SI 136.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΗΝΙΚΗ ΚΑΙ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΑ Z T P A T S tT IK M Z T O P IA I

01 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ TOY ΙΟΑΝΝΗ Α ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΝ ΑΡΑΒΑΝ (872-975)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΤΕΥΧΟΣ 136 · ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2007

8 ΟΝΤΑ Ν0ΜΠ0ΥΝΑΓΚΑ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΗΓΗΤΟΡΑ (1534-1582)

18 01 ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΤΟ ΑΓΓΙΓΜΑ ΤΗΣ ΜΟΙΡΑΣ

32 Η ΠΡΟΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΑΣΑΣ 01 ΝΟΤΙΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ (ΙΟΥΛΙΟΣ 1861)

42 01 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Α ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ, ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ (972-975)

52

01 ΙΤΑΛΟΙ ΑΣΣΟΙ ΤΗΣ 4nc ΠΤΕΡΥΓΑΣ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ΠΠ Η ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΤΡΙΑΔΑ

62 ΓΕΛΑ Η ΚΑΤΑΚΤΗΤΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΙΚΕΛΙΑΣ (7oc-5oc οι. π.Χ.) ΕΙΠΦΥΑΛ Ο Α δ ό λφ ο ς Χ ίτλ ε ρ δ ιέ φ υ γ ε από 46 απ όπ ειρ ες δο λο φ ο νία ς, από τις οπ οίες μόνο η τ ε λ ε υ τα ία το υ π ρ ο ξένη σ ε ελ α φ ρ ά τρ α ύ μ α τα .

ΊΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ" Μ η νια ίο π ε ρ ιο δ ικ ό - Κ υ κ λ ο φ ο ρ εί σ τις α ρ χ ές κ ά θ ε μ ήνα ·

ΜΟΝΙ ΜΕΣ 4 72 74 76 78 79 82

ΣΤΗΛΕΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ WARGAMES ΜΟΝΤΕΑΙΣΜΟΣ ΒΙΒΛΙΑ Q U I Z ΓΝΟΣΕΠΝ

Ε Κ ΔΟ ΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝ ΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘ Υ ΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛ ΗΣ ΚΑΜ ΠΑΝ ΗΣ ·

ΒΟΗΘΟΙ

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΝΙΚΟ Σ ΓΙΑΝΝ ΟΠΟ ΥΛΟ Σ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α. / ΝΙΚΟ Λ ΑΟ Σ ΚΟ ΛΟ Μ ΒΑΣ, Α ν τισ τρ ά τη γ ο ς ε.α . / ΔΗ Μ ΗΤΡΗΣ ΓΕ Δ Ε Ω Ν , Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α., τ . κ α θ η γ η τή ς Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς ε.α ./ ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (ΤΧ) ε.α . / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Α ρχιπ λοίαρ χος (Δ) ΠΝ ε.α . / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ ΚΛΑ ΔΗ Σ, Α ν τισ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ -Α Π Α Θ Α Ν Α Σ Η Σ / Α Ν Α Ρ ΓΥ Ρ Ο Σ Φ Α ΓΚ Ρ ΙΔ Α Σ / Α Λ Ε Ξ Η Σ Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ Β Α Ρ Ε Λ Α / ΔΗ Μ Η ΤΡ Η Σ ΧΡΙΣΤΟ ΔΟ ΥΛΟ Υ / Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΣΤΑΥΡΟ ΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟ ΛΟ ΥΔ ΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑ Ν Ν Ο Π Ο ΥΛΟ Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΒΑ Ρ ΣΑ Μ Η Σ / ΔΗ Μ ΗΤΡ ΙΟ Σ -ΡΚΑΝ ΤΩ Ν ΑΤΟ Σ / ΙΑΚΩ ΒΟ Σ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟ Σ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ ΔΗ Μ ΗΤΡΙΑΔ ΗΣ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / Λ Υ Κ Ο Υ Ρ ΓΟ Σ ΑΡΕΤΑΙΟ Σ / ΚΩ ΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩ Τ Η Ρ Η Σ ΒΟ ΥΡΛΙΩ ΤΗΣ / Ο Ν Σ Τ Α Ν Τ ΙΝ Ο Σ Π Α Π Α Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Υ / Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ Μ Π Ε Λ Ε ΖΟ Σ / ΓΙΑ Ν Ν Η Σ ΤΕ Ρ Ν ΙΩ ΤΗ Σ / ΣΤΑΥΡΟΣ Κ Α Ρ ΚΑΛΕ ΤΣΗ Σ / ΤΩ Ν Η Σ ΧΑΤ ΖΗ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Υ / ΓΙΩ Ρ Γ Ο Σ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Κ Α Κ Α Β Α Σ / ΞΕΝΟ Φ ΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗ Σ / Α Χ ΙΛΛΕ ΑΣ ΚΙΛΙΑΝ «Λ * '.'Π ΙΝ ΓΚ Ε Ρ / Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ ΓΑΛΑΝΗΣ / ΔΙΟ Ν Υ ΣΗ Σ ΧΟΥΡΧΟ ΥΛΗΣ / ΓΙΩ Ρ ΓΟ Σ ΚΟ ΥΦ Ο ΓΙΩ ΡΓΟ Σ / ΚΥΡ ΙΑΚ Ο Σ ΓΡΗΓΟ ΡΟ Π Ο ΥΛ Ο Σ / Π ΕΡ ΙΚΛ Η Σ ΔΕ Λ Η ΓΙΑ Ν Ν Η Σ / ΙΑΣΩΝ Χ Α Ν Δ ΡΙΝ Ο Σ / ΛΑ Μ Π Ρ Ο Σ Ψ Ω Μ Α Σ · ΕΠ ΙΜ Ε ΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟΣ 1 -Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ · Κ Α ΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜ ΕΛΕΙΑ: ΓΕ Ω Ρ ΓΙΑ Λ Ο ΥΚΑ · ΥΠ Ε ΥΘ Υ Ν Η M A RKETING ΚΑΙ Δ ΙΑΔΙΚ ΤΥΟ Υ : ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ Μ ΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - Β ΙΚ Υ ΒΑΣΙΛΟΠΟ ΥΛΟ Υ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Γ ΣΕΦΕΡΗ 8, -

ΔΑΦΝΗ, ΑΘ Η Ν Α · ΤΑΧΥΔΡΟΜ ΙΚΗ Δ ΙΕΥΘ Υ ΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951,10210 ΑΘ Η Ν Α · ΤΗΛΕΦ ΩΝ Α: 210.92.73.620 · e-m ail: info@ periscopio.gr · W EB SITE: ww w.periscopio.gr · FAX: 210.92.73.622 · ΣΥ Ν Δ ΡΟ Μ ΕΣ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 42,00 ευ ρ ώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-Ο ΡΓΑΝΙΣΜΟ Ι ΚΛΠ. 75,00 ευ ρ ώ · ΣΥ Ν Δ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠ ΡΟ Σ 78,00 ευ ρ ώ / ΛΟ ΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευ ρ ώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): - Ρ Ο Δ ΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951,10210 ΑΘ Η Ν Α · ΙΔ ΙΟ Κ ΤΗΤΗΣ-Υ ΠΕΥΘ ΥΝΟ Σ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟ ΝΟ ΜΟ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σ ε φ έ ρ η 8, Δ ά φ νη, Α θ ή ν α · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ : I. ΞΥΝΟ Σ Ξ · 7 !ΤΆΤΟ ΓΛΟ Υ O.E. · Β ΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠ ΥΡΟ Σ Κ Α Β Β Α Δ ΙΑ Σ · ISSN: 1109-0510 · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ

ΖΧ ΖI

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

· No 136

U -J i

Ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας Γιάννης Πλακιωτάκης στις 25 Οκτωβρίου εγκαινίασε στο Πολεμικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης έκθεση αφιερωμένη στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13). Μεταξύ των άλλων ήταν παρόντες ο διοικητής της 1ης Στρατιάς, αντιστράτηγος Παύλος Γιαγκούλης, ο αρχηγός Στόλου, αντιναύαρχος Εμμανουήλ Χωριανόπουλος, και ο αρχηγός Τακτικής Αεροπορίας, αντιπτέραρχος Θεολόγος Συμεωνίδης. Από τον πολιτικό κόσμο παρέστησαν ο υφυπουργός Ανάπτυξης Σταύρος Καλαφάτης, οι βουλευτές Γιώργος Τζιτζικώστας και Κώστας Γκιουλέκας (ο δεύτερος ανέλαβε να ξεναγήσει τους συναδέλφους του σε τμήμα της έκθεσης) και ο νομάρχης Θεσσαλονίκης Παναγιώτης Ψωμιάδης. Ο υφυπουργός Εθνικής Αμυνας δήλωσε μετά από την επίσκεψη: «Πάντοτε πρέπει να ατενίζουμε το μέλλον έχοντας ιστορική

μνήμη, ιδιαίτερα στις μέρες μας. Η έκθεση είναι αξιόλογη και είμαι βέβαιος ότι θα έχει μεγάλη απήχηση». Το μουσείο αυτό άνοιξε τις πύλες του για πρώτη φορά στο κοινό στις 27 Οκτωβρίου 2000. Το Πολεμικό Μουσείο, στο πλαίσιο των προσπαθειών του για τη διατήρηση της ιστορικής μας μνήμης και κληρονομιάς, έκρινε σκόπιμη την ίδρυση παραρτήματος στη Θεσσαλονίκη. Η πρωτεύουσα της Μακεδονίας αποτέλεσε την εστία γύρω από την οποία διαδραματίστηκαν σημαντικά στρατιωτικά γεγονότα της ελληνικής ιστορίας. Στο εν λόγω μουσείο, μέσα από μόνιμες εκθέσεις και αφιερώματα, παρουσιάζεται η ιστορική συνέχεια του ελληνισμού, παράλληλα με την τεκμηρίωση και τη μελέτη της στρατιωτικής ιστορίας. Το κτίριο κατασκευάστηκε το διάστημα 1900-1901 από τον αρχιτέκτονα Ποζέλι. Οι χώροι έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα προκειμένου να φιλοξενήσουν τις μόνιμες συλλογές αλλά και τις εκθέσεις-αφιερώματα στην Επανάσταση του 1821, στον Μακεδονικό Αγώνα, στο Επος

Ομάδα Βρετανών επιστημόνων με επικεφαλής τον Τόνι Σέιλ ολοκλήρωσε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα κατασκευής ενός αντιγράφου του πρώτου υπολογιστή Colossus Mark II. Χρειάστηκαν 15 χρόνια για την ολοκλήρωση του προγράμματος και σήμερα το αποτέλεσμα της κοπιαστικής εργασίας βρίσκεται στο Μουσείο στο Μπλέτσλεϋ Παρκ. Ο Colossus ήταν ένα από τα πιο καλά φυλαγμένα μυστικά του Β’ ΠΠ. Χρησιμοποιήθηκε από τους Βρετανούς για το σπάσιμο των γερμανικών κωδίκων. Οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν για την κωδικοποίηση τη συσκευή Lorenz SZ40/42. Ο Colossus συνέβαλε αποφασιστικά στη νίκη των Συμμάχων, αποκωδικοποιώντας τα γερμανικά μηνύματα που μεταδίδονταν μέσω των κρυπτογραφικών συσκευών Enigma. Σχεδιάστηκε από τον μηχανικό Τόμι Φλάουερ με τη βοήθεια του μαθηματικού Μαξ Νιούμαν και τοποθετήθηκε στο Μπλέτσλεϋ Παρκ. Το πρωτότυπο, Colossus Mark I, τέθηκε σε λειτουργία τον Δεκέμβριο του 1943 και χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά στο Μπλέτσλεϋ Παρκ τον Φεβρουάριο του 1944. Μια βελτιωμένη έκδοσή του η Mark II, τοποθετήθηκε τον Ιούνιο του 1944, για να ακολουθήσουν άλλοι οκτώ υπολογιστές (ένας Mark I, ο οποίος στη συνέχεια αναβαθμίστηκε, και 7 Mark II) μέχρι το τέλος του πολέμου. Μετά τον Β' ΠΠ οι 10 υπολογιστές χρησιμοποιήθηκαν για

Εξω τερική άποψη του π αραρτήματος του Πολεμικού Μ ουσείου στη Θεσσαλονίκη.

του 1940-41 και στον Ποντιακό Ελληνισμό. Οι μόνιμες συλλογές παρουσιάζουν όλα τα σημαντικά γεγονότα της νεώτερης ελληνικής ιστορίας, από τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13) μέχρι και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Αξονα, το 1944. Υπάρχουν αφιερώματα στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ ΠΠ, στη Μικρασιατική Εκστρατεία, στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, στη Μάχη των Οχυρών, στη Μάχη της Κρήτης, στην Κατοχή-

Αντίσταση, στη συμμετοχή των Ενόπλων Δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Συμμάχων (βόρεια Αφρική, Ιταλία, Νορμανδία), καθώς και στην απελευθέρωση. Επίσης εκτίθενται φωτογραφίες εποχής, στολές και όπλα που χρησιμοποιήθηκαν από τον Ελληνικό Στρατό, πολεμικά λάφυρα, λαϊκές λιθογραφίες, ομοιώματα πλοίων κλπ.

Μ ετά από 15 χρόνια π ροσπα9ειύν Β ρ ετανοί επιστήμονες κατασκεύασαν α ντίγραφο του υπολογιστή Colossus του Β ’ ΠΠ.

εκπαίδευση και μέχρι το 1960 αποσυναρμολογήθηκαν. Για πολλά χρόνια δεν υπήρχε καμία αναφορά στα συγκεκριμένα συστήματα. Το 1976 δόθηκαν στη δημοσιότητα τα πρώτα αρχεία. Η ολοκλήρωση της κατασκευής του νέου Colossus Mark II συνοδεύτηκε από την ενεργοποίησή του, τον Νοέμβριο. Στο πλαίσιο της δοκιμής του ζητήθηκε από ραδιοερασιτέχνες ανά την υφήλιο να εκπέμψουν κωδικοποιημένα σήματα, τα οποία στη συνέχεια θα αποκωδικοποιούσε. Τρία κωδικοποιημένα σήματα εστάλησαν από το Heinz Nixdorf Museums Forum με συσκευή Lorenz SZ42!

ΤΟ ΣΙΚΕΛΙΚΟ ΑΠΟΣΧΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ μαφίας και η μεγάλη εγκληματικότητα οδήγησαν σε μαζική μετανάστευση. Επίσης τη διετία 1940-41 το φασιστικό καθεστώς προχώρησε σε μαζική μετάθεση δημοσίων υπαλλήλων σικελικής καταγωγής στη βόρεια Ιταλία. Ο ίδιος ο Μουσολίνι φέρεται να έχει δηλώσει ότι θα επιθυμούσε να έχει τη δική του Σιβηρία για να στείλει εξορία όλους τους Σικελούς! Πρόεδρος του «Εθνικού Κομιτάτου», το οποίο ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1942 (Comitato per Γ Indipendenza della Sicilia - CIS) με έδρα το Παλέρμο και με στόχο την ανεξαρτησία της Σικελίας, ήταν ο βουλευτής και πρώην υφυπουργός Το συμμαχικό πλοίο Κ-40 ανατινάσσεται μ ετά από πλήγμα γερμανικού βομβαρδιστικού, έξω από τη Γέλα της Σικελία ς στις 11 Ιουλίου 1943. Οι Σύμμαχοι εν&άρρυναν το αποσχιστικό κίνημα για λόγους ευ ρ ύ τερ η ς πολιτικής και στρατηγικής.

ήδη από την προπολεμική περίοδο, είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον για το νησί και δεν ήταν αντίθετοι σε προσπάθειες απόσχισής του από την Ιταλία. Αμερικανικές πηγές μάλιστα έλεγαν ότι κατά τη συνάντηση του Κεμπέκ (12 Σεπτεμβρίου 1944) ο Τσώρτσιλ και ο Ρούζβελτ συζήτησαν το σικελικό ζήτημα, με αποτέλεσμα άμεση παρέμβαση από την κυβέρνηση του στρατηγού Μπαντόλιο. Οι Ιταλοί χαρακτήρισαν ως προδοτική κάθε ενθάρρυνση, εκ μέρους των Συμμάχων, αποσχιστικών κινημάτων στη Σικελία. Στη συνέχεια η εκδήλωση ένοπλης σύγκρουσης στο νησί και η ανοχή με την οποία αντιμετώπισαν σι συμμαχικές αρχές τους ηγέτες του παραπάνω κινήματος, δημιούργησαν σοβαρές υποψίες. Σήμερα έχει αποκαλυφθεί ότι οι Σύμμαχοι είχαν ενθαρρύνει την κίνηση ανεξαρτητοποίησης της Σικελίας, με σκοπό αρχικά να υπονομεύσουν το φασιστικό καθεστώς και στη συνέχεια να αξιοποιήσουν το κίνημα εφόσον επιθυμούσαν να ελέγξουν τις πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας. Ο πληθυσμός της Σικελίας είχε ήδη βιώσει την ανέχεια και την αδιαφορία της Ρώμης. Ωστόσο δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο λόγος για τις αποσχιστικές κινήσεις δεν ήταν οικονομικός αλλά η έλλειψη ιταλικής εθνικής συνείδησης. Η ανάπτυξη της

Το λογότυπο του κινήματος για την ανεξαρτησία της Σ ικελίας (MIS).

Φινοκκιάρο Απρίλε. Σε αυτό συμμετείχαν προσωπικότητες από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, όπως ο ριζοσπάστης σοσιαλιστής Αντόνιο Κανέπα και ο κεντρώος Τζοβάνι Αμέλα, μέλη της αριστοκρατίας όπως ο βαρώνος Λούτσιο Τάσκα και ο δούκας Γουλιέλμος Πατερνό, καθώς και πρόσωπα που συνδέονταν με τη Μαφία. To CIS αύξησε την παρουσία του μετά τις 8 Σεπτεμβρίου 1943, όταν εκδιώχθηκαν τα ιταλικά στρατεύματα από τους Συμμάχους. Τον Οκτώβριο του 1943 ο Απρίλε ζήτησε από τον Ιταλό βασιλιά, Βιττόριο Εμμανουέλε Γ’, να παραιτηθεί. Σε αυτό υποστηρίχθηκε από 10 τοπικούς βουλευτές. Την άνοιξη του 1944 το CIS αντικαταστάθηκε από το κίνημα για την ανεξαρτησία (MIS). Παρά την απαγόρευση οποιοσδήποτε πολιτικής δραστηριότητας, το τελευταίο είχε την ανοχή των Αμερικανών. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και τη συγκρότηση της πρώτης ελεύθερης κυβέρνησης, ο Απρίλε έστειλε, τον Ιούλιο του 1944, επιστολή με αποδέκτη

Η σημαία του Esercito Volontario per /’ Indipendenza della Sicilia (EVIS).

τις συμμαχικές διπλωματικές αρχές. Σε αυτήν εξηγούσε τους σκοπούς του κινήματος ανεξαρτησίας της Σικελίας και επί της ουσίας έθετε «σικελικό ζήτημα». Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους σε συνέδριο στην Ταορμίνα αποφασίστηκε η συγκρότηση οτρατού (Esercito Volontario per Γ Indipendenza della Sicilia - EVIS), με αποτέλεσμα την αποστολή κυβερνητικών στρατευμάτων στο νησί. Κατά τη διάρκεια σύγκρουσης με τις δυνάμεις των Καραμπινιέρων, ο αρχηγός του EVIS, Αντόνιο Κανέπα, σκοτώθηκε. Σε αιματηρές συγκρούσεις στο Παλέρμο σκοτώθηκαν 16 άτομα και τραυματίστηκαν άλλα 104. Στις 31 Μαρτίου 1945 ο Απρίλε απέστειλε επιστολή-έκκληση προς τις αντιπροσωπείες που μετείχαν στη διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο, με την οποία ζητούσε την ενασχόλησή της με το σικελικό ζήτημα και την απόφαση υπέρ της ανεξαρτησίας του νησιού. Ο ίδιος εξέθετε τους λόγους για τους οποίους έπρεπε το νησί να γίνει ανεξάρτητο και κατήγγειλλε την ιταλική κυβέρνηση ως δυνάστη, λέγοντας ότι χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα για να καταστείλει τον αγώνα των Σικελών για ανεξαρτησία. Στην επιστολή αναφερόταν επίσης ότι ο σικελικός λαός ήταν έτοιμος να διεκδικήσει με τα όπλα την αυτοδιάθεσή του, αν δεν ικανοποιείτο με ειρηνικό τρόπο. Μετά το τέλος του πολέμου ένα ειδικό συμβούλιο εργάσθηκε με σκοπό τη δημιουργία καθεστώτος αυτονομίας για τη Σικελία, το οποίο στη συνέχεια εγκρίθηκε από τον βασιλιά Ουμβέρτο Γ' (στις 15 Μαϊου 1946) και έγινε αποδεκτό από το ιταλικό κοινοβούλιο στις 26 Φεβρουάριου 1948. Στις εκλογές του 1946 το αυτονομιστικό κίνημα έλαβε το 8,8% των σικελικών ψήφων (εθνικό ποσοστό 0,7%) και κατέλαβε 4 έδρες. Μεταξύ των εκλεγέντων ήταν και ο Απρίλε. Η δύναμη της κίνησης σταδιακά μειώθηκε και το 1951 αυτή δεν εκπροσωπείτο πλέον στο κοινοβούλιο. Το MIS επαναλειτούργησε το 2004.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

Το άνοιγμα ενός φακέλου του διπλωματικού αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών, της περιόδου 1944-45, έφερε στην επιφάνεια μια άγνωστη πτυχή του Β' ΠΠ, που αφορά την ύπαρξη κινήματος απόσχισης της Σικελίας από την Ιταλία μετά τη λήξη του πολέμου. Τον Δεκέμβριο του 1944 ο Σικελός βουλευτής Αντονίνο Τριτζίνο εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Che vuole la Sicilia?» (= Τι θέλει η Σικελία;), στο οποίο εκτίθεντο οι απόψεις των υποστηρικτών του κινήματος υπέρ της απόσχισης της νήσου από την Ιταλία. Το άνοιγμα των ελληνικών διπλωματικών αρχείων αποκαλύπτει ότι Αμερικανοί και Βρετανοί,

5

Η περίφημη λύκαινα μ ε τον Ρώμο και τον Ρωμύλο.

ΒΡΕΘΗΚΕ Η ΣΠΗΛΙΑ TOY PQMYA0Y ΚΑΙ TOY PQM0Y Μια πολύ σημαντική ανακάλυψη ανακοίνωσαν στις 19 Νοεμβρίου στη Ρώμη Ιταλοί αρχαιολόγοι, κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης του ανακτόρου του αυτοκράτορα Αυγούστσυ. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι βρήκαν τη θρυλική ιερή σπηλιά, το «Λύκαιον» (Lupereale), όπου σύμφωνα με τον μύθο μια λύκαινα θήλασε τον Ρωμύλο (Romulus) και τον Ρώμο (Remus). Ο αρχαιολόγος Κρότοι, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, δήλωσε ότι είναι φανερό ότι ο Αύγουστος επιθυμούσε η κατοικία του να ανεγερθεί κοντά στην ιερή για τη Ρώμη

τοποθεσία. Από τα κείμενα είναι γνωστό ότι η κατοικία του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα δεν βρισκόταν μακριά από το ιερό σπήλαιο. Η ομάδα δεν έχει βρει την είσοδο της σπηλιάς, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας είναι καλυμμένο από χώμα. Ο χώρος διαθέτει πλούσιο διάκοσμο με κοχύλια και μωσαϊκά και έχει διάμετρο 6,5 m και ύψος 7 m. Βρίσκεται 15 m κάτω από την επιφάνεια της γης, σε μια περιοχή που δεν είχε εξερευνηθεί. Σύμφωνα με την παράδοση, τα δίδυμα αδέλφια ήταν γιοί του θεού Αρη και της εστιάδας Ρέας,

κόρης του βασιλιά της Αλβας Λόνγκας, Νουμίτορα. Γεννήθηκαν το 771 π.Χ., όταν η Ρέα υποχρεώθηκε να γίνει εστιάδα από τον θείο της Αμούλιο, ο οποίος διεκδικούσε το στέμμα της πόλης, οπότε την ερωτεύθηκε ο θεός Αρης και η νεαρή εστιάδα έμεινε έγκυος, παραβιάζοντας τον όρκο της αγνότητας. Ο Αμούλιος τιμώρησε τη Ρέα για το ανοσιούργημά της και την έριξε στον ποταμό Τίβερη. Ομως τα δύο νεογνά τα παρέδωσε σε κάποιον υπηρέτη για να τα σκοτώσει. Εκείνος δεν ήθελε να βάψει τα χέρια του με αίμα, τα τοποθέτησε σε μια σκάφη και τα άφησε στις όχθες του ποταμού. Ο Τιβερίνος (θεότητα του ποταμού)τα προστάτευσε και στη συνέχεια τα βρήκαν και τα πήραν υπό την προστασία τους τα ιερά ζώα του Αρη, η λύκαινα Λούπα (Lupa) και ένας δρυοκολάπτης. Η λύκαινα θήλαζε τα βρέφη και ο δρυοκολάπτης τους πήγαινε άλλη τροφή. Οταν τα παιδιά μεγάλωσαν και ήλθε η στιγμή να θεμελιώσουν τη

νέα πόλη, διαφώνησαν για την τοποθεσία και επικαλέσθηκαν τους οιωνούς. Στον Ρωμύλο, ο οποίος είχε προτείνει τον Παλατίνο λόφο, παρουσιάσθηκαν 12 αετοί, και στον Ρώμο, που είχε επιλέξει τον Ρεμώριο, έξι. Ετσι η Ρώμη θεμελιώθηκε το 754 π.Χ. επί του Παλατίνου λόφου. Ο Ρωμύλος σκότωσε τον Ρώμο λόγω νέας διαφωνίας στις 21 Απριλίου του 753 π.Χ., έγινε ο πρώτος βασιλιάς και η πόλη έλαβε το όνομα του νεκρού αδελφού. Κατά τους κλασικούς χρόνους το Λύκαιο υπήρχε, ενώ η σκηνή του Ρωμύλου υπήρχε με τη μορφή βωμού στο Καπιτώλιο μέχρι τους αυτοκρατορικούς χρόνους. Στην ανακάλυψη έδωσαν μεγάλη δημοσιότητα τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης. Ο υπουργός Πολιτισμού της γείτονος χαρακτήρισε το εύρημα εντυπωσιακό, και είπε ότι ουσιαστικά μετατρέπει έναν μύθο σε πραγματικότητα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

· No 136

ΕϊΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ Στις 29 Νοεμβρίου συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την ημερομηνία κατά την οποία αποφασίσθηκε στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (29 Νοεμβρίου 1947) ο διαχωρισμός της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, το αραβικό και το εβραϊκό. Επρόκειτο για μια απόφαση (33 ψήφοι υπέρ, 13 κατά και 10 αποχές) η οποία άλλαξε τη μορφή της Μέσης Ανατολής και οδήγησε σε σειρά πολεμικών αναμετρήσεων, δημιουργώντας το Μεσανατολικό ως το μεγαλύτερο διεθνές πρόβλημα της σύγχρονης ιστορίας, που συνεχίζει μέχρι σήμερα να απειλεί τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Με την αρ. 181 απόφαση προβλεπόταν η απόδοση, στο εβραϊκό κράτος, του 56,47% του εδάφους (498.000 Εβραίοι και 407.000 Αραβες) και στο αραβικό του 42,88% (725.000 Αραβες, 10.000 Εβραίοι), ενώ η ευρύτερη περιοχή της Ιερουσαλήμ (με τη Βηθλεέμ) θα ετίθετο υπό διεθνή έλεγχο (105.000 Αραβες, 100.000 Εβραίοι). Η Βρετανία είχε αποφασίσει από τον Απρίλιο του 1947 να παραδώσει στον νεοσύστατο ΟΗΕ την εποπτεία και την επίλυση του προβλήματος. Δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι εγκατέλειπαν τη ρημαγμένη από τον Β’ ΠΠ Ευρώπη για να εγκατασταθούν

στην Παλαιστίνη, με βασικό αίτημα την ίδρυση κράτους. Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν έναν διπλωματικό μαραθώνιο για να πεισθούν τα 2/3 των μελών της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ να ψηφίσουν υπέρ του διαχωρισμού του εδάφους, μετά από ισχυρές πιέσεις του αμερικανο-εβραϊκού λόμπι. Την απόφαση αποδέχθηκαν οι Εβραίοι αλλά απέρριψαν οι Αραβες. Η χώρα μας ψήφισε κατά και συντάχθηκε με τα αραβικά κράτη, την Τουρκία, το Ιράν και την Ινδία. ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία και ΕΣΣΔ ψήφισαν υπέρ. Την επόμενη ημέρα Αραβες επιτέθηκαν και σκότωσαν επτά Εβραίους, με συνέπεια να σημειωθούν μεγάλης έκτασης αντίποινα και από τα δύο μέρη. Οι συγκρούσεις γενικεύθηκαν τις επόμενες εβδομάδες, ενώ σταδιακά οι αραβικοί πληθυσμοί άρχισαν, υπό την πίεση των Εβραίων εποίκων, να εγκαταλείπουν τις περιοχές τους. Η κρίση στη Μέση Ανατολή θα κλιμακωνόταν τα επόμενα χρόνια, με αποκορύφωμα τους πολέμους του 1967 και του 1973, οι οποίοι κατέστησαν το Ισραήλ κυρίαρχη δύναμη στην ευρύτερη περιοχή.

ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ IHN ΑΠΟΧΟΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο 0

5 5

10_________ 3>μ·λχζ 10

20χ**ίόμειρσ

Χάρτης στον οποίο αποτυπώνονται οι περιοχές των Τουρκοκυπρίων και οι βρετανικές βάσεις στη Μεγαλόνησο.

Ο αρχιεπίσκοπος Μ ακάριος δεν επιθυμούσε την παραμονή της, ελεγχόμ ενης από την Αθήνα, μεραρχίας.

πληροφορίες περί επικείμενης τουρκικής επίθεσης με σκοπό τη δημιουργία προγεφυρώματος. Στις 28 Νοεμβρίου η Αθήνα υπέκυψε στο τουρκικό τελεσίγραφο και αποδέχθηκε την αποχώρηση της μεραρχίας. Ο Βανς αξιοποίησε επιδέξια τις πληροφορίες «περί της ματαιοδοξίας του Μακαρίου να εμφανίζεται ως πρωταγωνιστής της ειρήνης». Από την άλλη πλευρά οι Σοβιετικοί ενημέρωσαν τον Μακάριο ότι οι Τούρκοι μπλόφαραν αναφορικά με την απειλή εισβολής. Το πολιτικο-διπλωματικό παιγνίδι κορυφώθηκε. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ οι Αμερικανοί συνομιλούσαν στο προεδρικό μέγαρο με τον Μακάριο, τουρκικά μαχητικά πετούσαν πάνω από τον χώρο! Ο αρχιεπίσκοπος συναίνεσε στην αποχώρηση της μεραρχίας, διότι μέσω της παραμονής της μεγάλης αυτής ελληνικής δύναμης ενισχύονταν οι αντιμακαριακοί κύκλοι. Οι Ελλαδίτες αξιωματικοί θεωρούσαν τον Μακάριο ανθενωτικό και, κατά τον ίδιο, τον

υπονόμευαν με την παρουσία τους. Με αυτό τον τρόπο ο αρχιεπίσκοπος απαλλάχθηκε από ένα σημαντικό πολιτικό πρόβλημα. Ομως έτσι επλήγη άμεσα η άμυνα της Κύπρου. Ο Μακάριος ήταν αντίθετος με τη διάλυση της Εθνικής Φρουράς, εκτός αν διαλύονταν τόσο η ΕΛΔΥΚ όσο και η ΤΟΥΡΔΥΚ. Επειδή αυτό θα οδηγούσε στην ανεπιθύμητη πλήρη αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου, έπρεπε στη θέση τους να συγκροτηθεί μια άλλη στρατιωτική δύναμη και, κυρίως, να υπάρξει επιπλέον εγγύηση από τις ΗΠΑ και τον ΟΗΕ. Ο Μακάριος δεν επιθυμούσε την παρουσία Ελλαδιτών αξιωματικών στην Εθνική Φρουρά και ήταν υπέρ της μείωσης ή της πλήρους αποχώρησής τους, θεωρώντας ότι η Κύπρος μπορούσε να υπερασπισθεί, πολιτικά και διπλωματικά, τον εαυτό της έναντι της Τουρκίας. Ηδη είχε ενθαρρύνει τη συγκρότηση πιστών στον ίδιο παραστρατιωτικών ομάδων, τις οποίες είχε εφοδιάσει με οπλισμό από την Τσεχοσλοβακία. Ο Αμερικανός πρέσβυς στη Λευκωσία αντέδρασε στη μη αποδοχή του σκέλους του τελεσιγράφου που αφορούσε τη διάλυση της Εθνικής Φρουράς. Τελικά η Αθήνα, όπως είπαμε, απέσυρε τη μεραρχία, η Τουρκία δεν πραγματοποίησε τις απειλές της και η Εθνική Φρουρά παρέμεινε στο νησί μαζί με τουλάχιστον 500 Ελλαδίτες αξιωματικούς. Η αποχώρηση του σχηματισμού καταγράφηκε ως μεγάλη τουρκική διπλωματική επιτυχία. Οι διπλωματικές πιέσεις και οι απειλές αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικές απέναντι σε έναν αποδεδειγμένα διαιρεμένο αντίπαλο, σε δύο πλευρές που αποσκοπούσαν στην αλληλοεξουδετέρωση (χούντα, Μακάριος) και στην πολιτική επικράτηση στο νησί. Ουσιαστικά χαμένος υπήρξε ο ελληνισμός.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

Συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο, που στέρησε τη μεγαλόνησο από την απαραίτητη στρατιωτική υποστήριξη. Η μεραρχία αυτή, δύναμης 10.000 ανδρών, είχε φθάσει μυστικά κατά το διάστημα Ιουνίου-Αυγούστου 1964 και διέθετε ανάλογη ισχύ. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 με παρέμβαση του ΝΑΤΟ ξεκίνησαν, στις 14 Ιουνίου, συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για την Κύπρο. Τα πράγματα εξελίχθηκαν με ταχύτητα. Το φθινόπωρο του 1967 Τούρκοι παραστρατιωτικοί και Τουρκοκύπριοι έστησαν ενέδρα σε διάφορες στρατηγικές περιοχές-οδικούς κόμθους με σκοπό να παρεμποδίσουν την ελεύθερη διακίνηση. Η κυπριακή κυβέρνηση αντέδρασε και επικέντρωσε την προσοχή της στο ελεγχόμενο από τους Τουρκοκύπριους χωριό Κοφινού, όπου έγιναν συμπλοκές. Ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας επεδίωξε να αφοπλίσει τους Τουρκοκυπρίους, πραγματοποιώντας τον Νοέμβριο του 1967 επιθέσεις στην περιοχή Κοφινού και Αγιος Θεόδωρος, δυτικά της Λάρνακας, χωρίς επιτυχία. Κατά τις επιχειρήσεις σκοτώθηκαν 22 Τουρκοκύπριοι και ένας Ελληνοκύπριος. Η Αγκυρα αντέδρασε και απείλησε με επέμβαση, ενώ παράλληλα τουρκικά στρατεύματα συγκεντρώθηκαν στα παράλιά της, ώστε να πιστοποιηθούν οι προθέσεις της. Παράλληλα κλιμακώθηκαν και οι αμερικανικές πιέσεις στην Αθήνα μέσω της εδώ πρεσβείας, η οποία απαίτησε από την κυβέρνηση των συνταγματαρχών να προβεί σε μια κίνηση καλής θέλησης στην Κύπρο, ανακαλώντας τον Γρίβα στην Ελλάδα. Πράγματι, στις 18 Νοεμβρίου ο στρατηγός Γρίβας επέστρεψε στην Αθήνα. Ο Αμερικανός υφυπουργός Αμυνας, Σάιρους Βανς, πραγματοποίησε διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα και την Τουρκία με σκοπό την αποφυγή σύρραξης. Ο αποχαρακτηρισμός των αμερικανικών διπλωματικών αρχείων της εποχής, αποκαλύπτει το παρασκήνιο των πιέσεων. Στην Αθήνα επιβλήθηκε με ιταμό τρόπο τουρκικό τελεσίγραφο, το οποίο απαιτούσε τη διάλυση της Εθνικής Φρουράς και την αποχώρηση της μεραρχίας από το νησί. Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών, Π. Πιπινέλης, αποδέχθηκε την απόσυρση της μεραρχίας. Ο Αμερικανός πρέσβυς στην Κύπρο, Μπέλτσερ, πίεσε τον Μακάριο να ταχθεί υπέρ της μερικής αποστρατιωτικοποίησης της Κύπρου. Εκείνος στις 22 Νοεμβρίου απάντησε ότι δέχεται, αλλά θα έπρεπε να έχει τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης. Στις 25 Νοεμβρίου οι πιέσεις αυξήθηκαν και τέθηκαν υπόψη του αρχιεπισκόπου «επιβεβαιωμένες»

7

1534-1582

Ο Ν ομ π ο υνά γκα μ ε τη ν π αραδοσιακή πανοπλία το υ , σε λα ϊκή εικ ό να .

ΑΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΑΕΟΝ Y n o o ip a in vo c ε .α .

ι. καΟπνηιιίε οιραιιωπκικ loiopiac ΣΣΕ Εικονογράιρποπ οιοΠών: Xpnoioc riavvonourloc

ltD flflD V IllftrK ft Ο Ον τα Ν ομ π ο υνά γκα σ ε απ εικόνιση επ οχής.

και ίο

έργο SV0C μεγοπου ηγηιορο 0

ρ εις άνδρες συμμάχησαν μεταξύ το υ ς και κατόρθω ­ Ονια Νομπουνάγκα έχει

καταχωρηθεί toe ένας από iouc δέκα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

μεγαΠύϊερους οτρατηγούς me

8

loiopiac. Ποιες ήταν οι επιιυχίες που ίου έδωσαν αυιιί ιη θέση ανάμεοα στον Μένα ΑλέΕανΟρο, ιον Αννίβα, τον Τζένγκις Χαν και ιον ΣαΠαντίν;

Τ

σαν τε λ ικ ά να ενώσουν τη ν Ιαπωνία: ο Οντα Νομπου­ νάγκα, ο Χ ιν τεγ ιό σ ι Τογιοτόμι και ο Τοκουγκάουα Ιεγιάσου. Οπως π ερ ιγρ ά φ ετα ι με γλα φ υ ρ ό τη τα από έ ­ ναν Ιάπωνα ιστορικό, «Ο Νομπουνάγκα ετοίμα σ ε την πίτα ρυζιού, ο Χ ιντεγιό σ ι τη ν έπλασε και ο Ιεγιάσου τη δο­ κίμασε». Την εποχή που έζησε και έδρασε ο Νομπουνά­ γκα, η Ιαπωνία ή ταν δ ια ιρ εμ ένη σε «κράτη», το καθένα από τα οποία κυβερνούσε μια ο ικο γένεια (ή φατρία). Οι σχέσεις των οικογενειώ ν αυτών, ανάλογα με τη ν κατάστα­ ση και τα σ υμφ έροντά τους, εναλλάσσονταν μεταξύ υπο­ ταγής, έχθρα ς και συμμαχίας. Στην Ιστορία του Νομπου­ νάγκα, τη ς ο ικο γένεια ς Οντα, εμπ λέκονται πολλές γνω­ σ τές ιαπωνικές ο ικ ο γ έν ειες: Σαϊτο, Μ ατσουνταϊρα, Ιμαγκάουα, Τοκουγκάουα, Χ ιντεγιόσ ι, Μόρι και άλλες. Ο Ο ντα Νομπουνάγκα γ εν ν ή θ η κ ε σ τις 23 Ιουνίου 1534 στο κάστρο Σομπάτα τη ς επαρχίας Οβάρι (σήμερα κοντά στην περιοχή τη ς Ναγκόγια). Ηταν ο τρ ίτο ς γιό ς του άρχο­ ν τα Ο ντα Νομπουχίντε αλλά ο πρώτος του από νόμιμη σύ­ ζυγο, συνεπώς διάδοχος της ο ικο γένεια ς Οντα και κληρο­ νόμος των εκτάσεω ν που τη ς ανήκαν. Η ο ικο γένεια Οντα

Σ Α Μ Ο Υ Ρ Α Ι ΤΗ Σ ΥΣΤΕΡΗΣ ΣΕ Ν ΓΚ Ο Κ Ο Υ - Π Ρ Ω ΙΜ Η Σ Χ ΙΝ Τ Ε Γ ΙΟ Σ Ι Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ (π. 1558-1582) Ο επ ίλ εκ το ς π ο λεμ ισ τή ς τη ς εικόνας φέρει α ρ θ ρ ω τή πανοπλία τύπ ου okegaw a-do, επ /χρ ω μ α τισ μ ένη τοπ ικά μ ε μ α ύ ρ η λάκα. Η π ερ ικ εφ α λ α ία το υ (nom o nari) είναι δια κ ο σ μ η μ ένη μ ε ερ α λ δ ικ ά κ έρ α τα (kuw agata), τα οποία επ α να λα μ β ά νο ντα ι σ το μ εγ ά λ ο λά βαρο (sashim ono) που α ν α ρ τά τα ι σ το πίσω μ έρ ο ς το υ θ ώ ρ α κα . Τα ε π ιθ ε τικ ά το υ όπλα είν α ι το σ π αθί katana. το κ ο ν τό τερ ο w akizashi και η σινοϊαπω νικού τύπ ου α λεβ ά ρ δ α naginata (ενδ υ μ α το λ ο γ ικ ή έρ ευ ν α εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γιαννόπουλος για τις Ε κδόσ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

10

ή τα ν πολύ παλαιά και ισχυριζόταν ό τι καταγόταν από τη ν πανάρχαια ο ικ ο γ έ­ νεια Ταϊρα. Το όνομα Ο ντα σήμαινε «Μ ε­ γάλος Αγρός» ενώ το Νομπουνάγκα «Μεγάλη και Δ ιαρκής Ευτυχία». Σύμφω­ να με τις σ υ ν ή θ ειες τη ς Ιαπωνίας, το παιδί έλα βε το όνομα Κιπόσι. Οταν ενηλικιώ θηκε, έλα β ε το γνωστό όνομα με το οποίο πέρασε στην Ιστορία. Στα επτά χρόνια του είχε λά βει μέρος στην πρώ­ τη του αψιμαχία. Σε η λικία 19 ετών έγινε αρχηγός των Οντα. Από μικρή η λικία ο Νομπου­ νάγκα ονομάστηκε κύριος του κάστρου Σομπάτα και μεγάλωσε ε κ ε ί υπό τη ν καθοδήγηση του δασκάλου του, Χ ιράτε Μασαχίντα, μακριά από τον αδελφ ό του Νομπουγιούκι. Ο νεαρός ή ταν ι­ διόρρυθμος χαρακτήρας, με απο­ τέλεσ μ α να χαρ ακτη ρισ τεί από μερικούς ως «Ο μεγάλος ανόητος τη ς Οβάρι». Το 1546 πέρασε από τη ν καθιερω μένη τε λ ε τή ενηλικίω σης και το ν επόμενο χρόνο είχε τη ν πρώτη, αν και μικρής έκτασης, στρατιω τική εμπ ειρία του, σ υμ μ ετέ­ χοντας σε μια σύντομη εκσ τρ α τεία στην επαρχία Μικάβα. Η ο ικογένεια Ο ντα ήταν αντίπαλη με τη ν ο ικο γένεια Σαϊτο τη ς επαρ­ χίας Μίνο. Ο δάσκαλος του Νομπου­ νάγκα, για να ω θήσει τις δύο ε χ θ ρ ι­ κές ο ικ ο γ έν ειες να συμμαχήσουν, φ ρόντισ ε να γ ίν ε ι ένα συνοικέσιο με­ ταξύ του Νομπουνάγκα και τη ς Ναχίμε, κόρης του Ντοσάν, αρχηγού των Σαϊτο. Ο τε λ ευ τα ίο ς ή ταν μια γραφική μορφή, πρώην έμπορος, που είχε κα­ τορθώ σ ει να γ ίν ε ι κύριος τη ς επαρχίας Μίνο αφού σκότωσε το ν νόμιμο κυ β ερ ­ νήτη τη ς και νυ μ φ εύ θ η κε τη χήρα του! Ο γάμος έγινε και οι δύο ο ικ ο γ έν ειες συμμάχησαν. Πραγματική «Νέμεση» του Νομπουχ ίν τε ήταν ο αρχηγός των Ιμαγκάουα, Γιοσιμότο. Το 1548 ο αρχηγός τη ς ο ικο ­ γένεια ς Μ ατσουνταϊρα, Χ ιροντάτο, ζή­ τη σ ε τη βο ή θ ειά του για να πολεμήσουν μαζί τον Νομπουχίντε. Ο Γιοσιμότο δ έ­ χ θ η κε αλλά για να ... σ φ υρηλατήσει τη συμμαχία ζήτησε ως όμηρο το ν ηλικίας έ ξ ι χρόνων γιό του Χιροντάτο, Τακετσίγιο. Από μια εύνοια τη ς τύχης, η ομάδα που οδηγούσε το παιδί στον Γιοσιμότο έπεσε στα χέρια των Οντα, οι οποίοι ό ­ μως δεν μπόρεσαν να εκ μ ετα λ λ ευ θ ο ύ ν το δώρο αυτό και τε λ ικ ά επ έστρεψ αν το ν μικρό Τακετσίγιο στον πατέρα του. Ο Τακετσίγιο θ α γινό τα ν ο μ ετέπ ειτα σύμμαχος του Νομπουνάγκα, ο π ερίφ η­ μος Τοκουγκάουα Ιεγιάσου, που θα ολο­ κλήρωνε το έργο τη ς ενοποίησης τη ς Ια­ πωνίας το οποίο είχε αρχίσει μαζί με το ν Νομπουνάγκα και θα γινό τα ν ο πρώτος σογκούν ολόκληρης τη ς Ιαπωνίας. Το 1551 πέθανε α ιφ νιδ ιασ τικά ο πα­

τέρ α ς του Νομπουνάγκα. Κατά τη ν κη­ δεία του ο διάδοχός του επ έδ ειξε τόσο κακή συμπεριφορά, ώστε πολλοί οπαδοί τη ς ο ικο γένεια ς π είσθηκαν ό τι ή τα ν μια μ ετρ ιό τη τα χωρίς π ειθαρχία και στρά­ φηκαν προς το ν πιο ήρεμο και ευ γενικό αδελφ ό του, Νομπουγιούκι. Το 1552 ο

Ο προσω πικός θ υ ρ ε ό ς του Ν ο μ π ο υ νά γκα : «Υπό το ν Ο υρανό» (1557).

Νομπουνάγκα νίκησε το ν πρώτο από μια σ ειρά συγγενώ ν του. Τον επόμενο χρ ό ­ νο ο δάσκαλος και μέντοράς του, Μασαχίντα, προσβλήθηκε τόσο πολύ από τη συμπεριφορά του μαθητή του ώστε έ ­ κανε χαρακίρι. Ο Νομπουνάγκα συγκλο­ ν ίσ τηκε από τη ν απώλεια του δασκάλου του και αργότερα έκ τισ ε έναν ναό προς τιμή του. Ομως το παραπάνω π ερ ισ τα τι­ κό είχε ως συνέπεια να χω ριστούν οι Οντα σε ακόμα πιο πολλές φ α τρίες. Την ίδια περίπου περίοδο ο Νομπουνάγκα γνώρισε το ν δ εύ τερ ο κ α λ ύ τε­ ρο και π ισ τότερο το υ σύμμαχο (και τρ ίτο πόλο τη ς ενοπ οίη­ σης τη ς Ιαπωνίας), το ν Τογιοτό μ ι Χ ιντεγιόσ ι. Ο νεαρός Χιν τεγ ιό σ ι είχε δ ιω χθεί από τον κύριό του επειδή είχε α ρ ν η θ εί να εκ π α ιδ ευ τεί στις π ολεμικές τέχνες. Κ ρύφ τηκε για πολλές ώρες σε έναν βάλτο και ό ταν ο Νομπουνάγκα επ έσ τρ εφ ε στο σπίτι του, βγήκε και έπεσε στα

πόδια του ζητώ ντας οποιαδήποτε εργα­ σία. Ο Νομπουνάγκα το ν έλα β ε αμέσως στην υπηρεσία του και το ν κα τέσ τησ ε προσωπικό του υπηρέτη. Δ εν είνα ι γνω­ στό αν το έπραξε από προσωπική ιδιο­ τροπία ή αν το ν παρακινούσε η δια ίσ θη­ σή του. Οπως και αν έχ ει το πράγμα, δεν μετάνιω σε ποτέ που το ν προσέλαβε. Ο Χ ιντεγιό σ ι πολέμησε αρχικά ως απλός πεζός σε ό λες τις μάχες που διεξήγαγε ο Νομπουνάγκα, για να φ θάσ ει τελ ικ ά να γ ίν ε ι στρατηγός και να π εράσει στην Ιστορία ως ένας από το υ ς σ υ ντελεσ τές τη ς ενοποίησης τη ς Ιαπωνίας. Ο Νο­ μπουνάγκα μετά από πολλά χρόνια κατά τα οποία το ν είχε στην υπηρεσία του, αν τιλ ή φ θ η κ ε τη «μυστική δύναμή» του κατά το ν πόλεμο. Ολοι γνώριζαν ό τι δεν ή τα ν σ τρατιώ της και δ εν θα γινότα ν πο­ τέ στη ζωή του. Ακόμα και ο τε λ ευ τα ίο ς υπαξιω ματικός θα το ν νικούσ ε σε μια μονομαχία με οποιοδήποτε όπλο. Ομως ή ταν ο άνθρωπος που δεν έλεγε ποτέ ό τι κάποια αποστολή τη ν οποία του α ν έθ ετα ν θα ή ταν «αδύνατο να γίνει» και είχε μια απέραντη ικανότη­ τα πειθούς. Μέσω α υτής πολλοί υποσ τη ρ ικ τές αντιπάλων οικογενειώ ν στάθηκαν στο πλευρό του Νομπου­ νάγκα. Το 1555 ο Νομπουνάγκα νίκησε το ν αδελφ ό του Νομπουγιούκι και έγ ιν ε α δ ια φ ιλο νίκη το ς αρχηγός των Οντα. Το 1556 ο π εθερός του σ κοτώ θηκε σε μια εξέγερσ η στην επαρχία του και το ν επόμενο χρό­ νο ο αδελφ ός του κα τέβ α λε μια ακόμα προσπάθεια να α να τρ έψ ει το ν Νομπου­ νάγκα, η οποία απέτυχε. Ο λόγος τη ς α­ ποτυχίας έδ ε ιξ ε καθαρά πόσο ρ ευσ τές ή τα ν οι συμμαχίες και τη γενική αστά­ θ εια που επ ικρατούσε εκ ε ίν η τη ν εποχή στην Ιαπωνία. Ο σύμμαχος του Νομπου­ γ ιο ύ κ ι κατά τη ν εξέγερση του 1555, πλη­ ροφόρησε το ν Νομπουνάγκα για το σχέ­ διο του πρώην συμμάχου του το 1557. Ο Νομπουγιούκι αναγκάστηκε να κάνει χα­ ρακίρι. Το 1558 ο Νομπουνάγκα κα τέβα ­ λε και το ν τε λ ευ τα ίο απείθαρχο σ υγγε­ νή του και το ν επόμενο χρόνο α ν ή γγει­ λ ε στον 13ο σογκούν, το ν Γιοσιτέρου τη ς ο ικο γένεια ς Ασικάγκα, τη ν ενοπ οίη­ ση τη ς επαρχίας Οβάρι. Ο Νομπουνάγκα οργάνωσε την πρώ­ τη μεγάλη εκ σ τρ α τεία του το 1560. Ο η ­ γεμόνας των επαρχιών Μι­ κάβα, Σουρούγκα και Τοτόμι, Ιμαγκάουα Γιοσιμότο, συγκέντρω σε μια δύναμη τη ν οποία τα χρονικά ε κ τ ι­ μούν από 20 έως 40 χιλιά δες ά νδρες και κ ιν ή θ η κε προς το Κιότο με το πρόσχημα να

Σ ύ γχ ρ ο νο π ο ρ τρ α ίτο το υ Ν ομ π ο υνά γκα .

ΣΑ Μ Ο Υ Ρ Α Ι ΚΑΤΩΤΕΡΗΣ ΤΑΞΗΣ, ΤΗ Σ ΥΣΤΕΡΗ Σ ΣΕ Ν ΓΚ Ο Κ Ο Υ - Π Ρ Ω ΙΜ Η Σ Χ ΙΝ Τ Ε Γ ΙΟ Σ Ι Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ (π. 1558-1582) Οι κ α τώ τερ ο ι σ α μο υρά ι έφ ε ρ α ν σ υνή θω ς υπ οτυπώ δη εξά ρ τυ σ η και α ν τί κράνους χρησ ιμ οπ οιούσ α ν μ ε τα λ λ ικ έ ς π λάκες σ τερ εω μ έν ες σε ύφασμα ή δ έρ μ α . Π α ρ α τη ρ ή σ τε ό τι η κάτω γ ν ά θ ο ς το υ άνδρα π ρ ο σ τα τε ύ ε τα ι από μια προσωπίδα hanbo (υπ οσιάγω νο) τη ς π λήρους προσωπίδας so-m en. Οι α ν δ ρ α γ α θ ίες εν ό ς τα π εινού σ α μο υρά ι κάποια σ τιγ μ ή 9 α αποσπουσαν τη ν προσοχή το υ σ τρ α τη γ ο ύ το υ ή του υπ οψ ήφιου σ τρ α τά ρ χ η σ ογκούν το ν οποίο υ π η ρ ετο ύ σ ε, μ ε α π ο τέλ εσ μ α να π ροα χ& εί και να α π ο κ τή σ ει π ερ ισ σ ό τερ η γη, τίτλ ο υ ς και κοινω νική ή οικονο μική επ ιφ ά νεια (ενδ υ μ α το λ ο γικ ή έρ ευ ν α ■ εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γιαννόπουλος για τις Ε κδόσ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

βοηθ ήσ ει το ν σογκούν. Ο αριθμός των 40 χιλιάδων μάλλον ήτα ν υπερβολικός και δια δόθη κε για να απ οθαρρύνει το ν αντίπαλό του. Ο Νομπουνάγκα, ο οποίος είχε εκτιμ ή σ ει τη δύναμη των αντιπά­ λων του σ τις 25 χιλιά δ ες άνδρες, μπό­ ρεσ ε να συγκεντρώ σει μόλις 5.000 άν­ δρες, με το υ ς οποίους έπρεπε να επαν­ δρώσει και τα οχυρά των συνόρων της επαρχίας του. Πολλοί σ τρατηγοί του δ εν πίστευαν ό τι μπορούσαν να αντισ ταθούν μπροστά σε μια τέ το ια δύναμη και προσπάθησαν να το ν πείσουν να μείνουν κλεισ μένοι στα κάστρα το υ ς ή ακόμα και να παραδοθούν. Η απάντηση του Νομπουνάγκα έχ ει καταγραφεί στα χρονικά της εποχής: «Λοιπόν, τ ι θ α γ ίν ει αν κλεισ το ύμ ε στο κάστρο και π ερ ιμ έ­ νουμε τον αντίπαλό μας να φύγει; Θα π αρατείνουμε τη ζωή μας για 5-10 η μ έ­ ρες και εκείνο που δεν μπορούμε να υπερασπισθούμε θα εξα κ ο λ ο υ θ εί να ε ί­ ναι ανυπεράσπιστο. Γνωρίζω ό τι είμ α ι σε πολύ δύσκολη θέση, αλλά α υτό το β λέ­ πω ως την ευ κα ιρία τη ς ζωής μου και

ζοντας το ν αδύναμο ηγεμόνα της. Τότε απεκάλυψε τη φ ιλοδοξία του να κα τα ­ κτήσ ει ολόκληρη τη ν Ιαπωνία και άρχισε να χρησιμοπ οιεί το ν νέο προσωπικό του θ υ ρ εό που διαβαζόταν «Τένκα Οούμπου» και σήμαινε «Εξαπλώστε το ν μ ιλι­ ταρισμό σε ολόκληρη τη χώρα» ή, κυ­ ριολεκτικά, «Υπό το ν ουρανό». Επόμε­ νος στόχος του ή τα ν το Κιότο. Ο επί έξι χρόνια σύμμαχός του, Ιεγιάσου, και ο προσωπικός β οηθός του, Χ ιντεγιόσ ι, ε ί­ χαν α ν τιλ η φ θ εί ό τι συνεργάζονταν με το ν σωστό άνθρωπο και συνέχισαν μέ­ χρι τη ν επ ίτευξη του τελ ικ ο ύ στόχου τη ς ενοποίησης τη ς Ιαπωνίας. Για να α νοίξει το ν δρόμο προς το Κιότο ο Νομπουνάγκα π άντρεψ ε τη ν α­ δελφή το υ Ο ϊτσι με έναν άρχοντα από τη ν ο ικο γένεια Ασάι της επαρχίας Ομι. Στο μεταξύ ο 13ος σογκούν Ασικάγκα, Γιοσιτέρου, είχε δ ο λο φ ο ν η θ εί και οι δο ­ λοφ όνοι του είχαν ο ρ ίσ ει ως διάδοχό του - ή, μάλλον, α νδ ρείκελο - το ν γιό του. Το 1568 ο αδελφ ός του δ ο λο φ ο νη ­ μένου σογκούν, Γιοσιάκι, επ ισ κέφ θηκε

Ο Νομπουνάγκα δεν ενδιαφερόταν για Βαθμούς και τίτλους, συμπεριλαμβανομένου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

και εκείνου του σογκούν.

12

δ εν έχω τη ν π ολυτέλεια να τη χάσω. Θ έ­ λ ε τε πραγματικά να π εράσ ετε τη ν υπό­ λοιπη ζωή σας με προσευχές για μα­ κροημέρευση; Γεννηθήκαμε για να πεθάνουμε. Οποιος είνα ι μαζί μου να βγει αύριο το πρωί στη μάχη. Οποιος δεν ε ί­ ναι, να μ είνει εδώ για να με βλέπ ει που θα τη ν κερδίζω». Την επ όμενη ημέρα ο Νομπουνάγκα βγήκε στη μάχη και εκ μ ετα λ λ εύ θ η κ ε κατά τον καλύτερο τρόπο μια καταιγίδα, κατά τη ν οποία επ ιτέθ η κ ε στο σ τρ ατό ­ πεδο του αντιπάλου του και σκότωσε και το ν ίδιο. Η μάχη τη ς Οκεχαζάμα, ό ­ πως έγινε γνωστή, συγκλόνισε τη χώρα και γνωστοποίησε το όνομα του Νο­ μπουνάγκα σε ολόκληρη τη ν Ιαπωνία. Το 1562 ήταν ένας σ ημαντικός χρό­ νος για το μέλλον τη ς Ιαπωνίας. Οι η γ έ­ τε ς των επαρχιών Οβάρι και Μικάουα, Οντα Νομπουνάγκα και Μ ατσουνταϊρα Μ οτογιάσου (μ ετέπ ειτα Τοκουγκάουα Ιεγιάσου), των οποίων ο ι σχέσεις ήτα ν ε ­ χ θ ρ ικές επί πολλές δ εκ α ετίες, συμμά­ χησαν. Τον ίδιο χρόνο πέθανε ο η γεμ ό ­ νας τη ς επαρχίας Μίνο, αφήνοντας ως διάδοχο έναν γιό του που δεν δ ιέ θ ε τε τις ικα νότητες του πατέρα του. Ο Νο­ μπουνάγκα εκ μ ετα λ λ εύ θ η κ ε το γ εγ ο ­ νός, κινή θ η κε κατά τη ς επαρχίας Μίνο, έπ εισε πολλούς α κολούθους του δια δό ­ χου να τον εγκα τα λείψ ο υ ν και μέχρι το 1567 είχε κα ταλάβει τη ν επαρχία εξ ο ρ ί­

το ν Νομπουνάγκα και του ζήτησε να αρ­ χ ίσ ει μια εκσ τρ α τεία κατά του Κιότο. Ο Νομπουνάγκα, ο τε λ ευ τα ίο ς άνθρωπος που θα άφηνε α ν εκ μ ετά λ λ ευ τη τη ν ε υ ­ καιρία, άρχισε τη ν εκσ τρ α τεία του πα­ ραμερίζοντας όποιο εμπόδιο βρισκόταν στον δρόμο του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα έφ θ α σ ε στο Κιότο, απομάκρυνε το υ ς δολοφ όνους του σογκούν και εγκα τέσ τη σ ε το ν Γιοσιάκε ως 15ο Ασικά­ γκα σογκούν, με τη σ υγκατάθεση του αυτοκράτορα. Ο ίδιος α ρ νή θη κε να δ ε­ χ θ ε ί το ν τίτλ ο του κανρέι ή βοηθού σο­ γκούν. Γενικά ο Νομπουνάγκα δεν ε ν ­ δια φ ερ ό τα ν για βαθμούς και τίτλο υς, συμπεριλαμβανομένου και εκείνο υ του σογκούν, αλλά δ εν υπάρχει καμία α μφ ι­ βολία ό τι α υτός ή ταν ο πραγματικός η ­ γ έτη ς στο Κιότο. Οπως ήτα ν φυσικό, δ εν συμφώ νη­ σαν ό λες οι ο ικ ο γ έν ειες με τη νέα κα τά ­ σταση. Ετσι ξεσηκώ θηκαν ενα ντίο ν του Νομπουνάγκα, με πρώτη τη ν ο ικο γένεια Ασακούρα. Οι Ασακούρα σ υνδέονταν επί πολλές δ ε κ α ε τίε ς με το υ ς Ασάι και σύντομα ο Νομπουνάγκα πληροφορήθηκε, προς μεγάλη του έκπληξη, ό τι ε ί­ χε σ τρ α φ εί ενα ντίο ν του και ο γαμπρός του. Κατά τη ν αναπόφευκτη σύγκρουση που ακολούθησε, διεξή χθ η το 1570 η μάχη του ποταμού Ανε (Μάχη του Ανεγκάουα). Οι δυνάμεις τη ς συμμαχίας κα­ τά του Νομπουνάγκα, περίπου 20.000

άνδρες, αντιμετώ πισαν μια μικτή δύνα­ μη 28.000 ανδρών των Νομπουνάγκα και Ιεγιάσου. Παρά τη σθεναρή αντίστασή το υ ς η ττή θ η κα ν, όχι όμως αποφασιστι­ κά. Ετσι αργότερα το ν ίδιο χρόνο νίκη ­ σαν σε μια μάχη τμή μ ατα του Νομπου­ νάγκα υπό το ν αδελφ ό του, Νομπουχάρου, ο οποίος σκοτώ θηκε στη μάχη. Στη συμμαχία ενα ντίο ν του Νομπουνάγκα π ροσ τέθηκε ένας απρόβλεπτος παρά­ γοντας: οι μοναχοί-πολεμιστές του ό­ ρους Χ ιέι. Η πράξη το υ ς αυτή θ α αποδ εικνυ ό τα ν μοιραία για το υ ς ίδιους. Ση­ μειώ νεται ό τι οι σ υ γκεκριμένοι ευθύνοντα ν για το ν θ άνατο ενός αδελφού του Νομπουνάγκα, το 1569. Πολύ γρήγορα ο σογκούν Γιοσιάκε α ντιλή φ θ η κε ό τι ο Νομπουνάγκα περιό­ ριζε συνεχώς τη ν εξουσ ία του και, μη θ έλ ο ν τα ς να γ ίν ε ι απλά «ανδρείκελο στη θέσ η του ανδρείκελου», άρχισε να α λληλογραφ εί μυστικά με διάφ ορους άρχοντες για να σχηματίσει μια συμμα­ χία ενα ντίο ν του. Ιδ ια ίτερ α ζήτησε την υποστήριξη τη ς ο ικο γένεια ς Τακέντα, που δ ιέ θ ε τ ε μεγάλη δύναμη και τη ν πε­ ρίοδο εκ ε ίν η βρισκόταν σε σύγκρουση με το ν πιστό σύμμαχο του Νομπουνά­ γκα, Ιεγιάσου. Ο Νομπουνάγκα, για να μη δώσει χρόνο στους αντιπ άλους του να το ν καταβάλουν, α ντέδρα σ ε με μια πράξη βαρβαρότητας που αιφ νιδίασ ε α­ κόμα και το υ ς σ τρατηγούς του. Το 1571 ενεπλάκη σε έναν ιδ ια ίτερ α άγριο πόλε­ μο με το υ ς Β ουδισ τές μοναχούς του ό­ ρους Χιέι, οι οποίοι είχαν τη ν κακή έ ­ μπνευση να συμμαχήσουν με του ς ε ­ χ θρούς του. Οι π ολεμισ τές μοναχοί δια­ τηρούσαν σ τενούς δεσ μούς με τους κοινούς ανθρώπους και το μοναστήρι το υ ς στο όρος Χ ιέι ή ταν ένα σημαντικό π ολιτισ τικό σύμβολο. Θεωρώντας τους «αγκάθι στα πλευρά του» δεδομένου ό τι βρίσκονταν κοντά στο Κιότο, ο Νο­ μπουνάγκα επ ιτέθ η κ ε στο μοναστήρι και το έκαψ ε μαζί με 20- 30.000 άνδρες, γυ να ίκες και παιδιά. Δύο χρόνια α ργότερα ο Νομπουνά­ γκα έδιω ξε από το Κιότο τις τε λ ε υ τα ίε ς δυνάμεις των Ασικάγκα και κατάργησε το η λικία ς δυόμισι αιώνων Σογκουνάτο τους, τερ μ α τίζο ντα ς έτσ ι τη ν εποχή που είναι γνωστή ως «Π ερίοδος των Πο­ λέμων των Επαρχιών» και είχε αρχίσει το 1477. Τον ίδιο χρόνο κ α τέσ τρ εψ ε τις ο ικ ο γ έν ειες Ασακούρα και Ασάι (στην ο­ ποία α νήκε ο γαμπρός του, που έκανε χαρακίρι αφού έσ τε ιλ ε στον Νομπουνά­ γκα τη ν αδελφή του και τα παιδιά τους). Η μόνη σοβαρή απειλή πλέον ήτα ν η ο ι­ κο γένεια Τακέντα. Το 1573 η τύχη βοήθησε τον Νο­ μπουνάγκα με το ν ξαφ νικό θ άνατο του Τακέντα Σινγκέν, του ισχυρότερου α ν τι­ πάλου του. Ο θ άνα το ς α υτός εξακολο υ ­ θ ε ί να καλύπ τεται από μυστήριο. Η οικο­ γ έν εια Τακέντα το ν κράτησε μυστικό

0 Χ ιν τεγ ιό σ ι Τ ο γιοτόμ ι π ισ τός φ ίλος και σ τρ α τη γ ό ς το υ Ν ομ π ο υνά γκα .

κές μικρές συμπλοκές (τρ αυματίσ τηκε και ο ίδιος). Γνωρίζοντας πόσο επ ικίνδυ­ νο ή ταν να ε π ιτε θ εί στο ισχυρό οχυρό των αντιπάλων του, άλλαξε τα κτική και άρχισε να εκ μ η δ εν ίζει το υ ς συμμάχους των Χ ονγκάντζι, ισ χυρ ότερ οι από τους οποίους ήτα ν οι ο ικ ο γ έν ειες Ο υεσούγκι και Μόρι. Ο Νομπουνάγκα είχε μια «ανή­ συχη» συμμαχία με το υ ς Ο υεσούγκι μέ­ χρι το 1576. Οταν όμως φανέρωσε τη ν πρόθεσή του να κα τασ τήσ ει τη ν έδρα του, το κάστρο Αζούτσι, τη ν πιο ισχυρή στην Ιαπωνία, οι Ο υεσ ούγκι θεώ ρησαν τη ν ενέρ γεια αυτή ως απειλητική για τη ν ασφ άλειά τους. Η πρώτη μάχη μ ετα ­ ξύ τους, το 1577, έλη ξε με νίκη των Ουεσ ούγκι και υποχώρηση του Νομπουνά­ γκα. Ενώ, όμως, ο αρχηγός των Ουεσούγκι, Κενσίν, π ερίμενε τη ν άνοιξη για να επαναλάβει τις επ ιχειρήσ εις κατά του Νομπουνάγκα, η τύχη ευνόησ ε για ακό­ μα μια φορά το ν αρχηγό των Οντα, ό­ πως και στην περίπτωση των Τακέντα. Ο Κενσίν Ο υεσούγκι πέθανε, σχεδόν σί­

γουρα από φυσικά αίτια, δεδομένου ό τι ή ταν βα­ ριά άρρωστος όταν άρχι­ σε τις π ροετοιμασ ίες (πά­ ντω ς οι φ ή μες περί δολο­ φ ονίας το υ άρχισαν να κυκλοφ ορούν σχεδόν α­ μέσως). Ο Νομπουνάγκα απαλλάχθηκε από έναν ι­ σχυρό αντίπαλο και πα­ ράλληλα ευ νο ή θ η κε από το ν εμ φ ύλιο πόλεμο που ξέσπασε στην ο ικο γένεια Ο υεσ ούγκι για τη διαδο­ χή. Κατά τα τέσσ ερα επό­ μενα χρόνια, οι σ τρατη­ γοί του κατέλαβαν όλα τα γ ειτο ν ικ ά εδάφη τη ς ε ­ παρχίας των Ο υεσούγκι και έφ θασαν στα σύνορά της. Δ εύ τερ ο ς ισχυρός α­ ντίπαλος του Νομπουνά­ γκα ή τα ν η ο ικο γένεια Μόρι, μια από τις ισχυρό­ τε ρ ε ς τη ς Ιαπωνίας, που από καιρό δ εν έβλεπε με καλό μάτι τη ν επέκτασή του και εκ μ ετα λ λ ευ ό μ ε­ νη τη διαμάχη του με το υ ς Χ ονγκάντζι επενέβη υπέρ τη ς ο ικο γένεια ς αυ­ τής. Η σύγκρουση στην περίπτωση αυτή έχ ει ιδ ι­ α ίτερ ο ενδιαφ έρ ον, δ ιό τι διεξή χθ η και στη θ άλασ ­ σα και έδωσε αφορμή στον Νομπουνάγκα να προχωρήσει στην κα τα ­ σκευή θω ρακισμένω ν πλοίων, με τα ο­ ποία νίκησε το ν αντίπαλο στόλο και α­ π έκλεισε το υ ς Χ ονγκάντζι και από τη θάλασσα το 1578. Το 1579 οι Μόρι κα τέ­ βαλαν μια προσπάθεια να διασπάσουν το ν αποκλεισμό, αλλά απέτυχαν. Παράλ­ ληλα ο στρατηγός Τογιοτόμι Χ ιντεγιό σ ι νίκησε σε μια σειρά μαχών το υ ς Μόρι και έφ θ α σ ε στα όρια τη ς ενδοχώρας τους. Το 1580 οι Χ ονγκάντζι ή ταν τ ε λ ε ί­ ως απομονωμένοι και ο Νομπουνάγκα φ αινόταν να έχ ει α νεξά ντλη τη εν ερ γ η τι­ κότητα. Το φάσμα τη ς λιμ ο κτο νία ς ήταν ορατό και έτσ ι οι πρώτοι αναγκάστηκαν να ζητήσουν ειρήνη. Η Αυλή παρενέβη (μάλλον «πείσθηκε» από το ν Νομπου­ νάγκα να παρέμβει) και ζήτησε να παρα­ δοθούν με έν τιμ ο υ ς όρους οι δ ιο ικ η τές των Χ ονγκάντζι. Τον Αύγουστο του 1580 οι τε λ ε υ τα ίο ι άνοιξαν τις πύλες του οχυ­ ρού το υ ς και, προς μεγάλη έκπληξη ό ­ σων το ν γνώριζαν, ο Νομπουνάγκα χάρι­ σε τη ζωή σε όλους το υ ς επιζώ ντες υπε­ ρασπιστές. Επειτα από μια δ εκ α ετία αι­ ματοχυσιών ο η γ έτη ς των Οντα είχε κα­ τα λά β ει όλα τα ισχυρά κέντρα των α ν τι­ πάλων του και φ αινόταν ανοικτός ο δρόμος για τη ν εθ νική ηγεμονία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

(αυτό έδωσε λαβή στον με­ γάλο Ιάπωνα σ κηνοθέτη Ακίρα Κουροσάβα να γυ ρίσ ει τη ν επική τα ινία «Καγκεμούσα»), αλλά ο Νομπουνάγκα κατά κάποιον τρόπο πληροφ ο ρή θηκε τη ν α λήθεια ή τη συμπέρανε με 6άση τη δ ια ί­ σθησή του και την εκμ ετα λλ εύ θ η κ ε προς το συμφέρον του. Σ τις αρχές του 1573 ο Νομπουνάγκα προήχθη από τον αυτοκρά τορα στον λ ε ­ γόμενο «τρίτο βαθμό» (γιού σάμνι) και έγινε σύμβουλος τη ς Αυλής (σάνγκι). Ο αυτοκράτορας θα συνέχιζε να του απονέμει α υλικούς τ ίτ ­ λους σε ετή σ ια Βάση, με τη ν ελπίδα να τον απ οτρέψ ει από τα επ εκτα τικά σχέδιά του. Τον Φ εβρουάριο του 1574 το ν έκα νε ντα ϊτζό νταϊτζίν, δηλαδή μεγάλο υπουρ­ γό του κράτους, που ήτα ν ο μεγαλύτερος βαθμός ο ο ­ ποίος μπορούσε να δοθεί. Τον Μάιο του επόμενου έ ­ τους ο Νομπουνάγκα παραιτή θ η κ ε από του ς τίτλο υ ς του, με τη δικαιολογία ό τι ε ί­ χε ακόμα έργο στις επαρ­ χίες, και επ ιδόθηκε σε μια προσπάθεια να αναγκάσει το ν αυτοκρά τορα να παραι­ τη θ εί, πράγμα που δεν κα­ τόρθωσε. Στις περιοχές που ήλεγχε, ο Νομπουνάγκα ισοδυναμούσε από κάθε άποψη με σο­ γκούν. Η τελική αναμέτρηση με το υ ς Τακέντα έγινε στο Ναγκασίνο το 1575. Οι δ υ ­ νάμεις των Νομπουνάγκα και Ιεγιάσου κατέσ τρεψ α ν τις δυνάμεις των Τακέντα με τη σ τρατηγική χρήση των μουσκέ­ των. Για να α ντισ τα θ μ ίσ ει το μ ειο ν έκ τη ­ μα της αργής επαναγέμισης των μου­ σκέτων, ο Νομπουνάγκα οργάνωσε το σύστημα τη ς συνεχούς βολής (πολλά χρόνια πριν εφ α ρ μ ο σ τεί στην Ευρώπη), διατάσσοντας το υ ς άνδρες του σε τρ εις σειρές, έτσ ι ώστε όταν μια σειρά γέμ ιζε τα όπλα της, η άλλη να βάλλει. Οι σφαί­ ρες των μουσκέτω ν είχαν τη δύναμη να τρυπήσουν τις πανοπλίες των ιππέων. Η απαλλαγή από τη ν απειλή των Τα­ κέντα οδήγησε το ν Νομπουνάγκα πιο κοντά στην ολοκλήρωση του στόχου του. Υπήρχαν όμως ακόμα πολλοί α ν τί­ παλοι. Πρώτος ήτα ν η οικο γένεια Χονν «άντζι, που κα τείχε ένα οχυρό εξίσου ι­ σχυρό με το Ναγκασίνο. Μ ετά τη ν απο­ τυ χημένη προσπάθεια ενός στρατηγού του το 1576, ο Νομπουνάγκα ανέλαβ ε ο ίδιος τη ν επιχείρηση ενα ντίο ν των Χονγκάντζι, το υ ς οποίους νίκησε σε μερ ι­

13

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 136

7ο τέ λ ο ς το υ Ν ο μ π ο υνά γκα μ ε τη ν π υρπόληση το υ ναού σ το ν οποίο ε ίχ ε κ α τα φ ύ γ ει.

14

Το 1582 φ άνηκε ό τι ο Νομπουνάγκα βρισκόταν σε θέσ η να τελ ειώ σ ει «μια για πάντα» με τη ν ο ικο γένεια Τακέντα. Το κατόρθω σε μέσα σε λίγους μήνες με τη βο ή θ εια του πιστού συμμάχου του, Ιεγιάσου. Τον Μάιο του ίδιου έτο υ ς ο α υτοκρά τορας του απ ένειμε νέους τ ίτ ­ λους και του π ρότεινε να γ ίν ει ακόμα και σογκούν. Ο Νομπουνάγκα δεν απά­ ντησε. Δ εν ή θ ε λ ε να είναι σογκούν α λ­ λά ηγεμόνας τη ς Ιαπωνίας. Στην πρώτη περίπτωση η θέσ η το ν υποχρέωνε να α­ κο λο υθ εί κανόνες. Στη δ εύ τερ η θα ή ­ τα ν εκείνο ς που θα όριζε το υ ς κανόνες. Ωστόσο είχε ήδη αρχίσει η «αντί­ στροφη μέτρηση» για το τέλ ο ς του Νο­ μπουνάγκα. Ο στρατηγός του Α κέτσ ι Μιτσ ουχίντε, συνωμοτούσε ήδη ενα ντίο ν του, για λόγους που αποτελούν ακόμα α ντικείμ ενο συζήτησης. Ο Νομπουνά­ γκα φ ερό τα ν υπεροπτικά προς το υ ς α­ κολούθους του και π ερισσότερο προς το ν Μ ιτσ ουχίντε, που ήτα ν ικανός στρα­ τηγός και ποιητής, πράγμα για το ν ο­ ποίο τον φθονούσε. Λ έγ ετα ι ό τι κύρια α ιτία τη ς ρήξης των δύο ανδρών ή ταν ένα π ερισ τατικό που συνέβη το 1577. Ο Μ ιτσ ο υχίντε πολιορκούσε το κάστρο δύο αδελφών - αντιπάλων του Νομπου­ νάγκα και κατόρθω σε να το υ ς π είσει να παραδοθούν χωρίς αιματοχυσία. Ο Νο­ μπουνάγκα, άγνωστο γιατί, δ ιέτα ξε την εκτέλεσ η των δύο αδελφών. Οι σ υγγε­ νείς τους, θεω ρώ ντας υπεύθυνο τον Μ ιτσ ουχίντε, απήγαγαν και σκότωσαν κτηνωδώς τη μητέρα του. Υπάρχει μεγά­ λη αμφισβήτηση τη ς ιστορίας αυτής. Πιο εύλογη α ιτία τη ς ρήξης φ α ίνετα ι ό τι ήτα ν η εύνοια που έδ ειχ ν ε ο Νομπουνά­ γκα προς το ν Χ ιντεγιόσ ι, ο οποίος ήταν άνθρωπος τα π εινής καταγωγής και έφθασε σε ανώ τατα αξιώματα. Την εποχή εκ ε ίν η μάλιστα ο τε λ ευ τα ίο ς είχε προκαλέσ ει και τη δυσαρέσκεια του Ιεγιά-

0 Τακέντα Σ ιν γ κ έν , έν α ς από το υ ς ισ χ υ ρ ό τερ ο υ ς αντιπ ά λους το υ Ν ομ π ο υνά γκα .

σου, επειδή ο Νομπουνάγκα το ν είχ ε ο­ ρίσει γενικό δ ιο ικη τή των δυνάμεών του. Το 1582 ο Χ ιντεγιό σ ι πολιορκούσε στο Τακαμάτσου ένα κάστρο επανδρω­ μένο από τη ν ο ικο γένεια Μόρι, οι σύμ­ μαχοι τη ς οποίας σχέδιαζαν να τη βοη­ θήσουν. Αντιμετω πίζοντας το εν δ εχ ό μ ε­ νο ενίσχυσης των πολιορκουμένω ν, ζή­ τησ ε επιπλέον δυνάμεις. Ο Νομπουνά­ γκα έσ τε ιλ ε ένα ισχυρό τμήμα σε βοήθ ειά του. Ο ίδιος μ ετέβ η στον ναό Χονότζι, στο Κιότο, μαζί με μερικούς αυλικο ύς το υ ς οποίους φ ιλοξενούσε. Το πρωί τη ς 21ης Ιουνίου ξύπνησε και είδ ε το ν ναό κυκλωμένο από σ τρ ατιώ τες του Μ ιτσ ουχίντε, που ζητούσαν το κεφ άλι του. Ο Μ ιτσ ο υχίντε είχε σ υγκεντρώ σει

τα τμήμ ατα με τη δικαιολογία ό τι θα πή­ γαινε να βο η θ ή σ ει το ν Χ ιντεγιόσ ι. Αλλα­ ξε όμως πορεία και, α ν τί να βοηθήσ ει το ν Χ ιντεγιόσ ι, πολιόρκησε το ν Νο­ μπουνάγκα στον ναό. Ο τε λ ε υ τα ίο ς είχε μόνο μια μικρή φρουρά μαζί του και έτσ ι το αποτέλεσμα τη ς σύγκρουσης ήταν μοιραίο. Ο ίδιος σκοτώ θηκε κατά τη μά­ χη και τη ν πυρπόληση του ναού που α­ κολούθησε ή έκα νε χαρακίρι. Ο Μιτσουχ ίν τε μετά ανακήρυξε το ν εα υτό του κύριο των κτήσεω ν του Νομπουνάγκα. φ α ίνετα ι, ωστόσο, ό τι δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο για το τ ι θα έπρατ­ τε μετά και δεν πρόλαβε να χαρεί τον «θρίαμβό» του. Ο Χ ιντεγιό σ ι συμφώνη­ σε ανακωχή με τη φρουρά του Τακαμά­ τσου και κιν ή θ η κ ε αμέσως κατά του Μιτσ ο υχίντε, που μετά από 11 ημέρες σκοτώ θηκε από το ν ίδιο. Δ εν μπορούσε να υπάρξει σκληρότερη τιμω ρία γ ι’ αυ­ τόν! Ποιος ήταν, όμως, ο στρατιω τικός Ο ντα Νομπουνάγκα, εκ τό ς από τις με­ γά λες μάχες κατά τις οποίες νίκησε ή η ττή θ η κ ε; Εχει υποστηριχθεί, όχι άδικα, ό τι η μεγαλοσύνη του ως στρατηγού έ ­ γ κ ε ιτα ι στο γεγονός ό τι κέρδισ ε τόσ ες μάχες χωρίς να έχ ει το ν σ τρατό που δ ιέ­ θ ε τα ν μετά το ν θ άνατό του οι Χ ιντεγιόσι και Ιεγιάσου. Εκείνος έθ ε σ ε τις βά­ σ εις για να δ η μ ιο υ ρ γ η θ εί εκείνο ς ο σ τρατός και άλλαξε για πάντα το πρό­ σωπο του πολέμου στην Ιαπωνία. Οταν άρχισε τις π ολεμικές επ ιχειρήσεις, ο σ τρατός του δ εν ή ταν καλός (όπως και κά θε άλλος σ τρατός στην Ιαπωνία, αποτελο ύμ ενο ς από σ τρατιώ τες μερικής υ­ πηρεσίας, σαμουράι χωρίς αρχηγό και α­ γρότες, οι οποίοι λάμβαναν έναν συμβο­ λικό μισθό και περνούσαν πολλές ημ έ­ ρες με ελάχιστη τροφή). Ο Νομπουνά­ γκα σ υγκρότησ ε στρατό από πραγματι­ κούς σ τρατιώ τες. Ομως ένας τέ το ιο ς στρατός που αλλάζει μορφή, δεν γ ίν ε­ τα ι εύ κο λα σ τρατός με τη σημερινή ση­ μασία τη ς λέξης. Ο Νομπουνάγκα εκτός των παραπάνω πιστώ νεται και με την ι­ κανότητα να κρ α τάει ενω μένο ένα τ έ ­ το ιο στράτευμα. Η απ οφ ασιστικότητά του ω θούσε το υ ς σ τρατιώ τες να τον α­ κολουθούν παντού, ενώ οι δ ιο ικη τικές και δια χ ειρ ισ τικές ικα νό τη τές του τους διατηρούσ αν ενω μένους (ο στρατός το υ Ιεγιάσου, α ν τίθ ετα , από το 1565 ή ­ ταν εφ ά μιλλος του Ιαπωνικού Στρατού του Β ’ Παγκοσμίου Π ολέμου στους τ ο ­ μείς τη ς οργάνωσης και τη ς π ειθαρ­ χίας). Μ ετά το 1570 ο Νομπουνάγκα βα­ σιζόταν π ερισσότερο στην αριθμητική υπεροχή για να νική σ ει το υ ς αντιπά­ λους του ενώ ο Ιεγιάσου βασιζόταν ακό­ μα στις α το μ ικές ικα νό τη τες των στρα­ τιω τώ ν του. Οταν ένας σ τρατηγός δ ιο ικ εί ένα σ τράτευμα από «μαζέματα», πρέπει να έχ ει τα μάτια του ανοικτά. Ο Νομπουνά-

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗ Σ Σ Ε Ν ΓΚ Ο Κ Ο Υ - Π Ρ Ω ΙΜ Η Σ Χ ΙΝ Τ Ε Γ ΙΟ Σ Ι Π Ε Ρ ΙΟ Δ Ο Υ Ο α κ ο ν ιζό μ εν ο ς σ α μο υρά ι α νή κει σ την τά ξη τω ν D aim yo (αρχόντω ν). Η μ εγ ά λ η ο ικονο μική του επ ιφ ά νεια μ α ρ τυ ρ ε ίτ α ι από το ε ξε ζ η τη μ έ ν ο ka w ari kabuto κράνος το υ , ενώ η β εν τά λια μ ε το ερ α λ δ ικ ό το υ έμ β λ η μ α που φ έ ρ ε ι σ το δ ε ξ ί το υ χ έ ρ ι δηλώ νει το αξίω μά το υ ω ς σ τρ α τη γ ο ύ . Η πανοπλία το υ είν α ι τύπ ου okegaw a-do κα ι σ υ ν δ υ ά ζετα ι μ ε α ρ θ ρ ω τέ ς επ ιχ ειρ ίδ ες (shino gote), α ρ θ ρ ω τέ ς π ερ ικν η μ ίδ ες (shino suneate), προσωπίδα τύπ ου so-m en και α ρ θ ρ ω τό π εριλα ίμ ιο nodow a (εν δ υ μ α το λ ο γ ικ ή έρ ευ ν α εικ ο νο γρ ά φ η σ η : Χ ρ ή σ το ς Γιαννόπουλος για τις Ε κδόσ εις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ ).

· No 136 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

16

γκα είχε την ικανότη τα να δια κρ ίνει τις ικα νότη τες των ανδρών του και να ορ­ γανώνει τα κατάλληλα τμήμ ατα για κά­ θ ε αποστολή, με τέ το ιο τρόπο ώστε να λειτο υ ρ γο ύν ως σύνολο. Αυτό το έργο το εκτελο ύσ ε με θαυμαστό τρόπο, με α­ π οτέλεσμα να νικά σε όλες σχεδόν τις μάχες. Εκτός από το ό τι έθ εσ ε τα θ εμ έλ ια της ενοποίησης τη ς Ιαπωνίας, η πιο ση­ μαντική συμβολή του Νομπουνάγκα στην Ιστορία τη ς χώρας ήτα ν ό τι καλω­ σόρισε το υ ς Ευρωπαίους («βαρβά­ ρους», κατά το υ ς Ιάπωνες τη ς εποχής). Ιδια ίτερα φ ιλικός ή τα ν προς το υ ς Ιη­ σ ο υίτες και το υ ς χριστιανούς γενικά, πι­ θανώς επειδή το υ ς έβλεπε σαν α ντίβ α ­ ρο στον Βουδισμό και επιπλέον ως προ­ μ η θ ευ τές μερικών από το υ ς νεω τερ ι­ σμούς και τα έργα τέχ νη ς, τα οποία συ­ γκέντρω νε από συνήθεια. Υποστήριξε τη ν ίδρυση τη ς πρώτης χ ρ ισ τια νική ς ε κ ­ κλησίας στο Κιότο το 1576 και από αυτό δη μιουργή θηκε η εσ φ αλμ ένη εντύπω ­ ση ό τι ενδ ια φ ερ ό τα ν για το ν Χ ρ ισ τιανι­ σμό. Από τη ν άλλη πλευρά, οι καλές σχέσεις με το υ ς Ιησ ουίτες είχαν ως α­ ποτέλεσμα να εμ φ α ν ισ τεί πρώτος στις Ιστορίες των Ευρωπαίων. Οι Ιησ ουίτες το ν αντιμετώ πιζαν ως πραγματικό η γ έ­ τη τη ς Ιαπωνίας, πράγμα που ο ίδιος α­ πολάμβανε. Το ίδιο πρόθυμα δ έχ θ η κ ε τη δυτική τεχνολογία και ειδ ικ ά εκ είν η των πυροβόλων όπλων. Πυροβόλα όπλα είχαν εισ α χθ εί στην Ιαπωνία από τα τ έ ­ λη του 15ου αιώνα και χρησιμοπ οιούντο από πολλές ο ικ ο γ έν ειες τη δ εκ α ετία του 1550. Η επαρχία Οβάρι ή ταν πολύ πτωχή για να μπορεί να π ρ ο μ η θ εύεται πυρίτιδα και πολύ ασήμαντη για να κα-

ές του για τη βελτίω σή το υ ς ήτα ν σ υνε­ χείς. Για το ν ίδιο λόγο προσέλαβε το 1566 το ν Α κέτσ ι Μ ιτσ ουχίντε, που περιφ ερό τα ν άνεργος και γνώ ριζε τα πάντα γύρω από τα πυροβόλα και τα τυ φ έκ ια (μάλιστα είχε κατασ κευάσ ει ένα πυρο­ βόλο!). Το 1570 άρχισε να χρησιμοπ οιεί ισπανικά όπλα επειδή τα κινεζικά είχαν α π ο δ ειχθ εί π ροβληματικά σ τις επ ιχει­ ρήσεις κατά τη ς ο ικο γένεια ς Μόρι. λ έ ­ γ ετα ι ό τι ο πρώτος που παρέδωσε ευρω ­ παϊκά πυροβόλα στους Ο ντα ή τα ν ο Χιντεγιό σ ι. Το 1574 ο Νομπουνάγκα χρεια-

ευρωπαϊκή πανοπλία κατά τις μάχες, ε ­ πειδή ή τα ν πιο βολική από τη ν ιαπωνι­ κή. Οπως π ροαναφέρθηκε, στο Ναγκασίνο εφ άρμοσε τη ν «κυκλική» βολή για να α ντισ τα θ μ ίσ ει το μειο νέκτη μ α της βραδύτητας γέμισης των τυφεκίων. Σε εκ ε ίν η τη μάχη υπήρχαν 10.000 τυ φ εκιο φ ό ρ ο ι σε σύνολο 30.000 ανδρών. Οι λοχαγοί του Νομπουνάγκα, Οκούμπο Ταντά γιο και Σακούμα Νομπουμόρι, εφ ά ρ­ μοσαν με τέ το ια επ ιτυχία την ιδέα του αρχηγού τους, ώστε η βολή ή τα ν σχε­ δόν συνεχής. Ο Νομπουνάγκα είχε δια­ τά ξ ε ι το υ ς άνδρες να κτυπήσουν πρώτα τα άλογα των αντιπάλων, δ ιό τι το ιππικό ή τα ν το ισχυρό όπλο τους. Μ ετά ήταν εύκολο να επ ιτεθ ο ύ ν στο πεζικό με πιο συμβατικά όπλα. Ο Νομπουνάγκα δ εν πρόλαβε να δώ­ σει δείγμ α τα των δ ιοικητικώ ν ικανοτή­ των του ως η γ έτη ς μιας ενω μένης Ιαπω­ νίας. Πάντως, αν κρίνουμε από τη μη στρατιω τική δράση του, στον το μ έα αυ­ τό δ ιέ θ ε τ ε επίσης σ η μαντικές ικανότη­ τες. Ε π εκτείνοντας τη ν περιοχή του κα­ τέβ α λ λ ε προσπάθειες να β ελτιώ σ ει τα οικονομικά της. Με τα σημερινά δ εδ ο ­ μένα, θ α λέγαμε ό τι αντιλαμβανόταν τις αρχές τη ς μικροοικονομίας και της μα­ κροοικονομίας. Οταν εισ ή λθ ε στο Κιό­ το, το βρήκε σε κακή κατάσταση. Υπήρ­ χαν α ναρίθμητα σημεία διοδίων για το υ ς πεζούς στους δρόμους και οι γύρω λόφ οι ή τα ν γ εμ ά το ι λησ τές. Η κατάργη­ ση των διοδίω ν το ν κα τέσ τη σ ε ε ξ α ιρ ε τι­ κά δημοφιλή στους πτωχούς. Στόχος το υ ή τα ν η μετατροπ ή τη ς οικονομίας από αγροτική σε β ιο τεχνική, γι' αυτό πρώτο το υ μέλημα στις περιοχές που κατελάμβανε, ήταν να ιδρ ύει πόλεις -κά-

τα δ εχθ ο ύ ν να περάσουν από ε κ ε ί έμπο­ ροι όπλων. Ετσι οι π ερισ σ ότεροι κ ά το ι­ κοί της δεν είχαν δ ει πυροβόλο όπλο στη ζωή τους. Ο Νομπουνάγκα, ο οποίος δ ιέ θ ε τε τα όπλα που χρησιμοποιούσαν οι πρό­ γονοί του πριν από 500 χρόνια, αντιλήφ θ η κε τη σημασία των πυροβόλων. Μ ε­ τά τη μάχη τη ς Οκεχαζάμα, όπου η χρ ή ­ ση πυροβόλων ήτα ν σποραδική και χω­ ρίς σύστημα, προσπάθησε να αλλάξει τη ν κατάσταση. Σταδιακά άρχισε να π ρ ο μ ηθ εύετα ι μερικά πυροβόλα που ε ί­ χαν εισ α χθ εί από τη ν Κίνα και αργότερα περισσότερα, με τη β ο ή θ εια Π ορτογά­ λων και Ιταλών καθολικώ ν ιερέω ν που φ ιλοξενούσε και οι οποίοι είχαν εύκολη πρόσβαση σε όπλα. Μ εγάλο μέρος του πλούτου που σ υγκέντρω νε δ ιε τίθ ε το για την αγορά όπλων, οι δε προσπάθει-

ζόταν να αγοράζει μόνο π υρίτιδα για τα όπλα του. Το φημισμένο εργοστάσιο ό­ πλων Κ ουμινότο τη ς επαρχίας Ομι, που είχε καταλάβει, κάλυπτε τις ανάγκες του. Πολλοί Ιάπωνες άρχοντες απ έφ ευ­ γαν τη χρήση πυροβόλων όπλων. Είναι εκπ ληκτικό, αλλά απόλυτα εξακριβω μέ­ νο ιστορικά, το γεγονός ό τι ό ταν άρχισε τη ν εκ σ τρ α τεία για τη ν κατάκτηση της Ιαπωνίας ο κύριος αντίπαλός του, Τακέ­ ντα Σινγκέν, δ εν δ ιέ θ ε τ ε ο ύ τε ένα τ έ ­ το ιο όπλο. Ο Νομπουνάγκα βελτίω σε τη ν ποιό­ τη τα των όπλων (κλασικών και πυροβό­ λων) και τη ν τα κτική χρησιμοποίησή τους. Αξιοποίησε τα πυροβόλα και στον επ ιθ ετικό και στον α μυντικό αγώνα, κα­ τα σκεύα ζε δε τα οχυρά με προοπτική α­ ντοχής στα βλήματά τους. Τόσο ο ίδιος όσο και ο Ιεγιάσου χρησιμοποιούσαν

στρα ως κέντρ α και βάσεις τη ς τοπικής οικονομίας. Παράλληλα ά νοιξε δρό­ μους, για να ενώ νει τις πόλεις και να δ ι­ ευ κο λύ νετα ι το εμπόριο αλλά και για τη σύντομη μετακίνησ η τω ν σ τρατευμά ­ των. Το εμπόριο επ εκτά θ η κε πέρα από τη ν Κίνα και τη ν Κορέα, άρχισαν δε ε ­ μπορικές σχέσεις με το υ ς «νοτίους βαρβάρους» στην Ευρώπη, στις Φιλιππί­ νες και στην Ινδονησία. Για να ενισχύσει τις επ ιχειρήσ εις και τη γενική οικονομία ο Νομπουνάγκα καθιέρω σε ένα σύστη­ μα ελ ε ύ θ ερ η ς αγοράς, καταργώντας και απαγορεύοντας τα μονοπώλια και ά­ νο ιξε τις κ λ εισ τές προνομιούχες τά ξεις, τις σ υ ν τεχ ν ίες και τα συνδικάτα που θ ε ­ ωρούσε εμπόδιο στο εμπόριο. Ελεγχε ο ίδιος τη ν κοπή και τη ν ανταλλαγή νομι­ σμάτων, καθόρισε απαλλαγές από τη φορολογία και θέσπισε κανόνες για τον

0 υ π εύ θυ ν ο ς για το ν θ ά ν α το το υ Ο ντα Ν ομ π ο υνά γκα , σ τρ α τη γ ό ς Α κ έτσ ι Μ ιτσ ο υ χ ίν τε, σ ε εικόνα το υ 19ου αιώνα.

διακανονισμό των χρεών. Ακόμα κα θό ρ ι­ ζε τη ν αξία τη ς γη ς που έδ ιν ε στους αξιωματούχους του ανάλογα με τη ν πο­ σότητα ρυζιού που παρήγε και όχι με τη ν έκτασή της. Στο π ολιτισ τικό επίπεδο, ο Νομπου­ νάγκα υπήρξε μεγάλος υποστηρικτής των τεχνών. Ιδ ια ίτερα το ν εν δ ιέφ ερ α ν η Τελετή του Τσαγιού, τη ν οποία τε λ ε ιο ­ ποίησε και καθιέρω σε ένας α κόλουθός του, ο Σεν νο Ρικύου, και η ποίηση, αν και ο ίδιος δ εν ήτα ν καλός ποιητής. Η συγκέντρωση ειδώ ν τη ς τε λ ε τή ς του τσαγιού έγινε γ ι’ α υτόν μονομανία. Η ε ­ πίδοση τέ το ιο υ α ντικειμ ένο υ ως δώρου σε κάποιον από το υ ς ακολούθους του, θ εω ρ είτο εξα ιρ ετική τιμή. Καθώς επέκ τειν ε τη ν περιοχή του και σ υγκέντρω ­ νε πλούτο, έκ τιζ ε μεγάλα κάστρα και δημιουργούσε κήπους που αποτελούσαν από μόνα το υ ς μεγάλα έργα τ έ ­ χνης. Το κάστρο Α ζούτσι στις ό χ θ ες τη ς λίμνης Μπίβα, βορειοανα τολικά του Κιότο, λ έγ ε τα ι ό τι ήταν το μεγαλύτερο στην Ιστορία της Ιαπωνίας. Εξω τερικά ηταν καλυμμένο με χρυσό και αγάλματα και εσω τερικά είχε χωρίσματα, πόρτες, τοίχους και ορο φ ές με εξα ιρ ετικ ο ύ ς πί­ νακες ζωγραφικής. Η τέχ νη καμπούκι εμ φ α νίσ τηκε επί των ημερών του Νο­ μπουνάγκα, για να τε λ ειο π ο ιη θ ε ί επί του πρώτου σογκούν της ενω μένης Ια­ πωνίας, Ιεγιάσου. Οπως σ υμβαίνει με όλους το υ ς με. όλους άνδρες, έτσ ι και ο Νομπουνάγκα έχ ει ένθ ερ μ ο υ ς υπ οστηρικτές και ε ξ ί­ σου ένθ ερ μ ο υ ς επ ικριτές. Ως άνθρω- ος είχε π λεονεκτήμα τα και μ ειο νεκτή _ατα. Στα π λεονεκτήμα τά το υ καταχωρούνται το ό τι δεν ενδ ια φ ερ ό τα ν για το όνομα ή τη ν καταγωγή των οπαδών του αλλά για τις ικα νότητες τους. Χ αρακτη­ ριστικό παράδειγμα α π οτελεί ο Τογιοτό_ι Χ ιντεγιόσι, που από απλός αγρότης έγιινε σ τρατηγός και έφ θα σ ε τε λ ικ ά σε βαθμό αμέσως κάτω από το ν σογκούν. Ο Νομπουνάγκα ήτα ν πάντα πρόθυμος

Α γαλμα το υ Τοκογκάουα Ιεγ ιά σ ο υ .

να μεταβ ιβάσ ει εξουσία. Το διο ικη τικό του σύστημα ή τα ν χαλαρό και ο ίδιος δεν επ έμενε σε άκαμπτες ιεραρχίες. Από τη ν άλλη πλευρά ήτα ν νευ ρικό ς και σαρκαστικός. Είναι γνωστό ό τι αποκαλούσε «πίθηκο» το ν πιστό του Χ ιντεγιό σι και ό τι σάρκαζε το ν μ ετέπ ειτα μοι­ ραίο γ ι’ α υτόν Μ ιτσ ουχίντε, επειδή ήταν καλύτερος ποιητής από αυτόν. Ενα άλλο μειο νέκτη μ ά του ή ταν ό τι π ερίμενε από το υ ς άλλους να α ν τιλη φ θ ο ύ ν τ ι σκεπτό­ ταν, χωρίς να το εκφ ρ ά ζει ποτέ. Επίσης απαιτούσε υπεράνθρωπη τα χ ύ τη τα από το υ ς π άντες για τα πάντα, γ ι’ αυτό α ν τι­ παθούσε όσους ή ταν αργοί και δ ια τα ­ κτικοί. Π ράξεις για τις οποίες θ α μπο­ ρούσε να χ αρ ακτη ρ ισ τεί βάρβαρος, ό­ πως οι σφαγές των πολεμιστών-μοναχών, δ εν ή ταν α σ υ νή θ ισ τες εκ είν η την τα ραγμένη περίοδο στην Ιαπωνία. Από τη νόμιμη σύζυγο και τις οδαλίσ κες του ο Νομπουνάγκα απέκτησε δώ­ δεκα γιο ύς και επτά κόρες. Μια ανεψιά του π α ντρ εύ τη κε το ν Χ ιντεγιό σ ι και μια άλλη το ν γιό το υ Ιεγιάσου και μ ετέπ ειτα σογκούν, Χ ιντετά ντα . Ο γιός του Οντα Νομπουτάντα, σ κοτώ θηκε τη ν επομένη του θανάτου του πατέρα του. Μ ετά την αποκατάσταση τη ς ηρεμίας, αρχηγός των Ο ντα έγινε ο εγγονός του, Ο ντα Χιντενόμπου.

Ο Νομπουνάγκα εξα κ ο λ ο υ θ εί να ε ί­ ναι μια από τις πιο ενδια φ έρ ο υσ ες και α μφ ιλεγό μ ενες φ υσιογνω μίες της Ιαπω­ νίας, α ν τικ είμ εν ο μ ελ έτη ς και διαφω ­ νιών μεταξύ των ιστορικώ ν που ασχο­ λ ο ύντα ι με εκ είν η τη ν περίοδο. Μ ερικοί το ν χαρακτηρίζουν αιμοσταγή τύραννο για τη ν ομαδική σφαγή των θ ρ η σ κ ευ τι­ κών αντιπάλων του, αν και τη ν εποχή ε ­ κείνη η τρομοκρ α τία ή τα ν ένα μέσο για τη ν επ ίτευξη των στόχων που έθ ε τα ν οι άρχοντες. Πολλοί ασχολούνται με το τι θα μπορούσε να πράξει αν δεν είχ ε πεθ ά ν ει πρόωρα. Ασχετα με αυτά, ο Νο­ μπουνάγκα έχ ει μ είν ει στην Ιστορία ως ένας άνδρας που έθ ε σ ε τέρ μ α στον μεσαίωνα τη ς Ιαπωνίας και άλλαξε για πά­ ντα τη μορφή τη ς χώρας αυτής. Εζησε σε μια τα ρ αγμένη εποχή δολοπλοκιών και διαρκούς ανταγω νισμού για τη ν κυ­ ριαρχία σε ολόκληρη τη ν Ιαπωνία, τη ν ο­ ποία ακόμα και οι αντίπ αλοί του έ β λ ε ­ παν ως το ν μόνο τρόπο για να σ ταματή­ σει αιματοχυσία αιώνων. Στη σύγχρονη εποχή οι Ιάπωνες το ν έκαναν ήρωα πολ­ λών βιβλίων, ιστορικώ ν και μυθ ισ τορη­ μάτων, ταινιώ ν, ηλεκτρ ο νικώ ν παιχνιδιών (κατά κανόνα έχ ει ρόλο κακού...) και κόμικς. Μ ετά το ν θ άνα το του Νομπουνάγκα οι διάδοχοί του, Χ ιν τεγ ιό σ ι και Ιεγιάσου, συνέχισαν μαζί το έργο τη ς ενοποίησης τη ς Ιαπωνίας, μέχρι το ν θ άνα το του Χιν τεγ ιό σ ι το 1598. Επειτα α δια φ ιλο νίκη­ το ς κυρίαρχος έμ ειν ε ο Τοκουγκάουα Ιεγιάσου, που έγ ιν ε ο πρώτος σογκούν τη ς ενω μένης Ιαπωνίας. Οι δύο άνδρες θεω ρ ο ύ ντα ι δίκαια ως οι πιο σ ημαντικοί αναμορφω τές τη ς χώρας τους. Ομως το έργο το υ ς σ τη ρ ίχθ η κε στα εκπ ληκτικά επ ιτεύγμ α τα του Ο ντα Νομπουνάγκα, του ανθρώπου που άλλαξε για πάντα το πρόσωπο τη ς Ιαπωνίας. ΕΠ

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ (1) Ymico Inoue: ΟΝΤΑ Ν Ο Μ Π Ο Υ Ν Α ΓΚ Α , Τόκιο, 1998. (2) Je ro en Lam er, Japoniu s Tyrannus: THE JAPANESE WARLORD ODA N O B U N A C A RECONSIDERED, H otei Publishing, Leiden, 2000. (3) S tep h en Turnbull: SA M U R A I C O M M A N D ER S I (940-1576), Osprey. (4) http ://w w w .an s w ers.c o m /to p ic/ obunaga (5) h ttp ://w w w .g e o c itie s .c o m / azuch iw ind/od a5.htm (6) http ://w w w .o d a n o b u n a g a.co m /

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

Ο Ιάπωνας η θ ο π ο ιό ς Ρύου Ν τα ϊσ ο ύ κ ε υπ ή ρ ξε ε ξα ιρ ε τικ ό ς ως Ν ομ π ο υνά γκα , σ την κ ιν η μ α το γ ρ α φ ικ ή τα ινία του Α κίρα Κ ουροσάβα « Κ α γκ εμ ο ύ σ α » .

17

Ο Γερμανός υπ ουργός Εξω τερ ικώ ν, Γιαακίμ ψον Ρ ίμπ εντροπ , ο Χ ίτλ ε ρ και ο σ τρ α τά ρ χ η ς Β ίλχ ελμ Κ ά ιτελ σ υ ζη το ύ ν λ ίγ ο πριν επ ιβ ιβ α σ το ύ ν σ το α ερ ο σ κ ά φ ο ς σ το α ερ ο δ ρ ό μ ιο πλησίον τη ς « Φωλιάς το υ Λ ύ κ ο υ », σ το Ρ ά σ τενμ π ο υ ρ γκ .

Η περίοδο? ine Kupmpxiac ίου ΑΰόΠιρου ΧίτΠερ οιη Γερμανία και σιην κατεχόυενη Ευρώπη υπήρξε σχειικά ούνιομη αΠΠά εξαιρετικά δραματική. Εκείνο που προβληματίζει ακόμα roue ιστορικού? είναι ίο niiic ο ιρύρερ καιόρθωοε να σωθεί από 46 απόπειρει: öoiloipoviac, οι οποίε? Φανερώνουν όιι οι εχθροί του ήταν τουΠάχιοτον

αφοσιωμένου? οπαδού? του.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

0.

ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Κ

No 136

με roue πιο

ατά τη διάρκεια τη ς απόλυτης εξουσίας του ο Αδόλφος Χίτλερ είχε πολλούς εχθρούς μεταξύ του γερμανικού πληθυσμού. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν πρόσωπα που κατείχαν υψηλές θ έ ­ σεις στον κρατικό μηχανισμό, στρατιω τικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι. Από το 1933 έως το 1945 χιλιάδες Γερμανοί έπραξαν ό,τι μπορούσαν προκειμένου να σταματήσουν τη δραστηριότητα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, καταφ εύγοντας άλλοι σε θ εα μ α τικές ενέρ γειες μεγάλης κλίμακας και άλλοι σε μικρούς προσωπικούς αγώ­ νες. Οι περισσότεροι από αυτούς λησμονήθηκαν, καθώς οι προσπάθ ε ιέ ς τους επισκιάσθηκαν από το πολύ μεγαλύτερο δράμα που εκτυλίχθηκε στην Ευρώπη και οδήγησε στον θάνατο και στον ξεριζωμό ε ­ κατομμύρια ανθρώπους. Αν και πολλοί Γερμανοί επιθυμούσαν διακαώς να δουν την κυριαρ­ χία τρόμου του Χ ίτλερ να τελειώ νει, ελάχιστοι δ ιέθ ετα ν τα μέσα ή τις προσβάσεις για να επιχειρήσουν τη ν πιο επικίνδυνη και αποτελεσμα­ τική αντιστασιακή ενέργεια, τη δολοφονία του. Οσοι ζουν στις σύγΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

εξίσου παθιασμένοι και αποφασισμένοι

19

χρονες δημοκρατικές κοινωνίες, πιθα­ νώς απορούν γ ια τί τόσοι ανώτατοι αξιω­ ματικοί με κύρος και απήχηση δεν κα­ τόρθωσαν οργανωμένα ή μεμονωμένα να κινηθούν εναντίον ενός καθεστώ τος το οποίο είχε βυθίσ ει τη χώρα στο αίμα. Υπήρχαν, όμως, μερικά χαρακτηριστικά τη ς γερμανικής κοινωνίας εκείνη ς της ε ­ ποχής που απέτρεπαν ένα τέ το ιο εγχ εί­ ρημα. Το πρώτο είναι ό τι κανένας στη Γερμανία δεν διέφ ευ γε από την επ ιτήρη­ ση της Gestapo ή των υπόλοιπων μυστι­ κών υπηρεσιών που είχε δημιουργήσει το χιτλερικό καθεστώς. Από τη διαρκή παρακολούθηση δεν εξαιρούντο ο ύτε οι στρατάρχες και οι στρατηγοί. Οι πράκτο­ ρες της Gestapo του ς επιτηρούσαν αδιά­ λειπτα και συνέτασσαν αναφορές για τη συμπεριφορά και τη στάση τους, όπως έ ­ πρατταν και με κάθε άλλον πολίτη. Το καθεστώς γνώριζε ό τι είχε πολλούς α ν τι­ πάλους μέσα στον λαό και χρησιμοποι­ ούσε εντατικά τους πολυάριθμους πράκτορές του για να τους εντοπίσει και να τους εξουδετερώ σει. Η απόδοση αυτών των πρακτόρων βαθμολογείτο ανάλογα με τον αριθμό των συνωμοτών (πραγμα­ τικών ή φανταστικών) που ανακάλυπταν και εκτελούσαν.

· No 136 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

20

·

.

«ρ

Ο

I Ο Χ ίτλ ε ρ σ υ ν ο μ ιλ εί μ ε α ξιω μ α τικ ο ύ ς λίγο πριν από τη ν κρίση σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ. Από α ρ ισ τερ ά δ ια κ ρ ίν ο ντα ι οι σ τρ α τη γ ο ί Α ντολφ Χ ό ιζινγ κ ερ , Φ ρ ίντριχ Π ά ο υ λο υ ς (δ ιο ικ η τή ς τη ς 6ης Σ τ ρ α τ ιά ς ) και Γ κ έο ρ γ κ ψον Ζ ό ν τενσ τερ ν. Ο Χ ό ιζιν γ κ ερ σ υ μ μ ε τε ίχ ε στη σ ύσ κεψ η τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ 1944, ό τα ν ε ξε ρ ρ ά γ η η β όμ β α το υ Σ τά ο υ ψ εν μ π ερ γ κ .

01 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ Ο Χ ίτλερ είχε τεράσ τια δη μο τικό τη ­ τα. Από ιστορική άποψη ο γερμανικός λαός είχε ελάχιστη πείρα από δημοκρα­ τική διακυβέρνηση (και αυτή με πολλά οικονομικά προβλήματα) και ήταν συνη­ θισμένος να υπακούει και να αναζητεί στιβαρή καθοδήγηση από απολυταρχικά καθεστώτα. Οπως οι Ιταλοί ανέχονταν τον Μουσολίνι επειδή «έκανε τα τραίνα να φθάνουν στην ώρα τους», έτσ ι και οι Γερμανοί στήριζαν το ν Χ ίτλερ επειδή ε ί­ χε επιλύσει προβλήματα που η Δημοκρα­ τία τη ς Βαϊμάρης στάθηκε αδύνατο να χειρισ τεί, όπως η ανεργία, η οικονομική ύφεση και η αναρχία με πολλές εκδηλώ­ σεις βίας στους δρόμους. Μέσα σε ελά­ χιστα χρόνια ο Χ ίτλερ αποκήρυξε τη Συν­ θήκη των Βερσαλλιών, ανακατέλαβε τη Ρηνανία, ένωσε την Αυστρία με τον ε θ ν ι­ κό κορμό, προσάρτησε τη Σουδητία και ανάγκασε σε παραίτηση την τσεχοσλο­ βακική κυβέρνηση, χωρίς να εμπ λέξει σε μάχη ούτε έναν Γερμανό στρατιώτη. Τα ε ­ πιτεύγματα αυτά ήταν φυσικό να το ν κα­ ταστήσουν ήρωα στα μάτια των περισσό­ τερων Γερμανών. Για να π ετύχει ένα πραξικόπημα με στόχο την ανατροπή του φύρερ, θα έπρεπε οι συνωμότες να δ ιαθ έτο υν το υ ­ λάχιστον την υποστήριξη και την αποδο­ χή εκ μέρους της ευρείας λαϊκής βάσης, κάτι που επί πολλά χρόνια δεν συνέβαινε στο Γ’ Ράιχ. Ελειπε επίσης η υποστήριξη από τα στρατεύματα και τους κατώτε-

•

Π ιθ α ν ώ ς δ εν θ α δ ιευ κ ρ ιν ισ τεί π ο τέ αν ο α ρ χη γό ς τω ν SS, Χάινριχ Χ ίμ λ ερ , β ρ ισ κ ό τα ν πίσω από τη β ο μ β ισ τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια κ α τά το υ Χ ίτλ ερ το ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1939. Ο ίδ ιο ς π άντω ς δ εν έκ ρ υ β ε τη φ ιλ ο δ ο ξία το υ και δ εν δ ίσ τα σ ε να α ρ χ ίσ ει κ ρ υ φ ά δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις μ ε το υ ς Δ υ τικ ο ύ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς το 1945.

ρους αξιωματικούς, οι οποίοι αποτελούσαν κυριολεκτικά καθρέπτη τη ς κοινω­ νίας από τη ν οποία προέρχονταν. Το εν ­ δεχόμενο οι στρατιώ τες να μην υπακού­ σουν σε διαταγές σύλληψης στελεχών του καθεστώ τος ή προσβολής ανθρώ­ πων του Χ ίτλερ με πυρά, ήταν ένας πα­ ράγοντας που προβλημάτιζε έντονα

τους διάφορους συνωμότες όταν κατέ­ στρωναν τα σχέδιά τους για τη ν ανατρο­ πή ή τη δολοφονία του. Υπήρχε επίσης το ενδεχόμενο να εξελ ιχ θ εί η απόπειρα δολοφονίας σε εμφύλιο πόλεμο, το ν ο­ ποίο θα εκμ ετα λλεύο ντα ν δεόντως οι ξένες δυνάμεις. Συνεπώς, το ζήτημα της απαλλαγής της Γερμανίας από τον Χ ίτ­ λερ ήταν συχνά πολύ πιο πολύπλοκο από τον τρόπο δολοφονίας του. Από τις 46 καταγεγραμμένες απόπει­ ρες εναντίον της ζωής του Χ ίτλερ κατά τα 12 χρόνια που παρέμεινε στην εξου­ σία, μερικές έφθασαν πολύ κοντά στον στόχο τους. Εκείνες οι οποίες είχαν τις περισσότερες π ιθανότητες επιτυχίας, ή­ ταν όσες διενεργήθηκαν από στρατιω τι­ κούς. Ακόμη και πριν γ ίν ει καγκελάριος, ο Χ ίτλερ είχε γίνει α ντικείμενο δολοφο­ νικών προθέσεων, καθώς η Γερμανία του Μεσοπολέμου έβραζε και ήταν «χειρότε­ ρη και από αμερικανική πόλη του Φαρ Ο υέστ στα τέλη του 19ου αιώνα», σύμ­ φωνα με σχόλιο Αμερικανού ιστορικού. Οι κομματικοί στρατοί διεξήγαν κανονι­ κές μάχες στους δρόμους και οι πολιτι­ κές δολοφ ονίες ήταν ένα πολύ σ υνηθι­ σμένο φαινόμενο.

01 ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨ Η ΤΗΣ ΕΙΟ ΥΣΙΑ Σ Η πρώτη καταγεγραμμένη απόπειρα κατά της ζωής του Χ ίτλερ έγινε στο Μό­ ναχο το 1921. Τον Νοέμβριο εκείνου του έτο υς ο ίδιος εκφώνησε μία ομιλία σε μία από τις μπυραρίες τη ς πόλης, την οποία παρακολούθησε ευρύ κοινό, ανάμεσα

Τον Ιούνιο το α υτο κίνη τό του μόλις που διέφ υγε από τη ν ενέδρα ομάδας ενό­ πλων σε μία στροφή του δρόμου κοντά στην κωμόπολη Στράλσουντ. Εναν μήνα αργότερα το α υτοκίνητο του Χ ίτλερ έγινε στόχος λιθοβολισμού, μάλιστα μία από τις πέτρες πέρασε ξυστά από το κε­ φάλι του σημαντικού επιβάτη.

Μ ια απο τις πιο σ κ ο τε ιν έ ς α π ό π ειρ ες δ ολο φ ο νία ς το υ Χ ίτλ ερ ή τα ν εκ είν η που έ γ ιν ε σ τη ν Μ π υρ αρ ία το υ Μ ο νά χου τον Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1939, έπ ειτα από ο μ ιλία το υ Χ ίτλ ερ για τη 16η ε π έ τε ιο του απ ο τυ χη μ ένο υ κ ινή μ α το ς που τον οδ ή γ η σ ε σ τη φ υλακή.

στο οποίο υπήρχαν περίπου 300 οπαδοί α ντίθετω ν κομμάτων. Η ομιλία είχε ως θ έμα «Ποιοι είναι οι Δολοφόνοι;» και κα­ τή γγειλε με σκληρή γλώσσα τη δολοφο­ νία του σοσιαλιστή αντιπροέδρου του Ράιχσταγκ, Ερχαρτ Αουερ. Κατά τη διάρ­ κεια τη ς μερικοί από το ακροατήριο α­ ντάλλαξαν ύβρεις και συνεπλάκησαν, αρχικά πετώντας καρέκλες και στη συνέ­ χεια πυροβολώντας. Πριν καταφ θάσει η αστυνομία α ρ κετοί πυροβολισμοί είχαν ως στόχο το ν ίδιο τον Χ ίτλερ, χωρίς απο­ τέλεσμα. Δύο χρόνια αργότερα ο Χίτλερ επέζησε από δύο απόπειρες που έγιναν εναντίον του στη Θουριγγία και στη Λ ει­ ψία, όπου πυροβόλησαν το α υτοκίνητό του. Το 1929 ένα μέλος των SS (προσωπι­ κή σωματοφυλακή του Χίτλερ) το οποίο είχε υπηρεσία ασφαλείας στο Σπορτπαλάστ, όπου θα μιλούσε ο αρχηγός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, έκρυψε μία βόμβα ενεργοποιούμενη με τη λ εχ ει­ ρισμό κάτω από το βήμα του ομιλητή, με­ ρικά λεπτά πριν ανέβει σε αυτό ο Χίτλερ. Η ομιλία ξεκίνησε κανονικά και εκτιμά το ό τι θα διαρκούσε α ρκετές ώρες. Ο άνδρας των SS υπέθεσε πως είχε άνεση χρόνου για να πραγματοποιήσει το εγχ εί­ ρημα και πήγε για λίγο στην τουαλέτα, ό­ που κλειδώ θηκε κατά λάθος! Μη μπορώ­ ντας να βγει από εκεί, δεν κατόρθωσε να πυροδοτήσει τη βόμβα και ο Χ ίτλερ σώ­ θ η κε κυριολεκτικά από θαύμα. Η απόπει­ ρα αυτή χαρακτηρίστηκε αργότερα ως

Τον Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο το υ 1944 ο υπ ολοχα γό ς Εβαλντ Χάινριχ φον Κ λ ά ισ τ-Σ μ έντσ ιν ή τα ν έ το ιμ ο ς να εν ε ρ γ ή σ ε ι ω ς β ο μ β ισ τή ς α υ το κ το ν ία ς π ρ ο κ ειμ έν ο υ να σ κ ο τώ σ ει το ν Χ ίτλ ερ . Η εκδήλω σ η κ α τά τη ν οποία 9 α γινόταν το εγ χ ε ίρ η μ α , α κ υ ρ ώ θ η κ ε τη ν τ ε λ ε υ τα ία σ τιγ μ ή .

«το ανέκδοτο του αιώνα», από το ν τρόπο με το ν οποίο ένα λάθος ανέτρεψ ε τον ρου τη ς Ιστορίας του 20ού αιώνα. Τρεις ακόμη απόπειρες έγιναν κατά του Χ ίτλερ το 1932, όλες από άγνωστα πρόσωπα. Η πρώτη συνέβη στις 15 Μαρ­ τίου, όταν μία ομοβροντία βολίδων κτύπησε το τραίνο στο οποίο επέβαινε τα ξι­ δεύοντας από το Μόναχο στη Βαϊμάρη.

Επειτα από την άνοδο του Χ ίτλερ στο αξίωμα του καγκελαρίου, στις 30 Ιανουαρίου 1933, οι δολοφ ονικές απόπειρες ε ­ ναντίον του αυξήθηκαν. Στις 3 Μαρτίου 1933, μία ημέρα πριν ο νέος καγκελάριος εκφω νήσει ομιλία στην Καινιξβέργη, η α­ στυνομία κινήθηκε ενα ντίον μίας κομ­ μουνιστικής οργάνωσης της οποίας ο αρ­ χηγός, Καρλ Λούτερ, αποδείχθηκε ό τι ε ί­ χε οργανώσει μία απόπειρα ανατίναξης του σημείου όπου θα μιλούσε ο Χίτλερ. Η έρευνα, όμως, δεν μπόρεσε να οδηγή­ σει στις εκρ η κτικές ύλες και ο Λούτερ και οι συνεργάτες του α φέθηκαν ελεύ ­ θεροι, έπ ειτα από πολύμηνη κράτηση και ανακρίσεις. Σχεδόν κάθε εβδομάδα η α­ στυνομία ανεκάλυπτε και μια νέα συνω­ μοσία με στόχο τη δολοφονία ή λάμβανε κα ταγγελίες για κάποια ομάδα που σκό­ πευε να πράξει κάτι παρόμοιο. Το 1933 η ζωή του Χ ίτλερ δ ιέτρ εξε άμεσο κίνδυνο στο Μ περχτεσγκάντεν, στην κατοικία του στις Βαυαρικές Αλπεις. Οι λόφοι που περιέβαλλαν τη ν έπαυλη ήταν γεμάτοι από μονοπάτια, στα οποία μπορούσε να περπατήσει οποιοσδήποτε. Οι σωματο­ φ ύλακες του Χ ίτλερ πρόσεξαν έναν άνδρα που φορούσε στολή των SA και συμπεριφερόταν με ύποπτο τρόπο. Οταν το ν συνέλαβαν, βρήκαν πάνω του ένα γ ε ­ μάτο πιστόλι, πράγμα που συνιστούσε σοβαρό παράπτωμα. Ενα υποτιθέμενο πραξικόπημα κατά του Χ ίτλερ από τη ν ηγεσία των SA (Ταγ­ μάτων Εφόδου) το 1934, αποτελεί πιθα­ νώς τη γνω στότερη συνωμοσία πριν από τη ν περίφημη βομβιστική απόπειρα του Ιουλίου του 1944. Ο η γέτη ς των SA, Ερνστ Ραίμ, δεν έκρυβε ό τι επιθυμούσε οι άνδρες του να υποκαταστήσουν τον τα κτικό Στρατό και κυκλοφορούσαν φή­ μες πως ή θ ελε επίσης να καταλάβει τη θέση του φύρερ. Για διάφορους λόγους που σχετίζονταν τόσο με τις επικίνδυνες φιλοδοξίες του Ραίμ όσο και με την ανά­ γκη κατευνασμού του Στρατού, ο Χίτλερ αποφάσισε να κ ιν η θ εί τελ ικ ά εναντίον των SA στις 30 Ιουνίου 1934, κατά τη ν πε­ ρίφημη «Νύκτα των Μεγάλων Μαχαι­ ριών». Ο ίδιος ο Χ ίτλερ συμμετείχε στην επιδρομή των SS εναντίον τη ς έπαυλης στο Μπαντ Βίσε, νότια του Μονάχου, ό­ που βρισκόταν εκείνη τη ν ημέρα συγκε­ ντρωμένη η ηγεσία των SA. Επειτα από

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

21

την επιτυχή κατάληξη του εγχειρήμα­ τος, ο Χ ίτλερ και η ακολουθία του επιβι­ βάστηκαν σε α υτοκίνητα για να επ ιστρέ­ φουν στο Μόναχο. Μ ερικά λεπτά πριν α­ ναχωρήσουν, εμφ ανίσ τηκε ένα φορτηγό γεμάτο με βαριά οπλισμένους άνδρες των SA, οι οποίοι, μόλις πληροφορήθηκαν τη σύλληψη των ηγετών τους, έλα­ βαν θέση βολής κατά του Χ ίτλερ και των SS. Ο Χ ίτλερ κατόρθωσε να αποτρέψει μία νέα αιματοχυσία σε εκείνη τη φάση και το απόσπασμα των SA πείσθηκε να ε ­ πιβιβαστεί και πάλι στο φορτηγό του και να φύγει. Λίγο αργότερα όμως οι ίδιοι άν­ δρες φ αίνετα ι πως άλλαξαν γνώμη και α­ ποφάσισαν να στήσουν ενέδρα με πολυ­ βόλα στον δρόμο που οδηγούσε στο Μό­ ναχο, να προσβάλουν τη ν αυτοκινητοπομπή του Χίτλερ, να σκοτώσουν το ν ίδιο και να σώσουν τους η γέτες των SA. Ο φύρερ, που δεν έτρ εφ ε ιδιαίτερη εμπι­ στοσύνη στην αφοσίωση των SA, αποφά­ σισε να τα ξιδ έψ ει προς το Μόναχο από άλλον δρόμο. Ετσι δεν πέρασε ποτέ από το σημείο όπου είχε σ τη θ εί η θανάσιμη ενέδρα. Το 1935 μία δεξιά οργάνωση κα τέ­ στρωσε ένα φιλόδοξο σχέδιο για τη δο­ λοφονία του Χ ίτλερ. Ο αρχηγός της, Δρ Χέλμουτ Μύλιους, ήταν επικεφαλής του Ριζοσπαστικού Κόμματος τη ς Μεσαίας Τάξης και εκδότης εφημερίδας. Από κοι­ νού με το ν απόστρατο πλοίαρχο Χέρμαν Ερχαρτ, σχέδιασαν να διεισδύσουν στη σωματοφυλακή του Χ ίτλερ. Φ αίνεται πως μπόρεσαν να τοπ οθετήσουν τουλάχι­ στον 160 άτομα στα SS! Ετσι άρχισαν να συλλέγουν πληροφορίες για τις κινήσεις και τις σ υνήθειες του Χίτλερ. Ομως μέ­ χρι να αποφασίσουν να δράσουν, τους πρόλαβε η Gestapo, η οποία διείσδυσε ε ­ πίσης στην οργάνωσή τους με δικούς της πράκτορες και τη ν εξάρθρωσε. Το 1936 δολοφ ονήθηκε στη Βέρνη ο Γερμανός επ ιτετραμμένος, Βίλχελμ Γκούστλοφ. Δράστης ή ταν ένας Εβραίος φ οιτητής της Ιατρικής, ο Ν ταβίντ Φρανκφούρτερ, ο οποίος είχε ως στόχο τον Χ ίτλερ αλλά αρκέσθηκε στην εκτέλεσ η του Γκούστλοφ επειδή ο πρώτος βρισκό­ ταν αρκετά μακριά για να μπορέσει να τον φθάσει. Εναν χρόνο αργότερα, πρά­ κτορες των SS που είχαν διεισ δύσ ει στη μυστική εβραϊκή οργάνωση Χαγκανά, α­ νέφεραν ό τι η δολοφονία του Γκού­ στλοφ αποτελούσε μέρος ευρύτερου σχεδίου κατά της ζωής του Χ ίτλερ, το ο­ ποίο καταστρώ θηκε από μία ομάδα γνω­ στή ως «Παγκόσμια Ισραηλιτική Συμμαχία» που είχε ως έδρα τη ς το Παρίσι. Τον Δ εκέμβριο του 1936 ένας άλλος νεαρός Εβραίος, ο Χ έλμουτ Χιρς, ο οποίος ζούσε στην Πράγα, μετέβη στη Γερμανία ως όρ­ γανο συνωμοσίας για τη δολοφονία του Χ ίτλερ με βόμβα στο στάδιο τη ς Νυρεμ­ βέργης. Ο Χιρς ήταν θαυμαστής του Οτο Στράσερ, ενός από το υ ς πιο φανατικούς

Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ ο ύ ν τβ ιχ Μ π εκ, α ρ χ η γό ς του Γενικού Ε π ιτελ είο υ Σ τρ α το ύ κ α τά τη ν π ερίοδο 1936-38, ή τα ν η α δ ια φ ιλο νίκ η τη η γ ετικ ή π ροσ ω π ικό τητα το υ α ντιν α ζισ τικο ύ κ ινή μ α το ς . ^ Α υ το κ τό ν η σ ε τη νύκτα τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ 1944, π ροβ λέπ οντας τι 9 α ε π α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε.

Ο Χ ιτλ ε ρ το 1923, ο τα ν επ εχ ειρ η σ ε το Κ ίνημα τη ς Μ π υ ρ α ρ ία ς το υ Μ ο νάχου. Α κόμη και σ ε εκ είν η τη ν πρώ ιμη π ερίοδο, είχα ν π ρ α γ μ α το π ο ιη θ εί α π όπ ειρ ες δ ο λ ο φ ο ν ία ς το υ .

και επίμονους πολέμιους του ναζισμού. Εφθασε στη Στουτγάρδη στις 20 Δ εκ εμ ­ βρίου, τρ εις ημέρες πριν από το καθορι­ σμένο ραντεβού του με τον άνθρωπο του Στράσερ που θα του έδινε τη βόμβα. Δ εν γνώριζε, όμως, ό τι ο σύνδεσμος αυ­ τός είχε συλληφ θεί όταν αποπειράθηκε να περάσει τα γερμανο-πολωνικά σύνο­ ρα μεταφ έροντας τη Θόμβα και ομολόγη­ σε τα πάντα στην Gestapo. Ο Χιρς είχε χρησιμοποιήσει, ανοήτως, το πραγματι­ κό του όνομα στο ξενοδοχείο όπου δ ιέ­ μενε, έτσ ι η σύλληψή του από την Gestapo ήταν πολύ εύκολη. Ο νεαρός Εβραίος καταδικάστηκε σε θάνατο και εκ τελέσ τη κε στη λαιμητόμο στις 4 Ιουνί­ ου 1937. Η εξέλιξη αυτή δεν αποθάρρυνε τον Οτο Στράσερ από το να σχεδιάζει νέ­

ες απόπειρες δολοφονίας του Χ ίτλερ κατά τα επόμενα χρό­ νια. Ο αδελφός του, Γκρέγκορ Στράσερ, συγκαταλεγόταν μεταξύ των θυμά­ των της εκκαθάρισης των SA το 1934 κι έτσ ι είχε και ισχυρούς προσωπικούς λόγους να επιδιώξει την εξολόθρευση του φύρερ. Εφυγε από τη Γερμανία και αναζήτησε καταφύγιο διαδοχικά στην Πολωνία, στην Τσεχοσλοβακία και αρ­ γότερα στο Παρίσι. Οργάνωσε επίσης έναν δικό του πολιτικό σχηματισμό που ονομαζόταν «Μαύ­ ρο Μέτωπο» και το οποίο σχεδίασε αρκε­ τέ ς απόπειρες κατά του Χ ίτλερ, χωρίς να φ θάσει κοντά στην υλοποίησή τους. Η πιο περιπετειώδης, σχεδόν μυθι­ στορηματική, απόπειρα δολοφονίας του Χ ίτλερ έγινε το 1938 από τον Ελβετό Μωρίς Μπαβόντ. Ο άνθρωπος αυτός ήθ ελε να σκοτώσει το ν Γερμανό δικτάτορα ε­ πειδή θεω ρούσε ό τι οι Ναζί δεν είχαν α­ ντιμετω π ίσει με αρκετή σκληρότητα τους κομμουνιστές. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Γαλλία, ήλθε σε ε ­ παφή με Ρώσους αυτοεξόριστους που ζούσαν στη Γαλλία και οι οποίοι ήταν α­ ποφασισμένοι να πράξουν οτιδήποτε προκειμένου να ξεριζω θεί ο κομμουνι­ σμός από τη ν Ευρώπη. Ο Μπαβόντ ενσ τερνίσ θηκε απόλυτα το ν διακαή πόθο των Ρώσων φίλων του και αφού επ έστρε­ ψε για ένα διάστημα στο πατρικό του σπίτι στην Ελβετία, όπου μελέτησ ε τη γερμανική γλώσσα και το βιβλίο του Χ ίτ­ λερ «Ο Αγών μου», ξεκίνησε στις 9 Οκτω­ βρίου 1938 την περιπ έτειά του με σκοπό τη δολοφονία του τελευτα ίο υ. Αφού επισ κέφ θηκε μερικούς συγγενείς του στο Μπάντεν-Μπάντεν, πήγε στην ελβετική πόλη Βασιλεία, κοντά στα γερμανικά σύ­ νορα, όπου προμηθεύτηκε ένα πιστόλι των 6,35 mm. Στη συνέχεια τα ξίδεψ ε με τραίνο ως το Βερολίνο, όπου πίστευε ότι βρισκόταν ο Χίτλερ. Εκεί πληροφορήθηκε πως ο στόχος του δεν βρισκόταν στην πρωτεύουσα αλλά στο ορεινό καταφύγιό του στο Μπερχτεσγκάντεν. Απτόητος από αυτή την εξέλιξη, ο Μπαβόντ τα ξίδεψ ε ως το Μπερχτεσγκάντεν. Εκεί νοίκιασε ένα δωμάτιο σε ένα φθηνό ξενοδοχείο και προμηθεύτηκε περισσότερα πυρομαχικά για το πιστόλι του. Στη συνέχεια πήγε σε ένα δάσος και ασκήθηκε στη σκοποβολή. Η πείρα του από εκείνες τις βολές τον έπεισε πως για να έχει α ρκετές π ιθανότητες να πετύχει το ν Χίτλερ, έπρεπε να το ν πυροβολήσει από απόσταση μικρότερη των οκτώ μέ­ τρων. Δυστυχώς για τον Μπαβόντ, ο Χ ίτ­ λερ είχε φ ύγει από το Μ περχτεσγκάντεν λίγο πριν φ θάσει ο ίδιος στην περιοχή. Ωστόσο ο επίμονος Ε λβετός δεν εγκατέ-

Ο Χ ίτλ ε ρ εκ φ ω ν εί λόγο σ τη ν Μ π υρ αρ ία το υ Μ ονά χου σ τις 8 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1939. Μ ε ρ ικ ά λ επ τά μ ε τ ά την αναχώ ρησή το υ ε ξε ρ ρ ά γ η μ ία βόμβ α η οποία σκότω σ ε οκτώ ά το μ α .

λ ειψ ε την προσπάθειά του. Εκρινε πως έπρεπε να μελετήσ ει καλύτερα τις κινή ­ σεις του δικτάτορα, ώστε τη ν επόμενη φορά να πετύχει τον στόχο του. Ενα από­ γευμα που γευμά τιζε έτυχε να γνωρίσει έναν αξιωματικό της αστυνομίας, το ν λο­ χαγό Καρλ Ν τέκερτ, στον οποίο είπε ότι ήταν θαυμαστής του φύρερ και ή θ ελε πολύ να τον συναντήσει. Ο Ν τέκ ερ τ του απάντησε πως για να π ετύχει μία προσω­ πική ακρόαση θα έπρεπε να έχ ει μαζί του συστατική επιστολή από εξέχοντα πολι­ τικό ξένης χώρας. Αν όμως ή θ ελ ε απλώς να δει τον Χ ίτλερ διά ζώσης, δεν είχε πα­ ρά να μεταβεί στο Μόναχο στις 9 Νοεμ­ βρίου. Την ημέρα εκείνη ο φύρερ και οι στενοί συνεργάτες του παρήλαυναν στους δρόμους της πόλης, τιμώ ντας το αποτυχημένο Κίνημα της Μπυραρίας του 1923. Ο Μπαβόντ φ ρόντισε να βρίσκεται στο Μόναχο εκείνη την ημέρα, φορώ­ ντας ένα βαρύ παλτό κάτω από το οποίο έκρυβε επιμελώς το πιστόλι του. Μ ελε­ τώντας τη διαδρομή που θα ακολουθού­ σε η πομπή του Χίτλερ, επ έλεξε ένα κά­ πως υπερυψωμένο σημείο το οποίο έδινε καλό οπτικό πεδίο στον δρόμο. Στις δύο πλευρές του δρόμου βρίσκονταν βλοσυ­ ροί άνδρες των SS οι οποίοι συγκροτού­ σαν το πλήθος και βρίσκονταν σε επιφυ­ λακή για πιθανή ενέργεια κατά του Χ ίτ­ λερ. Καθώς η πομπή πλησίαζε και οι ια­ χές του πλήθους γίνονταν εντο νό τερες, ο Μπαβόντ περίμενε με αγωνία έχοντας το χέρι του στη λαβή του πιστολιού κάτω

από το παλτό του. Τότε διεπίστωσε πως ο Χ ίτλερ βάδιζε στην απέναντι πλευρά του δρό­ μου και όχι στο κέντρο, όπως ε ί­ χε υπολογίσει, συνεπώς η από­ σταση ήταν αρκετά μεγαλύτερη από τα οκτώ μέτρα που αποτελούσαν το όριο τη ς σκοπευτι­ κής του ικανότητας. Απογοη­ τευμένος, ακύρωσε τη ν προ­ σπάθεια και συμπέρανε πως θα ήταν καλύτερα αν κατόρθωνε να πλησιάσει περισσότερο τον στόχο του. Τις επόμενες ημέρ ες ο Ελβετός «κατασκεύασε» μία συστατική επιστολή από τον Γάλλο υπουργό Εξωτε­ ρικών, Πιέρ Φλαντέν, η οποία ανέφερε ό τι ο ίδιος ήταν κομιστής ενός σημαντι­ κού εγγράφου που έπρεπε να παραδώσει ιδιοχείρους στον φύρερ. Σήμερα φ αίνεται απίστευτο το ό τι ο Μπαβόντ έτρ εφ ε την ελπίδα ό τι θα μπορούσε να γ ίν ει δεκτός από τον Χ ίτλερ διαπερνώντας όλη την α­ σπίδα της προσωπικής του ασφάλειας. Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών δεν είχε κανέναν λόγο να εμπ ισ τευθεί ένα απόρ­ ρητο έγγραφο σε έναν άσημο Ελβετό πο­ λίτη, όμως αυτό δεν φ άνηκε να πτοεί τον Μπαβόντ. Εχοντας π ληροφορηθεί (λαν­ θασμένα) ό τι ο Χ ίτλερ επ έστρεψε στο Μπερχτεσγκάντεν, μετέβη πάλι εκ ε ί σι­ δηροδρομικούς, όπου ενημερώ θηκε από το υ ς φρουρούς ό τι ο φύρερ βρισκόταν ακόμη στο Μόναχο. Επέστρεψε στο Μό­ ναχο τη ν ώρα που ο Χ ίτλερ έφ ευ γε για το Μπερχτεσγκάντεν. Απογοητευμένος από τη ν κακοτυχία του και χωρίς χρήματα πλέον, παραιτήθηκε από το φιλόδοξο σχέδιό του και προσπάθησε να φύγει από τη Γερμανία. Ανέβηκε κρυφά σε ένα τραίνο αλλά ανακαλύφθηκε από το ν ε λ ε­ γκτή εισιτηρίω ν και παραδόθηκε στην α­ στυνομία. Η α φ έλειά του ήταν τόσο με­ γάλη ώστε δεν είχε απαλλαγεί από την πλαστή συστατική επιστολή και το πιστό­ λι, τα οποία βρήκε πάνω του η αστυνο­ μία. Επειτα από σκληρή ανάκριση ομολό­ γησε τα πάντα στην Gestapo και εκτελέστηκε στη λαιμητόμο στις 14 Μαϊου 1941.

ΕΝΑ Π ΡΑ ΙΙΚ Ο Π Η Μ Α ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ Κατά τη διάρκεια του 1938 τα αντιναζιστικά αισθήματα στις τά ξεις του Στρα­ τού γίνονταν ολοένα και εντονότερα. Ο Στρατός ήταν η μόνη υπολογίσιμη δύνα­ μη στους κόλπους του Ράιχ που θα μπο­ ρούσε να ορθώσει το ανάστημά του απέ­ ναντι στον Χ ίτλερ, αφού η Luftwaffe αποτελούσ ε π ειθήνιο όργανο του Γκαίρινγκ και το Ναυτικό έβλεπε με καλό μάτι τον άνθρωπο που το ανασύστησε από τις στάχτες του και υποσχόταν να σβήσει το όνειδος του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η

Τα σ τα θ ε ρ ά α ντιν α ζισ τικά α ισ θ ή μ α τα του σ τρ α τά ρ χ η φον Β π σ λ έμ π εν α π ο τελο ύ σ α ν επ ί χρ ό νια ένα από τα βασικά σ τη ρ ίγ μ α τα των συνω μοσιώ ν για τη δολοφ ονία το υ Χ ίτλ ερ και τη δ ιεν έρ γ εια π ρα ξικ ο π ή μ α το ς.

Ο υ π ο σ τρ ά τη γο ς Χ έν ινγ κ φον Τρέσκοβ υπ ήρξε για μ εγ ά λ ο δ ιά σ τη μ α ο ιθύνω ν νο υς πίσω από α π όπ ειρ ες σε βά ρ ος το υ Χ ίτλ ερ , οι ο π ο ίες απέτυχαν. i Α υ το κ τό ν η σ ε σ τις 21 Ιο υ λ ίο υ 1944 σ το Α να τολικό Μ έτω π ο , β έβ α ιο ς ό τι σ ύντο μ α θ α ερ χ ό τα ν η σ ειρ ά το υ να π έσ ει σ τα χέρ ια τη ς G estapo.

ραγδαία μεγέθυνση του Στρατού, όμως, δημιουργούσε προβλήματα στην τάξη των αξιωματικών που προέρχονταν από τις παλαιές αρισ τοκρατικές οικογένειες. Το 1932 ο Γερμανικός Στρατός είχε 44 α­ ξιω ματικούς με βαθμό υποστρατήγου και άνω, ενώ το 1938 ο αριθμός αυτός α­ νερχόταν σε 300 περίπου. Η τάξη των α­ νώτατων αξιωματικών είχε πάψει να αποτ ε λ ε ί μία κλειστή ομάδα με στενούς δ ε­ σμούς και δεχόταν νέα μέλη από άτομα αφοσιωμένα στο ναζιστικό καθεστώς. Η εκκαθάριση τη ς ηγεσίας του Στρα­ τού που επιχείρησε επιτυχώς ο Χίτλερ στις αρχές του 1938, απομακρύνοντας το ν στρατάρχη Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ και το ν στρατηγό Βέρνερ φον Φριτς, αύ­ ξησε τη δυσαρέσκεια στο σώμα των α­ ξιωματικών. Πυρήνας των σκεπτικιστών ήταν ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Λούντβιχ Μπεκ, ο οποίος δια­ πίστωνε με τρόμο το ν κατήφορο που ε ί­ χε πάρει ο Χ ίτλερ προς έναν γενικευμένο ευρωπαϊκό πόλεμο. Πολύ σύντομα γύ­ ρω ι πό το ν Μπεκ συσπειρώθηκαν πολιτι­ κές και στρατιω τικές προσωπικότητες μεγάλης επιρροής, όπως ο τέω ς δήμαρ­ χος τη ς Λειψίας, Δρ Καρλ Γκαίρντελερ, ο επιθεω ρητής τη ς Αστυνομίας, Αρθουρ Νέμπε, ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Ράιχ, Δρ Γιάλμαρ Σαχτ, ο αρχηγός τη ς Αστυνομίας του Βερολίνου, Βολφ Χάινριχ κόμης φον Χέλντορφ, και ο δ ι­ πλωμάτης Δρ Χανς Γκιζέβιους. Παρόμοια αισθήματα με το ν Μπεκ έτρ εφ ε για τον Χ ίτλερ και ο διάδοχός του στη θέση του

ί­ α

23

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

24

αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, στρα­ τηγός Φραντς Χάλντερ, ο οποίος καλ­ λιέργησ ε επίσης τις επαφές του με ε κ ε ί­ νους που α ν τιτίθ εν το στους Ναζί. Ο Γκιζέβιους στρατολόγησε στο αντιναζιστικό κίνημα τον αρχηγό του επ ιτε­ λείου της Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας (Abwehr), αντισυνταγματάρχη Χανς Οστερ, δεξί χέρι του ναυάρχου Βίλχελμ Κανάρις. Η ομάδα αυτή δεν άργησε να προσεγγίσει εξέχοντες στρατηγούς ό­ πως ήταν ο στρατηγός Βίλχελμ Λιστ, δι­ οικητής της IV Στρατιω τικής Περιοχής με έδρα τη Δρέσδη. Ο Λιστ εξέφρασε τη συμπάθειά του προς τους σκοπούς της ομάδας των συνωμοτών αλλά τους είπε πως δεν μπορούσε να πράξει τίποτα για ένα πραξικόπημα, επειδή οι μονάδες του δεν μπορούσαν να κινηθούν μαζικά χω­ ρίς άδεια προς το Βερολίνο. Εξίσου πρό­ θυμος να συνεργαστεί ήταν και ο στρα­ τηγός Εριχ φον Βιτσλέμπεν, διοικητής τη ς III Στρατιω τικής Περιοχής με έδρα το Βερολίνο. Στην ομάδα προστέθηκε λίγο αργότερα ο Δρ Γιοχάνες φον Ντονάνι, σύμβουλος του υπουργού Δικαιοσύνης, Φραντς Γκούρτνερ. Ολόκληρο το καλο­ καίρι του 1938, καθώς ο Χ ίτλερ αύξανε την πίεσή του προς την Τσεχοσλοβακία για το θέμ α των Σουδητών, η ομάδα των συνωμοτών προετοιμαζόταν πυρετωδώς για την οργάνωση ενός στρατιω τικού πραξικοπήματος. Το μόνο που χρειαζό­ ταν ήταν η κήρυξη πολέμου σε βάρος της Γερμανίας από τις Δ υτικές δυνάμεις, πράγμα που ο Μπεκ και οι φίλοι του πί­ στευαν πως θα συνέβαινε αν ο δ ικτά το ­ ρας συνέχιζε να απειλεί τη γειτο νική χώ­ ρα. Ωστόσο η συμφωνία του Μονάχου, που υπογράφηκε μεταξύ Γερμανίας, Ιτα­ λίας, Β ρετανίας και Γαλλίας, α νέτρεψ ε αυτά τα σχέδια και απέτρεψε, κυριολε­ κτικά τη ν τελευ τα ία στιγμή, την εκδήλω­ ση του πραξικοπήματος. Η υποστήριξη του Στρατού δεν ήτα ν καθόλου βέβαιη έπ ειτα από τον νέο διπλωματικό θρίαμβο του φύρερ. Κατά την περίοδο που μεσολάβησε από τη Συμφωνία του Μονάχου μέχρι την εισβολή στην Πολωνία, το γερμανικό α­ ντιστασιακό κίνημα ακρωτηριάστηκε, όχι επειδή έγινε αντιληπτό αλλά επειδή ση­ μειώθηκε ευρεία ανακατανομή των σ τε­ λεχών του. Πολλοί αξιω ματικοί τοποθετήθηκα ν σε νέες θ έσ εις και διπλωμάτες του Υπουργείου Εξωτερικών ανέλαβαν άλλα καθήκοντα σε διάφορα σημεία του διευρυμένου Ράιχ. Ο φον Βιτσλέμπεν μετα κινή θηκε στη Φρανκφούρτη του Μάιν τον Νοέμβριο του 1938, όμως συνέχισε τη δραστηριότητά του για την οργάνωση ενός πραξικοπήματος. Σημαντικός υπήρ­ ξε και ο ρόλος των ανώτερων διπλωμα­ τών Ερνστ φον Βαϊτσέκερ και Εριχ Κορντ, οι οποίοι πέτυχαν να διορίσουν δ ι­ κούς το υ ς ανθρώπους σε καίριες θ έ ­ σεις: τον Χάσο φον Ετσντορφ ως σύνδε­

Ε π ειτα από τη ν απ ομάκρυνση το υ Τρέσκοβ από τις κ εν τρ ικ ές ε π ιτε λ ικ έ ς θέσεις, το ν ρό λο το υ η γ έ τη τη ς γερ μ α νικ ή ς α ν τίσ τα σ η ς α ν έλ α β ε ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Κ λάους Σ ε ν κ κόμ ης φ ον Σ τά ο υ φ εν μ π ερ γ κ . Ο α ξιω μ α τικ ό ς α υ τό ς έφ & α σ ε ε γ γ ύ τε ρ α από όλους στη δολοφονία του Χ ίτλ ερ κα ι π λήρω σε τη ν τό λ μ η το υ μ ε τη ζωή το υ .

σμο στην OKW, τον Αλμπρεχτ φον Κέσελ στην Ανώτατη Διοίκηση Δύσης και τον βαρώνο φον ντερ Χάιντεν-Ρυνς στην ΟΚΗ. Στο μεταξύ δεν έλειψ αν οι γενναίες προσπάθειες εξουδετέρω σης του Χ ίτ­ λερ από μεμονωμένους αξιωματικούς. Ο στρατηγός Κούρτ φον ΧάμερσταϊνΕκουορντ, που είχε δια τελέσ ει αρχηγός του Στρατού μέχρι το 1933, ανακλήθηκε στην υπηρεσία λίγο πριν από την εισβο­ λή στην Πολωνία και διορίστηκε διοικη­ τή ς του Αποσπάσματος Στρατιάς «Α» στον Κάτω Ρήνο. Επειδή δεν μπορούσε να τα ξιδ έψ ει ως το Βερολίνο χωρίς ά­ δεια, προσκάλεσε το ν Χ ίτλερ στην Κολω­ νία, δήθεν για να επιθεωρήσει κάποια ο­ χυρωματικά έργα και έχοντας κατά νου να τον σκοτώσει με την πρώτη ευκαιρία. Ο Χίτλερ, όμως, δεν έτρ εφ ε μεγάλη συ­ μπάθεια ή εμπιστοσύνη γ ι’ αυτόν το ν α­ ριστοκράτη στρατηγό και αρνήθηκε την πρόσκληση.

Η BQMBÄ ΤΟΥ ΧΙΜ ΑΕΡ; Τον Νοέμβριο του 1939, έναν μήνα μετά την κατάρρευση της Πολωνίας από τη ν πρώτη θεαματική δοκιμή του «κε­ ραυνοβόλου πολέμου» στην πράξη, εκτυλίχθηκε ίσως η πιο παράξενη και μυ­ στηριώδης απόπειρα δολοφονίας σε βά­ ρος του Χίτλερ. Στις 9 του μήνα ο φύρερ θα εκφωνούσε λόγο στην περίφημη

Μπυραρία του Μονάχου για να τιμήσ ει την 16η επ έτειο του κινήματος του. Φυ­ σικά τα μέτρα ασφαλείας ήταν πολύ αυ­ στηρά. Παρόλα αυτά ένας 36χρονος ξυ­ λουργός και ηλεκτρολόγος, ο Γκέοργκ Ελσερ, που είχε εν τα χ θ εί στην κομμου­ νιστική οργάνωση «Λέσχη Μαχητών Κόκ­ κινου Μετώπου», κατόρθωσε να εισέλθ ε ι στην Μπυραρία α ρκετές ημέρες νω­ ρίτερα, να π εριεργασθεί τον χώρο και να οργανώσει ένα εγχείρημα κατά του Χ ίτ­ λερ. Ο Ελσερ παρατήρησε πως το ιδανι­ κότερο σημείο για τη ν τοποθέτηση ε­ κρηκτικών ήταν μία κολόνα ακριβώς πί­ σω από το βήμα του ομιλητή, η οποία περιβαλλόταν από ξύλινη επένδυση. Μ ετα­ ξύ της επένδυσης και τη ς κολόνας υπήρ­ χε ένα κενό στο οποίο με λίγη προσπάθεια μπορούσε να χωρέσει ένας άνθρωπος. Εργαζόμενος μυστικά τις νυ­ κτερινές ώρες, ο Ελσερ δημιούργησε ένα άνοιγμα στην επένδυση, εισ ήλθε σε αυτή και έκλεισ ε πίσω του το κενό με μία μικρή πόρτα, η οποία θα μπορούσε να γ ί­ νει αντιληπτή μόνο από κάποιον πολύ παρατηρητικό. Η βόμβα που κατασκεύα­ σε και τοπ οθέτησ ε μέσα στην κρύπτη, π εριείχε τη γόμωση μίας οβίδας πυροβο­ λικού των 75 mm και έναν ωρολογιακό μηχανισμό αποτελούμενο από δύο ρολόγια Westminster. Λόγω των αναγκών που είχε δημιουρ­ γήσει ο πόλεμος, ο Χ ίτλερ μετέβη αερο­ πορικώς στο Μόναχο για να εξοικονομή­ σει χρόνο. Ωστόσο κανόνισε να επιστρέ­ φ ει στο Βερολίνο με τραίνο, εξαιτίας των κακών καιρικών συνθηκών που αναμενόταν να επικρατήσουν στη Βαυαρία. Η α­ ναχώρηση του προσωπικού του συρμού είχε καθορισ τεί για τις 21.31, ώστε να μη διαταραχθεί η ροή των άλλων δρομολο­ γίων. Αυτό σήμαινε πως ο Χ ίτλερ έπρεπε να φ ύγει από τη ν Μπυραρία το αργότερο στις 21.10. Ο Ελσερ γνώριζε πως σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις η ομιλία διαρκούσε από τις 20.30 έως τις 21.30 κι έτσ ι ρύθμισε τη βόμβα να εκρα γεί λίγο πριν από το τέλος της. Η ομιλία του Χ ίτ­ λερ άρχισε στις 20.00 και αναμενόταν να διαρκέσ ει μία ώρα. Ομως ο φύρερ παρα­ σύρθηκε από τη ρητορική επίθεσή του κατά της Β ρετανίας και π αρέτεινε τον λόγο του, ο οποίος τελείω σ ε στις 21.07. Καθώς ο Χίτλερ, ο Χίμλερ, ο Γκαίμπελς και η υπόλοιπη ακολουθία αναχωρούσαν για το ν σιδηροδρομικό σταθμό, μία τρ ο­ μερή έκρηξη συγκλόνισε την Μπυραρία. Το παρ' ολίγον θύμα της βομβιστικής ε ­ πίθεσης πληροφορήθηκε τ ι είχε συμβεί α ρ κετές ώρες αργότερα, όταν έφθασε στην πρωτεύουσα. Η έκρηξη είχε προκαλέσ ει τη ν κατάρρευση μέρους της ορο­ φής του κτιρίου, τον θάνατο οκτώ αν­ θρώπων και το ν τραυματισμό 63. Μεταξύ των τραυματιώ ν ήταν και ο πατέρας της Εύας Μπράουν, μελλοντικής συζύγου του Χίτλερ.

Ο Χ ίτλ ερ δ ε ίχ ν ε ι σ το ν Μ ο υ σ ο λίν ι τα υ π ο λ είμ μ α τα τη ς α ίθ ο υ σ α ς συσ κέψ εω ν σ το Ρ ά σ τενμ π ο υ ρ γκ , έπ ειτα από τη β ο μ β ισ τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ 1944.

έκρυβε ποτέ ό τι επιθυμούσε να κερδίσει πολεμική δόξα και δεν είναι απίθανο να οργάνωσε αυτή την απόπειρα για να α­ ντικατασ τήσ ει τον Χ ίτλερ στην κεφαλή του Γ’ Ράιχ, ακριβώς τη στιγμή που ξεκι­ νούσε η περίοδος των κατακτήσεων.

01 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΣΤΡΕΦΟΝΤΑΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ Μ ετά την πτώση τη ς Πολωνίας, οι αντιφ ρ ονούντες Γερμανοί στρατιω τικοί συνέχισαν να αναζητούν τρόπους για να σταματήσουν τη διαφαινόμενη άμεση σύγκρουση με τις Δ υτικές δυνάμεις, την οποία ο Χ ίτλερ συνεχώς ανέβαλλε λόγω της κακοκαιρίας. Ολο αυτό το διάστημα ο Χάλντερ είχε πάντα πάνω του ένα γ ε ­ μάτο πιστόλι, όμως δεν τόλμησε ποτέ να το χρησιμοποιήσει κατά του Χίτλερ. Μ ε­ ρικοί αξιω ματικοί το ν πίεζαν να ενεργή­ σει με περισσότερη τόλμη αλλά εκείνος δίσταζε επειδή πίστευε πως οι στρατηγοί δεν θα υπάκουαν στις διαταγές του. Ο υ­ πασπιστής του Χάλντερ, στρατηγός Καρλ Χάινριχ φον Στύλπνάγκελ, ανέλαβε να π εριοδεύσει σε διάφ ορες διοικήσεις μειζόνων σχηματισμών και να βολιδο­ σκοπήσει τους επικεφαλής. Ο στρατηγός φον Ρούντστεντ αμφιταλαντευόταν, ο

Αντί να δικαστεί δημόσια και να αποκαλύψει το κύκλωμα των συνωμοτών ο Ελσερ παρέμεινε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης υπό ειδικές συνθήκες κράτησης.

No 136

του ένας συνοριακός υπάλληλος, που δεν είχε προλάβει να ενημ ερω θεί σχετι­ κά, επ έδειξε υπερβάλλοντα ζήλο και συνέλαβε το ν Ελσερ. Ο τελ ευ τα ίο ς πλήρω­ σε τελικά με τη ζωή του το εγχείρημά του, όταν οι φρουροί των SS τον σκότω­ σαν το ν Απρίλιο του 1945, κατά τη διάρ­ κεια μιας συμμαχικής αεροπορικής επι­ δρομής στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ώστε να φ ανεί πως ο θάνατός του οφειλόταν στις βόμβες. Η αυτοκτονία του Χίμλερ λίγο αργότερα, σφράγισε (ίσως για πάντα) το μυστικό α υτής της υπόθε­ σης και τα πραγματικά κίνητρα τη ς από­ πειρας δολοφονίας. Ηταν άραγε ο Χ ίτλερ γνώστης της ύ­ παρξης βόμβας στην Μπυραρία; Κάτι τ έ ­ το ιο φ αίνετα ι απίθανο, δ ιό τι δεν ήταν άν­ θρωπος που θα διακινδύνευε την προ­ σωπική του α κεραιότητα για να παίξει α­ πλώς ένα πολιτικό ή κατασκοπευτικό παιχνίδι. Ολες οι εν δ είξεις τείνουν προς το ό τι η τοποθέτηση τη ς βόμβας ήταν έργο του Χίμλερ. Ομως οι λόγοι αυτής τη ς ενέργειας παραμένουν άγνωστοι. Σκόπευε άραγε να χρησιμοποιήσει αυτή τη σκευωρία για να εξαπολύσει άλλο ένα κύμα διώξεων ενα ντίον των πολιτικών α­ ντιπάλων των Ναζί ή είχε κατά νου προ­ σωπικές φ ιλοδοξίες, θ έλοντας να «βγά­ λ ει από τη μέση» το ν Χ ίτλερ και να σφετε ρ ισ θ εί τη ν εξουσία του; Ο Χίμλερ δεν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

Ο Ελσερ συνελήφθη τη ν ίδια ημέρα κοντά στη λίμνη της Κωνσταντίας, ενώ ε­ πιχειρούσε να περάσει τη ν ελβ ετική με­ θόριο. Η έρευνα που έγινε πάνω του απεκάλυψε πολλά ενοχοποιητικά στοι­ χεία: ένα σχεδιάγραμμα της Μπυραρίας του Μονάχου, σκαριφήματα της συνδε­ σμολογίας της βόμβας, τη ν κάρτα μέ­ λους στη «Λέσχη Μαχητών Κόκκινου Μ ε­ τώπου» και ένα σεβαστό ποσό σε γερμα­ νικά και ελβ ετικά χαρτονομίσματα. Κατά την ανάκριση που ακολούθησε ο Ελσερ ομολόγησε τα πάντα και α νέφ ερε ως λό­ γο της ενέργειάς του τη ν πεποίθηση πως ο Χ ίτλερ οδηγούσε τη Γερμανία σε πόλε­ μο και καταστροφή. Κινηματογραφήθηκε μάλιστα στο αρχηγείο της Gestapo να συναρμολογεί ομοίωμα τη ς βόμβας. Ο Χίμλερ μ ετέφ ερ ε αυτό το φιλμ στον Χ ίτ­ λερ, εκείνος όμως αρνήθηκε να το δει, πεπεισμένος πως ο Ελσερ δεν είχε δρά­ σει μόνος και πως πίσω του βρίσκονταν οι μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας. Το παράδοξο σε αυτή τη ν υπόθεση, είναι πως ο Ελσερ δεν είχε τη ν αναμενό­ μενη τιμωρία. Το γεγονός αυτό δημιουρ­ γεί σοβαρά ερω τηματικά σχετικά με το ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο ιθύ­ νων νους πίσω από τη βομβιστική επ ίθε­ ση στην Μπυραρία του Μονάχου. Αντί να δικασ τεί δημόσια και να αποκαλύψει το κύκλωμα των συνωμοτών που επιβου­ λεύονταν τη ζωή του φύρερ, ο Ελσερ παρέμεινε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης υπό ειδ ικές συνθήκες κράτησης και πά­ ντα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα φ ρου­ ρών των SS. Η μεταχείρισή του ή ταν πά­ ντα διαφ ορετική από εκείνη των άλλων κρατουμένων, η διαβίωσή του πιο άνετη και όλοι αναφέρονταν σε αυτόν με τον χαρακτηρισμό «ειδικός κρατούμενος». Αργότερα βρήκε την ευκαιρία να εξομο­ λογηθεί σε έναν συγκροτούμενο του πως στην πραγματικότητα ο ίδιος είχε σ τρατολογηθεί από τον διοικητή του στρατοπέδου του Ζάχσενχαουζεν, στο ο­ ποίο εκρ α τείτο πριν, για μια ειδική απο­ στολή. Η ηγεσία των SS φοβόταν πως κά­ ποιοι σχέδιαζαν την εξόντωση του Χ ίτ­ λερ και του ζήτησε να κατασκευάσει και να τοπ οθετήσ ει μία βόμβα στην Μπυρα­ ρία του Μονάχου, η οποία θα εκρήγνυτο λίγο μετά την αναχώρηση του ηγέτη. Σε αντάλλαγμα τα SS θα απελευθέρωναν τον Ελσερ, θα του έδιναν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό και θα εξασφάλιζαν τη διαφυγή του στην Ελβετία. Φ αίνεται πως το οχέδιο αυτό εξελίχθ ηκε ομαλά, έως ό-

Ο Δ ρ Κ αρλ Γ κ α ίρ ν τελ ερ , τέω ς δήμ α ρχος τη ς Λ ειψ ία ς (εικ ο ν ίζετα ι εδώ να κ ά & ετα ι δίπλα σ το ν Χ ίτλ ερ το 1934), ή τα ν α ν α μ ε μ ιγ μ έν ο ς σ ε α ρ κ ε τέ ς α π όπ ειρ ες δολο φ ο νία ς το υ η γ έ τη του Γ Ράιχ κα ι β ο ή & η σ ε επ ίσης σ ημ α ντικά σ τη σ τρ α το λ ό γ η σ η νέων μελώ ν σ τον κύκλο τω ν συνωμοτών. Σ υ νελ ή φ & η τον Α ύ γο υ σ το το υ 1944, β α σ α ν ίσ τη κε επ ί μ ή ν ες από τη ν G es ta p o και ε κ τε λ έ σ τη κ ε σ τη λ α ιμ η τό μ ο σ τις 2 Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο υ 1945.

φον Λέεμπ δήλωσε έτοιμος να συμμετάσχει σε ένα πραξικόπημα, ενώ η απάντη­ ση του φον Μποκ δεν έχει διασωθεί. Στις αρχές του 1940 ο Χάλντερ είχε ε ­ τοιμάσει πάλι τα σχέδια ενός πραξικοπή­ ματος και είχε φ ροντίσει να δ ια θ έτει κο­ ντά στο Βερολίνο δύο μεραρχίες πάντσερ που βρίσκονταν κα θ’ οδόν από την Πολωνία στη Δύση. Αν και δεν είχε αποφασισθεί ακόμη ποια τύχη θα είχε ο Χίτλερ, οι συνωμότες ήταν έτο ιμ ο ι να δράσουν. Ισως θα είχαν πετύχει, αν ο Χάλντερ είχε απ οδειχθεί τολμηρότερος. Τον φόβισε η αρνητική στάση του αρχη­ γού του Στρατού, στρατηγού φον Μπράουχιτς, ο οποίος αισθανόταν δέος μπρο­ στά στον Χίτλερ. Ε κτοτε και μέχρι το 1944 τα πολύπλοκα σχέδια πραξικοπήμα­ τος θα ετίθ εν το σε δεύτερ η μοίρα και οι απόπειρες δολοφονίας του Χ ίτλερ θα προέρχονταν από μικρές ομάδες ή μεμο­ νωμένα άτομα. Από το 1939 έως το 1942 οι περισσό­ τερ ο ι και επ ιφανέστεροι Γερμανοί στρα­ τηγοί γνώρισαν μεγάλες δόξες, παράση­ μα και τιμές. Σ τρατηγοί που θεω ρούν του ς εαυτούς τους επιτυχημένους ε­ παγγελματικά δεν οργανώνουν πραξικο­ πήματα, έτσ ι η αντίσταση στον Χ ίτλερ μειώθηκε κατά το διάστημα που σημειώ­ νονταν σι εκπ ληκτικές νίκες σε Δύση και Ανατολή. Δ εν έλειψ αν όμως οι απόπειρες δο­ λοφονίας από κατώ τερους αξιω ματι­ κούς, οι οποίοι δεν είχαν κάποιο λεπ το­ μερές σχέδιο για τη συνέχεια αλλά α­ πλώς επεδίωκαν να εξοντώσουν εκείνον

που θεωρούσαν τύραννο. Η πρώτη από αυτές τις συνωμοσίες έγινε αμέσως μετά την υπογραφή ανακωχής εκ μέρους της η ττη μ ένη ς Γαλλίας, το καλοκαίρι του 1940. Ο Γερμανικός Στρατός εκπόνησε α­ μέσως σχέδια για μία μεγαλειώδη παρέ­ λαση στο Παρίσι στις 27 Ιουλίου. Μεγά­ λος αριθμός στρατευμάτω ν συνέρρευσε στη γαλλική πρωτεύουσα για να συμμετάσχει σε αυτή. Στο Παρίσι όμως υπήρ­ χαν και δύο άνδρες που απεργάζονταν τη δολοφονία του Χίτλερ: ο υπολοχαγός Φ ριτς-Ντίτλοφ κόμης φον ντερ Σούλενμπουργκ και ο Δρ Ο ϊγκεν Γκερστενμάιερ. Ο Σούλενμπουργκ ήταν παλαιός αξιωμα­ τικό ς της αστυνομίας του Βερολίνου και είχε αναμιχθεί στην απόπειρα πραξικο­ πήματος του 1938, ενώ ο Γκερστενμάιερ ανήκε στην Εκκλησία των Ευαγγελιστών και εργαζόταν στο Υπουργείο Εξωτερι­ κών. Το σχέδιό τους ήταν να πυροβολή­ σουν το ν Χ ίτλερ ενώ θα στεκόταν στην εξέδρα των επισήμων παρακολουθώ­ ντας τη ν παρέλαση. Στις 20 Ιουλίου, ό­ μως, ο τελ ευ τα ίο ς ακύρωσε τη ν παρέλα­ ση. Τρεις ημέρ ες αργότερα κατέφ θασε στο Παρίσι χωρίς τυμπανοκρουσίες. Επιβαίνοντας στο α υτοκίνητό του, επισκέφθηκε το Μέγαρο των Απομάχων, το Μουσείο του Λούβρου, τον Πύργο του Αϊφελ και το Δικαστικό Μέγαρο. Επειτα από μερικές ώρες ανεχώρησε το ίδιο μυ­ στικά, χωρίς οι επίδοξοι δολοφόνοι του να α ντιληφ θούν το παραμικρό. Εναν χρόνο αργότερα, το ν Μάιο του 1941. μία παρέλαση στο Παρίσι βρισκό­ ταν και πάλι στα σχέδια. Σε αυτή θα συμ­ μετείχαν μεραρχίες του Στρατού και των Waffen SS. Ο Χ ίτλερ και οι άλλοι επίσημοι θα τη ν παρακολουθούσαν από μία ειδική εξέδρα που σ τήθηκε στην Πλας ντε λα Κονκόρντ. Καταστρώθηκε εσπευσμένα ένα σχέδιο δολοφονίας του από ανθρώ­ πους του επ ιτελείου του στρατάρχη Βιτσλέμπεν, οι οποίοι είχαν μυηθεί στην αντιναζιστική συνωμοσία. Ε κτελεσ τές αυ­ τή τη φορά θα ήταν ο λοχαγός - κόμης Σβέριν φον Σβάνενφεντ, ο λοχαγός - κό­ μης φον Βάλντερζέε και ο ταγματάρχης Χανς Α λεξάντερ φον Φος. Ο φύρερ ανέ­ τρεψ ε και πάλι το πρόγραμμα των επίδο­ ξων δολοφόνων, αρνούμενος τη ν τε λ ε υ ­ ταία στιγμή να επ ισ κεφ θεί το Παρίσι. Μία τρίτη απόπειρα να παρασυρθεί στο Παρί­ σι και να δολοφ ονηθεί εκ ε ί έγινε και το 1942. Ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν γ ι’ αυ­ τή, όμως είναι βέβαιο πως είχε εμπλακεί τόσο ο τό τε ανώτατος διοικητής Δύσης, στρατάρχης Γκερντ φον Ρούντστεντ, όσο και οι επ ιτελείς του, ταγματάρχης των SS Χανς-Βίκτορ φον Ζαλβιάτι και ταγματάρχης Αχιμ Οστερ. Ο Χ ίτλερ υποψιάσθηκε τον πραγματικό σκοπό της πρόσκλησης και αρνήθηκε να την απο­ δεχθεί. Οι περισσότερες απόπειρες είχαν βα­ σιστεί στο ανακοινωθέν πρόγραμμα δρα­

στηριοτήτω ν του Χίτλερ. Οι επίδοξοι δο­ λοφόνοι απογοητεύτηκαν επανειλημμέ­ να εξαιτίας τη ς πρακτικής του ιδίου να αλλάζει συνεχώς το πρόγραμμά του και να α κολουθεί μη τυποποιημένα δρομο­ λόγια στα ταξίδια του. Ο Χ ίτλερ διαβιούσε βασιζόμενος στη «μη κανονικότητα» και στο απρόβλεπτο. Οπως εκμυσ τηρευ­ όταν και ο ίδιος, το να περπατά, να οδη­ γ εί και να τα ξιδ εύ ει σε ακανόνιστα δια­ στήματα και μη αναμενόμενος, αποτελούσε τη ν προσωπική του συνταγή για την ασφάλεια απέναντι σε οποιουσδήποτε επίδοξους δολοφόνους. Οταν το καλοκαίρι του 1941 άρχισε η εισβολή στην ΕΣΣΔ (επιχείρηση «Barbarossa»), οι τρ εις γερμανικές ομά­ δες στρατιών σημείωσαν εξα ιρ ετικές νί­ κες, εξόντωσαν μεγάλο μέρος του Ερυ­ θρού Στρατού και έφθασαν σε απόστα­ ση αναπνοής από τη Μόσχα. Σύμφωνα με όλες τις εν δ είξεις και οι τρ εις διοικητές των ομάδων στρατιών έτρ εφ αν εχθρικά ή, τουλάχιστον, μη φ ιλικά αισθήματα για το χ ιτλερ ικό καθεστώς. Ιδιαίτερα το επι­ τε λ είο τη ς Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», του στρατάρχη Φέντορ φον Μποκ, επρόκειτο σταδιακά να μετατραπεί σε πραγ­ ματικό άντρο των συνωμοτών του αντιναζιστικού κύκλου, με «αρχιτέκτονα» τον υποστράτηγο Χ ένινγκ φον Τρέσκοβ. Ο Τρέσκοβ ήταν βαθιά πεπεισμένος πως ο Χ ίτλερ οδηγούσε τη χώρα στον γκρεμό και ο πόλεμος δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να κερ δη θ εί για τη Γερμανία. Αγανάκτησε επίσης με το πλήθος των α­ ναφορών που έφθαναν στην ανώτατη δι­ οίκηση και απεκάλυπταν το όργιο βιαιο­ πραγιών σε βάρος αμάχων στο Ανατολικό Μέτωπο. Πολύ γρήγορα γύρω από τον Τρέσκοβ συσπειρώθηκαν και άλλοι αξιω­ ματικοί με παρόμοιες ανησυχίες, όπως ο υπολοχαγός Φάμπιαν φον Σλάμπρεντορφ, ο αντισυνταγματάρχης Γκέοργκ Σούλτσε-Μ πούτγκερ και ο συνταγματάρ­ χης βαρώνος Ρούντολφ-Κρίστοφ φον Γκέρσντορφ. Η πρώτη ευκαιρία που είχε αυτή η ομάδα να δράσει, παρουσιάστηκε το ν Αύγουστο του 1941, όταν ο Χίτλερ πραγματοποίησε μία επίσκεψη στο Μπορισόβ προκειμένου να σ υσ κεφ θεί με την ανώτατη στρατιω τική ηγεσία. Το πλήθος των παρισταμένων και τα μέτρα ασφαλ είας τη ς προσωπικής φρουράς του ή ­ ταν τόσο μεγάλα, ώστε οι συνωμότες δεν μπόρεσαν να έλθουν σε οπτική επαφή με το ν στόχο τους κι έτσι δεν τόλμησαν να πυροβολήσουν. Η αποτυχία του Γερμανικού Στρατού να καταλάβει τη Μόσχα τον χειμώνα του 1941 -42, όπως και το γεγονός ότι υποχρε­ ώθηκε να υποχωρήσει υπό την πίεση της μαζικής σ οβιετικής αντεπίθεσης, ώθησε τον Χ ίτλερ να προβεί σε μία άνευ προη­ γουμένου εκκαθάριση τη ς ανώτατης η ­ γεσίας. Μέσα σε διάστημα έξι μηνών καθαιρέθηκαν, σκοτώθηκαν ή πέθαναν

Σ τ ις 1 5 Ιο υ λ ίο υ 1944 ο σ υ ντα γ μ α τά ρ χ η ς Κ λάους φ ον Σ τά ο υ φ εν μ π ερ γ κ (στο ά κρ ο α ρ ισ τε ρ ά ) β ρ έ θ η κ ε σ το ν ίδιο χώ ρο μ ε το ν Χ ίτλ ερ , έχ ο ν τα ς μ α ζ ί το υ τη βόμ β α. Το εγ χ είρ η μ α δ εν π ροχώ ρησε εκ είν η τη ν η μ έρ α λό γω τη ς α π ουσίας το υ Χ ίμ λερ από τη σύσ κεψ η.

Ο 56χρονος σ τρ α τη γ ό ς Φ ρίντριχ Ο λμ π ρ ιχτ, δ ιε υ θ υ ν τή ς το υ Γοα φ είου Σ τρ α το ύ σ τη ν OKW, ή τα ν μ έλ ο ς τη ς α ν τ/χ ιτλ ε ρ ικ ή ς συνω μοσίας. Ε κ τε λ έ σ τη κ ε σ το Β ερ ο λίν ο το βράδυ τη ς β ο μ β ισ τικ ή ς επ ίθ εσ η ς σ το Ρ ά σ τενμ π ο υ ρ γκ .

σει σε εφαρμογή το σχέδιο πραξικοπή­ ματος. Ο Χ ίτλερ τον αποστράτευσε όσο βρισκόταν ακόμη στην κλινική.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «FLASH» Η παραπάνω εξέλιξη δεν πτόησε τον Τρέσκοβ, ο οποίος συνέχισε να εργάζε­ τα ι για τη ν ανατροπή του φύρερ και να προσπαθεί να προσεταιρισθεί το ν φον

Κλούγκε. Από τις αρχές του 1943 τα πράγματα είχαν αρχίσει να εξελίσσονται δυσμενώς στο Ανατολικό Μέτωπο και ο Κλούγκε ήταν δ ια τεθ ειμ ένο ς να ενεργή­ σει εναντίον του ναζιστικού καθεστώ­ τος. Ο Τρέσκοβ σχεδίασε να παρασύρει το ν Χ ίτλερ να επ ισ κεφ θεί το Σμολένσκ το ν Μάρτιο του 1943 και εκ ε ί να τον σκο­ τώσει. Ο λοχαγός-βαρώνος Γκέοργκ φον Μπαιζελάγκερ, ένας πολύ θαρραλέος α­ ξιωματικός, σχεδίαζε να μ ετα φ έρ ει ολό­ κληρο το σύνταγμα ιππικού του από την Ανατολική Πρωσία, όπου στάθμευε, στο Βερολίνο και να ανατρέψ ει το ναζιστικό καθεστώς. Στο Σμολένσκ, τουλάχιστον 16 αξιω ματικοί του επ ιτελείου του φον Κλούγκε θα συμμετείχαν σε μία ομαδική απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ. Θα τον πυροβολούσαν όλοι μαζί τη στιγμή του γεύματος. Το στοιχείο που ακύρωσε το κτύπημα ήταν η άρνηση του φον Κλούγκε, που είπε πως δεν ήταν πρέπον να σκοτώσουν έναν άνθρωπο την ώρα που γευμάτιζε. Υπήρχε όμως και μεγάλη ανησυχία ως προς το τι θα επακολου­ θούσ ε μετά τη δολοφονία. Οι συνωμότες είχαν ζωηρές αμφιβολίες για το αν ο Στρατός ήταν έτοιμος να υποστηρίξει μια τέτο ια ενέργεια και ο φόβος της σύλ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

από άλλα α ίτια αρκετοί ανώτατοι αξιωμα­ τικοί, όπως οι στρατάρχες φον Ρούντσ τεντ, φον Ραϊχενάου, φονΛ έεμπ , φον Μποκ, φον Βιτσλέμπεν, φον Λιστ και φον Μπράουχιτς, οι στρατηγοί φον Σόμπερτ, Χαίπνερ, Γκουντέριαν, Στράους και άλ­ λοι. Ολοι τους, εκτός από δύο, ανήκαν στη λεγάμενη «παλαιά σχολή», δηλαδή υπήρχαν στη Reichswehr πριν από την ά­ νοδο του Χ ίτλερ στην εξουσία. Νέος διοικητής της Ομάδας Στρα­ τιών «Κέντρο» ανέλαβε ο στρατάρχης Γκύντερ φον Κλούγκε. Ο αξιωματικός αυτός ήταν κατά κάποιον τρόπο ο ενδιά ­ μεσος ανάμεσα στους «παλαιούς» και στους «αναμορφωτές» του Χ ίτλερ και ή­ θ ελε με κάθε τρόπο να επιβιώσει. Το κα­ τόρθωσε μέχρι το 1943. Σ υνήθιζε μάλι­ στα να δέχεται μεγάλα χρηματικά ποσά από τον Χ ίτλερ ως ανταμοιβή ένα ντι των υπηρεσιών του. Ως θύμα δωροδοκίας εκ μέρους του δικτάτορα, ήταν πολύ επιφυ­ λακτικός στις όποιες προτάσεις περί πραξικοπήματος. Αν και ο ίδιος δεν συμ­ μ ετείχε ενεργά, άφηνε τον Τρέσκοβ στο επ ιτελείο του να οργανώνει μία νέα από­ πειρα. Οι συνωμότες μετέβησαν μάλιστα στις Β ρυξέλλες και στο Παρίσι για να λά­ βουν τη διαβεβαίωση του στρατάρχη φον Βιτσλέμπεν ότι τασσόταν στο πλευ­ ρό τους. Ο τελ ευ τα ίο ς όμως πίστευε πως ο καλύτερος χρόνος εκδήλωσης του πραξικοπήματος θα ήταν το καλοκαίρι του 1942, όταν θα σχεδιαζόταν μία νέα μεγάλη επίθεση στη Ρωσία. Ετσι έκρινε σκόπιμο να υποβληθεί τον Μ άρτιο σε μια εγχείρηση ήσσονος σημασίας, πριν θέ-

Ο μ ικρο σ ω μ ος 43χρονος υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Χ έ λ μ ο υ τ Σ τιφ , που ε ικ ο ν ίζ ετα ι εδώ σ το κ έν τρ ο τη ς φ ω το γ ρ α φ ία ς , π ρ ο μ ή θ ευ σ ε τα εκ ρ η κ τικ ά σ το ν Σ τά ο υ φ εν μ π ερ γ κ για τη ν απ όπ ειρα τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ 1944. Α νέμ ελ ο ς και π άντα χ α ρ ο ύ μ εν ο ς , ο Σ τ ιφ δ ιέπ ρ α ξε ένα θ α ν ά σ ιμ ο σ φ άλμα, ό τα ν π έ τα ξε ένα σημ είω μ α που το υ έ σ τε ιλ α ν ά λλο ι σ υ νω μ ό τες σ το κ α λ ά θ ι τω ν αχρή σ τω ν χω ρίς να το σκίσ ει. Η G estap o το ν εν τό π ισ ε, τον σ υ νέλα β ε και το ν ο δ ή γ η σ ε σ τη ν ε κ τέ λ ε σ η σ τις 8 Α υ γ ο ύ σ το υ 1944 σ το Β ερ ολίνο.

27

No 136 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

28

ληψης και της τιμωρίας τους τελ ικ ά απέ­ τρεψ ε το εγχείρημα. Η επιχείρηση «Flash«, όπως είχε ονο­ μαστεί η εν λόγω απόπειρα, περιελάμβανε και μια εναλλακτική λύση: την εξόντω ­ ση του Χ ίτλερ χωρίς τη ν άμεση ανάμιξη δολοφόνων, δίδοντας την εντύπωση του ατυχήματος. Μία 6όμ6α θα ετοπ οθετείτο στο εσω τερικό του αεροπλάνου που θα μ ετέφ ερ ε τον Χ ίτλερ πίσω στην Ανα­ τολική Πρωσία. Για να σκοτω θεί ο Χ ίτλερ στον αέρα, δεν αρκούσε να εκρα γεί μία 6όμ6α στο προσωπικό αεροπλάνο του, τύπου Fw200 Condor. Το διαμέρισμα όπου παρέμενε κατά την πτήση ήταν θω ρακι­ σμένο και είχε σ χεδιαστεί έτσ ι ώστε, σε περίπτωση που συνέβαινε κάτι στο αερο­ σκάφος, να αποκολληθεί και να πέσει μό­ νο του με αλεξίπτωτα. Το αεροσκάφος εφ ρουρείτο επίσης νυχθημερόν από άνδρες των SS, οι οποίοι πραγματοποιού­ σαν σωματικό έλεγχο ακόμη και στους τεχνικούς συντήρησης. Χρειαζόταν να β ρ εθ εί η κατάλληλη εκρηκτική ύλη για μια τέτο ια αποστολή. Αυτό το δύσκολο πρόβλημα επιλύθηκε χάρη στην ιδέα που είχε ο φον Γκέρσντορφ. Ο αξιωματι­ κός αυτός, που είχε ειδ ικ ε υ θ ε ί στα εκρ η­ κτικά, απέρριψε τη χρήση γερμανικών ε ­ κρηκτικών επειδή δεν είχαν μεγάλη ισχύ και οι πυροκροτητές τους παρήγαν έναν χαρακτηριστικό συριγμό. Η εκρηκτική ύλη, Πλαστικό C, που είχε πέσει στα χέ­ ρια των Γερμανών από διάφορες αποστο­ λές Βρετανών δολιοφθορέω ν στην Ευ­ ρώπη, ήταν πολύ μεγαλύτερης ισχύος, με μικρότερο όγκο και τελείω ς αθόρυβο πυροκροτητή. Η αρχή λειτο υ ρ γία ς του μηχανισμού ήταν απλή. Ενα σύρμα συ­ γκροτούσε την περόνη ασφαλείας του πυροκροτητή πάνω σε ένα ελατήριο. Στην άλλη άκρη του σύρματος ήταν το ­ ποθετημένο ένα μικρό γυάλινο φιαλίδιο με οξύ. Με τη θραύση του φιαλιδίου, το οξύ διέβρωνε το σύρμα και ύστερα από ένα υπολογισμένο χρονικό διάστημα α­ πελευθέρω νε την περόνη ασφαλείας του πυροκροτητή. Το μόνο μειονέκτημα του Πλαστικού C, ήταν ό τι μερικές φο­ ρές δεν εκρήγνυτο, όταν επικρατούσε πολύ χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλο­ ντος. Αφού π ειραματίστηκαν αρκετά με αυτά τα εκρηκτικά και κατέληξαν στην α­ ναγκαία ποσότητα, οι Τρέσκοβ και Σλάμπρεντορφ τη μετέτρεψ αν σε ένα σφι­ χτά δεμένο πακέτο που εξω τερικά είχε το σχήμα δύο φιαλών Cointreau. Κατά τη διάρκεια γεύματος στο σ τρατηγείο της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο», ο Τρέσκοβ ρώτησε φιλικά ένα από τα μέλη τη ς συ­ νοδείας του Χίτλερ, τον συνταγματάρχη Χάιντς Μπραντ, αν μπορούσε να μ ετα φ έ­ ρει δύο φ ιάλες ποτού σε έναν φίλο του, τον συνταγματάρχη Χ έλμουτ Στιφ, που υπηρετούσε στο αρχηγείο του Χ ίτλερ στο Ράστενμπουργκ. Το αίτημα φαινόταν

πολύ αθώο και έγινε δεκτό χωρίς πολλή σκέψη. Ο Σλάμπρεντορφ πήγε μαζί με το δέμα στο αεροδρόμιο από όπου θα ανα­ χωρούσε το αεροπλάνο του Χ ίτλερ και λ ί­ γο πριν το παραδώσει έσπασε με ένα κλειδί το φιαλίδιο του οξέος. Το αερο­ σκάφος απογειώθηκε και συνοδευόμενο από σχηματισμό καταδιωκτικών εξαφ ανί­ στηκε στον ουρανό. Οι συνωμότες είχαν υπολογίσει πως η βόμβα θα εκρήγνυτο σε μισή ώρα, όταν το αεροπλάνο θα πετούσε στην περιοχή του Μινσκ. Ετσι περίμεναν με αγωνία να ακούσουν τη ν ε ί­ δηση για το «ατύχημα» στο αεροπλάνο του φύρερ. Ομως κάτι τέ το ιο δεν συνέ­ βη. Επειτα από δύο ώρες ο ασύρματος α-

σπάσει, όπως ακριβώς είχε υπολογιστεί, και το περιεχόμενό του είχε διαβρώσει το σύρμα. Η περόνη ασφαλείας είχε απε­ λευθερω θεί, αλλά για κάποιον λόγο ο πυ­ ροκροτητής δεν είχε προκαλέσει την ε­ πιθυμητή έκρηξη. Ο Σλάμπρεντορφ εξ έ ­ τασε το ν πυροκροτητή και διεπίστωσε πως δεν ήταν ελαττω ματικός. Το συμπέ­ ρασμα ήταν πως ο Μπραντ είχε αφήσει πιθανώς το δέμα στον χώρο αποσκευών του αεροπλάνου (αντί να το πάρει μαζί του στη θερμαινόμενη καμπίνα) και αυτό είχε ως συνέπεια να παγώσει η εκρηκτική ύλη, να κρυσταλλοποιηθεί και να μην εκραγεί. Ο Χ ίτλερ είχε σωθεί από θαύμα.

01 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝ ΝΕΕΣ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ

P ro to k o lle in e s

S t ä a t s s l r e i c n u

Η απ όπ ειρα δο λ ο φ ο ν ία ς το υ Χ ίτλ ερ σ τις 2 0 Ιο υ λ ίο υ 1944, ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί ακόμ η και σ ή μ ερ α να π ρ ο κ α λ εί έν το νο εν δ ια φ έρ ο ν σ τη Γερ μανία. Το π εριοδικό « S p ieg el » δ η μ ο σ ίευ σ ε ένα μ εγ ά λ ο α φ ιέρ ω μ α σ ε α υ τή σ το τεύ χ ο ς τη ς 12ης Ιο υ λ ίο υ 2004, για τη ν 60ή ε π έ τε ιο το υ γ ε γ ο ν ό το ς .

νέφ ερε ότι ο Χ ίτλερ είχε επ ιστρέψει με ασφάλεια στο Ράστενμπουργκ. Ακολούθησε ένας πραγματικός αγώ­ νας δρόμου προκειμένου οι συνωμότες να ανακτήσουν το δέμα, πριν αποκαλυφ θ εί το περιεχόμενό του. Ο Σλάμπρε­ ντορφ πέταξε τη ν επομένη στο Ράστενμπουργκ, όπου πρόλαβε το ν Μπραντ πριν παραδώσει το δέμα στον ανυποψία­ στο Στιφ και τον πληροφόρησε ό τι είχε κάνει λάθος στη συσκευασία. Αφού παρέλαβε το δέμα, επιβιβάστηκε στο νυ­ κτερινό τραίνο για το Βερολίνο. Εκεί κλειδώ θηκε σε μια κουκέτα και με αγω­ νία άρχισε να αποσυναρμολογεί το ν μη­ χανισμό για να διαπιστώσει πού οφειλόταν η αστοχία. Το φιαλίδιο με το οξύ είχε

Οκτώ ημέρες αργότερα ο Τρέσκοβ και ο Σλάμπρεντορφ πραγματοποίησαν άλλη μία απόπειρα να δολοφονήσουν τον φύρερ. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη ν Ημέρα των Ηρώων, που εορταζό­ ταν στη Γερμανία στις 21 Μ αρτίου, ο Χ ίτ­ λερ θα επισκεπτόταν έκθεση κυ ριευ μέ­ νων σοβιετικώ ν όπλων στο Οπλοστάσιο του Βερολίνου, στη λεωφόρο Ούντερ ντεν Λίντεν. Παρών θα ήταν ο στρατάρ­ χης Μ όντελ, ο οποίος είχε μαζί του και έ­ ναν ειδικό οπλογνώστη από την Ομάδα Στρατιών «Κέντρο», ο οποίος θα έλυνε τις πιθανές απορίες του Χίτλερ. Οι πάν τες γνώριζαν πως τα όπλα ήταν ένα θ έ ­ μα που συνάρπαζε τον φύρερ και οι ερω­ τήσ εις του ήτα ν πάντα ακριβείς και εξειδικευμένες. Ο ειδικός ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα ξεναγού δεν ήταν άλλος από τον φον Γκέρσντορφ, ο οποίος ζώστηκε με μία ποσότητα βρετανικώ ν εκρηκτικώ ν προκειμένου να ενεργήσει ως βομβιστής αυτοκτονίας. Ο μόνος πυροκροτητής που κατάφ ερε να βρει όμως, εκτός από εκείνους της άμεσης πυροδότησης, ή­ ταν διάρκειας 10 λεπτών. Επειτα από μια σύντομη ομιλία ο Χ ίτ­ λερ κα τευ θ ύνθ η κε προς τον χώρο της έκθεσης, όπου τον υποδέχθηκε ο Γκέρ­ σντορφ ενεργοποιώντας ταυτόχρονα τον πυροκροτητή. Καθώς το οξύ διέβρω­ νε το σύρμα, ο αξιω ματικός προσπάθησε να μείνει όσο το δυνατόν εγγύ τερ α στον Χίτλερ. Ομως εκείνος, σαν να είχε ένα προαίσθημα του τ ι έμ ελλε να συμβεί, ε­ πιτάχυνε το βήμα του και αρνήθηκε να σταματήσει μπροστά σε οποιοδήποτε έκθεμα. Δ ιένυσε τον εκθεσιακό χώρο σχεδόν τρέχοντας και, παρά τις προσπά­ θ ε ιε ς του Μ όντελ και του Γκέρσντορφ να προσελκύσουν το ενδιαφ έρον του στα κυριευμένα εχθρικά όπλα, εξήλθε από το κτίριο μέσα σε δύο μόλις λεπτά από τη στιγμή που είχε εισ έλθ ει. Στην έ­ ξοδο του Οπλοστασίου ο Γκέρσντορφ υ­ ποχρεώθηκε να σταματήσει από τους

Η γοητεία της Ιστορίας φρουρούς των SS, οι οποίοι τον εν η μ έ­ ρωσαν ό τι δεν μπορούσε να ακολουθή­ σει το ν φύρερ. Η απόπειρα είχε καταλήξει και πάλι οε αποτυχία. Εχοντας λί­ γα λεπτά στη διάθεσή του, ο αξιω ματι­ κός έτρ εξ ε σε μία κοντινή τουαλέτα προκειμένου να απενεργοποιήσει τον μηχανισμό. Το φθινόπωρο του 1943 ο Κλούγκε βρισκόταν πια πολύ κοντά στην ένταξή του στον κύκλο των συνωμοτών. Ο Τρέ­ σκοβ τον έπεισε μάλιστα να εκμεταλλ ευ θ εί ένα τα ξίδ ι που θα έκανε στο Βερολίνο και να συναντήσει κρυφά τον Μπεκ και τον Γκαίρντελερ, οι οποίοι προορίζονταν να αναλάβουν τα ηνία τη ς χώρας σε περίπτωση ανατροπής του Χίτλερ. Ο Κλούγκε εντυπωσιάστη­ κε από τον παλαιό αρχηγό του Γενικού Επιτελείου και δήλωσε ό τι θα στήριζε το εγχείρημα. Το πάθος του όμως για την τα χύτητα ήταν γνωστό. Κάθε φορά που πραγματοποιούσε τις επισκέψειςαστραπές τις οποίες σ υνήθιζε στο μέ­ τωπο, ζητούσε πάντα από το ν οδηγό του να τρέχει. Ετσι υπήρξε υπεύθυνος της αναβολής και αυτού του πραξικο­ πήματος, όταν υπέστη α υτο κινη τικό α­ τύχημα έπ ειτα από λίγες ημέρες και τραυματίστηκε σοβαρά. Στα τέλη του 1943 ο Τρέσκοβ προ­ σπάθησε να π ετύχει μια μετάθεση στο επ ιτελείο της Ομάδας Στρατιών «Νό­ τος», προκειμένου να πείσει το ν δ ιο ι­ κητή της, στρατάρχη Εριχ φον Μανστάιν, να σ υντα χθεί με τους συνωμό­ τες. Ο φον Μανστάιν όμως δεν είχε πο­ τέ α ντιπ ολιτευτικές διαθέσ εις, εκτός από τις περιόδους που δεν σημείωνε κάποιες στρατιω τικές επ ιτυχίες. Ετσι δεν αποφάσισε ποτέ να λάβει μέρος οε τέτο ια σχέδια και απέρριψε τη μ ετά θ ε­ ση του Τρέσκοβ, λέγοντας πως μπορεί ο αξιω ματικός αυτός να ήταν ικανότα­ τος επαγγελματίας, αλλά του έλειπ ε ο εθνικοσοσιαλιστικός ζήλος. Η αναφο­ ρά αυτή εξουδετέρω σε το ν Τρέσκοβ, ο οποίος μ ετα τέθ η κε στη συνέχεια σε μία μάχιμη μονάδα του Ανατολικού Μ ε­ τώπου και έπαψε να βρίσκεται στις επι­ τε λ ικ ές θέσ εις που θα του επέτρεπαν να οργανώσει τη δολοφονία του Χ ίτ­ λερ. Πριν μ ετα τεθ εί, όμως, πρόλαβε να επιχειρήσει άλλες τρ εις απόπειρες. Στην πρώτη από αυτές ο υποστράτη­ γος Χ έλμουτ Στιφ συγκέντρωσε μυστι­ κά μια μεγάλη ποσότητα εκρηκτικώ ν και με τη βοήθεια δύο άλλων αξιωματι­ κών τα έθαψ ε σε ένα σημείο του περι­ βόλου του αρχηγείου του Χ ίτλερ στο Ράστενμπουργκ, μέχρι να έ λ θ ε ι η ώρα να τα χρησιμοποιήσει. Τα εκρ η κτικά εξερράγησαν από άγνωστη αιτία, προκαλώντας αναστάτωση στη φρουρά των SS και την αύξηση των μέτρων ασφαλείας. Στα τέλη Νοεμβρίου 1943 ο Χ ίτλερ

επ ρόκειτο να επ ισ κεφ θεί μία έκθεση στρατιωτικών στολών, όπου θα του ε­ πιδεικνύονταν τα νέα υποδείγματα με τα οποία θα εφ οδιαζόταν ο Στρατός. Είχαν ετο ιμ α σ τεί πολλές δ ιαφ ο ρ ετικές παραλλαγές και ο ίδιος είχε εκφράσει τη θέλησή του να επ ιλέξει προσωπικά τα υποδείγματα για τη μαζική παραγω­ γή. Ενας από τους αξιω ματικούς που θα φορούσαν τις νέες στολές, ήταν ο λοχαγός Αξελ φον ντεμ ΜπούσεΣτράιτχορστ, μέλος του στενού κύ­ κλου των συνωμοτών του Τρέσκοβ. Ο Μπούσε αποσυναρμολόγησε μία γερ­ μανική χειροβομβίδα και με την εκρη­ κτική ύλη τη ς κατασκεύασε μία μικρή αυτοσχέδια βόμβα με πυροκροτητή τεσσάρων δευτερολέπτω ν, την οποία θα έφ ερ ε στην τσέπη της χλαίνης που θα φορούσε. Σκόπευε, αμέσως μόλις εμφανιζόταν ο Χ ίτλερ κοντά του, να απασφαλίσει τον πυροκροτητή και να πέσει πάνω στο θύμα του αγκαλιάζοντάς το και παρασύροντάς το στον θ ά ­ νατο. Η έκθεση, όμως, γινόταν μέσα σε ένα βαγόνι τραίνου, το οποίο βομβαρ­ δίστηκε από συμμαχικά αεροπλάνα και η εκδήλωση ακυρώθηκε. Ο φον ντεμ Μπούσε είχε προετοιμάσει σχολαστικά τη θυσία του, ήταν βέβαιος για τον ε­ αυτό του και δεν υπολόγιζε τις συνέ­ πειες προκειμένου να λυτρώ σει τη Γερ­ μανία. Μ ερικές εβδομάδες αργότερα τραυματίστηκε σοβαρά στο μέτωπο. Μια δεύ τερη απόπειρα δολοφονίας του Χ ίτλερ με το ν ίδιο ακριβώς τρόπο και στην ίδια έκθεση είχε προγραμμα­ τισ τεί και κατά τη δεύτερη εβδομάδα του Φεβρουάριου του 1944, όταν τα υ­ ποδείγματα των νέων στολών ήταν και πάλι έτοιμα για επίδειξη. Αυτή τη φορά βομβιστής α υτοκτονίας θα ήταν ο υπολοχαγός Εβαλντ Χάινριχ φον ΚλάιστΣμέντσιν, του οποίου ο πατέρας ήταν παλαιός πολέμιος του ναζιστικού κα­ θεστώ τος και είχε μόλις σωθεί κατά τη «Νύκτα των Μεγάλων Μαχαιριών». Σε αναμονή τη ς ενέργειας του Κλάιστ, οι συνωμότες τέθ η κα ν σε συναγερμό από το Ανατολικό Μέτωπο μέχρι το «Τείχος του Ατλαντικού», περιμένοντας το κωδικοποιημένο σύνθημα που θα ανακοίνωνε τον θάνατο του φύρερ. Την τελ ευ τα ία στιγμή όμως, για λόγους που δεν έγιναν γνωστοί, ο Χ ίτλερ δ ιέ­ τα ξε τη ν αναβολή της επίδειξης. Τον Μ άρτιο του 1944 ο λοχαγός Εμπερχαρντ φον Μπράιντενμπουχ, υ­ πασπιστής του στρατάρχη Ερνστ Μπούς (νέου διοικητή της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο»), ενημέρω σε τον Τρέσκοβ ό τι επ ρόκειτο να παραστεί σε μία επ ιτελική ενημέρωση στο Μπερχτεσγκάντεν. Δήλωσε μάλιστα ό τι ήταν αποφασισμένος να σκοτώσει το ν Χ ίτ­ λερ, αδιαφορώντας για το ν βέβαιο θ ά ­ νατό του στη συνέχεια από τους φρου-

μέσα αηό ένα ξεχωριστό περιοδικό!

I ■ L ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ1 • ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ

Το όνειδος του ευρωπαϊκού πολιτισμού • ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ «ΠΤΗΣΗΣ 19»

Εξαφάνιση αμερικανικών βομβαρδιστικών στο «Τρίγωνο των Βερμούδων» • ΤΟ ΑΝΤΙ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1967

Η πρώτη απόπειρα ανατροπής της Χούντας • Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΟΥ «ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΠΕΛΓΚΡΑΝΟ»

Μια δραματική στιγμή του Πολέμου των Φώκλαντς • ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞΙ (1922)

Η κάθαρση της μικρασιατικής καταστροφής • ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ

Εθνικός ευεργέτης ή επιτήδειος κερδοσκόπος; • ΟΙ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

Η παρακμή του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού • ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Η δημοκρατική προπαγάνδα στη Σιένα (14ος αι.)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ρούς των SS. Ο Τρέσκοβ π ρότεινε να του δώσει εκρηκτική ύλη, όμως ο φον Μπράιντενμπουχ επ έμεινε πως θα χρησιμοποι­ ούσε το πιστόλι του, επειδή πίστευε πως ήταν δεινός σκοπευτής. Την ημέρα της σύσκεψης, στις 11 Μαρτίου 1944, ο Μπούς και η συνοδεία του έφθασαν στο αρχηγείο του Χίτλερ, όπου συνάντησαν αρκετούς άλλους στρατάρχες και στρα­ τηγούς να περιμένουν. Στη συνέχεια εισήλθαν στην αίθουσα συσκέψεων κατά σειρά βαθμού. Ο φον Μπράιντενμπουχ ήταν τελευτα ίο ς, ως ο πλέον χαμηλό­ βαθμος. Τη στιγμή που επεχείρησε να εισέλθει, ένας ταγματάρχης των SS τον κράτησε έξω. Ο στρατάρχης Μπούς δια-

r *

σία, ένα αμερικανικό μαχητικό πολυβόλησε τη φάλαγγά του και ο ίδιος τραυμα­ τίσ τη κε σοβαρά, χάνοντας το αριστερό μάτι, το δεξί χέρι και δύο δάκτυλα του α­ ριστερού χεριού. Παρόλα αυτά ανάρρωσε γρήγορα, επ ιδεικνύοντας φοβερή θ έ ­ ληση τη ν οποία αποφάσισε να αφιερώ σει στο εξής στην προσπάθεια ανατροπής του Χίτλερ. Το εντυπωσιακό παρουσιαστικό του Στάουφενμπεργκ, σε συνδυασμό με τα εμφανή βαριά τραύματά του, τού εξα­ σφάλισαν καταρχάς μία επίζηλη θέση ε ­ πιτελάρχη στο Γενικό Γραφείο Στρατού, υπό τον στρατηγό Φρίντριχ Ολμπριχτ. Ο τελ ευ τα ίο ς ήταν εκείνος που «στρατο­

— t ' " f f ! . ■ ·

'* ·

'

.....

Η εκ δ ίκ η σ η το υ Χ ίτλ ε ρ για τη ν απ όπ ειρα δολο φ ο νία ς το υ το ν Ιο ύ λ ιο το υ 1944. Ενας από το υ ς σ υ λ λ η φ 9 έ ν τε ς ή τα ν και ο σ τρ α τά ρ χ η ς φ ον Β ιτσ λ έμ π εν , ο οπ οίος προσήχ&η ενώ πιον το υ Λ α ϊκο ύ Δ ικ α σ τη ρ ίο υ και υ π έσ τη ε ξ ε υ τε λ ισ τικ ή μ ετα χ είρ ισ η , πριν α π α γ χ ο ν ισ τεί σ τις 8 Α υ γο ύ σ το υ 1944.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

No 136

μαρτυρήθηκε λέγοντας ό τι επρόκειτο για στενό συνεργάτη του, αλλά ο ταγμα­ τάρχης επ έμεινε στην εξαίρεση του φον Μπράιντενμπουχ δηλώνοντας ό τι αυτό αποτελούσε πάγια εντολή του Χίτλερ. Κατά τις επόμενες ώρες ο λοχαγός περίμενε στον προθάλαμο, με την τρομερή αγωνία πως το εγχείρημά του είχε αποκαλυφθεί. Τελικά όμως έφ υγε από το Μ π ερχτεσγκάντεν σώος. Η Μοίρα για μια ακόμη φορά έσωσε τον Χ ίτλερ από έναν επίδοξο δολοφόνο.

30

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «W ALKÜRE» Με την απομάκρυνση του Τρέσκοβ από τον κομβικό ρόλο του στην αντιχιτλερική συνωμοσία, αυτή βρήκε έναν νέο ηγέτη στο πρόσωπο του 36χρονου συ­ νταγματάρχη κόμη Κλάους Σενκ φον Στάουφενμπεργκ. Δεν χρειαζόταν παρά να δ ει κάποιος αυτόν τον αξιωματικό, για να διαπιστώσει πόσο βαρύ τίμημα είχε πληρώσει για λογαριασμό του Χίτλερ. Την εποχή που υπηρετούσε στην Τυνη­

λόγησε» τυπικά το ν Στάουφενμπεργκ στη γερμανική αντίσταση και το ν έφ ερ ε σε επαφή με εμπλεκόμενους στη συνω­ μοσία. Επειτα από τη μετάθεση του Τρέ­ σκοβ σε μάχιμη μονάδα, ο Στάουφενμπεργκ ήταν στο εξής αυτό που ο θ είο ς του, κόμης Ούξκουλ, αποκαλούσε «το δάκτυλο στη σκανδάλη». Ενας από τους βασικούς στόχους του Ολμπριχτ, ήταν να αποκτήσει με κάποιον τρόπο τον έ ­ λεγχο του Στρατού Αναπλήρωσης, του σχηματισμού που είχε αναλάβει τη στρατολόγηση, την εκπαίδευση και τη δ ιά θ ε­ ση των εφ εδρειώ ν του Ράιχ. Η δύναμη αυτή ανερχόταν σε ένα εκατομμύριο άν­ δρες ή περισσότερο (σε μερικές περιό­ δους). Χάρη στην επιρροή του Ολμπριχτ, η αντίσταση κατόρθωσε να τοπ οθετήσ ει έναν δικό τη ς άνθρωπο σε μια καίρια θ έ ­ ση, από όπου θα μπορούσε να αποκτηθεί ο έλεγχος των δυνάμεων του Στρατού Αναπλήρωσης για τη στήριξη ενός πραξι­ κοπήματος. Ο διοικητής του Στρατού Αναπλήρωσης, στρατηγός Εριχ Φρομ, ε ί­ χε επ ιφ ορτισ θεί επίσης από το κα θε­

στώς με τη ν επέμβαση των δυνάμεών του σε περίπτωση ύπαρξης εσωτερικού κινδύνου. Το σχέδιο αυτό είχε την κωδική ονομασία «Walküre» («Βαλκυρία») και στόχευε στην εξουδετέρω ση πιθανών συνωμοτών στις τά ξεις των Ενόπλων Δυ­ νάμεων. Ο Ολμπριχτ και οι συνεργάτες του επεδίωξαν να εκμ ετα λλευθ ο ύ ν τα σχέδια της επιχείρησης «Walküre» για να εξου­ δετερώ σουν τον κομματικό μηχανισμό (και κυρίως τα SS και τη ν Gestapo) σε πε­ ρίπτωση πραξικοπήματος. Το αποφασι­ σ τικότερο βήμα προς αυτή την κα τεύ ­ θυνση έγινε τη ν 1η Ιουνίου 1944, όταν ο Στάουφενμπεργκ κατόρθωσε να διεισδύσει στον στενό κύκλο των επιτελών του Χίτλερ, διοριζόμενος ως επ ιτελάρ­ χης του Στρατού Αναπλήρωσης, με έδρα το Βερολίνο. Ο προϊστάμενός του, στρα­ τηγός Φρομ, ήταν ένας ευτραφ ής γρα­ φειοκράτης, που προτιμούσε να μη δια­ κινδυνεύ ει τη σταδιοδρομία του και να περιμένει να δ ει προς τα πού έκλινε η πλάστιγγα πριν λάβει θέση. Ο Στάουφενμπεργκ μπορούσε πλέον να συμμετέχει συχνά σε συσκέψεις υπό τον Χίτλερ, όπου παρουσίαζε στοιχεία για τη ν πρόοδο τη ς προετοιμασίας νέων μεραρχιών οι οποίες επ ρόκειτο να εμπλακούν στη μάχη. Επειτα από την από­ βαση των Συμμάχων στη Γαλλία, στις 6 Ιουνίου, και τη μεγάλη επίθεση που εξα­ πέλυσαν οι Σ οβιετικοί στο Ανατολικό Μ έ­ τωπο στις 22 του μήνα, η ανάγκη οργά­ νωσης των 15 νέων μεραρχιών που είχε ζητήσει ο Χ ίτλερ ήταν αυξημένη. Ο Στάουφενμπεργκ είχε την πρώτη συνάντησή του με το ν φύρερ στις 7 Ιουνίου, την ε­ πομένη τη ς απόβασης στη Νορμανδία. Η αηδία που ένιωσε για το ν κύκλο των συ­ νεργατών του Χ ίτλερ, μετριάσ θηκε κά­ πως από το γεγονός ό τι δεν του έγινε σωματική έρευνα κατά τη ν είσοδό του στην αίθουσα συσκέψεων. Κανένας δεν σ κέφ θηκε να ανοίξει το ν χαρτοφύλακά του και αυτό έκανε τον Στάουφενμπεργκ να ελπίζει πως θα μπορούσε να εισ έλθ ει την επόμενη φορά με μία βόμβα μέσα σε αυτόν, αφού το τραυματισμένο χέρι του δεν εγγυάτο την επιτυχή χρήση του πι­ στολιού. Ο υποστράτηγος Στιφ ανέλαβε να προμηθεύσει τα κατάλληλα εκρηκτικά. Στις αρχές Ιουλίου η ομάδα των συνωμο­ τών κα τέληξε στην απόφαση πως η βόμ­ βα θα έπρεπε να εκραγεί όταν ο Χ ίτλερ και ο Χίμλερ ήταν ταυτόχρονα παρόντες, για να απ οκεφαλιστεί αποτελεσματικά το ναζιστικό καθεστώς και να αποφευ­ χ θ εί η σκληρή αντίδραση των Waffen SS. Η πρώτη ευκαιρία για τη δολοφονία πα­ ρουσιάστηκε για τον Στάουφενμπεργκ σε μία σύσκεψη στις 6 Ιουλίου 1944 στο Μπέργκχοφ (η κατοικία του φύρερ στο Μπερχτεσγκάντεν), οπότε ήταν έτοιμος με τη βόμβα στον χαρτοφύλακά του. Για

Μ ία ώρα μ ε τ ά τη ν έκ ρ η ξη τη ς 20ής Ιο υ λ ίο υ 1944, ο Χ ίτλ ερ β α δ ίζ ει α νά μ εσ α σ το υ ς ε π ιτε λ ε ίς το υ σ το α ρ χ η γ είο το υ σ το Ρ ά σ τενμ π ο υ ρ γκ . Δ ε ξ ιά δ ια κ ρ ίν ετα ι ο σ τρ α τη γ ό ς Α λ φ ρ εν τ Γιόντλ, μ ε επ ίδ εσ μ ο σ το κ εφ ά λι.

Λόγω κακού συντονισμού και της αναποφασιστικότητας του στρατηγού Ολμπριχτ και άλλων συνωμοτών, το πρα­ ξικόπημα απέτυχε παταγωδώς στο Βερο­ λίνο. Η εκδίκηση του Χ ίτλερ και των συ­ νεργατώ ν του ήταν αναμενόμενο να ε ί­ ναι βίαιη και χωρίς όρια. Κατά τους μήνες που ακολούθησαν μέχρι τη ν πτώση του Γ’ Ράιχ, περισσότεροι από 1.600 άνθρω­ ποι (μεταξύ αυτών ο Στάουφενμπεργκ, ο Ολμπριχτ, ο Στιφ, ο Γκαίρντελερ και ο Βιτσλέμπεν) εκτελέσ τη κα ν από το ναζιστικό καθεστώς με την κατηγορία της συμ­ μετοχής στη συνωμοσία τη ς 20ής Ιουλί­ ου 1944, αλλά και για προηγούμενες από­ πειρες. Η τάση των Γερμανών να τηρούν λεπ τομερή στοιχεία για κάθε έργο τους, λειτούρ γησ ε καταστροφικά σε βάρος του αντιναζιστικού κινήματος, όταν πο­ λύτιμα αρχεία με εμπλεκόμενους ή συμπαθούντες έπεσαν στα χέρια της Gestapo στις 22 Σεπτεμβρίου 1944. Η βομβιστική ενέργεια τη ς 20ής Ιου­ λίου 1944 ήταν η μόνη που έφ θασε τόσο κοντά στον στόχο τη ς εξόντωσης του Χ ίτλερ και η τελ ευ τα ία μέχρι το ν θάνατό του, το ν Απρίλιο το 1945. Οφειλόταν, ά­ ραγε, η σωτηρία του Χ ίτλερ από τόσες δεκά δες απόπειρες δολοφονίας σε πα­ ρέμβαση τη ς Θείας Πρόνοιας, όπως ι­ σχυριζόταν ο ίδιος, προκειμένου να του επιτραπεί να ολοκληρώσει τη ν αποστολή του; Το πιθανότερο είναι πως όχι και η ε ­ ξήγηση των επανειλημμένων αποτυχιών μπορεί να αναζητηθεί σε απλούστερους λόγους. Ο κυριότερος από αυτούς είναι το γεγονός ό τι οι άνθρωποι που επεδίωξαν να ανατρέψ ουν ή να δολοφονήσουν τον Χίτλερ, δεν ήταν επαναστάτες ή αδί­

στακτοι δολοφόνοι. Οι περισσότεροι ή­ ταν πρόσωπα βαθιά θρησκευόμενα και αυτό πιθανώς αποτελούσε εμπόδιο στην προσπάθειά τους να γκρεμίσουν το σκληρό καθεστώς. Οι πράξεις βίας οι ο­ ποίες είναι απαραίτητες για τη ν εξουδετέρωση ενός τέτο ιο υ καθεστώ τος, απαι­ τούν συχνά ανθρώπους το ίδιο αδίστα­ κτους με εκείνους που θ έλο υ ν να ανα­ τρέψουν, πράγμα το οποίο δεν συνέβαινε σε καμία περίπτωση με τους Γερμα­ νούς οι οποίοι αντιστάθηκαν στους Εθνικοσοσιαλιστές. Ξ3

Β ΙΒ ΛΙΟ ΓΡΑ Φ ΙΑ (1) M . B aig en t & R. Leigh: Μ Υ Σ Τ ΙΚ Η ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΑ , Ε κ δ ό σ εις A nubis, 2007. (2) J. D u ffy & V. R icci: TARGET HITLER, Praeger, 1992. (3) J. Fest: PLOTTING HITLER ’S DEATH, O w l Books, 1997. (4) P. G alante: O PERATION VALKYRIE, C o o p e r S q u a re Press,

2002. (5) P. H offm an n : HITLER'S PERSO NAL SECURITY, D a C apo Press, 2000. (6) I. Kershaw : ΧΙΤΛΕΡ: Υ Β Ρ ΙΣ 18891936, S cripta, 2002. (7) I. Kershaw : ΧΙΤΛΕΡ: Ν Ε Μ Ε Σ ΙΣ 1937-1945, S cripta, 2002. (8) THE CENTER O F THE WEB, TimeL ife Books, 1990.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

άγνωστους λόγους δεν προχώρησε στο κτύπημα. Στις 11 Ιουλίου ήταν και πάλι παρών στο Μπέργκχοφ, αλλά η απουσία του Χίμλερ τον απέτρεψε. Δύο ημέρες αργότερα ο Χ ίτλερ μετακίνησε το αρχη­ γείο του στο Ράστενμπουργκ τη ς Ανατο­ λικής Πρωσίας. Η κίνηση προκάλεσε έκ ­ πληξη, επειδή την εποχή εκείνη οι Σοβιε­ τικο ί πλησίαζαν απειλητικά στην περιο­ χή. Στις 15 Ιουλίου ο Στάουφενμπεργκ ή ­ ταν και πάλι έτοιμος σε επ ιτελική σύσκε­ ψη, αλλά ο Χίμλερ απούσιαζε και η βομβιστική ενέργεια αναβλήθηκε. Στο μεταξύ τα πράγματα έδειχναν να εξελίσ σονται δυσμενώς για τη γερμανική αντίσταση. Στις 16 Ιουλίου αποστρατεύθ η κε ο στρατηγός Α λεξάντερ φον Φαλκενχάουζεν, στρατιω τικός διοικητής της βόρειας Γαλλίας και του Βελγίου και έν ­ θερμ ος υποστηρικτής της συνωμοσίας. Στις 17 του μήνα τραυματίστηκε σοβαρά στη Γαλλία από πολυβολισμό βρετανικού αεροσκάφους ο στρατάρχης Ερβιν Ρόμμελ, ο οποίος, αν και δεν ήταν άμεσα αναμεμιγμένος στη συνωμοσία, ελπιζόταν ότι θα στήριζε το πραξικόπημα. Στις 18 Ιουλίου ο Στάουφενμπεργκ πληροφορήθ η κε ότι η Gestapo σχεδίαζε να συλλάβει τον Δρα Γκαίρντελερ. Αυτό θα αποτελούσε θανάσιμο πλήγμα για την αντίσ τα ­ ση. Συνεπώς, η απόπειρα δολοφονίας του Χ ίτλερ έπρεπε να υλοποιηθεί άμεσα, χωρίς άλλη καθυστέρηση. Τελικά την Πέμπτη, 20 Ιουλίου 1944, ο Στάουφενμπεργκ συμμετείχε σε σύσκε­ ψη στο Ράστενμπουργκ παρόντος του Χ ίτλερ και τουλάχιστον 20 ακόμη αξιω­ ματικών. Κάποια στιγμή, έχοντας ενεργο­ ποιήσει το ν πυροκροτητή και το π ο θ ετή ­ σει το ν χαρτοφύλακα κάτω από το δρύι­ νο τραπέζι, όσο εγγύ τερ α προς το ν Χ ίτ­ λερ ήταν δυνατό, προφασίστηκε μία δ ι­ καιολογία για να εξ έλ θ ε ι από την α ίθ ο υ ­ σα. Τη θέση του στο τραπέζι κατέλαβε ο συνταγματάρχης Μπραντ, ο οποίος, ε ­ πειδή ενοχλήθηκε από το ν χαρτοφύλα­ κα, τον μετακίνησ ε σε ένα σημείο μακρύτερα από το ν Χ ίτλερ. Η έκρηξη που ση­ μειώθηκε στις 12.42 ήταν τρομερή, αλλά η ξύλινη κατασκευή της αίθουσας και η ύπαρξη αρκετών παραθύρων μείωσαν το μ έγεθος της καταστροφής. Ο Χ ίτλερ έ ­ πεσε αναίσθητος με τα μαλλιά του καψα­ λισμένα, τα ρούχα σχισμένα, τα τύμπανα των αυτιών να έχουν διαρραγεί και δεκά ­ δες επιπόλαια τραύματα από κομμάτια ξύλου. Ο στενογράφος του, Χάινριχ Μπέργκερ, έχασε και τα δύο του πόδια κα ιπ έθανε λίγο αργότερα. Ο υπασπιστής του, στρατηγός Σμούντ, έχασε ένα πόδι κα ιπ έθανε στο νοσοκομείο τη ν 1η Οκτω­ βρίου 1944. Ο πτέραρχος Κόρτεν και ο συνταγματάρχης Μπραντ υπέκυψαν επί­ σης στα τραύματά τους. Ο ίδιος ο Χ ίτλερ όμως ήταν ζωντανός και απομακρύνθη­ κε σε ασφαλές μέρος από τον στρατάρ­ χη Κ άιτελ και άλλους υπασπιστές του.

31

Η ΠΡΟΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΑΙΑΙ

Το χάομα vooiponiac που χώριζε ιον ραγδαία αναπιυοοόμενο βιομηχανικό Βορρά από ιον ήουχο γεωργικό Νόιο ίων Ηνωμένων Πολιιειών me Αμερική?, δεν καιέοιη δυνατό να γειρυρωθεί καιά ιις δεκαετίες me συνύπαρξής iouc οτους κόλπους me Ενωοης. Τα τελευταία χρόνια πριν από τον πόλεμο απλώς ανέχονταν οι μεν τους δε. Τον Δεκέμβριο του 1860 η Νότια Καρολίνα αποοχίοθηκε από την Ενωοη, ακολουθούμενη αργότερα από δέκα ακόμα Πολιτείες του Νότου. Ο Βορράς δεν επρόκειτο να μείνει απαθής. Αυτό που θα επακολουθούοε ήταν μάλλον αναπόφευκτο. Είχε ωθάοει η ώρα να μιλήοουν τα όπλα...

Οι Νόιιοι επικρατούν οιην πρώιη ούνκρουοη ίου Αμερικάνικοι) Εμιρυϋίου ΘΟΑΟΡΗΣ Η . ΓΑΛΑΝΗΣ - ΓΟ ΡΓΟ ΑΙΤΣΑΣ

I Α . ι ί

νίκη του ρεπουμπλικανού υπο­ ψηφίου, Αβραάμ Λίνκολν, στις ε ­ κλογές το υ Νοεμβρίου του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

· No 136

Η

34

1860, ή τα ν «η σταγόνα που ξ ε ­ χείλισ ε το ποτήρι» στις σχέσεις του Βορρά με το ν Ν ότο των Ηνωμένων Π ολιτειώ ν της Αμερικής. Κυρίαρχο σ ύν­ θημα τη ς εκσ τρ α τεία ς το υ νέου προέ­ δρου ή τα ν η χειραφ έτησ η των μαύρων δούλων του Νότου. Ο Βορράς, έχοντας ήδη πραγματοποιήσει τη δική το υ βιο­ μηχανική επανάσταση, είχε μικρότερη ανάγκη από τα εργα τικά χέρια των δ ο ύ ­ λων, αφού ήτα ν και ο κύριος αποδέκτης των κυμάτων των Ευρωπαίων μ ετα να ­ στών που σ υνέρρεαν κατά χ ιλιά δ ες στα λιμάνια του. Ο δούλος ερ γά της σιγά-σιγά παραχωρούσε τη θ έσ η του στον β ιο­ μηχανικό εργάτη. Στον Νότο, όμως, η κα λλιέργεια τη ς γης εξακο λο υθ ο ύσ ε να είνα ι η κύρια πηγή πλούτου και στήριζε Γόμος Τζάκσον. Η α νδ ρ εία κα ι η τη ν αργά αλλά σ ταθερά αναπτυσσόμε­ νη αστική τάξη. Η βιομηχανική επανά­ α π ο φ α σ ισ τικ ό τη τα π ροσω π οπ οιημένες. σταση δεν είχε φ θάσ ει στον Νότο της Α μερικής, όπου το σύστημα τη ς δ ο υ λ εί­ Ο Λίνκολν δ εν επ ρ ό κειτο να αναγνω­ ας, αν και παρωχημένο, εξακολουθούσ ε ρίσει σ τις ν ό τιες Π ο λ ιτείες το δικαίωμα να είνα ι το κυρίαρχο σύστημα παραγω­ να αποχωρήσουν και ή ταν αποφασισμέ­ γής. Οπως ή ταν επόμενο, οι Ν ότιοι δεν νος να δια τη ρ ή σ ει τη ν Ενωση με κάθε είδα ν με καλό μάτι τη ν εκλογή Λίνκολν θυσία. Αρωγοί του υπήρξαν κυρίως οι και θεώ ρησαν τις εξα γ γ ελ ίες του περί ο ικονομικοί και π ο λιτικο ί κύκλοι του χειραφ έτη σ ης των μαύρων δούλων ως Βορρά, οι οποίοι, αν και δεν έτρ εφ α ν ι­ απροκάλυπτη επ ίθεση στην οικονομία δ ια ίτερ η συμπ άθεια για το υ ς μαύρους των Π ολιτειώ ν το υ ς και στον τρόπο ζω­ συμπ ολίτες τους, έβλεπαν τη ν κατάρ­ ής τους. Μ ερ ικές η μ έρ ες αργότερα, το ν γηση τη ς δο υ λεία ς ως ένα καίριο κτύπη­ Δ εκέμβριο, η Ν ότια Καρολίνα άσκησε το μα στην οικονομία το υ Νότου και, α υ το ­ σ υντα γμα τικό τη ς δικαίωμα και έγ ιν ε η νόητα, ως μια μοναδική ευ κα ιρία να τη πρώτη Π ολιτεία του Νότου που απεχώ- χειραγωγήσουν. Σε κά θε περίπτωση, τα ρησε από τη ν Ενωση. Στις αρχές Ιανουα«γεράκια» τη ς Ο υάσιγκτον δεν σκόπευ­ ρίου του 1861 αποσχίσθηκε ο Μισισιπής, αν να α νεχθ ο ύν για πολύ ακόμα τη ν αρι­ ακολουθούμ ενος από τη Φλόριντα και σ τοκρατία το υ Νότου, η οποία από κάθε τη ν Αλαμπάμα. Οι ε ξ ελ ίξε ις στη συνέ­ άποψη αποτελούσε τη ν ιστορική φ υσ ι­ χεια υπήρξαν ραγδαίες. Σταδιακά αποκή ηγεσία του λαού του. Μ έλος α υτής σχίσθηκαν από την Ενωση 11 Π ο λιτείες , τη ς αρ ισ τοκρατίας, εξάλλου, υπήρξε και ο ι οποίες συνασπίσθηκαν, δημιουργώ ­ ο Τζώρτζ Ουάσιγκτον, η γ έτη ς τη ς Α με­ ντα ς τη Συνομοσπονδία των Π ολιτειώ ν ρικανικής Επανάστασης και πρώτος τη ς Α μερικής με πρόεδρο το ν βετεράνο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Αν στρατιω τικό και π ολιτικό Τ ζέφερσον στα παραπάνω συνυπολογισθεί και η Ν τέιβις. από δ ε κ α ε τίε ς κα λλιερ γο ύμενη καχυπο­ ψία και αντιπ άθεια μεταξύ των κοινω­ νιών του Βορρά και του Νότου, γ ίν ετα ι εύκολα αντιληπ τό ό τι τα πράγματα ω­ θ ο ύ ντο στο απροχώρητο. Σ τις 13 Απριλίου 1861 στο οχυρό Σάμτερ, στην είσοδο του λιμανιού του Τσάρλεστον, πρω τεύουσας τη ς Νότιας Καρολίνας, γράφ ηκε το πρώτο κ εφ ά ­ λαιο του φοβερού εκείνο υ πολέμου, ό­ τα ν η Ν ότια πολιτοφ υλακή ανάγκασε σε παράδοση τη Β όρεια φρουρά του οχυ­ ρού με τη χρήση των παράκτιων πυρο­ βόλων τη ς πόλης. Η σύγκρουση είχε πλέον κα τα σ τεί αναπόφευκτη και οι ψύ­ χρ α ιμες φωνές σε Βορρά και Ν ότο πα­ ραμερίστηκαν. Σ τις 15 Απριλίου ο πρόε­ Ο τα ξία ρ χ ο ς Μ πη από τη ν Α λαμπάμα. Θ υ σ ιά σ τη κ ε για τη ν π ατρ ίδ α το υ . δρος Λίνκολν κάλεσε στα όπλα 75.000 ε ­

θ ελ ο ν τές για θ η τε ία τριώ ν μηνών. Τον λόγο στη σ υνέχεια θ α είχαν τα όπλα και μόνον αυτά...

ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗ Β ΙΡΤΖΙΝ ΙΑ Σ τις 23 Μαϊου 1861 ο λαός τη ς Βιρτζίνια ψ ήφισε τη ν απόσχιση από την Ενωση. Την επομένη δέκα χιλιά δ ες Βό­ ρ ειο ι σ τρατιώ τες διέβησαν το ν ποταμό Π οτόμακ και εισ έβαλαν στα εδάφη της Π ολιτείας, καταλαμβάνοντας αμαχητί τη ν παραποτάμια πόλη Α λεξάνδρεια. Τέσσερις η μ έρ ες αργότερα ανέλαβε τη διοίκηση τη ς Σ τρατιάς τη ς Β ο ρ ειο δ υ τι­ κής Β ιρτζίνια, όπως ονομάστηκε αρχικά ο σ τρατός εισβολής των Βορείων, ο τα ­ ξίαρχος Ιρβιν Μακ Ν τάουελ από το Οχάιο, β ετερ ά νο ς του πολέμου του Μ ε­ ξικού. Σ τις 29 Μαϊου το Ρίτσμοντ, πρω­ τεύο υ σ α τη ς Β ιρτζίνια, ανακηρύχθηκε επίσημα πρωτεύουσα ολόκληρης της Συνομοσπονδίας και τα υτόχρ ονα κα τέ­ στη ο πιο λογικός στόχος του Μακ Ντά­ ουελ, αφού απείχε μόλις 160 χιλιόμετρα από τη ν Ουάσιγκτον. Πρώτο μέλημα του Μακ Ν τάουελ, όμως, ή τα ν η σ υγκρότη­ ση ενός μεγάλου και κατά το δυνατόν εκπ αιδευμένου σ τρ α τεύ μ α το ς το οποίο θ α ανελάμβανε τη ν επίθεση κατά των α­ νταρτών. Σ τις 29 Ιουνίου ο ίδιος παρου­ σίασε το σχέδιό του στον Λίνκολν και στον γηρα ιό αρχιστράτηγο Γουίφιλντ Σκοτ. Εάν επ ρ όκειτο να κινη θ ο ύν ενα­ ν τίο ν του Ρίτσμοντ, έπρεπε να κινη­ θ ο ύ ν με άλματα. Για το ν λόγο α υτό επελέγη ως πρώτος στόχος ο ζωτικής, για το υ ς Ν ότιους, σημασίας σιδηροδρομι­ κός κόμβος του Μανάσας, 48 χλμ. μόνο από τη ν Ουάσιγκτον. Στο συγκεκριμένο σ ημείο είχε σ υγκεντρ ω θεί και ο στρα­ τό ς τω ν Νοτίων υπό τη διοίκηση του ταξίαρχου Πιέρ Μπορεγκάρντ, διοικητή τη ς πολιτοφ υλακής του Τσάρλεστον κα­ τά τη διά ρ κεια των γεγονότω ν του οχυ­ ρού Σάμτερ. Η θέσ η ή ταν στρατηγικής σημασίας για το υ ς Ν οτίους, δ ιό τι υπε­ ράσπιζαν το ν σιδηροδρομικό κόμβο και ήτα ν σε θέσ η να επ ιτηρούν και τη γραμ­ μή του ποταμού Ποτόμακ, ο οποίος α­ πείχε 30 χλμ. από το Μανάσας. Τις πρώτες η μ έρ ες το υ Ιουλίου ο Λίνκολν άρχισε να γ ίν ετα ι δ έκ τη ς τη ς α­ νυπομονησίας των πολιτών τη ν Ουάσιγκτον, οι οποίοι απαιτούσαν να αναληφ θ ε ί αμέσως δράση κατά των ανταρτών. Ο πρόεδρος δεχόταν επίσης πίεση και από το γεγονός ό τι από τα μέσα Ιουλίου θα άρχιζαν να λήγουν οι τρ ίμ η νες θ η ­ τ ε ίε ς των εθελοντώ ν που ο ίδιος είχε κα λέσ ει στα όπλα σ τις 15 Απριλίου. Οπως ή ταν φυσικό, η πίεση αυτή μεταφ ερ ό τα ν στον Μακ Ντάουελ. Εκείνος ό­ μως διατηρ ούσ ε σοβαρές επ ιφ υλάξεις για τη σκοπιμότητα μιας τόσο πρόωρης επιχείρησης, αφού γνώ ριζε καλά ό τι το επίπεδο εκπ αίδευσης τω ν ανδρών του

20 0 7 Σχεδίαση χάρτη: Γεωργό Λ ο υ κ ά /Ε κ δ ό σ ε ις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ήταν ακόμα πολύ χαμηλό. Κάποια σ τιγ­ μή, για να διασ κεδάσ ει τις ανησ υχίες του, ο Λίνκολν είπε: «...Μ πορεί οι άνδρες να είνα ι νεο σ ύ λλεκτο ι αλλά και οι α ντά ρ τες είνα ι νεοσ ύλλεκτοι. Και όλοι οι ν εο σ ύ λλεκτο ι μοιάζουν μεταξύ τους». Νωρίς το απόγευμα τη ς 16ης Ιουλίου, μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού, ο Μακ Ν τάουελ, επ ικεφαλής 38.000 ανδρών, ξεκίνη σ ε για να κα τα σ τείλ ει τη ν «ανταρσία». Στις εννέα το 6ράδυ τη ς ί­ διας ημέρας ο Μ πορεγκάρντ ενημ ερώ ­ θηκε, από το δ ίκτυο κατασκόπων που είχαν απλώσει οι Ν ότιοι στον Βορρά, ό τι ο Μακ Ν τάουελ είχε ξεκινή σ ει. Δίχως χρονοτριβή ειδοποίησε το ν στρατηγό Τζόζεφ Τζόνστον, στην κοιλάδα τη ς Σεναντόα, να π ροσ τρέξει για βοήθεια. Ο Τζόνστον, ο οποίος διοικούσε 12.000 άνδρες στην πόλη Γουίντσεστερ, έλα β ε την ειδοποίηση το απόγευμα τη ς 17ης Ιουλίου και έδωσε εντολή για άμεση α­ ναχώρηση. Η Ο υάσιγκτον είχε α ναθ έσ ει τη ν ε ­ πιτήρηση του Τζόνστον στον στρατηγό Ρόμπερτ Πάτερσον, ο οποίος, επ ικεφ α ­ λής 17.000 ανδρών, είχε ως αποστολή την αποτροπή τη ς εξόδου των Νοτίων από τη ν κοιλάδα και, αν ή τα ν δυνατόν, την αποστολή ενισχύσεω ν στον Μακ Ντάουελ. Ο τε λ ευ τα ίο ς σ τήριζε πολλά στην επ ιτυχία της αποστολής του Πά­ τερσον. Αν ο Τζόνστον εγκλω βιζόταν μέ­ σα στην κοιλάδα, ή ταν βέβαιο ό τι η μά­ χη θα δ ιεξαγό τα ν με σημαντικό α ρ ιθ μ η ­ τικό π λεονέκτημα για το υ ς «Γιάνκις», α­ φού οι α ντά ρ τες στο Μανάσας δεν υπερέβαιναν τις 23.000. Αν μάλιστα ο Πά­ τερσον κατόρθω νε να σ τείλ ει και ενισχύσεις, τα πράγματα για το υ ς Βο­ ρ είους θ α ήτα ν ακόμα καλύτερα. Ο 69χρονος στρατηγός, όμως, απέτυχε και στις δύο αποστολές. Από τη φύση του επ ιφ υλακτικός, δεν κρατούσε σ τε­ νή επαφή με τον Τζόνστον, π ροκειμέ­ νου να αποφύγει π ιθανές δυσάρεσ τες εκπ λήξεις. Ε κμ ετα λλευ ό μ ενο ι αυτό το γεγονός, οι Ν ότιοι κινήθ η καν τα χύτα τα προς το Π ιέντμοντ, νο τιο δ υ τικ ά του Γουίντσεστερ, έξω από τη ν κοιλάδα. Στον σταθμό τη ς πόλης α υτής περίμεναν τραίνα για να το υ ς μ ετα φ έρ ο υ ν στο Μανάσας, το οποίο απείχε 55 χλμ. Επρόκ ειτο για τη ν πρώτη φορά στην Ιστορία που χρησ ιμοπ οιήθηκε τραίνο για τη μα­ ζική μεταφ ορά σ τρατευμάτω ν στο πε­ δίο τη ς μάχης. Ο Π άτερσον δεν είχε αν τιλ η φ θ ε ί τίπ οτα από όλη αυτή τη μ ετα ­ κίνηση. Οταν μάλιστα το ιππικό των Νο­ τίων, υπό τον θρ υ λικό Τζεμπ Στούαρτ, πραγματοποίησε υπ οδειγματικά μία πα­ ραπλανητική επίθεση σ τις γραμμές του, βεβαιώ θηκε για την παρουσία του Τζόν­ στον και πίστεψε ό τι επ έκειτο επίθεση. Γι’ αυτό κράτησε ολόκληρο το ν σ τρατό του στην κοιλάδα. Στις 18 Ιουλίου οι Βόρειοι, ύστερα

από μια δύσκολη και κοπιαστική (λόγω τη ς ζέστης) πορεία, κα τέλα βαν το χωριό Σ έντρβιλ, 11 χλμ. βόρεια από το Μανά­ σας. Μαζί το υ ς έφ θ α σ ε και μεγάλος α­ ριθμός πολιτών, οι οποίοι έβλεπαν την επ ερχόμενη μάχη σαν μια καλή ευ κ α ι­ ρία γ ια εκδρομή, απολαμβάνοντας τα υ ­ τόχρονα τη θ έ α του στρατού το υ ς να σ υντρ ίβ ει το υ ς α ντάρ τες. Ο Μακ Ντά­ ο υ ελ γνώ ριζε ό τι ο Μ π ορεγκάρντ είχε π αρατάξει το υ ς άνδρες το υ πίσω από τη ν ασφ άλεια που π ροσέφ ερε η κοίτη ε ­ νός μικρού ποταμού, το υ Μπούλ Ραν, ο οποίος έρ ρ εε ανάμεσα στο Μανάσας και στο Σ έντρβιλ. Για το ν λόγο α υτό δεν σκόπευε να επ ιτε θ ε ί κατά μέτωπο αλλά να το υ ς πλευροκοπήσει. Εδωσε εντολή στον ταξίαρχο Ν τάνιελ Τάιλερ, διοικητή τη ς 1ης Μ εραρχίας με δύναμη 12.795 ανδρών, να συνεχίσ ει τη ν προέλαση προς το ν Μπούλ Ραν, ώστε οι Ν ότιοι να π εισθούν ό τι επ έκειτο μετωπική επ ίθ ε­ ση. Ο ίδιος ξεκίνη σ ε με τη συνοδεία του

για αναγνώριση τη ς δεξιάς πτέρυγας του Μπορεγκάρντ. Ο Τάιλερ συνέχισε τη ν προώθηση και, εντυπω σιασμένος από τη ν ευκολία με τη ν οποία απωθούσε τις προφυλα­ κές των ανταρτώ ν, πίστεψ ε ό τι θ α μπο­ ρούσε να φ θάσ ει στο Μανάσας με περί­ πατο. Αν και είχ ε ρητή εντολή από τον Μακ Ν τάουελ να μην εμπ λακεί σε μάχη, προώθησε ά νδρες και πυροβόλα προ­ σπαθώντας να εκβ ιά σ ει τη διέλευσ η του ποταμού από ένα ρηχό του σημείο, το πέρασμα Μπλάκμπερν. Στην απέναντι ό­ χθη είχαν λάβει θέσ η οι ά νδρες το υ ταξίαρχου Τζέιμς Λ όνγκσ τριτ, οι οποίοι υ­ ποδέχθηκαν το υ ς Β ορείους με σφοδρό πυρ. Υστερα από σύντομη μάχη ο Τάιλερ π είσ θηκε ό τι δεν μπορούσε να κατορθώ σει τίπ οτα και υποχώρησε προς το Σέντρβιλ, με 83 νεκρούς και τραύματίες . Σ τις τέσ σ ερ ις το απόγευμα επέσ τρεψ ε ο Μακ Ν τάουελ, απογοητευμένος, επ ειδή η αναγνώριση είχε φανερώ-

ϋ ° — ^ α !<

35

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

Ο τα ξία ρ χ ο ς Τάιλερ υπ ή ρ ξε μ ο ιρ α ίο ς για το υ ς Β ο ρ είο υ ς . Η απ όδοσή το υ κ α τά τη μ άχη α π ο τέλ εσ ε τρ οχοπ έδη για το σ χέδιο το υ Μ α κ Ν τά ο υ ελ .

36

σ ει ό τι οι παραποτάμιοι δρόμοι ή ταν σ τενοί και σε κακή κατάσταση, καθιστώ ­ ντας αδύνατη τη ν κίνηση που σχεδίαζε στο δ εξ ί πλευρό του Μ πορεγκάρντ. Η α­ νυπακοή του Τάιλερ δεν ήταν, όμως, το μόνο δυσάρεστο νέο. Οι άνδρες δύο συ­ νταγμάτω ν από τη ν Πενσυλβάνια και τη Νέα Υόρκη, των οποίων η τρ ίμ η νη θ η ­ τε ία έλη γε τη ν επομένη, συγκέντρω ναν τα πράγματά το υ ς για να φύγουν, όσο και αν οι ανώ τεροι το υ ς προσπαθούσαν να το υ ς μεταπείσουν. Το μόνο που μπο­ ρούσε να πράξει πλέον ο Μακ Ν τάουελ για να π λευροκοπ ήσει το υ ς α ντά ρ τες, ήταν να β ρει προσπελάσιμους δρόμους και πέρασμα το υ Μπούλ Ραν στο α ρ ισ τε­ ρό το υ ς πλευρό. Προς το ύ το έσ τειλ ε το υ ς μηχανικούς το υ για νέα αναγνώ ρι­ ση. Δύο μ έρες αργότερα, το μεσημέρι τη ς 20ής Ιουλίου, οι μηχανικοί ενημ έρω ­ σαν ό τι είχαν ετο ιμ ά σ ει ένα δρομολόγιο που παρείχε α ρ κ ετές π ιθ α νό τη τες για γρήγορη πορεία στο αρισ τερ ό των α­ νταρτών. Από μια άποψη ή ταν πολύ αρ­ γά για το ν Μακ Ν τάουελ, αφού τα τρ α ί­ να με τις ενισ χύσ εις των ανταρτώ ν από τη Σεναντόα είχαν αρχίσει να φ θάνουν στο Μανάσας το απόγευμα τη ς προηγουμένης. Ο Μακ Ν τάουελ κατέστρω σε το σχέδιό του και το απόγευμα κάλεσε το υ ς δ ιο ικ η τές των μονάδων το υ για να το υ ς το αναλύσει. Η μάχη θ α διεξαγόταν τη ν επομένη. Η μεραρχία του συ­ νταγματάρχη Μ άιλς θ α παρέμενε στο Σ έντρβιλ, να α π ειλεί το κέντρ ο τη ς ε ­ χθ ρ ική ς παράταξης. Η μεραρχία το υ Τάι­ λ ερ θα προσποιείτο επ ίθεση μπροστά από το απώτατο α ρισ τερό άκρο τη ς πα­ ράταξης των Νοτίων, το οποίο επ ιτη­ ρούσε τη ν π έτρινη γέφ υρα που υπήρχε εκεί, με σκοπό να το υ ς κρατήσει. Δύο α­ κόμα μ εραρχίες με δύναμη 13.000 αν-

Ο τα γ μ α τά ρ χ η ς Μ π ά ρ το ο υ από την Τζώ ρ τζια. Επ εσε μ α χ ό μ ενο ς.

ο υελ θ α επ ιτίθ ετο εκεί, στα περάσματα Μπλάκμπερν και Μ ίτσελ. Σχεδίαζε να α­ να χα ιτίσ ει τη ν επίθεση των Βορείω ν και να α ν τεπ ιτε θ ε ί επιχειρώ ντας να διασπάσει τη ν αρισ τερή το υ ς π τέρυγα και να κ ιν η θ ε ί προς Σ έντρβιλ, παρεμβάλλο­ ντα ς το ν σ τρατό του ανάμεσα στον Μακ Ν τάο υ ελ και στην Ουάσιγκτον. Φθάνοντα ς στο Μανάσας ο σ τρατηγός Τζόν­ σ τον ανέλαβε τη διοίκηση του σ τρ α τεύ ­ ματος, ως ανώ τερος του Μ πορεγκάρντ Ενεργώντας, όμως, με σοφία και σύνε­ ση, απλώς ενέκρ ινε το σχέδιο του τ ε ­ λ ευ τα ίο υ και το ν άφησε να δ ιευ θ ύ ν ει τη μάχη, δ ιό τι εκείνο ς βρισκόταν από η μέ­ ρ ες στην περιοχή και γνώ ριζε καλά το πεδίο τη ς μάχης. Οι δύο ά νδρες συμφώ­ νησαν στο ό τι η μάχη έπρεπε να διεξαχ θ ε ί τη ν επομένη. Υπήρχε πάντα ο κίν­ δυνος να α ν τιλ η φ θ εί ο Π άτερσον ό τι ο Τζόνστον είχε φ ύγει από τη Σεναντόα και να σπεύσει να ενισ χύσ ει το ν Μακ Ντάουελ. Καθώς νύκτω νε, οι ά νδρ ες στις δύο ό χ θ ες του Μπούλ Ραν, λίγο πριν κοιμη­ θούν, κοιτούσ αν το ν γεμ ά το αστέρια ουρανό το υ Ιουλίου. Σ κέψ εις τριγύριζαν στο μυαλό τους. Πώς θ α ή ταν στη μάχη: Θα ή τα ν γενναίοι; Θα νικούσαν; Θα ζούσαν να δούν τα α σ τέρ ια τη ς επόμενης νύκτας;

Η ΜΑΧΗ

0 σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η ς Ν έ ι9 α ν Εβανς. Η γεννα ία ά μυνα το υ ιδ ίο υ κα ι τω ν ανδρών το υ σ το ν λό φ ο Μ ά 9 ιο υ ς , κ έρ δ ισ ε π ολύτιμο χρ όνο για το ν Μ π ο ρ εγ κ ά ρ ν τ. Μ ε τ ά τη μάχη δήλω σ ε: «Εγώ μ ε μ ερ ικ ο ύ ς α κό μ α κ υ ρίους κ ερ δ ίσ α μ ε τη μ άχ η. Κ αι μ ε λίγη βοή & εια από το ν Μ εγ α λ ο δ ύ ν α μ ο κυρίω ς».

δρών, υπό το υ ς Χ άντερ και Χ έντζελμαν, θα εκινο ύ ντο από το πέρασμα Σ άντλεϋ Σπρινγκς, που βρισκόταν β ο ρ ειο δ υτικά της π έτρ ινης γέφ υρας, και θ α σάρωναν από αρισ τερά τη ν παράταξη των ανυπο­ ψίαστων Νοτίων. Ηταν ένα καλό και λο γι­ κό σχέδιο, όμως η εφ αρμογή του απαι­ τούσ ε τα χύτη τα κίνησης και απόλυτο συγχρονισμό. Ο Μακ Ν τάουελ, αγνοώ­ ντας τη ν άφιξη του Τζόνστον, αισιοδοξούσε ό τι λόγω τη ς α ρ ιθ μ η τική ς υπερο­ χής το υ στρατού το υ οι Ν ότιοι δ εν θα κατόρθω ναν να καλύψουν τη ν επιμή­ κυνση του μετώπου α ρισ τερά τους. Στη νότια όχθη του Μπούλ Ραν ο Μ πορεγκάρντ είχε συγκεντρώ σει το ν ό ­ γκο του στρατού του στο κέντρ ο τη ς παράταξής του. Π ίσ τευ ε ό τι ο Μακ Ντά­

Την Κυριακή 21 Ιουλίου 1861 και ώρα 02.00, η μεραρχία το υ Τάιλερ κινήθ η κ ε πρώτη. Σύμφωνα με το σχέδιο, μό­ λις ο Τάιλερ έφ θ α νε στο ύψος τη ς πέ­ τρ ιν η ς γέφ υ ρ ας που ή τα ν ο προορισμός του, θ α ελευθ έρ ω νε το ν δρόμο για να περάσουν οι μεραρχίες των Χ άντερ και Χ έντζελμαν, των οποίων προορισμός ή­ τα ν το πέρασμα Σ άντλεϋ Σπρινγκς. Τα πράγματα όμως δ εν κύλησαν με τη ν τα ­ χ ύτη τα τη ν οποία προέβλεπε το σχέδιο. Η απόσταση που έπρεπε να διανύσουν τα σ τρ α τεύ μ α τα ή τα ν μεγαλύτερη από εκ ε ίν η η οποία είχε υπ ολογιστεί και ο δρόμος σ τενός και σε κακή κατάσταση. Σε πολλά σημεία οι άνδρες, προκειμένου να περάσουν, έπρεπε να κόβουν με τα τσ εκο ύ ρ ια κλαδιά και δένδρα. Μ ετα ­ ξύ άλλων έσυραν με τα άλογα και ένα μεγάλο πυροβόλο βάρους τριώ ν τόννων, η αργή κίνηση το υ οποίου κα θυ­ σ τερούσ ε ολόκληρη τη μεραρχία. Χ ρει­ ά σ τηκε μία ώρα γ ια να διανύσουν το πρώτο ενάμισι χιλιόμετρο. Τα σ υντάγμα­ τα περίμεναν με τις ώρες μέσα στη νύ­ κτα για να περπατήσουν λίγα μέτρα. Τε­ λικά περί τις έ ξ ι το πρωί και ενώ είχε αρ­ χίσ ει να φω τίζει, οι ά νδρες του Τάιλερ έφθασαν στη θέσ η το υ ς και εκτέλεσ α ν τρ ε ις β ολές με το πυροβόλο για να αντιλ η φ θ ε ί ο Μακ Ν τάουελ ό τι βρίσκονταν στη θ έσ η τους. Στο άκουσμα των πυρο­ βόλων οι ταξίαρχοι Χ άντερ και Χ έντζελ-

πο κατόρθω σε να το π ο θ ετή σ ει το υ ς άν­ δρ ες του σε γραμμή γ ια να αρχίσουν να ανταπ οδίδουν τα πυρά. Ο δ ιο ικη τή ς τη ς μεραρχίας, ταξίαρχος Ν τέιβ ιν τ Χάντερ, εκ ε ίν η τη ν ημέρα γ ιό ρ τα ζε τα 59α γ ε ν έ ­ θ λ ιά του. Πάσχιζε να κινή σ ει όσο το δυνατόν γρηγορότερα το υ ς ά νδρες του από το πέρασμα, ό ταν τρ α υμ α τίσ τηκε σοβαρά στον λαιμό και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Ο Μπέρνσαϊντ ανέλαβε προσωρινά τη διοίκηση. Καθώς περνού­ σαν όλο και μεγαλύτερ ο ι α ριθμοί Β ο ρεί­ ων, η πίεση κατά του Εβανς έγ ιν ε πιο σ υστηματική. Μία περίπου ώρα α ρ γό τε­ ρα οι 900 άνδρες του Εβανς κρατούσαν με σθένος τις θ έσ εις το υ ς στον λόφο

Η μ ερ α ρ χ ία το υ Μ π ερ να ά ιντ α π ω θ εί το υ ς Ν ο τίο υ ς κα ι ε το ιμ ά ζ ε τα ι να ε π ιτ ε θ ε ί σ το ν λό φ ο Χένρυ.

Παρά το υ ς αρχικούς το υ φόβους, ο Εβανς έβλεπ ε τις ώρες να περνούν και το ν Τάιλερ να μην κάνει τίποτα. Σ τις ο­ κτώ το πρωί, βλέποντας σκόνη να υψώ­ ν ετα ι από τα δάση πέρα από το ν Μπούλ Ραν αρισ τερά του, άρχισε να π είθ ετα ι ό τι η εμφάνιση το υ Τάιλερ ή τα ν απλώς μέρος ενός ευ ρ ύτερ ο υ σχεδίου και ό τι η κύρια επίθεση θ α γινό τα ν από α ρ ισ τε­ ρά, π ιθανότατα από το πέρασμα Σά-

ν τλ εϋ Σπρινγκς. Τότε έλα β ε μία αναφο­ ρά που έλ ε γ ε ό τι είχαν π αρατηρηθεί λάμψ εις πάνω σε ξιφ ολόγχες μέσα στα δάση αρισ τερά του. Β έβαιος πλέον ο Εβανς, άφησε τέσ σ ερ ις λόχους να καλύ­ πτουν τη ν π έτρινη γέφ υ ρ α και με το υ ς υπόλοιπους ά νδρες το υ και δύο πυρο­ βόλα κ ιν ή θ η κ ε β ο ρ ειο δ υτικά , προς το πέρασμα. Ε κεί κα τέλα β ε θ έσ εις στον λόφο Μ άθιους, μια εξα ίρ ετη αμυντική τοπ οθεσία. Οι δασω μένες πλαγιές πα­ ρείχαν στους ά νδρες του κάλυψη και α­ πόκρυψη και τα υτόχρ ονα α μ φ ιθ εα τρική παρατήρηση στο ανοικτό πεδίο μπρο­ στά από το πέρασμα. Σ τις 09.00 οι προπορευόμενοι Γιάνκις από τη μεραρχία το υ Χ άντερ έφθασαν στο πέρασμα Σ άντλεϋ Σπρινγκς. Οι ά νδρες του 1ου Σ υντάγμα τος του Ρόουν τ Αϊλαντ, οι οποίοι ή τα ν ήδη καταπονη­ μένοι καθώς περπατούσαν επί επτά ώ­ ρες, ή τα ν οι πρώτοι που πέρασαν. Η ζέ­ στη ή τα ν ήδη έντο νη , προμηνύοντας ένα ακόμα θ ερ μ ό τερ ο μεσημέρι. Στις 09.15 τα πράγματα γ ι’ α υτο ύ ς έγιναν α­ κόμα χειρ ό τερα , ό ταν «από το π ουθε­ νά» δ έχθ η κα ν τη ν πρώτη ομοβροντία των στρατιω τώ ν του Εβανς. Η έκπληξή το υ ς ή τα ν απόλυτη. Κανένας δ εν περίμενε ό τι οι α ντά ρ τες θ α βρίσκονταν τό ­ σο κοντά. Οπως ή τα ν φυσικό, επ ικράτη­ σε σύγχυση και αταξία. Επί τόπου έσπευσε ο συνταγματάρχης Αμπροουζ Μπέρνσαϊντ, δ ιο ικ η τή ς τη ς προπορευόμενης ταξιαρχίας, ο οποίος με πολύ κό­

Μ άθιους. Ωστόσο η πίεση είχε γ ίν ει πλέ­ ον ασφ υκτική, καθώς ήδη δέχονταν την επ ίθεση 6.000 Βορείω ν και από στιγμή σε στιγμή θ α έφ θ α νε στο πέρασμα και η μεραρχία του Χέντζελμαν. Εκείνο, ό­ μως, που ενοχλούσε π ερισσότερο το υ ς Ν οτίους, ή ταν το ιδ ια ίτερ α εύστοχο πυρ τη ς 1ης και τη ς 5ης πυροβολαρχίας των Βορείω ν υπό το υ ς λοχαγούς Τζέιμς Ρίκ ετς και Τσαρλς Γκρίφιν αντίστοιχα. Ο Μακ Ν τάουελ έβλεπε, ανήσυχος, να χά­ ν ετα ι πολύτιμος χρόνος χωρίς να κά­ μπ τεται η αντίσταση των ανταρτών. Ταυ­ τόχρονα τα σύννεφα σκόνης που σηκώ­ νονταν από τη ν κατεύθυνσ η το υ Μανά­ σας, φανέρωναν ό τι οι Ν ότιοι έστελναν ενισχύσεις. Λίγο μετά τις 10.00 προς μεγάλη α­ νακούφιση του Εβανς και των ανδρών του, οι οποίοι δοκιμάζονταν σκληρά από τη ν αυξανόμενη πίεση του εχθρού, φά­ νηκαν ενισχύσεις. Ηταν η ταξιαρχία του ταξίαρχου Μπη με ε θ ε λ ο ν τές από την Αλαμπάμα και το ν Μισισιπή και η τα ­ ξιαρχία το υ συνταγματάρχη Μπάρτοου με ά νδρες από τη ν Τζώρτζια, συνολικής δύναμης περίπου 2.800 ανδρών. Ο Μπη π αρατάχθηκε δ εξιά από το ν Εβανς και ακόμα πιο δ εξιά έλα β ε θέσ η ο Μπάρτο­ ου. Οι τρ ε ις δ ιο ικ η τές αποφάσισαν να αν τεπ ιτεθ ο ύ ν , ελπ ίζοντας ό τι θα κατόρ­ θωναν να καταλάβουν τις εχ θ ρ ικ ές πυ­ ροβολαρχίες οι οποίες το υ ς αποδεκάτιζαν. Οι Ν ότιοι επ ιτέθ η κα ν ορμητικά και ενεπλάκησαν σε σκληρό, εκ του συστά-

No 136

ΑΠΕΓΝΩΣΜΕΝΗ ΑΜΥΝΑ ΣΤΟΝ ΛΟΦ Ο ΜΑΒΙΟΥΣ

Σ χ έδ ιο το υ α υ τό π τη μ ά ρ τυ ρ α Φρανκ Β ιτ ζ ε τ έ λ ι, το οποίο π αρ ουσ ιά ζει π α ρ α σ τα τικά το ν πανικό που επ ικ ρ ά τη σ ε τις τ ά ξ ε ις των Γιάνκις κ α τά τη δ ιά ρ κ εια τη ς ά τα κ τη ς φ υ γ ή ς το υ ς από το Μ α νά σ α ς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

μαν, αλλά και ο Μακ Ν τάουελ που ή ταν μαζί τους, συνειδητοπ οίησαν ό τι είχαν μ είνει πολύ πίσω σε σχέση με το σχέδιο. Ο κρότος από τις θολές των πυρο­ βόλων, όπως ή τα ν φυσικό, σήμανε συ­ ναγερμό και σ τις γραμμές των Νοτίων. Ο συνταγματάρχης Ν έιθαν Ε6ανς, ο οποί­ ος επ ικεφ αλής μιας τα ξιαρχίας 1.100 αν­ δρών είχε αναλάβει τη φύλαξη τη ς πέ­ τρ ινη ς γέφ υρας, βλέποντας το υ ς ά ν­ δρες του Τάιλερ να ξεχύνο νται στο ξέφωτο πριν από τη γέφυρα, έτα ξ ε το υ ς ά νδρες του για να υπ οδεχθεί τη ν επ ίθ ε­ ση, που όπως φ αινόταν επ ρ όκειτο να εκδη λω θεί σε αυτό το σημείο. Ο Μπορεγκάρντ, βλέπ οντας και αυτός από τη θέσ η του το υ ς άνδρες του Τάιλερ, α ν τιλή φ θ η κε ό τι ο Μακ Ντά­ ο υελ είχε αναλάβει πρωτοβουλία. Εκδίδοντας ν έες διατα γές προσπάθησε να τροποποιήσει το σχέδιό του π ρ ο κειμέ­ νου να αντιμετω π ίσ ει τον κίνδυνο στο α­ ριστερό τη ς παράταξής του. Καθώς οι Ν ότιοι δ ιο ικ η τές π ροετοίμαζαν τα τμ ή ­ ματά το υ ς για τη ν επίθεση σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο, οι νέες εν το λ ές δ η μ ι­ ούργησαν σύγχυση. Μ ετά το ν Μακ Ντά­ ο υελ και ο Μ π ορεγκάρντ έδ ειχ ν ε να χά­ νει τον έλεγχο της μάχης. Ωστόσο, αντιλαμβανόμενος έγκα ιρα ό τι η μικρή τα ­ ξιαρχία του Εβανς δ εν θ α ά ντεχε σε ε ν ­ δεχόμενη επ ίθεση του Τάιλερ, έδωσε ε ­ ντολή στις τα ξια ρ χίες των Τζάκσον, Μπη και Μπάρτοου να σπεύσουν προς ενίσχυσή του.

37

Σ τ η φ ω το γ ρ α φ ία α υ τή δ ια κ ρ ίν ετα ι η σ χετική θ έ σ η τω ν π υροβολαρχιώ ν τω ν Γκρίφιν και Ρ ίκ ε τς σ το ν λό φ ο Χένρυ κα ι σ το β ά θ ο ς η α ν α κ α τα σ κ ευ α σ μ ένη οικία Χ ένρυ.

του Σέρμαν, αναγκάστηκε να συμπτυχ θ ε ί ανατολικά, προς τη ν κατεύθυνση του Μανάσας. Υπό τη ν πίεση των Β ορεί­ ων η υποχώρηση σύντομα μετατράπηκε σε φυγή, η οποία παρέσυρε και τους σκληρά δοκιμασμένους άνδρες των Μπη και Εβανς. Οι ν εο σ ύ λλεκτο ι αυτοί είχαν α ν τέ ξ ε ι π ερισ σ ότερες από δύο ώ­ ρες επ ιθέσεω ν και αντεπιθέσεων. Μά­ χονταν πλέον με το ν μισό περίπου σ τρατό του Μακ Ν τάουελ και η αντοχή το υ ς είχε εξα ν τλ η θ εί. Βλέποντας τη ν αμυντική γραμμή των ανταρτώ ν να κα ταρρέει, ο Μακ Ντά­ ο υελ π είσ θηκε ό τι η νίκη ή ταν κοντά Θεωρούσε ό τι αρκούσε μία ακόμα επί­ θεσ η για να δ ια λυ θ εί ολόκληρη η στρα­ τιά του Μ πορεγκάρντ. Ετσι δ ιέτα ξε γ ε ­ νική επ ίθεση και ο ίδιος, προκειμένου να εμψ υχω θούν οι ά νδρες του, κάλπασε ανάμεσά το υ ς φω νάζοντας: «Νίκη - Νί­ κη!... Η μέρα είνα ι δική μας!».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

· No 136

Η π έτρ ινη γ έφ υ ρ α το υ Μ π ούλ Ραν, όπου α π έτυ χ ε η επ ίθ εσ η το υ Τάιλερ

38

δην, αγώνα με του ς Βορείους. Η μάχη ή ­ ταν σύντομη αλλά ιδ ια ίτερ α φονική και για τις δύο π λευρές, κυρίως ανάμεσα στους αξιω ματικούς. Το βάπτισμα του πυράς ή τα ν επώδυνο. Τελικά οι Ν ότιοι δεν κατόρθωσαν να υπερισχύσουν ένα ­ ν τι των α ρ ιθμ η τικά υπέρτερω ν αντιπ ά­ λων το υ ς και υποχώρησαν προς το ν λό­ φο έχοντας χάσει τη συνοχή το υ ς αλλά και σ ημαντικό μέρος από τη ν αυτοπ ε­ ποίθησή τους. Η ώρα είχε φ θ ά σ ει 11.00 και ο Μακ Ν τάουελ, αγχωμένος, έβλεπ ε αφενός το σχέδιό του να μη προχωρεί και α φ ετέρ ο υ το ν ταξίαρχο Τάιλερ να χρ ονοτρ ιβ εί πίσω από τη γέφυρα. Ο τ ε ­ λ ευ τα ίο ς μετά το πάθημα στο πέρασμα Μπλάκμπερν είχε γ ίν ει ιδ ια ίτερ α επ ιφ υ­ λα κτικός. Είχε εμπλακεί σε ανούσιες α­ ψιμαχίες με το υ ς απέναντι λιγοστούς Ν οτίους, χωρίς να δ είχ ν ει διάθεσ η να περάσει τη γέφ υρα και να πιέσ ει αποφα­ σιστικά. Ε κείνη την ώρα φ άνηκαν και οι προπ ορευόμενες τα ξια ρ χ ίες του Χ έντζελμαν με ά νδρες από τη Μ ασαχουσέτη και τη Μ ινεσότα. Ο Μακ Ν τάουελ έδωσε ε ­ ντολή να προω θηθούν αμέσως τα νέα τμήμ ατα στην πρώτη γραμμή και έ σ τε ι­ λε επειγόντω ς α γγελιο φ ό ρ ο στον Τάι­ λερ με τη διαταγή να εμπλακεί στη μά­ χη. Ο Χ έντζελμα ν καταρχάς επ ιχείρησε μετωπική επ ίθεση κατά των ανταρτώ ν στον λόφο Μ άθιους, όπου αποκρούστηκε με σ ημαντικές απώλειες. Στη σ υνέ­ χεια έσ τε ιλ ε δύο σ υντάγματα στη νότια πλευρά του λόφου για να κτυπήσει το α­ ριστερό πλευρό των Νοτίων. Ομως και αυτά αποκρούστηκαν από το ν Εβανς, ο οποίος κατόρθω νε με πολύ κόπο να συ­ γκ ρ ο τε ί το υ ς ήδη κλονισμένους στρα­ τιώ τες του. Σε αυτό περίπου το χρονικό σημείο τμήμ ατα της μεραρχίας Τάιλερ, ο οποίος στο μεταξύ είχε λά β ει τις δια ­

Τ ζό ζεφ Τζόνστον. Π ρ ο σ έ τρ ε ξ ε έγ κ α ιρ α σ το Μ α νά σ α ς για να εν ισ χ ύ σ ει τον Μ π ο ρ εγ κ ά ρ ν τ.

τα γές του διο ικη τή του, άρχισαν να περ­ νούν το ν Μπούλ Ραν, με κατεύθυνσ η το δεξιό πλευρό των ανταρτώ ν στον λόφο. Ηταν άνδρες από τη ν ταξιαρχία του Ουίλιαμ Σέρμαν (μ ετέπ ειτα διάσημου στρα­ τηγού), ο οποίος προώθησε το υ ς άν­ δρ ες του από ένα ρηχό πέρασμα του πο­ ταμού, το οποίο έ κ το τε ονομάστηκε «Πέρασμα Σέρμαν». Οι πρώτοι α ν τά ρ τες που σ υνάντη­ σαν οι ά νδρες του Σέρμαν ή τα ν α υτο ί του 4ου Σ υντάγματος τη ς Αλαμπάμα, οι οποίοι δεν αντέδρασαν στη θ έα των Βο­ ρείων επειδή, λόγω τη ς ο μ ο ιό τη τα ς των στολών τους, το υ ς θεώ ρησαν δικούς τους. Το ξαφ νικό πυρ των Βορείω ν αιφνιδίασε το υ ς Ν οτίους και το υ ς ανάγκα­ σε να υποχωρήσουν χάνοντας και το ν διο ικη τή τους. Βλέποντας ο Μπάρτοου, ο οποίος κα τείχε το δεξιό πλευρό τη ς γραμμής των ανταρτών, ό τι εκ τό ς από τη ν α φόρητη πίεση που δεχόταν στο μέ­ τωπό του, α π ειλείτο και το πλευρό του από το υ ς 3.400 ν εο α φ ιχ θ έν τες άνδρες

ΛΟΦ ΟΣ ΧΕΝΡΥ ΕΝΑΣ ΘΡΥΛΟΣ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ Καθώς συνέβαιναν όλα αυτά στον λόφο Μ άθιους, στο Μανάσας ο Μπορεγκά ρ ντ με το ν Τζόνστον προσπαθούσαν να α ν τιλ η φ θ ο ύ ν αν η πλευρική επίθεση του Μακ Ν τάουελ ή τα ν η κύρια ή ένας αντιπερισπασμός που προμήνυε μεγά­ λης κλίμακας επίθεση στον κεντρ ικό το ­ μέα. Οι ώρες όμως κυλούσαν και γινό­ ταν όλο και πιο φανερό ό τι δυτικά, στον το μ έα ευ θ ύ ν η ς του συνταγματάρχη Εβανς, κρινόταν η έκβαση της μάχης. Ο Τζόνστον, δείχνοντα ς προς τα εκεί, είπε στον Μ πορεγκάρντ «Η μάχη είναι ε ­ κεί...πηγαίνω» και έφ υ γ ε έφιππος. Ο Μ π ορεγκάρντ έδωσε αμέσως εντολή στις τα ξια ρ χ ίες των Χολμς, Ερλυ και Μπόναμ να κινη θ ο ύν προς τη ν κα τεύ ­ θυνση των ήχων τη ς μάχης και ακολού­ θ ησ ε το ν Τζόνστον. Η κατάσταση για το υ ς Ν οτίους σε εκείνο το σημείο ήταν πλέον απ ογοητευτική. Οι Βόρειοι, έχο­ ντας σ χηματίσ ει ένα ευρύ μέτωπο, προέλαυναν προς το Μανάσας εκκαθαρίζο-

Σέντρβιλ

Σάντλεϋ Σπρινγκς

Χέντζελμαν

Μακ Ντάουελ Πέτρινη γέφυρα

Πέρασμα Μίτσελ

Λόφος Χένρυ

Πέρασμα Μπλάκμπερν

Χάμπτον Μττορεγκάρνι Τζόνστον

Μανάσας

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΛΟΦΟ ΜΑΘΙΟΥΣ

Σέντρβιλ

Σάντλεϋ Σπρινγκς

Μακ Ντάουελ 20 0 7

Λόφος Μάθιους γέφυρα

SP"

^Sβ

Λόφος Χένρυ

Πέρασμα Μίτσελ Πέρασμα Μπλάκμπερν

Χάμπτον

/

Τζάκσον Μπη Ερλυ ΕΧζεΰ Μπάρτοου ' CRrn/r

Μπορεγκάρντ Τζόνστον Μανάσας

α) Οικία Ρόμπινσον β) Οικία Χένρυ

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΛΟΦΟ ΧΕΝΡΥ

Σχεδίαση χάρτη: Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Οι Νό­ τιοι, αποκαρδιωμένοι, υποχωρούσαν ά­ τακτα προς ένα χαμηλό ύψωμα πίσω από τον λόφο Μ άθιους και σε μικρή απόστα­ ση από αυτόν. Επρόκειτο για το ν λόφο Χένρυ, ο οποίος ό φ ειλ ε το όνομά του στην ο ικο γένεια Χένρυ η οποία ζούσε σε ένα σπίτι κοντά στην κορυφή του. Η πρώτη μονάδα των Νοτίων που έφθασε στο σημείο ήταν η λεγεώ να του συνταγματάρχη Γουέιντ Χάμπτον, με 650 άνδρες. Ο Χάμπτον ήταν ένας ευ κ α ­ τά σ τατος γαιοκτήμονας, έν θ ερ μ ο ς πα­ τριώ της από τη Ν ότια Καρολίνα, ο οποί­ ος συντηρούσε τη λεγεώ να με δικά του χρήματα. Οι ά νδρες του έλαβαν θ έσ εις κοντά σε ένα σπίτι που βρισκόταν στους πρόποδες του λόφου και α νήκε σε έναν μαύρο, πρώην δούλο, με το όνομα Ρόμπινσον. Αμέσως δέχθηκα ν σ υντο νισ μέ­ νη επίθεση από τρ ε ις δ ια φ ο ρ ετικ ές κα­ τευθ ύ νσ εις. Οι γεννα ίο ι ά νδρες τη ς λ ε ­ γεώνας, χωρίς να δειλιά σ ουν ο ύ τε σ τιγ ­ μή, έμ εινα ν στη θέσ η του ς κερδίζοντας με το αίμα το υ ς χρόνο για το υ ς υποχωρ ο ύντες σ υντρόφ ους του ς αλλά και για τη ν άφιξη επιπλέον ενισχύσεω ν (επρόκειτο για τη ν ταξιαρχία του Τόμας Τζάκσον, με 2.150 ά νδρες από τη Β ιρτζίνια, η οποία έλα β ε θ έσ εις στην κορυφή του λόφου, λίγο πίσω από τη ν οικία Χένρυ). Η ώρα είχε φ θ ά σ ει 11.30 ό ταν σημειώ ­ θ η κ ε μια μικρή παύση στη μάχη. Οι ά ν­ δρες του Τζάκσον περίμεναν τη ν επ ίθ ε­ ση των Βορείων, ενώ δίπλα το υ ς περ­ νούσαν α σ ύ ντα κτες ομάδες ανδρών από τις μονάδες που είχαν π ολεμήσει στον λόφο Μ άθιους. Κάποια στιγμή φά­ νηκε και ένας μοναχικός καβαλάρης ο οποίος κα τευ θ ύ ν θ η κ ε προς το ν Τζάκ­ σον. Ηταν ο ταξίαρχος Μπη, ο οποίος ε ­ νημέρωσε το ν Τζάκσον για τη ν προέλα­ ση των Βορείων. «Πολύ καλά, σ τρ α τη ­ γέ», του είπε ο Τζάκσον. «Και πώς σκο­ π εύετε να του ς σταματήσετε;», ρώτησε ο Μπη. «Μα... με τις ξιφολόγχες», απά­ ντησ ε ο Τζάκσον. Ο Μπη, εντυπω σιασμένος από τη ν απ οφ ασιστικότητα του Τζάκσον, κάλπα­ σε για να ανασ υντά ξει το υ ς σ τρατιώ τες που υποχωρούσαν. Μπροστά του συνά­ ντησ ε ά νδρες του από το 4ο Σύνταγμα τη ς Αλαμπάμα. Δ είχνοντα ς προς τη ν κα­ τεύθυνση τη ς ταξιαρχίας του Τζάκσον, το ύ ς είπε: «Εκεί σ τέκ ε τα ι ο Τζάκσον σαν μαντρότοιχος (Stonewall). Ανασυ­ ν τα χ θ είτε πίσω από το υ ς ά νδρες τη ς Β ιρτζίνια...». Ηταν α υτός που έδωσε το προσωνύμιο σε έναν από το υ ς μεγαλύ­ τερ ο υ ς θρύλους τη ς α μερικανικής ισ το­ ρίας, το ν Τόμας «Στόουνγουολ» Τζάκ­ σον. Η ώρα ήταν 12.30 όταν κα τέφ θασ α ν στον λόφο Χένρυ ο Τζόνστον με το ν Μ πορεγκάρντ. Ε κεί βοήθησαν το υ ς Μπη Μπάρτοου και Εβανς να ανασυντά­ ξουν τις απ οδεκατισμένες τα ξια ρ χ ίες

Οι φ ά σ εις τη ς μ άχ ης σ το Μ α νά σ α ς.

το υ ς και, μαζί με τη ν ταξιαρχία του Τζάκσον και τα υπολείμματα τη ς ηρωι­ κής λεγεώ νας Χάμπτον, να σχηματίσουν μια νέα γραμμή άμυνας. Στη σ υνέχεια ο μεν Μ π ορεγκάρντ π αρέμεινε για να δ ι­ ευ θ ύ ν ε ι τη μάχη, ο δε Τζόνστον τρα β ή ­ χ τη κ ε στην πίσω πλευρά του λόφου (α­ νατολική) για να κ α τευ θ ύ ν ει τη ν αναμε­ νόμενη ροή των ενισχύσεων. Στους πρό­ ποδες του λόφου Χένρυ ο Μακ Ν τάουελ είχε ήδη συγκεντρώ σει πάνω από 10.000 άνδρες και περί τις 13.00 επανέλαβε την επίθεσή του. Η ενέρ γεια αυτή λόγω των σφαλμάτων των διοικητώ ν αλλά και τη ς απειρίας και τη ς κόπωσης των σ τρ α τευ ­

μάτων, υπήρξε εντελώ ς ασυντόνιστη. Αντί να γ ίν ε ι γενική έφ ο δ ο ς κατά των Νοτίων στον λόφο, η επ ίθεση εξ ελ ίχ θ η ­ κε σταδιακά, με λ ίγ ες μονάδες κάθε φ ο­ ρά. Μ όλις τα επ ιτιθ έμ ενα τμήμ ατα ανα­ χ α ιτίζο νταν από το πυρ των αμυνομένων, υποχωρούσαν και τη θέσ η το υ ς ελάμβαναν άλλα που ή τα ν σε αναμονή. Μ ερ ικές φ ορές επ ιτέθ η κα ν μοναχικά συντάγματα. Αυτό ασφαλώς διευκό λυ νε το έργο των αμυνομένων, αφού είχαν το ν χρόνο να γεμ ίζο υν πάλι τα όπλα το υ ς και να υποδέχονται το υ ς Γιάνκις με σ υνεχείς ο μοβροντίες. Λίγο αργότερα ο Μακ Ν τάουελ υπέ-

α_ Ο

ι— α fee

39

No 136 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ·

40

πεσε σε σ ημαντικό τα κ τικ ό σφάλμα. Π ροκειμένου να α υξή σ ει τη ν πίεση στη γραμμή των ανταρτώ ν, έδωσε εντολή σ τις πυροβολαρχίες Γκρίφιν και Ρ ίκετς να προω θηθούν ψ ηλότερα στην πλαγιά του λόφου, κοντά στην οικία Χένρυ, από όπου θα είχαν τη δ υ να τό τη τα να βάλ­ λουν κατά των ανταρτώ ν από μικρή α­ πόσταση, Οταν οι δύο λοχαγοί ζήτησαν υποστήριξη πεζικού προκειμένου να ε ­ πιχειρήσουν κά τι τέ το ιο , ο Μακ Ν τάου­ ελ το υ ς παρότρυνε να ξεκινή σ ο υ ν α μ έ­ σως δ ιό τι το 11 ο Σύνταγμα Ζουάβων της Νέας Υόρκης ήταν κάθοδόν για να τους υποστηρίξει. Οι δύο π υροβολαρχίες ξ ε ­ κίνησαν χωρίς υποστήριξη για τη νέα του ς θέσ η μπροστά σε ολόκληρο το ε­ χθρικό μέτωπο και σε απόσταση μόλις 180 μέτρων από αυτό. Φ θάνοντας κοντά στο σπίτι, οι Β ό ρ ειο ι π υροβολητές άρχι­ σαν να έχουν απώ λειες από ε λ ε ύ θ ε ­ ρους σκοπ ευτές που έβαλλαν από μέσα και γύρω από το σπίτι. Ο Ρίκετς, μόλις τά χθ ηκαν τα πυροβόλα, άρχισε να βάλ­ λ ε ι κατά του σπιτιού. Ενα από τα βλήμα­ τα σκότωσε στο κρ εβ ά τι τη ς τη ν 84χρονη ανάπηρη χήρα Χένρυ. Λίγη ώρα αρ­ γό τερ α φ άνηκε σ την πλαγιά και το 11ο Σ ύνταγμα Ζουάβων, το οποίο έσπευδε να συναντήσ ει τις πυροβολαρχίες. Οι άνδρες του Τζάκσον το υ ς υποδέχθηκαν με αλλεπ άλληλες ομοβ ρ οντίες, αρχικά άστοχες αλλά έπ ειτα δραστικές, οι οποί­ ες του ς καθήλωσαν. Βλέποντας ό τι στα­ διακά τα πυρά των Νοτίων το υ ς α φ ά νι­ ζαν, οι Β όρειοι άρχισαν να υποχωρούν. Μέσα στη σύγχυση, οι πραγματικά ά τυ ­ χοι ζουάβοι έχασαν το ν προσανατολι­ σμό το υ ς και έπεσαν επάνω στον Τζεμπ Σ τούαρτ και στο 1ο Σύνταγμα Ιππικού τη ς Β ιρτζίνια. Το τε λ ε υ τα ίο επελαύνοντας ανάμεσά το υ ς σκότωσε ή τρ α υμά ­ τισ ε του ς π ερισ σ ότερους από αυτούς, διασκορπίζοντας το υ ς υπόλοιπους. Είχε πλέον φ θ ά σ ει η ώρα των πυρο­ βολαρχιών, καθώς το 33ο Σύνταγμα της Β ιρτζίνια κ ινή θ η κε ενα ντίο ν των Β ο ρ εί­ ων. Βλέποντάς το ο Γκρίφιν έσ τρ εψ ε δύο πυροβόλα για να το αναχαιτίσει. Για κακή τύχη των Βορείων, οι σ υγκεκρ ιμ έ­ νοι Ν ό τιο ι φορούσαν μπλε στολές. Το σ τοιχείο αυτό επ έφ ερε ολιγόλεπτη σύγ­ χυση και δισταγμό ανάμεσα στους πυ­ ροβολητές, κάτι α ρ κετό για το υ ς α ντάρ ­ τες, οι οποίοι, έχοντας φ θ ά σ ει πολύ κο­ ντά, με μία μόνο ομοβροντία σκότωσαν το υ ς π ερισ σ ότερους π υροβολητές και συνέλαβαν αιχμαλώ τους το υ ς δύο έξ ο ­ χους δ ιο ικ η τές τους. Ο Μακ Ν τάουελ, βλέποντας τις δύο πυροβολαρχίες να καταλαμβάνονται από του ς α ντά ρ τες, έσ τε ιλ ε δύο συ­ ντά γματα από τη Μ ασαχουσέτη, τα ο­ ποία ανακατέλαβαν τα πυροβόλα. Σε λ ί­ γο τα εν λόγω σ υντάγματα απωθήθηκαν από το ν Τζάκσον και το ν Μ πορεγκάρντ (ο οποίος π ολεμούσε στην πρώτη γραμ­

μή). Μ ε νέα επ ίθεση οι Β ό ρ ειο ι ανακα­ τέλα β α ν τα πυροβόλα, για να τα χάσουν πάλι από αντεπ ίθεσ η των Νοτίων, αυτή τη φορά οριστικά. Ο Μακ Ν τάουελ από δικό το υ σφάλμα είχε χάσει το πιο χρή­ σιμο ερ γα λείο που δ ιέ θ ε τ ε για να διαρρήξει τη ν α μυντική τοπ οθεσ ία των α­ νταρτών. Μ ε σ υνεχείς επ ιθ έσ εις και α ν τεπ ιθ έ­ σεις κύλησαν οι δύο επ όμενες ώ ρες μέ­ σα στο πολύ ζεσ τό μεσημέρι του Ιουλί­ ου. Οι Β ό ρ ειο ι εξαπ έλυαν τη ν μια επ ίθ ε­ ση μ ετά τη ν άλλη. Το ένα μετά το άλλο τα σ υντάγματα ανέβαιναν στον λόφο,

Ο υίλιαμ Σ έρμαν. Αν κα ι αρχικά ε π έ δ ε ιξ ε ε π ιθ ε τικ ό τη τ α , δ εν κ α τό ρ θ ω σ ε να υ π ερ β εί τη μ ε τρ ιό τ η τα .

για να υποχωρήσουν λίγο αργότερα, κτυπημένα άσχημα από τις α ν τεπ ιθ έ­ σ εις των ανταρτών. Σε μία από α υ τές τις α ντεπ ιθ έσ εις τρ α υμ α τίσ τη κε θανάσιμα από έκρηξη βλήματος ο γεννα ίο ς ταξίαρχος Μπη, ο οποίος π έθανε πριν τ ε ­ λειώ σ ει η ημέρα. Μ ερικά μέτρα πιο πέ­ ρα έπεσε και ο συνταγματάρχης Μπάρτοου, κτυπημένος από σφαίρα στην καρδιά. Λίγο πριν από τις τρ ε ις μετά το με­ σημέρι εμ φ α νίσ τηκα ν π ρ όσ θετες ε ν ι­ σχύσεις για το υ ς Ν οτίους. Ηταν η τ α ­ ξιαρχία το υ σ υνταγματάρχη Κόουκ με 3.270 ά νδρες και δύο σ υντάγματα από τη ν ταξιαρχία του Μπόναμ, που β ο ή θ η ­ σαν ώστε να επ ιμ η κυ νθ εί η αμυντική γραμμή του Μ πορεγκάρντ. Παρόλα αυ­ τά οι αλλεπ άλληλες επ ιθ έσ εις των Β ο­ ρείων είχαν καταπ ονήσει και το υ ς ε ξ ί­ σου άπειρους α ν τά ρ τες και κάποια συ­ ντάγματα των τελ ευ τα ίω ν έδειχνα ν έ ­ τοιμα να «σπάσουν». Το ό τι δεν κατέρ-

ρευσαν, ο φ είλ ετα ι κυρίως στην τα ξια ρ ­ χία το υ Τζάκσον, η οποία παρέμενε α­ κλόνητη. Ο «Στόουνγουολ», χωρίς να χάσει ο ύ τε στιγμή τη ν ψυχραιμία και τη ν αυτοσυγκέντρω σή του, δ ιέτρ εχ ε έ ­ φιππος τη γραμμή των ανδρών του παρο τρ ύνο ντάς το υ ς να παραμείνουν στα­ θερ ο ί.

Η Π Α ΚΑΙ ΑΤΑΚΤΗ ΦΥΓΗ Σ τις 15.00 έφ θασαν τα τελ ευ τα ία τρ ία σ υντάγματα τη ς τα ξιαρχίας του Χέντζελμαν, με άνδρες από τις Π ο λιτείες Μ έην και Βερμόντ, και ο Μακ Ν τάουελ τα ενέπ λεξε αμέσως στη μάχη. Οι νεοαφ ιχ θ έ ν τες Β ό ρ ειο ι ανέβηκαν στον λόφο και λίγο αργότερα κα τέβηκαν κι αυτοί νικημένοι. Ο Μακ Ν τάουελ δεν είχε πλέ­ ον τίπ οτα άλλο να χρησιμοπ οιήσει στη μάχη. Ο Μ πορεγκάρντ όμως είχε. Ο Τζόνστον έσ τελνε δύο τα ξια ρ χίες συνο­ λική ς δύναμης 5.000 ανδρών να λάβουν θέσ η στο αρ ισ τερ ό πλευρό του Τζάκ­ σον. Επρόκειτο για τη ν ταξιαρχία του ταξίαρχου Κίρμπυ Σμιθ, με άνδρες από τη Β ιρτζίνια, το Μ έρ υλα ντ και το Τενεσί. ακολο υθ ο ύμ ενη από αυτή του συνταγ­ ματάρχη Ερλυ με ά νδρες από τη Βιρτζίνια, τη Ν ότια Καρολίνα και το ν Μισισιπή. Πολύ γρήγορα ο ταξίαρχος Σμιθ τρα υ­ μ α τίσ τη κε και τη διοίκηση τη ς τα ξιαρ­ χίας ανέλαβε ο συνταγματάρχης Αρνολν τ Ελζεϋ, ο οποίος με διαταγή του Μπορ εγκά ρ ντ επ ιτέθ η κ ε αμέσως κατά του δεξιο ύ πλευρού του Μακ Ντάουελ. Οι νεο σ ύ λ λ εκ το ι Β ό ρ ειοι στρατιώ­ τε ς ή τα ν 14 ώρες σε εγρήγορση. Πολλοί από α υτο ύ ς πολεμούσαν επί έ ξ ι σ υνε­ χείς ώρες. Είχαν δ ει το υ ς συντρόφ ους το υ ς να χάνονται. Είχαν ελπ ίσει ό τι θα νικήσουν και είχαν απ ογοητευθεί. Είχαν υπερβεί τα όρια τη ς α ντοχής το υ ς και κάτω από το ν καυτό ή λιο το υ μεσημερι­ ού, κατάκοποι και διψασμένοι, έβλεπαν 5.000 ξεκούρα σ τους α ν τά ρ τες να ορμούν ενα ντίο ν τους. Η δ εξιά πτέρυγα του Μακ Ν τάουελ «έσπασε» σχεδόν αμέσως. Ο Μπορεγκάρντ, ενθουσιασμένος, δ ιέτα ξε γ ε ν ι­ κή επίθεση. Μέσα σε λίγα λεπτά ολό­ κληρη η παράταξη των Βορείων κατέρρευσε και οι Γιάνκις τράπηκαν σε φυγή. Οι σ τρατιώ τες, έχοντας χάσει το ηθικό τους, έφ ευ γα ν τρ έχο ντας προς το πέ­ ρασμα Σ άντλεϋ και τη ν π έτρινη γέφυρα. Μ άταια ο Μακ Ν τάουελ και οι λοιποί α­ ξιω ματικοί προσπαθούσαν να του ς συ­ γκροτήσουν. Ηταν αδύνατο. Ακόμα και όταν β ρέθ η κα ν μακριά από τα πυρά των Νοτίων και δεν διέτρ εχ α ν άμεσο κίνδυ­ νο, κά θε προσπάθεια ανασύνταξής το υ ς απέβη μάταιη. Ελάχιστα σ υντά γ­ ματα υποχώρησαν με σχετική τάξη και ακόμα λιγ ό τερ α κατόρθω σαν να αντισ ταθούν κάπως στους π ροελαύνοντες Ν οτίους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η μάχη του Μανάσας ή του Μπούλ Ραν, όπως την αναφέρουν οι Βόρειοι, υ­ πήρξε η πρώτη μεγάλη σύγκρουση του Αμερικανικού Εμφυλίου πολέμου. Ηταν ο «πρώτος γύρος» ενός σκληρού αγώ­ να, η έκβαση του οποίου θα κρινόταν πολύ αργότερα. Σε αυτή την πρώτη με­ γάλη μάχη οι Αμερικανοί και των δύο πλευρών ήλθαν αντιμέτωποι με την πραγματική φρίκη του πολέμου. Στη θέα των ακρωτηριασμένων από τις ε­ κρήξεις πτωμάτων, η ρομαντική περί πολέμου αντίληψη που είχαν κάποιοι άρχισε να χάνεται. Οι Βόρειοι είχαν 460 νεκρούς, 1.124 τραυματίες και 1.312 α­ γνοούμενους και αιχμαλώτους. Οι Νότι­ οι έχασαν 387 άνδρες και είχαν 1.582 τραυματίες και 13 αγνοούμενους. Η νίκη των Νοτίων πιθανότατα υπήρ­ ξε σωτήρια για τη νεογέννητη Συνομο­ σπονδία τους. Ομως δεν ήταν καθορι­ στική για την τελική έκβαση του πολέ­ μου. Οι Βόρειοι πολύ σύντομα θα επα­ νέρχονταν ορμητικά. Κατά τη διάρκεια της μάχης παρουσιάστηκαν σοβαρά προβλήματα στη διοίκηση αμφοτέρων των στρατευμάτων. Ο Μακ Ντάουελ είχε καλύτερο σχέδιο, όμως η εφαρμογή του απαιτούσε ταχύτητα και συγχρονισμό που δεν μπορούσαν να επιτύχουν τα ά-

Πιέρ Γκουστάβ Μπορεγκάρντ. Αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες στον έλεγχο του στρατού του. Ωστόσο κατόρθωσε να κατευθύνει σωστά τη μάχη και να νικήσει πολεμώντας στην πρώτη γραμμή.

πείρα στρατεύματά του. Το σχέδιο του Μπορεγκάρντ ήταν υποτυπώδες και μάλλον υπήρξε ευτύχημα για τον Νότο το ότι δ εν χρειάστηκε να το εφαρμόσει, αφού ο Μακ Ντάουελ πρόλαβε να θέσει σε εφαρμογή το δικό του. Ωστόσο ο Μπορεγκάρντ και ο Τζόνστον κατόρθω­ σαν να αντιδράσουν σωστά στη δύσκο­ λη στιγμή. Οι Νότιοι αξιωματικοί και στρατιώτες πολέμησαν με σθένος και αυταπάρνηση, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν άπειροι και ελάχιστα εκπαιδευμένοι. Αν και οι Βόρειοι στρατιώτες κατά το μεγαλύτε­ ρο μέρος της μάχης δεν υστέρησαν σε ανδρεία, ο τρόμος, ο πανικός και οι απί­ στευτες σκηνές που εκτυλίχθηκαν κατά την άτακτη φυγή τους θα αποτελούν για πάντα μία από τις μελανότερες σελί­ δες του Αμερικανικού Στρατού. Είναι χαρακτηριστικό το ότι για να μεταβούν στο Μανάσας χρειάστηκαν δύο περίπου μέρες, ενώ για να επιστρέφουν μόλις ε­ πτά ώρες. Στους Νότιους υπήρξε προ­ βληματισμός για το γεγονός ότι δεν καταδιώχθηκαν οι Γιάνκις. Μεταξύ των Νοτίων και της Ουάσιγκτον υπήρχαν μό­ νο τρομαγμένοι φυγάδες. Οι αντάρτες, όμως, ήταν πολύ κουρασμένοι για μια τέτοια καταδίωξη. Αν σε εκείνο το αρχι­ κό στάδιο του πολέμου υπήρχε δυνατό­ τητα και ώριμη σκέψη και οι Νότιοι ακο­ λουθούσαν, ίσως τα πράγματα γενικό­ τερα να είχαν πολύ διαφορετική εξέλι­

ξη. Τα νέα της ήττας έπεσαν σαν κε­ ραυνός στην Ουάσιγκτον όπου επικρά­ τησαν κατήφεια και προβληματισμός. Γινόταν πλέον αντιληπτό ότι η καταστο­ λή της «ανταρσίας» δεν θα ήταν και τό­ σο εύκολη. Ο «περίπατος» που ήλπιζαν στην Ουάσιγκτον, έμοιαζε πλέον με

τραχιά και ανηφορική πορεία. Ο γηραι­ ός στρατηγός Πάτερσον κατηγορήθηκε ότι απέτυχε να κρατήσει τον Τζόνστον στην κοιλάδα της Σεναντόα. Στον ίδιο καταλογίσθηκε το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών για την ήττα και έτσι αυ­ τός οδηγήθηκε στην αποστρατεία. Μ ε­ γάλο μέρος της ευθύνης έπεσε και στον ταξίαρχο Τάιλερ, η απόδοση του ο­ ποίου στο πέρασμα Μπλάκμπερν αλλά και στην πέτρινη γέφυρα υπήρξε απογοητευτική. Περιέργως ο ταξίαρχος παρέμεινε στο στράτευμα επί τρία ακόμη χρόνια, χωρίς να διακριθεί. Ο Μακ Ντά­ ουελ πλήρωσε επίσης το τίμημα της α­ ποτυχίας αλλά και των προσωπικών του λαθών. Εναν μήνα αργότερα αντικαταστάθηκε στη διοίκηση της στρατιάς από έναν φέρελπι στρατηγό από το δυτικό μέτωπο, τον Τζωρτζ Μακ Κλέλαν. Ο πρό­ εδρος Λίνκολν, βλέποντας ότι η επανα­ φορά των Νοτίων Πολιτειών στην Ενω­ ση δεν θα ήταν καθόλου εύκολη, εξήγ­ γειλε νέα θητεία, αυτή τη φορά για τρία χρόνια. Στον Νότο τα πράγματα ήταν εντε­ λώς διαφορετικά. Η είδηση της νίκης σκόρπισε χαρά και ανακούφιση. Μερι­ κοί, με συγκροτημένο ενθουσιασμό, άρ­ χισαν να πιστεύουν ότι το όνειρο της α­ νεξαρτησίας της πατρίδας τους ίσως μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Αλλοι, φθάνοντας στην υπερβολή, ήταν βέβαι­ οι ότι ο πόλεμος είχε κερδιθεί και ότι η επίτευξη του σκοπού τους θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένη. Ο Μπορεγκάρντ, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη ολό­ κληρου του λαού της Συνομοσπονδίας, είπε προς τους άνδρες του: «Στρατιώ­ τες, σας συγχαίρουμε για τη μάχη, η ο­ ποία καθιστά βεβαιότερη την ελευ θε­ ρία της πατρίδας μας. Συγχαίρουμε τον καθέναν από εσάς που είχατε το δοξα­ σμένο προνόμιο να λάβετε μέρος σε αυ­ τόν τον θρίαμβο του θάρρους και της α­ λήθειας, πολεμώντας στη μάχη του Μα­ νάσας. Δημιουργήσατε μία ιστορική ε­ ποχή ελευθερίας και όλα τα αγέννητα έθνη θα ορθώσουν το ανάστημά τους και θα σας αποκαλέσουν ευλογημέ­ νους». ΞΙ

Β ΙΛ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ (1) John Macdonald: GREAT BATTLES OF THE CIVIL WAR, Grange Books, London, 1997. (2) Philip Katcher: THE AMERICAN CIVIL WAR SOURCE BOOK, Arms and Armour, London, 1995. (3) Alan Hankinson: FIRST BULL RUN 1861, Osprey, Oxford, 1990.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

Τα πράγματα έγιναν ακόμα χειρότε­ ρα για τους Βορείους όταν οι στρατιώ­ τες αναμίχθηκαν με τους πανικόβλη­ τους πολίτες, οι οποίοι, έχοντας αφήσει στη μέση το «πικ νικ», προσπαθούσαν να φύγουν όπως-όπως. Οταν μάλιστα κυκλοφόρησε η φήμη ότι τους είχε φθάσει το ιππικό των ανταρτών, επικράτησε ένας απίστευτος πανικός. Οι στρατιώ­ τες πετούσαν τα όπλα και οτιδήποτε άλ­ λο τους βάραινε για να μπορέσουν να τρέξουν πιο γρήγορα. Οι πολίτες (κυ­ ρίως μέλη του Κογκρέσου) προσπαθού­ σαν να φθάσουν στις άμαξες και στα ά­ λογά τους για να σωθούν, σε μερικές περιπτώσεις όμως τους προλάβαιναν οι στρατιώτες και τους τα έπαιρναν. Περί τις έξι το απόγευμα ο Μακ Ντά­ ουελ έφθασε στο Σέντρβιλ, όπου συνά­ ντησε το απόλυτο χάος. Προσπάθησε να σχηματίσει μια νέα γραμμή άμυνας με τη μεραρχία του συνταγματάρχη Μάιλς, την οποία είχε αφήσει εκεί ως ε­ φεδρεία. Ούτε αυτό στάθηκε δυνατό. Ο Μάιλς είχε περάσει την ημέρα πίνοντας και όταν παρουσιάστηκε μπροστά του ο Μακ Ντάουελ, ήταν τελείως μεθυσμέ­ νος. Ο Μακ Ντάουελ, αποκαμωμένος, τον απάλλαξε από τα καθήκοντά του και τηλεγράφησε στην Ουάσιγκτον: «Η ημέρα χάθηκε. Σώστε την Ουάσιγκτον και τα υπολείμματα αυτού του στρα­ τού...Τα υποχωρούντα τμήματα δεν πρόκειται να ανασυνταχθούν».

41

Ο Τσιμισκής επικεφαλής των

ιππέων του δέχεται την παράδοση εχ9ρικής πόλης (μικρογραφία χειρογράφου, Βιβλιοθήκη Βατικανού).

Οΐαν 0 QUIOKPQIOPQC Νικηφόροι: Β’ Φωκάς (963 - 969) έπεφτε νεκρός από ία ανηΠεη κτυπήματα των δολοφόνων του, οι Αραβες της Μέοης ΑνατοΠης δεν μπορούοαν να τρανιαοιούν ότι τα δεινά τους όχι μόνο δεν έφθαναν στο τέϋος τους αλλά επρόκειτο να ποϋΠαπΠαοιαοθούν. Το σπαθί του Ιωάννη Α’ Τοιμιοκή (969 - 976) επρόκειτο να τους διδάξει ότι η βασιλεία του Νικηφόρου Φωκά, του «λευκού θανάτου», όπως τον αποκαλούσαν, ήταν μόνο η αρχή της βυζαντινής εποποιίας

ΛΑΜΠΡΟΣ ΑΝΑΣΤ. ΦΟΜΑΣ Πιυχ. Beonoviac, ΜΑ, History of Nationalism Εικονογράφηση σιολών: Xpiioioc riavvonoufloc

ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ

ΙΟΑΝΝΗ Α ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ (972-075) TON APABDN

Η βυζαντινή ΟύεϋίΙα στη Μεοοποιαμίο, οιη Συρία και στην Παλαιστίνη

ΠΕΖΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (ΜΕΣΑ 10ου ΑΙΩΝΑ) Η συγκεκριμένη εικονογράφηση στηρίζεται στην ενδυματολογική αναπαράσταση του καθηγητή Τίμοθυ Ντώσον και στα στρατιωτικά εγχειρίδια του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. Ο μαχητής φέρει τουρμπάνι αντί κράνους, εφαπλωματοποιημένη ζάβα με αποσπώμενα μανίκια, αντί αλυσιδωτού θώρακα, δερμάτινες μπότες στο ύψος της κνήμης (μουζάκια), πολεμικό πέλεκυ (τζικούριον), ξίφος (σπαθίον) που δεν διακρίνεται και τριγωνική ασπίδα με καμπύλη επιφάνεια (σκουτάρι) (ενδυματολογική έρευνα -εικονογράφηση: Χρήστος Γιαννόπουλος για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

ι εκστρατείες του Νικηφόρου Φωκά κατά του Αραβα εμίρη της Βέροιας (σημερινού Χαλεπίου της Συρίας) Σαϊφ αλ Ντάουλα (945 - 967), είχαν οδηγήσει τη Β υ ­ ζαντινή Αυτοκρατορία στην κυριαρχία επί των περιοχών της Κιλικίας και της βό­ ρειας Συρίας. Τα στρατεύματα του μεγά­ λου αυτοκράτορα είχαν φθάσει στις πα­ ρυφές του αραβικού μουσουλμανικού ε­ μιράτου του Χαλεπίου, Ο Σαϊφ αλ Ντάου­ λα ήταν ένας μεγάλος εμίρης, είχε, όμως, να αντιμετωπίσει έναν μεγάλο αυτοκρά­ τορα. Το «ξίφος του Ισλάμ», όπως αποκαλείτο, ήταν ένας σουνίτης μουσουλμά­ νος εμίρης, υποτελής στην κυριαρχία των Αββασιδών χαλιφών (θρησκευτικών και πολιτικών αρχηγών του Ισλάμ, διαδό­ χων του προφήτη Μωάμεθ) της Βαγδά­ της. Το επίθετό του προερχόταν από την αραβική λέξη «ντάουλα», που σήμαινε την περίοδο κυριαρχίας κάποιου ή τη δυ­ ναστεία και παρεχωρείτο από τις αρχές του 10ου αι. ως τίτλος από τον χαλίφη. Ο Σαϊφ ανάλωσε τη ζωή του σε πολέμους κατά του Νικηφόρου Φωκά, συνήθως α­ τυχείς γι’ αυτόν (σημείωσε κάποιες επι­ τυχίες). Ηταν δραστήριος και ικανός πο­ λέμαρχος. Πέθανε το 967 στο Χαλέπι, έ­ χοντας αποτελέσει τον τελευταίο μεγάλο εμίρη της δυναστείας των Χαμδανιδών. Ο θάνατός του σήμανε την κατάρρευση της ισχύος του εμιράτου του. Ο θάνατος του Φωκά, όμως, δεν σήμανε το ίδιο για την αυτοκρατορία, η οποία ήταν σε μεγά­ λη ακμή και διέθετε ανεξάντλητο δυναμι­ κό.

Ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

Η Δ Ο Λ Ο Φ Ο Ν ΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ Ν ΙΚ Η Φ Ο Ρ Ο Υ Φ ΩΚΑ Κ Α Ι Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ

44

Περί τα τέλη του έτους 969 η νεαρή και όμορφη σύζυγος του μεγάλου αυτο­ κράτορα Νικηφόρου Β ’ Φωκά, Θεοφανώ, τον έπεισε να καλέσει στα ανάκτορα τον ανεψιό του, μάγιστρο Ιωάννη Κουρκούα Τσιμισκή, έναν ξανθό άνδρα 45 ετών, επι­ φανούς αρμενικής καταγωγής, ιδιαίτερα όμορφο (αν και κοντό), γενναίο μαχητή, λάτρη του κρασιού και των γυναικών. Η παράκληση της πανέμορφης αυγούστας, για την οποία ο μεσήλικας αυτοκράτορας έτρεφε «εύνοιαν υπέρ το προσήκον», ση­ μείωσε την αρχή της πτώσης του Νικηφό­ ρου. Ο στρατηγός, ο οποίος είχε διωχθεί λόγω υπονοιών για την ερωτική σχέση του με την αυτοκράτειρα, άρχισε να εξυ­ φαίνει συνωμοσία κατά του Νικηφόρου, με την αρωγή της τελευταίας, η οποία «αποστρεφομένη την συνουσίαν του Νικη­ φόρου», ήλπιζε ότι, αν ο σύζυγός της πέθαινε, ο εκλεκτός της Ιωάννης θα ανέ­

Μικρογραφία χειρογράφου του χρονικού του Σκυλίτζη, που εικονίζει τον Μιχαήλ Βούρτζη να καταλαμβάνει τα τείχη της Αντιόχειας (Βιβλιοθήκη Μαδρίτης).

βαινε στον θρόνο, θα τη στεφανωνόταν και αυτή θα παρέμενε αυτοκράτειρα δί­ πλα του. Τα ξημερώματα του Σαββάτου, 11 Δεκεμβρίου 969, ο αυτοκράτορας έπε­ φτε νεκρός από τα κτυπήματα των συνω­ μοτών, με τη συνέργεια της Θεοφανώς. Οταν ξημέρωσε, ο Ιωάννης είχε ήδη φο­ ρέσει τα ερυθρά αυτοκρατορικά πέδιλα και καθόταν στον αυτοκρατορικό θρόνο των Ρωμαίων (Βυζαντινών). Ο ένδοξος Νι­ κηφόρος, ο φόβος και ο τρόμος των μου­ σουλμάνων, αποτελούσε πλέον παρελ­ θόν. Η άτυχη της ιστορίας ήταν η άπιστη αυτοκράτειρα, η οποία εξορίστηκε από τον εραστή της, κατ’ απαίτηση του πα­ τριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Πολύευκτου (956-970), ο οποίος αρνήθηκε να στέψει τον Ιωάννη αυτοκράτορα αν δεν αποποιείτο κάθε ευθύνη για τον φόνο του προκατόχου του και δεν φυλάκιζε την αυτοκράτειρα, που αποδεδειγμένα ε­ πιθυμούσε τον θάνατο του συζύγου της. Πιθανότατα ο νέος, ικανότατος αυτο­ κράτορας, σκεπτόταν να στραφεί αμέ­ σως κατά των Αράβων. Ομως δύο επείγο­ ντα προβλήματα απέσπασαν την προσο­ χή του. Ο γιός του εξόριστου, πρώην κουροπαλάτη και αδελφού του Νικηφόρου Β ’, Λέοντα Φωκά, Βάρδας, απέδρασε από την Αμάσεια του Πόντου, όπου εκρατείτο αιχμάλωτος, μετά τη δολοφονία του θεί­ ου του, και έσπευσε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου κήρυξε επανάσταση κατά του Τσιμισκή. Ο πατέρας του Λέων και ο αδελφός του Νικηφόρος απέδρασαν από τον δικό τους τόπο εξορίας στη Μήθυμνα της Λέσβου και προσπάθησαν να παρασύρουν σε εξέγερση τη Μακεδο­ νία και τη Θράκη. Ο Ιωάννης τους συνέλαβε. Εδειξε, όμως, μεγαλοψυχία, αρνούμενος να τους εκτελέσει, όπως επέβαλλε

ο νόμος, και αμνηστεύοντας τον Βάρδα. Το κίνημα του τελευταίου απέτυχε τελι­ κά, λόγω της δραστήριας τακτικής του μαγίστρου Βάρδα Σκληρού, που κατόρ­ θωσε να προσεταιρισθεί τους υποστηρικτές του Φωκά. Ο Φωκάς παραδόθηκε στον Σκληρό και εξορίστηκε στη Χίο. Το δεύτερο πρόβλημα είχε προκύψει πολύ κοντά στην πρωτεύουσα. Ο Νικηφό­ ρος Φωκάς ήλθε σε σύγκρουση με τους Βουλγάρους, οι οποίοι άρχισαν να παρου­ σιάζονται απειλητικοί κατά της αυτοκρα­ τορίας. Απασχολημένος με τους πολέ­ μους του κατά των μουσουλμάνων, ζήτη­ σε τη συνδρομή των Ρως του Κιέβου, για να αντιμετωπίσει τους Βουλγάρους. Η έκ­ κλησή του προς τους Ρώσους ήταν σύμ­ φωνη με τη σχετική συνθήκη την οποία αυτοί είχαν υπογράψει με την αυτοκρα­ τορία (944), στην οποία αναφερόταν ότι ήταν υποχρεωμένοι να τη βοηθήσουν στρατιωτικά, όποτε αυτή είχε ανάγκη τη συνδρομή τους. Ο ηγεμόνας του Κιέβου Σβιατοσλάβος, με δύο εκστρατείες του (το 968 και το 969) συνέτριψε τους Βουλ­ γάρους. Οι Ρώσοι, βλέποντας τη σχετικά εύκολη επικράτησή τους και πιθανώς εκ­ μεταλλευόμενοι τη δολοφονία του Νικη­ φόρου, θέλησαν να κρατήσουν για λογα­ ριασμό τους τα εδάφη που είχαν κατα­ κτήσει. Ο Τσιμισκής αρχικά έστειλε ενα­ ντίον των Ρώσων τον ικανότατο στρατη­ γό του, μάγιστρο Βάρδα Σκληρό, το καλο­ καίρι του 970. Η επιτυχία του Σκληρού στην Αρκαδιούπολη της Θράκης, βρήκε συνεχιστή στο πρόσωπο του ίδιου του αυτοκράτορα, ο οποίος ανέλαβε μια με­ γάλη εκστρατεία και έπειτα από σκλη­ ρούς αγώνες (971) κατόρθωσε όχι μόνο να συντρίψει τους Ρώσους αλλά και να καταλύσει το βουλγαρικό κράτος.

01 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ Τ Σ ΙΜ ΙΣ Κ Η ΣΤΗ Μ ΕΣΟ ΠΟ ΤΑΜ ΙΑ

Σχέδιο των ρωμαϊκών τειχών της Αντιόχειας.

νατρέψει τον εμίρη Σαάντ και να αναλάβει ο ίδιος την ηγεσία του Εμιράτου του Χαλεπίου (Δεκέμβριος 968), όμως ο Σαά­ ντ τον πολιόρκησε στο Χαλέπι και ο Τούρ­ κος σφετεριστής αναγκάστηκε να ζητή­ σει τη βοήθεια των Βυζαντινών. Εναντίον του Σαάντ αλ Ντάουλα κινήθηκε ο στρα­ τοπεδάρχης Πέτρος Φωκάς, ο οποίος διασκόρπισε τα στρατεύματα του εμίρη, που υποχώρησε στην Εμεσα. Ο Φωκάς δεν έχασε την ευκαιρία. Πο­ λιόρκησε την πόλη και την κατέλαβε τον Δεκέμβριο του 969, αναγκάζοντας τον Καργουγιάχ να υπογράψει ταπεινωτική συνθήκη, η οποία προέβλεπε την υποτέλεια του εμιράτου και την καταβολή φό­ ρου από συγκεκριμένες πλούσιες πόλεις (Δεκέμβριος 969 - Ιανουάριος 970). Ετσι, η αποτυχία του Μαμελούκου στρατηγού να υπερασπισθεί την πρωτεύουσά του από τα στρατεύματα των «μιαρών», «απεριτμήτων» και «απίστων» Ρούμ (Ρωμαί­ ων), η υποτέλειά του σε αυτούς και η επί­ θεση των Φατιμιδών εξαφάνισαν την α­ πειλή την οποία συνιστούσαν για τον θρόνο των Ρωμαίων οι Χαμδανίδες του Χαλεπίου. Ταυτόχρονα, όμως, δημιούρ­ γησαν και ένα πρόβλημα, το λεγόμενο «Ζήτημα του Χαλεπίου». Αυτό συνίστατο στην τύχη του πρώην ισχυρού εμιράτου, του οποίου τον έλεγχο διεκδικούσαν τρεις δυνάμεις. Οιχαλίφες της Βαγδάτης απέβλεπαν στον έλεγχο του εμιράτου, που σήμαινε έλεγχο της Συρίας, προκειμένου να τερματίσουν την επέκταση του

·

αποτρέψουν τον ανεφοδιασμό της Αντιό­ χειας, όμως οι Βυζαντινοί είχαν στήσει μια αποτελεσματική παγίδα εγκαταλείποντας το στρατόπεδό τους. Οταν οι Αφρι­ κανοί πολεμιστές άρχισαν να επιδίδονται στη λεηλασία του άδειου στρατοπέδου, οι Βυζαντινοί, υπό τον πατρίκιο Νικόλαο, τους περικύκλωσαν και τους επιτέθηκαν μεταβάλλοντας τη μάχη σε σφαγή. Ο δεύτερος λόγος, ίσως ο πιο σημαντικός, ήταν το ότι οι Σιίτες του Τζαφάρ δέχθη­ καν επίθεση από δυνάμεις της φυλής των Καρματιανών, από το Μπαχρέιν, σταλμένες από τον χαλίφη της Βαγδά­ της. Αυτές αποσκοπούσαν στην απελευ­ θέρωση της Δαμασκού, την οποία και πέτυχαν, αφού νίκησαν και φόνευσαν τον Τζαφάρ σε μάχη έξω από την πόλη. Αν και οι Φατιμίδες υπέστησαν δύο σημαντικές ήττες, επανήλθαν με νέες δυνάμεις, και κατόρθωσαν να καταλάβουν και πάλι τη Δαμασκό (973). Το 972 ο Ιωάννης Α ’ ήταν απερίσπα­ στος, τόσο από τις εσωτερικές του ασχο­ λίες, όσο και από τον κίνδυνο των Ρως. Κατά συνέπεια, αν οι Αραβες είχαν αναθαρρήσει από τον φρικτό θάνατο του πιο φοβερού γι’ αυτούς Βυζαντινού αυτοκράτορα, του Νικηφόρου, γρήγορα επρόκειτο να γευθούν «δραστικωτέρας σπά­ θης». Στα τέλη του 972 ο Τσιμισκής ετοι­ μάστηκε για μια εκστρατεία κατά των Αράβων. Δεν επέλεξε, ωστόσο, ως στόχο του τη Συρία αλλά τη Μεσοποταμία. Ο λό­ γος δεν είναι εμφανής στις ρωμαϊκές πη­

No 136

Ο Νικηφόρος Φωκάς ήλθε σε σύγκρουση με τους Βουλγάρους, οι οποίοι_________ άρχισαν να παρουσιάζονται απειλητικοί κατά της αυτοκρατορίας.______________

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το έτος 969, κατά το οποίο ο Τσιμισκής ανέβηκε στον θρόνο, ήταν πολύ ση­ μαντικό. Στις 28 Οκτωβρίου είχε πέσει στα χέρια των Βυζαντινών η Αντιόχεια, η «Μεγάλη Θεούπολις». Η πτώση της ση­ μαντικής αυτής πόλης επιτεύχθηκε μετά από έναν περίπου χρόνο πολιορκίας και χάρη στην τολμηρή νυκτερινή έφοδο του γενναίου στρατηγού Μιχαήλ Βούρτζη, ο οποίος συνεργάστηκε, λίγο αργότερα, με τον Τσιμισκή για τη δολοφονία του αυτοκράτορα. Η Αντιόχεια λεηλατήθηκε, εποι­ κίσθηκε με χριστιανούς και κατέστη νέο πολιτικό και διοικητικό κέντρο της αυτο­ κρατορίας στην περιοχή. Ακολούθως κα­ ταλήφθηκε και το Χαλέπι, όπως θα δούμε αργότερα. Εκείνη την περίοδο στην Αίγυπτο εί­ χαν ανέλθει στην εξουσία οι Φατιμίδες, οι οποίοι αμφισβήτησαν τον Αββασίδη χαλί­ φη της Βαγδάτης, αλ Μουθί (946-974) και υιοθέτησαν για τον εαυτό τους τον τίτλο του χαλίφη του Ισλάμ. Η παρουσία αυτής της αιρετικής σιιτικής δυναστείας στην Αίγυπτο, έδωσε νέα δυναμική στον αγώ­ να του Ισλάμ κατά των χριστιανών της Ρωμανίας (Βυζαντίου). Οι επιτυχίες κατά των Ρωμαίων στη Σικελία και κατά των λοιπών Αράβων στην Αίγυπτο και στην Παλαιστίνη, κατέστησαν τους Φατιμίδες την πιο ισχυρή μουσουλμανική δύναμη. Ο χαλίφης τους, Αλ Μουϊζ (953 - 975), με έδρα το Κάιρο της Αιγύπτου, στράφηκε και εναντίον της Συρίας. Ετσι μια ισχυρή φατιμιδική στρατιά Βερβέρων από την Αί­ γυπτο, υπό τον Βέρβερο φύλαρχο Τζαφάρ ιμπν Φαλλάχ, κατέλαβε τη Ραμάλα στην Παλαιστίνη και τη Δαμασκό στη Συ­ ρία τον Νοέμβριο - Δεκέμβριο του 969. Κατέλαβε, επίσης, την Τρίπολη του Λιβά­ νου, την οποία κατέστησε κέντρο τους στην περιοχή και ορμητήριό τους κατά των Ρωμαίων. Από εκεί απείλησαν την Αντιόχεια, την οποία και πολιόρκησαν. Ο αυτοκράτορας ήταν ακόμη απασχολημέ­ νος με τους πολέμους του κατά των Ρώ­ σων στη Βουλγαρία. Παρόλα αυτά, ο στρατός των Φατιμιδών απέτυχε να κατα­ λάβει την πόλη και αποσύρθηκε μετά από πεντάμηνη πολιορκία (χειμώνας 970 - αρ­ χές καλοκαιριού 971). Οι λόγοι της από­ συρσης από την Αντιόχεια ήταν δύο. Ο έ­ νας ήταν το ότι οι Βυζαντινοί έσπευσαν να ενισχύσουν την πόλη με τα στρατεύ­ ματα της Μεσοποταμίας και άλλα από την Κωνσταντινούπολη, υπό τον έμπειρο στρατιωτικό, πατρίκιο ευνούχο Νικόλαο. Αυτά νίκησαν τις κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις των Βερβέρων κατά τη μάχη της Αλεξανδρέττας (971). Οι Βέρβεροι ε­ πιτέθηκαν εναντίον του βυζαντινού στρατοπέδου στην Αλεξανδρέττα για να

γές. Η αιτία μπορεί να διαπιστωθεί από τη μελέτη των αραβικών πηγών. Ας δούμε, λοιπόν, τα γεγονότα. Στον αραβικό κόσμο της άνω Μεσο­ ποταμίας και της Συρίας κυριαρχούσε η δυναστεία των Χαμδανιδών. Μετά τον θά­ νατο του Σάίψ αλ Ντάουλα (967), εμίρης του Χαλεπίου ανακηρύχθηκε ο γιός του, Αμπού Μαάλη Σαάντ (967-991). Ωστόσο ουσιαστικός κυρίαρχος του εμιράτου πα­ ρέμενε ο τουρκικής καταγωγής στρατη­ γός των Μαμελούκων Καργουγιάχ, ο ο­ ποίος πρωτοστάτησε στην επιβολή του νέου κυρίου του στο εμιράτο, νικώντας τον διοικητή της Εμεσας (σημερινής Χομς της Συρίας), τον σπουδαίο στρατιω­ τικό και πολιτικό ηγέτη και ποιητή Αμπού Φιράς. Τη θέση του διοικητή της Εμεσας κατέλαβε έτσι ο Καργουγιάχ (αρχές 968). Αργότερα ο τελευταίος κατόρθωσε να α-

45

Ο Ιωάννης Α’ ανάλωσε αρκετό χρόνο κατα τις εκστρατείες του για την κατάληψη οχυρών πόλεων (μικρογραφία χειρογράφου που απεικονίζει μεταλλικό πολιορκητικό τρυπάνι, Βιβλιοθήκη Βατικανού).

Νόμισμα της βασιλείας του Ιωάννη Τσιμισκή. Αριστερά ο Χριστός Παντοκράτωρ και δεξιά η Θεοτόκος στέψει τον αυτοκράτορα.

υπ’ αριθμόν ένα εχθρού τους, του αντα­ γωνιστικού σιιτικού χαλιφάτου των Φατιμιδών. Από την άλλη οι τελευταίοι επεδίωκαν τον έλεγχο της Συρίας, όχι μόνον επειδή ήταν απαραίτητη στρατηγικά για να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις εκστρατειών προς την Αίγυπτο, αλλά και για να τη χρησιμοποιήσουν ως εφαλτήριο είτε κατά των σουνιτών Αββασιδών χαλιφών της Βαγδάτης είτε κατά των Βυζα-

τόρθωσε να αναγνωριστεί από τον χαλί­ φη της Βαγδάτης κύριος όλων των εδα­ φών των Χαμδανιδών. Μη αναγνωρίζο­ ντας, λοιπόν, τα γενόμενα στο Χαλέπι, μετά τον θάνατο του Σαϊφ, βάδισε ενα­ ντίον της πόλης αυτής, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της Βαγδάτης, και προ­ σπάθησε να την καταλάβει ανεπιτυχώς (967). Η εν γένει δράση του Αμπού Ταγλίμπ, με κέντρο του τη βόρεια Μεσοποτα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

Η εμφάνιση των Φατιμιδών της Αίγυπτου και η δραστηριότητά τους στη Συρία, οπωσδήποτε επρόκειτο να προσελκύσει την προσοχή του αυτοκράτορα.

46

ντινών. Οι Βυζαντινοί, τέλος, δεν έβλε­ παν θετικά την επέκταση των Φατιμιδών. Αν και πιθανώς στόχευαν σε ειρηνική δι­ ευθέτηση των διαφορών μαζί τους, επι­ θυμούσαν να αποκτήσουν πλεονεκτική στρατηγική θέση στην περιοχή, την ο­ ποία θα ενίσχυαν και με μια στρατιωτική νίκη, προκειμένου να επιβάλουν τους ό­ ρους τους στους Φατιμίδες. Το Χαλέπι θα προσέφερε αυτά τα πλεονεκτήματα στον αυτοκράτορα, κάτι το οποίο γνώριζε στρατοπεδάρχης Πέτρος Φωκάς, όταν εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία και το έ­ θεσε υπό τον έλεγχο της αυτοκρατορίας, καθιστώντας το προκεχωρημένο υποτε­ λές οχυρό στη φατιμιδική επέκταση. Μια εκστρατεία του αυτοκράτορα στην πε­ ριοχή και μια ανάλογη νίκη, θα ολοκλή­ ρωνε την επιτυχία. Στη Μοσούλη, ωστόσο, ο Αμπού Ταγλίμπ, ανεψιός του Σαϊφ αλ Ντάουλα, κα­

μία, δημιουργούσε ένα ζήτημα για το Β υ ­ ζάντιο, το οποίο έπρεπε να διευθετηθεί. Η εμφάνιση των Φατιμιδών της Αιγύπτου και η δραστηριότητά τους στη Συρία, ο­ πωσδήποτε επρόκειτο να προσελκύσει την προσοχή του αυτοκράτορα εκεί. Ομως οι ήττες τους στην Αλεξανδρέττα και στη Δαμασκό και οι επιτυχίες των Β υ ­ ζαντινών στην Αντιόχεια και στο Χαλέπι, έδωσαν την ευκαιρία στον Τσιμισκή να στραφεί πρώτα προς τη Μεσοποταμία και να εξαφανίσει την απειλή που εδημιουργείτο εκεί. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, όταν ο αυτοκράτορας αποσυρόταν από τα πεδία των μαχών με τον κύριο όγκο του στρα­ τεύματος του, οι συγκρούσεις συνεχίζο­ νταν σε τοπικό επίπεδο με ιδιαίτερη έ­ νταση. Σε αυτές οι Βυζαντινοί διατηρού­ σαν την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ο ι­ στορικός Γουσταύος Σλουμπερζέ (1844-

1929) σημειώνει ότι οι συγκρούσεις αυ­ τές «ουδεμίαν σχεδόν κέκτηνται σπουδαιότητα διά την ιστορίαν». Εμείς, αντιθέτως, πιστεύουμε ότι ήταν πολύ μεγά­ λης σημασίας. Κατοχύρωναν το μεγαλύ­ τερο μέρος των εδαφών, τα οποία είχε μόλις καταλάβει ο αυτοκρατορικός στρα­ τός, μείωναν τις εχθρικές εισβολές, δημι­ ουργώντας μεγαλύτερο αίσθημα ασφαλείας στους κατοίκους, και μετέφεραν τον πόλεμο όλο και πιο κοντά στο κέντρο του εχθρού. Οταν η αυτοκρατορία στερήθηκε των υπηρεσιών των ακριτικών της στρατιωτών, αναγκάστηκε να ανα­ λαμβάνει μεγάλες εκστρατείες για να αποτρέπει εισβολείς που εισχωρούσαν στα έδαφος της με σχετική ευκολία. Ο Τσιμισκής πίστευε ότι υφίστατο ση­ μαντικός κίνδυνος από την πλευρά της Συρίας, λόγω της παρουσίας των Φατιμιδών. Γνώριζε ότι έπρεπε να επιβάλει εκεί την εξουσία του, όμως θεώρησε ότι η α­ πειλή που συνιστούσε ο Αμπού Ταγλίμπ ήταν σημαντική για τα πλευρά του, σε πε­ ρίπτωση που αποφάσιζε να επιτεθεί κατά της Συρίας. Θέλησε, λοιπόν, να καταφέ­ ρει ένα συντριπτικό κτύπημα πρώτα κατά του Χαμδανίδη εμίρη της Μοσούλης. Η εισβολή του Τσιμισκή στο Εμιράτο της Μοσούλης ήταν καταστροφική, αφού τα αυτοκρατορικά στρατεύματα επιδόθηκαν στη λαφυραγώγηση. Κατελήφθη η Νίσιβις (σημερινή Νουσαϊμπίν της Τουρ­ κίας) και πολιορκήθηκε χωρίς επιτυχία η Μαρτυρούπολη (σημερινό Σιλβάν της Τουρκίας), τόπος καταγωγής των Χαμδανιδών. Ο αυτοκράτορας αποσύρθηκε, ω­ στόσο, αφήνοντας τον πιο άμεσο στρα­ τιωτικό συνεργάτη του, τον Αρμένιο δομέστικο των σχολών Μελία, έναν έμπειρο και ικανό στρατιωτικό, έμπιστο του αυτο­ κράτορα από την εποχή των εκστρατειών του Φωκά στην Κιλικία, να συνεχίσει τις ε­

πιχειρήσεις εναντίον του Αραβα εμίρη. Ο δομέοτικος συνέχισε μια καταστροφική πορεία λεηλατώντας πολλές πόλεις, ό­ πως η Εδεσσα - σημερινή Ούρφα της Τουρκίας - και η Μελιτηνή -σημερινή Μαλάτυα της Τουρκίας. Λεηλάτησε επίσης τα περίχωρα της Αμιδας (σημερινού Ντιγιάρμπακιρ της Τουρκίας), την οποία και πολιόρκησε. Η πόλη δέχθηκε σημαντικές ενισχύσεις από τον Αμπού Ταγλίμπ, υπό τον αδελφό του και ικανό πολέμαρχο Αμπντούλ Κάσεμ Χιμπέτ Αλλάχ. Προ των τειχών της Αμιδας ο δομέοτικος Μελιάς υπέστη καταστροφική ήττα (973) από τους Αραβες Χαμδανίδες. Συνελήφθη δε αιχμάλωτος και πέθανε αργότερα στη Βαγδάτη, ζητώντας την εκδίκηση του βα­ σιλιά για την ήττα του. Τη φοβερή εκείνη ήττα θέλησε να εκ­ δικηθεί ο αυτοκράτορας το επόμενο έ­ τος (974), όταν επέστρεψε στην περιοχή. Προηγουμένως είχε συμμαχήσει με τον Αρμένιο βασιλιά Ασώτ Γ τον Ελεήμονα (952/3 - 977), έναν από τους σημαντικότε­ ρους Αρμενίους βασιλείς, ο οποίος είχε διακριθεί επίσης ως νικητής των Αράβων (961). Ετσι εισέβαλε στην άνω Μεσοπο­ ταμία από την Αρμενία, όπου ενισχύθηκε με τρόφιμα και έμψυχο δυναμικό. Είναι πιθανό ο Ασώτ αρχικά να είχε την πρόθε­ ση να αναμετρηθεί με τον αυτοκράτορα, νομίζοντας ότι επρόκειτο να στραφεί ε­ ναντίον του, όταν όμως εκείνος φανέρω­ σε τις ειρηνικές του προθέσεις, ο Αρμέ­ νιος ηγεμόνας παρέσχε την υποστήριξή του. Φαίνεται, μάλιστα, ότι ο Τσιμισκής ε­ πιθυμούσε διακαώς τη στρατιωτική υπο­ στήριξη των Αρμενίων, οι οποίοι είχαν τη φήμη φοβερών πολεμιστών, όπως απεδείκνυε και η στρατιωτική δράση του ίδι­ ου. Ο στρατός διέβη τον Ευφράτη στα τέ­ λη Σεπτεμβρίου ή στις αρχές Οκτωβρίου του 974. Πρώτη έπεσε στα χέρια του η Αμιδα, «πόλις οχυρά και περιφανής», η ο­ ποία είχε τόσο απασχολήσει τον αυτο­ κράτορα λόγω της καταστροφής του δομεστίκου του, και κατόπιν η Μαρτυρούπολη, «άστυ περιφανές και περίβλεπτον, πλούτω... υπερτερούν...». Στις 12 Οκτω­ βρίου 974, ο Ιωάννης κατέλαβε τη Νίσιβι χωρίς καμία αντίσταση, αφού η κεραυνοβόλα επιχείρησή του είχε προκαλέσει τη φυγή των κατοίκων προς τα ενδότερα της Μεσοποταμίας. Ο Τσιμισκής δέχθηκε την ανακωχή που του πρότεινε ο Αμπού Ταγλίμπ, στον οποίο επέβαλε ετήσιο φό­ ρο υποτελείας. Ο Λέων Διάκονος μας με­ ταφέρει την πεποίθηση κάποιων ότι ο Ιω­ άννης αποσκοπούσε πιθανώς και στην κατάληψη της Βαγδάτης, της πλούσιας και φημισμένης έδρας του αββασιδικού χαλιφάτου. Ο Σλουμπερζέ, ακολουθώ­ ντας τον Λέοντα, πιστεύει ότι ο αυτοκρά­ τορας είχε πράγματι ως στόχο του τη Βα­ γδάτη αλλά η έλλειψη τροφών και το έ­ ρημο του εδάφους τον έπεισαν να επι­

στρέφει. Οπως, όμως, παραδέχεται στη συνέχεια ο ίδιος, ο αυτοκράτορας περισ­ σότερο λαφυραγώγησε παρά κατέλαβε τη Μεσοποταμία. Σκοπός του ήταν να στραφεί κατά των Φατιμιδών στη Συρία και η εκστρατεία του στη Μεσοποταμία εξασφάλιζε τα νώτα του. Οι καταστροφι­ κές για τον Χαμδανίδη εμίρη Αμπού Ταγλίμπ επιπτώσεις της εκστρατείας του Τσιμισκή τον παρόπλιζαν και, έτσι, έπαυε να αποτελεί απειλή για τον Βυζαντινό η­ γέτη. Η κατάληψη της Βαγδάτης ήταν ε­ φικτή αλλά δεν είχε νόημα, αφού το πα­ ρακμασμένο χαλιφάτο δεν απειλούσε την αυτοκρατορία. Ο κίνδυνος προερχόταν από αλλού και προς τα εκεί επρόκειτο να

στραφεί σύντομα ο αυτοκράτορας. Η α­ στραπιαία και συντριπτική παρουσία του στην άνω Μεσοποταμία, πάντως, είχε προκαλέσει πραγματικό πανικό στη Βα­ γδάτη. Ο Τσιμισκής συγκέντρωσε τη λεία της εκστρατείας του - περίπου 300.000 χρυ­ σά και αργυρά νομίσματα, μαζί με βαρύτι­ μα υφάσματα και αρώματα - και επέστρε­ ψε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί πραγ­ ματοποίησε λαμπρό θρίαμβο, σύροντας τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους μου­ σουλμάνους και εντυπωσιάζοντας τους κατοίκους της πρωτεύουσας, που τον ε­ πευφημούσαν καθώς εισερχόταν έφιπ­ πος από τη Χρυσή Πύλη.

Το ρωμαϊκό περιμετρικό τείχος της Αμιδας. Μπροστά σε αυτό ηττή&ηκε και αιχμαλωτίστηκε ο δομέστικος Μελίας.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ 9 7 5 ΩΣ Τ ΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΙΕΡΟ ΥΣΑ ΛΗ Μ Ο αυτοκράτορας στράφηκε απερί­ σπαστος προς νότο κατά των Φατιμιδών, οι οποίοι απειλούσαν τις κτήσεις του, αλ­ λά και το υποτελές πλέον Εμιράτο του Χαλεπίου. Ενόσω βρισκόταν στη Μεσο­ ποταμία, ένας νέος στρατηγός των Φατιμιδών, ο Μαχμούτ Ιμπραήμ, γιός του Τζα­ φάρ ιμπν Φαλλάχ, εκστράτευσε και πάλι στη Συρία και κατέλαβε τη Δαμασκό στο όνομα του χαλίφη του Καϊρου (Ιούνιος 974). Εκεί ο Ιμπραήμ επέβαλε καθεστώς τρομοκρατίας, καθώς ο πληθυσμός της πόλης, κυρίως σουνιτικός, δεν αποδεχό­ ταν την κυριαρχία του φατιμίδη χαλίφη του Καϊρου αλλά αυτή του αββασίδη χα­ λίφη της Βαγδάτης. Αντικαταστάθηκε από τον σλαβικής καταγωγής ευνούχο Ράγιάν, ενώ τον Ιανουάριο - Φεβρουάριο του 975 ο χαλίφης Μουϊζ έστειλε έναν α­ κόμη σλαβικής καταγωγής ευνούχο, τον Νουσαϊρ, με νέα στρατεύματα στη Βηρυ­ τό, γνωρίζοντας τις φήμες για την επικεί­ μενη εκστρατεία του Τσιμισκή. Η Δαμα­ σκός ανακαταλήφθηκε από τον Τούρκο εμίρη Αλπ Τεκίν στις αρχές Μαϊου του ίδι­ ου έτους. Αυτός την υπήγαγε εκ νέου στην εξουσία της Βαγδάτης και άσκησε μετριοπαθή πολιτική, που τον κατέστησε προσφιλή στους κατοίκους. Η κατάληψη της παραπάνω πόλης επιτεύχθηκε αφού τα βερβερικά στρατεύματα των Φατιμιδών την εγκατέλειψαν για να ενισχύσουν

Η άνω Μεσοποταμία, στη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία, στην περιοχή της αρχαίας Μαρτυρούπολης.

την Τρίπολη ενόψει της βυζαντινής ει­ σβολής. Ο Τσιμισκής ετοιμάστηκε για την τρί­ τη μεγάλη εκστρατεία της βασιλείας του, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία. Ανεχώρησε από την πρωτεύουσά του στις αρχές της άνοιξης του 975. Συγκέντρωσε τον στρατό του στην Αντιόχεια και προ­ χώρησε κατά της υπόλοιπης Συρίας, α­ φού διενήργησε αντιπερισπασμό, στέλ­ νοντας αρχικά δυνάμεις κατά της Τρίπο­ λης προκειμένου να αδειάσει η Συρία από τον βερβερικό στρατό. Αρχικά πολιόρκη­ σε και κατέλαβε την Ιεράπολη (σημερινή Μανμπίζ της Συρίας) και στη συνέχεια στράφηκε κατά της Απαμείας, την οποία πολιόρκησε επί αρκετό διάστημα και κα­ τέστρεψε. Κατόπιν στράφηκε νότια, ακο­ λουθώντας τον ρού του ποταμού Ορόντη, και κατέλαβε την Εμεσα, η οποία του παραδόθηκε χωρίς μάχη. Ακολούθως σκόρπισε τα μουσουλμανικά στρατεύμα­ τα που είχαν συγκεντρωθεί μπροστά στα τείχη της Ηλιούπολης (του Μπάαλμπεκ του σημερινού Λιβάνου), πολιόρκησε την πόλη και την κατέστρεψε (29 Μαϊου 975), αιχμαλωτίζοντας πολλούς κατοίκους και παίρνοντας πλούσια λεία, σε χρυσό και α­ σήμι. Επειτα κατέστρεψε την κοιλάδα Μπεκάα και προχώρησε κατά της Δαμα­ σκού, της αρχαίας αυτής πόλης, παλαιάς έδρας του μουσουλμανικού χαλιφάτου κατά τα χρόνια των Ομμεϋαδών (7ος αι.). Οι κάτοικοι της μυθικής Δαμασκού, με ε­ πικεφαλής τον εμίρη Αλπ Τεκίν, ήλθαν σε συνεννόηση με τον αυτοκράτορα μέσω του Αμπού Μπακρ αλ Ζαγιάττ, ενός μου­

Ο Τσιμισκής δεν Θέλησε να επιτεθεί στη Δαμασκό, δέχθηκε τα δώρα και επέβαλε φόρο υποτελείας, αποφεύγοντας τη φθορά των δυνάμεών του από την πολιορκία.

σουλμάνου που υπηρετούσε στον αυτοκρατορικό στρατό και προερχόταν από τις υποτελείς στην Κωνσταντινούπολη περιοχές. Προσέφεραν δώρα στον βασι­ λιά και ζήτησαν έλεος, για να αποφύγουν την καταστροφή. Ο Τσιμισκής δεν θέλη­ σε να επιτεθεί στην πόλη, δέχθηκε τα δώρα και επέβαλε φόρο υποτελείας, αποφεύγοντας τη φθορά των δυνάμεών του από την πολιορκία. Η τελική συμφω­ νία επιτεύχθηκε όταν ο Τούρκος εμίρης, συνοδευόμενος από μια ομάδα ιππέων με πλούσια ενδύματα και πολυτελή όπλα, συνάντησε έξω από την πόλη τον αυτο­ κράτορα, που τους υποδέχθηκε επίσημα με τιμές. Ο Αλπ Τεκίν εντυπώσιασε τον αυτοκράτορα με τις ιππευτικές του ικα­ νότητες και του προσέφερε δώρα, ενώ ο ίδιος δέχθηκε δώρα από μετάξι, κοσμή­ ματα και εντυπωσιακά άλογα. Μετά τη συμφωνία ο αυτοκράτορας δέχθηκε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, περίπου 30.000 χρυσά δηνάρια (ίσως με την υπόσχεση να συγκεντρωθούν και να σταλούν 30.000 α­ κόμη), και εισήλθε στην πόλη με τη συνο­ δεία του για να θαυμάσει τα όμορφα κτί­ ρια και τον πλούτο της, άφησε δε τον Αλπ Τεκίν κύριό της στο όνομά του. Ενημε­ ρώθηκε από τον Τούρκο εμίρη για την κα­ τάσταση που επικρατούσε στη Δαμασκό και τη δυσκολία με την οποία κατορθωνό­ ταν η συγκέντρωση των χρημάτων. Απά­ ντησε ότι δεν είχε φθάσει στη Συρία για να συγκεντρώσει χρήματα, αλλά για να την υποτάξει με το ξίφος του. Δεχόταν τα δώρα και τα χρήματα μόνον ως δείγματα υποταγής. Κατόπιν ο Τσιμισκής πέρασε στην Πα­ λαιστίνη. Η πληροφορία αυτή προέρχεται από μια επιστολή που έστειλε ο ίδιος στον Ασώτ Γ'. Η εγκυρότητα της επιστο­ λής και των πληροφοριών της ελέγχεται. Νεώτερες έρευνες, με βάση συγκριτική μελέτη των ελληνικών, αρμενικών και α­ ραβικών πηγών, κατέληξαν στη γνησιό­ τητά της, όχι όμως και σε αυτή των πλη­ ροφοριών της, εκτιμώντας ότι ο αυτο-

No 136 ·

Τα ερείπια των τειχών του Ανι, έδρας των Αρμενίων την περίοδο της ακμής τους (10ος-11ος αι.). Εκεί έδρευε ο Ασώτ Γ ’.

ΙΣΤΟΡΙΑ

σκόταν υπό τον έλεγχο του εμίρη Νουσαϊρ, που είχε φθάσει από την Αίγυπτο. Φαίνεται ότι οι Βυζαντινοί κατόρθωσαν να καταλάβουν την πόλη, αιχμαλωτίζο­ ντας περίπου 1.000 Βερβέρους των Φατιμιδών μαζί με τον εμίρη. Προχωρώντας α­ κόμη περισσότερο ο αυτοκράτορας επι­ τέθηκε κατά της Βύβλου, την οποία κα­ τέλαβε με έφοδο και συνέλαβε τους κα­ τοίκους της. Η σαρωτική προέλασή του συνεχίστηκε ως την Τρίπολη του Λιβά­ νου. Εκεί ενώθηκε με τα στρατεύματα που είχε στείλει από την αρχή της εκ­ στρατείας του, με σκοπό να απασχολή­ σουν την κύρια δύναμη των Βερβέρων υπό τον εμίρη Ράγιάν. Η πόλη αυτή διέθε­ τε πολύ καλή οχύρωση και βρισκόταν σε πολύ καλή για τον αμυνόμενο θέση. Ο αυ­ τοκράτορας έστησε ενέδρα με το ιππικό των θεματικών και των ταξάτων σε μια δύναμη 2.000 Βερβέρων, σε κάποιο πέρα­ σμα του όρους του Λιβάνου, διαλύοντας έτσι τις ενισχύσεις οι οποίες εκινούντο προς την πόλη. Ο στρατός του κατόπιν επιδόθηκε στη λεηλασία της γύρω πεδιά­ δας και κατέστρεψε τα αμπέλια, τα ελαιόδενδρα και τους φοίνικες. Στην ίδια την πόλη, η οποία αργότερα ονομάστηκε «Γιβραλτάρ του Λιβάνου» για την οχυρή της θέση, ο Τσιμισκής συ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

κράτορας δεν εισέθαλε ποτέ στην Παλαι­ στίνη και δεν είχε ως στόχο του την Ιε­ ρουσαλήμ (στο σημείο αυτό πρέπει να υ­ πενθυμιστεί ότι οι μελετητές χρησιμο­ ποιούν τη γαλλική μετάφραση της αρμε­ νικής μετάφρασης του ελληνικού πρωτο­ τύπου ή τη νεώτερη ελληνική μετάφρα­ ση της γαλλικής!). Κατά την επιστολή ο στρατός του Τσιμισκή έφθασε στη Θά­ λασσα της Τιβεριάδας και στην πόλη ό­ που είχε ανδρωθεί ο Χριστός, τη Ναζα­ ρέτ. Οι κάτοικοι αυτής μιμήθηκαν το πα­ ράδειγμα των κατοίκων της Δαμασκού και εξαγόρασαν με πλούσια δώρα και με­ γάλα χρηματικά ποσά την ελευθερία τους, υποσχόμενοι να πληρώνουν φόρο υποτελείας. Ο συνετός αυτοκράτορας και ικανότατος στρατηγός, δεν θέλησε να διακινδυνεύσει μια πορεία ως την Ιε­ ρουσαλήμ χωρίς να έχει εξασφαλίσει τα νώτα του. Οι παράλιες πόλεις της Φοινί­ κης και της Παλαιστίνης βρίσκονταν στα χέρια των αντιπάλων του Φατιμιδών και αυτό μπορούσε να αποδειχθεί καταστρο­ φικό, αν διακινδύνευε μια πορεία προς την Ιερουσαλήμ όπως φαίνεται στη νικη­ τήρια επιστολή του. Ετσι, αφού κατέλαβε τη Βηθσαϊδά και τη Γενησαρέτ, προχώρη­ σε προς την Πτολεμαϊδα (την Ακρα του σημερινού Ισραήλ), την Καισάρεια της Παλαιστίνης και τη Βηρυτό. Αν δεχθούμε ότι οι ισχυρισμοί του αυτοκράτορα για την εισβολή στην Παλαιστίνη είναι ανα­ κριβείς, πρέπει να πιστέψουμε ότι στη Βηρυτό έφθασε αμέσως μετά τη Δαμα­ σκό. Ενώ πολιορκούσε τη Βηρυτό, ο Τσιμισκής δέχθηκε πρέσβεις από τη Σιδώνα, οι οποίοι προσέφεραν δώρα και την υπο­ ταγή της πόλης τους στη βασιλεία των Ρωμαίων, υποσχόμενοι να πληρώνουν ε­ τήσιο φόρο υποτελείας. Η Βηρυτός βρι­

ί

Η άλλοτε πλούσια Νίσιβις, όπως σώζεται σήμερα. Στην κορυφή του βουνού το παλαιό φρούριο κατοικείται.

νάντησε σθεναρή αντίσταση (καλοκαίρι του 975). Οι ισχυρές οχυρώσεις, η επαφή του μεγαλύτερου μέρους των τειχών της με τη θάλασσα (ο αυτοκράτορας δεν υ­ ποστήριξε την εκστρατεία του με ναυτι­ κό) και η ύπαρξη ισχυρής φρουράς Βερ ­ βέρων, τον έπεισαν να λύσει την πολιορ­ κία και να αφήσει την πόλη στα χέρια των Φατιμιδών. Συνέχισε την πορεία του στρεφόμενος κατά της Βαλάνεως (της πανέμορφης Μπάνυας της παραλίας της σημερινής Συρίας) και της Γαβαλών (των αρχαίων Γαβάλων). Επειτα προχώρησε στο όρος Λίβανος καταλαμβάνοντας την οχυρή Βορζώ. Την τελευταία του παρέ­ δωσε ο Αραβας χριστιανός αξιωματούχος των Χαμδανιδών Κουλεϊμπ, μια ιδιαίτερα σημαντική προσωπικότητα. Φθάνοντας από τον νότο στην ευρύτερη περιοχή της Αντιόχειας, κατέλαβε την οχυρή Σεχιούν, που του παραδόθηκε και πάλι από τον Κουλεϊμπ, ο οποίος ανταμείφθηκε με τα αξιώματα του πατρικίου και του βασιλι­ κού της Αντιόχειας και με την παραχώρη­ ση γαιών. Η περιγραφή του ίδιου του αυ­ τοκράτορα για την εκστρατεία αυτή είναι παραστατική: «Ηναγκάσθημεν να διέλθωμεν στενωτάτας οδούς, δι’ ων ουδέπο­ τε είχεν διέλθει το ιππικόν, οδούς φρικα­ λέας και λίαν δυσβάτους. Απηντήσαμεν πολυανθρώπους και ευδαίμονας πόλεις και φρούρια υπό ερυμνών τειχών και αρα­ βικών φρουρών προστατευόμενα, πάντα δε ταύτα εκπολιορκήσαντες άρδην κατεστρέψαμεν και τους κατοίκους αυτών εις αιχμαλωσίαν απηγάγομεν». Αν και ο χαλίφης αλ Μουϊζ προσευχή­ θηκε, ευχαριστώντας τον Θεό για την α­ ποτυχία του αυτοκράτορα μπροστά στην Τρίπολη, και οι Βέρβεροι γιόρτασαν το γεγονός ως νίκη στο Κάιρο, ο αυτοκράτο­ ρας δεν ένιωθε ηττημένος. Οι στόχοι της εκστρατείας του είχαν επιτευχθεί. Με μια κεραυνοβόλα εκστρατεία είχε επιτύ­ χει μια σημαντική διείσδυση, είτε ως τη Ναζαρέτ είτε ως τη Δαμασκό (το σημείο αυτό δεν έχει ιδιαίτερη σημασία), την ο­ ποία έκλεισε κατόπιν με μια λαβίδα, με την οποία συνέθλιψε την προώθηση των Φατιμιδών. Με τον τρόπο αυτό κατόρθω­ σε να διατηρήσει πλήρως την πρωτοβου­ λία των κινήσεων και να φέρει τους Φατιμίδες της Αιγύπτου σε δεινή αμυντική θέση, ενώ παράλληλα αφαίρεσε από τον αιγυπτιακό στόλο τις πιθανές βάσεις του

49

Το αραβικό φρούριο του Χαλεπίου, έδρας των Χαμδανιδών εμίρηδων της Συρίας.

μόνα, αποσκοπώντας στη συμμαχία ίου. Η πορεία του, πάντως, απέκτησε αργότε­ ρα σταυροφορικές διαστάσεις, οι οποίες συνδέθηκαν με τη διείσδυσή του στην Παλαιστίνη και με τη βούλησή του να φθάσει ως την Ιερουσαλήμ. Ανεξαρτή­ τως του αν ο Τσιμισκής υπερβάλλει στην επιστολή του ή ο σταυροφορικός χαρα­ κτήρας αποδόθηκε αργότερα στην εκ­ στρατεία του, γεγονός είναι ότι η προσπάθειά του δεν είχε σταυροφορικό χα­ ρακτήρα. Αυτή ήταν μια ιδέα που γεννήθηκε περίπου έναν αιώνα αργότερα στη δυτική Ευρώπη. Αν, όμως, η όλη εκστρα­ τεία στερηθεί το βάρος του σταυροφορικού χαρακτήρα που της αποδόθηκε αρ­ γότερα, δεν υπάρχει πραγματική αμφι­ σβήτηση στο ότι ο Τσιμισκής έφθασε ως την Παλαιστίνη. Στην Τιβεριάδα υπήρχε μια σημαντική φατιμιδική δύναμη, την ο­ ποία ίσως θέλησε να πλήξει. Υπό το πρί­ σμα αυτό, η διείσδυση του αυτοκράτορα ως την Παλαιστίνη δεν έχει ιδιαίτερη ση­ μασία, αν και ενδιαφέρει τον ιστορικό ο οποίος θέλει να διαγνώσεί την ακρίβεια των γεγονότων. Το όλο ζήτημα δημιουρ-

Η οχυρή Σεχιούν,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

την οποία κατέλαβε ο αυτοκράτορας στο τέλος της εκστρατείας του.

50

Το τείχος και ο μιναρές του Μεγάλου Τζαμιού (7ος αι.) στο Καϊρουάν της Τυνησίας, έδρα των Φατιμιδών πριν κατακτήσουν την Αίγυπτο και μεταφερ&ούν στο Κάιρο.

στην ανατολική παραλία της Μεσογείου. Μπορούμε, συνεπώς, να θεωρήσουμε ότι στις αρχές περίπου του φθινοπώρου του 975 ο Ιωάννης Τσιμισκής επιδόθηκε στην οργάνωση των νέων του κτήσεων και το φθινόπωρο του ίδιου έτους επέστρεψε στην πρωτεύουσά του. Στην επιστολή του προς τον Αρμένιο ηγεμόνα ο Τσιμισκής αναφέρεται στα

μελλοντικά του σχέδια, αποκαλύπτοντας ότι αποσκοπούσε στην άλωση της Ιερου­ σαλήμ. Ενας σύγχρονος ιστορικός αποκάλεσε την επιτυχημένη αυτή εκστρα­ τεία «Βυζαντινή Σταυροφορία», δείχνο­ ντας την πεποίθησή του για τους στό­ χους της εκστρατείας του Τσιμισκή στην Παλαιστίνη, της τελευταίας εκστρατείας των Βυζαντινών η οποία έφθασε τόσο νότια. Ετσι, όταν στην επιστολή του αυ­ τοκράτορα προς τον σύμμαχό του αναφέρεται ότι «πάσα η Φοινίκη, η Παλαιστί­ νη και η Συρία, απηλλαγμέναι της τυραν­ νίας των Μουσουλμάνων, υπακούουσιν εις τους Ρωμαίους», δεν εκφράζεται η πραγματικότητα αλλά περισσότερο ίσως οι προθέσεις του. Παράλληλα, το πνεύ­ μα της επιστολής πιθανώς υπαγορεύθηκε στον Τσιμισκή από τις σχέσεις που ε­ πιθυμούσε να δημιουργήσει με τους Αρμενίους και τον βασιλιά τους Ασώτ Γ'. Ισως, δηλαδή, επιθυμούσε να υπερβάλει για να εμφανιστεί στον Αρμένιο βασιλιά ως ευσεβής κατακτητής, πρότυπο ηγε-

γήθηκε, τελικά, από Ευρωπαίους ιστορι­ κούς, οι οποίοι σκέπτονται υπό το βάρος του σταυροφορικού «συνδρόμου», το ο­ ποίο, όμως, δεν χαρακτήριζε τους Βυζα­ ντινούς. Ο θάνατος του αυτοκράτορα στις 10 Ιανουαρίου 976, μετά την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη, άφησε ένα αί­ νιγμα περί των μελλοντικών του προθέ­ σεων. Είναι βέβαιο, πάντως, ότι η σαρωτική εκστρατεία του στη Συρία και στην Παλαιστίνη ήταν μια συντριπτική ήττα για τους μουσουλμάνους, που εδραίωσε τη βυζαντινή κυριαρχία στη βόρεια Συ­ ρία, απομάκρυνε τον κίνδυνο των Φατιμιδών, ο οποίος αυξανόταν απειλητικά πριν από την εκστρατεία, περιόρισε τους Αββασίδες και ασφάλισε την Αντιόχεια και τις κτήσεις της αυτοκρατορίας στη Συρία, διατηρώντας το Χαλέπι υπό βυζα­ ντινό έλεγχο και δίδοντας στην αυτοκρα­ τορία την πλεονεκτική θέση που χρειαζό­ ταν. Ο διορισμός του Μιχαήλ Βούρτζη, μερικούς μήνες μετά τον θάνατο του Τσι-

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο χρονογράφος Ιωάννης Σκυλίτζης, ο οποίος κατέγραψε περισσότερο από μι­ σό αιώνα μετά τα γεγονότα που περιγράφονται εδώ, μας παραδίδει ότι ο αυτο­ κράτορας Ιωάννης Τσιμισκής, περνώντας από τα μέρη της Αναβαρζού, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του, κατά την επιστροφή του στη Βασιλεύουσα, για το ότι οι περισ­ σότερες από τις εκτάσεις της νοτιοανα­ τολικής Μικράς Ασίας ανήκαν στον παρα­ κοιμώμενο Βασίλειο (ο οποίος, αν και α­ νώτατος αξιωματούχος του Νικηφόρου, είχε υποστηρίξει τον Τσιμισκή κατά τις δύσκολες πρώτες ώρες εκδήλωσης του πραξικοπήματος του, μετά τον φόνο του αυτοκράτορα), λέγοντας χαρακτηριστικά ότι οι Ρωμαίοι πολεμούσαν για λογαρια­ σμό ενός ευνούχου. Ο Σκυλίτζης πιστεύει ότι ο Βασίλειος οργίσθηκε από την παρα­ τήρηση του αυτοκράτορα και, πιθανώς φοβούμενος την εναντίον του λήψη μέ­ τρων, τον θανάτωσε, ρίχνοντας δηλητή­ ριο στο κρασί του. Ο Τσιμισκής ασθένησε και πέθανε λίγο μετά την επιστροφή του

στην Πόλη. Είναι αμφίβολο αν έπεσε θ ύ ­ μα του παρακοιμωμένου Βασιλείου ή τυ­ φοειδούς πυρετού, λόγω της εκστρατεί­ ας. Πάντως είναι βέβαιο ότι πέθανε ξαφ­ νικά, έξι περίπου χρόνια μετά την ανάρ­

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ (1) Ιωάννου Σκυλίτζη -Γεωργίου Κεδρηνού: ΣΥΝΟΨΙΣ ΙΣΤΟΡΙΩΝ, στο J.P. Migne (ed.), PATROLOCIAE CURSUS COMPLETUS SERIES GRAECA (PG), r. 122, στ. 107- 148. (2) Κωνσταντίνου Μανασσή: ΣΥΝΟΨΙΣ ΧΡΟΝΙΚΗ, στο PG 127, στ. 219-472. (3)Λέοντος Διακόνου: ΙΣΤΟΡΙΑ, στο PG 117, στ. 655-926. (4) Κωνσταντίνου I. Αμάντου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, 867-1204, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήναι, 1977. (5) A. Α. Βασίλιεφ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, 324-1453, Πάπυρος, Αθήνα, 1971. (6) Paul Ε. Walker: Α ΒΥΖΑΝΤΙΝΕ VICTORY OVER THE FATIMIDS AT ALEXANDRETTA, στο ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, vol. 42 (1972), pp. 431-440. (7) Paul E. Walker: THE « CRUSADE» OF JOHN TZIMISCES IN THE LIGHT OF NEW ARAB EVIDENCE, στο ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ, vol. 47 (1977), pp. 301 - 327. (8) Charles Diehl: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Ηλιάδης, Αθήνα, 2002. (9) Διονυσίου Α. Ζακυθηνού: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, 324-1071, Αθήναι, 1977. (10) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1979. (11) Αθηνάς Κόλια-Δερμιτζάκη: Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ «ΙΕΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ»: Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ, Στέφανος Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1991. (12) Γεωργίου Λαλιώτη: ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΦΑΤΙΜΙΔΕΣ: Η ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΔΥΟ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ, περιοδικό Ιστορικά Θέματα, τ. 62, Εκδόσεις Περισκόπιο. (13) Β. Lewis, Ch. Pellat & J. Schacht (ed.): THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM, E. J. Brill, Leiden, 1991. (14) Χρατς Μ. Μπαρτικιάν: ΕΠΙΣΗΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΣΕ ΕΡΓΑ ΑΡΜΕΝΙΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ, Α’: ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΣΙΜΙΣΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΜΕΝΙΟΥΣ», Βυζαντινός Δόμος, τ. 2 (1988). (15) John Julius Norwich: ΒΥΖΑΝΤΙΟ: ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ, Interred, Αθήνα, 1997. (16) Georg Ostrogorsky: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Στέφανος Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1995. (17) Gustave Schlumberger: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ: ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ, Δημιουργία, Αθήνα, 1999. (18) Jonathan Shepard:«BYZANTIUM EXPANDING, 944-1025», στο Timothy Reuter (ed.), THE NEW CAMBRIDGE. MEDIEVAL HISTORY, Cambridge University Press, Cambridge 1999. (19) Wesam Farag:«THE ALEPPO QUESTION: A BYZANTINE-FATIMID CONFLICT OF INTERESTS IN NORTHERN SYRIA IN THE LATER TENTH CENTURY A.D., στο BYZANTINE AND MODERN GREEK STUDIES, vol. 14 (1990). (20) Catherine Holmes: BASIL II AND THE GOVERNANCE OF EMPIRE, 976-1025, Oxford University Press, Oxford, 2005. (21) en.wikipedia.org

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ · No 136

μισκή, ως δούκα της Αντιόχειας από τον Βασίλειο Β ’ Βουλγαροκτόνο (976- 1025), είχε ως στόχο την ανάληψη νέων εκστρα­ τειών στην περιοχή, προκειμένου να α­ σκηθεί σοβαρή πίεση στους Φατιμίδες και να διατηρηθούν οι επιτυχίες της εκ­ στρατείας. Οταν ο Βούρτζης λεηλάτησε τον χώρο της Τρίπολης την άνοιξη του 976, ενεργούσε ασφαλώς σύμφωνα με αυτήν την πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Φατιμίδες, που μέχρι τότε επεκτείνονταν απειλητικά στην Παλαιστίνη και στη Συρία, μπόρεσαν να αναλάβουν την επόμενη εκστρατεία τους κατά των Β υ ­ ζαντινών το 994, σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα, οπότε η νέα εκστρατεία τους συνετρίβη από τη φοβερή αντίδραση του Βασιλείου Β ’.

ρησή του στον θρόνο. Η βασιλεία του μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια από τις σημαντικότερες και ενδοξότερες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ηταν εξαιρε­ τικά οξυδερκής, εφευρετικός και κινητι­ κός. Ηταν πολύ γενναίος στρατιώτης και μεγαλοφυής στρατηγός. Πραγματοποι­ ούσε πάντα τη σωστή επιλογή ως προς το πού και το πώς έπρεπε να κτυπήσει, οδη­ γώντας τα στρατεύματά του στη μάχη. Παράλληλα ήταν σπουδαίος διπλωμάτης, εξαιρετικά ψύχραιμος. Συμμαχούσε πά­ ντα με τους σωστούς ανθρώπους, έκανε οικονομία δυνάμεων όπου χρειαζόταν και κτυπούσε αποφασιστικά και συντρι­ πτικά όπου επιβαλλόταν. Αν δεν υπήρχε η σκιά της δολοφονίας του Νικηφόρου Φω­ κά, του ανθρώπου που είχε αναδείξει τις αρετές του Τσιμισκή, οι κρίσεις θα ήταν πιο ευνοϊκές για τον τελευταίο. Ακόμη κι έτσι όμως ο ιστορικός δεν μπορεί να α­ γνοήσει τα κατορθώματά του, τις πολιτι­ κές και άλλες επιτυχίες του και τα σπου­ δαία προτερήματά του και οφείλει να τον κατατάξει ανάμεσα στους μεγαλύτερους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. ΞΙ

51

01 ΙΤΑΛΟΙ ΑΣΣΟΙ ΤΗΣ 4 d c

ΠΤΕΡΥΓΑΣ

Ηεπικίνδυνη ιριάδα ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ Profiles αεροσκαφών.- Vincenzo Auletta

Ενα Macchi C.202 της 90ής Μοίρας της 10ης Σμηναρχίας σε αεροδρόμιο της νότιας Ιταλίας.

Η 4η Πιέρυνα Μαχητικών της Regio Aeronautica (Ιταλική Βασιλική Αεροπορία) ανήκε οιην ελίτ των ανάλογων μονάδων κατά τον Β’ ΠΠ. Πολέμηοε οτπ βόρεια Αφρική, οιη Μάλτα, στη Σικελία και υπερασπίστηκε το πάτριο söacpoc αντιμετωπίζοντας υπέρτερους, αριθμητικά και ποιοτικά, αντιπάλους. Στις τάξεις της είχε μεγάλο αριθμό άσσων, ανάμεοά τους και τους τρεις κορυφαίους της Ιταλικής Αεροπορίας σε εκείνη τη σύρραξη. Οι τρεις αυιοί άνδρες σκοιώθηκαν σε αερομαχίες πριν από ιη λήξη του πολέμου και τα κατορθώματα τους δεν είναι ευρύιερα γνωστά

ΜΑΧΗΤΙΚΟΝ κατά τον β

ππ

* -■

4η Πτέρυγα Μαχητικών ιδρύθηκε την 1η Ιουνίου 1931 στο Καμποφόρμιντο. Αποτελείτο από την 9η και τη 10n Σμηναρχία. Πιθανότατα ήταν μία από τις διασημότερες μονάδες της Ιταλικής Αεροπορίας, διότι από τις τάξεις της προήλθαν πολλοί πιλότοι- άσσοι (32) και ση­ μείωσε περισσότερες από 600 καταρρίψεις. Κατά το μεγαλύτε­ ρο μέρος του Β' ΠΠ η Regia Aeronautica πίστωνε τις επιτυχίες των πιλότων στις μονάδες, για να μην επηρεάζεται το ηθικό των λιγότερο επιτυχημένων. Τον Μάρτιο του 1943 το σύστημα άλλαξε και ενθαρρυνόταν πλέον η πίστωση των καταρρίψεων στους πιλότους, σε μια μάταιη προσπάθεια τόνωσης του ηθι­ κού. Οι άνδρες λάμβαναν και χρηματικές αμοιβές, π,χ. 5.000 λι­ ρέτες για την κατάρριψη ενός μονοκινητήριου ή δικινητήριου μαχητικού, 15.000 για ένα τετρακινητήριο βομβαρδιστικό, 150.000 για τη βύθιση ενός εμπορικού πλοίου και 250.000 για τη βύθιση ενός πολεμικού πλοίου. Την περίοδο Ιανουαρίου

1942-Ιανουαρίου 1943 η 4η Πτέρυγα ισχυρίστηκε την κατα­ στροφή 289 αεροσκαφών, με τίμημα 24 πιλότους νεκρούς, 29 τραυματίες και δύο αιχμαλώτους σε 133 αερομαχίες. Η εν λόγω μονάδα υπήρξε η πρώτη που εξοπλίστηκε με το μονοπλάνο Macchi C.200 Saetta, το οποίο αντικατέστησε το διπλάνο Fiat CR.42 Falco. Οι πιλότοι, όμως, δεν έμειναν ικανοποι­ ημένοι από την ευελιξία του C.200 και αποφάσισαν να διατη­ ρήσουν τα παλαιά αεροσκάφη τους. Με την είσοδο της Ιταλίας στον Β ’ΠΠ, στις 10 Ιουνίου 1940, η 9η Σμηναρχία βρισκόταν στη βάση του Μιραφιόρι, στο Τορίνο, και ανελάμβανε περιπολίες πάνω από τις Αλπεις, ενώ η 10η Σμηναρχία βρισκόταν στο Τομπρούκ και πραγματοποιούσε περιπολίες στα αιγυπτιακά σύ­ νορα. Μετά την παράδοση της Γαλλίας, η 9η Σμηναρχία έδρασε για λίγο πάνω από τη Μάλτα, συνοδεύοντας βομβαρδιστικά. Ο διοικητής της, επισμηναγός Ερνέστο Μπότο, στις 3 Ιουλίου

©

V IN C E N Z O A U LE TTA

Macchi C.200 Saetta με πιλότο τον Φράνκο Λουκίνι της 90ής Μοίρας της 4ης Πτέρυγας, στην Κατάνια της Σικελίας το καλοκαίρι του 1941 Αργότερα ο μεγάλος άσσος πέταξε με το ισχυρότερο C.202 Folgore. μέχρι τον θάνατό του στις 5 Ιουλίου 1943 (profile του Vincenzo Auletta για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

To C.200 χρησιμοποιή&ηκε κυρίως από τη 10n Σμηναρχία, σχεδόν κα9όλη τη διάρκεια του 1941. Η 9η Σμηναρχία το διατήρησε μόνο κατά το πρώτο εξάμηνο.

1940 κατέρριψε ένα Hurricane πάνω από τη Μάλτα. Επρόκειτο για την πρώτη ιταλική κατάρριψη πάνω από το νησί. Ο Μπότο είχε σημειώσει τέσσερις καταρρίψεις κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου, πολεμώντας με CR.32, και είχε χάσει το δεξί πόδι του. Εξαιτίας της δράσης του κατά τον Β ’ ΠΠ ήταν γνωστός και με το προσωνύμιο «Gamba di Ferro» (= σιδερένιο πόδι). Στις 11 Ιουλίου 1940 η 9η Σμηναρχία βρισκόταν στη βάση της Μπέρκα, στη Λιβύη, για την υποστήριξη της 10ης Σμηναρχίας. Κατά τους επόμενους μήνες η καθημερινότητα των Ιταλών πιλό­

των περιελάμβανε συνεχείς αποστολές συνοδείας βομβαρδιστι­ κών, εγγύς υποστήριξης και επιθετικές περιπολίες. Οι ίδιοι συμ­ μετείχαν στην ιταλική επίθεση στο Σίντι Μπαράνι και στην ει­ σβολή στην Αίγυπτο, διατηρώντας τα CR.42. Κατά τη βρετανική αντεπίθεση υπέστησαν σημαντικές απώλειες, τόσο στις μάχες όσο και εξαιτίας της άμμου. Στα τέλη του 1940 άρχισε ο επανεξοπλισμός με τα C.200, που οι άνδρες είχαν απορρίψει μερικούς μήνες νωρίτερα. Η εμφάνιση των πρώτων Hurricane της RAF, η έλλειψη ανταλλακτικών και οι συνεχείς επιθέσεις στις βάσεις, εί­ χαν προκαλέσει μεγάλες απώλειες στα διπλάνα CR.42. Τον Μάρτιο του 1941 μία μοίρα της 9ης Σμηναρχίας αναπτύ­ χθηκε στο Μπρίντιζι, για επιχειρήσεις πάνω από την Ελλάδα. Τον Απρίλιο και οι δύο σμηναρχίες της 4ης Πτέρυγας συμμετείχαν στη γερμανική εισβολή στη Γιουγκοσλαβία. Η 10η Σμηναρχία με­ ταφέρθηκε τον Ιούνιο του 1941 στη βάση του Τράπανι, για επι­ χειρήσεις πάνω από τη Μάλτα. Η Σικελία αποτέλεσε το πεδίο δράσης της για τους επόμενους μήνες. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχε χάσει δέκα πιλότους, ανάμεσά τους και τον διοικητή της. Τον Ιούλιο η 9η Σμηναρχία επανεξοπλίστηκε με τα νεώτερα Macchi C.202 Folgore. Τον Σεπτέμβριο δοκίμασε αυτά τα αερο­ σκάφη πάνω από τη Μάλτα. Στις 25 Νοεμβρίου δύο μοίρες της α­ ναπτύχθηκαν στη βάση της Μαρτούμπα, στη Λιβύη, ενώ μια άλλη παρέμεινε στη Σικελία, όπου τα αεροσκάφη της απέκτησαν φω­ τογραφικές μηχανές. Μέχρι τα τέλη του 1941 η 9η Σμηναρχία πα-

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝ FIAT CR.42

MACCHI C.200

MACCHI C.202

MACCHI C.205V

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m)

9,70

10,58

10,58

10,58

ΜΗΚΟΣ (m)

8,27

8,19

8,85

8,85

ΥΨΟΣ (m)

3,59

3,51

3,04

3,04

22,40

16,80

16,80

16,80

ΒΑΡΟΣ-ΚΕΝΟ (kg)

1.708

1.900-2.019

2.515

2.581

ΒΑ ΡΟ Σ ΜΕΓΙΣΤΟ (kg)

2.283

2.339

3.069

3.408

430 km/h στα 5.330 m

503 km/h στα 4.500 m

599 km/h στα 5.600 m

642 km/h στα 7.200 m

ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2)

54

ΕΜ Β ΕΛ ΕΙΑ (km)

775

570

765

950

ΒΑΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ (m/min)

659

882

1.215

1.128

1x870 hp Fiat A.74R1C38

1x870 hp Fiat A.74RC38

1x1.175 hp DB601A

1x1.475 hp DB605

10.500

8.900

11.500

11.300

2-4x12,7 mm Breda-SAFAT

2x12,7 mm Breda-SAFAT

2x12,7 mm Breda-SAFAT -

2x12,7 mm Breda-SAFAT

(400 φ.α.ο.)

Ελάχιστα με δύο επιπλέον

Ελάχιστα με δύο επιπλέον

+2x20 mm MG151

πολυβόλα των 7,7 mm

πολυβόλα των 7,7 mm

στην πτέρυγα

στην πτέρυγα

ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΟΡΟΦΗ (m) ΟΠΛΙΣΜΟΣ

Macchi C.202 Serie III «91-9» της 91ης Μοίρας της 10ης Σμηναρχίας της 4ης Πτέρυγας, με πιλότο τον λεονάρντο Φερούλι, στη Λιβύη τον Οκτώβριο του 1942. Στις 5 Ιουλίου 1943 ο Φερούλι καταρρίφθηκε από Spitfire. Εγκατέλειψε το αεροσκάφος του κοντά στη Σκόρντια, στη Σικελία, όμως λόγω του μικρού ύψους το αλεξίπτωτό του δεν άνοιξε και βρήκε τραγικό θάνατο (profile του Vincenzo Auletta για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

©

V IN C E N Z O AULETTA

Macchi C.202 «73-4» της 73ης Μοίρας της 9ης Σμηναρχίας της 4ης Πτέρυγας, στη βόρεια Αφρική τον Σεπτέμβριο του 1942, με πιλότο τον Τερέζιο Μαρτινόλι. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση, στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, ο Μαρτινόλι εντάχθηκε στην Ιταλική Αεροπορία που πολεμούσε στο πλευρό των Συμμάχων. Στις 25 Αυγούστου 1944 απογειώθηκε από το αεροδρόμιο του Κάμπο Βεζούβιο, στη Νεάπολη, με ένα Ρ-39 Airacobra. Λόγω βλάβης στον κινητήρα εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση και υπέστη θανάσιμα τραύματα (profile του Vincenzo Auletta για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

·

Μία από τις αδυναμίες της Regia Aeronautica, ήταν η απουσία ενός ολοκληρωμένου συστήματος εκπαίδευσης. Η επιχειρησια­ κή εκπαίδευση των πιλότων ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, ελ­ λιπής, μέχρι την ένταξή τους στις μονάδες πρώτης γραμμής. Το βασικό στάδιο εκπαίδευσης περιελάμβανε 55 ώρες και διαρκούσε εννέα μήνες. Στη συνέχεια ακολουθούσε το προκεχωρημένο στάδιο εκπαίδευσης, με 50 ώρες πτήσης σε πεπαλαιωμένα μαχη­ τικά και δέκα ώρες ακροβατικών. Μόνο από τα μέσα του 1941 ε­ ντάχθηκε στο πρόγραμμα η εκπαίδευση σε πτήση με όργανα, η

ΙΣΤΟΡΙΑ

01 ΑΣΣΟ Ι ΤΗΣ 4ü C ΠΤΕΡΥΓΑΣ

No 136

Την άνοιξη του 1943 η 4η Πτέρυγα παρέλαβε μερικά Macchi C.205V Veltro και Bf 109G-4/6, τα οποία μαζί με τα C.202 χρησιμοποιήθηκαν για την προστασία της Ρώμης και της Νεάπολης. Στα τέλη Ιουνίου 1943 μεταφέρθηκε στη Σικελία, για την ενίσχυση της άμυνας της νήσου. Υπέστη αρκετές απώλειες κατά την αντι­ μετώπιση της συμμαχικής εισβολής εκεί και επέστρεψε σε βά­ σεις στην ηπειρωτική Ιταλία. Ακολούθως επανεξοπλίστηκε πλή­ ρως με C.205V. Μέχρι την ιταλική συνθηκολόγηση, στις 8 Σε­ πτεμβρίου 1943, η 4η Πτέρυγα διέθετε μόλις 17 επιχειρησιακά C.205V. Στη συνέχεια εντάχθηκε στο δυναμικό του Raggruppamento Caccia της Ιταλικής Αεροπορίας που πολεμούσε στο πλευρό των Συμμάχων (Aeronautica Co-Belligerante).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ρέλαβε βελτιωμένα C.202, με ειδικά φίλτρα για προστασία από την άμμο. Παράλληλα ξεκίνησε ο επανεξοπλισμός της 10ης Σμη­ ναρχίας με τα C.202, τα οποία αντικατέστησαν τα C.200. Υστερα από μια περίοδο εξοικείωσης, διάρκειας μερικών ε­ βδομάδων, πάνω από τη Μάλτα, τον Απρίλιο του 1942, οι δύο σμηναρχίες αναπτύχθηκαν (στα τέλη του επόμενου μήνα) στη βόρεια Αφρική, για την υποστήριξη της μεγάλης επίθεσης του Ρόμμελ στην Γκαζάλα. Πολέμησαν σκληρά εξορμώντας από βά­ σεις στη Λιβύη και στις ακτές της δυτικής Αιγύπτου, ακολουθώ­ ντας την προέλαση των δυνάμεων του Αξονα μέχρι το Ελ Αλαμέιν. Προκάλεσαν αρκετά προβλήματα στον αντίπαλο αλλά υπέ­ στησαν και απώλειες από τη δράση των αεροσκαφών της RAF, που βομβάρδισαν τις βάσεις τους. Την 1η Νοεμβρίου 1942 παρέλαβαν νέα C.202 στη βάση της Μαρτούμπα, για να αναπληρώ­ σουν τις απώλειές τους, και έσπευσαν να καλύψουν την υποχώ­ ρηση των δυνάμεων του Αξονα. Τον Δεκέμβριο του 1942 η 10η Σμηναρχία επέστρεψε στην Ιταλία, αναμένοντας τον εξοπλισμό της με νέα αεροσκάφη. Η 9η Σμηναρχία παρέμεινε για μικρό διάστημα στη βάση του Καστελμπενίτο, για την υπεράσπιση του λιμανιού της Τρίπολης. Τον Ια­ νουάριο του 1943 επέστρεψε στην Ιταλία. Οι πιλότοι των δύο σμηναρχιών χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά αεροσκαφών στις επιχειρησιακές μονάδες, αναμένοντας τον επανεξοπλισμό των δικών τους.

55

κελία, κατέρριψε τρία Hurricane και ένα Blenheim τους τελευταί­ ους μήνες του 1941. Την άνοιξη του 1942 η 9η Σμηναρχία πολέ­ μησε για σύντομο χρονικό διάστημα πάνω από τη Μάλτα, που εί­ χε πλέον ενισχυθεί με Spitfire Mk V. Σε καθημερινή σχεδόν βάση συμμετείχε στη συνοδεία των βομβαρδιστικών και ενεπλάκη σε σκληρές αερομαχίες με τα αεροσκάφη της RAF. Την περίοδο 412 Μαϊου 1942 κατέρριψε τρία Spitfire Mk V και ισχυρίστηκε την πιθανή κατάρριψη ενός ακόμα. Στις 26 Μαϊου 1942 ο Ρόμμελ εξαπέλυσε τη μεγάλη επίθεσή του στην Γκαζάλα και οδήγησε τις δυνάμεις του Αξονα στα πρό­ θυρα της Αλεξάνδρειας. Την περίοδο 29 Μαϊου - 9 Οκτωβρίου ο Μαρτινόλι κατέρριψε δύο Spitfire Mk V και έξι Ρ-40 Kittyhawk. Στις 23 Οκτωβρίου κατέρριψε ένα ακόμα Kittyhawk, πιθανότατα από Ενα από τα πρώτα C.202 («97-5») της 9ης Σμηναρχίας τον την 260 Μοίρα. Αυτή ήταν η τελευταία του επιτυχία πάνω από την Σεπτέμβριο του 1941, κατά τις πρώτες αερομαχίες του τύπου πάνω καυτή έρημο. Ενας από τους συναδέλφους του ανέφερε για τον από τη Μάλτα. Βασική μονάδα της Regia Aeronautica ήταν η Μαρτινόλι: «Υπήρξε κλειστός χαρακτήρας αλλά ήταν ένας πιλό­ πτέρυγα (stormo), που αποτελείτο από δύο-τρεις σμηναρχίες τος με εξαιρετικές ικανότητες και σκοπευτική δεινότητα. Ισως (gruppo). Κάθε σμηναρχία διέθετε 24 αεροσκάφη κατανεμημένα είχε κάποια έκτη αίσθηση και εντόπιζε τα εχθρικά αεροσκάφη συνήθως σε δύο μοίρες (squadriglia) των 12 αεροσκαφών. νωρίτερα από όλους μας». Θεωρητικά η δύναμη μιας πτέρυγας περιελάμβανε 72 μαχητικά και τέσσερα μεταφορικά, πρακτικά όμως ήταν σημαντικά μικρότερη, Το επόμενο καλοκαίρι ο Μαρτινόλι πετούσε με C.205V πάνω εξαιτίας των απωλειών και των ατυχημάτων. από τη Σικελία, προσπαθώντας να ανακόψει τη συμμαχική προέ­ λαση. Μοιράστηκε την κατάρριψη ενός Ρ-38 και ενός Β-17. Η 22η κατάρριψή του σημειώθηκε στις 15 Αυγούστου οποία αρχικά διαρκούσε μόλις πέντε ώρες (το 1942 αυ­ 1943. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση ο πιλό­ ξήθηκαν οε 20). Το τελικό στάδιο εκπαίδευσης υλοποι­ τος αυτός εντάχθηκε στην Ιταλική Αεροπορία είτο στις μονάδες της πρώτης γραμμής, που ανελάμβαπου πολεμούσε στο πλευρό των Συμμάχων και ναν και το δυσκολότερο έργο. Εξαιτίας της απουσίας κατέρριψε ένα μεταγωγικό Ju 52/3m πάνω από τυποποίησης, οι έμπειροι πιλότοι κάθε μονάδας ανετην Ποντγκόριτσα. Η δράση του μεγάλου άσσου λάμβαναν να μεταδώσουν τις εμπειρίες τους. Δεν ήταν τερματίστηκε στις 25 Αυγούστου 1944, όταν σπάνιο το φαινόμενο οι νέοι πιλότοι να χρησιμοποιούν σκοτώθηκε σε δυστύχημα με Ρ-39. Είχε συμπλη­ για πρώτη φορά τον οπλισμό τους κατά τη διάρκεια της ρώσει 276 πολεμικές εξόδους και είχε καταρρίμάχης. ψει 23 αεροσκάφη. Τιμήθηκε μεταθανάτια με το Ακολουθώντας το πρότυπο της Luftwaffe, οι πιλότοι Χρυσό Μετάλλιο Ανδρείας. Στις διακρίσεις του της Regia Aeronautica πολεμούσαν για μεγάλες περιό­ περιλαμβάνονταν ακόμα δύο Αργυρά Μετάλλια δους, με ελάχιστα διαστήματα αδείας. Σε αυτό το ιδιό­ Ανδρείας και ο γερμανικός Σιδηρούς Σταυρός 6 μορφο περιβάλλον η 4η Πτέρυγα εξελίχθηκε σε μία από τάξης. τις πιο επιτυχημένες μονάδες. Η 10η Σμηναρχία διέθε­ Ο Φράνκο Λουκίνι γεννήθηκε στις 24 Δεκεμ­ τε αρκετούς επιτυχημένους πιλότους στις τάξεις της, βρίου 1917 στη Ρώμη. Τον Ιούλιο του 1936 ολο­ όπως ήταν ο ανθυποσμηναγός Λουίτζι Τζανέλα (12 καο Λεονάρντο Φερούλι κλήρωσε την εκπαίδευσή του ως πιλότος. Το ταρρίψεις), ο επισμηναγός Κάρλο Μαουρίτσιο Ρουσπόυπήρξε ο λιγότερο 1937 πολέμησε στην Ισπανία, στο πλευρό των λι ντι Πότζο Σουάζα (11 καταρρίψεις), ο επισμηνίας Μά­ διάσημος από την τριάδα Εθνικιστών, και κατόρθωσε να σημειώσει μία ριο Βερονέζι (9 καταρρίψεις), ο ανθυποσμηναγός Ορλάτων πρώτων Ιταλών άσσων κατάρριψη και να μοιραστεί την κατάρριψη άλ­ ντο Μαντολίνι (7 καταρρίψεις) και ο υποσμηναγός Ρατου Β ' ΠΠ. λων δύο αεροσκαφών. Ορισμένες πηγές ανεβά­ νιέρι Αντάμι (7 καταρρίψεις). Η 9η Σμηναρχία είχε να εζουν τον συνολικό αριθμό των επιτυχιών του πιδείξει τους υποσμηναγούς Φερνάντο Μαλβέτσι και στην Ισπανία σε πέντε. Στις 22 Ιουλίου 1938 ο Λουκίνι καταρρίΤζούλιο Ρέινερ, με 10 καταρρίψεις ο καθένας, τον υποσμηναγό φθηκε. Παρέμεινε αιχμάλωτος των Δημοκρατικών επί έξι μήνες. Εμμανουέλε Ανόνι (9 καταρρίψεις), τον ανθυποσμηναγό Τζοβάνι Μετά τον επαναπατρισμό του ο Λουκίνι τοποθετήθηκε στην Μπαρκάρο (9 καταρρίψεις), τον σμηνία Μπρούνο Μπιατζίνι (7 κα90ή Μοίρα της 10ης Σμηναρχίας, που επιχειρούσε από τη βάση ταρρίψεις) κ.ά. Ανάμεσα στην πληθώρα των άσσων ξεχώρισαν οι Τ2 στο λιμάνι του Τομπρούκ. Στις 11 Ιουνίου 1940 πραγματοποίη­ Τερέζιο Μαρτινόλι, Φράνκο Λουκίνι και Λεονάρντο Φερούλι. σε την πρώτη αποστολή του για την προστασία του λιμανιού της Ο Τερέζιο Μαρτινόλι γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1917 στη Τρίπολης. Στις 14 του μήνα μαζί με άλλους δύο πιλότους αναχαί­ Ναβάρα. Αρχικά εκπαιδεύθηκε ως πιλότος ανεμοπτέρων (το τισε έναν σχηματισμό Gloster Gladiator. Από τη συνδυασμένη δρά­ 1937) και αργότερα εντάχθηκε στη Regia Aeronautica. Την παρα­ ση καταρρίφθηκε ένα βρετανικό μαχητικό. Στις 21 Ιουνίου ο Λου­ μονή της εισόδου της Ιταλίας στον Β ’ ΠΠ βρισκόταν στην 384 κίνι πιστώθηκε με την κατάρριψη ενός Sunderland, το οποίο είχε Μοίρα της 157 Σμηναρχίας, που επιχειρούσε με CR.42 από τη βά­ δεχθεί την επίθεση αρκετών αεροσκαφών (το πλήρωμά του συση του Τράπανι στη Σικελία. Η πρώτη του κατάρριψη, ένα βομ­ νελήφθη). Σύμφωνα με τα αρχεία της RAF, η πρώτη απώλεια βαρδιστικό ή δικινητήριο μαχητικό πάνω από την Τύνιδα, σημειώ­ Sunderland στη Μεσόγειο σημειώθηκε στις 6 Αυγούστου 1940 και θηκε στις 13 Ιουνίου 1940. Ακολούθως μετατέθηκε στην 78η Μοί­ η επιτυχία του Λουκίνι είναι αμφίβολη. Μέχρι τα τέλη του έτους ρα της 13ης Σμηναρχίας και σημείωσε τη δεύτερη κατάρριψή ο Ιταλός χειριστής είχε καταρρίψει ένα Gladiator και ένα Hurricane του, ένα Gladiator της 112 Μοίρας της RAF, στις 13 Οκτωβρίου, (ή Gladiator) και είχε συμπληρώσει 103 εξόδους. κατά τη διάρκεια αποστολής συνοδείας βομβαρδιστικών πάνω Στις αρχές του 1941 η μονάδα του Λουκίνι επανεξοπλίστηκε από τη Μάρσα Ματρούχ. Η τρίτη και τελευταία του κατάρριψη με C.200. Την περίοδο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου ο ίδιος πιστώθηκε με κατά την πρώτη περίοδο δράσης στη βόρεια Αφρική, σημειώθη­ την κατάρριψη τεσσάρων-πέντε Hurricane. Τον Μάιο του 1941 κε στις 5 Ιανουαρίου 1941, όταν ήταν πλέον πιλότος της 9ης Σμη­ προήχθη σε υποσμηναγό. Στις 27 Ιουνίου κατέρριψε ένα ναρχίας. Πετώντας με τα C.200 ο Μαρτινόλι δεν κατόρθωσε να σημει­ Hurricane πάνω από τη Μάλτα, σε σύνολο τριών βεβαιωμένων και πέντε ακόμα πιθανών καταρρίψεων που υποστήριξε η Regia ώσει κάποια κατάρριψη. Ομως με τα βελτιωμένα C.202 είχε σημα­ Aeronautica εκείνη την ημέρα. Τα C.200 ήταν δυσκολότερος αντί­ ντικές επιτυχίες. Επιχειρώντας από τη βάση του Κομίζο, στη Σι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

I

56

Ο Φράνκο Λουκίνι

υπήρξε ο δεύτερος άσσος της Regia Aeronautica, με 21 καταρρίψεις.

Ο Τερέζιο Μαρτινόλι (δεξιά) υπήρξε ο κορυφαίος Ιταλός άσσος του Β ’ ΠΠ, με 23 καταρρίψεις. Οπως και η πλειοψηφία των Ιταλών άσσων, πολέμησε αρχικά με CR.42 και πέτυχε τις περισσότερες καταρρίψεις του με C.202.

No 136

στο πόδι, και αναγκάστηκε να επιστρέψει σε κρίσιμη κατάσταση με νοσοκομειακό πλοίο στην Ιταλία. Την άνοιξη του 1943 επανήλ­ θε στην ενεργό δράση. Τον Ιούνιο ανέλαβε τη διοίκηση της 10ης Σμηναρχίας, που επιχειρούσε από διάφορα αεροδρόμια γύρω από την Κατάνια της Σικελίας, εξοπλισμένη με C.202 και ελάχι­ στα C.205V. Στις 5 Ιουλίου ο Λουκίνι κατέρριψε ένα Spitfire που συνόδευε βομβαρδιστικά Β-17 της 99ης Σμηναρχίας Βομβαρδισμού. Ελάχι­ στες στιγμές αργότερα κτυπήθηκε από τα πυρά των πολυβολη­ τών των Β-17. Με τρόμο ο παραστάτης του παρατηρούσε το C.202 του μεγάλου άσσου να κατευθύνεται φλεγόμενο στο έδα­ φος. Ηταν η 262η έξοδος του άτυχου πιλότου. Δύο ημέρες αργό­ τερα το σώμα του Λουκίνι βρέθηκε ανάμεσα στα συντρίμμια του αεροσκάφους του. Για τους συντρόφους του ο άσσος ήταν ένας άνθρωπος με αποφασιστικότητα, επιτιθέμενος ακόμα και όταν ο αντίπαλος διέθετε αριθμητική υπεροχή: «Με θάρρος αναζητού­ σε τον αντίπαλο σε κάθε αποστολή. Διέθετε πολύ καλή όραση, ε­ ντόπιζε τα αεροσκάφη από μακριά και υπολόγιζε τις αντιδράσεις τους. Στο έδαφος ήταν σοβαρός και απόμακρος αλλά στον αέρα μεταμορφωνόταν σε έναν επιθετικό μαχητή». ΟΛεονάρντο Φερούλι γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1918 στο Μπρίντιζι. Ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του ως πιλότος τον Μάιο του 1936. Οπως και ο Λουκίνι, συμμετείχε στον Ισπανικό Εμφύλιο πετώντας με CR.32. Στις 7 Οκτωβρίου 1937 κατέρριψε ένα βομ­ βαρδιστικό SB-2 ύστερα από μακρά καταδίωξη. Αξιοποίησε την επιχειρησιακή εμπειρία του από την Ισπανία πετώντας με την 91η Μοίρα της 10ης Σμηναρχίας. Στις 11 Ιουνίου 1940 βρισκόταν σε μια αποστολή συνοδείας CR.32, όταν ο σχηματισμός του εντόπι­ σε ένα Blenheim που πετούσε σε ύψος 6.000 m. Το βρετανικό αε­ ροσκάφος δέχθηκε την επίθεση πέντε ιταλικών, ωστόσο η κατάρριψή του δεν έχει διασταυρωθεί από τα αρχεία της RAF. Στις 19 Δεκεμβρίου, 27 CR.42 συνόδευαν δώδεκα βομβαρδιστικά SM.79, όταν δέχθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από δέκα Hurricane. Ο Φερούλι φέρεται πως κατέρριψε ένα αεροσκάφος και προκάλεσε ζημιές σε ένα άλλο, ωστόσο δέχθηκε πλήγματα

·

παλος για τα Hurricane από τα CR.42. Στις 17 Ιουλίου, μεγάλος α­ ριθμός C.200 από τις Σμηναρχίες 7η, 10η και 16η απογειώθηκε για να συνοδεύσει ένα αναγνωριστικό Z.1007bis πάνω από τη Μάλτα. Ο ιταλικός σχηματισμός αναχαιτίστηκε από 19 Hurricane των Μοιρών 249 και 185. Οι απώλειές του ήταν δύο C.200. Οι Ιτα­ λοί υποστήριξαν την κατάρριψη τεσσάρων Hurricane (ένα από τον Λουκίνι) και πιθανώς δύο ακόμα. Στις 4 Σεπτεμβρίου ο Λουκίνι κατέρριψε δύο Hurricane. Στις 27 Σεπτεμβρίου εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση όταν, λόγω λάθους στην πλοήγηση, εξάντλησε τα καύσιμά του κατά τη διάρ­ κεια αποστολής συνοδείας πλοίων. Η περίοδος της ανάρρωσής του ήταν μεγάλη, εξαιτίας των τραυμάτων του στο πρόσωπο. Επέστρεψε στα καθήκοντά του στα τέλη Νοεμβρίου, για να πραγματοποιήσει δύο μόλις αποστολές με την 90ή Μοίρα. Την 1η Δεκεμβρίου ο Λουκίνι ανέλαβε τη διοίκηση της 84ης Μοίρας της 10ης Σμηναρχίας και εκπαιδεύτηκε στα βελτιωμένα C.202. Τον Απρίλιο του 1942 συμμετείχε σε αρκετές αποστολές συνοδείας βομβαρδιστικών στη Μάλτα. Κατέρριψε δύο Spitfire Mk VB, στις 5 και στις 15 Μαϊου, και πιθανώς δύο ακόμα. Στις 5 Μαϊου πέντε βομβαρδιστικά Z.1007bis με τη συνοδεία 16 C.202, που προέρχονταν από τις Σμηναρχίες 9η και 10η, κατευθύνθηκαν προς τη Μάλτα. Αναχαιτίστηκαν από 11 Spitfire. Η RAF υπο­ στήριξε την κατάρριψη τριών Z.1007bis και ενός C.202 και οι Ιτα­ λοί πιλότοι την κατάρριψη τριών Spitfire. Στην πραγματικότητα τα αεροσκάφη των δύο πλευρών υπέστησαν μόνο υλικές ζημιές. Στα τέλη του μήνα η 10η Σμηναρχία αναπτύχθηκε στη βάση της Μαρτούμπα, στη βόρεια Αφρική. Εκεί ο Λουκίνι σημείωσε νέ­ ες επιτυχίες, πραγματοποιώντας καθημερινές αποστολές για την υποστήριξη των στρατευμάτων του Ρόμμελ. Την περίοδο 4 Ιουνίου-3 Σεπτεμβρίου 1942 κατέρριψε τέσσερα Kittyhawk, δύο Spitfire Mk V, δύο Hurricane Mk II και ένα βομβαρδιστικό Boston και μοιράστηκε την κατάρριψη άλλων 12 αεροσκαφών. Ηταν μια πε­ ρίοδος έντονης δραστηριότητας, που ολοκληρώθηκε στις 20 Οκτωβρίου με την κατάρριψη ενός Ρ-40. Τέσσερις ημέρες αργό­ τερα ο Λουκίνι καταρρίφθηκε, έχοντας τραυματιστεί στο χέρι και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το «73-4» υπήρξε το αεροσκάφος με το οποίο πολέμησε ο Μαρτινόλι πάνω από την έρημο τον Σεπτέμβριο του 1942.

Αεροσκάφη CR.42 της 91ης Μοίρας της 4ης Πτέρυγας στις αρχές του πολέμου στη Λιβύη. Τα CR.42 ήταν ευέλικτα και υπερτερούσαν έναντι των Gladiator της RAF. Οταν εμφανίστηκαν τα πρώτα μονοπλάνα της RAF, αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα και στράφηκαν κυρίως σε αποστολές εγγύς υποστήριξης φέροντας δύο βόμβες των 100 kg.

57

01 ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ ΑΣΣΩΝ ΤΟΥ Β’ ΠΠ ΦΡΑΝΚΟ ΑΟΥΚΙΝΙ Ημερομηνία

Α /Φ

Α /Α Κατάρριψης Καταρριφθέν αεροσκάφος

21 Ιουνίου 1940

CR.42

1

24 Ιουλίου 1940

CR.42

2

28 Ιουλίου 1940

CR.42

4 Αυγούοτου 1940

CR.42

3

Gladiator

30 km νοτιοδυτικά του Σολούμ

27 Ιουνίου 1941

C.200

4

Hurricane

Βαλέτα - Μάλτα (δεν επιβεβαιώνεται από τα αρχεία της RAF)

11 Ιουλίου 1941

C.200

5

Hurricane

Μάλτα

17 Ιουλίου 1941

C.200

6

Hurricane

Κάπο Πασέρο - Μάλτα

4 Σεπτεμβρίου 1941

C.200

7

Hurricane

Βαλέτα

4 Σεπτεμβρίου 1941

C.200

8

Hurricane

15 km νότια του Κόπο Πασέρο

9 Μαϊου 1942

C.202

9

Spitfire

Sunderland

Τοποθεσία Μπάρντια μοιρασμένο με άλλους πιλότους

Gladiator

Σόλουμ (ανεπιβεβαίωτη κατάρριψη)

Blenheim (2)

Ελ Αντεμ - Μαζί με άλλους δύο πιλότους

Χαλ Φαρ - Μάλτα (δεν επιβεβαιώνεται από τα αρχεία της RAF) Κόλπος του Αγ. Παύλου, Μάλτα (δεν επιβεβαιώνεται

15 Μαϊου 1942

C.202

10

Spitfire

4 Ιουνίου 1942

C.202

11

P-40

Μπιρ Χακίμ

12 Ιουνίου 1942

C.202

Spitfire

Μαζί με δύο άλλους πιλότους

από τα αρχεία της RAF)

17 Ιουνίου 1942

C.202

12

P-40

Σίντι Ρεζέγκ

4 Ιουλίου 1942

C.202

13

P-40

Ελ Αλαμέιν

10 Ιουλίου 1942

C.202

14

P-40

Ελ Αλαμέιν

16 Ιουλίου 1942

C.202

P-40

Ελ Αλαμέιν - Μαζί με τρεις άλλους πιλότους

P-40

Ελ Αλαμέιν - Μαζί με άλλον ένα πιλότο

18 Ιουλίου 1942

C.202

5 Αυγούοτου 1942

C.202

15

P-40

Ελ Χαμόν

31 Αυγούοτου 1942

C.202

16

Spitfire

Ντάιν Ελ Χίμα

2 Σεπτεμβρίου 1942

C.202

17

Boston

Μπιρ Μσάλικχ

2 Σεπτεμβρίου 1942

C.202

18

Spitfire

Μπιρ Μσάλικχ

3 Σεπτεμβρίου 1942

C.202

19

Hurricane

Ελ Αλαμέιν

20 Οκτωβρίου 1942

C.202

20

P-40

Κουτεφίγια

23 Οκτωβρίου 1942

C.202

P-40

Φούκα - Μαζί με άλλον ένα πιλότο

24 Οκτωβρίου 1942

C.202

P-40

Ελ Αλαμέιν - Μαζί με δύο άλλους πιλότους

24 Οκτωβρίου 1942

C.202

B-25

Ελ Αλαμέιν - Μαζί με δύο άλλους πιλότους

5 Ιουλίου 1943

C.202

Spitfire

Σαν Σαλβατόρε - Σικελία (δεν επιβεβαιώνεται από τα αρχεία της RAF)

11 Σεπτεμβρίου 1940

CR.42

14 Σεπτεμβρίου 1940

CR.42

1

Blenheim

Σολούμ

19 Δεκεμβρίου 1940

CR.42

2

Hurricane

Σολούμ - Σύμφωνα με τα αρχεία της RAF,

19 Δεκεμβρίου 1940

CR.42

4 Ιανουαρίου 1941

CR.42

21

ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΦΕΡΟΥΛΙ Blenheim

Σολούμ - Κοινή κατάρριψη

Σολούμ (ζημιές)

3

Hurricane

Μπάρντια-Τομπρούκ

CR.42

4

Hurricane

Βόρεια Αφρική

CR.42

5

Hurricane

Βόρεια Αφρική

CR.42

6

Hurricane

Βόρεια Αφρική

CR.42

7

Hurricane

Βόρεια Αφρική

CR.42

8

Blenheim

Βόρεια Αφρική

4 Ιουλίου 1941

C.200

9

Hurricane

Μάλτα

11 Ιουλίου 1941

C.200

Hurricane

Χαλ Φαρ -κοινή κατάρριψη (δεν επιβεβαιώνεται από τα αρχεία της RAF)

17 Ιουλίου 1941

C.200

Hurricane

Κάπο Πασέρο (πιθανή κατάρριψη)

2 Σεπτεμβρίου 1942

C.202

10

Spitfire

Μπιρ Μσάλικχ

20 Οκτωβρίου 1942

C.202

11

P-40

Φούκα

20 Οκτωβρίου 1942

C.202

12

P-40

Φούκα

C.202

13

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

14

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

15

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

16

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

17

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

18

P-40

Βόρεια Αφρική

4 Ιουλίου 1943

C.202

19

P-38

Κατάνια

5 Ιουλίου 1943

C.202

20

B-17

Σικελία

5 Ιουλίου 1943

C.202

21

P-38

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

το αεροπλάνο της υπέστη μόνο ζημιές Hurricane

58

Σικελία (δεν επιβεβαιώνεται από τα αρχεία της USAAF)

ΤΕΡΕΖΙΟ ΜΑΡΤΙΝΟΛΙ Ημερομηνία

Α/Φ

A /A Κατάρριψης

ΚαταρριφΘέν αεροσκάφος

13 Ιουνίου 1940

CR.42

1

Potez 630(;)

Τύνιδα

31 Οκτωβρίου 1940

CR.42

2

Gladiator

Μάροα Ματρούχ

Τοποθεσία

5 Ιανουαρίου 1941

CR.42

3

Blenheim

Μπάρντια

4 Οκτωβρίου 1941

C.202

4

Hurricane

Μάλτα

19 Οκτωβρίου 1941

C.202

5

Hurricane

Μάλτα

19 Οκτωβρίου 1941

C.202

6

Hurricane

Μάλτα

22 Οκτωβρίου 1941

C.202

7

Hurricane

Κόλπος Αγ. Παύλου

1 Νοεμβρίου 1941

C.202

8

Blenheim

Σικελία

4 Μαϊου 1942

C.202

9

Spitfire

Γκραν Χάρμπορ - Μάλτα

9 Μαϊου 1942

C.202

10

Spitfire

Μάλτα

10 Μαϊου 1942

C.202

11

Spitfire

Μάλτα

12 Μαϊου 1942

C.202

Spitfire

Μάλτα - Από τις τέσσερις καταρρίψεις της περιόδου 4-12 Μαϊου,

29 Μαϊου 1942

C.202

12

P-40

9 Ιουνίου 1942

C.202

13

P-40

Βόρεια Αφρική

9 Ιουνίου 1942

C.202

14

P-40

Βόρεια Αφρική

29 Ιουνίου 1942

C.202

15

P-40

Βόρεια Αφρική

10 Ιουλίου 1942

C.202

16

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

17

P-40

Βόρεια Αφρική

C.202

18

Spitfire

Καρέτ ελ Σιράμπ

οι τρεις είναι επιβεβαιωμένες και η τέταρτη πιθανή

16 Σεπτεμβρίου 1942

C.202

P-40 (ζημιές)

Ελ Αλαμέιν

9 Οκτωβρίου 1942

C.202

19

Spitfire

Ελ Κουτεφίγια

C.202

20

P-39 ή P-40

Ελ Ντάμπα

C.205V

P-38

Κοινή κατάρριψη

6 Ιουλίου 1943

C.205V(;)

P-38

Κοινή κατάρριψη

6 Ιουλίου 1943

C.205V(;)

P-38

Κοινή κατάρριψη

6 Ιουλίου 1943

C.205V(;)

Spitfire

Κοινή κατάρριψη

6 Ιουλίου 1943

C.205V(;)

Spitfire

Κοινή κατάρριψη

10 Ιουλίου 1943

C.202

Spitfire

Συρακούσες - κοινή κατάρριψη μαζί με άλλους δύο πιλότους

10 Ιουλίου 1943

C.202

Spitfire

Συρακούσες - κοινή κατάρριψη μαζί με άλλους δύο πιλότους

Ιούλιος 1943 (;)

C.205V

B-17

15 Αυγούστου 1943

C.205V

21

Spitfire ή P-40

3 Σεπτεμβρίου 1943

C.205V(;)

22

Spitfire

C.205V

23

Ju 52/3m

και αναγκάστηκε να εκτελέσει αναγκαστική προσγείωση κοντά στην Μπάρντια. Το πρώτο εξάμηνο του 1941 κατέρριψε πέντε Hurricane και ένα Blenheim πάνω από τη βόρεια Αφρική. Στις 4 Ιου­ λίου κατέρριψε ένα Hurricane πάνω από τη Μάλτα. Στις 11 Ιουλίου 11 C.200 με τη συνοδεία 42 ομοιότυπων μαχη­ τικών επιτέθηκαν στο αεροδρόμιο του Χαλ φαρ και αναχαιτίστη­ καν από Hurricane. Οι Ιταλοί υποστήριξαν την κατάρριψη τεσσά­ ρων αεροσκαφών. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξαν απώλειες και πέντε C.200 επέστρεψαν με ζημιές. Μέχρι τα τέλη του έτους η μονάδα του Φερούλι επανεξοπλίστηκε με τα νεώτερα C.202. Ο ίδιος τον Μάιο του 1942 έφθασε στη βόρεια Αφρική, για μια νέα περίοδο δράσης πάνω από την έρημο. Κατόρθωσε να καταρρίψει οκτώ Kittyhawk και ένα Spitfire. Τον Δεκέμβριο του 1942 επέστρε­ ψε στην Ιταλία, όπου προήχθη σε ανθυποομηναγό. Στις 4 Ιουλίου 1943 ισχυρίστηκε την κατάρριψη ενός Ρ-38. Σημειώνεται εδώ ότι εκτός από το Χρυσό Μετάλλιο Ανδρείας είχε τιμηθεί με τρία Αργυρά Μετάλλια. Συνολικά η Regia Aeronautica απένειμε το Χρυ­ σό Μετάλλιο Ανδρείας (Medaglio d’Oro) σε 85 περιστάσεις. Η 5η Ιουλίου 1943 ήταν μια μαύρη ημέρα για την Regia Aeronautica. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα από την κατάρριψη του Λουκίνι, έχασε και τον Λεονάρντο Φερούλι που είχε συμπλη­ ρώσει 21 καταρρίψεις. Εκείνη την ημέρα η 9η και η 10η Σμηναρ­ χία είχαν το δύσκολο έργο της αναχαίτισης συμμαχικών βομβαρ­ διστικών που έπλητταν στόχους στη Σικελία. Ο Φερούλι είχε α­ πογειωθεί στις 14.20 μαζί με άλλα δύο C.202, για να αναχαιτίσει έ­ ναν σχηματισμό Β-17 ο οποίος σκόπευε να βομβαρδίσει το αερο­ δρόμιο του Τζεμπίνι. Αρωγοί τους ήταν γερμανικά Bf 109G. Κο­

Ποντγκόριτσα

ντά στα συμμαχικά βομβαρδιστικά πετούσαν Ρ-38, ενώ Spitfire από τις Μοίρες 126 και 145 παρείχαν κάλυψη σε μεγαλύτερο ύ­ ψος. Ο Φερούλι κατόρθωσε να καταρρίψει ένα τετρακινητήριο βομβαρδιστικό και ένα από τα συνοδά Ρ-38. Δέχθηκε όμως την ε­ πίθεση ενός σχηματισμού Spitfire που πετούσε ψηλότερα και καταρρίφθηκε. Εγκατέλειψε το φλεγόμενο αεροσκάφος του αλλά λόγω του μικρού ύψους το αλεξίπτωτο δεν πρόλαβε να ανοίξει και ο Φερούλι βρήκε τραγικό θάνατο. Ο άσσος τιμήθηκε μεταθα­ νάτια με το Χρυσό Μετάλλιο Ανδρείας. Στις διακρίσεις του περι­ λαμβάνονταν ακόμα πέντε Αργυρά Μετάλλια Ανδρείας, ένα Χάλ­ κινο Μετάλλιο Ανδρείας, τρεις Πολεμικοί Σταυροί και ο γερμανι­ κός Σιδηρούς Σταυρός Θ’ τάξης.

ΤΑ ΑΕΡΟ ΣΚΑΦ Η ΤΠΝ ΑΣΣΟΝ Κατά τη δεκαετία του 1930 η Regia Aeronautica θεωρείτο μία από τις πιο προηγμένες αεροπορικές δυνάμεις παγκοσμίως. Ωστόσο η εγχώρια βιομηχανία στη συνέχεια δεν κατόρθωσε να παρουσιάσει σύγχρονα αεροσκάφη, όπως τα Spitfire και τα Messerschmitt Bf 109, και παρέμεινε προσκολλημένη σε παρωχη­ μένες επιλογές. Την παραμονή της εισόδου της Ιταλίας στον Β ’ ΠΠ, τον Ιούνιο του 1940, η Regia Aeronautica διατηρούσε 377 επι­ χειρησιακά διπλάνα. Πολυπληθέστερο μαχητικό της ήταν το διπλάνο CR.42 Falco. To Falco υπήρξε άξιος συνεχιστής του διπλάνου CR.32, που συμμετείχε με επιτυχία στον Ισπανικό Εμφύλιο αλλά ήταν ήδη παρωχημένο κατά την έναρξη του Β' ΠΠ. Πρωτοπέταξε στις 23

No 136

1 Νοεμβρίου 1943

Στενά της Μεσσήνης

·

4 Ιουλίου 1943

ΙΣΤΟΡΙΑ

23 Οκτωβρίου 1942

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

31 Αυγούστου1942

Βόρεια Αφρική

59

· No 136

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

60

Μαϊου 1938, δύο ολόκληρα χρόνια μετά το Spitfire και τρία μετά Ο Λεονάρντο Φερούλι υπήρξε ο τρίτος κατά το Bf 109. Προωθείτο από έναν αστεροειδή κινητήρα A74R1C38 ι­ σειρά Ιταλός άσσος του Β ’ ΠΠ. Είχε σχύος 870 hp. Ο οπλισμός του αποτελείτο από ένα πολυβόλο των πολεμήσει στην Ισπανία και αξιοποίησε την επιχειρησιακή του εμπειρία κυρίως 7,7 mm και ένα των 12,7 mm στο εμπρόσθιο τμήμα της ατράκτου πάνω από τη βόρεια Αφρική. Τα C.202 αλλά γρήγορα τυποποιήθηκε σε δύο πολυβόλα των 12,7 mm. Οι υπερτερούσαν έναντι των πρώτες παραδόσεις πραγματοποιήθηκαν στην 151 Σμηναρχία Hurricane/P-40, Μαχητικών, τον Μάρτιο του 1939. To Falco αποτέλεσε το σημα­ ήταν ισάξια των ντικότερο ιταλικό αεροσκάφος στη βόρεια Αφρική μέχρι τα τέλη Spitfire Mk V και του 1940. κατώτερα των Τους πρώτους μήνες του πολέμου τα διπλάνα χρησιμοποιήνεώτερων μαχητικών που θηκαν σε αποστολές βομβαρδισμού, συνοδείας και αναχαίτισης χρησιμοποιούσαν απέναντι στη RAF. Η επιτυχία τους οφείλεται στις δραματικές οι Σύμμαχοι. ελλείψεις της RAF. Τα ελάχιστα διαθέσιμα Hurricane δεν μπορού­ σαν να προσφέρουν το αποφασιστικό πλεονέκτημα. Αρκετοί Ιτα­ λοί πιλότοι, με πολύτιμη εμπειρία από τον Ισπανικό σκάφη που επιχειρούσαν στην Αφρική ήταν της Εμφύλιο, σημείωσαν επιτυχίες. Κατά την πρώτη μεγά­ έκδοσης «Africa Settentionale», λόγω των φίλτρων λη ιταλική επίθεση στην έρημο, τον Σεπτέμβριο του άμμου τα οποία διέθεταν. 1940, υπήρχαν διαθέσιμα 91 CR.42, που επιχειρούσαν Από το 1941 κατέστη φανερό ότι το C.200 έ­ από διάφορες βάσεις στη Λιβύη. Στα τέλη του έτους πρεπε να αντικατασταθεί, διότι οι αντίπαλοί του μια περιορισμένη αντεπίθεση των Βρετανών οδήγησε υπερτερούσαν σε επιδόσεις και ισχύ πυρός. Η σε σαρωτική ήττα των Ιταλών, με αποτέλεσμα τη γερ­ λύση προέκυψε με τη διάθεση του κινητήρα μανική επέμβαση και την αποστολή των πρώτων ιταλι­ DB601A του Bf 109Ε, που πρακτικά σήμαινε κάτι κών μονοπλάνων. σαν «μεταμόσχευση καρδιάς» για το C.200. Το To Falco ήταν πολύ ευέλικτο αλλά δεν μπορούσε να πρωτότυπο του C.202 (ΜΜ445) πέταξε στις 10 Αυ­ αντιμετωπίσει τα εξελιγμένα μονοπλάνα της RAF, που γούστου 1940, κατά την κορύφωση της Μάχης υπερτερούσαν σε επιδόσεις και οπλισμό. Στη συνέ­ Προπαγανδιστική της Αγγλίας, και τα αποτελέσματα ήταν εκπληκτι­ χεια του πολέμου χρησιμοποιήθηκε σε αποστολές εγ­ γύς υποστήριξης και νυκτερινής αναχαίτισης. Συνολικά φωτογραφία του Φράνκο κά. Διαθέτοντας μακρύ ρύγχος και ελαφρά επιμη­ Λουκίνι, όπως κυμένη άτρακτο, το C.202 έδειχνε ιδιαίτερα επι­ κατασκευάστηκαν 1.781 τέτοια αεροσκάφη, καθιστώ­ δημοσιεύτηκε στον θετικό. Εφθανε τα 599 km/h και είχε καλύτερο ντας το CR.42 το πολυπληθέστερο ιταλικό μαχητικό ιταλικό Τύπο το 1941. βαθμό ανόδου και μεγαλύτερη επιχειρησιακή ο­ του Β' ΠΠ. ροφή από το C.200. «Αχίλλειος πτέρνα» του ήταν To Macchi C.200 υπήρξε ένα αξιόλογο μονοπλάνο, ω­ ο οπλισμός, αφού διατηρούσε τα δύο πολυβόλα των 12,7 mm. στόσο δεν κατόρθωσε να αντικαταστήσει πλήρως το Falco. Διέ­ Μετά τα 500 πρώτα αεροσκάφη υπήρχε πρόβλεψη για την εγκα­ θετε κινητήρα A74RC78 και δύο πολυβόλα των 12,7 mm. Ο σχε­ τάσταση δύο πολυβόλων των 7,7 mm στην πτέρυγα. Ενα C.202 διαστής του, Μάριο Καστόλντι, ήταν ίσως ο καταλληλότερος άν­ δοκίμασε δύο πυροβόλα των 20 mm κάτω από την πτέρυγα, αλλά θρωπος στην Ιταλία για να δημιουργήσει ένα μαχητικό υψηλών ε­ δεν υπήρξε συνέχεια. πιδόσεων. Προηγουμένως είχε παρουσιάσει πρωτότυπες ιδέες Διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό κοινά δομικά τμήματα με το για τα Schneider Trophy. Αξιοποιώντας την τεράστια εμπειρία του C.200 και με την εισαγωγή έτοιμων κινητήρων από τη Γερμανία, παρουσίασε ένα σύγχρονο, για τα δεδομένα της εποχής, αερο­ οι παραδόσεις των C.202 μπόρεσαν να ξεκινήσουν μόλις 11 μή­ σκάφος με ολομεταλλική δομή, κελυφοειδή άτρακτο και υπερυ­ νες μετά την πτήση του πρωτοτύπου. Η Alfa Romeo κατασκεύασε ψωμένο κλειστό πιλοτήριο. Η μέγιστη ταχύτητα του τύπου έφθα­ κατόπιν άδειας τον DB601A ως R.A.1000RC41 -1. Ομως η παραγω­ νε τα 503 km/h στα 4.500 m. Το πρώτο πρωτότυπο πέταξε στις 24 γή του πολύπλοκου κινητήρα δεν μπόρεσε να καλύψει τις ανά­ Δεκεμβρίου 1937. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών ένα από τα δύο γκες και το C.202 περισσότερο συμπλήρωσε παρά αντικατέστησε πρωτότυπα έφθασε τα 805 km/h σε βύθιση. Η πρώτη παραγγελία τα παλαιότερα αεροσκάφη. Εικάζεται ότι ο συνολικός αριθμός αφορούσε 99 αεροσκάφη. Σταδιακά ο αριθμός των C.200 αυξή­ των C.202 δεν ξεπέρασε τα 1.100-1.200 (ορισμένες πηγές ανεβά­ θηκε, για να φθάσει τα 1.153. Στο πρόγραμμα παραγωγής ενεζουν τον αριθμό στα 1.500). πλάκησαν, εκτός από τη Macchi, οι Breda και SIAI-Ambrosini. Ελά­ Οι πιλότοι υποδέχθηκαν το C.202 με ενθουσιασμό. Το επιχει­ χιστα μαχητικά διέθεταν δύο πολυβόλα των 7,7 mm στην πτέρυ­ ρησιακό βάπτισμα πραγματοποιήθηκε από την 9η Σμηναρχία πά­ γα. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο νω από τη Μάλτα, τον Σεπτέμβριο του 1941. Ο ανθυποσμηναγός του 1939. Οι 240 πρώτες μονάδες διέθεταν κλειστό πιλοτήριο, Ιάκοπο Φριτζέριο σημείωσε την πρώτη κατάρριψη του C.202, ένα αλλά οι επόμενες, μετά τις παραινέσεις των πιλότων, ανοικτό. Η Hurricane II, στις 30 Σεπτεμβρίου. Ενας από τους πρώτους χρή­ πρώτη μονάδα η οποία εξοπλίστηκε με C.200 ήταν η 6η Σμηναρ­ στες ήταν η 17η Σμηναρχία. Επειτα από πολύμηνη εκπαίδευση έ­ φθασε στη βάση της Ματρούμπα, στη βόρεια Αφρική, στις 18 Νο­ χία, η οποία διέθετε την 1η Νοεμβρίου 1939 29 αεροσκάφη. Οταν η Ιταλία εισήλθε στον Β ’ΠΠ, υπήρχαν 156 αεροσκάφη σε υπηρε­ εμβρίου 1941. Πολύ γρήγορα ενισχύθηκε με τα αεροσκάφη της σία. Το βάπτισμα του πυρός καθυστέρησε, λόγω δύο θανατηφό­ 9ης Σμηναρχίας. Πάνω από την έρημο το C.202 υπήρξε μια σημα­ ρων πτώσεων και τεχνικών προβλημάτων. Η 6η Σμηναρχία άρχισε ντική πρόκληση για τη RAF. Αρκετοί Ιταλοί πιλότοι σημείωσαν ε­ να χρησιμοποιεί τα αεροσκάφη της επιχειρησιακά από τα μέσα ντυπωσιακές καταρρίψεις. Τα C.202 υπερτερούσαν έναντι των Σεπτεμβρίου 1940, συνοδεύοντας Ju 87 πάνω από τη Μάλτα. Το Hurricane και των Ρ-40 και ήταν ισάξια με τα Spitfire V, αλλά υστε­ νησί αυτό αποτέλεσε το επιχειρησιακό σχολείο της Ιταλικής Αε­ ρούσαν στον τομέα του οπλισμού. Την περίοδο Μαϊου - Δεκεμ­ ροπορίας, διότι όλες σχεδόν οι μοίρες των μαχητικών της είχαν βρίου 1942 στη βόρεια Αφρική έδρασαν έξι σμηναρχίες. Ενας πι­ δράσει για μικρό ή μεγαλύτερο διάστημα πάνω από εκεί. λότος βοήθησε τον Σεπτέμβριο του 1942 το «Αστέρι της Αφρι­ Στη βόρεια Αφρική η 8η Σμηναρχία υπήρξε ένας από τους κυκής», Χανς Γιοακίμ Μαρσέιγ, που είχε έλθει σε δύσκολη θέση κα­ ριότερους χρήστες του C.200, επιχειρώντας από τον Νοέμβριο τά τη διάρκεια αερομαχίας (σε ένδειξη ευγνωμοσύνης η μονάδα του 1941 ως τον Δεκέμβριο του 1942 από βάσεις της Κυρηναϊκής. του τελευταίου έστειλε στη σμηναρχία των Ιταλών ένα κιβώτιο Πραγματοποίησε πληθώρα αποστολών συνοδείας, εγγύς υπο­ σαμπάνιες). Κατά την τελική μάχη του Ελ Αλαμέιν, τον Οκτώβριο στήριξης (με δύο βόμβες των 160 kg) και αναγνώρισης. Τα αεροτου 1942, υπήρχαν διαθέσιμα 61 αεροσκάφη, που υπέστησαν σο-

No 136

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ

·

βαρές ζημιές και αναγκάστηκαν να αποσυρθούν. Από τα τέλη του 1942 μετέβαιναν νέες μονάδες στο διαρκώς συρρικνούμενο μέτωπο για τον Αξονα στη βόρεια Αφρική και πο­ λέμησαν στην Τυνησία. Εκεί για πρώτη φορά αντιμετώπισαν τα Ρ38, που με τον ισχυρό οπλισμό και τη μεγάλη τους ταχύτητα αποτελούσαν επικίνδυνους αντιπάλους. Αξιοποιώντας την ανώτε­ ρη ευελιξία του το C.202 κατόρθωσε να σημειώσει μερικές επι­ τυχίες. Μετά την ήττα στη βόρεια Αφρική η Regia Aeronautica προετοιμάστηκε για την αντιμετώπιση της συμμαχικής απόβα­ σης στη Σικελία, τον Ιούλιο του 1943, διαθέτοντας μόλις 140 αε­ ροσκάφη διασκορπισμένα στις βάσεις της Κατάνια, του Καστελβετράνο, της Κινίζια και του Μονσεράτο. Απέναντι στη συντρι­ πτική συμμαχική υπεροχή τα C.202 πραγματοποίησαν το «κύ­ κνειο άσμα» τους, με ορισμένες καταρρίψεις Β-17 και Β-24. Τους τελευταίους μήνες του πολέμου τα C.202 πολέμησαν σε συνδυασμό με τα βελτιωμένα C.205V Veltro. Το τελευταίο αποτελούσε εξέλιξη του C.202 με τον ισχυρότερο κινητήρα DB605A των 1.475 hp, φθάνοντας τα 642 km/h. Το πρωτότυπό του πέταξε στις 19 Απριλίου 1942 αλλά η παραγωγή καθυστέρησε, λόγω της αδυναμίας της Alfa Romeo να κατασκευάσει (κατόπιν αδείας) τον κινητήρα. Τα πρώτα 100 αεροσκάφη διέθεταν δύο πολυβόλα των 12,7 mm στο κάλυμμα του κινητήρα και δύο των 7,7 mm στην πτέ­ ρυγα. Στα επόμενα τα πολυβόλα της πτέρυγας αντικαταστάθηκαν από δύο MG151/20 των 20 mm, με αναχορηγία 200 β.α.ο. Τα πρώτα Veltro εξόπλισαν τη 17η Σμηναρχία τον Ιανουάριο του 1943 και μαζί με τα αεροσκάφη της 6ης Σμηναρχίας χρησιμοποιήθηκαν, τον Απρίλιο, για την υπεράσπιση της νήσου Παντελερία. Στις 20 Απριλίου 32 C.205V αντιμετώπισαν 80 Spitfire και Ρ38 και κατέρριψαν 18, έναντι ενός. Στους χρήστες του τύπου πε­ ριλαμβάνονταν η 9π και η 10η Σμηναρχία. Ελάχιστα τέτοια αερο­ σκάφη διατέθηκαν και σε άλλες μονάδες, για την υπεράσπιση της Ρώμης και άλλων πιθανών στόχων. Από τα 177 που παρέλαβε η Regia Aeronautica, μόλις 73 βρίσκονταν στην ιταλική επικράτεια κατά τη συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτεμβρίου 1943. Μερικά Veltro χρησιμοποιήθηκαν από τη 310 Μοίρα ως ανα­ γνωριστικά, το καλοκαίρι του 1943, επειδή διέθεταν περισσότε­ ρες πιθανότητες επιβίωσης από άλλους τύπους αεροσκαφών.

(1) Giovanni Massimello, Giorgio Apostolo: ITALIAN ACES OF WORLD WAR 2, Osprey, 2000. (2) Chris Dunning: COURAGE ALONE, Hikoki, 1998. (3) William Green and Gordon Swanborough: THE COMPLETE BOOK OF FIGHTERS, Salamander Books,1994. (4) George Punka: FIAT CR.32/CR.42 IN ACTION, Squadron Signal, 2000. (5) Διάφορες διευθύνσεις στο Διαδίκτυο.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχηματισμός Fiat CR.42 της 73ης και της 96ης Σμηναρχίας της 4ης Πτέρυγας πάνω από την Κυρηναϊκή, το καλοκαίρι του 1940. Το πρώτο αεροπλάνο ανήκε στον επισμηναγό Ερνέστο Μπότο.

Αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα με τη χαμηλή ποιότητα του καυσίμου. Παράλληλα τα ηλεκτρικά, υδραυλικά και πνευματικά τους συστήματα δεν είχαν τελειοποιηθεί κατά τη φάση της πα­ ραγωγής. Η παραγωγή του παραπάνω τύπου συνεχίστηκε για την Ιταλι­ κή Αεροπορία που πολεμούσε στο πλευρό των Γερμανών (ANR). Η Macchi κατασκεύασε ακόμα 112 τέτοια αεροσκάφη ως τον Μάιο του 1944. Μοναδική παραλλαγή υπήρξε το C.205S (Scorta = συνοδεία), στην οποία τα πολυβόλα της ατράκτου αντικαταστάθηκαν από μια δεξαμενή των 200 It. Ιστορικοί αναλυτές εκτιμούν ότι οι επιτυχίες των Ιταλών άσ­ σων θα μπορούσαν να είναι περισσότερες, αν η βιομηχανία και οι σχεδιαστές κατόρθωναν να παρουσιάσουν ένα ικανό αεροσκά­ φος εξοπλισμένο με ένα-δύο πυροβόλα των 20 mm. Ο συνήθης ο­ πλισμός των ιταλικών μαχητικών αποτελείτο από δύο πολυβόλα Breda SAFAT των 12,7 mm, μέχρι το 1943 και την εισαγωγή του Macchi C.205V. Με βάση την ταχυβολία, την ισχύ πυρός και την α­ ναχορηγία των πολυβόλων, τα μαχητικά της Regia Aeronautica λάμβαναν βαθμό 54. Οι αντίπαλοί τους στο θέατρο της Μεσογεί­ ου, το σημαντικότερο πεδίο δράσης, εξελίχθηκαν σημαντικά. Συ­ γκριτικά αναφέρουμε ότι η αποτελεσματικότητα του Hawker Hurricane Mk I, με τα οκτώ πολυβόλα των 0,303 in, βαθμολογείτο με 160, του Spitfire Mk VC, με τα δύο πυροβόλα των 20 mm και τα τέσσερα πολυβόλα των 0,303 in, με 480, του Curtiss Ρ-40Ε, με τα έξι πολυβόλα των 0,50 in, με 360 και του P-38 Lightning, με τα τέσ­ σερα πολυβόλα των 0,50 in και το πυροβόλο των 20 mm, με 440. Μόνο το C.205V, που διέθετε δύο πυροβόλα των 20 mm και δύο πολυβόλα των 12,7 mm, λάμβανε βαθμό 438 και θεωρείτο εφά­ μιλλο των αντιπάλων του, όμως κατασκευάστηκε σε μικρούς α­ ριθμούς και ετεροχρονισμένα για να έχει οποιαδήποτε ουσιώδη συμβολή στις αερομαχίες. Ε3

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Κατεστραμμένο C.202 της 84ης Μοίρας στο αεροδρόμιο της Κατάνια το 1942. Πίσω διακρίνεται ένα επίσης κατεστραμμένο γερμανικό ανεμόπτερο Go 242.

Πλευρική όψη ενός C.202nou χρησιμοποιούσε ο Λουκίνι στη βόρεια Αφρική το 1942. Φέρει τον κωδικό «84-1», ο οποίος αντιστοιχεί στο αεροσκάφος του διοικητή της 84ης Μοίρας. Πάνω από τον κωδικό διακρίνεται ένα άλογο, το έμβλημα του μεγάλου Ιταλού άσσου του Α ’ ΠΠ Φραντσέσκο Μπαράκα. Τα αεροσκάφη της 10ης Σμηναρχίας διέθεταν το ίδιο έμβλημα, σε διαφορετικό χρώμα.

61

ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ Εικονογράφηση οιοΠών: Xpiioioc ΓιαννόπουΠος

Κορινθιακό κράνος του 6ου -5ου at. π.Χ., τύπος δημοφιλής και στους Σικελιώτες οπλίτες (Ancient Art and Architecture).

Η κοιακιιίιρια me npxninc IiKsrliac (7oc-5oc ai. n.X.)

ΣΥΡΑΚΟΥΣΙΟΣ «ΕΠΙΒΑΤΗΣ», 474 π.Χ. Σε αυτόν τον τύπο οπλίτη ανήκαν οι πεζοναύτες του στόλου των Συρακουσίων που νίκησε τους Ετρούσκους στα ανοικτά της Κύμης το 474 π.Χ. και τους επέφερε νέα αποφασιστικά κτυπήματα το 453 π.Χ. και το 384 π.Χ. Οι Συρακούσες έχουν χαρακτηριστεί ως «η Αθήνα της Δύσης», λόγω της ηγετικής θέσης τους ανάμεσα στους Ελληνες της δυτικής Μεσογείου και της μεγάλης ναυτικής τους δύναμης. Εξαιτίας του τελευταίου παράγοντα, αρκετοί οπλίτες τους είχαν πολεμική πείρα στη θάλασσα ανάλογη εκείνης των Αθηναίων «επιβατών». Ο «επιβάτης» της εικόνας φέρει για την άμυνά του μόνο το κορινθιακό κράνος του και το «όπλον», τη βαριά ασπίδα του με έμβλημα αρχαϊκή σβάστικα. Αυτό οφείλεται στο ενδεχόμενο κατά τη ναυμαχία να πέσει στη θάλασσα: αν φορούσε θώρακα και κνημίδες, αυτά θα τον παρέσυραν, λόγω του βάρους τους, στον βυθό (εικονογράφηση του Χρήστου Γ ιαννόπουλου για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ).

θαγενής λαός των πεδιάδων της Γε­ λάς και του Ακράγαντα και γενικώς της Σικελίας (1) ήταν οι Σικανοί, τους οποίους οι αρχαίοι Ελληνες συγγρα­ φείς θεωρούσαν ιβηρικής καταγω­ γής (από την Ισπανία). Οι Σικανοί αποτελούσαν μέρος της ευρύτερης αυτόχθονης ιβηρο-νησιωτικής φυλής της δυτικής Μεσογείου, γι’ αυτό θεωρούνται σήμερα γηγενείς της Σικελίας και όχι ισπανικής προέλευσης. Οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι δεν κατόρθωσαν να εγκατασταθούν σταθερά στο νησί. Οι δεύτεροι ίδρυσαν μια βραχύβια ναυτική βάση στη Θαψό. Η οχύρωση πολλών σικανικών οικισμών κα­ τά τους 14ο-13ο αι. π.Χ. έχει αποδοθεί από Ιταλούς αρχαιολόγους στις μυκηναϊ­ κές επιδρομές σε βάρος του τοπικού πληθυσμού, ενδεχομένως με σκοπό τον εξανδραποδισμό του. Μετά την κατάρ­ ρευση του μυκηναϊκού κόσμου οι Σεκελές (Shklsh), ένας από τους διαβόητους «Λαούς της Θάλασσας» οι οποίοι είχαν α­ ναστατώσει τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου με τις εισβολές τους, εγκατα­ στάθηκαν στην Ιταλική χερσόνησο της Βρεττίας. Εκεί αφομοίωσαν τους εντοπί­ ους Οινωτρούς και Μόργητες αλλά υιο­ θέτησαν τη γλώσσα τους. Ετσι γεννήθηκε ο νέος λαός των Σικούλων ή Σικελών. Χάρτης των πόλεων της Μεγάλης Ελλάδας και της Σικελίας (Εκδοτική Αθηνών). Οι Σικελοί διέβησαν το στενό της Μεσ­ σήνης και κατέκτησαν με μακροχρόνιους πολέμους το βορειοδυτικό «μισό» της Σι­ κελίας, απωθώντας τους Σικανούς προς άποικοι αφομοιώθηκαν από τους εντόπι­ σαν από κοινού την πόλη Ιμέρα, στη βό­ την υπόλοιπη έκτασή της. Οι τελευταίοι ους. Ο πρώτος οργανωμένος ελληνικός ρεια ακτή. Εως τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. οι αποικισμός στον ιταλικό χώρο έγινε από διατήρησαν, μεταξύ άλλων, τις περιοχές Δωριείς αφομοίωσαν τους Χαλκιδείς της της Γέλας και του Ακράγαντα. τους Ευβοείς, οι οποίοι ίδρυσαν μια πολί­ Σικελίας, καθιστώντας τη μια δωρική με­ Οι Σικελοί ήταν ο πρώτος λαός της χνη στο νησί Πιθηκούσες, στα ανοικτά γαλόνησο, όπως η Κρήτη. νήσου με τον οποίο ήλθαν σε επαφή οι της Νεάπολης (περί το 770-760 π.Χ.) και Η Γέλα ιδρύθηκε το 688 π.Χ. από ΚρήΕλληνες μετά τη μυκηναϊκή περίοδο. Γι’ σε μια δεκαετία ίδρυσαν στην απέναντι τες, Ροδίους και άλλους Δωδεκανησίους αυτόν τον λόγο οι δεύτεροι αποκάλεσαν ακτή την Κύμη. Πρώτη ελληνική αποικία Δωριείς, με οικιστές τον Εντιμο και τον ολόκληρο το νησί «Σικελία» (αντί της πα- στη Σικελία ήταν η Νάξος (734 π.Χ.), ευΑντίφημο, οι οποίοι αντιπροσώπευαν τις λαιότερης, μυκηναϊκής, ονομασίας «Τριβοϊκή εγκατάσταση με σύμπραξη μερι­ δύο βασικές μητροπόλεις. Η νέα ελληνι­ νακρία»). Τους Σικελούς ακολούθησαν οι κών Ναξίων, την οποία ακολούθησε η ί­ κή αποικία ονομάσθηκε «Λίνδιοι», από τη Φοίνικες, οι οποίοι εγκατέστησαν εμπο­ δρυση των Συρακουσών (733) από τους Λίνδο, τη σημαντικότερη πόλη-κράτος ρικούς σταθμούς σε όλες τις ακτές της Δωριείς της Κορίνθου. Οι Μεγαρείς ίδρυ­ της Ρόδου. Η Λίνδος είχε σημαντικά ανώ­ νήσου. Οι Ελληνες άποικοι των 8ου-7ου σαν τα Υβλαία Μέγαρα (727), βορείως τερη ναυτιλία σε σχέση με οποιαδήποτε αιώνων π.Χ. εκδίωξαν τους Φοίνικες, οι ο­ των Συρακουσών. Η σικελιώτικη Νάξος άλλη πόλη της Ρόδου και της Κρήτης και ποίοι αποσύρθηκαν στο βορειοδυτικό και η μητροπολιτική Εύβοια συνεργάστη­ είναι βέβαιο ότι ανέλαβε το κύριο βάρος τμήμα της νήσου, στις αποικίες τους Σοκαν στην ίδρυση της Κατάνης, των Λεοτης ναυτικής υποστήριξης της αποστο­ λούντα, Πάνορμο, Μοτύη κ.ά. Ο τελευταί­ ντίνων, της Ζάγκλης (αργότερα Μεσσή­ λής. Φαίνεται ότι η ονομασία «Λίνδιοι» ος λαός που εμφανίσθηκε στη Σικελία, ή­ νη), της Καλλίπολης, των Μυλών και άλ­ δυσαρέστησε τη συντριπτική πλειοψηταν οι Ελυμοι της βορειοδυτικής ενδοχώλων αποικιών (730-700 π.Χ.). Περί το 720φία των αποίκων, οι οποίοι δεν ήταν λινρας. Επρόκειτο για Σικανούς οι οποίοι 715 π.Χ. οι Ευβοείς και μερικοί Μεσσήνιοι διακής καταγωγής, γι’ αυτό εγκαταλείδιαφοροποιήθηκαν από τους ομοφύλους πρόσφυγες ίδρυσαν το Ρήγιο, στην ιταλι­ φθηκε σύντομα. Επικράτησε η ονομασία τους, λόγω της έντονης ελληνικής και κή ακτή του στενού της Μεσσήνης. Οι «Γέλα», προερχόμενη από το όνομα του φοινικικής πολιτισμικής επίδρασης. κάτοικοι των ευβοϊκών αποικιών έγιναν γειτονικού στην πόλη ποταμού (Γέλας). Μετά την κατάρρευση του μυκηναϊ­ γνωστοί ως «Χαλκιδείς», επειδή προέρ­ κού κόσμου, αρκετές μεμονωμένες ομά­ χονταν κυρίως από τη Χαλκίδα, και έγιδες προσφύγων εγκατέλειψαν την Ελλά­ ναν η μια από τις δύο ελληνικές ομάδες δα λόγω των αναστατώσεων που προκάτης Σικελίας, καταλαμβάνοντας το βορει­ λεσε η έλευση νέων ελληνικών φύλων οανατολικό τμήμα της. Η μεγαλύτερη και (Δωριείς, Θεσσαλοί κ.ά.) και κατέφυγαν, ισχυρότερη ομάδα ήταν οι Δωριείς, οι ο­ Οι πρώτοι πόλεμοι των Γελώων διεξήμεταξύ άλλων, στην Ιταλία και στη Σικε­ ποίοι έως τα μέσα του 6ου αιώνα κατέλα­ χθησαν εναντίον των γειτονικών Σικανών λία. Ομως ο εν λόγω αποικισμός δεν ήταν βαν ολόκληρο το νότιο τμήμα της νήσου. των πολισμάτων της Ομφάκης (σημερ. οργανωμένος και οι ολιγάριθμοι Ελληνες Το 648 Χαλκιδείς και Συρακούσιοι ίδρυ­ Μόντε Ντεζουζίνο), του Κάκυρου, του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

Ι

64

Η Α Ρ Χ ΙΚ Η ΓΕΛ0Α ΕΠΕΚΤΑΣΗ

No 136 · ΙΣΤΟΡΙΑ

Ινυκου, του Αρίαιτου (ή Αριαίτη) κ.ά. Οι Σικανοί αντιστάθηκαν σθεναρά αλλά τε­ λικά υπέκυψαν, επειδή δεν διέθεταν την οργάνωση και τον βαρύ εξοπλισμό των Ελλήνων αποίκων. Οι αγώνες για την υπο­ ταγή τους διήρκεσαν δύο περίπου αιώ­ νες. Αυτό καταδεικνύει την επίμονη αντί­ στασή τους. Οι πόλεμοι εναντίον των Σικανών ισχυροποίησαν τον στρατό των Γελώων και τους στρατιωτικοποίησαν ση­ μαντικά. Η πεδιάδα της Γέλας διαιρέθηκε σε κλήρους (αγροκτήματα), πυκνά κατοικημένους από τους αποίκους και τους υ­ ποτελείς Σικανούς αγρότες. Η δεύτερη φάση των πολέμων της Γέ­ λας αφορούσε την υποταγή των κρατι­ δίων των γηγενών των γειτονικών λόφων. Οι σικανικοί οικισμοί οι οποίοι ανασκάφη­ καν στη Σαμπουτσίνα, στο Καπορντάζο και αλλού υποτάχθηκαν και σύντομα ε­ ξελληνίσθηκαν. Οι Γελώοι εγκαθιστούσαν δικούς τους στρατιωτικούς αποίκους στις υπάρχουσες πολίχνες ή, σε άλλες περιπτώσεις, ίδρυαν ελληνικούς οικι­ σμούς, όπως το Μακτώριο (πιθανώς η σύγχρονη Μπουτέρα). Είναι χαρακτηρι­ στικό ότι σε μερικούς εξελληνισμένους σικανικούς οικισμούς βρέθηκαν τμήματα θωράκισης κρητικής τεχνοτροπίας της αρχαϊκής περιόδου. Αργότερα αρκετοί από τους εν λόγω εξελληνισμένους οικι­ σμούς πέρασαν υπό την εξουσία του Ακράγαντα. Οι Γελώοι μετέτρεψαν τους

ηττημένους Σικανούς σε δουλοπαροί­ κους ειλωτικής κατάστασης. Οι αυτόχθονες εξελληνίσθηκαν ραγδαία και, όπως έχει εκτιμηθεί, κατά την περίοδο των τυ­ ράννων της Γέλας χειραφετήθηκαν και α­ φομοιώθηκαν από τους Ελληνες. Η Γέλα επέκτεινε κατακτητικά την πε­ ριοχή της προς την οροσειρά των Ηραί­ ων, στο κέντρο της Σικελίας. Ταυτόχρονα αντιμετώπιζε την απειλή άλλων Ελλήνων αποίκων. Η περιοχή έως τον ποταμό Αλυκο στα δυτικά ανήκε στη σφαίρα της γελώας επιρροής, χωρίς να περιλαμβάνει κάποια ελληνική εγκατάσταση. Περί το 650-628 π.Χ. οι Μεγαρείς των Υβλαίων Μεγάρων της ανατολικής Σικελίας, ίδρυ­ σαν τον Σελινούντα. Η πόλη αυτή εξελί­ χθηκε σε μια από τις ισχυρότερες της Σι­ κελίας και εποφθαλμιούσε την προαναφερθείσα πλούσια περιοχή μεταξύ των ποταμών Αλύκου και νοτίου Ιμέρα. Η ρα­ γδαία ανάπτυξη και οι βλέψεις του Σελινούντα ανησύχησαν τους Γελώους, οι ο­ ποίοι ίδρυσαν στην εν λόγω περιοχή τον Ακράγαντα (583 π.Χ.), προκειμένου να την εξασφαλίσουν. Επρόκειτο για μια ση­ μαντικότατη ενέργεια, επειδή η νέα πόλη έμελλε να εξελιχθεί στη δεύτερη ισχυρό­ τερη της Σικελίας, πραγματικό αντίπαλο δέος για τις Συρακούσες. Ο Ακράγας ι­ δρύθηκε από Γελώους και νέους Κρήτες, Ροδίους και άλλους Δωδεκανησίους α­ ποίκους οι οποίοι έφθασαν για να ενισχύσουν την αποικιστική προσπάθεια. Οικι­ στές ήταν ο Αριστόνους από τη Γέλα και ο Πυστίλος από τη Ρόδο. Η περιοχή του Ακράγαντα έμοιαζε πολύ με εκείνη της Γέλας. Επρόκειτο για μια μεγάλη και εύ­ φορη πεδιάδα που μπορούσε να θρέψει μεγάλο πληθυσμό και δεν διέθετε λιμάνι κατάλληλο για ανάπτυξη ισχυρού στό­ λου. Αν και οι ναυτικές δυνάμεις του με­ ταγενέστερου Ακράγαντα ήταν ανώτε­ ρες από τις γελώες, υπήρξαν μικρές συ­ γκριτικά με το ναυτικό των Συρακουσών. Αυτός ήταν ο βασικός παράγοντας εξαι­ τίας του οποίου οι Συρακούσες τελικά υ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Κορινθιακή αγγειογραφία με παράσταση ιππέων «οπλιτικού τύπου», αντιπροσωπευτικών του περίφημου ιππικού της Γέλας (αρχές 6ου αι. π.Χ.).

περέβησαν τον Ακράγαντα σε ισχύ. Η υ­ στέρηση στο ναυτικό, η δωρική προέλευ­ ση από τη Γέλα, την Κρήτη και τα Δωδε­ κάνησα, καθώς και ο μεγάλος πληθυσμός που αναπτύχθηκε στην ακραγαντίνη χώ­ ρα και ενισχύθηκε περαιτέρω με τον εξελληνισμό των τοπικών Σικανών, υπήρ­ ξαν οι βάσεις για την ανάπτυξη ισχυρών χερσαίων ενόπλων δυνάμεων από πλευ­ ράς Ακράγαντα, οι οποίες αποτελούντο από την οπλιτική φάλαγγα, το ιππικό και τους ελαφρά οπλισμένους. Η Ιστορία του Ακράγαντα αποτελεί ουσιαστικά μέρος της Ιστορίας της Γέλας, όχι μόνο λόγω της ίδρυσής του από αυτήν αλλά και ε­ πειδή οι δύο κρητο-ροδιακές αποικίες αποτελούσαν κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής πορείας τους «δίδυμες» πόλεις. Αρχικά ο Ακράγας ανήκε στο κράτος της Γέλας, όμως μια δεκαετία περίπου μετά την ίδρυσή του ανεξαρτητοποιήθηκε. Την εξουσία κατέλαβε ο Φάλαρις, ερ­ γολήπτης δημοσίων έργων, ο οποίος εγκαθίδρυσε μια από τις ισχυρότερες τυ­ ραννίδες δυτικά του Ιονίου πελάγους (570 π.Χ.). Οι Ακραγαντίνοι κατέστησαν υπό την εξουσία του μια στρατιωτικοποιημένη κοινωνία ικανών πολεμιστών. Στα ανατολικά κατέλαβαν το ακρωτήριο του Εκνόμου (σημερ. Λικάτα), στο οποίο έκτι­ σαν φρούριο ως στρατιωτικό πρόφραγμα έναντι της Γέλας, η οποία είχε δυσαρεστηθεί από την αιφνιδιαστική ανεξαρτη­ τοποίηση της αποικίας της. Στη δύση α­ ναχαίτισαν την προέλαση των Σελινουντίων στην εκβολή του Αλύκου ποταμού, όπου οι δεύτεροι ίδρυσαν την αποικία Ηράκλεια Μινώα. Οι πόλεμοι του Φαλάριδος εναντίον των Σικανών της περιοχής του ήταν πιο βίαιοι από εκείνους της Γέ­ λας και οδήγησαν στη γρήγορη υποταγή τους. Στα βόρεια οι Ακραγαντίνοι κατέκτησαν τις σικανικές πόλεις (Κάμικος, Καλτανισσέτα κ.ά.) με απώτερο σκοπό να προελάσουν έως την Ιμέρα, στη βόρεια ακτή. Κατά την εξέλιξη των εκστρατειών ίδρυαν κατά μήκος της οδού προέλασης ελληνικές στρατιωτικές αποικίες (σύγ­ χρονες τοποθεσίες Βασαλάτζι, Καστρονόβο κ.ά.), οι οποίες εξασφάλιζαν τις κα­ τακτήσεις. Ο Φάλαρις ανατράπηκε μετά από 16 χρόνια εξουσίας από τον Ρόδιο Τηλέμα­ χο, προπάππου του Θήρωνος, ο οποίος έγινε αργότερα τύραννος του Ακράγαντα. Η Γέλα δεν απαίτησε την επαναφορά της αποικίας της στο κράτος της, αναγνωρί­ ζοντας με αυτόν τον τρόπο την ισχυρο­ ποίησή της, και συνήψε φιλικές σχέσεις μαζί της. Εως το 505 π.Χ. η Γέλα είχε ολοκληρώ­ σει την κατάκτηση και τον εξελληνισμό της πεδιάδας της. Ο Ακράγας είχε επιτύ­ χει το ίδιο στη δική του πεδινή ενδοχώρα. Με αυτόν τον τρόπο οι «δίδυμες» πόλεις έθεσαν τη νότια και την κεντρική Σικελία

65

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

υπό την εξουσία του κρητο-ροδιακού φι­ λοπόλεμου πνεύματος. Ομως δεν θα σταματούσαν εκεί. Ο στρατός της Γέλας είχε εξελιχθεί στον ισχυρότερο της Σικε­ λίας. Στο μεταξύ κατά τη διάρκεια του 7ου αι. π.Χ., βορειοανατολικά της Γέλας, οι Χαλκιδείς της Κατάνης και των Λεοντίνων επεκτείνονταν ραγδαία προς την πε­ ριοχή της Αίτνας και δυτικά προς τα Ηραία όρη, υποτάσσοντας τους γηγενείς Σικελούς και ιδρύοντας χαλκιδικές πό­ λεις στις περιοχές τους, όπως η Εύβοια, η Μοργαντίνα κ.ά. Η πολιτική των Χαλκιδέων έναντι των εντοπίων ήταν ηπιότερη από αυτή της Γέλας και του Ακράγαντα, εναλλάσσοντας την πολεμική κατάκτηση με τη φιλική προσέγγιση. Σύντομα οι χώ­ ρες των Χαλκιδέων και της Γέλας απέκτη­ σαν κοινά σύνορα στην οροσειρά των Ηραίων. Αυτό επέφερε τη σύγκρουσή τους στην περιοχή του σύγχρονου Καλτατζιρόνε. Μεγαλύτερη στρατιωτική α­ πειλή για τη Γέλα αποτελούσαν οι ισχυ­ ρές Συρακούσες, οι οποίες υπέτασσαν με πολεμικές επιχειρήσεις τις πόλεις των ιθαγενών Σικελών της ενδοχώρας τους, καταστρέφοντας μερικές από αυτές (π.χ. το πόλισμα στο σημερ. Φινοκίτο). Επιπρό­ σθετα, ίδρυαν ελληνικές στρατιωτικές α­ ποικίες σε στρατηγικά σημεία (Ακρες, Κασμένες, Ελωρος κ.ά. κατά τον 7ο αι. π.Χ.), προκειμένου να εξασφαλίσουν την υπο­ ταγή των αυτοχθόνων. Οι Συρακούσες και η Γέλα διεκδικούσαν την εύφορη πα­ ράκτια περιοχή δυτικά του ποταμού Υρμινίου. Οι Συρακούσιοι δεν μπορούσαν να την προσαρτήσουν απευθείας επειδή τους εμπόδιζε η ισχυρή ανεξάρτητη πόλη των Σικελών Υβλα Ηραία (σημερ. Ραγκούζα), την οποία δεν κατόρθωσαν να κατα­ κτήσουν. Προκειμένου να ματαιώσουν τον αποικισμό της από τους Γελώους, ί­ δρυσαν σε αυτήν την Καμάρινα (598/7 π.Χ.), η οποία έγινε εξαρχής ανεξάρτητη πόλη-κράτος επειδή δεν ήταν σε επαφή με τις Συρακούσες. Αργότερα οι Καμαριναίοι ήλθαν σε ρήξη με τη μητρόπολή τους και συμμάχησαν με τους Υβλαίους Σικελούς εναντίον της. Οι Συρακούσιοι νίκησαν την ελληνο-σικελική συμμαχία, κατέστρεψαν την Καμάρινα και την προσάρτησαν στο κράτος τους (552/1).

66

01 ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ( 5 0 5 - 4 8 0 Π .Χ .) Το 505 π.Χ. ο Κλέανδρος εγκαθίδρυσε την τυραννική εξουσία του στη Γέλα. Σε λίγο τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ιπποκράτης, ο οποίος συμπλήρωσε τις ι­ σχυρές ένοπλες δυνάμεις της πόλης με πολλούς μισθοφόρους. Ο Ιπποκράτης αποτελούσε μια ξεχωριστή προσωπικότη­ τα. Το όραμά του, όπως αποδείχθηκε, ή­ ταν η ένωση ολόκληρης της Σικελίας υπό

τη γελώα εξουσία και υπήρξε ο πρόδρο­ μος των επιτευγμάτων του Γέλωνος, του Διονυσίου και του Αγαθοκλή. Η στρατηγική του Ιπποκράτη αφο­ ρούσε αρχικά την υποταγή των μικρότε­ ρων και πιο αδύναμων πόλεων με στόχο την υπερκέραση και την περικύκλωση των ισχυρότερων. Ο ίδιος επιτέθηκε και υπέταξε καταρχάς τους τελευταίους ε­ λεύθερους Σικανούς των ημιορεινών πε­ ριοχών πλησίον της Γέλας, ακολουθώ­ ντας την κοιλάδα του ποταμού Μαρόλιο. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι οι σικανικές πόλεις των σύγχρονων τοποθεσιών Μόντε Μπουμπόνια και Σαν Μάουρο καταστράφηκαν στο μεταίχμιο των 6ου-5ου αι. π.Χ. από πυρκαγιά, στοιχείο το οποίο καταδεικνύει την αγριότητα της κατάκτησης. Οι Γελώοι ίδρυσαν σε αυτή την πε­ ριοχή στρατιωτικές αποικίες, στις τοπο­ θεσίες Σαν Μάουρο, Καλτατζιρόνε κ.ά.

Νομίσματα ελληνικών πόλεων της Ιταλίας και της Σικελίας. Στο κέντρο της άνω σειράς διακρίνεται τετράδραχμο των Συρακουσών, ενώ στο δεξιό της ίδιας σειράς τετράδραχμο της Γέλας (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

Ετσι ο Ιπποκράτης έγινε κύριος των δια­ βάσεων των Ηραίων ορέων που οδηγού­ σαν στις πεδιάδες της βορειοανατολικής Σικελίας, οι οποίες ανήκαν στους Χαλκιδείς. Αυτό θα επέφερε την αντίδραση των ισχυρών Λεοντίνων αλλά ο Ιπποκρά­ της έκρινε ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για τη σύγκρουση μαζί τους. Ο γελώος στρατός κατευθύνθηκε βορειοανα­ τολικά υποτάσσοντας τις αδύναμες χαλκιδικές πόλεις της Καλλίπολης, της Κατά­ νης και της Νάξου, παρά τη βέβαιη στρα­ τιωτική συνδρομή των Λεοντίνων σε αυ­ τές (αρχές 5ου αιώνα).

ΦΑΛΑΡΙΣ - 0 ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΤΟΥ ΑΚΡΑΓΑΝΤΑ Ο Φάλαρις, τύραννος του Ακράγαντα, αρχικά ασχολείτο με εργολαβίες δημοσίων έρ ­ γων και ενοικιάσεις κρατικών φόρων. Μία από τις εργολαβίες του αφορούσε την οικο­ δόμηση του ναού του Πολιέως Διός στην ακρόπολη, η οποία ήταν ακόμη ανοχύρωτη. Με το πρόσχημα της προστασίας των υλικών οικοδόμησης από κλοπές, πέτυχε να του δο ­ θεί η άδεια από τις αρχές της πόλης για την κατασκευή ενός περιβόλου στην ακρόπολη. Εκεί συγκέντρωσε κρυφά οπλισμό, τον οποίο αγόρασε με μέρος των χρημάτων που προ­ ορίζονταν για την οικοδόμηση του ναού. Με αυτόν εξόπλισε τους δούλους και τους Σικανούς τους οποίους απασχολούσε ως εργάτες και βάδισε επικεφαλής τους εναντίον των πολιτών του Ακράγαντα, ενώ αυτοί συμμετείχαν στην εορτή των Θεσμοφορίων. Σ κ ό ­ τωσε πολλούς και συνέλαβε τα γυναικόπαιδά τους, καταλαμβάνοντας την εξουσία. Ο Φάλαρις θεωρείτο ως ο πλέον αδίστακτος και δόλιος τύραννος. Αναφέρονται διάφορες φρικτές πράξεις του, όπως το ότι έριχνε τους αντιπάλους του εντός «λεβήτων ζεόντων» ή ότι τους φυλάκιζε στο εσωτερικό ενός ταύρου από ορείχαλκο, τον οποίο στη συνέχεια πυράκτωνε. Τα παραπάνω ελέγχονται, πάντως, επειδή προέρχονται από τους προκατει­ λημμένους εναντίον των τυράννων αρχαίους συγγραφείς. Ενδεχομένω ς οι φήμες οφείλονται στο ότι ο Φάλαρις υπήρξε ουσιαστικά ο παλαιότερος από τους τυράννους δυτικά του Ιονίου, με αποτέλεσμα η εξιστόρηση του βίου του να υποστεί τις μεγαλύτερες στρε­ βλώσεις. Μ οναδικός παλαιότερος του ήταν ο Παναίτιος των Λεοντίνων, η εξουσία του ο ­ ποίου φαίνεται ότι διήρκεσε λίγα χρόνια (τέλος του 7ου αιώνα π.Χ.). Στην πραγματικότητα ο Φάλαρις υπήρξε μεγάλη και διορατική προσωπικότητα, η ο­ ποία ανεξαρτητοποίησε σχεδόν αμέσως τον νεοϊδρυθέντα Ακράγαντα από τη Γέλα και έθεσ ε τα θεμέλια της μετέπειτα στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος του. Επιπρόσθετα, εκπόνησε το πολεοδομικό σχέδιό του και τον τείχισε ισχυρά, καθιστώντας τον τελικά μια λαμπρή και καλά προστατευμένη πόλη. Κυριότερο επίτευγμα του Φαλάριδος αποτελούν οι κατακτήσεις του, οι οποίες μετέτρεψαν τον Ακράγαντα σε ένα από τα μεγαλύ­ τερα κράτη της Σικελίας. Ο ίδιος βοήθησε και τους Ιμεραίους εναντίον της καρχηδονιακής απειλής.

No 136

τελευταία του λέξη. Αρχικά εμφανίστηκε ως υποστηρικτής του έκπτωτου Σκύθη, τον οποίο σε λίγο δολοφόνησε, όταν ήλ­ θε σε συνεννόηση με τους Ιωνες πρό­ σφυγες. Οι τελευταίοι δέχθηκαν να τε­ θούν υπό την εξουσία του αγνοώντας τον Αναξίλαο (περί το 493 π.Χ.). Με αυτόν τον τρόπο ο Ιπποκράτης επέκτεινε το κράτος του έως το βορειοανατολικό ά­ κρο της Σικελίας και τις Μ ύλες, σε λίγο δε υπέταξε και τους βόρειους Σικελούς της Καλής Ακτής. Η Ιμέρα διασώθηκε τό­ τε από τους Γελώους, για να υποταχθεί αργότερα στους αδελφούς τους Ακραγαντίνους. Το σημαντικότερο για τον Ιππο­ κράτη ήταν ότι έγινε κύριος της μιας «ό­ χθης» του στρατηγικότατου στενού της Μεσσήνης και του σημαντικού λιμένα της Ζάγκλης, ενώ ταυτόχρονα απομόνω­ σε τους Λεοντίνους. Οι τελευταίοι δεν άργησαν να υποκύψουν στον πανίσχυρο πλέον στρατό της Γέλας. Ο κύριος παρά­ γοντας σε αυτές τις νίκες ήταν το εξαι­ ρετικό γελώο ιππικό με ίππαρχο (διοικητή

·

Στην περίπτωση της Ζάγκλης ο Ιππο­ κράτης αντιμετώπισε δυσκολίες. Η πόλη βρισκόταν υπό την εξουσία του Σκύθη, ενώ στην απέναντι ακτή ο Αναξίλαος είχε εγκαθιδρύσει ισχυρή τυραννίδα στο Ρήγιο (494-476 π.Χ.) και επιβουλευόταν τη Ζάγκλη. Ο Σκύθης απέκρουσε την επίθε­ σή του. Τότε εμφανίστηκαν στην περιοχή Σάμιοι και Μιλήσιοι πρόσφυγες, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους προκει­ μένου να αποφύγουν τα περσικά αντίποι­ να μετά την ήττα τους κατά την Ιωνική ε­ πανάσταση. Ο Ιπποκράτης σκέφθηκε αρ­ χικά να τους χρησιμοποιήσει προκειμέ­ νου να υποτάξει τους γηγενείς Σικελούς της βόρειας σικελικής ακτής έως την Ιμέρα. Τους πρότεινε να εγκατασταθούν σε αυτήν και να ιδρύσουν αποικία (την «Κα­ λή Ακτή», από το πιθανό όνομα της παρα­ λίας). Ωστόσο σι Σάμιοι και οι Μιλήσιοι προτίμησαν την πρόταση του Αναξίλαου να κατακτήσουν τη Ζάγκλη για λογαρια­ σμό του, κάτι το οποίο κατόρθωσαν. Ομως ο Ιπποκράτης δεν είχε πει την

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τμήμα της οχύρωσης των Συρακουσών, μεταγενέστερης περιόδου. Οι Συρακούσες κατακτήθηκαν από τον στρατό της Γέλας το 485 π.Χ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Αεροφωτογραφία της ακρόπολης της Γέλας.

του ιππικού) τον Γέλωνα. Στις χαλκιδικές πόλεις ο Ιπποκράτης εγκατέστησε αν­ θρώπους του (μάλλον συγγενείς του) ως τυράννους, υποστηριζόμενους από στρα­ τιωτικές δυνάμεις. Με αυτόν τον τρόπο απομόνωσε γεωπολιτικά στο νοτιοανατο­ λικό άκρο της Σικελίας την πόλη που αποτελούσε διακαή πόθο του, τις Συρα­ κούσες. Ετσι βάδισε εναντίον της και νί­ κησε τους Συρακουσίους στον ποταμό Ελωρο (492/1 π.Χ.). Κατά τη μάχη διακρίθηκε ο Γελώος Χρώμιος του Αγησιδάμου, ο οποίος αργότερα έγινε γαμβρός του Γέλωνος (Πίνδαρος). Μετά τη νίκη του ο Ιπποκράτης οδή­ γησε τον στρατό του εμπρός στα τείχη των Συρακουσών. Δεν προχώρησε σε πο­ λιορκία της πόλης, η οποία ήταν ήδη η μεγαλύτερη της Σικελίας (πάντως αρκετά μικρότερη της μεταγενέστερης μεγαλού­ πολης των τυράννων Γέλωνος και Διονυ­ σίου). Μια τέτοια ενέργεια βρισκόταν πά­ νω από τις δυνάμεις του στρατού του Ιπποκράτη, ο οποίος πρέπει να είχε απο­ δυναμωθεί λόγω των φρουρών τις οποίες εγκατέστησε ο τύραννος στις κατακτημένες πόλεις. Ομως ο κυριότερος λόγος της υποχώρησης των Γελώων ήταν η α­ πειλή των στόλων της Κορίνθου και της Κερκύρας, οι οποίες αποτελούσαν τις δύο από τις τέσσερις μεγαλύτερες ελλη­ νικές ναυτικές δυνάμεις της εποχής. Οι πηγές αναφέρουν ότι οι δύο πόλεις με­ σολάβησαν ώστε να αποχωρήσουν οι Γελώοι από τις Συρακούσες. Αυτή η μεσο­ λάβηση πρέπει να εκληφθεί ως συγκαλυμμένη απειλή τους για ανάληψη ναυτι­ κής δράσης εναντίον των κτήσεων του Ιπποκράτη, αν αυτός δεν εκκένωνε τη συρακούσια χώρα. Οι Συρακούσες ήταν α­ ποικία της Κορίνθου και είχαν στενές σχέσεις με την Κέρκυρα, η οποία υπήρξε αποικία της ίδιας πόλης. Τις τρεις πόλεις ένωναν δεσμοί αίματος και κοινών εμπο­ ρικών συμφερόντων, παρά την εχθρότη­ τα μεταξύ Κερκύρας και Κορίνθου. Θεω­ ρείται ότι αρκετοί πολίτες των δύο τε­ λευταίων διέμεναν μόνιμα στις Συρακού­ σες. Οι Συρακούσες αποτελούσαν τη βα­ σική εμπορική «πύλη» της Κορίνθου και της Κέρκυρας προς τη δυτική Μεσόγειο. Σε περίπτωση κατά την οποία υπέκυπταν στον Ιπποκράτη, το εμπόριο των δύο πό­ λεων της μητροπολιτικής Ελλάδας με τη Δύση, στο οποίο στηριζόταν ο πλούτος τους, θα δεχόταν μεγάλο πλήγμα. Τελικά ο Ιπποκράτης δέχθηκε να υποχωρήσει με αντάλλαγμα την προσάρτηση της Καμάρινας, η οποία είχε ανανήψει μετά την κα­ ταστροφή της από τις Συρακούσες. Με αυτό τον τρόπο η Γέλα προσάρτησε την καμαριναία χώρα, την οποία διεκδικούσε από παλαιά. Ακολούθως ο Ιπποκράτης στράφη­ κε πάλι προς τον βορρά, προκειμένου να υποτάξει τις δύο τελευταίες ανεξάρτη­ τες πόλεις των Σικελών, την Υβλα Γελεά-

67

· No 136 ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

68

τιδα (2) και το Εργέτιο στην περιοχή της Αίτνας, τις οποίες είχε αφήσει ανυπότα­ κτες λόγω της προσπάθειάς του να αιφνιδιάσει τους Συρακουσίους. Τις κατέκτησε αλλά πέθανε ή σκοτώθηκε λίγο αργό­ τερα (490 π.Χ.). Ο ίππαρχος Γέλων, γιός του Δεινομένη και ιδρυτής της δυναστεί­ ας των Δεινομενιδών, τον διαδέχθηκε στην εξουσία παραμερίζοντας τους γιούς του. Ο Γέλων εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του Ελληνισμού πέρα από το Ιόνιο πέλαγος. Στο μεταξύ, περί το τέλος του 6ου αι. π.Χ. ο Θήρων είχε καταλάθει την εξου­ σία στον Ακράγαντα ως τύραννος. Πολέ­ μησε τους Σελινουντίους αποσπώντας την αποικία τους Ηράκλεια Μινώα και επεκτείνοντας την ακραγαντίνη χώρα προς τα δυτικά. Ταυτόχρονα οι Ακραγαντίνοι συνέχιζαν τη σκληρή πολεμική προσπάθεια προς τα βόρεια, υποτάσσο­ ντας τις πολίχνες των αυτοχθόνων Σικανών και Ελύμων. Επιδίωξή τους ήταν να κατακτήσουν την Ιμέρα πριν από τους Γε­ λώους ανταγωνιστές τους. Το κατόρθω­ σαν το 484 π.Χ., όταν εξεδίωξαν τον τύ­ ραννό της, Τήριλλο. Ο Γέλων σταθεροποίησε την εξουσία του με βίαιες μεθόδους και την ισχυρο­ ποίησε περαιτέρω με δυναστικούς γό­ μους. Νυμφεύθηκε την κόρη του Θήρωνος του Ακράγαντα και έδωσε στον ίδιο την ανηψιά του ως σύζυγο. Το γεγονός αυτό υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή συνέδεσε πολιτικά τις «δίδυμες» κρητοροδιακές πόλεις της Σικελίας. Αν και δεν ενώθηκαν επίσημα, τα κράτη του Γέλωνος και του Θήρωνος αποτέλεσαν στο ε­ ξής μια πολιτειακή μονάδα στις σχέσεις τους με άλλες δυνάμεις. Αργότερα ο Γέ­ λων έφθασε να διαθέτει στόλο 200 πολε­ μικών πλοίων. Επειδή η δική του επικρά­ τεια δεν μπορούσε να συγκεντρώσει τέ­ τοιο αριθμό σκαφών, το πιθανότερο είναι ότι σε αυτόν συμπεριλαμβάνονταν τα πλοία του στόλου του Θήρωνος. Φαίνεται ότι τα δύο κράτη ήταν συνδεδεμένα συνομοσπονδιακά. Ο Γέλων υλοποίησε το όραμα του Ιπποκράτη. Αρχικά ο γελώος στρατός κα­ τέστρεψε την Καμάρινα (486/5 π.Χ.), η ο­ ποία φαίνεται ότι είχε ανεξαρτητοποιη­ θεί προσωρινά από τη Γέλα. Η εξουσία των αριστοκρατών γαμόρων (γαιοκτημό­ νων), οι οποίοι κυβερνούσαν τις Συρα­ κούσες, κλονίσθηκε μετά την ήττα τους στον Ελωρο. Οι άλλες τάξεις του συρακούσιου κράτους περιελάμβαναν τον δή­ μο (Ελληνες) και τους κυλλυρίους (ή κιλλικυρίους), οι οποίοι ήταν αυτόχθονες Σικελοί δουλοπάροικοι, αντίστοιχοι των ει­ λώτων της Σπάρτης. Οι εν λόγω τάξεις ε­ παναστάτησαν και εξεδίωξαν τους γαμόρους, οι οποίοι κατέφυγαν στις Κασμένες και, μη έχοντας άλλη επιλογή, ζήτησαν τη βοήθεια του Γέλωνος. Ο τελευταίος εκμεταλλεύθηκε τη γενική αναρχία στις Συ­

Τμήμα της οχύρωσης της Γέλας του 4ου αι. π.Χ.

ρακούσες και με το πρόσχημα της επανα­ φοράς των γαμόρων στην εξουσία, κατέ­ λαβε την πόλη (485 π.Χ.). Πάντως, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κατάκτηση των Συρα­ κουσών οφειλόταν μάλλον στη νίκη του Ιπποκράτη στον Ελωρο, το έργο της υπο­ ταγής ολόκληρης της ανατολικής Σικε­ λίας στη «γελώα αυτοκρατορία» αποτελεί ουσιαστικά επίτευγμα του πρώτου. Γι’ αυτόν και για άλλους λόγους θεωρούμε τον Ιπποκράτη ανώτερη προσωπικότητα από τον Γέλωνα. Ο Αναξίλαος του Ρηγίου εκμεταλλεύθηκε την ανάμιξη του Γέλωνος στα εσω­ τερικά των Συρακουσών, προκειμένου να αποσπάσει τη Ζάγκλη από το γελώο κρά­ τος. Συμμάχησε με Μεσσήνιους πρόσφυ­ γες οι οποίοι είχαν καταφθάσει στη Με­ γάλη Ελλάδα και επιτέθηκε μαζί τους ε­ ναντίον της Ζάγκλης, την οποία κατέκτησε. Οι Μεσσήνιοι εκδίωξαν τους Ιωνες πρόσφυγες και εγκαταστάθηκαν στην πόλη, μετονομάζοντάς την σε Μεσσήνη (486/5 π.Χ.). Ο Γέλων δεν αντέδρασε, επει­ δή ήταν απασχολημένος με την προσπάθειά του να κατακτήσει τις Συρακούσες. Το λιμάνι της Ζάγκλης ήταν το μόνο αξιό­ λογο του κράτους του. Ομως σε λίγο θα αναπλήρωνε την απώλειά του με τους δύο λιμένες των Συρακουσών, τους με­ γαλύτερους της Σικελίας. Ο Γέλων μπο­ ρούσε πλέον να ναυπηγήσει σε αυτούς ι­ σχυρό στόλο (το συγκεκριμένο έργο είχε ήδη αρχίσει ο Ιπποκράτης), ο οποίος θα επέκτεινε την επιρροή του πέραν της μεγαλονήσου. Ο Γέλων εγκαταστάθηκε μό­ νιμα στις Συρακούσες, παραδίδοντας τη Γέλα στην εξουσία του αδελφού του Ιέρωνος. Με αυτές τις κατακτήσεις η Γέλα και

ο Ακράγας συγκρότησαν εκτεταμένα και συμπαγή κράτη, ανάλογα με εκείνα της Σπάρτης και της Θεσσαλίας στην κυρίως Ελλάδα. Το κράτος του Γέλωνος ήλεγχε περίπου το 45% της Σικελίας και είχε έ­ κταση περί τα 11.500 τ. χλμ. Το κράτος του Θήρωνος του Ακράγαντα εξούσιαζε περί το 25% της νήσου, με έκταση 6.500 τ.χλμ. Οι Θεσσαλοί ήλεγχαν στις αρχές του 5ου αιώνα περί τα 16.000 τ. χλμ., ενώ το σπαρτιατικό κράτος είχε έκταση 8.400 τ. χλμ. Οι μόνες πόλεις της Σικελίας που δεν ανήκαν στους παλαιούς Κρητο-ρόδιους αποίκους ήταν η Ζάγκλη, ο Σελινούς και οι φοινικικές και ελυμικές πόλεις του βορειοδυτικού τμήματος. Ο ποταμός νό­ τιος Ιμέρας αποτελούσε το σύνορο ανά­ μεσα στις επικράτειες της Γέλας και του Ακράγαντα. Τα δύο κράτη είχαν συνολικά περί τους 800.000 κατοίκους, οι δε στρα­ τιωτικές δυνάμεις τους έφθαναν τις 100.000 άνδρες μαζί με τις φρουρές, κρί­ νοντας από τα στρατεύματα που παρέτα­ ξαν κατά τη μάχη της Ιμέρας (βλ. στη συ­ νέχεια). Ετσι το πολεμοχαρές πνεύμα της Γέλας κατόρθωσε σε δύο αιώνες (688-484 π.Χ.) να υλοποιήσει τη μεγάλη φιλοδοξία που είχε μορφοποιηθεί υπό τον Ιπποκρά­ τη, τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της Σικελίας. Είναι χαρακτηριστικό το α­ κόλουθο συμβάν, το οποίο καταδεικνύει την αυτοπεποίθηση των τυράννων της νήσου. Το 480 π.Χ. οι μητροπολιτικοί Ελληνες αντιμετώπισαν την περσική ει­ σβολή. Πριν από την έναρξη των εχθρο­ πραξιών ζήτησαν, μεταξύ άλλων, τη στρατιωτική βοήθεια του Γέλωνος της Σι­ κελίας. Ο τύραννος δέχθηκε να βοηθή­ σει, υπό τον όρο ότι θα ηγείτο των ενω­ μένων ελληνικών δυνάμεων. Γνώριζε ότι

Ο τύραννος Φάλαρις έθ εσ ε τις βάσεις για τη μεταγενέστερη ισχύ του Ακράγαντα. την οποία κατοχύρωσε ο ομόλογός του Θήρων. Εδώ βλέπουμε το μνημείο του Θήρωνος στον Ακράγαντα (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, Εκδοτική Αθηνών).

Γέλωνος και του Θήρωνος (480 π.Χ.). Οι δύο νικητές δεν απαίτησαν από την Καρ­ χηδόνα την παράδοση των φοινικικών α­ ποικιών στη Σικελία, επειδή δεν ήθελαν να προκαλέσουν νέο συνασπισμό των αντι-δεινομενιδικών δυνάμεων εναντίον τους, ο οποίος μπορεί να ήταν ισχυρότε­ ρος του προηγουμένου. Αποτέλεσμα της ήπιας πολιτικής τους ήταν η προσχώρη­ ση του Αναξιλάου του Ρηγίου στο στρα­ τόπεδό τους. Ο Αναξίλαος αναγνώρισε την επικυριαρχία των Δεινομενιδών δίδο­ ντας την κόρη του ως σύζυγο στον Ιέρωνα, αδελφό του Γέλωνος. Η επέκταση που ξεκίνησε με την ίδρυση της Γέλας το 688 π.Χ., έφθασε στο απόγειό της. Ολες οι πόλεις της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας αναγνώρισαν την ηγετική θέση των κρα­ τών Γέλας-Συρακουσών και Ακράγαντα. Οι Συρακούσες κατέστησαν η πολυανθρωπότερη και πλουσιότερη πόλη ολό­ κληρου του ελληνικού κόσμου.

· No 136

Το πίσω ημιθωράκιο ορειχάλκινου θώρακα οπλίτη του 7ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας).

ΙΣΤΟΡΙΑ

ρακούσες είχαν μικρή σχέση με την πα­ λαιό κορινθιακή αποικία. Από το 485 π.Χ. αποτελούσαν ουσιαστικά γελώο «ίδρυ­ μα», μια νέα κοσμοπολίτικη πόλη με σικελιώτικο εν γένει πληθυσμό, της οποίας η ενδοχώρα δεν ήταν πλέον η παλαιά αλλά ολόκληρη η ανατολική Σικελία. Εντός των τειχών των Συρακουσών εμφανίστη­ κε ουσιαστικά για πρώτη φορά ένα νέο ελληνικό «φύλο», το σικελιώτικο, προερ­ χόμενο από τη συγχώνευση των παλαιών Κρητο-ροδίων, Κορινθίων και Χαλκιδέων αποίκων, και με διάλεκτο την κοινή δωρι­ κή. Τον επόμενο αιώνα οι Ελληνες της Μεγάλης Ελλάδας (Κάτω Ιταλίας) συγχωνεύθηκαν ανάλογα σε ένα ιταλιώτικο φύ­ λο, με επίκεντρα τις πόλεις του Τάραντα, του Κρότωνα, των Θούριων, των Λοκρών κ.ά. Ο εκδιωγμένος τύραννος της Ιμέρας Τήριλλος και ο γαμβρός του Αναξίλαος του Ρηγίου, τρομοκρατημένοι από την ι­ σχύ των Δεινομενιδών, κάλεσαν την Καρχηδόνα να επέμβει στρατιωτικά. Η τε­ λευταία φοβόταν το ενδεχόμενο της κατάκτησης των φοινικικών πόλεων της Σι­ κελίας από τους Δεινομενίδες και είχε έλθει σε συνεννόηση με τους Πέρσες για ταυτόχρονη δράση εναντίον των Ελλαδιτών και των Σικελιωτών Ελλήνων. Στην καρχηδονιακή συμμαχία προσχώρησε και ο Σελινούς, ο οποίος βρισκόταν υπό τη στρατιωτική απειλή του Ακράγαντα. Ο πολυφυλετικός μισθοφορικός στρατός της Καρχηδόνας μεταφέρθηκε με 3.000 μεταγωγικά πλοία στην Πάνορμο, υποστηριζόμενος από 200 πολεμικά πλοία, το σύνολο του στόλου της. Οι Καρχηδόνιοι βάδισαν εναντίον της Ιμέρας, όπου γνώ­ ρισαν τη συντριβή από τις δυνάμεις του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

δυνάμεις όπως η Σπάρτη και η Αθήνα δεν θα αποδέχονταν ποτέ αυτό τον όρο. Με έναν έξυπνο τρόπο, λοιπόν, απέφυγε να συμμετάσχει στη σύγκρουση, επειδή περίμενε από στιγμή σε στιγμή την εισβολή των Καρχηδονίων. Η Γέλα ολοκλήρωσε τον ιστορικό ρό­ λο της όταν το μεγαλύτερο τέκνο της, ο Γέλων, κατέστησε τις Συρακούσες πρωτεύουσά του. Εκεί ο τελευταίος εγκατέστησε μεγάλο αριθμό Γελώων και τους κατοίκους της Καμάρινας, των Υβλαίων Μεγάρων και της σικελιώτικης Εύβοιας, καθιστώντας τη μεγαλούπολη. Ο Γέλων είχε αντιληφθεί ότι οι Συρακούσες, με τα λιμάνια, τη στρατηγική θέση τους και το υψίπεδο των Επιπολών όπου μπορούσαν να εξαπλωθούν πολεοδομικά, ήταν η κα­ ταλληλότερη πόλη ως μελλοντική πρω­ τεύουσα της Σικελίας. Με τους νέους εποίκους ίδρυσε τη συνοικία της Αχραδίνας, την οποία συνέδεσε με το νησί της Ορτυγίας. Η Ορτυγία ήταν έως τότε ο κύ­ ριος πυρήνας του άστεως των Συρακου­ σών. Στα λιμάνια της πόλης ναυπήγησε μεγάλο στόλο, την εποχή περίπου που οι Αθηναίοι έπρατταν το ίδιο στη μητροπολιτική Ελλάδα. Η ηγετική θέση που κατείχαν οι Συρα­ κούσες κατά την υπόλοιπη ιστορία της Σικελίας, εδραιώθηκε από τον Γέλωνα. Από αυτή την οπτική, εκτός από τον Ακράγαντα και οι Συρακούσες αποτελούσαν τέκνο της Γέλας. Οι Συρακούσες ιδρύθηκαν ως κορινθιακή αποικία, ωστό­ σο το 485 π.Χ. επανιδρύθηκαν με την ε­ γκατάσταση των νέων εποίκων. Η μαζική εισροή ανθρώπων στην πόλη συνεχίστη­ κε κατά τη διάρκεια της εξουσίας του Γέ­ λωνα αλλά και αργότερα. Ετσι οι νέες Συ­

69

Ο Γέλων πέθανε λίγο μετά τη νίκη της Ιμέρας και τον διαδέχθηκε ο Ιέρων (478 π.Χ.). Ο τελευταίος έσωσε το 474 π.Χ. την Κύμη και άλλες ελληνικές πόλεις της Κά­ τω Ιταλίας από την ετρουσκική απειλή, με τη μεγάλη νίκη του κατά τη ναυμαχία στα ανοικτά της πρώτης. Ο Θήρων πέθανε το 472, αφήνοντας στη θέση του τον γιό του, Θρασυδαίο. Σταδιακά τα μεγάλα κράτη Γέλας-Συρακουσών και Ακράγαντα διαλύθηκαν λόγω εσωτερικών διασπαστι­ κών τάσεων.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η Γέλα και ο Ακράγας δέχθηκαν το 405 π.Χ. ένα πλήγμα από το οποίο δεν ανένηψαν ποτέ. Εκκενώθηκαν και καταστράφηκαν μερικώς λόγω της καρχηδονιακής εισβολής. Το 397 κατοικήθηκαν πάλι εν μέρει, ωστόσο δεν ήταν πλέον οι μεγάλες δυνάμεις του παρελθόντος. Οι πολεμικές συγκρούσεις που ακολούθη­ σαν, επέφεραν νέα μερική εγκατάλειψή τους. Περί το 340-337 π.Χ. δέχθηκαν νέ­ ους αποίκους, προερχόμενους από τη μητροπολιτική Ελλάδα και την Κάτω Ιτα­ λία, οι κάτοικοι της οποίας κατέφευγαν

Τμήμα του αρχαιολογικού χώρου του Σελινούντα. Η δωρική πόλη υπήρξε η μοναδική ελληνική της Σικελίας που δεν κατακτήθηκε από τις στρατιές των τυράννων της Γέλας και του Ακράγαντα, περισσότερο επειδή οι τελευταίοι δεν ή&ελαν να προκαλέσουν επέμβαση των Καρχηδονίων.

ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΓΕΛΑΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

·

No 136

Το δασικό στρατιωτικό μειονέκτημα της Γέλας, ήταν η έλλειψη λιμανιών στην περιοχή της. Γι’ αυτό δ εν διέθετε ποτέ αξιόλογες ναυτικές δυνάμεις. Οταν αργότερα οι τύραννοί της συγκρότησαν το ισχυρό κράτος τους, χρησιμοποίησαν τα λιμάνια και τα πολεμικά πλοία άλλων πόλεων προκειμένου να συγκροτήσουν στόλο. Ο στό­ λος του Γέλωνος υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους στη Μ εσό­ γειο. Η μειωμένη ενασχόληση των Γελώων με τη ναυτιλία και η εύ­ φορη και μεγάλη πεδιάδα της Γέλας, τους έστρεψαν στον αγροτικό βίο. Ο μικρός πολεμικός στόλος της πόλης, άφηνε ελεύθ ερ ο το δ υ­ ναμικό της για υπηρεσία στις χερσαίες δυνάμεις. Επιπρόσθετα οι Γελώοι κατάγονταν κυρίως από αποίκους, οι οποίοι, αν και νησιώ­ τες, ήταν περισσότερο προσκολλημένοι στις χερσαίες δραστηριό­ τητες παρά στη θάλασσα (οι Κρήτες και οι άποικοι από τις πόλεις Ιαλυσσό και Κάμειρο της Ρόδου). Αλλοι παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν στη γένεση του πανίσχυρου γελώου στρατού της αρχαϊκής περιόδου, ήταν η δωρική καταγωγή των αποίκων και το εύφορο του εδάφους. Οι Δωριείς είχαν μακρά πολεμική παράδοση, την οποία διατήρησαν αμείωτη όταν αποίκισαν την Κρήτη και τα Δ ω δεκάνη­

70

σα. Η παράδοση αυτή πέρασε στους Γελώους και στους Ακραγαντίνους αποίκους τους. Η εύφορο της πεδιάδας της Γέλας επέδρασε με διττό τρόπο στη δημιουργία ισχυρού στρατού. Η πόλη μπορούσε να θρέψ ει σημαντικό πληθυσμό. Ηταν πυκνοκατοικημένη πριν από την έλευση των Ελλήνων, οι οποίοι μετέτρεψαν τους Σικανούς σε δουλοπάροικους. Η ύπαρξη μεγάλων και πλούσιων κλήρων, καλ­ λιεργούμενων από πολλούς υποτελείς, και τα εισοδήματα που αυ­ τοί απέφεραν, δημιούργησαν τις σ υνθήκες για τον σχηματισμό μιας πολεμοχαρούς αριστοκρατίας η οποία παρέμενε επί αρκετό διάστημα υπό τα όπλα προκειμένου να επιτηρεί τους εξαρτημέ­ νους γηγενείς, όπως συνέβη στη Σπάρτη, στο Αργος και σε άλλες πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας. Ετσι σχηματίστηκε ένας στρα­ τός ισχύος συγκρίσιμης με τον σπαρτιατικό και τον αργείο της αρ­ χαϊκής περιόδου. Ωστόσο οι Γελώοι δ εν ακολούθησαν το παράδειγ­ μα της Σπάρτης, η οποία διατήρησε τους είλωτες και τους περίοι­ κους της έως την ελληνιστική περίοδο, αλλά αυτό του Αργους. Βαθμιαία οι γηγενείς δουλοπάροικοι, με τον σταδιακό εξελληνισμό τους και την υποχώρηση του αριστοκρατικού πολιτεύματος υπέρ της τυραννίας (η οποία ευνοούσε τις λαϊκές μάζες, στις οποίες ε­

ξάλλου στηριζόταν μερικώς), χειραφετήθηκαν και αφομοιώθηκαν πλήρως από τους Ελληνες αποίκους. Με αυτόν τον τρόπο η οπλιτική φάλαγγα της Γέλας ενισχύθηκε αριθμητικά τόσο από τους εξελ­ ληνισμένους γηγενείς, όσο και από τον μεγάλο πληθυσμό ο οποίος συντηρείτο από την εύφορη πεδιάδα. Ο οπλιτικός τρόπος πολέμου είχε αρχίσει να καθιερώνεται στην κυρίως Ελλάδα την εποχή της ίδρυσης της Γέλας. Είναι βέβαιο ότι υιοθετήθηκε από τους πολίτες της λίγο μετά την ίδρυσή της ή, εν­ δεχομένως, εξαρχής. Η φάλαγγα πλαισιωνόταν από δυνάμεις ελα­ φρά οπλισμένων (σφενδονητώ ν, ακοντιστών, τοξοτών, ροπαλοφό­ ρων κ.ά.), οι οποίοι στην περίπτωση της Γέλας και του Ακράγαντα προέρχονταν κυρίως από τον εξελληνισμένο σικανικό πληθυσμό. Εκτός από τον τυπικό αρχαϊκό οπλιτικό εξοπλισμό, οι αγγειογρα­ φίες δείχνουν την προτίμηση των Γελώων στο κορινθιακό κράνος, όπως συνέβαινε και στη μητροπολιτική Ελλάδα. Οι ένοπλες δυνάμεις των Σικελιωτών και των Ιταλιωτών Ελλή­ νων είχαν μια βασική διαφορά από αυτές των Ελλαδιτών: την ύπαρ­ ξη ισχυρού ιππικού. Η ανυπαρξία μεγάλων πεδινών εκτάσεων στην κυρίως Ελλάδα και η γηγενής φυλή των μικρόσωμων αλόγων της (α­ πόγονοι των οποίων είναι τα μικρόσωμα άλογα της Σκύρου), δ εν ε ­ πέτρεπαν την ανάπτυξη του ιππικού, με τις εξαιρέσεις της Μ ακε­ δονίας, της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας. Οι μεγάλες και πλούσιες πεδιάδες της Σικελίας (Γέλας, Συρακουσών, Λεοντίνων, Ακράγαντα κ.ά.) και της Κάτω Ιταλίας (Τάραντα, Συβάρεως κ.ά.) επέτρεψαν την εκτροφή αλόγων και τη διατήρηση αξιόλογων ιππικών δυνάμεων, οι οποίες αρχικά στελεχώνονταν από τους αριστοκράτες. Το ιππικό της Γέλας κατέστη σύντομα το ισχυρότερο μεταξύ των Ελλήνων της Δύσης. Ο Ακράγας διατηρούσε επίσης ισχυρές ιππικές δυνά­ μεις. Οι ίδιες περίπου παράμετροι, όσον αφορά την εξέλιξη και τη σύνθεση, ισχύουν για τον στρατό του Ακράγαντα. Η κύρια διαφορά του από τον γελώο στρατό βρισκόταν στις ανώτερες ναυτικές δ υ­ νάμεις του. Αργότερα οι τύραννοι Ιπποκράτης, Γέλων και Θήρων πλαισίωσαν τους στρατούς αμφοτέρων των πόλεων με πολυάριθ­ μους μισθοφόρους, Ελληνες και γηγενείς Σικελούς, ωστόσο το πε­ ρίφημο ιππικό και οι οπλιτικές φάλαγγές τους παρέμειναν ο στρα­ τιωτικός πυρήνας.

Αγγειογραφία από μελανόμορφο αμφορέα με απεικόνιση οπλιτικού εξοπλισμού. Τα ίδια όπλα χρησιμοποιούσαν οι Σικελιώτες οπλίτες. Τέλη 6ου αι. π.Χ. (Μουσείο Βατικανού).

«η π ειρω τικο ύ » μ ε γ έ θ ο υ ς , ικανή να επιβιώσει από μ ό νη της . Είναι χα ρα κτη ρ ισ τικό το ότι οι Ρω μαίοι δ ε ν τ η ν π ρο σ ά ρτησ α ν π οτέ σ τη ν ιταλική επικράτεια και τη δ ιο ικο ύ σ α ν ως «επ αρχία », δ η λ α δ ή ως κα τ α κ τη μ έν η π εριοχή α λ λ ο ε θ ν ώ ν (Ε λ λ ή ν ω ν ). Ο δια χω ρισ μός Σικελία ς και Ιταλίας σ υ ν ε χ ίσ θ η κ ε κατά τ ο ν Μεσαίωνα. Α ρ γ ό τ ε ρ α , ό τα ν η Σικελία ε ν ώ θ η κ ε πολιτικά μ ε τ η ν Κάτω Ιταλία, το κρ ά τος που σ χ η μ α τ ίσ τη κε ο ν ο μ ά σ τ η κ ε «Β α σ ίλ ειο των Δ ύ ο Σ ικελιώ ν», για να διαχωρίζεται η πρώτη από τη λοιπή Ιτα λική χ ερ σ ό ν η σ ο . Τα ίδια ισ χ ύ ο υ ν για τη Σ α ρ δ η νία , τ η ν Παδανία (κοιλά δα του Π ά δ ο υ ) και τη Β ε ν ε τ ία - Β έ ν ε τ ο , οι οπ οίες κατά τη ν α ρχαιότητα ήτα ν σαφώς δ ια χω ρ ισ μ ένες από τ η ν Ιταλία. Οι κά τοικοι τη ς Σικελία ς και της Κάτω Ιταλίας δια τή ρ η σ α ν σε μ εγά λο β α θ μ ό τ η ν ιδιαίτερη σ υ ν είδ η σ ή τ ο υ ς και τη μ ν ή μ η τ η ς π ρ ο έ λ ε υ σ ή ς τ ο υ ς από τ ο υ ς α ρχαίους Ε λ λ η ν ε ς -αποίκους αυτώ ν των περιοχών. Είναι χα ρα κτη ρ ισ τικό ότι η σ ύ γ χ ρ ο ν η σ ικελική-νοτιοϊταλική «Μ α φ ία » ιδ ρ ύ θ η κ ε περί τα τ έλ η τ ο υ 19ου αιώνα ως αντιστασιακό κίνημα των τοπικών π λη θ υ σ μ ώ ν ε ν α ν τ ίο ν των « Φ ρ ά γ κω ν », όπως α π οκα λο ύ ν τ ο υ ς Ιτα λ ού ς τη ς Ρώ μ ης και του Θορρά, ταυτίζοντάς τ ο υ ς μ ε τ ο υ ς π α λα ιό τερο υ ς Γά λλους και Γερ μ α νο ύ ς κα τα π ιεστές το υ ς . Ο ό ρ ο ς «Μ αφ ία» π ρο έρ χετα ι από τα α ρχικά των λέξεω ν της

(1 ) Η Σικελία απ οτελεί σ ή μ ερ α τμήμα του ιταλικού κρ ά τ ο υ ς . Κατά τη διά ρκεια της α ρχα ιότητα ς και τ ο υ μ εγ α λ ύ τ ερ ο υ μ έ ρ ο υ ς το υ Μεσαίω να δ ε ν θ εω ρ είτ ο τμήμα της Ιταλίας, αλλά ξεχω ρισ τή γεω γρα φ ική, ε θ ν ο λ ο γ ικ ή και πολιτισμική ο ντό τητα . Εξά λ λο υ , τ ο μ έ γ ε θ ο ς και η α υτά ρκειά της τ η ν κα θ ισ τ ο ύ ν γ εω φ υ σ ική μονά δα

αντιστασιακή οργά νω σ η κα τέσ τη ε γ κλ η μ α τ ική , χά νοντα ς τ ο ν α ρ χικό σ τό χο της. Ε δ ώ αξίζει να υ π ε ν θ υ μ ίσ ο υ μ ε ότι κατά κα ιρο ύ ς διά φ ορα ιταλικά καθεστώ τα (Μ ο υ σ ο λ ίν ι κ.ά.) έλ α β α ν μέτρα εν α ν τ ίο ν των ελ λη νο φ ώ νω ν τη ς Κάτω Ιταλίας. (2 ) Μ ε ρ ικ ο ί ιστορικοί θ ε ω ρ ο ύ ν ότι η Υβλα τ η ν οποία υπ έταξε ο Ιπ π οκρά της, δ ε ν ήταν η Γελεάτις τη ς π ερ ιο χ ή ς τη ς Α ίτνα ς αλλά η Υ β λ α Ηραία, νο τιο δ υ τικά των Συρ α κο υσ ώ ν. Μια τρίτη ο μ ώ νυ μ η π όλη των Σικελώ ν υ π ή ρ χ ε σ τη ν π ερ ιο χ ή των Υβλα ίω ν Μεγάρων.

Β ΙΒ Λ ΙΟ Γ Ρ Α Φ ΙΑ (1) Διόδωρος ο Σικελιώτης: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, Κάκτος, Αθήνα, 1998. (2) Ηρόδοτος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ, Κάκτος, Αθήνα. (3) Griffo P. & Von Matt L.: GELA. THE ANCIENT GREEKS IN SICILY, Stringa, Genova, 1963. (4) Pugliese Carratelli G. (editore): THE WESTERN GREEKS, Bompiani, Venezia-Milano, 1996. (5) CAMBRIDGE ANCIENT HISTORY, Cambridge 1925-1930. (6) CAMBRIDGE ANCIENT HISTORY, Cambridge 1989-1999. (7) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1970.

· No 136

ΣΗΜ ΕΙΩ ΣΕΙΣ

φ ρά σ ης « M o r t e Α F r a n c i» (« Θ ά ν α τ ο ς σ το υ ς Φ ρ ά γ κ ο υ ς » , M .A .F.- ia). Βα θμια ία η

ΙΣΤΟΡΙΑ

τοικοί της διατήρησαν την ανάμνηση της παλαιάς Γέλας, αυτοαποκαλούμενοι «Γε­ λώοι της Φιντιάδος». Η παλαιά Γέλα ισο­ πεδώθηκε με διαταγή του Φιντία. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι ένας οικισμός παρέμεινε στη θέση της και μετά το 283 π.Χ., μάλιστα κατά τον Μεσαίωνα έγινε γνω­ στός με την ονομασία Τερραβέκια (=Παλαιά Γη). Το 1233 ιδρύθηκε πλησίον του η πόλη Ηράκλεια, η οποία απέκτησε σύντο­ μα τη λαϊκή ονομασία Τερρανόβα (=Νέα Γη). Η νέα πόλη απορρόφησε την παλαιά και το 1928 έλαβε πάλι την αρχαία ονομα­ σία (Gela). Η Γέλα υπήρξε μια από τις μεγαλύτε­ ρες πολιτικο-στρατιωτικές δυνάμεις των Ελλήνων της Δύσης και δημιουργός της ι­ σχύος του Ακράγαντα και των Συρακου­ σών. Ο Ιπποκράτης και οι Δεινομενίδες έ­ νωσαν το μεγαλύτερο μέρος της Σικελίας και αναχαίτισαν την καρχηδονιακή και την ετρουσκική επιβουλή επί του δυτι­ κού Ελληνισμού (480 και 474 π.Χ.), θέτο­ ντας τις βάσεις για τη δημιουργία των πανίσχυρων σικελιωτικών κρατών του Διονυσίου και του Αγαθοκλή των Συρα­ κουσών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

στη Σικελία εξαιτίας της επέκτασης των γηγενών Ιταλών στις περιοχές τους. 0 Ακράγας επανιδρύθηκε με πληθυσμό προερχόμενο από τους παλαιούς κατοί­ κους του, από την Ελέα της Κάτω Ιταλίας (από όπου προερχόταν ο νέος οικιστής) κ.ά. Οι Ελεάτες αποτέλεσαν το ιωνικό στοιχείο, το οποίο δεν υπήρχε πριν στον Ακράγαντα. Η Γέλα επανιδρύθηκε με πληθυσμό από τους παλαιούς πολίτες της, Δωριείς από την Κω (η οποία έδωσε τον νέο οικιστή) κ.ά. Το 310 π.Χ. ο Αγαθο­ κλής των Συρακουσών κατέλαβε τη Γέλα και σκότωσε τουλάχιστον 4.000 πολίτες της, προκαλώντας νέα ερήμωσή της. Ανά­ λογη συρρίκνωση γνώρισε και ο Ακράγας ο οποίος καταστράφηκε τελείως κατά τον Β' Καρχηδονιακό Πόλεμο. Το 261 π.Χ. οι Ρωμαίοι τον κατέλαβαν και εξανδρα­ πόδισαν σχεδόν ολόκληρο τον πληθυσμό του (25.000 ανθρώπους). Το 250 π.Χ. οι Καρχηδόνιοι ανακατέλαβαν την πόλη, πυρπόλησαν τα κτίριά της και κατέστρε­ ψαν τα τείχη της. Ο Ακράγας επανιδρύ­ θηκε αλλά οι νέοι Ελληνες κάτοικοί του δεν είχαν σχεδόν καμμία σχέση με τους παλαιούς Ακραγαντίνους. Η πόλη κατοικείται έως σήμερα, με την ονομασία Αγκριτζέντο. Οι Ιταλοί Μαμερτίνοι κατέστρεψαν τη Γέλα στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Την ίδια εποχή τύραννος του Ακράγαντα ή­ ταν ο Φιντίας. Αυτός συγκέντρωσε τους Γελώους πρόσφυγες και τους εγκατέστησε στη γειτονική παλαιά γελώα πολίχνη του Εκνόμου (283 π.Χ.). Ονόμασε τη νέα πόλη Φιντιάδα. Η τελευταία ερημώθηκε βαθμιαία έως τον Μεσαίωνα. Ομως οι κά­

71

L·

MASH Παραγωγή: Twentieth Century-Fox

S S » « *S £

Film Corporation Σενάριο: Ρίτσαρντ

%

Χορνμπέργκερ, Ρινγκ Λάντνερ

%

Τζούνιορ Παραγωγή: Ινγκο Πρέμινγκερ

% \

Σ κ η ν ο θ έτ η ς : Ρόμπερτ Αλντμαν

(1925-2006) Πρωταγωνιστές: Ντόναλντ Σάδερλαντ (λοχαγός

«Hawkeye»), Ελιοτ Γκούλντ (λοχαγός «Trapper John»), Τομ Σκέριτ («Duke»), Ρόμπερτ Ντυ6άλ (Frank), Σάλυ Κέλερμαν («Hot Lips») κ.ά. Διάρκεια: 116 λεπτά Ε τ ο ς Π α ρ α γω γής: 1970 Σλόγκα ν Ταινίας: M*A*S*H Υστερία Διακρίσεις: Οσκαρ Σεναρίου, Βραβείο BAFTA,

Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας κλπ.

Τ

ο 1970 στις ΗΠΑ

πράγματα από την αρχή. Το

ο σκεπτικισμός για την

ακρωνύμιο «MASH» προέρχεται

επέμβαση στο Βιετνάμ

από τις κινητές νοσοκομειακές

άρχισε να μετουσιώνεται σε

χειρουργικές μονάδες (Mobile

διάφορες μορφές οργανωμένης

Army Surgical Hospital) του

αντίδρασης. Στον

Αμερικανικού Στρατού, που

κινηματογράφο αυτή η τάση

αναπτύσσονταν όσο το δυνατόν

αρχικά εκφράσθηκε με

εγγύτερα στα πεδία των μαχών.

έμμεσους τρόπους και κυρίως

Τα MASH άρχισαν να

μέσω της παραγωγής ταινιών με

χρησιμοποιούνται το 1945 αλλά

αναφορές στον πόλεμο του

η χρήση τους εντατικοποιήθηκε

Βιετνάμ. Σημαντική ήταν,

κατά τη διάρκεια του πολέμου

σχετικά με τα παραπάνω, η

στην Κορέα (1950-1953).

ταινία «MASH» του σκηνοθέτη Ρόμπερτ Αλντμαν. Προκάλεσε

Ομολογουμένως ως θεματική για ένα έργο, η

τόση εντύπωση ώστε υπερέβη

καταγραφή των τεκταινομένων

αμερικανικών ενεργειών (House

μονάδας μηνύματα

σε δημοσιότητα και εισπράξεις

σε ένα τέτοιο περιβάλλον

Un-American Activities Committee

συνοδευόμενα από πρόγραμμα

κλασικά πολεμικά έργα όπως το

αποτελούσε μια πρωτότυπη

- HUAC) στον καλλιτεχνικά χώρο

ιαπωνικού ραδιοφωνικού

« Patton» και το «Tora! Tora!

προσέγγιση. Η ταινία βασίστηκε

τη δεκαετία του 1950 και γι'

σταθμού. Ακολούθησε μια

Tora!», που προβλήθηκαν τον

στο βιβλίο «MASH: A Novel About

αυτό φυλακίσθηκαν. Για το

σειρά συμβιβασμών και

ίδιο χρόνο. Το ευτύχημα για τον

Three Army Doctors» (1968) του P

«MASH» τιμήθηκε για δεύτερη

συγκρούσεων με τους

Αλντμαν ήταν ότι η Twentieth

Χορνμπέργκερ, που είχε

φορά με το όσκαρ σεναρίου.

παραγωγούς, οι οποίοι

Century-Fox Film Corporation

υπηρετήσει ως χειρουργός στο

υπήρξε συμπαραγωγός και

MASH 8055 στην Κορέα. Ο

πρώτη στιγμή να δημιουργήσει

μια ταινία η οποία ενδεχομένως

διανομέας και στα τρία

συγγραφέας περιγράφει την

μια ταινία με σαφείς αναφορές

θα αποτελούσε δυναμίτη για

προαναφερθέντα έργα, με

ιστορία τριών ιατρών

στο Βιετνάμ. ΓΓ αυτό στο φιλμ

την αμερικανική κοινωνική

συνέπεια να είναι πιο

(φανταστικών στοιχείων) που

δεν ανέφερε πουθενά στοιχεία

συνείδηση, καθώς δεν είχε

απασχολημένη με την

υπηρετούσαν στο MASH 4077

για την περιοχή όπου

εκφρασθεί ακόμα

προώθηση των κλασικών της

κατά τη διάρκεια του πολέμου

εξελισσόταν η ιστορία. Μετά

κινηματογραφικά κάποια

πολεμικών ταινιών παρά με την

της Κορέας. Το σενάριο

από πιέσεις των παραγωγών,

ανοικτή κριτική στον πόλεμο

επιμέλεια μιας χαμηλού

διαμορφώθηκε από τον

ενέταξε στο έργο ένα

του Βιετνάμ. Σημαντικός

κόστους ταινίας, όπως το

σεναριογράφο ΡΛάρντνερ

εισαγωγικό σημείωμα με το

προβληματισμός αφορούσε και

«MASH». Ετσι η παραγωγή

Τζούνιορ. Αξίζει να σημειωθεί

οποίο προσδιοριζόταν ως

την ύπαρξη «σκληρών» σκηνών

άφησε μεγάλα περιθώρια στον

ότι ο τελευταίος έμεινε στην

ιστορικό πλαίσιο ο πόλεμος της

στις οποίες παρουσιάζονταν τα

σκηνοθέτη, ο οποίος δεν

Ιστορία ως μέλος της ομάδας

Κορέας και προσέθεσε

τραύματα των στρατιωτών. Ωστόσο ο Αλντμαν επέμεινε στη

Ο Αλντμαν θέλησε από την

φοβούνταν να επενδύσουν σε

δίστασε να τα αξιοποιήσει για

σεναριογράφων «Hollywood 10»,

εμβόλιμες σκηνές (που

να καυτηριάσει τον μιλιταρισμό

οι οποίοι αρνήθηκαν να

λειτουργούν ως συνεκτικοί

διατήρησή τους, για να μη χαθεί

με ακραίο και κυνικό χιούμορ.

συνεργασθούν με την Επιτροπή

σύνδεσμοι) με ένα μεγάφωνο να

το πνεύμα της ταινίας και αυτή

για τη διερεύνηση αντι-

μεταδίδει προς τα στελέχη της

καταλήξει σε μια απλή κωμωδία

Ας πάρουμε όμως τα

ΕνΟιαφέρουοες σημειώοεκ;: • Η σάτιρα στον αμερικανικό κινηματογράφο είχε παραμεληθεί μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Γ Γ αυτό ευθύνονται τόσο η αυστηρή λογοκρισία που επιβλήθηκε τη δεκαετία του 1950, όσο και η έλευση της τηλεόρασης (το 1948) στην Αμερική, που προέτρεψε τους δημιουργούς κωμικών σεναρίων να επικεντρωθούν στη θεματική των τηλεοπτικών σειρών. Η αντιπολεμική σάτιρα αποτελεί ένα μοναδικό καλλιτεχνικό όπλο, με σημαντικό αντίκτυπο στο κοινό. Κορυφαίο δείγμα κινηματογραφικής αντιπολεμικής σάτιρας θεωρείται, μέχρι σήμερα, το αριστουργηματικό «The Great Dictator» (1940) του Τσάρλι Τσάπλιν. • Η ταινία σε μερικά σημεία θύμιζε, από πλευράς ένα έργο με έντονη συμβολική «γραφή», που θίγει θέματα

χολιγουντιανής παραγωγής) στο οποίο ακούγεται η βρισιά

ενδιαφέρον όλων των στελεχών

πρωτόγνωρα για την

«Fuck».

εστιάζεται σε έναν αγώνα

αμερικανική κοινωνία του 1970,

ράγκμπι με μια άλλη μονάδα. Ο

όπως ο ρατσισμός, η θρησκεία,

μοναδικός πυροβολισμός που

η ισότητα των φύλων, η

και όχι σε ένα αντιπολεμικό

ψυχικές διαταραχές και

ακούγεται στην ταινία,

σεξουαλική απελευθέρωση και

έργο.

προσπάθησαν να πείσουν τους

προέρχεται από τον διαιτητή

κυρίως η εμπλοκή των ΗΠΑ

παραγωγούς να τον απολύσουν.

του αγώνα. Ως γραφικότερη

στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η

σκηνή της ταινίας μπορεί να

ατμόσφαιρα της ταινίας άρεσε

Από καλλιτεχνική άποψη το «MASH» ισορροπεί μεταξύ

Κύριο χαρακτηριστικό της

φαρσοκωμωδίας και

ταινίας είναι το εκκεντρικό και

αναφερθεί το τελετουργικό

στο κοινό και οδήγησε την 20th

αντιπολεμικού έργου. Διαθέτει

κυνικό χιούμορ των χειρουργών

δείπνο για την αυτοκτονία του

Century Fox Television να

έντονο αναρχικό κλίμα, που δεν

του MASH 4077 κάπου στην

οδοντιάτρου («Painless») της

δημιουργήσει την τηλεοπτική

έλειψε και από τα γυρίσματα,

Κορέα. Οι συνθήκες εργασίας

μονάδας. Το σκηνικό έχει

σειρά «MASH», που διήρκεσε

αφού απαιτήθηκε η συνεργασία

είναι σκληρές αλλά μέσα στην

δημιουργηθεί με δάση τον

από το 1972 έως και το 1983

πληθώρας νεοεμφανιζόμενων

τρέλα του πολέμου ο λοχαγός

πασίγνωστο πίνακα «Μυστικός

(251 επεισόδια), κατακτώντας

ηθοποιών οι οποίοι κλήθηκαν

«Hawkeye» Pierce (Ντόναλντ

Δείπνος» του Ντα Βίντσι, ενώ

δεκάδες βραδεία. Το «MASH» προσέθεσε ένα σημαντικό

να λειτουργήσουν κυρίως

Σάδερλαντ) και ο λοχαγός

το μουσικό κομμάτι «Suicide is

αυθόρμητα και με

«Trapper John» (Ελιοτ Γκούλντ)

painless» που συνοδεύει τη

κεφάλαιο στην αντιπολεμική

αυτοσχεδιασμούς. Είναι

φροντίζουν πάντα να πίνουν με

σκηνή (το οποίο και έγινε

σάτιρα, άνοιξε δε πάλι τη

χαρακτηριστικό ότι ο

σωστό τρόπο το μαρτίνι τους,

μεγάλη, διαχρονική επιτυχία),

θεματική αυτή στον

σκηνοθέτης είχε δώσει τόση

να παίζουν γκολφ και να

είναι γραμμένο από τον τότε

αμερικανικό κινηματογράφο.

ελευθερία στους ηθοποιούς,

ερωτοτροπούν με τις

14χρονο γιό του σκηνοθέτη,

ώστε οι κύριοι πρωταγωνιστές

νοσοκόμες. Οσα στελέχη

Μάικ, ύστερα από παράκληση

(Ντόναλντ Σάδερλαντ και Ελιοτ

προσπαθούν να κρατήσουν τη

του πατέρα του.

Γκούλντ) θεώρησαν πως είχε

σοβαρότητά τους είτε

Avöpeac Αιιάϋογϋου

· No 136

(όπως η «Hot Lips»). Τελικά το

ΙΣΤΟΡΙΑ

καταρρέουν είτε ενδίδουν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ατμόσφαιρας, περισσότερο το Βιετνάμ παρά την Κορέα. • Το «MASH» είναι το πρώτο έργο (τουλάχιστον

Το τελικό αποτέλεσμα είναι

73

Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ Επιμέλεια - Φωιογραίρικπ έρευνα: Γιάννικ Tepviüjwc

Τ

ο τέλος του 1944 συνοδεύτηκε από προβλήματα για την Ελλάδα, που προσπαθούσε να συνελθεί από τα δεινά του Β' ΠΠ. Η κρίση ανάμεσα στις πολιτικές παρατάξεις της

χώρας εξελίχθηκε στις 4 Δεκεμβρίου σε σκληρή ένοπλη CO

Ο

σύγκρουση μέσα στην Αθήνα, μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ (από τη μία πλευρά) και των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων και των Βρετανών (από την άλλη). Μετά τα αιματηρά γεγονότα της Πλατείας Συντάγματος, 20.000 περίπου άνδρες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν σε όλα τα

Ο

I— UnI

αστυνομικά τμήματα και σε άλλα δημόσια κτίρια, επιτυγχάνοντας να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο τμήμα της πρωτεύουσας. Από τις σκληρές

α

οδομαχίες που διήρκεσαν περισσότερο από έναν μήνα, τα κτίρια στο κέντρο της Αθήνας υπέστησαν μεγάλες ζημιές, παράλληλα δε πολλοί κάτοικοι έχασαν τη ζωή τους, σύρθηκαν στην αιχμαλωσία ή έμειναν άστεγοι.

74

if ft»*»,

μ

Πολίτες και στρατιώτες μετά την παύση των εχθροπραξιών, στην Πλατεία Συντάγματος. I

2

. Στιγμιότυπο ανάμεσα στα οδοφράγματα και στις σειρές συρματοπλεγμάτων της Πλατείας Ομονοίας.

3

. Αθηναίοι επιβάτες σε όχημα του τραμ, το οποίο φέρει ίχνη των μαχών μέσα στην πόλη.

4.

Ζημιές στα κτίρια του κέντρου της Αθήνας, σε μία πάροδο της οδού Πανεπιστημίου.

β . Γυναίκες και ηλικιωμένοι Αθηναίοι ερευνούν στα ερείπια σπιτιών.

D.

Η ανθρώπινη δυστυχία ακουμπισμένη σε έναν τοίχο γεμάτο συνθήματα και ίχνη από βολίδες όπλων.

7. Εκφόρτωαη τροφίμων για τον άμαχο πληθυσμό, σε

H.

Απολύμανση αιχμαλώτων ανταρτών, σε χώρο συγκέντρωσης μέσα στην πόλη.

ΙΣΤΟΡΙΑ

9 10

., . Βρετανικό στρατιωτικό συσσίτιο προς τους πολίτες της Αθήνας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

8.

Πολλά κτίρια στο κέντρο της πρωτεύουσας κατεδαφίστηκαν σκόπιμα από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, για τη δημιουργία οδοφραγμάτων.

· No 136

βρετανική στρατιωτική αποθήκη στην περιοχή της Πλατείας Ομονοίας.

Call of Duty 4: Modern Warfare

υνήθως τα sequel

Duty», όλοι περίμεναν με αγωνία

είναι ομαδικό παιχνίδι. Ο

δίνουν στον παίκτη τη

(συνέχειες) παιχνιδιών,

τη συνέχεια. Προς μεγάλη

χαρακτήρας του παίκτη οφείλει

δυνατότητα να συγκεντρώσει

όπως τα «Brothers in arms»,

απογοήτευση του κοινού, η

να δρα προς όφελος του

οπλισμό και διάφορα

«Call of duty» και «Battlefield»,

εταιρία δεν συμμετείχε στον

συνόλου και με βάση τις

αντικείμενα προς όφελος του.

ακολουθούν τις συνταγές της

τρίτο τίτλο (ανέλαβε την

εντολές που δέχεται. Σημασία

Πολλές αποστολές αρχίζουν με

επιτυχίας τους από τότε που

ανάπτυξη μια άλλη εταιρία, που

έχει η επίτευξη του στόχου, με

αεραπόβαση, με ελικόπτερο, σε

κυκλοφόρησαν, την ίδια γραμμή

κυκλοφόρησε ένα παιχνίδι

σύμμαχο τις πιο άρτια

εχθρικό έδαφος, εμπλέκοντας

τόσο στο game play, όσο και στο

«πλατφόρμας», το οποίο δεν

εκπαιδευμένες ειδικές

τον παίκτη κατευθείαν στη

Σ

θέμα, αυξάνοντας τις

είχε την αναμενόμενη

δυνάμεις του κόσμου και την

δράση, με αποτέλεσμα να

πιθανότητες να δημιουργήσουν

ανταπόκριση). Ομως με την

προηγμένη τεχνολογία στον

χάνονται μέσα στο χάος πολύτιμες μάχιμες μονάδες.

μεγαλύτερο φανατικό κοινό και

έκδοση του τέταρτου τίτλου,

οπλισμό και στις επικοινωνίες.

να αποκομίσουν τεράστια

«Call of Duty 4 - Modern Warfare»,

Εχθρός είναι, όπως είπαμε,

κέρδη. Δύσκολα μια εταιρία θα

η Infinity Ward επανήλθε

ένας αδίστακτος δικτάτορας

παρεκκλίνει από την τακτική

δυναμικά. Η ριζική αλλαγή που

που προσπαθεί να ανασυστήσει

αυτή, έτσι τα παιχνίδια με θέμα

υπέστη το παιχνίδι και η πολύ

τη Σοβιετική Ενωση, με

τις μάχες του Β ’ ΠΠ ή του

καλή ποιότητα των γραφικών

συμμάχους τα περισσότερα από

δοθεί στη διαμόρφωση

πολέμου στο Βιετνάμ τείνουν

και του game play, δείχνει ότι η

τα κράτη της Μέσης Ανατολής

multiplayer. Είναι λογικό μια

πλέον να επαναλαμβάνονται και

εταιρία αποφάσισε να απέχει για

και της πρώην Σοβιετικής

εταιρία με την εμπειρία της

να χάνουν σταδιακά το κοινό

ένα διάστημα με σκοπό να

Ενωσης.

τους. Μια πιθανή «διέξοδος»

δημιουργήσει ένα

θα μπορούσε να είναι η

αριστούργημα. Ο παίκτης εδώ

GAME MODES

αξιοποίηση του πιο πρόσφατου

έχει την ευκαιρία «να ζήσει» τις

(ΒαΘιιοΠονία 9/10)

ευρυζωνικό Internet σε όλο τον

σημαντικού πολέμου, αυτού στο

μάχες στη Μέση Ανατολή και

Ιράκ. Ποιος, όμως, θα τολμήσει

στη Ρωσία, με ένα φανταστικό

Single Player

επιβάλλει στους δημιουργούς

Multiplayer Μεγαλύτερο βάρος έχει

Infinity Ward να στηρίζεται στην τεχνολογική ανάπτυξη και στην ταχύτητα που προσφέρει το κόσμο. Η «μόδα» πλέον να βελτιώνουν ή και να

να παρουσιάσει σε παιχνίδι έναν

σενάριο στο οποίο

πόλεμο που έχει δεχθεί τόσες

πρωταγωνιστεί ένας δικτάτορας

αρνητικές κρητικές; Πάντως η

που νοσταλγεί τη Σοβιετική

στη διαμόρφωση αυτή μια από

στο multiplayer, εφόσον θέλουν

προπαγάνδα και η σημερινή

Ενωση και το κατεστημένο της.

τις πιο άρτια σχεδιασμένες

να ανταγωνίζονται τα άλλα

Το παιχνίδι περιλαμβάνει

βασίζουν τις δημιουργίες τους

στάση των ΗΠΑ για το «ήθος»

Ο ίδιος πρέπει να τον

εκστρατείες, που αποτελείται

παιχνίδια. Τα χαρακτηριστικά

της συγκεκριμένης σύρραξης,

αποτρέψει, αναλαμβάνοντας

από «αμέτρητες» αποστολές:

παραμένουν όπως είναι γνωστά

ίσως συμβάλει στην επιτυχία

αποστολές ως Αμερικανός ή ως

καταστροφή στόχων, φύλαξη

από την πρώτη έκδοση του

ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ενα

Βρετανός στρατιώτης.

στρατοπέδου, διείσδυση σε

«Battlefield 1943». Οι

εχθρικό έδαφος, μέχρι και

συμμετέχοντες σε ένα παιχνίδι είναι δυνατό να φθάσουν τους

φανταστικό σενάριο, με εχθρούς κάποιους ανώνυμους

GAMEPLAY

διάσωση συμμάχων στρατιωτών.

μεγαλομανείς κατακτητές, θα

(ΒαΘυοΠογία 9/10)

Κάθε αποστολή, εκτός από τον

18 παράλληλα και οι επιλογές

βασικό στόχο, περιλαμβάνει

είναι «Conquest», «Death match»,

επιμέρους αποστολές που

«Search and destroy» και

βοηθήσει να κοπάσουν πιθανές

Το παιχνίδι τοποθετεί τον

CO

αντιδράσεις των μέσων μαζικής

παίκτη αρχικά στη Μαύρη

o

ενημέρωσης.

θάλασσα και έπειτα, μέσα από

«Headquarters». Στο «Conquest»

μία σειρά αποστολών, στη

δύο αντίπαλες ομάδες

z

• < Q_

Eifioc και Ροή Παιχνιδιού

o

76

Ε λ ά χ ισ τ ες απαιτήσεις

Ρωσία, για να αντιμετωπίσει μια

προσπαθούν να κατακτήσουν τις σημαίες (capture points) του

τεράστια απειλή. Το σκηνικό

• In te l P e n tiu m 4 μ ε 2,4 G H z

θυμίζει πολύ τα παλαιά

• Μ ν ή μ η 512 M B R A M

μαρτυρεί το περιεχόμενό του,

παιχνίδια της σειράς. Μερικοί

παιχνίδι. Στο «Death match» οι

που είναι ο σύγχρονος πόλεμος.

χαρακτήρες και ονόματα

• Κάρτα γρα φ ικώ ν μ ε 256 M B τ ο υ λ ά χισ το ν

Οταν η Infinity Ward

συμπολεμιστών στη μονάδα

πτώσης, χωρίς να έχουν

κυκλοφόρησε τα πρώτα δύο

προέρχονται από παλαιότερους

• W in d o w s Χ ρ μ ε S P 2 ή W in d o w s V is ta

παιχνίδια της σειράς «Call of

τίτλους. Το «Modern Warfare»

i— X I— a

Μέση Ανατολή και τελικά στη

Το όνομα του παιχνιδιού

• CD -ROM οδηγός

αντιπάλου, αποτρέποντας έτσι την επανείσοδό του στο παίκτες μάχονται μέχρι τελικής σημαντικό ρόλο η στρατηγική και ο συντονισμός. Ο

Ο Ν Ο Μ Α : Call of Duty 4: Modern Warfare Π Λ Α Τ Φ Ο ΡΜ Α : PC Ε ΙΔ Ο Σ : First Person Shooter (FPS) Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η : Infinity Ward Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ : Activision Η Μ Ε Ρ Ο Μ Η Ν ΙΑ : 6-11-2007 Τ ΙΜ Η : 49,99 ευρώ Δ ΙΑ Θ Ε Σ Η : ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ Δ ΙΚ Τ Υ Α KO I ΤΟ Π Ο Ι:

http://www.infinityward.com/ http://www.activision.com

τελευταίος επιζών είναι ο νικητής.

ΓΡΑΦΙΚΑ

με πολλές βρισιές. Ομως δεν

βογκητά. Ο παίκτης τότε

Με την επιλογή «Search and

(βαθμοΠονία 9/10)

υπάρχει κάτι που δεν το έχουμε

πρέπει να καλυφθεί για να

ακούσει σε άλλα παιχνίδια. Τα εφέ

ανακάμψει και έπειτα να συνεχίσει

αποτελούν το καλύτερο μέρος του

να μάχεται.

αρχηγείο του αντιπάλου και μια

ποιότητας. Τα πάντα είναι

τίτλου, είτε στον ήχο, είτε στα

άλλη αμύνεται. Οποια ομάδα

σχεδιασμένα με μεγάλη ακρίβεια.

γραφικά. Ολα φαίνονται άψογα

εξαλείψει τον κίνδυνο, κερδίζει. Η

Για το παιχνίδι αυτό η Infinity Ward

σχεδιασμένα και ακούγονται πολύ

βόμβα μπορεί να αλλάξει χέρια ανά

δημιούργησε μια ολοκαίνουργια

ρεαλιστικά.

πάσα στιγμή. To «Headquarters»

μηχανή γραφικών. Αν το σύστημα

ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ

γραφικών, το αποτέλεσμα θα είναι

το κατακτήσει πρώτη, κερδίζει.

κινηματογραφική ποιότητα

(ΒαΘμοΠογΙο 9/10)

εικόνας, αφού το παιχνίδι είναι σχεδιασμένο να αξιοποιεί την

διάφορες ειδικότητες (classes) που μπορεί να επιλέξει ο παίκτης για

Ο χειρισμός δεν διαφέρει σε

τα FPS από τα «δεσμά» του Β ’ ΠΠ. Η χρήση σύγχρονων μέσων, οπλισμού και τακτικής, αποτελεί μια καινοτομία που αξίζει να

τίποτα από κάθε άλλο παιχνίδι FPS.

δοκιμάσει κάθε παίκτης,

τεχνολογία Direct Χ10 της Microsoft.

Με τη βοήθεια του ποντικιού και

στρατηγικής ή όχι. Η Infinity Ward

Οι διαφορές φαίνονται σε

του πληκτρολογίου όλα ελέγχονται

δικαιολόγησε τη δίχρονη απουσία

τον χαρακτήρα του («sniper»,

ενδεχόμενη αμμοθύελλα ή

εύκολα, ακόμα και από έναν

της εκδίδοντας κάτι τόσο

«engineer» και «assault»), υπάρχει

καταιγίδα στην έρημο, στις

αρχάριο. Τα menu διευκολύνουν

προχωρημένο όπως το «Modern Warfare». Ελπίζουμε σε μια νέα

και η διαμόρφωση «create class»,

σταγόνες της βροχής και στις

πολύ τις λειτουργίες και οι

που επιτρέπει τη δημιουργία άλλων

λάμψεις όταν πυροβολούμε. Οι

ρυθμίσεις γίνονται απλά, μέσα από

έκδοση (patch), για να διορθωθούν

ειδικοτήτων. Ετσι ο παίκτης μπορεί

κινήσεις του καπνού όταν περνά

ένα περιβάλλον. Η πυξίδα είναι

τα λίγα ελαττώματα. Αν δεν έχετε

να ετοιμάσει δικό του εξοπλισμό

από μέσα ο χαρακτήρας του

ζωτικής σημασίας, αφού αποτελεί

γνωρίσει κάποιο από τα

και χαρακτηριστικά που καλύπτουν

παίκτη, προσθέτουν στον

το μόνο μέσο προσανατολισμού

προηγούμενα παιχνίδια της σειράς,

τις απαιτήσεις του, ανάλογα με τα

ρεαλισμό.

στο πεδίο μάχης. Αξίζει να

συνιστούμε την «collectors edition»

σημειωθεί ότι δεν

που κυκλοφορεί σε πολύ

χρησιμοποιούνται πλέον

συμφέρουσα τιμή.

όπλα και τα αντικείμενα που έχει συγκεντρώσει από το πεδίο της μάχης.

ΗΧΟΣ (βαβιιοϋονία 8/10) Ο ήχος είναι πολύ καλός για

«φαρμακεία» για να «αυξηθεί» η υγεία του παίκτη. Δεν υφίσταται

ένα παιχνίδι FPS. Συμβάλλει στην

πλέον η «μπάρα υγείας».

ομοιότητα με κινηματογραφική

Τα κτυπήματα φαίνονται από τα

ταινία. Η γλώσσα είναι λίγο σκληρή,

αίματα που πετάγονται και τα

ΑχιΠΠέαζ - Κίϋιαν Χάϋυπινγκερ [email protected]

· No 136

είναι εφοδιασμένο με δύο κάρτες

αρχηγείο. Οποια ομάδα το βρει και

εντυπώσιασε. Εκτός από τις

Το παιχνίδι αυτό αποτελεί μια αξιόλογη προσπάθεια να ξεφύγουν

τοποθετεί τυχαία στον χάρτη ένα

Υπάρχει και μία προσθήκη που μας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα γραφικά είναι εξαιρετικής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Destroy» μία ομάδα αναλαμβάνει να τοποθετήσει μια βόμβα στο

77

German 88 mm 6un Flak 36

«North African Campaign»

οε κϋίιιακα 1/35 από ιην

German88mmGunFlak3G NORTH AfRICAN CAMPAIGN

Το γερμανικό πυροβόλο ίων 88 mm είχε αχεΟιαοιεί ü jc ανιιαεροπορικό, ωοιόοο χρησιμοποιήθηκε με ποΠύ μενάΠη επιτυχία u c αντιαρματικό. ΑποτεΠεοε ιον φόβο και ιον τρόμο των συμμαχικών αρμάτων μέχρι το τέλος του Β’ ΠΠ.

ιαπωνική εταιρία Tamiya

Η

σημειώσουμε την πολύ

περιείχαν τρία βλήματα το

Τα σήματα προορίζονται για

προσφέρει ένα

συντομότερη και ευκολότερη

καθένα, δύο σκοπευτικές

την αναπαράσταση τριών

αναβαθμισμένο κιτ του

κατασκευή, κάτι που ένας

διόπτρες και δύο ειδικές

διαφορετικών πυροβόλων με

παλαιότερου κιτ των 88 mm

μέσος μοντελιστής θα

διόπτρες παρατήρησης σε

τρεις διαφορετικές

Gun Flak 36/37 (κωδ. 35017),

προτιμούσε. Στο πλαίσιο Β

τρίποδα. Η λεπτομέρεια των

παραλλαγές: ένα με

που είχε πρωτοκυκλοφορήσει

περιλαμβάνονται και τα

οκτώ φιγούρων κρίνεται

μονόχρωμη παραλλαγή dark

το 1972, προσπαθώντας να

κομμάτια για την κατασκευή

ικανοποιητική, αν και σε σχέση

yellow (Tamiya XF-60), ένα με

αντιμετωπίσει τον

της μοτοσυκλέτας K S 750

με αντίστοιχες της Tristar ή

δίχρωμη από dark yellow και

ανταγωνισμό. Πρόσφατα

Zundapp, που υπήρχε και στο

της Dragon υστερεί. Πάντως

dark green (XF-61) και ένα

κυκλοφόρησαν δύο κιτ του

παλαιότερο κιτ της εταιρίας.

με λίγη πρόσθετη εργασία

ακόμη με δίχρωμη από dark

διάσημου πυροδόλου στην

Εκείνο το οποίο ίσως θα

(δημιουργώντας νέες

yellow και dark brown (XF-64).

1/35, από την A FV Club (88 mm

πρέπει να αντικατασταθεί,

πτυχώσεις στα παντελόνια και

Flak 18, κωδ. AF35088) και από

είναι η κάννη του πυροβόλου.

αλλάζοντας τα κεφάλια)

πληροφορίες για το συγκεκριμένο κιτ αλλά και για

την Dragon (88 mm Flak 36,

Παρέχεται σε δύο μέρη και

μπορούν να μεταμορφωθούν

κωδ. 6260), τα οποία

έτσι απαιτείται πρόσθετη

σε μικρά αριστουργήματα,

ολόκληρη τη σειρά της Tamiya

κατέστησαν το παλαιό προϊόν

εργασία (στοκάρισμα, τρίψιμο

αφού η ανατομία τους είναι

παρέχονται από το «Real

της Tamiya απαρχαιωμένο. Ετσι

κλπ.) για το επιθυμητό

πολύ καλή.

η τελευταία κυκλοφορεί πλέον

αποτέλεσμα. Ευτυχώς στο

το «παλαιό» μοντέλο της (κωδ.

εμπόριο κυκλοφορούν έτοιμες

βάψιμο των φιγουρών

35017) παρέχοντας τα δύο

μεταλλικές κάννες (από

αποτελούν οι αναλυτικές

βασικά πλαίσια (Α και Β ) του

τορναρισμένο αλουμίνιο), που

οδηγίες, που αναφέρονται

αρχικού κιτ, δύο νέα πλαίσια

προορίζονται μεν για τα κιτ

ακόμη και στο βάψιμο των

(2χΥ) με διάφορα αξεσουάρ

της Dragon και της A FV Club

διακριτικών και των επωμίδων.

και ένα πλαίσιο με οκτώ νέες

αλλά μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν στο κιτ της Tamiya. Το ασπίδιο του

την κατασκευή του

πυροβόλου έχει αρκετά

ρυμουλκούμενου κιλλίβαντα

μεγάλο πάχος και θα

(δεν υπάρχουν, δηλαδή, τα

χρειαστεί να λεπτύνουμε με

Ε Τ Α ΙΡ ΙΑ

απαραίτητα για την κατασκευή

τρίψιμο τις ακμές του για να

Κ Λ ΙΜ Α Κ Α

του πυροβόλου σε φάση

είναι πιο ρεαλιστικό. Στην

ρυμούλκησης).

εσωτερική πλευρά υπάρχουν

· No 136 ΙΣΤΟΡΙΑ

διαφορά. Επίσης αν

βλήματα με άριστη

χρησιμοποιηθούν μερικά

αποτύπωση της λεπτομέρειας

«after market» προϊόντα,

(τέσσερα διατρητικά και

δύσκολα το τελειωμένο

τέσσερα εκρηκτικά), τέσσερις

μοντέλο θα διαφέρει από τα

κάλυκες με τρυπημένη άκρη

αντίστοιχα των άλλων

(I), έξι κιβώτια πυρομαχικών

εταιριών. Δ εν πρέπει να

κατασκευασμένα από ξύλο

παραλείψουμε να

λυγαριάς με ειδική πλέξη που

καλούπι, τα οποία θα πρέπει να χειριστούμε κατάλληλα.

τελειωμένο μοντέλο λίγοι θα

Στα πλαίσια Υ

μπορούν να διακρίνουν τη

περιλαμβάνονται οκτώ

Iisrlioc Αεμηράϋ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Τ ΙΤ Λ Ο Σ

Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ Κ Ο Μ Μ Α Τ ΙΩ Ν ΕΚΔ Ο ΣΗ /Π Α ΡΑ ΓΩ ΓΗ

μερικά σημάδια από το

κομμάτια δείχνουν την ηλικία

Αγορά Καλαμακίου, Αλιμος, τηλ.-Fax: 210.9843560).

φιγούρες, έχοντας παραλείψει

τους, πιστεύουμε, πως στο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

Models» (Θ ουκυδίδου 28,

Σημαντικό βοήθημα για το

τα κομμάτια που αφορούσαν

Αν και τα παλαιότερα

78

Περισσότερες

Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ ΙΑ Κ Α Λ Ο Υ Π ΙΟ Υ ΓΡΑ Μ Μ Ω Σ Η ΕΦ Α ΡΜ Ο ΓΗ Λ Ε Π Τ Ο Μ Ε Ρ Ε ΙΑ Ε Ν Α Λ Λ Α Κ Τ ΙΚ Ο Ι Τ Υ Π Ο Ι Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ Η Μ Α Τ Ω Ν Π Α ΡΑ Λ Λ Α ΓΕΣ Π ΛΗΡΟ ΤΗΤΑ/ Σ Α Φ Η Ν Ε ΙΑ Ο Δ Η Γ ΙΩ Ν Ε Π ΙΠ Ε Δ Ο Α Π Α ΙΤ Ο Υ Μ Ε Ν Η Σ Ε Μ Π Ε ΙΡ Ι Α Σ

German 88 mm Gun Flak 36 «North African Campaign» Tamiya (κωδ. 35283) 1/35 362 Νέο καλούπι με δύο παλαιά πλαίσια/Κανονική παραγωγή 2006 (1972 τα δύο παλαιά πλαίσια) Μέτρια Πολύ καλή Κ α \ή 1 Πολύ καλή 3 Αριστη Βασικό και άνω

Αρειή Τούνια-Φερνάδη

Antony Beevor

((ΕΙΚΟΝΕΣ)) ΑΠΟ ΤΟΝ Β ΠΠ

και Luba Vinogradova

EkOooeic «I. Ιιΰέοηο) Αθήνα. 2007 ΙεΠίΟεε 340

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΣΤΟΝ ΠΟΑΕΜΟ 0 ΒΑΣΙΛΙΓΚΡΟΣΜΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ

A n to n y B e e vo r και Luba Vinogradova

αντιπαλότητα η οποία οδήγησε σε όξυνση της κατάστασης. Το

ΕΠΑΣΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

χάος αποφεύχθηκε χάρη στην εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η μελέτη του

Ο ΒΑΣΙΛΙ ΓΚΡΟΣΜΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ J 1941-1945

-

Μ

Βασίλη Τσίχλη αρχίζει με μια αναδρομή επί των σημαντικότερων εξελίξεων

1941-45

της περιόδου 1897-1909, μετά

Το πολύ ενδιαφέρον αυτό

Εκΰόσειι; «Γκοβόσιη»

την ήττα μας κατά τον Ελληνο­

βιβλίο αναφέρεται στις

Αθήνα, 2007 Σεϋίδεΐ 460

τουρκικό πόλεμο του 1897.

σημαντικότερες πτυχές της

Στη συνέχεια εξετάζεται μέρα

διπλωματικής ιστορίας του Β ’ ΠΠ. Η ανάδειξή τους βασίζεται

με την ημέρα η εκδήλωση του Ο διάσημος Βρετανός

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ςΚΟΒΟΣΤΗ

στρατιωτικού κινήματος, ενώ

στα πορίσματα της ιστορικής

ιστορικός Αντονι Μπίβορ

έρευνας, καθώς και σε

ανεκάλυψε τυχαία τα

του Κούρσκ και κατέγραψε τις

γεγονότα όπως καταγράφηκαν

δημοσιευμένο αρχειακό υλικό,

προσωπικά σημειωματάρια του

επιχειρήσεις απελευθέρωσης

από τις εφημερίδες της

αναφορικά με την ελληνική

Βασίλι Γκρόσμαν, στο πλαίσιο

της Ουκρανίας. Ασχολήθηκε

εποχής. Τα γεγονότα

εμπλοκή στον πόλεμο. Ο

έρευνας για τη συγγραφή

και με το Ολοκαύτωμα.

μελετώνται και αναλύονται

αναγνώστης μπορεί να

βιβλίου για τη μάχη του

Ακολουθώντας τις σοβιετικές

παράλληλα με πληροφορίες οι

παρακολουθήσει την έκρηξη

Στάλινγκραντ. Αυτά περιείχαν

μονάδες, είδε τα πρώτα

οποίες ρίχνουν φως σε

του Β ’ ΠΠ, τις γερμανο-

όσα είχε ζήσει ο Γκρόσμαν

στρατόπεδα συγκέντρωσης

παράλληλα παρατίθενται

σοβιετικές αντεγκλήσεις

κατά τη διάρκεια του πολέμου,

και περιέγραψε την κατάσταση

αναφορικά με τη Νορβηγία,

ο οποίος αναδείχθηκε στον

που αντίκρισε στην

καθώς και τους λόγους που

πιο ικανό και ακέραιο αυτόπτη

Τρεμπλίνκα. Η ανταπόκρισή

οδήγησαν τον Χίτλερ στην

μάρτυρα των επιχειρήσεων

του χρησιμοποιήθηκε ως

εκστρατεία κατά της ΕΣΣΔ. Η

του Ερυθρού Στρατού στο

αποδεικτικό στοιχείο κατά τη

συγγραφέας πραγματεύεται

Ανατολικό Μέτωπο. Ο Μπήβορ

μεγάλη Δίκη της

και την εμπλοκή των

βρήκε επίσης ορισμένα

Νυρεμβέργης. Το

Βαλκανίων στον Β' ΠΠ και

δοκίμια τα οποία βρίσκονταν

συγκεκριμένο βιβλίο

ειδικά την ιταλική και τη

στο Ρωσικό Κρατικό Αρχείο για

διατίθεται από τις εκδόσεις

γερμανική

τη Λογοτεχνία και τις Τέχνες.

«Γκοβόστη» (Ζωοδόχου Πηγής

Χάρη σε αυτά συνέγραψε, με

73,106 81, Αθήνα, τηλ.

τη βοήθεια της Λιούμπα

210.3815433, 210.3822251, fax:

Βινογκράντοβα, ένα βιβλίο για

210.3816661, e-mail:

τη δράση του Γκρόσμαν ως

[email protected]).

τ ο Κ Ι ΝΗ ΜΑ ΤΟ Υ Ι ΟΥΔΗ και ο Ελευθέριος ΒενιζίΑος

ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ ίί

ανταποκριτή. Ο εβραϊκής καταγωγής Γκρόσμαν γεννήθηκε το 1905 στην πόλη Μπέρντιτσεφ της Ουκρανίας.

αθέατες πλευρές, σε μια

Το 1941 έγινε ανταποκριτής

προσπάθεια αναζήτησης των

της εφημερίδας του Ερυθρού Στρατού «Krasnaya Zvezda» (=Κόκκινο Αστέρι), ξεκινώντας μια δημοσιογραφική καριέρα η οποία τον ανέδειξε σε θρυλική μορφή. Το 1960 ολοκλήρωσε ένα αριστουργηματικό βιβλίο με τίτλο «Ζωή και επίθεση κατά της Ελλάδας.

Πεπρωμένο», ένα από τα

Επίσης ασχολείται με την

σπουδαιότερα ρωσικά

εμφάνιση του ιαπωνικού

μυθιστορήματα του 20ού

Βαοίίίειοε Toixflnc

πραγματικών αιτίων που

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ Γ0ΥΔΗ KAI 0 ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΑ0Σ

του 1909. Ο συγγραφέας

Εκδοοεκ «ΠοΠύιροπον» Αθήνα. 2007

περιβάλλον της εποχής,

Σεrlίöεc 391

προκάλεσαν την επανάσταση επικεντρώνει την ερευνά του και στη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου, στη σχέση του με το πολιτικό και στρατιωτικό παρέχοντας μια ενδιαφέρουσα εικόνα μιας έκρυθμης περιόδου. Η διάθεση γίνεται από τις εκδόσεις

ιμπεριαλισμού και τον ρόλο

αιώνα, το οποίο θεωρήθηκε ως

Εχουν περάσει σχεδόν 100

της Ιαπωνίας στην επέκταση

απειλή για το σοβιετικό

χρόνια από τη στρατιωτική

«Πολύτροπον» (Αραχώβης 35,

του πολέμου, μέχρι τη

καθεστώς και απαγορεύθηκε η

επανάσταση στο Γουδί, το

Αθήνα, 10681, τηλ.

συνθηκολόγησή της. Ειδική

έκδοσή του για τα επόμενα

1909, ωστόσο αυτή συνεχίζει

210.3616343, e-mail:

αναφορά γίνεται στις

200 χρόνια! Ο ίδιος κατέγραψε

να απασχολεί πολλούς

[email protected]).

ελληνικές εδαφικές

τις συγκλονιστικές μάχες που

σύγχρονους ερευνητές. Η

διεκδικήσεις οι οποίες

έγιναν μετά τη γερμανική

εκδήλωση της επανάστασης

αφορούσαν τη βόρεια Ηπειρο,

εισβολή στην ΕΣΣΔ, την

δημιούργησε, σύμφωνα με τον

τα Δωδεκάνησα και την

υποχώρηση των Σοβιετικών,

συγγραφέα, αντιπαλότητα και

Κύπρο, καθώς και στη διεθνή

την έλευση του χειμώνα και τη

δεν επέφερε την ενότητα. Ο

διάσταση που έλαβε ο

μάχη της Μόσχας. Το

θρόνος, οι Ενοπλες Δυνάμεις,

ελληνικός εμφύλιος. Το βιβλίο

καλοκαίρι του 1942

οι πολιτικές ηγεσίες, η αστική

διατίθεται από τις εκδόσεις «I.

τοποθετήθηκε στο μέτωπο

τάξη, τα λαϊκά στρώματα, οι

Σιδέρης» (Σόλωνος 116,

του Στάλινγκραντ, όπου

μεγάλες δυνάμεις, ακόμη και ο

Αθήνα, 10681, τηλ.

παρέμεινε επί τέσσερις μήνες.

Στρατός και το Ναυτικό,

210.3833434, fax: 210.3832294).

Ηταν παρών και κατά τη μάχη

ενεπλάκησαν σε μια

Ibrivvnc Σ. Beoöupmoc

THE W O R L D 'S GREATEST G U N B O O K

Michael Sharpe & Brian L. Davis

DAS REICH W affen-SS Arm oured Elite Σ ελ. 9 6 ,1 2 ευρώ Αγγλική γλώσσα

Lt. Col. G eorge Forty

GERMANY AT WAR IN COLOUR Σελ. 256, 20 ευρώ Αγγλική γλώσσα

28th ANNUAL KNIVES 2008

GUN DIGEST 2008

Σ ελ. 312, 32 ευρώ Αγγλική γλώσσα

Σελ.565, 34 ευρώ Αγγλική γλώσσα

ILLUSTRIERTES LEXIKON DER ΗΙΕΒ-& STICH-WAFFEN

Ken R am age

Σελ. 2 5 6 ,1 8 ευρώ Γερμανική γλώσσα

Η 28η έκδ οσ η του

Η 62η έκδ οσ η του

Μια συλλογή σπάνιων

πασίγνωστου οδηγού, με

πασίγνωστου

Τα ξίφη, οι λόγχες, τα

έγχρωμων φωτογραφιών από

πλήρη κατάλογο μαχαιριών,

αμερικανικού οδηγού.

μαχαίρια και οι ξιφολόγχες

Η Ιστορία της επίλεκτης 2ης

τη γερμανική σ υμ μετο χή στον

σουγιάδων, ιστορικών

Περιλαμβάνει άρθρα

δ ε ν είναι μόνο όπλα αλλά

Μεραρχίας Πάντσερ των S S

Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

μαχαιριών νέας κατασκευής

ιστορικού και σ ύ γχρ ονου

και αντικείμενα με

« D a s R e ic h » , από την

Καλύπτει την περίοδο από τη

και συλλεκτικώ ν τύπων,

π εριεχομένου, καθώς και

καλλιτεχνική αξία. Αυτό το

ίδρυσή της στην Ολλανδία,

«γέννη σ η » του Γ Ράιχ μέχρι

παράλληλα με άρθρα

κατάλογο πιστολιών,

βιβλίο παρουσιάζει την

το 1939, μέχρι την άνοιξη

την καταστροφή του

ιστορικού π εριεχομένου για

περιστρόφων, τυφεκίων,

εξέλιξή τους ανά τους

του 1945, οπότε υπεράσπιζε

Βερ ολ ίνου , το 1945, από τους

ξίφη, ξιφολόγχες και

αεροβόλω ν, ιστορικών

αιώνες, περιλαμβάνοντας

με αυταπάρνηση το

Συμμάχους.

τρόπους κατασκευής

όπλων νέας κατασκευής,

και τα «π εριφ ρονημένα»

μαχαιριών.

πυρομαχικών και χρήσιμων

όπλα του είδους που

σχετικών διευθύνσεω ν

α φ ορούν το κυνήγι.

«χιλιετές Ράιχ».

.

κατασκευαστών.

W Η Tiuusreiimsuxraittia Τ

W

M il it ä r Ge w e h r e

ILLUSTRIERTES LEXIKON DER HANDFEUER-WAFFEN Σ ελ. 2 5 6 ,1 8 ευρώ Γερμανική γλώσσα

affeN

IM I. UND 2.WELTKRIEG

MILITAER-GEWEHRE ENZYKLOPAEDIE

THE ENCYCLOPEDIA OF SHIPS

Σελ. 3 1 9 ,1 8 ευρώ Γερμανική γλώσσα

Σελ. 544, 22 ευρώ Αγγλική γλώσσα

Εγκυκλοπαίδεια των

Κατατοπιστική παρουσίαση

Εικονογρα φ ημ ένο λεξικό

στρατιωτικών όπλων με

(μ ε p ro file s και

για τον φορητό οπλισμό.

π ερισσότερες από 600

Περιλαμβάνει τα

έγχρω μες φωτογραφίες.

THE ENCYCLOPEDIA OF WEAPONS OF WORLD WAR II Σελ. 544, 22 ευρώ Αγγλική γλώσσα

ILLUSTRIERTES LEXIKON DER WAFFEN IM 1. UND 2. WELTKRIEG Σ ελ. 2 5 6 ,1 8 ευρώ Γερμανική γλώσσα Εικονογρα φ ημ ένο λεξικό για

Πλούσια εικονογρα φ ημένη

τα όπλα που

φωτογραφίες) πάνω από

έκδοσ η για άρματα,

χρησιμοπ οιήθηκαν κατά του;

1.500 πολεμικών και

αεροσκάφη, πλοία και τα

δύ ο παγκοσμίους πολέμους

διασημότερα και

επιβατηγών πλοίων από το

όπλα που χρησιμοπ οιήθηκαν

με στοιχεία για την

ομορφ ότερα όπλα του

5000 π.Χ. μέχρι τις ημέρες

από όλες τις π λευρές κατά

κατασκευή, αλλά και για τη

είδους.

μας.

τη διάρκεια του Β 1ΠΠ.

συλλεκτική αξία τους.

ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ Ελεύθερη Σκέψις - Ιππποκράτους 112, Αθήναι, 11472, Τηλέφωνα: 210. 36.14.736 - 210. 36.30.697, Τηλεομοιότυπο (Φαξ): 210 36.30.697 Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο (Internet): www.eleftheriskepsis.gr - Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (E-mail): [email protected]

Β'Β'ΌΠ Η Εποποιία τοΰ

ϊονλναοιν.οϋ Πολέμου ■ΛπόιόΧωπόπιδονί

“ "«ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ»

Δημητρίου Καλλίμαχου

HANS ULRICH RUDEL

Η Ε Π Ο Π Ο ΙΙΑ ΤΟ Υ ΕΛΛΗΝ Ο ΒΟ ΥΛΓΑ ΡΙΚΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ (ΑΠ Ο ΤΟ ΣΤΡΑΤΟ ΠΕΔΟ Ν)

Π ΙΛΟ ΤΟ Σ ΤΩ Ν STU KAS Α θ ή ν α , 2007 Σ ελίδ ες 360, 22 ευρώ Ο H an s U lrich R u d e l ήταν ένας από τους δια σημότερους πιλότους του Β ’ ΠΠ. Στην

Α θήνα, 2007 Σ ελίδ ες 341, 20 ευρώ

περίπτωσή του οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Πραγματοποίησε 2.530 αεροπορικές αποστολές (παγκόσμιο ρεκό ρ), κατέστρεψ ε

Το συγκλονιστικό οδοιπορικό

πάνω από 2.000 στόχους, επέζησε 32 πτώσεω\

του ιεροκήρυκα της

του αεροπλάνου του, τραυματίστηκε πέντε

V Μεραρχίας, Δημητρίου

φ ορ ές (τη μια από αυτές έχασε το ένα του

Καλλίμαχου, κατά τη διάρκεια του Β ' Βαλκανικού Πολέμου.

πόδι), επ ικη ρ ύ χθ η κε από τον ίδιο τον Στάλιν

Μια ανέλπιστη "ανταπόκριση" από το μέτωπο, που

με 100.000 ρούβλια και κέρδισ ε όλες τις

ζωντανεύει βήμα προς βήμα τη θυελλώ δη πορεία των

διακρίσεις που είχαν θεσπισθεί για πράξεις

ανδρών της V Μεραρχίας μέχρι τα βουλγαρικά σύνορα.

ανδρείας. Ω στόσο οι αγωνίες, οι φόβοι και οι

Οι υπεράνθρωπες νίκες των Ελλήνω ν, οι βουλγαρικές

π ροσδοκίες κά θε φορά που ο νεαρός πιλότος

αγριότητες και η λαχτάρα των Μ ακεδόνω ν για ένωση με τη

έπαιρνε τη θ έσ η του στο κόκπιτ του

μητέρα πατρίδα, όπως δ ε ν τα γράφει ποτέ καμμία

α εροσκάφους, δ ε ν μπορούν να αποτιμηθούν

"επ ίσημη" ιστορία. Η παρούσα έκδ οσ η αποτελεί ακριβή

με αριθμούς. ΓΓ αυτά μας μιλά με

φωτογραφική ανατύπωση της αρχικής του 1914.

συγκλονιστικό τρόπο ο ίδιος ο R u d el.

Για τα ημερολόγια προβλέπονται ειδικές τιμές για επιχειρήσεις οι οποίες επ ιθυμούν να πραγματοποιήσουν διαφημιστικά δώρα. Επίσης παρέχεται η δυνατότητα π ροσ θήκης διαφημιστικού υλικού.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

2008 Αφιερωμένο στίς μεγάλες μάχες τών Έλλήνοιν από την 'Αρχαιότητα μέχρι τό 1974

ΙΣΤΟ ΡΙΚ Ο Η Μ Ε Ρ Ο Λ Ο ΓΙΟ 2008 ΑΦ ΙΕΡΩ Μ Ε Ν Ο ΣΤΙΣ Μ ΕΓΑΛΕΣ Μ ΑΧΕΣ ΤΩ Ν ΕΛΛΗ Ν Ω Ν ΑΠΟ ΤΗ Ν ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Μ ΕΧΡΙ ΣΗΜ ΕΡΑ Σ ελίδ ες 144 23 ευρώ Τα ημερολόγια των Εκδόσ εω ν

Η Μ ΕΡΟΛΟ ΓΙΟ 2008

« Ε λ ε ύ θ ε ρ η Σκέψ ις» έχουν

ΣΠ Α Ρ ΤΗ ΚΑΙ Λ Α Κ Ω Ν ΙΑ ΣΤΟ Ν Μ ΥΘ Ο , ΣΤΗ Ν ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ , ΣΗΜ ΕΡΑ

πλέον καθιερω θεί στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού και η αξία τους δεν

Σ ελίδ ες 144 23 ευρώ

είναι μόνο χρηστική αλλά και συλλεκτική. Ετσι το

Ενα ημερολόγιο-ύμνος στη μήτρα των γενναιότερω ν

νέο ημερολόγιο για το 2008

πολεμιστών, τη Σπάρτη, στην αδούλωτη Μάνη και στην

διακοσμείται με εξαιρετικούς

ιστορική Λακωνία ευρύτερα . Διανθίζεται από εξαιρετικές φωτογραφίες και κατατοπιστικά κείμενα για την ιστορία περιοχών και ανθρώπων που επηρέασαν με ποικίλους

πίνακες, καλλιτεχνικές απεικονίσεις και αναπαραστάσεις οι οποίες φ έρο υ ν τις υπογραφές των Θάνου Βασιλικού

τρόπους τη συνολική πορεία του ελληνισμού. Ιδιαίτερη

και Βασιλείου Νικόλτσιου. Οι καλλιτέχνες δημιούργησα ν πρωτότυπους πίνακες

εντύπωση προκαλεί το κείμενο-αφιέρωμα στον

ειδικά για τη φετινή έκδοσ η. Εντύπωση προκαλούν και οι σ ύγχρ ονες φωτογραφίες

φιλόσοφο-καθηγητή Δημήτριο Λιαντίνη. Σ ε κά θε σελίδα

από ιστορικά πεδία μαχών. Οι μεγάλες μάχες των Ελλήνω ν, από τη μάχη

υπάρχουν αποφθέγματα τα οποία α να δεικνύουν τη

του Μαραθώνα (490 π.Χ.) μέχρι την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974),

διαχρονική φιλοσοφία των κατοίκων της Λακωνίας.

αναφέρονται σε μηνιαία και εβδομαδιαία βάση. Τα υπόλοιπα γεγονότα καταγράφονται σε κα θημερινή βάση.

ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗ Ελεύθερη Σκέψις - Ιπττποκράτους 112, Αθήναι, 11472, Τηλέφωνα: 210.36.14.736 - 210. 36.30.697, Τηλεομοιότυπο (Φαξ): 210 36.30.697 Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο (Internet): www.eleftheriskepsis.gr - Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (E-mail): [email protected]