SI 2.pdf

ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ · ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ & ΝΑΥΤΙΚΟ

ΤΟ SUPERMARINE SPITFIRE ΣΤΟ Β· ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΤΕΥΧΟΣ

2 · Ι ΟΥΝΙ ΟΣ- Ι ΟΥΛΙ ΟΣ

1996

· ΔΡΧ. 600

Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

a i

•.if f · V · · ,· ·"■·

• -t S

> . . -

·„

· ■

n -

-

■

s ■

■ ,

'

··. · . -· .......

· .

'

f

·

« .,

. ■

·. z .

■

■

■

~ -

A z . ^

‘ -Γ -

v;

.

·

' ’ -' -

j g * .· -«

/ ·

. __

_

*

.

/ ·’·— * / . . ·-·"· .;--■·■/ *?■· -

--* ------

0 ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

ΘΑΥΜΑ ΣΤΟ ΧΔΡΚΟΒΟ!

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΥΤ0ΚΡΑΤ0ΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ-

(ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1943}

.

ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΤΥΠΗΜΑ ΤΟΥ VON MANSTEIN ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΑΑΙΚΟ "ΑΔΡΙΑΣ ": Η ΤΡΑΝΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΟΣΥΝΗΣ ΤΩΝ ΕΑΑΗΝΩΝ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ "ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΙΑ ΑΑΑΗ ΑΠΟΨΗ ·

ΞΕΝΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΗΜΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ i“ 14

Θ

Ρ

A

6 ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟΥ "ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ 14 ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟ "ΑΔΡΙΑΣ"

Η ΤΡΑΝΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΟΣΥΝΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 32

20

Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΜΗΧΑΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

28

ΞΕΝΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΗΜΩΝ

32

Ο ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

40

ΘΑΥΜΑ ΣΤΟ ΧΑΡΚΟΒΟ

ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΤΥΠΗΜΑ ΤΟΥ VON MANSTEIN ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

48 TO SUPERMARINE SPITFIRE ΣΤΟ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

56 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΠΟΨΗ 48

ΜΟΝΙΜΕΣ E l Α Φ Υ Λ Λ Ο To Spitfire της Supermarine ήταν ένα από τα καλύτερα καταδιωκτικά αεροσκάφη της Βρετανικής Αεροπορίας, αλλά και όλων των αντιμαχομένων γενικότερα. Κατασκευάστηκε σε πολύ μεγάλους αρι&μούς και παρέμεινε σε υπηρεσία για πολλά χρόνια μ ετά το τέλος του Β 'Π Π .

4 59 61 62 63 64 65 66

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

‘ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ" Διμηνιαίο περιοδικο · ΕΚΔΟ ΤΗΣ-ΔΙΕΥΘ ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘ ΥΝ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜ ΒΟ ΥΛΟ Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ. Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστο­ ρίας Σ.Σ.Ε. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Πλοίαρχος (Δ) ΠΝ I ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΔΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣ ' ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝΟΣ · Ε ΠΙΜ ΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜ ΕΝΩ Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · Κ ΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜ ΕΛΕΙΑ: ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ · ΓΡΑΜ Μ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑ ΧΥΔ ΡΟ Μ ΙΚ Η Δ ΙΕΥΘ ΥΝ ΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ • ΤΗΛΕΦ ΩΝΑ: 38,21.985 · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟ Μ ΕΣ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ (ΕΤΗ ΣΙΑ 6 ΤΕΥΧΗ): 4.800 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 10.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝ Δ Ρ Ο Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 5.500 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 5.500 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 6.000 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟ Μ ΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΥΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥΜ ΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟ Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Μ Ο ΝΤΑΖ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · FILM S: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

I

543 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Την Κυριακή 26 Μαϊου 1996 τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, τιμητικώς προεξάρχοντος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Σεραφείμ, ως εκδήλωση μνήμης για τη θλιβερή επέτειο των 543 ε­ τών από την κατάληψη της Κων­ σταντινούπολης από τους Τούρ­ κους του Μωάμεθ του Β , Η εκ­ δήλωση αυτή οργανώθηκε από τα συνεργαζόμενα σωματεία των Κωνσταντινουπολιτών (Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών, Νέος Κύ­ κλος Κωνσταντινουπολιτών, Σω­ ματείο Ελλήνων Υπηκόων Απελαθέντων εκ Τουρκίας) και για τη συμβολική έννοια της επετείου μίλησε ο διευθυντής του Γραφεί­ ου Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων της Αρχιεπισκοπής Αθηνών κ. I. Χατζηφώτης. Επακολούθησε κα­ τάθεση στεφάνων στον αδριάντα του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. έξω από τη Μητρόπο­ λη των Αθηνών, και στη μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.

που παρακολούθησε επιμνημό­ συνη δέηση για τους ηρωικώς πεσόντες κατά τη μάχη της Κρή­ της αστυνομικούς (τότε χωροφύ­ λακες). Κατά την εκδήλωση αναγνώστηκε η ημερήσια διαταγή του διοικητή της Σχολής, έγινε προσκλητήριο νεκρών και κατά­ θεση στεφάνων. Στα Χανιά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επισκέφθηκε το χώρο του υπό ανέγερση μνημεια­ κού συγκροτήματος της Μάχης της Κρήτης και ξεναγήθηκε σε αυτόν, ενώ κατέθεσε στεφάνι στο κοινό μνημείο των Συμμαχι­ κών Δυνάμεων. Στον ίδιο χώρο στεφάνια κατέθεσαν και οι εκ­ πρόσωποι της Βρετανίας, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλαν­ δίας. Στη συνέχεια ο κ. Στεφανό­ πουλος μετέβη στο στρατόπεδο της 1ης Μοίρας Αλεξιπτωτιστών στο Μάλεμε, όπου μετά τη δοξο­ λογία στον υπαίθριο ιερό ναό του στρατοπέδου παρακολούθησε τις επετειακές εκδηλώσεις για τη Μάχη από το χώρο του αεροδρο­ μίου του Μάλεμε.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Με την παρουσία του Προέ­ δρου της Ελληνικής Δημοκρα­ τίας Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου πραγματοποιήθηκαν οι εορταστικές εκδηλώσεις για την 55η επέτειο από τη Μάχη της Κρήτης (24-27 Μάίου 1996). Ο κ. Στεφανόπουλος επισκέφθηκε διαδοχικά όλους τους νομούς της Μεγαλονήσου καταθέτοντας στεφάνους στα μνημεία ηρώων των πρωτευουσών τους. Στο Ηράκλειο ο Πρόεδρος πραγματο­ ποίησε τα εγκαίνια της αίθουσας των νέων μόνιμων εκθέσεων στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, κα­ θώς και τα εγκαίνια της έκθεσης ενθυμημάτων του Εμμανουήλ Τσουδερού, ενώ επισκέφθηκε και ξεναγήθηκε στο Μουσείο της Μάχης της Κρήτης. Το ίδιο βρά­ δυ της επίσκεψής του στο Ηρά­ κλειο παρακολούθησε τις εορτα­ στικές εκδηλώσεις στο ενετικό λιμάνι της πόλης, που περιλάμ­ βαναν επιδείξεις βατραχανθρώ­ πων, τοπικούς χορούς και τρα­ γούδια κλπ. Στο Ρέθυμνο ο κ. Στεφανόπουλος επισκέφθηκε τη Σχολή Δοκίμων Αστυφυλάκων, ό­

ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Στα πλαίσια των εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν στις 19 Μαϊου 1996 για να τιμηθεί η μνή­ μη των εκατοντάδων Χιλιάδων Ποντίων αδελφών μας που θανα­ τώθηκαν με διάφορους τρόπους από τους Τούρκους, το ΠΝ συμμετείχε με το Υ/Β “ ΠΟΝΤΟΣ" (S-119). Το συγκεκριμένο υπο­ βρύχιο αποκτήθηκε με χρήματα του Ελληνικού Δημοσίου και συνεισφορές των μελών των δια­ φόρων Ποντιακών σωματείων και οργανώσεων της χώρας μας.

Η σύνταξη του περιοδικού “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” επι­ θυμεί γα ευχαριστήσει τις χιλιάδες των αναγνωστών που α­ γκάλιασαν με ιδιαίτερη θέρμη και αυτή την εκδοτική μας προ­ σπάθεια. Επιδίωξή μας είναι να μη απογοητεύσουμε τους φί­ λους αυτούς και να συνεχίσουμε βελτιώνοντας διαρκώς το περιοδικό. Πιστεύουμε ότι Λαός που δεν γνωρίζει Ιστορία και ιδιαίτερα την Ιστορία του - είναι καταδικασμένος σε πα­ ρακμή. Και ο Ελληνικός Ααός έχει Ιστορία πολλών χιλιάδων ε­ τών και πρέπει να αποφύγει την παρακμή με κάθε θυσία.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ 1947 ΤΗΣΣΣΕ Το Σάββατο 10 Φεβρουάριου 1996 πραγματοποιήθηκε στις ε­ γκαταστάσεις της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων (ΣΣΕ) σεμνή εκδήλωση και επιμνημόσυνη δέ­ ηση προς τιμή των ηρωικώς πεσόντων υπέρ Πατρίδος αξιωματι­ κών της τάξης του 1947 της Σχο­ λής. Η εκδήλωση αυτή οργανώ­ θηκε από το Σύνδεσμο των Αξιω­ ματικών της τάξης 1947 της ΣΣΕ για τη συμπλήρωση 50 ετών από την είσοδό τους στη Σχολή. Κύ­ ριος ομιλητής ήταν ο Υπτγος ε.α Θεόδωρος Γεωργιάκος, πρόε­ δρος του Συνδέσμου των Αξιω­ ματικών της τάξης αυτής, ο οποί­ ος μεταξύ των άλλων είπε ότι "Σεμνυνόμεθα δια τας προς την Πατρίδα Υπηρεσίας και θυσίας της τάξεώς μας. Εχομεν την συνείδησίν μας ήρεμον και ευχαριστημένην διότι επράξαμεν το καθήκον μας εις το ακέραιον, πα­ ντού και πάντοτε. Μας αρκεί ότι η Ελλάς είναι ελευθέρα, ακεραία και ισχυρά. Ουδέν πέραν τούτου επιζητούσαμεν ούτε επιζητούμεν. Και μίαν μόνον προσδοκίαν έχομεν. Να μας μιμηθούν εις φρόνημα και αποτέλεσμα οι νεώτεροι συνάδελφοί μας και οι Ελληνες στρατιώτες - όταν και ό­ που η Ελλάς τους χρειασθεί, ενα­

ντίον οιουδήποτε και οποθενδήποτε προερχομένου εχθρού. Ευελπιστούμεν, είμεθα βέβαιοι ότι όλοι θ ’ αποδειχθούν “πολλώ κάρρονες” ημών". Αξίζει να σημειώσουμε ό τι οι αξιωματικοί της Τάξης του 1947 της ΣΣΕ, αμέσως μετά την αποφοίτησή τους από τη Σχολή, επάνδρωσαν τις μαχόμενες μο­ νάδες του Στρατού μας κατά τις επιχειρήσεις της περιόδου 19461949, προσφέροντας την αρτιμέλειά τους ή και τη ζωή τους ακό­ μα στα πεδία των μαχών. Με βάση τα επίσημα στοιχεία η τάξη του 1947 της ΣΣΕ αποτελείτο από 263 ονομασθέντες ανθυπολοχαγούς. Από αυτούς 40 σκοτώθηκαν, 14 έμειναν ανάπηροι για όλη τους τη ζωή, 36 άλλοι τραυματίστηκαν και 23 προήχθησαν επ' ανδραγα­ θία επί του πεδίου της μάχης. Συνολικά οι 263 ανθυπολοχαγοί της τάξης του 1947 έλαβαν 536 τιμητικές διακρίσεις επί του πε­ δίου της μάχης, μεταξύ των οποί­ ων είναι 209 Χρυσά Αριστεία Ανδρείας! Είναι χαρακτηριστικό ότι 68 από αυτούς είχαν λάβει μέ­ ρος ως έφηβοι, πριν από την ε ι­ σαγωγή τους στη ΣΣΕ, στην Εθνι­ κή Αντίσταση κατά των Γερμα­ νών, Ιταλών και Βουλγάρων κατακτητών, λαμβάνοντας ισάριθμα Μετάλλια Εθνικής Αντιστάσεως. Οι κάθε είδους απώλειες της Τά­ ξης του 1947 υπερέβησαν το 34% των αποφοίτων, δηλαδή είναι πά­ νω από το 1/3 του συνολικού α­ ριθμού τους, αναδεικνύοντας την τάξη τους σε μια από τις τά­ ξεις με τις μεγαλύτερες θυσίες προς το Εθνος.

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Το Υ/Β “ ΠΟΝΤΟΣ” (S-119) παραβεβλημένο σε προβλήτα του λιμανιού του Πειραιά την ημέρα της εκδήλωσης για τη γενοκτονία των Ποντίων (ψωτ. Γεώργιος Μέρμηγκας).

Την Πέμπτη 28 Μαρτίου 1996 και με την ευκαιρία της συμπλή­ ρωσης 50 χρόνων από τις πρώτες μεταπολεμικές πολιτικές εκλο­ γές, που διεξήχθησαν στις 31

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Μαρτίου 1946, πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο επετειακή εκδήλωση με θέμα "Κοι­ νοβουλευτισμός και Ενοπλοι Δυνάμεις". Διοργανωτής της επι­ τυχημένης αυτής εκδήλωσης ή­ ταν η Εταιρία Μελέτης Ελληνι­ κής Ιστορίας (ΕΜΕΙΣ). Στην εκδή­ λωση, στην οποία παρέστησαν η πολιτική και η στρατιωτική ηγε­ σία των Ενόπλων Δυνάμεων και άλλοι επίσημοι, σημειώθηκε η συμβολή των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας στην εδραίωση της κοινοβουλευτικής δημοκρα­ τίας σε αυτήν.

Το “χ θ ες” με το “ σήμερα" της ΔΤΣ t o u ΠΝ. Ο Αντιναύαρχος ε.α Αγγελος Χρυσικόπουλος, ΠΝ, πρώην διοικητής της ΔΤΣ. με τους σημερινούς διοικητές των τριών Μοιρών της Διοίκησης (φωτ. Αρχείο Α. Χρυσικόπουλου).

“ ΒΑΣ. ΟΛΓΑ” · ΕΝΑ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ Στις 18 Ιανουαρίου 1996 έγινε σε αίθουσα της Ενωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού η παρουσίαση του εξαιρετικά εν­ διαφέροντος βιβλίου “Αναμνή­ σεις από το Κυπριακό Ναυτικό" του Αντιναυάρχου ε.α Αγγέλου Χρυσικόπουλου, ΠΝ. Την πα­ ρουσίαση του βιβλίου πραγματο­ ποίησαν οι Ναύαρχοι Κώστας Δημητριάδης και Γιώργος Δημητρόπουλος, κυβερνήτης της τορπιλλακάτου Τ-3 και Ναυτικός Διοικη­ τής Κύπρου αντίστοιχα, και στη συνέχεια μίλησε ο συγγραφέας του βιβλίου, ο οποίος την περίο­ δο 1964-66 ήταν κυβερνήτης τορπιλλακάτου του νεοϊδρυθέντος τότε Κυπριακού Ναυτικού. Ο Αντιναύαρχος ε.α. Κώστας Δημητριάδης, ΠΝ, ανέφερε μετα­ ξύ των άλλων: “ ...0 Αγγελος έκα­ νε μια καλή αρχή. Το θεωρώ αρχή γιατί η προσφορά του ΠΝ στην υπόθεση της προάσπισης του Εθνικού Αγώνα για την Κύπρο δεν έχει ακόμα κατατεθεί ώστε στο μέλλον να αποτελέσει μια α­ κόμα σελίδα της ιστορίας μας. Εδώ είμαι υποχρεωμένος να καυτηριάσω τις πράξεις εκείνων που στο πραξικόπημα της 15/7/1974 αμαύρωσαν τις ευγενείς παραδόσεις και την ιστορία του ΠΝ". Σε άλλο σημείο επισήμανε ότι ο συγγραφέας επιδιώκει να περάσει ορισμένα μηνύματα όπως: το παντοτινό αγωνιστικό παρόν του ΠΝ στους εθνικούς α­ γώνες για τα ιδανικά της Ελευθε­ ρίας και της Δημοκρατίας, την α­ πόδοση φόρου τιμής στους πεσόντες και τραυματίες του ΠΝ, που ήταν και τα πρώτα θύματα του σύγχρονου τουρκικού επε­ κτατισμού, τη διατήρηση της α­ δελφοσύνης μεταξύ Κυπρίων,

Συνηγόρησε δε στην πρόταση Δημητρόπουλου, τονίζοντας ότι η προσπάθεια αυτή από πλευράς ΓΕΝ πρέπει να γίνει τώρα που οι πρωταγωνιστές είναι ακόμα ζω­ ντανοί. Είναι χαρακτηριστικό ότι με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου “Αναμνήσεις από το Κυπριακό Ναυτικό” συναντήθηκε η πρώτη γενιά των ναυτικών μας που υπηρέτησαν στα ταχέα σκάφη με τους σημερινούς δια­ δόχους τους που στελεχώνουν τη Διοίκηση Ταχέων Σκαφών του ΠΝ.

Οι άνδρες που έδεσαν τις βάσεις του Κυπριακού Ναυτικού. Από δεξιά προς τα αριστερά οι Αντιναύαρχοι ε.α. Γ. Δεμέστιχας (κυβερνήτης T/A Τ-5), Γ. Δημητρόπουλος (Ναυτικός Διοικητής Κύπρου), Κ. Δημητριάδης (κυβερνήτης T/A Τ-3) και Α. Χρυσικόπουλος (κυβερνήτης T/A Τ-4), μετά από 30 και πλέον χρόνια (φωτ. Αρχείο Α. Χρυσικόπουλου). Κρητών, Αιγαιοπελαγιτών και ό­ λων μας, τη διαπίστωση ότι η αποδοτικότητα και η πειθαρχία φθάνουν στο μέγιστο όταν ο προϊστάμενος είναι κοντά και δί­ πλα στον υφιστάμενο κλπ. Ο Αντιναύαρχος ε.α. Γιώργος Δημητρόπουλος. ΠΝ, πραγματο­ ποίησε με γλαφυρό τρόπο μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία του Κυπριακού Ναυτικού. Ανα­ φέρθηκε ιδιαίτερα στα πρώτα δύσκολα χρόνια και την αμέριστη βοήθεια που προσέφεραν οι ντό­ πιοι. Ακόμα τόνισε ότι αυτή η προσφορά του ΠΝ, που είναι ά­ γνωστη ακόμα και σε ανθρώπους του Οπλου, πρέπει να καταγραφεί επίσημα από το ΓΕΝ. “ Εστω και μετά από τόσα χρόνια είναι καιρός το ΓΕΝ να καταγράψει ε­ πίσημα τις σελίδες από το 1964 ως το 1974 και να τολμήσει να κα­ ταγράψει στους ατομικούς φακέ­ λους τα πρέποντα σε αυτούς που μετείχαν” . Ο συγγραφέας Αντιναύαρχος ε.α Αγγελος Χρυσικόπουλος. ΠΝ.

αφού ευχαρίστησε τον εκδότη και τους παρευρισκόμενους, τό­ νισε ότι το βιβλίο γράφτηκε με βάση στοιχεία που αντλήθηκαν από ημερολόγια τορπιλλακάτων, αλλά και από προσωπικά ημερο­ λόγια και παλιές φωτογραφίες.

Στις 13 Μαϊου 1996. έγινε στο Πολεμικό Μουσείο η παρουσίαση του βιβλίου “ ΒΑΣ. ΟΛΓΑ. Ενα αντιτορπιλλικό στη δίνη του πολέ­ μου", του Αντιναυάρχου ε.α Κων­ σταντίνου Μεταλληνού, ΠΝ. Την παρουσίαση αυτού του Βιβλίου, που αναφέρεται στην ιστορία, τη δράση και τον ηρωικό χαμό του θρυλικού αντιτορπιλλικού του Στόλου μας κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων για την απελευθέ­ ρωση της Δωδεκανήσου το 1943, πραγματοποίησε ο πρώην υπουργός και βουλευτής κ. Γερά­ σιμος Αποστολάτος, πρόεδρος της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας (ΕΜΕΙΣ). Το βιβλίο εκδόθηκε έπειτα από πρωτοβουλία του Ναυτικού Μουσείου Ελλά­ δος. Στην τελετή παραβρέθηκε η στρατιωτική ηγεσία των Ε.Δ., επιζώντες του Α/Τ "ΒΑΣ. ΟΛΓΑ", καθώς και συγγενείς των νεκρών.

ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού έγιναν κάποια λάθη (συμπτώματα των “βρεφικών ασθενειών” που -συναντιόνται σε κάθε νέο έντυπο), τα οποία ελπίζουμε ότι δεν θα επαναληφθούν. Μερικά από αυτά αλλοιώνουν το νόημα του κειμένου, γΓ αυτό και τα επισημαίνουμε. Στη σελίδα 23 (τρίτη στήλη, τέ­ ταρτη σειρά) σημειώνεται “κ ά π ο ια άλλη σφήνα που θα έ­ πλητταν αλλού”, ενώ το σωστό είναι “„.κάποια άλλη σφήνα ' με την οποία θα έπλητταν αλλού”. Στη σελίδα 34 (μεσαία στή­ λη, τρίτη παράγραφος, όγδοη σειρά) αναφέρεται “„.Περί να ληφθεί υπόψη ότι...". ενώ το σωστό είναι "Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι..." Στη σελίδα 44 (μεσαία στήλη, πρώτη ποράγρα­ φος) ο ΚωνσταντίνοςΜανιαδάκης έγινε “κ. Μανιαδάκης" και ο πρωθυπουργός Αλ, Κορυζής “Κορατζής". Για όλα τα παραπάνω (και για όσα πιθανώς μας διέφυγαν) ζητούμε την κατανόηση των αναγνωστών.

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΤΑ ΔΥΟ ΣΧΕΔΙΑ, "ΜΑΡΙΤΑ” ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ - ΚΑΙ “ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ ” - ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΗΤΑΝ ΑΑΛΗΛΕΝΔΕΤΑ. Η ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΕΝΑΡΞΕΩΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥΣΧΕΔΙΟΥ “ ΜΑΡΙΤΑ” ΓΙΑ 3-4 ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ, ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ, ΟΠΩΣ ΗΤΑΝ ΦΥΣΙΚΟ, ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ “ ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ " ΓΙΑ ΠΕΝΤΕ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ. ΕΞ ΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ Ν ’ ΑΝΑΒΛΗΘΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΪΟΥΣΤΙΣ 22 ΙΟΥΝΙΟΥ 1941. ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941 Ο ΧΙΤΛΕΡ ΔΙΕΤΑΞΕ Ν ’ ΑΝΑΒΛΗΘΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΣΔ ΕΩΣ ΟΤΟΥ Ο ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.

Ταξίαρχος ε.α. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ιστορικός Σ υ γγρ α φ έα ς τ. Κ αθηγητής Σ τρ α τ. Ιστορίας Σ.Σ.Ε.

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΟΥ "Μ ΠΑΡΜ ΠΑΡΟΣΣΑ" ΒΕΡΟΛΙΝΟ Β Α ΡΖΟ Β ΙΑ

(ΒΟΤΑ*ηεζ/Η ΑΡΙΑ

BEAirpTi’

/ ΓΡΑΝΧΥΛΙΑΝΙΑ

ΒΟΤΚΟΤΡεΣΤι

*MAAPITH •Α ΓΚ ΥΡ Α

;PhtH

Χάρτης της Ευρώπης με τα σύνορα προ του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

ΤΙΛΕΞΑΜΔΚΙΑ

Αντιαρματικά εμπόδια (οδόντες δράκοντος) μπροστά από τη “ Γραμμή Μ ετα ξά ” .

πως είναι γνωστό, η Γερμανία από τον Οκτώβριο του 1940 προωθούσε τα στρατεύματά τη ς ανατολικά, μέσω των συμμάχων τη ς Ουγγαρίας και Ρουμανίας, με προορισμό να εκσ τρα τεύσ ει κατά της Σοβιετικής Ενωσης την άνοιξη του 1941, αν και είχε υπογράψει μαζί τη ς σύμφωνο φιλίας τον Αύγουστο του 1939, το γνωστό “ Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ’'. Επει­ δή όμως η Ιταλική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας απέτυχε, ο Χίτλερ αναγκά­ στηκε να επέμβει στα Βαλκάνια προκειμένου: Να βοηθήσει το σύμμαχό του Μουσσολίνι που είχε π ερ ιέλθ ει σε δυσχε­ ρή θέση και να καταλάβει τη Βαλκανική Χερσόνησο, για να εξασφαλίσει τα νώτα και τα πλευρά των γερμανικών δυνάμεων που θα επ ιτίθ εντο εναντίον της Ρωσίας. Ετσι, ύστερα από σύντονες προπαρασκευές, η Γερμανία επ ιτέθηκε στις 6 Απρι­ λίου 1941 ταυτόχρονα εναντίον της Γιουγκοσλαβίάς και της Ελλάδας. Η Ελλάδα α ντισ τάθηκε και στην πανί­ σχυρη τό τε Γερμανία και προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό. Μάλιστα ο ίδιος ο

Ο

Γερμανική γέφυρα στον ποταμό Δούναβη μ εταξύ Ρουμανίας και Βουλγαρίας, που κατασκευάστηκε για την επιχείρηση “ Μ α ρ ίτα ” .

Χίτλερ τόνισε με έμφαση τον ηρωικό αγώ­ να των Ελλήνων. Σε λόγο του στις 4 Μαϊου 1941 ενώπιον του Ράϊχσταγκ, κάνοντας α­ πολογισμό τών εκστρατειώ ν του, είπε: “ Η ιστορική δικαιοσύνη όμως με υποχρεώνει να διαπιστώσω ότι από όλους τους α ντι­

πάλους τους οποίους αντιμετωπίσαμε, ο Ελληνας στρατιώ της ιδίως πολέμησε με ύψιστο ηρωισμό και αυτοθυσία. Συνθηκο­ λόγησε μόνον όταν η εξακολούθηση της αντιστάσεως δεν ήταν πλέον δυνατή και δεν είχε κανένα λόγο” (1). Χρονικώς, η επίθεση εναντίον της Ελλάδας άρχισε στις 6 Απριλίου και η όλη εκστρατεία περατώθηκε στις 31 Μαϊου 1941 (με την κατάληψη και της Κρήτης), η δε εκστρατεία ενα ντίον της Ρωσίας εκτοξεύθηκε στις 22 Ιουνίου 1941.

ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Παρατηρείται την τελευ τα ία εικοσαε­ τία, ιστορικοί και αξιωματούχοι των Δ υτι­ κοευρωπαϊκών κρατών, καθώς και τα ΜΜΕ τους, παραποιώντας την ιστορική α­ λήθεια, να προσπαθούν να μειώσουν την πολεμική προσφορά της Ελλάδας κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο με τη ν αντίστασή της εναντίον των δυνάμεων του Αξονα επί 7 μήνες. Αναφέρουμε μερικά από τα σ τοι­ χεία που αφορούν την παραποίηση της ι­ στορίας: 1. Σε χρονικό αμερικανικής εφ η μερί­ δας για το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που ανα­ δημοσίευσε η εφ ημερίδα “ Κ αθημερινή” το Σεπτέμβριο του 1989, αναφέρεται: “ Η ξαφνική επίθεση του Χ ίτλερ στη Γιουγκο­ σλαβία είχε ως αποτέλεσμα να καθυστε­ ρήσει κατά ένα μήνα την εκστρα τεία του στη Σοβ. Ρωσία (.·■)■ Οι Γερμανοί εξάλλου δεν περίμεναν να αντιμετωπίσουν προ­ βλήματα, όταν ανέβαλαν την επιχείρηση για τις 22 Ιουνίου 1941 ...” (2). 2. Στο σύγγραμμα “ History of the World" του εκδοτικού οίκου “ Time-Life Books", του έτο υς 1989, περιέχονται τα εξής: “ ... Και παρόλο ό τι είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ασυνήθιστα υγρή άνοιξη του 1941 θα είχε αναβάλλει έτσ ι κι αλλιώς την επιχείρηση “ Μπαρμπαρόσσα". ο πόλεμος γύρω από τη Μ εσόγειο αποτελούσε μια δυσάρεστη (και απροσδόκητη) εκτροπή για το Γερμα­ νικό Στρατό, τις παραμονές της μεγαλύ­ τερ η ς στρατιω τικής επιχειρήσεως στην ι­ στορία ...” (3).

3. Ο Γερμανός ιστορικός συγγραφέας Γκερτ Μπουχάϊτ. στο βιβλίο του "Η στρα­ τηγική ενός δεκανέω ς" (εκδ. ΓΕΣ 1964) στο οποίο αναφ έρει τις απόψεις των Βρε­ τανών. γράφει τα εξής: “ ... Οι βρετανικοί όμως κυβερνητικοί κύκλοι βεβαιούν αντιθέτω ς ό τι η επέμβαση των Αγγλων στη Βαλκανική είχε ως αποτέλεσμα την επί έξι εβδομάδες καθυστέρηση ενάρξεως της εκσ τρα τεία ς εναντίον της Ρωσίας και επο­ μένως ήταν πλήρως δικαιολογημένη ..." (4). Ο συγγραφέας δεν αναφέρει ότι υιο­ θ ε τ ε ί τις απόψεις αυτές. 4. Ο στρατηγός Γκ. Ρ οττης Γερμανικής Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού και ο ι­ στορικός Δρ Μπόογκ, ο οποίος ερευνά τα αρχεία του Γ1Ράϊχ που ήδη δημοσιεύονται στη Γερμανία, στο Δ ιεθ νές Συμπόσιο στην Κρήτη το Μά'ίο του 1991 για την 50ή επέ­ τειο της μάχης της Κρήτης, ανέφεραν ότι “ η καθυστέρηση ενάρξεως των επιχειρή­ σεων εναντίον της Σοβ. Ρωσίας οφειλόταν στη βραδύτητα εκτελέσεω ς των εργασιών κατασκευής των προωθημένων αεροδρο­ μίων στην Πολωνία και το λογιστικό σύ­ στημα υποστηρίξεως της Luftwaffe" (5)!! 5. Ο Βρετανός ιστορικός Βαν Κρήβελντ γράφει τα εξής: “ Ο σ υντελεστής που πραγματικά προσδιόρισε την ημερομηνία ενάρξεως του “ Μπαρμπαρόσσα” ήταν, φαίνεται, η γενική ανεπάρκεια εφοδίων στο Γερμανικό Στρατό. Εν το ύτοις, όπως και αν έχει το πράγμα, είνα ι φανερό ότι πολλές μονάδες από το “ Μ αρίτα" και το “ 25" Γιουγκοσλαβία) μπορούσαν να είχαν π αραταχθεί πολύ ενω ρίτερα απ’ ό,τι έγινε, γεγονός που αποδεικνύει ό τι οποιαδήποτε αναβολή υπέστη το “ Μπαρμπαρόσ­ σα" δεν προερχόταν κυρίως από την ε κ ­ σ τρατεία των Βαλκανίων” (5α). 6. Ο ιστορικός συγγραφέας Τζ. Μπλόου, στη μελέτη του για τη γερμανική ε κ ­ σ τρατεία στα Βαλκάνια, για το συσχετι­ σμό των σχεδίων “ Μ αρίτα” και “ Μπαρμπα­ ρόσσα". στηριζόμενος σε εκθ έσ εις Γερμα­ νών αξιωματικών γράφει τα εξής: “ Εξάλ­ λου, μεταπολεμικά δημοσιεύματα από συγγραφείς άλλων εθνικοτήτω ν υπο­ γραμμίζουν ό τι η βρετανική επέμβαση

ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

στην Ελλάδα και την Κρήτη, και, ακόμη περισοότερο, η γιουγκοσλαβική εξέγερ ­ ση, οδήγησαν στην αναβολή της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα" έως τις 22 Ιουνί­ ου, ενώ υποβιβάζουν τις συνέπειες των πλημμυρών της ανοίξεω ς” (6). Δηλαδή, εδώ βλέπουμε ότι είναι υποβιβασμένος ε ­ πίσης - ή μάλλον αγνοείται εντελώ ς - ο ρό­ λος της Ελλάδας που πολεμούσε από τον Οκτώβριο του 1940 εναντίον τη ς Ιταλίας και υπ ερεκτιμάται η σημασία της πα­ ρουσίας 2 1/2 μεραρχιών των Αγγλων στην Ελλάδα το Μάρτιο / Απρίλιο 1941, για τις οποίες οι Γερμανοί αδιαφορούσαν ε ν τε ­ λώς και οι οποίες ήταν ανεπαρκείς δυνά­ μεις για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα της εκστρατείας. Οσον αφορά τη Γι­ ουγκοσλαβία. α ντισ τάθηκε στη γερμανική επίθεση περίπου μια εβδομάδα. Αντιθέτως η Ελλάδα αντισ τά θηκε περί το υς δύο μήνες και μάλιστα σθεναρά. Ακόμα έχουν διατυπωθεί οι απόψεις ό τι η αναβολή τη ς ενάρξεως της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα" οφ ειλόταν και στο ό τι δεν είχαν ολοκληρω θεί οι απαιτούμενες τελειοπ οιήσ εις στο μαχητικό α­ εροσκάφος ΜΕ-109, καθώς και στις κακές καιρικές σ υνθήκες του Μαϊου και στην υψηλή στάθμη του νερού των ποταμών. Βεβαίως, δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν σχετικά στοιχεία στα αρχεία του Γ' Ράιχ που να επιβεβαιώνουν τις απόψεις αυτές.

ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΚ Α Ν ΤΟ ΚΟ ΥΜ ΕΝ ΤΑ Γ ΙΑ ΤΗΝ Α Ν Α Β Ο Λ Η ΤΟΥ Σ Χ Ε Δ ΙΟ Υ “ Μ ΠΑΡΜ ΠΑΡΟ ΣΣΑ” Υπάρχουν ιστορικά στοιχεία - "ντο ­ κουμέντα", όπως απομνημονεύματα, μαρ­ τυ ρ ίες πρωταγωνιστών από σ υνεντεύξεις, αρχεία του Γ_ Ράιχ, καθώς και απόψεις ι­ στορικών και αξιωματούχων από τις δύο πλευρές, μη επιδεχόμενα αμφισβήτηση, βάσει των οποίων σαφώς αποδεικνύεται ό τι η αναβολή τη ς εκστρατείας εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως ο φ είλετα ι κυρίως στην αντίσταση των Ελλήνων κατά των δυνάμεων του Αξονα και όχι στους διαφόρους λόγους που αναφέρουν οι διαστρεβλω τές της ιστορίας. Ο Γερμανός στρατηγός Βάλτερ Βάρλιμοντ, υπαρχηγός του Επιτελείου Επιχει­ ρήσεων στο OKW (Oberkommando der Wehrmacht) από το 1939 ως το 1944. γρά­ φ ει τα εξής: “Έ ξαιτίας της εκστρατείας στα Βαλκάνια η επίθεση εναντίον της Ρω­ σίας χρειάσθηκε ν' αναβληθεί από τα μέ­ σα Μαϊου στις 22 Ιουνίου 1941... Μ εταξύ άλλων προπαρασκευαστικών μέτρων για τα οποία το OKW ήταν υπεύθυνο πρέπει να αναφ ερθεί το “χρονοδιάγραμμα" ... Ολόκληρο το χρονοδιάγραμμα χρειάσθηκε να σ υντα χθεί και πάλι μια δεύτερη φο­ ρά όταν η επίθεση αναβλήθηκε εξα ιτίας της εκστρατείας στα Βαλκάνια” . Οσον α­ φορά τις επιπτώσεις των ιταλικών απο­ ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τυχιών το 1940, προσθέτει: “ ... Τα γεγονό­ τα στη Λιβύη και την Ελλάδα μας ανάγκα­ σαν να στείλουμε τον Ρόμμελ με το Εκστρατευτικό του Σώμα στη Βόρεια Αφρική και να αποσπάσομε σοβαρές γερ ­ μανικές δυνάμεις για την εκσ τρα τεία των Βαλκανίων” . Και σε άλλο σημείο γράφει: “ Στο μεταξύ όμως, το Ανώτατο Γερμανικό Αρχηγείο ανησυχούσε κυρίως για το τι δεν έπρεπε να ακινητοπ οιηθεί κάτω στα Βαλκάνια ούτε μια ημέρα περισσότερο από ό,τι ήταν αναγκαίο ώστε να μη χρειασθεί να αναβληθεί και πάλι η έναρξη της εκστρατείας κατά της Ρωσίας” . Τέλος, ό­ σον αφορά την απόφαση να κα τα ληφ θ εί η Κρήτη, εξηγεί: “ Ο Χίτλερ ήταν αποφασι­ σμένος να μη μ είνει η Κρήτη στα χέρια των Αγγλων (...). Ολες οι διαθέσιμες δυνάμεις τη ς Λουφτβάφφε απασχολήθηκαν με την επ ικείμενη επιχείρηση στην Κρήτη” (7). Ο Γερμανός Γκ. Μ πλούμεντριτ, αρχη­ γός Επιτελείου της 4ης Στρατιάς το 19401941 και αρχηγός Επιχειρήσεων του Ανωτάτου Αρχηγείου του Γερμανικού Στρα­ τού το 1942, γράφει τα εξής: “ Οι π ροετοι­ μασίες μας για την επιχείρηση “ Μπαρμπα­ ρόσσα" διακόπηκαν μερικώς την άνοιξη από το βαλκανικό επεισόδιο (...). Η σημα­ σία της (Σ.Σ. εννοεί την εκσ τρα τεία στα Βαλκάνια), όσον αφορά την τύχη τη ς επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα", ήταν ότι καθυστέρησε την έναρξη τη ς επιχειρήσεώς μας ενα ντίον της Ρωσίας. Αν και η ε κ ­ σ τρατεία ήταν εξα ιρ ετικά σύντομη και ε­ πιτυχής, οι μεραρχίες που αποσπάσθηκαν προς τη χερσόνησο έπρεπε να μετα φ ερ ­ θο ύν πίσω στις αρχικές θ έσ εις εξορμήσεώς τους. Ιδιαιτέρως α ρκετές τεθω ρακι­ σμένες μονάδες χρειάζονταν σοβαρές ε ­ πισκευές και μερικό επανεξοπλισμό μετά τη μακρά τους πορεία διασχίζοντας τα ελ­ ληνικά βουνά” . Και σε άλλο σημείο προ­ σ θέτει: "Ως αρχική ημερομηνία για την ε ­ ξαπόλυση της επιχειρήσεως “ Μπαρμπα­ ρόσσα" είχε ορισ θεί η 15η Μαϊου. Ηταν η εγγύτερη δυνατή ημερομηνία, εφόσον ή­ τα ν ανάγκη να περιμένομε (...). Το βαλκα­ νικό επεισόδιο ανέβαλε την έναρξη της εκστρατείας για πεντέμισυ εβδομάδες . . . ” (8).

Ο Γερμανός ναύαρχος Ε. Ρέντερ, ε ξ ε ­ τάζοντας την επιχείρηση “ Μπαρμπαρόσ­ σα” , στο βιβλίο του “ My Life” γράφει τα ε­ ξής: “ Ε ντούτοις όλα τα σχέδια για την αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον της Ρω­ σίας έπρεπε να παραμερισθούν προς το παρόν εξ αιτίας της απερίσκεπτης και α­ ποτυχημένης επιθέσεως του Μουσσολίνι εναντίον τη ς Ελλάδος (...), Κατά συνέ­ πεια, στις αρχές Απριλίου 1941, ο Χίτλερ διέτα ξε ν ’ αναβληθούν τα προπαρασκευ­ αστικά μέτρα για την επίθεση εναντίον της Ρωσίας, έως ότου ο Γερμανικός Στρα­ τός επανορθώσει την κατάσταση τόσο στην Γιουγκοσλαβία όσο και στην Ελλά­ δα" (9). Ο ίδιος (Ε. Ρέντερ), σε άλλο του βιβλίο με τίτλο "Struggle for the Sea” , στο κεφ ά­

λαιο “ Επιχείρηση Μπαρμπαρόσσα” . επα­ ναλαμβάνει τη βεβαίωσή του: “ Οι στρα­ τιω τικές επιχειρήσεις εναντίον της Ελλά­ δος και της Γιουγκοσλαβίας, οι οποίες κα­ τέστησαν αναγκαίες συνεπεία της απο­ τυχίας τη ς ιταλικής εκστρατείας εναντίον τη ς Ελλάδος, οδήγησαν σε αναβολή της επιθέσεως εναντίον της Ρωσίας. Στις αρ­ χές Απριλίου 1941 ο Χίτλερ διέτα ξε ότι όλα τα μέτρα που θα δημιουργούσαν υπο­ ψία επιθετικώ ν προθέσεων έπρεπε να σταματήσουν" (10). Ο Γερμανός στρατάρχης X. Γκαίριγκ, κατά τη διάρκεια της δίκης της Νυρεμ­ βέργης ρωτήθηκε για τα σχέδια εισβολής στη Ρωσία και τα Βαλκάνια πολλές φορές. Σε μια ερώτηση “ Είναι γεγονός ότι η ανά­ γκη επεμβάσεως στα Βαλκάνια προκάλεσε την αναβολή ενάρξεως της εκσ τρ α τεί­ ας εναντίον της Ρωσίας από το Μάιο του 1941 στο τέλος Ιουνίου:" ο Γκαίριγκ αποκρίθηκε καταφατικά: “ Ναι, το είπα” (11). Ο Γερμανός στρατάρχης Φον Ρούντσ τεντ, διοικητής της Ομάδας Στρατιών του Νότου στο Ανατολικό Μέτωπο, α νέφ ε­ ρε στο Βρετανό ιστορικό Liddel Hart ό τι “ οι προετοιμασίες της Ομάδας Στρατιών μου είχαν παρεμποδισθεί από την καθυσ τερη­ μένη άφιξη των μεραρχιών που είχαν χρη­ σιμοποιηθεί για την εκσ τρα τεία των Βαλ­ κανίων και το ύ το ήταν ο κύριος σ υντελε­ στής για τη ν αναβολή, συνδυαζόμενος με τον κα ιρό ...” (12). Μ ετά τη λήξη του πολέ­ μου ο φον Ρούντστεντ ομολόγησε ό τι τον Ιανουάριο του 1941, μετά από μια συνά­ ντηση που είχε με το στρατηγό Χάλντερ για το “ Μπαρμπαρόσσα” . είπε στους επι­ τε λ ε ίς του μεταξύ των άλλων τα εξής: “ ... Οι επιχειρήσεις στη Ρωσία πρέπει να αρχί­ σουν μόλις τελειώ σ ει η βαλτώδης περίο­ δος που είνα ι συνήθως το Μ άιο” . Σε μ ετα ­ πολεμικούς συνομιλητές του είπε: “ Η βαλκανική εκσ τρα τεία προκάλεσε μια κα­ θυστέρηση και αρχίσαμε τέσσερις εβδο­ μάδες, τουλάχιστον, αργότερα από ό,τι ε ί­ χαμε σχεδιάσει. Η αργοπορία αυτή σ τοίχι­ σε πάρα πολύ” (12α). Ο Γερμανός στρατάρχης Φον Κλάϊστ, ο οποίος διοικούσε τις τεθω ρακισμένες με­ ραρχίες υπό τον Ρούντστεντ, ομολόγησε: Είναι αλήθεια ό τι οι δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν στα Βαλκάνια δεν ήταν με­ γάλες, σε σύγκριση με το σύνολο των δυνάμεών μας, αλλά η αναλογία των αρ­ μάτων μάχης που χρησιμοποιήθηκαν εκεί ήταν μεγάλη. Ο κύριος όγκος των αρμά­ των που ήρθαν υπό τις διαταγές μου για την επίθεση εναντίον των Ρώσων στη νό­ τια Πολωνία είχαν λάβει μέρος στην επί­ θεση ενα ντίον των Βαλκανίων και χ ρ ειά ­ ζονταν επισκευές, ενώ τα πληρώματά το υς χρειάζονταν ανάπαυση. Μεγάλος α­ ριθμός αρμάτων είχε προχωρήσει ως την Πελοπόννησο και έπρεπε να επ ιστρέφει από όλη αυτή την απόσταση" (13). Ο Γερμανός στρατηγός Χάλντερ, αρ­ χηγός του Γερμανικού Επιτελείου μέχρι το Σεπτέμβριο του 1942, όταν συνάντησε το στρατάρχη Αλέξ. Παπάγο στο Νταχάου

Ημιερπυστριοφόρα τεθωρακισμένα οχήματα μεταφ οράς προσωπικού της Τεθωρακισμένης Ομάδας του Γκουντέριαν κατά τις αρχικές φάσεις της επιχείρησης “ Μπαρμπαρόσσα” .

το Μάϊο του 1944, όπου ο Παπάγος εκρατε ίτο ως όμηρος, ομολόγησε: “ Η εξάμηνος ελληνική αντίσταση κατά των Ιταλών υποχρέωσε το Γερμανικό Γενικό Επιτε­ λείο να αλλάξει τα σχέδιά του και τελικά να αναβάλει την ημερομηνία ενάρξεως της εκστρατείας εναντίον της Ρωσίας, πα­ ρά τη σαφή επίγνωση ό τι η αναβολή αυτή θα μπορούσε να είναι καταστρεπτική για το Γερμανικό Στρατό και τις επιχειρήσεις το υ ” (14). Ο ίδιος (Χάλντερ) στο ημερολόγιό του αναφέρει: “ 7 Απριλίου 1941. Στα ελληνικά ορεινά σύνορα η μάχη είνα ι σκληρή ... α­ πουσία προόδου στην περιοχή α υ τή ” . “ 6 Μαίου 1941. Αλεξιπτωτιστές και αερομεταφ ερό μενες μονάδες δεν θα είνα ι δια θ έ­ σιμες στην πρώτη φάση του “ Μπαρμπα­ ρόσσα” εξα ιτίας των επιχειρήσεων στην Κρήτη” (15). Ο Χάλντερ στο βιβλίο του “ Hitler, a War Lord", σχολιάζοντας το σχέδιο “ Μπαρμπα­ ρόσσα" γράφει τα εξής: “ ...Στην αρχή των επιχειρήσεων στην Ανατολή, που είχαν α­ ναβληθεί για οκτώ περίπου εβδομάδες ε ­ ξαιτίας της αιφνιδιαστικής παρενθέσεως της γιουγκοσλαβικής εκσ τρα τεία ς και της επεκτάσεως των αντικειμενικώ ν σκοπών στην Ελλάδα. Ο Χίτλερ ήταν φανερά ανή­ συχος εξα ιτίας της προχωρημένης επο­ χής Επιπλέον στο βιβλίο του “ Gespraeche mit Hitler” , ο στρατηγός Χάλ­ ντερ αναφέρει: “ Η κα τευθυντήριος 21 διέτασσε την προπαρασκευή της εκστρα­ τεία ς εναντίον της Ρωσίας για τις 15 Μαϊου 1941. Η ανάπτυξη των μονάδων στην Ανατολή διαταράχθηκε από το γιο υγκο­ σλαβικό πραξικόπημα και η ανάπτυξη μο­ νάδων από την Ελλάδα δημιούργησε προ­ βλήματα και εξασθένησε την Ομάδα Στρατιών Νότου στη Ρουμανία” (16). Ο Γερμανός στρατηγός Μπ. ΜύλλερΧίλλεμπραντ, υπασπιστής του στρατηγού Χάλντερ και συντάκτης του Akte V, αναφέ­ ρει: "Θ εωρητικά η εκστρα τεία εναντίον της Ρωσίας μπορούσε να αρχίσει, το ενωρίτερο, στις 15 Μαίου 1941, ημερομηνία κατά την οποία έπρεπε να έχουν συμπλη­

ρωθεί οι προετοιμασίες (...), στις 28 Μαρ­ τίου, η αναβολή του “ Μπαρμπαρόσσα” για τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες από τις 15 Μαϊου ενδεικνυότα ν εξα ιτίας των ανα­ γκών της εκστρατείας των Βαλκανίων ..." (17). Ο ίδιος σε άλλο βιβλίο του (Das Heer 1933 - 1945) υπογραμμίζει ό τι τα σχέδια “ Μ αρίτα” και “ Μπαρμπαρόσσα” ήταν πο­ λύ στενά συνδεδεμένα και ό τι η εκστρα­ τεία εναντίον της Ρωσίας μπορούσε να αρχίσει μόνο μετά από μια αποφασιστική νίκη στα Βαλκάνια και μόνο αφού οι δυνά­ μεις που είχαν χρησιμοπ οιηθεί εκεί θ α ή­ ταν πάλι έτο ιμ ες για δράση και διαθέσι­ μες. Για να επ ιτευχθεί μια ταχεία νίκη στα Βαλκάνια διετέθη σ α ν ε κ ε ί ισχυρές δυνά­ μεις και, αν και οι γερμανικές απώλειες ή­ ταν λίγες, ένας μεγάλος αριθμός αρμά­ των έπαθαν βλάβες εξα ιτίας του ορεινού εδάφους. Ο Μ ύλλερ π ροσθέτει ότι το ΟΚΗ (Ανώτατο Αρχηγείο Στρατού) είχε ε ­ κτιμήσει, ως προϋπόθεση μιας πρώιμης επιθέσεως εναντίον τη ς Ρωσίας, μια ταχεία εκστρατεία στα Βαλκάνια, τον αναγκαίο χρόνο για τη μεταφορά μεραρχιών από ε­ κεί (στις θέσ εις αναπτύξεως) και τρ εις ε ­ βδομάδες για την επισκευή των τεθωρακισμένων (18). Ο Γερμανός στρατηγός Ρούντολφ Χόφμαν γράφει τα εξής: “ Ο Χίτλερ είχε δια λέξει τη λήξη της λασπώδους εποχής την άνοιξη - δηλαδή περί τις αρχές Μαϊου - ως την ενωρίτερη δυνατή ημερομηνία για την εισβολή, αλλά η μη αναμενόμενη βαλκανική εκσ τρα τεία είχε ως συνέπεια μια αναβολή μεταξύ πέντε και έ ξι εβδομά­ δων, εφόσον οι νική τρ ιες εκείνες δυνά­ μεις, κυρίως οι μεγάλης ευκινησίας μονά­ δες, έπρεπε να επιστρέφουν και να ανασ υνταχθούν” (19), Ο Γερμανός στρατάρχης Φ ρειδερίκος Πάουλους, κατά τη δίκη τη ς Νυρεμβέρ­ γης κα τέθεσ ε μεταξύ των άλλων και τα ε ­ ξής: "...κα ι βλέπομε τώρα για τί ο Χίτλερ ε ­ πέμενε τόσο πολύ για την εντό ς του Μαρ­ τίου διεξαγωγή των επιχειρήσεων στην Ελλάδα και για την επιστροφή των στρα­ τευμάτω ν του από την Βαλκανική χερσό­

νησο μέσα στην άνοιξη, και το βραδύτερο μέχρι την 1η Μαϊου ...” (20). Ο Γερμανός υποναύαρχος Κ. Ασμαν γράφει τα εξής: “ Η έναρξη τη ς επιθέσεως εναντίον της Ρωσίας αναβλήθηκε για πε­ ρισσότερο από πέντε εβδομάδες, επειδή οι δυνάμεις που ορίσθηκαν για τα Βαλκά­ νια ήταν αναγκαίες για το '‘Μπαρμπαρόσ­ σα” . Η ημέρα της επιθέσεως, η οποία αρ­ χικά είχε ορισ θεί για τις 16 Μαϊου, χρειάσθηκε να αναβληθεί για τις 22 Ιουνίου 1941” (21). Ο ίδιος, σε άρθρο του επανα­ λαμβάνει: “ Ολες οι μακροπρόθεσμες προετοιμασίες για την εκστρατεία αυτή, που είχε λάβει το κωδικό όνομα Μπαρ­ μπαρόσσα, είχαν γίνει για μια ημερομηνία - στόχο περί τα μέσα Μαϊου 1941 ” . Σχολιά­ ζοντας δε τις συνέπειες τη ς αναβολής για τη γερμανική εκστρατεία στη Σοβ. Ενωση γράφει: "Δ εν μπορεί να υπάρξει αμφιβο­ λία ό τι η απώλεια έξι σχεδόν εβδομάδων πολύτιμου θερινού καιρού είχε ένα απο­ φασιστικό και δυσοίωνο αποτέλεσμα στην κατάληξη της ανατολικής εκσ τρα τεία ς..." ( 22 ).

Οι καταστρεπτικές για το Ρ Ράιχ συνέ­ πειες τη ς μοιραίας εκείνη ς καθυστερήσεως τη ς ενάρξεως του γερμανοσοβιετικού πολέμου - η οποία, χάρις στην ηρωϊκή α­ ντίσταση των Ελλήνων στα οχυρά της “ Γραμμής Μ ετα ξά ” και αργότερα στην Κρήτη, θα παρατεινόταν επί ένα ακόμα δεκαήμερο μέχρι τις 22 Ιουνίου - συνοψίσθηκαν αργότερα επιγραμματικά στην α­ κόλουθη διαπίστωση του εκπροσώπου του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών στο Γερμανικό Στρατηγείο OKW, Καρλ Ρίτερ: “ Η καθυστέρηση εκείνη στοίχισε στους Γερμανούς τη μάχη του χειμώνα ε ­ ναντίον της Μόσχας, όπου χάθηκε ο πόλε­ μος” (23). Ο ΡΑ. Ζίλιν, από τους πλέον γνωστούς Σοβιετικούς στρατιω τικούς ιστορικούς, σχετικά με την επιχείρηση “ Μπαρμπαρόσ­ σα” γράφει τα εξής: “ Ετσι, την εποχή που οι προετοιμασίες για μια επίθεση ενα­ ντίον της ΕΣΣΔ ήταν στο κορύφωμά τους και έξι εβδομάδες πριν από την έναρξη της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα” (15 Μαϊου), ο Χίτλερ απροσδόκητα ανέβαλε την ημερομηνία της εισβολής (μερικοί αρ­ γότερα το θεώρησαν μοιραίο σφάλμα εκ μέρους του). Τμήματα των δυνάμεων, κυρίως τανκς από τις Ομάδες Στρατιών που ήταν δια τετα γμ ένες για επίθεση ενα­ ντίον της ΕΣΣΔ, χρησιμσποιήθηκαν για να κα τα ληφ θ εί η Γιουγκοσλαβία” . Εδώ βλέ­ πουμε ό τι ο Ζίλιν δεν κάνει μνεία περί συμμετοχής τεθωρακισμένων στην κατά­ ληψη της Ελλάδας (!). Παρακάτω, υπογραμμίζει: “Το γεγονός ότι τον Απρίλιο του 1941 ο Χίτλερ επ ιτέ­ θ η κε εναντίον των Βαλκανίων, ήταν χωρίς αμφιβολία, η κύρια αιτία αναβολής της ε ­ πιθέσεως ενα ντίον της Σοβιετικής Ενώσεως. Ο δηγίες που εξέδωσε ο Κάϊτελ, στις 3 Απριλίου 1941, ανέφεραν ότι, ως αποτέλε­ σμα των επιχειρήσεων των Βαλκανίων, η επιχείρηση “ Μπαρμπαρόσσα” θα αναβα-

g ««

ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

JQ ■■

λόταν τουλάχιστον για τέσσερις εβδομά­ δ ε ς ” (24). Γράφει επίσης: “ Σύμφωνα με στοιχεία που βρίσκονται στη διάθεσή μας, η 22 Ιουνίου αναφ έρθηκε για πρώτη φορά ως ημερομηνία ενάρξεως της επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσσα την 30η Απριλίου 1941, σε σύσκεψη που συγκάλεσε ο αρχη­ γός της γερμανικής αμύνης, δηλαδή όταν η επιχείρηση στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα είχε κατ' ουσίαν τερματισ θεί. Τα επίσημα πρακτικά των προβλημάτων που συζητήθηκαν αρχίζουν με την ακόλουθη σημείωση: “ Ο Φύρερ αποφάσισε: Η Δράση Μπαρμπαρόσσα αρχίζει στις 22 Ιουνίου” (25). Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ζίλιν δεν α­ πορρίπτει τη ν άποψη εκείνων που θεω ­ ρούν την αναβολή της ημερομηνίας ε ι­ σβολής στη Σοβ. Ρωσία από τον Χίτλερ ως “ μοιραίο λάθος εκ μέρους το υ ” . Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ό τι ο Ζίλιν αναφέ­ ρει την 30η Απριλίου 1941 ως ημερομηνία λήξεως των επιχειρήσεων και στη Γι­ ουγκοσλαβία, ενώ είνα ι γνωστό ό τι οι Γι­ ουγκοσλάβοι αντιστάθηκαν περίπου μια εβδομάδα. Στην ιστορία του Β1Παγκοσμίου Πολέ­ μου (εκδ. του Υπουργείου Αμύνης της ΕΣΣΔ), ο υποστράτηγος Σ. Π. Πλατόνοφ γράφει τα εξής: “ Αρχικά η συγκέντρωση και ανάπτυξη των δυνάμεων προβλεπόταν να έχει πλήρως ολοκληρωθεί στις 15 Μαϊου 1941, δηλαδή την ημέρα κατά την οποία είχε ορισ θεί η έναρξη τη ς επιθέσεως εναντίον της Σοβιετικής Ενώσεως (...). Εν όψει της διεξαγωγής της εκστρατείας στα Βαλκάνια, το Χ ιτλερικό Αρχηγείο έλα ­ βε την απόφαση να αναβάλει την έναρξη του πολέμου εναντίον της ΕΣΣΔ κατά 4βεβδομάδες” (26). Αλλά και ο κρατικός ραδιοσταθμός της Μόσχας, σ’ ένα χαιρετιστήριο μήνυμά του, στις 27 Απριλίου 1942, προς τους Ελληνες, έλεγε μεταξύ των άλλων και τα εξής: “ Πολεμήσατε εναντίον πάνοπλων κατακτητώ ν και νικήσατε. Πολεμήσατε μι­ κροί εναντίον μεγάλων και επικρατήσατε (...). Ως Ρώσοι κερδίσαμε, χάρις στις θυσ ίες σας, αρκετό χρόνο για να α­ μυνθούμε. Σας ευγνω μονούμε!” (26α). Ετσι έκριναν οι Ρώσοι τον αγώνα της Ελλάδας, ως σωτήριο για το δικό το υς α­ γώνα εναντίον του Αξονα. Το βιβλίο “ Fall Barbarossa", που εκδόθ η κε από το Ανατολικογερμανικό Ινστι­ το ύτο Στρατιω τικής Ιστορίας και περιέχει πολλά έγγραφα σχετικά με τις προετοιμα­ σίες για την επίθεση εναντίον της Σοβ. Ενώσεως, αναδημοσιεύει το κείμενο της διαταγής του Ανωτάτου Γερμανικού Αρχη­ γείου, με ημερομηνία 3 Απριλίου 1941. σχετικά “ με την αναβολή της ημερομη­ νίας της επιθέσεως εναντίον τη ς Σοβ. Ενώσεως ως αποτέλεσμα της επιθέσεως εναντίον της Ελλάδος και τη ς Γιουγκο­ σλαβίας” . Και σε άλλο σημείο, εξηγεί: “ Μόλις έγινε αντιληπτό ό τι η νότια Ευρώ­ πη δεν θα προκαλούσε άλλες περαιτέρω δυσκολίες, το Ανώτατο Αρχηγείο της Βέρμαχτ, στις 30 Απριλίου, καθόρισε την η μ ε­

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ρομηνία επιθέσεως οριστικά για τις 22 Ιουνίου 1941” (27). Πράγματι, στις 30 Απρι­ λίου συμπληρώθηκε η κατάληψη τη ς η ­ πειρωτικής Ελλάδας. Η επίσημη ιστορία του Μεγάλου Πα­ τριω τικού Πολέμου της Σοβ. Ενώσεως 1941-1945, που εκδόθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης της ΕΣΣΔ, α­ ναφέρει: “ Εν όψ ει της σχεδιαζομένης επι­ θέσεως της Γερμανίας ενα ντίον της Γι­ ουγκοσλαβίας και τη ς Ελλάδος, η έναρξη στρατιωτικών δραστηριοτήτω ν εναντίον της ΕΣΣΔ αναβλήθηκε για 4-5 εβδομά­ δ ε ς ” . Στις 3 Απριλίου το Ανώτατο Στρατη­ γείο των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων εξέδωσε διαταγή στην οποία καθοριζό­ ταν: “ Ο χρόνος ενάρξεως τη ς επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα", συνεπεία της εκτελέσεως των επιχειρήσεων στα Βαλκάνια, αναβάλλεται για τουλάχιστον 4 εβδομά­ δες. Στις 30 Απριλίου το Ανώτατο Αρχη­ γείο των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων έλαβε την προκαταρκτική απόφαση να ε ­ π ιτεθεί εναντίον τη ς ΕΣΣΔ στις 22 Ιουνίου 1941” (28). Η έκδοση της ίδιας ιστορίας στα γερ ­ μανικά. που έγινε στο Ανατολικό Β ερολί­ νο, αναφέρει: “ Εφόσον η Γερμανία ή θ ελε πρώτα να σ υντρίψ ει επίσης τη Γιουγκο­ σλαβία και την Ελλάδα, η έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον της ΕΣΣΔ αναβλήθηκε για 4-5 εβδομάδες. Σε σύσκεψη για την κατάσταση στη Γιουγκο­ σλαβία, στις 27 Μαρτίου 1941, ο Χίτλερ διέταξε: “ Σχετικά με αυτά η έναρξη τη ς επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσσα θα πρέπει να αναβληθεί έως τέσ σερις εβδ ομά δ ες” . Στις 30 Απριλίου η Ανώτατη Διοίκηση της Γερμανικής Βέρμαχτ αποφάσισε να επ ιτε­ θ ε ί εναντίον της ΕΣΣΔ στις 22 Ιουνίου 1941" (29). Ο στρατηγός Β. Αντερς, αρχηγός των Ελεύθερων Πολωνικών Δυνάμεων στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, γράφει: “ Ο Χ ίτλερ κα­ θόρισε την 15η Μαϊου 1941 ως ημερομη­ νία της εξορμήσεως. Στο σημείο αυτό τα σχέδια του Χίτλερ έγιναν έξαφνα περί­ πλοκα εξα ιτίας της αιφνίδιας εξεγέρσεω ς στη Γιουγκοσλαβία. Τούτο οδήγησε στην εκστρατεία των Βαλκανίων, στην οποία ο αρχικός σκοπός καταλήψεως της Ελλά­ δος επ εκτάθηκε και περιέλαβε τη Γι­ ουγκοσλαβία. Η κατάκτηση των Βαλκα­ νίων (...) αργοπόρησε την επίθεση ενα­ ντίον της Ρωσίας. Η ημερομηνία τη ς επι­ θέσεως χρειάσ θηκε ν' αναβληθεί, πρώτα για τέσσερις εβδομάδες και τελικά για την 22α Ιουνίου. Η αναβολή αυτή είχε ση­ μαντικές συνέπειες (...). Εκτός από αυτό η βαλκανική εκστρα τεία καταπόνησε σε κάποιο βαθμό τις μονάδες, ιδίως τις τ ε ­ θωρακισμένες μεραρχίες του στρατηγού φον Κλάϊστ που είχαν λάβει μέρος στη βαλκανική εκσ τρα τεία και, αμέσως μετά τη λήξη της, στράφηκαν στο νέο μέτωπο εναντίον της Ρωσίας" (30). Δύο Γερμανοί δημοσιογράφοι (πολεμι­ κοί ανταποκριτές), οι Β ίλφ ρεντ φον Οβεν και Γιούργκεν Χάαν Μπουτρύ, σε βιβλίο

τους που εξέδωσαν περί το τέλος του 1941 στο Βερολίνο υπό το ν τίτλο “ Θώρα­ κες στα Βαλκάνια” , γράφουν τα εξής: “ (...). Και είναι απόλυτα εξακριβωμένο, ότι η μεγάλη επίθεση των Γερμανών εναντίον της Ρωσίας δεν μπορούσε ουσιαστικά να διεξα χθ εί χωρίς την “ Ομάδα” αυτή των τεθωρακισμένων μεραρχιών. (Σ.Σ. εννο­ ούν την “ Ομάδα Τεθωρακισμένων Κλάϊστ” ). Επρεπε λοιπόν να φθάσει στις 19 Ιουνίου από τα Βαλκάνια στο νότιο ρω­ σικό μέτωπο η “ Ομάδα” αυτή, που εξελ ί­ χθη κε στο μεταξύ σε Στρατιά, και να λά­ βει τη θέση της με την Ομάδα Στρατιών του στρατάρχου Ρούντστεντ, η οποία θα αντιμετώπιζε το Ρωσικό Στρατό του στρα­ τάρχου Μποντιόνυ στη Βεσσαραβία, για να αρχίσει πράγματι στις 21 Ιουνίου η γερ ­ μανική επίθεση εναντίον της Ρωσίας” (31). Οι Γερμανοί συγγραφείς Α. Φιλίππι και Φ. Χάϊμ επίσης, αναφέρουν ό τι “ η βαλκα­ νική εκσ τρα τεία ανέβαλε τη συγκέντρω ­ ση δυνάμεων - “ σύμφωνα με το σχέδιο” στην Ανατολική Ευρώπη κατά πέντε εβδο­ μάδες περίπου” και ό τι "στις 30 Απριλίου αμέσως μετά το πέρας των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην ηπειρωτική Ελλάδα λαμβάνοντας υπ όψη τον αναγκαίο χρόνο για την ανάπτυξη των δυνάμεων από την Ελλάδα - η ημερομηνία για το “ Μπαρμπα­ ρόσσα” καθορίσθηκε για τις 22 Ιουνίου“ . Αφού το βεβαιώνουν, οι συγγραφείς προ­ σ θέτουν ό τι “ οι συνέπειες της όψιμης ανοίξεως - πλημμύρες και φουσκωμένα πο­ τάμια - θα είχαν καταστήσει πολύ δυσχε­ ρέστερη την έναρξη των επιχειρήσεων ενωρίτερα το Μάϊο" (32). Η Γερμανίδα ιστορικός Ε. Σραμ φον Τάντεν, αναφ έρει μια “ αγγλική ερ μ ηνεία ” του στρατηγού Σερ Φράννσις Ντε Γκιγκάν (Αρχηγού του Επιτελείου του στρατάρχη Μ οντγκόμερυ). Ο Αγγλος στρατηγός Γκι­ γκάν τονίζει: “ Υπάρχουν αποδείξεις που δεικνύουν ό τι η εκσ τρα τεία των Βαλκα­ νίων υποχρέωσε το Ανώτατο Γερμανικό Στρατηγείο να αναβάλει τη “ σχεδιαζόμε­ νη ημερομηνία" της επιθέσεως (Σ.Σ. εννο­ ε ί την επίθεση εναντίον τη ς Σοβ. Ενώσε­ ως), κατά τρ εις ή τέσσερις εβδομάδες. Αλλά στην περίπτωση αυτή οι καιρικές συνθήκες δεν θα είχαν επ ιτρέψ ει να αρχί­ σει η επίθεση νωρίτερα απ’ ό τι έγινε. Το γεγονός αυτό γινόταν δεκτό από το στρα­ τηγό Χάλντερ, τον τό τε αρχηγό του Γερ­ μανικού Γενικού Επιτελείου. Χωρίς αμφι­ βολία, και με το μέσο όρο των μετεω ρολο­ γικών συνθηκών, η αρχική ημερομηνία του σχεδίου ήταν κατά πολύ υπεραισιόδο­ ξη. Δεν είνα ι επίσης άγνωστο ό τι οι σχε­ διαστές αρέσκονται να βρίσκουν κάποια κατάλληλη δικαιολογία όταν οι προβλέ­ ψ εις το υς δεν επ αληθεύονται όπως τις περιμένουν. Και εδώ υπήρχε μια εύκολη δικαιολογία ” (33). Ο Αμερικανός Τζ. Μπλάου, του Γρα­ φείου του Αρχηγού της Στρατιω τικής Ιστορίας των ΗΠΑ, ο οποίος κατέγραψε εκθ έσ εις Γερμανών αξιωματικών που α­

φορούν την επίδραση της βαλκανικής εκ­ σ τρατείας επί της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα” , στο κεφάλαιο “Αναβολή της επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσσα” γράφει σχετικά τα εξής: “ Οι μεγάλες απώλειες που υπέστη η Λουφτβάφφε κατά την κα­ τάληψη της Κρήτης, ιδίως όσον αφορά μεταφ ορικά αεροσκάφη, επηρέασαν τη δύναμη της διαθέσιμης Γερμανικής Αερο­ πορίας κατά την έναρξη της ρωσικής εκ ­ σ τρατείας (...). Οι 2η και 5η Τεθωρακισμέ­ νες Μ εραρχίες που είχαν προχωρήσει έως και τη νότια Ελλάδα, δεν ήταν έγκαιρα διαθέσιμες για την έναρξη της εισβολής. Ετσι είνα ι φανερό ό τι τα σχέδια για την κατάκτηση της Κρήτης ήταν καθοριστι­ κός σ υντελεστής της ημερομηνίας ενάρ­ ξεως της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσ­ σα", της εισβολής στη Σοβ. Ενωση” . Και σε άλλο σημείο π ροσθέτει ό τι οι Γερμανοί συγγραφείς “ συμφωνούν ό τι η εισβολή στη Ρωσία θα μπορούσε να αρχίσει τρεις εβδομάδες ενωρίτερα αν δεν είχε υπάρ­ ξει η εκστρατεία των Βαλκανίων. Η αναβο­ λή αυτή των τριών εβδομάδων μπορεί να θεω ρ ηθεί αποφασιστικής σημασίας, λαμβανομένου υπ' όψη ότι η αιφνίδια έναρξη σκληρών χειμερινών συνθηκών ανέτρεψ ε τη ροή των γεγονότων όταν οι Γερμανοί βρίσκονταν μπροστά στη Μόσχα” . Η μελέ­ τη αυτή είναι γραμμένη “ από τη γερμανι­ κή άποψη” και βασίζεται κυρίως σε πρω­ τότυπα γερμανικά στοιχεία και μεταπ ολε­ μικά κείμενα από το υς Δρ Χέλμουτ Γκράντερ, στρατηγό Μπούρκχαρτ X. Μ ύλλερ Χίλλεμπραντ και στρατηγό Χανς φον Γκράϊφενμπεργκ (34), Ο Γερμανός στρατιω τικός ιστορικός Γκ. Μπούχαϊτ γράφει: “Την άποψη αυτή θεω ρούμε εσφαλμένη (Σ.Σ. εννοεί την ά­ ποψη των βρετανικών κυβερνητικώ ν κύ­ κλων). Η επιβράδυνση της ενάρξεως των επιχειρήσεων εναντίον της Ρωσίας δεν οφ είλετα ι στη βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα, δεδομένου ό τι αυτή είχε προβλεφθεί, αλλά στο συνδυασμό του α ιφ νιδια­ στικού πραξικοπήματος στο Βελιγράδι και της μη αναμενόμενης σκληρής αντιστάσεως των οχυρών τη ς Γραμμής Μ ετα ξά ” (35). Ο Γερμανός ιστορικός X. Γκράϊνερ α­ ναφέρει: “ Η έναρξη της επιχειρήσεως “ Μπαρμπαρόσσα", η οποία είχε προγραμμα τισ θεί για τα μέσα Μαϊου, αναβλήθηκε έξα ιτίας της εκστρατείας στα Βαλκάνια" (πράγματι, οκτώ εβδομάδες πριν από την 15η Μαϊου, εκδόθηκαν επιχειρησιακές διαταγές προς την Ομάδα Στρατιών Κέ­ ντρου όπως προβλεπόταν από την κα­ τευ θ υ ντή ρ ια οδηγία). Περαιτέρω εξηγεί: “ Ακόμη και αν η βαλκανική εκσ τρα τεία ε­ ναντίον τη ς Γιουγκοσλαβίας και τη ς Ελλά­ δος είχε αποδειχθεί ταχεία, μια αναβολή περίπου πέντε εβδομάδων της επιθέσεως εναντίον της Ρωσίας, έως το δεύτερο 15νθήμερο του Ιουνίου, φαινόταν ανα­ γκαία (...). Στις παραμονές της βαλκανι­ κής εκστρατείας η επίθεση εναντίον της Ρωσίας αναβλήθηκε, αλλά δεν καθορί­

σθηκε τακτή ημερομηνία (...), ο Χίτλερ καθόρισε στις 30 Απριλίου, με τη λήξη των εχθροπραξιών στην ηπειρωτική Ελλάδα, την 22α Ιουνίου ως ημερομηνία για το (σχέδιο) “ Μπαρμπαρόσσα” . Σε άλλο ση­ μείο γράφει: “ Ετσι η έγκαιρη ανάπτυξη των τεωρακισμένων μεραρχιών και της Λουφτβάφφε από την Ελλάδα και την Κρήτη, ήταν ζωτικής σημασίας για την έ­ ναρξη τη ς επιθέσεως εναντίον της ΕΣΣΔ. Ιδιαίτερα η ανάπτυξη των δυνάμεων της Λουφτβάφφε από την Κρήτη, οι οποίες αποτελούσαν ένα σημαντικό μέρος του συνόλου των αεροπορικών δυνάμεων που χρησιμοποιήθηκαν ενα ντίον της Σοβ. Ενώσεως” . Ο Γκράϊνερ π ροσθέτει ότι οι μεραρχίες που χρησιμοποιήθηκαν ενα­ ντίον τη ς Ελλάδας ήταν επειγόντως ανα­ γκα ίες για το “ Μπαρμπαρόσσα” και περι­ λάμβαναν έξι τεθω ρακισμένες μεραρχίες (36). Ο Βρετανός στρατιω τικός ιστορικός Λ ίντελ Χαρτ γράφει: “ Μια ταχεία κατάκτη­ ση των Βαλκανίων εξηρ τά το από τη χρη­ σιμοποίηση τεθωρακισμένων μεραρχιών και θα χρειαζόταν την κάθε μία από αυτές προτού μπορέσει να αποτολμήσει να εξα­ πολύσει την επίθεση εναντίον της Ρω­ σίας. Ετσι την 1η Απριλίου το “ Μπαρμπα­ ρόσσα" αναβλήθηκε από τα μέσα Μαϊου στο δ εύτερ ο 15νθήμερο του Ιουνίου (...). Η αναβολή ήταν μόνο πέντε εβδομάδες. Αλλά ήταν ένας σ υντελεσ τής για να χάσει τις π ιθανότητές του νίκης εναντίον της Ρωσίας” (37). Ο Γερμανός στρατιω τικός συγγραφέ­ ας Α. Χιλγκρούμπερ α ναφ έρει ότι “η Κα­ τευ θ υ ντή ρ ιο ς Οδηγία αριθ. 21 (περίπτω­ ση “ Μπαρμπαρόσσα” ) έθεσ ε την 15η Μαϊου 1941 ως ημερομηνία κατά την οποία οι σ τρατιω τικές προετοιμασίες για επίθεση ενα ντίον της Ρωσίας έπρεπε να έχουν συμπληρωθεί” . Και προσθέτει: “ Τούτο δεν σήμαινε ότι η εκσ τρα τεία εναντίον της Ρωσίας έπρεπε να αρχίσει στις 15 Μαϊου 1941, εφόσον η Κατευθυντήριος αριθ. 21 ανέφ ερε επίσης, περί το τέλος της, ότι

η εκτέλεση των προετοιμασιών μας ...δεν μπορεί να χρονολογηθεί με βεβαιότητα Και παρακάτω λ έ ε ι ό τι η δήλωση του Χίτλερ στις 27 Μαρτίου 1941 (“ Η έναρξη τη ς επιχειρήσεως Μπαρμπαρόσσα πρέπει να αναβληθεί για τέσ σερις εβδομάδες") είναι η μόνη καθαρή ένδειξη εκ μέρους του Φύρερ όσον αφορά την έναρξη της σχεδιαζόμενης επιθέσεως. Μια άλλη έ ν ­ δειξη είναι η διαταγή του OKW της 3ης Απριλίου 1941, η οποία ανέφ ερε ό τι εξαιτίας της επιχειρήσεως στα Βαλκάνια η η­ μερομηνία για το “ Μπαρμπαρόσσα" ανα­ βά λλεται τουλάχιστον για τέσσερις εβδο­ μάδες. Ο Χιλγκρούμπερ π ροσθέτει όμως, ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για το ό τι κατά την περίοδο από την έκδοση της Κ ατευθυντηρίου αριθ. 21 ως το γιο υγκο­ σλαβικό πραξικόπημα της 27ης Μαρτίου 1941 ο Χ ίτλερ είχε πράγματι αντιμετω πί­ σει τη 15η Μαϊου ως την ημερομηνία ε ­ νάρξεως της εκσ τρα τεία ς στην Ανατολή, αν και ο Χ ίτλερ πάντα μιλούσε για το “ Μάιο του 1941 ” , περιστασιακά και για το “ τέλο ς Μ αϊου” , κατά τη διάρκεια τη ς ση­ μαντικής συσκέψεως με τους στρατηγούς του στις 5 Δ εκεμβρίου 1940 (38). Στη γαλλική εκπομπή του ραδιοφωνι­ κού σταθμού του Λονδίνου, στις 20 Δ ε­ κεμβρίου 1941, ο σχολιαστής Ζακ Ντυσέν ανέγνωσε ολόκληρο το άρθρο το οποίο δημοσίευσε σουηδική εφημερίδα στις αρ­ χές Νοεμβρίου και που ο ίδιος χαρακτήρι­ σε ως προφητικό. Ο Σουηδός αρθρογράφος τό νιζε ό τι “ κατέστη ήδη δόγμα για το υς ασχολούμενους με τα στρατιω τικά πράγματα, ό τι οποιαδήποτε επίθεση ενα­ ντίον της Ρωσίας μπορεί να επιτύχει μόνο εάν γίνει το θέρ ος και α χθ εί σε τελικό α­ ποτέλεσμα πριν το χειμώνα (...). Φθάνει να τ ε θ ε ί το ερώτημα για να μας υπομνησ θεί ο ηρωικός αγώνας της Ελλάδος και να απ οδειχθεί για μια ακόμη φορά, ό τι και στην εποχή μας, ένα μικρό Εθνος, όταν α­ ποφασίσει να α μυνθ εί με όλες του τις δυνάμεις των ιερών αξιών του, είνα ι ικανό να επ ιφ έρει κοσμοϊστορικά αποτελέσμα­ τ α ” (39). Ο Γάλλος διπλωμάτης ΡΟφφροϊ, πρό­ ξενος τη ς Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη κατά την έναρξη του πολέμου, στη ραδιοφωνι­ κή του ομιλία στις 18 Φεβρουάριου 1942 τόνισε: “ ...Η σθεναρή αντίσταση των ελληνοαγγλικών δυνάμεων στον Ολυμπο και τις Θερμοπύλες ανάγκασε το Γερμανικό Σ τρατηγείο του φον Λιστ να αποσύρει με­ ρικές από τις εφ εδ ρ ικές μεραρχίες που βρίσκονταν στα βουλγαροτουρκικά σύνο­ ρα, για να κάμψει έτσ ι την ελληνοαγγλική α ντίσ ταση” . Ο Γάλλος διπλωμάτης στη συνέχεια πρόσθετε “ ό τι - κατά τις πληρο­ φορίες που του έδωσαν Γερμανοί αξιωμα­ τικ ο ί - οι γερμανικές επιχειρήσεις προέβλεπαν και ενδεχόμενη επίθεση εναντίον της Τουρκίας. Γι’ αυτό δε το λόγο αφέθηκαν από το Στρατηγείο δώδεκα μεραρχίες στα βουλγαροτουρκικά σύνορα. Εφθασε έτσ ι το τέλος Απριλίου, εποχή δηλαδή κα-

^7 **■■

Σ ΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τά την οποία θα έπρεπε τα γερμανικά στρατεύματα να έχουν μ ετα φ ερ θ εί στα ρωσικά σύνορα, για την έναρξη τη ς επ ιθέ­ σεως εναντίον τη ς Ρωσίας. Μεσολάβησε έπ ειτα και η ηρωική αντίσταση της Κρή­ τη ς (...). Ετσι η ηρωική αντίσταση του ελ­ ληνικού λαού έσωσε τον τουρκικό λαό από την τραγωδία του πολέμου και προσέφ ερε στους Συμμάχους έξι πολύτιμες εβδομάδες, των οποίων το αποτέλεσμα έγινε αισθητό στη Ρωσία” (40). Ο Β ρετανός ναύαρχος Αλεξάντερ, πρώτος λόρδος το υ Ναυαρχείου, σε ομι­ λία του στο Λονδίνο κατά το ν εορτασμό τη ς πρώτης επ ετείο υ τη ς 28ης Οκτωβρί­ ου, διακήρυσσε: “ Δ εν είνα ι υπερβολή να πούμε ό τι η Ελλάδα ανέτρεψ ε το σύνολο των σχεδίων τη ς Γερμανίας, εξαναγκάζοντάς την να αναβάλει για έξι εβδομάδες τη ν επίθεση κατά τη ς Ρωσίας. Διερωτώμεθα ποιά θ α ήταν η θέσ η τη ς Σοβ. Ενώσεως χωρίς τη ν Ελλάδα” (41). Το Σεπτέμβριο του 1945 ο Αμερικα­ νός σ τρατηγός Τζωρτζ Μάρσαλλ. αρχη­ γός του Γενικού Ε π ιτελείου Στρατού των ΗΠΑ, με σκοπό να ερ ευ ν ή σ ει πού και πώς η Γερμανία και η Ιαπωνία απέτυχαν. δ ιέ­ τα ξε να ανακριθούν ανώτατα σ τελέχη το υ Ανώτατου Γερμανικού Αρχηγείου που ήτα ν αιχμάλωτα. Ο στρατηγός γρά­ φ ει ό τι από τη ν έρευνα αυτή αποκαλύφ θ η κ α ν τα ακόλουθα: “ ...Η μονομερής ε­ νέργεια του Μ ουσσολίνι που επ ιτέθ η κε στην Ελλάδα και τη ν Αίγυπτο, ανάγκασε το υ ς Γερμανούς να επιχειρήσουν τη βαλ­ κανική και τη ν αφ ρικανική εκσ τρα τεία , με αποτέλεσμα τη ν υπερεπιμήκυνση των γερμανικώ ν στρατιώ ν η οποία ακολού­ θως έγινε ένας από το υς κύριους σ υντε­ λ εσ τές τη ς γερμ ανικής ή τ τα ς ” (42). Ο Αμερικανός συγγραφέας Ο υίλιαμ Λ. Σίρερ, για τη ν αναβολή ενάρξεω ς το υ “ Μπαρμπαρόσσα” γράφει: “ Η αναβολή τη ς επιθέσεω ς ενα ντίο ν τη ς Ρωσίας ... ή ­ ταν, πιθανώς, η πιο καταστρεπ τική μεμο­ νωμένη απόφαση το υ Χ ίτλερ στη σ τα διο­ δρομία του (...). Αργότερα α υ το ί και οι σ ύντροφ οί το υ ς σ τρατηγοί (Σ.Σ. εννο εί το στρατάρχη φον Μπράουχιτς και το στρατηγό Χάλντερ) θα μέμφονται. για πάντα, την απερίσκεπτη, ασυλλόγιστη α­ πόφαση ενός ματαιόδοξου και εξαγριω­ μένου ανθρώπου για όλες τις κα τα σ τρο­ φ ικές σ υνέπ ειές τη ς " (43). Ο Βρετανός ισ τορικός Βαν Κρήβελντ, όσον αφορά τη σχέση του “ Μ αρίτα' και το υ “ Μπαρμπαρόσσα” , γρά φ ει τα εξής: “ Το σχέδιο επιθέσεω ς ενα ντίο ν της Ελλάδος καλυπτόταν τώρα, εντελώ ς, από τη γιγα ντια ία σκιά τη ν οποία έριχνε ο σχεδιαζόμενος πόλεμος ενα ντίο ν της Ρωσίας - για τον οποίο ήταν μια κύρια υπόθεση. Η συσχέτιση μεταξύ των δύο σχεδίων ήτα ν πιο περίπλοκη απ' ό,τι συνήθω ς νομίζεται. Η δ εύ τερ η δεν μπο­ ρούσε να α ρχίσ ει πριν τελειώ σ ει η πρώτη που κάλυπτε τα πλευρά τη ς και δέσ μευε μ ερ ικές από τις μεραρχίες της. Τα σ τοι­ χεία αυτά ήταν αντιληπ τά από τη ν αρχή ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

και, επειδή οι ανάγκες για τη ν εκστρα­ τε ία τη ς Ελλάδος αυξήθηκαν σε μεγάλα ύψη, εξα ιτία ς το υ κινδύνου σ οβιετικής, το υρ κική ς και ίσως γιο υγκοσ λαβικής επεμβάσεως, προκάλεσαν μεγάλη ανη­ συχία στο ΟΚΗ ...” (44). Ο ισ τορικός συγγραφέας Ν τέιβ ιντ Ιρβινγκ, όσον αφορά .την επίδραση τη ς βαλκανικής εκσ τρ α τεία ς επί τη ς Γερμανι­ κής Ομάδας Στρατιώ ν Νότου, που επ ιτέ­ θ η κ ε ενα ντίο ν τη ς Ουκρανίας, γρά φ ει τα εξής: "Στο Ρωσικό Μέτωπο η Βέρμαχτ ε ί­ χε την υπεροχή μόνο στον κεντρ ικό τ ο ­ μέα, ενώ, συνεπεία τη ς βαλκανικής εκ ­ σ τρα τεία ς - που είχε αφήσ ει τη 12η Σ τρα­ τιά στη νοτιοα να το λική Ευρώπη - και των μεγάλων ρωσικών ενισχύσεων που ξεχ ύ­ νονταν στη Βεσσαραβία και τη Βουκοβίνα, οι γερ μ α νικές δυνάμεις στο νότο θα ήταν α ριθ μη τικά κα τώ τερ ες από το ν ε ­ χθρό. Αυτό ήταν το καθαρό σ τρατηγικό κόστος του “ Μ α ρ ίτα ” . Η Ομάδα Στρατιών Νότου δεν μπορούσε να επ ιχειρήσ ει κί­ νηση λαβίδας που είχε σ χεδιασθεί αρχι­ κά ..." (45). Ο σ τρατιω τικός ισ τορικός Λ ίν τελ Χαρτ, για το ίδιο ζήτημα γράφει: “ ... Και εφ ό σ ο νλό γω το υ “ Μ α ρίτα ” δεν εξαπολύ­ θ η κ ε ένας ελιγμ ός λαβίδας, όπως είχε σ χεδιασθεί αρχικά, για να καταστραφούν οι ρωσικές δυνάμεις νοτίως των ελών Πριπέτ, η γερμανική προέλαση στην Ο υκρανία επ ηρεάσθηκε ...” (46). Ο Β ρετανός υπουργός Εξωτερικών Αντονυ Η ντεν, σε λόγο του στο Μ άντσεστερ σ τις 23 Οκτωβρίου 1941, μεταξύ των άλλων δήλωσε και τα εξής: “ Η γ ε ν ­ ναία άμυνα τη ς Ελλάδος α νέτρ εψ ε το χρονοδιάγραμμα των σχεδίων του Χ ίτλερ και ανέβαλε τη ν π ροετοιμασ μένη επ ίθ ε­ σή του ενα ντίο ν τη ς Ρωσίας για το υλά χ ι­ στον έ ξ ι πάρα πολύ π ολύτιμες εβδομά­ δ ε ς ” (47). Κατά το τέλ ο ς το υ πολέμου ο Χ ίτλερ δ ια τεινό τα ν ό τι οι Ιταλοί και ο Μ ουσσολί­ νι συνέβαλαν στην τελ ικ ή κατάρρευση τη ς Γερμανίας, προκαλώντας τη ν αναβο­ λή τη ς εκσ τρ α τεία ς του ενα ντίο ν τη ς Σοβ. Ενώσεως (47α). Ο λοκληρώνοντας, α ναφ έρουμε τη δήλωση του Χ ίτλερ, που περιλαμβάνεται σ τις σημειώ σεις το υ στην Καγκελλαρία (είδος ημερολογίου) από το Φ εβρουάριο ως τον Απρίλιο το υ 1945. Η δήλωση αυτή έχ ει ως εξής: “ Γιατί η 22α Ιουνίου 1941 ή δ η :” αλλά μάλλον “ Γιατί όχι ακόμα ενωρίτερα; Εάν δ εν μας είχαν δημιουργήσ ει δυσκολίες οι Ιταλοί με τη ν η λίθ ια εκ ­ σ τρα τεία στην Ελλάδα, θα είχα ε π ιτεθ εί στη Ρωσία μ ερ ικές εβδ ομά δ ες ενω ρίτερα" (48). Είναι η πλέος σαφής δήλωση - α­ πόδειξη για τα α ίτια τη ς αναβολής ενά ρ­ ξεως τη ς εκσ τρ α τεία ς ενα ντίο ν τη ς Ρω­ σίας, από το πρώτο 15νθήμερο του Μαϊου στις 22 Ιουνίου 1941. Δηλαδή, η κα­ θυσ τέρηση αυτή ο φ ε ίλ ε τα ι κατά κύριο λόγο στην αντίσταση των Ελλήνων κατά των δυνάμεων του Αξονα.

Ε Π ΙΛ Ο Γ Ο Σ Από τα ιστορικά στοιχεία που αναφέρ­ θηκαν παραπάνω, καθώς και από τις από­ ψεις ιστορικών συγγραφέων, προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: α) Τα δύο σχέδια “ Μ αρίτα” και “ Μπαρμπαρόσσα" ήταν αλληλένδετα. Η κα­ θυστέρηση ενάρξεως του “ Μ αρίτα” για 34 εβδομάδες καθυστέρησε, όπως ήταν φυσικό, την έναρξη του “ Μπαρμπαρόσ­ σα" για πέντε εβδομάδες. Ετσι, ενώ αρχι­ κά είχε σχεδιασθεί ως ημερομηνία ενάρ­ ξεως της εκσ τρα τεία ς εναντίον της Ρω­ σίας η 15η Μαϊου, εξα ιτίας της βαλκανι­ κής εκσ τρα τεία ς αυτή αναβλήθηκε για τις 22 Ιουνίου 1941. β) Εφόσον οι επιχειρήσεις στην ηπει­ ρωτική Ελλάδα τερματίσ θηκαν στις 30 Απριλίου 1941, η μεταφορά και επισκευή των τεθωρακισμένων σχηματισμών από την Ελλάδα και η ανάπτυξή τους στην Ανατολική Ευρώπη δεν μπορούσαν να γ ί­ νουν ως τις αρχές Ιουνίου. Οσον αφορά το ζήτημα της μακράς χρονικής περιόδου 30 Απριλίου - 22 Ιουνίου 1941, ο παράγο­ ντας που την καθόρισε, τον οποίο συχνά λησμονούν α υτοί που παραποιούν την ι­ στορία, είναι η μάχη της Κρήτης και το πο­ σοστό των αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν για την κατάληψη του νησιού σε σχέση με τον αριθμό των αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν κατά την έναρξη της επιθέσεως εναντίον της Σοβ. Ενώσε­ ως. γ) Ο Χίτλερ έπρεπε, πριν επ ιτεθ εί στη Σο8. Ενωση, να καταλάβει τη ν Ελληνική χερσόνησο, για να βοηθήσει το Μουσσο­ λίνι που είχε π ερ ιέλθ ει σε δυσχερή θέση στο μέτωπο της Αλβανίας και κυρίως για να εξασφαλίσει τα πλευρά και τα νώτα των γερμανικών δυνάμεων που θα επιτίθ εν το ενα ντίον της Ρωσίας. Επίσης έπρε­ πε να εξασφαλίσει τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας από επιδρομές βρ ετα νι­ κών αεροπορικών δυνάμεων με ορμητή­ ριο την Ελλάδα. δ) Δ εν ευσταθούν οι εκ των υστέρων δικαιολογίες ό τι η καθυστέρηση ενά ρξε­ ως του “ Μπαρμπαρόσσα" δεν ο φ είλετα ι στην αντίσταση τη ς Ελλάδας, κυρίως, κα­ τά των Γερμανών και εν μέρ ει και τη ς Γι­ ουγκοσλαβίας, αλλά σε άλλες α ιτίες όπως η μη ολοκλήρωση των κατασκευών των προωθημένων αεροδρομίων στην Ανατο­ λική Ευρώπη, η υγρασία, η γενική ανεπάρ­ κεια εφοδίων στο Γερμανικό Στρατό, η μη ολοκλήρωση των απαιτουμένων τε λ ε ιο ­ ποιήσεων στο μαχητικό αεροσκάφος Me109, η επέμβαση των Βρετανών στην Ελλάδα κ.ά. ε) Η καθυστέρηση της ενάρξεως της εισβολής των Γερμανών στη Σοδ. Ενωση κατά 5 εβδομάδες ο φ είλετα ι στην εμπλο­ κή το υς στα Βαλκάνια, κυρίως δε στις επι­ χειρήσεις εναντίον της Ελλάδας (30 Απρι­ λίου - πέρας καταλήψεως της ηπειρω τι­ κής Ελλάδος, 30 Μαϊου - πέρας καταλήψ ε­ ως της Κρήτης), δεδομένου ό τι η Γιουγκο­

Τα τεθω ρακισμένα των Γερμανών εισέρχονται σε μια ρωσική πόλη.

σελ. 128, 130, 143, 147.

σλαβία μετά δνθήμερο αγώνα υπέκυψε. 8. G. Blumentritt: “ MOSCOW", IN THE FATAL Δίκαια λοιπόν υπάρχει το ερώτημα: DECISIONS, New York 1956, σελ. 50-51. Γιατί παραποιείται η ιστορική αλήθεια ό­ 9. E. Raeder: MY LIFE. Annapolis 1960. σελ. 338. 10. E. Raeder: STRUGGLE FOR THE SEA. σον αφορά την αναβολή της ενάρξεως London 1959, σελ. 197 του σχεδίου "Μπαρμπαρόσσα"; Θα μπο­ 11. NAZI CONSPIRACY AND AGGRESSION, ρούσαμε να διατυπώσουμε τα εξής: Washington 1946-1948, Παράρτημα S', σελ. 1. Επιθυμούν να υποτιμήσουν τον α­ 1109 ποφασιστικό ρόλο της Ελλάδας κατά το Β1 12. Liddel Hart: Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ TOY ΛΟΦΟΥ, Παγκόσμιο Πόλεμο. 1950. σελ. 311. 2. Προσπαθούν, εκ των υστέρων, να 12α. Μ. Shulman: DEFEAT IN THE WEST, New York, 1948, σελ. 65. δικαιολογήσουν το μεγάλο σφάλμα του 13. Liddel Hart: Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ TOY ΛΟΦΟΥ, Χ ίτλερ και του Ανώτατου Γερμανικού σελ. 311. Σ τρατηγείου για την αναβολή ενάρξεως 14. Αχ. Κύρου: ΧΡΟΝΙΚΟΝ 1940-1944, Τόμ. A της επιχειρήσεως. σελ. 338. 3. Επιδιώκουν να μειώσουν τον αρνη­ 15. F. Haider: THE ΗALDER DIARIES. Τόμ. V & τικό ρόλο που έπαιξαν άλλες χώρες, φ ιλι­ VII, Washington 1950, σελ. 163. κά προσκείμενες σήμερα προς τη Γερμα­ 16. F. Haider: HITLER AS WAR LORD, London 1950, σελ. 39. νία. για λόγους που δεν είναι δυνατό να 17. B. Mueller-Hillebrand: THE RELATIONSHIP προσδιορισθούν. BETWEEN THE GERMAN CAMPAINS IN THE 4. Είναι εμπαθείς έναντι της Ελλάδας, BALKANS AND THE INVASION OF RUSSIA, για τί ήταν η μόνη χώρα που αντιστάθηκε Washington 1951, σελ. 14-15, 21-22 στον Αξονα και κατέρριψ ε το μύθο για το 18. B. Mueller: DAS HEER 1939-1945. Τόμ. II. Die αήττητο της Βέρμαχτ. Blitzteldzuege 1939-1941, Frankfurt, 1956, σελ. 86 .

Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Ε ΙΣ 1. ΔΙΣ/ΓΕΣ. ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1940-41. 1985. Σελ. 176. Σ.Εφημ. “ Η Καθημερινή ", 2 Σεπτ. 1989. 3. Time-Life. HISTORY OF THE WORLD. 1989 4. G. Buchheit: Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΝΟΣ ΔΕΚΑΝΕΩΣ (Εκδ. ΓΕΣ 1964), σελ. 150. 5. Ελλ. Επιτροπή Στρατ. Ιστορίας. Διεθνές Συμπόσιο για τα 50 χρόνια από το έπος 194041 (πρακτικά). 1991. σελ. 187. 5α. M.L. van Creveld: HITLER S STRATEGY 194041. THE BALKAN CLUE. Cambridge University Press. 1973. σελ. 182. 6. G.E.Blau: THE GERMAN CAMPAIGNS IN THE BALKANS (SPRING 1941), Washington 1953. σελ. 151. 7. W.Warlimont: INSIDE HITLER'S HEADQUARTERS 1939-1945. New York 1964,

19. R. Hofmann: THE BATTLE FOR THE MOSCOW 1941, Decisive Battles o f World War II: The German View, H.A. Jacobsen and J. Rohmer, New York, 1965, σελ. 137. 20. Αχ. Κύρου: Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΚΑΜΠΗ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ, 1946, σελ. 148. 21. K. Assmann: DEUTSCHE SCHICKSALSJAHRE. Wiesbaden 1950. σελ. 222. 22. K. Assmann: THE BATTLE FOR MOSCOW. TURNING POINT OF THE WAR. Foreign Affairs, New York. lav. 1950, σελ. 309. 23. Αλ. Κύρου: ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΣ. 1972, σελ, 199-200. Σε παρεμφερές συμπέρασμα είχε καταλήξει και ο γνωστός Ρώσος ιστορικός V.T. Fomin σε σχετική μελέτη του στο υπ' αριθ. 6 τεύχος louviou 1957 του περιοδικού “ Voprosui Istorii” . 24. P. A. Zhilin: THEY SEALED THEIR OWN DOOM, Μόσχα 1970. σελ. 176-178 25. P.A. Zhilin: KAK FASHISTSKAYA GERMANIA

GOTOVILA NAPADENIE NA SOVIETSKII SOYUZ (Πώς η Φασιστική Γερμανία προετοίμασε την επίθεση εναντίον της Σοβ. Ενώσεως). Μόσχα 1966, σελ. 195-198. 26. S.P. Platonov ed: I'TORAYA MIRORAYA VOINA 1939-1945 (Ο Δεύτερος Παγκόσμιθος Πόλεμος 1939-1945). Μόσχα 1958. σελ. 139. Είναι η καλύτερη Σοβιετική Ιστορία, σ' έναν τόμο. του πολέμου. Βλ. Μ.Ρ. Gallagher, The Soviet History of World War II, σελ. 198. 26α. Εφημ. “ ΕΣΤΙΑ", 26Φεβρ. 1994. 27. Erhard Moritz: FALL BARBAROSSA (Περίπτωση “ Μπαρμπαρόσσα"). Deutscher Militaerverlag. Ανατ. Βερολίνο 1970, σελ. 169. 28. Εκδ. Υπουργείου Αμύνης ΕΣΣΔ: ISTORIA VELIKOI OTECHESTVENNOI VOINY SOVIETSKOVO SOYUZA 1941-1945 (Η Ιστορία του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου της Σοβ. Ενώσεως 1941-1945), Μόσχα 1963. Τόμ. 1, σελ. 363. 29. Documents on German Foreign Policy, σειρά D, Τόμ. XII, σελ. 374. GESCHICHT DES GROSSEN VATERLAENDISCHEN KRIEGES DES SOWJETUNION, Deutscher Militaer verlag. Ανατολικό Βερολίνο 1962, Τόμ. 1, σελ. 419. 30 W. Anders: HITLER'S DEFEAT IN RUSSIA, Chicago 1953. σελ. 31. 31. Αχ. Κύρου: ΧΡΟΝΙΚΟΝ 1940-1944. Τόμ. A . σελ. 173-174. 32. A. Philippi and F. Heim: DER FELDZUG GEGEN SOWJETRUSSLAND 1941-1945. Sttutgart 1962. σελ. 49. 33. E. Schramm-von Thadden: GRIECHENLAND UND DIE GROSSMAECHTE IM ZWEITEN WELTKRIEG, Wiesbaden, 1955, σελ. 205. 34. G.E. Blau: THE GERMAN CAMPAIGNS IN THE BALKANS (SPRING 1941), σελ. 151. 35. G. Buchheit: Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΝΟΣ ΔΕΚΑΝΕΩΣ (εκδ. ΓΕΣ, 1964), σελ. 150-151. 36. Η. Greiner: DIE OBERSTE WEHRMACHTFUEHRUNG 1939-1945. Wiesbaden. 1951. σελ. 359. 37. Liddel Hart: HISTORY OF THE SECOND WORLD WAR. 1971, σελ. 152 38. Λ. Hillgruber: H itlers Strategie: POLITIK UNDKRIEGFUHEHRUNG 1940-1941, Frankfurt 1965, σελ. 369. 504. 507. 39. Αχ. Κύρου: Η ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, σελ. 144-145. 40. Αχ. Κύρου: Ενθ. ανωτ., σελ. 127-128. 41. Θ. Παπακωνσταντίνου: Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. 1965, σελ. 325. 42. G. Marshall: General Marshall’s Report: THE WINNING OF THE WAR IN EUROPE AND THE PACIFIC, New York 1945, σελ. 1-2. 43. W. L. Shirer: THE RISE AND FALL OF THE THIRD REICH. New York 1960. σελ. 824-825 44. M.L. van Creveld: HITLER’S STRATEGY 194041. THE BALKAN CLUE. Cambridge University Press. 1973, σελ. 182-183. 45. D. Irving: HITLER’S WAR. New York 1977, σελ. 233. 46. Liddel Hart: HISTORY OF THE SECOND WORLD WAR. σελ. 159. 47. THE GREEK WHITE BOOK, Washington 1943, σελ. 14. 47α. Εκδ. ATE, Η ΕΛΛΑΔΑ 1936-1944, 1989, σελ. 32 και HEERESADJUTANT BEI HITLER 1938-1943. AUFZEICHNUNGEN DES MAJORS ENGEL, Stuttgart 1974. σελ. 45. 48. Fr. Genoud: THE TESTAMENT OF ADOLF HITLER: THE HITLER-BORMAN DOCUMENTS. Febr.-April 1945. σελ. 65και W. Maser. HITLER S LETTERS AND NOTES. New York 1974, σελ. 367.

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ετά τη γερμανική εισβολή στη χώ­ ρα μας τον Απρίλιο του 1941, η στρατιωτική ηγεσία του (τότε) Βασιλικού Ναυτικού αποφάσισε τη συνέχιση του αγώνα στο πλευρό των Συμμαχικών δυνάμεων. Ακολούθησε ο από­ πλους όλων των πλοίων μας από τους ναυστάθμους και τα αγκυροβολιά τους και η μετάβασή τους στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Είναι ιστορικό γεγονός ότι η απόφαση αυτή δεν έτυχε ευμενούς απήχησης από με­ ρίδα των πληρωμάτων των πλοίων του Στό­ λου. συμπεριλαμβανομένων και αξιωματι­ κών, καθώς και μερικών κυβερνητών. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως των πληρω­ μάτων συμφώνησε με τη συνέχιση του αγώ­ να στη Μέση Ανατολή. Στα τέλη του 1941 ο Ναύαρχος Κάνινγκαμ (Βρετανός Στόλαρχος της Μεσογείου) και οι επιτελείς του, έκριναν ότι οι δυνατό­ τητες των Ελλήνων ναυτικών ήταν τέτοιες ώστε να εισηγηθούν θετικά για την ενί­ σχυση του Στόλου μας με δύο καινούργια αντιτορπιλλικά, ενός νέου τύπου, τα οποία ναυπηγούντο τότε σε βρετανικά ναυπηγεία για λογαριασμό του Βασιλικού Ναυτικού (Royal Navy/RN). Αυτά τα δύο νέα αντιτορπιλλικά ονομάστηκαν “ ΠΙΝΔΟΣ", προς τιμή των ηρωικών αγώνων του Στρατού μας στην ομώνυμη οροσειρά, και “ ΑΔΡΙΑΣ” , προς τιμή των επίσης ηρωικών αγώνων του Ναυτικού μας στην Αδριατική. Στο μεν πρώτο τοποθετήθηκε κυβερνήτης ο Αντιπλοίαρχος Κύρης, στο δε δεύτερο ο Αντιπλοίαρχος Ιωάννης Τούμπας. Ο τελευταίος είχε δώσει ήδη δείγματα των ηγετικών του ικανοτήτων, τόσο στη διοί­ κηση του διπλού ναυτικού οχυρού του Με­ γάλου Εμβόλου στην είσοδο του Θερμαϊκού, όσο και ως κυβερνήτης του Α/Τ “ ΑΕΤΟΣ". Τη διακυβέρνηση του τελευταίου ανέλαβε κά­ τω από αντίξοες συνθήκες (έπειτα από προ­ φορική εντολή του τότε Αρχηγού Στόλου στον όρμο Μεγάρων, τον Απρίλιο του 1941), λόγω της άρνησης του πληρώματος να υπα­ κούσει στις εντολές και της ανικανότητας του κυβερνήτη να επιβληθεί. Με σύντονες κινήσεις ο Πλωτάρχης Τούμπας κατάφερε όχι μόνο να θέσει υπό τις διαταγές του το πλήρωμα, αλλά και να φθάσει το πλοίο του με ασφάλεια στην Αλεξάνδρεια. Ο ίδιος στη συνέχεια, με τη βοήθεια των αξιωματικών του, μετέτρεψε το πλήρωμα αυτό σε ένα από τα ικανότερα του Στόλου μας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αρκετοί από το πλή­ ρωμα του “ΑΕΤΟΣ” αποτέλεσαν και τον “πυρήνα” για την επάνδρωση του “ ΑΔΡΙΑΣ". Στις 31 Ιανουαρίου 1942 ο Τούμπας πα­ ρέδωσε τη διακυβέρνηση του “ΑΕΤΟΣ” , που βρισκόταν στην Καλκούτα των Ινδιών για γε­ νικές επισκευές, και μαζί με μερικούς αξιω­ ματικούς και ένα μέρος των υπαξιωματικών και των ναυτών επιβιβάστηκαν στο επιταγ­ μένο υπερωκεάνειο “ Στραθνέιβερ” . Μετά το διάπλου της Αφρικής έφθασαν στη Γλασκώβη της Σκωτίας, προς παραλαβή του νέ­ ου αντιτορπιλλικού. Το Α/Τ ΆΔΡΙΑΣ" ήταν ένα αντιτορπιλλικό τύπου “ Hunt" που είχε καθελκυστεί λίγο

Μ

Η ΤΡΑΝΗ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΟΣΥΝΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΟΤΑΝ ΣΤΙΣ 22

ΓΕΝΝΑΙΟΣ "ΑΔΡΙΑΣ" ' ΠΡΟΣΕΚΡΟΥΕ ΣΕ ΝΑΡΚΗ ΛΙΓΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ

ΚΑΛΥΜΝΟΥ,

ι στο λιμάνι της

ΑΣΦΑΛΩΣ ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΕ ΟΤΙ 53 ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ Ι Δ Ι Α °ε γ Ι Ύ τ ε Ρ Η

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΑ ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙΤΟ Η ΕΘΝΙΚΗ ΜΑΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΕΠΙ ΔΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΡΑΧΟΝΗΣΙΔΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΗΤΑΝ ΕΠΙΜΕΛΩΣ ΟΥΔΕΤΕΡΗ ΚΑΙ ΑΠΟΥΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΠ. ΕΙΚΟΣΙ ΕΝΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΤΟΥ ΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΘΡΥΛΙΚΟΥ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟΥ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΓΩΜΕΝΗΣ ΝΥΧΤΑΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1943, ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ. 0 1 ΕΝΑΠΟΜΕΙΝΑΝΤΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ, ΜΕ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΝ ΑΞΙΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗ (ΤΟΤΕ) ΑΝΤΙΠΛΟΙΑΡΧΟ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥΜΠΑ, ΚΑΙΑΦΕΡΑΝ ΝΑ ΠΡΟΣΑΙΓΙΑΛΩΣΟΥΝ ΤΟ ΜΙΣΟ ΠΛΟΙΟ ΤΟΥΣ ΣΕ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΚΤΗ, ΝΑ ΤΟ ΕΠΙΣΚΕΥΑΣΟΥΝ ΠΡΟΧΕΙΡΑ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΤΟΛΜΗΣΟΥΝ ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ (ΠΟΥ ΑΠΕΙΧΕ ΠΕΡΙΠΟΥ 700 nm), ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΝΑΥΤΙΚΑ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΩΝΥΜΗ ΜΕ ΤΗ ΝΑΥΤΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, ΘΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ. ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ

-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πριν από την άφιξη του πληρώματος στη Σκω­ τία και βρισκόταν προς συμπλήρωση του εξο­ πλισμού του στα ναυπηγεία Swan and Hunters στην περιοχή Newcastle on Tyne. Ολό­ κληρο το πλήρωμα του πλοίου, από τον κυβερ­ νήτη μέχρι τους ναύ­ τες, εκπαιδεύτηκε στις νέες συσκευές και τα νέα συστήματα από τους Βρετανούς. Στις 20 Ιουλίου 1942 πραγματοποιήθηκε η ε­ πίσημη παραλαβή του Α/Τ "ΑΔΡΙΑΣ" και κατά τη διάρκεια μιας σε­ μνής και ιδιαίτερα συγκινητικής τελετής υψώθηκε η ελληνική σημαία στον ιστό του πλοίου. Μόλις ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση του πληρώματος ο "ΑΔΡΙΑΣ" άρχισε να συμμετέχει σε επιχειρησιακές δραστηριότη­ τες των Συμμάχων, αρχικά στη συνοδεία νη­ οπομπών που μετέφεραν στρατεύματα και εφόδια από τις ΗΠΑ στη Βρετανία, αργότε­ ρα δε και σε άλλες πιο σύνθετες και απαιτη­ τικές αποστολές.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Α/Τ “ Α Δ Ρ ΙΑ Σ” ΣΤΟΝ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟ Η πρώτη ευκαιρία για δράση, στο νέο αντιτορπιλλικό του Στόλου μας και στο πλή­ ρωμά του, δόθηκε στις αρχές του 1943. Η ε­ ποχή εκείνη ήταν για το Βόρειο Ατλαντικό μία από τις χειρότερες και τα 10 Μπωφόρ ή­ ταν κάτι το σύνηθες. Αυτή η κατάσταση ό­ μως δεν εμπόδιζε τα πλοία της νηοπομπής να πραγματοποιούν το ταξίδι τους. Τότε ο “ΑΔΡΙΑΣ" συνόδευε μια εξαιρετικά μεγάλη από πλευράς αριθμού πλοίων και σημαντική από πλευράς περιεχομένου (στρατεύματα) νηοπομπή. Στις 27 Ιανουαρίου 1943 εντοπί­ στηκε με το σόναρ του πλοίου εχθρικό υπο­ βρύχιο, εναντίον του οποίου ο "ΑΔΡΙΑΣ" επετέθη αμέσως με διαδοχικές ρίψεις βομ­ βών βάθους για 90 λεπτά. Μετά το συμβάν ο κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού ενημέρω­ σε λεπτομερώς το Βρετανικό Ναυαρχείο, το οποίο και κατέταξε το εχθρικό υποβρύχιο στον καταρτιζόμενο κάθε μήνα “πίνακα ε ­ χθρικών απωλειών" ως "πιθανότατα βυθισθέν". Οπως όμως ευθαρσώς ομολόγησε αργότερα (μετά τον Β' ΠΠ) ο ίδιος ο Τούμπας, θεωρούσε ότι το συγκεκριμένο υπο­ βρύχιο διέφυγε. Στις 13 Φεβρουάριου 1943 το AT "ΑΔΡΙΑΣ" συνόδευε μια μικρή νηοπομπή από το Τακοράντι ως το Φρη-Τάουν της Σιέρρα Λέονε στο Νότιο Ατλαντικό. Νωρίς το α­ πόγευμα οι συσκευές του πλοίου επισήμαναν εχθρικό υποβρύχιο να πλέει σε κατά­ δυση. Αρχισε πάλι καταδίωξη με βόμβες βά­ θους. Επειτα από αρκετές ώρες διαδοχικών προσβολών του υποβρυχίου, παρατηρήθηκε να απλώνεται στην επιφάνεια της θάλασσας μεγάλη κηλίδα πετρελαίου. Λίγες στιγμές

Μ έλη του πληρώματος του Α/Τ "ΑΔΡΙΑΣ" στη Σκωτία. Στο κέντρο διακρίνεται ο Υποπλοίαρχος Χρ. Λεβαντίνος και δεξιό ο Σημαιοφόρος Π. Δρακαρης.

αργότερα φάνηκε για λίγο και η πρώρα του υποβρυχίου, καθώς προσπαθούσε να ανέλθ ει στην επιφάνεια για να διασωθεί το πλή­ ρωμα. Ο κυβερνήτης του ΑΔΡΙΑΣ διέταξε ταχεία στροφή του πλοίου με κατεύθυνση το εχθρικό υποβρύχιο και πορεία "πάσει δυνάμει" για να το εμβολίσει. Πριν όμως φθάσει σε αυτό η πρώρα του υποβρυχίου άρχισε να βυθίζεται, ενώ στον ωκεανό φανε­ ρωνόταν μια ακόμα μεγαλύτερη κηλίδα πε­ τρελαίου. Αργότερα, μετά τον πόλεμο, με βάση τα στοιχεία του Βρετανικού, του Αμε­ ρικανικού και του Γερμανικού Ναυαρχείου, το υποβρύχιο αυτό θεωρήθηκε "οριστικώς απωλεσθέν"! Ηταν το υποβρύχιο U-623 που χάθηκε αύτανδρο. Οσο ο “ΑΔΡΙΑΣ” βρισκόταν στο Φρη-Τάουν συμμετείχε στις προσπάθειες για την α­ νεύρεση και τη σύλληψη του ισπανικού φορ­ τηγού “ Μόντε Ναράνκο” που μετέφερε λα­ θραία λευκόχρυσο από την Αργεντινή. Ο ' ΑΔΡΙΑΣ” στάθηκε τυχερός (αλλά και ικα­ νός) και από τα 10 καταδρομικά και αντιτορπιλλικά που συμμετείχαν στην επιχείρηση ή­ ταν αυτός που το εντόπισε και το συνέλαβε μέσα στον αχανή Ατλαντικό, Για το λόγο αυτό έλαβε συγχαρητήριο σήμα από το Βρε­ τανό ναύαρχο. Στη συνέχεια και σε αναγνώριση των ικα­ νοτήτων κυβερνήτη και πληρώματος, ο "ΑΔΡΙΑΣ” τέθηκε επικεφαλής της προστα­ τευτικής συνοδείας του μεγάλου βρετανι­ κού θωρηκτού HMS "Malaya" μέχρι το Γι­ βραλτάρ. Κατά τη διάρκεια της αποστολής αυτής το Βρετανικό Ναυαρχείο, με επίσημο σήμα του. "χρέωσε στο ΑΔΡΙΑΣ" τη βύθι­ ση ενός γερμανικού υποβρυχίου (U-623), γε­ γονός που είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβίβα­ ση πολλών συγχαρητηρίων σημάτων (με τον "οπτικό τηλέγραφο” ) από όλα τα υπόλοιπα πλοία της συνοδείας. Σύμφωνα με τη ναυτι­ κή παράδοση, ο Δίοπος Σαββάκης - ο “ καλλι­ τέχνης” του Α/Τ "ΑΔΡΙΑΣ" - ζωγράφισε σε κάθε πλευρά της καπνοδόχου του πλοίου, ε­ ντός κύκλου, μια μαύρη σβάστικα, που σήμαινε τη βύθιση ενός γερμανικού υποβρυχί­ ου. Μετά από την επιτυχή ολοκλήρωση της συγκεκριμένης αποστολής και έπειτα από σχετικό σήμα του Βρετανικού Ναυαρχείου ο ΑΔΡΙΑΣ" εντάχθηκε σε μια πολύ ισχυρή δύ­

Ο Δίοπος AS. Σαββάκης ζωγραφίζει τον αγκυλωτό σταυρό, που α ντισ τοιχεί στη βύθιση του γερμανικού υποβρυχίου, στην καπνοδοχο του Α/Τ “ ΑΔΡΙΑΣ".

ναμη κρούσης, η οποία μεταξύ των άλλων αποτελείτο από τα βρετανικά θωρηκτά HMS “ Nelson” και HMS "Rodney", προς εκτέλεση αποστολών συνοδείας και επιθετικών απο­ στολών, κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς και­ ρικές συνθήκες.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ Α/Τ “ Α Δ Ρ ΙΑ Σ” ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ Στις 18 Απριλίου 1943 το ΑΠ' "ΑΔΡΙΑΣ” έ­ λαβε την εντολή να αποπλεύσει για το λιμά­ νι της Αλεξάνδρειας, από το λιμάνι Μπον του Αλγεριού. Σε αυτό επέβαινε και ο Πλοί­ αρχος Αλεξανδρής, νεοτοποθετηθείς ως Αρχηγός Στόλου. Από το Μπον πέρασε, μαζί με το βρετανικό αντιτορπιλλικό HMS ' Assadi". χωρίς προβλήματα από το στενό της Μάλτας. Φθάνοντας στο νησί πληροφορήθηκαν ότι ένα άλλο ελληνικό αντιτορπιλλικό. το "ΜΙΑΟΥΛΗΣ . ήταν το πρώτο συμμα­ χικό που διέπλευσε τη Μεσόγειο, αντί να κά­ νει το γύρο της Αφρικής και να φθάσει στην Αλεξάνδρεια. Κυβερνήτης του “ ΜΙΑΟΥΛΗΣ" ήταν ο Αντιπλοίαρχος Μίλτος Ιατρίδης, πρώ­ ην κυβερνήτης του Υ/Β "ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ". Λίγες μέρες αργότερα ο "ΑΔΡΙΑΣ" κατέ­ πλευσε στην Αλεξάνδρεια και εντάχθηκε στη δύναμη του 22ου Στολίσκου Αντιτορπιλλικών (22 ΣΑ). Διοικητής του ΣτοΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

•jß ™

λίσκου ήταν ο Αντιπλοίαρχος Wright, ο οποί­ ος είχε το σήμα του στον ιστό του αντιτορπιλλικού HMS “ Hairworth” (ίδιου τύπου με το “ΑΔΡΙΑΣ” ). Με βάση το λιμάνι της Αλεξάν­ δρειας τα δύο προαναφερθέντα σκάφη συνόδευαν νηοπομπές των 100-120 πλοίων στη Μάλτα, κάτω από δυσχερείς και επικίν­ δυνες συνθήκες. Βασικός κίνδυνος τότε για τις νηοπομπές ήταν τα τορπιλλοπλάνα και όχι τόσο τα εχθρικά υποβρύχια. Τα τορπιλλοπλάνα επιτίθεντο το λυκαυγές, αλλά κυρίως το λυκόφως, προκαλώντας σοβαρές απώλειες. Σε ένα απόγευμα εχθρικά αερο­ πλάνα βύθισαν δύο πλοία μιας νηοπομπής έμφορτα με στρατιώτες, επιφέροντας σημα­ ντικότατες απώλειες. Ο “ΑΔΡΙΑΣ" μόνο διέ­ σωσε 116 ναυαγούς από διάφορες χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, μεταξύ των οποίων ήταν 30 τραυματίες. Το πρωί της 15ης Μαϊου 1943 επιθεώρη­ σε το Α/Τ “ΑΔΡΙΑΣ" ο νέος υπουργός Ναυτι­ κών Σοφοκλής Βενιζέλος. Επειτα το αντιτορπιλλικό μας απέπλευσε για τη συνοδεία δύο μεγάλων νηοπομπών, που έπλεαν για την Τρίπολη (ΛιΘύης) και τη Μάλτα, αποτελούμενων από 41 πλοία. Τη συνοδεία αποτελούσαν 11 αντιτορπιλλικά. Χαρακτηριστικό της δραστηριότητας του ΑΔΡΙΑΣ σε αυτό το διάστημα είναι ότι τον Ιούνιο του 1943 βρισκόταν 24 μέρες εν πλω συνοδεύοντας νηοπομπές. Μάλιστα στο τέλος Ιουνίου 1943 ο “ΑΔΡΙΑΣ” διέσωσε και τον πιλότο ενός Hurricane της 274ης Μοίρας Δίωξης της RAF (Υποσμηναγός H.H. Mook). Από την πρώτη μέρα της διεξαγωγής της “ επιχείρησης ΧάσκΓ. όπως ήταν η κωδική ο­ νομασία της απόβασης των Συμμάχων στη Σικελία (στις 10 Ιουλίου 1943), ο ' ΑΔΡΙΑΣ συμμετείχε με επιτυχία μαζί με τα υπόλοιπα αντιτορπιλλικά του 22ου ΣΑ. Κατά τη διάρκειά της ο “ΑΔΡΙΑΣ" διέσωσε δύο ακόμα πιλότους καταδιωκτικών (ένα Βρετανό και ένα Νοτιοαφρικανό) και τρεις Αμερικανούς αε­ ροπόρους, μέλη του πληρώματος ενός καταρριφθέντος βομβαρδιστικού Β-26; Οι τε ­ λευταίοι περισυνελέγησαν από τη θάλασσα με μια παράτολμη ενέργεια του Ανθυποπλοί­ αρχου Δράκαρη, ο οποίος με τη βενζινάκατο του αντιτορπιλλικού τους διέσωσε κυριολε­ κτικά μέσα από τα χέρια των Γερμανών Στις 13 Ιουλίου 1943, ο "ΑΔΡΙΑΣ" και το HMS “ Hairworth” διατάχθηκαν να καταπλεύσουν στην εχθροκρατούμενη ακόμα Αυγούστα της Σικελίας, να αποβιβάσουν ομάδα 120 Βρετανών κομμάντος του 1ου Συντάγ­ ματος SAS και να τους υποστηρίξουν. Κατά την επιχείρηση αυτή οι πυροβολητές του “ΑΔΡΙΑΣ" προσέβαλαν ένα γερμανικό βομ­ βαρδιστικό, το οποίο έπεσε στην ξηρά. Αργότερα ο “ ΑΔΡΙΑΣ" έπλευσε στο εσωτερι­ κό λιμάνι της Αυγούστας για να παραλάβει τους 120 Βρετανούς, κάτω από συνεχή γερ­ μανικά πυρά. Στις 20 Ιουλίου 1943, στην επέτειο της συμπλήρωσης ενός χρόνου δράσης του αντιτορπιλλικού μας, αυτό διατάχθηκε να πραγματοποιήσει μια προκεχωρημένη νυκτερινή περιπολία με σκοπό την αναχαίτι­ ση, με κάθε τρόπο, πιθανών επιθέσεων γερ­

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μέλη του πληρώματος του αντιτορπιλλικού στα συντρίμμια καταρριφ θέντος ιτα λικού αεροσκάφους.

Στιγμιότυπ ο από την παράδοση του Ιταλικού Στόλου στις ΙΟ Σεπτεμβρίου 1943. Το “ ΑΔΡΙΑΣ" αντιπ λέει το ιταλικό καταδρομικό "Λ ουίτζι Καντορνα” .

> \;Ι

»

Αναμνηστική φωτογραφία του πληρώματος του “ ΑΔΡΙΑΣ" με τον κυβερνήτη του Αντιπλοίαρχο Τούμπα (όρθιο στο κέντρο) στο πρόστεγο του πλοίου, στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας.

μανικών τορπιλλακάτων εναντίον του λιμα­ νιού της Αυγούστας. Μαζί του, και υπό τις διαταγές του Τούμπα. ήταν το βρετανικό αντιτορπιλλικό HMS Quandock". Κατά τη διάρκεια της περιπολίας σημειώθηκε εμπλο­ κή των δύο αντιτορπιλλικών με τρεις γερμα­ νικές τορπιλλακάτους, από τις οποίες ο ΑΔΡΙΑΣ βύθισε τις δύο και προκάλεσε στην τρίτη αρκετές ζημιές. Στην εμπλοκή αυτή ο “ΑΔΡΙΑΣ” είχε τον πρώτο του νεκρό (τον Δίοπο πυροβολητή Αντωνίου από το Αγκίστρι της Αίγινας) και 18 τραυματίες, ενώ επί του πλοίου καταμετρήθηκαν 39 τρύπες

από γερμανικά βλήματα και θραύσματα. Η α­ ντίδραση του πληρώματος στη ναυμαχία αυτή ήταν εξαιρετική, ενώ οι ζημιές αποκαταστάθηκαν αμέσως από το άγημα μάχης του πλοίου, που είχε επικεφαλής τον ύπαρ­ χο Πλωτάρχη Αθανάσιο Αθανασίου και τον Α' Μηχανικό Υποπλοίαρχο Κ. Χρυσάνθη. Το HMS “ Quandock” είχε σοβαρές ζημιές στον κατευθυντήρα, καθώς και νεκρούς και τραυματίες. Για την επιτυχή του δράση στη ναυμαχία αυτή ο “ΑΔΡΙΑΣ" έλαβε πληθώρα συγχαρητηρίων σημάτων από Βρετανούς και Ελληνες ναυάρχους, καθώς και από τον

Γ

υπουργό Ναυτικών. Μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην Ιστορία του “ΑΔΡΙΑΣ" ήταν η επιλογή του πλοίου από τους Βρετανούς για να συμμετάσχει στη μικρή ναυτική δύναμη στην οποία θα παραδινόταν ο Ιταλικός Στό­ λος του Νότου, στις 10 Σεπτεμβρίου 1943. Τα υπόλοιπα πλοία της δύναμης ήταν τρία βρε­ τανικά αντιτορπιλλικό. Σημειώνουμε ότι στην αντίστοιχη βρετανική ναυτική δύναμη στην οποία παραδόθηκε ο Ιταλικός Στόλος του Βορρά συμμετείχε το Α/Τ "ΒΑΣ. ΟΛΓΑ".

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Το Σεπτέμβριο του 1943 είχαν αρχίσει οι επιχειρήσεις για την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων, τα οποία μέχρι τότε τελού­ σαν υπό ιταλική κατοχή (μέχρι την παράδο­ ση της Ιταλίας) και στη συνέχεια υπό γερμα­ νική. Τα συμμαχικά πλοία έπρεπε να δρά­ σουν σε θαλάσσια περιοχή με πολλά νησιά, αρκετά από τα οποία διέθεταν αεροδρόμια. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα το ναυτικό των Συμμάχων να επιχειρεί χωρίς α­ εροπορική κάλυψη και να υφίσταται σημα­ ντικότατες απώλειες. Μέσα σε διάστημα δύο μηνών βυθίστηκαν έξι αντιτορπιλλικά (το ελληνικό ΒΑΣ, ΟΛΓΑ" και τα βρετανικά

Ο “ ΑΔΡΙΑΣ" στην ακτή του Γκιουμουσλούκ, δέκα ώρες μ ετά την πρόσκρουση στη νάρκη.

HMS “ Intrepid", “ Panther" "Hairworth", “ Eclipse” και “ Dalverton"), ενώ ε­ κτός μάχης τέθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα τέσσερα καταδρομικά και τρία αντιτορπιλλικά, μετα­ ξύ των οποίων ήταν και ο ΑΔΡΙΑΣ". Στα­ τιστικό στοιχεία ανα­ φέρουν οτι το ενα τρίτο των συμμαχι­ κών πλοίων που απέ­ πλεαν από τους ναυστάθμους τους με προορισμό τα Δω­ δεκάνησα, δεν επέ­ στρεφαν σε αυτους γιατί βυθίζονταν ή τίθεντο εκτός μάχης. Σε αυτές τις τόσο δύ­ σκολες επιχειρήσεις συμμετείχε και ο "ΑΔΡΙΑΣ" με το πλή­ ρωμά του στην καλύ­ τερη κατάσταση και την απόδοσή του στο υψηλότερο σημείο της. Στις 20 Οκτωβρίου 1943 ο Αντιπλοίαρχος Τούμπας παρουσιάστηκε στο γραφείο του διοικητή των Αντιτορπιλλικών Αρχιπλοιάρ­ χου Todd, ο οποίος του ανήγγειλε ότι ο “ ΑΔΡΙΑΣ" θα έπρεπε να είναι έτοιμος να αποπλεύσει για τα Δωδεκάνησα στις 03:00 της 21ης Οκτωβρίου 1943. Ο ίδιος δε είπε προφητικά στον Αντιπλοίαρχο Τούμπα ότι δεν έδινε περισσότερο από 20% πιθανότη­ τες να τον ξαναδεί. Πραγματικά ο Αρχιπλοί­ αρχος Todd σκοτώθηκε τέσσερις μέρες αρ­ γότερα κατά τη βύθιση του αντιτορπιλλικού HMS "Eclipse” . Το Α/Τ “ΑΔΡΙΑΣ" απέπλευσε μαζί με άλ­ λα τρία βρετανικά αντιτορπιλλικά (HMS “ Jarvis", HMS “ Pathfinder” και HMS “ Hairworth” ) από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας μεταφέροντας εφόδια και πυρομαχικά για τα συμμαχικά στρατεύματα που κατείχαν τη Λέρο. Σύμφωνα με το σχέδιο δύο από τα αντιτορπιλλικά θα έπρεπε να εισέλθουν στον όρμο Λακί της Λέρου (όπου πριν από μερι­ κές μέρες είχε βυθιστεί η “ ΒΑΣ. ΟΛΓΑ” ) για να ξεφορτώσουν τα εφόδια, ενώ τα υπόλοι­ πα δύο θα πραγματοποιούσαν μια επιχείρη­ ση αντιπερισπασμού στην Κάλυμνο. Το επό­ μενο βράδυ το ίδιο σενάριο θα πραγματο­ ποιείτο αντίστροφα. Το πρώτο βράδυ θα ξε­

φόρτωναν τα εφόδια τα HMS ‘'Jarvis” και HMS “ Pathfinder", ενώ ο "ΑΔΡΙΑΣ" και το HMS "Hairworth" θα εκινούντο προς την Κά­ λυμνο. Μέχρι τις 03:02 της 22ας Οκτωβρίου 1943 ο Πλοίαρχος Wright, διοικητής του 22 ΣΑ, ο οποίος είχε πρόσφατα προαχθεί στο βαθμό αυτό, αποφάσισε να διακοπεί η προ­ σπάθεια για αντιπερισπασμό-ανεπιτυχής μέ­ χρι τη στιγμή εκείνη - και να πλεύσουν τα πλοία στο σημείο συνάντησης με τα άλλα δύο. Τότε φάνηκαν φώτα στο αεροδρόμιο της Κω, γεγονός που σήμανε ότι είχαν γίνει αντιληπτοί από τους Γερμανούς και ότι θα α­ κολουθούσε αεροπορική επίθεση. Πραγμα­ τικά έπειτα από λίγο ακούστηκε από πάνω τους ο βόμβος αναγνωριστικού αεροσκά­ φους που έριχνε κόκκινες φωτοβολίδες. Στις 03:11 ο "ΑΔΡΙΑΣ" δέχθηκε την πιο σφοδρή αεροπορική επίθεση που είχε ποτέ δεχθεί, σύμφωνα με μεταγενέστερη ομολο­ γία του ίδιου του κυβερνήτη του, ενώ έπλεε με ταχύτητα 23 kts προς το στενό της Κω. Το HMS "Hairworth" προηγείτο και δέχτηκε την πρώτη επίθεση των βομβαρδιστικών κάθε­ της εφόρμησης Ju-87 Stuka, η οποία ήταν α­ νεπιτυχής. Τη στιγμή της επίθεσης άλλα γερμανικά αεροσκάφη υπερίπταντο του χώ­ ρου ρίχνοντας φωτοβολίδες και φωτίζοντας την περιοχή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο "ΑΔΡΙΑΣ” . που ακολουθούσε στο “ αυλάκι” το βρετανικό αντιτορπιλλικό, να διακρίνεται σαν “ σκούρα κηλίδα” ανάμεσα στα λευκά απόνερα του HMS “ Hairworth" (που προηγεί­ το) και στα δικά του. Από τις 03:18 ο “ΑΔΡΙΑΣ” δέχθηκε τον κύριο όγκο των αε­ ροπορικών επιθέσεων, ευτυχώς χωρίς επι­ τυχία, αποφεύγοντας τις βόμβες πλέοντας ελίγδην. Η επίθεση συνεχίστηκε το ίδιο έ­ ντονη για ένα εικοσάλεπτο, μέχρις ότου το HMS “ Hairworth" έριξε στη θάλασσα ένα καπνογόνο, επί του οποίου “ έπεφταν” τα γερ­ μανικά βομβαρδιστικά. Στις 07:00 τα δύο πλοία αγκυροβόλησαν εσωτερικά των νήσων Γιέντι Ατάλα και παρέμειναν ολόκληρη τη μέρα χωρίς άλλα προ­ βλήματα. Στις 19:30 της ίδιας μέρας διατάχθηκε ο απόπλους των πλοίων και η επι­ στροφή τους για τη διενέργεια αντιπερισπα­ σμού στην Κάλυμνο, αφού δεν είχε γίνει η εκφόρτωση των εφοδίων στη Λέρο. Στις 21:56 ακριβώς μια ισχυρότατη διπλή έκρηξη συγκλόνισε το Α/Τ “ΑΔΡΙΑΣ". Επακολούθη­ σε μια ακόμα τρομακτικής ισχύος έκρηξη που συνοδεύτηκε από μια σειρά δυνατούς κρότους και τριγμούς σιδερικών που έσπα­ ζαν. Τότε ο κυβερνήτης, ο οποίος τη στιγμή της πρόσκρουσης στην εχθρική νάρκη βρι­ σκόταν στη γέφυρα, αντιλήφθηκε ότι ο “ΑΔΡΙΑΣ" είχε κοπεί στα δύο και το εμπρός από τη γέφυρα τμήμα του πλοίου είχε "εξα­ φανιστεί". Ο Τούμπας μετέβη στην πίσω γέ­ φυρα του πλοίου και εκεί πληροφορήθηκε από τον Α' Μηχανικό Υποπλοίαρχο Αράπη ότι οι κινητήρες και οι λέβητες ήταν εντάξει και ότι το πλοίο διατηρούσε την ταχύτητά του. Ο ύπαρχος Πλωτάρχης Χαριτόπουλος τον πληροφόρησε ότι υπάρχει ακατάσχετη διαρροή στο “ καρρέ" των αξιωματικών και μικρότερη στο διπλανά διαμέρισμα. Το πρώ­

17

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

το διάφραγμα που άντεχε και δεν παρουσία­ ζε διαρροή ήταν του Α’ λεβητοστασίου. Οσοι από το πλήρωμα μπορούσαν να βοηθή­ σουν έσπευσαν αμέσως για να ενισχύσουν τα διαφράγματα του πλοίου , το οποίο είχε ήδη πάρει μια κλίση 12° προς τα δεξιά και ή­ ταν έμπρωρο, δηλαδή έγερνε προς τα ε­ μπρός. To HMS “ Hairworth” πλησίασε αργά και ο κυβερνήτης του ενημέρωσε το "ΑΔΡΙΑΣ" ότι θα παρέβαλλε για να επιβιβασθεί το πλήρωμα σε αυτό και να εγκαταλειφθεί το πλοίο. Ο Τούμπας απάντησε ότι το πλήρωμα δεν θα εγκατέλειπε το πλοίο του και ότι προτίθετο να το προσαράξει σε κάποια από τις παρακείμενες τουρκικές ακτές. Την ίδια στιγμή οι οπτήρες του “ΑΔΡΙΑΣ" α­ νέφεραν ότι φάνηκε εχθρική τορπιλλάκατος στα αριστερά του πληγωμένου πλοίου. Αμέ­ σως το ΗMS “ Hairworth” έστρεψε προς αντι­ μετώπιση του εχθρικού πλοίου, κατευθυνόμενο εναντίον του πλέοντας “πάσει δυνά­ μει". Επειτα από λίγο όμως επέστρεψε και πληροφόρησε το “ΑΔΡΙΑΣ” ότι αυτό που φά­ νηκε σαν “τορπιλλάκατος” δεν ήταν τίποτα άλλο από το αποκοπέν τμήμα του που έπλεε ακόμα. Το βρετανικό αντιτορπιλλικό βρισκό­ ταν σε απόσταση 100 περίπου υαρδών από το Α/Τ ΑΔΡΙΑΣ", όταν στις 22:10 σημειώθη­ κε μια τρομακτική έκρηξη στο πλοίο, που σκεπάστηκε σχεδόν ολόκληρο από τη θά­ λασσα, ενώ μια λάμψη ύψους 100 m το “ φώ-

7ο απλό και απ έριττο μνημείο των πεσόντων του Α/Τ ΑΔΡΙΑΣ" στο Γκιουμουσλούκ.

τισε". Οπως είπε αργότερα ο Τούμπας, “ μό­ νο τότε αντιληφθήκαμε ότι είχαμε πέσει σε ναρκοπέδιο και δεν είχαμε τορπιλλισθεί". Το Α/Τ “ ΑΔΡΙΑΣ" προσπάθησε να περισυλλέξει πιθανούς επιζώντες, αλλά τέτοιοι δεν φαίνονταν πουθενά. Για κάθε περίπτω­ ση ο Τούμπας διέταξε και ρίχτηκε μια σχεδία και ο ίδιος κατευθύνθηκε προς τις τουρκι­ κές ακτές, αφού το πλοίο του είχε ήδη πάρει κλίση 23°. Την ίδια στιγμή πετάχτηκαν στη θάλασσα τα απόρρητα έγγραφα και οι κώδι­ κες του πλοίου, ενώ οι ειδικές ομάδες άρχι­ σαν να καταστρέφουν τις συσκευές ραντάρ και σόναρ. Για να γίνουν όλα αυτά, να διατη­ ρηθεί το πλοίο στην επιφάνεια και να πλεύ­ σει προς την Τουρκία, όλοι οι άνδρες του πληρώματος εργάζονταν υπεράνθρωπα. Επί του πλοίου δεν υπήρχαν χάρτες και πυξίδες και ο Τούμπας το κυβερνούσε με οδηγό τον Πολικό Αστέρα και τα βουνά της Καλύμνου. Ταυτόχρονα διέταξε και έγινε μικρός σημαι­ οστολισμός, ενώ έγινε έπαρση και της “ κα­ λής" μεταξωτής σημαίας του πλοίου, που ή­ ταν ευγενική προσφορά των Ελληνίδων κυριών της παροικίας μας του Λονδίνου στις 20 Ιουλίου 1942. Αν έμελλε να βυθιστεί το πλοίο, αυτό θα γινόταν όπως άξιζε σε ένα γενναίο και περήφανο πολεμιστή. Το πλοίο είχε βγει από το ναρκοπέδιο και είχε διανύσει 20 nm περίπου. Η κλίση του είχε αυξηθεί στις 28°. Τότε ο κυβερνήτης είδε μερικά φωτάκια στην ακτή. Σκέφτηκε ότι πρέπει να είναι σπίτια ψαράδων, άρα εκεί κοντά θα βρισκόταν κάποια παραλία. Εκεί θα προσά­ ραζε το πλοίο του. Διακόσια μέτρα από την ακτή διέταξε “ κράττει οι κινητήρες” , ώστε το πληγωμένο σκάφος να “ ακουμπήσει μα­ λακά” στην αμμουδιά. Το πλοίο είχε φθάσει στο Γκιουμουσλούκ, την αρχαία Μύνδον. Τότε άρχισαν να δίνονται συστηματικά οι πρώτες βοήθειες στους τραυματίες. Ο Ανθυποπλοίαρχος Ιατρός Καποδίστριας, ο γιατρός του πλοίου, έκοβε με ένα κοινό ψα­ λίδι το αριστερό χέρι από τον αγκώνα του Δίοπου μηχανικού Γιώργου Παπαφρατζέ-

σκου, όταν μπήκε ο Τούμπας στο καρρέ των υπαξιωματικών που είχε μετατραπεί σε χει­ ρουργείο. Ο κυβερνήτης άρχισε να παρηγορεί τον τραυματία για να ξεχάσει τον πόνο, αφού ο ακρωτηριασμός γινόταν χωρίς κανενός είδους αναισθησία. Τότε εκείνος τον διέκοψε και του είπε: ‘ Δεν με νοιάζει για το χέρι μου κ. κυβερνήτα. Τί είναι ένα χέρι για την Πατρίδα!” . Η φράση αυτή συγκλόνισε ό­ λους όσους την άκουσαν. Η εργασία που πραγματοποιούσε ο Καποδίστριας ήταν ε ­ ξαιρετική αν σκεφτούμε ότι ουσιαστικά δεν είχε τίποτα στη διάθεσή του. Ως αντισηπτι­ κό μεταχειριζόταν κολώνια του ξυρίσματος και όμως κανενός τραυματία το τραύμα δεν μολύνθηκε. Ο απολογισμός ήταν 21 νεκροί και 30 τραυματίες. Η πρώρα είχε αποκοπεί, τα πυροβόλα του Α' πύργου είχαν “ κολλήσει” στη γέφυρα , η πυριτιδαποθήκη είχε δια­ λυθεί γεμίζοντας το πλοίο με άσκαστα βλή­ ματα και φυσίγγια, πτώματα φρικτά διαμελι­ σμένα ήταν σκορπισμένα παντού. Επιλύθη­ καν μερικά άλλα προβλήματα επείγοντος χαρακτήρα, όπως ήταν η ταφή των νεκρών, η μεταφορά των τραυματιών, η περίθαλψη και η τροφοδοσία των επιζώντων, αλλά και η διαπίστωση του νομικού καθεστώτος που διέπει σε τέτοιες περιπτώσεις ένα πλοίο με βάση τις αρχές του Διεθνούς Ναυτικού Δι­ καίου. Οσον αφορά το τελευταίο θέμα, το πλοίο θα μπορούσε να παραμείνει στην τουρκική ακτή μέχρις ότου θα γινόταν εκ νέου ικανά προς πλεύση, φυσικά σε εύλογο χρόνο και όχι με σκοπό να αποκτήσει και μα­ χητική ικανότητα. Για την ταφή των ηρωικών νεκρών παραγγέλθηκε ένα μαρμάρινο μικρό μνημείο, με σταυρό από λευκό μάρμαρο επί του οποίου υπήρχε η επιγραφή “Ανδρών επι­ φανών πάσα γη τάφος” . Μετά την τακτοποί­ ηση αυτών των εκκρεμοτήτων όλοι “ έπεσαν με τα μούτρα” στις επισκευές, ώστε το πλοίο να μπορέσει να ταξιδέψει με δικές του δυνάμεις ως την Αλεξάνδρεια. Ως χρόνο απόπλου ο Αντιπλοίαρχος Τού­ μπας καθόρισε τις 21:00 της 1ης Δεκεμβρίου 1943, έπειτα από συνεννόηση με το στό­ λαρχο της Μεσογείου Ναύ­ αρχο Κάνινγκαμ. Το ταξίδι πραγματοποιήθηκε νύχτα και πρώτος σταθμός ήταν ο όρμος της Λώρυμνας απένα­ ντι από τη Ρόδο. Το πρωί της 1ης Δεκεμβρίου 1943 έφτασαν τρεις μικρές κανονιοφό­ ροι που θα συνόδευαν το ‘ΑΔΡΙΑΣ” στο δύσκολο ταξί­ δι της επιστροφής. Στις 21:00 ο κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού διέταξε το μηχανο­ στάσιο “ανάποδα ήρεμα" και το θρυλικό πολεμικό ξεκόλ­ λησε μαλακά από τον αμμώ­ δη πυθμένα. Αρχικά ο πλους γινόταν με την πρύμνη του πλοίου, γρήγορα όμως ο Τού­ μπας διαπίστωσε σοβαρά προβλήματα στη διακυβέρ­

Η Φ/Γ "ΑΔΡΙΑΣ” (F-459) παραβεβλημένη στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας (φωτ. ΛΣΜ/αρχείο “ΣΑ&Ν").

νησή του και διέταξε ο πλους να συνεχιστεί με τη νέα “πρώρα” του πλοίου που βρισκό­ ταν αμέσως μπροστά από τη γέφυρα. Αυτός ο τρόπος πλεύσης είχε όμως αποκλειστεί ε­ ντελώς από τους Αγγλους ναυπηγούς που είχαν επιθεωρήσει το πλοίο. Ο Τούμπας βρέ­ θηκε μπροστά στο δίλημμα να πλεύσει με την όπισθεν, οπότε γρήγορα θα εγκατέλειπαν την προσπάθεια διαφυγής και θα αιχμα­ λωτίζονταν από τους Τούρκους, ή να πλεύ­ σει με πρόσω με όποιους κινδύνους αυτό συνεπαγόταν. Δεν δίστασε στιγμή. Διέταξε να συνεχίσουν την πορεία με “ πρόσω ημιταχώς και οι δύο, στροφαί κινητήρος 100". Ο καιρός στο μεταξύ άρχισε να χειροτερεύει και αφού ο “ΑΔΡΙΑΣ” ταλαιπωρήθηκε αρκε­ τά, στις 06:00 της 2ας Δεκεμβρίου 1943 το πλοίο εισέπλευσε στον όρμο της Λώρυμνας. Το απόγευμα της ίδιας μέρας (16:00) το αντιτορπιλλικό αναχώρησε με προορισμό το Καστελλόριζο. Εξω από το νησί ο “ΑΔΡΙΑΣ” συνάντησε δύο βρετανικά αντιτορπιλλικά, που έσπευσαν προς βοήθειά του, τα οποία θα τον συνόδευαν για όλο το υπόλοιπο ταξί­ δι. Ηταν τα HMS “Jarvis" και HMS “ Penn". Στον απέναντι του Καστελλόριζου τουρκικό όρμο Κακάβα ο “ΑΔΡΙΑΣ" παρέβαλε δίπλα στο HMS “Jarvis” για πετρέλευση. Στις 16:30 της ίδιας μέρας αναχώρησαν για κατευθείαν πλου προς τη Λεμεσό της Κύπρου, ενώ το πρωί της επόμενης μέρας τρία βρετανικά καταδιωκτικά αεροσκάφη προσέφεραν και αυτά τη δική τους κάλυψη στο πληγωμένο πλοίο. Ο πλους μέχρι τη Λεμεσό ήταν χωρίς απρόοπτα και στο λιμάνι αυτό έφτασαν το βράδυ. Παρέλαβαν 103 τόννους πετρελαίου και την επομένη το πρωϊ ξεκίνησαν για το τελευταίο σκέλος της διαδρομής προς την Αλεξάνδρεια, όπου έφθασαν το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 1943, ανήμερα του Αγίου Νικολάου, προστάτη αγίου των ναυτικών μας. Η υποδοχή που επιφυλάχθηκε στο Α'Τ “ΑΔΡΙΑΣ" υπήρξε μεγαλειώδης. Ολα τα ναυλοχούντα στο λιμάνι πολεμικά και εμπο­ ρικά πλοία, με τα πληρώματα παρατεταγμένα στα καταστρώματά τους και με συνεχείς

Η σημαία του ΑίΤ “ ΑΔΡΙΑΣ" σε περίοπτη θ έσ η στο καρρέ των αξιωματικών της Φ/Γ “ ΑΔΡΙΑΣ". Η παράδοση συνεχίζεται.

συριγμούς απέδιδαν τιμές στο ηρωικό αντιτορπιλλικό μας που διερχόταν εμπρός τους. Παρόμοια υποδοχή έγινε μόνο κατά την επι­ στροφή του Βρετανικού Στόλου από τη νίκη του στη ναυμαχία του Ταινάρου και όταν ο Στόλος του Ναυάρχου Βάιαν επέστρεφε τροπαιούχος από το περίφημο κονβόϋ προς τη Μάλτα. Δεν έγινε άλλη μέχρι τη λήξη του πολέμου. Δεν πρέπει μάλιστα να ξεχνάμε ότι τότε οι τιμές αποδόθηκαν σε όλο το Στόλο, ενώ τώρα μόνο στο “ΑΔΡΙΑΣ” . Το ελληνικό αντιτορπιλλικά κατακλύστηκε από συγχαρη­ τήρια τηλεγραφήματα, μεταξύ των άλλων του Βρετανού αρχηγού του Στόλου της Μέ­ σης Ανατολής, του Βρετανού αρχηγού του Στόλου της Μεσογείου, του Βρετανικού Ναυαρχείου κ.ά. Μέσα σε έξι μέρες το μισό πλοίο, ο χτυπημένος αλλά περήφανος “ΑΔΡΙΑΣ", διήνυσε 730 nm από το Γκιουμουσλούκ μέχρι την Αλεξάνδρεια, πε­ τυχαίνοντας ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά κατορθώματα, όχι μόνο του Β' ΠΠ αλλά και της παγκόσμιας ναυτικής ιστορίας. Στην Αλεξάνδρεια ο “ΑΔΡΙΑΣ" εισήλθε σε πλωτή δεξαμενή για επισκευή και τοπο­ θέτηση μιας ψευδοπρώρας, με σκοπό να κα­ ταστεί ικανός να πλεύσει στην Αγγλία όπου τα ναυπηγεία Swan Hunter θα του τοποθε­ τούσαν μια κανονική πλώρη. Με την ολοκλή­ ρωση των πρόχειρων επισκευών ο “ΑΔΡΙΑΣ” επανήλθε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944, πάντα με κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο I. Τούμπα. Αν και “ μισό" πλοίο, με κατατομή που δεν ανταποκρινόταν σε κανένα γνωστό τύπο, ο “ΑΔΡΙΑΣ” επιτύγχανε ταχύτητα 22 κόμβων ενώ η ευελιξία του βελτιώθηκε ση­ μαντικά (I). Οταν τελικά έπλευσε στην Αγγλία κρίθηκε ότι η επισκευή του δεν ήταν συμφέρουσα λόγω της επικείμενης λήξης του πολέμου και έτσι διατέθηκε προς διά­ λυση. Μετά το τέλος του πολέμου οι Βρετα­ νοί παραχώρησαν στο Βασιλικό Ναυτικό άλ­ λο ένα αντιτορπιλλικά τύπου “ Hunt” , που ο­ νομάστηκε “ΑΔΡΙΑΣ" προς τιμή του προη­ γούμενου πλοίου. Ο δεύτερος “ ΑΔΡΙΑΣ" τέ ­ θηκε εκτός υπηρεσίας στα τέλη της δεκαε­ τίας του ‘50.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μπορεί η ιστορία του Α/Τ “ΑΔΡΙΑΣ” να καλύπτει χρονικό διάστημα μόλις ενάμισυ χρόνου, ωστόσο είναι γεμάτη δράση, ηρωικά κατορθώματα και θυσίες. Στο συγκεκριμένο πλοίο υπήρξε η ευτυχής συγκυρία να συνυπάρχουν ένας έμπειρος, ορμητικός και με ναυτοσύνη κυβερνήτης, ένα καλό, πιστό και φιλότιμο πλήρωμα και πάνω απ' όλα ένα γερό σκαρί, ένα καλοτάξιδο σκάφος. Στο ΠΝ αυτός ο “ΑΔΡΙΑΣ" έγραψε τη δι­ κή του ιστορία. Σήμερα η παράδοση συνεχί­ ζεται. Η Φ/Γ “ ΑΔΡΙΑΣ” τύπου “ Standard", ολλανδικής σχεδίασης και κατασκευής, αποτελεί ένα από τα τελευταία αποκτήματα του Στόλου μας. Η ελληνική σημαία υψώθηκε στο πλοίο στις 30 Μαρτίου 1994, στην ολλαν­ δική βάση του Den Helder. Πρώτος κυβερνή­ της του είναι ο Αντιπλοίαρχος Ιωάννης Εγκολφόπουλος, ΠΝ. Η φρεγάτα κατέπλευσε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας στις 28 Ιουνίου 1994, οπότε και εντάχθηκε επίσημα στη δύναμη του Στόλου μας. Στις 21 Δεκεμ­ βρίου 1994, κατά τη διάρκεια μιας συγκινη­ τικής τελετής που έγινε στο καρρέ των α­ ξιωματικών της Φ/Γ “ΑΔΡΙΑΣ” , 27 αξιωματι­ κοί, υπαξιωματικοί και ναύτες του πρώτου Α/Τ "ΑΔΡΙΑΣ” . με επικεφαλής τον Αντιναύ­ αρχο ε.α Αθανασίου, ΠΝ. τότε ύπαρχο του πλοίου, παρέδωσαν τη σημαία του ηρωικού Α/Τ "ΑΔΡΙΑΣ” που έφερε κατά τη διάρκεια του ιστορικού του πλου προς την Αλεξάν­ δρεια. Η σημαία αυτή φυλασσόταν ως τότε ως ιερό κειμήλιο από τον Αντιναύαρχο ε.α. Τούμπα, ο οποίος λόγω προχωρημένης ηλι­ κίας δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην τε λ ε ­ τή. Με το γεγονός αυτό φαίνεται καθαρά ότι το ΠΝ ξέρει να κρατά τις παραδόσεις και να τις “ μεταγγίζει" στα νεώτερα στελέχη του. που αποτελούν και τους συνεχιστές των α­ γώνων του.

19

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΠΟΛΕΜΙΚΗ Μ Η Χ Α Ν Η της

ΑΡΧΑΙΑΣ

ιστορία της Σπάρτης ως στρατιωτι­ κής δύναμης αρχίζει σαφώς μετά τα Ομηρικά Επη, Στην Ιλιάδα ο Μυκηναίος “Αναξ” ήταν ο Ατρείδης Μενέλαος, σημαντικός και ισχυρός βασι­ λιάς, αλλά υπό την επικυριαρχία του αδελ­ φού του βασιλιά Αγαμέμνονα των Μυκηνών. Ουδέποτε θεωρήθηκαν οι άνδρες του εξαί­ ρετοι πολεμιστές. Τα πράγματα άλλαξαν λί­ γα χρόνια μετά, με την κάθοδο των Δωριέ­ ων, ώστε τελικά μετά από...πρωτότυπο δια­ κανονισμό η Σπάρτη με την ευρύτερη περιο­ χή της Λακωνίας δόθηκε στον Αριστόδημο, ενώ η Μεσσηνία στον αδελφό του Κρεσφόντη. Εκεί άρχισαν και τα προβλήματα, καθώς η διαφορά στο δυναμισμό των δύο περιοχών θα κάνει τους Λάκωνες να υποβλέπουν

Η

Σπαρτιάτης οπλίτης των αρχών του 5ου αι. π Χ με πλήρη οπλιτικό εξοπλισμό και εξάρτυση (P. Connoly, ‘Ή Πολεμική Τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων", εκδ. I. Σιδέρης).

Σ ΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

διαρκώς τους συγγενείς τους Μεσσήνιους, που ήταν κι αυτοί Δωριείς. Το αποτέλεσμα ή­ ταν οι φοβεροί Μεσσηνιακοί Πόλεμοι, που κατέληξαν στην οριστική υποταγή της Μεσ­ σηνίας, μέχρι την κάθοδο του Φιλίππου που ανέτρεψε τα ισχύοντα. Αυτοί οι πόλεμοι διήρκεσαν περίπου μισή χιλιετία, αν όχι και περισσότερο. Δύο είναι τα σημεία καμπής στη γέννηση της σπαρτιατικής ισχύος: η νομοθεσία του Λυκούργου και η αποστολή του Τυρταίου. Οταν σι Σπαρτιάτες ζήτησαν, σύμφωνα με χρησμό, την αρωγή των Αθηναίων εναντίον των Μεσσηνίων, αυτοί για να τους ειρω­ νευτούν και (το κυριότερο) να μη τους βοη­ θήσουν αποτελεσματικά, τους έστειλαν τον ελεγειακό ποιητή Τυρταίο. Αυτού η πα-

Ο λακεδαιμονικός στρατός ήταν ανοικτός στις εξελίξεις. Αρχικό ήταν οπλιτική δύναμη μόνο “ Ομοιων", που αφαιρούσαν το βράδυ τον πόρπακα από την ασπίδα για να μη μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν οι Είλωτες (οι οποίοι υπηρετούσαν μόνο ως Ψιλοί, όπως και οι Περίοικοι). Οταν αντιμετώπισε μείωση του αριθμού των “Ομοιων” ενέταξε στους οπλίτες όνδρες και από τις δύο αυτές κατηγορίες, όπως και Νεοδαμώδεις και Υπομείονες, τους εκπαίδευσε στη σπαρτιατική τεχνική των ελιγμών σε σχηματισμό και τους εξόπλισε. Ο στρατός του Αγησιλάου, που εδώ συγκρούεται στην Κορώνεια το 394 πΧ με τους Θηβαίους, είχε μάλλον μόνο τέτοιους οπλίτες. Στον ω9ισμό, ελλείψει του συντονισμού που επέφερε η μακροχρόνια εκπαίδευση, δεν τα κατάφερε τόσο καλά απέναντι στη βαθιά βοιωτική φάλαγγα. Στη στολή βλέπουμε το θώρακα, ο οποίος στο τέλος του 5ου αιώνα είχε εγκαταλειφ&εί σχεδόν παντελώς, και το χάλκινο ανοικτό κράνος τύπου “λακωνικού πίλου".

Η ΛΑΜΨΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ. ΑΛΛΑ ΚΥΡΙΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΕΣ, ΤΕΙΝΟΥΝ ΝΑ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΟΥΝ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΤΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΗ, ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ. ΑΝ ΔΕ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ

■

ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΕΙ 01 ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ, ΣΧΕΔΟΝ ΚΑΝΕΝΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΔΕΝ ΘΑ ΜΝΗΜΟΝΕΥΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΟΛΗ, Η ΟΠΟΙΑ ΟΜΩΣ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΘΑΡΟΤΕΡΟΥΣ, ΑΝ ΚΑΙ ΛΙΤΟΤΑΤΟΣ, ΦΑΡΟΥΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ. ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΘΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ 01 ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, 01 ΟΠΟΙΟΙ ΕΔΩΣΑΝ ΚΑΙ ΔΙΝΟΥΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟΤΕΡΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΠΟΥ ΕΙΔΕ Η ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΗ

21

ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Γ ΤΟΥ ΜΕΓΑ. ΘΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ, ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΟΤΙ ΕΠΕΤΡΕΨΕ, ΜΕ ΤΗ ΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ρουσία υπήρξε δυσάρεστα καταλυτική για τους Αθηναίους. Τα ποιήματά του ενθάρρυναν τους Σπαρτιάτες και τους έθισαν να πηγαίνουν στη μάχη υπό τον ήχο του αυλού. Ακόμα τους εμφύσησε το συλλογικό τρόπο της οπλιτικής μάχης αντί του ηρωικού που επικρατούσε μέχρι τότε. Ετσι στον Α' Μεσσηνιακό Πόλεμο οι Σπαρτιάτες πύκνωσαν τις γραμμές τους και άφησαν τους Μεσσήνιους να μάχονται μεμονωμένα “ κάνοντας με­ γάλα κατορθώματα” . Είναι μάλλον οι πρώ­ τες μαρτυρίες για τη μετεξέλιξη της ηρωι­ κής μάχης σε οπλιτική. Ενα πόνημα της επο­ χής λίγο πριν, αναφέρει ως άριστους πολεμι­ στές τους Αργείους, τους “χαλκοφορεμένους θεούς του πολέμου” , ενώ η Λακωνία μνημονεύεται μόνο για τις γυναίκες της!

Αυτή η εικόνα θα άλλαζε σύντομα. Είναι πι­ θανό ο οπλιτικός τρόπος μάχης να εισήχθη στη Σπάρτη από κάποιον από τους Αργεάδες της Θή8ας, που στάλθηκαν να βοηθή­ σουν και οργάνωσαν τα στρατιωτικά της Σπάρτης, Αυτοί ανήκαν σε κλειστό κύκλο επαγγελματιών πολεμιστών, το μετέπειτα γνωστό Ιερό Λόχο, και ένας τους διοίκησε το κέντρο της λακωνικής παράταξης στην κύ­ ρια μάχη του Α’ Μεσσηνιακού Πολέμου.

ΕΚΛΕΚΤΟΤΕΡΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΣΤΙΣ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ, ΣΤΟΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΝΑ ΚΤΙΣΕΙ ΠΑΡΘΕΝΩΝΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟΝ ΡΙΞΕΙ ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ ΣΤΗΝ ΑΦΑΝΕΙΑ.

ΑΓΩΓΗ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η νομοθεσία του Λυκούργου ήταν ο πιο καταλυτικός παράγοντας. Ο οπλικός τρόπος του μάχεσθαι, κατά τον Ηρόδοτο Καρική ε-

ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μάχη της Νεμέας (394 π.Χ.). Οι δύο αντίπαλες παρατάξεις κινούνται προς τα δεξιά ενώ είναι ταγμένες για μάχη, ώστε να “ υπερφαλαγγίσουν" η μια το αριστερό της άλλης (1). Στη σύγκρουση που επακολουθεί τα αριστερά τμήματα των αντιπάλων συντρίβονται, καθώς έχουν “ υπερφαλαγγιστεί" (2). Ομως οι Σπαρτιάτες μπορούν να στρέψουν συντεταγμένη τη γραμμή τους κατά 90 μοίρες και να επιτεθούν στο πλευρό του εχθρικού κέντρου και δεξιού, το οποίο δεν μπορεί να εκτελέσει αντίστοιχο ελιγμό και έτσι αναστρέφει και υποχωρεί (3), με αποτέλεσμα να εκτίθ ετα ι το “ ανυπεράσπιστο" δεξιό πλευρό των ανδρών στη σπαρτιατική επίθεση. Τα εχθρικά τμήματα συντρίβονται ένα-ένα.

φεύρεση (οι Κάρες ήταν φυλή της ΝΔ Μ. Ασίας), γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, δείγμα του ότι φάνηκε αποτελε­ σματικός παρά τα διφορούμενα στοιχεία που δίνει η εξιστόρηση των γεγονότων του Α’ Μεσσηνιακού Πολέμου. Ισως τότε ακόμα να μη είχε τελειοποιηθεί και αφομοιωθεί το δόγμα και οι τεχνικές. Αργότερα, όταν αυτό έγινε, όχι μόνο οι Ελληνες αλλά και πολλοί άλλοι λαοί υιοθέτησαν την οπλιτική μέθοδο. Ομως μόνο οι Σπαρτιάτες απέκτησαν τόσο επίφοβο όνομα κι αυτό ήταν αποτέλεσμα ει­ δικών ρυθμίσεων της νομοθεσίας του Λυκούργου. Αυτή η νομοθεσία τοποθετείται στον 9ο π.Χ. αιώνα και βασικά συνίστατο στην ηθική χαλύβδωση των Σπαρτιατών με

μια σειρά αποτελεσματικών μέτρων: τη συνεχή και ποικίλη εκπαίδευση, την καλ­ λιέργεια ηθικού και πνεύματος υπεροχής, τη σφυρηλάτηση συλλογικής συνείδησης α­ νώτερης κάθε προσωπικής, την παντελή πε­ ριφρόνηση προς τις απολαύσεις, τις ανέσεις και το περιττό και φυσικά με μια σειρά ηθι­ κών αρχών που εξήραν το θάρρος και απο­ θάρρυναν “ εναλλακτικές” επικίνδυνες ενασχολήσεις όπως οι τέχνες και τα γράμμα­ τα. Η Σπάρτη ήταν ένα τεράστιο στρατόπε­ δο, προς δόξα δική της όμως και όχι προς δόξα κάποιας ηγετικής στρατιωτικής ολι­ γαρχίας (όπως γινόταν στην Πρωσσία και γί­ νεται στην Τουρκία). Συνεπώς, άδικα κατηγορείται από ορκισμένους φιλότεχνους και δημοκράτες ως μιλιταριστική. Οσον αφορά τα καθαρά στρατιωτικά θ έ­ ματα, οι προβλέψεις του νομοθέτη είχαν ως εξής: Τα αγόρια από την ηλικία των 7 ετών παραδίδονταν στη φροντίδα παιδονόμων για να υποστούν σκληρή φυσική και ηθική εκπαίδευση, μακριά από τη θαλπωρή της οι­ κογένειας. Τους έδειχναν μεθυσμένους εί­ λωτες προκειμένου να σιχαθούν δια Θίου το ποτό, τους επέτρεπαν μόνο έναν απλό μάλ­ λινο χιτώνα χειμώνα-καλοκαίρι για να μη τα­ λαιπωρούνται από τις θερμοκρασιακές με­ ταβολές και τους σίτιζαν με πικρά χόρτα και το δυναμωτικό και υγιεινό (αλλά κακόγευστο) “ Μέλανα Ζωμό” για να γίνουν ολι­ γαρκείς και να μη εξελιχθούν ποτέ σε καλο­ φαγάδες (όπως οι μπριζολολάτρες απόγονοί τους). Ετσι το φαγητό είχε την έννοια της καθημερινής ανάγκης και όχι της από­ λαυσης. Ακόμα και η ανάγκη χαλιναγωγείτο. Τα παιδιά αναγκάζονταν να κλέβουν για να συμπληρώσουν την απαραίτητη ποσότητα τροφής και τιμωρούντο αν συλλαμβάνονταν, όχι ως κλέφτες αλλά ως αδέξιοι. Η τι­ μωρία ήταν μαστίγωση, οπότε κανένας δεν εκτίθετο λοιπόν σε τέτοιο κίνδυνο για κορε­ σμό, παρά μόνο για να ικανοποιήσει τα όσα του επέβαλε η ανάγκη. Ενθαρρύνονταν να παλεύουν, σε κάθε ευκαιρία, αλλά χωρίς νεύρα και θυμό. Ασκούντο σε πολλά αγωνί­ σματα. αλλά κυρίως σε δοκιμασίες. Φυσικά χωρίζονταν σε ομάδες (“αγέλες"), προκειμέ­ νου να εθιστούν στη συλλογικότητα, Πάμπολλες δοκιμασίες ήταν συλλογικές, για να μάθουν να συντονίζονται. Ετσι διαπαιδαγωγημένοι και με ένα αυστηρότατο κα­ θεστώς ηλικιών, ανδρώνονταν και κατατάσσονταν στις τάξεις των πολιτών (“ Ομοιοι"). Αυτό σήμαινε κλήρο γης, δικαίωμα συμμε­ τοχής στην Απέλλα (το αντί­

στοιχο της Εκκλησίας του Δήμου της Αθή­ νας) και ότι υποχρεώνονταν να συνεισφέ­ ρουν στα κοινά συσσίτια, στα οποία καθημε­ ρινά όφειλαν να δειπνούν. Μέχρι τα 30 τους όφειλαν να κοιμούνται σε στρατώνες. Μετά από αυτήν την ηλικία μπορούσαν να διανυκτερεύουν στο σπίτι τους. Αυτό το καθε­ στώς επέτρεπε πολύωρο καθημερινό συγχρωτισμό στους άνδρες, που ανέ­ πτυσσαν τρομερό πνεύμα μονάδας και συλλογικότητα. Αργότερα θα δούμε ανα­ λυτικά τα τακτικά πλεονεκτήματα αυτής της πρακτικής. Εχοντας ελάχιστα καταναλωτικά αγαθά και βαρύ, δύσχρηστο και μικρής α­ ξίας νόμισμα από σίδερο, οι άνδρες αποθαρ­ ρύνονταν από το να κρατούν χρήματα, αφού ούτως ή άλλως δεν είχαν και πολλά σημεία για να τα δαπανήσουν (αυτό ήταν και το πρώτο που άλλαξε στην παρακμή τους, δη­ λαδή η δυνατότητα χρήσης του χρήματος). Το μόνο αγαθό, το μόνο ακριβό πράγμα που επιτρεπόταν να έχουν, ήταν η πανοπλία τους. Αυτή ενθαρρύνονταν να είναι ακριβή και φροντισμένη, η δε φύλαξή της ήταν βα­ σική προτεραιότητα των ανθρώπων και της πολιτείας. Η Σπάρτη ήταν ατείχιστη, όχι μό­ νο γιατί είχε τείχη της “ τα στήθη των παι­ διών τη ς” , αλλά και για να γίνεται αδύνατη η επανάσταση και η κατάληψή της από τους Είλωτες, αφού οι άριστα εκπαιδευμένοι “Ομοιοι” θα τους κατέστειλαν αμέσως. Ο α­ τομικός οπλισμός είχε συνεπώς μέγιστη ση­ μασία. Ακόμα οι άνδρες έτρεφαν μακριά κό­ μη και γενειάδα, επειδή αυτά “ έκαναν τον ά­ σχημο φοβερότερο και τον ωραίο ωραιότε­ ρο".

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η εξαιρετική σπαρτιατική πανοπλία ήταν πολύ βαριά και κάθε οπλίτης μπορούσε να συνοδεύεται και από Είλωτες, ως πέντε, για να μεταφέρουν αυτήν και κάποια άλλα είδη. Οι Σπαρτιάτες μισούσαν τις μακρινές εκ­ στρατείες, διότι άφηναν εξασθενημένη την πόλη τους, όμως όταν εκστράτευαν ήταν ά­ ριστα οργανωμένοι όσον αφορά τη διοικητι­ κή μέριμνα. Παράδειγμα αποτελεί η σκυτά­ λη, εγχάρακτος κύλινδρος που έφερε τις ο­ δηγίες της κυβέρνησης (Εφόρων-Βασιλέων) προς Αρμοστές, Πολέμαρχους, Διοικητές κλπ. Μεταφερόταν από έμπιστους ταχυδρό­ μους και διαβαζόταν μόνο χάρη σε ταινία που διέθετε μόνο ο παραλήπτης και την έ ­ θ ετε επί του κυλίνδρου. Φυσικά η αντοχή, η πειθαρχία και το λιτοδίαιτο της διατροφής τους βοηθούσαν πολύ. Οι Είλωτες παρατάσ­ σονταν και ως ελαφρύ πεζικό. Στη μάχη των Πλαταιών 35.000 από αυτούς συμπαρατά­

“ Αναστροφή". Επρόκειτο για ελιγμό που μείωνε το πλάτος του μετώπου και βάθαινε μέρος του. Εδώ βλέπουμε το δεξιό κέρας. 1) Ορισμένοι στοίχοι εκτελούν μεταβολή και βάδην εμπρός, μέχρι να φτάσει όλος ο στοίχος πίσω από τη φάλαγγα. 2) Ακολουθεί κλίση δεξιά και βάδην (ή τροχάδην) εμπρός μέχρι ο ακρότατος από τους κινούμενους στοίχους να φτάσει ακριβώς πίσω από τον ακρότατο της λοιπής παράταξης ή, εναλλακτικά, πίσω από το τμήμα του μετώπου που πρέπει να ενισχυθεί. 3) Ακολουθεί κλίση δεξιά και μερικά βήματα εμπρός, για ενσωμάτωση του κινηθέντος τμήματος πίσω από το άκρο του ακίνητου.

χθηκαν με τους 7.000 Σπαρτιάτες οπλίτες. Στην εκστρατεία, όταν ήταν μεγάλης κλίμα­ κας, επικεφαλής ετίθ ετο ο ένας από τους Βασιλείς της Σπάρτης, ενώ ο δεύτερος πα­ ρέμενε στην πόλη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει ποτέ ούτε κενό εξουσίας, ούτε διαρχία στις κρίσιμες ώρες της μάχης. Ο Σπαρτιατικός Στρατός, χάρη στην καθη­ μερινή και αέναη εκπαίδευσή του, ήταν ο πιο καλά εκπαιδευμένος, σχεδόν επαγγελ­ ματικός όπως θα λέγαμε σήμερα, αλλά με πολύ ανώτερο φρόνημα. Η εμφύσηση πνεύ­ ματος πειθαρχίας καθιστούσε κάθε άνδρα υπεύθυνο για την εποπτεία της εκτέλεσης των διαταγών. Σώμα αξιωματικών και θεωρη­ τική αυτού εκπαίδευση δεν υπήρχε, αλλά υπήρχε μια σαφώς καθορισμένη ιεραρχία, α­ ντίστοιχη της δομής του στρατεύματος. Εί­ ναι πιθανό τα κριτήρια επιλογής των διαφό­ ρων διοικητών να ήταν και αριστοκρατικά, όμως ήταν σίγουρα αξιοκρατικά και η επιλο­ γή γινόταν μέσα από την ιεραρχία του στρα­ τού. Για να προαχθεί κάποιος έπρεπε να το εγκρίνουν οι ανώτεροι του. Η Σπάρτη υπολό­ γιζε πολύ το αίμα των ανδρών της και δεν επέτρεπε να τους οδηγούν τυχάρπαστοι. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η συλλογικότητα και η αντιατομικότητα της Σπάρ­ της έδιναν ξεχωριστή αξία σε κάθε άτομο, α­ ντίθετα με τη δημοκρατικότητα των Αθηναί­ ων. Ετσι οι'αποφάσεις λαμβάνονταν δια Βοής, που σημαίνει ότι ένας πιο ψυχωμένος και δυνατός άνδρας ζύγιζε περισσότερο στη λήψη της απόφασης από ένα ράθυμο και α­ σθενικό, όπως ακριβώς γίνεται και στη μάχη. Ακόμα αυτό σήμαινε ξεκάθαρη πλειοψηφία και αποδοχή, αφού σε καταστάσεις τέτοιες δεν μπορεί να διακριθεί επαρκώς π.χ. το 49% από το 51%. Αυτές οι πρακτικές ενίσχυαν τη συνείδηση και την εσωτερική πει­ θαρχία των Σπαρτιατών. Κανένας από τους “ Ομοιους” δεν αισθάνθηκε ποτέ όργανο, εργαλείο ή αγαθό προς εκμετάλλευση. Αυτή η συνεχής ηθική υπεροχή, σε συνδυασμό με την καρτερικότητα και την εξαιρετική ικανό­ τητα συντονισμού, ήταν αυτά τα στοιχεία που έδιναν στους Λάκωνες την επίφοβη υπεροχή τους. Ο σχετικά ολιγάριθμος στρατός τους ή­ ταν άριστα διαρθρωμένος. Η μικρότερη μο­ νάδα του ήταν η Ενωμοτία, μέγιστης δύνα­ μης 40 ανδρών. Τέσσερις Ενωμοτίες σχημά­ τιζαν μια Πεντικοστύ, η οποία με τη σειρά της αποτελούσε το 1/4 του Λόχου. Διοικητές αυτών των υπομονάδων ήταν αντίστοιχα ο ε­ νωμοτάρχης, ο πεντυκοντήρης και ο λοχα­ γός. Το σημαντικό είναι το ελάχιστο μέγεθος της μικρότερης μονάδας, μόλις 40 άνδρες, τη στιγμή που είναι αμφίβολη η υποδιαίρεση των λοιπών οπλιτικών στρατών σε μονάδες μικρότερες των “ λόχων” , καθένας από τους οποίους αριθμούσε μερικές εκατοντάδες άνδρες (π.χ. Ιερός Λόχος). Το αποτέλεσμα ή­ ταν η μεγάλη προσαρμοστική και ελικτική ι­ κανότητα του Σπαρτιατικού Στρατού, κάτι που καμία άλλη οπλιτική δύναμη δεν μπο­ ρούσε να το πετύχει επί του πεδίου της μά­ χης, παρά μόνο με ανισομερή διάταξη δυνά­ μεων (Μαραθώνας, Λεύκτρα). Κλιμάκιο ανώ­

τερο του Λόχου ήταν η Μόρα. Πιστεύεται ότι η Μόρα ήταν νέος σχηματισμός που επινοήθηκε κατά την αναδιοργάνωση που ακολού­ θησε τον καταστροφικό σεισμό των μέσων του 5ου αι. και τον Γ’ Μεσσηνιακό πόλεμο, οπότε η Σπάρτη αντιμετώπισε σοβαρότατη μείωση του ανθρώπινου δυναμικού της. Πά­ ντως στην ιεραρχία, μεταξύ βασιλιά και λο­ χαγού υπήρχε ο πολέμαρχος, ο οποίος μπο­ ρούσε να διοικεί εκστρατευτική δύναμη. Προφανώς λοιπόν οι Μόρες υπήρχαν πολύ προτού οι αρχαίοι συγγραφείς τις εντοπί­ σουν και τις αναφέρουν. Μέχρι τα Μηδικά οι Λακεδαιμόνιοι είχαν ελάχιστες σχέσεις, κα­ τά κανόνα εχθρικές, με τους άλλους Ελλη­ νες, οπότε είναι φυσικό οι λεπτομέρειες της οργάνωσής τους να αποκρύπτονταν επιμελώς. Το σύστημα της Μόρας δεν είναι ακρι­ βώς μεγάλης μονάδας. Θυμίζει αμυδρά το σημερινό σύστημα με τις ημιεπανδρωμένες μονάδες και τις αποστολές συμπλήρωσης σε καιρό πολέμου. Κλειδί του συστήματος ήταν η ηλικιακή διαίρεση των Σπαρτιατών, σε 40 ηλικίες από τα 21 μέχρι τα 60 χρόνια - οπότε αποστρα­ τεύονταν. Ο αριθμός των ανδρών που παρέ­ τασσε ο Σπαρτιατικός Στρατός σε εκστρα­ τεία εξαρτιόταν από το ποσοστό πλήρωσης των δυνάμεών του. Κάθε ενωμοτία περιλάμ­ βανε έναν άνδρα από καθεμία από τις 40 η­ λικίες που καλούντο υπό τα όπλα σε παν­ στρατιά. Για μεγαλύτερη ευκαμψία μπορού­ σε να έχει πέντε άνδρες από καθεμία από τις οκτώ ηλικιακές ομάδες (καθεμία κά­ λυπτε χρονικό διάστημα πενταετίας). Ετσι έ­ πρεπε να είναι εγγεγραμμένοι πέντε άνδρες μεταξύ 21 και 25, πέντε μεταξύ 26 και 30 κ.ο.κ. μέχρι την τελευταία ηλικιακή ομάδα των 56-60 χρόνων. Οι τελευταίοι σπάνια κινη­ τοποιούντο, οπότε η μέγιστη δύναμη της Ενωμοτίας (που θεσπίστηκε από τον ίδιο τον Λυκούργο) ήταν γενικά 35 άνδρες και η συνηθέστερη 30-32. Αυτό δίνει δύναμη Πεντικοστύος 120 άνδρες, Λόχου 480 (δηλαδή περίπου ίδια τάξη μεγέθους με τους λόχους των λοιπών Ελλήνων, όπως ο θηβαϊκός Ιε­ ρός Λόχος με 300) και Μόρας 960 ανδρών. Με συνήθη αριθμό έξι μορών, έχουμε ένα σύνολο 6.000 περίπου Ομοιων, με μέγιστο, σε περίπτωση πανστρατιάς, τις 8.000 άν­ δρες. Αυτές οι τιμές δίνονται για τα γεγονό­ τα μετά τη μείωση του πληθυσμού με το σει­ σμό και τον Γ’ Μεσσηνιακό Πόλεμο. Στα Μηδικά οι αριθ­ μοί πρέπει να ήταν σαφώς α­ • · · · * νώτεροι για να σταλούν 7.000 · ·· ·· οπλίτες στις Πλαταιές. Στο · ·· ·· Μαραθώνα στάλθηκαν προς • · · · · ενίσχυση 2.000 οπλίτες. Είναι • · · · · • · · · · λογικό να υποθέσουμε ότι κι-

• · · · ·

αντιπαλοι στρατοί προχωρούν λοξά για να πετύχουν υπερφαλάγγιση (1). Ο στρατός του Αγιδος είναι αμιγώς σπαρτιατικός και οι απώλειες δεν είναι αποδεκτές. Διατάσσει το αριστερό του να κινηθεί ώστε να ευθυγραμμιστεί με το εχθρικό δεξιό (2). Τμήματα από το άκρο δεξιό δια τάσσονται να καλύψουν το ρήγμα που θα δημιουργηθεί. Λόγω του υπέρτερου μήκους της παράταξής τους, οι Σπαρτιάτες θα συνεχίζουν να υπερφαλαγγίζουν το εχθρικό αριστερό και μετά την κίνηση αυτή. Ομως οι υπόλογοι αξιωματικοί δεν εκ τελούν και οι εχθροί εκμεταλλευόμενοι το ρήγμα διαλύουν το αριστερό του Αγιδος. Το δεξιό του υπερφαλαγγίζει το εχθρικό αριστερό και μόλις το διαλύει ανασυντάσσεται. αλλάζει μέτωπο και προσβάλλει από την πλευρά τον υποχωρούντα εχθρό.

νητοποιήθηκε μια Μόρα, η μόνη μονάδα με προδιαγραφές ισχύος κοντά σε αυτήν την τιμή. Ας αναφερθεί παρενθετικά ότι οι Μό­ ρες ήταν τοπική στρατολογική μονάδα, ό­ πως οι Τάξεις στο στρατό του Φιλίππου του Β' και οι μεραρχίες (θεωρητικά...) σήμερα. Η υπόθεση της ύπαρξης μιας Μόρας στο Μα­ ραθώνα, ακόμα κι αν δεχθούμε ότι ήταν πλήρης, με όλες τις ηλικιακές ομάδες, δίνει έναν ενεργό Σπαρτιατικό Στρατό της τάξης των 12.000 οπλιτών. Ομως ο σύντονος χαρα-

• • • • • • •

• • • • • • •

• • • • • • •

Λ

• • • • • •

Ο Ο θ ο ο ο

ο ο ο • • • · ·

ο ο ο ο • · · · ·

) • · · · ·

ο · · · · ·

•

·

·

·

Ο

23

)

ο

ο

ο · · · · · β

“ Λακωνική Μ εταβολή” . Με αυτήν αλλάζει ο προσανατολισμός του μετώπου κατά 180 μοίρες χωρίς να αλλάξει η σειρά των ανδρών των στοίχων.

ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Στην τελευταία φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου οι οπλίτες είχαν ελαφρύνει πολύ. Θώρακας και περικνημίδες εγκαταλείφθηκαν. τα κλειστά κράνη αντικαταστάθηκαν από ανοικτά (που πρόσφεραν άνεση, ορατότητα, ακοή, μικρό κόστος) και από τους “ έκδρομους” υιοθετήθηκε η “ εξωμίς” , που επέτρεπε πλήρη ελευθερία κίνησης στο δεξιό άνω άκρο. Οι Λάκωνες αξιωματικοί διατήρησαν απλό λοφίο στα καινούργια κράνη ως ενδεικτικά βαθμού. Η εξωμίδα εξαπλώθηκε και στους υπόλοιπους οπλίτες και στους συμμάχους των Σπαρτιατών, όπως ο Τεγεάτης στο μέσο που φέρει εξωμίδα καφέ χρώματος (“ Οι Αρχαίοι Ελληνες” , σειρά “ Επιλέκτων” , εκδ. "Ελεύθερη Σκέψις").

24

κτήρας της πορείας καθιστά απίθανη αυτή την υπόθεση. Το πολύ μέχρι 50ετείς άνδρες πρέπει να συμμετείχαν, επομένως ο ενεργός στρατός θα ήταν ακόμα μεγαλύτερος. Μια άλλη πιθανότητα είναι η αποστολή δύο Μορών με ακόμα μικρότερο βαθμό πληρότητας, πιθανώς μέχρι την ηλικία των 40 ή και 45 ετών. Οπως και να έχει όμως η αλήθεια, είναι δείγμα μιας πληθυσμιακά εύρωστης Σπάρτης, που δεν υπήρχε ούτε καν στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Φυσικά είναι πιθανό οι τότε μεγάλες μονάδες να μη λέγονταν Μόρες, αλλά ακούγεται περίεργο οι λάτρεις και φρουροί της παράδοσης Λάκωνες να χρησιμοποίησαν νέο όνομα. Αντί· θετα είναι σίγουρο ότι υπήρχε μονάδα μεγαλύτερη του Λόχου, άσχετα με το ότι δεν αναφέρεται. Η ενίσχυση προς την Αθήνα αυτό έδειχνε. Μιλώντας για οργάνωση, πρέπει να θυμηθούμε τους 300 Ιππείς. Αποτελούσαν την ελίτ του στρατού και την προσωπική σωματοφυλακή των Βασιλέων. Το όνομα ήταν εθιμοτυπικό, αφού πολεμούσαν πεζοί. Αποτελούσαν το στενό κύκλο που λάμβανε για λογαριασμό του δήμου επείγουσες ή μυστικές αποφάσεις όταν το απαιτούσαν οι συνθήκες, ενίοτε δε τις εκτελούσαν κιόλας.

Ηταν οι στυλοβάτες του πολιτεύματος, σύμδούλοι, μυστική αστυνομία, υπηρεσία πληροφοριών και πραιτωριανοί μαζί, αντίστοιχοι του θηβαϊκού Ιερού Λόχου, και έπεσαν μέχρις ενός στο πλευρό του Βασιλιά Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Επιλέγονταν για τις αρετές τους μεταξύ των Ομοιων και υφίσταντο ειδική πρόσθετη εκπαίδευση. Καθώς ο 4ος αιώνας προχωρούσε, οι μακρινές εκστρατείες της Σπάρτης την αποδυνάμωναν πληθυσμιακά και ηθικά, αφού οι άνδρες (αλλά κυρίως οι διοικητές) έρχονταν σε επαφή με έθιμα και αγαθά που αποτελούσαν μεγάλους πειρασμούς για στερημένους ανθρώπους. Μακριά από το ασκητικό περιβάλλον της Σπάρτης ελάχιστα ηθικά στηρίγματα υπήρχαν και σε λίγο το ίδιο συνέβη και μέσα στη Λακωνική. Πολλοί Ομοιοι είτε έχασαν τους κλήρους τους είτε ατιμάσθηκαν, κατηγορούμενοι π.χ. για δειλία ή δωροδοκία, και υποβιβάστηκαν σε Υπομείωνες, όπως οι παραδοθέντες στη Σφακτηρία. Ομως η έλλειψή ανδρών ήταν τόση ώστε και αυτοί και οι Περίοικοι, που δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και κατοικούσαν περιφερειακά της Σπάρτης (αποτελώντας την τάξη των τεχνι­ τών και των επαγγελματιών), καλούντο για οπλιτική υπηρεσία. Είναι τρομακτικό το πό­

σοι ήταν οι αληθινοί Σπαρτιάτες στην οπλιτική φάλαγγα των Λακεδαιμονίων στα Λεύκτρα, κυρίως σε σύγκριση με τον αριθμό των 7.000 Ομοιων στις Πλαταιές. Ακόμα και οι Είλωτες χρησιμοποιήθηκαν και προάγονταν σε απελεύθερους (“ Νεοδαμώδεις") αν ανδραγαθούσαν. Στην εποχή του Αγησίλαου και του Ξενοφώντα η απροθυμία ορισμένων για στρατιωτική υπηρεσία ήταν τέτοια ώστε επετράπη εξαγορά της θητείας για να βρε­ θούν χρήματα για την πρόσληψη μισθοφό­ ρων και κυρίως ιππικού. Ο Αγησίλαος διακρίθηκε και ως διοικητής ιππικού, ένα όπλο που οι Σπαρτιάτες σχεδόν περιφρονούσαν, αφού ακόμα και οι “ Ιππείς" τους πολεμούσαν ως οπλίτες, πεζοί. Στα Λεύκτρα και τη Μαντινεία. φάνηκε το γιατί. Οταν όμως οι Πελτα­ στές αποδείχθηκαν απειλή, δημιουργήθηκε και ιππικό (424 π.Χ.) για την καταδίωξή τους. Ηταν μάλλον ελαφρύ, ικανό για καταδίωξη και κάλυψη αλλά όχι για επελάσεις εναντίον συντεταγμένου οπλιτικού πεζικού. Για το λόγο αυτό παρατασσόταν σε τετράγωνα, πέ­ ντε στοίχων (“πεμπάδες” ) των πέντε αν­ δρών. ο πρώτος από τους οποίους ήταν ο ‘'Πεμπάδαρχος” . Δύο τέτοια αποτελούσαν τον “ Ουλαμό” και δύο ουλαμοί (από το 413 π.Χ.) τη “ Μόρα" ιππικού, με διοικητή τον “ Ιππαρμοστή” . Υπήρχαν έξι τέτο ιες που συνόδευαν καθεμία Μόρα πεζικού σε εκ­ στρατείες και ετίθεντο υπό τη διοίκησή τους. Σε μάχη οι δύο ουλαμοί τάσσονταν ο καθένας σε κάθε πλευρό της Μόρας πεζι­ κού. Σε μεγάλη μάχη στην οποία συμμετεί­ χαν πάνω από μια Μόρες, οι Μόρες του ιππι­ κού συγκεντρώνονταν στις πλευρές της φά­ λαγγας αποτελώντας τις πτέρυγες της πα­ ράταξης. Στο ιππικό διετίθεντο οι καλύτεροι από τους Περίοικους, οι Σκιρίτες, για να το ενισχύουν ως “ Χάμιπποι” κατά τις ιππομα­ χίες (αναλογούσε ένας ιππέας προς ένα Χάμιππο). Ο Χάμιππος ήταν ελαφρύς πεζός, α­ θωράκιστος και έτρεχε πίσω από τον ιπ­ πέα κρατώντας την ουρά του αλόγου. Αυτή η περίοδος, με τους Σπαρτιάτες · να εξάγουν μισθοφόρους στην Αί­ γυπτο και να εισάγουν (τουλάχιστον) για ιππικό και ναυτικό, ήταν η τε ­ λευταία περίοδος της σπαρτιατικής πολεμι­ κής μηχανής. Με την άφιξη του Φιλίππου, χωρίς να απωλέσουν τη γενναιότητά τους, ό­ πως έδειξαν στο Λαμιακό Πόλεμο, στη Μεγαλόπολη και μετά στη Σελλασία. είχαν πάψει να είναι οπλίτες και παρατάσσονταν σε μακεδονικού τύπου σαρισσοφόρα φάλαγγα. Οι μέρες που αποτελούσαν έναν από τους α­ ποτελεσματικότερους στρατούς είχαν περάσει.

Η τετραδική οργάνωση ενός Λόχου στην παράταξη μάχης πριν την αναδιοργάνωση του 413 π.Χ. Προέβλεπε τέσσερις ενωμοτίες ανά πεντηκοστό, τέσσερις πεντηκοστίιες ανά λόχο και δυο λόχους ανά μόρα, και διαίρεσε το ιππικό σε έξι μόρες. Ακόμα κατάργησε την τοπική στρατολόγηση κατά "ωβάς" και υιοθέτησε

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΜΑΧΟΝΤΑΝ 01ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ-ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Σπαρτιάτης οπλίτης της πρώτης περιόδου, πριν από την επίδραση του Πελοποννησιακού Πολέμου. Φέρει πλήρη πανοπλία με “λινοθώρακα" (γνωστό και ως “ σπολάδα") για μικρότερο βάρος και “ πτέρυγες” για ευκαμψία στη μέση. Το κορινθιακού τύπου κράνος προσφέρει άριστη προστασία, αλλά όχι καλή ορατότητα και ακοή. Το οριζόντιο λοφίο είναι μάλλον ένδειξη βαθμού, ενώ το “ Επίσημο” της ασπίδας είναι το χαρακτηριστικό του Λακεδαιμονικού στρατού, το κεφαλαίο “ Λ", αρχικό της λέξης. Ο οπλίτης φοράει πορφυρό χιτώνα και μανδύα για να μη φαίνεται όταν είναι πληγωμένος και αναθαρρεί ο αντίπαλος.

Στην εποχή που εξετάζουμε, της μεγά­ λης δόξας, οι Σπαρτιάτες είχαν υιοθετήσει και εξελίξει τον οπλιτικό τρόπο μάχης. Λε­ πτομέρειες για την τεχνική υπάρχουν στο άρθρο “Οπλομαχία στην Κλασική εποχή” του τεύχους 19 Ιουλίου 1994 του “ ΣΣ". Εδώ θα αρκεστούμε σε μερικές επισημάνσεις. Η παράταξη μάχης ήταν η οπλιτική φάλαγγα, με τους άνδρες πυκνά τοποθετημένους ώ­ στε να αλληλοκαλύπτονται με τις βαριές, ευμεγέθεις στρογγυλές ασπίδες τους (“ ό­ πλα”). Αυτό έδινε στην παράταξη ένα ενιαίο μέτωπο. Αν κάποιος κλόνιζε το ενιαίο του μετώπου με απρόσεκτη κίνηση ή ρίχνοντας την ασπίδα του, αμέσως εξέθετε το δεξιό πλευρό του αριστερού παραστάτη του και διασπούσε το μέτωπο, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο διάσπασης της παράταξης, Γι’ αυτό η εγκατάλειψη της ασπίδας ήταν έγκλημα (ρίψασπις) και η χρήση της υποχρεωτική, κάτι που δεν συνέβαινε με τα υπόλοιπα απάρτια της θωράκισης όπως ήταν ο θώρακας, το κράνος και οι πε­ ρικνημίδες. Αυτά φέρονταν για τον πολεμιστή, ενώ η α­ σπίδα για το σύνολο. Είναι λοιπόν εμφανές ότι η συλλογικότητα είχε τεράστια σημασία, καθώς και η αυτοπειθαρχία, ώστε η τάξη να παραμένει αδιατάρακτη. Κυρίως η συντο­ νισμένη ενέργεια, που απέ­ διδε το μέγιστο βάρος κρούσης στον “ωθισμό" στον οποίο κρίνονταν οι οπλιτικές συρράξεις, ήταν κεφα­ λαιώδους σημασίας. Είναι ενδει­ κτικό ότι η σπαρτιατική φάλαγγα (βάθους 12 ανδρών), δέχθηκε σε συγκεκριμένο σημείο της (πλάτους 80 αν­ δρών) και ενώ βρισκόταν σε σύγχυση την κρούση της θηβαϊκής φάλαγγας (βάθους 50 ανδρών) στα Λεύκτρα και παρόλα αυτά αντιστάθηκε για αρκετή ώρα, ώστε και ο σκοτω­ μένος Κλεόμβροτος να μεταφερθεί στα με­ τόπισθεν και ο Επαμεινώνδας να πει ότι χρειάζεται ένα ακόμα βήμα για τη νίκη. Αμέ­ σως μετά τη μάχη οι Θηβαίοι δεν είχαν κατα­ νοήσει ότι είχαν νικήσει καθαρά και συντρι­ πτικά. Σημειώνεται δε ότι μέρος μόνο της λακεδαιμονικής φάλαγγας αποτελείτο από Ομοιους. Επομένως ο συντονισμός και η εκ­ παίδευση αύξαναν πολύ την αποτελεσματικότητα των οπλιτών. Αυτός ήταν και ο λόγος

που ακόμα και η οικογένεια είχε παραμεληθ εί στη Σπάρτη προς όφελος του ομαδικού πνεύματος. Οπως όμως έδειξαν οι επιτυχίες του Αλέξανδρου και οι αποτυχίες του Περσέα, αλλά και του Φιλίππου του Ε', μόνο άριστες μονάδες συνθέτουν ένα πραγματικά (και όχι επιφανειακά) άριστο σύνολο. Αυτός ήταν και ο λόγος της επιμελημένης ατομι­ κής αγωγής των “ Μειράκων" (=νεαρών), ώ­ στε να αποκτήσουν προσωπικότητα και ατο­ μικά χαρίσματα τα οποία θα τα χρησιμοποι­ ούσαν για χάρη του συνόλου και όχι του ατό­ μου τους, μέσα από την εμφύσηση της συλλογικότητας και την εξαντλητική εκπαί­ δευση στα ομαδικά καθήκοντα, όπου απαιτείτα ι συγχρωτισμός και συγχρονισμός. Αυτό ήταν που έκανε τους Σπαρτιάτες, ό­ πως έλεγε ο Δημάρατος, “ ...τους άριστους στον κόσμο” όταν ήταν όλοι μαζί, ενώ ως μο­ νάδες ήταν μόνο “ καθόλου χειρότεροι από τον οποιονδήποτε” . Το μυστικό βρισκόταν στη συλλογικότητα επί υγιών βάσεων (κάτι που έλειπε από τους Αθηναίους). Είναι ση­ μαντικό ότι για την τήρηση της παράταξης αδιατάρακτης οι Λάκωνες βάδιζαν στη μάχη αργά, με το ρυθμό του αυλού. Η πρώτη φο­ ρά που δεν το έκαναν σε μάχη σε παράταξη ήταν στα Λεύκτρα και έχασαν λόγω σύγ­ χυσης! Φυσικά επειδή μετά τον ωθισμό αλλά και τις αψιμαχίες κάθε είδους ακολουθού­ σαν μεμονωμένες συγκρούσεις, πιθανώς μονομαχίες (όπου η συλλογικότητα δεν είχε αξία), εκπαιδεύονταν και στην ατομική μάχη εντατικά, με δόρυ και ξίφος. Το οπλιτικό δό­ ρυ ήταν πολύ καταλληλότερο από τη σάρισσα γ ι’ αυτό το ρόλο, όπως και το βασικό οπλιτικό σπαθί και το “ όπλον". Η έλλειψη αυτή στους Μακεδόνες οδήγησε σε ήττες (Πύδνα κ.ά.). Αντίθετα επί Φιλίππου δινόταν η πρέπουσα προσοχή και αυτό οδήγησε σε νίκες. Καθώς ο Πελοποννησιακός Πόλεμος προχωρούσε και τα οικονομικά έφθιναν, ενώ η στρατηγική και τακτική ευκινησία καθί­ σταντο σημαντικές, οι Λακεδαιμόνιοι διατή­ ρησαν τη μακριά γενειάδα και κόμη, τον πορφυρό χιτώνα για να μη φαίνεται ευκρινώς το αίμα όταν είχαν πληγωθεί, την οπλιτική ασπίδα με το “Λ” που έδειχνε την κατα­ γωγή τους, το δόρυ και το ξίφος (αν και υιο­ θέτησαν την κοπίδα), ενώ άλλαξαν το περί­ κλειστο κράνος (όπως το Κορινθιακό) με το ανοικτό κωνικό (“ Πίλος"). Ακόμα εγκατέλειψαν τη θωράκιση για να μετακινούνται και να ελίσσονται ευκολότερα. Πρώτα χρησιμοποιήθηκε αυτή η πρακτική από τους περίφη­ μους “ Εκδρομους", που ήταν οι νεώτεροι (20-25 ετών/πρώτη ηλιακική ομάδα), οπλίτες της εκάστοτε δύναμης του πεδίου της μά­ χης. Αυτοί εξέρχονταν από τη φάλαγγα για

25 ■■■

την τοπική επάνδρωση κάθε μόρας με συνδυασμό όλων των ειδών οπλιτών, με μόνο κριτήριο κλήσης προς επιστράτευση την ηλικιακή ομάδα. Η οργάνωση παρείχε μόρες αυτάρκεις, κατάλληλες για πολλαπλές εκστρατείες και μακροχρόνιες αποστολές εκτός Σπάρτης, όπως π.χ. για καθήκοντα φρούρησης.

Σ ΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

να καταδιώξουν εχθρούς πελταστές. Φυσι­ κά έπρεπε να είναι κατά το δυνατόν ελαφρύ­ τεροι για την αποστολή αυτή, όμως και ικα­ νοί για μάχη μέσα στη φάλαγγα. Η λύση ήταν επιτυχής. Χάρη στα άριστα σωματικά προσό­ ντα που έδινε η εξοντωτική εκπαίδευση, σε μια περίπτωση έφτασαν σε καταδίωξη πελ­ ταστές, οι οποίοι όχι μόνο δεν έφεραν το βα­ ρύ όπλο αλλά δεν είχαν καν πλησιάσει σε α­ πόσταση βολής ακοντίου! Το τελευταίο σημείο που αξίζει προσο­ χής ήταν η χρήση ενός ορεινού αρκαδικού φύλου (Σκιρίτες) σε καθήκοντα ελαφρού ε­ πίλεκτου πεζικού, όπως ήταν παλιά το Ευζωνικό και σήμερα (δυστυχώς...) οι Καταδρο­ μείς. Αυτοί αναλάμβαναν πάντα τις δυσκο­ λότερες και πιο επικίνδυνες αποστολές, αλ­ λά είχαν μεταχείριση κατώτερη της αξίας τους (εκτός πεδίου μάχης) από τους Σπαρ­ τιάτες. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο για την εκτί­ μηση. Λόγω καταγωγής ήταν ιδανικοί σε α­ νώμαλα και δύσκολα εδάφη.

ΤΑΚΤΙΚΕΣ-ΕΛΙΓΜΟΙ-ΜΑΧΕΣ

26 β»

Η βασική τακτική των Σπαρτιατών ήταν ο ωθισμός, στον οποίο είχαν το μεγαλύτερο δυνατό πλεονέκτημα χάρη στην εκπαίδευση και τη συντονισμένη δράση. ΓΓ αυτό το λόγο προχωρούσαν πάντα αργά και με τάξη ενα­ ντίον του αντιπάλου, υπό τη μουσική του αυλού που παιάνιζε το “ Καστόρειον Μέλος", ενώ οι οπλίτες τραγουδούσαν τον παιάνα. Στην πορεία οι ενωμοτίες βάδιζαν η μια πίσω από την άλλη, γενικά σε πεντάδες, και φθάνοντας στο πεδίο της μάχης η καθεμία κινεί­ το δεξιά ώστε η επόμενη να ταχθεί αριστε­ ρά της. Φυσικά οι άριστοι βρίσκονταν πρώ­ τοι στην πορεία, ώστε ν' αναπτυχθούν αμέ­ σως και να συγκροτήσουν πιθανή εχθρική προσβολή, επομένως λάμβαναν τη δεξιά άκρη στην παράταξη. Για να διατηρείται η τάξη αποθαρρύνο­ νταν οι άνδρες υπερβάλλοντος ζήλου και οι διατελούντες σε κατάσταση πολεμικού μέ­ νους. Οι άνδρες πλησίαζαν θαρραλέα και ψύχραιμα, χωρίς ενθουσιασμό αλλά με προ­ σμονή, ώστε να αποφεύγονται οι απρόβλε­ πτες αλλαγές και η τύφλωση οι οποίες συνα­ ντιόνται στις ακραίες συναισθηματικές κα­ ταστάσεις. Αριστα εκπαιδευμένοι, μπορού­ σαν να καταβάλλουν μερικές φορές τον α­ ντίπαλο χωρίς καν να αρχίσει ο ωθισμός, α­ πλώς λογχίζοντας από απόσταση ενός περίπου μέτρου τους πρόμαχους της αντί­ παλης φάλαγγας. Με αυτό τον τρόπο έτρε­ ψαν αμέσως σχεδόν σε φυγή τους συμμά­ χους των Θηβαίων στη μάχη της Κορώνειας. Αν ο αντίπαλος ήταν ικανός, έφταναν και στον ωθισμό, στον οποίο κατά κανόνα επι­ κρατούσαν. Φυσικά εναντίον πυκνού ελα­ φρού πεζικού όπως ήταν οι Πέρσες δεν εί­ χαν καμία δυσκολία. Ο τοίχος από αιχμές και ασπίδες προχωρούσε ακάθεκτος. Στις Πλαταιές οι γενναιότεροι από τους Πέρσες ε­ μπλέκονταν μεμονωμένα ή ανά δέκα από κο­ ντά και καταστρέφονταν εμπρός στην ατο­ μική αλλά (κυρίως) στη συνολική υπεροχή των Λακεδαιμονίων. Εκεί ακόμα οι τελευταί-

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μετάητωση (από φάλαγγα πορείας σε φάλαγγα μάχης) των τεσσάρων ενωμοτιών μιας πεντηκοστύος. Εδώ η ενωμοτία παρουσιάζεται με τρεις δωδεκαμελείς στοίχους (PConnoly, “ Η Πολεμική Τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων” , εκδ. I Σιδέρης).

οι χρησιμοποιούσαν τη δρομαία έφοδο, για να περάσουν γρήγορα τη ζώνη θανάτου των βελών, και τη γονυπετή στάση, για μικρότε­ ρη έκθεση κατά την αναμονή της εφόδου. Η τελευταία φάση της μάχης των Θερμο­ πυλών έδειξε ότι η ομαδικότητα δεν είχε στερήσει σε τίποτα τους Σπαρτιάτες από άριστες ατομικές ικανότητες, με δόρυ ή ξί­ φος, όταν οι φάλαγγες διαλύονταν. Παρέμε­ ναν εξαιρετικά ικανοί και επίφοβοι. Ακόμα ε ­ φάρμοζαν και τακτικές μικρών ομάδων. Στην πρώτη φάση αυτής της μάχης, με παράγγελ­ μα, η φάλαγγα προσποιήθηκε φυγή και ατα­ ξία, χωριζόμενη σε ενωμοτίες που έφυγαν γρήγορα και πειθαρχημένα. Οι Πέρσες όρμησαν άτακτα προς καταδίωξη και με νέο παράγγελμα οι Σπαρτιάτες αναδιοργανώθη­ καν αμέσως και αντεπιτέθηκαν, σπέρνοντας τον όλεθρο. Υπάρχουν εδώ δύο σημεία άξια αναφο­ ράς. Το πρώτο είναι η πρωτοφανής, μοναδι­ κή στην Ελλάδα, δυνατότητα ανασυγκρότησης διασπασθείσας φάλαγγας. Αυτό αποτέλεσε δίδαγμα του Α’ Μεσσηνιακού Πολέμου, στον οποίο η ανάλογη αδυνα­ μία πληρώθηκε ακριβά. Στις Θερμοπύλες έγινε μετά από προσποιητή υποχώρηση. Σε ε­ πόμενες συγκρούσεις, στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έγινε και μετά από απλές δια­ σπάσεις. Ο Ξενοφών αναφέρει ότι ήταν κάτι που μόνο όσοι εκπαιδεύονταν υπό τους Νό­ μους του Λυκούργου μπορούσαν να επιτύ­ χουν. Ηταν αποτέλεσμα του συγχρωτισμού, της ομαδικότητας και της οικειότητας που αναπτύσσονταν στα συσσίτια. Επίσης οι Σπαρτιάτες καταδίωκαν τους υποχωρούντες (για λίγο) συντεταγμένα. Αυτό γινόταν για πολλούς λόγους: για να μη αποδιοργανωθ εί η δική τους φάλαγγα και εκτεθ εί σε κά­ ποιον απρόβλεπτο κίνδυνο, γιατί θεωρείτο μη γενναία πράξη το να φονεύεται άνθρω­ πος ο οποίος νικημένος είχε γυρίσει την πλάτη και έφευγε και για να μη αποθαρρύνο­ νται οι εχθροί από το να φεύγουν, βλέπο­ ντας πως οι αντιστεκόμενοι εξοντώνονται ενώ οι φυγάδες όχι. Επανερχόμενοι στις οπλιτικές συγκρού­ σεις θα τονίσουμε πάλι πως οι Σπαρτιάτες είχαν, χάρη στην εκπαίδευσή τους, μοναδι­ κή ικανότητα ελιγμών επί του πεδίου. Σε αυτό βοηθούσε η οργάνωση σε μικρές μονά­ δες, η άριστη διοικητική αλυσίδα και το πνεύμα πειθαρχίας. Η υπεροχή τους στον ωθισμό επέτρεπε τη χρήση λιγότερο βαθιάς

φάλαγγας από αυτή των αντιπάλων τους με σχετική ασφάλεια, πράγμα που επέτρεπε μεγαλύτερο ανάπτυγμα παράταξης. Με αυτό τον τρόπο είχαν μεγαλύτερο μήκος με­ τώπου από τους αντιπάλους και το περισσευούμενο τμήμα, μετά την επαφή, ελισσό­ ταν ώστε να έρθει σε γωνία 90 μοιρών σε σχέση με τη λοιπή παράταξη και έπληττε τον αντίπαλο και από το πλευρό (“ υπερφαλάγγιση"), διαλύοντάς τον. Αυτό γινόταν με κλίση δεξιά, μικρή απομάκρυνση, κλίση αριστερά και στροφή επί στροφέως. Επειτα ακο­ λουθούσε η έφοδος. Στη μάχη της Νεμέας έπραξαν ακριβώς αυτό και κατόπιν όλη η φάλαγγα στράφηκε κατά 90 μοίρες κτυπώντας στο ανυπεράσπιστο πλευρό τους αντι­ πάλους και διαλύοντάς τους τμηματικά. Οι τελευταίοι είχαν διασπάσει τη μη σπαρτιατι­ κή πτέρυγα του στρατεύματος, είχαν επιτε­ θ ε ί στα μεταγωγικά και τα σκευοφόρα και καθώς επέστρεφαν βρέθηκαν εκτεθειμένοι και διαλύθηκαν, αφού δεν μπορούσαν να α­ ναδιοργανωθούν. Ακόμα οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να δι­ πλασιάσουν τμηματικά ή εξολοκλήρου το βάθος της φάλαγγας, μειώνοντας το μέτω­ πο και όχι την πυκνότητα. Το έπραξε ο Αγη­ σίλαος το 370 π.Χ. στην Αρκαδία για να εξέλθ ε ι από στενωπό. Επρόκειτο για την “Ανα­ στροφή” , στην οποία το ακραίο τμήμα, περι­ λαμβάνοντας όσους στοίχους διατασσόταν (συνήθως μια πεντηκοστός ή ένας λόχος), εκτελούσε μεταβολή, προχωρούσε πίσω από την παράταξη, κατόπιν εκτελούσε κλίση προς τα δεξιά, προχωρούσε ώστε να φθάσει πίσω από την παράταξη και με νέα κλίση επί δεξιά ενσωματωνόταν στο πίσω μέρος της. Μια περισσότερο πνευματώδη χρήση αυτής της ιδέας, αν και όχι για τον ίδιο λόγο, έ­ χουμε στην Α' Μάχη της Μαντινείας. Ο Βασι­ λιάς Αγις είδε ότι οι δύο παρατάξεις, λόγω της γνωστής τάσης να αποκλίνουν προς τα δεξιά, θα υπερφαλαγγίσουν η μία την άλλη. Εδωσε διαταγή στο αριστερό του να κινηθεί προς τα αριστερά και σε τμήματα του ακραί­ ου δεξιού του να κινηθούν όπως αναφέρθη­ κε πριν, ώστε να κλείσουν το ρήγμα που θα άνοιγε. Οι δύο Πολέμαρχοι που διατάχθηκαν να κινηθούν δεν υπάκουσαν και έξαιτίας του ρήγματος το αριστερό των Σπαρτιατών συνετρίβη. Οι αντίπαλοι κινήθηκαν προς το στρατόπεδο και τα μεταγωγικά. Το δεξιό των Σπαρτιατών όμως υπερφαλάγγισε και διέ­ λυσε το εχθρικό αριστερό και ανασυντάχθη-

κε κάθετα ως προς τον αρχικό άξονα αντι­ παράθεσης, πλήττοντας τους υποχωρούντες εχθρούς στο δεξιό ανυπεράσπιστο πλευρό τους. Είναι εμφανές ότι οι Λακεδαι­ μόνιοι Βρέθηκαν σε ίδια ακριβώς θέση με τους αντιπάλους τους, όμως μπόρεσαν να α­ νασυνταχθούν και να αντιμετωπίσουν την α­ πειλή εκμεταλλευόμενοι την τοπική επι­ τυχία τους, ενώ οι αντίπαλοί τους δεν το κα­ τόρθωσαν. Ενας άλλος θεαματικός ελιγμός πραγματοποιήθηκε, πάλι από τον Αγησίλαο, στη μάχη της Κορώνειας, όπου αντιμετώπισε τους Θηβαίους και τους Αθηναίους. Πρόκει­ ται για τη Λακωνική Μεταβολή. Το στρά­ τευμα που χρησιμοποιήθηκε δεν είναι ξεκά­ θαρο αν περιλάμβανε μεγάλη αναλογία Σπαρτιατών, διότι ξεκινώντας για την εκ­ στρατεία τους στην Ασία, διέθεταν κυρίως Νεοδαμώδεις και Υπομείωνες, για να μη εξασθενίσει η πόλη. Πάντως η δράση του Αγησί­ λαου στη Μ. Ασία έδειξε ότι το στράτευμά του ήταν εξαιρετικά αξιόμαχο. Γυρίζο­ ντας εσπευσμένα, βρήκε τους αντιπά- 4 λους να κλείνουν το δρόμο προς την [ \ Πελοπόννησο. Στη μάχη που ακολού­ θησε, πάλι οι δεξιές πτέρυγες των α­ ντιπάλων επικράτησαν. Μάλιστα σε κάποια στιγμή (όπως αναφέρουν πολ­ λές πηγές), επειδή οι απώλειες ήταν βαριές και για τους δύο αντιπάλους, ο Αγησίλαος διέταξε να ανοίξει η φάλαγγά του και να αφήσει τους αντιπά­ λους να περάσουν από τα ανοίγματά της. Μόλις αυτό έγινε, διέταξε τη με­ ταβολή. Αρχικά η φάλαγγα μετέπεσε σε ανοικτή διάταξη. Ο Ουραγός κά­ θε στοίχου έμενε ακίνητος αφού έ­ κανε μεταβολή, ενώ ο Επικεφαλής ο­ δηγούσε τρέχοντας όλο τον υπόλοι­ πο στοίχο δις δεξιά (εκτελούσαν στροφή 180 μοιρών), λαμβάνοντας θέση μπροστά από το γυρισμένο Ουραγό. Ετσι το μέτωπο της φά­ λαγγας ήταν στραμμένο εκεί ό­ που πριν βρίσκονταν τα νώτα της, αλλά με την ίδια με πριν τάξη Κατόπιν επανερχόταν σε κλειστή διάταξη (“Συνασπισμός";). Με αυτό τον τρόπο ο Αγησίλαος προσπάθη­ σε να παγιδεύσει τους αντιπάλους του που είχαν βρεθεί πίσω του Ομως η θηβαϊκή φάλαγγα ήταν πο­ λύ βαθιά και μπόρεσε να διασπάσει τη σπαρτιατική. Οι Θηβαίοι σώ­ θηκαν από την εξόντωση, αλλά δεν νίκησαν. Είναι σαφές ότι οποιαδήποτε μη σπαρτιατική φάλαγγα είχε διασπαστεί έτσι θα είχε εξαρ­ θρωθεί και συντρίβει. Αντίθετα οι Λάκωνες έμειναν κύριοι του πεδί­

Λάκωνας οπλίτης με τα χαρακτηριστικά μακριά μαλλιά και γένεια, “ Πίλο", “Σπολάδα". περικνημίδες, λακωνικό ξίφος, δόρυ και “ Οπλον" με το ‘επίσημο" της Λακωνίας, το “ Λ” .

ου και (αν και δεν εξόντωσαν τους αντιπά­ λους) μπόρεσαν να φτάσουν στον Ισθμό προς βοήθεια της Σπάρτης.

ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ Αν και ήταν η καλύτερη πολεμική μηχα­ νή της εποχής του, ο Σπαρτιατικός Στρατός είχε αρκετές αδυναμίες. Στον Α' Μεσσηνιακό Πόλεμο στερείτο Ψιλών και προσέλαβε Κρήτες μισθοφόρους τοξότες. Αντίθετα διέ­ θ ετε ιππικό και μάλιστα με Βασική μονάδα τον “ Ουλαμό” , 50 ανδρών και τετράγωνου σχηματισμού. Αργότερα οι Είλωτες παρεί­ χαν όγκο ελαφρά οπλισμένων (Ψιλών),π.χ. στα Μηδικά και ιδίως στις Πλαταιές, αλλά δεν υπήρχε ιππικό. Ιππικό 1.000 περίπου αν­ δρών σχηματίστηκε επί Λύσσανδρου και Αγησίλαου, κυρίως δε ο δεύτερος το χρησι­ μοποίησε εκτενώς. Στη Μικρά Ασία είχε με­ ρικές ατυχίες απέναντι στο υπέρτερο περσι­ κό ιππικό, το οποίο εκτελούσε πια κανονικές επελάσεις, διέθετε νέο εξοπλισμό και λάμΒανε το σχηματισμό στήλης (και όχι γραμ­ μής) για να δίνει σημειακή και μεγάλη ισχύ στην κρούση του. Ακόμα, τόσο στα Λεύκτρα όσο και στη Μαντινεία, το ιππικό των Σπαρ­ τιατών ηττήθηκε καθαρά από το συνδυασμό του βοιωτικού ιππικού με τους Ψιλούς (Χάμμιπους-Γυμνίτες). Μεγάλα προβλήματα είχαν οι Σπαρτιά­ τες στην προσβολή οχυρωμάτων και στην τειχομαχία. Στις Πλαταιές το περσικό στρα­ τόπεδο προσεβλήθη επιτυχώς όταν ήρθαν οι Αθηναίοι. Κατά τον Πελοποννησιακό Πό­ λεμο, οι Σπαρτιάτες δυσκολεύτη­ καν πολύ να καταλάβουν τις Πλα­ ταιές, ενώ τα πρόχειρα οχυρώματα των Αθηναίων στην Πύλο τους α­ ναχαίτισαν αποτελεσματικά. Επίσης στις αψιμαχίες δεν ήταν αήττη­ τοι, όπως διαπιστώθηκε σε πολλές από αυτές όταν πολέ­ μησαν εναντίον του Επαμει­ νώνδα. Στον ατομικό λοι, πόν αγώνα δεν ήταν χειρό­ τεροι από κανέναν, αλλά ούτε και τόσο ανώτεροι όσο στη συλλογική αναμέτρηση. Πιθανότατα αυτό οφείλεται στο παραδοσιακά μι­ κρό μήκος (30 cm) του λακωνικού ξίφους, που το καθιστούσε πλεονεκτικό και εύ­ χρηστο στις μάχες πολύ πυκνών σχη­ ματισμών που προτιμούσαν οι Σπαρτιάτες. Σε τέ ­ τοιες συνθήκες το μικρό μήκος δεν αποτελούσε μειονέ­ κτημα, αφού οι αντί­ παλοι ήταν πολύ κοντά. Επιπρόσθετα επέτρεπε ευκαμψία στη χρή­ ση στον πολύ περιορισμένο χώρο, κάτι που μεγαλύτερα ξίφη δεν επέτρεπαν (όπως έμα­

θαν οι Ρωμαίοι στις Κάννες). Ομως σε ανοι­ κτή διάταξη ο χώρος και η απόσταση δεν ή­ ταν περιορισμένα όπως στην κλασική πυκνή φάλαγγα και το μικρό μήκος σήμαινε μειονέ­ κτημα εμβέλειας, κοπτικής επιφάνειας και βάρους-ορμής κρούσης. Αντίθετα όπου ο πόλεμος ήταν θέμα τέχνης ή (για την ακρί­ βεια) επαγγελματισμού και όχι αρετής, όπως στις πολιορκίες και στο ναυτικό, δεν πολυδιακρίνονταν, αντίθετα με τους Αθηναί­ ους οι οποίοι λόγω διαπαιδαγώγησης και ύ­ παρξης μεγάλου αριθμού επαγγελματιών τεχνιτών τα κατάφερναν άριστα όπου ήταν θέμα τεχνικό και λιγότερο όπου απαιτούντο σωματικά και ηθικά χαρίσματα. Φυσικά υπέ­ στησαν ήττες από ελαφρύ πεζικό, όπως οι Πελταστές του Ιφικράτη στο Λέχαιο και οι Ψιλοί του Δημοσθένη στη Σφακτηρία, ενώ λακωνικά στρατεύματα ηττήθηκαν στην Αλίαρτο, όπου σκοτώθηκε και ο Λύσσανδρος. Ομως η πρώτη ήττα τους σε μάχη σε παράταξη ήταν τα Λεύκτρα, όπου παρόλα αυτά πήγαν πολύ καλά, αφού απέδειξαν ότι με τόσα ατυχήματα μπορούσαν να ελιχθούν, να αντιδράσουν και να αντισταθούν αποτελεσματικά (αν και όχι επιτυχώς). Στο τέλος πολλοί έριξαν τις ασπίδες τους για να σωθούν. Για να μη μείνει η Σπάρτη χωρίς στρατό ο Αγησίλαος διέταξε "να ανα­ παυθούν για μια μέρα οι νόμοι του Λυκούρ­ γου" που υποβίβαζαν τους ριψάσπιδες σε Υπομείονες. Οταν εμφανίστηκαν οι σάρισσες, με ηθι­ κό σαφώς πεσμένο και “ μολυσμένοι” από νε­ ωτεριστικό πνεύμα, οι Σπαρτιάτες δεν μπό­ ρεσαν να αντισταθούν. Οταν δε υιοθέτησαν (220 π.Χ.) τα νέα όπλα, έδειξαν ότι μόνο η γενναιότητά τους είχε απομείνει (στη μάχη της Σελλασίας), δεν ήταν όμως εφάμιλλη αυτής των 300 ιππέων που έπεσαν στις Θερ­ μοπύλες. Οι κυρίαρχοι του πεδίου της μάχης ήταν πια αναμφισβήτητα άλλοι, οι οποίοι ό­ μως διατήρησαν τον τίτλο λιγότερο από 150 χρόνια προτού τους τον αφαιρέσουν οι Ρω­ μαίοι, ενώ η Σπάρτη έκανε τον κόσμο να τρ έ­ μει στη θέα του Πορφυρού Μανδύα και της Βακτηρίας για πάνω από 350 χρόνια.

27

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ως επίλογος σε αυτή τη συνοπτική πα­ ρουσίαση των καλύτερων και συνειδητότερων πολεμιστών και στρατιωτών της Κλασι­ κής Εποχής, νομίζουμε ότι ταιριάζει το από­ φθεγμα του φίλου και θαυμαστή τους Αθη­ ναίου στρατηγού και συγγραφέα Ξενοφώντα, από το έργο “ Κύρου Παιδεία": “Δεν μπορεί η ίδια γη να βγάζει και πλούσια γεν­ νήματα και γενναίους άνδρες” . Αποδείξεις για την ακρίβεια της ρήσης αυτής υπήρξαν πολλές στην Ιστορία και η καλύτερη από αυτές υπήρξε στη λακωνική γη, στην Πόλη του Λυκούργου.

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΕΝΕΣ Η “ Γερμανική" σχολή σχεδίασης: Ο σταυρός του Τάγματος το υ Αγ. Ερρίκου της Σαξωνίας (πάνω) και ο Σταυρός του Τάγματος του Σωτήρος (1863-1974), (πάνω δεξιά).

ΤΑ ΔΙΑΣΗΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΑΓΜΑΤΩΝ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ ΔΙΕΘΝΩΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΑΙΣΘΗΤΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΣΤΟΥΣ ANA ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΗΘΙΚΩΝ ΑΜΟΙΒΩΝ. ΑΡΚΕΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΑΣΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΙΝΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ, ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΟΜΩΣ ΚΑΤΙ ΠΟΛΥ ΠΙΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΑΠΟ ΑΠΛΑ ΣΤΟΛΙΔΙΑ ΜΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΠΟΥ ΤΑ ΑΠΟΝΕΜΕΙ. ΟΦΕΙΛΟΥΝ ΔΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΑ, ΟΠΩΣ ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΣΗΜΑ, ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΙΚΟ, ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΚΑΙ ΑΥΤΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ, 01 ΞΕΝΕΣ ΔΕ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΤΟΥΣ ΗΤΑΝ ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΕΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ.

Τ

28

Σταυρός του Τάγματος του Dannebrog της Δανίας (πάνω) και Σταυρός του Βασιλικού Ο ικογενειακού Τάγματος των Αγ. Γεωργίου και Κωνσταντίνου (δεξιά).

ΣΤΡ ΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ο "πρώτο τη τάξει” και ως το 1915 (1) μοναδικό τάγμα αριστείας της χώρας μας, το Τάγμα Αριστείας του Σωτήρος, ακολουθεί εν γένει τη σχεδιαστική γραμμή των αντίστοιχων διασήμων των γερμανικών βασιλείων της εποχής, όπως της Βαυαρίας, της Πρωσσίας και της Σαξωνίας. Δεν θα μπορούσε βέβαια κάποιος να μιλήσει για απ' ευθείας αντιγραφή κάποιου ξένου διασήμου, όμως (για παράδειγμα) οι ομοιότητες του σταυρού του Σωτήρος με το σταυρό του Τάγματος του Αγ. Ερρίκου της Σαξωνίας (2) είναι αρκετά εμφανείς. 0 “γερμανι­ κός” αυτός επηρεασμός δεν είναι άσχετος με τη Βαυαρική καταγωγή του Βασιλέα Οθωνα, α­ φού μετά την άφιξή του στην Ελλάδα υλοποιήθηκε ουσιαστικά (3) και η απόφαση της Δ1Εθνι­ κής Συνέλευσης του 1829 για τη δημιουργία ενός ελληνικού τάγματος αριστείας. 0 Βασιλέας Οθωνας προτίμησε βέβαια να τοποθετήσει στο κέντρο των Σταυρών του Σωτήρος τη δική του μορφή και όχι αυτή του Χριστού όπως προέβλεπε το ψήφισμα της Δ1Εθνικής Συνέλευσης, πρά­ ξη κατακριτέα μεν πολιτικά, σχεδιαστικά δε καθόλου ανορθόδοξη, αφού ποΜά ευρωπαϊκά διά­ σημα ταγμάτων έφεραν στο κέντρο τους τη μορφή των ηγεμόνων ή των προγόνων τους. Οταν ο Βασιλέας Γεώργιος Α’, με την ενθρόνισή του, αντικατέστησε τη μορφή του Οθωνα (4) με αυτή του Σωτήρος στα διάσημα του Τάγματος, έπραξε βέβαια καλά με το να αποκαταστήσει τα προβλεπόμενα, σχεδιαστικά όμως πάλι δεν πρωτοτύπησε αφού υπήρχαν ήδη πάμπολλα ευρωπαϊκά διάσημα ταγμάτων με τη μορφή του προστάτη αγίου του τάγματος ή της χώρας στο κέντρο τους. Το αποτέλεσμα ήταν όμως αισθητικά ανώτερο, ενώ οφείλουμε τουλάχιστον να παραδε­ χθούμε ότι η επιλογή του Θεανθρώπου στο κέντρο των Σταυρών του Τάγματος είναι μάλλον μοναδική στα ανά τον κόσμο τάγματα ιπποτών και αριστείας, η δε σχε­ δίαση της μορφής του Σωτήρος με βάση την Ορθόδοξη εικονογραφία εί­ ναι σίγουρα πρωτότυπη. Στην πολύχρονη ιστορία του το τάγμα του Σωτήρος υπέστη και αυτό όπως και τα άλλα ελληνικά τάγματα αριστείας πολλές αυθαιρεσίες στα χέρια των διαφόρων ανά την Ευρώπη κατασκευαστών του (5). Ετσι ακό­ μα και η 6υζαντι\£>τροπη σχεδίαση της κεντρικής εικόνας του Χριστού σε πολλά διάσημα δεν εμφανίζεται καθόλου ως τέτοια, αλλά μάλλον πλησιάζει ή ακολουθεί κατά πόδας τη δυτική σχολή εικονογραφίας. Παρ' όλα αυτά, στο εξωτερικό αρχικά και τώρα πια και στην Ελλάδα, τα διάση­ μα όλων των τάξεων του Τάγματος του Σωτήρος φαίνεται να είναι εξαι­ ρετικά δημοφιλή ανάμεσα στους συλλέκτες. Για πολλούς ξένους συλλέ­ κτες δε, η μορφή των διασήμων με την καλαίσθητη μινιατούρα-μενταγιόν του Ιησού στο κέντρο εμφανίζεται ιδιαίτερα πρωτότυπη και “ ελλη­ νική" και καθόλου δεν θα συμφωνούσαν με τις ιδέες του γράφοντος πε-

ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΗΜΩΝ ρί ξένων επιρροών. Οπως και να έχει το πράγμα, το ανώτατο ως τις μέρες μας ελληνι­ κό παράσημο δεν παύει να είναι από τα πιο κομψά και καλαίσθητα στον κόσμο. Σε άλλες περιπτώσεις ελληνικών παρασή­ μων όμως, είναι βέβαιο ότι μπορούμε να μιλά­ με για καθαρές αντιγραφές. Πολλοί θα θεω­ ρούσαν το Τάγμα Αριστείας του Φοίνικος (6)

ως κατ’ εξοχήν ελληνική σχεδία­ ση. Η λιτή εντυπωσιακή του μορ­ φή με τις βυζαντινές γραμμές φαί­ νεται να αποκλείει εξ αρχής τις ξένες επιρροές: ο σταυρός είναι βυζαντινός με λευκό σμάλτο, ο δε αναγεννώμενος φοίνικας με τις α­ νοικτές πτέρυγες στο κέντρο συμβολίζει την αναγέννηση του έ­ θνους - αποτελούσε άλλωστε ένα από τα πρώτα ελληνικά σύμβολα στις σημαίες ορισμένων οπλαρχη­ γών του Αγώνα του 1821, καθώς και το πρώτο ουσιαστικά Εθνόση­ μο της Ελληνικής Πολιτείας του I. Καποδίστρια. Τα άκρα του σταυρού στην πρώτη του μορφή (1926 - 1935) έφεραν τα γράμματα “ Ε-Τ-Τ-Α” , τα οποία βυζαντινότροπα σχεδιασμένα ήταν τα αρχικά του ρητού “ Εκ Της Τέφρας μου Αναγεννώμαι” . Η έκπληξη του γράφοντος ήταν μεγάλη όταν ανακάλυψε στην ξένη βιβλιογραφία (7) διάση­ μα άλλου τάγματος με το ίδιο όνομα και σχε­ δόν απαράλλακτη μορφή. Πρόκειται για το

Τάγμα του Φοίνικος που ιδρύθηκε το 1757 από τον Πρίγκηπα Hohenlohe-WaldenburgBartenstein. Το Τάγμα αυτό, μιας και μόνης τά­ ξης αρχικά, εξελίχθηκε σε τρεις το 1763 από τον Πρίγκηπα Κάρολο-Αλβέρτο. Οι τάξεις δεν έφεραν τα ίδια διάσημα. Για τα μέλη της πριγκηπικής οικογένειας η μορφή των διάσημων ήταν τελείως διαφορετική. Αυτό όμως δεν α­ ναιρεί την κατάφορη αντιγραφή του παρασή­ μου από τους μεταγενέστερους σχεδιαστές των ελληνικών διασήμων. Χαρακτηριστικό εί­ ναι ότι το ξένο πρωτότυπο φέρει ως και την ί­ δια ρήση στις άκρες του σταυρού: “ Ex Flammis Clarior” , δηλαδή το λατινικό αντίστοιχο του ελληνικού “ Εκ Της Τέφρας μου Αναγεννώμαι". Τα αρχικά αυτά στα ελληνικά διάσημα παρέμειναν ως το 1936, αφού με Βασιλικό Διά-

Πατρίδα, τον Ανθρωπο, τις Τέχνες και τα Γράμ­ ματα. Πράγματι, κανένας δεν θα μπορούσε να βρει πιο κατάλληλο διάσημο για απονομή σε γυναίκες: έχει τη μορφή άνθους με μπλε και πράσινο σμάλτο, ενώ στο κέντρο υπάρχει η μορφή της Παναγίας με τον Ιησού στην αγκα­ λιά, σε μια καλαίσθητη μινιατούρα - μενταγιόν που περιβάλλεται από δίσκο λευκού σμάλτου με τη λέξη “ Ευποιϊα” . Κατόπιν μελέτης όμως ο ερευνητής θα διαπιστώσει την ύπαρξη ενός άλλου σχεδόν όμοιου διάσημου, αυτού του Βρετανικού Τάγματος της Ινδικής Αυτοκρατο­ ρίας που ιδρύθηκε από τη Βασίλισσα Βικτω­ ρία το 1878. Το εν λόγω διάσημο έπαψε να απονέμεται το 1947, αφότου δόθηκε στην Ινδία η ανεξαρτησία της. Ετσι μάλλον δεν είναι τυχαία η χρησιμοποίηση του σχεδίου και η σχεδόν ταυτόχρονη κατασκευή του ελληνι­ κού διάσημου το 1948, με τα ίδια πάντως χα­ ρακτηριστικά και προφανώς από τον ίδιο κα­ τασκευαστή στο Λονδίνο. Το βρετανικό διά­ σημο φέρει στο κέντρο τη μορφή της Βασίλισ­ σας Βικτωρίας περιβαλλόμενη από δίσκο σμάλτου, με τη ρήση “Victoria Imperatrix”

Διάσημο του Ρωσικού Τάγματος του Αγ. Γεωργίου (αριστερά), Σ ταυρός Ταξιαρχών του ελληνικού Α ριστείου Ανδρείας (κέντρο) και το διάσημο του ρωσικού Τάγματος του Αγ. Βλαδίμηρου (κάτω).

ταγμα ο Γεώργιος ο Β τα κατάργησε και πρόσθεσε στέμμα και το βασιλικό του μονόγραμ­ μα στους σταυρούς (8). Αλλη περίπτωση κατάφορης αντιγραφής αποτελεί το Τάγμα Αριστείας της Ευποίίας. Το Τάγμα αυτό συστάθηκε το 1948, η απονομή του δε γίνεται μόνο σε γυναίκες που διακρίνονται σε διάφορους τομείς προσφοράς: στην ΣΤΡΑ ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

■■β

(Αυτοκράτειρα Βικτωρία) αρχικά και αργότερα “ Imperatricis Auspiciis” (Υπό την Προστασία της Αυτοκράτειρας). Το διάσημο έχει ερυθρό σμάλτο αντί κυανού του αντίστοιχου ελληνικού και σχεδιάστηκε με τη μορφή άνθους για έναν απλό λόγο: πολλοί από αυτούς που θα τιμούσε δια του παρασήμου το Βρετανικό Στέμμα δεν ήταν χριστια­ νοί, συνεπώς το διάσημο δεν θα μπορούσε να έχει τη μορφή σταυρού. Αλλωστε δινόταν, ό­ πως φανερώνει και το όνομα, μόνο για υπηρε­ σίες σχετικές με την Ινδία. Για το Βασιλικό Οικογενειακό Τάγμα των Αγίων Γεωργίου και Κωνσταντίνου, ο μελετη­ τής οφείλει να είναι πιο επιεικής. Η αλήθεια είναι ότι η σχεδίασή του φέρνει στο νου κα­ τευθείαν το τάγμα του Dannebrog της Δανίας, που είναι ένα από τα παλαιότερα και πιο αξιοσέβαστα τάγματα του κόσμου και πιστεύεται ότι ιδρύθηκε το 1219 από το Βασιλέα Waldemar II - η συλλεκτική του αξία είναι ανά­ λογη της φήμης του και θεωρείται από τα πιο ακριβά και αξιόλογα συλλεκτικά κομμάτια, ι­ δίως στις μεγάλες τάξεις του. Το Ελληνικό Βασιλικό Οικογενειακό Τάγμα των Αγ. Γεωργί­ ου και Κωνσταντίνου, με έτος ίδρυσης το 1936, είναι (όπως δηλώνει και το όνομα) ηθική αμοιβή που απένειμε αποκλειστικά ο Ελληνι­ κός Βασιλικός Οίκος κατά την κρίση του εκάστοτε βασιλέα. Η σχεδίαση του συγκεκριμένου αυτού διασήμου μπορεί μεν να μοιάζει με την αντίστοιχη του Dannebrog, αλλά πρέπει να υποθέσουμε ότι αυτό έγινε μάλλον σκόπιμα μια και η ελληνική βασιλική οικογένεια έχει στενούς δεσμούς με την αντί-

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Το Τάγμα του Φοίνικος (σχέδιο Ν. Στεφάνου). Αριστερά το πρωτότυπο του Πρίγκηπα Hohenlohe και δ εξιά ο σταυρός του ελληνικού Τάγματος του Φοίνικος στην πρώτη του μορφή (1926-1935).

κρά Ασία (και κατόπιν) για ανδρεία και στρα­ τιωτική αξία. Την ηθική αυτή αμοιβή αναφέ­ ρουμε σε αυτό το άρθρο γιατί μέχρι την τρο­ ποποίηση του Νόμου το 1940 (10) το Αριστείον Ανδρείας ήταν παράσημο και όχι πολεμικό με­ τάλλιο και δινόταν για ανδραγαθία σε πόλεμο αλλά και για στρατιωτική αξία στην ειρήνη. Μετά την τροποποίηση του νόμου οι απονο­ μές σχετίζονταν μόνο με πράξεις ηρωικές επί του πεδίου της μάχης. Αν όντως το διάσημο ή­ ταν έργο του Πρίγκηπα Νικόλαου, σύμφωνα με τον Σπ. Μαρκεζίνη (11), τότε μάλλον ο Πρίγκηπας πρέπει να εμπνεύσθηκε από το Σταυρό του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου και της τσαρικής Ρωσίας. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες το διάσημο έμπνευσης του Πρί­ γκηπα Νικόλαου είχε αρκετές διαφορές με αυτό που τελικά εγκρίθηκε και τέθηκε σε πα­ ραγωγή. Οπως και αν έχει το θέμα, οι ομοιότη­ τες των δύο διασήμων είναι οφθαλμοφανείς. Το Ρωσικό Τάγμα του Αγ. Γεωργίου ιδρύθηκε στις 26 Νοεμβρίου του 1769 από την Αικατερί­ νη Β1σε τέσσερις τάξεις, φυσικά για ηρωισμό και στρατιωτική αξία κυρίως σε μάχη. Η απο­ νομή των διαφόρων τάξεων, όπως ακριβώς και στο μεταγενέστερο ελληνικό Αριστείον Ανδρείας, γινόταν με κριτήριο όχι μόνο την πράξη αυτή καθεαυτή (που έτσι κι αλλιώς έ­ πρεπε να υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του καλώς εννοούμενου καθήκοντος) αλλά και το βαθμό: Εχουμε δηλαδή τον Ταξιάρχη (την α­ νώτατη τάξη) του Αριστείου Ανδρείας να απονέμεται μόνο σε ανώτατους αξιωματικούς και πολεμικές σημαίες, το Χρυσό Αριστείον σε α­ ξιωματικούς λοιπών βαθμιδών και το Αργυρό Αριστείον Ανδρείας (Γ τάξη) σε υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Το Τάγμα του Αγ. Γεωργί­ ου είχε βέβαια περισσότερες τάξεις (12), αλλά η ανώτερη τάξη ήταν μόνο για βασιλείς και α­ νώτατους στρατιωτικούς. Ο υπόλοιπες τρεις τάξεις προορίζονταν για αξιωματικούς άλλων βαθμιδών, ενώ οι τέσσερις κατώτερες τάξεις του τάγματος, που θεσμοθετήθηκαν αρχικά απ' τον Τσάρο Αλέξανδρο Α1το 1807 και κατό­ πιν από τον Τσάρο Αλέξανδρο Β' το 1856, απονέμονταν σε υπαξιωματικούς και κληρωτούς στρατιώτες και ναύτες των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων. Οι ομοιότητες δεν σταματούν στη φιλο­ σοφία που διέπει την οργάνωση και το σκοπό των απονομών των δύο παρασήμων. Οπως εί­ παμε υπάρχουν εμφανείς ομοιότητες στη μορφή και την κατασκευή των διασήμων. Το Αριστείον Ανδρείας δεν είναι παρά ένας λιτός σταυρός όμοιος στο σχήμα με αυτόν του Αγ. Γεωργίου, με μόνη ουσιαστική σχηματική δια­ φορά το επίμηκες κάτω σκέλος του. Στο κέ­ ντρο και των δύο σταυρών υπάρχει η εικόνα ε-

\ j r

Σ ταυροί κατώτερων τάξεων του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου (πάνω) και Αργυρό Αριστείο Ανδρείας, για στρα τιώ τες και υπαξιωματικούς (δεξιά).

στοιχη της Δανίας. Ο Γεώργιος Α’ που έφτασε το 1863 στην Ελλάδα ως ο νέος της βασιλέας, δεν ήταν άλλος από τον δεκαεπτάχρονο τότε Πρίγκηπα Χριστιανό - Γουλιέλμο της Δανίας που άλλαξε το όνομά του με την ενθρόνισή του. Από άποψη σχεδίασης και κατασκευής το Βασιλικό Οικογενειακό Τάγμα συγκαταλέγε­ ται ανάμεσα στα καλύτερα και κομψότερα του κόσμου, δεν ξέφυγε όμως και αυτό από κάποιες αντιγραφές: Ο αστέρας, για παράδειγμα, του Ανώτερου Ταξιάρχη, είναι σχεδόν όμοιος σχεδιαστικά - αν εξαιρέσουμε βέβαια την κε­ ντρική παράσταση - και κατασκευαστικά με τον αστέρα των Ταξιαρχών (Knight Commander στη στρατιωτική του έκδοση) του βρε___________________ τανικού Τάγματος του Λουτρού (The most Honourable Order of the Bath). Οι δε ταινίες των διασήμων, τόσο του Τάγματος των Αγ. Γεωργίου και Κωνσταντίνου όσο και του άλλου Βα­ σιλικού Οικογενει­ ακού Τάγματος Αγ. Ολγας και Σοφίας, είναι μεν μοναδι­ κές στον ελληνικό χώρο ως σχεδίαση αλλά αποτελούν α­ ντιγραφή (με άλλη σύνθεση χρωμά­ των βέβαια) βρετα­ νικών ταινιών ηθι­ κών αμοιβών, όπως του Companion Of Honour (του “Τάγματος Ακολούθου της Τιμής" σε ε­ λεύθερη μετάφραση) που ιδρύθηκε το 1917 από το Βασιλέα Γεώργιο V της Βρετανίας. Οφείλουμε να πούμε ότι το Βασιλικό Οικογε­ νειακό Τάγμα των Αγίων Ολγας και Σοφίας που ιδρύθηκε μαζί με αυτό των Αγίων Γεωργίου και Κωνσταντίνου και απονεμόταν μόνο σε γυναίκες (όπως αυτό της Ευποιϊας), είναι καλ­ λιτεχνικά αρκετά πρωτότυπο και βέβαια εξαι­ ρετικά καλαίσθητο και πολύ επιμελημένης κατασκευής. Αλλά, ας επιστρέφουμε στις επιρροές και τις αντιγραφές: Το Αριστείον Ανδρείας, που είναι ακόμα και σήμερα η ανώτατη απονεμόμενη ηθική αμοιβή σε Ελληνα για ανδραγαθία στο πεδίο της μάχης, φαίνεται πως και αυτό σχεδιάστηκε πάνω σε ξένα πρότυπα. Το Αριστείον Ανδρείας, αν και συστάθηκε με νόμο του 1913 (9) απονεμήθηκε αργότερα στη Μι­

φίππου αγίου που σκοτώνει το δράκοντα. Στο τσαρικό διάσημο πρόκειται φυσικά για τον Αγ. Γεώργιο, στο ελληνικό όμως ο έφιππος άγιος είναι ο Αγιος Δημήτριος! Το ελληνικό διάσημο είναι φυσικά εστεμμένο, ενώ το τσαρικό δεν έχει αυτοκρατορικό στέμμα. Στις ανώτερες τάξεις τους τα διάσημα έχουν λευκό σμάλτο, ενώ το αντίστοιχο ελληνικό διαφοροποιείται δραστικά με την ύπαρξη ενός περιγράμματος κυανού σμάλτου, το οποίο και αισθητική χάρη δίνει αλλά και “ελληνοποιεί” κατά κάποιο τρό­ πο την όλη σχεδίαση. Ενας προσε­ κτικός μελε­ τητής όμως θα παρατη­ ρούσε ίσως ότι και αυτή η ιδιαιτερό­ τητα υπάρ­ χει στους παρομοί ου σχήματος σταυρούς ε-

Το Β ρετανικό Τάγμα της Ινδικής Αυτοκρατορίας (δεξιά) και το διάσημο του ελληνικού Τάγματος της Ευποιϊας (πάνω). Τα σχόλια π ερί ο μοιότητα ς περιττεύουν.

νός άλλου τσαρικού τάγματος, αυτού του Αγί­ ου Βλαδίμηρου, δημιουργήματος της Αικατε­ ρίνης της Μεγάλης το Σεπτέμβριο του 1782.0 κατά τα άλλα όμοιος στο σχήμα σταυρός με αυτόν του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου, διαθέ­ τει κόκκινο σμάλτο του οποίου το περίγραμμα τονίζεται από λωρίδα μαύρου σμάλτου. Ενδε­ χομένως αυτή η ιδιαιτερότητα της εν λόγω σχεδίασης να μη αποτέλεσε αντικείμενο αντι­ γραφής από τους εμπνευστές και σχεδιαστές του ελληνικού Αριστείου Ανδρείας, πράγμα που όμως δεν μπορεί να υποστηρίξει κάποιος και για την ταινία του παρασήμου. Το ελληνι­ κό διάσημο φέρει ταινία με πέντε ισοπαχές ραβδώσεις εναλλασσόμενου γαλάζιου και λευκού χρώματος. Η ταινία του Αγ. Γεωργίου είναι πανομοιότυπη, με μόνη διαφορά στα χρώματα, καθώς εναλλάσσονται το μαύρο με το πορτοκαλί. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε και

το συμβολισμό των τσαρικών χρωμάτων: το μαύρο συμβολίζει το σκότος και το πορτοκαλί το φως, με την όλη σύνθεση της ταινίας να υποδηλώνει 'μέσα από το σκότος προς το φως” . Θα μπορούσε κάποιος να συνεχίσει έτσι και για πολλά άλλα διάσημα ηθικών αμοιβών της Πατρίδας μας, τα οποία είτε δέχθηκαν σα­ φείς επηρεασμούς από ξένα πρότυπα, είτε δημιουργήθηκαν μετά από καθαρή αντιγρα­ φή ξένων πρωτοτύπων. Και μόνο ο αριθμός αυτών των περιπτώσεων καθιστά αδύνατη έ­ στω και την απλή αναφορά τους μέσα στα πλαίσια αυτού του άρθρου. Η απορία όμως που γεννάται στον ερευνητή και στο συλλέ­ κτη των ελληνικών απονομών είναι μεγάλη. Πώς είναι δυνατόν χώρα με τέτοια λαμπρή ι­ στορία, γεμάτη με παραδείγματα ηρωισμού και θυσίας, αλλά και κληρονόμος τέτοιου λα­ μπρού πνεύματος και πολιτισμού, να επιλέγει για τα επίσημα σύμβολά της καλοσχεδιασμένες και καλλιτεχνικότατες μεν, αλλά ουσια­ στικά ξένες σχεδιάσεις; Ισως βέβαια να είναι άδικο να κατακρίνει κάποιος τόσο τον επηρεασμό από αυτές τις σχεδιάσεις όσο αυτήν α­ κριβώς την καθαρή αντι­ γραφή ξένων διασήμων. Πώς μπορεί να χαρα­ κτηρίσει κάποιος τέ­ τοιες αντιγραφές; Ελλειψη φαντασίας ή ξενομανία και πίστη στην ακράδα­ ντη ανωτερότητα της τέχνης της αλλο­ δαπής; Μήπως εύκο­ λη λύση για γρήγορη παραγωγή και διάθε­ ση των διασήμων στην Ελλάδα; Η Ελλάδα διέθε­ τε και διαθέτει καλ­ λιτέχνες άξιους και αναγνωρισμένους, οι οποίοι μόνο για έλ­ λειψη δημιουργικό­ τητας δεν θα μπο­ ρούσαν να κατηγορηθούν. Πρωτότυπες σχεδιάσεις όπως αυτή του Τάγματος Αριστείας του Γεωργίου Α' δεν θα έπρεπε να αποτελούν τη φωτεινή εξαί­ ρεση, αλλά τον κανόνα. Αν κάποιος ρίξει μια και μόνο ματιά στην ποικιλία και την εξαίρετη καλλιτεχνική πρωτοτυπία των γαλλικών ηθι­ κών αμοιβών του 20ού αιώνα, θα καταλάβει α­ μέσως ότι συμπαγής συμβολισμός, μοναδικό σχέδιο και υψηλή αισθητική μπορούν κάλλιστα να συνυπάρξουν μέσα σε ένα διάσημο κά­ ποιου τάγματος αριστείας, στοιχεία που αυξά­ νουν άλλωστε την αξία της απονομής και ενι­ σχύουν το συμβολισμό που αυτή συνεπάγε­ ται.

(2) Το Τάγμα του Αγ. Ερρίκου ιδρύθηκε το 1736 από το Βασιλέα Αύγουστο Γ 1της Πολωνίας, Εκλέκτορα της Σαξωνίας. (3) Β.Δ. 20-5-1833. (4) Β.Δ. 21-11-1869. (5) Για περισσότερα στοιχεία σχετικά μ ε το Τάγμα του Σωτήρος συνιστάται ανεπιφύλακτα το εξα ίρ ετο βιβλίο του Δ ρ Πάνου Ν. Ταζεδάκη “ Το Τάγμα του Σω τήρος: Ανατομία και παθολογία των διασήμων του Τάγματος Αριστείας του Σ ω τή ρ ο ς”, Β ιβλιοθήκη της Ελληνικής Ν ομισματικής Εταιρείας, Αθήνα 1994. (6) Ετος ίδρυσης 1926, Ν.Δ. 13-5-1926. (7) “A History o f the Early Orders of Knighthood and Chivalry” του D.G. Neville. 1978 Albemarle Enterprises ltd. London. (8) B A . 18-1-1936. (9 )Νόμος ΔΡΘ /1913. (10) A.N. 2646/1940. (11) Η πληροφορία αυτή π ροέρχεται από το βιβλίο του Γ. Μ π ελδέκου “Τάγματα Α ριστείας και Στρατιω τικά Μ ετάλλια της Ελλάδος", έκδοση Π ολεμικού Μουσείου, Αθήνα 1991, ένα βιβλίο πραγματικό οδηγό - ερ γα λείο στα χέρια κ ά θ ε συλλέκτη ή μ ελ ετη τή των ελληνικών ηθικών αμοιβών. (12) Το τάγμα του Αγ. Γεωργίου είχε και σ κληρότατες διαδικασίες εισδοχής, ιδίως στις ανώ τατες τά ξεις του. Χαρακτηριστικό είναι ό τι ακόμα και τσάροι, όπως ο Αλέξανδρος Α', αρνήθηκαν αυτή την τιμή μέχρι να αποδείξουν ό τι την άξιζαν. Αλλοι, όπως ο Νικόλαος A 1αλλά και ο Νικόλαος Β ', αρκέστηκαν στην τέτα ρ τη μόλις τάξη του παρασήμου και μ ετά από μεγάλη παρέλευση χρόνου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ (1) Ιωάννης Λαγγοβάρδος: ΕΘΙΜΟΤΥΠΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΗΜΩΝ, ΑΡΙΣΤΕΙΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΙΩΝ, Αθήνα 1922. (2) Γεώργιος Μ π ελδέκος: ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Π ολεμικό Μ ουσείο, Αθήνα 1991. (3) Πάνος Ταζεδάκης: ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΣΩ ΤΗΡΟΣ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ Δ ΙΑ ΣΗ Μ Ω Ν ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ, Β ιβλιοθήκη της Ελληνικής Ν ομισματικής Εταιρείας, Αθήνα 1994. (4) Tarpell Η. Dorling and L.F. Guille: RIBBONS AND MEDALS, George Philip and Son ltd. London, 1970. (5) V.A. Durov: RUSSIAN AND SOVIET MILITARY AWARDS. Order of Lenin State History Museum. 1990. (6) Edward C. Joslin: BRITISH AWARDS AND MEDALS, Frederic Warne Co. ltd, London 1974. (7) Vaclav Mericka: BOOK OF ORDERS AND DECORATIONS, Hamlyn, London 1975. (8) D.G. Neville: A HISTORY OF THE EARLY ORDERS OF KNIGHTHOOD AND CHIVALRY. Alberm arle Enterprises ltd, London 1978. (9) Robert Werlich: RUSSIAN ORDERS. DECORATIONS AND MEDALS, Quaker Press. Washington D.C. 1968. (10) P. Hieronymussen: ORDERS. MEDALS AND DECORATIONS OF BRITAIN AND EUROPE, Blandford Press, London, 1966.

„ j