SI 10.pdf

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Σ

Τ

Ο

Ρ

Ι

Α

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΕΥΧΟ Σ

10 · ΜΑΙΟΣ

1997

* ΔΡΧ. 800

1

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΨΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛ ΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΑΔΟΑΦΟΣ ΤΟ "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ1'

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ IWO JIMA ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΓΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ

Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΗ ΕΥΡΩΠΗ

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ( 1964- 1974)

Η ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΤΟ ΑΥΣΤΡΑΛΟ ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΕΛΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 14

Η ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΠΙΔΡΟΜΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (6 ΜΑΡΤΙΟΥ 1944)

22

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ

29

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1964-1974)

36

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (1048-1049 μ.Χ.)

40

ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ ΑΔΟΛΦΟΣ ΤΟ "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ"

48

ΤΟ ΑΥΣΤΡΑΛΟ-ΝΕΟΖΗΛΑΝΔΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑ ΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ 1941)

58

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΕΛΛΙΝΙ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

66

"OPERA ΤΙΟΝ DETACHMENT" Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ IWO JIMΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ

40

66 Ω Φ Υ Λ Λ 0 Κ α λλιτεχνική απεικόνιση της διάσημης φ ω τογραφίας με την ύψωση τη ς αμερικανικής σημαίας στη ν lw o Jima. Ο φ ω τογράφ ος Joe Rosenthal κέρ δισ ε το βραβείο Pulitzer για τη φ ω τογραφία αυτή.

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔ Η ΣΕ ΙΣ 75 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 79 80 81 82

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ; ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Q U IZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Τ Η Σ ΣΥ Ν Τ Α Ξ Η Σ : ΛΕΩΝΙΔΑΣ Σ. ΜΠΛΑΒΕΡΗΣ · Α Ρ Χ ΙΣ Υ Ν Τ Α Κ Τ Η Σ : ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ο Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΠΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ. Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ Υποστράτηγος ε.σ. ΠΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ. Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣI ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ / ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΔΑΡΗΣI ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥθΕΡΙΑΝΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΦΑΙΔΩΝ ΚΟΧΙΛΑΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ · Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Κ Ε ΙΜ Ε Ν Ω Ν : ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ε ΙΑ : ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡ Α Φ Ε ΙΑ : ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ Τ Α Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Η Δ ΙΕ Υ Θ Υ Ν Σ Η : ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗ Λ Ε Φ Ω Ν Α : 38.21.985 / 38.11.386 · FAX: 38.11.386 · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Ε Σ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο Υ (Ε Τ Η Σ ΙΑ 11 Τ Ε Υ Χ Η ): 8.800 ΔΡΧ. ΒΙΒΛΙΟθΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ Ε Ξ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Ο Υ : ΕΥΡΩΠΗ 10.000 ΔΡΧ, / ΚΥΠΡΟΣ 10.000 ΔΡΧ, / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 10.500 ΔΡΧ. · Ε Π ΙΤ Α Γ Ε Σ (Τ Α Χ Υ Δ Ρ Ο Μ ΙΚ Ε Σ ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ Σ Υ Μ Φ Ω Ν Α Μ Ε Τ Ο Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · Μ Ο Ν Τ Α Ζ : ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΟΥΜΠΑΛΙΚΗΣ · F IL M S : GRAFFITI · Ε Κ Τ Υ Π Ω ΣΗ : Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · Β ΙΒ Λ ΙΟ Δ Ε Σ ΙΑ : ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε

Ν Ε Α Α Π Ο ΤΟ Μ Ο Υ Σ Ε ΙΟ ΤΗ Σ Π Α Ενα από τα πολύτιμα ε κ θ έ ­ ματα του θαυμάσιου Μ ουσεί­ ου της ΠΑ απέκτησε, σχετικά πρόσφατα, την οριστική του

Ι Δ

Η

στην αριστερή πλευρά του ρόγχους του αεροσκάφους από τον εξα ιρετικό μοντελιστή Μέγα Τσώνο. Τα αποτελέσματα της προσεκτικής εργασίας φαίνονται στις δύο φωτογρα­ φίες.

Πλευρική άποψη του F-84C Thunderjet, όπως αυτό βρίσκεται στο Μουσείο της ΠΑ. Στην αριστερή πλευρά του ρόγχους του αεροσκάφους διακρίνεται η σύνθεση του εμβλήματος του ακροβατικού σμήνους (φωτ. Λ. Μπλαβέρης)

Το έμβλημα του πρώτου ελληνικού ακροβατικού σμήνους (φωτ. Λ. Μπλαβέρης).

“τα υ τό τη τα ” . Πρόκειται για το μαχητικό αεροσκάφος F-84G Thunderjet, που εντάχθηκε στη δύναμη της ΠΑ (τό τε ΕΒΑ) στη δεκαετία του ‘50. Το αεροσκά­ φος αυτό αποτέλεσε τον “ πυρήνα” για τη δημιουργία του πρώτου ακροβατικού σμή­ νους της Αεροπορίας μας, του φημισμένου "Καρέ των Ασσων” , με τα χρώματα του ο­ ποίου είναι βαμμένο και ενταγμένο στη δύναμη του Μ ουσεί­ ου της ΠΑ. Επειτα από λεπτο­ μερή αρχειακή έρευνα βρέθη­ κε το έμβλημα του ακροβατι­ κού σμήνους και σχεδιάστηκε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μ ΙΑ Σ Η Μ Α Ν Τ ΙΚ Η Π Ρ Ο Σ Φ Ο Ρ Α ΤΗ Σ Β Ο Υ Λ Η Σ ΤΩ Ν ΕΛΛΗΝΩΝ Βουλή των Ελλήνων δεν σημαίνει μόνο βουλευτές και κοινοβουλευτικό έργο. Εκεί επ ιτελείτα ι και άλλο σημαντικό έργο, το οποίο δυστυχώς έρχε­ ται λίγες φορές στην επιφά­ νεια και τις περισσότερες πα­ ραμένει γνωστό μόνο σε λί-

Σ

Ε

Ι Σ

γους ανθρώπους. Μια εθνικής σημασίας πρωτοβουλία της Βουλής των Ελλήνων και των προέδρων της Αθανασίου Τσαλδάρη και Απόστολου Κακλαμάνη είναι η υλοποίηση της αρχικής ιδέας του καθηγητή Γ Κουμάντου για την ανεύρεση και στη συνέχεια την έκδοση όλων των πρακτικών τη ς Βουλής των Ελλήνων που αφορούν την Κύ­ προ και τη ν υπόθεσή της, από τό τε που πρωτοαπασχόλησε τους βο υλευτές μέχρι και το 1989. Το εντυπωσιακό αυτό έρ­ γο περάτωσε με επιτυχία η Δι­ εύθυνση Επιστημονικών Μ ε­ λετών της Βουλής, υπό την αι­ γίδα και την επιμέλεια του επι­ στημονικού συνεργάτη αυτής Τριαντάφυλλου Γεροζήση. Το όλο έργο, με τίτλο “Το Κυπρια­ κό στη Βουλή των Ελλήνων” , εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1994 και δ ια τίθ ετα ι δωρεάν από τη Βουλή. Το 1996 η Βουλή των Ελλήνων προχώρησε στη δ εύ τερ η -β ελτιω μ ένη -έκδ ο σ η του ίδιου έργου. Οπως σημειώ­ νει και ο πρόεδρος της Βουλής Απόστολος Κακλαμάνης στον πρόλογο της πρώτης έκδοσης, “ ...Η παρούσα έκδοση της Βουλής των Ελλήνων δεν αποσκοπεί μόνο στη διευκόλυνση της ιστορικής έρευνας, αλλά έ ­ χει κυρίως στόχο πολιτικό. Το Κυπριακό πρόβλημα δεν αποτ ε λ ε ί παρελθόν, αλλά παρόν και μέλλον” . Η εργασία άρχισε από τον Τριαντάφυλλο Γεροζήση κατά τη διάρκεια της Ζ' περιόδου της Βουλής (1990-1993) και η προσπάθεια αυτή διήρκεσε περισσότερο από δύο χρόνια. Το έργο απ οτελείται από τέσ ­ σερις τόμους, καθένας από τους οποίους καλύπτει και μια συγκεκριμένη χρονική περίο­ δο (Α’-1915/1956, Β’-1957/1958, Γ-1959/1967, Δ'-1974/1989). Ο αναγνώστης μπορεί να διακρί­ νει στα πρακτικά της Βουλής για την Κύπρο δύο κενά, που αφορούν την περίοδο 19361946 (από τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου μέχρι τη σύ­ γκληση της Βουλής το 1946) και την περίοδο της Δ ικτατο­ ρίας της 21ης Απριλίου (19671974). Οπως σημειώνει και ο ε­ πιμελητής τη ς έκδοσης στο σημείωμά του, “ ...Τα γεγονότα αυτά δεν απουσιάζουν από τα πρακτικά της Βουλής των Ελλήνων. Φαίνονται μέσα από τις συζητήσεις που έγιναν με­ τά την αποκατάσταση του κοι­ νοβουλευτικού βίου της χώ­

ρας και της Δ ημοκρατίας” . Το σημαντικό στοιχείο της εργα­ σίας είναι ότι δεν έχει γίνει καμμία επιλογή κειμένων. Δη­ μοσιεύονται όλα τα επίσημα πρακτικά της Βουλής που αφο­ ρούν το συγκεκριμένο θέμα. Τα όποια σχόλια, εκτιμήσεις, α­ πόψεις κλπ. μπορεί να τα δια­ μορφώσει και να διατυπώσει ε­ λεύθερα ο κάθε μελετητής, α­ νάλογα με την άποψη, τη θέση και τα γενικό τερα στοιχεία που έχει υπόψη του. Αυτός είναι άλλωστε και ο πιο ουσιαστικός λόγος έκδοσης του έργου αυτού. Δεν σκοπεύει στο να υποδείξει τι είναι σωστό ή όχι. αλλά στο να αποτελέσει ένα πολύτιμο “ ερ γα λείο” μελέτης και έρευνας Yta τον κάθε Ελληνα, πάνω σε ένα Εθνικό θέμα.

ΕΝΑΣ ΑΠΟΜ ΑΧΟΣ ΤΗ Σ ΑΠΟΤΥΧΗΜ ΕΝΗΣ Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Η Σ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν Σ Τ Ο ΙΡ Α Ν Οταν οι Ιρανοί του Αγιατολλάχ Χομεϊνί είχαν εισβάλει στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Τεχεράνη και κρατούσαν ως ομήρους μέλη του προσω­ πικού της, το 1980, η κυβέρνη­ ση των ΗΠΑ είχε αποφασίσει να προχωρήσει στην απε­ λευθέρωσή το υς με κάθε τρό­ πο. Μ εταξύ των σχεδίων που ε­ πεξεργαζόταν ήταν αυτό της χρήσης δύο ειδικά διασκευα­ σμένων μεταφορικών αερο­ σκαφών C-130, που θα μπο­ ρούσαν να προσγειωθούν και να απογειωθούν από ένα γήπε­ δο ποδοσφαίρου κοντά στην Αμερικανική πρεσβεία. Από τα τρία αυτά ειδικά διασκευασμέ­ να C-130 (εφοδιασμένα με συστήματα ρουκετών για επι­ χείρηση STOL), διασώζεται σή­ μερα το ένα, σε μουσείο της Georgia των ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό αποκαλύφθηκε πρόσφα­ τα για πρώτη φορά από το πε­ ριοδικό “Jane's Defense Weekly” . Το αεροσκάφος είναι ένα YC-130H Hercules “ 741683” εφοδιασμένο με ειδ ικές ρουκέτες, που θα το επιβρά­ δυναν άμεσα κατά την προ-

Ε

Ι Δ

Η

To YC-130H “ 74-1686” στο χώρο του Μουσείου της Αεροπορίας στη Georgia των ΗΠΑ. Το αεροσκάφος διατήρησε τις επεκτάσεις στο τμήμα της ουράς και στο κάθετο σταθερό, τα ειδικά διασκευασμένα flap (“ double-slotted flaps” ), ένα ειδικό προστατευτικό στρώμα βαφής (πάχους 1/4 in) στο πίσω μέρος της ατράκτου και, φυσικά, τα σημεία και τις υποδοχές όπου τοποθετούντο οι βοηθητικές ρ ουκέτες (φωτ. Giuseppe Picazella/ “Aeroplane Monthly”). σγείωσή του στο γήπεδο, ενώ (αντίθετα) θα του παρείχαν την απαραίτητη ώθηση για να απογειωθεί από τον ίδιο χώρο φορτωμένο με τους ομήρους. Το αεροσκάφος αυτό άρχι­ σε τις πλήρεις επιχειρησιακές δοκιμές του στην αεροπορική βάση Eglin της Φλόριντα στις 29 Οκτωβρίου 1980 και τό τε ε ί­ χε κα τα φ έρει να απογειωθεί καλύπτοντας απόσταση 50 υαρδών. Οταν όμως επιχείρη­ σε να προσγειωθεί χρησιμο­ ποιώντας το ειδ ικό σύστημα ε­ πιβράδυνσης, έπεσε σε απώ­ λεια στήριξης, η δεξιά πτέ­ ρυγα άγγιξε το έδαφος και έ ­ σπασε, ενώ εκδηλώθηκε πυρκαγιά και στη δεξαμενή καυσίμων. Το ευτύχημα ήταν ό τι το πενταμελές πλήρωμα διασώθηκε χωρίς να πάθει το παραμικρό. Π ιστεύεται ό τι δεν πραγματοποιήθηκαν άλλες δοκιμές και το σχέδιο απε­ λευθέρωσης των ομήρων, που είχε ήδη υποστεί μια αναβολή τον Απρίλιο του 1980 (μετά τη γνωστή αποτυχημένη προσπά­ θ εια στην έρημο του Ιράν), α­ κυρώθηκε οριστικά, καθώς ε ί­ χαν δρομολογηθεί πολιτικές λύσεις για την απελευθέρωση των ομήρων. Από τα δύο άλλα YC-130H που είχαν προετοιμαστεί για να συμμετάσχουν στην απο­ στολή, το YC-130H “74-2065” ε­ πανήλθε σε επιχειρησιακές πτήσεις ως απλό C-130H, ενώ το “ 74-1686” διατηρήθηκε ως YC-130H και δόθηκε στο Μουσείο της Αεροπορίας στο Werner Robins της Georgia, ό­ που βρισκόταν όλα αυτά τα

χρονιά, μακρια απο τα φωτα της δημοσιότητας.

Γ ΙΟ Υ Γ Κ Ο Σ Λ Α Β ΙΚ Η ΝΤΑΚΟΤΑ Ενα αεροσκάφος DC-3 Dakota που ανήκει στη δύναμη του Μουσείου τη ς Γιουγκο­ σλαβικής Αεροπορίας, πρόκει­ τα ι να συντηρηθεί και να ανα­ κατασκευαστεί ώστε να είναι έτοιμο για έκθεση στους χώ­ ρους του Μουσείου. Η αρχική εργασία ξεκίνησε το 1995 και κατά τη διάρκεια των ετών που πέρασαν το συγκεκριμένο DC3 αποχρωματίστηκε, αποσυναρμολογήθηκε, επιθεωρήθηκε, επιδιορθώθηκε όπου χρειαζόταν και στη συνέχεια επανασυναρμολογήθηκε. Τώρα βρίσκεται σε αυτή την κατά­

Σ

Ε

Ι Σ

σταση στις εγκαταστάσεις (επισκευαστικό κέντρο) της JAT, στο διεθνές αεροδρόμιο του Βελιγραδιού, έτοιμο να βαφτεί και να λάβει την τελική του διαμόρφωση και στη συνέχεια να μ ετα φ ερ θεί στο κοντά ευρ ι­ σκόμενο Αεροπορικό Μουσείο. Το αεροσκάφος αυτό (με τα στοιχεία YU-ABB), είναι ένα από τα τέσσερα που δια­ θ έ τ ε ι το Μουσείο της Γιουγκο­ σλαβικής Αεροπορίας. Τα υπό­ λοιπα είναι: ένα DC-3 (YUABG), ένα C-47 (71214) και ένα Li-3 (7011), που αποτελεί τη σο­ βιετική έκδοση του ίδιου α ε­ ροσκάφους και κατασκευά­ στηκε στη Σοβιετική Ενωση έ ­ πειτα από σχετική άδεια της Αμερικανικής κυβέρνησης. To DC-3 με τα στοιχεία YUABB κατασκευάστηκε το 1942 και εντάχθηκε στη δύναμη της USAAF ως "42-93765” . Υπηρέ­ τησε ως μεταφορικό στο μέτω­ πο του Ειρηνικού και στην Ασία. Μ εταπολεμικά μετατράπηκε σε επιβατικό στο εργο­ στάσιο της Avia στην Τσεχο­ σλοβακία και το Μάρτιο του 1947 έφθασε στη Γιουγκοσλα­ βία και εντάχθηκε στη δύναμη της κρατικής αεροπορικής ε ­ ταιρίας JAT, ως το πρώτο αερο­ σκάφος DC-3 της δύναμής της.

σαλίας, Αθήνα). Θέμα της διά­ λεξης είναι “ Η Βόρειος Μ ακε­ δονία κατά τη Βυζαντινή πε­ ρίοδο” και ομιλητής ο διαπρε­ πής βυζαντινολόγος και συνεργάτης του περιοδικού μας, Δρ Νίκος Νικολούδης. Το θέμα είναι εξα ιρετικά επίκαι­ ρο, καθώς οι σχέσεις μας με τη FYROM έχουν αναβαθμιστεί σημαντικά τελευ τα ία σε όλους τους τομείς, πλην του ονόμα­ τος, που παραμένει το μοναδι­ κό “ ακανθώ δες” πρόβλημα με­ ταξύ των δύο χωρών. Στη διά­ λεξη ο ομιλητής, μεταξύ των άλλων, θα επιχειρήσει μια ανα­ φορά στη μεσαιωνική ιστορία των βορειότερων, “ αλύτρω­ των" περιοχών της Μακεδο­ νίας, δηλαδή των περιοχών της Πελαγονίας, της Αχρίδας και του Μ ελένικου. Για τους Βυζαντινούς η κατοχή των πε­ ριοχών αυτών ήταν ιδιαίτερα σημαντική, για τί προστάτευαν τη στρατηγικής σημασίας Εγνατία οδό στα πλευρά, σε όλο το μήκος της, από την Αδριατική ως την Κωνσταντι­ νούπολη. Η στρατηγική σημα­ σία των περιοχών αυτών ήταν μεγάλη από πολύ παλιά και αυτός άλλωστε ήταν ο λόγος της έντονης διεκδίκησής τους από τους Βούλγαρους, τους Σέρβους και τους Νορμανδούς.

Ε Ν Δ ΙΑ Φ Ε Ρ Ο Υ Σ Α Δ ΙΑ Λ Ε Ξ Η Μια εξαιρετικά ενδιαφ έ­ ρουσα διάλεξη πρόκειται να πραγματοποιηθεί στις 19.30 της 9ης Μαϊου 1997 στο χώρο της “ Επιτροπής Σπουδών Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης" («α­ πλανών 9, πάροδος οδού Μασ­

ΩΡΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟΥ Πληροφορούμε τους αναγνώστες μας ότι το ωράριο λειτουργίας των γραφείων της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ είναι:

07.00 - 15.30

Το αεροσκάφος DC-3 (YU-ABB) της JAT σε κάποια φάση των εργασιών συντήρησής του (φωτ. Ig o r Salinger/ “ Fly Past").

ΚΑΘΗΜ ΕΡΙΝΩ Σ πλην Σα66άτουΚυριακής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Η ΜΟΓΓΟΛΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ το νότιο άκρο τη ς λίμνης Βαϊκάλης, εκ εί από όπου πηγάζουν έξι ποταμοί για να εκβάλουν όλοι στην τεράσ τια κοίτη του Αμούρ και ό­ που οι χειμώ νες είναι δριμύτα τοι ενώ τα κα­ λοκαίρια ανυπόφορα, η πιο παράξενη αυτο­ κρατορία τη ς Ιστορίας αναδύθηκε το 1206 από μια πλειάδα νομαδικών λαών. Τη χρονιά εκείνη, μ ετά από ένα μακρύ εξο ντω τικό α­ γώνα που είχε αιματοκυλίσει όλη τη ν έρημο Γκόμπι, οι φ υ λές των βαρβάρων κτηνοτρο­ φών είχαν ενω θεί τελικά δια τη ς βίας κάτω από τη ν ηγεσία το υ Temudjin, ενός αδίστα­ κτου θηρίου που απένειμε στον εα υτό του το ν τίτλ ο το υ Τζένκις Χαν (Ισχυρού Αρχη­ γού). Η εξέλ ιξη είχε θορυβήσ ει το υς γ ειτο ­ νικούς πολιτισμούς τη ς Κίνας, που μάθαι­ ναν με ανησυχία πως πίσω από το Σινικό Τεί­ χος οι Μ ερκίτ, Τάρταροι, Ναϊμάν, Μποϊγκίν. Τζουριάτ και Κ εραϊτ π ολεμισ τές είχαν δώσει τα χέρια μ ετά από π ολλές γ εν ιές μίσους.

Σ

6

Ενας κοντός γεροδεμένος Μογγόλος κυνηγός και το άλογό του, στέκονται πάντα αχώριστοι δίπλα στο σκοτωμένο θήραμά τους. Το βασιλικό κυνήγι αντιπροσώπευε για τους Μογγόλους ό,τι τα μεγάλα ετήσια γυμνάσια για τους σύγχρονους στρατούς.

‘Ή ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΩ Ν Μ Ο Γ ΓΟ Λ ΙΚ Ω Ν Ε Π ΙΔ Ρ Ο Μ Ω Ν Π Ρ Ο Κ ΑΛΟ Υ ΣΕ ΑΠ ΙΣΤΕΥ ΤΟ ΤΡΟΜ Ο, ΤΟΣΟ Ω ΣΤΕ Α Κ Ο Μ Α Κ Ι Α Ν Ο Ι Ε Π ΑΡΧ ΙΕ Σ Π Λ Η Μ Μ Υ Ρ ΙΖ Α Ν ΑΠ Ο ΤΟΥΣ Ε ΙΣ Β Ο Λ Ε ΙΣ ΓΙΑ Λ ΙΓΟ , Η Α Ν Α Μ Ν Η Σ Η Ε Μ Ε Ν Ε ΓΙΑ Χ Ρ Ο Ν ΙΑ . Δ Ε Ν Π Α Ε Ι Π Ο ΛΥ Σ Κ Α ΙΡ Ο Σ Π Ο Υ ΣΤ ΙΣ Ε Κ Κ Λ Η ΣΙΕ Σ ΤΗΣ Α Ν Α ΤΟ Λ ΙΚ Η Σ Ε Υ ΡΩ Π Η Σ Η Λ Ε ΙΤΟ Υ ΡΓΙΑ Α Κ Ο Μ Α Π Ε Ρ ΙΕ Λ Α Μ Β Α Ν Ε ΤΗΝ ΕΥΧΗ: ‘Α Π Ο ΤΗΝ Ο ΡΓΗ ΤΩ Ν Μ Ο ΓΓΟ Λ Ω Ν , ΑΓΑΘΕ ΚΥΡΙΕ Σ Ω Σ Ο Ν Η Μ Α Σ ". Ο Ι Μ Ο Γ ΓΟ Λ ΙΚ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙ Ε ΙΧ Α Ν Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Ε Ι Μ ΙΑ ΙΣΧΥ Ο Μ Α Δ ΙΚ Η Σ ΔΡΑΣΗ Σ Ο Π Ω Σ ΤΑ Μ Υ Ρ Μ Η ΓΚ ΙΑ Κ Α Ι Ο Ι Μ Ε Λ ΙΣΣ Ε Σ , Π Ο Υ ΤΟΥΣ ΕΠ ΕΤΡ ΕΠ Ε ΝΑ Ν ΙΚ Ο Υ Ν ΠΑΝΤΑ, ΑΣΧΕΤΑ Μ Ε ΤΟ Π Ο ΙΟ Σ ΗΤΑΝ Ε Π ΙΚ ΕΦ ΑΛΗ Σ ΤΟΥΣ". Θ εόδω ρος Ρ ο ύ σ β ε λ τ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ITHΜ ΕΥΡΩΠΗ

ΘΥΕΛΛΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Δ εν πέρασε πολύς καιρός μέχρι τη ν ημέρα που οι Μ ογγόλοι σύμμαχοι επέδραμαν κά­ τω από κοινά λάβαρα, ρημάζοντας τις ε ύ ­ φ ορες περιοχές νοτιό τερ α και εξανδραπο­ δίζοντας το υς κατοίκους τους. Το έτο ς 1220 σ ημειώ θηκε η αποφασι­ στική καμπή στη μογγολική εξάπλωση, που έ μ ελλ ε να έχει κοσμοϊστορικές συνέπειες για το υ ς επόμενους δύο αιώνες. Την προη­ γούμενη χρονιά ο υπεροπτικός Σάχης τη ς Αυτοκρατορίας των Χωρασμίων (περιοχή Ιράν-Πακιστάν) Muhammad είχε δ ολοφ ονή­ σει εν ψυχρώ τα μέλη μιας επιτροπής Μογγόλων διπλωματών, προκαλώντας το δικαι­ ολογημένο μένος το υ Τζένκις Χαν. Η γιγα­ ντομαχία που ακολούθησε το 1220 στην πε­ ριοχή μετα ξύ τω ν ποταμών Ωξου και Ιαξάρτη, εκτυ λίχ θ η κε με τόσο αστραπιαίους ρυθμούς που κα τέπ ληξε ολόκληρο το ν κό­ σμο. Μέσα σε π έντε μήνες σι 200.000 Μογγόλοι του μεγάλου πολέμαρχου είχαν θ έσ ει

Οι στρατιώ τες ή οι άμαχοι που είχαν την ατυχία να αιχμαλωτιστούν από τους Μογγόλους, μπορούσαν να ελπίζουν μόνο σε ένα γρήγορο τέλος της επίγειας τραγωδίας τους.

το ν πολύ μεγαλύτερο στρατό τω ν Χωρα­ σμίων μ ετα ξύ σφύρας και άκμονος, καταφ έρ οντά ς το υ αλλεπάλληλα συντριπτικά στρατηγικά κτυπήματα από κάθε κα τεύ ­ θυνση. Πόλεις-φάροι του ανατολικού πολι­ τισμού όπως οι Βουχάρα, Σαμαρκάνδη, Μερ6, Σινιάζ, Νισαπούρ, Φεργκάνα, είχαν ι­ σοπεδωθεί και λεη λα τη θ εί, Ο ίδιος ο Σάχης είχε καταντήσ ει φυγάς μέσα στην ίδια του τη χώρα και τελικ ά π έθανε από τη θλίψη του. Τον είχαν καταδιώ ξει απηνώς οι Μογγόλοι στρατηγοί Subudai και Jebe, οι οποίοι, Το 40% του μογγολικού ιππικού αποτελείτο από βαριές μονάδες οπλισμένες μ ε λόγχες μήκους 3,7 μέτρων, που έφεραν ένα γάντζο στη βάση της αιχμής για να γκρεμίζουν τον αντίπαλο από το άλογό του. Εκτός από τα τόξα, το βαρύ ιππικό δ ιέ θ ε τε επίσης κυρτά αμφίστομα σπαθιά και πολεμικούς πέλεκεις.

αφού εκπλήρωσαν τη ν αποστολή τους, ζή­ τησαν να το υς επιτραπεί μια επιδρομή προς τα εδάφη των Κιπτσάκ στη νότια Ρω­ σία. Η έγκριση δ ό θ η κε και έ ξι μήνες μ ετά το ενισχυμένο μογγολικό απόσπασμα βρι­ σκόταν ήδη στην Τυφλίδα, έχοντας κονιορ­ τοποιήσει τις δυνάμεις το υ βασιλιά τη ς Γε­ ωργίας. Στα επόμενα δύο χρόνια αυτοί οι 30.000 π ολεμιστές θα σαρώσουν τη ρωσική ύπαιθρο ως το ν ποταμό Δνείπερο, κατατρο­ πώνοντας το υς σ τρατούς τω ν Κουμάνων, των Ρώσων, των Βουλγάρων του Βόλγα και των Κανγκλί. Η πρω τοφανής επιτυχία τη ς “ εξερ εύ ν η σ η ς ” ενθά ρρ υνε το υ ς Μογγόλους και άρχισε να γεννά ανάμεσά το υς σκέψεις για μια μελλοντική επέκταση προς δυσμάς. Την αρισ τοτεχνική εκείν η επιδρο­ μή διέκοψ ε τελικ ά το 1223 ο ίδιος ο Τζένκις Χαν, όταν ανακάλεσε το υ ς δύο στρατηγούς του, που επέστρεψαν στη Μ ογγολία περνώ­ ντα ς το υ ς άνδρες το υς από το βόρειο άκρο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

β *

τη ς Κασπίας. Το 1227 ο η γέτη ς-μ ύ θ ο ς π έθανε ξαφνικά σε ηλικία 60 ετών. Π ροαισθανόμενος το τ έ ­ λος το υ είχε υπ οδείξει ως διάδοχό το υ το ν πρω τότοκο γιο του, το ν Ogedai, και η “ κουριλτάι” που σ υγκλήθηκε γΓ αυτό το λό­ γο στο Καρακορούμ απλώς επιβεβαίωσε τη ν επιλογή. Τόσο η αλλαγή στο θρόνο, όσο και το γεγονός πως τα ηνία τη ς μογγολικής δι­ πλωματίας κατείχε ο Κινέζος Yeliu Chutsai, σ υνετέλεσ αν στη γενικό τερ η προσήλωση των Μογγόλω ν στα ασιατικά ζητήματα, ξ ε ­ χνώ ντας για αρ κετό καιρό τις σκέψεις για ε ι­ σβολή στην Ευρώπη. Επτά όμως χρόνια αρ­ γότερα, σε μια παρόμοια συνέλευση, το ζή­ τη μα επ ανήλθε έντονα, σ υνοδευόμενο από ά φ θο νες αναφορές που κατέφ θαναν από το εκτετα μ έν ο δίκτυο κατασκόπων και προπαγανδιστών που είχαν στήσει οι Μ ογγόλοι σε ευρωπαϊκές χώρες. Η Δύση βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση και ο Πάπας έβλεπ ε με συμπάθεια τη ν προοπτική τη ς συνεργασίας με το υ ς επιφανείς Μ ογγόλους του Ν εστο­ ριανού δόγματος. Επιπρόσθετα, όσο και αν η ανατολή θ εω ρ είτο το φυσικό πεδίο δράσης τη ς μογγολικής αυτοκρατορίας, οι δυνατό­ τη τε ς κατάκτησης ε κ ε ί ήταν πια π εριορισμέ­ νες. Αντίθετα, οι α τέλ ειω τες στέππες τη ς δυτικής Ρωσίας αποτελούσαν το ν ιδανικό χώρο εκτρ ο φ ή ς αλόγων και συνεπώς το ν κα­ λύ τερ ο πολλαπλασιαστή ισχύος για τη μογ­ γολική πολεμική μηχανή. Η “ κουριλτάι", προ­ φανώς εμπνευσμένη από τη μεγαλομανία το υ ιδρυτή της, αποφάσισε να εμ π λέξει τις μογγολικές δυνάμεις σε τέσσ ερις μεγάλες στρατιω τικές επιχειρήσεις ταυτόχρονα! Το 1234 ο π όλεμος εναντίον τη ς δυναστείας των Song στη νότια Κίνα μαινόταν ακόμα, ενώ ισχυρές μογγολικές μονάδες ασχολούντο με τη ν καταστολή μιας εκ τε τα μ έ ν η ς εξέγερ σ ης στην κορεατική χερσόνησο. Μια τρ ίτη στρατιά επιχειρούσε στην Περσία για το ν έλεγχο το υ ζωτικού “ δρόμου του μ ετα ξιο ύ ” , επιβάλ­ λοντας το ν τρ όμ ο σε όλη τη ν περιοχή ανάμε­ σα στον Καύκασο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η τέτα ρ τη στρατιά προοριζόταν για τη ν εισβο­ λή στη Ρωσία και τη ν Ευρώπη. Για να σ υγκροτήσει τη ν τελευ τα ία αυτή στρατιά, ο Μ εγάλος Χαν α νέθεσ ε στις υπη­ ρεσ ίες πληροφοριών του, που στελεχώ νο­ ντα ν από μορφω μένους Κινέζους μανδαρί­ νους, να μ ελετήσ ουν το στρατηγικό πρόβλη­ μα και να το υ δώσουν τη συμβουλή τους. Η τελική αναφορά των μανδαρίνων εκτιμούσ ε πως μια εκσ τρατεία για τη ν καθυπόταξη τη ς Ευρώπης από τα Ουράλια ως το ν Α τλαντικό θα απαιτούσε 16 ως 18 χρόνια για να ο λοκλη­ ρω θεί και μια αρχική δύναμη 150.000 ανδρών. Το 1236 οι π ολεμισ τές αυτοί είχαν ήδη εξε υ ρ ε θ ε ί από τις φ ρουρές τη ς Κίνας, καθώς σι κα τα κτη τές τη ς αυτοκρατορίας τω ν Χωρασμίων ήταν ακόμα δεσ μευμένοι στην Περσία. Οι αναγκαίοι αριθμοί ίππων εξασφαλίστηκαν από τις υπέροχες ράτσες τη ς νότιας Ρωσίας. Το γενικό πρόσταγμα τη ς εκσ τρατείας ο Ogedai το έδωσε στο γιο του, πρίγκηπα Batu. Φυσικά η παρουσία το υ Batu έδινε αξιοπιστία και κύρος στο εγχείρημα, αλλά ο νεαρός πρίγκηπας ήταν πολύ άπειρος για να διοικήσει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προσωπικά μια τέτο ια πολεμική μηχανή σε μια τόσο πολύπλοκη επιχείρηση. Αναγνωρίζο­ ντας α υ τές τις δυσκολίες ο Ogedai έθ εσ ε υπό τις δια ταγές του γιού το υ το ν 60χρονο Στρατηγό Subudai Bahadur, το ν καλύτερο επι­ χειρησιακό και τα κτικό εγκέφ αλο το υ 13ου αιώνα. Το 1236 ο κίτρινος ό λεθ ρ ο ς ξαναγύρισε στη ρωσική γη με μεγαλύτερη μανία από οποιαδήποτε άλλη φορά. Αφού υπ έτα ξε πλή­ ρως τα βουλγαρικά φύλα το υ άνω Βόλγα και το υς Κιπτσάκ στο νότο, ο Subudai διέσχισε το χειμώνα του επόμενου χρόνου το ν παγωμένο Βόλγα με 120.000 άνδρες, εισ βάλλοντας στις π εριοχές των ρωσικών πριγκηπάτων. Η α νε­ λέη τη εκσ τρατεία κράτησε τρία ολόκληρα χρόνια, στα οποία οι Μ ογγόλοι, αφού χρησι­ μοποίησαν τα παγωμένα ποτάμια σαν λεω φ ό­ ρους προέλασης, κατέσ τρεψ αν εκα το ντά δ ες πόλεις και χωριά, με τραγικό αποκορύφωμα τη ν άλωση το υ Κιέβου το Δ εκέμ βρ ιο του 1240. Η κεντρική Ρωσία, ο προμαχώνας τη ς Ευρώπης, είχε υποταχθεί και οι αιμοδιψ είς εισ βολείς είχαν εξασφαλίσει τα μετόπισ θέν τους.

Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΣΤΕΠΠΑΣ Τί σ τρατός ή τα ν αυτός που είχε σαρώσει τις αχανείς εκτάσ εις τη ς Κίνας, είχε ταπεινώ­ σει το ν πανίσχυρο σάχη τη ς Περσίας και τρ ο ­ μοκρατούσε το υ ς Ρώσους πρίγκηπες στο ά­ κουσμα και μόνο το υ ονόματος του; Σαν λα­ ός οι Μ ογγόλοι ή τα ν σταρόχρωμοι, με σχιστά βαθουλω τά μάτια, μικρές μύτες, έντονα ζυγω ματικά και αδύνατα μαύρα μαλλιά. Είχαν κνή μες ισχνές, μικρά πόδια σ τρεβλω μένα από τη συνεχή ίππευση και δυνατά χέρια. Διέσχιζαν τις αμμώ δεις ερήμους του Τουρκε­ στάν όπως οι ναυτικοί τις θάλασσες, σε μ ε­ γάλες έφιππες ομάδες, με άλογα που μπο­ ρούσαν να καλπάζουν επί τριά ντα χιλιόμετρα και να διανύσουν 150 μέσα σε μια μέρα. Ηταν π ολεμιστές σκληραγωγημένοι, π ροερχόμε­

Η “ αποστολή αναγνώρισης" του Subudai στη Ρωσία είναι η μακρότερη και επιτυχέστερη επιδρομή ιππικού της Ιστορίας. Μια δύναμη 30.000Μογγόλων κάλυψε 9.900χιλιόμετρα σε τρία χρόνια, κερδίζοντας δώδεκα μεγάλες μάχες απέναντι σε πολυαριθμότερους αντιπάλους. Με βάση τις πληροφορίες που αποκτήθηκαν από αυτή την αποστολή, οι Μογγόλοι ήταν πλέον σε θέση να εκμεταλλευτούν αργότερα τον απέραντο διάδρομο της στέππας από τον Καύκασο ως την Ουγγαρία και να επιστρέφουν το 1236 με τέτο ια ορμή που 9α έκανε τα θεμέλια της Ευρώπης να τρίξουν.

νοι από φ υ λές που μετα κινούντο από βοσκό­ τοπο σε βοσκότοπο ανάλογα με τη ν εποχή. Πριν το υς ενώσει το σιδερένιο χέρι το υ Τζένκις Χαν έριζαν αδιάκοπα μ ετα ξύ το υ ς με αμ­ φισβητήσεις των δικαιωμάτων νομής και υφαρπαγές γυναικών. Ιππευαν για πρώτη φο­ ρά στην τρ υ φ ερ ή ηλικία των τριώ ν ετών, ενώ σαν π εντάχρονα παιδιά άρχιζαν να εξασκούνται στο τόξο. Οι περισσότεροι δ ιέθ ετα ν εκ­ πληκτική όραση και ήταν σε θέσ η να ξεχωρί­ σουν έναν άνθρωπο από ένα άλογο σε από­ σταση επτά χιλιομέτρω ν! Σ την τροφ ή τους προτιμούσαν ιδιαίτερα το κρέας, που το συντηρούσαν ξεραίνοντα ς το στον ήλιο και το ν αέρα, δίχως αλάτι. Ετρωγαν αυτό τω ν θ η ­ ραμάτων και τω ν αλόγων, για τί οι χοίροι και τα βοοειδή δεν επιζούσαν στους άγριους α­ νέμους τη ς στέππας. “ Ν έκτα ρ ” το υ ς ήταν το γάλα τη ς φοράδας, ενώ απ εχθάνονταν το νε­ ρό. Ο Μ άρκο Πόλο α νέφ ερ ε ότι είχε δ ει Μογγόλους σ τρατιώ τες να α ντέχουν δέκα μέρες χωρίς μαγειρεμένο φαγητό, ενώ έσβηναν τη δίψα το υς πίνοντας λίγο αίμα από τις φ λέβες των αλόγων τους! Συνήθιζαν να κοιμούνται πάνω στις σ έλλες φορώ ντας το χειμώνα σκούφους από γούνα αλεπούς, μακριές μάλ­ λινες κάπες, παντελόνια από δ έρ μα κατσίκας και δ ερ μά τινες μπ ότες με τσόχινο τελείωμα, χωρίς τακούνι. Μιλούσαν μια γλώσσα ακατά­ ληπτη στους Ευρωπαίους, που έμοια ζε με τις σ τριγκλιές των πουλιών. Οι άγριες α υ τές φ υλές οργανώνονταν σε σ τρα τιω τικές μονάδες με βάση το δεκαδικό σύστημα. Το κύτταρο το υ στρατού το υ ς ήταν μια ομάδα 10 ανδρών (“ αρμπάν”), που συγκροτούσε μαζί με άλλες εννέα μια “ τζανγ κο ύ ν ” . Δ έκα “ τζα νγκο ύ ν” αποτελούσαν μια “ μινγκά ν” 1.000 ανδρών και δέκα από αυτά τα νομαδικά συντάγματα σ υνέθ ετα ν τη με­ γαλύτερη επιχειρησιακή μονάδα των Μογγόλων, τη ν “ τουμά ν". Οι αξιω ματικοί τω ν χαμη­ λών κλιμακίων εκλέγο ντα ν από το υ ς ίδιους το υ ς πολεμιστές, ενώ οι στρατηγοί αναδεικνύονταν με απόλυτα αξιοκρατικά κριτήρια

από τις ικα νότητες που επ έδειξα ν σε προη­ γ ού μενες μάχες. Ηταν ένας σ τρατός ιππικού και α ν τίθ ετα από ό,τι ήταν κοινή πεποίθηση, σχεδόν σε ό λες τις εκσ τρ α τείες του υστε­ ρούσε αριθμητικά των αντιπάλων του. Ισως το γεγονός πως κάθε Μ ογγόλος έσ ερνε πίσω του τρία εφ εδρικά άλογα να οδήγησ ε τους π αρατηρητές τη ς εποχής στο να διογκώσουν υπερβολικά το μ έγ εθ ο ς των ασιατικών ορ­ δών. Τα όπλα το υ ς ήταν ακόμα φ ο βερό τερα από τη ν εμφάνισή το υς. Πάνω από τα ζεστά χιτώνιά το υ ς φορούσαν δερμάτινους θώρα­ κες με επίστρωση από μ ετα λ λ ικές φολίδες. Μ ετά το ν πόλεμο εναντίον των Ξιξία το 1207, ο Τζένκις Χαν υιοθέτησ ε για ολόκληρο το στρατό του ένα μ ετα ξω τό πουκάμισο, που ο Μ ογγόλος π ολεμιστής φορούσε κα τευ θεία ν πάνω από το δέρμα του. Σ την π ραγματικότη­ τα ήταν κάτι παραπάνω από ρούχο - ένα “ α­ λεξίσ φ αιρο" γιλέκο! Το βέλος που κτυπούσε το ανθρώπινο σώμα μπορεί να εισερχόταν στα σπλάχνα, αλλά δ εν τρυπούσε το ύφασμα, καθώς η περιστροφική κίνηση τη ς αιχμής τύ ­ λιγε γύρω τη ς το μ ετά ξι και το οδηγούσε μαζί τη ς μέσα στο τραύμα. Αυτό διευκόλυνε αρ­ γότερα το υ ς Κινέζους, Ινδούς και Πέρσες για τρούς των μογγολικώ ν στρατιών να απο­ σπούν το βέλος από το σώμα τραβώ ντας σιγά-σιγά το πουκάμισο προς τα έξω. Τα κράνη ήταν επίσης από δέρμα και τσόχα, με ειδικά καλύμματα για τη ν προστασία τω ν αυτιών από το ψύχος, ενώ συχνά στη μάχη χρησιμο­ π οιούντο μεταλλικά. Ολοι οι Μ ογγόλοι ιππείς μ ετέφ ερ α ν δύο σ ύνθετα τόξα, ένα για μι­ κρές και ένα για μεγάλες αποστάσεις, με 60 βέλη μοιρασμένα σε δύο φ α ρέτρες, Ριπτόμενα από ένα τό ξο που κατασκευαζό­ ταν με επιστρώσεις κεράτινω ν υλικών και ζω­ ικών νεύρω ν πάνω σε έναν ξύλινο κορμό, μπορούσαν να διαπεράσουν οποιοδήποτε θώρακα τη ς εποχής από τη φανταστική από­ σταση των 300 μέτρων! Με τη βοήθεια ενός μικρού πέτρινου δακτυλιδιού που δ ιευκό ­ λυνε το δ εξιό αντίχειρα να σ υγκροτεί τη χορ­ δή, ο Μ ογγόλος ιππέας ήταν αναμφίβολα ο καλύτερος το ξό τη ς του κόσμου, εκπαι­ δ ευμένος να εξαπολύει τα θανατηφ όρα βέλη του όταν και οι τέσσ ερις οπλές το υ αλόγου ήταν πάνω από το έδαφ ος και συνεπώς δεν επηρέαζαν το σημάδι. Το βασικό οπλισμό του συμπλήρωναν ένα λάσσο και ένα μικρό σ τιλέ­ το. Η στρατιά που προοριζόταν να κτυπήσει τη ν Ευρώπη ίππευε πάνω σε άλογα Przevalsky, που ήταν μικρόσωμα, με κοντόχο­ ντρα δυνατά πόδια και φοβερή αντοχή στον παγετό. Το 1220 μογγολικά έφιππα τμήματα είχαν διασχίσει τη ν τρ ομ ερ ή οροσειρά του Παμίρ μέσα στην καρδιά το υ χειμώνα, πε­ τυχαίνοντας πλήρη αιφνιδιασμό! Ο στρατιώ­ τη ς εκπαίδευε τα εφ εδρικά το υ άλογα να το ν ακολουθούν σαν σκυλιά, υπακούοντας σε φωνές και σφυρίγματα. Η συλλογή πληροφο­ ριών γινόταν με απίστευτα οργανωμένο τρ ό ­ πο για ένα νομαδικό λαό. Ο Μ εγάλος Χαν και οι στρατηγοί του γνώριζαν ανά πάσα στιγμή τη δύναμη, τη σύνθεση, το η θικό και τις α­ δυναμίες όλων τω ν γειτονικώ ν στρατών, κα­

9

θώς και τις γ εν ικ ό τερ ες σ τρα τηγικές αντιλή­ ψεις τους. Αυτό όμως που επ έτρεπ ε στο μογ­ γολικό στρατό να υπερέχει τόσο απόλυτα έ ­ ναντι των αντιπάλων του ή τα ν το επιχειρη­ σιακό του δόγμα, που έδινε έμφαση στον α­ ν τικειμ ενικό σκοπό, αφ ήνοντας στους διοι­ κ η τές των μονάδων να επ ιλέξο υν το ν τρόπο και τα μέσα για τη ν επ ίτευξή του. Ενημερω ­ μένος πάνω στις γ εν ικές γραμμές το υ σχεδί­ ου και το υς ειδ ικότερ ου ς στόχους που όφειλ ε ο ίδιος να π ετύχει, ο διοικητής μιας “ το υ μ ά ν ” είχε τη μεγαλύτερη δυνατή ε ­ λευ θερ ία δράσης. Αυτό που μετρούσ ε ήταν η πρωτοβουλία, η ε φ ευ ρ ετικ ό τη τα και η ευκαμψ ια στην εκτέλεσ η. Οι α ρ ετές α υ τές α­ ντανακλούσαν και στο τα κτικό πεδίο. Ο τρ ό ­ πος που οι Μ ογγόλοι συντόνιζαν σιωπηρά το υς ελιγμούς το υς με τη χρήση πολύχρω­

μων σημαιών, προκαλούσε το Θαυμασμό των αντιπάλων το υς. Ο ταν όμως ερχόταν η στιγ­ μή τη ς επέλασης το υ βαρέος ιππικού η η ­ συχία έσπαγε μέσα σε ένα ττανδα,αόνιο αλλαλαγμών και τυμπάνων, που κουρέλιαζαν τα νεύρα ακόμα και το υ m o π ειβαρχημένου ε ­ χθρού, Π εριορίζοντας το στρατό το υς σε ένα κύριο όπλο, το ιππικό, οι Μ ογγόλοι εξασ φάλι­ σαν ταυτόχρονα απλότητα και αποτελεσματικό τη τα . Η λύση αυτή το υ ς απάλλαξε από το ν πονοκέφαλο το υ να συντονίζουν τα ε υ έ ­ λικτα τμ ήμ α τά το υ ς με το βραδυκίνητο πεζι­ κό - ένα πρόβλημα που προκάλεσε π ολλές σ υμφορές στους ευρωπαϊκούς σ τρατούς τη ς εποχής. Το Δ εκέμ βρ ιο το υ 1340 στο Πρζεμύσλ ο Batu συγκάλεσε γενικό πολεμικό συμβούλιο για να αποφασιστεί η επ όμενη φάση τη ς εκΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

■JQ **

στρατείας. Το νέο θύμα θα ήταν η Ουγγαρία, τη ς οποίας ο λαός αποτελούσε το μοναδικό παρακλάδι τη ς το υρ κομογγολικής φυλής που π αρέμενε εκτό ς τη ς εξουσίας των δια­ δόχων του Τζένκις Χαν. Η επιχείρηση αυτή θα το υ ς έφ ερ ν ε αντιμέτω πους με το ν αξιό­ λογο ουγγρικό στρατό, το δ εύ τερ ο καλύτερο τη ς Ευρώπης μ ετά το υ ς Γερμανούς ιππότες. Την ίδια εποχή η Δυτική Ευρώπη ήταν βυθισ μένη σε λήθαργο. Η Αγία Ρωμαϊκή Α υτοκρατορία του Φ ρειδερίκου του Β ’ και ο Πάπας Γρηγόριος Θ' είχαν εμπ λακεί σε έναν προσωπικό αδυσώπητο αγώνα και δ εν μπο­ ρούσαν να συνεισφέρουν σε στρατεύματα. Τα εννέα πριγκηπάτα τη ς Πολωνίας, όπως και εκείνα τη ς Λιθουανίας και τη ς Σουηδίας, δεν αποτελούσαν παρά μικρές πολιτικοστρατιωτικ ές ο ν τό τη τες που αλληλοϋποβλέπονταν σε τέτο ιο βαθμό ώστε κάθε συνεργασία μ ε­ τα ξύ το υ ς ήταν αδύνατη. Το μ έγ εθ ο ς τη ς κα­ χυποψίας και του κατακερματισ μού τω ν χρι­ στιανικών δυνάμεω ν φανερώ θηκε από το γ ε ­ γονός ότι, ενώ οι Μ ογγόλοι συγκεντρώ νο­ ντα ν απειλητικά ανατολικά τω ν Καρπαθίων, οι Λιθουανοί και οι Τεύτονες ιππότες λεη λα ­ τούσαν με τη σειρά το υς τις ρωσικές πόλεις, προσπαθώντας να επ ω φεληθούν από τη συμφορά που τις είχε πλήξει. Οι φεουδαρχικοί ευρωπαϊκοί στρατοί του 13ου αιώνα είχαν σε κάποιο βαθμό εκφ υ λι­ στεί, αποκλίνοντας συνεχώς από τις αρχές τη ς κλασικής π ολεμικής τέχ νη ς. Το βασικό το υς όπλο ήταν οι κατάφρακτοι ιππότες που επέλαυναν με τη λόγχη, αλλά οι δ υ να τό τη τες που το υ ς παρείχε αυτή η δυσκίνητη μάζα για πολύπλοκους τα κτικο ύ ς ελιγμούς ήταν ανύ­ π αρκτες. Ακόμα σ ημαντικότερη ήταν η ε γ γ ε ­ νής αδυναμία των ιπποτών για συντονισμένη δράση, καθώς ο τρόπ ος στρατολόγησης και εκπαίδευσης το υ ς επικεντρω νόταν αποκλειστικά στην τελειοπ οίηση των τεχνικώ ν τη ς μονομαχίας. Για όσο διάστημα οι φ εουδαρχι­ κοί στρατοί μάχονταν μ ετα ξύ το υς τα μ ειονε­ κτήματα αυτά περνούσαν απαρατήρητα, α­ π έναντι όμως στις εξελ ιγ μ έ ν ε ς και φονικές τα κ τικές των Μ ογγόλων οι ιπποτικοί στρατοί υστερούσαν απελπιστικά. Παρά τα προβλή­ ματα όμως, ο Ευρωπαίος μεσαιωνικός ιππό­ τη ς ήταν μια εντυπωσιακή πολεμική μηχανή. Η ολόσωμη μεταλλική το υ θωράκιση έφ τα νε τα 68 κιλά, ένα βάρος που μόνο η σκέψη του θα προκαλούσε ίλιγγο σε σύγχρονους στρα­ τιώ τες. Οταν η ανάγκη για τη ν προστασία των ίππων από τα εχθρικά βέλη επ έβαλε τη θωράκισή το υς, τα άλογα μετατράπ ηκαν σταδιακά σε πραγματικά άρματα μάχης, ζυγί­ ζοντας περισσότερο από 658 κιλά! Ενας θω ­ ρακισμένος αναβάτης που κάλπαζε με ταχύ­ τη τα 30 περίπου χιλιομέτρω ν τη ν ώρα, κτυπούσε το στόχο το υ με τέτο ια κινητική ε ­ νέργεια που θα ήταν αδύνατο να τη ν α ν τέξει οποιοδήποτε ζωντανό πλάσμα στον πλανήτη. Αν και το σπαθί ενέπ νεε ένα σχεδόν μυστικι­ στικό σεβασμό ανάμεσα στους π ολεμιστές, η εξέλ ιξη τη ς πανοπλίας είχε υποβαθμίσει σο­ βαρά το ρόλο του στη μάχη. Τα μόνα καίρια πλήγματα που μπορούσε να καταφ έρει ήταν στα σημεία σύνδεσης τω ν θωρακίσεων στον αγκώνα, το ν ώμο ή το λαιμό. Ετσι ο ιπ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο βασιλιάς της Βοημίας Wenceslas, άργησε υπερβολικά να ενισχύσει τις υπόλοιπες χριστιανικές δυνάμεις στη Σιλεσία, με αποτέλεσμα να ηττη&ούν οι τελ ευ τα ίες από τους Μογγόλους στη μάχη του Λίκνιτζ. Πληροφορούμενος την έκβαση της σύγκρουσης, ο Wenceslas απέσυρε το στρατό του προς λανθασμένη στρατηγική κατεύθυνση, εγκαταλείποντας αυτή τη φορά τους Ούγγρους στην τύχη τους.

Αυτό το επίχρυσο αγαλματίδιο δυτικού ιππότη της εποχής των Σταυροφοριών φανερώνει την ιδιότυπη ευρωπαϊκή αντίληψη των καιρών για τον πόλεμο. Φέροντας έναν αμάνικο χιτώνα πάνω από την αλυσιδωτή του θωράκιση, περίκλειστο κράνος, λόγχη και ασπίδα, ο ιππότης ετοιμάζετα ι να συντρίψει τον αντίπαλό του σε μια προσωπική αναμέτρηση.

πότης κα τέφ υγε τελικά σε όπλα συντριπτι­ κών πληγμάτων όπως οι π έλεκεις και τα πο­ λεμικά σφυριά, με σκοπό να σπάσει τα κόκκαλα του αντιπάλου του κάτω από το θώρα­ κα.

Η ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΞΕΣΠΑ Ο Subudai είχε 120.000 π ολεμιστές στη διάθεσή το υ για να κα τα φ έρει το θ α να τηφ ό­

ρο κτύπημα στην Ουγγαρία. Η φοβερή στρα­ τιά ήταν πανέτοιμη το ν Ιανουάριο το υ 1241, συγκεντρω μένη κοντά στις π ηγές το υ Βι­ στούλα, στο Χάλιτς. Π ερίμενε τη ν άνοιξη και στόχος τη ς ήταν η ουγγρική πρωτεύουσα - οι δίδυμες πόλεις Βούδα και Πέστη. Ο Subudai υπολόγιζε πως ο σ τρατός του βασιλιά Bela Δ : θα έσπευδε να π ροστατεύσει το ζω τικό κέ­ ντρο τη ς χώρας, προκαλώντας μια αποφασι­ στική μάχη στις παρυφές τη ς. Αν το έπραττε θα υπήρχε η δ υνα τό τητα για το υς Μογγόλους να καταστρέψ ουν τη ν τελ ευ τα ία σημα­ ντική ένοπλη δύναμη που βρισκόταν ανάμε­ σα στους ίδιους και τη ν κεντρική Ευρώπη. Ο έμπ ειρος Μ ογγόλος στρατηγός διαίρεσε τις δυνάμεις το υ σε τέσσερα τμήματα. Θα περ­ νούσαν τα χιονισμένα Καρπάθια από χωρι­ στές διαβάσεις στο τέλο ς του χειμώνα και θα συνέκλιναν σαν ανεμοσ τρόβιλος πάνω στο Δούναβη, σ υντρίβοντας το στρατό τω ν Μαγυάρων με ένα και μόνο πλήγμα. Ο Mangku η ­ γείτο τη ς βο ρ ειότερ η ς δύναμης διείσδυσης που θ α γινόταν από τη δίοδο τη ς Γιαμπλόνιτσα, ενώ ο Batu θα περνούσε μέσα από τη Γα­ λικία. Το τμήμα το υ Kuyuk θ α γλιστρούσε από τη ν περιοχή τη ς Μολδαβίας και τη ς Τραν­ συλβανίας, ενώ ο ίδιος ο Sududai θα ξεπ ρό­ βαλε μέσα από το πέρασμα Μ εχέντια ερχό­ μενος από νότο. Αν και ο α ντικειμ ενικό ς σκοπός τη ς όλης επιχείρησης ήταν η εξουδετέρω σ η της Ουγγαρίας, τα μογγολικά τμ ήμ α τα που θ α ε ­ πιχειρούσαν από τη ν περιοχή των Καρπα­ θίων ως τις καταπράσινες π εδιάδες του Δού­ ναβη θα βρίσκονταν υπό μια διαρκή απειλή πλευροκόπησης. Οι ευρωπαϊκοί στρατοί της Πολωνίας και τω ν γερμανικώ ν κρατιδίων ή­ ταν ακόμα άθικτοι και αντιπροσώπευαν μια μεγάλη πηγή κινδύνου για τη δ εξιά μογγολι­ κή πτέρυγα. Για να π ροστατεύσει τη ν κύρια μάζα ελιγμού, αλλά και για να αποφύγει κάθε δυσάρεστη έκπ ληξη από το Βορρά, ο Subudai έσ τειλε μια δύναμη 30.000 ανδρών υπό τους πρίγκηπες Kadan και Baidar, με αποστολή να κεραυνοβολήσουν τη ν Πολωνία, τη Βοημία και τη Σιλεσία, εμπ λέκοντας τις χριστιανικές σ τρα τιές εκ εί και τραβώ ντας τη ν προσοχή το υς μακριά από το κύριο θ έα τρ ο επιχειρή­ σεων. Οι τρ εις “το υ μ ά ν ” διέβησαν τα πολωνι­ κά σύνορα το Μάρτιο το υ 1241, λίγο νω ρίτε­ ρα από τη στιγμή που τα τμ ήμ α τα του Batu ο­ λοκλήρωναν τη χειμαρρώδη κάθοδό τους από τα Καρπάθια. Κ ατανέμοντας μ ετα ξύ το υ ς τις δυνάμεις τους, οι δύο Μ ογγόλοι γαλαζοαίματοι κινήθηκα ν αρχικά σε αποκλίνουσες κα τευ θ ύ ν­ σεις, με σκοπό να ξεσηκώσουν τη ν εχθρική αντίδραση. Ενώ ο Kadan έσπ ευδε προς τον ποταμό Ο ντερ, ο Baidar π ορ εύτηκε κα­ τευ θ εία ν προς το στρατό το υ Πολωνού βασι­ λιά τη ς Κρακοβίας Boleslav, που είχε πάρει θ έσ εις μάχης στο Σαντομίρ. Επειτα από μια σύντομη αψιμαχία ο Boleslav έχασε την ψυχραιμία του και παίρνοντας μαζί του την οικογένειά του και τους θησ αυρούς του απο­ σ ύρθηκε στην πρωτεύουσα με το υς άνδρες του. Οταν έφτασαν έξω από τα τείχ η της Κρακοβίας, οι π ολεμιστές του Baidar άρχισαν να υποχωρούν δίνοντας τη ν εντύπωση ενός

Ενας πάνοπλος ιππότης δηλώνει υποταγή στο βασιλιά του με υψωμένο το σπαθί (από Βίβλο του 13ου αιώνα).

απλού επιδρομικού τμ ήμ α το ς που επ έσ τρ ε­ φε στη δάση του. Οπως τόσο άλλοι στρατοί που αντιμετώπισαν το υς ανθρώπους της στέππας νωρίτερα, οι Πολωνοί ιππότες ο ύ τε καν υποψιάστηκαν ό τι μπορεί να παρασύρονταν σε παγίδα. Εγκαταλείποντας τη ν προ­ στασία του φρουρίου, βγήκαν ενθουσ ιασ μέ­ νοι πάνω στα βαριά πολεμικά το υ ς άλογα για να αποτελειώ σουν το θρασύδειλο εχθρό που τώρα διασκορπιζόταν μπροστά τους. Δ εκα ­ π έντε χιλιόμετρα ανατολικά τη ς Κρακοβίας, στο Τσμιέλνικ, οι μογγολικές “ σιαγόνες” το υς περίμεναν υπομονετικά και προσβάλλοντάς το υ ς με διατρητικά βέλη το υς συνέτριψαν. Η ιστορική πολωνική μητρόπολη εγκατα λ είφ θ η κε ολοκληρω τικά από το ν πλη­ θυσμό τη ς και πυρπολήθηκε σε μια νύχτα πριν οι Μ ογγόλοι εξακολουθήσ ουν και πάλι ανεμπόδιστα τη ν πορεία τους. Αποσπώντας μια “το υ μ ά ν ” για μια επιδρομή τρ ομ οκρ ά τη ­ σης στα εδάφη τη ς ανατολικής Πρωσσίας, τη ς Π ομερανίας και τη ς Λιθουανίας, ο Baidar συνέχισε με τις άλλες δύο προς το Μπρεσλάου. Η μοναχική “το υ μ ά ν ” προκάλεσε τέτο ιο όργιο καταστροφής και λεηλασίας στα παρά­ λια τη ς Βαλτικής, ώστε οι αναρίθμητοι πρό­ σφυγες που συνέρρεαν προς τη Δύση μ ε τέ ­ φεραν μαζί το υς ιστορίες ασύλληπτης φρί­ κης, πεπεισμένοι ότι η μογγολική λαίλαπα α­ ριθμούσε 200,000 άνδρες! Στο μ ετα ξύ το Μπρεσλάου απ οδείχθηκε πολύ ισχυρά ο­ χυρω μένο και έτσι ο Baidar, που δεν είχε χρό­ νο για χάσιμο, αποφάσισε να το παρακάμψει. Περνώ ντας στη Σιλεσία, έλα β ε από τα ανα­ γνωριστικά του τμήμα τα τις πρώτες πληρο­ φορίες για τη ν ύπαρξη μιας οργανω μένης ε ­ χθρικής δύναμης που συγκεντρω νόταν για να το ν αποκρούσει. Ακόμα πιο δυσοίωνη ή ­ ταν η είδηση πως ο βασιλιάς Wenceslas τη ς Βοημίας ανέβαινε αργά από το νότο με μια ε ­ πίφοβη στρατιά 50,000 ανδρών. Αν οι δύο χρι­ στιανοί η γεμό νες κατόρθω ναν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, θα άλλαζε όλο το στρατη­

γικό σκηνικό. Αποφασισμένος να μην επ ιτρ έ­ ψει μια τέτο ια τροπή, ο Baidar έθ εσ ε τους 10.000 ιππείς του σε κατάσταση επιφυλακής και αφού π έτυχε να συνενω θεί εγκαίρως με το ν Kadan διπλασιάζοντας τη ν ισχύ του, επι­ τάχυνε το ρυθμό τη ς πορείας για να επιπέσει στους δύο αντιπάλους του διαδοχικά. Ποιός ήταν ο άνθρωπος που προσπαθού­ σε να σώσει τη χριστιανική Ευρώπη από τη μογγολική ορδή; ο δούκας τη ς Σιλεσίας Ερρίκος ο Ευσεβής, είχε κατορθώ σει να συνασπίσει κάτω από τις σημαίες του αρκετά ετερ ό κ λ η τα τμήματα. Ο στρατός του περιελάμβανε τη ν αφ ρόκρεμα τω ν ιπποτών τη ς Πολωνίας και τη ς Σιλεσίας, το υς φημισμέ­ νους κατάφρακτους Τεύτονες ιππότες (υπό το μάγιστρό το υ ς Ρορρο τη ς Οστέρνα) με κ ε­ ντη μ ένο υ ς μαύρους σταυρούς στους μαν­ δ ύες το υς, έναν ικανό αριθμό από ιππότες τη ς κατώ τερης πολωνικής αριστοκρατίας, πλαισιωμένους από α ρ κετού ς Ν αϊτες και Ροδοσ ταυρίτες ιππότες, μ ερ ικές εκα το ντά δ ες βιαστικά οπλισμένων πεζών ανθρακωρύχων και λίγους μισθοφόρους. Μη γνω ­ ρίζοντας τη ν ακριβή ημερομηνία άφ ιξης του Wenceslas, ο Ερρί­ κος υπέθεσε πως θα ήταν π ροτιμότερο να επιζητή­ σει μια μάχη εκ παρατάξεω ς σε ανοικτό χώρο από το να κλεισ τεί μέσα στην πόλη Λ ίκνιτζ που προ­ σέγγιζαν οι Μογγόλοι. Οι δύο στρατοί σ υναντήθηκαν στις 9 Απριλίου 1241 λίγα χιλιόμετρα νότια του Λίκνιτζ, σε μια ανοι­ Ετσι έμοιαζαν οι Μογγόλοι πολεμιστές που τρομοκράτησαν την Κίνα, την Κορέα, την Περσία και την ανατολική Ευρώπη για περισσότερο από δύο αιώνες. Η εξαίρετη φυσική αντοχή, το σύνθετο τόξο και η άριστη διοίκηση, απετέλεσαν την “ τρίαινα” της ασιατικής απειλής.

κτή πεδιάδα. Οι Πολωνοί ιππότες το υ Ερρίκου ή τα ν οι πρώτοι που εκτέλεσ α ν μια δυναμική επ έλα­ ση προς το μογγολικό κέντρο, αλλά κατατοξεύ τη κ α ν με τόση σ φ οδρότητα ώστε άρχι­ σαν να κάμπτονται πιεζόμενοι και από το ε ­ λαφρύ μογγολικό ιππικό. Ο Ερρίκος ενέπ λε­ ξ ε τις εφ εδ ρ είες το υ για να ενισχύσει το υς Πολωνούς και μ ετά από μια σύντομη - αλλά τρομα κτική - μάχη ο εχθ ρ ό ς τράπηκε σε ά τακτη υποχώρηση. Π ισ τεύοντας πως είχε α­ νατρέψ ει ολόκληρο το μογγολικό κέντρο , ο Ερρίκος έρ ιξε π ερισ σ ότερες δυνάμεις στην καταδίωξη για να δ ιευρ ύνει το χάσμα, αλλά ανακάλυψε με τρ όμο πως όλη η ε ξέλ ιξη ήτα ν μια καλοστημένη παγίδα. Ν έες δυνάμεις του βαρέος μογγολικού ιππικού επ ιτέθη κα ν πίσω από ένα καταιγισμό βελώ ν που έριχναν καλπ άζοντες ιππ οτοξότες. ενώ όλο το π εδίο τη ς μάχης είχε καλυφθεί από έναν πυκνό μαύρο καπνό που δημιουργούσαν τα ειδικά δοχεία πυρός των Μογγόλων. Οι χρισ τιανικές δυνά­ μεις είχαν πλέον αποπροσανατολιστεί και η κύκλωσή το υς ή τα ν πλήρης. Καθώς τ ο βαρύ μογγολικό ιππικό σ τέν ευ ε το ν κλοιό γύρω από το υ ς ιππότες γκρ εμ ίζοντα ς το υ ς μ ε βο­ λ ές από μικρή απόσταση, τα ελα φ ρά τμ ή μ α ­ τα εμφ ανίζονταν αιφνιδιαστικά μέσα από το προπέτασμα καπνού απ οδεκατϊζοντας το π ε­ ζικό. Στην τρ ο μ ερ ή σφαγή που ακολούθησ ε, το σύνολο σχεδόν το υ σ τρατού το υ Ερρίκου εξο ν τώ θ η κ ε - μαζί και ο μ έγα ς μάγιστρος. Ο ίδιος ο δούκας με μικρή ακο λου θή π ρ οσ π ά ­ θησ ε να ξεφ ύ γει, αλλά ο ι Μ ογγόλοι το ν κυνήγησαν σαν θήραμα. Αφού σκότωσαν το υ ς σ υντρόφ ους το υ έναν-έναν μ ε τα τό ξα , κατόρθωσαν τελικ ά να το ν ρ ίξου ν από το ά­ λογό του και το ν αποκεφάλισαν ε ιΐτ ό π ο υ . Ερευνώ ντας ανα^εσα __ζ-

■J2 ■*

να απομεινάρια τη ς μάχης, η αύζυγος του Ερρίκου βρήκε το πτώμα του άτυχου η γέτη παραμορφωμένο σε τόσο οικτρή κατάσταση, ώστε κατόρθω σε να το αναγνωρίσει μόνο από το γεγονός ότι είχε έ ξι δάκτυλα στο αρι­ στερό πόδι. Οι Ασιάτες ν ικ η τές είχαν αποτιμήσει τις απώλειες τω ν αντιπάλων το υ ς κό­ βοντας το δ εξί αυτί κά θ ε νεκρού χριστιανού στρατιώτη. Γεμίζοντας εννέα μεγάλους σά­ κους με τις ανατριχιαστικές α υ τές αποδεί­ ξεις, το υς έσ τειλα ν θ ριαμβευτικά στον πρίγκηπα Batu για να υπογραμμίσουν τη μεγα­ λειώ δη μογγολική νίκη. Σε λιγό τερ ο από ένα μήνα η μογγολική πλαγιοφυλακή είχε διανύσει 700 χιλιόμετρα, κυρίευσ ε τέσσ ερις μεγά­ λ ες πόλεις και κέρδισε δύο αποφασιστικές μάχες. Συγκεντρώ νοντας πάλι τις τρ εις “το υ μ ά ν ” το υς και αφού βεβαιώ θηκαν πως ο Wenceslas υποχωρούσε καταπ τοημένος πίσω στο δικό του Βασίλειο τη ς Βοημίας, οι Kaidu και Baidar στράφηκαν προς Νότο, έτοιμ οι να επιπέσουν στο π λευρό τω ν Αυστριακών αν οι τελευ τα ίο ι αποπειρώντο να συνδράμουν το υς Ο ύγγρους στην επερχόμενη κρίσιμη α­ ναμέτρηση. Σ το μ ετα ξύ τα τέσσερα τμ ήμ α τα τη ς κύ­ ριας δύναμης εισβολής, αφού έκαμψαν σπο­ ραδικές εσ τίες αντίστασης των αντιπάλων το υς κοντά στα Καρπάθια, κατηφόρισαν στις αρχές Μαρτίου προς τη μεγάλη ουγγρική πε­ διάδα, με τη νότια π τέρυγά το υς να προπο­ ρ εύ ετα ι ελαφρά. Ο χειμώνας ήταν ασυνήθι­ στα δριμύς εκείνη τη χρονιά και η παγωνιά κράτησε μέχρι τα μέσα τη ς άνοιξης. Εχοντας τη ν πληροφορία ό τι οι εχθ ρ ικές π ροφυλακές απείχαν ακόμα 350 χιλιόμετρα από τη ν πρω­ τεύουσα, ο βασιλιάς Bela συγκάλεσε το πο­ λεμικό του συμβούλιο στη Βουδαπέστη για να χαράξει το γ εν ικό τερ ο σ τρατηγικό του σχέδιο. Η διανοητική ηρεμία του ίδιου και των επιτελώ ν το υ θα πρέπει να “ κομματιάσ τηκε" όταν έπεσε σαν η λεκτρ οσ όκ η είδηση πως η μογγολική στρατιά είχε εμφ ανισ τεί από το π ουθενά και βρισκόταν πλέον ενω μ έ­ νη στις ό χθ ες το υ Δούναβη, απέναντι από τη ν Πέστη. Ο πανικός τω ν Ούγγρων κατορ­ θώ θηκε να μετρ ια σ τεί μόνο από το γεγονός πως η πόλη ήταν ισχυρά π εριτοιχισμένη και ότι το μεγάλο ποτάμι κυλούσε ορμητικό από το λυώσιμο των πάγων. Ο Bela απ οδύθηκε σε μια έντο νη προσπάθεια επιστράτευσης των δυνάμεών του, ελπ ίζοντας πως ο εχθ ρό ς δεν θα κτυπούσε άμεσα. Ενώ οι ουγγρικές δυνά­ μεις συγκεντρώ νονταν από κάθε γωνιά του Βασιλείου, οι Μ ογγόλοι - κατά παράξενο τρ ό ­ πο - έμεναν άπραγοι λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Δούναβη, χωρίς να πραγματοποιή­ σουν καμία απόπειρα να ζεύ ξο υ ν το υδάτινο φράγμα ή να πολιορκήσουν τη ν Πέστη. Το μυστήριο έγινε σ κο τεινότερ ο όταν στις αρ­ χ ές Απριλίου ο Bela έκρινε πως δ ιέ θ ε τε πια ε ­ παρκείς δυνάμεις και αποφάσισε να κινήσει το υς 100.000 π ολεμισ τές το υ για να προκαλέσει το υ ς επιδρομείς σε αποφασιστική αναμέ­ τρηση. Ο Subudai, που δ ιέ θ ε τε πιθανώς μόνο 70.000 άνδρες αφού είχε υποχρεω θεί να α­ φήσει μια “το υ μ ά ν” στην Τρανσυλβανία, ε ­ φάρμοσε το ν κλασικό τα κτικό μογγολικό ε ­ λιγμό στο επιχειρησιακό επίπεδο. Αρχισε να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

αποσύρει τη στρατιά του αργά προς τα ανα­ τολικά απ οφ εύγοντας επιμελώς τη συμπλο­ κή και α υτό το παιχνίδι τη ς γάτας με το πο­ ντίκι σ υνεχίστηκε για εννέα μέρες. Το πρωί τη ς δ έκα τη ς ημέρας η μογγολι­ κή “αλεπ ού” διαπεραίωσε τις δυνάμεις τη ς από το ν ποταμό Σάγιο, πάνω από μια μικρή πέτρινη γέφ υρα κοντά στο χωριό Μοχί. Ηταν μια καθαρή πρόκληση για το ν Bela που ακο­ λουθούσε, να επ ιτεθ εί περνώ ντας και αυτός βίαια το ποτάμι. Αν το έπ ρ α ττε θα έδινε τη δ υνα τό τητα στο πολυάριθμο μογγολικό ιππι­ κό να το ν περισ φίξει από παντού και να σπρώξει το υ ς άνδρες του πίσω στο φουσκω­ μένο ρέμα. Ο Bela όμως απ έφυγε έξυπνα το δόλωμα και σταμάτησε το ν κύριο όγκο του στρατού του στη δυτική όχθη του Σάγιο, στέλνοντας μόνο ένα ενισχυμένο τμήμα για να αποσπάσει το ν έλεγχο τη ς γέφ υρ α ς μπρο­ στά του. Η ουγγρική εμπροσθοφυλακή κα τέ­ λαβε το κομβικό α υτό σημείο χωρίς αγώνα και έσπευσε μάλιστα να εγκατασ τήσ ει ένα μι­ κρό προγεφύρωμα-ασπίδα στην απ έναντι ό­ χθη. Οι σ τρατιώ τες που προχώρησαν περισ­ σ ότερο δ εν ανακάλυψαν ο ύ τε ίχνος από το μογγολικό στρατό, που είχε κρ υ φ τεί επ ιδέ­ ξια στους λόφους και το υ ς διάσπαρτους α­ μπελώνες του Τοκάι. Ικανοποιημένος από τη ν τακτική το υ διάταξη, ο Bela πρόσταξε το υς άνδρες του να στρατοπ εδεύσουν για τη νύχτα, υπολογίζοντας πως τη ν επ όμενη μέρα θα κατόρθω νε ίσως να ανακαλύψει το ν εχθ ρό και να το υ δώσει το καίριο πλήγμα. Οι μόνοι που δ εν συμμερίζονταν τη ν αισιοδοξία του ήτα ν οι Μ ογγόλοι διοικητές, που διαπί­ στωναν πως η κατάσταση δ εν μπορούσε να είναι ευνοϊκότερη. Τα στρα τηγικά το υς πλευρά ήτα ν ασφαλή, το ίδιο και οι γραμμές επικοινωνιών τους. Η μογγολική στρατιά ή­ ταν σ υγκεντρω μένη σε πεδίο μάχης τη ς επι­ λογής τη ς, ενώ ο αντίπαλος ή τα ν αδρανής και απομονωμένος από κάθε σύμμαχο, Ο χριστιανικός στρατός ή τα ν εντυπωσια­ κά μεγάλος και είναι βέβαιο πως υπ ερτερού­ σε αριθμητικά του αντιπάλου του. Α π οτελείτο από πολλά τμ ή μ α τα θωρακισμένων ιππο­ τών και, σε αντίθεση με το υ ς άλλους ευρω ­ παϊκούς σ τρατούς, είχε στις τά ξεις του χιλιά­ δ ες έφιππους το ξό τες , εξοικειω μένο υς με τις μογγολικές τα κτικές. Το η θικό του όμως είχε κλονιστεί από τα θλιβερά νέα του Λ'ικνιτζ και οι ιππότες έβλεπαν με καχυποψία τη ν κίνηση του θεοσ εβο ύμ ενο υ ηγεμόνα να ανα­ θέσ ει τις κύριες διοικήσεις στους αρχιεπι­ σκόπους Hugolin τη ς Κολότζα και Matthias του Γκραν. Οι επιπόλαιοι αυτοί αξιωματούχοι, είχαν αμελήσ ει να λάβουν και τα πιο στοιχει­ ώδη μ έτρ α ασφαλείας. Το εξα ίρ ετο ελαφρύ ουγγρικό ιππικό δ εν είχε προω θηθεί για να καλύψει τα πλευρά και ολόκληρο το στρά­ τευμ α συνωστιζόταν γύρω από τη γέφ υρα “ όπως ένα κοπάδι προβάτων σε μια μικρή στάνη” . Λίγο πριν ξημερώ σ ει η 10η Απριλίου, ο Batu εξαπ έλυσ ε μια μ εθοδική επίθεση στο ουγγρικό προγεφύρω μα τη ς δεξιά ς όχθης, υποστηριζόμενη από επτά κα τα π έλτες που εκ τό ξευ α ν εμπ ρηστικές “ βό μβ ες". Η φ α ντα­ σμαγορική και θορυβώ δης αυτή επ ίδειξη ε ί­

χε ως σκοπό να προσηλώσει τη ν προσοχή του Bela στη γέφ υρα και το κατόρθω σε από­ λυτα όταν - λίγο αργότερα - πυκνά τμήματα μογγολικού ιππικού απώθησαν το υ ς υπερα­ σπιστές το υ περάσματος και ξεχύθ ηκα ν στη δυτική πλευρά. Αιφνιδιασμένοι αρχικά από τη θρασ ύτητα και τη βιαιότητα τη ς επ ίθε­ σης, οι Ούγγροι δ ιο ικη τές αντέδρασαν γρή­ γορα απ οκλείοντας τη ν περιοχή διείσδυσης και απωθώντας σταθερά το ν εχθ ρ ό προς τα πίσω, έχοντας μια τοπική υπεροχή δυνάμεων δύο προς ένα. Κάθε άνοιξη τα ποτάμια τη ς Ουγγαρίας γίνονται τόσο ορμητικά ώστε παρουσιάζουν τεράσ τια δυσκολία ζεύξης, ακόμα και για μο­ νάδες μηχανικού σύγχρονων στρατών, Ο ι­ διοφυής Subudai όμως είχε κα τα φ έρει πάλι το φαινομενικά ακατόρθω το. Λίγα χιλιόμε­ τρα πιο κάτω από τη γέφ υρα, ο ποταμός Σά­ γιο “ επ έτρ επ ε” σε μια μικρή “χερσόνησο' τριγυρισ μένη από έλη να εισχωρεί κάθετα στο ρεύμα του. Με μια πρώτη ματιά το μέρος φαινόταν τελείω ς ακατάλληλο για να χρησι­ μοποιηθεί από μια στρατιωτική δύναμη ικα­ νού μ εγέθ ου ς. Η “χερσ όνησ ος” ήτα ν τόσο σ τενή που δ εν μπορούσε να χωρέσει περισ­ σ ότερους από 2.500 καβαλάρηδες, αλλά από εκείνο ακριβώς το σημείο ο Sabudai είχε περάσει απέναντι κατά τη διάρκεια τη ς προη­ γού μενης νύχτας τρ εις ολόκληρες “το υ μ ά ν ” , 30.000 πάνοπλους ιππείς! Η τρ ο μ ε­ ρή αυτή μάζα, με τη ν ανατολή το υ ήλιου σ τράφηκε βόρεια και εμφ ανίσ τηκε στο προ­ σκήνιο τελείω ς απρόσμενα, τη στιγμή που η μάχη γύρω από τη γέφ υρα είχε φτάσει στο α­ ποκορύφωμά τη ς. Οι άνδρες του Batu υφίσ ταντο φοβερή πίεση από το υ ς ιππότες κα^ είχαν ήδη υποστεί σοβαρές απώλειες, αλλά άντεχαν τη δοκιμασία. Η άφιξη του Subudai σ υνοδευόμενη από τη συνήθη σφοδρή μογ­ γολική επέλαση, λίγο έλειψ ε να αποδιαρθρώ­ σει ανεπανόρθω τα τη ν ουγγρική διάταξη κα. υποχρέωσε τα πλευρικά τμ ήμ α τα το υ Bela να υποχωρήσουν στο χώρο το υ καταυλισμού τους. Αφού μετακίνησαν εγγ ύ τερ α το υ ς κα­ τα π έλτες το υς, οι Μ ογγόλοι περιορίστηκαν στο να σφυροκοπούν το ν ουγγρικό στρατό ασταμάτητα με π έτρ ες, βέλη και φλεγόμενη νάφθα, όση ώρα ο Batu εξισορροπούσε τη \ κατάσταση στη γέφ υρα και ο Subudai πλαγιοκοπούσε το χριστιανικό στρατόπεδο. Ο πα­ νούργος στρατηγός εσ κεμμένα δ εν ολοκλή­ ρωσε τη ν κυκλω τική το υ κίνηση, αφήνοντας ένα μικρό κενό μετα ξύ των σκελών τη ς “ λα­ βίδα ς” . Οι μ ογγολικές επ ιθέσ εις γίνονταν συνεχώς εντο ν ό τερ ες , καθώς τα σ ύνθετα τό ξα έσπερναν αδιάκριτα το θάνατο από με­ γάλη απόσταση και τα εμπρηστικά βέλη εί­ χαν μ ετα τρ έψ ει τα μεταφ ορικά κάρα και t i c σκηνές του σ τρατοπέδου σε παρανάλωμα του πυρός. Κάποιοι από το υ ς Ο ύγγρους πρό­ σ εξαν τη ν ύπαρξη τη ς διόδου σωτηρίας κα. οδηγούμενοι από το φόβο και τη ν απόγνωστ τράπηκαν σε φυγή. Τους ακολούθησαν κα. άλλοι και σ ύντομα ένας ανθρώπινος χείμαρ­ ρος ξεχυνότα ν βόρεια μέσα από το κενό που οι Μ ογγόλοι απέφευγαν συστηματικά να κλείσουν. Μόνο λίγοι Ν αϊτες ιππότες έμειναν ασάλευτοι στις θ έσ εις το υς και αγωνιζόμενο.

, %

*

- ,0

„ . M

l

'V A t.

Ουγγρικός Στρατός Μογγολικός Στρατός Επίθεση Subudai

Ουγγρικός Στρατός Μογγολικός Στρατός Επίθεση Subudai

ψυχωμένα έπεσαν μέχρις ενός. Η άμυνα είχε πλέον καταρρεύσ ει και η πειθαρχία του ουγγρικού στρατού εξα ν εμ ί­ στηκε. Οι πανικόβλητοι άνδρες έφ ευγα ν πετώ ντας μακριά τα όπλα και τις αρματωσιές τους. Οι Μογγόλοι, αφού ανασυντάχθηκαν και ιππέυσαν ξεκούρασ τα εφ εδρ ικά άλογα, ήταν τώρα έτοιμ οι να δώσουν τη χαριστική 6ολή στα ανυπεράσπιστα θ ύμ α τά το υς. Κα­ θώς η φάλαγγα των φυγάδων γινόταν μακρύτερη και πιο άτακτη, τα μογγολικά τμήματα έπεσαν πάνω τη ς από ό λες τις κατευθύνσ εις και αποδεκάτισαν το υ ς εξο υ θ ενω μ ένο υ ς και άοπλους Ούγγρους, κυνηγώ ντας το υ ς μέσα στον κάμπο. Η αποτρόπαια σφαγή κράτησε δύο ολόκληρα μερόνυχτα και τα πτώματα των η ττημ ένω ν γέμισαν το δρόμο και τα χα­ ντάκια που οδηγούσαν σ την Πέστη, “ όπως οι π έτρ ες σε ένα λιθόσ τρω το” . Οι συνολικές α­ πώλειες των Ούγγρων σε εκείνη τη φρικτή πανωλεθρία υπολογίζονται μ ετα ξύ 50.000 και 70.000 νεκρών. Η υπεροπτική Ευρώπη είχε σ ειστεί σ υθέμελα.

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΩΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΘΑΥΜΑ Μ ετά τη συντριβή του ουγγρικού στρα­ τού στον ποταμό Σάγιο, ολόκληρη η ανατολι­ κή Ευρώπη, από το ν Δνείπερο και το ν Ο ντερ ως τη Βαλτική Θάλασσα και το Δούναβη, βρισκόταν κάτω από το μογγολικό ζυγό. Μέσα σε τέσ σ ερις μήνες οι σκληροτράχηλοι Ασιάτες π ολεμιστές είχαν διαλύσει ευρωπαϊ­ κούς σ τρατούς που δ ιέθ ετα ν συνολικά πε­ νταπλάσια δύναμη ανδρών από τη δική τους. Για να σταθεροποιήσει το ν έλεγχό του στην

Το ξημερώματα της 10ης Απριλίου 1241 ο πρίγκηπας Batu εκδήλωσε τη σφοδρή του επίθεση πάνω στη γέφυρα του Μοχί (1), ενώ ο Subudai περνούσε απαρατήρητος τον ποταμό Σά γιο (2) στο πλευρό των ουγγρικών δυνάμεων.

Η αιφνιδιαστική, όσο και θεαματική, είσοδος των ανδρών του Subudai στη μάχη (3), έφ ερ ε το χριστιανικό στρατό σε δεινή τακτική θέση και καταρράκωσε το ηθικό του. Οι τρομοκρατημένοι Ούγγροι προσπάθησαν να διαφύγουν προς Βορρά (4), αλλά εξοντώθηκαν από το ευκίνητο μογγολικό

Ουγγαρία, ο Subudai δ εν δίστασε να λ εη λα ­ τήσ ει τη χώρα από άκρη σε άκρη, εξοντώ νο ­ ντα ς το 50% το υ πληθυσμού της! Ο Δούνα­ βης σπάνια παγώνει, αλλά εκείνη τη ν απο­ φράδα χρονιά μετατράπ ηκε σε παγοδρόμιο, επ ιτρέπ οντας στον Batu να επ ιδείξει το τα λ έ ­ ντο του στην τρ ομοκρα τία για μια ακόμα φ ο­ ρά. Π ερνώ ντας το υ ς άνδρες του στη δυτική όχθη τη νύχτα των Χριστουγέννω ν του 1241, κυρίευσε το Γκραν μέσα σε ένα όργιο σφα­ γής και λεηλασίας. Οι ακόρεσ τοι επιδρομείς, αναρριχόμενοι πάνω στις Ιουλιανές Αλπεις, καταλήστευσαν στη συνέχεια τη βορειοανατολική Ιταλία, ενώ άλλα αναγνωρι­ στικά τμ ήμ α τα έφ θαναν στη Βιέννη. Ν οτιό­ τερα , ενισχυμένα αποσπάσματα είχαν αποδ υ θ εί σε μια μάταιη έρευνα για τη σύλληψη το υ διαφ υγόντος βασιλιά Bela, χαράζοντας ένα πλατύ μονοπάτι αίματος ως το Ζά γκρε­ μπ! Οι βασιλικές αυλές τη ς Ευρώπης είχαν παραλύσει από το ν τρ όμο και περίμεναν μοι­ ρολατρικά τη ν έλευση των βαρβάρων. Ο Subudai βρισκόταν ακόμα μπροστά στα τείχη τη ς Β ιέννης, όταν ένας έφιππος α γγε­ λιοφόρος κατέφ θασ ε λαχανιασμένος φ έρ νο ­ ντας φ ο β ερ ές ειδήσεις, Ο Μ εγάλος Χαν Ogedai ήταν νεκρός, η εξουσ ία είχε περιέλθ ει προσωρινά στη ραδιούργα σύζυγό του Toregene και σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα μογγολικά έθιμα όλοι οι αυτοκρατορικοί γό ­ νοι έπρεπε να σπεύσουν στο Καρακορούμ για να λάβουν μέρος στην έκτα κτη “ κουριλτά ι” που θ α έκρινε τη διαδοχή. Στη στρατιά τη ς Ευρώπης υπήρχαν τρ εις πρίγκηπες και έ ­ τσι ό λες οι “ το υ μ ά ν” ανέκοψ αν τη ν προέλα­ σή το υς και ενω μένες πήραν πάλι το μακρύ

δρόμο τη ς επιστροφής, κινούμενες μέσα από τη Δαλματία, τη Σερβία και τη βόρεια Βουλγαρία. Καθώς η πανστρατιά των ανθρώ ­ πινων ακρίδων περνούσε από α υ τές τις πε­ ριοχές τις ερήμωσε ολοκληρω τικά πριν διαβ εί το ν ποταμό Δνείστερο, για να μην επισ τρέψ ει π οτέ πια. Οι χριστιανικοί λαοί μπο­ ρούσαν επ ιτέλους να ανασάνουν. Είχαν σω­ θ ε ί από θαύμα. Οι φαντασ τικές νίκες του Τσμιέλνικ και το υ Λ ίκνιτζ οδήγησαν α ρ γό τε­ ρα, εσφαλμένα, κάποιους μ ελ ετη τέ ς το υ Μ ε­ σαίωνα στην υπόθεση ό τι τα μογγο'.,κά σχέ­ δια περιελάμβαναν τη ν κατάκτηση ολόκλη­ ρης τη ς ηπείρου. Ο γηραιός Subudai δεν θα δ ιέπ ρ α ττε π οτέ το σφάλμα να παρασυρθε! στις λοφώ δεις και δασω μένες περιοχές τη ς δ υτικής Ευρώπης, όπου το μογγολικό ιππικό θα έχανε πολλά από τα π λεονεκτήμα τα του εξα ιτία ς τη ς διαμόρφωσης του εδάφ ους. Στόχος το υ ήτα ν μόνο η πεδιάδα τη ς Ουγγα­ ρίας και έμ ειν ε προσηλωμένος σε OwTöv Οπως συμβαίνει νομ οτελεια κά με όλα τα φυσικά φαινόμενα, η παντοδυναμία τω ν Μογγόλω ν δ εν διήρκεσ ε πολύ. Το Σ επ τέμ ­ βριο το υ 1260 η Ιστορία θα 'κ ο ν το σ τα θ εΓ στην Παλαιστίνη και όλοι οι λαοί θ α κρα τή­ σουν τη ν αναπνοή το υς όταν οι Μ αμελούκοι το υ Baybars θ α κατατροπώσουν και θ α σύ­ ρουν στη σκόνη για πρώτη φορά τα ανίκητα μογγολικά όπλα, σε μια επική μάχη στο Φρέ­ αρ του Γολιάθ. Εκατόν είκοσι χρόνια α ρ γό τε­ ρα ο πρίγκηπας Dmitri Ivanovich τη ς Μόσχας θα πάρει για λογαριασμό όλων τω ν Ευρωπαί­ ων τη ν εκδίκησή του από τη ‘ Χρυσή Ορδή", στο απέραντο μουντό π εδίο το υ Κουλίκοβο. Οι π ολεμιστές με τα κωνικά κράνη κα ι τα γυριστά σπαθιά θα χ α θ : _. — .; α­ νεμ οδ α ρμ ένες στέττπες το υ Καρακορούμ, με το ν ίδιο άξαφνο τρόπο που είχαν ξε χ υ θ εί από α υ τές το 1220 για να κατακτήσ ουν το ν κόσμο.

JJ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Bevin Alexander: HOW GREAT GENERALS WIN. Norton & Company. 1993. (2) Matthew Bennett S Nicholas Hooper THE CAMBRIDGE ILLUSTRATED ATLAS OF NMRtAE: THE MIDDLE AGES. Cambridge University Press. 1996. (3) James Chambers: THE DEVIL S HORSEMES Atheneum, 1985. (4) Jeremiah Curtin: THE MONGOLS A HISTORY. Combined Books. 1996. (5) Richard Gabriel & Dens d Boose: THE GREAT BATTLES OF ANTIQUITY. Greenwood Press. 1994. (6) Norman Kotker: GENGHIS KHAN. Military History Quarterly. Summer 1992. (7) Norman Kotker: KUUKOVO FIELD. Military History Quarterly, Autumn 1993. (8) Sir Basil Liddell Hart: GREAT CAPTAINS UNVEILED, Greenhill Books. 1989. (9) Bryan Perrett: THE BATTLE BOOK. Arms 4 Armour Press. 1992. (10) THE MONGOL CONQUESTS, Time-Ufe Books, 1992. (11) Velimir Vuksic & Zvonimir Grbasic: CAVALRY, Cassell, 1993.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Α ΓΓΕ Λ Ο Σ Ν. Δ Α Λ Α Σ Σ Η Ν Ο Σ

Η ΠΡΩΤΗ ΙΔΡΟΜΗ m

Σ Τ ΙΣ ΑΡΧΕΣ Μ ΑΡΤΙΟ Υ 1944 Η Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν ΙΚ Η 8η ,

Α Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η ΔΥΝ ΑΜ Η

l

ΑΠ Ο Φ Α ΣΙΖΕ Ι ΓΙΑ Π ΡΩ ΤΗ ΦΟΡΑ ΝΑ Δ ΙΕ ΙΣΔ Υ Σ Ε Ι Β Α Θ ΙΑ Μ ΕΣΑ ΣΤΗΝ

I . ................................................

ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Σ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, ΣΤΟ

Α

1 %

I.. ........... 1.1......... III...............................

/

Ν

H

ü

l

l

. . I.,. ,., .,.. ,......

Β Ε Ρ Ο Λ ΙΝ Ο . ΔΙΑΘ ΕΤΟ Ν ΤΑΣ 1.534 ΑΕΡΟ ΣΚΑΦ Η Κ Α Ι ΠΛΕΟ ΝΑΖΟ ΥΣΑ ΑΥΤΟ ΠΕΠ Ο ΙΘ ΗΣΗ , 01 Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ο Ι ΡΙΧΝ Ο Υ Ν ΑΠ ΡΟ ΚΑΛΥΠΤΑ ΤΟ ΓΑΝΤΙ ΣΤΗ LUFTWAFFE, ΓΝ Ω ΡΙΖΟ Ν ΤΑΣ ΟΤΙ 01 Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ο Ι ΘΑ

14

ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΘ Ο ΥΝ

-If 7

... .

- >*

ΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥΣ Μ Ε Ο Π Ο ΙΟ Δ Η Π Ο ΤΕ

%

..

4’MW * SPk

ΚΟ ΣΤΟ Σ. ΤΟ Π Ρ Ω Ι ΕΚ ΕΙΝ Η Σ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΤΑ ΙΠ Τ Α Μ Ε Ν Α Φ Ρ Ο Υ Ρ ΙΑ ” ΘΑ Δ ΙΕ Κ Δ ΙΚ Ο Υ Σ Α Ν ΤΟ

Η μετωπική επίθεση των Μβ4θ9 της III/JG54 εναντίον των Β-17 της 100ής Σμηναρχίας πάνω από τα γερμανο-ολλανδικά σύνορα, στις 6 Μαρτίου 1944. Η συγκεκριμένη μονάδα είχε την κακή φήμη ό τι οι Γερμανοί την έπλητταν με ιδ ιαίτερο φανατισμό όποτε διέκριναν τα αεροσκάφη της, λόγω κάποιου περιστατικού στο παρελθόν στο οποίο οι Αμερικανοί είχαν προσδώσει διαστάσεις θρύλου. Η “ Ματωμένη 100ή” τελείω σε τον πόλεμο με τις μεγαλύτερες απώλειες από οποιαδήποτε άλλη μονάδα στην 8η Α.Δ.

Π Ο ΛΥ ΤΙΜ Ο ΤΕΡ Ο “ Ε Π Α Θ Λ Ο ΤΟΥ ”

Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ : ΤΗΝ ΕΚΤΗ Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Π Ο Λ Η ΤΟΥ Κ Ο Σ Μ Ο Υ ! ΤΑ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Α ΚΑΤΑΔΙΩ ΚΤΙΚΑ Ο Μ Ω Σ ΕΙΧΑΝ Α Π Ο Φ ΑΣΙΣΕΙ Δ ΙΑ Φ Ο Ρ Ε ΤΙΚ Α ... ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

To FW-190A ήταν αναμφισβήτητα το πιο αποτελεσματικό γερμανικό καταδιωκτικό. Δ ιέ θ ε τε τη μεγαλύτερη ισχύ πυρός από οποιοδήποτε άλλο μονοκινητήριο μαχητικό του πολέμου και ξεπερνούσε ακόμα και το Mustang στο ρυθμό περιστροφής. Οι πιλότοι του πίστευαν ότι υπερείχε έναντι όλων των συμμαχικών μαχητικών. Το συγκεκριμένο αεροσκάφος ανήκε στο μοίραρχο της II/JG1, Σμηναγό Heinz Baer, το Μάρτιο του 1944. Στο πηδάλιό του σημειώνονται 200καταρρίψεις. Τελείωσε τον πόλεμο με 220 νίκες, 21 από τις οποίες ήταν επί τετρακινητηρίω ν βομβαρδιστικών.

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ (6 ΜΑΡΤΙΟΥ 1944) ο 1943 ήταν ένα έτο ς γεμ ά το δι­ δάγματα για τις εμπ όλεμες π λευρές. Πρώτοι απ’ όλους οι Γερμανοί στρατηγοί σ υνειδητο­ ποίησαν ό τι η νίκη είχε πλέον χα θεί οριστικά. Ωστόσο ο Χ ίτλερ και το επ ιτελείο του προτι­ μούσαν να φορούν παρωπίδες και να κω φ εύ­ ουν στις συμβουλές ανδρών οι οποίοι είχαν περάσει ολόκληρη τη ζωή το υ ς πολεμώ ντας για τη Γερμανία. Α ντίθετα η Αμερικανική 8η Αεροπορική Δύναμη (8η Α.Δ.), έχοντας αναλάβει το βαρύ καθήκον τη ς ισοπέδωσης τη ς γερμανικής στρατιω τικής μηχανής, αξιολο­ γούσε σχολαστικότατα οποιοδήποτε νέο στοιχείο π ροέκυπ τε από τις επιχειρήσεις και το οποίο θα μπορούσε να τη ν παρεμποδίσει στο έργο τη ς, ιδιαίτερα όταν αυτό το έργο α­ παιτούσε τη ν καθημερινή θυσία εκα το ντά ­ Ενα Me-109 G-6 καθώς απογειώνεται για να αντιμετωπίσει μία εχ θ ρ ικ- επ δων ανδρών, οι οποίοι “ όργωναν” το υ ς ουρα­ εμπιστοσύνη μ ε την οποία το περιέβαλαν οι πιλότοι του, σε συνδυασμό υε τ - , υφηλη νούς τη ς κα τεχό μενη ς Ευρώπης αντιμετω πί­ μαχητική εμπειρία τους, το είχαν καταστήσει επικίνδυνο αντίπαλο, αν και στην πραγματικότητα ο τύπος αυτός ήταν τεχνικά ξεπερασμένος για την εποχή . ζοντας τα φονικά καταδιω κτικά τη ς Luftwaffe. Τα τελ ευ τα ία καθοδηγούντο από ένα νέο εί­ δος βετεράνω ν μαχητών που οι συνάδελφοι λυψη στα βομβαρδιστικά μέχρι το Βερολίνο. των αντιπάλων του. το Musia Λΐι η Γτολι το υς ονόμαζαν “ Ε ιδήμονες” : ή τα ν αυτοί που Το κυριότερο αμερικανικό μαχητικό εκείνη τιμη ασπίδα που αναζητούν ικανοί, ειδ ικεύ ο ντα ν στις καταρρίψεις τω ν τετρ α κ ι­ τη στιγμή, το P-47D Thunderbolt, αν και ήταν Πράγματι, με τις επιχείρησε ϊο υ ένητήριω ν βομβαρδιστικών. ένας αντίπαλος ισάξιος τω ν γερμανικώ ν κα­ το υς τα ποσοστά απωλειών μ ί καταΜ ετά από δύο ο λέθ ρ ιες επ ιδρομές ενα­ ταδιωκτικών, είχε π εριορισμένη αυτονομία κόρυφα. Αυτή τη φορά η 8η Α Α δεν αποφεύ­ ντίον τω ν εργοστασίων του Schweinfurt, στις (640 km) που το υποχρέωνε κάποια στιγμή να γ ει π λέον τη σύγκρουση με τα γερμανικά μα­ 17 Αυγούστου και στις 14 Οκτωβρίου 1943, οι εγκαταλείπ ει τα βομβαρδιστικά στο έλεο ς χητικά, αλλά α ν τίθ ετα τη ν επιδιώκει, έχο­ οποίες είχαν υπ ερβεί κάθε αναμε­ τω ν Γερμανών "Ε ιδημόνω ν” , ενώ το Ρ-38 ντα ς επίγνωση τη ς α ρ ιθ μη τική ς και τη ς ποιο­ νόμενο όριο απωλειών (άνω Lightning ήτα ν α ρ κετά αναξιόπιστο λόγω των τικ ή ς υπεροχής της. τω ν 120 βομβαρδιστικών), οι π ροβληματικώ ν κινητήρω ν του. Κατόπιν αυτώ ν ο Αντιστράτηγος Doolittle, Αμερικανοί άρχισαν να αποΗ λύση στα αμερικανικά προβλήματα ε μ ­ δ ιοικητής τη ς 8ης Α Α . αποφασίζει να αποκλιμακώνουν τις επιχειρή­ φανίζεται το Δ εκέμ βρ ιο το υ ’43, όταν ανα­ το λμήσ ει για πρώτη φορά το βομβαρδισμό σεις, κατανοώ ντας τη ν έ λ ­ λαμβάνει δράση το νέο καταδιω κτικό Ρ-51Β το υ Βερολίνου κατά τη διάρκεια τη ς ημέρας. λειψη ενός καταδιω κτικού Mustang. Μ ε ακτίνα δράσης μεγα λύτερη ο- Για το σκοπό αυτό βρισκόταν σ υγκεντρω μέ­ μακράς εμ β ελεία ς το οποίο π οιουδήποτε άλλου μαχητικού στην Ευρώπη νη στα αεροδρόμια τη ς Αγγλίας μία δύναμη θα π ροσέφερε ασφαλή κά­ (πάνω από 960 km) και επιδόσεις ανώ τερες 1.534 αεροσκαφών (702 “ Ιπτάμενα Φρούρια”

Τ

15

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΔΥΝΑΜ ΕΙΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ 6η Μ ΑΡΤΙΟΥ 1944

ΕΝΑ ΣΦΑΛΜΑ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΒΛΑΒΗ: ΕΝΑΣ ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜΟΝ 250 Δύναμη μαχητικώ ν συνοδείας

Μεραρχία Βομβαρδιστικών

Δύναμη

2ο ΚΥΜΑ: 1ο ΚΥΜΑ: Δρομολόγιο Επάνω από προσέγγισης το στόχο

3ο ΚΥΜΑ: Δρομολόγιο επ ιστροφ ής

11

259 Β-17

164 Ρ-47

56 Ρ-38, Ρ-51

77 Ρ-47, Ρ-51

3π

237 Β-17

47 Ρ-47

57 Ρ-38, Ρ-51

79 Ρ-47

Klein M achnow : Εργοστάσιο η λεκτρ οκατασ κευώ ν R o b ert B osch

2η

206 Β-24

84 Ρ-47

33 Ρ-51

74 Ρ-38, Ρ -47

Genshagen: Εργοστάσιο κατασ κευής κινητήρω ν D aim ler-Benz

Β-17 και Β-24 και 832 καταδιω κτικά Ρ-47, Ρ-38 και Ρ-51), τα οποία θ α σκίαζαν τη γερμανική πρωτεύουσα το μεσ ημέρι τη ς Δ ευ τέρ α ς 6 Μ αρτίου 1944. Εναντι αυτών η Luftwaffe είχε να α ν τιτά ξει εκείν η τη στιγμή μόνο 232 μαχη­ τικά, τα οποία θα βρίσκονταν σε κατάλληλη θέση ώστε να εμπλακούν με τη ν εχθρική επι­ δρομή. Από αυτά, τα 188 ήτα ν τα παλαίμαχα Me-109 G6 και Fw-190 Α8, ενώ τα υπόλοιπα 44 ήταν δικινητήρια Me-110 και Me-410, στο βα­ ρύ καταστροφικό οπλισμό τω ν οποίων οι Γερ­ μανοί στήριζαν π ολλές ελπ ίδες, αν και ήταν εντελώ ς ακατάλληλα για κλεισ τές αερομα­ χίες εκείνου το υ είδους. Ομως τα περιθώρια τη ς Luftwaffe είχαν σ τενέψ ει επικίνδυνα και η παραγωγή αεροσκαφών κάλυπτε ελάχιστα τις απώλειες.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΟΜΗΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ - ΤΑΚΤΙΚΕΣ Το Βασικό πυρήνα κάθε αμερικανικής ε ­ πιδρομής βομβαρδισμού απ οτελούσε ο “ σχηματισμός κιβω τίου” : μία δύναμη 18-20 βομβαρδιστικών, διατεταγμένω ν σε κλιμα­ κωτή διάταξη σχήματος “ V” , επινοημένη κα­ τά τέ το ιο τρόπο ώστε να παρέχει πυκνό α­ μυντικό πυρ από τα πολυβόλα των αεροσκα­ φών και πυκνή συγκέντρωση βομβών επί του στόχου, ενώ ταυτόχρονα κανένα αεροσκά­ φος δεν βρισκόταν μέσα στη γραμμή ρίψης βομβών του άλλου. Η πλευρική όψη του “ κι­ βω τίου" σχημάτιζε τη ν αιχμή ενός βέλους, στην κορυφή του οποίου βρισκόταν το αερο­ σκάφος του διοικητή το υ σχηματισμού -που έ φ ερ ε τη ν πλήρη ευ θ ύ νη για τη ν πλοήγηση και τη ρίψη τω ν βομβών. Ολα τα υπόλοιπα βομβαρδιστικά απλώς ακολουθούσαν και έ ­ ριχναν τις βόμβες "τυ φ λά ” , τη ν ίδια στιγμή με το ν αρχηγό. Στη σ υγκεκριμένη επιχείρη­ ση θα λάμβαναν μέρος τρ εις μεραρχίες βομ­ βαρδισμού, καθεμία απ οτελούμενη από 1015 σχηματισμούς “ κιβωτίων” . Οι στόχοι τη ς ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

τω ν βάσεων τη ς Ν.Α. Αγγλίας εκ το ξεύ θ η κ ε μία πράσινη φωτοβολίδα: η αποστολή αρ. 250 είχε αρχίσει...

Στόχος

E rkner: Εργοστάσιο κατασ κευής ρουλεμά ν VKF

ημέρας θα ήτα ν τρ εις βιομηχανίες σ τρα τηγι­ κής σημασίας στην περιοχή το υ Βερολίνου. Σε κάθε μεραρχία αντιστοιχούσε ένας σ τό­ χος. Τρία αλλεπάλληλα κύματα καταδιω κτι­ κών θα παρείχαν συνεχή κάλυψη σε τρία α­ ντίστοιχα στάδια: κατά το δρομολόγιο προ­ σέγγισης του στόχου, πάνω από αυτό και κα­ τά τη ν επιστροφή. Τα δρομολόγια είχαν επιλ εγ εί κατά τέ το ιο τρόπο ώστε τα βομβαρδι­ στικά να συναντήσουν τις ελάχισ τες δυνατές ζώνες αντιαεροπορικώ ν πυρών (Α/Α), χωρίς όμως οι αποκλίσεις να τα επιμηκύνουν υπερ­ βολικά. Παρομοίως, το ύψος πτήσης είχε ορισθεί στα 6.300 m, ύψος κατάλληλο ώστε τα α­ εροσκάφη να μη δημιουργούν υδρατμούς συμπύκνωσης (οι οποίοι θα πρόδιδαν τη θ έ ­ ση το υς στα εχθρικά μαχητικά) και τα υ τό ­ χρονα να περιορίζει τη ν ευστοχία τω ν Α/Α πυρών. Κατά το δρομολόγιο προσέγγισης οι τρ εις μεραρχίες θα ίπταντο η μία πίσω από τη ν άλλη, “ κατά φάλαγγα” . Κατόπιν θα διεσπώντο για το βομβαρδισμό των αντίστοιχων στόχων, ενώ κατά τη ν επιστροφή θα ενώ νο­ νταν και πάλι, αλλά αυτή τη φορά η μία πα­ ράλληλα με τη ν άλλη, επειδή ένας τέ το ιο ς σχηματισμός ή τα ν π υκνότερος και δ ιευ κό ­ λυνε το έργο των μαχητικώ ν συνοδείας. Στις 06.00 τη ς Δ ευ τέρ α ς (6-3-44) οι άνδ ρες των πληρωμάτων τω ν βομβαρδιστικών και του πρώτου κύμα τος των καταδιωκτικών εισήλθαν στις αίθουσες ενημέρω σης. Η κουρτίνα που έκρυ βε το ν τεράσ τιο ευρω ­ παϊκό χάρτη τρ α βή χτηκε, αποκαλύπτοντας τη ν πορεία τη ς επιδρομής. “ Κύριοι” , είπε ο αξιω ματικός τη ς Υπηρεσίας Πληροφοριών, “ σήμερα θα βομβαρδίσετε το Β ερολίνο” . Ο Λοχίας Edward Leighty περιγράφει τα συναι­ σθήματα τη ς στιγμής: “ Δ εν ξέρω αν σε ε κ ε ί­ νη τη ν αίθουσα υπήρχαν κάποιοι κύριοι, ξ έ ­ ρω όμως σίγουρα ότι υπήρχαν ένα σωρό φ ο ­ βισμένα παιδιά!” . Στις 07.45 από το υ ς πύργους ελέγχου

Οι γερμανικοί σταθμοί ραντάρ τη ς Γαλ­ λίας εντόπισαν τη ν κινητοποίηση τη ς τερ ά ­ στιας αρμάδας από τη στιγμή που άρχισε να απογειώνεται και να διαμορφώ νει το σχημα­ τισμό τη ς. Στις 10.40, ενώ η δύναμη επιδρο­ μής βρισκόταν έξω από τις ολλανδικές α­ κτές, οι Γερμανοί πιλότοι στα αεροδρόμια τη ς δ υτικής Ευρώπης, π ροσδέθηκαν στα πι­ λοτήρια τω ν μαχητικών τους, π εριμένοντας ανά πάσα στιγμή τη διαταγή απογείωσης. Στις 10.52 το κύμα των επιδρομέω ν προχω­ ρούσε στην ολλανδική ενδοχώρα. προκαλώντας δ έο ς με το μ έγ εθ ο ς του: η επιμήκης φάλαγγα τω ν “ κιβωτίων” κατελάμβανε ένα χώρο μήκους 150 km, πλάτους 1,6 km και ύ­ ψους 800 m, ενώ πάνω από αυτήν περιπολούσαν 295 Thunderbolt, ακολουθώ ντας μία τ ε ­ θ λασ μένη πορεία ώστε να μπορούν να σ υμπορεύονται με τα βραδύτερα βομβαρδι­ στικά. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή συνέβη ένα μι­ κρό πλοηγικό σφάλμα, το οποίο θα έ θ ε τ ε τις βάσεις για τη ν απαρχή μίας τραγωδίας. Η 3η Μεραρχία Βομβαρδισμού, ευρισ κόμενη α­ κριβώς στη μέση ολόκληρου το υ κύματος, άρχισε σταδιακά να διασπάται σε δύο μέρη όταν κάποιος πλοηγός μεγάλωσε τη ν από­ σταση που το ν χώριζε από τα “ κιβώ τια” που ακολουθούσαν. Η προβλεπ όμενη απόσταση μετα ξύ τω ν σχηματισμών ή τα ν 20 km, όμως εξαιτία ς το υ σφάλματος είχε γίνει 32 km, δια­ χω ρίζοντας ουσιαστικά ολόκληρη τη “ φάλαγ-

Ο συνδυασμός της καταπληκτικής βρετανικής σχεδίασης και της αμερικανικής παραγωγής, είχε ως αποτέλεσμα την κατασκευή του Mustang Ρ-51, του εξοχότερου συμμαχικού καταδιωκτικού του πολέμου. Η είσοδός του στις αεροπορικές επιχειρήσεις εξασφάλισε στα “ Ιπτάμενα Φρούρια” την καλύτερη προστασία κατά τη διάρκεια των επιδρομών μακράς εμβέλειας.

■ι~ σε δύο τμήματα. Σχεδόν ταυτόχρονα το 3-17 το οποίο βρισκόταν (κυριολεκτικά) στην ■εψαλή όλης τη ς δύναμης επιδρομής, απέ■‘.,νε κατά 10° νοτιό τερ α τη ς προκαθορισμέ. ης πορείας λόγω κάποιας βλάβης στα όργα. a πλοήγησης. Ολα τα υπόλοιπα αεροσκάφη τα οποία αποτελούσαν πλέον το πρώτο τμ ή ­ μα μιας φάλαγγας η οποία είχε διασπασθεί σε δύο “ μισά", ακολούθησαν πειθαρχικά το ν αρχηγό. Ο συνδυασμός του σφάλματος και της βλάβης απ οδείχθηκε αμέσως τραγικός, όταν το πρώτο "μισό” τή ς δύναμης, απ οτελούμενο από τη ν 1η Μ.Β. και τη μισή 3η Μ.Β., οδηγή θ η κε κα τευ θεία ν μέσα στις ζώνες των Α/Α πυρών, τα οποία θ α είχε αποφύγει αν δ εν εί­ χε παρεκκλίνει τη ς πορείας της. Η πρώτη α­ πώλεια τη ς δύναμης ήταν ένα B-17G τη ς 92ης Σμηναρχίας, το οποίο α νεφ λέγη ολό­ κληρο όταν κάποιο βλήμα εξερ ρά γη στην κα­ ταπακτή βομβών του προκαλώντας αλυσιδω­ τέ ς εκρ ή ξεις. Οταν λίγο αργότερα ο πλοηγός του “ οδηγού” αεροσκάφους θα αντιλαμβα­ νόταν τη βλάβη, επ αναφέροντας όλο το σχη­ ματισμό στη σωστή πορεία, θα ήταν αργά για να π ροληφ θεί η “ σφαγή” στην οποία κατευ θ υ νό τα ν το μέτωπο του δ εύ τερ ο υ σχημα­ τισμού. Α π οτελούμενο από τα υπόλοιπα α ερο­ σκάφη τη ς 3ης Μ.Β. και τη 2η Μ.Β. στα νώτα τη ς φάλαγγας, το δ εύ τερ ο τμήμα τη ς δύνα­ μης είχε πλήρη άγνοια για τα παραπάνω γενονότα, προχωρώντας ομαλά στη σωστή πο­ ρεία. Η δ εύ τερ η συνέπεια τη ς διάσπασης ή­ ταν ό τι ο μ εγαλύτερος αριθμός τω ν μαχητι­ κών συνοδείας βρισκόταν στην περιοχή τη ς 1ης Μ.Β., η οποία αποτελούσε και τη ν αρχική αιχμή τη ς φάλαγγας, μια και αυτή ήτα ν η πιο -,θ α ν ή θέση στην οποία θα εκδήλω ναν τις αετωπικές επ ιθέσ εις το υς τα γερμανικά κα­ ταδιωκτικά. Αποτέλεσμα αυτών ήτα ν ότι στην κεφαλή το υ δ εύ τερ ο υ τμ ήμ α το ς τη ς φάλαγγας βρίσκονταν τα Β-17 τη ς 100ής Σμηναρχίας, σχεδόν εντελώ ς εκτεθ ειμ έν α , με οκτώ μόνο Thunderbolt να περιπολούν στην περιοχή. Στις 10.55 μια γερμανική δύνα­ μη καταδιω κτικών απ οτελούμενη από 93 Fw190 και Me-109, κα τευ θυ νότα ν από το υ ς ελεν κ τές εδάφ ους σε μία μετωπική επίθεση ε ­ ναντίον τη ς δύναμης επιδρομής, ενώ άλλα 15 Me-109 περιπολούσαν ένα χιλιό μετρο ψηλό­ τερα, στην πλευρά του ήλιου, καλύπτοντας το υς συναδέλφους τους. Αν και η γερμανική :ιίθ ε σ η προοριζόταν να γίνει εναντίον του αρχικού μετώπου τη ς φάλαγγας, η απρόσμε. η παρεκτροπή τη ς πορείας τη ς επηρέασε ε ­ λάχιστα τα σχέδια τω ν ελεγκτώ ν, για τί 56 km -α κ ρ ύ τερ α από τα γερμανικά καταδιω κτικά :3ΐσ κό τα ν το μέτωπο του δ εύ τερ ο υ τμ ήμ α ­ το ς τη ς επιδρομής. Οι δύο αντίπαλοι σχηματ.σαοί π ορεύονταν προς μία τέλεια μετωπική m.·. κρούση. Ηταν ίσως η μοναδική φορά που ο. Γερμανοί πιλότοι θα απολάμβαναν μία ε.τελώ ς αναπάντεχη αριθμητική υπεροχή! Επικεφαλής του σχηματισμού των Fockewulf ήτα ν ο μοίραρχος τη ς I/JG11 (1η V o ip a τη ς 11ης Π τέρυγας Μαχητικών), Σμη.αγός Rolf Hermichen, ένας από το υ ς “ Ειδή­ μονες" τη ς Luftwaffe...

Οι θ έσ εις των αντίπαλων σχηματισμών περί τις 11.55. Λόγω κάποιας βλάβης στο όργανα πλοήγησης, το "ο δηγό” αεροσκάφος της “ φ άλαγγας” έχει παρεκτραπεί νοτιοτερα της καθορισμένης πορείας και έχει συμπαρασύρει μαζί του τη μισή 3η Μ.Β.. καθώς και μεγάλο μέρος των καταδιωκτικών προστασίας. Η απόκλιση αυτή οδήγησε το σχηματισμό στη ζωνη Α/Α του Osnabuck. Ο πλοηγός αντιλαμβάνεται το σφάλμα και τείνει να επαναφερει τη φάλαγγα στη σωστή πορεία της. Την ίδια στιγμή τα γερμανικά καταδιωκτικό, υπο τον Επισμηναγό Rolf Hermichen, οδηγούνται σε μετωπική επίθεση εναντίον του εκτεθειμενου μετώπου της υπόλοιπης φάλαγγας.

Στις 12.40 τα δυο μέρη της φάλαγγας των βομβαρδιστικών έχουν επανελθεί σε σωστή θεση και πορεία. Το δεύτερο κύμα επίθεσης, υπό τον Επισμηναγό Kogler, οδηγείται σε πορεία μετωπικής επίθεσης, αλλά τα βομβαρδιστικά στρέφουν νοτιότερα για να αποευ γουν τη ζώνη Α/Α του Βραδεμβούργου. Ετσι οι Γερμανοί ελ εγκτές οδηγούν τον Kogler σε πλευρική επίθεση (τα “ Τ” στην περιοχή του Βερολίνου υποδεικνύουν τους στόχους της επιδρομής/.

‘Ή ΜΑΤΩΜΕΝΗ 100η’’ Οι εχθ ρικοί σχηματισμοί συναντήθηκαν στις 12.05, π ροσεγγίζοντας ο ένας το ν άλλο με μία συνδυασμένη τα χύ τητα 760 km/h (280 km/h τα βομβαρδιστικά και 480 km/h τα μαχη­ τικά). Σε απόσταση 900 m τα πολυβόλα των Β-17 άνοιξαν πυρ εναντίον των γερμανικών. Ο Hermichen επ έ λ ε ξε το στόχο του και το ν έ ­ φ ερ ε στο κέντρ ο του σκοπευτικού του. Δύο δ ευ τερ ό λεπ τα αργότερα η απόσταση είχε μειω θεί στα 500 m και τα αμερικανικά τροχιο­ δεικτικά περνούσαν γύρω από τη ν καλύπτρα το υ Focke Wulf. Ομως ο Γερμανός είχε εμπλακεί σε ένα είδ ος επίθεσης το οποίο δεν συγχωρούσε δισταγμούς. Μισό δ ευ τερ ό λ ε ­ πτο αργότερα, σε απόσταση 400 m, ο

Hermichen π υροδοτεί τα τέσσ ερα πυροβόλα των 20 mm και τα δύο πολυβόλα τω ν 13 mm, βλέπ οντας τα βλήματά το υ να βρίσκουν το στόχο τους. Μισό δ ευ τερ ό λ επ το αργότερα, σε απόσταση 300 m, ο Γερμανός άσσος τρ α ­ βάει το ν αντίχειρά το υ από το κουμπί τω ν πο­ λυβόλων του: αυτός είναι όλος ο χρόνος που έχει στη διάθεσή το υ για να καταρρίψει το ε ­ χθρικό βομβαρδιστικό. Μισό δ ευ τερ ό λεπ το μετά, με τη ν απόσταση στα 200 μέτρα, τρ α ­ βάει δυνατά το χειριστήριό το υ ξεφ εύ γο ντα ς από τη ν πορεία εμβολισμού στην οποία βρι­ σ κόταν και περνά ανάμεσα από τα "κιβώ τια” των Β-17. Γνωρίζει ό τι εκ εί είναι σχετικά α­ σφαλής. Οι πλευρικοί π ολυβολητές των Φρουρίων έχουν μάθει από πικρή πείρα ότι αν πυροβολήσουν, τα διασταυρούμενα πυρά το υ ς ίσως φονεύσουν κάποιο συνάδελφό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Me-410 της ZG26 καθώς δέχονται επίθεση από δύο Mustang. Η συγκεκριμένη μονάδα “ Καταστροφέων” έλαβε μέρος στις αερομαχίες της 6ης Μαρτίου 1944 και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στα αμερικανικά καταδιωκτικά προστασίας. Στα μέσα Ιουλίου 1944 οι μονάδες των “ Καταστροφέων” αποσύρθηκαν από τις επιχειρήσεις ημέρας, μ ετά από μία μακρά περίοδο θυσιών.

jß ■■

τους. Οταν το Focke Wulf εξέρ χ ετα ι από τα νώτα του σχηματισμού, όλοι οι ουραίοι πο­ λ υβ ολητές ανοίγουν πυρ εναντίον του. 0 Hermichen κερδίζει γρήγορα ύψος και σ τρέ­ φ ει για να επαναλάβει τη διαδικασία άλλη μία φορά, καθώς το θ ύμα του εγκαταλείπ ει φλεγόμενο το σχηματισμό του. Ισως μία ριπή διάρκειας μισού δ ευ τερ ο λέπ το υ να φαίνεται ελάχιστος χρόνος, όμως αν η βολή είναι ε ύ ­ στοχη η κατάρριψη είναι εγγυ η μ ένη : τα 24 βλήματα τω ν 20 mm, με υψηλή π ερ ιεκτικότη τα σε φωσφόρο, τα οποία διέτρησ αν το ρύγχος και το πιλοτήριο το υ τετρα κινη τή ρ ιο υ α­ εροπλάνου, άφησαν μέσα ελάχιστα ανθρώπι­ να υπολείμματα... Πίσω από τα Focke Wulf του Hermichen α­ κολουθούσαν άλλα 20 Me-109 τη ς III/JG54 και 55 Fw-190 τω ν I/JG1, II/JG1 και III/JG11. Κατά τρ ιά δες ή τε τρ ά δ ε ς τα γερμανικά μαχητικά σφυροκοπούσαν τα Β-17 τη ς 100ής Σμηναρ­ χίας με πανομοιότυπες επιθέσεις. Μ ετά το τελευ τα ίο κύμα τω ν καταδιω κτικών ακο­ λουθούσ ε ένα μοναχικό Fw-190, το οποίο κατευ θ υ ν ό τα ν εναντίον το υ πρώτου Β-17 του σχηματισμού. Ολα τα αμερικανικά πολυβόλα στράφηκαν εναντίον του. Για κάποιο άγνω­ στο λόγο ο Γερμανός πιλότος δ εν διέκοψ ε τη ν επίθεσή το υ μέσα στο περιθώριο το υ μι­

σού δ ευ τερ ολέπ το υ που είχε και το φ τερ ό το υ Focke Wulf κυριολεκτικά “ πριόνισε” ολό­ κληρο το ουραίο π τερύγιο το υ Β-17! Καθώς τα γερμανικά καταδιω κτικά έ ­ στρεφαν για ένα δ εύ τερ ο επ ιθετικό πέρα­ σμα, επενέβησαν τα οκτώ Thunderbolt τη ς 56ης Σμηναρχίας, καλώντας μέσω ασυρμά­ του ενισχύσεις από το υς συναδέλφους το υς τη ς 78ης, όταν έκπ ληκτοι οι πιλότοι τους συνειδητοποίησαν ό τι οι αριθμοί δ εν το υς ευνοούσαν. Αμέσως τα 15 Me-109 τη ς II/JG11, τα οποία κάλυπταν από ψηλά το κύριο τμήμα τη ς επίθεσης, έριξα ν τις εφ εδ ρ ικ ές δ εξα μ ε ­ ν ές το υ ς και βυθίστηκαν εναντίον των Thunderbolt, κλείνοντας το δρόμο το υς, Η α ε­ ρομαχία γ ενικεύ θ η κε. Οσα “ Φρούρια” είχαν δ εχ θ εί καίρια πλήγματα αδυνατούσαν να διατηρήσουν τη ν τα χύ τητα το υ σχηματισμού το υ ς και τελικά απομακρύνονταν για να μετατραπ ούν σε μ ε­ μονωμένα θ ύμ α τα τω ν γερμανικώ ν καταδιω­ κτικών. Ολοι γνώριζαν τη ν αναπόφευκτη μοί­ ρα που π ερίμενε το υ ς “ ανάπηρους” ... Τα υπόλοιπα βομβαρδιστικά έσπευδαν να καταλάβουν τα κενά που είχαν δημιουργήσει οι εκλιπ όντες συνάδελφοί τους, ώστε να μην αραιώνει το αμυντικό πυρ. Αν και η δ εύ τερ η γερμανική επίθεση δ εν είχε τη ν άνεση να ορ­

γανω θεί σωστά, η σ φοδρότητά τη ς παρεμε.νε αμείωτη. Η επέμβαση των Thunderbolt φυσικά δ ε . πέρασε απαρατήρητη, ειδικά για το ν Επισμτνία Herman Reinthaler, έναν πιλότο της III/JG54 ο οποίος απ οτελείω νε το τρ ίτο θύμα του, το Β-17 “ Ronnie R" τη ς 100ής Σμηναρ­ χίας, και ήταν απασχολημένος με τη ν παροτήρηση των απ οτελεσμάτω ν των “ σπόρω. του θ α νά του ” που είχε σκορπίσει: έναν Α με­ ρικανό πιλότο ο οποίος εγκα τέλειπ ε το α­ κυ βέρ νη το τετρ α κινη τή ρ ιο αεροπλάνο του Σ την πτώση το υ προς το έδαφ ος το ν ακο­ λουθούσ ε μία λωρίδα λευκού υφάσματος ' οποία φλεγόταν: ήταν το αλεξίπ τω τό του. Οταν ο Reinthaler έ λ ε γ ξ ε τα νώτα του, είδε τρία Thunderbolt να το ν καταδιώκουν. Αμέσως άρχισε με το Me-109 του τα χύτα τη βύθιση. Ο Ανθυπολοχαγός Robert Wise τη ς 78ης ΣμΓ· ναρχίας το ακολούθησε, πυροδοτώ ντας τ : οκτώ πολυβόλα του σε τρ εις ριπές το υ ενό : δ ευ τερ ολέπ το υ. Πριν όμως προλάβει να ε­ λ έγ ξε ι τα απ οτελέσ ματα τω ν βολών του το γερμανικό καταδιω κτικό είχε εξαφανίσ τε, από το σκοπευτικό του. Χωρίς να καταφέρε να το εντοπ ίσ ει ξανά, ο Wise εγκ α τέλ ειψ : τη ν καταδίω ξη αγνοώ ντας τις τρομακτικές ζημιές που είχε προκαλέσει στον αντίπαλο

To Thunderbolt ήταν το πλέον πολυάριθμο καταδιωκτικό συνοδείας το Μάρτιο του 1944, ώσπου παραχώρησε σταδιακά τη θέση του στο πιο εξελιγμένο Mustang. Χωρίς να υπερέχει σημαντικά των αντιπάλων του, ήταν ιδιαίτερα αγαπητό για την εκπληκτική αντοχή του στα εχθρικά πυρά. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

του. Ο Reinthaler είχε εγκα τα λείψ ει το σκά­ φος του και λίγο αργότερα κρεμόταν με το α­ λεξίπτω τό του από μία βελανιδιά, με ένα α­ σήμαντο τραύμα στο πόδι και ένα χέρι λιγότερο. Ενιωσε έκπληξη όταν σ υνειδητοποίη­ σε ό τι το ν πονούσε μόνο το πρώτο. 6,5 χιλιό­ μετρα ψ ηλότερα, το Β-17 του Λοχαγού David Miner βυθιζόταν α κυ βέρνη το όταν τα γερμα­ νικά βλήματα σκότωσαν το ν ίδιο και τον σ υγκυβερνήτη του. Κατά τη ν κάθοδό του το 2 8 1 ‘Φ ρούριο” α νέπ τυ ξε τέτο ια ταχύτητα, ώ­ στε το ουραίο τμήμα απ οκολλήθηκε ολόκλη­ ρο και το ρεύμα του αέρα συνέθλιψ ε το γυά­ λινο ρύγχος του, σ τέλνοντας το ν πλοηγό σε βέβαιο θάνατο, χωρίς αλεξίπτω το. Από τη ν αρχή μέχρι το τέλο ς η αερομα­ χία διήρκεσ ε 25 λεπ τά και κόστισε στους μεν Γερμανούς 12 καταδιωκτικά, στους δε Αμερι­ κανούς 20 Β-17 και τέσσ ερα Thunderbolt. Ομως η απώλεια 11 βομβαρδιστικών τη ς 100ής Σμηναρχίας, από ένα πλήρες “ κιβώ τιο” 20 αεροσκαφών, απ οτέλεσ ε ένα ισχυρό πλήγμα για το ηθικό τω ν ανδρών,

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ “ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΩΝ” Η ώρα ήταν 12.30 και η φάλαγγα τω ν επι­ δρομέων είχε αποκτήσει πάλι το ενιαίο σχή­ μα της, ακολουθώ ντας τη ν π ροβλεπόμενη πορεία, ενώ τα Thunderbolt του πρώτου κύμα­ το ς συνοδείας αντικαθίσταντο από τα 92 Mustang και τα 54 Lightning το υ δ ευ τέρ ο υ κύ­ ματος. Η “ αρμάδα” απείχε λιγότερ ο από 150 km από το υς στόχους της, καθώς η Luftwaffe ετοίμαζε το δ εύ τερ ο πλήγμα της. Ο Επισμηναγός Hans Kogler, διοικητής τη ς III/ZG26, βρισκόταν στη δυσάρεστη θέση να ζητήσ ει “ ε θ ε λ ο ν τέ ς " για τη ν αποστολή, γνω ρίζοντας εκ των προτέρω ν ότι κανένας από το υς άνδρες του δ εν δ ιέ θ ε τε α ρκετά α­ π οθέματα ψυχικού σθένους ώστε να απαντή­ σει στην έκκλησή του. Στις 20 Φ εβρουάριου η Μοίρα, εξοπ λισ μένη με τα βαριά δικινητήρια Me-110G, είχε υποστεί μία ανεπανάληπτη σφαγή” από τη ν οποία το ηθικό τω ν ανδρών δ εν επ ρόκειτο να ανακάμψει: ένας σχηματι­ σμός από Thunderbolt είχε καταρρίψει 11 από τα 13 Messerschmitt τη ς Μοίρας, μέσα σε ελά­ χιστα λεπτά. Αυτή τη στιγμή η μονάδα δ ιέ θ ε ­ τε μόνο εννέα αεροσκάφη! Ο Kogler, κατανο­ ώντας τη θέσ η των ανδρών του, α π ευθύνθη­ κε περισσότερο στο αίσθημα σ υντροφ ικότητάς το υς παρά στον πατριωτισμό τους. “ 0 α με αφ ήσ ετε να πάω μόνος μου;” ...Ενας-ένας οι πιλότοι των εννέα αεροσκαφών έκαναν ένα βήμα μπροστά... Το δ εύ τερ ο κύμα επίθεσης ήτα ν ακόμα -εν α λύ τερ ο από το πρώτο και απ οτελείτο ~ ιό 24 Me-110 τω ν I και II/ZG76 και 10 Me-410 της II/ZG 26, όλα εξοπλισμένα με τέσσερις ρ ο υ κέτες αέρος-αέρος τω ν 21 cm. Το σχημα-.σμό αυτό θα οδηγούσε ο Kogler με τα εννέα Me-110 του, ενώ πίσω από το υ ς “ Καταστροφ είς" του Kogler ακολουθούσαν άλλα 72 Me109 και Fw-190. Οι Γερμανοί ε λ ε γ κ τέ ς καθοδηγούσαν το ν - er σε πορεία μετω πικής επίθεσης, όταν δ έ θ η κ α ν και πάλι προ έκπληξης. Η φάλαγγα

Τέσσερα Me-110G της II/ZG76, καθώς στρέφουν για επίθεση εναντίον αμερικανικών βομβαρδιστικών στις αρχές του 1944. Ο βαρύς οπλισμός τους περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και τέσσερις εκτο ξευ τές ρουκετών 21 cm για τη διάσπαση των σχηματισμών των “ Ιπτάμενων Φρουρίων” . Μαζί με τα αντίστοιχα Me-410 αποτέλεσαν το δεύτερο κύμα κρούσης των Γζρμανών στις 6 Μαρτίου 1944.

τω ν βομβαρδιστικών δ εν ακολούθησε τη ν ευ θ εία οδό προς το Βερολίνο, αλλά τη ν τ ε ­ λευταία στιγμή π αρεξέκλινε νοτιότερα, ώστε να παρακάμψει τις Α/Α ζώνες που βρίσκο­ ντα ν στη περιοχή το υ Βραδεμβούργου. Οι δύο εχθρικοί σχηματισμοί απείχαν τό ­ σο λίγο μ ετα ξύ τους, ώστε δ εν υπήρχε χρό ­ νος για αλλαγή τα κτική ς από τη γερμανική πλευρά: η επίθεση του Kogler, αρχικά προ­ γραμματισμένη ως μετωπική, θ α κα τέληγε ως πλευρική. Στην κεφαλή τη ς αμερικανικής “ φάλαγ­ γ α ς” βρίσκονταν 112 Β-17 τη ς 1ης Μ.Β., κα­ λυπ τόμενα από 58 Mustang, τα οποία αυτή τη φορά βρίσκονταν στη σωστή θέσ η για να αποκρούσουν τη ν επίθεση. “ Εχθρικά μαχητι­ κά στην ώρα 10!” , ακούστηκε η φωνή ενός Αμερικανού π ολυβολητή και ο ουρανός γ έμ ι­ σε τροχιοδεικτικά. Ο Hans Kogler και τα αερο-

Ενας “ ειδήμονας” της Luftw affe διδάσκει την τεχνική της μετωπικής επίθεσης στους νεαρούς πιλότους του, χρησιμοποιώντας το ομοίωμα ενός Β-24 Liberator, πάνω στο οποίο σημειώνονται τα πεδία πυρός των πολυβόλων του.

σκάφη το υ άνοιξαν πυρ από τα 900 m και τ ε ρ ­ μάτισαν τη ν εμπλοκή στα 200 ιτι, περνώ ντας σε απόσταση αναπνοής πάνω από το υ ς ραχι­ αίους πυργίσκους των βομβαρδιστικών. Τα Mustang έφθασαν τη ν κατάλληλη στιγμή ώ­ στε να επ ιτεθ ο ύ ν μετωπικά στην κύρια δύνα­ μη κρούσης των Γερμανών: το υς ρουκετοφ όρους “ Κατασ τροφ είς” . Τα δικινητήρια Messerschmitt, πετώ ντας σε κλειστό σχηματισμό, έπρεπε να εξαπολύ­ σουν τις ρ ο υ κ έτες το υς από απόσταση 1.2001.400 m, (η οποία αντιπροσώπευε το δραστι­ κό β ελ η ν εκ ές τους), σ ημαδεύοντας στο κ έ ­

ντρο των “ κιβωτίων" ώστε οι εκρ ή ξεις να διασπάσουν τη συνοχή του σχηματισμού. Ομως δ εν είναι εύκολο να εκτιμή σ εις οπτικά τη ν α­ πόσταση όταν δέχεσαι κατά μέτωπο τα πυρά μίας σμηναρχίας Mustang. Οι περισσότεροι Γερμανοί εξαπέλυσαν πρόωρα τις ρ ο υ κ έτες το υ ς και έσπασαν αμέσως τ ο σχηματισμό τους. Οι εκα τό περίπου ρ ο υ κ έτες που εκτο ξεύ θ η κα ν εξερρά γησ αν μ ετά από τέσ σ ερα δ ευ τερ όλεπ τα , π ροσφ έροντας ένα τρ ομ α ­ κτικό, αλλά εντελώ ς ακίνδυνο θ έ α μ α Την ε ­ π όμενη στιγμή τρία Me-110 έπ εο τα ν ο λεγόμενα σε περιδινήσεις, κτυπ ημένα από τα Mustang. Δύο μοίρες γερμανικώ ν καταδιω κτικών κατάφεραν να διαπεράσουν το ν κλοιό προ­ στασίας των Mustang και να επ ιτεθ ο ύ ν στα βομβαρδιστικά, ενώ τα δυανητήρια θ εώ ρη ­ σαν ασφαλέστερο να ασχοληθούν μ ε τα ‘ α­ νάπηρα” Β -1 7 .0 Ανθυπολοχαγός John Carder κυνήγησ ε με το Mustang το υ ένα Me-110, ανοίγοντας πυρ από τα 200 m. Είδε ολόκληρα κομμάτια να αποσπώ ντα από τη ν ά τρακτό του, το ν αρισ τερό κινητήρ α το υ να αποκολλάται και να σ τροβιλίίετα. στοκ αέρα r a t την καλύπτρα του να θ ρ υ μ μ α τίζετα ι από τα πυρά του. Αλλοι σχηματισμοί από Mustang ενεπλάκησαν με κάποια Me-109 rw u βρίσκονταν ψηλότερα, διακόπ τοντας τη ν π ορεία το υ ς προς τα βομβαρδιστικά Ο μοίραρχος τη ς ZG2S P -e : Sterte έ ­ σ τρεφ ε τα Μ ε-410του για μία δ εύ τερ η επ ίθ ε­ ση, όταν είδ ε δίπλα t o l τ ο M e ss e-sc rr :: το υ Σμηνία Willy Börnecke να π αρεκκλίνει και να εμβολίζει ένα Β-17. Το ‘ Ιπτάμενο Φ ρούριο’ ξέφ υ γε. εκ τό ς ελέγχου, σε μία αρισ τερό­ στροφη βύθιση, π ερνώ ντας ανάμεσα από άλ­ λα τετρ α κ ιν η τή ρ ια πριν κα τα λήξει επάνω στο Β-17 το υ Ανθυπολοχαγού Roy Graves. Τα κομμάτια τω ν τρία.. αεροσκαφών έπεσαν στο έδαφ ος σαν μία μάία στρεβλί— ιένων μ ε­ τάλλων. Είκοσι δύο γενναίοι πιλότοι είχαν βρ ει το θάνατο μέσα σε ελάχιστα δ ευ τερ ό λ ε ­ πτα... Μ ετά από μία οργιαστική φ ρενίτιδα ενός ημιώρου, οι Αμερικανοί είχαν χάσει 11 Β-17 και τέσσ ερα Mustang. Για το υ ς Γερμανούς ό­ μως οι απώλειες ήτα ν β α ρ ύτερ ες: 17 Me-110 και Me-410 και 7 Me-109 και Fw-190. Με τη λή­ ξη τη ς μάχης, στις 13.05. η III/ZG26 του Hans Kogler είχε πάψει να υφίσταται ως μάχιμη μο­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Γο Β-24 Liberator ήταν το άλλο βαρύ βομβαρδιστικό που δ ιέ θ ε τε η 8η Α.Δ. Παρήχθη σε μικρότερους αριθμούς από το Β-17, επειδή η μικρότερη ισχύς του αμυντικού πυράς του και η αδύνατη κατασκευή της ατράκτου του το καθιστούσαν ευκολότερο θύμα για τα γερμανικά καταδιωκτικά. Το πλεονέκτημά του όμως ήταν ότι έφ ερε πολύ μεγαλύτερο φορτίο βομβών από εκείνο του διάσημου “ συνεταίρου” του.

νάδα... Καθώς η εχθρική δύναμη επιδρομής ε ι­ σ ερχόταν στο β ελ η ν εκ ές τη ς ΑΙΑ άμυνας του Βερολίνου, το έργο των μαχητικών είχε ■ προς το παρόν- τελειώ σ ει.

από το πουθενά, θερ ίζοντα ς 11 από "αυτά πριν καν προλάβουν να σημειώσουν έστω και μία κατάρριψη...

ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Η ώρα ήταν 14.08 όταν το ρεύμα τω ν επι­ δρομέω ν πήρε το δρόμο τη ς επιστροφής κατευ θ υ νό μ ενο δυτικά, προς τη ν ασφάλεια των βρετανικώ ν ακτών. Το τρ ίτο κύμα τω ν 230 κα­ ταδιωκτικώ ν προστασίας ή λθ ε να αντικατα­ στήσει τα Mustang, τα οποία είχαν προσφέρει τις α ν εκ τίμ η τες υπηρεσίες το υς πάνω από το Βερολίνο, Την ίδια στιγμή η Luftwaffe π ροε­ τοίμαζε και εκείν η το τρ ίτο και τελευ τα ίο κύ­ μα τη ς επίθεσής της. Αυτή η δύναμη τω ν 71 Fw-190 και των 40 Me-109 έ μ ε λ λ ε να απσδειχ θ εί η κατασ τροφικότερη, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από το υ ς Γερμανούς πι­ λότους πετούσαν στη δ εύ τερ η αποστολή το υς εναντίον τω ν επιδρομέω ν, καθώς οι ε λ ­ λείψ εις σε προσωπικό ή τα ν μεγάλες. Ε νδει­ κτική τη ς κατάστασης ήταν η II/JG11, η οποία είχε λάβει μέρος στο πρώτο κύμα με 15 Me109. Τώρα, ακριβώς δύο ώ ρες αργότερα, ο δι­ οικητής τη ς, Επισμηναγός Gunther Specht, ε ί­ χε να διαθέσ ει μόνο τέσσερα αεροσκάφη,

Ε νενήντα έ ξι περίπου χιλιόμετρα έξω από τη γερμανική πρωτεύουσα και κάτω από πυκνό ΑΙΑ πυρ, η φάλαγγα τω ν βομβαρδιστι­ κών χωρίστηκε στα τρία τμ ήμ α τα από τα ο­ ποία α π οτελείτο και κάθε μεραρχία κατευ θ ύ ν θ η κ ε προς το ν καθορισμένο στόχο της. Αν και η Υπηρεσία Πληροφοριών είχε διαβεβαιώσει για το α ντίθ ετο , ένα απρόσμε­ νο στρώμα νεφών κάλυψε τη ν πόλη ακριβώς τη στιγμή που οι βομβαρδιστές ρύθμιζαν τα σκοπευτικά τους. Δ εδομένου ότι αποκλει­ σμός τη ς οπτικής επαφής με το στόχο σήμαινε και αστοχία των βομβών, οι δ ιο ικη τές των μεραρχιών δ ιέτα ξα ν το υ ς βομβαρδιστές να απ ελευθερώ σ ουν το φορτίο το υ ς σε οποιαδήπ οτε περιοχή το υ Βερολίνου ήταν ακά­ λυπτη από νέφ η, προκειμένου να μην ε κ θ έ ­ σουν τα πληρώματα περισσότερη ώρα στις γερ μανικές π υροβολαρχίες -οι οποίες φημί­ ζονταν για τη ν ακρίβεια σκόπευσής το υ ς και είχαν ήδη π ροξενήσ ει μεγά λες ζημιές σε πολλά αεροσκάφη, αναγκάζοντάς τα να εγκαταλείψ ουν αργά ή γρήγορα τη ν ασφάλεια των “ κιβωτίων” το υς και να ακολουθούν “ ασθμαίνοντας". Η “ οσμή του α ίμα τος” τω ν ανάπηρων βομβαρδιστικών τρ ά β η ξε αμέσως τις “ αγέ­ λ ε ς ” τη ς Luftwaffe: 16 Me-110 απογειώθηκαν για να αποτελειώ σουν τα πληγωμένα φ ρού­ ρια. Τα Mustang όμως, σε απραξία εκείν η τη στιγμή, δ εν είχαν παραβλέψει αυτό το ε ν δ ε ­ χόμενο. Κρατώ ντας απόσταση από το υς ανί­ σχυρους συναδέλφους τους, δημιούργησαν σ τους Γερμανούς τη ν εντύπωση ό τι τα βομ­ βαρδιστικά ήτα ν απροστάτευτα. Οταν τα Me110 επ ιτέθηκαν, τα Mustang εμφανίσ τηκαν ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΚΥΜΑ

ενώ οι δύο από τους πιλότους ή τα ν τόσο ά­ π ειροι ώστε ήταν σχεδόν βέβαιο ό τι δ εν θα επέστρεφαν. Οι δύο βετερά νοι τη ς Μοίρας, ο Specht και ο Υποσμηναγός Heinz Knoke, έδω­ σαν στους “π αρασ τάτες” το υ ς τη ν κλασικΓ εντολή: “ Κόλλα επάνω μου και μη με χάσεις απ' τα μάτια σου!” . Πριν ακόμα τα τέσσερα Me-109 εντοπίσουν τα βομβαρδιστικά, δ έ­ χθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από 4C Thunderbolt! Μ ετά από άγρια καταδίωξη 30 λεπτώ ν (!) ο Specht και ο Knoke δεν πίστευαν και οι ίδιοι ό τι είχαν επ ισ τρέφει ζωντανοί σττ βάση τους, έστω και με δύο πιλότους λιγότερους, Οι Αμερικανοί πιλότοι δεν μπόρεσαν να μη θαυμάσουν το θάρρος και τη δ εξιο τεχνία των αντιπάλων τους. Τα υπόλοιπα 110 γερμανικά καταδιωκτικά δ εν άργησαν να εμφανιστούν, επ ιτιθέμενο σε ολόκληρη τη ν αριστερή πλευρά και τα νώ­ τα το υ σχηματισμού. Η ώρα ήταν 14.45 και ο τρ ίτο ς κύκλος αίματος είχε μόλις αρχίσει... Το τρ ίξιμο του ασυρμάτου “ ανακατεύτη­ κ ε ” με το κροτάλισμα τω ν πολυβόλων και η μυρωδιά το υ μετάλλου με αυτή τη ς πυρίτι­ δας. Κ άθε πιλότος ετοιμ ά σ τηκε να ζήσει τη δική του προσωπική κόλαση, .Καταδιωκτι­ κά στην ώρα 8... Λύκοι στην ώρα 6... πρόσεξε εκείνα τα τρία... Θ εέ μου! ένα “ φ ρούριο” πέ­ φ τει... π ηδ ήξτε παιδιά!” και απότομα οι ομι­ λίες διακόπ τονταν καθώς τα γερμανικά βλή­ ματα κα τέσ τρ εφ α ν ασυρμάτους, υδραυλικά συστήματα, κινη τή ρ ες και ανθρώπινες ζωές. Ο λόκληρες άτρακτοι ή π τέρυγες αποκόπτονταν με ένα σιωπηλό, σχεδόν γαλήνιο τρόπο και κάποιο “ φρούριο" βυθιζόταν σε μία αμετά κλη τη περιδίνηση. Στο εσω τερικό οι πιλό­ το ι του ή τα ν ανίκανοι να το εγκαταλείψ ουν. παγιδευμένοι από τις δυνάμεις που αναπτύσ­ σονταν. . Ενα από τα πρώτα Β-17 που χάθηκαν ή­ ταν το “ UI Opportunity” τη ς 3ης Μ.Β. Ο σ υγκυβερνήτης βρήκε ακαριαίο θάνατο ό ­ ταν το πρόσωπό του “ σ ταμάτησ ε” ένα βλήμα τω ν 20 mm. Οι φλόγες τύ λιξα ν το πιλοτήριο, αχρησ τεύοντας το αλεξίπ τω το το υ κυβερνή­ τη, Ανθυπολοχαγού C. Johnston. Ο πλοηγός Paul Sullivan το ν κάλεσε να μοιραστούν το δι­ κό του. Οι δύο άνδρες αγκαλιάστηκαν μπρο­ στά στο θάνατο και πήδηξαν στο κενό. Κα­ θώς το αλεξίπ τω το του Sullivan ξετυλιγόταν, η ανακούφισή το υ μετατράπ ηκε αυτόματα σε φρίκη: με το τράνταγμα του ανοίγματος.

τα χέρια του Johnston γλύστρηοαν από το σώ­ μα του πλοηγού! Σε μία ύστατη λα6ή απελπι­ σίας ο καταδικασμένος άνδρας παρέσυρε στην πτώση του τις μπ ότες το υ συναδέλφου του... Καθώς τα βομβαρδιστικά περνούσαν πά­ νω από τις α κτές τη ς Ολλανδίας, τα γερμανι­ κά μαχητικά αποσύρονταν έχοντας κατανα­ λώσει όλα το υ ς τα πυρομαχικά. Οι απώλειες όμως δ εν σταμάτησαν: τα παγωμένα νερά τη ς Βόρειας Θάλασσας είχαν τη ν “τελευ τα ία λ έξη ", διεκδικώ ντας τρία Liberator τα οποία είχαν πληγεί από Α/Α πυρά. Από το υς 30 άν­ δ ρες των πληρωμάτων, μόνο οι οκτώ επιβίω­ σαν μ ετά από παραμονή μισής ώρας στον α­ φ ιλόξενο ωκεανό. Η 6η Μαρτίου 1944 δ εν πέρασε στην Ιστορία. Ηταν μία ακόμα αποστολή. Τα ονόμα­ τα των ανδρών που πέθαναν σ’ αυτή λησμονήθηκαν σιγά-σιγά. Για το υς επιζήσαντες αμφοτέρω ν τω ν πλευρών όμως η ανάμνησή τη ς -όπως και όλες οι αναμνήσεις μαχών, σημα­ ντικώ ν ή ασήμαντων- θα άφηνε εκείν η την παράξενη -αλλά γνώριμη- γλυκόπικρη αίσθη­ ση: άλλη μία μάχη με το θάνατο είχε κερδηθεί, όμως πολλοί συνάδελφοι είχαν χαθεί. Και μ ετά ερχόταν η συμφιλίωση με τη ν ιδέα ό τι η μόνη διαφορά μετα ξύ ζωντανών και ν ε­ κρών ήταν απλώς ο χρόνος - και όχι πολύς από αυτόν...

ΟΙ ΣΙΩΠΗΛΕΣ ΛΕΣΧΕΣ Στις 17.45, μ ετά από εννιάμισυ ώ ρες αι­ ματηρής δράσης, ο Ανθυπολοχαγός Bob Shoens προσγειώνει το Β-17 το υ στο α ερο­ δρόμιο τη ς 100ής Σμηναρχίας. Μ όλις κ α τε­ βαίνει συναντά μπροστά του ένα σαστισμένο και δακρυσμένο άνθρωπο: είναι ο διοικητής του, ο οποίος το ν π ληροφορεί ό τι το α ερο­ σκάφος του είναι το μοναδικό που έχει επι­ σ τρ έφ ει... Η Αποστολή αρ. 250 θ εω ρ ή θ η κε απο­ τυχία. Οι απώλειες 73 βομβαρδιστικών και 13 καταδιωκτικών ήταν -και θα παρέμεναν- οι β α ρ ύτερ ες που είχε υποστεί π οτέ η 8η Α.Δ. κατά τη διάρκεια μιας και μόνης αποστολής. Ωστόσο η αποτυχία δ εν οφ ειλόταν σε σφάλ­ ματα τα κτική ς. Αφενός, κανένας δ εν μπο­ ρούσε να κατηγορήσει το ν “ ο δηγό” τη ς φά­ λαγγας για μία βλάβη στις σ υσκευές πλοήγη­ σης (η οποία ευθ υνότα ν για το ν αποδεκατι-

0 σχηματισμός “ κιβω τίου” σε πλευρική και μετωπική όψη. Το αεροσκάφος που βρισκόταν στην αιχμή του σχηματισμού ανήκε στο διοικητή, ο οποίος ήταν πλήρως υπεύθυνος για την πλοήγηση, τη σκόπευση και τη ρίψη των βομβών όλου του σχηματισμού. Κάθε επ ιτιθέμενο γερμανικό μαχητικό έπρεπε πρώτα να διαπεράσει τον κλοιό προστασίας των καταδιωκτικών και μετά να αντιμετωπίσει τα συγκεντρωτικά πυρά των βομβαρδιστικών του σχηματισμού. Αν επιζούσε από αυτή τη διαδικασία έπρεπε να αντιμετωπίσει για δεύτερη φορά τα υπεράριθμα αμερικανικά καταδιωκτικά.

σμό τη ς 100ής Σμηναρχίας), α φ ετέρ ο υ η α­ ποτυχία ενός βομβαρδισμού εξα ιτία ς των καιρικών συνθηκών ήταν ένα α τυχές, αλλά σ ύνηθες, φαινόμενο. Τα δε καταδιωκτικά προστασίας, είχαν επ ιτελέσ ει το καθήκον

το υ ς στο ακέραιο. Από τη ν άλλη πλευρά, ή Luftwaffe είχε αντιδράσ ει σωστά, δεδομένω ν τω ν δ υνα το τή ­ τω ν τη ς εκείνη τη ν εποχή. Η 6η Μ αρτίου ή ­ τα ν μία από τις σπανιότατες περιπτώσεις που οι Γερμανοί είχαν να διαθέσ ουν τόσο μ ε­ γάλους αριθμούς μαχητικών. Κατά γενικό κα­ νόνα, δ εν είχαν να α ντιτά ξο υ ν περισσότερα από 20-30 καταδιω κτικά σε κάθε κύμα. Παρό­ λα αυτά, η απώλεια 69 αεροσκαφών τη ς δεν έπαυε να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μία “ Π ύρρειο νίκη''. Η 8η Α.Δ. θα εμφ ανισ θεί και πάλι επάνω από το Βερολίνο στις 8, 9 και 22 Μαρτίου, αυξάνοντας συνεχώς το ν αριθμό των μαχητι­ κών προστασίας, ενώ η Luftwaffe έχανε καθη­ μερινά όλο και π ερισσότερους πιλότους. Ο Υποσμηναγός Heinz Knoke περιγράφει σ υγκινητικά τη θ λιβερή ατμόσφαιρα στη βά­ ση τη ς II/JG11 το απόγευμα εκείν η ς τη ς μοι­ ραίας Δ ευτέρα ς, καθώς η Μοίρα αριθμούσε μόνο τρ εις πιλότους: “ Σε μία τηλεφω νική συνδιάλεξη με τη Μεραρχία, ο διοικητής ζη­ τά τη ν προσωρινή απόσυρση τη ς Μοίρας από τις επιχειρήσεις. Δ εν είμασ τε σε θέσ η να συνεχίσουμε. Η αίτηση απορρίπτεται. Θα συνεχίσουμε να π ετάμε μέχρι το τελευ τα ίο αεροσκάφος και το ν τελ ευ τα ίο άνδρα. Η Λέσχη είναι σιωπηλή. Ο Jonny Fest και εγώ καθόμασ τε ολομόναχοι σε δύο πο­ λυθρόνες μέχρι αργά τη νύχτα, σχεδόν αμί­ λητοι, σβήνοντας το ένα τσιγάρο μετά το άλ­ λο, κοιτώ ντας αφηρημένα τις φω τογραφίες τω ν νεκρώ ν συναδέλφων μας στον τοίχο... Fuhrmann... στο σημείο όπου έπεσε το Messerschmitt του στήσαμε ένα ψηλό δρύινο σ ταυρό... Dolling... δ εν επ έσ τρ εψ ε από τη δ εύ τερ η αποστολή του. Arndt... δεν επ έσ τρεψ ε από τη ν πρώτη α­ ποστολή του. Kolbe... βρήκαν το πτώμα του στα συντρίμμια, αλλά έλειπαν και τα δύο χέρια του. Α ργότερα η σύζυγός του μας ζήτησ ε το γαμήλιο δαχτυλίδι τους. Πώς ήταν δυνατό να τη ς πούμε τη ν αλήθεια;... Weissenberger... Hetzel... Trockels... Τώρα, μόνο εγώ και ο Jonny απομείνα­ με..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μία σπάνια φωτογραφία ενός Fw-190 καθώς ε κ τε λ ε ί μετωπική επίθεση σε ένα σχηματισμό Β-17. Αυτή ήταν η βασικότερη τακτική επίθεσης των Γερμανών πιλότων μέχρι τα μέσα του 1944. Αν και ήταν αποτελεσματική, απαιτούσε πείρα, ψυχραιμία και γερά νεύρα. Στην πράξη, ο χρόνος που δ ιέ θ ε τε ένας Γΐρμανός πιλότος για να συμπληρώσει μία μετωπική επίθεση ήταν τρία δευτερόλεπ τα!

(1) Jeffrey Ethell - Alfred Price: TARGET BERLIN. Arms and Armour, 1981. (2) Heinz Knoke: I FLEW FOR THE FÜHRER. Evans Brothers, 1979. (3) Martin Caidin: FLYING FORTS. Ballantine Books. 1968. (4) David Anderton: FIGHTER VERSUS BOMBER, Airlife, 1991. (5) Ernest Me Dowell: FLYING FORTRESS. Squadron Signal, 1987. (6) Noble Frankland: BOMBER OFFENSIVE. Ballantine's History, 1970.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Φ Α ΙΔ Ω Ν Ζ. Κ Ο ΧΙΛΑ Σ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ καθυστέρησε για λίγα χρόνια την επικράτηση των κομμουνιστών στο Νότιο Βιετνάμ και την ένωσή του με το Βόρειο Βιετνάμ. 0 πόλεμος στο Βιετνάμ έ ­ δωσε τη ν ευκαιρία στις ΗΠΑ να δοκιμάσουν τα οπλικά τους συστήματα σε επιχειρησιακές σ υνθήκες, να εντοπίσουν τις αδυναμίες το υ ς και να τα βελτιώσουν. Επίσης οι Αμερικανοί εφάρμοσαν ν έες τα ­ κτικές, οι οποίες αποτέλεσαν τη δάση για τη ν αναδιοργάνωση των Ενό­ πλων το υς Δυνάμεων. Στους περισσότερους το μ είς οπλικών συστημά­ των πειραματίστηκαν πάνω σε ν έες τα κ τικές και τεχνο λογίες και β ελ­ τιώθηκαν. Στον το μ έα των τεθω ρακισμένω ν όμως επικράτησε από τη ν αρχή μία αρνητική στάση, ως προς τη χρησ ιμότητά τους στις σ υγκεκρι­ μ ένες επιχειρήσεις. Οι πρώτες αρ νητικές εντυπώσεις δημιουργήθηκαν από τη ν εποχή που η Γαλλία πολεμούσε εναντίον των Viet Minh. Η στρατιωτική τη ς ή τ­ τα και οι ελλιπείς και εσ φ αλμένες π ληροφορίες για τη δράση των τ ε ­ θωρακισμένων τη ς σχηματισμών στην Ινδοκίνα, οδήγησαν το υς Α μερι­ κανούς στο συμπέρασμα ότι το Β ιετνάμ δεν ήταν το κατάλληλο μέρος για να δράσουν τα τεθω ρακισμένα. Επίσης έγινε εσφαλμένη αξιολόγη­ ση των πληροφοριών που περιείχαν τα στρατιωτικά εγχειρίδια των ΗΠΑ, ως προς τις κλιματολογικές σ υνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή και τη μορφολογία του εδάφους. Η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ παρασύρθηκε σε λανθασμένα συμπεράσματα διότι σ τηρίχθηκε στις εμπ ειρίες που είχε αποκομίσει από τις επιχειρήσεις του Β ’ ΠΠ στα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού και από το ν πόλεμο τη ς Κορέας, χωρίς να λάβει υπόψη τη ς τις ιδια ιτερ ό τητες τη ς σ υγκεκριμένης περιοχής. Θεώρησαν λοιπόν οι Αμερικανοί ως δ εδομένα ό τι το τροπικό κλίμα του Βιετνάμ και οι καταιγίδες θα καθιστούσαν το μεγαλύτερο τμήμα της υπαίθρου απροσπέλαστο για έξι μήνες κάθε χρόνο και ότι το ορεινό έ ­ δαφος τη ς χώρας διακόπ τεται από πυκνά δάση, γεγονός που δυσχεραί­ νει περισσότερο τη ν κίνηση των τεθωρακισμένων. Οπως αποδείχθηκε η πραγματικότητα ήταν διαφορετική. Φυσικά τα τεθω ρακισμένα δεν μπορούσαν και δεν υπήρχε λόγος να χρησιμοποιηθούν μαζικά, με βάση τα δόγματα που ίσχυαν για το θ έα τρ ο επιχειρήσεων τη ς Κ εντρικής Ευρώπης. Ηταν όμως λάθος το ότι υποβαθμίστηκε η αναγκαιότητά τους και περιορίστηκε η χρήση τους. Το 1956 οι ΗΠΑ έσ τειλα ν στρατιωτικούς συμβούλους στο Νότιο Βιετνάμ, για να βοη­ θήσουν στην αναδιοργάνωση των Ενόπλων του Δυνάμεων. Ανάμεσα σε αυτούς το υς συμβούλους υπήρχαν και κάποιοι που ασχολήθηκαν με τη ν αναδιοργάνωση του Οπλου τω ν Τεθωρακισμένων. Αυτή ήταν μία πρώτης τά ξη ς ευκαιρία για τη Διεύθυνση του Οπλου των Τεθωρακισμένων του Αμερικανικού Στρατού, να αποκτήσει ξεκάθαρη εικόνα για το πώς θα μπορούσαν να δράσουν απ οτελε­ σματικά τα τεθω ρακισμένα στο έδαφ ος του Βιετνάμ. Ομως η σ υγκεκριμένη αποστολή (των στρατιωτικών συμβούλων) χαρακτηρί­ στηκε ως άκρως απόρρητη και δεν ενημερώ -

Η

Μέλος του πληρώματος ενός Μ-48Α3 της 3ης Επιλαρχίας του 5ου Συντάγματος Ιππικού, της 9ης Μεραρχίας Πεζικού, ξεκουράζεται σε μία ανάπαυλα της επιχείρησης “ Junction City” , στην περιοχή του Quan Loi, το Μάρτιο του 1967. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αρμα Μ-48Α3 της 3ης Μεραρχίας Πεζοναυτών βάλλει εναντίον θέσεων των Viet Cong, σε επιχείρηση το Μάιο του 1966.

' . ·; «

I

NON II NAM

01 ΠΡ Ω ΤΑΓΩ Ν ΙΣΤΕΣ ΣΤ Ο Ν Π Ο Λ Ε Μ Ο TOY Β ΙΕ Τ Ν Α Μ ΗΤΑΝ 01 VIET CONG, Η ΖΟ ΥΓΚΛΑ ΚΑ Ι ΤΑ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΑ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν . ΑΝΤΙΘΕΤΑ 0 Ρ Ο ΛΟ Σ ΤΩ Ν ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν . ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΟ ΛΥΕΤΗ ΣΥΓΚΡΟ ΥΣΗ, ΗΤΑΝ Α Ρ Χ ΙΚ Α Π Ε Ρ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ ΚΑΙ Υ Π Ο Β Α Θ Μ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ . Σ Ε ΑΥΤΟ ΤΟ ΓΕ ΓΟ Ν Ο Σ ΣΥ Ν Ε Τ Ε Λ Ε ΣΑ Ν ΤΡΕΙΣ Β Α Σ ΙΚ Ο Ι ΠΑΡΑΓΟ ΝΤΕΣ: Η Μ Ο ΡΦ Ο ΛΟ ΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ, Η ΙΔ ΙΟ Μ Ο Ρ Φ ΙΑ ΤΩ Ν Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε Ω Ν Κ Α Ι Η Α ΔΥ Ν Α Μ ΙΑ ΤΩ Ν Α Μ Ε Ρ ΙΚ Α Ν Ω Ν ΝΑ ΕΦ Α Ρ Μ Ο ΣΟ Υ Ν ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΧΡ Η ΣΗ Σ ΤΩΝ ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν . Π Α Ρ ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ Σ Τ Η Ν Π Ε Ρ ΙΟ Χ Η ΤΟΥ Β ΙΕ Τ Ν Α Μ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ ΖΕ Ι ΕΝ ΔΙΑ Φ Ε ΡΟ Ν . ΣΤΟ Α Ρ Θ Ρ Ο Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι Π Α ΡΟ ΥΣΙΑ ΖΟ Ν ΤΑΙ Ο Ι ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΤΕ Θ Ω Ρ Α Κ ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν Π Ο Υ Χ Ρ Η Σ ΙΜ Ο Π Ο ΙΗ Θ Η Κ Α Ν Α Π Ο ΤΟΥΣ Ε Μ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ ΚΑ Ι Ο Ι ΚΥ ΡΙΟ ΤΕΡΟ Ι ΣΧ Η Μ Α ΤΙΣΜ Ο Ι Π Ο Υ ΗΤΑΝ Ε Φ Ο Δ ΙΑ Σ Μ Ε Ν Ο Ι Μ Ε ΑΥΤΑ.

..

'

ir

.......

Ενα Μ-551 Sheridan του 1ου Συντάγματος Ιππικού, της 23ης Μεραρχίας Πεζικού. ανεφοδιάζεται με καύσιμα από ένα όχημα Μ-54. στο Tam Ky, το Μάρτιο του 1970.

23

θηκαν οι αξιωματικοί των τεθω ρακισμένω ν για τις επικρατούσες σ υνθήκες. Το πώς έβλεπ ε η ανώτατη στραπωτική η­ γεσία των ΗΠΑ τη ν προοπτική ανάπτυξης και δράσης αρμάτων και τεθω ρακισμένω ν στο Βιετνάμ, φαίνεται από τις δηλώσεις ανώτατων στελεχώ ν της. 0 αρχηγός του Στρατού των ΗΠΑ Στρατηγός Harold Κ. Johnson, το ν Ιούλιο του 1965 υποστήριξε πως τα άρματα θα χρησι­ μοποιηθούν πολύ λίγο στις επιχειρήσεις στο Βιετνάμ και η χρήση το υς θ α έχει περισσότε­ ρο πειραματικό χαρακτήρα. Ο διοικητής των Αμερικανικών Δυνάμεων στο Β ιετνάμ Σ τρ α τη ­ γός Westmoreland δήλωσε: "Ε κτό ς από λίγες παραθαλάσσιες περιοχές, το Βιετνάμ δεν εί­ ναι μέρος τόσο για μονάδες αρμάτων, όσο και

Ενα Μ-113Α1 στη διαμόρφωση Armored Cavalry Assault Vehicle (ACAV), σε ώρα δράσης στην ύπαιθρο του Βιετνάμ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

24 ■■

για μονάδες μηχανοκίνητου π εζικού” . Στις δύο α υ τές δηλώσεις καθρεφ τίζονται οι προ­ θ έσ εις των ΗΠΑ σχετικά με το ρόλο των τ ε ­ θωρακισμένων στο Βιετνάμ, Η πρώτη αμερικανική μονάδα αρμάτων έφτασε στο Βιετνάμ τα ξημερώ ματα τη ς 9ης Μαρτίου 1965. Ηταν η 2η Ιλη τη ς 3ης Επιλαρχίας Αρμάτων του Σώματος των Πεζοναυτών, που αποβιβάστηκε στην ακτή του Da Nang, με διοικητή το ν υπολοχαγό Fran Claybaugh. Η Επιλαρχία ήταν εξοπλισμένη με μέσα άρματα μάχης Μ-48Α3 και η άφιξή τη ς ολοκληρώ θηκε στις 8 Ιουλίου. Μ έχρι το τέλο ς του 1965 είχε αφ ιχθεί στο Βιετνάμ και η 1η Επιλαρχία Αρμάτων. Οι 1η και 3η Επιλαρχίες Αρμάτων, μαζί με τα 1ο και 3ο Τάγματα Αμφίβιων Οχη­ μάτων (με LVTP-5A1) και ένα ή δύο Α/Τ τάγμα­ τα (με Α/Τ οχήματα Μ-50Α1), αποτέλεσαν τη δύναμη τεθω ρακισμένω ν τη ς 3ης Αμφίβιας Δύναμης Πεζοναυτών. Οι επιλαρχίες αρμάτων απ οτελούντο από ίλη διοίκησης, ίλη υποστή­ ριξης και τέσσερις ίλες αρμάτων. Κάθε ίλη αρμάτων δ ιέ θ ε τε 17 Μ-48Α3 και τέσσερα φλογοβόλα άρματα Μ-67Α2, ενώ η επιλαρχία χρησιμοποιούσε και βαρέα άρματα περι­ συλλογής Μ-51 (τροποποίηση του βαρέος άρ­ ματος Μ-103). Η πρώτη κύρια επιχείρηση που έλαβαν μέρος τα άρματα των Πεζοναυτών ήταν η “ Starlite” , που δ ιεξή χθη στα τέλη του 1965. Κατά τη διάρκειά τη ς τρ εις ουλαμοί με Μ48Α3 και ισάριθμα τάγματα πεζοναυτών απώ­ θησαν ισχυρές δυνάμεις των Viet Cong που προσέβαλαν το αεροδρόμιο του Chu Lai και α­ φού το υς εγκλώβησαν στην ακτή εξολόθρευσ αν 700 συνολικά αντάρτες. Καθ' όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων στο Βιετνάμ τα Μ-48Α3 χρησιμοποιήθηκαν σε μία πληθώρα αποστολών. Κύρια αποστολή τους ήταν η ά­ μεση υποστήριξη των πεζοναυτών και σε κάθ ε τάγμα πεζοναυτών δ ιετίθ εν το π έντε άρματα. Τα Μ-48 δρούσαν και σαν α υτοκινούμε­ νο πυροβολικό, π λήττοντας άμεσα τους στό­ χους με το πυροβόλο το υς των 90 mm, συνό­ δευαν φάλαγγες οχημάτων, “ καθάριζαν” α­ μ υντικές π εριμέτρους στρατοπέδων από εχθρική παρουσία, αποτελούσαν τα σημεία στήριξης τη ς αμυντικής διάταξης, κα τέσ τρ ε­ φαν εμπόδια και σήραγγες των Viet Cong, ρυμουλκούσαν ακινητοποιημένα οχήματα και μ ετέφ ερ α ν τρ α υμα τίες και νεκρούς. Πα­ ρά το ότι χρησιμοποιήθηκαν σε αποστολές για τις οποίες δεν είχαν σχεδιαστεί, η απόδο­ σή το υς θεω ρείται π ετυχημένη. Τα Μ-48Α3 ήταν βελτιω μένα Μ-48Α1 και Μ-48Α2 με αυξημένη αυτονομία. Το αρχικό μοντέλο του Μ-48 Patton άρχισε να αναπτύσ­ σεται το ν Οκτώβριο του 1950 από τη ν Detroit Arsenal και τέ θ η κ ε σε υπηρεσία στον Αμερι­ κανικό Στρατό (US Army) το 1953. To Μ-48Α3 χρησιμοποιούσε ως κύριο όπλο το πυροβόλο Μ-41 των 90 mm, με αναχορηγία 62 βλημάτων. Ο οπλισμός του συμπληρωνόταν από ένα συζυγές πολυβόλο M-60D των 7,62 mm (6.000 φυσίγγια) και ένα Α/Α βαρύ πολυβόλο Μ-2ΗΒ των 12,7 mm (630 φυσίγγια). Ο κινητήρας του ήταν ο AVDS-1790-2A (πετρελαίου), ισχύος 750 hp, που επ έτρεπ ε στο άρμα να αναπτύξει μέγιστη τα χύτητα 48,3 km/h σε δρόμο, ενώ η

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

αυτονομία του έφ θ α νε τα 467 km. Το βάρος του ήταν 47.174 kg, το μέγιστο πάχος τη ς θωράκισής του 120 mm και είχε τετρ α μ ελ ές πλή­ ρωμα. To Μ-67Α2 ήταν ένα διασκευασμένο Μ48Α3, το οποίο στη θέση του πυροβόλου του είχε ένα φλογοβόλο. To LVTP-5A1 ήταν ένα ερπυστριοφόρο αμ­ φίβιο όχημα εφόδου, το αρχικό μοντέλο του οποίου κατασκευάστηκε το 1952. Ο στόλος των LVTP-5 άρχισε να αναβαθμίζεται στην έκ ­ δοση Α1 στις αρχές τη ς δεκα ετία ς του '60. Το όχημα είχε τρ ιμ ελές πλήρωμα και μπορούσε να μ ετα φ έρ ει 34 πεζοναύτες. Στη βασική του έκδοση ήταν οπλισμένο με ένα πολυβόλο των 7,62 mm. Ο κινητήρας του ήταν πετρελαίου, ο Continental LV-1790-1, με ισχύ 810 hp. Το όχημα μπορούσε να αναπτύξει μέγιστη ταχύτητα 10,9 km/h στο νερό και 48 km/h στην ξηρά και είχε αυτονομία μέχρι 306 km. To LVTP-5A1 το χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί Π εζοναύτες σε αμφίβιες επιχειρήσεις, τόσο στις ακτές, όσο και σε ποτάμια στο εσω τερικό του Β ιετ­ νάμ. Απ οδείχθηκε χρήσιμο κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων και υπηρέτησε στις τά ξεις των Πεζοναυτών σε τέσσερις ακόμα εκδ ό ­ σεις: LVTH-6, όχημα υποστήριξης πυρός με πυροβόλο Μ-49 των 105 mm, LVTC-5, όχημα διοίκησης, LVTE-1, όχημα μηχανικού μάχης που δ ιέ θ ε τε (εκτός των άλλων) και σύστημα εκκαθάρισης ναρκοπεδίων, και LVTR-1, όχη­ μα περισυλλογής. To Μ-50Α1 Ontos ήταν ένα ελαφρύ αερομετα φ ερ όμενο ερπυστριοφόρο όχημα, που προοριζόταν για Α/Τ αγώνα. Στο Βιετνάμ η δράση του π εριορίστηκε στην περιμετρική κάλυψη στρατοπέδων. Η ανάπτυξη του Μ-50 ξεκίνησ ε το 1951 από την Allis-Chalmers. Το 1963 294 Μ-50 αναβαθμίστηκαν στο επίπεδο Α1. Το βάρος του οχήματος ήταν μόλις 8.300 kg και υπήρχε τρ ιμ ελές πλήρωμα. Χρησιμο­

ποιούσε το ν π ετρελαιοκινητήρα GMC Model 302, ισχύος 145 hp. Η ανώτατη τα χύτητά του έφ τα νε τα 48,28 km/h και η αυτονομία τα 170 km. Ο κύριος οπλισμός του ήταν έξι βαρέα ΠΑΟ Μ-40Α1 των 106 mm (τρία σε κάθε πλευρά του σκάφους) με αναχορηγία 18 βλη­ μάτων και συμπληρωνόταν από ένα πολυβό­ λο των 7,62 mm. Οπως έχει ήδη αναφερθεί, στα ανώτατα κλιμάκια των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμε­ ων είχε επικρατήσει η άποψη ό τι τα τεθω ρα­ κισμένα δεν ήταν σε θέση να συμβάλουν θ ε ­ τικά στις επιχειρήσεις στο Βιετνάμ. Αυτή την άποψη τη ν ενίσχυαν και τη συντηρούσαν και οι αξιω ματικοί τη ς Διοίκησης Στρατιω τικής Υποστήριξης του Βιετνάμ (Military Assistance Command Vietnam/MACV). Η πρώτη μεγάλη μονάδα του US Army που στάλθηκε στο Βιετνάμ ήταν η 1η Μεραρχία Πεζικού. Από αυτή είχε αφ αιρεθεί το μεγαλύ­ τερ ο μέρος των αρμάτων της. Ακόμα όμως και αυτά που εστάλησαν (μία ίλη), αντί να χρησιμοποιηθούν στις επιχειρήσεις αποθη­ κεύτηκαν. Το κύριο όχημα τη ς Μ εραρχίας ή ­ ταν το τεθω ρακισμένο όχημα μεταφοράς προσωπικού Μ-113. Πολύ σύντομα τα Μ-113 ενισχύθηκαν. Τους τοποθέτησαν π ρόσθετες πλάκες θωράκισης και ασπίδια στο άνω τμ ή ­ μα του σκάφους, για να είναι δυνατή η χρήση περισσότερων πολυβόλων. Το Μ-113 στη νέα του διαμόρφωση έγινε γνωστό ως Armored Cavalry Assault Vehicle (ACAV) και έ δ ειξε πολύ σύντομα τη ν αξία του στο πεδίο τη ς μάχης. Τα ACAV χρησιμοποιήθηκαν επιθετικά, σε πε­ ριπολίες μάχης (search and destroy) και συνο­ δ είες φαλάγγων. Η ευελιξία και η ταχύτητα των Μ-113 το υς επ έτρεπ ε να κινούνται μέσα από ορυζώνες και άλλα υδάτινα κωλύματα και να πλαγιοκοπούν ή/και να περικυκλώνουν το υς Viet Cong που έστηναν ενέδ ρ ες σε φά-

Φάλαγγα από Μ-113 ACAVέχει πέσει σε ενέδρα Viet Cong. Οι πεζικάριοι έχουν εξέλ θ ει από τα οχήματα, τα οποία με τη σειρά τους παρέχουν πυρά υποστήριξης

λαγγες των Αμερικανών. Ομως και σε αμυντι­ κό ρόλο ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Σε περιπτώσεις που κάποιο στρατόπεδο δεχό­ ταν επίθεση, τα Μ-113 μπορούσαν να κινη­ θούν στα σημεία τη ς π εριμετρικής αμυντικής ζώνης που δέχονταν μεγαλύτερη πίεση και να σαρώσουν τη ν περιοχή με πυρά από τα πο­ λυβόλα των 12,7 mm και των 7,62 mm. Ετσι, παρά τις εκτιμήσ εις των αξιωματικών των ε ­ πιτελείω ν, αποδείχθηκε στην πράξη ότι το μεγαλύτερο τμήμα του εδάφ ους του Βιετνάμ ήταν κατάλληλο για τα τεθω ρακισμένα και ότι αυτή η κατηγορία οπλικών συστημάτων μπορούσε να δράσει αποτελεσματικά. Τον Απρίλιο του 1966 η συμβολή των τ ε ­ θωρακισμένων στην επιτυχία μιας επιχείρη­ σης ήταν τόσο σημαντική, ώστε ουσιαστικά έγιναν αποδεκτά και από το υς πιο δύσπι­ στους επ ιτελείς. Η 1η Μεραρχία Ιππικού είχε αναλάβει μία αποστολή δυτικά του Plei Me και έπρεπε να μετακινήσει δυνάμεις πυροβολι­ κού προς τη ζώνη επιχειρήσεων, για τη ν υπο­ στήριξη των εμπ λεκόμενω ν δυνάμεών της. Επειδή η διαδρομή που θα ακολουθούσαν περνούσε μέσα από πυκνή ζούγκλα και σε πε­ ριοχή εχθρική, αποφασίστηκε τα πυροβόλα να συνοδεύονται από τεθω ρακισμένα τη ς μ ε­ ραρχίας. Ετσι σχηματίστηκε μία φάλαγγα με εννέα Μ-48Α3, 17 Μ-113 ACAV και αυτοκινού­ μενα βαρέα πυροβόλα Μ-110 των 203 mm και Μ-107 των 175 mm. Κατά τη διάρκεια τη ς δια­ δρομής τα Μ-48Α3 κάλυπταν τη φάλαγγα και τα Μ-113 μ ετέφ ερ α ν τα εφόδια και τα πυρο-

μαχικά των πυροβόλων. Οταν η δύναμη έφτασε στην προκαθορισμένη περιοχή και τά χθ η ­ καν οι πυροβολαρχίες σε θέσ εις βολής, τα άρματα αναπτύχθηκαν στους γύρω λόφους, απαγορεύοντας στους Viet Cong να προσεγγί­ σουν τα πυροβόλα. Αφού ολοκληρώ θηκε η α­ ποστολή, η φάλαγγα επέστρεψ ε στη βάση της, έχοντας καλύψει περίπου 180 km σε ε ­ χθρικό έδαφ ος χωρίς να απωλέσει κανένα τη ς όχημα. Ακολούθησαν (μέσα στο 1967) και άλλες π ετυ χημ ένες επιχειρήσεις με “ αιχμή του δόρ α το ς” τους τεθω ρακισμένους και μηχανοκί­ νητο υ ς σχηματισμούς. Ειδικά τη ν Ανοιξη του 1967, στις επιχειρήσεις “Cedar Falls” , “Junction City I” , και “Junction City II” , διεξήχθησαν νοτιο-δυτικά τη ς Saigon, η αποτελεσματικότητα του 11ου Τεθωρακισμένου Συντάγματος Ιππικού (το παρατσούκλι της μονάδας ήταν “The Blackhorse Regiment”) α­ π έδ ειξε τη σπουδαιότητα των ταχυκίνητω ν

σχηματισμών μικτής σύνθεσης (συνδυασμός μονάδων αρμάτων, μηχανοκίνητου πεζικού και αυτοκινούμενου πυροβολικού! Σε όλα αυτά τα θ ετικά αποτελέσματα, από πλευράς τεθωρακισμένων, ή ρ θ ε να π ροσ τεθεί και μία έρευνα σχετικά με τη χρήση τω ν τεθω ρακι­ σμένων στο Β ιετνάμ ("Mechanised a x ) Amior Combat Operations in Vietnam“ ), που κατέληγε στο συμπέρασμα πως αν και οι σ υνθήκες στο Βιετνάμ είναι δ ια φ ορ ετικές από εκείν ες στην Κορέα και στα νησιά του ΕιρηνΛού. η χρήση τεθω ρακισμένω ν είναι απαραίτητη αρκεί να προηγηθούν μ ερ ικές τροποποιή­ σεις στον τρόπο δράσης τους. Πολύ σύντομα αναπτύχθηκαν στο Β ιετνάμ ν έες μονάδες αρ­ μάτων και μηχανοκίνητου πεζικού, σε τέτο ιο σημείο ώστε να ξεπεράσουν το 50: : ttjc ααχιμης δύναμης του Αμερικανικού Στρατού στην περιοχή. Κύρια αποστολή των τεθω ρακισμένω ν ή­ ταν ο έλεγχος του οδικού δικτύου, για τη ν ε ­ ξασφάλιση των μεταφορώ ν και τω ν επικοινω­ νιών από περιοχή σε περιοχή. Συνόδευα, λοι­ πόν φ άλαγγες οχημάτων, για να τις προστα­ τεύσ ουν σε περίπτωση που θα έπ εφ ταν σε ε ­ νέδρα των Viet Cong. Σε περίπτωση εμπλοκής με εν εδ ρ εύ ο ν τες Viet Cong η τακτική που α­ κολουθούσαν ήταν η ακόλουθη: τα τεθω ρα ­ κισμένα διατηρούσαν τις θ έσ εις το υ σχη^ατ.σμού, εκμετα λλευ όμ ενα τη ν προστασία που το υς παρείχε η θωράκισή τους. ενώ αερσμεταφ ερ όμενο πεζικό προσέβαλε το υς αντάρ­ τε ς από τα νώτα τους. Παράλληλα στοιχεία πυροβολικού έβαλλαν τις θ έσ εις το υ ε ­ χθρού, αλλά και πιθανές διόδους διαφυγής. Οι κύριες απειλές που είχαν να αντιμετα.- 'σουν τα τεθω ρακισμένα ήταν δυο: οι ψ ο ρ π ο . ε κ το ξε υ τέ ς Α/Τ ρουκετώ ν RPG-7 των 40 γ ~ και οι νάρκες. Ο RPG-7 ήταν ένας υπολογίσι­ μος αντίπαλος για τα τεθω ρακισμένα. Ποο­ κειμένου να περιορίσουν τη δράση του. ot Αμερικανοί ακολουθούσαν προλΓΠτΛά δύο τα κτικές. Η μία ήταν να βομβαρδίζουν τ α πιο ύποπτα για ενέδρα σημεία τη ς διαδρομής τη ς φάλαγγας και η δ εύ τερ η να ελέγχετα ι

25

Το Μ-41Α3, που βρίσκεται σε στατική θέση βολής, ανήκει στο 1ο Σύνταγμα Ιππικού του ARVN και προστατεύει στρατιω τικές εγκαταστάσεις από επίθεση των Viet Cong τον Αύγουστο του 1968. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

προηγουμένως η περιοχή από αερομετα φ ερόμενα αγήματα. Ο πιο θανάσιμος όμως κίν­ δυνος παρέμεναν οι νάρκες. Τα άρματα δεν κινδύνευαν ιδιαίτερα, αφού η χειρότερη πε­ ρίπτωση ήταν η καταστροφή των ερπυστριών τους και η ακινητοποίησή τους μέχρι να ρυμουλκηθούν από κάποιο όχημα περι­ συλλογής. Τα ACAV και τα υπόλοιπα τεθω ρα­ κισμένα είχαν σοβαρό πρόβλημα με τις νάρ­ κες. Μία λύση που εφάρμοσαν αρχικά τα πλη­ ρώματα των ACAV ήταν να τοπ οθετήσουν σακκιά άμμου στο δάπεδο των οχημάτων τους. Το βάρος που π ροσέθεταν όμως στο ό­ χημα προκαλούσε βλάβες στον κινητήρα του. Μία άλλη λύση, επίσης πρωτότυπη, ήταν να κάθονται κατά τη διάρκεια του ταξιδιού πάνω στο εξω τερ ικό τμήμα του σκάφους (ε­ κτός από το ν οδηγό φυσικά), αλλά αυτή η μέ­ θοδος το υς άφηνε εκ τεθ ειμ έν ο υ ς στα πυρά των φορητώ ν όπλων. Φυσικά εφαρμόζονταν και οι κλασικές μέθοδοι εντοπισμού και εξουδετέρω σ ης ναρκών με τη χρήση ηλεκτρο-ακουστικών συσκευών. Τα προβλήματα αυτού του συστήματος ήταν δύο. Πρώτον η διαδικασία ήταν χρονοβόρα και δ εύ τερ ο ν δεν ήταν πάντα δυνατή η ανίχνευση των μη­ χανισμών, επειδή οι Viet Cong δεν χρησιμο­ ποιούσαν μόνο Α/Τ νάρκες, αλλά και πολλών ειδών παγιδευμένα εκρηκτικά. Επίσης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το άροτρο κατα­ στροφής ναρκών, που το τοποθετούσ αν στο εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους του άρματος (στα Μ-48Α3). Χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 27 άρματα σε αυτήν τη ν παραλλαγή. Το κύριο άρμα που χρησιμοποίησε ο Α με­ ρικανικός Στρατός στο Βιετνάμ ήταν το Μ48Α3 (όπως και το Σώμα των Πεζοναυτών), ενώ υπηρέτησε και η έκδοση περισυλλογής του άρματος, το Μ-88 VTR (Vehicle Tracked Recovery). ΤοΤΟΜΠ Μ-113Α1 ήταν ίσως το πιο δημο­ φιλές, στα πληρώματα των τεθωρακισμένων, όχημα που υπηρέτησε στο Βιετνάμ. Το πρω­ τότυπ ο του οχήματος παρουσιάστηκε το 1958 και η παραγωγή του (αρχικό μοντέλο Μ113) ξεκίνησ ε το 1959 στις εγκαταστάσεις τη ς FMC στο San Jose. Η αναβαθμισμένη έκ ­ δοση Μ-113Α1 υ ιο θ ετή θ η κε από το ν Αμερι­ κανικό Στρατό το 1963. Το όχημα έχει διμελές πλήρωμα και μπορεί να μ ετα φ έρ ει 11 στρα­ τιώ τες. Το βάρος μάχης του οχήματος είναι 11.156 kg και η μέγιστη θωράκιση έχει πάχος 38,1 mm. Φυσικά τα οχήματα που χρησιμοποιήθηκαν στο Βιετνάμ στη διαμόρφωση ACAV ήταν βαρύτερα και καλύτερα προστατευμένα, εξαιτίας των πρόσθετων πλακών θώρακα με τις οποίες είχαν εφοδιαστεί. Ο κινητήρας του Μ-113 ήταν ο Detroit Diesel 6V-53N, ισχύος 210 hp, που του επ έτρεπ ε να αναπτύξει μ έγι­ στη ταχύτητα 67,6 km/h σε δρόμο και 5,8 km/h στο νερό. Η αυτονομία έφ θανε τα 483 km. Ο βασικός οπλισμός του περιλάμβανε ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7 mm, αλλά τα ACAV ήταν ενισχυμένα με δύο-τρία πολυβόλα των 7,62 mm. Στο Βιετνάμ χρησιμοποιήθηκαν και δύο ακόμα εκδόσεις του οχήματος: το Μ-577Α1, που ήταν η έκδοση διοίκησης με π εντα μ ελές πλήρωμα, και το Μ-548, που ήταν η έκδοση μεταφ οράς εφοδίων, με μεταφορική ικανότη­ 7-ΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Αυτό το Μ-41A3 ανήκει στο 5ο Σύνταγμα Ιππικού και υποστηρίζει στρατιώ τες του ARVN, σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην πόλη του Da Nang, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των βουδιστών την Ανοιξη του 1966.

τα βάρους 5.443 kg. Σε μικρούς αριθμούς χρησιμοποιήθηκε και το όχημα αναγνώρισης Μ-114. Από τα τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππι­ κού χρησιμοποιήθηκε και το ελαφρύ άρμα Μ551 Sheridan, με τετρ α μ ελ ές πλήρωμα. Ο κύ­ ριος οπλισμός του ήταν ένα πυροβόλο των 152 mm, που μπορούσε να βάλλει και το Α/Τ κατευθυνόμενο βλήμα MGM-51C Shillelagh, και συμπληρωνόταν από ένα συζυγές πο­ λυβόλο των 7,62 mm και ένα Α/Α των 12,7 mm. Το βάρος του οχήματος ήταν 15.830 kg. Ο κι­ νητήρας του ήτα ν ένας Detroit Diesel 6V53T, η μέγιστη ταχύτητά του 70 km/h σε δρόμο και 5,8 km/h σε νερό και η αυτονομία του 600 km. Το Sheridan είχε πολλές κατασκευαστικές α­ τέλ ειες , ήταν ευάλω το στις εκρ ή ξεις ναρκών και στις Α/Τ ρ ο υ κέτες και το πυροβόλο του ή ­ ταν δύσχρηστο. Από τη ν οικογένεια του άρματος Μ-60 (που ήταν και το βασικό άρμα των αμερικανι­ κών δυνάμεων στην Ευρώπη) έδρασαν στο Βιετνάμ δύο παραλλαγές για το Μηχανικό. Η μία ήταν το γεφ υροφ όρο άρμα Μ-60 AVLB (με γέφυρα μήκους 19,2 m) και η άλλη το όχημα μάχης μηχανικού Μ-728 CEV (Combat Engineer Vehicle), με ένα πυροβόλο Μ-135 των 165 mm για καταστροφή οχυρώσεων και εξοπλισμό ρυμούλκησης και εκκαθάρισης οδών. Για τη συνοδεία εφοδιοπομπών χρησιμοπ οιήθηκε σε μεγάλους αριθμούς το τροχο­ φόρο όχημα Commando V-100. To V-100 τέ θ η ­ κε σε υπηρεσία το 1963, είχε τρ ιμ ελές πλήρω­ μα και μ ετέ φ ε ρ ε εννέα επιβάτες. Είχε βάρος 7.371 kg, ο κινητήρας του ήταν ένας Chrysler 362 (200 hp) και είχε μέγιστη τα χύτητα 100 km/h. Στο Βιετνάμ η έκδοση ήταν γνωστή ως Μ-706 Commando. Επίσης στην περιοχή έγινε και περιορισμένη χρήση του ερπυστριοφό-

ρου κυνηγού αρμάτων Scorpion, που έφ ερ ε πυροβόλο των 90 mm.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Οι πρώτες μονάδες τεθω ρακισμένω ν του Στρατού του Νότιου Β ιετνάμ (Army of the Republic of Vietnam-ARVN) σχηματίστηκαν το 1956 και ήταν τέσσερις τεθω ρακισ μένες ίλες ιππικού, εξοπ λισ μένες με ελαφρά άρματα Μ24, τροχοφόρα οχήματα αναγνώρισης Μ-8Α1. ημιερπυστριοφόρα Μ-3 και αυτοκινούμενα πυροβόλα Μ-8 των 75 mm. Ολα τα οχήματα ή­ ταν απομεινάρια από τις γαλλικές δυνάμεις που είχαν αποσυρθεί ένα χρόνο πριν. Την ίδια χρονιά έφτασαν στο Β ιετνάμ οι πρώτοι Α με­ ρικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι και αναδιορ­ γάνωσαν το Οπλο των Τεθωρακισμένων με βάση τα αμερικανικά πρότυπα, δημιουργώ­ ντας τέσσερα τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού. Παράλληλα Β ιετναμέζοι αξιωματικοί εκπαιδεύτηκαν στη Σχολή Τεθωρακισμένων

Γαλλικό Μ-24 του 1ου Συντάγματος Αρμάτων, στην Ινδοκίνα το 1953. Τα Μ-24 στο Γαλλικό Στρατό ονομάζονταν Bison.

Τροχοφόρα οχήματα Μ-8Α1 και Μ-3Α1 της γαλλικής στρατονομίας, στο Hanoi το 1954.

Τεθωρακισμένα οχήματα Μ-113Α1 και Μ577A 1 της 255 Τακτικής Δύναμης του ARVN, στα σύνορα με την Καμπότζη το Μάιο του 1970.

του Αμερικανικού Στρατού στο Fort Knox. Τροχοπέδη στην ανάπτυξη του Οπλου αποτέλεσε η ανάμιξη μονάδων Μ-24 στα πραξικο­ πήματα του 1963 και του 1964. Από τό τε και μέχρι το 1968 το Οπλο των Τεθωρακισμένων ήταν έντονα πολιτικοποιημένο και λ ει­ τουργούσε περισσότερο ως δύναμη επιβο­ λής τη ς εξουσίας τη ς κυβέρνησης, παρά ως στρατιωτικός σχηματισμός. Το 1962 σχηματίστηκαν οι δύο πρώτοι μη­ χανοκίνητοι λόχοι πεζικού (7ος και 21ος), με 15 Μ-113 ο καθένας. Ταυτόχρονα άρχισαν να καταφθάνουν από τις ΗΠΑ άρματα και τεθ ω ­ ρακισμένα και οι μονάδες των τεθω ρακισ μέ­ νων αυξάνονταν. Το 1965 ο ARVN δ ιέ θ ε τε ο­ κτώ τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού, με π έντε ίλες αρμάτων (Μ-41 A3), 21 μηχανοκίνη­ τους λόχους πεζικού (Μ-113), τρ εις ίλες τ ε ­ θωρακισμένων οχημάτων (Μ-8Α1) και ένα λό­

χο αυτοκινούμενω ν όλμων (Μ-106). Την ίδια ε ­ ποχή άρχισαν να αναβαθμίζονται τα Μ-113 σε ACAV. Το 1966 η δύναμη τεθω ρακισμένω ν του ARVN είχε α υ ξη θεί κι άλλο. Παρέτασσε τέσ ­ σερις διοικήσεις τεθω ρακισμένω ν ταξια ρ­ χιών, με τρία συντάγματα αρμάτων (το 20ό και το 22ο, με Μ-48Α3) και 19 τεθω ρακισμένα συντάγματα ιππικού, ενώ τα V-100 Commando είχαν αντικαταστήσει τα Μ-8Α1. Η πρώτη αρματομαχία στο Βιετνάμ ση­ μειώ θηκε το Φεβρουάριο του 1971, κατά τη διάρκεια τη ς επιχείρησης “ Lam Son 719" στο Λάος. Η 1η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία του ARVN με δύο συντάγματα ιππικού (11ο και 17ο, με Μ-41Α3), αντιμετώπισε ένα σύνταγμα αρμάτων (με Τ-54) του Στρατού του Βόρειου Β ιετνάμ και μία επιλαρχία με ΡΤ-76. Στις συγκρούσεις, που μαίνονταν μέχρι τις αρχές Μαρτίου, τα άρματα του ARVN κατέστρεψ αν 14 Τ-54 και 39 ΡΤ-76, ενώ έχασαν 4 Μ-41 A3 και 6 ACAV. Αξιοσημείωτο είναι και ένα περιστατι­ κό που συνέβη στο Tan Canh, στις 23 Απριλίου 1972. Μία ολόκληρη ίλη (με 15 Μ-41Α3) του 14ου Τεθωρακισμένου Συντάγματος Ιππικού, καταστράφηκε ολοσχερώς από κατευθυνόμενα Α/Τ βλήματα 9Μ14Μ Malyutka (ΑΤ-3 Sagger). Το Πάσχα του 1972 τα Μ-48Α3 του 20ού Συντάγματος Αρμάτων κατέσ τρεψ αν 11 άρματα Τ-54 και ΡΤ-76 στον ποταμό Cua Viet. Η τελευ τα ία οργανωμένη μάχη που έδωσαν

τα τεθω ρακισμένα του ARVN ήταν το 1975 στο Xuan Loc, όπου η 3η Τεθωρακισμένη Τα­ ξιαρχία αντιμετώπισε τις προελαύνουσες δυνάμεις του Βόρειου Βιετνάμ μέχρι που κα­ ταστράφηκε. Ο ARVN υπολογίζεται ό τι παρέλαβε συνο­ λικά από τις ΗΠΑ 500 περίπου M-4SA3. 506 Μ41 A3 και 32 Μ-24 (εκτός των 43 που άφησαν οι Γάλλοι). Μ εγάλος αριθμός αυτών ίων αρμά­ των κα τέλ η ξε στα χέρια τω ν νικητών (περί­ που 400 Μ-48A3 και 150 Μ-41). Επίοης θ α πρέ­ πει να προστεθούν και 45 περίπου Μ-8Α1 (από το υς Γάλλους επίσης . Το ελαφρύ άρμα Μ-41 Walker Biddog τ έ ­ θ η κε σε υπηρεσία το 1951. Τον οπλισμό του αποτελούσαν ένα πυροβόλο Μ-32Α1 τ ω . 76 mm, ένα συζυγές πολυβόλο των 7,62 mm και ένα Α/Α πολυβόλο των 12,7 mm. Το άρμα είχε τετρ α μ ελ ές πλήρωμα και βάρος μάχης 23 496 kg. Δ ιέθ ετε π ετρελαιοκινητήρα Arco Lycoming AOSI-895-5, ισχύος 500 hp, μέγιστη τα χ ύ τητα 72,4 km/h και αυτονομία 161 km. Σχημάτιζε ί­ λ ες των 15 αρμάτων, που υπάγονταν στα συντάγματα ιππικού. Το Μ-24 Chaffee ήταν και αυτό ελαφρύ άρμα, βετεράνος του Β’ ΠΠ (τέθ η κ ε σε υπη­ ρεσία το 1944). Ο οπλισμός το υ αποτελε.το από ένα πυροβόλο Μ-6 τω ν 75 mm. δύο πο­ λυβόλα Μ-1919 A4 των 7,62 mm κα: ένα πο­ λυβόλο Μ-2ΗΒ των 12,7 mm. Οι κ ιν η τή ρ ε: το . ήταν βενζίνης Cadillac 44Τ24, ισχύος 110~ μέγιστη τα χύτητά του ήταν 55 km ti και ' αυτονομία του 281 km. Το βάρος μάχης τ:_ άρματος έφ τα νε τα 18.371 kg και υπήρχε πε­ ντα μ ελές πλήρωμα. Τα Μ-24 τη ς Σχολής Τε­ θωρακισμένων του ARVN έλαβαν μέρος cro πραξικόπημα τη ς 2ας Ν οεμβρίου 1963 εναντίον του Diem και μάλιστα συγκρούστηκαν με άλλα Μ-24 τη ς Προεδρικής Φροιοας Εδρασαν πάλι σε πραξικόπημα που ε κ £ - ·._θ η κε στις 30 Ιανουαρίου 1964 υποστηρίζο­ ντας το Στρατηγό Khanh. Λόγω τη ς εμπλοκής τους στα δύο πραξικοπήματα αποκαλέστηκαν ειρωνικά “voting machines Τα τεθω ρακισμένα οχήματα Μ-113 και V100 που δ ιέ θ ε τε ο ARVN ξεπερνούσαν τα 1.000, ενώ χρησιμοποίησε και τη ν έκδοση φλογοβόλου του Μ-113, το Μ-132Α1. Στα χέ­ ρια του Βόρειου Β ιετνάμ κα τέληξα ν περίπου 800 οχήματα. Θα πρέπει εδώ να αναφ ερθεί και η σ υμμετοχή τεθω ρακισμένω ν μονάδων από τη ν Αυστραλία. Το 1ο Τεθωρακισμένο Σύνταγ­ μα και το 3ο Σύνταγμα Ιππικού τη ς 1ης Τακτι­ κής Αυστραλιανής Δύναμης παρέμειναν στο Β ιετνάμ από το Φεβρουάριο το υ 1968 ως το Σεπτέμβριο του 1971. με έδρα τη ν επαρχία Phuoc Tuy, ανατολικά τη ς Saigon. Το Σύνταγ­ μα ήταν εξοπλισμένο με τα άρματα Centurion Mk5/1 με πυροβόλο των 76.2 mm. Επίσης δ ιέ­ θ ε τ ε και Μ-113 στις ακόλουθες εκδόσεις: Μ113Α1 APC/LRV (ΤΟΜΠ και αναγνώρισης), Μ125Α1 APC (Μ), όχημα μεταφ οράς όλμου, Μ113Α1 APC (Α), ασθενοφόρο, Μ-113Α1 APC

27

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

(F), επισκευών, Μ-577 ACV (διοίκησης), Μ-548 TLC (μεταφορικό) και Μ-806Α1 ARV(L), περι­ συλλογής.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Οι πρώτες μονάδες τεθω ρακισμένω ν του Στρατού του Βόρειου Βιετνάμ (North Vietnamese Army-NVA) σχηματίστηκαν το 1959 και ήταν εξοπ λισ μένες με άρματα Τ-34/85. Α ργότερα άρχισαν να παραλαμβάνουν άρμα­ τα Τ-54, Τ-55 και ΡΤ-76. Τα πρώτα χρόνια του πολέμου η μοναδική φορά που χρησιμοποίη­ σαν άρματα σε μάχη ήταν η επίθεση στο στρατόπεδο των Ειδικών Δυνάμεων στο Lang Vei, το Φ εβρουάριο του 1968. Στην επίθεση αυτή έλαβαν μέρος τα ελαφρά άρματα ΡΤ-76 και καταστράφηκαν 13. Η πρώτη αρματομαχία του πολέμου, όπως έχει ήδη αναφερθεί, έγινε στο Λάος το 1971. Εκεί τα άρματα του NVA κατατροπώθηκαν από τα άρματα του ARVN. Ακολούθησε η μεγάλη επίθεση το Πά­ σχα του 1972, με τη σ υμμετοχή 100 αρμάτων, που όμως αναχαιτίστηκαν από τα Μ-48Α3 του 20ού Συντάγματος Αρμάτων στον ποταμό Cua Viet. Ανάλογη τύχη είχαν και τα άρματα που εισέβαλαν στις επαρχίες Kontum και Binh Long, όπου αναχαιτίστηκαν από τα Α/Τ όπλα του ARVN. Σε α υ τές τις επιχειρήσεις ο NVA απώλεσε 250 άρματα και τεθω ρακισμένα οχή­ ματα. Μ ετά από α υ τές τις αποτυχίες οι μονά­ δες του NVA αναδιοργανώθηκαν με βάση ν έ­ ες, πιο βελτιω μένες τα κτικές. Δ όθηκε έμφ α ­ ση στο σχηματισμό μεγάλων μονάδων μικτής σύνθεσης. Οι ν έες τα κ τικές στηρίζονταν στην αιφνιδιαστική επίθεση, στην προέλαση σε βάθος και στη μέγιστη δυνατή σ υγκέ­ ντρωση πυρός στο δεδομένο στόχο. Τα νέα δόγματα δοκιμάστηκαν με επιτυχία τόσο στο Λάος και στην Καμπότζη το 1973, όσο και στην κατάληψη τη ς επαρχίας Phuoc Long το Δ εκέμβριο του 1974. Την Ανοιξη του 1975, ό­ ταν άρχισε η τελική επίθεση για τη ν κατάλη­ ψη του Νότιου Βιετνάμ, ο NVA είχε 800 άρμα­ τα Τ-54 και Τ-55 και κινεζικής κατασκευής Type 59. Το Τ-34/85 ήταν το πρώτο άρμα του NVA και θεω ρείτο ήδη ξεπερασμένο, αφού είχε παρουσιαστεί το 1943. Ηταν εφοδιασμένο με το πυροβόλο ZIS-S53 των 85 mm. Το Τ-54 ήταν σαφώς ανώ τερο του Τ-34. Είχε βάρος μάχης 36.000 kg και τετρ α μ ελ ές πλήρωμα. Ο κύριος οπλισμός του ήταν το πυροβόλο D-10T των 100 mm, που συμπληρωνόταν από δύο πο­ λυβόλα SGMT των 7,62 mm και ένα DsKM των 12,7 mm. Ο κινητήρας του ήταν ο Model V-54, ισχύος 523 hp. Είχε μέγιστη ταχύτητα 48 km/h και αυτονομία 400 km. Ο NVA είχε τις εκδ ό ­ σεις Τ-54, Τ-54(Μ) και Τ-54Α/Β. Αντιγραφή του Τ-54(Μ) ήταν και το κινέζικο Type 59. Το Τ-55 ήταν ουσιαστικά ένα βελτιω μένο σχέδιο του Τ-54 και χρησιμοποιήθηκε από το ν NVA στις εκδόσ εις Τ-55 και Τ-55Α. Το ελαφρύ άρμα ΡΤ76 ήταν οπλισμένο με το πυροβόλο D-56T των 76.2 mm, ένα πολυβόλο των 7,62 mm και ένα των 12,7 mm. Είχε βάρος μάχης 14.000 kg και τρ ιμ ελές πλήρωμα. ~: -~!Ω ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

“ Η αυλαία π έφ τει” ! Αρμα Type 59 του NVA εισβάλλει στον περίβολο του Προεδρικού Μεγάρου στη Saigon, στις 30 Απριλίου 1975.

Αρματα Centurion Mk5/1 και οχήματα Μ-113 της 1ης Τακτικής Αυστραλιανής Δύναμης, ενώ προελαύνουν μέσα από έναν ξερό ορυζώνα το 1969.

ΤΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΚΙΝΑ Η γαλλική μεταπολεμική στρατιωτική ε ­ μπλοκή στην Ινδοκίνα ξεκίνησ ε στα τέλη του 1945 με τη ν αποστολή τη ς Γαλλικής Εκστρατευ τικ ή ς Δύναμης, που είχε ως σκοπό τη ν ε ­ πιστροφή τη ς περιοχής στη σφαίρα επιρροής τη ς Γαλλίας. Μ έχρι τα μέσα του 1946 η δύνα­ μη που είχε αποσταλεί είχε ολοκληρώσει την αποστολή της. Στα τέλη όμως του ίδιου έ ­ τους η ένοπλη αντίσταση των Viet Minh ανα­ ζωπυρώθηκε. Μ έχρι τα τέλη του 1949 η γαλ­ λική πλευρά φαινόταν να ελέγχει τη ν κατά­ σταση και να υπερισχύει του αντιπάλου της. Από το 1950 η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Οι Viet Minh βελτίωσαν τις τα κτικές τους, τον οπλισμό το υς και τη ν εκπαίδευσή το υς και εκμετα λλευ όμ ενο ι τη ν αδυναμία τη ς Γαλλίας να υποστηρίξει, όπως πραγματικά χρειαζό­ ταν, μία τέτο ια εκστρατεία, πέτυχαν σπουδαίες νίκες και τελικά, με τη Συνθήκη τη ς Γενεύης το 1954, πέτυχαν τη ν απόσυρση των Γάλλων από τη ν περιοχή. Στον το μέα τη ς χρήσης των τεθω ρακι­ σμένων στις επιχειρήσεις, οι σ ημαντικότερες ε ξελ ίξε ις σημειώθηκαν από το 1951, όταν ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Ινδο­ κίνα ο Στρατηγός de Lattre de Tassigny. Τότε σχηματίστηκαν ν έες μονάδες τεθω ρακισμέ­ νων, οι οποίες όμως δ εν μπόρεσαν να απο­ τρέψ ουν τη ν ήττα. Οι κύριες μονάδες κρού­ σης ήταν οι Groupement Mobiles (GM-Κ ινητές

Μ ονάδες Κρούσης). Η πιο γνωστή ήταν η GM100. Κάθε GM δ ιέ θ ε τε τρία τάγματα πεζικού (τα μ ετέφ ερ α ν φορτηγά οχήματα), ένα ή δύο ουλαμούς αρμάτων και μία πυροβολαρχία με ρυμουλκούμενα πυροβόλα των 105 mm. Το 1ο Σύνταγμα Ιππικού τη ς Λεγεώνας των Ξένων είχε σχηματίσει δύο αμφίβιες μηχανοκίνητες μονάδες. Κάθε μονάδα ήταν εξοπλισμένη με 33 αμφίβια οχήματα εφόδου LVT-4 και έξι LVTA-4 με πυροβόλο των 75 mm και 66 αμφίβια οχήματα μεταφορώ ν M-29C Wiesel (στη Λ εγε­ ώνα ήταν γνωστά ως Crabs). Επίσης υπήρχαν δύο τεθω ρακισ μένες μονάδες (Groupements Blindees-GB) με μία ίλη αρμάτων (12 Μ-24 και 8 Μ-3) και δύο μηχανοκίνητους λόχους πεζι­ κού (Μ-3). Στον τομέα τη ς αναγνώρισης υπήρχαν δύο ειδών μονάδες: οι βαρείς σχη­ ματισμοί δ ιέθ ετα ν 12 Μ -24,15 Μ-8Α1 και τρία Μ-8 των 75 mm, ενώ οι ελα φ ρείς παρέτασσαν 12 Μ-8Α1 και 12 Μ-3 και Μ-3Α1. Επίσης υπήρ­ χαν ίλες αρμάτων με Μ-4Α1 Sherman και Μ5Α1 Stuart, καθώς και κυνηγοί αρμάτων Μ36Β2.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σε όλες τις π ολεμικές συγκρούσεις από το Β ’ ΠΠ μέχρι σήμερα, τα τεθω ρακισμένα ήταν ένας από το υς παράγοντες που έκριναν το νικητή. Ακόμα και σε περιοχές που η μορ­ φολογία το υς δ εν ευνοεί τη χρήση μεγάλων τεθω ρακισμένω ν μονάδων, η επιλεκτική χρή­ ση τους, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότη­ τε ς του περιβάλλοντος, μπορεί να γύρει την πλάστιγγα τη ς νίκης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Anthony Robinson: WEAPONS OF THE VIETNAM WAR. (2) Simon Dunstan: ARMOUR OF THE VIETNAM UMRS. Vanguard 42, Osprey. (3) Bogdan Stech: UPADEK SAJGONU. (4) Christopher F. Foss: TANKS AND FIGHTING VEHICLES. Salamander, Λονδίνο 1977. (5) Steven J. Zaloga: US LIGHT TANKS 1944-84. Vanguard 40, εκδ. Osprey.

Α ΓΓΕ ΛΟ Σ ΧΡΥΣΙΚΟ ΠΟΥΛΟΣ Αντιναύαρχος, ΠΝ, ε.α.

Η ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΔΡΑΣΗ Οι τορπιλλάκατοι του Κυπριακού Ναυτικού στο Μπογάζι.

ΑΠ Ο ΤΗ Β Υ Θ ΙΣΗ ΤΟΥ Π Ε Ρ ΙΠ Ο Λ ΙΚ Ο Υ “ Φ Α Ε Θ Ω Ν ” ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1964, Μ Ε Χ Ρ Ι ΤΗ Β Υ Θ ΙΣΗ ΤΩΝ ΤΟ ΡΠ ΙΛΛΑΚΑΤΩ Ν Τ-1 ΚΑ Ι Τ-3 ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟΥ 1974, ΤΟ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Ο ΝΑΥΤΙΚΟ (Π Ν ) ΕΙΧΕ Μ ΙΑ

ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥ ΚΟΥΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ( 1964- 1974)

Π Ο ΙΚ ΙΛ Ο Μ Ο Ρ Φ Η ΚΑ Ι Α Ξ ΙΟ Λ Ο ΓΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ Ν ΚΥΠΡΟ . ΑΥΤΑ ΤΑ Δ Ε Κ Α Χ Ρ Ο Ν ΙΑ Ε ΙΝ Α Ι ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΓΝΩΣΤΑ ΣΤΟ ΕΥΡΥ Κ Ο ΙΝ Ο Κ Α Ι Π Ρ Ο Θ ΕΣΗ ΤΟΥ Α Ρ Θ Ρ Ο Υ Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο Υ Θ Ε Ι Ε ΙΝ Α Ι ΝΑ Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ε Ι, ΑΛΛΑ ΚΑ Ι ΝΑ Κ Ε Ν Τ Ρ ΙΣ Ε Ι ΤΟ Ε Ν Δ ΙΑ Φ Ε Ρ Ο Ν ΤΗΣ Κ Α ΙΝ Ο Υ Ρ Γ ΙΑ Σ ΓΕΝ ΙΑΣ.

ο Δ ε κ έμ β ρ ιο το υ 1963 σ η μ ειώ ν ετα ι η πρώ τη, ουσιαστικά, ένοπ λη σύ­ γκρ ου σ η τω ν δύο κο ινο τή τω ν σ την Κύπρο. Η “ π ράσ ινη” γρα μ μή που ε ­ γ κα θ ίσ τα τα ι από τις δ υ ν ά μ εις το υ ΟΗΕ, χω ρί­ ζει τη Λ ευκω σ ία στα δύο, ενώ η π εριχαράκω ­ ση τω ν Τουρκοκυπ ρίω ν σε θ ύ λ α κ ε ς π ροδια­ γρ ά φ ει αχνά το μ έλ λο ν τη ς ν εο σ ύ σ τα τη ς Κυπ ριακής Δ η μ ο κρ α τία ς. Την ά νοιξη το υ επ ό μ ενο υ χρό νου , στις π α ρα μ ονές το υ Πάσχα το υ 1964, η πρώ τη κρί­ ση σ το Αιγαίο σ η μ α το δ ο τεί τη ν άμεσ η αντιπ α ­ ρ ά θεσ η Ε λλά δας-Τ ουρκίας με α φ ορ μή το Κυπριακό. Δύο κρ ά τη που α ν ή κ ο υ ν σ τον ίδιο α μ υ ν τικό σ χηματισμό, το ΝΑΤΟ, και τα οποία επί 14 σ χεδ όν χ ρ ό νια σ υ νερ γά ζο ντα ι “ α ρ μ ο νι­ κ ά ” κάτω από τη ν α δ ια μ φ ισ β ή τη τη σκέπη τη ς σ υμμαχίας, θ α σ υ γ κρ ο ύ ο ν τα ι για τα επ ό μενα τρ ιά ν τα και π λέο ν χρόνια. Α υ τές οι σ υ γ κρ ο ύ ­ σ εις σε π ο λιτικό και διπ λω ματικό επ ίπεδο, θα σ η μ α δ ευ το ύ ν από το υ ς β ο μ β α ρ δ ισ μ ο ύ ς τω ν το υ ρ κικώ ν αερο σ κα φ ώ ν σ την π εριοχή τη ς Μ ανσ ούρας το ν Α ύγουσ το το υ 1964 και από τη ν εισ βολή το υ “ Α ττίλ α ” , το ν Ιού λιο το υ

Τ

29

1974, σ το νησί. Μ ετά τη ν εισ βολή το υ “ Α ττίλ α ” , τη ν απο­ χώρηση τη ς Ε λλά δας από το σ τρ α τιω τικό σ κέλο ς το υ ΝΑΤΟ και τη ν επ α ν έν τα ξή τ η ς με τη σ υμφω νία Rogers, είνα ι π λέο ν ξε κ ά θ α ρ ε ς οι δ ιεκ δ ικ ή σ εις τη ς Τ ουρκίας και η σ τρ α τη γ ι­ κή τη ς για το Αιγαίο και τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η π ερ ιο ­ χή. Οι α ν τιπ α ρ α θ έσ εις γ ίν ο ν τα ι πιο έ ν το ν ε ς και δ εν είνα ι λ ίγ ες οι φ ο ρ ές που ένα επ εισ ό ­ διο μ ετα τρ έ π ε τα ι σε κινητοπ οίησ η τω ν Ενό­ πλω ν Δ υνάμεω ν, με το ν κίνδυνο μιας γ ε ν ικ ό ­ τε ρ η ς α ν ά φ λ εξη ς. Α υτή η δ εκ α ετία , από το 1964 ως τ ο 1974. νο μ ίζο υ μ ε ό τι είναι κα θ ο ρ ισ τική ς σημασίας και δ ε ν θ α ή τα ν ίσως υ π ερβο λή να σ ημειώ ­ σ ου με ό τι κα τά τη ν π ερ ίο δ ο ε κ ε ίν η χά θη κα ν ε υ κ α ιρ ίες και έγινα ν λά θη που π λη ρώ θ ηκα ν α ρ γό τερ α . Οα ή τα ν όμω ς άδικο να μη σ ημειω ­ θ ε ί η α γνή και α ν ιδ ιο τελ ή ς σ υ μ μ ετο χ ή το υ α­ πλού π ολίτη, με π ρω τοπ όρους το υ ς νέο υ ς, σ τα γ εγ ο ν ό τα τη ς επ οχής. Από τα μέσα τη ς δ ε κ α ε τία ς το υ 50 ο ανώ νυ μο ς π ο λ ίτη ς σ την Ελλάδα και τη ν Κύπρο έδω σ ε ένα β ρ ο ν τε ρ ό αγω νισ τικό “ π αρώ ν" και σ τή ρ ιξε η θ ικά το ν αΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ένα π υρ οβό λο τω ν 40 mm και τρ ία τω ν 20 mm. Το π λήρω μά το υ ς ή τα ν 18 ά ν δ ρ ες : ανθ υ π ο π λο ία ρ χ ο ς-κυ β ερ ν ή τη ς, επ ίκο υρ ος σ ημ α ιοφ όρ ος-ύ π α ρχος και οι υπόλοιποι υπ α ξιω μ α τικο ί και ν α ύ τες , ανάλογα με τη ν ειδ ικ ό τη τα , μια χ ο ύ φ τα όλοι κι όλοι. Π ροηγ ή θ η κ α ν ελά χ ισ τες δ ο κιμ ές , πυρά σ τερ εώ σεως οπλισμού και σ τις 26 Ιουλίου 1964 απ έπ λευσ αν από τη Σαλαμίνα. Μ ετά από ενδ ιά μ εσ ο α νεφ οδ ια σ μ ό σ την Κ ρή τη , κα­ τέπ λ ευ σ α ν σ την Κύπρο ύ σ τερ α από δ ύο η-

Εργασίες συντήρησης στο Μπογάζι. Καθαρισμός και βαψή υφάλων.

30 ■*·»

γώνα τη ς ΕΟΚΑ κα τά τω ν Α γγλω ν και τα βή μα τα τη ς ν εο σ ύ σ τα τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς σ την Κύπρο. Οπως ή τα ν φυσικό, σ το “ κ ά λ εσ μ α ” τη ς επ ο χή ς δ εν ή τα ν δ υ ν α τό να απουσιάσει το ΠΝ, αφ ού έ χ ε ι μια παράδοση αιώνων που δ είχ ν ε ι κά θ ε φ ο ρ ά το δ ρ ό μ ο το υ κ α θ ή κ ο ­ ν το ς . Ετσι για άλλη μια φορά, λίγοι ν έο ι ε ­ θ ε λ ο ν τ έ ς α ξιω μ α τικοί-υπ α ξιω μα τικοί-να ύ τ ε ς , π ρ ο σ φ έρ θ η κα ν για τη δ η μ ιο υ ρ γία το υ Κυπριακού Ν α υτικού. Μ έσα από τη ν ανα­ φορά μας στη δ ια δ ρο μή δ έκ α χρόνω ν το υ Ν α υτικού σ τη ν Κύπρο, ο αναγνώ σ της θ α έχ ει τ η ν ευκα ιρ ία να ε ν η μ ε ρ ω θ ε ί και να εξα γ ά γ ει σ υμπ εράσ ματα για το ε θ ν ικ ό θ έμ α που βασ ανίζει το ν τόπ ο μας για περισ σ ό­ τε ρ α από σ αράντα χρόνια.

Η Π ΡΩ ΤΗ ΑΠ Ο ΣΤΟ ΛΗ Ο Α ρχιεπίσ κοπος Μ ακάριος και η κυ β έρ νη σ ή το υ , όπως ή τα ν φυσ ικό να γ ί­ ν ει μ ετά τη ν ένοπ λη αντιπ α ρ ά θεσ η στη Λευκω σία, είχαν ως π ρω ταρχικό μ έλ η μ α τη ν οργάνωση τη ς άμυνας το υ νησ ιού. Η ταν επίσης φ υσ ικό να σ τρ α φ ο ύ ν σ την Ελλάδα, α να ζη τώ ντα ς σ τελ έχ η τω ν Ε.Δ. για τη ν οργάνωση και τη ν εκπ α ίδευσ η ε ­ νός λα ού ο οποίος, μ ετά από μια μ α κρ ό ­ χ ρ ο ν η κα τοχή Τούρκω ν και Αγγλω ν, έπ ρ επε να διασ φ αλίσ ει το μ έλ λ ο ν το υ . Π αράλ­ λ η λ α χ ρ εια ζό τα ν οπλισμός, με π ρ ο τερ α ιό ­ τη τα για το Σ τρ α τό , το Ν α υτικό για το ν έ ­ λ εγ χ ο το υ θαλάσσιου χώ ρου και Α ερ ο π ο ­ ρία με στόχο το ν ενα έρ ιο έλ ε γ χ ο και τη ν α ντια ερ ο π ο ρ ική άμυνα - έσ τω και π α θ η τι­ κή σε πρώ το σ τάδιο. Τα α π ο θ έμ α τα οπλι­ σμού σ την Ελλάδα ε κ είν η τη ν επ οχή μπο­ ρ ο ύ μ ε να τα χ α ρ α κ τη ρ ίσ ο υ μ ε ως α ρ κ ετά φτωχά, α π ο τελ ο ύ μ εν α κυρίω ς από π ερισ ­ σ εύ μ α τα το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ολέμ ου και το υ Ε μφ υλίου που α κο λ ο ύ θ η σ ε. Υπήρχε ό ­ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

μως προσωπικό δ ο κιμ α σ μ ένο σ το υ ς π ο λ έ­ μους, σ τελ έχ η δ ο κιμ α σ μ ένα και σ το σ χ ετι­ κά π ρόσ φ ατο π ό λ εμ ο τη ς Κ ορέας. Η κυ β έρ ν η σ η Γ Π απ ανδρέου , απ οφ ά­ σισε να π ρ ο σ φ έρ ει τη ν α π α ιτο ύ μ εν η β ο ή ­ θ εια , μέσα σε ένα κλίμα μ υ σ τικ ό τη τα ς , α­ φ ού οι π ο λ ιτικ ές ισ ορροπ ίες τη ς δ ιεθ ν ο ύ ς σ κη νή ς και το π νεύμα τω ν Σ υ νθ η κ ώ ν τη ς Ζ υ ρίχης και το υ Λ ονδ ίνο υ επ έβ α λ λα ν π ρο­ σ εκ τικ ο ύ ς χειρ ισ μ ού ς. Ο ,τι υπήρχε δ ια θ έ ­ σιμο σε υ λικό μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε σ την Κύπρο μ ε εμπ ορ ικά πλοία, ενώ δ ια τ έ θ η κ ε προσω­ πικό για τη ν οργάνωση τη ς Ε θ νική ς Φ ρουράς, τη ς οποίας α ρ χη γός α ν έλ α β ε ο Σ τρ α τη γ ό ς Γρ ίβα ς-Δ ιγενή ς - όπως κ α θ ιε ­ ρ ώ θ η κε να α π οκα λείτα ι από τη ν εποχή το υ αγώνα τη ς ΕΟΚΑ. Σ τη ν αρχή μ όνιμο ι α ξιω μ α τικο ί και υ π αξιω ματικοί σ τελ έχ ω ­ σαν τη ν Ε θνική Φ ρουρά, ενώ τα τά γ μ α τα σ υμπ ληρώ θηκα ν με τις κλάσ εις που άρχι­ σαν να κα λ ο ύ ν τα ι για υπηρεσία. Οι Τ ουρ κοκύπ ρ ιοι δ ε ν έμ ε ιν α ν αδ ρα ­ νείς. Από τις α κ τέ ς τη ς Γαληνόπ ορνης στα α να το λικά και τα Κ όκκινα σ την π εριοχή τη ς Μ ανσ ούρας (στα β ο ρ ειο δ υ τικ ά ) π ρο­ σωπικό και οπλισμός έφ θ α ν α ν α ν ε ξ έ λ ε ­ γ κ τα σ τη ν Κύπρο, ενώ ο π αράνομος ρ α διο ­ σ τα θ μ ό ς σ το θ ύ λ α κ α τη ς Λ ευκω σ ίας, με τ η ν αισχρή και χυδαία π ροπαγάνδα το υ, μ ε τέ δ ιδ ε μ εθ ο δ ικ ά σ υ ν θ ή μ α τα μίσ ους με κύριο α π ο δ έκτη τη νέα γενιά. Ο θαλάσ σ ιος έ λ ε γ χ ο ς τη ς π ερ ιο χ ή ς το υ νησ ιού κ ρ ίθ η κ ε απ όλυτα αναγκαίος και το ΠΝ κ λ ή θ η κ ε να επ ιλύσ ει το π ρ ό β λη ­ μα το τα χ ύ τε ρ ο δ υνα τό . Β ρ έθ η κ α ν δύο παλαιά γ ερ μ α ν ικά π εριπ ολικά, α γορ ά σ τη ­ καν με γ ρ ή γ ο ρ ες δια δ ικα σ ίες και μ ε τα φ έ ρ ­ θ η κα ν φ ο ρ τω μ ένα σ το Π έρ α μα για επ ι­ σ κευ ές. Ο ύ τε σ το Ν α ύσ τα θμο δ εν ε π έ τ ρ ε ­ ψαν το ν κατάπλου, για εγκα τά σ τα σ η οπλι­ σμού - ο δ ικ ό ς το υ ς είχ ε α φ α ιρ εθ εί πριν από τη ν παράδοσή το υ ς . Τ ο π ο θ ετή θ η κ α ν

μ έρ ες . Σ τις 28 Ιουλίου 1964 τα π εριπ ολικά “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” και “ Α Ρ ΙΩ Ν ” , μαζί με λίγο υς βα τρα χα νθρ ώ π ους που είχα ν π ρο η γη θ εί, α π οτελού σ α ν τη ν πρώ τη να υ τική δύναμη, τη ν απαρχή το υ Κ υπριακού Ν αυτικού. Τα π εριπ ολικά α να λα μβ ά νο υν αμέσω ς α π ο σ το λές π εριπ ολίας και επ ιτή ρ η σ η ς και στις επ ιχειρ ή σ εις τη ς Μ ανσ ούρας (5-8 Α υγούσ του 1964), β ο μ β α ρ δ ίζο ν τα ς ε χ θ ρ ι­ κ ές θ έ σ ε ις από τη θάλασσα. Ε π εμβαίνουν τα το υ ρ κ ικ ά α ερο σ κά φ η και βέβα ια π ρο­ σ βάλλουν ο μα δ ικά τα δύο π εριπ ολικά. Το “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” π λέει με δυσ κολία από βλάβη σ τη μια κύρια μηχανή το υ , π αθαίνει εμπ λο ­ κ ές σ τον οπλισμό το υ, κα θ ίσ τα τα ι ε ύ κ ο ­ λος σ τόχος και π ρο σ β ά λλετα ι με ρ ο υ κ έ τ ε ς και π ολυβόλα. Το α π ο τέλεσ μ α είνα ι έ ξ ι ν ε ­ κροί, π ερ ιλα μ β α νο μ ένο υ το υ υπάρχου, και έ ξ ι βαριά τρ α υ μ α τισ μ ένο ι, π εριλαμβανομένου το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , που π ροσαράζει το μ ισ ο βυθ ισ μ ένο σ κάφ ος στα ρηχά. Το “ Α Ρ ΙΩ Ν ", με ψ ύχρα ιμους χειρ ισ μ ού ς το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , β ά λ λ ο ν τα ς και β α λλόμ ενο , κα­ τα φ έ ρ ν ε ι να δ ια φ ύ γ ει με λίγα π λή γμα τα σ την π ρύμνη και αρισ τερά , πιθανώ ς δ ε και να κα τα ρ ρ ίψ ει το μοναδικό α ερ ο σ κά φ ο ς F100 που έχασ ε ε κ είν η τη ν η μ έρ α η Τουρκι­ κή Α εροπ ορία. Ο Σ τρ α τη γ ό ς Γρίβας, που βρ ισ κότα ν στο π εδ ίο τη ς μάχης, βεβα ιώ νει εγγρά φ ω ς ό τι η σ υμβολή τω ν π εριπ ολικώ ν σ τις σ τρα ­ τιω τικ έ ς επ ιχειρή σ εις ή τα ν αποφασιστική.

Η θυσ ία το υ π λη ρώ μ α τος το υ “ Φ ΑΕΘΩ Ν ” και τα θ ύ μ α τα τω ν αμάχων που Β ρ έθ η κα ν σ την π εριοχή τω ν επ ιχειρήσ εω ν και κάη­ καν απάνθρω πα με 6 ό μ 6 ες ναπάλμ, έ δ ε ι­ ξα ν ανά γλυ φ α τη ν ανάγκη για α ν τια ερ ο π ο ­ ρική άμυνα. Τα αερο σ κά φ η μας που π έταξα ν πάνω από τη ν Κύπρο, στα όρια τη ς α­ κτίνα ς ε ν έ ρ γ ε ιά ς το υ ς και χάρη σ την α υ το ­ θυσ ία τω ν χειρ ισ τώ ν το υ ς , δ εν μπόρεσαν να α π ο τρ έψ ο υ ν τις π ρο σ β ολές τω ν το υ ρ κικώ ν αεροσκαφώ ν. Απλά φ ά ν η κ ε κα-

σμό, αλλά και έλλ ειψ η σ τρ α τη γ ική ς σ κέ­ ψ ης και ο ρα μ α τισ μ ο ύ για το μ οναδικό ε ­ θ ν ικ ό θ έ μ α που απασχολούσε τ ό τ ε τη ν ε λ ­ λ η ν ική π ολιτική. Ο Ν αύαρχος Γιώ ργος Κ α ρ βέλη ς, σ ύμ­ β ο υ λο ς το υ Αρχιεπισ κόπου, α να λα μβ ά νει τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς π αραλαβής και τη ς μ ε τα ­ φ ο ρ ά ς το υ οπλισμού. Η ταν μια π ρα γμα τι­ κά δύσ κολη εργασία, που έπ ρ επ ε να γ ίν ει σε ελά χισ το χρόνο, μ ε αντίπ αλο τη βρα­ δ υ κ ίν η τη αιγυπ τιακή μηχανή και με σ τοι­ χειώ δη εκπ α ίδευσ η ολιγά ρ ιθ μω ν π υρή­ νων, α φ ού δ εν ή τα ν επ ιθ υ μ η τή παρουσία ξέν ω ν εκπ α ιδ ευ τώ ν σ τη ν Κύπρο (είναι ε ύ ­ κολο να α ν τιλ η φ θ ε ί κάπ οιος τις α ν τιδ ρ ά ­ σεις σε μια τέ το ια περίπτω ση!). Π α ρά λλη ­ λα έπ ρ επ ε να ε ξ ε υ ρ ε θ ε ί κα τά λ λη λο πλοίο, το οποίο - μέσ α από το ν π ό λ εμ ο νεύρω ν και τις α π ειλές για τη βύθισ ή το υ - να μ ε ­ τ α φ έ ρ ε ι όλο α υ τό το ε τε ρ ό κ λ η το υλικό, Η εκφ ό ρ τω σ η δ ε το υ υλικο ύ δ ε ν ή τα ν δ υ να ­ τό να γ ίν ει σε ο ρ γ α ν ω μ έν ες λ ιμ ε ν ικ έ ς ε ­ γ κα τα σ τά σ εις. Η Α μμόχω σ τος και η Λ εμεσ σός επ ο π τεύ ο ν τα ν από τις δ υ ν ά μ εις το υ ΟΗΕ, ενώ και η παρουσία τω ν Τ ο υρ κο ­ κυπρίω ν δ εν ή τα ν μικρή στα λιμ ά νια α υ τά -

μ ε ελά χισ τα μέσα και γρήγορα, για να υπο­ δ ε χ θ ε ί το υλικό από τη ν Α ίγυπ το. Είναι πο­ λύ δύσ κο λο να π ερ ιγ ρ ά φ ο υ μ ε σε λ ίγ ες γ ρ α μ μ ές α υ τά που έγινα ν τ ό τ ε . Μ έσα στο χειμώ να, χω ρίς θ έρ μ α νσ η και δ ιευ κ ο λ ύ ν ­ σεις, με χειρ ω να κτική εργασ ία όλω ν και α­ ν εξα ρ τή τω ς βα θ μ ού , σε 24ωρη βάση, μ έ ­ σα σ τις λάσπες, έπ ρ επ ε να ο ρ γα νω θ ού ν σ υ νερ γεία και υπ οδομή, να εγ κ α τα σ τα ­ θ ο ύ ν σ υ ρ μ α το π λέγμ α τα , φ ω τισ μός, σ κο­ π ιές και όλα όσα ό τα ν είνα ι έ το ιμ α θ εω ­ ρ ο ύ ν τα ι α υ το ν ό η τα . Οι ντόπ ιοι, στρατε υ μ έ ν ο ι και π ο λ ίτες , σ υ μ μ ετείχ α ν μ ε ε ν ­ θουσιασ μό, π ρ ο σ έφ ερ α ν υ λικά και ερ γ α ­ σία, ξεχ ά σ τη κ ε η γ ρ α φ ειο κ ρ α τία και ολο ­ κλ η ρ ώ θ η κ ε ένα υπ εράνθρω π ο έρ γο. Ετσι το ν εο σ ύ σ τα το Κ υπριακό Ν α υτικό, μέσα σε τρ ε ις μ ή ν ες ή τα ν έ το ιμ ο να υ π ο δ εχ θ εί τ ις ν έ ε ς το ρ π ιλ λ α κ ά το υ ς και να ανα λά βει τ η ν ε υ θ ύ ν η τη ς εκφ ό ρ τω σ η ς το υ υπόλοι­ που υλικο ύ τη ς ε θ ν ικ ή ς φ ρ ο υρ ά ς. Εκεί. σ το Μπογάζι, με το ν π λω τό γ ερ α ν ό τη ς Α μμοχώ σ του, λ ίγ ες μ α ο ύ νες και μ ερ ικ ο ύ ς γ ερ α ν ο ύ ς ξη ρ ά ς, έ γ ιν ε η εκφ ό ρ τω σ η Μ έσα σε μια ν ύ χ τα ξε φ ο ρ τ ώ θ η κ ε από το χ ιώ τικο μότορσ ιπ “ Κ απ ετάν Μ π ο υ σ ές ' ό.τι

Πρώτη παρέλαση του ναυτικού αγήματος στη Λευκωσία, στις 25 Μαρτίου 1965.

θ α ρ ά πως έπ ρ επ ε να υ π ά ρ ξει α π ο τελ εσ μ α ­ τική οργάνωση τη ς άμυνας το υ νησ ιού σε όλα τα επίπεδα.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΥΠ ΡΙΑΚΟ Υ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Μια από τις τορπιλλακάτους εν πλω.

Ο τα ν ο Α ρχιεπίσ κοπος Μ ακάριος δ ια ­ π ιστώ νει ό τι οι δ υ τικ έ ς δ υ ν ά μ εις δ ε ν είναι π ρ ό θ υ μ ες να εφ ο δ ιά σ ο υ ν τη ν Κύπρο με το ν α π α ρα ίτη το α μ υ ν τικ ό εξοπ λισ μό, δ έ ­ χ ετα ι τη ν π ροσφ ορά τη ς Σ ο β ιετικ ή ς Ενω­ σης: ένα ο λό κλη ρ ο π α κέτο για το Σ τρ α τό , το Ν α υτικό και τη ν Α εροπ ορία, που κρ ίνε τα ι α π όλυτα ικανοπ οιητικό. Η συμφω νία, που υπ ογράφ ει ο σ ημ ερ ινό ς π ρ ό εδ ρ ο ς Γλ α ύ κο ς Κ ληρ ίδη ς, π ρο βλέπ ει άμεσ η πα­ ράδοση και π αραλαβή σ την Α ίγυπ το, με τη ν ε υ θ ύ ν η τη ς μ ετα φ ο ρ ά ς να έχο υ ν οι κυ π ρ ια κές αρ χές. Οι α ν τιδ ρ ά σ εις που δημ ιο υ ρ γ ο ύ ντα ι δ ιεθ νώ ς είναι μ εγ ά λ ες , αλλά και σ την Ελλάδα δ ε ν είναι μ ικ ρ ό τε ρ ε ς για μια μ ερ ίδ α το υ π ολιτικού κόσ μου τη ς επ ο ­ χής, Α κο ύ σ τη κα ν σ υ νθ ή μ α τα όπως “ Ο Κά­ στρο και η Κ ούβα τη ς Μ εσ ο γ είο υ ” , “ Ο κ ό κ ­ κινος Κ α λ ό γ ερ ο ς ” και άλλα ελά χισ τα κο λα ­ κευ τικ ά , που έδ ειχ ν α ν όχι μόνο φ α να τι­

όπως και σ το υπόλοιπο νησί. Οι Τ ο υ ρ κο κύ ­ πριοι, α ν ε ξά ρ τη τα από τη ν ύπαρξη τω ν θ υλάκω ν, δ ε ν είχα ν σ τα μ α τή σ ει να ερ γ ά ­ ζο ντα ι και να κινο ύ ντα ι ε λ ε ύ θ ερ α . Σ το Μπογάζι, λίγα χ ιλ ιό μ ε τρ α βό ρεια από τη ν Αμμόχω σ το, σε ένα ν απ όμακρο ορμίσ κο, βρ ίσ κοντα ν ένα χα ρουπ άδικο και το γυ ψ ά δ ικο το υ Μ π οδοσάκη που είχ ε ε κ ­ χ ω ρ η θ εί σ την Κυπριακή κυ β έρ νη σ η : ε ρ ε ι­ π ω μένα κτίρ ια και λ ίγ ε ς εγκ α τα σ τά σ εις, μαζί μ ε το παλαιό κρηπ ίδω μα για τα βαγο­ ν έ τα το υ γύψ ου, π έ τρ ε ς που ρ ίχ τη κα ν για τη δ η μ ιο υ ρ γ ία π ρόχειρου κ υ μ α το θ ρ α ύ ­ στη. Α υτή ή τα ν η κα λ ύ τερ η δ υ να τή επ ιλο­ γή για τη ν π ρώ τη να υ τική βάση, τη να υτική βάση “ Χ ρ υ σ ο ύ λ η ς", π ρος τιμ ή το υ υπάρ­ χου το υ π ερ ιπ ολικού “ Φ ΑΕΘ Ω Ν ” . Α υτή η βάση έπ ρ επ ε να ο ρ γα νω θ εί από τη ν αρχή,

είχ ε φ ο ρ τω θ ε ί σε 15 μ έρ ες σ τη ν Α ίγυπ το! Δ ύο-δύο σ το κατάσ τρω μα βρ ισ κότα ν οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι και το υλικό, ενώ τα π υρομαχικά και οι το ρ π ίλ λ ες σε κιβώ τια. Α ργό ­ τε ρ α τα ά ρ μα τα Τ-34 και τα π υρ οβό λα το υ Σ τρ α το ύ , κά θ ε ε ίδ ο υ ς και δ ια μ ετρ ή μ α το ς άρχισαν να ξε φ ο ρ τώ ν ο ν τα ι και να διασπείρ ο ν τα ι αμέσ ω ς σ τις μ ο νά δ ες, ώ σ τε το χά­ ραμα το α εροπ λάνο επ ιτή ρ η σ η ς το υ ΟΗΕ να β ρ ει τη βάση άδεια, χω ρίς ίχνος από τη ν έντα σ η που είχ ε π ρ ο η γ η θ εί τη νύχτα . Σ τις 13 Μ α ρ τίου 1965. μ ε τ η ν ίδια δια­ δικασία, ξε φ ο ρ τώ ν ο ν τα ι υλικά τη ς Α ερ ο ­ πορίας: Π ύρα υλοι SAM (Surface to Air Missiles), π α ρ ελκ ό μ εν α τω ν πυραύλω ν, ο ­ χ ή μ α τα και ρ υ μ ο υ λκ ά κ ά θ ε είδ ο υ ς . Ο λοι ή ­ τα ν ικανοπ οιημένοι, γ ια τί π ερ ίμ εν α ν τη ν ουσ ιασ τική βελτίω σ η τ η ς α ντια ερ οπ ο ρ ιΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

32 ■■

κή ς ά μ υνα ς το υ νησ ιού, αφ ού ή τα ν γνω ­ σ τή η α π ο τε λ εσ μ α τικ ό τη τα τω ν πυραύλων. Οι α π ειλές, ωστόσο, για βύθισ η το υ πλοίου μ ετα φ ο ρ ά ς , από π λευ ρ ά ς Τουρκίας, π ερ ­ νούσ αν σ χεδόν α π α ρ α τή ρ η τες, αφ ού έχα ­ ναν τη ν αξία το υ ς με τη σ υ χ ν ό τη τα που ε ­ κ το ξεύ ο ν τα ν . Και όμω ς, λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς πριν το π ερ ιο δ ικό “ Newsweek” είχ ε ένα ειδ ικό αφ ιέρω μ α για το Μπογάζι, χώ ρο ε κ φ ό ρ τω σης ρωσικών όπλων. “ Bogaz, Russian, A rm s” , σ ημείω νε με μ εγά λα κό κκινα γρ ά μ ­ ματα. Ετσι ε κ είν ο το βράδυ, κατά τη δ ιά ρ ­ κεια τη ς εκφ ό ρ τω σ η ς, το σήμα από το ΓΕΕΘΑ σ την Ελλάδα ή τα ν λα κω νικό και σ α φ έσ τα το : “ Αμα τη έω β ο μ β α ρ δ ίζετα ι Ν αυτική Βάση Μ πογαζίου. Ε κκενώ σ α τε τη ν π ερ ιο χ ή ” . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η άμεσ η ε κ κ έ ­ νωση τη ς βάσ ης από όλα τα ευ α ίσ θ η τα υλικά, το ρ π ίλλ ες, ειδ ικά λιπ α ντικά και φ υσ ικά το υλικό τη ς Α ερ οπ ορία ς. Οι το ρ π ιλλά κα τοι απ έπ λευσ αν με πλήρη φ ό ρ το για τις α κ τ έ ς απ όκρυψ ης και διασποράς. Κ ανένας δ ε ν δείλια σ ε. Α κό μα και οι χ ειρ ι­ σ τές το υ γ ερ α ν ο ύ τη ς Α μμοχώ σ του έ μ ε ι­ ναν μ έχ ρ ι το χάραμα και μόνο ό τα ν τε λ ε ίω ­ σαν ό λη τη ν εργασ ία έπ λευ σ α ν μακριά από τη βάση, ενώ το προσωπικό τη ς έ μ ε ιν ε σ τις θ έ σ ε ις το υ και επ άνδρω σ ε τα λίγα π υρ οβό λα Oerlikon που είχα ν ε γ κ α τα σ τα ­ θ ε ί π ρόσ φ ατα και α π οτελού σ α ν τη μ ονα δι­ κή ά μυνα (βέβαια, το τι μπορούσ αν να πετύ χ ο υ ν α ντιμ έτω π α με σ ύγχρονα α ε ρ ο ­ σκάφη, ή τα ν γνω σ τό!). Ο ν α υ τικ ό ς δ ιο ικη ­ τή ς Κύπρου, Π λω τά ρ χης Γιώ ργης Δ η μη τρ ό π ο υ λο ς, αν και έπ ρ επ ε να β ρ ίσ κετα ι σ το α ρ χη γ είο στη Λευκω σ ία, έ μ ε ιν ε στη βάση, όπως επ ιβ ά λλου ν οι π αραδόσ εις το υ Ν αυτικού, που θ έ λ ο υ ν το δ ιο ικη τή μπροστά στις δ ύ σ κο λες σ τιγμ ές. Η απειλή δ ε ν υ λο π ο ιή θ η κ ε και μ ετά από λ ίγ ε ς η μ έ ρ ε ς όλα π ήραν το ν κα νονικό ρ υ θ μ ό το υ ς . Β έβαια, α ρ γ ό τερ α έ γ ιν ε γνω ­ σ τό ό τι τε λ ικ ά τα μόνα που έλ ειψ α ν και δ εν έφ θ α σ α ν π ο τέ σ τη ν Κύπρο ή τα ν τα ε ι­ δικά καύσιμα τω ν π υραύλω ν και έτσ ι δ ε ν ενερ γ ο π ο ιή θ η κα ν , δ ε ν εξα σ φ α λ ίσ τη κ ε η άμυνα και το ύ τ ο π λη ρ ώ θ η κ ε πολύ ακριβά δ έκ α χρό νια α ρ γ ό τερ α (δ εν γνω ρ ίζο υ μ ε αν ή τα ν γνω σ τό το γ εγ ο ν ό ς σ το υ ς Τούρκους, όπως και το αν ά λ λ α ξε η σ ο β ιετική π ο λ ιτι­ κή). Η επ ιτήρησ η το υ θαλάσσιου χώ ρου και οι επ ικο ινω νίες είχα ν από τη ν αρχή υψηλή π ρ ο τερ α ιό τη τα . Μ ε τα φ έ ρ θ η κ α ν από τη ν Ελλάδα τα παλαιά καναδικά ραντάρ, ρ υ μ ο υ λ κ ο ύ μ εν α πάνω σε κ λ ε ισ τέ ς κλ ο ύ ­ β ες. Τ ο π ο θ ετή θ η κ α ν σ τη ν Αγία Νάπα στα ν ο τιο α ν α το λ ικά , κ ο ν τά στη Μ ονή το υ Α πό­ σ τολου Α νδρ έα σ τη ν Καρπασία και το τ ρ ί­ το σ τον Κ ορ μα κίτη, στα δ υτικά , ε κ ε ί που τε λ ε ιώ ν ε ι η ο ρο σ ειρά το υ Π εν τα δ ά κτυ λ ο υ . Σ τη ίδια θ έσ η σ το ν Κ ορ μ α κίτη , ένα ρα­ ν τά ρ α έρ ο ς εξα σ φ ά λ ιζε τη ν έγκα ιρ η π ρο­ ειδοπ οίηση. Ετσι υπήρχε πολύ καλή εικόνα και. το σ π ο υδ α ιότερο , πολύ καλός έ λ εγ χ ο ς τω ν προσβάσεω ν τω ν λιμανιώ ν τη ς Μ ερσ ί­ νας και τη ς Α λ εξα ν δ ρ έ τα ς , σ ημεία π ιθα­ ν ή ς σ υ γκέντρ ω σ η ς τω ν το υ ρ κικώ ν πλοίων - που α π ο τελ ο ύ σ ε και σαφή έ ν δ ε ιξη τη ς

:* = - Ώ Τ /Κ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

κρίσης που θ α α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε. Σ υ σ κ ευ ές ρ α δ ιο τη λ εφ ώ νο υ και απλοί κώ δ ικες, ε ξ α ­ σ φάλιζαν σε 24ωρη βάση τη μ ετα β ίβ α σ η ό ­ λω ν τω ν π λη ρο φ ο ριώ ν στο Α ρ χ η γ είο στη Λευκω σία, όπου σ υ σ τεγα ζό τα ν και η Ν αυτική Δ ιοίκησ η Κύπρου. Οι λίγοι ά νθ ρ ω ­ ποι που λ ειτο υ ρ γ ο ύ σ α ν τα ρ α ντά ρ κάτω από α ν τίξο ε ς σ υ ν θ ή κ ες , σε μ εγά λο υψ ό­ μ ετρ ο , α ρ κ ε τέ ς φ ο ρ ές α π ο κλεισ μ ένο ι και νησ τικο ί, ανώ νυμοι και α φ α νείς, π ραγμα­ τοπ οίησ αν σπουδαίο έργο. Οι π ερ ισ σ ό τε­ ροι σ τρα τεύ σ ιμ οι, μαζί με το υ ς μ όνιμο υς, έμ α θ α ν γρή γορ α και ή τα ν οι άγρυπνοι φ ρ ουρ οί, α υ το ί που (όπως θ α δ ο ύ μ ε α ρ γό ­ τερ α ) σ υνέβ α λα ν με το δ ικό το υ ς τρόπ ο σ το θαλάσσιο έλεγχ ο . Το σ τοιχείο όμω ς που ά λ λ α ξε το “ σ κη­ ν ικ ό ” σ την Κύπρο, ή τα ν η ά φ ιξη και η α ξιο ­ ποίηση τω ν έ ξ ι τορπ ιλλακάτω ν. Από τη ν π α θη τική άμυνα, ξα φ ν ικ ά δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε μια μικρή δύνα μη κρ ούσ ης σ την π εριοχή. Η ταν σκάφη μικρά και ευ έ λ ικ τα , με τα χ ύ ­ τη τα πάνω από 50 κό μ β ο υ ς, εύ κ ο λ α σ την απ όκρυψ η και, κυρίω ς, δ ύσ κολα σ το ν εντοπ ισ μό από ρ α ντά ρ πλοίων τη ς επ οχής. Α π οτελο ύ σ α ν απ ειλή α κό μ α και για α ντιτορπ ιλλικά , αφ ού μπορούσ αν να τα π ρο­ σ βάλουν α ιφ νιδια σ τικά με το ρ π ίλ λ ες και ι­ δ ια ίτερ α τη νύχτα , ενώ από τη ν άλλη π λευρ ά δ ε ν έδ ινα ν κα θ ό λο υ εύ κ ο λ ο στόχο σε μ α χη τικά α εροσ κάφ η. Το σ π ο υ δ α ιό τε­ ρο ή τα ν η απλή κα τα σ κευ ή το υ ς , που είχε ως α π ο τέλεσ μ α να χ ρ ειά ζο ν τα ι μόνο 7-8 ά ν δ ρ ες για πλήρω μα. Ε π ανδρώ θηκαν αρ­ χικά από ένα ν ανθυπ οπ λοίαρχο ή σ ημαιο­ φ ό ρ ο ΠΝ ως κ υ β ε ρ ν ή τη , 2-3 ν έο υ ς υπαξιω μ α τικ ο ύ ς και 3-4 να υ το δ ίο π ο υ ς (όλοι από τη ν Ελλάδα), ενώ α ρ γ ό τερ α π ρ ο σ τέ­ θ η κα ν ντόπ ιοι σ τρ α τεύ σ ιμ ο ι για εκπ α ί­ δευσ η, οι οποίοι σ ταδιακά α ν τικ α τέ σ τη ­ σαν το υ ς Ε λλα δ ίτες. Τα π ρά γμα τα δ ε ν ή τα ν κα θ ό λο υ απλά. Το ΠΝ δ ε ν είχ ε το ρ π ιλλ α κ ά το υ ς ο ύ τε καν σ το ν Β'ΠΠ. Σ τη ν Α λ εξά ν δ ρ ε ια ή τα ν ζ ή τη ­ μα αν κά θ ε σ κά φ ος τα ξίδ ε ψ ε π ερ ισ σ ότερ ο από δύο ώ ρ ες για σ τοιχειώ δη έ λ ε γ χ ο το υ υ λικού. Ισως οι Ρώσοι π ίσ τευα ν ό τι δ εν θ α τα κ α τα φ έ ρ ο υ μ ε και θ α το υ ς καλούσ α με για β ο ή θ εια σ την Κ ύπ ρο...Ε υτυχώ ς όλα τα εγχ ειρ ίδ ια και τα βιβλία, σχέδια και ο δ η ­ γ ίε ς λ ειτο υ ρ γ ία ς , ή τα ν γ ρ α μ μ ένα στα α γ­ γλικά. Ο τα ν όμω ς η απ ειλή β ρ ίσ κ ετα ι δί­ πλα και λ ειτο υ ρ γ ή σ ει και το γνω σ τό φ ιλό ­ τιμ ο , τ ό τ ε δ ε ν είνα ι μακριά το θα ύμα . Α ξιω μ α τικο ί και υπ αξιω ματικοί, σ τα σκάφη και τα “ σ υ ν ερ γ εία ” τη ς βάσης, καθώ ς και οι λίγοι τ ε χ ν ίτ ε ς που δ ιε τίθ ε ν το , ε ν ε ρ γ ο ­ π οίησαν τα σκάφη. Τα σκάφη ξε φ ο ρ τ ώ θ η ­ καν το ν Ιανουάριο και το Φ εβ ρ ο υά ρ ιο το υ 1965 και το Μ ά ρ τιο η πρώ τη το ρπ ίλλη γυμνασ ίω ν β α λ λ ό τα ν κατά το υ στόχου. Ο π οιος γνω ρ ίζει από να υτικό, μπ ορεί να ε ­ κτιμ ή σ ει τι σ ημα ίνει αυτό. Δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ α ν δύο μ ο ίρ ες τω ν τρ ιώ ν σκαφών, μ ε το ν α ρ χα ιό τερ ο κ υ β ε ρ ­ ν ή τη , ως δ ιο ικη τή τη ς μοίρας. Οι τορπ ιλλ ά κα το ι ο νο μ ά σ τη κα ν με “ σ τολο δρ ομ ικ ο ύ ς ” α ρ ιθ μ ο ύ ς (Τ-1, Τ-2, Τ-3 σ τη ν πρώτη μοίρα και Τ-4, Τ-5, Τ-6 στη δ ε ύ τε ρ η ) και

σ υγχρόνω ς π ήραν ο νό μ α τα τω ν π όλεω ν τη ς Κύπρου: Λευκω σία, Α μμόχω σ τος, Πά­ φ ο ς, Κ υρήνεια , Λ εμ εσ σ ός, Λάρνακα. Η ε κ ­ π αίδευσ η ή τα ν σ κληρή, η μ έρ α και νύχτα: σ υμπ εριφ ορ ά το υ σ κάφ ους στη θάλασσα, πυρά, ε λ ιγ μ ο ί και ε ικ ο ν ικ έ ς επ ιθ έσ εις, σ τη ν αρχή κά θ ε σ κάφ ος χω ριστά και μ ετά όλη η μοίρα μαζί. Δ ε ν υπήρχαν α ρ γίες και ανάπαυση. Ενας ύπ οπ τος σ τόχος από τα ρ α ντά ρ τω ν π α ρα τη ρ ητη ρίω ν, σ ήμαινε ά­ μεσ ο απόπλου για έλ εγ χ ο και αναγνώ ριση. Σ τη ν πρώ τη α υ τή φάση τη ς ενερ γ ο π ο ίη ­ σης, ό λο ι οι σ υ γ κεν τρ ω μ έν ο ι σ το Μπογάζι έμ ο ια ζα ν π α γιδ ευ μ ένο ι σε περίπτω ση αιφ ­ ν ιδ ια σ τική ς ε χ θ ρ ικ ή ς ε ν έρ γ εια ς . Ετσι αποφ α σ ίσ τη κε διασπορά σ το ν π ρώ το να υ τικό σ τα θ μό , που ιδ ρ ύ θ η κ ε σ το ν π οτα μ ό το υ Ξ υλοφ ά γου, στα νότια, κ ο ν τά σ τη Λάρνακα και τις α γ γ λ ικ έ ς βάσ εις τη ς Δ ε κ έ λ ε ια ς . Το π οτάμι, που ε κ β α θ ύ ν θ η κ ε π ρόχειρα, με τα ψηλά δ έν τρ α , π αρείχε πολύ καλή κάλυψη. Οι εν δ ια ιτή σ εις και τα άλλα π ρ ο βλήμ α τα ε ­ φ οδιασ μού, δ ε ν ή τα ν α π α ρα ίτη το να εκ τιμηθούν.,.Η ασ φ άλεια τω ν σκαφώ ν ή τα ν η π ρ ο τερ α ιό τη τα . Οι χω ρικοί από το Λιοπέτρ ι και το ν Ξ υλοφ άγου εφ ό δια σ α ν το π ρο­ σωπικό μ ε κ ρ εβ ά τια και κ ο υ β έ ρ τε ς , αλλά και μ ε τρ ό φ ιμ α ό τα ν μ ε ρ ικ έ ς φ ο ρ ές έλειψ ε α κόμα και το φ α γη τό . Η έλλ ειψ η θ έ ρ ­ μανσης ή τα ν ένα σ ημ α ντικό π ρόβλημα, ό ­ πως και η έλ λ ειψ η η λ ε κ τρ ικ ο ύ ρ εύ μ α το ς. Ενα κα τα σ κεύ α σ μα από λ α μ α ρ ίνες και ένα μικρό κτίσ μα α π οτελού σ α ν τις “ ε ν δ ια ιτή ­ σ εις ” . Οι 20 περίπ ου η μ έ ρ ε ς τη ς διασποράς σ τον Ξ υλοφ άγου ή τα ν μια δοκιμασία, αλλά και α υ τή α κόμα δ ε ν μπ ορούσ ε να σ υ γ κρ ιθ εί μ ε τη δοκιμασ ία το υ απόπλου ν ύ χ τα και τη ς διάσχισης το υ π οτα μ ού για έ ξο δ ο σ το π έλαγος!! Η διαδικασία γ ινό τα ν από π ερ ά σ μα τα που ίσα-ίσα χω ρούσ ε η το ρ π ιλλά κα το ς, με το π λήρω μα να “ αβαράρ ε ι” μ ε κο ντά ρ ια και “ π ρ ό σ ω -κ ρ ά ττει” τη μία μηχανή, όπου το π λά τος και το βά θ ο ς το υ π οτα μ ού το επ έτρ επ ε. Ο τα ν ή ρ θ ε ο Μ άιος το υ 1965, είχ ε ήδη ε το ιμ α σ τεί το Κάστρο τ η ς Κ υρ ή νεια ς ως ν α υ τικ ό ς σ τα θ μ ό ς. Α νετο ι χώροι, τ ε ρ ά ­ σ τιες α π ο θ ή κ ες για καύσιμα και πυρομαχικά, μ ετά το Μπογάζι και το ν Ξ υλοφ άγου το Κάστρο έμ ο ια ζε με ξε ν ο δ ο χ ε ίο π ρώ της κα­ τη γο ρ ία ς. Το πιο σπουδαίο όμω ς ή τα ν η θ έσ η τη ς Κ υρ ή νεια ς και τ η ς μ οίρα ς τω ν το ρ π ιλλα κά τω ν που σ τά θ μ ε υ ε (μόνιμα π λέον) εκ εί. Τα α σ τεία είχαν τε λ ε ιώ σ ε ι και το ύ το φ ά ν η κ ε από το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τω ν δ υ νά μ εω ν το υ ΟΗΕ να διαγνώ σ ουν π ρ ο θ έ­ σεις, να διαπιστώ σουν το επ ίπ εδο τη ς ε κ ­ π α ίδευσ ης και το πόσο α ξιό μα χο ι ή τα ν οι ά ν δ ρ ες. Π ερ ισ σ ότερ ο όμω ς από ό λο υ ς ενδ ια φ ερ ό τα ν ο π αράνομος ρ α δ ιο σ τα θ μ ό ς “ Μ π αϋράκ” , που με τη χυδ α ία φ ρ α σ εο λο ­ γία το υ έ δ ε ιχ ν ε κα λ ύ τερ α από κ ά θ ε τι πό­ σο ενο χ λο ύ σ ε η παρουσία μας. Η μοίρα στο Μ πογάζι δ ε ν ά φ η νε π ερ ιθώ ρια για κι­ νή σ εις στη Γαληνόπορνη και από τη ν Κ υρ ήνεια η δ υ ν α τό τη τα π ρόσβασης στα Κ όκκινα ή τα ν π α ρ ελθ όν, ενώ ο θ ε τ ικ ό ς έ ­ λ εγ χ ο ς όλω ν σ χεδ όν τω ν πλοίων που κι­ ν ο ύ ν το στα κυπριακά χω ρικά ύ δα τα έ δ ιν ε

σιγουριά. Το σ κηνικό είχ ε α λλά ξει, όπως ά λ λ α ξε και η ευ κ ο λ ία με τη ν οποία οι Α γγλοι το υ ισ τιοπ λοϊκού ομίλου σ την Κ υρ ήνεια π ραγματοπ οιούσ αν υ π ο βρύ χιες έ ρ ε υ ν ε ς με μ π ο υκά λες κάπου ε κ ε ί όπου σ υμπ τω ματικά οι Τούρκοι απ οβιβάσ τηκαν μ ετά από δ έκ α περίπου χρόνια...Ο ι το π ι­ κές ε φ η μ ε ρ ίδ ε ς , με το δ ικό το υ ς τρόπ ο, με π ρω το σ έλιδ α και φ ω το γρ α φ ίες, α ν τικ α ­ τό π τρ ιζα ν το κοινό αίσ θημα. Οι ε φ η μ ε ρ ί­ δ ε ς “ Π α τρ ίς ” , “ Μ ά χη ” και ά λ λ ες, ε ν η μ έ -

Η 2η Μοίρα Τορπιλλακάτων στη θέση παραβολής στον ποταμό Ξυλοψάγου.

7ο κατεστραμμένο περιπολικό “ Φαέ&ων" μετά την προσβολή του από την Τουρκική Αεροπορία τον Αύγουστο του 1964.

ρωναν το ν απλό π ολίτη που διψ ούσ ε για νέα και κινή σ εις οι ο π ο ίες το υ εξα σ φ ά λ ι­ ζαν τη ν ειρ ή ν η και τη ν επιβίωση. Ο απλός π ο λίτη ς έ ν ιω θ ε πιο ασ φαλής β λέπ ο ντα ς να ο ργα νώ νετα ι η άμυνα το υ νησ ιού.

01 ΕΠ ΙΧΕΙΡΗ ΣΕΙΣ Το επ ιχειρησ ια κό π ερ ιβ ά λλο ν τ η ς Κύ­ πρου ή τα ν δύσ κολο, ιδ ια ίτερ α για τις το ρ π ιλλα κά του ς. Τα φ ώ τα ή τα ν λίγα και δ εν υπήρχαν θ έσ εις απ όκρυψ ης ή απ όμακροι όρμοι, όπως στα νησιά το υ Αιγαίου. Τα σκάφη ή τα ν πολύ κουρασ τικά, α κόμα και για ν έο υ ς . Μ ε τά από τρ ε ις ή τέσ σ ερ ις ώ­ ρ ες πλου πονούσ αν ό λ ε ς οι κλειδ ώ σ εις, από το δ υ ν α τό κτύπ ημ α πάνω σ το κύμα. Το κεφ ά λ ι β ο ύ ιζε από το θ ό ρ υ β ο τω ν μηχα­ νών και ό λα έπ ρ επ ε να γίν ο υ ν από το υ ς λ ί­ γου ς α νθρ ώ π ους το υ π ληρώ μα τος. Α υ το ί οι λίγοι έπ ρ επ ε να μ ετα φ έ ρ ο υ ν τα βα ρ έλια π ετρ ελ α ίο υ για ανεφ οδ ια σ μ ό, τα π υρομαχικά, να φ ο ρ τώ σ ο υν το ρ π ίλ λ ες και να φ υ λά νε σ κοπ ιές σ τις θ έ σ ε ις π αραβο­ λής. Το π ερ ιπ ολικό “ Α Ρ ΙΩ Ν ” μ ετα σ κ ε υ ά ­ σ τη κε και εκ σ υ γ χ ρ ο νίσ τη κε με χ ρ ή μ α τα το υ κ. Λ ε β έ ν τη και μ ετο ν ο μ ά σ τη κ ε σε ΠΠ “ ΛΕ Β Ε Ν ΤΗ Σ", ενώ ο “ σ τό λ ο ς ” συμπ ληρώ ­ θ η κ ε με ένα επ ίτα κ το καΐκι που μ ε το ν ο μ ά ­ σ τη κ ε σε Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ ” . Α υτό το καΐκι δ ιε ­ ν ερ γο ύ σ ε ό λ ε ς τις α π α ιτο ύ μ εν ες μ ε τα φ ο ­ ρές, δ ιεδ ρ α μ ά τιζε ρόλο σ τόχου στα πρώ τα σ τάδια τη ς εκπ α ίδ ευ σ ης και “ ψ ά ρ ε υ ε ” τις

το ρ π ίλ λ ες που β ά λ λ ο ν τα ν για εκπ α ίδευσ η. Το βά ρ ος το υ θαλάσσιου ελ έγ χ ο υ έ π ε­ σε, όπως ή τα ν φυσικό, πάνω σ τις τορπ ιλλ α κά το υ ς. Μία μοίρα σ τη ν Κ υρ ή νεια βρι­ σ κό τα ν σε 15λεπ τη ε το ιμ ό τη τα . Σ το Μπογάζι δύο σκάφη βρ ίσ κοντα ν σε ανάλογη ε ­ τ ο ιμ ό τη τ α και το τρ ίτο σε ερ γα σ ίες σ υ ν τή ­ ρησης. Τα ρ α ντά ρ έδ ινα ν το υ ς σ τόχο υς μ έ ­ σα στα χω ρικά ύδατα, για να α κο λ ο υ θ ή σ ει ο απόπ λους για έλεγχ ο . Από τα η μ ε ρ ο λ ό ­ για τω ν πλοίων φ α ίν ετα ι ο μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθ ­ μ ός τω ν πλόω ν που έγινα ν μ έρ α και νύχτα, τό σ ο με κα λές, όσο και μ ε ά σ χ η μ ες σ υ ν θ ή ­ κες. Π λοία κ ά θ ε ε θ ν ικ ό τη τα ς , εμπ ορ ικά δ ιερ χ ό μ ενα , αλλά και άλλα υπόπτω ν δ ρα ­ σ τη ρ ιο τή τω ν που κυ κλο φ ο ρ ο ύ σ α ν α ν ε ξ έ ­ λ εγ κ τα , πολύ γρή γορ α π ειθά ρ χησ α ν σ την καινούργια κατάστασ η. Δ ε ν ή τα ν λ ίγ ες οι φ ο ρ ές που πλοία χω ρίς δ ια κ ρ ιτικά και ση­ μαία σ τα μ ά τησ α ν για έ λ ε γ χ ο μόνο μ ετά από π ρ ο ειδ ο π ο ιη τικ ο ύ ς π ολυβολισ μούς. Α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε παραβολή τη ς τορπ ιλλακάτο υ σ το άγνω σ το πλοίο και στη σ υνέχεια (μ ε γ ά ν τζο υ ς ) ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς και δύο από το π λήρω μα α νέβ α ινα ν για έλ ε γ χ ο φ ο ρ τίο υ και εγγράφω ν. Ε π ρ ό κειτο για μια πολύ σ κληρή εργασία. Οι Τούρκοι, πιθανώ ς για να δ ο κιμ ά ­ σ ουν το υ ς Ε λλη νες, κά π ο τε έ σ τειλ α ν υπο­ βρύχιο στα Κόκκινα, ίσως για αποβίβαση π ροσω πικού-όπω ς το συνήθιζαν. Την ανά­ δυση το υ υπ οβρυχίου τη ν α ν έφ ερ ε α μ έ­ σως το ρ α ντά ρ το υ Κ ορ μ α κίτη και σε 20 λ επ τά οι Τ-4 και Τ-5 έφ θ α ν α ν σ την π εριοχή και το α νά γκαζαν σε τα χ εία κατάδυσ η. Α λλη μια φ ο ρ ά μόνο σ υνέβη το ίδιο... Ετσι, με δ ια δ ο χ ικο ύ ς σ τα θ μ ο ύ ς σ το Λατσ ί και σ τη ν Κ υρ ή νεια στα β ό ρ εια και σ το Μπογάζι και σ το ν Ξ υλοφ άγου στα α ν α το λικά και τα νότια, υπήρχε πολύ έ ν το ν η ελλ η ν ική ν α υ τική παρουσία. Υπήρχαν όμω ς και ά λ λ ες π ρ ο τερ α ιό τη ­ τ ε ς . Οι Ε ιδ ικές Δ υ νά μ εις χ ρ ειά ζο ν τα ν π λη­ ρ ο φ ο ρ ίες από το υ ς θ ύ λ α κ ε ς και μόνο οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι μπορούσ αν να το υ ς μ ε τα ­

φ έ ρ ο υ ν νύχτα , να το υ ς π ρ ο σ φ έρ ο υ ν υπο­ σ τή ρ ιξη και να το υ ς π αραλάβουν στη σ υνέχεια μ ετά το π έρ α ς τ η ς α π οσ τολής το υ ς . Ετσι α ν α π τύ χ θ η κε μια αμοιβαία ε ­ μπιστοσύνη, που β ο ή θ η σ ε σ τη ν ένα ρ ξη μιας μ α κρ ό χ ρ ο ν η ς σ υνεργασ ίας, ό τα ν δημ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε α ντίσ το ιχ ο ς σ τολίσ κος στο ΠΝ. Ο π υ ρ ετό ς σ το νησ ί α ν έβ α ινε μ ε τά το μήνα Απρίλιο. Η τα ν η επ οχή μ ε το υ ς κα­ λο ύ ς κα ιρ ούς. Τουρκικά πλοία κ ά θ ε τ ύ ­ που, κυρίω ς αρματα γω γά και β ο η θ η τικά , σ υ γ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ν στη Μ ερσ ίνα και τη ν Α λ εξα ν δ ρ έ τα . Α ρ γ ό τερ α , π ερ ί το Μάιο. α κο λο υ θ ο ύ σ α ν οι κύ ρ ιες μ ονά δες. Αντιτο ρ π ιλλικά και συνοδά, ε γ κ α τέλ ε ιπ α ν το Αιγαίο για τη ν κα θ ιερ ω μ έν η άσκηση στα β ό ρ εια τη ς Κυπρου. Δυο (και κά π ο τε και τρ ε ις ) φ ο ρ ές το χρόνο, από το 1965. μία δ ύνα μη από τη Μ ερσ ίνα και μια ά λλη από τ η ν Α λ ε ξα ν δ ρ έ τα α π έπ λεαν και μ ετά τη σ υνάντησ ή το υ ς έπ λ εα ν προς τις α κ τέ ς τη ς β ό ρ εια ς Κύπρου για να εκ π α ιδ ευ το ύ ν σ τις δια δ ικα σ ίες τη ς απόβασης. Από τη ν ε λ λ η ν ικ ή π λευρ ά ε φ α ρ μ ο ζό τα ν το σχέδιο “ Α φ ρ ο δ ίτη ” (το α ν α φ έρ ο υ μ ε γ ια τί είνα ι ή δη γνω σ τό). Ο λ ες οι δ υ ν ά μ εις ε τ ίθ ε ν τ ο σε επ ιφ υλα κή. Οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι αραίω ναν για να μη δ ίνο υν σ τόχο σ τη ν Τουρκική Α ε ­ ροπ ορία τη ν η μ έρ α . Τη ν ύ χ τα τα π ρά γμα τα ή τα ν κα λύ τερ α . Π α ρ έμ ενα ν στα 12 μίλια. που ή τα ν τα χω ρικά ύ δ α τα τη ς Κύπρου, με μια πολύ απλή ε ν το λ ή : κ ά θ ε ε χ θ ρ ικ ό πλοίο που π ερ νο ύσ ε τη ν ο ριογρ α μμ ή να π ρο­ σ β ά λ λ ετα ι χω ρίς άλλη δ ια τα γή (πόσο απο­ τε λ ε σ μ α τικ ά είνα ι τα απλά και σαφή σχέ­ δια και μάλισ τα ό τα ν δ ια π νέο ντα ι από το κλίμα τη ς α π οφ α σ ισ τικότητα ς...). Ο τα ν η το υ ρ κ ικ ή αρμάδα πλησίαζε σ τα 14 μίλια και έ δ ε ιχ ν ε π ρό θεσ η να α να σ τρέψ ει, οι το ρ π ιλλ ά κ α το ι εισ έρ χ ο ν τα ν με μ εγά λη τα ­ χ ύ τη τα σ το σ χηματισ μό και δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ­ σαν τό σ η σύγχυση, ώ σ τε ε κ τ ό ς από τ η ν α­ τα ξία το υ σ χηματισ μού (που ή τα ν ε μ φ α ­ ν ή ς σ τις ο θ ό ν ε ς τω ν ρα ντά ρ) σ υνέβα ινα ν

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

και α τυ χ ή μ α τα που π ρόδιδα ν τη βιασύνη για απομάκρυνση. Α υτό το 1 5ήμερο ή 20ήμ ερ ο που κρ α το ύ σ ε η το υ ρ κ ικ ή άσκηση ή ­ τα ν μια μεγά λη δοκιμασ ία για τα ε λ λ η ν ικ ά π ληρώ ματα. Από το ξη μ έρ ω μ α βρ ίσ κοντα ν σ τη διασπορά, μέσ α σ το “ λιο π ύ ρ ι” τω ν 40 βαθμώ ν, πάνω σε ένα σ κάφ ος από α λ ο υ μ ί­ νιο που “ έ β ρ α ζ ε" κυ ρ ιο λεκτικ ά . Ετσι ό τα ν τα το υ ρ κ ικ ά πλοία έπ αιρναν το δ ρ ό μ ο τη ς επ ισ τρ ο φ ή ς για τη Σ μ ύρ νη και τα Δ α ρ δα ­ νέλια, μόνο τ ό τ ε υπήρχε χ ρ ό νο ς για ανά­ παυση, χω ρίς φυσικά να δ ια τα ρά σ σ ετα ι η ρ ο υ τίνα τη ς ενα λ λ α γ ή ς τω ν μοιρώ ν και τη ς παρουσίας σ το Μ πογάζι και τη ν Κυρήνεια. Α υ τές τις η μ έ ρ ε ς τη ς έντα σ η ς, δ ε ν έλ ειψ ε η σ υ μ μ ετο χ ή τω ν ντόπιω ν, με το δ ι­ κό το υ ς φ υσ ικό τρόπ ο. Δ ε ν α να φ ερ ό μ α σ τε σ το υ ς σ τρ α τευ μ έ ν ο υ ς , που μαζί με το υ ς Ε λ λα δ ίτες επ άνδρω ναν τα π υ ρ ο β ο ­ λ εία και τις ά λ λ ες ο ρ γ α ν ω μ έν ες θ έ σ ε ις ά­ μυνας. Α να φ ερ ό μ α σ τε σ το υ ς απ λούς α ν­ θ ρώ π ους, κυρίω ς σ την Κ υρ ή νεια ή το Λατσί, που είχαν άμεσ η α ντίληψ η τη ς δ ικής μας δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς. Σ υ γ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ν στα κρηπ ιδώ ματα ό τα ν ά κο υ γα ν τις μηχα­ ν έ ς τω ν το ρ π ιλλα κά τω ν να ε κ κ ιν ο ύ ν με πο­ λύ θ ό ρ υ β ο ή ό τα ν - μέσα στη ν ύ χ τα - ά­ κο υγα ν τις ρ υ θ μ ικ έ ς κρ α υ γές τω ν π ληρω ­ μάτω ν ό τα ν τρ α β ο ύ σ α ν τις το ρ π ίλ λ ες έξω από το υ ς τορ π ιλλο σ ω λήνες για να τις οπλί­ σουν. Ε μεναν ε κ ε ί μ έχ ρ ι τα σκάφη να χα­ θ ο ύ ν στο σ κο τεινό π έλα γος για κάποιο α­ π οσ τολή και τη ν άλλη μ έρ α π ερ ίμ εν α ν να τα χ α ιρ ετή σ ο υ ν εγκά ρδ ια , γνω ρ ίζο ν τα ς τη ν π ροσφ ορά το υ ς σ την άμυνα το υ νησ ι­ ού. Η ταν μια επ οχή που η σχέση το υ ντόπ ιου με το ν Ε λλα δίτη σ τη ρ ιζό τα ν σ την αγνή π ροσφ ορά - απ οδοχή, μια σχέση διά­ χ υ τη σε όλα τα επίπεδα, μ ε αμοιβαία εμπ ι­ σ τοσ ύνη η οποία χ ά θ η κ ε από τα “ ζιζά νια ” τη ς χ ο ύ ν τα ς και τη ν κα τά ρα τη ς διχόνοιας που βασ ανίζει τη φ υλή μας.

Ο Δ Ε Υ Ο Ν ΤΑ Ι Π ΡΟ Σ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ 1974 Τα δύο π ρώ τα χρ ό νια μ ετά τη ν ε ν ε ρ γ ο ­ ποίηση τω ν το ρπ ιλλα κά τω ν, όλα φ α ίνο ­ ν τα ν πολύ καλά από π λευρ ά ς υπ οσ τήρι­ ξη ς. Τα ειδ ικά υ φ αλοχρώ ματα, α π α ρα ίτητα για το χρω ματισ μό το υ σ κάφ ους κά θ ε μ ή ­ να, τα α ν τα λ λ α κτικά για τις χ ο ά νες τω ν α­ ξόνω ν, που έπ ρ επ ε να αλλά ζου ν κ ά θ ε 100 ώ ρ ες λ ειτο υ ρ γ ία ς , ή άλλα για τις κύ ρ ιες μ ηχα νές και τις η λ ε κ τρ ο μ η χ α ν έ ς , εξα σ φ α ­ λ ίζο ν τα ν από τα α π ο θ έμ α τα που είχα ν δ ια ­ τ ε θ ε ί ως “ π ροικώ ο υ λ ικ ό ” τω ν σκαφών. Από τη ν άλλη π λευρ ά οι τε χ ν ικ ο ί και οι τ ε ­ χ ν ίτε ς εξο ικ ειώ θ η κ α ν πολύ γρή γορ α με το ρωσικό υλικό, ενώ τα σ υ νερ γεία τη ς Αμμοχώ στου έδω σ αν π ο λ λ ές λύσ εις ό τα ν χ ρ ε ιά ­ σ τηκα ν ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς εργασ ίες. Το προσωπικό που α ν τικ α τέσ τη σ ε τη ν πρώ τη σειρά τω ν εθ ελ ο ν τώ ν , είχ ε πιο ε ύ ­ κολο έργο. Η οργάνωση τη ς υπ ο δο μή ς βρ ι­ σ κό τα ν σε καλό δ ρ ό μ ο και, το σ π ο υ δ α ιό τε­ ρο. υπήρχε η γνώση και η εμπ ειρ ία που με τό σ ο κόπο σ υ γ κ ε ν τρ ώ θ η κ ε από τη ν επ ιχει­ : - ' i Q T I K H ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ρησιακή αξιοποίησ η τω ν τορπ ιλλακάτω ν. Π αράλληλα η τμ η μ α τικ ή α ντικα τά σ τα σ η το υ προσωπικού, επ έ τρ ε π ε τη ν ομαλή μ ε ­ τάβαση χω ρίς να δ ια τα ρ α χ θ ο ύ ν τα σ το ι­ χεία τη ς ο μά δ α ς και το υ ενια ίου π νεύ μ α ­ το ς, σ τοιχεία αναγκαία για ένα σ τολίσ κο. Τα π ρώ τα α νη σ υ χη τικά μ η ν ύ μ α τα ή ρ ­ θ α ν π ερ ί τα μέσα το υ 1966. Δ ιά φ ο ρ ες πα­ ρ α γ γ ελ ίες για αναπλήρωση φ ό ρ το υ α ν τα λ ­ λα κτικ ώ ν και υλικώ ν, έμ ε ν α ν α ν ε κ τ έ λ ε ­ σ τες από τη σ ο β ιετική γρ α φ ειο κρ α τία . Α λ λ ες φ ο ρ ές , σ τις υ π ενθ υ μ ίσ εις για επ ιτά ­ χυνση τη ς απ οσ τολής δ εν υπήρχαν απα­ ντή σ εις. Σ τη ν αρχή οι επιπτώ σ εις δ ε ν ή τα ν σ οβαρές. Τα π ρά γμα τα ρ υ θ μ ίζο ν τα ν από τη δ ιε θ ν ή αγορά. Είχε δ ο θ ε ί όμω ς ένα “ σ ήμ α ” για τη ν εξά ρ τη σ η που υπήρχε και ί­ σως μια πρώ τη έ ν δ ε ιξη τη ς α λλα γή ς τη ς σ ο β ιετική ς π ο λ ιτική ς α π ένα ντι στο Κυπριακό. Α τυχώ ς, οι α νη σ υ χίες ή ρ θ α ν και από π ρ ό σ θ ετα αίτια, από το εσ ω τερ ικό μ έτω ­ πο, Η δ ικ τα το ρ ία τω ν σ υ ντα γμ α τα ρχώ ν σ την Ελλάδα δ ε ν άφ ησ ε α λώ βητη τη ν Κ ύ­ προ και όπως ή τα ν α ν α μ εν ό μ εν ο , το Ν αυτικό επ η ρ εά σ τη κ ε άμεσ α από τις ε ξ ε ­ λ ίξεις . Οι επ ιλ ο γ ές το υ προσωπικού γ ίν ο ­ ν τα ν με άλλα κρ ιτήρ ια , κυρίω ς ευνοιο κρ α τικά, αφ ού η υπηρεσία σ τη ν Κύπρο θ ε ω ­ ρ είτο υπηρεσία ε ξω τερ ικ ο ύ και σ υ ν ο δ ευ ό ­ τα ν από το ανάλογο επίδομα. Οι καλοί φ ί­ λοι που έρ χ ο ν τα ν σ την Ελλάδα από το ν η ­ σί (με το υ ς οπ οίους π ολλοί δ ια τηρ ού σ α ν σ χέσ εις βα σ ισ μένες σε αγνά ιδανικά), φ αί­ ν ο ν τα ν α π ο γ ο η τευ μ έν ο ι. Κ ουνούσ αν τα κεφ ά λια με σημασία, ό τα ν οι Ε λ λη ν ες ρω­ το ύσ α ν για τη ν κατάστασ η. “ Α υ το ί δ ε ν ε ί­ ναι σαν και σας, με άλλα α σ χολού ντα ι και όχι με τη ν άμυνα το υ ν η σ ιο ύ ” . Ομως και τα σ τελ έχ η που επ έσ τρ εφ α ν , δ εν μ ε τέ φ ε ρ α ν ευχά ρισ τα νέα. Τα π ρ ο βλήμ α τα τω ν σκα­ φών είχα ν α υ ξη θ ε ί και οι επ ιχειρ η σ ια κές το υ ς δ υ ν α τό τη τ ε ς είχαν μ ειω θ εί από τις σ οβ α ρές ε λ λ ε ίψ ε ις α ντα λλα κτικώ ν. Το πιο σοβαρό σ τοιχείο όμω ς, ή τα ν ό τι είχ ε χ α θ εί το π νεύμα τη ς αμοιβαίας εμπ ισ το σ ύνης και το υ κοινού σ τόχου, Η διάβρω ση τη ς Ε θ νική ς Φ ρουράς από τα χ ο υ ν τικά σ το ι­ χεία είχ ε π άρει το δ ρό μο τη ς και η α ν τί­ σ τρο φ η μ έτρ η σ η για τη ν επ ερ χ ό μ εν η κα­ τα σ τρ ο φ ή ή τα ν ο ρα τή . Α κό μα και οι επ ι­ σ το λ ές το υ Α ρχιεπισ κόπου Μ ακαρίου προς το ν “ Π ρ ό εδ ρ ο ” Σ τρ α τη γ ό Γκιζίκη, δ ε ν σ τά θ η κα ν ικα ν ές να α π ο τρ έψ ο υ ν τη ν επ ερ χ ό μ εν η καταιγίδα.

ΙΟΥΛΙΟΣ 1974 Σ το Ιουλιανό π ρα ξικόπ ημα δ ε ν έ μ ε ιν ε α μ έτω χο το Ν αυτικό. Λ ίγοι ευ τυ χ ώ ς, με π ε­ ρ ίσ τρ οφ α στα χέρια, όχι μόνο σ υ μ μ ε τε ί­ χαν, αλλά κα τά ανά λγη το τρ όπ ο εισ ή λθ α ν σε νο σ ο κο μ εία ε κ δ ιώ κ ο ν τα ς “ Μ ακαριακ ο ύ ς ” τρ α υ μ α τίες για να ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ ν κ ρ εβ ά τια για “ η μ έ τ ε ρ ο υ ς ” ! Α λλο ι δια τάχ θ η κ α ν να β ο μβ α ρδ ίσ ο υν από τη θάλασσα το ρ αδιοφ ω νικό σ τα θ μ ό τη ς Π άφου, μ ε τις το ρ π ιλλ α κ ά το υ ς. Α ρ ν ή θ η κ α ν γ ια τί υπήρχε κίνδυ νος να κτυ π η θ ο ύ ν αθώ οι π ο λ ίτες και

π ερ ισ σ ότερ ο γ ια τί ή τα ν ε ν α ν τίο ν τη ς νομ ι­ μ ό τη τα ς . Τους α φ αίρ εσ αν τα κ α θ ή κο ν τα το υ κ υ β ε ρ ν ή τη , με α π ο τέλεσ μ α να β ρ ε ­ θ ο ύ ν το ρ π ιλλ ά κ α το ι α ν εν ε ρ γ ές , τη σ τιγμή που ο Τ ο υρ κικό ς Σ τό λ ο ς έ π λ εε για τη ν Κύ­ προ. Το αρματα γω γό “ Λ Ε Σ Β Ο Σ ” β ρ έ θ η κ ε στη Λ εμεσ σ ό για ένα δ ρ ο μ ο λό γιο ρ ο υ τί­ νας. Θα απ οβίβαζε ά ν δ ρ ες τη ς ΕΛΔΥΚ και θ α έπ α ιρνε α ντίσ το ιχ ο υ ς για επ αναπ ατρι­ σμό, που α νή κα ν σ τις κλάσ εις α π ολυομένων. Το πλοίο είχ ε απ οπ λεύσ ει και επ ειδή είχ ε ήδη εκ δ η λ ω θ εί η το υ ρ κ ικ ή απόβαση, δ ια τά χ θ η κ ε να επ ανα π λεύσ ει και να το υ ς απ οβιβάσει ε κ νέο υ . Οι α ν ά γ κες ή τα ν ά μ ε­ σ ες για τις επ ιχειρή σ εις. Ε π ιπ ρόσ θετα το π λοίο δ ια τά χ θ η κ ε να βο μβ α ρ δ ίσ ει το υ ρ κο κυ π ρ ια κές θ έ σ ε ις άμυνας, κά τι που ε ξ ε τ έ λ εσ ε επ ιτυχώ ς, Η π λη ρο φ ο ρία ό τι ελ λ η ν ι­ κά π ο λεμ ικά β ο μ β α ρ δ ίζο υ ν από τη θά λα σ ­ σα μ ετα β ιβ ά σ τη κ ε σ την το υ ρ κ ικ ή δ ιο ίκη ­ ση και π ιθανώ ς δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε μικρο-πανικό. Α π οφ ασ ίσ τηκε η απ οσ τολή δ ύο αντιτο ρπ ιλλικώ ν και αεροσκαφώ ν. Το “ Λ Ε Σ Β Ο Σ ” , έξυπ να, μ ετά τη ν ε κ τέ λ ε σ η τη ς απ οσ τολής το υ έπ λευ σ ε ν ό τια για να α π ο μ α κρ υ ν θ εί από τη ν π ερ ιοχή. Ετσι τα το υ ρ κ ικ ά α ερο σ κά φ η σ υνά ντησ αν τα αντιτο ρ π ιλλικά “ Kocatepe” και “ A lcitepe” και θ εω ρ ώ ν τα ς τα ελλ η ν ικ ά τα κτύπ ησ αν λυσ σ αλέα και χω ρίς αντίσ τασ η, αφ ού τα π λοία γνώ ριζαν ό τι τα α ερο σ κά φ η ή τα ν φίλια. Το ένα α ν τιτο ρ π ιλ λ ικό β υ θ ίσ τη κ ε και το άλλο, ε κ τό ς μάχης, ρ υ μ ο υ λ κ ή θ η κ ε στη Μ ερσ ίνα και στη σ υνέχεια εγ κ α τα λ είφ θ η κε, α φ ού κ ρ ίθ η κ ε α σ ύμφ ορη η επ ισ κευή το υ. Α υ τές ή τα ν οι μ ο ν α δ ικ ές α π ώ λειες σε μ ά χιμ ες μ ο ν ά δ ες που είχ ε το Τουρκικό Ν αυτικό. Κ ανένας ω στόσο δ ε ν α νησ ύχησ ε στη Ν αυτική Δ ιοίκησ η και φυσ ικά δ ε ν ε φ α ρ μ ό ­ σ τη κ ε το σ χέδιο άμυνα ς “ Α φ ρ ο δ ίτη ” , ή τα ν α κόμα και το BBC έ δ ε ιχ ν ε τη ν επιβίβαση τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν στα πλοία με π ροορ ι­ σμό τη ν Κύπρο. Ο ν α υ τικ ό ς δ ιο ικ η τή ς ε κ τ ι­ μούσ ε ό τι π ρ ό κειτα ι για “ σ υ νη θ ισ μ ένη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ασ κήσεω ς..." Οι Τούρκοι “ μ π λ ο φ ά ρ ο υ ν ” έλ εγ ε... Α ς δ ο ύ μ ε όμω ς ένα απόσπασμα από τα γ εγ ο ν ό τα τη ς ν ύ ­ χ τα ς 19 π ρος 20 Ιουλίου, ε ν δ ε ικ τικ ό για το τι έ γ ιν ε σ την Κ υρήνεια: 19 Ιουλίου 1974 21.15 έω ς 21.40 - Το ρ α ντά ρ το υ Ν α υτικού σ το Ριζοκάρπασο “ ΣΕΠ Α ” , εν το π ίζει σ το 40 μίλια μια το υ ρ κ ι­ κή δύνα μη να π λέει προς Α μμόχω σ το και μια άλλη να π λ έει προς Κ ορ μα κίτη. Δ ίνετα ι αμέσ ω ς α ναφ ορά εχ θ ρ ο ύ . Η απάντηση από το ν ΝΔΚ (Ν α υ τικό ς Δ ιο ικ η τή ς Κ ύ­ πρου): “ Π ρ ό κειτα ι για ά σ κησ η” . 20 Ιουλίου 04.30. Ε νδεκα πλοία κρα­ το ύ ν π ερί τα χω ρικά ύ δα τα τη ς Κύπρου, που είνα ι 12 μίλια. Ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς τη ς το ρπ ιλλα κά του Τ-1, Σ η μ α ιο φ ό ρ ο ς Β ερ ύ κιος, από το κάσ τρο τη ς Κ υρ ή νεια ς εντο π ίζει π έ ν τε α ν τιτο ρ π ιλ λ ικά σε απόσταση 2-3 μι­ λιών. Ο Υποπλοίαρχος Τσομάκης, κ υ β ε ρ ν ή ­ τη ς τη ς Τ-3, π αίρνει δ ια τα γή από το ν ΝΔΚ: “ Να βγεις, αλλά να π ερ ιο ρ ισ τείς σ την ανα­ γνώ ρ ισ η ” . 04.45 - Α ρχίζουν οι α ερ ο π ο ρ ικο ί βομβαρδισ μοί. 05.00 έω ς 05.23 - Η Τ-3 απο-

το υ ρ κ ικ έ ς δ υ ν ά μ εις ή α υ το β υ θ ίζο ν τα ι χω­ ρίς καμία σ υ μ μ ετο χ ή σ τις επ ιχειρήσ εις. Μια το ρ π ιλλ ά κ α το ς φ α ίν ετα ι σε μια φ ω το ­ γραφ ία τη ς επ ο χή ς μ ισ ο β υθ ισ μ ένη , να τη σ έρ νο υ ν Τ ούρκοι σ τρ α τιώ τες. Μ έσα σ το χάος που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε από τη ν εισ βολή, είνα ι ε υ τύ χ η μ α που η θυσ ία τω ν έντιμ ω ν αξιω μ α τικώ ν και τω ν π ληρω μάτω ν ξέπ λ υ νε τις κα κ ές εντυ π ώ σ εις από το υ ς λίγ ο υ ς που αμαύρω ­ σαν τις π αραδόσ εις το υ ΠΝ. Α υ το ί οι λίγοι μ ετά τη μ ετα π ο λ ίτευ σ η , μαζί με το υ ς επί­ σης λίγο υ ς που είχαν α ν α μ ιχ θ εί σε δρα ­ σ τη ρ ιό τη τε ς τη ς δ ικ τα το ρ ία ς , μ ε πολύ σ υ νο π τικές δια δ ικα σ ίες α π ο μ α κρ ύ νθ η κα ν

το υ ς . Μ ετά από 20 ακριβώ ς χ ρ ό νια από τη ν εισ βολή το υ Α ττίλ α , β ρ ε θ ή κ α μ ε προσωπι­ κά σ τη ν Κύπρο για τ η ν π ρώ τη άσκηση “ Νικ η φ ό ρ ο ς -Τ ο ξό τη ς ” , σ τα πλαίσια το υ νέου (τό τε ) δ ό γ μ α το ς το υ Ε νιαίου Α μ υ ν τικο ύ Χώ ρου. Η σ υγκίνησ η ή τα ν μ εγά λη και οι μ ν ή μ ε ς (για τα τρ ιά ν τα χ ρ ό νια που είχαν π εράσει) πολύ δ υ ν α τέ ς . Πώς μπ ο ρο ύν να π ερ ιγρ α φ ο ύ ν οι εκδ η λώ σ εις τω ν π ολιτώ ν στη Λ άρνακα, όπου κ α τέπ λ ευ σ ε η φ ρ ε γ ά ­ τα “ Α Δ Ρ ΙΑ Σ ” , ενώ τα α ερο σ κά φ η τ η ς ΠΑ π έτο ύ σ α ν και πάλι, μ ετά 30 ακριβώ ς χ ρ ό ­ νια, σ το ν κυπριακό ουρανό; Ο Α ρχιεπ ίσ κο­ πος Χ ρυ σ όσ το μο ς είχ ε έ ρ θ ε ι να ε υ λ ο γ ή -

Μοίρα τορπιλλακάτων στο δίαυλο της Κυρήνειας.

π λέει και α κ ο λ ο υ θ ε ίτα ι από τη ν Τ-1. Μισό μίλι από το λιμανάκι, η Τ-1 π ρο σ β ά λλετα ι πρώτη από α ερο σ κά φ η . Τ ρ α υμ α τίζετα ι ο κ υ β ε ρ ν ή τη ς και το μισό πλήρωμα. Το σκά­ φ ος π α θα ίνει ρ ήγμα σ την πλώρη και κρα­ το ύ ν οι μηχα νές. Ο Β ερ ύ κιο ς, τρ α υ μ α τι­ σ μένος, π ροσαράζει το πλοίο το υ και σώ­ ζει το υπόλοιπο π λήρω μα και το υ ς τρ α υ μ α ­ τίες . Ο Τσομάκης σ τις 05.15 φ ω νάζει από τα λα ρ υ γγό φ ω να το υ ρ α δ ιο τη λεφ ώ νο υ “ μας κτυ π ο ύ ν α ερο π λά να ” . Ο Β ερ ύ κιο ς από τη σ τερ ιά βλέπ ει τη ν Τ-3 να χ ειρ ίζει προς αποφυγήν. Τρία αεροπλάνα τη ς επ ιτί­ θ ε ν τα ι σ υγχρόνω ς και σ τις 05.23 τιν ά ζετα ι σ τον α έρ α και β υ θ ίζε τα ι α ύ τα νδρ η, ένα μί­ λι από τα το υ ρ κ ικ ά α ντιτο ρπ ιλλικά . Η Κ υρ ή νεια π έ φ τε ι και α κ ο λ ο υ θ ε ί η Μ όρφ ου και η υποχώρηση τω ν λίγω ν που σ τά θ η κα ν να πολεμήσ ουν. Οι ά ν δ ρ ες τη ς ΕΛΔΥΚ, κα μ μ έν ο ι από τις β ό μ β ες ναπάλμ, εγ κ α τα λ είπ ο υ ν το ν Αγιο Ιλαρίω να ψηλά σ τον Π εν τα δ ά κτυ λ ο , δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς και ένα ο λο κα ύ τω μ α σ το σ τρ α τό π εδ ό το υ ς στη Λευκω σία. Γνωστή είναι και η θυσ ία τω ν α νδρώ ν τω ν Κ αταδρομώ ν, που έσω ­ σαν τη ν τιμ ή το υ Ελληνα σ τρ α τιώ τη από τη ντροπ ή τη ς π ρ ο δ ο τική ς ε ν έ ρ γ ε ια ς τω ν π ραξικοπ ηματιώ ν. Εχει αρχίσ ει ο Α ττίλ α ς II και το κάσ τρο τη ς Κ υρ ή νεια ς με τη φρ ουρ ά το υ Ν αυτικού, μια χ ο ύ φ τα ά ν­ δ ρες, δ ε ν έχ ει π α ρα δ οθ εί. Α νθίσ τα τα ι και π ροσ βάλλει ά ρ μα τα με α υ το σ χ έδ ιες β ό μ ­ β ες που ρ ίχνοντα ι από τις ν τά π ιες το υ κά­ σ τρου για 12 ο λ ό κ λ η ρ ες η μ έ ρ ε ς . Ο τα ν πια κά θ ε ελπ ίδα έ χ ε ι χα θεί, οι ά ν δ ρ ες διατάσσ ονται να ε γ κ α τα λ είψ ο υ ν και δ ια φ εύ γ ο υ ν μέσα από τις το υ ρ κ ικ έ ς γ ρ α μ μ ές. Τα τέ σ ­ σερα υπόλοιπα σκάφη στο Μπογάζι β ο μ ­ βαρδίζονται, όπως και η βάση, από τις

Η Τ-2 σε σχηματισμό με άλλες δυο τορπιλλακάτους. Διακρίνεται ο δεξιός τορπιλλοσωλήνας.

από το Ν αυτικό. Η ταν μια γρήγορ η “ α υ το ­ κά θ α ρ σ η ” που δ εν π ερ ίμ εν ε ο ύ τε το Φά­ κελ ο τη ς Κύπρου, ο ύ τε και το χ ρό νο - που σ τις π εριπ τώ σ εις α υ τέ ς ξεθ ω ρ ιά ζει τα γ ε ­ γονό τα . Η ταν μια ικανοποίηση και για το υ ς ντόπ ιου ς, που είδ α ν να π ληρώ νουν οι υπ αίτιοι τη ς τραγω δίας και να μη τα υ τίζ ο ­ ν τα ι με το υ ς ά λλο υ ς - που όχι μόνο έπραξα ν το κα θ ή κο ν το υ ς , αλλά θ υσ ιά σ τηκα ν για τη ν π ατρίδα (α υ το ύ ς που η Κυπριακή Π ο λ ιτεία τιμ ά σ τον Τύμβο τη ς Μ α κ εδ ο ν ίτισας, ε κ ε ί στα ψηλά τη ς Λ ευκω σ ίας, αγναν τε ύ ο ν τα ς το ν Π εν τα δ ά κτυ λ ο . Μ ετά τη ν εισ βολή ό λα ή τα ν δύσ κολα και το κλίμα βαρύ. Από το Κυπριακό Ν α υτι­ κό δ εν έ μ ε ιν ε σ χεδόν τίπ ο τα ό ρ θ ιο και όλα έπ ρ επ ε να γίν ο υ ν πάλι από τη ν αρχή. Α λή ­ θ εια , πόσο κουρ ά γιο και πίστη χ ρ ειά σ τη ­ καν γ ι' α υ τό το ξεκ ίν η μ α ! Το ΠΝ β ο ή θ η σ ε και πάλι και όσο ή τα ν δ υνα τό , με απ οσ το­ λή στελεχώ ν. Α υτό όμω ς που π ρ ο σ έφ ερ ε π ερ ισ σ ότερ ο από το κ ά θ ε τι, ή τα ν η εκπ α ί­ δευσ η Κυπρίων στη Σχολή Ν αυτικώ ν Δ ο κί­ μων και στη σ υνέχεια στα πλοία το υ Σ τό ­ λου, δ η μ ιο υ ρ γ ώ ν τα ς έτσ ι σ τελ έχ η το υ α ύ ­ ριο. Π ρ ό κειτα ι για τα σ τελ έχ η που σ ήμερα, με το β α θ μ ό το υ π λω τάρχη ή το υ υποπλοι­ άρχου, π α ρέλα β α ν και αξιοπ οίησ αν τις κι­ ν η τ έ ς σ υσ το ιχίες τω ν π υραύλω ν Exocet, οργάνω σαν τις Ο μ ά δ ες Υποβρυχίω ν Κ ατα­ σ τροφώ ν, επάνδρω σαν τα κα ινούργια ρα­ ν τά ρ και ε κ τε λ ο ύ ν με πίστη το κα θ ή κο ν

σει το πλοίο και π ήγε π αντού ξεχ ν ώ ν τα ς τη ν η λικία το υ. Ε φ τασ ε α κό μ α και σ το Κ έ­ ν τρ ο Π ληροφ οριώ ν Μ άχης, α δ ια φ ορ ώ ντα ς για τις έ ξ ι σ κά λες που μεσ ολα βο ύ σ α ν από τη γ έφ υ ρ α . Ανασήκωσε τα ράσα και χωρίς να α φ ήσ ει π εριθώ ρια για α ντιρ ρ ή σ εις, κα­ τ έ β η κ ε να ευ λ ο γ ή σ ει το πλήρωμα. Η δια δ ρο μή το υ Ν α υτικού σ την Κύπρο από το 1964 ως το 1974, ή τα ν π ο λ υ τά ρ α χ η . Είναι άγνω σ τη σ το υ ς π ολλούς, ιδια ίτερα σ το υ ς ν έο υ ς , φ ο β ό μ α σ τε δ ε ό τι είνα ι ά­ γνω σ τη α κόμα και στα ν εώ τερ α σ τελ έχ η το υ. Ε λπ ίζουμε ό τι θ α δ ο υ ν όλοι “ κα τά μ α ­ τ α ” α υ τή τη δια δ ρο μή και θ α μπ ορέσ ουν να κρ ίνο υν σωστά, ώ στε να α π οφ ύγου με τα ίδια λάθη, να δ ιδ α χ θ ο ύ μ ε από τις ια ρ α λ είψ εις μας και, το πιο σπουδαίο, να τιμ ή σ ου με το υ ς λίγο υ ς εκ είν ο υ ς που με τη θυσ ία το υ ς διέσωσαν τη ν τιμ ή το υ Ε λλη νι­ κού Π ολεμ ικο ύ Ν αυτικού, μ έν ο ν τα ς πιστοί σ τις π αραδόσ εις και ε κ τε λ ώ ν τα ς σ το α κ έ ­ ραιο το κα θ ή κο ν το υ ς π ρος τη ν Π ατρίδα.

Σημείωση Γεγονότα και αναμνήσεις κυρίως τη ς περιοδου 196466, όταν ο συγγραφέας υττηρετουσε στο Κυπριακό Ναυτικό, ττεριγράφονται στο βιβλίο "Αναμνήσεις από το Κυπριακό Ν αυτικό", εκδόσ εις "Κ ο ρ φ ή " και διατίθετα ι από το βιβλιοπωλείο • G utenberg". Σόλω νος 103.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

I

Α ΛΕ Ξ Η Σ Γ.Κ. Σ Α Β Β ΙΔ Η Σ , M. Phil., Δρ Φ. Επίκουρος ερευνητής βυζαντινής ιστορίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ

ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΕΝΤΟΝΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΟΜΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΠΡΑΚΑΝΙΑΣ (ΒΑΣΠΟΥΡΑΚΑΝ), ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ, ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 11ου ΑΙΩΝΑ (1045/46), ΕΦΘΑΣΑΝ ΣΤΟ ΥΨΙΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΤΟΥ ΚΑΠΕΤΡΟΥ (KAPUTRU), ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΧΑΣΑΝ ΚΑΛΕ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΤΗΣ ΦΑΣΙΑΝΗΣ (ΠΑΣΙΝ), ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΟΕΟΔΟΣΙΟΥΠΟΛΗΣ (ΕΡΖΟΥΡΟΥΜ), ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΤΟΥΡΚΙΑ. Η ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ, ΠΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΕΙΤΑΙ ΣΤΙΣ 18-19 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1048 Η-ΚΑΤ’ ΑΛΛΟΥΣ- ΤΟΥ 1049, ΕΦΕΡΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΥΣ ΑΦΕΝΟΣ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΜΕΝΙΟΥΣ ΚΑΙ ΙΒΗΡΕΣ/ΓΕΩΡΓΙΑΝΟΥΣ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΦΕΤΕΡΟΥ ΤΟΥΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΥ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΥ, ΤΟΓΡΟΥΛ ΜΠΕΗ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΜΑΝΟΥΣ. ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΥΠΗΡΞΕ ΑΚΑΘΟΡΙΣΤΟ, ΜΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΚΑΤΕΡΩΘΕΝ ΑΠΩΛΕΙΕΣ, ΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΕΘΕΣΕ ΤΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΣΧΕΔΟΝ ΑΔΙΑΚΟΠΗ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΣΥΝΟΡΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΕΩΣ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ (ΜΑΛΑΖΓΚΙΡΤ) ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ (ΣΤΙΣ 19 Η ΚΑΤ’ ΑΛΛΟΥΣ ΣΤΙΣ 26 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1071), ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΠΟΥ ΣΗΜΑΝΕ ΟΡΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΕΔΑΦΩΝ ΣΤΟ ΑΠΩΤΑΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΝΟΡΟ.

ΠΡΩΤΗ ΜΕΓΑΛΗ

36

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ-ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (1048/1049 μ.Χ.) τη συνείδηση των μ ελετη τώ ν των βυζαντινοτουρκικώ ν σχέσεων οι σ ημ α ντικότερ ες βυζαντινο-σελτζουκικές αναμετρήσ εις υπήρξαν δύο: η μάχη του Μ αντζικέρτ (19 ή 26 Αυγούστου 1071), όπου ο Ρωμανός Δ' Δ ιογένης νικήθ ηκε π έφ τοντα ς αιχμάλω τος στα χέρια του σουλτά­ νου Αλπ Αρσλάν, και η μάχη το υ Μ υριοκεφάλου (17 Σεπ τεμβρίου 1176), όπου ο σουλτάνος του Ικονίου Κιλίτζ Αρσλάν Β ’ νίκησε τις δυνάμεις το υ Μανουήλ Α ’ Κομνηνού. Γνωστή είναι επίσης - αν και σε μικρότερη έκταση - μια τρίτη μεγάλη μάχη, εκείνη που έλαβε χώρα στην Αντιόχεια του Μαιάνδρου (στη δυτική Μικρά Ασία) τη ν άνοιξη του 1211 και η οποία απ οτέλεσ ε τρόπον τινά τη “ ρ εβ ά ν ς” των δύο προηγουμένων ηττώ ν του Βυζαντίου, αφού ο Αυτοκράτορας τη ς Νίκαιας Θ εόδω ρος Α' Λάσκαρις νίκησε το στρατό του σουλτάνου το υ Ικονίου, Καϊχοσρόη Α ’, σκοτώ νοντας μάλιστα, σύμφωνα με ορισ μένες πη­ γές, το ν τελευ τα ίο κατά τη διάρκεια προσωπικής το υ ς μονομαχίας. Μια τέτα ρ τη βυζαντινο-σελτζουκική σύγκρουση (που απ οτελεί ουσιαστικά τη ν πρώτη μεγάλη αντιπαράθεση του Βυζαντίου με τη νέα μεγάλη μουσουλμανική δύναμη του ανατολικού κόσμου - από το ν 11 ο αιώνα), υπήρξε η μάχη στο φρούριο του Καπετρού, στις 18-19 Σεπτεμβρίου 1048 ή 1049, που θα παρουσιάσουμε στο άρθρο που ακολουθεί. Αν και η μάχη αυτή δ εν είχε καθορισμένο αποτέλεσμα, εν το ύ το ις σ ηματοδοτεί μια α τελείω τη σειρά ελλ η ­ νοτουρκικώ ν συγκρούσεων κατά μήκος των ανατολικών συνόρων του Βυζαντί-

Σ

m m .

Αναπαράσταση Σελτζούκου μισθοφόρου των αιώνων 11ου και 12ου (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118", εκδ. Osprey-“ Αψίδα” ) ΤΙΩΤ1ΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ψηφιδωτό της Αγίας Σοφίας (Κωνσταντινού­ πολη) που απεικονίζει τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’ Μονομάχο (1042-1055) και την αυτοκράτειρα Ζωή Πορφυρο­ γέννητη στο μέσον παράσταση του ενθρόνου Χριστού (μέσα 11ου αι.).

ου και απ οτέλεσ ε το απώτατο σημείο μιας α­ λυσίδας σελτζουκικώ ν και τουρκομανικώ ν ει­ σβολών, που είχαν ξεκινήσ ει δυναμικά από τα μέσα τη ς πέμπτης δεκα ετία ς του 11ου αι­ ώνα (από το 1045/46), όταν στο βυζαντινό θρόνο βασίλευε ο Κωνσταντίνος Θ' Μ ονομά­ χος (1042-1055).

Ιήνη·

'

-rVcti,

·

j-r/*.

-- · ‘A:;?

ΟΙ ΠΗΓΕΣ Οι σ ημ α ντικότερ ες βυζαντινές πηγές που αναφέρονται στη μάχη αυτή είναι οι Ιω­ άννης Σκυλίτζης (“ Σύνοψις ιστοριών", περίο­ δος 811-1057), Γεώργιος Κεδρηνός (“ Σύνοψις ιστοριών” , περίοδος Κτίση Κόσμου -1057/για το τμήμα 811 και ε ξή ς βασίζεται αποκλειστι­ κά στον Σκυλίτζη), Μιχαήλ Α ττα λειά της (“ Ιστορία” ή “ Λόγος προσφω νητικός... προς το ν βασιλέα Β οτα νειά τη ν” , περίοδος 103479) και Ιωάννης Ζωναράς (“ Επιτομή ιστο­ ριών” , περίοδος Κτίση Κόσμου-1118). Σημα­ ντικά είναι, όμως, και τα στοιχεία που παρα­ θ έτο υ ν οι Α ρμένιοι Μ ατθαίος τη ς Εδεσσας (“ Χ ρονικό” , περίοδος 952/62-1136/37) και Αρισ τακές ο Λ ασ τιβερτινός (“ Ιστορία τη ς Α ρμ ε­ νία ς” , περίοδος 1000-1071/72), καθώς και ο σπουδαίος Μ ουσουλμάνος χρονικογράφος Ιμπν αλ-Αθίρ (“ Ο λοκληρω μένη παγκόσμια ι­ σ τορία” , περίοδος Κτίση Κόσμου-628 μ ετά Εγίραν=1231 μ.Χ.).

Η ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ (1045/46-1048) Το έ το ς 1045/46 ο πατρίκιος και σ τρα τη­ γός Σ τέφ ανος Λ(ε)ιχούδης, το ν οποίο ο Κων­ σταντίνος Θ ’ Μονομάχος είχε διορίσει διοι­ κητή τη ς επαρχίας τη ς Βασπρακανίας (Βασπουρακάν), αιφνιδιάστηκε και συνελήφθη αιχμάλω τος από το υς Σ ελτζούκους και τους Τουρκομάνους του φυλάρχου Κουτλουμούς (Κουτλουμούση), χάνοντας σχεδόν όλες του τις δυνάμεις και καταλήγοντας ο ίδιος στο σκλαβοπάζαρο τη ς Ταμπρίζ. Οταν ο Κ ουτλουμούς ενημέρω σ ε για τη νίκη του τον

Επίθεση Σελτζούκων Τούρκων εναντίον βυζαντινού οχυρού τον 11ο αιώνα. Μικρογραφία από το χειρόγραφο του Χρονικού του Ιωάννη Σκυλίτζη στη Μαδρίτη (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118", εκδ. Osprey-“ Αψίδα”).

θ είο του, μεγάλο φύλαρχο τω ν Σελτζούκω ν (και πρώτο το υς σουλτάνο από το 1055), τον Τογρούλ Μπέη (1038-1063), το ν παρότρυνε να καταλάβει τη ν περιοχή τη ς Βασπρακα­ νίας, που όχι μόνο ήταν πολύ εύφορη, αλλά επιπλέον τη ν υπερασπίζονταν γυναίκες (!), σχόλιο καθόλου κολακευτικό για το υ ς άν­ δ ρες του Λειχούδη. Ο Τογρούλ Μπέης, πά­ ντως, δ εν έδωσε συνέχεια στις επιχειρήσεις στην περιοχή, ενώ από τη ν άλλη πλευρά ο Α υτοκράτορας Μονομάχος, συνειδητοποιώ­ ντα ς τη μεγάλη τουρκική απειλή, έδωσε ε ­ ν το λ ές για στρατολόγηση τω ν υπηκόων του τη ς Ιβηρίας/Γεωργίας (στο “θ έμ α Ιβηρίας” ), για να ενισ χυθούν οι Αρμένιοι σύμμαχοι τη ς Α υτοκρατορίας στους αγώνες το υς κατά των σελτζουκικώ ν και τουρκομανικώ ν επιδρο­ μών. Το 1048 ο Τογρούλ, αναμιγμένος σε ενδομουσουλμανικές έριδες, αποφάσισε παράλ­ ληλα να πραγματοποιήσει τη ν εισβολή στη Βασπρακανία, στέλνοντας εκ εί με στρατό έ ­ ναν άλλο ανηψιό του, το ν εμίρη “Ασάν” (Αρσλάν), σε μεγάλη εκσ τρατεία που ξε κ ίν η ­ σε από το Ταμπρίζ. Ο Μ ονομάχος, αναμένο­ ντας τις ε ξελ ίξε ις α υτές, έσ τειλε το ν στρα­ τηγό του Βασπουρακάν (και κυβερνήτη τη ς πόλης του Ανί(ου), τη ς παλαιάς αρμενικής

πρωτεύουσας που είχε π ερ ιέλθει στο Βυζά­ ντιο από το ν ηγεμόνα τη ς Κακίκιο/Γκακίκ Β ’ το 1045), το ν Ααρών Ραδομηρό (Ραντομίρ), γιο το υ τελευ τα ίο υ Β ο υ τύ ρ ο υ τσάρου του Α ’ Βουλγαρικού Βασιλείου. Ιβάν Βλαδισλάβ (“ Ιωάννη Βλαδισθλάβο" τω ν βυζαντινών χρο­ νικών 1015-18). που ω ςγνω σ τόν είχε αναγκα­ στεί να δ εχ θ εί τη βυζαντινή επικυριαρχία το 1018 με τη συμπλήρωση τη ς βουλγαρικής κατάκτησ ης από το ν Βασίλειο Β Ξ ακιόνο. Ο Ααρών Ραδομηρός ε ξο ο φ ά λ η ε την υποστήριξη ενός ονομαστού Βυζαντινού πο­ λέμαρχου τη ς εποχής, το υ "δ ο ύκα " και στρα­ τηγού Ανίου και Ιβηρίας Κατακαλών Κεκαυμένου, με τη ν αποφασιστική β ο ήθ εια το υ οποίου παρέσυρε σε ενέδρα το ν πολυάριθμα στρατό (20 χιλιάδων ανδρών) το υ εμίρ η Αρσλάν, που βρήκε το θάνατο στη μάχη. Οι βυζαντινές πηγές αποκάλεσαν τ ε . «> ρακτηριστικά “ κω φό” , αφού δ εν είχε ανπληφ θ εί ό τι σκόπιμα οι Βυζαντινοί το ν είχαν α­ φήσει να λεη λα τεί το στρατό- : : : ετοιμάζοντας με π ολεμικό τέχνασ μα τ ο ν α ^ νιδιασμό στον οποίο ο εμίρης έπεσε. Η επιτυχία του βυζαντινού σ τρ α τέ, και ο θάνα τος του εμίρη Αρσλάν e r : ~ ε : : — ; χης επισυνέβησαν σε κρίσιμη καμπτ v ia τ.ς α υ τοκρα τορ ικές δυνάμεις, αφού ο ε ξ ο ε ..σμένος Τογρούλ Μπέης έσ τειλε ογκώδη στρατό 100 χιλιάδων πολεμιστών υπό τ : . Ε­ τερο θα λή αδελφό του Ιμπραχίμ Ινάλ - ” . ι· (τον “Αβράμιο Α λείμ ” τω ν Βυζαντι. συγγραφέων), το 1048-1049, Ο εμίρης αυτός εμφ ανίσ τηκε ιδιαίτερα απειλητικός, έχοντας λεη λα τήσ ει τη ν εμπορική κωμόπολη Α ρ τΐε βόρεια τη ς Θεοδοσιούπολης, καθώς κα. ~ . τελευ τα ία αυτή σημαντική πόλη τη ς βυζαντινομουσουλμανικής παραμεθορίου, όπου ε.χαν καταφύγει οι Α ρτζενοί (οι Μ ο υσ ου λμε. : . μετονόμασαν τη Θεοδοσιούπολη σε =3ζερούμ ή Ερζουρούμ, ενώ οι Α ρμένιοι τη ν ο . > μαζαν Καρίν, εκ του αραβικού Καλικαλ:: λεηλασία τη ς θεοδοσιούπ ολης (1049) υπήρ­ ξε τόσο εκ τεν ή ς , ώστε σύμφωνα αε roue υπερβολικούς υπολογισμούς τω ν β υ ζ α .-νών και τω ν αρμενικών πηγών σχεδόν όλοι οι πολυάριθμοι Χριστιανοί κάτοικοί τη ς σφανώ στηκαν, βασανίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν (140 χιλιάδες κατά το υς Σκυλίτζη και Κ εδρηνό, 150 χιλιάδες κατά το ν Μ ατθαίο τη ς Εδεσ­ σας!). Σύμφωνα δε με τη ν άποψη το υ Σπύρου Βρυώνη, “ η καταστροφή τη ς πόλης au— ς σημαίνει τη ν απαρχή λεηλασιών πολλών από τα σημαντικά αστικά κέντρ α τη ς βυζαντινής Ανατολίας” .

37

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΚΑΠΕΤΡΟΝ Κατά τη διάρκεια τη ς π ροαναφ ερόμενης μεγάλης επιδρομής και κατά πάσα πιθανότη­ τα πριν από τη ν κατάληψη τω ν Α ρτζέ και Θ ε­ οδοσιούπολης, ο Ιμπραχίμ Ινάλ εισ έβαλε στη Βασπρακανία, έχοντας ως πρωταρχικό του στόχο να επ ιτεθ εί στο στρατόπ εδο τω ν Αα­ ρών Ραδομηρού και Κατακαλών Κεκαυμένου, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

στην κοιλάδα του “ Ο υρτρού” (Ουρτού, Ουσουρτρού στα αβαζγιανά), όπου οι δύο Βυζαντινοί στρατηγοί ανέ­ μεναν τις ενισχύσεις που το υς είχε υποσχεθεί ο Κων­ σταντίνος Θ ’, έχοντας αποσυρθεί εκ εί σύμφωνα με τη γνώμη του Ααρών και ενάντια στη γνώμη του Κεκαυμένου, που είχε π ροτείνει σύγκρουση με το ν εχθρό, υπο­ λογίζοντας στο υψηλό ηθικό των δυνάμεώ ν το υ ς μετά τη ν επιτυχή αντιμετώπιση τη ς εισβολής του εμίρη Αρσλάν. Στο μ ετα ξύ ο Μονομάχος είχε έ λ θ ει σε σ υνεννόη­ ση με το ν αρμενικής καταγωγής (κα τ’ άλλους αβαζγικής ή και ιβηρικής/γεω ργιανής) Βυζαντινό τοπάρχη τη ς Ιβηρίας και Μεσχίας, Λιπαρίτ (η) (Δ'), που θα συνα­ ντούσ ε το υ ς Ααρών Ραδομηρό και Κ εκαυμένο για να α­ ντιμετω πίσουν από κοινού το υ ς Σ ελτζούκους εισβο­ λείς. Περί τα τέλ η το υ 1048 οι πολυάριθμες δυνάμεις το υ Ιμπραχίμ Ινάλ εμφανίσ τηκαν κοντά στο βυζαντινό σ τρατόπεδο τη ς Ο υρτρού, όπου οι Ααρών και Κεκαυμένος ακόμη ανέμεναν τη ν έλευση του Λιπαρίτη, έ ­ χοντας λάβει αυστηρές συστάσεις του αυτοκράτορα να μη δράσουν χωρίς εκείνον. Μ ετά τη ν έντο νη αντιπα­ ράθεση του Κεκαυμένου (που πάλι συνιστούσε σύγκρουση με το ν αντίπαλο) και του μ ετρ ιοπ α θέσ τε­ ρου Ααρών, τελικά αποφασίστηκε η αποφυγή τη ς ανοι­ κτής σύγκρουσης και οι βυζαντινές δυνάμεις με το υς συμμάχους το υς αποσύρθηκαν στις γύρω ορεινές το ­ π οθεσίες τη ς κοιλάδας Ουρτρού, δίνοντας παράλληλα εν το λ ές στους αμάχους χριστιανικούς πληθυσμούς τη ς π εριοχής να αναζητήσουν τη ν ασφάλεια τω ν ο ­ χυρωμένων πόλεων και κωμών. Τότε ήτα ν (1048-1049) που ο Ιμπραχίμ Ινάλ εγκ α τέλ ειψ ε προσωρινά τις επιχει­ ρήσεις το υ στη Βασπρακανία κατά του κυρίως βυζαντι­ νού στρατού και στράφηκε κατά των πόλεων Α ρτζέ και Θεοδοσιούπολης, τις οποίες λεηλά τησ ε. Λίγους μήνες αργότερα, περί τα μέσα του 1049, μό­ λις εμφ ανίσ τηκε στο θ έα τρ ο των επιχειρήσεων με μ ε­ γάλη καθυστέρηση ο Λιπαρίτης, οι Ααρών και Κεκαυμένος βγήκαν από τις ο ρ εινές κρυψώνες το υς και έστησαν το σ τρατόπεδό το υς στους πρόποδες του Καπ ετρού λόφου (Καπουτρού, Γκαμπουντρού), στην αρ­ χαία επαρχία τη ς Φασιανής (Πασίν), το σημερινό Χασάν Καλέ νοτιοανατολικά τη ς Θεοδοσιούπολης. Και πάλι εδώ ο Κ εκαυμένος είχε να αντιμετω πίσει αυτή τη φορά τη ν επ ιφ υλακτικότητα του Λιπαρίτη ως προς τη ν πρό­ τασή του για άμεση επίθεση κατά των δυνάμεω ν του Ιμπραχίμ Ινάλ. Και αυτό για τί ο προληπτικός Λιπαρίτης

Σχέδιο από πυξίδα από ελεφαντόδοντο (του 10ου αιώνα) με αναπαρά­ σταση Αρμενίων μισθοφόρων στην υπηρεσία του Βυζαντίου ("Ο Βυζαντινός Στρατός 8861118", εκδ. Osprey" Αψίδα”).

δεν ή θ ε λ ε να πολεμήσει το Σάββατο, που ήταν γΓ αυτόν αποφράδα ημέρα. Ηταν Παρασκευή 18 προς Σάββατο 19 Σ επτεμβρίου του έτο υ ς 1049 και τη νέα α­ ναβολή τη ς σύγκρουσης απ έτρεψ ε το γεγονός ότι οι Τούρκοι του Ιμπραχίμ Ινάλ επ ιτέθηκα ν πρώτοι προς το τέλ ο ς τη ς Παρασκευής 18 Σεπτεμβρίου. Η σύγκρουση συνεχίστηκε με μεγάλη ένταση και τη ν επ όμενη ημέρα, Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου, με απο­ τελέσ μα τα αμφισβητούμενα. Αν και οι δυνάμεις των Ααρών Ραδομηρού και Κατακαλών Κ εκαυμένου έ τρ ε ­ ψαν τελικά σε φυγή το υ ς απέναντι το υ ς Σελτζούκους και Τουρκομάνους, σκοτώ νοντας μάλιστα και έναν από το υς επικεφαλής το υς εμίρηδες, το ν Αρσλάν (πρόσω­ πο διαφ ορετικό από το ν π ροαναφερόμενο Αρσλάν της επιδρομής του 1048), εν το ύ το ις οι Βυζαντινοί δ εν μπό­ ρεσαν να εκ μ ετα λ λ ευ το ύ ν το γεγονός για να ολοκλη­ ρώσουν τη νίκη το υς, αφού σε άλλο μέρος το υ μετώ ­ που ο άτυχος Λιπαρίτης έπεσε από το πληγωμένο άλο­ γό του και αιχμαλω τίστηκε από το υς υποχωρούντες τη ν ώρα εκείνη σω ματοφύλακες του Σ ελτζούκου αρ­ χηγού, καταλήγοντας, σύμφωνα με μαρτυρία του Μ ατ­ θαίου τη ς Εδεσσας, στα σκλαβοπάζαρα του Χορασάν. Αξίζει, πάντως, να αναφέρουμε εδώ και τη μαρτυρία του Αριστακές το υ Λαστιβερτινού, κατά το ν οποίο η υποχώρηση του Ααρών Ραδομηρού σε κρίσιμο σημείο τη ς μάχης έδωσε ανάσα στους Τούρκους να οργανω­ θ ού ν και ν ’ αντεπιτεθούν. Η μάχη αυτή στο φρούριο του Καπετρού ολοκλη­ ρώ θηκε χωρίς ουσιαστικό απόλυτο νικητή, αφού ο Ιμπραχίμ Ινάλ θεώ ρησ ε ικανοποιητική επιτυχία τη σύλ­ ληψη του Λιπαρίτη, το ν οποίο αρχικά μ ετέ φ ε ρ ε στις Ραγές (Ράϋ, Ρέϋ). Μ ετά τη ν αποχώρηση τω ν Σελτζούκων και των Τουρκομάνων από το πεδίο τη ς μάχης, οι Ααρών και Κ εκαυμένος έλαβαν α υ τοκρα τορ ικές ε ν το ­ λές να διαχειμάσουν στις π εριοχές τη ς Βασπρακανίας (ο Ααρών θα π αρέμενε στη βασπρακανική πρω τεύ­ ουσα, τη ν πόλη Βαν, ενώ ο Κ εκαυμένος θα επ έσ τρεφ ε στο Ανί) (τέλη 1049).

Η ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ 1049-1050

X A Ρ Τ Η Σ ; Ο ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΕΡΙ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 10ου ΑΙΩΝΑ (Σχέδ.ο Α. ςαββιδ η)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Σειρά τώρα είχε η διπλωματία. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ ’ έσ τειλε στον Τογρούλ Μπέη τον “ υπογραμματέα" του Γεώργιο Δρόσο ως πρέσβυ, με μεγάλο ποσό ως λύτρα για τη ν εξαγορά του Λιπαρίτη (για τη ν αποστολή αυτή χρήσιμα συμπληρωματικά στοιχεία δίνουν δύο μ ετα γ ενέσ τερ ες ανατολικές πη­ γές, ο Σύρος Μπαρ Εβραίος και ο Αραβας Αμπούλ αλΦίντα). Ο Τογρούλ, με του οποίου τις δυνάμεις είχε τώ ­ ρα ενω θεί ο ετερ ο θ α λ ή ς αδελφός του, Ιμπραχίμ Ινάλ, συμφώνησε τελικ ά να απ ελευθερώ σ ει το ν Λιπαρίτη με­ τά τη ν υπόσχεση το υ τελευ τα ίο υ , όπως μαρτυρούν οι Σκυλίτζης και Κεδρηνός, ‘“μηδέπ οτε όπλα θελήσαι το

από το ύ δ ε κινήσαι κατά τω ν Τούρκων” (10491050). Οταν όμως ο απ εσταλμένος του Τογρούλ, ο Σ ελτζούκος αξιω ματούχος Σαρίφ Νάσιρ αλ-Ντιν ιμπν Ισμαήλ (ο “ Σ έρ ιφ ο ς” των Βυζαντινών - το ν αναφέρει στο βιογραφικό του λεξικό ο γνω στός Μ ουσουλμάνος συγγραφέας του 13ου αι. Ιμπν Χαλλίκαν), α­ παίτησε από το Βυζάντιο τη ν καταβολή ε τη ­ σίου φόρου υποτελείας, ο Μονομάχος δ ιέκο ­ ψε τις διαπραγματεύσεις αρνούμενος να υποκύψει, έχοντας πάντως πραγματοποιήσει ακόμη μια σημαντική παραχώρηση στον Τογρούλ Μπέη: από εδώ και στο εξή ς το όνομα του τελευ τα ίο υ έ μ ελ λ ε να αντικαταστήσ ει ε ­ κείνο του σιϊτη χαλίφη του Καϊρου (της δυνα­ στείας των Φατιμιδών) κατά τη ν καθημερινή προσευχή των Μουσουλμάνων στο τζαμί (τέ ­ μενος) τη ς Κωνσταντινούπολης. Γράφει επί­ σης σχετικά ο Τούρκος ιστορικός Ιμπραχίμ Καφέσογλου (που π έθανε το 1984): “ Κατά τη συμφωνία, ο αυτοκράτορας θα επισκεύαζε το τέμ εν ο ς στην Κωνσταντινούπολη, που εί­ χε πέσει σε ερείπια. Θα φ ρόντιζε να κρεμα­ στούν λάμπες μέσα του και θα επ έτρεπ ε στον ιμάμη που στελνόταν από το ν χαλίφη να πραγματοποιεί τη ν προσευχή π έντε φ ορές τη ν ημέρα. Και θα φ ρόντιζε να διαβάζεται το όνομα του Τογρούλ μπ έη...". Η πράξη αυτή τη ς ουσιαστικής αναγνώρι­ σης τη ς “ διαδοχής” των Σελτζούκω ν Τούρ­ κων στο μουσουλμανικό κόσμο από το Βυζά­ ντιο, δ είχνει τη μυωπική αντίληψη όχι μόνο του Κωνσταντίνου 0 ’ Μονομάχου, αλλά και τη ς Α υτοκρατορίας εν γ έν ει κατά το ν κρίσι­ μο 11ο αιώνα, καθώς και τη ν αδυναμία τους να α ντιληφ θούν ότι πιθανώς ο π ροσφ ορότε­ ρος τρόπος για τη ν απ οτελεσ ματική α ν τιμ ε­ τώπιση του ορμητικού σουννιτικού Ισλάμ, το οποίο εξέφ ρα ζα ν πια από τη ν εποχή αυτή οι Σελτζούκοι, θα ήταν η πραγματοποίηση συμμαχίας με το υς σιϊτες Φ ατιμίδες τη ς Αιγύπτου, το υς οποίους εξάλλου, όπως έ δ ειξε σε ειδ ικές μ ελ έτε ς του ο Αμπάς Χαμντάνι, οι Σ ελτζούκοι θεω ρούσαν εξα ρχή ς ως το υς βα­ σικούς το υ ς αντιπάλους στην πορεία τη ς προς δυσμάς εξάπλωσής το υ ς στην ε υ ρ ύ τε ­ ρη περιοχή τη ς Εγγύς και τη ς Μέσης Ανατο­ λής. Και πράγματι, ο ολοένα ισχυροποιούμε­ νος Τογρούλ Μπέης το 1055 έγινε κύριος της Βαγδάτης, παίρνοντας από τη ν ανήμπορο Αββασίδη χαλίφη τη ς το ν τίτλ ο του “ σ ουλτάν” . Ηταν ο πρώτος Τούρκος σ ουλτά­ νος στην ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κ. Αμαντος: ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ, Α ': 10711571, Α9ή να 1955. (2) Κ. Αμαντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Β ’: 8671204, Α9ήνα 1957 (β’ έκδ . με ανατύπωση 1977). (3) Κ. Βαρζός: Η ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ, Α ’. Θεσσαλονίκη 1984. (4) Hr. Bartikian: Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΙΣ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 11ο ΑΙΩΝΑ: ΑΙΤΙΑΙ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΑ 1, Π ρακτικά ΙΕ’ Δ ιεθ νού ς Συνεδρίου Βυζαντινών Σπουδών, Α9ήνα 1976 (ανάτυπο/ελληνικά-ρωσικά). (5) Hr. Bartikian: ΓΙΑ ΤΟΝ ΊΒ Η Ρ ΙΚ Ο ΣΤΡΑΤΟ” ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΘΕΜΑ ΊΒ Η Ρ ΙΑ ", Βυζαντ/νά 13.1, Θεσσαλονίκη 1985 (=Δώρημα στον I.E. Καραγιαννόπουλο), 467-477.

Η σύλληψη του αυτοκράτορα Ρωμανού Δ ’ Διογένη από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αλπ Αρσλάν στη μάχη του Μ αντζικέρτ τον Αύγουστο του 1071 μ.Χ. Ζωγραφικός πίνακας του Μ. Ντόβαστον (έκδ. Βιβλιοπωλείου των Βιβλιοφίλων/Κ. Σπανός).

Παράσταση έφιππου Σελτζούκου στρατιω τικού αρχηγού σε κεραμικό πιάτο (“ Ο Βυζαντινός Στρατός 886-1118” , εκδ. ΟβρΓβγ-'Άψίδα ”). (6) Hr. Bartikian: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ, β 'Μ ΙΣ Ο 1 0 ο υ -α ' ΜΙΣΟ 11ου ΑΙ., Πρακτικά Δ ιε9νούς Συμποσίου “ Η κα9ημερινή ζωή στο Β υζάντιο", ΚΒΕ/ΕΙΕ, Α9ήνα 1989, 439-447. (7) Μ. Γρηγορίου-Ιω αννίδου: ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Θ’ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 1993. (8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, τάμ. 1, Αθήνα 1996:λήμμα “ Ααρών Ραδομηρός" αρ. 1 (του Α. Σαββίδη). (9) Δ. Ζακυθηνός: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 324-1071, Α9ήνα 1977(β' εκδ. με ανατύπωση 1989). (10) I. Καραγιαννόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Β ’: 565-1081, Θεσσαλονίκη 1981 (β' έκδ. με ανατύπωση 1991) (11) ΜΕΓΑΛΗ ΓΕΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ “ ΥΔΡΙΑ" (Α9ήνα 1978-1988):λήμματα “ Ιμπραχίμ Ινά λ” , “ Κεκαυμ ένος” αρ. 2, “ Λ(ε)ιχούδης", “Λιπ αρίτης” , “ Τογρούλ Μ π εγ” (του Α. Σαββίδη). (12) Κ. Παπαρρηγόπουλος (επιμ. Π. Καρολίδης): ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ., Δ ' 1, Α9ήνα 1932 (σ τ' έκδοση). (13) Α. Σαββίδης: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ 01 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟΝ 11ο ΑΙ., ΑΘΗΝΑ 1988 (β' έκδοση). (14) Α. Σαββίδης: ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αθήνα 1992,

μ ελέτη IV (περί οίκου Κεκαυμένων). (15) Α. Σαββίδης: 01 ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Α', Αθήνα 1996. (16) G. Schlumberger: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ, Δ'. ΑΘΗΝΑ 1906 (ανατύπωση 1977). (17)Αικατ. Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Β ' 2: 867-1081, Αθήνα 1988 και β ’ έκδ. Θεσσαλονίκη 1997. (18) Hr. Bartikian: LA CONQUETE DE L’ ARMENtE PAR L' EMPIRE BYZANTIN, Revue des etudes armeniennes, νέα σειρά 8.1971, 327-340. (19) C. E. Bosworth: THE MEDIEVAL HISTORY OF IRAN. AFGHANISTAN AND CENTRAL ASIA, Variorum Reprints, Λονδίνο 1977, μελέτες V, XX. (20) M. Brosset: HISTOIRE DE LA GEORGIE. A -S'. Π ετρούπολη 1860-1861. (21) C. Cahen: PRE-OTTOMAN TURKEY... 1071-1330, Λονδίνο 1968 και επαυξημένη γαλλική έ κ δ .: LA TUROUIE PRE-OTTOMANE, Κων/πολη-Παρίσι 1988. (22) C. Cahen: TURCOBYZANTINA ET ORIENS CHRISTIANUS, Var. Repr.. Λονδίνο 1974, μ ελέτες I, V. (23) F. Doiger ■επιμ. P. W irth: REGESTEN DER KAISERURKUNDEN DES OSTROMISCHEN REICHES. B': 1025-1204, Μόναχο 1995 (β' έκδ.). (24) ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM. 1η έκδ. (Leiden, ανατύπ. 1993): λήμματα “ Erzerum" (του R. Hartmann), “ Toghrilbeg" (του M. Houtsma). (25) W. Felix: BYZANZ UND DIE ISLAMISCHE WELT IM FRÜHEREN 11. JAHRHUNDERT... 1001-1055, Βιέννη 1981. (26) ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM. 2η έκδ. (Leiden 1960 κ. εξ.), λήμμα “ Erzurum’’ (του H. inaicik). (27) R. Grousset: HISTOIRE DE L’ ARMENIE DES ORIGINES A 1071, Παρίσι 1947, ανατύπ. 1973. (28) A. Hamdani: BYZANTINE-FATIMID RELATIONS BEFORE THE BATTLE OF MANZIKERT. Byzantine Studies/Etudes Byzantines 1,1974, 169-179. (29) A. Hamdani: A POSSIBLE FATIMID BACKGROUND TO THE BATTLE OF MANZIKERT, περιοδ. Tarih A rastirm alari Dergisi Παν/μίου Αγκυρας 6,1968,1-40. (30) E. Honigmann: DIE OSTGRENZE DES BYZANTINISCHEN REICHES VON 363 BIS 1071, Β ρ υ ξέλλες 1935, ανατύπ. 1961. (31) I. Kafesoglu -α γ γ λ . μετ. ■επιμ. G. Leiser: HISTORY OF THE SELJUKS.., Παν/μιο Illinois 1988. (32) M. Koymen: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ (τουρκικά), Α ' Αγκυρα 1979. (33) Μ. Koymen: ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΤΖΟΥΚΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (τουρκικά), Αγκυρα 1982 (β' έκδ.). (34) J. Laurent: BYZANCE ET LES TURCS SELDJOUCIDES EN ASIE MINEURE, Βυζαντίς 2,1911/12,101-126. (35) J. Laurent: BYZANCE ET LES TURCS SELDJUCIDES DANS l.’ ASIE MINEURE JUSO’ EN 1081, Παρίσι-Νανσύ 1919. (36) P. Lemerle: CINQ ETUDES SUR LE 11e SIECLE BYZANTIN. Παρίσι 1977. (37) V. M inorsky: STUDIES IN CAUCASIAN HISTORY. Λονδίνο 1953. (38) G. M oravcsik: BYZANTINOTURCICA, A '-B ’, Βερολίνο 1958 (β’ έκδ.), Λ έϊντεν 1983 (γ ' έκδ.). (39) J. de M organ: HISTOIRE DU PEUPLE ARMENIEN. Παρίοι 1919. (40) OXFORD DICTIONARY OF BYZANTIUM, γεν. επιμ. A. Kazhdan (N. Υόρκη - Οξφόρδη 1991): λήμματα “ Iberia". “ Theodosioupoiis” (της N. Garsoian), “ Katakaion Kekaumenos” (των C. B ra n d -A . Kazhdan), “ Liparites” (του A. Kazhdan), “ Tughrul beg" (του C. Brand). (41) J. Shepard: SCYUTZES ON ARMENIA IN THE 1040s AND THE ROLE OF CATACALON CECAUMENOS, Revue des etudes armennienes νέα σειρά 11,1975,269-311. (42) 0 . Turan: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ... 1071-1318 (τουρκικά), Κων/πολη 1971 και β 'έ κ δ . 1984. (43) S. Vryonis: THE DECLINE OF MEDIEVAL HELLENISM IN ASIA MINOR... 11th-15th CENTURY, Παν/μιο Καλιφόρνιας 1971, ανατύπ. 1986 (ετοιμ άζεται ελλην. μ ετάφραση από τις εκδ όσ εις του Μ.Ι.Ε.Τ.). (44) Τ. Yilmaz Oztuna: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ, Β ': 01 ΣΕΛΤΖΟΥΚΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΠΕΫΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΑΣ (τουρκικά), Κων/πολη 1964.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΚΩ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Υ

ΓΟΥΣΤΑΥΟI ΑΔΟΛΦΟΣ­

το "ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ" ΜΕΤΑ ΑΠ Ο Μ ΙΑ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ Κ Α Ι Η Ρ Ω ΙΚ Η Π Ο Ρ Ε ΙΑ ΖΩ ΗΣ. 0 ΣΟ Υ Η Δ Ο Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ ΓΟΥΣΤΑΥΟΣ-ΑΔΟΛΦΟΣ 0 Β \ ΣΚ Ο Τ Ω Θ Η Κ Ε ΑΠ Ο Μ ΙΑ Μ Ο ΙΡΑΙΑ ΣΦΑΙΡΑ ΣΤΟ ΛΥ ΤΣΕ Ν ΤΗΣ ΣΑ Ξ Ω Ν ΙΑ Σ , Λ ΙΓ Ο Π Ρ ΙΝ Ν ΙΚ Η Σ Ε Ι Ο Ρ ΙΣΤΙΚ Α ΤΟΥΣ Α Ν Τ ΙΠ Α Λ Ο Υ Σ ΤΟΥ Κ Α Ι ΣΤΕΦ Θ ΕΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ. ΧΑΡΗ ΣΤΑ ΙΧ Ν Η ΑΙΜ ΑΤΟ Σ Κ Α Ι Π Υ Ρ ΙΤ ΙΔ Α Σ Π Α Ν Ω ΣΤΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΤΟΥ, 01 Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ο Ν Ε Σ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Α Ν ΝΑ Α Ν Α Π Λ Α Σ Ο Υ Ν ΤΟ ΙΣΤ Ο Ρ ΙΚ Ο ΤΟΥ Θ ΑΝΑΤΟ Υ ΤΟΥ Μ Α Ζ Ι Μ Ε ΤΗΝ Π Α Ρ Ο Υ Σ ΙΑ ΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟ Υ Κ Α Ι ΤΩ Ν ΚΑΤΟ ΡΘ ΩΜ ΑΤΩΝ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΑΥΟΥ, ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡ Θ Ρ Ο ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤ Η Ν Π Ο Λ Υ Ε Π ΙΠ Ε Δ Η Ε Π ΙΣ Τ Η Μ Ο Ν ΙΚ Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

mL

Η οπή ο π ο τη δ ε ύ τε ρ η (:) βολίδα που δ ε χ 9 η κ ε ο Γου οταυ ο ς Μ ια αρχαία ρ ησ η α π α γ ό ρ ευ ε τη χ ρ ήσ η πρ ο σ τα τευ τικ ο ύ 9ωρακα. Α κολουθώ ντας την ο βασιλιάς φ ορ ούσ ε μ ο νο μ ια απΑη χλαίνη μάχης. Μ η πρώτη β ολίδα δ ια π ερ ασ ε τον α ρ ισ τερ ό του βραχίονα, ενώ η α κ ο λο υ θ η τρυπησε τοτ πνεύμονα του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

42 ■■

Μέσα στον ομιχλώδη και μαγικό κό­ σμο της στρατιωτικής ιστορίας, άλλοτε ζοφερό και άλλοτε θριαμβικό, ζητούμε­ νο παραμένει πρώτα απ’ όλα η αλήθεια και τα αδιαμφισβήτητα τεκμήριά της. Αυτά τα τεκμήρια αναζητούμε πάντοτε με επιμονή, χρησιμοποιώντας τα πορί­ σματα πολλών επιστημών. Ετσι, η σημε­ ρινή εξέλιξη των Θιοϊατρικών διαγνωστι­ κών μεθόδων μας επιτρέπει να προσεγ­ γίζουμε την Ιστορία με μεγαλύτερη α­ κρίβεια και σαφήνεια, επιπλέον δε μας προσφέρει τη δυνατότητα μιας έμπρα­ κτης κριτικής αμφισβήτησης και λεπτο­ λόγου έρευνας γύρω από τα οριακά συμβάντα των πολεμικών συγκρούσεων του παρελθόντος. Αυτό γίνεται εφικτό μέσω της εξέτασης υπολειμματικών α­ ντικειμένων των υπό εξέταση εποχών, καθώς και των διαφόρων καταλοίπων ανθρώπινης προέλευσης, ώστε αμφότερα να λειτουργούν τελικά ως “ απτό ι­ στορικό αρχείο” . Μια ιδιαίτερα σημαντική ανάλογη περίπτωση παρουσιάζει το παρόν άρ­ θρο, που εκθέτει τη ζωή και το έργο του περίφημου Γουσταύου Αδόλφου, βασι­ λιά της Σουηδίας, καθώς και την εργα­ στηριακή έρευνα η οποία σχηματοποιεί τις διαπιστώσεις γύρω από το θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη του 17ου αιώ­ να, στη μάχη του Λύτσεν. Ετσι η ακό­ λουθη παρουσίαση αναδιφεί τα δεδομένα της στρατιωτικής ιστορίας και συνδυάζει την απώλεια του μεγάλου Σουηδού με τη σύγχρονη εργαστηριακή βιοϊατρική έρευνα. Ο “ βασιλιάς-στρατιώτης” φόρεσε το στέμμα το 1611, σε ηλικία 17 ετών, δια­ δεχόμενος τον πατέρα του Κάρολο τον 9ο. Ο νεαρός άρχοντας είχε από την αρ­ χή της βασιλείας του την αγάπη και την εκτίμηση του λαού του, που θαύμαζε το διπλωματικό και στρατιωτικό ταλέντο του βασιλιά του. Ο στρατός που παρέλαβε ο Γουσταύος ήταν μικρός, κακοεξοπλισμένος, ανοργάνωτος και κακοδι­ οικούμενος. Ομως γρήγορα η οργανωτι­ κή του μεγαλοφυία οδήγησε αυτή τη χα­ λαρή μάζα σε μία θαυμαστή μεταμόρ­ φωση: διέταξε τη συνεχή εκπαίδευση των στρατιωτών από τη στιγμή της κα­ τάταξής τους, την εκτέλεση συχνών α­ σκήσεων για μικρές και μεγάλες μονά­ δες και εγκατέστησε “ σιδηρά πειθαρ­ χία". Σε τακτική μηνιαία βάση οι διοικη­ τές των συνταγμάτων διάβαζαν στους άνδρες τους τα περιβόητα “ Αρθρα του Πολέμου” , δηλαδή του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα και συνάμα Κανονι­ σμού Οργάνωσης και Λειτουργίας του

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στρατού, που συντάχθηκε με υποδεί­ ξεις του Γουσταύου Αδόλφου. Ετσι ο α­ σήμαντος “ ένοπλος περιοδεύων θία­ σος” που παρέλαβε ο μαχητής μονάρ­ χης, μεταβλήθηκε σε ακαταμάχητη και φονική πολεμική μηχανή, μάλιστα με μια φήμη άψογης συμπεριφοράς προς τους αμάχους, ιδιαίτερα ασυνήθιστη για στρατούς της εποχής. Ο Γουσταύος χρησιμοποίησε ως βα­ σική τακτική μονάδα του στρατού του

από το ξίφος του αμυνομένου. Ο εξοπλι­ σμός και οι τακτικές επίθεσης των λογ­ χοφόρων ήταν έμπνευση του Γουσταύ­ ου, ο οποίος χρησιμοποιούσε τους λογ­ χοφόρους του ως αιχμή κρούσης στην επίθεση μετά τον προπαρασκευαστικό καταιγισμό του πυρός, ενώ οι λογχοφό­ ροι “ εξαφανίζονταν” ήδη στους άλλους στρατούς της εποχής. Το σουηδικό ιππι­ κό, οπλισμένο με πιστόλι και σπάθη και παρατασσόμενο σε 3-6 στίχους, διενερ­

Εμφορούμενος από αισθήματα προτεσταντικής αλληλεγγύης και από πολιτικές φιλοδοξίες, ο βασιλιάς Γουσταύος ενεπλάκη το 1630 στον Τριακονταετή Πόλεμο.

το ενισχυμένο Τάγμα Πεζικού, δύναμης 408 ανδρών (με 216 λογχοφόρους και 192 τυφεκιοφόρους με μουσκέτα) και ε­ φεδρικής δύναμης 96 ακόμα τυφεκιοφόρων (εμπροσθοφυλάκων-αναγνωριστών). Τρία-τέσσερα τέτοια τάγματα διαμόρφωναν μία ταξιαρχία, η οποία διέ­ θετε πολυάριθμα τυφέκια που παρείχαν τρομερή ισχύ πυρός και λογχοφόρους με μεγάλη δύναμη κρούσης. Ο Γουσταύ­ ος επινόησε πρώτος τη διενέργεια “πυρός και κίνησης” : Η εναλλασσόμενη, με ταχεία κίνηση των λογχοφόρων, ταυτόχρονη βολή τριών στίχων τυφεκιοφόρων, προσέφερε στο Σουηδικό Στρα­ τό ασυγκράτητη επιθετική ορμή. Οι Σουηδοί λογχοφόροι έφεραν ελα­ φρύ θώρακα και λόγχη μήκους 3,5 μέ­ τρων, μικρότερη από την τότε συνήθη των 5,5 m, μεταλλική και άθραυστη στο πρόσθιο τμήμα της, ώστε να μη κόβεται

γούσε την επέλασή του πάντοτε σε συνδυασμό με τη δράση των τυφεκιοφόρων και του πυροβολικού. 0 Γουσταύος θυσίασε την ταχύτητα κινή­ σεων του ιππικού, προκειμένου να επι­ τύχει κατά την τελική φάση της επέλα­ σης ισχυρότερο πλήγμα στον εχθρό με τη συνεργασία των άλλων δύο όπλων. Ακόμα διαμόρφωσε ένα έξοχο πυροβο­ λικό, ξεχωριστό κλάδο του Σουηδικού Στρατού (με την καθοδήγηση του Λένναρτ Τόρστενσον, του καλύτερου πυρο­ βολητή της εποχής). Τα συντάγματα πυροβολικού του Γουσταύου είχαν έξι μοίρες (τέσσερις πυροβόλων, μία όλμων και μία “ καταστροφέων και εκρηκτικών υλών” ), ενώ κάθε σύνταγμα πεζικού ή ιππικού είχε 1-2 πυροβόλα. Ολοι αυτοί οι νεωτερισμοί του Γουσταύου βρήκαν γρήγορα μιμητές σε διάφορες χώρες, αλλά κανένας άλλος

Ο γονότυπος αποκαλύπτει τα μυστικά του: το αίμα στα ενδύματα του βασιλιά και στο σάβανο, προέρχονται από το ίδιο άτομο; Η μελέτη των μορίων του DNA από τα λευκά ατμοσφαίρια που διατηρήθηκαν στα υφάσματα, πιστοποίησε το γεγονός.

δεν μπόρεσε όπως αυτός να απαλείψει το χάσμα μεταξύ της σύλληψης και της υλοποίησης μιας ιδέας! Κανένας άλλος δεν κατάφερε να ταιριάξει τις καινοτο­ μίες του σε ένα λειτουργικό στρατιωτι­ κό σύστημα με το ιδιαίτερο πλέγμα "συντονιστικών αρχών επιχειρήσεων” του Γουσταύου. Ο εμπνευσμένος βασι­ λιάς αύξησε τις επιθετικές δυνατότητες του πεζικού και του ιππικού και την ισχύ πυρός του στρατεύματος χρησιμοποιώ­ ντας την στην προπαρασκευή της επι­ θετικής κρούσης, μετέτρεψε το πυρο­ βολικό σε κινητό όπλο, δημιούργησε αρχές συνεργασίας των όπλων και έδω­ σε κομβικό ρόλο στους διοικητές των μικρών μονάδων κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Ετσι ο Γουσταύος διεδραμάτισε κρίσιμο ρόλο με τον εξαίρετο Στρατό του κατά τη διάρκεια του κατα­ στροφικού τριακονταετούς πολέμου (1618-1648), μεταξύ του καθολικού και του προτεσταντικού συνασπισμού, ενός πολέμου που ερήμωσε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, σε βαθμό ανάλογο με τις μογγολικές εισβολές του Μεσαίωνα. Οι Σουηδοί πολέμησαν στο πλευρό των προτεσταντικών δυνάμεων, δηλαδή μαζί με τους Γερμανούς προτεστάντες πρίγκηπες, τους Δανούς, αλλά και τους (κυρίως καθολικούς) συμμάχους τους Γάλλους. Αντίπαλοι ήταν οι εταίροι του καθολικού συνασπισμού: οι Αψβούργοι της Αυστρίας (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατο­ ρία του Γερμανικού Εθνους), οι Γερμα­ νοί καθολικοί πρίγκηπες καιπεριστασια-

κά οι Ισπανοί. Ο Γουσταύος είχε ήδη υπογράψει ει­ ρήνη με τους Δανούς το 1613, ενώ το 1617 υπέγραψε με τους Ρώσους τη Συνθήκη της Στόλμποβα (που έδινε στη Σουηδία τον έλεγχο της Καρελίας και της Ιγηρίας, δηλαδή τον έλεγχο των δια­ δρόμων εμπορικής επικοινωνίας Ευρώπης-Ρωσίας στο Βορρά). Το θέρος του 1621 ο Γουσταύος εξαπέλυσε επίθεση κατά της Πολωνίας, μεταφέροντας το στρατό του στη Αιβονία και κυριεύο­ ντας την πρωτεύουσά της Ρίγα, οπότε α­ πέκτησε τον έλεγχο των εμπορικών δια­ δρόμων της Βαλτικής και της ποταμο­ πλοΐας στον ποταμό Ντβίνα. Το 1624 (9 Ιουλίου), η Σουηδία συνομολόγησε τη Συνθήκη της Κομπιέννης, συμμαχώντας με τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Αγγλία κατά των Καθολικών. Το 1625 ο Γουσταύος κατέλαβε το Ντόρπατ και εξεδίωξε οριστικά τους Πολωνούς από όλη τη Αιβονία. Ενα χρόνο αργότερα ει­ σέβαλε στην Ανατολική Πρωσσία (που ή­ ταν υπό πολωνική διοίκηση) και μέσα σε τρία χρόνια την κατέλαβε ολοκληρωτι­ κά. Ετσι, όταν στις 5 Οκτωβρίου του 1629 ο δαιμόνιος καρδινάλλιος Ρισελιέ (πρωθυπουργός της Γαλλίας), εκπρόσω­ πος της πατρίδας του, της Αγγλίας και του Βραδεμβούργου, πέτυχε την Ανα­ κωχή του Αλτμαρκ μεταξύ Σουηδίας και Πολωνίας, ο Γουσταύος-Αδόλφος ήταν ελεύθερος να εξαπολύσει επιθετικό πό­ λεμο κατά των Καθολικών στο γερμανι­ κό έδαφος, όπου οι μαρτυρικοί προτε­

στάντες τον ανακήρυξαν "προστάτη” τους, αποδίδοντάς του τον τίτλο Ο Λ έ­ ων του Βορρά". Στις 4 Ιουλίου 1630 ο Γουσταύος ει­ σέβαλε στο Ούζεντομ οδηγώντας 13.000 άνδρες, κατόπιν δε προήλασε στο Στεττίνο και στην περιοχή του Μεκλεμβούργου, με κλιμακωτά αυξανόμενη δύναμη που έφθασε τελικά τις 40.000 άνδρες. Μετά δε από την απόλυση του μεγάλου εχθρού του, Στρατάρχη Βαλλενστάϊν, από τον αυτοκράτορα. ο Γουσταύος κα­ τέστη ο μέγιστος κίνδυνος για τον Κα­ θολικό συνασπισμό, μη έχοντας αντάξιο αντίπαλο. Στις 23/1/1631. με την υπογρα­ φή της Συνθήκης του ΜπερβόΑντε με τη Γαλλία, πέτυχε ραγδαία οικονομική ενί­ σχυση, ενώ στις 13/4/1631 κατέλαβε "εξ εφ όδου” μετά από ταχύτατη κα: αακρά αιφνιδιαστική πορεία, τη Φρανκφούρτη επί του ποταμού Οντερ. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς ο Γουσταύος, δίχως εφόδια πλέον περιχα­ ρακώθηκε στο Βέρμπεν, όπου κα. απέκρουσε δύο σφοδρές επιθέσεις των α­ ντιπάλων υπό τον Τίλλυ (που είχε αλλά­ ξει στρατόπεδο, πολεμώντας πλέον στις τάξεις του αυτοκρατορικού στρατό^ Στις 11/9/1631 ο Ιωάννης-Γεώργιος της Σαξωνίας, με 16.000 άνδρες. ενώθη­ κε με τους 26.000 Σουηδούς υπό -ον Γουσταύο, ο οποίος έξι ημέρες αργότε­ ρα συνέτριψε τους αυτοκρατορικουο στο Μπράϊτενφελντ (6 km βορείως της Λειψίας) και την επομένη κατέλαβε τ π Λειψία. Από το Σεπτέμβριο ως το Δ εκέμ ­ βριο του 1631 ο Γουσταύος κατέλαβε τη Ρηνανία και απλώθηκε σε όλη τη βόρεια Γερμανία, διαθέτοντας μαζί με τους συμμάχους του 80.000 άνδρες. Μετά την εκπόρθηση του Μάϊντς >22 121631 διεχείμασε εκεί και τον Απρίλιο του 1632 εισέβαλε στη νότια Γερμανία. ~ότε ο αυτοκράτορας ανεκάλεσε τον Στρατάρ­ χη Βαλλενστάϊν στην ενεργό ^ττπρεσία Ο Γουσταύος, προελαύνοντας ακάθε­ κτος, συνέτριψε στις 15 και 16 Απριλίου τον Τίλλυ (που τραυματίστηκε θανάσι­ μα) στη μάχη του ποταμού Λεχ. με αιφ­ νιδιαστική επίθεση μετά από ταχεία διά­ βαση του ποταμού σε επιλέμβιο γέφυρα έμπνευσης του Γουσταύου. Κατόπιν οι Σουηδοί κατέλαβαν το Αουγκσμπουργκ, το Μόναχο και ολόκληρη τη νότια Βαυα­ ρία. Ο Γουσταύος δεν άργησε να συνα­ ντήσει το μεγάλο του αντίπαλο Βαλλενστάϊν: με 45.000 άνδρες επιτέθηκε ενα­ ντίον των 60.000 του Βαλλενστάϊν κοντά στο Φυρθ, στο κάστρο του Αλτε Βέστε. Ο στρατάρχης είχε επιλέξει άριστα τις

■■

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το βασιλικό σάβανο κόβεται από το νυστέρι. Διατηρημένο στη Στοκχόλμη αυτό το σάβανο, αντιστοιχεί πραγματικά στο βασιλιά. Ο Ουλφ Γκύλλενστεν του Κέντρου Βιοϊατρικής της Ουψάλα αφαιρεί μικροδείγματα του υφάσματος για να αναλύσει το αίμα. Δεξιά, οι ίνες του σαβάνου στο μικροσκόπιο, μεγεν9υμένες 25 φορές.

44 ■■

αμυντικές τοποθεσίες του, ώστε να πε­ ριορίσει τη δράση του τρομερού σουη­ δικού ιππικού και πυροβολικού. Οιαυτοκρατορικοί απέκρουσαν τους Σουηδούς, προξενώντας τους βαρύτατες απώλειες, και αμέσως μετά στράφηκαν προς Βορρά, εισβάλλοντας στη Σαξωνία. Ο Βαλλενστάϊν πλημμύρισε την πε­ ριοχή γύρω από τη Λειψία με 35.000 άν­ δρες. Ο Γουσταύος έσπευσε να διαβεί τον ποταμό Ζάαλε (παρά την εχθρική παρενόχληση) με 22.000 άνδρες και 60 πυροβόλα και περιχαρακώθηκε στο Νάουμπουργκ από τις 9 ως τις 15 Νοεμβρί­ ου, περιμένοντας ενισχύσεις. Αμέσως ο Βαλλενστάϊν έστειλε τον Στρατηγό Παππενχάϊμ με ένα ισχυρό τμήμα στο Χάλλε. Ο Γουσταύος, μαθαίνοντας τον ελιγμό του αντιπάλου του και φ οβούμε­ νος επαπειλούμενη προσεχή περικύ­ κλωση, έσπευσε τάχιστα να επιτεθεί κα­ τά του εχθρού. Οι αυτοκρατορικοί είχαν παραταχθεί δυτικά του Λύτσεν με 40 πυροβόλα και είχαν ετοιμάσει “ ανάχωμα ανάσχεσης” . Το πρωί της 16ης Νοεμβρί­ ου, μετά από πολύωρο καταιγισμό πυρο­ βολικού (“ τυφλό” , λόγω πυκνής ομί­ χλης), περί τις 11.00 οι Σουηδοί επιτέθη­ καν εναντίον ολόκληρου του εχθρικού μετώπου. Είχαν συγκροτήσει ευθύγραμμους, λεπτούς σχηματισμούς εναντίον των πυκνών αυτοκρατορικών τετραγώ­

ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νων, βάθους 45 ανδρών. Η δεξιά σουηδι­ κή πτέρυγα υπό τον Γουσταύο προξένη­ σε ρήγμα στην αυτοκρατορική παράτα­ ξη: επιτιθέμενη μέσα από το ανάχωμα, κατεδίωξε το αυτοκρατορικό ιππικό υπό τον Κόμητα Χάϊνριχ Χόλις, το οποίο υπο­ χωρώντας αναμίχθηκε με τα φίλια πυρο­ βόλα, απαγορεύοντας έτσι τη χρήση τους. Εμπρός στον κίνδυνο της κατάρ­ ρευσης, ο Βαλλενστάϊν διέταξε να πυρπολήσουν το Λύτσεν και με το προ­ πέτασμα καπνού που προσέφερε η φο­ ρά του ανέμου εξαπέλυσε αιφνιδιαστική αντεπίθεση ιππικού κατά της αριστερός πτέρυγας των Σουηδών υπό τον Β ε ρ ­ νάρδο της Βαϊμάρης. Οι Σουηδοί άντεξαν το πλήγμα και ο Γουσταύος κάλπασε με τους ιππείς του για να ενισχύσει την πληττόμενη πτέρυγα. Κατά τη διάρκεια αυτής της εμπλοκής των αντιπάλων ιπ­ πέων, ο Γουσταύος έπεσε νεκρός από μία σφαίρα που του διαπέρασε το ήπαρ και το δεξιό πνεύμονα, ενώ σύμφωνα προς την ιστορική αφήγηση, είχε ήδη τραυματιστεί λίγο πριν στον αριστερό του βραχίονα από άλλη σφαίρα. Για τη

Η δραματική στιγμή του επερχομένου θανάτου. Στην κορύφωση της μάχης ο Γουσταύος πέφτει από το άλογό του, κτυπημένος από την μοιραία σφαίρα, εν μέσω εχθρών και συμπολεμιστών.

Οι εκσ τρ α τείες του Γουσταύου Αδόλφου (1630-1632) **«► Η προέλαση του σουηδικού στρατού

Stockholm μοιραία σφαίρα διάφοροι συγγρα­ φείς ισχυρίστηκαν πως ήταν σουη­ δική που βλήθηκε από λάθος μέσα στη σύγχυση, κατά την κορύφωση της μάχης. Τελικά οι Σουηδοί (υπό τον Βερνάρδο πλέον) νίκησαν τους αντιπάλους τους χάνοντας 10.000 άνδρες, ενώ ο Βαλλενστάϊν, που υποχώρησε προς το Χάλλε, έχασε 18.000 άνδρες. Ο Γουσταύος Β'-Αδόλφος, ο “ βασιλιάς-πολεμιστής” , πέρασε στην αθανασία της δόξας και στα “ Ηλύσια πεδία” της στρατιωτικής Ιστορίας, ανάμεσα στους άλλους μεγάλους στρατηλάτες. Τις συνθή­ κες και τον τρόπο θανάτου του ε ­ στεμμένου πολέμαρχου, μελέτησε μια πρωτότυπη εκ των υστέρων 6ιοϊατρική έρευνα “ παλαιοπαθολογίας” , ενός πολυσύνθετου γνωστι­ κού κλάδου των βιοϊατρικών επι­ στημών που συχνά συναντά και πι­ στοποιεί την Ιστορία. Με τη χρήση των μεθοδολογικών και υλικοτεχνικών εξελίξεων της Ιατρικής, αναδιφείται η Ιστορία, ξεδιαλύνονται οι

ΓΊροσαρτημένες περιοχές Συμμαχικές περιοχές

SUEDE DÄNEMARK ; Pennemünde

C Λ>_, ' · . ·.; ·’ 26.6.1830/ Hambourg

* '* “ PO M ER A N IE

r BREM E METCKLEMBOURG' BR A N D EBO U R G t

1? β ··η · ί · ·ΐτ8Π θίθΠ -8υΓ·

Breitenfeld ^Döder 3.4.163 / 7 .9 J6 3 *rX * MARCHE -—Lützen > Franciort-sur- / : 6,11. iBSS1 ie-Main«« », ,. /,·' \ : Λ SAXE

u

r .:

-Nuremberg 24.8.1632

Lech— 15.4.1632*fc ? Munich

AUTRICHE

0 km

200

θρύλοι και ζυγίζονται κριτικά οι αφηγή­ σεις. Ετσι, μετά από τέσσερις περίπου αιώνες από το θ ά .- τ ; το Εθνικό Εγκληματολογικό Ινστιτούτο του Αινκέπιγκ, το Κέντρο Βιοϊατρικής της Ουψάλα, σι συντηρητές του Μουσείου Βασιλικών Κειμηλΰβν της Στοκχόλμης και ο φημισμένος φντσγράφος ιστορικών θεμάτων Λένναρτ Νίλ_ :_ σσον, συνεργάστηκαν για να κ διεξοδικά τα όποια ιστορικά ελί υπήρχαν γύρω από το θάνατο χαστου γενναίου Γουσταύου. Ο βασιλιάς, σύμφωνα IQ O C X tl.C παράδοση, δεν έφερε θ _ : νο μία χλαίνη μάχης, ως έμ~3α