SI 103.pdf

Τ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η

SONNENBLUME Σ

Τ

Ο

Ρ

Ι

Α

ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ AFRIKA KORPS ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

2005

· € 3,00

I

ΤΕΥΧΟΣ

103

·

ΜΑΡΤΙ ΟΣ

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

Ο ΣΙΝΟ-ΒΙΕΤΝΑΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1979 ΟΙ ΑΣΙΑΤΙΚΟΙ "ΔΡΑΚΟΙ" ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ

ΤΣΑΝΣΕΛΟΡΣΒΙΛ 1863 ΟΙ ΝΟΤΙΟΙ ΑΝΑΧΑΙΤΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΒΟΡΕΙΟΥΣ Μ Α ΧΕ Σ Π ΙΣΟ Δ Ε ΡΙΟ Υ Κ Α Ι Φ Ω ΤΕΙΝΗ Σ (1 9 4 1 ) ■ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΑΠΟΚΡΟΥΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

6 Η Μ Α Χ Η ΣΤΑ Δ Ε Ρ Β Ε Ν Α Κ ΙΑ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821 18 Ο Σ ΙΝ Ο -Β ΙΕ Τ Ν Α Μ ΙΚ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΟ Υ 1979 ΟΙ ΑΣΙΑΤΙΚΟΙ "ΔΡΑΚΟΙ" ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ 3 2 Μ Α Χ Ε Σ Π ΙΣ Ο Δ Ε Ρ ΙΟ Υ Κ Α Ι Φ Ω Τ Ε ΙΝ Η Σ (1 9 4 1 ) ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΑΠΟΚΡΟΥΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ 4 0 ΤΣΑ Ν ΣΕ Λ Ο Ρ ΣΒ ΙΛ 1 863 ΟΙ ΝΟΤΙΟΙ ΑΝΑΧΑΙΤΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΒΟΡΕΙΟΥΣ 5 0 Ε Π Α Ν Α ΣΤΑ ΤΙΚ Α Κ ΙΝ Η Μ Α Τ Α Σ Τ Η Ν Κ Ρ Η Τ Η ΚΑ ΤΑ ΤΗ Ν Ε Ν Ε ΤΟ Κ ΡΑ ΤΙΑ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ (1377-1341) 6 0 Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Η «SO NNENBLUM E» ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ AFRIKA KORPS ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

η

φ

γ

λ λ

ο

Ο Νικηταράς κατακρημνϊζει

Τούρκο ιππέα στα Δερβενάκια. Σε αυτή την περιοχή ο Ελληνας αγωνιστής ανανέωσε τον τίτλο του "Τουρκοφάγου" (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).

ΜΟΝΙΜΕΣ

ΣΤΗΛΕΣ

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ 75 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ 78 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 80 ΒΙΒΛΙΑ 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ- Μηνιαίο περιοδικό ■Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α, / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α,, ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ Σ Ε I ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α/ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΓΧ) ε.α / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Ανησυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΟΑΝΑΣΗΣ I ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣI ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ /ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ /ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ ■ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΛΑΚΑ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49,10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail; [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, -Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

Ε I Δ ΗΣ Ε I ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΑΦΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΛΛΑ Οι ανασκαφές στην αρχαϊκή νεκρόπολη του Αρχοντικού Πέλλας φέρνουν διαρκώς στο φως τάφους πάνοπλων ανδρών της μακεδονικής αριστοκρα­ τίας. Οι πρώτοι πολεμιστές με πλήρη εξάρτυση ανακαλύφ θη­ καν πριν από τέσσερα χρόνια από τους αρχαιολόγους Παύλο και Αναστασία Χρυσοστόμου της ΙΖ1 Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Οι πρόσφατες ανακαλύψεις π α ­ ρουσιάστηκαν στις 12 Φεβρουά­ ριου στο ΙΖ' Αρχαιολογικό Συνέ­ δριο. Κράνη, ασπίδες, ξίφη, δό-

Χάλκινο κράνος με χρυσές εγχάρακτες ταινίες, από τάφο πολεμιστή της αρχαϊκής περιόδου (μέσα 6ου αιώνα π.Χ.).

ρατα, μαχαίρια με επίχρυσες λα­ βές και χρυσά επιστήθια είναι μερικά από τα άκρως ενδ ια φ έ­ ροντα ευρήματα. Από το μεγάλο νεκροταφείο (έκτασης 200 στρεμμάτων) έ­ χουν ανασκαφεί μόνο πέντε στρέμματα. Ηδη όμως τα πλού­ σια ευρήματα αρκούν για να διαμορφώσουν την ηρωική εικό­ να του πολεμιστή κατά τη διάρ­ κεια των προϊστορικών και ιστο­ ρικών χρόνων ως το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. Οι άνδρες φ έ­ ρουν συνήθως πλήρη πολεμική εξάρτυση, δείγμα της αριστο­ κρατικής καταγωγής και του η­ γετικού τους ρόλου. Στον ο π λι­ σμό κυριαρχούν κράνη διάκο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σμημένα με εγχάρακτες χρυσές ταινίες, σιδερένια ξίφη και μα­ χαίρια με επίχρυσες λαβές, λόγ­ χες και αιχμές βελών. Χρυσά ε­ λάσματα με εξαιρετικού κάλ­ λους έκτυπη διακόσμηση κο­ σμούν τους δερμάτινους θώ ρα­ κες, τα ενδύματα, τα υποδήμα­ τα και τα χειρόκτια των πολεμιστών.

ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΤΡΟΠΑΙΟ ΤΟΥΣΥΛΛΑ Ο Μ ιθριδάτης ΣΤ' ο Ευπάτωρ, ο επονομαζόμενος και Μέγας, υπήρξε ο σπουδαιότερος βασιλιάς του εξελληνισμένου Πόντου από το 112 ως το 63 π.Χ. και ένας από τους σκληρότε­ ρους και διασημότερους ε­ χθρούς της Ρώμης. Η προσπάθ ειά του να αναχαιτίσει τον ρω­ μαϊκό επεκτατισμό στην Ανατο­ λή τον οδήγησε στους περίφ η­ μους τέσσερις "μιθριδατικούς πολέμους”, που διεξήχθησαν στη Μικρά Ασία και στην Ελλά­ δα. Το 86 π.Χ. στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας ο στρατηγός του Μιθριδάτη Αρχέλαος τέθηκε αντι­ μέτωπος με τον Ρωμαίο στρατη­ γό Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα. Οι Ρωμαίοι παρά το σοβαρό α ριθ­ μητικό τους μειονέκτημα (16.500 εναντίον 60.000) κατήγαγαν μια συντριπτική νίκη. Οι τε­ ράστιες απώλειες των ποντια­ κών δυνάμεων στη Χαιρώνεια α­ ναπληρώθηκαν με την άφιξη (την άνοιξη του 85 π.Χ.) 80.000 ανδρών, υπό τον στρατηγό του Μ ιθριδάτη Δορύλαιο. Οι ενισχύ­ σεις αυτές, αφού ενώθηκαν με τα υπολείμματα του στρατού του Αρχέλαου, συγκρούστηκαν με τους Ρωμαίους, αυτή τη φ ο­ ρά στην πεδιάδα του Ορχομενού της Βοιωτίας. Οι σκληροτράχη­ λοι λεγεωνάριοι του Σύλλα νίκη ­ σαν για δεύτερη φορά τους α­ ντιπάλους τους. Τον Νοέμβριο του 2004 οι αρχαιολόγοι της Θ* Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, που εδρεύει στη Θήβα, ήλθαν αντιμέτωποι με μια σημαντική ανακάλυψη. Κατά τη διάρκεια αγροτικών εργασιών σε χωράφι του Ορχομενού εντοπί­ στηκαν η βάση και τμήμα του λί­

Αποψη του βάθρου του τροπαίου (ΥΠΠΟ).

θινου τροπαίου το οποίο έστησε ο Σύλλας μετά τη νίκη του επί του Δορύλαιου. Σύμφωνα με α­ νακοίνωση του Υπουργείου Πο­ λιτισμού (7 Δεκεμβρίου 2004) το τρόπαιο αντιγράφει κορμούς δένδρων τους οποίους σ υ νή θ ι­ ζαν οι νικητές να στήνουν στο πεδίο της μάχης για να αναρτούν τον οπλισμό των ηττημένων αντιπάλων. Σώζονται ο κορ­ μός, οι κνημίδες και το κάτω τμήμα της απεικονιζόμενης π α ­ νοπλίας. Το μνημείο είχε στηθεί σε λίθινο βαθμιδωτό βάθρο, το οποίο κοσμούσαν πλάκες με α­ νάγλυφες παραστάσεις. Σε μια πρώτη ανάγνωση της επιγραφής που ήλθε στο φως αναγνωρίζο­ νται τα ονόματα των Σύλλα και Μιθριδάτη. Η πλήρης δημοσίευ­ ση του μνημείου θ α ακολουθή­ σει σύντομα από την υπεύθυνη αρχαιολόγο της ανασκαφής, Ελενα Κουντούρη. Το μνημείο διατηρείται σε καλή κατάσταση και υπάρχουν σκέψεις για την αναστήλωσή του. Οι έρευνες θα συνεχιστούν την ερχόμενη άνοι­ ξη διότι η περιοχή είναι βαλτώδης και υπάρχει κίνδυνος να κατακλυσθεί από νερά.

60 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟ ΤΗΣ ΔΡΕΣΔΗΣ Στις 13 Φεβρουάριου 1945 764 βρετανικά αεροσκάφη Lancaster και 450 αμερικανικά Β-

17 έφ θασαν πάνω από την ανυ­ περάσπιστη Δρέσδη. Μέσα σε 14 ώρες έριξαν στην πόλη 3.600 τόννους βομβών, ισοπεδώνο­ ντας τα πάντα. Μόνο στο κέ­ ντρο της πόλης από τις 28.400 οικίες καταστράφηκαν ολοσχερώς οι 25.000! Οσον αφορά τις ανθρώπινες απώλειες, ποτέ δεν θ α γίνει γνωστός ο ακριβής α­ ριθμός τους, καθώς η κατάρ­ ρευση της Γερμανίας, η οποία ή ­ ταν ήδη σε εξέλιξη λόγω της σο­ βιετικής προέλασης, κατέστησε αδύνατη κάθε καταμέτρηση των θυμάτων. Οι εκτιμώ μενοι α­ ριθμοί π οικίλλουν από 50.000 ως 250.000. "Για πρώτη φορά στην ι­ στορία”, έγραψε ο Αγγλος ιστο­ ρικός Ντ. Ιρβινγκ, "μια αεροπο­ ρική επιδρομή προκάλεσε τέ­ τοιες καταστροφές σε έναν στόχο, ώστε να μην υπάρχουν αρκετοί επιζώντες για να θ ά ­ ψουν τους νεκρούς". Ο λόγος βομβαρδισμού της συγκεκριμέ­ νης πόλης παραμένει ακόμη και σήμερα ένα "μυστήριο". Η Δρέσ­ δη δεν είχε άξιες λόγου π ο λεμ ι­ κές βιομηχανίες που έπρεπε να καταστραφούν και δεν αποτελούσε σημαντικό συγκοινιωνιακό κόμβο για μεταφορές στρα­ τευμάτων και πολεμικού υλι­ κού, γ ι1αυτό οι συμμαχικές αε­ ροπορίες την αγνοούσαν ως στόχο επί πέντε ολόκληρα χρό­ νια. Επιπλέον η πόλη εβλήθη με βόμβες λευκού φωσφόρου, που δεν προσφέρονται για την κατα­ στροφή κτιρίων. Η Δρέσδη καταστράφηκε στο πλαίσιο των νέου τύπου βομβαρδισμών που είχε εγκαι­

Ε νιάσει η RAF με την επωνυμία 'βομβα ρδισ μοί τρόμου". Ο στό­ χος ήταν προφανής: η υπόσκαψη του ήδη κλονισμένου ηθικού του γερμανικού λαού. Η επιλο­ γή έγινε αφενός διότι η αντιαε­ ροπορική άμυνα της πόλης ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και αφετέ­ ρου επειδή είχαν συρρεύσει ε­ κεί χιλιάδες πρόσφυγες από την ανατολική Γερμανία λόγω της προέλασης των Σοβιετικών, συ­ νεπώς τα θύματα θα ήταν πολύ περισσότερα. Το πλήγμα αποσκοπούσε στην ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης και στην πρόκληση όσο το δυνατόν π ε­ ρισσοτέρων θυμάτων. Η προσε­ κτική αναλογία των βομβών, 75% εμπρηστικές και λευκού φωσφόρου και 25% εκρηκτικές, η υπολογισμένη τρίωρη διακοπή-ανάμεσα στις συνεχείς επι­ θέσεις για να παγιδευθούν και τα σωστικά συνεργεία που θ α α­ ναζητούσαν επιζώντες ανάμεσα στα ερείπια, οι βραδυφλεγείς

Ι Δ

Η

βόμβες οι οποίες προκαλούσαν τον πληθυσμό να βγει από τα καταφύγια, το σχέδιο επίθεσης σχήματος V, που σαν φονική "κουρτίνα" σάρωσε τα πάντα, οι πολυβολισμοί των α μερικανι­ κών καταδιωκτικών Mustang οι οποίοι ακολούθησαν τους βομ­ βαρδισμούς, συνιστούν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του Β: ΠΠ, το οποίο, αντίθετα με άλ­ λα ομοειδή εγκλήματα που διέπραξαν οι ηττημένοι, έμεινε ατι­ μώρητο. Επιπλέον ο βομβαρδισμός της πόλης συνιστούσε και ένα έγκλημα κατά του πολιτισμού, εξαιτίας της καταστροφής χι­ λιάδω ν καλλιτεχνικώ ν θ η σ αυ ­ ρών που βρίσκονταν στη "Φλω­ ρεντία του Βορρά". Στο πλαίσιο των εκδηλώσε­ ων μνήμης για την επέτειο των 60 χρόνων από τον καταστροφι­ κό βομβαρδισμό της "Χιροσίμα της Γερμανίας" ο Γερμανός κα­ γκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ

Σ

Ε

Ι Σ

δήλωσε: "Η Γερμανία θ α τιμήσει τους νεκρούς της, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει τα δεινά που προκάλεσε αρχίζοντας τον πόλεμο". Στην τελετή μνήμης παρέστησαν οι πρέσβεις των ΗΠΑ, της Γαλλίας, της Βρετα­ νίας και της Ρωσίας καταθέτο­ ντας στεφάνια. Στη μνήμη των θυμάτω ν άναψαν 10.000 κεριά. Την ίδια ώρα στους δρόμους της πόλης 5.000 οπαδοί του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμμα­ τος (NPD), υπό τους ήχους μου­ σικής του Βάγκνερ και κρατώ­ ντας μαύρες σημαίες και ξύλι­ νους σταυρούς που έγραφαν "Δρέσδη, Χιροσίμα, Βαγδάτη", πραγματοποίησαν μια από τις μεγαλύτερες πορείες εθνικιστών στη Γερμανία τα τελευταία χρόνια. Ο Γερμανός καγκελά­ ριος αντέδρασε υποσχόμενος τη δυναμική αντιμετώπιση "κά­ θ ε απόπειρας επανερμηνείας της γερμανικής ιστορίας".

0 ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ ΕΚΛΕΙΣΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΤΟΥ ΣΥΖΥΓΟ ΣΕ ΑΣΥΛΟ ΨΥΧΟΠΑΘΩΝ

Κάτοικοι της Δρέσδης αναζητούν επιζώντες στα ερείπια.

Ενα ντοκιμαντέρ με τίτλο "Το μυστικό του Μουσολίνι", το οποίο προβλήθηκε τον περα­ σμένο Ιανουάριο από την ιταλι­ κή τηλεόραση, έφερε στο φως άγνωστα στοιχεία σχετικά με την προσωπική ζωή του ιδρυτή του φασισμού. Το 1914 ο Μου­ σολίνι νυμφ εύθηκε την τριαντατετράχρονη αισθητικό Ιντα Ντάλσερ στο Μιλάνο. Τον επό­ μενο χρόνο η Ντάλσερ γέννησε το παιδί τους, τον Μπενίτο. Σύ­ ντομα ο γάμος διαλύθηκε και το 1922, έτος ανόδου του Μ ουσο­ λίνι στην εξουσία, μυστικοί πρά­ κτορες άρχισαν να εξαφανίζουν όλα τα ίχνη αυτής της σχέσης (πιστοποιητικά γάμου, ληξιαρχι­ κή πράξη γέννησης του μικρού Μ πενίτο κλπ.). Ωστόσο δεν εξα­ φανίστηκε ένα πιστοποιητικό από το δημοτικό συμβούλιο του Μιλάνου μέσω του οποίου ζητεί­ ται από τον Μ ουσολίνι να κατα­ βάλει διατροφή "στη σύζυγό του

Ο Μπενίτο Μουσολίνι. Εδωσε πράγματι εντολή για τη δολοφονία της πρώτης γυναίκας και του γιού του;

Ιντα Ντάλσερ" και στο παιδί τους. Οι παραγωγοί του ντοκι­ μαντέρ δήλωσαν πως η δημοτι­ κή αρχή του Μιλάνου δεν θα ε­ ξέδιδε ένα τέτοιο πιστοποιητικό αν δεν είχε επαρκή στοιχεία που να α ποδεικνύουν τον γάμο του Μουσολίνι. Το 1926 οι ιατροί του νοσοκομείου του Τρέντο έδω­ σαν εντολή για τον εγκλεισμό της Ντάλσερ σε άσυλο. Ο ενδεκάχρονος Μ πενίτο έλαβε ειδο­ ποίηση από την αστυνομία ότι η μητέρα του είχε πεθ άνει και ταυτόχρονα εντολή να σταμα­ τήσει να διαδίδει πως ο Μουσο­ λίνι ήταν πατέρας του. Το 1942 π έθανε σε ένα άσυλο ψυχοπα­ θώ ν κοντά στο Μιλάνο. Σύμφω­ να με το ντοκιμαντέρ τού χορηγήθηκα ν ενέσεις με δηλητήριο. Η μητέρα του είχε πεθάνει το 1937 από εγκεφαλική αιμορρα­ γία, σύμφωνα με την επίσημη ια­ τρική γνωμάτευση, σε ένα άσυ­ λο στο νησί Σαν Κλεμέντε. Στα ιατρικά έγγραφα της εποχής οι παραπάνω περιγράφονταν ως πρόσωπα επικίνδυνα για τον ε­ αυτό τους και τους άλλους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

U

. . .

V U

Π Μ ΑΛπ

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

ΣΤΑΔΕΡΒΕΝΑΚΙΑ Στις 26 Ιουλίου 1822 η καταπονημένη στρατιά του Δράμαλη στην προσπά&ειά της να υποχωρήσει προς την Κόρινθο επιχείρησε να περάσει από τα κακοτράχαλα στενά των Δερβενακίων. Εκεί έπεσε στην αριστοτεχνική παγίδα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και υπέστη τρομερή καταστροφή. Τις επόμενες ημέρες η δυσοσμία από τα άταφα πτώματα και τα σμήνη των όρνεων που συγκεντρώθηκαν εκεί για να κορέσουν την πείνα τους συνέθεταν ένα σκηνικό κόλασης. Επί πολλά χρόνια το πλήθος των οστών τα οποία παρέμεναν στη "χαράδρα του θανάτου"ήταν οι απτές αποδείξεις μιας από τις μεγαλύτερες πανωλεθρίες του τουρκικού στρατού.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ιστορικός

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τις 23 Σεπτεμβρίου 1821 οι επαναστατη μένοι Ελλη­ νες κατέλαβαν την Τριπολιτοά προδιαγράφοντας το τέλος της τουρκικής κυριαρχίας στην Πελοπόν­ νησο. Η άλωση της πόλης αύξησε το κύρος και τη φήμη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και τον κατέστησε αδιαφι­ λονίκητο στρατιωτικό ηγέτη της Επανάστασης. Στα τέλη του πρώτου έτους του Αγώνα οι επαναστά­ τες έστρεψαν την προσοχή τους στα φρούρια της Πελοποννήσου που βρίσκονταν ακόμη σε τουρκικά χέρια: στη Μεθώνη, στην Κορώνη, στον Ακροκόρινθο, από τον οποίο ήταν δυνατό να ελέγχονται ολόκληρη η περιοχή της Κορίνθου και το πέρασμα από τη Στερεά Ελλάδα στην Πελο­ πόννησο, στην Πάτρα, όπου είχε καταφύγει μεγάλος α­ ριθμός Τούρκων από τις γειτονικές περιοχές, και στο Ναύπλιο, το λιμάνι του οποίου ήταν ένα από τα ελάχιστα σημεία στην Πελοπόννησο που επέτρεπαν τον ανεφοδια­ σμό των τουρκικών δυνάμεων. Προτάθηκε τότε η μετάβαση του Κολοκοτρώνη στην Αχαϊα προς ανάληψη της πολιορκίας της Πάτρας. Ο Γέρος δέχθηκε με προθυμία. Θεωρούσε ότι θα κατόρθωνε να προχωρήσει σε ιδιαίτερες διαπραγματεύσεις με τους Αλβανούς και τους Λαλαίους οι οποίοι αποτελούσαν την κυριότερη δύναμη της φρουράς της πόλης (κάτι το οποίο έπραξε με επιτυχία και κατά την πολιορκία της Τριπολιτσάς), προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για μια εύκολη κατάληψη. Ομως οι προύχοντες της Αχαϊας αντέδρασαν στην άφιξη του λαοφιλούς αρχιστρατήγου. Ειδοποίησαν την Πελοποννησιακή Γερουσία ότι θα κατελάμβαναν εκεί­ νοι την Πάτρα. Ηταν φανερό πως οι Αχαιοί πρόκριτοι έ­ βλεπαν ότι η τοπική τους επιρροή θα μειωνόταν επικίνδυ­ να με την ανάληψη της αρχηγίας της πολιορκίας από έναν στρατηγό που έφερε τις δάφνες της άλωσης της Τριπολιτσάς. Οταν μάλιστα πληροφορήθηκαν πως ο Κολοκοτρώ­ νης άρχισε να στρατολογεί ώστε να μεταβεί στην Αχαϊα

Σ

Ο Νικηταράς κατακρημνίζει

Τούρκο ιππέα στα Δερβενάκια. Σε αυτή την περιοχή ο Ελληνας αγωνιστής ανανέωσε τον τίτλο του 'Τουρκοφάγου" (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).

«*T6j

M

w

;f:v £

Ο Μαχμούτ πασάς, ο επονομαζόμενος

Δράμαλης. Θεώρησε την εκστρατεία στην Πελοπόννησο ως έναν στρατιωτικό περίπατο.

Το κάστρο του Ακροκορίνθου Sa μπορούσε να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο στην πορεία του Δράμαλη και να δώσει τον απαραίτητο χρόνο στα πελοποννησιακά επαναστατικά στρατεύματα να προετοιμαστούν για την απόκρουση της εισβολής. Ομως ο φρούραρχος Αχιλλέας Θεοδωρίδης το εγκατέλειψε χωρίς να καταβάλει καμία προσπάθεια να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Εδώ βλέπουμε τμήμα των οχυρώσεων.

Ο Χουρσίτ πασάς. Ο ρόλος του κατά την εκστρατεία του Δράμαλη παραμένει ακόμη και σήμερα αμφιλεγόμενος (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

με υπολογίσιμη δύναμη, απείλησαν ότι θα κατέφευγαν στα όπλα προκειμένου να εμποδίσουν την άφιξή του στην πε­ ριοχή, Τελικά έπειτα από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και μπροστά στο καθόλου απίθανο ενδεχόμενο η Πά­ τρα να μεταβληθεί σε πεδίο μάχης μετα­ ξύ των Ελλήνων, ο Κολοκοτρώνης ανακλήθηκε. Τον Ιανουάριο του 1822 η νεοσύστα­ τη κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, αντιλαμβανόμενη τον τεράστιο κίνδυνο ο ο­ ποίος απειλούσε την Επανάσταση μετά την εξόντωση του Αλή πασά (οπότε τα σουλτανικά στρατεύματα θα επιχειρού­ σαν εισβολή στην Πελοπόννησο), διόρι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σε τον Κολοκοτρώνη αρχηγό της πο­ λιορκίας της αχαϊκής πρωτεύουσας. Ο Γέρος του Μόριά άρχισε συστηματική πολιορκία της πόλης και αντιμετώπισε με επιτυχία πολλές επιθετικές ενέργειες των Τούρκων. Ομως οι κοτζαμπάσηδες και ορισμένοι κυβερνητικοί, όπως ο Κωλέττης, υπουργός Στρατιωτικών, δεν ε­ πιθυμούσαν να αποκτήσει περισσότερη δόξα με την κατάληψη της Πάτρας. Τον διέταξαν λοιπόν να εκστρατεύσει στη δυτική Στερεά Ελλάδα. Αδιαφορούσαν για το αν οι 12.000 Τούρκοι της Πάτρας μπορούσαν να εκμεταλλευθούν την α­ νέλπιστη ευκαιρία και να επιτεθούν στη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Αγανακτισμένος ο Κολοκοτρώνης μετέβη στην Κόρινθο για να συναντήσει τον Κωλέττη. Μπροστά στην επιμονή του για συνέχιση της πολιορκίας της Πάτρας ο ραδιούρ­ γος πολιτικός υποχώρησε φαινομενικά. Ωστόσο διέταξε κρυφά τους υπόλοιπους αρχηγούς της πολιορκίας να αποχωρή­ σουν. Τη στιγμή εκείνη, που η διχόνοια πραγματοποιούσε την εμφάνισή της στο στρατόπεδο των Ελλήνων, η Υψηλή Πύ­ λη, απαλλαγμένη πλέον από το μέτωπο εναντίον του Αλή πασά, έθετε σε εφαρ­ μογή το σχέδιό της για την κατάπνιξη της Επανάστασης. Ο σουλτάνος ανέθεσε στον Χουρσίτ πασά, τον νικητή του Αλή, την εξουδετέρωση των Ελλήνων. Σύμφωνα με το σχέ­

διο που εκπονήθηκε από το σουλτανικό επιτελείο (σύμφωνα με ορισμένες πηγές από τον ίδιο τον Χουρσίτ) πολυάριθμος στρατός θα περνούσε τον Ισθμό της Κορίνθου, θα διέτρεχε την Αργολίδα και θα εισέβαλλε στην Αρκαδία με κύριο στόχο την ανάκτηση της Τριπολιτσάς και την α­ ποκατάσταση του σουλτανικού γοήτρου. Από εκεί ισχυρά σώματα θα εξορμούσαν σε ολόκληρη τη χερσόνησο με σκοπό τη συντριβή των επαναστατών. Ταυτόχρονα ο προετοιμαζόμενος στον Βόσπορο τουρκικός στόλος θα κατέπλεε στον Αργολικό κόλπο για να υποστηρίξει τις ε­ νέργειες του στρατού. Ο Χουρσίτ όρισε ως τόπο συγκέ­ ντρωσης των δυνάμεών του τη Λάρισα. Μέρος του στρατού του πολεμούσε ακό­ μη με τους Σουλιώτες, αλλά η κύρια δύ­ ναμή του ήταν αρκετή για να επιχειρήσει την εκστρατεία. Αλλωστε στρατός προ­ ερχόμενος από νέα στρατολογία στην Αλβανία συγκεντρωνόταν στη Λάρισα προς αύξηση των ήδη υπαρχουσών δυ­ νάμεων. Στις 15 Ιουνίου ο Χουρσίτ μετέ­ βη από τα Ιωάννινα στη Λάρισα επικεφα­ λής 4000 ιππέων. Εκεί ο Τούρκος στρα­ τάρχης συμπλήρωσε ταχύτατα τις δυνά­ μεις του, επιθεώρησε τον στρατό του και περίμενε τη διαταγή της Πύλης για να αρχίσει την εκστρατεία. Η διαταγή έ­ φθασε αλλά, εντελώς αιφνιδιαστικά, όρι­ ζε ως αρχηγό της εκστρατείας τον Μαχ­ μούτ πασά. Στον Χουρσίτ ανατέθηκε η

Η πορεία της τουρκικής στρατιάς στην πεδιάδα του Αργους. Από το 1715, όταν ο μεγάλος βεζίρης Αλή Κιουρμουτζής κατέλαβε την Πελοπόννησο εκδιώκοντας τους Βενετούς, η περιοχή δεν είχε γνωρίσει τόσο μεγάλο στρατό (Α&ήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

φροντίδα για τον απρόσκοπτο ανεφο­ διασμό του εκστρατευτικού σώματος και η εποπτεία της κατάστασης στη δυτι­ κή Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με ελληνι­ κές πηγές ο Χουρσίτ έπεσε στη δυσμέ­ νεια του σουλτάνου μετά την κατηγορία ότι σφετερίστηκε το μεγαλύτερο μέρος των θησαυρών του Αλή πασά, ενώ έπρεπε να τους παραχωρήσει στο σουλτανικό ταμείο. Σύμφωνα όμως με τουρκικές πηγές είχε αποκτήσει τεράστιο κύρος μετά την κατάπνιξη της ανταρσίας του Αλή και σε εκείνον στήριζε η Υψηλή Πύ­ λη τις ελπίδες της για τη συντριβή της ελληνικής Επανάστασης. Αλλωστε τον Ιούνιο του 1821 ο σουλτάνος με φιρμάνι τού είχε απονείμει ιδιαίτερες τιμές και τον επόμενο χρόνο με νέο φιρμάνι είχε δηλώσει ότι θα δεχόταν οποιονδήποτε έπαινο ή κατηγορία από τον Χουρσίτ για "οποιονδήποτε αξιωματούχο των χωρών της Ρούμελης". Κατά τον Κουτσονίκα ο ί­ διος ο Χουρσίτ ανέθεσε στον Δράμαλη, σε συνάντησή τους κοντά στον Σπερ­ χειό, την εκστρατεία στην Πελοπόννη­ σο. Κρίνοντας από τη μετέπειτα συμπε­ ριφορά του Χουρσίτ η πληροφορία αυτή γίνεται δεκτή με επιφύλαξη. Ο Μαχμούτ πασάς, ο επονομαζόμε­ νος Δράμαλης (επειδή καταγόταν από τη Δράμα), ήταν ένας από τους πιο επιφα­ νείς άνδρες της αυτοκρατορίας. Ηταν πλούσιος, καταγόμενος από ευγενική γενιά και πασίγνωστος για τη γενναιότη­

τά του, χαρακτηριζόταν όμως μέτριος ως στρατηγός και κάκιστος ως διοικη­ τής. Γεννημένος μπέης, ακολούθησε το στρατιωτικό επάγγελμα. Ως ευνοούμε­ νος της Βαλιδέ, μητέρας του σουλτά­ νου, είχε ανέλθει τα σκαλοπάτια της ιε­ ραρχίας πολύ γρήγορα. Πολεμώντας με τις ανυπότακτες ορεινές φυλές της Θράκης είχε σημειώσει κάποιες επιτυ­ χίες που του εξασφάλισαν τη θέση του ναζίρη (στρατιωτικού διοικητή) της Δρά­ μας και τον τίτλο του πασά πρώτης σει­ ράς. Οταν ανατέθηκε στον Ισμαήλ Πασόμπεη η αρχηγία της εκστρατείας ενα­ ντίον του Αλή πασά, διατάχθηκε να εκ­ στρατεύσει μαζί του και ο Δράμαλης. Μετά την αποτυχία του Πασόμπεη και τον διορισμό, ως αρχιστρατήγου, του Χουρσίτ, ο Δράμαλης παρέμεινε στα Ιω­ άννινα ως ένας από τους στρατηγούς του επιτελείου. Τότε κατόρθωσε, χάρη στον πολυάριθμο στρατό που διέθετε, να καταστείλει την ελληνική επανάστα­ ση στα Αγραφα, στον Ασπροπόταμο και στο Πήλιο. Οι επιτυχίες αυτές αναγγέλ­ θηκαν στον σουλτάνο διογκωμένες. Ταυ­ τόχρονα με τη διαταγή της εκστρατείας εναντίον των Πελοποννησίων επαναστα­ τών ο Δράμαλης έλαβε την προαγωγή του σε στρατάρχη και τον διορισμό του σε 6αλή (διοικητή) της Πελοποννήσου. Η στρατιά του Δράμαλη ανερχόταν σε 30.000 άνδρες και προερχόταν κυ­

ρίως από τον εμπειροπόλεμο και νικη­ φόρο στρατό της πολιορκίας των Ιωαννίνων. Η μάχιμη δύναμη αυτής της στρα­ τιάς ανερχόταν σε 24.000 άνδρες, από τους όποιους τα τρία τέταρτα ήταν ιπ­ πείς. Οι περισσότεροι από τους πεζούς ήταν Αλβανοί. Ο στρατός ήταν επίσης εφοδιασμένος με έξι πυροβόλα και έμπειρους πυροβολητές. Για τη μεταφορά του άφθονου πολεμικού υλικού και των ζωοτροφών υπήρχαν 30.000 μουλάρια και 500 καμήλες. Το επιτελείο του στρα­ τάρχη επανδρώθηκε από τους ικανότε­ ρους στρατηγούς. Στο μεταξύ ο Κολοκοτρώνης, από τη Γορτυνία όπου βρισκόταν, έστειλε επι­ στολές στους φίλους του σε όλες τις ε­ παρχίες ζητώντας τους να συγκεντρώ­ σουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο στρα­ τό, να μεταβούν στο Αργος, να διαλύσουν την κυβέρνηση και να εγκαταστή­ σου ν άλλη αποτελούμενη από στρατιω­ τικούς (σύμφωνα με ορισμένες πηγές οι ενέργειες του Κολοκοτρώνη είχαν ως στόχο απλώς τον εκφοβισμό της κυβέρ­ νησης). Εγραψε και στον Δημήτριο Υψηλάντη αλλά εκείνος επιστρέφοντας από τη Στερεά Ελλάδα μετέφερε την είδηση πως ο Δράμαλης θα εισέβαλλε στην Πε­ λοπόννησο. Η κυβέρνηση δεν τον πίστε­ ψε επειδή θεώρησε ότι διασπείρει αυτές τις φήμες για να της αποσπάσει την προ­ σοχή από τον Κολοκοτρώνη. Οταν μάλι­ στα πληροφορήθηκε τις σχεδιαζόμενες

9 m

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ α νδή λι

Χ ά νια Μ έγαρα Λ ο υ τ ρ ά κ ι»

Π λά τα ν ο ς , v. Σ α λα μ ίνα

. Kopivastr-Α κ ρ ο κ ά ρ ιν θ σ )

AΑγ. y. Γ εώ ε ώρργιο γ ιο ς ς·

« Χ ιλ ιο μ ά δ ι

« Ο Δερβενάκια* ^ 3 · Ζα χα ριά

----------·»----

Σ ώ β τ ή ς · Κ λέν,α Σ τε φ ά ν ι

•

Φ ίχτια

«

Α ίγ ιν α Η,

Α γ ιο νό ρ ι *

Χα ρ β ά τι (Μ υ κ ή ν ε ς )

\Κ ουτσοπόδ( \ Σ χ ο ιν ο χ ώ ρ ι

·

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΛΗ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑ

Λ ά ρισα Α ρ γ ο υ ς

(Ιο ύ \ιο ς 1822) Λ ■

Κ εφ α λά ρ ι (Μ ύ λο ι Ά ρ γ ο υ ς ).

• Γ λυ κ ε ιά

π ο ρ ε ία το υ ρ κ ικ ο υ σ τρ α το ύ

• Α ρ ε ια Ια ύ π λιο Τ ρ ιπ ο λ ιτ σ

σ τ ρ α τό π ε δ ό Δ ρ α μ α λη

Αχλα δά κα μπος

Ά σ τρ ο ς Α στρ ος

10

Κ ρανιδι

ενέργειες του στρατηγού προσπάθησε να του μεταθέσει την ευθύνη για τη διά­ λυση της πολιορκίας της Πάτρας. Ο Κωλέττης τόλμησε να στείλει προσωπική ε­ πιστολή στον Γέρο, με την οποία τον καλούσε να συγκεντρώσει στρατό και να ε­ πιστρέφει στην Πάτρα. Η Γερουσία επί­ σης (με παρασκηνιακές ενέργειες του Ηπειρώτη πολιτικού) έστειλε στον Κολοκοτρώνη επιστολή με την οποία τον κα­ τηγορούσε ότι διέλυσε την πολιορκία της Πάτρας και τον διέτασσε να επιστρέ­ φει στην Αχαϊα! Ο Κολοκοτρώνης μόλις διάβασε την επιστολή εξεμάνη και απά­ ντησε με λακωνικό τρόπο. Ενημέρωσε τη Γερουσία πως σε τρεις ημέρες θα έ­ φθανε στην Τριπολιτσά με 3.000 στρα­ τιώτες για να "απολογηθεί". Πράγματι εισήλθε στην Τριπολιτσά επικεφαλής 2.000 στρατιωτών. Η Γερουσία, η οποία μέχρι πριν από λίγες ημέρες τον κατηγορούσε για απείθεια και για αποτυχημένες στρα­ τιωτικές ενέργειες, διέταξε να χαιρετι­ στεί η άφιξή του με κανονιοβολισμούς.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Θυμωμένος ο Γέρος του Μόριά έστειλε με τη σειρά του έγγραφο στη Γερουσία με το οποίο της υπεδείκνυε να μεταβεί στο Αργος "διά να κριθεί" μαζί με την κυ­ βέρνηση. Οι γερουσιαστές απάντησαν αρνητικά και προσέθεσαν πως επειδή η Επανάσταση κινδύνευε από την κάθοδο εχθρικών στρατευμάτων, ήταν καιρός να ξεχάσει τα περασμένα και να σώσει την πατρίδα. Ομως για την κάθοδο του Δράμαλη υπήρχε ακόμη δυσπιστία. Οι περισ­ σότεροι γερουσιαστές και κυβερνητικοί θεωρούσαν την πληροφορία ανακριβή. Ο Κολοκοτρώνης επίσης είχε αμφιβο­ λίες υποψιαζόμενος ότι επρόκειτο για φήμες που είχαν διασπείρει οι κυβερνη­ τικοί με σκοπό να μη προχωρήσει σε ε­ νέργειες εναντίον τους. Ενόσω οι Ελληνες παρόμεναν τυφλω­ μένοι από τη διχόνοια η τουρκική στρα­ τιά ξεκίνησε από τη Λάρισα (τέλη Ιουνί­ ου). Πέρασε την Αλαμάνα χωρίς να παρενοχληθεί από κανέναν, εισέβαλε στη Βοιωτία, πυρπόλησε τη Θήβα, κατέλαβε

Στις 6 Ιουλίου 1822 ο Δραμαλης έψτοσε στην Κόρινθο. Μια εβδομάδα αργότερα στρατοπέδευσε στο Άργος. Με την πολυήμερη πολιορκία του φρουρίου του Αργους οι Τούρκοι έχασαν πολύτιμο χρόνο στην Αργολίδα και βρέθηκαν εγκλωβισμένοι εκεί, έχοντας εξαντλήσει τα αποθέματα των τροφών και χωρίς να έχουν τη δυνατότητα ανεφοδιασμού.

τη Χαλκίδα, προήλασε στην Αττική και από τον Κιθαιρώνα πέρασε στα Μέγαρα. Ανάμεσα στην Κόρινθο και στα Μέγαρα είχε δημιουργηθεί κυβερνητικό στρατό­ πεδο δύναμης 700 ανδρών για να προ­ στατεύσει από πιθανή επίθεση την είσο­ δο της Πελοποννήσου. Ομως οι στρατιώ­ τες εγκατέλειψαν τις θέσεις τους με σκοπό να οχυρωθούν στο κάστρο του Ακροκορίνθου. Στον δρόμο δέχθηκαν πυροβολισμούς από 50 Τούρκους ιππείς και διασκορπίστηκαν. Ο Δράμαλης περή­ φανος για την επιτυχία του πανηγύρισε την εισβολή στην Πελοπόννησο με γενι­ κό κανονιοβολισμό. Βέβαιος για τη νίκη του άρχισε να διανέμει τις διοικήσεις των "κατακτημένων" περιοχών στους μπέηδες. Στις 6 Ιουλίου εγκατέστησε το στρατόπεδό του στην Κόρινθο. Λίγες ημέρες πριν μια επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου η οποία έφθασε στα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης, προκάλεσε πανικό. Ο Στερεοελλαδίτης οπλαρχηγός έγραφε: "Σας στέλνω 30.000

Τούρκους να ομονοήσετε και κάμετε τους ό,τι μπορέσετε....". Στις 6 Ιουλίου η επιβεβαιωμένη είδηση πως ο Δράμαλης βρισκόταν στην Κόρινθο παρέλυσε τους επαναστάτες. Οι κυβερνητικοί στρατιώ­ τες που ήταν συγκεντρωμένοι στο Αργος σκορπίστηκαν όταν πληροφορήθηκαν την εισβολή των Τούρκων. Τα μό­ να στρατεύματα που υπήρχαν ήταν οι 2.000 άνδρες του Κολοκοτρώνη και η φρουρά του κάστρου του Ακροκορίνθου, το οποίο βρισκόταν σε ιδιαίτερα ο­ χυρό σημείο και θα μπορούσε να αποτελέσει πολύ μεγάλο εμπόδιο στην πορεία του Δράμαλη. Φρούραρχος του κάστρου είχε ορισθεί ο Αχιλλέας Θεοδωρίδης, στον οποίο είχε παραδοθεί προς φύλαξη ο Κιαμήλ μπέης της Κορίνθου, ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της ε­ ποχής του. Κατά την εισβολή των Τούρ­ κων ο Θεοδωρίδης διέθετε 150 ένο­ πλους άνδρες. Σε αυτούς προστέθηκαν και άλλοι από εκείνους που είχαν φύγει από τα στενά της Μεγαρίδας και από ντόπιους κατοίκους. Ο άπειρος Ελληνας διοικητής όταν είδε τα τουρκικά σώματα να εισέρχονται στην Κόρινθο εγκατέλειψε το κάστρο, αφού πρώτα θανάτωσε τον Κιαμήλ μπέη στερώντας έτσι από την κυβέρνηση έναν πολύτιμο όμηρο. Ούτε την πυριτιδαποθήκη δεν ανατίναξε φεύγοντας, φοβούμενος να ανάψει το φυτίλι. Μετά την κατάληψη του έρημου κά­ στρου ο Δράμαλης συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο στο οποίο παρευρέθηκαν ο Αλή πασάς του Αργους και ο Γιουσούφ πασάς, αρχηγός των υπερασπιστών της Πάτρας. Οι δύο ντόπιοι αξιωματούχοι πρότειναν να μη μεταβεί ολόκληρη η δύ­ ναμη του στρατού στην Αργολίδα αλλά να δημιουργηθεί στρατόπεδο στην Κό­ ρινθο. Αφού αποκλειόταν η Πελοπόννη­ σος (με τη βοήθεια του τουρκικού στό­ λου) θα στέλνονταν δύο ισχυρά σώματα προς την Πάτρα και την Τριπολιτσά. Μια παραλλαγή του σχεδίου προέβλεπε ο στρατός να διαιρεθεί σε τρία σώματα, δύναμης 10.000 ανδρών το καθένα. Το πρώτο θα προχωρούσε προς τη Βοστίτσα (Αίγιο), την Πάτρα, τον Πύργο και την Καλαμάτα. Το δεύτερο θα στελνόταν στα Καλάβρυτα και στην Καρύταινα και το τρίτο στο Αργος, στο Ναύπλιο, στην Τριπολιτσά, στην Κυνουρία και στη Σπάρ­ τη. Αποστολή του κάθε σώματος θα ή­ ταν η εξουδετέρωση των επαναστατών στον τομέα ευθύνης του. Ο Δράμαλης απέρριψε τα προτεινόμενα σχέδια (διότι δεν τα θεώρησε σωστά, για να μη μοιρα­ στεί η δόξα της κατάληψης της Πελοποννήσου στους διοικητές των επιμέρους σωμάτων ή επειδή τα σχέδια ήταν παραλλαγές των σχεδίων του Χουρσίτ) και προτίμησε να κινηθεί με ολόκληρο τον στρατό του στην Αργολίδα. Σκοπός του ήταν να τερματίσει την πολιορκία του Ναυπλίου και να συναντηθεί με τον

αρχηγό του τουρκικού στόλου, η άφιξη του οποίου στην Πελοπόννησο αναμενόταν εκείνες τις ημέρες. Επόμενος στό­ χος θα ήταν η κατάληψη της Τριπολιτσάς. Ο Τούρκος στρατάρχης έστειλε τον Αλή πασά με ολιγάριθμη δύναμη στο Ναύπλιο για να προλάβει την επικείμενη παράδοση του φρουρίου στους Ελλη­ νες. Οι πολιορκητές αποχώρησαν αμέ­ σως. Την ίδια στιγμή ο πανικός στο ελληνι­ κό στρατόπεδο αυξανόταν από τις ανυ­ πόστατες διαδόσεις. Η λαϊκή φαντασία είχε ανεβάσει τον αριθμό των Τούρκων στρατιωτών σε εκατοντάδες χιλιάδες. Οσο ο εχθρός πλησίαζε, τόσο μεγάλωνε το κύμα της αναρχίας και της φυγής. Η παντελής έλλειψη ψυχραιμίας, οι θρήνοι και οι σπαραγμοί ήταν τα στοιχεία που κυριαρχούσαν. Τα κυβερνητικά στελέχη αναχώρησαν τη νύκτα της 5ης Ιουλίου για τους Μύλους. Εκεί κατέφυγαν σε δύο υδραίικα πλοία, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αποπλεύσουν το ταχύτε­ ρο δυνατό. Προστατευμένη πλέον η κυ­ βέρνηση άρχισε να "πολεμά" εκδίδοντας προκηρύξεις. Σε αυτές προσπαθούσε να μεταθέσει τις ευθύνες της επικείμενης καταστροφής στον Κολοκοτρώνη. Ο Γέρος του Μόριά παρέβλεψε τις ε­ ναντίον του ενέργειες και οργάνωσε την άμυνα. Ενθάρρυνε τη Γερουσία και τη διαβεβαίωσε ότι θα συγκέντρωνε στρα­ τό για να αντιμετωπίσει τον εχθρό. Συνέ­ στησε να μη φύγει κανένας από την Τριπολιτσά, για να μη μεταδοθεί παντού ο πανικός. Εξέδωσε αυστηρότατες διατα­ γές για γενική επιστράτευση. Ετρεξε από σπίτι σε σπίτι για να ενθαρρύνει και τους τελευταίους διατακτικούς. Μίλησε επικαλούμενος κάθε συναίσθημα, τη φι­ λοδοξία, την αγάπη, την πίστη, τον φό-

ϊ* '■mm* Αποψη της πεδιάδας του Αργους. Οταν ο Δράμαλης έψ&ασε εκεί το μόνο που συνάντησε ήταν καμένη γη.

βο. Εφθασε στο σημείο να εκμεταλλευθεί και προλήψεις για να πείσει τους φα­ ντασιόπληκτους χωρικούς. Αφησε έντε­ χνα να διαρρεύσουν φήμες πως είχε προχωρήσει σε οιωνοσκοπία και βεβαιώ­ θηκε για την καταστροφή του Δράμαλη. Μέσα σε 24 ώρες ο ηγέτης της Επανά­ στασης ξεσήκωσε ολόκληρη την Πελο­ πόννησο και εμφύσησε στον λαό το πνεύμα της μέχρι θανάτου αντίστασης.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Π Ο ΙΟ Τ Η Τ Α Σ

KU RTPO LLA K

Ιατρός - Καθηγητής - Συγγραφέας

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΛΛΑΔΑ - ΡΩΜΗ - ΒΥΖΑΝΤΙΟ. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗ ΒΙΒΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΛΜΟΥΔ Μετάφραση - επιμέλεια Αιμίλιος Δημ. Μαυρουδής, Καβ. Α.Π.Θ. Σχ. 8”, δεμένο, σελ. 600 με 16 εικόνες εντός κειμένου Αυτή η παραστατική και διδακτική αναδρομή στην ιατρική του παρελθό­ ντος μάς οδηγεί στην Αρχαιότητα (σιην Ελλάδα, τη Ρώμη, το Βυζάντιο και στη Βιβλική ιατρική), τότε που η επιστήμη της ιάσεως γνώρισε μια μακρά περίοδο ακμής και προόδου. Η εξιστόρηση αρχίζει με την πρώιμη φάση της ελληνικής ιατρικής. Απαριθμοΰνται οι αρχαιότερες σχετικές μαρτυρίες από την κρητομυκηνάίκή εποχή και γίνεται λόγος για τους ομηρικούς γιατρούς. Έ τσ ι μαθαίνουμε ότι ο Ασκληπιός, μυθικός αρχηγέτης των Ελλήνων γιατρών, ίσως ήταν ιστορικό πρόσωπο. Ο μέγας Ιπποκράτης απέκτησε τη διαρκέστερη φήμη από οποιονδήποτε άλλο γιατρό στον κόσμο. Αργότερα οι Αλεξανδρινοί έδωσαν νέα ώθηση στις ιατρικές μελέτες. Στη Ρώμη η ιατρική διείσδυσε με τους Έλληνες σκλάβους-γιατροΰς, και μετά τη διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους βρήκε νέα πατρίδα στο Βυζάντιο. Το βιβλίο κλείνει με την παρουσίαση της ιατρικής στη Βίβλο και το Ταλμοΰδ, με τέτοια πληρότητα χρονολογιιόν και γεγονότων, ώστε η ανάγνωσή του να προσφέρει πραγματικό θησαυρό γνώσεων στον αναγνώστη.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π Α ΙΙΑ Δ Η Μ Α

Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ το ν Π ο λ ιτ ισ μ ό κ α ι σ τη ν Π α ιδ ε ία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318 www.papadimasbooks.gr · [email protected]

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

72 mm

Στις 10 Ιουλίου πραγματοποιήθηκε πολεμικό συμβούλιο των επαναστατών στο Ταβούλι. Ο Κολοκοτρώνης εξέθεσε το σχέδιό του. Θα καθήλωναν τον Δρά­ μαλη στην πεδιάδα του Αργους αποκλεί­ οντας κάθε πιθανή δίοδο προς την Αρκαδία και θα τον παρενοχλούσαν συ­ νεχώς με μικρής κλίμακας αιφνιδιαστι­ κές επιθέσεις. Επίσης θα κατέστρεφαν ολόκληρη τη γεωργική παραγωγή της περιοχής και τις πηγές, ώστε η τουρκική στρατιά να αντιμετωπίσει σύντομα πρό­ βλημα επισιτισμού και έλλειψης νερού. Μια ολιγάριθμη δύναμη με επικεφαλής τον Δημήτριο Υψηλάντη θα οχυρωνόταν στο φρούριο του Αργους με σκοπό να α­ πασχολήσει όσο το δυνατόν περισσότε­ ρες τουρκικές δυνάμεις. Οταν οι τάξεις του ελληνικού στρατοπέδου θα πύκνω­ ναν, θα αποφάσιζαν εκ νέου για τις πε­ ραιτέρω ενέργειες. Στην Αργολίδα είχαν συγκεντρωθεί 11.000 στρατιώτες, αλλά ο στρατός αυτός δεν ήταν δυνατό να δώ­ σει μάχη εκ παρατάξεως εναντίον της τουρκικής στρατιάς. Οι επαναστάτες μειονεκτούσαν αριθμητικά και επιπλέον δεν διέθεταν πυροβολικό, ιππικό και ε­ παρκή εφόδια. Ο Δράμαλης, επηρεασμένος από το ολιγάριθμο των αντιπάλων του, θεώρη­ σε τον εαυτό του βέβαιο νικητή. Πριν α­ κόμη αναχωρήσει από την Κόρινθο έ­ στειλε αγγελιοφόρους στη Λάρισα και στην Κωνσταντινούπολη για να αναγγεί­ λουν στον Χουρσίτ και στον σουλτάνο την υποταγή της Πελοποννήσου. Ο ίδιος έφθασε στο Αργος στις 12 Ιουλίου. Εκεί ο Αλή πασάς τον συμβούλευσε να μη χρονοτριβήσει ο στρατός στην Αργολί­ δα, αλλά να εισβάλει ένα μέρος αυτού διά μέσου της Κυνουρίας στην πεδιάδα της Σπάρτης και ένα άλλο στην κοιλάδα της Νεμέας, ώστε να διαιρέσουν και να συντρίψουν τις ελληνικές δυνάμεις. Ού­ τε αυτή τη φορά άκουσε ο Δράμαλης τον έμπειρο Αλή. Αποφάσισε να καταλά­ βει το φρούριο του Αργους μένοντας πι­ στός στο αρχικό του σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο μόνο με ολόκληρη τη δύναμή του θα μπορούσε να καταφέρει αποτε­ λεσματικά κτυπήματα κατά των επανα­ στατών. Οφειλε λοιπόν να προχωρεί εκ­ καθαρίζοντας τελείως το έδαφος για να μην απειλούνται τα νώτα του. Το σχέδιο του Κολοκοτρώνη εφαρμό­ στηκε με υποδειγματική συνέπεια. Οι Τούρκοι στρατιώτες πολύ γρήγορα εξαντλήθηκαν από τη δωδεκαήμερη πολιορ­ κία του φρουρίου του Αργους (οι πολιορκημένοι επιχείρησαν επιτυχημένη έξοδο τη νύκτα της 23ης Ιουλίου), από την έλ­ λειψη τροφίμων και πόσιμου νερού. Οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις των επαναστα-

Η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια (πίνακας των Π. Ζωγράφου·!. Μακρυγιάννη, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τών και οι ελώδεις πυρετοί επέτειναν τις δυσχέρειες. Η οικτρή κατάσταση στην ο­ ποία περιήλθε τόσο απότομα η τουρκική στρατιά, είχε άμεσο αντίκτυπο στο ηθικό και στην πειθαρχία της. Πολλοί αξιωματι­ κοί προκάλεσαν την εναντίον του Δρά­ μαλη κατακραυγή του στρατεύματος. Αρχισαν και οι συνηθισμένες διαφωνίες μεταξύ Αλβανών και Τούρκων αξιωματι­ κών. Ο Δράμαλης δεν είχε φροντίσει κα­ θόλου για την επιμελητεία και την οργά­ νωση υπηρεσίας εφοδιοπομπών. Βέβαι­ ος για τον γρήγορο θρίαμβό του, εκτίμη­ σε ότι κατά την προέλασή του στην πλούσια αργολική πεδιάδα θα έβρισκε τρόφιμα. Εκτός από αυτό είχε επανα­ παυθεί στον Χουρσίτ για τον ανεφοδια­ σμό του στρατού του. Ομως ο Χουρσίτ, είτε επειδή δεν ήθελε να βοηθήσει τον αντικαταστάτη του λόγω αντιζηλίας (σύμφωνα με τουρκικές πηγές), είτε ε­ πειδή δεν το κατόρθωσε λόγω των επι­ θέσεων Στερεοελλαδιτών επαναστατών στις εφοδιοπομπές (σύμφωνα με ελληνι­ κές πηγές), δεν έπραξε απολύτως τίπο­ τα. Αλλωστε η επικοινωνία μεταξύ των δύο ανδρών είχε διακοπεί μετά το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου εξαιτίας του γε­ γονότος ότι οι Τούρκοι αγγελιοφόροι έ­ πεφταν σε ενέδρες των επαναστατών. Επιπλέον η πολυπόθητη εμφάνιση του τουρκικού στόλου δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Στις 24 Ιουλίου ο Δράμαλης έλαβε την απόφαση να υποχωρήσει προς την Κόρινθο. Εκεί θα μπορούσε να περιμένει ενισχύσεις από τον Χουρσίτ ή από τον στόλο και ήταν δυνατό να προωθήσει τη στρατιά του κατά μήκος των ακτών του Κορινθιακού κόλπου προς την Αχαϊα και την πεδιάδα της Ηλείας, με τα προϊόντα της οποίας θα συντηρείτο. Ο Τούρκος

στρατάρχης όμως είχε υποπέσει σε ένα σοβαρό σφάλμα. Κατά την προέλασή του δεν είχε φροντίσει να εγκαταστήσει φρουρές στις μεταξύ της Κορινθίας και της Αργολίδας διαβάσεις, ώστε να εξα­ σφαλίσει την υποχώρηση. Επιθυμώντας να αποσπάσει την προσοχή των επανα­ στατών από αυτές τις διαβάσεις έστειλε στους αρχηγούς των Ελλήνων τον γραμ­ ματέα του, Παναγιώτη Μανούσο, με σκο­ πό να τους παραπλανήσει. Ο Μανούσος τους αποκάλυψε ότι δήθεν οι Τούρκοι εί­ χαν σκοπό να συνεχίσουν την προέλασή τους προς την Τριπολιτσά. Την επόμενη ημέρα (25 Ιουλίου) ο Κολοκοτρώνης συγκάλεσε έκτακτο πο­ λεμικό συμβούλιο. Υποστήριξε ότι οι Τούρκοι ήταν πολύ εξαντλημένοι για να επιχειρήσουν προέλαση στην Τριπολιτσά. Αλλωστε δεν θα είχαν σχεδόν καμία ελπίδα απέναντι στις, εγκατεστημένες σε οχυρώτατες θέσεις, ελληνικές φρου­ ρές. Απεναντίας θεώρησε βέβαιη την ε­ πιστροφή του Δράμαλη στην Κόρινθο, ό­ που θα ανασύντασσε τις δυνάμεις του και θα προσπαθούσε να επικοινωνήσει με τον Χουρσίτ. Παρά τις επιφυλάξεις του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και των άλλων οπλαρχηγών, που προχώρησαν και σε ειρωνικά σχόλια, ο Κολοκοτρώνης αποφάσισε να καταλάβει τις διαβάσεις οι οποίες οδηγούσαν στην Κορινθία βασι­ ζόμενος στις δικές του δυνάμεις (2.350 άνδρες). Οι Τούρκοι είχαν να επιλέξουν μετα­ ξύ τεσσάρων δρόμων που οδηγούσαν από την Αργολίδα στην Κορινθία. Ο δρό­ μος του Αγίου Γεωργίου από το χωριό Φίχτια στρεφόταν δυτικά προς το Μεγαλοβούνι και από τον Αγιο Γεώργιο οδηγού­ σε στην πεδιάδα της Κουρτέσας και από εκεί στην Κόρινθο. Ανατολικότερα, αμέ-

Στο άκουσμα της εισβολής του Δράμαλη η επαναστατική κυβέρνηση παρέλυσε αποδεικνύοντας την πλήρη αδυναμία της να χειριστεί δύσκολες καταστάσεις και ο λαός πανικοβλήθηκε. Τις κρίσιμες εκείνες στιγμές που η Επανάσταση φαινόταν να σβήνει χωρίς να καταβάλλεται προσπάθεια αντίδρασης , ο Κολοκοτρώνης κατάφερε να αντιστρέφει το αρνητικό κλίμα και να μεταβάλει τον πανικό σε πολεμικό ενθουσιασμό. Ο Γέρος του Μόριά δεν ήταν μόνο στρατηγικός νους, αλλά και άριστος γνώστης της ευμετάβλητης ψυχολογίας του ελληνικού λαού (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

σως μετά τα Φίχτια, ξεκινούσε ο δρόμος του Δερβενακίου. Βορειότερα άρχιζε το στενό που περνώντας από τη χαράδρα α­ νάμεσα στον λόφο του Αγριλόβουνου και στην Παναγόρραχη συνέχιζε στο "Χάνι του Ανέστη" και κατέληγε στην πεδιάδα της Κουρτέσας. Ο τρίτος δρόμος ξεκι­ νούσε από το χωριό Χαρβάτι (Μυκήνες) και διερχόταν από την Παναγόρραχη και από τη δυτική πλευρά του όρους Τρίκορ­ φο συνέχιζε προς τη Μονή του Αγίου Σώστη και κατέληγε και αυτός στην πε­ διάδα της Κουρτέσας. Ο τέταρτος δρό­ μος από την αργολική πεδιάδα συνέχιζε προς το Μπερμπάτι και από εκεί, μέσω της στενωπού του Αγιονορίου, κατέληγε στο χωριό Κλένια. Το πρωί της 26ης Ιουλίου ο Κολοκο­ τρώνης πληροφορήθηκε ότι οι Τούρκοι κατευθύνονταν προς τον δρόμο του Δερβενακίου. Αμέσως έστειλε επιστο­ λές προς τον Νικηταρά, τον Πλαπούτα και τον Παπανίκα ζητώντας ενισχύσεις. Ομως μόνο ο Νικηταράς έλαβε τη διατα­ γή. Οι άλλες δύο επιστολές δεν έφθασαν στον προορισμό τους. Ο Ελληνας αρχιστράτηγος έφθασε στο Δερβενάκι στις 10.00. Επέλεξε τους 800 καλύτερα οπλισμένους άνδρες και τους έστειλε να καταλάβουν τις θέσεις

Παληόχανο και Χρυσοκουμαριές. Στην Παναγόρραχη τοποθετήθηκαν ο Αντώνης Κολοκοτρώνης, ο Ζάκας και ο Ζέρβας με 700 άνδρες. Στο λόφο του Αγριόσβουνου τοποθετήθηκε ο Γ Δημητρακόπουλος με 700 άνδρες. Δυτικότερα, στο χωριό Ζαχαριά, οχυρώθηκαν 150 άνδρες υπό τον ιερέα Δημήτριο Χρυσοβιτσιώτη για να ελέγχουν τον δρόμο προς τον Αγιο Γεώργιο. Ο Γέρος για να μειώσει τις πιθανότητες αλλαγής πορείας των Τούρκων και σύγκρουσης με την ολιγά­ ριθμη αυτή δύναμη, τοποθέτησε σε ένα ύψωμα μεταξύ των στενών του Αγίου Γε­ ωργίου και του Δερβενακίου ένα ψευδο­ στράτευμα με ζώα και με τις κάπες και τα φέσια των αγωνιστών, που από μεγά­ λη απόσταση έδιναν την εντύπωση συ­ γκεντρωμένου στρατεύματος. Στις 14.30 η εμπροσθοφυλακή της τουρκικής στρατιάς, αποτελούμενη από Αλβανούς ιππείς, έφθασε μπροστά στο Παληόχανο. Στη θέση αυτή ο Κολοκο­ τρώνης είχε τοποθετήσει μόνο οπλαρ­ χηγούς, οι οποίοι ήταν σίγουρο ότι κατά την κρίσιμη πρώτη επαφή δεν θα λιπο­ ψυχούσαν μπροστά στον όγκο του ε­ χθρού. Οι Αλβανοί ζήτησαν "μπέσα" από τους Ελληνες, παρακαλώντας τους να τους επιτρέψουν να περάσουν προς την

Κόρινθο με την υπόσχεση ότι θα έφευ­ γαν από την Πελοπόννησο. Οι επαναστά­ τες φρόντισαν να παρατείνουν τις συζη­ τήσεις, διότι είχαν αυστηρές οδηγίες από τον Γέρο να μη πυροβολήσουν αν δεν έδινε εκείνος πρώτος το σύνθημα. Σκοπός του αρχηγού ήταν να συγκε­ ντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι εχθροί στο στενό του Δερβενακίου ώ­ στε με μια γενική επίθεση να υποστούν τις μέγιστες δυνατές απώλειες. Επίσης επειδή η ζέστη ήταν αφόρητη εκείνη την ημέρα και αν η μάχη άρχιζε νωρίς οι Ελληνες θα κουράζονταν πολύ γρήγορα, καθώς είχαν τον ήλιο κατά πρόσωπο, ο Κολοκοτρώνης ήθελε να δώσει το σύν­ θημα της μάχης κατά τη δύση. Οι οπλαρ­ χηγοί του ζήτησαν, με αγγελιοφόρους, την άδεια να κτυπήσουν τους Αλβανούς. Εκείνος τους απάντησε ότι δεν είχε φθάσει η κατάλληλη ώρα. Ομως στις 16.00 οι οπλαρχηγοί, εκνευρισμένοι από την αναμονή, άρχισαν πυρ εναντίον των Αλβανών. Εκείνοι αιφνιδιασμένοι έσπευσαν προς τον Αγιο Σώστη, που δεν είχε καταληφθεί ακόμη από τον Νικηταρά, εγκαταλείποντας τα υποζύγια και τις απο­ σκευές τους σε μια προσπάθεια να απο­ σπάσουν την προσοχή των διωκτών τους. Μετά τους πρώτους εκείνους πυ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχεδίαση: Δήμητρα Μητσού

14

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΣΤΕΝΟ ΤΟΥ ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΟΥ ά ν δ ρ ε ς το υ Θ . Κ ο λο κ ο τρ ώ νη Α ν τ ώ ν ιο ς Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η ς , Ζά κα ς και Ζ έ ρ β α ς μ ε 700 ά ν δ ρ ε ς

Ε

| ψ ε υ δ ο σ τρ ά τε υ μ α Ε λ λ ή ν ω ν ο π λα ρ χ η γ ο ί

[~"

α λ β α ν ικ ή ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή το υ ρ κ ικ ά σώ ματα

σώ μα Γ. Δ η μ η τ ρ α κ ό π ο υ λο υ

π ο ρ ε ία κ υ ρ ίο υ τ ο υ ρ κ ικ ο ύ σ τ ρ α τε ύ μ α το ς π ρ ο ς Αγ. Σ ώ σ τη

σώ μα Δ . Χ ρ υ σ ο β ιτ σ ιώ τ η

υ π ο χώ ρ η σ η Α λ β α ν ώ ν και Το ύρ κω ν π ρ ο ς Α γ. Σ ώ σ τη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Iχκβίαοη: Λ»)/"Ι*/· Mi/mon

Α γ ρ ιλό β ο υ ν ο Χάνι Ανέστη

ορ. Τρίκορφο

Α νεμ όμ υ λος

Ράχη Στεφανίου Ε υ α γ γ ε λ ίσ τ ρ ια Σ τε φ ά ν ι

προς Αγιονόρι προς Τίρυνΰα

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΟ ΣΤΕΝΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΩΣΤΗ ά ν δ ρ ε ς το υ Θ . Κ ο λο κ ο τρ ώ νη

σώ μα Δ . Υ ψ η λ ά ν τη

α λβ α ν ικ ή ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή

Α ν τ ώ ν ιο ς Κ ο λ ο κ ο τρ ώ ν η ς , Ζά κα ς και Ζ έ ρ β α ς μ ε 700 ά ν δ ρ ε ς

σώ μα Π α π α φ λέσσα

το υ ρ κ ικ ά σώ ματα

ο π λα ρ χ η γ ο ί σώ μα Ν ικητα ρά

π ο ρ ε ία κ υ ρ ίο υ τ ο υ ρ κ ικ ο ύ σ τ ρ α τε ύ μ α το ς π ρ ο ς Α γ. Σ ώ σ τη

| σώ μα Μ. Κ ο λο κ ο τρ ώ νη

------------ υ π ο χώ ρ η σ η Α λ β α ν ώ ν και Τ ο ύ ρ κ ω ν π ρ ο ς Αγ. Σ ώ σ τη ------------

υ π ο χώ ρ η σ η σ ώ μ α το ς το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρ α το ύ υπ ό τ ο ν Δ ρ ά μ α λη π ρ ο ς τ η ν Τ ίρ υ ν θ α

15 ροβολισμούς ο Κολοκοτρώνης έδωσε το σύνθημα της μάχης και διέταξε τον εξάδελφό του Αντώνη να σπεύσει προς την Παναγόρραχη, ώστε να αποτρέψει τη φυγή των εχθρών προς την Κουρτέσα. Στο μεταξύ οι οπλαρχηγοί από το Παληόχανο και οι άνδρες του Κολοκοτρώνη από τις Χρυσοκουμαριές επέπεσαν ενα­ ντίον των Τούρκων που ακολουθούσαν την αλβανική εμπροσθοφυλακή. Πολλοί πρόφθασαν τους Τούρκους και άρχισε μάχη σώμα με σώμα. Οι άνδρες του Δρά­ μαλη ήταν τόσοι πολλοί ώστε αν συνέρ­ χονταν από τον αιφνιδιασμό και αντεπιτίθεντο θα εξόντωναν τους ολιγάριθ­ μους διώκτες τους. Ο πανικός ο οποίος επεκράτησε όμως ανέβασε στη φαντα­ σία των Τούρκων τον αριθμό των επανα­ στατών σε δυσθεώρητα ύψη. Φοβούμε­ νοι μήπως απομονωθούν στις απόκρη­ μνες εκείνες περιοχές, των οποίων δεν γνώριζαν τις διαβάσεις και όπου δεν ή­ ταν εύκολο να χρησιμοποιήσουν τα άλο­ γά τους, βιάζονταν να φύγουν το ταχύ­ τερο. Τη μεγαλύτερη φθορά επέφερε το σώμα του Αντώνη Κολοκοτρώνη. Από τη θέση του εμπόδιζε τους αντιπάλους να

κατευθυνθούν προς την Παναγόρραχη και τους απωθούσε προς την οδό του Αγίου Σώστη. Ωστόσο δεν ήταν δυνατό να τους κλείσει τελείως τον δρόμο. Οι άνδρες του ήταν λίγοι και δεν μπόρεσαν να αναχαιτίσουν τις χιλιάδες των Τούρ­ κων, που γνώριζαν ότι δεν είχαν άλλο τρόπο σωτηρίας από τη συνέχιση της πορείας τους παρά τα θεριστικά πυρά των Ελλήνων. Οσοι κατόρθωναν να ξεφύγουν από αυτή την παγίδα θανάτου είτε διασκορ­ πίζονταν στην Παναγόρραχη είτε έφθα­ ναν στον Αγιο Σώστη και από εκεί μετέβαιναν στην πεδιάδα της Κουρτέσας. Οι περισσότεροι όμως, πανικόβλητοι και α­ ποκλεισμένοι από κάθε κατεύθυνση, υ­ πέστησαν πραγματική πανωλεθρία. Ο Φωτάκος ανέφερε χαρακτηριστικά: «Τα άλογά μας επατούσαν τους νεκρούς... έ­ βλεπαν τους ανθρώπους εξαπλωμένους κατά γης εδώ και εκεί, οι οποίοι εβόγκαγαν και εξεψύχαγαν...». Παρόλα αυτά τη στιγμή που η αλβανική εμπροσθοφυλα­ κή προσβλήθηκε μπροστά στο Παληόχανο, το κύριο σώμα του στρατού στράφη­ κε προς τον ανατολικότερο δρόμο του

Αγίου Σώστη, που ήταν αφρούρητος. Ετσι ένας πολύ μεγάλος αριθμός πεζών και ιππέων πέρασε ανενόχλητος. Την κρίσιμη εκείνη στιγμή, όταν ο κύριος ό­ γκος της τουρκικής στρατιάς φαινόταν να διαφεύγει, έφθασε ο Νικηταράς ακο­ λουθούμενος από τον Υψηλάντη, τον Παπαφλέσσα, τον Δημήτριο Κριεζή, τον Διονύσιο Ευμορφόπουλο, τον Νικήτα Φλέσσα, τον Δημήτριο Φλέσσα, τον Ιω­ άννη Φλέσσα, τον Γεώργιο Φλέσσα, τον Π. Κεφαλά, τον Παπασένη Κρέστα και τους αδελφούς Μητσαίους. Ταυτόχρονα ο Κολοκοτρώνης διέταξε τον Δημητρακόπουλο να εγκαταλείψει τη θέση του, από την οποία δεν φαινόταν πλέον πιθα­ νό να περάσουν οι Τούρκοι, και να σπεύσει προς ενίσχυση του Αντώνη Κολοκο­ τρώνη. Ο Νικηταράς έφθασε στον Αγιο Σώστη και κατέλαβε το βόρειο μέρος του στενού. Ο Υψηλάντης με μικρή δύ­ ναμη κατέλαβε το νότιο μέρος του στε­ νού, για να κτυπήσει τους Τούρκους αν εκινούντο προς εκείνη τη διάβαση. Ο κλοιός ολοκληρώθηκε με την τοποθέτη­ ση του Παπαφλέσσα δυτικά της Παναγόρραχης. Την ίδια στιγμή έφθασε στον

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στη χαράδρα του Αγίου Σώστη διαδραματίστηκε η δεύτερη φάση της μάχης των Δερβενακίων, κατά την οποία οι Τούρκοι υπέστησαν όλεθρο από τις ορμητικές επιθέσεις του Νικηταρά. Εδώ βλέπουμε τον ναό του Αγίου Σώστη, από τον οποίο έλαβε το όνομά της η περιοχή (Χρ. Α. Στασινόπουλου: ‘‘Λεξικό της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821"). Ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο στενό των Δερβενακίων, ελάχιστος φόρος τιμής στον δημιουργό της νίκης (φωτ. X. Δημόπουλος).

70

Αγιο Σώστη και το υπόλοιπο του ευρι­ σκομένου στο Δερβενάκι σώματος υπό τον Μάρκο Κολοκοτρώνη. Η δύναμη των επαναστατών ανερχόταν πλέον σε 3.000 άνδρες και ετοιμαζόταν να αναμετρηθεί με ένα μεγάλο τμήμα της τουρκικής στρατιάς (14.000 άνδρες, σχεδόν όλοι ιπ­ πείς) το οποίο προσπαθούσε να περάσει από τα στενά του Αγίου Σώστη. Το μοιραίο σφάλμα του διοικητή εκεί­ νου του τμήματος ήταν ότι δεν φρόντισε κατά την προέλαση της εμπροσθοφυλα­ κής να τοποθετήσει ισχυρές φρουρές στα επικίνδυνα σημεία των στενών, οι οποίες, αφού θα εξασφάλιζαν τη διάβαση του κύριου σώματος, θα αποχωρούσαν κλιμακωτά μαζί με την οπισθοφυλακή. Αυτή η εγκληματική αμέλεια αποδείκνυε ότι η πορεία των Τούρκων εξελίχθηκε υπό το κράτος πανικού. Η άφιξη του Νικηταρά και των υπο­ λοίπων αρχηγών σήμανε την έναρξη μιας πιο συντονισμένης και ζωηρής επίθε­ σης. Οι Τούρκοι, Θαλλόμενοι από όλες τις πλευρές, κατελήφθησαν από από­ γνωση. Ο ήλιος έκλινε εκείνη την ώρα προς τη δύση του. Τα ελληνικά πυρά πύ­ κνωναν συνεχώς, ενώ οι Τούρκοι δεν φρόντιζαν να αμυνθούν ούτε με αραιούς πυροβολισμούς. Οταν ο Νικηταράς έδω­ σε το σύνθημα της γενικής εφόδου η κα­ ταστροφή ολοκληρώθηκε. Οι Τούρκοι πανικόβλητοι ποδοπατούσαν ο ένας τον άλλο ή πηδούσαν από τα απότομα βρά­ χια και γκρεμίζονταν σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποφύγουν τον θάνατο. Τα αφηνιασμένα υποζύγια επέτειναν τον όλεθρο, καθώς παρέσυραν με τα βαρύ­ τατα φορτία τους πλήθος στρατιωτών. Κάποιοι παρέδιδαν στους διώκτες τους τα πολύτιμα όπλα τους και τα χρήματά τους ζητώντας οίκτο. Ομως οίκτος δεν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

υπήρχε... Οι νικητές είχαν γίνει θηρία. Ο ίδιος ο Νικηταράς, "μεθυσμένος" από τη σφαγή, έδινε ώθηση στον εαυτό του κραυγάζοντας: «Κουράγιο Νικήτα! Τούρ­ κους σφάζεις!». Κατά την παράδοση ο Ελληνας ήρωας, που ανανέωσε εκεί τον τίτλο του Τουρκοφάγου, άλλαξε κατά τη διάρκεια της μάχης τέσσερα σπαθιά. Τα τρία πρώτα έσπασαν: Η ανελέητη σφαγή διήρκεσε περισ­ σότερο από μια ώρα. Οταν νύκτωσε οι Ελληνες αποσύρθηκαν στα υψώματα και

άρχισαν εκ νέου να πυροβολούν. Το σκο­ τάδι αύξησε τον τρόμο των Τούρκων. Δεν έβλεπαν από ποιο σημείο μπορού­ σαν να διαφύγουν. Πολλοί έχαναν τον προσανατολισμό τους και έπεφταν στους γκρεμούς ή στις ελληνικές θέ­ σεις. Οι σπαρακτικές τους κραυγές συ­ νέθεταν ένα εφιαλτικό σκηνικό. Οι τραυ­ ματίες φώναζαν στους ομοεθνείς τους να μην τους αφήσουν πίσω, ενώ οι υποχωρούντες αναζητούσαν με κραυγές τους συντρόφους τους για να οδηγη-

Η λαϊκή μούσα δεν θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητη από τη μεγαλειώδη ελληνική νίκη στα Δερβενάκια. Στη συνέχεια παραθέτουμε απόσπασμα από ένα χαρακτηριστικό τραγούδι:

....Ηταν ασκέρι τουρκικό, μια κοσαριά χιλιάδες, ήταν πασάδες ξακουστοί, πολλοί ντερεμπεήδες. Δεν ετηράξανε στρατό, μηδέ και παλληκάρια και άλα-άλα κάνανε, στον Αγιο Σώστη πάνε, Μα κει τους καρτεράγανε με δυνατό ντουφέκι ο καπετάν Νικηταράς κ ’ οι Κολοκοτρωναίοι. Δώστε φωτιά, μωρέ παιδιά, προσέχτε παλληκάρια. Κ ’ ευθύς εξεσπαθώσανε, τους έδωκαν ντουμάνι, τους τσάκισαν και πέφτανε κορμιά χωρίς κεφάλια... Τ’ ειν’ το κακό που γίνηκε, τ ’ ειν’ το κακό που πάθαν της Ρούμελης οι μπέηδες και του Μωριά οι λεβέντες; Στα Δερβενάκια κείτονται, κορμιά χωρίς κεφάλια, στρώμά ’ χουνε τη μαύρη γης, προσκέφαλο την πέτρα κ ’ έχουνε για παπλώματα τους πάγους και τα χιόνια. Κι όσοι διαβάτες κι αν περνούν στέκουν και τα ρωτάνε - Κορμιά πούν τα κεφάλια σας, κορμιά πούν τα άρματά σας; - Οι κλέφτες μας τα πήρανε, οι Κολοκοτρωναίοι, το κρίμα νάχη ο Δράμαλης, τ ’ ανάθεμα ο Σουλτάνος. Μας στείλαν μέσ' το Μωριά, τους κλέφτες να βαρούμε. Εδώ κλέφτες δεν ηύραμε. Ευρήκαμε λιοντάρια. Στα δόντια σούρνουν το σπαθί, στα χέρια το ντουφέκι.

r : _. στον δρόμο της φυγής. - τρομερή καταστροφή α•c. · ασε τον Δράμαλη να εγκαr c -.ε ψει την προσπάθεια υπο:^ ^ σ η ς και να αποσυρθεί :— . Τίρυνθα. Οι νεκροί και οι *;·Ζοματίες Τούρκοι ανέρχοσε 2.500-3.000, ενώ οι ελV-νίκες απώλειες ήταν ασήμα• . —C. Το πρώτο φως της ημέρας ~ c 27ης Ιουλίου αποκάλυψε το φοβερό αποτέλεσμα της ελλη. .κής επίθεσης. Η χαράδρα του -..ο υ Σώστη είχε καλυφθεί από “ λήθος νεκρών και τραυματιών ανάμεσα σε διαμελισμένα άλο­ γα. Παντού ήταν διασκορπισμέ­ να επίχρυσα και επάργυρα ό­ πλα, σημαίες, τύμπανα και πα­ ντός είδους πολύτιμα σκεύη. Οι τραυματίες άφηναν σπαρακτι­ κούς στεναγμούς από τους πό­ νους. Αλλοι ζητούσαν ως έλεος έναν γρήγορο θάνατο και άλλοι ικέτευαν τους επαναστάτες να τους σώσουν. Τη νύκτα της 27ης προς την 28η Ιουλίου ο καταπτοημένος Δράμαλης πληροφορήθηκε ότι η χαράδρα του Μπερμπατίου ή­ ταν αφρούρητη. Αποφάσισε λοιπόν να κατευθυνθεί προς την οδό του Αγιονορίου και από εκεί διά μέσου της Κλένιας να καταφύγει στην Κόρινθο. Στο Αγιονόρι όμως έπεσε σε ενέδρα του Νικηταρά και του Νικήτα Φλέσσα. Μετά από μια σύντομη μάχη επαναλήφθηκαν οι σκη­ νές του Αγίου Σώστη. Οι Τούρκοι, μη υπακούοντας στους αξιωματικούς τους, άρχισαν να τρέχουν για να 6γουν το γρη­ γορότερο από τα στενά κάτω από τα φο­ νικά ελληνικά πυρά. Εκείνη τη νύκτα οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 600 άνδρες. Τις επόμενες ημέρες οι άνδρες του Δράμαλη έφθαναν κατά ομάδες στην Κόρινθο εξαντλημένοι από τις κακου­ χίες και την πείνα, χωρίς άλογα, χωρίς ό­ πλα και κυρίως χωρίς ηθικό. Η πανωλε­ θρία στα Δερβενάκια κατέστησε την Πε­ λοπόννησο στα μάτια των Τούρκων μια περιοχή γεμάτη από επικίνδυνα περά­ σματα, στα οποία ενέδρευαν άγριοι πο­ λεμιστές με υπερφυσικές δυνάμεις. Η τουρκική στρατιά έχασε, καθ' όλη τη διάρκεια της εκστρατείας στην Πελο­ πόννησο, περίπου το ένα πέμπτο της αρ­ χικής δύναμής, σχεδόν όλο το πολεμικό της υλικό και το μεγαλύτερο μέρος των υποζυγίων και των πολεμικών αλόγων. Οι απώλειες, αν και βαρύτατες, μπορούσαν να αναπληρωθούν με τις κατάλληλες ε­ νέργειες του Χουρσίτ και των πασάδων της Στερεάς Ελλάδας. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να αναπληρώσει το χαμένο θάρρος των Τούρκων στρατιωτών. Η στρατιά έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Χάρη στη στρατηγική του ιδιοφυία οι Ελληνες

ττέτυχαν στα Δερβενάκια τη μεγαλύτερη νίκη τους κατά τη διάρκεια του Αγώνα του 1821 (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ως μάχιμη δύναμη κυρίως εξαιτίας του γεγονότος ότι ο τρόμος είχε φωλιάσει στις καρδιές των ανδρών της. Οι περιπέτειες για τα θλιβερά απομεινάρια της στρατιάς "που θα αιματοκυλούσε την Πελοπόννησο" δεν τελείω­ σαν. Ο Κολοκοτρώνης με την κατάληψη επίκαιρων θέσεων άρχισε να σφίγγει τον κλοιό γύρω από την Κορινθία. Οι απόπει­ ρες των Τούρκων, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, να εξασφαλίσουν επικοινω­ νία με τα πολιορκημένα φρούρια της Πά­ τρας και του Ναυπλίου απέτυχαν. Κατά τη λαϊκή παράδοση στις 26 Οκτωβρίου ο Δράμαλης πέθανε στην Κόρινθο από τη λύπη του για τη συντριβή του στρατού του. Πιθανώς προσβλήθηκε από τύφο. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η ση­ μαία των επαναστατών υψώθηκε στο φρούριο του Ναυπλίου. Οι αντικαταστά­ τες του Δράμαλη, Ερήπ Αχμέτ πασάς και Ντελή Αχμέτ, θεωρώντας ότι η παραμο­ νή τους στην Κόρινθο δεν είχε νόημα, α­ ποφάσισαν να αποχωρήσουν. Ο τύφος και η πείνα είχαν αποδεκατίσει τους στρατιώτες τους και δεν υπήρχε καμία ελπίδα ενίσχυσης από τη Στερεά Ελλά­ δα. Ούτε ο πιο απαισιόδοξος Τούρκος αξιωματούχος δεν θα μπορούσε να προβλέψει ένα τόσο τραγικό αποτέλεσμα

για μια εκστρατεία που ειχε αρ­ χίσει με βάσιμες ελπίδες για την τελική νίκη. Η μεγαλύτερη νίκη των Ελλήνων κατά την Επανάσταση οφείλεται στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκείνος τις πρώτες η­ μέρες της γενικής σύγχυσης και του τρόμου από την εισβολή του Δράμαλη οργάνωσε με κεραυνοβόλες ενέργειες στρατό και ενέπνευσε σε αυτόν την πε­ ποίθηση για τη νίκη. Εκείνος διέβλεψε ότι ο εχθρός θα υπο­ χωρούσε προς την Κόρινθο και δεν θα προήλαυνε προς την Τριπολιτσά και φυσικά εκπόνησε το σχέδιο της ενέδρας στα Δερ­ βενάκια. Αν οι υπόλοιποι οπλαρ­ χηγοί κατανοούσαν τη διορατικότητά του και έσπευδαν μαζί του στα Δερβενάκια, σήμερα ί­ σως θα μιλούσαμε για μια από τις πιο ολοκληρωτικές κατα­ στροφές εκστρατευτικού σώμα­ τος στην παγκόσμια στρατιωτι­ κή ιστορία. Ο Γέρος του Μόριά έσωσε την Επανάσταση για δεύ­ τερη φορά (η πρώτη ήταν στο Βαλτέτσι). Ιδιαίτερη μνεία αξίζει και ο Νικηταράς. Ο "Αχιλλέας των νέων Ελλή­ νων" (σύμφωνα με έγγραφο του αντιπρο­ έδρου του Εκτελεστικού Σώματος, Θάνου Κανακάρη) χάρη στους ελιγμούς, στο προσωπικό σθένος και στη γενναιό­ τητά του μετουσίωσε τη σκέψη του Κολοκοτρώνη σε πράξη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

17

(1) Φωτάκος (Φώτιος Χρυσανθόπουλος): ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, εκδόσεις Στ. Ανδροπούλου, Αθήναι, 1899. (2) Ν. Κασομούλης: ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 1821-1833, εκδόσεις I. Βλαχογιάννη, Αθήναι, 1939-42. (3) Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (ΥΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΤΕΡΤΣΕΤΗΝ), εκδόσεις Ωρόρα, Αθήνα, 1992. (4) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα, 1979. (5) Σπόρου Μελά: Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, Εκδοτικός Οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1954. (6) Χρ. Α. Στασινόπουλου: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, εκδόσεις Δεδεμάδη, Αθήναι, 1979. (7)Διονυσίου Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήναι, 1957. (8)Δ. Βαρδουνιώτη: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΛΗ, Τρίπολη, 1913. (9) Νικόλαου Γιαννόπουλου: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ-Η ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗ ΖΩΗ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα, 2001.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΙΝΟ-ΒΙΕΤΝΑΜΙΚΟΣ ΟΙ ΑΣΙΑΤΙΚΟΙ « λ ». ** i f 11.lllu iu t

Βιετναμέζος στρατιώτης συνοδεύει Κινέζο αιχμάλωτο κατά τη σύγκρουση του 1979.

κεραυνοβόλα επιχείρηση με την ο­ τίες εναντίον της Γαλλίας και των ΗΠΑ, νέ­ ποία το κομμουνιστικό Βόρειο ες προκλήσεις εμφανίστηκαν στο κατώφλι Βιετνάμ πέτυχε την άνοιξη του του. Την εποχή που έπεφτε τελικά η Σαϊ1975 να σαρώσει το ασθενικό καθεστώς γκόν η γειτονική Καμπότζη γνώριζε μία της Σαϊγκόν και να ενώσει διά της βίας τη δραματική πολιτική αλλαγή, με την ανα­ χώρα, ώθησε πολλούς να πιστέψουν πως η τροπή της κυβέρνησης του Λον Νολ από περίοδος του πολέμου και της αιματοχυ­ τους αντάρτες οι οποίες αυτοαποκαλούσίας έληγε οριστικά για τους καθημαγμέ- ντο Ερυθροί Χμερ. Η πρωτεύουσα Πνομ νους λαούς της Ινδοκίνας οι οποίοι είχαν υ­ Πενχ πέρασε υπό τον έλεγχο αυτής της εξποβληθεί σε αφάνταστες θυσίες για να α­ τρεμιστικής κομμουνιστικής οργάνωσης ποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Η επι­ και επικεφαλής του νέου καθεστώτος βρέ­ κράτηση των κομμουνιστών, ωστόσο, κάθε θηκε ένας σκιώδης παρανοϊκός επαναστά­ άλλο παρά έφερε τη γαλήνη και τη δικαιο­ της, ο 49χρονος Σαλόθ Σαρ, γνωστός και με σύνη. Σύντομα το Βιετνάμ συνταράχθηκε το ψευδώνυμο Πολ Ποτ. από μαζικές προγραφές, μετακινήσεις πλη­ Αν και η Κίνα είχε χορηγήσει μαζικά θυσμών, πλύση εγκεφάλου και καταστρε­ στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στο πτικά οικονομικά μέτρα που αφάνισαν ολό­ Βιετνάμ από την εποχή που αυτό μαχόταν κληρες περιουσίες και διέλυσαν τον επιχει­ κατά των Γάλλων αποικιοκρατών (έφθασε ρηματικό ιστό του Νότου. Πριν ακόμη προ­ τα 20 δις δολάρια) και είχε στείλει τουλάχι­ λάβει να ορθοποδήσει ο λαός του Βιετνάμ στον 320.000 στρατιωτικούς της νότια των από τον εξουθενωτικό πόλεμο επί δεκαε­ συνόρων για να συνδράμουν τον Λαϊκό

Η

Η Κίνα ήταν ίσως δικαιολογημένα ενοχλημένη από την υπεροπτική συμπεριφορά του Βιετνάμ κατά την περίοδο μετά τη λήξη του μακροχρόνιου πολέμου για την ένωσή του. Σκίτσα όπως το εικονιζόμενο, που δημοσιεύτηκαν στον κινεζικό Τύπο της εποχής, έδειχναν παραστατικά την πρόθεση του κινεζικού δράκου να καταβροχθίσει τον παλαιό ομοϊδεάτη σύμμαχο.

ΠΟΛΕΜΟΣ TOY 1979 ΔΡΑΚΟΙ" ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ Αποχωρώντας από το Βιετνάμ έπειτα από την οδυνηρή ήττα που υπέστησαν εκεί οι Αμερικανοί άφησαν πίσω τους όχι μόνο ένα κομμουνιστικό κράτος το οποίο είχε θριαμβεύσει, αλλά και μία τοπική υπερδύναμη η οποία έδειχνε να διαθέτει τόσο μεγάλη αυτοπεποίθηση ώστε να μην υπολογίζει ούτε την οργή της Κίνας. Οι αλυσιδωτές κρίσεις που ακολούθησαν στη νοτιοανατολική Ασία μετά το 1975 κορυφώθηκαν με τον σύντομο αλλά αιματηρό πόλεμο μεταξύ Κίνας και Βιετνάμ το 1979, οπότε και οι δύο αντίπαλοι διατυμπάνισαν τη νίκη τους. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Στρατό του Βιετνάμ (ΛΣΒ) κατά την κρίσιμη περίοδο 1965 - 1971, έβλεπε με μεγάλη καχυποψία την ολοένα και τολμηρότερη δι­ είσδυση της Μόσχας στην περιοχή, την οποία εκλάμβανε ως προσπάθεια στρατηγικής περικύκλωσής της. Η ιδεολογική βάση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας ακολουθούσε τις αρ­ χές των Μαρξ, Ενγκελς, Λένιν και Στάλιν, αλλά η αποσταλινοποίηση της ΕΣΣΔ μετά το 1953 και οι αλλαγές στην οικονομική και πολιτική συγκρότησή της επί Χρουτσώφ αποξένωσαν προοδευ­ τικά τους δύο ομοϊδεάτες γίγαντες. Το Πεκίνο αποστασιοποιήθηκε δραματικά κατά τη δεκαετία του 1960 από τη Μόσχα, σε τέ­ τοιο σημείο ώστε να αποκηρύσσει τους "ρεβιζιονιστές" ("αναθε­ ωρητές") του Κρεμλίνου κατηγορώντας τους για “ηγεμονισμό" στην Ασία. Η αύξηση της έντασης μεταξύ Κίνας και ΕΣΣΔ είχε ως αποτέλεσμα να φθάσουν οι δύο χώρες στα πρόθυρα γενικευμέΕπειτα από τρομερές μάχες εναντίον των υπερασπιστών της Λανγκ Σον οι Κινέζοι κυρίευσαν τελικά την πόλη στις 2 Μαρτίου 1979. Ο άνδρας του ΛΑΣ που ακονίζεται σε πρώτο επίπεδο να προσπερνά το πτώμα ενός Βιετναμέζου, είναι εξοπλισμένος με ελαφρύ πολυβόλο Type 56-1, ενώ εκείνος στο βά9ος με τυφέκιο εφόδου ΑΚ-47.

νης σύρραξης τον Μάρτιο του 1969, όταν διεξήχθησαν αιματηρές συμπλοκές στη με­ θόριό τους, έκτοτε δε οι σχέσεις τους έ­ βαιναν από το κακό στο χειρότερο.

ΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ ΑΛΛΑΖΕΙ ΧΟΡΗΓΟ

20 ^

Το Βιετνάμ είχε δεχθεί τη βοήθεια των Κινέζων την εποχή που πολεμούσε για την επιβίωσή του, αλλά δεν έπαψε ποτέ να τρέ­ φει αισθήματα αντιπάθειας για τον μεγάλο γείτσνά του, ο οποίος αποτελούσε παραδο­ σιακό εχθρό του επί σειρά αιώνων. Σταδια­ κά το Ανόι άρχισε να προσανατολίζεται όλο και πιο πολύ προς τον έτερο ισχυρό πόλο του διεθνούς κομμουνισμού, την ΕΣΣΔ, από την οποία είχε λάβει επίσης γενναιόδω­ ρη βοήθεια προκειμένου να νικήσει τον "καπιταλιστικό και ιμπεριαλιστικό κοινό ε­ χθρό", όπως έλεγαν οι βιετναμικές εφημε­ ρίδες. Το 1977 η Κίνα έπαψε να χορηγεί οι­ κονομική βοήθεια στο Βιετνάμ και τον Ιού­ νιο του 1978, όταν αποχώρησαν από εκεί οι τελευταίοι Κινέζοι τεχνικοί που βοηθούσαν τον ΑΣΒ, το Ανόι αποδέχθηκε την πρόταση του Κρεμλίνου να ενταχθεί στο Συμβούλιο Αμοιβαίας Οικονομικής Βοήθειας, γνωστό ως COMECON. Στις 3 Νοεμβρίου 1978 υπογράφηκε επίσης στη Μόσχα σοβιετο-βιετναμική συμφωνία φιλίας διάρκειας 25 ετών, παρόντων του γενικού γραμματέα του ΚΚΣΕ, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, του Σοβιετικού πρωθυπουργού, Αλεξέι Κοσίγκιν, του επι­ κεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος του Βιετνάμ, Λε Ντουάν, και του προέδρου του τελευταίου, Φαμ Βαν Ντονγκ. Την ίδια εποχή το χρέος του Βιετνάμ προς την ΕΣΣΔ ανερχόταν σε 6 δις δολάρια και η άθλια κατάσταση της οικονομίας του σήμαινε πως αυτή η εξάρτηση θα συνεχιζόταν επί πολλά χρόνια. Η αγροτική παραγωγή του Βιετνάμ μειώθηκε το 1978 κατά 15% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και τον Σε­ πτέμβριο η μηνιαία ποσότητα ρυζιού που χορηγείτο σε κάθε άτομο με δελτίο ελατ­ τώθηκε από 15 kg σε 13 kg. Για να αντιμετω­ πίσει τον κίνδυνο της χρεωκοπίας και τον καλπάζοντα πληθωρισμό, ο οποίος υπερέβη το 100%, η κομμουνιστική κυβέρνηση του Ανόι εξέδωσε απόφαση με την οποία περιόριζε το εμβαδόν της οικίας που δικαιούτο μία οικογένεια στην πρωτεύουσα σε μόλις 7 τ.μ. ανά άτομο, χώρο μικρότερο από το κελί ενός μέσου κρατούμενου σε φυλα­ κή των ΗΠΑ! Παράλληλα απαγορεύτηκε διά νόμου η κατοχή ιδιωτικού αυτοκινήτου. Ακόμη και τα ανταλλακτικά των ποδηλάτων έγιναν δυσεύρετα. Οι Βιετναμέζοι εργάζο­ νταν έξι ημέρες την εβδομάδα και την έ­ βδομη ήταν υποχρεωμένοι να παρακολου­ θούν διαλέξεις πολιτικής καθοδήγησης. Η ανεργία υπερέβαινε το 20% στις μεγάλες πόλεις του Νότου και η βιομηχανία λει­ τουργούσε στο 40% της δυναμικότητάς της. Η απελπιστική πορεία της οικονομίας σε συνδυασμό με την έλλειψη εξωτερικής

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Νεοσύλλεκτος του Λαϊκού Στρατού του Βιετνάμ (ΛΣΒ) ορκίζεται πίστη στη σημαία το 1977. Οι τακτικές στρατιωτικές δυνάμεις του Βιετνάμ προσπάθησαν να προστατεύσουν τις πόλεις της μεθορίου αλλά απέφυγαν να εμπλακούν μαζικά κατά των Κινέζων επειδή υστερούσαν αριθμητικά.

Ο πρόεδρος του Βιετνάμ το 1979, Φαμ Βαν Ντονγκ, προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Κίνας λόγω ενός ταξιδιού που πραγματοποίησε το 1978 στις χώρες - μέλη της ASEAN.

απειλής, ώθησε την ηγεσία του Ανόι να ε­ φεύρει έναν εχθρό εναντίον του οποίου θα έστρεφε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και την οργή του λαού. Ο ευκολότερος στό­ χος ήταν το 1.600.000 άτομα κινεζικής κατα­ γωγής που διέμεναν μόνιμα στο Βιετνάμ και τα οποία κατηγορήθηκαν ευθέως ως "πλουτοκράτες και μαυραγορίτες" που απο­ μυζούσαν τον μόχθο του λαού. Σύντομα το Κόμμα ετοίμασε νόμους με τους οποίους κατέστρεψε οικονομικά τους εύπορους Κι­ νέζους και κατόπιν εξανάγκασε διά της βίας 200.000 από αυτούς να αναχωρήσουν για την Κίνα, αφήνοντας βέβαια πίσω τις περιουσίες τους, οι οποίες κατασχέθηκαν. Οι μαζικές απελάσεις, όπως ήταν φυσικό, ε­ ξόργισαν την ηγεσία του Πεκίνου και δημι­ ούργησαν αγεφύρωτο χάσμα στις σχέσεις των άλλοτε συμμάχων. Η κατάσταση χειρο-

τέρευσε περαιτέρω λόγω της κλιμάκωσης των μεθοριακών επεισοδίων, ο αριθμός των οποίων ανήλθε από 439 το 1975 σε 986 το 1976, 752 το 1977 και 1.108 το 1978. Με την πάροδο του χρόνου οι Βιετναμέζοι εμ­ φανίζονταν όλο και προκλητικότεροι, κό­ μπαζαν ότι διέθεταν τον τρίτο μεγαλύτερο στρατό του κόσμου, παραβίαζαν τη μεθό­ ριο και άνοιγαν πυρ με το πυροβολικό τους εναντίον κινεζικών φυλακίων και κατοικημένων περιοχών σκοτώνοντας στρατιωτι­ κούς και πολίτες. Η σοβαρότερη κρίση στις σχέσεις Κίνας και Βιετνάμ εκδηλώθηκε τα Χριστούγεννα του 1978, όταν απηυδισμένη από τη βαρβα­ ρότητα του αιμοσταγούς καθεστώτος του Πολ Ποτ, το οποίο εκτιμάται ότι εξόντωσε 2.000.000 ανθρώπους σε τέσσερα χρόνια, η ηγεσία του Ανόι διέταξε τον ΛΣΒ να εισβά­ λει στη γειτονική χώρα και με τη βοήθεια 18.000 περίπου αντικαθεστωτικών ανταρ­ τών να ανατρέψει την κυριαρχία του τρό­ μου που είχαν επιβάλει οι Ερυθροί Χμερ. Το Πεκίνο δεν μπορούσε να ανεχθεί για πολύ ακόμη την προκλητική συμπεριφορά του Ανόι, ούτε βέβαια να υποκύψει στην πίεση μίας φτωχής χώρας 51.000.000 κατοίκων ό­ πως ήταν το Βιετνάμ εκείνη την εποχή. Η Τρίτη Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ, που συνήλθε κατά το διάστημα 18-22 Δεκεμβρίου 1978, είχε εκδώσει αμέ­ σως μετά το πέρας των εργασιών της μία αυστηρή όσο και απειλητική προειδοποίη­ ση προς το Βιετνάμ: "Η Κίνα εννοεί αυτό που λέει. Επιθυμούμε να προειδοποιήσου­ με τις βιετναμικές αρχές πως αν υπολογί­ ζουν στην υποστήριξη της Μόσχας για να α­ ποκτήσουν ερείσματα και συνεχίσουν να ε­ νεργούν με τον ίδιο αχαλίνωτο τρόπο, θα υποστούν μοιραία την τιμωρία που τους αξί­ ζει. Σας το δηλώνουμε κατηγορηματικά τώ­ ρα. Μην παραπονεθείτε αργότερα ότι δεν σας απευθύναμε σαφή προειδοποίηση εκ των προτέρων". Η επίθεση του Βιετνάμ στην Καμπότζη κατέστρεφε συστηματικά το κίνημα των Ερυθρών Χμερ και η κατάρρευση του κα­ θεστώτος του Πολ Ποτ ήταν πλέον ζήτημα χρόνου. Στα τέλη Δεκεμβρίου 1978 διακό­ πηκαν όλες οι σιδηροδρομικές συγκοινω­ νίες μεταξύ των δύο χωρών και την Πρωτο­ χρονιά ανακλήθηκε ο πρεσβευτής της Κί­ νας στο Ανόι, Γιάνγκ Γκονγκσού, καθώς και ο στρατιωτικός ακόλουθος, Λού Τιανγουέι. Στις 7 Ιανουαρίου 1979 τα βιετναμικά στρα­ τεύματα εισήλθαν στην πρωτεύουσα της Καμπότζης, Πνομ Πενχ, και οι Ερυθροί Χμερ υποχρεώθηκαν να συμπτυχθούν στο βορειοδυτικό άκρο της χώρας, ανήμποροι να ανακόψουν την προέλαση του άρτια ε­ ξοπλισμένου αντιπάλου τους.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Αμέσως μετά την ανακήρυξη της Λαϊ­ κής Δημοκρατίας της Καμπότζης ο αντι­ πρόεδρος της Κίνας, Τενγκ Χσιάο Πινγκ, τα-

ξίδεψε στις ΗΠΑ στις 28 Ιανουαρίου 1979, συνοδευόμενος από 75 υψηλόβαθμους Κι­ νέζους αξιωματούχους, για μία εννεαήμερη περιοδεία καλής θέλησης σε ανταπόδο­ ση της επίσκεψης του Αμερικανού προέ­ δρου Νίξον στο Πεκίνο το 1972. Το ταξίδι είχε προγραμματιστεί έτσι ώστε να συμπέσει με την επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες είχαν διέλθει μία μακρά περίοδο ψυχρότη­ τας επί 30 χρόνια. Μπροστά στα πολυάριθ­ μα τηλεοπτικά συνεργεία που τον κατεδίωκαν σε κάθε του βήμα στις ΗΠΑ ο Τενγκ έ­ δινε την εικόνα του αμέριμνου επισκέπτη που εντυπωσιαζόταν από τα αμερικανικά τεχνολογικά επιτεύγματα και επεδίωκε να διαμορφώσει το προφίλ ενός συμπαθητι­ κού πολιτικού. Επισκέφθηκε την αχανή γραμμή συναρμολόγησης αυτοκινήτων της Ford στην Ατλάντα, θαύμασε τα εκθέματα στην Εθνική Πινακοθήκη, απόλαυσε την παράσταση ενός μιούζικαλ στο θέατρο του Μπρόντγουέη και πόζαρε φορώντας ένα παραδοσιακό καπέλο του Τέξας και παρα­

Κάρτερ έδειξε να εκπλήσσεται και, σύμφω­ να με όσα διηγήθηκε αργότερα, προσπάθη­ σε να αποτρέψει τον Κινέζο αξιωματούχο από αυτή την επιλογή, υπενθυμίζοντάς του πως οι Βιετναμέζοι ήταν ήδη σχεδόν από­ λυτα απομονωμένοι από τον διεθνή περί­ γυρο και έφεραν βαρύ το στίγμα της επιθε­ τικότητας που είχαν δείξει στην περίπτωση του Λάος και της Καμπότζης. Μία κινεζική επίθεση θα έφερνε σε δύσκολη θέση την αμερικανική κυβέρνηση, αφού το ταξίδι του Τενγκ θα εκλαμβανόταν ως προλείανση του εδάφους και απόσπαση της σιωπη­ ρής, έστω, συγκατάθεσης της Ουάσιγκτον. Ο Κινέζος αντιπρόεδρος όμως, αν και ευγε­ νικός, ήταν αμετακίνητος στη θέση του. Κατά την επιστροφή του δεν δίστασε να σταματήσει για λίγο στο Τόκιο, όπου δήλω­ σε απροκάλυπτα την ετοιμότητα της Κίνας να προβεί σε τιμωρητική δράση κατά του Βιετνάμ, το οποίο χαρακτήρισε μάλιστα "Κούβα της Ανατολής". Φυσικά οι εντατικές προετοιμασίες των Κινέζων για την εκτέλεση μιας στρατιωτι­

Κινεζικά τεθωρακισμένα περνούν τον ποταμό Χιν Χονγκ πάνω από μία πλωτή γέφυρα, καθ'οδόν προς τη Λανγκ Σον στις 4 Μαρτίου 1979. Την επομένη άρχισε η αποχώρηση του ΛΑΣ από το βιετναμικό έδαφος.

μήπως εξαπλωθεί η σύρραξη στη γειτονική Ταϊλάνδη. Μελετήθηκε επίσης προσεκτικά το ενδεχόμενο παρέμβασης του σοβιετι­ κού στόλου που έπλεε στη Νότια Σινική θά­ λασσα και για να αποφευχθεί κάθε πρόκλη­ ση αποφασίστηκε να μη συμμετάσχει το Κι­ νεζικό Ναυτικό στις επιχειρήσεις. Το είδος της στρατιωτικής επιχείρησης που σχέδιασαν σι Κινέζοι αντιπροσώπευε τη στρατηγική αντίληψη η οποία επικρα­ τούσε παραδοσιακά στους κόλπους της κομματικής ηγεσίας του Πεκίνου από την εποχή της ανάληψης της εξουσίας το 1949. Ο στόχος ήταν να δοθεί ένα καλό “μάθημα" στο Βιετνάμ, να καταστραφεί ικανός αριθ­ μός στρατιωτικών μονάδων του, να καταλη­ φθούν προσωρινά ορισμένες μεθοριακές πόλεις και να προκληθεί η μέγιστη δυνατή οικονομική ζημιά στον εχθρό. Επειτα από την ολοκλήρωση αυτής της φάσης, η οποία δεν αναμενόταν να διαρκέσει περισσότερο από τρεις εβδομάδες, τα κινεζικά στρατεύ­ ματα θα αποσύρονταν ώστε να μετριασθούν οι απώλειες αλλά και οι διεθνείς πο­ λιτικές αντιδράσεις. Ως πρότυπο αυτού του κεραυνοβόλου πλήγματος θεωρείτο ο σύντομος πόλεμος κατά της Ινδίας το 1962, γι' αυτό ελήφθη η απόφαση να μη συμμετάσχουν αεροπορικές και ναυτικές δυνάμεις.

ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΟ 11ΔΡΑΚΩΝ"

κολουθώντας τις επιδείξεις που έγιναν προς τιμήν του σε ένα ροντέο. Την ίδια ώρα όμως ο πανούργος ηγέτης της Κίνας είχε στραμμένη την προσοχή του στην Ινδοκίνα και φρόντιζε να "κτίζει" σταδιακά την επί­ σημη θέση της χώρας του απέναντι σε αυ­ τό το οποίο εκείνη χαρακτήριζε ως «ηγεμο­ νική» συμπεριφορά της ΕΣΣΔ, υπονοώντας την ενθάρρυνση που παρείχε η Μόσχα στο Ανόι σχετικά με τη διευθέτηση του προβλή­ ματος της Καμπότζης. Το γεγονός ότι σι ΗΠΑ δεν έδειχναν να αντιδρούν σε αυτά τα καυστικά σχόλια, έπεισε τον Τενγκ πως η Ουάσιγκτον δεν θα στεκόταν εμπόδιο σε μία δυναμική κινεζική κίνηση. Κατά τη διάρκεια των κατ' ιδίαν συνομι­ λιών του Τενγκ με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζίμυ Κάρτερ, ο πρώτος μίλησε για την πρόθεση της χώρας του να εξαπολύσει μία προληπτική επίθεση κατά του Βιετνάμ. Ο

κής επιχείρησης είχαν προχωρήσει με γορ­ γούς ρυθμούς καθ' όλη τη διάρκεια της α­ πουσίας του Τενγκ Χσιάο Πινγκ. Αμέσως μετά την επιστροφή του στο Πεκίνο η Στρατιωτική Επιτροπή της Κεντρικής Επι­ τροπής του Κόμματος συνεδρίασε υπό την προεδρία του επί τρεις ολόκληρες ημέρες κατά το διάστημα 9-12 Φεβρουάριου 1979. Το τι ακριβώς ελέχθη σε εκείνες τις εξα­ ντλητικές συσκέψεις θα παραμείνει μάλ­ λον άγνωστο, δεδομένης της μυστικοπάθειας που χαρακτήριζε ανέκαθεν το Κομ­ μουνιστικό Κόμμα της Κίνας. Το σίγουρο εί­ ναι πως τότε ελήφθη οριστικά η απόφαση για ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά του Βιετνάμ, επειδή εκτιμήθηκε πως δεν έπρεπε να χαθεί το ηθικό πλεονέκτημα το ο­ ποίο έδιναν στην Κίνα η συγκυρία και η διε­ θνής κατακραυγή για την επέμβαση του Βιετνάμ στην Καμπότζη, αλλά και από φόβο

Η Κίνα εκείνης της εποχής, αν και εξασθενημένη από το αποτυχημένο πείραμα της 11ετούς Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο (1965-1976) και ταλανιζόμενη από πλήθος οικονομικών και κοινωνικών προ­ βλημάτων που την κρατούσαν σε τεχνολο­ γική καθυστέρηση, παρέμενε ένας επιβλη­ τικός γίγαντας με πληθυσμό ο οποίος πλη­ σίαζε το ένα δισεκατομμύριο. Ο περίφημος Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΛΑΣ), που είχε ιδρυθεί το 1927 και είχε εξασφαλί­ σει με αιματηρές θυσίες την ανεξαρτησία της χώρας πριν από 30 χρόνια πολεμώντας κατά των Ιαπώνων κατακτητών και των εθνικιστών του Τσανγκ Κάι Σεκ, παρέτασσε ένα φοβερό σύνολο 4.300.000 ανδρών υπό τα όπλα και στους τρεις Κλάδους του, από τους οποίους οι 3.600.000 ανήκαν στις χερ­ σαίες δυνάμεις, στελεχώνοντας 175 μεραρ­ χίες (121 πεζικού, 11 τεθωρακισμένες, τρεις αερομεταφερόμενες και 40 πυροβο­ λικού). Οι κολοσσιαίες εκείνες δυνάμεις, ό­ πως και τα 7.000.000 Κινέζων πολιτοφυλά­ κων (ανδρών και γυναικών) που τις ενίσχυαν, κατανέμονταν σε 11 στρατιωτικές περιοχές, με τον κύριο όγκο συγκεντρωμέ­ νο κυρίως στην περιοχή του Πεκίνου και του Σενιάνγκ (55 μεραρχίες με 4.700 άρμα­ τα μάχης). Από πλευράς υλικού οι Κινέζοι δεν μπορούσαν να καυχηθούν για το ποιο­ τικό επίπεδό τους. Διέθεταν τεράστιες πο­ σότητες παρωχημένων όπλων. Αρκετά από τα 9.000 άρματά τους ανήκαν στον ξεπερα­ σμένο τύπο Τ-34, που χρονολογείτο από την εποχή του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λίγο πριν αποχωρήσει ο ΛΑΣ από τη Λανγκ Σον ένας Κινέζος στρατιώτης αφήνει ένα περιεκτικό μήνυμα στον εχθρό 4 γράφοντας σε έναν τοίχο στη βιετναμική γλώσσα: “Αν δεν με ενοχλήσεις, δεν θα σε ενοχλήσω

22

Η σταγόνα που ξεχείλισε "το ποτήρι της υπομονής" των Κινέζων ήταν η απροκάλυπτη επέμβαση του Βιετνάμ στην Καμπότζη τον Δεκέμβριο του 1978. Μπροστά στην επιθυμία του να περιορίσει την επιρροή της ΕΣΣΔ στη νοτιοανατολική Ασία το Πεκίνο δεν δίστασε να παράσχει πολιτική κάλυψη στο αιμοσταγές καθεστώς του Πολ Ποτ, το οποίο επί τρία χρόνια είχε σφαγιάσει και κατατρομοκρατήσει τους κατοίκους της Καμπότζης αναγκάζοντας πολλούς από αυτούς να καταφύγουν ως πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες.

ενώ χιλιάδες ήταν τα Type 59, κινεζικά αντί­ γραφα των παλαιών σοβιετικών τύπων Τ-54 και Τ-55. Τα παλαιά αυτά τεθωρακισμένα αποτελούσαν έναν πραγματικό εφιάλτη για τις υπηρεσίες διοικητικής μέριμνας λόγω

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

της μειωμένης μηχανικής αξιοπιστίας τους και δεν μπορούσαν να αντέξουν σε καμία περίπτωση απέναντι στους νέους αντιαρ­ ματικούς πυραύλους Sagger, οι οποίοι εί­ χαν προκαλέσει αίσθηση με τις ζημιές που

είχαν προκαλέσει έξι χρόνια νωρίτερα στα σύγχρονα ισραηλινά άρματα κατά τον πό­ λεμο του Γιόμ Κιπούρ. Υπήρχαν επίσης χιλιάδες αντιαρματικά πυροβόλα των 100 mm και εκτοξευτές α­ ντιαρματικών ρουκετών, 20.000 πυροβόλα, όλμοι και ρουκετοβόλα, χωρίς σύγχρονα συστήματα ελέγχου πυρός και σκόπευσης, και πολλά απαρχαιωμένα φορτηγά αυτοκί­ νητα. Το κινεζικό δίκτυο συγκοινωνιών αδυ­ νατούσε να ανταποκριθεί σε αυξημένες α­ νάγκες χρήσης και η αναλογία φορτηγών προς στρατιώτες ήταν εξαιρετικά μικρή, καθιστώντας τη διοικητική μέριμνα δυσχε­ ρή. Το Κινεζικό Ναυτικό διέθετε 300.000 άν­ δρες και περισσότερα από 1.000 σκάφη κα­ τανεμημένα στους τρεις Στόλους του (Βό­ ρειας Σινικής Θάλασσας, Ανατολικής Σινι­ κής Θάλασσας και Νότιας Σινικής Θάλασ­ σας), στη συντριπτική πλειοψηφία τους μι­ κρά ταχύπλοα, από τα οποία περίπου 160 ήταν πυραυλοφόρα. Τα 73 υποβρύχια ήταν επίσης πεπαλαιωμένα και δεν μπορούσαν να συγκριθούν με τα σύγχρονα σοβιετικά και αμερικανικά σκάφη, η δε δυνατότητα διεξαγωγής ανθυποβρυχιακού πολέμου ή­ ταν σχεδόν ανύπαρκτη. Η Αεροπορία βρι­ σκόταν σε δεινή θέση. Αν και υπηρετούσαν σε αυτή 400.000 άνδρες, ανάμεσα στα 5.000 αεροσκάφη της, στα οποία συγκαταλέγο­ νταν 4.100 μαχητικά, δεν υπήρχαν παρά μό­ νο 80 MiG-21, μερικά από τα οποία μπορού­ σαν να φέρουν πυραύλους αέρος - αέρος Atoll 2. Τα υπόλοιπα ανήκαν στους ξεπερα­ σμένους τύπους MiG-15, MiG-17 και MiG-19. Πολλά από αυτά είχαν παραχθεί στην Κίνα, αλλά δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να συγκριθούν με τα νεώτερα και ταχύτερα αεροσκάφη που είχε προμηθευτεί το Βιετ­ νάμ από την ΕΣΣΔ αμέσως μετά την ενοποί­ ησή του, όπως τα 120 MiG-23 και τα MiG-25. Οι Βιετναμέζοι, ας σημειωθεί, είχαν κατα­ φέρει να διατηρήσουν σε επιχειρησιακή κα­ τάσταση περίπου το ένα τρίτο των 75 αμε­ ρικανικών F-5 που έπεσαν στα χέρια τους έ­ πειτα από την κατάρρευση της κυβέρνη­ σης της Σαϊγκόν το 1975. Ο ΛΑΣ αποτελούσε ουσιαστικά μία δύ­ ναμη πεζικού η οποία είχε δομηθεί με βάση αναχρονιστικά δόγματα της εποχής του κι­ νεζικού εμφυλίου πολέμου και είχε να πο­ λεμήσει από το 1953, οπότε τελείωσε η σύρραξη στην Κορέα. Αν και μικρά τμήματά του είχαν αποδώσει ικανοποιητικά κατά των Ινδών στη σύντομη αναμέτρηση το 1962 στις πανύψηλες κορυφές των Ιμαλαϊων, οι Κινέζοι δεν διέθεταν σύγχρονη πο­ λεμική πείρα και εξακολουθούσαν να βασί­ ζονται στις μαζικές επιθέσεις του πεζικού που πίστευαν ότι τους είχαν αποδώσει θε­ τικά αποτελέσματα στην Κορεατική χερσό­ νησο. Αλλωστε η ύπαρξη ηλικιωμένων στε­ λεχών σε όλες τις καίριες θέσεις της ανώ­ τατης ηγεσίας του ΛΑΣ, σήμαινε πως δεν είχαν αλλάξει πολλά πράγματα ως προς την αντίληψη των Κινέζων για την επιχειρησια­ κή τέχνη. Σύμφωνα με το ισχύον κινεζικό δόγμα,

Κινέζοι στρατιώτες βάλλουν με ένα αντιαρματικό πυροβόλο των 100 mm εναντίον θέσης των Βιετναμέζων κοντά στην πόλη Λανγκ Σον.

ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ - ΚΙΝΕΖΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΠΡΟΣ ΒΙΕΤΝΑΜ Σοβιετική βοήθεια Στρατιωτική Οικονομική Σύνολο Κινεζική βοήθεια Στρατιωτική Οικονομική Σύνολο Ενας Βιετναμέζος στρατιώτης μεταφέρει στην ασφάλεια των μετόπισθεν έναν τραυματισμένο πολιτοφύλακα ο οποίος κτυπήθηκε από θραύσματα κινεζικής οβίδας στα χέρια και στα πόδια, κοντά στη Λάο Κάι.

όπως αυτό διαμορφώθηκε από τον Μάο Ταε Τούνγκ, ο Τενγκ Χσιάο Πινγκ ήταν ου­ σιαστικό ανώτατος αρχηγός του ΛΑΣ κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων, ενώ τα μέ­ λη του Πολιτικού Γραφείου Ξού Ξιανγκιάν και Νίε Ρογκζέν ορίστηκαν αυτομάτως υπαρχηγοί. Ετσι υπό τον απόλυτο έλεγχο του Κόμματος ορίστηκαν στη συνέχεια οι μείζονες σχηματισμοί που θα εκτελούσαν τις επιχειρήσεις: το Βόρειο Μέτωπο υπό τον στρατηγό Λι Ντεσένγκ περιελάμβανε τις στρατιωτικές περιοχές Σενιάνγκ, Πεκί­ νου, Ζινάν, Λανζού και Ξινζιάνγκ και είχε ως αποστολή να καλύψει την Κίνα σε περίπτω­ ση σοβιετικής επίθεσης, ενώ ο ΛΑΣ θα ει­

| 1965

I 1966

\ 1967

1968

| 1969

\ 1970

| 1971

210 85 295

360 150 510

505 200 705

290 240 530

120 250 370

75 345 420

100 315 415

60 50 110

95 75 170

145 80 225

100 100 200

105 90 195

90 60 150

75 100 175

|

23

Το παράδοξο του Σινο-βιετναμικού πολέμου του 1979ήταν πως η Κίνα αποτελούσε ουσιαστικό σύμμαχο του Βιετνάμ λίγα μόλις χρόνια νωρίτερα, στον αγώνα του τελευταίου κατά των ΗΠΑ. Σταδιακά το Βιετνάμ βρέθηκε υπό την απόλυτη επιρροή της ΕΣΣΔ και οι σχέσεις του με το Πεκίνο οξύνθηκαν επικίνδυνα. Στον πίνακα φαίνεται το ύψος της στρατιωτικής και της γενικότερης οικονομικής βοήθειας που δέχθηκε το Βιετνάμ από τους δύο βασικότερους συμμάχους του κατά την περίοδο 1965-71 (τα ποσά είναι σε εκατομμύρια δολάρια).

σέβαλε στο Βιετνάμ. Η κινεζική ηγεσία θα πρέπει να είχε μελετήσει το ενδεχόμενο ε­ νός κτυπήματος από τους Σοβιετικούς με ι­ διαίτερη προσοχή η οποία έφθανε στα όρια της φοβίας, αφού πριν από την έναρξη των εχθροπραξιών εκκένωσε τη μεθόριο με την ΕΣΣΔ σε αρκετό βάθος, απομακρύνοντας προληπτικά 300.000 (!) κατοίκους από τις εστίες τους στις επαρχίες Χεϊλογκζιάνγκ και Ξινζιάνγκ και θέτοντας παράλληλα το 1.600.000 άνδρες του Βόρειου Μετώπου σε πλήρη πολεμική ετοιμότητα. Τη διοίκηση του Νοτίου Μετώπου, ό­ που θα σημειώνονταν και οι κυριότερες ε­ πιχειρήσεις, ανέλαβε ο στρατηγός Ξού Σιγι-

ού, επικεφαλής της Στρατιωτικής Περιοχής Γκουανγκζού. Ο μεγάλος αυτός σχηματι­ σμός διαιρέθηκε σε δύο Πτέρυγες, την Ανατολική υπό τον στρατηγό Ξού Σιγιού, που θα είχε ως βάσεις τις επαρχίες Γκουανξί και Γκουανγκντόνγκ, και τη Δυτική υπό τον 68χρονο στρατηγό Γιάνγκ Τεχ Τσιν (βετεράνο του πολέμου της Κορέας) η ο­ ποία θα εξορμούσε από την επαρχία Γιουνάν. Η Αεροπορία θα τελούσε υπό τη διοί­ κηση του αρχηγού της, πτέραρχου Ζανγκ Τινγκφά, ενώ το Ναυτικό θα ανέπτυσσε στην ευρύτερη περιοχή της νήσου Χαϊνάν πολυάριθμες μονάδες του Στόλου της Νό­ τιας Σινικής θάλασσας: δύο αντιτορπιλλικά

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αρματα Type 59 του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΛΑΣ) της Κίνας προελαύνουν προς την μεθοριακή πόλη Λάο Κάι, την οποία κατέλαβαν στις 22 Φεβρουάριου 1979.

κατευθυνόμενων βλημάτων, τέσσερα αντίτορπιλλικά συνοδείας -κατευθυνόμενων βλημάτων, 27 ταχύπλοα πυραυλοφόρα σκά­ φη, 20 υποβρύχια και 604 μικρότερα πλοία. Συγκεντρώνοντας εσπευσμένα δυνά­ μεις από ολόκληρη σχεδόν την επικράτεια, πολλές από τις οποίες βασίζονταν για τη μεταφορά του προσωπικού και του υλικού τους σε ζωήλατα κάρα, οι Κινέζοι πέτυχαν να παρατάξουν απέναντι στις ορεινές δια­ βάσεις της βιετναμικής μεθορίου (η οποία εκτεινόταν σε μήκος 1.400 km) 31 μεραρ­ χίες με 330.000 άνδρες και 1.200 άρματα, δηλαδή το 10% του συνόλου της χερσαίας ισχύος του ΛΑΣ. Στην Ανατολική Πτέρυγα ο Ξού Σιγιού θα είχε στη διάθεσή του πέντε στρατιές (41η, 42η, 43η, 54η και 55η) και δύο ανεξάρτητες μεραρχίες (1η Μεραρχία Πυροβολικού και 70ή Αντιαεροπορική Με­ ραρχία). Η Δυτική Πτέρυγα παρέτασσε τρεις στρατιές (11η, 13η και 14η) και τέσσε­ ρις ανεξάρτητες μεραρχίες (43η, 49η, 4η Πυροβολικού και 65η Αντιαεροπορική). Πα­ ράλληλα πολλές άλλες μεραρχίες που

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στάθμευαν στις επαρχίες Νανζίνγκ και Φουτζιάν ανέλαβαν καθήκοντα εφεδρικής δύναμης. Η δύναμη κρούσης των Κινέζων ήταν εξοπλισμένη κυρίως με άρματα Type Τ-62 και Type Τ-59, πυροβόλα διαμετρήμα­ τος 122 mm και 152 mm, ρουκετοβόλα 107 mm και 140 mm, αντιαεροπορικά πυροβόλα των 37 mm και πυραύλους εδάφους - αέρος SA-2. Μεγάλη κινητοποίηση σημειώθηκε ε­ πίσης σε 15 αεροπορικές βάσεις των επαρ­ χιών Γιουνάν, Γκουανγκξί, Γκουανγκντόνγκ και Χαϊνάν, με τη μεταστάθμευση εκεί του­ λάχιστον 948 αεροσκαφών. Εκτός από τις μεγάλες δυνάμεις του ΛΑΣ η κινεζική ηγε­ σία ενεργοποίησε για τις ανάγκες της επι­ χείρησης αρκετά τμήματα πολιτοφυλακής και εφεδρείας τα οποία ανέλαβαν καθήκο­ ντα διοικητικής μέριμνας και ασφάλειας των μετόπισθεν, διαθέτοντας 340.000 άτο­ μα για την κάλυψη του κινεζικού εδάφους από ενδεχόμενη αντεπίθεση των Βιετναμέ­ ζων. Ενώ πλησίαζε η εκδήλωση της καταιγί­ δας από τον βορρά, ο ΑΣΒ είχε τις δυνάμεις

του ευρύτατα διασκορπισμένες στις αρχές του 1979. Αν και από αριθμητική άποψη ή­ ταν ελαφρά μεγαλύτερος από ότι το 1975, οπότε ένωσε διά της βίας τη χώρα (το σύ­ νολο των ανδρών του έφθανε τις 615.000, κατανεμημένους σε 25 μεραρχίες πεζικού και μερικά ανεξάρτητα συντάγματα, με 900 άρματα μάχης), είχε 14 μεραρχίες (200.000 άνδρες) απασχολημένες στην Καμπότζη και άλλες έξι (100.000 άνδρες) στο Λάος, ώ­ στε δεν απέμεναν παρά μόλις τέσσερις για την κάλυψη του βόρειου Βιετνάμ. Με την προσθήκη άλλης μίας μεραρχίας που είχε ως τότε καθήκοντα φρούρησης στον Νότο, οι Βιετναμέζοι κατόρθωσαν μέχρι τον Φε­ βρουάριο να αναπτύξουν στην ευρύτερη περιοχή του Ανόι πέντε μεραρχίες του τα­ κτικού Στρατού (308, 320, 329, 386 και 431) και τέσσερις ανεξάρτητες ταξιαρχίες (45η Πυροβολικού, 329 Μηχανικού, 202 Τεθωρα­ κισμένη και 241 Αντιαεροπορική), οι οποίες όμως εξακολουθούσαν να είναι ανεπαρκείς αριθμητικά για να προβάλουν αποτελεσμα­ τική αντίσταση στον νεοεμφανιζόμενο ε­ χθρό. Ευτυχώς για τους ίδιους, υπήρχε μία δεξαμενή άριστα εκπαιδευμένου προσωπι­ κού που ήταν άμεσα διαθέσιμη κοντά στη βόρεια μεθόριο: οι 70.000 άνδρες της Δύνα­ μης Ασφάλειας Συνόρων, οι οποίοι ήταν ε­ φοδιασμένοι ακόμη και με πυροβόλα μεσαί­ ου διαμετρήματος, και οι 50.000 πολιτοφύ­ λακες, που μπορούσαν να επιστρατευθούν ταχύτατα από τους ντόπιους κατοίκους. Το Βιετνάμ είχε προχωρήσει επίσης (κα­ τά την πάγια πρακτική του που είχε αποδώ­ σει εξαιρετικά αποτελέσματα εναντίον των Αμερικανών) στην οργάνωση του εδάφους με εκτεταμένη ναρκοθέτηση και επιδέξια παγίδευση του συνόλου των ορεινών δια­ βάσεων, μέσα από τις οποίες έπρεπε υπο­ χρεωτικά να διέλθει ο εισβολέας. Τα βαρέα όπλα, όπως οι όλμοι και τα πυροβόλα, είχαν επισημάνει από πολύ νωρίτερα τις περιοχές των στόχων και είχαν ταχθεί έτσι ώστε να είναι έτοιμα να προσβάλουν τον αντίπαλο. Παρά την αδιαμφισβήτητη συμβατική στρα­ τιωτική ισχύ που διέθετε πλέον το Ανόι, δεν είχε ξεχάσει και τις παραδοσιακές τακτικές του ανταρτοπόλεμου. Με τη βοήθεια των χωρικών οι συνοριοφύλακες θέρισαν ολό­ κληρες φυτείες μπαμπού στις επαρχίες Ταν Χόα και Νγκε Τινχ, με τα καλάμια των οποί­ ων κατασκεύασαν αμέτρητες θανάσιμες παγίδες για το εχθρικό πεζικό, παρόμοιες με τους περίφημους αιχμηρούς πασσάλους "πάντζι" οι οποίοι καλά παραλλαγμένοι κά­ τω από το έδαφος είχαν προκαλέσει παλαιότερα τόσες απώλειες στους Αμερικανούς στρατιώτες. Η κυβέρνηση του Βιετνάμ δεν αγνοού­ σε φυσικά τον κίνδυνο από τον βορρά, ού­ τε αδιαφόρησε για την απειλητική ρητορι­ κή που ανέπτυξε το Πεκίνο. Επικεφαλής της άμυνας ήταν και πάλι ο υπουργός Αμυ­ νας, στρατηγός Βο Νγκουγιέν Γκιάπ. Το σχέδιο που κατάρτισε ήταν κατά βάση αμυ­ ντικό και απαιτούσε τερατώδη ψυχραιμία για την εφαρμογή του. Ο Γκιάπ και ο αρχη­

Απαντώντας στην προπαγάνδα του Πεκίνου οι Βιετναμέζοι επέδειξαν στους δημοσιογράφους μερικούς από τους Κινέζους αιχμαλώτους που είχαν συλλάβει κατά τις μάχες.

γός του Επιτελείου του Στρατού, στρατη­ γός Βαν Τιέν Ντούνγκ, δεν σκόπευαν να ε­ μπλέξουν τις τακτικές δυνάμεις τους από τα πρώτα στάδια της μάχης αλλά να περι­ μένουν μέχρι να εξακριβωθούν πέρα από κάθε αμφιβολία οι προθέσεις του εχθρού και οι κύριοι άξονες των προσπαθειών του, οπότε θα έριχναν εναντίον του τις μεραρ­ χίες που διατηρούσαν συγκεντρωμένες κο­ ντά στο Ανόι. Μέχρι τότε οι Κινέζοι δεν θα έμεναν ανενόχλητοι. Οι Δυνάμεις Ασφαλείας των Συνόρων θα διεξήγαν κατά του ει­ σβολέα έναν σκληρό επιβραδυντικό αγώνα και θα συμπτύσσονταν αργά προς νότο α­ φού πρώτα προκαλούσαν όσο το δυνατό μεγαλύτερη φθορά στο εχθρικό πεζικό, εκ­ μεταλλευόμενες τη φύση του εδάφους. Στην αποστολή αυτή θα τις συνέδραμε και η Βιετναμική Αεροπορία, ενώ η αεράμυνα θα φρόντιζε να κρατήσει μακριά από τη μά­ χη τα κινεζικά αεροσκάφη.

Η ΒΡΑΔΕΙΑ ΠΡΟΕΛΑΣΗ Η κινεζική επίθεση ξεκίνησε λίγο πριν από το ξημέρωμα του Σαββάτου 17 Φε­ βρουάριου 1979, όταν το πυροβολικό του ΛΑΣ άνοιξε πυρ εναντίον των βιετναμικών μεθοριακών πόλεων. Οι κάτοικοι ξύπνησαν έντρομοι ακούγοντας υπόκωφες εκρήξεις

βαρέων οβίδων κάθε 10-30 δευτερόλεπτα και αμέσως κυκλοφόρησε σαν πυρκαγιά η φήμη ότι πλησίαζαν οι Κινέζοι. Στις 05.00 παρατηρήθηκαν πλέον κύματα κινεζικού πεζικού που διέρχονταν ορμητικά μέσα από τα κακοτράχαλα ορεινά μονοπάτια περνώντας τα σύνορα σε 26 διαφορετικά σημεία από τον κόλπο του Τονκίνου μέχρι το Λάος. Οι Βιετναμέζοι διέκριναν μεγάλες μάζες Κινέζων στρατιωτών να προελαύ­ νουν αργά ακολουθώντας εκατοντάδες άρ­ ματα μάχης πάνω στους οφιοειδείς δρό­ μους και σηκώνοντας σύννεφα σκόνης τα οποία τις καθιστούσαν αντιληπτές από με­ γάλη απόσταση. Υπήρχαν αναφορές ακόμη και για κινεζικά αποσπάσματα ιππικού τα ο­ ποία εισέδυαν στο Βιετνάμ από φαινομενικώς αδιάβατα περάσματα. Φθάνοντας στα πρώτα χωριά οι Κινέζοι στρατιώτες άρπα­ ξαν μερικούς νεροβούβαλους και τους ο­ δηγούσαν μπροστά τους στους δρόμους προκειμένου να εξουδετερώσουν τα ναρ­ κοπέδια. Κατά τραγική ειρωνεία οι συνηθέστερες νάρκες που συναντούσε ο ΛΑΣ ή­ ταν οι πλαστικές κινεζικής κατασκευής, που είχαν χορηγηθεί αφειδώς πριν από λί­ γα χρόνια στο Ανόι για να πολεμήσει τους Αμερικανούς. Το πρώτο σοβαρό εμπόδιο κατά την κινεζική προέλαση ήταν οι ανε­ παρκέστατες επικοινωνίες μεταξύ των μο­ νάδων, οι οποίες βασίζονταν ακόμη σε πο­ δηλάτες αγγελιοφόρους για να ανταλλάσ­ σουν μηνύματα και σε σφυρίχτρες και σάλ­ πιγγες για να συντονίζουν τις τακτικές επι­ θέσεις τους. Ετσι οι μονάδες του ΛΑΣ ήταν υποχρεωμένες να προελαύνουν σε χαλαρή

επαφή μεταξύ τους, σαν ένα ρεύμα νερού που ξεχύνεται μέσα σε ένα φαράγγι, χωρίς να έχουν τις περισσότερες φορές σαφή α­ ντίληψη για το τι συνέβαινε στα πλευρά τους. Αν και τα αναγνωριστικά αεροπλάνα εκτέλεσαν τουλάχιστον 500 πτήσεις κατά την πρώτη εβδομάδα της εισβολής, οι πλη­ ροφορίες για τις κινήσεις των μονάδων έ­ φθαναν πάντα με το σταγονόμετρο στην η­ γεσία του ΛΑΣ και η Κινεζική Αεροπορία α­ πέφυγε να διεκδικήσει δυναμικά την κυ­ ριαρχία στους αιθέρες από τον αντίπαλό της. Το Ανόι γνώριζε βέβαια ότι επίκειτο ει­ σβολή, αλλά όλα δείχνουν ότι η επιλογή του χρόνου από πλευράς Πεκίνου το αιφνιδίασε. Την προηγούμενη ημέρα ο πρόε­ δρος Φαμ Βαν Ντονγκ, ο Βαν Τιέν Ντούνγκ και αρκετοί άλλοι ανώτατοι αξιωματούχοι είχαν μεταβεί αεροπορικώς στην Πνομ Πενχ προκειμένου να παραστούν στην επί­ σημη αποκατάσταση των διπλωματικών και πολιτικών σχέσεων με την κατακτημένη Καμπότζη. Εκεί ο πρόεδρος υπέγραψε "μία συνθήκη ειρήνης, φιλίας και συνεργασίας" με την κυβέρνηση-μαριονέτα του Χενγκ Σαμρίν, σύμφωνα με την οποία το Βιετνάμ είχε πλέον το δικαίωμα να διατηρεί στρα­ τεύματα στην Καμπότζη, απαλλάσσοντας το Ανόι από την ανάγκη να δικαιολογεί τις ενέργειές του. Ετσι, ενώ η ηγεσία του Βιετ­ νάμ απολάμβανε τους καρπούς της νίκης της στην Πνομ Πενχ, τα στρατεύματα του ΛΑΣ άνοιγαν με δυσκολία δρόμο μέσα από τα βουνά διεξάγοντας σφοδρές μάχες με τμήματα των Βιετναμέζων, τα οποία έβαλ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

26

λαν από καλά παραλλαγμένες και απρόσι­ τες θέσεις στις βουνοπλαγιές, από σπηλιές και από ένα δαιδαλώδες δίκτυο υπόγειων ο­ χυρών και καταφυγίων. Οι Κινέζοι αποκαλούσαν αυτούς τους πεισματάρηδες Βιετ­ ναμέζους μαχητές «αρουραίους των σπη­ λαίων» και τους αντιμετώπιζαν ανατινάζο­ ντας τα οχυρά τους. Ιστορικά οι Κινέζοι ήταν εκείνοι που εί­ χαν τελειοποιήσει την τακτική του πολέμου από υπόγειες σήραγγες στον αγώνα κατά των Ιαπώνων κατακτητών, κάτι που αποτελούσε αγαπημένο θέμα του Μάο Τσε Τούνγκ στα συγγράμματά του περί ανταρτοπό­ λεμου. Οι Βιετναμέζοι αποδείχθηκαν καλοί μαθητές και έστρεψαν αυτό το όπλο ενα­ ντίον των εμπνευστών του, επιβραδύνο­ ντας απελπιστικά τον ρυθμό της κινεζικής προέλασης. Αλλωστε η τοπογραφία του χώ­ ρου των μαχών παρουσίαζε ιδεώδες πεδίο ανάπτυξης τακτικών αυτής της μορφής, λόγω της ύπαρξης αναρίθμητων λόφων, χαρα­ δρών και απότομων πλαγιών. Οι Βιετναμέ­ ζοι ήταν πραγματικοί “μαιτρ" στις ενέδρες. Σύμφωνα με την εφημερίδα του ΛΣΒ “Κουάν Ντόι Ναν Νταν", οι ενέδρες αυτές ήταν άκρως επιτυχημένες: "Τα πτώματα των ε­ χθρών και τα κουφάρια των κατεστραμμέ­ νων οχημάτων του γεμίζουν τους δρόμους, τα χωράφια και τους λόφους των περιοχών του βόρειου Βιετνάμ". Στην Ανατολική Πτέρυγα η 42η Στρατιά διείσδυσε προς τη Λανγκ Σον και η 41η Στρατιά προς το Κάο Μπανγκ, ενώ η 165 Μεραρχία της 55ης Στρατιάς απείλησε το Μον Κάι στον παραλιακό τομέα. Την ίδια ώρα ο Γιάνγκ Τεχ Τσιν έριξε τρεις ισχυρές φάλαγγες της Δυτικής Πτέρυγας στο εσω­ τερικό του Βιετνάμ, με την πρώτη να απειλεί το Λάο Κάι (11 η και 13η Στρατιά), μία πόλη 100.000 κατοίκων κτισμένη σε σπουδαίο σιδηροδρομικό και οδικό κόμβο, τη δεύτε­ ρη να κινείται προς το Χα Γκιάνγκ και την τρίτη να ακολουθεί τον Αυτοκινητόδρομο Αρ. 6 (14η και 42η Στρατιά) στη βόρεια όχθη του Μαύρου ποταμού. Μέχρι το τέλος της δεύτερης ημέρας οι βραδυκίνητες κινεζι­ κές μεραρχίες είχαν πετύχει να δημιουργή­ σουν μικρούς θύλακες βάθους 10 ως 16 km εντός του βιετναμικού εδάφους, αλλά στα­ μάτησαν την προώθησή τους για να επιτρέ­ ψουν στο απαρχαιωμένο σύστημα διοικητι­ κής μέριμνας να προλάβει να τις ανεφοδιάσει με πυρομαχικά και άλλα υλικά και να τους φέρει ενισχύσεις. Ο ΛΑΣ διέθετε ήδη 85.000 άνδρες του στο έδαφος του Βιετνάμ και η ανησυχία ή­ ταν έκδηλη διεθνώς για το ενδεχόμενο η σύρραξη των δύο κομμουνιστικών δυνάμε­ ων να προκαλέσει την ανάμιξη της ΕΣΣΔ και τη δραματική κλιμάκωση του πολέμου. Η Κίνα όμως φρόντισε να απομακρύνει αυ­ τό το ενδεχόμενο από τις πρώτες κιόλας η­ μέρες, δηλώνοντας με έμφαση πως η πρό­ θεσή της ήταν να επιτύχει περιορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς. Χαρακτηρίζο­ ντας την ενέργειά του ως αμυντική αντεπί­ θεση το Πεκίνο διακήρυξε πως δεν επιθυ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μούσε να αποσπάσει "ούτε σπιθαμή βιετναμικού εδάφους". Το καλά ενημερωμένο γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών έσπευσε να διαβεβαιώσει τους Σοβιετικούς πως τα κι­ νεζικά στρατεύματα θα αποσύρονταν μό­ λις έδιναν ένα καλό μάθημα στο Βιετνάμ. Ακολουθώντας μία πιο σκληρή γραμμή ο Τενγκ Χσιάο Πινγκ δήλωσε ότι η Κίνα δεν μπορούσε να ανεχθεί "τον παλικαρισμό του Βιετνάμ στο Λάος, στην Καμπότζη ή ακόμη και στην κινεζική μεθόριο". Πριν παρέλθουν 24 ώρες από την έναρ­ ξη της εισβολής του ΛΑΣ στο Βιετνάμ η Μό­ σχα προειδοποίησε σε αυστηρό τόνο μέσω του υπουργού Αμυνας, Ντιμίτρι Ουστίνωφ, ότι η Κίνα "βύθιζε τον κόσμο σε πόλεμο" και ότι η ΕΣΣΔ σκόπευε να "τιμήσει τις υποχρε­ ώσεις της" έναντι του Ανόι, όπως αυτές εί­ χαν περιγράφει κατά την πρόσφατα υπογε­ γραμμένη διμερή συνθήκη μαζί του. Τόνισε επίσης με νόημα: "Εκείνοι που διαμορφώ­ νουν την πολιτική του Πεκίνου θα πρέπει να σταματήσουν πριν είναι πολύ αργά". Φροντίζοντας να υπογραμμίσει τα λεγόμενά της και με έργα η στρατιωτική ηγεσία της ΕΣΣΔ διέταξε τον απόπλου του κατα­ δρομικού "Admiral Senyavin", εκτοπίσματος 16.0001(κλάσης "Sverdlov"), και μιας φρεγά­ τας κατευθυνόμενων βλημάτων (κλάσης "Krivak“) από τη βάση τους στο Βλαδιβοστόκ προς τη Νότια Σινική θάλασσα, όπου θα ενώνονταν με τον στολίσκο των 11 σο­ βιετικών πλοίων επιτήρησης τα οποία πα­ ρακολουθούσαν άγρυπνα τις στρατιωτικές δραστηριότητες της Κίνας. Η Μόσχα έστει­ λε εσπευσμένα μία αντιπροσωπεία υψηλό­ βαθμων στρατιωτικών στο Ανόι με σκοπό "διαβουλεύσεις" και δύο μεταγωγικά αερο­ πλάνα κατάφορτα με πολεμικό υλικό έφθασαν στο Ανόι μέσω Καλκούτας. Ωστόσο οι 44 μεραρχίες της που βρίσκονταν παρατε-

ταγμένες κατά μήκος των 7.200 km της με­ θορίου της με την Κίνα δεν προέβησαν σε καμία επιθετική ενέργεια, ανακουφίζοντας την ηγεσία του ΛΑΣ που παρακολουθούσε με έκδηλο εκνευρισμό τις αντιδράσεις της σοβιετικής "αρκούδας". Οι διεθνείς αντιδράσεις ποίκιλλαν. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, αν και συ­ νεδρίασε πέντε φορές για το ζήτημα (23, 24, 25, 27 και 28 Φεβρουάριου), δεν κατόρ­ θωσε να καταλήξει σε κάποιο ψήφισμα λόγω διχογνωμίας των μόνιμων μελών του. Επειτα από μία αρχική σύγχυση οι χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ τάχθηκαν σύσ­ σωμες κατά της Κίνας, με εξαίρεση την α­ νεξάρτητη Γιουγκοσλαβία που απέφυγε να λάβει θέση και τη Ρουμανία η οποία απηύθυνε έκκληση και προς τους δύο εμπολέ­ μους να "σταματήσουν αμέσως τις στρα­ τιωτικές ενέργειες". Ακόμη και η απομονω­ μένη Αλβανία έσπευσε να καταδικάσει την Κίνα, παλαιό σύμμαχό της, όπως έπραξαν και όλα τα κομμουνιστικά κόμματα της δυ­ τικής Ευρώπης με εξαίρεση εκείνο της Ισπανίας. Οι κομμουνιστές της Λατινικής Αμερικής ξεχύθηκαν επίσης στους δρό­ μους με μαζικές διαδηλώσεις και με πανώ που έγραφαν: “Ζήτω το Βιετνάμ! Η εμπρο­ σθοφυλακή της παγκόσμιας επανάστα­ σης!”. Οι Αμερικανοί αποδείχθηκαν πιο επι­ φυλακτικοί, ίσως λόγω της πρόσφατης οδυ­ νηρής εμπειρίας τους. Σε άρθρο του περιο­ δικού "Time" αναφέρθηκε χαρακτηριστικά: "Σίγουρα οι Κινέζοι έχουν τη δύναμη και τους αριθμούς για να προχωρήσουν όσο βαθιά επιθυμούν. Θα μπορέσουν όμως να απεμπλακούν κατόπιν από αυτό το τέλμα κινούμενης άμμου το ίδιο εύκολα; Οι τάφοι στο Ντιέν Μπιέν Φού, τα κουφάρια των α­ μερικανικών ελικοπτέρων στο Ντα Νανγκ, καθώς και μυριάδες άλλα τοπωνύμια απο-

Ο 75χρονος μικρόσωμος Κινέζος πρόεδρος, Τενγκ Χσιάο Πινγκ, απευθύνεται προς τους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια της επίσημης επίσκεψής του στις ΗΠΑ, λίγες ημέρες πριν από την έκρηξη του Σινο-βιετναμικού πολέμου.

δεικνύουν την τραγική μοίρα που περίμενε όσους ξένους επισκέφθηκαν το Βιετνάμ κατά το παρελθόν και οι οποίοι εύχονταν κατόπιν να μην είχαν πάει εκεί ποτέ. Παραδίδοντας το "μάθημά" τους οι Κινέζοι είναι πιθανό να ανακαλύψουν (όπως οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί πριν από αυτούς) πως το Βιετνάμ αποτελεί μία πολύ απείθαρχη σχο­ λική τάξη11.

ΦΟΝΙΚΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΗ ΑΑΝΓΚΣΟΝ Επειτα από μία παύση τριών ημερών για την αποκατάσταση του ανεφοδιασμού του ο ΛΑΣ επανέλαβε την προώθησή του, περιορίζοντας αυτή τη φορά την κρούση του σε έξι δασικούς άξονες. Οι Κινέζοι ήλεγχαν πλέον όλες τις μεθοριακές διαβά­ σεις, όπως και τις επαρχιακές πρωτεύου­ σες Κάο Μπανγκ και Χα Γκιάνγκ, αν και υ­ πήρχαν σοβαρά κενά μεταξύ των δυνάμεών τους που είχαν αναπτυχθεί στην περιο­ χή, επιτρέποντας σε μικρές ομάδες Βιετ­ ναμέζων να περάσουν μέσα από αυτά και να πλήξουν με τόλμη τις κινεζικές γραμμές συγκοινωνιών μέσα στο κινεζικό έδαφος στην περιοχή Λάο Κάι και στα παράλια του κόλπου του Τονκίνου. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Ανόι κραύγαζε επιδεικτικά πως στον Αυτοκινητόδρομο Αρ. 4 οι Βιετ­ ναμέζοι μαχητές είχαν προκαλέσει στους Κινέζους τουλάχιστον 3.000 απώλειες κι ότι σε μία μόνο μάχη κοντά στην ακτή είχαν "νικήσει αποφασιστικά τρία τάγματα και α­ φάνισαν 700 Κινέζους εισβολείς". Το Βιετ­ νάμ διακήρυσσε ότι είχε σκοτώσει 5-8.000

στρατιώτες του εχθρού μέσα σε πέντε η­ μέρες ενώ οι δικές του απώλειες δεν έ­ φθαναν ούτε στο μισό αυτού του αριθμού. Οι Δυτικοί παρατηρητές που κάλυπταν την εκστρατεία από το Πεκίνο ανέφεραν, αντί­ θετα, ότι οι Βιετναμέζοι είχαν χάσει 10.000 άνδρες ενώ οι εισβολείς μόνο 3.000. Αν και το Βιετνάμ έχανε τις μάχες, θριάμβευε σε βάρος της Κίνας στον τομέα της προπα­ γάνδας, εκτοξεύοντας δηλητηριώδεις κα­ τηγορίες για φρικαλεότητες εκ μέρους των εισβολέων και για χρήση απαγορευμένων χημικών και βιολογικών ουσιών τόσο στο πεδίο της μάχης, όσο και κατά των αμάχων. Το Ανόι ισχυρίστηκε επίσης ότι είχε στα χέ­ ρια του πειστικές αποδείξεις που συνηγο­ ρούσαν στο γεγονός ότι η Κίνα σχεδίαζε την επίθεσή της επί αρκετό διάστημα. Δη­ μοσιογράφοι οι οποίοι βρίσκονταν τότε στο Βιετνάμ μετέβησαν κοντά στο μέτωπο, ό­ που τους επιδείχθηκαν μικρά λεξικά με φράσεις της βιετναμικής γλώσσας, τα ο­ ποία είχαν βρεθεί πάνω στα πτώματα Κινέ­ ζων στρατιωτών. Στις οκτώ σελίδες τους α­ ναγράφονταν χρήσιμες φράσεις προς αντι­ πάλους αιχμαλώτους, όπως "Θα μεταφερ­ θείς σε ασφαλές μέρος", "Μην ανησυχείς. Θα φροντίσουμε τα τραύματά σου" και άλ­ λες, από τις οποίες προέκυπτε η έκταση και η πληρότητα των προετοιμασιών του ΛΑΣ. Αν και τα κινεζικά στρατεύματα συνέχι­ σαν να ασκούν πίεση κατά μήκος ολόκλη­ ρου του μετώπου, η σκληρότερη και φονι­ κότερη μάχη έμελλε να διεξαχθεί γύρω από την επαρχιακή πρωτεύουσα Λανγκ Σον, η οποία απείχε 20 km από τη μεθόριο

και 130 km από το Ανόι. Εκείνη την εποχή η Λανγκ Σον ήταν μία ακμάζουσα πόλη 46.000 κατοίκων όπου άνθιζε το εμπόριο, αλλά είχε την ατυχία να βρίσκεται πάνω στην παραδοσιακή οδό που ακολουθούσαν όλοι οι επιδρομείς του βορρά προκειμένου να εισέλθουν στο δέλτα του Κόκκινου πο­ ταμού και από εκεί σε ολόκληρη την Ινδοκί­ να. Περικυκλωμένη από ορεινούς όγκους η πόλη αποτελούσε το μοναδικό πέρασμα προς το πεδινό εσωτερικό του Βιετνάμ και οι Κινέζοι έριξαν εκεί το βάρος των προ­ σπαθειών τους προκειμένου να αποσπά­ σουν το "κλειδί" για την πρόσβαση στο Ανόι. Τα κινεζικά στρατεύματα, αφού εγκατα­ στάθηκαν πρώτα βόρεια της Λανγκ Σον, προσέγγισαν τη νότια πλευρά της με άλλες δύο μεραρχίες κατά μήκος του Αυτοκινη­ τόδρομου Αρ. 4, διατηρώντας μία μεραρχία σε εφεδρεία. Ενώ η πόλη κινδύνευε άμεσα από αυτόν τον κυκλωτικό ελιγμό ο στρατη­ γός Γκιάπ, που παρακολουθούσε στενά την εκστρατεία από το αρχηγείο του στο Ανόι, συνέχισε να ακολουθεί πιστά το αρχικό σχέδιό του στέλνοντας τις Δυνάμεις Ασφαλείας Συνόρων και τους πολιτοφύλακες να ανακόψουν και να αποσυντονίσουν την κι­ νεζική προέλαση. Οταν όμως έγινε σαφές πως οι Κινέζοι πλησίαζαν απειλητικά τη Λανγκ Σον, ο ίδιος έκρινε ότι είχε φθάσει η κατάλληλη στιγμή για να εμπλέξει μέρος της τακτικής εφεδρείας του, αναπτύσσο­ ντας εκεί την 308 Μεραρχία η οποία είχε γράψει σελίδες δόξας το 1954 κατά τη μάχη του Ντιέν Μπιέν Φού. Σύντομα ο Αυτοκινη­ τόδρομος Αρ. 1Α γέμισε από οχήματα κατά­ φορτα με στρατεύματα, προμήθειες, πυρομαχικά και καύσιμα που ρυμουλκούσαν πυ­ ροβόλα σοβιετικής κατασκευής και αμερι­ κανικά οβιδοβόλα των 105 mm, ενώ στο α­ ντίθετο ρεύμα προς το Ανόι εκινούντο δε­ κάδες χιλιάδες Βιετναμέζοι πρόσφυγες που προσπαθούσαν να σωθούν από τις σκληρές μάχες της μεθορίου. Παράλληλα ο Γκιάπ μετακίνησε μία ακόμη μεραρχία προς την παραλιακή περιοχή του Μον Κάι για να καλύψει το ζωτικής σημασίας λιμάνι της Χαϊφόνγκ. Ο ΛΑΣ εξαπέλυσε την πρώτη οργανω­ μένη έφοδό του κατά της Λανγκ Σον στις 27 Φεβρουάριου 1979, με σφοδρό μπαράζ πυροβολικού κατά του υψώματος Χάου Μα Σον, μιας φυσικά οχυρής τοποθεσίας στα βόρεια της πόλης. Συνέχισε με συνδυασμέ­ νη κρούση πεζικού και αρμάτων μάχης. Οι σκληρότερες συμπλοκές διεξήχθησαν γύ­ ρω από τον λόφο 303, τον οποίο οι Κινέζοι σφυροκόπησαν ανελέητα με το πυροβολι­ κό τους και κατόπιν τον κατέλαβαν «μέσα σε 10 λεπτά», όπως ισχυρίστηκε το κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων “Ξινχούα". Η επιτυχία αυτή όμως δεν ήταν αρκετή για να αποφέρει στους Κινέζους τη Λανγκ Σον. Αμέσως μετά την κατάληψη του λόφου 303 οι Βιετ­ ναμέζοι έστρεψαν εναντίον του τα πυροβό­ λα τους και κτύπησαν τις παλαιές τους θέ­ σεις. Στο μπαράζ αυτό απάντησαν τα κινε­

27

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επαρχία Κουανγκσί

Ο Σινο-βιετναμικός πόλεμος μάλλον αιφνιδίασε τη Δύση, η οποία δεν πίστευε πως δύο κομμουνιστικές και πρώην συμμαχικές χώρες θα οδηγούντο σε σύρραξη. Το εξώφυλλο του περιοδικού «Time» τον Μάρτιο του 1979είναι χαρακτηριστικό. Σ ινο -6 ιε τ ν α μ ικ ό ς π ό λ εμο ς

17 Φεβρουάριου 1979 Σιδηρόδρομοι Αξονες επίθεσης του ΛΑΣ Βιετναμικές επαρχιακές πρωτεύουσες που κατελήφθησαν από τους Κινέζους Σοβιετικά πλοία

28 Η εισβολή των Κινέζων στο βόρειο Βιετνάμ τον Φεβρουάριο του 1979 επικεντρώθηκε σε έξι βασικούς άξονες. Αν και καταλήφθηκαν προσωρινά αρκετές από τις μεθοριακές πόλεις του αντιπάλου, το βάθος της διείσδυσης ήταν περιορισμένο σε λίγες δεκάδες χιλιόμετρα και οι σφοδρότερες μάχες διεξήχθησαν στον τομέα της Λανγκ Σον, ο οποίος βρισκόταν εγγύτερα στο Ανόι.

ζικά άρματα και η προώθηση συνεχίστηκε στοχεύοντας άλλα δεσπόζοντα υψώματα κοντά στην πόλη. Σύμφωνα με τον Τύπο του Πεκίνου «οι καλά συντονισμένες επιθέσεις πεζικού και τεθωρακισμένων έδωσαν τη δυνατότητα στις δυνάμεις του ΛΑΣ να κυρι­ εύσει όλα τα υψώματα που περιέβαλαν το βουνό Χάου Μα Σον πριν εξαπολύσουν την τελική έφοδό τους εναντίον της κύριας κο­ ρυφής. Ο εχθρός αντιστάθηκε απεγνωσμέ­ να έχοντας το πλεονέκτημα της κατοχής ψηλότερου εδάφους και έβαλε με λύσσα από όλα τα οχυρά και τα κρυμμένα ορύγματά του. Γρήγορα η κορυφή τυλίχθηκε μέσα σε ένα σύννεφο καπνού το οποίο μείωσε δραστικά την ορατότητα». Μέσα σε εκείνη τη συγκεχυμένη και φονική μάχη οι Κινέζοι τελικά επικράτησαν με τη δύναμη των ανε­ ξάντλητων αριθμών τους αλλά και τη σιδε­ ρένια πειθαρχία τους. Εχοντας αποσπάσει τον έλεγχο του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

βουνού Χάου Μα Σον οι Κινέζοι σταμάτη­ σαν τη συνήθη μαζική προέλασή τους και έστειλαν μερικά τάγματα να υπερκερά­ σουν τη Λανγκ Σον πολεμώντας ακόμη και τη νύκτα και από μικρές αποστάσεις. Το σκοτάδι αφαίρεσε από τους Βιετναμέζους ένα κρίσιμο πλεονέκτημα, που ήταν το ανώ­ τερο ποιοτικά πυροβολικό τους, και η υπο­ στήριξη των βαρέων όπλων τα οποία διέθε­ ταν σε αφθονία δεν μπορούσε να παρασχε­ θεί αποτελεσματικά, επειδή οι Κινέζοι φρό­ ντιζαν να έρχονται σε στενή επαφή με τους αντιπάλους τους όπως παλαιότερα στην Κορέα, ώστε να εμποδίζουν τη δράση του πυροβολικού και της αεροπορίας από φόβο μήπως κτυπηθούν κατά λάθος φιλίες δυνά­ μεις. Εφορμώντας με την ξιφολόγχη, όπως δίδασκαν τα σχετικά εγχειρίδια τακτικών πεζικού του ΛΑΣ, οι Κινέζοι στρατιώτες υπερίσχυσαν και η βιετναμική 308 Μεραρχία, παρά την αδιαμφισβήτητη γενναιότητα που

επέδειξε, εκτοπίστηκε τελικά από τη Λανγκ Σον στις 2 Μαρτίου υφιστάμενη σοβαρές α­ πώλειες.

ΟΙ ΚΙΝΕΖΟΙ ΑΠΟΣΥΡΟΝΤΑΙ Ενώ οι μάχες συνεχίζονταν σκληρές στα δυτικά και στα νότια περίχωρα της πό­ λης, οι άνδρες του ΛΑΣ ανακάλυψαν στη Λανγκ Σον μεγάλες ποσότητες εκτοξευτών ρουκετών, όπλων και πυρομαχικών τα ο­ ποία οι Βιετναμέζοι είχαν εγκαταλείψει υ­ ποχωρώντας. Εντύπωση προκάλεσε στους Κινέζους δημοσιογράφους που βρέθηκαν εκεί πως ακόμη και τα ημερολόγια στους τοίχους της πόλης εξακολουθούσαν να δεί­ χνουν την 27η Φεβρουάριου, την ημέρα που άρχισε η επίθεση, στοιχείο το οποίο ερμηνεύτηκε ως παρενέργεια από τη βιαιό­ τητα της κρούσης του ΛΑΣ η οποία δεν ά­ φησε χρόνο στον εχθρό ούτε να ανασάνει. Οι Κινέζοι απέκτησαν τελικά τον πλήρη έ­ λεγχο της πόλης στις 5 Μαρτίου, όταν έπε­ σε στα χέρια τους και ο λόφος 413 στα νο­ τιοδυτικά. Επειτα από αυτή τη νίκη το δέλ­ τα του Κόκκινου ποταμού ανοιγόταν διά­ πλατα μπροστά τους και ο δρόμος προς το Ανόι και τη Χαϊφόνγκ ήταν ανοικτός και αρ­ κετά ομαλότερος από πλευράς μορφολο­ γίας εδάφους. Ομως τέσσερις ώρες μετά το επιτυχές πέρας των μαχών για τη Λανγκ Σον το Πεκίνο ανακοίνωσε απροσδόκητα, μέσω του προέδρου Χούα Κούο Φενγκ, πως οι δυνάμεις που είχαν εκτελέσει την αποκαλούμενη «αντεπίθεση αυτοάμυνας» εί­ χαν επιτύχει τους σκοπούς τους και θα άρ­ χιζαν να αποχωρούν από το έδαφος του Βιετνάμ. Το «μάθημα» των 17 ημερών το ο­ ποίο επεδίωκε να δώσει η Κίνα στον ενο­

χλητικό νότιο γείτονά της κρίθηκε πως είχε ολοκληρωθεί και οι σχηματισμοί του ΛΑΣ έ­ θεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο σταδιακής απαγκίστρωσής τους, η οποία θα διαρκούσε άλλες δύο εβδομάδες, όσο περίπου και η φάση της επίθεσης. «Η απεμπλοκή είναι δυσκολότερη στρατιωτική επιχείρηση από ότι η προέλαση», τόνισαν με έμφαση οι αξιωματούχοι του Πεκίνου. Για να καλύψουν την υποχώρησή τους επιβραδύνοντας τον εχθρό αλλά και για να προκαλέσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη ζημιά στην κατεχόμενη ζώνη του Βιετνάμ, οι Κινέζοι στρατιώτες προέβησαν σε απί­ στευτης έκτασης καταστροφές. Πυρπόλη­ σαν οικισμούς, ανατίναξαν βιοτεχνίες, ερ­ γοστάσια και γέφυρες, ξήλωσαν σιδηρο­ δρομικές γραμμές και λεηλάτησαν τα σπί­ τια και τις περιουσίες των ντόπιων με εντο­ λή των αξιωματικών τους, αφαιρώντας κά­ θε αντικείμενο αξίας που βρήκαν, ακόμη και ρούχα, οικιακά σκεύη, αγροτικά μηχα­ νήματα και ζώα. Μέσα σε εκείνο το όργιο καταστρεπτικής μανίας δεν παρέλειψαν βέβαια να αφανίσουν και όλες τις στρατιω­ τικές εγκαταστάσεις και τις υποδομές των Βιετναμέζων, έτσι ώστε αυτές να πάψουν να αποτελούν απειλή για την Κίνα για εύλο­ γο χρονικό διάστημα, καθώς και ένα ορυ­ χείο φωσφορικού άλατος από όπου το Βιετνάμ εξοικονομούσε το μεγαλύτερο μέ­ ρος της πρώτης ύλης για την παρασκευή λιπασμάτων. Μπροστά στη λαίλαπα που έ­ πληττε τη λωρίδα των κατεχόμενων εδα­ φών και τις 20 μικρές και μεγάλες πόλεις σε αυτή οι Βιετναμέζοι δεν μπορούσαν να αντιδράσουν με άλλον τρόπο από το να ε­ κτοξεύουν ανούσιες απειλές («Σε περίπτω­ ση που τα κινεζικά στρατεύματα συνεχίσουν τις εχθρικές πράξεις τους θα τιμωρη­ θούν όπως τους αξίζει!») και να ανακοινώ­ νουν την έναρξη μίας επιστράτευσης σε ε­ θνική κλίμακα. Ο ΛΣΒ όμως αρκέστηκε να ακολουθεί τους υποχωρούντες Κινέζους από απόσταση ασφαλείας, αποφεύγοντας να τους κτυπήσει αποφασιστικά ή να παρε­ μποδίσει δραστήρια την υποχώρησή τους. Τα μόνα πλήγματα που κατέφερε εναντίον

Κινεζικό πεζικό πασχίζει να ανεβάσει ένα πυροβόλο στην πλαγιά ενός βουνού, στη μεθόριο του Βιετνάμ. Το ορεινό έδαφος δυσχέρανε τις επιχειρήσεις και εμπόδισε τον ΛΑΣ να αξιοποιήσει την αριθμητική υπεροχή του.

τους ήταν εκείνα τα οποία προκάλεσαν οι βολές του πυροβολικού του και οι μεμονω­ μένες επιδρομές μικρών ομάδων. Από τη μία πλευρά οι Βιετναμέζοι δεν είχαν καμία διάθεση να επιβραδύνουν την υποχώρηση του εχθρού και πολύ περισσότερο να προ­ καλέσουν μία αντεπίθεσή του, από την άλ­ λη οι Κινέζοι επεδίωκαν να ολοκληρώσουν τη σύμπτυξή τους πριν αρχίσουν οι δυνα­ τές βροχές του Απριλίου. Ο κινεζικός Τύπος δεν έχασε βέβαια την ευκαιρία να παραθέσει ιστορίες για την ηρωική δράση στρατιωτικών τμημάτων του ΛΑΣ κατά των Βιετναμέζων διωκτών τους. Αυτά τα περιστατικά θα πρέπει να ήταν πο­ λύ μικρής κλίμακας αφού η όλη επιχείρηση απαγκίστρωσης ολοκληρώθηκε μέσα σε 10 ημέρες. Στις 15 Μαρτίου αποχώρησε από το έδαφος του Βιετνάμ και ο τελευταίος Κινέζος στρατιώτης και η μεθόριος γνώρι­ σε μία περίοδο ασυνήθιστης ηρεμίας. Η

διαμάχη των δύο κομμουνιστικών χωρών μεταφέρθηκε αποκλειστικά στο πεδίο της προπαγάνδας και της δημιουργίας εντυπώ­ σεων, με κάθε πλευρά να διατυμπανίζει τη νίκη της και να ανακοινώνει τις δικές της ε­ κτιμήσεις για την έκταση των ανθρώπινων απωλειών, φροντίζοντας βέβαια να μειώσει τις δικές της και να διογκώσει εκείνες του αντιπάλου. Κατά τους μήνες που ακολού­ θησαν τη λήξη του σινο-βιετναμικού πολέ­ μου Δυτικοί αναλυτές εκτίμησαν το σύνολο των νεκρών σε 35.000 και των τραυματιών σε 40.000, με το μεγαλύτερο ποσοστό να βαραίνει μάλλον τη Θιετναμική πλευρά. Πά­ ντως η δημοσιογραφική κάλυψη της σύρ­ ραξης ήταν τόσο ανεπαρκής, λόγω της μυστικοπάθειας των δύο καθεστώτων, ώστε δεν έχει σχηματιστεί ακριβής εικόνα της ανθρώπινης τραγωδίας. Ανθρωποι που έφθασαν στο Χονγκ Κονγκ τον Μάρτιο του 1979 προερχόμενοι από την επαρχία Κουανγκξί, πληροφόρη­ σαν τον δυτικό Τύπο ότι υπήρχαν τουλάχι­ στον 30.000 Κινέζοι στρατιώτες οι οποίοι νοσηλεύονταν ως τραυματίες στα νοσοκο­ μεία της περιοχής. Αρκετά χρόνια αργότε­ ρα η διασταύρωση των στοιχείων από διά­ φορες αξιόπιστες πηγές ανέβασε τις κινε­ ζικές απώλειες σε 26.000 νεκρούς και 37.000 τραυματίες. Οσον αφορά το υλικό καταστράφηκαν 420 άρματα και άλλα τε­ θωρακισμένα οχήματα και 66 πυροβόλα και όλμοι. Από την άλλη πλευρά οι Βιετναμέζοι είχαν 30.000 νεκρούς, 32.000 τραυματίες και υλικές απώλειες 185 άρματα και 200 πυ­ ροβόλα και όλμους. Ο σχετικά μικρός αριθ­ μός αιχμαλώτων που συνελήφθησαν και από τους δύο αντιμαχόμενους (238 Κινέζοι αιχμάλωτοι ανταλλάχθηκαν αργότερα με 1.638 Βιετναμέζους αιχμαλώτους), αποδόθηκε στη διεξοδική προπαγάνδα την οποία είχαν φροντίσει να ασκήσουν οι αντίπαλοι προς τα στρατεύματά τους, ώστε αυτά να μάχονται με πείσμα και αυτοθυσία χωρίς σκέψη για παράδοση. Σημειώθηκαν ωστό­ σο και κρούσματα ωμής βίας, όταν Κινέζοι στρατιώτες δολοφόνησαν εν ψυχρώ μερι­ κούς τραυματισμένους Βιετναμέζους καθ'

29 'm m

ΑΡΜ Α Μ ΑΧΗΣ ΤΥΡΕ 59 Ο κορμός των τεθωρακισμένων που χρησιμοποίησε ο ΛΑΣ κατά την εισβολή του στο Βιετνάμ το 1979 αποτελείτο από τα Type 59, τα οποία είχαν εισέλθει σε υπηρεσία το 1958. Επρόκειτο ουσια­ στικά για αντίγραφα των σοβιετικών αρ­ μάτων Τ-54Α και έμελλε να παραμείνουν σε παραγωγή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τα πρωτότυπα! Η παραγω­ γή τους επικεντρώθηκε αρχικά στο ερ­ γοστάσιο Αρ. 617, στην πόλη Μπαοτού της Εσωτερικής Μογγολίας. To Type 59 είχε ελάχιστες διαφορές σε σχέση με το Τ-54Α, οι οποίες αφορού­ σαν κυρίως την έλλειψη του συστήματος σταθεροποίησης του πυ­ ροβόλου και των αισθητήρων υπερύθρων. Το βάρος του ανερχό­ ταν σε 36 t και το μέγιστο πάχος της χαλύβδινης θωράκισης εντο­ πιζόταν στο μετωπικό τμήμα του πύργου, όπου έφθανε τα 203

mm. Ο κινητήρας του ήταν υδρόψυκτος διάταξης V-12, με ισχύ 520 hp στις 2.000 rpm. Η μέγιστη ταχύτητα που μπορούσε να αναπτύξει ήταν 50 km/h επί οδών. Εί­ χε ύψος 2,59 m, επανδρωνόταν από τε­ τραμελές πλήρωμα και ήταν εξοπλισμέ­ νο με πυροβόλο των 100 mm, για το ο­ ποίο έφερε απόθεμα 34 βλημάτων. Διέ­ θετε επίσης δύο πολυβόλα των 7,62 mm και ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7 mm. Το 1979 κάθε μεραρχία πεζικού του ΛΑΣ περιελάμβανε μία επιλαρχία αρμάτων με 31 Type 59 και κάθε τεθωρακισμένο σύνταγμα τρεις επιλαρχίες των 33 αρμάτων συν ένα άρμα για τη διοίκηση. Η τεθωρακισμένη μεραρχία παρέτασσε αντίστοιχα τρία τεθωρακισμένα συντάγματα συν ένα άρμα για τη διοίκηση, δηλαδή ένα εντυπωσιακό σύνολο 301 αρμάτων Type 59.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

30

οδόν προς το νοσοκομείο εκστρατείας ό­ που υποτίθεται ότι θα τους περιέθαλπαν. Ενώ οι μεραρχίες του επανέκαμπταν στο κινεζικό έδαφος, ο Τενγκ Χσιάο Πινγκ δήλωνε με κομπασμό ότι οι δυνάμεις του ΛΑΣ θα μπορούσαν, αν το επιθυμούσαν, να συνεχίσουν την προέλασή τους ως το Ανόι. Αυτός ο ισχυρισμός είναι αμφίβολης αντι­ κειμενικότητας αν λάβουμε υπόψη τις α­ ξιόλογες χερσαίες και αεροπορικές εφε­ δρείες που είχε ακόμη στη διάθεσή του ο Βο Νγκουγιέν Γκιάπ. Κατά τη διάρκεια συ­ νομιλιών σε στενό κύκλο τα μέλη του Πολι­ τικού Γραφείου του Κόμματος στο Πεκίνο αναγκάστηκαν να παραδεχθούν πως ο ΛΑΣ είχε εμφανίσει αρκετές αδυναμίες κατά την εκστρατεία και εξέφρασαν την απογοή­ τευσή τους για την προφανή έλλειψη ικα­ νότητας, από την πλευρά του, να διεξαγάγει σύγχρονες επιχειρήσεις με μεγάλη ευ­ κινησία. Οπως σχολίασε και ο Ντρού Μίντλτον, πολεμικός ανταποκριτής της αμε­ ρικανικής εφημερίδας “New York Times“ στην Ινδοκίνα, "ο Κινεζικός Στρατός είχε σαφή αριθμητική υπεροχή επί του Βιετναμικού Στρατού σχεδόν σε όλες τις κατηγο­ ρίες (άνδρες, πυροβόλα, άρματα μάχης) αλλά στάθηκε ανίκανος να πετύχει τη συ­ ντριπτική νίκη που επεδίωκε λόγω του πολύ αργού ρυθμού της επίθεσής του και του γεγονότος ότι επρόκειτο ουσιαστικά για έ­ ναν πεζοπόρο στρατό". Οι Κινέζοι δεν παρέλειψαν να αναλύσουν διεξοδικά τα δι­ δάγματα των μαχών και να επισημάνουν τα σφάλματά τους. Ετσι παραδέχθηκαν ότι η Δυτική Πτέρυγα είχε προελάσει καλύτερα και είχε υποστεί πολύ μικρότερες απώλειες σε σχέση με την Ανατολική και αυτό το γε­ γονός αντικατοπτρίστηκε στην αποστρά­ τευση του στρατηγού Ξού Σιγιού τον Ιανου­ άριο του 1980 και στην προαγωγή του Γιάνγκ Τεχ Τσιν στη θέση του αρχηγού του Επι­ τελείου του Στρατού τον Μάρτιο του ίδιου έτους.

Ο ΠΟΛΥΣΗΜΑΝΤΟΣ ΒΡΥΧΗΘΜΟΣ ΤΟΥ ΠΕΚΙΝΟΥ Από πολιτική άποψη η αλαζονική στάση του Τενγκ Χσιάο Πινγκ ήταν ίσως δικαιολο­ γημένη μέχρι κάποιο βαθμό. Η Κίνα είχε εκτελέσει ένα πολύ τολμηρό εγχείρημα αποφεύγοντας τις επιπλοκές και καταβάλλο­ ντας σχετικά μικρό τίμημα σε ανθρώπινες ζωές. Περιαυτολογώντας μάλιστα με το γνωστό στυλ του Μάο Τσε Τούνγκ, δήλωσε αργότερα: “Δεν μπορείς ποτέ να γνωρίζεις την αντίδραση μίας τίγρης αν δεν αγγίξεις την ουρά της". Προσέθεσε δε πως η Κίνα εί­ χε δείξει σε όλον τον κόσμο ότι η σοβιετική "τίγρης" δεν ήταν τελικά τόσο ισχυρή όσο πιστευόταν. Σύμφωνα με τα σχόλια των κι­ νεζικών εφημερίδων, ο πόλεμος είχε "κατα­ φέρει ένα εντυπωσιακό πλήγμα στις σοβιε­ τικές δολοπλοκίες που προωθούσαν την ε­ πιθετικότητα και τον επεκτατισμό στη νο­ τιοανατολική Ασία". Είχε συμβάλει επίσης στην έμμεση ανακούφιση των Ερυθρών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Χμερ με την απόσυρση αξιόλογων δυνάμε­ ων του ΛΣΒ από την Καμπότζη με προορι­ σμό τα βόρεια σύνορα του Βιετνάμ, αν και αυτές δεν πρόλαβαν να μετακινηθούν ε­ γκαίρως για να συμμετάσχουν στις μάχες. Κατά τα επόμενα χρόνια η κινεζική απειλή θα υποχρέωνε το Βιετνάμ να διατηρεί 800.000 άνδρες (τακτικό στρατό και πολιτο­ φύλακες) κοντά στα βόρεια σύνορά του και να επωμίζεται το δυσβάστακτο βάρος μίας τεράστιας στρατιωτικής κινητοποίησης η οποία εκτίναξε την οροφή του ΛΣΒ σε 1.000.000 άνδρες το 1985. Η σύγκρουση του 1979 δεν ήταν η μόνη μεγάλης κλίμακας μεταξύ των δύο αντιπά­ λων. Κάθε φορά που οι Βιετναμέζοι αύξα­ ναν τη στρατιωτική δράστη ριότητά τους στην Καμπότζη εναντίον των Ερυθρών

στην ΕΣΣΔ εκ μέρους του Βιετνάμ είχε δρομολογηθεί από την εποχή της υπογρα­ φής της διμερούς συμφωνίας το 1978. Η κι­ νεζική εισβολή κατέστησε σαφή την έντο­ νη ενόχληση του Πεκίνου και διατράνωσε την πρόθεσή του να επεμβαίνει δυναμικά όπου και όποτε έκρινε ότι θίγονταν ζωτικά του συμφέροντα. Το μήνυμα αυτό φυσικά δεν διέφυγε από την προσοχή των εμπλε­ κόμενων αλλά ούτε και της Δύσης, η οποία αντιλήφθηκε πως ίσως πλησίαζε η ώρα που η Κίνα θα έπαυε να αποτελεί έναν κοιμώμενο γίγαντα και θα διεκδικούσε αποφασιστι­ κά τον κυρίαρχο γεωπολιτικό ρόλο ο οποί­ ος της ανήκε. Ενας Δυτικός διπλωμάτης ο οποίος υπηρετούσε εκείνη την εποχή στο Χονγκ Κονγκ παρατήρησε: "Η Κίνα έχει α­ ποδείξει ότι είναι μία περιφερειακή δύναμη

To βιετναμικά πυροβολικό υπερείχε έναντι εκείνου των Κινέζων τόσο στην ποιότητα του υλικού, που του προσέδιδε φ β^εά ^β εληνεκές, όσο κ ίσ τ η ν εμπειρία τοι/προσωπικού του.

Χμερ, όπως συνέβη το 1983, το 1984 και το 1985, ο ΛΑΣ κατέφερε κτυπήματα στη με­ θόριο παραβιάζοντάς την σε αρκετά ση­ μεία, πάντα με τη χρήση αρκετών μεραρ­ χιών και με τρομερή υποστήριξη πυροβολι­ κού. Η ειρωνεία είναι πως ο σύντομος αλλά σφοδρός Σινο-βιετναμικός πόλεμος του 1979 πέτυχε πιθανώς το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από εκείνο που επεδίωκε το Πεκίνο, ενισχύοντας τη συμμαχία του Βιετ­ νάμ με την ΕΣΣΔ και καθιστώντας μεγαλύ­ τερη τη στρατηγική και την οικονομική ε­ ξάρτησή του από αυτή. Ηδη από τις αρχές Μαρτίου του 1979 ορισμένα από τα σοβιετι­ κά πολεμικά πλοία που περιπολούσαν στη Νότια Σινική θάλασσα κατέπλευσαν στο λι­ μάνι Ντα Νανγκ επιδεικνύοντας τη σημαία του Σοβιετικού Ναυτικού για πρώτη φορά στα βιετναμικά ύδατα. Δύο μήνες αργότερα το πρώτο σοβιετικό υποβρύχιο εθεάθη να εισέρχεται επίσης στον κόλπο Καμ Ραν, το λιμάνι με τα βαθιά νερά που είχαν κατα­ σκευάσει παλαιότερα οι Αμερικανοί και από όπου στο εξής η Μόσχα θα μπορούσε να εξορμά και να ελέγχει άμεσα τις θαλάσσιες εμπορικές διόδους στην ευρύτερη περιοχή του νοτιοδυτικού Ειρηνικού ωκεανού. Η παραχώρηση λιμενικών διευκολύνσεων

η οποία έχει τη βούληση να υποστηρίξει τη διπλωματία της με τη στρατιωτική ισχύ. Στην ενέργειά της αυτή περικλείεται σίγου­ ρα ένα μήνυμα για το Βιετνάμ και το Λάος, αλλά σίγουρα και για την Ταϊβάν".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) R. Bonds: THE VIETNAM WAR, Combined Publishing, 1999. (2) N. Chanda: BROTHER ENEMY: THE WAR AFTER THE WAR, Harcourt Brace Jovanovich, 1986. (3) P. Chang: THE SINO-VIETNAMESE TERRITORIAL DISPUTE, Praeger, 1986. (4) K. Chen: CHINA S WAR WITH VIETNAM, Hoover Institution Press, 1987. (5) L. Doyle: THE VIETNAM EXPERIENCE: THE AFTERMATH 1975-85, Boston Publishing, 1985. (6) A. Gilkes: THE BREAKDOWN OF THE SINO-VIETNAMESE ALLIANCE 1970-79, University of California, 1992. (7) D. Pike: PEOPLE’S ARMY OF VIETNAM, Presidio, 1986. (8) M. Ryan, D. Finkeistein & M. McDevitt: CHINESE WARFIGHTINC, M.E.Sharpe, 2003. (9) H. Summers: HISTORICAL ATLAS OF THE VIETNAM WAR, Houghton Mifflin, 1995. (10) S. Zaioga: T-54 AND T-55 MAIN BATTLE TANKS 1944 - 2004, Osprey, 2004.

ΜΑΧΕΣ Π1ΣΟΔΕΡΙΟΥ Ελληνας στρατιώτης Ιππικού 1940-41. Τα πράσινα επιρράμματα στον γιακά χαρακτηρίζουν το όπλο του Ιππικού. Φέρει κράνος γαλλικού τύπου “Adrian”, δερμάτινες περικνημίδες και είναι εξοπλισμένος με αραβίδα Mannlicher και σπάθη. Οι ιπποσκευές ήταν συνήθως αγγλικού ή γερμανικού τύπου (εικονογράφηση του Θάνου Βασιλικού για τις εκδόσεις “Περισκόπιο ).

Την άνοιξη του 1941 ο Ελληνικός Στρατός δεν αντιμετώπισε με Θάρρος τους Γερμανούς εισβολείς μόνο στα οχυρά και στην Κρήτη, αλλά και σε άλλες τοποθεσίες της πατρίδας μας. Η τελική ήττα οδήγησε αυτές τις περιπτώσεις στη σκιά, από την οποία η ιστορία οφείλει να τις απομακρύνει. Αυτή την αναγνώριση τη δικαιούνται προπάντων οι μαχητές οι οποίοι όχι μόνο στάθηκαν ακλόνητοι απέναντι στους εισβολείς, αλλά κατήγαγαν και σημαντικές επιτυχίες. Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση αποτελσύν οι άνδρες της Μεραρχίας Ιππικού. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

KÄJ ΦΩΤΕΙΝΗΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΠΠΙΚΟ ΑΠΟΚΡΟΥΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΕΙΣΒΟΛΕΙΣ

Κείμενο-Φωτογραφίες: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ξορμώντας από τη σύμμαχό τους Βουλγαρία οι Γερμανοί, με δύο Σώματα Στρατού (18ο Ορεινό και 30ό), έξι μεραρ­ χίες και ένα ενισχυμένο σύνταγμα της γερμανικής 12ης Στρατιάς (στρατηγός Βίλχελμ φον Λιστ), προσέβαλαν στις 6 Απριλίου 1941 τις ελληνικές δυνάμεις που επάνδρωναν την οχυρωμένη αμυντική γραμμή («Γραμμή Μεταξά»). Στις 9 Απριλί­ ου, παρά τη γενναία και σε γενικές γραμμές αποτελεσματική ελ­ ληνική αντίσταση, η εμπειροπόλεμη 2η Μεραρχία Πάντσερ υπό τον στρατηγό Φάιελ κατελάμβανε τη Θεσσαλονίκη, έχοντας διεισδύσει από τα γιουγκοσλαβικά σύνορα στα νώτα των μαχόμενων Ελλήνων. Το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ) κατέθεσε τα όπλα.

Ε

Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941 Ενώ στα ανατολικά του Αξιού οι μονάδες του γερμανικού 18ου Σώματος λάμβαναν θέσεις εξόρμησης, λίγο δυτικότερα, βό­ ρεια των ελληνικών συνόρων, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Η γιου­

Σύγχρονη άποψη των ανατολικών υψωμάτων της διάβασης στο Κλειδί Φλώρινας. Μπροστά από τα υψώματα διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή, την οποία σήμερα προστατεύουν από τα χιόνια σιδηροτροχιές τοποθετημένες κάθετα. Οι τελευταίες το 1941 είχαν τον ρόλο αντιαρματικών εμποδίων.

γκοσλαβική αντίσταση είχε καταρρεύσει κάτω από τα κτυπήματα και τις διεισδύσεις του γερμανικού 40ού Σώματος Πάντσερ (5η και 9η Μεραρχίες Πάντσερ, επίλεκτη μηχανοκίνητη Ταξιαρχία των SS "Leibstandarte Adolf HitlerVLSSAH, 73η Μεραρχία Πεζικού), αφήνοντας έτσι τελείως ακάλυπτο τον πεδινό διάδρομο Μοναστηρίου-Κοζάνης (γνωστό παλαιότερα ως υψίπεδο της Πελαγονίας). Κατανοώντας τον κίνδυνο η ελληνοβρετανική ηγεσία (στρα­ τηγός Ουίλσον και υπ1αυτόν ο Ελληνας στρατηγός Χρ. Καράσσος, διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας) αναγκάστηκε να αναπροσαρμόσει τη διάταξη των δυνάμεών της μεταβάλλοντας το μέτωπό της από τα ανατολικά (μέτωπο παράλ­ ληλο προς τη ροή του Αξιού ποταμού) προς τα βόρεια (μέτωπο προς τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα) και προωθώντας βιαστι­ κά δυνάμεις για να λάβουν θέσεις εκατέρωθεν της βασικής διά­ βασης που οδηγεί από τον βορρά (Μοναστήρι) προς τον νότο (Κοζάνη) και τα ανατολικά (Εδεσσα), στο Κλειδί (ή Κιρλί Δερβέν). Από αυτή τη διάβαση διέρχονταν (και διέρχονται ακόμα) η αμαξι­ τή οδός και η σιδηροδρομική γραμμή. Ταυτόχρονα η ηγεσία από

το μαχόμενο στην περιοχή βόρεια της Κορυτσάς Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδο­ νίας (ΤΣΔΜ), να στείλει το ταχύτερο εφε­ δρικές δυνάμεις του για να αναλάβουν την κάλυψη της διάβασης Πισοδερίου και της πόλης της Φλώρινας (που ήταν το ακραίο σημείο του σιδηροδρόμου και το κέντρο ανεφοδιασμού ολόκληρου του μετώπου που κατείχε το ΤΣΔΜ) και να συνδεθούν με τις μονάδες οι οποίες θα υπερασπίζο­ νταν το Κλειδί, ώστε να σχηματιστεί τελι­ κά μια συνεχής γραμμή μετώπου προς τον βορρά.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΣΤΙΣ 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941 Στο στρατηγικό σημείο της νέας το­ ποθεσίας (στο Κλειδί) εγκαταστάθηκαν δύο αυστραλιανά τάγματα, ένα τάγμα Βρετανών ανιχνευτών (Rangers) και μια ίλη αρμάτων. Την κύρια τοποθεσία πλαισίω­ ναν: από δεξιά το ελληνικό Σύνταγμα Δωδεκανησίων εθελοντών (της XII Μεραρ­ χίας Πεζικού) στα υψώματα βορείως της Βεύης και από αριστερά τμήματα της ελ­ ληνικής Μεραρχίας Ιππικού, στην οποία εί­ χε υπαχθεί τακτικά η 21η Ταξιαρχία Πεζι­ κού (την αποτελούσαν το 88ο Σύνταγμα Πεζικού και στοιχεία πυροβολικού και ή­ ταν μια από τις τελευταίες μονάδες που είχε συγκροτήσει ο Ελληνικός Στρατός).

Η ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ

34 ***

Η ελληνική Μεραρχία Ιππικού, υπό τον υποστράτηγο Γ Στανωτά, ήταν μια ιδιαίτε­ ρα αξιόμαχη μεγάλη μονάδα. Είχε λάβει μέρος στον πόλεμο από τις πρώτες ημέρες, συμμετέχοντας με επιτυχία στη μάχη της Πίνδου και στη συντριβή της ιταλικής Μεραρχίας Αλπινιστών "Τζούλια”. Στη συ­ νέχεια συμμετείχε ενεργά σε διάφορες ε­ πιχειρήσεις στα βουνά της βόρειας Ηπεί­ ρου, μαχόμενη συνήθως ως πεζικό και χρησιμοποιώντας τα άλογα μόνο για τις μετακινήσεις. Ολο αυτό το διάστημα, πα­ ρά τις καταπονήσεις, παρέμεινε ιδιαίτερα ισχυρός σχηματισμός. Σε αυτό συνέβαλε και η ενσωμάτωση, σε αυτήν, της Ταξιαρ­ χίας Ιππικού (από 1ης Ιανουαρίου 1941), προκειμένου να αναπληρωθούν οι απώλει­ ες, χωρίς υποβάθμιση των ποιοτικών χα­ ρακτηριστικών της μονάδας (ηθικό, εκπαί­ δευση, μαχητικότητα, εμπειρία κλπ.). Τον Απρίλιο του 1941 η Μεραρχία αποτελούσε την ταχυκίνητη εφεδρεία του μαχόμενου στη βορειοανατολική πλευρά του αλβανι­ κού μετώπου Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) και διατέθηκε από

Κοντινή άποψη του αναπεπταμένου εδάφους της στενωπού στο Κλειδί , στο οποίο μπορούσαν να κινηθούν άρματα και άλλα μηχανοκίνητα μέσα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αυτό εσπευσμένα προκειμένου να καλύ­ ψει το διαγραφόμενο κενό της συμμαχικής άμυνας λόγω της κατάρρευσης των Γιου­ γκοσλάβων. Με σύντονες πορείες έφθασε με το μέγιστο των δυνάμεών της επί του δύσβατου όρους Βαρνούς, δυτικά της Φλώρινας, την οποία όμως δεν πρόλαβε να καλύψει επειδή την είχαν καταλάβει οι Γερμανοί (LSSAH και 73η Μεραρχία Πεζι­ κού) το μεσημέρι της 10ης Απριλίου, προελαύνοντας γρήγορα μέσα στο ελληνικό έ­ δαφος από τις βόρειες οδεύσεις Μοναστηρίου-Φλώρινας. Στη συνέχεια η γερμα­ νική διοίκηση (σωματάρχης στρατηγός Στούμε, διοικητής LSSAH στρατηγός Ντήτριχ), η οποία βασιζόταν κυρίως στην τα­ χύτατη κίνηση-κρούση ισχυρών σφηνών μικτών συγκροτημάτων (με άρματα, μηχα­ νοκίνητο πεζικό, αυτοκινούμενο πυροβο­ λικό και υποστήριξη μηχανικού), προσανα­ τόλισε τη μεν μηχανοκίνητη, επίλεκτη Τα­ ξιαρχία LSSAH προς τον πεδινό διάδρομο νοτιοανατολικά, δηλαδή προς το Κλειδί, τη δε Μεραρχία Πεζικού προς τις ορεινές διαβάσεις δυτικά, δηλαδή προς το Πισοδέρι. Ο Γερμανός διοικητής λάμβανε διαρκώς νέες μονάδες και ανέμενε τη σύντομη κάθοδο των άλλων μονάδων του Σώματός του, της 5ης και της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ. Χαρακτηριστικό της ταχύτητας της γερμανικής διείσδυσης ήταν πως η επαφή και με τις δύο τοποθεσίες άμυνας των Συμμάχων (με τους Ελληνες στα δυτικά, που ήταν πιο κοντά, και με τους Αυστρα­ λούς στα νοτιοανατολικά) ελήφθη την ίδια ημέρα, στις 10 Απριλίου 1941. Την ημέρα εκείνη πάντως η Μεραρχία Ιππικού, αν και δεν είχε προλάβει να καλύ­ ψει την πόλη της Φλώρινας, είχε καταφέ­ ρει να εγκατασταθεί στους πρόποδες των βουνών γύρω από αυτήν και να αναπτύξει όλες τις μονάδες της, συμπεριλαμβανομέ­ νων και αυτών που της διατέθηκαν ως ενί­ σχυση, ακόμα και την (υπό διοίκησή της) 21η Ταξιαρχία Πεζικού στην περιοχή Νυμ­ φαίου, συνδεθείσα έτσι με την τοποθεσία Κλειδιού. Η Μεραρχία τον Απρίλιο του 1941 απαρτιζόταν από δύο συντάγματα ιπ­

πικού (1ο και 3ο), μια έφιππη μοίρα πολυ­ βόλων και λόχους διαβιβάσεων. Κατά την ανάπτυξή της πάνω στο όρος Βαρνούς ενισχύθηκε με μία μοίρα βαρέος πυροβολι­ κού και έναν λόχο αντιαρματικών.

Η ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΙΣΟΔΕΡΙ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ Η ελληνική Μεραρχία Ιππικού, στην ο­ ποία είχε υπαχθεί τακτικά και η 21η Τα­ ξιαρχία Πεζικού (το 88ο Σύνταγμα Πεζι­ κού, το βο Τάγμα Πολυβόλων Θέσεως, μία μοίρα πεδινού πυροβολικού, λόχοι διαβι­ βάσεων και σκαπανέων), διέγνωσε εγκαί­ ρως τη νέα κατάσταση και αναπτύχθηκε στις ορεινές προσβάσεις δυτικά της Φλώ­ ρινας, επί του δύσβατου όρους Βαρνούς, φράσσοντας τον μοναδικό δρόμο που ο­ δηγούσε από τη Φλώρινα διά μέσου του Πισοδερίου (υψόμετρο 1.400 μ., στη θέση Βίγλα, στην κορυφή της ορεινής διάβα­ σης) στο Βατοχώρι, όπου διακλαδιζόταν α­ φενός για Κρυσταλλοπηγή (συνοριακό φυ­ λάκιο εισόδου στην Αλβανία) και μετά για Κορυτσά, στα νώτα του μαχόμενου ΤΣΔΜ, και αφετέρου για Καστοριά. Οι μονάδες της αναπτύχθηκαν στα γύρω υψώματα ως εξής: • Το 3ο Σύνταγμα Ιππικού ενισχυμένο στο Πισοδέρι, με σημαντικότερο κέντρο αντί­ στασης στη Βίγλα, στο υψηλότερο σημείο της διάβασης (εκεί όπου σήμερα βρίσκε­ ται το ομώνυμο χιονοδρομικό κέντρο), την οποία κάλυπτε πυκνό χιόνι. • Το 1ο Σύνταγμα Ιππικού, μείον μία επιλαρχία του που αφέθηκε ως εφεδρεία στο χωριό Τρίγωνο, ενισχυμένο με μία μοίρα ο­ ρειβατικού πυροβολικού (των 65 mm), νό­ τια της διάβασης, ώστε να καλύπτει τις ο­ ρεινές διαβάσεις προς την κοιλάδα του Ανω Αλιάκμονα και να μπορεί να συνδρά­ μει με πυρά το 3ο Σύνταγμα. • Η έφιππη μοίρα πολυβόλων (μείον μία πολυβολαρχία) επί των ορεινών διαβάσε­ ων του Βιτσίου, μεταξύ Φλώρινας και Κα­ στοριάς.

• Η μοίρα βαρέος πυροβολικού και ο ου­ λαμός των αντιαρματικών σε κατάλληλες θέσεις εκατέρωθεν της διάβασης προς υ­ ποστήριξη του 3ου Συντάγματος.

Γ ΙΟ Υ Γ Κ Ο Σ Λ Α Β ΙΑ

Η 73η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΕΖΙΚΟΥ Η μεγάλη αυτή μονάδα του Γερμανι­ κού Στρατού είχε συγκροτηθεί στις αρχές του πολέμου από εφέδρους. Διοικητής της τον Απρίλιο του 1941 ήταν ο αντιστρά­ τηγος Μπίλερ. Τη συνέθεταν οι εξής μονά­ δες: τρία συντάγματα πεζικού (170,186 και 213), το 173 Τάγμα Αναγνώρισης Ποδηλατι­ στών, το 173 Σύνταγμα Πυροβολικού, το 173 Τάγμα Κυνηγών Αρμάτων, το 173 Τάγ­ μα Μηχανικού, το 173 Τάγμα Διαβιβάσεων και το 173 Τάγμα Υγειονομικού. Ο συγκεκριμένος σχηματισμός είχε γνωρίσει έντονη δράση τις ημέρες που εί­ χαν προηγηθεί, συγκρουόμενος με τις γι­ ουγκοσλαβικές μονάδες του «Διαμερί­ σματος 3ης Στρατιάς» (Μεραρχίες "Bregalnica", "Ibar" και “Wardar"). Οι Γερμα­ νοί είχαν επικρατήσει κατά κράτος σε ό­ λες τις συγκρούσεις επί ορεινού εδάφους και είχαν προκαλέσει μεγάλη φθορά στους αμυνόμενους Γιουγκοσλάβους, με ελάχιστες δικές τους απώλειες. Ως συνέ­ πεια των επιτυχιών τους οι άνδρες της Μεραρχίας είχαν πολύ υψηλό ηθικό.

• Μ ο ν α σ τή ρ ι O p | R n p y n i ' i p . ---------♦

' ' ' ’ί 'Α ι ο ^ δ έ ρ ι

ΤΣΔ Μ

Ψ** Καστοριά

Α μ ύ ν τ α ιο \ * Κ λεισ ο ύ ρ α

:σ τικ ο

Κ οζάνη Κ α τερ ίνη

Γρ εβ ενά

Ποτ. Αλιάκμονας

Μ έ τσ ο β ο '

ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (9-20 Απριλίου 1941)

Την πρώτη ημέρα η σύγκρουση ήταν αναγνωριστικού χαρακτήρα και οπωσδή­ ποτε όχι ιδιαίτερα ισχυρή. Οι Γερμανοί έ­ λαβαν επαφή με τα αμυνόμενα τμήματα, αναγνώρισαν το έδαφος και τον αντίπαλο αλλά δεν κατάφεραν τίποτα άλλο. Η αντί­ σταση ήταν αποφασιστική και δεν τους ε­ πέτρεψε να προχωρήσουν. Είναι βέβαιο ότι αυτή η μικρή επιτυχία τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων. Ωστόσο δεν επηρέασε αυτό των Γερμανών, οι οποίοι προετοιμάστηκαν για την επόμενη, οργανωμένη έφοδό τους. Η νύχτα συνετέλεσε προφανώς στην πληρέστερη συγκέντρωση και τάξη των μονάδων-μέσων της γερμανικής Με­ ραρχίας.

Αρχική θέσ η άμυνας Βόρας - Βέρμιο ·.·.·.·.

¥ ¥ Τ¥

Θέση Βαρνούς - Β έ ρ ν ο Μ αλαρέκα - Κλειδί Θέση Σινιάτσικο - Βούρινος Αλιάκμονας - Ολυμπος Κατεύθυνση γερμανικής επίθεσης

\Ξ \

Γερμανοί Ελληνες

λία των Γερμανών να κινηθούν πάνω στα χιονισμένα και παντελώς άγνωστα σε αυ­ τούς υψώματα, όπου παραμόνευε ο θάνα­ τος, δημιούργησαν γρήγορα άσχημες συν­ θήκες για τους επιτιθέμενους. Δεν είναι γνωστό πόσες ακριβώς δυνάμεις της γερ­ μανικής Μεραρχίας χρησιμοποιήθηκαν, η προβλεπόμενη δύναμη της οποίας έφθα­ νε τους 17.500 άνδρες, όμως είναι λογικό να υποθέσουμε πως από τη στιγμή που εί­ χε αναληφθεί ένας ελιγμός διείσδυσης στα νώτα ισχυρότατου εχθρού (των μαχόμενων στην περιοχή Πόγραδετς ελληνι­ κών μεραρχιών), τακτικά ορθό ήταν να διατεθούν όλες οι υπάρχουσες δυνάμεις

35 Σχεδίαση χάρτη: Δήμητρα Μητσού

Τα τμήματα της 73ης Γερμανικής Με­ ραρχίας εξορμώντας από την πόλη της Φλώρινας κατευθύνθηκαν δυτικά, πορευόμενα επί του δρόμου. Πλησιάζοντας τις ελληνικές γραμμές βλήθηκαν με όλα τα ό­ πλα, και από τους ιππείς που είχαν αφιπ­ πεύσει και μάχονταν ως πεζοί και από το ε­ λαφρύ και το βαρύ πυροβολικό της Με­ ραρχίας Ιππικού. Η σύγκρουση γενικεύθηκε όταν οι Γερμανοί αναπτύχθηκαν και α­ νταπέδωσαν τα πυρά. Οι εύστοχες βολές των Ελλήνων πυροβολητών και η δυσκο-

Ε δ εσ σ α Κ λ ε ιδ ί

ΠΡΩΤΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ (10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941)

ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ (11 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1941)

^

Φ λώ ρινα

διαφορετικά το όλο εγχείρημα κινδύνευε. Ο Γερμανός διοικητής δεν αντιμετώπιζε ούτε πρόβλημα εφεδρειών, ούτε ιδιαίτε­ ρους κινδύνους από την κατοχή εχθρικού εδάφους (της περιοχής Φλώρινας). Συνε­ πώς μπορούσε και έπρεπε να διαθέσει ι­ σχυρές δυνάμεις για να πετύχει τον στόχο του. Πάντως ούτε οι ελληνικές ούτε οι γερμανικές πηγές (ο έγκριτος Γερμανός συγγραφέας Αλ. Μπούχνερ αναφέρει μό­ νο πως διατέθηκαν «σημαντικές δυνά­ μεις») έχουν καταγράψει κάτι σχετικό. Υποθέτοντας ότι έγινε αυτό που ήταν τα­ κτικά ορθό, πιστεύουμε πως προηγήθηκαν ανεπτυγμένα το ένα πίσω από το άλλο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πάνω στο χιονισμένο Βαρνούς κοιτάζουμε ανατολικά. Η φωτογραφία ελήφ&η στις αρχές Απριλίου στην ευρύτερη περιοχή Πισοδερίου, σε σημείο όπου σήμερα βρίσκεται πίστα χιονοδρομιών (διακρίνονται πάνω δεξιά τα σύρματα των τελεφερίκ). Τέτοια όψη πρέπει να παρουσίαζε ο τόπος και το 1941.

Μακρινή άποψη της στενωπού στο Κλειδί, όπου διακρίνονται ο δρόμος (αριστερά) και η σιδηροδρομική γραμμή (δεξιότερα). Η στρατηγική σημασία της στενωπού είναι εμφανής.

τουλάχιστον τα δύο από τα τρία συντάγ­ ματα της Μεραρχίας μαζί με στοιχεία πεδι­ νού πυροβολικού, το οποίο όμως δύσκολα μπορούσε να ταχθεί σε άγνωστο και δύ­ σβατο έδαφος και να ρυθμίσει τη βολή του. Πιθανότατα κατά την εξέλιξη της σύ­ γκρουσης συνέπραξαν και άλλες γερμανι­ κές μονάδες, οπωσδήποτε όμως κάποιες είχαν παραμείνει στη Φλώρινα. Το βέβαιο είναι πως οι Γερμανοί προσπάθησαν να ε­ κβιάσουν τη διάβαση, πολέμησαν με το γνωστό τους πείσμα και απέτυχαν μπρο­ στά στην αντίσταση των Ελλήνων μαχη­ τών. Επειδή δεν μπορούσαν να πετύχουν κάποια πρόοδο ανεπτυγμένοι σε δύσβατα και άγνωστα μέρη, διέπραξαν το σφάλμα να επικεντρώσουν την προσπάθειά τους σε μια μετωπική έφοδο πεζοπόρων τμημά­ των κατά μήκος του δρόμου, ο οποίος ό­ μως ήταν κάτω από το προετοιμασμένο πυρ του ελληνικού πυροβολικού.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η κατάσταση χειροτέρεψε για τους ε­ πιτιθέμενους όταν ο έμπειρος Ελληνας δι­ οικητής του κέντρου αντίστασης, κατανο­ ώντας τη γερμανική επιδίωξη, έστρεψε όλα του τα όπλα στον δρόμο, ο οποίος πλέον μεταβλήθηκε σε παγίδα για τους Γερμανούς, και κατόπιν διέταξε έναν ου­ λαμό ιππέων να ελιχθεί και να αποκόψει την οδό οπισθοχώρησης του εχθρού. Οι Γερμανοί αδυνατώντας να χρησιμοποιή­ σουν τα μηχανοκίνητό τους (άρματα και τεθωρακισμένα οχήματα) στον βαλλόμενο στενό δρόμο, βλέποντας την (έστω περιο­ ρισμένη, αλλά επίφοβη) ελληνική κίνηση και ευρισκόμενοι υπό το βάρος των αυξα­ νόμενων απωλειών, άρχισαν να κλονίζο­ νται. Οι καιρικές συνθήκες, αν και άσχη­ μες, ευνόησαν αντικειμενικά τους αμυνό­ μενους διότι απαγόρευσαν την επέμβαση της ασυναγώνιστης Luftwaffe υπέρ των ε­ πιτιθέμενων τμημάτων, τα οποία αναγκα­

στικά περιορίστηκαν στα δικά τους μέσα, που αποδείχθηκαν ανεπαρκή. Ετσι μια ψυχρή ημέρα του Απριλίου, μέσα στα πυκνά δάση και στις άγριες χα­ ράδρες του όρους Βαρνούς, λίγοι Ελλη­ νες στρατιώτες, ιππείς που είχαν ξεπεζέ­ ψει, πολεμώντας με τις αραβίδες και τα λί­ γα πολυβόλα τους, με την περιορισμένη αλλά επιτυχή υποστήριξη κατάλληλα ταγ­ μένου πυροβολικού, πετύχαιναν να ανα­ χαιτίσουν την έφοδο του γερμανικού πεζι­ κού. Οι επιτιθέμενοι διοικητές αντιλήφθηκαν το άσκοπο των προσπαθειών τους και διέταξαν αναδίπλωση, δημιουργώντας στους νικητές Ελληνες έντονο ενθουσια­ σμό ο οποίος εκφράστηκε με δραστήρια α­ ντεπίθεση. Σύντομα οι οπισθοχωρούντες Γερμανοί τράπηκαν σε φυγή πάνω στον δρόμο προς την πόλη της Φλώρινας καταδιωκόμενοι από τους Ελληνες ιππείς! Η διαφορά δυνάμεων όμως ήταν μεγάλη και στις παρυφές της πόλης οι Γερμανοί ανασυντάχθηκαν και ενισχύθηκαν, σχηματί­ ζοντας νέα γραμμή μάχης. Μπροστά σε αυτή σταμάτησαν οι επερχόμενοι Ελληνες ιππείς και άρχισαν να αναδιπλώνονται (πο­ λύ φρόνιμα, αφού δεν είχαν τη δυνατότη­ τα να τη διασπάσουν), εκτός από δύο που προπορεύονταν καλπάζοντας ασυγκράτη­ τοι, σι οποίοι εισχώρησαν στις εχθρικές γραμμές και τελικά συνελήφθησαν αιχμά­ λωτοι από το πλήθος των Γερμανών. Τις δύο επόμενες ημέρες, 12 και 13 Απριλίου, δεν αποτολμήθηκε καμία εχθρι­ κή ενέργεια, απόδειξη του εντυπωσια­ σμού της γερμανικής διοίκησης από την ήττα της προηγουμένης. Στη συνέχεια ό­ μως, όπως θα δούμε παρακάτω, η κατάρ­ ρευση (την 14η Απριλίου) της ελληνικής ά­ μυνας στη σημαντικότερη διάβαση, στην Κλεισούρα Καστοριάς, μεταξύ Βίτσιου και Ασκιού, και η κάθοδος της LSSAH προς την πόλη της Καστοριάς δημιούργησαν νέα δυσάρεστη κατάσταση.

ΑΠΩΛΕΙΕΣ Οι απώλειες των συγκρούσεων παρα­ μένουν άγνωστες, όπως οι εμπλακείσες δυνάμεις. Είναι λογικό να υποθέσουμε πως ήταν σημαντικές για τους Γερμανούς, λιγότερες κατά την αρχική φάση της επί­ θεσης αλλά πολύ περισσότερες κατά τη φάση της καταδίωξής τους μερικά χιλιό­ μετρα, μέχρι την πόλη της Φλώρινας. Ενδεχομένως έφθασαν το 1/15 των δυνά­ μεων που συμμετείχαν, όσες δηλαδή μπο­ ρούν να πείσουν έναν διοικητή για το μά­ ταιο των προσπαθειών του... Από την πα­ ράλειψη ανάληψης νέας δράσης τις επό­ μενες ημέρες μπορεί να εξαχθεί το συ­ μπέρασμα ότι η επίθεση της 11ης Απριλί­ ου είχε κοστίσει ακριβά. Οι μόνες σίγουρες ελληνικές απώλειες είναι οι δύο αιχμάλωτοι ιππείς! Οπωσδήποτε γενικότε­ ρα ήταν ελάχιστες και δεν μείωσαν τη μα­ χητική ικανότητα της Μεραρχίας Ιππικού.

ΜΑΧΗ ΚΛΕΙΔΙΟΥ-ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ Την επομένη της μάχης στο Πισοδέρι νοτιοανατολικά της Φλώρινας, στη στρα­ τηγικής σημασίας διάβαση Κλειδί, άλλες γερμανικές δυνάμεις, ενισχυμένες με Βα­ ρύ και ελαφρύ πυροβολικά, επιτέθηκαν α­ ποφασιστικά το πρωί της 12ης Απριλίου κατά των Αυστραλών (κυρίως) και των Ελλήνων, που υπερασπίζονταν τη στενω­ πό και τα γύρω υψώματα. Επειτα από σκληρές συγκρούσεις, πολλές φορές και εκ του συστάδην, οι Γερμανοί διείσδυσαν στην αμυντική τοποθεσία και κατάφεραν τελικά να εκδιώξουν από αυτήν τους αμυ­ νόμενους (πρωινές ώρες 13ης Απριλίου). Η γερμανική επιτυχία ανέτρεπε όλο το συμμαχικό μέτωπο και δημιουργούσε μείζονα προβλήματα στην ελληνοβρετανική ηγεσία. Οι Γερμανοί μπορούσαν να κατευθυνθούν είτε προς τα δυτικά, οπότε θα απέκοπταν τη μία (την κυριότερη) από τις δύο βασικές οδούς ανεφοδιασμού του ελ­ ληνικού ΤΣΔΜ (την οδό προς ΚαστοριάΚορυτσά), είτε προς τον νότο, οπότε θα πίεζαν τις βρετανικές δυνάμεις απομακρύνοντάς τες από τον Ελληνικό Στρατό στην Αλβανία. Με το χειρότερο σενάριο θα επιδίωκαν και τους δύο στόχους. Ο δι­ οικητής του 40ού Γερμανικού Μηχανοκί­ νητου Σώματος Στρατού, στρατηγός (κα­ τά σύμπτωση ήταν αξιωματικός προερχό­ μενος από το Ιππικό) Στούμε, διαθέτοντας ικανές δυνάμεις (δύο τεθωρακισμένες μεραρχίες, μια μεραρχία πεζικού και μια ε­ πίλεκτη μηχανοκίνητη ταξιαρχία των SS) και πλήρη αεροπορική υποστήριξη, φάνη­ κε τολμηρός και επέλεξε να επιδιώξει και τους δύο αποκλίνοντες μεταξύ τους στό­ χους. Για την κύρια προσπάθεια προσανα­ τόλισε την 9η Μεραρχία Πάντσερ, στην πεδιάδα προς την Κοζάνη, προκειμένου να καταδιώξει τους Αυστραλούς και να συ­ ντρίψει αυτούς που θεωρούσε ως σημα­ ντικότερο αντίπαλο, δηλαδή τις δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Δευτερευόντως διέθεσε την LSSAH προς τα νο­ τιοδυτικά (προς τη διάβαση Κλεισούρας), ενώ είχε ήδη κατευθύνει την 73η Μεραρ­ χία Πεζικού προς τα δυτικά (προς Βατοχώρι-Κρυσταλλοπηγή μέσω Πισοδερίου), ώ­ στε να πιέσει τους Ελληνες και να διευρύ­ νει τα χείλη του επιτευχθέντος ρήγματος μεταξύ των δύο Συμμάχων, απομονώνο­ ντας τον έναν από τον άλλο. Στη συνέχεια διέθεσε και την 5η Μεραρχία Πάντσερ προς τον νότο. Τότε φάνηκε η τεράστιας σημασίας ελληνική επιτυχία στο Πισοδέρι. Αν οι Γερμανοί είχαν περάσει στις 11 Απρι­ λίου, θα είχαν ήδη κόψει την οδό οπισθο-

Σύγχρονη φωτογραφία των ανατολικών αντερεισμάτων του όρους Βαρνούς όταν τα χιόνια έχουν αρχίσει να λιώνουν (Απρίλιος).

37

Το χωριό Πισοδέρι, το οποίο βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από την ορεινή διάβαση (Βίγλα) προς τα δυτικά. Το μεγάλο κτίριο αριστερά πι&ανώς υπήρχε κατά τον πόλεμο.

Μετά την κατάρευση του μετώπου στη βόρεια Ελλάδα, ένα Panzer IV προσπερνά μια σειρά Ελλήνων και Βρετανών αιχμαλώτων στην άκρη ενός επαρχιακού δρόμου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

χώρησης του ελληνικού ΤΣΔΜ και συνε­ πώς θ α είχαν πετύχει σε συντομότερο χρόνο τον διαχωρισμό των δύο Συμμάχων, εξασφαλίζοντας υπέρ τους, από τις πρώ ­ τες ημέρες, το τελικό αποτέλεσμα.

ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΔΙΑΒΑΣΗΣ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ-ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΣΔΜ

Δυτική όψη του όρους Βαρνούς. Στην κά&οδο της ορεινής διάβασης Πισοδερίου οι Γερμανοί 9α αντίκριζαν, αν την περνούσαν, αυτό το τοπίο, στον δρόμο προς τις Πρέσπες που διακρίνονται στο βά9ος.

Το χωριό Κλεισούρα Καστοριάς, το οποίο δεσπόζει στην ομώνυμη διάβαση. Ο δρόμος διακρίνεται λίγο προς τα αριστερά. Στα υψώματα αυτά τμήματα της 20ής Ελληνικής Μεραρχίας Πεζικού προσπάθησαν ανεπιτυχώς να ανακόψουν τη γερμανική προέλαση.

Παλαιά αντιαρματικά εμπόδια σε βουνό της δυτικής Μακεδονίας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η επίλεκτη LSSAH προσέβαλε το βρά­ δυ της 13ης/14ης Απριλίου την ελληνική α­ μυντική γραμμή στα στενά της Κλεισού­ ρας, πάνω στον δρόμο Αμυνταίου-Καστοριάς. Οι καταπονημένες από την προηγού­ μενη οπισθοχώρηση μονάδες της ελληνι­ κής 20ής Μ εραρχίας Πεζικού, μιας από τις τελευταίες μεγάλες μονάδες που συγκροτήθηκα ν (κατά συνέπεια δεν διέθετε ούτε ιδιαίτερη ποιότητα προσω πικού, ούτε ε­ παρκή εκπαίδευση, ούτε το απαραίτητο '"δέσιμο” μεταξύ αξιω ματικών και ο π λι­ τών), πολέμησαν απεγνωσμένα στις πρ ό­ χειρα κατασκευασμένες θέσεις τους αλλά δεν κατάφεραν να αντέξουν περισσότερο από 20 ώρες το σ φ υροκόπημα από την α ε­ ροπορία, τα τεθω ρακισμένα και τα πυ ρ ο ­ βόλα των Γερμανών. Υπό αυτές τις σ υνθ ή­ κες η άμυνα κατέρρευσε και τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης Απριλίου τα γερμα­ νικά μηχανοκίνητα τμήματα κατηφόριζαν προς την πεδιάδα της Καστοριάς (όπου κυριαρχεί η λίμνη). Οι άνδρες της 20ής Μεραρχίας είχαν διασκορπιστεί φεύγο­ ντας προς τα νότια, αδυνατώντας να αντιτάξουν οποιαδήποτε αντίσταση. Αν οι Γερ­ μανοί κατελάμβαναν τον δρόμο Καστοριάς (η οποία βρίσκεται στη δυτική πλευ ρά της λίμνης, ενώ η Κλεισούρα στην ανατολική)Νεάπολης-Γρεβενών θ α κατάφερναν να α­ ποκόψ ουν την οδό υποχώρησης ολόκλη­ ρου του ΤΣΔΜ και να εξαφανίσουν κάθε ι­ δέα περί αποτελεσματικής αντίστασης στη γραμμή Βενέτικος ποταμός-Αλιάκμονας ποταμός. Την κατάσταση έσωσε προ­ σωρινά η δραστήρια επέμβαση της XIII Ελληνικής Μεραρχίας (του ΤΣΔΜ), τα προπορευόμενα τμήματα της οποίας, υποχω­ ρώντας πάνω στον δρόμο αυτόν, είχαν φ θ άσ ει στην περιοχή Α μπελόκηποι, λίγο μακρύτερα από το Αργος Ορεστικό, στη νότια όχθη της λίμνης. Εκεί αναπτύχθη­ καν βιαστικά τρία τάγματα πεζικού, η ομά­ δα αναγνώρισης και μερικές πυροβολαρ ­ χίες πάνω στον δρόμο που φ θ άνει από την Κλεισούρα (και από όπου κατέφ θαναν οι Γερμανοί), προκειμένου να καλύψουν την Καστοριά και τον στρατηγικής σημασίας δρόμο ο οποίος τη συνέδεε με τα Γρεβενά. Για τον ίδιο λόγο το ΤΣΔΜ διέταξε τη Μ ε­ ραρχία Ιππικού να δ ια θέσ ει το συντομότε­ ρο δυνατό τμήματά της στη βόρεια όχθη της λίμνης, στη διάβαση (μεταξύ Βίτσιου και λίμνης) της Φωτεινής, προκειμένου να καλύψει την πόλη από τα βόρεια. Η Μ ε­ ραρχία, εκτιμώντας (ορθά) την αδράνεια της 73ης Γερμανικής Μεραρχίας, έστειλε τμήματα ιππικού και πυροβολικού προς τις

a

b

b

(1) Αλέξανδρος Παπάγος: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1940-1941, Αθήνα, 1945. (2)Χ. Ρίχτερ: ΗΙΤΑΛΟ-ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Αθήνα, 1998. (3) ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ, σειρά "Φοβερά Ντοκουμέντα", εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1977. (4) Αλεξ Μπούχνερ: Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδοτική Εταιρία O.E., Αθήνα, 1961. (5) ΔΙΣ/ΓΕΣ, ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΙΑΣ ΕΠΟΠΟΙΙΑΣ, 1959. (6) ΡΚαρτιέ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ελληνική έκδοση ΕΕΕ, 1965. (7) Αλ. Εδιπίδης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1940-1941, Μεγάλη Εικονογραφημένη Ιστορία Ελληνικών Πολέμων 1940-44, Αθήνα, 1954. (8) Μπ. Λίντελ Χαρτ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Καραβίας, Αθήνα, 1977. (9) Γ. Ανδρεάδη: ΠΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΝΙΚΗΣΑΜΕ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ ΤΟ '40, Ευρωεκδοτική, Αθήνα, 1993.

Οι αγώνες της Μεραρχίας Ιππικού απ έ­ δειξαν με τον καλύτερο τρόπο τις δυνατό­ τητες που υπήρχαν για αποτελεσματική α­ ντιμετώπιση της γερμανικής εισβολής, στην περίπτωση κατά την οποία η ελλη νι­ κή πολιτικοστρατιω τική ηγεσία του 1941 θ α είχε την απαιτούμενη αποφ ασιστικότη­ τα και ένα συνεκτικό-ρεαλιστικό σχέδιο ε ­ πιχειρήσεων, που θ α στηριζόταν στη σκληρή άμυνα σε κατάλληλες ορεινές π ε ­ ριοχές από βετεράνους του αλβανικού με­ τώπου και όχι από νεότευκτες μεραρχίες του ΤΣΚΜ (12η και 20ή). Χαρακτηριστικό της εντύπωσης που πρ οκάλεσε στους Γερμανούς διοικητές η επιτυχής δράση των σκληροτράχηλω ν μαχητών του σχη­ ματισμού, είναι πως δεν επιχείρησαν άλλη επίθεση επί τέσσερις διαδοχικές ημέρες (12, 13, 14 και 15 Απριλίου), αν και δ ιέ θ ε ­ ταν απόλυτη υπεροπλία. Επιπλέον σε επί­ πεδο ιστορικών συγγραφέων είναι χαρα­ κτηριστικό πως ο έγκριτος Γερμανός Αλεξ Μ πούχνερ αναφέρει στο βιβλίο του για

ls

a

Μ€ΓΑΛΗ ΤΓ01ΚΙΜΑ ΒΙΒΑΙΩΜ ✓ Ιστορικά ✓ Στρατιωτικά θέματα ✓ Mwiffufits

m

Δωδεκανήσου 29 · Αργυρούπολη 16452 · www.gehobbies.gr Τηλ: 210-9916178 - κιν: 6932339702 · Ε - mail: [email protected]

ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΣ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ (ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ - ΑΡΜΑΤΑ - ΟΧΗΜΑΤΑ)

\

2005

h

ΚΡΙΤΙΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Στις 15 Απριλίου διεξήχθη στη μικρή πεδινή περιοχή της Καστοριάς η μοναδική μάχη εκ συναντήσεως του ελληνογερμανικού πολέμου. Οι συγκρούσεις πραγματοποιήθηκαν σε δύο διακριτά σημεία, στην περιοχή νότια της λίμνης και δυτικά του Αργους Ορεστικού, όπου εκδηλώ θηκε και η κύρια πρ οσ πάθεια των Γερμανών, και στην περιοχή της διάβασης Φωτεινής, ό­ που οι τελευταίοι εκδήλω σαν δευτερεύουσα επιθετική ενέργεια. Στη διάβαση της Φωτεινής τα τμήματα της Μ εραρχίας Ιππικού, έχοντας πολύ κα­ λό η θ ικό από τις προηγούμενες επιτυχίες τους στο Πισοδέρι, που δεν κάμφ θηκε από τους συνεχείς αεροπορικούς βομβαρ­ δισμούς, πολέμησαν με θάρρος και π ε ί­ σμα αποκρούοντας διαδοχικές εχθρικές εφόδους μονάδων πεζικού και τεθω ρ ακι­ σμένων. Ο λοκλήρωσαν την ημέρα παραμένοντας κύριοι του πεδίου της μάχης, μη ε­ πιτρέποντας στα τμήματα της επίλεκτης γερμανικής Ταξιαρχίας να περάσουν. Η Κα­ στοριά όμως καταλήφ θηκε το σούρουπο της ίδιας ημέρας (15ης Απριλίου) από τα νότια, παρά τη γενναία αντίσταση των α ν­

την εκστρατεία στα Βαλκάνια και τις σχε­ τικές επιχειρήσεις στην περιοχή Φλώρι­ νας, πως η 73η Μ εραρχία «"...υποχρεώθη­ κε καταρχάς να αποκρ ούσει επ α νειλημ μέ­ νες εχθρικές αντεπιθέσεις...», συγχέοντας τους επιτιθέμενους με τους αμυνό­ μενους...

Οι φωτογραφίες Λπηελοόν ένα μ ικ ίί

“

δ ε ίγ μ α

> ^

ths

μεγάλη?'

γκάμα$ που Stalerουμε.

-4 J

ΛΟΥΚΑ / ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΜΑΧΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ (ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΦΩΤΕΙΝΗΣ)

δρών της XIII Μεραρχίας. Η εξέλιξη αυτή ανάγκασε τη νικηφ όρα Μ εραρχία Ιππικού, όπως και το σύνολο του ΤΣΔΜ, σε πλήρη αναδίπλωση στους ορεινούς όγκους αρχι­ κά του Τρικλάριου (μεταξύ Καστοριάς και Φλώρινας) και μετά της Πίνδου. Ο σχημα­ τισμός παρέμεινε ισχυρός και αξιόμαχος μέχρι την άδοξη διάλυσή του ύστερα από την τελική συνθηκολόγηση (23 Απριλίου 1941).

ΓΕΩΡΓΙΑ

νότιες προσβάσεις του Βιτσίου. Αυτά μετακινή θη καν γρήγορα διά μέσου ορεινώ ν δρομολογίων και το πρωί της 15ης Α πριλί­ ου βρίσκονταν στις νέες θέσ εις τους, ανα­ τολικά του παραλίμνιου χωριού Απόσκεπος, καλύπτοντας τη διάβαση Φωτεινής.

ΟΙ ΝΟΤΙΟΙ ΑΝΑΧΑΙΤΙΣΟΥ ΤΟΥΣ ΒΟΡΕΙΟΥΣ θ 6 :

Στις αρχές Μαϊου του 1863 η Στρατιά του Ποτόμακ με 130.000 άνδρες, νέο διοικητή και ένα πολύ καλό σχέδιο πέρασε στα

Στρατιώτες των βορείων αντιμετωπίζουν την κυκλωτική κίνηση των Νοτίων στο Τσάνσελορσβιλ.

εδάφη του Νότου έτοιμη να δώσει το αποφασιστικό κτύπημα στους Νότιους αντάρτες. Ο στρατηγός Λη με τη Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια έσπευσε να τη συναντήσει σε μία ακόμη μάχη που για τον Νότο ήταν δίχως αύριο...

ΘΟΔΩΡΗΣ ΓΑΛΑΝΗΣ ΓΟΡΓΟ ΛΙΤΣΑΣ -

πό τον Απρίλιο του 1861, όταν στο ποίος από τον Ιανουάριο του 1863 είχε αναΦορτ Σάμτερ της Νότιας Καρολίνα λάβει τη διοίκηση της Στρατιάς του Ποτόήχησαν για πρώτη φορά τα πυ ρο­ μακ αντικαθιστώντας τον στρατηγό Μπέρβόλα, και παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις νσάιντ, ο οποίος νωρίτερα στις 13 Δ εκεμ­ σε Βορρά και Νότο ότι οι εχθροπραξίες θα 1862 είχε οδηγήσει τους φέντεραλς βρίου διαρκούσαν πολύ λίγο, είχαν κυλήσει δύο (ομοσπονδιακούς) σε βαρύτατη ήττα στη αιματοβαμμένα χρόνια χωρίς κάποιος από μάχη του Φρέντερικσμπεργκ. τους δύο μονομάχους του Αμερικανικού Ο Χούκερ αναλαμβάνοντας τη διοίκηση Εμφυλίου Πολέμου να έχει αποκτήσει το α­ προχώρησε αμέσως στην αναδιοργάνωση ποφασιστικό πλεονέκτημα. της Στρατιάς, κατέβαλε δε και σημαντικές Η Ενωση των Βορείων Πολιτειών διατη­ προσπάθειες για την εξύψωση του ηθικού ρούσε πάντα σαφή αριθμητική υπεροχή έ­ των ανδρών του το οποίο μετά τις αλλε­ ναντι της Συνομοσπονδίας των Νοτίων Πο­ πάλληλες ήττες ήταν πολύ χαμηλό. Κατέ­ λιτειών, τόσο σε άνδρες όσο και σε υλικό. στησε τις μεραρχίες πιο ελαφρές και ευέλι-

Α

που κατείχε κατά τη μάχη η οποία είχε προηγηθεί εκεί τον Δεκέμβριο. Αριθμούσε 60.000 άνδρες, οι οποίοι αντιμετώπιζαν τα συνηθισμένα γι1 αυτούς προβλήματα δια­ τροφής και ένδυσης. Απούσιαζαν οι μεραρ­ χίες των στρατηγών Χούντ και Πίκετ, οι ο­ ποίες υπό τη διοίκηση του στρατηγού Λόνγκστριτ είχαν σταλεί να πολιορκήσουν το Σάφολκ. Ο Χούκερ γνωρίζοντας αυτή την από­ σπαση έκρινε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για να θέσ ει σε εφαρμογή το σχέδιό του. Το τελευταίο προέβλεπε τη διάβαση του Ρα­ παχάνοκ μπροστά από τις θέσεις των Νο­ τίων με δύο ΣΣ, με σκοπό να τους παραπλα­ νήσει (ότι αυτή δήθεν θα ήταν η κύρια επί­ θεση) και να τους καθηλώσει στις θέσεις τους, ενώ το κύριο μέρος της Στρατιάς θα περνούσε πιο βόρεια, από τον ποταμό Ράπινταν, και θ α επιχειρούσε στο αριστερό πλευρό και στα νώτα των αντιπάλων. Στα μέσα Απριλίου ο Χούκερ ήταν έτοιμος. "Το σχέδιό μου είναι τέλειο", δήλωσε στους α­ ξιωματικούς του και έθεσε τον στρατό του σε κίνηση...

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ

0 ταξίαρχος Γουίλκοξ. Ανέκοψε την προέλαση του Σέτζγουικ προς τα νώτα του Λη το μεσημέρι της 3ης Μαϊου.

0 θρυλικός Τόμας Στόουνγουολ" Τζάκσον.

Είχε τη δυνατότητα να αναπληρώνει τις απώλειές της με ταχύτατους ρυθμούς και οι πηγές της έμοιαζαν να είναι ανεξάντλητες. Επιπροσθέτως ο στόλος της είχε κυριαρχή­ σει στις θάλασσες του Νότου έχοντας επι­ βάλλει ασφυκτικό αποκλεισμό στα λιμάνια του. Δυστυχώς για την Ενωση αυτή η υπε­ ροπλία της δεν την είχε βοηθήσει στα πε­ δία των μαχών, όπου οι Νότιοι είχαν το πά­ νω χέρι. Οι ρέμπελς (αντάρτες) του Νότου, έχο­ ντας αναπτύξει μια ιδιότυπη φιλοπατρία και μια φανατική πίστη στον σκοπό τους, καθο­ δηγούμενοι από χαρισματικούς διοικητές είχαν επανειλημμένα νικήσει τους Γιάνκις διαψεύδοντας κάθε πρόγνωση. Με τον και­ ρό είχαν δημιουργήσει έναν στρατό πραγ­ ματικών βετεράνων και με τον αέρα που τους έδιναν οι προηγούμενες νίκες τους ή­ ταν αισιόδοξοι ότι θα κατάφερναν να σύ­ ρουν τους Βόρειους σε διαπραγματεύσεις, γεγονός που θα σήμαινε την πολυπόθητη γι' αυτούς ανεξαρτησία. Την αισιοδοξία τους όμως δεν συμμεριζόταν ο Βόρειος στρατηγός Τζόζεφ Χούκερ, ο "Φάιτινγκ Τζο", όπως ήταν το προσωνύμιό του, ο ο­

κτες. Καθιέρωσε το σύστημα των διακριτι­ κών εμβλημάτων για κάθε Σώμα Στρατού (ΣΣ) ξεχωριστά, ενισχύοντας έτσι το α ίσ θη­ μα υπερηφάνειας των ανδρών για τη μονά­ δα τους. Περιόρισε δραστικά τις λιποτα­ ξίες, όχι με την επιβολή αυστηρών ποινών αλλά εισάγοντας ένα δίκαιο σύστημα αδει­ ών. Το πιο σημαντικό, όμως, επίτευγμά του ήταν η αναδιοργάνωση του ιππικού, το ο­ ποίο απέσπασε από το πεζικό μετατρέποντάς το σε ανεξάρτητη διοίκηση. Με την άφιξη της άνοιξης η Στρατιά του Ποτόμακ, στρατοπεδευμένη στο Φάλμουθ, στη βόρεια όχθη του ποταμού Ραπαχάνοκ, αριθμούσε 133.000 άνδρες και 412 πυροβό­ λα. Ο Χούκερ, ο οποίος από την ημέρα που ανέλαβε τη διοίκηση απείχε συστηματικά από το λικέρ, ήταν αποφασισμένος να πετύχει εκεί όπου οι προκάτοχοί του είχαν αποτύχει. "Ο Θεός να λυπηθεί τον Μπόμπυ Λη γιατί εγώ δεν θα το κάνω...", δήλωνε γε­ μάτος αυτοπεποίθηση. Στη νότια όχθη η Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια του στρατηγού Ρόμπερτ Λη στρα­ τοπέδευε στα υψώματα Μέρυ πίοω από την πόλη του Φρέντερικσμπεργκ, στις θέσεις

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν στις 27 Απρι­ λίου, όταν τρία ΣΣ των Βορείων υπό τους στρατηγούς Μηντ, Χάουαρντ και Σλόκαμ, δύναμης 60.000 περίπου ανδρών, έφυγαν από το Φ άλμουθ με βορειοδυτική πορεία 43 χλμ. με σκοπό να διαβούν αθέατοι τον ποταμό Ράπινταν από τα περάσματα Ελυς και Τζερμάνα και στη συνέχεια να βαδίσουν προς το Τσάνσελορσβιλ, μια περιοχή στη δασώδη έκταση Γουίλντερνες, 16 χλμ. δυτι­ κά του Φρέντερικσμπεργκ. Στις 29 Απριλίου άρχισε η διάβαση του ποταμού από τους τρεις αυτούς σχηματι­ σμούς. Την ίδια ημέρα οι στρατηγοί Σέτζγουικ και Ρέϋνολντς με τα δικά τους Σώ­ ματα, δύναμης 45.000 ανδρών, διέσχισαν τον Ραπαχάνοκ στο ύψος του Φρέντερικσμπεργκ με σκοπό να κρατήσουν τους Νό­ τιους στις θέσεις τους. Ταυτόχρονα ο στρα­ τηγός Κάουτς με το δικό του Σώμα πέρασε τον ποταμό από το πέρασμα Μ πανκ . Στις 30 Απριλίου το ΣΣ του Μηντ έφθασε πρώτο στο Τσάνσελορσβιλ, ενώ το ΣΣ του στρατηγού Σικλς διατάχθηκε να περάσει από το πέρασμα Γιού Ες, έτσι ώστε την επόμενη μέρα ο Χούκερ να έχει αριστερά και πίσω από τον Λη πέντε ΣΣ με 78.000 άν­ δρες και στο μέτωπό του δύο ΣΣ με 45.000 άνδρες. Το σχέδιο προχωρούσε και ο Χού­ κερ σε κατάσταση ευφορίας, απευθυνόμε­ νος προς το στράτευμα, είπε: "Ο εχθρός πλέον θα πρέπει είτε να τραπεί άδοξα σε φυγή, είτε να βγει από τις οχυρώσεις του και να δώσει μάχη σε δικό μας έδαφος, ό­ που τον αναμένει βέβαιη καταστροφή". Την επομένη δήλωσε: "Ο στρατός των ανταρ­ τών είναι πλέον νόμιμη ιδιοκτησία της Στρατιάς του Ποτόμακ". Ο Χούκερ είχε υποπέσει στο πρώτο του σφάλμα. Είχε υποτιμήσει τον αντίπαλό του,

1. Τσάνσελορ Χάουζ 2. Φέαρβιου 3. Χέιζελ Γκρόουβ 4. Φούρνος Κάθριν 5. Το σημείο όπου τραυματίστηκε ο Τζάκσον

Οι επιχειρήσεις στο Τσάνσελορσβιλ στις 2 Μαίου. αν και από προηγούμενες μάχες γνώριζε πολύ καλά με ποιο τρόπο αγωνιζόταν ο Λη. Ο τελευταίος δεν ήταν ο άνθρωπος που θα τρεπόταν σε φυγή και πολύ περισσότερο ε­ κείνος ο οποίος θα οδηγούσε τον στρατό του σε καταστροφή σύμφωνα με τα σχέδια και τις επιθυμίες των εχθρών του. Ο Λη έλαβε την πρώτη αναφορά από τον Τζεμπ Στούαρτ, διοικητή του ιππικού των Νοτίων, ο οποίος του έλεγε ότι είχε συλλάβει Βόρειους αιχμαλώτους από τρία διαφορετικά ΣΣ. Ταυτόχρονα ένας αγγελιο­ φόρος διαβεβαίωνε τον Λη ότι είχε δει τους φέντεραλς να περνούν τον Ράπινταν. Ο επικεφαλής των Νοτίων βεβαιώθηκε για την επικείμενη επίθεση και έκρινε πως ήταν ώρα να αντιδράσει. Εδωσε εντολή στον στρατηγό Αντερσον να κινηθεί με δύο ταξιαρχίες στο Τσάνσελορσβιλ και έθεσε σε επιφυλακή και τη μεραρχία του στρατη­ γού ΜακΛόους. Επίσης έστειλε μήνυμα στον Λόνγκστριτ να επιστρέφει. Στις 30 Απριλίου έλαβε νέες πληροφορίες ότι οι Βόρειοι εκινούντο στην επαρχιακή οδό Οραντζ, πολύ κοντά στις θέσεις των Νο­ τίων. Από τις μέχρι τότε αναφορές εκτίμη­ σε (σωστά) ότι η μετωπική ενέργεια του Σέτζγουϊκ ήταν στην ουσία αντιπερισπασμός, ενώ ο πραγματικός κίνδυνος ερχόταν από την κατεύθυνση του Τσάνσελορσβιλ. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο Λη είχε πάρει τις αποφάσεις του. Ειδοποίησε τον Αντερσον, ο οποίος ήδη είχε οχυρωθεί, να ετοιμάσει χαρακώματα και για τον ΜακΛό­ ους, ο οποίος είχε ξεκινήσει με τις τρεις από τις τέσσερις ταξιαρχίες του για το Τσάνσελορσβιλ. Ακολουθούσε το 2ο ΣΣ του στρατηγού Τόμας "Στόουνγουολ" Τζάκσον

χωρίς τη μεραρχία του στρατηγού Ερλυ, η οποία ενισχυμένη από την 4η Ταξιαρχία του ΜακΛόους, υπό τον ταξίαρχο Μπάρκσντεηλ, είχε λάβει εντολή να παραμείνει στο Φρέντερικσμπεργκ. Συνολικά 12.000 άν­ δρες με 45 πυροβόλα είχαν ως αποστολή να αμυνθούν, σε ένα μέτωπο οκτώ χιλιομέ­ τρων, απέναντι στους 45.000 άνδρες των Σέτζγουικ και Ρέυνολντς. Ο ίδιος ο Λη με 45.000 άνδρες θ α αντιμετώπιζε τους 78.000 του Χούκερ. Με λίγα λόγια αντιμετωπίζοντας την καταθλιπτική αριθμητική υπεροχή του ε­ χθρού ο Λη αποφάσισε και τόλμησε να δι­ αιρέσει τον στρατό του. Ο κίνδυνος για τον Νότο ήταν πολύ μεγάλος. Ωστόσο δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Λη θα ριψοκινδύνευε.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΜΑΪΌΥ Ενώ ξημέρωνε η 1η Μαϊου ο ΜακΛόους έφθασε στο Τσάνσελορσβιλ και έλαβε θ έ ­ ση δεξιά του Αντερσον. Ο Τζάκσον που ακο­ λουθούσε έταξε το Σώμα του αριστερά του Αντερσον. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ο Χούκερ έδωσε στους διοικητές του εντολή για επίθεση. Η μάχη του Τσάνσελορσβιλ άρχισε στις 11.20, όταν η μεραρχία του στρατηγού Σάικς από το ΣΣ του Μηντ συναντήθηκε ξαφνικά με τα τμήματα προφυλακής του Αντερσον. Μετά από σύντομη σύγκρουση ο Σάικς απώθησε αυτά τα τμήματα και ενεπλάκη σε σκληρό αγώνα με την κύρια δύνα­ μη του Αντερσον. Κάποια στιγμή ο πρώτος διαπίστωσε ότι είχε και τα δύο πλευρά του εκτεθειμένα στους Τζάκσον και ΜακΛό­ ους και άρχισε να συμπτύσσεται.

Ο στρατηγός Λη, το πιο αγαπημένο

"παιδί" του Νότου. Ο στρατηγός Χάνκοκ από το ΣΣ του Κάουτς προχώρησε για να συνδράμει τον Σάικς, αλλά έλαβαν και οι δύο εντολή από τον Χούκερ να αποσυρθούν στις γραμμές εξόρμησής τους. Ο Σλόκαμ είχε λάβει ανά­ λογη εντολή και αποσυρόταν μαχόμενος σκληρά με τον ΜακΛόους που τον ακολου­ θούσε. Ο Χούκερ, έχοντας πληροφ ορηθεί από αερόστατα τα οποία επέβλεπαν τις κινή­ σεις των Νοτίων ότι ο Λη δεν είχε παραπλανηθ εί και εκινείτο εναντίον του, σε μια κρί­ ση ανασφάλειας και επιφυλακτικότητας διέκοψε την επίθεση και επανέφερε τον στρατό του στις οχυρωμένες θέσεις του. Πίστευε ότι ο Λη θα πραγματοποιούσε κάποια ανοργάνωτη επίθεση στις θέσεις αυ­ τές. Είχε διαπράξει το δεύτερο σφάλμα του. Εδωσε στους Νότιους τον χρόνο που ή θελαν για να ανασάνουν. Ενώ θα έπρεπε να πιέζει για να εμπλέξει σε μάχη τον ε­ χθρό με τον διπλάσιο στρατό του, προτίμη­ σε να τηρήσει στάση αναμονής παραχωρώ­ ντας την πρωτοβουλία κινήσεων στον αντί­ παλό του. Ηταν μια απόφαση για την οποία θα μετάνιωνε πολύ την επόμενη μέρα... Οι "ρέμπελς” από την πλευρά τους εξέπεμψαν ανιχνευτές για να παρατηρήσουν την εχθρική διάταξη. Αποκαλύφθηκε έτσι ότι ο Χούκερ είχε οργανώσει άριστα την α­ μυντική του τοποθεσία. Οι Βόρειοι, ανε­ πτυγμένοι πίσω από διπλή σειρά οχυρώσε­ ων, είχαν αποψιλώσει το δάσος 100 μέτρα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

44 mm

μπροστά από τις θέσεις τους εξασφαλίζο­ ντας ανεμπόδιστους τομείς Βολής. Παράλ­ ληλα είχαν τάξει το πυροβολικό τους απέ­ ναντι από τις οδούς προσέγγισης προς την αμυντική τους τοποθεσία. Ο Δη γνώριζε πια ότι μια κατά μέτωπο επίθεση ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Στο μεταξύ ο Στούαρτ, που ερευνούσε στη δεξιά πτέρυγα της εχθρικής παράτα­ ξης, ανέφερε στον Λη ότι το δεξιό πλευρό της Στρατιάς του Ποτόμακ, στο οποίο είχε λάβει θέσεις το 11ο ΣΣ του στρατηγού Χάουαρντ, ήταν τελείως ακάλυπτο: "Στηρίζε­ ται κυριολεκτικά στον αέρα...". Ο Χάουαρντ είχε τοποθετήσει το άκρο της παράταξής του στις παρυφές του δά­ σους Γουίλντερνες, το οποίο ήταν ιδιαίτερα πυκνό και άγριο και κατά τον στρατηγό τε­ λείως αδιάβατο, συνεπώς ασφαλές... Ο Λη βρισκόταν μπροστά σε μια μεγάλη απόφαση. Ο χρόνος κυλούσε σε βάρος του. Κάποια στιγμή η αριθμητική υπεροχή του εχθρού θα βάρυνε στο πεδίο της μάχης. Η κατά μέτωπο επίθεση δεν ήταν καλή επιλο­ γή. Η μόνη ελπίδα του ήταν να πλήξει το α­ κάλυπτο δεξιό πλευρό του Χούκερ και ο μόνος τρόπος για να το πράξει αυτό ήταν να διαιρέσει τις δυνάμεις του εκ νέου. Ενα τμήμα του στρατού του έπρεπε να παραμείνει στη θέση του ώστε να προσελκύει την προσοχή του εχθρού στο μέτωπό του, ενώ ένα άλλο τμήμα θα επιχειρούσε κυκλω­ τική κίνηση. Θα φερόταν στον Χούκερ ό­ πως ο αντίπαλός του είχε σχεδιάσει για τον ίδιο. Οι κίνδυνοι ενός τέτοιου εγχειρήμα­ τος όμως ήταν πολλοί και μεγάλοι και η α­ πόφαση που θα έπαιρνε καθοριστική. Ο Λη αποφάσισε να προχωρήσει. Είχε από καιρό δείξει ότι διέθετε αυτό που ξεχωρίζει τους μεγάλους στρατηγούς. Διέθετε επίσης τον κατάλληλο άνθρωπο γι1αυτό το εγχείρημα: τον Τόμας Τζάκσον. Ο Τζάκσον ήταν ο ζωντανός θρύλος του Νότου. Βετεράνος του Μ εξικανικού πολέμου, είχε σταθεί σαν τοίχος κατά την πρώτη μάχη του Μανάσας. Στην κοιλάδα της Σεναντόα δημιούργησε ένα αριστούρ­ γημα στρατηγικής. Κατά τη δεύτερη μάχη του Μανάσας είχε κρατήσει την τύχη του Νότου στα χέρια του. Ηταν ο στρατηγός που δεν είχε απογοητεύσει ποτέ τον διοι­ κητή του. Το βράδυ της ίδιας ημέρας ο Λη επισκέφ θηκε τον “Στόουνγουολ" στο στρατόπεδό του για να συζητήσουν το σχέδιο. Εκεί ο Τζάκσον πρότεινε και έπεισε τον διοικητή του να ξεκινήσει τα ξημερώματα με το σύ­ νολο των 26.000 ανδρών του, αντί για ένα μέρος που αρχικά είχε προτείνει ο Λη. Θα ακολουθούσε κυκλική πορεία μέσα από το δάσος Γουίλντερνες, παρακάμπτοντας το μέτωπο των Βορείων για να επιτεθεί στο α­ κάλυπτο δεξιό πλευρό τους. Ο Λη επικεφ α­ λής 15.000 ανδρών θα παρέμενε στη θέση του διατηρώντας επάνω του την προσοχή των 78.000 ανδρών του Χούκερ. Ο Τζάκσον έφυγε για να δώσει τις απα­ ραίτητες οδηγίες στους αξιωματικούς του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο στρατηγός Σέτζγουικ με το 6ο Σώμα Στρατού που διοικούσε πέτυχε τη μοναδική τοπική νίκη για τους Βόρειους.

1866. Γυναίκες του Νότου θρηνούν στον τάφο του Τζάκσον τρία χρόνια μετά τον θάνατό του και έναν χρόνο μετά το τέλος του πολέμου.

και ο Λη αποσύρθηκε για να αναπαυθεί. Στις αρχές του Μαϊου οι νύκτες στη Βιρτζίνια είναι ακόμη πολύ κρύες. Ο Λη προσπα­ θούσε να ζεσταθεί μέσα στο πανωφόρι του ενώ το μυαλό του Βασάνιζαν οι σκέψεις... Γνώριζε ότι είχε παραΒεί κάθε κανόνα στρατηγικής χωρίζοντας τον στρατό του σε τρία τμήματα ενώ αντιμετώπιζε στρατό δι­ πλάσιο από τον δικό του. Αν είχε υπολογί­ σει λάθος και ο Χούκερ αποφάσιζε να επι­ τεθεί πριν ο Τζάκσον καταφέρει να λάβει θέση, οι 15.000 άνδρες που διοικούσε θα ή ­ ταν καταδικασμένοι και όλα θα τελείωναν εκεί. Ενιωθε σαν να έπαιζε την ύπαρξη της πατρίδας του σε μια ζαριά και γνώριζε ότι τα ζάρια είχαν κιόλας φύγει από το χέρι του.

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΜΑΪΟΥ Τις πρώτες πρωινές ώρες ο Τζάκσον συναντήθηκε με τον Λη για να συζητήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες και για να επιβε­ βαιώσει ότι είχε την έγκριση του διοικητή του να προχωρήσει με όλη τη δύναμή του. Αυτή έμελλε να είναι η τελευταία φορά που οι δύο άνδρες είδαν ο ένας τον άλλο. Λίγο πριν από τις 8.00 το 2ο ΣΣ ξεκίνησε

με σημαντική καθυστέρηση επειδή ο Τζάκ­ σον περίμενε την επιστροφή του τοπογρά­ φου του. Επικεφαλής της φάλαγγας τέθη­ κε η μεραρχία του ταξίαρχου Ρόουντς. Ακο­ λουθούσε αυτή του ταξίαρχου Κόλστον και στο τέλος η μεραρχία του στρατηγού Χιλ. Στην άλλη πλευρά ο Χούκερ έστειλε στις δύο τα ξημερώματα μήνυμα στον Ρέυνολντς στο Φρέντερικσμπεργκ να κινηθεί ως εφεδρεία στο Τσάνσελορσβιλ, αυξάνο­ ντας τη δύναμη του εκεί στρατεύματος στους 90.000 άνδρες. Στις' 9.00 έλαβε την πρώτη αναφορά ότι είχε παρατηρηθεί κίνη­ ση μίας εχθρικής φάλαγγας μέσα στο δά­ σος. Ο Χούκερ εξέλαβε την κίνηση αυτή ως σημάδι υποχώρησης των Νοτίων. Επισκεπτόμενος τον Χάουαρντ του συνέστησε να προσέχει το δεξιό του πλευρό. Παράλληλα μήνυσε στον Σέτζγουικ στο Φρέντερικσμπεργκ να επιτεθεί "αν έβλεπε ότι υπάρ­ χει πιθανότητα επιτυχίας". Η φάλαγγα του Τζάκσον περνώντας από ένα άνοιγμα του δάσους μπροστά από μια ανωφέρεια που λεγόταν Χέιζελ Γκρόουβ, έγινε αντιληπτή από τους Βόρειους. Στο ύψωμα εκείνο οι στρατιώτες με τις μπλε στολές (Βόρειοι) είχαν τοποθετήσει πυροβολικό το οποίο άρχισε να βάλλει κα­ τά των Νοτίων. Ο Σικλς με άδεια του Χούκερ κινήθηκε με δύο μεραρχίες για να διερευνήσει τις κι­ νήσεις του εχθρού. Κοντά στη θέση όπου υπήρχε ένας φούρνος της εποχής, ο Κάθρην Φέρνες, ενέπλεξε σε μάχη ένα σύ­ νταγμα Νοτίων από την Τζόρτζια που ήταν στην οπισθοφυλακή. Η μονάδα αυτή δεν ή­ ταν δυνατό να αντισταθεί για πολύ στις δύο μεραρχίες και συνετρίβη. Οι Βόρειοι αιχμα­ λώτισαν πολλούς και κατέλαβαν και πολλές άμαξες εφοδίων. Ο Σικλς επιχείρησε να πρ οω θηθεί περισσότερο, ανεκόπη όμως από δύο ταξιαρχίες που έστειλε προς ενί­ σχυση στην οπισθοφυλακή ο Χιλ. Στην ανα­ φορά προς τον διοικητή του έλεγε μεταξύ άλλων ότι το κύριο σώμα του εχθρού είχε περάσει και είχε ήδη απομακρυνθεί... Στις 16.30 δυσοίωνες αναφορές έφ θ α­ ναν στο Τσάνσελορ Χάουζ, στο στρατηγείο του Χούκερ, οι οποίες έλεγαν ότι ο εχθρός συγκεντρώνεται στο δεξιό πλευρό του Χά­ ουαρντ. Ο αρχιστράτηγος επέμενε ότι οι Νότιοι υποχωρούν. Οι ίδιες αναφορές έφθασαν και στον Χάουαρντ, ο οποίος, αν και θεω ρούσε αδύνατο να περάσει κάποιος μεγάλος εχθρικός σχηματισμός από τόσο πυκνό δάσος, διέταξε απρόθυμα δύο συ­ ντάγματα με δύο πυροβόλα, περίπου 900 άνδρες, να στραφούν προς τη δύση εκεί ό­ που άρχιζε το δάσος. Την ίδια ώρα ο Τζάκ­ σον είχε φθάσει στον προορισμό του και οι μεραρχίες του λάμβαναν θέσεις για επίθε­ ση, 800 μέτρα μέσα από την άκρη του δά­ σους. Από νωρίς το απόγευμα οι 12.000 άν­ δρες του Χάουαρντ, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Γερμανοί μετανάστες, Βλέποντας την ημέρα να περνάει χωρίς να έχει συμβεί τίποτα σημαντικό στον τομέα

Ανδρες της πυροβολαρχίας Ουάσιγκτον από τη Λουιζιάνα. Επεσαν μέχρις ενός γύρω από τα πυροβόλα τους υπερασπιζόμενοι τα υψώματα Μέρυ κατά την επίθεση των Βορείων.

Ο στρατηγός Χάουαρντ. Το 11ο Σώμα Στρατού που διοικούσε διαλύθηκε υπό το βάρος της πλευρικής επίθεσης του Τζάκσον το απόγευμα της Σας Μαίου.

Νεκροί Νότιοι υπερασπιστές των υψωμάτων Μέρυ μετά την επίθεση του Σέτζγουικ.

τους, είχαν χαλαρώσει την επιφυλακή τους. Απέθεσαν τα όπλα τους και άρχισαν να στήνουν σκηνές, ενώ κάποιοι άλλοι άνα­ βαν φωτιές για τη νύκτα. Μ ερικοί είδαν λα­ γούς να τρέχουν τρομαγμένοι έξω από το δάσος, αλλά δεν έδωσαν σημασία... Στις 17.15 οι άνδρες του 2ου ΣΣ της Συ­ νομοσπονδίας, οι περισσότεροι με τα ρού­ χα τους σκισμένα από τη δύσκολη πορεία μέσα από τα μονοπάτια του δάσους, ήταν έτοιμοι. Λίγα λεπτά αργότερα ο Τζάκσον διέταξε επίθεση. Οι "ρέμπελς" έτρεξαν γρήγορα τα 800 μέτρα δάσους και ξεχύθηκαν στο ανοικτό πεδίο. Η φοβερή “ρέμπελ γιέλ" (περίφημη πολεμική κραυγή των Νοτίων) που ανέβηκε από τα στήθη τους, διέλυσε την ησυχία του απογεύματος ωθώντας τους άνδρες του Χάουαρντ να πεταχτούν όρθιοι. Οι Γιάνκις ένιωσαν το αίμα να παγώνει στις φλέβες τους καθώς έβλεπαν εμβρόντητοι τους άν­ δρες του Τζάκσον να κινούνται καταπάνω τους πιο αποφασισμένοι από ποτέ. Οι 900 άνδρες που φύλασσαν το πλευ­ ρό του Χάουαρντ κλονίστηκαν σχεδόν αμέ­ σως και τράπηκαν σε φυγή. Τα δύο πυροβό­ λα τους έπεσαν στα χέρια των Νοτίων και μετά από λίγα λεπτά άρχισαν να βάλλουν κατά των προηγουμένων κυρίων τους. Ο πανικός μεταδόθηκε αστραπιαία και η μια μετά την άλλη οι μονάδες των Βορείων τρέπονταν σε φυγή καθώς τα γκρίζα κύμα­ τα των Νοτίων ορμούσαν εναντίον τους. Μέσα σε 20 λεπτά της ώρας το 11ο ΣΣ είχε πάψει να υφίσταται ως μάχιμος σχημα­ τισμός, έχοντας μεταβληθεί σε μια μάζα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

46 IBi"

τρομαγμένων φυγάδων που έτρεχαν προς τη σωτηρία. 0 Χάουαρντ έφιππος και κρα­ τώντας μια σημαία της Ενωσης προσπα­ θούσε απεγνωσμένα να ανασυντάξει γύρω του τους φυγάδες και να σχηματίσει μια γραμμή άμυνας. Οσες φορές οι Βόρειοι επι­ χείρησαν να σταθούν και να πολεμήσουν παρασύρθηκαν από τη φρενήρη επίθεση των ανδρών με τις γκρίζες στολές. Στις 19.00 οι Νότιοι απείχαν μόνο 1.500 μέτρα από το Τσάνσελορσβιλ. Η νύκτα ό­ μως έπεφτε και οι μονάδες των Νοτίων άρ­ χισαν να χάνουν τη συνοχή τους. Η επίθεση αποδιοργανώθηκε, έχασε την ορμή της και σταμάτησε... Ο Τζάκσον όμως δεν σκόπευε να στα­ ματήσει. Δεν ήθελε να δώσει χρόνο στους Βόρειους ν' ανασυνταχθούν. Σκόπευε να καταλάβει τις διαβάσεις του ποταμού ώστε να τους στερήσει τη δυνατότητα διαφυγής, γι' αυτό έδωσε εντολή στον Χιλ, που ήταν στην οπισθοφυλακή, να πρ οω θηθεί στην κορυφή της επίθεσης. Ο Χούκερ πληροφορήθηκε τα συμβαίνοντα από φυγάδες οι οποίοι είχαν φθάσει στο στρατηγείο του. Διέταξε τον Σικλς να κινηθεί δυτικά και να αποκρούσει την επί­ θεση. "Να τους δεχθείτε επάνω στις ξιφο­ λόγχες σας", του είπε χαρακτηριστικά. Μέ­ σα στο σκοτάδι όμως δύο από τις μεραρ­ χίες του Σικλς έχασαν τον προσανατολισμό τους και τελικά αυτός κατόρθωσε να δια­ θέσ ει μόνο μία. Ηταν 21.00 όταν ο Χάουαρ­ ντ κατάφερε να ανασυντάξει ένα μέρος από το 11ο Σώμα και μαζί με τους άλλους διοικητές σχημάτισαν μια νέα γραμμή άμυ­ νας. Η διάταξή της είχε σχήμα "V", του ο­ ποίου η κορυφή βρισκόταν στο ύψωμα Χέιζελ Γκρόουβ, το αριστερό του σκέλος στον Ράπινταν ανατολικά του περάσματος Ελυς και το δεξιό του στο πέρασμα Γιού Ες. Προς ενίσχυσή τους κινήθηκε και ο Ρέυνολντς που μόλις είχε αφιχθεί.

Στην κορυφή της δόξας παραμονεύει ο θάνατος Ηταν περίπου 21.30 όταν ο Τζάκσον, επιστρέφοντας στις γραμμές των Νοτίων ύ­ στερα από ανίχνευση και ενόψει της νυκτε­ ρινής του επίθεσης, έπεσε επάνω στους ενεδρεύοντες σκοπούς του 18ου Συντάγμα­ τος Πεζικού της Βόρειας Καρολίνα. Μέσα στη νύκτα οι άνδρες αυτοί πέρασαν τον Τζάκσον και τη συνοδεία του για Βόρειους και άνοιξαν πυρ κατά του διοικητή τους. Δύο από τους συνοδούς του έπεσαν νε­ κροί, ενώ ο ίδιος δέχθηκε δύο σφαίρες, μία στον αριστερό βραχίονα και μία στη δεξιά παλάμη, και γκρεμίστηκε από το άλογό του. Η μοίρα, σε ένα από τα παράξενα παι­ χνίδια της, θέλησε να πληγωθεί θανάσιμα ο στρατηγός την ημέρα του μεγαλύτερου θριάμβου του. Ο "Στόουνγουολ" μεταφέρ­ θη κε σε προκεχωρημένο νοσοκομείο, όπου του αφαιρέθηκε το αριστερό του χέρι. Οταν ο Λη πληροφορήθηκε τον ακρωτηρια­ σμό του Τζάκσον μονολόγησε με θλίψη: "Ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΤΖΟΖΕΦ ΧΟΥΚΕΡ 0 στρατηγός Τζόζεφ Χ ούκερ (J o s e f H ooker) γεννήθ η κε στο Χάντλεη της Μ ασαχουσέτης το 1814. Σ πού­ δασε στη Σχολή του Γουέστ Πόιντ, από όπου α π οφ ο ίτη ­ σε 29ος στους 50 της τάξης του. Ελαβε μέρος στον π ό ­ λεμο του Μ εξικού, όπου και δ ια κρ ίθ ηκε. Κατά την έ­ ναρξη του εμφ υ λίο υ π ολέμου ήταν πολίτης και ως τέ­ τοιος πα ρα κο λο ύ θ ησ ε την πρώτη μάχη στο Μανάσας. Κατόπιν του α νατέθ η κε μία ταξιαρχία στα περίχω ρα της Ο υάσιγκτον και αργότερα έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, όπως στη δεύτερη του Μ ανάσας και στο Αντιέταμ, όπου τραυματίστηκε στο πόδι. Στη μάχη του Φρέντερικσμπεργκ, αν και δεν είχε μεγάλη συμμετοχή, κα­ τηγόρησε ανοικτά τον Μ πέρνσάιντ στρέφοντας και ά λ­ λους α ξιω ματικούς εναντίον του. Μετά την ήττα έλεγε ότι ο μόνος τρόπος για να κερδίσει η Ενωση τον π ό λε­ μο ήταν η επιβολή δικτατορίας. Μετά το Τσάνσελορ­ σβιλ μ ετατέθηκε στο δυτικό μέτωπο, όπου έλαβε μέρος στη μάχη στο Μ ίσιονερυ Ριτζ και στην εκστρατεία της Ατλάντα. Π αραιτήθηκε από τη διοίκησ ή του όταν διαφ ώ νησ ε με τον Σέρμαν. Το τέλος του πολέμου τον βρήκε να δ ιο ικεί έναν ήσυχο τομέα στο Μίτσιγκαν. Ως άνθρω πος ο Χ ούκερ χαρακτηρίστηκε από τους συγχρόνους του α νήθικος, άξεστος, μέ­ θ υσ ος και δολοπλόκος. Ηταν όμως γενναίος άνδρας. Ο ργάνωσε με άριστο τρόπο το στράτευμα και ήταν πολύ αγαπητός στους άνδρες του. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι άνοιξε πρώτος τα στρατόπεδα στις πόρνες, οι οποίες έκτοτε περιπα ικτικά ονομάστηκαν "H o o ke r's tro o p s " και στη συνέχεια Χούκερς, ονομασία που κρατούν μέχρι σήμερα. Ο στρατηγός π έθ α νε στο Γκάρντεν Σίτυ της Νέας Υόρκης το 1879 και ετάφη στο Σινσινάτι του Οχάιο.

στρατηγός Τζάκσον έχασε το αριστερό του χέρι και εγώ έχασα το δεξί μου..". Ακολούθως η κατάσταση του Τζάκσον έδειξε κάποια σημάδια βελτίωσης. Οι εκ­ στρατείες όμως και ο πόλεμος είχαν από χρόνια υποσκάψει την υγεία του. Ο οργανι­ σμός του είχε αδυνατίσει και έτσι στις 8 Μαϊου παρουσίασε συμπτώματα πνευμο­ νίας. Ο στρατηγός Τόμας Τζάκσον πέθανε στις 15.15 της Κυριακής 10 Μαϊου, ήσυχος διότι είχε πράξει το καθήκον του απέναντι στην πατρίδα και ευτυχής επειδή είχε δί­ πλα του τη γυναίκα του και την κόρη του. Τα τελευταία του λόγια ήταν: "Ας περάσουμε το ποτάμι για να αναπαυθούμε κάτω από τις σκιές των δένδρων". Η κηδεία του έγινε στις 15 Μαϊου στο Λέξινγκτον της Βιρτζίνια, μέσα σε κλίμα πάνδημου θρήνου. Λίγο μετά τον τραυματισμό του Τζάκ­ σον το βράδυ της 2ας Μαϊου το πυροβολι­ κό των Βορείων από τα υψώματα του Φέαρβιου άνοιξε πυρ προς την κατεύθυνση από όπου ακούστηκαν οι πυροβολισμοί. Ο στρατηγός Χιλ, ο οποίος είχε μόλις αναλάβει τη διοίκηση του 2ου ΣΣ, τραυματί­ στηκε από έκρηξη βλήματος και αποσύρθηκε. Ετσι η διοίκηση του 2ου Σώματος πέρασε στα χέρια του ανώτερου εκείνη τη στιγμή αξιωματικού, του στρατηγού Στούαρτ, ο οποίος όμως δεν είχε διοικήσει ποτέ τόσο μεγάλο σχηματισμό πεζικού.

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΜΑΪΟΥ Πριν ακόμα ξημερώσει ο Στούαρτ επι­ τέθηκε πιέζοντας το δεξιό πλευρό των Βο­ ρείων. Ο Λη επιτέθηκε με τη μεραρχία του Αντερσον στο κέντρο και τη μεραρχία του ΜακΛόους στο αριστερό πλευρό τους.

Ηταν νωρίς το πρωί όταν ο Χούκερ υπέ­ πεσε σε νέο σφάλμα. Φοβούμενος μήπως κυκλω θεί ο Σικλς, τού έδωσε εντολή να α­ ποσ υρθεί από την πραγματικά δεσπόζουσα θέση στο ύψωμα Χέιζελ Γκρόουβ, την κο­ ρυφή του "V" της διάταξης των Βορείων. Ο Στούαρτ, έχοντας αντιληφθεί εγκαί­ ρως τη σημασία της θέσης αυτής, ανέβασε στο ύψωμα 31 πυροβόλα. Οπως αποδείχθη­ κε η συγκεκριμένη κίνηση ήταν το κλειδί για την περαιτέρω εξέλιξη της μάχης. Από εκεί απέκτησε δυνατότητα εκτέλεσης πλευρικών πυρών και προς τις δύο πτέρυ­ γες της αμυντικής διάταξης του Χούκερ. Πολύ σύντομα τα έμπειρα πληρώματα των πυροβόλων άρχισαν να σπέρνουν τον θ ά ­ νατο στις γραμμές των Βορείων. Τα σώματα στρατού των Σικλς, Σλόκαμ και Κάουτς εί­ χαν περ ιέλθ ει σε δεινή θέση. Το μέτωπό τους πιεζόταν ασφυκτικά από τη συνδυα­ σμένη επίθεση των Λη και Στούαρτ, ενώ φονικά πυρά από το Χέιζελ Γκρόουβ σάρω­ ναν τα πλευρά τους. Σύντομα άρχισαν να παραχωρούν έδαφος υποχωρώντας μαχόμενα. Στις 08.00 οι δύο πτέρυγες των Νοτίων ενώθηκαν και με ενιαίο μέτωπο συνέχισαν την προώθησή τους, φθάνοντας στις οχυ­ ρώσεις του Χούκερ μπροστά στο Τσάνσελορσβιλ. Η μάχη βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Οι καπνοί από τα δένδρα που καίγο­ νταν, οι εκρήξεις των βλημάτων, οι πυρο­ βολισμοί και οι κραυγές των τραυματισμέ­ νων δημιουργούσαν ένα εφιαλτικό σκηνικό. Οι αντάρτες ξεπρόβαλλαν σαν γκρίζα φα­ ντάσματα μέσα από την πρωινή ομίχλη ουρλιάζοντας την απόκοσμη "ρέμπελ γιελ" και έπεφταν σαν δαιμονισμένοι επάνω

στους Βόρειους. Το πυροβολικό των Βο­ ρείων σφυροκοπούσε τους επιτιθέμενους ανοίγοντας βαθιές πληγές στις γραμμές τους. Τρεις φορές οι Νότιοι κατέλαβαν τις οχυρώσεις των Βορείων και τρεις φορές οι • ενναίοι άνδρες του Χούκερ με αντεπιθέ­ σεις και με την υποστήριξη του πυροβολι­ κού τους απώθησαν έξω από αυτές. Το πυοοβολικό των Νοτίων, το οποίο απαντούσε στα πυρά από καλύτερες θέσεις, σταδιακά κέρδιζε τη μάχη κάνοντας το ένα μετά το άλλο τα πυροβόλα των "φέντεραλς" να σιγήσουν. Ηταν περίπου 09.30 όταν ένα βλήμα έπληξε το στρατηγείο του Χούκερ. Ενας τοί­ χος από τούβλα κατέρρευσε και τραυμάτι­ σε ελαφρά τον αρχιστράτηγο, ο οποίος με­ ταφέρθηκε σοκαρισμένος στα μετόπισθεν. Λίγο πριν αποχωρήσει έδωσε εντολή να υ­ ποχωρήσει ο στρατός ενάμισι χιλιόμετρο και να ετοιμάσει νέα γραμμή άμυνας. Πριν συμβεί αυτό και ενώ η ώρα ήταν περίπου 10.00 ο Στούαρτ ύστερα από σκλη­ ρό αγώνα κατάφερε να διασπάσει την αμυ­ ντική γραμμή των Βορείων. Οι Νότιοι μετά από σκληρές μάχες σώμα με σώμα και α­ φού πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος κατέλα­ βαν τις καλά οργανωμένες αμυντικές θ έ ­ σεις των Βορείων στο Φέαρβιου και όρμησαν στον ανοικτό χώρο του Τσάνσελορσβιλ. Οι άνδρες του Λη από τη δική τους πλευρά κατεδίωκαν τους Βόρειους με συνεχείς ο­ μοβροντίες. Τα βλήματα του φιλιού πυρο­ βολικού περνούσαν πάνω από τα κεφάλια τους και έπεφταν ανάμεσα στους φυγάδες σκορπίζοντας τον θάνατο και τον πανικό. Η Στρατιά του Ποτόμακ κατρακυλούσε σε μία πολύ επικίνδυνη κατάσταση. Η από­ σταση ανάμεσα στις ξιφολόγχες των αν­ δρών του Λη και στα ποτάμια που οι Βόρει­ οι είχαν στην πλάτη τους συνεχώς μίκραι­ νε. Σε αυτό τον διαρκώς μειούμενο χώρο συμπιέζονταν όλο και πιο πολύ οι μάζες των 80.000 και πλέον ανδρών του Χούκερ. Από τα περάσματα των ποταμών δεν ήταν δυνατό να διαβούν όλοι μαζί. Χρειαζόταν χρόνος. Για τους Γιάνκις όμως τα χρονικά περιθώρια στένευαν όσο γρήγορα στένευε ο χώρος... Οι Νότιοι συνέχιζαν επιτυχώς να πιέ­ ζουν και η Στρατιά του Ποτόμακ κινδύνευε να πεθάνει από ασφυξία. Είτε θ α καταστρε­ φόταν, είτε θα αναγκαζόταν σε παράδοση. Ο Λη το είχε αντιληφθεί αυτό και πίστευε ότι είχε τη μεγάλη ευκαιρία να τελειώ σει ε­ κεί τον φοβερό εκείνο πόλεμο. Φθάνοντας στο φλεγόμενο Τσάνσελορ Χάουζ, όπου μέ­ χρι πριν από λίγη ώρα βρισκόταν το στρα­ τηγείο του Χούκερ, έγινε δέκτης του εν­ θουσιασμού και των εκδηλώσεων λατρείας των ανδρών του. Εδωσε εντολή να περισυλλεγούν οι τραυματίες, Βόρειοι και Νότι­ οι, από το φλεγόμενο σπίτι αλλά και από τα γύρω δάση που καίγονταν, και άρχισε να προετοιμάζει την επίθεση στις νέες θέσεις των Βορείων. Δεν είχε περάσει πολλή ώρα όταν έφθασε ένας αγγελιοφόρος από το Φρέντερικσμπεργκ με άσχημα νέα.

πέρασμα

WKM

Η υποχώρηση του Ερλυ προς τα νότια Οι ενισχύσεις που έλαβε ο Γουίλκοξ I 11 ι Οι Θέσεις των 5 ? · Οι άξονες αντιπάλων το απόγευμα των επιθέσεων

■ ■ Οι Θέσεις των αντιπάλων το πρωί

1. Τσάνσελορ Χάουζ 2. Φέαρβιου 3. Χέιζελ Γκρόουβ 4. Υψώματα Μέρυ 5. Σέιλεμ τσερτς

Οι επιχειρήσεις στο Τσάνσελορσβιλ-Φρέντερικσμπεργκ στις 3 Μαϊου. Ο στρατηγός Σέτζγουικ, ο οποίος είχε περάσει με σημαντική καθυστέρηση στην επίθεση, είχε διαρρήξει την αμυντική διά­ ταξη των Νοτίων στα υψώματα Μέρυ που δέσποζαν δυτικά της πόλης του Φρέντερικσμπεργκ. Οι 12.000 άνδρες του στρατηγού Ερλυ, έχοντας αναπτυχθεί αναγκαστικά σε μεγά­ λο μέτωπο, δεν διέθεταν το απαιτούμενο βάθος για να αποκρούσουν την επίθεση των 30.000 ανδρών του Σέτζγουικ. Οι γραμ­ μές τους διασπάστηκαν και άρχισαν να υ­ ποχωρούν, έχοντας όμως προκαλέσει ση­ μαντικές απώλειες στους Βορείους. Ο Σέτζγουϊκ είχε σημειώσει την πρώτη επιτυχία από την πλευρά του. Οι Βόρειοι με καθυ­ στέρηση πέντε μηνών είχαν καταλάβει τα υψώματα Μέρυ, για τα οποία τον περασμέ­ νο Δεκέμβριο είχαν χάσει 17.000 άνδρες χωρίς να καταφέρουν να τα πάρουν... Πιεζόμενοι από τους ομοσπονδιακούς του Σέτζγουικ οι Νότιοι υποχώρησαν νότια, ενώ ο στρατηγός της Ενωσης συνέχισε δυ­ τικά κατευθυνόμενος προς το Τσάνσελορ­ σβιλ και τα αφύλακτα πλέον νώτα του Λη. Την κατάσταση για τους Νότιους έσωσε ο ταξίαρχος Γουίλκοξ με τη ταξιαρχία του, ο οποίος είχε αναλάβει την επιτήρηση του περάσματος Μπανκ στον ποταμό Ραπαχάνοκ. Βλέποντας τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε η Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια ανέλαβε πρωτοβουλία και έταξε σε θέση μάχης τους άνδρες του στον επαρχιακό δρόμο Οραντζ, ανάμεσα στους Βόρειους και στο Τσάνσελορσβιλ. Επρεπε με κάθε θυσία να επιβραδύνει την προέλαση του Σέτζγουικ. Ανδρας του Γουίλκοξ ήταν και ο αγγελιοφόρος που μετέφερε τα νέα στον Λη.

Ο αρχιστράτηγος των Νοτίων γνώριζε πλέον πώς είχε διαμορφ ω θεί η κατάσταση και ότι αν ο Σέτζγουικ έφθανε στο Τσάνσε­ λορσβιλ ο στρατός του θα περικυκλωνόταν. Ο κίνδυνος ήταν πολύ μεγάλος για να τον αγνοήσει. Δεν μπορούσε να συνεχί­ σει την επίθεση κατά του Χούκερ πριν λο­ γαριαστεί με τον Σέτζγουικ. Αμέσως έδωσε εντολή στον ΜακΛόους να πάρει τρεις δι­ κές του ταξιαρχίες και μια του Αντερσον και να ξεκινήσει για να συνδράμει τον Γου­ ίλκοξ, αναστέλλοντας την επίθεση κατά του Χούκερ. Η Στρατιά του Ποτόμακ θα ζούσε... Στο μεταξύ η ταξιαρχία του Γουίλκοξ εκτέλεσε τον επιβραδυντικό αγώνα υπο­ δειγματικά. Σε μια σειρά από μικρές πλα­ γιές τις οποίες διέσχιζε η οδός Οραντζ, ε­ πάνω στην οποία εκινούντο οι Βόρειοι, τούς δεχόταν με φονικό πυρ και πριν αυτοί προλάβουν να αναπτυχθούν και να ρίξουν όλη τη δύναμή τους επάνω του εκείνος υ­ ποχωρούσε στην επόμενη πλαγιά. Αυτές οι διαδοχικές μάχες διήρκεσαν περίπου δύο ώρες. Υποχωρώντας οι άνδρες του Γουίλκοξ έφθασαν σε μια εκκλησία της περιοχής, τη Σέιλεμ τσερτς, όπου ετοίμασαν πρόχειρες οχυρώσεις για να υποδεχθούν την επόμε­ νη επίθεση των Βορείων. Εκείνη την ώρα έ­ φθασαν και οι ενισχύσεις. Ηταν η ταξιαρχία του Σεμς από το Σώμα του ΜακΛόους και η ταξιαρχία του Μαχόν από το Σώμα του Αντερσον. Οι "ρέμπελς" αποφάσισαν να μη γίνει άλλη υποχώρηση. Ηταν 17.30 όταν οι Βόρειοι επιτέθηκαν στη Σέιλεμ τσερτς. Η μάχη γύρω από την εκκλησία ήταν ιδιαίτερα σκληρή και αιμα­ τηρή. Οι Νότιοι προσπαθούσαν απεγνω-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ

πιτεθούν και να νικήσουν. Ο Χούκερ όμως είχε απογοητευθεί. Θεωρούσε ότι οι π ιθ α­ νότητες επιτυχίας ήταν πλέον πολύ λίγες και δεν ήθελε να διακινδυνεύσει την ύπαρ­ ξη του στρατού του. Το μεσημέρι κάλεσε τους στρατηγούς του και τους ανακοίνωσε την απόφασή του για υποχώρηση. Το από­ γευμα η Στρατιά του Ποτόμακ άρχισε να αποσύρεται ηττημένη για μία ακόμα φορά... Την επόμενη ημέρα, 5 Μαϊου, η αποχώ­ ρηση των Βορείων συνεχίστηκε κάτω από καταρρακτώδη βροχή. Η μία μετά την άλλη οι μονάδες της Στρατιάς του Ποτόμακ εκινούντο από το πέρασμα Γιού Ες με κατεύ­ θυνση το Φάλμουθ. Ο Λη, έχοντας απαλλα­ γεί από τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε γι1 αυτόν ο Σέτζγουικ, ανασύνταξε τον στρατό του και επέστρεψε στο Τσάνσελορσβιλ για να επαναλάβει την επίθεση κατά του Χού­ κερ. Στις 9 το πρωί της 6ης Μαϊου πληρο­ φορήθηκε από τους ανιχνευτές ότι οι Γιάνκις είχαν γίνει άφαντοι. Την ίδια ώρα ο τε­ λευταίος Βόρειος περνούσε τον Ραπαχά­ νοκ. Οι μηχανικοί της Στρατιάς του Ποτό­ μακ ανέσυραν τις πλωτές γέφυρες ρίχνο­ ντας την αυλαία στη μάχη του Τσάνσελορσβιλ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

48 mm

σμένα να κρατήσουν τις γραμμές τους. Οι Βόρειοι όμως, πολεμώντας με θάρρος και αυταπάρνηση, κέρδιζαν συνεχώς έδαφος. Το 121 Σύνταγμα της Νέας Υόρκης κινούμε­ νο μέσα σε μια κόλαση πυρός απώθησε τους άνδρες του Γουίλκοξ και κατέλαβε τον περίβολο της εκκλησίας και το νεκρο­ ταφείο. Η πλάστιγγα έδειχνε να γέρνει προς την πλευρά των Βορείων όταν κατέφθασαν στο πλευρό των Νοτίων και οι άλλες δύο τα­ ξιαρχίες υπό τους Γουόφορντ και Κέρσοου. Αυτές μαζί με την ταξιαρχία του Γουίλκοξ, που είχε ανασυνταχθεί, αντεπιτέθηκαν και ανακατέλαβαν την εκκλησία αποκαθιστώντας τη γραμμή άμυνας. Λίγο πριν πέσει η νύκτα είχαν κατορθώσει να ανακόψουν την προέλαση του Σέτζγουικ και να καθηλώ­ σουν τους άνδρες του.

4-6 ΜΑΪΟΥ Το πρωί της 4ης Μαϊου ο Λη άφησε στο Τσάνσελορσβιλ τον Στούαρτ με το 2ο ΣΣ μόνο του απέναντι στο σύνολο των δυνάμε­ ων του Χούκερ και με τους υπόλοιπους άν­ δρες του Αντερσον έφυγε για να αντιμετω­ πίσει τον Σέτζγουικ. Ηταν μία ακόμα ριψο­ κίνδυνη επιλογή που όμως, έτσι όπως είχαν έλθει τα πράγματα, ήταν μονόδρομος γι' αυτόν. Ο Ερλυ με εντολή του Λη επανήλθε στη μάχη. Επέστρεψε στο Φρέντερικσμπεργκ, όπου χωρίς να συναντήσει αντίσταση ανακατέλαβε τα υψώματα Μέρυ. Η ταξιαρχία των Βορείων υπό τον Γκίμπον, η οποία είχε αναλάβει τη φύλαξη της πόλης, μόλις είδε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

τον Ερλυ να επιστρέφει υποχώρησε ταχύ­ τατα και χωρίς να δώσει μάχη πέρασε στην απέναντι όχθη του Ραπαχάνοκ. Στη συνέ­ χεια ο Ερλυ κινήθηκε δυτικά για να συνα­ ντήσει τον Λη, ο οποίος είχε φθάσει στη Σέιλεμ τσερτς αισιόδοξος ότι μπορούσε να παγιδέψει τον Σέτζγουικ. Ο Λη σχεδίαζε να ενώσει τον στρατό του και με ενιαίο μέτω­ πο να πιέσει τον Σέτζγουικ προς το ποτάμι. Αυτό όμως δεν συνέβη διότι ο ΜακΛόους, ο οποίος μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε αποδώ­ σει πολύ καλά, απροσδόκητα και ανεξήγητα ολιγώρησε. Ο Σέτζγουικ από την πλευρά του περίμενε ενισχύσεις από τον Χούκερ χωρίς να γνωρίζει ότι στο μυαλό του αρχιστρατήγου υπήρχαν άλλες σκέψεις. Αντί για ενισχύ­ σεις έβλεπε τους Νότιους να συγκεντρώ­ νονται και συνειδητοποίησε ότι το Σώμα του αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο. Εχο­ ντας χάσει το Φρέντερικσμπεργκ η μόνη ο­ δός διαφυγής που του απέμενε ήταν το πέ­ ρασμα Μ πανκ πίσω του. Ο στρατηγός της Ενωσης, εκμεταλλευ­ όμενος την ολιγωρία των αντιπάλων αλλά και την ομίχλη που έπεσε το απόγευμα, υ­ ποχώρησε χωρίς να δώσει στους εχθρούς του τη μάχη την οποία επιζητούσαν παρά μόνο μερικές αψιμαχίες. Τη νύκτα όλο το Σώμα του πέρασε στην ασφάλεια της άλλης όχθης του Ραπαχάνοκ. Στο Τσάνσελορσβιλ οι Βόρειοι, επω φε­ λούμενοι από τη διακοπή της επίθεσης, εί­ χαν καταφέρει να ανασυνταχθούν και να ο­ χυρώσουν τις θέσεις τους. Με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να αισιοδοξούν π ι­ στεύοντας ότι υπήρχε δυνατότητα να αντε-

Καθώς τα σώματα στρατού των Βορεί­ ων πλησίαζαν στο Φάλμουθ, τα άσχημα νέα έφθαναν στην Ουάσιγκτον. Ο πρόεδρος Λίνκολν μόλις πληροφορήθηκε την ήττα αναρωτήθηκε περίλυπος: "Τι θα πει η χώρα: Εκατόν τριάντα χιλιάδες υπέροχοι στρα­ τιώτες κομματιάστηκαν από 60.000 μισοπεινασμένους ρακένδυτους...". Ο Χούκερ παρά το ότι ξεκίνησε με ιδα­ νικές συνθήκες, δεν κατάφερε να νικήσει τον Λη διότι πρωτίστως δεν κατάφερε να νικήσει τον εαυτό του. Ηταν υπεραισιόδο­ ξος και θρασύς πριν αρχίσει η μάχη, διατα­ κτικός και με πολλές λανθασμένες επιλο­ γές όταν ο Λη άρχισε τις κινήσεις του. Οι α­ ποτυχίες των προκατόχων του επηρέασαν την κρίση του. Τη στιγμή που θα έπρεπε να είναι επιθετικός, φοβούμενος το λάθος προτίμησε να περιχαρακωθεί και να περιμέ­ νει. Μ πορεί να είχε επιδείξει αξιόλογες ορ­ γανωτικές ικανότητες, δεν έδειξε όμως ότι διέθετε τα απαιτούμενα προσόντα για να ο­ δηγήσει τους άνδρες του στη νίκη. Απλώς προσέθεσε το όνομά του στον κατάλογο των στρατηγών τους οποίους είχε κατανικήσει ο Λη. Οι Βόρειοι είχαν 17.287 νεκρούς, τραυ­ ματίες και αγνοούμενους. Τις περισσότε­ ρες απώλειες υπέστη το ΣΣ του Σέτζγουικ, το οποίο έχασε 4.000 περίπου άνδρες. Οι Νότιοι έχασαν αντίστοιχα 12.821 άνδρες. Ο Λη με τους άνδρες του, παρά τις βα­ ριές απώλειες, κατάφεραν να υπερασπι­ στούν επιτυχώς την πατρίδα τους. Ο αρχι­ στράτηγος των Νοτίων βλέποντας τη διστακτικότητα του Χούκερ κυριολεκτικά διάβασε τους φόβους του αντιπάλου του και έκρινε ότι η ενέργεια που σχεδίαζε ήταν

εφικτή. Ο ανδρείος και ικανός Τζάκσον ανέλαβε για μια ακόμη φορά να κατορθώσει το ακατόρθωτο και, όπως πάντα, τα κατάφερε. Οι δύο άνδρες σε αγαστή συνερ­ γασία τόλμησαν και πέτυχαν να περικυκλώσουν έναν στρατό διπλάσιο από τον δικό τους. Την ώρα που ο Τζάκσον προσέβαλλε πλευρικά τον Χάουαρντ, οι Νότι­ οι είχαν επιτύχει τοπική αριθμητική υπεροχή, ασχέτως αν σε ολόκληρο το πεδίο της μάχης η αναλογία ήταν κάτι παραπάνω από 2 προς 1 σε βάρος τους. Η ανατρο­ πή του Χάουαρντ επέφερε χάος στην παράταξη των Βορείων, αφού τους ανάγκασε να αναπροσαρμόσουν το μέτωπό τους εγκαταλείποντας πολλές από τις καλά οργανωμένες θέσεις τους. Το κυριότερο, όμως, που πέτυχε η επίθεση του Τζάκσον ήταν να ζωντανέψει τα φαντάσματα των προηγουμένων ηττών για τους Γιάνκις και να σπείρει στις καρδιές τους τον φόβο και την ανασφάλεια. Το τέλος της μάχης βρήκε τον Λη διακατεχόμενο από ανάμικτα συναισθήματα. Εχοντας επίγνωση του μεγέθους της νίκης ήταν χαρούμενος επειδή ο Νότος είχε σωθεί. Ηταν επίσης υπερήφανος διότι οι άνδρες που είχε υπό τις διαταγές του είχαν για μια ακόμα φο­ ρά πολεμήσει πολύ καλά. Το θάρρος, η αυτοθυσία, η α­ ντοχή και η καρτερία ήταν μερικές μόνο από τις αρετές του στρατιώτη ο οποίος πολεμούσε για τη Συνομο­ σπονδία. Ωστόσο το πιο σημαντικό του προτέρημα ή­ ταν η πλήρης γνώση και η αποδοχή του λόγου για τον οποίο πολεμούσε και πέθαινε. Ο Λη ήταν στενοχωρημένος διότι δεν κατάφερε να εκμηδενίσει τη Στρατιά του Ποτόμακ. Η νίκη του ήταν ημιτελής. Ο πόλεμος θα συνεχιζόταν και μία ημέρα οι Γιάνκις θα επέστρεφαν για να αιματοκυλήσουν τον Νό­ το... Ηταν πιο πολύ λυπημένος επειδή γνώριζε περισσό­ τερο από τον καθένα τι σήμαινε η απώλεια του στρατη­ γού Τζάκσον για τον Νότο. Στην περίπτωση του "Στόουνγουολ" το "ουδείς αναντικατάστατος" δεν έβρισκε εφαρμογή, όσο και αν στον Νότο υπήρχαν πολλοί λα­ μπροί αξιωματικοί. Στο Τσάνσελορσβιλ οι Νότιοι άγγιξαν το ζενίθ της πολεμικής τους ισχύος και στην κοινωνία του Νότου ε­ πικρατούσε φρενίτιδα ενθουσιασμού. Οι πολίτες της Συνομοσπονδίας, υπερήφανοι για τον στρατό τους, ή ­ ταν περισσότερο παρά ποτέ σίγουροι ότι θα κατάφερναν να επιτύχουν τον σκοπό τους. Τους πανηγυρι­ σμούς τους σκίαζε μόνο η είδηση για τον βαρύ τραυ­ ματισμό του μεγάλου ήρωά τους. Μέσα από αυτούς τους πανηγυρισμούς και με την ανάμνηση των παλαιοτέρων θριάμβω ν τους σχημάτισαν την πεποίθηση ότι οι Βόρειοι δεν μπορούσαν να τους αντιμετωπίσουν. Από τον πρώτο μέχρι και τον τελευταίο πίστεψαν ότι είναι ανίκητοι. Το σφάλμα τους θα το διαπίστωναν δύο μή­ νες αργότερα, όταν στη μάχη η οποία θα γινόταν σε μια κωμόπολη της Πενσυλβάνια, στο Γκέτυσμπεργκ, οι τύ­ χες του πολέμου θα άλλαζαν οριστικά...

[ \ υ

ύ

Du J j

B iB A ic ! τ ω ν

r

j

p

z

h

z

Ε κ ο ό υ ε ίυ ν

ΜΟΝΤΕΛΙΣΜΟΣ

ΑΤΤΙΚΗ ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ A.E. ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 10-12, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3607876

Λ. ΛΙΒΕΡΙΟΣ & ΣΙΑ ΕΕ ΑΣΚΛΗ Π ΙΟ Υ 1, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3616373

ΠΑΝΝΑΚΕΝΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΥ 127, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-6440021

ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ ΔΗ ΜΗΤΡΙΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 8, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3627318

LEADER BOOKS Α.Ε. ΠΑΝ. ΚΥ ΡΙΑΚΟ Υ 17, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-6450048

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 112, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3614736

ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ 31 & ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ, ΕΛΕΥΣΙΝΑ ΤΗΛ.: 210-5540715

ΣΠΥΡΟ Σ ΠΕΝΣΑΣ, ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ 134, ΚΑΛΛΙΘ ΕΑ ΤΗΛ./FAX: 210-9562483, ΚΙΝ.: 694 6906871

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 57, ΤΗΛ.:210-3646363

ΚΟΚΚΑΛΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ 94, ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ ΤΗΛ.: 210-4952635, FAX: 210-4942142

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ’

ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ

G.E. HOBBIES Δ Ω Δ ΕΚΑ Ν Η ΣΟ Υ 29, ΑΡΓΥΡΟ ΥΠΟ ΛΗ , ΤΗΛ.: 210-9916178 ΚΙΝ.: 6932-339702

ΚΑΛΦΑΚΗΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 63-67, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3642889

ΕΡΜΟ Υ 63, ΤΗΛ.: 27410-85165, FAX: 27410-85164

ΙΩΑΝΝΙΝΑ ΖΙΑΓΚΑΣ ΚΥΡΟΣ

ΜΟΝΤΕΛΟΤΕΧΝΙΚΗ

ΜΠΕΡΕΤΟΥΛΗΣ Θ ΩΜ ΑΣ Α Κ Α Δ Η Μ ΙΑ Σ 78 ΚΙΝ.:6932391706

www.gehobbies.gr

ΚΟΡΙΝΘΟΣ MODEL FAN

SUPER MODEL

ΠΑΛΑΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΧΕΡΙ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 84, ΑΘ ΗΝΑ ΤΗΛ./FAX: 210-3638510, 210-3638598

ΛΑΖΑΡΟ Υ ΤΣΑ Μ Η 34. Α. ΤΟ ΥΜ ΠΑ, ΤΗΛ./FAX: 2310-932189

PLASTIMODELLISMO ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 59, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3613011

ΠΑ ΝΕΠΙΣΤΗ Μ ΙΟ Υ 34, ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210-3625026, FAX: 210-3602407

ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΜΙΝΙΑΤΟΥΡΕΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΙΜΙΤΣΗΣ

ΚΑΡΑΪΣΚΟΥ 157, ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ.: 210-4296509, FAX: 210-4100962 ΚΙΝ.: 697 2036979

ΓΡ ΣΑΚ ΚΑ 10, ΤΗΛ.: 26510-77368

ΚΑΒΑΛΑ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ Ο Μ Ο Ν Ο ΙΑ Σ 29, ΤΗΛ./FAX: 2510-835775

ΚΑΣΤΟΡΙΑ ETA DIORAMA ACCESSORIES ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ Μ Ο Ν ΤΕΛ ΙΣΜ Ο Υ & ΑΞΕΣΟΥΑΡ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Β. ΓΙΑΝΝΗΣ Μ ΗΤΡΟ Π Ο ΛΕΩ Σ 86, ΚΑΣΤΟΡΙΑ, ΤΗΛ.: 2467022077, FAX.: 2467022992

ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΚΟΚΚΙΝΗ ΜΗΛΙΑ

MODEL NEST

25ης Μ ΑΡΤΙΟΥ 1, ΧΟ ΛΑΡΓΟ Σ ΤΗ Λ.:210-6519728

Μ ΑΝΟ ΥΣΟ ΓΙΑΝΝΗ 9, ΚΙΝ.: 699 7038530

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ MODEL HOUSE IΣΑΥΡΩΝ 8, ΤΗΛ.: 2310-250482

ΠΑΤΡΑ _________

HOBBY SHOP ΑΡΑΤΟΥ 51, ΤΗ Λ./FAX: 2610-279264

MODELLING CENTRE

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) John Macdonald: GREAT BATTLES OF THE CIVIL WAR, Grange Books, Λονδίνο, 1997. (2) Philip Katcher: THE AMERICAN CIVIL WAR SOURCE BOOK, Arms and Armour, Λονδίνο, 1995. (3) Carl Smith: CHANCELLORSVILLE 1863, Osprey, Λονδίνο, 1998.

Ο Μ Η ΡΟ Υ 2, ΝΕΑ ΣΜ ΥΡΝΗ ΤΗΛ.: 210-9323665, FAX: 210-9323446

No 1

στον ΕΙΔΙΚΟ Τ Υ Π Ο

Δ ια θέτετε β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο η μ ο ντελισ τικό κ α τ ά σ τ η μ α κ α ι ε π ιθ υ μ ε ίτ ε ν α β ρ ίσ κεσ τε σε α υ τ ή τη δ ια φ ή μ ισ η ; Αν θέλετε να διαθε'τετε τα βιβλία τω ν εκδόσεων «ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ» επικοινω νήστε μ α ζί μας για τους όρους συνεργασίας.

ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ TAX. Δ/ΝΣΗ: Τ.Θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. ΚΕΝΤΡΟ: 210.38.21.985, FAX: 210.38.21.985 «e-m ail: periscop@ otenet.gr

ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ 1 3 3 7 -1 3 4 1 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Μία ιδιαίτερα σκληρή περίοδος για την Κρήτη ήταν αυτή της Ενετοκρατίας (1204-1669). Συνεχείς επαναστάσεις των ανυπότακτων Κρητικών έφεραν συχνά σε δύσκολη θέση τους κατακτητές, οι οποίοι μετέφεραν ενισχύσεις από τη Βενετία για να τις καταστείλουν. Στους πρωτεργάτες της κρητικής αντίστασης συγκαταλέγεται η ηρωική μορφή του Λέοντα Καλλέργη. Η δράση και το τραγικό του τέλος, περί το 1341, χαράχ&ηκαν στη μνήμη του λαού ως σύμβολο αγώνα και αντίστασης.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ Ιστορικός

Στα χρόνια της δράσης του Λέοντα Καλλέργη οι Βενετοί άρχισαν να εκτελούν οχυρωματικά έργα σε ολόκληρη την Κρήτη, γεγονός που φανέρωνε την ανησυχία τους. Στη φωτογραφία βλέπουμε το Φραγκοκάστελλο, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε αργότερα, το 1374.

Βενετών. Ο Βρετανός μεσαιωνολόγος Ουίι συνέπειες της ενετικής κατάλιαμ Μίλερ προσέθεσε σχετικά: «Ο,τι χαρα­ κτησης της Κρήτης εκδηλώ θη­ κτήρισε τη μεσαιωνική ιστορία της Κρήτης, καν άμεσα και εξ αρχής σε βά­ αντίθεση με τις άλλες βενετικές κτή­ ρος φυσικά των Κρητικών. Ηδη το σε 1211 στο στην ανατολή, ήταν η σχεδόν διαρκής «έγγραφο της παραχωρήσεως»σεις («carta ανυποταξία των Κρητικών. Ενώ στο Δουκά­ concessionis») καταγράφηκαν τα κτήματα το των Αθηνών τίποτα δεν ακουγόταν περί των Κρητικών αρχόντων που περνούσαν εξέγερσης των Ελλήνων, στο Πριγκηπάτο στα χέρια Βενετών ευγενών. Η τοπική αρι­ της Αχαϊας μικρή υπήρξε η ταραχή και στο στοκρατία στερήθηκε έτσι τις γαίες και τις αρχιπέλαγος του Αιγαίου σπάνια μεμψιμοιπροσόδους της, εξω θούμενη σε αντιβενερούσαν κατά των Βενετών, στην Κρήτη η τικά αισθήματα που θ α καθόριζαν τη μετέμία εξέγερση ακολουθούσε την άλλη». πειτα στάση της. Οι μεγάλες αρχοντικές οι­ Ηταν περίπου νομοτελειακό να εκδη­ κογένειες της Κρήτης, πολλές από τις ο­ λω θ ού ν οι επαναστάσεις αυτές, αφού οι ποίες φέρονταν καταγόμενες από την κατακτητές υπήρξαν εξ αρχής υπέρμετρα Κωνσταντινούπολη, είδαν στα πρόσωπα σ κληροί απέναντι στους ντόπιους. Αχρονο­ των Βενετών τους σφετεριστές των περ ι­ λόγητο έγγραφο, πιθανώς του 1217, ανέφ ε­ ουσιών τους. Ταυτόχρονα, ακριβώς λόγω ρε ότι ένας από τους πρώτους κυβερνήτες των τίτλων που έφεραν, διατηρούσαν έναν εθνικό προσανατολισμό, στο πλαίσιο βε­ της Κρήτης, ο δούκας Πάολο Κουερίνι, αποκαλούσε τους Κρητικούς «σκύλους» και βαίως των δεδομένω ν της εποχής εκείνης. «διαβόλους». Ο διοικητής αυτός υποχρέω­ Τα ίδια ακριβώς αισθήματα έτρεφε και σε το σύνολο σχεδόν των κατοίκων του ο απλός λαός, οι «βιλλάνοι», δηλαδή οι χω­ Βούργου (Χάνδακα, του σημερινού Ηρα­ ρικοί της Κρήτης. Η μεταχείριση αυτών των κλείου), περίπου 30.000 Ελληνες, να εγκαανθρώ πω ν από τους Βενετούς ήταν βά­ ταλείψ ουν την πόλη, η οποία έκτοτε ερή­ ναυση, αγγίζοντας συχνά τα όρια του α­ μωσε. πάνθρωπου. Στρατολογούντο σε δημόσια Οι εξεγέρσεις των Κρητικών άρχισαν έργα ή ως κωπηλάτες στις βενετικές γαλέσχεδόν με την έλευση και την εγκατάστα­ ρες και ήταν πλήρεις υποχρεώσεων, δίχως ση των Βενετών στο νησί. Το 1211 επανα­ δικαιώματα. Από την έλευση των πρώτων στάτησαν η Σητεία και τα χωριά της περ ιο­ στρατιωτικών δυνάμεων που έστειλε η Βε­ νετία ο απλός Κρητικός, υπό την καθοδή­ χής. Εντός ολίγων ημερώ ν ολόκληρο το σημερινό Λ ασίθι έπεσε στα χέρια των Κρη­ γηση του πολυάριθμου και ισχυρού κλή­ τικών και ο κυβερνήτης του νησιού, δού­ ρου, είδε στα πρόσω πα των Βενετών έναν κας Ιάκωβος Τιέπολο, αναγκάστηκε να καστυγνό κατακτητή. Η σκληρή συμπεριφορά λέσει ενισχύσεις. Σε βοήθειά του έσπευσε των νέων αφεντών της Κρήτης ώθησε τα ο δούκας της Νάξου Μάρκος Σανούδος και πράγματα σύντομα στα άκρα. Παροιμιώδης μαζί υπέταξαν την ανατολική Κρήτη. Οι ε­ έμεινε η φράση των Βενετών κυβερνητών παναστάτες, ελλιπώς εξοπλισμένοι, κατέ­ της Κρήτης: «Semo Veneziani e poi φυγαν στο οροπέδιο του Λασιθίου και Christiani» (είμαστε πρώτα Βενετοί και ύστους γύρω δυσπρόσιτους ορεινούς ό­ στερα χριστιανοί). γκους. Ο Ιταλός ιστορικός Τζόρτζιο Σκαφ ίνι εΤα επόμενα χρόνια χαρακτηρίστηκαν πεσήμανε σωστά ότι αιτία των συνεχών ε­ από νέες εξεγέρσεις, που διήρκεσαν ως το παναστάσεων που θα ακολουθούσαν ήταν 1236. Ο εποικισμός τον οποίο είχαν αρχίσει το αδούλωτο πνεύμα του κρητικού λαού, οι Βενετοί, η προσ πάθεια εκλατινισμού σε συνάρτηση με τη βάναυση διοίκηση των

Ο

52

Κίοαμος

των Κρητικών και η απάνθρω πη συμπερι­ φορά των κατακτητών προς τον λαό ω θ ού­ σαν όλο και περισσότερους Κρητικούς να καταφεύγουν στην παρανομία και στην α­ ντίσταση. Το 1228 οι Βενετοί βρέθηκαν εκ νέου σε δεινή θέση. Τέσσερις επιφανείς οίκοι, οι Μελισσηνοί, οι Σκορδίληδες, οι Αρκολέοι και οι Δ ρακοντόπουλοι ξεσήκωσαν το νησί. Ο δούκας Τζοβάννι Στορλάντο, κυβερνή­ της της Κρήτης, μιμούμενος τον προκάτοχό του κάλεσε από τη Νάξο τον Αγγελο Σανούδο, γιο του Μάρκου. Σε αντιπερισπα­ σμό κατέπλευσε στην Κρήτη μοίρα του βυ­ ζαντινού στόλου από 33 πλοία, κατόπιν έκ­ κλησης των Κρητικών προς τον Ιωάννη Βατάτζη, ηγεμόνα της αυτοκρατορίας της Νίκαιας. Η σύγκρουση προσέλαβε έτσι ευ­ ρύτερο χαρακτήρα, ανάμεσα στη Βενετία και στο ελεύθερο Βυζάντιο. Οι επαναστά­ τες προσέβαλαν και κατέλαβαν τα φρού­ ρια του Ρεθύμνου και του Μυλοπόταμου. Ο βυζαντινός στόλος όμως καταστράφηκε, ό­ ταν έπεσε σε σφοδρή θαλασσοταραχή α­ νάμεσα στα Κύθηρα και στην Κρήτη. Από τα 33 πλοία μόνο τρία σώθηκαν. Στην ξηρά οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν ως το 1236, οπότε συνομολογήθηκε ειρήνη με κάποιες παραχωρήσεις εκ μέρους των Βενετών, πολλοί δε από τους ηγέτες των επαναστα­ τών κατέφυγαν στη Μικρά Ασία. Το 1261 ανακτήθηκε η Κωνσταντινού­ πολη από τους Βυζαντινούς και ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος οργάνωσε α­ μέσως νέο επαναστατικό κίνημα στην Κρή­ τη. Κυριεύθηκε το φρούριο του Αλμυρού στην περιοχή του Αποκόρωνα και πολιορκήθηκε το φρούριο του Κισσάμου. Η Βενε­ τία, θαλασσοκρατούσα όπως ήταν, απέτρε­ ψε την παρουσία του βυζαντινού στόλου. Από την άλλη πλευρά οι πράκτορες και οι απεσταλμένοι του Μιχαήλ Παλαιολόγου φαίνεται πως απέτυχαν να προκαλέσουν γενικό ξεσηκωμό στο νησί. Ετσι το κίνημα εκφυλίστηκε. Χάρτης της Κρήτης την εποχή της επαναστατικής δράσης του Λέοντα Καλλέργη και περί το 1340. Διακρίνονται τα έξι «σεξτέρια » (sexteria, εκτός του Χάνδακα), δηλαδή οι επαρχίες στις οποίες είχαν χωρίσει το νησί οι Βενετοί κατακτητές.

Χανιά Ρέθυμνο, /

Αποκόρωνας

Σ έλινο

Μυλοπόταμο Απάνω Σύβριτος

Χάνδακας

Κάτω Σύβριτος Λασίθι

Λ Ι Β Υ Κ Ο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Π Ε Λ Α Γ Ο Σ

Σφακιανός τοξότης σε βιβλίο που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1800. Οι Σφακιανοί υπήρξαν κατά την Ενετοκρατία επίφοβοι αντίπαλοι των κατακτητών και τα Σφακιά διαρκής εστία επαναστάσεων και αναταραχών.

Αριστερά: Οικόσημα επιφανών βενετικών οίκων της Κρήτης: 1. Τσανγκαρόλοι (Zangarolo), 2. Δάνδολοι (Dandolo), 3. Κορνάροι (Cornaro), 4. άγνωστη οικογένεια.

Νέα αναζωπύρωση επήλθε το 1272, με πρωτοστάτες τα μέλη της ονομαστής αρ­ χοντικής οικογένειας των Χορτάτζηδων. Με ηγέτες τους αδελφούς Θεόδωρο και Γεώργιο Χορτάτζη οι Κρητικοί έδωσαν εκ παρατάξεως μάχη στις όχθες του ποταμού Αποσελέμη, 20 χιλιόμετρα ανατολικά του σημερινού Ηρακλείου. Ο τακτικός στρατός των Βενετών, διαθέτοντας καλύτερα όπλα και τεχνική, συνέτριψε τους επαναστάτες. Το 1273 ανέλαβε νέος Κυβερνήτης ο δούκας Μαρίνος Τζένο, στον οποίο οι Βενετοί χρονογράφοι της εποχής καταλόγι­ ζαν έλλειψη στρατηγικής αντίληψης. Επι­ κεφαλής ισχυρής δύναμης ο Τζένο εξήλθε από τον Χάνδακα (Ηράκλειο) και εισέβαλε στην πεδιάδα της Μεσαράς, στο νότιο μέ­ ρος του σημερινού νομού Ηρακλείου, το 1273 (κατά ορισμένους το 1276). Οι Θ εόδω­ ρος και Γεώργιος Χορτάτζης διέταξαν υπο­ χώ ρηση,παρασύροντας τον υπερόπτη Τζέ­ νο στη δύσβατη θέση Ξερόδεμα. Εκεί είχε ταχθεί εκ των προτέρων το μεγαλύτερο τμήμα του επαναστατικού στρατού, που προσέβαλε από πολλαπλές κατευθύνσεις τους Βενετούς. Οι κατακτητές αποδεκατίστηκαν αφού υπέστησαν πλήρη α ιφ νιδια­ σμό. Ο ίδιος ο Μαρίνος Τζένο, 12 αξιωματι­ κοί του και εκατοντάδες άνδρες φονεύθη-

καν. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη ήττα που υ­ πέστησαν οι Βενετοί στα 70 χρόνια που βρίσκονταν στην Κρήτη. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου αντέδρασε άμεσα. Ενώ οι Χορτάτζηδες πολιορκούσαν πλέον τον ίδιο τον Χάνδακα, έφθασαν διά θαλάσσης σημαντι­ κές ενισχύσεις: Πεζικό και Ιππικό, εφόδια, ο νέος Κυβερνήτης Μαρίνος Μοροζίνι και ο αρχιστράτηγος Μαρίνος Γραδόνικο. Η α­ ποφασιστική σύγκρουση έγινε το 1278 κο­ ντά στον Χάνδακα. Ο Μαρίνος Γραδόνικος παρέταξε σε πυκνό σχηματισμό τις δυνά­ μεις του περιμένοντας την πρώτη κίνηση από τους Κρητικούς. Οι τελευταίοι ήταν εμφανώς ταλαιπω ρημένοι από τον πολύ­ χρονο αγώνα, έλειπε δε και η σύμπνοια α­ νάμεσα στους αρχηγούς τους. Είναι χαρα­ κτηριστικό το ότι ο Κωνσταντίνος Ψαρομήλιγγος φόνευσε τον Σήφη Χορτάτζη επει­ δή λογομάχησαν για κάποια λάφυρα. Ο Γε­ ώργιος Χορτάτζης ως αρχηγέτης διέταξε αναμονή, εκτιμώντας ορθά το πολυάριθμο των καλώς συντεταγμένων Βενετών. Η α­ πειθαρχία, όμως, των αρχηγών ώθησε τους Κρητικούς να επιτεθούν παρακούοντας τον Χορτάτζη. Οι Βενετοί, αφού τους απέκρουσαν, αντεπιτέθηκαν και κυριάρχη­ σαν με ευκολία. Οι Χορτάτζηδες ηρωικά

μαχόμενοι διέφυγαν και κατέληξαν στην Κωνσταντινούπολη. Ο αυτοκράτορας Μι­ χαήλ Παλαιολόγος τους προσέφ ερε κτήμα­ τα στη Μικρά Ασία, όπου εκείνοι ανέλαβαν πάλι στρατιωτική δράση, αυτή τη φορά κα­ τά των Τούρκων. Νέα επανάσταση εξερράγη στην Κρή­ τη το 1282, με ηγέτη τον επιφανή άρχοντα Αλέξιο Καλλέργη. Ο τελευταίος αφού συ­ νεργάστηκε με τους Βενετούς κατά των Χορτάτζηδων φερόμενος καιροσκοπικά, στην πορεία στράφηκε εναντίον τους. Οι συγκρούσεις διήρκεσαν 16 ολόκληρα χρό­ νια. Οι Βενετοί κήρυξαν το οροπέδιο του Λασιθίου ακατοίκητο, διότι ήταν διαχρονι­ κό ορμητήριο των επαναστατών. Ο Καλλέργης γνωρίζοντας ότι δεν μπορούσε να συγκρουστεί μετωπικά με τον τακτικό βενετι­ κό στρατό, κατέφυγε σε ανταρτοπόλεμο διαρκείας. Η Βενετία την περίοδο εκείνη είχε εμπλακεί σε σφοδρή σύγκρουση με την α­ ντίζηλό της Γένοβα. Το 1293 ο στόλος της ηττήθηκε δύο φορές από τους Γενοβέ­ ζους. Αναγκάστηκε έτσι να σ υνθηκολογή­ σει με τον Αλέξιο Καλλέργη. Οι Βενετοί τού παραχώρησαν μεγάλες εκτάσεις ως φέουδα και εκχώρησαν στους Κρητικούς δικαιώματα και ελευθερίες. Παρά ταύτα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

53

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο φτερωτός λέων, έμβλημα της «Γαληνότατης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου», της Βενετίας (Porta della Carta, Βενετία).

τόσο ο λαός, όσο και οι αρχοντορωμαίοι, οι αρχοντικές οικογένειες του νησιού, επιθ υ­ μούσαν διακαώς την έξωση των κατακτητών. Το 1319 επαναστάτησαν τα Σφακιά. Με αφορμή το ότι ο Βενετός φρούραρχος της περιοχής προσέβαλε μία κοπέλα από την αρχοντική οικογένεια των Σκορδίληδων, οι Σφακιανοί εξεγέρθηκαν. Φόνευσαν τον φρούραρχο και τους στρατιώτες του, η δε εξέγερση επεκτάθηκε σε ολόκληρο το νό­ τιο μέρος των Χανίων. Ο Αλέξιος Καλλέργης κατά την κρίσιμη εκείνη φάση δεν δια­ κινδύνευσε τα προνόμιά του. Συνέπραξε με τους Βενετούς και στο φαράγγι της Σα­ μαριάς εξόντωσαν μαζί τους Σφακιανούς αγωνιστές. Το 1333 εξαιτίας της βαριάς φορολο­ γίας που επέβαλλαν οι Βενετοί ξεσηκώ θη­ καν τα χωριά του Ρεθύμνου. Επίκεντρο της εξέγερσης ήταν το χωριό Μαγαρίτες (ή Μαργαρίτες), στον Μ υλοπόταμο του Ρεθύ­ μνου, όπου συγκεντρώθηκαν 400 οπλισμέ­ νοι άνδρες. Η αναταραχή επεκτάθηκε στα Σφακιά, στον Κίσαμο και στον Σέλινο. Ο Βε­ νετός χρονογράφος Ντε Μονάκις έγραψε ενδεικτικά ότι «... οι φ όροι ήταν η πρόφ α­ ση, αληθινή αιτία ήταν το μίσος κατά των Βενετών». Αρχηγός της επανάστασης αυ­

τής ανέλαβε ο Βάρδας Καλλέργης. Αυτός κυρίευσε το φρούριο του Σέλινου, όπου εκτέλεσε τον Βενετό διοικητή Ερμόλαο Βέλενο, την οικογένειά του και τη φρουρά. Από εκεί οι επαναστάτες, που είχαν ανέλθ ε ι στους 2.000, κινήθ ηκα ν προς τον Χάν­ δακα. Επικεφαλής ήταν ο ίδιος ο Βάρδας Καλλέργης και οι τρεις αδελφοί Σηφόπουλοι: ο Σήφης, ο Μ ιχαήλ και ο Λέων. Στην πρω τεύουσα κατέπλεαν εσπευ­ σμένα βενετικές γαλέρες μεταφέροντας πεζικό και ιππικό από τη μητρόπολη. Τρεις βενετικές φάλαγγες εισέβαλαν στην πε­ ριοχή των Χανίων. Ο ναύαρχος Μαρίνος Μ οροζίνι σημείωσε μία πρώτη νίκη στη

54

Σούδα κατά των Κρητικών. Ο ίδιος ο Βάρ­ δας Καλλέργης με τη φρουρά του βρίσκο­ νταν στο χωριό Σύβριτες. Οι κάτοικοι του χωριού, φοβούμενοι τα αντίποινα των Βε­ νετών που πλησίαζαν, φόνευσαν με δόλιο τρόπο τον Βάρδα και έστειλαν το κεφάλι του στους κατακτητές για να τους εξευμε­ νίσουν. Παράλληλα η μία από τις βενετικές φάλαγγες εισέβαλε στους Μαγαρίτες, ό­ που προέβαλαν αντίσταση μέχρις εσχάτων εκατοντάδες επαναστάτες. Το χωριό πυρπο λήθ ηκε και 120 Κρητικοί αντάρτες φονεύθηκαν. Την ίδια τύχη είχε και το χωριό Κρασούνα, από όπου διέφυγαν την ύστατη στιγμή οι τρεις αδελφοί Σηφόπουλοι. Αυτοί εντοπίστηκαν αργότερα σε σπήλαιο της περιοχής, συνελήφθησαν και αποκεφ αλί­ στηκαν. Ομοια τραγικό τέλος βρήκε και ο Σήφης Καλλέργης, γιος του Βάρδα, που συνέχιζε τον αγώνα: φ ονεύθηκε και το κε­ φ άλι του στάλθηκε στον Χάνδακα. Τα υπό­ λοιπα παιδιά του Βάρδα καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά. Ολα τα παραπάνω, που συνέβησαν το 1334, θ α οδηγούσαν λογικά στην εξάλειψη κάθε επαναστατικής διά θε­ σης. Οι Κρητικοί όμως ετοιμάζονταν για νέ­ ους αγώνες, επιβεβαιώνοντας τη διαρκή η ­ ρωική τους στάση στον ρου της Ιστορίας.

ΚΑΛΛΕΡΓΗΔΕΣ ΚΑΙ ΛΕΩΝ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ

Ο φτερωτός λέων σε σχέδιο του Μ. Μποσκίνι, 1651.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ο οίκος των Καλλέργηδων ήταν στην ενετοκρατούμενη Κρήτη ένας από τους επι­ φανέστερους. Οι ρίζες τους βρίσκονται π ι­ θανώς στο Βυζάντιο. Το 1082 αρχοντικοί οί­ κοι της Κωνσταντινούπολης με διαταγή του αυτοκράτορα Αλέξιου Α1 Κομνηνού ε­ γκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Ανάμεσά τους ήταν οι Χορτάτζηδες, οι Μ ελισσηνοί, οι Σκορδίληδες και οι Φωκάδες. Από τους Φω­ κάδες κατάγονταν οι Καλλέργηδες. Πρώτος από τους Φωκάδες που έλαβε το προσω νύμιο Καλλέργης ήταν πιθανώς ο Αλέξιος Καλλέργης. Το όνομα προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων καλό και έργο. Η αρχική ονομασία ήταν Καλλιέργης και μετεξελίχθηκε σε Καλλέργης.

Από τους Καλλέργηδες άλλοι λειτούρ­ γησαν καιροσκοπικά, όπως ο προαναφερθείς Αλέξιος που συνεργάστηκε με τη βε­ νετική εξουσία, και άλλοι, όπως ο Βάρδας Καλλέργης, πρωτοστάτησαν στους αγώνες κατά των Βενετών, προσδίδοντας κάποια, πρώιμα έστω, εθνικοαπελευθερω τικά χα­ ρακτηριστικά στη δράση τους. Ενώ η επανάσταση του 1334 έσβηνε και το επίκεντρό της, σι Μαγαρίτες, καταστρέ­ φονταν, άρχιζε να ακούγεται το όνομα του Λέοντα Καλλέργη. Για το πρόσωπό του οι αναφορές είναι περιορισμένες και αντιφ α­ τικές, κάτι που ισχύει γενικότερα για πρ ό­ σωπα και πράγματα της πρώ ιμης ενετο­ κρατίας στην Κρήτη. Σύμφωνα με μία εκ­ δοχή ο πατέρας του Λέοντα, Μάρκος, ήταν πρώτος εξάδελφος του Αλέξιου Καλλέργη. Ο Λέων ήταν λοιπόν ανηψιός ή, κατ’ άλ­ λους, εγγονός του Αλέξιου, του επονομα­ ζόμενου και νεώτερου, επίγονου του προαναφερθέντος Αλέξιου Καλλέργη, άλλοτε συνεργάτη των Βενετών. Για τα πρώτα χρόνια του Λέοντα οι πληροφορίες είναι ελάχιστες και συχνά συ­ γκεχυμένες. Σε ηλικία 12 ετών ο Λέων ε­ γκαταστάθηκε ως οικότροφος στην Αυλή του Αλεξίου, ο οποίος συνεργαζόταν φανε­ ρά με τους κατακτητές. Οπως σημείωσε ενδεικτικά ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος στα «Ιστορικά Σκηνογραφήματα», ένα έργο του 1860, ο Αλέξιος «... εκλέξας τον Λέο­ ντα και κατ’ οίκον παραλαβών, άρχισε να τον προπαιδεύει επί το ιταλικότερο και ιπποτικότερο, όπως έπρεπε σε έναν Καλλέρ­ γη του καιρού εκείνου». Ο ίδιος ιστοριοδί­ φης χαρακτήριζε τον έφηβο Λέοντα ως ω­ ραίο στο σχήμα, πνευματώδη και πλήρη πρόωρων προτερημάτων. Είναι περίπου σίγουρο ότι ο Αλέξιος Καλλέργης προσδοκούσε από τον ανηψιό του να εξελιχθεί «καθ' εικόναν και ομοίω ­ ση» του ιδίου. Τον προόριζε για διάδοχό του, αφού, αν και νυμφευμένος, δεν είχε α­ ποκτήσει παιδιά. Οι περιγραφές των χρο­ νογράφων ήταν απαξιωτικές για το πρόσω­ πο του Αλεξίου, κάτι εύλογο αφού δεν του συγχωρούσαν τη συνεργασία του με τους Βενετούς. Τον χαρακτήριζαν κόλακα και γλοιώδη προς τους κατακτητές, όταν όμως αντιμετώπιζε τους συμπατριώτες του γινό­ ταν υπερόπτης και υβριστικός. Τα στοιχεία αυτά επεχείρησε να μεταβιβάσει στον νεα­ ρό Λέοντα ο θείος (ή παππούς) του, γΓ αυ­ τό και ανέθεσε σε έναν καθολικό ιερέα την ανατροφή του. Ετσι ο Λέων διδάχθηκε γραφή και ανάγνωση στη λατινική, ώστε να ταυτιστεί ιδεολογικά με τους κατακτητές. Περί το 1320.ο Αλέξιος έστειλε τον Λέοντα στη Βενετία για ανώτερες σπουδές, αλλά και για να συγχρωτισθεί ο νέος με την ενετική αριστοκρατία. Ο Λέων όμως διατηρούσε άφθαρτα τα στοιχεία που θ α τον αναδείκνυαν στην πο ­ ρεία σε ήρωα: φιλοπατρία, γενναιότητα, α­ γάπη προς την ελευθερία. Οπως πιστοποι­ ούν οι πηγές της εποχής, «... άκουσε τις γνώμες και τα παραγγέλματα του θείου

Πύλη φρουρίου από την εποχή της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Στο άνω μέρος διακρίνεται ο φτερωτός λέων, έμβλημα της βενετικής κυριαρχίας.

του, δεν απορρόφησε όμως το δηλητήριο που εμπεριείχαν. Στην ψυχή του κεντρί­ στηκε η εθνική φιλοτιμία». Ο Βενετός χρο­ νογράφος Φλαμίνιος Κορνήλιος έγραψε χαρακτηριστικά: «Ο Λέων στα φανερά υποκρίθηκε φιλία με τους Βενετούς, στην καρ­ διά του όμως ζωηρό έτρεφε προς αυτούς μίσος». Αφού παρέμεινε επί διετία στη Βενετία ο Λέων Καλλέργης, άνδρας πια, επέστρε­ ψε στην Κρήτη. Χωρίς να χρονοτριβήσει άρχισε να διατρέχει τα διάφορα σεξτέρια (επαρχίες) του νησιού, έφιππος με τη συ­ νοδεία του, προς αποκατάσταση σχέσεων τόσο με τους επιφανείς κτηματίες, όσο και με τον απλό λαό. Αρχισε έτσι να δημιουρ­ γεί ερείσματα και να οργανώνει πυρήνες για ένα μελλοντικό κίνημα, πράγμα όχι εύ­ κολο αφού είχε να αντιμετωπίσει την καχυ­ ποψία των Κρητικών, λόγω της συγγένειάς του με τον Αλέξιο Καλλέργη.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ Σε λίγα χρόνια και μέχρι το 1337 περ ί­ που η τακτική που εφάρμοσε ο Λέων απέ­ διδε καρπούς. Λόγω της οικονομικής του άνεσης προχωρούσε σε δωρεές και ευερ­

γεσίες. Εσπευδε να προσεταιρισθεί τους προεστούς των χωριών, έδειχνε φιλευσπλαχνία και βοηθούσε τους φτωχούς και άρχισε να προπαγανδίζει ανοικτά υπέρ της οργάνωσης ένοπλου κινήματος. Ιδιαίτερα λαοφιλής κατέστη ο Λέων στις ορεινές π ε ­ ριοχές της δυτικής Κρήτης: στον Αποκόρωνα, στα Σφακιά, στις κώμες του Σέλινου και του Κίσαμου. Στον Αποκόρωνα γνώρισε τον Κώστα Σμυρίλιο και τους δύο γιους του, τον Μιχαήλ και τον Ιωάννη, με τους ο­ ποίους συνδέθηκε με στενή φιλία. Οι Σμυρίλιοι είχαν το ίδιο κοινό με τον Λέοντα: μι­ σούσαν θανάσιμα τους κατακτητές. Ο πα­ τέρας του Κώστα Σμυρίλιου και πολλοί συγγενείς του είχαν απαγχονισθεί από τους Βενετούς σε προηγούμενη επανά­ σταση. Ο Σμυρίλιος είχε ορκιστεί δημόσια να εξοντώσει 30 Βενετούς, όσους ακριβώς είχαν φ ονεύσει ή εκτελέσει οι κατακτητές από τη γενιά του. Οι κινήσεις του Λέοντα και των Σμυρίλιω ν έγιναν με τον καιρό εμφανείς. Ο κυ­ βερνήτης του νησιού, Τζοβάννι Μοροζίνι, αλλά και ο Νικόλαος Πρίολο, που τον δια­ δέχθηκε το 1339, πίεζαν τον Αλέξιο να ε­ παναφ έρει τον ανηψ ιό του στην τάξη. Εξοργισμένος ο Αλέξιος Καλλέργης διέτα­ ξε περιορισμό του Λέοντα στον πύργο των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

55

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Η πόλη του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) σε σχέδιο της Ενετοκρατίας. Οι συνεχείς επαναστάσεις των Κρητικών απέτυχαν να απελευθερώσουν την πρωτεύουσα του νησιού, όπου οι Βενετοί συγκέντρωναν τις καλύτερες και ισχυρότερες στρατιωτικές μονάδες τους.

Καλλέργηδων και τον απείλησε για τις επι­ πτώσεις. Στη συνέχεια, διαπιστώνοντας ότι ο Λέων δεν έδειχνε διατεθειμένος να π ε ι­ θαρχήσει, τον έστειλε σιδηροδέσμιο στον Χάνδακα, όπου ανέλαβαν την επιτήρησή του οι Βενετοί. Ο Αλέξιος αποκήρυξε τον Λέοντα δημόσια προσπαθώντας να αποσπάσει τα εύσημα από τον νέο Βενετό κυ­ βερνήτη, δούκα Ανδρέα Κορνάρο, που ανέ­ λαβε καθήκοντα στο νησί περί το 1340. Το ίδιο έτος και ενώ ο Λέων ήταν φ υλακισμέ­ νος στον Χάνδακα εξερράγη η επανάστα­ ση. Ο Κώστας Σμυρίλιος, έχοντας στο πλευρό του πολλές από τις αρχοντικές οι­ κογένειες της Κρήτης, ύψωσε τη σημαία της εξέγερσης με σύνθημα την έξωση των Βενετών από τη μεγαλόνησο. Κατά μία εκ­ δοχή η επανάσταση εκδηλώ θηκε στον Μυ-

λοπόταμο Ρεθύμνου, κατ' άλλη στον Αποκόρωνα Χανιών. Οι πηγές είναι ασαφείς, ω ­ στόσο οι Κρητικοί που ακολούθησαν τους Σμυρίλιους ανέρχονταν σε αρκετές εκατο­ ντάδες - σίγουρα δεν υπερέβαιναν τις 2.000 άνδρες. Οι άτακτοι αυτοί, ελλιπώς εξοπλισμέ­ νοι και ανεκπαίδευτοι, αναμφίβολα δεν αρκούσαν για να απειλήσουν τη βενετική κυ­ ριαρχία. Στον Κώστα Σμυρίλιο και στους γι­ ους του οι χρονογράφοι της εποχής ανα­ γνώριζαν γενναιότητα, αλλά και έλλειψη στρατηγικής γνώσης και πείρας. Οι επανα­ στάτες πάντως επέδραμαν κατά χωριών και κωμοπόλεω ν στη δυτική Κρήτη καίγο­ ντας και λεηλατώντας τα κτήματα των Βε­ νετών ευγενών. Ο κυβερνήτης της Κρήτης έστειλε πα-

ντού αγγελιοφόρους απειλώντας τους χω­ ρικούς με σκληρά αντίποινα. 0 ίδιος ο Αλέ­ ξιος Καλλέργης, επικεφαλής 300 επίλε­ κτων ανδρών, βγήκε από τον Χάνδακα προς αντιμετώπιση των εξεγερθέντων. Για τη μάχη που διεξήχθη όταν οι αντίπαλοι συναντήθηκαν οι αναφορές είναι γενικές. Εικάζεται ότι έγινε στην περιοχή μεταξύ Ηρακλείου και Ρεθύμνου. Οι επαναστάτες δεν μπόρεσαν να αντέξουν απέναντι στους βαριά εξοπλισμένους Βενετούς ιππότες και στους άνδρες της φρουράς του Αλέξι­ ου Καλλέργη. Υπέστησαν πανω λεθρία και συνετρίβησαν. Ο Κώστας Σμυρίλιος, οι γιοι του και όσοι ακόμη συνελήφθησαν ζωντα­ νοί, οδηγήθηκαν στον Χάνδακα, όπου και αποκεφαλίστηκαν. Ο Λέων παρέμενε έγκλειστος στις φυ­ λακές της πόλης έχοντας επιβαρύνει πε­ ρισσότερο τη θέση του. Κατά μία εκδοχή ο μοναχός Γοβδελεάς, θείος του Κώστα Σμυρίλιου και ένας από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, μεταπηδώντας στο στρατό­ πεδο των κατακτητών αποκάλυψε στους Βενετούς την ανατρεπτική δραστηριότητα του Λέοντα. Ο τελευταίος, σε μία προσπά­ θ εια να κερδίσει χρόνο, πρ οσ ποιήθηκε με­ τάνοια αποκηρύσσοντας την επανάσταση. Αγνωστο με ποιο τρόπο, δραπέτευσε από τις φυλακές με σκοπό να συνεχίσει τον α­ γώνα. Η δημώδης παράδοση της Κρήτης α­ ναφ έρει ότι βοηθ ήθ ηκε στην απόδρασή του από την κόρη του δούκα Ανδρέα Κορνάρο, Φιορέντσα. Η κόρη του κυβερνήτη της Κρήτης, φερόμενη ως ερωτευμένη με τον Λέοντα, κατά την παράδοση εισήλθε στη φυλακή και του παρέδωσε το κλειδί που θα του άνοιγε τις θύρες. Ο Λέων ανέλαβε αμέσως δράση. Οργά­ νωσε τα υπολείμματα των επαναστατών και ενισχύθηκε από φιλοπόλεμους Σφακιανούς, συγκεντρώνοντας μία δύναμη 200 ανδρών. Τον συνέδραμαν ο Κωνσταντίνος Καψοκαλύβης και οι δύο γιοι του, δεινοί πολεμιστές, περισσότερο γνωστοί ως Ψαρομήλιγγοι. Οι παραπάνω δεν συνδέονταν μεταξύ τους μόνο με απλή φιλία. Οι Ψαρομήλιγγοι πιθανότατα είχαν γαμπρό τον Λέ­ οντα, καθώς κατά μία βάσιμη εκδοχή αυ­ τός είχε νυμ φ ευ θεί την αδελφή τους. Ηταν δε από τους αρχηγέτες των Σφακίων, φάρα πολεμιστώ ν οι οποίοι κατάγονταν από τον ευγενή οίκο των Σκορδιλών ή Σκορδίληδων.

Το θαλάσσιο φρούριο του Χάνδακα, που σώζεται στην είσοδο του λιμανιού του Ηρακλείου, είναι χαρακτηριστικό δείγμα της βενετικής οχυρωματικής κατά τον μεσαίωνα (σχέδιο του Βενετού Μ. Μποσκίνι, 1651).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Επειτα από επιχειρήσεις περιορισ μέ­ νης έκτασης ο Λέων και οι Ψαρομήλιγγοι κέρδισαν τον έλεγχο της περιοχής του Μυλοπόταμου. Πολιόρκησαν και κυρίευ­ σαν ένα μικρό οχυρό των Βενετών κοντά στην κώμη Μούτυρο. Ηδη όμως ενετική δύναμη με επικεφαλής τον Αλέξιο Καλλέργη έσπευδε προς συνάντηση με τους επα­ ναστάτες. Οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι οι εκστρατεύσαντες Βενετοί συγκροτού­ σαν τρία τάγματα, το ένα από αυτά με έ­ φιππους ιππότες. Παρά την πείσμονα αντί­ σταση των Κρητικών ο αντίπαλος κατέλα­ βε το οχυρό του Μούτυρου. Οι επαναστά­ τες υποχώρησαν προς τη στενωπό του Πε­ ράματος, με σκοπό να καταφύγουν στην Ιδη (Ψηλορείτης). Οι Βενετοί όμως είχαν προβλέψει και είχαν τοποθετήσει από την προηγούμενη μέρα φρουρά και στην έξο­ δο του φαραγγιού. Οι Κρητικοί εγκλω βί­ στηκαν στο εσωτερικό του και εκεί έπεσαν οι περισσότεροι. Ο ίδιος ο Λέων καταδιώχθηκε από Βενετούς ιππείς. Κατάφερε να αναρριχηθεί σε απόκρημνο βράχο και σώ­ θηκε την τελευταία στιγμή. Κατέφυγε σε παρακείμενο μοναστήρι, όπου παρέμεινε κρυμμένος έως ότου τα πράγματα ησυχά­ σουν. Οταν διανύονταν οι τελευταίοι μήνες του 1341 η επανάσταση είχε σβήσει. Οι έ­ νοπλοι Κρητικοί κατέφυγαν σε σπήλαια και απομακρυσμένους οικισμούς, για να ξεχει­ μωνιάσουν. Η βενετική εξουσία είχε αποκατασταθεί σε ολόκληρο σχεδόν το νησί. Ο ηγούμενος της Μονής όπου εφιλοξενείτο ο Λέων, επιστρέφοντας από ταξίδι του στον Χάνδακα, έφερε μία πληροφορία που θ α αποδεικνυόταν καθοριστική: Οι δύο α­ δελφοί του Λέοντα, που συμμετείχαν στην επανάσταση και είχαν συλληφθεί, είχαν καταδικαστεί από το ανώτατο βενετικό συμβούλιο σε θάνατο. Η δυσμενής αυτή ε­ ξέλιξη ήταν φανερό πως θα οδηγούσε σε στυγνό εκβιασμό εκ μέρους των κατακτητών, με στόχο τη σύλληψη και του ίδιου του αρχιεπαναστάτη. Ο Λέων Καλλέργης κλήθηκε να αντιμετωπίσει ένα τρομερό δί­ λημμα. Ακόμα και αν παραδιδόταν, κανέ­ νας δεν διασφάλιζε ότι οι Βενετοί θ α έδι­ ναν χάρη στους αδελφούς του. Από το ση­ μείο αυτό και έπειτα τα γεγονότα θ α εξε­ λίσσονταν δραματικά.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ Ο δούκας Ανδρέας Κορνάρο φέρεται ότι διαβίβασε στον Λέοντα, διά του ηγού­ μενου, πως αν παραδιδόταν θ α αναστελλό­ ταν η εκτέλεση των δύο αδελφών του. Στον Λέοντα έφθασε και ιδιόχειρη επιστο­ λή του πατέρα του, Μάρκου Καλλέργη, ο ο­ ποίος τον ικέτευε να παραδοθεί. Ο Αλέ­ ξιος από την πλευρά του υποσχέθηκε να μεσολαβήσει στους Βενετούς για να μη προχωρήσουν στις εκτελέσεις. Τους τε­ λευταίους δισταγμούς του Λέοντα εξαφά­ νισε επιστολή του ίδιου του κυβερνήτη. Οπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο χρονο­

Η Βενετική Λέσχη στον Χάνδακα, έδρα των Βενετών διοικητών της Κρήτης.

γράφος Ντε Μονάκις, ο Ανδρέας Κορνάρο «... έκρινε καλόν να κρητίσει προς τους Κρήτες». Στην επιστολή του προς τον Λέο­ ντα ο κυβερνήτης τον καλούσε να συνερ­ γαστούν, ευχαριστώντας τον προκαταβο­ λικά για την καλή του διάθεση. Πιθανότατα του παρέσχε κάποιες διαβεβαιώσεις για τους μελλοθάνατους αδελφούς του. Ακό­ μα τον προσκαλούσε στο δουκικό ανάκτο­ ρο για να τον «τιμήσει», όπως χαρακτηρι­ στικά τού έγραφε. Ο Λέοντας έλαβε την οριστική του α­ πόφαση. Δίχως να πιστέψ ει στις υποσχέ­ σεις του δούκα, για χάρη των αδελφών του και εκτιμώντας πιθανώς ότι μέσω του θ ε ί­ ου του Αλέξιου θ α επιτυγχανόταν η σωτη­ ρία τους, κατευθύνθηκε προς τον Χάνδα­ κα. Είχε μαζί του τον πεθ ερό του και τους κουνιάδους του. Με τους Ψ αρομήλιγγους έφθασε στα κράσπεδα της πρωτεύουσας και στάθμευσε στη Μονή της Παναγίας των Σταυροφόρων. Αγνωστο για ποιο λόγο, κινήθηκε από το σημείο εκείνο μόνος προς το κέντρο του Χάνδακα. Εξω από την εκκλησία του Αγίου Μάρκου συνάντησε τον κυβερνήτη Ανδρέα Κορνάρο, γενόμενος δεκτός με φιλοφρονήσεις. Την ίδια ώρα ενετική φρουρά έσπευσε στην Παναγία των Σταυροφόρων, προς σύλληψη των Ψαρομηλίγγων. Οι τελευταί­ οι, ειδοποιημένοι την τελευταία στιγμή από τους ντόπιους, απεγκλωβίστηκαν με τρόπο μυθιστορηματικό. Διερχόμενοι από τα εργαστήρια των μαχαιροποιών (τα «μπιτσαξίδικα», όπως αποκαλούντο αργότερα στο τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο), εισέ­ βαλαν σε ένα από αυτά και οπλίστηκαν με ξίφη και μαχαίρια. Σε λίγο εντοπίστηκαν από τους Βενετούς και ενεπλάκησαν σε

μάχη σώμα με σώμα. Δύο Βενετοί φονεύθη κα ν από τους δεινούς στην ξιφομαχία Ψαρομηλίγγους, οι οποίοι κατάφεραν έτσι να απομακρυνθούν από την πόλη. Ανυποψίαστος για όλα αυτά ο Λέων οδηγείτο στο δουκικό ανάκτορο, όπου ο Κορνάρο είχε διοργανώσει πολυτελές συ­ μπόσιο προς τιμή του. Να πως περιέγραψε τις δραματικές σκηνές που ακολούθησαν ο χρονογράφος Κορεζίνι: «Ο δούκας κάθησε τον Λέοντα Καλλέργη στην ευπρεπέ­ στερη θέση. Ολοι τον περιποιούντο, με προπόσεις και κολακευτικές ευχές. Ο οί­ νος του Ρεθύμνου και του Μαλεβιζίου έρρεε άφθονος, όταν ξαφνικά δέκα σωματο­ φύλακες, ξιφήρεις, εισέβαλαν στη μεγάλη αίθουσα. Ορμησαν στον Λέοντα, ενώ ο δούκας επέβλεπε, και τον έσυραν, ματαίως ανθιστάμενο, στα υπόγεια. Το συμπόσιο διαλύθηκε με αταξία». Σημαντική είναι στο σημείο αυτό η διά­ σωση, από τον ιστοριοδίφη Ζαμπέλιο, των βενετικών πηγών της περιόδου, από όπου έχουμε μία μάλλον καθαρή εικόνα της δραματικής εξέλιξης: Ο Λέων οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στα υπόγεια του κτιρίου ό­ που αντίκρισε τα εργαλεία βασανισμού, στη θ έα των οποίω ν έμεινε απτόητος. Ρωτήθηκε από τους Βενετούς γιατί παρακινή θ η κε σε αποστασία. Απάντησε πως στην επανάσταση τον ώθησαν οι νόμοι της τι­ μής, της πίστης και της δικαιοσύνης. Φρό­ ντισε να καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε ομολογία τού αποσπούσαν, θα ήταν ανί­ σχυρη αφού θ α ήταν έργο βίας. Α κολούθη­ σαν απερίγραπτα βασανιστήρια, με τον α­ πάνθρω πο τρόπο που γίνονταν σε ολόκλη­ ρο τον μεσαιωνικό κόσμο. Ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

πλησίασε όσο η απόσταση τόξου βολής. Τό­ τε με μία κραυγή του δούκα, ο σάκκος ρίχθηκε στην θάλασσα. Ο μορμορυγμός των υδάτων εσήμανε ότι άλλος ένας μάρτυρας της ελληνικής ελευθερίας εξαφανίστηκε από προσώπου γης».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Μολύβδινη βούλα (σφραγίδα) του Βενετού δόγη Δονάτου Λεονάρδου. Βρέθηκε στην Κρήτη.

00 mm

βασάνων του Λέοντα ήταν η κοινοποίηση του σκεπτικού της θανατικής του καταδί­ κης. Καταδικάστηκε στην εσχάτη των π ο ι­ νών διότι σκοπός του, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ήταν η καθολική σφαγή των Βενετών της Κρήτης και η παράδοση του νησιού στους Τούρκους. Στο ανάκτορο κλήθηκε ο θείος του Αλέξιος Καλλέργης, για να ενημ ερω θεί για τα περαιτέρω. Ενώπιον του Λέοντα και του συμβουλίου των Βενετών ο Αλέξιος ατάρα­ χος δήλωσε ότι εγκατέλειπε τον ανηψιό του στην αυστηρότητα του νόμου. Ο ίδιος διαβεβαίωσε τους Βενετούς για την αφ ο­ σίωση του οίκου του προς αυτούς, τονίζο­ ντας ότι ο Λέων δυσφήμησε το όνομα των Καλλέργηδων. Η εκτέλεση του Λέοντα ορίστηκε για την επόμενη νύχτα. Η γραφή του Ζαμπέλιου παρακολούθησε τις δραματικές σκη­ νές: «Παρέλαβαν τον Λέοντα οι δήμιοι και τον εναπέκλεισαν δεμένο εντός σάκκου, ό­ που είχαν δέσει χοντρό λίθο. Με μία λέμβο τον μετέφεραν στην θάλασσα, στην π λευ­ ρά μπροστά από το δουκικό παλάτι. Ηταν ασέληνος η νύχτα και σκότος περιεκάλυπτε το κακούργημα. Μόνο του θύματος οι υπόκω φοι γογγυσμοί διέκοπταν την ηρ ε­ μία. Ο δούκας Ανδρέας Κορνάρο, έχοντας στο πλάι του τους συγκυβερνήτες του, περίμενε στον εξώστη την εμφάνιση του πλοιαρίου. Ο ήχος των κουπιών ανήγγειλε τέλος την προσέλευσή τους. Η λέμβος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Η εκτέλεση του Λέοντα αναζωπύρωσε την αγανάκτηση και την οργή των Κρητι­ κών. Ο δούκας Ανδρέας Κορνάρο απέλυσε από τη φυλακή τους αδελφούς του Λέο­ ντα, εκλήθη όμως στη Βενετία για παροχή εξηγήσεων. Στη μητρόπολη η εξόντωση του Λέοντα έγινε γνωστή με ικανοποίηση, όμως ο Κορνάρο δέχθηκε αυστηρή κριτική για τον τρόπο της εκτέλεσης. Του υποδεί­ χθηκε ότι ο επαναστάτης έπρεπε να εκτελεστεί ημέρα και δημόσια, με τον «σωστό» τρόπο: Με απαγχονισμό ή καρατόμηση. Ο Κορνάρο απολογούμενος απάντησε ότι η εκτέλεση έγινε όπως περιγράφηκε παρα­ πάνω, διότι έτσι είχε σ υμφ ω νηθεί με τον Αλέξιο Καλλέργη. Ως προς τον τελευταίο σημειώνεται ότι απεβίωσε 14 μήνες μετά το τραγικό τέλος του Λέοντα ή, κατ’ άλ­ λους, τρία χρόνια μετά. Η κηδεία του έγινε στο Ρέθυμνο, όπου οι Βενετοί τού απέδω ­ σαν τιμές ανάλογες των δικώ ν τους ευγενών. Κατά μία παράδοση η κόρη του δούκα, Φιορέντσα, πέθανε τρεις ημέρες μετά τον χαμό του Λέοντα - στα χρονογραφήματα γι­ νόταν λόγος για τον έρωτά της προς τον ε­ παναστάτη και την οδύνη που την κατέλα­ βε όταν εκείνος εκτελέστηκε. Τον αγώνα του Λέοντα συνέχισαν ο π ε­ θερός και οι γυναικάδελφοί του, οι Ψαρομήλιγγοι, ως το 1347. Η επανάσταση των Ψ αρομηλίγγων συγκλόνισε ολόκληρη την Κρήτη και λίγο έλειψε να προκαλέσει την ολοκληρωτική καταστροφή των Βενετών. Το νησί καταλήφθηκε σχεδόν πλήρως από τους επαναστάτες και μόνο η μεταφορά μεγάλων ενισχύσεων το 1347 από τη Βενε­ τία ανέτρεψε την κατάσταση. Στην αποφ α­ σιστική σύγκρουση που πιθανότατα έγινε κοντά στο σημερινό χωριό Β ουλισμένη του Λασιθίου, οι Κρητικοί αποδεκατίστηκαν. Οι Ψαρομήλιγγοι αποκεφαλίστηκαν και η κυ­ ριαρχία των Βενετών αποκαταστάθηκε. Η ανάμνηση του Λέοντα Καλλέργη και της θυσίας του διατηρήθηκε ζωηρή και κα­ τέστη σημείο αναφοράς, ο ίδιος δε εξυψώ­ θ η κε σε σύμβολο αντίστασης. Οπως χαρα­ κτηριστικά γράφηκε, «... μνημόσυνα π α ­ ντού στο νησί τελούνταν προς ανάπαυση της ψυχής του και ηρω ικά τραγούδια πλά­ στηκαν για τον μαρτυρικό του θάνατο. Οι Κρητικοί, θαυμαστοί αυτοσχεδιαστές, κα­ τέστησαν την λύρα όπλο κατά του τυράν­ νου. Οι ντόπιοι τραγουδιστές, περ ίφ ημοι για την ηδυφ ω νία τους, περιφέρονταν στα χωριά και τις συνοικίες των πόλεων, ξυπνώ­ ντας τις βυζαντινές μνήμες ... και υμνώ­ ντας την φιλοπατρία και το ήθος του Λέο­ ντα».

Για τα γεγονότα που σημάδεψ αν τον βίο του Λέοντα Καλλέργη και για την ένο­ πλη δράση του ισχύουν όσα χαρακτήρισαν και τους πριν και μετά από αυτόν επανα­ στάτες. Ουσιαστικά όλες σι εξεγέρσεις των Κρητικών μοιάζουν, έχουν έναν κοινό παρονομαστή που αφορά ολόκληρη την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η επαναστατική δράση του Λέοντα, ό­ πως και αυτή των προκατόχων του και των μεταγενέστερων, επιβεβαίωσε τη φήμη των Κρητικών ως φιλοπόλεμης και επανα­ στατικής «φυλής» που ουδέποτε αποδέ­ χθ ηκε τους κατακτητές. Αδιάλειπτες εξάλ­ λου υπήρξαν οι επαναστάσεις των Κρητι­ κών και μετά το 1669, οπότε σι Τούρκοι δια­ δέχθηκαν τους Βενετούς καθιστάμενοι οι νέοι αφέντες του νησιού. Η δράση του Λέοντα δεν ευδοκίμησε για τους ίδιους λόγους που αφ ορούν όλα τα αντιβενετικά κινήματα της εποχής στη μεγαλόνησο. Στις όχι σπάνιες περιπτώσεις κατά τις οποίες οι Βενετοί αντιμετώπιζαν ι­ διαίτερη πίεση, οχυρώνονταν στον Χάνδα­ κα και στα υπόλοιπα αστικά κέντρα και καλούσαν δυνάμεις από τη μητρόπολη. Με τον τρόπο αυτό εύκολα ή δύσκολα οι εξε­ γέρσεις καταστέλλονταν. Αλλος παράγο­ ντας που έγερνε την πλάστιγγα υπέρ των Βενετών ήταν ο πρόχειρος εξοπλισμός των ντόπιων. Απέναντι στον βαρύ οπλισμό που έφεραν οι Βενετοί, ιδίως αντιμετωπίζοντας τους έφιππους ιππότες, οι Κρητικοί δεν εί­ χαν καμία τύχη. Αρνητικός παράγοντας ή ­ ταν επίσης η αδυναμία του Βυζαντίου να βοηθήσει αποτελεσματικά την αγωνιζόμενη Κρήτη. Η άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία βρισκόταν πλέον στη δύση της - έναν αιώ­ να μετά η άλωση της Κωνσταντινούπολης επισφράγισε την πτώση. Ειδικά για την επαναστατική δράση του Λέοντα Καλλέργη καθοριστική α π οδ είχθη­ κε η σύμπραξη του θείου του Αλεξίου με τους Βενετούς. Αν ο Αλέξιος Καλλέργης προσανατολιζόταν προς την κατεύθυνση της αντίστασης και συνέπραττε με τους άλλους ευγενείς της Κρήτης, η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου θ α περ ιερ ­ χόταν σε δεινή θέση. Ο,τι άφησαν η δράση και η θυσ ία του Λέοντα ήταν η προσθήκη ενός ακόμα ηρωομάρτυρα στο πά νθεο των αγωνιστών της εθνικής μας ελευθερίας, χαρίζοντας στην ιστορία του Ελληνισμού έναν γνήσιο επαναστάτη ανάμεσα στους χιλιάδες επώνυμους και ανώνυμους που έ­ πεσαν «... τοις κείνων ρήμα σ ιπειθόμενοι».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Θεοχάρης Δετοράκης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, Ηράκλειο, 1990. (2) Νικόλαος Ζουδιανός: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΕΠΙ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ, Αθήναι, 1960. (3) Στέφανος Ξανθουδίδης: Η ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΕΝΕΤΩΝ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ, Αθήναι, 1939.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ

ΦΘΑΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ Την Κυριακή 9 Φεβρουάριου 1941 ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος στη Ρώμη, υποστράτηγος Ερνο φον Ρίντελεν, έφθασε στη βίλα Torpolinia όπου διέμενε ο Μ ουσολίνι. Το μήνυμα που του ανακοίνωσε άφησε τον ντούτσε άφωνο, με ανάμικτα συναισθήματα έκπληξης, αμηχανίας αλλά και ανακούφισης: μια τεθωρακισμένη μεραρχία επρόκειτο να μεταφ ερθεί άμεσα από τη Γερμανία, μέσω της Ιταλίας, προς τη Λιβύη. Οι Γερμανοί έσπευδαν να διασώσουν τον Ιταλικό Στρατό στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής... Φόρτωση γερμανικών πυροβόλων 15 cm για τη Λιβύη.

Επιβίβαση γερμανικών δυνάμεων με προορισμό την Αφρική, στο λιμάνι της Νάπολης, υπό την προστασία αντιαεροπορικού πυροβόλου Flak 38 των 20 mm.

«SONNENBLUME»

_ ,

,

„

,

τις αρχές Φεβρουάριου του 1941, μετά τη βρετανι­ μέτρα δυτικότερα η Τρίπολη θα επεφτε στα χέρια τους. κή αντεπίθεση στη βόρεια Αφρική η οποία ανάγκα­ Από εκεί τα σύνορα της Τυνησίας απείχαν λιγότερο από σε τους Ιταλούς σε άτακτη υποχώρηση ως τη δυτι­ 200 χιλιόμετρα. Η ολοκληρωτική κατάκτηση της βόρειας κή Κυρηναϊκή, η κατάσταση της στρατιάς του Γκρατσιάνι Αφρικής ήταν πλέον δυνατή για τον Βρετανικό Στρατό... ήταν δραματική. Το περισσότερο από το βαρύ υλικό της είχε χαθεί, η ηττοπάθεια βασίλευε στις γραμμές της και πίσω της είχαν παραμείνει χιλιάδες στρατιώτες της ως αιχμάλωτοι του εχθρού. Στο βάθος του κόλπου της Σύρ­ Το καλοκαίρι του 1940, μετά την κατάκτηση της Γαλ­ της, στο νοτιότερο γεωγραφικό σημείο της Μεσογείου, οι λίας, το Γερμανικό Επιτελείο προχώρησε στα σχέδιά του Βρετανοί κατέλαβαν την Ελ Αγκέιλα. Εκεί συνάντησαν και για την εξουδετέρωση της RAF με τελικό στόχο μία από­ πάλι το τελείως .άγονο έδαφος, τον άνεμο που στέγνωνε βαση στη Βρετανία. Στις 22 Ιουλίου ο στρατάρχης φον τα πάντα και την έλλειψη νερού. Η μοναδική αντίσταση η Μπράουχιτς πρότεινε στην Ανώτατη Διοίκηση της οποία ορθωνόταν μπροστά στην προέλασή τους προερχό­ Wehrmacht (OKW - OberKommando der Wehrmacht) ένα πρό­ ταν από το περιβάλλον της ερήμου. Ελεγαν σαρκαστικά γραμμα τεσσάρων σημείων για την επέκταση του μετώπου για τους αντιπάλους τους μερικοί διοικητές των μονάδων των πολεμικών επιχειρήσεων στην περιοχή της Μεσογεί­ τους: «Η άμμος, που εισχωρεί βαθιά μέσα στα καρμπυρα­ ου, το οποίο περιελάμβανε: τέρ των κινητήρων, είναι πρόβλημα πολύ σοβαρότερο από • Επίθεση εναντίον του Γιβραλτάρ μέσω της Ισπανίας. τους Ιταλούς!». Τα οχήματα και τα άρματά τους είχαν • Υποστήριξη της Ιταλίας στη βόρεια Αφρική με μία δύναμη φθαρεί από τις επιχειρήσεις, αλλά η μέθη της νίκης έχει τεθωρακισμένων. συνεπάρει τους στρατιώτες τους. Αν συνέχιζαν 500 χιλιό• Επίθεση εναντίον των Βρετανών στη Χάιφα.

Σ

Τα γερμανικά άρματα επιχειρούν

OTrj Λ,βύη.

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Ο στρατηγός Ρόμμελ με αξιωματικούς του επιτελείου του στη Λιβύη την άνοιξη του 1941.

Γερμανοί στρατιώτες με στολές για τροπικά κλίματα και κάσκες προστασίας από τον ήλιο ποζάρουν στον φωτογραφικό φακό σε χιονισμένο τοπίο στη Γερμανία, λίγο πριν μεταφερθούν στη Λιβύη.

62

Γερμανοί στρατιώτες με σωσίβια επάνω στο κατάστρωμα μεταγωγικού πλοίου το οποίο κατευθύνεται στην Τρίπολη.

• Επίθεση εναντίον της διώρυγας του Σουέζ. • Εξετάζοντας το πρόγραμμα αυτό η OKW εξέφρασε την άποψη ότι θα μπορούσε να δια­ τεθεί στη Βόρεια Αφρική μία δύναμη τεθω­ ρακισμένων ως τον Σεπτέμβριο του 1941, με δυνατότητες επιτυχίας ιδιαίτερα μεγάλες αν η χρησιμοποίησή τους συνδυαζόταν με ταυ­ τόχρονη επίθεση εναντίον του Γιβραλτάρ. Σε αυτή την περίπτωση η βρετανική παρου­ σία στη Μεσόγειο θα συντριβόταν. Η Υπηρε­ σία Εφοδιασμού της Ανώτατης Διοίκησης Στρατού (ΟΚΗ - OberKommando der Heer) γνωμοδότησε ότι άρματα, οχήματα και εφό­ δια για τον σχηματισμό ενός Τεθωρακισμέ­ νου Σώματος μπορούσαν να διατεθούν. Αν οι περιστάσεις απαιτούσαν και τη διάθεση προ­ σωπικού, αυτό θα προερχόταν από την 3η και την 5η Μεραρχία Πάντσερ, όπως και από τη 13η Μηχανοκίνητη Μεραρχία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Στο πλαίσιο του σχεδιασμού μίας ανάλο­ γης επιχείρησης, στα τέλη Αυγούστου 1940, το Γερμανικό Επιτελείο απέστειλε στο βορειο-αφρικανικό μέτωπο τον στρατηγό φον Τόμα, συνοδευόμενο από μία ομάδα αξιωμα­ τικών για την αναγνώριση της περιοχής και την εκτίμηση της κατάστασης. Οι Γερμανοί α­ ντιμετώπιζαν με μεγάλο σκεπτικισμό τις δυ­ σκολίες τις οποίες παρουσίαζαν οι διαθέσι­ μες λιμενικές εγκαταστάσεις στη Λιβύη. Τα λιμάνια της Κυρηναϊκής και της Βεγγάζης ή­ ταν αβαθή, αποτρέποντας τη χρησιμοποίησή τους από μεγάλα μεταγωγικά σκάφη, ενώ ο βρετανικός ναύσταθμος στην Αλεξάνδρεια, από όπου εξορμούσε ο Στόλος της Μεσογεί­ ου, απείχε μόνο 1.000 km προς τα ανατολικά. Αν η εκφόρτωση του υλικού πραγματοποιεί­ το στην Τρίπολη, άρματα και οχήματα θα έπρεπε να καλύψουν πολύ μεγάλη απόσταση

ως το μέτωπο, με αποτέλεσμα φθορές σε κι­ νητήρες και ερπύστριες και κατανάλωση πο­ λύτιμων καυσίμων. Επίσης υπήρχε μόνο μία διαθέσιμη παραλιακή οδός, η Βία Μπάλμπια (Via Balbia), η οποία έφθανε ανατολικά ως τα σύνορα Λιβύης - Αιγύπτου. Καθώς η Wehrmacht μελετούσε και σχεδίαζε ακόμα τη συμμετοχή τεθωρακισμένων δυνάμεών της στο αφρικανικό μέτωπο, το ε­ πιτελείο του Γερμανικού Ναυτικού εισηγήθηκε την εμπλοκή γερμανικών στρατευμά­ των στη Μεσόγειο, με σκοπό την αποδυνάμωση της βρετανικής παρουσίας εκεί. Στη συνάντηση μεταξύ του Χίτλερ και του Μουσολίνι στις 3 Οκτωβρίου ο ντούτσε υποσχέθηκε να αρχίσει στα μέσα του μήνα η από πολύ καιρό αναμενόμενη επίθεση των δυνά­ μεών του εναντίον των Βρετανών στη βόρεια Αφρική. Ο Χίτλερ με τη σειρά του υποσχέθη-

Ιταλίδες της Νάπολης ραίνουν με άνθη τους άνδρες μίας γερμανικής φάλαγγας η οποία κατευθύνεται προς το λιμάνι.

Γερμανικά στρατεύματα φθάνουν στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπολτσάνο στην Ιταλία.

Το λιμάνι της Νάπολης στις αρχές του 1941.

Τα μεταγωγικά πλοία κινή&ηκαν υπό την προστασία των αεροσκαφών του 10ου Αεροπορικού Σώματος του πτεράρχου Γκάισλερ. Εδώ βλέπουμε χαμηλή διέλευση ενός Ju 88 και ενός Bf 110 πάνω από πλοίο με γερμανικά στρατεύματα με προορισμό τη βόρεια Αφρική.

Φόρτωση βαρέων οχημάτων του Γερμανικού Σώματος Αφρικής σε μεταγωγικό σκάφος.

κε να συνδράμει αυτή την επίθεση με μία τε­ θωρακισμένη ταξιαρχία και μονάδες της Luftwaffe. Ο στρατηγός φον Τόμα επέστρεψε στη Γερμανία στις 24 Οκτωβρίου και ανέφερε προσωπικά στον Χίτλερ τα αποτελέσματα της αποστολής του στη Λιβύη. Περιέγραψε τις αντίξοες συνθήκες για πολεμικές επιχει­ ρήσεις στο αφρικανικό μέτωπο, όπως και τις ελλείψεις στοιχείων για την τοπογραφία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Υποστήριξε ότι θα χρειάζονταν τουλάχιστον τέσσερις μεραρχίες πάντσερ για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα, άποψη την οποία ο Χίτ­ λερ θεώρησε ασύμβατη με τους ως τότε υ­ πολογισμούς του στρατιωτικού επιτελείου. Ακολούθησαν δύο μήνες στασιμότητας αλλά και αναποφασιστικότητας των Γερμα­ νών ως προς το αν θα έστελναν μία τεθωρα­ κισμένη μονάδα ή μόνο άρματα και εφόδια τα οποία ζητούσαν επίμονα οι Ιταλοί για την

Αφρική. Στις 19 Δεκεμβρίου 1940, μετά τη βρετανική αντεπίθεση στη Λιβύη και την πτώση του Σολούμ, η ιταλική Ανώτατη Διοί­ κηση (Commando Supremo) αναθεώρησε την ως τότε τακτική της και μελέτησε την υπο­ βολή αιτήματος για τη συμμετοχή γερμανι­ κών στρατευμάτων. Οι Ιταλοί έλαβαν την πρώτη βοήθεια από τον σύμμαχό τους όταν μερικές ημέρες αργότερα το 10ο Αεροπορι­ κό Σώμα της Luftwaffe (X. Fliegerkorps) του πτέραρχου Φέρντιναντ Γκάισλερ μεταστάθμευσε από τη Νορβηγία σε αεροδρόμια της Σικελίας. Τα γερμανικά αεροσκάφη θα επιχει­ ρούσαν στο εξής όχι μόνο σε αποστολές βομβαρδισμού εναντίον της βρετανικής προέλασης στη Λιβύη αλλά και εναντίον της Μάλτας, όπως και κατά των βρετανικών ναυ­ τικών μονάδων στη Μεσόγειο, οι οποίες δυ­ σκόλευαν τις θαλάσσιες οδούς ανεφοδια­ σμού των Ιταλών προς τη βόρεια Αφρική. Η κατάσταση χειροτέρεψε για τους Ιτα­ λούς όταν στις 7 Ιανουαρίου κατελήφθη η

Οχήματα του Afrika Korps στο κατάστρωμα πλοίου το οποίο κατευ&ύνεται στη Λιβύη.

Παρέλαση γερμανικών δυνάμεων, οι οποίες προορίζονται για την Αφρική, στους δρόμους της Νάπολης.

Γερμανός στρατιώτης στο λιμάνι της Τρίπολης το 1941.

Ανδρες μίας αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας της Luftwaffe στο κατάστρωμα του πλοίου το οποίο τους μεταφέρει στη Λιβύη, τον Φεβρουάριο του 1941.

Μπάρντια. Τότε ο Χίτλερ ανακοίνωσε την α­ πόφασή του για την αποστολή γερμανικών στρατευμάτων στη Λιβύη. Ακολούθησε στις 11 Ιανουαρίου η έκδοση της διαταγής αρ. 22, στην οποία αναφέρονταν οι στρατιωτικές μονάδες που θα συμμετείχαν στην επιχείρη­ ση. Διοικητής των δυνάμεων αυτών διορί­ στηκε ο αντιστράτηγος Ερβιν Ρόμμελ. Ο Χίτ­ λερ γνώριζε τον Ρόμμελ από το 1937, οπότε διάβασε το βιβλίο του «Το πεζικό επιτίθε­ ται», στο οποίο περιέγραφε τις εμπειρίες του κατά τον Α’ΠΠ. Λόγω της εκτίμησής του ο Ρόμμελ τοποθετήθηκε επικεφαλής του τάγματος για την προσωπική ασφάλεια του Χίτλερ (Fuehrer Begleit Bataillon), όπου υπηρέ­ τησε ως τις αρχές του Β’ΠΠ. Κατόπιν, μετά την επιτυχημένη υπηρεσία του κατά την πο­ λωνική εκστρατεία, του ανατέθηκε η διοίκη­ ση της 7ης Μεραρχίας Πάντσερ, η εξαιρετι­ κή δράση της οποίας κατά την εισβολή στη Γαλλία προσέλκυσε και πάλι την προσοχή του φύρερ και του επιτελείου του.

Στις 5 Φεβρουάριου 1941 ο Χίτλερ εξέ­ δωσε μία άκρως απόρρητη διαταγή προς τους διοικητές των μονάδων οι οποίες προο­ ρίζονταν να σταλούν οτη βόρεια Αφρική. Εκτός των άλλων τονιζόταν ότι σι άνδρες έπρεπε να θεωρούν τους συμμάχους τους ί­ σους και όχι κατωτέρους τους, δίνοντας το παράδειγμα στους Ιταλούς για το πώς συμπεριφέρονται οι καλοί στρατιώτες. Η επι­ χείρηση «Sonnenblume» (Ηλιοτρόπιο), όπως ονομάστηκε η αφρικανική εκστρατεία, είχε τεθεί σε εφαρμογή...

ΟΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Τον πυρήνα των πρώτων γερμανικών δυ­ νάμεων οι οποίες προορίζονταν να αποστα­ λούν στη Λιβύη τον Φεβρουάριο του 1941 αποτελούσε η 5η Ελαφρά Μεραρχία (5. Leichte Division). Το προσωπικό της νέας αυ­ τής μονάδας η οποία σχηματίστηκε για τον

σκοπό αυτό, αλλά και μέρος του υλικού της, προέρχονταν από την 3η Μεραρχία Πά­ ντσερ. Διοικητής της τοποθετήθηκε ο υπο­ στράτηγος Γιοχάνες Στράιχ. Τα άρματα και τα οχήματα της Μεραρχίας (ως την αναδιορ­ γάνωση και τη μετονομασία της σε 21η Με­ ραρχία Πάντσερ, τον Οκτώβριο του 1941) δεν έφεραν ιδιαίτερο έμβλημα σχηματι­ σμού. Αρκετά διατήρησαν το έμβλημα της 3ης Μεραρχίας κατά τους πρώτους μήνες των μαχών στη βόρεια Αφρική. Λόγω των ραγδαίων εξελίξεων στο μέ­ τωπο της Λιβύης τον Ιανουάριο του 1941 και της ανάγκης άμεσης μεταφοράς γερμανι­ κών στρατευμάτων εκεί, η OKW βρέθηκε αρκετά απροετοίμαστη για μία επιχείρηση του είδους αυτού. Ο στρατάρχης Ρόμμελ έ­ γραψε για τις συνθήκες αυτές το 1944: «Πι­ θανώς ποτέ άλλοτε στις σύγχρονες πολεμι­ κές επιχειρήσεις δεν είχε πραγματοποιηθεί τέτοιο εγχείρημα με τόσο μικρή προετοιμα­ σία!...».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

Είσοδος πλοίου με γερμανικά στρατεύματα στο λιμάνι της Τρίπολης. Διακρίνονται οι πλωτήρες του ανοικτού ανθυποβρυχιακού φράγματος προστασίας.

Αρματα και εφόδια εκφορτώνονται στη Λιβύη.

Εκφόρτωση οχημάτων του Afrika Korps στην Τρίπολη.

66

Με δεδομένη αυτή την κατάσταση η γερμανική προετοιμασία ανδρών και υλικού περιστράφηκε γύρω από τα ακόλουθα: • Ιατρικές εξετάσεις των ανδρών για να εξα­ σφαλιστεί η προσαρμογή τους σε περιβάλ­ λον πολύ υψηλών θερμοκρασιών. • Εφοδιασμό των στρατευμάτων με ειδικές θερινές στολές. • Εκπαίδευση για μάχες σε ανοικτό πεδίο. • Παραλλαγή όλων των αρμάτων, των οχη­ μάτων και του υλικού με χρωματισμό ερή­ μου. • Οργάνωση ειδικών μονάδων για τη μετα­ φορά και τον εφοδιασμό του προσωπικού με πόσιμο νερό. • Εξοικείωση των ανδρών με τις ειδικές συν­ θήκες υγιεινής κατά την παραμονή τους στην έρημο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

• Ενημέρωση των στρατιωτών για τις στρα­ τιωτικές / γεωγραφικές συνθήκες του νέου θεάτρου επιχειρήσεων και για τις ιδιαιτερό­ τητες των συμμάχων αλλά και των εχθρών της Γερμανίας. Ειδικά οι στολές των ανδρών σχεδιάστη­ καν και ετοιμάστηκαν σύμφωνα με τις προ­ διαγραφές τις οποίες είχε καθορίσει το Τρο­ πικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Αμβούργου. Το χιτώνιο διατήρησε την εμφά­ νιση εκείνου που χρησιμοποιούσε ο Γερμα­ νικός Στρατός στο ευρωπαϊκό μέτωπο, αλλά ήταν ανοικτό στον λαιμό και το ύφασμά του ήταν βαμβακερό πράσινου χρώματος. Από ανάλογο ύφασμα ήταν τα κοντά (σορτς) και τα μακριά παντελόνια, τα πουκάμισα και τα πηλήκια των ανδρών. Επίσης επειδή το εξαι­ ρετικά ξηρό κλίμα της βόρειας Αφρικής προ-

καλούσε ρωγμές και καταστροφές στις δερ­ μάτινες ζώνες, στους ιμάντες εξαρτύσεων, στα σακίδια και στις μπότες των ανδρών, διατέθηκαν άλλα ανάλογα εφόδια από καννάβινο ανθεκτικό ύφασμα λαδοπράσινης α­ πόχρωσης. Ενα ακόμα από τα προβλήματα τα οποία έπρεπε να αντιμετωπισθούν, αφορούσε το συσσίτιο των γερμανικών δυνάμεων. Το βα­ σικό διαιτολόγιο των ανδρών στην ευρωπαϊ­ κή ήπειρο περιελάμβανε πατάτες και λευκό ψωμί, τρόφιμα ακατάλληλα για τις αφρικανι­ κές καιρικές συνθήκες. Ετσι τα παραπάνω αντικαταστάθηκαν από αφυδατωμένα λαχανι­ κά και καλοψημένο μαύρο ψωμί, τα οποία μπορούσαν να διατηρηθούν περισσότερο. Επίσης το βούτυρο αντικαταστάθηκε από «μεσογειακά» τρόφιμα όπως το ελαιόλαδο

Αρματα του 5ου Συντάγματος Αρμάτων μετά την άφιξή τους στην Τρίπολη. Ιταλοί πολίτες και στρατιώτες στους δρόμους της Τρίπολης περιεργάζονται έναν κυνηγό αρμάτων Pz.Kpfwl, Ausf.B του Γερμανικού Σώματος Αφρικής.

και οι κονσερβαρισμένες σαρδέλες. Η Επι­ μελητεία του Ιταλικού Στρατού ανέλαβε τον εφοδιασμό των γερμανικών δυνάμεων στη Λιβύη με καφέ, τυρί, μαγειρικό έλαιο και κονσέρβες κρέατος. Γενικά το γερμανικό στράτευμα στη βό­ ρεια Αφρική στερήθηκε το φρέσκο κρέας και τα λαχανικά. Ο Χανς φον Εζεμπεκ, ένας Γερμανός πολεμικός ανταποκριτής, ανέφε­ ρε σχετικά μετά τον πόλεμο στον βιογράφο του Ρόμμελ: «Μία από τις κυριότερες αιτίες των ασθενειών από τις οποίες υπέφεραν οι στρατιώτες μας στη βόρεια Αφρική ήταν η κακή διατροφή τους λόγω ελλείψεων στον εφοδιασμό. Το μαύρο ψωμί του συσσιτίου ή­ ταν ανθεκτικό αλλά ανεπαρκές. Ετσι με ιδι­ αίτερο ενθουσιασμό οι άνδρες τιμούσαν την κατάληψη κάποιου βρετανικού φούρ­

νου εκστρατείας, που σήμαινε για αυτούς την προ­ μήθεια φρέσκου λευκού ψωμιού. Κατά τους πρώ­ τους τέσσερις μήνες της υ­ πηρεσίας μας στη Λιβύη στερηθήκαμε παντελώς τα φρούτα και τα φρέσκα λα­ χανικά. Τη διατροφή μας αποτελούσαν αποκλειστικά οι κονσέρβες κρέατος, τις οποίας μας προμήθευαν οι Ιταλοί...». Τον Μάρτιο του 1941 άρχισε να λειτουρ­ γεί στη Λιβύη ο Λόχος Αρτοποιίας 531, ο ο­ ποίος κάλυψε ένα μέρος των αναγκών των γερμανικών δυνάμεων σε φρέσκο ψωμί. Με­ γάλο πρόβλημα στη χρησιμοποίηση των φούρνων εκστρατείας ήταν το ότι χρειάζο­ νταν ξύλα, τα οποία ήταν δυσεύρετα στην έ­ ρημο. Ετσι τα απαραίτητα καυσόξυλα έπρεπε να μεταφέρονται στις κατά τόπους τοπο­ θεσίες από την Τρίπολη, ακόμα και από την Ιταλία... Σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό λει­ τουργούσε το σύστημα μεταφοράς και εφο­ διασμού των στρατευμάτων με πόσιμο νερό. Οι Γερμανοί είχαν οργανώσει ειδικές μηχα­ νοκίνητες φάλαγγες, οι οποίες εκτός από τη μεταφορά του νερού μέσα σε μεταλλικά δο­ χεία (κάνιστρα) των 20 λίτρων μεριμνούσαν

Επιτελικό όχημα BMW της Luftwaffe μετά τη μεταφορά του στη βόρεια Αφρική.

και για το φιλτράρισμα, ακόμα και για την α­ πόσταξη νερού που αντλούσαν από διάφο­ ρες τοποθεσίες της ερήμου. Τα πρώτα γερμανικά άρματα και λοιπά τεθωρακισμένα τα οποία εστάλησαν στη βό­ ρεια Αφρική δεν διέθεταν φίλτρα αέρος (σκόνης και άμμου), κατάλληλα φίλτρα ελαί­ ου λίπανσης και ενισχυμένα συστήματα κι­ νητήρων για τις συνθήκες της ερήμου. Ετσι η μέση ζωή των κινητήρων τους αποδείχθη­ κε ότι ήταν 1.000 -1.500 km, ενώ για τα καλύ­ τερα προετοιμασμένα βρετανικά άρματα ή­ ταν 2.000 - 2.900 km. Πολλά γερμανικά οχή­ ματα επίσης υφίσταντο σοβαρές βλάβες από υπερθέρμανση και διείσδυση άμμου και σκόνης στους κινητήρες και στα λοιπά μη­ χανικά τους μέρη. Μέχρι να επιλυθούν τα προβλήματα με την προσθήκη κατάλληλων φίλτρων και βελτιώσεις στα συστήματα ψύ­ ξης, οι γερμανικές μηχανοκίνητες φάλαγ­ γες εκινούντο κύριως κατά τις νυκτερινές ώρες πραγματοποιώντας συχνές στάσεις. Ακόμα και στον ίδιο τον Ρόμμελ διατέ­ θηκε ελάχιστος χρόνος προετοιμασίας για να αναλάβει τη νέα του διοίκηση. Ο στρατη­ γός ενημερώθηκε από τον στρατάρχη φον Μπράουχιτς μόλις στις 6 Φεβρουάριου 1941 και πέρασε ολόκληρη την επόμενη εβδομά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

67

Ανδρες μίας γερμανικής μονάδας στα ζεστά νερά της Μεσογείου την άνοιξη του 1941.

Ανδρες του Afrika Korps γεύονται παγωτά σε δρόμο της Τρίπολης, πριν μεταφερθούν στο μέτωπο.

Καταυλισμός γερμανικών στρατευμάτων στην Αφρική, μετά τη μεταφορά τους από την Ιταλία.

68

δα μελετώντας όλα όσα αφορούσαν την αποστολή που του είχε ανατεθεί. Ενας από τους υπασπιστές του Χίτλερ, ο συνταγμα­ τάρχης Σμούντ, θα τον συνόδευε για ένα χρονικό διάστημα στην Αφρική για λόγους αναγνώρισης. Στις 19 Φεβρουάριου 1941 ο Χίτλερ ανα­ κοίνωσε ότι οι γερμανικές δυνάμεις που στέλνονταν στη Λιβύη θα αποκαλούντο στο εξής Deutsches Afrika Korps (DAK). To θρ υλι­ κό Αφρικανικό Σώμα του Ρόμμελ είχε γεννη­ θεί.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ Ο Ρόμμελ μαζί με μία μικρή ομάδα αξιω­ ματικών έφθασαν στη Ρώμη στις 11 Φεβρου­ άριου. Εκεί συναντήθηκαν με τον Μουσολίνι και τους στρατηγούς Γκουτσόνι και Ροάτα, για να συζητήσουν τις λεπτομέρειες για τη μεταφορά των γερμανικών στρατευμά­ των από τα ιταλικά λιμάνια. Το ίδιο απόγευ­ μα ο Ρόμμελ μετέβη αεροπορικώς στην Κατάνια της Σικελίας, όπου σε σύσκεψη με τον πτέραρχο Γκάισλερ ενημερώθηκε για την τρέχουσα κατάσταση του μετώπου στη Λι­ βύη. Ο στρατηγός σερ Ρίτσαρντ Ο’ Κόνορ και οι δυνάμεις του είχαν καταλάβει τη Βεγ­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

Εκπαίδευση ομάδας Γερμανών στρατιωτών στη Λιβύη.

γάζη και προέλαυναν ακάθεκτοι προς τα δυ­ τικά. Την ίδια ημέρα οι πρώτες γερμανικές μονάδες οι οποίες προορίζονταν για την Αφρική έφθασαν σιδηροδρομικώς στη Νάπολη. Μετά τη συγκέντρωση ανδρών και υ­ λικού πραγματοποιήθηκε παρέλαση στους δρόμους της πόλης και άρχισε η επιβίβασή τους σε μεταγωγικό σκάφος, το οποίο απέ­ πλευσε χωρίς καθυστέρηση για την Τρίπολη. Στις 12 Φεβρουάριου ο Ρόμμελ, συνοδευόμενος από τον συνταγματάρχη Σμούντ, τον αντισυνταγματάρχη φον ντεμ Μπόρνε και μέλη του Επιτελείου Αναγνώρισης (Aufklaerungsstab Rommel), προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Castel Benito της Τρίπολης. Εκεί συναντήθηκε με τον ταγματάρχη Χεγκενράινερ, απεσταλμένο του στρατηγού φον Ρίντελεν στην Αφρική. Τα νέα για την κατάσταση στη Λιβύη χειροτέρευαν. Οι Βρε­ τανοί είχαν κυριεύσει ολόκληρη την Κυρη­ ναϊκή και απέναντι τους βρίσκονταν πλέον μόνο 7.000 Ιταλοί (κυρίως μη μάχιμα στρα­ τεύματα), οι οποίοι δημιουργούσαν τοπικά αναποτελεσματικούς θύλακες αντίστασης. Λίγο μετά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ο Ρόμμελ είχε την πρώτη του συνάντηση στην Τρίπολη με τον στρατηγό Γκαριμπόλντι. Εξήγησε στον Ιταλό τις βασικές αρχές της στρατηγικής τις οποίες σκόπευε να ακο­

λουθήσει υπό τις παρούσες συνθήκες: κα­ μία άλλη υποχώρηση, προώθηση κάθε δια­ θέσιμου στρατιώτη στην αμυντική γραμμή της Σύρτης και άμεση υποστήριξη από τη Luftwaffe. Νωρίς την επομένη στην Ελ Αγκέιλα τα ελαφρά άρματα και τα λοιπά τεθωρακισμένα του 11ου Συντάγματος Ουσσάρων ετοιμάζο­ νταν να αντικατασταθούν από μονάδες των King's Dragoon Guards. Η βρετανική 7η Τεθω­ ρακισμένη Μεραρχία είχε αρχίσει να αποσύρεται από το μέτωπο της Λιβύης και επέστρεφε στην Αίγυπτο, μετά από οκτώ μήνες σκληρών μαχών. Το 11ο Σύνταγμα Ουσσά­ ρων είχε συμμετάσχει σε όλες τις επιχειρή­ σεις εκείνης της περιόδου στη δυτική Αίγυ­ πτο και στη Λιβύη όπου είχε χάσει τα 30 από τα 58 τεθωρακισμένα της δύναμής του και 84 άνδρες του προσωπικού του. Καθώς ένας πρωινός άνεμος σήκωνε ένα σύννεφο σκόνης και άμμου στον θολό ορίζοντα, μερικά άγνωστης ταυτότητας αε­ ροσκάφη επισημάνθηκαν να ολισθαίνουν από τον ουρανό πλησιάζοντας από τα βό­ ρεια τις θέσεις της βρετανικής μονάδας. Ξαφνικά άνοιξαν πυρ από μικρό ύψος πλήττοντας τα σταθμευμένα άρματα και οχήμα­ τα και προκαλώντας εκρήξεις σε αρκετά από αυτά. Ηταν δικινητήρια γερμανικά μα-

Βολή με πολυβόλα MG 34 των 7,92 mm στην έρημο.

yn IU

Μηχανοκίνητη φάλαγγα του Afrika Korps σε δρόμο της Κυρηναϊκής κατευθυνόμενη ανατολικά.

χητικά- βομβαρδιστικά Bf 110. Η Luftwaffe εί­ χε φθάσει στη βόρεια Αφρική! Ενα από τα επιτιθέμενα αεροσκάφη καταρρίφθηκε από τον φραγμό πυρών πολυ­ βόλων τον οποίο δημιούργησαν οι Βρετανοί για να τα αντιμετωπίσουν. Τα υπόλοιπα εξα­ φανίστηκαν προς την πλευρά της θάλασσας όσο ξαφνικά είχαν εμφανισθεί. Τέσσερις ώ­ ρες αργότερα οι Γερμανοί πιλότοι επέστρε­ ψαν στην περιοχή της Ελ Αγκέιλα. Αυτή τη φορά βομβαρδιστικά Ju 87 Stuka εφόρμησαν με τις σειρήνες τους να ουρλιάζουν ενα­ ντίον των βρετανικών θέσεων. Αυτό το σκη­ νικό φρίκης, άγνωστο για τους περισσότε­ ρους Βρετανούς ως τότε, θα ήταν αρκετά συχνό κατά τα επόμενα δύο χρόνια του πο­ λέμου στην έρημο της βόρειας Αφρικής. Το απόγευμα της 14ης Φεβρουάριου έ­ φθασε στο λιμάνι της Τρίπολης το πρώτο από τα σκάφη τα οποία μετέφεραν από τη Νάπολη στη Λιβύη τις πρώτες μονάδες της 5ης Ελαφράς Μεραρχίας του DAK. Οι Γερμα­ νοί αψήφησαν την επιβολή συσκότισης στο λιμάνι και με αναμμένα τα φώτα εκφόρτω­ σαν κατά τη διάρκεια της νύκτας από το

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενα από τα πολλά ομοιώματα αρμάτων τα οποία κατασκευάστηκαν με διαταγή του Ρόμμελ από ξύλο και μουσαμά με βάσεις οχήματα Kübelwagen, για την παραπλάνηση των αναγνωριστικών αεροσκαφών της RAF.

Υπό το βλέμμα του Ιουλίου Καίσαρα. Γερμανικά Ρζ III παρελαύνουν στους

δρόμους της Τρίπολης πριν από τη μεταφορά τους στο μέτωπο.

6.0001πλοίο τα άρματα, τα οχήματα και τα ε­ φόδια της 3ης Επιλαρχίας Αναγνώρισης και τα πυροβόλα μίας μονάδας αντιαρματικών. Το άλλο πρωί ο Ρόμμελ επιθεώρησε το υλικό και τους άνδρες. Οι τελευταίοι στη συνέχεια παρήλασαν στην πόλη, κατευθύνθηκαν προς τα ανατολικά και αργά το απόγευμα έφθασαν στη Μισουράτα. Η 3η Επιλαρχία Αναγνώρισης διατάχθηκε να παραμείνει στην περιοχή της Σύρτης ως εφεδρεία. Τις επόμενες ημέρες ο Ρόμμελ εφάρμο­ σε για πρώτη φορά μία από τις παραπλανητι­ κές τακτικές του, για να δημιουργήσει την εντύπωση στους Βρετανούς ότι διέθετε με­ γαλύτερους αριθμούς τεθωρακισμένων από τους πραγματικούς. Διέταξε την κατασκευή μεγάλου αριθμού ομοιωμάτων αρμάτων από ξύλο και μουσαμά με βάσεις οχήματα Kübelwagen. Τα ψεύτικα πάντσερ τοποθετη­ μένα σε διάφορα σημεία των γερμανικών θ έ ­ σεων παραπλάνησαν σε μεγάλο βαθμό τα α­ ναγνωριστικά της RAF. Το Afrika Korps πριν ακόμα ολοκληρώσει τη σύνθεσή του, αφού οι μονάδες του εξα­ κολουθούσαν να φθάνουν από τα ιταλικά λι­

μάνια, πραγματοποίησε την πρώτη του επα­ φή με τις βρετανικές δυνάμεις στις 24 Φε­ βρουάριου. Μία γερμανική μονάδα τεθωρα­ κισμένων επιτέθηκε αιφνιδιαστικά έναντι δύο ουλαμών τεθωρακισμένων των Dragoon Guards και μίας αυστραλιανής αντιαρματι­ κής πυροβολαρχίας. Οι Γερμανοί κατέστρε­ ψαν ένα ελαφρύ άρμα, τρία άλλα τεθωρακι­ σμένα και ένα φορτηγό χωρίς να υποστούν απώλειες. Με αυτή τη σύντομη μάχη το Afrika Korps άρχισε τη δίχρονη ένδοξη πα­ ρουσία του στα πεδία των μαχών της βόρει­ ας Αφρικής. Ο επικεφαλής του, στρατηγός (και αργότερα στρατάρχης) Ρόμμελ, αποδεί­ χθηκε ο πιο φημισμένος και επιτυχημένος Γερμανός διοικητής κατά τον Β’ΠΠ.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΟΞΑ Στις 19 Φεβρουάριου 1941 η διαταγή του Χίτλερ η οποία καθιέρωσε την ονομασία Deutsches Afrika Korps για τις γερμανικές δυ­ νάμεις στην Αφρική πληροφόρησε και για την ενίσχυσή τους από μία πλήρη τεθωρακι­ σμένη μεραρχία, την 15η Μεραρχία Πάντσερ.

Γερμανικό βαρύ πυροβόλο των 17 cm ρυμουλκείται σε δρόμο της Κυρηναϊκής.

Γερμανικά οχήματα κινούνται προς τη Σύρτη μέσω της Βία Μπάλμπια.

Η άφιξη των μονάδων της 5ης Ελαφράς Μεραρχίας ολοκληρώθηκε σταδιακά ως τις αρχές Απριλίου. Ως τις 15 Αυγούστου 1941 η διοίκηση του Ρόμμελ προήχθη σε επίπεδο Τεθωρακισμένης Ομάδας Afrika (Panzer­ gruppe Afrika). Αυτή συμπεριελάμβανε το

DAK με την 5η Ελαφρά Μεραρχία (η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε 21η Μεραρχία Πάντσερ), την 15η Μεραρχία Πάντσερ (οι πρώτες μονάδες της άρχισαν να φθάνουν στην Αφρική από τα τέλη Απριλίου) και την 90ή Ελαφρά Μεραρχία (η οποία οργανώθη-

01 ΠΡΩΤΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ DEUTSCHE AFRIKA KORPS ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΑΦΡΙΚΗ 5η ΕΛΑΦΡΑ Μ ΕΡΑΡΧΙΑ (5. L eich te D ivision) Διοικητής: Υποστράτηγος Γιοχάνες Στράιχ (20 Φεβρουάριου - 22 Ιουλίου 1941) Επιτελείο της Μεραρχίας 5ο Σύνταγμα Αρμάτων (Panzer - Regiment 5) 33 Μηχανοκίνητο Τάγμα Κυνηγών Αρμάτων (Panzerjaeger - Abteilung (mot) 33) 39ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Κυνηγών Αρμάτων (Panzerjaeger - Abteilung (mot) 39) 2ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Πολυβόλων (Maschinengewehr - Bataillon (mot) 2) 8ο Μηχανοκίνητο Τάγμα Πολυβόλων (Maschinengewehr - Bataillon (mot) 8) 1η Μοίρα /7 5 ο υ Συντάγματος Πυροβολικού (I. A rtillerie - Regiment 75) 605 Μηχανοκίνητη Μοίρα Α/Α Πυροβολικού (Flak - Abteilung (mot) 605) L u ftw affe 606 Μηχανοκίνητη Μοίρα Α/Α Πυροβολικού (Flak - Abteilung (mot) 606) L u ftw affe 2o Επιτελείο Αναγνώρισης Στρατού - A ufklaerungsstab 2 (Heer) 3η Επιλαρχία Αναγνώρισης (Aufklaerungs - Abteilung 3) Λόχος / 39ου Μηχανοκίνητου Τάγματος Μηχανικού (Kompanie / Pionier - Batalion (mot) 39} Επιτελείο 668 z.b.V. Εφοδιασμού (Nachschubstab z.b.v. 668) 532 Μηχανοκίνητο Τάγμα Εφοδιασμού (Nachschub - Bataillon (mot) 532) 533 Μηχανοκίνητο Τάγμα Εφοδιασμού (Nachschub - Bataillon (mot) 533) 3ος Λόχος / 39ου Μηχανοκίνητου Τάγματος Εφοδιασμού (3./Nachschub - Bataillon (mot) 39) 797 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Μεταφοράς Υδατος (W asserkolonne (mot) 797) 801 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Μεταφοράς Υδατος (W asserkolonne (mot) 801) 803 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Μεταφοράς Υδατος (W asserkolonne (mot) 803) 822 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Μεταφοράς Υδατος (W asserkolonne (mot) 822) 800 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Καθαρισμού Υδατος (Filterkolonne (mot) 800) 804 Μηχανοκίνητη Φάλαγγα Καθαρισμού Υδατος (Filterkolonne (mot) 804) 122 Μηχανοκίνητος Λόχος Μεταφορών (K raftw agenw erkstatt - Kompanie (mot) 122) 129 Μηχανοκίνητος Λόχος Μεταφορών (K raftw a g e n w e rksta tt - Kompanie (mot) 129) 83ος Μηχανοκίνητος Λόχος Υγειονομικού (Sanitats - Kompanie (mot) 83) 572 Μηχανοκίνητο Νοσοκομείο Εκστρατείας (K riegslazarett (mot) 572) 631 Μηχανοκίνητη Διμοιρία Ασθενοφόρων (Krankenkraftw agen - Zug (mot) 631) 633 Μηχανοκίνητη Διμοιρία Ασθενοφόρων (Krankenkraftw agen - Zug (mot) 633) 531 Μηχανοκίνητος Λόχος Αρτοποιίας (Backerei - Kompanie (mot) 531) 309 Μηχανοκίνητο Απόσπασμα Στρατονομίας (Feldgendarmerie - Trupp (mot) 309) 735 Στρατιωτικό Ταχυδρομείο (Feldpostam t z.b.V. (mot) 735) 13η Μηχανοκίνητη Ομάδα Επισκευής Ελαστικών Οχημάτων (R eifenstaffel (mot) 13) 210 Μηχανοκίνητη Ομάδα Επισκευής Ελαστικών Οχημάτων (R eifenstaffel (mot) 210)

κε τον Αύγουστο του 1941 από μονάδες που υπηρετούσαν ήδη στη Λιβύη και από προ­ σωπικό από την Ευρώπη). Υπό τις διαταγές του στρατηγού Ρόμ­ μελ τέθηκαν επίσης έξι ιταλικές μεραρχίες: η ΤΘ «Ariete» και η ΜΚ «Trieste», οι οποίες σχημάτισαν το XX Σώμα Στρατού, η «Pavia», η «Bologna» και η «Brescia», οι οποίες σχη­ μάτισαν το XXI ΣΣ, και η «Savona». Το αρχη­ γείο των δυνάμεων του Ρόμμελ στάθμευε στη Μπέντα Λιτόρια. Στις 30 Ιανουαρίου 1942 η ΤΟ Afrika μετονομάστηκε σε Στρατιά Πάντσερ Afrika (Panzer Armee Afrika), έγινε δε επίσης γνωστή ως «Γερμανο-ιταλική Στρατιά Αρμάτων» (Deutsch-italienische Panzer Armee). Με μία θριαμβευτική κίνηση τα γερμα­ νικά άρματα διέσχισαν τις αφιλόξενες ερή­ μους της Λιβύης και της Αιγύπτου και έναν χρόνο αργότερα έφθασαν στα πρόθυρά της Αλεξάνδρειας. Η ώρα για αλλαγή της πορεί­ ας του πολέμου στη βόρεια Αφρική είχε σημάνει.

71

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Roger James Bender & Richard D. Law: AFRIKA KORPS, J. Bender Publ., California, 1973. (2) Moorehead Alan: THE DESERT WAR, Homish Hamilton, London, 1965. (3) Schmitt, Werner Heinz: WITH ROMMEL IN THE DESERT, G. Harrap & Co, London, 1951. (4) Desmond Young: ROMMEL - THE DESERT FOX, Harper & Bros, N. York, 1960. (5) Ραιημόν Καρπέ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Πάπυρος, Αθήνα. (6) Διάφορες διευθύνσεις στο Διαδίκτυο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΑΛΛΗΑΟΓΡΑ ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Κύριοι, Συγχαρητήρια για το σοβαρό και με αίσθημα ευθύνης έργο που επιτελείτε μέσω του περιοδικού σας (ΣΙ). Θα' θελα να παραθέσω αναφορικά με την κριτική σας για την ταινία του Σπίλμπεργκ Ή διάσωση του στρατιώτη Ράιαν" τις δικές μου παρατηρήσεις ως γνώστης των γερμανικών αρμά­ των εκείνης της εποχής. Αναφέρομαι στις εντυπώσεις που μου δημιουργήθηκαν όταν για πρώτη φορά είδα την εν λόγω ταινία. Πέρα φυσικά από το μετασκευα­ σμένο Τ-34 σε Tiger, εντύπωση μου έκανε η ύπαρξη φίλτρων τύ­ που “πφάιφελ" τα οποία χρησιμοποιήθηκαν μόνο στα πρώτα Tiger κατά τη δράση τους στη Β. Αφρι­ κή εξαιτίας της υπερβολικής σκόνης που κατέστρεφε εύκολα τα μηχανικά μέρη και τον κινητή­ ρα σε αυτό το θέατρο επιχειρή­ σεων. Κάτι που με ενόχλησε αφά­ νταστα ήταν η χρήση του πάνω μέρους ενός βαρελιού στον ρό­ λο της θυρίδας του αρχηγού πληρώματος (καταγράφεται σε κοντινή λήψη), όπως και η εξουδετέρωση του οδηγού του άρμα­ τος από τον λοχαγό, με πυροβο­ λισμό μέσα από την εμπρόσθια θυρίδα, ενώ αυτή προστατευό­ ταν από κρύσταλλο πάχους 7-8 cm το οποίο άντεχε πλήγματα από ελαφρά όπλα πεζικού. Την όλη κατάσταση σώζει η παρου­ σία ενός Marder II (αυθεντικού), αποσπασμένο από reenactment group της Αγγλίας. Η παρατήρη­ ση περί "second SS" κατά την εμ­ φάνιση του ημιερπυστριοφόρου, πριν φθάσουν στην Μπονβίλ, εν­ νοώντας φυσικά τη 2η Μεραρχία SS "Das Reich", είναι και αυτή α­ τυχής επειδή η ύπαρξή της χρο­ νικά και τοπικά δεν είναι σωστή. Σε γενικές γραμμές πάντως πρό­ κειται για μια φιλότιμη προσπά­ θεια που πετυχαίνει να μεταφέ­ ρει δραματοποιημένα τα γεγονό­ τα τα οποία, συνέβησαν κατά την απόβαση των Συμμάχων, με εκ­ πληκτικά σε κάποιες περιπτώ­ σεις πλάνα. Σας ευχαριστώ, Αθανάσιος Μποζίνης

Θεσσαλονίκη

Γεναράκη Νικόλαο, Μαρούσι, Αθήνα. Το θέμα του άρθρου μου ήταν η παρουσία του Χάιντριχ στην Πράγα και όχι οι δραστηριότητές του πριν από την άφιξή του στην τσεχική πρωτεύουσα. Το κα­ τά πόσον συμμετείχε στο ζήτημα της "τελικής λύσης" κατά των Εβραίων είναι μια άλλη ιστορία. Οσον αφορά το "ολοκαύτωμα* θα γνωρίζετε ότι σήμερα οποιοσδή­ ποτε επιχειρεί να διατυπώσει μια διαφορετική άποψη είτε διώκεται (βλ. Ντ. Ιρβινγκ), είτε χάνει την ερ­ γασία του (βλ. Β. Πέτερς). Πρό­ σφατα στο Μόναχο ένας καθηγη­ τής Ιστορίας απολύθηκε από ένα γυμνάσιο επειδή είχε την ατυχή έ­ μπνευση να θέσει κάποια ερωτή­ ματα στους μαθητές του σχετικά με το θέμα. Αναρωτιέμαι, εφόσον η "τελική λύση" υπήρξε, ποιος εί­ ναι ο λόγος που φοβούνται τόσο πολύ ορισμένοι όσους την αρνούνται; Γιατί η αλήθεια πρέπει να φο­ βάται το ψέμα; Κάποιοι έχουν ζη­ τήσει την απαγόρευση εμφάνισης και την ποινικοποίηση του αγκυ­ λωτού σταυρού στην Ευρώπη. Τι θα απογίνουν άραγε οι αγκυλωτοί σταυροί που υπάρχουν στα Μου­ σεία, στην Ακαδημία Αθηνών, στο Ιλίου Μέλαθρον; Ας μη λησμονού­ με ότι πρόκειται για πανάρχαια σύμβολα. Με την ποινικοποίηση της ιδεολογίας θα εξαφανιστούν από την Ιστορία ο Χίτλερ και ο Εθνικοσοσιαλισμός; Η ιστορία της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων ουσιαστικά απέκτησε κύρος στη δίκη της Νυρεμβέργης, μετά την κατάθεση του Dr. Wilhelm Huttl, ε­ νός αξιωματικού που υπηρετούσε στην RSHA αλλά εργάστηκε και Yta τη σοβιετική αντικατασκοπεία και μεταπολεμικά για τους Αμερι­ κανούς. Στην κατάθεσή του της 26ης Νοεμβρίου 1945 δήλωσε πως δεν εγνώριζε απευθείας τον αριθ­ μό των Εβραίων-θυμάτων, αλλά μέσω του Αϊχμαν, ο οποίος του εί­ χε πει τον Αύγουστο το 1944 στη Βουδαπέστη πως είχαν εξοντωθεί περίπου 6.000.000 Εβραίοι. Δεν χρειάζεται βέβαια να προσθέσου­ με πως ο Αϊχμαν απέρριψε τον ι­ σχυρισμό του Huttl κατά τη διάρ­ κεια της δίκης του. Ακόμα και σε μια τόσο αμφιλεγόμενη κατάθεση όπως του Hottl, ο Χάιντριχ δεν είχε καμία σχέση με την "τελική λύση" (βλ. κατάθεση ιδίου στο βιβλίο του "Einsatz fur das Reich"). Ως προς το τι είδους αντίστα­

ση πραγματοποίησε ο τσεχικός λαός θα αναφέρω μόνο μια φράση του Γ Φεστ, του γνωστότερου βιο­ γράφου του Χίτλερ: "Κάποιες προ­ καταλήψεις πρέπει να πέσουν επι­ τέλους και να ειπωθούν κάποιες αλήθειες. Οι Γάλλοι ή οι Τσέχοι π.χ. έχουν την εντύπωση ότι το 97% του λαού τους έκανε αντίσταση και το 3% συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Η πραγματικότητα εί­ ναι τελείως διαφορετική. Το 3% έ­ κανε αντίσταση και το 97% είτε συμμετείχε στην πολεμική προ­ σπάθεια της Wehrmacht, είτε ήταν παντελώς αδιάφορο για το ποιος θα νικούσε στον πόλεμο". Οσον αφορά τη φρίκη του πο­ λέμου θα πω ότι αποτελεί επίσης αγριότητα το να ποτίζει κάποιος ο­ λόκληρες πόλεις με βόμβες φω­ σφόρου. Λησμονήσαμε τις χιλιά­ δες γυναικόπαιδα που πέθαναν καταπλακωμένα, κομματιασμένα ή καμένα ζωντανά; Τους 80.000 κα­ μένους ζωντανούς στο Αμβούργο, τους καμένους της Δρέσδης και ε­ κείνους της Λειψίας; Λησμονήσα­ με και τους νεκρούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι; Προσωπικά θεωρώ ότι ο Χίμμλερ, ο οποίος δη­ μιούργησε τα στρατόπεδα συγκέ­ ντρωσης, και ο Βρετανός πτέραρ­ χος Χάρις, που μια μέρα του Ιανουαρίου του 1944 διέταξε την ε­ φαρμογή της τακτικής του βομ­ βαρδισμού τύπου "χαλιού" και τη χρήση των βομβών φωσφόρου κα­ τά των πόλεων, βρίσκονται στο ί­ διο ακριβώς επίπεδο εγκληματικό­ τητας κατά της ανθρωπότητας. Λυπάμαι που δεν μπορείτε να αποδεχθείτε πως στα SS και στη Wehrmacht υπήρχαν στρατιώτεςπολεμιστές όπως ο Ολλανδός SS Μόουμαν. Η αλήθεια είναι πως οι περισσότεροι αντίπαλοί τους, ό­ πως ο Αμερικανός στρατηγός Πάττον ή ο Ρώσος στρατάρχης Ζούκωφ, μίλησαν για την εξαιρετική ανδρεία και τη μαχητικότητα που επέδειξαν τα SS στο πεδίο της μά­

χης. Σήμερα ευτυχώς όλο και πε­ ρισσότεροι ιστορικοί - και δεν αναφέρομαι στους αναθεωρητές - το­ ποθετούν την ιστορική αλήθεια πάνω από το παραταξιακό ή το φυ­ λετικό συμφέρον. Σας προτείνω το εξαιρετικό βιβλίο του Εβραίου ι­ στορικού Νόρμαν Φινγκελστάιν "Η βιομηχανία του Ολοκαυτώματος" από τις Εκδόσεις 21ος, ένα έργο που στις περισσότερες χώρες της

Ευρώπης είναι απαγορευμένο αλ­ λά ευτυχώς στη χώρα μας ακόμα κυκλοφορεί. Οι γονείς του Φινγκελστάιν ήταν κρατούμενοι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να υπηρε­ τήσει την αλήθεια. Το ίδιο προ­ σπαθώ να πράξω και εγώ.

Ιάκωβος Π. Χονδροματίδης

Σγούρο Παναγιώτη, Αμαλιάδα Ηλείας. Δεν βλέπουμε κάτι το α­ φύσικο στις επιθυμίες του Ναπολέοντα κατά την περίοδο της πα­ ρακμής του. Οποιοσδήποτε άν­ θρωπος μπορεί να παρουσιάζει ψυχολογικές μεταπτώσεις ανάλο­ γα και με το γενικότερο περιβάλ­ λον του. Δεν πιστεύουμε ότι το ζή­ τημα χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση. Σχετικά άρθρα θα δημοσιευθούν στο μέλλον. Καρνούτσο Γιάννη, Θεσσαλονίκη. Οι προτάσεις σας βρίσκονται μέσα στα σχέδιά μας και πολύ σύντομα μερικές θα τις δείτε να υλοποιού­ νται. Κατσίμπουλα Βασίλειο, Αθήνα. Παρά τη λεπτομερή έρευνα στα αρχεία μας δεν βρέθηκε το e-mail με τις απαντήσεις σας. Λυπούμα­ στε πολύ γι' αυτό. Φριζή Ιάκωβο, Αθήνα. Ευχαρι­ στούμε για το κείμενο. Οπως θα διαπιστώσατε, το θέμα καλύφθη­ κε από τον τακτικό συνεργάτη μας κ. Δ. Γεδεών στο τεύχος Οκτωβρί­ ου. Θεοδωρακόπουλο Χρήστο, Λογκανίκο Λακωνίας. Δεν είναι εύκο­ λο να προσδιοριστούν αυτοί οι α­ ριθμοί, καθώς ο πόλεμος διήρκεσε 27 χρόνια με μερικές διακοπές, διεξήχθη δε σε πολλές φάσεις και με την εμπλοκή πολλών ελληνι­ κών και μη κρατών. Πάντως ενδει­ κτικό της τάξης μεγέθους είναι το γεγονός ότι ο πληθυσμός π.χ. της Αττικής κατά τα τέλη του 5ου αιώ­ να π.Χ. περιελάμβανε περίπου 40.000 πολίτες, του Αργους και των Συρακουσών 20-25.000 και της Σπάρτης 3.000 πολίτες. Ο Ευάγγε­ λος Γιάνναρης ήταν ο πρώτος Ελληνας αεροπόρος που έπεσε κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, στις 30-10-1940.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣ ΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

ΤΑ ΟΠΛΟΠΟΛΥΒΟΛΑ BREN 0,303 in ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ Το πρώτο οπλοπολυβόλο Bren 0,303 in κατασκευάστη­ κε από τους Βρετανούς στα μέσα της δεκαετίας του 1930, βασισμένο στη σχεδίαση των τσεχικής κατασκευής ελα­ φρών πολυβόλων ΖΒ 26 των 7,92 mm. Η παραγωγή του άρ­ χισε στο Ενφηλντ το 1937, Προοριζόταν να καλύψει τις α­ νάγκες του Βρετανικού Στρατού κατά τον Β' ΠΠ για ελα­ φρά και εύχρηστα πολυβόλα. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής αυτών των όπλων (60%) κατασκευάστηκε από την καναδική εταιρία Inglis σε διαμέτρημα 0,303 in για τον Βρετανικό και τον Καναδικό Στρατό και σε διαμέτρημα 7,92 mm κατόπιν παραγγελίας των Κινέζων Εθνικιστών. Το Bren αναδείχθηκε ως ένα από τα πιο επιτυχημένα όπλα του Β1ΠΠ, παραμένει δε ακόμα σε χρήση από μερικές χώ­ ρες, τροποποιημένο να βάλλει πυρομαχικά 7,62 mm τυπο­ ποίησης ΝΑΤΟ με τα L4A2, L4A4 και L4A6.

Ανδρες του ΕΣ οπλισμένοι με οπλοπολυβόλα Bren Mk II κατά την περίοδο 1947-49 (φωτ. αρχείο Βασ. Φαρφούρη). Διμοιρία πολυβόλων του ΕΣ σε διάλειμμα των αντίανταρτικών επιχειρήσεων της περιόδου 1947-49. Διακρίνονται τέσσερα οπλοπολυβόλα Bren 0,303 in. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι δύο τουλάχιστον στρατιώτες φέρουν γερμανικά τυφέκια Kar 98 και ένας υποπολυβόλο ΜΡ 40 (φωτ. αρχείο Βασ. Φαρφούρη).

78

Εκπαίδευση Ελλήνων στρατιωτών στη Μέση Ανατολή στον χειρισμό οπλοπολυβόλου Bren Mk I, το οποίο είναι τοποθετημένο σε τεθωρακισμένο όχημα Universal Carrier (φωτ. αρχείο Κων. Φάρου).

Η εισαγωγή του συγκεκριμένου πο­ λυβόλου στον Ελληνικό Στρατό (μοντέλα Mkl και Mkll) πραγματοποιήθηκε το 1942, στις μονάδες οι οποίες συγκροτήθηκαν στη Μέση Ανατολή για να συνεχίσουν τον πόλεμο εναντίον του Αξονα στο πλευρό των Συμμάχων. Το όπλο χρησιμοποιήθηκε επίσης εντατικά κατά τις αντι-ανταρτικές επιχειρήσεις της περιόδου 1946-1949. Παρέμεινε σε υπηρεσία στον ΕΣ κατά τις δε­ καετίες του 1950 και του 1960 και σταδια­ κά αντικαταστάθηκε από τα αμερικανι­ κής κατασκευής οπλοπολυβόλα BAR. Σε μονάδες της Εθνοφυλακής το Bren διατηρήθηκε ως τη δεκαετία του 1980. Ενας αριθμός τέτοιων πολυβόλων διατηρείται ακόμα σε αποθήκευση από τις Ενοπλες Δυνάμεις μας.

Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Ελληνες στρατιώτες οι οποίοι φέρουν δύο Bren Mk II και δύο τυφέκια SMLE Mk 4 (φωτ. αρχείο Βασ. Φαρφούρη).

Εκπαίδευση Ελλήνων νεοσυλλέκτων στη λύση και στην αρμολόγηση Bren M kll (ψωτ. αρχείο Παν. Γ. Νικητέα).

79

Στρατιώτης του ΕΣ οπλισμένος με Bren Mkl κατά τη διάρκεια πορείας το 1949 (φωτ. έρευνα: Γ. Τερνιώτης).

Αποβίβαση αγήματος του ΕΣ με ΑΒΑΚ από αρματαγωγό στη βόρεια Ελλάδα το 1949. Στο κέντρο της φωτογραφίας διακρίνεται ένα Bren Mk II στημένο στον δίποδά του (φωτ. έρευνα: Γ. Τερνιώτης).

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ Προσκαλούμε τους αναγνώ στες που έχουν στο αρχείο τους φ ωτογραφίες από την στρατιωτική μσς ιστορία ή από οποιο δ ή π ο τε α ντικείμενο στρατιωτικού ενδια φ έρ οντος να μας τις δ ια θ έσ ο υ ν προσω ρινά συνοδευόμενες αν είναι δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας α ναλα μβάνουμε να προχω ρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επ ιθ υ μ εί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Π εριοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210, Α θήνα, υ π ’ όψη Γ. Τερνιώτη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟ ΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νίκος Νικολούδης

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ (330-1461 μ.Χ.) Εκδόσεις «Ιωλκός» Αθήνα, 2005 Σελίδες 236 Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο των εκδόσεων «Ιωλκός» έχει γρα­ φεί από τον Νίκο Νικολούδη, Δρα Ιστορίας του King's College (Πανεπι­ στημίου του Λονδίνου) και διευθυ­ ντή σύνταξης του αδελφού περιο­ δικού «Ιστορικά Θέματα». Ο Διονύ­ σιος Ζακυθηνός, ένας εκ των κορυ­ φαίων Ελλήνων βυζαντινολόγων του 20ού αιώνα, συνήθιζε να λέει: «Εάν η Κωνσταντινούπολη ήταν η καρδιά της Βυζαντινής Αυτοκρατο­ ρίας, τότε η Μικρά Ασία αποτελούσε τους πνεύμονές της». Πράγμα­ τι, μόλις έναν αιώνα μετά την απώ­ λεια του ελέγχου των μικρασιατι­ κών επαρχιών, επήλθε η άλωση της βασιλεύουσας. Η παρούσα έκδοση δεν έρχεται να καταγράψει απλά τα πιο πρόσφατα πορίσματα της επι­ στήμης, αναφορικά με τα αίτια που οδήγησαν στην ακμή και στην πα­ ρακμή της βυζαντινής Μικράς Ασίας. Εχει ως στόχο να αποτυπώσει κατά τρόπο εύληπτο περιεκτι­ κό και κατανοητό από το μη ειδι­ κευμένο αναγνωστικό κοινό τα στοιχεία τα οποία γνωρίζουν οι ει­ δικοί για την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ιστορία του μικρασιατικού ελληνισμού. Η περίοδος που εξετάζεται εκτείνε­ ται από τις απαρχές του βυζαντι­ νού κράτους μέχρι την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Σε αυτήν περιλαμβάνονται επίσης τα γεγονότα τα οποία συνδέθηκαν με τη δημογραφική και πολιτιστική επικράτηση του τουρκικού στοιχεί-

Ν ικ ο ς

Ν ικ ο λ ο γ δ η ς

Βυζαντινή Μ ικρά Α σία ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ (330-1461 μ.Χ.)

|ΡΑΚΟ^

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

ου. Επειδή η Μικρά Ασία αποτελούσε πάντα τη φυσική γέφυρα μετα­ ξύ της Ευρώπης και της ασιατικής ενδοχώρας, αναπόφευκτα η μελέ­ τη της ιστορίας της δεν μπορεί πα­ ρά να λαμβάνει υπόψη και τις γενι­ κότερες εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Ο προβληματισμός που α­ ναπτύσσεται στο έργο αποτελεί α­ πόσταγμα μακροχρόνιας πνευματι­ κής αναζήτησης και πολλών συζη­ τήσεων του συγγραφέα με ιστορι­ κούς και άλλους φιλίστορες. Το βι­ βλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Ιωλκός» (Ανδρέα Μεταξά 12 και Ζωοδόχου Πηγής, Αθήνα, 10681, τηλ. 210/3304111-210/3618684, fax:

Dawd filin g

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ - Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΑΧΗ

Σελίδες 160

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ |

Νυρεμβέργης ήταν ένα από τα ση­ μεία που έπρεπε να μελετηθούν υπό αυτό το πρίσμα και αναμφίβο­ λα, χάρη στην τόλμη του Ιρβιγκ, α-

David Irving

ποκαλύφθηκαν πολλά... Ο πρόε­ δρος Τρούμαν διόρισε τον Ρόμπερτ Τζάκσον ως επικεφαλής των Αμερι­ κανών κατηγόρων προκειμένου να στηρίξει στη Νυρεμβέργη τις κατη­ γορίες εναντίον των εγκληματιών πολέμου του Αξονα. Το καθήκον του, συνεπώς, ήταν εκ των προτέρων σαφώς προσδιορισμένο. Σημα­ ντικός αριθμός των κατηγορουμέ­ νων έπρεπε να καταδικαστεί και να τιμωρηθεί για όσα διαδραματίστη­ καν κατά τα έξι χρόνια του πολέ­ μου. Ομως υπάρχουν ελάχιστα αδι­ κήματα από αυτά που αναφέρθη­ καν στο κατηγορητήριο της Νυρεμ­ βέργης για τα οποία δεν θα μπο­ ρούσαν να θεωρηθούν ένοχες μια ή περισσότερες κατηγορούσες συμμαχικές δυνάμεις. Για να ηττηθεί η Γερμανία βομβαρδίστηκε α­ νηλεώς άμαχος πληθυσμός, εκα­ τομμύρια άτομα σφαγιάσθηκαν, πυρπολήθηκαν, δολοφονήθηκαν, εκτοπίστηκαν και υποδουλώθηκαν. Ο Ρόμπερτ Τζάκσον το γνώριζε και αυτό τον πλήγωσε καταστρέφοντάς του τη ζωή και τη σταδιοδρο­ μία του. Ο Ιρβινγκ παρουσιάζει μια εξαιρετική μελέτη. Χρησιμοποιώ­ ντας αδημοσίευτα ημερολόγια και έγγραφα των πρωταγωνιστών της δίκης (των δικαστών, των δικηγό­ ρων και των κατηγορουμένων) συν­ θέτει μια ανατρεπτική θεωρία για τον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη η «δίκη του αιώνα». Το έργο διατίθε­ ται από τις εκδόσεις «Γκοβόστη» (Ζωοδόχου Πηγής 21, Αθήνα, 10681, τηλ. 210/3815433 210/3822251, fax: 210/3816661).

Εκδόσεις «Γκοβόστη» Αθήνα, 2004 Σελίδες 576 «Κατά την άποψή μου, είναι α­ ντίθετο στην έννοια του δικαίου το να τιμωρεί κάποιος κάποιον για κά­ τι που ο ίδιος ακριβώς έχει πράξει». Η φράση αυτή του Ιρβινγκ α­ πεικονίζει απόλυτα την ουσία του βιβλίου του για τη Δίκη της Νυρεμ­ βέργης, "την τελευταία μάχη", ό­ πως ο ίδιος την έχει χαρακτηρίσει εύστοχα. Ο διάσημος Βρετανός ε­ ρευνητής έχει κατηγορηθεί και κα­ ταδικαστεί για τις «αιρετικές» από­ ψεις του από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ορισμένες από τις οποίες τού έχουν απαγορεύσει ακόμη και την είσοδο! Οι θέσεις του στηρίζο­ νται στην επανεξέταση στοιχείων και επιχειρούν να απομυθοποιή­ σουν τα κύρια «ταμπού» του Β’ ΠΠ, με συνέπεια την πρόκληση σοβα­ ρών αντιδράσεων. Σήμερα είναι η σειρά του ριζοσπαστικού αναθεω­ ρητισμού να ερευνήσει τα μεγάλα ζητήματα του Β1ΠΠ. Η ιστορική έ­ ρευνα στην εποχή μας διέπεται από μια τάση «αποκαθήλωσης» πολλών προσώπων και γεγονότων, τα οποία μέχρι πρότινος θεωρού­ νταν «ιερά». Ιδιαίτερα μετά το τέ­ λος του διπολισμού και την επικρά­ τηση των ΗΠΑ στο παγκόσμιο γεω­ πολιτικό γίγνεσθαι, πολλά σκοτει­ νά σημεία του Β' ΠΠ επανεξετά­ σθηκαν θαρραλέα με κριτικό πνεύ­ μα και χωρίς μνησικακία. Η δίκη της

65+1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Αθήνα, 2004

210/3304211).

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Βασίλειος Νικόλτσιος Βλάσης Βλασίδης

Η πολύ ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση του σωματείου «Οι Φίλοι του Μουσείου Μακεδονικού Αγώ­ να» έχει ως αντικείμενο την κατα­ γραφή και την παρουσίαση των ι­ στορικών μουσείων της χώρας μας. Το κόστος της αναλήφθηκε από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» και το τελικό αποτέλεσμα αποτελεί ένα α­ ξιοσημείωτο γεγονός το οποίο τιμά τους εμπνευστές του. Σκοπός είναι να γνωστοποιηθούν στο ευρύ κοι­ νό τα σημαντικότερα ιστορικά μου­ σεία που βρίσκονται στην Ελλάδα. Πρόκειται για καρπό της μακράς ε­ νασχόλησης των συγγραφέων με την καταγραφή του ιστορικού πα­ ρελθόντος κατά τόπους και με την

πιστοποίησή του κατά τα ταξίδια που πραγματοποίησαν προκειμέ­ νου να γνωρίσουν προσωπικά τις πιο αξιόλογες σχετικές προσπάθει­ ες. Πλούσιο φωτογραφικό υλικό δένει αρμονικά με το επεξηγηματι­ κό κείμενο. Στο έργο περιλαμβάνο­ νται στρατιωτικά, ναυτικά, ιστορικά και εθνολογικά, δημοτικά και άλλα μουσεία από όλες τις περιοχές της Ελλάδας και δίδονται πληροφορίες για τη λειτουργία και τη δυνατότη­ τα επίσκεψης σε αυτά. Η διάθεσή του γίνεται από το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σκέψις" (Ιπποκράτους 112, 11472, 210/3630697) και άλλα κεντρικά βιβλιοπωλεία στην Αθή­ να.

Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος

Βιβλία με σεβασμό και άποψη για τον Ελληνισμό Μ ια συλλεκτική δημιουργία · Πιστή ανατύπωση του πρωτοτύπου Παλαιά εξαντλημένα έργα σε περιορισμένη αναστατική εκτύπωση . Π. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ

-y η

ΛΑΟΙ Κ Α Ι ΦΥΛΑΙ

Μ. Π. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΓΑΚΗ Ο ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

Δ ικ η Τ ο ν Ε ξ

Τ α Ε ςτενογραφημενα Πρακτικα

ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ

ΧΑΤΖΑΝ ΕΣΤΗ Σ

(Moifoρικό του 1898). _

ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

(Α ΤΗΝ PnXXIAH,J*QYHANIAN,ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΝ, ΧΕΡΒΙΑΝ, ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΗ. ΤΟΥΡΚΙΑΝ, ΚΡΗΤΗΝ, ΚΥΠΡΟΝ, ι> ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΝ

• 863 - 19 »

ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΦΥΛΑΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ Το πιο εμπεριστατωμένο βιβλίο με πίνακες και ευρετήρια για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. 31,20 ε υ ρ ώ

Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΣ

ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗΣ

Τα εστενογραφημένα πρακτικά της δίκης που σημάδεψε την εξέλιξη του εικοστού αιώνα. 41,60 ευρώ

Το αποκαλυπτικό οδοιπορικό στον μείζονα Ελληνισμό του 1898. Συλλεκτική έκδοση δεμένη. 41,60 ευ ρ ώ

Ενα βιβλίο του 1926 που υπερασπίζεται τη φιλοπατρία του αρχιστρατήγου Χατζανέστη. 36,40 ευ ρ ώ

ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΑΠΟ Τ Α Π ΕΔ ΙΑ ΤΩ Ν Μ Α Χ Ω Ν

nTimmmτ<

•Ο·

E SEÜO TASnSoniO AH

Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Η λευκή βίβλος (διπλωματικά έγγραφα) που ρίχνει φως στα παρασκήνια της ιταλικής επιθέσεως. 15,60 ευρώ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ Η αποκαλυπτική βιογραφία του «Γέρου του Μόριά», που εξεδόθη στη βασιλεύουσα το 1909. 20.80 ευ ρ ώ

AI ΔΡΑΜΑΤΙΚΑΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΙ ΔΡΑΜΑΣ

ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΩΝ ΜΑΧΩΝ

Το δραματικό Ημερολόγιο του Ιουνίου του 1913, του Μητροπολίτου Δράμας και Ζιχνών κ.κ. Αγαθαγγέλου. 15,60 ευ ρ ώ

Ενα οδοιπορικό στα απελευθερωμένα ελληνικά εδάφη μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. 15,60 ευ ρ ώ

ΥΠΕΡ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

.......... JURIEN OE LA GRAVIERE

ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Η συμβολή του Ναυτικού στην Εθνεγερσία του 1821, με την πέννα ενός έγκυρου ιστορικού. 20,80 ευ ρ ώ

ΙΣΤΟΡΙΑ

HEP ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ H I EMJ1I ΑΓΟ Ν Ο Σ

ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

Εκδόσεις Ε θνικής Αυτογνωσίας

“ΠΕΛΑΣΓΟΣ” ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΟ Ιωάννη Χρ. Γιαννάκενα ΑΧ. ΠΑΡΑΣΧΟΥ 127, Γ(κ)ύζη 11475, Τηλ.: 210/6440021 - t o t (fax): 210/6450097 Ιστοσελίδα: www.hellasbooks.gr και E-mail: [email protected]

1^

ΕΙΔΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ 240 €

μόνο 200 € και ΔΩΡΕΑΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ