SI 113.pdf

ΤΕΥΧΟΣ

113

· ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

2006

· € 3 ,5 0

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΓΚΟΥΝΤΕΡΙΑΝ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΤΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ

ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ

ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΚΜΗΣ

, Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΚΕΝΠΕΙ Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΡΟΥΖΩΝ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΜΟΥΣΟΥι ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΤΣΑΡΛΣ ΑΠΑΜ 0 ΜΟΝΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΜΕ ΔΥΟ ΣΤΑΥΡΟΥΣ ΤΗΣ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ ΣΤΟΝ Β1ΠΠ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΜΕ

Τ Ε Υ Χ Ο Σ 113 ΙΑ Ν Ο Υ Α Ρ ΙΟ Σ 2006

6 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΧΑΪΝΤΣ ΓΚΟΥΝΤΕΡΙΑΝ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΤΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ

18 ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΚΜΗΣ

26 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΚΕΝΠΕΪ Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ'(1180-1185)

36 ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΤΣΑΡΛΣ ΑΠΑΜ ΕΝΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

48 Η ΑΠΟΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΜΑΚΑΡΘΟΥΡ ΜΙΑ ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ

ΝΕΑ ΓΡΑΦΕΙΑ Πληροφορούμε τους αναγνώστες μας ότι από τα μέσα Απριλίου 2005 τα γραφεία των εκδόσεων “ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ" λειτουργούν σε νέο, σύγχρονο, ιδιόκτητο κτήριο, στη διεύθυνση: Γ Σεφέρη 8, 17234, Δάφνη (από Λεωφ. Βουλιαγμένης 152,

πλησίον σταθμού ΜΕΤΡΟ Αγ. Ιωάννη). ΝΕΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 210 9273620 FAX: 210 9273622

62 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΔΡΟΥΖΩΝ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ 0 ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΔΡΟΥΖΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ (1925-1926)

ΜΟΝΙΜΕΣ

Ω Φ Υ Λ Α 0

ΣΤΗΛΕΣ

Ο στρατηγός Χάιντς

Γκουντέρια ν παρατηρεί την εξέλιξη μιας μάχης (πίνακας του Γιάννη Μυλωνά για τις εκδόσεις "Περισκόπιο").

4 72 74 76 78 80 82

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΣΦΑΛΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

Τ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚ Δ Ο ΤΗ Σ -Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν ΤΗ Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Α ΡΧ ΙΣΥΝ ΤΑ Κ ΤΗ Σ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β 0 Υ Λ 0 Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α., ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ, καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Α0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I ΓΙΑΝΝΗΣ Ρ0ΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Ανπσυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝ0Π0ΥΛ0Σ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ Χ0ΝΔΡ0ΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ζ0ΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙ0Σ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ / ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗΣ · ΕΠ ΙΜ Ε ΛΕΙΑ Κ ΕΙΜ Ε ΝΩ Ν: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · Κ Α Λ Λ ΙΤ Ε Χ Ν ΙΚ Η Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ : ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · Δ Η Μ Ο Σ ΙΕ Σ ΣΧ Ε Σ Ε ΙΣ -Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣ Ε ΙΣ : ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΓΣΕΦΕΡΗ 8, 17234. ΔΑΦΝΗ, ΑΘΗΝΑ · ΤΑ Χ ΥΔ ΡΟ Μ ΙΚ Η Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Σ Η : ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛ ΕΦ Ω Ν Α: 210.82.73.620 · e-m ail: perisc0 p@ 0tenet.gr · FAX: 210.92.73.622 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (Ε ΤΗ ΣΙΑ 12 ΤΕ Υ Χ Η ): 42,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 75,00 ευρώ · ΣΥ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 78,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑ ΧΥΔ Ρ Ο Μ ΙΚ ΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔ ΙΟ Κ ΤΗ ΤΗ Σ -Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ ΣΥ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε ΤΟ ΝΟ ΜΟ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σεφέρη 8, Δάφνη, Α θ ή ν α · ΟΙΚΟ ΝΟΜ ΙΚΟΣ ΥΠ Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ Π Α Ν Ε Λ Η Σ · ΕΚΤΥΠΩ ΣΗ : I. ΞΥΝ Ο Σ- I. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥO.E. · ΒΙΒΛΙΟ Δ ΕΣΙΑ : ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ· ISSN : 1109-0510 · ΚΩ ΔΙΚΟ Σ: 3196

Ε

Ι Δ

Η

Σ

Ε

Ι Σ

ΑΠΕΒΙΩΣΕ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΠΙΖΩΝ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑΣ ΤΟΥ 1914 Εφυγε από τη ζωή στις 21 Νοεμβρίου 2005, σε ηλικία 109 ετών, ο Αλφρεντ Αντερσον, ο τελευταίος επιζών της χρι­ στουγεννιάτικης εκεχειρίας των αντιπάλων στρατών του Δυτικού Μετώπου το 1914. Ο Αντερσον είχε γεννηθεί στη Σκωτία στις 25 Ιουνίου 1896. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος τον 6ρήκε στα χαρακώματα του Δυ­ τικού Μετώπου. Στις 25 Δεκεμ­ βρίου 1914, σύμφωνα με τη μαρτυρία του, λίγο μετά την αυγή ακούστηκε από τις γερμα­ νικές θέσεις το τραγούδι "Αγια Νύκτα“. Αμέσως μετά οι Βρετα­ νοί είδαν έναν Γερμανό στρα­ τιώτη στη "νεκρή" ζώνη να φω­ νάζει: "Καλά Χριστούγεννα, ε­ μείς δεν πυροβολούμε, μην πυ­ ροβολήσετε ούτε εσείς!". Λίγα λεπτά μετά οι στρατιώτες και των δύο πλευρών εγκατέλειψαν τα ορύγματά τους και έσπευσαν να συναντηθούν. Αντάλλαξαν ευχές, κονσέρβες, τσιγάρα και προσωπικά είδη, έ­ ψαλλαν τα κάλαντα και έπαιξαν ποδόσφαιρο. Η εκεχειρία, που υπήρξε αυθόρμητη επιλογή των ίδιων των στρατιωτών, ε­ φαρμόστηκε σε ολόκληρο το Δυτικό Μέτωπο από Βρετανούς και Γερμανούς. Σε πολλά ση­ μεία μάλιστα διήρκεσε αρκετές ημέρες, ενώ σε μερικά άλλα οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πο­ λεμήσουν πάλι “τους απέναντι" προκαλώντας την επέμβαση των αξιωματικών τους. Η αυτο­ σχέδια ανακωχή δεν επαναλήφθηκε ποτέ και σχεδόν λησμονήθηκε, ιδιαίτερα μετά τις φο­ νικότατες μάχες των επόμενων ετών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ό­ ταν απεβίωσε ο Αντερσον στις ελληνικές αίθουσες κινηματο­ γράφου παιζόταν η ταινία "Κα­ λά Χριστούγεννα" του σκηνο­ θέτη Κρίστιαν Κάριον, που ήλ­ θε ακριβώς να μας θυμίσει ε­ κείνη την αληθινή ιστορία.

'ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Αλφρεντ Αντερσον σε ηλικία 20 ετών.

Η αφίσα της ταινίας "Καλά Χριστούγεννα".

imsem mmm ιιιιμκμιλι

64η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑ ΧΑΡΜΠΟΡ Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε στον Ειρηνικό ωκεανό με ένα απίστευτα τολμηρό και καλά υπολογισμένο κτύπημα των Ιαπώνων. Στις 7 Δεκεμβρί­ ου 1941, μέσα σε διάστημα μι­ κρότερο των δύο ωρών, η κύ­ ρια δύναμη του Αμερικανικού Στόλου του Ειρηνικού που ή­ ταν ελλιμενισμένη στον ναύ­ σταθμο του Περλ Χάρμπορ μετατράπηκε σε φλεγόμενα συ­ ντρίμμια. Το αιφνιδιαστικό αυ­ τό κτύπημα ξύπνησε απότομα τις ΗΠΑ από τον λήθαργο τους. Ο αμερικανικός λαός, που βρέ­ θηκε ξαφνικά από απλός παρα­ τηρητής του πολέμου ο οποίος διεξαγόταν στη μακρινή Ευρώ­ πη σε άμεσα εμπλεκόμενο θύ ­ μα, αντέδρασε με ομοψυχία και αποφασιστικότητα. Ο "κοιμι­ σμένος γίγαντας” (σύμφωνα με τα λόγια του ιθύνοντα πίσω από την ιαπωνική επίθεση, ναυάρ­ χου Γιαμαμότο) είχε ξυπνήσει και κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα είχε την ευκαιρία να λάβει σκληρή εκδίκηση. Στις 7 Δεκεμβρίου 2005 τιμήθηκε με εκδηλώσεις μνήμης στο Περλ Χάρμπορ η 64η επέ-

imrnm murs iimmm

2?onolulu &tar-8ultetin1g EXTRA (

Pr·** Tr*n*p«JtleΤ*ί*ρΛβο*ί

SAN FRANCISCO, Dec. 7 .-P r e s | id e n t R o o s e v e lt announced this morning that Japanese planes had attacked Manila and Pearl Harbor.

Η είδηση της ιαπωνικής επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ στην εφημερίδα "Honolulu Star Bulletin".

innBOMiEi er

JIPIKSE PLANES

SIX

Attack Made On island’s Defense Areas

Honolulu S>tar-©ulieim 2^EXTRA

OAHU, LATEST REPORT TOKYO Japanese Oahu

Four A t 7:55, Oahu

In

"STATE OF WAR" WITH U. S. Panama Are Reported

Ε τειος της επίθεσης που συ­ γκλόνισε τις ΗΠΑ. Στις 7.55 (ώρα έναρξης της αεροπορικής επιδρομής) οι επιζώντες της δραματικής εκείνης ενέργειας μαζί με πλήθος που είχε συγκε­ ντρωθεί από νωρίς στο Περλ Χάρμπορ κράτησαν ενός λε­ πτού σιγή στη μνήμη των θυμά­ των. Η ιαπωνική επιδρομή πα­ ραλληλίζεται με την τρομοκρα­ τική επίθεση ατούς Δίδυμους Πύργους στη Νέα Υόρκη την 11η Σεπτεμβρίου 2001, καθώς αυτές θεωρούνται οι μεγαλύτε­ ρες αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον των ΗΠΑ στην ιστορία τους. Ανεξάρτητα από τον από­ λυτο αιφνιδιασμό που πέτυχαν οι Ιάπωνες επιτελείς, το επιχει­ ρησιακό αποτέλεσμα της επι­ δρομής ήταν μικρό. Οι Ιάπωνες πιλότοι απέτυχαν να καταστρέ-

Ι Δ

Η

ένα σχέδιο που θα το οδηγούσε με ασφάλεια στην τελική επι­ κράτηση.

ΑΠΕΒΙΩΣΕ 0 ΦΡΕΝΤΕΡΙΚ ΑΣΓΟΥΟΡΘ Ο Φρέντερικ Ασγουορθ, μέ­ λος του πληρώματος του αμε­ ρικανικού αεροσκάφους Β-29 που έριξε την ατομική βόμθα στο Ναγκασάκι, απεβίωσε στις 6 Δεκεμβρίου 2005 σε ηλικία 93 χρόνων. Οι Αμερικανοί ηγέτες, φοβούμενοι πως ο βομβαρδι­ σμός της Χιροσίμα θα μπορού­ σε να οδηγήσει σε σκλήρυνση της στάσης του εχθρού αντί να κάμψει το ηθικό του ή ότι θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα τυχαίο και μη επαναλήψιμο φαι­ νόμενο, αποφάσισαν να χρησι-

Σ

Ε

Ι Σ

του Φίλιπ Μπαρνς. Υπεύθυνος αντιμέτρων ραντάρ ορίστηκε ο Τζέηκομπ Μπέζερ, ο οποίος ή­ ταν μέλος του πληρώματος που βομβάρδισε τη Χιροσίμα. Στις 10.58 της 9ης Αυγούστου η βόμβα έπεφτε στη συνοικία Ουρακάμι, στον βορειοδυτικό τομέα του Ναγκασάκι. Η έκρη­ ξη ήταν ακόμη πιο ισχυρή από εκείνη της Χιροσίμα και λίγο έλειψε να διαλύσει το Β-29, που μόλις κατάφερε να ξεφύγει από το ωστικό κύμα. Οι λόφοι της περιοχής υποβάθμισαν τα αποτελέσματα της έκρηξης, περιορίζοντας την έκταση των ζημιών και τον αριθμό των θυ ­ μάτων σε 40.000. Ωστόσο το δεύτερο αυτό “μήνυμα" ήταν αρκετό για την ιαπωνική κυ­ βέρνηση, η οποία έσπευσε να συνθηκολογήσει.

Η "FatMan“, η βόμβα πλουτωνίου που ρίψ9ηκε στο Ναγκασάκι στις 9 Αυγούστου 1945.

ψουν τις δεξαμενές πετρελαί­ ου του ναυστάθμου (αν το κα­ τόρθωναν θα καταδίκαζαν τον Αμερικανικό Στόλο σε πλήρη α­ κινησία επί αρκετές εβδομά­ δες) και τις εγκαταστάσεις επι­ σκευών, επιτρέποντας στον α­ ντίπαλό τους να αποκαθιστά τις ζημιές των πλοίων του με ι­ κανοποιητική ταχύτητα. Ακόμη δεν συνάντησαν τον πιο επίζη­ λο στόχο, τα αμερικανικά αερο­ πλανοφόρα, τα οποία δεν βρί­ σκονταν (άραγε τυχαία;) στο Περλ Χάρμπορ εκείνη την ημέ­ ρα. Κατά ειρωνεία της τύχης η απώλεια των θωρηκτών υπο­ χρέωσε το Αμερικανικό Ναυτι­ κό να τροποποιήσει τα παρωχη­ μένα δόγματά του και να βασι­ στεί στο εξής στα αεροπλανο­ φόρα του, υιοθετώντας έτσι

σβολή στην πολωνική επικρά­ τεια. Οι Σοβιετικοί θα απαντού­ σαν με επίθεση στη Γερμανία, στο Βέλγιο και στην Ολλανδία και με πυρηνικά πλήγματα στις Βρυξέλλες, στην Αμβέρσα, στο Μόναχο και στη Στουτγάρδη. Το γεγονός ότι η Βρετανία και η Γαλλία δεν περιλαμβάνονταν στο σενάριο της σοβιετικής α­ ντεπίθεσης μάς ωθεί να εικά­ σουμε ότι είχαν εκπονηθεί χω­ ριστά σχέδια γι' αυτές τις δύο χώρες. Η πολωνική στρατιωτική ηγεσία δήλωσε ότι αν το σενά­ ριο γινόταν πραγματικότητα 2.000.000 περίπου άνθρωποι θα έχαναν τη ζωή τους μόνο στην Πολωνία. Με την αποκάλυψη αυτού του χάρτη η πολωνική κυβέρνηση επιβεβαίωσε τη σταθερή αντιρωσική στάση της. Ο υπουργός Αμυνας, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, δήλωσε ότι δόθηκε στη δημοσιότητα χωρίς να υπάρξει προσυνεννόηση με τη Μόσχα και πως θα γίνουν α­ ποκαλύψεις για άλλα 1.700 έγ­ γραφα της ψυχροπολεμικής περιόδου, μεταξύ των οποίων είναι και ντοκουμέντα για την καταστολή της εξέγερσης της Πράγας (1968).

0 ΣΙΜΟΝ ΒΙΖΕΝΤΑΛ ΑΠΕΒΙΩΣΕ

μοποιήσουν τη δεύτερη και τε­ λευταία ατομική βόμβα (τη "Fat Man") που απέμενε στο οπλο­ στάσιό τους. Ο ταγματάρχης Τσάρλς Σουήνυ θα ηγείτο της δεύτερης προσβολής, που θα γινόταν στις 9 Αυγούστου 1945. Το πλήρωμα περιελάμβανε τους Τσάρλς Αλμπουρυ, συγκυβερνήτη, Φρεντ Ολιβι, παρατητηρητή, Τζέημς Βαν Πελτ, πλοηγό, Κέρμιτ Μπήχαν, βομβαρδιστή, Τζων Κούχαρεκ, ι­ πτάμενο μηχανικό, Εϊμπι Σπίτζερ, ασυρματιστή, Εντουαρντ Μπάκλεϋ, χειριστή ραντάρ, Αλμπερτ Ντέχαρτ, ουραίο πυ­ ροβολητή, και Ρέημοντ Γκάλαχερ, βοηθό μηχανικό. Ο πλοίαρ­ χος Ασγουορθ θα ανελάμβανε το έργο της όπλισης της βόμ­ βας καθ' οδόν με τη βοήθεια

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗΣ ΤΗΣΕΣΣΔΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Ενας χάρτης της εποχής του Ψυχρού Πολέμου που περι­ γράφει ένα σχέδιο αντεπίθεσης της ΕΣΣΔ στη Δυτική Ευρώπη ήλθε στο φως της δημοσιότη­ τας από την κυβέρνηση της Πολωνίας. Χρονολογείται από το 1979 και δείχνει ένα προτεινόμενο σχέδιο αντίδρασης των δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας σε περίπτωση επι­ θετικής ενέργειας του ΝΑΤΟ. Στο σενάριο προβλέπονταν πυ­ ρηνικά πλήγματα του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία και ταυτόχρονη ει­

Πέθανε σχετικά πρόσφατα στη Βιέννη σε ηλικία 96 ετών ο Σιμόν Βίζενταλ, ο πιο γνωστός διώκτης Γερμανών εγκλημα­ τιών πολέμου. Εχοντας επιβιώ­ σει από στρατόπεδα συγκέ­ ντρωσης αποδύθηκε σε μια α­ νελέητη καταδίωξη Γερμανών υπόπτων για εγκλήματα “κατά του εβραϊκού έθνους". Χάρη σε ένα τεράστιο δίκτυο πληροφο­ ριοδοτών κατάφερε να εντοπί­ σει περισσότερους από 1.100 Γερμανούς φυγάδες, ανάμεσά τους και τον Αδόλφο Αϊχμαν. Σε συνεντεύξεις του δήλωνε: "Εί­ μαι κάποιος που ζητεί δικαιο­ σύνη, όχι εκδίκηση". Διάδοχός του θεωρείται ο ιστορικός Εφραίμ Ζούροφ, εμπνευστής του σχεδίου "Τελευταία Ευκαι­ ρία" (πρόκειται για την τελευ­ ταία απόπειρα να συλληφθούν μέσα στα επόμενα πέντε χρό­ νια όσοι Γερμανοί εγκληματίες πολέμου βρίσκονται στη ζωή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΧΑΪΝΤΣ ΓΚΟΥΝΤΕΡΙΑΝ Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ ΤΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ Υποστρά τηγος ε.α. τ. καθηγητής Στρα τιω τικής Ιστορίας ΣΣΕ

0 Γερμανός στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν πέτυχε κάτι το οποίο έχουν πετύχει ελάχιστοι άνδρες στο στρατιωτικό επάγγελμα: συνέλαβε μια νέα ιδέα πολεμικής τέχνης, την καθιέρωσε ως δόγμα σε έναν πανίσχυρο στρατό και την εφάρμοσε με τεράστια επιτυχία στο πεδίο της μάχης. Ηταν ο "πατέρας"του σύγχρονου κεραυνοβόλου πολέμου.

Χάιντς Γκουντέριαν γεννήθηκε στις 17 Ιουνίου 1888 στην πόλη Κούλμ, επί του ποταμού Βιστούλα, στην Ανατολική Πρωσία. Το ελάχι­ στα γερμανικό επίθετό του λέγεται ότι προερχόταν από το ομώνυμο Ολλανδικό νησί που βρίσκεται στις εκβολές του Ρήνου. Ηταν ο μεγαλύτερος από τους δύο γιους του Φρήντριχ και της Κλάρας Γκουντέριαν. Οταν γεννήθηκε ο πατέρας του υπηρετούσε ως αξιωματικός σε ένα πομερανικό τάγμα κυνηγών (α­ ντίστοιχο με ελαφρό τάγμα πεζικού άλλων στρατών). Αργότερα και οι δύο γιοι α­ ποφάσισαν να ακολουθήσουν το στρατιωτικό επάγγελμα. Ο Χάιντς συνέχισε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του σε ένα σχολείο ειδικό για την προετοιμασία αγοριών για το στρατιωτικό επάγγελμα. Οι απαιτήσεις της εκπαίδευσης ήταν πολύ μεγάλες. Ο ίδιος θυμόταν πάντα με νοσταλγία τις ημέ­ ρες εκείνες κατά τις οποίες απέκτησε τις βασικές γνώσεις που θα τον καθι­ στούσαν διακεκριμένο στρατιωτικό. Κατά τη φοίτησή του απέδειξε ότι είχε έφε­ ση στις ξένες γλώσσες: έμαθε άριστα γαλλικά και καλά αγγλικά. Αυτό είχε ως α­ ποτέλεσμα να μελετήσει ολόκληρη τη φιλολογία της Ευρώπης που γράφηκε με­ τά τον Α1Παγκόσμιο Πόλεμο σχετικά - κατά γενική έννοια με τον "σύγχρονο πό­ λεμο". Τον Φεβρουάριο του 1907 ο Γκουντέριαν τοποθετήθηκε ως εκπαιδευόμενος υποψήφιος αξιωματικός στο 10ο Τάγμα Κυνηγών του Ανοβέρου που διοικούσε ο

0

ο στρατηγός Χάιντς Γκουντέρια ν παρατηρεί την ε ξέλιξη μιας μάχης (πίνακας του Γιάννη Μυλωνά για τις εκδόσεις "Π ερισκόπιο").

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ

To A 7V ήταν το μοναδικό βαρύ άρμα των Γερμανών κατά τον A ' ΠΠ και κατασκευάστηκε σε 20 μόνο μονάδες.

8 "

πατέρας του και το 1908 ονομάστηκε αξιω­ ματικός. Το 1911 γνώρισε και ερωτεύθηκε τη Μαργαρίτα Γκέρνε. Ο πατέρας του τον θεωρούσε πολύ νέο για να νυμφευθεί και τον έστειλε στο Τάγμα Τηλεγραφητών Νο 3. Εκεί έμεινε μέχρι το 1913, οπότε η Μαργα­ ρίτα έγινε σύζυγός του. Μαζί της απέκτησε δύο γιους. Από τον Οκτώβριο του 1912 μέ­ χρι τον Σεπτέμβριο του 1913 τοποθετήθηκε σε μια μονάδα τηλεγράφων. Τον Οκτώ­ βριο του 1913 εισήχθη στην Ακαδημία Πο­ λέμου στο Βερολίνο, τη σχολή που τροφοδοτούσε με αξιωματικούς το Γερμανικό Γενικά Επιτελείο. Η φοίτησή του εκεί διακό­ πηκε με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου

Πολέμου, τον Αύγουστο του 1914, και ολο­ κληρώθηκε αργότερα, στις αρχές του 1918. Ο Γκουντέριαν ήταν πολύ υπερήφανος που αποτελούσε μέλος του Γενικού Επιτελείου, της ελίτ του Γερμανικού Στρατού η οποία διαμόρφωνε τα δόγματα και κατέστρωνε τα πολεμικά σχέδια. Η πολεμική εμπειρία του Γκουντέριαν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μικρή. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του υπηρέτησε σε μονάδα διαβιβάσεων με ειδικότητα στους ασυρμάτους, γεγονός που συνέβαλε στη μετέπειτα τοποθέτηση, με δική του έ­ μπνευση, ασυρμάτων στα άρματα μάχης, δίδοντάς τους ένα τεράστιο πλεονέκτημα

σε σχέση με τους αντιπάλους του στον ε­ πόμενο μεγάλο πόλεμο. Υπηρέτησε επίσης σε επιτελικές θέσεις. Το 1919 ήταν ακόμα λοχαγός. Οι δύο ιδιότητές του, η ικανότητα στις επικοινωνίες και η επιτελική του κα­ τάρτιση, τον Βοήθησαν σημαντικά. Με τη Συνθήκη των Βερσαλιών ο Γερ­ μανικός Στρατός περιορίστηκε σε 100.000 άνδρες και απαγορεύθηκε στη Γερμανία να διαθέτει άρματα, υποβρύχια και πολλά άλ­ λα όπλα. Επίσης καταργήθηκε το Γενικό Επιτελείο. Οι Γερμανοί αντέδρασαν ιδρύο­ ντας το λεγόμενο Truppenamt (Γραφείο Στρατευμάτων), που ουσιαστικά συνέχισε τη λειτουργία του Γενικού Επιτελείου κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου έως ότου το τελευταίο λειτούργησε πάλι κανονικά με ε­ ντολή του Αδόλφου Χίτλερ. Το 1922 ήταν έτος - σταθμός για τον Γκουντέριαν. Ο στρατηγός Τσίσβιτς, επικε­ φαλής της Διεύθυνσης Μεταφερόμενων με Μηχανοκίνητα Οχήματα Τμημάτων, ζήτησε έναν επιτελικό αξιωματικό με ανάλογη επι­ μόρφωση για να τον βοηθήσει στη μελέτη της πιθανής χρήσης των μηχανοκίνητων μεταφορικών στη μάχη. Η ιδέα γεννήθηκε όταν ο Τσίσβιτς σκέφθηκε να μετατρέψει τον άχαρο ρόλο της μεταφοράς με μηχανο­ κίνητα οχήματα προσωπικού και υλικών σε κάτι πιο θεαματικό κατά τη μάχη. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις η Γερμανία απειλείτο ακό­ μα και υπήρχε ενδεχόμενο πολέμου με τη Γαλλία, την Πολωνία και την Τσεχοσλοβα­ κία. Υπήρχαν πολλές σκέψεις ως προς το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η πε­ ριορισμένη δύναμη του Γερμανικού Στρα­ τού σε μια τέτοια περίπτωση. Μια επιλογή ήταν η χρήση ταχυκίνητης εφεδρείας η ο­ ποία θα μπορούσε να καταφέρει ένα ισχυ­ ρό κτύπημα σε ένα μέτωπο και μετά να με­ ταφερθεί γρήγορα σε ένα άλλο. Ο Γκουντέριαν μελέτησε το πρόβλημα από τη νέα του θέση και κατέληξε στο ε-

Κατά τη διάρκεια του Μ εσοπολέμου η Γερμανία δεν επιτρεπότα ν να κατέχει άρματα μάχης και έτσ ι π εριοριζότα ν σε ομοιώματά τους επ ί τροχοφόρων οχημάτων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γ κουντέριαν επ ί τεθω ρακισμένου οχήματος διοίκησης κατά τη μάχη της Γαλλίας.

Ο Γκουντέρια ν ως ανθυπολοχα γός το 1908.

ξής: τα αυτοκίνητα μπορούσαν να μεταφέ­ ρουν τμήματα γρηγορότερα από τον σιδη­ ρόδρομο, αλλά το πεζικό που θα μεταφερόταν με τον τρόπο αυτό δεν θα αρκούσε. Επρεπε να συνδυαστούν πλήρως αυτοκι­ νούμενες μονάδες με τα παραδοσιακά ό­ πλα υποστήριξης (Πυροβολικό και Μηχανι­ κό) αλλά και με άρματα. Οι Γερμανοί γενικά δεν είχαν δώσει μεγάλη σημασία, ούτε με­ γάλη προτεραιότητα, στα άρματα μάχης κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά το γε­ γονός ότι είχαν δει τα αποτελέσματα της μαζικής χρήσης τους στη Μάχη του Καμπραί το 1917. Ο Γκουντέριαν αξιοποίησε την εμπειρία όσων Γερμανών διοικητών εί­ χαν γνώση των αρμάτων, όπως και τα λίγα πειραματικά άρματα που διέθετε η Γερμα­ νία στα μέσα της δεκαετίας του 1920 και τα οποία δοκιμάζονταν με μεγάλη μυστικότη­ τα στη Σοβιετική Ενωση ύστερα από ειδική συμφωνία. Από τον Οκτώβριο του 1924 ως τον Οκτώβριο του 1927 ο Γκουντέριαν δίδασκε στρατιωτική ιστορία και τακτική στους α-

Γερμανικά Panzer I κατά τη μάχη της Γαλλίας, Ο Γκουντέρια ν ήταν ο εμπνευστής της τακτικής χρήσης των τεθωρακισμένων.

ξιωματικούς της Σχολής του Σώματος Με­ ταφορών. Απέκτησε καλή φήμη ως εκπαι­ δευτής και τον Οκτώβριο του 1927 μετατέ­ θηκε στο Τμήμα Μεταφορών του Υπουργεί­ ου Πολέμου, όπου κύρια ασχολία του ήταν να πραγματοποιεί διαλέξεις επί της τακτι­ κής των αρμάτων μάχης σε αξιωματικούς. Η γνώση των ξένων γλωσσών τού έδωσε τη δυνατότητα να διαβάσει τα έργα Βρετανών (κυρίως) υποστηρικτών του άρματος μά­ χης, όπως ήταν οι Φούλερ, Σουίντον και Μαρτέλ, οι οποίοι προσπαθούσαν να πείσουν τους συμπατριώτες τους για το μέλ­ λον αυτού του όπλου. Το περίεργο είναι ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 οι Βρετανοί δεν ήταν πρωτοπόροι μόνο στην

τεχνική εξέλιξη των αρμάτων, αλλά και στην οργάνωση και στην τακτική χρησιμο­ ποίηση τεθωρακισμένων σχηματισμών. Ο Γκουντέριαν προσπάθησε να μετα­ δώσει τις γνώσεις που αποκτούσε γράφο­ ντας πολλά άρθρα σε στρατιωτικά περιοδι­ κά από το 1924 ως το 1935. Η διδασκαλία, η συγγραφή, η μελέτη των ξένων δημοσιευ­ μάτων και η συμμετοχή σε πολεμικά παίγνια διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της στρατιωτικής σκέψης του Γκουντέριαν. Από όλες αυτές τις δραστη­ ριότητες κατέληξε στα εξής συμπεράσμα­ τα σχετικά με τη χρησιμοποίηση των αρμά­ των: • Τα άρματα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

0 στρατηγός Γκουντέρια ν χαιρετά τους άνδρες του κατά τη διάρκεια της εισβολή ς στην ΕΣΣΔ τον Σ επτέμβ ρ ιο του 1941.

10

μαζικά για να έχουν αποτέλεσμα. • Τα άρματα δεν έπρεπε να σπαταλώνται σε ακατάλληλα εδάφη (όπως στις λάσπες του Υπρ, για παράδειγμα). • Το μέγιστο αποτέλεσμα μπορούσε να επι­ τευχθεί με μαζική χρήση αρμάτων αλλά σε συνδυασμό με αιφνιδιασμό. Το 1927 ο Γκουντέριαν προήχθη σε ταγ­ ματάρχη. Το 1929 μετέβη στη Σουηδία, ό­ που επισκέφθηκε μια επιλαρχία αρμάτων ε­ ξοπλισμένη με Strv m/21 και m/21-29 (επρόκειτο για σουηδική έκδοση του γερμανικού άρματος LKII). Επίσης γνώρισε το μυστικό πεδίο εκπαίδευσης επί των αρμάτων το ο­ ποίο διατηρούσαν οι Γερμανοί στο Καζάν της Ρωσίας, όπου συνομίλησε με πολλούς Σοβιετικούς αξιωματικούς οι οποίοι αργό­ τερα θα γίνονταν θανάσιμοι αντίπαλοί του. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ο Γκουντέριαν είχε καταλήξει στο ότι η έκβα­ ση των επιχειρήσεων μπορούσε να κριθεί εφόσον συνδυάζονταν τα άρματα σε μηχα­ νοκίνητους σχηματισμούς με τη σωστή α­ ναλογία πεζικού, πυροβολικού και μηχανι­ κού και πολλοί τέτοιοι σχηματισμοί ενερ­ γούσαν μαζί για να καταφέρουν ισχυρό κτύ­ πημα στον αντίπαλο ("Κτυπάς με το χέρι σφιγμένο γροθιά και όχι ανοικτό1', έλεγε για να δώσει έμφαση στο σημείο αυτό). Από την περίοδο εκείνη μέχρι την έκρηξη του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου ασχολήθηκε κυ­ ρίως με τη δημιουργία μηχανοκίνητων μο­ νάδων και σχηματισμών και με τη διαμόρ­ φωση ενός δόγματος για τη χρησιμοποίησή τους. Τον Φεβρουάριο του 1930 ο Γκουντέ­ ριαν τοποθετήθηκε με τη βοήθεια ενός φί­ λου του, του συνταγματάρχη Λούτς, ο ο­ ποίος υπηρετούσε στην Επιθεώρηση Μη­ χανοκίνητων Τμημάτων, ως διοικητής σε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ένα μηχανοκίνητο τάγμα. Επικεφαλής της Επιθεώρησης ήταν ο στρατηγός Στούλπνάγκελ, ο οποίος δεν έβλεπε με ενθουσιασμό το νέο όπλο και τις νέες ιδέες γύρω από αυ­ τό, φθάνοντας στο σημείο να δηλώσει την αμφιβολία του αν κάποιος από τους ζώντες Γερμανούς θα έβλεπε ποτέ άρματα να χρη­ σιμοποιούνται σε μάχη! Ο στρατηγός αποστρατεύθηκε το 1931 και στη θέση του το­ ποθετήθηκε ο Λούτς, που κάλεσε αμέσως τον Γκουντέριαν, ο οποίος είχε προαχθεί σε αντισυνταγματάρχη, στο επιτελείο του. Οι δύο άνδρες είχαν αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη των γερμανικών μηχανοκί­ νητων δυνάμεων και στη δημιουργία των τριών πρώτων μεραρχιών πάντσερ. Οταν ο Αδόλφος Χίτλερ έγινε καγκελά­ ριος, το 1933, οι Λουτς και Γκουντέριαν εί­ χαν ήδη διαμορφώσει τις βάσεις για τη δη­ μιουργία των Panzertruppen (Τεθωρακισμέ­ νων Δυνάμεων). Το έτος εκείνο ο Γκουντέ­ ριαν προήχθη σε συνταγματάρχη. Η εκπλη­ κτική ανάπτυξη των αρμάτων μέχρι το 1940 οφειλόταν στη μεγάλη προτεραιότητα που έδινε ο Χίτλερ στον επανεξοπλισμό της Γερμανίας και στον ενθουσιασμό του για τη σύγχρονη τεχνολογία και ιδιαίτερα για τις μηχανές εσωτερικής καύσης. Το 1935 δημιουργήθηκαν οι τρεις πρώτες μεραρχίες πά­ ντσερ και ο Γκουντέριαν, αν και συνταγμα­ τάρχης, τοποθετήθηκε διοικητής της 2ης με έδρα το Βύρτσμπουργκ. Ο Λουτς εξακο­ λουθούσε να είναι προϊστάμενός του και με τις δικές τους παροτρύνσεις ο Γκουντέριαν έγραψε τον χειμώνα του 1936-7 το ένα από τα δύο σημαντικά βιβλία του, το "Achtung Panzer!11. Το παραπάνω βιβλίο είναι ένα θεωρητι­ κό έργο που είχε ως σκοπό να βοηθήσει τη Γερμανία να ετοιμαστεί για έναν πόλεμο

στο άμεσο μέλλον. Ο συγγραφέας αναλύει τις εμπειρίες του Δυτικού Μετώπου κατά τον Α1Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως τους παράγοντες που οδήγησαν στην εμφάνιση του άρματος στο πεδίο της μάχης, την τε­ χνική και οργανωτική εξέλιξή του και τις ε­ μπειρίες από τη χρησιμοποίησή του στη μά­ χη. Το βιβλίο χαρακτηρίζεται επίσης από έλλειψη σωβινισμού. Ο Γκουντέριαν επαι­ νεί τους Βρετανούς και τους Γάλλους ως σκαπανείς της εξέλιξης του άρματος και παραδέχεται ότι ο Γερμανικός Στρατός ηττήθηκε αποφασιστικά στο Δυτικό Μέτωπο εκεί όπου χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα άρ­ ματα. Οσον αφορά την αεροπορία, τονίζει με έμφαση τον ρόλο της, όχι τόσο στην προσβολή της γερμανικής ενδοχώρας όσο στην υποστήριξη των χερσαίων επιχειρήσε­ ων. Σύμφωνα με τη θεωρία του Γκουντέριαν οι τεθωρακισμένοι σχηματισμοί θα κτυπούσαν σαν σφήνες τη διάταξη του εχθρού, με την υποστήριξη της Luftwaffe, σε μέτωπο όχι μεγαλύτερο από 5 χλμ. για τη δημιουρ­ γία ρήγματος. Από το ρήγμα θα ξεχύνονταν ταχυκίνητα τμήματα πεζικού - που θα αντι­ μετώπιζαν μεμονωμένες εστίες αντίστασης στον άξονα κίνησης κάθε μεραρχίας και θα διατηρούσαν επιλεγμένα εδαφικά σημεια­ κοί όπλων υποστήριξης. Οι διοικητές δεν θα διοικούσαν από μακριά, αλλά από το πε­ δίο της μάχης, μέσα από ειδικά διοικητικά οχήματα. Για να έχει επιτυχία αυτό το σύ­ στημα έπρεπε να προσβληθεί κατά το δυνατόν ταυτόχρονα ολόκληρη η αμυντική διάταξη του εχθρού. Το εσωτερικό έπρεπε να επιτηρείται από την αεροπορία για να ε­ ντοπιστεί η κίνηση των εφεδρειών και να ειδοποιηθούν σχετικά τα πολεμικά αερο­ πλάνα. Εργο αυτών ήταν να εμποδίσουν ή, τουλάχιστον, να επιβραδύνουν τη ροή των εφεδρειών προς το σημείο της διάρρηξης. Επίσης η αντίληψη ότι η ταχεία κίνηση, α­ κόμα και με ακάλυπτο πλευρό, είναι ο καλύ­ τερος τρόπος προστασίας των πλευρών, υιοθετήθηκε από τον Γκουντέριαν και αργό­ τερα από τον Αμερικανό στρατηγό Πάττον. Ο Γκουντέριαν, ως δημιουργός αυτού του είδους πολέμου, δεν ήταν εκείνος ο ο­ ποίος του έδωσε το όνομα με το οποίο πέρασε στην ιστορία: κεραυνοβόλος ή αστρα­ πιαίος πόλεμος (blitzkrieg). Ο όρος διατυπώ­ θηκε στο αμερικανικό περιοδικό "Time" με­ τά την εισβολή των Γερμανών στην Πολω­ νία το 1939. Το βιβλίο του Γερμανού αξιωματικού σημείωσε τεράστια επιτυχία και τα κέρδη από τα συγγραφικά δικαιώματα τού επέ­ τρεψαν να αγοράσει το πρώτο του αυτοκί­ νητο. Απέμενε η εφαρμογή των ιδεών του κατά τον πόλεμο και αυτό δεν θα αργούσε να γίνει. Ο Γκουντέριαν προήχθη σε υποστράτη­ γο τον Αύγουστο του 1936 και σε αντιστρά­ τηγο 0' τάξης την 1η Φεβρουάριου 1938. Τρεις ημέρες αργότερα ο Χίτλερ, ο οποίος είχε παύσει την ημέρα εκείνη τον φον Μπλόμπεργκ από υπουργό Πολέμου ανα­ λαμβάνοντας ο ίδιος τα συγκεκριμένα κα-

r " κοντά, τοποθέτησε τον Γκουντέριαν δι­ οικητή του 16ου Σώματος, που ήταν υπεύ­ θυνο για την κίνηση προς τη Βιέννη προ«ειμένου να γίνει εκείνο το οποίο πέρασε στην ιστορία ως "Anschluss'1. Δεν είναι του παρόντος η εξιστόρηση των γεγονότων ~ου οδήγησαν στην ένωση της Αυστρίας με τη Γερμανία, αλλά αυτή έγινε εσπευσμένα από τον Χίτλερ. Η μεραρχία πάντσερ η ο­ ποία μέχρι πριν από λίγες ημέρες διοικού­ σε ο Γκουντέριαν κινήθηκε με μικρή προει­ δοποίηση προς τη Βιέννη, που απείχε 420 χλμ. από τη βάση της, χωρίς χρόνο προε­ τοιμασίας κυρίως του ανεφοδιασμού της (κατά τη διαδρομή εφοδιαζόταν με καύσι­ μα επιτάσσοντας πολιτικές πηγές), έδωσε δε την ευκαιρία να θριαμβολογήσουν οι α­ ντίθετοι με την ιδέα του "νέου" όπλου των αρμάτων: περισσότερο από το 70% των ο­ χημάτων της ακινητοποιήθηκε κατά την κί­ νηση μέχρι τη Βιέννη. Ομως ο Χίτλερ δεν πτοήθηκε. Ιδρυσε μια νέα θέση Ταχυκίνη­ των Στρατευμάτων στην οποία τοποθέτη­ σε τον Γκουντέριαν ως αρχηγό, προάγοντάς τον στον βαθμό του αντιστράτηγου α' τάξης που είχε άμεση πρόσβαση στον φύρερ. Στους εννέα μήνες που μεσολάβησαν μέχρι την έκρηξη του πολέμου, ο Γκουντέ­ ριαν από τη θέση του προώθησε την ανά­ πτυξη των ταχυκίνητων δυνάμεων αλλά δεν μπόρεσε να ασκήσει μεγάλη επιρροή για τον εκσυγχρονισμό του Στρατού γενι­ κά. Στις ανώτατες βαθμίδες της ιεραρχίας υπήρχαν ακόμα αξιωματικοί της παλαιάς σχολής, οι οποίοι δεν ενθουσιάζονταν κα­ θόλου με την ιδέα των τεθωρακισμένων μεραρχιών και πίστευαν ότι το πεζικό θα εί­ χε κύριο ρόλο παντού και πάντα. Οταν άρχισε ο πόλεμος, την 1η Σεπτεμ­ βρίου 1939, ο Γκουντέριαν ανέλαβε μάχιμη θέση: τοποθετήθηκε διοικητής του 19ου Σώματος της Ομάδας Στρατιών “Βορράς", που στην αρχή της επίθεσης διέθετε μια μόνο τεθωρακισμένη μεραρχία, την 3η, ε­ πειδή τα περισσότερα άρματα είχαν διατε­ θεί στην Ομάδα Στρατιών "Νότος". Διοικη­ τής της μεραρχίας αυτής ήταν ο στρατη­ γός Γκάυρ φον Σβέπενμπουργκ, στρατιωτι­ κός ακόλουθος της Γερμανίας στη Βρετα­ νία κατά το διάστημα 1933-1937, ο οποίος είχε προστριβές με τον προϊστάμενό του ε­ πειδή επενέβαινε στο έργο του. Το 19ο Σώ­ μα πέρασε από τον Πολωνικό Διάδρομο και σημείωσε μια μεγάλη νίκη κοντά στον τόπο γέννησης του Γκουντέριαν. Ο Χίτλερ συνεχάρη τον Γκάυρ προσωπικά γι’ αυτό επί του πεδίου της μάχης. Στη συνέχεια ο Γκουντέ­ ριαν ενισχύθηκε με μια ακόμα τεθωρακι­ σμένη μεραρχία και διενήργησε μια βαθιά υπερκέραση στα νώτα των πολωνικών δυ­ νάμεων, φθάνοντας μέσω Ανατολικής Πρω­ σίας μέχρι το Μπρεστ Λιτόφσκ και προκαλώντας μεγάλη εντύπωση σε ολόκληρο τον κόσμο. Επρόκειτο για ένα "θανάσιμο Κτύ­ πημα" κατά της πολωνικής αντίστασης που είχε εκτελεστεί με αριστοτεχνικό τρόπο. Για τα επιτεύγματά του στην Πολωνία ο Γκουντέριαν τιμήθηκε με τον Σταυρό των

Επίδειξη μηχανοκίνητων μονάδων στο Κούμερσντορφ το 1934. Α πό δεξιά ο Γκουντέριαν και ο Χ ίτλερ.

Ιπποτών. Ωστόσο εφάρμοσε τις αρχές του κατά τον καλύτερο τρόπο στη Μάχη της Γαλλίας, τον Μάιο του 1940. Η συγκεκριμέ­ νη εκστρατεία του Χίτλερ, που άρχισε στις 10 του μήνα, ήταν από τις πιο γρήγορες και αποφασιστικές της Ιστορίας. Οι Γερμανοί νίκησαν τον Γαλλικό και τον Βρετανικό Στρατό σε έξι εβδομάδες και ανάγκασαν τους Βρετανούς να εκκενώσουν την ηπει­ ρωτική Ευρώπη τόσο εσπευσμένα ώστε να εγκαταλείψουν ολόκληρο σχεδόν το υλικό τους. Η νίκη αυτή γίνεται ακόμα πιο εντυ­ πωσιακή από το γεγονός ότι οι Γερμανοί υ­ στερούσαν αριθμητικά σε άνδρες και άρ­ ματα έναντι των αντιπάλων τους (ειδικά στα άρματα η αναλογία ήταν 2.600 προς 4.000 υπέρ των Συμμάχων). Εξίσου αξιοση­ μείωτο είναι το ότι οι Γερμανοί όφειλαν την επιτυχία τους στις ιδέες δύο στρατηγών (Γκουντέριαν και Μανστάιν) που κατείχαν θέσεις υφισταμένων και χρειάστηκε να συγκρουστούν με την ανώτατη διοίκηση για να γίνουν δεκτές. Είναι ευρύτερα γνωστή η ιστορία του "Σχεδίου Μανστάιν", ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκε στον Χίτλερ και η υιοθέτησή του ως δικού του. Ο Γκου­ ντέριαν ήταν εκείνος που μετά από πρότα­ ση του Μανστάιν και εντατική μελέτη εξέφρασε τη γνώμη ότι ήταν εφικτή η επίθεση μέσω των Αρδεννών και έγινε ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας του Μανστάιν. Η ε­ πιμονή του σε αυτήν τού απέφερε τον τίτ­ λο του "δύσκολου υφισταμένου". Πριν από την αυγή της 10 Μαϊου στα σύνορα Βελγίου και Λουξεμβούργου πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη μέχρι τότε συγκέντρωση αρμάτων. Απέναντι από το βόρειο τμήμα του Λουξεμβούργου ήταν συγκεντρωμένο το 19ο Σώμα του Γκουντέ­ ριαν, με τρεις μεραρχίες πάντσερ των 300 αρμάτων η καθεμία. Το Σώμα αυτό υπαγό­ ταν στην τεθωρακισμένη ομάδα (στρατιά)

του στρατηγού φον Κλάιστ, που με τη σει­ ρά της υπαγόταν στην Ομάδα Στρατιών του στρατηγού φον Ρούντστεντ. Η επίθεση άρ­ χισε στις 10 Μαϊου. Το γερμανικό και το γαλλικό επιτελείο είχαν εκτιμήσει ότι οι Γερμανοί θα χρειάζονταν εννέα ημέρες για να φθάσουν στον ποταμό Μεύση. Ο ίδιος ο Γκουντέριαν είχε εκτιμήσει ότι θα χρειαζό­ ταν τέσσερις ημέρες αλλά τα τμήματά του έφθασαν σε δύο. Στις 15.00 της 13ης Μαϊου 1940 οι πρώτοι Γερμανοί στρατιώτες είχαν διαβεί τον Μεύση. Η Γαλλία είχε ηττηθεί ουσιαστικά από τη στιγμή εκείνη. Τα άρμα­ τα του Γκουντέριαν πέρασαν στις 14 του μήνα και στις 15 ξεχύθηκαν μπροστά αδιαφορώντας για τις διαταγές της στρατιάς που απαιτούσε την αναμονή των δυνάμεων πεζικού, ακόμα και για τις διαταγές του ίδι­ ου του φύρερ, που σε κάποιο σημείο έχασε την ψυχραιμία του. Κατά την κίνησή τους τα γερμανικά τεθωρακισμένα γέμιζαν τις δεξαμενές τους σε βενζινάδικα κατά μή­ κος των οδών και συνέχιζαν. Ο Γκουντέριαν φώναζε στα τμήματα που περνούσαν από μπροστά του "Εισιτήριο μέχρι τον τελευ­ ταίο σταθμό!", εννοώντας ότι έπρεπε να προχωρήσουν όσο πιο μακριά μπορούσαν. Στις 17 Μαϊου το πρωί ο φον Κλάιστ έφθασε στο στρατηγείο του 19ου Σώματος και επέπληξε τον Γκουντέριαν επειδή δεν είχε υπακούσει στις διαταγές του. Εκείνος ζήτησε αμέσως να απαλλαγεί από τη διοί­ κηση και ο Κλάιστ, αν και αιφνιδιάστηκε, συναίνεσε και τού είπε να παραδώσει τη δι­ οίκηση στον αμέσως αρχαιότερο αξιωματι­ κά. Ο Γκουντέριαν ανέφερε σχετικά στο στρατηγείο της Ομάδας Στρατιών του Ρού­ ντστεντ και προσέθεσε ότι θα μετέβαινε ε­ κεί την επομένη. Σε ελάχιστα λεπτά έφθασε η απάντηση από την Ομάδα Στρατιών με την εντολή να μείνει στη θέση του. Σε λί­ γες ώρες τον επισκέφθηκε ο διοικητής της

77 ™

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Συγχα ίροντας τους άνδρες για τις επ ιτυ χίες τους.

12

12ης Στρατιάς, στρατηγός Λιστ, για να δώ­ σει λύση στο πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί. Ο Λιστ συμφωνούσε απόλυτα με την επιθυμία του Γκουντέριαν να συνεχίσει την κίνηση, τού είπε να μην παραιτηθεί από τη διοίκηση του Σώματος και ενέκρινε τη διε­ ξαγωγή "επιθετικών αναγνωρίσεων". Με τα χέρια "λυμένα" ο Γκουντέριαν συνέχισε την προέλαση και στις 21 Μαϊου 1940 είχε φθάσει στη Μάγχη. Στις 23 του μήνα οι δυνά­ μεις του κατέλαβαν τη Βουλόνη και τέσσε­ ρις ημέρες αργότερα εισήλθαν στο Καλαί. Αναφερόμενος στη διάβαση του Μεύση ο Γάλλος στρατηγός Γκαμελέν σχολίασε με­ τά τον πόλεμο: “Ηταν ένας αξιοσημείωτος ελιγμός. Είχε όμως προβλεφθεί από την αρχή; Δεν το πιστεύω. Οπως ο ελιγμός του Ναπολέοντα στην Ιένα ή του Μόλτκε στο Σεντάν το 1870, ήταν μια άριστη εκμετάλ­ λευση των περιστάσεων. Επέδειξε τμήματα και μια διοίκηση που γνώριζαν πώς να ελιχθούν και ήταν οργανωμένα να ενεργούν γρήγορα -επειδή αεροπλάνα, άρματα και α­ σύρματοι τούς το επέτρεπαν". Η απίστευτη ταχύτητα της κίνησης του Γκουντέριαν θα έθετε σε μεγάλο κίνδυνο το εκτεθειμένο νότιο πλευρό του αν οι Γάλ­ λοι αντιδρούσαν. Ωστόσο αυτή ακριβώς η ταχύτητα αποτέλεσε την προστασία του πλευρού του. Ο Γκουντέριαν γνώριζε ότι οι Γάλλοι περίμεναν να εντοπιστεί επακριβώς η θέση του αντιπάλου πριν επιχειρήσουν ο­ τιδήποτε. Ετσι οι οκτώ γαλλικές μεραρχίες που είχαν συγκεντρωθεί κοντά στο Παρίσι δεν κινήθηκαν όσο τα άρματα του Γκουντέ­ ριαν συνέχιζαν την κίνησή τους. Μετά την άφιξη των γερμανικών μονά­ δων στη Μάγχη δημιουργήθηκε το Τακτικό Συγκρότημα Αρμάτων Γκουντέριαν, που καθόλη τη διάρκεια της υπόλοιπης εκστρα­ τείας τέθηκε υπό τον λιστ. Αυτό προχώρη­ σε βαθιά μέσα στη Γαλλία αποκόπτοντας τη Γραμμή "Μαζινώ". Από τότε όλες οι μονάδες του είχαν ένα μεγάλο G γραμμένο σε κάθε άρμα, όχημα ή μοτοσικλέτα. Μετά το τέλος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Γκουντέριαν σ υ νο μ ιλε ί με έναν πτέραρχο της Luftwaffe.

της εκστρατείας, στις μαζικές προαγωγές οι οποίες ακολούθησαν, ο Γκουντέριαν προήχθη στον τελευταίο βαθμό του, εκεί­ νον του στρατηγού (ο επόμενος βαθμός στην ιεραρχία του Γ1Ράιχ ήταν εκείνος του στρατάρχη). Κατά την επιχείρηση "Μπαρμπαρόσα", την επίθεση στη Σοβιετική Ενωση που άρχισε στις 22 Ιουνίου 1941, ο Γκουντέριαν ήταν διοικητής της 2ης Ομάδας Πάντσερ (στις 5 Οκτωβρίου του ιδίου έτους ονομά­ στηκε 2η Στρατιά Πάντσερ), που υπαγόταν στην Ομάδα Στρατιών "Κέντρο" του στρα­ τηγού Μποκ. Οδήγησε τα άρματά του σε ταχείες κινήσεις σύμφωνα με τις αρχές του αστραπιαίου πολέμου. Οι στρατιώτες του, που τον θαύμαζαν, τού είχαν δώσει το προσωνύμιο "Ο γρήγορος Χάιντς". Ο Γκουντέ­ ριαν κατέλαβε το Σμολένσκ σε πολύ σύντο­ μο χρόνο και ήταν έτοιμος να λάβει μέρος στην τελική επίθεση κατά της Μόσχας όταν διατάχθηκε να στραφεί προς νότο και να κατευθυνθείπρος το Κίεβο στις 19 Ιουλίου. Μεταξύ 17 και 19 Σεπτεμβρίου διεξήχθη μια γιγαντιαία μάχη περί το Κίεβο, κατά την οποία αιχμαλωτίστηκαν 600.000 Σοβιετικοί και η πόλη κατελήφθη. Στο μεταξύ από τις 10 Ιουλίου είχαν προστεθεί τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών του Γκου­ ντέριαν. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1941 ο στρατηγός επέστρεψε στην Ομάδα Στρατιών "Κέντρο". Η Στρατιά του παρέκαμψε την ισχυρά οχυ­ ρωμένη πόλη Τούλα για να επιχειρήσει στρατηγική υπερκέραση της Μόσχας από τα ΝΑ. Ομως η κατάσταση άρχισε να αλλά­ ζει υπέρ των Σοβιετικών, καθώς μειωνόταν η ορμή της γερμανικής επίθεσης και πλη­ σίαζε ο χειμώνας. Ο Γκουντέριαν, παρά τη διαταγή του Χίτλερ να μη παραχωρείται σπιθαμή εδάφους, εκτέλεσε περιορισμέ­ νες συμπτύξεις για να βελτιώσει τις αμυντι­ κές θέσεις των μονάδων του. Στις 19 Δε­ κεμβρίου ο ηγέτης του Γ1Ράιχ έλαβε τη μοι­ ραία απόφαση να αναλάβει ο ίδιος τη διοί­

κηση του Στρατού. Η δικαιολογία που προέβαλε ήταν, με τα δικά του λόγια: "Εργο του αρχηγού του Στρατού είναι να μορφώσει τον στρατό σύμφωνα με την εθνοσοσιαλιστική αίσθηση. Δεν γνωρίζω ούτε έναν στρατηγό στον Στρατό που να μπορεί να το πράξει αυτό καλύτερα από εμένα. Γι1αυτό αποφάσισα να αναλάβω προσωπικά τη διοί­ κηση του Στρατού". Την επόμενη ημέρα ο Γκουντέριαν με­ τέβη αεροπορικώς στην Ανατολική Πρωσία και είχε συνάντηση πέντε ωρών με τον Χίτ­ λερ. Σκοπός του ήταν να εκφράσει την ά­ ποψή του πιστεύοντας ότι χρειαζόταν μια ειλικρινής έκθεση της κατάστασης για να αποφευχθούν παρερμηνείες. Δήλωσε ανοι­ κτά ότι οι κύριες στρατιωτικές θέσεις έ­ πρεπε να καλυφθούν από άνδρες που είχαν κάποια εμπειρία και ότι μεγάλωνε το χάσμα μεταξύ εκείνων που πραγματοποιούσαν τον πόλεμο από τα γραφεία της OKW και το Γενικό Επιτελείο και εκείνων οι οποίοι βρί­ σκονταν στο πεδίο της μάχης. Είναι επίσης πιθανό να τόνισε τη διαφορά αντίληψης με­ ταξύ των αξιωματικών με τη νοοτροπία του πεζικού και του πυροβολικού και του ιδίου, του δημιουργού της νέας τακτικής των αρ­ μάτων. Η μόνη απάντηση που έδωσε ο φύρερ ήταν ότι δεν μπορούσε να διαχωρίσει τη θέση του από την ακολουθία των αξιω­ ματικών του και ότι εκείνοι συμφωνούσαν απόλυτα μαζί του. Οταν έφυγε ο Γκουντέ­ ριαν, ο Χίτλερ είπε στον Κάιτελ: "Αυτόν τον άνθρωπο δεν τον έπεισα". Τα Χριστούγεννα του 1941 ο στρατηγός Γκουντέριαν, ο δημιουργός των τεθωρακι­ σμένων της Γερμανίας, ο άνδρας που οι Σο­ βιετικοί φοβούνταν περισσότερο από κάθε άλλον, απομακρύνθηκε από τη θέση του ε­ πειδή είχε διατάξει με δική του πρωτοβου­ λία τη σύμπτυξη των δυνάμεών του σε μια τοποθεσία όπου θα μπορούσαν να αμυν­ θούν καλύτερα τον χειμώνα. Οπως έγραψε ο Λίντελ Χαρτ, ήταν το χριστουγεννιάτικο δώρο του φύρερ στον στρατηγό στον οποίο

Ε λε γχο ς της προόδου των επιχειρήσεων.

Γάλλοι αξιωματικοί παραδίδονται στον Γκουντέριαν.

Ο ικογενεια κές σ τιγμ ές του απόστρατου, πλέον, στρατηγού.

Επιβίβαση του στρα τηγού σε άρμα μάχης Panzer IV.

όφειλε τις μεγαλύτερες νίκες του. Στους κύκλους γύρω από τον Χίτλερ διαδόθηκε ότι ο Γκουντέριαν ήταν ένας στρατηγός 'που δεν είχε θάρρος" και είχε χάσει την ψυχραιμία του. Ο Γκουντέριαν έμεινε στην εφεδρεία του Στρατού μέχρι την 1η Μαϊου 1943, μετά την ήττα της Γερμανίας στο Ελ Αλαμέιν και την καταστροφή στο Στάλινγκραντ. Ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία ως γενικός επιθεωρητής των Τεθωρακισμένων, τα ο­ ποία χρειάζονταν γενική αναδιοργάνωση

μετά τη φθορά που είχαν υποστεί. Παρά το γεγονός ότι είχε περάσει μια σοβαρή περι­ πέτεια υγείας λόγω καρδιακής προσβολής, επιδόθηκε με ενθουσιασμό στο έργο του και είχε καλή συνεργασία με τον Χίτλερ. Στις 27 Ιουλίου 1943 ο Γκαίμπελς τον χαρα­ κτήριζε στο ημερολόγιό του ως ένθερμο μαθητή του Χίτλερ που δεν έφερνε αντιρ­ ρήσεις -τουλάχιστον εκείνη την εποχή, θα προσθέταμε. Στη νέα θέση του ο Γκουντέ­ ριαν απέκτησε καλή σχέση με τον Αλμπερτ Σπέερ, υπουργό Εξοπλισμών, και μαζί μπό­ ρεσαν να αυξήσουν θεαματικά τη μηνιαία παραγωγή αρμάτων. Ο Γκουντέριαν επισκέφθηκε εργοστάσια και πεδία βολής και πραγματοποίησε πολλές βελτιώσεις στα άρματα. Εδωσε μάχη να μη σταματήσει η παραγωγή του Panzer IV, το οποίο, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν καλύτερά του σοβιε­ τικά άρματα, ήταν πιο αξιόπιστο από τα

Panther και Tiger. Μάλιστα έλεγε ότι οι στρατιώτες μπορούσαν να το χειριστούν α­ κόμα και στον ύπνο τους. Ομως ο πόλεμος πήγαινε από το κακό στο χειρότερο για τη Γερμανία. Στις 5 Ιουλί­ ου 1943 χάθηκε η μάχη του Κούρσκ. Ο σο­ βιετικός οδοστρωτήρας άρχισε να κινείται απειλητικά προς τα δυτικά καταστρέφοντας την Ομάδα Στρατιών "Κέντρο" στο πέ­ ρασμά του και στις 6 Ιουνίου 1944 άνοιξε το δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη με την από­ βαση των Συμμάχων στη Νορμανδία. Εκείνοι που συνωμοτούσαν κατά του Χίτλερ πλησίασαν και τον Γκουντέριαν, για να τον βολιδοσκοπήσουν για τη συμμετοχή του. Εκείνος εξέφραζε πολύ συχνά τη δυσαρέσκειά του για τις ενέργειες του φύρερ. Ομως η στάση του έναντι των συνωμο­ τών ήταν αρνητική. Οπως και πολλοί άλλοι αξιωματικοί της παραδοσιακής σχολής, θε­ ωρούσε αδύνατη την απομάκρυνση και πο­ λύ περισσότερο την εξόντωση του αρχη­ γού του σε καιρό πολέμου. Στις 20 Ιουλίου 1944 έγινε η αποτυχη­ μένη απόπειρα κατά της ζωής του Χίτλερ, με καταλυτικές συνέπειες για το σώμα των αξιωματικών. Ο μέχρι τότε αρχηγός του Γε­ νικού Επιτελείου, στρατηγός Τσάιτσλερ, καθαιρέθηκε και του απαγορεύθηκε να φοΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σπάνιες φ ωτογραφίες στις οποίες εμφανίζεται ο Γκουντέρια ν με τη στολή των πληρωμάτων αρμάτων και με τα διακριτικά του στρατηγού, δίπλα στον στρατηγό Βενκ, το φ θινόπωρο του 1944.

74 β ι

ρά στολή. Στις 21 Ιουλίου ο Χίτλερ τοποθέ­ τησε στη θέση του τον Γκουντέριαν, προς μεγάλη αγανάκτηση και έκπληξη πολλών από τους αξιωματικούς του οργανισμού αυτού οι οποίοι θεωρούσαν τον Γκουντέ­ ριαν μονόπλευρα ενθουσιώδη ως προς την ειδικότητά του και πολεμιστή και όχι στρα­ τιώτη της Ακαδημίας Πολέμου. Γεγονός εί­ ναι ότι ο Γκουντέριαν ανέλαβε τα συγκεκρι­ μένα καθήκοντα σε μια πολύ δύσκολη πε­ ρίοδο για τη Γερμανία αλλά και για τον αρ­ χηγό του Γενικού Επιτελείου. Μετά την α­ πόπειρα κατά της ζωής του ο Χίτλερ είχε γίνει εξαιρετικά δύσπιστος και κάθε αντίθετη γνώμη μπορούσε κάλλιστα να θε­ ωρηθεί ως συνωμοσία. Το απόγευμα της 21ης Ιουλίου ο Γκουντέριαν πήγε να αναλά6ει τα καθήκοντά του στο Γενικό Επιτελείο, όπου επικρατούσε χάος. Μερικοί από τους κυριότερους αξιωματικούς είχαν τραυματι­ στεί κατά την απόπειρα και πολλοί άλλοι περίμεναν να τους συλλάβουν για συμμε­ τοχή στη συνωμοσία. Οι επικοινωνίες δεν λειτουργούσαν κανονικά και στο γραφείο του αρχηγού ο Γκουντέριαν “ανακάλυψε" μόνο έναν δεκανέα τηλεφωνητή που κοιμό­ ταν! Ο Γκουντέριαν επέκρινε αυστηρά τους συνωμότες. Σε όλη του τη ζωή υπήρξε στρατιώτης. Καταγόταν από στρατιωτική οικογένεια της Ανατολικής Πρωσίας, τα σύ­ νορα της οποίας προστάτευε μια εξαιρετι­ κά ασθενής δύναμη που δεν θα μπορούσε να συγκροτήσει τη σοβιετική "πλημμύρα". Πίστευε ότι ένα πραξικόπημα κατά της κυ­ βέρνησης δεν θα μπορούσε να αλλάξει την κατάσταση αλλά αντίθετα θα είχε ως συνέ­ πεια να φθάσουν οι Σοβιετικοί ακόμα και μέχρι τον Ρήνο. Επίσης πίστευε ότι με επι­ μονή και τόλμη θα μπορούσαν να διορθω­ θούν τα σφάλματα που είχε διαπράξει ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φύρερ. Σε μια από τις πρώτες διαταγές του στιγμάτισε το Γενικό Επιτελείο για τη βοή­ θεια που είχε παράσχει στους συνωμότες και δήλωσε ότι κάθε αξιωματικός του έπρεπε να διέπεται από τις αρχές του εθνικοσο­ σιαλισμού ή να υποβάλει αίτηση για μετά­ θεση. Ακόμα και αν αυτή η διαταγή συντά­ χθηκε "υπό την πίεση των πραγμάτων", οι αξιωματικοί που θεώρησαν τη συνωμοσία καθήκον για τη διατήρηση των παραδόσε­ ων του γερμανικού Γενικού Επιτελείου δεν τον συγχώρησαν ποτέ. Επίσης δημιουργήθηκε ένα χάσμα στις τάξεις των αξιωματι­ κών του Γενικού Επιτελείου, που δεν γεφυρώθηκε ποτέ. Ο Γκουντέριαν μαζί με τους Κάιτελ και Ρούντστεντ ήταν μέλη του Στρα­ τιωτικού Συμβουλίου Τιμής, το οποίο απέπεμψε από τη στρατιωτική υπηρεσία τους αξιωματικούς που είχαν λάβει μέρος στη συνωμοσία, έτσι ώστε να περιέλθουν στη δικαιοδοσία των "λαϊκών δικαστηρίων" και όχι των στρατοδικείων. Ο Γκουντέριαν δεν ήταν πια ο παλαιός εαυτός του. Η ενεργητικότητά του είχε μει­ ωθεί, όχι μόνο από τις μάχες με τον εχθρό αλλά και από τις "μάχες" για να επιβάλει τις σύγχρονες ιδέες του σε πιο συντηρητικούς στρατιωτικούς. Επιπλέον αντιμετώπισε και ένα σοβαρό πρόβλημα με την καρδιά του. Βέβαια η επαναφορά του στην ενεργό υπη­ ρεσία τον είχε βελτιώσει ψυχολογικά. Μετά το 1943 αυτός ο υπέρμαχος του επιθετικού αγώνα αποδείχθηκε περισσότερο διορατι­ κός από τον Χίτλερ σε ό,τι αφορούσε τις α­ μυντικές απαιτήσεις της κατάστασης την περίοδο εκείνη. Στις αρχές του 1944 από τη θέση του γενικού επιθεωρητή Τεθωρακι­ σμένων είχε πιέσει (μάταια) τον Χίτλερ να επιτρέψει στο Ανατολικό Μέτωπο μια σύ­ μπτυξη σε νέα αμυντική τοποθεσία στα σύ­ νορα του 1940. Οταν ήταν αρχηγός του Γε-

0 Γ κουντέριαν με τον βαθμό του στρατηγού και τον Στα υρό των Ιπποτώ ν με Φύλλα Δρυός.

νικού Επιτελείου οι Σοβιετικοί διέσπασαν το μέτωπο στα Ελη του Πρίπετ και συγκρατήθηκαν τελικά σε μια γραμμή κοντά σε ε­ κείνη που είχε προτείνει - αφού προηγου­ μένως 20 μεραρχίες χάθηκαν ή εγκατέλειψαν το υλικό τους. Ηταν αναμενόμενο η ά­ μυνα εκεί να μην κρατήσει πολύ. Οι προσπάθειες του Γκουντέριαν, το φθινόπωρο του 1944, να σταθεροποιήσει μια νέα γραμμή που θα κάλυπτε την Ανατο­ λική Πρωσία και την κεντρική Πολωνία, δεν απέδωσαν λόγω της εμμονής του Χίτλερ να στείλει ενισχύσεις στην Ουγγαρία και της

Σχεδια σμός της επόμενης φάσης της μάχης.

προετοιμασίας της επιχείρησης στις Αρδέννες τον Δεκέμβριο του 1944. Ο φύρερ απέρριψε άμεσα κάθε πρόταση από­ συρσης δυνάμεων από τα βαλτικά κράτη, τα Βαλκάνια και την Ιταλία για να δημιουργηθούν εφεδρείες για το Ανατολικό Μέτω­ πο. Οταν η επίθεση στις Αρδέννες απέτυχε, ο Γκουντέριαν ζήτησε να σταλούν ανατολι­ κά όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις. Επιπλέον ζήτησε να αποδεσμευτούν οι 300.000 άνδρες που στάθμευαν στην απομονωμένη Κουρλάνδη για να προστατεύουν, κατ' α­ παίτηση του ναυάρχου Νταίνιτς, τη Βαλτι­ κή, η οποία χρησίμευε ως χώρος εκπαίδευ­ σης των υποβρυχίων του. Εκείνη την ημέρα ο Χίτλερ είχε μια από τις εκρήξεις οργής του όταν ο Γκουντέριαν τού τόνισε ότι η ε­ πιμονή του οφειλόταν στην επιθυμία του να συγκεντρώσει εφεδρείες για την άμυνα του Βερολίνου και ότι το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν το συμφέρον της Γερμανίας. Κυριολεκτικά εξερράγη: "Πώς τολμάς και μου μιλάς έτσι, νομίζεις ότι εγώ δεν πολε­ μάω για τη Γερμανία;“. Το κλίμα βελτιώθηκε όταν ο Γκουντέριαν απομακρύνθηκε από την αίθουσα όπου γινόταν η συζήτηση. Τε­ λικά ο Χίτλερ επέτρεψε να διατεθεί μια μι­ κρή εφεδρεία στο Ανατολικό Μέτωπο. Ο Γκουντέριαν εκτιμούσε - ορθά, όπως απο­ δείχθηκε - ότι οι Σοβιετικοί θα εκτόξευαν μεγάλη επίθεση στο εγγύς μέλλον και ότι οι υπάρχουσες δυνάμεις δεν θα μπορού­ σαν να την ανακόψουν. Λίγο αργότερα ο Χίτλερ ακύρωσε την αποστολή της μικρής δύναμης και επιπλέον έστειλε τρεις από τις καλύτερες τεθωρακισμένες μεραρχίες από την Πολωνία σε μια μάταιη προσπάθεια να διασπάσουν τον σοβιετικό κλοιό γύρω από τη Βουδαπέστη. Περί την πρωτοχρονιά του 1945 ο Γκου­ ντέριαν, για λόγους επίδειξης πνεύματος ε­ νότητας, πραγματοποίησε μερικές δημό­ σιες δηλώσεις που ακούστηκαν αφύσικα αι­ σιόδοξες. Ωστόσο συνέχισε να πιέζει τον φύρερ. Ηταν μάταιο. Το μόνο "κέρδος" του ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ήταν μια ακόμα έκρηξη οργής του Χίτλερ και στη συνέχεια μια επίπληξη από τον Κάιτελ διότι δεν ... σεβάστηκε την κατάσταση υγείας του φύρερ. Οπως είχε προβλέψει ο Γκουντέριαν, η σοβιετική επίθεση εκδηλώθηκε στις 12 Ιανουαρίου. Μια δύναμη 12 γερμανικών με­ ραρχιών έπρεπε να καλύψει ένα μέτωπο 800 χλμ. Τρεις ημέρες νωρίτερα ο Χίτλερ απέρριψε πρόταση-έκκληση του Γκουντέ­ ριαν να επιτρέψει την υποχώρηση τμημά­ των από μερικές εξέχουσες του μετώπου για να το ευθυγραμμίσει. Το μέτωπο κατέρρευσε γρήγορα. Δεν κατέστη δυνατό να αναχαιτισθούν οι Σοβιετικοί και έτσι εισχώ­ ρησαν βαθιά στη Γερμανία, φθάνοντας μέ­ χρι τον ποταμό Οντερ. Ο Γκουντέριαν αντιλαμβανόταν όλο και περισσότερο ότι ο Χίτλερ είχε συνδέσει τη δική του μοίρα με τη μοίρα της Γερμανίας και προσπαθούσε να προλάβει τις χειρότε­ ρες συνέπειες της μεγαλομανίας του. Ζή­ τησε από τον Ρίμπεντροπ να προσπαθήσει να έλθει σε διαπραγματεύσεις με τους Δυ­ τικούς Συμμάχους. Οταν ο υπουργός Εξω­ τερικών του Χίτλερ απέρριψε την ιδέα, τον ρώτησε τι πίστευε ότι θα γινόταν όταν σε μικρό χρονικό διάστημα οι Σοβιετικοί θα έ­ φθαναν στο Βερολίνο. Φυσικά ο Ρίμπε­ ντροπ μετέφερε τη συνομιλία στον προϊ­ στάμενό του και εκείνος δήλωσε ότι η πρά­ ξη του αρχηγού του Επιτελείου ισοδυναμούσε με εσχάτη προδοσία. Είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την αποπομπή του τελευταίου από τη θέση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου. Στις 21 Μαρτίου 1945 ο Γκουντέριαν πλησίασε έναν άλλο ισχυρό άνδρα του Γ1 Ράιχ, τον Χίμλερ, και του είπε ότι ο πόλεμος δεν μπορούσε να κερδηθεί πια και ότι το μόνο πρόβλημα ήταν πώς θα σταματούσε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα η άσκοπη σφαγή στρατιωτών και πολιτών. Τον ενημέ­ ρωσε για τη συζήτηση που είχε με τον Ρί­ μπεντροπ και του τόνισε ότι μόνο αυτός θα

μπορούσε να πιέσει τον φύρερ. Ο Χίμλερ. που όπως αποδείχθηκε αργότερα είχε δικά του σχέδια, τού είπε ότι ήταν ακόμα πολύ νωρίς για κάτι τέτοιο. Η τελική σύγκρουση του Χίτλερ με τον Γκουντέριαν έγινε μερικές ημέρες αργότε­ ρα. Αιτία ήταν η απώλεια του Κεστρίν, ανά­ μεσα στα δύο σοβιετικά προγεφυρώματα στον ποταμό Οντερ, σε απόσταση 80 χλμ. από το Βερολίνο. Η πόλη είχε κυκλωθεί από τους Σοβιετικούς και ο Χίτλερ, παρά τις α­ ντιρρήσεις του Γκουντέριαν σχετικά με τις ελλείψεις σε πυροβολικό, άρματα και αερο­ πορία, αποφάσισε να πραγματοποιήσει επί­ θεση για να λύσει την πολιορκία. Η ενέρ­ γεια έγινε στις 27 Μαρτίου υπό τον στρατη­ γό Μπούσε και παρά το γεγονός ότι αρχικά οι Σοβιετικοί αιφνιδιάστηκαν, κατέληξε σε αιματηρή αποτυχία. Την επομένη, μεταβαίνοντας για την καθημερινή σύσκεψη στο Βερολίνο, ο Γκουντέριαν είπε στον συνοδό του, ταγματάρχη φον Λορινγκχόφεν, ότι θα μιλούσε πολύ ανοικτά. Πραγματικά η σύ­ σκεψη εξελίχθηκε σε μάχη. Ο φύρερ σε μια στιγμή ρώτησε τον Μπούσε γιατί απέτυχε η επίθεση. Πριν ο στρατηγός προλάβει να α­ παντήσει ξέσπασε μιλώντας για την ανικα­ νότητα του σώματος των αξιωματικών και του Γενικού Επιτελείου. Ο Γκουντέριαν παρενέβη και είπε ότι ο Μπούσε είχε εξαντλή­ σει τα πυρομαχικά του. Ο Χίτλερ τον ρώτη­ σε γιατί εκείνος, ως αρχηγός του Επιτελεί­ ου, δεν φρόντισε να του στείλει άλλα. Ο Γκουντέριαν επανήλθε στο θέμα των δυνά­ μεων της Κουρλάνδης που έπρεπε να αποσπασθούν για την άμυνα του Βερολίνου και σε λίγο οι δύο άνδρες φώναζαν ο ένας στον άλλο με όση δύναμη είχαν. Οταν τα πράγ­ ματα ηρέμησαν ο Χίτλερ διέταξε να φύ­ γουν όλοι από την αίθουσα εκτός από τους Κάιτελ και Γκουντέριαν. Τότε είπε στον αρ­ χηγό του Επιτελείου ότι η κατάσταση της υγείας του επέβαλλε τη λήψη αναρρωτικής άδειας για έξι εβδομάδες, λέγοντάς του: "Σε έξι εβδομάδες η κατάσταση θα είναι

Οι επ ιχειρή σεις εξελίσσοντα ι ικανοποιητικά για τον στρατηγό Γκουντέριαν.

Μετά από μια άσκηση ο Χ ίτλερ γευ μ α τίζει με τους στρ α τη γούς του και τον Γκουντέριαν.

πολύ κρίσιμη και θα σε χρειαστώ". 0 Κάιτελ ρώτησε τον Γκουντέριαν πού θα περνούσε την άδειά του και εκείνος, καχύποπτος, α­ πάντησε ότι δεν είχε αποφασίσει ακόμα. Σε έξι εβδομάδες ο Χίτλερ ήταν νεκρός και μαζί του είχε χαθεί και το Γ' Ράιχ. Την 1η Μαϊου 1945 ο Γκουντέριαν τοποθετήθηκε πάλι γενικός επιθεωρητής Τεθωρακισμέ­ νων και κατέφυγε με το επιτελείο του στο Τυρόλο, Στις 10 Μαϊου συνελήφθη αιχμά­ λωτος από τους Αμερικανούς. Παρέμεινε αιχμάλωτος πολέμου μέχρι τις 17 Ιουνίου 1948, οπότε συμπλήρωσε τα 60 χρόνια του. Οι κυβερνήσεις της Σοβιετικής Ενωσης και της Πολωνίας ζήτησαν την καταδίκη του για εγκλήματα πολέμου. Ομως ο στρατη­ γός δεν κατηγορήθηκε για κάτι τέτοιο ε­ πειδή η συμπεριφορά και οι ενέργειές του θεωρήθηκαν σωστές για επαγγελματία στρατιωτικό. Οι Πολωνοί τον κατηγόρησαν ότι κατά τη μάχη της Βίζνα απείλησε να εκτελέσει αιχμαλώτους αν δεν διέταζαν τις πολωνικές δυνάμεις που αντιστέκονταν α­ κόμα να παραδοθούν. Οι Αμερικανοί θεώ­ ρησαν ότι μια τέτοια πράξη ήταν απλώς "μπλόφα" που επιτρεπόταν, δεδομένου ότι κανένας αιχμάλωτος πολέμου δεν είχε εκτελεστεί. Μια άλλη κατηγορία ήταν ότι εί­ χε δεχθεί ως δώρο ένα κτήμα στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία (οι ιδιο­ κτήτες του είχαν εκδιωχθεί). Μετά την απελευθέρωσή του ο Γκου­ ντέριαν αποσύρθηκε σε ένα μικρό σπίτι στο Σβανγκάου, όπου και πέθανε στις 17 Μαϊου 1954. Προηγουμένως είχε ολοκλη­ ρώσει ένα ακόμα εξαιρετικό βιβλίο με τίτλο «Απομνημονεύματα ενός Στρατιώτη». Οι δύο γιοι του πολέμησαν σε μονάδες αρμά­ των καθόλη τη διάρκεια του πολέμου. Ο έ­ νας από αυτούς, ο Χάιντς - Γκύντερ Γκου­ ντέριαν (1914 - 2004), ακολούθησε το επάγ­ γελμα του πατέρα του, διακρίθηκε κατά τον πόλεμο και έφθασε στον βαθμό του στρατηγού στον στρατό της Ομοσπονδια­ κής Γερμανίας. Τελευταία του θέση, όπως

είχε συμβεί με τον πατέ­ ρα του ήταν αυτή του γε­ νικού επιθεωρητή Τεθω­ ρακισμένων. Κατά την πολωνική εκστρατεία, το 1939, ο Γκουντέριαν είχε έλθει αρκετές φορές σε σύ­ γκρουση με τον υφιστά- ,«* μενό του στρατηγό i. Γκάυρ φον Σβέπεν< μπουργκ. Ο τελευταίος, συνομιλώντας με τον Αί- , ντελ Χαρτ μετά τον πόλε- ** μο, χαρακτήρισε τον . Γκουντέριαν όπως πραγ­ ματικά ήταν: "Το 60% εκείνου το οποίο έγιναν οι γερμανικές μονάδες τεθωρακισμέ­ νων οφείλεται σε αυτόν. Ηταν φιλόδοξος, γενναίος, αγαπούσε τους στρατιώτες του και αυτοί επίσης τον αγαπούσαν και του εί­ χαν εμπιστοσύνη. Ηταν βίαιος άνθρωπος, γρήγορος στις αποφάσεις του, αυστηρός προς τους αξιωματικούς, πραγματική προ­ σωπικότητα, γι' αυτό και είχε πολλούς ε­ χθρούς. Ηταν ωμός στις εκφράσεις του α­ κόμα και προς τον Χίτλερ. Ως εκπαιδευτής ήταν καλός, πλήρης και προοδευτικός. Αν του προτείνουν επαναστατικές ιδέες, στο 95% των περιπτώσεων θα απαντήσει ναι και αμέσως". Στη γνώμη του Γκάυρ πρέπει να προ­ στεθεί ότι οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί του τον αγαπούσαν επειδή ήταν πάντα κο­ ντά τους και εκτιμούσαν τις γνώσεις του. Μπορούσε να οδηγήσει και να πραγματο­ ποιήσει βολή με κάθε άρμα του στρατού και η ικανότητά του ως διοικητή προερχό­ ταν από βαθιά γνώση και όχι από υπερβολι­ κή τόλμη και διαίσθηση - όπως στην περί­ πτωση του Ρόμμελ. Γνώριζε επακριβώς πό­ σο μακριά μπορούσε να κινηθεί ένα άρμα, σε ποιο έδαφος, πού έπρεπε να επιταχύνει και πού να επιβραδύνει. Η γνώση αυτή ήταν συνέπεια του ότι υπήρξε ο δημιουργός των

γερμανικών αρμάτων, κάτι το οποίο δεν του αναγνώρισε ποτέ πλήρως η γερμανική Ανώτατη Διοίκηση.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Bevin Alexander: HOW GREAT GENERALS WIN, W. W. Norton & Company, Νέα ΥόρκηΛονδίνο, 1993. (2) Larry H. Addington: THE PATTERNS O F WAR SINCE THE EIGHTEENTH CENTURY, Indiana University Press, 1984. (3) Liddel Hart: Η Α Λ Λ Η ΠΛΕΥΡΑ TOY ΛΟΦΟΥ, Εκδόσεις Σπύρου Τζηρίτα, ΑΒήναι, 1958. (4) Walter G oerlitz: HISTORY O F THE GERMAN GENERAL STAFF, Frederick A. Praeger, Νέα Υόρκη, 1962. (5) Bryan Perret: LIGHTNING WAR, Panther Books, Λονδίνο, 1985. (6) A .J.P. Taylor: THE SECOND WORLD WAR, Penguin, Λονδίνο, 1976. (7) Major General Heinz Guderian: ACHTUNG PANZER! Arm s & Armour, Λονδίνο, 1995. (8) Major General Heinz Guderian: PANZER LEADER , E.P. Dutton, Νέα Υόρκη, 1952. (9) A ntony Beevor: BERLIN THE DOWNFALL 1945, Penguin, Λονδίνο, 2003.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

17

ΟΙ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ TOY Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΚΜΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγησίλαος γεννήθηκε το 444-3 π.Χ. και ήταν ο δεύτερος γιος του βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμου, της οικογέ­ νειας των Ευρυποντιδών, μιας από τις δύο βασιλικές οι­ κογένειες της Σπάρτης. Μεγαλύτερος αδελφός του ήταν ο Αγις, βασιλεία του οποίου ήταν μακροχρόνια και διήρκεσε από το 42 ως το 400 π.Χ. περίπου. Η άνοδος του Αγησίλαου στον θρόνο - το 400 π.Χ. - ήταν περιπετειώδης και συνδέθηκε με ένα γεγονός-κληρονομιά του Πελοποννησιακού πολέμου, την καταφυγή του Αθη­ ναίου Αλκιβιάδη στη Λακεδαίμονα. Κανονικά διάδοχος του Αγιδος ήταν ο Αεωτυχίδας, ωστόσο ήταν κοινό μυστικό πως ο τελευταίος ήταν γιος του Αλκιβιάδη και ο ίδιος ο Αγις είχε αρνηθεί να τον α­ ναγνωρίσει ως δικό του παιδί. Ο Αεωτυχίδας έπεισε τον κλινήρη ετοιμοθάνατο Αγι να τον αναγνωρίσει τελικά παρουσία μαρτύρων. Ομως οι έφοροι δεν πείσθηκαν, δεδομένου και του κάθε άλλο πα­ ρά τυχαίου χρόνου της αναγνώρισης. Ετσι αγνόησαν τον Λεωτυχίδα ως νόθο και έδωσαν το βασιλικό αξίωμα στον μικρότερο α­ δελφό του νεκρού βασιλιά, τον Αγησίλαο. Η επιλογή αυτή υπο-

Ο

Το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου βρήκε τη Σπάρτη παντοδύναμη και αδιαμφισβήτητη κυρίαρχο των εξελίξεων στον ελλαδικό χώρο. Επρόκειτο όμως για μια κυριαρχία σαθρή και βραχύβια, καθώς ο κύκλος ζωής των ισχυρών πόλεωνκρατών φαινόταν να ολοκληρώνεται και η στρατιωτικά ισχυρή αλλά πολιτικά ασθενής και χωρίς προοπτική Σπάρτη δεν διέθετε τον απαιτούμενο δυναμισμό για να εδραιώσει μακροπρόθεσμα την πρωτοκαθεδρία της. Σε αυτό το μεταβατικό για τον ελληνικό κόσμο τοπίο η προσωπικότητα του Αγησίλαου έμελλε να συνδεθεί με την τελευταία αναλαμπή της σπαρτιατικής ισχύος αλλά και με τα πρώτα σαφή δείγματα της παρακμής της. Οι επιχειρήσεις του Αγησίλαου στη Μικρά Ασία, αν και δεν τελεσφόρησαν, αποτελούσαν μια πρόγευση για όσα 9α ακολουθούσαν μερικές δεκαετίες αργότερα, όταν ο Αλέξανδρος θα περνούσε και αυτός στην Ασία με τον ίδιο σκοπό αλλά υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ Φ ιλόλογος (ΜΑ, U niversity College, London)

Ανάγλυφ η πλάκα από το μνημείο των Νηρηίδων με παράσταση μάχης έφιππου Πέρση με Ελληνα π εζό (Λονδίνο, Βρετανικό Μ ουσείο).

ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ στηρίχθηκε και από τον ισχυρό άνδρα της Σπάρτης και νικητή του Πελοποννησιακού πολέμου, τον Λύσανδρο, ο οποίος θεω­ ρούσε ότι θα μπορούσε να ασκεί επιρροή στον νέο βασιλιά και έ­ τσι να εξακολουθήσει να διατηρεί επαφή με την πολιτική εξου­ σία. Είναι αλήθεια ότι η συμβολή του Λύσανδρου στην ανάρρηση του Αγησίλαου στο βασιλικό αξίωμα ήταν ένα "γραμμάτιο" που δεν μπορούσε να μείνει ανεξόφλητο. Ο Αγησίλαος επρόκειτο να γίνει ο μοχλός υλοποίησης της επιθετικής πολιτικής που πρέ­ σβευε ο Λύσανδρος και η οποία έμελλε να τεθεί σε εφαρμογή χωρίς χρονοτριβές.

ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΣΙΑ Μετά την αποτυχημένη απόπειρα του Κύρου να ανατρέψει από τον περσικό θρόνο τον αδελφό του Αρταξέρξη, οι ελληνικές πόλεις της Μικρός Ασίας που τον είχαν υποστηρίξει βρίσκονταν

στο έλεος του σατράπη της Λυδίας Τισσαφέρνη, ο οποίος βρήκε μια θαυμάσια ευκαιρία για να επιχειρήσει την πλήρη υποταγή τους τιμωρώντας τις για την αποστασία τους. Οι πόλεις της Ιω­ νίας ζήτησαν τη βοήθεια των Σπαρτιατών, οι οποίοι όμως δε­ σμεύονταν από συμφωνία που είχαν συνάψει με τους Πέρσες, σύμφωνα με την οποία οι ιωνικές πόλεις ανήκαν στη δικαιοδοσία του μεγάλου βασιλιά της Περσίας! Ομως ο νέος βασιλιάς της Σπάρτης είχε άλλες απόψεις. Αδράνεια εκ μέρους της Σπάρτης σε μια τέτοια περίσταση θα την εξέθετε ανεπανόρθωτα στα μά­ τια των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, όταν μάλιστα οι Αθηναίοι δεν είχαν διστάσει κατά το παρελθόν να τους βοηθήσουν, απαλλάσσοντάς τους επί πολλά χρόνια από την περσική καταπίεση. Η Σπάρτη κατά το παρελθόν είχε καλές σχέσεις με τον Κύρο και οι Μύριοι, οι περίφημοι μισθοφόροι που είχαν σπεύσει στο πλευρό του, διοικούντο από έναν Σπαρτιάτη, τον Κλέαρχο. Εχο­ ντας αυτά υπόψη ο Αγησίλαος έστειλε στη Μικρά Ασία ένα εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από 4.000 άνδρες των συμμάΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

20 mm

χων. 1.000 νεοδαμώδεις και αρκετούς μι­ σθοφόρους. Επικεφαλής της εκστρατευτικής δύναμης τέθηκε ο Θίβρων, ο οποίος την ενίσχυσε με 300 Αθηναίους ιππείς από εκείνους που είχαν υπηρετήσει τη Σπάρτη στο πλευρό των Τριάκοντα και ή­ ταν κάθε άλλο παρά ευπρόσδεκτοι στην Αθήνα - και αρκετούς άνδρες από τις ί­ διες τις πόλεις της Μικράς Ασίας. Λίγο αρ­ γότερα ο Θίβρων άρχισε επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία, πραγματοποιώντας επιδρο­ μές στα κεντρικά παράλια της Ιωνίας και, ενίοτε, αντιμετωπίζοντας το περσικό ιππι­ κό στην ύπαιθρο. Μάλιστα ενίσχυσε τη δύ­ ναμή του μισθώνοντας από τη Θράκη 5.000 έμπειρους άνδρες που είχαν συμμετάσχει στη δύναμη των Μυρίων κατά την εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελ­ φού του Αρταξέρξη. Ομως οι προσπάθειές του ήταν ανοργάνωτες και δεν άργησαν να ατονήσουν, μετεξελισσόμενες τελικά σε εξορμήσεις λαφυραγώγησης και λεη­ λασίας, ελάχιστα απειλητικές για τον σα­ τράπη της Λυδίας Τισσαφέρνη και την περσική κυριαρχία. Σύντομα, το 399 π.Χ., οι έφοροι αντικα­ τέστησαν τον Θίβρωνα με έναν νέο στρα­ τηγό, τον Δερκυλίδα. Εκείνος αποφάσισε να ακολουθήσει διαφορετική στρατηγική από εκείνη του προκατόχου του. Απέφυγε να στραφεί κατά του Τισσαφέρνη και επέλεξε να δράσει εναντίον του Φαρνάβαζου, σατράπη της ελλησπόντιας Φρυγίας, ο ο­ ποίος ανταγωνιζόταν τον Τισσαφέρνη. Η επιλογή αυτή ήταν ομολογουμένως αξιο­ περίεργη, δεδομένου ότι σκοπός της εκ­ στρατείας ήταν τελικά η εξουδετέρωση της περσικής εξουσίας στις ιωνικές πό­ λεις, η οποία εκπροσωπείτο κατ§ εξοχήν από τον σατράπη της Λυδίας. Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι, κατά την εκτίμηση του Δερκυλίδα, το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα μπορούσε να δράσει ευχερέστερα στη βορειοανατολική Μικρά Ασία, που βρι­ σκόταν υπό τον έλεγχο του Φαρνάβαζου, και να επιδιώξει την απελευθέρωση των ε­ κεί ελληνικών πόλεων. Επιπλέον ο Δερκυλίδας, στρεφόμενος εναντίον του Φαρνά­ βαζου, είχε πετύχει να αδρανοποιήσει τον αντίπαλο του τελευταίου, τον Τισσαφέρ­ νη, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο τις ούτως ή άλλως σχετικά αδύναμες - περσι­ κές δυνάμεις της περιοχής διαιρεμένες. Ετσι επί δύο χρόνια το εκστρατευτικό σώ­ μα του δραστηριοποιείτο στη Μικρά Ασία επιτυγχάνοντας την απελευθέρωση πολ­ λών ελληνικών πόλεων, οι οποίες έσπευ­ δαν να ανοίξουν τις πύλες τους στους ε­ λευθερωτές τους αψηφώντας την αντί­ δραση των περσικών φρουρών που έδρευ­ αν σε αυτές. Οταν μάλιστα η δύναμη του Δερκυλίδα κινήθηκε νότια και εισέβαλε στην Καρία, ο κίνδυνος για την περσική κυριαρχία στην Ιωνία έγινε κάτι παραπάνω από ορατός, αφού απειλούντο πλέον τα διάσπαρτα περσικά στρατεύματα σε ολό­ κληρο το εύρος των μικρασιατικών παρα­ λίων.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Υπό αυτές τις περιστάσεις οι Τισσαφέρνης και Φαρνάβαζος αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε, έστω και απρόθυμα, να συνεργα­ στούν, δεδομένου μάλιστα ότι το θέμα εί­ χε περιέλθει πλέον σε γνώση του ίδιου του βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη, ο ο­ ποίος ήδη αναζητούσε έναν τρόπο αποτε­ λεσματικής αντιμετώπισης της σπαρτιατι­ κής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Ο τελευ­ ταίος συνειδητοποιώντας την οργανωτική αδυναμία της περσικής διοίκησης στην περιοχή, αποφάσισε κατ' αρχάς την ενο­ ποίησή της, αναθέτοντας την αρχιστρατη­ γία στον Τισσαφέρνη και θέτοντας τον Φαρνάβαζο υπό τις διαταγές του. Στη συ­ νέχεια έκρινε ότι η στρατιωτική σύγκρου­ ση με τους Σπαρτιάτες στην ξηρά ήταν α­ σύμφορη, δεδομένης της υπεροχής της

γόρα, βασιλιά της Σαλαμίνας της Κύπρου. Ο ελληνικός τοπικισμός πέτυχε για μια α­ κόμα φορά το θαύμα του. Ο Κόνων, λει­ τουργώντας περισσότερο ως Αθηναίος και λιγότερο ως Ελληνας, είδε στις κινή­ σεις του Αρταξέρξη μια ευκαιρία να πλήξει τη Σπάρτη για λογαριασμό της ταπεινωμέ­ νης του πόλης, γι' αυτό δεν δίστασε να θέ­ σει τον εαυτό του και την επιρροή του πά­ νω στον Ευαγόρα στη διάθεση του Πέρση βασιλιά. Η κινητοποίηση των Περσών άμβλυνε την επιθετική διάθεση του Δερκυλίδα, ο οποίος δίστασε να συγκρουστεί μετωπικά με τους Πέρσες. Ομως και ο Τισσαφέρνης είχε σοβαρές επιφυλάξεις να αντιπαρατεθεί με τους Ελληνες οπλίτες, στις τάξεις των οποίων μάλιστα υπηρετούσαν και πολ­ λοί βετεράνοι από εκείνους που ο ίδιος εί­ χε συναντήσει λίγα χρόνια πριν στα Κούναξα. Ετσι οι δύο πλευρές προτίμησαν να διαπραγματευθούν και να φθάσουν τελι­ κά, το καλοκαίρι του 397 π.Χ., σε μία συμ­ φωνία. Με αυτήν δεσμεύονταν οι μεν Σπαρτιάτες να αποχωρήσουν από τη Μι­ κρά Ασία, οι δε Πέρσες να αφήσουν τις ελ­ ληνικές πόλεις της περιοχής αυτόνομες. Η εφαρμογή της συμφωνίας απαιτούσε πρώτα την επικύρωσή της από τις ηγεσίες των δύο πλευρών και έτσι αποφασίστηκε η σύναψη ανακωχής μέχρι την οριστικοποίη­ σή της.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ

Ο « δα ρεικός» , το επίσημο νόμισμα της Π ερσικής Αυτοκρατορίας, με παράσταση τοξότη, πιθανότατα του ίδιου του βασιλιά των Περσών. Π ληροφ ορούμενος την ανάκλησή του στην Ελλάδα ο Αγησίλαος δήλω σε ότι υποχω ρεί μπροστά σε 30.000 τοξότες, εννοώντας προφανώς τα περσικά νομίσματα (Βρετανικό Μ ουσείο, Λονδίνο).

ελληνικής οπλιτικής φάλαγγας, γΓ αυτό έ­ λαβε την απόφαση να επιδιώξει τη ναυτική υπεροχή στο ανατολικό Αιγαίο, κινώντας ταυτόχρονα κατά της Σπάρτης όσες ελλη­ νικές πόλεις ήταν τοποθετημένες εχθρι­ κά απέναντι της. Η απόκτηση ναυτικής ι­ σχύος προϋπέθετε τη ναυπήγηση ισχυρού στόλου. Ετσι ο Αρταξέρξης έδωσε αμέσως εντολή στα κυπριακά και στα φοινικικά ναυπηγεία να αρχίσουν την υλοποίηση ε­ νός φιλόδοξου προγράμματος κατασκευ­ ής 300 πολεμικών πλοίων. Μάλιστα στις α­ ποφάσεις αυτές ενεπλάκη και ο Αθηναίος ναύαρχος Κόνων, ο οποίος μετά την ήττα της Αθήνας κατά τον Πελοποννησιακό πό­ λεμο είχε καταφύγει στην Αυλή του Ευα­

Παρά την επίτευξη της προαναφερθείσας συμφωνίας, η ναυπήγηση των τριήρων για λογαριασμό του περσικού στόλου συ­ νεχίστηκε με εντατικούς ρυθμούς. Δεν εί­ ναι απίθανο ο καινούργιος στόλος να προ­ οριζόταν για μια εκστρατεία στην Αίγυπτο, όμως κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιβεβαι­ ωθεί. Οι Σπαρτιάτες πάντως εξέλαβαν αυ­ τή τη δραστηριότητα των Περσών ως έν­ δειξη ότι δεν ήταν ειλικρινείς. Είναι αλή­ θεια ότι η ύπαρξη ενός ισχυρού πολεμικού στόλου στη μια πλευρά του Αιγαίου ήταν κάθε άλλο παρά παράγοντας σταθερότη­ τας σε μια ούτως ή άλλως ευαίσθητη πε­ ριοχή. Για τη Σπάρτη υπήρχαν δύο επιλο­ γές: είτε να απαντήσει με τη ναυπήγηση δικού της στόλου - μια επιλογή ιδιαίτερα δαπανηρή - είτε να πιέσει τους Πέρσες στην ξηρά, ενισχύοντας στη Μικρά Ασία το εκστρατευτικό της σώμα, το οποίο δεν εί­ χε αποσυρθεί ακόμα αναμένοντας την επι­ κύρωση της πρόσφατα συναφθείσας συν­ θήκης ειρήνης. Η απόφαση αποστολής νέ­ ου εκστρατευτικού σώματος στην Ασία ή­ ταν αναμφίβολα αποτέλεσμα της εμπλο­ κής του Λύσανδρου, ο οποίος επεδίωκε να χρησιμοποιήσει την καινούργια σπαρτιατι­ κή δύναμη για να τοποθετήσει στα πολιτι­ κά πράγματα των μικρασιατικών πόλεων ανθρώπους της δικής του προτίμησης. Με παρασκηνιακές ενέργειες ο Λύσανδρος πέτυχε την ανάθεση της αρχιστρατηγίας

Σημερινή άποψη των υπολειμμάτω ν των τειχώ ν του Πειραιά. Μετά τις επ ιτυ χίες του στο Α ιγα ίο ο Κόνων προχώρησε στην ανοικοδόμηση των Μακρών Τειχών και των τειχώ ν του Πειραιά.

στον βασιλιά Αγησίλαο, τον οποίο πίστευε ότι ήταν σε θέση να ελέγχει. Ετσι την ά­ νοιξη του 396 π.Χ. ο Αγησίλαος συγκέ­ ντρωσε στη Γεραιστό της Εύβοιας μια δύ­ ναμη αποτελούμενη από 30 Σπαρτιάτες α­ ξιωματικούς, 2.000 νεοδαμώδεις και 6.000 συμμάχους. Πριν από την αναχώρηση ο ί­ διος πέρασε στην Αυλίδα, για να προσφέ­ ρει θυσίες στους θεούς, επιθυμώντας με τον προφανή συμβολισμό να παραλληλί­ σει την εκστρατεία του με εκείνη κατά της Τροίας. Ομως οι ομοιότητες με την εκ­ στρατεία του Αγαμέμνονα τελείωναν κά­ που εκεί. Οι Βοιωτοί, με σκοπό να εμποδί­ σουν τις θυσίες του Αγησίλαου, έστειλαν το ιππικό τους να ρίξει τα αναθήματα από τους βωμούς. Επιπλέον μερικές ενισχύ­ σεις που περίμενε ο Αγησίλαος από ορι­ σμένους συμμάχους δεν εμφανίστηκαν ποτέ. Η νέα σπαρτιατική εκστρατεία στη Μι­ κρά Ασία δεν άρχιζε με τους καλύτερους οιωνούς. Αλλωστε σε αντίθεση με την τρωική επιχείρηση, η συγκεκριμένη προ­ σπάθεια είχε κάθε άλλο παρά πανελλήνιο χαρακτήρα, αφού οι Σπαρτιάτες δεν θέλη­ σαν να κινητοποιήσουν περισσότερες ελ­ ληνικές πόλεις από φόβο μήπως απολέσουν τον πλήρη έλεγχο της εκστρατείας. Ηταν φανερό ότι η συντηρητική και κοντό­ φθαλμη πολιτική της Σπάρτης αδυνατού­ σε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των καιρών και να οδηγήσει με αξιώσεις τους Ελληνες σε μια νικηφόρα ελληνοπερσική αναμέτρηση, που ιστορικά θα αποδεικνυόταν αναπόφευκτη.

Ο Αγησίλαος έφθασε στην Εφεσο το καλοκαίρι του 396 π.Χ. και βρήκε την ανα­ κωχή που είχε συναφθεί το προηγούμενο έτος να είναι ακόμα σε εκκρεμότητα. Μά­ λιστα ο Τισσαφέρνης ρώτησε τον Σπαρτιά­ τη βασιλιά για τις προθέσεις του και εκεί­ νος τού απάντησε ότι είχε φθάσει για να ε­ ξασφαλίσει ότι οι ελληνικές πόλεις θα δια­ τηρούσαν την αυτονομία τους. Οι δύο άνδρες συμφώνησαν να παραταθεί η ισχύουσα ανακωχή, κάτι το οποίο εξυπηρετούσε ιδιαίτερα τον Τισσαφέρνη, αφού επιτυγχανόταν αφενός η φθορά του στρατού του Αγησίλαου και αφετέρου η προστασία των δικών του περιορισμένων δυνάμεων, έως ότου φθάσουν οι ενισχύ­ σεις τις οποίες είχε ζητήσει. Πράγματι ύ­ στερα από λίγους μήνες, όταν ο σατράπης της Λυδίας έλαβε τις στρατιωτικές ενι­ σχύσεις που περίμενε, έδειξε τις αληθινές του προθέσεις. Εστειλε ένα τελεσίγραφο στον Αγησίλαο, με το οποίο του ζητούσε να αποχωρήσει άμεσα από τη Μικρά Ασία. Ο Σπαρτιάτης ετοιμάστηκε τότε για την ε­ πικείμενη σύγκρουση, ζητώντας παράλλη­ λα επειγόντως βοήθεια από τις ελληνικές πόλεις. Ομως ο χρόνος πίεζε. Ετσι ο Αγησίλα­ ος δεν περίμενε την άφιξη της όποιας βοήθειας αλλά κινήθηκε με τις δυνάμεις που διέθετε εκείνη τη στιγμή. Ο Τισσα­ φέρνης εκτιμούσε ότι ο αντίπαλός του θα κατευθυνόταν προς την πεδιάδα του πο­ ταμού Μαιάνδρου, που προσφερόταν για δράση της οπλιτικής φάλαγγας και όπου ο ίδιος ο Τισσαφέρνης διέθετε μεγάλη προ­

σωπική περιουσία, η καταστροφή της οποίας θα ήταν ιδιαίτερα ελκυστικός στό­ χος για τον Σπαρτιάτη βασιλιά. Ετσι έσπευσε με ισχυρό πεζικό και ιππικό προς αυτό το σημείο περιμένοντας τους Ελλη­ νες να φανούν. Ομως ο Αγησίλαος είχε άλ­ λα σχέδια. Δεν κινήθηκε προς την Καρία αλλά βόρεια, προς τη Μικρή Φρυγία, συ­ γκεκριμένα προς το Δασκύλιο, που ήταν η έδρα του τοπικού σατράπη Φαρνάβαζου. Μάλιστα κατά τη διάρκεια της πορείας ενισχύθηκε με 4.000 περίπου άνδρες από τις συμμαχικές πόλεις και προέβη σε ε­ κτεταμένη λαφυραγώγηση της υπαίθρου. Οι δυνάμεις του συγκρούστηκαν με εκεί­ νες του Φαρνάβαζου σε μια μάχη με "μι­ κτό" αποτέλεσμα, καθώς η πειθαρχημένη οπλιτική φάλαγγα των Ελλήνων επικράτη­ σε σχετικά εύκολα, όμως το ασθενές ιππι­ κό του Αγησίλαου ηττήθηκε από το ιππικό των Περσών. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς συνειδητοποί­ ησε το μειονέκτημα της εκστρατευτικής του δύναμης και προτίμησε να υποχωρή­ σει στα παράλια, επιβάλλοντας στους πλουσιότερους από τους Ελληνες της Μι­ κρός Ασίας να εκτρέφουν άλογα και απαλ­ λάσσοντας από την υποχρέωση της στρά­ τευσης όσους ήταν σε θέση να παρά­ σχουν στον στρατό του άλογο και ιππέα! Επιπλέον αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να βελ­ τιώσει το επίπεδο εκπαίδευσης και πει­ θαρχίας, αν ήθελε να αντιμετωπίσει με ε­ πιτυχία τις ενισχυμένες πλέον περσικές δυνάμεις. Ετσι την άνοιξη του 395 π.Χ. συ­ γκέντρωσε όλα τα στρατεύματά του στην

21

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επιτύμβιο των Αθηναίων για τους πεσόντες κατά τις μάχες της Νεμέας και της Κορώνειας (Εθνικό Α ρχα ιολογικό Μ ουσείο, Αθήνα).

22

Εφεσο και άρχισε γυμνάσια με σκοπό τη σωματική βελτίωση των ανδρών και την ε­ ξάσκηση στις τακτικές μάχης. Στις ασκή­ σεις συμμετείχαν μονάδες από τα διάφο­ ρα όπλα (πεζικό, ιππικό, πελταστές, τοξό­ τες) ώστε να είναι δυνατή η συνδυασμένη δράση τους. Μάλιστα διοργανώθηκαν και αγώνες, ώστε να καλλιεργηθεί το πνεύμα της άμιλλας. Κατά τον Ξενοφώντα ο Αγησί­ λαος φρόντιζε να διατηρεί ακμαίο το ηθικό του στρατού του με το προσωπικό του παράδειγμα: κοιμόταν σε σκληρό στρώμα, εξέθετε τον εαυτό του στο ψύχος και στην αφόρητη ζέστη και ενέπνεε τους άν­ δρες του με την ολιγάρκεια και την ασκη­ τική του διαβίωση. Αναφέρεται ότι έδινε ε­ ντολή να πωλούνται οι Ασιάτες αιχμάλωτοι γυμνοί, για να παρατηρεί ο στρατός τα μαλθακά και αγύμναστα σώματά τους! Ομως το πάθος και η φλόγα του στρατιώτη Αγησίλαου, ο οποίος αρχικά θεωρήθηκε από μερικούς ως άβουλο ενεργούμενο του Λύσανδρου και τελικά είχε ξεδιπλώσει τις αρετές ενός αληθινού ηγέτη, δεν θα ή­ ταν αρκετές για να νικήσουν το μικρόβιο της διχόνοιας που ευφυώς οι Πέρσες φρό­ ντισαν για μια ακόμα φορά να ενσπείρουν στις ελληνικές πόλεις.

ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η τακτική του «διαιρεί και βασίλευε» είχε εφαρμοστεί και κατά το παρελθόν με επιτυχία από τους Πέρσες, οι οποίοι δεν έ­ χαναν την ευκαιρία να εκμεταλλευθούν τη ροπή των ελληνικών πόλεων να αντιδι­ κούν μεταξύ τους. Αλλωστε στην Ελλάδα είχαν εμφανιστεί το τελευταίο διάστημα έΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Δωριέα και του Τιμοκράτη, οι οποίοι εστάλησαν στην Ελλάδα με αρκετό περσικό χρήμα και την αποστολή να υποκινήσουν αντιλακωνικές ενέργειες στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Δεν είναι βέβαιο ότι οι δύο άνδρες ήταν «πράκτορες» των Περσών με τη στενή έννοια. Πιθανώς λειτουργούσαν για λογαριασμό των αριστοκρατικών Ρο­ δίων, που απέπεμψαν από το νησί τον σπαρτιατικό στόλο και κάλεσαν τον περσι­ κό, επικεφαλής του οποίου ήταν πλέον ο Αθηναίος Κόνων! Ο Δωριεύς σύντομα συνελήφθη από τους Σπαρτιάτες και εκτελέστηκε, ενώ ο Τιμοκράτης έδωσε αρκετά χρήματα στους αρχηγούς των αντιλακωνικών μερίδων τουλάχιστον στην Αθήνα, στη Θήβα και στο Αργος. Είναι γεγονός ότι ο περσικός χρυσός δεν ήταν η αιτία των αντισπαρτιατικών κινήσεων, αναμφίβολα ό­ μως τις διευκόλυνε και συνέβαλε αποφα­ σιστικά στην κλιμάκωσή τους. Το μίσος προς τη σπαρτιατική ηγεμονία και ο φό­ βος που αυτή προκαλούσε προϋπήρχαν και χρειάζονταν απλώς τις κατάλληλες συνθήκες για να εκδηλωθούν. Ο περσικός πλούτος απετέλεσε τον καταλύτη για την εκδήλωση των αντιδράσεων, που δεν άρ-

Ερείπια του ιερού της Α υλίδεια ς Αρτεμης. Ο Α γησίλαος επ έλεξε να αρχίσει την εκστρατεία του στη Μικρά Ασία από την Αυλίδα , με σκοπό να δημιου ργή σει προφανείς συνειρμούς σε σχέση με την πανελλήνια εκστρατεία κατά της Τροίας. Η έμπνευσή του ήταν μ ά λλον ατυχής, αφού ο παραλληλισμός ήταν τουλά χιστον υπερβ ολικός και η τελετή της αναχώρησης σκιάσθηκε από την επιδρομή Βοιωτών ιππέων που εμπόδισαν την ολοκλήρω σή της.

ντονες αντισπαρτιατικες κινήσεις, στην Αθήνα, στην Κόρινθο, στο Αργος και αλ­ λού. Ενα δεύτερο, εσωτερικό αυτή τη φο­ ρά μέτωπο θα ήταν η ιδεώδης λύση για να υποχρεωθούν οι Λακεδαιμόνιοι να εγκαταλείψουν τα φιλόδοξα σχέδιά τους στη Μικρά Ασία. Ο περσικός «Δούρειος Ιππος» έλαβε σάρκα και οστά στα πρόσωπα δύο Ροδίων,

γησαν να γίνουν τόσο απειλητικές ώστε ο Αγησίλαος να υποχρεωθεί να επιστρέψει από την Ιωνία για να αντιμετωπίσει την κα­ τάσταση. Πάντως το παράπονο το οποίο λέγεται ότι διατύπωσε κατά την επιστρο­ φή του, ότι υποχωρούσε μπροστά σε 30.000 τοξότες (εννοώντας προφανώς τα περσικά νομίσματα στα οποία εικονιζόταν ένας τοξότης), ήταν μόνο μερικώς δικαιο-

λογημένο. Η Σπάρτη δεν είχε πράξει πολ­ λά για να ενώσει τις ελληνικές πόλεις με στόχο μια πανελλήνια εκστρατεία στη Μι­ κρά Ασία και επιπλέον ήταν η πρώτη διδάξασα στη συνεργασία με τους Πέρσες, α­ φού εκείνη δεν είχε διστάσει να χρησιμο­ ποιήσει τον περσικό χρυσό για να κάμψει την Αθήνα κατά τον Πελοποννησιακό πό­ λεμο. Η Θή6α, που πρωτοστατούσε στον αντισπαρτιατικό συνασπισμό, προκάλεσε τεχνηέντως ρήξη ανάμεσα στους Λοκρούς και στους Φωκείς, προσβλέποντας στο ότι οι τελευταίοι θα καλούσαν σε βοή­ θεια τους συμμάχους τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι θα Βρίσκονταν αντιμέτωποι με το Κοινό των Βοιωτών. Τα πράγματα εξελί­ χθηκαν ακριβώς έτσι και στο πλευρό των Θηβαίων έσπευσε και η Αθήνα. Κατά τη μάχη της Αλιάρτου το 395 π.Χ. οι Σπαρτιά­ τες κατατροπώθηκαν από τους Αθηναί­ ους και τους Θηβαίους. Μάλιστα φονεύθηκε και ο Λύσανδρος, ο ικανότερος ηγέ­ της που είχε γνωρίσει η Σπάρτη τα τελευ­ ταία χρόνια.

ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Ας εξετάσουμε τώρα αναλυτικότερα πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα στην Ασία. Αν και η σπαρτιατική ηγεμονία ήταν αστα­ θής, ακόμα οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν συ­ νειδητοποιήσει την ένταση των κλυδωνισμών που επρόκειτο να δεχθεί η κυριαρ­ χία τους. Ετσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι την εποχή κατά την οποία διαφαινόταν ήδη η σύσταση αντισπαρτιατικού συνασπισμού στην κυρίως Ελλάδα, ο Αγησίλαος ετοίμαζε τη δεύτερη εκστρα­ τεία στην Ανατολή, μη εγκαταλείποντας έ­ τσι τα φιλόδοξα σχέδιά του για την κατά­ λυση της περσικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία. Ο ίδιος άφησε μάλιστα να διαδοθεί ότι θα εισέβαλλε στη Λυδία, πείθοντας τον Τισσαφέρνη ότι επρόκειτο για αντιπε­ ρισπασμό και πως πραγματικός αντικειμε­ νικός σκοπός του θα ήταν η Καρία. Η «μπλόφα» πέτυχε: ο σατράπης της Λυδίας έδωσε προτεραιότητα στην άμυνα της Καρίας. Ο Αγησίλαος προχώρησε στην εφαρ­ μογή του σχεδίου που είχε διαδώσει. Διείσδυσε με 20.000 περίπου οπλίτες στη Λυδία και μέσω της κοιλάδας του ποταμού Καϋστρου προχώρησε στους πρόποδες του όρους Σίπυλου, δυτικά των Σάρδεων. Αφού λεηλάτησε την ύπαιθρο, έλαβε αμυ­ ντική θέση στις πλαγιές. Σκόπευε να επι­ τεθεί στην πρωτεύουσα της Λυδίας, τις Σάρδεις, αφού πρώτα παρατηρούσε τις διαθέσεις του εχθρού και εκτιμούσε ότι είχε φθάσει η κατάλληλη στιγμή. Οι δυνάμεις του Τισσαφέρνη δεν ανα­ ζήτησαν την αποφασιστική σύγκρουση αλ­ λά περιορίστηκαν σε σποραδικές επιχει­ ρήσεις παρενόχλησης, γεγονός που ενθάρρυνε τον Αγησίλαο να λάβει σύντομα

την απόφαση προέλασης προς τις Σάρδεις. Στα περίχωρα της πόλης το ελληνικό στράτευμα προέβη σε πυρπολήσεις και λεηλασίες, καταστρέφοντας μεταξύ άλ­ λων και περιουσιακά στοιχεία του ιδίου του Τισσαφέρνη. Κατά τη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων ο Αγησίλαος πληροφορήθηκε ότι πλησίαζε στην περιοχή μια ι­ σχυρή εχθρική δύναμη, με αποστολή προ­ φανώς να ματαιώσει τις δραστηριότητες των Ελλήνων. Μόλις επισήμανε την ακριβή θέση στην οποία στρατοπέδευσαν οι Πέρ­ σες, τοποθέτησε κατά τη διάρκεια της νύ­ κτας 1.400 άνδρες του σε παρακείμενο δά­ σος, φροντίζοντας να μη γίνει αντιληπτή από τον εχθρό η κίνησή του αυτή. Με το πρώτο φως επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στο περσικό απόσπασμα με τον κύριο όγκο του στρατού του, υποχρεώνοντάς το να ο­ πισθοχωρήσει προς το κοντινό δάσος. Η ενέδρα λειτούργησε υποδειγματικά. Μόλις οι Πέρσες αντιλήφθηκαν ότι είχαν πέσει σε παγίδα, αποδιοργανώθηκαν και τράπη­ καν σε άτακτη φυγή. Το ιππικό του Αγησί­ λαου και οι ψιλοί κατεδίωξαν τον εχθρό

που προσπαθούσε να διαφύγει, προκαλώντας βαριές απώλειες και συλλαμβάνοντας πολυάριθμους αιχμαλώτους. Δεν ή­ ταν λίγοι εκείνοι που πνίγηκαν καθώς προ­ σπαθούσαν να διαβούν τον Πακτωλό πο­ ταμό, ενώ στα χέρια των Ελλήνων περιήλθαν σημαντικά λάφυρα, όπως οπλισμός, υ­ ποζύγια και χρυσά νομίσματα. Οι άνδρες του Τισσαφέρνη οι οποίοι διασώθηκαν α­ ναζήτησαν τη σωτηρία πίσω από τα τείχη των Σάρδεων. Ο δρόμος ήταν ανοικτός για τον Αγησίλαο, ο οποίος προήλασε χωρίς να συναντήσει αντίσταση και έφθασε ως τη Μεγάλη Φρυγία. Η διείσδυση του Σπαρτιάτη βασιλιά στη Ασία ήταν ομολογουμένως εντυπω­ σιακή και δεν μπορούσε παρά να θορυβή­ σει τον Αρταξέρξη. Η είδηση της πανωλε­ θρίας στην περιοχή των Σάρδεων πλημμύ­ ρισε με ανησυχία την περσική Αυλή, που ένιωθε ότι η δραστηριότητα του σκληρο­ τράχηλου και πεισματώδους Αγησίλαου ή­ ταν πλέον σε θέση να κλονίσει την κυ­ ριαρχία σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Πρώ­ τη ενέργεια του Αρταξέρξη ήταν να αντιΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

24

καταστήσει τον σατράπη της Λυδίας Τισ­ σαφέρνη με τον Τιθραύστη. Στον τελευ­ ταίο έδωσε μάλιστα την εντολή να συλλά6ει τον προκάτοχό του και να τον αποκε­ φαλίσει ως υπεύθυνο για την ταπείνωση που είχε υποστεί από τους Ελληνες η βα­ σιλική εξουσία. Λέγεται ότι στην απόφαση αυτή συνέβαλε η βασιλομήτωρ Παρυσάτις, η οποία έτρεφε μίσος για τον Τισσα­ φέρνη, μη λησμονώντας τον ρόλο του σε βάρος του αγαπημένου γιου της Κύρου, ό­ ταν ο τελευταίος είχε επιχειρήσει να εκ­ θρονίσει τον αδελφό του. Ο νέος σατράπης δεν έχαοε χρόνο. Εσπευσε στη Λυδία και φρόντισε χωρίς χρονοτριβή για την εκτέλεση της διατα­ γής του βασιλιά του. Στη συνέχεια προέβη στη συγκέντρωση αξιόπιστων πληροφο­ ριών, ώστε να προχωρήσει σε μια ορθολο­ γική εκτίμηση της κατάστασης και να αξιο­ λογήσει ρεαλιστικά τον κίνδυνο που είχε προκύψει. Τα στοιχεία έδειχναν ότι ο στρα­ τός του Αγησίλαου είχε ακμαίο ηθικό, με­ τά τις τελευταίες του επιτυχίες, διέθετε στιβαρή και ικανή ηγεσία και είχε δημιουρ­ γήσει μια επικίνδυνη «σφήνα» στο κέντρο της Ιωνίας, έχοντας μάλιστα λεηλατήσει και πυρπολήσει μεγάλα τμήματα της υπαί­ θρου. Η απώθησή του δεν θα ήταν καθό­ λου εύκολη και απαιτούσε την κινητοποίη­ ση ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων που δεν ήταν διαθέσιμες εκείνη τη στιγμή. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Τιθραύστης προτίμησε να επιχειρήσει συνδιαλλαγή. Εστειλε στον Αγησίλαο ένα μήνυμα με το οποίο τον πληροφορούσε ότι ο Αρταξέρξης δεχόταν να καταστούν οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας αυτόνομες ένα­ ντι καταβολής φόρου υποτελείας, με α­ ντάλλαγμα την πλήρη αποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων από την περιοχή. Η απάντηση ήταν αυτή που θα περίμενε κά­ ποιος από έναν Σπαρτιάτη με μεγάλες στρατιωτικές ικανότητες αλλά ελάχιστη πραγματική, πολιτική εξουσία. Ο Αγησίλα­ ος ζήτησε εξάμηνη ανακωχή για να διαβι­ βάσει την πρόταση του βασιλιά στη Σπάρ­ τη, επειδή ο ίδιος δεν διέθετε δικαιοδοσία για τέτοια απόφαση. Τότε ο Τιθραύστης, που όπως φαίνεται κατείχε την τέχνη της πολιτικής επιβίωσης στο πολυδαίδαλο και διεφθαρμένο περσικό σύστημα εξουσίας και προφανώς επιθυμούσε να έχει καλύτε­ ρη τύχη από τον προκάτοχό του, έστειλε στον Αγησίλαο αντιπρόταση: θα δεχόταν την ανακωχή αν το ελληνικό στράτευμα α­ ποσυρόταν από τη Λυδία και προωθείτο στη Μικρή Φρυγία, περιοχή ελεγχόμενη από τον σατράπη Φαρνάβαζο! Αλλωστε η προτεινόμενη ανακωχή αφορούσε τον Τιθραύστη και όχι την Περσία συνολικά. Ο προσγειωμένος και προσεκτικός Αγησίλα­ ος ανταπάντησε ότι θα δεχόταν αν ο Τιθραύστης ανελάμβανε τον ανεφοδιασμό των ελληνικών δυνάμεων όσο αυτές θα διέσχιζαν τη Λυδία με κατεύθυνση προς τη Φρυγία. Ο Πέρσης σατράπης συμφώνη­ σε και αποδέσμευσε το ποσό των 20 ταλά­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ντων που απαιτείτο για την ικανοποίηση του αιτήματος του αντιπάλου του. Ο περ­ σικός χρυσός είχε θαυματουργήσει πάλι, αποδεικνύοντας την υπεροχή του έναντι των ελληνικών όπλων σε εποχές που χα­ ρακτηρίζονταν από παρακμή των υψηλών ιδεωδών του ελληνισμού και ανάπτυξη της διχόνοιας και του καιροσκοπισμού α­ νάμεσα στους Ελληνες. Ο Αγησίλαος με τον στρατό του κινήθηκε βόρεια και έφθασε αρχικά στην Κύ­ μη της Αιολίδας. Από εκεί εισέβαλε στη Μικρή Φρυγία μέσω της κοιλάδας του Καϊκου και πραγματοποίησε μια θεαματική και βίαιη προέλαση, ερημώνοντας στο πέ­ ρασμά του την ύπαιθρο και καταλαμβάνο­ ντας αρκετές πόλεις. Κατόπιν συμβουλής του Σπιθριδάτη, ενός Πέρση ευγενούς που είχε αποστατήσει από τον μεγάλο βα­ σιλιά, κατευθύνθηκε στην Παφλαγονία. Εκεί συμμάχησε με έναν ισχυρό τοπικό η­ γεμόνα (επίσης αποστάτη), τον Οτυ, ο ο­ ποίος τον ενίσχυσε με 1.000 ιππείς και 2.000 πελταστές. Οι επιχειρήσεις λεηλα­ σίας κλιμακώθηκαν και επεκτάθηκαν σχε­ δόν ως τα τείχη του Δασκύλιου, πρωτεύ­ ουσας της Μικρής Φρυγίας και έδρας του Φαρνάβαζου. Ο τελευταίος, υπό την πίεση των εξελίξεων και κινδυνεύοντας να ε­ γκλωβιστεί μέσα στα τείχη της πόλης, την είχε εγκαταλείψει έγκαιρα και μετακινείτο συνεχώς με τον στρατό του, για να απο­ τρέψει πιθανή περικύκλωση. Τα στρατεύ­ ματα του Αγησίλαου, βλέποντας την ηττο­ παθή και άτολμη στάση του εχθρού, δεν απομακρύνθηκαν αλλά διαχείμασαν στη δασώδη περιοχή κοντά στο Δασκύλιο, ό­ που υπήρχε αφθονία κυνηγιού και αλιευ­ μάτων από την κοντινή Προποντίδα. Η έλλειψη επιθετικής πρωτοβουλίας από την πλευρά των Περσών είχε τελικά ως αποτέλεσμα την υπερβολική χαλάρωση των στρατιωτών του Αγησίλαου, οι οποίοι άρχισαν να διασκορπίζονται σε ολιγάριθ­ μες ομάδες και να κινούνται στις παρυφές των θέσεων του εχθρού χωρίς τις απαραί­ τητες προφυλάξεις. Σε μια περίπτωση μια ομάδα αιφνιδιάστηκε από ένα απόσπασμα 400 ιππέων και δύο δρεπανηφόρων αρμά­ των υπό τη διοίκηση του ίδιου του Φαρνά­ βαζου. Αν και συγκεντρώθηκαν τελικά 700 περίπου Ελληνες για να αντιμετωπίσουν την απειλή, ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης. Η ελληνική πλευρά, αν και υπέρτερη αριθ­ μητικά, δεν πρόλαβε να λάβει θέσεις μά­ χης και οι διασκορπισμένοι πεζοί απετέλεσαν εύκολη λεία για το έμπειρο ιππικό των Περσών. Εκατό περίπου Ελληνες έπεσαν νεκροί σε εκείνη την ατυχή συνάντηση και οι υπόλοιποι διαλύθηκαν. Υστερα από λί­ γες ημέρες οργανώθηκε μια εκδικητική ε­ πιχείρηση υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Ηριππίδα. Ελληνες οπλίτες, πελταστές και ιππείς συνοδευόμενοι από Ασιάτες συμμά­ χους τους επιτέθηκαν σε στρατόπεδο του Φαρνάβαζου και, αφού έτρεψαν τον ε­ χθρό σε φυγή, το κυρίευσαν και προέβησαν σε εκτεταμένη λαφυραγώγηση. Κατά

την επιστροφή ο Ηριππίδας διέταξε να αφαιρεθούν όλα τα λάφυρα από τους Ασιά­ τες. Το γεγονός προκάλεσε την έντονη α­ ντίδραση των τελευταίων. Μη ανεχόμενοι την προσβολή, εγκατέλειψαν τη νύκτα το ελληνικό στρατόπεδο και προσχώρησαν στην περσική πλευρά. Μια ανόητη φιλονι­ κία για τα λάφυρα είχε προκαλέσει ρήξη στις τάξεις του στρατού του Αγησίλαου, ο οποίος υποχρεώθηκε να στερηθεί τις υπη­ ρεσίες των τοπικών συμμάχων του. Το περιορισμένο έρεισμα που είχαν πλέον οι Ελληνες στη Μικρή Φρυγία, κα­ θώς και η φθορά που, προϊόντος του χρό­ νου, αναπόφευκτα μείωνε την ισχύ του ελ­ ληνικού στρατεύματος, έπεισαν τον Αγη­ σίλαο ότι ήταν ώρα να δεχθεί μια συμβιβα­ στική λύση για να συντομεύσει την εκ­ στρατεία του στη Μικρά Ασία. Αλλωστε, παρά την κυριαρχία στην ύπαιθρο, δεν εί­ χε καταστεί δυνατό να κυριευθούν σημα­ ντικές πόλεις οι οποίες θα επέτρεπαν να ελεγχθεί αποτελεσματικά η περιοχή. Ηταν εξάλλου γνωστή η δυσκολία που αντιμε­ τώπιζαν οι Σπαρτιάτες στον τομέα της πο­ λιορκίας και της εκπόρθησης οχυρών πό­ λεων. Ετσι κατόπιν μεσολάβησης ενός προσώπου κοινής εμπιστοσύνης κανονί­ στηκε απευθείας συνάντηση του Αγησίλα­ ου με τον Φαρνάβαζο. Ο Σπαρτιάτης έ­ φθασε πρώτος και κάθισε στο χορτάρι. Επειτα κατέφθασαν οι υπηρέτες του Φαρ­ νάβαζου και έστρωσαν για τον κύριό τους. Εκείνος όταν είδε τον Αγησίλαο καθισμέ­ νο στο έδαφος, πήγε και κάθισε δίπλα του τείνοντας το χέρι του. Στη συνέχεια εξέφρασε το παράπονό του με αξιοπρέπεια: «Ημουν πιστός σύμμαχος της Σπάρτης, ό­ ταν πολεμούσε κατά της Αθήνας, βοήθη­ σα στη νίκη της και ποτέ δεν την πρόδωσα, όπως ο Τισσαφέρνης. Σε ανταμοιβή με έχετε φέρει σε τέτοια εξαθλίωση, ώστε στην ίδια την επαρχία μου πρέπει να συλ­ λέγω για τροφή τα υπολείμματα που αφή­ νετε πίσω σας. Ολους τους πόρους μου τους λεηλατήσατε ή τους κάψατε. Το λέτε αυτό δικαιοσύνη ή ευγνωμοσύνη;». Μακρά σιγή ακολούθησε. Ο Αγησίλαος απά­ ντησε τελικά ότι δεν πολεμούσε τον ίδιο αλλά τον βασιλιά της Περσίας και, επομέ­ νως, ήταν υποχρεωμένος να αντιμετωπίζει κάθε περιοχή της χώρας αυτής ως εχθρι­ κή. Προέτρεψε όμως τον Φαρνάβαζο να εγκαταλείψει τον βασιλιά του και να γίνει σύμμαχος της Σπάρτης. «Αν ο βασιλιάς στείλει στη θέση μου άλλον σατράπη και με θέσει υπό τις διαταγές του, ευχαρί­ στως θα γίνω φίλος και σύμμαχός σου. Οσο όμως διατηρώ την εξουσία που ασκώ για λογαριασμό του, θα σας πολεμήσω με όλες μου τις δυνάμεις», απάντησε ο Φαρνάβαζος. Η ειλικρινής και γενναία απάντη­ σή του συγκίνησε τον Αγησίλαο, ο οποίος τού είπε: «Θα εγκαταλείψω αμέσως την περιοχή σου και δεν θα εισβάλω ποτέ πια οε αυτή, όσο υπάρχουν άλλοι που μπορώ να πολεμώ». Ετσι έληξε η εκστρατεία του Αγησίλαου στη Φρυγία. Η επιτυχής έκβασή

της ώθησε τον Σπαρτιάτη βασιλιά να επι­ θυμεί τη σχεδίαση νέων κατακτήσεων στην ασιατική ενδοχώρα.

ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ενώ ο Αγησίλαος επεξεργαζόταν τα σχέδιά του για περαιτέρω διείσδυση στη Μικρά Ασία, την άνοιξη του 394 π.Χ. έλαβε εντολή από τη Σπάρτη να επιστρέψει ε­ σπευσμένα στην Ελλάδα με τον κύριο ό­ γκο του στρατού του. Η κατάσταση στην πατρίδα δεν επέτρεπε την πραγματοποίη­ ση των ονείρων του, καθώς η πόλη του α­ πειλείτο πια στον ίδιο τον ζωτικό της χώ­ ρο. Ο αντιλακωνικός συνασπισμός στην Ελλάδα, με προεξάρχουσες πόλεις τη Θή­ βα και την Αθήνα, είχε προχωρήσει στη συγκέντρωση, στην Κορινθία, ισχυρής δύ­ ναμης οπλιτών και ιππέων που απειλούσε άμεσα να εισβάλει στην Πελοπόννησο. Ο Αγησίλαος κάλεσε τους εκπροσώ­ πους των ελληνικών πόλεων και με "κρύα καρδιά" τούς ανακοίνωσε πως έπρεπε να αποχωρήσει. Υποσχέθηκε ότι, αν τα πράγ­ ματα στην Ελλάδα διευθετούντο σύντο­ μα, θα επέστρεφε για να υλοποιήσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του. Στη συνέχεια αναχώρησε βιαστικά κινούμενος μέσω Θράκης και Μακεδονίας, σε μια διαδρομή που κανένας στρατός δεν είχε ακολουθή­ σει από την εποχή του Ξέρξη. Τα σχέδια του Αγησίλαου δεν έμελλε να πραγματοποιηθούν. Αν και η δράση του αντιλακωνικού συνασπισμού αντιμετωπί­ στηκε τελικά επιτυχώς, αφού οι δυνάμεις του υπέστησαν συντριπτική ήττα στον πο­ ταμό Νεμέα το 394 π.Χ., η κυριαρχία της Σπάρτης στον ελληνικό χώρο και στο Αι­ γαίο δεν θα διαρκούσε πολύ. Η επικείμενη εγκατάλειψη της κυριαρχίας στη Μικρά Ασία είχε αρχίσει να γίνεται ορατή όταν, κατά τη διάρκεια ακόμα της εκστρατείας του Αγησίλαου στη Μικρή Φρυγία, οι Πέρ­ σες επιδόθηκαν στη ναυπήγηση ισχυρού στόλου με ναύαρχο τον ικανότατο Κόνωνα. Η επανεμφάνιση της ναυτικής δύνα­ μης των Περσών ήταν κάθε άλλο παρά κα­ λός οιωνός για τη σπαρτιατική εξουσία στην περιοχή, η οποία ήταν φανερό ότι θα απειλείτο σύντομα. Πριν από την εισβολή στη Μικρή Φρυγία, συγκεκριμένα κατά το πέρασμά του από την Κύμη της Αιολίδας, ο Αγησίλαος έλαβε από τη Σπάρτη ένα μή­ νυμα με το οποίο οι έφοροι τού ανέθεταν τη διοίκηση του σπαρτιατικού στόλου στο Αιγαίο. Ο στόλος δεν είχε λάβει αξιόλογες πρωτοβουλίες για να υποστηρίξει τις επι­ χειρήσεις στη Μικρά Ασία και οι έφοροι α­ ποφάσισαν να ενοποιήσουν τις διοικήσεις του στρατού και του στόλου για να διεξαχθεί υπό καλύτερους όρους η εκστρατεία στην Περσία. Ομως ο Αγησίλαος, που δεν μπορούσε να διοικεί αποτελεσματικά το ναυτικό από μακριά, διέπραξε το σφάλμα να αφήσει ως τοποτηρητή του στην ηγε­ σία του στόλου τον άπειρο Πείσανδρο, α­ δελφό της γυναίκας του. Τον Αύγουστο

του 394 π.Χ. ο περσικός στόλος, υπό την καθοδήγηση του Κόνωνα και του Φαρνάβαζου, συγκρούστηκε με τα πλοία του Πείσανδρου στα ανοικτά της χερσονήσου της Κνίδου. Παρά το παράτολμο θάρρος που επέδειξε ο Σπαρτιάτης ναύαρχος σε εκεί­ νη τη σύγκρουση, ο στόλος του κατανική-

Προτομή του Ξενοφώντα, ο οποίος α π ο τελεί την κυριότερη πηγή για τη δράση του Αγησίλαου. Ο συ γκεκριμένος ιστορικός υπήρξε μ εγά λος θαυμαστής του Σπαρτιάτη στρα τηγού (Μ ουσείο Αλεξάνδρειας).

θηκε, αφού οι ναυτικές μονάδες της Μι­ κρός Ασίας αποχώρησαν πριν εμπλακούν στη μάχη, ενώ ο ίδιος φονεύθηκε. Η ήττα στην Κνίδο είχε αλυσιδωτές συνέπειες. Οι σπαρτιατικές φρουρές στις πόλεις της Ασίας σύντομα εκδιώχθηκαν και η κυριαρ­ χία των Λακεδαιμονίων στο Αιγαίο και στην Ιωνία επλήγη σοβαρά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η νίκη του Κόνωνα επί των Λακεδαιμο­ νίων στην Κνίδο «έθαψε» οριστικά το όρα­ μα του Αγησίλαου για επιστροφή στη Μι­ κρά Ασία και διεξαγωγή εκεί μιας νικηφό­ ρας εκστρατείας κατά της Περσικής Αυτο­ κρατορίας. Κατά τα επόμενα χρόνια η Σπάρτη θα αγωνιζόταν σκληρά να διατη­ ρήσει την κυριαρχία της πέραν του χώρου της Πελοποννήσου, πολεμώντας εναντίον των Αθηναίων, των Θηβαίων, των Αργείων αλλά και των Περσών. Στην προσπάθειά της αυτή ο Αγησίλαος θα συνέβαλλε τα μέγιστα, χαρίζοντας μάλιστα στα σπαρτια­ τικά όπλα σημαντικές νίκες, όπως εκείνη κατά της αντιλακωνικής συμμαχίας στην

Κορώνεια της Βοιωτίας το 394 π.Χ. Αργό­ τερα ο ίδιος επρόκειτο να ηγηθεί και της πολεμικής προσπάθειας των Σπαρτιατών κατά της Θήβας, όταν η βοιωτική πόλη διεκδίκησε με αξιώσεις, μόνη πλέον, την ηγεμονία στον ελληνικό χώρο. Ομως οι η­ μέρες της σπαρτιατικής κυριαρχίας ήταν μετρημένες και ο Αγησίλαος δεν μπορού­ σε να πράξει πολλά για να αλλάξει την ι­ στορική μοίρα της πόλης του. Οσο για τα όνειρά του για την κατάλυση της Περσι­ κής Αυτοκρατορίας και την εκθρόνιση του βασιλιά της, αυτά αποδείχθηκαν άκαιρα και ουτοπικά. Η φιλοδοξία και οι αναμφι­ σβήτητες στρατιωτικές του ικανότητες δεν αρκούσαν για την επίτευξη ενός τόσο μεγάλου σκοπού. Είναι πιθανό η εκστρα­ τεία των Μυρίων στο πλευρό του Κύρου το 401 π.Χ. να δημιούργησε στη Σπάρτη την εντύπωση ότι η Περσία είχε όντως εξασθενήσει και θα μπορούσε να αποτελέσει πεδίο εύκολων κατακτήσεων για παρά­ τολμους και αποφασισμένους Ελληνες. Ομως οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για ένα τέτοιο εγχείρημα. Στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. ο ελληνικός κόσμος σπαρασσόταν από διχόνοιες και οι παρακμάζουσες πόλεις-κράτη, με πρώτη τη Σπάρτη, δεν δίσταζαν να συνεργαστούν ακόμα και με τους Πέρσες για να πετύχουν τους στό­ χους της κοντόφθαλμης πολιτικής τους. Ο Αγησίλαος διέθετε φιλοδοξία, εμπειρία και πολεμική αρετή, όμως δεν έπαυε να εί­ ναι ένας Σπαρτιάτης στρατιωτικός της "παλαιάς σχολής1', που δεν γνώριζε πώς να πολιορκήσει επιτυχώς μια οχυρή πόλη και η πολιτική του αντίληψη ταυτιζόταν εν πολλοίς με τους στενούς πολιτικούς ορί­ ζοντες της γενέτειράς του. Το όνειρο της οριστικής νίκης επί των Περσών απαιτού­ σε πολύ περισσότερα, πολιτικό όραμα, πα­ νελλήνια επιρροή και πολυσύνθετες στρατιωτικές ικανότητες, στοιχεία τα ο­ ποία, όπως αποδείχθηκε, οι Ελληνες θα έ­ πρεπε να περιμένουν μερικές δεκαετίες ακόμα για να τα δούν συγκεντρωμένα στο πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ ΤΟ Υ Ε ΛΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1980. (2) P. Car Hedge: AGESILAUS AND THE CRISIS O F SPARTA,Duckworth, London, 1987. (3) S. Hornblower: THE GREEK WORLD 479323, London, 1983. (4) J.B. B ury & R. Meiggs: ΙΣΤΟ Ρ ΙΑ ΤΗΣ Α Ρ Χ Α ΙΑ Σ Ε Λ Λ Α Δ Ο Σ , Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1981. (5) U. Wilcken: Α Ρ Χ Α ΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ , Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1976. (6) Μ. Sage: WARFARE IN ANCIENT GREECE, Routledge, London, 1996. (7 )Ξενοφ ώ ντος: ΕΛΛΗΝΙΚΑ, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλου. (8) Ξενοφ ώ ντος: Α ΓΗ Σ ΙΛ Α Ο Σ , Εκδόσεις Πάπυρος.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Μιναμότο Γιοριτόμο. τελικός και απόλυτος νικητής του Πολέμου Γκενπέι, με επίσημη ενδυμασία της κυβέρνησης « Μπακούφου» στην Καμακούρα.

ο ρ π Λ ε ρ ια ^ ...........................

f

K

c

M

j

i

c

i

Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ ΤΩΝ

(1180-1185)

Στην ιστορία των εμφυλίων συγκρούσεων της Ιαπωνίας ο

Σαμουράι της φατρίας Μιναμότο καλπάζουν προς συνάντησης ου εχθρού ετοιμάζοντας τα τόξα τους.

Πόλεμος Γκενπέι κατέχει ξεχωριστή Θέση, επειδή απετέλεσε τον καταλύτη για τη μεταφορά της πραγματικής εξουσίας από την αυτοκρατορική Αυλή στη στρατιωτική κυβέρνηση των σογκούν. Οδήγησε σε σύγκρουση τις δύο ισχυρότερες φατρίες πολεμιστών σαμουράι του 12ου αιώνα, τους Τάιρα και τους Μιναμότο. Οι πράξεις ηρωισμού και οι τραγωδίες που προέκυψαν από τον αγώνα τους, εμπνέουν ακόμα και σήμερα τους Ιάπωνες και κληροδότησαν στη χώρα το πρώτο και σπουδαιότερο έπος της, την «Ιστορία των Χάικε».

Ιαπωνία ως χώρα ήταν ανέκαθεν ανάλογα με την εποχή και τις περιστά­ μακρινή και εξωτική για εμάς σεις, αλλά ορισμένοι παράγοντες συνέτους Δυτικούς. Μόνον μετά το ά­ βαλλαν πάντα στη δυσκολία ενοποίησης νοιγμά της στις ξένες επιρροές, κατάτης το χώρας: το, ως επί το πλείστον, ορεινό τέλος του 19ου αιώνα, άρχισε να γίνεται του εδάφους το οποίο ευνοούσε τον το­ ευρύτερα γνωστή η εξαιρετικά πλούσια πικισμό και δυσκόλευε την επικοινωνία, η και ενδιαφέρουσα ιστορία της, μια ιστο­ χρόνια αδυναμία της κεντρικής εξουσίας ρία που, όπως γίνεται αμέσως αντιληπτό να ελέγξει αποτελεσματικά την περιφέ­ σε όποιον ασχοληθεί μαζί της, δυστυχώς ρεια και η λογική συνέπεια αυτών των σημαδεύεται από πολλούς εμφυλίους πο­ δύο, η διαρκής τάση των τοπικών αρχό­ λέμους και γενικότερες περιόδους ανα­ ντων να δημιουργούν τις δικές τους ηγε­ στάτωσης, με ελάχιστα, συγκριτικά, δια­ μονίες, συγκρουόμενοι με τους γείτονές τους και αγνοώντας την αυτοκρατορική στήματα απόλυτης εσωτερικής ειρήνης. Τα αίτια αυτών των πολέμων ποίκιλλαν Αυλή.

Η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

28

Σύγχρονο Αγαλμα του Μιναμότο Γ ιοσινάκα, πρώτου νικητή των Τάιρα, σε τέμενος κοντά στο σημείο της μεγάλης νίκης του στην κοιλάδα Κιρικάβα.

Ο εμφύλιος πόλεμος Γκενπέι, που έγινε μεταξύ των ετών 1180 και 1185 ανάμε­ σα στις μεγάλες φατρίες σαμουράι των Τάιρα και των Μιναμότο, ήταν υψίστης ση­ μασίας για την ιστορική εξέλιξη της Ιαπω­ νίας, επειδή απετέλεσε τον καταλύτη για τον οριστικό αποκλεισμό του αυτοκράτορα και της Αυλής από οποιονδήποτε σο­ βαρό πολιτικό ρόλο, μεταφέροντας την πραγματική εξουσία στα χέρια των σο­ γκούν και της στρατιωτικής κυβέρνησής τους, ένα καθεστώς το οποίο με ελάχι­ στες παραλλαγές υφίστατο μέχρι το τέ­ λος του 19ου αιώνα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΙΑΠΩΝΙΑ ΤΟΝ 12ο ΑΙΩΝΑ Η Κίνα αποτελεί για την Απω Ανατολή ό,τι ακριβώς η αρχαία Ελλάδα για τον Δυτι­ κό κόσμο: το βασικό πρότυπο και υπόβα­ θρο της πολιτικής και πολιτιστικής της πο­ ρείας. Η Ιαπωνία δεν αποτελεί εξαίρεση και επί αιώνες βρισκόταν στην κινεζική σκιά. Ως εκ τούτου η ιαπωνική αυτοκρατορική Αυλή εισήγαγε, μαζί με τον Βουδισμό τον 6ο αι. μ.Χ., και το σύστημα της κινεζι­ κής αυτοκρατορικής διοίκησης των κομφουκιανιστών μανδαρίνων. Το σύστημα αυτό δεν άνθησε ποτέ στο νέο έδαφος, εφόσον βασικό προαπαιτούμενό του ήταν

μια πραγματικά ισχυρή κεντρική πολιτική εξουσία, κάτι που η Αυλή δεν είχε ποτέ, παρά το «θεϊκό» καθεστώς του αυτοκράτορα, ο οποίος θεωρείτο απευθείας από­ γονος της θεάς του Ηλιου Αματεράσου. Από το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα η αυτοκρατορική εξουσία και το κινεζικού τύπου σύστημα διακυβέρνησης που εξαρτάτο από αυτήν ουσιαστικά άρχισαν να κα­ ταρρέουν. Οι εκλεπτυσμένοι αυτοκρατορικοί αυλικοί, ακολουθώντας στο παλάτι μια τρυφηλή ζωή υψηλών πολιτιστικών απο­ λαύσεων, δεν είχαν την παραμικρή πρόθε­ ση να αναλάβουν τις επαρχιακές διοικητι­ κές θέσεις τις οποίες τους ανέθετε η κρα­ τική γραφειοκρατία. Ετσι υπενοικίαζαν τη θέση τους σε αντιπροσώπους, τους οποί­ ους δεν μπορούσαν ή αδιαφορούσαν να ε­ λέγξουν. Οπως ήταν αναμενόμενο οι αντι­ πρόσωποι αυτοί, ανανεώνοντας συνεχώς το ενοικιασμένο δικαίωμά τους, ολοένα αύξαναν την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ανεξαρτησία τους από την αυτοκρατορική διοίκηση, παρακρατώντας μέρος ή το σύνολο των προς απόδοση φό­ ρων και ερχόμενοι σε συμφωνίες με τις το­ πικές φατρίες πολεμιστών σαμουράι, για να εδραιώσουν καλύτερα την εξουσία τους. Η Αυλή από την πλευρά της, εκτός από την έλλειψη ελέγχου των επαρχιών, αντι­ μετώπιζε και το πρόβλημα των εσωτερι­ κών δολοπλοκιών των μελών της. Οι αυλικοί είχαν αναπτύξει το σύστημα, μόλις ο αυτοκράτορας ενηλικιωνόταν, να τον εξα­ ναγκάζουν σε παραίτηση, στέφοντας ως διάδοχο τον πλησιέστερο ανήλικο συγγε­ νή του, τον οποίο και ήλεγχαν πιο αποτε­ λεσματικά. Ο τέως αυτοκράτορας δεν α­ ποσυρόταν από το παλάτι αλλά έμενε στα διαμερίσματά του με τη δική του Αυλή. Αυ­ τή η ασθενής διοικητικά κατάσταση των πολλαπλών και αλληλοσυγκρουόμενων κέντρων εξουσίας (υπήρξε περίοδος με 34 «σκιώδεις» αυλές) εμπόδιζε οποιαδήποτε παραγωγή σοβαρού διοικητικού έργου. Σταδιακά λοιπόν οι αυλικοί, βλέποντας τα έσοδά τους να μειώνονται σταθερά και α­ ναγνωρίζοντας ότι οι ένοπλες δυνάμεις που διέθεταν ήταν τελείως ανίκανες ακό­ μα και να επιβάλουν την τάξη στην ίδια την πρωτεύουσα και στο παλάτι, αύξαναν την εξάρτησή τους από τους σαμουράι για την καθημερινή διοίκηση της χώρας. Αυ­ τούς τους τραχείς και άξεστους πολεμι­ στές τους ονόμαζαν, μεταξύ αστείου και φόβου, «τα νύχια και τα δόντια» της Αυ­ λής. Οσο οι διάφορες φατρίες πολεμιστών ήταν περίπου ισοδύναμες ως προς την ε­ πιρροή τους στην κεντρική εξουσία, αυτή μπορούσε να τις ελέγξει αντιπαραθέτοντας την ισχύ της μίας έναντι της άλλης. Ομως τον 12ο αιώνα δύο φατρίες έγιναν τόσο ισχυρές ώστε αρχικά να αμφισβητή­ σουν και τελικά να καταργήσουν την ε­ ξουσία των αυλικών. Επρόκειτο για τις φα­ τρίες των Τάιρα και των Μιναμότο.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΑΜΟΥΡΑΙ Ποιοι ήταν όμως οι σαμουράι και πώς κατέληξαν να κυριαρχήσουν; Οι ρίζες τους θα πρέπει να αναζητηθούν τόσο στην αυτοκρατορική Αυλή, όσο και στις τοπικές επαρχιακές αριστοκρατίες. Μετά από ένα κρατικό διάταγμα του 8ου αιώνα οι σχετικά μακρινοί αρσενικοί αυτοκρατορικοί συγγενείς αποκόπηκαν από την Αυλή και τους ανατέθηκαν διοικητικά κα­ θήκοντα στις επαρχίες, ουσιαστικά εξορίζοντάς τους. Αργότερα τους ακολού­ θησαν εκούσια και άλλοι μικροί ευγενείς, που ήθελαν να αποφύγουν την ατμό­ σφαιρα της Αυλής. Η απομάκρυνση των νεαρών, κυρίως, αριστοκρατών από τη μαλθακότητα και τις συνωμοσίες του πα­ λατιού τούς έφερε σε επαφή και τελικά σε συνοικέσια με τις τοπικές επαρχιακές ελίτ, οι οποίες, αν και περιφρονούσαν την κεντρική εξουσία, είχαν έναν λανθάνοντα σεβασμό για τις παλαιές αυλικές οικογένειες - κάτι ανάλογο με τους δι­ κούς μας Φαναριώτες - και επεδίωξαν τη σύναψη συγγενικών σχέσεων, έστω και με αυτούς τους «ξεπεσμένους» γόνους τους. Οι νεαροί αριστοκράτες ανακάλυπταν έναν κόσμο απελευθερωμένο από τα συμβατικά και τελετουργικά δεσμά της Αυλής, όπου η επιτυχία δεν οφειλόταν τόσο στην καταγωγή όσο στην πίστη και στην πολεμική ικανότητα των ακολού­ θων τους. Οι συνεχείς μάχες με ληστές, βάρβαρους νομάδες αλλά και άπληστους και πολεμοχαρείς γείτονες σταδιακά τους μεταμόρφωσαν σε έμπειρους και α­ δίστακτους πολέμαρχους, με γερές κοι­ νωνικές και στρατιωτικές βάσεις, διαμορ­ φωμένες από δεσμούς αίματος και συμ­ φέροντος. Οι ακόλουθοι προσέφεραν την υπηρεσία τους και τη ζωή τους στον κύριό τους. Εκείνος τους αντάμειβε με τιμές, λάφυρα και γαίες, αρπαγμένες από τους νικημένους αντιπάλους. Η ιδεολο­ γία των σαμουράι είχε ως βάση την άνευ όρων υπακοή στον αρχηγό τους. Αλλω­ στε και η ίδια η λέξη «σαμουράι» σημαί­ νει «αυτός που υπηρετεί». Οι στρατιωτικές επιτυχίες των επαρ­ χιακών πολέμαρχων σταδιακά επηρέαζαν όλο και περισσότερο την αυτοκρατορική Αυλή, ώσπου τελικά τής έγιναν απαραίτη­ τοι. Ετσι αυτή τους πλησίασε, για να τους χρησιμοποιήσει, ουσιαστικά ανοίγοντάς τους τον δρόμο για την εξουσία.

την εικόνα των υπέροχων και θανατηφό­ ρων μακριών σπαθιών, με το σφυρηλατημένο ατσάλι, ντυμένο στο μετάξι και στη λάκα. Ομως το βασικό όπλο των ιπποτών της Ιαπωνίας δεν ήταν αρχικά το σπαθί αλ­ λά το τόξο! Ο πρώτος ηθικός κώδικας των πολεμιστών, πρόδρομος του μεταγενέ­ στερου «Μπουσίντο» («Η Οδός του Πολε­ μιστή»), ήταν «Η Οδός του Τόξου και του Αλόγου», φανερώνοντας την αρχική μορ­ φή πολέμου σαμουράι ως συγκρούσεις έ­ φιππων τοξοτών. Αλλωστε στην «Ιστορία των Χάικε», που αφηγείται σε ποιητική μορφή την ιστορία του πολέμου Γκενπέι, οι ήρωες σαμουράι εμφανίζονται ως τρο­ μεροί τοξότες, οι οποίοι περνούν μέσα από τις εχθρικές γραμμές ρίχνοντας υ­ περβολικούς αριθμούς βελών τα οποία βρίσκουν τον στόχο τους σκοτώνοντας σωρηδόν αντιπάλους. Το σπαθί ερχόταν δευτερευόντως σε χρήση, σε περίπτωση που τα βέλη αποτύγχαναν να εξουδετερώ­ σουν τον εχθρό, και η μάχη διεξαγόταν πια σώμα με σώμα. Επίσης χρησιμοποιείτο για τελετουργικές αυτοκτονίες (σεπούκου) σαμουράι, οι οποίοι προτιμούσαν τον θάνατο από την ατίμωση της ήττας και της αιχμαλωσίας. Το ιαπωνικό τόξο, κατασκευασμένο από ξύλο ή κέρατο, ήταν μεγάλου μεγέ­ θους και με έντονη ασυμμετρία προς το επάνω μέρος, επειδή έπρεπε να χρησιμο­ ποιείται από τη σέλλα και όχι από το έδα­ φος, όπως π.χ. το ευρωπαϊκό αντίστοιχό του longbow των Αγγλων τοξοτών του Εκατονταετούς Πολέμου. Είχε μεγάλο βελη­ νεκές και έριχνε μακριά βέλη, ικανά να διαπεράσουν πλήρως ακόμα και αντίπαλο

με πανοπλία ή να τον καρφώσουν στη σέλ­ λα και στο άλογό του. Εκτός από το τόξο του ο σαμουράι μπορούσε, έφιππος αλλά πιο αποτελεσμα­ τικά πεζός, να χρησιμοποιήσει μια λόγχη με σχετικά μακριά και ελαφρώς κυρτή λε­ πίδα, τη ναγκινάτα, φοβερά επικίνδυνη για έναν ιππέα ή την ευάλωτη κοιλιά του αλόγου του. Τον οπλισμό του συμπλήρωνε μεγάλη ποικιλία από σπαθιά και στιλέτα, για τη μάχη σώμα με σώμα. Τα ιαπωνικά σπαθιά θεωρούντο επί αι­ ώνες τα καλύτερα κατασκευασμένα όπλα σε ολόκληρη την Απω Ανατολή. Για τους ί­ διους τους σαμουράι ήταν κάτι παραπάνω από χρηστικά εργαλεία θανάτου. Θεωρού­ ντο βασικά κομμάτια του συνολικού εαυ­ τού τους, η «ψυχή του πολεμιστή». Κυ­ ρίως σπαθιά των σαμουράι ήταν το μακρύ κατάνα και το μέσου μήκους τάσι, με μία κόψη. Αυτοί μπορούσαν ακόμα να φέρουν ένα σύνολο από μικρότερα μαχαίρια (τάντο, κεν κλπ.), με μία ή δύο κόψεις. Η φήμη των ιαπωνικών λεπίδων βασι­ ζόταν στην τεχνολογία και στην τεχνική κατασκευής τους. Οι κατασκευαστές σπα­ θιών (κάτζι) θεωρούντο εξαιρετικής σημα­ σίας τεχνίτες, με κοινωνική θέση και προ­ νόμια ανάλογα με αυτά των σημερινών κο­ ρυφαίων επιστημόνων στα διάφορα κρατι­ κά και στρατιωτικά ιδρύματα ερευνών. Επρεπε να διαβιούν λιτά και αυστηρά. Κά­ θε σημαντική κατασκευή ενός σπαθιού (π.χ. παραγγελία κάποιου ισχυρού άρχο­ ντα) άρχιζε πάντα με νηστεία, προσευχές και ειδικές τελετουργίες εξαγνισμού. Αρχίζοντας από ένα κομμάτι σίδερου, με διαδοχικά ψησίματα στον κλίβανο και

29

Ο ΣΑΜΟΥΡΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ Είναι σίγουρο ότι όλοι μας ακούγοντας τη λέξη «σαμουράι» τη συνδυάζουμε με

Απεικόνιση του Τάιρα Κιγιομόρι, αρχηγού της φατρίας Τάιρα, με κοστούμι της Αυλής.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

30

σφυροκοπήματα, ο τεχνίτης καθάριζε το μέταλλο από ξένα στοιχεία. Στη συνέχεια το σφυρηλατούσε ώστε να γίνει λεπτό και πλατύ και το δίπλωνε στα δύο. Η διαδικα­ σία επαναλαμβανόταν πολλές φορές, 6ουτώντας το σπαθί σε παγωμένο νερό ανά­ μεσα στα διαδοχικά σφυροκοπήματα. Ετσι δημιουργείτο μια τελική λεπίδα από αλλε­ πάλληλα επίπεδα ατσαλιού, σχετικώς ελα­ φριά αλλά με πολύ ισχυρή κόψη. Υπάρχουν πολλές ιστορίες για σπαθιές που έκοβαν στα δύο έναν καβαλάρη, μαζί με το άλογό του, υπερβολές οι οποίες δεν βρίσκονται τόσο μακριά από την πραγματικότητα. Η μιλιταριστικά επιθετική ιδεολογία των σαμουράι, με βασική μεταβλητή την περιφρόνηση προς τον θάνατο, απέκλεισε νωρίς την ασπίδα σε οποιαδήποτε μορφή. Ομως ο αμυντικός εξοπλισμός τους, αποτελούμενος από πανοπλία και κράνος, α­ ποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικός, μέχρι την έλευση των πυροβόλων όπλων στη χώ­ ρα τον 16ο αιώνα. Οι ιαπωνικές πανοπλίες του 11 ου-12ου αιώνα αποτελούντο από πολλές μικρές επιμήκεις πλάκες από μέταλλο ή επεξεργα­ σμένο δέρμα, επικαλυπτόμενες και δεμέ­ νες μεταξύ τους με χοντρά κορδόνια. Η κατασκευή αυτή καθιστούσε την πανο­ πλία ελαφριά και ευλύγιστη, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από έφιππους το­ ξότες. Παράλληλα η ευλυγισία επέτρεπε την απορρόφηση μέρους της δύναμης των κτυπημάτων των αντιπάλων. Ενα κε­ ντρικό κομμάτι προφύλασσε το στήθος, τη ράχη και τα πόδια μέχρι τα γόνατα (με το κατάλληλο άνοιγμα για την ίππευση), δύο μεγάλα τετράγωνα κομμάτια τους ώ­ μους και το πάνω μέρος των χεριών, μεταλλικές πλάκες τα χέρια κάτω από τον αγκώνα, ενώ παράλληλα υπήρχαν μεταλλικές ή ξύλινες περικνημίδες. Το κράνος ή­ ταν ένα ενιαίο μεταλλικό ημισφαίριο, με προσαρτημένα τετράγωνα τμήματα στο πίσω μέρος για προφύλαξη του αυχένα. Πολλές φορές οι πιο ισχυροί πολέμαρχοι στόλιζαν το εμπρόσθιο μέρος του κρά­ νους τους με θυρεούς σε σχήμα κεράτων, μισοφέγγαρου κλπ. και φορούσαν μεταλ­ λικές μάσκες προσώπου, οι οποίες απεικό­ νιζαν άγριες μορφές για να εκφοβίζουν τον εχθρό. Φυσικά στα παραπάνω υπήρχαν πολ­ λές διαβαθμίσεις και παραλλαγές, με τους ισχυρούς άρχοντες να κατέχουν τις πιο πλούσιες και στολισμένες πανοπλίες και τους πιο φτωχούς σαμουράι να αρκούνται σε απλούστερες μορφές. Ομως οι τελευ­ ταίοι μπορούσαν πάντα να κερδίσουν με το σπαθί τους (κυριολεκτικά), την ώρα της μάχης, μια καλύτερη πανοπλία από έναν α­ ντίπαλο. Οπως και στα ομηρικά έπη, πολ­ λές φορές διεξάγονταν σκληρές συμπλο­ κές για την απόκτηση κάποιας καλής πα­ νοπλίας και δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο η νικήτρια παράταξη να προσφέρει τις ωραι­ ότερες πανοπλίες - δικές της ή των αντι­ πάλων - σε ναούς, υπό μορφή ευχαριστίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι τακτικές μάχης της εποχής δεν εί­ ναι εύκολο να αποσαφηνιστούν μέσα από τις σχετικές πολεμικές διηγήσεις, οι οποί­ ες τονίζουν περισσότερο το ατομικό θάρ­ ρος ηρωικών μορφών έναντι μιας απρόσω­ πης μάζας αντιπάλων. Παρόλο που οι σα­ μουράι θα πολεμούσαν με κάποια οργάνω­ ση, βασιζόμενοι στις διαταγές και στο πα­ ράδειγμα θάρρους των αρχηγών τους, δεν υπάρχουν μαρτυρίες για μαζικούς και ορ­ γανωμένους σχηματισμούς πεζικού, τύ­ που ελληνικής φάλαγγας ή ρωμαϊκής λε­ γεώνας. Ιδανικό των πολεμιστών ήταν να διακριθούν σε ατομικό επίπεδο, για την πολεμική ικανότητα και τον ηρωισμό τους. Αν νικούσαν κάποιον ισχυρό πολεμιστή του εχθρού, πόσο μάλλον έναν από τους

ηγέτες του, αυτό σήμαινε αυξημένες τι­ μές και υλικές ανταμοιβές μετά τη μάχη. Φυσικά η λήψη λαφύρων, που είχαν κερδί­ σει με την αξία τους, ήταν πάντα μια ση­ μαντική απολαβή. Ωστόσο αυτός ο έντο­ νος ατομικισμός δεν απέκλειε την εφαρ­ μογή καινοτόμων και μεγαλοφυών στρα­ τιωτικών στρατηγημάτων, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΓΚΕΝΠΕΪ Με τη σχεδόν ταυτόχρονη αναρρίχη­ ση των Τάιρα και των Μιναμότο στον κό-

Τοξότης σαμουράι, τυπικό δείγμα πολεμιστή των συνόρων τον 11ο-12ο αιώνα. Το πάνω μέρος του τόξου είναι μεγαλύτερο από το κάτω, επειδή το όπλο αυτό συνήθως εχρησιμοποιείτο από έφιππους πολεμιστές.

σμο της αυτοκρατορικής Αυλής και τη σύνδεση των συμφερόντων τους με την τύχη των διαφόρων ομάδων αυλικών, οι οποίες επί αιώνες συνωμοτούσαν η μία ε­ ναντίον της άλλης, ήταν αναπόφευκτο οι εν λόγω συνωμοσίες να ξεφύγουν από τα δώματα του παλατιού και να καταλήξουν στα πεδία των μαχών. Οι Μιναμότο πρώ­ τοι, με τις υπηρεσίες που προσέφεραν, κατόρθωσαν να αυξήσουν σημαντικά την επιρροή τους στην κρατική διοίκηση. Οι Τάιρα δεν άργησαν να τους ακολουθή­ σουν σε αυτόν τον πολλά υποσχόμενο δρόμο. Η ρίζα του πολέμου Γκενπέι βρίσκε­ ται στο λεγόμενο «Επεισόδιο Χόγκεν» (1156), μία διαφωνία ανάμεσα σε δύο πα­

ρατάξεις αυλικών συσπειρωμένες γύρω από δύο «σκιώδεις» αυτοκράτορες, τον Σουτόκου και τον Γκο Σιρακάβα, που επι­ θυμούσαν να καταστήσουν τους ευνοού­ μενους νεαρούς συγγενείς τους αυτο­ κράτορες. Οι δύο ανήλικοι στέφθηκαν διαδοχικά αλλά πέθαναν λίγους μήνες μετά την ενθρόνισή τους (ίσως από δη­ λητήριο). Κατόπιν οι δύο παρατάξεις ε­ τοιμάστηκαν για πόλεμο, προσπαθώντας να στρατολογήσουν όσο το δυνατόν πε­ ρισσότερους σαμουράι η καθεμία για λο­ γαριασμό της. Η παράταξη του Σουτόκου είχε επιπλέον την υποστήριξη των πολε­ μιστών μοναχών από τα διάφορα βουδιστικά τεμένη γύρω από την πρωτεύουσα Κιότο. Οι τελευταίοι ήταν ένα μόνιμο "α­

γκάθι" στο πλευρό των πολέμαρχων σα­ μουράι και ουσιαστικά οι μόνοι που μπο­ ρούσαν να τους αντιμετωπίσουν αποτε­ λεσματικά στο πεδίο της μάχης. Οι Τάιρα και οι Μιναμότο αντιπροσω­ πεύονταν εξίσου και στις δύο παρατά­ ξεις. Αυτό εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνεται παράξενο δεδομένων των ιδανι­ κών των σαμουράι, με πρωταρχικό την υπακοή στον αρχηγό της φατρίας τους. Ομως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αυ­ τοί οι πολεμιστές είχαν εκτεθεί επί δεκα­ ετίες στη σάπια, ηθικά, ατμόσφαιρα μιας παρηκμασμένης Αυλής, με συνέπεια τη χαλάρωση της αυστηρής, μονολιθικής ι­ δεολογίας τους. Επιπλέον το καθεστώς των πολλαπλών «σκιωδών» αυτοκρατορι­ κών Αυλών, με τις αενάως μεταλλασσόμενες συμμαχίες, καθιστούσε αρ­ κετά δύσκολο, ως αδύνατο, για τον κάθε σαμουράι τον εντοπισμό του πραγματικά νόμιμου αρχηγού που ηθικά θα άξιζε την υπακοή του. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που μικροί και μεγάλοι πολέμαρχοι και οι ακόλουθοί τους κατέληξαν να ενεργούν με βάση το ατομικό τους συμφέρον, αντί­ θετα όχι μόνον στη φατρία τους αλλά και σε στενούς συγγενείς τους. Χαρακτηρι­ στικό παράδειγμα αυτής της κατάστασης αποτελεί ο Μιναμότο Γιοσιτόμο, ηγέτης των Μιναμότο οι οποίοι υποστήριζαν τον Γκο Σιρακάβα, ο οποίος αντιμετώπιζε τον ίδιο τον πατέρα του, Μιναμότο Ταμεγιόσι, αρχηγό της φατρίας Μιναμότο και υποστηρικτή του Σουτόκου. Οι Τάιρα υποστηρικτές του Γκο Σιρακάβα ακολουθούσαν τον Τάιρα Κιγιομόρι (1118-1181), ο οποίος θα οδηγούσε τους Τάιρα στο απόγειο της δύναμής τους. Η αντιπαράθεση κορυφώθηκε έναν μήνα μετά την έναρξη των εχθροπρα­ ξιών, με μια νυκτερινή έφοδο των σαμου­ ράι υποστηρικτών του Γκο Σιρακάβα στο οχυρωμένο άντρο των αντιπάλων τους, το οποίο και πυρπόλησαν. Η νύκτα, η πυρ­ καγιά και η σύγχυση συνέβαλαν στην ο­ λοκληρωτική εξόντωση του στρατού του Σουτόκου, ο οποίος υποχρεώθηκε σε θρησκευτική εξορία και πέθανε. Παρόλο που οι Μιναμότο, υπό τον Γιοσιτόμο, συνέβαλαν σημαντικά στην τελική νίκη του Γκο Σιρακάβα, πιο ωφελη­ μένος από αυτήν κατέληξε να είναι ο Τάι­ ρα Κιγιομόρι, που με την επιδέξια διπλω­ ματία του κατόρθωσε να προωθήσει πολ­ λούς συγγενείς και ακολούθους του σε σημαντικές διοικητικές θέσεις. Επιπλέ­ ον, χρησιμοποιώντας τις γυναίκες της φατρίας του σαν πιόνια, κατόρθωσε μέ­ σω των κατάλληλων γάμων να ισχυροποι­ ήσει ακόμα περισσότερο τη θέση των Τάι­ ρα στην Αυλή. Οι Μιναμότο και ο Γιοσιτόμο, όπως ή­ ταν φυσικό, δυσαρεστήθηκαν από αυτές τις εξελίξεις και για πρώτη φορά ήλθαν σε απευθείας αντιπαράθεση με τους Τάι­ ρα για την κυριαρχία στο αυτοκρατορικό παλάτι και στη χώρα. Αναζητούσαν την ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κατάλληλη ευκαιρία για να στρέψουν εκ νέου την κατάσταση υπέρ τους. Το 1160 πίστεψαν ότι είχε φθάσει η ώρα τους, ό­ ταν ο Τάιρα Κιγιομόρι αναχώρησε με τον γιο του και πολλούς από τους ακολού­ θους του για ένα προσκύνημα σε κάποιον γειτονικό ναό. Οι Μιναμότο αμέσως εξεγέρθηκαν καίγοντας το παλάτι και συλλαμβάνοντας τον Γκο Σιρακάβα και τον γιο του («σκιώδη» και κανονικό αυτοκράτορα αντίστοιχα), ώστε κρατώντας τους ως ομήρους να νομιμοποιήσουν την επα­ νάστασή τους, γνωστή ως «Στάση Χέιτζι». Ομως ο Κιγιομόρι επέστρεψε αστραπιαία στην πρωτεύουσα με πολύ περισσότερες δυνάμεις και άρχισε να ανακτά τον έλεγ­ χο της κατάστασης. Οι δύο αυτοκράτορες δραπέτευσαν και ζήτησαν προστασία από τους Τάιρα. Ακολούθησαν η γρήγορη εξόντωση του στρατού των Μιναμότο και η σύλληψη και η εκτέλεση του Μιναμότο Γιοσιτόμο. Σε αυτό το σημείο ο Κιγιομόρι διέπραξε ένα μοιραίο σφάλμα: ακολουθώντας συστάσεις κάποιων κύκλων της Αυλής και, όπως αναφέρει ένας ρομαντικός μύ­ θος, επιθυμώντας τη σύζυγο του Γιοσιτό­ μο για ερωμένη του, χάρισε τη ζωή στους γιούς του αντιπάλου του, ο μεγαλύτερος των οποίων, Μιναμότο Γιοριτόμο (11471199), ήταν μόλις 13 χρόνων. Οι νεαροί Μιναμότο εξορίστηκαν σε μακρινούς συγ­ γενείς, στις επαρχίες ή σε μοναστήρια και οι Τάιρα έμειναν απόλυτοι κύριοι της Αυ­ λής. Ο Κιγιομόρι αποδείχθηκε το ίδιο ικα­ νός στις αυλικές δολοπλοκίες, όπως και στο πεδίο της μάχης. Αντί να εμπλακεί στον ιστό των Αυλικών, χειριζόταν τα ζη­ τήματα από θέση ισχύος, με γνώμονα την ολοένα αυξανόμενη επιρροή του στο πε­ ριβάλλον του αυτοκράτορα. Αποκορύφω­ μα της διπλωματικής του δραστηριότη­ τας ήταν η γέννηση, το 1178, του εγγονού του Αντόκου, ο οποίος προοριζόταν για διάδοχος του αυτοκρατορικού θρό­ νου. Ομως αυτοί οι θρίαμβοι είχαν και μια αντίστροφη όψη: ο Κιγιομόρι και οι περί αυτόν Τάιρα, εμπλεκόμενοι όλο και περισ­ σότερο στις αυλικές συνωμοσίες, σταδια­ κά απομονώθηκαν από την επαρχιακή στρατιωτική τους βάση και την αντίστοι­ χη μιλιταριστική της ιδεολογία. Μετατράπηκαν σε ένα νέο είδος αυλικών, το ίδιο αντιπαθών στις παλαιές αριστοκρατικές οικογένειες της πρωτεύουσας και στους μακρινούς συγγενείς τους στις επαρχίες, που δεν απολάμβαναν τα αγαθά της νέας βελτιωμένης θέσης της φατρίας. Παράλ­ ληλα οι Μιναμότο συγκέντρωναν τις σκορπισμένες δυνάμεις τους, κυρίως στα ανατολικά της χώρας, πραγματοποιώντας τις δικές τους συμμαχίες, ακόμα και με δυσαρεστημένους Τάιρα. Ο Μιναμότο Γιο­ ριτόμο ανδρωνόταν χωρίς να έχει λησμο­ νήσει το περασμένο μεγαλείο της φα­ τρίας του και την ταπεινωτική ήττα της - Ί Ω '^ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

από τους Τάιρα. Οι συνθήκες ωρίμαζαν για μια νέα αντιπαράθεση.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1180) Αποτελεί ένα είδος ιστορικής "ποιητι­ κής δικαιοσύνης" το γεγονός ότι η πτώση του οίκου των Τάιρα, όπως και η άνοδός του, βασίστηκε σε απόπειρες κατάληψης του θρόνου. Καταλυτικό ρόλο διεδραμάτισαν η ολοένα αυξανόμενη αλαζονεία και η περιφρόνησή τους ακόμα και προς το στενό περιβάλλον του αυτοκράτορα. Ετσι ο πρίγκιπας Μοτσιχίτο τον Μάιο του 1180 επεχείρησε να αποτινάξει τον ζυγό των Τάιρα καταλαμβάνοντας πραξικοπη­ ματικά τον θρόνο, με την υποστήριξη του Μιναμότο Γιοριμάσα, ενός γηραιού δευτερεύοντος μέλους της φατρίας Μιναμότο, και των ακολούθων του. Ο πρίγκιπας εξασφάλισε τη βοήθεια πολεμιστών-κα-

λόγερων από έναν κοντινό ναό και έστει­ λε μηνύματα για βοήθεια στον Γιοριτόμο, 33 χρόνων πλέον, ο οποίος όμως δεν είχε ακόμα εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και επέλεξε την ουδετερότητα. Ο Μοτσιχίτο υποσχέθηκε πλούσιες α­ μοιβές σε όποιους τον ακολουθούσαν, ω­ στόσο δεν βρήκε την απήχηση που περίμενε και οι σχετικά λίγες δυνάμεις του α­ ναγκάστηκαν να υποχωρήσουν από την πρωτεύουσα, πιεζόμενες από μεγάλο α­ ριθμό Τάιρα σαμουράι. Σταμάτησαν αφού πέρασαν τον ποταμό Ούτζι, όπου και ορ­ γάνωσαν την άμυνά τους αχρηστεύοντας μια στρατηγικής σημασίας γέφυρα. Οι δυνάμεις των Τάιρα έφθασαν την ε­ πομένη και αμέσως επιχείρησαν να περάσουν το ποτάμι, για να αποκρουστούν ε­ πανειλημμένα από τα πυκνά βέλη των ε­ παναστατών. Οι καλόγεροι ειδικά, γνω­ στοί για τη δεινότητά τους στο τόξο, προκάλεσαν τόσο βαριές απώλειες ώστε οι

W W &mi

Πανοπλία του Μιναμότο Γ ιοριτόμο, την οποία αφιέρωσε σε ναό μετά την πρώτη νίκη του εναντίον του Τάιρα Κομεμόρι στον ποταμό Φουτζι.

της επομένης, μέσα σε ομίχλη, διέταξε έ­ φοδο στις θέσεις των Τάιρα, ενώ παράλ­ ληλα ένα μικρό απόσπασμα των Μιναμότο, έχοντας περάσει πίσω από τον εχθρό, τρόμαξε με φωνές και επελάσεις σε βάλ­ τους μεγάλο αριθμό από υδρόβια πουλιά, που έπεσαν σε σμήνη πάνω στο εχθρικό στρατόπεδο. Ο Κορεμόρι μέσα στη σύγ­ χυση λόγω του θορύβου και της μειωμέ­ νης ορατότητας πίστεψε ότι είχε βρεθεί ανάμεσα σε δύο μεγάλους εχθρικούς στρατούς και διέταξε άμεση υποχώρηση. Οταν η ομίχλη διαλύθηκε και φανερώθη­ κε το αληθινό μέγεθος του στρατού των Μιναμότο, οι Τάιρα ήταν τελείως αποδιοργανωμένοι και υποχώρησαν άτακτα. Οι Μιναμότο είχαν κερδίσει την πρώτη σημαντική τους νίκη,

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΜΙΝΑΜΟΤΟ ΓΙΟΣΙΝΑΚΑ (1181-1183)

Απεικόνιση της ναυμαχίας της Νταν νο Ούρα όπου κρί&ηκε το τέλος του πολέμου. Διακρίνονται σαμουράι που μάχονται σώμα με σώμα πάνω στα πλοία, τα οποία χρησιμοποιούνται ως απλές εξέδρες για τοξότες και ξιφομάχους.

στρατηγοί των Τάιρα εξέτασαν σοβαρά το ενδεχόμενο να αναζητήσουν άλλο πέρα­ σμα, σε απόσταση 80 χλμ. Τελικά ο πολέ­ μαρχος Τάιρα Ταντατσούνα, με 300 ιππείς, μπόρεσε να περάσει απέναντι και να κρα­ τήσει το προγεφύρωμα μέχρι να περάσει και ο υπόλοιπος στρατός. Η ήττα των ε­ παναστατών ήταν γρήγορη και ολοκλη­ ρωτική. Ο πρίγκιπας Μοτσιχίτο σκοτώθη­ κε, ο Γιοριμάσα και οι γιοί του αυτοκτόνησαν και ο Κιγιομόρι τιμώρησε τους μο­ ναχούς στέλνοντας εναντίον τους δύνα­ μη 10.000 σαμουράι.

Ο ΓΙΟΡΙΤΟΜΟ ΕΞΕΓΕΙΡΕΤΑΙ (1180-1181) Ο Κιγιομόρι, αντιλαμβανόμενος ότι ο Γιοριτόμο ήταν πλέον επικίνδυνος ως πρόσωπο-σύμβολο της αντίστασης στους Τάιρα, αποφάσισε να τον εξοντώσει στέλ­ νοντας τον Ιούλιο του 1180 τους άνδρες του για να τον συλλάβουν. Εκείνος όμως ειδοποιήθηκε και διέφυγε, με μικρή συ­ νοδεία, προς την ανατολή, όπου οι σύμ­ μαχοι των Μιναμότο ήταν περισσότεροι. Φθάνοντας στο μικρό ψαροχώρι Καμακούρα, περίπου 480 χλμ. ανατολικά του Κιότο, αποφάσισε να δημιουργήσει εκεί μια στρατιωτική και διοικητική βάση, όχι απλά για την εκστρατεία εναντίον των Τάιρα αλλά και για τη διακυβέρνηση της χώρας. Η απόφαση αυτή είχε τεράστια πολι­ τική και ηθική σημασία. Ο αρχηγός των Μιναμότο έστησε το στρατηγείο του χω­ ρίς να έχει κερδίσει έστω και μία μάχη,

δείχνοντας έτσι την αποφασιστικότητά του για τον αγώνα, αλλά και την πίστη του στην τελική νίκη. Η δημιουργία ενός κέ­ ντρου διοίκησης της χώρας, πλήρως απο­ κομμένου από την αυτοκρατορική Αυλή, περιόριζε την τελευταία σε διακοσμητικό ρόλο και κρατούσε τους σαμουράι μα­ κριά από την παρακμή της. Η κυβέρνηση «Μπακούφου» («Στρατιωτική Σκηνή») που θέσπισε ο Γιοριτόμο ουσιαστικά κυ­ βέρνησε την Ιαπωνία μέχρι τα τέλη του 19ου Αιώνα. Ο στρατός του Γιοριτόμο μεγάλωσε γρήγορα, σε τέτοιο σημείο ώστε να αποτελέσει πλέον σημαντική απειλή για τους Τάιρα. Ο Κιγιομόρι αντέδρασε συγκε­ ντρώνοντας τις δυνάμεις του και στέλνοντάς τις στα εδάφη των Μιναμότο. Τον Νοέμβριο του 1180 οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στις όχθες του ποταμού Φούτζι. Οι δυνάμεις πρέπει να ήταν περίπου ι­ σοδύναμες (δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, και οι ποιητικές αναφορές για ε­ κατοντάδες χιλιάδες ιππείς μάλλον πρέ­ πει να απορριφθούν ως εξωπραγματι­ κές), όμως οι Τάιρα έπασχαν από πλευράς ηγεσίας. Ο Τάιρα Κορεμόρι, αρχιστράτη­ γος και γιος του Κιγιομόρι, ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για την ποίηση και τις ερωτοτροπίες της Αυλής παρά για την τέ­ χνη του πολέμου. Ο Γιοριτόμο μπόρεσε να τον εξαπατήσει με αναφορές που διό­ γκωναν τους αριθμούς των Μιναμότο και στο τέλος έδωσε διαταγή να ανάψουν πολλές φωτιές και να δημιουργείται έ­ ντονος θόρυβος για να δίνεται η εντύπω­ ση πολύ μεγάλου στρατού. Νωρίς το πρωί

Τα επόμενα δύο χρόνια ήταν δύσκολα και για τις δύο παρατάξεις. Ενας συνδυα­ σμός έντονων καιρικών φαινομένων, ξη­ ρασίες ακολουθούμενες από καταστρε­ πτικές βροχές και τυφώνες, κατέστρεψε την ύπαιθρο και τις σοδειές, προκαλώντας εκτεταμένη πείνα και επιδημίες. Το ότι η κατάσταση ήταν πιο δραματική στο δυτικό μέρος της χώρας, παραδοσιακή ε­ πικράτεια των Τάιρα, ερμηνεύθηκε από τους ίδιους αλλά και από τους αντιπά­ λους τους ως απόσυρση της θεϊκής εύ­ νοιας προς τη φατρία τους. Το μεγαλύτε­ ρο πλήγμα, όμως, για τους Τάιρα ήταν ο θάνατος του Κιγιομόρι το 1181. Ετσι έχα­ σαν τον πιο ικανό ηγέτη τους, τη στιγμή που οι Μιναμότο ανέβαιναν κατακόρυφα κερδίζοντας συνεχώς συμμάχους. Ο εξάδελφος του Γιοριτόμο, Μιναμότο Γιοσινάκα, ανέλαβε το στρατιωτικό μέ­ ρος της εκστρατείας. Οι τακτικές του ή­ ταν τόσο επιτυχημένες ώστε στα μέσα του 1182 βρισκόταν μόλις 64 χλμ. από το Κιότο. Ο Κορεμόρι, ακόμα αρχιστράτη­ γος παρά την πρώτη ήττα του, στρατολό­ γησε όσους άνδρες μπορούσε - οι πηγές μιλούν για 100.000 και μάλλον θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με σκεπτικισμό - και τους έστειλε, χωρίς συγκροτημένη οργά­ νωση, εναντίον των Μιναμότο. Επιπλέον δεν τους τροφοδότησε σωστά, με συνέ­ πεια αυτό το μάλλον άτακτο στράτευμα να πέσει πάνω στην ήδη ρημαγμένη ύπαι­ θρο, προσπαθώντας να εξασφαλίσει αρ­ κετά τρόφιμα, και να αρχίσει να διαλύεται πριν συναντήσει τον εχθρό. Οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις, από μι­ κρά αποσπάσματα των Μιναμότο, στον δυσκίνητο και άναρχο στρατό των Τάιρα προκάλεσαν σύγχυση και επέτρεψαν στον Γιοσινάκα να τους παρασύρει σε μια ενέδρα στη στενή κοιλάδα της Κιρικάβα. Εχοντας καταλάβει τις δύο πλαγιές της κοιλάδας, στις αρχές Ιουνίου του 1183,

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πραγματοποίησε μια νυκτερινή έφοδο στο εχθρικό στρατόπεδο, στέλνοντας μπροστά από τον στρατό του μια αφηνια­ σμένη αγέλη από βόδια με αναμμένους δαυλούς δεμένους στα κέρατά τους. Τα αγριεμένα ζώα διέλυσαν και έκαψαν το στρατόπεδο των Τάιρα, των οποίων ο στρατός υποχώρησε άτακτα μέσα στην κοιλάδα, όπου οι Μιναμότο τον αποδεκάτισαν και τον διέλυσαν. Οι Τάιρα προσπάθησαν, με πολύ μειω­ μένες δυνάμεις, να αντιμετωπίσουν τη νι­ κηφόρα πορεία του Γιοσινάκα, αλλά μετά μια ακόμα ήττα στα μέσα Ιουνίου εγκατέλειψαν πανικόβλητοι την πρωτεύουσα τον Αύγουστο, παίρνοντας μαζί τους τον νεαρό Αντόκου, ο οποίος σε ηλικία πέντε ετών είχε μόλις στεφθεί αυτοκράτορας. Λίγες μέρες αργότερα ο Γιοσινάκα εισήλθε θριαμβευτής στο Κιότο και έστεψε αυτοκράτορα τον Γκο Σιρακάβα, νομιμοποι­ ώντας πλήρως την επανάσταση των Μιναμότο.

Ο ΜΙΝΑΜΟΤΟ ΓΙΟΣΙΤΣΟΥΝΕ ΣΥΝΤΡΙΒΕΙ ΤΟΥΣ ΤΑΪΡΑ ( 1183- 1185)

34 ™

Ο Μιναμότο Γιοσιτσούνε (1159-1189), αδελφός του Γιοριτόμο, υπήρξε η ηρωι­ κότερη και τραγικότερη μορφή του Πο­ λέμου Γκενπέι. Η σύντομη αλλά ένδοξη στρατιωτική του σταδιοδρομία κατά τον πόλεμο, επισφραγισμένη από τον τραγι­ κό του θάνατο, λίγα χρόνια μετά το τέ­ λος του, τον κατέστησε μια από τις πιο γνωστές φιγούρες του ιαπωνικού ηρωι­ κού πανθέου. Μεγαλωμένος σε απομό­ νωση σε ένα μοναστήρι, μετά την ήττα των Μιναμότο το 1160, κατόρθωσε να ασκηθεί μόνος του στις πολεμικές τέχνες και στη στρατηγική και το 1180, με την έ­ ναρξη της εξέγερσης, έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του Γιοριτόμο και της φατρίας. Ωστόσο τις πρώτες στρατιωτικές δάφνες του ο Γιοσιτσούνε δεν τις κέρδι­ σε πολεμώντας εναντίον των Τάιρα. Ο Γιοριτόμο, φοβούμενος την αυξανόμενη δημοτικότητα και την ισχύ του Γιοσινάκα, το 1183 έστειλε εναντίον του τον Γιοσιτσούνε, για να τον εξοντώσει. Οι αντί­ παλοι στρατοί συναντήθηκαν στον ποτα­ μό Ούτζι, όπου μετά από σύντομη μάχη σι δυνάμεις του Γιοσιτσούνε υπερίσχυσαν. Ο Γιοσινάκα αυτοκτόνησε, αφήνο­ ντας τον Γιοριτόμο αναμφισβήτητο κυ­ ρίαρχο της φατρίας και τον Γιοσιτσούνε απερίσπαστο να συγκεντρωθεί στην πλή­ ρη εξόντωση των Τάιρα. Η πρώτη μεγάλη νίκη του νεαρού αρ­ χιστράτηγου σημειώθηκε κατά τη μάχη του Ιτσι νο Τάνι το 1184, απέναντι σε μια άριστα οχυρωμένη παραθαλάσσια θέση των Τάιρα. Προς τα δυτικά υπήρχαν οχυ­ ρώσεις, προς τα ανατολικά ένα πυκνό δά­ σος. στον νότο η θάλασσα και στον βορ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πανοπλία του Τάιρα Σιγκεμόρι, χαρακτηριστικό δείγμα αρχοντικής πανοπλίας του 12ου αιώνα. Παρατηρήστε τα δύο μεγάλα τετράγωνα τμήματα, ξεχωριστά από το κυρίως σώμα, που προφυλάσσουν τους βραχίονες και τους ώμους και εκείνα γύρω και πίσω από το κράνος για την προστασία του λαιμού.

ρά ψηλά και δύσβατα βουνά. Ενώ η κύρια επίθεση των Μιναμότο εξελισσόταν μέ­ σα από το δάσος, ο Γιοσιτσούνε με 150 ιππείς κατόρθωσε να περάσει από τα βουνά και να επιτεθεί αιφνιδιαστικά από τον βορρά, σαρώνοντας κάθε αντίσταση και καίγοντας το εχθρικό στρατόπεδο. Οι Τάιρα αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν με βαριές απώλειες. Εναν χρόνο αργότερα, τον Φεβρουά­ ριο του 1185, οι Τάιρα είχαν οχυρωθεί στην παραθαλάσσια τοποθεσία Γιασίμα, προσπαθώντας να στρατολογήσουν άν­ δρες από τις δυτικές επαρχίες. Ο Γιοσιτσούνε και το επιτελείο του εκτίμησαν ότι έπρεπε να τους επιτεθούν, πριν ισχυ­ ροποιήσουν τις θέσεις τους. Επωφελού­ μενοι από μια χειμωνιάτικη νύκτα με θύελλα πλησίασαν, με μια μικρή σχετικά δύναμη, το οχυρό των Τάιρα, οι οποίοι εί­

χαν μειώσει την επαγρύπνησή τους μη α­ ναμένοντας επίθεση κάτω από τόσο α­ ντίξοες συνθήκες. Το ξημέρωμα, μόλις κόπασε η θύελλα, ο στρατός των Μιναμότο επιτέθηκε κινούμενος μέσα στην πρωινή ομίχλη. Οι αιφνιδιασμένοι και α­ νοργάνωτοι σαμουράι των Τάιρα δεν μπό­ ρεσαν να προβάλουν σοβαρή αντίσταση και υποχώρησαν άτακτα στα πλοία τους και στη θάλασσα. Οι Τάιρα είχαν χάσει πια όλα τα οχυρά τους στη νήσο Χονσού, κυριαρχούσαν ό­ μως ακόμα στις νήσους Κιού Σιού και Σικοκού και στη γύρω θαλάσσια περιοχή. Ο Γιοσιτσούνε αντιλήφθηκε ότι για να τους αντιμετωπίσει χρειαζόταν ναυτικό. Ετσι καθυστέρησε την τελική αναμέτρηση μέχρι τον Απρίλιο του 1185. Τότε οι στό­ λοι των Τάιρα και των Μιναμότο συναντή­ θηκαν στο θαλάσσιο στενό, μεταξύ των

λο. Το 11 99, ενώ μετέβαινε να εγκαινιάσει έναν ναό, το άλογό του αφήνιασε μπρο­ στά στην πύλη και τον έριξε. Ο Γιοριτόμο πέθανε λίγο αργότερα από τα τραύματά του. Κατά τον θρύλο το άλογο είχε τρο­ μάξει από την εμφάνιση του φαντάσμα­ τος του αδικοχαμένου Γιοσιτσούνε, ο ο­ ποίος επέστρεψε για να επιπλήξει τον α­ δελφό του. Οπωσδήποτε μετά τον θάνατο του Γιοριτόμο, εφόσον ο ίδιος από ζηλοτυπία και φόβο είχε εξοντώσει όλους τους άξι­ ους συγγενείς του, οι Μιναμότο αδυνάτι­ σαν. Αλλες φατρίες κυριάρχησαν ή πολέ­ μησαν για την κυριαρχία στο Σογκουνάτο, αναγνωρίζοντας ότι εκεί πλέον έ­ δρευε η πραγματική εξουσία της χώρας. Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το άνοιγμα της Ιαπωνίας στις δυτικές επιρ­ ροές στο τέλος του 19ου αιώνα. Η απαγωγή του αυτοκράτορα Γκο Σιρακάβα από τους Μιναμότο, κατά τη διάρκεια της «Στάσης Χέιτζι». Το αυτοκρατορικό φορείο είναι περικυκλωμένο από σαμουράι που κραδαίνουν τόξα και λόγχες ναγκινάτα.

νήσων Χονσού και Κιού Σιού, κοντά στο ψαροχώρι Νταν νο Ούρα. Οι Τάιρα παρα­ τάχθηκαν μεταξύ της ξηράς και του ε­ χθρικού στόλου. Η ναυμαχία που ακο­ λούθησε δεν κρίθηκε από ναυτικούς ε­ λιγμούς, επειδή τα πλοία λειτουργούσαν περισσότερο ως εξέδρες για ανταλλαγή Θελών και - όταν πλησίαζαν το ένα το άλ­ λο - για εφόδους και μάχες σώμα με σώ­ μα. Αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της ναυτικής εμπειρίας των Τάιρα ο Γιοσιτσούνε κατέφυγε σε ένα ακόμα τέχνα­ σμα: διέταξε τους τοξότες του να σημα­ δεύουν κυρίως τους τιμονιέρηδες των ε­ χθρικών πλοίων. Σύντομα ο στόλος των Τάιρα άρχισε να χάνει τη συνοχή του. Το τελικό κτύπημα δόθηκε με την παλίρ­ ροια, που ώθησε τα πλοία των Τάιρα προς την ακτή και τα βράχια, ενώ ταυτό­ χρονα ένα σεβαστό τμήμα του στόλου τους, υπό τον Ταγκούσι Σιγκεγιόσι, αυτομόλησε στους Μιναμότο. Βλέποντας ότι η μάχη ήταν χαμένη όλοι σχεδόν οι αρ­ χηγοί των Τάιρα αυτοκτόνησαν πραγμα­ τοποιώντας σεπούκου ή πέφτοντας στο νερό. Μια από τις γυναίκες ακολούθους του επτάχρονου αυτοκράτορα Αντόκου, βλέποντας ότι αυτός κινδύνευε να αιχ­ μαλωτιστεί από τους εχθρούς, τον αγκά­ λιασε και πήδηξαν μαζί στη θάλασσα, ό­ που πνίγηκαν. Μετά τη ναυμαχία της Νταν νο Ούρα ο Γιοσιτσούνε πραγματοποίησε μερικές ακόμα εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις νήσους Κιού Σιού καιΣικοκού. Ο Γιοριτό­ μο από την Καμακούρα έδωσε διαταγή να θανατωθούν όλοι οι σαμουράι Τάιρα και όλοι οι αρσενικοί τους απόγονοι. Δεν επρόκειτο να επαναλάβει το λάθος του Κιγιομόρι, αφήνοντας πίσω του πιθανούς μελλοντικούς αντιπάλους.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΓΙΟΣΙΤΣΟΥΝΕ Η εξόντωση των Τάιρα κατέστησε τον Μιναμότο Γιοριτόμο απόλυτο κυρίαρχο της Ιαπωνίας. Αυτός κυβερνούσε από την Καμακούρα και υποχρέωσε την αυτοκρα­ τορική Αυλή να του δώσει τον τίτλο του σογκούν («Στρατηγού για την αντιμετώ­ πιση των Βαρβάρων») επ' αόριστον. Ωστόσο φοβόταν για τη φήμη που είχε α­ ποκτήσει ο Γιοσιτσούνε στους κύκλους της φατρίας, μετά τις διαδοχικές λα­ μπρές νίκες του. Ο νεαρός πολέμαρχος αντιλήφθηκε την ανησυχία του ισχυρού αδελφού του και θέλοντας να τον καθη­ συχάσει μετέβη στην Καμακούρα για να τον συναντήσει. Εκείνος αρνήθηκε να τον δει, παρά τις επανειλημμένες επιστο­ λές του Γιοσιτσούνε, στις οποίες ο τελευ­ ταίος εξέφραζε την πικρία του γι' αυτή την άδικη αντιμετώπιση αλλά και την πί­ στη του στον αδελφό του. Τελικά ο Γιορι­ τόμο αποπειράθηκε να δολοφονήσει τον Γιοσιτσούνε, ο οποίος διέφυγε με έναν μικρό αριθμό ακολούθων. Τα επόμενα χρόνια ο τελευταίος τα πέρασε καταδιωκόμενος, μέχρι το 1189 οπότε, προδομέ­ νος από τον άρχοντα Φουτζιβάρα Γιασουχίρα (ο οποίος, αν και τον φιλοξενούσε, ε­ πιτέθηκε σε αυτόν και στους τελευταί­ ους ακολούθους του) αυτοκτόνησε α­ φού πρώτα σκότωσε τη σύζυγο και τα παιδιά του. Ο θάνατος του Γιοσιτσούνε καθησύ­ χασε τον Γιοριτόμο, ο οποίος κυριάρχησε χωρίς αμφισβητήσεις μέχρι τον θάνατό του, εδραιώνοντας την εξουσία των σο­ γκούν και της Καμακούρα και περιορίζο­ ντας τον αυτοκράτορα και την Αυλή σε καθαρά τελετουργικό - διακοσμητικό ρό­

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Εκτός από τις στρατιωτικές και πολι­ τικές της συνέπειες η σύγκρουση αυτή κληροδότησε στη χώρα ένα από τα σπου­ δαιότερα λογοτεχνικά της έργα, την «Ιστορία των Χάικε», μια ποιητική και φι­ λοσοφική αφήγηση της ανόδου και της πτώσης του Οίκου των Τάιρα («Χάικε» σύμφωνα με την κινεζική ανάγνωση των ι­ δεογραμμάτων που απαρτίζουν το όνομά τους). Το έπος σχηματίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, όταν τα διάφορα ποιήμα­ τα που αναφέρονταν στον Πόλεμο Γκενπέι και διασκέδαζαν τις Αυλές των αρχό­ ντων συγκεντρώθηκαν και οργανώθηκαν σε ενιαίο έργο από τον τυφλό ραψωδό Κακούιτσι, μια σχεδόν μυθική μορφή. Με μικρές τροποποιήσεις το συγκεκριμένο έργο διατηρείται μέχρι σήμερα ως ηθικό σημείο αναφοράς για την ιαπωνική ψυχή και ως το σπουδαιότερο λογοτεχνικό επί­ τευγμα της μεσαιωνικής Ιαπωνίας των σαμουράι.

35

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) THE TALE O F THE HEIKE, Stanford University Press, 1991. (2) Harry Cook: SAMURAI - THE STORY O F A WARRIOR TRADITION, Blandford Press, 1993. (3) Henry Wiencek: TREASURES OF THE WORLD - THE LORDS O F JAPAN, Select Books, 1983. (4) Martin Coicutt, Marius Jansen, Isao Kumakura: CULTURAL ATLAS OF JAPAN, Phaidon Press Ltd., 1988. (5) Bradley Smith, Marius Jansen, Nagatake Asano: JAPAN - GESCHICHTE UND KUNST, Deutsche Buch-Gemeinschaft, 1965.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Σταυρός της Βικτωρίας καθιερώθηκε με βασιλικό διάταγμα στη Βρετανία τον Ιανουάριο του 1856. Απο τότε αποτελεί εκεί τη σπουδαιότερη ηθική αμοιβή, η οποία δίδεται για εξαιρετικές πράξεις ηρωισμού στο πεδίο της μάχης από πλευράς στρατιωτικών των Βρετανικών Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και γενικότερα της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Από την καθιέρωσή του μόνο τρεις στρατιωτικοί τον έχουν λάβει δύο φορές. Ο ένας από αυτούς ήταν ο Τσαρλς Απαμ. Ο ανθυπολοχαγός Απαμ κέρδισε τον πρώτο Σταυρό της Βικτωρίας για μια σειρά πράξεων υπέρμετρης ανδρείας και ηρωισμού σε χρονικό διάστημα εννέα ημερών, κατά τη μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 1941. Ο Τσαρλς Απαμ ως λοχα γός του Ν εοζηλα νδικού Στρα τού το 1945 (Αρχείο Μ ουσείου « Η Κρήτη σ το ν Β ’ Π Π»-!ω άννη Π ερ ογιόννη). „

ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΤΣΑΡΛΣ ΑΠΑΜ ΕΝΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ

Ο περίφημος σταυρός ο

οποίος καθιερώ θηκε το 1856 από τη βασίλισσα Βικτωρία. Ο Τσαρλς Απαμ υπήρξε ο μοναδικός στρατιω τικός που τιμήθηκε δύο φορές με αυτή την ηθική αμοιβή κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τσαρλς Χέζλιτ Απαμ γεννήθηκε ντα στη φυση επηρεασε τον χαρακτήρα στην πόλη Κράιστσερτς της Νέ­ του, προσδίδοντάς του συγχρόνως αντο­ ας Ζηλανδίας στις 21 Σεπτεμβρί­ χή, μεγάλη παρατηρητικότητα και ικανότη­ ου 1908. Μεγάλωσε σε ένα ήσυχο επαρχια­ τες επιβίωσης σε δύσκολες καταστάσεις. κό περιβάλλον ως γόνος οικογένειας μετα­ Το 1935 ο Τσαρλς Απαμ συναντήθηκε ναστών και είχε τρεις αδελφές. Ελαβε την για πρώτη φορά με τη μελλοντική σύζυγό κλασική του εκπαίδευση στο κολλέγιο του του, Μόλυ Μακ Τάμνεη, διαιτολόγο στο νο­ Κράιστ, ένα από τα παλαιότερα μορφωτικά σοκομείο του Κράιστσερτς. Αρχίζοντας να ιδρύματα της Νέας Ζηλανδίας, και έπειτα σχεδιάζει μια πιο σταθερή ζωή μαζί της έακολούθησε εξειδικευμένες γεωργοκτη- γινε υπάλληλος της τοπικής υπηρεσίας νοτροφικές σπουδές στο κολλέγιο του του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, χω­ Λίνκολν. Μετά την αποφοίτησή του, το ρίς να διακόψει τις δραστηριότητες του 1930, ο Απαμ άρχισε να εργάζεται σε αγρο­ στα αγροκτήματα της επαρχίας. Το 1938 ο τικές και κτηνοτροφικές μονάδες της ε­ Τσαρλς και η Μόλυ αρραβωνιάστηκαν και παρχίας του Χουρουνούη. Η εργασία κο- στη συνέχεια εκείνος επέστρεψε στο κολ-

Ο

λέγιο του Λίνκολν για να συμπληρώσει τις σπουδές του. Πριν ολοκληρώσει αυ­ τό το αντικείμενο εξερράγη στην Ευρώ­ πη ο πόλεμος και ο ίδιος έσπευσε με τους πρώτους εθελοντές να καταταγεί στον Νεοζηλανδικό Στρατό.

ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΚΡΙΝΗ ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ ΣΤΙΣ ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΕΣ ΚΟΡΥΦΕΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η πρώτη επαφή του Απαμ με τον στρατό πραγματοποιήθηκε στο στρατό­ πεδο Μπέρναμ κοντά στο Κράιστσερτς, όπου τοποθετήθηκε στον 1ο Λόχο ενός συντάγματος πεζικού. Πρώτος διοικη­ τής του ήταν ο αντισυνταγματάρχης Κίπενμπέργκερ, ένας βετεράνος του Α1 ΠΠ ο οποίος επρόκειτο να οδηγήσει τους Νεοζηλανδούς μαχητές της Μά­ χες της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης.

Από τους πρώτους εθελοντές που έσπευσαν να καταταγούν οι Νεοζηλανδοί αξιωματικοί επέλεξαν μια ομάδα ανδρών με ηγετικά προσόντα, μόρφωση και ικανότητες για να τους αναθέσουν καθήκοντα υπαξιωματικών. Ανάμεσά τους ήταν ο Απαμ. Μερικούς μήνες αρ­ γότερα, όταν προχώρησε η κατάταξη και άλλων εθελοντών, το νεοζηλανδικό σύνταγμα στάλθηκε στην Αίγυπτο, ενώ ο νεαρός υπηρετούσε με τον βαθμό του λοχία στο 20ό Τάγμα. Στις αρχές του 1940, μετά την κατάκτηση της Πολωνίας, είχε σημειωθεί ένα διάλειμμα στις πολεμικές επιχειρή­ σεις. Τότε συμπληρώθηκε στη βόρεια

Αφρική η σύνθεση της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας, οι μονάδες της οποίας άρχισαν να εκπαιδεύονται στην έρημο. Ο Απαμ διακρίθηκε για τις επιδόσεις του στην εκπαίδευση των ανδρών της διμοιρίας και έτσι μετά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο επελέγη μαζί με μερικούς άλλους λοχίες του συντάγμα­ τος για να παρακολουθήσει ένα εκπαι­ δευτικό πρόγραμμα υποψηφίων αξιωμα­ τικών. Αρχικά ήταν απρόθυμος μπροστά σε αυτή τη νέα προοπτική, στη συνέχεια όμως, έχοντας την πεποίθηση ότι οι Ιτα­ λοί σύντομα θα εισέβαλλαν στην Αίγυ­ πτο, θεώρησε καθήκον του να δεχθεί τις επιλογές των ανωτέρων του. Οι εκ-

Οι Μαορί του 28ου Τάγματος διακρί&ηκαν για τη μαχητικότητά τους στην Κρήτη.

Το χαρακτηριστικό πλα τύγυρο καπέλο που χρησιμοποιή θη κε από τις νεοζη λα νδικές δυνάμεις σε όλα τα μέτωπα κατά τον Β ’ ΠΠ (Συ λλογή Μ ουσείου «Η Κρήτη στον Β ’ Π Π »-Ιω ά ννη Π ερογιάννη).

Το χά λκινο αγαλμα του Απαμ στη γενέτειρά του (Αρχείο Μ ουσείου « Η Κρήτη στον Β ’ Π Π »Ιωάννη Π ε ρ ο γ ιά ν ν η ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

-H . V

·

Κατάταξη εθ ελοντώ ν σε στρατόπεδο του Ν εοζηλα νδικου Στρα τού. Ο Απαμ ήταν ένας από τους πρώτους που έσπευσαν να καταταγούν τον Σεπτέμβρ ιο του 1939.

Μετά την έναρξη του Β ’ ΠΠ εθ ελο ν τές Ν εοζηλα νδοί βαδίζουν προς τα κέντρα κατάταξης.

Ν εοζηλανδική μονάδα μετα φ έρετα ι σιδηροδρομικώς στη βόρεια Ελλάδα τον Μ άρτιο του 1941. Διακρίνονται τεθωρακισμένα οχήματα Universal Carrier, ε π ί των οποίων είναι ταγμένα οπλοπολυβόλα Bren για αντιαεροπορική προστασία.

παιδευτές ίο υ στη Μονάδα Υποψηφίων Αξιωματικών (OCTU) ήταν στην πλειοψηφία Βρετανοί. Οι τακτικές πεζικού που δίδασκαν στους Νεοζηλανδούς εκ­ παιδευόμενους βασίζονταν σε πρακτι­ κές και συμπεράσματα από τις επιχειρή­ σεις του Α' ΠΠ. Δεν είχαν αφομοιωθεί α­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κόμα οι εμπειρίες απο την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου την οποία είχαν εφαρμόσει οι Γερμανοί για την κατάλη­ ψη της Πολωνίας και της Γαλλίας. Ετσι, παρά το γεγονός ότι ο Απαμ πέρασε με επιτυχία το σχετικό εκπαιδευτικό πρό­ γραμμα, οι ενστάσεις και οι συνεχές α­

ντιρρήσεις του προς τους εκπαιδευτές του για ακατάλληλες τακτικές που διδά­ σκονταν είχαν ως συνέπεια να αποφοι­ τήσει τελευταίος στη βαθμολογία. Στον Βρετανικό Στρατό οι νέοι αξιω­ ματικοί δεν έπρεπε να επιστρέφουν στις μονάδες που υπηρετούσαν προη­ γουμένως. Ωστόσο ο συνταγματάρχης Κίπενμπέργκερ, γνωρίζοντας ότι είχε στερήσει τη μονάδα του από τους καλύ­ τερους υπαξιωματικούς, προσπάθησε να επαναφέρει τουλάχιστον μερικούς. Πέτυχε να αποσπάσει μόνο έναν από αυ­ τούς, στον οποίο έτρεφε ιδιαίτερη εκτί­ μηση και πίστευε ότι θα οδηγούσε άξια τους άνδρες του στη μάχη: τον ανθυπολοχαγό Τσαρλς Απαμ. Η ώρα της δράσης δεν ήταν μακριά. Μετά την επαναφορά του Απαμ στο 20ό Τάγμα, στις αρχές του 1941 αποφασίστη-

J

Ο ανθυπολοχα γός Απαμ (Αρχείο Μ ουσείου «Η Κρήτη στον Β ’ Π Π »-Ιω ά ννη Π ερογιάννη).

κε η συμμετοχή της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας (υπό τον υποστράτηγο Μπέρναρντ Φράυμπεργκ) στη Βρετανι­ κή Εκστρατευτική Δύναμη (ΒΕΔ) η ο­ ποία θα μετέβαινε στην Ελλάδα. Η μετα­ φορά της ΒΕΔ από την Αίγυπτο προς τα λιμάνια του Πειραιά και του Βόλου πραγματοποιήθηκε με βρετανικά πολε­ μικά και μεταγωγικά σκάφη στις αρχές Μαρτίου του 1941. Η Νεοζηλανδική Με­ ραρχία αναπτύχθηκε σε αμυντικές θ έ­ σεις βορείως του Ολύμπου, ενώ ο 3ος Λόχος του 20ού Τάγματος, στον οποίο υ­ πηρετούσε ο Απαμ, τοποθετήθηκε κο­ ντά στο χωριό Ρυάκια της Πιερίας. Σε αναμονή της εισβολής των γερ­ μανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, μονάδες των οποίων είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται στη γειτονική Βουλ­ γαρία, κατά τις δύο επόμενες εβδομά­ δες ο ανθυπολοχαγός και οι άνδρες του προετοίμασαν θέσεις μάχης και τοπο­ θέτησαν συρματοπλέγματα επί του πι­ θανού άξονα προέλασης των Γερμανών. Παρά την τραχύτητα του εδάφους στη βόρεια Ελλάδα και του ισχυρού ψύχους (οι περισσότεροι από τους Νεοζηλανδούς στρατιώτες έβλεπαν χιόνι για πρώτη φορά), οι άνδρες του Απαμ διακρίθηκαν για τον ζήλο τους στην κατα­ σκευή οχυρωματικών έργων, ενώ ο ίδιος μεριμνούσε για την αποτελεσματική πα­ ραλλαγή των θέσεων υποφέροντας από δυσεντερία.

Στιγμ ιό τυ π ο από τη δραματική υποχώρηση των Νεοζηλανδώ ν, μετά την κατάρρευση του μετώ που, σε περιοχή της Θ εσσαλίας τον Α πρίλιο του 1941.

Την αυγή της βης Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία εξορμώντας από το βουλγαρικό έδαφος. Η διοίκηση της ΒΕΔ εκτίμησε την κατά­ σταση που διαμορφώθηκε λόγω της τα­ χύτατης κατάρρευσης της γιουγκοσλα­ βικής άμυνας και έκρινε ότι οι θέσεις της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας στην περιοχή της Κατερίνης θα μπο­ ρούσαν να κυκλωθούν αν οι Γερμανοί ει­ σέβαλλαν και από τη δυτική Μακεδονία στον τομέα του Μοναστηριού. Ετσιαποφασίστηκε η αναδίπλωση των δυνάμεων του Φράυμπεργκ σε μια νέα γραμμή ά­ μυνας στην περιοχή του Ολύμπου. Η 4η Ταξιαρχία (στην οποία ανήκε το 20ό Τάγ­ μα) τοποθετήθηκε κοντά στα Σέρβια, ό­ που η διμοιρία του Απαμ διατάχθηκε να καλύψει ένα σταυροδρόμι της περιοχής από το οποίο περνούσαν πλήθη προ­ σφύγων κινούμενα προς Νότο, αλλά και αρκετοί Γιουγκοσλάβοι και Ελληνες στρατιώτες διαλυμένων μονάδων που υ­ ποχωρούσαν. Τις πρώτες ημέρες πάνω από τα κε­ φάλια τους πετούσαν συχνά γερμανικά αναγνωριστικά αεροσκάφη, διατηρώ­ ντας ύψος ασφαλείας. Από τις 11 Απρι­ λίου, με την έναρξη της γερμανικής ει­ σβολής στη δυτική Μακεδονία, τα πλή­ θη των προσφύγων πύκνωσαν και η Luftwaffe άρχισε να πραγματοποιεί τα­ κτικές αεροπορικές επιδρομές κατά τη

διάρκεια της ημέρας, με σμήνη αερο­ σκαφών τα οποία βομβάρδιζαν και πολυβολούσαν ο,τιδήποτε εκινείτο στο έ­ δαφος. Ο Απαμ και οι άνδρες του, παρά την απογοήτευση που ένιωθαν από την απουσία της RAF, στάθηκαν στις θέσεις τους προσπαθώντας να ανταποδώσουν τα πυρά με τα οπλοπολυβόλα Bren. Στις 13 Απριλίου ο διοικητής της ΒΕΔ, στρατηγός Ουϊλσον, αποφάσισε την απόσυρση των δυνάμεών του σε μια νέα γραμμή άμυνας στις Θερμοπύλες. Την επόμενη ημέρα όμως η γερμανική 2η Μεραρχία Πάντσερ διέβη τον ποτα­ μό Αλιάκμονα και επιτέθηκε στις αμυ­ ντικές γραμμές των Νεοζηλανδών στα Σέρβια και στον Πλαταμώνα. Η σθεναρή αντίσταση των νεοζηλανδικών ταξιαρ­ χιών στην περιοχή αναχαίτισε προσωρι­ νά τη γερμανική επίθεση. Στη συνέχεια όμως οι Νεοζηλανδοί διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους κατά τις νυκτερινές ώρες και να υποχωρήσουν προς τις Θερμοπύλες. Την ημέρα οι συμμαχικές φάλαγγες έγιναν και πάλι στόχος των γερμανικών αεροσκαφών. Το 20ό Τάγμα έφθασε μετά από πολ­ λές δυσκολίες στη Λαμία, λίγες ώρες πριν από την άφιξη των γερμανικών μη­ χανοκίνητων προφυλακών. Εκεί σι Νεο­ ζηλανδοί πληροφορήθηκαν τη συνθη­ κολόγηση του Ελληνικού Στρατού, ενώ είχε ήδη αρχίσει η αποχώρηση των μο­ νάδων της ΒΕΔ από τα λιμάνια της Αττι­

39

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εγχρω μο σ χέδιο β ρ ετα ν ικ ο ύ π ερ ιοδικού κ α τά τη δ ιά ρ κ εια το υ Β ’ Π Π που α π εικ ο ν ίζει τη ν ε ξο υ δ ετέρ ω σ η ενός γερ μ α νικ ο ύ π ολυβ ο λείου από το ν α νθυπ ολοχα γό Α παμ κ α τά τη ν α ν τεπ ίθ εσ η σ το Μ ά λ ε μ ε σ τις 22 Μ α ϊου 1941.

κής και της νότιας Ελλάδας. Από τη Λα­ μία η 4η Ταξιαρχία κινήθηκε μέσω Θή­ βας και δημιούργησε αμυντικές θέσεις στης Ερυθρές (Κριεκούκι). Τις θέσεις αυτές διατάχθηκαν να κρατήσουν οι Νε­ οζηλανδοί επί 24 ώρες, μετά την από­ συρση των δυνάμεων που μάχονταν στις Θερμοπύλες, ώστε να τους δοθεί η ευκαιρία να παραληφθούν από τα πλοία του βρετανικού στόλου. Εκείνο το διάστημα η υγεία του Απαμ χειροτέρευσε από τη δυσεντερία που εξακολουθούσε να τον βασανίζει. Λόγω των συνεχών μετακινήσεων της μονάδας του, αλλά και της ανυπαρξίας κανονικού φαγητού, έχανε συνεχώς βά­ ρος. Οι άνδρες τρέφονταν μόνο με συ­ μπυκνωμένο γάλα σε κονσέρβα, όταν ή­ ταν δυνατό να βρεθεί. Ο Τσαρλς, εξασθενημένος καθώς ήταν, χρησιμοποι­ ούσε για τις μετακινήσεις του στις Ερ υ ­ θρές, μεταξύ των θέσεων του λόχου και του σταθμού διοίκησης, ένα γαϊδουράκι που βρέθηκε σε έναν αγρό της περιο­ χής. Τα προβλήματα υγείας συνεχίστη­ καν και κατά τις επόμενες μέρες, μέχρις ότου οι Νεοζηλανδοί έφθασαν στην Κα­ λαμάτα. Η πόλη αυτή αποτελούσε το τέ­ λος του δρόμου για αρκετές δυνάμεις της Β Ε Δ στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Από εκεί κατά τη διάρκεια των νυ­ κτερινών ωρών μεταφέρθηκαν στην Κρήτη με τα βρετανικά πλοία. Στις μά­ χες που διεξήχθησαν στην είσοδο της Καλαμάτας ο Τζακ Χίντον, ένας λοχίας στο τάγμα του Απαμ, κέρδισε τον δικό του Σταυρό της Βικτωρίας, για την ηρω­ ική δράση του κατά τον αγώνα οπισθο­ φυλακών η οποία επέτρεψε σε περισσό­ τερους συμπολεμιστές του να διαφύ­ γουν.

ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Στα τέλη Απριλίου του 1941 το Βασι­ λικό Ναυτικό των Βρετανών πραγματο­ ποίησε έναν πραγματικό άθλο στην ανα­ τολική Μεσόγειο, απομακρύνοντας από

- Ί Ω ' Κ Η ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

την ηπειρωτική Ελλάδα 40.000 άνδρες της Β Ε Δ . Τα υπάρχοντα πλοία και τα χρονικά περιθώρια δεν επέτρεπαν με­ ταφορά απευθείας στην Αίγυπτο. Ετσι η πλειοψηφία των στρατευμάτων αυτών μεταφέρθηκε στην Κρήτη, με λιγοστό ο­ πλισμό και ακόμα λιγότερα εφόδια. Με τη γερμανική εισβολή στο νησί ε ­ πικείμενη ανατέθηκε στα νεοζηλανδικά στρατεύματα που έφθασαν στη Σούδα η άμυνα τμήματος της βορειοδυτικής Κρήτης, σε μια περιοχή από το αερο­ δρόμιο του Μάλεμε μέχρι τα Χανιά. Οι περισσότερες από τις δυνάμεις της Β Ε Δ στο νησί ήταν μειωμένης μαχητι­ κής ικανότητας, και ανεπαρκώς εξοπλι­ σμένες, ενώ το βαρύ υλικό τους (οχήμα­ τα, άρματα, πυροβόλα κλπ.) είχε εγκαταλειφθεί κατά την υποχώρησή τους. Οι άνδρες τους στρατοπέδευσαν πρόχειρα στους ελαιώνες περιμένοντας τα εφό­ δια και τον εξοπλισμό που θα έφθαναν από την Αίγυπτο. Στο μεταξύ θα έπρεπε να ετοιμάσουν θέσεις μάχης και χαρα­ κώματα χρησιμοποιώντας ελάχιστα σκαπανικά εργαλεία και περισσότερο τις ξι­ φολόγχες και τα κράνη τους! Μετά την αναδιάταξη των δυνάμεων της 2ης ΝΖ Μεραρχίας, στις 13 Μαϊου, συγκροτήθηκε η 10η ΝΖ Ταξιαρχία υπό τον συνταγματάρχη Κίπενμπέργκερ. Η μονάδα αυτή περιελάμβανε το 6ο και το 8ο Ελληνικό Σύνταγμα Πεζικού, ένα μι­ κτό νεοζηλανδικό τάγμα, ένα απόσπασμα νεοζηλανδικου μεραρχιακού ιππι­ κού (πεζομάχων) και το 20ό Τάγμα (του Απαμ) το οποίο διατέθηκε από την 4η ΝΖ Ταξιαρχία. Οι δυνάμεις της 10ης Τα­ ξιαρχίας έλαβαν θέσεις στα νοτιοανατο­ λικά του αεροδρομίου του Μάλεμε, στην περιοχή του χωριού Γαλατάς. Η υγεία του Απαμ στο μεταξύ είχε αρχίσει να βελτιώνεται και ο ίδιος προ­ σπάθησε να προετοιμάσει όσο καλύτε­ ρα μπορούσε τις αμυντικές θέσεις των ανδρών του, σε αναμονή της γερμανι­ κής εισβολής στην Κρήτη. Οι βομβαρδι­ σμοί της Luftwaffe είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Μαϊου. Εκτός από το αερο­

δρόμιο του Μάλεμε το λιμάνι της Σού­ δας αποτελούσε κύριο στόχο των γερ­ μανικών αεροσκαφών. Ενα μεγάλο σύν­ νεφο μαύρου καπνού ανέβαινε συνεχώς από τα πλοία που καίγονταν κτυπημένα στο εσωτερικό του κόλπου. Η γερμανική αεραπόβαση στην Κρή­ τη άρχισε τις πρωινές ώρες της 20ής Μαϊου 1941, με σφοδρούς βομβαρδι­ σμούς και αμέσως μετά ρίψεις χιλιάδων αλεξιπτωτιστών και προσγειώσεις ανε­ μοπτέρων εφόδου σε περιοχές των Χα­ νιών και του Μάλεμε. Κοντά στις θέσεις του 20ού ΝΖ Τάγματος δεν είχαν πραγ­ ματοποιηθεί ακόμα ρίψεις αεραγημάτων. Ετσι ο Απαμ και οι άνδρες του πα­ ρακολουθούσαν από μακριά τη δραστη­ ριότητα των γερμανικών αεροσκαφών και άκουγαν όλο και πιο έντονο τον θ ό ­ ρυβο της μάχης. Λίγο αργότερα κινήθηκε προς το μέρος τους ο υπολοχαγός Φάουντεν, ο οποίος είχε αναλάβει τη δι­ οίκηση του 3ου Λόχου. Ζήτησε από τον Τσαρλς να ηγηθεί μιας περιπολίας προς την κατεύθυνση του 19ου Τάγματος και να εξουδετερώσει μερικούς αλεξιπτωτι­ στές που είχαν επισημανθεί εκεί. Ο Απαμ πήρε μερικούς από τους άνδρες του και ξεκίνησε αμέσως. Μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από τις θέσεις του λόχου οι Νεοζηλαν­ δοί παρατήρησαν στο ξέφωτο ενός ε­ λαιώνα μερικά εγκαταλειμμένα αλεξί­ πτωτα. Ο Απαμ ένευσε προς τους άν­ δρες του να απλωθούν και να κυκλώ­ σουν την τοποθεσία. Ο ίδιος κινήθηκε μπροστά και σε λίγο χάθηκε από τα μά­ τια τους, ανάμεσα στα δέντρα. Πέντε λεπτά αργότερα ακούστηκαν μερικοί πυροβολισμοί. Σε λίγο ο ανθυπολοχαγός εμφανίστηκε να επιστρέφει κρατώ­ ντας στα χέρια του σαν τρόπαιο το κρά­ νος ενός Γερμανού αλεξιπτωτιστή. Το πέταξε στα πόδια των ανδρών του και είπε: "Αυτό ήταν... Τελειώσαμε για την ώρα!". Ηταν η πρώτη εμπλοκή του Απαμ με τους Γερμανούς εισβολείς στην Κρή­ τη... Στο μεταξύ οι ρίψεις αλεξιπτωτι­ στών στην περιοχή των Χανίων συνεχί­ ζονταν, κυρίως στο εσωτερικό του αε­ ροδρομίου του Μάλεμε, δυτικά του αε­ ροδρομίου και στις φυλακές της Αγιάς. Μέχρι τις πρώτες νυκτερινές ώρες οι α­ πώλειες των αλεξιπτωτιστών ήταν πολύ μεγάλες. Ωστόσο οι Γερμανοί μπόρεσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το αε­ ροδρόμιο, λόγω της απόσυρσης του 22ου ΝΖ Τάγματος από τον λόφο 107. Με το πρώτο φως της επομένης, 21ης Μαϊου, οι επιδρομές της Luftwaffe άρχισαν και πάλι, εμποδίζοντας κάθε προσπάθεια μετακίνησης νεοζηλανδικών στρατευμάτων προς το Μάλεμε. Μια αερογέφυρα για τη μεταφορά στρα­ τευμάτων στο αεροδρόμιο, με συνεχείς προσγειώσεις μεταγωγικών αεροσκα­ φών Ju 52, δεν ήταν χωρίς απώλειες: το

Σ το λ ή Ν εο ζη λ α ν δ ο ύ σ τρ α τιώ τη όπως ε κ τ ίθ ε τ α ι σ το Ν α υ τικ ό Μ ο υ σ είο Χανίων (φω τ. Γιάννης Τερνιώ της). νεοζηλανδικό πυροβολικό βομβάρδιζε τακτικά το πεδίο προσγείωσης. Το μεση­ μέρι αποφασίστηκε από τη συμμαχική διοίκηση η πραγματοποίηση αντεπίθε­ σης για την ανακατάληψη του αεροδρο­ μίου. Λόγω της κυριαρχίας και της συνε­ χούς παρουσίας των γερμανικών αερο­ σκαφών μια ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας θα ισοδυναμούσε με αυτο­ κτονία. Ετσι αποφασίστηκε η πραγματο­ ποίησή της κατά τις νυκτερινές ώρες. Επειδή οι υπόλοιπες μονάδες της ΝΖ Μεραρχίας είχαν εμπλακεί σε μάχες, στην αντεπίθεση θα συμμετείχαν το 20ό Τάγμα, το 28ο Τάγμα Μαορί, μια αυ­ στραλιανή μηχανοκίνητη μονάδα η ο­ ποία θα έφθανε αργά το απόγευμα από την περιοχή του Ρεθύμνου με φορτηγά οχήματα και μερικά ελαφρά άρματα των Ουσσάρων. Η έναρξη της ενέργειας ορίστηκε για τις 20.00. Μέχρι τα ξημερώματα οι συμμαχικές δυνάμεις θα έπρεπε να έ­ χουν καταλάβει το αεροδρόμιο - πριν αρχίσουν να επιχειρούν εναντίον τους τα γερμανικά αεροσκάφη. Η άφιξη των Αυστραλών καθυστερούσε και η αγωνία των ανδρών κορυφώθηκε. Τελικά η μη­ χανοκίνητη φάλαγγα υπέστη κατά τη διάρκεια της ημέρας αεροπορικές επι­ θέσεις και αποδεκατίστηκε. Μερικά από τα φορτηγά οχήματα και λίγοι άνδρες της έφθασαν στις νεοζηλανδικές θ έ ­ σεις στη μια τα ξημερώματα της 22ας Μαϊου. Ο διοικητής του 20ού Τάγματος, αντισυνταγματάρχης Μπάροους, δεν εί­ χε άλλα περιθώρια επιλογής. Διέταξε τη μεταφορά του 3ου και του 4ου Λόχου

του Τάγματος με τα αυστραλιανά οχή­ ματα στο χωριό Πλατανιάς, όπου περί­ μενε ήδη το 28ο Τάγμα των Μαορί, με διαταγή να αρχίσει άμεσα η αντεπίθεση. Τα οχήματα θα επέστρεφαν για να παραλάβουν το υπόλοιπο τάγμα, το οποίο θα ακολουθούσε. Το σκοτάδι της νύ­ κτας και τα ναρκοπέδια που είχαν στρω­ θεί από τις συμμαχικές δυνάμεις καθυ­ στέρησαν ακόμα περισσότερο τα φορ­ τηγά των Αυστραλών κατά την πορεία προς το σημείο έναρξης της αντεπίθε­ σης, η οποία άρχισε τελικά στις 03.30. Ο λόχος του Απαμ κινήθηκε δυτικά, παράλληλα προς τον δρόμο προς το Μάλεμε, ενώ ο 4ος Λόχος ακροβολίστη­ κε δεξιότερα μέχρι την παραλία. Το 28ο Τάγμα των Μαορί αναπτύχθηκε αριστε­ ρά του δρόμου, μέχρι τις παρυφές των λόφων. Οι στρατιώτες προχωρούσαν προσεκτικά ανάμεσα σε ελαιώνες και α­ μπέλια, προσπαθώντας να διαπεράσουν με τα μάτια τους το πυκνό σκοτάδι και τις βαριές σκιές των δένδρων. Ακριβώς πίσω τους ακουγόταν το ρυθμικό κροτάλισμα από τις ερπύστριες των ελα­ φρών αρμάτων Mk VI Β, τα οποία συμμε­ τείχαν στην αντεπίθεση κινούμενα πά­ νω στο οδόστρωμα. Ξαφνικά σε μικρή απόσταση μπρο­ στά από την ομάδα του Απαμ ακούστηκε ένας πυροβολισμός και αμέσως μετά περισσότεροι. Ταυτόχρονα ένα εχθρικό πυροβόλο άρχισε να στέλνει ριπές τρο­ χιοδεικτικών βολίδων στις γραμμές των Νεοζηλανδών. Η γερμανική άμυνα είχε ενεργοποιηθεί... "Κάτω! Καλυφθείτε!", φώναξε ο ανθυπολοχαγός στους άν­ δρες του, τέσσερις από τους οποίους έ ­ πεσαν κτυπημένοι από τα πυρά. Οι Γερ­ μανοί, όπως φαινόταν από τις λάμψεις των εκπυρσοκροτήσεων των όπλων τους, βρίσκονταν πίσω από κορμούς

δένδρων, σε τάφρους και πίσω από χα­ μηλούς μανδρότοιχους μπροστά και δί­ πλα από τους επιτιθέμενους. Τα πυρά του πολυβόλου είχαν καθη­ λώσει τους Νεοζηλανδούς. Ο Απαμ άρ­ χισε να κινείται σκυφτός ή έρποντας, α­ νάλογα με την κάλυψη που είχε, και να ελέγχει τις θέσεις των στρατιωτών του οι οποίοι είχαν αρχίσει να ανταποδίδουν τα πυρά. Οταν βεβαιώθηκε για την ασφάλειά τους άρχισε να κινείται προς το σημείο από όπου προέρχονταν οι ριπές του γερμανικού πολυβόλου MG 34. Μ ε­ ρικοί άνδρες του μπόρεσαν να παρακο­ λουθήσουν για λίγο τη σκιά του η οποία προχωρούσε καλυπτόμενη από δένδρο σε δένδρο. Οταν έφθασε κοντά στη φω­ λιά του πολυβόλου ο Απαμ εκτόξευσε ε­ ναντίον του απανωτά μερικές χειροβομ­ βίδες. Οι λάμψεις των εκρήξεων φώτι­ σαν τον ελαιώνα. Ο αέρας γέμισε από καπνούς, θραύσματα και φωνές πληγω­ μένων Γερμανών στρατιωτών. Χωρίς να χάσει χρόνο ο ανθυπολοχαγός άφησε την κάλυψη που είχε και όρμησε μπρο­ στά αδειάζοντας το περίστροφό του ε­ ναντίον των αλεξιπτωτιστών οι οποίοι υ­ ποχωρούσαν πανικόβλητοι. Επειτα φώ­ ναξε στους άνδρες του ότι η περιοχή ή­ ταν ασφαλισμένη και τους κάλεσε να κι­ νηθούν προς το μέρος του. Οταν οι στρατιώτες έφθασαν κοντά του, τον βρήκαν να στέκεται ανάμεσα σε οκτώ νεκρούς αλεξιπτωτιστές, οι περισσότε­ ροι από αυτούς οπλισμένοι με υποπολυβόλα Μ Ρ 40. Με τον ίδιο τρόπο ο Απαμ αντέδρασε και λίγο αργότερα, όταν η διμοιρία του βρέθηκε σε μια δυσκολότερη κατά­ σταση από τα πυρά δύο πολυβόλων. Το ένα από αυτά έβαλλε από το παράθυρο μιας μικρής αγροικίας και το άλλο από την αυλή της. Τρέχοντας έφθασε δίπλα στον τοίχο του σπιτιού. Οι άνδρες του μπορούσαν να διακρίνουν καθαρότερα τις κινήσεις του στο πρώτο αχνό φως της αυγής και τον κάλυπταν με πυρά τυ­ φεκίων και ενός Bren. Εριξε μέσα από το άνοιγμα ενός παραθύρου μια χειροβομ­ βίδα. Το εσωτερικό της αγροικίας διαλύ­ θηκε. Στη συνέχεια δέκα περίπου Γερ­ μανοί εμφανίστηκαν με υψωμένα τα χέ­ ρια από τα συντρίμμια και τον αυλόγυρο και παραδόθηκαν στους Νεοζηλανδούς οι οποίοι έφθασαν με προτεταμένες τις λόγχες τους. Το ίδιο έντονη αντίσταση φάνηκε, από τους πυκνούς πυροβολισμούς και τις λάμψεις των εκρήξεων, ότι αντιμε­ τώπιζαν δεξιά και αριστερά από τις γραμμές του 3ου Λόχου οι άλλοι λόχοι του Τάγματος, αλλά και το 28ο Τάγμα των Μαορί. Παρά τις δυσκολίες και τις απώλειες οι Νεοζηλανδοί συνέχισαν την επίθεσή τους προς το Μάλεμε, σε πε­ ριοχές με ελαιόδεντρα, αμπέλια κλπ. Οι Γερμανοί προσπαθούσαν να κρατήσουν τις θέσεις τους καλυπτόμενοι πίσω από

41

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Β ομ β α ρ δ ισ μ ό ς φ α λά γγ ω ν τη ς Β ρ ετα ν ικ ή ς Ε κ σ τρ α τε υ τικ ή ς Δ ύ ν α μ η ς από α ερ ο σ κά φ η τη ς L u ftw a ffe σ τη ν Ελλάδα το ν Α π ρίλιο το υ 1941.

Ο κ α τα π ο νη μ έν ο ς από τα π ρ ο β λή μ α τα τη ς υ γ ε ία ς το υ Απαμ φ ω το γ ρ α φ ίζ ετα ι μ ε το γ α ϊδ ο υ ρ ά κι που χρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ σ ε για τις μ ετα κ ιν ή σ εις το υ σ τις Ε ρ υ θ ρ ές .

Σ τρ α τιώ τε ς σ υνω σ τίζο ντα ι σ το κ α τά σ τρ ω μ α εν ό ς β ρ ετα ν ικ ο ύ μ ε τα γ ω γ ικ ο ύ σ κ ά φ ο υ ς που κ α τε υ θ ύ ν ε τα ι από τη ν η π ειρ ω τική Ελλάδα σ τη ν Κ ρ ή τη .

Α ναχώρηση επ ιβ α τικ ο ύ π λοίου μ ε Ν εο ζη λ α ν δ ο ύ ς επ ίσ τρ α το υ ς από το λιμά νι το υ Ο υ έλ ιν γ κ το ν μ ε π ροορισμό την Α ίγυ π το .

φυσικά εμπόδια και τα αραιά σπίτια μι­ κρών οικισμών. Ενα άλλο εχθρικό πολυ­ βολείο εξουδετερώ θηκε πάλι με επιτυ­ χημένη ρίψη χειροβομβίδας από τον Απαμ, από μικρή απόσταση, όπως και ένα επανδρωμένο από αλεξιπτωτιστές αντιαεροπορικό πυροβόλο Bofors (από εκείνα που είχαν εγκαταλειφθεί κατά την υποχώρηση του 22ου ΝΖ Τάγματος). Είχε ξημερώσει όταν μετά από λίγες σύντομες μάχες με τους Γερμανούς, με­ ρικές από τις οποίες εξελίχθηκαν σε συ­ μπλοκές σώμα με σώμα, η νεοζηλανδική προέλαση έφθασε μέχρι τον ανατολικό περίβολο του αεροδρομίου. Ηταν αδύ­ νατο πλέον να καταληφθεί το Μάλεμε, καθώς οι άνδρες έπρεπε να εκτεθούν στο πεδίο προσγείωσης, όπου θα ήταν ανυπεράσπιστοι απέναντι στα φονικά πυρά και στις βόμβες των αεροσκαφών

σει οι Μαορί και είχαν προετοιμάσει α­ μυντικές γραμμές. Από εκεί ψηλά μπο­ ρούσαν να παρακολουθήσουν την κίνη­ ση των γερμανικών μεταγωγικών αερο­ σκαφών, τα οποία προσγειώνονταν στο Μάλεμε με ρυθμό ενός κάθε 3-5 λεπτά. Χιλιάδες Γερμανοί στρατιώτες θα μεταφέρονταν με τον τρόπο αυτό εκείνη την ημέρα στην Κρήτη. Δύο φορές το πρωινό της 22ας Μαϊου ο Απαμ με έναν αξιωματικό του λό­ χου και μερικούς στρατιώτες επέστρε­ ψαν στην περιοχή των χωριών από όπου είχαν περάσει οι δυνάμεις τους υποχω­ ρώντας για να διασώσουν τραυματίες. Εναν από αυτούς μετέφερε ο ίδιος στη ράχη του κάτω από τα εχθρικά πυρά, ενώ άλλοι μεταφέρθηκαν επάνω σε αυ­ τοσχέδια φορεία από ξύλινες πόρτες και σκάλες. Κατά τη διάρκεια του απο-

ΣΤΡΑΤ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

της Luftwaffe. Ετσι οι νεοζηλανδικές μο­ νάδες διατάχθηκαν με αγγελιοφόρους να οπισθοχωρήσουν προς προκαθορι­ σμένα σημεία συγκέντρωσης. Οι κατάκοποι πολεμιστές δέχθηκαν με απογοήτευση τις διαταγές αυτές, α­ φού υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν τις θέσεις στις οποίες έφθασαν μετά από σκληρό αγώνα και με απώλειες συ­ ντρόφων τους. Οταν άρχισε η αναδίπλω­ ση τα γερμανικά αεροσκάφη πετούσαν ήδη χαμηλά πάνω από τα κεφάλια τους, ενώ από την περιοχή του αεροδρομίου εξαπολύονταν εναντίον τους πυκνά πυ­ ρά όλμων και αυτομάτων όπλων. Μέχρι το μεσημέρι της επόμενης η­ μέρας, 22 Μαϊου, οι περισσότερες δυνά­ μεις του 20ού Τάγματος είχαν αποσυρ­ θεί προς τους λόφους, νοτιοανατολικά του αεροδρομίου, όπου είχαν ήδη φθά-

Α φ ιξη συμμαχικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν στην Κ ρ ή τη , μ ε τ ά τη ν κ α τά λη ψ η της ηπ ειρ ω τική ς Ελλάδας από το υ ς Γερ μ ανούς.

Ο Απαμ (όρ& ιος, δ ε ύ τε ρ ο ς από α ρ ισ τερ ά ) μ ε το υ ς ά νδ ρ ες τη ς δ ιμ ο ιρ ία ς το υ (Α ρχείο Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ή τη σ το ν Β ' Π Π » -Ιωάννη Π ερ ο γιά νν η ).

γεύματος οι Γερμανοί πραγματοποίη­ σαν μικρές επιθέσεις εναντίον των νεοζηλανδικών θέσεων, προσπαθώντας να δρουν αδύνατα σημεία στην άμυνά τους. Ο 3ος Λόχος βρέθηκε στο επίκε­ ντρο των μαχών. Ο Απαμ με την ομάδα του συμμετείχαν σε συμπλοκές (από μι­ κρή απόσταση) με τους αλεξιπτωτιστές αλλά και με τους νεοαφιχθέντες άν­ δρες των Ορεινών Δυνάμεων. Σε μια από αυτές απέσπασαν ως λάφυρα ένα πολυ­ βόλο, μερικά αυτόματα όπλα και πιστό­ λια, τα οποία χρησιμοποίησαν στη συνέ­ χεια εναντίον των εισβολέων. Μέχρι τη νύκτα οι δυνάμεις των Νε­ οζηλανδών διατάχθηκαν να υποχωρή­ σουν περισσότερο προς την περιοχή του Γαλατά. Οι ίδιες συνθήκες επικρά­ τησαν και κατά τις επόμενες ημέρες στις μάχες με τα γερμανικά στρατεύμα­ τα, η παρουσία των οποίων συνέχισε να αυξάνεται στο νησί με ραγδαίο ρυθμό. Στις 25 Μαϊου, κατά τη μάχη του Γα­ λατά, ο Απαμ με τους άνδρες του βρέ­ θηκαν σε εκτεθειμένη στον εχθρό πε­ ριοχή και δέχθηκαν σφοδρά πυρά όλ­ μων και πολυβόλων, από τα οποία σκο­ τώθηκαν ή τραυματίστηκαν πολλοί στρατιώτες. Ο ίδιος πληγώθηκε από θραύσμα στον αριστερό ώμο και από μια βολίδα στο πόδι. Παρά τα τραύματα και την αδυναμία η ενεργητικότητά του

Α νδρες μ ια ς ν εο ζη λ α ν δ ικ ή ς μ ονά δα ς α να π α ύονται σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς εν ό ς χω ριού τω ν Χανίων, κ α τά τη ν υποχώ ρησή το υ ς προς τα Σ φ α κ ιά .

παρέμενε αυξημένη. Οι συμπολεμιστές του αλλά και οι αξιωματικοί του Τάγμα­ τος παρακολουθούσαν έκπληκτοι τη γενναιότητα και την αυτοθυσία με την οποία ο Απαμ ριχνόταν στη μάχη επικε­ φαλής των ανδρών του, τους οποίους στις δύσκολες καταστάσεις προστά­ τευε πάντα, αναλαμβάνοντας πολλές φορές να εκκαθαρίσει μόνος του τις ε ­ χθρικές εστίες αντίστασης ή να αναχαι­ τίσει επιθέσεις εναντίον τους. Η δραματική υποχώρηση προς τα Σφακιά επιδείνωσε την υγεία του Απαμ, χωρίς να μειώσει τη μαχητική διάθεσή του. Καθώς οι άνδρες των νεοζηλανδι-

Π ρ ο ετο ιμ α σ ία σ υ σ σ ιτίου νεο ζη λ α ν δ ικ ή ς δ ιμ ο ιρ ία ς, σ ε χώ ρο υς διασπ οράς σ το υ ς ελ α ιώ νες των Χανίων.

Σ χ έδ ιο που δ η μ ο σ ιε ύ τη κ ε σε β ρ ετα ν ικ ή εφ η μ ε ρ ίδ α το 1942. Α π εικο ν ίζει τη διάσω ση ενός τρ α υ μ α τία από τον αν& υπ ολοχαγό Απαμ κα τά τη Μ άχη τη ς Κ ρ ή τη ς. Ν εο ζη λ α ν δ ο ί σ τρ α τιώ τε ς σ τη ν Α ίγυπ το, σ υνω σ τίζονται γύρω από το ν π ρω θυπ ουργό τη ς χώ ρα ς το υ ς , Π ή τε ρ Φ ρ έη ζερ .

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο τά φ ο ς το υ Τσαρλς και τη ς Μ ό λυ Απαμ σ τη Ν έα Ζηλανδία .

Ρίψη Γερμανώ ν α λεξιπ τω τισ τώ ν σ τη ν π εριοχή το υ Μ ά λ ε μ ε , σ χεδό ν πάνω σ τα χ α ρ α κ ώ μ α τα και σ τις θ έ σ ε ις μ ά χ η ς τω ν νεοζηλανδικώ ν δυνάμεω ν που υπ εράσπ ιζαν τη ν π εριοχή, σ τις 20 Μ α ϊο υ 1941.

Ο Απαμ (δ εξιά ) μ ε έναν σ υ μ π ο λεμ ισ τή του σ τη β ό ρ εια Α φ ρική (Α ρχείο Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ή τη σ το ν Β ’ Π Π »-Ιω άννη Π ερ ο γιά νν η ).

Τα π αράσημα που α π ο ν εμ ή θ η κ α ν στον Τσαρλς Απαμ για τη δράση το υ κ α τά το ν Β ’ Π Π (Α ρχείο Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ή τη στον Β ’ Π Π »-Ιω όννη Π ερ ο γιά νν η ).

Οι ά νδ ρ ες τη ς δ ιμ ο ιρ ία ς το υ Α παμ το ν σ υγχ αίρ ουν μ ε τ ά τη ν απονομή το υ Σ τα υ ρ ο ύ τη ς Β ικτω ρ ία ς. κών και των βρετανικών μονάδων συνω­ στίζονταν στις απόκρημνες ακτές της νότιας Κρήτης περιμένοντας τις νύκτες τα πλοία του βρετανικού στόλου για να τους παραλάβουν, εκείνος με την ομά­ δα του εξόντωσε δεκάδες Γερμανούς στρατιώτες που προσπαθούσαν να διεισδύσουν στην περιοχή των ακτών. Οταν έφθασε η σειρά του 3ου Λόχου για

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟ ΡΙΑ

αναχώρηση, ο υπολοχαγός Φάουντεν ζήτησε μερικούς εθελοντές οι οποίοι θα παρέμεναν πίσω για να καλύψουν την επιβίβαση των υπολοίπων στρατιω­ τών. Λίγο αργότερα παρουσίασε τα ονό­ ματα των εθελοντών στη διοίκηση του Τάγματος. Ο αντισυνταγματάρχης Μπάροους τον ρώτησε: "Υποθέτω ότι ανάμεσά τους είναι και ο Τσάρλυ Απαμ... Ετσι δεν είναι;". Ο υπολοχαγός απάντησε κα­ ταφατικά και ο Μπάροους τού είπε συ­ νοφρυωμένος: "Ακουσέ με... Εχω διατα­ γή από τον Κίπενμπέργκερ ειδικά για τον Τσάρλυ. Επιμένει ότι πρέπει να φύ­ γει με τον λόχο απόψε. Δεν θα πρέπει να επιτραπεί στον Απαμ να παραμείνει πί­ σω σε καμία περίπτωση!...".

Λ Η π εριοχή το υ α ερ ο δ ρ ο μ ίο υ το υ Μ ά λ ε μ ε α π ο τέ λ ε σ ε π εδίο σκληρώ ν σ υγκρ ούσ εω ν κ ατά τη ν επ ίθ εσ η τω ν Γερμανώ ν σ τις 2 0 Μ α ϊο υ 1941, αλλά κα ι κ α τά τη νεο ζηλανδική α ν τεπ ίθ εσ η τα ξη μ ερ ώ μ α τα τη ς 22ας Μ α ϊο υ 1941. Την ίδια νύκτα, όταν έφθασαν οι πρώ­ τες βάρκες από τα πλοία στην ακτή των Σφακίων, ο συνταγματάρχης Κίπενμπέργκερ στεκόταν εκεί και μετρούσε τους άνδρες του που περνούσαν σε μικρές ο­ μάδες για να επιβιβαστούν. Ανάμεσα στους τελευταίους αναγνώρισε με δυ­ σκολία τον Απαμ. "Επρόκειτο για έναν κι­ νούμενο ανθρώπινο σκελετό!", είπε αργό­ τερα. Ο υπολοχαγός Φάουντεν συμπλή­ ρωσε: "Πραγματικά. Κατεβαίνοντας προς την ακτή για την επιβίβαση στις βάρκες βοηθούσα τον Τσάρλυ να βαδίζει και με­ ρικές φορές τον έσυρα πίσω μου...".

Η απονομή το υ Σ τα υ ρ ο ύ τη ς Β ικ τω ρ ία ς σ το ν αν& υπολοχαγό Απαμ, από το ν σ τρ α τη γ ό σ ερ Κλω ντ Ω κ ινλ εκ, σ τις 4 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1941.

Η απονομή το υ δ ε ύ τε ρ ο υ Σ τα υ ρ ο ύ τη ς Β ικ τω ρ ία ς σ το ν Απαμ από το ν βασιλιά Γεώ ργιο Σ Τ ’ σ τις 11 Μ α ϊο υ 1945 (Α ρχείο Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ή τη σ το ν Β ’ Π Π »-Ιω άννη Π ερ ο γ ιά ν ν η ).

46 Ο ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΒΙΚΤΩΡΙΑΣ Μετά την άφιξή τους στην Αίγυπτο οι νεοζηλανδικές μονάδες στρατοπέδευσαν στο Χελουάν, όπου χορηγήθηκε στους άνδρες άδεια μιας εβδομά ­ δας. Εκείνο το διάστημα ο συνταγμα­ τάρχης Κίπενμπέργκερ συγκέντρωσε μαρτυρίες συμπολεμιστών του Απαμ για τη δράση του. Στην αναφορά του έ ­ νας λοχαγός του 20ού Τάγματος έγρα­ ψε: «Ο ανθυπολοχαγός Απαμ κατά τη διάρκεια των μαχών επέδειξε πλήρη α­ διαφορία για την προσωπική του ασφά­ λεια, λαμβάνοντας σπανίως θέση κά­ λυψης, και πάντοτε εκινείτο γύρω από την διμοιρία του εμψυχώνοντας τους άνδρες. Ηταν παράδειγμα ψυχραιμίας και άξιος ηγέτης για τους στρατιώτες του». Ενας δεκανέας από τη διμοιρία του ανέφερε: «Ο τραυματισμός που υπέστη την τρίτη ημέρα των μαχών, εξαιτίας του οποίου το χέρι του έμεινε κρ ε­ μασμένο με επιδέσμους, δεν επηρέα­ σε διόλου τη μαχητική του ικανότητα

Σ ~ --~ Ω Τ

< Η

ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο Τσαρλς Απαμ και η μ νη σ τή το υ Μ ό λυ, μ ε τ ά το τέ λ ο ς το υ Β ’ Π Π .

κατά τη διάρκεια των κρίσιμων ημερών που ακολούθησαν». Μετά τη συγκέντρωση και άλλων παρόμοιων αναφορών ο Κίπενμπέργκερ, με τη σύμφωνη γνώμη του υπο­ στρατήγου Φράυμπεργκ, πρότεινε την απονομή του Σταυρού της Βικτωρίας στον Απαμ. Η απονομή πραγματοποιήθ η κ ε στις 4 Νοεμβρίου 1941 από τον α­

νώτατο διοικητή των Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, στρατηγό σερ Κλωντ Ωκιν­ λεκ, κατά τη διάρκεια επιθεώρησης της 4ης Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας. Η διαταγή με την οποία ο βασιλιάς Γεώρ­ γιος Σ Τ ’ ενέκρινε την απονομή του Σταυρού της Βικτωρίας στον ανθυπολοχαγό Απαμ ανέφερε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Κατά τη διάρκεια των επιχει­ ρήσεων στην Κρήτη ο αξιωματικός αυ­ τός πραγματοποίησε μια σειρά εξαιρε­ τικών κατορθωμάτων, επιδεικνύοντας επίσης θαυμάσια ηγετικά προσόντα, ι­ κανότητες τακτικής και ολική αδιαφο­ ρία προς τον κίνδυνο... Επέδειξε υπέρ­ μετρη ψυχραιμία, μεγάλη ικανότητα και αποφασιστικότητα... η ηγετική φυ­ σιογνωμία του εμψύχωσε τους άνδρες του και αποτέλεσε επίσης έμπνευση για ολόκληρο το Τάγμα».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο Απαμ προτάθηκε για δεύτερη φορά για τον Σταυρό της Βικτωρίας ενώ υπηρετούσε με τον βαθμό του υ-

Ο Τσαρλς Απαμ μ ε τ ά τη ν α π ο σ τρ ά τευ σ ή το υ επ α ν ή λ θ ε σ τις α γ ρ ο κ τη ν ο τρ ο φ ικ ές

το υ α σ χο λίες.

πολοχαγού στη βόρεια Αφρική, κατά τη μάχη στην περιοχή του Ρουβεϊσατ στο Ελ Αλαμεϊν τον Ιούλιο του 1942. Καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις αγωνίζονταν να διατηρήσουν τις θέσεις τους και να αποκρούσουν τα στρατεύματα του Afrika Korps, εκείνος οδήγησε τον λόχο του σε μια αποφασιστική επίθεση ενα­ ντίον των γερμανικών τμημάτων. Ο ί­ διος κατέστρεψε ένα εχθρικό άρμα, μερικά οχήματα και αντιαρματικά πυ­ ροβόλα χρησιμοποιώντας χειροβομβί­ δες και τραυματίσθηκε στο χέρι από βολίδα πολυβόλου. Μετά την επίδεση των τραυμάτων του σε σταθμό παρο­ χής πρώτων βοηθειών επέστρεψε στα καθήκοντά του και συνέχισε να μάχε­ ται. Παρά τη δυσμενή τροπή της μά­ χης για τους Νεοζηλανδούς, παρέμεινε με τους άνδρες του στην πρώτη γραμμή κάτω από σφοδρά πυρά πυρο­ βόλων και αυτομάτων όπλων. Ανήμπο­ ρος να μετακινηθεί λόγω νέων τραυ­ μάτων, συνελήφθη αιχμάλωτος μαζί με έξι στρατιώτες του. Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του από τους Γερμα­ νούς επιχείρησε αρκετές φορές να δραπετεύσει, ακόμα και από το κάστρο-φυλακή υψίστης ασφαλείας του Κόλντινς. Η απονομή της ειδικής σειρίδας, ενδεικτικής του δεύτερου Σταυρού της Βικτωρίας, πραγματοποιήθηκε σε ειδική τελετή από τον βασιλιά Γεώργιο Σ Τ ’ στις 11 Μαϊου 1945. Ο Απαμ επέ­ στρεψε στη Νέα Ζηλανδία τον Σεπτέμ­ βριο του 1945 και αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του λοχαγού δύο μήνες αρ­ γότερα. Για τη δράση του κατά τη διάρ­ κεια του πολέμου τιμήθηκε και με τα ακόλουθα μετάλλια: Αστέρα Πολέμου 1939-45, Αστέρα Αφρικής, Μετάλλιο

μια κτηνοτροφική φάρμα στο Χάνταλη, μια απομονωμένη περιοχή βόρεια του Κράιστσερτς. Οταν οι κάτοικοι της γ ε­ νέτειράς του συγκέντρωσαν και του προσέφεραν το ποσό των 10.000 λιρών για να τον τιμήσουν, α ρνήθηκε να δ ε ­ χθ εί τα χρήματα και τα κατέθεσε σε ένα πρόγραμμα υποτροφιών για παιδιά βετεράνων συμπολεμιστών του. Σύ μ ­ φωνα με τους γείτονές του, μέχρι τον θάνατό του (το 1994) έτρεφ ε μεγάλη α­ ντιπάθεια για τους Γερμανούς και ποτέ δ εν επέτρεψε στο κτήμα του την είσο­ δο οποιουδήποτε οχήματος ή άλλου μηχανήματος γερμανικής κατασκευ­ ής! Ο Τσαρλς Απαμ ξεχωρίζει στο πάν­ θ ε ο των ηρώων του Β ’ ΠΠ. Οταν το 1945 ο βασιλιάς Γεώργιος Σ Τ ’ ρώτησε τον υποστράτηγο Κίπενμπέργκερ αν θα έπρεπε να του απονεμηθεί για δ ε ύ ­ τερη φορά ο Σταυρός της Βικτωρίας, εκείνος απάντησε: «Μεγαλειότατε κα­ τά την ταπεινή μου γνώμη ο Απαμ έχει κερδίσει το μετάλλιο αυτό αρκετές φορές μέχρι τώρα!...».

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ε υ χ α ρ ισ το ύ μ ε θ ε ρ μ ά το ν φ ίλο Ιω άννη Π ερ ο γ ιά ν ν η από τα Χανιά για τη δ ιά θ εσ η υλικού από το α ρ χείο το υ Π ο λεμ ικ ο ύ Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ή τη σ το ν Β ’ Π Π », το οποίο μ α ς β ο ή θ η σ ε σ τη σ υ γγ ρ α φ ή το υ ά ρ θ ρ ο υ .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

P i * ij, Ο Απαμ μ ε τα π αράσημά το υ , σε π ροχω ρημένη ηλικία κ α τά τη δ ε κ α ε τία το υ 1980 (Α ρχείο Μ ο υ σ είο υ «Η Κ ρ ήτη σ το ν Β ' Π Π »-ίω άννη Π ερ ο γιά νν η ).

47

(1) Kenneth S an d ford: THE M A R K O F THE LIO N , THE STORY O F CAPTAIN CHARLES U PH A M , II.C . A N D BAR, H utchinson & Co Ltd., London, 1962. (2) Eugene G ray land: FA M O U S NEW ZEALANDERS, w hitco m be a n d Tombs Ltd., C hristchurch, N ew Zealand, 1967. (3) G ordon M cLauchlan: ILLUSTRATED H ISTO R Y O F N EW ZEALAND, B atem an, A uckland-N ew Zealand, 1999. (4) Α ρ θ ρ ο σ τη ν εφ η μ ε ρ ίδ α «C hristchurch P ress», 23 Ν ο εμ β ρ ίο υ 1994. (5) Δ ιά φ ο ρ ε ς δ ιε υ θ ύ ν σ ε ις σ το Δ ια δ ύ κ τιο .

Αμυνας 1939-45, Μετάλλιο Πολέμου 1939-45 με Φύλλα Δ ρυός και Μετάλλιο Πολεμικής Υπηρεσίας Νέας Ζηλανδίας 1939-45. Παρά τη φήμη του ο Απαμ παρέμεινε σεμνός και απέφευγε την πολυκο­ σμία και τις τελετές. Μετά την απο­ στράτευσή του νυ μφ εύθ ηκε και επέ­ στρεψε στις προπολεμικές επαγγελ­ ματικές ασχολίες του. Δημιούργησε

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣ ΤΟΡ ΙΑ

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί μ ε εμ φ α νή ικανοπ οίηση τη ν ε ξ έ λ ιξ η τη ς απ όβασης σ τη ν Ιντσ ό ν από τη γέφ υρ α το υ π ο λεμ ικ ο ύ π λοίου « M o u n t M c Kinley», σ τις 15 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1950. Πίσω το υ δια κ ρ ίνο ντα ι, από α ρ ισ τερ ό προς τα δ εξιά , ο α ντινα ύ α ρ χο ς Α ρ θ ο υ ρ Σ τρ α μ π λ (α ρχη γός το υ 7ου Σ τό λ ο υ ), ο τα ξία ρ χ ο ς Ε ντουιν Ρ ά ιτ και ο δ ιο ικ η τή ς το υ X Σ ώ μ α το ς, υ π ο σ τρ ά τη γ ο ς Ε ν το υ α ρ ν τ Ω λμ ο ν τ.

-

ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ ύ ο Α μ ερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τε ς γράφ ουν το όνομα τη ς μονάδας τους πάνω σε ένα κ α τε σ τρ α μ μ έν ο β ο ρ ειο κ ο ρ εα τικ ό ά ρμα τύπ ου Τ-34. Ο ι α μ ερ ικ α ν ικ ές δ υ ν ά μ εις που π ολέμησα ν σ τη ν Κ ο ρ έα υπ ήρξαν αρχικά τρ α γ ικ ά α νήμ π ορες μ π ροστά σ τα εχ θ ρ ικ ά τεθ ω ρ α κ ισ μ έν α , μ έχ ρ ι να εν ισ χ υ θ ο ύ ν μ ε σ ύγχρονα ά ρ μ α τα κα ι α ν τια ρ μ α τικ ά όπλα.

*■

Ίλ μ Μ Ψ · ζβ

« "■

y*F5k

j

·

/

·

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

MIA ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗ ΚΑΤΑ TON ΠΟΛΕΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ

Η ΑΠΟΠΟΜΠΗ του ΣΤΡΑΤΗ ΓΟΥ

ΜΑΚΑΡΘΟΥΡ Τον Α π ρίλιο το υ 1951 μία είδ η σ η - βόμβα σ υ γκλό νισ ε τις ΗΠΑ αλλά και ο λόκλη ρ η τη ν παγκόσμια κο ινή γνώμη. 0 σ τρ α τη γό ς Ν τά γκλα ς Μ ακΑ ρ& ουρ, ήρω ας του Β 1Π αγκοσμ ίου Π ολέμ ου και εμ π νευσ τής τη ς απ όβασης σ τη ν Ιντσ ό ν η οποία α π ο κα τέσ τη σ ε τη ν εδ α φ ικ ή α κερ α ιό τη τα τη ς Ν ό τια ς Κ ορέα ς, α π ο σ τρ α τε ύ τη κ ε από το ν π ρόεδρ ο Χάρυ Τρούμαν με μία λακω νική δήλω ση. Ε π ρ όκειτο για μια από τις δ υ σ κ ο λ ό τερ ες α π ο φ ά σ εις που χ ρ ειά σ τη κ ε να λά β ει π οτέ Α μ ερικανός π ρ όεδρ ος. Κατά τις επ όμ ενες δ ε κ α ε τίε ς η στάση το υ Τρούμαν μ άλλον δ ικ α ιώ θ η κε.

Το ρ εύ μ α τω ν Ν ο τιο κ ο ρ εα τώ ν π ροσφ ύγω ν που εκ ινο ύ ν το έν τρ ο μ ο ι μ π ρ ο σ τά στην π ροέλα σ η των κομμο υνισ τώ ν ή τα ν γνώ ριμο φ α ινόμ ενο το καλοκα ίρ ι το υ 1950. Η εισ β ο λή τη ς Β ό ρ εια ς Κ ο ρ έα ς π ρ ο κ ά λεσ ε τερ ά σ τια κ α τα σ τρ ο φ ή . ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

σμούς. Ο στρατηγός παρέμενε ένας από επίθεση των στρατευμάτων της τους γοητευτικότερους στρατιωτικούς Βόρειας Κορέας κατά της Νότιας ηγέτες της παγκόσμιας σκηνής. Ο πατέ­ Κορέας στις 24 Ιουνίου 1950 οδή­ ρας του ήταν επίσης στρατηγός, κάτο­ γησε στη σοβαρότερη κρίση στην αλυσί­ χος του Μεταλλίου της Τιμής του Κο­ δα των πρώιμων επεισοδίων του Ψυχρού γκρέσου, και έτσι η επιλογή της στρα­ Πολέμου, μετά τον αποκλεισμό του Β ε ­ τιωτικής σταδιοδρομίας ήταν φυσικό ε­ ρολίνου και τον ελληνικό εμφύλιο. Πα­ πακόλουθο για τον νεαρό, που αποφοί­ ραβιάζοντας τη γραμμή του 38ου Παράλ­ τησε από την ακαδημία του Ουέστ Πόιντ ληλου που οριοθετούσε τα σύνορα των το 1903. δύο κρατών, τα τεθωρακισμένα των κομ­ μουνιστών αιφνιδίασαν τον δυτικό κό­ Ο ΜακΑρθουρ υπηρέτησε αρχικά στο Μηχανικό. Η πρώτη ευκαιρία για διά­ σμο και κυρίως την αμερικανική πολεμι­ κριση προέκυψε κατά τον Α 1Παγκόσμιο κή μηχανή που είχε επαναπαυθεί στις Πόλεμο, κατά τον οποίο υπήρξε ο νεώτεδάφνες του Β 1Παγκοσμίου Πολέμου και ρος διοικητής μεραρχίας του Αμερικανι­ είχε αφήσει τις χερσαίες δυνάμεις της κού Στρατού. Ακολούθησε η τοποθέτη­ να αποσκελετωθούν αριθμητικά και να σή του ως διοικητή της Σχολής του Ο υέ­ χαλαρώσουν την ετοιμότητά τους. Ο στ Πόιντ, σε ηλικία μόλις 39 ετών, όπου Αμερικανικός Στρατός διέθετε εκείνο το

Η

50 mm

Η απόβαση σ τη ν Ιν τσ ό ν υ π ή ρ ξε κ α τά π ολλούς το επ ιχειρ ησ ια κό α ρ ισ το ύ ρ γ η μ α το υ Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ , έν α ς υπ έροχος συνδ υασ μ ός τό λ μ η ς και ο ρ θ ο ύ υπ ολογισ μ ού. Σ τη φ ω το γ ρ α φ ία αμφ ίβ ια ο χή μ α τα LVT3 μ ε τα φ έ ρ ο υ ν ά νδ ρ ες τη ς α μ ερ ικ α νικ ή ς 1ης Μ ερ α ρ χ ία ς Π εζο ν α υ τώ ν σ τη ν α κ τή . καλοκαίρι μόνο 10 μεραρχίες και μαζί με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ μπορούσε να παρατάξει μόλις 12 μεραρχίες στην Ε υ ­ ρώπη, απέναντι στις 80 των Σοβιετικών. Η αμεσότερη αντίδραση στην αιφνι­ διαστική εισβολή των Βορειοκορεατών δεν μπορούσε παρά να προέλθει από τις αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις που εκτελούσαν καθήκοντα κατοχής στην Ιαπωνία, μετά το τέλος του Β' Πα­ γκοσμίου Πολέμου. Διοικητής τους ήταν ο στρατηγός Ντάγκλας ΜακΑρθουρ, ο ο­ ποίος είχε πρωτοστατήσει στη συντριβή της αυτοκρατορικής Ιαπωνίας κατά τον πόλεμο του Ειρηνικού και είχε δεχθεί την παράδοση του στρατοκρατικού κα­ θεστώτος της πάνω στο θωρηκτό «Missouri» τον Σεπτέμβριο του 1945. Εχοντας αναλάβει καθήκοντα τοποτηρητή της ηττημένης Ιαπωνίας ο ΜακΑρθουρ είχε εγκαταστήσει το αρχη­ γείο του στο κτίριο της τράπεζας Ντάι Ιτσι στο Τόκιο, το οποίο παραδόξως είχε μείνει σχεδόν ανέπαφο από τους εξο­ ντωτικούς αεροπορικούς βομβαρδι­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρωτοστάτησε στην εισαγωγή αρκετών καινοτομιών αναμορφώνοντας το εκπαι­ δευτικό της πρόγραμμα. Κατά το διάστη­ μα 1930-35 ο ΜακΑρθουρ διετέλεσε Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρα­ τού και στη συνέχεια στάλθηκε στις Φι­ λιππίνες για να οργανώσει τον στρατό της χώρας. Οι Φιλιππινέζοι εκτίμησαν πολύ τη συμβολή του και του απένειμαν τον βαθμό του στρατάρχη στη δική τους ιεραρχία. Η αποστράτευσή του σημειώ­ θηκε το 1937. Οπως συμβαίνει συχνά στην περίπτωση των στρατιωτικών, ο μύ­ θος του ΜακΑρθουρ δημιουργήθηκε κυρίως χάρη στις ευκαιρίες ανάδειξης του ταλέντου του, που του έδωσαν οι ι­ στορικές συγκυρίες. Τέσσερα μόλις χρό­ νια μετά την αποστράτευσή του οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ο στρατηγός ανακλήθηκε στην υπη­ ρεσία για να διευθύνει αρχικά την άμυνα των Φιλιππινών και κατόπιν την υπερά­ σπιση της Αυστραλίας και τη συμμαχική αντεπίθεση στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό. «Αγέρωχος, ματαιόδοξος, εξαιρετικά ι­

κανός στρατιωτικός, έζησε μια ζωή όλο μεγαλοπρέπεια και περιπέτεια», αναφέ­ ρει χαρακτηριστικά ο ιστορικός Μάικλ Χίκεϋ. «Το 1950, σε ηλικία 70 ετών, είχε φθάσει στο τέλος της εκτυφλωτικής του σταδιοδρομίας». Ο στρατηγός είχε παραμείνει μακριά από την πατρίδα του επί 13 χρόνια, δεσμευμένος από τα σοβαρά καθήκοντα που του είχαν ανατεθεί, αλ­ λά εξακολουθούσε να αποτελεί την εν­ σάρκωση των σύγχρονων ηρώων της α­ μερικανικής κοινωνίας. Η ανάληψη της διοίκησης των δυνά­ μεων του Ο ΗΕ από έναν έμπειρο ηγέτη όπως ο ΜακΑρθουρ ήταν ιδιαίτερα ση­ μαντικός παράγοντας για την εξύψωση του ηθικού και αναμφισβήτητα υπήρξε ι­ διαίτερη τύχη για τον δυτικό κόσμο η παρουσία του στο πηδάλιο των στρατιω­ τικών δυνάμεών του εκείνη την κρίσιμη περίοδο. Ωστόσο τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις του στρατηγού ΜακΑρθουρ με τους πολιτικούς προϊσταμένους του παρουσιάστηκαν ήδη από τον Ιούλιο του 1950, όταν κατά τη φάση της υποχώρη­ σης των νοτιοκορεατικών δυνάμεων μπροστά στην επιθετική ορμή των κομ­ μουνιστών η Ουάσινγκτον, η οποία ανα­ ζητούσε απεγνωσμένα συμμάχους, τον εξουσιοδότησε να διερευνήσει αν έπρεπε να γίνει αποδεκτή ή όχι η προσφορά του ηγέτη της Εθνικιστικής Κίνας (Ταϊ­ βάν), Τσιάνγκ Κάι Σεκ, για 30.000 εμπει­ ροπόλεμους άνδρες. Ο ΜακΑρθουρ πρότεινε αρχικά να απορριφθεί αυτή η προσφορά επειδή γνώριζε πως οι Κινέζοι εθνικιστές ήταν στρατιώτες αμφίβολης ποιότητας, με νωπές τις μνήμες από την επώδυνη ήττα που υπέστησαν στην η­ πειρωτική Κίνα, πολιτικά αναξιόπιστοι, με ηγεσία κάτω του μέτριου και με ελά­ χιστη υποστήριξη σε βαριά όπλα και διοι­ κητική μέριμνα. Δέχθηκε πάντως να έλ­ θει σε άμεση επαφή μαζί τους προκειμένου να συντάξει μια λεπτομερή αναφορά σχετικά με τις δυνατότητές τους. Ομως όταν μετέβη αεροπορικώς στην Ταϊβάν καθόρισε ο ίδιος την ατζέντα των συνο­ μιλιών, χωρίς να ειδοποιήσει το Μικτό Συμβούλιο Αρχηγών Επιτελείων (ΜΣΑΕ) ή το Υπουργείο Εξωτερικών, και δεν είχε μαζί του πολιτικούς ή διπλωματικούς συμβούλους. Η Ουάσινγκτον αντέδρασε φυσικά με έντονο τρόπο δείχνοντας τη δυσαρέσκειά της και ο ΜακΑρθουρ απάντησε ότι ενεργούσε σχολαστικά και σύμφωνα με τις προεδρικές οδηγίες, προσθέτο­ ντας ότι ποτέ δεν διανοήθηκε να υπερβεί τις αρμοδιότητές του ως διοικητή του θεάτρου επιχειρήσεων του Ειρηνι­ κού και ότι ήλπιζε πως ούτε ο πρόεδρος, ούτε ο υπουργός Αμυνας θα αφήνονταν να παρασυρθούν από «λανθασμένες ή υποβολιμαίες αναφορές, από οποιαδήποτε πηγή κι αν προέρχονταν». Υστερα από αυτό το επεισόδιο και την ανταλλα­ γή των μηνυμάτων άρχισε να αναπτύσ­

Κ ατά τη δ ιά ρ κ εια τη ς π ρώ της και μ ο να δ ικ ή ς σ υνά ντησ ής το υ ς σ τη νήσο Γουέηκ, τον Ο κτώ βρ ιο το υ 1950, οι Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ και Τρούμαν β ρ έθ η κ α ν μ α ζ ί σ το πίσω κ ά θ ισ μ α μ ια ς π αλαιός C hevrolet, το υ κ α λ ύ τερ ο υ α υ το κ ιν ή το υ που μ π ο ρ ο ύ σ ε να ε ξ ε υ ρ ε θ ε ί για τις α νά γκ ες των επ ισήμω ν σ ε εκ είν ο το απομονω μένο σ η μ είο το υ Ε ιρηνικού.

σεται μια εμφανής αντιπάθεια μεταξύ του ΜακΑρθουρ και του πολιτικού κύ­ κλου του Τρούμαν, η οποία θα υπέβοσκε επί αρκετούς μήνες πριν ξεσπάσει σαν καταιγίδα. Ο ΜακΑρθουρ εμφανιζόταν πάντα α­ θεράπευτα αισιόδοξος και απόλυτα σί­ γουρος για τον εαυτό του και τις ικανότητές του. Παρόλο που η 8η Στρατιά, η οποία ανέλαβε να συγκροτήσει την ε­ χθρική προέλαση, υπέστη μερικές δει­ νές ήττες και απωθήθηκε σταδιακά μέ­ χρι τον θύλακα του Πουσάν, στο νότιο ά­ κρο της κορεατικής χερσονήσου, ο ηλι­ κιωμένος στρατηγός δεν είχε χάσει την παλαιά ικανότητά του να συλλαμβάνει ριζοσπαστικές ιδέες και να υλοποιεί τα πιο τολμηρά σχέδια. Ως πιστός οπαδός της ευελιξίας που παρέχει η κυριαρχία στη θάλασσα και βαθύς γνώστης των αποβατικών ενεργειών τις οποίες είχε πραγματοποιήσει κατά των Ιαπώνων παλαιότερα, στάθηκε αποφασιστικά ψύ­ χραιμος όταν όλα έδειχναν ότι το παιχνί­ δι χανόταν στην Κορέα και κατέστρωσε μεθοδικά τα σχέδιά του για τη μεγάλη α­ ντεπίθεση η οποία θα είχε τη μορφή α­ πόβασης βαθιά στα μετόπισθεν των Βορειοκορεατών. Οταν ήλθε η ώρα της ενημέρωσης των Αμερικανών επιτελών για το σχέδιο της επιχείρησης «Chromite», Ο Μακ­ Αρθουρ απέρριψε τις επιφυλάξεις για πιθανή απάντηση της Κίνας με ένα κτύ­ πημα κατά τής Ταϊβάν λέγοντας πως αν οι κομμουνιστές επιτίθεντο στο νησί, θα πετούσε εκεί για να αναλάβει προσωπι­ κά τη διοίκηση και να επιφέρει στους Κι­ νέζους του Μάο τέτοια συντριπτική ήτ­ τα που θα ήταν μια από τις πιο αποφασι­ στικές... μια καταστροφή τόσο μεγάλη που θα συγκλόνιζε την Ασία και ίσως θα ανέτρεπε τον κομμουνισμό. Γοητευμέ­ νοι από αυτή την επίδειξη αυτοπεποίθη­

σης, οι στρατηγοί δεν κατάφεραν να διαγνώσουν κανένα από τα σημάδια της με­ γαλομανίας που σύντομα θα τον κατέ­ στρεφε. Μάλιστα ο ειδικός σύμβουλος και προσωπικός φίλος του Τρούμαν, Αβερελ Χάριμαν, συνέστησε: «Οι πολιτι­ κές και προσωπικές βλέψεις θα έπρεπε να παραμεριστούν και η κυβέρνησή μας να αντιμετωπίσει τον στρατηγό Μακ­ Αρθουρ σαν εθνικό κεφάλαιο υψηλού ε­ πιπέδου». Η απόβαση στην Ιντσόν στις 15 Σε­ πτεμβρίου 1950 σημείωσε εκπληκτική ε­ πιτυχία. Μέσα σε ελάχιστες ημέρες ο Βορειοκορεατικός Στρατός μετατράπηκε από θριαμβευτής σε κυνηγημένο πλήθος φυγάδων. Η 8η Στρατιά εξόρμησε από τον θύλακα του Πουσάν κατα­ διώκοντας τις διαλυμένες μονάδες του εχθρού προς Βορρά και οι δυνάμεις του Ο Η Ε απελευθέρωσαν το έδαφος της Νότιας Κορέας σε μια σαρωτική εκστρα­ τεία. Από τη στιγμή που τα στρατεύματα του ΜακΑρθουρ πέρασαν τον 38--0 Πα­ ράλληλο τα επίσημα ανακοινωθέντα άρ­ χισαν να βρίθουν από αναφορές για «α­ πελευθέρωση των κατεχόμενων εδα­ φών». Μέσα σε εκείνη την περίοδο ευ­ φορίας και γενικού ενθουσιασμού ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους οι ο­ ποίοι δεν αφέθηκαν να επηρεαστούν από το δέος που απέπνεε ο ΜακΑρθουρ ήταν ο Βρετανός διπλωμάτης Ωλβαρυ Γκασκόιν, ο οποίος αργότερα θα γινόταν πρέσβυς της χώρας του στην Ιαπωνία. Ο άνδρας αυτός άρχισε να αντιμετωπίζει τον ΜακΑρθουρ ως έναν μάλλον επικίν­ δυνο ηγέτη, τον οποίο κατέκρινε ανοι­ κτά για τον αρνητικό τρόπο που αντιμε­ τώπιζε τις παρεμβάσεις της Ουάσινγκτον και έδειχνε καθαρά να κλίνει προς τη μεταφορά του πολέμου πέρα από τα κινεζικά και τα σοβιετικά σύνορα, αν η κατάσταση το απαιτούσε.

Ενας ολοένα και μεγαλύτερος αριθ­ μός πολιτικών και διπλωματών τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Βρετανία ευνοούσε ε­ κείνη την εποχή μια ανάπαυλα στον 38ο Παράλληλο με παράλληλη προσπάθεια να οδηγηθούν οι Βορειοκορεάτες στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ενώ συ­ νέχαιραν τον ΜακΑρθουρ για την εκ­ πληκτική νίκη του, τον προειδοποιού­ σαν ταυτόχρονα να μην παρασυρθεί από τις κραυγές για αποφασιστική δράση που εξέφραζαν κύκλοι του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος αλλά να δείξει επιφυλακτικότητα και αυτοσυγκράτηση. Η φα­ νερή ροπή του ΜακΑρθουρ προς τον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό είχε αρχίσει να ανησυχεί όχι μόνο την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο, αλλά και τη Μόσχα, η ο­ ποία παρακολουθούσε στενά τα τεκταινόμενα στην κορεατική χερσόνησο και φρόντιζε να διαμηνύει ότι δεν ήταν δια­ τεθειμένη να δεχθεί την κατοχή της Β ό ­ ρειας Κορέας από τα στρατεύματα του ΟΗΕ.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΓΟΥΕΗΚ Η εκστρατεία στην Κορέα φαινόταν πλέον ότι υπερέβαινε τους όρους που είχε θέσει με την απόφασή του το Συμ­ βούλιο Ασφαλείας του Ο ΗΕ και ο πρόε­ δρος Τρούμαν, εκνευρισμένος από το γεγονός ότι άρχιζε να χάνει τον έλεγχο της κατάστασης και ενοχλημένος από τις υπερφίαλες δηλώσεις του Μακ­ Αρθουρ, έκρινε πως είχε φθάσει η ώρα να συνομιλήσει πρόσωπο με πρόσωπο με τον στρατηγό, τον οποίο δεν είχε συνα­ ντήσει ποτέ ως τότε. Η σύσκεψη ανωτάτου επιπέδου κανονίστηκε για τις 14 Οκτωβρίου 1950 στη νήσο Γουέηκ του Ειρηνικού, όπου ο πρόεδρος κατέφθασε συνοδευόμενος από τον στρατηγό Ομάρ Μπράντλεϋ (αρχηγό του ΜΣΑΕ), τον Χά­ ριμαν και τον υπουργό Στρατιωτικών Φρανκ Πέης. Ο ΜακΑρθουρ περίμενε το προεδρικό αεροσκάφος στο αεροδρό­ μιο έχοντας μαζί του τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Σεούλ, Τζων Μούτσιο, και τον αρχηγό του 5ου Στόλου, ναύαρχο Αρθουρ Ρέντφορντ. Ο στρατηγός ήταν ντυμένος πολύ πρόχειρα, με ένα πουκά­ μισο χωρίς παράσημα και με το συνηθι­ σμένο τσαλακωμένο πηλήκιο το οποίο είχε σχεδιάσει ο ίδιος από την εποχή που ήταν στρατάρχης του στρατού των Φιλιππινών. Οταν ο Τρούμαν αποβιβά­ στηκε από το αεροσκάφος οιπαριστάμενοι παρατήρησαν με έκπληξη ότι ο ΜακΑρθουρ τον χαιρέτησε ανεπίσημα, σαν να απευθυνόταν προς έναν ίσο του, παρέλειψε δε να χαιρετήσει τον αρχηγό του ΜΣΑΕ. Ακολούθησε η σύσκεψη στο οίκημα του διοικητή της αεροπορικής βάσης, ό­ που ο ΜακΑρθουρ έλαβε πρώτος τον

51

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

Ο πρόεδρος Χ ά ρυ Τρούμαν κ ρ α τά τον

Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ από το χ έ ρ ι σε μια εκδήλω ση ο ικ ε ιό τη τα ς , κ α τά τη συνάντηση σ το Γουέηκ το ν Ο κτώ βρ ιο το υ 1950. Μ ε τ α ξ ύ τω ν δύο ανδρών δ ια κ ρ ίν ετα ι ο τα ξία ρ χ ο ς Κ ό ρ τν ε ϊ Χ ο υ ίτν εϋ , υπ ασπ ιστής το υ Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ . Η συνάντηση δ ιή ρ κ εσ ε λ ιγ ό τε ρ ο από δύο ώ ρες. Οι δ ια β εβ α ιώ σ εις το υ Μ α κ Α ρ θ ο υ ρ πως κ ά θ ε π ιθα νή κ ινεζικ ή επ ίθ εσ η θ α σ υ ν τρ ιβ ό τα ν από τη σ υ μ μ αχική α ερ ο π ο ρ ία , δ εν κ α θησ ύχα σ αν το ν π ο λιτικό το υ π ρ ο ϊσ τά μενο .

λόγο προβλέποντας το τέλος των ε­ χθροπραξιών στην Κορέα μέχρι την ημέ­ ρα των Ευχαριστιών, στις 24 Νοεμβρίου. Υποστήριξε ότι ο εχθρός προέβαλε πλέ­ ον ελάχιστη αντίσταση στο νοτιοκορεατικό έδαφος και ότι δεν του είχαν απομείνει παρά μόνο 15.000 άνδρες. Για τα κομμουνιστικά στρατεύματα στον Β ο ρ ­ ρά δήλωσε ότι υπήρχαν ακόμη 100.000 στρατιώτες, αλλά αποτελούντο από ελλιπώς εκπαιδευμένες εφεδρείες, με ανε­ παρκή ηγεσία και εξοπλισμό, για τους ο­ ποίους τόνισε με θεατρικό ύφος: «Θα λυπηθώ πολύ αν τους εξοντώσω». Κατό­ πιν εξέθεσε στον χάρτη την προέλαση της 1ης Μεραρχίας Ιππικού στον δυτικό άξονα προς την Πιονγιάνγκ, υποστηρίζο­ ντας ότι αυτή θα έπεφτε μέσα σε μία ε­ βδομάδα, και κατέπληξε το ακροατήριό του ανακοινώνοντας την απόβαση του X Σώματος στο Βονσάν, στην ανατολική α­ κτή της Κορέας. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση ανέφερε πως ήταν στις προθέσεις του να αποσύρει την 8η Στρα­ τιά στην Ιαπωνία πριν από τα Χριστού­ γεννα, αφήνοντας μόνο το X Σώμα και λί­ γες μονάδες των Ηνωμένων Εθνών να περιφρουρήσουν την Κορέα, και ότι σκόπευε να επιτρέψει τη διεξαγωγή πα­ νεθνικών γενικών εκλογών το συντομό­ τερο δυνατό, ώστε να σταθεροποιηθεί η πολιτική κατάσταση στη χώρα και να επιτραπεί η σταδιακή απόσυρση όλων των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων, κάτι για το οποίο ο Τρούμαν κίνησε ζωηρά το κε­ φάλι του συγκατανεύοντας. Κατόπιν έ­ λαβαν διαδοχικά τον λόγο ο Μούτσιο και ο Πέης, ρωτώντας για το ύψος της οικο­ νομικής επιβάρυνσης που συνεπαγόταν ο επανεξοπλισμός του ενιαίου κορεατι­ κού στρατού. Ο ΜακΑρθουρ δεσμεύτη­ κε να τους στείλει έναν προϋπολογισμό εντός 30 ημερών. Στη συνέχεια, κραδαίνοντας πάντα την χαρακτηριστική πίπα του, ο ’.'ζκΑρθουρ εκφώνησε άλλον έναν ε­

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ντυπωσιακό λόγο από εκείνους που συνέπαιρναν ανέκαθεν τους συνομιλητές του: «Οι αιχμάλωτοι που έχουμε συλλάβει είναι οι ευτυχέστεροι από όλους τους Κορεάτες... αφού για πρώτη φορά τρέφονται καλά και είναι καθαροί... Δεν φοβόμαστε την κινεζική επέμβαση. Οι Κινέζοι έχουν 300.000 άνδρες στη Μα­ ντζουρία. Από αυτούς όχι παραπάνω από 100.000 ως 125.000 έχουν κατανεμηθεί κατά μήκος του ποταμού Γιαλού. Δεν έ­ χουν αεροπορία. Τώρα διαθέτουμε βά­ σεις για την αεροπορία μας στην Κορέα, αν οι Κινέζοι επιχειρήσουν να κατέβουν προς την Πιονγιάνγκ θα σημειωθεί με­ γάλη σφαγή... Οι Ρώσοι έχουν μια αερο­ πορία στη Σιβηρία, μια αρκετά καλή αε­ ροπορία με εξαίρετους πιλότους και με μερικά αεριωθούμενα... μπορούν να α­ πογειώσουν περίπου 1.000 αεροσκάφη... κατά πάσα πιθανότητα δεν θα μπορέ­ σουν να αντιμετωπίσουν την αεροπορία μας. Οι Ρώσοι δεν διαθέτουν χερσαίες δυνάμεις στην Κορέα. Θα χρειάζονταν έξι εβδομάδες για να τις μεταφέρουν και σε έξι εβδομάδες έρχεται ο χειμώ­ νας». Συμπλήρωσε επίσης με έναν τόνο ευγνωμοσύνης προς τον πρόεδρο: «Κα­ νένας διοικητής στην ιστορία του πολέ­ μου δεν είχε πληρέστερη και πιο επαρκή υποστήριξη από τις υπηρεσίες της Ουάσινγκτον από ότι εγώ». Η σύσκεψη διήρκεσε μία ώρα και 36 λεπτά. Οταν ο Τρούμαν πρότεινε να γίνει ένα διάλειμμα για φαγητό, ο ΜακΑρθουρ αρνήθηκε επικαλούμενος φόρτο εργασίας και παίρνοντας το αερο­ πλάνο του επέστρεψε στην έδρα του. Η στάση αυτή θεω ρήθηκε από τους παριστάμενους ως αγενέστατη. Ο Μπράντλεϋ έγραψε αργότερα: «Είτε ήταν εσκεμμένη είτε όχι, η άρνηση του ΜακΑρθουρ να γευματίσει με τον πρόε­ δρο ήταν προσβλητική και νομίζω ότι ο Τρούμαν θύμωσε, αν και δεν το έδειξε». Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ ο Τρούμαν εκ-

φώνησε λίγο αργότερα μια πολιτική ομι­ λία στο Σαν Φρανσίσκο, όπου φρόντισε με προσεκτικές εκφράσεις να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους πραγμα­ τοποίησε αυτό το ασυνήθιστο ταξίδι στη μέση του Ειρηνικού: «Ηθελα να συζητή­ σω με τον στρατηγό ΜακΑρθουρ. Εγιναν διάφορες εικασίες για την αιτία αυτού του ταξιδιού, δεν υπάρχει όμως κανένα μυστήριο. Δεν υπήρχε καλύτερος τρό­ πος ενημέρωσής μου από μια απευθείας συνομιλία με τον διοικητή των επιτόπου ευρισκόμενων δυνάμεών μας, προκειμένου να πληροφορηθώ τα προβλήματα που υπάρχουν εκεί, από κάποιον ο οποί­ ος έχει εμπειρία από πρώτο χέρι». Είναι άγνωστο πόσο μεγάλη μερίδα του αμερικανικού λαού κατάφερε να πείσει η δικαιολογία που επικαλέστηκε ο Τρούμαν, καθώς στους καλά πληροφορημένους κύκλους ήταν γνωστό πως ο ΜακΑρθουρ σπανίως μετέβαινε στην Κορέα και γνώριζε ελάχιστα πράγματα για την ωμή πραγματικότητα του μετώ­ που. Αν και απέφυγε να εκδηλώσει ανοι­ κτά τις σκέψεις του, ο Τρούμαν θα πρέ­ πει να είχε λάβει ήδη από τότε την από­ φασή του ότι οι ημέρες του ΜακΑρθουρ στη διοίκηση του θεάτρου του Ειρηνι­ κού ήταν μετρημένες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε ήταν η ε­ ξεύρεση ενός κατάλληλου τρόπου για να εκτοπίσει αυτόν τον μεγαλόσχημο άνδρα, τον οποίο η αμερικανική κοινή γνώμη θεωρούσε ως τον σπουδαιότερο εν ζωή στρατιωτικό, ιδίως έπειτα από τον πρόσφατο θρίαμβο στην Ιντσόν. Σε ό,τι αφορούσε την Κορέα, τα πράγματα έγιναν ανησυχητικά από τα τέλη Οκτω­ βρίου, όταν συνελήφθησαν οι πρώτοι Κι­ νέζοι αιχμάλωτοι, κάτι που φανέρωνε ότι ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΛΑΣ) είχε αρχίσει να εμφανίζεται στη χερσόνησο, περιπλέκοντας αφάνταστα το στρατηγικό πρόβλημα.

Η ΑΝΑΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ Επειτα από μερικές ημέρες αναγνω­ ριστικών κρούσεων οι Κινέζοι θεώρησαν πιθανώς ότι τα στρατεύματά τους είχαν εκπληρώσει τον στόχο τους, προκαλώντας αισθητές απώλειες στην 8η Στρα­ τιά, και ήταν έτοιμοι να αποδεσμευτούν και να διακόψουν κάθε επαφή. Οι ιστορι­

κοί αναγνώρισαν αρκετά χρόνια αργότε­ ρα πως αυτή ήταν πιθανότατα η πιο κρί­ σιμη στιγμή του πολέμου, κατά την ο­ ποία θα μπορούσε να επιτευχθεί μια α­ νακωχή, επωφελής και για τις δύο ε­ μπλεκόμενες πλευρές. Ωστόσο η εμμο­ νή του ΜακΑρθουρ στην ιδέα ότι είχε στα χέρια του μια ολοκληρωτική νίκη που δεν έπρεπε να αφήσει να του φύγει, τον ώθησε να διατάξει την επανάληψη της επίθεσης των δυνάμεων του ΟΗΕ στη 6άση ενός φιλόδοξου αλλά ελάχιστα πραγματοποιήσιμου σχεδίου. Σκοπός του ήταν πλέον να εκκαθαρίσει οριστικά το έδαφος της Κορέας από τα υπολείμ­ ματα του ΛΣΒΚ, να εκπορθήσει την πόλη Κανγκυέ, όπου είχε καταφύγει ο Κιμ Ιλ Σούνγκ έπειτα από την πτώση της Πιονγιάνγκ, και να φθάσει στον ποταμό Για­ λού σε όλο το μήκος του. Στις 11 Νοεμβρίου ένα δημοσίευμα στον αμερικανικό Τύπο ανέφερε πως το Στέητ Ντιπάρτμεντ είχε πιέσει τον ΜακΑρθουρ να διακόψει την προέλαση των δυνάμεών του όταν αυτές θα έφθα­ ναν στον «λαιμό» της κορεατικής χερ­ σονήσου στη νοητή γραμμή Πιονγιάνγκ Βονσάν (όπου έχει το μικρότερο πλάτος της) και να αποφύγει οποιαδήποτε επα­ φή με τα κινεζικά στρατεύματα. Στις 30 Νοεμβρίου όμως ο ΜακΑρθουρ απάντη­ σε με αυθάδεια σε ερώτηση που του έ­ θεσε δημοσιογράφος της εφημερίδας «New York Times», δηλώνοντας κατηγο­

Ν εα ρ ο ί Ν ο τιο κ ο ρ ε ά τε ς ν ε ο σ ύ λ λ ε κ το ι βα δίζουν προς το μ έτω π ο κ α τά τις π ρ ώ τες α γω νιώ δεις ε β δ ο μ ά δ ες το υ π ολέμ ου το καλοκα ίρ ι το υ 1950. Χω ρίς τη ν επ έμ β α σ η τω ν δυνάμεω ν το υ ΟΗΕ S a ή τα ν α δ ύ ν α το να α να κο π εί η π ροέλα σ η το υ Σ τρ α το ύ τη ς Β ό ρ εια ς Κ ο ρ έα ς.

ρηματικά ότι δεν είχε λάβει καμία οδη­ γία από εξουσιοδοτημένη αρχή ότι η ε­ κτέλεση της αποστολής των δυνάμεων του Ο ΗΕ που διοικούσε θα έπρεπε να σταματήσει στον 38ο Παράλληλο, στην Πιονγιάνγκ ή σε οποιαδήποτε άλλη γραμμή των διεθνών συνόρων. Ο ΛΑΣ επιτέθηκε τελικώς μαζικά λίγο πριν από τα μεσάνυκτα της 25ης Νοεμ­ βρίου 1950, έχοντας εντοπίσει ήδη τους αδύνατους κρίκους στη συμμαχική διά­ ταξη και ρίχνοντας το κύριο βάρος του εναντίον της αμερικανικής 2ης Μεραρ­ χίας Πεζικού, που ήταν ανεπτυγμένη κα­ τά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Τσονγκτσόν, και του νοτιοκορεατικού II Σώματος. Ακολουθώντας ορεινά μονο­ πάτια τα οποία είχε επισημάνει χάρη στην άριστη αναγνώριση εδάφους που είχε προηγηθεί, άνοιξε δρόμο προς τα μετόπισθεν των αμερικανικών μονάδων και ξεχύθηκε αιφνιδιαστικά εναντίον τους μέσα σε ένα πανδαιμόνιο από σάλ­ πιγγες, σφυρίχτρες και γκονγκ τα οποία χρησιμοποιούσε για επικοινωνία μεταξύ των μονάδων του. Μέσα σε 24 ώρες οι Κινέζοι είχαν συντρίψει το II Σώμα και μέσα από το ρήγμα των 40 χλμ. που είχε προκληθεί στο συμμαχικό μέτωπο εισέρρεαν χιλιάδες στρατιώτες απειλώ­

ντας άμεσα τα μετόπισθεν του IX Σώμα­ τος. Το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου όλες οι συμμαχικές μεραρχίες άρχισαν να αναδιπλώνονται για να αποφύγουν την περικύκλωση και να εξασφαλίσουν ε­ γκαίρως τις οδούς υποχώρησής τους προς Νότο, οι οποίες είχαν αποκοπεί σε αρκετά σημεία. Η μεγάλη επίθεση της 8ης Στρατιάς, που σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΜακΑρθουρ θα έπρεπε να καταλήξει σε ολοκληρωτική νίκη πριν από τα Χριστού­ γεννα, όχι μόνο είχε ανακοπεί αλλά είχε μετατραπεί σε μια αγωνιώδη υποχώρη­ ση. Μάλιστα στο ποτάμι των προσφύγων είχαν παρεισφρήσει άνδρες του κινεζι­ κού πεζικού που σκότωναν αδιάκριτα. Ο δριμύς χειμώνας είχε φθάσει και η θ ερ ­ μοκρασία έπεφτε τόσο χαμηλά ώστε οι απώλειες που προκαλούσε ο εχθρός πολλαπλασιάζονταν από τα κρυοπαγή­ ματα και τις κακουχίες. Στη δεινότερη θέση βρέθηκε το X Σώμα του στρατηγού Ωλμοντ, το οποίο η κινεζική επίθεση βρήκε διεσπαρμένο σε μεγάλη έκταση μεταξύ του Τσοσίν και του Χουνγκνάμ και λίγο έλειψε να το εξολοθρεύσει. Φα­ νερά συγκλονισμένος από την απίστευ­ τη τροπή της εκστρατείας, ο ΜακΑρθουρ ανήγγειλε ότι οι δυνάμεις

53 mm

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡ ΙΑ

54

του Ο ΗΕ θα περνούσαν στην ά— να. κάτι που φυσικά ενέκρινε