SI 25.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ 1918-1998

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΚΑΙ Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

STUKA

ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ

ΤΕΥΧΟ Σ

25

· Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ

1998

· ΔΡΧ. 80 0

90 ΧΡΟΝΙΑ RAF

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΜΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ 0 ΡΩΣΟϊΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (19041905) 01 ΕΙΣΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ: Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ (1942-1943)

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ· , · ?— 6 ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ 14 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΜΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ (1862-1867) 21

ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ (1942-43)

28

Ο ΡΩΣΟΪΑΠΩΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1904-1905)

36

ΟΙ ΕΙΣΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΝΟΡΜΑΝΔΩΝ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1081-1085/1107-1108)

46

1918-1998: 80 ΧΡΟΝΙΑ RAF

55

STUKA ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

64

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΓΚΟΥΑΝΤΑΛΚΑΝΑΛ

ΜΟΝΙΜΕΣ

Σ μ ή ν ο ς α ε ρ ο σ κ α φ ώ ν S tu k a τ η ς I/S IC 3 πάνω α π ό τ η Μ ε σ ό γ ε ιο . Η Π τ έ ρ υ γ ά τ ο υ ς ε ξ ο ρ μ ο ύ σ ε απ ό τη Σ ικ ε λ ία κ α ι π ρ ο σ έ β α λ λ ε σ τ ό χ ο υ ς κ υ ρ ίω ς σ τ η Μ ά λ τ α . (πίν. τ ο υ R o b e r t Taylor)

4 74 75 77 78 79 80 82

ΣΤΗΛΕΣ

Ε ΙΔ Η ΣΕ ΙΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ Μ ΟΝΤΕΛΙΣΜ ΟΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟ ΤΗΣ-ΔΙΕΥΘ ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ I Δ ΙΕΥ Θ Υ Ν ΤΗ Σ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜ ΒΟΥΛΟ Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ. Υποστοάτ-.ος ε.α. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε ./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ. Ταςιαρχος ε.α Χαράλαμπος Νικολάου τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ, Υποστράτηγος ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / Ν ΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ I ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤίΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΓΡΑΜ Μ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧ Υ Δ ΡΟ Μ ΙΚΗ ΔΙΕΥΘ ΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951. 10210 ΑΘΗΝΑ I ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · ΣΥ ΝΔ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ (Ε ΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. I ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥ ΝΔ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 13.200 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 15.600 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑ ΧΥΔΡΟΜ ΙΚ ΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ « ΙΔ ΙΟ ΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥΜ ΦΩ ΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟ Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ Υ ΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ 8. ΥΙΟΙ ΟΕ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Στις αρχές Ιουνίου 1998 πραγ-

σης ότι η χώρα μας είναι η μοναδι­ κή της Ευρώπης η οποία δ εν έχει

πετάξει ποτέ με τα χρώματα της Μοίρας που “ εκπροσωπεί” .

δημιουργήσει μέχρι σήμερα ένα

To F-102A, που στις δεκαετίες

μουσείο εθνικής αντίστασης και

του ‘60 και του ‘70 πετούσε με τα

ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΙΦΝΟ

ματοποιήθηκε σειρά εορταστικών

δ εν έχει συστήσει κάποιο ίδρυμα

χρώματα της ΠΑ, είχε επιλεγεί

εκδηλώσεων για να τιμηθεί η 56η

για τη συγκέντρωση και τη μελέτη

από τους υπ εύθυνους του Μ ο υ ­

Μ ε ιδιαίτερη επιτυχία πραγ-

επέτειος από την έναρξη του ένο­

του συνόλου του αρχειακού υλι­

σείου της ΠΑ και ανταλλάχθηκε

πλου αντιστασιακού αγώνα των συμπατριωτών μας εναντίον των

κού εκείνης της περιόδου, που με την πάροδο των ετών κινδυνεύει

με ένα μαχητικό αεροσκάφος MiG-15 πολωνικής κατασκευής το

ματοποιήθηκε στη Σίφνο το 1ο Διεθνές Σιφναϊκό Συμπόσιο (25-28

Γερμανών και των Ιταλών κατακτη-

όλο και περισσότερο από τη φυσι­

οποίο είχε π εριέλθει στην κατοχή

τών, καθώς και η 54η επέτειος από

κή φθορά και την καταστροφή. Εί­

του

τη σύγκληση του Εθ νικο ύ Συμ ­ βουλίου στους Κορυσχάδες Ευ ρ υ ­

ναι καιρός μισό και πλέον αιώνα

Μ ουσείου - το τελευταίο αποτε-

του Συμποσίου κάλυψαν θέματα

μετά τα γεγονότα αυτά και δύο

λεί τμήμα της θεματικής ενότη­

της αρχαίας, της μεσαιωνικής και

τανίας, που θεωρείται από όλους

χρόνια πριν από τον 21ο αιώνα οι

τας του

Κορέας,

της νεώτερης ιστορίας του νησι­

όσους συμμετείχαν στο ΕΑΜ/Ε-

στον οποίο συμμετείχε και η χώρα

ΛΑΣ ως η κορυφαία στιγμή του α­

πολύ σημαντικές αυτές ελλείψεις και τα κενά στη νεώτερη ιστορία

μας με στρατιωτικά και αεροπορι­

ού, καθώς και πτυχές της αρχαιο­ λογίας, της αρχιτεκτονικής και

ντιστασιακού αγώνα της περιόδου

του τόπου μας να διορθω θούν

κά τμήματα.

της λαογραφίας του. Στους 200

1941-1944. Στις διήμερης διάρκει­ ας εορταστικές εκδηλώσεις παρα­

από την Πολιτεία, σε σωστές - ό ­

ολλανδικού

πολέμου

αεροπορικού

της

των κατακτητών της χώρας μας. Εξάλλου,

στα

μέσα

Αυγού-

στου 1998 κατατέθηκε στη Βουλή πρόταση βουλευτών του ΠΑΣΟΚ για τα αρχεία και τη μουσειακή προβολή της περιόδου της Εθ νι­ κής Αντίστασης, η οποία και έγινε -

1998),

οργανωτής

του

κών

Μελετών.

Οι

ανακοινώσεις

περίπου Ελληνες και ξένους συνέ­ δρους (από τη Βρετανία, την Ιτα­

μως - βάσεις.

λία, τη Γαλλία, τη Σουηδία, την Ολ­

βρέθηκαν υπουργοί και τοπικοί παράγοντες, καθώς και συμμετασχόντες στο έπος της Εθνικής Α­ ντίστασης του λαού μας εναντίον

Ιουνίου

οποίου υπήρξε η Εταιρεία Σιφναι-

λανδία, τις ΗΠΑ και την Αυστρα­ λία) επιφυλάχθηκε πλουσιοπάρο­

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΡΧΕΙΟΥ-ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΝΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΣ ΠΑΛΑΙΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΤΗΣ Π.Α. ΣΕ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟ 1492 μ.X. ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Ενα δελταπτέρυγο μαχητικό

χη φιλοξενία από την οργανωτική επιτροπή. Παράλληλα οι φυσικές καλλονές της Σίφνου, η έμφυτη ευγένεια των κατοίκων της και το θ ερμ ό κυκλαδίτικο καλοκαίρι ά­ φησαν

ευχάριστες

εντυπώσεις,

προδιαθέτοντας ευνοϊκά τους συ­ νέδρους για τη διεξαγωγή του

επί της αρχής της - αποδεκτή από τον αρμόδιο υπουργό Πολιτισμού

αεροσκάφος F-102A Delta Dagger

Στο εξαιρετικό περιοδικό του

δεύτερου Διεθνούς Σιφναϊκού Σ υ ­

(s/n 61032), το οποίο ανήκε στη

Πολεμικού Ναυτικού “ Ναυτική Ε ­

μποσίου που προβλέπεται να γίνει

Ευάγγελο

Η πρόταση

δύναμη της 342 Μοίρας Παντός

πιθεώρηση” (τόμος 148, τεύχος

μετά από τέσσερα χρόνια. Από τις

συζητήθηκε στην αρμόδια Επιτρο­

511, Μαϊου-Ιουνίου 1998) εντοπί­

ποικίλες ανακοινώσεις, οι περισ­

πή Μορφωτικών Υποθέσεων του

Καιρού (342 ΜΠΚ) της ΠΑ και επι­ χειρούσε από την αεροπορική βά­

σαμε και δημοσιεύσουμε αυτού­

σότερες από τις οποίες αποκάλυ-

ελληνικού κοινοβουλίου. Κατά τη

ση της Τανάγρας, βρίσκεται τώρα

σια, λόγω της - όπως πιστεύουμε -

ψαν ενδιαφέροντα στοιχεία για το

συζήτηση ο υπουργός Πολιτισμού τόνισε, μεταξύ των άλλων, ότι “ η

στην Ολλανδία, αποτελώντας το

εξαιρετικής της σημασίας, τη σχε­

σκοτεινό παρελθόν του νησιού, α-

τική ανακοίνωση για τη δημιουρ­

ναφέρονται ενδεικτικά αυτές του

αφομοίωση της Εθνικής Αντίστα­

νέο “ κομμάτι” της συλλογής αε­ ροσκαφών του Μ ουσείου της Β α ­

Αντώνη Πάρδου ( “ Η Σίφνος δ εύ τε­

σης από τη συλλογική ιστορική

σιλικής Αεροπορίας

χώρας

γία ενός Αρχείου-Μουσείου πα­ λαιών χαρτών και χαρακτικών από

μνήμη του ελληνικού λαού και ι­

στο Ζέιστ (Zeist). Στον χώρο του

το 1492 μ.Χ. μέχρι σήμερα: “ Ανα­

17ου αιώνα” ), του συνεργάτη μας

δίως των νέων, προϋποθέτει την επιστημονική συγκρότηση και ε­

Μουσείου το “ 61032” , αφού βά­ φτηκε με τα χρώματα της 32ης Τα­

κοινώνεται ότι με πρωτοβουλία

Νίκου Νικολούδη (“ Η Σίφνος κατά

συναδέλφων (Σημείωση “ Σ Ι” : Μ ε

τη μεσαιωνική περίοδο” ), του Ολ­

πεξεργασία των σχετικών αρχείων,

κτικής Μοίρας Μαχητικών (32nd T FS ) της U SA FE, η οποία για δεκα­

τη λέξη “ συνάδελφοι” εννοούνται

λανδού Benjamin Slot ( “ Siphnos, an

τη μουσειακή προβολή της περιό­

απόστρατοι και εν ενεργεία αξιω­

island

δου αυτής με βάση τις σύγχρονες

ετίες επιχειρούσε από τη βάση

character” ), του

μουσειακές αντιλήψεις και, φυσι­

της Ολλανδικής Αεροπορίας στο Σέστεμπουργκ, βρίσκεται δίπλα

ματικοί και στελέχη του ΠΝ) ανελήφθησαν ενέργειες για τη δημι­ ουργία Αρχείου-Μουσείου παλαι­ ών χαρτών και χαρακτικών από το

Σίφνου” ), του Χάρη Κουτελάκη (“ Η

Βενιζέλο.

κά, την ένταξη της περιόδου αυ­ τής στα σχετικά εγχειρίδια της

της

σε τρεις άλλους τύπους αεροσκα­

Ιστορίας, όπως έχει αποφασίσει το

φών που χρησιμοποιήθηκαν από

Υπουργείο Παιδείας” . Εμείς συμ­

την προαναφερθείσα Μοίρα της

φωνούμε τόσο με την πρόταση

Αμερικανικής

των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, όσο και με το πνεύμα της απάντησης του υπουργού Πολιτισμού. Οφεί­ λουμε όμως να επισημάνουμε, ό­ πως το έχουμε πράξει επανειλημ­ μένα στο παρελθόν, ότι δεν θα

Αεροπορίας

κατά

1492 μ.Χ. μέχρι σήμερα. Π ρόε­ δρος της επιτροπής ανέλαβε ο Υ ­

ρη Πάτμος στο Αρχιπέλαγος του

economy

with

a

Γιάννη

special Πίκουλα

(“ Μ ε αφορμή τους “ πύργους” της Σίφνος σε ανώνυμο Isolario του 18ου αιώνα” ), του π. Μάρκου Φώσκολου ( “ Εισβολή κουρσάρων στη

την παραμονή της στην ολλανδι­

ποναύαρχος ε,α. Ιωάννης Καραθανάσης, ΠΝ. Στο δημιούργημα

Σίφνο το 1609” ), του Μανόλη Σέργη ( “ Η Σίφνος των αρχών της δ ε ­

κή βάση μέχρι και τη διάλυσή της - πριν από επτά χρόνια. Τα αερο­

αυτό θα δ ο θεί /το όνομα του αει­ μνήστου Υποπλοιάρχου Χριστό­

καετίας του 1880 στο έργο του Αγ­ γλου περιηγητή Jam es Bent

σκάφη αυτά είναι ένα F-86 Sabre ( “ 25385” ), που στο παρελθόν πέ-

δουλου Καραθανάση, ΠΝ, ο οποί­ ος έπεσε υπέρ Πατρίδος προ δύο

( “ Cyclades, of life among the insular Greeks” ) και της Αλεξάνδρας Κρα-

ταξε με τα χρώματα της Πορτογα­

ετών στα Ιμια. Για όσους επιθυ­

ντονέλλη ( “ Επεισοδιακές δραστη­

πρέπει να γίνει το τεράστιο σφάλ­

λικής

F-100

μούν να ενισχύσουν το έργο αυτό

ριότητες του Σίφνιου “ πειρατή”

μα των “ αποκλεισμών” αντιστα­

Super Sabre (“ 41871” ), που εκτε-

έχει ανοιχθεί λογαριασμός στην

Γιάννη

σιακών και οργανώσεων που δεν

λούσε

σχετικά με τον Β ’ Παγκόσμιο Πό­

είναι “ προοδευτικών”

Αεροπορίας, καθήκοντα

ένα

“ σκοπού

πύ­

Φραγκούλη” ). Το

τμήμα

αντιλήψε­

λ η ς" (gate guard) στην είσοδο της

XIO SBAN K, αρ. λογαριασμού 0123196394-402” .

ων, γιατί τότε δεν θα πρόκειται

αεροπορικής βάσης του Λέικεν-

Πιστεύουμε ότι τέτοιες προ­

ούτε για “ Ε θ ν ικ ή ” , ούτε για “ Ενι­

χηθ, και ένα F-15A Eagle, που δεν πέταξε ποτέ γιατί είχε κατασκευ-

σπάθειες στη μνήμη παλληκαριών που έπεσαν πολεμώντας για

στράτη

ασθεί μόνο για δομικές δοκιμές.

την Πατρίδα αξίζουν κάθε υπο­ στήριξης, υλικής και ηθικής, τόσο

Ρ Monazzi (“ Η ιταλική Κατοχή στη

από πλευράς ιδιωτών, όσο και από πλευράς κρατικών φορέων.

του Αγγλου Conyers-Nesbit

αία" αντίσταση. Είναι γνωστό ότι αντίσταση της περιόδου αυτής ε ­

λεμο καλύφθηκε με τέσσερις ανα­ κοινώσεις

του

Προκόπη

( “ Σίφνος

και

Παπα-

Κυκλάδες

στην περίοδο της Κατοχής” ), του

ναντίον των κατακτητών της πα­

Οπως διαπιστώνεται, κανένα από

τρίδας μας έγινε από - σχεδόν - το σύνολο των Ελλήνων, εκτός ελάχι­

τα αεροσκάφη που αποτελούν τη

στων - δακτυλοδεικτούμενω ν - ε ­

του Μ ουσείου της Βασιλικής Α ε­

shipping Operations in the Aegean” )

ξαιρέσεων. Θα σημειώσουμε επί­

ροπορίας της Ολλανδίας δεν είχε

και

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

δύναμη του “ σ μήνους” της 32 TFS

Σίφνο με βάση τα ιταλικά αρχεία” ),

της

ιστορικού ( “ R.A.F. Christina

Roy Anti­

Goulter-

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

Zervoudakis

της και έτσι οι Γερμανοί υποχρεώ­ θηκαν να προχωρήσουν σε εκτενή

γραμμα πτητικών επιδείξεων σε

μες γενικές διαταγές του Χίτλερ

Operations Executive and Intelligence

( “ The

Special

όλο τον κόσμο, που διήρκεσαν δύο

Operations in Siphnos"). Τα πρακτι­

αντιπλημμυρικά

χρόνια,

για την εξόντωση των Εβραίων (Judenbefehl), την επιτόπου εκτέλε­

κά αναμένεται να εκδ ο θ ο ύ ν σύ­

που τους καθυστέρησαν κατά ένα

τέσσερις ηπείρους και κάλυψαν

ση

ντομα.

περίπου χρόνο. Με την ολοκλήρω­

συνολικά 43.500 km. Μ έχρι την κή­

(Kommissarbefehl) με τη σύλληψή

ση της κατασκευής το εργοστάσιο

ρυξη του Β ’ ΠΠ παρήχθησαν άλλα δύο υδροπλάνα του ίδιου τύπου. Η

χων commandos όταν αυτοί συλ-

και άλλα

έργα,

του Altenrhein θεωρείτο ως το πιο

σε

των

κομμισαρίων

τους ή την εκτέλεση των συμμά­

αεράκατος αυτή τελικά δεν είχε “ επιχειρησιακή ζωή” σε κάποια αε­

λαμβάνονταν. Ο νυν ομοσπονδια­

λους και εργάτες. Επειτα η Dornier μετέφερε το σύνολο των δραστη­

ροπορική εταιρία ή πολεμική αε­ ροπορία. Ομως η Dornier απέκτησε

δεν παρέστη στα εγκαίνια της προαναφερθείσας έκθεσης, αν και

ριοτήτων της στις εγκαταστάσεις

τη σχετική τεχνογνωσία που τη

προσκλήθηκε, ούτε κάποιος εκ­

της στο Manzell και στο Altenrhein.

βοήθησε πριν από τον Β ' ΠΠ και

πρόσωπός του. Την άνοιξη του

σύγχρονο της Ευρώπης, παρέχο­

70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΥΔΡΟΠΛΑΝΟΥ ΤΗΣ DORNIER

πραγματοποιήθηκαν

ντας εργασία σε 700-800 υπαλλή­

κός υπουργός Αμυνας Φόλκερ Ρίε

κατά τη διάρκειά του να σχεδιάσει

1995 ο τότε επιστημονικός διευθυ­

σκευή της αερακάτου Do-X άρχι­

και

αξιόλογα

ντής της “ Ερευνητικής Υπηρεσίας

σαν το 1927. Για την κίνηση του τε­ ραστίων διαστάσεων υδροπλάνου

βομβαρδιστικά αεροσκάφη και υ­

του Ομοσπονδιακού Στρατού για

από την έναρξη κατασκευής του

δροπλάνα.

θέματα

πρώτου υδροπλάνου της γερμανι­ κής εταιρίας Dornier (1928). Αυτό ή ­

απαιτήθηκαν 12 κινητήρες, τοπο­ θετημένοι ανά δύο σε έξι ατρακτί-

του Υπουργείου Αμυνας, Γιοκίμ Χόφμαν, υποστήριξε εγγράφως ότι

ταν

δια. Σε κάθε ατρακτίδιο η διάταξη των δύο κινητήρων ήταν “ εμπρός-

ντωτικό και κατακτητικό πόλεμο ε­

Συμπληρώθηκαν

η

12 κινητήρια

70

Οι

χρόνια

αεράκατος

Dornier Do-X, η οποία κατασκευά­

εργασίες

για

την

κατα­

να

κατασκευάσει

στηκε

στο

Aktiengesellschaft

εργοστάσιο fur

Dornier

πίσω” , δηλαδή ο ένας ήλκυε το υ­

-

δροπλάνο και ο άλλος το ωθούσε.

Ιστορίας'

“ ο Στάλιν είχε σχεδιάσει έναν εξο­

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΒΕΡΜΑΧΤ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ΠΠ ΔΙΧΑΖΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ

Η πρώτη παρουσίαση του υδροπλάνου Do-X πραγματοποιή&ηκε το 1928 σ τις εγκα τα σ τά σ εις τη ς ετα ιρ ία ς D ornier στο Altenrhein της λίμνης της Κωνσταντίας, στην Ελβετία (ψωτ. αρχείο Dornier).

Στρατιωτικής

ναντίον του γερμανικού Ράιχ, τον οποίο και διεξήγαγε” . Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, “ η Βέρμαχτ δεν διέπραξε κανένα έγκλημα” . Ακόμα και σήμερα οι λιποτάκτες της Β έ ρ ­ μαχτ θεωρούνται προδότες. Η τι­

Μια περιοδεύουσα ανά τη Γερ­

μή και η μνήμη τους δεν έχει απο-

μανία έκθεση ντοκουμέντων του

κατασταθεί και δεν δικαιούνται τι­

Β ’ΠΠ με τίτλο "Πόλεμος 8ξόντω-

μητικής σύνταξης, που λαμβάνουν

σης. Τα εγκλήματα της Βέρμαχτ

(ή ελάμβαναν) όλοι οι υπόλοιποι α­

1941-1944” διχάζει σήμερα τη χώ­

ντιστασιακοί. Κατά τα εγκαίνια της

ρα, συγκλονίζοντας συθέμελα τον

έκθεσης στο Αμβούργο, τον Απρί­

κοινωνικό ιστό της ενοποιημένης

λιο του 1997, δεν παρέστη κανένας

Γερμανίας 53 χρόνια μετά τη λήξη

επίσημος φορέας, ούτε από πλευ­

του Β ’ΠΠ. Διοργανωτής της είναι το “ Ινστιτούτο Κοινωνικής Ε ρ ε υ ­

δήμου, αν και είχαν προσκληθεί.

ράς πολιτείας, ούτε από πλευράς

νας” του Αμβούργου, που ίδρυσε

Αναφέρουμε εδώ ότι υπάρχει

και χρηματοδοτεί ο Γιαν-Φίλιπ Ρέ-

μια ημικρατική οργάνωση με την ε­

εμτσμα, κληρονόμος της ομώνυ­

πωνυμία “ Συμφιλίωση πάνω από

μης καπνοβιομηχανίας. Η έκθεση στηρίζεται στα αποτελέσματα πο­ λυετών ερευνών στα αρχεία του

τους τάφους” , η οποία έχει ως

Βελιγραδιού και της Μόσχας και παρουσιάζει με φωτογραφικά ντο­

τασκηνώσεων για παιδιά από τη τολικής Ευρώπης. Από το 1993 τα

σκοπό της τη διενέργεια θερινών εκπαιδευτικών εκδρομών και κα­ Γερμανία κατά τις χώρες της ανα­

Flugzeuge Altenrhein, που είχε κτι-

Οι διαστάσεις του Do-X ήταν: μή­

κουμέντα εποχής τη “ δράση” της Βέρμαχτ στη Σερβία και στη Λ ευ ­

σθεί ειδικά για την ανάπτυξή της

κος ατράκτου 40 m, ύψος 10 m, εκ-

κορωσία. Τα στοιχεία αυτά αποδει-

όμενα από τους διοργανωτές στα

το 1926.

πέτασμα πτερύγων 48 m, ολικό βά­

διάφορα πεδία των μαχών όπου

Η κατασκευή του τεραστίων διαστάσεων εμπορικού υδροπλά­

ρος 48 t, ταχύτητα ταξιδιού 175

κνύουν ότι ο Γερμανικός Στρατός συμμετείχε ενσυνείδητα και συ­

km/h και μέγιστη

στηματικά στην εξόντωση Εβραί­

σκοτώθηκαν Γερμανοί στρατιώτες και καθαρίζουν τους τάφους τους

km/h. Το πλήρωμά του αποτελείτο

ων,

(!!!).

πολέμου, άμαχου πληθυσμού κλπ.

Μ ε αυτό το κλίμα 'διχασμού”

μως κάτι τέτοιο ήταν εξαιρετικά

από 14 άτομα και μπορούσε να με­ ταφέρει 66 επιβάτες σε πολυτε­

Με τον τρόπο αυτό καταρρίπτεται

δύσκολο, αφού οι περιορισμοί που

λείς - για την εποχή -εγκαταστά­

η “ επίσημη” γερμανική θέση ότι

που επικρατεί στη Γερμανία δ εν εί­ ναι καθόλου παράξενο το γεγονός

είχαν επιβληθεί στην ηττημένη

σεις.

για όλα τα εγκλήματα και τα άλλα

των συχνών, σκληρών και αιματη­

νου Do-X απαιτούσε ιδιαίτερες ε ­ γκαταστάσεις, Την εποχή εκείνη ό ­

ταχύτητα 210

κομμουνιστών,

αιχμαλώτων

παιδιά αυτά μεταβαίνουν συνοδευ-

Γερμανία του Α ’ ΠΠ ήταν εξαιρετι­

Στις 21 Οκτωβρίου 1929 το Do-

“ κακά” ευθύνονταν οι άνδρες των

ρών συμπλοκών μεταξύ νεοναζι-

κά αυστηροί - ουσιαστικά απαγο­

X πραγματοποίησε την πρώτη του

S S και όχι η Βέρμαχτ. Αυτοί “ απλά”

στών και αντιναζιστών διαδηλω­

ρευόταν η κατασκευή οποιουδή-

πτήση, αφήνοντας τη λίμνη της

υπάκουαν

εντολές

τών, όπως έγινε στη Δρέσδη, τον

ποτε τύπου αεροσκάφους. Η λύση

Κωνσταντίας με 169 επιβάτες (όχι

των ανωτέρων τους και ως κατώτε­

Φεβρουάριο του 1998, όπου 1.200

για τους Γερμανούς Βρέθηκε με την κατασκευή του εργοστασίου

με την τελική του, πολυτελή δια­ μόρφωση) και παραμένοντας στον

ροι όφειλαν “ τυφλή υπακοή στις

νεοναζί συγκρούστηκαν με 1.000

διαταγές που ελάμβαναν” . Πρώτος

στο Altenrhein, στην ελδετική όχθη

αέρα για μια ώρα. Το επίτευγμα ή­

ουσιαστικά είχε πλήξει τη θεωρία

αντιναζιστές όταν επενέβησαν 3.000 αστυνομικοί για να τους δια-

της λίμνης της Κωνσταντίας, κο ­

ταν σημαντικό. Στις

αρχές του

αυτή με πλήθος στοιχείων ο Αμερι­

ντά στα γερμανικά σύνορα. Εκεί,

1930

κινητήρες

κανός πολιτειολόγος Ντάνιελ Τζό-

σε μια έκταβη 100 εκταρίων, κατα­

Jupiter της Siemens, που διέθετε το

να Γκολντχάγκεν, συγγραφέας του

κά” γονίδια είναι πάντα εξαιρετικά

σκευάστηκαν

Do-X, αντικαταστάθηκαν από τους

βιβλίοιυ “ Οι πρόθυμοι εκτελεστές

δραστήρια.

του εργοστασίου και ένα αεροδρό­

πιο

υδρόψυκτους

του Χίτλερ'’ (1996), του οποίου η

μιο. Ομως λόγω των ανοιξιάτικων πλημμυρών της λίμνης το αερο­

Conqueror της Curtiss. Επειτα από

έκδοση στη Γερμανία προκάλεσε

140 δοκιμαστικές πτήσεις το Do-X

σάλο. Ος τώρα η επίσημη Γερμανία

δρόμιο καλυπτόταν από τα νερά

ξεκίνησε

φαίνεται ότι “ αγνοεί” τις περίφη­

οι

εγκαταστάσεις

οι

αερόψυκτοι

ισχυρούς

ένα

εκτεταμένο

πρό­

στις

σαφείς

λύσουν. Νεοναζί, αντιναζιστές ή α­ στυνομικοί, τα γερμανικά “ μαχητι­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Γ. Μ ΑΡΚΑΝΤΩ ΝΑΤΟ Σ Φ ιλόλογος - Ισ το ρ ικ ό ς

ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΙΣΩ Σ ΕΙΡΩ Ν ΙΚΟ ΝΑ ΜΙΛΑ ΚΑΠΟ ΙΟ Σ ΓΙΑ ΚΑΝΟ ΝΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΥΣ ΟΤΑΝ ΤΟ “Π Α ΙΓ Ν ΙΔ Ι" ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ Ε ΙΝ Α Ι 0 ΠΟΛΕΜΟΣ. Η ΑΛΗΘΕΙΑ Ο Μ Ω Σ Ε ΙΝΑΙ ΟΤΙ, ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ, 01 Α ΝΘ ΡΩ ΠΟ Ι ΕΠΙΔΙΔΟΝΤΑΝ Σ ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΙΜΑΤΗΡΟ “Π Α ΙΓ Ν ΙΔ Ι” ΜΕΣΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΑΝ Ο ΡΙΣΜ ΕΝΟΥΣ ΚΑΝΟ ΝΕΣ ΠΟΥ, ΣΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜ ΕΝΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ, ΕΚΑΝΑΝ ΤΟ ΑΓΡΙΟ Φ ΑΙΝΟ ΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥ ΝΑ Μ Ο ΙΑΖΕΙ Μ Ε Α Λ Η Θ ΙΝ Η ΙΕΡΟΠΡΑΞΙΑ.

ίναι κοινός τόπος ότι ο πόλεμος κατείχε κεντρική θέση στη ζωή των αρχαίων κοινωνιών. Ενα ξεφύλλισμα στην ιστορία όλων των αρχαίων λαών επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Μια ματιά, για παράδειγμα, στον αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο, στους οποίους εκ των πραγμάτων θα περιοριστεί η αναφορά μας, δείχνει ότι οι αντίστοιχοι λαοί βρίσκονταν περισσότερο καιρό σε πό­ λεμο, παρά σε ειρήνη. Κατά τον ενάμισυ αι­ ώνα που μεσολάβησε μεταξύ του τέλους των Περσικών Πολέμων (479 π.Χ.) και της μάχης της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), οι Αθηναί­ οι βρίσκονταν αναμεμιγμένοι σε μια τουλά­ χιστον εστία πολέμου περίπου κατά τα δύο τρίτα αυτής της χρονικής περιόδου, ενώ ποτέ δεν χάρηκαν την ειρήνη για περισσό­ τερα από 10 συναπτά χρόνια. Στον ρωμαϊκό κόσμο τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Ο ιστορικός Λίβιος αναφέρει (I 19, 2-3) ότι οι πύλες του ιερού του Ιανού, οι οποίες όταν ήταν ανοικτές έδειχναν ότι η Ρώμη βρισκό­ ταν σε πόλεμο, δεν έκλεισαν από τα χρόνια του Νουμά του Πομπήλιου (7ος αιώνας π.Χ.) ως τα χρόνια του Αυγούστου (τέλη 1ου αιώνα π.Χ.), παρά μόνο σε δύο περι­ πτώσεις: Μια μετά το τέλος του πρώτου

Ε

Β άση πάνω σ τη ν οποία σ τη ρ ιζό τα ν χ ρ υ σ ό ς τρ ίπ οδα ς, το ν οποίο α φ ιέρ ω σ α ν οι Ε λλη νες σ το υ ς Δ ε λ φ ο ύ ς μ ε τ ά τη νίκη σ τις Π λ α τα ιέ ς . Σ το ν τρίπ οδα α να γρ ά φ ο ντα ν ό λ ες οι π ό λεις που είχα ν π άρ ει μ έρ ο ς σ τη μ άχη.

ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ επικρατούσες ηθικές αξίες και αρχές, το είδος του πολέμου που διεξαγόταν κλπ.

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο τύ μ β ο ς τω ν Α&ηναίων π εσόντω ν σ το ν Μ α ρ α θώ να . Π αρ ά το α ρ χέγο νο έ& ιμ ο που επ έβ α λ λ ε οι ν ε κ ρ ο ί των π ολέμω ν να θ ά β ο ν τα ι σ το ν Κ ερ α μ εικ ό , οι π εσ ό ν τες το υ Μ α ρ α θ ώ να ετά ψ η σ α ν κ α τ ’ εξα ίρ εσ η σ το ν τόπ ο τη ς μ άχης.

Καρχηδονιακού πολέμου, κατά τη διάρ­ κεια της υπατείας του Τίτου Μάνλιου, και μια δεύτερη μετά τη μάχη στο Ακτιο το 31 π.Χ. “ Βίαιος διδάσκαλος ο πόλεμος” δι­ δάσκει ο Θουκυδίδης, ενώ πολλά χρόνια νωρίτερα ο Ηράκλειτος είχε αποφανθεί, δίνοντας βέβαια μια ευρύτερη φιλοσο­ φική διάσταση στη σκέψη του, ότι “ πα­ τήρ πάντων πόλεμος” . Σε κάθε περίπτω­ ση δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πόλεμος αποτελούσε ανέκαθεν ένα από τα κυριότερα μέσα παραγωγής της ανθρώπι­ νης ιστορίας και τα παραπάνω παρα­ δείγματα της Αθήνας και της Ρώμης κα­ ταδεικνύουν ότι η θέση αυτή ίσχυε κατά κόρον στα αρχαία χρόνια. Αυτό που αξί­ ζει να τονιστεί είναι ότι, αν στις μέρες μας ο πόλεμος θεωρείται κατά κοινή ο­ μολογία φαινόμενο οδυνηρό και αποφευκτέο, για τους αρχαίους ήταν μάλ­ λον ένα αναπόσπαστο κομμάτι της κα­

θημερινής ζωής, συχνό, κοινότυπο και όχι απαραίτητα αρνητικά χρωματισμέ­ νο. Εφόσον ο πόλεμος είχε μια τόσο κε­ ντρική θέση στις οργανωμένες αρχαίες κοινωνίες, ήταν φυσικό να διεξάγεται με βάση κάποιους κανόνες και αρχές, που τηρούντο περισσότερο ή λιγότερο από τους εμπολέμους, ανάλογα με την πε­ ρίοδο και τις περιστάσεις. Για κοινωνίες που ανέπτυξαν σπουδαίο πολιτισμό, ό­ πως η Αθήνα και η Ρώμη, ο πόλεμος δεν θα μπορούσε να είναι μια ανεξέλεγκτη εκδήλωση τυφλής βίας, όπως ίσως συνέβαινε σε πρωτόγονες κοινωνίες. Υ ­ πήρχαν πολλοί κανόνες και έθιμα τα ο­ ποία, αν και ποτέ δεν κωδικοποιήθηκαν επισήμως, συνέθεταν ένα άγραφο “ δί­ καιο” του πολέμου, η πιστή ή μη εφαρ­ μογή του οποίου εξηρτάτο από ποικί­ λους παράγοντες, όπως το εκάστοτε πολιτικό καθεστώς των εμπολέμων, οι

Πριν γίνει αναφορά σε έθιμα και συ­ νήθειες που ακολουθούντο στους αρ­ χαίους πολέμους, είναι ανάγκη να ση­ μειωθεί η στενή σχέση που υπήρχε ανά­ μεσα στη θρησκεία και στην πολεμική διαδικασία. Οι πόλεμοι διέπονταν σε με­ γάλο βαθμό από ένα θρησκευτικό πλαί­ σιο, μέσω του οποίου οι εμπόλεμοι ανα­ ζητούσαν επιβεβαίωση για το δίκαιο των κινήτρων τους, αλλά και ευόδωση των προσπαθειών τους. Η αναζήτηση της θεϊκής στήριξης σε μια πολεμική προ­ σπάθεια είναι σύμφυτη με την ανθρώπι­ νη φύση, αφού ο πόλεμος είναι πάντα μια πολύ επικίνδυνη υπόθεση και είναι φυσικό κάθε άνθρωπος να νιώθει πάντα αδύναμος και ευάλωτος πριν από τη συμμετοχή του σ’ αυτή. Ετσι η επιθυμία για ηθική κάλυψη από τις θείες δυνά­ μεις είναι εύλογη και δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και οι μεγαλύτεροι κατακτητές και επιδρομείς της ιστορίας συχνά επεδίωκαν να νομιμοποιήσουν ηθικά τις επιθετικές τους ενέργειες και να στηρί­ ξουν το casus belli (αιτία πολέμου) σε η­ θικά αποδεκτή βάση. Οσο απομακρυνόμαστε προς τα αρ­ χαϊκά χρόνια, τόσο περισσότερο βλέ­ πουμε το θρησκευτικό στοιχείο να είναι παρόν στις συγκρούσεις ανάμεσα στους ελληνικούς, αλλά και τους ιταλικούς λα­ ούς. Κατά την αρχαϊκή περίοδο οι πόλε­ μοι ανάμεσα στις πόλεις - κράτη γίνο­ νταν κυρίως για τη διεκδίκηση καλλιερ­ γήσιμων εκτάσεων στα σύνορα (συνή­ θως) των γειτονικών πόλεων και είναι γνωστό πόσο η γεωργία στα αρχαία χρό­ νια ήταν στενά συνδεδεμένη με την πί­ στη σε θεότητες που προστάτευαν τη γη και εξασφάλιζαν ευφορία και καλή σοδειά. Ειδικά στην αρχαία Ελλάδα έ­ χουν καταγραφεί από αρχαίες πηγές ι­ διότυποι πόλεμοι ανάμεσα σε πόλεις της αρχαϊκής περιόδου, οι οποίοι μπορεί να υποστηριχθεί ότι διεξήχθησαν απο­ ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

κλειστικά σε θρησκευτικό πλαίσιο. Επρόκειτο για συγκρούσεις που έμοιαζαν περισσότερο με διαγωνισμούς ή θ ρ η ­ σκευτικές “ βεντέτες” και λιγότερο με πόλεμο, καθώς πραγματοποιούντο με συγκεκριμένο τρόπο, είχαν σχεδόν προ­ καθορισμένη διάρκεια και δεν οφείλονταν τόσο σε σύγκρουση πραγματικών συμφερόντων, αλλά απηχούσαν περισ­ σότερο διαφορές με μυθολογικό ή θ ρ η ­ σκευτικό υπόβαθρο. Η πιο χαρακτηρι­ στική τέτοια περίπτωση είναι ο πόλεμος ανάμεσα στις πόλεις Σπάρτη και Αργος στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. Το “ μήλον της έριδος" ήταν μια άγονη, ορεινή έ­ κταση στα σύνορα των δύο πόλεων, ό­ μως η εχθρότητα αναγόταν ήδη στον 8ο αιώνα π.Χ., οπότε είχαν σημειωθεί οι πρώτες συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο γείτονες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (I, 82), 300 άνδρες επελέγησαν από τα δύο στρατόπεδα για να συγκρουστούν σε μια ιδιότυπη μάχη επί ίσοις όροις. Το αποτέλεσμα δεν ήταν ξεκάθαρο και τε­ λικά ακολούθησε μια αληθινή μάχη στην οποία νικητές αναδείχθηκαν οι Σπαρτιάτες. Από τότε οι Αργείοι έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά, ενώ αντίθε­ τα οι Σπαρτιάτες τα άφηναν μακριά, για να θυμούνται τη νίκη τους. Αυτή η περίεργη διαμάχη συνεχίστη­ κε ακόμα και ως τα χρόνια της ρωμαϊκής

8

κατάκτησης (Παυσανίας 7,11,1) και δεν ήταν η μοναδική ανάμεσα σε ελληνικές πόλεις. Η Χαλκίδα και η Ερέτρια βρίσκο­ νταν σε διένεξη ήδη από τους μυθικούς χρόνους για την κατοχή του Ληλάντιου πεδίου και πολλές φορές προσπάθησαν να λύσουν τις διαφορές τους με προ­ γραμματισμένη μάχη που διεξήχθη με προκαθορισμένους κανόνες. Αντίστοιχα η ιστορία των ιταλικών λαών προσφέρει το παράδειγμα των Ορατίων και των Κουριατίων (Λίβιος 1, 25), που επίσης συγκρούστηκαν έχοντας επιλέξει εκ των προτέρων έναν συγκεκριμένο, ίσο αριθμό πολεμιστών. Η αναζήτηση αυτού του ιδιότυπου “ fair play” σε όλες τις πα­ ραπάνω περιπτώσεις κάνει τις αντιπαρα­ θέσεις αυτές να μοιάζουν περισσότερο με αθλητικούς αγώνες, που διεξάγο­ νταν ακολουθώντας ένα τελετουργικό, παρά με αληθινούς πολέμους όπως ο κοινός νους αντιλαμβάνεται τον όρο. Σε κάθε περίπτωση οι διενέξεις αυτού του είδους δείχνουν ότι ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια - για να μην αναφερθούμε στις ομηρικές μάχες - ο πόλεμος διεπόταν από αυστηρούς και συγκεκριμένους κα­ νόνες, που γίνονταν περισσότερο ή λιγότερο σεβαστοί από τους εκάστοτε εμπλεκομένους. Οπως ήδη τονίστηκε, ο πόλεμος συνδεόταν στενά με τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Οι Ρω­ μαίοι ιδιαίτερα φρό­ ντιζαν, κατά τα αρ­ χαϊκά κυρίως χρ ό ­ νια, να εκτελέσουν αρκετές ιεροπρα­ ξίες πριν από τη μά­ χη, δίδοντας έναν τελετουργικό τόνο στην προσπάθειά τους. Ετσι γινόταν εξαγνισμός των α­ λόγων και των ό­ πλων (armilustrium), ο επικεφαλής της εκστρατευτικής δύνα­ μης έσειε τη λόγχη

Το ψ ήφ ισμα το υ Θ εμ ισ το κ λ ή που π ρ ο έβ λεπ ε εκκένω ση τ η ς Α 9 ή ν α ς και ά μεσ η επάνδρω ση ο λ όκληρ ου το υ π ο λεμ ικ ο ύ σ τό λο υ τη ς π όλης. Είναι ο υ σ ια σ τικ ά το πρώ το σ χέδιο επ ισ τρ ά τευ σ η ς και λή ψ η ς έκ τα κ τω ν μ έτρ ω ν που δ ια σ ώ ζετα ι (Επ ιγραφικό Μ ο υ σ είο Α & ήνας). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

του Αρη και παράλληλα άνοιγαν οι πύ­ λες του ιερού του Ιανού, σημάδι ότι η πόλη βρισκόταν σε πόλεμο (Βιργιλίου Αινειάς 7, 601-615). Αλλά και κατά τη διάρκεια των εκστρατειών τόσο οι Ρω­ μαίοι, όσο και οι Ελληνες, ζητούσαν ευ­ νοϊκούς οιωνούς από τους θεούς, πραγ­ ματοποιώντας θυσίες και άλλες τελε­ τουργίες.

Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ Η απόφαση για την κήρυξη του πο­ λέμου ανήκε, κατά τις περιόδους της δημοκρατίας, στις συνελεύσεις των πο­ λιτών. Στην αρχαία Αθήνα η απόφαση λαμβανόταν από την Εκκλησία του Δή­ μου, ύστερα από πρόταση της πρυτανεύουσας αρχής. Στη Ρώμη, παρά τη με­ γάλη δύναμη της Συγκλήτου, η τελική α­ πόφαση για πόλεμο ονομαζόταν iussus populi και εξέφραζε τη θέληση των πολι­ τών που επρόκειτο να πολεμήσουν. Οι συνελεύσεις αυτών των πολιτών ονομά­ ζονταν comitia centuriata και εξακολου­ θούσαν να συγκαλούνται ακόμα και κα­ τά τα πρώτα χρόνια της αυτοκρατορίας, ώστε να επικυρώνονται τυπικά και από τον λαό οι αποφάσεις του αυτοκράτορα, ο οποίος βέβαια είχε απόλυτη εξουσία και είχε τον τελευταίο λόγο σε τέτοιου είδους θέματα. Ανάλογα φαινόμενα απαντώνται και στα Μακεδονικά χρόνια. Τότε η συνέλευση των πολεμιστών εκα­ λείτο να επικυρώσει τυπικά την απόφα­ ση π.χ. του Φιλίππου Β' για πόλεμο, γε­ γονός που αποτελούσε ίσως και κατά­ λοιπο της εποχής των φυλετικών κρα­ τών, οπότε το συμβούλιο των πολεμι­ στών είχε ουσιαστική εξουσία και έπρεπε να εγκρίνει ή να απορρίψει τις αποφάσεις του βασιλιά.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΗΡΥΚΕΣ Πριν από την έναρξη του πολέμου ή­ ταν αναγκαία η επαφή ανάμεσα στους αντιμαχόμενους, ώστε να υπάρξουν πιθα­ νές διαβουλεύσεις και να επιδοθούν τα όποια τελεσίγραφα. Στον Ομηρο διαβά­ ζουμε για θεράποντες που μετέφεραν τα μηνύματα, συνήθως προφορικά, ενώ αργότερα εμφανίστηκαν πρέσβεις που έχουν και τη δικαιοδοσία να διαπραγμα­ τεύονται με τον αντίπαλο. Στα κλασικά χρόνια συναντάμε εκλεγμένους πρέ­ σβεις, που μερικές φορές μεταφέρουν επιστολές, ενώ αργότερα, στην ελληνι­ στική περίοδο, οι απεσταλμένοι είναι συνήθως υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι (πρόξενοι) που ενίοτε πραγματοποιούν και μυστική διπλωματία. Κατά την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο οι κήρυκες ήταν τις περισσότερες φορές ιερείς (fetiales), που απάρτιζαν ένα ειδι­ κό σώμα με διπλωματική αρμοδιότητα. Το σώμα αυτό πρέπει να ιδρύθηκε από τον Νουμά Πομπήλιο, αργότερα όμως, όταν οι στρατιωτικές δραστηριότητες

κοί έπαιρναν θέση επί του θέματος. Ο­ ταν η πλειοψηφία του σώματος συμφω­ νούσε ο εντεταλμένος ιερέας (fetial) πή­ γαινε πάλι στα σύνορα του αντιπάλου και κάρφωνε μια ματωμένη λόγχη στο ε ­ χθρικό έδαφος, παρουσία τριών τουλά­ χιστον ενήλικων ανδρών. Υστερα από την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας η πόλη της Ρώμης βρισκόταν επισήμως σε πόλεμο.

Η ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ

Μ εγα λο π ρ επ ή ς θ ρ ια μ β ικ ή αψ ίδα σ τη Ν ό τια Γαλλία. Κ τίσ τη κ ε π ερ ί το 46 π.Χ. σε ανάμνηση της κ α τά χ τη σ η ς τη ς Μ α σ σ α λία ς από το ν Ιο ύ λιο Κ αίσαρα.

των Ρωμαίων ξεπέρασαν τα στενά όρια της Ιταλίας και ιδιαίτερα από τα μέσα του 3ου π.Χ. αιώνα και μετά, τον ρόλο των διαπραγματευτών ανέλαβαν πολί­ τες που επιλέγονταν απευθείας από τη Σύγκλητο.

Η ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Η αποστολή κηρύκων και διαπραγ­ ματευτών πριν από έναν πόλεμο αποσκοπούσε ουσιαστικά στην προετοιμα­ σία για την έναρξη των εχθροπραξιών, η οποία επίσης ακολουθούσε κάποια δια­ δικασία. Η κήρυξη του πολέμου λοιπόν γινόταν με επίσημο τρόπο, όπως ακρι­ βώς και στα νεώτερα χρόνια, και θεω­ ρείτο άτιμη η έναρξη επιχειρήσεων χω­ ρίς προηγούμενη ειδοποίηση. Ο Ηρόδο­ τος, για παράδειγμα, στηλιτεύει τους Αιγινήτες (5, 81), επειδή ξεκίνησαν πόλε­ μο “ ακήρυκτον", όπως χαρακτηριστικά λέει, εναντίον της Αθήνας, πραγματο­ ποιώντας επιδρομές στην Αττική χωρίς προηγουμένως να έλθουν σε κάποια ε­ παφή με τους αντιπάλους τους. Αν και δεν υπήρχε συγκεκριμένη και αποδεκτή από όλους διαδικασία για την κήρυξη του πολέμου, φαίνεται ότι κατά κανόνα αποστέλλονταν κήρυκες στον αντίπαλο, για να κοινοποιήσουν και την αιτία του πολέμου. Η αναζήτηση κινήτρων τα ο­ ποία να νομιμοποιούν την ανάληψη επι­ θετικών πρωτοβουλιών μάλλον ήταν κα­ νόνας στα αρχαία χρόνια, κάτι που άλ­ λωστε δηλώνεται ευθέως από τον Πλά­ τωνα στον διάλογό του “ Αλκιβιάδης” . Ε ­

κεί ο Αλκιβιάδης τονίζει ότι αν κάποιος ξεκινά συνειδητά έναν άδικο πόλεμο, ποτέ δεν πρέπει να παραδέχεται ότι ο α­ ντίπαλος έχει το δίκιο με το μέρος του (Πλάτωνος “ Αλκιβιάδης” , 109c). Σ ’ αυτό το πλαίσιο οι Ελληνες, εκτός από την α­ ποστολή κηρύκων, προέβαιναν και σε κάποιες συμβολικές πράξεις, όπως π.χ. την τοποθέτηση ενός αμνού στην οριογραμμή, ενώ οι Σπαρτιάτες πραγματο­ ποιούσαν πάντα θυσίες στους θεούς, μόλις διάβαιναν τα σύνορά τους, για να ανιχνεύσουν τις διαθέσεις των θεών α­ πέναντι τους. Οι Ρωμαίοι με τη σειρά τους επεδίωκαν κι αυτοί να στηρίζουν τους πολέ­ μους τους σε νόμιμη βάση και κήρυτταν τον πόλεμο ακολουθώντας, στα πρώιμα τουλάχιστον χρόνια, ένα συγκεκριμένο τυπικό. Σύμφωνα με την αφήγηση του Αίβιου (1, 32, 5-14), η διαδικασία ήταν καταγεγραμμένη υπό μορφή νόμου και εί­ χε περίπου ως εξής: Ενας κήρυκας πή­ γαινε στα σύνορα του εχθρού και πραγ­ ματοποιούσε μια μεγαλόφωνη επίκληση στον Δία, ζητώντας να επιβεβαιώσει ο θεός το δίκαιο του αγώνα. Συνέχιζε να φωνάζει την επίκλησή του σε όποιον συ­ ναντούσε και επέστρεφε στην αγορά της Ρώμης εξακολουθώντας να επανα­ λαμβάνει περίπου τα ίδια λόγια. Ο κήρυ­ κας δεσμευόταν να τιμωρηθεί αν ο θεός έκρινε - σύμφωνα με κάποια σημάδια ότι ο πόλεμος ήταν άδικος και, ύστερα από 33 μέρες, κήρυττε επίσης μεγαλό­ φωνα τον πόλεμο στο όνομα του Δία. Η Σύγκλητος συνερχόταν και οι Συγκλητι­

Ενας πόλεμος που είχε κηρυχθεί με βάση τη δέουσα διαδικασία μπορούσε ε­ πίσης να διακοπεί επισήμως, είτε ύστε­ ρα από απ’ ευθείας επαφές ανάμεσα στους εμπολέμους, είτε ύστερα από την παρέμβαση ενός τρίτου μέρους που θα έπειθε τους αντιμαχομένους για ανα­ στολή των εχθροπραξιών. Ετσι, τόσο στον ελληνικό, όσο και στον ρωμαϊκό κόσμο, γίνονταν συχνά ανακωχές για πολλούς και διάφορους λόγους. Η διάρ­ κεια της εκεχειρίας (indutiae για τους Ρωμαίους) μπορούσε να κυμανθεί από λίγες ώρες ως και κάποια χρόνια, ανάλο­ γα με τον σκοπό για τον οποίο γινόταν και τις εκάστοτε περιστάσεις. Συχνά η διακοπή των εχθροπραξιών δεν σχετιζό­ ταν με τον πόλεμο αυτό καθ’ εαυτό, αλ­ λά με εξωγενείς παράγοντες. Στην Ελ ­ λάδα, για παράδειγμα, οι εμπόλεμοι κα­ λούντο σε ανακωχή κατά τη διάρκεια μεγάλων πανελλήνιων εορτών (Ολύμπια κλπ.) και να συμμετάσχουν στις εκδηλώ­ σεις. Το κύρος τέτοιων εκδηλώσεων ή ­ ταν τόσο μεγάλο ώστε οι συγκρούσεις ως επί το πλείστον διακόπτονταν, κάτι που σήμερα προκαλεί (δυστυχώς) πικρά χαμόγελα - αρκεί να αναλογιστούμε πόσοι σύγχρονοι πόλεμοι σταμάτησαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων Ολυμπιά­ δων, ύστερα από ανάλογες εκκλήσεις. Στις περισσότερες των περιπτώσε­ ων οι εχθροπραξίες διακόπτονταν για να πραγματοποιηθούν τοπικές γιορτές ή για να περισυλλεγούν οι νεκροί ύστε­ ρα από κάποιες αιματηρές συγκρού­ σεις. Αλλες αιτίες ήταν η ανταλλαγή αιχμαλώτων, αλλά και η επιθυμία για έ­ ναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών όταν οι συγκρούσεις είχαν οδηγήσει σε αδιέξο­ δο. Στην τελευταία περίπτωση η απόφα­ ση λαμβανόταν συνήθως από το αρμό­ διο σώμα της πόλης (Εκκλησία του Δή­ μου, Σύγκλητος κλπ.) ή και από τους ίδι­ ους τους επικεφαλής των αντιμαχομένων δυνάμεων, όταν οι τελευταίοι έκρι­ ναν ότι η ειρήνευση ήταν η πιο ενδεδειγμένη λύση. Βέβαια σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις οι αρμόδιοι στις πόλεις δεν συμφωνούσαν με τέτοιες πρωτοβουλίες των ευρισκομένων στο μέτωπο και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι τελευταίοι βρέθηκαν υπόλογοι ή και κατηγορήθηκαν για δειλία ή προδοσία, όταν επέστρεψαν στις πόλεις τους ύ­ στερα από μια ανακωχή που συνήφθη

Q ■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

με δική τους πρωτοβουλία. Κάποιες ε­ κεχειρίες εξυπηρέτησαν απλά την ανά­ γκη να μη φανεί η βαθύτερη επιθυμία των εμπολέμων για ειρήνευση, η επίση­ μη αποδοχή της οποίας ίσως έθιγε το γόητρο του ενός ή και των δύο εμπολέ­ μων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ειρήνης του Νικία, το 421 π.Χ., ανά­ μεσα στους Αθηναίους και τους Σπαρ­ τιάτες, την οποία αρνήθηκαν να υπο­ γράψουν οι Βοιωτοί και οι Κορίνθιοι, ε­ πιλέγοντας εύσχημα να δεχτούν 10ήμερη ανακωχή με την Αθήνα, που ανανεω­ νόταν όμως συνεχώς επί σειρά ετών.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΕΙΡΗΝΗΣ

■JQ ■■

Με την υπογραφή συνθήκης ειρή­ νης (“ σπονδαί” για τους Ελληνες, “foedus” για τους Ρωμαίους) μια διένεξη υποτίθεται ότι λάμβανε οριστικά ένα ε­ πίσημο τέλος. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να συνάπτουν συνθήκες ... αορίστου χρ ό ­ νου, ενώ οι Ελληνες, τουλάχιστον μέχρι το 375 π.Χ, καθόριζαν σαφώς εκ των προτέρων τη χρονική διάρκεια της συμ­ φωνίας, που σε καμία περίπτωση δεν ξεπέρασε τα 100 χρόνια. Επίσης δεν απο­ κλειόταν η .επανεξέταση των όρων της ειρήνης, που, ούτως ή άλλως, σχεδόν ποτέ δεν .τηρείτο για ολόκληρο το προσυμφωνημένο διάστημα. Οι “ τριακοντούτεις σπονδές” του 445 π.Χ. και η πε­ ντηκονταετής Νικίειος ειρήνη του 421 π.Χ, που διήρκεσαν μόλις 14 και έξι χρ ό ­ νια αντίστοιχα, επιβεβαιώνουν του λό­ γου το αληθές. Σε κάθε περίπτωση η συνθήκη ειρήνης διέφερε από την ανα­ κωχή όχι μόνο (συνήθως) ως προς τη διάρκεια, αλλά κυρίως ως προς το γεγονός ότι είχε υποχρεωτικά επίσημη υπόστάση και έπρεπε απαραιτήτως να επι­ κυρωθεί από το αρμόδιο νομοθετικό σώμα κάθε πόλης. Ετσι αποκλειόταν η υπογραφή συνθήκης ειρήνης σε επίπε­ δο διοικητών των αντιμαχομένων δυνά­ μεων. Επιπρόσθετα ο επίσημος χαρα­ κτήρας επέβαλε και τη διενέργεια συμ­ βολικών πράξεων και επίσημων όρκων που θα κατοχύρωναν την καλή πίστη και τη βέβαιη εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Οι όρκοι, οι θυσίες και οι άλλες τυπικότητες επεδίωκαν να εξασφαλίσουν την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πίστη (“tides” για τους Ρωμαίους), η οποία ή­ ταν η σημαντικότερη εγγύηση για το ότι η συμφωνία δεν θα κατέληγε “ νεκρό γράμμα” την επομένη της υπογραφής της. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συνθήκες ειρήνης, επειδή συνήθως ήταν απότοκοι αδιέξοδων πολεμικών συγκρούσε­ ων, προέβλεπαν τις περισσότερες φο­ ρές την επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς, γεγονός που σε μεγάλο βαθ­ μό καταδεικνύει το ανώφελο και το πα­ ράλογο των περισσότερων τοπικών πο­ λέμων που διεξάγονταν ανάμεσα στα αρχαία κράτη.

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Λ ίθ ιν η βάση το υ τρίπ οδα που α φ ιέρ ω σ ε ο τύ ρ α ννο ς των Συρα κο υσ ώ ν Γέλων σ το ν Απόλλω να, μ ε τ ά τη νίκη επ ί τω ν Κ αρχηδονίω ν σ τη ν Ιμ έρ α .

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟ ΡΙΣΜ Ο Ι Τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Ρώ­ μη, υπήρχε μεγάλη ευαισθησία αναφο­ ρικά με τον σεβασμό που έπρεπε να δεί­ χνουν οι εμπόλεμοι σε ο,τιδήποτε σχετι­ ζόταν με τη λατρεία των θεών και όσους θεωρούντο ότι βρίσκονταν υπό την προστασία τους. Οι αρχαίοι Ελληνες μά­ λιστα ήταν ιδιαίτερα αυστηροί σε τέτοια θέματα και θεωρούσαν απαράδεκτη την καταστροφή, από πολεμική ενέρ­ γεια, υλικών αντικειμένων που ανήκαν στους θεούς. Ναοί, τύμβοι, περιοχές α­ φιερωμένες σε θεούς, ιερά αναθήματα, ακόμα και ολόκληρες πόλεις, βρίσκο­ νταν στο απυρόβλητο και οποιαδήποτε πράξη σε βάρος τους θεωρείτο ασέ­ βεια. ΓΥ αυτό άλλωστε πολλές πόλεις ε ­ πεδίωκαν να χαρακτηρίζουν ως ιερά ά­ συλα πολλά κτίριά τους ή και ολόκληρα τμήματά τους, ώστε να διασφαλίζουν θησαυρούς και άλλα πολύτιμα αντικεί­ μενα στους χώρους αυτούς και να προ­ στατεύουν έτσι την περιουσία τους από λεηλασίες και επιδρομές. Δ εν ήταν, ε­ ξάλλου, λίγοι οι καταδιωκόμενοι που κατάφεραν τελικά να σώσουν τη ζωή τους καταφεύγοντας ως ικέτες σε ναούς και ιερούς χώρους, όπου οι διώκτες τους δεν μπορούσαν πλέον να τους ακολου­ θήσουν. Αρκετοί Αθηναίοι σώθηκαν με αυτό τον τρόπο μετά την ήττα τους στο Δήλιο της Βοιωτίας, το 424 π.Χ. Είναι γνωστό ότι η πίστη στο άσυλο και στην απαγόρευση βιαιοπραγίας σε βάρος ικέ­ τη ήταν πολύ έντονη, κάτι που φαίνεται εύγλωττα στην ιστορία του περίφημου “ Κυλώνειου άγους” που διασώζει ο

Πλούταρχος. Σύμφωνα με αυτήν, θεω­ ρήθηκε “ άγος” (δηλαδή μόλυνση για την Αθήνα) το γεγονός ότι κάποιοι οπα­ δοί του επίδοξου πραξικοπηματία Κύλωνα εκτελέστηκαν ενώ είχαν καταφύγει ως ικέτες στον ναό της Αθηνάς. Δεν ήταν όμως μόνον εκείνοι που κατέφευγαν στους ναούς ως ικέτες προστατευόμενοι των θεών. Της ίδιας προστασίας έχαιραν και οι ιερείς, που συχνά ανελάμβαναν και διπλωματικό ρόλο, εκείνοι που ήταν επιφορτισμένοι με την εκτέλεση θυσιών, οι μάντεις, οι καλλιτέχνες των Διονυσιακών γιορτών, οι παρατηρητές των πανελληνίων αθλη­ τικών αγώνων, αλλά και όσοι μπορούσαν να θεω ρηθούν ότι έφεραν και θρησκευ­ τική ιδιότητα, χωρίς να είναι απαραίτητα ιερείς, όπως οι δύο βασιλείς της Σπάρ­ της. Για τη ζωή τους μπορούσαν ακόμα να ελπίζουν εκείνοι που έριχναν κάτω τα όπλα τους στο πεδίο της μάχης και ανα­ φωνούσαν ότι είναι ικέτες γονατίζοντας και αγγίζοντας το γόνατο ή το δεξί χέρι του εχθρού. Για τους Ρωμαίους όφειλαν να τυγ­ χάνουν προστασίας και όσοι ζητούσαν άσυλο κοντά στα λάβαρα των λεγεώνων ή στα αγάλματα αυτοκρατόρων. Το μεγαλύτερο, πάντως, ανοσιούρ­ γημα, τόσο για τους Ελληνες, όσο και για τους Ρωμαίους, ήταν να μη σεβαστεί κάποιος τους κήρυκες και τους αγγε­ λιοφόρους. Αυτοί θεωρούντο σχεδόν ιε­ ρά πρόσωπα και καμία βιαιοπραγία ενα­ ντίον τους δεν μπορούσε να συγχωρεθεί. Είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις στις οποίες ο μη σεβασμός των κηρύκων χρησιμοποιήθηκε από μόνος του ως επαρκής αιτιολόγηση της έναρξης ε-

χθροπραξιών και αποτελούσε άριστο ε­ πιχείρημα στα χέρια εκείνων που ή θ ε­ λαν να χαρακτηρίσουν τον πόλεμο τον οποίο ξεκινούσαν ως “ δίκαιο” . Ετσι οι Α­ θηναίοι και οι Σπαρτιάτες έδωσαν στον Δαρείο ένα απρόσμενο δώρο όταν σκό­ τωσαν τους Πέρσες κήρυκες που το 491 π.Χ. πήγαν στις δύο ελληνικές πόλεις για να ζητήσουν “γη και ύδωρ” . Σε άλλη περίπτωση, σύμφωνα με τον μύθο, οι Μεγαρείς καταδικάστηκαν από τη θεά Δήμητρα σε αιώνια φτώχεια, επειδή σκότωσαν τον Αθηναίο κήρυκα Ανθιμόκριτο, ενώ λέγεται ότι οι Αθηναίοι έφη­ βοι φορούσαν μαύρη χλαμύδα σε ανά­ μνηση της μυθικής δολοφονίας του κή­ ρυκα Κοπρέα. Σταδιακά οι κήρυκες άρχισαν να α­ ντικαθίστανται από διπλωμάτες - δια­ πραγματευτές που είχαν πιο ουσιαστική δικαιοδοσία και οι οποίοι με τη σειρά τους απέκτησαν το προνόμιο της ασυ­ λίας. Πάντως η ασφάλεια των μεσολα­ βητών δεν μπορούσε να θεωρηθεί ποτέ ως απόλυτα εγγυημένη, καθώς, εκτός από τις περιπτώσεις αγνόησης της ασυ­ λίας τους, υπήρχε πάντα και το ενδεχό­ μενο να δεχτούν κάποια επίθεση κατά τη διαδρομή από τρίτα πρόσωπα, που για πολιτικούς ή άλλους λόγους θεω­ ρούσαν σκόπιμο να εμποδίσουν την α­ ποστολή των διπλωματών.

Η ΝΙΚΗ Είναι ευνόητο ότι οι περισσότερες περιπτώσεις παραβίασης των δικαιωμά­ των των ικετών ή, εν γένει, της ανεξέλε­ γκτης και ασεβούς συμπεριφοράς ση­ μειώνονταν κατά τη φάση της επικράτη­ σης από τη μια πλευρά, όταν οι νικητές, μεθυσμένοι από την επιτυχία τους, προέβαιναν σε ενέργειες ανεπίτρεπτες. Η διατήρηση της ψυχραιμίας και του ελέγ­ χου την ώρα της νίκης ήταν ανέκαθεν δύσκολη υπόθεση και οι νικητές συχνά παραφέρονταν, δίνοντας λαβή για επι­ θυμία αντεκδίκησης και διαιώνισης της αντιπαλότητας. Πάντως στον αρχαίο πό­ λεμο η νίκη δεν σήμαινε απαραίτητα α­ πόκτηση του ελέγχου μιας περιοχής ή συντριβή των εχθρικών δυνάμεων. Στο πεδίο της μάχης νικητές ήταν αυτοί που κατόρθωναν να τρέψουν τον εχθρό σε φυγή, ακόμα κι αν ο τελευταίος εξακο­ λουθούσε να διατηρεί την υπεροπλία ή την αριθμητική υπεροχή. Με το πέρασμα του χρόνου και φτάνοντας στην ελληνιστική εποχή οι πολε­ μικές επιχειρήσεις έγιναν πλέον πολύ­ πλοκες και άρχισε να γίνεται αντιληπτή η σχετικότητα της έννοιας της νίκης, μέσα στις πιο σύνθετες γεωστρατηγικές συνθήκες που επικρατούσαν. Ετσι ο ορισμός της νίκης ως απλής τροπής του αντιπάλου σε φυγή ύστερα από μετωπι­ κή σύγκρουση δύο φαλάγγων σε μια πε­

διάδα άρχισε να μην είναι επαρκής. Υπήρχαν πλέον οι πολύμηνες πολιορ­ κίες πόλεων με αμφιλεγόμενα αποτελέ­ σματα, οι περιπτώσεις σφοδρών μαχών από τις οποίες η κάθε πλευρά αποχω­ ρούσε διεκδικώντας για τον εαυτό της τον τίτλο της νικήτριας, καθώς και οι νί­ κες στο πεδίο της μάχης με πολύ βαριές απώλειες, που συχνά δεν είχαν κανένα στρατηγικό όφελος. Κλασική τέτοια πε­ ρίπτωση ήταν εκείνη του βασιλιά της Η­ πείρου Πύρρου, του οποίου οι εντυπω­ σιακές επιτυχίες σε βάρος των Ρωμαίων αποδείχθηκαν μάταιες, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί και ο χαρακτηρισμός “ πύρρειος” για κάθε επιτυχία που πραγ­ ματοποιείται με πολύ κόπο και τελικά δεν έχει αντίκρυσμα.

ΤΡΟΠΑΙΑ ■ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ Μετά την απομάκρυνση ή την εξό­ ντωση του εχθρού σε μια μάχη, τόσο οι Ελληνες, όσο και οι Ρωμαίοι, συνήθιζαν να κτίζουν μνημεία -τρόπαια στον χώρο της σύγκρουσης, ώστε να επιβεβαιώ­ νουν και τυπικά ότι εκείνοι ήταν οι νικη-

Α ναπαράσταση το υ ιερ ο ύ χώ ρου τη ς Ο λυμπ ίας, σ το κ έν τρ ο το υ οπ οίου δ έσ π ο ζε ο δω ρικός ναός το υ Δ ία . Ο λόκληρ ος ο χώ ρο ς α νά μ εσ α σ τα κ τίσ μ α τα ή τα ν διά σ π αρ τος από α γ ά λ μ α τα και α ν α θ ή μ α τα .

11

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

12

τές, αλλά και για να υπάρχει κάτι που να θυμίζει την επιτυχία τους. Δεν ήταν λί­ γες βέβαια οι φορές που, ύστερα από μια αμφίρροπη αναμέτρηση, και οι δύο αντίπαλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους νικητές και κατασκεύαζαν ο καθέ­ νας από την πλευρά του τρόπαια. Η λέξη “τρόπαιο” προέρχεται πιθανότατα από το ελληνικό ουσιαστικό “ τροπή" και εκ­ φράζει ακριβώς την αλλαγή που συνέβαινε όταν, ύστερα από αμφίρροπο αγώ­ να, η πλάστιγγα της νίκης έγερνε κάποια στιγμή προς τη μια ή την άλλη πλευρά. Τα τρόπαια εξυπηρετούσαν βέβαια ως ο­ ρατές αποδείξεις της νίκης, είχαν όμως και μεγάλη ψυχολογική και κοινωνική α­ ξία. Η ψυχολογική πλευρά σχετίζεται με το γόητρο που προσέδιδε στον νικητή ένα τέτοιο τρόπαιο, ενώ η κοινωνική πλευρά σχετίζεται με τον συμβολισμό που είχαν αυτά τα τρόπαια, ο οποίος δεν ήταν άλλος από το ότι η νίκη συνδεόταν με την κατάκτηση του συγκεκριμένου ε­ δάφους και όχι με τη φυσική εξόντωση του εχθρού. Τα τρόπαια κατασκευάζο­ νταν συνήθως πρόχειρα από ξύλο ή πέ­ τρες, υπήρχαν όμως και πιο μόνιμα, α­ κριβά τρόπαια που τοποθετούντο όχι στο πεδίο της μάχης αλλά σε κάποιο από τα μεγάλα ιερά, όπως αυτό των Δελ­ φών ή της Ολυμπίας. Στην Ελλάδα η συνήθεια γενικεύτη­ κε μετά τους Περσικούς Πολέμους, με τα πρώτα τρόπαια - αλλά και αφιερώμα­ τα - στα μεγάλα ιερά σε ανάμνηση της μεγάλης νίκης επί των βαρβάρων. Επρόκειτο συνήθως για σταυρωτούς στύ­ λους που είχαν πάνω αναρτημένα όπλα και αντικείμενα τα οποία είχαν αφαιρεθεί από τον εχθρό. Η συμβολική τους α­ ξία συνδεόταν ίσως με την ιδέα ότι οι άνθρωποι επέστρεφαν στους θεούς κά­ τι από τον εχθρό, ο οποίος είχε, κατά κάποιον τρόπο, προσφερθεί από τους θεούς ως “ θήραμα” στους νικητές. Το πιο γνωστό νικητήριο τρόπαιο στον αρ­ χαίο ελληνικό κόσμο ήταν ίσως η πέτρι­ νη κατασκευή που δημιούργησαν οι Βοιωτοί μετά τη μάχη στα Λεύκτρα στον χώρο της μάχης. Με το πέρασμα του χρόνου, μετά την άνοδο των Μακεδόνων και την παρακμή της κλασικής οπλιτικής μάχης, τα τρόπαια εξακολού­ θησαν να κατασκευάζονται, είχαν όμως πια προσωπικό χαρακτήρα, καθώς ο σκοπός ήταν πλέον να μνημονεύσουν τον νικητή βασιλιά ή στρατηγό που είχε θριαμβεύσει. Οσο για τα αφιερώματα, αυτά ήταν απ’ ευθείας προσφορές προς τους θεούς, συνήθως όπλα ή άλλα αντι­ κείμενα του εχθρού, ακόμα και ακρό­ πρωρα από τα εχθρικά πλοία αν η νίκη είχε κερδηθεί στη θάλασσα. Ορισμένες φορές ήταν και έργα τέχνης που είχαν παραγγελθεί ειδικά γιαυτό τον σκοπό. Η σημασία των αφιερωμάτων καταδει­ κνύεται και από το γεγονός ότι δεν ήταν λίγες οι φορές που οι πόλεις έριζαν με­ ταξύ τους για το ποιά είχε το δικαίωμα

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

να προσφερει αφιερώματα ή για το πως έπρεπε να κατανεμηθεί το κόστος κλπ.

Η ΤΑΦΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των συμμετασχόντων σε μια μάχη σημαντικότε­ ρη και απόλυτα επιβεβλημένη ήταν η περισυλλογή και η ταφή των νεκρών την επομένη της σύγκρουσης. Επρόκειτο για ιερή υποχρέωση των ζωντανών απέ­ ναντι στους νεκρούς, ανεξάρτητα από το αν αυτοί ήταν νικητές ή ηττημένοι, και συνδεόταν πιθανώς με τη θρησκευ-

συγκρούσεις εκτυλίσσονται μπροστά στα τείχη της Τροίας για τη διεκδίκηση νεκρών πολεμιστών. Μια ολόκληρη αρ­ χαία τραγωδία, η “ Αντιγόνη” του Σοφο­ κλή, βασίστηκε πάνω σ’ αυτή την αντίλη­ ψη (συγκεκριμένα, την ταφή ή μη του νεκρού Πολυνίκη). Στον Ρωμαϊκό κόσμο επικρατούσαν ανάλογες ιδέες, που ανά­ γονται βαθιά στα μυθικά χρόνια, όταν ο Αινείας συμφώνησε με τον βασιλιά Λατί­ νο για μια ανακωχή ώστε να ταφούν οι νεκροί. Κατά κανόνα οι νεκροί των μαχών θάβονταν ομαδικά στο πεδίο της μάχης. Η Αθήνα όμως αποτελούσε εξαίρεση. Σύμφωνα με έναν αρχαίο νόμο, πριν το 464 π.Χ, οι νεκροί πολεμιστές θάβονταν δημοσία δαπάνη στο νεκροταφείο της πόλης που βρισκόταν - και σώζεται στον Κεραμεικό. Ο Θουκυδίδης περι­ γράφει (2, 34, 2-6) με σαφήνεια τη λιτή διαδικασία και τονίζει ότι η περίπτωση των 192 πεσόντων Μαραθωνομάχων, που ετάφησαν σε κοινό τύμβο στον χώ­ ρο της μάχης, ήταν μια εξαίρεση του κα­ νόνα, που επιβλήθηκε από την ανάγκη να τύχουν οι άνδρες εκείνοι ξεχωριστής τιμής.

ΛΑΦΥΡΑ ΠΟΛΕΜΟΥ

Χάλκινο ά γα λμ α Ρω μαίου ιε ρ έ α . Σ τα πρώιμα χρ όνια τη ς Ρώ μης ειδ ικ ό σώμα ιερ έω ν, οι λ ε γ ό μ εν ο ι fetiales, α νελάμ βα να ν ως επ ί το π λείσ το ν τις δ ιπ λω μ α τικές α π ο σ το λές (Εθνική Β ιβ λ ιο θ ή κ η , Π αρίσι).

τική αντίληψη ότι η ψυχή ενός ανθρώ­ που που είχε μείνει άταφος δεν μπορού­ σε ποτέ να ησυχάσει. Οπως προαναφέρθηκε, η ανακωχή για να γίνει ταφή των πτωμάτων ήταν δεδομένη για ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο, αν και πολλές φορές οι νεκροί θάβονταν αφού τους είχαν αφαιρεθεί τα όπλα και τα όποια πολύτιμα αντικείμενα έφεραν. Στον Ομηρο η αντί­ ληψη της ανάγκης για ταφή και περιποί­ ηση του νεκρού συναντάται έντονα, γι’ αυτό και οι παραβιάσεις του κανόνα παίρνουν μεγάλη διάσταση μέσα στα δύο έπη. Στην “ Ιλιάδα” ο Πρίαμος εκλι­ παρεί για την παράδοση και την ταφή του σώματος του Εκτορα, ενώ φοβερές

Είδαμε νωρίτερα ότι ήταν ευρέως διαδεδομένη συνήθεια να αφαιρούνται τα όπλα και τα λοιπά πολύτιμα αντικεί­ μενα από τους νεκρούς, πριν αυτοί περισυλλεγούν για ταφή. Ασφαλώς πρό­ κειται για μέρος μόνο της λαφυραγώγη­ σης που γινόταν σε κάθε πόλεμο, η ο­ ποία αποτελούσε άλλωστε συχνά βασι­ κό κίνητρο για τη συμμετοχή σ’ αυτόν. Οι Αθηναίοι πριν από την εκστρατεία στη Σικελία δήλωναν απερίφραστα ότι η προσδοκία πλουτισμού ήταν η κύρια αι­ τία που τους ωθούσε στη μεγαλόνησο της κεντρικής Μεσογείου. Ακόμα όμως κι αν η πρόθεση για λαφυραγώγηση δεν δηλωνόταν τόσο εμφανώς, είναι αυτο­ νόητο ότι η επιθυμία απόκτησης λαφύ­ ρων πολέμου ήταν πάντα αναμενόμενη σε κάθε πόλεμο. Η διάκριση ανάμεσα σε “ νόμιμα” πολεμικά λάφυρα και στην κοι­ νή κλοπή δεν ήταν ούτε εύκολη, ούτε σαφής, κάτι που άλλωστε ισχύει στο α­ κέραιο και στη σύγχρονη εποχή. Για τους Ελληνες η συνήθης πεποίθηση ή­ ταν ότι όλα τα υπάρχοντα του εχθρού περιέρχονταν στα χέρια των νικητών και επιπρόσθετα και οι αιχμάλωτοι πολέμου αποτελούσαν λάφυρα, που μπορούσαν μάλιστα να εκποιηθούν με τον πιο επι­ κερδή τρόπο. Στα αρχαία χρόνια δεν υπήρχε η έν­ νοια του “ αιχμαλώτου πολέμου” όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δηλαδή ως ατόμου που τελεί υπό συγκεκριμένο νομικό καθεστώς και έχει κάποια δικαι­ ώματα. Η τύχη των αιχμαλώτων ήταν α­ πλή και συγκεκριμένη: είτε θα εξοντώ­ νονταν, είτε θα εκρατούντο για να αξιο-

ποιηθούν πολιτικά και διπλωματικά (ό­ πως συνέβη στην περίπτωση των Λακε­ δαιμονίων που συνελήφθησαν από τους Αθηναίους στην Πύλο το 425 π.Χ.), είτε, το συνηθέστερο, θα επωλούντο ως δού­ λοι. Η αλήθεια είναι ότι η πώληση των αιχμαλώτων στα σκλαβοπάζαρα ήταν μια ιδιαίτερα επικερδής επιχείρηση και τελικά οι ίδιοι οι αιχμάλωτοι ήταν τα πο­ λυτιμότερα λάφυρα, αφού μπορούσαν, εκτός από το να πωληθούν, να ανταλλαγούν ή να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα. Οι Ρωμαίοι αποδείχθηκαν ιδιαί­ τερα ικανοί στην “ αξιοποίηση” των αιχ­ μαλώτων πολέμου, χρησιμοποιώντας τους με πολλούς τρόπους. Αξίζει εδώ να επισημανθεί μια ενδιαφέρουσα δια­ φορά ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Ελληνες αναφορικά με τη χρήση των αιχμαλώτων. Ενώ οι ρωμαϊκές γαλέρες κινούντο κατά κανόνα από κωπηλάτες δούλους, αιχμαλώτους πολέμου σε με­ γάλο βαθμό, στις αθηναϊκές τριήρεις, κατά τα χρόνια της δημοκρατίας, υπη­ ρετούσαν ως κωπηλάτες - ναύτες μόνο ελεύθεροι πολίτες, οι οποίοι μάλιστα εί­ χαν την υποχρέωση να διατηρούν ο κα­ θένας το δικό του κουπί! Σε κάθε περίπτωση η λεηλασία και η λαφυραγώγηση των κατακτημένων πε­ ριουσιών και εδαφών ήταν ο κανόνας, γι’ αυτό και υπήρχε ανάγκη για έλεγχο αυτού του φαινομένου, καθώς η διάθε­ ση του στρατεύματος για αναζήτηση λα­ φύρων μπορούσε να οδηγήσει σε απο­ διοργάνωση, απειθαρχία και έκθεση σε κίνδυνο ήττας. Επίσης έπρεπε να περιο­ ρίζεται το φαινόμενο της λαφυραγώγη­ σης για προσωπικό όφελος, καθώς, ιδι­ αίτερα κατά την περίοδο της πόλης κράτους, το δημόσιο καρπωνόταν το με­ γαλύτερο μέρος από τα κέρδη του πολέ­ μου. Αν και το ατομικό “ πλιάτσικο” δεν εκμηδενίστηκε ποτέ, το κράτος φρόντι­ ζε να παίρνει τη λεία που του ανήκε, α­ ναθέτοντας σε αξιωματικούς τον έλεγ­ χο της λαφυραγώγησης από τους στρα­ τιώτες και την απόδοση, στην πόλη, του μεριδίου που εδικαιούτο. Σημαντικό μέρος από τα πολεμικά λάφυρα που περιέρχονταν στην κατοχή του δημοσίου αφιερωνόταν στους θ ε ­ ούς και φυλασσόταν στους ναούς και σε ειδικούς χώρους που υπήρχαν γι’ αυτό τον σκοπό. Τα πλούσια λάφυρα αναπό­ φευκτα έδιναν κύρος και γόητρο στον νικητή, γι’ αυτό οι πόλεις συχνά επεδείκνυαν τα τρόπαια των νικηφόρων πολέ­ μων τους. Οι Θηβαίοι π.χ. έκτισαν έναν εντυπωσιακό “θησαυρό” στους Δελ­ φούς, όπου τοποθέτησαν τον πλούτο που κερδήθηκε από τη νίκη επί των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371, ενώ πολύ αργότερα οι Ρωμαίοι διοργάνωναν στην αιώνια πόλη εντυπωσιακούς θριάμβους, στους οποίους παρουσία­ ζαν με περηφάνια ό,τι είχαν πάρει από τους εχθρούς τους. Στον ελληνικό κό­ σμο από τον 4ο π.Χ. αιώνα και μετά οι

φαινόμενο του πολέμου γινόταν αποδε­ κτό από τους αρχαίους ως ένα φυσιολο­ γικό και αναπόφευκτο γεγονός, όπως η γέννηση και ο θάνατος, για το οποίο τί­ ποτα δεν μπορούσε να γίνει. Είναι αλή­ θεια ότι έχουμε σχετικά λίγες αναφορές από τους αρχαίους συγγραφείς οι οποί­ ες να μιλούν για τα δεινά του πολέμου και τις συμφορές που αυτός προκαλεί σε ανθρώπους και κοινωνίες. Ακόμα κι έτσι όμως ο πόλεμος ήταν ανέκαθεν πη­ γή πόνου και δεινών και δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε τα λόγια του Ηροδό­ του (1, 87) όταν, μέσω του Κροίσου, λέει: “ Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Στην ειρήνη οι γιοι θάβουν τους πατέ­ ρες, ενώ στον πόλεμο οι πατέρες τους γιους” . Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι οι αρ­ χαίοι πόλεμοι διεξάγονταν με βάση κά­ ποιους κανόνες, έθιμα και διαδικασίες, σε μια εποχή κατά την οποία δεν είχε κωδικοποιηθεί κανένα δίκαιο πολέμου. Ακόμα και σ’ αυτή την πρώιμη εποχή ο κοινός νους και το έμφυτο, στον άνθρω­ πο, περί δικαίου αίσθημα, σε συνδυα­ σμό με τη θρησκευτική πίστη και την ύ­ παρξη ηθικών αξιών και αρχών, έκαναν πολλούς από τους πολέμους των αρχαίων να μοιάζουν σχεδόν “ πολιτι­ σμένοι” σε σχέση με τους άγριους και ο­ λοκληρωτικούς πολέμους της σημερι­ νής “ προηγμένης” εποχής.

Επ ιτύμ βια σ τήλη το υ Cn. M ucius, “σ η μ α ιο φ ό ρ ο υ ” τη ς 14ης λεγ εώ ν α ς. Οπως μ α ς π λ η ρ ο φ ο ρ εί η σ τή λ η , π έσ α ν ε σε ηλικία 32 ετώ ν, ύ σ τερ α από 1 5 χρ ό νια υπ ηρεσίας σ το ν ρω μ α ϊκό σ τρ α τό (Μ ο υ σ είο M ainz).

λεηλασίες πόλεων κλιμακώθηκαν, ίσως γιατί τα ήθη είχαν πλέον εκμαυλιστεί και εχρησιμοποιούντο όλο και περισσό­ τεροι μισθοφόροι. Ετσι στα χρόνια που ακολούθησαν και αργότερα, κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, η άγρια λαφυραγώγη­ ση, οι αρπαγές και οι λεηλασίες ήταν πλέον μόνιμα φαινόμενα, που ελάμβα­ ναν χώρα σε μεγάλη έκταση σε όλες τις πολεμικές συγκρούσεις.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οπως τονίστηκε στην αρχή, ο πόλε­ μος κατείχε κεντρική θέση στη ζωή των αρχαίων και ουσιαστικά δεν αποτελούσε μια οδυνηρή παρένθεση στην καθημε­ ρινή ζωή, όπως συμβαίνει σήμερα - του­ λάχιστον στον λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο. Ο πόλεμος ήταν αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής και οι α­ πλοί άνθρωποι περνούσαν εύκολα και πολλές φορές κατά τη διάρκεια του βί­ ου τους από την ιδιότητα του πολίτη σ’ αυτή του στρατιώτη. Από σύγχρονο ι­ στορικό έχει διατυπωθεί η θέση ότι το

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1 )= εν ο φ ώ ν το ς : ΕΛΛ Η Ν ΙΚ Α , Εκδόσ εις Ζα χαρόπ ουλου, Α &ήνα, 1956. (2) Π λο υ τά ρ χ ο υ : Β ΙΟ Ι Π Α Ρ Α Λ Λ Η Λ Ο Ι, Ε κ δ ό σ εις Ζαχαρ όπ ουλο υ, Α 9ήνα, 1956. (3) Η ρ ο δ ό το υ : ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ Ι, Εκδόσ εις Ζαχαρ όπ ουλο υ, Α θή ν α , 1956. (4) Υ. G arlan: WAR IN A N C IEN T WORLD, London, C hatto an d Windus, 1975. (5) M . Sage: WARFARE IN AN CIENT GREECE. R outledge, 1996 (6) G .Shipley: THE LIM ITS O F WAR, σ το “ War an d s o c ie ty in the G reek w orld”, Routledge, 1986. (7) C. Phillipson: THE INTERNATIO NAL LAW A N D C U STO M O F AN CIENT GREECE AND RO M E, London, 1911. (8) V. D. H anson: THE WESTERN WAY O F WAR, N ew York, 1989. (9) W. K. P ritch ett: THE GREEK STATE AT WAR, B erkeley, 1971. (10) M . R o s to v tze ff: Ρ Ω Μ Α ΪΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ . Ε κ δ ό σ εις Π απ αζήση, Α 9ή να . 1984. (11) D. M a rka n to n ato s : THE H U M A N ATTITUDE TOWARDS WAR IN HER O D O TO S’ HISTORIES, (ερ γα σ ία M aster), London, 1995.

13

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ

ΧΑΜ-ΙΞΙ/ΟΝ. ΚΑΙ Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ (1862 1867 -

)

ΤΟΝ Α Π ΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 1863, ΣΕ Μ ΙΑ ΕΡΕΙΠ Ω Μ ΕΝΗ ΑΓΡΟ ΙΚΙΑ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ, 62 ΛΕΓΕΩ ΝΑΡΙΟ Ι ΚΑΙ ΤΡΕΙΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΛΕΓΕΩ ΝΑΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩ Ν ΕΓΡΑΨΑΝ ΤΗ Δ ΙΚ Η ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΝΤΙΣΤΕΚΟ Μ ΕΝΟ Ι ΕΠΙ ΕΝΔΕΚΑ Ω ΡΕΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΘ ΕΣΕΙΣ ΔΥΟ Χ ΙΛ ΙΑ Δ Ω Ν ΚΑΙ ΠΛΕΟ Ν Μ ΕΞΙΚΑΝΩ Ν ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. ΤΟ ΕΠ ΕΙΣΟ ΔΙΟ ΑΥΤΟ ΦΩΤΙΣΕ Μ ΙΑ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΩΝ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΠΟ ΤΟ Ο ΝΕΙΡΟ ΠΟΥ ΕΙΧΕ 0 ΝΑΠΟ ΛΕΩ Ν Γ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ Μ ΙΑΣ

14

Β ιν ιε ττα που δ είχ ν ει τις τε λ ε υ τ α ίε ς σ τιγ μ έ ς των λεγεω νά ριω ν σ το Καμερόν. Ο α ξιω μ α τικ ό ς είναι ο α ν& υ π ο λο χ α γό ς Μ ο ν τέ.

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΜ ΕΡΙΚΗ. Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΤΟΥ ΚΑΜ ΕΡΟ Ν ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ, ΣΤΙΣ 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΣΤΗ ΛΕΓΕΩΝΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ.

τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι (Casimir Lai) ήταν ο νεώτερος σε ηλικία λεγεωνάριος του 3ου Λόχου του 1ου Τάγμα­ τος του Συντάγματος της Λεγεώνας των Ξένων. Ηταν μόλις δεκαέξι ετών. Είχε πει ψέματα όταν τον ρώτη­ σαν την ηλικία του τότε που κατατάχτηκε. Τώρα, καθώς βάδι ένιωθε πόσο είχε μετανιώσει. Ηταν έξι το πρωί όταν περπατού­ σε από τα μεσάνυχτα σχεδόν. Πεινούσε και διψούσε. Ο ήλιος που πρόβαλλε από τις κορυφές των μεξικανικών βουνών τον έ­ καιγε. Η σκόνη από την πορεία του έκλεινε τα ρουθούνια και του στέγνωνε τον λαιμό. - Πότε τέλος πάντων θα σταματήσουμε για να ξεκουρα­ στούμε λίγο; είπε γκρινιάζοντας στον δεκανέα Μέην (Maine) που βάδιζε δίπλα του. - Οταν αποφασίσει ο λοχαγός, απάντησε ο Μέην. Ο Μέην ήταν ένας μεγαλόσωμος άνδρας με κόκκινα μαλλιά και γένεια. Είχε πολεμήσει στο Αλγέρι όταν η Λεγεώνα αντιμε­ τώπιζε τον Αμπντ-Ελ-Καντέρ (Abd el Cader) και είχε πληγωθεί στη Σεβαστούπολη.

0

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Τρεις ιπ πείς το υ Μ εξικ α ν ικ ο ύ Δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ Σ τρ α το ύ . Από α ρ ισ τερ ά π ρος τα δ ε ξ ιά : ένας λ ο γχ ο φ ό ρ ο ς, ένας ιππέας το υ τα κ τικ ο ύ ιππικού και ένας ιπ πέας τω ν Ρ ο υ ρ ά λ ες (πίνακας R. Hook).

15 - Γιατί ρωτάς; είπε στον τυμπανιστή ο Μέην. - Γιατί πεινώ, παραπονέθηκε ο τυμπανι­ στής. - Ισως διατάξει ο λοχαγός να σταματή­ σουμε εδώ, είπε ο Μέην. Πλησίαζαν μια ερειπωμένη αγροικία που την περιέβαλε ένας ψηλός τοίχος. - Θα ήθελα να μάθω το όνομα αυτού του άθλιου μέρους, είπε ο τυμπανιστής. - Καμερόν, απάντησε ο δεκανέας. Το εί­ δα στον χάρτη του λοχαγού.

Η ΛΕΓΕΩΝΑ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ Στις 28 Μαρτίου 1863 το Σύνταγμα της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Βέρα Κρουζ (Vera Cruz) στη δυτική ακτή του Μεξικού, εκεί όπου ο Κορτέζ είχε αποβιβαστεί τριακόσια χρόνια πριν για να κατακτήσει την αυτοκρατορία του Μοντεζούμα. Ο ανθυπολοχαγός Κλεμέν Μοντέ (Clement Maudet) ήταν σκυμμένος στην κου­ παστή του πλοίου και παρατηρούσε εκστατι­ κός τις ακτές του Νέου Κόσμου. Ο Μοντέ ή­

ταν 34 ετών και στην πολιτική του ζωή ήταν ποιητής και συγγραφέας. Ελαβε μέρος στην αποτυχημένη επανάσταση του 1848 κατά της μοναρχίας. Μετά τη δεύτερη παλινόρθωση των Βουρβόνων, απογοητευμένος από τις κακές συνθήκες ζωής που επικρατούσαν στη Γαλλία, κατατάχτηκε στη Λεγεώνα. Είχε λάβει μέρος στην ιταλική εκστρατεία του Ναπολέοντα Γ’ και είχε τιμηθεί με μετάλλιο για αν­ δραγαθία. Από τις εφημερίδες και από συζη­ τήσεις με άλλους αξιωματικούς κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Μοντέ έμαθε ότι στο Μεξικό ήταν πρόεδρος ο φιλελεύθερος Μπενίτο Χουάρεζ (Benito Juarez). Ο Χουάρεζ είχε χαρακτηρισθεί από τον μεξικανικό λαό, αλλά και από τον φιλελεύθερο ευρωπαϊκό Τύπο, ως "λιμπερταδόρ” , δηλαδή ελευθερω­ τής του λαού από την τυραννία της Καθολι­ κής Εκκλησίας. Περιμένοντας την αποβίβαση ο Μοντέ έ­ φερε στον νου του τα γεγονότα που οδήγη­ σαν τη Λεγεώνα στο Μεξικό. Τότε στη Βόρεια Αμερική μαινόταν ο πό­ λεμος μεταξύ Βορείων και Νοτίων Πολιτει­ ών, που είχε ξεσπάσει το 1861.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ Το 1857 εξελέγη στο Μεξικό η φιλελεύ­ θερη κυβέρνηση του Μπενίτο Χουάρεζ, ο ο­ ποίος άλλαξε το σύνταγμα, θέσπισε τον χω­ ρισμό εκκλησίας και κράτους, κατάργησε πολλά προνόμια της Καθολικής Εκκλησίας και απαλλοτρίωσε μεγάλες εκκλησιαστικές εκτάσεις, τις οποίες έδωσε σε ακτήμονες. Στις μεταρρυθμίσεις αυτές αντέδρασαν η εκκλησία και μέρος της συντηρητικής μερί­ δας του πληθυσμού και του στρατού. Ετσι ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Το 1860, μετά από τρία χρόνια καταστροφικού πολέμου, οι Φιλελεύθεροι επικράτησαν και οι Συντηρητι­ κοί εκδιώχθηκαν από την εξουσία. Αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου ή­ ταν η χρεωκοπία του μεξικανικού κράτους και η αδυναμία αποπληρωμής των δανειακών του υποχρεώσεων σε ξένες τράπεζες. Κύ­ ριες πιστώτριες χώρες ήταν η Ισπανία, η Γαλ­ λία και η Βρετανία. Αντιπρόσωποι των τριών αυτών κρατών συναντήθηκαν στο Λονδίνο και αποφάσισαν την αποστολή κοινής εκστρατευτικής δύναμης στο Μεξικό, με σκοΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

fg ■*

πό την είσπραξη των οφειλομένων χρημάτων με την πειθώ των όπλων. Τον Δεκέμβριο του 1861 κατέπλευσε στο λιμάνι της Βέρα Κρουζ ο ισπανικός στόλος, ο οποίος αποβίβασε στρατιωτικό άγημα, ακο­ λουθούμενος μετά από ένα μήνα περίπου από τον γαλλικό και τον αγγλικό στόλο. Οι δυνάμεις των τριών αυτών κρατών κατέλα­ βαν το τελωνείο του λιμανιού, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο στο Μεξικό, με σκοπό να χρη­ σιμοποιήσουν τα έσοδα για την εξόφληση των χρεών. Τον Απρίλιο του 1862 η Ισπανία και η Αγ­ γλία διεπίστωσαν ότι η μέθοδος αυτή δεν α­ πέδιδε και αποφάσισαν να αποσύρουν τις δυ­ νάμεις τους από το Μεξικό. Στη Γαλλία αυτοκράτορας ήταν ο Ναπολέοντας Γ', ο οποίος ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία εφάμιλλη, αν όχι μεγαλύτερη, της Πρώτης Αυτοκρατο­ ρίας του Ναπολέοντα Α'. Τον Ναπολέοντα Γ ’ επισκέφθηκε αντιπροσωπεία Μεξικανών συ­ ντηρητικών εξόριστων και του παρουσίασε σχέδιο σύμφωνα με το οποίο θα μπορούσε να δημιουργηθεί στο Μεξικό με γαλλική βοή­ θεια μια καθολική αυτοκρατορία. Ο Ναπολέ­ ων στο σχέδιο αυτό είδε τρία κυρίως πλεονε­ κτήματα: τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας στην αμερικανική ήπειρο που θα εξηρτάτο από τη Γαλλία, το άνοιγμα νέων αγορών και την “ εκπολιτιστική αποστολή” των Γάλλων προς τους “ βάρβαρους” Μεξικανούς και τη δόξα που θα στεφάνωνε τα γαλλικά όπλα και θα ικανοποιούσε τη γαλλική κοινή γνώμη. Δεν επρόκειτο πλέον για τη διευθέτηση οικονομικών ζητημάτων. Επρόκειτο για μια ξεκάθαρη στρατιωτική εισβολή με σκοπό την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης και την εγκαθίδρυση μιας άλλης. Ο Ναπολέων είχε βρει και τον υποψήφιο αυτοκράτορα του Μεξικού. Ο νεώτερος αδελφός του Φραγκίσκου Ιωσήφ της Αυστρίας, ο αρχιδούκας Μαξιμιλιανός (Maximilian) των Αψβούργων με τη σύ­ ζυγό του Καρλόττα (Charlotte), πριγκήπισα του Βελγίου, ήταν κατάλληλος για τη θέση.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ Ο Μεξικανικός Δημοκρατικός Στρατός Οταν το 1855 οι φιλελεύθεροι ανήλθαν στην εξουσία, πραγματοποίησαν σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση του Μεξικανικού Στρατού. Από το 1861 ως το 1867 δημιουργήθηκαν δέκα τάγματα πεζικού της γραμμής (το καθένα αποτελείτο από οκτώ λόχους), έξι συντάγματα ιππικού, ένα σύ­ νταγμα πεδινού πυροβολικού (που αποτελεί­ το από έξι πυροβολαρχίες των έξι πυροβό­ λων), ένα σύνταγμα έφιππου πυροβολικού, αριθμός ανεξάρτητων πυροβολαρχιών για την προστασία των πόλεων, σώμα μηχανικού, σώμα υγειονομικού και το τμήμα των αξιωμα­ τικών του γενικού επιτελείου. Η συνολική δύναμη του τακτικού στρατού ανερχόταν σε 10-12,000 άνδρες. Επίσης δημιουργήθηκε ταΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

ηγέτες. Ο οπλισμός του Μεξικανικού Δημοκρατι­ κού Στρατού προερχόταν από διάφορες πη­ γές. Απαρχαιωμένα μουσκέτα, αμερικανικά τυφέκια Springfield, τυφέκια Enfield αγγλικής προέλευσης ή γαλλικά και αυστριακά όπλα που είχαν ληφθεί ως λάφυρα από τον εχθρό. Μετά τη λήξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου έγινε αθρόα εισαγωγή όπλων και πάσης φύσεως εφοδίων από τις ΗΠΑ, ακόμα και σύγχρονων όπλων, όπως επαναληπτικών τυφεκίων Henry, πυροβόλων ραβδωτής κάννης Parrot κλπ. Η στολή του μεξικανικού πεζικού αποτε­ λείτο από λευκό βαμβακερό σακκάκι και πα­ ντελόνι και καπέλο τύπου “κεπί” χρώματος μπλε σκούρου.

Ο Γαλλικός Στρατός

Ο π ρ ό εδ ρ ο ς Μ π εν ίτο Χ ο υ ά ρ ε ζ τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς το υ Μ ε ξικ ο ύ α ντισ τά & η κ ε σ το υ ς ξέν ο υ ς εισ β ο λ είς μ ε επ ιτυ χ ία και δ ια σ φ ά λισ ε τη ν α ν εξα ρ τη σ ία τη ς χώ ρα ς το υ . Γ εν νή β η κε το 1808 κα ι ή τα ν ινδιανικής κ α τα γ ω γ ή ς . Οι γο νείς το υ ή τα ν φ τω χοί α γ ρ ό τε ς και ο ίδ ιο ς α υ το δ ίδ α κ το ς . Σ ή μ ερ α θ ε ω ρ ε ίτ α ι ως ο μ ε γ α λ ύ τε ρ ο ς π ο λ ιτικ ό ς το υ Μ ε ξικ ο ύ κ α ι σ ω τή ρ α ς τη ς χώ ρα ς το υ (πίνακας Ισ το ρ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ , Μ ε ξικ ό ).

κτικό σώμα έφιππης χωροφυλακής, οι “ρουράλες” (rurales), δύναμης 2.200 ανδρών. Οι ρουράλες απέδωσαν έξοχα στη σύρραξη με τους Γάλλους. Οι βοηθητικές δυνάμεις αποτελούντο από πολίτες που κατατάσσονταν στην πολι­ τοφυλακή, την εθνοφυλακή κλπ. Αυτοί είχαν ελλιπή εκπαίδευση, αλλά αποτέλεσαν τον πυρήνα των ανταρτικών δυνάμεων, των λε­ γάμενων “γκεριγιέρος" (guerilleros). Ο αριθ­ μός τους έφθασε το 1866 τους 35.000. Μικρός αριθμός Αγγλων, Γερμανών, Ρώ­ σων, Ελλήνων και κυρίως Αμερικανών υπηρέ­ τησε εθελοντικά στις τάξεις του Δημοκρατι­ κού Στρατού. Οι Αμερικανοί (3.000 περίπου) ήταν βετεράνοι του στρατού των Βορείων και επάνδρωσαν το σώμα των αξιωματικών, των υπαξιωματικών και το πυροβολικό. Η ηγεσία του Μεξικανικού Στρατού απο­ τελείτο από νέους και ικανούς αξιωματικούς, συνήθως της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Πολλοί από αυτούς μιλούσαν τη γαλλική γλώσσα (προς μεγάλη κατάπληξη των Γάλ­ λων). Στρατηγοί όπως ο Πορφύριο Ντιάζ (Porfirio Diaz), ο Μαριάνο Εσκομπέντο (Mariano Escobedo), ο Ζαραγκόζα (Zaragosa) κ.ά. αναδείχθηκαν σε ικανούς και τολμηρούς

Μεταξύ των ετών 1862-1866 ο Γαλλικός Στρατός είχε στο Μεξικό την παρακάτω σύν­ θεση: Εξι συντάγματα πεζικού της γραμμής, τέσσερα τάγματα κυνηγών πεζικού, τρία συ­ ντάγματα ζουάδων, δύο ίλες ουσσάρων, τέσ­ σερις ίλες έφιππων κυνηγών, επτά ίλες κυνη­ γών της Αφρικής, έξι πυροβολαρχίες, πέντε λόχους μηχανικού και ένα λόχο εφοδιασμού. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν αποικιακά στρα­ τεύματα όπως οι Αλγερινοί τυφεκιοφόροι (έξι λόχοι) και το 1ο Σύνταγμα της Λεγεώνας των Ξένων. Από πλευράς ναυτικού χρησιμοποιήθηκαν ένα σύνταγμα πεζοναυτών, ένα τάγμα ναυτών και μια πυροβολαρχία του ναυτικού. Οι Γάλλοι στρατιώτες στο Μεξικό έφεραν το εμπροσθογεμές μουσκέτο υποδείγματος 1857, με ραβδωτή κάννη. Το οπισθογεμές τυ­ φέκιο Chassepot, το οποίο υιοθετήθηκε από τον Γαλλικό Στρατό το 1866, δεν πρόλαβε να φθάσει στις μονάδες που πολεμούσαν στο Μεξικό. Περίστροφα έφεραν μόνο οι αξιωμα­ τικοί. Η στολή του Γαλλικού Στρατού αποτελεί­ το από κοντό σακκάκι χρώματος μπλε, με κί­ τρινο διακριτικό χρώμα στο κολλάρο και στα μανίκια, με μπρούτζινα κουμπιά. Επίσης υ­ πήρχαν επωμίδες χρώματος ανάλογου με το σώμα που υπηρετούσε ο οπλίτης (κόκκινο για τους γρεναδιέρους, πράσινο για τους α­ κροβολιστές κλπ,). Το παντελόνι ήταν πολύ φαρδύ “τύπου ζουάβου” , χρώματος κόκκι­ νου και έδενε στους αστραγάλους με γκέτες χρώματος μπεζ. Τμήματα του Γαλλικού Στρα­ τού έφεραν κυλινδρικό καπέλλο από μαύρο δέρμα, ενώ άλλα φορούσαν “ κεπί” . Τον Οκτώβριο του 1862 δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Σώμα Δίωξης Επαναστατών (Corps of Contra-Guerrilas) του συνταγματάρ­ χη Ντυ Πεν (Du Pins). Το Σώμα αυτό αποτελεί­ το από 850 άνδρες κατανεμημένους σε τέσ­ σερις ίλες ιππικού, τέσσερις λόχους πεζικού και δύο ορεινά πυροβόλα. Είχε ως μοναδικό στόχο τις επιχειρήσεις εναντίον των ανταρ­ τών και χρησιμοποίησε μεθόδους πρωτοφα­ νούς αγριότητας: πυρπόληση σπιτιών, φό­ νους γυναικών και παιδιών και εκτελέσεις αιχμαλώτων του Δημοκρατικού Στρατού. Ο Δημοκρατικός Στρατός είχε επικηρύξει τον

(Douay). Ο Γαλλικός Στρατός απέτυχε να κα­ ταλάβει την Πουέμπλα με νέα έφοδο και υ­ ποχρεώθηκε να την πολιορκήσει.

ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ

Η ά φ ιξη το υ α υ το κ ρ ά το ρ α Μ α ξιμ ιλ ια ν ο ύ και τη ς α υ το κ ρ ά τε ιρ α ς Κ α ρ λ ό ττα ς σ τη Β έρ α Κ ρουζ, σ τις 2 9 Μ α ϊο υ 1864. 0 Μ α ξιμ ιλ ια ν ό ς ή τα ν τρ α γ ικ ή κα ι ά τυ χ η π ροσ ω π ικό τητα . Ε ίχε καλό χ α ρ α κ τή ρ α , αλλά δ εν δ ιέ 9 ε τ ε π ο λ ιτικ ές ικ α ν ό τη τε ς και έπ εσ ε & ύμα τω ν μεγα λεπ ή β ο λω ν σ χεδίω ν το υ Ν α π ο λ έο ντα Γ (π ίνακας το υ Π α ν επ ισ τη μ ίο υ B row n).

Ντυ Πεν αλλά αυτός, επιδεικνύοντας τόλμη και σπάνια στρατιωτική αντίληψη, διέφευγε τη σύλληψη. Οι άνδρες του ήταν αδίστακτοι τυχοδιώκτες οι οποίοι υπάκουαν μόνο στον αρχηγό τους. Οι στολές τους ήταν ένας φανταχτερός συνδυασμός στολών ζουάβων και ουσσάρων.

0 Αυτοκρατορικός Στρατός του Μεξικού Ο στρατός αυτός δημιουργήθηκε το φθι­ νόπωρο του 1863 κατ' εντολή του Ναπολέοντα Γ’, ο οποίος επιθυμούσε τη δημιουργία τοπικού στρατού. Κατά τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του ο Αυτοκρατορικός Στρατός ονομαζόταν “ Γαλλομεξικανικός” , επειδή είχε οργανωθεί και εφοδιαστεί από τους Γάλλους. Στις 26 Ιανουαρίου 1865 ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός αναδιοργάνωσε τον στρατό, ο ο­ ποίος αποτελείτο από 1.164 αξιωματικούς και 22.374 στρατιώτες. Η δύναμη αυτή ήταν οργανωμένη σε γενικό επιτελείο, δώδεκα τάγματα πεζικού, δύο τάγματα κυνηγών, έξι συντάγματα ιππικού, δώδεκα λόχους προε­ δρικού ιππικού, ένα τάγμα πυροβολικού αποτελούμενο από έξι πυροβολαρχίες, ένα σύ­ νταγμα έφιππου πυροβολικού και σώματα μηχανικού, εφοδιασμού, υγειονομικού, μια ταξιαρχία χωροφυλάκων και ένα λόχο φρου­ ρών των Ανάκτορών. Τον Οκτώβριο του 1865 σε συνολική δύ­ ναμη 29.353 ανδρών μόνο 7.658 ήταν τακτι­ κός στρατός. Οι υπόλοιποι ήταν εθνοφρου­ ροί και έφιπποι χωροφύλακες, κάτι αντίστοι­ χο των Δημοκρατικών Ρουράλες. Παρά το ότι ο αριθμός των αυτοκρατορικών στρατευμά­ των ήταν ικανοποιητικός, αυτά δεν διέθεταν ούτε τη μαχητική ικανότητα και τον επαγγελ­ ματισμό των Γάλλων, ούτε την αποφασιστικό­ τητα και το σθένος των Μεξικανών του Δη­

μοκρατικού Στρατού. Στον Αυτοκρατορικό Στρατό υπηρέτη­ σαν 6.800 Αυστριακοί στρατιώτες, οι οποίοι είχαν αποσταλεί από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο Ιωσήφ ως βοήθεια προς τον αδελφό του Μαξιμιλιανό. Το σώμα των Αυστριακών αποτελείτο από τρία τάγματα α­ κροβολιστών, ένα σύνταγμα ουσσάρων, ένα σύνταγμα ουλάνων, τρεις πυροβολαρχίες ο­ ρειβατικού πυροβολικού και δύο λόχους μη­ χανικού. Οι Αυστριακοί αποτέλεσαν το πιο α­ ξιόμαχο τμήμα του Αυτοκρατορικού Στρα­ τού. Τον Δεκέμβριο του 1866, με την αποχώ­ ρηση των Γάλλων, επέστρεψαν και αυτοί στην πατρίδα τους. Ο βασιλιάς του Βελγίου έστειλε στο Με­ ξικό ένα σώμα Βέλγων εθελοντών (1.500) οι οποίοι κατανέμονταν σε δύο τάγματα πεζι­ κού. Το σώμα αυτό ονομάστηκε Βελγική Λε­ γεώνα. Τον Δεκέμβριο του 1866 η Λεγεώνα διαλύθηκε και οι 754 επιζώντες επέστρεψαν στο Βέλγιο.

ΣΤΟΧΟΣ: ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ Ο Γαλλικός Στρατός, με 6.000 άνδρες υπό τον στρατηγό Λορενσέζ (Lorencez), αποβιβά­ στηκε τον Απρίλιο του 1862 στη Βέρα Κρουζ και βάδισε προς το εσωτερικό της χώρας με σκοπό την κατάληψη της Πόλης του Μεξι­ κού. Μεταξύ του Γαλλικού Στρατού και του αντικειμενικού του στόχου βρισκόταν η πό­ λη Πουέμπλα (Puebla), την οποία υπεράσπι­ ζαν 4.000 Μεξικανοί υπό τον στρατηγό Ζαραγόζα. Οι επανειλημμένες επιθέσεις των Γάλ­ λων αποκρούστηκαν και το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην Ευρώπη. Ο Ναπολέων, εξοργισμένος, έστειλε ενισχύ­ σεις: 28.000 άνδρες υπό τους στρατηγούς Μπαζαίν (Bazain), Φορέ (Forey) και Ντουέ

Το Σύνταγμα της Γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων εγκαταστάθηκε στο χωριό Τσικουιχουίτα (Chiquihuita), που βρισκόταν στον δρόμο ανάμεσα στη Βέρα Κρουζ και στο υψίπεδο της Πουέμπλα. Την περιοχή, η οποία ήταν θαμνώδης και βρισκόταν στην υποτροπική ζώνη, οι Μεξικανοί ονόμαζαν "τιέρα καλιέντε", γιατί επικρατούσε μεγάλη ζέστη κατά τις πρωινές ώρες. Επιπρόσθετα το κλίμα ή­ ταν αποπνικτικά υγρό και είχε διαφορά από το ξηρό κλίμα της αλγερινής ερήμου στο ο­ ποίο ήταν συνηθισμένοι οι λεγεωνάριοι. Οι τελευταίοι είχαν υιοθετήσει ως καπέλλο το μεξικανικό “σομπρέρο” , στην προσπάθειά τους να προστατευθούν από τον ανελέητο μεξικανικό ήλιο. Μερικοί διατηρούσαν το κεπί, στο οποίο στερέωναν ένα λευκό ύφασμα που προστάτευε τον αυχένα. Οι λεγεωνάριοι έτρωγαν τροπικά φρούτα με εξωτικές γεύ­ σεις. Τα βράδια στις τοπικές ταβέρνες δοκί­ μαζαν τα πικάντικα μεξικανικό φαγητά, ανα­ καλύπτοντας και την τεκίλα. Αποστολή της Λεγεώνας ήταν η παροχή συνοδείας στις φάλαγγες που εφόδιαζαν τα γαλλικά στρατεύματα τα οποία πολιορκού­ σαν την Πουέμπλα. Μετά από μερικές εβδομάδες παραμο­ νής στο Μεξικό στο Σύνταγμα εκδηλώθηκε επιδημία δυσεντερίας και κίτρινου πυρετού, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός αξιωματι­ κών και ανδρών να είναι ανίκανος να αναλά6ει υπηρεσία.

ΜΙΑ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ

17

Στις 29 Απριλίου 1862 ο διοικητής της Λε­ γεώνας, συνταγματάρχης Ζανιγκρός (Jeannigros), πληροφορήθηκε ότι μια μεγάλη φάλαγγα με εφόδια και τη μισθοδοσία των στρατευμάτων που πολιορκούσαν την Πουέ­ μπλα ερχόταν από τη Βέρα Κρουζ. Τότε διέ­ ταξε τον 3ο Λόχο του 1ου Τάγματος να συνα­ ντήσει τη φάλαγγα και να τη συνοδεύσει στον προορισμό της. Εκείνη την ημέρα, λόγω της επιδημίας του κίτρινου πυρετού, από τον 3ο Λόχο ήταν ικανοί να αναλάβουν υπηρεσία μόνο 62 άνδρες: ο επιλοχίας Ανρύ Τονέλ (Henri Tonei), τέσσερις λοχίες, έξι δεκανείς, έ­ νας τυμπανιστής και πενήντα τυφεκιοφόροι διαφόρων εθνικοτήτων. Ανάμεσα στους άν­ δρες υπήρχαν Γάλλοι όπως ο Φιλίπ Μέην και ο Σαρλ Ντυμπουά (Dubois), Φλαμανδοί όπως ο Γιόζεφ βαν ντερ Μέερσε (Meersche), Ιταλοί όπως ο Νατάλε Μπερτολόττο (Bertolotto), Ισπανοί όπως ο Αλοίσιο Μπερνάρντο (Bernardo) και Πολωνοί όπως ο λοχίας Μορζύκι (Morzyki). Επειδή οι αξιωματικοί του 3ου Λόχου ή­ ταν όλοι ασθενείς, ο συνταγματάρχης Ζανιγκρός όρισε ως διοικητή της αποστολής τον λοχαγό Ντανζού (Danjou) τον υπασπιστή του, του λόχου διοικήσεως. Ο λοχαγός Ντανζού ήΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

ταν 35 ετών, είχε αυστηρό παρουσιαστικό και ήταν βετεράνος των εκστρατειών της Αλγε­ ρίας, της Κριμαίας και της Ιταλίας. Στην επί­ θεση κατά της Σεβαστούπολης είχε χάσει το αριστερό του χέρι, αλλά παρέμεινε στην υ­ πηρεσία τοποθετώντας ένα ξύλινο χέρι, το ο­ ποίο το κάλυπτε πάντα με ένα λευκό γάντι. Στην ιταλική εκστρατεία, λόγω της ανδρείας του στη μάχη της Ματζέντα (Magenta), παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών της Λεγεώνας της Τιμής. Ο υπολοχαγός Ζαν Ναπολεόν Βιλαίν (Jean Napoleon Villain) ήταν ο εφοδιαστής του τάγματος και προσφέρθηκε να συνοδεύσει την αποστολή. Προερχόταν από στρατιωτική οικογένεια, ήταν 27 ετών, βετεράνος ήδη της Κριμαίας και της Ιταλικής εκστρατείας - ό­ που είχε λάβει το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής. Την αποστολή συνόδευε επίσης ο ανθυπολοχαγός Μοντέ, ο λογοτέχνης και ποιη­ τής.

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΛΟ ΒΕΡΝΤΕ Στη μια τα ξημερώματα της 30ής Απριλί­ ου 1863 ο 3ος Λόχος άφησε το χωριό Τσικουιχουίτα με κατεύθυνση προς την Πουέμπλα. Οι τρεις αξιωματικοί και οι 62 λεγεωνάριοι βάδιζαν σε σχηματισμό μάχης, έχοντας μαζί μουλάρια τα οποία μετέφεραν εφόδια και πυρομαχικά. Ο λόχς βάδιζε επί πέντε ώρες και είχε καλύψει απόσταση 22 χιλιομέτρων. Ο ή­ λιος είχε ήδη ανέβει ψηλά στον ουρανό και οι λεγεωνάριοι, σκονισμένοι και διψασμένοι, ζη­

τούσαν ευκαιρία να ξεκουραστούν για λίγο. Οι διαταγές που αφορούσαν το πόσιμο νερό ήταν αυστηρές. Επρεπε να γίνει οικονομία με κάθε θυσία. Οι λεγεωνάριοι γκρίνιαζαν και έβριζαν χαμηλόφωνα σε διάφορες γλώσ­ σες, αλλά το αυστηρό βλέμμα του επιλοχία Τονέλ επέβαλλε την τάξη. Ο λοχαγός Ντανζού κάποια στιγμή έδωσε διαταγή να σταματήσουν για να πιούν καφέ στην πεδιάδα του Πάλο Βέρντε (Palo Verde), την οποία κάλυπταν θάμνοι και αραιό δάσος. Οι λεγεωνάριοι κάθησαν αποκαμωμένοι στο έδαφος, ενώ μερικοί πήγαν να μαζέψουν κλαδιά δέντρων για να ανάψουν φωτιά. Κο­ ντά στον δρόμο υπήρχε μια ερειπωμένη α­ γροικία. Ο λεγεωνάριος Χιπ (Hipp) άναψε φω­ τιά για να ψήσει καφέ και οι υπόλοιποι άνδρες κρατούσαν ήδη τα μεταλλικά κύπελλά τους και οσφραίνονταν τη μυρωδιά του καφέ που ψηνόταν. Ξαφνικά ο τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι άκουσε θόρυβο από οπλές αλόγων και σήμανε συναγερμό. Ο υπολοχαγός Βιλαίν έθεσε αμέ­ σως τους λεγεωνάριους σε επιφυλακή. Ο επιλοχίας Τονέλ άρχισε να φωνάζει δίνοντας διαταγές. Σε λίγο οι άνδρες έβλεπαν ένα σύννεφο σκόνης που πλησίαζε. Οι Γάλλοι μπορούσαν να ακούσουν χλιμιντρίσματα α­ λόγων και φωνές στην ισπανική γλώσσα: “Adelante! fuego!” (Εμπρός! πυρ!). Οι Μεξικα­ νοί πυροβόλησαν χωρίς να σκοπεύσουν και έτσι καμία σφαίρα δεν βρήκε τον στόχο της. Ο λοχαγός Ντανζού διέταξε τους λεγεωνάρι­ ους να σχηματίσουν τετράγωνο με δεκαπέ­ ντε άνδρες στην κάθε πλευρά, ενώ τα μου­ λάρια τοποθετήθηκαν στο κέντρο. Οι Μεξι­ κανοί ιππείς διακρίνονταν πια καθαρά καθώς κάλπαζαν φωνάζοντας με υψωμένα τα ξίφη τους. Οι· Γάλλοι σημάδεψαν και έριξαν μια ο­ μοβροντία. Επακολούθησε πανδαιμόνιο. Α­ λογα και άνδρες σωριάστηκαν στο χώμα με κραυγές και χλιμιντρίσματα. Ο λοχαγός Ντανζού διέταξε τους άνδρες του να υποχω­ ρήσουν συντεταγμένοι προς την ερειπωμέ­ νη αγροικία και να αποτρέψουν οποιαδήποτε προσπάθεια του μεξικανικού ιππικού να τους σταματήσει. Οι Μεξικανοί, σαστισμένοι από την αντί­ δραση των Γάλλων, υποχώρησαν και ανασυ­ ντάχθηκαν. Ο διοικητής τους, βλέποντας τους Γάλλους να υποχωρούν σε σχηματισμό τετραγώνου, υπολόγισε ότι δεν θα έπρεπε να είναι πάνω από εξήντα, καλά εκπαιδευμέ­ νοι βέβαια, αλλά θλιβερά λίγοι. Οι Μεξικανοί, εξαγριωμένοι από τη στάση των Γάλλων, πραγματοποίησαν νέα επέλαση, πυροβολώ­ ντας με πιστόλια και μουσκέτα. Μερικοί λε­ γεωνάριοι έπεσαν χτυπημένοι και ο Ντανζού διέταξε τον λόχο να σταματήσει, την πρώτη γραμμή των στρατιωτών να γονατίσει και με το παράγγελμά του να ανοίξει πυρ. Το μεξι-

Η εικό να α υ τή α να π α ρισ τά το ν λο χαγό Ν τα νζο ύ μ ε τυπ ική σ το λ ή α ξιω μ α τικ ο ύ τη ς Δ ε ύ τ ε ρ η ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Το τε χ ν η τό χ έρ ι το υ είν α ι κ α λ υ μ μ έν ο μ ε λ ε υ κ ό γά ντι (πίνακας το υ Μ . Chapel).

κανικό ιππικό αποδεκατίστηκε και υποχώρη­ σε. Οι λεγεωνάριοι εξακολούθησαν να υπο­ χωρούν πυροβολώντας, με τη μια γραμμή στρατιωτών να σκοπεύει και την άλλη γραμ­ μή να γεμίζει τα όπλα της. Κανένας δεν μι­ λούσε. Ολοι υπάκουαν στις διαταγές και ε­ νεργούσαν σαν μια καλά συγχρονισμένη μη­ χανή. Περίπου δεκαπέντε λεγεωνάριοι κείτονταν κτυπημένοι κατά μήκος του δρόμου που οδηγούσε στο αγρόκτημα. Μερικοί ήταν ακόμα ζωντανοί. Οι υπόλοιποι έφθασαν στην αγροικία, της οποίας το όνομα ήταν “ Καμαρόν”, αλλά οι Γάλλοι το πρόφεραν “ Καμερόν" και έτσι πέρασε στην Ιστορία.

ΚΑΜΕΡΟΝ Δ ε κ α ν έ α ς , λόχος γρ εναδιέρω ν τη ς Λ εγ εώ ν α ς τω ν Ξένω ν - Β έρ α Κ ρ ο υ ζ 1863. Ο λ εγ εω ν ά ρ ιο ς φ ο ρ ά το χιτώ νιο που υ ιο θ ε τ ή θ η κ ε το 1860 κα ι ένα ψ ά θινο να υ τικ ό καπ έλλο για π ροσ τασ ία από το ν ήλιο (πίνακας το υ Μ . Chapel). ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η αγροικία περικλειόταν από ψηλό τοίχο και ο Ντανζού αποφάσισε να οχυρωθεί εκεί για να μπορέσει να αποκρούσει τις επιθέσεις των Μεξικανών. Οι λεγεωνάριοι, χρησιμοποι­ ώντας τούβλα, δοκάρια, σπασμένες καρέ­

Η κα τά λ η ψ η τη ς Π ο υ έμ π λ α , το ν Μ ά ιο το υ 1863. Ενα σ ύ ν τα γ μ α ζουάβω ν σ τη ν επ ίθ εσ η (πίνακας το υ Π α ν επ ισ τη μ ίο υ Brow n).

κλες και σάκκους με ζωοτροφές, κατασκεύα­ σαν προστατευτικά “φράγματα" με τα οποία προσπάθησαν να κλείσουν τις δύο εισόδους της αγροικίας. Δεν είχαν τροφή και νερό για­ τί τα μουλάρια είχαν παραμείνει στην πεδιά­ δα. Στη μια είσοδο της αγροικίας πλησίασε έ­ νας Μεξικανός αξιωματικός, ο οποίος μιλώ­ ντας ισπανικά κάλεσε τους Γάλλους να παραδοθούν. Οι άνδρες του, τουλάχιστον 800 ιπ­ πείς, ήταν δραματικά περισσότεροι από τους Γάλλους. Ο Ισπανός δεκανέας Λουίς Φάβες (Faves) μετέφρασε τα λόγια του Μεξικανού στον λοχαγό Ντανζού. Ο Ντανζού απάντησε αγέρωχα στα γαλλικά: “ Nous avons des cartouches et nous ne rendons pas" (έχουμε σφαίρες και δεν παραδινόμαστε). Ο λοχαγός Ντανζού κοίταξε τους δύο αξιωματικούς του και μετά, γυρίζοντας αργά το κεφάλι, έναν-έναν τους υπαξιωματικούς και τους άνδρες του. Τότε τους είπε ότι ο κάθε λεγεωνάριος θα έπρεπε να ορκισθεί μπροστά του ότι δεν θα παραδοθεί. Η ώρα ήταν δέκα το πρωί. Οι Μεξικανοί είχαν αφιππεύσει, είχαν οδηγήσει τα άλογά τους στο δάσος και μια ομάδα από αυτούς περικύκλωσε τον τοίχο της αγροικίας. Οι λε­ γεωνάριοι περίμεναν με τα όπλα στα χέρια, έ­ χοντας λάβει θέσεις κατά μήκος του τοίχου. Οι αξιωματικοί έσφιγγαν τα περίστροφά τους. Τότε οι Γάλλοι άκουσαν τους Μεξικα­ νούς αξιωματικούς να δίνουν διαταγές: “Adelante! Vamonos al asalto, que viva Mexico!" (Εμπρός! στην επίθεση, ζήτω το Μεξικό!). Βροχή από σφαίρες άρχιζε να θρυμματίζει τούβλα και τμήματα από τη στέγη της αγροι­ κίας. Εκατοντάδες Μεξικανοί όρμησαν προς τις εισόδους του Καμερόν. Ο λοχαγός Νταν­ ζού έδωσε τότε ήρεμα τη διαταγή να ανοί­ ξουν πυρ. Μια ομοβροντία γέμισε την αυλή και δεκάδες Μεξικανοί σωριάστηκαν στο χώ­ μα. Ομάδες από αυτούς, καλυπτόμενοι πίσω

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ α ρ ιά νο Εσ κομ π έντο, α ρ χ ισ τρ ά τη γ ο ς τω ν Δ η μ ο κ ρ α τικ ώ ν δυνάμεω ν. Ικ α ν ό τα το ς σ τρ α τη γ ό ς , τό σ ο σ ε επ ίπ εδο σ τρ α τη γ ικ ή ς , όσο κα ι σ ε επ ίπ εδο τα κ τικ ή ς (πίνακας Ισ το ρ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ , Μ ε ξικ ό ).

από σωρούς τούβλων σε διάφορα σημεία του τοίχου, προσπάθησαν να διατηρήσουν ένα σταθερό πυρ κατά των Γάλλων, που άρχισε να φέρνει αποτέλεσμα. Λεγεωνάριοι είχαν τραυματισθεί ή είχαν σκοτωθεί, κτυπημένοι στο μέτωπο ή στο στήθος. Η αποθήκη της α­ γροικίας είχε μετατραπεί σε πρόχειρο σταθ­ μό περίθαλψης των τραυματιών. Ο υπολοχαγός Βιλαίν διέταξε να μεταφερθούν εκεί ό­ λοι οι τραυματίες, όπου θα είχαν τουλάχι­ στον προστασία από τον δυνατό ήλιο. Η έλ­

λειψή νερού και τροφής άρχισε να γίνεται αι­ σθητή, ειδικά για τους σοβαρότερα τραυμα­ τισμένους, οι οποίοι βογγούσαν από τους πόνους. Οι Γάλλοι είχαν την ελπίδα ότι θα έφθα­ ναν ενισχύσεις και προς το μεσημέρι άκουσαν έναν μακρινό ήχο από σάλπιγγες. Οι ελ­ πίδες τους όμως χάθηκαν όταν άκουσαν τις ενθουσιώδεις κραυγές των Μεξικανών έξω από τον τοίχο. Οι ενισχύσεις ήταν 1.200 Μεξι­ κανοί πεζοί με τον συνταγματάρχη Μιλάν (Milan). Ετσι οι πολιορκημένοι προετοιμάστη­ καν για καινούργια επίθεση. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ, με το πρόσωπο μαυρισμένο από το μπαρούτι και τη στολή του άσπρη από τη σκόνη, ενθάρρυνε τους κουρασμένους λε­ γεωνάριους. Ο λοχαγός Ντανζού. όρθιος πί­ σω από το φράγμα της κυρίας εισόδου, με ά­ ψογη στολή παρόλη τη ζέστη και τον ιδρώτα, έδειχνε με το ξύλινο χέρι του το σημείο όπου ήταν πιο πιθανή μια επίθεση των Μεξικανών. Με δυνατά σαλπίσματα το μεξικανικό πε­ ζικό άρχισε την επίθεση κατά του Καμερόν. Για μια ακόμα φορά οι ομοβροντίες των Γάλ­ λων προκάλεσαν πολλές απώλειες στο πεζι­ κό των επιτιθέμενων. Ο λοχαγός Ντανζού κτυπήθηκε στο στήθος και έπεσε νεκρός. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ κοίταξε το ρολόι του. Η ώρα ήταν μια το μεσημέρι. Η καινούργια μεξικανική επίθεση είχε αποτύχει. Οι λεγεωνάριοι που ήταν ελαφρά τραυ­ ματισμένοι παρέμειναν στις θέσεις τους. Οι μάχιμοι άνδρες όμως όλο και λιγόστευαν. Εξω από την αγροικία υπήρχαν εκατοντάδες πτώματα Μεξικανών. Στις δύο το μεσημέρι, ενώ μια μεξικανική επίθεση βρισκόταν σε ε­ ξέλιξη, σκοτώθηκε ο υπολοχαγός Βιλαίν, πυροβολημένος στο μέτωπο. Μέσα στην αφόρητη ζέστη του απογεύ­ ματος ο τυφεκιοφόρος Γκρου (Groux). είδε καπνό να βγαίνει από τη στέγη της αγροικίας. Ο επιλοχίας Μέην σήμανε συναγερμό. Οι Με­ ξικανοί είχαν κατορθώσει να βάλουν φωτιά στη στέγη της αγροικίας. Μερικοί λεγεωνάρι­ οι, που δεν είχαν τραυματισθεί κατόρθωσαν να τη σβήσουν. Στις πεντέμιση το απόγευμα απέμεναν πλέον όρθιοι μόνο ο ανθυπολοχαγός Μοντέ και ένδεκα άνδρες: ο λοχίας Νορζίκυ (Norzyki), οι δεκανείς Μάνιν (Magnin), Μέην και Μπεργκ (Berg) και οι τυφεκιοφόροι Μπερτολόττο, Λεονάρ, Κατώ. Κοσταντέν, Βένζελ, Γκόρσκι και Κούνασεκ, Οι υπόλοιποι λεγεωνάριοι ήσαν νεκροί ή βαριά τραυματι­ σμένοι. Εξω από την αγροικία ο συνταγματάρχης Μιλάν, οργισμένος, απέδιδε μομφές στους στρατιώτες του που δεν μπορούσαν να νική­ σουν μια χούφτα Γάλλους. Ενας Μεξικανός α­ ξιωματικός, σταλμένος από τον συνταγμα­ τάρχη Μιλάν, κάλεσε πάλι τους Γάλλους να παραδοθούν, Η απάντηση του ανθυπολοχαγού Μοντέ ήταν αρνητική. Υπό τους ήχους σαλπίγγων οι Μεξικανοί άρχισαν την τελευταία επίθεση. Οι δώδεκα Λεγεωνάριοι ανταπέδωσαν τα πυρά, αλλά έξι από αυτούς τέθηκαν εκτός μάχης. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ άδειασε το περίστροφό του πάνω στη μάζα των λευκοντυμένων Με­ ξικανών που είχε πλημμυρίσει την αυλή της

19

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

2Q sas

αγροικίας. Επειτα πέταξε το άδειο όπλο και τέθηκε επικεφαλής των πέντε λεγεωνάριων που είχαν απομείνει συγκεντρωμένοι σε μια γωνία της αυλής. Ο Μοντέ διέταξε πυρ και οι λεγεωνάριοι έριξαν τις τελευταίες τους σφαίρες. “ Εφ’όπλου λόγχη!” , διέταξε ο ανθυπολοχαγός. Ο δεκανέας Μέην και ot τύφεκιοφόροι Κατώ, Βένζελ, Λεονάρ και Κοσταντέν τοποθέτησαν τις ξιφολόγχες στα όπλα τους. Επακολούθησε μια ανάπαυλα. Οι λεγε­ ωνάριοι κοιτούσαν τις μάζες του εχθρού που τους είχαν περικυκλώσει και όρμησαν ενα­ ντίον τους σαν ένας άνθρωπος φωνάζοντας: “Vive la France! Vive la Legion!” (Ζήτω η Γαλλία! Ζήτω η Λεγεώνα!), Κάτω από έναν καταιγισμό πυροβολισμών οι Μοντέ, Κατώ και Κοσταντέν έπεσαν κτυπημένοι θανάσιμα. Ο δεκα­ νέας Μέην και οι τυφεκιοφόροι Βένζελ και Λεονάρ συνέχισαν την επίθεση έτοιμοι να πέσουν μέχρις ενός, όταν ένας Μεξικανός α­ ξιωματικός, με το ξίφος στο χέρι, εμφανίστη­ κε εμπρός τους και τους παρακάλεσε να πα­ ραδοθούν. Ο δεκανέας Μέην απάντησε ότι θα παραδίδονταν μόνον εφόσον υπήρχε φροντίδα για τους τραυματίες και οι Μεξικα­ νοί τους επέτρεπαν να κρατήσουν τα όπλα τους. Ο συνταγματάρχης Κόμπας (Compas) χαιρέτησε τους λεγεωνάριους με το ξίφος του και είπε: “Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τίποτα σε τέτοιους άνδρες”. Ηταν έξι το απόγευμα. Οι 62 λεγεωνάριοι του λοχαγού Ντανζού είχαν αντισταθεί επί 11 ώρες στις επιθέσεις 2.000 και πλέον Μεξικα­ νών, φονεύοντας 300 και τραυματίζοντας τουλάχιστον άλλους τόσους. Μόνον τρεις λεγεωνάριοι δεν είχαν τραυματισθεί: ο δεκα­ νέας Φιλίπ Μέην και οι τυφεκιοφόροι Γκότφριντ Βένζελ και Ζαν Μπαπτίστ Λεονάρ. Ο ανθυπολοχαγός Μοντέ με οκτώ άλλους λε­ γεωνάριους πέθαναν μετά από μερικές ώρες από τα τραύματά τους. Δεκαεννέα άλλοι πέθαναν από τις κακουχίες στις μεξικανικές φυλακές και μόνο δώδεκα επέζησαν και απε­ λευθερώθηκαν με τη λήξη του πολέμου. Ο τυμπανιστής Καζιμίρ Λάι, αν και τραυματι­ σμένος, κατόρθωσε να διαφύγει, να φθάσει στις γαλλικές γραμμές και να διηγηθεί τον α­ πίστευτο ηρωϊσμό των συντρόφων του στο Καμερόν.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1863-1865 Το Καμερόν ήταν ένα επεισόδιο στον πό­ λεμο που συνεχιζόταν. Στις 19 Μαϊου 1863 οι Γάλλοι κατέλαβαν την Πουέμπλα και προχώ­ ρησαν προς την Πόλη του Μεξικού, την ο­ ποία κατέλαβαν τον Ιούνιο. Ο Χουάρεζ με τα υπολείμματα του Μεξικανικού Στρατού υπο­ χώρησε προς Βορρά, στο ορεινό Μεξικό. Στις 10 Ιουλίου η συντηρητική μεξικανική κυβέρ­ νηση προσέφερε το στέμμα του Μεξικού στον αρχιδούκα Μαξιμιλιανό. Το 1864 οι Γάλλοι σταθεροποίησαν την παρουσία τους στη χώρα, καταλαμβάνοντας τη Γκουανταλαχάρα (Guadalahara), το Ζακατέκας (Zacatecas), το Ακαπούλκο (Acapulco) και το Ντουράνγκο (Durango). Στις 29 Μαϊου ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός και η σύζυγός ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΓΛ . Σιναλοα • \ Ντουράνγκο

Ζακατεκας

.Γκουανταλαχάρα Κερετάρο Πόλη του Μεξικού

Χ ά ρ τη ς το υ Μ ε ξικ ο ύ . Οι π ερ ισ σ ό τερ ες π ό λεις που φ α ίνοντα ι κ α τα λ ή φ θ η κ α ν από το υ ς Γάλλους κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς επ έμ β α σ η ς.

του Καρλότα έφθασαν στη Βέρα Κρουζ και ε­ γκαταστάθηκαν στο ανάκτορο του Τσαπουλτεπέκ (Chapultepek). Το 1865 οι Γάλλοι, υπό τον στρατάρχη Μπαζαίν, κατέλαβαν την Οαξάκα (Oaxaca) από τον Δημοκρατικό Στρατό υπό τον στρατηγό Πορφίριο Ντιάζ. Τον Απρί­ λιο οι Δημοκρατικοί ανακατέλαβαν από τους Γάλλους τις επαρχίες Σιναλόα (Sinaloa) και Τσιχουάουα (Chihuahua), Τον Οκτώβριο ο Μαξιμιλιανός εξέδωσε διάταγμα με βάση το ο­ ποίο όποιος Μεξικανός συλλαμβανόταν να φέρει όπλα εκτελείτο με συνοπτικές διαδι­ κασίες. Στις 21 Οκτωβρίου ανώτατοι αξιωμα­ τικοί και κρατικοί λειτουργοί του Δημοκρατι­ κού Στρατού εκτελέστηκαν σύμφωνα με το διάταγμα της 3ης Οκτωβρίου. Ο πόλεμος πή­ ρε μορφή ολοκληρωτική.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1866-1867 Τον Φεβρουάριο του 1866 οι Ηνωμένες Πολιτείες, εφαρμόζοντας το Δόγμα Μονρόε, απαίτησαν την αποχώρηση των Γάλλων από το Μεξικό. Στις 8 Ιουλίου ο Δημοκρατικός Στρατός, υπό τον στρατηγό Εσκομπέντο, νί­ κησε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και κα­ τέλαβε τη Γκουανταλαχάρα. Τον Σεπτέμβριο ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ ’ ανακοίνωσε την ανάκληση των γαλλικών στρατευμάτων από το Μεξικό. Τον Νοέμβριο οι Δημοκρατι­ κοί, υπό τον στρατηγό Ντιάζ, κατέλαβαν την Οαξάκα και το Ζακατεκας. Στις 5 Φεβρουάριου 1867 οι Γάλλοι εκκέ­ νωσαν την Πόλη του Μεξικού. Ο αυτοκράτο­ ρας Μαξιμιλιανός οδήγησε τον στρατό του στο Κερετάρο (Queretaro). Στις 12 Μαρτίου οι τελευταίοι Γάλλοι στρατιώτες επιβιβάστηκαν σε πλοία στη Βέρα Κρουζ και αποχώρησαν από το Μεξικό. Στις 2 Απριλίου οι Δημοκρατι­ κοί, υπό τον στρατηγό Ντιάζ, κατέλαβαν την Πουέμπλα και στις 12 Απριλίου πολιόρκησαν

Πουέμπ/

Ακαπούλκο

την Πόλη του Μεξικού. Στις 27 Απριλίου έξο­ δος του Αυτοκρατορικού Στρατού από το πολιορκημένο Κερατάρο απέτυχε. Στις 15 Μαϊου κατελήφθη η πόλη του Κερετάρο και ο Μαξιμιλιανός συνελήφθη. Στις 19 Ιουνίου εκτελέστηκε με τυφεκισμό μαζί με τους στρα­ τηγούς Μιραμόν (Miramon) και Μεχία (Mejia). Στις 20 Ιουνίου κατελήφθη η Πόλη του Μεξι­ κού και στις 15 Ιουλίου ο πρόεδρος Χουάρεζ πραγματοποίησε θριαμβευτική είσοδο στην πόλη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η αποτυχία της γαλλικής επέμβασης στο Μεξικό επιβεβαίωσε την ανεξάρτητη πορεία των κρατών της αμερικανικής ηπείρου, έξω από ευρωπαϊκές επεμβάσεις και επιρροές. Στο Μεξικό ο Δημοκρατικός Στρατός, χωρίς βοήθεια, νίκησε τους συνδυασμένους στρα­ τούς των Γάλλων Kat του Μαξιμιλιανού. Το μάθημα από τη γαλλική επέμβαση ήταν ξεκά­ θαρο: οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές επεμβά­ σεις στην αμερικανική ήπειρο ανήκαν πλέον στο παρελθόν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Mario Giuliani: CAMERON, Pegaso Editions, 1997. (2) Rene Chartrand: THE MEXICAN ADVENTURE, Osprey Publishing, 1994. (3) Wyatt Biassingame: Η ΛΕΓΕΩΝΑ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ, Εκδόσεις Πεχλιβανίδη, 1968. (4) Martin Winrow: UNIFORMS OF THE FRENCH FOREIGN LEGION 1831-1981, Blanford Press, 1986. (5) V. Vuksik & Z. Grbasic: CAVALRY, Cassell, 1993.

Π Α Ν ΤΕΛ Η Σ ΚΑΡΥΚΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 0 ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ ΑΡΧΙΚΑ ΩΣ ΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΛΕΟΝΑΖΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΚΑΤΑΦΥΤΕI ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ' ΠΠ. ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΟΜΩΣ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΛΕΟΝ ΑΞΙΟΜΑΧΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ, ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΡΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΚΟΡΠΙΣΕ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΣΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ, ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΧΡΥΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΔΟΞΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΙΛΟΞΕΝΗ ΕΡΗΜΟ ΚΑΙ ΣΤΑ ΓΑΛΑΝΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΥΤΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΜΑΣ ΘΑ ΑΣΧΟΛΗΘΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ, ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΑΥΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ.

Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ ον Σεπτέμβριο του 1942 η ιερή ελ­ ληνική γη στέναζε σκλαβωμένη κάτω από την τριπλή κατοχή Γερ­ μανών, Ιταλών και Βουλγάρων. Οι Ελληνες όμως δεν είχαν σκύψει το κεφάλι. Οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις είχαν ήδη εμφανιστεί, προσελκύοντας πλήθος, κυρίως νέων, που φλέγονταν από την επι­ θυμία να πετάξουν τον εχθρό έξω από τα χώματά μας. Αλλοι αποφάσιζαν να πραγμα­ τοποιήσουν το μεγάλο και επικίνδυνο ταξίδι ως τη Μέση Ανατολή, για να καταταγούν στις Ενοπλες Δυνάμεις που ανασυγκροτού­ ντο εκεί με συμμαχική βοήθεια. Ηδη η 1η Ελληνική Ταξιαρχία ετοιμαζόταν να λάβει το βάπτισμα του πυρός στο Ελ Αλαμέϊν. Μεγάλο ποσοστό από τους άνδρες που είχαν κατορθώσει να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή ήταν αξιωματικοί, που όμως δεν ή­ ταν δυνατό να απορροφηθούν ολοκληρωτι­ κά από τις υπό συγκρότηση μονάδες. Για τον λόγο αυτό αποφασίστηκε να συγκροτη­ θεί μια μονάδα στην οποία θα εντάσσο­ νταν, σε εθελοντική βάση, οι πλεονάζοντες

Τ

αξιωματικοί για να πολεμήσουν ως απλοί στρατιώτες. Ετσι την 1η Σεπτεμβρίου 1942 με την ΕΠ. 100 1/9/1942 διαταγή της II Ελλη­ νικής Ταξιαρχίας συγκροτήθηκε ο Λόχος Επιλέκτων Αθανάτων. Οι πρώτοι 143 εθελο­ ντές αξιωματικοί που τον επάνδρωσαν προ­ έρχονταν από όλα τα Οπλα των Ενόπλων Δυνάμεων, ακόμα και από την Αστυνομία. Οι εθελοντές συγκεντρώθηκαν στο στρα­ τόπεδο της Κφαργιόνα στην Παλαιστίνη και τέθηκαν υπό τις διαταγές του επίλαρχου Αντ. Στεφανάκη, προσωρινού διοικητή του τμήματος. Λίγες μέρες αργότερα, στις 15 Σεπτεμ­ βρίου, τοποθετήθηκε διοικητής ο συνταγ­ ματάρχης Χριστόδουλος Τσιγάντες. Τότε ξεκίνησε ουσιαστικά το έπος του Ιερού Λό­ χου, του πέμπτου κατά χρονολογική σειρά στρατιωτικού τμήματος που έφερε την ονο­ μασία αυτή. Ο συνταγματάρχης Τσιγάντες όπως φάνηκε και από το αποτέλεσμα, απο­ τελούσε την καλύτερη δυνατή επιλογή για την ανάληψη της διοίκησης του τμήματος. Εχοντας πλήρη επίγνωση της ιστορικής του ευθύνης κατόρθωσε να εξοστρακίσει την πολιτική από τη μονάδα του. Ο ίδιος, ως α­ πότακτος μετά το κίνημα του 1935, είχε νιώ­ σει κυριολεκτικά στο “πετσί” του τις συνέ­ πειες από την εμπλοκή στις πολιτικές διε­ νέξεις. Γί’ αυτό πάντα συμβούλευε τους άν­ δρες του: “ Προσέχετε, μακριά από την πο­ λιτική” . Κάποιους που δεν συμμορφώθηκαν με τις υποδείξεις του δεν δίστασε να τους αποπέμψει από τη μονάδα, μαζί με κάποια κακοποιά στοιχεία που είχαν εισχωρήσει. Σε αυτές τις ενέργειες του Χρ. Τσιγάντε οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και η αντοχή του Ιε­ ρού Λόχου σε όλα τα δυσάρεστα γεγονότα που αμαύρωσαν τη φήμη του Ελληνικού Στρατού στη Μέση Ανατολή και δυστυχώς είχαν και συνέπειες στον αγώνα της Πατρί­ δας μας, ορισμένα εδάφη της οποίας θα μπορούσαν ίσως να είχαν απελευθερωθεί από το 1943 αν τα ελληνικά τμήματα δεν εί­ χαν αυτοδιαλυθεί από τα διάφορα κινήμα­ τα. Δυστυχώς, ακόμα και με την πατρίδα σκλαβωμένη, ορισμένοι φάνηκαν για μια α­ κόμα φορά κατώτεροι των περιστάσεων και θυσίασαν τον ελληνικό λαό, για τον οποίο υποτίθεται ότι κόπτονταν, για να εξυπηρε­ τήσουν τα μικροπολιτικά τους συμφέρο-

21