Shvatanje Otpora i Telesnih Procesa

SHVATANJE OTPORA I TELESNIH PROCESA PO KEPNERU

Ivana Denić

Beograd, maj 2012.

OTPOR I TELESNI PROCES ''U uobičajenim karakter-analizama otpori se ''napadaju'' a odbrane se ''razrešavaju''. Nasuprot tome, ako je svesnost kreativna, onda se otpori i odbrane (kontranapadi i agresije protiv selfa) posmatraju kao aktivne ekspresije vitalnosti, ma kako oni mogli biti neurotični u totalnoj slici.'' F. Perls Fenomen otpora nije karakteristika specifične psihoterapije, niti samo psihoterapije. Otpor je životni fenomen. U svakoj terapiji, pre ili kasnije, kako klijent a tako i terapeut suočava se sa fenomenom otpora. Kao što i u prvoj rečenici stoji – otpor je zapravo aktivna ekspresija vitalnosti, drugim rečima, ma koliko jaka bila želja klijenta za promenom, i uprkos velikoj sposobnost terapeuta, u jednom trenutku proces ozdravljenja kreće nizbrdo. To je trenutak kada, i bez obzira na vidjenje terapeuta o dobrom putu razvoja, klijent, čini se kao da sabotira napore terapeuta da pomogne, sabotira sopstvenu želju i spremnost da istraje u svojim nastojanjima. Otpor je svaka promena za koju znamo i svesni smo da je želimo, ali ne možemo da je načinimo. Važno je svakako napraviti razliku izmedju otpora i onoga što se naziva ignoracija, a koju karakteriše nizak nivo znanja i sposobnosti. U verbalno orijentisanim terapijama,otpor se manifestuje najčešće indirektno – izbegavajućim govorom, zakašnjavanjem na sastanke, neizvršavanjem obaveza... U terapijama koje su orijentisane na telo, otpor se obično manifestuje nepopuštanjem tenzije pred terapeutovim naporima. Tenzija će u toku seanse polako slabiti ali će se stanje u muskulaturi klijenta nakon seanse vratiti u početno stanje. SHVATANJA FENOMENA OTPORA U zdravorazumskom shvatanju, otpor promeni se posmatra kao anti-self (otudjenje od JA), slabost, iracionalno ponašanje ili moć navike. Ovo se objašnjava na sledeći način: Ako je cilj koji se želi postići posmatran kao ono najbolje za osobu, sve što se čini protiv dostizanja tog cilja, smatra se nepoželjnim ponašanjem. Ako osoba želi da promeni nešto kod sebe, ali to ne čini, otpor ukazuje na nedostatak volje a što je ekvivalent slabosti. Kada osoba putem, smatra se, logičnog razmišljanja dolazi do saznanja o željenoj promeni, koju pak ne dešava, ovakav otpor naziva se iracionalnim. Otpor se posmatra i kao moć navike i to zato što – ako je klijent dovoljno uporan da jednu naviku zameni drugom, to će i učiniti.

Dr Bertram P Karon kaže: ''Prema zdravom razumu, postoje samo dve mogućnosti. Ili ne znamo šta da radimo ili znamo šta da radimo i to onda i radimo.'' Mnoge somatske orijentacije posmatraju otpor sa zdravorazumskog stanovišta, svakako izbegavajući da otpor okarakterišu na način na koji je to gore navedeno. U situaciji kada je otpor definisan kao iracionalan, terapeut odbija da uvaži njegove manifestacije kod klijenta, do granica fizičkog bola,verujući da cilj opravdava sredstvo. Najbolji primer ovakvog pristupa je tzv. Rolfing. Idi Rolf, biohemičarka iz New Yorka proučavala je alternativne metode telesnih vežbi i lečenja tela. Dr. Rolf je iznela teoriju da telesna bol i neugoda nastaju zbog neravnoteže u držanju tela, i njegove strukture uopšte. Rolfing je metoda kojom se dolazi do restrukturiranja i mišića i vezivnog tkiva. Za razliku od kiropraktike (koja je fokusirana na kosti) i terapeutske masaže (fokusirana na mišiće), Rolfing se usmerava na manipulaciju fascie-vezivnog tkiva, primenom fizičkog pritiska. Upravo zato se i smatra agresivnom a često i vrlo bolnom. Dr Rolf opisuje klijenta koji je na postupak rolfera negodovao, optužujući ga za nanošenje fizičkog bola. Ovakvu reakciju, I.Rolf relativizuje kao iracionalan/projektovan odgovor, istovremeno sugerišući klijentu da ignoriše otpor, kako bi proces izvršio do kraja. I bez namere da povredi klijenta, ipak bol je uzrokovan od strane rolfera. Smatra se da ovakav postupak minimizuje klijentov doživljaj, čineći da se klijentov osećaj povredjenosti i nezaštićenosti intenzivira. Rezultat svega toga je dalje otudjivanje od identifikovanog selfa prirodnog nagona. Pristupi koji posmatraju otpor kao snažnu naviku naglašavaju uvežbavanje telesnih navika kontrolom starih ''loših'' navika i stalnim uvežbavanjem poželjnih navika. Ovde je reč o tzv. gospodarskom pristupu jer je akcenat na gospodarenju telom pomoću ega. Kako je ovo pristup u kojem se telo odvaja od ''Ja'', gde se do promene dolazi bez isticanja njenog smisla za egzistenciju, promenom se gospodari ali ovim ona nije popravljena. Postavlja se pitanje – šta se dogodilo sa izvornim nagonom koji je bio sadržan u strukturi? Kada konflikt koji ide uz telesni proces nije osvetljen, stara navika će se vratiti. Pukim odučavanjem od delova sebe, nećemo ih se tek tako osloboditi.

PSIHOANALIZA I OTPOR

Pojam otpora je jedan od osnovnih postulata u psihoanalizi i psihoanalitičkoj psihoterapiji i igra važnu ulogu sve vreme tokom trajanja psihoterapijskog procesa. On sadrži elemente i sile kojim se pacijent u terapiji suprotstavlja napredovanju u lečenju. Način kako se otpor ispoljava veoma je promenljiv i varira od pacijenta do pacijenta, kao i u jednom pacijentu, tokom različitih perioda terapijskog procesa. Otpor potiskivanjem je klinička manifestacija potrebe pojedinca da se odbrani od impulsa, sećanja i osećanja, koja bi, ako iz dubine pređu u svesno, dovela do bolnog stanja ili pretila da uzrokuju takvo stanje. Drugim rečima, otpor potiskivanjem se može shvatiti i kao primarna dobit od bolesti koja nastaje posle razrešenja intrapsihičkog konflikta stvaranjem neurotskog simptoma. Transferni otpor ima posebno svojstvo da odražava borbu protiv infantilnih impulsa koji se pojavljuju neposredno ili u izmenjenom obliku u odnosu na terapeuta. Otpor ida se suprotstavlja napuštanju ustaljenih navika i načina funkcionisanja i usvajanju novih modela. U psihoterapijskom procesu verovatno će biti teško da se nagonski proces koji je tekao decenijama na jedan poseban način, odjednom, nađe na novom putu koji mu se upravo otvara. Otpor superega vodi poreklo od pacijentovog nesvesnog osećanja krivice ili njegove potrebe za kažnjavanjem. Ova vrsta otpora se ne prepoznaje lako, a rad na njegovom razrešenju je težak. Njime se objašnjava paradoksalno reagovanje pacijenta na svaki pomak u terapijskom radu koji predstavlja zadovoljenje bilo kojeg impulsa od kojeg se on branio zbog pritiska sopstvene savesti. Otpor izlečenju se javlja zbog opasnosti da pacijent bude izlečen i tako izgubi terapeuta. Mnogi pacijenti ostaju u terapiji zbog prikrivenih gratifikacija koje dobijaju od same procedure i odnosa u analizi. Do toga najverovatnije dolazi kada pacijent postane zavistan od terapeuta kao značajne ličnosti u svome životu. Pacijent može, nesvesno, ponovo da doživi terapeuta kao roditelja i zaštitnika, te otpor prema izlečenju može da odražava strah od napuštanja takvog odnosa.

OTPOR U GEŠTALT TERAPIJI Potpuni stranac pojavio se jednog tmurnog dana I pakao izbacio iz mene Taj djavo je opraštanje smatrao teškim jer, kao što se pokazalo, to bejah Ja Ali danas smo mi tako nerazdvojni prijatelji, kao da je svaki od nas onaj drugi E. E. Kamings

Svojim pristupom, geštalt psihoterapija izlazi iz okvira zdravorazumskog i zastupa gledište da se sa otporom, kao značajnim aspektom, mora terapeutski postupati. Otpor ima bitnu funkciju u održavanju integriteta i ravnoteže organizma. Otpor se ne smatra mehanizmom, alatom selfa već kao sam self u akciji. Ne pravi se distinkcija izmedju ''pravog selfa'' i otpora. I odbrana i onaj deo koji je u odbrani jesu self. Dakle, u geštaltu je slamanje, razbijanje otpora isto što i eliminisanje kapaciteta selfa. Uzimajući u obzir primer Rolfove, geštaltistički posmatrano, ljutnja klijenta prema terapeutu i navedena tenzija u telu predstavljaju ekspresiju selfa. U ovom slučaju, dva su načina na koji terapeut može raditi sa klijentom. Jedan od njih ogledao bi se kroz ohrabrivanje klijentove ljutnje, dajući direktne iskaze koji odgovaraju njegovom (klijentovom) doživljenom iskustvu: ''Ja ti neću dozvoliti da me povredjuješ...'' Drugi način je da se kroz pojačavanje tenzije od strane njega samog, klijentu dopusti da u potpunosti iskaže prirodu svoje tenzije i prisvoji je, kao deo sebe, jer to zapravo i jeste. Tenzija se u geštalt terapiji, umesto da konzervira, kroz eksperiment može da pretvori u akciju. U radu sa klijentima, zahteva se da se kao odgovor na tenziju podstiče direktna, jaka akcija. Kada postoji tenzija u jednom delu tela, klijent na nju odgovara grimasom ili pak nekim intenzivnijim pokretom. Ovakav pristup omogućava klijentu da kroz akciju oseti svoju snagu, i da umesto što bi svoju energiju upotrebio protiv sebe, istu upotrebi za sebe. Ako bi terapeut premeštanju tenzije klijenta prišao kao nečemu što je nepoželjno, stvarna funkcija tenzije ne bi bila otkrivena. Sa psihoanalitičkog gledišta, tenzija klijenta mogla bi da se posmatra samo kao odbrana od sopstvene agresije, što svakako I jeste. Medjutim, ako bismo isključili geštaltistički pristup, po kome je tenzija zapravo ekspresija agresije, I bez uvažavanja I proširivanja tenzije, ne bismo bili u stanju da osvestimo značaj tenzije u klijentovom

funkcionisanju. Razvijajući i proširujući tenziju, uspeli smo da otpor stavimo u funkciju organizma – da ga osvestimo i prisvojimo. PORUKE OTUĐENOG SELFA Radi shvatanja značenja otpora, potrebno je staviti ga u kontekst celovite osobe. Otpor jeste ekspresija selfa ali je i ekspresija posebnog aspekta selfa. Zato je važno raditi na odnosu uzmeđu selfa, tela i organizma, kao celine. Neretko se dešava da klijent zanemari telesne procese i time otuđuje telo od osećaja selfa. Kako su ovi aspekti relevantni za funkcionisanje, i pored činjenice da ih je klijent otuđio, oni i dalje traže da se iskažu, kroz glavobolju, čir na želucu, bolove u određenim delovima tela i kroz razne druge oblike telesnih manifestacija jer, to je jedini način da se na njih obrati pažnja. Većina telesnih procesa posmatra se kao egzistencijalna poruka otudjenih delova selfa. Zadatak terapeuta ogleda se u pružanju pomoći klijentu da poruke svog tela osvesti, učini jasnijim, razumljivijim. Potrebno je da radi sa telom radi uspostavljanja kontakta sa telesnim procesima, da razvija verbalni rečnik kojim će se opisati telesni doživljaji, da uspostavi dijalog između razdvojenih delova selfa i radi na nedovršenim situacijama kako bi se otuđene funkcije vratile u self.

Ostvarujući kontakt sa okruženjem, ili pružajući otpor tom kontaktu, svaka osoba upravlja svojom energijom. Ako je dovoljno jaka i samouverena, suočava se sa okruženjem, u suprotnom, ukoliko njena nastojanja nemaju tu moć da odgovore na njena očekivanja i težnje, uslediće niz negativnih osećanja – razočarenje, ljutnja, zbunjenost.... U tim situacijama, osoba najčešće preusmerava svoju energiju, a svaki taj kanal smanjuje mogućnost kontakta i interakcije sa okruženjem.

LITERATURA

1. James I Kepner, Telesni proces 2. S. Freud, Uvod u psihoanalizu 3. Rainwater J, 2003. Budite sebi psihoterapeut 4. http://www.rolf.org/about/history