SI 32.pdf

ΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙ Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

ΜΑίήϊϊ/Α 01 ΙΟΥΔΑΙΟΙ ΥΠΟΚΥΠΤΟΥΝ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

iJMAJÜjYJfÜl r ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

ΤΕΥΧΟΣ

32 · ΑΠΡΙΛΙΟΣ

1999 · ΔΡΧ. 800

ρΣ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ADI yJAj'Jj]/ ■

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ**

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΥΚΤΕΡΙΝΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ (1600-1850)

Η ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΡΠΙΛΛΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΘΩΡΑΚΑ: ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ ΕΛΛΑΔΑΣ ■ΙΤΑΛΙΑΣ 11940 ■41)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 32 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1999

6 ΜΔΣΔΝΤΑ ΟΙ ΙΟΥΔΑΙΟΙ ΥΠΟΚΥΠΤΟΥΝ ΣΤΗ ΡΩΜΗ 15 ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ

22 ΚΙΜ ΦΙΛΜΠΥ 0 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ; 32 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΥΚΤΕΡΙΝΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥ Γ ΡΑΪΧ 40 Η ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΡΠΙΛΛΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΩΡΑΚΑ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1877-78 56

48 ΜΙΧΑΗΛ Η’ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ 56 Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ (1600-1850) 63 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ ΕΛΛΔΔΑΣ-ΙΤΑΛΙΑΣ (1940-41)

ΜΟΝΙΜΕΣ

15

Ρω μαίοι λ εγεω ν ά ρ ιο ι κ ατά τη διά ρ κεια εκ σ τρ α τεία ς . Σ ε πρώτο επίπεδο δ ια κ ρ ίνετα ι ο αξιω μ α τικ ός το υ ς.

4 71 72 74 75 76 78 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔ Η ΣΕΙΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ WARGAMES ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ" Μηνιαίο π εριοδικό - Κ υκλο φ ο ρεί σ τις α ρ χ ές κάθε μήνα t ΕΚΔΟ ΤΗΣ-ΔΙΕΥΘ ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘ ΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜ ΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜ Β ΟΥΛΟ Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ 0 Ν 0 Μ Α Κ 0 Σ , Α ντισ τρ ά τη γο ς ε.α . / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υ π ο σ τρ άτη γο ς ε.α . / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝ ΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υ π ο σ τρ άτη γο ς ε.α., τ. Κ α θ ηγη τή ς Στρα τιω τικής Ισ τορ ία ς Σ.Σ.Ε ./ ΔΗ Μ Η ΤΡΗ Σ ΓΕΔΕΩΝ, Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α., Κ α θ ηγη τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ τορ ία ς Σ.Σ.Ε. / ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΣΤΟΥΡΑΣ Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α . / Δ Η Μ Η ΤΡΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γο ς ε.α ./Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Τ α ξία ρ χ ος ε.α., τ. κα θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικής Ισ τορίας ΣΣΕ / ΓΙΑΝΝ ΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Α ρχιπ λοία ρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝ ΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟ Σ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / Χ ΡΗ ΣΤΟ Σ ΠΑΝ Α ΓΙΩ ΤΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ / ΗΛΙΑΣ Α Ν Α ΓΝ Ω ΣΤΑ Κ Η Σ / Κ Ο ΣΜ ΑΣ ΠΑ ΠΑ ΒΛ Α ΣΟ ΠΟ Υ ΛΟ Σ / Δ Η Μ Η ΤΡΗ Σ ΧΡΙΣΤΟ ΔΟ ΥΛΟΥ / Δ Η Μ Η ΤΡΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠ ΟΥΛΟ Σ / ΖΑΦ ΕΙΡΗΣ ΡΩ ΣΣΙΔΗ Σ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / Δ Η Μ Η ΤΡΗ Σ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝ ΗΣ ΒΑΡΣΑΜ ΗΣ / Δ ΗΜ Η ΤΡΙΟ Σ Μ ΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟ Σ ΧΟ ΝΔΡΟ Μ ΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜ ΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜ ΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝ ΗΣ Θ ΕΟ ΔΩ ΡΑΤΟ Σ / ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ ΖΟ ΥΡΙΔΗΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟ ΡΖΟ ΒΙΛΗΣ · Ε ΠΙΜ ΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩ Ν: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Δ Η Μ 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ · ΔΙΑΦ ΗΜ ΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝ ΗΣ ΘΕΟ ΔΩ ΡΑΤΟ Σ I ΓΡΑΜ Μ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟ ΚΛΕΟ ΥΣ 49, 10683 Α Θ Η Ν Α / Τ ΑΧ Υ Δ ΡΟ Μ ΙΚΗ Δ ΙΕΥΘ ΥΝΣΗ: Π ΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ,Θ, 3951, 10210 Α Θ Η Ν Α · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥ Ν Δ Ρ Ο Μ ΕΣ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ Ι ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥ Ν Δ Ρ Ο Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 13.200 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 15.600 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜ ΙΚΕΣ): Π ΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.Ο. 3951, 10210 Α Θ Η Ν Α · ΙΔ ΙΟ ΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥΜ Φ Ω ΝΑ Μ Ε ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θ εμ ισ το κ λέο υ ς 49, Α θήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ, ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟ Σ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

QQQQQQQg ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ME ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ Τ ρ ιή μ ερ ο ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν μ ε θ έ μ α « Κ ύ π ρ ο ς, 25 χ ρ ό ­ ν ια ε ισ β ο λ ή ς κα ι κ α τ ο χ ή ς » π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ ε σ τη ν Α ­ θ ή ν α κ α τά τ ο δ ιά σ τη μ α 6-8 Μ α ρ τίο υ 1999. Ο ι ε κ δ η λ ώ ­ σ εις τε λ ο ύ σ α ν υπ ό τ η ν α ιγ ί­ δ α τ η ς Ο μ ο σ π ο ν δ ία ς Κ υ ­ π ρ ια κώ ν Σ ω μ α τε ίω ν Ε λ λ ά ­ δ ο ς (Ο Κ Σ Ε ) κα ι σε α υ τ έ ς σ υ μ μ ε τ ε ίχ α ν η Σ υ ν τ ο ν ισ τ ι­ κή Ε π ιτρ ο π ή Γ υ ν α ικ είω ν Σ ω μ α τε ίω ν Α μ μ ο χ ώ σ το υ , ο Ο μ ιλ ο ς Γ υ ν α ικώ ν Μ ό ρ φ ο υ , ο Ο μ ιλ ο ς Γ υ να ικώ ν Π ε ρ ιο ­ χ ή ς Κ υ θ ρ α ία ς κα ι ο Ο μ ιλ ο ς Γυ να ικώ ν Ε π α ρ χ ία ς Κ υ ρ ή ν ε ια ς . Π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ α ν κ α τ ά θ ε σ η σ τ ε φ α ν ιο ύ σ τη σ τή λ η τω ν π εσ ό ν τω ν (σ υ μ ­ β ο λ ή ο δ ώ ν Β α σ ιλ έω ς Α λ ε ­ ξά ν δ ρ ο υ κα ι Μ ιχ α λ α κ ο π ο ύ λ ο υ ), μ ν η μ ό σ υ ν ο γ ια τ ο υ ς Κ υ π ρ ίο υ ς κα ι Ε λ λ α δ ίτ ε ς π εσ ό ν τ ε ς , κ α θ ώ ς κα ι ε π ιμ ν η ­ μ ό σ υ ν η δ έ η σ η γ ια τ ο υ ς α ­ γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς σ το ν μ η τρ ο π ο λ ιτικ ό ν α ό Α θη νώ ν. Ιδ ια ί­ τ ε ρ α σ υ γ κ ιν η τ ικ ή ή τ α ν η ε κ δ ή λ ω σ η γ ια τ η ν κ α τ α δ ίκ η τ η ς τ ο υ ρ κ ικ ή ς ε ισ β ο λ ή ς και κ α τ ο χ ή ς τ η ς Κ ύ π ρ ο υ και τ η ν κ α τα π ά τη σ η τω ν δ ικ α ι­ ω μ ά τω ν τ ο υ Κ υ π ρ ια κ ο ύ λ α ­ ού κα ι ιδ ια ίτ ε ρ α τω ν γ υ ν α ι­ κώ ν, η ο π ο ία π ρ α γ μ α το π ο ιή θ η κ ε σ το Μ ν η μ ε ίο τ ο υ Α ­ γ ν ω σ το υ Σ τρ α τιώ τη .

· · · · · · · · · ·

ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΩΝΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ Δ η μ ό σ ια σ υ γ γ ν ώ μ η από τ ο ν π ο λ ω ν ικ ό λ α ό γ ια έ ν α « α σ τείο » π ου ε ίπ ε ζ ή τη σ ε π ρ ό σ φ α τα ο α ν τ ιπ ρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς «Tim e W arner» Τ ε ν τ Τέρν ε ρ . Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α ο Τέρν ε ρ ε ίχ ε π ει ό τ ι κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β ’ΠΠ ο ι Π ολω -

Ελληνικά κ ειμ ή λ ια από τη ν έκ9εσ η.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ ε ς « κ α θ ά ρ ι­ ζα ν» τ α ε χ θ ρ ικ ά ν α ρ κ ο π έ ­ δ ια ό χ ι μ ε τα ε ιδ ικ ά π ρ ο ς τ ο ύ τ ο μ η χ α ν ή μ α τα , αλλά ... μ ε τα π ό δ ια τ ο υ ς . Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί ό τι κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ π ο λ έ ­ μ ο υ έ ν α ς Π ο λ ω ν ό ς α ξιω μ α ­ τ ικ ό ς ή τ α ν ε κ ε ίν ο ς π ου α ­ ν α κ ά λ υ ψ ε τ ο ν π ρ ώ το επ ι­ χ ειρ η σ ια κ ό α ν ιχ ν ε υ τ ή ν α ρ ­ κών. Η ισ το ρ ία τ ο υ ε ίν α ι ε ­ ξ α ιρ ε τ ικ ά ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α . Κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια το υ χ ε ι­ μ ώ να τ ο υ 1941 -42 τ ο Β ρ ε τ α ­ ν ικ ό Υ π ο υ ρ γ είο Σ τ ρ α τ ιω τ ι­ κώ ν (W ar O ffice ) ε ίχ ε ε ξ α γ ­ γ ε ίλ ε ι έ ν α ε π ε ίγ ο ν π ρ ό ­ γ ρ α μ μ α γ ια τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή ε ν ό ς σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ α ν ιχ ν ε υ τ ή ν α ρ κ ώ ν , κ υ ρ ίω ς γ ια χ ρ ή σ η σ το μ έτω π ο τ η ς ε ρ ή μ ο υ . Το σ χ έδ ιο τ ο ο π ο ίο τ ε λ ικ ά ε π ε λ έ γ η , ή τ α ν α υ τό τ ο υ Π ο λ ω ­ νού υπ ολοχαγού Γ ιό ζ εφ Σ τα ν ισ λ ά β Κ οζά σ κι, ε ν ό ς α ­ ξ ιω μ α τικ ο ύ τω ν Δ ια β ιβ ά σ ε ­ ω ν ο ο π ο ίο ς υ π η ρ ε το ύ σ ε σ το 1ο Π ο λ ω ν ικ ό Σ ώ μα Σ τ ρ α τ ο ύ - π ου έ δ ρ ε υ ε σ τη Σ κ ω τία μ ε τ ά τ η ν π ο λ ω ν ικ ή ή τ τ α απ ό τ ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις . Η ε φ ε ύ ρ ε σ η το υ υ π ο λ ο χ α γ ο ύ Κ ο ζά σ κ ι α ν α ­ π τ ύ χ θ η κ ε κα ι μ ε α υ τ ή ν ε ­ φ ο δ ιά σ τη κ α ν οι π ο λ ω ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , ο ι ο π ο ίε ς σ τη σ υ ­ ν έ χ ε ια σ τά λ θ η κ α ν σ τη ν έ ­ ρ η μ ο γ ια να π ο λ ε μ ή σ ο υ ν σ το π λ ε υ ρ ό τω ν β ρ ε τ α ν ι­ κώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς κ ρ ίσ ιμ η ς μ ά ­ χ η ς τ ο υ Ε λ Α λ α μ έϊν . Η ε ν τ υ ­ π ω σ ιακή α π ό δ ο σ η π ου ε ί ­

χ α ν ε κ ε ί ε ίχ ε ω ς α π ο τ έ λ ε ­ σ μα να δ ιπ λ α σ ια σ θ εί η τ α ­ χ ύ τ η τ α π ρ ο έ λ α σ η ς τω ν επ ι­ τ ιθ έ μ ε ν ω ν β ρ ε τ α ν ικ ώ ν δ υ ­ ν ά μ ε ω ν , μ έσ ω τω ν ε κ κ α θ α ρ ισ θ έ ν τω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν ν α ρ κ ο π ε δ ίω ν κ α τ ο ρ θ ώ θ η ­ κ ε ε ν τ ό ς 60 λ ε π τώ ν να ε κ ­ κ α θ α ρ ίζ ο ν τα ι 200 m ν α ρ κ ο ­ π εδ ίο υ , έ ν α ν τ ι 100 m μ ε τα π α λα ιά σ υ μ β α τικ ά μ έσ α ε κ ­ κ α θ ά ρ ισ η ς . Η β α σ ική σ χ ε­ δ ία σ η τ ο υ Π ο λ ω νο ύ α ξιω μ α ­ τ ικ ο ύ π α ρ έ μ ε ιν ε σ ε ε ν ε ρ γ ό υ π η ρ εσ ία σ το ν Β ρ ε τ α ν ικ ό Σ τ ρ α τ ό γ ια 50 σ χ ε δ ό ν χ ρ ό ­ νια . Η τ ε λ ε υ τ α ία φ ο ρ ά π ου χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε σ ε π ο λ ε ­ μ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις ή τ α ν τ ο 1991, κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια το υ Π ο λ έ μ ο υ τ ο υ Κ ό λπ ο υ .

ΕΚΘΕΣΗ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1915-1918) Σ το Μ ο υ σ ε ίο Μ α κ ε δ ο ν ι­ κ ο ύ Α γώ να σ τη Θ ε σ σ α λ ο ν ί­ κη ο λ ο κ λ η ρ ώ θ η κ ε μ ε ε ξ α ι­ ρ ε τ ικ ή ε π ιτυ χ ία η έ κ θ ε σ η κ ε ιμ η λ ίω ν , φ ω το γ ρ α φ ιώ ν κα ι ισ το ρ ικ ώ ν ε γ γ ρ ά φ ω ν απ ό τ ο Μ α κ ε δ ο ν ικ ό μ έτω π ο (1915-1918), η ο π ο ία π ρα γμ α τ ο π ο ιή θ η κ ε μ ε τ η ν ε υ ­

κα ιρ ία τ η ς σ υ μ π λ ή ρ ω σ η ς 80 ε τ ώ ν απ ό τ η λ ή ξ η τ ο υ Α' ΠΠ, δ ιή ρ κ ε σ ε π ερ ίπ ο υ τ ρ ε ις μ ή ν ε ς (20 Δ ε κ ε μ β ρ ί­ ου 1998 - 28 Μ α ρ τίο υ 1999) κα ι τ η ν ε π ισ κ έ φ θ η κ α ν χ ι­ λ ιά δ ε ς ά ν θ ρ ω π ο ι απ ό τη Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η κα ι ά λ λ ε ς π ό ­ λ ε ις τ η ς Β ό ρ ε ια ς Ε λ λά δ α ς . Η ε κ δ ή λ ω σ η σ χ ε δ ιά σ τη κ ε κα ι σ υ γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε απ ό τ ο ν Α ρ χ ιφ α ρ μ α κ ο π ο ιό κα ι σ υ λ ­ λ έ κ τ η Β α σ ίλ ε ιο Ν ικ ό λ τσ ιο , απ ό τ η σ υ λ λ ο γ ή τ ο υ ο π ο ίο υ (ο π λ ισ μ ό ς , π α ρ ά σ η μ α , ε ­ ξά ρ τυ σ η κλπ .) π ρ ο ε ρ χ ό τα ν κα ι τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τω ν ε κ θ ε μ ά τω ν . Το υ π ό λ ο ι­ πο φ ω το γ ρ α φ ικ ό κα ι ε π ο ­ π τικ ό υ λ ικ ό (χ ά ρ τε ς , ε φ η ­ μ ε ρ ίδ ε ς , έ γ γ ρ α φ α κλπ .) παρ α χ ω ρ ή θ η κ ε απ ό τ ις σ υ λ ­ λ ο γ έ ς τω ν Μ. Κ α ν δ υ λ ά κ η κα ι Σ. Δ ε μ ε ρ τ ζ ή , τ η ν Ε τα ι­ ρ ία Λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ο ύ κα ι Ισ το ­ ρ ικ ο ύ Α ρ χ ε ίο υ (Ε Λ ΙΑ ), το Κ έ ν τ ρ ο Ισ το ρ ία ς τ ο υ Δ ή μ ο υ Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς , τ ο Ισ το ρ ικ ό Α ρ χ ε ίο Μ α κ ε δ ο ν ία ς κα ι φ υ ­ σ ικά τ ο Μ ο υ σ είο Μ α κ ε δ ο ν ι­ κ ο ύ Αγώ να.

.........................

ΧΡΥΣΟΣ ΤΩΝ ΝΑΖΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ Ο « ε π ιτ ή δ ε ιο ς ο υ δ έ τ ε ­ ρ ο ς » τ ο υ Β ’ΠΠ, η Τ ο υ ρ κία ,

im

u

m

Π/νακας το υ π ρ ω θυ π ο υ ρ γ ο ύ Ε λ ε υ θ ε ρ ίο υ Β εν ιζέλ ο υ α νά μ εσ α σ το φ ω το γ ρ α φ ικ ό υλ ικ ό τη ς έ κ θ ε σ η ς .

όπ ω ς α π ο κ α λ ύ φ θ η κ ε π ρ ό ­ σ φ α τα σ υ γ κ α τ α λ έ γ ε τ α ι μ ε ­ τ α ξ ύ τω ν χω ρ ώ ν ο ι ο π ο ίε ς έ λ α β α ν τ ό τ ε τ μ ή μ α το υ γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ χ ρ υ σ ο ύ κα ι τ ο εκμ ετα λ λ εύ τη κ α ν κα τά λ­ λ η λ α . Κ α τά τ η ν π ε ρ ίο δ ο 1941-1943 τ ο π α ρ ά ρ τη μ α τ η ς D eutsche B ank σ τη ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η α π ο κ ό ­ μ ισ ε κ έ ρ δ η 938.154,16 μ ά ρ ­ κω ν (800 ε κ α τ . δ ρ α χ μ έ ς ), α ­ π λά κα ι μ ό ν ο ε κ μ ε τ α λ λ ε υ ό ­ μ ε ν ο τ η δ ια φ ο ρ ά α ν ά μ εσ α σ τις τ ι μ έ ς α γ ο ρ ά ς χ ρ υ σ ο ύ π ου ίσ χ υ α ν σ τη R eichsbank κα ι σ τις υ ψ η λ ό τ ε ρ ε ς τ ιμ έ ς ο ι ο π ο ίε ς ίσ χυ α ν σ τη ν τ ο υ ρ κ ικ ή ε λ ε ύ θ ε ρ η α γορ ά . Μ ά λ ισ τα ανακαλύφ θηκε κα ι έ ν α π ε λ α το λ ό γ ιο μ ε ο ­ ν ό μ α τα - μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν π ο λ λ ώ ν ο ι ο π ο ίο ι ή τ α ν υ ­ π ά λ λ η λ ο ι τ η ς γ ε ρ μ α ν ικ ή ς π ρ ε σ θ ε ία ς κα ι το υ γ ε ρ μ α ν ι­ κ ο ύ π ρ ο ξ ε ν ε ίο υ . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε σ χ ε τικ ό δ η μ ο σ ίε υ μ α τ η ς έ γ κ υ ρ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς ε φ η ­ μ ε ρ ίδ α ς «The Tim es«, μ ε μ ό ν η ε ξ α ίρ ε σ η τ ο ν τ ό τ ε Γ ερ μ α ν ό π ρ ε σ β ε υ τή φ ο ν Π ά π εν, τ ο υ ο π ο ίο υ ο λ ο γ α ­ ρ ια σ μ ό ς φ α ν έ ρ ω σ ε σ υ χ ν ές α γ ο ρ α π ω λ η σ ίες μ εγ ά λ ω ν π ο σ ο τή τω ν γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ χ ρ υ σ ο ύ , ο ι υ π ό λο ιπ ο ι « π ε­ λ ά τ ε ς » ά ν ο ιξα ν λ ο γ α ρ ια ­ σ μ ο ύ ς σ ε χ ρ υ σ ό μ ό λ ις τ η ν ά ν ο ιξη το υ 1944. Το γ ε γ ο ­ ν ό ς α υ τό από μ ό ν ο τ ο υ

π ρ ο κά λεσ ε το έ ν το ν ο ε ν ­ δ ια φ έ ρ ο ν τω ν ισ το ρ ικ ώ ν κα ι τω ν ε ρ ε υ ν η τ ώ ν . Το τ ε λ ι ­ κό σ υ μ π έρ α σ μ α τ ο ο π ο ίο ε ξ ή χ θ η ή τ α ν ό τ ι η ν α ζισ τικ ή Γερ μ α ν ία μ έσ ω τ η ς π ρ ε ­ σ β ε ία ς κα ι τ ο υ π ρ ο ξ ε ν ε ίο υ τ η ς δ ιο χ έ τ ε υ ε σ τη ν Τ ο υ ρ ­ κία χ ρ υ σ ό , τ ο ν ο π ο ίο πωλ ο ύ σ ε κα ι α γ ό ρ α ζ ε α ν ά λ ο γ α μ ε τη δ ια μ ο ρ φ ο ύ μ ε ν η κ ά θ ε φ ο ρ ά τ ιμ ή τ ο υ κα ι μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τό κ έ ρ δ ισ ε σ η μ α ­ ν τ ικ ά π οσά. Τα κ έ ρ δ η α υ τά σ τη σ υ ν έ χ ε ια α ξιο π ο ιο ύ ν τσ γ ια σ κ ο π ο ύ ς π ρ ο π α γ ά ν δ α ς κ α ι κ α τα σ κ ο π εία ς , α λ λ ά ω ς τώ ρ α δ ε ν έ χ ο υ ν γ ίν ε ι γ ν ω ­ σ το ί ο ι α κ ρ ιβ ε ίς α π ο δ έ κ τ ε ς . Υ π ο λ ο γ ίζ ε τα ι ό τ ι 12-15 t γ ε ρ μ α ν ικ ο ύ χ ρ υ σ ο ύ μ ε τ α ­ φ έ ρ θ η κ α ν σ τη ν Τ ο υ ρ κ ία κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β ’ΠΓΙ. Δ ε ν ε ίν α ι λ ίγ ο ι ε κ ε ίν ο ι οι ο π ο ίο ι υ π ο σ τη ρ ίζ ο υ ν ό τ ι οι σ ύ μ μ α χ ο ι γ ν ω ρ ίζ ο υ ν τ ο υ ς α π ο δ έ κ τ ε ς τω ν χ ρ η μ ά τω ν , α λ λ ά γ ια λ ό γ ο υ ς π ου ά π το ν τα ι τη ς θ έσ η ς τη ς Τ ο υρ ­ κ ία ς κ α τά τ η ν ψ υ χ ρ ο π ο λ ε ­ μ ικ ή επ ο χ ή (σ το μ α λ α κ ό υ ­ π ο γ ά σ τρ ιο τ η ς Σ ο β ιε τ ικ ή ς Ε νω σ η ς) δ ε ν τ ο υ ς α π οκά λ υ ψ α ν κα ι δ ε ν σ κ ο π ε ύ ο υ ν να τ ο υ ς α π ο κα λύ ψ ο υ ν. Από τ η ν π λ ε υ ρ ά τ η ς η Τ ο υ ρ κ ικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η υ π ο ­ σ τη ρ ίζ ε ι ό τ ι ο γ ε ρ μ α ν ικ ό ς χ ρ υ σ ό ς π ου έ φ θ α σ ε ε κ ε ί κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ ο υ Β 'Π Π

μ έσ ω τ η ς R eichsbank ε ίν α ι « χ ρ υ σ ό ς ο ο π ο ίο ς δ ίκ α ια κ ε ρ δ ή θ η κ ε και α π ο κ τή θ η κ ε» , εν ώ η Κ ε ν τ ρ ικ ή Τ ρ ά π ε­ ζα τ η ς Τ ο υ ρ κ ία ς δ ε ν δ έ χ ε ­ τ α ι να α ν ο ίξ ε ι τα α ρ χ ε ία τ η ς γ ια να φ ω τισ θ ε ί η ό λ η ισ το ­ ρία. Α λ λ ο έ ν α μ υ σ τικ ό τ ο υ Β ’ΠΠ ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ω ς τ ις μ έ ρ ε ς μ α ς να π α ρ α μ έ ν ε ι « ε ­ π τα σ φ ρ ά γ ισ το » , α υ τή τη φ ο ρ ά γ ια κ α θ α ρ ά π ο λ ιτι­ κ ο ύ ς λ ό γ ο υ ς π ου σ χ ε τίζ ο ­ ν τα ι με τη θ έσ η τη ς Τ ο υρ ­ κ ία ς σ το σ ύ γ χ ρ ο ν ο γ ε ω π ο ­ λ ιτ ικ ό γ ίγ ν ε σ θ α ι.

ζυ γ ο ύ κα ι τ η ν ένω σ η το υ ν η σ ιο ύ μ ε τη Μ η τέ ρ α -Ε λ λ ά δα. Ο ι φ ε τ ιν έ ς ε ο ρ τ α σ τ ικ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ις ή τ α ν α φ ιε ρ ω ­ μ έ ν ε ς σ το ν φ λ ο γ ε ρ ό π α­ τρ ιώ τη Σ π ύ ρ ο Κ α γ ια λ έ-Κ α γ ια λ ε δ ά κ η . Σ τις 9 Φ ε β ρ ο υ ά ­ ρ ιο υ 1897 ο α γ ω ν ισ τή ς α υ ­ τ ό ς β ρ ισ κ ό τα ν σ το σ τ ρ α τ ό ­ π ε δ ο τ ο υ Α κ ρ ω τη ρ ίο υ Χ α ­ νίω ν, τ ο ο π ο ίο β α λ λ ό τ α ν απ ό π α ν το ύ απ ό τ ο υ ς σ τό ­ λ ο υ ς τω ν μ εγ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ­ ων. Ο ι ο β ίδ ε ς τω ν π λο ίω ν ε ί ­ χα ν σ π ά σ ει τ ο ν ισ τό σ το ν ο ­ π οίο ε ίχ ε υ ψ ω θ ε ί από τ ο υ ς ε π α ν α σ τά τε ς η ε λ λ η ν ικ ή σ ημ α ία . Τ ό τε ο Κ α γ ια λ έ ς μ ε μία μ ο ν α δ ικ ή π ρ ά ξη η ρ ω ι­ σ μο ύ π ή ρ ε τ η σ η μ α ία σ τα χ έρ ια τ ο υ κα ι τη σ ήκω σ ε, κ ά ν ο ν τ ά ς τ η ν να κ υ μ α τ ίζ ε ι ε κ ν έ ο υ α π έ ν α ν τι σ τα π λοία τω ν σ υμμάχω ν. Μ ε τ η ν π ρ ά ­ ξη τ ο υ ο Κ ρ η τ ικ ό ς επ α ν α ­ σ τ ά τη ς σ υ ν έ β α λ ε α π ο φ α σ ι­ σ τικ ά σ τη ν α ν α π τέρ ω σ η το υ η θ ικ ο ύ τω ν σ υ μ π ο λ ε μ ι­ σ τώ ν τ ο υ , κ α θ ώ ς κα ι τω ν π λ η ρ ω μ ά τω ν τω ν ε λ λ η ν ι­ κώ ν π λο ίω ν π ου ν α υ λ ο χ ο ύ σαν σ το λ ιμ ά ν ι. Ο ε ο ρ τ α σ μ ό ς π ε ρ ιε λ ά μ β α ν ε τ η ν τ έ λ ε σ η ε π ιμ ν η μ ό ­ σ υ ν η ς δ έ η σ η ς σ το ά γ α λ μ α το υ Κ α γ ια λ έ -Κ α γ ια λ ε δ ά κ η , π ου β ρ ίσ κ ε τα ι σ το ν Π ρ ο φ ή ­ τη Η λία (δ ίπ λα σ το υ ς τ ά ­ φ ο υ ς τω ν Β ε ν ιζ έ λ ω ν ) κ α ­ θ ώ ς κα ι κ α τ ά θ ε σ η σ τ ε φ ά ­ νου ε κ μ έρ ο υ ς τη ς Β ου λής τω ν Ε λ λ ή ν ω ν απ ό τ ο ν β ο υ ­ λ ε υ τ ή Χ ρ ή σ το Μ α ρ κ ο γ ια ν ν ά κη κα ι α π ό εκ π ρ ο σ ώ π ο υ ς ό λω ν τω ν π ο λ ιτικ ώ ν κ ο μ μ ά ­ τω ν κα ι τ η ς το π ικ ή ς α υ τ ο δ ι­ ο ίκ η σ η ς . Τις ε κ δ η λ ώ σ ε ις δ ιο ρ γ ά ν ω σ ε γ ια π ρ ώ τη φ ο ­ ρά ο ν έ ο ς Δ ή μ ο ς Α κ ρ ω τη ρ ί­ ο υ, μ α ζί μ ε το π ικ ο ύ ς π ο λ ιτι­ σ τικ ο ύ ς σ υ λ λ ό γ ο υ ς κα ι ά λ ­ λο υ ς δ ή μ ο υ ς το υ νομού Χα­ νίων.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1897 Σ τις α ρ χές Μ α ρ τίο υ π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή θ η κ α ν μ ε ιδ ι­ α ίτ ε ρ η μ ε γ α λ ο π ρ έ π ε ια ο ι ε ­ ο ρ τ α σ τ ικ έ ς ε κ δ η λ ώ σ ε ις γ ια τ η σ υμ π λή ρ ω σ η 102 ε τώ ν απ ό τ η ν επ α ν ά σ τα σ η τω ν Κ ρ η τώ ν τ ο υ 1897 σ το Α κρ ω τ ή ρ ι Χανίω ν. Η ε ξ έ γ ε ρ σ η α υ τή ε ίχ ε ω ς σ τό χ ο τ η ς τ η ν α π ο τίν α ξη το υ το υ ρ κ ικ ο ύ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ

Λ ΙΓ Ε Σ Φ ΟΡΕΣ ΚΑ Θ Ε ΧΡ Ο Ν Ο ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Μ ΙΑ ΙΔ ΙΟ ΤΥ Π Η ΚΑ Ι Σ Υ ΓΚ ΙΝ Η Τ ΙΚ Η Ν Υ Κ ΤΕ Ρ ΙΝ Η ΤΕΛΕΤΗ ΣΤΗ Ν ΚΟΡΥΦΗ Ε Ν Ο Σ ΓΥΜ Ν Ο Υ ΒΡΑΧΟΥ ΤΗΣ Π Α Λ Α ΙΣ ΤΙΝ Η Σ, ΣΤΗ Ν Ο Π Ο ΙΑ Δ ΙΑ Κ Ρ ΙΝ Ο Ν Τ Α Ι Α Κ Ο Μ Α ΤΑ ΙΧ Ν Η Μ ΙΑ Σ ΑΠ Ο ΤΙΣ Π ΙΟ Φ Η Μ ΙΣ Μ Ε Ν Ε Σ Π Ο Λ ΙΟ Ρ Κ ΙΕ Σ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ. 01 ΝΕΟ ΣΥΛΛΕΚΤΟ Ι Α Ν Δ Ρ Ε Σ

Ε κ τό ς α π ό τ ις φ ο ν ικ έ ς τ α κ τ ικ έ ς τ ο υ σ τ η μ ά χ η σ ώ μ α μ ε σ ώ μ α , ο ρ ω μ α ϊκ ό ς σ τ ρ α τ ό ς ή τ α ν ο π ρ ώ το ς π ο υ ε ν σ ω μ ά τω σ ε « β α ρ ιά ό π λ α » σ τ ις μ ο ν ά δ ε ς το υ π ε ζ ικ ο ύ τ ο υ , τ α ο π ο ία χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε α κ ό μ α κ α ι σ τ ις μ ά χ ε ς ελ ιγ μ ώ ν . Α κ ό μ α κ α ι ο ι μ ικ ρ έ ς μ η χ α ν έ ς όπ ω ς ο ε ικ ο ν ιζ ό μ ε ν ο ς σ κ ό ρ π ιό ς , π ο υ ε κ τ ό ξ ε υ ε β έ λ η , π ισ τ ε ύ ε τ α ι ό τ ι μ π ο ρ ο ύ σ α ν να ε κ τ ε λ έ σ ο υ ν α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ έ ς β ο λ έ ς σ ε α π ό σ τα σ η 2 8 5 μ έτρ ω ν .

ΟΙ ΙΟΥΔΑΙΟΙ ΥΠΟΚΥΠΤΟΥΝ ΣΤΗ ΡΩΜΗ ΤΟΥ ΣΩ Μ ΑΤΟ Σ ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν ΤΟΥ ΙΣΡ Α Η Λ ΙΝ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ Δ ΙΝ Ο Υ Ν Ε Κ Ε Ι ΤΟ Ν ΟΡΚΟ ΤΟΥΣ Π Ρ Ο Σ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ, Φ ΩΝΑΖΟ ΝΤΑΣ «Η Μ ΑΣΑΝΤΑ Δ Ε Ν ΘΑ Ξ Α Ν Α Π Ε Σ Ε Ι ΠΟΤΕ!». ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

βασιλιάς Ηρώ δης ο Μ έγα ς τη ς γ ο ν τα ς το υ οτι, σύμφωνα με τις παναρχαιες π ρ ο φ η τείες, το εκπ λη κτικό ουράνιο φαινό­ Ιουδαίας ή τα ν ίσως ένα ς από το υ ς ευ τυ χ έσ τερ ο υ ς η γ εμ ό ν ες που είχαν υπάρ­ μενο ή τα ν σ ημείο τη ς έλευ σ η ς ενό ς νέου ξε ι π οτέ στη Μέση Ανατολή. Κ υβερνούσ ε βασιλιά, γεγ ο ν ό ς που το ν οδήγησ ε να χάσει τη λογική το υ και να δ ια τά ξει τη ν επαίσχυ­ το ν λαό το υ από το 37 π.Χ. με τις ευ λ ο γ ίες και τη σ υγκα τάθεσ η τη ς πανίσχυρης Ρώμης ντη θανάτω ση τω ν νηπίων τη ς Β η θ λ εέμ . Πριν π εράσει πολύς καιρός ο Ηρώ δης πλή­ που εφ ά ρ μ ο ζε α ρ ισ το τεχνικά τη ν τα κ τική το υ «διαιρεί και βασ ίλευε». Οι Εβραίοι ζούρωσε το έγκ λη μ ά το υ με ένα ν μα ρτυρικό σαν κάτω από το ν ρωμαϊκό ζυγό από τη ν ε ­ θ ά να το από μολυσ ματική α σ θένεια. ποχή που οι ν ικ η φ ό ρ ες σ τρ α τιές το υ Πο­ Σ τα ήσυχα χρόνια τη ς βασιλείας το υ πριν από τα κοσ μοϊσ τορικά γ εγ ο ν ό τα που μπή ιου είχαν κα τα κτή σ ει τη χώρα το υ ς το 63 π.Χ., συνέχιζαν όμω ς να δ ιο ικο ύ ντα ι από το ν ξεγύμνω σ α ν η θικά και το ν συνέθλιψ αν, ο μ ο εθ ν είς βασ ιλείς το υ ς και απολάμβαναν ο Ηρώδης είχε φ ρ ο ντίσ ει να καταστήσ ει όσο το δ υνα τό πιο ά ν ετη τη διαβίωσή το υ α­ ευ ρ εία αυτονομία. Πιθανώς η βασιλεία το υ Ηρώδη θ α είχ ε μ είν ει σ την ιστορία ως μια να λισ κόμενος σε έργα που αύξαναν και δια­ από τις πιο ήσ υχες για το ν λαό τη ς Ιουδαί­ τυμπ άνιζαν το ν π λούτο το υ. Α ναζητούσε ό ­ ος, αν δ εν σ υνέβαινε εκ είν η η α νεπ ανάλη­ μως π άντα και ένα απρόσιτο καταφ ύγιο πτη σύνοδος ασ τέρω ν σε μια από τις χειμω ­ που θ α το ν εξυ π η ρ ετο ύ σ ε σε μια δύσκολη ν ιά τικ ες ν ύ χ τε ς τη ς απογραφής που είχε ώρα και θ α ή τα ν ικανό να το ν π ροφ υλά ξει δ ια τά ξει ο Καίσαρας Α ύγουσ τος. Οι σοφοί από οπ οιονδήπ οτε κίνδυνο ε ξέγ ε ρ σ η ς ή τις γ έ ρ ο ν τε ς που μ ελ ετο ύ σ α ν το Ταλμούδ ε ί­ δ ό λ ιες μηχανορραφ ίες τη ς Αυλής το υ, χω­ χαν αναστατώ σει το ν φ ιλόδ ο ξο η γεμό να λ έ ­ ρίς να χ ρ ειά ζετα ι τη ν ύπαρξη μιας τερά -

Ο

Ο βρόχος τη ς Μ ασάντα ορ θώ νεται επ ιβλητικός στην άνυδρη έρ ημ ο της Ιουδαίος. Η ικανότητα ενός αρχαίου σ τρα τού να εκπ ορ θήσ ει ένα τέτο ιο φυσικό φρούριο π ροκαλεί δ έος ακόμα και σ τους σ ημερινούς επ ισκέπ τες. Η ικανότητα του μηχανικού και η τεχνολογική α νω τερ ό τη τα είναι π αράγοντες πρω ταρχικής σημασίας στους

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

β ■

σπας φρουράς. Χ ρεια ζό τα ν ένα φυσικό ο ­ χυρό, μια απ όρθητη αετοφ ω λιά, που θ α τη διαμόρφ ω νε π αράλληλα σε έναν μικρό κή­ πο τη ς Εδέμ. Κ α τα λλη λό τερ η τοπ οθεσ ία φα ινόταν να είναι ο βράχος τη ς Μασάντα, που ο ρθω νόταν σε ύψος 400 μέτρ ω ν πάνω από το επίπεδο τη ς Ερήμου τη ς Ιουδαίας, στη δυτική ό χθη τη ς Ν εκράς Θάλασσας. Κ τίζο ντα ς πάνω στα θ ε μ έ λ ια ενό ς μικρού π α ρα τηρ ητηρίου που είχαν εγκα τα σ τήσ ει ε κ ε ί το ν 1ο αιώνα π.Χ. οι π ροκάτοχοί το υ, ο Ηρώ δης σπατάλησε άφ θονα χρ ή μα τα από το θ ησ αυρ οφ υλάκιό το υ για να μ ετα τρ έ ψ ε ι το ν 6ράχο σε ένα παλάτι τη ς ερ ή μο υ και ένα σίγουρο άσυλο. Οι α ρ χ ιτέ κ το ν ες και οι μηχανικοί τη ς Α υλής το υ, επ ισ τρ α τεύ ο ντα ς π λήθος από ντόπ ιου ς ερ γ ά τες, μ ετα μ ό ρ ­ φωσαν επ ιδέξια το απ ομακρυσ μένο βουνό σε μια π ολυτελή βασιλική εγκατάσ τασ η. Οι επ ισ κέπ τες έμ ενα ν άναυδοι από τα φ ιλ ο τεχ ν η μ έν α δω μάτια υποδοχής, τα θ ερ μ ά λ ο υ ­ τρά, τις κιονοσ τοιχίες, το υ ς χώ ρους διαμο­ νής, τις τερ ά σ τιες υ π ό γειες α π οθ ήκες και τις υ δ α το δ εξα μ εν ές, που επ έτρ επ α ν στον Ηρώδη και τη ν π ολυμελή α κολουθία το υ να ζουν με κά θ ε άνεση και ασφάλεια σε ένα μ έρ ο ς το οποίο κάτω από οπ οιεσ δήπ οτε ά λ λ ες σ υ νθ ή κες θα θ εω ρ ε ίτο τόπ ος ε ξ ο ­ ρίας. Την εποχή που ο μ α τα ιό δ ο ξο ς Ηρώδης ασ χολείτο με τη ν κατασ κευή το υ ασύλου του, η Ρώμη πάσχιζε να σ υ ν έλ θ ει από το υ ς κα τα σ τρ επ τικού ς εμ φ υ λ ίο υ ς π ολέμ ου ς που φ α ίνο ντα ν να έχο υν λ ή ξε ι ορισ τικά με τη ν επικράτηση το υ σώφρονα Ο κταβιανού. Τα σύνορα το υ κρ ά το υς όμω ς ή τα ν απομα­ κρυσ μένα και με τερ ά σ τιο μήκος, ο σ τρα­ τό ς έπ ρεπ ε να μ ειω θ εί α ρ ιθ μ η τικά για να μη πτω χεύσουν τα τα μ εία και οι ε τ ε ρ ο γ ε ­ νείς π ληθυσ μοί σ υγκροτούσ αν ένα εκρηκτικό μίγμα που έπ ρεπ ε να δ ιο ικείτα ι με χέρι επ ιδ έξιο και στιβαρό τα υ τό χρ ονα . Σ τη ν ανατολική Μ εσ ό γειο η κύρια εστία ανατα­ ραχής τη ν εποχή τω ν πρώτων α υ το κρ α τό ρων βρισκόταν σ την Π αλαιστίνη, όπου ο ι­ ουδα ϊκός π ληθυσ μός παρουσίαζε συνεχώς σ ημεία ανυπ ακοής α π έναντι στη ρωμαϊκή διοίκηση. Σύμφω να με το υ ς κανονισ μούς το υ Καίσαρα Αύγουστου οι Ρωμαίοι δ ιο ικη ­ τ έ ς τη ς Ιουδαίας είχαν λά βει ο δ η γίες για τη ν τήρησ η σεβασμού απ έναντι σ το θ ρ η ­ σ κευ τικό συναίσθημα το υ εβραϊκού λαού. Σ τη ν Ιερουσ αλήμ ο αρχιερέας, β ο η θ ο ύ μ ενος από το Σ υμβούλιό το υ (το Σανχεντρίν), ασκούσε τις σ υνη θισ μένες εξο υ σ ίες τη ς τοπ ικής α υτοδιοίκησ ης, ενώ δια τηρ ούσ ε τα υ τό χρ ο ν α ό λ ες τις θ ρ η σ κ ευ τικ έ ς το υ δι­ καιοδοσίες. Αναγνω ρίζοντας α υ τές τις πα­ ραχω ρήσεις ο α νώ τα τος κλήρος και οι ισχυ­ ροί γ α ιο κ τή μ ο ν ες (που αντιπροσω πεύο­ ν τα ν ε υ ρ ύ τα τα στο Σα νχεντρ ίν) ή τα ν ιδιαί­ τε ρ α ευ π ειθ είς προς τη ρωμαϊκή διοίκηση και σ υνερ γάζοντα ν σ τενά μαζί της. Ο ιουδαϊκός λα ό ς όμως, με το ν λανθάνοντα ανταγω νισμό το υ προς το ν Ε λληνι­ σμό να έχει αφ υπ νισ θεί από τη ν εποχή τη ς επανάστασης τω ν Μ ακκαβαίω ν κατά τω ν Σ ελευκιδώ ν, έ τρ ε φ ε τη ν ενδ όμ υχ η ελπίδα πως η ώρα τη ς α π ελευ θέρω σ ης και από το ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ο α υ το κρά τορα ς Τίτος, γιος του περίφημου Βεσπασιανού, γ εννή9ηκε σ τις 30 Δ εκ εμ β ρ ίο υ του 39 μ.X. και ανέβηκε στον 9ρόνο της Ρώμης σε ηλικία 40 ετών. Ο πλήρης τίτλ ο ς του την εποχή του θανάτου του, στις 13 Σ επ τεμ β ρ ίο υ του 81 μ.Χ., ή τ α ν :«Im perator Titus, C aesar Vespasianus, August Pontifex Maximus, Tribuniciae potestatis XI, Im perator XVII, Consul VIII, Pater Patriae».

ρωμαϊκό ζυγό ή τα ν ίσως πολύ κοντά. Α μ έ­ σως μ ετά τη ρωμαϊκή προσάρτηση οι Ρω­ μαίοι α ξιω μα τούχοι που είχαν επ ιφ ο ρ τισ τεί με το κα θ ή κον τη ς απογραφής το υ π λη θυ ­ σμού σ υνάντησαν ένοπλη αντίσταση από ο­ μά δες Εβραίων («sicarii») οπλισμένω ν με μαχαίρια, που κτυπ ούσαν αιφνιδιασ τικά και εξα φ α νίζο ντα ν α κολούθω ς σ την έρημο, κατα δ ιω κόμ ενο ι α νηλεώ ς από ρω μαϊκές π ερι­ πόλους. Οι sicarii δ εν έπ λ η ττα ν μόνο το υ ς Ρωμαίους, αλλά τρ ομ οκρ α τού σ α ν και το ν τοπ ικό π ληθυσ μό που έ δ ειχ ν ε ακόμα δ ια τα ­ κτικό ς ή ή τα ν α ν τίθ ε το ς με τη ν ιδέα να κατα φ ύ γ ει στα όπλα. Το 40 μ.Χ. λίγο έλ ειψ ε να π ρο κλη θ εί γ εν ική επανάσταση σ την Παλαι­ στίνη ε ξα ιτία ς τη ς αιφνίδιας μ ετα σ τρ ο φ ή ς το υ Καλιγούλα από τη ν π ολιτική τη ς α νεξιθ ρη σ κεία ς το υ Αύγουστου, ότα ν ο παρανοϊ­ κός α υ το κ ρ ά το ρ α ς δ ιέ τα ξε το υ ς Ιουδαίους να α νεγείρ ο υ ν άγαλμά το υ σ τον Ναό τη ς Ιε­ ρουσαλήμ. Τελικά ο Κ αλιγούλας υποχώρη­ σε κάτω από τις σ οφ ές σ υμ βο υλές το υ δ ιο ι­ κητή τη ς Συρίας Π ετρώ νιου, αλλά το επ ει­ σόδιο ενίσ χυσ ε τις θ έσ εις και τη ν επιρροή τω ν Ζηλω τώ ν στο κήρυγμά το υ ς ενα ν τίο ν τη ς ρω μαϊκής κατοχής. Ως επαρχία σ χετικά μικρής σ τρα τιω τι­ κής σημασίας η Ιουδαία π αραχω ρήθηκε σε έναν δ ιοικητή από τη ν τά ξη τω ν

Ο Φλάβιος Σίλβα άρχισε τις ερ γα σ ίες για την κατα σ κευή του κεκλιμένου επιπέδου χρησιμοποιώντας κυρίως αιχμάλω τους Εβραίους, αλλά είναι βέβαιο πως και οι λεγεω νάριοι σ υνεισέφ εραν ουσιαστικά στο θεα μ α τικ ό επ ίτευγμ α.

procuratores, υπό τη γενική επ ίβλεψ η του λ εγ ά το υ (legatus) τη ς Συρίας. Σ τη ν εκλογή τω ν επάρχων (procuratores) οι α υ το κρ ά το ρ ες επ έδ ειξα ν τη λ ιγ ό τερ η δ υνα τή ο ξυ δ έ ρ ­ κεια, ενώ η α μ είλ ικ τη α γριό τητα με τη ν ο­ ποία κα τα β ά λλοντα ν οι εκ ά σ το τε τα ρ αχές σ υ ν έτειν ε σ την έξα ψ η τω ν παθών. Η αναπό­ φ ευ κτη μεγάλη έκρ η ξη ή λ θ ε τε λ ικ ά το 66 μ.Χ. από τη σπίθα που π ροκάλεσ ε η σφαγή τω ν Ιουδαίω ν τη ς Καισάρειας, η οποία έγινε με τη ν ανοχή το υ procurator Γεσσίου Φλώ­ ρου. Η είδηση για το αποτρόπαιο γεγονό ς δ ια δ ό θ η κ ε γρήγορα ως τη ν Ιερουσαλήμ, που ε κ ε ίν ε ς τις η μ έ ρ ε ς ή τα ν κατάμεσ τη από πλήθη π ροσκυνητώ ν τα οποία είχαν σ υρρεύσ ει για κάποια ιουδαϊκή θ ρ η σ κ ευ τι­ κή γιο ρ τή, και οδή γη σ ε σε εξέγ ερ σ η α ντι­ ποίνων η οποία έ φ ε ρ ε στην πρώτη γραμμή τη ν ακραία φ α τρία τω ν «Ζηλωτών». Οι Ε­ βραίοι α ν τά ρ τες αγνόησαν τις συμβιβασ τι­ κές απ όπ ειρες το υ Ηρώδη Αγρίππα Β' και π ολιορκώ ντας τη ρωμαϊκή φ ρουρά τη ς πό­ λ η ς τη ν εξόντω σ αν, παρά το ό ,τι είχε προηγ η θ εί σ υνθηκολόγησ η υπό όρους. Μαινόμενοι οι Εβραίοι ιερ είς το υ Ναού δ ιέτα ξα ν να σ ταματήσ ουν οι η μ ερ ή σ ιες θ υ σ ίες που γ ίνο ντα ν προς τιμ ή το υ α υ το κρ ά το ρ α Ν έ­ ρωνα, δ ίδ οντα ς έτσ ι το έναυσμα μιας ανοι­ κτή ς εξέγ ερ σ η ς . Σε εκείν ο το στάδιο τη ς α π όλυτης ο­ χλοκρ α τία ς που επ ικρατούσ ε σ την Παλαι­ στίνη, η π αρορμητική ιουδαϊκή επανάστα­ ση θ α μπορούσε να έχει κα τα σ τα λεί με σχε­ τική ευκο λία αν οι Ρωμαίοι δ ιο ικ η τές είχαν κα τα φ έρ ει να δια τηρ ήσ ουν στοιχειω δώς τη ν ψ υχραιμία το υ ς. Ο procurator όμω ς κα­ τα λ ή φ θ η κ ε από αμηχανία και ο legatus τη ς Συρίας, Κήσ τος Γάλλος, που σ υγκρ ότησ ε έ ­ γκαιρα μια στρατιά 30.000 ανδρών, απέμεινε να προσπαθεί μόνος το υ να καταπ νίξει το ν εβρα ϊκό ξεσ ηκω μό. Αφού κα τέσ τρ εψ ε μικρό αριθμό από εβραϊκά χωριά που βρήκε στο διάβα το υ ο Γάλλος έφ θ α σ ε έξω από τα τείχ η τη ς Ιερουσαλήμ, όπου συνάντησε π λέον σκληρή και επ ίμονη αντίσταση. Κορ­

μός τω ν δ υνάμεώ ν το υ ή τα ν οι άνδ ρ ες τη ς λ εγεώ να ς XII Fulminata, η οποία έμ ο ια ζε να υ π ο φ έρει από μια π ερίεργη κακοτυχία. Το 62 μ.Χ. είχε υποστεί σ υντριπ τική ή ττα κα­ τά τη διάρ κεια μιας εκσ τρ α τεία ς στην Α ρμ ενία και το ν επ ό μενο χρόνο είχ ε σ τα λεί στη Συρία για να α να σ υ γκρ ο τη θ εί και να δ εχ θ ε ί ν έο υ ς σ τρα τιώ τες. Αν και μπροστά από τη ν Ιερουσ αλήμ δ ιέ θ ε τ ε ε ν ι­ σχύσεις α ρ κετώ ν βο ηθ ητικώ ν σ τρα τευ μά τω ν, καθώ ς και σ τοι­ χεία άλλων λεγεώ νω ν, σ τά θ η κε α­ νίκανη να κάμψ ει τη ν άμυνα το υ αντιπάλου και οι α ν τά ρ τες απέκρουσαν ό λ ες τις εφ ό δ ο υ ς τη ς. Α ­ π ο γ ο η τευ μ έν ο ς ο Γάλλος έλυσ ε τη ν π ολιορκία μ ετά από μια ξα φ ν ι­ κή νευ ρική κρίση και η α κό λου θη απεμπλοκή τη ς XII Fulminata κ α τέ ­ λ η ξε σε τραγωδία, αφού τα τμ ή μ α ­ τά τη ς καταδιώ χθηκαν επί 60 χι­ λ ιό μ ετρ α ως τη ν πόλη Αντίπατρις, υφ ισ τάμενα ταπ εινω τικά Βαριές απ ώ λειες από τις π ροσ βολές τω ν ιουδαϊκώ ν α τά κτω ν τμ η μ ά τω ν και φ θ ά ν ο ν τα ς στο σ ημείο να απωλέσουν και το ν ίδιο το ν α ετό τη ς λ ε ­ γεώ νας.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ Υστερα από τη ν απ οτυχία αυ τή τω ν ρω­ μαϊκών όπλων η επανάσταση κυριάρχησ ε σε όλη τη ν Ιουδαία και επ ε κ τά θ η κ ε σαν π υρκαγιά στη Γαλιλαία και σε τμ ή μ α τα τη ς Υπεριορδανίας. Οι π όλεις τη ς Π αλαισ τίνης έγιναν για μια ακόμα φορά πεδία μαχών και οι η γ έ τε ς που α να δείχθη κα ν ανάμεσα σ του ς ε ξε γ ε ρ μ έ ν ο υ ς Ιουδαίους άρχισαν να π ρ ο ετο ιμά ζο ντα ι για τη ν «υποδοχή» τη ς ρω μαϊκής α ντεπ ίθεσ ης, που ή τα ν σίγουρο ό τι θ α επ ακολουθούσ ε. Αν και οι κεφ α λές τω ν ε ξεγ ε ρ μ έν ω ν π ρο έρ χο ντα ν σε εκείν η τη φάση από τα χ α μη λότερα σ τρώ ματα του ιουδαϊκού λαού, που είχαν υ π ο φ έρ ει περισ­ σ ότερο από τα δ εινά τη ς ρω μαϊκής κα το ­ χής, α ρ κ ετο ί τοπ ικοί α ρ ισ το κρ ά τες πείσθηκαν να σ υμμετάσ χουν σ τον αγώνα έπ ειτα από τη ν ευ κο λία με τη ν οποία τρ ά π η κε σε φ υγή η επ ίφοβη Fulminata. Ομως ο ύ τε οι π ροετοιμασ ίες, ο ύ τε οι οχυρώ σ εις που κα­ τα σ κεύα ζαν βιαστικά οι λιγο σ τοί Εβραίοι ή ­ τα ν σε θέσ η να α π οτρ έψ ου ν τη ν επ ερχόμ ενη θ ύ ελ λ α που θα έρ ιχ νε ενα ν τίο ν το υ ς η Ρώμη. Η Ιουδαία αντιπροσώ πευε ένα ν ν ευ ­ ραλγικό κόμβο χερσαίων και θαλάσσιων συ­ γκοινω νιώ ν σ την ανατολική Μ εσ όγειο και βρισ κόταν επ ικίνδυνα κο ντά στα σύνορα με τη ν Παρθία, το ν μόνο αντίπαλο που μπο­ ρούσε να απ ειλήσει τη Ρώμη με π όλεμ ο υ­ ψ ηλής έντα σ ης, έτσ ι ώ στε οπ οιαδήποτε σκέψη για α νεξα ρτητο π ο ίησ ή τη ς ή τα ν α­ π αράδεκτη για το υ ς α υ το κ ρ ά το ρ ες. Ο Νέρωνας έσπ ευσ ε τη ν άνοιξη το υ 67 μ.Χ. να ε ­ π ανορθώ σει το σφάλμα τη ς π ρο ηγού μενης π αραμέλησης τω ν θ εμ ά τω ν τη ς Ιουδαίας, α ν α θ έτο ν τα ς τη ν κατάπνιξη τη ς επανάσ τα­

Η Ιουδαία το υ 1ου και του 2ου αιώνα μ.Χ. ήταν μια περιοχή αυξημ ένης α σ τά θ εια ς για τους Ρωμαίους, που προσπαθούσαν μ ε στρατιω τικά μ έσ α να κατα σ τείλο υν διαδοχικές εξεγ έρ σ εις . Το φρούριο της Μ ασάντα βρισκόταν στη δυτική όχθη τη ς Ν εκρ ός Θάλασσας. Λίγο μακρύτερα βρίσκονται και τα ερείπ ια το υ οχυρού Μ πετάρ, όπου έσβησ ε η πολύ φ ο β ερ ό τερ η εξέγ ερ σ η του Μπαρ Κόχμπα 6 0 χρόνια α ρ γότερ α .

σης σ τον ικα νό τα το α ξιω ματικό Φλάβιο Βεσπασιανό, ο οποίος είχε σ υμμετάσ χει και δ ια κρ ιθ εί σ την κα θυπ ότα ξη τη ς Β ρετανίας. Αν και δ εν τύ γχ α νε τη ς ευνοία ς τω ν αυλικών, ο Βεσπασιανός δ ιέ θ ε τ ε σημαντική σ τρα τιω τική εμπ ειρία και κα τέφ θ α σ ε σ την Π αλαιστίνη επ ικεφ α λή ς 60.000 ανδρών, έ ­ χ οντα ς σ την κατοχή το υ ένα ειδ ικό δ ιά τα γ­ μα «maius Imperium» που το ν π ερ ιέβ α λλε με α υ ξη μ έ ν ε ς εξο υ σ ίες και έ θ ε τ ε επιπλέον υπό τις δ ια τα γές το υ τις α ξιό λο γ ες και ε το ι­ μ ο π ό λεμ ες δ υνά μεις τη ς σ υριακής μ εθ ο ρ ί­ ου. Μ ε α υτή τη ν υπ οστήριξη ο Βεσπασιανός απ οβιβάστηκε στη βόρεια ακτή και άρ­ χισε τη μ εθ ο δ ικ ή εκσ τρ α τεία τη ς ανακατά­ ληψ ης χρησ ιμοπ οιώ ντας έ ν τεχ ν α τόσο τη ν ωμή βία, όσο και το ν ρωμαϊκό χρυσό. Η πρώτη πόλη που έπ εσ ε στα χέρια τω ν λεγεώ νω ν το υ Βεσπασιανού ή τα ν η Γκαμάρα, 30 χ ιλιό μ ετρ α νοτίω ς τη ς Τύρου, που π υρπ ολήθηκε ο λοκληρ ω τικά και ο εν ή λ ι­ κος π ληθυσ μός τη ς σ φ αγιάσ τηκε χωρίς έ ­ λ εο ς. Η πόλη Γιοτάπατα τη ς Γαλιλαίος α κο ­ λού θη σ ε τη ν ίδια μοίρα έπ ειτα από π ολιορ­ κία 47 ημερώ ν, κατά τη ν οποία ο Βεσπασιανός χρησ ιμοπ οίησε 160 μ εγά λου ς καταπέλ-

τ ε ς για να π ροκαλέσ ει ρ ήγματα στα τείχ η . Ο επ ό μενο ς χρ ό νος α­ φ ιερ ώ θ η κε από το υ ς λεγεω νά ρ ι­ ους σ την εκκαθάρισ η τω ν υπεριορδανικώ ν περιοχών, έτσ ι ώ­ σ τε να απομονώ σουν το ν πυρή­ να τω ν επαναστατώ ν σ την καρ­ διά τη ς εξέγ ερ σ η ς , τη ν ίδια τη ν Ιουδαία. Δυστυχώ ς για το υ ς Ρω­ μαίους οι π ο λιτικές ίντρ ιγ κες σ την π ρω τεύουσ α τη ς α υ το κ ρ α ­ το ρ ία ς είχαν προσλάβει απ ειλη­ τικ έ ς διαστάσεις, καθώ ς ο Νέρωνας ε ξο ν τώ θ η κ ε το 68 μ.Χ. και μια σειρά από ισχυρούς επαρ­ χιακούς δ ιο ικ η τές (όπως ο Γάλ6ας, ο Ο θω νας και ο Ο υ ϊτέλλιος) έριζαν αδιάκοπα για το ν θρόνο, σ τρ έφ ο ν τα ς τα ρωμαϊκά όπλα ε ­ να ντίον τω ν συμπατριω τώ ν το υ ς. Σ το στάδιο αυ τό ο Βεσπασιανός ε γ κ α τέλ ε ιψ ε τις επ ιχει­ ρήσ εις σ την Π αλαιστίνη με τη ν πρόφαση ό τι ο Νέρωνας (από το ν οποίο είχε λά βει τη σ χετική εντο λ ή ) είχ ε εκθ ρ ο ν ισ τεί, αλλά με π ραγματική π ρόθεση να ενδ υ θ εί ο ίδιος τη ν α υ τοκρ α τορ ική πορφύρα, που π ίσ τευε ό τι το υ α ν ή κ ε δικαιω ματικά. Αναχω­ ρώ ντας άφ ησ ε πίσω τις π έν τε λ εγ εώ ν ες το υ και το ν γιο το υ Φ λάβιο Τίτο, με τη ρητή εν το λ ή να κατα λά­ β ει τη ν Ιερή Πόλη τη ς Ιερουσ αλήμ και να θ έσ ει τέρ μ α σ την εβραϊκή επανάσταση. Οι Ιουδαίοι δ εν ή τα ν πια ικανοί να εκμ ετα λ λ ευ θ ο ύ ν το δώρο τη ς τύ χ η ς, καθώ ς η ο ­ μόνοια με τη ν οποία είχαν αρχίσει το ν απ ε­ λ ευ θ ε ρ ω τικ ό το υ ς π όλεμο δ εν επέζησ ε μ ε ­ τά τη ν πρώτη έκ ρ η ξη αγανάκτησ ης κατά τω ν Ρωμαίων. Η είσ οδος το υ Βεσπασιανού σ τον αγώνα κατά το υ Ο υ ϊτέλλιο υ το 69 μ.Χ. έδω σ ε σ τους σ τασ ιαστές άλλον έναν πολύ­ τιμ ο χρόνο ανάπαυλας, διάσ τημα κατά το ο­ ποίο οι Εβραίοι κα τά φ ερ α ν να σ τα μ α τή ­ σουν (έστω και προσωρινά) τις εσ ω τερ ικές το υ ς διαμάχες και να ενω θ ο ύ ν για τη ν ανα­ σ υγκρότησ η τω ν πολλαπλών οχυρω ματι­ κών το υ ς έργω ν γύρω από τη ν Ιερουσαλήμ. Α φ ή νοντα ς μόνο τη ν IV Scythica να επ ιτη ρ εί τη ν υπόλοιπη Π αλαιστίνη, το 70 μ.Χ. ο Τ ίτο ς π ερικύκλω σ ε τη ν πόλη με τη λεγεώ να V Macedonica που ή λ θ ε από το υ ς Εμμαούς, τη ν X Fretensis που βάδισε από τη ν Ιεριχώ, τη ν α να σ υγκρ οτημ ένη XII Fulminata που ή ­ τα ν αποφασισμένη να ξεπ λύ νει το ό νειδο ς τη ς π ρ ο η γο ύ μ ενη ς ή ττα ς τη ς και τη ν έ ­ μπειρη XV Apollinaris που είχ ε φ έ ρ ει ο ίδιος από τη ν Α λεξά νδ ρ εια . Αφού δ ιέκο ψ ε το ν α­ νεφ οδια σ μό τη ς μ εγά λη ς π όλης σε τρ ό φ ι­ μα, τη ν κα τέλ α β ε έπ ειτα από σκληρή πο­ λιορκία έ ξι μηνώ ν που κ α τέ λ η ξε σε ισοπέδωση το υ μ εγ α λ ύ τερ ο υ τμ ή μ α τό ς τη ς. Οι καταδικα σ μένοι υπερασπιστές τη ς, που αριθμούσ αν περίπου 23.000 μ α χη τές, π ολέμησ αν με πείσμα ακόμα και ό τα ν έφθασαν στα όρια το υ λιμού. Ο ταν ο Τίτος κα τέλ α β ε τα δύο τε λ ε υ τα ία οχυρά, τη ν π ε­ ριοχή το υ Ναού και τη ν ακρόπολη (έπ ειτα ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

από μια έφ ο δ ο που κ α τέ λ η ξε σε λ ο υ τρ ό αί­ ματος), δ εν β ρ ή κε τίπ οτα άλλο από ερείπια. Ο π ληθυσ μός τη ς Ιερουσ αλήμ που επέζησ ε το υ π ολέμου σ ύρ θη κε στα σκλαβοπάζαρα ή εκδ ιώ χ θ η κε βάναυσα και η ρωμαϊκή λ ε γ ε ­ ώνα X Fretensis σ τά θ μ ευ σ ε για α ρ κ ετό και­ ρό μέσα σ την πόλη. Το Σ α νχεντρ ίν δ ια λύ θη ­ κε και οι α ρ μ ο δ ιό τη τες το υ πέρασαν π λέον στα χέρια το υ Ρωμαίου procurator. Απ έμεναν π λέον μόνο οι καιροσκόποι sicarii, που είχαν π αραμείνει μακριά από τη ν Ιερουσ αλήμ όσο η πόλη π ερνούσ ε τη μεγάλη δοκιμασία τη ς και οι οποίοι δ εν είχαν διστάσει το 68 μ.Χ. να επ ιδράμουν ενα ν τίο ν το υ χωριού Αϊν Γκεντί, σ κοτώ νοντας το υ ς κα τοίκο υς και λ η σ τεύ ο ντα ς τις π εριουσ ίες το υ ς. Τα θ ύ μ α τά το υ ς ε κ ε ί δ εν ή τα ν οι μισ ητοί Ρω­ μαίοι σ τρ α τιώ τες, αλλά 700 αθώ οι Ιουδαίοι όλω ν τω ν ηλικιών. Επειτα από τη ν αναχώρη­ ση το υ Τίτου οι κ υ β ε ρ ν ή τες τη ς Ιουδαίας ε ­ π ικέντρω σ αν τη ν προσοχή το υ ς σ την κα τα ­ δίω ξη και τη ν εξόντω σ η εκείνω ν τω ν α ντά ρ ­ τικώ ν ομάδω ν που αναζητούσ αν απ εγνω ­ σμένα τη σωτηρία σε απρόσιτα ο ρεινά κρη­ σ φύγετα.

ΘΑΝΑΤΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΒΡΑΧΟ

"JQ mm

Η Μ ασάντα ή τα ν το τε λ ε υ τα ίο από τα ο­ χυρά τη ς επανάστασης. Το 66 μ.Χ. μια μικρή ομάδα Ιουδαίω ν α ντα ρ τώ ν είχε κα τα λά βει το επ ιβλητικό φ ρ ούριο-σ ύμβολο (και μαζί με α υ τό τη ν π ολύτιμη απ οθήκη οπλισμού που π εριελάμβανε), αιφ νιδιάζοντας τη ν ο ­ λιγάριθμη ρωμαϊκή φ ρ ουρ ά που είχ ε το π ο ­ θ ε τ η θ ε ί ε κ εί από τη ν εποχή το υ θ α νάτου το υ μεγάλου Ηρώδη. Κατά το υ ς επ ό μενο υς μ ή ν ες οι α ν τά ρ τες sicarii χρησιμοποίησαν το απόμακρο και α υ τοδ ύνα μ ο οχυρό ως ασφαλή βάση για τις επ ιδρ ομ ικές επιχειρήσεις το υ ς στον καιρό τη ς επανάστασης και

συνέχισαν να το έχουν σ την κατοχή το υ ς επί τρ ία ο λόκληρ α χρόνια μ ετά τη δρ α μ α τι­ κή πτώση τη ς Ιερουσ αλήμ και τη ν ε κ θ ε μ ε λίωση το υ Ναού. Το γ εγο νό ς α υ τό προκαλούσε βέβαια τη ν ενόχλησ η τω ν Ρωμαίων και έτσ ι το φθινόπωρο το υ 73 μ.Χ., επτά χρόνια μ ετά τη ν ένα ρ ξη το υ εβραϊκού ξ ε ­ σηκωμού, αποφάσισαν να θ έσ ο υ ν ένα τ έ ­ λος στο α κα νθ ώ δες ζήτημα. Ο ν έο ς κ υ β ε ρ ν ή τη ς τη ς Ιουδαίας, Φλάβιος Σίλβα, βάδισε κατά τη ς Μ ασάντα επι­ κεφ α λή ς τη ς π ερ ίφ ημ ης Δ έκα τη ς (X) λ ε γ ε ­ ώνας, μιας ισχυρής δύναμης β ετερ ά νω ν που είχε π ρω τοσ τα τήσ ει σ την πολιορκία και τη ν κυρίευσ η τη ς Ιερουσ αλήμ και τη ς οποίας οι λεγεω νά ρ ιο ι σ υνεπ ικουρ ούντο από 4.000 β ο η θ η τικ ο ύ ς σ τρ α τιώ τες. Ο Ε­ βραίος ισ τορικός Φ λάβιος Ιώσηπος, που ε ί­ χε α υ τομ ολή σ ει στη ρωμαϊκή π λευρά μ ετά τη ν άλωση τη ς Π οτάπ ατα, δίνει μια γ λα φ υ ­ ρή εικόνα το υ δ έο υ ς με το οποίο πρέπει να αντιμετώ πισ αν τη ν ά φ ιξη τη ς Δ έκα τη ς λ ε ­ γεώ νας σ τους π ρόπ οδες το υ βουνού οι υ­ περασπιστές τη ς Μασάντα: «Αυτή η μεγάλη α υ το κρ α το ρ ία δ εν έπ εσ ε στα χέρια το υ ς από μια εύνοια τη ς τύ χ η ς, αλλά σαν έπαθλο γ εν ν α ιό τη τα ς και ανδρείας. Γιατί το ρωμαϊ­ κό έθ ν ο ς δ εν π ερ ιμ έν ει το ξέσπασμα το υ π ολέμου για να δ ιδ ά ξει σ τους ά ν δ ρ ες το υ τη ν τέ χ ν η τω ν όπλων. Δ εν κά θ ο ντα ι με σ ταυρω μένα χέρια το ν καιρό τη ς ειρ ήνη ς, ώστε να τρ έχ ο υ ν με πανικό τη ν ώρα τη ς α­ νάγκης. Α ντίθ ετα , σαν να έχουν γ ε ν ν η θ ε ί με τα όπλα στα χέρια, δ εν σ τα μ α τού ν π οτέ τη ν εκπαίδευσ η και δ εν π ερ ιμ ένο υν π οτέ τις κρίσεις να ξεσπάσουν. Επιπλέον οι α­ σκήσεις το υ ς δ εν είναι λ ιγ ό τερ ο επίπονες από τη ν π ραγματική μάχη. Κ άθε σ τρα τιώ ­ τη ς δίνει κα θ η μερ ινά όλη το υ τη ν ενέρ γ εια στις ασκήσεις, σαν να ή τα ν σε δράση. Εκεί ο φ είλ ετα ι και η μεγάλη ευκο λία με τη ν ο ­ ποία α ντιμετω π ίζο υν οι Ρωμαίοι το ν κλο νι­

σμό τη ς μάχης. Καμία σύγχυση δ εν τα ράζει το υ ς σ χηματισ μούς το υς, κανένα ς πανικός δ εν παραλύει το υ ς ά νδ ρ ες και καμία ε ξά ­ ντλησ η δ εν το υ ς κα ταβάλλει. Και καθώ ς οι αντίπαλοί το υ ς δ εν μπορούν να αντιπαραβάλουν π αρόμοιες α ρ ετές , η νίκη είναι για τις λ εγ εώ ν ες η σίγουρη συνέπεια. Πραγμα­ τικά, δ εν θ α ή τα ν υπερβολή να π εριγράφει κα νείς τις ασκήσεις το υ ς σαν ανα ίμα κτες μάχες και τις μάχες το υ ς σαν α ιμ α τη ρ ές α­ σκήσεις...». Αφού εγκ α τέσ τη σ ε το επ ιτελ είο του σ τους π ρόποδες το υ βράχου και βεβαιώ θη­ κε ό τι οι ά ν δ ρ ες το υ α νεφ οδ ιά ζοντα ν επαρκώς με τρ ό φ ιμ α και νερό, ο Σίλβα δ ιέτα ξε τη ν κατασ κευή ενό ς τείχ ο υ ς π λάτους δύο μέτρ ω ν γύρω από ολόκληρ ο το βουνό, με σ υ ν δ ετικο ύ ς πύργους ανά 30 μ έτρα. Τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ περιέζω σαν τη Μασάντα κα τα ν εμ η μ έν α σε οκτώ σ τρα τόπ εδα γύρω από τις π αρυφ ές το υ απ ότομου βράχου «Γιατί οι Ρωμαίοι», π αρατήρησ ε ο Ιώσηπος «δεν ε κ τίθ ε ν τα ι π οτέ α φ ύ λα κτο ι σε εχ θ ρ ι­ κή αιφνιδιασ τική επίθεσ η. Σε όποιο εχ θ ρ ι­ κό έδ α φ ο ς και αν εισβάλουν, δ εν εμπ λέκο ­ ντα ι π οτέ σε μάχη αν π ροηγουμένω ς δ εν έ ­ χουν οχυρώ σει το σ τρα τόπ εδό το υ ς. Αυτό το σ τρα τόπ εδ ο δ εν α ν εγ είρ ετα ι π ο τέ στην τύχη ή σε ανώ μαλο έδ α φ ο ς και οι Ρωμαίο, δ εν ερ γά ζο ντα ι όλοι ανά πάσα στιγμή ή σε α νοργάνω τες ο μά δ ες. Αν το έδ α φ ο ς είναι α­ νώμαλο, πρώτα ισοπεδώ νεται. Επειτα μια τοπ οθεσ ία για το σ τρα τόπ εδο μ ετρ ά τα ι με τη μορφή τερ ά σ τιο υ ορθογω νίου. ΓΓ αυτόν το ν σκοπό ο σ τρα τός σ υ ν ο δ εύ ετα ι πάντα από ένα π λήθος εργατώ ν και έχ ει μαζί του όλα τα απ αραίτητα εργαλεία». Ο π ολιορκη­ τικό ς π ό λεμ ο ς ή τα ν ένα από τα κύρια χαρα­ κτηρ ισ τικά τω ν ρωμαϊκών επιχειρήσεω ν στην Ιουδαία, αλλά ο Σίλβα δ εν είχε σκοπό να π ερ ιμ έν ει π αθητικά ως τη στιγμή που η π είνα και οι σ τερ ήσ εις θ α υποχρέω ναν το υ ς Εβραίους υπερασπιστές το υ οχυρού να υποκύψουν. Το ορεινό φ ρούριο έπρεπε να πέσει σ τον σ υ ν το μ ό τερ ο δ υνα τό χρόνο και το π ερ ιμ ετρ ικό τείχ ο ς ή τα ν απ αραίτητο για να διασ φ αλισ τεί ό τι κανένας από το υ ς α ν τά ρ τες δ εν θα δ ιέ φ ε υ γ ε τη ς τιμω ρίας. Η α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα το υ ρωμαϊκού «πυροβολικού», που α π οτελείτσ από ονά­ γρους, σκορπιούς και βα λλισ τρίδες, ή τα ν γνω στή σ του ς Εβραίους α ν τά ρ τες , όπως και το γ εγο νό ς ό τι οι π ο λ εμ ικές μηχανές τη ς Δ έκ α τη ς λεγεώ να ς θ εω ρ ο ύ ν το οι φ ο­ β ε ρ ό τε ρ ε ς από ό λ ες όσ ες δ ιέ θ ε τα ν οι δυ­ νά μεις το υ Τίτου σ την Π αλαιστίνη. Α υ τές που ε κ τό ξε υ α ν βέλη ή τα ν πιο ισχυρές από ό τι τω ν άλλω ν λεγεώ νω ν και ε κ ε ίν ε ς που έ ­ ριχναν π έτρ ες μ εγ α λ ύ τερ ες , έτσ ι ώστε μπορούσαν να απ οκρούουν τις εξό δ ο υ ς τω ν π ολιορ κημένω ν φ ρουρώ ν ενεργώ ντα ς

Οι επ οχές παρέρχονται , αλλά η ιστορική μνήμη είναι φυσικό να παραμένει ισχυρή σε ένα έθνο ς του οποίου η επιβίωση α π ειλείτα ι ακόμα. Τέσσερα ισραηλινά F-Ιδ π ε το ύ ν σε σχηματισμό πάνω από τον βράχο τη ς Μασάντα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Μασάντα

Κεκλιμένο επίπεδο Κοιλάδα της Μασάντα

/[

Ρωμαϊκά στρατόπεδα

σαν «βαριά όπλα» το υ πεζικού, αλλά και να π λή ττο υ ν θ α να τη φ ό ρ α το υ ς υπερασπιστές τω ν επάλξεων. Οι π έτρ ες που ε κ τ ο ξ ε ύ ο ­ ν τα ν ζύγιζαν μέχρι και 25 κιλά και σ τέλνο­ ν τα ν σε μια απόσταση που έφ θ α ν ε και τα 400 μ έτρα. Τίποτα που θ α βρισ κότα ν στην τροχιά το υ ς, ε ίτε ή τα ν σ την πρώτη γραμμή, ε ίτ ε βαθιά στα μετόπ ισ θεν, δ εν θα μπορού­ σε να μ είν ει όρθιο. Μ ε το ν καιρό οι Εβραίοι έμα θ α ν να π ροσέχουν τις β ο λ ές τω ν λίθω ν επ ειδή οι τε λ ε υ τα ίο ι ή τα ν αρχικά λευ κο ί και έτσ ι όχι μόνο α κο ύ γο ντα ν να σφυρίζουν στον αέρα, αλλά συχνά η επ ιφάνειά το υ ς γυάλιζε έντο να , δ ίδ οντα ς και οπτική π ροει­ δοποίηση σ τους α μ υνόμ ενο υς να καλυ­ φθούν. Οι σκοποί που ή τα ν το π ο θ ετη μ έν ο ι σ τους πύργους προειδοποιούσαν κά θ ε φ ο ­ ρά που α ντιλα μβά νο ντα ν πως είχε ε κ το ξε υ θ ε ί κάποιο βλήμα ενα ν τίο ν το υ οχυρού φωνάζοντας: «Μωρό κα θ ’ οδόν!». Οσοι βρί­ σ κονταν στο σ ημείο όπου εκ τιμ ά το ό τι θα έ π ε φ τε ο λ ίθ ο ς έσπ ευδαν να διασκορπι­ σ τούν και να ξαπλώσουν στο έδ α φ ο ς για να μειώ σουν τις απ ώ λειες από τις εποστρακί-

Ο π ερίφημος Ιουδαϊκός Π όλεμ ος έλ η ξε την άνοιξη του 74 μ.Χ., όταν ο Ρωμαίος διοικητής Φλάβιος Σίλβα πολιόρκησε το φρούριο τη ς Μασάντα, που αποτελούσ ε το τελ ευ τα ίο και ισ χυρότερο έρ εισ μα των Εβραίων επαναστατών. Οι Ρωμαίοι έκτισ αν ένα π ερ ιμετρ ικό τείχος με ενσω ματω μένους πύργους για να αποκλείσουν τον βράχο, αλλά η τελική πτώση του φρουρίου ή λ 9 ε από την κατασ κευή του μ εγάλου κεκλιμένου επιπέδου έξω από το δυτικό τμήμα του. Μ προστά στην αναπ όφευκτη ή ττα οι αμυνόμενοι προτίμησαν, κατά μια άποψη, να α υτοκτονήσουν ομαδικά από το να πέσουν στα χέρια των Ρωμαίων.

σεις και να απ οφύγουν το ν βίαιο και ακαρι­ αίο θ ά να το το υ άμεσου π λήγματος. Σ ύ ντο ­ μα όμω ς οι Ρωμαίοι α ν τιλ ή φ θ η κα ν το αδύ­ να το σ ημείο το υ ς και έβαψ α ν μ α ύρ ες τις π έτρ ες που εξαπ έλυαν, βρίσ κοντας έτσ ι π ερ ισ σ ότερ ες φ ο ρ ές το ν στόχο. Στο μ ετα ξύ οι μηχανικοί το υ Σίλβα ε ί­ χαν σ υλλάβει μια εκπ λη κτική ιδέα. Το κυρ ιό τερ ο π ρόβλημα που έ θ ε τ ε η Μασάντα σ του ς π ο λ ιο ρ κη τές ή τα ν η τερ ά σ τια υψ ο­ μ ετρ ική διαφ ορά τη ς σε σχέση με τη ν επί­ πεδη επ ιφάνεια τη ς ά νυδρης ερή μο υ, γ εγ ο ­ νός που απ αγόρευε στις ά φ θ ο ν ες π ολιορ­ κ η τικ ές μηχανές τη ς Δ έκα τη ς λεγεώ να ς να βάλλουν α π οτελεσ μα τικά κατά τω ν οχυρώσεών τη ς. Επιπλέον οι Ρωμαίοι γνώ ριζαν πως τα εφ ό δια που π ιθ α νότα τα είχαν συσ­ σ ω ρεύσει οι αμ υνόμ ενο ι στις α π οθ ήκες το υ φ ρουρίου θ α διαρκούσαν για π ολλούς μή­ νες. Α κόμα όμω ς και αν η δύναμη τω ν υπε­ ρασπιστών μειω νόταν με τη ρίψη το ξευ μ ά τω ν και λίθω ν, το αποφασιστικό και τε λ ε ιω ­ τικ ό α π οτέλεσ μα θ α επ ερχότα ν μόνο αν βρισ κόταν τρ όπ ος να α ν εβ εί ένα ς π ολιορ­

κη τικό ς κριός ως τα τείχ η το υ φρουρίου. Πώς όμω ς μπορούσε να γ ίν ει κάτι τέτο ιο ; Μ ελετώ ν τα ς επ ισ ταμένα τη γ εν ικ ό τερ η τ ο ­ πογραφία τη ς Μ ασάντα, οι Ρωμαίοι μηχανι­ κοί ανακάλυψαν τη ν «κερκόπ ορτα» του φα ινομενικά α π όρ θητου οχυρού: αν και ο βράχος π εριβαλλόταν από μια χαμηλή κοι­ λάδα, η δυτική π λευρά το υ πλησίαζε α ρ κ ε­ τά στις καταπτώ σ εις ενό ς άλλου χ α μ η λ ό τε­ ρου υψ ώ ματος, πάνω στο οποίο είχε το π ο ­ θ ετή σ ε ι το α ρχηγείο το υ ο ίδιος ο Σίλβα για να έχ ει πανοραμική θ έ α το υ γύρω χώρου. Θα μπορούσαν άραγε να κατασκευάσ ουν με κάποιον τρόπ ο μια τε χ ν η τή «γέφυρα» που θ α έ φ ε ρ ν ε τις θ α ν α τη φ ό ρ ες π ολιορ κη­ τικ έ ς μηχανές κο ντά στο τείχο ς; Α κόμα και αν ξεκινού σ α ν από το σ χετικά υπ ερυψ ω μέ­ νο εκείν ο σημείο, είχαν ακόμα να καλύψουν μια καθόλου ευ κα τα φ ρ ό ν η τη υ ψ ομετρική διαφ ορά 120 μέτρω ν, ενώ π αράλληλα θ α έ ­ πρεπε να γεμ ίζο υ ν με υλικό τη ν τερά σ τια τά φ ρ ο που το υ ς χώ ριζε από τη ν κορυφή τη ς Μασάντα. Αυτή η επιλογή, σύμφωνα με τις μ α ρ τυ ρ ίες τω ν ανθρώπων το υ ς που είΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

•J2 mm

χαν υ π η ρετήσ ει π αλαιότερα στη φρουρά το υ οχυρού, θ α το υ ς έφ ε ρ ν ε ακριβώ ς στο μ έρ ο ς το υ τείχ ο υ ς που ή τα ν π λησ ιέσ τερα σ την είσ οδο το υ δ υτικο ύ παλατιού το υ Η­ ρώδη και (συμπτω ματικά) α ρ κετά κοντά στη σ ημείο όπου είχαν σ τήσ ει το α ρ χηγείο το υ ς οι επ ικεφ α λή ς τω ν Ζηλωτών, Η ταν μια π αράτολμη ιδέα, που εκ είν η τη ν εποχή μό­ νο η αυτοπ επ οίθησ η τω ν Ρωμαίων μηχανι­ κών θ α μπορούσε να φ έ ρ ει σε πέρας. Χ ρησιμοποιώ ντας ένα ν αριθμό από αιχ­ μαλώ τους Εβραίους επ ανασ τάτες ως σκλά­ βους, άρχισαν να δ ιευ θ ύ ν ο υ ν τη ν κα τα ­ σ κευή μιας γιγαντιαίας χω μάτινης ράμπας απ έναντι στη δυτική π λευρά το υ βράχου, ώ στε να επ ιτευ χ θ εί η προώθηση (σε ευ ν ο ϊ­ κή θ έσ η) τω ν π ολιορκητικώ ν μηχανών που θ α έδιναν ένα τέ λ ο ς σ την άμυνα τω ν έ ­ γκλεισ τω ν ανταρτώ ν: ένα ς σ ιδηρόφ ρ α κτος π ύργος ύψ ους 30 μ έτρ ω ν και ένα ς π ολιορ­ κη τικό ς κριός θα ή τα ν α ρ κετά για να κλο νί­ σουν τα τείχ η στην κορυφ ή το υ βράχου τη ς Μ ασάντα και να απ οδεκατίσ ουν το υ ς αμυ­ ν ό μ ενο υ ς στις επ ά λξεις. Το εγχ είρ η μ α ή τα ν φ ο βερό : έπρεπ ε να δ η μ ιο υ ρ γ η θ εί ένα ς διά­ δ ρομος κλίσης 33 μοιρώ ν και μήκο υ ς 206 μέτρω ν, ως ένα ύψος το υλά χισ τον 110 μ έ ­ τρων. Πώς θα μπορούσε όμω ς να κατασ κευα σ θεί με π ρόχειρα υλικά έτσ ι ώστε να α ντέξε ι το απίθανο βάρος το υ τερ ά σ τιο υ πύρ­ γου, που α νερ χότα ν σε π ολλές δ εκ ά δ ες τό ννο υ ς; Η απάντηση τω ν Ρωμαίων μηχανι­ κών τη ς Δ έκα τη ς λεγεώ να ς ή τα ν μια εκπ λη ­ κτική και πολύπλοκη κατασ κευή. Για να ε ­ μποδίσουν το υ ς τερ ά σ τιο υ ς ό γκο υ ς χω μά­ τω ν να υποχωρήσουν κάτω από τη ν πίεση τόσ ο το υ φ ο ρ τίου , όσο και το υ ίδιου του βάρους το υς, είχαν κτίσ ει μια σειρά από μ ε ­ γάλα ξύλινα «κιβώτια» από κο ρμ ο ύς δ έ ν ­ δρων και φ ύ λλα φοινίκω ν, που προφανώς είχαν μ ετα φ ερ θ ε ί ως τη Μ ασάντα από κάποια απόσταση, για τί η π εριοχή ή τα ν και τ ό ­ τ ε έρημη. Ο ταν κα θ ένα από τα «κιβώτια» σ τερ εω νότα ν, γ έμ ιζε με χώμα ώ στε να μ ε ­ τα μ ο ρ φ ω θ εί σε ένα σκαλοπάτι για τη ν τ ο ­ π οθέτησ η το υ επ ό μενο υ «κιβω τίου». Εφαρ­ μ όζο ντα ς αυτή τη σ υσ τηματική τεχ ν ικ ή πο­ λιο ρ κη τικο ύ π ολέμου η Δ έκα τη λεγεώ να επ εδ είκν υ ε τις ε ξα ίρ ε τε ς ικα ν ό τη τες που εί­ χε α να π τύξει από τις π ρ ο η γο ύ μ ενες παρό­ μ ο ιες επ ιχειρήσ εις τη ς κατά τω ν α νταρτώ ν σ την Ιουδαία. Σιγά-σιγά, σε μια π ερίοδο α ρ κετώ ν ε ­ βδομάδω ν ή ακόμα και μηνών, το επίπεδο υψω νόταν με γ εω μ ετρ ική ακρίβεια προς τις οχυρώ σεις τη ς Μ ασάντα, ενώ άλλοι εξειδ ικευ μ έν ο ι μηχανικοί συναρμολογούσαν το ν πύργο που θ α κυλούσ ε πάνω του. Το π εζι­ κό, οι τ ο ξ ό τ ε ς και οι σ φ εν δ ο ν ή τες κρ α το ύ ­ σαν απ ασχολημένους για όλο α υ τό το διά­ σ τημα το υ ς υπερασπιστές τη ς Μ ασάντα με ένα ν σ τα θ ερ ό ρ υθ μό ρίψης λίθω ν και β ε ­ λών. Το ιππικό και τα ελα φ ρά β ο η θ η τικά σ τρ α τεύ μ α τα περιπολούσαν συνεχώς κατά μήκο ς το υ π ερ ιμ ετρ ικο ύ τείχ ο υ ς για να ε ­ μποδίσουν τη διαφ υγή ακόμα και μεμ ονω ­ μένω ν ατόμων. Φυσικά το π λήθος τω ν αιχ­ μαλώ τω ν Εβραίων που είχ ε σύρει ως τη Μ α­ σάντα η Δ έκα τη λεγεώ να ή τα ν εκείν ο που

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Χ ιλιάδες σ ιδερ ένιες αιχμές βελών , όπως και π λήθος από άλλα τμ ήμ ατα θω ρακίσεω ν και όπλων , έχουν έ λ θ ε ι στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη. Η μάχη πάνω στη Μ ασάντα ήταν σκληρή και α νελέητη.

υ π έφ ερ ε π ερισ σ ότερο, καθώ ς έπ ρεπ ε να ερ γά ζετα ι με ε ξο ν τω τικ ο ύ ς ρ υ θ μ ο ύ ς κάτω από τα το ξε ύ μ α τα που έριχνα ν ενα ν τίο ν το υ οι αμ υνόμ ενο ι sicarii β λέπ ο ντα ς το επί­ πεδο να το υ ς πλησιάζει. Γνώριζαν καλά ό τι μαζί το υ πλησίαζε μ έτρ ο προς μ έτρ ο ο πα­ ρ α δειγμ α τικό ς θ ά να το ς στα χέρια το υ πιο αδυσώ πητου εχθ ρο ύ. Ο ταν τε λ ικ ά ο κινού μενος πύργος και ο κριός κύλησαν αργά προς τη ν κορυφ ή τη ς Μ ασάντα τη ν άνοιξη το υ 74 μ.Χ., οι Ρωμαίοι πίστεψαν ό τι η κατάκτησ η το υ φ ρουρίου θ α ή τα ν θ έμ α ωρών. Ομως τα γ εγο νό τα το υ ς διέψευσαν. Ο ογκώ δης π ολιορ κη τικός κριός δ εν δ υ σ κο λεύ τη κ ε καθόλου να συ­ ν τρ ίψ ει το ν π έτρ ινο εξω τερ ικ ό τοίχο που ε ί­ χε κτίσ ει πριν από χρόνια ο Ηρώ δης στο π ε­ ρ ιμ ετρ ικό χ είλ ο ς το υ βράχου, αλλά αμέσως μ ετά οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν έκπ λ η κτο ι ό τι οι Ιουδαίοι είχαν κτίσ ει ένα δ ε ύ τε ρ ο α μ υ ­ ντικό τείχ ο ς σ τον το μ έα όπου «στόχευε» το επίπεδο. Εσω τερικά το υ τείχ ο υ ς το υ Η­ ρώδη είχαν σηκώσει δύο σ ειρ ές από μ εγά ­ λους κο ρ μ ο ύς δένδρω ν, ανάμεσα στις ο ­ π οίες είχαν συσσωρεύσει ό γκου ς από φ ρεσκοσκαμμένο χώμα. Κατά π αράδοξο τρόπ ο αυ τό το αυτοσ χέδιο «ελασ τικό» τείχ ο ς α­ π ο δ είχ θ η κε πολύ πιο α ν θ εκ τικ ό στα κτυπ ή­ ματα το υ κριού, επ ειδή οι επ αναλαμβανό­ μ εν ες κρούσ εις πάνω το υ απλώς σ τα θ ερ ο ­ ποιούσαν π ερισ σ ότερο το χώμα που απ οτελούσ ε τη «γέμισή» του. Πώς όμω ς κα τά φ ερ α ν οι Εβραίοι έ ­ γ κλ εισ το ι να κτίσ ουν αυτό το τείχ ο ς ό ν τε ς απ ομονω μένοι σ την κορυφή το υ βράχου: Η απάντηση δ ό θ η κ ε πρόσφατα από τη ν πα­ ρ α τη ρ η τικ ό τη τα το υ κα θ η γη τή Ε χουντ Ν έ­ τζερ το υ Π ανεπιστημίου τη ς Ιερουσαλήμ.

Α μέσω ς μόλις τα αρχαία ευ ρ ή μ α τα ή λθ ο . σ την επ ιφάνεια από το υ ς αρχαιολόγους. : Ν έτζερ π αρατήρησ ε ό τι οι φ λό γες που εί­ χαν κάψ ει το παλάτι το υ Ηρώδη μ ετά τ τ . πτώση το υ οχυρού είχαν αφ ήσ ει τα σημεδια το υ ς μόνο στο 1 0 % τω ν δω ματίω ν t o l ενώ οι π ερισ σ ότεροι άλλοι χώροι δ εν έ φ ε ­ ραν καμία έ ν δ ειξη ό τι είχαν π υρποληθε. Καθώς ή τα ν γνω σ τό ό τι τα δω μάτια αυτά γ τα ν αρχικά όλα σ τεγα σ μένα με ε ύ φ λ ε κ τε ς στρώ σεις από άχυρο και ξύλο, ο Ν έτζερ αν τιλ ή φ θ η κ ε ό τι οι Ιουδαίοι α ν τά ρ τες , ω θ ο .μενοι από το ένσ τικτο τη ς επιβίωσης κα. τη ν απελπισία το υ σ τριμω γμένου θηράμα­ το ς, είχαν ξηλώ σ ει το 90% από τις σ τέγ ε : το υ παλατιού για να κα τασ κευάσ ουν το τε χος το υ ς, α φ ήνοντα ς ά θ ικτα μόνο λίγα δ_μάτια όπου φυλάσ σονταν τα εφ ό διά τ ο . : από τις επιδράσ εις τω ν σ τοιχείω ν τη ς φ .σης. Σύμφωνα με το υ ς υπολογισμούς τι_ . αρχαιολόγω ν η κίνηση αυ τή π αρείχε σ τ ο .: π ολιορ κη μένο υς το υλά χισ τον 4.000 ξύ λ ιν ε ; δ οκούς, που θ α μπορούσαν να μ ε τα τ ρ ο π ούν σε οχύρωση μέσα σε δύο εβδο μά δες ν υ κ τερ ιν ή ς εργασίας, ό τα ν η προσοχή t l . Ρωμαίων για το τι σ υνέβαινε πάνω σ τ: φ ρούριο θ α χαλάρωνε. Ο Φ λάβιος Σίλβα όμω ς δ εν ή τα ν άνθρ_πος που θ α μπορούσε να απ οθαρρυνθώ τόσο εύ κο λα από μια τέ το ια έξο χ η επινόη­ ση τω ν αμυνόμενω ν. Α ντικρ ύζο ντα ς τη δ ί ­ κοπη τη ς π ροέλασ ης μπροστά σ την ευ ρ η ­ ματική άμυνα τω ν Ιουδαίων, δ ιέ τα ξε τ ο . : σ τρ α τιώ τες το υ που επάνδρω ναν το ν πύργο να ε κ το ξε ύ σ ο υ ν α να μμ ένο υς δ α υ λ ο ί και εμπ ρηστικά βέλη πάνω στην ε ξ ω τ ε ρ ι·' ξύ λινη επ ιφάνεια το υ δ εύ τερ ο υ εβ ρ α ϊκ ό , τείχ ο υς, έτσ ι ώ στε να το υ π ροκαλέσ οι.. φωτιά. Αρχικά οι φ λό γες και ο καπνός ξ ε χ 1.θ η κα ν πάνω στα πρόσωπα τω ν Ρωμαίων. α· λά κατόπ ιν «σαν από θ εία πρόνοια», όπως έγραψ ε ο α υ τό μ ο λο ς Ιώσηπος, η φορά τ ο . ανέμ ου ξα φ νικά ά λ λ α ξε και το τε λ ε υ τα ίο α­ μ υ ν τικό προπύργιο τω ν Ζηλω τώ ν κ α τ:· σ τρά φ ηκε. Ικανοποιημένοι για τη ν επ ιτυ χ .: το υ εγ χ ειρ ή μ α το ς και σίγουροι για τη νίκη το υ ς οι Ρωμαίοι σ τρ α τιώ τες επ έσ τρ εψ α , στο σ τρα τόπ εδό το υ ς για το βράδυ, με σκο­ πό να κα τα φ έρ ο υ ν τη χαριστική βολή u r c . εχ θ ρ ό νωρίς το επ ό μενο πρωί. Οι υπερασπιστές τη ς Μ ασάντα όμως εί­ χαν αποφασίσει να μη δώσουν σ τους αντ πάλους το υ ς τη χαρά τη ς α π όλυτης νίκης Οι 960 ά νδρ ες, γ υ να ίκες και παιδιά που ζο_σαν ακόμα πάνω στο οχυρό α ρ νή θη κα ν . : π εθ ά νο υν στα χέρια τω ν Ρωμαίων ή να υποσ τούν παρόμοιο ε ξευ τε λ ισ μ ό με εκείνον που είχε β ρ ει το υ ς σ υμπ ατριώ τες τους σ την Ιερουσ αλήμ. Π ροτίμησαν α ν τίθ ε τα τ μαζική α υ τοκτονία . Ο αρχηγός τω ν πολιορκημένω ν, Ελεάζαρ Μ πεν Γιαϊρ, σ υ γκέντρ_ σε το υ ς ά ν δ ρ ες σ υντρ όφ ου ς το υ στα ερε.πια το υ ά λ λ ο τε π ερίφ ημου παλατιού το υ Η­ ρώδη και το υ ς έπεισ ε με ένα ν φ λο γερ ό λό­ γο ό τι ο αξιοπ ρεπ ής θ ά να το ς ή τα ν π ρ ο τιμ ο τε ρ ο ς από τη ρωμαϊκή σκλαβιά. Ο Θ εός το υ ς είπε, είχε εγκ α τα λ είψ ει το ν αγώνα το υ ς και τώ ρα έπ ρεπ ε να πληρώ σουν το πι­ κρό ύσ τα το τίμ η μ α για τη ν ύβρη που διέ-

ΛΕΓΕΩΝΑ XFRETENSIS Η περίφημη Δέκατη λεγεώνα που πάτησε το απόρθητο κάστρο της Μασάντα διέγραψε μια εντυπωσιακή ιστορική πορεία. Η λέξη «Fretensis» στα λατινικά έχει την έννοια των «στενών» και το υδάτινο πέρασμα που υπονοεί­ το στην ονομασία της συγκεκριμένης λεγεώνας ήταν πιθανώς αυτό των στενών της Μεσσήνης, όπου ο Οκταβιανός Αύγουστος κέρδισε μια σπουδαία ναυτική νίκη κατά του Σέξτου Πομπήϊου. Ετσι ως σύμβολό της η λεγεώνα είχε αρχικά την τριήρη, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι αργό­ τερα χρησιμοποιούσε ως έμβλημα την αρκού­ δα. Η λεγεώνα αναφέρεται στις διάφορες ιστο­ ρικές πηγές καλύπτοντας ένα εύρος 250 ετών, με την πρώτη της εμφάνιση το 40 π.Χ., όταν τη συγκρότησε ο Αύγουστος. Φαίνεται ότι για αρ­ κετά χρόνια στάθμευε στη Μακεδονία. Σύμφω­ να με τον Τάκιτο το 18 μ.Χ, η λεγεώνα ξεχειμώ­ νιασε κοντά στη μεγάλη αρχαία πόλη της Αντιό­ χειας, όπου στο στρατόπεδό της εκτυλίχθηκε μια σκοτεινή υπόθεση ραδιουργίας που είχε ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση του φημισμένου Ρωμαίου στρατηγού Γερμανικού από τους υφι­ σταμένους του. Τα ρωμαϊκά έγγραφα την αναφέρουν να βρίσκεται ακόμα στην ίδια τοποθεσία το 23 μ.Χ., αλλά αργότερα μεταφέρθηκε βόρεια, στην Αρμενία, για να λάβει μέρος στην επιχείρηση του 57-58 μ.Χ. Ηταν ανάμεσα στις δυνάμεις που κατέλαβαν την αρμενική πρωτεύουσα Αρτάξατα. Ο Τάκιτος αναφέρει πως τα στρατεύματα των τριών λεγεώνων που είχε τότε μαζί του ο Ρωμαίος διοικητής Κόρβουλος (III Gallica, VI Ferrata και X Fretensis) δεν επαρκούσαν για να ασκήσουν μόνιμη κατοχή και έτσι η εχθρική πό­ λη ισοπεδώθηκε, χωρίς να θιγεί όμως ο πληθυ­ σμός της. Αμέσως μετά η X Fretensis μεταφέρ­ θηκε στην Κιλικία και πάλι στη Συρία το 63 μ.Χ. Εκεί διοικητής της λεγεώνας ανέλαβε ο εξέχων στρατιωτικός Ούλπιος Τραϊανός, πατέρας του μελλοντικού ομώνυμου αυτοκράτορα, και η μο­ νάδα απετέλεσε τμήμα της δύναμης που οργά­ νωσε ο Βεσπασιανός για να καταπνίξει την ε­ κτεταμένη ιουδαϊκή εξέγερση. Η συγκρότηση της ρωμαϊκής δύναμης κρούσης έγινε σε μια τοποθεσία 45 χιλιόμετρα νοτίως της σημερινής Τύρου. Η Δέκατη είχε μεταφερθεί εκεί από τον Ευφράτη και τελικά πέρασε τον χειμώνα της 30 χιλιόμετρα νοτιότερα, στην Καισάρεια της Σα­ μάρειας. Το 67 μ.Χ. η λεγεώνα χρησιμοποιήθηκε για την κατάληψη της Γκαμάλα στις όχθες της Γαλιλαίος, έχοντας ως βάση εξόρμησης τη Σκυθόπολη (σημερινό Μπεν Σεάν), δυτικά του πο­ ταμού Ιορδάνη. Στην επική εκστρατεία για την κατάληψη της Ιερουσαλήμ, που άρχισε το 68 μ.Χ. και τελείωσε τον Σεπτέμβριο του 70 μ.Χ., η λεγεώνα στάθμευσε για κάποιο διάστημα στο ό­ ρος των Ελαιών, ενώ τα δύο επόμενα χρόνια

πραξαν ε ξεγ ε ιρ ό μ εν ο ι ενα ν τίο ν τη ς ισχυ­ ρ ό τερ η ς δύναμης το υ κόσμου. Για να π εί­ σει το υ ς πιο λιπ όψ υχους από το υ ς παριστάμ ενου ς ό τι η α υ το κ το ν ία δ εν σήμαινε πραγ­ ματική α υτοκα τα σ τρ οφ ή, ο Μ πεν Γιαϊρ συ­ νέχισ ε να μιλά με θ ερ μ ά λόγια για τη ν α θα­ νασία τη ς ψ υχής. Ετσι, με τη ν πεποίθηση ότι επ έλεγ α ν το ν πιο έν τιμ ο δ ρό μο που το υ ς απ έμ ενε, οι Εθραίοι υπερασπιστές τη ς Μ ασάντα έφ υ γα ν από τη ν τε λ ε υ τα ία ε ­ κείνη σύσκεψη για να θανατώ σ ουν με τα ί­

Το ρωμαϊκό μηχανικό είχε εξα ίρ ετη φήμη από την εποχή που ο Ιούλιος Καίσαρας γεφύρω σε τον Ρήνο μ έσ α σε 10 η μ έρ ες. Η συμβολή αυτού το υ όπλου σ την κατα σ το λή τη ς ιουδαϊκής εξέγ ερ σ η ς ήταν αποφασιστική.

συμμετείχε σε επιχειρήσεις σύλληψης Εβραίων εθνικιστών ανατολικά της Νεκράς Θάλασσας, όπου κυρίευσε μεταξύ άλλων και το παλάτιφρούριο Ηρώδειο. Το 73 και το 74 μ.Χ. πολιόρ­ κησε και κατέλαβε με θεαματικό τρόπο το θρυ­ λικό φρούριο της Μασάντα, του οποίου όλοι οι υπερασπιστές αυτοκτόνησαν, σύμφωνα με τη μαρτυρία του ιστορικού Ιώσηπου. Αν και η επανάσταση είχε πλέον καταστα­ λεί, η Δέκατη παρέμεινε στην Ιουδαίο εκτελώντας χρέη φρουράς. Εξακολουθούσε μάλιστα να βρίσκεται εκεί το 114 και το 120 μ.Χ. Το έτος 130 ο αυτοκράτορας Αδριανός διέταξε την οι­ κοδόμηση μιας νέας πόλης πάνω στην τοποθε­ σία της εβραϊκής Ιερουσαλήμ, που θα ονομαζό­ ταν Αέλια Καπιτολίνα, και η λεγεώνα συνέδρα­ με στις διάφορες κατασκευές. Οι αδάμαστοι ντόπιοι όμως είχαν διαφορετική γνώμη και το 132 εξεγέρθηκαν πάλι καταλαμβάνοντας την καινούργια πόλη με έφοδο. Μετά από σκληρό α­ γώνα η Αέλια Καπιτολίνα πέρασε πάλι στην κα­ τοχή των Ρωμαίων το 135 και ισοπεδώθηκε. Η παλαίμαχη X Fretensis φαίνεται πως κατάφερε να επιβιώσει των φοβερών μαχών, γιατί αναφέρεται να σταθμεύει ακόμα στην Ιουδαία το 232 μ.Χ.!

δια το υ ς τα χέρια τις ο ικ ο γ έν ε ιέ ς το υ ς. Ο­ τα ν το μακάβριο αυ τό κα θ ή κον είχε τε λ ε ιώ ­ σει, σ υναθροίσ τηκαν πάλι και πυρπόλησαν τα εφ ό δια και τα προσωπικά το υ ς α ν τικ εί­ μενα, έτσ ι ώ στε να δ είξο υ ν ξεκά θ α ρ α σ τους υ π ερό π τες Ρωμαίους πως δ εν ή τα ν η πείνα που το υ ς ανάγκασε να π εθάνουν, α λ­ λά η ίδια η ε λ ε ύ θ ε ρ η επιλογή το υ ς. Οι γερ ο ν τό τερ ο ι τω ν οικογενειώ ν επ έ λ ε ξα ν τ ό τ ε με κλήρο ένα ν σ τους δ έκα ά ν δ ρ ες για να σ κοτώ σουν το υ ς υπόλοιπους και με τη σει­

ρά το υ ς οι τε λ ε υ τα ίο ι δ έκα ε π έλ εξα ν πάλι με κλήρο έναν για να σκοτώ σει το υ ς ίδιους και το ν εα υ τό του. Το επ ό μενο πρωί οι Ρωμαίοι εφ όρμησ α ν με μανία κατά το υ οχυρού π ερ ιμ ένο ντα ς να σ υναντήσ ουν τη ν ίδια σκληρή αντίσταση που είχαν αντιμετω π ίσ ει τη ν π ροηγούμενη μέρα, αλλά σ υνάντησαν μόνο τη σιγή το υ θ α νά του. Π λη ρο φ ο ρ ο ύ μενο ι το τι είχε συμ6 εί από δύο γ υ ν α ίκες και π έν τε παιδιά που είχαν κρ υ φ τεί σε μια υπόγεια σ τέρνα και ή ­ τα ν τα μόνα ά το μα που είχαν επιβιώσει, οι Ρωμαίοι, σύμφωνα με τη μα ρτυρία το υ Ιώ­ σηπου, δ εν πανηγύρισαν για τη νίκη το υς: «Α ντικρύζοντας τη μάζα τω ν νεκρώ ν, αντί να θ ρ ια μβ ολο γή σ ου ν για το τέ λ ο ς τω ν ε ­ χθρώ ν το υς, θαύμασ α ν τη ν ευγένεια , τη ν απ οφ ασ ισ τικότητα και τη ν π εριφ ρόνησ η προς το ν θ ά να το που είχαν δ ε ίξε ι τό σ ο ι άν­ θρω ποι εκ τελ ώ ν τα ς τη θ λιβ ερ ή εκ είν η πρά­ ξη ως το πικρό τέ λ ο ς της». Σύμφωνα με το ν Ιώσηπο, που ή τα ν ο μό­ νος α υ τό π τη ς μά ρτυ ρα ς το υ οποίου τα γρα­ φ ό μ ενα έχουν φ θάσ ει ως τις μ έρ ες μας, οι αδάμασ τοι sicarii είχαν θ έσ ει η θ ελ η μ έν α τ έ ­ λος στη ζωή το υ ς ε κ είν ο το τα ρ α γμ ένο βρά­ δυ το υ 74 μ.Χ. με ένα ν σ υ γκινητικό και ηρω ­ ικό τρόπ ο, α ντά ξιο τω ν ευ γ εν έσ τερ ω ν πα­ ραδόσεω ν τη ς παγκόσμιας ιστορίας. Οι σ ύγχρονοι ισ τορικοί όμως, όπως ο εβ ρ α ϊ­ κής καταγω γής Α μ ερ ικα νός Σάγις Κοέν, αμ­ φισ βήτησαν έντο ν α τη ν ακρίβεια τη ς π ερι­ γραφ ής το υ Ιώσηπου, αρνο ύμ ενο ι να π ισ τέ­ ψ ουν πως οι Ρωμαίοι σ τρ α τιώ τες θ α δ ιέκο π ταν το ν αγώνα το υ ς πάνω στη Μ ασάντα τη στιγμή που είχαν π ετύ χ ει τη ν αποφασιστική διάσπαση μόνο και μόνο για να ξε κ ο υ ρ α ­ σ τούν τη νύχτα και να επαναλάβουν τη ν προσπάθεια το επ ό μενο πρωί, Η εκδο χή που φ α ίνετα ι σε ορισ μένους ε ρ ε υ ν η τ έ ς ως πιο π ιθανή είναι ε κ είν η τη ς κο ινή ς λογικής: οι Ρωμαίοι δ εν αποσύρθηκαν, αλλά σ υνέχι­ σαν με ζήλο τη ν επίθεσ ή το υ ς κα ταλαμβά­ νο ν τα ς το ίδιο βράδυ το οχυρό και σκοτώ ­ νοντα ς όλο υς το υ ς Ε βραίους που έ τυ χ ε να βρίσ κοντα ι μέσα σε αυτό. Το όργιο σφαγής που πιθανώς α κο λού θη σ ε για το υ ς Ιουδαί­ ους έπ ειτα από μια τέ το ια ή ττα ή τα ν σίγου­ ρα τρ ο μ α κ τικ ό και δ εν α π ο κλείετα ι α ρ κετο ί από το υ ς sicarii να α υ το κτό νη σ α ν μεμονω ­ μένα, αφού δ εν υπήρχε καμία ελπίδα σωτη­ ρίας. Ο Κ οέν α μ φ ισ βητεί τόσ ο τη σ υνάθροι­ ση τω ν ανδρώ ν στο παλάτι το υ Ηρώδη, όσο και τη ν εκφώ νησ η π ατριω τικώ ν λόγων και τη ν κλήρωση τω ν « εκτελεσ τώ ν», α ρ νούμενος να π ισ τέψ ει ό τι σε μια σ τιγμή τόσ ο από­ λυ το υ πανικού θ α μπορούσαν να σ υμβούν τέ το ιο υ είδ ο υ ς γεγονό τα . Οι σ κ ελ ετο ί που α νακαλύφ θηκαν αντιπροσ ω πεύουν μόνο το 3% το υ α ριθμού τη ς φ ρ ουρ ά ς και π α ρα μέ­ νει μυσ τήριο το αν υπ ήρξαν κάποιοι επιζών τε ς που πέρασαν τελ ικ ά στα δεσ μά τη ς αιχμαλωσίας. Οι λεγεω νά ρ ιο ι μ εθ υσ μένοι από τη νίκη σίγουρα θ α επ εδίω ξα ν να εκ δ ι­ κη θ ο ύ ν το υ ς Εβραίους για τις σ τερ ήσ εις και τις κα κου χίες που το υ ς είχ ε επ ιβά λει η π ολύμηνη π αραμονή το υ ς σ την άνυδρη έ ­ ρημο και δ εν θ α είχαν δ ε ίξε ι κανένα έ λ ε ο ς στα θ ύ μ α τά το υ ς. Π ιθ α νότα τα τα π τώ ματα

13

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

74 ■■

τω ν αμυνόμενω ν δ εν εντα φ ιά σ τηκα ν, αλλά π ετά χ τη κα ν από τη ν κορυφ ή το υ βουνού για να γίνο υν βορά τω ν αρπακτικώ ν και να α π οτελέσ ου ν για το υ ς Ιουδαίους τα ξιδ ιώ ­ τ ε ς μια μακάβρια υπόμνηση τω ν συνεπειώ ν που θ α μπορούσε να έχ ει κά θ ε εξέγ ερ σ η κατά τη ς Ρώμης. Ετσι με τη ν πάροδο το υ χρόνου τα οστά σ κορπίστηκαν ή μ ετα κινή θ η κα ν από το υ ς ντόπ ιους, α φ ήνοντα ς σ τους αρχαιολόγους ελάχιστα σ τοιχεία που θ α μπορούσαν να σ τηρ ίξο υν τη ν αφήγηση το υ Ιώσηπου. Το γ εγο νό ς είναι πως η Μ εγάλη Ε ξέ γ ερ ­ ση το υ 66-74 μ.Χ. π νίγηκε στο αίμα και ο ε ­ βραϊκός λαός υπέστη άλλο ένα σ υντριπ τικό κτύπ ημα σ την εθ ν ικ ή το υ υπόσταση. Τα αρ­ χαιολογικά ευ ρ ή μ α τα φα νερώ νουν ό τι οι φ ρ ο υ ρ ές τη ς Δ έκα τη ς λεγεώ να ς έμ εινα ν πάνω στη Μ ασάντα για τα επ όμενα 40 χ ρ ό ­ νια, κα τα π ο λεμ ώ ντα ς τη ν ανία και τη μονα­ ξιά με το να σκαλίζουν σ τους το ίχο υ ς του κα τεσ τρ α μ μ ένο υ παλατιού σχέδια, το ό νο ­ μα και το έμ β λη μ α τη ς π ερ ήφ α νη ς λεγεώ νας, α λφ άβητα και αρχικά ονομάτων. Οι Ιουδαίοι συνέχισαν βέβαια να α π οτελού ν τη ν π λειοψ ηφ ία το υ π ληθυσ μού σ την Πα­ λαιστίνη και ζούσαν τη ρ ώ ντα ς πάντα τη θ ρη σ κεία και τα έθ ιμ ά το υς, έχο ντα ς τα υ ­ τό χρ ο να τη ν η θική β ο ή θ εια τη ς εβρα ϊκής διασποράς, που εκ τιμ ά τα ι ό τι απ οτελούσ ε ένα αξιοσ έβασ το ποσοστό 12% επί το υ συ­ νόλου τω ν 60 εκα το μμ υρ ίω ν ανθρώπων που σ υγκροτούσ αν τ ό τ ε τη ν π ολυσ υλλεκτική ρωμαϊκή α υ τοκρα τορ ία . Οι π ροσ δοκίες το υ ς για ένα ν νέο Μεσαία που θα το υ ς λύ­ τρ ω νε από το υ ς κ α τα κ τη τέ ς βρήκαν πάλι το 132 μ.Χ. το ν εκφ ρ ασ τή το υ ς στο πρόσω­ πο το υ δ ια β όη το υ Μπαρ Κόχμπα, που ανα­ στάτω σε τα ανατολικά ρωμαϊκά σύνορα α­ ναγκά ζοντα ς το ν α υ το κρ ά το ρ α Αδριανό να ε μ π λ έξει σ την Ιουδαία σ τοιχεία 13 λεγεώ νων επί τρ ία χρόνια! Τα ρωμαϊκά σ τρ α τεύ ­ ματα π έτυχαν πάλι να εκκα θα ρ ίσ ουν τη ν ε ­ κρ ηκτική επαρχία, αλλά η ζημιά που υπέ­ στησαν σε ε κ είν η τη ν επιχείρηση φ α ίνετα ι ξεκά θ α ρ α από το γ εγο νό ς ό τι σ την επ ισ το­ λή που έσ τε ιλ ε ο Α δριανός στη Σ ύ γκλη το μ ετά το νικηφ όρ ο π έρας π αρέλειπ ε να ανα­ φ έ ρ ει στο τέ λ ο ς τη γνώ ριμη επωδό: «Εγώ και τα σ τρ α τεύ μ α τά μου είμ α σ τε καλά». Το 1968, τρ ία χρόνια μ ετά τη ν ο λο κλή ­ ρωση τω ν σύγχρονω ν ανασκαφών πάνω σ την κορυφή τη ς Μ ασάντα, σ τις οποίες σ υ μ μ ετείχ α ν χιλιά δ ες Ισραηλινοί ε θ ε λ ο ­ ν τέ ς και επ ισ τήμ ονες από 28 ά λ λ ες χώ ρες, η κυβέρνησ η το υ Ισραήλ έθ α ψ ε πάλι με π λήρεις σ τρ α τιω τικές τιμ ές το υ ς σ κ ελ ε­ το ύ ς που α νακαλύφ θηκαν στο βουνό, δί­ πλα σ τους π εσ ό ν τες τω ν Ισραηλινών Ενό­ πλων Δυνάμεω ν που έχασαν τη ζωή το υ ς σ τον Π όλεμο τω ν Εξι Ημερών. Η κορυφή το υ θ ρυ λικο ύ βουνού έγιν ε το σκηνικό για τις υ π ο β λη τικές τ ε λ ε τ έ ς ορκομω σίας τω ν ν εο σ ύ λ λεκτω ν το υ Ισραηλινού Σώ ματος Τε­ θω ρακισμένω ν, που κραυγάζουν κά θ ε χ ρ ό ­ νο κάτω από το φως τω ν πυρσών πως δ εν θ α υπ άρξει π ο τέ άλλη Μασάντα. Η θ έ α από τη ν κορυφή το υ βράχου είναι ακόμα και σή­ μ ερα εκπ λη κτική , με τα απομεινάρια τω ν ο­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

κτώ ρ ομ βοειδώ ν ρωμαϊκών σ τρατοπ έδω ν 400 μ έτρ α χα μη λότερ α να φ α ντά ζου ν το ί­ διο απ ειλητικά όπως και πριν από 2.000 π ε­ ρίπου χρόνια, τα ερείπ ια το υ τείχ ο υ ς που κατασ κεύασ ε η Δ έκα τη λεγεώ να να αποκόπ τουν ό λ ες τις ο δο ύς δ ια φ υγής και κυρίως το μεγάλο χω μάτινο κεκλ ιμ έν ο επίπεδο που σώζεται ακόμα στη δ υ τική π λευρά το υ φ ρουρίου. Η π ροφ ανής σ υμ μετρ ία στα ρω­ μαϊκά π ολιορ κη τικά έργα φ α νερώ νει τη ν πεποίθηση τω ν Ρωμαίων ό τι θ α κ α τα κτο ύ ­ σαν σίγουρα τη Μασάντα, όχι με επιπόλαιη επίθεσ η, αλλά με π ροσ εκτικά μ ελ ετη μ έν ο σχέδιο. Το 1989 ν έε ς ανασ καφ ές έφ ερ α ν στο φως παπύρους σ τους οποίους αναγρά­ φ ο ντα ν με λ επ το μ έ ρ ε ιε ς τα έξο δ α τω ν ανδρών τη ς Δ έκα τη ς λεγεώ να ς για τη ν προ­ μ ήθ εια τροφ ίμω ν, σανδαλίων, χιτώ νω ν και άλλου ρουχισμού που ή τα ν αναγκαίος για να κρατά το υ ς ά ν δ ρ ες το υ Σίλβα ζεσ τού ς κατά τις π αγω μένες ν ύ χ τε ς κάτω από τη Μασάντα. Α λλα αρχεία φ α νερώ νουν τη ν ύ­ παρξη ρωμαϊκών νοσ οκομείω ν εκ σ τρ α τεί­ ας, έχο ν τα ς κα τα γεγρ α μ μ ένο υ ς ό λο υ ς το υ ς επ ιδέσ μους και τις π ο σ ό τη τες ιατρικού ε ­ λαίου που δ ια νεμ ή θ η κα ν σ του ς λεγεω νά ρ ι­ ους. Είναι φ α νερ ό πως η μάχη που δ ιεξή χ θη στη Μ ασάντα δ εν ή τα ν μόνο μια α να μέ­ τρηση μ ετα ξύ επαναστατώ ν και καταπιεστών. Η ταν επίσης μια θανάσιμη σ ύγκρ ου­ ση μ ετα ξύ μιας νέα ς και υγιούς α υ το κ ρ α το ­ ρίας και τω ν παλαιών παραδόσεων, κατά τη ν οποία αντιπαρατάσ σ ονταν από τη μια π λευρά η τεχ νο λ ο γ ία και η γρα φ ειο κρ α τία και από τη ν άλλη ο π α λα ιό τερ ο ς ιουδαϊκός τρόπ ος ζωής. Γραμματόσημα, νομίσματα και αφίσες έχο υν ε κ δ ο θ ε ί κατά καιρούς στο Ισραήλ για να τιμ ήσ ου ν το επ ίτευ γ μ α τη ς αρχαιολογι­ κής ανακάλυψ ης το υ κα θ η γη τή Γίγκα ελ Γιαντίν και να το νίσ ου ν τη σημασία τη ς Μα­ σάντα για τη σ ύγχρονη ισραηλινή κοινωνία. Κάθε έθ ν ο ς έχ ει α δήριτη ανάγκη να ανακα­ λύψ ει τις ρίζες του, να εξιχνιά σ ει τόσ ο τις έν δ ο ξες , όσο και τις μ ελ α ν ές σ ελίδ ες τη ς ι­

σ τορίας το υ. Π ερισ σ ότερο ίσως και από τις θ ρ ια μ β ευ τικ έ ς νίκες, εκείν ο που σ υγκινεί τις κα ρ δ ιές και χαλυβδώ νει τη θ έλησ η είναι η εξύ μ νη σ η τω ν ηρω ικώ ν η ττώ ν, που έ φ ε ­ ραν το ν άνθρω πο στα όριά το υ και α νέδειξα ν τις υ π έρ τα τες σ τρ α τιω τικές α ρ ε τέ ς τη ς α υτοθυσ ίας, το υ θ ά ρ ρ ο υ ς και τη ς π ερ ιφ ρό­ νησ ης προς το ν θ ά νατο. Ο ίδιος ο Γιαντίν, που π αρίσ τατο σε μια από τις ορκομω σ ίες τω ν ανδρώ ν τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν σ τον βράχο, είπ ε σε μια πύρινη ομιλία του: «Η ηχώ το υ ό ρκου σας α υ τή τη ν ύ χ τα θ α α ντι­ λ α λ εί στα σ τρα τόπ εδα τω ν εχθ ρ ώ ν μας! Η σημασία τη ς δ εν είναι λ ιγ ό τερ ο ισχυρή από όλα τα μέσα που δ ια θ έτει το οπλοστάσιό μας!».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ (1) Μ . C ary: Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ , Ε κδόσ εις Μ ίνω ας, 1960. (2) P. C onnolly: GREECE A ND R O M E AT WAR, Greenhill Books, 1998. (3) R. Evans: SOLDIERS O F R OM E, Seven Locks Press, 1986. (4) M . Grant: THE A R M Y O F THE CAESARS, M. Evans & C om pany, 1992. (5) F. Josephus: THE JEW ISH WAR, Viking, 1972. (6) J. Peddie: THE R O M A N WAR M ACHINE, Alan S utton Publishing, 1995. (7) D. P eterson: THE R O M A N LEGIONS RECREATED IN COLOUR PHOTOGRAPHS, C ro w ood Press, 1998. (8) C. S carre: C H RONICLE O F THE R O M A N EMPERORS, Tham es & H udson, 1995. (9) N. S ilb erm an: THE R O M A N S AT MASADA, « M ilita ry H istory Q uarterly», S pring 1996. (10) N. Silberm an: THE MASADA M YTH , «M ilita ry H is to ry Q uarterly», A utum n 1989. (11) G. W ebster: THE R O M A N IM PERIAL AR M Y O F THE FIR ST AND SECOND CENTURIES A.D.. Funk & Wagnalis, 1969.

ΕΡΣΗ ΓΕΩ ΡΓΙΑΔΟ Υ Π ο λ ιτ ικ ό ς Ε π ισ τή μ ω ν

Η ά φ ιξ η τ ο υ α υ τ ο κ ρ ό τ ο ρ α Μ έ ιτ ζ ι σ το Τόκιο, που σ η μ α το δ ό τη σ ε τη ν αρχή τη ς μ ε γ ά λ η ς μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ισ η ς το υ 1 8 6 7 κ α ι τη ν κ α τ ά ρ γ η σ η το υ φ ε ο υ δ α ρ χ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς (π ίν α κ α ς το υ Τ ο μ ό ν ε Κ ο μ π ό ρ ι).

Η ΙΑ Π Ω Ν ΙΑ - Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΑΝ Α ΤΕ Λ Λ Ο Ν ΤΟ Σ Η ΛΙΟ Υ, ΤΩΝ Α Ν Θ Ο Σ Υ Ν Θ Ε Σ Ε Ω Ν (IKEBANA) Κ Α Ι ΤΗΣ Π Ο ΙΗ Σ Η Σ - ΕΧΕΙ ΚΑΤΗΓΟ ΡΗΘ ΕΙ ΓΙΑ ΤΑ Π Λ Ε Ο Ν ΦΡΙΚΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ Ν ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩ Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν . 01 ΙΑ Π Ω Ν Ε Σ Ε Ξ Α Ν Α ΓΚ Α Σ Α Ν 1.000.000 Κ ΙΝ Ε Ζ Ο Υ Σ ΣΕ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑ Ι Ω Θ Η Σ Α Ν Δ Ε Κ Α Δ Ε Σ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ε Σ Γ Υ Ν Α ΙΚ Ε Σ ΣΤΗ Ν Π Ο Ρ Ν Ε ΙΑ , ΕΝ Ω ΕΧΟ ΥΝ Γ ΙΝ Ε Ι Α Π Ο Κ Α Λ Υ Ψ Ε ΙΣ Κ Α Ι ΓΙΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ Π Α Ν Ω ΣΕ Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο Υ Σ. Μ ΕΣΑ ΣΕ Δ ΙΑ Σ Τ Η Μ Α 100 Μ Ο Λ ΙΣ Χ Ρ Ο Ν Ω Ν (ΑΠΟ ΤΑ Μ ΕΣΑ ΤΟΥ 19ου Α ΙΩ Ν Α Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΟ 1945) ΣΥ Μ Μ Ε Τ Ε ΙΧ Α Ν ΣΕ Π Ε Ν ΤΕ ΜΕΓΑΛΟΥΣ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ Μ Ε ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ Κ Υ ΡΙΑΡΧ ΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ Ν Α Π Ω ΑΝ ΑΤΟ ΛΗ Κ Α Ι ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΣΗ ΤΩΝ Γ Ε ΙΤ Ο Ν ΙΚ Ω Ν ΛΑ Ω Ν .

ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΗΜ ΕΡΑ Η ΙΑ Π Ω Ν ΙΑ ΕΧΕΙ Α Π Ο Π Ο ΙΗ Θ Ε Ι Ο Ρ ΙΣΤΙΚ Α ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΚΡΑΤΙΚΟ Π Α Ρ Ε Λ Θ Ο Ν ΤΗΣ. Δ Ε Ν Δ ΙΑ Θ Ε Τ Ε Ι ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ - Ο Π Ω Σ Π Ρ Ο Β Λ Ε Π Ε Ι ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜ Α Π Ο Υ Ε Π Ε Β Α Λ Α Ν 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΤΟ 1946 - ΚΑ Ι Π Ρ Ο Σ Π Α Θ Ε Ι ΝΑ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ. ΠΟ ΙΑ ΗΤΑΝ Ο Μ Ω Σ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ Ε Κ Ε ΙΝ Α Π Ο Υ Δ ΙΑ Μ Ο Ρ Φ Ω Σ Α Ν ΤΗΝ ΕΞ Ω ΤΕ Ρ ΙΚ Η Π Ο Λ ΙΤΙΚ Η ΤΗΣ ΙΑ Π Ω Ν ΙΑ Σ Α Π Ο ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Π Ρ Ω ΤΟ Υ Σ ΙΝ Ο -ΙΑ Π Ω Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ ΤΟ 1894 Μ Ε Χ Ρ Ι ΚΑ Ι ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΣΤ Ο Ν Β ’ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Π Ο Λ Ε Μ Ο ;

της

ΙΑΠΩΝΙΑΣ

πό τις α ρχές το υ 17ου ως τα μέσα το υ 19ου αιώνα η Ιαπωνία α κολού­ θ ησ ε π ολιτική π λήρους απομονω­ τισ μού. Για 250 ολό κληρ α χρόνια απαγο­ ρ ευ ό τα ν η είσ οδος σ τους ξέν ο υ ς, ενώ τα λιμάνια τη ς χώρας έμ ειν α ν κλεισ τά. Κ ανέ­ νας Ιάπωνας δ εν μπορούσε να τα ξιδ έψ ει στο εξω τερ ικό . Η μόνη επαφή με το ν έξω κόσμο ή τα ν οι βασ ιλικές απ οσ τολές από τα γειτο ν ικ ά κράτη, ορισ μένοι Κινέζοι που ζούσαν στο Ναγκασάκι και λίγοι Ο λλανδοί έμπ οροι, οι οποίοι μπορούσαν όμω ς να α­ π οβιβασ τούν μόνο σε σ υγκεκρ ιμ ένα λιμά­ νια. Τα ή θ η και οι παραδόσεις τη ρ ο ύ ν το με μεγάλη α υσ τηρ ότη τα , ενώ η κοινωνική ζωή βασιζόταν σε θ ρ η σ κ ευ τικ ο ύ ς κανό­ νες. Α π οτέλεσ μα τη ς απομόνωσης ή τα ν η

Α

15

Ιαπωνία να μη π ολεμ ήσ ει με κανένα άλλο κρ ά το ς για 250 ο λόκληρ α χρόνια. Η κα τά ­ σταση όμω ς αυ τή δ εν μπορούσε να σ υνε­ χισ τεί επ ’ αόριστον. Μ ετά τη βιομηχανική επανάσταση οι δ υ τικ έ ς χώ ρες άρχισαν να α να ζη τού ν π ρώ τες ύ λες και ν έ ε ς α γορ ές για τα π ροϊόντα το υ ς. Από τα μέσα το υ 19ου αιώνα η Ιαπωνία δ έχ θ η κ ε α σ φ υ κτι­ κ ές πιέσ εις π ρο κειμ ένο υ να α ν ο ίξει τα λ ι­ μάνια τη ς στον έξω κόσμο. Το 1853 μια μοίρα α μερικανικώ ν π ολε­ μικών πλοίων με δ ιο ικη τή το ν Μ άθιου Π έρρυ (Matthew C. Perry) κα τέπ λευ σ ε στο λιμάνι το υ Τόκιο, απ αιτώ ντας το άνοιγμα τω ν ιαπωνικών συνόρων στο ε ξω τερ ικ ό ε ­ μπόριο. Την επ ό μ ενη χρονιά οι Ιάπωνες υ­ πέγραψ αν Σ υ νθ ήκη Φιλίας με τις ΗΠΑ. Τέσσερα χρόνια α ρ γό τερ α (1858) υπεγράΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φη η αμερικανο-ϊαπω νική Συ νθ ήκη Φιλίας και Εμπορίου, η οποία ή τα ν άδικη για το υ ς Ιάπωνες, αφού το υ ς απ αγόρευε να κα θ ο ρ ί­ ζουν οι ίδιοι το υ ς δασμούς στα εισ αγόμενα π ροϊόντα το υ ς. Σ τη ν ουσία οι ΗΠΑ επ έβα ­ λαν σ την Ιαπωνία το υ ς δασμούς που εξυ π η ­ ρετούσ α ν τα δικά το υ ς σ υμφ έροντα. Π αρό­ μο ιες εμ π ο ρ ικές σ υμφω νίες ακολούθησ αν και με ά λλες δ υ τικ ές χώ ρες. Υπό α υ τές τις σ υ ν θ ή κες ή τα ν λογικό να κα τα ρρ εύ σ ει το υπάρχον σύστημα διακυ­ β έρνη σ η ς τω ν Σογκούν, το οποίο αντικα τα σ τά θ η κε από τη ν απόλυτη κυριαρχία το υ α υ το κρ ά το ρ α σε όλο υς το υ ς το μ είς. Ο α υ το κρ ά το ρ α ς Μ έιτζι και η κ υ β έ ρ ν η ­ σή το υ κατάργησαν το φ εο υδ α ρχικό σύ­ σ τημα και προχώρησαν στη γρήγορη εκ β ιο ­ μηχάνιση τη ς χώρας, π ρ ο κειμ ένο υ να α ν τέξ ε ι η ιαπωνική οικονομία το ν άνισο ανταγω ­ νισμό που τη ς επ ιβ λή θ η κε από τις δ υ τικ ές δυνάμεις. Στόχος ή τα ν η δημιουργία ενός πλούσιου κρ ά το υς με ισχυρό στρατό (Fukoku-Kyohei). Η διατήρησ η τη ς ε θ ν ικ ή ς α­ νεξα ρτη σ ία ς σε μια π ερίοδο κατά τη ν οποία π ολλές π ερ ιο χές τη ς α να το λικής Ασίας ε ί­ χαν μ ετα τρ α π εί σε απ οικίες α π ο τέλεσ ε βα­ σικό προσανατολισμό τη ς ιαπωνικής ε ξ ω τ ε ­ ρικής π ολιτικής. Η βιομηχανοποίηση απαι­ το ύ σ ε π αράλληλα τη δημιουργία μιας α υ το ­ κρατορίας η οποία θ α ξεπ ερ νο ύσ ε τα σ τενά σύνορα τη ς χώρας. Θα έπρεπ ε να εξα σ φ α ­ λισ τούν οι α π α ρα ίτη τες π ρώ τες ύ λες - τ ο ­ μέας στον οποίο η Ιαπωνία πάσχει σοβαρά και να ε ξε υ ρ ε θ ο ύ ν ν έε ς α γορ ές για τη δ ιο­ χ έτευ σ η τω ν βιομηχανικώ ν προϊόντων. Η κυβέρνησ η Μ έιτζι έδω σε μεγάλη έ μ ­

φαση στη δ ημιουρ γία εθ ν ικο ύ σ τρα τού και σ την ανάπτυξη τη ς α μ υ ντική ς βιομηχανίας. Α π οτέλεσ μα ή τα ν η αύξηση τω ν αμυντικώ ν δαπανών, οι οπ οίες υπ ολογίζονται - κατά τη διάρκεια τη ς π εριόδου Μ έ ιτ ζ ι-σ το 10% το υ ΑΕΠ. Από τα πρώτα χρόνια η κυβέρνησ η δ η ­ μιούργησ ε το Υ πουργείο Σ τρ α τιω τικώ ν Υ­ π οθέσ εω ν (Hyobusho), το οποίο και ε ξέδ ω ­ σε το 1873 τη ν Πράξη Σ τρ α το λό γησ ης. Ετσι θ εσ π ίσ τηκε ένα ενιαίο σύστημα σ τρ α τολό ­ γησης, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι άν­ δ ρ ες άνω τω ν 20 ετώ ν, σ υμπ εριλαμβανομέ­ νων και τω ν σαμουράι, ή τα ν υπ οχρεω μένοι να υπ η ρ ετού ν τη σ τρατιω τική το υ ς θ η τεία . Σ τη ν π ρ α γμ α τικό τη τα βέβαια οι αρχηγοί τω ν οικογενειώ ν και οι π ρω τό τοκοι γιοι, οι κ υ β ερ ν η τικο ί α ξιω ματούχοι και όσοι πλή­ ρωναν το ποσό τω ν 270 γ ιεν ως αποζημίωση προς τη ν κυβέρνησ η, απαλλάσσονταν από τη σ τρα τιω τική το υ ς θ η τεία . Σ τη ν πράξη στον σ τρα τό πήγαιναν οι δ ε υ τερ ό το κ ο ι και οι ν εα ρ ό τερ ο ι γιο ι τω ν αγροτικώ ν ο ικ ο γ ε­ νειών, κά τι που αύξησ ε το κοινω νικό κό­ σ τος τη ς στρατιω τικοπ οίησης. Ενα άλλο π ρόβλημα που δ ημ ιο υρ γήθ ηκε ή τα ν ο ουσ ιαστικός π αραμερισμός τω ν σαμουράι, οι οποίοι απ οτελούσ αν τη σ τρα­ τιω τική τά ξη τω ν σογκουνάτων. Μ ε τη ν ε ­ φαρμογή τη ς σ τρα τολόγησ ης οι σαμουράι έχασαν το ν παραδοσιακό το υ ς ρόλο στην ιαπωνική κοινωνία. Ξαφνικά η ύπαρξή το υ ς θ εω ρ ή θ η κ ε αναχρονισ τική και εμπ όδιζε τη δημιουργία ενό ς σύγχρονου κρ ά το υ ς σύμ­ φωνα με τα δ υτικά πρότυπα. Το 1876 η κυ­ βέρνησ η κα τά ργησ ε το ειδ ικό π ρονόμιο να

έχο υν το δικό το υ ς ξίφ ος, καθώ ς και το υς μισ θούς που έπαιρναν μέχρι τ ό τ ε ως πολε­ μισ τές. Κατά τη διάρκεια τη ς π εριόδου Μ έιτζι οι σαμουράι ε ξεγ έ ρ θ η κ α ν π ολλές φ ο ρ ές ε­ να ντίον τω ν μετα ρ ρ υ θμ ίσ εω ν που προω­ θ ο ύ σ ε η κυβέρνησ η. Οι ε ξεγ έ ρ σ εις α υ τές είχαν θ εω ρ η θ εί ιδιαίτερα ανησ υ χη τικές από το καθεστώ ς, αφού είχαν οργανωθε. από μια αμιγώ ς σ τρατιω τική τά ξη. Η πιο ση­ μαντική από α υ τές εκδ η λ ώ θ η κ ε το 1877 από μια ομάδα 30.000 ανδρώ ν με αρχηγό το ν Σάιγκο Τακαμόρι, στην πόλη Καγκοσίμα νότια το υ Ναγκασάκι. Στόχος ή τα ν η επανα­ φορά το υ παλαιού κα θ εσ τώ το ς. Α κο λού θη ­ σαν σ φ ο δρ ές μάχες επί έ ξι μ ή νες με τις κυ­ β ε ρ ν η τικ έ ς δυνάμεις, μέχρι τη ν κα τα σ τολτ τη ς εξέγ ερ σ η ς , η οποία ή τα ν και η τε λ ε υ ­ ταία οργανω μένη ανταρσία τω ν σαμουράι. Μ ετά από τα γεγ ο ν ό τα αυτά η κυ βέρ νη ­ ση αποφάσισε να χρησ ιμοπ οιήσει το υ ς σα­ μουράι στη βιομηχανική παραγωγή. Η στρα­ τιω τική το υ ς πειθαρχία, το ή θ ο ς και η αφο­ σίωση στο έργο που είχαν αναλάβει (βασι­ κές α ρχές τω ν σαμουράι) πέρασαν στην ορ­ γάνωση τη ς παραγωγής. Οι ερ γ ά τες θεω ­ ρ ού ντο π λέον (και θεω ρούσ αν και οι ίδιο. το ν εα υ τό το υ ς) σ τρ α τιώ τες. Οι α ρχές αυ­ τ έ ς σ υ ν ετέλ εσ α ν αποφασιστικά σ την επί­ τε υ ξ η το υ ιαπωνικού οικονομικού θα ύμα ­ τος. Π αράλληλα με τη ν οργάνωση ενιαίου ε ­ θνικο ύ σ τρα τού η κυβέρνησ η Μ έιτζι φρό­ ντισ ε και για τη δημιουργία ισχυρής και α­ ν εξά ρ τη τη ς α μ υ ντική ς βιομηχανίας, τη ν ο­ ποία είχε πάντα υπό το ν έλεγχ ό τη ς. Κατά καιρούς πω λήθηκαν δ ιά φ ο ρ ες επ ιχειρήσ εις σε ιδιώ τες και ευ ν ο ή θ η κ ε έτσ ι η δημιουρ­ γία μιας οικονομ ική ς ολιγαρχίας (ζαϊμπάτσου). Ο υ δ έπ ο τε π ω λήθηκε όμω ς έστω και ένα μικρό μ έρ ος τη ς σ τρα τιω τικής βιομη­ χανίας. Η κυβέρνησ η έδω σε μεγάλο βάρος σ την ανάπ τυξη αυτού το υ το μ έ α επ ενδ ύο ­ ντα ς τερά σ τια ποσά. Α κόμα και ό τα ν γίνο­ ν τα ν π ερικοπ ές δαπανών σε άλλους το μ είς τα κονδύλια για το ν σ τρα τό και το υ ς ε ξο ­ π λισμούς π α ρέμενα ν σ ταθερά. Η Ιαπωνία εισ ήγαγε π αράλληλα ο λο κλη ­ ρω μένο ή και η μ ιτελή σ τρα τιω τικό εξοπ λι­ σμό. Η κυβέρνησ η κατόρθω σ ε έτσ ι να β ελ ­ τιώ σει και να επ ε κ τε ίν ε ι τα οπλοστάσια πυ­ ροβολικού στο Τόκιο και τη ν Οζάκα, καθώς και τα ναυπ ηγεία στη Γιοκοσούκα και το Να­ γκασάκι. Αρχικοί στόχοι τη ς Ιαπωνίας ή τα ν ο έ ­ λ εγ χ ο ς τη ς Φ ορμόζας (της σ ημ ερ ινή ς Ταϊ­ βάν) και τη ς Κορέας. Εμπόδιο στις βλέψ εις τη ς δ εν ή τα ν μόνο η απ οικιοκρατική π ολιτι­ κή τω ν δ υτικώ ν δυνάμεω ν, αλλά και οι α ντι­ δράσ εις τη ς Κίνας, η οποία δ εν ή τα ν δ ια τε­ θ ειμ έ ν η να π αρακολουθήσ ει α μ έτο χ η το ν διαμελισ μό περιοχών που τη ν ενδιέφ εραν. Η Φ ορμόζα ή τα ν α ν τικ είμ εν ο διαμάχης

Κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν α α μ ε ρ ικ α ν ικ ά θ ω ρ η κ τ ά σ το Π ε ρ λ Χ ά ρ μ π ο ρ , μ ε τ ά τη ν ια π ω ν ικ ή ε π ίθ ε σ η .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η νίκη τ η ς Ια π ω ν ία ς σ τ η μ ά χ η τ ο υ Μ ο ύ κ δ ε ν α π ο δ ε ίχ θ η κ ε κ α θ ο ρ ισ τ ικ ή γ ια τ η ν έ κ β α σ η το υ ρ ω σ ο -ια π ω ν ικ ο ύ π ο λ έ μ ο υ (π ίν α κ α ς τ ο υ Τ α κ εσ ίρ ο Κ α ν ο κ ό γ κ ι).

ανάμεσα στην Ιαπωνία και τη ν Κίνα για πάρα πολλά χρόνια. Κατά τη ν π ερίοδο τω ν σογκουνά τω ν το νησί βρισ κότα ν υπό το ν έ ­ λεγχο τη ς ιαπωνικής ο ικ ο γ έν εια ς Σιμάτσου, ενώ θ εω ρ η τικά α νή κε σ την Κίνα. Α υτό δ εν εμπ όδισ ε τη ν ιαπωνική κυβέρνησ η να θ εω ­ ρεί τη Φ ορμόζα ιαπωνικό έδ α φ ο ς και να σ τείλ ει το 1874, μ ετά τη δ ολοφ ονία ντόπιω ν ψαράδων, σ τρ α τιω τικές δ υνά μεις σ την π ε­ ριοχή π ρο κειμ ένο υ να υπερασπιστεί τα σ υμ φ έρ ο ντά τη ς. Η Κίνα α ναγκάσ τηκε να υ­ ποχωρήσει μ ετά από β ρ ετα νική διαμεσολάβηση. Λίγα χρόνια α ρ γό τερ α (1879) η Ιαπω­ νία μ ετο νόμ α σ ε τη Φ ορμόζα σε νομαρχία τη ς Ο κινάουα και τη ν ε ν έ τα ξε πλήρως στο δ ιο ικη τικό σύστημα τη ς χώρας. Το π ρόβλη­ μα τη ς Ταϊβάν π αραμένει μέχρι και σήμερα άλυτο. Μια άλλη περιοχή όπου σ υγκρ ού οντα ν τα ιαπωνικά με τα κινεζικά σ υ μ φ έρ ο ντα ή ­ τα ν η Κορέα. Το 1884 εκδ η λ ώ θ η κ ε π ραξικό­

πημα ενα ν τίο ν τη ς φ ιλοκινεζική ς κυ β έρ ν η ­ σης σ την Κ ορέα σε συνεργασία με το υ ς Ιά­ πωνες. Η Κίνα έ σ τειλ ε αμέσω ς σ τρα τιω τι­ κές δ υνά μεις και απ οκα τέσ τησ ε τη ν κυ­ ριαρχία τη ς στη χώρα. Α π οτέλεσ μα τη ς κρί­ σης ή τα ν η επιδείνω ση τω ν σινο-ιαπωνικών σχέσεων. Οι δύο χώ ρες έφ θα σ α ν πολύ κο ­ ν τά σ τον π όλεμο. Η σύγκρουση απ οφ εύ­ χ θ η κ ε τη ν τε λ ε υ τα ία σ τιγμή, αλλά η ε ύ ­ θ ρα υσ τη ειρ ήνη δ εν κράτησ ε για πολύ. Αρ­ χικά υπεγράφη η Σύμβαση το υ Τιανγίν, σύμ­ φωνα με τη ν οποία η Κίνα και η Ιαπωνία θα έπ ρεπ ε να αποσύρουν τις δ υνά μεις το υ ς από τη ν Κορέα. Δ εσ μ εύ τη κα ν επίσης να ε ­ νημ ερ ώ νο υν η μια τη ν άλλη για ε ν δ ε χ ό μ ε ­ νες επ ιχειρήσ εις το υ ς σ την περιοχή. Η αφ ορμή για κρίση δ εν άργησ ε να έ λ ­ θ ει. Το 1894 εκδ η λ ώ θ η κ ε α γροτική ε ξ έ γ ε ρ ­ ση σ την Κορέα. Μ ετά από αίτημα τη ς κ ο ρ ε ­ α τική ς κυ βέρ νη σ η ς η Κίνα έσ τε ιλ ε δυνά­ μ εις για τη ν κατασ τολή τη ς ανταρσίας, α­

φού π ροηγουμένω ς ενη μ έρ ω σ ε τη ν Ιαπω­ νία, όπως τη ν υπ οχρέω νε η σύμβαση το υ Τιανγίν. Η Ιαπωνία δ εν άφ ησ ε τη ν ευκα ιρία α ν εκ μ ε τά λ λ ευ τη και έσ τε ιλ ε και εκ είν η σ τρ α τεύ μα τα . Οπως ή τα ν α να μενόμ ενο η ε ­ ξέγερ σ η τω ν αγροτώ ν κα τεσ τά λη οριστικά, αλλά ε ν τά θ η κ ε ο ανταγω νισ μός γύρω από το θ έμ α τη ς Κ ορέας. Τον Αύγουσ το το υ ίδι­ ου χρόνου η Ιαπωνία κή ρ υ ξε π όλεμο στην Κίνα με τη σύμφω νη γνώ μη όλω ν τω ν πολι­ τικώ ν κομμάτων. Η ταν η π ερ ίοδος κατά τη ν οποία οι δ υ τικ ές δ υνά μεις είχαν διεισδύσ ει σ την ανα τολική Ασία. Η Ιαπωνία σ υ μ μ ετείχ ε σ την απ οικιοκρατική π ολιτική και ή θ ε λ ε να επ ω φ ελ η θ εί τα μέγισ τα από το ν δια μελισμό τω ν γ ειτο νικ ώ ν τη ς κρατών. Κατά τη διάρκεια τω ν π ολεμικώ ν επ ιχει­ ρήσεω ν (1894-1895) φ ά νη κε ό τι οι Ιαπωνι­ κ ές δ υνά μεις υ π ερτερο ύσ α ν στην εκπαί­ δευση και τη ν πειθαρχία. Δ ιέθ ετα ν επίσης το ν π λέον σύγχρονο οπλισμό, α π οτέλεσ μα τω ν εντα τικώ ν προσπαθειώ ν τη ς ιαπωνικής κυ β έρ νη σ η ς επί είκοσ ι χρόνια να μ ε τα τ ρ έ ­ ψει τη χώρα σε μεγάλη σ τρατιω τική δύνα­ μη. Η Αγγλία ή θ ε λ ε να επ έμ β ει αρχικά με σκοπό να προω θήσει τη ν ανακωχή ανάμεσα στις α ν τιμ α χ ό μ ενες π λευ ρ ές, αλλά τελ ικ ά δ εν το έπ ρ α ξε και ο π όλεμ ος έ λ η ξε με νίκη τη ς Ιαπωνίας. Τον Απρίλιο το υ 1895 υπεγράφη στο ια­ πωνικό λιμάνι Σιμονοσ έκι σ υνθήκη ειρ ή ν η ς (Σ υνθήκη το υ Σιμονοσέκι), με τη ν οποία η Κίνα αναγνώ ριζε τη ν α νεξα ρτησ ία τη ς Κο­ ρ έας και δ εσ μ ευ ό τα ν να πληρώσει σ την Ια­ πωνία αποζημίωση 310 εκα το μμ υρ ίω ν γιεν. Η ιαπωνική κυβέρνησ η χρησιμοποίησε το α σ τρονομικό αυ τό ποσό για τη ν ενίσχυση τω ν σ τρατιω τικώ ν εξοπ λισ μώ ν και τη ν πα­ ραπέρα ανάπ τυξη τη ς βαριάς βιομηχανίας. Π αράλληλα η Κίνα υπ οχρεω νόταν να ανοί­ ξ ε ι τέσ σ ερα λιμάνια επ ιπ λέον στο ε ξω τερ ι­ κό εμπ όριο: το Σάσι (Shashi), το Τσογκ-Τσιν (Chongqing), το οποίο σ ήμερα α νή κει στη Β όρεια Κορέα, το Σ ο υτς-Χ ο υ (Surhou) και το Χ α νγκτς-Χ ο υ (Hangzhou) ν ο τιο δ υ τικά τη ς Σαγκάης. Η Ιαπωνία είχε επίσης το δι­ καίωμα να ε κ μ ε τα λ λ ε υ θ ε ί α υ τές τις π όλεις και επ ιχειρημα τικά. Το π λέον επίμαχο σ ημείο τη ς Σ υ νθ ήκης ή τα ν η παραχώρηση (στην Ιαπωνία) τη ς Φ ορμόζας, τη ς χερσ ονήσ ου το υ Λ ια οντό γκ (Liaodong) στη Μ αντζουρία και το υ Π εγκού Λ ιεν τά ο (Penghu Liedao). Η παραχώρηση τη ς Φ ορμόζας δ εν π ροκάλεσ ε κάποια ιδιαίτερη αλλαγή στο καθεσ τώ ς το υ νησιού, αφού η Ιαπωνία το θ εω ρο ύσ ε δικό τη ς έδ α φ ο ς και το είχε ε ν τά ξε ι από το 1879 στη διοίκηση τω ν π ερ ιφ ερ ειώ ν τη ς. Η παραχώρηση όμως τη ς χερσ ονήσ ου το υ Λ ια ο ντό γκ δυσ αρέστησε τη Ρωσία, η οποία ή θ ε λ ε να έχει ολό­ κληρη τη ν περιοχή τη ς Μ αντζουρίας υπό τη ν επιρροή τη ς. Σε συνεργασία με τη Γερ­ μανία και τη Γαλλία και με το πρόσχημα ό τι η κα τοχή τη ς π ερ ιο χής α υ τή ς από τη ν Ια­ πωνία θ α έ θ ε τ ε σε κίνδυνο τη ν ειρ ήνη και τη ν ασ φάλεια σ την α νατολική Ασία απ αίτη­ σε τη ν επισ τροφή τη ς χερσ ονήσ ου στην Κί­ να και τη ν εκμίσθω σή τη ς από τη Ρωσία. Η κίνηση α υτή έχει μ είνει γνω στή σ την ιστο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ρία ως «Τριμερής Παρέμβαση». Η ταν η πρώτη φορά που ο ιαπωνικός ιμπ εριαλι­ σμός ανησ ύχησ ε σοβαρά τα κράτη τα ο ­ ποία είχαν ευ ρ ύ τε ρ α σ υ μ φ έρ ο ντα σ την π ε­ ριοχή. Η ιαπωνική κυβέρνησ η έκρ ιν ε ό τι δ εν μπορούσε να α ντιμετω π ίσ ει τη νέα αυ­ τή απειλή και υποχώρησε μπροστά στις π ιέ­ σεις τη ς Ρωσίας και τω ν συμμάχων τη ς. Η δυσ αρέσ κεια όμω ς το υ ιαπωνικού λαού, ο οποίος π ερ ίμ ενε τη ν κα τά λληλη σ τιγμή για να π άρει εκδίκησ η, ή τα ν ιδια ίτερα έντο ν η .

τη ν ή ττα τη ς Κίνας για να δ ημιουρ γήσ ουν σφαίρες επ ιρροής στη χώρα εκμισ θώ νο­ ν τα ς δ ιά φ ο ρ ες π εριοχές. Οι ΗΠΑ προσάρτησαν τρ ία χρόνια α ρ γό τερ α (1898) τη Χα­ βάη και τις Φιλιππίνες και απαίτησαν πα­ ράλληλα ελ ε υ θ ερ ία στο ε ξω τερ ικ ό εμπ όριο με τις π ερ ιο χές που βρίσ κονταν υπό τη ν «επιρροή» τω ν δ υτικώ ν δυνάμεω ν, τη ς Ρω­ σίας και τη ς Ιαπωνίας. Οι ΗΠΑ ή τα ν π λέον μια υπολογίσιμη δύναμη σ τον Ειρηνικό, κά­ τι που οι Ιάπωνες δ εν α ν τιλή φ θ η κα ν έγκα ι­

Η π ρ ώ τη α π ο σ το λ ή τ η ς Ια π ω ν ία ς σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό μ ε τ ά α π ό 2 5 0 χ ρ ό ν ια σ υ ν ε χ ο ύ ς α π ο μ ό ν ω σ η ς . Το 1871 ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς Μ έ ιτ ζ ι έ σ τ ε ιλ ε μ ια ε ιδ ικ ή α π ο σ το λ ή σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η κ α ι τ ις Η Π Α για τη ν ε π α ν α δ ια π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η τω ν ά δ ικ ω ν εμ π ο ρ ικ ώ ν σ υ μ φ ω ν ιώ ν π ο υ ε ίχ α ν ε π ιβ λ η θ ε ί α π ό τ ις δ υ τ ικ έ ς χ ώ ρ ε ς (π ίν α κ α ς τ ο υ Χ ο σ ο ύ ν Γ ια μ α γ κ ο ύ τ σ ή .

Η «Τριμερής Π αρέμβαση» α π οτέλεσ ε μια προσπάθεια τω ν δ υτικώ ν δ υνάμεω ν να π εριορίσ ουν τις ε π ε κ τα τικ ές δ ια θ έσ εις τη ς Ιαπωνίας. Η Κίνα - η π ολυπ ληθέσ τερη χώρα τη ς π εριοχής - θ εω ρ ε ίτο μέχρι τ ό τ ε μια πο­ λύ μεγάλη δύναμη, ένα «κοιμισμένο λ ιο ν τά ­ ρι». Το γ εγο νό ς ό τι η Ιαπωνία κα τά φ ερ ε να νικήσ ει μόνη τη ς μια τέ το ια δύναμη ανα­ βάθμισ ε το ν ρόλο τη ς χώρας στη δ ιεθ ν ή σκηνή. Π αράλληλα όμω ς δ εν θα έπ ρεπ ε να καρπω θεί μόνη τη ς τα ο φ έλη που π ροέκυψαν από τη νίκη τη ς σ τον πόλεμο. Οι δ υ τικ έ ς δ υνά μεις εκ μ ε τα λ λ εύ θ η κ α ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ρα και ο δ η γή θ η κα ν σ την ή ττα το υ Β ’ Πα­ γκοσμίου Π ολέμου. Το 1900 οι «Ξ ενόφ οβοι Π αλαιστές» («Xenophobie Boxers»), μια ομάδα α ντισ τα ­ σιακών οι οποίοι επ εδίω καν τη ν απαλλαγή τη ς Κίνας από τις ξέ ν ε ς επ ιβουλές, α ύ ξη ­ σαν τη δύναμή το υ ς και π ολιόρκησαν τις ξ έ ν ε ς δ ιπ λω ματικές απ οσ τολές σ την πόλη Π εκίνο (Beijing). Η κινεζική κυβέρνησ η κή­ ρ υ ξε το ν π όλεμο στις ξέ ν ε ς δ υνά μεις. Αυτή ή τα ν μια πράξη π ολιτικής α υ το κ το ν ία ς, α­ φού οι δ υ τικ έ ς χώ ρες συνασπισμένες με τη Ρωσία και τη ν Ιαπωνία οπω σδήποτε θ α νι­

κούσαν. Το 1901 υπεγράφη το Π ρω τόκολλο το υ Π εκίνου, το οποίο υπ οχρέω νε τη ν Κίνα να πληρώ σει επιπλέον αποζημιώ σεις και να αναγνω ρίσει το δικαίωμα τη ς ετερ ο δ ικία ς στις π ερ ιο χές όπου βρίσ κονταν οι αποστο­ λ ές τω ν ξένω ν δυνάμεων. Η «Υπόθεση τη ς Β όρειας Κίνας» - όπως ονο μά σ τη κε ο π όλεμ ος με τις δ υ τικ έ ς χώ­ ρ ες - έδω σ ε τη ν ευκα ιρ ία στη Ρωσία να κα­ τα λά β ει τη ν περιοχή τη ς Μ αντζουρίας. Η Κίνα δ έχ θ η κ ε π αθητικά το γεγ ο ν ό ς δ εδ ο ­ μένου ό τι δ εν ή τα ν π λέον σε θέσ η να εμπλακεί σε τρ ίτο π όλεμο μέσα σε διάστημα μ ικ ρ ό τερ ο από δ έκα χρόνια. Η Ιαπωνία κιν ή θ η κ ε όμω ς αμέσω ς - σ την αρχή διπλωμα­ τικά και α ρ γό τερ α σ τρα τιω τικά - π ροκειμένου να αναχαιτίσει τη ρωσική ε π ιθ ε τικ ό τη ­ τα και να προασπίσει τα δικά τη ς σ υμ φ έρο ­ ντα σ την π εριοχή. Α λλω σ τε η Ρωσία είχ ε υ­ π οχρεώ σει τη ν Ιαπωνία πριν από λίγα μόλις χρόνια να επ ισ τρ έφ ει σ την Κίνα τη χερσ ό­ νησο το υ Λ ιαοντόγκ. Τώρα επ εδίω κε να καρπω θεί α υ τό που οι Ιάπωνες θεω ρούσ αν καθαρά δική το υ ς κατάκτησ η. Ενα χρόνο α ρ γό τερ α (1902) υπεγράφη η σ υνθήκη αγγλο-ιαπ ω νικής συμμαχίας, με τη ν οποία οι δύο χώ ρες προσπαθούσαν να εξασ φ αλίσ ουν το ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ ο έ ­ λεγχο τη ς Ρωσίας. Η σ υνθήκη αυ τή ανα­ γνώ ριζε τα βιομηχανικά και οικονομικά σ υ μ φ έρ ο ντα τη ς Ιαπωνίας σ την Κορέα. Π ρ ο έβ λεπ ε δε π αράλληλα ό τι σε εν δ εχ ό μ ε ­ νο π όλεμ ο τη ς Ιαπωνίας με τη ν Κίνα ή τη ν Κ ορέα η Μ εγάλη Β ρετα νία θ α π α ρέμενε ο υ δ έτερ η , ε κ τό ς αν ένα τρ ίτο κρ ά το ς επενέβ α ινε ενα ν τίο ν τη ς συμμάχου τη ς. Δ εδ ο ­ μένου ό τι η Ιαπωνία θ ιγ ό τα ν άμεσα από τη ν κα τοχή τη ς Μ αντζουρίας και από τη μη α­ ναγνώριση τω ν σ υμ φ ερό ντω ν τη ς σ την Κο­ ρέα, η σ υνθήκη συμμαχίας με τη ν Αγγλία απ ο τελο ύ σ ε έμμ εσ η προειδοποίηση προς τη Ρωσία να π ροβεί σε ο ρισ μένες παραχωρή­ σεις. Οι παραχωρήσεις που π ερ ίμ εν ε η κυ­ βέρνησ η Μ έιτζι δ εν έγινα ν και η Ιαπωνία εν έ τε ιν ε τη ν π ολεμική τη ς προετοιμασία. Τον Φ εβρουάριο το υ 1904 άρχισε ο ρωσο-ιαπωνικός π όλεμος, ο οποίος διήρκεσ ε ένα χρόνο. Η Ιαπωνία κατόρθω σ ε - αν και με π ολλές απ ώ λειες - να κα τα κτή σ ει με τ γ β ο ή θ εια τω ν Αγγλω ν και τω ν Αμερικανώ·. τη ρωσική βάση το υ Λουσ ούν (Lushun) κα να εκ δ ιώ ξει το ν ρωσικό σ τρα τό από τη Μα­ ντζουρία. Α κο λού θη σ ε η κατάκτησ η του Μ ο ύ κδ εν (Mukden) και η νίκη στη ναυμαχία τη ς Ιαπωνικής θάλασσας (Τσουσίμα) ανατο­ λικά τη ς Κ ορέας το ν Μάιο το υ 1905. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο τη ς ίδιας χρονιά ς - με­ τά από μεσολάβηση το υ Α μερικανού Π ροέ­ δρου Θ εόδω ρου Ρ ούζβ ελτ - υπεγράφη συν­ θ ή κ η ειρ ή ν η ς ανάμεσα στα εμπ ό λεμ α μέρΓ στο Π όρ τσ μο υθ (Portsmouth) τω ν ΗΠΑ. με τη ν οποία αναγνω ρίσ τηκαν τα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ; τη ς Ιαπωνίας στην περιοχή τη ς Μ αντζου­ ρίας και σ την Κορέα. Η Ρωσία θ α παραχα^ ρούσε σ την Ιαπωνία τη σ ιδηροδρομικτ γραμμή στη Μ αντζουρία, νότια τη ς πόλης Τσαγκ-Τσουν, καθώ ς και τα α ν θ ρ α κω ρ ύ χ ε!; τη ς π εριοχής. Τα δικαιώ ματα τη ς Κίνας δ ε. ελή φ θ ησ α ν φυσικά υπόψη. Η Ιαπωνία κατέ-

κτησ ε επίσης κατά τη διάρ κεια το υ π ολέ­ μου α υ τού τη Ν ότια Σαχαλίνη, νησί το ο ­ ποίο είχε παραχω ρηθεί στη Ρωσία το 1875 με α ντά λλα γμ α τη ς Κ ου ρ ίλλες νήσ ους. Το ζή τημ α τω ν Κουρίλλω ν ε κ κ ρ ε μ ε ί και παρα­ μ έν ει α νοικτό μ έχρ ι σήμερα. Η λήξη το υ ρωσο-ιαπωνικού π ολέμου αν έδ ειξε τη ν Ιαπωνία ως τη ν κυρίαρχη δύνα­ μη στην π εριοχή τη ς α να το λικής Ασίας. Μ έ­ σα σε διάσ τημα μόλις δ έκ α χρόνω ν η Ιαπω­ νία είχ ε νικήσ ει τη ν π ολυπ ληθ έσ τερη (Κίνα) και τη ν ισ χυρότερη σ τρα τιω τικά (Ρωσία) χώ­ ρα σ την π εριοχή. Η ταν η πρώτη φορά που η Ρωσία ν ικ ή θ η κ ε από ένα μη ευρω παϊκό κρά­ το ς. Τίπ οτε δ εν φ α ινόταν σ τον ορίζοντα που θα μπορούσε να απ ειλήσ ει τη ν εδραίω ση τη ς ιαπωνικής κυριαρχίας. Λ ίγους μ ή νες μ ετά τη λήξη το υ π ολέ­ μου η Ιαπωνία κα τέσ τη σ ε τη ν Κ ορέα π ρ ο τε­ κτο ρ ά το τη ς , α ναλαμβάνοντας τη διαχείρι­ ση τω ν εξω τερ ικώ ν και τω ν εσ ω τερικώ ν υ­ π οθέσ εω ν τη ς χώρας. Για το ν σκοπό α υ τό διέλυσ ε το ν κο ρ εα τικό σ τρα τό και τη ν α­ στυνομία, καταπ νίγοντας οπ οιαδήποτε προσπάθεια για αντίσταση. Το 1910 προσάρτησ ε τη χώρα και τη μ ε τέ τρ ε ψ ε σε αποι­ κία. Ο έλ εγ χ ο ς τω ν γύρω περιοχών αύξησ ε και τη ν οικονομική δύναμη τη ς Ιαπωνίας. Η εκμ ετά λ λ ευ σ η τω ν σ ιδηροδρομικώ ν γραμ­ μών τη ς Μ αντζουρίας, η εξασ φάλιση πρώ­ τω ν υλών και η δ ιο χέτευσ η τω ν βιομηχανι­ κών π ροϊόντω ν στις α γορ ές τω ν αποικιών έ ­ δωσαν νέα ώ θηση σ την ιαπωνική ο ικονο ­ μία. Α υ ξή θ η κα ν οι εξα γω γές, ενώ μ ειώ θη κε το κόσ τος παραγωγής, αφού π λέον η Ιαπω­ νία ή τα ν α υ τά ρ κη ς σε π ρώ τες ύλες. Η ε κ μ ε ­ τά λλευ σ η τω ν αποικιών σε συνδυασμό με τις τε ρ ά σ τιε ς αποζημιώ σεις που είχε πλη­ ρώσει η κινεζική κυβέρνησ η προς τη ν ιαπω­ νική μ ετά το ν π όλεμο, σ υ ν ετέλ εσ α ν απο­ φασιστικά σ την εκβιομηχάνισ η τη ς Ιαπω­ νίας και στη δ ημιουρ γία σ ύγχρονου κρά­ τους. Για άλλη μια φορά όμω ς η εύθρα υσ τη ειρ ήνη δ εν κρ άτησ ε για πολύ. Η Ιαπωνία σ υ μ μ ετείχ ε στον Α' Π αγκόσμιο Π όλεμο στο π λευρό τω ν Συμμάχων, όπως π ροβλεπ ότα ν και από τη ν αγγλο-ιαπωνική σ υνθήκη. Η σ υμ μετο χή τη ς Ιαπωνίας θ α εξασ φ άλιζε το ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ ο έλεγχ ο όχι μόνο τη ς Ρωσίας, αλλά και τω ν γερ μα νικώ ν κα τα ­ δρομικώ ν σ την Ανατολική Κινεζική Θάλασ­ σα. Η παρουσία τη ς Γερμανίας σ τον Ειρηνι­ κό ή τα ν σ ημαντική (για π αράδειγμα το β ό ­ ρειο τμ ή μ α τη ς Ν έας Γουινέας ή τα ν γ ερ μ α ­ νική αποικία), κάτι που ανησ υχούσ ε το υ ς συμμάχους τη ς Α ντάντ (Entente). Η Ιαπωνία από τη ν άλλη π λευρά ά δ ρα ξε τη ν ευκαιρία και προχώρησε σε ν έε ς κα τα κτή σ εις. Αρχι­ κά κα τέλ α β ε τη ν επαρχία Σα ν-Ν τογκ τη ς Κί­ νας και τα νησιά βόρεια τη ς γρα μμής το υ Ισημερινού, που βρίσ κονταν υπό γερ μα νική κατοχή. Π αράλληλα ε κ μ ε τα λ λ ευ ό μ εν η το γεγονό ς ό τι οι μ εγ ά λ ες δ υνά μεις είχαν ε ξα ­ ν τλ η θ εί από το ν π όλεμο και δ εν θ α άνοιγαν νέα μέτωπα, παρουσίασε σ την κινεζική κυ­ βέρνησ η μια σειρά από 21 δ ιεκδ ική σ εις συν ο δ ευ ό μ εν ες από τελεσ ίγρ α φ ο . Η Ιαπωνία

Η ια π ω ν ικ ή α ν τιπ ρ ο σ ω π ε ία π ρ ο σ έ ρ χ ε τα ι να υ π ο γ ρ ά ψ ε ι τ η ν π α ρ ά δ ο σ η τ η ς χ ώ ρ α ς σ τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς σ τ ις 2 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1945. Η τ ε λ ε τ ή π ρ α γ μ α τ ο π ο ιή & η κ ε ε π ί τ ο υ α μ ε ρ ικ α ν ικ ο ύ ΰ ω ρ η κ τ ο ύ « M is s o u ri» σ τ ο ν κ ό λ π ο τ ο υ Τόκιο.

ζη τού σ ε τη ν ενίσχυση τη ς παρουσίας τη ς στη νότια Μ αντζουρία και τη ν ανατολική Μ ογγολία, τη βεβαίωση από τη ν π λευρά τη ς Κίνας ό τι δ εν θα παραχωρούσε σε κα­ νένα άλλο κρ ά το ς τη ν επαρχία Φ ουτζιγιάν και τη ν εκχώρηση τω ν γερ μα νικώ ν δικαιω­ μάτω ν σ την περιοχή Σ αν-Ν τογκ. Η Κίνα α­ να γκά σ τηκε να ικανοποιήσει τις π ερ ισ σ ότε­ ρ ες από τις ιαπωνικές απαιτήσεις, παρά τη ν έ ν το ν η δυσ αρέσ κεια το υ κινεζικού λαού, ο οποίος χαρακτήρισ ε τη ν η μ έρ α τω ν παρα­ χω ρήσεω ν ως «Εθνική Η μέρα Ντροπής». Ο σ υνεχιζό μενος επ εκτα τισ μ ό ς τη ς Ια­ πωνίας ή τα ν μια απειλή και για τα παγιωμένα σ υ μ φ έρ ο ντα τω ν δ υτικώ ν σ την π εριοχή τη ς α να το λικής Ασίας. Οι σύμμαχοι όμως δ εν α ντέδρ α σ α ν στην ιμπ εριαλισ τική αυτή π ολιτική. Α ντίθετα , με τη Σ υ νθ ήκη τω ν Βερσ αλλιώ ν αναγνώρισαν τα κεκ τη μ έν α τη ς Ιαπωνίας στον π όλεμ ο (η εκχώρηση τω ν γερ μα νικώ ν δικαιω μάτω ν σ την περιοχή Σα ν-Ν τογκ και η διοίκηση τω ν νησιών το υ Ειρηνικού βό ρεια τη ς γραμμής το υ Ισημερι­ νού). Η ίδρυση το υ κο μμ ο υνισ τικού κόμμα­ το ς σ την Κίνα το 1912 και η Ο κτω βριανή Ε­ πανάσταση π έν τε χρόνια α ρ γό τερ α είχαν δ ημ ιο υρ γήσ ει νέα δ εδ ο μ έν α σ την περιοχή. Η επ ικράτηση τω ν κομμουνισ τώ ν σ την πο­ λ υ π λη θ έσ τερ η (Κίνα) και στη μ εγα λύ τερ η (Ρωσία) χώρα το υ κόσμου δ ημ ιο ύρ γησ ε έ ­ ν το ν ε ς ανησ υχίες σ τους σ υμμάχους. Ε νδ ε­ χ ό μ ενη σύμπραξη τη ς Ρωσίας με τη ν Κίνα συνιστούσε π ραγματική απειλή για τα δ υ τι­ κά σ υμ φ έρο ντα , δ εδ ο μ έν ο υ ό τι οι χώ ρες τη ς Δύσης είχαν εκμισ θώ σ ει και ε κ μ ε τα λ ­ λ εύ ο ν τα ν δ ιά φ ο ρ ες π ερ ιο χές στη Μ α ντζο υ ­

ρία. Ο ρωσικός σ τρα τός άλλω σ τε θ εω ρ είτο από το υ ς π λέον ισχυρούς σε ο λό κληρ ο το ν κόσμο. Η Ιαπωνία ή τα ν ο μ όνος σ τα θ ερ ό ς σ ύμμαχος τω ν Δ υτικώ ν σ τον Ειρηνικό και γ ι’ α υ τό το ν λόγο δ εν ενα ντιώ θη κα ν στην καθαρά επ εκτα τικ ή τη ς πολιτική. Σε μια προσπάθεια ανάμιξης στα εσω­ τερ ικ ά τη ς ΕΣΣΔ οι χώ ρες τη ς Α ντά ντ έσ τε ι­ λαν σ τρα τό στη Σιβηρία με το πρόσχημα ό τι ή θ ελ α ν να βο ηθ ήσ ο υν τις ε κ ε ί τσ εχοσ λο­ β α κικές δυνά μεις. Ο σ τρ α τό ς τω ν μπολσε­ βίκων α π οδ είχθη κε όμω ς ισ χυ ρό τερο ς και οι δ υ τικ έ ς δ υνά μεις αναγκάσ τηκαν να απο­ σ υρ θο ύν (1918). Οι Ιάπωνες π αρέμειναν για λίγα χρόνια ακόμα (μέχρι το 1922) και απο­ χώρησαν μόνον ό τα ν σ υνειδητοπ οίησ αν ό τι δ εν θ α κέρδιζαν τίπ ο τε. Α λλω σ τε το κό­ σ τος τη ς επ ιχείρησ ης στη Σιβηρία ή τα ν τ ε ­ ράστιο. Η Ιαπωνία δαπάνησε ένα εκ α το μ μ ύ ­ ριο γ ιε ν και θ ρ ή νη σ ε 3.000 ν εκ ρ ο ύ ς και π ε­ ρ ισ σ ότερους από 20.000 τρ α υ μ α τίες. Κατά τη δ ιάρ κεια το υ Α ’ Παγκοσμίου Π ολέμου η Ιαπωνία γνώ ρισε οικονομική άν­ θιση. Η ευρωπαϊκή παρουσία είχε μ ειω θ εί στις ασ ιατικές α γορ ές και έτσ ι σι ιαπωνικές βιομηχα νίες κατόρθω σ αν να αυξήσ ουν τις εξα γ ω γ ές το υ ς προς τις γ ειτο ν ικ ές χώ ρες, αλλά και προς τις ΗΠΑ. Π αράλληλα η Ιαπω­ νία ε ξε λ ίχ θ η κ ε σε παγκόσμια ναυτιλιακή δύναμη, κάτι που ενθ ά ρ ρ υ ν ε τη σ υ γκέ­ ντρωση κεφαλαίω ν και τη δημιουργία μονο­ πωλίων. Ο ρισμένοι επ ιχ ειρ η μα τίες έγινα ν ε ­ κα τομμυριούχοι κυ ρ ιο λεκτικ ά μέσα σε μια νύχτα, η μεγάλη π λειοψ ηφ ία το υ λαού ό ­ μως εθ ίγ η από τη ν ξα φ νική άνοδο τω ν τ ι­ μών. Το ο ικονομικό «boom» λ ειτο ύ ρ γ η σ ε σαν ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

20

ένα είδ ο ς σ απουνόφουσκας για τη ν ιαπωνι­ κή κοινωνία. Ο πληθω ρισμός α υ ξή θ η κ ε δραματικά και μ ειώ θ η κε το π ραγματικό ε ι­ σ όδημα μεγάλου μ έρ ο υ ς το υ πληθυσ μού. Μ ετά τη λήξη το υ π ολέμου επ ανέκαμψ αν οι ευρω π αϊκές βιομηχανίες, κάτι που είχε ως απ οτέλεσ μα τη μείωση τω ν ιαπωνικών ε ξα ­ γωγών. Οι τιμ έ ς έπεσαν πάλι, χωρίς όμω ς αυ τό να σημάνει τη ν άνοδο το υ βιο τικο ύ ε ­ π ιπέδου. Π ολλές επ ιχειρήσ εις α ντιμετώ π ι­ σαν π ρόβλημα επιβίωσης. Ο ρισ μένες από α υ τές προχώρησαν σε μ εγ ά λ ες επ ενδ ύ ­ σεις, αλλά ο εκσ υγχρονισ μός α φ ο ­ ρούσε μόνο ένα μικρό μ έρ ο ς τη ς ο ικονομ ική ς δ ρ α σ τη ρ ιότητα ς. Οι υ­ πόλοιποι το μ ε ίς π αρέμειναν σε σ τασ ιμότητα, κάτι που οδήγησ ε σ την αύξηση τη ς α νερ γία ς και στη μείωση τω ν μισθών. Ο μ εγάλος σει­ σμός το υ 1923 στο Κ άντο επ ιδείνω ­ σε ακόμα π ερισ σ ότερο τη ν κα τά ­ σταση τη ς οικονομίας και π ολλές τρ ά π εζες αναγκάσ τηκαν να κη ρύ ­ ξο υ ν πτώχευση. Η δυσ αρέσ κεια τω ν π ολιτώ ν ή τα ν ιδιαίτερα έ ν τ ο ­ νη. Η κυβέρνησ η α ντί να ασχολη­ θ ε ί με τη ν επίλυση τω ν εσ ω τερ ι­ κών π ροβλημάτω ν κα λλιέργησ ε το ν φανατισμό και ώ θησε το ν λαό σε ν έ ε ς επ ικίνδυ νες ε ξω τερ ικ έ ς π ερ ιπ έτειες. Η εποχή τη ς διπλωμα­ τία ς για τη ν ειρ ή νη που είχε α κο ­ λ ου θή σ ει τη Σ υ νθ ήκη τω ν Β ερσ αλ­ λιών και που είχε σ ημάνει ένα μι­ κρό διάλειμμα σ την ιστορία τω ν πολέμω ν το υ Ειρηνικού, είχε π λέ­ ον περάσει. Τη θέσ η τη ς πήρε η εκ νέου επιδείνωση τω ν σχέσεω ν με τη ν Κίνα και η προβολή καινούρ­ γιω ν διεκδ ικήσ εω ν από τη ν πλευρά τη ς Ιαπωνίας. Σ τα τέ λ η το υ 1928 εκδ η λ ώ θ η ­ καν οι π ρώ τες α ντιδρ ά σ εις στην Κίνα και η κυβέρνησ η ανακοίνωσε τη ν π ρόθεσή τη ς να δ ιεκδ ική σ ει τα δικαιώ ματα το υ κινεζικού λαού. Οι διαπ ρα γματεύσ εις δ εν οδήγησ αν π ουθενά και οι δ ύο χώ ρες εισ ήλθα ν για άλ­ λη μια φ ορά σ την τρ οχιά τω ν π ολεμικώ ν προετοιμασιών. Ο αρχηγός το υ ιαπωνικού σ τρα τού Ισαχάρα Κανγί (Ishihara Kanji) σχεδίασε τη ν ανατίναξη το υ σ ιδηροδρόμου τη ς νότιας Μα­ ντζο υρ ία ς σ την πόλη Λιου-Τιάου-Γκου (Liutiaogou), στα περίχω ρα το υ Μ ούκδεν. Υ­ π οσ τήριζε τη ν ιδέα ενό ς ολοκληρω τικού π ολέμου με σκοπό να σ ταματήσ ουν ορισ τι­ κά οι π ερ ιφ ερ εια κ ές σ υγκρούσ εις. Ο π όλε­ μος α υ τό ς θ α π ραγματοπ οιείτο από τη ν Ια­ πωνία και τις ΗΠΑ - τα δύο κέν τρ α το υ πολι­ τισ μού σ την Ανατολή και τη Δύση α ντίσ το ι­ χα. Μ ετά τη ν ανατίναξη το υ σ ιδηροδρόμου ο Κανγί εξα π έλυσ ε επ ιθέσ εις ενα ν τίο ν τω ν κινεζικώ ν δυνάμεων. Ο σ τρ α τός συνέχισε τη ν π ορεία το υ παρά τη ν α ν τίθ ε τη γνώ μη τη ς κυβέρνη σ η ς, η οποία προφανώς επεδίω κε μόνο τη ν οικονομική εκ μ ετά λ λ ευ σ η τη ς Μ αντζουρίας. Σ το ν σ τρα τό είχαν δια­ μ ορ φ ω θεί δύο ο μά δ ες: Ο ρισμένοι σ τρατιω ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τικο ί υποστήριζαν τη ν προσάρτηση τη ς Μα­ ντζο υρ ία ς και τη ς Μ ογγολίας, ενώ άλλοι ή ­ τα ν π ερισ σ ότερο επ ιφ υ λα κτικο ί και επεδίω καν τη δ ημιουρ γία α ν εξά ρ τη τω ν κρατώ ν στις π ρο α να φ ερ θ είσ ες π εριοχές. Η κ υ β έρ ­ νηση διαφω νούσε και με τις δύο ο μά δ ες, δ εν είχ ε όμω ς τη σ τήρ ιξη τη ς κο ινή ς γνώ ­ μης, η οποία επ ικρ οτο ύ σ ε τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ σ τρατού. Ο λα ός υποστήριζε τη ν επ έ­ κταση στις γ ε ιτο ν ικ έ ς χώ ρες, κάτι που δ ε ί­ χ νει το ν έν το ν ο φανατισμό που είχε καλ­ λ ιε ρ γ η θ ε ί σ την ιαπωνική κοινωνία. Η ανάμι­

ξη το υ σ τρα τού στα π ολιτικά π ράγματα ή ­ τα ν π λέον π ροφ ανής και η κυβέρνησ η ανα­ γκά σ τη κε υπό α υ τές τις σ υ ν θ ή κες να πα­ ρ αιτηθεί. Η ιμπ εριαλιστική π ολιτική τη ς Ιαπωνίας εξό ρ γισ ε τις μ εγ ά λ ες δυνά μεις, οι οποίες είχαν παγιω μένα σ υ μ φ έρ ο ντα σ την π εριο­ χή το υ Ειρηνικού. Η Κοινωνία τω ν Εθνών έ ­ σ τειλ ε ειδ ική επιτροπή για τη δ ιερεύνη σ η τω ν γεγο νό τω ν και αναγνώ ρισε τη ν κυριαρ­ χία τη ς Κίνας στη Μ αντζουρία. Το 1933 κα­ ταδίκασ ε με ψήφισμα τη ς Γενικής Σ υ ν έλ ευ ­ σης τη ν ιαπωνική εισβολή και ζή τησ ε τη ν ά­ μεση απομάκρυνση τω ν σ τρατευμάτω ν. Η Ιαπωνία αποχώρησε από τη ν Κοινωνία τω ν Εθνών και π ερ ιή λ θ ε σε κα θεσ τώ ς δ ιεθ ν ο ύ ς απομόνωσης, αφού είχε χάσει όλο υς το υ ς συμμάχους τη ς. Ο σ τρ α τός συνέχισε να α να μιγνύετα ι στα π ολιτικά π ράγματα τη ς χώρας, ενώ σ την ιαπωνική κοινωνία επ ικράτησαν τα εθνικοσ οσ ιαλισ τικά ιδεώ δη. Οι Ιάπωνες πί­

σ τεψ αν ό τι θ α μπορούσαν να κυριαρχή­ σουν μόνοι το υ ς σε ο λόκληρ ο το ν κόσμο. Μέσα σε διάσ τημα μισού μόλις αιώνα η Ια­ πωνία είχε εμπ λα κεί σε τρ εις μ εγά λου ς πο­ λέμ ο υ ς και σε μια σειρά από π ολεμικά επ ει­ σόδια ήσσονος σημασίας. Σε ό λ ε ς τις περι­ π τώ σεις είχε νικήσ ει - πάντα όμω ς με τη β ο ή θ εια τω ν δ υτικώ ν συμμάχων τη ς. Οι δια­ δ ο χ ικές ν ίκ ες δημιούργησ αν σ τους Ιάπω­ ν ες τη ν εσ φ α λμένη εντύπω ση ό τι η χώρα το υ ς ή τα ν α ή ττη τη . Δ εν α ρ κέσ τη κα ν στις π ρο η γο ύ μ ενες επ ιτυ χίες το υ ς και προσπά­ θησ αν να επ εκ τα θ ο ύ ν ακόμα π ερισ σ ότερο ξεπ ερ νώ ντα ς τις α ν τικ ε ιμ ε ν ικ έ ς δ υ ν α τό τη τες τη ς χώρας το υ ς - διπ λω ματικές, σ τρ α τιω τικές και ο ικονομικές. Η ταν φυσικό η π ορεία το υ ς να ανακοπεί ξα φ νικά από μια μεγά­ λη και ταπ εινω τική ή ττα . Μ ε τη ν κή ρ υ ξη το υ δ εύ τερ ο υ σινο-ιαπωνικού π ολέμου η α ντίσ τροφ η μ έτρ ησ η είχ ε αρχίσει. Το 1937 οι α ντιμ α χ ό μ ενες δ υνά μεις σ υγκρούσ τηκαν στη γ έφ υ ρ α το υ Μ άρκο Πόλο, στα περίχωρα το υ Π εκίνου. Οι επι­ χειρ ήσ εις γρήγορα επ εκτά θ ηκαν και σε ά λ λ ες π εριοχές. Ο κι­ νεζικός σ τρ α τός α ντισ τά θ η κε σ θεναρά με τη β ο ή θ εια τη ς Β ρετανίας, τη ς ΕΣΣΔ και τω ν ΗΠΑ. Χ αρακτηρισ τική τω ν ιαπω­ νικώ ν δ ιαθέσ εω ν ή τα ν η δήλω ­ ση το υ π ρω θυπουργού Κονόε Φ ουμιμάρο στα τέ λ η το υ 1938: Σ τό χος το υ π ολέμου ή τα ν η οι­ κοδόμησ η μιας νέα ς τά ξη ς π ραγμάτω ν σ την α νατολική Α­ σία. Π ρο κειμ ένο υ να επ ιτευ χ θ εί ο στόχος α υ τό ς θ α έπ ρεπ ε να υ­ π ά ρξει ένωση τη ς Ιαπωνίας με τη Μ αντζουρία και τη ν Κίνα. Κ α τ’ α υ τόν το ν τρόπ ο θ α απε­ λ ευ θ ερ ω ν ό τα ν η Ασία από το ν δ υ τικό ιμπεριαλισμό και το ν κομμουνισμό. Ο π όλεμ ος, που δ ιή ρ κεσ ε οκτώ ο λό κλη ­ ρα χρόνια (μαζί με το ν Β ’ ΠΠ), εξά ν τλ η σ ε τη ν ιαπωνική οικονομία. Η αύξηση τω ν αμυ­ ντικώ ν δαπανών και τω ν εισαγωγών σε πρώ­ τ ε ς ύ λες για τη βαριά βιομηχανία δ η μ ιο ύρ ­ γησ ε κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών. Η Κ ε­ ντρική Τράπεζα προχώρησε σ την έκδοση χαρτονομισ μάτω ν για να καλύψ ει τις ο λ ο έ­ να α υ ξα ν ό μ εν ες δαπάνες, κάτι που ο δ ή γη ­ σε σ την άνοδο το υ πληθω ρισμού. Ο ταν εξα ν τλ ή θ η κ α ν όλα τα άλλα μέσα. η κυβέρνησ η έλα β ε νέα έ κ τα κ τα μ έτρ α για τη ν αντιμετώ πισ η τη ς κατάστασης. Οι πρώ­ τ ε ς ύ λ ες και τα κονδύλια κα τα νέμ ο ντα ν πρώτα ανάμεσα στις α μ υ ν τικ ές βιομηχα­ νίες. Π αράλληλα π ολλές επ ιχειρήσ εις τρ ο ­ ποποίησαν τη ν παραγωγή το υ ς και άρχισαν να κατα σ κευ ά ζο υν αγαθά που είχαν σχέση με το ν π όλεμο. Σ τη ν παραγωγή και στις ει­ σαγωγές τω ν υπολοίπων αγαθώ ν επ ιβλήθη­ καν π εριορισμοί. Ολη η προσπάθεια είχε σ τρα φ εί προς τη ν α μ υντική βιομηχανία.

ενώ οι άλλοι το μ ε ίς τη ς οικονομίας είχαν ατρ οφ ήσ ει. Η έλλειψ η σε 6ασικά π ροϊόντα όπως τα τρ ό φ ιμ α - δ εν άργησε να φανεί. Ε­ π ιβ λή θη κε α υσ τηρ ός έλεγχ ο ς σ την κατανά­ λωση και πολλά αγαθά όπως τα σπίρτα, η ζάχαρη και το ρύζι μοιράζονταν με το δ ελ ­ τίο. Επικράτησε παντού το σ ύνθημα ό τι «η π ο λ υ τέλ εια είναι εχθ ρ ό ς». Οι απ αραίτητοι π όροι για τη συνέχιση το υ π ολέμου είχαν ε ­ ξα ν τλ η θ ε ί προ πολλού, αλλά η ιαπωνική κοινωνία ή τα ν αποφασισμένη να χρησ ιμο­ ποιήσει όλα τα υπάρχοντα μέσα μ έχρ ι τ ε λ ι­ κής πτώσης. Ο ταν οι Ιάπωνες αποφάσισαν να επεκτα θ ο ύ ν ακόμα π ερισ σ ότερο στον Ειρηνι­ κό, οι Η Π Α α ντέδρ α σ α ν άμεσα. Το 1941 ο ια­ πωνικός σ τρα τός προήλασε στο νότιο τμ ή ­ μα τη ς Γαλλικής Ινδοκίνας. Οι ΗΠΑ επ έβα ­ λαν π εριορισ μούς στις πωλήσεις π ετρ ελ α ί­ ου προς τη ν Ιαπωνία, καθώ ς και ά λ λ ες ο ικο ­ ν ο μ ικές κυρώ σ εις σε συνεργασία με τη Β ρετανία, τη ν Ο λλανδία και τη ν Κίνα. Οι Α­ μ ερ ικανοί απαίτησαν τη ν αποχώρηση τω ν ιαπωνικών δ υνάμεω ν από τη ν Κίνα και τη ν κατάργηση τη ς τρ ιμ ερ ο ύ ς σ υνθ ήκη ς συμ­ μαχίας τη ν οποία η Ιαπωνία είχε υπογράψει λίγα χρόνια νω ρίτερα με τη Γερμανία και τη ν Ιταλία. Η Ιαπωνία δ εν α π ο δ έχ θ η κε τις α μ ερ ικ α ν ικ ές απαιτήσεις και δ ιενή ρ γη σ ε ε ­ πίθεση στο Π ερλ Χάρμπορ τη ς Χαβάης, χω­ ρίς όμω ς να έχ ει δια κόψ ει τις διαπ ραγμα­ τεύ σ εις. Το Π ερ λ Χάρμπορ έχ ει μ είν ει γνω ­ στό σ την ιστορία ως η «επ ίθεση το υ φ ιδι­ ού», ακριβώ ς γ ια τί η χώρα το υ Ανατέλλον το ς Ηλιου δ εν προειδοποίησ ε κανέναν. Α ρχικά οι Ιάπωνες κατόρθω σ αν να π λήξουν σοβαρά το ν α μ ερ ικα νικό σ τόλο στη Χαβάη. Στη σ υνέχεια κα τέλα βα ν το Χ ονγκ-Κ ονγκ, τη Μ ανίλλα και τη Σιγκαπούρη, επ εκτείν ο ν τα ς ακόμα π ερισ σ ότερο τη ν παρουσία το υ ς σ τον νότιο Ειρηνικό. Οι όροι γρήγορα όμω ς αντιστράφηκαν. Στη ναυμαχία το υ Μ ιντγουέι, το ν Ιούνιο του 1942, η Ιαπωνία υπέστη μεγάλη ή ττα και έ ­ χασε μεγάλο μ έρ ο ς τω ν δυνάμεώ ν τη ς. Πα­ ράλληλα οι υπ οδουλω μένοι λαοί το υ νότιου Ειρηνικού α ντισ τά θη κα ν σ την ιαπωνική κυ­ ριαρχία. Οι Ιάπωνες σ τά θ ηκα ν ιδιαίτερα σ κληροί απ έναντι σ τους λα ού ς που κα τέκτησαν. Επέβαλαν τη γλώσσα το υ ς σ την ε κ ­ παίδευση και τη λα τρ εία τη ς δ ικής το υ ς θ ρησ κείας. Κ α τη γορ ήθ ηκα ν επίσης για πληθώ ρα εγκ λη μ ά τω ν π ολέμου. Το 1944 έ ­ χασαν τη νήσο Σαϊπάν. Λίγους μ ή νες αργό­ τερ α οι Α μερικανοί κα τέλα βα ν τις Φιλιππί­ νες, ενώ άρχισαν να βομβαρδίζουν και εδ ά ­ φη στη μ ητρ οπ ολιτική Ιαπωνία. Π αράλληλα σ την Ευρώπη είχαν η ττη θ ε ί σι δύο μοναδικοί σύμμαχοι τη ς Ιαπωνίας. Ο­ τα ν η ΕΣΣΔ εισ ή λθ ε σ τον π όλεμ ο στο π λευ ­ ρό τω ν ΗΠΑ με αντά λλα γμα τη ν επισ τροφή τη ς νότιας Σαχαλίνης και τω ν Κουρίλλω ν νήσων, το τέ λ ο ς ή τα ν π λέον π ροδιαγεγρα μ­ μένο. Μια η μ έρ α πριν από τη ρίψη τη ς πρώ­ τη ς α το μ ική ς βόμβας (τον Αύγουσ το το υ 1945) στη Χιροσίμα, ο σ ο β ιετικό ς σ τρα τός εισ έβα λε στη Μ αντζουρία και τη ν Κορέα. Η Ιαπωνία υπέστη ταπ εινω τική ή ττα και στις 15 Α υγούσ του τη ς ίδιας χρονιάς υπέγραψε

τη Δ ια κή ρυ ξη το υ Π ότσ νταμ, με τη ν οποία ουσιαστικά έχα νε ό ,τι είχε κερδ ίσ ει μέσα από διαδοχικούς π ολέμ ου ς διάρκειας εκ α ­ τό χρόνων. Αποχώρησε από τη ν Κίνα, τη ν Κορέα και τη ν Ταϊβάν, ενώ επ έσ τρ εψ ε στην ΕΣΣΔ τις Κ ου ρ ίλλες νήσ ους και τη νότια Σαχαλίνη. Κατά τη διάρκεια το υ Β ’ Παγκοσμίου Π ολέμου η Ιαπωνία προσπάθησε να π ράξει σ τον Ειρηνικό ό ,τι η Γερμανία σ την Ευρώ­ πη. Σ τό χος τη ς ή τα ν να γ ίν ει η μοναδική κυ­ ρίαρχη δύναμη σ την Απω Ανατολή. Οπως και η Γερμανία, υ π ερ εκτίμ η σ ε τις δυνατότ η τ έ ς τη ς, καθώ ς δ εν μπορούσε να α ν τιμ ε ­ τωπίσει μόνη τη ς ό λ ες τις π αγκόσ μιες δ υ ­ νάμεις. Μ ε τη ν ή ττα σ τον Ε ιρηνικό έκλ εισ ε ένα μεγάλο κεφ άλα ιο για τη ν ιαπωνική ι­ στορία. Το 1946 οι ΗΠΑ επ έβα λα ν νέο σ ύνταγ­ μα, σύμφωνα με το οποίο η Ιαπωνία δ εν μπορεί να έ χ ε ι τα κ τικ ό σ τρα τό, παρά μόνο δ υνά μεις αυτοάμυνας. Αμέσως μ ετά τη ν ή ττα α κο λού θη σ ε π ερ ίο δο ς « εθ νική ς π ερι­ συλλογής» για τις επιπτώσεις το υ π ολέμου και για τις ν έ ε ς κα τευ θ ύ ν σ εις που θα έπ ρ ε­ πε να δ ο θ ο ύ ν σ την εξω τερ ικ ή π ολιτική τη ς χώρας. Γι’ α υ τό το ν σκοπό ιδ ρ ύ θ η κ ε το Κ έ­ ν τρ ο Ε ρευνας και Τεκμηρίω σης τω ν Π ολεμ ι­ κών Ευθυνών. Η Ιαπωνία έχ ει ζη τή σ ει δ ημ ό ­ σια σ υγγνώ μη από τη ν Κ ορέα και τη ν Κίνα. Η χώρα το υ Α ν α τέλλο ντο ς Ηλίου είναι σ ήμερα ένα φ ιλειρ η νικό κρ ά τος. Α κο λο υ ­ θ ε ί διπλω ματία χαμηλώ ν τόνω ν και είναι ιδι­ α ίτερ α π ροσ εκτική και σ υνετή. Η ο ικονομι­ κή ανάπτυξη και η ε ξέ λ ιξη τη ς βιομηχανίας α π οτελού ν σ ήμερα το υ ς βασ ικούς στόχους τη ς ιαπωνικής π ολιτικής. Ωστόσο δ εν έχο υν ε ξα λ ε ιφ θ ε ί πλήρως οι π ερ ιφ ερ εια κ ές εντά σ εις σ την περιοχή. Στη διαμάχη για τα νησιά Σπ άρτλι Νότια Κι­ νεζική Θάλασσα εμ π λέκο ντα ι έ ξι χώ ρες - ανάμεσά το υ ς και η Ιαπωνία. Π ρόκειτα ι για 230 νησ ίδες οι π ερ ισ σ ότερ ες από τις οποί­ ες δ εν μπορούν να κα τοικη θο ύν, αφού το ν χειμώ να καλύπ τονται από ισχυρό παλιρροϊκό κύμα. Τα νησιά αυτά δ εν κα ταγρά φ ονται και σ τον χάρτη, τεκμ η ρ ιώ νο υ ν όμω ς το δι­ καίωμα χωρικών υδάτω ν και α π οτελού ν ση­ μ α ντικο ύ ς θαλάσσιους δ ρόμους. Το σύνο­

λο που κα τα λα μβά νει το αρχιπ έλαγος είναι 800.000 τετρ α γω νικά χιλιό μετρ α . Οι Ιάπω­ ν ες - χωρίς να έχο υν σχέση με τα νησιά Σπάρτλι - εξα ρ τώ ν τα ι από το ν θαλάσσιο δρόμο για τη ν εισαγωγή πρώτων υλών. Επι­ διώ κουν π αράλληλα τη ν επισ τροφή τω ν Κουρίλλω ν νήσων από τη Ρωσία, ενώ διεκδ ικού ν και ένα μικρό νησί σ την Κινεζική Θά­ λασσα. Α κο λο υ θ ο ύ ν όμω ς π ολιτική ήπιων τόνω ν, προσπαθώ ντας να μη δ ια τα ρά ξου ν τις σχέσ εις το υ ς με τις γ ειτο ν ικ έ ς χώ ρες και να μη δ ημιουρ γήσ ουν εντά σ εις. Αλλω ­ σ τε δ εν έχουν και τις σ τρ α τιω τικές δ υ ν α τό ­ τ η τ ε ς να α κο λου θή σ ου ν επ ιθ ετική ε ξ ω τ ε ­ ρική π ολιτική. Η Ιαπωνία έχ ει απ οπ οιηθεί ορισ τικά το σ τρ α τοκρ α τικό π α ρελθ όν τη ς και προσπα­ θ ε ί να ενισ χύσ ει τη ν ασ φάλειά τη ς με ενα λ­ λα κτικ ο ύ ς τρ όπ ους. Δ ια θ έ τε ι ισχυρή ο ικο ­ νομία, υποδομή και τεχνογνω σ ία. Παρά τις όπ οιες α να τα ρ ά ξεις, θ εω ρ είτα ι σ ημα ντικός π αραγοντας στις δ ιε θ ν ε ίς ε ξε λ ίξε ις . Μεσα σε π εν ή ν τα χρόνια κατόρθω σ ε να επ ιτύχει όσα δ εν π έτυ χ ε μέσα σε ένα ν αιώνα σ υνε­ χών π ολεμικώ ν σ υγκρούσ εω ν και ε ν τά σ ε­ ων: τη ν α νά δειξή τη ς σε μεγάλη παγκόσμια δύναμη.

21

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ (1) JAPAN IN TR ANSITIO N. ONE HUNDRED YEARS O F M OD ER N IZA TIO N , M in istry o f Foreign Affairs, Japan, 1968. (2) JAPAN IN M O D ER N HISTORY, High School, Inte rn a tio n a l S o c ie ty fo r E ducational Inform ation, Vol. 1, Tokyo, 1995. (3) C hronopoulos, G.: THE M EIJi REFORMATION 1868-1890: FOUNDATION O F A M O D ER N STATE, in IN TR O D U C TIO N TO JAPANESE STUDIES. H ellenic Foundation for D efense and Foreign Policy, Athens, 1992. (4) Taro S akam oto: JAPANESE HISTORY. In te rn a tio n a l S o c ie ty for E ducational Inform ation, Tokyo, 1971.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΣΤΙΣ ΑΡ ΧΕ Σ Μ Α ΙΟ Υ 1988 ΣΤΗ ΛΕΣΧΗ ΤΗΣ KGB (ΚΟΜΙΤΕΤ GOSUDARSTVENMOY BEZOPASNOSTI: Ε Π ΙΤΡ Ο Π Η ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΑΤΙΚΗ ΑΣΦ Α ΛΕ ΙΑ ), ΣΕ Μ ΙΑ ΑΥΣΤΗΡΑ Ε Λ Ε ΓΧ Ο Μ Ε Ν Η ΣΕ Ο,ΤΙ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ Π Ρ Ο Σ Β Α Σ Η Κ Α Ι ΤΗΝ ΠΑΡΟ ΥΣΙΑ ΤΕΛΕΤΗ, ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΣΤΕΛΕΧΗ ΤΗΣ Α Π Ε Δ ΙΔ Α Ν ΤΟΝ ΥΣΤΑΤΟ Χ Α ΙΡ Ε Τ ΙΣ Μ Ο ΣΤΗ ΣΟ Ρ Ο Π Ο Υ ΗΤΑΝ ΤΟ Π Ο Θ Ε ΤΗ Μ Ε Ν Η ΣΤ Η Ν Κ Ε Ν ΤΡ ΙΚ Η ΑΙΘ Ο Υ ΣΑ. Ο Τ ΙΜ Ω Μ Ε Ν Ο Σ Ν Ε Κ Ρ Ο Σ ΗΤΑΝ Ο Χ Α Ρ Ο Λ Ν Τ Α Ν Τ Ρ ΙΑ Ν ΡΑΣΕΛ -Κ ΙΜ Φ ΙΛΜ Π Υ (HAROLD ADRIAN RUSSELL -KIM- PHILBY), M IA ΠΡΟ ΣΩ ΠΙΚΟ ΤΗΤΑ M E Π ΡΟ ΕΞΕΧΟ ΥΣΑ Θ ΕΣΗ ΣΤΟ Ν ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ Κ Ο ΣΜ Ο ΤΩΝ Μ Υ ΣΤ ΙΚ Ω Ν ΥΠ Η ΡΕ ΣΙΩ Ν . Η Α Π Ο Κ ΑΛΥ Ψ Η ΚΑ Ι Η ΔΙΑΦ ΥΓΗ ΤΟΥ ΣΤΗ Ν ΤΟΤΕ Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ε Ν Ω ΣΗ

22

Π Ρ Ο Κ Α Λ Ε ΣΕ Κ Λ Ο Ν ΙΣ Μ Ο ΤΟΣΟ ΣΤΗ ΒΡ ΕΤΑ Ν ΙΚΗ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ ΣΤΟ ΣΥ Ν Ο Λ Ο ΤΗΣ, Ο ΣΟ Κ Α Ι ΣΤΟ Κ Υ Β Ε Ρ Ν Η ΤΙΚ Ο Ο ΙΚ Ο Δ Ο Μ Η Μ Α

Το τυπικά «βρετανικό» παρουσ/αστικό του Φίλμπυ δεν π ροϊδέαζε για τη διπλή ζωή του και την απόλυτη ιδεολογική αφοσίωσή του στη Σ ο β ιετικ ή Ενωση.

ΚΑ Ι ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ Σ Τ ΙΣ Μ ΥΣΤΙΚ Ε Σ ΥΠ Η Ρ Ε ΣΙΕ Σ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ.

ΚΙΜ ΦΙΛΜΠΥ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΟΔΟΝ ΤΟΝ ΕΠΟΧΩΝ; ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ν. ΖΟΡΖΟΒΙΛΗΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χάρολντ Αντριαν Ράσελ Φίλμπυ γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1912 στη συνοικία της Αμπάλα του Πουντζάμπ, στις τό τε Βρετανικές Ινδίες. Πατέρας του ήταν ο Χάρρυ Σαιντ Τζων Μπράιτζερ Φίλμπυ, ένας αμφιλεγόμενος και τολμηρός τυχοδιώκτης ο οποίος εκείνη την ε ­ ποχή ήταν ανώτατο στέλεχος (βοηθός πολιτι­ κός διοικητής του Πουντζάμπ) της Πολιτικής Διοίκησης των Ινδιών. Η μητέρα του, Ντόρα Τζόνσον, κόρη ενός Βρετανού αξιωματικού που υπηρετούσε στο τμήμα δημόσιας εργασίας της Πολιτικής Διοίκησης, αποτελούσε τυπικό δείγ­ μα της βρετανικής αποικιακής αριστοκρατίας. Π αντρεύτηκε τον Σαιντ Τζων το 1910 στο Που­ ντζάμπ. Παράνυμφος του ζεύγους ήταν ο υπολοχαγός Μπέρναρντ Μοντγκόμερι, ο μετέπειτα εξέχων στρατηγός των Συμμάχων κατά τον Bä Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Χάρολντ ήταν ο πρωτό­ Ο π ατέρας του Φίλμπυ, Χάρρυ Σ α ιν τ Τζων Μ π ρ ά ιτζερ τοκος της οικογένειας, που είχε ακόμα τρεις κόρες, την Ελενα, τη Πατρίτσια και τη Νταϊάνα. και τον εγγονό του στη Β ηρυτό. Ο νεαρός έλαβε το προσωνύμιο Κιμ από τον ο­ μώνυμο ήρωα του γνωστού μυθιστορήματος μπριτζ (CUSS: Cambridge University Socialist του Ράντυαρντ Κίπλινγκ. Μόλις έφθασε στην Society) και το 1932-33 ανέλαβε ως ταμίας του. κατάλληλη ηλικία στάλθηκε στη Βρετανία για Το 1933, αφού αποφάσισε ότι πρέπει να αφιερώ­ να φοιτήσει στο σχολείο του πατέρα του, στο σει τη ζωή του στον κομμουνισμό, εγκατέλειψ ε Βασιλικό Γυμνάσιο του Ουεστμίνστερ, που έ­ το Κέμπριτζ και με τη βοήθεια του κομμουνιστή δρευε στο πίσω μέρος του γνωστού αβαείου. καθηγητή Μώρις Ντομπ ήλθε σε επαφή με μία Τον Οκτώβριο του 1929 πήγε στο Τρίνιτυ νόμιμη κομμουνιστική οργάνωση στη Γαλλία και Κόλλετζ του Κέμπριτζ για να μελετήσει ιστορία μέσω αυτής με μία παράνομη οργάνωση στη και να προετοιμασθεί για τις εξετάσεις στη Σχο­ Βιέννη, όπου και μετέβη. λή Πολιτικών Επιστημών. Εκεί γνώρισε τους Στις 24 Φεβρουάριου του 1934 νυμφεύθηΓκάυ Φράνσις Ντε Μονσύ Μπάρτζες και Ντό- κε την Αλις «Λίτσι» Φρίντμαν, μία γνωστή κομναλντ Ντιούαρτ Μακλήν και συνδέθηκε φιλικά μουνίστρια που καταδιωκόταν από την αυ­ μαζί τους. Και οι τρεις τους κατά τις δεκαετίες στριακή αστυνομία. Η παραμονή του στη Βιέν­ του 1950 και του 1960 θα γίνονταν γνωστοί, λό- νη και η κατά τη διάρκειά της γνωριμία του με γω της δράσης τους και τη ς κοινής αφετηρίας τους σοσιαλιστικούς και κομμουνιστικούς αυ­ τους, ως «Δίκτυο του Κέμπριτζ» («The στριακούς κύκλους (μέσω της Αλις) ήταν πολύ Cambridge Ring»), Ο Κιμ έγινε μέλος του σοσια­ πιθανώς η περίοδος που ο Φίλμπυ «στρατολολιστικού σωματείου του Πανεπιστημίου του Κέ- γήθηκε», Η μόνη νύξη για το γεγονός έγινε από τον ίδιο σε μία αφήγησή του προς τα παιδιά του που τον είχαν επισκεφθεί στη Μόσχα μετά την αποστασία του, όταν τους εκμυστηρεύθηκε ότι στρατολογήθηκε το 1933 με εντολή να εργασθεί στην Ιντέλλιτζενς ανεξάρτητα από τον χρόνο που θα απαιτούσε η πρόσληψή του σε αυτή. Τον Μάιο του 1934 επέστρεψε στο Λονδίνο και άρχισε μεθοδικά να απομακρύνεται από το παρελθόν του νεαρού αριστερού, κατασκευά­ ζοντας την εικόνα του ουδέτερου και μάλλον α­ διάφορου για τα πολιτικά πράγματα. Στις αρχές του Ιουνίου του 1934 έγινε η πρώτη (καταχωρημένη επίσημα στα αρχεία της KGB) επαφή και στρατολόγησή του από τον «Οττο» ή «Χάλλαν», έναν από τους βοηθούς του παράνομου αρχηγού της «παροικίας» της GPU (σημ. 1) στο Λονδίνο. Το πραγματικό όνομα του τελευταίου ήταν Αρνολντ Ντόιτς. Την επόμενη ημέρα η στρατολόγηση γνωστοποιήθηκε στα «κεντρι­ κά» με ένα τηλεγράφημα του αρχηγού της «πα­ ροικίας» (residency, με την ευρεία έννοια της α­ ποστολής) Μαρ (πραγματικό επώνυμο Ρηφ, παρέμεινε στο Λονδίνο από το 1934 ως το 1936 και 0 Φίλμπυ την εποχή τη ς αποφοίτησής του από το Κέμπριτζ. αργότερα εκτελέσ τηκε στα πλαίσια εσωτερι­

Ο

Φίλμπυ, μ ε την Ελέανορ (τρ ίτη σύζυγο του Κιμ)

κών εκκαθαρίσεων της KGB ως κατάσκοπος των Πολωνών και των Γερμανών). Αυτός έδωσε στον Φίλμπυ τα πρώτα κωδικά του ονόματα, ως «Σόνι» ή «Σόνχεν». Τον Δεκέμβριο του 1934 ο Φίλμπυ συμμετείχε ενεργά στη στρατολόγηση του πρώτου από τους επτά πρώην συμφοιτητές του που είχε προτείνει, του Ντόναλντ Ντιούαρτ Μακλήν. Μετά από πολλές συζητήσεις με τους «χειριστές» του και με τη σύμφωνη γνώμη τους ο Φίλμπυ αποφάσισε να ασχοληθεί με τη δημο­ σιογραφία. Ταυτόχρονα, κατόπιν εντολών τους, όχι μόνο έπαιρνε αποστάσεις από το παλιό αρι­ στερό του παρελθόν, αλλά δημιουργούσε, αναθέρμαινε και εμβάθυνε τις προσωπικές του σχέσεις με συντηρητικούς πρώην συμφοιτητές του. Τον Φεβρουάριο του 1935, χρησιμοποιώντας τη συστατική επιστολή ενός άλλου δημο­ σιογράφου, του Γουϊλφρεντ Χιντλ, κατόρθωσε να προσληφθεί (αρχικά ως ανταποκριτής και κατόπιν ως βοηθός συντάκτης), με μισθό τέσ ­ σερις λίρες την εβδομάδα στο περιοδικό «Επι­ θεώρηση των Επιθεωρήσεων», που ανήκε στο Φ ιλελεύθερο Κόμμα και έδρευε στην οδό Κινγκ Ουϊλιαμ. Τον Ιούνιο του 1935 κατόπιν οδηγιών των χειριστών του κατασκόπευσε, χωρίς αποτέ­ λεσμα, τον πατέρα του κατά τη διάρκεια μίας ε­ πίσκεψής του στο Λονδίνο (οι Σοβιετικοί θεω ­ ρούσαν τον Σαιντ Τζων μέλος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών και ως εκ τούτου σημαντι­ κή πηγή πληροφοριών για τις εξελίξεις στη Μέ­ ση Ανατολή και στην Αραβική χερσόνησο, όπου ανέπτυσσε έντονη δραστηριότητα). Ο Φίλμπυ μέσω της γνωριμίας του με έναν συντηρητικό πρώην συμφοιτητή του, γραμμα­ τέα του αναπληρωτή υπουργού του Υπουργεί­ ου Στρατιωτικών, γνώρισε κάποιον Τάλμποτ που εξέδιδε την «Αγγλορωσική Εμπορική Επι­ θεώρηση», η οποία αποτελούσε το έντυπο μίας ομάδας κεφαλαιούχων που είχαν υποστεί σημα­ ντικές οικονομικές ζημίες από την ανατροπή του τσάρου και ασκούσαν πίεση στη Βρετανική κυβέρνηση προκειμένου να διεκδικήσουν, με την υποστήριξή της, τα χρήματά τους. Ο Τάλ-

£3

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

24 ■■■

μποτ λόγω της ανεπιτυχούς εξέλιξης τη ς υπό­ θεσης και αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομι­ κά προβλήματα αποφάσισε τη μεταβολή του τίτλου και του αντικειμένου της επιθεώρησης, που πλέον θα υποβοηθούσε τη βελτίωση των αγγλογερμανικών εμπορικών σχέσεων. Ο Φίλμπυ με τη σύμφωνη γνώμη του «Οττο» δέχθη­ κε την επαγγελματική πρόταση του Τάλμποτ και από εκείνη τη στιγμή, έχοντας εξασφαλίσει την τέλεια κάλυψη και δημιουργήσει το τέλειο προφίλ, άρχισε να προσφέρει σε πρακτικό επί­ πεδο τις υπηρεσίες του στη Σοβιετική Ενωση. Εγινε μέλος του Συνδέσμου Αγγλογερμανικής φιλίας (οργάνωσης που επεδίωκε τη σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ Βρετανίας και ναζιστικής Γερμανίας), γνωρίστηκε με τον τό τε πρεσβευτή στη Βρετανία και αργότερα υπουργό Εξωτερι­ κών του Γ’ Ράιχ Ρίμπεντροπ και πραγματοποίη­ σε πληθώρα άλλων επαφών. Ολη αυτή την πε­ ρίοδο τροφοδοτούσε με πληροφορίες και εκτι­ μήσεις τη σοβιετική πλευρά, που ήταν σοβαρά προβληματισμένη με την εξέλιξη των πραγμά­ των στη Γερμανία και ιδιαίτερα με τον επανεξοπλισμό της και την «πολεμική» ρητορεία του Χίτλερ. Η απόφαση του γερμανικού Υπουργείου Προπαγάνδας να αναλάβει ε ξ ολοκλήρου το κό­ στος έκδοσης της επιθεώρησης (μέχρι τό τε η χρηματοδότηση γινόταν από κοινού από βρετα­ νικές και γερμανικές πηγές) και η έκρηξη του εμφυλίου πολέμου στην Ισπανία, σε συνδυασμό με την αυτονόητη επιθυμία των Σοβιετικών να «κεφαλαιοποιήσουν» τη μέχρι τό τε επένδυσή τους, έφεραν τον Φίλμπυ ως ανταποκριτή στην Ισπανία, με τους εθνικιστές του Φράνκο. Η πα­ τρότητα της ιδέας ανήκε στον τό τε αρχηγό της «παροικίας» Μαν (σημ. 2), ο οποίος την πρότεινε στο Κέντρο σε ένα τηλεγράφημά του στα μέ­ σα Δεκεμβρίου του 1936. Μετά από έναν περί­ που μήνα ήλθε η έγκριση και άρχισε η προετοιμασία και ο σχεδιασμός της αποστολής. Η ενημέρωση που του έγινε ήταν ελάχιστη, καθώς κανένας από τους χειριστές του δεν είχε προ­ σωπική πείρα της κατάστασης στην Ισπανία. Με μεγαλύτερη σαφήνεια του εξηγήθηκαν οι το ­ μείς της συλλογής πληροφοριών (η σύνθεση και ο εξοπλισμός των στρατιωτικών δυνάμεων των εθνικιστών, η συνεργασία των εθνικιστών με τη Γερμανία και την Ιταλία, οι λεπτομέρειες για τον Φράνκο, την προστασία του και τους δι­ οικητές του) και ο απλός μυστικός κώδικας που θα χρησιμοποιούσε για τη μετάδοσή τους. Σε αυτόν λέξεις ενδιαφέροντος όπως πυροβόλο, άρμα, αεροδρόμιο, τάγμα, σύνταγμα κλπ. είχαν αντικατασταθεί από αντωνυμίες διαφόρων τύ ­ πων. Η μετάδοση των πληροφοριών θα γινόταν με επιστολές που ο Φίλμπυ θα έστελνε κάθε μία ή δύο εβδομάδες σε μία συγκεκριμένη διεύ­ θυνση και στις οποίες η κάθε πέμπτη λέξη θα έ­ πρεπε να είναι κωδική. Παραλήπτης των επιστο­ λών ήταν κάποια δεσποινίδα Ντυπόν και η διεύ­ θυνσή της κάπου στο Παρίσι. Πολλά χρόνια αρ­ γότερα, όταν ο Φίλμπυ επισκέφθηκε το Παρίσι και αναζήτησε τη διεύθυνση, διαπίστωσε με α­ νάμικτα συναισθήματα ότι ήταν η διεύθυνση της σοβιετικής πρεσβείας στη Γαλλία (!). Στο μεταξύ τον Απρίλιο του 1937 (όπως προκύπτει από τα αρχεία της KGB) ο φίλμπυ απ ετέλεσε αντικείμενο έρευνας και υποψίας της

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

αδελφής σοβιετικής υπηρεσίας πληροφοριών, της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (GRU), που τον θεωρούσε ως κατάσκοπο των Γερμανών. Η κρίση αποσοβήθηκε από τον Μαν, ο οποίος πληροφόρησε τη Μόσχα ότι ήταν ενή­ μερος και είχε εγκρίνει όλες τις επαφές του Φίλμπυ με τη ναζιστική Γερμανία. Ενα άλλο σημαντικό γεγονός που συνέβη περίπου την ίδια εποχή ήταν η υλοποίηση της απόφασης του Στάλιν για τη δολοφονία του Φράνκο. Η επιχείρηση ανατέθηκε στον Μαν με εντολή να τη διεξάγει ο Φίλμπυ. Τελικά για διά­ φορους λόγους η επιχείρηση δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Φίλμπυ σε μεταγενέσ τερες συζητή­ σεις ή συνεντεύξεις του δεν αναφέρθηκε ούτε παραδέχθηκε ότι είχε λάβει εντολή να δολοφο­ νήσει τον Φράνκο. Ομως η όλη υπόθεση ήταν γνωστή στον Βάλτερ Κριβίτσκι, στέλεχος των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών στην Ολλαν­ δία, ο οποίος μετά την αποστασία του στη Δύση το 1937 απεκάλυψε στην Τζέϊν Αρτσερ (που έ ­ κανε την απενημέρωσή του) την ύπαρξη του σχεδίου και συγκεκριμένα μίλησε για κάποιον νεαρό Αγγλο δημοσιογράφο που είχε σταλεί στην Ισπανία για να σκοτώσει τον Φράνκο. Οι ε­ λάχιστες και ελλιπείς πληροφορίες του Κριβίτσκι δεν συνδέθηκαν εκείνη την εποχή με τον Φίλμπυ, όμως το 1951, μετά τη φυγή των Μπάρτζες και Μακλήν, όταν ο Φίλμπυ ήταν υπό έρ ευ ­ να ως ο «τρίτος άνθρωπος» πληροφορήθηκε από τους Σοβιετικούς (που είχαν ενημερω θεί από τον Αντονυ Μπλαντ) το περιεχόμενο της κατάθεσης του Κριβίτσκι και προετοίμασε την υπερασπιστική του θέση, ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις ερωτήσεις του α­ νακριτή. Στις 24 Μαϊου 1937, μετά από μία σειρά ιδι­ αίτερα επιτυχημένων ανταποκρίσεων, ορίστη­ κε ως ο επίσημος ανταποκριτής των «Times» στις περιοχές του Φράνκο. Καθ’ όλη τη διάρ­ κεια του καλοκαιριού ο Φίλμπυ φρόντιζε να ενι­ σχύει συνεχώς την εικόνα του ως τζέντλεμαν και ως εξαιρετικά αντικειμενικού παρατηρητή των διαδραματιζόμενων, ενώ βαθμιαία ασπαζό-

0 Αρνολντ Ν τό π ς, ο οποίος σύμφωνα μ ε τα αρχεία τη ς KGB σ τρα τολόγησ ε τον Φίλμπυ στις αρχές Ιουνίου του 1934.

ταν όλο και περισσότερο την άποψη των εθνικιστών. Σε προσωπικό επίπεδο άρχισε να σχετίζε­ ται με μία Καναδέζα, τη γνωστή ηθοποιό του λονδρέζικου θεάτρου Φράνσις («Μπάννυ») Ντομπλ, πρώην σύζυγο του λόρδου σερ Αντονυ Λίντσαιυ-Χογκ, την οποία χρησιμοποίησε επιδέ­ ξια προκειμένου να βελτιώσει τον βαθμό διείσ­ δυσής του στο καθεστώς του Φράνκο. Στις 31 Δεκεμβρίου 1937 στο χωριό Κάουντε, λίγα χι­ λιόμετρα έξω από την πόλη του Τερουέλ, μία ο­ βίδα των δημοκρατικών έπληξε το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε ο Φίλμπυ μαζί με τρεις συ­ ναδέλφους του, τον ανταποκριτή του Reuters Ντικ Σήπσανκς και δύο Αμερικανούς (τους α­ νταποκριτές του Associated Press Εντ Νέιλ και του Newsweek Μπράντις Τζόνσον), με αποτέλε­ σμα να σκοτωθούν όλοι εκτός του Φίλμπυ, που διέφυγε με επιπόλαια τραύματα. Το συμβάν επέδρασε καταλυτικά στη μέτέπειτα παρουσία του Φίλμπυ στην Ισπανία, καθώς τον αναβάθμι­ σε στα μάτια των εθνικιστών, που ταυτόχρονα θέλησαν να το εκμεταλλευθούν προς ίδιο όφε­ λος. Ετσι στις 2 Μαρτίου 1937 ο στρατηγός Φράνκο, παρουσία του επιτελάρχη Νταβίλ και του υπουργού Εξωτερικών Ντι Φορτάνο, τίμησε τον Φίλμπυ με το παράσημο του Ερυθρού Σταυρού της Στρατιωτικής Αξίας. Η παρασημοφόρηση επέτρεψε στον Φίλμπυ να προσεγγίσει τον στρατηγό και να του πάρει συνολικά τέσσε­ ρις συνεντεύξεις. Κατά τη διάρκειά τους εξα ­ κρίβωσε τις διαθέσεις του προς τη Γερμανία και την Ιταλία και ειδικότερα την ισχυρή άρνησή του να προβεί σε οποιαδήποτε παραχώρηση σε αντάλλαγμα για τη βοήθεια που έλαβε, καθώς και την απόφασή του για πλήρη τήρηση της ι­ σπανικής ουδετερότητας. Οι πληροφορίες αυ­ τές διαβιβάστηκαν στη Μόσχα, όπου δημιούρ­ γησαν σημαντική αίσθηση. Στα τέλη Ιουλίου του 1939, λίγο πριν από την έναρξη του Bä Παγκοσμίου Πολέμου, ο Φίλ­ μπυ επέστρεψε στο Λονδίνο και άρχισε τις δια­ δικασίες διαζυγίου του από τη «Λίτσι», ώστε να επιταχύνει την αποκοπή του από το παρελθόν (σημ. 3).Τον Οκτώβριο οι «Times» τον έστειλαν ως πολεμικό ανταποκριτή στη Γαλλία, στο Αμπάρκ (κοντά στο Αρράς), στο αρχηγείο της Βρετανικής Εκστρατευτικής Δύναμης. Σύνδε­ σμός του ήταν ο «Αλίμ», ένας αξιωματικός της γαλλικής «παροικίας» στον οποίο παρέδιδε ση­ μαντικές πληροφορίες σχετικές με τη διάταξη, την οργάνωση και τον εξοπλισμό των γερμανι­ κών (σύμφωνα με τις βρετανικές εκτιμήσεις), των βρετανικών και των γαλλικών δυνάμεων, ό­ πως και στοιχεία για τη γραμμή «Μαζινό». Οι α­ κανόνιστες επαφές του Φίλμπυ με τους χειρι­ στές του δημιούργησαν αίσθημα ανησυχίας στη Μόσχα, η οποία είχε πληροφορηθεί από άλ­ λες πηγές τον έντονο προβληματισμό του σχε­ τικά με το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ (πα­ ρόλο που ο Φίλμπυ ποτέ δεν σχολίασε το συ­ γκεκριμένο θέμα, δεν πρέπει να αποκλειστεί η πιθανότητα να είχε υποψιαστεί ότι σημαντικό τμήμα των πληροφοριών του και ιδιαίτερα οι αφορώσες τις αγγλο-γαλλικές δυνάμεις μεταβι­ βάζονταν μέσω Μόσχας στο Βερολίνο, στα πλαίσια της συνεργασίας τους). Ταυτόχρονα η λόγω εσωτερικών εκκαθαρίσεων μαζική αλλαγή προσώπων σε κρίσιμες θέσεις διέκοψε τη συνέ­ χεια των πληροφοριών και προκάλεσε επιπλέον

σύγχυση και αμφιβολία για τον ρόλο του. Ετσι στις 4 Ιουνίου 1940 το Κέντρο αποφάσισε να διακόψει κάθε επαφή μαζί του (σημ. 4). Περίπου την ίδια χρονική περίοδο ο Φίλμπυ επέστρεψε στη Βρετανία - από τη Γαλλία - μαζί με τις δυνάμεις του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού γνώρισε την Εστερ Μάρσντεμ Σμίντλεϋ, η ο­ ποία συστηνόταν ως ανταποκρίτρια της «Daily Express» στο Βέλγιο και το Λουξεμβούργο. Στην πραγματικότητα η ιδιότητα αυτή χρησί­ μευε ως κάλυψη των πραγματικών δραστηριο­ τήτων της, καθώς η Σμίντλεϋ ήταν μέλος του τμήματος D (Destruction, διοργάνωση δολιοφθο­ ρών) της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας SIS (Secret Intelligence Service ή Ml 6: Military Intelligence 6). Η Σμίντλεϋ αφού διερεύνησε τις προθέσεις του Φίλμπυ (ο οποίος μόλις αντελήφθη την ιδιότητά της άρπαξε κυριολεκτικά την ευκαιρία) τον συνέστησε στη Μάρτζορι Μάξεϊ, μία γνωστή δημοσιογράφο, η οποία μετά από ε­ ρωτήσεις σχετικές με τις γνώσεις, το παρελθόν και τις δραστηριότητές του, του πρότεινε να εργασθεί για το τμήμα D λαμβάνοντας μέρος στην οργάνωση μίας σχολής δολιοφθορέων και προπαγανδιστών που θα δρούσαν κατά των Γερμανών στην κατεχόμενη Ευρώπη. Ο Φίλμπυ δέχθηκε και εντάχθηκε στην SIS περίπου στα μέσα Ιουνίου του 1940 (σίγουρα νωρίτερα από τις 24 Ιουνίου 1940, ημερομηνία πρόσκλησής του για κατάταξη στον Βρετανικό Στρατό). Στο μεταξύ μέσω ενός γράμματος που έ­ στειλε στον «Στιούαρτ» (Ντόναλντ Μακλήν) προσπάθησε να αποκαταστήσει την επαφή με τους Σοβιετικούς. Με βάση τα στοιχεία που ή­ ταν συγκεντρωμένα γΓ αυτόν στις ΜΙ 5 (Military Intelligence 5) και SIS, όπως το ότι ήταν ενεργό μέλος του CUSS και επί χρόνια συνδρομητής της «Μηνιαίας των Εργατών», το κομμουνιστι­ κό παρελθόν της συζύγου του και τις ακραίες απόψεις του πατέρα του, η ευκολία με την ο­ ποία ο Φίλμπυ έγινε δεκτός στις βρετανικές μυ­ στικές υπηρεσίες ήταν παραπάνω από απίστευ­ τη. Αρκετά χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια των ανακρίσεών του, το θέμα τέθη κε προς δι­ ευκρίνιση πολλές φορές, καθώς θεω ρείτο σο­ βαρή η πιθανότητα να είχε «προωθηθεί» από κάποιο άλλο συνεργαζόμενο με τους Σοβιετι­ κούς άτομο που τον βοήθησε να υπερβεί τους

Ο Τέοντορ Σ τεπ ά ν ο β η ς Μ άλι, αρχηγός της «παροικίας» του Λονδίνου κατά τη δ ιετία 19361937, ήτα ν ο εμπ νευστής τη ς αποστολής του Φίλμπυ στην Ισπανία.

ελέγχους ασφαλείας και να διεισδύσει. Κύριος υποψήφιος ήταν ο παλιός του φίλος Μπάρτζες. Για το συγκεκριμένο θέμα του είχε ζητηθεί από τους χειριστές του πολλές φορές (ακόμα και μετά την αποστασία του) έγγραφη αναφορά των συμβάντων. Ομως σε όλες τις περιπτώσεις (ανακρίσεις, γραπτές αναφορές, συνεντεύξεις) ο Φίλμπυ δήλωνε άγνοια κάποιας παρασκηνιακής παρέμβασης και πάντα ανέφερε τα παρα­ πάνω γεγονότα. Οι πολύ καλές σχέσεις του πα­ τέρα του με τον τό τε αρχηγό της SIS, σερ Στι­ ούαρτ Μένζις (τον «C», όπως παραδοσιακά αποκαλείται προκειμένου να διατηρείται η ανω­ νυμία του), είναι πολύ πιθανό να ήταν η παρασκηνιακή δύναμη που βοήθησε στην ένταξή του στις μυστικές υπηρεσίες. Η πρώτη εργασία του Φίλμπυ αφορούσε τη λεπτομερή κατάρτιση των κανόνων λειτουρ­ γίας της σχολής και του προγράμματος θεωρη­ τικής και πρακτικής διδασκαλίας, το εύρος των

διδασκομένων αντικειμένων, τον καθορισμό των προσόντων και τη ς πολιτικής τοποθέτησης των εκπαιδευτών και των εκπαιδευόμενων, τον προσδιορισμό των απαραίτητων κτιριακών ε ­ γκαταστάσεων και της λοιπής υλικοτεχνικής υ­ ποδομής και άλλες λεπτομέρειες. Η έναρξη της λειτουργίας της σχολής, που αποκαλείτο Σταθ­ μός 17 ή SO-2, συνέπεσε με την αποκατάσταση της επαφής με τη Λουμπιάνκα (έδρα της GPU) μέσω του «Βαντίμ» (πραγματικό όνομα Ιβάν Τσιτσάγιεφ), τό τε αρχηγού της «παροικίας» του Λονδίνου. Σύμφωνα με τις περιεχόμενες στον Φάκελο No. 5581 αναφορές, κατά το διάστημα Δεκεμβρίου 1940-Μαρτίου 1941, ο Φίλμπυ μετα­ βίβασε στους χειριστές του λεπτομερέστατες πληροφορίες σχετικά με την οργάνωση και το προσωπικό του Σταθμού 17, το διοικητικό προ­ σωπικό της SIS, το εύρος και τη φύση των επιχειρήσεών της, τα ονόματα των πρακτόρων της στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, τις τσεχικές και πολωνικές υπηρεσίες πληροφοριών και τη δράση τους κατά των Γερμανών, τη σειρά προ­ τεραιότητας των χωρών για αποστολή πρακτό­ ρων και το σύνολο των συγκεντρωμένων από τους Βρετανούς πληροφοριών σχετικά με τις Abwehr (Υπηρεσία Στρατιωτικών Πληροφοριών) και SD (Sicherheitsdienst des Reichsfohrers SS: Υ­ πηρεσία Ασφαλείας του Αρχηγού του Ράιχ). Ο­ μως η απουσία αναφοράς οποιοσδήποτε επιχει­ ρησιακής ή εκπαιδευτικής δραστηριότητας σε σχέση με τη Σοβιετική Ενωση, η οποία ήταν στη δέκατη θέση στον κατάλογο των χωρών κατά σειρά προτεραιότητας αποστολής πρακτόρων, αναθέρμανε τις υποψίες σχετικά με τον ρόλο του Φίλμπυ και το όφελος περαιτέρω χρησιμο­ ποίησής του. Μεγάλο ενδιαφέρον είχαν οι πληροφορίες του σχετικά με την άφιξη, στις 10 Μαϊου 1941, στη Βρετανία του Ρούντολφ Ες, τις προθέσεις του και τη στάση της Βρετανικής κυβέρνησης, ενώ στο τέλος του ιδίου έτους (Νοέμβριο ή Δ ε­ κέμβριο) επιβεβαίωσε σημαντικότατες πληρο­ φορίες που αφορούσαν τα πολεμικά σχέδια της Ιαπωνίας. Σύμφωνα με δήλωση του Φίλμπυ στον Ρώσο συγγραφέα και δημοσιογράφο Γκένρικ Μπόροβικ, αυτή ήταν ίσως η μεγαλύτερης ση­ μασίας ενέργεια όλης της σταδιοδρομίας του. Ο Φίλμπυ είχε πρόσβαση στα τηλεγραφήματα (προς το Βερολίνο) του Γερμανού πρεσβευτή στο Τόκιο Οττο, τα οποία οι βρετανικές υπηρε­ σίες υπέκλεπταν και στη συνέχεια αποκρυπτογραφούσαν. Σε ένα από αυτά ο πρεσβευτής πληροφορούσε τους ανωτέρους του για την πρόθεση της Ιαπωνικής κυβέρνησης να αναλάβει στρατιωτικές επιχειρήσεις προς Νότο ενα­ ντίον της Σιγκαπούρης και της νοτιοανατολικής Ασίας. Η μεταβίβαση της πληροφορίας στη Μό­ σχα απετέλεσε την επιβεβαίωση, από μία άλλη ανεξάρτητη πηγή, της ίδιας που είχε ήδη μετα­ δώσει ο Ρίτσαρντ Σόργκε (σημ. 5), διέλυσε τους φόβους της σοβιετικής ηγεσίας για επικείμενη ιαπωνική επίθεση και επέτρεψε τη μεταφορά πολλών δυνάμεων στα δυτικά για την αντιμετώ­

25

31 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1937, χωριό Κάουντε, λίγα χιλ ιό μ ετρ α έξω από την πόλη του Τερουέλ. Μ ετά την έκρ ηξη της οβίδας ο Φίλμπυ, τυλιγμένο ς με επ ιδέσμους, δ ιη γ είτα ι τα συμβάντα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

πιση των προελαυνόντων Γερμανών. Τον Σε­ πτέμβριο του 1941 ο Φίλμπυ, μετά από σύντομη παραμονή στη SOE (Διεύθυνση Ειδικών Επιχει­ ρήσεων: Special Operations Executive, σημ. 6), αρ­ χικά ως εκπαιδευόμενος και στη συνέχεια ως εκπαιδευτής, τοποθετήθηκε ως διευθυντής του Ιβηρικού υποτομέα του Τμήματος V (είχε προηγηθεί, στο πλαίσιο αναδιοργάνωσης της SIS, η διάλυση του τμήματος D, σημ. 7). Στην προσωπική του ζωή ο Φίλμπυ είχε ήδη νυμφευθεί, χωρίς να δηλώσει επίσημα τον γάμο (σημ. 3), τη δεύτερη γυναίκα του Αϊλήν Φαρς και το 1942 απέκτησαν το πρώτο από τα πέντε συνολι­ κά παιδιά τους, τη Τζόζεφιν. Κατά τη διάρκεια της θητείας του συνεργαζόταν άμεσα με τη SOE και συμμετείχε στη διαχείριση πολλών α­ ντιστασιακών ομάδων και στην εκτέλεση πλη-

Η δ εύ τερ η σύζυγος του Φίλμπυ, Αϊλήν Φαρς.

Ο Φίλμπυ ως πρώτος γρ αμ μ ατέα ς της βρετανικής πρεσβείας στην Ο υάσινγκτον το 1949.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θώρας επιχειρήσεων με μεγάλη επιτυχία. Μ ετα­ ξύ των υφισταμένων του ήταν και ο γνωστός Βρετανός συγγραφέας Γκράχαμ Γκριν. Τον Απρίλιο του 1942 η NKVD προέβη σε μία συνολική αξιολόγηση των πληροφοριών που μεταβίβασε ο Φίλμπυ κατά το διάστημα Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου 1941 και κατέληξε στο συ­ μπέρασμα ότι παρά το συνολικό ενδιαφέρον τους παρουσίαζαν ανεπίτρεπτα, δυσεξήγητα και ύποπτα κενά όσον αφορά τη δράση της SIS κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Η στάση αυτή ή­ ταν η αφετηρία μίας ατέλειω της αλληλογρα­ φίας μεταξύ της σοβιετικής «παροικίας» στο Λονδίνο και της Μόσχας σχετικά με το θέμα. Καθώς οι απαντήσεις στα επαναλαμβανόμενα ερωτήματα της Μόσχας δεν ήταν αυτές που η ί­ δια επιθυμούσε, δηλαδή η απόδειξη του διπλού ρόλου του Φίλμπυ, άρχισε να αμφισβητείται η α­ ξιοπιστία και η αφοσίωση του αρχηγού της «πα­ ροικίας» (ο οποίος με πρωτοφανές σθένος υπε­ ρασπιζόταν τον πράκτορά του), ενώ ταυτόχρο­ να εστάλησαν και άλλοι αξιωματικοί για να υπο­ βάλουν στον Φίλμπυ τα ίδια ερωτήματα. Ακόμα και η εξακριβωμένη από πολλές πηγές πληρο­ φορία ότι ο αρχηγός του σταθμού της SIS στη Σοβιετική Ενωση, γνωστός ως «95.000», δεν εί­ χε στον έλεγχό του άλλους αξιωματικούς ή Σο­ βιετικούς πολίτες ως πράκτορες και ότι είχε μό­ νο μία έδρα στη βρετανική πρεσβεία, στο Κουμπίτσεφ (όπου είχε μεταφ ερθεί μετά την εκκέ­ νωση της Μόσχας), κυριολεκτικά εξαγρίωσε τα «κεντρικά», που ήταν πεπεισμένα για το αντί­ θετο. Γρήγορα ωρίμασε η άποψη ότι εφόσον ο Φίλμπυ δεν παρείχε πληροφορίες για τη βρετα­ νική διείσδυση ήταν διπλός πράκτορας της SIS με αποστολή να διεισδύσει εντός των σοβιετι­ κών υπηρεσιών και να δημιουργήσει χάος. Αυτή που ανέλαβε να αποδείξει αυτή την εκδοχή ή­ ταν η Ελενα Μοντρζίνσκαγια, η οποία μεθοδικά άρχισε να συλλέγει στοιχεία. Η ανατροφοδοτούμενη παράνοια των σοβιετικών μυστικών υ­ πηρεσιών σχετικά με τον διπλό ρόλο του Φίλ­ μπυ έληξε στα τέλη Ιουνίου του 1944, όταν του στάλθηκε ένα ευχαριστήριο γράμμα και ένα μι­ κρό χρηματικό δώρο. Στις 18 Αυγούστου 1944 ο Φίλμπυ έστειλε μία απάντηση με την οποία συγκινημένος υποσχόταν τη συνέχιση των προ­ σπαθειών του και ευχαριστούσε για την ηθική και υλική επιβράβευσή του. Δύο ημέρες αργό­ τερα το Κέντρο αποφάσισε την αλλαγή της κωδικής του ονομασίας σε «Στάνλεϋ». Το 1943 ο Φίλμπυ, βασισμένος στην σημα­ ντική θέση που είχε αποκτήσει στην ιεραρχία της SIS, ως απόρροια της εξαιρετικής του από­ δοσης στο τμήμα V, δεν έδωσε την έγκρισή του στην κυκλοφορία, σε όλα τα τμήματα της SIS, μίας εγκυκλίου που υποστήριζε ότι υπήρχε διά­ σταση απόψεων στους κόλπους της γερμανι­ κής ηγεσίας και ότι η Βρετανία θα έπρεπε μέσω επαφών με τα «ειρηνόφιλα» τμήματα της Abwehr να προσπαθήσει να έλθ ει σε επαφή με τους στρατιωτικούς και να διαπραγματευθεί μία λύση για άμεση λήξη του πολέμου. Η κατα­ σταλτική παρέμβαση του Φίλμπυ έγινε γιατί μία τέτοια εξέλιξη θεω ρείτο από τον ίδιο και τους χειριστές του καταστροφική για τη Σοβιετική Ε­ νωση, επειδή υπήρχε έντονη η πεποίθηση για ε­ πίθεση των νέων συμμάχων εναντίον της. Ακό­

μα και όταν η υπόθεση απέκτησε εκ νέου νέα δυναμική με την αποστασία του Οττο Γιοχν (στελέχους της Abwehr και έμπιστου του αρχη­ γού της φον Κανάρη), ο Φίλμπυ έπραξε ό,τι ή­ ταν δυνατό για να μειώσει τη σημασία της απο­ στασίας. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 19431944 ο Φίλμπυ άρχισε να έχει τις πρώτες επα­ φές του με τα στελέχη του αμερικανικού Γρα­ φείου Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS: Office of Strategic Services, σημ. 8). To σύνολο των πληρο­ φοριών που συνέλεγε το μετέδιδε κατευθείαν στη Μόσχα, ενώ ταυτόχρονα φρόντιζε να καλ­ λιεργεί τις διαπροσωπικές του σχέσεις με τους Αμερικανούς, ώστε να δημιουργήσει μελλοντι­ κές ευκαιρίες εκμετάλλευσης. Κατά τη διάρ­ κεια του 1944, λίγο μετά την απόβαση στη Νορμανδία, μεταβίβασε πληροφορίες τις οποίες συνέλεξε κατά τη συνομιλία που είχε με ένα στέλεχος τη ς SOE σχετικά με το πρόγραμμα κα­ τασκευής της πρώτης ατομικής βόμβας (σχέδιο «Μανχάταν») και την πιθανή χρήση της κατά της Σοβιετικής Ενωσης, ως διαπραγματευτικού όπλου, μετά τη λήξη του πολέμου. Στο τέλος του πολέμου, στα πρόθυρα του Ψυχρού Πολέμου, ο Φίλμπυ είχε επιτύχει το θ ε ­ ωρητικά ακατόρθωτο, να γίνει ο επικεφαλής (από τον Οκτώβριο του 1944) του νεοδημιουργημένου σοβιετικού τμήματος της SIS, του IX, με αρμοδιότητα την αντιμετώπιση τη ς διείσδυ­ σης κομμουνιστών πρακτόρων. Για να το πετύχει υπονόμευσε με μεγάλη επιδεξιότητα τον προπολεμικό επικεφαλής του τμήματος, που θεωρητικά ήταν και η πρώτη επιλογή. Μέσα σε ένα μήνα ο Φίλμπυ επέκτεινε το τμήμα από ένα δωμάτιο με ένα άτομο ως προσωπικό σε μία κα­ λά οργανωμένη μονάδα που κατελάμβανε έναν ολόκληρο όροφο και δ ιέθ ετε 30 στελέχη. Από εκείνη τη στιγμή άρχισε τη συστηματική υπονό­ μευση όλων των δυτικών επιχειρήσεων που έ­ πεφταν στην αντίληψή του. Πρώτο «θύμα» του ήταν ο Κονσταντίν Βόλκωφ. Ο Βόλκωφ, αξιωμα­ τικός πληροφοριών της NKVD τοποθετημένος με την κάλυψη του προξένου στην Τουρκία, το καλοκαίρι του 1945 ήλθε σε απευθείας επαφή με το βρετανικό προξενείο στην Κωνσταντινού­ πολη (όπου είχε μετεγκατασταθεί η πρεσβεία για το καλοκαίρι) και αντί του ποσού των 27.500 λιρών και της οργάνωσης της διαφυγής του στην Κύπρο προσφέρθηκε να αποκαλύψει πλή­ θος πληροφοριών σχετικά με την NKVD, τις σο­ βιετικές επιχειρήσεις κατασκοπείας και ιδιαίτε­ ρα τη διείσδυση στις βρετανικές κυβερνητικές υπηρεσίες. Για να γίνει πειστικός παρουσίασε χειρόγραφες σημειώσεις του με πληροφορίες, όπως διευθύνσεις, περιγραφές, σχέδια ασφαλείας, συστήματα συναγερμού και θέσεις-κλειδιά όλων των κτιρίων της NKVD στη Μόσχα, τους αριθμούς όλων των αυτοκινήτων της, ό­ λους τους Σοβιετικούς πράκτορες στην Τουρ­ κία, καθώς και τα μέσα επικοινωνιών τους και τα ονόματα όλων των πρακτόρων που δρούσαν εντός των βρετανικών κυβερνητικών υπηρε­ σιών. Ο Τσάντρι Πέϊτζ, ο διπλωμάτης που τον συ­ νάντησε και τον οποίο ο Βόλκωφ λανθασμένα νόμιζε ως στέλεχος της SIS, αντιλαμβανόμενος τη σοβαρότητα της υπόθεσης ζήτησε τη βοή­ θεια του Βρετανού πρεσβευτή στην Τουρκία σερ Μώρις Πέτερσον, ο οποίος όμως τον παρέ-

δετέρωσή» του όμως ήταν ση­ μαντική για την εξέλιξη των σο­ βιετικών επιχειρήσεων κατα­ σκοπείας, καθώς εκτός του Φίλμπυ σκόπευε να αποκαλύψει τους Μπάρτζες και Μακλήν, δηλαδή όλο σχεδόν τον σκληρό πυρήνα της σοβιετικής διείσδυσης. Το επόμενο περιστατικό έ ­ λαβε χώρα σχεδόν αμέσως με­ τά, τον Σεπτέμβριο του 1945.0 Ιγκόρ Γκουζένκο, ένας κρυπτο-

Σ τις 10 Ν οεμβρίου 1955, μ ετά την επίσημη «αθώωσή» το υ από τη βρετανική κυβέρνηση , ο Φίλμπυ έδω σε στο σπίτι της μ η τέρ α ς του (στο Ν τρ έυ το ν Γκάρντεν του Σ ά ο υ θ Κ ένσιγκτον) μία συνέντευξη Τύπου στην οποία παρουσίασε τον εα υ τό του ως εξιλασ τήριο θύ μ α και α νέσ τρ εψ ε το εναντίον του κλίμα.

πεμψε στο Λονδίνο. Τότε αποφάσισε, από κοι­ νού με τον Βόλκωφ, να σταλεί μία περίληψη των εγγράφων στα κεντρικά της SIS και να συ­ ναντηθούν πάλι σε ορισμένο μέρος μετά από 21 ημέρες. Ο Βόλκωφ επέτρεψε στον Πέϊτζ να σταχυολογήσει πληροφορίες, επέμενε όμως στην ιδιόχειρη από τον διπλωμάτη σύνταξη του εγγράφου, καθώς γνώριζε την ύπαρξη σοβιετι­ κού πράκτορα ανάμεσα στο προσωπικό της πρεσβείας. Το έγγραφο στάλθηκε με το διπλω­ ματικό ταχυδρομείο στο Foreign Office και από εκεί μεταβιβάστηκε στην SIS. Μετά από μία ε­ βδομάδα και αφού δεν είχε απάντηση ο Πέϊτζ έ­ στειλε ένα τηλεγράφημα με το οποίο πίεζε για την επιτάχυνση των εξελίξεων, χωρίς όμως να σημειωθεί κάποιο αποτέλεσμα. Τελικά την ημέ­ ρα της λήξης της συμφωνηθείσας προθεσμίας εμφανίστηκε ο υπεύθυνος της SIS Κιμ Φίλμπυ, ο οποίος, κατά δήλωσή του, θα ανελάμβανε προσωπικά την υπόθεση. Στις αλλεπάλληλες ε­ ρωτήσεις του έξαλλου Πέϊτζ για τα αίτια της τό ­ σο μεγάλης καθυστέρησης ο Φίλμπυ απάντησε ότι ήταν η λόγω αδειών απουσία του προσωπι­ κού της υπηρεσίας του. Ολες οι προσπάθειες αποκατάστασης της επαφής με τον Βόλκωφ ή έστω του εντοπισμού του στάθηκαν άκαρπες και μετά από λίγο ο Φίλμπυ επέστρεψε στο Λον­ δίνο. Η τελευταία πράξη του δράματος εξελί­ χθηκε το φθινόπωρο, ενώ η πρεσβεία είχε ήδη επανακάμψει στην Αγκυρα, όταν ένα σοβιετικό στρατιωτικό μεταγωγικό αεροσκάφος εξετέλ εσε μία μάλλον περίεργη προσγείωση έκτακτης ανάγκης στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπο­ λης. Ενώ οι αρχές του αεροδρομίου αναζητού­ σαν τρόπο χειρισμού του περιστατικού, ένα κι­ νούμενο με μεγάλη ταχύτητα αυτοκίνητο πλη­ σίασε το αεροσκάφος. Οι επιβάτες του ανέβα­ σαν έναν άνθρωπο τυλιγμένο με επιδέσμους σε όλο του το σώμα και αμέσως μετά το αεροσκά­ φος απογειώθηκε. Οσον αφορά την τύχη του Βόλκωφ δεν ακούστηκε ποτέ τίποτα. Η «εξου-

γράφος της σοβιετικής πρεσβείας στην Οτάβα του Καναδά, αποστάτησε και άρχισε να αποκα­ λύπτει σωρεία πληροφοριών στην καναδική αντικατασκοπεία. Ο Φίλμπυ, λόγω της θέσης του, ενημερωνόταν με καθημερινές γραπτές ανα­ φορές του αξιωματικού του ΜΙ 6 που παρακο­ λουθούσε την απενημέρωση στον Καναδά και έτσι είχε τη δυνατότητα άμεσης μεταβίβασης των στοιχείων στους Σοβιετικούς, ενώ ταυτό­ χρονα ήλεγχε τις πληροφορίες που πιθανώς θα επηρέαζαν τη διπλή του λειτουργία. Παρά το γεγονός ότι χάρη στις πληροφορίες του Γκου­ ζένκο αποκαλύφθηκαν καλά «θαμμένοι» πρά­ κτορες, όπως ο συνταγματάρχης Νικολάϊ Ζαμπότιν, ο Αλαν Ναν Μέϊ και άλλοι, ο Φίλμπυ έ­ μεινε ανέγγιχτος. Την ίδια χρονιά τιμήθηκε, κα­ τόπιν πρότασης του Μένζις, με ανώτατη διάκρι­ ση (Order of the British Empire) για τις επιδόσεις του κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επιστρέφοντας από τα ανάκτορα του Μπάκινχαμ όπου εί­ χε γίνει η απονομή, απευθυνόμενος στον γνω­ στό του, αξιωματούχο της CIA (Central Intelligence Agency: Κεντρική Υπηρεσία Πληρο­ φοριών, σημ. 8) Τζέϊμς Τζέσους Ανγκλετον, εί­ πε: «Αυτό που χρειάζεται αυτή η χώρα είναι μία καλή, δυνατή δόση σοσιαλισμού». Είναι περιττό να ειπωθεί ότι η παρατήρηση δεν προκάλεσε καμία εντύπωση, όπως επιβεβαιώθηκε από την απραξία του, στον συνομιλητή του. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1946 ο Φίλ­ μπυ πήγε στην Τουρκία με διπλωματική κάλυ­ ψη, ως ο προσωρινός πρώτος γραμματέας της βρετανικής πρεσβείας, με έδρα την Κωνσταντι­ νούπολη και αντικείμενο τον έλεγχο των διαβα­ τηρίων. Η εργασία του του επέτρεψε να έρχεται σε επαφή με τα σοβιετικά δίκτυα κατασκοπείας ανεμπόδιστα και με σχετική ασφάλεια, καθώς λόγω της φύσης της αυτές οι επαφές δεν ήταν παρεξηγήσιμες. Στην Τουρκία περνούσε το με­ γαλύτερο μέρος του χρόνου του στη λίμνη Βαν, κοντά στα σοβιετο-τουρκικά σύνορα, ενώ εντύ ­ πωση είχαν προκαλέσει στις τουρκικές υπηρε­

σίες ασφαλείας οι συχνότατες επαφές του με νέους σπουδαστές από τα βαλκανικά κομμουνι­ στικά κράτη, οι οποίες όμως λόγω της γνωστής στους Τούρκους πραγματικής του ιδιότητας δεν έγιναν αντικείμενο περαιτέρω έρευνας. Μία άλλη εξακριβωμένη δραστηριότητά του ή­ ταν η αποστολή σε βέβαιο θάνατο, αφού είχαν ενημερω θεί εκ των προτέρων οι σοβιετικές αρ­ χές ασφαλείας, μερικών πρακτόρων στο Σοβιε­ τικό Τουρκεστάν. Από την παραμονή του στην Τουρκία ο Φίλ­ μπυ κράτησε μία παράξενη και «προκλητική», αν κάποιος γνώριζε τον πραγματικό συμβολι­ σμό της, ανάμνηση: μία τεράστια φωτογραφία που παρουσίαζε τη διπλή καμπούρα του βιβλι­ κού όρους Αραράτ στα σοβιετο-τουρκικά σύνο­ ρα. Η ανάποδη θέση της μικρής καμπούρας δεν ήταν, όπως πίστευαν οι πιο οξυδερκείς παρατη­ ρητές και προς μεγάλη διασκέδαση του Φίλμπυ, αποτέλεσμα αντιστροφής του αρνητικού, αλλά του γεγονότος ότι η φωτογραφία είχε ληφθεί από την εσωτερική πλευρά των σοβιετικών συ­ νόρων προς την Τουρκία. Ενα άλλο αξιοπερίεργο γεγονός που συνέ­ βη ήταν η επείγουσα αίτηση του χειριστή του για πληροφορίες σχετικά με τη διεξαγωγή έ ­ ρευνας εντοπισμού κάποιου πράκτορα στη βρετανική πρεσβεία της Ουάσιγκτον με βάση τα στοιχεία κάποιας αποκρυπτογράφησης. Το 1984 αποκαλύφθηκε ότι ο Φίλμπυ είχε επίσης συναντήσει, με σκοπό να αξιολογήσει τις πλη­ ροφορίες του, τον Ισμαελ Ακχμέντωφ, έναν α­ ποστάτη, πρώην επικεφαλής της τέτα ρτης δι­ εύθυνσης της GRU. Βεβαίως φρόντισε να τον «εξουδετερώσει» χαρακτηρίζοντας την υπόθε­ ση ασήμαντη, ενώ ταυτόχρονα ενημέρωσε την KGB, που έλαβε τα απαραίτητα μέτρα. Το 1949 στάλθηκε στην Ουάσιγκτον, με τον βαθμό του πρώτου γραμματέα, για να αποτελέσει τον σύνδεσμο της υπηρεσίας του με την τό ­ τε νεοδημιουργηθείσα και υπό ανάπτυξη CIA και το FBI (Federal Bureau of Investigations: Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών). Οι στενές σχέ­ σεις του με τον διευθυντή της, τον γνωστό από τη δράση του κατά τον Bä Παγκόσμιο Πόλεμο (ως αρχηγού του επιτελείου του Αϊζενχάουερ) στρατηγό Ουόλτερ Μ πέντελ Σμιθ, και η ελευ ­ θερία του να κινείται και να συναναστρέφεται με πρόσωπα από όλα τα τμήματα της CIA, ακύ­ ρωσαν στην πράξη όλα τα μέτρα εσωτερικής α­ σφάλειας («διαμερισματοποίησης») και του ε­ πέτρεψαν να είναι γνώστης πάρα πολλών επι­ χειρήσεων. Χωρίς υπερβολή ο Φίλμπυ ήταν γνώ­ στης σχεδόν των πάντων, εκτός των σχετικών με τις στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών που ανταλλάσσονταν μέσω άλλων ανεξάρτη­ των καναλιών επικοινωνίας. Πριν από την ανα­ χώρησή του είχε ενημερω θεί από τον διάδοχό του στη διεύθυνση του τμήματος IX, σερ Μώρις Ολντφιλντ, για την επιχείρηση «Βενόνα», μία άκρως απόρρητη επιχείρηση αποκρυπτογράφη­ σης παλαιότερων αρχειοθετημένων υποκλαπέντων σοβιετικών επικοινωνιακών μηνυμάτων, και τη διεξαγόμενη έρευνα σχετικά με το «δί­ κτυο των ατομικών κατασκόπων» («Atomic Spy Ring»), Παράλληλα ο Φίλμπυ αποτελούσε και τον σύνδεσμο της υπηρεσίας του με τις καναδι­ κές υπηρεσίες πληροφοριών και έτσι είχε τη δυνατότητα να παρακολουθεί από κοντά την ε-

27 ■ *»

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

28 «*■

πεξεργασία και την αξιολόγηση των αποκαλύ­ ψεων του Γκουζένκο. Αλλη μία σημαντική δραστηριότητά του ή­ ταν η εκ των έσω υπονόμευση της επιχείρησης ανατροπής του μη εντελώς σταθεροποιημένου κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας. Η επιχείρηση «Αλδανική Σφαγή» άρχισε να οργα­ νώνεται από την SIS το 1946, ενώ αργότερα, μέ­ χρι το 1949, συμμετείχε και η CIA. Ο Φίλμπυ ή­ ταν ο ελεγκτής της βρετανικής πλευράς και οι ενέργειές του κόστισαν τη ζωή περισσοτέρων από 300 ανθρώπων, προκάλεσαν σοβαρότατο πλήγμα στις δυτικές μυστικές υπηρεσίες και ταυτόχρονα προσέφεραν έναν θρίαμβο στις σοβιετικές, Μέσο υλοποίησης της επιχείρησης ήταν η δημιουργία και η ενίσχυση αντιστασια­ κού κινήματος των βασιλοφρόνων κατοίκων του Μάτι, μίας κεντρικής περιοχής της Αλβα­ νίας. Αρχικά προβλεπόταν η ρίψη (με αλεξίπτω­ τα) μικρού αριθμού πρακτόρων για να οργανώ­ σουν το αντάρτικο και στη συνέχεια ο συνεχής εφοδιασμός με όπλα, υλικά και χρήματα ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη εξάπλωσή του. Οι πιο αισιόδοξοι από τους σχεδιαστές έβλεπαν στην Αλβανία τη σπίθα μίας αλυσιδωτής εξέγερσης που θα προκαλούσε την κατάρρευση του συνό­ λου των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Α­ νατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια και πιθανώς θα απειλούσε ακόμα και αυτή τη Σοβιετική Ενω­ ση. Σε πρώτο στάδιο χρησιμοποιήθηκαν αντικομμουνιστές Αλβανοί πρόσφυγες από τα στρατόπεδα προσφύγων της Ελλάδας και της Ιταλίας, χωρίς όμως ικανοποιητικά αποτελέσμα­ τα, καθώς έγιναν μεν δολιοφθορές στις π ετρε­ λαιοπηγές του Κούκοβα και στα ορυχεία χαλ­ κού του Ρούμπικ, αλλά εξέγερση δεν σημειώθη­ κε. Το 1949, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέ­ μου στην Ελλάδα, την «ανεξαρτητοποίηση» της Γιουγκοσλαβίας από τη σοβιετική σφαίρα επιρροής και τη βίαιη απομάκρυνση των Σοβιετικών συμβούλων από την Αλβανία λόγω της πολιτι­ κής στροφής του Εμβέρ Χότζα, αποφασίσθηκε η συνέχιση της επιχείρησης με προσωπικό υψη­ λότερου επιπέδου. ΓΓ αυτόν τον λόγο ζητήθηκε η συνδρομή του εξόριστου στην Αίγυπτο βασι­ λιά Ζώγου, ο οποίος προσέφερε όλη τη Βασιλι­ κή Σωματοφυλακή. Την άνοιξη του 1950, μετά από σκληρή εκπαίδευση στην Κύπρο, η πρώτη ομάδα έπεσε με αλεξίπτωτα. Για δύο χρόνια ό­ λες οι ομάδες πρακτόρων, ανεξάρτητα από τον

Ο Γκένρικ Μ πάροβικ (σ υγγραφέας ενός βιβλίου για τον Φίλμπυ), ο Φίλμπυ, η τέτα ρ τη σύζυγός του Ρουφίνα Ιβάνοβα, ο γνωστός Β ρετανός σ υγγρ α φ έα ς Γκράχαμ Γκριν και άλλοι π ροσκεκλημένοι κατά τη διάρκεια μίας συγκέντρω σης που έλ α β ε χώρα το 1987στο διαμέρισμα των Φίλμπυ στη Μόσχα.

τρόπο διείσδυσης (με αλεξίπτωτο, από τη θά­ λασσα, δια ξηράς από τα ελληνοαλβανικά σύνο­ ρα), έπεφταν στην αγκαλιά των αλβανικών αρ­ χών ασφαλείας που (προειδοποιημένες) τους περίμεναν. Παρά τις συνεχείς αποτυχίες η επι­ χείρηση συνεχίστηκε μέχρι το Πάσχα του 1952, οπότε εξοντώ θηκε η ηγετική ομάδα της «Επι­ τροπής Ελεύθερων Αλβανών» (της οργάνωσης που υλοποιούσε το σχέδιο). Το ανατριχιαστικό στην υπόθεση είναι ότι ενώ από τον Μάιο του 1951 είχαν αποστατήσει οι Μπάρτζες και Μα­ κλήν και οι υποψίες είχαν επικεντρωθεί στον Φίλμπυ, ανεξήγητα δεν συσχετίσθηκε η πατα­ γώδης αποτυχία της επιχείρησης και ο καθορι­ στικός ρόλος του στη διεύθυνσή της. Στην Ουάσιγκτον ο Φίλμπυ σχετίσθηκε στε­ νά τόσο σε επαγγελματικό, όσο και σε προσωπι­ κό επίπεδο, με τον Τζέϊμς Τζέσους Ανγκλετον, τον διευθυντή του Γραφείου Στρατηγικών Επι­ χειρήσεων (Office of Strategic Operations) της CIA. Σύμφωνα με μία εκδοχή που κυκλοφόρησε αρκετά χρόνια μετά την αποκάλυψη του Φίλ­ μπυ, ο Ανγκλετον γνώριζε (σημ. 9) τον διπλό ρό­ λο του και τον χρησιμοποιούσε. Στην αμερικανική πρωτεύουσα άρχισε η αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην αποκάλυψη του Φίλμπυ. Λόγω της φύσης της εργασίας του γνωρίστηκε με τον Μ έρεντιθ Γκάρντενερ, τον κύριο αποκρυπτογραφο της επιχείρησης «Βενόνα», ο οποίος του έδ ειξε μερικά αποκρυπτογραφημενα μηνύ­ ματα από τα οποία εξαγόταν αβίαστα το συμπέρασμα ότι

Ο Φίλμπυ (στο α ρισ τερ ό της φ ω τογραφ ίας) δ έχ ετα ι τα συγχαρητήρια αξιω ματούχου τη ς KGB μ ε τά την ολοκλήρωση διά λεξής του σ το α μ φ ιθέα τρ ο του αρχηγείου της KGB, τον Ιούλιο του 1977.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ο ένας υποψήφιος σοβιετικός πράκτορας διείσ­ δυσης («τυφλοπόντικας») ήταν στέλεχος του Foreign Office. Ο Φίλμπυ κατάλαβε ότι ο κλοιός γύρω από τον Ντόναλντ Μακλήν άρχισε να σφίγγει και ειδοποίησε την KGB. Ταυτόχρονα τηλεγράφησε στην SIS στο Λονδίνο και ανέφε­ ρε τα νέα ευρήματα, μαζί με την υπενθύμιση ότι κατά το παρελθόν τουλάχιστον δύο Σοβιετι­ κοί αποστάτες, ο Βόλκωφ και ο Κριβίτσκι, είχαν μιλήσει για κάποιο στέλεχος του Foreign Office, γόνο καλής οικογένειας, που ήταν πράκτορας των Σοβιετικών. Η ενέργεια αυτή αφενός μεν ενίσχυσε τις υποψίες εναντίον του Μακλήν, πράγμα όχι ιδιαίτερα επιβαρυντικό λόγω της μεγάλης αξιοπιστίας που δινόταν στα αποτελέ­ σματα της επιχείρησης «Βενόνα», αφετέρου δε αποτέλεσε ένα καλό άλλοθι για τον Φίλμπυ, κα­ θώς εμφανιζόταν να έχει προειδοποιήσει για το ενδεχόμενο. Ετσι εξασφάλισε μία σχετική από­ σταση από τις διαδικασίες αποκάλυψης του Μακλήν και τις συνέπειές της και αύξησε σημα­ ντικά τη δική του ασφάλεια. Στις 25 Μαϊου 1951, ελάχιστα πριν κλείσει ο κλοιός γύρω από τον Μακλήν, εκείνος μαζί με τον Μπάρτζες απέδρασαν στη Σοβιετική Ενω­ ση. Αμέσως οι υποψίες άρχισαν να στρέφονται στον Φίλμπυ λόγω της γνωστής σχέσης που είχε με τους φυγάδες. Σημειώνεται ότι ο Μπάρτζες από τον Αύγουστο του 1950 που μετατέθηκε ως πρώτος γραμματέας στη βρετανική πρεσβεία της Ουάσιγκτον φιλοξενείτο στο σπίτι του Φίλ­ μπυ. Ομως τις αρχές του 1951 η συγκατοίκηση διακόπηκε απότομα, καθώς ο Φίλμπυ τον ανά­ γκασε να φύγει και να βρει δικό του διαμέρισμα. Τον Φεβρουάριο του ιδίου έτους, κατά τη διάρ­ κεια μίας εθιμοτυπικής επίσκεψης του Μπάρ­ τζες, ο Φίλμπυ του απεκάλυψε ότι κυριότερος ύποπτος κατασκοπείας στο Foreign Office ήταν ο Μακλήν (τα κίνητρα αυτής της ενέργειας σε συνδυασμό με τις προαναφερθείσες είναι δυ­ σεξήγητα. Ο ίδιος ο φίλμπυ στο βιβλίο του υπο­ στήριξε ότι το έπραξε για να διευκολύνει τη δραπέτευση του Μακλήν. Αλλες πηγές το θεω ­ ρούν ως παραπληροφόρηση της KGB). Στις 7 Μαϊου 1951 ο Μπάρτζες επέστρεψε

στη Βρετανία, στις 18 Μαϊου συνάντησε τον Μακλήν και μία εβδομάδα αργότερα άνοιξαν, με τη δραπέτευσή τους, τους «ασκούς του Αιό­ λου». Στις 12 Ιουνίου 1951 ο Φίλμπυ ανακλήθηκε στο Λονδίνο, όπου οι αρχές του αφαίρεσαν το διαβατήριο. Τον «συνόδευε» η οργή των Α­ μερικανών, που ζητούσαν επιτακτικά την από­ λυσή του ως πράκτορα των Σοβιετικών, διαφορετικά απειλούσαν με πλήρη διακοπή της συνεργασίας στον τομέα των πληροφοριών. Παρ’ όλα αυτά όμως έχαιρε ακόμα σημαντικής συμπάθειας και υποστήριξης εντός της υπηρε­ σίας του, καθώς από σημαντική μερίδα συνα­ δέλφων του οι υποψίες εναντίον του θεω ρήθη­ καν ως μεθόδευση της ΜΙ 5 (οι εξαρχής αντα­ γωνιστικές σχέσεις των δύο υπηρεσιών εκείνη την εποχή είχαν οξυνθεί επικίνδυνα, σε σημείο που η προσφώνηση «φίλοι» η οποία χρησιμο­ ποιείτο για την SIS από τους άνδρες της ΜΙ 5 να έχει μεταβληθεί σε «εχθροί»). Μετά από αλλεπάλληλες διαβουλεύσεις, συζητήσεις και συνεννοήσεις μεταξύ της SIS και της ΜΙ 5 αποφασίστηκε να προσαχθεί ο Φίλ­ μπυ σε μία διαδικασία αποκαλούμενη ως «μυ­ στική δίκη», δηλαδή μία διαδικασία ελέγχου και διασταύρωσης των διαθέσιμων στοιχείων προκειμένου να αποφασισθεί η νομική ευστάθεια των κα­ τηγοριών στα τακτικά δικα­ στήρια. Ο άνθρωπος που θα πραγματοποιούσε αυτή την εκτίμηση ήταν ο Ελενος «Μπάστερ» Μίλμο, έ­ νας δικηγόρος που στον πόλεμο υπηρέτησε στην ΜΙ 5. Το καλοκαίρι του 1952 η «δίκη» ήταν σε πλήρη ε­ ξέλιξη και ο Μίλμο τον ανέκρινε επί τρεις ημέ­ ρες χωρίς αποτέλεσμα. Η ολοκλήρωση της «δί­ κης» βρήκε τον Φίλμπυ, όσο και αν φαίνεται πα­ ράξενο, σε θέση ισχύος, καθώς έμαθε το σύνο­ λο των «στοιχείων» που δ ιέθετε η αντίπαλη πλευρά και είχε βεβαιωθεί για την αδυναμία τους. Από την άλλη πλευρά όμως περισσότερα στελέχη της ΜΙ 5 είχαν πλέον πεισθεί για την ε ­ νοχή του, όχι μόνο στη συγκεκριμένη περίπτω­ ση, αλλά και για τη μακρόχρονη συνεργασία του με τους Σοβιετικούς. Στις 25 Οκτωβρίου 1955 ο Μαρκ Λίπτον, μέλος του βρετανικού κοι­ νοβουλίου, προκάλεσε «σεισμό» στη βρετανική κοινή γνώμη όταν υπέβαλε ερώτηση στη Βουλή (προς τον πρωθυπουργό Αντονυ Ηντεν) σχετικά με το αν ο Φίλμπυ ήταν ο «τρίτος άνθρωπος» (ο χαρακτηρισμός αυτός είχε δοθεί στον Φίλμπυ από τον φυγάδα Βλαντιμίρ Μ. Πέτροφ για να περιγράψει τον άνθρωπο που προειδοποίησε τους Μακλήν και Μπάρτζες). Στις 7 Νοεμβρίου ο υπουργός Εξωτερικών Μακμίλλαν, αφού πρώ­ τα ζήτησε την ετυμηγορία των βρετανικών μυ­ στικών υπηρεσιών, απάλλαξε με δημόσια δήλω­ ση τον Φίλμπυ από οποιαδήποτε κατηγορία και φυσικά από το ότι ήταν ο «τρίτος άνθρωπος». Στις 10 του ίδιου μήνα στο σπίτι της μητέ­ ρας του, στο Ν τρέυτον Γκάρντεν του Σάουθ Κένσιγκτον, ο Φίλμπυ έδωσε μία συνέντευξη Τύπου που ανέστρεψε την εναντίον του τάση της κοινής γνώμης και ταυτόχρονα παρουσίασε τον εαυτό του ως εξιλαστήριο θύμα, ως έναν άνθρωπο που θυσιάστηκε για την ασφάλεια και

Ο Ν τόναλντ Μ ακλίν και η σύζυγός του Μ ελίντα , η οποία για κάποιο διάστημα ήταν ερω μένη του Φίλμπυ.

Το 1990 η σ οβιετική κυβέρνηση εξέδω σ ε σειρά γραμματοσήμω ν προς τιμή των ηρώων της KGB. Το αφιερω μένο στον Φίλμπυ γραμματόσημο είναι το τρ ίτο στην επάνω σειρά (από αρισ τερά).

τα συμφέροντα της πατρίδας του. Για την επόμενη πενταετία υπάρχουν ελά­ χιστα στοιχεία για τις δραστηριότητές του. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι εργαζόταν σε κά­ ποιο μυστικό τμήμα στην Κύπρο (υπό την κάλυ­ ψη του Βρετανικού Γραφείου Μέσης Ανατολής) με αποστολή τη διείσδυση πρακτόρων στη Σο­ βιετική Ενωση εκμεταλλευόμενος τις στενές σχέσεις των διάσπαρτων αρμενικών κοινοτή­ των της Μέσης Ανατολής με την πατρίδα τους, τη Σοβιετική Αρμενία. Συχνές ήταν και οι εμφα­ νίσεις του στα γνωστά, από τη θητεία του στην Τουρκία, σοβιετο-τουρκικά σύνορα, στην περιο­ χή του Αραράτ. Τον Σεπτέμβριο του 1956 ο Φίλμπυ έφθασε στη Βηρυτό, έχοντας αφήσει την Αϊλήν και τα

π έντε παιδιά του στο Λονδίνο, ως ανταποκρι­ τής των «Economist» και «Observer». Πολύ γρή­ γορα και χάρη στη βοήθεια του πατέρα του, που τον επισκεπτόταν σε καθημερινή σχεδόν βάση, απέκτησε σημαντικές επαφές και οι α­ νταποκρίσεις του ήταν υποδειγματικές. Το ίδιο αξιόλογες ήταν και οι πληροφορίες που συνέλεγε για λογαριασμό της SIS. Παρά τη μη κό­ σμια συμπεριφορά του, ιδιαίτερα προς το γυ­ ναικείο φύλο, έγινε αναπόσπαστο μέλος της έ­ ντονης κοσμικής ζωής της πόλης. Μεγάλο θό­ ρυβο δημιούργησε η αισθηματική περιπέτεια που είχε με τη σύζυγο του Αμερικανού δημο­ σιογράφου, ανταποκριτή των «New York Times» Σαμ Πόουπ Μπριούμερ, την Ελέανορ, τη ν οποία κυριολεκτικά έκλεψ ε από τον άνδρα της. Στις 11 Δεκεμβρίου 1957 η Αϊλήν πέθανε από καρ­ διακή πάθηση και περίπου ένα χρόνο μετά, το 1958, ο Φίλμπυ νυμφεύθηκε την Ελέανορ (ο γά­ μος επαναλήφθηκε τον Ιανουάριο του 1959, κα­ θώς η βρετανική πρεσβεία στη Βηρυτό δεν α­ ναγνώρισε το διαζύγιο της Ελέανορ στο Μ εξι­ κό). Επαγγελματική του έδρα στη Βηρυτό ήταν το ξενοδοχείο «Νορμανδία», όπου παρελάμβανε το ταχυδρομείο του και πραγματοποιούσε τις επαφές του. Το όνομα του πατέρα του, οι βαθιές γνώσεις του για τη Μέση Ανατολή και τους Αρα­ βες και η μεγάλη κοινωνικότητά του τον κατέστησαν μια προσωπικότητα που έχαιρε εκτίμησης και κύρους. Εκτός από τις τυπικές (αλλά έντονες) δημοσιογρα­ φικές του δραστηριότητες, ο Φίλμπυ παρουσίαζε μία α­ δικαιολόγητη κινητικότητα που οφειλόταν σε ένα βαθιά κρυμμένο μυστικό, τη συνέχιση της εργασίας του στην SIS. Κατά το διάστημα 1956-1958 ταξί­ δεψε τουλάχιστον 20 φορές στην Κύπρο με σκοπο να αναμιχθει στον αντιαποικιακο και απελευθερωτικό αγώνα των Κυπρίων και να πραγματοποιήσει επαφές με την πολυάριθμη αρμενική κοινότητα του νησιού. Εμφανιζόταν αόριστα αντι-Βρετανός, φανερά ανθέλληνας και με μεγάλη συμπάθεια για τους Τούρκους. Σημαντική ήταν και η εμπλοκή του στα γεγονό­ τα που οδήγησαν στην επέμβαση των Αμερικα­ νών πεζοναυτών στη Βηρυτό το 1958, όταν φιλονασερικές ομάδες στράφηκαν κατά του δυτι­ κόφιλου προέδρου Σαμούν. Παρά τις στενές του σχέσεις με τους Αραβες εθνικιστές και την εκτίμησή του για τον Νάσερ, αν και γνώριζε εκ των προτέρων την επέμβαση (προφανώς προει­ δοποιημένος από την υπηρεσία του) και ενώ την είχε «προβλέψει» σε φιλική του συντροφιά, δεν τους ειδοποίησε με αποτέλεσμα να αιφνιδιασθούν. Τον ίδιο χρόνο αποκαταστάθηκε η διακοπείσα από το 1951 επαφή του με την KGB, όταν τον συνάντησε ο μέλλων «χειριστής» του, ο Πετούκχωφ, προφασιζόμενος ότι ήθελε τη δημοσιογραφική του γνώμη για τις σχετικές με την κοινή αραβική οικονομική αγορά εξελίξεις. Ετσι οι πληροφορίες που συνέλεγε για την SIS άρχισαν να μεταδίδονται και στη Μόσχα, μαζί βέβαια με άλλες που αφορούσαν τη δυτική πο­ λιτική, στρατιωτική, οικονομική και κατασκο­ πευτική δραστηριότητα.

29

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

30 ■■■

To 1960, τη χρονιά που πέθανε ο πατέρας του, προϊστάμενος του κλιμακίου της SIS στη Βηρυτό ανέλαβε ο παλιός του φίλος Νίκολας Ελιοτ, ο οποίος άρχισε να τον αξιοποιεί περισσό­ τερο, γεγονός που προκάλεσε κάποια ευφορία στον Φίλμπυ. Η συνεργασία τους υπήρξε στενή λόγω της φιλικής τους σχέσης και έληξε, χωρίς να έχει σημειωθεί κάτι περίεργο κατά τη διάρκειά της, όταν ο Ελιοτ επέστρεψε στο Λονδίνο αντικαθιστώμενος από τον Πήτερ Λαν. Οσον αφορά τη ζωή του Φίλμπυ, μπορεί να ειπωθεί ότι είχε παγιωθεί μία κατάσταση ρουτί­ νας που έδινε την αίσθηση της ηρεμίας και της ασφάλειας. Ομως από τον Δεκέμβριο του 1961 ο κλοιός άρχισε να ξανασφίγγει γύρω του. Ο λό­ γος ήταν οι αποκαλύψεις του Ανατόλι Γκολίτσιν, ενός αξιωματικού της KGB που αποστάτησε στη CIA. Κατά την απενημέρωσή του, το καλοκαίρι του 1962, οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί πείσθηκαν για τον διπλό ρόλο του Φίλμπυ. Επιπλέον σημαντική υπήρξε και η μαρτυρία της Φλόρα Σόλομον, μίας στενής οικογενειακής φίλης των Φίλμπυ, της οποίας η Αϊλήν υπήρξε γραμματέας για κάποιο διάστημα. Ενοχλημένη, λόγω της κα­ ταγωγής της, από τον φιλοαραβικό τόνο των α­ νταποκρίσεων του Φίλμπυ, είπε στον Βίκτωρ Ρότσιλντ (της γνωστής οικογένειας τραπεζιτών) ότι ήταν απαράδεκτο να χρησιμοποιείται από βρετανικά έντυπα κύρους ένας κομμουνιστής για να πληροφορεί το κοινό για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Αμέσως ο Ρότσιλντ, που στον πόλεμο εργαζόταν στην ΜΙ 5, την έφ ερε σε επαφή με την πρώην υπηρεσία του, στην ο­ ποία η Σόλομον αποκάλυψε ότι κατά τη διάρ­ κεια του ισπανικού εμφυλίου ο Φίλμπυ της είχε προτείνει να συνεργαστεί μαζί του στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ενώ δεσμεύτηκε για την ενώπιον δικαστηρίου επανάληψη της κατάθε­ σής της αν παρίστατο ανάγκη. Μετά από λ ε­ πτομερή εξέταση των στοιχείων, πολλές αμφιταλαντεύσεις, συζητήσεις και διαφωνίες μεταξύ των ΜΙ 5 και ΜΙ 6, αποφασίστηκε η αποστολή του Ελιοτ στη Βηρυτό, με σκοπό την αποκάλυ­ ψη του Φίλμπυ και την πιθανή απόσπαση μίας γραπτής ομολογίας. Στις 10 Ιανουαρίου 1963 ο Ελιοτ κοινοποίη­ σε στον Φίλμπυ τις υποψίες της ΜΙ 6, του πα­ ρουσίασε σειρά στοιχείων (αποδείξεων και κυ­ ρίως ενδείξεων) και του προσέφερε ασυλία από δικαστική προσαγωγή. Την επόμενη μέρα ο Φίλ­ μπυ του παρέδωσε τη γραπτή ομολογία του: δύο σελίδες γραφομηχανής. Για τις επόμενες τρεις ημέρες οι συναντήσεις των δύο ανδρών συνεχίστηκαν με σκοπό να συγκεντρωθούν πε­ ρισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δρα­ στηριότητες του Φίλμπυ. Υστερα ο Ελιοτ ανα­ χώρησε για το Λονδίνο, ανησυχώντας μήπως ο Φίλμπυ έθ ετε τέρμα στη ζωή του. Στις 23 Ιανουαρίου 1963, το βράδυ, ο Φίλμπυ μαζί με τη σύζυ­ γό του κατευθυνόταν προς το σπίτι του Γκλεν Μπάλφουρ-Πώουλ, πρώτου γραμματέα της βρετανικής πρεσβείας, όπου ήταν προσκεκλη­ μένοι σε δείπνο. Ξαφνικά ο Φίλμπυ θυμήθηκε ότι έπρεπε να στείλει ένα επείγον τηλεγράφη­ μα και κατεβαίνοντας από το ταξί είπε στην Ελέανορ να πάει στο δείπνο και ότι θα τη συνα­ ντούσε αργότερα, μόλις τελείωνε τη δουλειά του. Λίγη ώρα αργότερα ο Πετούκχωφ τον συνόδευσε σε ένα σοβιετικό φορτηγό πλοίο, το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

«Ντολμάτοβα», που αναχώρησε αμέσως με προορισμό την Οδησσό. Τις επόμενες εβδομά­ δες μία ομάδα της CIA έκανε «άνω-κάτω» τη Βη­ ρυτό προκειμένου να τον εντοπίσει και να «κλείσει» τους εκκρεμείς λογαριασμούς που εί­ χε μαζί του. Ο Φίλμπυ εμφανίστηκε στη Μόσχα περί τα μέσα Ιουνίου του 1963. Στις 3 Ιουλίου η εφ ημε­ ρίδα «Ισβέστια» ανέφερε ότι κατόπιν ομόφω­ νης απόφασης του Προεδρείου της Σοβιετικής Ενωσης του απονεμήθηκε η σοβιετική υπηκοό­ τητα και ότι κατοικούσε στη Μόσχα. Λίγο καιρό μετά, σε μία μικρή «κλειστή» τελετή , του παρα­ δόθηκε σοβιετικό διαβατήριο και του γνωστοποιήθηκε η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης για την απονομή μίας μικρής τιμητικής σύνταξης. Τον Σεπτέμβριο πήγε στη Μόσχα και η σύζυγός του Ελέανορ. Το 1964 η σχέση τους κλονίστηκε, όταν η Ελέανορ επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στις ΗΠΑ ανακάλυψε ότι ο Φίλ-

μυστικών υπηρεσιών, που εκτός από τους κα­ θαρά υπηρεσιακούς λόγους (την απενημέρωση) ήθελαν να τον γνωρίσουν προσωπικά λόγω του μύθου που τον περιέβαλλε. Στη συνέχεια αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην KGB, όπου πραγματοποίησε πολλές ομιλίες και σεμινάρια. Συμμετείχε στην τελική φάση της εκπαίδευσης των «παρανόμων» που θα ανελάμβαναν απο­ στολές στο εξωτερικό, στην ανάλυση και την α­ ξιολόγηση πληροφοριών και γενικά στη μετά­ δοση και την αξιοποίηση της πολύχρονης γνώ­ σης και εμπειρίας του σχετικά με την οργάνωση και τη λειτουργία των βρετανικών και των αμε­ ρικανικών μυστικών υπηρεσιών. Αρκετό χρόνο αφιέρωσε στη συγγραφή των απομνημονευμά­ των του, που εκδόθηκαν με τον τίτλο «My Silent War», ενώ σύμφωνα με ορισμένες πηγές βοήθη­ σε ενεργά στην άνοδο του τό τε αρχηγού της KGB, Γιούρι Αντρόπωφ, στην εξουσία. Το 1990 η Σοβιετική κυβέρνηση εξέδωσε σειρά γραμμα­ τοσήμων προς τιμή των ηρώων της KGB. Ανάμε-

Η κηδεία του Φίλμπυ στο σ τρα τιω τικό ν εκρ οταφ είο του Κ ούντσεβο.

μπυ διατηρούσε δεσμό με τη Μελίντα Μακλήν, σύζυγο του Ντόναλντ. Τον Μάιο του 1965 η Ελέ­ ανορ επέστρεψε για πάντα στις ΗΠΑ, όπου το 1968, λίγο πριν πεθάνει, ολοκλήρωσε τη συγ­ γραφή της βιογραφίας της με τον χαρακτηριστι­ κό τίτλο «The spy I loved». To 1966 η Μελίντα διέ­ κοψε τη σχέση της με τον Φίλμπυ και λίγο αργό­ τερα επέστρεψε και αυτή στις ΗΠΑ. Τον Δ εκέμ­ βριο του 1971 ο Φίλμπυ νυμφεύθηκε την κατά είκοσι χρόνια νεώτερή του Ρουφίνα Ιβάνοβα, την οποία είχε γνωρίσει μέσω ενός άλλου απο­ στάτη Βρετανού κατασκόπου, του Τζωρτζ Μπλέηκ. Η περιπετειώδης ζωή του τελείωσε στις 11 Μαϊου 1988, όταν πέθανε από καρδιακή πάθηση. Ετάφη στο στρατιωτικό νεκροταφείο του Κούντσεβο με τιμές στρατηγού της KGB. Οι δραστηριότητες του Φίλμπυ στη Σοβιετι­ κή Ενωση δεν είναι γνωστές με λεπτομέρειες. Είναι βέβαιο ότι έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και σεβασμού. Αλλωστε τιμήθηκε και με ανώτατη σοβιετική διάκριση (Order of the Red Banner). Τους πρώτους μήνες είχε πολλές συναντήσεις με στελέχη όλων των επιπέδων των σοβιετικών

σα στους τιμώμενους συμπεριλαμβανόταν και ο Φίλμπυ, ο άνθρωπος που είχε πει για τον εαυ­ τό του: «Πραγματικά ήμουν απίστευτα τυχερός κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις, όταν ήμουν σίγου­ ρος ότι δεν υπήρχε διέξοδος, ότι όλα είχαν τ ε ­ λειώσει, πάντα δεχόμουν ένα άγγιγμα καλής τύχης. Ηταν εκπληκτικό το πόσο τυχερός ή­ μουν.... (έζησα) μία τυχερή ζωή!». Στην πράξη η ρήση είχε επιβεβαιωθεί απόλυτα. Αρκεί κάποι­ ος να εξετάσει την τύχη όλων σχεδόν των χειρι­ στών του για να διαπιστώσει ότι εκτός από τη βρετανική και την αμερικανική αντικατασκοπεία ο Φίλμπυ κατόρθωσε να αντιμετωπίσει με απόλυτη επιτυχία, όπως μαρτυρεί η εξέλιξη της ζωής του, τη μεγάλη καχυποψία, την έλλειψη ε­ μπιστοσύνης και τη θανατηφόρα διαδικασία «αυτοκάθαρσης» των σοβιετικών μυστικών υ­ πηρεσιών. Απομένει βέβαια να διευκρινισθούν πλή­ ρως οι συνθήκες οι οποίες επέτρεψαν στον Φίλμπυ να γίνει υψηλόβαθμο στέλεχος των βρε­ τανικών μυστικών υπηρεσιών παρά την πληθώ-

ρα στοιχείων, ενδείξεων, αποδείξεων και συ­ μπτώσεων, που ακόμα και για έναν αδαή εξετα ­ στή θα συνηγορούσαν για το αντίθετο. Επίσης δεν έχουν διευκρινισθεί οι εσωτερικές διεργα­ σίες που οδήγησαν έναν τυπικό εκπρόσωπο της βρετανικής άρχουσας τάξης να προδώσει με τόσο απόλυτο τρόπο την κοινωνία που τον ανέδειξε. Είναι όμως πέρα από κάθε αμφιβολία το ότι, παρά τη για μακρό χρονικό διάστημα διπλή ζωή του, είχε μία σταθερότατη εξωτερική συ­ μπεριφορά, χωρίς τις διακυμάνσεις που είναι συνήθεις σε τέτο ιες καταστάσεις. Ακόμα και η μεγάλη ροπή του στο αλκοόλ (ήταν από τους δυνατότερους πότες) δεν προκάλεσε καμία ρωγμή στο αξιοπρεπές προσωπείο του. Είναι βεβαίως περιττό να ειπωθεί ότι ο αντί­ κτυπος της δράσης και της διαφυγής του Φίλ­ μπυ ταλαιπώρησε τις βρετανικές μυστικές υπη­ ρεσίες μέχρι τη δεκαετία του 1980. Η αναζήτη­ ση των «τυφλοπόντικων», δηλαδή ανθρώπων ε­ λεγχόμενων από τις σοβιετικές μυστικές υπη­

την Καταπολέμηση της Αντεπανάστασης και της Δολιοφ θοράς) από το 1922 ως το 1923. Η Cheka ιδρύθηκε στις 2 0 Δεκεμβρίου 1917, κατόπιν προσωπικής οδηγίας του Λένιν, και λίγο αργότερα μετονομάστηκε σε Κεντρική Cheka fl/Cheka). Στις 6 Φεβρουάριου 1922 μετονομάστηκε σε GPU και τέθη κε υπό την εποπτεία της NKVD (Λαϊκής Επιτροπής για τις Εσωτερικές Υποθέσεις). Τον Ιούλιο του 1923 η GPU ανεξαρτητοποιήθηκε και μετονομάστηκε σε OGPU (Ob'edinyonnoye GPU: Ενιαία Κρατική Διεύθυνση Πολιτικών Υποθέσεων). Σ τις 10 Ιουλίου 1934 ενσωματώθηκε πάλι στην αναδιοργανωθείσα NKVD. Αξίζει να αναφερθεί ότι η σκληρότητα της Cheka ήταν παροψιώδης και ότι η υπηρεσία αυτή αποτέλεσε τον κύριο φορέα υλοποίησης των μέτρων κατά των αντεπαναστατών. Μ έχρι το 1925 τα όργανά της είχαν εκτελέσ ει περισσότερα από 250.000 άτομα, είχαν κλείσει περίπου 1.300.000 άτομα σε 6.000 φυλακές και είχαν εκτοπίσει απροσδιόριστο αριθμό στα περιβόητα γκουλάγκ (στρατόπεδα εργασίας και πολιτικής αναμόρφωσης). Το 1930 δημιουργήθηκε ως διεύθυνση της GPU η κύρια διοικητική διεύθυνση των αναμορφωτικών στρατοπέδων εργασίας

του κυρίου διευθυντηρίου, Πάβελ Σουντοπλάτοφ. (5) Ενας από τους μεγαλύτερους αξιωματικούς πληροφοριών των σοβιετικών υπηρεσιών, που έδρασε στην Ιαπωνία από τον Σεπτέμβριο του 1933 μέχρι τις 16 Οκτωβρίου 1941, οπότε και συνελήφθη. Εκτελέστηκε δι’ απαγχονισμού στις 7 Νοεμβρίου 1944. (6) Η SOE δημιουργήθηκε στις 16 Ιουλίου 1940 και απετέλεσε την υλοποίηση της επιθυμίας του Τσώρτσιλ να δημιουργηθεί μία ειδική δύναμη για να «... βάλει φωτιά στην Ευρώπη» (set Europe ablaze). Π ροήλθε από τη συγχώνευση (συνοδευόμενη σε κάποιες περιπτώσεις από τη διάλυσή τους) τριών ήδη υπαρχόντων οργανισμών, του τομέα Ml R του Υπουργείου Στρατιωτικών, του τομέα D του Μ Ι 6 και του «Ηλεκτρικού Σπιτιού» («Electra House», έδρευε κοντά στα γραφεία της Ηλεκτρικής Εταιρίας), μίας ομάδας προπαγάνδας του Foreign Office. (7) Τα τμήματα της SIS ήταν: I για τα πολιτικά πράγματα, II για τα θέμ α τα στρατού, III για τα του ναυτικού, IV για τα της αεροπορίας και V αποκλειστικά για τα της αντικατασκοπείας. (8) To OSS δημιουργήθηκε από τον πρόεδρο Ρούζβελτ στις 13 Ιουνίου 1942 σε αντικατάσταση του Γααφείου του Συντονιστή Πληροφοριών (Office of Coordinator of Information). Τέθηκε υπό την εποπτεία των Αρχηγών των Γενικών Επιτελείων (Joint Chiefs of Staff), πρώτος επικεφαλής του ήταν ο Ουίλιαμ «Αγριος Μπιλ» Ντόνοβαν και κατά μία έννοια μπορεί να θεω ρ ηθεί ως ο πρόγονος της CIA. (9) Ο Ανγκλετον κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του είχε υπηρετήσει στο OSS, στη Ρώμη. Εκεί γνώρισε τον μ ετέπ ειτα δήμαρχο της Ιερουσαλήμ Τέντι Κόλεκ, ο οποίος το 1934 ήταν στη Βιέννη, γνώριζε την πρώτη γυναίκα του Φίλμπυ (την «Λίτσι») και τις πολιτικές δραστηριότητές της και πιθανώς ήταν παρών στον γάμο τους. Ο Κόλεκ επισκέφθηκε το 1949 την Ουάσιγκτον και πιθανότατα συναιπήθηκε με τον παλιό του φίλο και του γνωστοποίησε τα γεγονότα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Φίλμπυ στο γραφ είο του στη Μ όσχα σ τις α ρχές του 1988, λίγο πριν από τον θάνατό του.

ρεσίες (KGB, GRU) που είχαν διεισδύσει στις α­ ντίστοιχες βρετανικές και είχαν αναρριχηθεί στις ανώτερες βαθμίδες της ιεραρχίας τους, έγινε εμμονή στις βρετανικές υπηρεσίες και τα τμήματα αντικατασκοπείας τους. Η αναζήτηση του «πέμπτου ανθρώπου», κατά τη διάρκεια της οποίας έγινε αντικείμενο λεπτομερούς έ ­ ρευνας το σύνολο των προσώπων που διηύθυναν τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, γνωστοποιήθηκε στο ευρύ κοινό κατά τη δεκαετία του 1980, όταν η Βρετανική κυβέρνηση ενεπλάκη σε διαμάχη στα δικαστήρια της Αυστραλίας προκειμένου να απαγορεύσει την έκδοση και την κυκλοφορία του βιβλίου του Πήτερ Ράιτ «Spy Catcher».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1) GPU (Gosudarstvennoye Politicheskoye Upravleniye: Διεύθυνση Γενικών Πολιτικών Υποθέσεων) ήταν η επίσημη ονομασία της περιβόητης Cheka (Chrezvychainaya Komissiya ρο Borbe s Kontrrevolutisiei i Sabotazhem: Επιτροπή για

(Glavnoye Uprovlenye Lagerey: GULAG). Πρώτος επικεφαλής της Cheka ήταν ο διαβόητος Φέλιξ Ν τερζίνσκι. (2) Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Τέοντορ Στεπάνοβιτς Μάλι. Υπήρξε αρχηγός της «παροικίας» του Λονδίνου κατά τη διετία 1936-1937. Εκτελέστηκε από τους Ρώσους το 1938 ως κατάσκοπος των Γερμανών. (3) Το επίσημο διαζύγιο εκδόθηκε πολύ αργότερα, περίπου το 1946, όταν ο Φίλμπυ αποφάσισε να δηλώσει επίσημα τον γάμο του μ ε τη δεύτερη γυναίκα του, Αϊλήν Φαρς. Γ/’ αυτόν τον λόγο η ΜΙ 5 αναζήτησε την «Λίτσι» στο Βερολίνο, όπου συζούσε με τον γνωστό Γερμανό κομμουνιστή Γκέοργκ Χόνιγκμαν, και εξασφάλισε την επίσημη συγκατάθεσή της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δραστηριότητα της Φαρς κατά τον πόλεμο, όταν εργαζόταν στο διαβόητο Bletchley Park, την κύρια εγκατάσταση υποκλοπής και αποκρυπτογράφησης των επικοινωνιών των εμπολέμων. (4) Το έγγραφο, που διατηρείται (όπως και όλα τα υπόλοιπα που αφορούν τον Φίλμπυ) στον άκρως απόρρητο Φάκελο υπ’ αριθ. 5581 των Αρχείων της Επιτροπής για την Κρατική Ασφάλεια του Συμβουλίου Υπουργών της ΕΣΣΔ, υπογράφεται από τον αναπληρωτή διευθυντή του πέμπτου τμήματος

(1) Genrikh Borovik: THE PHILBY FILES, Little Brown Book, New York 1994. (2) Μπρους Παίητζ, Ν τέιβιντ Λ έιτς, Φίλιπ Νάϊτλη: ΦΙΛΜΠΥ, Ο ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΔΩΣΕ ΜΙΑ ΓΕΝΙΑ, Αρσενίδης, Αθήνα (χ.χ). (3) Jeffrey Τ. Richelson: A CENTURY OF SPIES, INTELLIGENCE IN THE TWENTIETH CENTURY, Oxford University Press, Oxford 1995. (4) Peter Wright: SPY CATCHER, Dell, New York 1987. (5) Richard Deacon: A HISTORY OF BRITISH SECRET SERVICE, Panther Books, London 1985. (6) Chapman Pincher: THEIR TRADE IS TREACHERY, Bantam Books, New York 1982. (7) William J. West: SPY MASTER, Berkley Books, New York 1992. (8) Nigel West (editor): THE FABER BOOK OF TREACHERY, Faber and Faber, London 1995. (9) Nigel West: MOLEHUNT, Berkley Books, New York 1991. (10) Norman Poimar and Thomas B. Allen: THE ENCYCLOPEDIA OF ESPIONAGE, Gramercy Books, New York 1998.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΥΚΤΕΡΙΝΩΝ

Κ ο ν τιν ή ά π ο ψ η ε ν ό ς B f 1 1 0 ΰ -4 ο μ ε τ ο β ε λ τ ιω μ έ ν ο ρ α ν τ ά ρ L ic h te n s te in S N -2 . Σ τ ο κ ά τω τ μ ή μ α το υ ρ ύ γ χ ο υ ς δ ια κ ρ ίν ο ν τ α ι δ ύ ο π υ ρ ο β ό λ α τω ν 3 0 m m κ α ι σ τ ο ά νω τ μ ή μ α δ ύ ο τω ν 2 0 m m . Π ο λ λ ο ί ά σ σ ο ι π ετο ύ σ α ν μ ε το B f 1 1 0 μ έ χ ρ ι το τέ λ ο ς το υ π ο λέμ ο υ .

π ό λεμ ο ς σ του ς ν υ κ τερ ιν ο ύ ς ο υρ α ­ νούς τη ς Γερμανίας ή τα ν μια α ρ έ­ να που εξω θ ο ύ σ ε το υ ς π ιλότους και τη δια θ έσ ιμη τεχ ν ο λ ο γ ία στα όρια δ υ ν α το τή τω ν το υ ς . Σ τις α ρχές το υ Β'ΓίΠ δ εν είχαν α να π τυχθ εί μέσα για τη ν α ν τιμ ε ­ τώπιση τω ν ν υ κ τερ ινώ ν βομβαρδισμώ ν. Η ανάπ τυξη ενό ς α ξιό λο γου δ ικ τύ ο υ α ερ ά μ υ ­ νας από τη Luftwaffe έ γ ιν ε μ ετά τις π ρώ τες ν υ κ τερ ιν έ ς α π οσ το λές τη ς RAF. Οι π ρώ τες ν υ κ τε ρ ιν έ ς επ ιδ ρ ο μ ές στο γ ερ μ α ν ικό έ δ α φ ο ς δ εν έγινα ν για τη ρίψη βομβώ ν, αλλά για τη ρίψη προπαγανδιστι­ κών φυλλα δίω ν από αεροσ κάφ η Whitley το φθινόπ ω ρο το υ 1939. Οι π ρώ τες π ρα γμα τι­ κ ές επ ιδ ρ ο μ ές άρχισαν το ν Μάιο το υ 1940, με τη ν ένα ρ ξη τη ς γ ερ μ α ν ική ς επ ίθεσ ης

Ο

- Ί Ω Τ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

προς τη Δύση. Ανεπαρκή να υτιλια κά β ο η ­ θ ή μ α τα και π επ αλαιω μένα σ υσ τήματα σ κό­ π ευσης μείω ναν τη ν α κρ ίβ εια π ροσβολής τωνν βομβα ρδισ τικώ ν, αλλά σ η μ α ν τικ ό τε­ τω ρος αντίπ αλος τω ν β ρ ετα νικώ ν α ερο σ κα ­ φών ή τα ν οι κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κες. Σ τη ν αρχι­ κή φάση το υ π ολέμου η γ ερ μ α ν ική α ερ ά ­ μυνα σ τη ρ ιζό τα ν σ τις π ανίσ χυρες α ν τια ε ­ ροπ ορ ικές π υρ οβο λα ρχίες, σ το υ ς π ροβο­ λ είς και στο δ ίκ τυ ο π αρατήρησ ης για τη ν αντιμετώ π ισ η τω ν βομβαρδισμών. Τα πρώ τα α εροσ κάφ η που χρησιμοποιή θ η κ α ν ως ν υ κ τερ ιν ά μ α χητικά ή τα ν τα διπλάνα Arado Ar 68E/F. Μ ε τη β ο ή θ εια π ρο­ βολέω ν, βασ ίζοντα ν σε δύο π ολυβόλα τω ν 7,92 mm και α ρ κ ετή τύ χ η για τη ν π ραγμα­ τοποίηση καταρρίψεων, Το καλοκαίρι το υ

1939 ιδ ρ ύ θ η κ ε η 10 (Nachtjagd)/JG 26 με δι­ ο ικ η τή το ν υποσμηναγό Γιόχαν Στάινχοφ και σκοπό τη ν ανάπ τυξη τω ν κατάλληλω ν τα κ τικώ ν μάχης. Η Μ οίρα χρησ ιμοπ οιούσ ε αρχικά Ar 68 και Bf 109Β, που αντικα τα σ τά θ η κα ν από Bf 1090 και στη σ υνέχεια από Bf 109D. Μ έχρ ι τα τέ λ η το υ 1939 α κο λού θη σ ε η σ υγκρ ότησ η τω ν Μ οιρώ ν 10(N)/JG2 και 11 (N)/JG2. Οι τ ρ ε ις α υ τέ ς μ ο νά δ ες σ υγκρό­ τησ α ν τη IV Σμηναρχία (N)/JG2 που αναπ τύ­ χ θ η κ ε στη βό ρ εια Γερμανία. FI πρώ τη κατά ρριψ η από ν υ κ τερ ιν ό μ α χη τικό ή τα ν ένα β ρ ετα ν ικ ό Fairely Battle και σ ημ ειώ θ η κε τη ν ύ χ τα τη ς 20ής Απριλίου 1940. Μ έχρι το καλοκαίρι το υ 1940 το Bf 109D χρησιμοποιή θ η κ ε για ν υ κ τερ ιν έ ς απ οσ τολές. Τα α ερ ο ­ σκάφη α υ τά ή τα ν α κα τά λλη λα για ν υ κ τερ ι-

ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΤΟΥ Γ ΡΑΙΧ ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

Η Α Δ Υ Ν Α Μ ΙΑ Α Ν Α Κ Ο Π Η Σ ΤΩ Ν Σ Υ Μ Μ Α Χ ΙΚ Ω Ν Β Ο Μ Β Α Ρ Δ ΙΣ Μ Ω Ν Κ Α Ι ΤΟ ΣΦ ΥΡ Ο Κ Ο Π Η Μ Α Κ Υ Ρ ΙΩ Ν ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΣΤΟ Χ Ω Ν ΗΤΑΝ Μ ΙΑ ΑΠ Ο ΤΙΣ Α ΙΤ ΙΕ Σ Π Ο Υ Ο Δ Η Γ Η Σ Α Ν ΣΤ Η Ν Π ΤΩ ΣΗ ΤΟΥ

Γ

ΡΑΙΧ. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ

Α Ν Α Χ Α ΙΤ ΙΣ Η Σ ΤΩ Ν Ν Υ Κ Τ Ε Ρ ΙΝ Ω Ν Β Ο Μ Β Α Ρ Δ ΙΣ Τ ΙΚ Ω Ν Α Ρ ΧΙΚΑ ΕΙΧΕ ΑΝ ΑΤΕ Θ Ε Ι Σ Τ ΙΣ ΚΑΛΑ Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ Μ Ε Ν Ε Σ Α Ν Τ ΙΑ Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Ε Σ Μ Ο Ν Α Δ Ε Σ ΤΗΣ LUFTWAFFE. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜ ΑΤΑ Δ Ε Ν ΗΤΑΝ ΙΚ Α Ν Ο Π Ο ΙΗ Τ ΙΚ Α ΚΑ Ι Ο Δ Η Γ Η Σ Α Ν ΣΤ Η Ν ΑΝ ΑΠ ΤΥΞΗ Ε Ξ Ε ΙΔ ΙΚ Ε Υ Μ Ε Ν Ω Ν Α Ε ΡΟ ΣΚ ΑΦ Ω Ν Π Ο Υ Μ ΕΤΕΦ ΕΡΑΝ ΙΣΧΥΡΟ Ο Π Λ ΙΣ Μ Ο Κ Α Ι ΠΛΗΘΩΡΑ Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν ΙΚ Ω Ν ΣΥ ΣΚ Ε Υ Ω Ν . ΤΑ Ν Υ Κ ΤΕ Ρ ΙΝ Α ΚΑΤΑΔΙΩΚΤΙΚΑ ΤΗΣ MESSERSCHMITT, ΤΗΣ JUNKERS ΚΑΙ Α Λ Λ Ω Ν ΕΤΑΙΡΙΩ Ν Π Α Ρ Ο Λ ΙΓΟ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΝ Α Π Α ΓΟ Ρ Ε Υ Τ ΙΚ Ο ΤΟ ΤΙΜ Η Μ Α ΤΩΝ Ν Υ Κ Τ Ε Ρ ΙΝ Ω Ν Β Ο Μ Β Α Ρ Δ ΙΣ Μ Ω Ν , Α Λ ΛΑ ΤΕΛΙΚΑ ΥΠ ΕΚΥΨ ΑΝ ΣΤΗ ΣΥ Μ Μ Α Χ ΙΚ Η Τ Ε ΧΝ Ο ΛΟ ΓΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ. Δ ΙΑ Σ Η Μ Ο Ι Α Σ Σ Ο Ι Ο Π Ω Σ 0 ΛΕΝΤ, 0 ΣΝ ΑΟ ΥΦ ΕΡ ΚΑ Ι 0 ΣΤΡΑΙΜ Π ΚΑ ΤΕΡ ΡΙΨ ΑΝ Δ Ε Κ Α Δ Ε Σ Β Ο Μ Β Α Ρ Δ ΙΣ ΤΙΚ Α , Χ Ω Ρ ΙΣ Ο Μ Ω Σ ΝΑ Μ Π Ο Ρ Ε Σ Ο Υ Ν ΝΑ Α Λ Λ Α Ξ Ο Υ Ν ΤΗ ΡΟ Η ΤΟΥ

33

ΠΟΛΕΜΟΥ. 01 Α Π Α ΙΤ Η Σ Ε ΙΣ ΤΟΥ Ν Υ Κ ΤΕ Ρ ΙΝ Ο Υ Α ΓΩ Ν Α ΗΤΑΝ Ε Ξ Ο Ν ΤΩ ΤΙΚ Ε Σ ΚΑ Ι ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΥΟ ΠΛΕΥΡΕΣ. Π λ ε υ ρ ικ ή ά π ο ψ η ε ν ό ς H e 2 1 9 Α -7 , τη ς τ ε λ ικ ή ς έ κ δ ο σ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς , μ ε κ ιν η τ ή ρ ε ς D B 6 0 3 G τω ν 1.900 hp, ρ α ν τ ά ρ F u G 2 1 8 N e p tu n , ε κ τ ιν α σ σ ό μ ε ν α κ α θ ίσ μ α τ α , Θ ω ρ ά κ ια η κ α ι ο π λ ισ μ ό ως κ α ι ο κ τώ π υ ρ ο β ό λ α τω ν 3 0 m m . Μ ό ν ο ν έν α έ ψ β α σ ε σ τ η I/N J G 1.

νές α π οσ το λές λόγω τη ς ανεπ α ρκούς ο ρα ­ τό τη τ α ς από το π ιλοτήριο. Η δράση τω ν πρώτων μονάδω ν είχ ε π ενιχρά α π ο τε λ έ ­ σματα και αρχικά και οι δύο αντίπ αλοι ανα­ ζητούσ αν φ εγ γ α ρ ό λ ο υ σ τες και κα θ α ρ ές ν ύ κ τε ς για τη ν ε κ τέ λ ε σ η τω ν αποστολών. Οι π ρώ τοι βομβαρδισ μοί τη ς RAF στο γ ερ μ α ν ικό έδ α φ ο ς π ρα γμα τοπ οιή θη κα ν στις 15 Μ αϊου 1940, ό τα ν 99 Wellington, Whitley και Hampden έπ λη ξα ν τη βιομηχα νι­ κή π εριοχή το υ Ρουρ, τη ν καρδιά το υ γ ε ρ ­

μανικού οπλοστασίου. Α κο λού θη σ α ν και ά λ λ ες επ ιδ ρ ο μ ές, μ ε απ οκορύφ ω μα το ν βομβαρδισ μό το υ Β ερ ολίνου τη ν ύ χ τα τη ς 25ης Α υγούσ του από μια δύναμη 81 βο μ ­ βαρδισ τικώ ν, δ ια ψ εύ δ ο ν τα ς με το ν καλύ­ τ ε ρ ο τρόπ ο το υ ς κομπ ασ μούς το υ Γκαίριγκ ό τι καμία εχ θ ρ ικ ή βόμβα δ εν θ α έ π λ η ττε τη ν π ρω τεύουσ α το υ Ράιχ. Η Luftwaffe, π ροσ αρμοσ μένη σ τις απαι­ τή σ εις το υ « κερ α υ νο βό λο υ π ολέμου», δ εν δ ιέ θ ε τ ε κάποιο ε ξε ιδ ικ ε υ μ έ ν ο ν υ κ τερ ινό

μα χη τικό . Σ τις 20 Ιουλίου 1940 ο Γκαίριγκ δ ιέ τα ξε το ν σμήναρχο Γιόζεφ Καμχούμπ ερ να α ναλάβει τη ν υ κ τερ ιν ή άμυνα και να σ χηματίσ ει τη ν πρώτη « νυ κτερ ινή » π τέρ υ ­ γα μάχης. Π υρήνας τη ς νέα ς μονάδας ή τα ν οι Σ μ ηνα ρ χίες I/ZG1 και IV/JG2, που σ χημά­ τισ αν τη I/Nachtjagdgeschwader 1 (I/NJG 1). Η τε λ ε υ τ α ία σ υ γ κ ρ ο τή θ η κ ε στο Β ένλο τη ς Ο λλανδία ς και τη ν π αραμονή το υ επίση­ μου σ χηματισμού σημείω σ ε τη ν πρώτη κατάρριψ ή τη ς, ένα δ ικ ιν η τή ρ ιο Whitley. ΠρώΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

24

τα αεροσ κάφ η τη ς ή τα ν τα δ ικ ιν η τή ρ ια Bf 110C-2. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1940, μ ετά τη ν επανεκπ αίδευσ η τη ς I/ZG76, σ υ γκρ ο τή θ η κε η II/NJG1. Μ ετά τις μ εγ ά λ ες απ ώ λειες τω ν Bf 110 στη Μάχη τη ς Αγγλίας οι σ μη­ να ρ χίες τω ν κα τα σ τρ ο φ έω ν επ ανεκπ αιδεύτη κ α ν για ν υ κ τερ ινά αγώνα - όπως η V/(Z) LG1, που μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε I/NJG 3 το ν Ο­ κτώ βριο το υ 1940. Κ αθόλη τη δ ιά ρ κεια το υ 1940 τα πλη­ ρώ ματα τω ν ν υ κ τερ ινώ ν μα χητικώ ν κα θ ο ­ δ η γ ο ύ ν το σ του ς σ τόχους με τη β ο ή θ εια π ροβολέω ν και βασ ίζονταν σ την όρασή το υ ς για τη ν ε π ίτε υ ξη καταρρίψεων. Μ ερ ι­ κά α εροσ κάφ η Bf 110D-1/U-1 χρησ ιμοπ οι­ ούσαν π ρω τόγονους α ισ θ η τή ρ ες υ π έρυ ­ θ ρ η ς α κτινο β ο λία ς που α νίχνευα ν τη θ ε ρ ­ μ ό τη τα από τις εξα γ ω γ ές τω ν κινητήρω ν. Η εγκατάσ τασ η φ λογοκρ υπ τώ ν όμω ς στα β ο μβαρδισ τικά τη ς RAF το υ ς κα τέσ τη σ ε α­ να π ο τελεσ μ α τικ ο ύ ς. Η ταν φ α νερ ό ό τι για τη ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ η δράση τω ν ν υ ­ κτερ ινώ ν μαχητικώ ν ή τα ν απ αραίτητη η ε ­ γκατά σ τα σ η ραντάρ. Η Luftwaffe υπ ολειπ ό­ τα ν τη ς RAF, που είχ ε ήδη σε υπηρεσία τα Bleinheim Mk IF με ρ αντάρ AI Mk III και μέχρι τα τέ λ η το υ 1940 άρχισε να χρησ ιμοπ οιεί τα Beaufighter. Η απάντηση τω ν Γερμανώ ν ή τα ν η ανά­ π τυξη, από το 1941, μιας σ ειράς σ ταθμώ ν ραντάρ που σταδιακά κάλυπ τε τα πιθανά σ ημεία εισ όδου τω ν επ ιδρ ομ έω ν από τις α­ κ τ έ ς τη ς Δανίας μ έχ ρ ι τα σύνορα με τη ν Ε λβετία. Το σ ύσ τημα Himmelbett χρη σ ιμ ο ­ ποιούσε δύο ρ αντάρ Wurzburg FuMG 62 με μ εγίσ τη ακτίνα 35 km (το 1942 διπλασιάστη­ κε), που λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν σε σ υχνότητα 560 MHz. Τα σ υσ τήματα τρ ο φ ο δ ο το ύ ν το με σ τοιχεία από τα ρ αντάρ έγ κ α ιρ η ς π ρ ο ειδ ο ­ ποίησης FuMG 80 Freya (ακτίνα δράσ ης 60150 km). Το πρώ το ραντάρ Wurzburg-Rot εγκλώ βιζε το εχ θ ρ ικ ό βο μβ α ρδ ισ τικό και έ ­ σ τελνε τα σ τοιχεία σ τον σ τα θ μό εδά φ ου ς. Ε κεί υπήρχε ένα ς γ υ ά λινο ς πίνακας που α­ π εικό νιζε τη ν π εριοχή κάλυψ ης από το ρα­ ντά ρ . Η θ έσ η το υ εχ θ ρ ικ ο ύ βο μβ α ρ δ ισ τι­ κού α π εικο νιζότα ν με μια κό κκινη ακτίνα. Ο σ τα θ μό ς εδ ά φ ο υ ς σ υ ν δ εό τα ν με το ρα­ ντά ρ Wurzburg-Gron, που εγκλώ β ιζε και κα­ θ ο δ η γ ο ύ σ ε το φ ίλιο μα χη τικό . Η θ έσ η το υ μα χη τικο ύ σ υμ βο λιζό τα ν σ τον πίνακα με μια πράσινη ακτίνα. Ο ε λ ε γ κ τή ς εδ ά φ ο υ ς κα θ ο δη γο ύσ ε το μ α χη τικό μ έχ ρ ι να π ετύ χ ει οπτική επαφή με το ν στόχο και ένα ακό-

Ε μ π ρ ό σ θ ια ά π ο ψ η ε ν ό ς D o 217J-2, ε ν ό ς α π ό τ α β α ρ ύ τ ε ρ α ν υ κ τ ε ρ ιν ά μ α χ η τ ικ ά τ η ς L u ftw a ffe .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μα μ α χη τικό β ρ ισ κότα ν σε κατάσταση ε τ ο ι­ μ ό τη τα ς. Α κόμα και με τη ν καθοδήγησ η ραντάρ η αναχαίτιση τω ν βομβαρδισ τικώ ν τη νύχτα ή τα ν μια πολύ δύσ κολη απ οσ το­ λή. Το κύριο μ ειο ν έκ τη μ α το υ σ υσ τή μα τος Himmelbett ή τα ν ό τι κά θ ε σ τα θ μ ό ς μπορού­ σε να εγκλω β ίσ ει μόνο ένα βο μβ α ρδισ τικό και να κα θ ο δ η γή σ ει μόνο ένα μαχητικό. Κατά τη δ ιά ρ κεια το υ 1941 μια μοίρα τη ς I/NJG 1 άρχισε να χρησ ιμοπ οιεί π ειρα­ ματικά τα ρ αντάρ π ροπαραγω γής Telefunken FuG 202 Lichtenstein BC. Α υτά λ ε ι­ το υρ γού σ α ν σε σ υχ νότητα 490 MHz με ι­ σχύ 1,5 kW και η ε μ β έ λ ειά το υ ς ή τα ν 2003.500 m. Η υσ τέρησ η τη ς Luftwaffe σ τον τ ε ­ χνολογικό το μ έ α ή τα ν σ ημα ντική, αφού μ έχρ ι το ν Μάιο το υ 1941 η RAF δ ιέ θ ε τ ε ήδη περίπου 200 Beaufighter Mk IF/IIF με ρα­ ντά ρ AI Mk IV μ έγ ισ τη ς ε μ β έ λ εια ς 6,4 km. Σταδιακά η δύναμη τω ν γερ μα νικώ ν ν υ κ τ ε ­ ρινών μα χητικώ ν α υ ξα νό τα ν και μ έχ ρ ι το ν Ιούνιο το υ 1941 είχαν σ υ γ κ ρ ο τη θ εί π έν τε σ μηναρχίες (gruppen) με Bf 110, Do 17 και Ju 88.

Τα π ρώ τα ν υ κ τερ ιν ά μ α χη τικά ή τα ν τρ ο π ο π ο ιη μ ένες εκδ ό σ εις β ο μβ α ρδ ισ τι­

Το 1942 υπ ή ρξε έ το ς -σ τα θ μ ό ς για τη Ν υ κ τερ ινή Δίω ξη (Nachtjagd), αφ ού ε ν τά ­ χ θ η κ α ν επιχειρησ ιακά νέα α εροσ κάφ η και ενα έρ ια ραντάρ και β ελ τιώ θ η κ α ν οι τα κ τι­ κ έ ς μάχης. Κατά τη δ ιά ρ κεια το υ έ το υ ς η ν υ κ τερ ιν ή αερά μ υνα κα τέσ τρ εψ ε 1.291 β ρ ετα νικ ά βομβαρδισ τικά, από τα οποία τα 860 έπ εσ αν θ ύ μ α τα τω ν ν υ κ τερ ινώ ν κα τα ­ διωκτικών. Σ τα τέ λ η το υ 1941 άρχισε η πα­ ραγωγή τω ν ραντάρ Lichtenstein από τη ν Telefunken, αλλά τα πρώ τα άρχισαν να ε ­ ντάσ σ ονται επιχειρησ ιακά μόλις το ν Ιούλιο το υ 1942. Το 1942 ή τα ν σ ημ α ντικό έ το ς και για τη Διοίκηση Β ομβαρδισ μού τη ς RAF, α φ ού αν έλ α β ε τη διοίκησή τη ς ο α ντιπ τέρ α ρχο ς Α ρ θ ο υρ Χάρις και χρη σ ιμ οπ οιή θη κε για πρώτη φ ορά το τε τρ α κ ιν η τή ρ ιο Lancaster, το κα λ ύ τερ ο β ρ ετα ν ικ ό βο μβ α ρδ ισ τικό το υ Β ’ΠΠ. Οι π ερ ίφ η μ ες τρ ε ις επ ιδ ρ ο μ ές τω ν «1.000» βομβαρδισ τικώ ν το υ Χ άρις ενα ­ ν τίο ν σ ημαντικώ ν γερ μα νικώ ν π όλεω ν κα­ τά τη ν π ερ ίο δο Μ α ίου-Ιουνίου 1942, ή τα ν κα θ ο ρ ισ τικές για τη ν ε ξ έ λ ιξ η το υ π ολέμου. Η πρώτη επ ιδρ ομή π ρ α γμ α το π ο ιή θ η κε τη ν ύ χ τα τη ς 30ής Μαϊου από 1.046 βο μβ α ρδ ι­

Τα J u 8 8 G -1 ή τ α ν τα σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ α ν υ κ τ ε ρ ιν ά μ α χ η τ ικ ά το υ 1944, α λ λ ά ο μ ικ ρ ό ς α ρ ιθ μ ό ς τ ο υ ς δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε να α λ λ ά ξ ε ι τ η ρ ο ή το υ π ο λ έ μ ο υ .

κών. To Do 17Ζ-6 ή τα ν η πρώτη έκδοσ η νυ ­ κτερ ινο ύ μ α χη τικο ύ το υ βο μβα ρδισ τικού Do 17. Δ ιέ θ ε τ ε τέσ σ ερ α π ολυβόλα MG 15 τω ν 7,92 mm και ένα π υροβόλο MG FF τω ν 20 mm στο α δ ια φ α νές ρύγχος. Α κο λο ύ θ η σ ε το Do 17Ζ-10, σ το οποίο π ρ ο σ τέθ η κε αι­ σ θ η τή ρ α ς υπ ερύθρ ω ν Spanner και δ ε ύ τ ε ­ ρο π υροβόλο τω ν 20 mm σ το ρύγχος. Ο α­ ρ ιθ μ ό ς τω ν Do 17Ζ-6/10 ή τα ν μικρός και α υ ­ τά δ ια τέθ η κ α ν αρχικά στη Μ οίρα 4/NJG 1 με βάση στο Ν τήλεν. Η πρώ τη κατάρριψ η τη ς μονάδας, ένα Wellington, σ η μ ειώ θ η κε σ τις 18 Ο κτω βρίου 1940. Ε κτό ς από τις νυ ­ κ τερ ιν έ ς αναχαιτίσ εις τα Do 17Ζ-6/10 χρησ ιμοπ οιήθηκαν για τη ν προσβολή τω ν βά­ σεων τη ς RAF κατά τη φάση τη ς π ροσγείω ­ σης τω ν βομβαρδισ τικώ ν και α π οσ ύρθη­ καν από τη ν υπηρεσία στις α ρ χές το υ 1942. Πρώτη έκδοσ η ν υ κ τερ ιν ο ύ κα τα δ ιω κτι­ κού το υ αξιόπισ του βο μβ α ρδ ισ τικού Ju 88Α ή τα ν το Ju 88C-2, που η παραγωγή το υ ολο ­ κλ η ρ ώ θ η κε το φθινόπ ω ρο το υ 1941. Ο ο ­ πλισμός το υ ή τα ν δύο π ολυβόλα τω ν 7,92 mm και δύο π υροβόλα τω ν 20 mm στο ρ ύγ­ χος. Α κο λο ύ θ η σ ε μικρός α ρ ιθ μ ό ς C-4, που δ ια τέθ η κ α ν αρχικά στη Σμηναρχία I/NJG 2.

σ τικά εν α ν τίο ν τη ς Κολω νίας. Δύο ν ύ χ τε ς α ρ γό τερ α έ γ ιν ε η επ ιδρομή 956 α εροσ κα­ φών σ τον Εσσεν και τη ν ύ χ τα τη ς 25ης Ιου­ νίου ο βομβ α ρδισ μός τη ς Β ρ έμ ης. Οι β ρ ε­ τα ν ικ έ ς τα κ τικ έ ς π ροκάλεσ αν κορεσ μό τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς α ερ ά μ υνα ς και οδήγησ αν εσ π ευσ μένα σ την εισαγω γή το υ β ε λ τιω μ έ ­ νου ρ α ντά ρ FuG 212. Σ η μ α ν τικ ό τερ ο ν υ κ τερ ιν ό μ α χητικό το υ 1942 ή τα ν το Bf 11 OF, σε δ ιά φ ο ρ ες υπ οπ αραλλαγές, με δ ύο κ ιν η τή ρ ες DB601F1 τω ν 1.350 hp και οπλισμό τεσσ άρω ν π ολυ­ βόλω ν τω ν 7,92 mm και δύο π υροβόλω ν τω ν 20 mm. Τα F-4a μ ε τέ φ ε ρ α ν δ ύο ε ξ ω τ ε ­ ρ ικ ές δ ε ξα μ ε ν έ ς τω ν 300 It για αύξησ η τη ς α υ τονο μία ς και δ ιέ θ ε τα ν φ λ ο γο κρ ύ π τες και π υρ οβόλα με υ ψ η λό τερ η ταχυβολία. Π ιλότοι όπως οι Λ εντ, Φ αλκ και Στράιμπ άρ­ χισαν να σ ημειώ νουν σ η μ α ν τικές επ ιτυ ­ χ ίες. Η κυ ρ ιό τερ η τα κ τικ ή επ ίθεσ ης, μ ετά το ν οπ τικό εντοπ ισ μό το υ βο μβ α ρδισ τι­ κού, ή τα ν η πτήση κάτω από α υ τό σε από­ σταση περίπου 76 m. Την κα τά λλη λη σ τιγ­ μή ο π ιλότος ε κ τε λ ο ύ σ ε ένα ν ελιγ μ ό ανό­ δου υπό γω νία 50 μοιρώ ν και κτυπ ούσ ε το βο μβ α ρδ ισ τικό στο ευ ά λ ω το κάτω τμ ή μ α

Δ ύ ο B f 1 1 0 G -4 /R -3 π ε ρ ιμ έ ν ο υ ν τ η ν ύ χ τα να π έ σ ε ι γ ια να α ρ χ ίσ ε ι έ ν α ς σ κ λ η ρ ό ς α γ ώ ν α ς σ τ ο υ ς ο υ ρ α ν ο ύ ς τ ο υ Ράιχ.

και σ τις δ ε ξα μ ε ν έ ς καυσίμου. Σ τις α ρ χές το υ 1942 άρχισε η παραγω­ γή το υ Ju 88C-6, που χ ρη σ ιμ οπ οιή θη κε αρ­ χικά από τη ν Π τέρ υ γα NJG.2 και κα τα σ κευ ­ ά σ τη κε σε μ εγά λο υ ς α ρ ιθ μο ύς. Σ η μ α ν τικό ­ τ ε ρ ε ς β ελτιώ σ εις ή τα ν η π ροσ θήκη τω ν κι­ ν η τή ρ ω ν Jumo 211J τω ν 1.340 hp και επ ιπ λέ­ ον θω ράκισ ης. Σ τα τέ λ η το υ έ το υ ς π αρου­ σ ιάστηκε το Ju 88C-6b με ρ αντάρ FuG 202 Lichtenstein BC ή FuG 212 Lichtenstein C-1, με μ έγισ το βάρος απογείω σης 12.485 kg. Ο οπλισμός α π ο τε λ είτο από τρ ία π υροβόλα τω ν 20 mm και τρ ία π ολυβόλα 7,92 mm στο ρύγχος και δύο MG151/20 τω ν 20 mm στο μέσο τη ς α τρ ά κτο υ που έβ α λ λα ν υπό γω ­ νία 70 μοιρών. Ο εξοπ λισ μ ός τω ν ν υ κ τερ ινώ ν κα τα ­ διω κτικώ ν β ελ τιω ν ό τα ν σ ημαντικά. Π άντα όμω ς υπήρχαν και α π οσ το λές σ τις οπ οίες ο κυ νη γό ς μπορούσε εύ κο λ α να μ ετα τρ α π εί σε θήραμα, όπως έ γ ιν ε κατά τη διάρ­ κεια τη ς απ οσ τολής το υ ανθυπ οσ μηναγού Β ίλχεμ Γιόνεν τη νύχτα τη ς 26ης Μ αρτίου 1942. Τη ν ύ χ τα αυ τή ή τα ν η πρώ τη φορά που τα γ ερ μ α ν ικά κα τα διω κτικά θ α επιτίθ ε ν τ ο στα β ρ ετα νικ ά βο μβαρδισ τικά ό τα ν αυτά π ετούσ α ν ε υ θ εία και σ τα θ ερ ά , λίγο πριν από τη ρίψη τω ν βομβώ ν, και απ οτελούσ αν εύ κο λ ο στόχο. Σ τό χος τω ν β ο μ ­ βαρδισ τικώ ν για μια ακόμα φορά ή τα ν η κοιλάδα το υ Ρουρ. «...Καθώς πλησίαζα σ την π εριοχή το υ στόχου η ν ύ χ τα μ ετα τρ ά π η κ ε σε ημέρα. Μια θάλασσα από π ρο β ο λείς σάρωνε τη νύχτα για το ν εντοπ ισ μό κάποιου β ο μβ α ρ ­ δισ τικού και τα πυρά από τα α ντια ερ ο π ο ρ ι­ κά π υροβόλα ε κ ρ ή γ ν υ ν το δίπλα μας. Ξαφ­ νικά ένα βλήμα έσκασε πολύ κο ντά μας και το Bf 110 μου τρ α ν τά χ τη κ ε σαν να το κτύπησε ένα α ό ρα το χέρι. Ο ασ υρματισ τής μου ο Ρίσοπ έρ ιχ νε α σ τα μ ά τητα φ ω το β ο λί­ δ ες αναγνώ ρισης και έλ ο υ ζε με κο σ μητικά επ ίθ ετα το υ ς η λ ίθ ιο υ ς σ το έδ α φ ο ς που προσπαθούσαν να μας καταρρίψουν. Π ραγματοπ οίησα ένα ν ελιγ μ ό στα α ρ ισ τε­

ρά και ένα ς π ρο βολέα ς εντό π ισ ε ένα β ο μ ­ βαρδισ τικό μπροστά και κάτω μας. Το α ε ­ ροσ κάφ ος β υ θ ίσ τη κε προς το ν στόχο και ο δ είκ τη ς τα χ ύ τη τα ς κα ρ φ ώ θ η κε στα 530 km/h. Αρχισα να βάλλω ριπ ές και ο Τόμυ (β ρ ετα ν ικό βομβα ρδισ τικό) άρπ αξε φω τιά και αναπ οδογύρισε κ α τευ θ υ ν ό μ εν ο ς προς το έδ α φ ο ς. Γύρω μου έβ λεπ α τρία, τέσ σ ε­ ρα, π έν τε βο μβ α ρδ ισ τικά που έπ εφ τα ν σαν κ ο μ ή τε ς προς το έδ α φ ο ς. Π ολλά από τα βο μβαρδισ τικά έριχνα ν τις β ό μ β ες το υ ς ά ­ ναρχα και απ ομακρύνονταν. Ξαφνικά ο Ρί­ σοπ φ ώ ναξε: «Να ένα επάνω από εμάς!». Ξεχώρισα το π ερίγραμμα το υ β ο μβ α ρδ ισ τι­ κού καθώ ς κ α τευ θ υ ν ό τα ν βό ρεια και ανά­ γκασα το ν ε α υ τό μου να π α ρα μ είνει ή ρ ε ­ μος καθώ ς εκτελ ο ύ σ α το ν ελ ιγ μ ό ανόδου. «Είναι ένα τε τρ α κ ιν η τή ρ ιο » , φ ώ να ξε ο Ρί­ σοπ, « δ εν το ν έχ ο υ μ ε ξα ν α δ εί το ν τύπο». Το α ερο σ κά φ ο ς ή τα ν ένα τετρ α κ ιν η τή ρ ιο Shorts Stirling που επ εφ ύλασ σ ε μια δυσ ά ρε­ στη έκπ λη ξη για το πλήρω μα το υ μ α χη τι­ κού. Η μουν κοντά , ασ φαλής στο τυ φ λ ό ση­ μ είο το υ βο μβ α ρδ ισ τικού . Μ είωσα λίγο τη ν τα χ ύ τη τα για να μας ξεπ ερ ά σ ει και ο Ρίσοπ φ ώ ναξε: «Είναι η ώρα να κτυπ ήσ ουμε, α λ­ λιώ ς θ α μας εντο π ίσ ει ο ο υρ α ίο ς π ολυβο­ λ η τή ς ! Μ ε τη β ο ή θ εια το υ Θ εο ύ θ α τα κα­ τα φ έρ ο υ μ ε» . Μ όλις ά νοιξα πυρ το ίδιο έκα ­ νε και ο κο ιλια κός π ο λ υ β ο λ η τή ς και το Bf 110 λ ο ύ σ τη κ ε στα τρ ο χ ιο δ εικ τικά . Σε κλά­ σματα δ ευ τερ ο λ έ π το υ μ ετα τρ α π ή κ α μ ε σε φ λ εγ ό μ εν ο δαυλό με το ν Ρίσοπ να π έφ τει νεκρό . Προσπάθησα να εγκ α τα λ είψ ω το α­ ερο σ κά φ ο ς, αλλά η φ υ γ ό κ εν τρ η δύναμη με κάρφω σε στη θ έσ η μου. Κ αθώ ς π έφ τα μ ε για μ ερ ικά βασανιστικά δ ευ τερ ό λ ε π τα το α ερ ο σ κά φ ο ς α ν α τιν ά χτη κ ε και εγώ π ετάχ τη κ α έξω γ εμ ά το ς φ λό γες, χω ρίς όμω ς να κα τα σ τρ α φ εί το α λεξίπ τω τό το υ. Π ροσ γει­ ώ θηκα μέσα σε ένα π λημμυρ ισ μένο λιβάδι και χώ θηκα μ ες στη λάσπη ως το λαιμό. Εί­ χα σωθεί! Και μ ετά λιποθύμησα...». Το 1942 εμ φ α νίσ τη κε και το Dornier Do 217J, το β α ρ ύ τερ ο ν υ κ τερ ιν ό μ α χη τικό τη ς Luftwaffe. Σε υπηρεσία από το ν Φ εβ ρο υά ­ ριο το υ 1942, το Do 217J-1 δ ιέ θ ε τ ε τέσ σ ερα π ολυβόλα τω ν 7,92 mm και τέσ σ ερ α π υρο­ βόλα τω ν 20 mm στο ρύγχος. Α κο λού θη σ ε το J-2 με ρ αντάρ FuG 202, κ ιν η τή ρ ες BMW

801Μ τω ν 1.580 hp, χω ρίς απ οθήκη βομβών. Τα πρώ τα α εροσ κά φ η δ ια τέθ η κ α ν στη 4/NJG 1. Κ ατα σ κευά σ τηκα ν μόνο 130 μα χη­ τικά και τα π ληρώ ματα ή τα ν δ υσ α ρεσ τημ ένα από το μεγά λο βά ρ ος και τις χα μ η λές ε ­ πιδόσεις. Σ υ ν ή θ η ς π ρακτική ή τα ν η δράση τω ν β α ρ ύτερ ω ν Do 217 με Bf 110, σ χημ α τί­ ζο ντα ς ο μ ά δ ες «Hunter-Killer» και κα θ ο δ η ­ γ ώ ντα ς τα πιο ε υ έ λ ικ τα μ α χη τικά προς το ν στόχο. Η παραγωγή το υ Do 217J σ ταμάτησ ε στα τέ λ η το υ έ το υ ς και η Luftwaffe επ ικε­ ν τρ ώ θ η κ ε σ την ε ξ έ λ ιξ η τω ν J 88 και Bf 110 μ έχ ρ ι τη ν εμφ άνισ η νέω ν τύπων. Σ τα τέ λ η το υ 1942 η γ ερ μ α ν ική δύναμη νυ κτερ ινώ ν κα τα διω κτικώ ν α π ο τε λ είτο από 389 α ε ρ ο ­ σκάφη, από τα οποία τα 300 ή τα ν Bf 110. Το 1943 εμ φ α νίσ τη κε το Bf 110G, με κι­ ν η τή ρ ε ς DB605B-1 που α π έδιδαν 1.355 hp στα 5.700 m και ρ αντά ρ FuG 212 - α ρ γό τερ α FuG 220 Lichtenstein SN-2. Ο τυ π ικό ς οπλι­ σμός το υ ή τα ν τέσ σ ερ α π ολυβόλα τω ν 7,92 mm και δύο π υροβόλα τω ν 20 mm, αλλά πα­ ρουσ ιάσ τηκαν δ ιά φ ο ρ ες υποπαραλλαγές με διαφ οροπ οιήσ εις σ τον η λ ε κ τρ ο ν ικ ό ε ­ ξοπ λισ μό και σ τον μ ετα φ ερ ό μ εν ο οπλισμό. Σ ε μ ερ ικά α εροσ κάφ η το π ο θ ε τή θ η κ ε πυ­ ρ οβόλο τω ν 37 mm, σ ύσ τημα έγχυσ ης δ ιο­ ξειδ ίο υ αζώ του ή δύο π υροβόλα τω ν 30 mm - α ντικα θ ισ τώ ν τα ς τα π ολυβόλα το υ ρύγχους. Το Bf 110G-4 σήκωσε το βάρος τω ν νυ κ τερ ινώ ν αναχαιτίσεω ν το υ 1943, αλλά με πολλά π ροβλήματα σ το προω στικό σύ­ στημα. Σ η μ α ν τικ ό τερ ε ς εκδ ό σ εις το υ Ju 88 που χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν κατά τη δ ιάρ κεια το υ έ το υ ς ή τα ν το Ju 88R-1, που ή τα ν ό ­ μοιο με το C-6b αλλά δ ιέ θ ε τ ε το υ ς κ ιν η τή ­ ρ ες BMW 801 ΜΑ, και α κο λού θη σ ε το Ju 88R-2 με 14-κύλινδρους κ ιν η τή ρ ες BMW 801D. Σ τα τέ λ η το υ 1943 εμ φ α νίσ τη κε το Ju 88C-6c, που δ ιέ θ ε τ ε το ρ αντάρ FuG 220 Lichtenstein SN-2. Μ έχρ ι τα τέ λ η το υ 1943 τα Ju 88C εξόπ λιζα ν οκτώ σ μηναρχίες ν υ κ τ ε ­ ρ ινή ς δίω ξης. Μια από τις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς επ ινοήσ εις ή ­ τα ν η το π ο θ έτη σ η π υροβόλω ν σ την ά τρ α ­ κτο τω ν αεροσκαφώ ν, που έβ α λ λα ν υπό γωνία εν α ν τίο ν τω ν βομβαρδιστικώ ν. Το σ ύσ τημα Schraege Musik (Λοξή Μ ουσική=Τζαζ) ε π έτρ επ ε στα μ αχητικά να π ετο ύ ν σε σ χηματισμό με τα β ο μβ α ρδ ισ τι­ κά από κάτω το υ ς , κα τα ρ ρ ίπ το ντά ς τα με ευκο λία . Η ιδέα για τη ν εγκατάσ τασ η πυ­ ροβόλω ν στη ράχη τη ς α τρ ά κτο υ α ν ή κ ει σ τον σμηναγό Σ έ ν ε ρ τ τη ς III/NJG 3, με σ κο­ πό τη βελτίω σ η τη ς α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα ς τω ν Do 217J. Μ ε τη σ υνεργασία τη ς Dornier οι επ ιχειρη σ ια κές δ ο κ ιμ ές σ τις α ρ χές το υ 1943 ή τα ν ε π ιτυ χ η μ έν ες και οι π ρώ τες δ έ ­ κα σ υλλογές π α ρα δόθηκα ν το ν Α ύγουσ το το υ ίδιου έτο υ ς . Επίσης το 1943 άρχισαν οι παραδόσ εις τω ν β ελ τιω μ έν ω ν Do 217Ν-1 και από τα μέσα το υ έ το υ ς τω ν πολύ καλύ­ τερ ω ν Ν-2. Το Ν-2 ή τα ν ένα « θω ρη κτό το υ αέρα», με τέσ σ ερ α π υροβόλα τω ν 20 mm και τέσ σ ερ α π ολυβόλα τω ν 7,92 mm στο ρύγχος και τέσ σ ερ α π υροβόλα τω ν 20 mm που έβ α λ λα ν υπό γωνία 70 μοιρών. Μ έχρ ι το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1943 είχαν κατασ κευα-

25 ***

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

To F w 190A -6/R 11 τ η ς 1 /N JG 10, το υ υ π ο σ μ η ν α γ ο ύ Χ α ν ς Κ ρ ά ο υ σ ε , τ ο ν Α ύ γ ο υ σ το τ ο υ 1944. Ο Κ ρ ά ο υ σ ε τ ιμ ή θ η κ ε μ ε τ ο ν Σ τ α υ ρ ό τω ν Ιπ π ο τώ ν κ α ι σ η μ ε ίω σ ε 2 8 ν υ κ τ ε ρ ιν έ ς κ α τ α ρ ρ ίψ ε ις κ α τά τ η δ ιά ρ κ ε ια τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν « W ild e S au ».

σ τεί 234 Do 217Ν, που σταδιακά εξα φ α ν ί­ σ τηκα ν από τη ν υπηρεσία μέχρι τα μέσα το υ 1944. Επίσης μ ετά από επ ιτυ χ η μ έν ες δ ο κ ιμ ές τη ς II/NJG 5 εμ φ α νίσ τη κε το Bf 110G-4/U-1, με δύο π υροβόλα 30 mm σ το ο ­ πίσθιο τμ ή μ α το υ π ιλοτηρίου που έβ α λλα ν υπό γωνία. Η πλάστιγγα σε α υ τό το ν διαρκή π ό λ ε­ μο μ έτρ ω ν και α ν τιμ έτρ ω ν φ ά ν η κ ε να γ έ ρ ­ ν ει δρ α μ α τικά π ρος τη ν π λευρά τω ν Β ρ ε­ τανώ ν στα μέσα το υ 1943. Ε κτό ς από τα ε ­ π ιτεύ γμ α τα σ την ανάπ τυξη νέω ν η λ ε κ τρ ο ­

+ π τικός εντο π ισ μ ός τω ν βομβαρδιστικώ ν. Τα αναχαιτιστικά θ α έπ ρεπ ε να είναι μ ονοκι­ ν η τή ρ ια μ α χη τικά που θα κ α θ ο δ η γο ύ ν το από το ραντάρ σε μια π εριοχή που δ εν θα κα λυ π τό τα ν από τα α ντια ερ οπ ο ρικά π υρ ο­ βόλα. Ο Χ έρ μ α ν κ α τά φ ερ ε να το ν δ ε χ θ ε ί σε ακρόαση ο Γκαίριγκ σ τις 27 Ιουνίου 1943 και στη σ υνέχεια δ ια τά χ θ η κ ε ο σ χημ α τι­ σμός μιας μονάδας με Fw 190Α και Bf 109G για τις π ρώ τες δ ο κιμ ές. Τη ν ύ χ τα τη ς 3ης Ιουλίου π ρ α γμα τοπ οιή θη κε η πρώτη απο­ σ τολή «Wilde Sau», ό τα ν δ έκα μ α χη τικά α-

αλλά με τη ν έλευ σ η το υ χειμώ να άρχισαν τα π ρο βλήμ α τα και οι απ ώ λειες. Τα μ ονοκι­ νη τή ρ ια μ α χη τικά δ εν δ ιέ θ ε τα ν τα απαραί­ τη τα ρ α δ ιο β ο η θ ή μ α τα για τη ν προσγείωση με ά σ χημες κα ιρ ικές σ υ ν θ ή κ ες και α ρ κετο ί π ιλότοι που απ οπ ροσ α νατολίζονταν π ρο τι­ μούσαν να εγκ α τα λ είψ ο υ ν το α ερο σ κά φ ο ς από το να επ ιχειρήσ ουν προσγείωση. Σ τις α ρχές το υ 1944 εμ φ α νίσ τη κα ν ορισ μένα Bf 109G-6/N ειδ ικά για ν υ κ τερ ιν έ ς απ οσ τολές, με σ ύσ τημα εντοπ ισ μού τω ν εκπομπώ ν τω ν ρ αντάρ βομβα ρδισ μού τω ν β ρ ετα νι-

Ε να H e 2 1 9 A -7 /R 2 τ η ς I/N J G 1 σ το Μ ύ ν σ τ ε ρ το ν Ιο ύ ν ιο τ ο υ 1944.

v irv u u v

υ υ υ ιχ ο υ ιυ ν ,

r\vu iv-t

φ ερ α ν να μ ά θο υν τα γ ε ρ ­ μανικά μυσ τικά ό τα ν το πλήρω μα ενό ς Ju 88R-1 τη ς NJG.3 συμφώ ­ νησ ε να α υ το μ ο λή σ ει και στις 9 Μαϊου 1943 π ροσ γειώ θηκε σε μια βάση τη ς RAF σ το Αμ π ερ ντή ν τη ς Σκω τίας. Τα α π οτελέσ μα τα φ ά νη κα ν πολύ γρήγορα ό τα ν τη ν ύ χ τα τη ς 24ης Ιουλίου 791 α εροσ κάφ η βομβάρδισαν τη ν π εριοχή το υ Α μβούργου, σ την πρώτη από μια σειρά τεσσ άρω ν μεγάλω ν επ ιδρ ο ­ μών σε διάσ τημα δ έκ α νυχτών. Κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς απ οσ τολής τα α εροσ κάφ η έ ­ ρ ιξα ν μ εγ ά λ ες π ο σ ό τη τες α ερ ο φ ύ λλω ν (Window στη συμμαχική ορολογία), τυ φ λ ώ ­ ν ο ν τα ς τα γ ερ μ α ν ικά ραντάρ. Η ζώνη Himmelbett α χ ρ η σ τεύ θ η κ ε σε μια νύχτα, ό ­ πως και το ραντάρ FuG 212, που α ντικα τα σ τά θ η κε εσ π ευσ μένα από το FuG 220 SN-2. Για τη ν αντιμετώ π ισ η τω ν νέω ν β ρ ε τα ­ νικώ ν τα κ τικώ ν α να π τύ χ θ η κε η τα κ τικ ή «Α­ γριος Κάπρος» (Wilde Sau) το υ επισμηναγού Χάγιο Χέρμαν. Η λογική το υ Χ έρ μ α ν ή ­ τα ν απλή. Κατά τη δ ιά ρ κεια τω ν επ ιδρομώ ν δ εν ή τα ν απ αραίτητη η συσκότιση τω ν πό­ λεω ν, αφού τα β ρ ετα νικ ά α εροσ κάφ η ή τα ν εξοπ λισ μ ένα με το καλό ραντάρ ναυτιλίας H2S. Α ν τίθ ε τα θ α έπ ρεπ ε ο ουρ α νός να φ ω τίζετα ι, ώ σ τε να είναι ε υ κ ο λ ό τε ρ ο ς ο ο ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ν

ι |r\»-t ν

p .ο

ιχ α

δισ τικά σε μια επ ιδρομή σ την Κολωνία. Κ α τέσ τρ εψ α ν δώ δεκα, με α­ πώλεια ενό ς μ α χη τικο ύ. Ο Γκαίριγκ δ ιέ τα ξε το ν σ χηματισμό τη ς Π τέρ υ γα ς JG 300 με Bf 1109G-6 και ο Χ έρ μ α ν α ν έλ α β ε τη διοίκησή τη ς . Μ ετά τη ν ε κ τε τα μ έ ν η χρησιμοποίηση α ερ ο φ ύ λλω ν η ανάπ τυξη τω ν τα κτικώ ν «Wilde Sau» έλ α β ε μ εγ α λ ύ τερ η σημασία. Τη ν ύ χ τα τη ς 17ης Α υγούσ του 1943, κα­ τά τη δ ιά ρ κεια επ ιδρ ομ ής στις μ υ σ τικές ε ­ γκα τα σ τά σ εις το υ Π εε ν ε μ ο ύ ν τε , τα μ α χη ­ τικά κα τέρ ρ ιψ α ν 40 βομβα ρδισ τικά και ά λ­ λα 32 υπέστησαν σ οβ α ρές ζη μ ιές - χωρίς δ υ ν α τό τη τα επ ισ κευής. Σ τις 23 Α υγο ύ ­ στου, κατά τη δ ιά ρ κεια επ ιδρ ομ ής στο Β ε ­ ρολίνο, κα τα ρ ρ ίφ θ η κ α ν 56 αεροσ κάφ η, τη ν 1η Σ επ τεμ β ρ ίο υ ακόμα 47 και τρ ε ις ν ύ χ τε ς α ρ γό τερ α 26. Οι επ ιτυ χ ίες τη ς τα κ τικ ή ς «Wilde Sau» οδήγησ αν σ τον σ χηματισμό τω ν Π τερ ύγω ν JG301 και JG302, που σε άυνδυασ μό με τη JG300 σ υγκρότησ αν τη ν 30 Jagddivision με δ ιο ικη τή το ν α ντισ μή να ρ ­ χο Χέρμαν. Κ ά θε Π τέρ υγα α π ο τε λ είτο από τρ ε ις σ μηναρχίες, αλλά μόνο η μια δ ιέ θ ε τ ε μόνιμα αεροσ κάφ η. Οι υπόλοιπες χρη σ ιμ ο ­ ποιούσαν α εροσ κα φ η απο γ ε ιτο ν ικ ε ς μο­ ν ά δ ες που δρούσ αν τη ν ημέρα . Η δράση τη ς 30 Jagddivision ή τα ν πολύ σ ημαντική,

κών αεροσκαφώ ν, ραδιοφ άρο και φλογοκρ ύπ τες, που χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν από τη NJG 1 1 . 0 οπλισμός το υ ς ή τα ν τρ ία π υρο­ βόλα τω ν 20 mm και δύο π ολυβόλα τω ν 13 mm. Τον Μ άρτιο το υ 1944 οι τρ ε ις Π τέρ υ ­ γ ε ς σ υ μ μ ετείχ α ν σ την άμυνα το υ Ράιχ ανα­ χ α ιτίζο ν τα ς πάλι τα συμμαχικά βο μβ α ρδ ι­ στικά, αλλά τη ν ημέρα. Το 1943 άρχισαν οι π αραδόσ εις το υ κα­ λ ύ τερ ο υ ν υ κ τερ ιν ο ύ μ α χη τικο ύ, τη ς « κου­ κουβάγιας» He 219 Hhu τη ς Heinkel. Το πρω­ τό τυ π ο είχ ε π ετά ξει σ τις 15 Ν οεμβρίου 1942, αλλά μόλις το ν Ο κτώ βριο το υ 1943 άρχισαν οι π αραδόσ εις τω ν πρώ τω ν α ερ ο ­ σκαφών παραγω γής. Α κριβό και χρονοβόρο σ την παραγωγή το υ, το He 219 σ υνά ντη ­ σε τη ν αντίδρασ η το υ π τεράρχου Ερχαρτ Μιλχ, υ π εύθ υνου για το ν σ υντονισ μό τη ς π ο λεμ ική ς παραγω γής ο οποίος π ολέμησ ε φ α νατικά το πρόγραμμα και το υ ς υποστηρ ικ τές το υ , το ν Καμχούμπ ερ και το ν Χάινκελ. Ο Μ ιλχ π ροω θούσ ε ως ν υ κ τερ ιν ό μα­ χ η τικ ό το Ju 88 και ν έ ε ς εκ δ ό σ εις το υ και α ντιδ ρ ο ύ σ ε σ την παραγωγή ενό ς τόσ ο εξε ιδ ικ ε υ μ έν ο υ μαχητικού. Η πρώτη επιχειρησ ιακή απ οστολή του He 219 π ρ α γμα τοπ οιή θη κε τη ν ύ χ τα τη ς 11ης Ιουνίου 1943, ό τα ν ο δ ιο ικ η τή ς τη ς Σμηναρχίας I/NJG 1 επισ μηναγός Β έρ νερ

Στράιμπ π έτα ξε με ένα α ερο σ κά φ ο ς προπαραγω γής. Η «κουκουβάγια» κ α τέσ τρ εψ ε π έν τε Lancaster και μέσα σ τις ε π ό μ εν ες νύ ­ χ τε ς κα τα σ τρά φ ηκα ν σε έ ξι απ οσ τολές 20 αεροσ κάφ η, ανάμεσ ά το υ ς και έ ξι Mosquito, ένα τύ π ο ς που δ εν είχε αναχαιτισ θεί μ έχ ρ ι τό τε . Η έλλειψ η κινη τή ρ ω ν και ο κα τα κερ μ α τισ μ ό ς τη ς παραγω γής με τη ν παρουσίαση πολλών υποπαραλλαγώ ν μ εί­ ωσαν το ν α ρ ιθ μό τω ν π α ρ α χθ έντω ν α ερ ο ­ σκαφών. Τον Ν οέμβ ριο το υ 1943 η Σμηναρ ­ χία I/NJG 1 μ ετα φ έ ρ θ η κ ε από το Β ένλο στο Β ερ ολίνο για τη ν υπεράσπιση τη ς π ρ ω τεύ ­ ουσας. Η απ οτυχία έ ν τα ξη ς το υ Ju 88G το 1943 έδω σ ε μια ανάσα ζωής σ το πρόγραμμα, αλ­ λά οι σ υμμαχικοί βομβαρδισ μοί είχαν επ η­ ρεάσ ει τη ν παραγωγή. Ε ξε λ ιγ μ έν ες ε κ δ ό ­ σεις π α ρέμεινα ν στα χαρτιά και μ έχρ ι το ν Ν οέμβ ριο το υ 1944 (και τη ν ακύρωση όλων τω ν π ρογραμμάτω ν

παραγω­ γ ή ς ε κ τό ς τω ν α ερ ιω θο ύμ ενω ν και τω ν μο­ νο κινη τή ρ ιω ν μαχητικώ ν) είχαν π α ρα δοθεί 268 He 219 όλω ν τω ν εκδό σ εω ν και 20 ανα­ π τυξια κά πρω τότυπα. Κ υ ρ ιό τερ η έκδοσ η παραγω γής ή τα ν το He 219Α-5 με δύο κινη ­ τή ρ ε ς τω ν 1.800 hp και τυ π ικό οπλισμό έ ξι π υροβόλω ν τω ν 20 mm και δύο τω ν 30 mm που έβ α λ λα ν υπό γωνία. Η I/NJG1 π αρέμεινε ο κύ ριο ς χ ρ ή σ τη ς α υ τού το υ α ερο σ κά ­ φους. Μ ερικά He 219 χρ ησ ιμοπ οιήθηκα ν από τις II/NJG 1, 4/NJG 1, Nachtjagdgruppe 10, 7/NJG 5 και Nachtjagdstaffel Norwegen. Οι π αραδόσ εις τω ν He 219 π ρα γμα τοπ οιού­ ν το με ε ξα ιρ ε τικ ά βραδύ ρ υθμό. Τον Ιούνιο το υ 1944 η I/NJG 1 δ ιέ θ ε τ ε μόλις 20 τέ το ια αεροσ κά φ η και στις α ρχές το υ 1945 μόλις 64. Το σ η μ α ν τικό τερ ο γ ερ μ α ν ικό π ρόβλη­ μα ή τα ν η α νεπ αρκής δύναμη τω ν καταδιω ­ κτικώ ν, που δ εν μπορούσ ε να α ντιμ ετω π ί­ σει επαρκώ ς το υ ς ν υ κ τερ ιν ο ύ ς βο μβ α ρ δ ι­ σ μούς. Τον Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1943 υπήρχαν μόλις 400 επιχειρησ ιακά μαχητικά, όσα π ε­ ρίπου και στα τέ λ η το υ π ρ ο ηγού μενου έ ­ το υ ς, αλλά είχαν να α ντιμετω π ίσ ουν πολύ

Κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ή ά π ο ψ η ε ν ό ς J u 8 8 G -6 b τ η ς I/N J G 101 σ τ ο Ιν γ κ ο λ σ τ α ν τ σ τα τ έ λ η τ ο υ 1944.

π ερισ σ ότερα και επ ικίνδυνα συμμαχικά α ε ­ ροσκάφη. Το 1944 τα π ρο βλήμ α τα για τη γ ερ μ α ν ι­ κή α ερά μ υνα πολλαπλασιάστηκαν. Την η ­ μέρ α επ ιχειρούσ αν τα α μ ερ ικα νικά β ο μ ­ βαρδισ τικά και το βράδυ ερ χ ό τα ν η σειρά τη ς RAF. Επίσης από τα τέ λ η το υ π ρο ηγού ­ μ ενου έ το υ ς είχ ε δ ια λ υ θ εί το αεροπ ορικό σώμα Nahctjagdfliegerkorps XII και ο Καμχούμπ ερ μ ετα κ ιν ή θ η κ ε σε δ ευ τερ εύ ο υ σ α διοίκηση. Παρά το υ ς επ ιτυ χ η μ έν ο υ ς β ο μ ­ βαρδισ μούς η παραγωγή τω ν αεροσκαφώ ν α υ ξή θ η κ ε και εμ φ α νίσ τη κα ν ν έο ι β ελ τιω ­ μ ένο ι τύποι, χωρίς όμω ς να υπάρχει σε πα­ ράλληλη ε ξέ λ ιξη ένα ικανοπ οιητικό π ρό­ γραμμα εκπ α ίδ ευ σ ης νέω ν πιλότων. Μ έχρ ι το ν Ιούνιο το υ 1944 τα Bf 110G-4 εξόπ λιζα ν τις 14 από τις 22 σ μηναρχίες τω ν Π τερ ύγω ν NJG 1/3/4/5/6, κα λύ π το ντα ς μια π εριοχή από το Α αμπ οργκ τη ς Δ ανίας μ έ ­ χρι τη Ρέιμς τη ς Γαλλίας και από το Σλάισχάιμ μ έχρ ι τα σύνορα με τη Ρουμανία. Σ τα δια κά ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν Bf 110G-4 μειω νό­ τα ν με τη ν εμφ άνισ η τω ν μ εγα λύ τερ ω ν Ju 88, αλλά α ρ κ ετο ί άσσοι συνέχισαν να τα χρησ ιμοπ οιούν μ έχρ ι το τέ λ ο ς το υ π ο λ έ­ μου. Α λλω σ τε το Bf 110G ή τα ν ένα ικανό α­ εροσ κά φ ος. Κατά το διάσ τημα 2 Απριλίου 27 Μ αϊου 1944 ορισ μένα Bf 110G-3 τη ς 4/NJG 1 κ α τέσ τρ εψ α ν 32 βομβαρδιστικά. Το 1944 σ η μ α ν τικό τερ ο ν υ κ τερ ινό μα­ χ η τικ ό από α ρ ιθ μ η τική άποψη ή τα ν το Ju 88G, που άρχισε να κάνει αισ θητή τη ν πα­ ρουσία το υ από τα μέσα το υ έτο υ ς . Πρώτη έκδοσ η παραγω γής ή τα ν το Ju 88G-1, με τέσ σ ερα π υροβόλα τω ν 20 mm στο ρύγχος και τρ ιμ ε λ έ ς και α ρ γό τερ α τε τρ α μ ε λ έ ς πλήρω μα λόγω τη ς π ληθώ ρας τω ν η λ ε ­ κτρο νικώ ν συσκευών. Α ναπ τύχθηκαν διά­ φ ο ρ ες εκδ ό σ εις με ισ χ υ ρ ό τερ ο υς κ ιν η τή ρ ες , β α ρ ύ τερ ο οπλισμό και ν έ ε ς η ­ λ ε κ τρ ο ν ικ έ ς σ υσ κευές. Ε κτό ς από τα ε ξ ε ­ λ ιγ μ έν α σ υσ τήματα ραντάρ τα α εροσ κάφη μπορούσαν να φ έρ ο υ ν το σ ύσ τημα FuG 227 Flensburg για το ν εντοπ ισ μό τω ν ραντάρ π ροειδοπ οίησ ης σ την ουρά τω ν β ρ ετα ν ι­ κών βο μβαρδισ τικώ ν και σ ύσ τημα FuG 350 Naxos για το ν εντοπ ισ μό τω ν ραντάρ β ο μ ­ βαρδισ μού H2S, με ε μ β έ λ εια 50 km στις μ ε ­ τα γ ε ν έ σ τε ρ ε ς εκδ ό σ εις. Σ υνολικά κατα-

σ κευά σ τη κα ν 700-800 Ju 88G, που ή τα ν από τα ικα νό τερ α ν υ κ τερ ινά μ α χη τικά τη ς Luftwaffe, χωρίς όμω ς να μπ ορέσ ουν να σ τα μ α τήσ ο υν το υ ς σ υμμαχικούς β ο μ β α ρ ­ δισ μούς. Μ εγάλο π λήγμα α π ο τέλ εσ ε η π ροσ γεί­ ωση ενό ς Ju 88G-1 τη ς 7/NJG 2 τη νύχτα τη ς 13 Ιουλίου 1944 στη βάση Γούντμπ ριτζ τη ς RAF. μ ετά από βλάβη σ την πυξίδα, π ρ ο σ φ έρ ο ντα ς ένα ανέλπ ισ το δώρο σ τους Β ρ ετα νο ύ ς. Μ έσα σε δ έκ α η μ έ ρ ε ς είχαν α­ ν α π τυ χ θ εί α ν τίμ ετρ α για τις η λ ε κ τρ ο ν ικ έ ς σ υ σ κευ ές και οι Β ρ ετα νο ί γνώ ρισαν έναν ουσ ιαστικά άγνω στο, αλλά υπολογίσιμο α­ ντίπαλο. Τον Ιούνιο το υ 1944 π έτα ξε το πρώτο Ta 154 τη ς Focke Wulf, το γ ερ μ α ν ικό α ν τί­ γραφ ο το υ θανάσ ιμου Mosquito. Οι σ υμμα­ χ ικοί βομβαρδισ μοί κα τέσ τρ εψ α ν το ερ γ ο ­ στάσιο παραγω γής το υ υλικού σ υ γκό λλη ­ σης τω ν ξύλινω ν τμ η μ ά τω ν και το υποκα­ τά σ τα το που χρη σ ιμ ο π ο ιή θ η κε π ροκαλούσε διάβρωση το υ ξύ λο υ . Μ ερικά α ερο σ κά ­ φη χρη σ ιμ οπ οιή θη κα ν επιχειρησ ιακά από τη I/NJG 3 σ το Σ τά ν τε το ν Ιανουάριο το υ 1945, με ραντάρ FuG 218 Neptun, δύο π υρο­ βόλα τω ν 20 mm και δύο τω ν 30 mm στο ρ ύγχος και ένα τω ν 30 mm που έβ α λ λ ε υπό γωνία σ το οπίσθιο τμ ή μ α τη ς α τρ ά κτο υ . Η σ υμμαχική απόβαση στη Ν ορμανδία και η σταδιακή εξά ρθ ρ ω σ η το υ δ ικτύ ο υ ρα­ ντάρ, σε συνδυασμό με το ν α υ ξα ν ό μ εν ο αρ ιθ μο τω ν συμμαχικώ ν αεροσκαφώ ν, εξα ντλησ α ν τη δύναμη τω ν νυ κ τερ ινώ ν κα τα ­ διωκτικών. Κατά το τε λ ε υ τ α ίο έ το ς το υ πο­ λ έμ ο υ ο η λ ε κ τρ ο ν ικ ό ς εξοπ λισ μ ός β ελ τιώ ­ θ η κ ε και άρχισαν οι π ρώ τες δ ειλ ές ε μ φ α ν ί­ σ εις τω ν πρώ τω ν α εριω θο ύμ ενω ν ν υ κ τερ ινώ ν καταδιω κτικώ ν. Κ ύριος εκπ ρ ό ­ σωπός το υ ς ή τα ν το δ ιθ έσ ιο Me 262 B-1a/U1. Τον Δ εκ έμ β ρ ιο το υ 1944 σ χημ α τίσ τηκε η μονάδα Kommando Stamp, που στη σ υνέ­ χεια μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε Kommando Welter (από το όνομα το υ δ ιο ικη τή τη ς) και σε 10η Μ οίρα τη ς NJG 11 και έδρ α σ ε σ την ε υ ρ ύ τ ε ­ ρη π εριοχή το υ Β ερ ολίνου. Ο οπλισμός το υ α ερ ο σ κά φ ο υ ς α π ο τε λ είτο από δύο πυ­ ροβό λα τω ν 20 mm και δύο τω ν 30 mm στο ρύγχος. Κ ατα σ κευά σ τηκα ν μόλις 12 μονά­ δ ε ς με ραντάρ Neptun και σ ύσ τημα Naxos.

37 s® *

Ε να δ ιθ έ σ ιο M e 2 6 2 B -1 a /U -1 τ η ς 10ης Μ ο ίρ α ς τ η ς N J G 11, όπ ω ς έ δ ρ α σ ε σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η π ε ρ ιο χ ή τ ο υ Β ε ρ ο λ ίν ο υ κ α τ ά το υ ς τ ε λ ε υ τ α ίο υ ς μ ή ν ε ς το υ Β ’Π Π . Σ τ ο ρ ύ γ χ ο ς φ έ ρ ε ι ρ α ν τ ά ρ N e p tu n κ α ι σ τ ο ε μ π ρ ό σ θ ιο τ μ ή μ α τ η ς α τ ρ ά κ τ ο υ δ ύ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ έ ς δ ε ξ α μ ε ν έ ς τω ν 3 0 0 It. Ε ξ α ιτ ία ς τ ο υ ρ α ν τ ά ρ η μ ε γ ίσ τ η τ α χ ύ τ η τ α ή τ α ν μ ε ιω μ έ ν η κ α τ ά 60 k m /h . To M e 2 6 2 α π ο δ ε ίχ θ η κ ε « τ ιμ ω ρ ό ς » τω ν M o s q u ito π άνω α π ό τ ο Β ε ρ ο λ ίν ο .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

38 ■■

Από τις 12 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1944 ως τις 8 Μαϊου 1945, σε 70 απ οσ τολές, κα τα ρ ρ ίφ θ η κ α ν 50 Β ρετα νικά αεροσ κάφ η. Επίσης π ισ τεύ ετα ι ό τι τα 13 Mosquito που χά θηκα ν σ την π ε­ ριοχή το υ Β ερ ο λίνου κατά τη διάρ κεια ν υ ­ κτερ ινώ ν αποστολώ ν κατά το υ ς τρ ε ις πρώ­ το υ ς μ ή νες το υ 1945 κα τα σ τρά φ ηκα ν από Me 262. Οι Γερμανοί σχέδιαζαν τη ν ανάπ τυξη το υ β ελ τιω μ έν ο υ Me 262B-2a, αλλά κα τα ­ σ κευ ά σ τη κε μόνο ένα π ρω τότυπ ο που πέτ α ξ ε το ν Μάιο το υ 1945. Μ ετά τη λήξη το υ π ολέμου ένα δ ιθέσ ιο Me 262 μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε στις ΗΠΑ για αξιολόγησ η. Ο α ρ ιθ μ ό ς τω ν μονάδω ν α υ τού το υ τύπ ου ή τα ν πολύ μι­ κρός για να επ ιφ έρ ει κάποια βελτίω σ η για το Γ' Ράιχ που ψ υχορραγούσ ε. Μ ε βάση τα δια θέσ ιμα σ τοιχεία, σ τις 10 Ιανουαρίου 1945 από τα 60 Me 262 που βρίσ κονταν σ την υπηρεσία τη ς Luftwaffe μόνο τέσ σ ερα ή τα ν ν υ κ τερ ινά μαχητικά. Τρεις μ ή ν ες αρ­ γ ό τερ α , στις 9 Απριλίου, υπήρχαν 200 Me 262, αλλά μόνο εν ν έα ν υ κ τερ ινά μαχητικά. Σ τις ν υ κ τερ ιν έ ς μά χες χρησ ιμοπ οιήθηκε και το πρώτο α ερ ιω θ ο ύ μ εν ο β ο μ β α ρ δ ι­ σ τικό, το Ar 234. Μ ικρ ός α ρ ιθ μ ό ς Ar 234Β-2 χρη σ ιμ οπ οιή θη κε κατά το υ ς τε λ ε υ τα ίο υ ς μ ή ν ες το υ π ολέμου με ρ αντάρ FuG 216 Neptun V ή FuG 218 και α τρ α κτίδ ιο με δύο π υροβόλα τω ν 20 mm σ την κοιλιακή απο­ θ ή κ η βομβώ ν - με 400 βλήματα. Σ η μ α ν τι­ κ ές επ ιτυ χίες είχ ε ο Κ ου ρ τ Μ πόνοφ, δ ιο ι­ κ η τή ς το υ ErprobungsKommando Bonow στο Ο ρ άνιενμπ ουργκ, το ν Μ άρ τιο το υ 1945. Μ έσα σ το χάος τω ν τε λ ε υ τα ίω ν μηνώ ν το υ π ολέμου οι γ ερ μ α ν ικ έ ς ετα ιρ ίες είχαν α π οδ υθ εί σε ένα ν αγώνα παρουσίασης ν έ ­ ων α ερ ιω θο ύμ ενω ν αεροσκαφώ ν, που παρ έμ ειν α ν στο στάδιο τη ς σχεδίασης. Τον Μάιο το υ 1945 για τη ν υ κ τερ ιν ή υπεράσπιση είχαν α π ομ είνει οκτώ Π τέρ υ γ ες Μ άχης. Η NJG 1 δ ιέ θ ε τ ε μια σμηναρχία με He 219 και τρ ε ις με Bf 110G, η NJG 2 τρ ε ις σ μηναρ­ χ ίες Ju 88G, η NJG 3 τέσ σ ερ ις σ μηναρχίες με Ju 88G, η NJG 4 τρ ε ις σ μηναρχίες με συνδυασμό Bf 110G/Ju 88G, η NJG 5 δύο σ μηναρχίες με Ju 88G, μια με Bf 110G/Ju 88G και μία με He 219/Ju 88G, η NJG 6 μια σ μηναρχία με Bf 110G, μία με Ju 88G και δ ύο με Bf 110G/Ju 88G, η NJG 11 τρ ε ις σ μη­ να ρχίες Bf 109G και μια μοίρα με αεριω ­ θ ο ύ μ ε ν α Me 262 και η NJG 100 δύο σ μηναρ­ χ ίες Ju 88G.

ΟΙ Ν ΥΚΤΕΡΙΝΟ Ι ΚΥΝΗΓΟ Ι Κ ορυφ αίος άσσος τη ς ν υ κ τερ ιν ή ς δίω ­ ξη ς ή τα ν ο επισ μηναγός Β ό λφ γκα νγκ Σνάο υ φ ερ , που σημείω σε 126 κα τα ρρ ίψ εις (121 ή τα ν ν υ κ τερ ιν έ ς ) π ετώ ντα ς με ένα Bf 110. Η πρώ τη το υ κατάρριψ η σ ημ ειώ θ η κε στις 2 Ιουνίου 1942 και μ έχρ ι το ν Α ύγουσ το το υ 1943 είχ ε φ τά σ ει τις 23. Την π ερίοδο εκ είν η άρχισε η συνεργασία με το ν χειρισ τή ρα­ ντά ρ Φ ριτς Ρ ούμπ ελχαρντ και μαζί με το ν π ολυβ ολητή Β ίλχεμ Γκάνσελ οι επ ιτυ χίες δ ια δ έχ ο ντα ν η μία τη ν άλλη. Τη ν ύ χ τα τη ς 1βης Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1943 κα τέσ τρ εψ ε τέ σ σ ε ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρα Lancaster α ν εβ ά ζο ν τα ς τη ν επίδοσή το υ ς στις 40 κα τα ρρ ίψ εις. Τον Ιούνιο το υ 1944 είχ ε διπλασιάσει τις επ ιτυ χ ίες το υ και τιμ ή θ η κ ε με τα Φ ύλλα Δ ρ υό ς σ τον Σ τα υ ρό τω ν Ιπποτών. Σ τις 8 Ο κτω βρίου σημείω σε τη ν 100ή νίκη το υ. Οι τε λ ε υ τ α ίε ς 15 καταρρίψ εις σ ημ ειώ θη κα ν το 1945, εν ν έα από α υ τές σε ένα εικ ο σ ιτετρ ά ω ρ ο το υ Φ εβ ρ ο υ ­ άριου. Οι Β ρ ετα νο ί α ξιω μ α τικοί που το ν ανέκρ ινα ν μ ετά το τέ λ ο ς το υ π ολέμ ου δ εν π ίσ τευαν ό τι ο 23χρονος ν εα ρ ό ς που είχαν μπροστά το υ ς είχ ε ε ξο λ ο θ ρ εύ σ ε ι ο λό κλ η ­ ρ ες μ ο ίρ ες τη ς Δ ιοίκησ ης Β ομβαρδισ μού. Ο Σ νά ου φ ερ σ κο τώ θ η κε σ τις 13 Ιουλίου 1950 σε τρ οχα ίο α τύ χ η μ α σε γα λλικό δ ρ ό ­ μο, σε η λικία μόλις 28 ετών. Μια από τις εξέχ ο υ σ ες φ υσ ιογνω μίες τη ς Luftwaffe ή τα ν ο Χ έλ μ ο υ τ Λ εν τ. Γιος π ρ ο τεσ τά ν τη ιερ έα , γ ε ν ν ή θ η κ ε το 1918 και ή τα ν βαθιά θ ρ η σ κ ευ ό μ εν ο ς και μ ο ρ φ ω μ έ­ νος. Π ιθ α νότα τα θ α α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε τα ίχνη το υ π α τέρ α το υ αν το 1937 δ ε ν άρχιζε τη ν

να το υ α να θέσ ει τη ν ηγεσ ία το υ σ τόλου τω ν νυ κ τερ ινώ ν καταδιω κτικώ ν, αλλά η ε ­ ξα ιρ ετικ ή αυ τή προαγω γή δ εν π ρόλαβε να το υ ανακοινω θεί. Η τε λ ικ ή επίδοση το υ Λ ε ­ ν τ ή τα ν 102 ν υ κ τερ ιν έ ς και ο κτώ η μ ε ρ ή ­ σιες κα τα ρρ ίψ εις σε π ερ ισ σ ό τερ ες από 300 π ο λ εμ ικές απ οσ τολές. Τρίτος κατά σειρά άσσος ή τα ν ο Χάινριχ Α λ ε ξά ν τε ρ Β ίτγκεσ τάιν. Γεν νή θ η κε στις 14 Α υγούσ του 1916 σ την Κοπεγχάγη και σε η λικία 20 ετώ ν κ α τα τά χ θ η κ ε στη Wehrmacht. Π ιλότος β ο μβ α ρδ ισ τικού στις Π τέρ υ γ ες KG 1 και KG 51, ε ν τά χ θ η κ ε στη δύναμη τη ς ν υ κ τερ ιν ή ς δίω ξη ς το 1941. Σ τις α ρ χές το υ 1942 α ν έλ α β ε τη διοίκηση μιας μοίρας (τη ς NJG 2) και σ τις 2 Μ αρτίου σ ημείω σε τη ν πρώτη το υ ν υ κ τερ ιν ή κατάρριψη. Σ τις 2 Ο κτω βρίου το υ α π ο ν εμ ή θ η κε ο Σ ιδη ρο ύς Σ τα υ ρ ό ς μ ετά από 20 καταρρίψ εις σε 40 μόλις απ οσ τολές. Σ τα τέ λ η το υ έ το υ ς σ υ μ μ ετείχ ε σ τον σ χηματισμό τη ς 4/NJG 5 με βάση στο Ινσ τεμπ ουργκ, μ ετά

Κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ή ά π ο ψ η ε ν ό ς D o 1 7 Ζ -1 0 K a u z II τ η ς I/N J G 2 το ν Ο κ τώ β ρ ιο το υ 1940. Το α ε ρ ο σ κ ά φ ο ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θ η κ ε για ν υ κ τ ε ρ ιν έ ς ε π ιδ ρ ο μ έ ς σ τ ις β ά σ ε ις τ η ς R A F σ τ η ν ό τια Α γ γ λ ία .

από το υ ς ρω σικούς βο μβ α ρδ ισ μ ού ς στην Ανατολική Πρωσσία. Τον Ιούνιο το υ 1943 η Σμηναρχία μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε στο Ο ρ έλ για τη ν αντιμετώ π ισ η τω ν ρωσικών ν υ κ τερ ινώ ν ε ­ π ιδρομώ ν και οι επ ιτυ χ ίες το υ α υ ξά νο ντα ν π ετώ ν τα ς με ένα Ju 88C-6. Μ έχρ ι το ν Αύ­ γουσ το το υ 1943 σημείω σε 64 κατα ρρίψ εις, από τις οπ οίες 33 αφ ορούσ αν ρωσικά α ε ­ ροσκάφη. Ο Β ίτγ κεσ τά ιν σ κο τώ θ η κε στις 21 Ιανουαρίου 1944 πάνω από το Ελμπε, ό ­ τα ν κα τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από ένα Mosquito μ ετά τη ν κατάρριψ η π έν τε βομβαρδιστικώ ν. Η τελ ικ ή επίδοσή το υ ή τα ν 84 νίκες. Ο Β έρ ν ερ Στράιμπ γ ε ν ν ή θ η κ ε το 1911 και ή τα ν ο μ εγ α λ ύ τερ ο ς σε η λικία ν υ κ τε ρ ι­ νός άσσος. Μ έχρ ι το 1934 ερ γ α ζό τα ν σε τράπεζα. Α ρχικά κ α τα τά χ θ η κ ε σ τον Σ τρ α ­ τό και στη σ υνέχεια στη Luftwaffe. Μ ε τη ν ένα ρ ξη το υ π ολέμου π ετο ύ σ ε με Bf 110 στη Σμηναρχία I/ZG 1. Για τη ν αντιμετώ π ισ η τω ν β ρ ετα νικ ώ ν βομβαρδισμώ ν οι σμηναρ­ χ ίες τω ν βαρέω ν κα τα σ τρ ο φ έω ν με Bf 110 άρχισαν να επ α νεκπ α ιδ εύ ο ντα ι για απο­ σ το λ ές ν υ κ τερ ιν ή ς δίω ξης. Ο Στράιμπ ση­ μείω σε τη ν πρώτη το υ ν υ κ τερ ιν ή κατάρριψη σ τις 20 Ιουλίου 1940 και το ν Ο κτώ βριο α ν έλ α β ε τη διοίκηση τη ς Σμηναρχίας I/NJG 11. Μ έχρ ι το ν Μάιο το υ 1941 είχ ε σ ημειώ ­ σει 26 ν υ κ τε ρ ιν έ ς κα τα ρρ ίψ εις και μέχρι το ν Ιούνιο το υ 1943 είχ ε φ θ ά σ ει τις 50. Είχε πολύ καλή τε χ ν ικ ή κατάρτισ η και σ υ μ μ ε­ τε ίχ ε σ την α ξιολόγησ η το υ He 219. Ε ν τυ ­ πωσιάστηκε από τις δ υ ν α τό τη τέ ς το υ ό τα ν σε μια ν ύ χ τα κα τέρ ρ ιψ ε π έν τε βο μβ α ρ δ ι­ στικά. Την 1η Ιουλίου 1943 α ν έλ α β ε τη δ ιο ί­ κηση τη ς NJG 1. Το τέ λ ο ς το υ π ολέμου το ν β ρ ή κε με 65 ν υ κ τερ ιν έ ς επ ιτυ χίες. Το 1947

εκπ α ίδευσ ή το υ ως π ιλότος. Κατά τις πα­ ρα μο νές το υ π ολέμ ου βρ ισ κότα ν σ την I/ZG 76 π ετώ ντα ς με Bf 110. Σ τις 2 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1939 κα τέρ ρ ιψ ε δύο πολω νικά κα τα δ ιω κτι­ κά, σ ημ ειώ νοντα ς τις π ρώ τες κα τα ρρ ίψ εις το υ π ολέμου. Σ τις 18 Δ εκ εμ β ρ ίο υ κα τέρ ρ ιψε τρ ία β ρ ετα νικ ά Wellington και το ν Ιανου­ άριο το υ 1941 α ν έλ α β ε τη διοίκηση τη ς 6ης Μ οίρας τη ς NJG 11. Κατά το υ ς επ ό μ ενο υ ς τρ ε ις μ ή ν ες δ εν σημείω σε κάποια επ ιτυχία και α π ο γ ο η τευ μ έν ο ς ζή τη σ ε μ ετά θ εσ η στα κα τα διω κτικά η μ έρ α ς, αλλά μ ετά από π ιέ­ σεις τω ν ανω τέρω ν το υ δ έ χ θ η κ ε να σ υνεχί­ σει. Τη ν ύ χ τα τη ς 13ης Μ αϊου έ σ τε ιλ ε στη σ υντριβή δύο Wellington και από τ ό τ ε η α υ ­ τοπ επ οίθησ η και οι κα τα ρρ ίψ εις άρχισαν να ανεβαίνουν. Την 1η Ν οεμβ ρ ίου 1941 α ν έ­ λ α β ε τη διοίκηση τη ς 2ης Σμηναρχίας τη ς NJG 2. Σ τις 8 Ιανουαρίου 1943 έ γ ιν ε ο πρώ­ το ς π ιλότος που σημείω σε 50 ν υ κ τερ ιν έ ς κα τα ρρ ίψ εις και αρχικά το υ α π α γο ρ εύ τη κε να σ υμ μετά σ χει σε επ ιχειρήσ εις. Τον Α ύ­ γου σ το το υ 1943 α ν έλ α β ε τη διοίκηση τη ς NJG 3. Τη ν ύ χ τα τη ς 15ης Ιουνίου 1944 κατέρ ρ ιψ ε τρ ία Lancaster και ή τα ν ο π ρώ τος που έφ θ α σ ε τις 100 νίκες. Το τέ λ ο ς το υ ή ­ τα ν ά δοξο, ό τα ν το Bf 110 που π ετο ύ σ ε συν ετρ ίβ η κατά τη φάση τη ς προσγείω σης το ν Ο κτώ βριο το υ 1944. Ο Χ ίτλ ερ σ κόπ ευε

Σ τις αρχές του Β ’ΠΠ η Luftw affe χρησιμοποιούσε διπλάνα Ar 68 ως νυκτερινά μαχητικά. Εδώ βλέπουμε πλευρική άποψη ενός Ar68F-1 που δρούσε ως νυκτερινό μαχητικό τον χειμώνα του 1939.

παντρεύτηκε και το 1956 εντάχθηκε στην υπηρεσία της αναγεννημένης Luftwaffe, στην οποία και υπηρέτησε για δέκα χρόνια. Ο υποσμηναγός Μπέκερ Μάρτιν τελεί­ ωσε τον πόλεμο με 57 καταρρίψεις. Επτά από αυτές σημειώθηκαν σε μια μόνο νύ­ χτα. Τη νύχτα της 30ής Μαρτίου 1944 μαζί με τον ουραίο πολυβολητή Βέλφενμπαχ και τον χειριστή ραντάρ Γιόχανσεν απογει­ ώθηκαν με το Bf 110 ένα τέταρτο πριν από τα μεσάνυχτα. Από τις 00.20 ως τις 00.50 κατέρριψαν έξι βομβαρδιστικά και το έ­ βδομο ακολούθησε στις 03.15 κατά την ε­ πιστροφή στη βάση. Ο ανθυποσμηναγός Κουρτ Βέλτερ ή­ ταν ένας από τους ελάχιστους επιτυχημέ­ νους πιλότους που χρησιμοποίησαν επιχει­ ρησιακά το αεριωθούμενο Me 262 τη νύ­ χτα. Η πολεμική του δράση άρχισε στα τέ­ λη του 1943 και σε 40 αποστολές σημείωσε 33 καταρρίψεις. Ζήτησε την άδεια από τον Χίτλερ να πραγματοποιήσει νυκτερινές α­ ποστολές με Me 262 και τα αποτελέσματά του ήταν εντυπωσιακά. Στην πρώτη του α­ ποστολή με Me 262 κατέρριψε δύο Mosquito πάνω από το Βερολίνο. Κατά τους τελευταίους μήνες του πολέμου σημείωσε πολλές επιτυχίες, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να εξακριβωθούν. Τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών και η τελική επίδοσή του ήταν 56 επιτυχίες. Σκοτώθηκε σε ατύχημα λίγο μετά το τέλος του πολέμου. Ο Αλφονς Κέρστερ γεννήθηκε στις 6 Φεβρουάριου 1919 στη Βεστφαλία και ήταν ένας από τους άσσους της νυκτερινής δίω­ ξης μεγάλης ακτίνας δράσης. Κατά την πε­ ρίοδο 1940-41 σημείωσε 11 καταρρίψεις σε επιδρομές εναντίον βρετανικών βάσεων, ενταγμένος στην N JG 2. Μετά την απαγό­ ρευση του Χίτλερ να επιχειρεί σε νυκτερι­ νές αποστολές μεγάλης ακτίνας δράσης μετατέθηκε στη βόρεια Αφρική. Μετά από πέντε επιτυχίες τιμήθηκε με τον Σιδηρού Σταυρό στις 29 Οκτωβρίου 1942. Ο σμηνα­ γός Κέρστερ της 4/NJG 3 σκοτώθηκε σε α­ τύχημα κατά τη φάση μιας προσγείωσης με ομίχλη στις 7 Ιανουαρίου 1945, μετά από 200 πολεμικές αποστολές και 29 καταρρίψεις. Αλλοι διάσημοι άσσοι της νυκτερινής δίωξης ήταν ο Γκούντερ Ράντουσχ και ο Ρούντολφ Σένερτ, με 64 καταρρίψεις ο κα­

θένας, ο Βίλχεμ Χέργκετ με 57, ο Γκούσταβ Φράνσι με 56 κ.ά. Προς το τέλος του πολέ­ μου και για την αντιμετώπιση και των ημ ε­ ρήσιων βομβαρδισμών αρκετοί άσσοι της νυκτερινής δίωξης χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση των αμερικανικών βομ­ βαρδιστικών, χάνοντας τη ζωή τους σε επι­ χειρήσεις για τις οποίες δεν είχαν εκπαι­ δευτεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Λούντβιχ Μπέκερ, τεχνική αυθεντία της N JG 2 με 44 επιτυχίες, που σκοτώθηκε κα­ τά την πρώτη του ημερήσια αποστολή ενα­ ντίον αμερικανικών Β-17. Πιο επιτυχημένη Πτέρυγα νυκτερινής δίωξης ήταν η N JG 1, που σημείωσε το 29% των συνολικών καταρρίψεων, και ακολούθησε η N JG 5 με 12% και οι N JG 2/3 που πέτυχαν από 11%. Εγκέφαλος της νυκτερινής άμυνας ή­ ταν ο Γιόζεφ Καμχούμπερ, ένας άνθρωπος ενεργητικός και οργανωτικός. Ηταν διοικη­ τής του Επιτελείου Οργάνωσης του Υ ­ πουργείου Αεροπορίας. Του ανατέθηκε μαζί με άλλα στελέχη η αξιολόγηση και η ε­ φαρμογή ενός τεράστιου εξοπλιστικού προγράμματος του Χίτλερ για την Αεροπο­ ρία, αξίας 60 δισεκατομμυρίων μάρκων, που απαιτούσε τεράστιες ποσότητες στρα­ τηγικών υλικών για τα οποία υπήρχε έλλει­ ψη ήδη από τις αρχές του 1939. Ο Καμχού­ μπερ πρότεινε ένα μικρότερο και πιο εφι­ κτό πρόγραμμα, αλλά ο Γκαίριγκ αποφάσι­ σε την εφαρμογή του προγράμματος του Χίτλερ ελπίζοντας ότι στην πορεία θα διετίθεντο τα απαραίτητα μέσα. Απογοητευ­ μένος από την προχειρότητα εκτέλεσης του σχεδίου ο Καμχούμπερ ζήτησε μετά­ θεση σε μάχιμη ομάδα και κατέληξε σε μοίρα βομβαρδιστικών. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη Γαλλία τον Μάιο του 1940 καταρρίφθηκε και κατέληξε σε στρα­ τόπεδο συγκέντρωσης σε ηλικία 44 ετών. Μετά την κατάρρευση της Γαλλίας και την απελευθέρωσή του ανέλαβε τη νυκτερινή άμυνα του Γ ’ Ράιχ. Στις 16 Οκτωβρίου 1940 προήχθη σε πτέραρχο των Νυκτερινών Κα­ ταδιωκτικών και εγκατέστησε το αρχηγείο του στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας. Ο διμέτωπος αγώνας εναντίον της R A F και της γραφειοκρατίας του Υπουργείου Αεροπο­ ρίας ήταν σκληρός. Προώθησε τη γραμμή Himmelbett, που ήταν γνωστή σε εχθρούς και φίλους ως γραμμή Καμχούμπερ, και α-

σχολήθηκε ενεργά με την εξέλιξη του He 219. Οργάνωσε τη δύναμή του σε δύο κλά­ δους, τη νυκτερινή άμυνα και τη νυκτερινή προσβολή των βάσεων της RAF. Στα τέλη του 1943 μετατέθηκε στον 5ο Αεροπορικό Στόλο στη Νορβηγία και προς το τέλος του πολέμου ανέλαβε υπεύθυνος για την ανά­ πτυξη των αεριωθούμενων και πυραυλοκί­ νητων μαχητικών. Από το 1956 έως το 1966 υπηρέτησε στη νέα Luftwaffe. Ο Χάγιο Χέρμαν, εμπνευστής της τα­ κτικής «Αγριος Κάπρος», άρχισε τη σταδιο­ δρομία του στη Luftwaffe συμμετέχοντας στη Λεγεώνα «Kondor» στην Ισπανία. Τον χειμώνα του 1941 πετούσε με Ju 88 ενα­ ντίον της Μάλτας και το καλοκαίρι του 1942 βρισκόταν στη KG 30, που είχε ως σκοπό την προσβολή των συμμαχικών νηο­ πομπών στον Αρκτικό ωκεανό. Η εφαρμο­ γή αντιμέτρων από την πλευρά των Συμμά­ χων, το καλοκαίρι του 1943, αύξησε δραμα­ τικά τη σημασία της τακτικής «Αγριος Κά­ προς» και σε μια από τις μεγάλες επιδρο­ μές σε γερμανικές πόλεις ο ίδιος ο Γκαίρι­ γκ τηλεφώνησε στον Χέρμαν για να του πει ότι η Γϊρμανία ήταν στα χέρια του. Το 1944 ασχολήθηκε με το πρόβλημα της αντιμε­ τώπισης των αμερικανικών βομβαρδισμών χρησιμοποιώντας την τεχνική του εμβολι­ σμού. Τιμήθηκε με τον Σταυρό των Ιππο­ τών με Ξίφη και Φύλλα Δρυός. Κατά τη διάρκεια αποστολής διάσωσης ενός συ­ ντρόφου του καταρρίφθηκε πίσω από τις σοβιετικές γραμμές και παρέμεινε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μέχρι το 1955.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Jerry Scutts: GERMAN NIGHT FIGHTERACES OF WORLD WAR 2, Osprey, 1998. (2) Manfred Griehl: GERMAN NIGHT FIGHTERS IN WORLD WAR II, Schiffer, 1990. (3) Alfred Price: THE LAST YEAR OF THE LUFTWAFFE-MAY 1944 TO MAY 1945, Arms and Armour Press, 1991. (4) Gebhard Aders: HISTORY OF THE GERMAN NIGHT FIGHTER FORCE 1917-1945, Jane’s, 1979. (5) Alfred Price: THE MESSERSCHMITT 262, «Air International», Vol 48, No 6, 1995. (6) David Donald: MESSERSCHMITT Bf 109- THE LATER VARIANTS, « Wings of Fame», 11, 1998. (7) Daniel J. March: BRITISH WARPLANES OF WORLD WAR II, Aerospace Publishing, 1998. (8) Guenther Fraschka: KNIGHTS OF THE REICH, Schiffer, 1994. (9) David Donald: WARPLANES OF THE LUFTWAFFE, Aerospace Publishing, 1994. (10) Bill Gunston: THE ILLUSTRATED DIRECTORY OF FIGHTING AIRCRAFT OF WORLD WAR II, Prentice Hall Press, 1988. (11) Daniel J. March: THE AEROSPACE ENCYCLOPEDIA OF AIR WARFARE, VOLUME 1, 1911-1945, Aerospace Publishing, 1997.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΡΠΙΛΛΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΘΩΡΑΚΑ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ( 1877- 78)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

To « Vesta» μονομαχεί με το «Fethi Bulend» ανοικτά της Κωνστάντζας (ελαιογραφία του Αϊβαζόφσκυ, Κεντρικό Ναυτικό Μουσείο Αγ. Πετρούπολης).

ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΣΕΡ ΦΡΑΝΣΙΣ ΝΤΡΑΙΗΚ, ΑΠΟ ΤΑ ΠΥΡΠΟΛΙΚΑ ΤΟΥΣΠΥΡΙΝΤΩΦ ΣΤΟΝ ΤΣΕΣΜΕ, Ω Σ ΤΟΝ ΚΑΝ ΑΡΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ, ΕΠΙΔΙΩ ΞΗ ΚΑΘΕ ΔΥΝΑΜ ΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΑΘΗΚΕ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟΥ «Μ ΕΙΖΟ ΝΟ Σ ΕΚ ΤΟΥ ΕΛΑΣΣΟΝΟΣ». ΟΤΑΝ ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ

^ ε ϊε υ ^ ρ ώ τ ή ς Τ ^

ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΔΥΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΕΥΞΕΙΝΟ ΠΟΝΤΟ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΠΟΛΥΔΑΙΔΑΛΕΣ ΕΚΒΟ ΛΕΣ ΤΟΥ ΔΟ ΥΝΑΒΗ, ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΩΣΟΥΣ ΤΟ ΝΑ ΠΕΤΥΧΟΥΝ ΚΑΤΙ ΑΠΟ ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ ΣΧΕΔΟ Ν ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ Μ Ο ΝΟ ΔΡΟ Μ Ο Σ. ΑΚΟ Μ Α ΟΙ ΙΘΥΝΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΗΣ ΣΤΡΑΤΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΟΥΝ ΚΑΙΝΟΦΑΝΗ ΟΠΛΑ «ΤΡΕΛΩΝ ΕΦΕΥΡΕΤΩΝ», ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΣΑΝ ΤΟΝ ΚΑΓΧΑΣΜΟ ΚΑΘΕ «ΣΟΒΑΡΟΥ» ΕΠΙΤΕΛΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ. ΩΣΤΟΣΟ ΜΙΑ Ο ΜΑΔΑ ΧΑΜ ΗΛΟ ΒΑΘ Μ Ω Ν ΑΞΙΩ ΜΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΡΩ ΣΙΚΟ Υ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, ΜΕ ΤΑ ΠΑΡΑΤΟΛΜΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΗΣ, ΘΑ ΕΦΕΡΝΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ. ΣΤΟ Μ ΕΛΛΟ Ν ΚΑΝΕΝΑΣ ΠΙΑ Δ Ε Ν ΘΑ ΑΙΣΘΑΝΟΤΑΝ ΣΙΓΟΥΡΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΘΩΡΑΚΑ.

ο 1856, με τη λήξη του Κριμαϊ­ κού πολέμου, η Ρωσική Α υτο­ κρατορία εξ ή λ θ ε τρα υμα τισμέ­ νη σε πολλούς τομείς του γοήτρου και της ισχύος της. Αντιθέτως η παραποιού­ σα Οθω μανική Αυτοκρατορία, με την αιφνίδια στροφή των άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεω ν υπέρ της α κε­ ραιότητάς της, πήρε το θ ά ρ ρ ο ς να ο ρ ­ θώ σει το ανάστη μά της απέναντι σ' έναν αντίπαλο που στο π α ρελθόν μόνο ταπει­

νώσεις της είχε προσφέρει. Η γνωστή δυτικοευρω παϊκή ευαι­ σθησία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε μια από τις σ υ ν η θ ισ μ έν ες τα κτικές της όσον αφορά τον «Μ εγά λο Α σ θ ε ν ή », αντίκρυσε με αταραξία διάφ ορες «α­ βρ ό τη τες » του το υ ρ κικ ο ύ τακτικού ή ατά κτου στρατού. Τέτοιες «α βρ ότητες» έλαβαν χώρα τόσο στην Κρήτη το 1866 (1), όσο και στο Μπατάκ και το Ουτλούκιο ϊτη ς Βουλγαρίας το 1876, κατά τη 6α-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

42 *■

σιλεία του Α θ δ ο ύ λ Χαμίτ. Στα χωριά α υ­ τά της επαναστατημένης Βουλγαρίας ο Ο θω μανικός τακτικός Στρατός, θ έ λ ο ­ ντας να κρατήσει τα χέρια του καθαρά, α νέθ εσ ε στους λεγά μ ενο υς βα σιβου­ ζούκους, μεσαιωνικές ο ρ δ ές ατάκτων ληστανταρτών, τις περιώ νυμες σφαγές που αήδιασαν ακόμα και τον Μπίσμαρκ. Στο παζάρι (= αγορά) της Θ εσσαλονίκης μετά τις το υ ρ κικές α κρότητες μπ ορού­ σε κάποιος να αγοράσει αιχμάλωτες Βουλγά ρες σε εξευτελιστικές τιμές. Ολα αυτά συνέβαιναν στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι αντιδράσεις της Ρωσίας όμως ή ­ ταν διαφ ορετικές. Παρά τις δυσκολίες που θα α να φ έρουμε ακολούθω ς, ο Παν­ σλαβισμός, το νέο ιδεολογικό επιστέγα­ σμα της τσαρικής αυτοκρατορίας, της υπαγόρευε να δράσει. Ο στρατηγός και διπλωμάτης Ιγνάτιεφ, ο λεγά μενος «υπ οσουλτάνος» για τη ν επιρροή του στην Υψ ηλή Πύλη, θεω ρητικός του νέου πολιτικού ιδεολογήμα τος της Ρωσίας, είχε καταστήσει διεθνώ ς γνω στό ότι κά­ θ ε βαναυσότητα σε βάρος οποιουδήποτε Σλάβου θα ετιμω ρείτο με πόλεμο. Στη σ υ γ κ εκρ ιμ έν η περίπτωση ο Ρω­ σικός Στρα τός έπρεπε να κινηθ εί με τα­ χύτητα με μονα δικό στόχο την καρδιά και τη ν τιμή του αντιπάλου, τη ν Κωνστα­ ντινούπολη. Για να επ ιτευχθεί αυτό θα έπρεπε να κυριαρχήσει τόσο στον Εύξεινο, όσο και μέσα στον Δ ούνα βη, ώστε να ανατραπεί κά θε προσπάθεια των Τούρκω ν για μεταφ ορά δυνάμεω ν και ε ­ φοδίων από το ένα μέτωπο στο άλλο. Ο ­ μως η Σ υ ν θ ή κ η των Παρισίων, διπλωμα­ τικό και πολιτικό επιστέγασμα του Κρι­ μαϊκού πολέμου, εκτό ς των άλλων όρων που δ έσ μ ευ α ν τη Ρωσία είχε επιβάλει και την απαγόρευση της δημιουργία ς ι­ σχυρού στόλου στον Εύξεινο Πόντο. Σ τη ν Τουρκία αντιθέτως, ο π ροηγού­ μενος σουλτάνος Α β δ ο ύ λ Αζίζ (2) και οι περί αυτόν είχαν συνειδητοπ οιήσει ότι η διατήρηση της Αυτοκρα τορίας απαιτού­ σε να υπάρξει ισχυρός στόλος. Πριν αρ­ χίσει η δημιουργία του στόλου αυτού η κατάσταση ήταν άθλια. Το Οθω μανικό Ναυτικό σάπιζε στους κα λύτερους να υ­ στάθμους που π ροικοδότησε ποτέ η Ιστορία σε λαό ο οποίος είχε τόση σχέση με τη θάλασσα, όση η αλκυώ ν με τον Καύκασο. Ο δραστήριος σουλτάνος σ ύ­ ντομα έδω σε στον μεγάλο ταρσανά του Κερατίου τη ν όψη τεραστίου ναυπηγι­ κού εργοταξίου και ένας νέος ναύσ ταθ­ μος, ο περίφ ημος Ναγαράς, άρχισε να δημιουργείται. Παράλληλα νέοι Ο θω μα­ νοί αξιωματικοί στάλθηκαν στην Ευρ ώ ­ πη με σκοπό να μ ελ ετή σ ο υ ν τους οργα­ νισμούς του Β ρ ετα νικο ύ και του Γαλλι­ κού Ναυτικού. Ε νεργο π οιήθηκα ν επίσης μεγάλες παραγγελίες ναυτικού εξοπλι­ σμού - σε γενικές γραμμές χαρακτήρα α­ ντισταθμιστικού των τουρκικώ ν δ ιε υ κ ο ­ λύνσεω ν και της εν γένει συμ μ ετο χή ς στον Κριμαϊκό πόλεμο. Ευρωπαίοι αξιω­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ματικοί άρχισαν να σ υ ρ ρ έ ο υ ν ως σ ύμ ­ βουλοι, αλλά και ως διοικητές ακόμα με­ γάλων μονάδων. Πολλοί τό τε μέσα στη γηραιά ισλαμική αυτοκρατορία αντέδρασαν στην «εισβολή» αυτή των απί­ στων. Οι π ονηροί Ο θω μανοί όμως, μέσα από διάφ ορες αμφίβολης ορθοδοξία ς ερ μηνείες των μουσουλμανικώ ν δ ο γμά ­ των κατόρθω σαν να αναγνω ριστούν από τους ο υ λ εμ ά δ ες οι πολύτιμοι αυτοί «γκια ούρ» ως υπερασπιστές της πίστης και μάλιστα να π ροα χθούν σε πασάδες, χωρίς τις γνω στές ο δ υ ν η ρ έ ς (σωματικά) συνέπειες μιας τέτοιας θ ρ η σ κ ευ τική ς μετάστασης... Ετσι λοιπόν ξεκίνησαν οι οθω μανι­ κές σταδιοδρομίες διαφόρων Ευρωπαί­ ων, όπως ο Χόμπαρτ πασάς (3) ή α ργότε­ ρα ο φ ον ν τερ Γκολτς πασάς, καθώς και ο π ερίφ ημος Γκ ό ρ ν τ ο ν στην Αίγυπτο. Το ανθρώπινο υλικό, αν και κο υ ρα ­ σμένο, ήταν καλό. Ο ανασχηματιζόμενος Ο θω μανικός Στρα τός κέρδιζε τη ν ε ­

τη Σ υ ν θ ή κ η των Παρισίων (4) για τον Εύξεινο Π όντο. Και ήταν αυτός ακριβώς ο ευα ίσθητος χώρος των δ ύ ο προαιωνίων εχθρώ ν, δίπλα στο μαλακό σλα βογενές υπογάστριο του «Μ εγάλου Α σ θ ενο ύ ς». Μ ετά το ν Γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870-71, ωστόσο, αναπροσαρμόστη­ κε ένα πλήθος σχετικών διατάξεων και ρητρώ ν διαφόρων σ υνθ ηκώ ν και μια νέα κατάσταση άρχισε να διαμορφώνεται για τη Ρωσία, που βρισκόταν ήδη υπό την προσεκτική ηγεσία του δυναμικού (όπως και ο προκάτοχός του ) τσάρου Α ­ λεξά νδρου Β ’. Ο π όλεμος που εξερρά γη το 1877, μετά τις το υ ρ κικ ές ω μότητες στη Β ο υ λ ­ γαρία, αν και από ναυτικής πλευράς δ εν παρουσίασε συγκλονιστικά γεγονότα, προκαλεί σίγουρα το ε νδια φ έρ ο ν για λό­ γους που θα ε κ θ έ σ ο υ μ ε περαιτέρω. Εί­ ναι ευ νό η το ότι μέσα σε λίγα χρόνια η Ρωσία δ εν ήταν δυνατό να αναπληρώσει το κενό του Ναυτικού της στον Εύξεινο

Ρ υθμιστής

y " -

7

7

< < Κώνος μάχης I

·

Κινητήρας

Δ εξα μ ενή αέρος

ί Ελικες

Σχεδιάγραμμα εξελιγμ ένη ς τορπίλλης τύπου Whitehead, 1910.

κτίμηση των Ευρωπαίων αντίστοιχων, που δια στόματος του Χόμπαρτ χαρα­ κτήριζαν τους ά νδ ρ ες του «γενναίους σαν λιοντάρια και π ειθήνιους σαν αρ­ νιά». Τα αποτελέσματα της α να γέννη­ σης αυτής η χώρα μας θα τα γνώριζε κα­ τά τον «α τυχή» (όπως μας αρέσει να τον απ οκαλούμε) π όλεμο του 1897. Ο σ ον αφορά τη Ρωσία, τα πράγματα ήταν περίπλοκα. Α ναγκασμένη και αυτή να υπερασπίζεται μια επικράτεια που αλλού ή θ ε λ ε να τη ν επ εκτείνει και αλ­ λού να τη διατηρήσει, έπρεπε να ρ υθμ ί­ ζει όλο και π ροσεκτικότερα τις κινήσεις της μετά τα όσα αναφέραμε σχετικά με

Πόντο. Γι’ αυτό κα τέφ υγε σε ένα νέο και αναπτυσσόμενο όπλο, τη ν τορπίλλη. Μ ε τη ν έναρξη των εχθροπραξιώ ν τέ θ η κ α ν και οι α ντικειμενικοί στόχοι των δ ύ ο αντιπάλων. Στόχος των Ρώσων ήταν η παρεμπόδιση της προσπάθειας του ε χ θ ρ ο ύ να μεταφ έρει στρατεύματα και εφόδια στα διάφορα μέτωπα των ε ­ πιχειρήσεων. Για την προστασία των κινήσεώ ν τους αυτών οι Τούρ κο ι ανέπτυ­ ξαν «μ όνιτορ» (5) μικρού βυθίσματος, κατάλληλα για τη φύλαξη του κάτω Δ ο ύ ­ ναβη. Για τη συνοδεία επίσης των ν η ο ­ πομπών τους, ανάμεσα στο διπλό πεδίο των μαχών μεταξύ Ευρώ πης και Ασίας,

θα χρησιμοπ οιούσαν τα θω ρηκτά τους. Το οθω μανικό ναυαρχείο κα τένειμε τα πλοία ως προς τον τύπο τους κατά μή­ κος του Δ ούνα βη στο στόμιο του Σουλινά και στο Β α το ύ μ του Καυκάσου ώστε να εμπ οδιστεί η διέλευση των Ρώσων. Οι δυνάμεις τους βρίσκονταν υπό τη διοί­ κηση του Χόμπαρτ πασά. Οι Ρώσοι, που ήδη από τον Κριμαϊκό π όλεμο π α ρα κολουθούσαν τη ν π ρόοδο της τορπίλλης, είχαν κα­ ταρτίσει από ανάγκη μια αξιόλο­ γη και καλά εκπ α ιδευμένη τορπιλλική δύναμη. Από τη ν άλλη πλευρά οι Τούρκοι, γνώ στες της κατάστασης αυτής, είχαν ανα­ πτύξει μια στοιχειώδη υποβρύχια άμυνα περιφράσσοντας το Β α ­ τούμ, το στόμιο του Σουλινά, α­ κόμα και το ν Βόσπ ορο και τον Ελλήσποντο. Ο σον αφορά την κατανομή των ναυτικών δυνάμεω ν, αυτή εί-

Η πρώτη τορπιλλική επιχείρηση έλα­ βε χώρα τη νύχτα της 13/5/77. Μια μοίρα τουρκικώ ν θω ρηκτώ ν και οπλιταγωγών ναυλοχούσ ε στο Βα τούμ. Το «Constantin», υπό το ν υποπλοίαρχο Μακάρωφ (6), ξεκίνη σ ε το απόγευμα από το Πότι με πλήρωμα 150 ανδρώ ν και 4 α­ ξιωματικούς, μετα φ έροντα ς τα τορπιλλοβόλα «Tchesma», «Sinop», «Navarin»

τα, ακόμα και μεταξύ των πληρωμάτων, τέσσερις ατμάκατοι έπλευσαν προς το Ματσίν. Κατά σειρά ήταν το «Xenia» υπό το ν Τσεστακώφ, το «Tsessarevitch» με 14 ά νδ ρ ες υπό το ν Ντουμπασώφ και τον Μ ουρζέσ κου, το «Tsarevna» και το «Djigit» με 9 ά νδρες. Μ ετ έφ ερ α ν τορπίλλες χάλκινες, κυλινδρικές, με γόμωση 100 kg, πάνω σε κοντούς μ ή κο υς 12 m (επακόντιες). Περί τα μεσάνυχτα ο στολίσκος π ροσέγγισε τα ναυλο­ χούντα οθω μανικά πλοία στο Μα­ τσίν, «Hifzi Rahm an», «Duba Saiff» και «Kiiitz Ali». Ο ουρανός ήταν ε ­ λαφρά νεφ οσκεπ ής και η σελήνη πλήρης. Οι αξιωματικοί με τα κυάλια διέκριναν τους σ κο τει­ νούς ό γκο υ ς των θω ρηκτώ ν, ό ­ ταν ένας ναύτης του «Tsessarevitch» προικισμένος με ξεχωριστή όραση αναφώνησε: «Θω ρηκτά!». «Σιγή!», διέταξε ο Σχέδιο των οθωμανικών πυργωτών θωρηκτώ ν ακταιωρών «Lutfi Djelil» και «H ifzi Rahman», ναυπήγησης Μπορντώ, 1868. Ντουμπασώφ και σιγή θανάτου

Η τορπιλλάκατος «Lightning». — ——

1

χ ε ως εξής: Μ έσα στον Δ ούνα βη β ρίσ κο­ νταν τρία «μ ό νιτο ρ», π έντε θ ω ρηκτές και έξι μη θ ω ρ η κτές κα νονιοφ όροι των Οθωμανών. Οι αντίπαλοί τους είχαν έ ­ ναν μικρό αριθμό τορπιλλοβόλω ν ατμα­ κάτων μέτριας ταχύτητας. Στη Μ αύρη Θάλασσα υπήρχαν δ ύο φρεγάτες, οκτώ θ ω ρ ηκτές το υ ρ κικ ές κο ρ β έτες, καθώς και διάφορα άλλα ξύλινα σκάφη. Οι Ρώ­ σοι είχαν τις λεγά μ ενες «ποπόφκες», «Novgorod» και «Ρορον», τα οποία ήταν ολοστρόγγυλα (!) θω ρηκτά, κατάλληλα π ερισσότερο για ακίνητα πλωτά τοπομαχικά πυροβολεία, καθώς και κάποια άλλα ανίσχυρα αθωράκιστα πλοία. Ομως υπήρχαν και δεκα π έντε ταχύτατα τορπιλλοβόλα, κα τα σκευής Thornycroft, τα οποία ήταν προορισμένα να μεταφέρονται επί του «Constantin», ενός επίσης ταχύτατου (επ ιταγμένου) ελικοκίνητου και αθω ράκιστου πλοίου. Η αριθμητική και υλική υπ εροχή α­ ν ή κ ε στους Τ ούρκους. Ομως όπως απο­ δ ε ίχ θ η κ ε ε κ των υστέρων, παρόλο που αυτοί διο ικο ύντο από το ν παλαιό γνώ ρι­ μο των Ελλήνω ν κα τα δρομέω ν της Κ ρ ή ­ της, Χόμπαρτ πασά, η πείρα, η τόλμη και το σ θ ένο ς β ρ έ θ η κ α ν στο άλλο στρατό­ πεδο.

και «Sukhum Kaie». Τα τορπιλλοβόλα ή ­ ταν πλήρως στεγανοποιημένα με διαφράγματα (μπ ουλ μέδ ες) και έφ ερα ν τις πιο α θ ό ρ υ β ε ς μηχανές που μπορούσαν να υπάρξουν. Στόχος τους ήταν κα τευ­ θεία ν το Βατούμ. Στις 22.00 το «Constantin» β ρ έ θ η κ ε επτά μίλια από αυτό. Τα τέσ σερα κυανόχρωμα πλοιάρια ρίχτηκαν στη θάλασσα και με μέγιστη ταχύτητα, προπορευόμενου του «Tchesma» υπό τον υποπλοίαρ­ χο Ζατσαρένυ, πλησίασαν το πρώτο από τα του ρ κικά θω ρηκτά. Η τορπίλλη εξα­ κοντίστηκε, έπληξε το ν στόχο, αλλά έ ­ κρηξη δ ε ν έγινε, ίσως λόγω κάποιας βλάβης στους ηλεκτραγω γούς... Τα τουρκικά πλοία απάντησαν με σφ οδρό πυρ, αλλά τα τορπιλλοβόλα αποχώρη­ σαν άθικτα. Σ το ν Δούνα βη όμως τη νύχτα της 25ης προς 26η Μαϊου τα πράγματα εξε­ λίχθη κα ν διαφορετικά. Ε κ ε ί ο υποπλοί­ αρχος Ντουμπασώφ, προϊστάμενος των υποπλοιάρχων Τσεστακώφ και Πετρώφ, των δοκίμω ν Περσίν και Β α λ και του Ρουμά νου ε θ ε λ ο ν τή ταγματάρχη Μ ο υ ρ ­ ζέσκου, που αργότερα έγινε αρχηγός του Ρου μα νικο ύ Ναυτικού, εκπ όνησ ε το α κ ό λ ο υ θ ο σχέδιο. Μ ε πλήρη μυστικότη-

επικράτησε τις στιγμές εκείνες στον στολίσκο-φάντασμα. Απείχαν πλέον 60 μέτρα από το μ ε ­ γαλύτερο θω ρηκτό, όταν ο υποπλοίαρ­ χος Πετρώφ παρατήρησε στο σ ελ η ν ό ­ φως το ρολόι του. Ηταν 02.30. Ε κ α τ ο μ ­ μύρια βατράχια στις ε κ β ο λ έ ς του ποτα­ μού κάλυπταν το ν ήχο των ρωσικών α­ τμακάτων. Ενας Τ ο ύρκος φ ρουρός, προικισμένος επίσης με ξεχωριστή α­ κοή, φώναξε: «Π οιός είναι;». Ο Ν τ ο υ ­ μπασώφ α π οκρίθηκε στα τουρκικά. Η ξενική του προφορά δ ε ν έπεισε τον Τ ο ύ ρ κο « κ έ ρ β ε ρ ο » , που π υροβόλησε. Η στιγμή ήταν κρίσιμη! Πυρά παντός εί­ δους εξαπολύθηκαν από τα τουρκικά πλοία. Ομως το «Tsessarevitch» εξαπέλυ­ σε τον κερ α υ νό του στο «Hifzi Rahman». Ο χαλύβδινος γίγαντας σχίστηκε από κάτω προς τα πάνω και τα νερά εισ έβα­ λαν. Ενα τεράστιο κύμα, υπό τη ν πίεση των αερίων του κτυπ ημένου θω ρηκτού, «κλώ τσησε» το τορπ ιλλοβόλο. Πλήρω­ μα, Ντουμπασώφ και Μ ουρζέσ κου ανατράπηκαν. Ο τελευτα ίος τινάχτηκε ό ρ ­ θιος φωνάζοντας: «Ανάποδα!». Ο πηδα­ λιούχος, που δ ε ν είχε αφήσει το πηδά­ λιο, α νέστρεψ ε και το «Tsessarevitch» γεμά το νερά απ ομα κρύνθηκε.

Qß mm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο σο συνέβαιναν αυτά ένα το υ ρ κικό βλήμα τσάκισε τη ν π ρύμνη του «Djigit». Ο Π εροίν όμως δ ε ν π το ήθηκε, μέχρι που δ εύ τ ε ρ ο βλήμα συνέτριψ ε και την πλώρη. Παρόλα αυτά ο δόκιμ ος κατηύθ υ ν ε το πλωτό ακόμα ερείπιο στην το υ ρ κική ακτή, άδειασε τα νερά, το « μ ε ­ ρεμέτισε» (7) και αποχώρησε. Στο μεταξύ ο πληγωμένος οθω μανι­ κός γίγαντας σταμάτησε να βυθίζεται... Ο Ντουμπασώφ ό ρ θ ιος στο «ταμπούκιο» (8) της ακάτου, ω ρυόμενος μέσα στο χαλάζι των βλημάτων, διέταξε: « Ε ­ μπρός! Δ ε ν βουλιάζει! Τσεστακώφ!...». Ο υποπλοίαρχος κα τη ύ θ υ νε το «Xenia» προς το θω ρηκτό, του οποίου οι ηρωικοί π υρ ο β ο λητές των ομοχειριώ ν έβαλλαν ακόμα. Σκό π ευ σ ε στο μέσο και εξα κό­ ντισε την τορπίλλη. Τα πάντα ανατινάχ θ η κ α ν και φ λεγό μενοι ά νδ ρες εκτοξ εύ θ η κα ν προς όλες τις κα τευθύνσεις. Βλήματα και εκτ ο ξ ευ ό μ εν α σπαράγμα­ τα κατέστρεψ αν την έλικα του «Xenia», το οποίο για να βγει από την κόλαση, α­ κ υ β έ ρ ν η τ ο πλέον, «πέταξε παλαμάρι» στους σ υντρ ό φ ο υς του. Ο ρωσικός στο­ λίσκος επανέπλευσε στη Βράιλα δοξα­ σμένος. Ηδη από την 3η Μαϊου όλη η ρουμα ­ νική ό χθ η του Δούναβη, από το Ρένι μ έ ­ χρι τη Βράιλα, είχε κα λυφ θεί από ρωσι-

Στεπ άν Οσίποβιτς Μακάρωφ. Π ολεμιστής, θεω ρητικός και εξερ ευ νη τή ς των παγωμένων θαλασσών. Η μοίρα του επεψύλασσε τραγικό τέλος (ρωσικό γραμματόσημο του 1989).

κά πυροβολεία, τα οποία σε ύψ ος 15 μ έ ­ τρων από τη ν επιφάνεια του νερ ο ύ ήταν οπλισμένα με πυροβόλα των 18 και ολμοβόλα των 34 cm. Ο Χόμπαρτ για να α­ πεγκλωβιστεί κα τέβηκε τον Δούναβη επί του ε υ δ ρ ό μ ο υ «Retimo» (Ρ έ θ υ μ ν ο ν ) και ξέφυγε. Ενα «μ όνιτορ» όμως που αποπειράθηκε το ίδιο υποχώρησε υπό τα πυρά των Ρώσων. Στις 11 Μαϊου, κατά τη μεγάλη εορτή των Σλάβων, των αγίων Μ εθ ο δ ίο υ και Κυρίλλου, το οθω μανικό θ ω ρηκτό «Lutfi

Djelil», ελπίζοντας στην τύχη του «Retimo», αποπειράθηκε διαπλέοντας τη διώρυγα Ματσίν να εξέλθει. Αυτή τη φορά όμως τα π υροβολεία της Βράιλας φ άνηκαν εύστοχα. Μια οβίδα ανατίναξε τον λέβητα και το πλοίο καταποντίσθηκε αύτανδρο. Τον Ιούνιο του 1877 τα οθωμανικά θω ρηκτά «Fethi Bulend», «Idjalieh» και «Mukaddami Khair» βρίσκοντα ν α γκυ ρ ο ­ βολημένα στο στόμιο του Σουλινά. Το «Constantin», φ ορτω μένο με τρία τορπιλλοβόλα και ρυμουλκώ ντα ς άλλα τρία, π ροσέγγισε μέσα στη νύχτα σε απόστα­ ση 5 μιλιών. Ε κ ε ί αυτά α π ελ ευ θ ερ ώ θ η­ καν και σε σχηματισμό δ ύο ομάδω ν προ­ σέγγισαν στα 100 μέτρα τους στόχους τους. Το γνω στό μας από το Β α το ύ μ «Tchesma» εξακόντισε τη ν τορπίλλη του, αλλά η κακοτυχία του συνεχίστηκε. Το δ ε ύ τ ε ρ ο τορπ ιλλοβόλο έπληξε το «Idjalieh», αλλά η τορπίλλη εξερράγη μάλλον σε εξωγάστρια εμπόδια. Το χει­ ρ ό τερ ο όμως δ ε ν είχε σ υμ βεί ακόμα. Η τορπίλλη μιας άλλης ακάτου εξερράγη επ’ αυτής, προκαλώντας τη βύθισή της. Το το υ ρ κικό πυρ πύκνωσε. Οι θρασείς καταδρομείς επέστρεψ αν στο «Constantin», που αποχώρησε. Η επιχείρηση αυτή μπορεί να θ εω ρ η ­ θ ε ί ως μια αμυντική τακτική νίκη του Χόμπαρτ, ο οποίος π ροέβλεψ ε να ανα­ πτύξει ένα πυκνό αντιτορπιλλικό δίκτυο από αλυσίδες και χο νδρά παλαμάρια. Ω σ τόσο στις 20 Ιουνίου σ υ νέβη ένα γεγονός αρκετά σπουδαίο για τους τότε στρατιωτικούς παρατηρητές των φαινο­ μενικά ασήμαντων ναυτικών γεγονότω ν, του κατά τα λοιπά σημαντικότατου αυ­ τού πολέμου. Σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α έγινε τορπιλλική επίθεση την ημ έρ α κατά ισχυ­ ρού πλοίου επιφανείας ευρ ισ κο μ ένο υ ε ν κινήσει και μάχη. Ηταν το προανά­ κρουσ μα των παθημάτων που θα υφίσταντο σε λίγες δεκα ετίες οι ίδιοι οι Ρώσοι στην Τσουσίμα από τα τορπιλλοβόλα των Ιαπώνων. Η ρωσική ατμάκατος «Shutka», φέροντας επακόντια τορπίλλη, π ροσέβαλε ένα του ρ κικό θω ρ ηκτό το οποίο είχε ε ­ π ιτεθεί σε ρωσικές να ρ κοθέτιδ ες. Ο υ­ ποπλοίαρχος Σκρυντλώ φ, ένας γνήσ ιος διάδοχος των πυρπολητών του Ντραίηκ και των δικών μας του Αιγαίου, αποτόλμησε μέσα σε βροχή βλημάτω ν να εξα­ κοντίσει από κοντά τη ν τορπίλλη του, η οποία έπληξε το ν στόχο της αλλά ως συ­ νήθω ς... δ ε ν εξερρά γη. Αντιθέτως το το υ ρ κικό π υροβολικό κτύπησε τη ν άκα­ το τραυματίζοντας το ηρωικό πλήρωμά της, που διέφ υγε με δυσκολία. Τρεις η μ έρ ε ς αργότερα στο φως της

Βούλγαρος υπερασπιζόμενος την οικογένεια του κατά από τους Τούρκους, κατά τις σφαγές στο Μ πατάκ (από το περιοδικό «Le p e tit Journal»). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ημέρα ς το θρα σ ύτα το «Shutka» και η α­ τμάκατος «Mina», υπό τους σημαιοφ όρο Νίλωφ και δ ό κιμ ο Α ρενς, επιχείρησαν να προσβάλουν ένα «μ όνιτορ» μέσα στον Δούναβη, π ροστα τευόμενο από δίκτυα και νάρκες. Και εκεί η άμυνα των Τ ο ύ ρ ­ κων α π ο δείχθ η κε αρκετά καλή ώστε να απ οκρουστούν οι Ρώσοι με απώλειες. Οι Ρώσοι όμως δ ε ν απελπίστηκαν και τη νύχτα της 23ης προς τη ν 24η Αυγούστου το «Constantin» εμφ α νίστηκε μεταφ έροντα ς πάλι τέσσερις τορπιλλακάτους δ ιο ικο ύ μ ενες από το ν Ζατσαρένυ. Η επίθεση έγινε κατά του θω ρηκτού «Assari Shevket», μέσα στο α γκυροβόλιο του Σ ο υ χ ο ύ μ Καλέ. Το το υ ρ κικό π υρο­ βολικό από τα άγρυπνα π υροβολεία απ έκρουσ ε την επίθεση, τρεις όμως τορπίλλες βρήκα ν τους στόχους τους προ­ ξενώντας ζημιές σε άλλα τουρκικά πλοία. Οι τολμη ρ οί του Ζατσαρένυ επανήλ­ θα ν δ ρ ιμύ τερ ο ι στο Β α το ύ μ για να επι­ τ ε θ ο ύ ν σε δ ύ ο τουρκικά θω ρηκτά, με τις περίφ ημες τό τε τορπίλλες W hitehead (9). Ηταν η δ εύ τε ρ η φορά που δοκιμ ά ­ στηκαν σε μάχη οι τορπίλλες αυτές. Η πρώτη φορά ήταν το 1877, όταν μετά από ένα πραξικόπημα στο Π ερού ο

στρατηγός Πιερόλλα κα τέλα βε το θωρηκτό «μ όνιτορ» «H uascar» και α κολού­ θως εξετράπη σε πειρατικές ενέρ γειες κατά βρετανικώ ν εμπορικώ ν πλοίων. Ο Α γγλος υποναύαρχος Χ ό ρ σ εϋ με τα εύδρομα «Shah» και «Amethyst» π ροσέβα­ λε ανεπιτυχώς με τις α υ τοκίνητες νέες τορπίλλες W hitehead το πειρατικό «μ όνι­ τορ» στο λιμάνι του Ιλο. Μ ε το ξεκίνημα του 1878 το τέλμα των ναυτικών επιχειρήσεων ή λ θ ε (στις 25 Ιανουαρίου) να ταράξει η επίθεση, με Whitehead, των τορπιλλοβόλω ν «Tchesm a» και «Sinop» στο Βα τούμ. Η ε ­ πίθεση πέτυχε, με αποτέλεσμα τη β ύ θ ι­ ση ενός ε υ δ ρ ό μ ο υ 1.500 t, που ήταν η το υ ρκική προφυλακίδα. Κλείνοντας την αναφορά μας στα ναυτικά γεγονότα αυτού του Ρωσοτουρκικού πολέμου, αξίζει να α να φ ερ θούμ ε στη μονομαχία που έγινε στα ανοικτά της Κωνστάντζας μεταξύ του εμβολοφόρου θω ρηκτού ευδρόμου « Fethi Bulend» και του ρωσικού ξύλινου ε υ δ ρ ό ­ μου «Vesta». Το του ρ κικό πλοίο συνά ντησε το «Vesta» και άρχισε να το καταδιώκει. Με τόλμη το α σ θενές ρωσικό πλοίο ανταπά­ ντησ ε με βολές, επιδιώκοντας με ελιγ­

Γο εξοπλισμένο ατμόπλοιο «Rossia» συλλαμβάνει στη Μαύρη Θάλασσα το τουρκικό μεταγω γικό «Mersina» στις 13-121877 (ελαιογραφία του Αϊβαζόφσκυ, Κεντρικό Ναυτικό Μουσείο Αγ. Πετρούπολης).

45

μούς να μην ε κ θ έ σ ε ι τα πλευρά του. Τα πλήγματα που δ έ χ θ η κ ε το «Vesta» ήταν ισχυρά και το «Fethi Bulend» επεδίωξε να εμβολίσει τον αντίπαλό του. Μ ε το λ μ η ­ ρό ελιγμό το ξύλινο ε ύ δ ρ ο μ ο απέφυγε το έμ β ο λ ο .και τ έ θ η κ ε πλευρικά, με σ κο ­ πό αφενός να σαρώσει με όλα του τα ό ­ πλα (σταθερά και φ ορητά) τον αντίπαλο και α φ ετέρου να εξακοντίσει φορητή τορπίλλη. Το δ εύ τ ε ρ ο εγχείρημα απέτυχε επειδή ο τορπιλλητής αξιωματικός σκοτώ θηκε. Κατά τα λοιπά η συμπλοκή θύμιζε Αμπουκίρ. Τα περίστροφα και οι αραβίδες των αντιπάλων βροντούσαν, οι οπλονόμοι του «Vesta» διατάχθηκαν να μοιράσουν σπάθες εισπήδησης (10). Το παμπάλαιο αξίωμα «όταν το πλοίο σου κινδυνεύει, καταφύγιό σου το πλοίο του ε χ θ ρ ο ύ » φ ά νηκε να βρίσκει εφ α ρ­ μογή, Κατά τη στιγμή εκείνη μια επιτυ­ χής βολή του «Vesta» ανατίναξε το μ ε ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γάλο πρωραίο π υροβόλο του «Fethi Bulend». Ο γίγαντας, λαβω μένος και φ λεγόμενος, εκμ ετ α λ λ ευ ό μ εν ο ς τη ν τα­ χύτητά του τράπηκε σε φυγή. Το τέλος του όμως δ ε ν είχε ακόμα φθάσει. Πολλά μίλια μακριά, στο βρα χονήσι του Σαρωνικού, την Υδρα, είχε ή δ η γ ε ν ν η θ ε ί ο άνδρας που μετά από 34 χρόνια θα έ σ τ ελ ­ νε στον β υ θ ό του Θ ερμα ϊκού το «Fethi Bulend», ανοίγοντας με τον πιο χα ρα κτη­ ριστικό τρόπο για τη γενιά και το νησί του την ολόχρ υσ η αυλαία του 1912-13. Α υτός ήταν ο Νικόλαος Βότσης. Ανακεφαλαιώνοντας, μπ ορούμε να π ούμε ότι οι επιτυχίες του ν έο υ αυτού όπλου, της τορπίλλης, δ ε ν υπήρξαν πολλές, ο ύ τε μπόρεσαν να επ ηρεάσουν έναν π όλεμο που κρ ίθ η κε στην ξηρά. Οι ναυτικές επιχειρήσεις ουδόλω ς πέτυχαν να εμπ οδίσουν τον Το ύρκο αρχι-

Σχέδιο του οθωμανικού θω ρηκτού «Fethi Bulend», ναυπήγησης Thames Iron Works, 1870.

46 στράτηγο, Σο υλεϊμά ν πασά (11), να μ ε ­ τα φ έρει 40.000 Αλβανούς, περιπλέοντας τη ν Ελλάδα, στη Σίπκα του Ευξείνου. Ομοίως και η ροή των εφ οδίω ν στο ασιατικό μέτωπο για τους Τ ο ύ ρ κο υ ς παρ έμεινε διαρκής. Τόσο ο ρω σορουμα νικός θρία μβος του Π λέβ εν (12), όσο και οι ρωσικοί δ ικ έ ­ φαλοι αετοί που κυμάτισαν στον Αγιο Στέφ α νο (13), στα προάστια της Πόλης, ήταν που υποχρέω σαν τον πάλαι ποτέ «μεγάλο α υ θ έν τ η » να γονατίσει. Πα ρό­ λα αυτά οι ευρωπαϊκές χώρες πύκνωσαν τις παραγγελίες τορπιλλοβόλω ν στα ναυπηγεία Yarrow και Thornycroft (14). Πολλοί ο ξ υ δ ερ κ είς πολεμικοί αναλυ­ τές της εποχής εκείν η ς δ εν στάθηκαν στα πενιχρά αποτελέσματα των τορπιλλικών αυτών επιθέσεων. Αλλω στε κα τέ­ στη σαφές ότι στις π ερισ σότερες περι­ πτώσεις αυτό που σ τέρη σ ε τη ν επιτυχία από τους καλά εκπ α ιδευμένο υς και θ α ρ ­ ραλέους κα τα δρομείς ήταν οι δ υσ λει­ το υ ρ γίες του υλικού. Κατά τα λοιπά έγινε σαφές ότι μια νέα σελίδα στη μακραί­ ωνη αντιπαράθεση του θώ ρακα με το βλήμα είχε πλέον ανοίξει.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΗ Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ Οι η μ ερ ο μ η ν ίες το υ κειμ έν ο υ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν το Ιο υ λια νό η μ ερ ο λ ό γ ιο . Η αναγω γή σ το Γρηγοριανό μ π ο ρ εί να γίνει μ ε τη ν π ρ ό σ θεσ η 13 ημερών. (1) Κ ρ ή τη 1866-1869. Η φ ο β ε ρ ό τερ η από ό λ ες τις ε ξ ε γ έ ρ σ ε ις των Ελληνοκρητώ ν. Τα δ ρ α μ α τικ ά γ εγ ο ν ό τα τη ς, μ ε απ οκορύφ ω μα το Ο λοκα ύ τω μ α το υ Α ρκ α δ ίο υ , τη ς ε π έ τρ ε ψ α ν δικαίω ς να χ α ρ α κ τη ρ ισ θ ε ί ω ς μια μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία του 1821, μ ε τις δ ρ α μ α τικ έ ς εμ π λ ο κ ές κρατώ ν και μ ε τα σ τρ ο φ έ ς σ τις τύ χ ε ς το υ π ολέμου. Οι Ο θω μ α ν ο ί σ ε ένα «ρ εσ ιτά λ » β α ρ β α ρ ό τη τα ς και διπ λω ματίας κα τέπ ν ιξα ν τη ν επ α νά σ τασ η. Οι μ ε γ ά λ ε ς ευ ρ ω π αϊκές δ υ ν ά μ εις , σε ένα ξεψ ύ χισ μ α το υ π ν εύ μ α το ς τη ς Ιε ρ ό ς Σ υ μ μ α χ ία ς , έ δ ε ιξα ν το χ ε ιρ ό τε ρ ο πρόσωπό το υ ς . Α ν τίθ ε τα οι κ ο ρ υ φ ές τη ς π ν ευ μ α τική ς Ευρώ πης, από το ν Β ίκτω ρ α Ο υγκώ και τον

π ρω τόκο λλο 34 άρθρω ν. Σ ε α υ τό για π ρώ τη φ ορά τ έ θ η κ ε θ ε σ μ ικ ά και σε επ ίπ εδ ο δ ιεθ ν ο ύ ς δ ικαίου το ζή τη μ α των Στενώ ν. Α νάμεσα σε δ ιά φ ο ρ ο υ ς επ α χ θ είς (όχι ε δ α φ ικ ά ) ό ρ ου ς η Ρωσία υ π ο χρ εώ θη κε να π ερ ιο ρ ίσ ει και τη να υ τική τη ς δύναμη στον Ε ύ ξεινο Π όντο . (5) Μ ό ν ιτο ρ , α γ γ λ . «N aval m onitor» (ν α υ τικ ό ς επ ιτη ρ η τή ς ). Σ ιδ η ρ ό φ ρ α κ το π ο λεμικό σ κάφ ο ς, π ρ οορισμένο να ε π ιχ ειρ εί σε α β α θ ή ύ δ α τα , λ ίμ ν ες , π ο τα μ ο ύ ς κλπ., κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ Α μ ερ ικα νικο ύ Ε μφ υ λίου π ο λέμο υ (18611865). Ν αυ π ηγός το υ π ρ ω τοτύ π ου ή τα ν ο Σ ο υ η δ ό ς μηχανικός Τζων Ερικσον. Η τα ν ε φ ο δ ια σ μ έν ο μ ε π ερ ισ τρ ο φ ικ ό π υργίσκο πυροβόλων. (6) Μ α κά ρ ω φ (M akaro v S tepan O ssipovitch, Ν ικ ο λ ά γ ιεφ Ο υ κρανίας 1849 Π ο ρ τ Α ρ θ ο υ ρ 1904). Ρώ σος α ντιναύα ρ χος. Ν α υ τικ ό ς α κ ό λ ο υ θ ο ς το 1872 δ ια κ εκ ρ ιμ έν ο ς για τις τε χ ν ικ έ ς μ ε λ έ τ ε ς

Ρ ιχάρδο Β ά γ κ ν ερ , μ έχ ρ ι τον Ιο ύ λ ιο Β ερ ν και το ν Α ϊβ αζόφ σ κυ , σ τά θ η κ α ν στο π λευρ ό των Ελλήνων. (2 )Α β δ ο ύ λ Α ζίζ (β α σ ίλευ σ ε κ α τά το δ ιά σ τη μ α 1861-1876). Μ ε τα ρ ρ υ θ μ ισ τή ς και σ η μ α ν τικό ς α ναδ ιο ρ γα νω τή ς το υ σ τρ α το ύ σ τη βάση γαλλικώ ν προτύπων. Σ υ ν ε θ λ ίβ η π ο λιτικά μ ε τα ξ ύ Ν εο το ύ ρ κ ω ν και Π α λα ιο το ύ ρ κω ν, των μ ε ν θεω ρ ο ύ ν των τα μ έ τρ α το υ ως ανεπ αρκή, των δ ε ως υπ ερ β ολικά. Α νετράπ η και α υ το κ τό ν η σ ε. (3) Χ ό μ π α ρ τ (H o bart-H am pten, A ugustus C harles, 1822-1886). Β ρ ετα ν ό ς α ξιω μ α τικ ό ς το υ ν α υ τικο ύ και τυ χ ο δ ιώ κ τη ς. Σ τη ν υπ ηρεσ ία το υ Β ασ ιλικού Ν α υ τικ ο ύ ή τα ν ως το 1863. Υπήρξε δ ιο ικ η τή ς σ κ ά φ ο υ ς ρ ή ξη ς α π οκλεισ μ ού (blockad e-run ner) των Α νθενω τικώ ν κ α τά τον Π ό λ εμ ο τη ς Α ν εξα ρ τη σ ία ς των Ν οτίω ν ΗΠΑ και ε φ ό δ ια ζε επ ιτυ χώ ς μ ε π ο λεμ ο φ ό δ ια το Τσάρλεστον τη ς Ν. Κ αρολίνας επ ισ τρ έφ ο ν τα ς μ ε βα μ βά κι. Μ έσ α σ το π νεύμα τη ς ν α υ τικ ή ς κ α τα δ ρ ο μ ή ς εκ λ ή θ η από τη ν οθω μα νική κυ β έρνη σ η να α ν τιμ ετω π ίσ ει το υ ς Ε λλη νες κ α τα δ ρ ο μ είς , το υ ς ε φ ο δ ιά ζ ο ν τε ς τη Μ ε γ ά λ η Κ ρ η τική Επανάσταση (1866-1869). Ε γινε α ρχηγό ς το υ οθω μ α νικο ύ σ τό λο υ . Το 1881 υ π ήρξε ο π ρώ τος χ ρ ισ τια ν ό ς που του α π ο ν εμ ή θ η κ ε ο τίτλ ο ς το υ «μυσίρ» (σ τρ α τά ρ χ η ς). (4) Σ υ ν θ ή κ η των Παρισίων. 25 Φ εβρ ου ά ρ ιου - 1 6 Α πριλίου 1856. Σ τ ις 30 Μ α ρ τίο υ υ π ο γρ ά φ η κε από το υ ς εμ π ο λ έμ ο υ ς το υ Κ ριμ αϊκο ύ π ο λέμο υ

το υ και για τα ε ξε ρ ε υ ν η τικ ά το υ τα ξίδ ια . Κ υ β ερ ν ή τη ς το υ πλοίου « C onstantin» κ α τά το ν Ρ ω σ οτου ρ κικό π ό λεμο (18771878), χρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε για πρώ τη φ ορά το ρ π ιλ λ ο β ό λ ες α κ ά το υ ς εν α ν τίο ν θω ρηκτώ ν. Ε π ιθ εω ρ η τή ς κανονιοφόρω ν το 1894, τ έ θ η κ ε α ρ χ η γό ς σ τό λ ο υ σ τις α ρ χ ές το υ Ρωσοϊαπωνικού π ολέμου. Π έ θ α ν ε μ ε τη ν α να τίνα ξη τη ς ναυαρχίδας το υ «Petropavlovsk» (βλ. τ. 2 5 « Σ Ι», σελ. 31). Υπήρξε ο κ α τα σ κ ευ α σ τή ς το υ πρώ του π α γ ο θρ α υ σ τικ ο ύ και τιμ ή θ η κ ε από την Ε ΣΣΔ ω ς εθ ν ικ ό ς ήρω ας. (7) Μ ε ρ ε μ έ τισ μ α . Η π ρόχειρη επ ιτόπ ια επ ισ κ ευ ή . (8) Ταμπούκιο. Το ξύ λινο , συ νή θω ς κ ιβ ω τιο ειδ ές , κάλυμμα το υ κιν η τή ρ α μιας α ν ο ικ τή ς λ έμ β ο υ . (9) W hitehead. Η πρώ τη α υ το κ ίν η τη το ρ π ίλλη . Μ π ορ ού σ ε να π λ ή ξει στόχο από απ όσ ταση 400-600 μέτρω ν. Π ε ρ ί το 1864 ο α π ό σ τρ α το ς Α υ σ τρ ια κό ς α ντιπ λοίαρ χος Λ ού π ις-Ρ άμ νερ υπ έβ α λε σ το ν π ο λεμικό ν α ύ σ τα θ μ ο το υ Φ ιούμε, σ το α υ σ τρ ια κό να υ αρ χείο , υ π ό δ ειγμ α το ρ π ίλ λ η ς. Η συ σ κευ ή α υ τή α π ο τελ είτο από ξύ λινο σ κάφ ο ς π λή ρ ες π υ ρ ίτιδ α ς. Επ’ α υ το ύ ή τα ν π ροσ αρ μ οσ μένο , ως μ ηχανισ μ ός α ν ά φ λ εξη ς , ένα είδ ο ς τυ φ ε κ ίο υ , σ τη ρ ιζό μ εν ο επ ί τη ς σ τείρ α ς το υ σ κ ά φ ο υ ς, που εκπ υ ρ σ ο κρ ο το ύ σ ε μ έσ α σε α υ τό . Ενας ισ χυ ρ ός ω ρ ολογιακός μ ηχανισ μ ός κινούσε μ ια έλ ικ α . Τρία πηδάλια, ένα οπ ίσθιο και δύο π λευρ ικά , ρ ύ θ μ ιζ α ν τη ν π ορεία τη ς «τορ π ίλλη ς» α υ τή ς , η οποία έ μ ο ια ζ ε π ερ ισ σ ό τερ ο μ ε

πυρπολικό χ ω ρ ίς πλήρω μα. Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς ε π έ τρ ε ψ ε τη δ ο κιμ ή το υ νέου όπλου σ το λιμ ά νι τη ς Π άλα . Ο δα ιμ όνιος ε φ ε υ ρ έ τ η ς είχ ε ο νο μ ά σ ει το ...μυσ τικό το υ όπλο R u e ste n -re tte r (=ο σω τήρ α ς τη ς α κ τή ς ). Οι σ υ ν τη ρ η τικ ο ί π ρ α γμ α το γν ώ μ ο νες το υ α υ το κ ρ α το ρ ικ ο ύ να υαρ χείο υ α π έρριψ αν τη ν ιδ έα ενό ς όπλου φ ερ ο μ έν ο υ και α γο μ έν ο υ κ α τ ’ ουσίαν από τις δ ια θ έ σ ε ις το υ α ν έμ ο υ και τη ς θ ά λ α σ σ α ς . Ο Λούπ ις π αρολίγο να είχ ε ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι την ιδ έα το υ αν δεν συνα ντούσ ε το ν Ρ ο β έρ το Ο υ ά ιτχ εν τ (1823-1905). Ο δα ιμ όνιος α υ τό ς Β ρ ε τα ν ό ς , ιδ ρ υ τή ς το 1856 και ιδ ιο κ τή τη ς το 1876 το υ ερ γ ο σ τα σ ίο υ ναυτικώ ν εφ α ρ μ ο γ ώ ν «S tabilim ento Tecnico Fium ano» στο Φ ιούμε τη ς Δ α λ μ α τία ς , είχ ε την α κ ό λ ο υ θ η λαμπ ρή ιδ έα . Επάνω στη συσ κευή το υ Λ ούπ ις εφ ά ρ μ ο σ ε μ ικρή συσ κευή π επ ιεσ μ ένο υ α έρ α . Για να την κ α τα σ τή σ ει επ ιπ λέον α νεπ η ρ έα σ τη από τα κ ύ μ α τα τη ν έκ α ν ε υποβρύχια, επ ινοώ ντας το υ ς ρ υ θ μ ισ τέ ς β ύ θ ισ η ς. Α ρ γ ό τερ α β ελτίω σ ε τις το ρ π ίλ λ ες το υ μ ε τη χ ρ ήσ η σ ερ β ο κ ινη τή ρ α , προς ε π ίτευ ξη α κ ρ ιβ έσ τερ η ς π ο ρ εία ς, και α ύ ξη σ ε την τα χ ύ τη τα σ το υ ς 29 κ ό μ β ους επ ί ε μ β ε λ ε ία ς 1.000 μέτρω ν. Το 1896 για τον έλ εγ χ ο τη ς π ο ρεία ς το υ ς χρ ησ ιμ ο π ο ίη σ ε το γυροσκόπ ιο. Το πρώ το πλοίο που εξο π λ ίσ τη κ ε μ ε τις το ρ π ίλλες του Ο υ ά ιτχ εν τ υ π ή ρ ξε η α υ σ τρ ο ο υ γ γ ρ ικ ή κα νονιο φ όρ ος «Seehund». Ο οίκος του δέσ π οσ ε στην παγκόσ μια αγορά τορπιλλώ ν α κόμ α και μ ε τά τη ν εμφ άνισ η α π ομιμητώ ν-ανταγω νιστώ ν όπως ο π ερ ίφ η μ ο ς γερ μ α ν ικό ς οίκος Schw arzkopf. (10) Σ π ά θ η εισ π ή δησ ης (B o arding sabre). Κ οντή, π λα τιά και βαριά σπ άθη το υ να υ τικο ύ , εν χ ρ ή σ ει κ α τά τη ν εισπήδηση (ρ εσ ά λ το ) από πλοίο σ ε πλοίο. (1 1 )Σ ο υ λ εϊμ ά ν Π ασ άς (1840-1883). Δ ια κ εκ ρ ιμ έν ο ς Ο θω μα νός σ τρ α τιω τικ ό ς . Ε λα β ε μ έρ ο ς στα γ εγ ο ν ό τα τη ς Μ ε γ ά λ η ς Κ ρ η τική ς Επ ανάσ τασης ως τα γ μ α τά ρ χ η ς . Σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ το κίνημα τη ς εκ θ ρ ό ν ισ η ς το υ Α βδούλ Α ζίζ ως δ ιο ικ η τή ς τη ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Σχ ο λή ς της Κ ω νσταντινούπ ολης. Σ ε ε ν έ ρ γ ε ιέ ς το υ ο φ ε ίλ ε τα ι σ ε μ εγ ά λ ο β α θ μ ό η κα τά π νιξη τη ς ερ ζεγ ο β ιν ικ ή ς ε ξέ γ ε ρ σ η ς . Κ α τά την έν α ρ ξη το υ Ρ ω σ οτουρ κικού π ολέμου π έτυ χ ε νίκ ες κ α τά των Ρώσων, η πίεση όμως το υ Ρω σικού Σ τρ α το ύ τον υπ οχρέω σε σ ε υποχώ ρηση. Μ ε τ ά από κ α τη γ ο ρ ίες επ ί εσ χ ά τη προδοσία και σύ ντομ η φυλάκισ ή το υ το υ α π ο ν εμ ή θ η κ ε Χάρη(12) Π λ έβ εν (Π λεύνα ). Α π οφ α σ ισ τικής σημασίας μάχη το υ Ρ ω σ οτου ρ κικού π ο λέμο υ (μέσα Ιο υ λίο υ 1877-28 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1877). Ο υσ ια σ τικά π ρ ό κ ειτα ι π ερ ί μ ια ς ε κ τ ε τ α μ έ ν η ς π ο λιορ κίας το υ υπό το ν Οσμάν Ν ο υ ρ ί πασά (1832-1900) σ θ ενα ρ ά α μ υ νο μ έν ο υ σ τις ρ ω σ ικές δ υ νά μ εις το υ ρ κικο ύ σ ώ ματος σ τρ α το ύ . Π αρά τις λυσσ ώ δεις και π ο λύ νεκρ ες εφ ό δ ο υ ς (τρ εις μ ά χ ε ς ) ο Ρω σικός Σ τρ α τό ς δ εν μ π ορ ούσ ε να κ ά μ ψ ει την άμυνα το υ ιδ ιο φ υ ο ύ ς και εν δ ό ξο υ μυσίρ (σ τρ α τά ρ χ η ). Ο τα ν ενεπ λάκη σ τη μ άχη μ ε ενθο υ σ ια σ μ ό ο νεο σ ύ σ τα το ς Ρ ου μ ανικός Σ τ ρ α τ ό ς και την π ολιορκία α ν έλ α β ε (στο τεχ νικ ό τη ς μ έ ρ ο ς ) ο δα ιμ όνιος φον Τοτλέμπεν, η μ εγ α λο φ υ ία τη ς π ο λιο ρ κη τικ ή ς τέχ ν η ς των Ρώσων, ο

Νικολάι Ιλαριόνοβιτς Σκρυντλώφ, εδώ ως αντιναύαρχος του στόλου του Ειρηνικού το 1904. Ως κυβερνήτης τορπιλλοβόλου κατά τον πόλεμο του 1877-78 αποτόλμησε επίθεση με τορπιλλάκατο σε ανοικτή θάλασσα κατά ισχυρού πολεμικού στο φως της ημέρας.

Οσμάν επ ιχ είρ η σ ε ηρω ική έ φ ο δ ο , η οποία (αφού α π έτυ χ ε και ο ίδιος τ ρ α υ μ α τίσ τη κ ε ) ο δ ή γη σ ε τε λ ικ ά σ τη ν παράδοση τη ς το υ ρ κ ικ ή ς δύ ναμης (44.000 ά ν δ ρ ες ) και το υ ιδ ίου το υ Οσμάν. Μ ε τ ά τη μάχη α υ τή τα ρω σικά σ τρ α τε ύ μ α τα , μ ε βάση εξό ρ μ η σ η ς τη ν Π λεύ να και τη Σίπ κα, επ ιτάχυ να ν την π ροέλαση που τελ ικ ά τα έ φ ε ρ ε στα π ρ οάστια τη ς Κ ω νσταντινούπ ολης. Ω σ τό σ ο ο σ ο υ λ τά ν ο ς, ευγνώ μω ν προς το ν ηρω ικό σ τρ α τά ρ χ η το υ , το υ α π έν ειμ ε τον τίτλ ο το υ γαζή (νικη τής). (13) Α γιος Σ τέ φ α ν ο ς . Π ρ ο ά σ τιο τη ς Κ ω νστα ντινούπ ολης σ το οποίο κ α τέ λ η ξ ε η τε λ ικ ή νικηφ όρ α π ρ οέλα σ η τω ν ρωσικών σ τρ α τευ μ ά τω ν . Η τε λ ικ ή ε π ίθ εσ η για την κ α τά λ η ψ η τη ς Π ό λ η ς μ α τα ιώ θ η κ ε έπ ε ιτα από έ ν το ν ε ς (β ρ ετα ν ικ ές κυ ρ ίω ς) δ ιπ λω μ α τικές π ιέσ εις, κα θώ ς υπήρχε το εν δ εχ ό μ εν ο ενό ς νέου ευρω π αϊκού π ο λέμο υ . Ε κ ε ί υ π ο γρά φ ηκε η σ υ ν θηκολόγησ η των Ο θω μανώ ν σ τις 19 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1878. (14) Θ ό ρ ν υ κρ ο φ τ (Thornycroft, s ir John Isaac, 1843-1928). Β ρ ε τα ν ό ς να υ π ηγόςμ η χανικός. Π ε ιρ α μ α τίσ θ η κ ε πάνω σ τις το ρ π ιλ λ α κ ά το υ ς και κ α τα σ κ εύ α σ ε τη ν πρώ τη το υ Β ρ ε τα ν ικ ο ύ Ν α υ τικ ο ύ . Δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε να υ π ηγείο β ο η θη τικώ ν σκαφώ ν και να υτιλια κώ ν εργασ ιώ ν σ το Τσίσγουϊκ το υ Λ ονδίνου και το 1866 έλ α β ε τη ν εν το λ ή από το β ρ ετα ν ικ ό ναυαρχείο να κ α τα σ κ ευ ά σ ει την το ρ π ιλ λ ά κα το «Lightning», τη ν οποία ολοκλή ρω σ ε το 1877. Την ίδια εποχή π ε ιρ α μ α τίσ θ η κ ε και μ ε το σχήμα το υ κ ύ το υ ς και τον σχεδίασμά τω ν ελίκω ν και δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μ ια μ ο ρ φ ή κ ύ το υ ς που π ερ νού σ ε σχεδόν ξυ σ τά σ τη ν επ ιφ ά ν εια τη ς θ ά λ α σ σ α ς , χω ρίς να β υ θ ίζ ε τα ι σ η μα ντικά σ το νερό. Ελυσε σ η μα ντικά π ρ ο β λή μ α τα το υ το ρ π ιλλισ μ ού εν πλω. Σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έν α ναυπ ήγησ ε το ρ π ιλ λ α κ ά το υ ς τα χ ύ τη τα ς 18 k ts φ έρ ο υ σ ες σ τη ν πλώρη υ δραυλικό α π ο κρ ο υ σ τή ρ α , ικανό να α π ο ρ ρ ο φ ή σ ει το α π ο τέλ εσ μ α μ ια ς βία ιης σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς. Το πρώ το τορ π ιλλο βόλο το υ οίκου Thorn ycroft να υ π η γ ή θ η κε για τη Ν ο ρ β η γ ία . Είχε μ ή κ ο ς 17 m, π λά τος κα τά το ν μ έ γ ισ το νο μ έα 2,1 m περίπου, εκτό π ισ μ α 7 ,5 1 και τα χ ύ τη τα 14,97 kts. Κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ Α ’ Π Π ο θ ό ρ ν υ κ ρ ο φ τ σ χεδία σ ε μ ικ ρ ές

το ρ π ιλ λ α κ ά το υ ς (scooter) για π αράκτια δράση, οι ο π οίες μ π ορούσ αν να περνούν μ έσ α από τα ναρκοπ έδια. Υπήρξε θ ε ρ μ ό ς υ π ο σ τη ρ ικ τή ς τη ς χ ρ ή σ η ς το υ μ α ζ ο ύ τ ως κα υ σ ίμ ου . Το 1902 ο ν ο μ ά σ τη κ ε ιπ πότης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Σαρντονώ: 01 ΡΩ ΣΟ Ι ΤΟΡΠΙΛΛΗΤΑΙ ΕΝ ΔΟΥΝΑΒΕΙ, ΣΟΥΛΙΝΑ ΚΑΙ ΒΑΤΟΥΜ. (2) Λ εφ όρ: Ο ΠΟ ΛΕΜ ΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ. (3) Μ αρσάλ: ΤΑ ΝΕΟΤΕΥΚΤΑ ΣΚΑΦΗ. (4) Λ έντζεν: ΤΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟΝ ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΕΝ ΕΤΕΙ 1874. (5) Ανωνύμου: Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΘΩΡΗΚΤΟΣ ΣΤΟΛΟΣ. (6) X...: Η ΤΟΡΠΙΛΛΗ WHITEHEAD. (7) Ε. Φαρρέ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ 1860 ΚΑΙ ΤΟΥ 1880 ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΕΙΣΩΝ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ. (8) Ε. Φαρρέ: ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΙΕΞΑΧΘΕΙΣΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥ 1860 ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ 1883. (9) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-LarousseBritannica. (10) Encyclopaedia Britannica, CD 98. (11) Candea Virgil: ΣΥΝΤΟΜ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Αθήναι, 1978. (12) Μ εγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. (13) Conway’s, ALL THE WORLDS FIGHTING SHIPS (1860-1905). (14) Clerc-Rampal, G.: LES SOUS-MARINS (Bibliotheque des merveiiles), Librairie Hachette.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΟΤΑΝ ΠΕΘΑΝΕ Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ Β ’ ΛΑΣΚΑΡΗΣ, ΚΑΙ ΑΦΗΣΕ ΤΟΝ

ΜΙΧΑΗΛ

ΘΡΟΝΟ ΣΤΟΝ ΑΝΗΛΙΚΟ ΓΙΟ ΤΟΥ, 01 ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΕΣ ΑΝΑΓΚΑΣΑΝ ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΝΑ Ο ΡΙΣΕΙ ΚΗΔΕΜ Ο ΝΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΤΟΝ ΜΙΧΑΗΛ Η ’ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ. Ο ΜΙΧΑΗΛ ΗΛΘΕ ΣΕ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ Μ Ε ΤΟΥΣ ΣΤΡΑΤΟΥΣ ΤΩΝ ΛΑΤΙΝΩΝ ΤΗΣ ΑΧ Α ΙΑ Σ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟΥ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ. ΤΟΥΣ ΝΙΚΗΣΕ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΟΝΙΑΣ, ΚΟΝΤΑ ΣΤΗ ΣΗ Μ Ε Ρ ΙΝ Η ΚΑΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΙ ΣΤΡΑΦΗΚΕ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. ΣΤΙΣ 15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1262 ΣΤΕΦΘΗΚΕ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΕΡΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΛΑΤΙΝΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ. ΜΙΑ ΝΕΑ (Η

7

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΛΙΝΟ ΡΘ Ω ΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΑΡΧΙΖΕ^

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

(1225-1282)

Η ΖΟΗ ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΡΩΝΩΝ ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ Εκπαιδευτικός-Θεολόγος

πιφανέστερος και πιο αμφιλε­ γ ό μ ενο ς των Παλαιολόγων, ι­ δρυτή ς της ομώ νυμης δυνα ­ στείας που κ υ β έ ρ ν η σ ε το βυζαντινό κράτος κατά τους τρεις τελευτα ίους αι­ ώνες της ύπαρξής του, υπήρξε αναμφι­ σβήτητα ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος. Κα­

Ε

Β υζαντινοί σ τρατιώ τες αντιμέτωποι με Λατίνο της Φ ραγκοκρατούμενης Ελλάδας (13ος αιώνας). Αριστερά Βυζαντινός το ξό τη ς, στο κέντρο Λατίνος ιππότης και δεξιά Βυζαντινός της φρουράς του παλατιού (πίνακας Στέλ ιο ς Νιγδιόπουλος).

νένας άλλος από τους Βυζαντινούς αυτο κρα το ρες δ ε ν αγαπήθηκε και ταυτοχρο να δ ε ν μ ισήθηκε τόσο όσο αυτός. Ο Μιχαήλ γ ε ν ν ή θ η κ ε στη Νίκαια το 1224 ή το 1225. Τ ην εποχή εκείνη η Νίκαια αποτελού σ ε τη συνέχεια του κα τα λυθέντος από τους Λατίνους ελληνικού κράτους της Κωνσταντινούπολης. Την είχε ιδρύ­ σει ο αυτοκρά τορας Θ εό δω ρ ος Α ’ Λάσκαρης το 1204, παίρνοντας τα υ τό χρ ο ­ να τον τίτλο του βασιλέα και αυτοκράτορα των Ρωμαίων, ως διάδοχος του β υ ­ ζαντινού θ ρ ό ν ο υ της Κω νσταντινούπο­ λης. Στη Νίκαια είχε μ ετα φ ερθεί το ο ρ ­ θ ό δ ο ξ ο πατριαρχείο της Βασιλεύουσα ς και είχαν βρει καταφύγιο όλοι οι ανώτα­ τοι λειτουργοί και λόγιοι. Το κράτος αυ­ τό εκτεινότα ν αρχικά από τη Βιθυνία και τη Σ μ ύ ρ ν η μέχρι το ν Π όντο. Συμπεριελάμβανε επίσης κάποια νησιά του Αιγαί­ ου. Μ ε π ολέμους εναντίον των Σελτζούκων Τούρκω ν είχε επ εκτα θεί εδαφικά προς τη ν Ανατολή. Βασική επιδίωξη των αυτοκρα τόρω ν της Νίκαιας υπήρξε η α­ νασύσταση του βυζαντινού κράτους, με ανακατάληψη των εδαφώ ν που β ρ ίσ κο ­ ντα ν στην κατοχή των Λατίνων, των Σέρβω ν, των Βουλγάρω ν και των Τ ο ύ ρ ­ κων. Μ έγιστη φιλοδοξία του ς και όνειρο

49

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπήρξε η επιστροφή στην Κωνσταντι­ νούπολη και η εκδίωξη των σ φ ετερι­ στών Λατίνων που τη ν είχαν αλώσει τον Απρίλιο του 1204. Α λλο μέλημα της αυτοκρα τορικής πολιτικής της Νίκαιας ή ­ ταν η συνένω ση των ελληνικώ ν α υτόνο­ μων κρατιδίων και η ενσωμάτωσή τους στην αυτοκρατορία. Ο πατέρας του Μιχαήλ, Α νδρόνικος, ήταν στρατηγός του αυτοκρά τορα της Νίκαιας Ιωάννη Γ ' Βατάτζη. Είχε διακριθ ε ί σε μάχες εναντίον των Λατίνων και των Βουλγάρω ν στη Μ α κεδονία και τη Θ ράκη, κατορθώ νοντας να ανακτήσει μεγάλο ευρωπαϊκό τμήμα της πρώην Βυζαντινής αυτοκρατορίας, από την Α ­

50 «

χρίδα ως τον Ολυμπο, συμπεριλαμβανομ έν η ς και της Θ εσσαλονίκης. Για τα κατορθώ ματά του αυτά ο Α νδρό νικος ανακ η ρ ύ χ θ η κ ε μέγας δομέστικος, δηλαδή ανώτατος διοικητής του αυτοκρατορικού στρατού, και είχε υπό τη διοίκησή του όλες τις κτήσεις της Νίκαιας στην Ευρώπη, με έδρ α τη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα του Μιχαήλ, Θ εοδώ ρα Παλαιολογίνα, ήταν κόρη του Αλεξίου και της Ειρ ήνης, οι οποίοι προορίζονταν για διάδοχοι του βυζαντινού θ ρ ό ν ο υ λίγο πριν η Κωνσταντινούπολη πέσει στα χ έ ­ ρια των Λατίνων. Λόγω της βασιλικής καταγωγής και του σπουδαίου πατέρα του ο Μιχαήλ α­ νατράφ ηκε στο παλάτι της Νίκαιας και μορφ ώ θηκε σύμφωνα με τις βυζαντινές παραδόσεις, δ εχ ό μ ενο ς την εύνοια του Ιωάννη Γ ' Βατάτζη. Ο αυτοκράτορας, διακρίνοντας τις ικανότητες του νεαρού Μιχαήλ, το ν έστειλε σε επιχειρήσεις στη Μ α κεδονία ως διοικητή στρατιωτικών δυνάμεων. Το 1246 ανέλαβε τη διοίκηση των πόλεων της Μ ακεδονίας Μ ελ ενίκο υ και Σερρώ ν, κάτω από τις διαταγές του πατέρα του Α νδρόνικου. Γρήγορα όμως φ ά νηκε ότι τα αξιώ­ ματα αυτά δ ε ν ικανοποιούσαν το ν υπ έρ­ μετρα φ ιλόδοξο χαρακτήρα του. Το 1253 κα τη γο ρ ή θ η κε για συνωμοσία και οδηγ ή θ η κ ε ενώπιον του αυτοκρά τορα Β α ­ τάτζη. Α ρ νο ύ μ ενο ς να υποστεί τη δ ο κι­ μασία του πυρακτω μένου σιδήρου για να α π οδειχθεί η αθω ότητά του, φυλακί­ στηκε. Σ ύντο μα όμως με παρέμβαση του πατριάρχη Μ α νουήλ ε λ ε υ θ ε ρ ώ θ η κ ε και πήρε το αξίωμα του στρατιωτικού δι­ οικητή της Βιθυνία ς. Οταν α νέβηκε στον θ ρ ό ν ο της Νίκαιας ο Θ εόδω ρ ος Β ' Λάσκαρης, οι υποψίες εναντίον του Μ ι­ χαήλ αναβίωσαν, ίσως όχι άδικα. Φ ο β ο ύ ­ μενος τις συνέπ ειες ο Μιχαήλ διέσχισε το ν Σαγγάριο ποταμό και κα τέφ υγε στους Σελτζ ο ύκο υς Τ ο ύ ρ κο υ ς του Ικονίου. Ε κ ε ί τ έ θ η κ ε υπό τις διαταγές του σουλτάνου Καϊκάους Β ’ και ανέλαβε την ηγεσία των χριστιανών μισθοφόρω ν ε ­ ναντίον των Μογγόλων. Ο αυτοκρά τορας Θ εόδω ρος, φ ο β ο ύ ­ μενος τη συνεργασία αυτή, αλλά και λό­ γω της ανάγκης που είχε για ικανό στρα­ τηγό, επ έτρεψ ε τη ν επιστροφή του, εγ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 α υτοκράτορας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος σε εικόνα βυζαντινού κώδικα της βιβλιοθήκης του Μονάχου.

γυ ό μ ε νο ς τη ν ασφάλειά του. Ο Μιχαήλ ορ κίσ τη κε πίστη και υποταγή στον αυ­ τοκρά τορα και λόγω της μεγάλης εκτί­ μησης που του είχαν τα λατινικά μισθο­ φορικά στρατεύματα έλαβε το ν τίτλο του μεγάλου κοντόστα βλου, διοικητή των Λατίνων μισθοφόρων. Ως διοικητής του στρατού της Νίκαιας σ τά λθηκε στη Μ α κεδονία κατά του δεσπότη της Ηπεί­ ρου Μιχαήλ Β ’, ο οποίος υποκινώντας (μαζί του ) και τους Α λβα νούς προσπα­ θ ο ύ σ ε να διώξει τις αυτοκρα τορικές φ ρουρ ές. Στο μεταξύ δ ε ν έλειψ αν οι εσω τερι­ κές διαμάχες στη Νίκαια. Ο α υτοκρά το­ ρας στράφ ηκε εναντίον της αριστοκρα­ τίας, αγνόησ ε τα προνόμιά της και απέ­ δωσε σ ’ αυτήν τις κατά καιρούς αποτυ­ χίες του. Εγιναν ατελείω τες δίκες και ε ­ πιβλήθηκαν φ ο β ε ρ έ ς ποινές. Αυτά είχαν ως συνέπεια να τρ έ φ ο υ ν οι οικογένειες των αριστοκρατών βα θύ μίσος εναντίον του. Αντίθετα, ο Μιχαήλ, με τη γοητεία και τη ν προσωπικότητά του, απέκτησε μεγάλη δ ημοτικότητα στους ευγενείς και στον λαό. Τα ίδια αισθήματα με τους ευγενείς έ τρ ε φ ε γι’ α υτόν και ο κλήρος, τον οποίο ο Μιχαήλ σε κά θε ευκαιρία κολά κευε. Αυτά όμως αύξησαν τις υπο­ ψίες του Θ εόδω ρ ου, που δ ε ν ά ργησε να τον φυλακίσει. Ο ύ τε αυτή η φυλάκιση κράτησε πολύ και σύντομα ο Μιχαήλ αφ έθηκε ελεύθερος. Τον Α ύγουστο του 1258 ο α υτοκρά ­ τορας πέθανε σε ηλικία μόλις 36 ετών, υποκύπτοντας στην κληρονομική επιλη­ ψία που τον βασάνιζε χρόνια. Προ του θανάτου του, όρισε ως αντιβασιλέα και επίτροπο του επταετούς γιου του, Ιωάν­

νη Δ ’ Λάσκαρη, τον φίλο και σύμθουλό του Γεώργιο Μουζάλων, πρόσωπο κατα­ γ ό μ εν ο από τα λαϊκά στρώματα και μιση­ τό στην αριστοκρατία. Οι ευγενείς με πρώτο το ν Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγο ορκί­ στηκα ν πίστη, τόσο στον θ ν ή σ κ ο ντ α αυ­ τοκράτορα, όσο και στον Γεώργιο Μ ο υ ­ ζάλων. Ομως εννέα η μ έρ ε ς μετά τον θ ά ­ νατο του Θ εόδω ρου και κατά τη διάρ­ κεια επ ιμνημό σ υνης ακολουθίας του έγινε αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του Γεωργίου Μουζάλων και του α δελ­ φού του, οι οποίοι εσφάγησαν μπροστά στην Αγία Τράπεζα. Ετσι ο δ ρ ό μ ο ς της ε ­ ξουσίας άνοιξε για τον επιφανέστερο και ικανότερο εκπρόσωπο της αριστο­ κρατίας, το ν Μιχαήλ, στον οποίο και α­ ν α τ έθ η κε η αντιβασιλεία. Αναγορεύθηκε μέγας δ ο υ ξ (αρχιναύαρχος) και μετά δεσπότης. Σ τη ν αλλαγή του έτους 1258/9 α ν α κη ρ ύ χ θ η κε συναυτοκράτορας του μικρού Ιωάννη Δ ’, σφετεριζόμενος τον θ ρ ό ν ο της Νίκαιας. Την ίδια εποχή η αυτοκρατορία αντι­ μετώπιζε φ ο β ερ ό κίνδυνο π ροερχόμενο από τη Δύση. Ο βασιλιάς Μ α νφ ρέδος της Σικελίας συνασπίσθηκε με το ν δ ε ­ σπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β ’. Ως τρίτο μέλος ενώ θη κε με τις δυνάμεις των π ροηγουμένω ν ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουϊνος της Αχαϊας. Στο π λευρό τους τά χ θ η κε και ο βασιλιάς των Σέρ βω ν Ούρος Α ’. Οι σύμμαχοι αυτοί εισέβαλαν στο ευρωπαϊκό τμήμα της α υτοκρα το­ ρίας της Νίκαιας, αποτελώντας θανάσι­ μη απειλή. Σε μεγάλη δοκιμασία ο Μι­ χαήλ Η ’ απέστειλε ισχυρό στρατό με ενι­ σχύσεις από Κουμά νους και Τούρκους, με επικεφαλής τον αδελφ ό του, σεβαστοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο. Η μάχη που επ ρόκειτο να κρίνει το μέλλον της Ηπείρου, της Νίκαιας και αρ­ γότερα της Κω νσταντινούπολης έγινε στην Καστοριά της Πελαγονίας το καλο­ καίρι του 1259. Η μεγάλη όμως συμμαχία δια λύθ ηκε πριν ξεκινήσει η μάχη. Ο Μι­ χαήλ Β ’ της Ηπείρου και ο γιος του Ν ικη­ φ όρος αναχώρησαν τη νύχτα, ενώ ο ν ό ­ θ ο ς γιος του δεσπότη της Ηπείρου, Ιω­ ά ννης Δ ούκας, υποχώρησε στη θ έα του εχ θ ρ ο ύ . Οι υπόλοιποι Λατίνοι υπέστη­ σαν συντριπτική ήττα. Οι 400 ιππότες που είχε αποστείλει ο βασιλιάς της Σ ικ ε ­ λίας έπεσαν νεκρ ο ί στο πεδίο της μά­ χης, ο δ ε πρίγκηπας Γουλιέλμος Βιλλεα ρδουϊνος σ υνελήφ θη αιχμάλωτος, μαζί με τους π ερισσότερους ευγενείς του. Τα στρατεύματα του Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγου εισέβαλαν στην Ηπειρο και οι Σ έ ρ β ο ι αποχώρησαν από τη Μ ακεδονία. Μ ετά από τις νίκες αυτές καμιά ε υ ­ ρωπαϊκή δύναμη δ εν μπ ορούσε να στα­ θ εί εμπόδιο στην ανασύσταση του Β υ ­ ζαντίου. Ο μοναδικός κίνδυνος π ρ ο ερ ­ χόταν από τη δημοκρατία της Βενετίας, η οποία βρισκόταν στην ουσία πίσω από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους στα υροφ όρους, έχοντας παράλλη­ λα καρπωθεί τα περισσότερα πλεονε-

κτήματα και προνόμια. Για να εξασφαλίσει τη ν α υτοκρ α το­ ρία από του ς Β ε ν ε τ ο ύ ς ο Μιχαήλ υπέ­ γραψε στο Νυμφαίο, το ν Μάρτιο του 1261, σ υ ν θ ή κ η με το υ ς Γενουάτες, αντί­ παλους της πόλης του Αγίου Μ άρκου, παραχωρώντας τους υπερβολικά εμπ ο­ ρικά και φ ορολογικά προνόμια. Η χρονιά αυτή υπήρξε ο ρ ό σ η μ ο στην ιστορία του Βυζαντίου. Ο αυτοκρα τορικός στρατη­ γός Αλέξιος Στρα τηγόπ ουλος π ο ρ ευ ό ­ ταν με μικρή στρατιωτική δύναμη προς τη Θράκη, με σκοπό και εποπτεύσει τα βουλγαρικά σύνορα. Περνώ ντας κοντά στην Κωνσταντινούπολη τη β ρήκε, με μεγάλη του έκπληξη, αφύλακτη. Αυτό είχε σ υμ βεί για δ ύ ο λόγους: Πρώ τον δια ρκούσε ακόμα η εκεχειρία μεταξύ της Νίκαιας και των Δυτικών και δ ε ύ τ ε ­ ρον ο β ενετικό ς στόλος και μεγάλο μ έ ­ ρος της φ ράγκικης φ ρουράς της πόλης βρίσκονταν σε αποστολή πολιορκίας του ε χ θ ρ ικο ύ ο χυρ ο ύ Δαφνουσίου, το ο ­ ποίο π ροστάτευε νησίδα του νότιου Ευξείνου Πόντου. Ο Στρατηγόπ ουλος, άρ­ παξε τη ν ευκαιρία και εισ ήλθε στη Βασι­ λίδα με οκτακόσιους Θ ρά κες πολεμι­ στές, μέσα από υπόγειο πέρασμα. Στις 25 Ιουλίου 1261 η πόλη επ έστρεψ ε στα χέρια των Ελλήνω ν σ χ ε δ ό ν αμαχητί. Ο Λατίνος αυτοκράτορας Βα λδ ο υϊνο ς Β ' δραπ έτευσ ε μεταμφ ιεσμένος μαζί με την α κολουθία του στην Εύβοια και έτσι τερμα τίστηκε για πάντα η κυριαρχία των Δυτικών στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μιχαήλ, αν και στην αρχή ά κουσε διατακτικά το νέο, π είσ θηκε όταν απε­ σταλμένος του Αλέξιου Στρατηγόπουλου του έ φ ε ρ ε το στέμμα και το σ κή ­ πτρο του Β α λδ ο υ ϊνο υ. Στις 15 Αυγούστου 1261, ημ έρ α της Κοιμήσεω ς της Θ εο τό κο υ , ο Μιχαήλ εισ ήλθε θ ρ ια μ β ευ ­ τικά, με μεγάλη επισημότητα, στην πόλη του Μ εγάλου Κωνσταντίνου. Την είσ οδό του π α ρα κολού θησε πλήθος λαού σ ύμ ­ φωνα με τα ρωμαϊκά θριαμβικά έθιμα. Δ ε ν αποκλείεται μεταξύ των παρευρισκομένω ν και αναγκασμένω ν να παρα­ κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν τον θρία μβο να ήταν και ο αιχμάλωτος από τη μάχη της Πελαγονίας Γουλιέλμος Β ’ Β ιλλεα ρδουϊνο ς μαζί με τους βαρώνους του. Ο πατριάρχης Α ρσ ένιο ς α νεκλήθη από τη Νίκαια στην Κωνσταντινούπολη και έσ τεψ ε τον Μιχαήλ Η ’ για δ εύ τε ρ η φορά α υτοκρά τορα στον ναό της Αγίας Σοφίας. Ο ενθουσια σμ ός του λαού ήταν μεγάλος και ο εορτα σμός κράτησε όλη την ημ έρ α και τη νύχτα. Στις εκκλησίες, που έγιναν πάλι ο ρ θ ό δ ο ξες , ακούγονταν ευχαριστήριες δεήσεις. Ο νόμιμος διάδοχος του θ ρ ό ν ο υ , Ιωάννης Δ ’ Λάσκαρης, κρ α τή θ η κ ε μακριά από όλες τις τελετές. Λίγους μήνες μετά ο άτυχος νεαρός τυφ λώ θηκε. Ο Μιχαήλ επέβαλε τη ν εξουσία του και εγκα θ ίδ ρ υσ ε την πιο μ α κρ ό χρ ο νη δυναστεία της βυζαντι­ νής ιστορίας, αυτή των Παλαιολόγων. Για την τύφλωση του Ιωάννη Δ ’ και τον

Τα ισχυρά τείχη της Κωνσταντινούπολης δεν στάθηκαν ικανά να εμποδίσουν την ανάκτηση της πόλης από τον στρατό του Μιχαήλ Η ’ (1261).

Χρυσό νόμισμα του Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγου (Νομισματικό Μουσείο Αθήνας).

σ φ ετερισμό του αυτοκρα τορικού αξιώ­ ματος ο Μιχαήλ α φ ορίσ θηκε από τον πατριάρχη Α ρσ ένιο για δ εύ τε ρ η φορά είχε π ρ ο η γη θ εί αφορισμός από το ν ίδιο πατριάρχη, ύστερα από πιέσεις ευγενώ ν για τις φίλαρχες διαθέσεις του, αλλά εί­ χ ε ανακληθεί. Πρώτο μέλημα του Μιχαήλ μετά την ανάκτηση της Κω νσταντινούπολης ήταν η μεταφορά π λη θ υσ μού και ο εποικι­ σμός της Βασιλεύουσα ς. Πα ρότρυνε τους ευγενείς να εγκα τα σ τα θούν και πάλι στις π ατρογονικές τους εστίες. Α υ­ τό βέβαια δ ε ν ήταν εύ κο λ ο γιατί η Πόλη ήταν ερημω μένη ύστερα από καταστρε­ πτικές π υρκαγιές και γιατί είχαν περάσει π ενήντα περίπου χρόνια από τότε που οι Ελ λ η ν ε ς κάτοικοι είχαν εγκαταλείψ ει τις οικίες τους. Ο σες από αυτές δ ε ν δ ιε κδ ικ ή θ η κα ν π α ρα δόθηκαν σε άλ­ λους Ε λ λ η ν ες της Μ ικράς Ασίας, αλλά και σε Τσάκωνες εποίκους της νότιας Π ελοπ οννήσ ου.

Αλλο μέλημα του αυτοκρά τορα Μ ι­ χαήλ υπήρξε η α νοικοδόμηση δημόσιω ν κτιρίων, αγορών, στοών, δικαστηρίων και ιδρυμάτων. Α μεσ η προτεραιότητα δ ό θ η κ ε στην οργάνωση της σωστής ά­ μυνας της πρω τεύουσας, για να προστατ ε υ θ ε ί από αιφνίδια επίθεση των λατινι­ κών δυνάμεων. Ο Μιχαήλ μεταβίβασε στους Γενουάτες το παλάτι που κατεί­ χαν οι Β ε ν ε τ ο ί στην Κωνσταντινούπολη και φ ρόντισε για τη ν κατασκευή και την επάνδρωση π ολεμικού στόλου. Μερίμνησ ε επίσης για τη ν επιδιόρθωση και τη ν ενίσχυση των τειχών της πόλης, ιδι­ αίτερα των θαλασσίων, αυξάνοντας το ύψ ος τους. Εκτισ ε α π οθήκες και τοποθ έ τ η σ ε εκεί μεγάλες π οσότητες τροφίμων, για το ν επισιτισμό του λαού σε πε­ ρίπτωση μ α κρ ό χρ ο νη ς πολιορκίας, φ ρ ο ­ ντίζοντας παράλληλα για τη ν εκμ ετά λ­ λευσ η όσο το δ υνα τόν περισσοτέρω ν καλλιεργήσιμων γαιών εντό ς των τειχών της πόλης. Χαρακτηριστική της όλης πολιτικής του ικανότατου α υτοκρά τορα ήταν η έμφαση στη διπλωματική επίλυση των στρατιωτικών διενέξεων. Η προληπτική αυτή διπλωματία, που περιελάμβανε ε ­ πιγαμίες, δ ω ροδοκίες ισχυρών προσώ­ πων, αποστολή πρακτόρω ν σε ξένες αυ­ λές κλπ. ήταν ένα από τα βασικά χαρα­ κτηριστικά της βυζαντινής αυτοκρατορικής πολιτικής. Η μοναδική ευστροφία του Μιχαήλ τον ώ θησε κα θ ’ όλη τη διάρ­ κεια της σπουδαίας βασιλείας του να α­ ναζητεί λύσεις μέσα από σ υ ν θ ή κ ες, αποφ εύγοντας τη θυσία ανθρώπινων ζω­ ών. Μ ό νο ν όταν ήταν απαραίτητο προ­ χω ρούσε σε στρατιωτικές α να μετρή­ σεις, που δ εν ήταν λίγες, μέσα στη θυελλώ δη εποχή που έδρα σε. Στις πο­ λ εμικές αποστολές χρησιμοπ οιούσε κ υ ­ ρίως ξένους μισθοφ όρους, με όλες τις θ ε τ ικ έ ς και α ρνητικές επιπτώσεις που

Ij ] mm

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

είχε αυτό. Θ έλοντα ς να κρατήσει την ισ ορρο­ πία, αλλά και να οξύνει το ν ανταγωνισμό μεταξύ των λατινικών ναυτικών δ η μ ο ­ κρατιών, μετά τη Σ υ ν θ ή κ η του Νυμφαί­ ου με τους Γενουάτες έδω σε το δικαίω­ μα στη Β ενετία και τη ν Πίζα να εγκαταστήσουν εμπ ορικές ο μά δες σε χωριστές περιοχές της Κωνσταντινούπολης. Ετσι έσ τρεψ ε τη μία εναντίον της άλλης, ελέγχοντάς τις στενά. Σ τη ν προσπάθειά του να εξ οικο νο ­ μήσει χρήματα για τη δω ροδοκία Ιταλών ηγεμόνω ν υποτίμησε το χ ρ υ σ ό βυζαντι­ νό νόμισμα υπέρπυρο, ελαττώνοντας την αξία του κατά ένα καράτι. Σημαντικό σφάλμα της αυτοκρατορικής πολιτικής, που είχε συνέπειες στο μέλλον του Βυζαντίου, σ τά θηκε η παρα­ μέληση του αγροτικού π ληθυσμού της Μικράς Ασίας, αφού όλη η προσοχή της στράφ ηκε προς τη ν π λευρά της Δύσης. Ο λαός στέναζε από την καταπίεση ν τ ό ­ πιων και ξένων γαιοκτημόνω ν και τη βα­ ριά φορολογία. Η ύπαιθρος ήταν απρο­ στάτευτη στα χέρια βάρβαρω ν επ ιδρο­ μέων. Η πολιτική αυτή, βέβαια, ήταν ως ένα βα θμό δικα ιολογημένη, γιατί τη ν ε ­ ποχή εκείνη οι απειλές π ροέρχονταν στο μεγα λύτερο ποσοστό από την π λευ­ ρά των Λατίνων της Δύσης και τα Βα λκά ­ νια. Ο Μιχαήλ β ρ έ θ η κ ε μπροστά σε δι­ πλή αποστολή: να αντιμετωπίσει με δι­ πλωματικά μέσα τα δυτικά επιθετικά σχέδια και να αποκαταστήσει τη βυζα­ ντινή κυριαρχία σε όλες τις παλαιές β υ ­ ζαντινές περιοχές, καταλύοντας τόσο το Δεσποτάτο της Ηπείρου, όσο και τα λατινικά υπολείμματα στην υπόλοιπη 52 ■■■

Ελλάδα. Για την καλύτερη και αποτελεσματι­ κότερ η διοίκησή το υ ς τα δυτικά αυτοκρατορικά εδάφ η τα μοίρασε στα δύο του αδέλφια. Το τμήμα Ιλλυριών και Τριβαλλών δ ό θ η κ ε στον νικητή της μάχης στην Καστοριά της Πελαγονίας, Ιωάννη Παλαιολόγο, ο οποίος π ρ οήχθη από σεβαστοκράτορας σε δεσπότης. Τα “ πέρα του Π η ν ειο ύ ” και η Π ελοπ όννησ ος δ ό ­ θ η κ α ν προς διοίκηση στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Το κέντρ ο των λατινικών ενεργειώ ν εναντίον του νεοσύστατου βυζαντινού κρά τους ήταν τη ν εποχή ε κείν η η Σ ικ ε ­ λία. Ο βασιλιάς Μ α νφ ρ έδ ος επιζητούσε τη ν υποστήριξη του πάπα Ο υρ βα νού Δ ’ (1261-64) για να εξορ μήσ ει εναντίον του Μιχαήλ. Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας π έτυχε με το, δοκιμα σ μένο και παλαιό-

Ιερά μονή Ζωγράφου. Σ το προαύλιο της α γιορ είτικης μονής ένα μνημείο μ αρ τυ ρ εί τη θανάτωση 26 ανθενωτικών μοναχών δια πυράς από τα μισθοφορικά σ τρ ατεύμα τα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η ’. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τερα, δ έλ εα ρ της ένωσης των ε κ κ λ η ­ σιών και τη ν υπόσχεση υποταγής της Ο ρ θ ό δ ο ξ η ς εκκλησίας στην Παπική να εμποδίσει τη σύμπραξη αυτή. Σ ε αυτό σ υ νετέλ εσ ε και η ρωμαϊκή αντιπάθεια προς το ν σ υ γκεκρ ιμ ένο βασιλικό οίκο της Σικελίας. Στο μεταξύ ο συλληφ θ είς στη μάχη της Πελαγονίας Φ ρ ά γκος πρίγκηπας της Αχαϊας Γουλιέλμος Β ' Βιλλεα ρδουϊνος α φ έθ η κε στα τέλη του 1261 ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς να επιστρέψει στην Π ελοπ όννησο, δ ίδ ο ­ ντας ό ρ κο υποτέλειας στον Βυζαντινό αυτοκρά τορα και παραχωρώντας τα σπουδαιότερα οχυρά του, τη Μ ονεμβασία, τον Μ υστρά κ.ά. Γρήγορα όμως η κατάσταση άλλαξε. Ο πάπας απάλλαξε τον Φ ρά γκο ηγεμόνα από τον βαρύ όρκο του, ως μη εκούσ ιο όπως θα έπρεπε. Με τον Γουλιέλμο συμμά χησε και η Β ε ν ε ­ τία, που έβλεπ ε τα συμ φ έροντά της να κιν δ υ ν ε ύ ο υ ν μετά την κατάρρευση της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνστα­ ντινούπολης. Ο Μιχαήλ Η ’ έστειλε ενα ­ ντίον τους στην Π ελοπ όννησ ο το ν α­ δελφ ό του Κωνσταντίνο, με ισχυρή στρατιωτική δύναμη που περιελάμβανε μ ερικές χιλιάδες Σελτζούκω ν μισ θοφ ό­ ρων. Ταυτόχρονα ο ενω μένος στόλος Βυζαντινών και Γενουατώ ν εφ ό ρ μ η σ ε στα λατινικά νησιά του Αιγαίου και κα τέ­ λαβε μερικά από αυτά. Την ίδια εποχή ο α υτοκρά τορας επενέβη στις εσω τερικές διαμάχες που μά­ στιζαν τη Βουλγαρία και το 1262 πέτυχε να καταλάβει τα σπουδαία λιμάνια της Αγχιάλου και της Μ εσημβρίας στα δυτι­ κά παράλια του Ευξείνου Π όντου, κα­ θώς και τις πόλεις Φιλιππούπολη και Σ τενήμ α χο στην ηπειρωτική χώρα. Ο αδελφ ός του Μιχαήλ Η', Ιωάννης, πέτυχε το καλοκαίρι του 1264 σημαντική π ολεμική νίκη εναντίον του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β ' και κα τέλα βε με τα αυτοκρα τορικά στρατεύματα τα Ιω­ άννινα. Ο Μιχαήλ Β ’ αναγκάστηκε να υ­

πογράψει σ υ ν θ ή κ η ειρήνης με το Βυζά­ ντιο και ο γιος του Ν ικηφ όρος νυμφεύθ η κ ε την Αννα Παλαιολογίνα, ανηψιά του αυτοκράτορα. Ως αντάλλαγμα ανα­ γνω ρίστηκε στον Ν ικηφ όρο το δικαίωμά του στον τίτλο και τον βα θμό του δ ε ­ σπότη της Ηπείρου και του δ ό θ η κα ν πολλά δώρα. Στη νότια Ελλάδα οι μέχρι τη στιγμή εκείνη βυζαντινές επιτυχίες σταμάτη­ σαν και τα πράγματα έλαβαν για τον αυ­ τοκρά τορα Μιχαήλ άσχημη τροπή. Οι ξέ­ νοι μισθοφ όροι, κυρίως οι Τούρκοι, που δ ε ν πληρώ νονταν κανονικά λόγω της οι­ κονομικής εξάντλησης του Βυζαντίου, μεταπήδησαν στους Φ ρ ά γκο υ ς και ο β υ ­ ζαντινός στρατός υπέστη βαριά ήττα στο Μακριπλάγι (1264), υ π οχρ εο ύμ ενο ς να υποχωρήσει. Λίγο νωρίτερα, το 1263, ο συμμα χικός στόλος των Γενουατών η τ τ ή θ η κ ε από τους Β ε ν ε τ ο ύ ς στον κόλ­ πο του Ναυπλίου. Ο αυτοκρά τορας ανα­ γκά σ τη κε να προβεί σε διαπραγματεύ­ σεις με του ς Β εν ε τ ο ύ ς , π ροσφ έροντάς τους μεγάλα εμπορικά προνόμια στη β υ ­ ζαντινή επικράτεια. Οι εξελίξεις την π ερίοδο εκείν η στη Δύση ήταν ραγδαίες και εγκαινίαζαν ε ­ ποχή νέω ν προβλημάτω ν για τη ν αυτο­ κρατορία και τον Μιχαήλ. Ο πάπας κάλεσε το ν κόμη της Π ροβηγκίας Κάρολο Ανδεγαυό, αδελφ ό του βασιλιά της Γαλλίας Λ ο υ δ ο β ίκο υ Θ ’, εναντίον του Μανφρέδου της Σικελίας. Ο τελευτα ίος έχασε το βασίλειό του μαζί με τη ζωή του στη μάχη του Β ε ν ε β έ ν τ ο το 1266. Ο νέο ς βα­ σιλιάς, ως π ροστα τευόμενος του πάπα, ήταν ασύγκριτα πιο επικίνδυνος αντίπα­ λος για τον Βυζαντινό α υτοκρά τορα από τον Μ α νφ ρέδο. Πράγματι ο Κάρολος με την παρουσία και τη συναίνεση του αρ­ χη γο ύ της Ρωμαϊκής Εκκλησία ς και μά­ λιστα στην κατοικία του πάπα Κλήμη Δ ’ στο Βιτέρμπο, σ υνομ ολόγησ ε σ υνθ ή κη (Μάϊος 1267) με τον έκπτωτο Λατίνο βα­ σιλιά της Κω νσταντινούπολης Βαλδουϊ-

νο Β ' και το ν Β ιλλεα ρδουϊνο της Αχαϊας, με σκοπό τη ν ανακατάληψη της βασι­ λεύουσ α ς από τους “ σχισμα τικούς” Ε λ ­ ληνες. Παράλληλα δ ό θ η κ α ν στη Β ε ν ε ­ τία εγγυή σ εις για τη διασφάλιση των δι­ καιωμάτων και των προνομίων που είχε παλαιότερα στην Πόλη. Ο πάπας « λ ή ­ μης Δ ’ είχε ως στόχο τη ν υποταγή της Ελ λ η ν ική ς Εκκλησίας, ε κ μ ετ α λ λ ε υ ό μ ε ­ νος τις φιλοδοξίες του Καρόλου. Ο Μι­ χαήλ Η ’ Παλαιολόγος, ικανός διπλωμά­ της, προσπάθησε να επω φεληθεί από τις μ ε θ ο δ ε ύ σ ε ις της Αγίας Εδ ρα ς και να προχω ρήσει σε σ υνθ ή κη , επειδή οι οικο­ νομικές και στρατιωτικές περιστάσεις δ ε ν ευνο ο ύ σ α ν πολεμική αντιπαράθε­ ση. Οι παπικοί όροι ήταν σκληροί, γ ε γ ο ­ νός που υπαγορευόταν από τη δύσκολη θ έσ η στην οποία είχε π ερ ιέλθει το Β υ ­ ζάντιο. Ο Μιχαήλ προσπαθώντας να παρακάμψει τους ό ρ ο υς του Κλήμη πρότεινε τη σ υμ μ ετο χή του Βυζαντινού Στρα τού σε μεγάλη σταυροφορία στους Αγίους Τόπους, με σκοπό να κερ δίσ ει τη συμπάθεια και τη ν υποστήριξη του πά­ πα. Υπ οσ χέθ η κε ακόμα να φ ροντίσει ώ­ στε να εξασφαλισθεί βο ή θ εια από τον βασιλιά της Αρμενίας, πράγμα που θα δ ιευ κό λ υ ν ε το ν χριστιανικό στρατό να πετύχει το παπικό όνειρο, τη ν ανακατά­ ληψη της Ιερουσα λήμ από τους αλλό­ θ ρ η σ κ ο υ ς Μ ω αμεθανούς. Ο Ρωμαίος ποντίφηκας αρνήθηκε επιμένοντας στους όρ ους, όπως π.χ. στα πρωτεία του έναντι των ορ θ ό δ ο ξω ν επισκοπών, στη χρ ήσ η άζυμου άρτου κ.ά. Το 1268 ο Κλήμης π έθανε και ακο­ λο ύ θ η σ ε τρ ίχρο νη χηρεία του ρωμαιο­ κα θολικού θ ρ ό ν ο υ . Κατά τη διάρκεια της χηρείας αυτής ο Μιχαήλ στράφ ηκε προς τον βασιλιά της Γαλλίας Λ ο υ δ ο β ί­ κο Θ ’ και κατόρθω σε με κατάλληλες δι­ πλωματικές κινήσεις να τον πείσει να συγκρ ο τήσ ει το ν φιλοπόλεμο αδελφ ό του Κάρολο Α νδεγαυό από τις σχεδιαζό­ μενες επ ιθετικές ενέρ γειες κατά του Βυζαντίου. Ο ηλικιω μένος και ασκητι­ κός Γάλλος βασιλιάς ήταν έ ν θ ε ρ μ ο ς υποστηρικτής των σταυροφ οριώ ν με σκοπό την απόσπαση των χριστιανικών περιοχών από τους α λ λόθ ρησ κου ς ε ­ χ θ ρ ο ύ ς και δ ε ν συμμεριζόταν τη ν τακτι­ κή του αδελφ ού του. Ετσι τον απέτρεψε προσωρινά από τις ε ν έρ γειες που σχεδίαζε. Κατά τη διάρκεια της ανακωχής αυτής ο Μιχαήλ σταθεροπ οίησε και ε ­ δραίωσε τη θ έ σ η του στην Π ελο π όννη ­ σο. Ο νέο ς πάπας, Γρηγόριος Γ, επίσης υποστηρικτής των σταυροφοριώ ν, δ εν υ ιο θ ετο ύ σ ε τα κατακτητικά σχέδια του Α νδεγαυού. Ε θ ε σ ε όμως και αυτός με τη σειρά του ως επ ίκεντρο της ανατολικής του πολιτικής τη ν ένωση με την Ελ λ η ν ι­ κή Εκκλησία. Τα πράγματα για τον Μιχαήλ δ υ σ κ ό ­ λεψ α ν με το ν θάνατο του Λ ο υ δ ο β ίκο υ το 1271. Ο Κάρολος έστειλε νέα στρα­

Το κάστρο του Μυστρά. Ο Φράγκος πρίγκηπας της Αχαϊας Γουλιέλμος Βιλλεαρδουϊνος αναγκάστηκε να το παραχωρήσει στον Μιχαήλ Η ’ μαζί μ ε τα κάστρα της Μονεμβασίας και της Μάνης, εξαγοράζοντας την ελ ευ θερ ία του.

τεύματα στον Μόριά, τα οποία σταμάτη­ σαν τη βυζαντινή προέλαση. Ο Μιχαήλ, έχοντας να αντιμετωπίσει τη ν ε χ θ ρ ό τ η ­ τα των ελληνικώ ν κρατιδίων της Ηπεί­ ρου και της Θεσσαλίας και τις επ ιδρομές των Σέρβω ν και των Βουλγά ­ ρων, σ υνήψ ε συμμαχίες με τους Ο ύ γ ­ γρ ους και τους Τατάρους. Ακόμα, για να διασφαλίσει τα ανατολικά του σύνορα από τους Τ ο ύ ρ κο υ ς του σουλτανάτου του Ικονίου, συμμά χησε με τους Μογγόλους. Παράλληλα έπεισε το ν πάπα, ο ο ­ ποίος διατηρούσε ζωηρή την ελπίδα της ένωσης, να συγκροτήσ ει τον κύριο ε ­ χ θ ρ ό του Κάρολο Α νδεγα υό από μια επί­ θ εσ η εναντίον του. Από τη δική του πλευρά ο Α νδεγα υός κα τέβα λε κά θε δ υ ­ νατή προσπάθεια για να π ροσελκύσει τους Β ε ν ε τ ο ύ ς προς το μ έρ ος του. Ε ­ κλεισε σ υ ν θ ή κ η φιλίας με τον ε χ θ ρ ό του Μιχαήλ Η ’, ηγεμόνα της Θεσσαλίας Ιωάννη Δούκα, ν ό θ ο γιο του δεσπότη της Ηπείρου, ο οποίος είχε κ λ η ρ ο νο μ ή ­ σει μια μεγάλη περιοχή με όρια προς Β ο ρ ρ ά το ν Ολυμπο και προς Νότο τον Παρνασσό. Π έτυχε ακόμα ο Κάρολος να τον αναγνωρίσει η Αλβανία ως επικυ­ ρίαρχο και βασιλιά της και ενίσχυσε τη συμμαχία του με τη Σερβία και τη Β ο υ λ ­ γαρία, ισχυροποιώντας το αντιβυζαντινό μέτωπο. Το 1273 απέστειλε ισ χυρότε­ ρες δυνάμεις στον Μόριά. Τη δύσ κολ η αυτή στιγμή για το Β υ ­ ζάντιο ο πάπας Γρηγόριος Γ έστειλε στον Μιχαήλ τελεσίγραφο με το οποίο του δήλω νε ότι σε περίπτωση υποταγής της Ε λ λ η ν ική ς Εκκλησίας θα του εξα­ σφάλιζε προστασία, ενώ σε αντίθετη πε­ ρίπτωση δ ε ν θα μπ ορούσε πλέον να συ­ γ κρ ο τή σ ει τον Κάρολο Α νδεγα υό από τα κατακτητικά του σχέδια. Κάτω από τις σ υ ν θ ή κ ε ς αυτές ο Μ ι­ χαήλ δ ε ν έβλεπ ε άλλη δ ιέξοδ ο από την

υποταγή στη θ έλη σ η του πάπα. Εξάλ­ λου η προσήλωσή του στην ο ρ θ ό δ ο ξη παράδοση ήταν αντιστρόφως ανάλογη των αυτοκρατορικώ ν φιλοδοξιών του. Ο Βυζαντινός Στρατός, εξα ντλημένος και ελλείψ ει οικονομικώ ν πόρων, αδυνα τού­ σε να αντιμετωπίσει τον άρτια εξοπλι­ σμένο, οργανω μένο και ενισχυμ ένσ (με δυνάμεις των βαλκανικώ ν χωρών) ανδεγαυικό στρατό. Παρά τις αντιδράσεις του μεγα λύτερου μέρ ο υς του κλήρου, του λαού και κυρίως των μοναχών της Α ­ θω νικής πολιτείας, ο Μιχαήλ προχώ ρη­ σε σε διαπραγματεύσεις με τους παπι­ κούς απ εσταλμένους στην Κωνσταντινουπολη και ολοκλήρω σε τη διαδικασία της ένωσης των εκκλησιώ ν στην πράξη τον Ιούλιο του 1274, στη σ ύνοδο -παρωδία της Λυών. Ε κ ε ί ο μέγας λογο θ έτη ς (κάτι ανάλογο με τον σημερινό π ρω θυ­ πουργό) Γεώργιος Ακροπολίτης, έ ν θ ε ρ ­ μος υποστηρικτής της ένωσης, ορκίσ θ η κ ε στο όνομα του αυτοκρά τορα ότι αναγνωρίζει όχι μόνο τα παπικά πρω­ τεία, αλλά και κά θε λογής κακοδοξία της Ρω μαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο πα­ τριάρχης Κω νσταντινούπολης Ιωσήφ α­ π ο σ ύ ρ θ η κε σε ένδειξη διαμαρτυρίας στη μονή Π εριβλέπτου και ο λαός ξεσ η­ κώ θηκε σε όλη τη βυζαντινή επικράτεια εναντίον της ενωτικής πολιτικής του Μι­ χαήλ. Οι Λατίνοι έπειθαν τους ο ρ θ ο δ ό ­ ξους όχι με τη δύναμη του ευα γγελικού λόγου, αλλά με αυτή του γυ μ νο ύ απειλη­ τικού ξίφους. Μ ετά τη ν υπογραφή της ένωσης στη Λυώ ν, που αποτέλεσε θρία μβ ο της παπι­ κής πολιτικής, εκπρόσωποι του Ρωμαίου ποντίφηκα στάλθηκαν σε διάφορα ση­ μεία της αυτοκρατορίας για να διαπι­ στώσουν τη ν εφ α ρμογή της συμφωνίας. Α λλού εξαπατούσαν με χρήματα και υ ­ ποσχέσεις και όπου συνα ντούσα ν εμπό-

53

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

fid ■■

δια προχω ρούσαν σε βία, συνεπικουρ ο ύ μ ενο ι από το ν α υτοκρα τορικό στρα­ τό του Μιχαήλ. Σύμφω να με το Αθω νικό Συναξάρι δ ε ν δίστασαν να κάψουν ζω­ ντα νούς 26 μοναχούς της μονής Ζωγρά­ φου, πολέμιους της ένωσης. Σ τη ν Κω ν­ σταντινούπολη πάντως η κη ρ υ χθ είσ α έ ­ νωση παρέμεινε ανεφ άρμοστη, παρά τα πιεστικά για τη ν εφ α ρμογή της μέτρα που έλαβε ο το π ο θ ετη θ είς από το ν αυ­ τοκρά τορα λατινόφρονας πατριάρχης Ιω άννης Β έκ κ ο ς . Τα πολιτικά οφ έλη για το ν Μιχαήλ δ ε ν άργησαν να φανούν. Ο πάπας ανά­ γκα σε τον Κάρολο Α νδεγαυό να εγκαταλείψει τα σχέδια που κατέστρω νε κατά του Βυζαντίου. Ο Βυζαντινός α υτοκρά ­ τορας πήρε ως αντάλλαγμα για τη ν υπο­ ταγή της Ο ρθ ο δο ξία ς τη διαβεβαίωση ότι η Κωνσταντινούπολη θα είναι δική του χωρίς αμφισβήτηση και ότι θα έχει ε λ ε ύ θ ε ρ α τα χέρια να δράσει στην Ανα­ τολή, ανακαταλαμβάνοντας περιοχές α­ κόμα κι αν αυτές κατέχονται από λατινι­ κές δυνάμεις. Από τη ν π ερίοδο ακόμα της συνόδου στη Λυώ ν τα βυζαντινά στρατεύματα πίεσαν στην Αλβανία τις φ ράγκικες δυνάμεις του Α νδεγαυού, κα­ τέλα βα ν τις σπουδαίες πόλεις Βουθρω τό και Βερά τιο και άρχισαν να πολιορ­ κο ύ ν το ν Αυλώνα. Το 1275 μια επ ιτυχημένη εκστρατεία στη Θεσσαλία ο δ ή γ η σ ε το ν στρατό του Μιχαήλ μέχρι τα τείχη των Νέων Πατρών, πρω τεύουσάς της. Στα τέλη του 1276 ο βυζαντινός στόλος υπό τη ν η γ ε ­ σία του μέγα δ ο ύ κα (ναυάρχου) Ιταλού Λικάριο εξό ρ μησ ε στο Αιγαίο. Κα τόρθω ­ σε να καταλάβει τη ν Εύβοια και σημα­ ντικό αριθμό νήσων, με τη συμπαράσταση και τις εγ γυ ή σ εις του νέου πάπα Νικολάου Γ' (1277-1280). Το 1278 πέθανε στην Π ελοπ όννησ ο ο Γουλιέλμος Β ’ Βιλλεα ρ δουϊνος και ο Μιχαήλ απαλλάχθηκε από έναν επικίνδυνο ε χ θ ρ ό . Το γεγονός αυτό, σε σ υνδυα σ μό με τη στρατιωτική αδυναμία του Α νδεγα υού και τη ν αντί­ σταση του ελληνικο ύ π ληθυσμού ενα­ ντίον των Λατίνων, επ εξέτεινε τη βυζα­ ντινή κυριαρχία μέχρι τη ν Αρκαδία. Στο εσω τερικό της όμως η Βυζαντι­ νή Α υτοκρα τορία π ερνούσε βαθιά κρί­ ση, που είχε ως πηγή της την προδοσία της πίστης από το ν Μιχαήλ. Ο αυτοκρά ­ τορας διέταξε άγριους διω γμούς ενα­ ντίον των πάντων, ανωτέρων και κατω­ τέρων. Οι φ υλα κές γέμισαν με κληρι­ κούς, λαϊκούς και μοναχούς, ταπεινούς ανθρώ πους και πρίγκηπες με βασιλικό αίμα. Το σχίσμα διαπέρασε όλες τις κοι­ νω νικές τάξεις και διαίρεσε ακόμα και την ίδια τη βασιλική οικογένεια. Η ενωτική εκκλησιαστική πολιτική του Μιχαήλ συνάντησε τόση εχθ ρ ό τ η τ α ώστε ο αυ­ τοκράτορα ς δύσ κο λα εύρ ισ κε ικανούς αξιωματικούς να εμπ ιστευθεί, ακόμα και μεταξύ των ίδιων του των συγγενών. Το μείζον αυτό εκκλησιαστικό ατό­ πημα του Μιχαήλ δ ε ν άργησε να δ ημ ι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ο υργήσ ει πολιτικές επιπλοκές μεταξύ των ο ρθ οδόξω ν στο εξω τερικό της χώ­ ρας. Η αγαπημένη του κόρη Ευλογία, φ λογερή αντίπαλος της ένωσης, κα τέ­ φυγε στη θυγα τέρ α της Μαρία, τσαρίνα της Βουλγαρίας. Η βουλγαρική αυλή μ ε ­ τα β λ ή θ η κε σε εστία αντι-αυτοκρατορικών ραδιουργιών. Α κόμη και ο ειρηνόφ ι­ λος Νικηφ όρος, δεσπ ότης της Ηπείρου, στράφ ηκε εναντίον του Παλαιολόγου. Κα τέλα βε το λιμάνι του Β ο υ θ ρ ω το ύ , παραδίδοντάς το αργότερα στον Κάρολο Ανδεγαυό. Η σ ύνοδ ος της Λυώ ν απέτυχε να ε ­ νώσει τη χριστιανοσύνη, αλλά πέτυχε τη ν ενότητα όλων των ανόμοιων μεταξύ τους στοιχείων της αντιπολίτευσης, μ έ ­ σα και έξω από τη ν αυτοκρατορία, ενα ­ ντίον του Μιχαήλ Η ’. Ο μεγάλος ε χ θ ρ ό ς του Μιχαήλ, Ιωάννης της Θεσσαλίας, ανακήρυξε το ν εαυτό του αρχηγό και η ­ γέτη των ορθ ο δ ό ξω ν Ελλήνω ν, σ υ γ κ ε ­ ντρώ νοντας γύρω του όλους το υ ς Βυζα­ ντινούς αντιπάλους της ένωσης. Τον χειμώνα του 1278 μάλιστα, συγκά λεσε σ ύνοδ ο η οποία καταδίκασε ως αιρετι­ κούς τον Μιχαήλ Η ’, τον πατριάρχη I. Β έ κ κ ο και τον πάπα της Ρώμης, αφορίζοντάς τους. Ο σο καιρό βρισκόταν στον θ ρ ό ν ο του Αγίου Π έτρου ο πάπας Ν ικό­ λαος Γ ’ ο Μιχαήλ αισθανόταν ασφαλής στη Δύση. Η παπική δύναμη του εξασφά­ λιζε ικανή προστασία. Την π ερίοδο αυτή ο Βυζαντινός αυτοκρά τορας επ ενέβη στη Βουλγαρία οργανώ νοντας τη δ ο λ ο ­ φονία του ηγεμό να της Ιβαίλου, ο οποί­ ος είχε αναπτύξει επικίνδυνη για τον Μ ι­ χαήλ δράση. Τον Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο του 1281 α νή λθ ε στον παπικό θ ρ ό ν ο ο Γάλλος Μαρτίνος Δ ’, τυφ λό όργανο του πανίσχυρου βασι­ λιά της Σικελίας. Η ρωμαϊκή κουρία (πα­ πική αυλή) απ οκήρυξε την π ρο η γο ύμ ε­ νη παπική πολιτική και ευθυγρα μ μ ίσ τη­ κε με την κατακτητική πολιτική του Αν­ δεγαυού. Υπό τη ν αιγίδα του πάπα ο γιος του Λατίνου τέως αυτοκρά τορα της Κω νσταντινούπολης Φίλιππος και ο Κάρολος Α νδεγα υός υπέγραψαν τον Ιούλιο του 1281 Σ υ ν θ ή κ η με τη Βενετία στο Ο ρβιέτο. Σκοπ ός τους για άλλη μια φορά ήταν η αποκατάσταση της ρωμαϊ­ κής αυτοκρατορίας που είχε σφετερισ θεί κατ’ αυτούς ο Παλαιολόγος. Ο πά­ πας Μ αρτίνος Δ ’ καταδίκασε τον Μι­ χαήλ ως σχισματικό και απαγόρευσε στους χριστιανούς η γεμ ό ν ες να επικοι­ νω νούν μαζί του. Μαζί με του ς ε χ θ ρ ο ύ ς του βυζαντινού κρά τους συντά χθηκα ν οι η γεμ ό ν ες της Θεσσαλίας, της Σ ε ρ ­ βίας, της Βουλγαρίας και ε κ των υσ τέ­ ρων ο δεσπ ότης της Ηπείρου. Επιπλέον οι συγγενικοί δεσ μο ί του Α νδεγα υού με τους βασιλείς της Γαλλίας και της Ο υ γ ­ γαρίας μετατράπηκαν σε συμμαχία μαζί τους. Ο Μιχαήλ βρισκόταν πλέον περιστοι­ χισ μένος μόνο από εχ θ ρ ο ύ ς , τόσο στο εσω τερικό, όσο και στο εξω τερικό της

χώρας. Π οτέ άλλοτε ο Κάρολος δ ε ν είχε φθάσει τόσο κοντά στον στόχο του, την κατάκτηση του Βυζαντίου και τη ν ανα­ σύσταση της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Είχε πιστέψει τόσο πολύ σ ’ αυτό, ώστε οι αξιωματικοί του μοίραζαν μεταξύ τους πόλεις και ε ­ παρχίες του βυζαντινού κράτους, όπως οι αρχηγοί της Δ ’ Σταυροφ ορία ς το 1204. Μ όνοι σύμμαχοι του Μιχαήλ ήταν η αδύναμη Γένοβα και με μυστική συμ­ φωνία η Αραγωνία του βασιλιά Π έτρου Γ ’, γαμπρού του Μ α νφ ρέδου. Ο Π έτρος επεδίω κε να ανακαταλάβει το βασίλειο που είχε αρπάξει ο Ανδεγα υός από τον γαμπρό του. Η εκστρατεία του Καρόλου είχε ξεκι­ νήσει το καλοκαίρι του 1280. Ο Βουργ ο υ ν δ ό ς ιππότης, Ο ύγος ντε Συλλύ, γ ε ­ νικός διοικητής των ηπειρωτικών περιο­ χών του Α νδεγαυού, με οκτώ χιλιάδες ά νδρες π ολιόρκησε το φ ρούριο του Βερατίου, το οποίο απ οτελούσε πύλη προς τη Μ ακεδονία. Η πολιορκία σ υνεχίσ τηκε όλο τον χειμώνα του 1280. Ο Βυζαντινός Στρα τός κατάφερε όταν έφ θα σ ε εκεί, στις αρχές του 1281, να μετα φ έρει κρ υ ­ φά τρόφιμα μέσα στην πόλη και να ανα­ κουφ ίσει τη ν πεινασμένη φρουρά. Ο Ο ύγος, έχοντας χάσει τη ν υπομονή του, κ ιν ή θ η κ ε για να κατοπτεύσει το πεδίο της μάχης σ υ ν ο δ ευ ό μ εν ο ς από μικρή σω ματοφυλακή και σ υνελήφ θ η από Τ ο ύ ρ κο υ ς μισ θοφ ό ρους του Μιχαήλ. Οι π ερισσότεροι ά νδ ρ ες του λατινικού σώ­ ματος σκορπίστηκαν όταν έμα θα ν τη σύλληψη του α ρχηγού τους. Οι αξιωμα­ τικοί που συνελήφ θησ α ν α λ υ σ ο δ έθ η ­ καν και στάλθηκαν στην Κω νσταντινού­ πολη, όπου χρησιμοπ οιήθηκα ν από τον Μιχαήλ ως αξιοθέατα σε θρια μβευτική πορεία μέσα στους δ ρ όμ ους . Ο αυτο­ κράτορας διέταξε ακόμα να ζωγραφί­ σουν σ κηνές της μάχης στους τοίχους των ανακτόρω ν των Βλαχερνών. Η καταστροφή στο Βερά τιο ανάγκα­ σε το ν Κάρολο να αλλάξει τα σχέδιά του. Ο χερσαίος δ ρ ό μ ο ς προς τη ν Κωνστα­ ντινούπολη είχε κλείσει. Θα έπρεπε να μετα φ έρει το ν στρατό του από τη θ ά ­ λασσα. Για να το πετύχει αυτό του ήταν αναγκαίος ο μεγάλος β ενετικός στόλος. Ετσι έφ θ α σ ε σε συμμαχία με τους Βενετούς στο Ο ρβιέτο, τον Ιούλιο του 1281. Την κρίσιμη εκείνη στιγμή φ ά νηκε η διπλωματική μεγαλοφυϊα του Μιχαήλ Παλαιολόγου. Β ο ή θ η σ ε οικονομικά την κατασκευή στόλου για το ν σύμμαχό του, Π έτρο της Αραγωνίας, ενώ τα υτό­ χ ρ ο να Βυζαντινοί πράκτορες, εφ οδια­ σμένοι με ά φ θονο χρήμα, υποδαύλιζαν στη Σικελία το επαναστατικό κίνημα ε ­ ναντίον της ανδεγα υικής εξουσίας. Η χώρα στέναζε από τις καταχρήσεις και τους αλλεπάλληλους εξοπλισμούς του Καρόλου και ο Μιχαήλ δ ε ν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Στις 31 Μ αρτί­ ου 1282 ξέσπασε στο Παλέρμο επανά­ σταση, με αφορμή την π ροσβολή μιας

φ 6ά ρ ν α Τ( Ο δ ησσός)

Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ -

Σινώ,ή?}^

•Μεσημβρία

ΣΕ Ρ Β ΙΑ Σ

Αγχίαλος Σώζόπολις

"Αμαστρι^ : Κ α σ τα μ ω ν ·

Α

Σκόδρα^

AVTO KPATOPIA

Α μ σ σ ε ια · • Η ρ ά κ λ ε ιο

Ε λισ σ ό ςΐ

Θεοδοοιοΰπο] ( Ερζεροι

•Ν ε ο κ α ισ ά ρ ε ια

Δ α ζιμ ώ ν ·

»Κ λα υδ ιούπ ολις Σ ε β α σ το ύ π ο λ ις · Γάγγρα· /

Ηρ άκλεια Πάνιον

C&

Τρ α γ ο ύ ς ·

Auirihfj^

•Κ ό μ α ν α

τ

,αρα (Κολώ νεια) ‘ ‘Σ ά τα λ α

zeßc

•"Αγκυρα ίρπ ετε Μ ε λ ιτ η ν ή · Β ουθρ ω ιάώ

^ ύ σ ^ α *ο

Κορυφή» ν. Κέρκυρα

•*

κα ισ ά ρ εια 4

y ”· *Η •Φ ιλ ο μ ή λ ιο ν _ χ

Τύανα·

νο

£1 Α ν τιόχ εια “λ Σωζόπολις ^ ·Ί κ ό ν ισ ν ^

ν. Κεφαλληνία "

·Τ β λ ° " Χ * Ε

.Μ ά μισ ι

Α ν τιό χ εια *

Σ ε λ ε ύ κ ε ια ς

ΑΧΑΪΑΣ

,Μ α Ρ4 ° 'ν)

“Αδανα Τ αρ σ ός» ·

Λάρανδα·

•Σ α μ ό σ α τ α

Γ ε ρ μ α ν ίκ ε ια ·

« Η ρ ά κ λ ε ια

Ανδ(

;

Έ μ ε τ ΓΑμιί

Κ όμανα·

• Χ άλεπ '(Β έρροισ) * Αρτόχ

*· '&>,

Σουδ μ· Μ εθώ νί

*^ονεμβαο1α°" %

**

Ρόδος Κ ερ ύ ν εια #

ν. Κύθηρα

, Α

Λ ε υ κ σ ο σ ΐα · ^ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Κ Υ Π Ρ Ο Υ

Λ ε μ ε σ ό ς ·-' ν. Κόπρος

Γ Ο ΒΥ Ζ Α Ν Τ ΙΟ ΤΗΣ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Σ ΤΟΥ Μ ΙΧ Α Η Λ Η ' Π Α Λ Α ΙΟ Λ Ο Γ Ο Υ

Λ α ο δ ίκεια 4 παμεια Ζ έ β ε λ (Γ ά β α λ φ 1 Α , * Σ έ ζ ε ρ (Λάρισα) / καλανέω ς •ς w \ · Εμεο ΤΤ ο Μ τώ σ α ΓΑ ντΐιρ τους) Τ ρ ίπ ο λ ις· I Γάβαλα (δ ύ β λ ο ς ι· Β η ρ υ τό ς ^ Σ ιδ ώ \ϊ·

•Δ α μ α σ κ ό ς

(1261-1282)

Σ ε λ τ ζ ο ύ κ ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι άπ ό τ ό 1 2 4 3 φ ό ρ ο υ υ π ο τ ε λ ε ίς σ τ ο ύ ς Μ ο γ γ ό λ ο υ ς κ τ ή σ ε ις Β ε ν ε τ ία ς κ α τά κ τη σ η Κ α ρ ό λ ο υ

Καισάρεκ Α νδεγσ βού

.„ .π ό λ η σ τ ή δ ικ α ιο δ ο σ ία τ ή ς Β υ ζ . Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ία ς μ ε τ ά τ ό 1 2 6 2 .

Σικελής γυναίκας από Γάλλο στρατιώτη στον ναό του Αγίου Πνεύματος - την ώρα του Εσπερινού. Η εξέγερ σ η απλώ­ θ η κ ε σε ο λό κληρ ο το νησί και το τίμημα που πλήρωσαν οι Γάλλοι σε αίμα ήταν τόσο βαρύ, ώστε τα γεγονότα έμειναν στην Ιστορία ως ο “ Σικελικός Εσπ ερι­ ν ό ς ” . Ο Α νδεγα υός στην προσπάθειά του να πολιορκήσει τη Μ εσ σ ήνη έχασε τον στόλο του. Τον Α ύγουστο του 1282 ο Π έτρος της Αραγωνίας σ τ έ φ θ η κε κύριος της Σ ικ ε ­ λίας. Το μεγάλο όνειρο του Καρόλου συνετρίβη με το ν “ Σικελικό Εσ π ερ ινό” και ο Μιχαήλ α να δείχθ ηκε θ ρ ια μβ ευ τής. Η Βυζαντινή Αυτοκρα τορία σώ θηκε χάρη στην ιδιοφυία και το διπλωματικό δαιμό­ νιο του Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγου. Το ίδιο έτος ο μεγάλος αυτός αυτοκρά τορας πέθανε, κατά τη διάρκεια εκστρατείας του στη Θ ράκη, ενώ ο δ η γο ύ σ ε τον στρατό του εναντίον του Ιωάννη, δούκα της Θεσσαλίας. Η εσω τερική πολιτική που α κο λο ύθ ησ ε, όμως, κυρίως η ε κ ­ κλησιαστική, το ν είχε καταστήσει μιση­ τό σε όλους και έτσι δ εν αξιώθηκε των σ υνηθισ μ ένω ν βασιλικών τιμών με τον θάνατό του.

ΕΠ ΙΛ Ο ΓΟ Σ Ο Μιχαήλ Η ’ Παλαιολόγος κατόρθω σε να επιβάλει το κύρος του Βυζαντίου σε δύσκολες περιστάσεις. Παλινόρθωσε την αυτοκρατορία, ανακτώντας την

Κωνσταντινούπολη και πολλά άλλα βυζαντινά εδάφη από τους Λατίνους και άλλους εχθρ ού ς της στη Δύση. Ο θρίαμβός του όμως στοίχισε πανάκριβα: κλόνισε την ενότητα της ορθοδοξίας, εξάντλησ ε τις στρατιω τικές και οικονομικές δυνα τό τητες του βυζαντινού κράτους και άνοιξε τον δρόμο για την τελική πτώση της αυτοκρατορίας στους βάρβαρους τουρκικούς λαούς της Ανατολής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Georg Ostrogorsky: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, εκδόσεις “Σ. Βασιλόπουλος”, Αθήνα, 1993. (2) Ν. Η. Baynes - H.ST.L.B. Moss: ΒΥΖΑΝΤΙΟ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ Π Ο ΛΙΤΙΣΜ Ο , εκδόσεις “Δ. Παπαδήμας”, Αθήνα, 1986. (3) Στέφ ανου Δ ραγούμη: ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΜΟΡΕΩΣ, έκδοση “Π. Λ εω νή”, Αθήνα, 1921. (4) Donald Nicol: ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ 1267-1479, εκδόσεις “Ελληνική Ευρω εκδοτική”, Αθήνα, 1991. (5) William Miller: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, εκδόσεις “Ελληνική Εκδοτική Ε τα ιρ εία ”, Αθήνα, 1972. (6) Γ]αν Χ ηθ - Ανγκους Μ ακ Μ πράϊτ: ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ, εκδόσεις “Ε λεύθερ η Σ κ έψ ις ”, Αθήνα, 1996. (7) Νικολάι Τοντόροφ: ΣΥΝΤΟ Μ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ, εκδόσεις “Νέα Σύνορα”, Αθήνα, 1983. (8) Παναγιώ της Κανελλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ, εκδόσεις “Δ . Γιαλλελής”, Αθήνα, 1976. (9) Κωνσταντίνου Αμάντου: ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ, εκδόσεις ΟΕΣΒ,

•^ Ιε ^ ο σ ό λ υ μ α

Αθήνα, 1955. (10) Βλάσιου Φειδά: ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Αθήνα, 1995. (11) Ιωάννη Μαμαλάκη: ΤΟ ΑΓΙΟ Ν ΟΡΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ, εκδόσεις “Εταιρεία Μακεδονικών σπουδών”, Θεσσαλονίκη, 1971. (12) Π έτρ ου Β εκιαρίδη: ΠΕΡΙΛΗΨ Η ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ-ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ, εκδόσεις “Ζ ε ύ ς ”, Αθήνα, 1986. (13) Ιωάννη Παναγιώ του: ΤΟ ΑΓΙΟ Ν ΟΡΟΣ, εκδόσεις “Π λατυ τέρα των ουρανών”, Αθήνα, 1995. (14) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, “Εκδοτική Αθηνών”. (15) ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “Χάρη Π ά τσ η ”, Αθήνα, 1973. (16) Κωνστ. Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, εκδ. “Κ άκτος”. (17) ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΗΣ Π Ο ΛΕΜ ΙΚΗΣ ΙΣΤΟ ΡΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, “Εκδοτική Ελλάδος”, Αθήνα, 1968.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ (1600-1850) "ΤΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΠΕΤΡΑΔΙ ΤΟΥ ΣΤΕΜΜΑΤΟΣ". ΑΥΤΗ ΤΗΝ Ο ΝΟ Μ ΑΣΙΑ ΕΙΧΑΝ Δ Ω ΣΕ Ι 01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΣΤΗΝ ΙΝ Δ ΙΑ, ΤΗ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ 200 ΠΕΡΙΠΟΥ ΧΡΟΝΙΑ. ΑΡΧΙΚΑ 01 ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΕΙΧΑΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΙ ΣΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΜ Π Ο ΡΙΚΩ Ν ΣΤΑΘΜΩΝ ΣΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ. ΜΕΤΑ ΤΗ Ν ΙΚ Η ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΠΛΑΣΕΫ ΟΜ ΩΣ ΑΝΟ ΙΞΕ Ο ΔΡ Ο Μ Ο Σ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΤΑΓΗ ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΤΗΣ ΙΝΔΙΑΣ.

ι Πορτογάλοι αρχικά και οι Ολ­ λανδοί αργότερα ήταν οι πρώ­ τοι Ευρωπαίοι που ανέπτυξαν ε­ μπορικές σχέσεις και ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς και οχυρά στο φος της Ινδίας. Οι Βρετανοί άρχισαν να εμ­ φανίζονται στο προσκήνιο από τα τέλη του 16ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά την ίδρυση, στο Λονδίνο, της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών (1599). Λίγες δεκαετίες αργότερα α­ κολούθησαν και οι Γάλλοι. Από τα μέσα σχεδόν του 16ου αιώνα η Ινδία βρισκόταν υπό την εξουσία των Μογγόλων. Μετά το 1707 όμως ακολούθησε μια περίοδος δυναστικών συγκρούσεων που διήρκεσε μέχρι το 1720. Συνέπεια των συ­ γκρούσεων αυτών ήταν η κατάπτωση της μογγολικής ισχύος και η κατάτμηση της ιν­ δικής αυτοκρατορίας σε μικρά και μεγαλύ­ τερα βασίλεια. Αυτή η έλλειψη ισχυρής κε­ ντρικής εξουσίας επέτρεψε στους Ευρω­ παίους να ισχυροποιήσουν τη θέση τους στην περιοχή. Οι Βρετανοί ιδιαίτερα, αλλά και οι Γάλλοι σε μικρότερο βαθμό, ενεπλάκησαν στις δυναστικές συγκρούσεις μεταξύ των Ινδών πριγκήπων με σκοπό να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Μέχρι το 1746 ο γαλλο-βρετανικός α­ νταγωνισμός στην Ινδία δεν ήταν ιδιαίτερα οξύς. Το έτος εκείνο όμως οι Γάλλοι επιτέ­ θηκαν και κατέλαβαν το παλαιότερο βρετα­ νικό οχυρό-εμπορικό σταθμό, το Μαντράς.

Ο

Η κατασκευή του οχυρού του Αγ. Γεωργίου νότια του Μαντράς το 1639. Στρατιώτες της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών επιβλέπουν τους Ινδούς εργάτες.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε απάντηση οι Βρετανοί επιτέθηκαν στον γαλλικό εμπορικό σταθμό του Ποντισερί. Η λήξη του πολέμου της Αυστριακής Διαδο­ χής στην Ευρώπη έθεσε προσωρινά τέρμα και στις συγκρούσεις Βρετανών και Γάλλων στην Ινδία. Το Μαντράς αποδόθηκε και πάλι στους Βρετανούς. Η έστω και προσωρινή ό­ μως απώλεια της τόσο σημαντικής αυτής θέσης προκάλεσε ισχυρό κλονισμό στους ε­ πικεφαλής της Βρετανικής Εταιρείας Ανα­ τολικών Ινδιών, αφού αποδείκνυε την αδυ­ ναμία της Εταιρείας να αντιδράσει με τη δύ­ ναμη των όπλων απέναντι στις εχθρικές ε­ πιβουλές. Μέχρι τη στιγμή εκείνη η Εται­ ρεία διατηρούσε μικρές μισθοφορικές δυ­ νάμεις, που μόλις επαρκούσαν για την ασφάλεια των διαφόρων εμπορικών σταθ­ μών. Μετά την πτώση του Μαντράς όμως φάνηκε ότι χρειαζόταν έναν στρατό που θα ήταν ικανός να εκτελέσει και άλλες επιχει­ ρήσεις εκτός από την υπεράσπιση των φρουρίων. Λόγω του ότι οι Ευρωπαίοι μισθο­ φόροι στοίχιζαν ακριβά στην Εταιρεία, οι υ­ πεύθυνοί της στην Ινδία άρχισαν να στρατο­ λογούν ιθαγενείς στρατιώτες, τους περίφη­ μους “ σεπόυ Φυσικά στρατολόγηση ιθα­ γενών είχε γίνει και στο παρελθόν, όχι όμως σε μεγάλη κλίμακα ούτε σε μόνιμη βάση. Οι μονάδες των “ σεπόυ” οργανώθηκαν με βά­ ση τα ευρωπαϊκά στρατιωτικά πρότυπα και οι άνδρες τους εκπαιδεύτηκαν με 6άση τις ευρωπαϊκές τακτικές μάχης, υπό την επί­ βλεψη Ευρωπαίων αξιωματικών. Στα πρότυ­ πα των Βρετανών κινήθηκαν και οι Γάλλοι, που οργάνωσαν τις δικές τους μονάδες ιθα-

0 Ρόμπερτ Κλάιβ, ο άνθρωπος που δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής της βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία, είχε άσχημο τέλος. Η εμπλοκή του σε οικονομικά σκάνδαλα τον οδήγησε στην αυτοκτονία.

γενών. Παρά τη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Β ρε­ τανίας και Γαλλίας το 1748 ο ανταγωνισμός μεταξύ της βρετανικής και της γαλλικής Ε ­ ταιρείας Ανατολικών Ινδιών συνεχίστηκε με μεγαλύτερη οξύτητα. Με αφορμή το ζήτημα της διαδοχής στα ινδικά βασίλεια του Ντεκάν και του Καρνάτικ οι Βρετανοί και οι Γάλ­ λοι διασταύρωσαν και πάλι τα ξίφη τους. Οι δύο εταιρείες υποστήριζαν διαφορετικούς υποψηφίους για τους θρόνους των δύο κρατών, υποψηφίους που θα εξυπηρετού­ σαν καλύτερα τα συμφέροντά τους. Στον α­ γώνα αυτό αρχικά επικράτησαν οι Γάλλοι, α­ φού και στους δύο θρόνους κάθισαν οι υπο­ ψήφιοι που στήριζαν. Στο Καρνάτικ όμως ο διεκδικητής του θρόνου που υποστηριζό­ ταν από τους Βρετανούς δεν είχε καταθέ­ σει τα όπλα. Ετσι οι Γάλλοι μαζί με στρατεύ­ ματα του φίλα προσκείμενου σε αυτούς άρ­ χοντα του Καρνάτικ εξεστράτευσαν, το 1751, εναντίον του 'Βρετανού” διεκδικητή, ο οποίος είχε οχυρωθεί στην Τριχινόπολη. Η πτώση της πόλης θα σήμαινε για τους Β ρ ε­ τανούς το τέλος της παρουσίας τους στη νοτιοανατολική Ινδία. Η Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, σταθμίζοντας την κρισιμότητα της κατάστασης, προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποτρέψει την πτώση της Τριχινόπολης. Με ένα μικρό τμήμα σεπόυ έσπασε τον κλοιό γύρω από την πόλη και ανεφοδίασε τη φρουρά. Η ενέργεια αυτή όμως δεν αρκούσε για να αποτρέψει την πτώση της πόλης. Από τη στιγμή μάλιστα που τα στρατεύματα της Εταιρείας δεν ήταν αρκετά για να αντιπαραταχθούν στη συνδυασμένη γαλλοϊνδική δύναμη (8.000 άνδρες, από τους οποίους οι 2.000 ήταν Γάλλοι και σεπόυ) σε μάχη εκ παρατάξεως, έπρεπε να βρεθεί ένας άλλος τρόπος για να πεισθούν οι πολιορκητές να

Η Τριχινόπολη, πρωτεύουσα του Καρνάτικ, αποτέλεσε πεδίο σφοδρών συγκρούσεων μεταξύ Βρετανών, Ινδών και Γάλλων.

άρουν την πολιορκία. Ενας νεαρός Βρετα­ νός αξιωματικός του στρατού της Εταιρείας που είχε συμμετάσχει στην επιχείρηση ανε­ φοδιασμού των πολιορκημένων, ο Ρόμπερτ Κλάιβ, πρότεινε τότε την πραγματοποίηση ενός αντιπερισπασμού. Το σχέδιό του προέβλεπε βρετανική επίθεση στην πρωτεύου­ σα του βασιλείου του Καρνάτικ, Αρκοτ, ώστε να εξαναγκασθει ο γαλλόφιλός αρχοντας της χώρας να αποσύρει τουλάχιστον τα δικά του στρατεύματα από τον κλοιό γύ­ ρω από την Τριχινόπολη. Η πρόταση του

57

Κλάιβ έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από την Εταιρεία και ο νεαρός αξιωματικός ξεκίνη­ σε, επικεφαλής 200 Ευρωπαίων και 300 σε­ πόυ, για την εκπόρθηση του Αρκοτ. Η μικρή αυτή δύναμη υποστηριζόταν και από μία πυροβολαρχία των τριών πυρο­ βόλων. Κατά τη διάρκεια της πορείας ο “ στρατός” του Κλάιβ ενισχύθηκε με 80 ακό­ μα Ευρωπαίους στρατιώτες. Οκτώ μόλις η­ μέρες μετά την αναχώρησή της από το οχυ­ ρό του Αγίου Δαβίδ η μικρή δύναμη του Κλάιβ έφθασε μπροστά στα τείχη της πρω­ τεύουσας του εχθρού, τα οποία και βρήκε αφύλακτα, αφού η φρουρά - τρομοκρατημέ­ νη από την ταχύτατη προέλαση των Βρετα­ νών- είχε τραπεί σε φυγή λίγες ώρες νωρίτε­ ρα. Υστερα από την πρώτη και αναίμακτη αυτή επιτυχία ο Κλάιβ όχι μόνο βελτίωσε τις οχυρώσεις της πόλης, αλλά επιτέθηκε αιφ­ νιδιαστικά και κατανίκησε την πρώην φρου­ ρά της πόλης που είχε στρατοπεδεύσει σε μικρή απόσταση. Παράλληλα η δύναμή του ενισχύθηκε περισσότερο ύστερα από την ά­ φιξη (στο Αρκοτ) δύο βαρέων πυροβόλων

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και λίγων σεπόυ. Στο μεταξύ ο γαλλόφιλος άρχοντας του Καρνάτικ είχε ενημερωθεί για την πτώση της πρωτεύουσάς του και απέστειλε 4.000 στρατιώτες του και λίγους Γάλλους για να την ανακαταλάβουν. Το σχέ­ διο του Κλάι6 είχε επιτύχει. Η πολιορκία της Τριχινόπολης είχε ουσιαστικά αρθεί. Στο Αρκοτ οι Ινδοί είχαν ήδη εξαπολύ­ σει σειρά επιθέσεων κατά των αμυνόμενων, εξαναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν τα τείχη της πόλης και να οχυρωθούν στο φρούριο. Η τελευταία αυτή εστία αντίστα­ σης των Βρετανών όμως αποδείχθηκε ακα­ τάβλητη. Παρά το γεγονός ότι οι Ινδοί απέστειλαν και άλλες ενισχύσεις στην περιοχή -μεταξύ των οποίων υπήρχαν και γαλλικά τμήματα- δεν κατόρθωσαν να καταβάλουν την αντίσταση των Βρετανών, αν και υπε­ ρείχαν συντριπτικά σε άνδρες και πυροβό­ λα. Οταν μάλιστα κυκλοφόρησαν φήμες πε­ ρί της άφιξης 6.000 Ινδών συμμάχων των Βρετανών, οι γαλλόφιλοι Ινδοί έλυσαν την πολιορκία εγκαταλείποντας στα χέρια των νικητών το σύνολο του πυροβολικού και του υλικού τους. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία των Βρετανών στην Ινδία, που ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο από τις νίκες του Κλάιβ στο Αρνι και στο Κοντζεβεράμ λί­ γους μήνες αργότερα. Ο γαλλόφιλος άρχο­ ντας σκοτώθηκε και τον διαδέχθηκε στον θρόνο ο αγγλόφιλος Μωχάμεντ Αλι. Η Β ρ ε ­ τανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε ήδη κερδίσει το πρώτο σημαντικό εδαφικό της έρεισμα στην Ινδική χερσόνησο.

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΒΕΓΓΑΛΗΣ Μετά την εκστρατεία του Αρκοτ ο πόλε­ μος συνεχίστηκε για δύο περίπου χρόνια και έληξε με την επικράτηση των Βρετανών. Το 1754 η Βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε την ενίσχυση του στρατού της Εταιρείας Α­ νατολικών Ινδιών με την αποστολή του 39ου Συντάγματος Πεζικού (ΣΠ). Το Σύνταγμα αυτό ήταν η πρώτη μονάδα του Βρετανικού Στρατού που θα επιχειρούσε στην περιοχή σε συνεργασία με τις δυνάμεις της Εταιρεί­ ας, σι οποίες ουσιαστικά αποτελούσαν έναν Ιδιω τικό” μισθοφορικό στρατό. Με την α­ ποστολή του 39ου ΣΠ όμως η Βρετανική κυ­ βέρνηση ενεπλάκη άμεσα στις υποθέσεις της Εταιρείας, αναλαμβάνοντας ρόλο αρω­ γού της. Σταδιακά, με την αύξηση της επιρ­ ροής των Βρετανών στην Ινδία, η Βρετανική κυβέρνηση υποσκέλισε την Εταιρεία και αρ­ γότερα ανέλαβε τα ηνία στην περιοχή. Το 1756 ο ηγεμόνας του κράτους της Βεγγάλης Αλιβερντί Χαν πέθανε και στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο εγγονός του, Σιράζ ουντ Ντουλά. Ο νέος ηγεμόνας, αντίθετα με τον προκάτοχό του, έβλεπε με καχυποψία τις κινήσεις των Ευρωπαίων στη χώρα του και έδειχνε ενοχλημένος από τα μεγάλα κέρδη των ξένων εμπορικών επιχειρήσεων, οι οποίες απομυζούσαν τους τοπικούς πό­ ρους. Υπό αυτό το πρίσμα ο Σιράζ αποφάσι­ σε να περιορίσει τη δράση των ξένων εμπο­ ρικών εταιριών, ακόμα και με τη χρήση βίας.

' ^ΑΓΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Βρετανικά πολεμικά βομβαρδίζουν το γαλλοκρατούμενο Τσαντερναγκόρ το 1757.

Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι, έχοντας λάβει γνώση των προθέσεων του Ινδού ηγεμόνα, άρχισαν να ενισχύουν τις οχυρές θέσεις τους στη Βεγγάλη. Μόλις αυτό έγινε γνω­ στό ο Σιράζ απαίτησε από τους Ευρωπαίους να σταματήσουν κάθε πολεμική προπαρασκευή. Οι Γάλλοι συμμορφώθηκαν με τη δια­ ταγή του Σιράζ, αντίθετα με τους Βρετα­ νούς που απάντησαν στον Ινδό ηγεμόνα ότι θεωρούσαν δικαίωμά τους να οχυρώσουν α­ κόμα και την πόλη της Καλκούτας. Μπρο­ στά στη στάση αυτή των Βρετανών ο Σιράζ συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και επιτέθη­ κε κατά βρετανικών θέσεων. Λίγες μέρες αργότερα, στις 16 Ιουνίου 1756, ο ινδικός στρατός κατέλαβε αμαχητί την Καλκούτα και αιχμαλώτισε τη μικρή βρετανική φρου­ ρά. Το πλήγμα ήταν βαρύ για τους Βρετα­ νούς, που αμέσως άρχισαν να συγκεντρώ­ νουν δυνάμεις για την ανακατάληψη της πόλης και των κοντινών της οχυρών, που ε­

πίσης είχαν πέσει στα χέρια των Ινδών. Η εκστρατευτική δύναμη συγκεντρώθηκε στο Μαντράς. Επικεφαλής της επιχείρησης τέ­ θηκε και πάλι ο Ρόμπερτ Κλάιβ που αυτή τη φορά είχε στη διάθεσή του τρεις λόχους Βρετανών πεζών, 600 Ευρωπαίους πεζούς και 900 σεπόυ. Η δύναμη αυτή επιβιβάστηκε σε πολεμικά σκάφη του Βασιλικού Ναυτι­ κού και απέπλευσε με προορισμό το δέλτα του ποταμού Χούγκλι (στον κόλπο της Β εγ ­ γάλης) και την Καλκούτα. Ο βρετανικός στολίσκος ύστερα από ταξίδι έξι εβδομά­ δων εισήλθε στον ποταμό και κινούμενος α­ ντίθετα στο ρεύμα του έφθασε στις αρχές Ιανουαρίου του 1757 στην Καλκούτα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή οι Βρετανοί δεν είχαν συ­ ναντήσει σοβαρή αντίσταση και είχαν ανακαταλάβει εύκολα όλα τα οχυρά που είχαν κυριεύσει οι Ινδοί. Μόνο λίγο έξω από την Καλκούτα οι Ινδοί αντέταξαν άμυνα. Οι ινδι­ κές αντιστάσεις όμως άρθηκαν από τα πυρά

Ο άτυχος Σιράζ της Βεγγά λη ς έπεσε θύμα των δολοπλοκιών του θείου του, Μιρ Τζαφάρ, από τον οποίο έχασε τον θρόνο και τη ζωή του.

του βρετανικού στολίσκου. Την ίδια ώρα οι άνδρες του Κλάιβ εισήλθαν στην πόλη. Εχοντας καταλάβει τους αντικειμενι­ κούς τους σκοπούς οι Βρετανοί αποφάσι­ σαν να πλήξουν την πόλη Χούγκλι, για να δώσουν με αυτό τον τρόπο ένα “ καλό μάθη­ μα” στον Σιράζ. Με την υποστήριξη πλοίων του στόλου 650 άνδρες του στρατού της Ε ­ ταιρείας επιτέθηκαν, κατέλαβαν και πυρπό­ λησαν την πόλη. Σε απάντηση ο Ινδός ηγε­ μόνας άρχισε να κινείται προς τις βρετανι­ κές θέσεις επικεφαλής 40.000 ανδρών. Στη θέα των ερειπίων της Χούγκλι όμως ο Σιράζ άλλαξε γνώμη και προσπάθησε να έλθει σε συνεννόηση με τους Βρετανούς. Αλλωστε είχε να αντιμετωπίσει και τον σάχη του Αφ­ γανιστάν, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την εμπλοκή του Σιράζ με τους Βρετανούς άρχι­ σε να κινείται απειλητικά στα βόρεια. Πα­ ράλληλα μια συνωμοσία είχε αρχίσει να εξυφαίνεται με σκοπό την ανατροπή του Σιράζ από τον θρόνο. Επικεφαλής της ήταν ο θεί­ ος του Σιράζ, Μιρ Τζαφάρ. Οι επαφές με τους Βρετανούς όμως κατέληξαν σε αδιέ­ ξοδο και έτσι ο Σιράζ αποφάσισε να συνεχί­ σει τις επιχειρήσεις. Επικεφαλής πολυάριθ­ μου στρατού ο Σιράζ πλησίασε και πάλι την Καλκούτα, πυρπόλησε μάλιστα τα προάστιά της. Ο Κλάιβ από την πλευρά του, αφού δεν

διέθετε τις απαιτούμενες δυνάμεις για να αντιπαραταχθεί σε μάχη εκ παρατάξεως έναντι του αντιπάλου του, αποφάσισε να εκτελέσει μία αιφνιδιαστική επίθε­ ση κατά των εχθρικών δυνάμεων, περισσότερο για να τρομάξει τον Σιράζ, παρά για να τον νικήσει. Επικεφα­ λής 2.000 ανδρών ο Κλάιβ ε­ πιτέθηκε υπό την κάλυψη της ομίχλης κατά των Ινδών. Αποκρούοντας κάθε ενα­ ντίον τους επίθεση οι άν­ δρες του Κλάιβ διέσχισαν το εχθρικό στρατόπεδο και εισήλθαν τελικά στο οχυρό Ουίλλιαμ, έχοντας προκαλέσει σοβαρό πλήγμα στο ηθι­ κό των Ινδών στρατιωτών και του ηγέτη τους. Υστερα από την εξέλιξη αυτή ο Σιράζ απέσυρε τις δυνάμεις του βορειότερα και συμφώ­ νησε με τους Βρετανούς να τους αποζημιώσει για τις φθορές που τους προκάλεσε και να διατηρήσει το προνομιακό καθεστώς που απολάμβανε η Εταιρεία Ανα­ τολικών Ινδιών στη χώρα του. Ο Σιράζ δεν είχε άλλη επιλογή από το να έλθει σε ειρήνη με τους Βρετανούς, αφού ο σάχης του Αφγανιστάν συνέχιζε ανενόχλητος την προέλασή του στις βόρειες επαρχίες του κράτους της Βεγγάλης.

σύρει τις δυνάμεις του στο χωριό Πλάσεϋ. Εκεί σκόπευε να τις ανασυγκροτήσει και κα­ τόπιν να βαδίσει και πάλι κατά της Καλκού­ τα. Στο Πλάσεϋ ο Σιράζ κατόρθωσε να συ­ γκεντρώσει εντυπωσιακές -σε αριθμό του­ λάχιστον- δυνάμεις, αποτελούμενες από 3035.000 πεζούς, 18.000 ιππείς και 50 περίπου πυροβόλα. Λίγο αργότερα ενώθηκε με τις δυνάμεις του και μία γαλλική πυροβολαρχία των τεσσάρων πυροβόλων. Ποιοτικά όμως οι δυνάμεις του, με εξαίρεση το ιππικό, δεν βάραιναν ιδιαίτερα. Το ινδικό πεζικό ήταν οπλισμένο με παν­ σπερμία όπλων, αγχέμαχων και εκηβόλων. Υπήρχαν τμήματα μουσκετοφόρων (με μου­ σκέτα παλαιάς τεχνολογίας με φυτίλι), τμή­ ματα τοξοτών, τμήματα ασπιδοφόρων ξιφο­ μάχων και δορυφόρων. Εκτός όμως από τον τραγικό τρόπο με τον οποίο ήταν οπλισμένο το πεζικό, το χειρότερο ήταν ότι οι άνδρες του υστερούσαν δραματικά σε εκπαίδευση,

Στο μεταξύ στην Ευρώπη είχε εκραγεί ο Επταετής Πόλεμος και η Βρετανία με τη Γαλλία είχαν και πάλι βρεθεί σε αντίπαλα στρατόπεδα. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέ­ πεια και την εμπλοκή των δυνάμεων των δύο χωρών που βρίσκονταν στην Ινδία. Οι Γάλλοι άρχισαν επιχειρήσεις στο Καρνάτικ, ενώ οι Βρετανοί επιτέθηκαν και κατέλαβαν την πόλη Τσαντερναγκόρ την οποία κατεί­ χαν οι αντίπαλοί τους. Ο Σιράζ, έχοντας απαλλαγεί από τον Αφ­ γανό σάχη, αποφάσισε να αξιοποιήσει τη γαλλο-βρετανική εμπλοκή προς όφελος του. Ο ηγεμόνας της Βεγγάλης, αν και επί­ σημα διατηρούσε καλές σχέσεις με τους Βρετανούς, παρασκηνιακά συνεννοείτο με τους Γάλλους για κοινή δράση εναντίον των πρώτων. Και οι Βρετανοί όμως δεν είχαν μεί­ νει αδρανείς. Ο Κλάιβ είχε έλθει σε συνεν­ νόηση με τον συνωμότη Μιρ Τζαφάρ, τον ο­ ποίο υποσχέθηκε να βοηθήσει στην προ­ σπάθεια κατάληψης του θρόνου. Ο Μιρ Τζα­ φάρ -ένας από τους ανώτατους διοικητές του στρατού- δεσμεύθηκε από την πλευρά του να μη πολεμήσει κατά του Κλάιβ.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΛΑΣΕΫ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Ο Σιράζ χωρίς να γνωρίζει για την προ­ δοσία του θείου του, Μιρ Τζαφάρ, είχε απο­

Ινδός σεπόυ του στρατού της Εταιρείας. Η Εταιρεία στρατολόγησε για πρώτη φορά ιθαγενείς το 1684. Μόνο μετά το 1746 όμως η χρήση τους γενικεύθηκε και τυποποιήθηκε.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

60

ενώ και το ηθικό τους δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί υψηλό. Αντίθετα από το ινδικό πεζικό, το ιππικό ήταν καλύτερα συγκροτημένο και οι άνδρες του ήταν έμπειροι μαχητές. Κύρια όπλα των ιππέων ήταν η λόγχη, το τόξο και το σπαθί, ενώ πολλοί από αυτούς έφεραν ακόμα ασπί­ δες και αλυσιδωτούς θώρακες. Το ινδικό πυροβολικό διέθετε μεγάλου διαμετρήματος (παλαιάς όμως τεχνολο­ γίας) πυροβόλα. Τα όπλα αυτά είχαν εγκατα­ σταθεί σε ξύλινες τροχοφόρες εξέδρες, που η καθεμία εκινείτο με τη βοήθεια μερι­ κών δεκάδων βοδιών. Αναφέρεται και η χρή­ ση ελεφάντων από τον ινδικό στρατό, χωρίς όμως να διευκρινίζεται αν επρόκειτο για ζώα εκπαιδευμένα για πόλεμο ή για μεταγω­ γικά. Το πιθανότερο είναι να υπήρχαν σε χρήση και οι δύο τύποι. Εκτός από τις όποιες άλλες αδυναμίες του ο ινδικός στρατός έπασχε και από έλ­ λειψη αφοσιωμένων στον Σιράζ διοικητών. Αυτή ήταν η σοβαρότερη αδυναμία, που α­ ποδείχθηκε τελικά και καθοριστική. Ο Κλάιβ άρχισε να συγκεντρώνει τις δυ­ νάμεις του στο Τοαντερναγκόρ. Τελικά υπό τη διοίκησή του τέθηκαν συνολικά 600 Ε υ ­ ρωπαίοι τυφεκιοφόροι, 170 Ευρωπαίοι πυ­ ροβολητές με 10 μέσα πυροβόλα, 2.100 σε­ πόυ και ένα μικρό ναυτικό άγημα -150 περί­ που άνδρες. Η δύναμη αυτή υπό φυσιολογι­ κές συνθήκες δεν θα είχε καμία τύχη απέ­ ναντι στον όγκο του ινδικού στρατού. Ο Κλάιβ όμως, στηριζόμενος στην προδοσία του Μιρ Τζαφάρ, αποφάσισε να πολεμήσει τον στρατό του Σιράζ. Στις 16 Ιουνίου 1757 ο Κλάιβ, ως εκπρόσωπος της Εταιρείας Ανα­ τολικών Ινδιών, κήρυξε επίσημα τον πόλεμο στον Σιράζ. Ο μικρός στρατός της Εταιρείας κινήθηκε με ταχύτητα προς Βορρά, προς το χω­ ριό Πλάσεϋ, όπου ήταν στρατοπεδευμένος ο ινδικός στρατός. Οι Βρετανοί αφού κατέ­ λαβαν την πόλη Κάτβα στρατοπέδευσαν ε­ κεί. Ο Κλάιβ είχε κανονίσει να συναντηθεί στην πόλη με τον Μιρ Τζαφάρ. Η συνάντηση αυτή όμως δεν πραγματοποιήθηκε γιατί ο συνωμότης στρατηγός είχε κληθεί να πα­ ρουσιαστεί ενώπιον του Σιράζ. Η μη πραγ­ ματοποίηση της συνάντησης θορύβησε τους Βρετανούς, που πίστεψαν ότι ο Μιρ Τζαφάρ αθέτησε τη μετα­ ξύ τους συμφωνία. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί αποφάσι­ σαν να συνεχίσουν την προς Βορρά κίνησή τους και να συγκρουστούν με τον στρατό του Σιράζ.

Ο Αϊντερ Αλί της Μ υσόρης πολέμησε σκληρά τους Βρετανούς για περισσότερο από 20 χρόνια. Το έργο του συνέχισε ως τον θάνατό του ο γιος του, Τίπου Σουλτάν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ινδο-μογγόλος ιππέας του 18ου αιώνα. Φέρει ολόσωμο αλυσιδωτό θώρακα και ασπίδα.

Στις 22 Ιουνίου οι δυνάμεις του Κλάιβ έφθασαν στην περιοχή του Πλάσεϋ και οχυ­ ρώθηκαν σε έναν οπωρώνα. Ο χώρος αυτός περιβαλλόταν από χαμηλό τείχος. Απέναντι στους Βρετανούς βρισκόταν το οχυρωμένο στρατόπεδο των Ινδών. Καθώς ξημέρωνε η 23η Ιουνίου οι άνδρες του Κλάιβ ήταν σε θέση να διαπιστώσουν τη συντριπτική αριθμητική υ­ περοχή του εχθρού, που άρχισε να αναπτύσσει αμφιθεατρικά τις δυνά­ μεις του γύρω από τις θέσεις τους. Το μόνο παρήγορο ήταν ότι οι Βρετανοί θα πολεμού­ σαν με σχετικά ασφαλι­ σμένο το αριστερό τους πλευρό, που “ στη­ ριζόταν” στην κοίτη του ποταμού Μπαγκιρούτι και στη μοίρα του βρετανικού στόλου η οποία περίπολού σε στον ποταμό.

Στη θέα του ινδικού στρατού ο Κλάιβ α­ νέπτυξε τις δυνάμεις του ανάμεσα στον ο­ πωρώνα και στον ποταμό και παράλληλα έ­ στειλε μήνυμα στον Μιρ Τζαφάρ ώστε να συντονίσουν τις ενέργειές τους. Δεν έλαβε όμως καμία απάντηση. Λίγο αργότερα η γαλλική πυροβολαρχία που πολεμούσε στο πλευρό των Ινδών άνοιξε πρώτη πυρ κηρύσ­ σοντας την έναρξη της μάχης. Αμέσως μετά τους Γάλλους και οι Ινδοί άρχισαν να βάλ­ λουν με τα πολυάριθμα πυροβόλα τους κα­ τά των βρετανικών θέσεων. Απέναντι σε τέ­ τοιο όγκο πυρός ο Κλάιβ αναγκάστηκε να διατάξει την επιστροφή των ανδρών του στο εσωτερικό του οπωρώνα, αφήνοντας μόνο μεμονωμένα στοιχεία πυροβόλων να απαντούν στον εχθρό. Τέσσερα από αυτά ε­ γκαταστάθηκαν ανάμεσα σε μερικά εγκαταλελειμμένα καμίνια παραγωγής πλίνθων και μερικώς καλυμμένα άρχισαν την ανταλλαγή πυρών με τον αντίπαλο. Τα υπόλοιπα βρετα­ νικά πυροβόλα εγκαταστάθηκαν στον οπω­ ρώνα και προστατευόμενα από το χαμηλό τείχος, εξαπέλυσαν σφοδρά και εξαιρετικά εύστοχα πυρά κατά των Ινδών. Η ανταλλαγή πυρών συνεχίστηκε για αρκετές ώρες χωρίς οι Ινδοί να αποτολμούν την εξαπόλυση επίθεσης, παρά τη συντρι­ πτική αριθμητική τους υπεροχή. Στο μετα­ ξύ στο βρετανικό στρατόπεδο επικρατούσε έντονη ανησυχία, καθώς δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι ο Μιρ Τζαφάρ θα κρατούσε την υπόσχεσή του να βοηθήσει. Υστερα από σύ­ σκεψη με τους αξιωματικούς του ο Κλάιβ α­ ποφάσισε να μην προβεί σε καμία κίνηση κατά τη διάρκεια της ημέρας, με την προο­ πτική να επιδράμει κατά του εχθρικού στρατοπέδου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Την ίδια ώρα όμως ένας απρόσμενος σύμμα­ χος ήλθε να ενισχύσει το μικρό βρετανικό στράτευμα, η βροχή. Η πυρίτιδα του ινδικού πυροβολικού, εκτεθειμένη καθώς ήταν σε ανοικτό χώρο, βράχηκε και σε μεγάλο βαθ­ μό αχρηστεύθηκε. Με τον τρόπο αυτό το πυρ των Ινδών εξασθένησε, ενώ το πυρ των Βρετανών συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση, αφού οι τελευταίοι είχαν προνοήσει να καλύψουν τα πυρομαχικά τους με αδιάβρο­ χους μουσαμάδες (μάλλον επρόκειτο για υ­ φάσματα εμποτισμένα με κερί). Μόλις η βροχή σταμάτησε τμήματα του ινδικού ιππικού υπό τον -πιστό στον Σιράζστρατηγό Μιρ Μαντάν ετοιμάστηκαν να επι­ τεθούν στις προκεχωρημένες βρετανικές θέσεις στα πλινθοκάμινα. Πριν προλάβει να διατάξει την εκτέλεση της εφόδου όμως ο Μιρ Μαντάν έπεσε νεκρός από τα πυρά του βρετανικού πυροβολικού. Λίγες στιγμές αρ­ γότερα άλλος ένας πιστός στρατηγός του Σιράζ έπεσε νεκρός, αφήνοντας τον Ινδό η ­ γέτη να περιστοιχίζεται πια μόνο από συνω­ μότες αξιωματικούς. Οι τελευταίοι μάλιστα κατόρθωσαν να πείσουν τον άπειρο στα πο­ λεμικά Σιράζ να αφήσει σε αυτούς τη διοί­ κηση του στρατού και να αποσυρθεί στην πρωτεύουσά του. Καθώς ο Σιράζ εγκατέλειπε τον στρατό του οι προδότες στρατηγοί διέταξαν ελαφρά οπισθοχώρηση των δυνάμεών τους, αφήνοντας έτσι εντελώς ακάλυ­

στον έλεγχό της τις περιο­ χές της Βεγγάλης, της 0ρίσσα και του Μπεχάρ. Πα­ ρά τη νίκη όμως ο πόλεμος στην Ινδία δεν τελείωσε. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να ανακτήσουν το χαμένο έ­ δαφος και ο Μιρ Τζαφάρ προσπάθησε να εξασφαλί­ σει τη συμμαχία των Ολ­ λανδών ως αντίβαρο στους Βρετανούς. Στο Καρνάτικ οι Βρετανοί έχα­ σαν το οχυρό του Αγίου Δαβίδ, που έπεσε στα χέ­ ρια των Γάλλων. Κατόρθω­ σαν όμως να άρουν την πολιορκία του Μαντράς και να νικήσουν αρχικά τους Ολλανδούς στη μάχη της Μπαντάρα και αργότε­ ρα τους Γάλλους και τους Ινδούς συμμάχους τους στη μάχη του Βαντεβάς.

άστηκε να διεξάγουν σοβαρούς αγώνες στην Ινδία. Η τακτική του “ διαίρει και βασί­ λευε" ήταν αρκετή για να κρατά “ήσυχους” τους Ινδούς ηγεμόνες. Οι ήττες όμως που υπέστησαν οι Βρετανοί στον πόλεμο της Α­ μερικανικής Ανεξαρτησίας αφύπνισαν έναν παλαιό εχθρό τους, τον Αϊντέρ Αλί, ο οποί­ ος επιτέθηκε στις βρετανικές θέσεις στην περιοχή του Μαντράς. Οι Ινδοί ηττήθηκαν και πάλι από την πειθαρχία και τον καλύτε­ ρο οπλισμό του στρατού της Εταιρείας. Τε­ λικά η Μυσόρη υποτάχθηκε και περιήλθε στη βρετανική κυριαρχία το 1799, όταν κατελήφθη η πρωτεύουσα Σερινγκαπατάμ και ο ηγεμόνας Τίπου Σουλτάν έπεσε νεκρός. Η κατάληψη της Μυσόρης έδωσε στους Β ρ ε ­ τανούς τον έλεγχο ολόκληρης σχεδόν της νότιας Ινδίας. Το ελεγχόμενο από τους Ολ­ λανδούς νησί της Κεϋλάνης περιήλθε επί­ σης υπό βρετανικό έλεγχο κατά τη διάρκεια των πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεοντείων πολέμων. Στην κεντρική Ινδία η κατάσταση εξελί­ χθηκε δυσμενέστερα για τους Βρετανούς,

Ο Μιρ Τζαφάρ της Βεγγά λης. Για να ανέλθει στον θ ρόνο δεν δίστασε να συνεργαστεί με τους Βρετανούς και να σκοτώσει τον ανηψιό του Σιράζ.

πτη τη γαλλική πυροβολαρχία που πολεμούσε στο δεξιό πλευρό. Αμέσως οι Βρετανοί εκμεταλλεύθηκαν την ευκαιρία και επιτέθηκαν στους Γάλλους υποχρεώνοντάς τους να οπισθοχωρήσουν. Κάποιες πι­ στές στον Σιράζ ινδικές μονάδες προσπά­ θησαν να αντεπιτεθούν, αλλά αποδεκατίστηκαν από τις ομοβροντίες των βρετανι­ κών μουσκέτων. Ο ινδικός στρατός χωρίς η­ γεσία συνέχισε για λίγο ακόμα την αντίστα­ ση. Μπροστά στις βρετανικές λόγχες όμως σύντομα η σύγχυση έδωσε τη θέση της στον πανικό. Τα ινδικά στρατεύματα τράπη­ καν σε άτακτη φυγή, εγκαταλείποντας το στρατόπεδό τους στα χέρια των νικητών. Μόνο στο αριστερό άκρο του άλλοτε ινδι­ κού μετώπου υπήρχαν ακόμα ινδικά στρα­ τεύματα. Τα τμήματα αυτά όμως διοικούντο από τον Μιρ Τζαφάρ και δεν έκαναν την πα­ ραμικρή κίνηση για να ενισχύσουν τους καταδιωκόμενους από τους Βρετανούς συμπατριώτες τους. Μέχρι τις έξι το απόγευμα όλα είχαν λή­ ξει. Η τύχη της Ινδίας για τα επόμενα 200 χρόνια είχε κριθεί. Η μάχη-παρωδία (όπως εξελίχθηκε) είχε στοιχίσει στους Ινδούς 500 μόλις νεκρούς και τραυματίες και στους Βρετανούς λιγότερους από 80. Την επομέ­ νη της μάχης ο προδότης Μιρ Τζαφάρ συναντήθηκε με τον Κλάιβ. Ο τελευταίος τον υ­ ποδέχθηκε με τιμές και τον αναγόρευσε νέο ηγεμόνα της Βεγγάλης. Ο άτυχος Σιράζ δολοφονήθηκε. Υστερα από το Πλάσεϋ η Βρετανική Ε ­ ταιρεία Ανατολικών Ινδιών βρέθηκε να έχει

Η μάχη στο Πλάσεϋ εξελίχθηκε σε παρωδία που απείχε πολύ από τη δραματοποιημένη άποψη του καλλιτέχνη του βικτωριανού αυτού πίνακα.

Οι Βρετανοί είχαν κατορθώσει να επικρατή­ σουν και στη θάλασσα έναντι των Γάλλων κι έτσι ήταν σε θέση να ελέγχουν τις θαλάσ­ σιες συγκοινωνίες με τη γηραιά ήπειρο. Παρόλα αυτά οι Γάλλοι σε συνεργασία με τον Αϊντέρ Αλί της Μυσόρης επιτέθηκαν το 1761 κατά των Βρετανών στο Ποντισερί. Και πάλι όμως ηττήθηκαν. Η ήττα αυτή ήταν το κύκνειο άσμα της Γαλλίας όσον αφορά τις φιλοδοξίες της για την κυριαρχία στην Ινδία. Αρκετά χρόνια ακόμα οι Γάλλοι προ­ σπαθούσαν να ανακτήσουν το χαμένο έδα­ φος, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Οι Βρετανοί ήταν αδιαφιλονίκητοι κυρίαρχοι, αφού κα­ τόρθωσαν να επικρατήσουν έναντι των άλ­ λων αποικιοκρατικών δυνάμεων. Απέμενε μόνο να αντιμετωπίσουν τους διάφορους Ινδούς τοπάρχες και ηγεμόνες. Μέχρι και το 1775 οι Βρετανοί δεν χρει­

που είχαν να αντιμετωπίσουν τους πολεμι­ κούς Μαχράτα (ή Μαράτα). Χρειάστηκαν τρεις πόλεμοι από το 1775 ως το 1819 για να κατορθώσουν οι Βρετανοί να κάμψουν την αντίσταση των Ινδών. Τελικά το κατόρθω­ σαν. Ετσι στις αρχές του 19ου αιώνα το σύ­ νολο σχεδόν της ινδικής χερσονήσου βρι­ σκόταν άμεσα ή έμμεσα -μέσω συμμάχων υ­ ποτελών ηγεμόνων- υπό τον έλεγχο των Βρετανών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οταν οι Βρετανοί πρωτοεμφανίστηκαν στην Ινδία αποτελούσαν την πιο “ αδύναμη” ευρωπαϊκή εκπροσώπηση στην περιοχή. Οι Πορτογάλοι και οι Ολλανδοί είχαν προηγηθεί κατά 100 και 50 χρόνια αντίστοιχα και το ενδεχόμενο να χάσουν την κυρίαρχη θέση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

62

τους εκεί φάνταζε απίθανο. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί κατόρθωσαν σε μικρό χρονικό διάστημα να ανατρέψουν τα δεδομένα. Χά­ ρη στο πανίσχυρο ναυτικό τους και στη μεθοδικότητά τους εξανάγκασαν, είτε με τη διπλωματία, είτε με τα όπλα, τους Πορτογά­ λους και τους Ολλανδούς να τους παραχω­ ρήσουν ερείσματα στην περιοχή. Η γαλλοβρετανική διαμάχη για την παγκόσμια κυ­ ριαρχία (άρχισε το 1689 και έληξε το 1815) μεταφέρθηκε και στο έδαφος της Ινδίας. Και πάλι όμως οι Βρετανοί επικράτησαν, α­ φού οι Γάλλοι λόγω του βρετανικού στόλου δεν ήταν σε θέση να ενισχύσουν τις δυνά­ μεις τους στην περιοχή. Εχοντας επικρατήσει έναντι όλων των Ευρωπαίων ανταγωνιστών τους οι Βρετανοί βρέθηκαν κατόπιν αντιμέτωποι με τους Ινδούς. Η έλλειψη ισχυρής κεντρικής εξου­ σίας και η κατάτμηση της χώρας σε δεκάδες κράτη και κρατίδια ήταν ο καταλυτικός πα­ ράγοντας που επέτρεψε την επικράτηση των Βρετανών. Εμπλεκόμενοι στις διαμάχες των ινδικών κρατιδίων οι Βρετανοί έστρε­ φαν το ένα εναντίον του άλλου, με αποτέ­ λεσμα την εξασθένισή τους. Η παλαιά συ­ νταγή του “ διαιρεί και βασίλευε” έβρισκε την πλήρη εφαρμογή της στη συγκεκριμένη περίπτωση. Με τον τρόπο αυτό, αργά αλλά σταθε­ ρά, οι Βρετανοί εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την ινδική χερσόνησο. Το 1816 υποτάχθη­ καν οι ορεσίβιοι Γκούρκας, που από τότε αποτέλεσαν επίλεκτο τμήμα του βρετανικού Στρατού. Τρία χρόνια μετά τους Γκούρκας υποτάχθηκαν οι Μαχράτα και μαζί τους η Κεντρική Ινδία. Το 1826 οι Βρετανοί κέρδι­ σαν το πρώτο τους προγεφύρωμα στη Βιρ­ μανία και στην Ταϋλάνδη. Το 1841 ξέσπασε ο 1ος Αφγανικός Πόλεμος, κατά τη διάρκεια του οποίου οι Βρετανοί υπέστησαν τις πρώ­ τες τους ήττες. Ακολούθησαν οι πόλεμοι κατά των Σιχ. Οι νίκες επί των Σιχ -οι οποίοι είχαν οργανώσει στρατό κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα- οδήγησαν στην κατάληψη και του Παντζάμπ. Ακολούθησε η κατάκτηση της Σατάρα, της τελευταίας ανεξάρτητης πε­ ριοχής των Μαχράτα, και της νότιας Βιρμα-

t>

Νεπάλ

Ρατζπουτάνα Μ ουρσιμπαμπάντ Πλάσεϋ Χ,[ Β εγ γά λ η j ί : Χούγκλι ' 1 *ί \ Ο ί· : • Κ α λ κ ο ύ τβ · : Κράτη Μ αχράτά

f Βομβάη

./

’> , - ^ η λ α ;

V

vj

N \ ^ Κ ράτος Νιζαμ t Χαϊντεραμπάνί

'

Μ υ σ ό ρ η '' 1

Λ

Μ αντράς

ί*

Αρκοτ

ί·"'{

> 1 .. \

\

"S r.J

7

">g !? |·

;

C 'V Τραβαί^όρ '■/

Κόλπος Β εγ γά λ η ς

Π οντισ ερί

V

|Ίεγκα π α τά μ

/

Τριχινόττολη Τρρχόπολη

ΰ,-'

ν

Κεϋλάνη Κολόμπο Ινδικός Ω κεανός

νιας. Το 1856 οι Βρετανοί κατέκτησαν το κρατίδιο του Ουντ, ένα από τελευταία ανε­ ξάρτητα ινδικά κρατίδια. Η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών είχε φθάσει στο απόγειο της ισχύος της. Ακριβώς τό­ τε όμως ξέσπασε η μεγά­ λη ανταρσία των σεπόυ, που συντάραξε το οικο­ δόμημα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Αν και τε­ λικά η ανταρσία των Ινδών στρατιωτών (που μετατράπηκε σε γενικευμένη σχεδόν εξέγερση κατά των Βρετανών) κατεστάλη, αποτέλεσε την πρώτη σοβαρή προσπά­ θεια των Ινδών να αποτινάξουν τον ζυγό των “πο-

Η συνάντηση του Κλάιβ και του Μιρ Τζαφάρ μετά το Πλάσεϋ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ορίσσα

Η Ινδία το 1757

λιτισμένων” επικυριάρχων τους. Οσα δεν κατόρθωσαν οι Ινδοί το 1856-58, το πέτυχαν 90 χρόνια αργότερα (με αναίμακτο μάλιστα τρόπο) χάρη στην καθοδήγηση του Μαχάτμα Γκάντι.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) David Chandler: ATLAS OF MILITARY STRATEGY, Arms and Armour, London, 1996. (2) John Laffin: B R A SSEY ’S BATTLES, B rassey’s, London, 1995. (3) Peter Harrington: PLA SSEY 1757, Osprey, London, 1994. (4) Jerem y Black: EUROPEAN WARFARE 16601815, UCL Press, London, 1994. (5) J. Keegan-A. Wheatcroft: WHO’S WHO IN MILITARY HISTORY, Routledge, New York, 1996. (6) R. Cowley-G. Parker: THE READER’S COMPANION TO MILITARY HISTORY, Houghton Mifflin, Boston, 1996.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α.Ιστορικός συγγραφέας τ. Καθηγητής Στρατ. Ιστορίας Σ Σ Ε

Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών φον Ρίμπεντροπ συνομιλεί με Ιταλούς αξιωματικούς.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ

ΕΛΛΑΔΑΣ-ΙΤΑΛΙΑΣ ( 1940- 1941) ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1940, ΟΠΟΤΕ 0 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΕΙ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΣΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ, Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕ ΜΕΣΩ ΤΡΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΝΑ ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ ΥΠΟ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥΣ ΕΠΩΦΕΛΕΙΣ ΟΡΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΓΓΥΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΕΙ ΣΤΗΝ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ. ΒΕΒΑΙΑ 01 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΑΦΟΡΟΥΣΑΝ ΚΥΡΙΩΣ ΤΗΝ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ. ΠΟΙΟΣ ΕΓΓΥΑΤΟ ΟΤΙ ΘΑ ΤΗΡΟΥΝΤΟ 01 ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΚΩΧΗΣ; Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΕΠΡΑΞΕ Ο,ΤΙ ΗΤΑΝ ΔΥΝΑΤΟ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΕΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ; ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πως προκύπτει από ιστορικά στοιχεία, ο Χίτλερ κατ’ αρχήν ή­ ταν αντίθετος με την επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1940, αν και η ανήκε στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας. Ε ­ κτιμούσε ότι με την επίθεσή τους οι Ιταλοί δημιουργούσαν παράκαιρα μια εστία πολέ­ μου στα Βαλκάνια, με κίνδυνο ευρύτερης ε­ χθρικής αποβάσεως. Το γεγονός αυτό δεν ήταν καθόλου σε αρμονία προς τη γενική στρατηγική της Γερμανίας. Εκτίθεντο τα πετρέλαια της Ρουμανίας σε βομβαρδι­ σμούς και οι προς Ανατολάς ενδεχόμενες ε­ πιχειρήσεις στον κίνδυνο παρεμβάσεως της Τουρκίας και της Γιουγκοσλαβίας, με ανα­ πότρεπτη από αυτό επιβάρυνση και επιβρά­ δυνση της εκστρατείας κατά της Ρωσίας. Η Γερμανία αναγκαζόταν να μετάσχει οπωσ­ δήποτε σε ευρύτερες επιχειρήσεις στα Βαλκάνια. Από τη στιγμή που η Ελλάδα βρι­ σκόταν σε πόλεμο με την Ιταλία, η ίδια η φο­ ρά των πραγμάτων θα την καθιστούσε προ­ γεφύρωμα των συμμάχων στα Βαλκάνια και

Ο

βψ

έπρεπε ούτως ή άλλως να εξαφανισθεί το πρόβλημα αυτό. Η παρατεινόμενη αντίστα­ σή της δημιουργούσε και ένα άλλο ζήτημα, αυτό του κύρους του Αξονα, το οποίο η Γερ­ μανία δεν μπορούσε να παραβλέψει. Η Ιτα­ λία έτσι αθέλητα ωθούσε τη Γερμανία σε δράση στα Βαλκάνια - χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι αυτή ήταν η κυριότερη αιτία της συγκεκριμένης δράσεως. Ο Χίτλερ αφού διαπίστωσε ότι ο σύμμα­ χός του Μουσολίνι βρισκόταν σε δυσχερή θέση, λόγω της αποτυχίας των επιχειρήσε­ ων και των επιτυχιών του Ελληνικού Στρα­ τού στο θέατρο επιχειρήσεων της Αλβα­ νίας, αποφάσισε να τον βοηθήσει - επιχειρησιακά και διπλωματικά. Ετσι διέταξε στις 4 Νοεμβρίου 1940 την Ανώτατη Διοίκηση του Στρατού να προετοιμασθεί για την κα­ τάληψη της βόρειας Ελλάδας. Στη συνέχεια υπέγραψε, στις 12 Νοεμβρίου, την υπ’ αριθ. 18 Οδηγία, που αφορούσε τη διεξαγωγή επι­ χειρήσεων στη Μεσόγειο. Σχετικά με τα Βαλκάνια η διαταγή καθόριζε την κατάληψη της βόρειας Ελλάδας. Παράλληλα ο Χίτλερ προσπάθησε και διπλωματικά να τερματι­ στούν οι επιχειρήσεις μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, προκειμένου να διασωθεί το κύρος του Μουσολίνι και η Γερμανία να μην εμπλακεί σε επιχειρήσεις στα Βαλκάνια πριν επι­ χειρήσει κατά της Ρωσίας - την άνοιξη του 1941. Πρέπει να τονίσουμε εδώ ότι έχουν δια­ τυπωθεί διάφορες απόψεις-εκδοχές για τις προτάσεις προς την Ελλάδα να συνθηκολο­ γήσει με την Ιταλία κατά τον πόλεμο 19401941 και δίδονται ανάλογες ερμηνείες για το θέμα αυτό. Μερικοί ιστορικοί και «ειδικοί αναλυτές» αναφέρουν ένα αμφιλεγόμενο θέμα, αυτό των προτάσεων προς την Ελλά­ δα να συνθηκολογήσει με την Ιταλία το 1940-1941 και να εξασφαλίσει η χώρα μας την ουδετερότητα, αλλά και την εδαφική της ακεραιότητα με εγγυήσεις της Γερμα­ νίας. Ας εξετάσουμε πώς έχει το όλο θέμα,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο βασιλιάς Γεώργιος Β ’ και ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς.

χώρα μας

ποιες προτάσεις έγιναν, ποτε και απο ποιους και γιατί αυτές δεν τελε­ σφόρησαν. Η Γερμανία δεν επι­ θυμούσε αρχικώς ανάμι­ ξη στα Βαλκάνια. Γι’ αυ­ τό και ο αρχηγός των Μυστικών Υπηρεσιών της Γερμανίας, ναύαρ­ χος Βίλχελμ Κανάρης, εί­ χε πει τον Σεπτέμβριο του 1940 στον γραμμα­ τέα της Ελληνικής Πρε­ σβείας στο Βερολίνο, Αχιλλέα Κύρου, ότι «έπει­ τα από αθόρυβες γερμα­ νικές επεμβάσεις στη Ρώμη ήταν εξασφαλι­ σμένη η ησυχία της Ελ­ λάδας ως το τέλος του πολέμου, αλλά οι μετα­ πολεμικοί κίνδυνοι έμε­ ναν ακέραιοι...». Συμβούλεψε δε ολόψυχα να καταβληθεί κάθε προσπάθεια βελτιώσεως των ελληνοϊταλικών σχέσεων (1). Τις πρώτες εβδομάδες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ο έγκλειστος στην Ακροναυπλία γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Ν. Ζαχα­ ρώδης, πρότεινε μεταξύ των άλλων τη με­ σολάβηση της ΕΣΣΔ για να σταματήσει ο πόλεμος στην Αλβανία και να συνάψει η Ελ­ λάδα χωριστή ειρήνη με την Ιταλία. Τότε ο I. Μεταξάς, μόνο με την υπόθεση ότι οι προ­ τάσεις του Ζαχαρώδη πιθανώς περιείχαν κάτι ουσιαστικό από πλευράς Ρωσίας, έστει­ λε στην Ακροναυπλία τον έμπιστό του στρα­ τηγό της Χωροφυλακής Αγγελέτο, για να συναντηθεί με τους έγκλειστους προκειμέ­ νου να συζητηθεί το θέμα της συμμετοχής των Κομμουνιστών στον αγώνα στο Μέτω­ πο, αλλά και να εξακριβωθεί αν πραγματικά η Ρωσία είχε την πρόθεση να μεσολαβήσει στον πόλεμο. Η συνάντηση Αγγελέτου-Κομμουνιστών ναυάγησε λόγω αμοιβαίας δυ­ σπιστίας. Το κατά πόσο μια ρωσική εγγύηση μπορούσε να προστατεύσει την Ελλάδα ή­ ταν αμφίβολο και αυτό φάνηκε στην περί­ πτωση της Γιουγκοσλαβίας στις 6 Απριλίου 1941. Η Ρωσία, αν και είχε συνάψει σύμφωνο φιλίας με τη Γιουγκοσλαβία, όταν επιτέθη­ κε η Γερμανία περιορίστηκε στον ρόλο του παρατηρητή (2). Από το γεγονός ότι δεν διακόπηκαν οι διπλωματικές σχέσεις της χώρας μας με τη Γερμανία με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, ο Ελληνας πρεσβευτής στο Βερολίνο, Αλέξ. Ρίζος-Ραγκαβής, στις 4 Νο­ εμβρίου 1940, συζητώντας με τον Αμερικα­ νό επιτετραμένο στο Βερολίνο, Μόρις, κα­ τέληξε στο συμπέρασμα ότι οι Γερμανοί δεν

αποκλειόταν να μεσολαβήσουν στη διένε­ ξη, αν οι Ελληνες παραχωρούσαν μερικά στρατηγικά σημεία στους Ιταλούς. Ως τότε η γερμανική πλευρά θεωρούσε τη σύγκρου­ ση ως μεμονωμένο γεγονός, αν όμως η Ελ­ λάδα δεχόταν αγγλική βοήθεια θα θεωρεί­ το αυτομάτως σύμμαχος της Βρετανίας. Η Ελλάδα θα προχωρούσε σε μερικές έντιμες παραχωρήσεις και θα αποχωρούσε από τη σύγκρουση (3). Τον Νοέμβριο του 1940 ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος στην Αθήνα, ταγ­ ματάρχης Κλεμμ φον Χόχενμπεργκ, θέλησε να πληροφορηθεί (με εντολή του φον Κανάρη) με ποιους όρους θα ήταν διατεθειμένοι οι Ελληνες να αποσυρθούν από τον πόλεμο (4). Η Γερμανίδα ιστορικός Ε. Σραμ φον Τάντεν γράφει σχετικά τα εξής: «Πριν θέσουν, ωστόσο, σε εφαρμογή τα επιθετικά σχέδια για την κατάληψη της Ελλάδας, οι Γερμανοί κατέβαλαν μια προσπάθεια να μεσολαβή­ σουν μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας για την κατάπαυση των εχθροπραξιών στην Αλβα­ νία. Η πρωτοβουλία για τη μεσολάβηση προήλθε από τη Γερμανία, αλλά δεν απο­ κλείεται η ενθάρρυνση της πρωτοβουλίας αυτής να προήλθε από φιλογερμανικούς κύκλους προσκείμενους στην Ελληνική Κυ­ βέρνηση». Κατά μια εκδοχή η σχετική προσπάθεια έγινε πρώτα στη Μαδρίτη, από τον αρχηγό των Γερμανικών Μυστικών Υπηρεσιών, μέ­ σω του Ούγγρου πρεσβευτή στην ισπανική πρωτεύουσα, ο οποίος πλησίασε τον εκεί Ελληνα πρεσβευτή. Παράλληλο διάβημα φαίνεται πως έγινε και από τον Γερμανό μορφωτικό ακόλουθο στην Αθήνα προς τον υπουργό Ασφαλείας Μανιαδάκη. Αναφέρε-

ται πως το θέμα απασχόλησε την ίδια εποχή και τον Γερμανό πρεσβευτή στην Αγκυρα. Η προοπτική γερμανικής μεσολαβήσεως κυκλοφόρησε ως επίμονη φήμη στις βαλκανικές πρωτεύουσες, καθώς και στο Βερολίνο και τη Μαδρίτη, προφανώς με πρωτοβουλία των Γερμανών (5). Στις 29 Νοεμβρίου 1940 για πρώτη φορά αναφέρθηκε στο θέμα της καταστάσεως των Ιταλών στην Αλβανία ο Γερμανός στρα­ τιωτικός ακόλουθος στη Ρώμη, Ρίντελεν, υ­ ποστηρίζοντας ότι πρέπει να δοθεί βοήθεια στους Ιταλούς που βρίσκονται στην Αλβα­ νία (6). Ταυτόχρονα ο ναύαρχος φον Κανάρης διατύπωσε την άποψη ότι πρέπει να επιχειρηθεί η σύναψη ανακωχής στην Αλβανία με γερμανική μεσολάβηση (7). Την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν στο Β ε ­ λιγράδι φήμες για γερμανική διαμεσολάβηση. Σύμφωνα με αυτές ο Γερμανός πρε­ σβευτής στην Αγκυρα, φον Πάπεν, που μό­ λις είχε επιστρέφει από το Βερολίνο, μετέ­ φερε προτάσεις περί τερματισμού του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, που θα τις γνωστο­ ποιούσε στον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Σουκρού Σαράτσογλου και αυτός με τη σειρά του θα τις μεταβίβαζε στον Μεταξά (8). Το μόνο αληθές σε αυτά ήταν ότι ο φον Πάπεν είχε μεταβεί στη Γερμανία και ότι είχε μια συζήτηση με τον Ισμέτ Ινονού στις 29 Νοεμβρίου 1940. Η φήμη αυτή απεδείκνυε ότι αναμενόταν και στην Τουρκία μια γερμανική διαμεσολάβηση (8α). Στη Γιουγκοσλαβία ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Vremde» ανέφερε από το Β ε ­ ρολίνο ότι οι Γερμανοί ήταν υπέρ ενός σύ­ ντομου τερματισμού του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, διότι ήθελαν ν ’ αποφύγουν την ε­ πέκταση της συρράξεως στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με βρετανικές πηγές, στις 2 Δ ε­ κεμβρίου 1940 συναντήθηκαν ο φον Πάπεν

C iE C H O StSV A < /A 'PO cfK N D J jO j m

ä ä

K

H 0U *N D B tC G tO M F R fw r S ö ttM A W A fc u i& ftft« *

N O iiö Si fcM»A C rR E fC i

v V *

;V j It If

J j

με τον Γιουγκοσλάβο στρατιωτικό ακόλου­ θο στην Αγκυρα. Ο τελευταίος εξέφρασε τη γνώμη του ότι επειδή οι Ελληνες είχαν νική­ σει τους Ιταλούς στην Αλβανία, θα έπρεπε να συνάψουν ειρήνη ώστε να προλάβουν μια γερμανική επέμβαση (9). Από το Ημερολόγιο του I. Μεταξά προ­ κύπτει ότι ο ίδιος ήταν, τουλάχιστον εν μέρει, ενήμερος των διαμεσολαβητικών προ­ τάσεων της Γερμανίας. Στις 30 Νοεμβρίου 1940 εξέφραζε την υποψία ότι οι Γερμανοί θέλουν να αναμιχθούν. Στο Ημερολόγιό του διαβάζουμε: «...απόψε τηλεγραφήματα τινα μου δίνουν υπόνοιαν αναμείξεως Γερμα­ νίας. Ενώπιον Βασιλέως αναπτύσσω εις Παπάγον ζήτημα και ό,τι πρέπει να τελειώνομεν το ταχύτερον με Ιταλικόν στρατόν Αλ­ βανίας. Αλλως διατρέχομε κίνδυνο από Γερ­ μανίαν» (10). Ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών, κόμης Τσιάνο, στο Ημερολόγιό του στις 30 Νοεμ­ βρίου 1940 σημειώνει ότι ο Μουσολίνι δεν α­ πέκρυψε τη σοβαρότητα της καταστάσεως (λόγω υποχωρήσεως στη ζώνη του Πόγραδετς). Συγκεκριμένα είπε: «Η κατάσταση εί­ ναι σοβαρά, θα μπορούσε δε να αποβεί και τραγική...». Στις 4 Δεκεμβρίου 1940 μάλιστα γράφει τα εξής καταπληκτικά, που του είπε ο Μουσολίνι στο Παλάτσο Βενέτσα: «Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Είναι παράλογο και γελοίο, αλλά είναι γεγο­ νός. Πρέπει να ζητήσωμε εκεχειρία με την μεσολάβηση του Χίτλερ» (11). Στις αρχές Δεκεμβρίου 1940 ο Μουσολίνι ζητούσε πλέ­ ον επισήμως τη βοήθεια του Χίτλερ, για την οποία λίγες ημέρες νωρίτερα έλεγε στον Τσιάνο «θα προτιμούσα να τινάξω τα μυαλά μου στον αέρα, παρά να τηλεφωνήσω στον Ρίμπεντροπ. Εχομε όμως, πράγματι, ηττηθεί;...» (12). Ο Βρετανός πρεσβευτής στη Μαδρίτη, σερ Σάμιουελ Χόαρ, ανέφερε στις 5 Δ ε­ κεμβρίου 1940 στο Foreign Office μια συ­ νομιλία που είχε με τον Ελληνα πρεσβευ­ τή στη Μαδρίτη, Περ. Αργυρόπουλο, το α­ πόγευμα της ίδιας η­ μέρας: «Σήμερα το α­ πόγευμα μου διηγήθηκε μια συζήτηση που είχε με τον Ούγ­ γρο πρεσβευτή Ρούντολφ Αντόρκα, που μόλις είχε συναντή­ σει τον Γερμανό πρε­ σβευτή. Ο Γερμανός

Αγγλική γελοιογραφία στην οποία απεικονίζεται ο Χίτλερ να συμπληρώνει το « Μ νημείο της Καταστροφής» με την Ελλάδα.

πρεσβευτής, που προφανώς ήθελε να μετα­ δοθούν οι απόψεις του στους Ελληνες, έλε­ γε ότι τώρα οι Ελληνες πρέπει να πλησιά­ σουν τους Γερμανούς με προοπτική ενός ευνοϊκού για την Ελλάδα τερματισμού του πολέμου με γερμανική μεσολάβηση. Η Γερ­ μανία δεν επιθυμεί την επέκταση του πολέ­ μου στα Βαλκάνια και η Ελλάδα θα είχε να κερδίσει πολλά από τη σύναψη μιας ειρήνης αμέσως μετά τις ελληνικές επιτυχίες. Ο Ελ ­ ληνας πρεσβευτής είπε στον Ούγγρο, επι­ θυμώντας να μεταφερθεί η άποψή του στους Γερμανούς, ότι μια χωριστή ειρήνη δεν θα έκανε καλό στην Ελλάδα και ότι η μόνη δυνατότητα για την επίτευξη μιας γε­ νικής ειρήνης ήταν η πλήρης ήττα της Ιτα­ λίας» (13). Κατά τον Γερμανό καθηγητή Πα­ νεπιστημίου και ιστορικό, X. Ρίχτερ, δεν υ­ πάρχει λόγος να αμφισβητηθεί η αυθεντικό­ τητα του πρώτου μέρους της συνομιλίας, διότι η προσφορά μιας ειρήνης με ευνοϊ­ κούς όρους για την Ελλάδα δεν ήταν τίποτα περισσότερο παρά η προσαρμογή των μέχρι τότε προτάσεων στη στρατιωτική κατάστα­ ση στην Αλβανία. Αντίθετα η αναφερόμενη απόρριψη της γερμανικής προσφοράς από τον Ελληνα πρεσβευτή θα έγινε, το πιο πι­ θανό, μόνο στη συζήτηση με τον Βρετανό πρεσβευτή. Αυτό που πρέπει να σημειωθεί εδώ είναι ότι η προσφορά αυτή έγινε από τον Γερμανό πρεσβευτή στη Μαδρίτη, Στόρερ. Πηγή της, λοιπόν, ήταν ο υπουργός Ε ­ ξωτερικών Ρίμπεντροπ (14). Τον Δεκέμβριο του 1940 ο I. Μεταξάς έ­ στειλε τον Γ Πεσματζόγλου σε μυστική απο­ στολή στο Βελιγράδι και τη Βέρνη. Ο ίδιος ο Πεσματζόγλου γράφει σχετικά τα εξής: «Ο­ σον αφορούσε τα Βαλκάνια, οι Γερμανοί θα επιθυμούσαν να εξασφαλίσουν την ουδετε­ ρότητά τους (...). Για την Ελλάδα, εάν καθί­ στατο δυνατή η διατήρησις της ειρήνης στα Βαλκανια, θα ήσαν διατεθειμενοι να εξακολουθήσουν θεωρώντας την ελληνοϊταλική σύρραξη ως καθαρώς εντοπισμένο μεταξύ των δύο χωρών πολεμικό γεγονός και θα προσπαθούσαν να βρουν την κατάλληλη ευκαιρία μεσολαβήσεως. Η μεσολάβησις αυτή κατ' αρχάς απέβλεπε στην υποχώρηση των αντιπάλων στα παλαιά τους σύνορα, υπό τον όρον της γενικής αποχωρήσεως των Αγγλων όχι μόνο από την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και από τις ναυτικές βάσεις τις οποίες είχαν καταλάβει. Μετά τις νίκες όμως, τις οποίες κατήγαγε ο Ελληνικός Στρατός εναντίον των Ιταλών, φαινόταν ότι οι Γερμανοί ήσαν διατεθειμένοι να δεχθούν όπως εμείς και οι Ιταλοί διατηρήσουμε τις θέσεις που κατείχαμε και αρκεστούν να ζη­ τήσουν την αποχώρηση των Αγγλων από την ηπειρωτική Ελλάδα, όχι όμως και την ε­ γκατάλειψη των βάσεων που κατείχαν. Δεν κατόρθωσα όμως να εξακριβώσω τη στάση που θα τηρούσε η Γερμανία εάν η Ελλάδα θα δεχόταν τη μεσολάβησή της, διότι είχα λάβει ρητές οδηγίες να αποφύγω οποιαδήποτε συζήτηση επί του θέματος». (Τα παρα­ πάνω περιλαμβάνονται σε έκθεση του Γ Πε­ σματζόγλου από τη Βέρνη επί συνομιλίας του με τους Κέρχερ και Κορτ, Γερμανούς δι-

65 «s*s

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

66 ■■

πλωμάτες) (15). Ο X. Ρίχτερ εκτιμά ότι η ι­ στορία αυτή καθεαυτή μοιάζει απίθανη και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εκτυλίχθηκε μοιάζουν ακόμα πιο απίθανες. Το για­ τί ο Γ Πεσματζόγλου συνάντησε τον Κορτ, αφού ο τελευταίος βρισκόταν στο Βερολί­ νο, είναι ένα μυστήριο. Εξίσου ανεξιχνία­ στος κατ’ αυτόν είναι ο σκοπός της συναντήσεως αυτής. Ο ιστορικός αναφέρει περί μυθοπλασίας του Πεσματζόγλου κ.ά. Μάλ­ λον η εκτίμησή του πρέπει να θεωρηθεί ε­ σφαλμένη, δεδομένου ότι η έκθεση του Γ Πεσματζόγλου είναι σαφής (16). Μια άλλη εκδοχή είναι ότι στις 17 Δ ε ­ κεμβρίου 1940 έγινε συνάντηση του Ούγ­ γρου πρέσβη, Ρ Αντόρκα, με τον Ελληνα πρεσβευτή στη Μαδρίτη, Περ. Αργυρόπουλο. Θέμα της συζητήσεως ήταν η δυνατότη­ τα μιας ανακωχής μεταξύ Ελλάδας και Ιτα­ λίας. Ο Αργυρόπουλος ενημέρωσε σχετικώς την Κυβέρνηση με τηλεγράφημά του (17). Ο I. Μεταξάς, κατά τον ιστορικό Θ. Πα­ πακωνσταντίνου, δεν έδωσε απάντηση στον πρεσβευτή, ίσως διότι δεν θεώρησε σοβα­ ρή την πρόταση, δοθέντος ότι δεν προερ­ χόταν απ’ ευθείας εκ μέρους της Γερμανίας (18) και κυρίως διότι γνωρίζοντας καλά περί τίνος επρόκειτο και δεν έχασε χρόνο για να απαντήσει σε τέτοιες «μωρολογίες» (19). Πρωτοβουλίες φαίνεται ότι ανελήφθησαν και στο Βερολίνο. Ο Αμερικανός επιτετραμένος, Λ. Μόρις, ανέφερε στις 22 Δ εκεμ­ βρίου 1940 στην Ουάσιγκτον: «Τον Ελληνα πρεσβευτή πλησίασε πρόσφατα ένας ανεπί­ σημος, πλην όμως εξουσιοδοτημένος, Γερ­ μανός με προτάσεις σχετικώς με την ελληνοϊταλική σύρραξη (...). Επί του παρόντος μια γερμανική μεσολάβηση, αν τη ζητήσει η Ελλάδα, θα μπορούσε να καταλήξει σε μια έντιμη και ίσως επωφελή ειρήνη για την Ελλάδα. Ως προς τη διαδικασία, προτάθηκε να συστήσει ο πρεσβευτής στην Κυβέρνησή του να ζητήσει τη βοήθεια των γειτονικών χωρών, Γιουγκοσλαβίας και Τουρκίας, έτσι ώστε να μεταφερθεί το ελληνικό αίτημα για γερμανική διαμεσολάβηση στη Γερμανική Κυβέρνηση» (20). Κατά τον X. Ρίχτερ ο πρε­ σβευτής Αλ. Ραγκαβής απέρριψε τη γερμα­ νική διαμεσολάβηση, διότι ένα νικηφόρο έ­ θνος δεν ζητεί μεσολαβητές. Στην πραγμα­ τικότητα ο Ελληνας πρεσβευτής είχε απο­ κομίσει την εντύπωση ότι, σύμφωνα με τη γερμανική άποψη, η Ελλάδα θα μπορούσε εν πάση περιπτώσει, να κρατήσει τις περιο­ χές της νότιας Αλβανίας (Σ.Σ. εννοεί της Βορ. Ηπείρου), όπου κατοικούσαν Ελληνες

(2 1 ). Σύμφωνα με ένα μνημόνιο του στρατιω­ τικού ακολούθου της Γερμανίας στην Αθή­ να, Κλεμμ φον Χόχενμπεργκ, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1940, ο διευθυντής του υπουργού Εξωτερικών, Αλ. Κύρου, τον κάλεσε σε μια ιδιωτική συνάντηση. Οταν έ­ φθασε στην κατοικία του Κύρου βρήκε έναν άγνωστο σ’ αυτόν Ελληνα, που του συστήθηκε ως έμπιστος του Μεταξά. Αυτός, κατά τον Χόχενμπεργκ, είπε περίπου τα ακόλου­ θα: «Η Ελλάδα ενεπλάκη παρά τη θέλησή της στη σύρραξη (...). Ο Μεταξάς, όμως,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

προβλέπει ότι η Γερμανία, αν δεν γίνει κα­ τορθωτό να διευθετηθεί σύντομα η σύρραξις, θα αναγκασθεί να επέμβει, για να περι­ σώσει το γόητρο της συμμάχου της. Αυτό κατ’ ανάγκη θα επιφέρει την επέμβαση των Αγγλων και θα μεταβάλει την Ελλάδα σε θ έ ­ ατρο πολέμου. Ως εκ τούτου ο Μεταξάς, για να προφυλάξει τη χώρα του από τις κατα­ στροφές που θα προέλθουν από περαιτέρω πολεμικές επιχειρήσεις, έχει ζητήσει μερι­ κές φορές από την Κυβέρνηση του Ράιχ, μέ­ σω του πρεσβευτού στο Βερολίνο, τη γερ­ μανική μεσολάβηση. Ο Ραγκαβής όμως, είτε δεν έγινε δεκτός από τον Ρίμπεντροπ, είτε «ετράφη» με άδεια λόγια (...). Προσφέρει ο Μεταξάς μια ανακωχή με βάση το Status Quo

Ο Αλέξανδρος Κορυζής ανέλαβε την πρωθυπουργία στην Ελλάδα μετά τον θάνατο του I. Μεταξά.

και θα αναλάμβανε την υποχρέωση, ως α­ ντάλλαγμα έναντι της γερμανικής εγγυήσεως των ελληνικών προπολεμικών συνόρων, να εμποδίσει οποιαδήποτε αγγλική απόπει­ ρα αποβάσεως επί ελληνικού εδάφους (...). Ο Μεταξάς με παρακαλεί να τον επισκεφθώ κρυφά στην κατοικία του, όπου θα μου πα­ ράσχει ευχαρίστως όλες τις απαραίτητες πληροφορίες» (λεπτομέρειες για τους ό­ ρους μιας τέτοιας συμφωνίας) (22). Στις 27 Δεκεμβρίου 1940 ο Σουηδός επιτετραμένος στην Αθήνα, Σβεν Αλαρντ, ανέ­ φερε στον Αμερικανό πρεσβευτή Μακ Βη ότι, βάσει συνομιλίας που είχε με τον Γερμα­ νό πρεσβευτή, φον Ερμπαχ, η Γερμανία δεν είχε αναλάβει μέχρι τότε καμμία μεσολαβη­ τική προοπάθεια και δεν σκόπευε να πράξει κάτι τέτοιο (23). Στις αρχές του 1941, όπως προκύπτει από ιστορικά στοιχεία, ο αυτοεξόριστος οτη

Γαλλία αντιμοναρχικός στρατηγός Νικ. Πλαστήρας πλησίασε τους Γερμανούς. Πρότεινε σ' αυτούς να επέμβουν για τον τερματι­ σμό των εχθροπραξιών στην Αλβανία και ζήτησε βοήθεια για ν ’ ανατρέψει τον I. Με­ ταξά και τον Βασιλιά Γεώργιο. Ο Β. Πίκοτ της Γερμανικής Υπηρεσίας Ασφαλείας ανέ­ φερε πως ο Ν. Πλαστήρας «υπογράμμισε πάλι ότι η Ελλάδα, όταν περιέλθει υπό την ηγεσία του, θα συνεργασθεί στενά με τη Γερμανία υπό τον Φύρερ για τη δημιουργία της Νέας Τάξεως στην Ευρώπη» (24). Ομως οι Γερμανοί, θεωρώντας ότι ο Πλαστήρας δεν είχε επιρροή στην Ελλάδα, αγνόησαν την έκκλησή του. Στις 17 Φεβρουάριου 1941, κατά τον δι­ πλωμάτη Αλ. Κύρου, σημαίνοντες κυβερνη­ τικοί παράγοντες του Βερολίνου είπαν σε δύο μέλη της εκεί Ελληνικής Πρεσβείας, ότι η Ελλάδα θα μπορούσε χωρίς καμμία ζη­ μία να εγκαταλείψει τον πόλεμο. Θα της πα­ ρεχόταν από τη Γερμανία πλήρης εγγύησις για την ακεραιότητά της και θα της επιτρε­ πόταν ακόμα να διατηρήσει, προς το παρόν, τις θέσεις τις οποίες ο Στρατός της είχε κα­ τακτήσει στην Αλβανία. Θα ήταν μόνο υπο­ χρεωμένη να παραχωρήσει στη Γερμανία μερικές βάσεις στην Πελοπόννησο και την Κρήτη, θα άφηνε δε στους Γερμανούς τη φροντίδα να εκδιώξουν τους Αγγλους από την Ευρωπαϊκή ήπειρο, χωρίς να αναμιχθεί καθόλου η ίδια. Η ανακωχή θα υπογραφό­ ταν με μεσολάβηση της Γερμανίας, η οποία θα φρόντιζε να χαραχθεί, με εγγύησή της, ουδέτερη ζώνη μεταξύ των ελληνικών και των ιταλικών στρατευμάτων στην Αλβανία. Οι ελληνικές δυνάμεις θα κρατούσαν τις θέσεις τους. Ο Γερμανός πρεσβευτής στην Αγκυρα, φον Πάπεν, τόνισε στους επίσημους Ελλη­ νες συνομιλητές του στις 21 Φεβρουάριου 1941 ότι η Γερμανία επροθυμοποιείτο να κα­ ταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να ε­ πιτύχει ανακωχή μεταξύ Ελλάδας και Ιτα­ λίας, με όρους απολύτως επωφελείς και τι­ μητικούς για την Ελλάδα, η οποία δεν θα εί­ χε καθόλου να ενοχληθεί για την απομά­ κρυνση των Βρετανών από το έδαφος της και ιδίως από την Κρήτη. Σε όλες αυτές τις βολιδοσκοπήσεις και τις απόπειρες προσεγγίσεως η ελληνική α­ πάντηση υπήρξε σαφής, κατηγορηματική, ανεπίδεκτη αμφισβητήσεων. Την απάντηση αυτή συνοψίζει η μια μόνο λέξη την οποία ο πρωθυπουργός Αλέξ. Κορυζής τηλεγράφη­ σε στον Ελληνα πρεσβευτή στο Βερολίνο, που ρωτούσε τηλεγραφικώς στις 19 Φε­ βρουάριου ποια απάντηση πρέπει να δώσει στις ημιεπίσημες γερμανικές βολιδοσκοπή­ σεις: «Πολεμούμε!» (25). Τον Μάρτιο του 1941, κατά τον καθηγη­ τή Πανεπιστημίου I. Κολιόπουλο, μετά την είσοδο των πρώτων γερμανικών στρατευ­ μάτων στη Βουλγαρία και ενώ αναμενόταν η εισβολή τους στην Ελλάδα, ο Ελληνας δι­ πλωμάτης Αθαν. Αγνίδης έγινε αποδέκτης ι­ ταλικής προτάσεως να συνθηκολογήσει η Ελληνική Κυβέρνησις με την Ιταλία, για να αποφύγει τη γερμανική επίθεση. Ο Αγνίδης

κειται περί ανεξάρτητης ενέργειας των στρατιωτικών» (30). Στις 16 Μαρτίου 1941 ο φον Ερμπαχ διε-

Ελληνες στρατιώτες στα βουνά της Βόρειας Ηπείρου.

απάντησε: «Οι συμπατριώτες μου είναι πει­ σματάρηδες και ανυποχώρητοι όταν πρό­ κειται για ζητήματα που έχουν σχέση με την ανεξαρτησία και την τιμή της χώρας τους...» (26). Κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομά­ δων του Μαρτίου 1941 διάφορες ελληνικές προσπάθειες για την αποτροπή γερμανικής εισβολής αποκρούστηκαν από τους Γερμα­ νούς χωρίς πολλές συζητήσεις. Παρόμοια διαβήματα αναφέρεται πως πραγματοποίη­ σαν ο Θ. Πάγκαλος, ο οποίος πρότεινε να σχηματίσει φιλοαξονική Κυβέρνηση και να τερματίσει τον πόλεμο στην Αλβανία, κα­ θώς και ο υφυπουργός Εξωτερικών Νικ. Μαυρουδής, ο οποίος βολιδοσκόπησε τους Γερμανούς σχετικά με τη δυνατότητα μιας έντιμης ειρήνης με την Ιταλία και αποχώρη­ ση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελ­ λάδα (27). Ο X. Ρίχτερ γράφει σχετικά τα ε­ ξής: «Ενα μέλος της Γερμανικής Πρεσβείας στην Αθήνα, ονόματι Egon Kontoumas, επιζη­ τούσε την ίδια εποχή επαφές με Αθηναίους πολιτικούς για να τους γνωστοποιήσει δια­ πραγματευτικές προτάσεις. Πιθανώς από την ίδια πλευρά υποκινήθηκε μια ανάλογη διαπραγματευτική απόπειρα, με πρωταγω­ νιστή τον διευθυντή της Εθνικής Πινακοθή­ κης Γ Στρατηγό, που ήταν φίλος του Γεωργί­ ου Β'. Αδελφός του Γ Στρατηγού ήταν ο φι­ λοβασιλικός στρατηγός Ξεν. Στρατηγός, που είχε φοιτήσει, όπως και ο Μεταξάς, στην Πρωσική Στρατιωτική Ακαδημία» (28). Ο ιστορικός υποστηρίζει ότι τα στοιχεία αυ­ τά προκύπτουν από προσωπική του έρευνα, αλλά δεν τα τεκμηριώνει. Ομως έγιναν και στην Αθήνα σχετικές κρούσεις. Συγκεκριμένα ο πολιτικός ακό­ λουθος της Γερμανικής Πρεσβείας, με τη συνοδεία ενός άλλου Γερμανού και με ειδι­

κή εντολή από τον Χίτλερ και τον Ρίμπεντροπ, υπέβαλε παρόμοιες προτάσεις με αυτές που είχε διαβιβάσει ο πρεσβευτής Π. Αργυρόπουλος, στον υπουργό Μανιαδάκη. Σε ερώτηση του Μανιαδάκη γιατί ο Χίτλερ δεν υπέβαλε την πρότασή του μέσω της Πρεσβείας, ο Γερμανός απάντησε ότι ο Φύρερ δεν είχε εμπιστοσύνη στους διπλωμά­ τες της παλαιάς σχολής (29). Τα δημοσιευθέντα αρχεία της Βίλελμστράσσε έφεραν στο φως ορισμένες ανε­ πίσημες ελληνικές πρωτοβουλίες, που αποσκοπούσαν στην αποτροπή νέας δοκιμα­ σίας με την πύκνωση των νεφών της επερχόμενης γερμανικής καταιγίδας. Στις 12 Μαρτίου 1941 ο φον Ερμπαχ τηλεγραφούσε προς το Γραφείο Αξιολόγησης (Auswärtiges Amt) ότι, όπως τον είχε πληροφορήσει πριν από λίγο ο Γερμανός πρόξενος στη Θεσσα­ λονίκη, ο συνταγματάρχης Πετίνης, επιτε­ λάρχης του διοικητή των ελληνικών δυνά­ μεων στη βόρεια Ελλάδα, του διεμήνυσε, κατά διαταγή του τελευταίου, τα ακόλουθα: «Εξουσιοδοτήθηκε από τον διοικητή, του ο­ ποίου το όνομα δεν αναφέρει για ευνόη­ τους λόγους, να προβεί στην ακόλουθη α­ νακοίνωση: Ο Ελληνικός Στρατός θα σταμα­ τήσει τις εχθροπραξίες στο Αλβανικό Μ έ­ τωπο αν τα ιταλικά στρατεύματα αντικατασταθούν από γερμανικά, ακόμα και μόνο με δύναμη Μεραρχίας, και αν δοθούν εγγυή­ σεις ότι οι διαπραγματεύσεις επί εδαφικών ζητημάτων στον αλβανικό τομέα θα διεξαχθούν εκ μέρους των Γερμανών απευθείας με την Ελλάδα, αποκλεισμένων των Ιταλών (...). Θεωρώ ότι ο εν λόγω διοικητής είναι ο στρατηγός Τσολάκογλου. Ο άνθρωπος αυ­ τός... είναι διοικητής του Γ' Σώματος και λέ­ γεται ότι τώρα διοικεί τα στρατεύματα του Βουλγαρικού μετώπου και νομίζω ότι πρό­

βίβαζε στο Βερολίνο τηλεγράφημα του στρατιωτικού ακολούθου του: «Την 15η Μαρτίου είχα νέα συνομιλία με τον Μερκούρη, κατόπιν αιτήσεώς του και συγκαταθέσεως του Αρχηγού της Αποστολής. Ο Μερκούρης, ο οποίος κατά δήλωσή του είχε εν τω μεταξύ συνομιλήσει δύο φορές με τον Πρω­ θυπουργό, μου τόνισε ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιθυμεί όσο τίποτ’ άλλο να επι­ τύχει σύντομα τη σύναψη συνθήκης ειρή­ νης στην Αλβανία, η οποία θα περισώσει την τιμή των ελληνικών όπλων και να επι­ τρέψει την αποχώρηση των Βρετανών από το ελληνικό έδαφος. Κατά συνέπεια, θα α­ ποδεχόταν ευγνώμονα κάθε μεσολάβηση προς τον σκοπόν αυτό. Δεδομένης όμως της παρουσίας των σημερινών συμμάχων της, των Βρετανών, δεν θα μπορούσε να αναλάβει (η Ελληνική Κυβέρνησις) τέτοια πρωτοβουλία (...). Εν κατακλείδι ο Μερκούρης είπε ότι οι μόνοι οι οποίοι από ελληνι­ κής πλευράς γνώριζαν τις προσπάθειές του ήταν ο βασιλέας και ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως» (31). Σε απάντηση ο Ρίμπεντροπ τηλεγράφησε, στις 18 Μαρτίου, προς τον φον Ερμπαχ: «Η Ελληνική Κυβέρνησις (...) διαπράττει σφάλμα εάν νομίζει ότι μπορεί να μεταβιβάσει σε μας την ευθύνη για την ανάληψη πρωτοβουλίας για τον τερματισμό του πολέμου. Ιδιαιτέρως, όμως, φαίνεται να τρέφει μεγάλες αυταπάτες για το τίμημα που πρέπει να καταβάλει για να τερματισθεί ο πόλεμος. Παρακαλώ τηλεγράφησέ μου την προσωπική σου γνώμη περί των όρων τους οποίους έχει κατά νουν η Ελλάδα στην προσπάθεια να τερματισθούν οι στρατιωτι­ κές επιχειρήσεις. Φυσικά, δεν θα πρέπει να γίνει καμμία βολιδοσκόπησις προς τους εκει κυβερνητικούς κυκλους. Παρακαλώ επισης όπως οι συνομιλίες του Στρατιωτικού Α­ κολούθου, οι αναφερόμενες στο τηλεγρά­ φημα υπ' αριθ. 286, μη συνεχιστούν και πο­ λύ περισσότερο, μη επαναληφθούν χωρίς ο­ δηγίες μου» (32). Εκτοτε ο Ρίμπεντροπ, με εντολή φυσικά του Χίτλερ, δεν έδινε συνέχεια επί του προκειμένου. Ο Γερμανός πρεσβευτής στην Ελλάδα, όταν τα ξημερώματα της 6ης Απριλίου 1941 επέδωσε στον Ελληνα πρωθυπουργό Αλέξ. Κορυζή τη διακοίνωση της κήρυξης του πο­ λέμου, ανέφερε: «Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν έδωσε ούτε την ελάχιστη σημασία σε ό­ λες αυτές τις γερμανικές προειδοποιήσεις (σ.σ.: εννοεί τις γερμανικές βολιδοσκοπή­ σεις προς μεσολάβηση). Επιπλέον - και αυτό πρέπει να διαπιστωθεί εδώ κατηγορηματικώς - η Ελληνική Κυβέρνησις ουδέποτε προσπάθησε να προσεγγίσει τη Γερμανική Κυβέρνηση, για να συζητήσει μαζί της επί της δυνατότητος της επανόδου της Ελλά­ δος στην ουδετερότητα...» (33). Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε εδώ και μια άλλη εκδοχή, που αφορά τη σοβιετι­ κή εγγύηση προς την Ελλάδα, πριν ακόμα αρχίσει ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος. Το θέμα

67 ■■■

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

68 Ελληνες στρατιώτες στη μάχη της Νεμέρτσκας συλλαμβάνουν Ιταλούς (λαϊκή λιθογραφία, Εθνικό Ιστορικό Μ ουσείο).

δικήσεις της Ρωσίας: α) στην κατοχύρωση των ρωσικών δικαιωμάτων στα Στενά των

αυτό γράφει σε άρθρο του σε εφημερίδα ο δημοσιογράφος Β. Μαθιόπουλος. Συγκεκρι­ μένα γράφει ότι «η Σοβιετική Ενωσις προσέφερε εγγύηση ανεξαρτησίας και ακεραιότη­ τας της Ελλάδος κατά της ιταλικής φασιστι­ κής απειλής την άνοιξη του 1939. Τις προτά­ σεις αυτές απέκρυψε ο δικτάτορας I. Μεταξάς. Οπως δε αναφέρει ο Ελβετός πρέσβης στην Αθήνα, που μετέδωσε το γεγονός στην Κυβέρνησή του στη Βέρνη, φρόντισε να βά­ λει στην τσέπη του την εγγύηση» (34). Ποια, είναι όμως η πραγματική αλήθεια; Η Σοβιετική Ενωση επεδίωξε ουσιαστική προσέγγιση με την Ελλάδα ή για εξυπηρέ­ τηση των συμφερόντων της; Από ιστορικά στοιχεία και τα εν συνεχεία γεγονότα προ­ κύπτει το αντίθετο. Μολονότι το καλοκαίρι του 1940 ο σοβιετικός Τύπος εξέφρασε επα­ νειλημμένα την ανησυχία του για τις επιδεινούμενες Ιταλο-ελληνικές σχέσεις στο δι­

Δαρδανελλίων, η οποία καθίστατο μάλιστα περισσότερο απαραίτητη μετά την επελθούσα (λόγω της ιταλικής επιθέσεως κατά της Ελλάδας) στερέωση των βρετανικών ναυτικών βάσεων στην ανατολική Μεσό­ γειο, β) στην αναγνώριση (στη Ρωσία) του δι­ καιώματος να παράσχει στη Βουλγαρία εγ­ γύηση της ανεξαρτησίας της, η οποία και προκάλεσε μακρές συζητήσεις και κατά τις δύο επόμενες συναντήσεις Χίτλερ-Μολότωφ (36). Στις δραστηριότητες της Σοβιετι­ κής Ενώσεων (προς τα Βαλκάνια) πρέπει να ενισχύθηκε ο Στάλιν από σαφείς υποδείξεις του Βρετανού πρεσβευτή στη Μόσχα, Σ. Γκριπς. Στις 14 Ιουνίου 1940 ο πρεσβευτής είχε ρητά διαβεβαιώσει τον λαϊκό κομμισάριο για τις εξωτερικές υποθέσεις, Μολό­ τωφ, ότι «στη Σοβιετική Ενωση αρμόζει μια ξεχωριστή θέση-στάση στα Βαλκάνια» (37). Μετά την ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας η Σοβιετική Ενωση τήρησε επισήμως συγκροτημένη στάση. Στόχος της παρέμεινε ωστόσο η επαναφορά της Ελλάδας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πλωματικό επίπεδο, δηλώθηκε στην Ιταλική Κυβέρνηση η διάθεση να αναγνωρισθεί η Ελλάδα ως ιταλική ζώνη ενδιαφέροντος, εφόσον - αντιστρόφως - ο Εύξεινος Πόντος θα αναγνωριζόταν ως σοβιετική ζώνη ενδια­ φέροντος (35). Ο Γερμανός αρχιναύαρχος Ε. Ραίντερ στο Ημερολόγιό του στις 16 Νοεμ­ βρίου 1940, όπου αναφέρει τα κυριότερα σημεία των γερμανορωσικών συνομιλιών, τονίζει επί λέξει ότι «καμμιά αντίρρηση των Ρώσων δεν υπήρξε έναντι της ανακοινωθείσης από τον Φύρερ προβλέψεως για τη γερ­ μανική δράση κατά της Ελλάδος προς ενί­ σχυση της Ιταλίας». Ο Μολότωφ, αφού ζή­ τησε και έλαβε μερικές συμπληρωματικές εξηγήσεις του Χίτλερ για την πραγματικό­ τητα του κινδύνου που θα αποτελούσε η βρετανική εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη, περιορίσθηκε αποκλειστικώς και μόνο στο να επιμείνει σε δύο βασικές σχετικές διεκ­

στην ουδετερότητα (38). Η διακοπή, από τη Σοβιετική Ενωση μονομερώς, των σχέσεων με την εξόριστη από τις αρχές Ιουνίου 1941 Ελληνική Κυβέρνηση, έδειξε ακόμα περισ­ σότερο ότι η Σοβιετική Ενωση θεωρούσε την Ελλάδα τμήμα της σφαίρας επιρροής των δυνάμεων του Αξονα (39). Η Σοβιετική Ενωση μετά τη γερμανική επίθεση εναντίον της, τον Ιούνιο του 1941, αναγνώρισε πάλι την εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση. Ως μοναδική πηγή του για το συγκεκρι­ μένο θέμα ο Β. Μαθιόπουλος αναφέρει τον Ελβετό πρεσβευτή στην Αθήνα. Η απόρρι­ ψη της προτάσεως, κατά τον ιστορικό Α. Ζαούση, «αντηχεί περίεργα τόσο μάλλον κα­ θόσον έχει γίνει γνωστό από μεταπολεμικά κείμενα παλαιών αριστερών (Δημ. Δημητρίου) και ηγετών του ΚΚΕ (Γ Ιωαννίδη) το ακό­ λουθο γεγονός: Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ο έγκλειστος στην Ακροναυπλία ηγέτης του ΚΚΕ, Ν. Ζαχαριάδης, πρότεινε μεταξύ των άλλων τη μεσολά­ βηση της Σοβιετικής Ενώσεως για να στα­ ματήσει ο πόλεμος στην Αλβανία και να συνάψει η Ελλάδα χωριστή ειρήνη με την Ιταλία (...). Οταν η Γερμανία επιτέθηκε ενα­ ντίον της Γιουγκοσλαβίας, την βη Απριλίου 1941, η Σοβιετική Ενωση, αν και είχε συνά­ ψει σύμφωνο φιλίας με τη Γιουγκοσλαβία, περιορίσθηκε στον ρόλο του παρατηρητού» (40). Από τις ιστορικές πηγές δεν προκύπτει πως από τον Νοέμβριο του 1940, οπότε άρ­ χισαν (έμμεσα) οι βολιδοσκοπήσεις για να

συνθηκολογήσει η Ελλάδα με την Ιταλία, η Σοβιετική Ενωση έλαβε σαφή θέση ή έστω ότι επικροτούσε το γεγονός αυτό. Πρέπει δε να ληφθεί υπόψη ότι κατά το χρονικό αυ­ τό διάστημα η Σοβιετική Ενωση ήταν «σύμ­ μαχος» της Γερμανίας.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι Βρετανοί ήταν αντίθετοι σε πιθανή συνθη­ κολόγηση. Ωστόσο δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την παρακολούθηση της υπόθεσης, παρά τις διαβεβαιώσεις του Μεταξά. Το Foreign Office θεωρούσε ότι η ήττα της Ιταλίας θα δημιουργούσε κάποια «ανω­ μαλία» στη διεθνή θέση της Ελλάδας. Το ί­ διο αποτέλεσμα θα είχε και η ενδεχόμενη υ­ πογραφή - από την Ελλάδα - χωριστής ειρή­ νης με την Ιταλία. Η Ελλάδα δεν είχε κηρύ­ ξει τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας και από τη στιγμή που θα τερματιζόταν ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος πιθανότατα θα επανερ­ χόταν στην ουδετερότητα. Στην περίπτωση αυτή η Βρετανία θα έπρεπε να εκκενώσει την Κρήτη και να εγκαταλείψει τις αεροπο­ ρικές βάσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αποφασίστηκε λοιπόν παρά τις διαβε­ βαιώσεις του I. Μεταξά, ν ’ ασκηθεί πίεση στην Ελληνική Κυβέρνηση «με σκοπό να εξασφαλισθεί ότι η Ελλάδα δεν θα συνομο­ λογούσε χωριστή ειρήνη με την Ιταλία», κα­ θώς και για να αποσαφηνιστεί η «μελλοντι­ κή συνεργασία» μεταξύ Ελλάδας και Βρετα­

νίας, την οποία είχε υπαινιχθεί ο I. Μεταξάς (41). Παρόμοιο διάβημα, ωστόσο, μπορούσε να δημιουργήσει ανεπιθύμητες καταστά­ σεις για τη Βρετανική Κυβέρνηση. Θα μπο­ ρούσε, λόγου χάρη, να ζητήσει ο I. Μεταξάς, ως αντάλλαγμα για τη μη υπογραφή χωρι­ στής ειρήνης με την Ιταλία, την ανάληψη από τη Βρετανία συγκεκριμένων υποχρεώ­ σεων για την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα, καθώς και εδαφικά ανταλλάγματα σε βάρος της Αλβανίας και της Ιταλίας. Ελα­ βε έτσι οδηγίες ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα να «ενθαρρύνει» τον I. Μεταξά να διευκρινίσει και να αναπτύξει όσα είχε πει σχετικά με την ελληνο-βρετανική συ­ νεργασία εναντίον της Γερμανίας, αλλά να αποθαρρύνει ή να παρακάμψει ενοχλητικές ερωτήσεις αναφορικά με τη βοήθεια που ή ­ ταν διατεθειμένη να παράσχει στην Ελλάδα η Βρετανία (42). Το θέμα δεν έπαψε να απασχολεί το Foreign Office, που επιθυμούσε να αποκλεί­ σει κάθε περίπτωση επανόδου της Ελλάδας στην ουδετερότητα, παρόλες τις διαβεβαι­ ώσεις του Μεταξά και του πρεσβευτή Πάλερετ. Οι Βρετανοί δεν απέκλειαν την εποχή εκείνη το ενδεχόμενο συνθηκολογήσεως της Ιταλίας. Στην περίπτωση αυτή η Ελλάδα θα παρέμενε στον πόλεμο μόνο αν κήρυσσε τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας (εκτός αν τον πόλεμο τον κήρυσσε η Γερμανία). Ε ­ τσι η Βρετανία άρχισε να εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί η κατάλλη-

/,« (I I s'. Το πρώτο Ναπολεόντειο παιχνίδι /»^ '"-'ώ^^στρατηγικής δι’αλληλογραφίας στην Ελλάδα ( Οπως π α ρ ο υ σ ιά σ τε στο τεύχος Ιαν^υαρίου^1999 )

φ

n

m

u

o

i m

·0\

^θρώπόυς- στη δίνη ioic I ονικανοτεροικαιοι.ι^Φροτεροι,θαεπικρα'Γησουν.Λ

Igfi e t e ' • ; >

A. ΣΦΙΓΞ O.E. Παιχνίδια στρατηγικής και ικανοτήτων δι’αλληλογραφίας Τ.Θ. 25020 Τ.Κ. 100 26 ΑΘΗΙ^Α - ΤΗΛ:82.54.840 -

Φ

λη πρόκληση ή κατάσταση, που θα οδηγού­ σε τους Γερμανούς να «προβούν» σε επιθε­ τική ενέργεια εναντίον της Ελλάδας. Κατά τους «ειδικούς αναλυτές» με επω­ φελείς όρους (η Ελλάδα θα παρέμενε εκτός πολέμου και ουδέτερη, θα κρατούσε και 6ορειοηπειρωτικά εδάφη τα οποία είχε - μέχρι τη στιγμή της ειρήνης - απελευθερώσει ο Ελληνικός Στρατός) η ειρήνη ουσιαστικά ισοδυναμούσε με νίκη, αφού η χώρα μας όχι μόνο θα απέφευγε τους ακρωτηριασμούς που συνεπαγόταν η κατάκτηση ή η συνθη­ κολόγηση, αλλά θα είχε απελευθερώσει και τη Βόρεια Ηπειρο. Η συνθηκολόγηση συνέ­ φερε ασφαλώς και τη Γερμανία, η οποία θα απέφευγε έτσι εμπλοκή στα Βαλκάνια, ό­ πως επιθυμούσε, προκειμένου να εκτοξεύ­ σει την επίθεση εναντίον της Ρωσίας στα μέσα Μαϊου 1941 και να μη ταλαιπωρηθούν οι τεθωρακισμένοι σχηματισμοί που θα χρη­ σιμοποιούντο στην εκστρατεία αυτή. Μια τέτοια εξέλιξη όμως δεν συνέφερε τη Βρετανία, διότι τότε μεγάλο μέρος των ι­ ταλικών δυνάμεων που είχαν εμπλακεί στις επιχειρήσεις στην Αλβανία θα προστίθεντο στις ιταλικές δυνάμεις που πολεμούσαν ε­ ναντίον των Βρετανών στο Αφρικανικό Μ έ­ τωπο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

70

Από όσα στοιχεία αναφέρθηκαν, προκύ­ πτουν τα ακόλουθα: Υπήρξε πράγματι μεσο­ λάβηση της Γερμανίας για την κατάπαυση των εχθροπραξιών στο Αλβανικό Μέτωπο και την υπογραφή ανακωχής μεταξύ των δύο εμπολέμων (Ελλάδας-Ιταλίας), με ορι­ σμένους όρους, βεβαίως για την εξυπηρέ­ τηση των συμφερόντων της και της συμμάχου της Ιταλίας (μη συνέχιση καταρρακώσεως της Ιταλίας στην Αλβανία, εκκένωση των βρετανικών βάσεων στην Ελλάδα, από τις ο­ ποίες κινδύνευαν οι πετρελαιοπηγές στη Ρουμανία, μη εμπλοκή της Γερμανίας στα Βαλκάνια). Οι σχετικές προτάσεις έγιναν μέσω τρίτων και ήταν δελεαστικές. Η Ελλη­ νική Κυβέρνηση βρέθηκε προ διλήμματος: Να συνθηκολογήσει με τους Ιταλούς, με α­ ντάλλαγμα να διατηρήσει, με εγγύηση της Γερμανίας, τη Βόρεια Ηπειρο και να επανέλθει στην ουδετερότητα, ή να συνεχίσει τον αγώνα; Ποιος εγγυάτο ότι θα ετηρείτο η συμφωνία από τον Αξονα και για τους άλ­ λους όρους; Είναι γνωστό ότι οι συμφωνίες που υπογράφονται, συνήθως καταπατούνται. Εξάλλου ο Χίτλερ στις 12 Νοεμβρίου 1940, ένα μήνα προ της προτάσεως του φον Κανάρη, είχε υπογράψει την υπ’ αριθ. 18 Ο­ δηγία, βάσει της οποίας ο ανώτατος διοικη­ τής των Γερμανικών Χερσαίων Δυνάμεων «έπρεπε να προβεί στις απαραίτητες προπαρασκευές ώστε αν παραστεί ανάγκη να καταληφθεί η ηπειρωτική Ελλάδα βορείως του Αιγαίου...». Από το γεγονός αυτό συμπε­ ραίνουμε ότι η Γερμανία, ενώ προετοιμαζό­ ταν για να επέμβει στην Ελλάδα, προσπα­ θούσε να εξουδετερώσει τον παράγοντα «Ελλάδα» δια της διπλωματικής οδού. Δεν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπάρχει αμφιβολία ότι η Γερμανία, η οποία πρότεινε ότι θα εγγυηθεί έναντι της Ελλά­ δας για τους όρους της συνθηκολογήσεως, θα παρασπονδούσε προκειμένου να προω­ θήσει τις προπαρασκευαστικές της ενέρ­ γειες για την εκστρατεία εναντίον της Ρω­ σίας. Κατά την άποψη ειδικών οι προσφορές διαμεσολαβήσεων ήταν δοκιμαστικές κρού­ σεις, που αποσκοπούσαν στο να προσελκύσουν την προσοχή των Ελλήνων. Αν οι Ελλη­ νες δεν αντιδρούσαν καθόλου δεν θα υ­ πήρχε ζημιά. Αν όμως, αντιδρούσαν, ανοιγό­ ταν μια σειρά από προοπτικές, που κυμαίνο­ νταν μεταξύ του μεγίστου - της επαναφο­ ράς στην ουδετερότητα - και του ελάχιστου - της μειώσεως της πιέσεως στην Αλβανία. Οπως και αν έχει το θέμα, γεγονός είναι ότι οι προτάσεις αυτές πέτυχαν οφέλη για τον Αξονα. Ελαττώθηκε η πίεση του Ελληνικού Στρατού σε επικίνδυνα σημεία του ιταλικού μετώπου. Το σημαντικό λιμάνι του Αυλώνος παρέμεινε στα χέρια των Ιταλών, απ’ όπου γινόταν ο ανεφοδιασμός των ιταλικών δυνά­ μεων. Οι πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας, που χρησιμοποιούντο για τις ανάγκες των γερμανικών σχηματισμών, δεν κινδύνευσαν να βομβαρδιστούν, δεδομένου ότι ο I. Μεταξάς επέτρεπε μόνο περιορισμένη αγγλι­ κή βοήθεια στην Ελλάδα για να μη προκαλέσει τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί κέρδισαν πολύτιμο χρόνο ώστε η προπαρασκευή της εκστρατείας εναντίον της Ρωσίας να γίνει με μεγαλύτερη άνεση. Μόλις σταθεροποιήθηκε το Μέτωπο, ύ­ στερα από την άφιξη νέων ιταλικών δυνάμε­ ων προς ενίσχυση, οι προτάσεις προσφοράς διαμεσολαβήσεως των Γερμανών σταμάτη­ σαν απότομα. Στις 30/12/1940 ο γενικός δι­ ευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών, Ανδρέας Δελμούζος, αμφισβητούσε παρόντος του πρεσβευτή Μακβή τις γερμανικές διαμεσολαβητικές προτάσεις. Δύο υπήρξαν τότε οι Ελληνες πρεσβευ­ τές, οι οποίοι υπερθεμάτισαν ως προς τη μεσολαβητική επέμβαση του Χίτλερ: ο Περ. Αργυρόπουλος στη Μαδρίτη και ο Αλέξ. Ρίζος-Ραγκαβής στο Βερολίνο. Επίσημα δεν έγινε καμμία πρόταση διαμεσολαβήσεως ή εγγυήσεως της Σοβιετι­ κής Ενώσεως για την ακεραιότητα της χώ­ ρας μας με σκοπό τη διακοπή των εχθρο­ πραξιών μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Η θέση, πάντως, του I. Μεταξά - την ο­ ποία κατέστησε γνωστή στη Γερμανία -ήταν ότι θα άκουγε επίσημες προτάσεις υποβαλ­ λόμενες δια της διπλωματικής οδού, συνε­ πώς θα ελάμβαναν κανονικά γνώση περί αυ­ τών και οι σύμμαχοι της Ελλάδας Βρετανοί. Και τέτοιες προτάσεις δεν υποβλήθηκαν.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Γ. Λάμψα, Πολιτικά Αινίγματα ‘40-41, Αθήνα 1991, σελ. 80-81. (2)Αδ. Κύρου, Χρονικόν 1940-1944, Τόμ. Α ’, Αθήναι, σελ. 169-170. (3) H. Richter, Η Ιταλογερμανική Επίθεση

εναντίον της Ελλάδος, Αθήνα, 1998, σελ. 195-196. (4) Schramm von Thadden, Griechenland und die Grossmachte im Zweiten Weltkrieg, Wiesbaden 1955, σελ. 138. (5) Schramm von Thadden, ό.π., σελ. 150. (6) H. Richter, ό.π., σελ. 197. (7) Schramm von Thadden, ό.π., σελ. 138. (8) M.L. Greveid, Hitler's Strategy 1940-1941, The Balkan Clue, Cambridge, 1973, σελ. 70. (8α) Fr. Weber, The Evasive Neutral, Columbia, 1979, σελ. 63. (9) Fr. Weber, ό.π., σελ. 71. (10) I. Μεταξά, To προσωπικό του Ημερολόγιον, σελ. 540. (11) Αντ. Κοραντή, Διπλωματική Ιστορία της Ευρώπης (1919-1956), Τόμ. 3ος, Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 455. (12) Π. Πιπινέλη, Ιστορία Εξωτερικής Πολιτικής της Ελλάδος 1923-1941, Αθήναι, 1948, σελ. 331. (13) Hoare προς Foreign Office την 5η Δεκ. 1940, R 8.8247764/19. (14) Η. Richter, ό.π., σελ. 199. (15) Γ. Πεσματζόγλου, Το Χρονικόν της Ζωής μου (1889-1979), Α9ήναι 1979, σελ. 217-218. (16) Ε. Richter, ό.π., σελ. 203-204. (17) Schramm von Thadden, ό.π., σελ. 218. (18) Θ. Παπακωνσταντίνου, Η Μάχη της Ελλάδος, Αθήναι, 1966, σελ. 202. (19) Β. Παπαδάκη, Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου 1940-1945, Αθήναι, 1956, σελ. 131. (20) United States of America, Foreign Relations of the United States, 1940, Τόμ. Ill, Washington, 1958, σελ. 572. (21) H. Richter, ό.π., σελ. 202-203. (22) Schramm von Thadden, ό.π., σελ. 218 κ.ε. (23) J. latrides, Ambassador MacVeagh, Reports: Greece 1933-1947, Princeton 1980, σελ. 270. (24) Εκδοση ATE, Η Ελλάδα 1936-44, Αθήνα, 1989, σελ. 188. (25) Αχ. Κύρου, Η Αποφασιστική Καμπή του Πολέμου, Αθήναι, 1946, σελ. 83-85. (26) I. Κολιοπούλου, Greece and the British Connection, 1935-1941, Oxford, 1977, σελ. 263264. (27) I. Κολιοπούλου, Παλινόρθωση. Δικτατορία. Πόλεμος, Αθήνα, 1985, σελ. 276. (28) Η. Richter, ό.π., σελ. 203. (29) Schramm von Thadden, ό.π., σελ. 151. (30) Αντ.Κοραντή, ό.π., σελ. 517. (31) Στο ίδιο, σελ. 517-518. (32) Στο ίδιο, σελ. 518. (33) Αδ. Κύρου, Χρονικόν 1940-1944, Τόμ. Α', σελ. 195. (34)Εφημ. «Το Βήμα», 20Αυγ. 1989. (35) Εκδοση ΑΤΕ, ό.π., σελ. 554. (36) Αδ. Κύρου, Χρονικόν 1940-1944, Τόμ. Α ’, σελ. 169-170. (37) Εκδοση ΑΤΕ, ό.π., σελ. 554. (38)Εφημ. «Καθημερινή», 28-29 Οκτ. 1990. (39) Εκδοση ΑΤΕ, ό.π., σελ. 554. (40)Εφημ. «Το Βήμα», 3Σεπτ. 1989. (41) F.O. 371/24922, 14 Δεκ. 1940, (Μνημόνιο του F.O.). (42) I. Κολιοπούλου, Παλινόρθωση. Δικτατορία. Πόλεμος, σελ. 215.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ

ΣΦΑΛΜΑΤΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΠΑΝΝΟΚΜΠΕΡΝ ΤΟ 1314 Η ΣΚΩΤΙΑ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ. 01 ΗΡΩΙΚΟΙ ΣΚΟΤΣΕΖΟΙ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΠΡΟΥΣ ΕΙΧΑΝ ΠΑΡΕΙ ΤΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΖΟΝΤΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΙΝΑΞΗ ΤΟΥ ΑΓΓΛΙΚΟΥ ΖΥΓΟΥ ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΤΟΥ ΑΓΓΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΑΞΕΙ ΕΦΟΔΟ ΤΟΥ ΙΠΠΙΚΟΥ ΣΕ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΔΑΦΟΣ ΕΔΩΣΕ ΤΗ ΝΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΣΚΟΤΣΕΖΟΥΣ. Οι άνδρες του Σκωτσέζου Μπρους είχαν ξεκινήσει το 1314 την πολιορκία του κάστρου του Στέρλινγκ, όταν έμαθαν ότι κατευθυνόταν εναντίον τους ο στρατός του βασιλιά της Αγγλίας Εδουάρδου Β ’. Στο άκουσμα αυ­ τής της είδησης ο Ρόμπερτ Μπρους συγκέντρωσε το μεγα­ λύτερο μέρος των δυνάμεων του και έλαβε θέσεις μάχης πίσω από τον μικρό ποταμό Μπάννοκμπερν. Τα νώτα του Σκωτσέζικου Στρατού καλύπτονταν από ένα δάσος. Συνολικά ο Σκωτσέζος βασιλιάς παρέταξε 6.500 άνδρες, από τους οποίους οι 6.000 ήταν πεζοί (σαρισσοφόροι) και οι 500 ιππείς. Απέναντι στις δυνάμεις αυτές ο Αγγλος βασιλιάς παρέτα­ ξε 18.000 περίπου άνδρες, από τους οποίους οι 3.000 ήταν ιππό­ τες, ενώ πολλοί από τους 15.000 Αγγλους πεζούς ήταν τοξότες. Υπερέχοντας αριθμητικά σε αναλογία 3 προς 1 ο Εδουάρδος ήταν σίγουρος Yta τη νίκη του. Κατά τη γνώμη του μια ορμητική επέλαση των ιπποτών του θα ή­ ταν αρκετή Yta να συντρίψει τον απέναντι του «συρφετό». Με τη σκέψη αυτή παρέταξε τον στρα­ τό του για μάχη σε διαδοχικές γραμμές, με την πρώτη να αποτελείται εξ ολοκλήρου από ιππό­ τες. Το πεζικό παρατάχθηκε πίσω

από το ιππικό σε ρόλο θεατή. Δεν είχε προλάβει να ολοκληρώσει την τάξη του στρατού του όταν ο διοικητής της εμπροσθοφυλα­ κής αποφάσισε αυθαίρετα να ε­ πιτεθεί. Στη μάχη που ακολούθη­ σε όμως το αγγλικό ιππικό αποκρούστηκε, ενώ ένας Αγγλος ιπ­ πότης που επιτέθηκε στον Σκωτσέζο βασιλιά βρήκε τον θάνατο από τον σκληροτράχηλο αντίπα­ λό του. Η πλήρης αποτυχία της πρώ­ της αυτής επίθεσης δεν συνέτι­ σε τον Εδουάρδο, που αποφάσι­ σε να επαναλάβει την έφοδο ενα­ ντίον της κύριας γραμμής άμυ­ νας των Σκωτσέζων στο βαλτώδες έδαφος γύρω από τις όχθες του ποταμού. Ομως εκεί υπήρχε τόση λάσπη ώστε οι βαριά θωρα­ κισμένοι ιππότες και τα άλογά τους βυθίζονταν. Τελικά οι Αγγλοι ανακάλυψαν μια στενή λωρίδα στερεού εδάφους και ετοιμάστη­ καν να επιτεθούν. Η απόφαση του Αγγλου βασιλιά να διατάξει κατά μέτωπο έφοδο των ιπποτών του σε έδαφος εντελώς ακατάλ­ ληλο για δράση ιππικού απέναντι στις συντεταγμένες φάλαγγες των Σκωτσέζων σαρισσοφόρων, μόνο ως καταδίκη του άνθους της αγγλικής ιπποσύνης σε θά­ νατο μπορεί να χαρακτηριστεί. Ο Μπρους, διαπιστώνοντας τη δει­

νή θέση στην οποία είχε οδηγή­ σει η ανοησία του Εδουάρδου τους εκλεκτούς Αγγλους ιππό­ τες, διέταξε τους άνδρες του να επιτεθούν. Μπροστά στο «δά­ σος» αιχμών που παρουσίαζαν οι σκωτσέζικες φάλαγγες οι δύστυ­ χοι Αγγλοι ιππότες ήταν ανίσχυ­ ροι. Ανίκανοι να ελιχθούν στη στενή λωρίδα εδάφους, με τον βάλτο να τους περιβάλλει, σφα­ γιάστηκαν από τους αντιπάλους. Μόνον όταν αντίκρυσε τη σφαγή των ιπποτών του ο Εδο υ­ άρδος θυμήθηκε ότι διέθετε και πεζικό και διέταξε τους τοξότες του να πλήξουν τις πυκνές μάζες των Σκωτσέζων. Οι Αγγλοι τοξό­ τες όμως, χωρίς υποστήριξη ιππι­ κού, πλαγιοκοπήθηκαν από το σκωτσέζικο ιππικό και αφανίστη­ καν. Μετά και από το νέο αυτό πλήγμα ο Εδουάρδος κατέρρευσε και εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης, αν και διέθετε ακόμα δι­ πλάσιους άνδρες από τους αντι­ πάλους. Από ό,τι φαίνεται ο Αγ­ γλος βασιλιάς εκτός από ανίκα­ νος διοικητής ήταν και δειλός. Στη θέα της φυγής του βασιλιά τους οι Αγγλοι άρχισαν να υποχω­ ρούν τρομοκρατημένοι. Οι Σκωτσέζοι τους κατεδίωξαν σπέρνο­ ντας τον πανικό. Σύντομα κάθε οργανικός δεσμός χάθηκε και

Το σκωτσέζικο ιππικό εξουδετερώνει τους Αγγλους τοξότες. Στο βάθος διακρίνεται το κάστρο του Στέρλινγκ.

71 άνδρες πεζοί και ιππείς σε σύγ­ χυση προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον θάνατο. Λίγοι όμως το κατάφεραν. Οσοι ξέφευγαν από τους Σκωτσέζους είχαν να α­ ντιμετωπίσουν τον βάλτο. Στο τέλος της ημέρας ο Αγγλικός Στρατός είχε εξοντωθεί. Στα χέ­ ρια των νικητών έπεσαν (μεταξύ άλλων) η ασπίδα και τα προσωπι­ κά αντικείμενα του Αγγλου βασι­ λιά. Η εγκληματική ανικανότητα και η ανοησία του Εδουάρδου να εμπλέξει τους ιππότες του στο χειρότερο δυνατό έδαφος για ιπ­ πικό, δύσκολα μπορούν να εξη­ γηθούν. Σε κάθε περίπτωση όμως ο Αγγλος ηγέτης χάρισε στη Σκω­ τία την πιο ένδοξη νίκη της, μια νίκη που η επέτειός της γιορτά­ ζεται ακόμα και σήμερα από ορι­ σμένους «αποσχιστικών» τάσεων Σκωτσέζους.

Π α ν τε λ ή ς Κ αρύκας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

W A R G A M E S

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΝΑ ΑΚΟΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΕΤ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΜΕ ΘΕΜΑ ΑΥΤΗ ΤΗ ΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ.

Το σετ κανόνων « Ε λ ε υ θ ε ­ ρία ή Θάνατος» του Σπύρου Κουμούση φιλοδοξεί να καλύ­ ψει ένα σημαντικό κενό στον χώρο των wargames, αφού εί­ ναι το πρώτο που ασχολείται με τις μάχες της Ελληνικής Ε ­ πανάστασης του 1821. Οι κα­ νόνες αυτοί μπορούν να χ ρ η ­ σιμοποιηθούν και για μάχες προγενέστερες, καλύπτοντας χρονολογικά ολόκληρο το δ εύ τε ρ ο μισό του 18ου αιώνα. Είναι πολύ εύκολοι στον μηχα­ νισμό λειτουργίας τους. Βασι­ κή μονάδα είναι το στοιχείο, δηλαδή η βάση πάνω στην ο ­

ποία είναι τοπ οθετημένες φι­ γο ύ ρ ες πεζών και ιππέων ή μο ­ ντέλο π υροβόλου με τους υ­ πηρέτες του. Τα στοιχεία αυτά διακρίνονται σε στοιχεία άτα­ κτου πεζικού, τακτικού πεζι­ κού, άτακτου ιππικού, τακτι­ κού ιππικού, π υροβολικού και διοίκησης. Ενας αριθμός στοι­ χείων σ υγκροτεί με τη σειρά του μια «διοίκηση». Δύο ή πε­ ρισσότερες διοικήσεις συ­ γκ ρ ο το ύ ν έναν «στρατό». Οι δύο αντίπαλοι αφού επιλέξουν (βάσει του συστήματος πόντων των κανόνων) τις δ υ ­ νάμεις τους και τον τύπο του

ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ HAXSN

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821-1Β29

ΑΘΗΝΑ 1937

-1ΩΤ ΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φιγούρες 15 mm με θέμα την Ελληνική Επανάσταση, κατασκευής Σπύρου Κουμσύση.

εδάφ ους, αποφασίζουν το εί­ δος της μάχης που πρόκειται να διεξαχθεί (αμυντική, συνά­ ντησης) και ξεκινούν. Το παι­ χνίδι διεξάγεται σε διαδοχι­ κούς γύρ ο υς, καθένας από τους οποίους χωρίζεται σε φά­ σεις. Πρώτη είναι η φάση των πυρών και α κολουθεί η φάση της κίνησης, η φάση της μά­ χης εκ του συστάδην και η φά­ ση της αναδιοργάνωσης των διοικήσεων. Στη φάση των πυρών πρώ­ τα ο επιτιθέμενος και μετά ο αμυνόμενος παίκτης ανταλ­ λάσσουν πυρά (ανά στοιχεία). Αναλόγως του τύπου και του βελη νεκο ύς το κάθε στοιχείο έχει έναν παράγοντα πυράς που τροποποιείται με τη β ο ή ­ θεια του ζαριού. Αν ο συνολι­ κός παράγοντας πυρός του ε ­ πιτιθεμένου είναι μεγαλύτε­ ρος ή ίσος του παράγοντα ά­ μυνας του στόχου, ο στόχος καταστρέφεται. Η μάχη εκ του συστάδην διεξάγεται με ακό­ μα πιο απλό τρόπο, με έναν πα­ ρόμοιο μηχανισμό στον οποίο λαμβάνονται υπόψη ο τύπος του στοιχείου (πεζοί, ιππείς, π υροβολητές), η θ έσ η του, η πιθανή κάλυψη που έχει, η υ­ ποστήριξη που του παρέχουν φίλια στοιχεία κλπ. Στη ν τελευταία φάση του

Το σετ κανόνων «Ελευθερία ή Θάνατος».

γύρ ο υ οι παίκτες επιχειρούν να ανασυγκροτήσουν τις διοι­ κήσεις τους που έχουν υποστεί απώλειες, έχο υν οπισθο­ χωρήσει ή έχουν απωλέσει το στοιχείο διοίκησής τους. Το «τεστ η θ ικο ύ » γίνεται και πάλι με τη βοήθεια του ζαριού, στα αποτελέσματα του οποίου προσθαφαιρούνται κάποιοι τα­ κτικοί παράγοντες. Το τελευταίο τμήμα των κανόνων είναι αφιερωμένο σε ιστορικά σενάρια. Δίδονται τέσσερα σενάρια ιστορικών μαχών της Ελληνικής Επανά­ στασης (Βαλτέτσι, Κλείσοβα, Κάρυστος, Μεσσηνία). Σε γενικές γραμμές το « Ε ­ λευθερ ία ή Θάνατος» είναι ένα εξαιρετικά απλό και πρα­ κτικό σετ κανόνων που αναπαριστά με ακρίβεια τις μάχες της περιόδου 1750-1830, δ ίδο ­ ντας έτσι την ευκαιρία στους παίκτες να αναβιώσουν μάχες όχι μόνο της Επανάστασης του 1821, αλλά και αυτές των Ορλωφικών και του Λάμπρου Κά­ τσω νη.

Π α ν τελ ή ς Κ αρύκας

ΤΟ ΠΟΤΕ ΣΗΜΕΙΩΘΗΚΕ Ο Π ΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟΣ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΜΕ ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ ΟΠΛΑ; Κατά τους πρώτους μήνες του 1945 οι Σύμμαχοι είχαν εξασφαλί­ σει τη νίκη απέναντι στην ετοιμο­ θάνατη Γερμανία. Διαθέτοντας α­ πόλυτη υπεροχή τα συμμαχικά αε­ ροσκάφη βομβάρδιζαν σχεδόν ανε­ νόχλητα γερμανικούς στόχους. Στις 13 Φεβρουάριου 245 βρε­ τανικά βομβαρδιστικά εμφανίστη­ καν πάνω από τη Δρέσδη, μια πόλη που ως τότε είχε ενοχληθεί ελάχι­ στα από τις συμμαχικές αεροπορι­ κές επιδρομές, αφού δεν παρου­ σίαζε κανένα ενδιαφέρον ως στρα­ τιωτικός στόχος. Παρόλα αυτά οι Βρετανοί έπληξαν την πόλη. Τρεις ώρες αργότερα ακολούθησε ένα α­ κόμα κύμα 529 βομβαρδιστικών που συνέχισε το έργο του πρώτου κύματος. Την επόμενη ημέρα ήταν η σειρά των Αμερικανών να βομ­ βαρδίσουν την πόλη με 1.400 βομ­ βαρδιστικά. Η επίθεση επαναλήφθηκε και στις 15 Φεβρουάριου με τη συμμετοχή 1.100 βομβαρδιστι­ κών. Υστερα από την απίθανη τριή­ μερη σφαγή η Δρέσδη είχε εξαφανισθεί από τον χάρτη. Περισσότε­ ρα από 10 τ. χλμ. κατοικημένης πε­

Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

ριοχής είχαν ισοπεδωθεί και πάνω από 100.000 άνθρωποι είχαν σκοτω­ θεί (ορισμένοι ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στις 150.000), χωρίς να υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος που να δικαιολογεί τον θάνατό τους. Στη Δρέσδη δεν υπήρχαν πολεμικά εργοστάσια, ού­ τε στάθμευαν σε αυτή στρατιωτικά τμήματα. Η συμμαχική πολιτική η­ γεσία, αν και γνώριζε αυτές τις πα­ ραμέτρους, δεν απέτρεψε τη δολο­ φονική επιδρομή κατά των αμάχων.

ΠΟΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΜΙΚΡΟΤΕΡΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΕΝΕΡΓΑ ΣΤΟΥΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ; Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Εθνους από την ε­ ποχή της ίδρυσής της -τον μεσαίωνα - δεν διέθετε ισχυρή πολιτική οργάνωση. Η αυτοκρατορία συ­ γκροτείτο από πολλές δεκάδες φε­ ουδαρχικά κρατίδια, οι ηγεμόνες των οποίων υπάγονταν τυπικά στην εξουσία του αυτοκράτορα, ουσια­ στικά όμως ήταν αυτόνομοι. Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε στη Γερμανία μέχρι και το 1800.

Αξιωματικός του στρατού του Ρόις. Η αυστριακή επίδραση στη στολή είναι φ εμφανής.

Μετά τη νίκη των Γάλλων στο Χοχενλίντεν η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρα­ τορία καταργήθηκε και λίγο αργό­ τερα ο Ναπολέων ίδρυσε στη θέση της τη Συνομοσπονδία του Ρήνου. Προηγουμένως ο Ναπολέων είχε προχωρήσει σε ανακατανομή των εδαφών των 300 περίπου γερμανι­ κών κρατιδίων. Υστερα από την α­ ναδιάταξη αυτή τα γερμανικά κρά­ τη μειώθηκαν σε 35 περίπου (χωρίς να υπολογίζεται η Αυστρία και η Πρωσία). Ανάμεσα στα κρατίδια αυτά υ­ πήρχαν και τα μικροσκοπικά πριγκηπάτα του Χοεντσόλερν-Χέσινγκεν, του Χοενγκερόλντσεκ και του Παλαιού και Νέου Ρόις. Από αυτά το πρώτο παρέτασσε 180 στρατιώτες, το δεύτερο 29 και τα δύο τελευταία μαζί 254. Οι λιλιπούτειοι αυτοί στρατοί ωστόσο συμμε­ τείχαν κανονικά σε επιχειρήσεις, εντεταγμένοι σε μικτά γερμανικά συντάγματα μαζί με στρατιώτες από άλλα μικρά κρατίδια. Ετσι χάρη στον Ναπολέοντα η Γερμανία είχε αποκτήσει τον πρώ­ το στη νεώτερη ιστορία της Γερμα­ νικό Στρατό.

ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΠΟΙΑ ΜΑΧΗ ΑΝΑΚΤΗΘΗΚΕ ΟΡΙΣΤΙΚΑ Η ΙΤΑΛΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ; Η κατάλυση του βανδαλικού κράτους στις βορειοαφρικανικές ακτές από τις μικρές σχετικά δυνά­ μεις του Βελισάριου οδήγησε τον Ιουστινιανό στο λανθασμένο συ­ μπέρασμα ότι με λίγες δυνάμεις θα

ΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ήταν δυνατό να ανακτήσει και την Ιταλία. Οι μικρές δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του ο Βελισάριος ή­ ταν ο κύριος λόγος της τελικής α­ ποτυχίας του, που είχε ως συνέ­ πεια την εμπλοκή του Βυζαντίου σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο με τους Οστρογότθους και τους Φράγκους συμμάχους τους. Μόνον ό­ ταν ο Ιουστινιανός αποφάσισε να διαθέσει επαρκείς δυνάμεις κα­ τόρθωσε ο στρατηγός του Ναρσής να επιβάλει την αυτοκρατορική ε­ ξουσία στην Ιταλία. Μετά την υπο­ ταγή των Γότθων όμως ο Ναρσής βρέθηκε αντιμέτωπος με τους Φράγκους, που εισέβαλαν στη χώ­ ρα για να βοηθήσουν τους ομοφύ­ λους τους. Εναντίον τους εξεστράτευσε ο βυζαντινός στρατός του Ναρσή (18.000 περίπου άνδρες). Οι Φράγκοι διέθεταν 20-30.000 άν­ δρες. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν το 554 στο Κασίλινουμ. Υστερα από ορισμένες αψιμαχίες οι Φράγκοι επιτέθηκαν με αλαλαγμούς κατά των Βυζαντινών. Το βυζαντινό κέντρο άντεξε στην πίεση των βαρβαρικών στιφών και το ιππικό πλαγιοκόπησε και τελικά περικύκλωσε τους Φράγκους. Ακολούθησε φο­ βερή σφαγή τους. Λέγεται μάλιστα

Φράγκος αξιωματικός

ότι μόνο πέντε άνδρες από τη φρα­ γκική στρατιά επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Η νίκη του Ναρσή στο Κασίλι­ νουμ σήμανε και την ουσιαστική λήξη του ιταλικού πολέμου προς ό­ φελος των Βυζαντινών. Η Μεσόγει­ ος είχε μετατραπεί σε βυζαντινή λίμνη.

Π α ν τε λ ή ς Κ αρ ύκα ς

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΑΝΤΡΕΑ ΝΤΟΡΙΑ

( u e e - m

o )

ΓΟΝΟΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΗΣ ΓΕΝΟΒΑΣ, Ο ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΟΣ ΝΑΥΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ, Ο ΑΝΤΡΕΑ ΝΤΟΡΙΑ ΕΙΧΕ ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΖΩΗ, ΥΠΗΡΕΤΗΣΕ ΥΠΟ ΠΟΛΛΟΥΣ ΗΓΕΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΤΗΚΕ ΩΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΤΟΥ Η οικογένεια των Ντόρια της Γένοβας ήταν πολύ παλιά. Τα πρώτα της μέλη εντοπίζονται γύ­ ρω στο 1000. Ανέδειξε πολλούς ε­ πιφανείς άνδρες, ένας από τους οποίους το 1397 νυμφεύθηκε την κόρη του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ Παλαιολόγου. Ο ενδοξότερος γόνος της οικογένειας, ο Αντρέα Ντόρια, γεννήθηκε το 1466. Σε ηλικία 19 ετών, έχοντας χάσει και τους δύο γονείς του, προσκλήθηκε από έ­ ναν θείο του που ήταν αρχηγός της φρουράς του πάπα Ιννοκέντιου Η’ και ανέλαβε καθήκοντα αξιωματικού της φρουράς αυτής. Ακολούθησε η τοποθέτησή του σε άλλες θέσεις που δεν είχαν σχέση με τη θάλασσα και αργότε­ ρα πήγε στους Αγίους Τόπους. Το 1512, σε ηλικία 46 ετών, ε­ πέστρεψε στην πατρίδα του, η ο­ ποία είχε αποκτήσει την ελευθε­ ρία της από τους Γάλλους. Η Γέ­ νοβα ήταν μια από τις τέσσερις σημαντικές ναυτικές δυνάμεις της ιταλικής χερσονήσου, μαζί με την Πίζα, τη Βενετία και το Αμάλφι. Οι Γενοβέζοι πρότειναν στον Αντρέα Ντόρια να αναλάβει τη διοίκηση των γαλερών της Γέ­ νοβας. Ομως εκείνος αρνήθηκε λέγοντας ότι δεν είχε πείρα σε ναυτικά θέματα και ότι θεωρού­ σε τον εαυτό του ακατάλληλο για τη θέση αυτή. Ομως δύο χρό­ νια αργότερα πείσθηκε από τον δόγη της Γένοβας να αναλάβει το έργο αυτό, στο οποίο είχε τόσο μεγάλη επιτυχία ώστε ο μόνος α­ ντίπαλος που ήταν ικανός να τον αντιμετωπίσει ήταν ο περίφημος πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Μετά την καθαίρεση του δό­ γη της Γένοβας ο Ντόρια με τέσ­ σερις δικές του γαλέρες έφυγε και τέθηκε στην υπηρεσία του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α', ο οποίος χάρη σε αυτόν δια­ τηρούσε την κυριαρχία στα νερά

του. Οταν ο Φραγκίσκος αιχμαλωτίσθηκε μετά τη μάχη της Παβίας, ο Ντόρια τέθηκε στη υπη­ ρεσία του πάπα μέχρι την απε­ λευθέρωση του πρώτου. Μετά ε­ πανήλθε υπό τον βασιλιά της Γαλλίας, αλλά παρά τις πολύτιμες υπηρεσίες που προσέφερε ανα­ γκάστηκε και πάλι να τον εγκαταλείψει, αυτή τη φορά γιατί ο Φρα­ γκίσκος προσπάθησε να τον προσελκύσει στην αυλή του για να τον δολοφονήσει. Ο Ντόρια εγκατέλειψε ορι­ στικά τον Φραγκίσκο και κατέφυ­ γε στον αυτοκράτορα της Ισπα­ νίας Κάρολο Ε ’, ο οποίος διεξήγαγε τέσσερις πολέμους με τον Φραγκίσκο της Γαλλίας. Ετσι ο Ντόρια βρέθηκε αντίπαλος του πρώην αρχηγού του. Από τη θέση αυτή συνετέλεσε σημαντικά στην απελευθέρωση της πατρί­ δας του Γένοβας, στην οποία εισήλθε ως ελευθερωτής στις 12 Σεπτεμβρίου 1528. Ο Κάρολος Κουίντος (Ε') εκτιμώντας τις υ­ πηρεσίες του τον φόρτωσε με τι­ μές και χρήματα και θέλησε να τον αναγορεύσει σε πρίγκιπα, ενώ οι κάτοικοι της Γένοβας του ζήτησαν να γίνει δόγης. Ο Ντόρια αρνήθηκε και τις δύο αυτές τιμη­ τικές διακρίσεις προτιμώντας να μείνει στη μνήμη του λαού της Γένοβας ως ο ελευθερωτής της. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γένοβα συνετέλεσε στο να αλλάξει το καθεστώς της ναυ­ τικής αυτής πόλης και να καθιε­ ρωθεί διετής (και όχι ισόβια) η θητεία του εκάστοτε δόγη. Οι κά­ τοικοι της Γένοβας του έστησαν αδριάντα με την επιγραφή «Στον Πατέρα της Πατρίδας». Το 1797 ο εξαγριωμένος όχλος της ίδιας πόλης κατέστρεψε το άγαλμα του Ντόρια θεωρώντας τον ως...τύραννο. Ο Αντρέα Ντόρια έμεινε στην υπηρεσία του Καρόλου Κουίντου και του διαδόχου του Φιλίππου Β'

μέχρι βαθυτάτου γήρατος. Τέσ­ σερα χρόνια πριν από τον θάνα­ τό του, όταν δηλαδή ήταν 88 χρό­ νων, αποχώρησε από την ενεργό υπηρεσία στη θάλασσα. Πέθανε το 1560 έχοντας αφήσει ως υπο­ θήκη στον υιοθετημένο ανεψιό του να είναι πιστός στον βασιλιά Φίλιππο. Οι αγώνες του Αντρέα Ντό­ ρια εναντίον του επίσης περίφη­ μου ναυτικού Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα είχαν τη μορφή μονο­ μαχίας μεταξύ των δύο ανδρών. Ο Μπαρμπαρόσα ήταν γιος Ελ ­ ληνα εξωμότη, κατά πάσα πιθα­ νότητα από τη Μυτιλήνη, και διακρίθηκε ως πειρατής. Κατόρθω­ σε να κατακτήσει το Αλγέρι και από εκεί ορμώμενος πραγματο­ ποίησε επιδρομές στη Μεσόγειο. Η ικανότητά του ως ναυτικού εί­ χε ως αποτέλεσμα να κληθεί από τον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Με­ γαλοπρεπή στην Κωνσταντινού­ πολη και να ανακηρυχθεί αρχιναύαρχος του οθωμανικού στό­ λου. Δεν ήταν ο μόνος πειρατής που έτυχε τέτοιας τιμής. Ο Μπαρμπαρόσα βρήκε στο πρό­ σωπο του Ντόρια τη Νέμεσή του. Οι ναυμαχίες μεταξύ τους έμει­ ναν ιστορικές. Οι στόλοι των δύο ναυάρχων συγκρούστηκαν επα­

νειλημμένα στην Τύνιδα, στο Αλ­ γέρι, αλλά και σε πολλά ελληνικά μέρη (Κορώνη, Πάτρα, Παξοί, Πρέβεζα). Οι αγώνες αυτοί ανέδειξαν τον Ντόρια ως τον καλύ­ τερο ναύαρχο της εποχής του. Μπορεί να μην εξουδετέρωσε ο­ λοκληρωτικά τον Μπαρμπαρόσα, αλλά περιόρισε πολύ τις επιδρο­ μές του και του προκάλεσε με­ γάλη φθορά, τόσο υλική, όσο και του γοήτρου του. Ο υιοθετημένος Ιωάννης Α­ ντρέα Ντόρια φάνηκε αντάξιος του ένδοξου θείου του. Πήρε μέ­ ρος σε πολλές ναυμαχίες, στις ο­ ποίες απέδειξε επανειλημμένα ότι δεν φοβόταν τον κίνδυνο. Η πιο σημαντική δράση του ήταν ε­ κείνη κατά τη συμμετοχή του στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Ο νεώτερος Ντόρια είχε αναλάβει τη διοίκηση του δεξιού άκρου της χριστιανικής παράταξης, έ­ χοντας απέναντι του μια μοίρα του Τουρκικού Στόλου υπό την η­ γεσία ενός εξωμότη Ναπολιτά­ νου.

75

Δ η μ ή τρ η ς Γεδεώ ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΤΟΛΜΗΡΟΥ Ο ΚΑΡΟΛΟΣ Ο ΤΟΛΜΗΡΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΡΓΟΥΝΔΙΑΣ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΗΓΕΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΠΟΥ ΔΙΕΓΝΩΣΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΑΚΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ.

Ιππότης του 15ου αιώνα. Φέρει γοτθική θωράκιση.

\ΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Από τις αρχές του 15ου αιώ­ να οι φεουδαρχικοί θεσμοί είχαν πια ατονίσει αισθητά και τα πρώ­ τα «εθνικά» κράτη είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στη δυτική Ε υ ­ ρώπη. Σε αυτή τη μεταβατική πε­ ρίοδο το Δουκάτο της Βουργουν­ δίας είχε ουσιαστικά ανεξαρτη­ τοποιηθεί από τη Γαλλία και είχε επεκταθεί καταλαμβάνοντας ένα σημαντικό τμήμα της σημερινής Γαλλίας. Οταν ο Κάρολος ο Τολ­ μηρός ανέβηκε στον δουκικό θρόνο το 1467 οι στρατιωτικές δυνατότητες του κράτους του ή­ ταν περιορισμένες. Υπήρχε βέ­ βαια ένας πυρήνας τακτικών στρατευμάτων, τα οποία όμως

δεν μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως αξιόμαχα. Οι καλύτεροι άνδρες του πρώιμου Βουργουνδικού Στρατού ήταν μισθοφόροι: Αγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί. Η ισχύς του στρατού ήταν οι βαριά θωρα­ κισμένοι μισθοφόροι ιππότες του, οι οποίοι πλαισιώνονταν και από Βουργουνδούς «μικρούς» φεουδάρχες, ιππότες. Το πεζικό με εξαίρεση τους Αγγλους τοξό­ τες -ήταν ανεπαρκώς οπλισμένο, ανεκπαίδευτο και με χαμηλό ηθι­ κό και ο κύριος ρόλος του στο πεδίο της μάχης ήταν να υποστη­ ρίζει τις επελάσεις του βαρέος ιππικού. Η αδυναμία του ιππικού όμως να επιχειρήσει σε δύσβατο έδαφος και να επικρατήσει ενα­ ντίον πυκνών μαζών σαρισσοφόρων, που είχαν επανεμφανιστεί στα πεδία των μαχών, ήταν εμφα­ νέστατη. Ο ίδιος ο Κάρολος εντό­ πισε την αδυναμία αυτή κατά τη διάρκεια της μάχης του Μπρούστχεμ, οπου το ιππικό του φάνη­ κε εντελώς ανίσχυρο να διασπάσει τις οργανωμένες θέσεις των Βέλγων σαρισσοφόρων. Υπό τις συνθήκες αυτές άρχισε να μελετά την ανα­ διοργάνωση του στρατού με βάση ένα πιο ισορροπημένο «ισοζύγιο» μεταξύ ιππικού και πεζικού, αφού ο ρόλος του τε­ λευταίου στη μάχη είχε αρχίσει να γίνεται καθοριστικός. Η προ­ σπάθεια αυτή ξεκίνησε το 1469. Καρπούς όμως άρχισε να αποδί­ δει από το 1471. Στον αναδιοργα­ νωμένο Βουργουνδικό Στρατό ο πυρήνας αποτελείτο και πάλι από τους θωρακισμένους ιππότες, ο αριθμός των οποίων όμως είχε μειωθεί δραματικά, σε τέτοιο ση­ μείο ώστε να είναι έξι φορές λιγότεροι από τους πεζούς. Πα­ ράλληλα με την εξέλιξη αυτή ο Κάρολος αποφάσισε να «μηχανοκινήσει» ένα μεγά­ λο τμήμα των πεζών του διαθέτοντας άλογα. Οι πρώιμοι αυτοί δραγώνοι ή­ ταν εξοπλισμένοι με τόξοσταυρωτό ή μακρύ. Πολε­ μούσαν πάντα πεζοί, χρησιμο­ ποιώντας τα άλογά τους για να μετακινούνται με ταχύτητα στο πεδίο της μάχης. Οι πεζοί αυτοί ήταν έτσι σε θέση να επιχειρή­ σουν συνδυασμένα με τους ιππό­ τες, προετοιμάζοντας την έφοδο των τελευταίων με πυρά. Κάποιες φορές οι άνδρες αυτοί ανε-

λάμβαναν και την εκτέλεση απο­ στολών ελαφρού ιππικού, όπως αναγνωρίσεις, πλαγιοφυλάξεις και επιδρομές. Εκτός από το έφιππο πεζικό ο Κάρολος αναδιοργάνωσε και επανεξόπλισε και τους λοιπούς πεζούς του. Σημαντικός αριθμός ανδρών εξοπλίστηκε με σάρισσες, ενώ οι υπόλοιποι εξοπλίστη­ καν με τόξα - κυρίως μακριά, αλ­ λά και σταυρωτά - και με πρωτό­ γονα πυροβόλα όπλα. Οι δυνά­ μεις αυτές ήταν συγκροτημένες σε τμήματα με βάση το ρωμαϊκό δεκαδικό σύστημα. Μικρότερη τακτική μονάδα ήταν η δεκαρχία. Αν και θεωρητικά δεν υπήρχε με­ γαλύτερη μονάδα από την εκατο­ νταρχία (λόχος), πολλές φορές στη μάχη το πεζικό πολεμούσε συγκροτημένο σε μονάδες των 500 ή και 1.000 ανδρών. Παράλλη­ λα με τις τακτικές δυνάμεις ο Κά­ ρολος εξακολουθούσε να υπολο­ γίζει και στις δυνάμεις των Βουργουνδών φεουδαρχών. Αυτές ό­ μως ήταν τόσο άσχημα συγκρο­ τημένες, εξοπλισμένες και εκπαι­ δευμένες, ώστε ο ρόλος τους στη μάχη ήταν κυρίως να απο­ θαρρύνουν με τον όγκο τους τον αντίπαλο. Ο Κάρολος ανέπτυξε σε μεγάλο βαθμό και το όπλο του πυροβολικού. Νέα πυροβόλα κα­ τασκευάστηκαν και έμπειροι Γάλ­ λοι και Ιταλοί πυροβολητές εντά­ χθηκαν στον στρατό του. Λέγε­ ται ότι ο Κάρολος είχε συγκε­ ντρώσει 400 περίπου πυροβόλα. Ο αριθμός αυτός όμως μάλλον είναι υπερβολικός. Παρά την προσπάθεια ανα­ συγκρότησης ο στρατός του Κα­ ρόλου υστερούσε σε εκπαίδευση και εμπειρία. Αυτό είχε ως αποτέ­ λεσμα να υποστεί συντριπτικές ήττες από τους Ελβετούς, στις μάχες της Γκραντσόν, του Μούρτεν και της Νανσύ. Στην τελευ­ ταία μάλιστα έπεσε νεκρός και ο ίδιος ο Κάρολος, ο τελευταίος Βουργουνδός δούκας από τον οί­ κο των Βαλουά.

Π α ν τε λ ή ς Κ αρ ύκα ς

ΑΛ Λ ΗΛ ΟΓ Ρ Α Φ Ι Α ΑΛΒΑΝΟΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

78

Αγαπητοί Κύριοι, Αρχικά θα ήθελα να σας συγχαρώ για την παρουσίαση ενός τόσο α­ ξιόλογου και ενδιαφέροντος πε­ ριοδικού. Διαβάζοντας το άρθρο του κ. Δημ. Καντερέ «Αλβανία, η διαδρομή της μέσα στους αιώ­ νες», έκρινα σκόπιμες και χρήσι­ μες τρεις επισημάνσεις: α) Ανα­ φορικά με τον φιλοαλβανισμό της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας - όπως σωστά παρουσιά­ ζεται στην παραπομπή (7) για τη δημιουργία ενός προτεκτοράτου στη Βαλκανική - είναι εξίσου εν­ διαφέρον ότι οι προαναφερόμενες χώρες πέτυχαν διττό στόχο: τον αποκλεισμό Σέρβων, Ελλή­ νων και λοιπών ενδιαφερόμενων στην Αδριατική. 6) Η Συνθήκη του Λονδίνου (30 Μαϊου 1913), καθοριστική για την ίδρυση του Αλβανικού κράτους (άρθρα 2, 3), αποτέλεσε ένα από τα ερείσματα διάλυσης της σερβοβουλγαρικής Συνθήκης - δεδομένου ότι η Σερ­ βία επικαλείτο τον αποκλεισμό της από την Αδριατική - και κατ' επέκταση ένα από τα αίτια του Β ’ Βαλκανικού Πολέμου, γ) Η πολι­ τική του συστηματικού αφελλη­ νισμού της Βόρειας Ηπείρου από την εκάστοτε αλβανική ηγεσία υ­ πήρξε μια σταθερά συνιστώσα διακυβέρνησης και αντίθετη με τις διεθνείς δεσμεύσεις της Αλ­ βανίας. Ειδικότερα αναφέρονται η δήλωση της Αλβανίας στο Συμ­ βούλιο της Κοινωνίας των Εθνών (το 1921) για τη λειτουργία ελλη­ νικών σχολείων Kat η απόφαση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διε­ θνούς Δικαιοσύνης της 6ης Απρι­ λίου του 1935. Εν συνεχεία η χώ­ ρα αυτή προέβη σε συστηματική αποφυγή υιοθέτησης διεθνών κειμένων περί εκπαιδευτικών, θρησκευτικών και λοιπών ελευ­ θεριών στα πλαίσια του ΟΗΕ. Εύχομαι κάθε επιτυχία στις προσπάθειές σας. Μετά τιμής, Μαρία Τζιράρκα Πτυχιούχος Πολιτικής Επιστή­ μης και Διεθνών Σπουδών Πάντειο Πανεπιστήμιο

Η ΘΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΘ. ΚΛΑΡΑ Κύριε διευθυντά, Διαβάζοντας το τεύχος του Νο­ εμβρίου επεσήμανα μία λανθα­ σμένη διατύπωση (που οδηγεί ό­ μως σε εξίσου λανθασμένα συ­ μπεράσματα) στο πολύ ωραίο κα­ τά τα άλλα άρθρο του συνεργάτη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σας Λ. Μπλαβέρη για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Συγκεκριμένα στη σελίδα 65, στα βιογραφικά στοιχεία του Θανάση Κλάρα (Αρη Βελουχιώτη) αναφέρεται ότι «... μετά την κα­ τάρρευση του 1941 πήρε το στοι­ χείο του και συντεταγμένο με τον οπλισμό του το έφερε μέχρι τη Χαλκίδα, όπου και το διέλυ­ σε». Η πληροφορία αυτή δίνει ε­ ντελώς λανθασμένα την εντύπω­ ση ότι ο Βελουχιώτης με δική του πρωτοβουλία ως αρχηγός στοι­ χείου υποχώρησε συντεταγμένα μέχρι τη Χαλκίδα. Από αφηγήσεις του πατέρα μου, Κωνσταντίνου Σαρρή, ο οποίος υπηρετούσε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στη Μοίρα Αντιαεροπορικού Πυροβο­ λικού του Γ Συντάγματος Βαρέ­ ος Πυροβολικού, γνωρίζω τα πα­ ρακάτω: Οι πυροβολαρχίες της Μοίρας Αντιαεροπορικού Πυρο­ βολικού ήταν εξοπλισμένες με τα περίφημα γερμανικά πυροβό­ λα των 88 mm, τα καλύτερα ίσως πυροβόλα του Β ' ΠΠ. Η μονάδα θεωρείτο επίλεκτη και οι αρχηγοί στοιχείων ήταν όλοι αξιωματικοί ή έφεδροι ανθυπασπιστές. Σε κα­ μία περίπτωση δεν θα ήταν δυνα­ τό να είναι αρχηγός στοιχείου έ­ φεδρος (επίστρατος) υπαξιωματικός σε τέτοια μονάδα, για λό­ γους ειδικής εκπαίδευσης. Πολύ περισσότερο εάν υπολογίσουμε και το παρελθόν του Βελουχιώ­ τη. Σε όλη τη διάρκεια του πολέ­ μου η Μοίρα Βαρέος Α/Α δεν έ­ φυγε από τη Θεσσαλονίκη. Οι πυ­ ροβολαρχίες της ήταν ταγμένες στην ακρόπολη της Θεσσαλονί­ κης (συγκεκριμένα στην τοποθε­ σία Βάρνα), στο αεροδρόμιο της Θέρμης και στην είσοδο του κόλ­ που. Ο Βελουχιώτης υπηρέτησε μάλλον στη Βάρνα. Μία ή δύο η­ μέρες πριν από την είσοδο των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη η Μοίρα υποχώρησε συντεταγμέ­ να. Ετάχθη σε θέση μάχης στις Θερμοπύλες, όπου όμως δεν μπόρεσε να κάνει πολλά πράγμα­ τα εναντίον των Stuka. Ακολού­ θως υποχώρησε και πάλι συντε­ ταγμένη στη Χαλκίδα, όπου ο δι­ οικητής διέταξε την καταστροφή των πυροβόλων. Αυτά για την α­ ποκατάσταση της αλήθειας. Πα­ ραμένω στη διάθεσή σας για οποιαδήποτε διευκρίνιση ή πληρο­ φορία. Φιλικά, Στυλιανός Σαρρής Θεσσαλονίκη «Σ Ι»: Ευχαριστούμε για την επι­ στολή και τις εύστοχες και κατα­ τοπιστικές επισημάνσεις σας. Τα

στοιχεία που παρουσιάζετε δεν μπορούμε να τα αμφισβητήσου­ με, αφού προέρχονται «από πρώ­ το χέρι». Για ενημέρωσή σας σας πληροφορούμε ότι αντλήσαμε τα στοιχεία αυτά από το βιβλίο «Ο Γοργοπόταμος» της σειράς «Φά­ κελος Μοντατόρι - Φυτράκης», συγγραφέας του οποίου ήταν ο εκ των στενών συνεργατών του Βελουχιώτη μόνιμος ανθυπίλαρ­ χος Δημήτρης Δημητρίου («Νι­ κηφόρος»), άτομο κατά τεκμήριο αντικειμενικό και μη δογματικό, γι ’ αυτό και θεωρήθηκε έγκυρος στο συγκεκριμένο σημείο. Η στή­ λη μας είναι πάντα ανοικτή σε κά­ θε τεκμηριωμένη άποψη. Σαντοριναίο Κωνσταντίνο, Χαϊδάρι, Αθήνα. Ευχαριστούμε πολύ για τις ευχές. Τσίτουρα Κωνσταντίνο, Αθήνα. Είναι μέσα στις προθέσεις μας η κάλυψη των γεγονότων της πε­ ριόδου αυτής μέσω μιας αντικει­ μενικής, στρατιωτικά, προσέγγι­ σης των γεγονότων. Πιστεύουμε και εμείς ότι ο ιστορικός πρέπει να είναι «νηφάλιος παρατηρητής των πραγμάτων και όχι συνθηματολόγος ή αφηρημένος στοχα­ στής». Ομως τουλάχιστον στις νεώτερες γενιές μας είναι πολύ δύσκολο να επισημάνουμε μερι­ κούς από αυτούς τους ιστορι­ κούς. Γουβαλάρη Ευάγγελο, Νέο Ηρά­ κλειο, Αθήνα. Ως προς τους Κέλ­ τες έχετε δίκιο, όμως είναι γνω­ στό ότι με αυτό τον όρο εννοού­ ντο όλοι οι Δυτικοί τον καιρό ε­ κείνο, όπως αργότερα όλοι τους έγιναν «Φράγκοι». Μέσα στις προθέσεις μας είναι η κάλυψη κατά το δυνατόν- όλων των γε­ γονότων, όλων των εποχών σε ο­ λόκληρο τον κόσμο. Ακόμα είμα­ στε στην αρχή. Κάνετε υπομονή και τα άρθρα αυτά θα δημοσιευθούν. Κουσουλάκο Λυκούργο, Παπάγου, Αθήνα. Σε παλαιότερα τεύ­ χη, στη σελίδα της αλληλογρα­ φίας ή του κουϊζ, έχουμε σημειώ­ σει ότι οι διαγωνιζόμενοι θα πρέ­ πει να στέλνουν μια μόνο απάντη­ ση και όχι απαντήσεις από όλη την οικογένεια. Ευσταθίου Αθανάσιο, Αθήνα. Πολύ σύντομα θα δημοσιευθεί α­ ναλυτικό άρθρο για τον πόλεμο αυ­ τό. Εκεί θα αναφέρονται όλα τα στοιχεία που σας ενδιαφέρουν. Καλογερόπουλο-Διάκο Μιχαήλ, Λεμεσός. Λάβαμε την επιστολή

σας και σημειώνουμε ότι θεω­ ρούμε το θέμα λήξαν. Καταλιακό Δημήτριο. Καλές και ενδιαφέρουσες οι πληροφορίες και οι επισημάνσεις σας σχετικά με την ετυμολογία των λέξεων Αλβανός-Αλβανία και την προέ­ λευση των Αλβανών, για την ο­ ποία πολλές υποθέσεις έχουν γί­ νει και εκδοχές διατυπωθεί, αλλά καμία δεν έχει επιβεβαιωθεί επι­ στημονικά (ιστορία, αρχαιολογία, πολιτισμός κλπ.) και γίνει κοινά α­ ποδεκτή. Οπως θα διαπιστώσατε στο άρθρο του κ.Δ. Καντερέ για την Αλβανία, στο τεύχος του μηνός Δεκεμβρίου 1998 της «Στρα­ τιωτικής Ιστορίας», δεν παρατέ­ θηκαν οι διάφορες περί καταγω­ γής και προέλευσης των Αλβα­ νών θεωρίες και εκδοχές, αλλά στοιχεία από τα οποία καταδει­ κνύεται 0Tt είναι ανεδαφικοί και ατεκμηρίωτοι οι ισχυρισμοί των Αλβανών περί καταγωγής και συ­ νέχειας αυτών από τους Ιλλυριούς της αρχαιότητας και ακόμα από τους Μακεδόνες, οι οποίοι κατ’ αυτούς δεν ήταν Ελληνες. Αυτό έγινε διότι οι Αλβανοί δεν χρησιμοποιούν την από «τους Ιλλυριούς καταγωγή τους και κληρονομιά» για να αποκτήσουν μόνο φυλετικές ρίζες και να δη­ μιουργήσουν εθνικούς συνεκτι­ κούς δεσμούς μεταξύ των διαφό­ ρων ανομοιογενών τμημάτων και ομάδων κατοίκων του αλβανικού κράτους, αλλά και για να νομιμο­ ποιήσουν και να θεμελιώσουν την περί Μεγάλης Αλβανίας Ιδέα. Η ιδέα αυτή αποτελεί από την ί­ δρυση της Λίγκας του Πρίζρεν (1878) τον άξονα της εθνικής αλ­ βανικής πολιτικής και συμπερι­ φοράς και αποσκοπεί, εκτός από τη διατήρηση της Βορείου Ηπεί­ ρου, στην ενσωμάτωση - στο αλ­ βανικό κράτος - όλων των «αλβα­ νικών εδαφών», στα οποία τουλά­ χιστον περιλαμβάνονται ολόκλη­ ρη η Ηπειρος, το ΚοσσυφοπέδιοΜετόχια και τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας. Σε ό,τι αφορά στα άλλα θέματα που αναφέρετε στην επιστολή σας εκείνο που μπορούμε να πού­ με είναι ότι η διαμόρφωση ορθής και αντικειμενικής άποψης απαι­ τεί την άντληση, τον συνδυασμό, τη διασταύρωση και τη σύγκριση πληροφοριών από πολλές και διά­ φορες πηγές. Αυτό ισχύει ιδιαίτε­ ρα για τα ιστορικά στοιχεία και τα γεγονότα στην παρουσίαση και την περιγραφή των οποίων συνή­ θως παρεισφρύουν πολλές και ποικίλες σκοπιμότητες. Παρακαλούμε στις επιστολές σας να ανα­ φέρετε τα πλήρη στοιχεία σας.