατά 90 μοίρες και άφησαν πίσω τους μόνο μία ταξιαρχία πεζι­ κού και μία μεραρχία ελαφρού ιππικού για να καλύψει τις προσβάσεις από τον Βορρά προς το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Το μνημειώδες αυτό σφάλμα έμελλε να έχει καταστροφικά α­ ποτελέσματα για τους Αυστριακούς. Ο ελιγ­ μός προσωρινά πίεσε ασφυκτικά την 7η πρωσ­ σική Μεραρχία, αλλά η θαρραλέα προέλαση της τελευταίας δέσμευσε έναν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό στρατιωτών του εχθρού σε μία μάχη χωρίς αποτέλεσμα. Οταν άρχισε η γενική επίθεση, στις 08.30, η εμπροσθοφυλακή της 7ης πρωσσικής Με­ ραρχίας, με διοικητή τον συνταγματάρχη φον Ζυχλίνσκι, εισερχόταν ήδη στο χωριό Μπένα­ τεκ. Ο στρατηγός φον Φρανσέκυ αποφάσισε να εισέλθει στο Σουϊπβαλντ, ένα δάσος που βρισκόταν δυτικά του Μασλόουεντ και βόρεια του Κιστόουες, το οποίο εκτεινόταν κατά μή­ κος του αυστριακού μετώπου σε 1.800 μ. και είχε βάθος 1.100 μ. Πιο πυκνό από το Χόλαβαλ­ ντ, το Σουϊπβαλντ σκαρφάλωνε μία κορυφογραμμή που περνούσε νότια του Μπένατεκ και ανέβαινε σε έναν λόφο ύψους 840 μ. (15 μ. ψη­ λότερο από τον λόφο του Χλουμ). Ο Ζυχλίνσκι όρμησε μέσα στο δάσος με την υποστήριξη

71

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ.74)

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1808-13) ΤΟ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑ

Βεστφαλός λοχίας λόχου γρεναδιέρων συντάγματος πεζικού γραμμής. Φέρει γαλλικό οπλισμό και διακριτικά (σχέδιο του Σ τέλιο υ Νιγδιόπουλου για τη «Στρατιωτική Ιστορία»),

Το βασίλειο της Βεστφαλίας συγκροτήθηκε επίσημα στις 15 Νοεμβρίου 1807. Στα όριά του περιελήφθησαν τα εδάφη των κατειλημμένων γερμανικών κρα­ τών του Αννόβερου, του Μπραουνσβάιγκ και της Εσσης-Κάσσελ. Από άνδρες του στρατού του τελευ τα ίο υ αυτού κρατιδίου προήλθαν και οι πρώτοι σχηματι­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗ Μ ΙΟΥΡΓΗ Μ Α ΤΟ Υ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ Π ΡΟ ΣΦ ΕΡΘΕΙ ΤΟ ΣΤΕΜ Μ Α ΤΟ Υ ΣΤΟ Ν Ν ΕΑΡΟ ΑΔΕΛΦ Ο ΤΟ Υ ΓΑΛΛΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΙΕΡΩΝΥΜ Ο.

σμοί του Στρατού του νέου βασι­ λείου. Τον Δεκέμβριο του 1807 ε ί­ χαν ήδη συγκροτηθεί δύο συ­ ντάγματα πεζικού γραμμής και η πρώτη ίλη ελαφρών ιππέων της Φρουράς. Ως το 1813, οπότε το βασίλειο έπαψε να υφίσταται, ο Στρατός του είχε ενισχυθεί και δ ιέθ ε τε τις εξής μονάδες: τρία

συντάγματα ιππικού της Φρου­ ράς, ένα τάγμα γρεναδιέρων της Φρουράς, ένα τάγμα κυνηγών και ένα τάγμα πεζικού τη ς Φρουράς, ένα τάγμα ελαφρών πεζών και μια πυροβολαρχία τη ς Φρουράς, οκτώ συντάγματα πεζικού γραμ­ μής, τέσσερα τάγματα ελαφρού πεζικού, δύο συντάγματα θωρα­ κοφόρων, δύο ουσσάρων, δύο οεβώ λεζέρ και ένα πυροβολι­ κού. Η συνολική δύναμη του Στρατού πλησίαζε τις 28.000 άν­ δρες. Το πεζικό, τόσο της Φρου­ ράς, όσο και αυτό της γραμμής, ήταν οργανωμένο και εκπαιδευ­ μένο με βάση τον γαλλικό Κανο­ νισμό. Κάθε τάγμα πεζικού δ ιέ­ θ ε τ ε έξι λόχους, από τους οποί­ ους ο ένας ήταν λόχος γρεναδιέ­ ρων (ή καραμπινιέρων στα ελα­ φρά τάγματα), ο δ εύτερος λόχος ακροβολιστών και οι υπόλοιποι τέσσερις λόχοι τυφεκιοφόρων. Τα συντάγματα ιππικού της γραμ­ μής δ ιέθ ετα ν από τέσσερις ίλες. Το σύνταγμα Garde du Corps δ ιέ­ θ ε τ ε μια μόνο ίλη, ενώ τα λοιπά συντάγματα ιππικού της Φρου­ ράς δ ιέθ ετα ν τέσσερις. Το σύ­ νταγμα πυροβολικού δ ιέθ ετε δύο εποχούμενες και μια έφιππη πυροβολαρχίες. Πυροβόλα συνο­ δείας πεζικού είχαν τα τάγματα πεζικού γραμμής. Η πρώτη σοβαρή εμπλοκή του Βεστφαλικού Στρατού ση­ μειώθηκε το 1809 στην Ισπανία. Η 2η βεστφαλική Μεραρχία Πεζι­ κού (έξι τάγματα γραμμής, ένα ε­ λαφρύ, δύο πυροβολαρχίες) συμμετείχε στις επιχειρήσεις κα­ τάληψης της πόλης Ζερόνα. Στα­ διακά η Μεραρχία έπαψε να υφίσταται ενώ το 1813 αποχώρησε από την αφιλόξενη Ισπανία και ο τελευ τα ίο ς Βεστφαλός στρατιώ­ της. Στον πόλεμο του 1809 κατά τη ς Αυστρίας ο βασιλιάς Ιερώνυ­ μος κινητοποίησε δύο βεστφαλικές μεραρχίες. Οι σχηματισμοί αυτοί ενώθηκαν με μια ολλανδι­ κή μεραρχία και συγκρότησαν το

X Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων κατά των Αυστριακών και κατά των ανδρών του «μαύρου» δού­ κα του Μπραουνσβάιγκ οι Βεστφαλοί κατατροπώθηκαν, προκαλώντας από τον βασιλιά τους ως τον τελευ τα ίο άνδρα την ορ­ γή του Κορσικανού δικτάτορα. Η ήττα, πάντως, θα έπρεπε να θεω ­ ρ είτα ι φυσιολογική, αφού η έλ­ λειψη εκπαίδευσης και το χαμη­ λό ηθικό ήταν εμφανή σε όλα τα κλιμάκια του στρατεύματος. Ο βασιλιάς Ιερώνυμος δεν ήταν, λόγω της νωθρότητας και της α­ νικανότητάς του, σε θέση να εξυ­ ψώσει το ηθικό των ανδρών. Αντί­ θ ετα η παρουσία του το καταρ­ ράκωνε. Το 1812 οι Βεστφαλοί συ­ γκρότησαν το VIII Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του Ιερώνυμου αρχικά και του στρατηγού Ζουνώ αργό­ τερα. Το Σώμα αριθμούσε αρχικά 28.000 άνδρες, μέχρι την παρα­ μονή της μάχης του Μποροντίνο όμως, η δύναμή του είχε φθάσει τις 10.000 μαχητές. Στη μάχη αυ­ τή με τη συνεργασία των Πολω­ νών του Πονιατόφσκι και των αν­ δρών του Νέυ οι Βεστφαλοί πο­ λέμησαν ικανοποιητικά. Οι απώλειές τους όμως ξεπέρασαν το 1/4 της αρχικής τους δύναμης. Τελικά από τη Ρωσία επέστρεψαν 800 μόλις Βεστφαλοί. Η προσπά­ θ εια των Γάλλων να αναδιοργα­ νώσουν τον Βεστφαλικό Στρατό απέδωσε πενιχρά αποτελέσματα. Η νίκη των Συμμάχων έναντι του Ναπολέοντα στη Λειψία σήμανε το τέλος του βεστφαλικού βασι­ λείου, το οποίο διαλύθηκε. Ως κατακλείδα θα μπορούσε να λ ε­ χθ εί ό τι ο Βεστφαλικός Στρατός, ένας στρατός ανεπαρκώς εκπαι­ δευμένος και στελεχωμένος και με ελάχιστη πίστη στα μεγάλα γαλλικά «ιδανικά», πολέμησε αξιοπρεπώς όπου κλήθηκε να α­ ντιμετωπίσει ισάξιους αντιπά­ λους.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ

ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1290

«THE BAVARIAN» ΓΕΡΜΑΝΙΑ 13ος ΑΙΩΝΑΣ

EL VIEJO DRAGON, 54 mm

ΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-08, 54 mm

Ενα έφιππος ιππότης του Μεσαί­ ωνα είναι το θέμα της ισπανικής εται­ ρίας. 0 γλύπτης έχει επιτύχει όμορφη και ρεαλιστική στάση προσφέροντας ένα μικρό αριστούργημα. Τα 15 κομ­ μάτια είναι εξαιρετικής ποιότητας και αποδίδουν κατά τον καλύτερο δυνα­ τό τρόπο τον έφιππο ιππότη. Σίγουρα μπορεί να αποτελέσει ένα κομμάτι συλλογής βάφοντάς το είτε σύμφωνα με τις οδηγίες του κιτ, είτε με κάποια άλλη προσωπική επιλογή.

Μια όμορφη έφιππη φιγούρα από την ιταλική εταιρία, που απει­ κονίζει τον λαβαροφόρο του Λου­ δοβίκου Δ' της Βαυαρίας. Τα 20 κομμάτια της υπόσχονται ένα γρή­ γορο και άριοτο αποτέλεσμα με εύκολη κατασκευή. Μια φιγούρα που προκαλεί για την απόκτησή της.

.V

AYMER DE VALENCE 13ος ΑΙΩΝΑΣ ΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-06, 54 mm Ο Αϊμερ ντε Βάλανς (Aymer de Valence) γεννήθηκε το 1270 και πέθανε το 1324. Ηταν γιος του William de Valence και εξάδελφος του Εδουάρδου Α'. Ελαβε μέρος με τον αγγλικά στρατό στη μάχη του Μπάνοκμπερντο 1314.0 γλύπτης Ezio Pannitteri αποδίδει μια σχετικά ήρεμη, αλ­ λά ταυτόχρονα ρεαλιστική στάση. Τα 18 κομμάτια χαρακτηρίζονται από άριστη λεπτομέρεια και ποιότητα. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε από το βιβλίο της Osprey «The Scottish and Welsh Wars 1250-1400», της σειράς Men-at-Arms.

PETER OF DREUX, DUKE OF BRITTANY, 1250 EL VIEJO DRAGON CG 28, 54 mm Ο δούκας της Βρετάνης Πιέρ ντε Ντρε (Peter of Dreux) ήταν ένας επιφανής ευγενής που ενεπλάκη ε ­ νεργά στις Σταυροφορίες. Στη μάχη της Μανσούρο (1250), όπου πάρα πολλοί χριστιανοί ευγενείς έχασαν τη ζωή τους, ο δούκας τραυματίοτη- -----κε σοβαρά στο πρόσωπο από ξίφος και το τραύμα αυτό αργότερα τον οδήγησε στον θάνατο. Η φιγούρα της El Viejo απεικονίζει τον δούκα σε μια ήσυχη στάση, προσφέροντας ένα καραπασόν χωρίς πολλές πτυχώσεις και διευκολύνοντας έτσι κατά πολύ το βάψιμό του. Η χρησιμοποίηση του δεύτερου κεφαλιού-κράνους (great helum) που προσφέρεται εναλλακτικά στο κιτ επιτρέπει πολ­ λές άλλες επιλογές ιπποτών εποχής ή σταυροφόρων. Το θέμα είναι ε­ μπνευσμένο από το βιβλίο της Osprey «The Crusades», της σειράς Elite.

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΕΡΡΙΚΟΣ Η’ 1511 EL VIEJO DRAGON CG19, 54 mm Η έφιππη φιγούρα απεικονίζει τον Βασιλιά Ερρίκο Η’ σε αγώνες επίδειξης-κονταρομαχίας στο Γουέστμινστερ το 1511. Αποτελείται από 24 κομμάτια πολύ καλής λεπτομέρειας και σίγουρα το αποτέλεσμα θα ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό μοντελιστή ή συλλέκτη φιγούρων του είδους.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες δ ια τίθ εντα ι από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης ε κ ε ί δια τίθ εντα ι φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 71)

■■

της 14ης Ταξιαρχίας, που διοικούσε ο φον Γκόρντον, και κατόρθωσε να διώξει τους υπε­ ρασπιστές του, ένα τμήμα της ταξιαρχίας του Μπράντενσταϊν του 4ου Σώματος. Οι Αυστρια­ κοί επιχείρησαν πολλές αντεπιθέσεις προσπα­ θώντας να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους, με ολοένα και μεγαλύτερες δυνάμεις, ό­ λες όμως απέτυχαν στον σκοπό τους με σοβα­ ρές απώλειες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τρεις από τις ταξιαρχίες του Φέστετικ, του Μπράντενστάϊν, του Ποέκχ και του Φλάϊσχάκερ, εκμηδενίστη­ καν και ο ίδιος ο Φέστετικ τραυματίστηκε. Ο υ­ πασπιστής του, Μολλινάρυ, ακόμα πιο πεισμα­ τάρης και αποφασισμένος να διώξει τους Πρώσσους από το Σουϊπβαλντ, ζήτησε νέα ξεκούραστα στρατεύματα από το 2ο Σώμα. Η θ έ ­ ση του Φρανσέκυ θα είχε γίνει απελπιστική αν οι Αυστριακοί είχαν ρίξει το δικό τους 2ο Σώμα κατά του πλευρού του. Οι Αυστριακοί όμως όλο και περισσότερο βάδιζαν προς τη συντρι­ βή τους. Γύρω στις 11.30 ο Μπένεντεκ αντιλήφθηκε ότι οι φόβοι του έμελλαν να πραγματο­ ποιηθούν: η 2η πρωσσική Στρατιά μπορούσε ανά πάσα στιγμή να εμφανιστεί στο πεδίο της μάχης. Ηδη οι μονάδες της 1ης Μεραρχίας της Φρουράς είχαν φθάσει στο Ουρσόουνιτς, ξεκι­ νώντας από το Ντομπράουϊτς, έχοντας λάβει το μήνυμα που είχε στείλει ο Φρανσέκυ, ζητώ­ ντας επειγόντως βοήθεια στο αριστερό του πλευρό τη στιγμή που εξαπέλυε την επίθεσή του κατά του Σουϊπβαλντ. Ομως εκτός από αυ­ τή τη Μεραρχία και το εφεδρικό πυροβολικό του Σώματος της Φρουράς με διοικητή τον τολμηρό Καρλ Φρίντριχ, πρίγκιπα του Χόχενλόχε-Ινγκελφίνγκεν, η υπόλοιπη 2η Στρατιά αργούσε να φθάσει στο πεδίο της μάχης. Το 1ο Σώμα του φον Μπονίν, ταλαιπωρημένο από την περιπέτειά του στο Τραουτενάου, ήταν ιδι­ αίτερα διατακτικό. Ο πρίγκιπας του Χόχενλόχε σημειώνει ότι γύρω στις 11.30, ενώ βρισκόταν ακόμα στο Τσοτομπόρεκ και ήταν έτοιμος να επιτεθεί στους Αυστριακούς στο Τζέρισεκ, ο πρίγκιπας-διάδοχος Φρειδερίκος-Γουλιέλμος ανέβαινε στη σέλλα για να κατοπτεύσει την κατάσταση. Μέχρι τότε νόμιζε ότι ο Μπένε­ ντεκ υποχωρούσε πέρα από τον Ελβα, εκείνη όμως τη στιγμή κατάλαβε ότι ολόκληρος ο Αυ­ στριακός Στρατός είχε εμπλακεί κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου και ότι είχε αρχίσει η κυρίως μάχη. «Εχω δύο επιλογές», είπε. «Μπο­ ρώ να βαδίσω για να ενωθώ μαζί του-αλλά θα αργήσω πολύ για να φθάσω μέχρι εκεί-ή μπο­ ρώ να πάω κατευθείαν και να τους κτυπήσω από πίσω και από το δεξιό πλευρό τους. Στείλ­ τε σήμα στον Φρειδερίκο-Κάρολο για να μάθει ότι βρίσκομαι εδώ!». Αυτή η απόφαση, που έμελλε να τρέψει την προέλαση προς τα ανατολικά, προς το Χαρενόουες, αποδείχθηκε αποφασιστική. Εκείνη τη στιγμή η 1η Μεραρχία της Φρουράς διενερ­ γούσε την επίθεσή της υπό τη διοίκηση του βαρώνου Χίλλερ φον Γκάρτρινγκεν, ενώ το μέ­ τριο 6ο Σώμα βάδιζε προς τα αριστερά, προς το ποτάμι Τροτίνα. Λίγο μετά τις 13.00 ο Χίλλερ κατέλαβε το Χαρενόουες και, αγνοώντας τη

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

0 Φρειδερίκος-Κάρολος, ο Πρώσοος πρίγκιπας του οποίου η τακτική έκανε τον Μόλτκε να ανησυχήσει. Ετοιμαζόταν να υποχωρήσει τη στιγμή που βρισκόταν κοντά στη νίκη.

διαταγές στο 4ο Σώμα (το οποίο τις αγνόησε) για να παραμείνει ενωμένο με το 3ο Σώμα. Διέ­ ταξε επίσης ένα τμήμα της εφεδρείας, το 6ο Σώμα, να κινηθεί προς το βορειοανατολικό πλευρό της παράταξης. Ανακάλεσε όμως αμέσως την τελευταία του διαταγή διότι περίμενε ακόμα την κατάλληλη ευκαιρία για να ε ­ ξαπολύσει την επίθεσή του κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου. Οι προοπτικές στο μέτωπο του Μπίστριτς έμοιαζαν ακόμα ευνοϊκές για τους Αυστρια­ κούς. Η άμυνα κρατούσε και οι Πρώσσοι καθη­ λωμένοι είχαν αρχίσει να εξαντλούνται. Στο στρατηγείο του βασιλιά Γουλιέλμου τα νεύρα ήταν τεντωμένα. Μόνο ο Μόλτκε διατηρούσε την ψυχραιμία του. Οταν ο βασιλιάς τον ρώτη­ σε για τις προετοιμασίες μιας ενδεχόμενης υ­ ποχώρησης, ο Μόλτκε απάντησε: «Δεν θα υπάρξει υποχώρηση. Εδώ διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη της Πρωσσίας». Με μια αισιοδοξία που οι παριστάμενοι δεν κατανοούσαν, συ­ μπλήρωσε: «Η Μεγαλειότης σας θα κερδίσει σήμερα όχι μόνο τη μάχη, αλλά ολόκληρη την εκστρατεία». Ο Μόλτκε είχε δίκιο. Ο Μπένε­ ντεκ δεν έπραξε απολύτως τίποτα, ούτε καν στο νότιο πλευρό του, που ήταν επικίνδυνα εξασθενημένο από τη σταδιακή κατάρρευση της άμυνας των Σαξώνων υπό την πρωσσική α­ ριθμητική υπεροχή. Γύρω στις 15.00 ένας αξιω­ ματικός του πρωσσικού επιτελείου όρμησε στο αρχηγείο και ανήγγειλε ότι οι Πρώσσοι εί­ χαν καταλάβει το Χλουμ. Ο Μόλτκε αρνήθηκε να το πιστέψει.

Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗ

Ο π ρίγκιπ ας-διάδοχος Φ ρειδ ερ ίκοςΓ ουλιέλμος, α ρ γ ό τερ α κά ιζερ μ ε το όνομα Φ ρειδ ερίκος Γ ’, το 1888 κ ά θ ισ ε στον 3ρόνο τη ς Πρωσσίας μόνο για 99 μ έρ ες .

διαταγή που του έλεγε να κρατήσει τη θέση του μέχρι να έλθει το 5ο Σώμα για να τον προ­ στατεύσει από ενδεχόμενο πλευροκόπημα των Αυστριακών, προέλασε μέχρι τα περίχωρα του Μασλόουεντ, προς το Χλουμ, έχοντας μπροστά του την οπισθοφυλακή του 2ου και του 4ου αυστριακού Σώματος.

Η ΑΔΡΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΥΣΤΡΙΑΚΩΝ Ο Μπένεντεκ είχε ειδοποιηθεί δύο ώρες πριν για την άφιξη του πρίγκιπα-διαδόχου, αλ­ λά συμπεριφέρθηκε σαν να ήταν αποφασισμέ­ νος να διώξει αυτό τον νέο εφιάλτη που πλη­ σίαζε γοργά εναντίον του. Καμία κατόπτευση δεν διατάχθηκε για να παρακολουθήσει την πορεία των Πρώσσων. Πολύ αργότερα έδωσε

Ενας πολεμικός ανταποκριτής παρατηρώ­ ντας τη μάχη της Σάντοβα περιέγραψε δραμα­ τικά τη στιγμή που το πεζικό του Χίλλερ απω­ θούσε τους Αυστριακούς - οι οποίοι είχαν αιφνιδιαστεί - έξω από το Χλουμ και προς την κα­ τεύθυνση του Ρόσμπεριτς: «Ηταν μια τρομερή στιγμή. Οι Πρώσσοι αρπάζοντας την ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν διείσδυσαν στο κέ­ ντρο της θέσης. Πανικόβλητοι οι Αυστριακοί επιτελείς έσπευσαν στις εφεδρείες για να καλέσουν επειγόντως σε βοήθεια ένα τμήμα του πυροβολικού του μετώπου. Ολοένα και περισ­ σότερα συντάγματα με σκούρα μπλε στολή εμφανίζονταν από όλες τις πλευρές. Από τις τάξεις τους οι ομοβροντίες έγιναν ακατάπαυστες. Οι πυροβολητές τους έτρεξαν και από την πλαγιά πλευροκόπησαν το κύριο αυστρια­ κό σώμα στη δεξιά πτέρυγα και τις εφεδρείες του. Οι Αυστριακοί διασκορπίστηκαν στα γύρω δάση στον δρόμο προς την Πράγα... Οι σκού­ ρες μπλε στολές που εμφανίστηκαν από τα δεξιά μυρμήγκιαζαν στην κοιλάδα σαν να έβγαιναν μέσα από τη γη». Ευτυχώς για τους Αυστριακούς οι Πρώσσοι ήταν πολύ λιγότεροι απ' ότι αυτή η αφήγη­ ση μας κάνει να πιστεύουμε. Επιπλέον έγινε ένα τακτικό σφάλμα από αδράνεια, όταν ο κό­ μης Τουν, ο οποίος είχε κατορθώσει να αποσπάσει δύο άθικτες μεραρχίες από τη σύ­ γκρουση στο Σουϊπβαλντ, τις έριξε στη μάχη με κατεύθυνση τον Ελβα. Ο ταξίαρχος φον Αππιάνο, η ταξιαρχία του οποίου είχε υπερασπί­ σει το Χλουμ, ακολούθησε. Ο Μπένεντεκ έχο-

ντας επιτέλους συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο έδειξε τις μαχητικές του ικανότητες. Το 6ο Σώ­ μα του Ράμμινγκ προχώρησε προς το μέτωπο και μετά από έναν καταιγιστικό Βομβαρδισμό του εφεδρικού πυροβολικού, ο οποίος μετέ­ τρεψε σε φλεγόμενα ερείπια το Χλουμ και το Ρόσμπεριτς, εξαπέλυσε τη μία επίθεση μετά την άλλη, κατά της μεραρχίας του Χίλλερ. Με­ τά από άγριες μάχες το Ρόσμπεριτς καταλή­ φθηκε και ανα καταλήφθηκε. Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές ήταν τρομακτικές. Η πρωσσική φρουρά κράτησε το Χλουμ και τελι­ κά συνέτριψε την έφοδο του Ράμμινγκ, ενώ συγχρόνως απέκρουσε και μία οργανωμένη ε ­ πίθεση του 3ου αυστριακού Σώματος από το Λίπα. Λεπτό προς λεπτό το αυστριακό πεζικό, που προχωρούσε σε πυκνές φάλαγγες, θερ ί­ στηκε από το ανελέητο πυρ των τυφεκίων Dreyse. Τελικά ο Μπένεντεκ απέσυρε τον Ράμμινγκ και εξαπέλυσε την τελευταία του εφ ε­ δρεία, το 1ο Σώμα του Κλαμ-Γκαλλάς, για να καλύψει την υποχώρηση του υπόλοιπου στρα­ τεύματος. Για μία ακόμα φορά η ηρωική επίθε­ ση ήταν καταδικασμένη σε συντριβή. Το 1ο Σώμα υπέστη το ένα τέταρτο των συνολικών αυστριακών απωλειών στη ΣάντοΒα. Το ηρωικό κατόρθωμα της πρωσσικής φρουράς που κράτησε το Χλουμ-Ρόσμπεριτς υπήρξε ακόμα πιο εκπληκτικό από αυτό της 7ης Μεραρχίας στο Σουϊπβαλντ, αλλά γύρω στις 16.30 η πίεση είχε γίνει πλέον ασφυκτική και το πυροβολικό του Χόχενλόχε είχε αρχίσει να εξαντλεί τα πυρομαχικά του. Εκείνη τη στιγμή ο Χίλλερ πληροφορήθηκε, λίγα δευτε­ ρόλεπτα πριν σκοτωθεί από ένα θραύσμα οβί­ δας, ότι το 1ο Σώμα του φον Μπονίν κατέφθανε πίσω του. Οι αυστριακές δυνάμεις κατέρρεαν, αλλά χάρη στο κουράγιο και την πειθαρχία του πυ­ ροβολικού και του ιππικού τους ο Μπένεντεκ κατάφερε να αποφύγει την πλήρη καταστρο­ φή του στρατεύματος. Οταν το 11ο και το 3ο Σώμα μαζί με τα υπολείμματα του 2ου και του 4ου Σώματος άρχισαν την υποχώρησή τους από τους λόφους, υπό την κάλυψη των γενναί­ ων Σαξώνων, το αυστριακό ιππικό κάλπασε σε μία τελευταία απελπισμένη επίθεση κατά του εχθρού. Αντιμετωπίζοντας το φονικό πυρ του πεζικού 39 ίλες, που αποτελούντο από τους

Το 64ο α υ σ τρ ια κό Σ ύ ντα γμ α Π εζικο ύ μ ά χ ετα ι κ α τά των Πρώσσων ουλάνων στο Μ πίσκουπ ιτς.

καλύτερους ιππείς της Ευρώπης, επιτέθηκαν κατά κύματα πείθοντας τους Πρώσσους ότι η καταδίωξη του στρατού που υποχωρούσε θα ήταν καθαρή τρέλλα. Αυτή η επίθεση όχι μόνο εξάρθρωσε το πρωσσικό ιππικό, αλλά έδωσε και τον χρόνο στο εφεδρικό αυστριακό πυρο­ βολικό του φον Χόφμπάουερ να παρατάξει μία γραμμή για να καλύψει την υποχώρηση του πε­ ζικού. Μέχρι το βράδυ το πυροβολικό σάρωνε ακατάπαυστα το πεδίο μάχης με τέτοια αυτα­ πάρνηση και ευστοχία ώστε αργότερα το πρωσσικό Γενικό Επιτελείο παραδέχθηκε ότι οι νικητές δεν είχαν ιδέα της έκτασης της αυ­ στριακής ήττας. Οταν έδυσε ο ήλιος οι Πρώσσοι σταμάτη­ σαν την προέλασή τους. Η διαταγή του Μόλ­ τκε να συνεχιστεί η καταδίωξη του εχθρού την επομένη έγινε δεκτή χωρίς μεγάλο ενθουσια­ σμό. Οι απώλειες του Πρωσσικού Στρατού ήταν 359 αξιωματικοί και 8.794 στρατιώτες. Από αυ­ τούς οι νεκροί ήταν 99 αξιωματικοί και 1.830 στρατιώτες. Οι απώλειες των Αυστριακών α­ ριθμούσαν 1.313 αξιωματικούς και 41.499 στρατιώτες, από τους οποίους 330 αξιωματικοί και 5,328 στρατιώτες ήταν νεκροί, 509 αξιωμα­ τικοί και 21.661 στρατιώτες αιχμάλωτοι και 43 αξιωματικοί και 7.367 στρατιώτες αγνοούμε­ νοι. Οι Σάξωνες είχαν 15 αξιωματικούς και 120 στρατιώτες νεκρούς. Ενας λοχίας της περίφημης αυστριακής ταξιαρχίας «Μαύρη και Κίτρινη» ανέφερε αρ­ γότερα σε έναν Γερμανό πολεμικό ανταποκρι­ τή: «Πολεμήσαμε αναμφισβήτητα όσο μπορέ­ σαμε καλύτερα, αλλά κανένας δεν θα μπορού­ σε να αντέξει για πολύ κάτω από το ταχύ και καταιγιστικό πυρ των Πρώσσων». Αλλοι παρα­ τηρητές όπως ο Ενγκελς έγραψαν ότι αυτή η νίκη δεν μπορούσε να αποδοθεί σε ένα μόνο όπλο. Οφειλόταν κυρίως στο προσωπικό θάρ­ ρος και την τόλμη του απλού Πρώσσου στρα­ τιώτη, από τον οποίο κανένας δεν περίμενε τόσα με την ελάχιστη πολεμική εμπειρία που είχε μέχρι τότε. Ανενόχλητος από τους Πρώσσους ο Αυτοκρατορικός Αυστριακός Στρατός παρέμεινε στην περιοχή μέχρι και μετά τις 3 Ιουλίου. Οι προκαταρκτικές συνομιλίες για μία συνθήκη ειρήνης δεν έφεραν αποτέλεσμα κι έτσι ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος-Ιωσήφ έδωσε διατα­ γή στη νικηφόρα Στρατιά του Νότου (η οποία υπό την αρχηγία του αρχιδούκα Αλμπρεχτ είχε νικήσει τους Ιταλούς στην Κουστόζα) να τον συναντήσει. Τα στρατεύματα ενώθηκαν στις

22 Ιουλίου κοντά στη Βιέννη, μετά από μία πε­ ριπετειώδη υποχώρηση του Μπένεντεκ. Το προσχέδιο για τη συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε στις 26 Ιουλίου.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΤΑΙ Η νίκη στη Σάντοβα - που αργότερα πήρε την ονομασία Καίνινγκγκρατς, στο νικηφόρο τηλεγράφημα που έστειλε ο Πρώσσος βασι­ λιάς- προκαλούσε πολιτική επανάσταση στην Ευρώπη. Η Αυστρία αναγκάσθηκε να δεχθεί τη διάλυση της Γερμανικής Συνομοσπονδίας και μία αναδιοργάνωση της Γερμανίας χωρίς τη συμμετοχή της. Η δυαρχία της Πρωσσίας και της Αυστρίας στη Γερμανία έπαιρνε τέλος. Δημιουργήθηκε μία νέα Συνομοσπονδία, της Βό­ ρειας Γερμανίας, στην οποία η Σαξωνία εισήλθε υπό την αιγίδα της Πρωσσίας, ενώ το Σλέσβιγκ-Χόλστάϊν, το Αννόβερο και η Εσση προσαρτήθηκαν στην Πρωσσία. Το κυριότερο ε­ μπόδιο στην ένωση της Γερμανίας είχε εκλείψει, με αποτέλεσμα η ισορροπία των δυνάμεων στην Ευρώπη να έχει κλονιστεί. Αυ­ τή η κατάσταση ανησύχησε κυρίως τους Γάλ­ λους, που αισθάνθηκαν μία αναμφισβήτητη α­ πειλή εναντίον τους. Τέσσερα χρόνια αργότε­ ρα ο Βίσμαρκ έμελλε να επιτεθεί κατά της Γαλ­ λίας, με σκοπό να προσελκύσει τα νότια γερ­ μανικά κρατίδια σε μία νέα Γερμανική Αυτο­ κρατορία, ένα Β' Ράιχ. Ενα γεγονός εξίσου μεγάλης σημασίας υ­ πήρξε η αναμόρφωση της εσωτερικής πολιτι­ κής ισορροπίας στην Πρωσσία. Η πολιτική του Βίσμαρκ στέφθηκε από επιτυχία. Η πλειοψηφία των φιλελευθέρων, σε μία έξαρση του ε­ θνικού συναισθήματος, συμπορεύθηκε με το καθεστώς των ετών 1862-66 και δέχθηκε για τη Γερμανική Συνομοσπονδία του Βορρά ένα σύνταγμα απολυταρχικού χαρακτήρα. Συγχρονως ο Στρατός, του οποίου οι αρχηγοί μεχρι τότε αμφισβητούσαν τη σκιώδη ύπαρξη του συντάγματος, μετά τον θρίαμβό του ε­ μποτίσθηκε από μία βαθιά, μυστικιστική και σχεδόν αλαζονική υπερηφάνεια. Αυτή η υπε­ ρηφάνεια τον καθιστούσε όλο και περισσότε­ ρο ένα «κράτος εν κράτει», ενισχύοντας τη φι­ λοδοξία του να χειραγωγήσει την εθνική πολι­ τική. Η Γερμανία άρχισε να εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκηνή ως ένα πολιτικοστρατιωτικό φαινόμενο, δημιουργώντας στα γύρω κράτη σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον.

75

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) G. Gerosa: ΜΠΙΣΜΑΡΚ Ο ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙΚΟΣ, «Ιστορία Εικονογραφημένη», Πάπυρος Πρεςς, τ. 152, 1981. (2) R. Holmes: GRANDES BATAILLES-SADOWA. Fernand Nathan, Paris, 1978. (3) Ν.Θ. Κλαδάς: ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Πυρσός, Αθήνα, 1928. (4) Ν.Θ. Κλαδάς: ΣΑΝΤΟΒΑ, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός, Αθήνα, 1933. (5) H. Vallototn: ΦΟΝ ΜΠΙΣΜΑΡΚ, Ο ΣΙΔΗΡΟΥΣ ΚΑΓΚΕΛΛΑΡΙΟΣ, «Ιστορία Εικονογραφημένη», Πάπυρος Πρεςς, τ. 44,1972.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Paul Kemp

U -B O A TS DESTROYED GERMAN SUBMARINE LOSSES IN THE WORLD WARS Ε κδόσεις «Arms and Armour» Λονδίνο, 1997 Σ ελίδες 290 «Τα γερμανικά U-boat δεν βυθί­ ζονται, καταστρέφονται!» είχε πει ο Ουίνστον Ταώρτσιλ σε έναν δόκιμο σημαιοφόρο του HMS «Prince of Wales». Στη φράση αυτή συμπυκνώ­ θηκε ολόκληρη η αγωνία της Βρετα­ νίας απέναντι στην απειλή των γερ­ μανικών υποβρυχίων, που δύο φο­ ρές (στον Α’και στον Β'ΠΠ) απείλη­ σαν να τη φέρουν στα πρόθυρα της ήττας και της καταστροφής, προξε­ νώντας σημαντικές απώλειες στους Βρετανούς σε εμπορικά και πολεμι­ κά πλοία. Τελικά δεν κατόρθωσαν να αφαιρέσουν από τους δυτικούς συμ­ μάχους την πρωτοκαθεδρία στους

πίσης δίδονται το αίτιο και η ημερο­ μηνία βύθισης του σκάφους (αερο­ πορική προσβολή, βόμβες βυθού κλπ.), πληροφορίες για πιθανούς επιζώντες, το ονοματεπώνυμο και ο βαθμός του κυβερνήτη του απωλεσθέντος υποβρυχίου και στοιχεία από τη δράση του σκάφους. Οι απώ­ λειες αναφέρονται ανά έτος, αρχίζο­ ντας από το 1914 και τον Α’ ΠΠ (με την απώλεια του U-15 στις 19 Αυγούcrrou 1914) και φθάνοντας ως τη βύ­ θιση του U-2538 στις 9 Μαϊου 1945. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιο­ πωλείο «Αριστοτέλης» (Πανεπιστη­ μίου 34, Αθήνα, τηλ. 36250263602907).

Θανάση Χρήστου

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ (1830-1947) ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (1830 -1832) Ε κδόσεις «Δημιουργία» Αθήνα, 1999 Σ ελίδ ες 283

76

German Submarine Losses intheWorld Wars

ωκεανούς. Παρά τον ηρωικό αγώνα και τη δεξιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων τους η αυτοκρατορική και μετέπειτα εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία δεν πέτυχε τον στόχο της. Οι απώλειες υπήρξαν τε­ ράστιες και σι βυθοί των ωκεανών γέμισαν από τα τσακισμένα κουφά­ ρια των υποβρυχίων. Οι σύμμαχοι κυ­ ριαρχώντας στην επιφάνεια και στον αέρα με τη βοήθεια νέων τεχνολο­ γιών (σόναρ, ραντάρ κλπ.) νίκησαν τον «σιωπηλό εχθρό» και διασφάλι­ σαν τον έλεγχο των θαλάσσιων διό­ δων. Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό γνώσεων. Με­ ταξύ άλλων περιλαμβάνει τις απώ­ λειες σε άνδρες και υποβρύχια, πο­ λύτιμες αναφορές σχετικά με τη δράση τους, ενημέρωση για τον τύ­ πο και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των σκαφών, ημερομηνίες καθέλκυ­ σης και ανάληψης επιχειρησιακής δράσης, καθώς και το στίγμα του ση­ μείου όπου τα σκάφη βυθίστηκαν. Ε­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Θανάσης Χρήστου και σι εκ­ δόσεις «Δημιουργία» έχουν κυκλο­ φορήσει τον Ιανουάριο του 1999 το βιβλίο «Από την εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1821) έως και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1947)». Η συνεργασία συνεχίζεται με τον πρώ­ το τόμο της νέας σειράς, στην οποία παρουσιάζονται τα κείμενα των διε­ θνών συνθηκών από το 1830 ως το 1947. Το έργο φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία, το οποίο αναφέρεται στα σύνορα του ελληνικού κράτους από τη στιγμή της ίδρυσής του, όπως αποτυπώθηκε στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ιανουαρίου/3ης Φεβρουάριου 1830, ως την τελευταία διεύρυνσή του με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με τη συνθήκη ει­ ρήνης των Παρισίων της 10ης Φε­ βρουάριου 1947. Τα σύνορα είναι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστι­ κά της δομής του κράτους και συν­ δέονται άρρηκτα με τους όρους της εδαφικής ακεραιότητας και της κυ­ ριαρχίας, καθώς και με τον απώτερο στόχο της ασφάλειας και της σταθε­ ρότητας στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Η αντιπαράθεση για τα σύ­ νορα υπήρξε μια πανάρχαια αιτία πο­ λέμου (casus belli) και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να πρωτοστατεί ως κύ­ ριο αίτιο δημιουργίας της όποιας γε­ ωπολιτικής αστάθειας σε διάφορα σημεία - εστίες κρίσης - του πλανή­

■Μ

Θ ΑΝ ΑΣΗ Χ Ρ Η Σ Τ Ο Υ

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ I

(1830-1947)

ν ^ΤΟΜΟΙ ΚΡΟΤΟΙ ΤΑ HPflTA SYNOPA ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ* ΚΡΑΤΟΥΣ l'830-l832)

τη. Επομένως η μελέτη του συγκε­ κριμένου βιβλίου δεν θα προσφέρει στον αναγνώστη μόνο ιστορική ενη­ μέρωση, αλλά θα συνεισφέρει στην κατανόηση όλων των βαθύτερων και ουσιαστικότερων παραγόντων, συμ­ φερόντων και αιτίων που συνεχίζουν να ρίχνουν ακόμα και σήμερα απει­ λητικά τη σκιά τους στη Βαλκανική. Το πρώτο μέρος επιχειρεί να απαντή­ σει σε μια σειρά ουσιαστικών ερωτη­ μάτων, για παράδειγμα στο πώς κα­ θορίστηκαν τα πρώτα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ε­ πίσης γίνεται αναφορά στα κριτήρια με βάση τα οποία καθορίσθηκαν τα σύνορα με την Οθωμανική Αυτοκρα­ τορία και στις διεθνείς συμφωνίες που τα κατέγραψαν, στο πώς χαράχθηκε η ελληνο-τουρκική διασυνο­ ριακή γραμμή και ποιες δυσκολίες συνάντησαν οι οροθέτες, στον ρόλο του Ιωάννη Καποδίστρια στην κρίσι­ μη αυτή πτυχή της ελληνικής υπόθε­ σης κλπ. Το έργο κατορθώνει να φέ­ ρει τα πρωτότυπα κείμενα στην κρί­ ση του αναγνώστη, βοηθώντας τον να προσεγγίσει και να μελετήσει τις ίδιες τις πηγές της ιστορικής αλήθει­ ας, Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Δημιουργία» (Χα­ ριλάου Τρικούπη 24, 2ος όροφος, Αθήνα, 106 79, τηλ.3629623).

G. Schlumberger

Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ ΚΑΙ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ Ε κδόσεις «Βεργίνα» Αθήνα Σ ελίδ ες 168 Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής ήταν ένας αριστοκράτης αρμε­ νικής καταγωγής, ο οποίος παρά την ανορθόδοξη άνοδό του στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης υπήρξε, κα­ τά τον χαρακτηρισμό του μεγάλου Γάλλου ιστορικού και βυζαντινολόγου Σλουμπερζέ, μία προσωπικότητα μο­ ναδική σε ικανότητες και ακτινοβο­

λία. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μετά­ φραση, από τα γαλλικά, του έργου «Η βυζαντινή εποποιία κατά το τέλος του 10ου αιώνα» που εκδόθηκε μετα­ ξύ του 1896 και του 1905 και περιλαμ­ βάνει τα έργα «Ιωάννης Τσιμισκής», «Βασίλειος Βουλγαροκτόνος», «Οι πορφυρογέννητες Ζωή και Θεοδώ­ ρα». Το έργο που πραγματεύεται τη ζωή του αυτοκράτορα Τσιμισκή περι­ γράφει: «...το ανδρείο χέρι που απέ­ δωσε στην αυτοκρατορία τις πιο έν­ δοξες ημέρες της ιστορίας της. Νικη­ τής των Ρώσων, των Βουλγάρων, των χαλιφών της Βαγδάτης και του Κάι­ ρου, κατακτητής της Συρίας, της Πα­ λαιστίνης και της Μεσοποταμίας. Ειρήνευσε με τους Οθωνες της Γερμα­ νίας. Αριστος κυβερνήτης και στρα­ τηγός. Μεγάθυμος, γενναίος, ιπποτικός, μπόρεσε να προσδώσει νέα αί­ γλη στην ιστορία του Βυζαντίου». Ο Ιωάννης Τσιμισκής έμεινε στον θρό­ νο για έξι χρόνια και μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα πέτυχε λαμπρές στρατιωτικές και διπλωματι-

Ο XYTO K PXTCDP ICDXNNHC T C IM lC K H C ΚΧΙ Η R Y 2X N T IN H βΠΟΠΟΜΧ

κές νίκες σε όλο το μήκος των αυτο­ κρατορικών συνόρων. Η περίοδος διακυβέρνησης του Τσιμισκή έρχεται να συνδεθεί με την προηγούμενη έν­ δοξη βασιλεία του Νικηφόρου Φωκά και την αμέσως επόμενη του Βασιλεί­ ου του Βουλγαροκτόνου. Το Βυζά­ ντιο του 10ου αιώνα αποτέλεσε τη σημαντικότερη πολιτική και στρατιω­ τική δύναμη του τότε γνωστού κό­ σμου, στην ενίσχυση της οποίας συ­ νέβαλε καθοριστικά η περίοδος δια-, κυβέρνησης του Ιωάννη Τσιμισκή. Στην κριτική του ο Σλουμπερζέ, αναφερόμενος στο τραγικό τέλος του αυτοκράτορα, σημειώνει:«... έτσιπέθανε στην ακμή της ηλικίας του ο λα­ μπρότερος, ο ανδρειότερος, ο άριστος ίσως των Βυζαντινών αυτοκρατόρων». Το βιβλίο μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Βεργίνα» ( Εμμ. Μπενάκη 22, Αθήνα, 106 78, τηλ. 3830663, fax: 3647090).

Γιάννης Θεοδω ράτος lantheod@com pulink.gr

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΔΑΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΑΚ Ο Υ Μ ΙΧΑΗΛ

AOANAUOY ΓΡΗ1ΌΡ1ΑΔ0Υ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ1

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ

( Ό 2ος Λόχος Πολυβόλων ιού 1129 Τανμαιος)

ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ) Τ2Ν ΓΕΡΜΑΝΙΚΏΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (OKW) 'ενβαί έτποκσπησιςτής κσταστάοεβςτό 1942/43ότανήnpuroßouto ιεονάει γτάπρώτη φορά από τούς Γερμανούς στούς συμμάχους

ΕΙ2ΑΓΠΓΙ1- ΚΕΙΜΕΝΟΝ ΜΒΓΛΦΡΛΕίε EVPETIIPION

Ιωάννης Λαδάς

Αθανάσιος Γρηγοριάδης

ΕΤΣΙ ΕΖΗΣΑ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑΙ

Σ ελίδες 156, 2.500 δρχ.

Σελίδες 280, 2.800 δρχ.

Η ιστορία του 2ου Λόχου Πο­ λυβόλων του ΙΙ/29 Τάγματος Πεζικού κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-41.

Αγνωσία ντοκουμέντα για τη ζωή και τη δράση Πελοποννησίων αγωνιστών από το 1479 ως το 1821.

Π I. Καίσαρ

Μιχαήλ Οικονομάκος

Γιώργος Καράγιωργας

ΑΠΟΜΝΗ­ ΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

01 ΑΕΤΟΙ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥ

Σ ελίδ ες 95,1.000 δρχ.

Σ ελίδ ες 136, 2.500 δρχ.

Γενική επισκόπηση της πολεμικής κατάστασης κα­ τά τον κρίσιμο χειμώνα του 1942-43 μέσα από το πολε­ μικό ημερολόγιο της OKW.

Σελίδες δόξας της Ελλη­ νικής Βασιλικής Αεροπο­ ρίας στους ουρανούς της Μέσης Ανατολής.

Σ ελίδες 492, 5.200 δρχ. Η υποταγή της Γαλατίας όπως την έζησε ο -ίδιος ο πρωταγωνιστής της.

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ

, Ή Γ · ’“4

77 Διαμαντής Κουτούλας

Μιχαήλ Οικονομάκος

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ­ ΠΟΛΗ

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ

Σ ελίδ ες 131, 3.640 δρχ.

Οι μάχες στη Λιβύη και στην Τυνησία μέσα από το πολεμικό ημερολόγιο της OKW.

Τοπογραφική ανασύνθε­ ση της χιλιόχρονης πρω­ τεύουσας του Ελληνισμού.

KV ο* ·> S*·

ΠΙΥΡΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΊΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

MINI Πΰς &ά>χχιγα οκό την Κύκρο tj Ελληνική Μφαρχια

EKÄOEEIX Κ. ΕΓΠΦΑΝΤΟΥ

Σελίδες 224,1.500 δρχ.

Σπύρος Παπαγεωργίου

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΟΦΙΝΟΥ Σελίδες 162, 3.600 δρχ. Μια άγνωστη πτυχή της κυπριακής τραγω­ δίας είναι και το επεισό­ διο στην Κοφίνου, τον Νοέμβριο του 1967, με α­ ποτέλεσμα να αποχωρή­ σει από τη μεγαλόνησο η ελληνική μεραρχία και να διευκολυνθεί το έργο του «Αττίλα».

Χριστ.Κ. Πραμαντιώτης

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ Σ ελίδ ες 75, 2.000 δρχ. Η προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για την ένδοξη μάχη των Οχυρών.

Σπ. Παπαγεωργίου

W.W. Tarn

ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Σ ελίδες 270, 3.600 δρχ. Ηρωικά στιγμιότυπα από την τραγική για τον Ελληνισμό κατάληξη, μά­ χη της Κύπρου το 1974.

Χ ΑΡ Α Λ Α Μ Γ ΙΟ Ι Π Α Π Α Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Υ

Βυζαντινή υψ ηλή σ τρατηγική 6ος-11ος αιώνας

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 6ος-11ος ΑΙΩΝΑΣ Σ ελίδ ες 325, 6.700 δρχ. Η διπλωματία και η στρατηγική της Βυζαντι­ νής Αυτοκρατορίας κα­ τά την περίοδο της ακ­ μής της.

Σ ελίδ ες 123, 2.800 δρχ. Οι εξελίξεις στη στρα­ τιω τική τέχνη μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλε­ ξάνδρου.

Η διάθεση των βιβλίων των σελίδ ω ν αυτών γ ί­ νεται από το βιβλιοπω ­ λε ίο “Ελεύθ ερ η Σ κ έ ψ ις ”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα,Τ.Κ . 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνοντα ι και με α­ ντικαταβολή).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΠ;

78

Ος η πιο επιτυχημένη επιχεί­ ρηση του Ρωσικού Στρατού κατά τον Α' ΠΠ θα μπορούσε αναμφίβο­ λα να χαρακτηρισθεί η μεγάλη επί­ θεση του στρατηγού Αλεξέι Μπρουσίλωφ που εκτοξεύθηκε στις 4 Ιουνίου 1916 στο νότιο τμή­ μα του Ανατολικού μετώπου. Την «αυλαία» άνοιξε η 8η Ρωσική Στρα­ τιά (στρατηγός Καλέντιν) πλήττοντας τους Αυστριακούς στην πε­ ριοχή του Λουτσκ. Οι τελευταίοι, που ανέμεναν την εκδήλωση της ρωσικής επίθεσης βορειότερα, αιφνιδιάστηκαν και τράπηκαν σε φυγή. Κατά τις τρεις πρώτες ημέ­ ρες της μάχης οι Ρώσοι αιχμαλώτι­ σαν περισσότερους από 200.000 Αυστριακούς στρατιώτες. Μετά την αρχική επιτυχία ο Μπρουσίλωφ έριξε στη μάχη άλλες τρεις στρα­ τιές (11η, 9η και 7η), πιέζοντας α­ σφυκτικά τους αντιπάλους του στις περιοχές της Γαλικίας και της Βουκοβίνας. Συνέπεια των αρχικών ρωσικών επιτυχιών ήταν και η έξο­ δος της Ρουμανίας στον πόλεμο υ­ πέρ της Αντάντ. Σύντομα όμως οι Αυστρο-γερμανοί πέρασαν στην α­ ντεπίθεση, παρά τη σοβαρή εμπλο­ κή τους στον Σομ, στο Βερντέν και στο Ιταλικό μέτωπο. Οι Ρώσοι, που υπέφεραν από ελλείψεις σε υλικό, πυρομαχικά και αντικαταστάσεις προσωπικού, έχασαν τελικά την

Ρώσοι στρατιώτες πριν από την επίθεση.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

ορμή τους και οι Ρουμάνοι χωρίς σοβαρή υποστήριξη συνετρίβησαν. Η επίθεση του Μπρουσίλωφ εί­ χε στοιχίσει στον Ρωσικό Στρατό περισσότερες από 1.000.000 απώ­ λειες, με όποιες συνέπειες είχε αυ­ τό στο ηθικό του, διευκολύνοντας έτσι αφάνταστα την κατάρρευσή του το 1917 και την άνοδο των Μπολσεβίκων στην εξουσία.

ΣΕ ΠΟΙΑ ΜΑΧΗ Ο ΡΙΧΑΡΔΟΣ Ο ΛΕΟΝΤΟΚΑΡΔΟΣ ΝΙΚΗΣΕ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΝ ΣΑΛΑΝΤΙΝ; Το 1191 ο Ριχάρδος Α', ο επο­ νομαζόμενος «Λεοντόκαρδος«, εί­ χε αποβιβαστεί στους Αγίους Τό­ πους και είχε αναλάβει τη διοίκηση των εκεί χριστιανικών δυνάμεων. Στα τέλη Αυγούστου εκείνου του χρόνου ξεκίνησε από την Ακρα επι­ κεφαλής 25.000 σταυροφόρων με κατεύθυνση την Ιερουσαλήμ. Υστε­ ρα από πορεία δύο εβδομάδων οι σταυροφόροι πλησίασαν στην πα­ ραθαλάσσια πόλη Αρσούφ. Εκεί, 3 χλμ. πριν από την πόλη, δέχθηκαν την επίθεση της στρατιάς του Σα­ λαντίν. Οι πηγές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σχετικά με την αριθ­ μητική ισχύ της στρατιάς του τε­ λευταίου, την οποία τοποθετούν μεταξύ 25.000 και 300.000 ανδρών. Το πιθανότερο είναι η δύναμη των μουσουλμάνων να πλησίαζε τις 50.000 άνδρες. Σε κάθε περίπτωση πά­ ντως οι μουσουλμά­ νοι υπερτερούσαν σημαντικό έναντι των χριστιανών. Οι σταυροφό­ ροι δέχθηκαν την ε­ χθρική κρούση όντες σε σχηματισμό πορείας με το ιππι­ κό στο κέντρο και το πεζικό να σχημα­ τίζει τις πλευρές ε ­ νός τεράστιου πα­ ρ αλληλόγραμμου. Οι μουσουλμάνοι προσπάθησαν να προκαλέσουν ατα­ ξία στους αντιπά­ λους με τα πυκνά τους τοξεύματα, μάταια όμως αφού οι χριστιανοί βαλλιστροφόροι αποδεί­ χθηκαν ανώτεροι τους. Οταν ο Ριχάρ­ δος είδε την αποτυ-

χία των αντιπάλων του, διέταξε α­ ντεπίθεση του Βαρέος ιππικού. Οι χριστιανοί ιππότες με επικεφαλής τούς ανυπόμονους Οσπιταλιέρους, όρμησαν με μανία και διέλυσαν τους εχθρούς. Περισσότεροι από 7.000 άνδρες του Σαλαντίν χάθη­ καν, μεταξύ αυτών και 32 εμίρηδες. Παρά τη νίκη του ο Ριχάρδος απέτυχε στον τελικό του στόχο, που ή­ ταν η ανακατάληψη της Ιερουσα­ λήμ.

Χάρη στα άρματα ο στρατός του Μιθριδάτη διέλυσε τους Βιθυνούς στη μάχη του ποταμού Αμνία το 88 π.Χ. Εναντίον των Ρωμαίων όμως τα άρματα όχι μόνο δεν βοήθησαν, αλλά κάποιες φορές συνέθαλαν στην ήττα των φιλίων στρατευμά­ των. Το πεζικό ήταν πολυπληθές, αλλά ελαφρά εξοπλισμένο. Βαρύ πεζικό υπήρχε λίγο και πολεμούσε με σάρισσες με βάση τα μακεδονι­ κά πρότυπα. Επίσης διετίθετο με­ γάλος αριθμός ατάκτων πελτα-

ΠΩΣ ΗΤΑΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ; Από το 110 π.Χ., οπότε ανέβη­ κε στον θρόνο του βασιλείου του Πόντου, ως τον θάνατό του το 63 π.Χ. ο Μιθριδάτης είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει πολύ ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις - αριθμητι­ κά τουλάχιστον, γιατί ποιοτικά δεν μπορούσαν να συγκριθούν με αυ­ τές των Ρωμαίων αντιπάλων του. Το ιππικό ήταν το κύριο όπλο κρί­ σης του αγώνα. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι άνδρες που υ­ πηρετούσαν σε αυτό προέρχονταν από τις βόρειες επαρχίες του κρά­ τους, αρκετοί δε ήταν βάρβαροι μι­ σθοφόροι Σκύθες ή Ροξολάνοι. Οι ιππείς ήταν εξοπλισμένοι με ασπί­ δες, ακόντια και τόξα. Ο Στρατός του Πόντου εξακο­ λουθούσε επίσης να χρησιμοποιεί δρεπανηφόρα άρματα. Το όπλο αυ­ τό ήταν επικίνδυνο στη χρήση του.

Ιπποτοξότης του Μιθριδατικού Στρατού.

στών και θυρεοφόρων. Μετά τις ήτ­ τες του από τον Σύλλα ο Μιθριδάτης αποφάσισε να επανεξοπλίσει το βαρύ του πεζικό με βάση τα ρω­ μαϊκά πρότυπα.

/ ίΏ -

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ (1807-1870)

ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ, ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΟΤΟΥ,

0 Ρόμπερτ Λη ήταν το τέταρτο παιδί του Χάρρυ Λη, ήρωα του πο­ λέμου της αμερικανικής ανεξαρτη­ σίας που κατέληξε στη φυλακή για χρέη και πέθανε λίγο αργότερα, ά­ φησε δε τον νεαρό Ρόμπερτ στα χέρια της μητέρας του. Οταν τελεί­ ωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, στις οποίες διακρίθηκε ιδιαίτερα, εισήλθε στη σχολή του Γουέστ Πόιντ (το 1825), όπου κατά τη διάρκεια της φοίτησής του κατόρθωσε να διακριθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να του απονεμηθεί ο τίτλος του υπα­ σπιστή, που θεωρείτο η ύψιστη τ ι­ μή για έναν μαθητή. Το 1829 απο­ φοίτησε δεύτερος από την τάξη του χωρίς να έχει ούτε έναν βαθμό ποινής στο μητρώο του και τοποθετήθηκε στο Μηχανικό. Το 1831 νυμφεύθηκε μια πολύ πλούσια νέα, στην περιουσία της οποίας ανήκε και το σημερινό νεκροταφείο του Αρλιγκτον και η οποία ήταν δισέγ­ γονη της γυναίκας του Τζωρτζ Ουάσιγκτον, Μάρθας. Κατά τον Μεξικανικό πόλεμο υπηρέτησε υπό τον στρατηγό Ουίνφιλντ Σκοτ, τον αρχικό του αντί­ παλο κατά τον Αμερικανικό Εμφύ­ λιο πόλεμο, και διακρίθηκε ιδιαίτε­ ρα. Μάλιστα το 1847 τραυματίστη­ κε ελαφρά και μετά τον πόλεμο προήχθη τιμητικά σε συνταγμα­ τάρχη. Το 1852 τοποθετήθηκε στη Γουέστ Πόιντ, όπου εκτός από τις σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμ­ μα ανέπτυξε σχέσεις με πολλούς από τους μαθητές του, που κράτη­ σαν μια ολόκληρη ζωή. Τον Φεβρουάριο του 1861 υπη­ ρετούσε στο Τέξας όταν η Πολιτεία αυτή αποσχίσθηκε από την Ενωση. Ο Λη επέστρεψε στο Αρλιγκτον και περίμενε τις εξελίξεις. Εκεί ήταν που δέχθηκε την πρόταση του προέδρου Λίνκολν να αναλάβει τη διοίκηση των στρατιών των Ηνωμέ­ νων Πολιτειών. Ομως ο Λη ήταν γεννημένος στη Βιρτζίνια και πί­ στευε περισσότερο στην Πολιτεία παρά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ε­ τσι παρά το γεγονός ότι ήταν αντί­ θετος με τον θεσμό της δουλείας απέρριψε την πρόταση του Λίν­ κολν και παραιτήθηκε από τη θέση του. Αν είχε δεχθεί, ο Εμφύλιος πό­ λεμος θα είχε ίσως τελειώσει πιο γρήγορα και με λιγότερη αιματοχυ­ σία. Στις 23 Απριλίου 1861 ανέλαβε την άμυνα της Βιρτζίνια και στις 31 Αυγούστου προήχθη σε στρατηγό και ανέλαβε ειδικός σύμβουλος

ΕΝΣΑΡΚΩΝΕ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΤΟΝ ΙΔΑΝΙΚΟ ΤΑΚΤΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΣΕ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΤΟΝ ΘΑΥΜΑΖΑΝ ΦΙΛΟI ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ, ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ 600 ΑΝΔΡΕΣ. του προέδρου της Συνομοσπον­ δίας (Νότου) Τζέφερσον Ντέιβις. Το 1862, όταν η Στρατιά του Ποτόμακ υπό τον στρατηγό Μακ Κλέλαν βρισκόταν έξω από το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα της Βιρτζίνια, ο Λη ανέλαβε τη διοίκηση της στρα­ τιάς που ονομάστηκε Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια και άρχισε μια στρατιωτική σταδιοδρομία χωρίς προηγούμενο στην αμερικανική ι­ στορία. Με τη βοήθεια ενός ικανότα­ του μεράρχου του, του στρατηγού Στόνγουολ Τζάκσον, ο Λη νίκησε τον ένα μετά τον άλλο τους στρα­ τηγούς Μακ Κλέλαν και Πόουπ, αλ­ λά ενώ σχεδίαζε και είχε αρχίσει την εισβολή στην Πολιτεία της Πενσυλ6ανίας, η εύρεση - από τον αντίπαλό του - ενός αντίγραφου της διαταγής κίνησής του τον ανά­ γκασε να εγκατασταθεί αμυντικά στον χείμαρρο Αντίταμ, όπου στις 17 Σεπτεμβρίου 1862 δόθηκε η πιο αιματηρή μάχη του Εμφυλίου πο­ λέμου. Ο Λη πέτυχε μια τακτική νί­ κη, αλλά ηττήθηκε στο στρατηγικό πεδίο επειδή αναγκάστηκε να υπο­ χωρήσει και πάλι στη Βιρτζίνια, Αυ­ τή η «επιτυχία» του Μακ Κλέλαν έ ­ δωσε στον πρόεδρο Λίνκολν τη δυ­ νατότητα να προχωρήσει σε μια χειρονομία με τεράστιες πολιτικές συνέπειες: υπέγραψε τη χειραφέ­ τηση των μαύρων σκλάβων και με­ τέτρεψε τον πόλεμο σε μια σταυ­ ροφορία στα μάτια των ουδέτερων. Ακολούθησαν δύο συντριπτι­ κές ήττες των Βορείων στρατηγών Μπερνσάιντ και Χούκερ. Στη δεύ­ τερη περίπτωση (μάχη Τσάνσελορσβιλ, 1-3 Μαϊου 1863) ο Λη νίκησε έ­ ναν αντίπαλο με διπλάσια δύναμη χωρίζοντας τη Στρατιά του και αιφνιδιάζοντας τον αντίπαλό του. Επρόκειτο για μια χωρίς προηγούμε­ νο καταστροφή, που έφερε στα πρόθυρα της απελπισίας τον Λίν­ κολν. Ομως η νίκη αυτή πληρώθηκε ακριβά διότι στη μάχη ο Λη έχασε το «δεξί του χέρι», τον στρατηγό

Τζάκσον, που τραυματίστηκε από δικούς του στρατιώτες κατά λάθος και πέθανε λίγο αργότερα. Αφού ανασύνταξε τη Στρατιά του ο Λη εισέβαλε για δεύτερη φο­ ρά στην Πολιτεία της Πενσυλβανίας. Αυτή τη φορά αντίπαλός του ήταν ένας άλλος στρατηγός, ο Μηντ, που μόλις είχε αναλάβει τη διοί­ κηση της Στρατιάς του Ποτόμακ. Παρά το γεγονός ότι φαινόταν εύ­ κολη λεία μόνο από το γεγονός ότι δεν ήταν ενημερωμένος καλά, οι ι­ κανότητες του, για τις οποίες ο Λη είχε εκφραστεί κολακευτικά στους στρατηγούς του, μαζί με μια σειρά λαθών των υφισταμένων του αλλά και του ίδιου του Λη, οδήγησαν τη Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια σε αποφασιστική ήττα στην τριήμερη και αιματηρότατη μάχη του Γκέτυσμπεργκ, που τελείωσε στις 4 Ιου­ λίου 1863, επέτειο της Αμερικανι­ κής Ανεξαρτησίας. Ο Λη στη μάχη αυτή έδειξε ότι δεν είχε ικανότητα προσαρμογής σε σύγχρονες μεθό­ δους τακτικής και αξιοποίησης των τεχνικών χαρακτηριστικών των νέ­ ων όπλων. Βέβαια δεν ήταν ο μόνος στρατηγός στην ιστορία με αυτό το «ελάττωμα». Μετά την ήττα για την οποία ο Λη θεώρησε τον εαυτό του μόνο υπεύθυνο, υπέβαλε την πα­ ραίτησή του, αλλά αυτή δεν έγινε δεκτή από τον πρόεδρο Ντέιβις. Στη συνέχεια ο Λη είχε να αντι­ μετωπίσει έναν φοβερό αντίπαλο: τον στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ. Διεξήγαγε έναν επιβραδυντικό α­ γώνα κατά του αντιπάλου του χρη­ σιμοποιώντας με επιτυχία τα χαρα­ κώματα, που τόσο αίμα θα στοίχι­ ζαν πενήντα χρόνια αργότερα στο Δυτικό Μέτωπο. Αναγκασμένος να υπερασπιστεί τελικά το Ρίτσμοντ, που εκτός από πρωτεύουσα της Βιρτζίνια ήταν και πρωτεύουσα του Νότου, κατόρθωσε να κρατήσει τον αντίπαλό του για δέκα μήνες πριν αναγκαστεί να παραδοθεί στον Γκραντ στις 9 Απριλίου 1865, αφού πρώτα είπε στους υφισταμέ­

νους ότι θα προτιμούσε να πεθάνει χίλιες φορές. Ο Λη κατατάσσεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους τακτικούς δι­ οικητές της αμερικανικής Ιστο­ ρίας. Είχε την ικανότητα να επιβάλ­ λεται με το κύρος του στους υφι­ σταμένους του. Στη μάχη διατη­ ρούσε την αταραξία του και είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τους αντιπάλους του. Ποτέ δεν δί­ σταζε να παίρνει πρωτοβουλίες, πράγμα που του επέτρεψε να νική­ σει αντιπάλους με περισσότερες δυνάμεις, μέχρι και διπλάσιες από τις δικές του. Ελάττωμά του, αν μπορεί να το πει κάποιος ελάττωμα αφού ο Μόλτκε το επέβαλε με με­ γάλη επιτυχία, ήταν ότι κοινοποι­ ούσε τα σχέδια στους υφισταμέ­ νους του και μετά τους άφηνε ε­ λευθερία δράσης. Αυτό τον βοήθη­ σε σημαντικά να νικήσει στη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, έχοντας τον κατάλληλο υφιστάμενο στρατηγό, αλλά υπήρξε η βασική αιτία της ήτ­ τας του στο Γκέτυσμπεργκ. Μετά τον πόλεμο ο Λη παρέμεινε το ίδιο μεγαλόψυχος και μετριόφρων. Αρνήθηκε θέσεις με με­ γάλους μισθούς για να αναλάβει πρόεδρος του Κσλλεγίου Ουάσιγκτον της Βιρτζίνια με μισθό 1.500 δολαρίων τον χρόνο. Παρά το γεγο­ νός ότι του στέρησαν τα πολιτικά του δικαιώματα, δεν έπαψε να πα­ ρακινεί τους συμπατριώτες του να ξεχάσσυν την πικρία τους και να γί­ νουν πάλι νομοταγείς πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις 12 Οκτωβρίου 1870 ο στρατηγός Ρόμπερτ Λη, για τον ο­ ποίο ο στρατηγός Ουίνφιλντ Σκοτ είχε πει ότι ήταν ο καλύτερος στρα­ τιώτης που είχε δει ποτέ στο πεδίο της μάχης, πέθανε στο σπίτι του στο Αρλιγκτον σε ηλικία 63 ετών. Ε­ μεινε στην ιστορία ως ένας ήρωας που τον θαύμαζαν στον Νότο και τον σέβονταν στον Βορρά.

79

Δημήτρης Γεδεών

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ