Seminarski Rad Iz Gradjanskog Prava

SEMINARSKI D TEMA: IZVORI GRADJANSKOG PRAVA Predmet: Gradjansko pravo

RA

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

Sadržaj:

Uvod ........................................................................................................... 1 1.Pojam i vrste izvora prava ....................................................................... 2 2.Pravda i pravednost kao materijalni izvor prava ..................................... 2 3.Zakon kao izvor prava ............................................................................. 3 3.1.Vrste gradjanskopravnih normi ............................................................ 4 3.2.Vremensko,prostorno i personalno važenje gradjanskopravnih normi ................................................................................................... 5 4.Običajno pravo kao izvor prava .............................................................. 6 4.1.Trgovački običaji ................................................................................. 7 4.2.Uzanse .................................................................................................. 7 4.3.Pravni standardi (generalne klauzule) .................................................. 7 5.Sudska praksa .......................................................................................... 8 5.1.Pravna nauka i zadaci gradjanskopravne teorije .................................. 8 Zaključak ................................................................................................... 10 Literatura ................................................................................................... 11

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

UVOD

Izvori gradjanskog prava su opšte norme koje uredjuju gradjanskopravne odnose a svaka opšta norma,pa i gradjanskopravna,odlikuje se time što se odnosi na sve slučajeve iste vrste.Skup svih opštih gradjanskopravnih normi naziva se gradjanskim pravom u objektivnom smislu (objektivno gradjansko pravo),za razliku od onih prava koja primjenom opšte norme nastaju za subjekte pravnih odnosa i koja se zato nazivaju subjektivnim gradjanskim pravima. Prema tome kako nastaje i u kom se obliku pojavljuje,objektivno gradjansko pravo je nepisano (običajno) ili pisano.Običajno pravo koje i po načinu nastajanja i po stvaraocima narodno pravo,dugo je u istoriji dominiralo a i danas je vladajuće u anglosaksonskom svijetu.U ostalim zemljama uključujući i evropski kontinent ono je potisnuto pisanim pravom,prije svega u obliku zakona i podzakonskih opštih akata. Dugo vremena gradjansko pravo u Jugoslaviji poslije Drugog svjetskog rata nije nije bilo zakonom uredjeno-kodifikovano i osnovni izvor gradjanskog prava bila su pravna pravila definisana gradjanskim zakonicima donijetim prije Drugog svjetskog rata. Zakonsko uredjivanje gradjanskog prava uslijedilo je 80-tih godina prošlog vijeka kada su donijeti osnovni gradjanski propisi : Zakon o obligacionim odnosima 1978.god.,Zakon o osnovnim svojinsko – pravnim odnosima 1980.god.,Zakon o etažnoj svojini 1995.god..

1

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

1.Pojam i vrste izvora prava

Izvori prava u opštem smislu mogu se definisati kao uzroci ili povodi koji dovode do nastajanja prava.Oni mogu biat materijalni i formalni.Pod materijalnim izvorima se podrazumijevaju društvene okolnosti i potrebe,odnosno uzroci koi dovode do nastajanja prava.Pod izvorima u formalnom smislu podrazumijeva se forma u kojoj država donosi pravne norme.Prema tradicionalnoj podjeli foralni izvori prava su:zakoni i podzakonski akti,običaji,sudska praksa i pravna nauka. Dugo vremena pod uticajem marksističke teorije smatralo se da je jedini materijalni izvor prava „volja vladajuće klase“.Medjutim ovakvo pravo koje štiti volju samo jedne klase,ne može biti pravedno i demokratsko pravo,jer u društvu ne postoji samo jedna klasa.

2.Pravda i pravednost kao materijalni izvor prava

Pravni poredak mora biti zasnovan na pravdi i nekim moralnim načelima na kojima počiva ljudska civilizacija kao što je pravilo:“Ne čini drugima ono što ne želiš tebi da se učini“.Ako pravni poredak ne sadrži minimum morala,onda on može bit pozitivno pravo,jer iza njega stoji državna sankcija,a nikako ne može biti pravedno pravo.Poslije sloma pozivističkih teorija koje su tvrdile da je pravo samo ono što donese država,bez obzira na njegovu sadržinu,u izvore prava u materijalnom smislu počine da se ubraja i prirodno pravo.Najveći zahtjev za pravdom takodje mora biti u skladu sa pravnom sigurnošću,koja kao faktor poretka uvijek ima prednost.Pravna sigurnost je pretpostavka za ostvarenje pravde,ali ona nikada nije krajnji cilj pozitivnog prava.

2

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

3.Zakon kao izvor prava

Samo se kodifikacijom gradjanskog pravamogu stabilisati imovinsko-pravni odnosi i uvesti neophodna pravna sigurnost u te odnose.Zato se kod nas vrlo rano,na prvom Kongresu pravnika 1954. godine istakla potreba za donošenjem novog gradjanskog zakonika.Medjutim nije se odmah pristupilo kompletnoj kodifikaciji gradjanskog prava,već se radilo na prcijalnim kodifikacijama pojedinih oblasti.Tako se 1955. godine donosi Zakon o nasledjivanju ,koji je sa malim korekcijama mogao da postane dio budućeg gradjanskog zakonika. Profesoru Mihailu Konstantinoviću 1960. godine bilo je povjereno da izradi prednacrt zakona o obligacijama,koji bi poslužio kao osnova za izradu zakona.Ovaj zadatk je obavljen i profesor Konstantinović je 1969 godine objavio „Skicu za zakonik o obligacijama i ugovorima“. Zakon o obligacionim odnosima stupio je na snagu 1. oktobra 1978. godine. Donošenjem Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima,30. Januara 1980.godine („Službeni list SFRJ“,br.8/80),Federacija je prvi put poslije rata na sistematski način regulisala osnovne svojinskopravne odnose. Donošenjem Zakona o obligacionim odnosima i Zakona o osnovnim svojinskopravnim odnosima,odnosno Zakona o osnovama svojinskopravnih odnosa sistematskim zakonima Federacije stvoren je odnos za obuhvatanje svih gradjanskopravnih odnosa i ostvaren zahtjev postizanja pravne sigurnosti u oblasti imovinskog prava,čemu su oduvijek težile sve velike kodifikacije gradjanskog prava.

3

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

3.1.Vrste gradjanskopravnih normi Pravne norme mogu se podijeliti prema različitim kriterijumima.U odnosu na dejstvo,norme se dijele na imperativne (ius cogens) i dispozitivne (ius dispositivum).Ako jedna norma stranama učesnicama ne dopušta da nešto drugo ugovore od onoga što je propisano norma je imerativne prirode.Ona važi čak i ako stranke izjave da ne žele dejstvo koje norma propisuje.Svi propisi o formi su imperativnog karaktera,kao i norme o poslovnoj sposobnosti.U stvarnom i naslednom pravu preovladjuju propisi imperativnog karaktera. Karakteristika je gradjanskopravnog metoda regulisanje (a ona prizilazi kao funkcija robnonovčanih odnosa koja reguliše) da do jednog odredjenog stepena prepušta samim strankama uredjenje njihovih medjusobnih pravnih odnosa(tzv. autonomija stranaka).Stranke svojom voljom odredjuju sadržinu svojih ugovornih odnosa. Volja stranaka je zakon za stranke,ali pošto stranke prema iskustvu,svojim izjavama volja ne obuhvataju sve tačke u ugovoru,zakon propisuje pravne norme za slučaj u kome stranke nijesu ništa ugovorile.To su takozvane dispozitivne (ili dopunjujuće) norme.Ovdje zakon priskače u pomoć svojim rješenjem,ako kod ugovora u ovoj ili onoj tački stranke nijesu ništa ugovorile.I ako se dispozitivne norme mogu primijeniti samo onda ako stranke nijesu ništa drugo ugovorile njihov značaj nije mali.Stranke po pravilu propuštaju da svoj odnos bliže regulišu,pošto je od uobičajenih i u životu najčešće zastupljenih ugovora razumljivo da one nemaju ništa posebno da predvide.Zbog toga se sa puno povjerenja oslanjaju na pravična rješenja koja zakon sadrži. Prema sadržini norme se dijele na obavezujuće,zabranjujuće i ovlašćujuće.Obavezujuća norma je usmjerena na aktivno,a zabranjujuća na pasivno ponašanje.Obavezujuće norme su karakteristične za upravno pravo i one su usmjerene uvijek na odredjenog pojedinca.Zabranjujuće norme su karakteristične za krivično pravo i one imaju različit karakter.Ovlašćujuće norme karakteristične su za gradjansko pravo i one odredjenom licu daju mogućnost da izvrši ili ne izvrši odredjenu radnju,da stekne neko pravo i obavezu. 4

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“ Norme se dijele na opšte i specijalne.Opšta norma je da niko na drugog ne može prenijeti više prava nego što sam ima.U izuzetnom slučaju po tačno propisanim uslovima,svojina se može steći i od nevlasnika.Važi pravilo: lex specialis derogat legi generali.Pravilo važi uvijek ukoliko ne postoji izuzetak. Pravne norme se prema nepoštovanjem,dijele na:

posljedicama

koje

nastaju

njihovim

a) Postoje takve norme čije nepoštovanje ne povlači nikakve posljedice,pravna norma nije snadbjevena sankcijom,takozvani lex imperfekta.Ovdje se u stvari ne radi o normi već o želji zakonodavca.Na primjer takav propis je sadržan u Zakonu o nasledjivanju: „Za punovažnost svojeručnog testamenta nije važno da je u njemu naznačen datum kada je sastavljen,ali je korisno da bude naznačen“. b) Ignorisanje pravne norme od strane stranaka ima za posljedicu sankciju ništavnosti pravnog akta,takozvani lex perfecta. c) Zatim postoje norme čije nepoštovanje ne povlači ništavnost pravnog akta,već kaznu za jednu od stranaka,takozvani leges minus quam perfecta.Ako na primjer,bude zaključen ugovor o kupoprpdaji neke robe u vrijeme praznika kad radnje ne rade,ugovor će važiti,ali će stranka koja je prekršila propise o radnom vremenu za to biti administrativno kažnjena. d) Na kraju nepoštovanje norme može povlačiti i ništavnost i kažnjivost stranaka,takozvani leges plus quam perfecta.Na primjer,kupoprodaja opojnih droga izaziva ništavnost ugovora i istovremeno kažnjivost,jer predstavlja biće krivičnog djela. 3.2.Vremensko,prostorno i personalno važenje gradjanskopravnih normi Radi pravilne primjene pravnih normi potrebno je obijasniti: a) važi li pravna norma u momentu primjene (vremensko djelovanje zakona) b) važi li na datoj teritoriji (prostorno djelovanje zakona) c) na koji krug lica (fizičkih i pravnih) se odnosi data norma (personalno važenje zakona)

5

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

Pravne norme načelno nemaju povratnu snagu (retroaktivno dejstvo).Ako od ovog treba napraviti izuzetak,retroaktivnost mora biti izričito predvidjena u samom zakonu. Pitanje povratnog dejstva zakona postavlja se uvijek onda kada zakonodavac mijenja pravni poredak donošenjem pravnih propisa.Tada se postavlja pitanje kako odrediti područje primjene ovog propisa u vremenskom smislu, to jest u tom smislu treba ispitati koja činjenična stanja potpadaju pojmovno pod novi propis i šta u vremenskom smislu on obuhvata. Prostorno važenje norme znači na kojoj teritorijiu važi donijeta norma.Savezni zakoni važe za teritoriju cijele države,a repblički odnosno pokrajinski na teritoriji republike ili pokrajine koja ga je donijela. Načelno gradjanskopravne norme važe za sve gradjane i sva pravna lica.

4.Običajno pravo kao izvor prava

Običajno pravo je nepisano pravo i ono je u ranijim periodima,kada nije bilo zakonskog prava stvorenog od države,imalo veliki značaj.Da bi nastalo običajno pravno pravilo,potrebno je da u okviru odredjene zajednice postoji faktičko ponašanje koje se duže vremena ponavlja.Postojanje običajnog prava manifestuje se neposredno primjenom na društveni odnos koji je njim obuhvaćen.Ono se u svijesti članova zajednice doživljava kao norma.Običajno pravo dobija svoju snagu kroz „običaj“,to jest faktičko ponašanje koje se duže vremena ponavlja i u spoljnom svijetu stvara privid propisanog ponašanja.Po svom obimu običajno pravo kao i zakonsko,može biti generalno i specijalno.Specijalno običajno pravo važi za specifične odnose u jednoj posebnoj zajednici,na primjer običajno pravo vjerskih zajednica ili običajno pravo jednog odredjenog staleža (trgovaca,zanatlija ...).

6

Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

4.1.Trgovački običaji Naš zakonodavac u Zakonu o privrednim sudovima predvidja da privredni sudovi sude privredne i pomorske sporove i na osnovu uzansi i trgovačkih oobičaja.Kakva je razlika izmedju običajnog prava,trgovačkih običaja i običaja stvorenih u prometu?Trgovački običaj je jedna vrsta običaja u prometu.Kao običaj ona ima za sadržajsamo redovno faktičko rješenje ili faktičko ponašanje u trgovačkom prometu.On stoga nije prava norma.Njegovo područje djelovanja ograničava se na trgovinu. Ako jedno faktičko ponašanje postane običaj u prometu izmedju netrgovaca ili izmedju trgovaca i netrgovaca,radi se o opštem običaju u prometu. 4.2.Uzanse Kodifikovani trgovački običaji,sakupljeni i sistematizovani u zbornik zovu se uzanse.Uzanse se kod nas primjenjuju od strane privrednih sudova.Opšte uzanse o prometu robe donio je Plenum Glavne državne arbitraže 18. januara 1954. Godine,a objavljene su 7. aprila 1954. godine.Primjena i ovih uzansi zasniva se na volji stranaka,ali naše uzanse sadrže i mnoga pravila kojima nije mjesto u uzansama,jer ne predstavljaju samo kodifikovane trgovačke običaje.Njima bi prije bilo mjesto u zakonima,gradjanskim ili trgovačkim.Uzanse obuhvataju i najvažnija pravila o zaključenju,izvršenju i obezbjedjenju ugovora. 4.3.Pravni standardi (generalne klauzule) Pravni standard nije izvor prava u pravom smislu riječi,ali je važno sredstvo da se pravo primijeni od strane sudije.Termin je došao iz Amerike i danas je postao uobičajen u pravnoj nauci i zakonodavstvu.Umjesto izraza pravni standard njemačka jurisprudencija uptrebljavaju svoj izraz „generalna klauzula“.Standard je instrument pravne tehnike koga susrećemo u svim zakonima.To je u stvari vrsta pravnog pravila,čija sadržina nije unaprijed data,ni u pogledu pretpostavke niti u pogledu sankcije.

7 Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

5.Sudska praksa U pravnoj teoriji vrlo je sporno pitanje da li je sudska praksa izvor prava ili ne.Načelno sudska praksa predstavlja primjenu,a ne stvaranje prava.Ona apsrtaktna pravna pravila primjenjuju se na konkretan slučaj.Rješavajući spor o gradjanskom pravu,sud primjenjuje gradjanskopravnu normu,a ne stvara je.Sudska odluka ima važnost samo u slučaju po kome je donijeta.Svaki sud može u drugom sličnom slučaju da odstupi od ranije odluke,a niži sud može da odstupi od odluke višeg suda.Prema našim ustavnim propisima sudovi su u vršenju sudske funkcije nezavisni i sude na osnovu ustava i zakona.To znači da i prema ustavu sudska praksa nije izvor prava.Medjutim,u stvarnosti je situacijaq sasvim drugačija.Sudska odluka ima jedan svoj autoritet,koji je utoliko veći ukoliko nema pozitivnih propisa iz oblasti gradjanskog prava,kao kada su sudovi bili upućeni na primjenu pravnih načela iz predratnih propisa.Nemoguće je u takvom slučaju zabraniti sudiji da se ne ugleda na razloge jedne ranije odluke u kojoj je riješen jedan slučaj primjenom pravnih pravila,koja je po svojim razlozima vrlo ubjedljiva.Tako se stvara jedna stalna sudska praksa koja odgovara i razlozima pravne sigurnosti,a od koje se ne odstupa bez ozbiljnog povoda.Sudska praksa očekuje teorijsko opravdanje za kauzističke argumente kroz objektivna pravila,u kojima će teorija opredmtiti poznati kauzistički princip. 5.1.Pravna nauka i zadaci gradjanskopravne teorije Pravna teorija ima zadatak koji se ne sastoji u primjeni,niti u stvaranju prava već u njegovoj spoznaji i proučavanju.Najvažnija funkcija teorije je da zakonodavcu i sudskoj praksi pripremi materijal,da istraži unutrašnje veze izmedju pojedinih pravnih normi,da izvuče pravna načela i zaključke i da daje predloge za dalje usavršavanje prava i čitavog pravnog sistema,na osnovu uočavanja društvenih zakonitosti i kretanja. Vrlo je širok krug zadataka gradjanskopravne teorije: a) Da istražuje istoriju prava,da se bavi ispitivanjem nastanka i razvoja prava 8 Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

b) Da se bavi uporedjivanjem – komparativnom metodom.Ova metoda se sastoji od uporednog istraživanja prava drugih zemalja.Vrlo je korisno i interesantno saznati kakvo je pravo koje važi u drugim zemljama. c) Ona ima jedan pravno-politički zadatak da se bavi budućim pravom,de lege ferenda. d) Ispitujući pozitivno pravo (de lege lata),pravna teorija mora da se bavi njegovim pravnim tumačenjem ili interpretacijom. e) Pored interpretacije,zadatak pravne teorije je da se bavi sistematskim radovima o pojedinim pravnim pojmovima i ustanovama.Forma u kojoj se pojavljuju ovi sistematski radovi o gradjanskom pravu su udžbenici i monografije. f) Posljednji zadatak pravne nauke je da ispituje djelovanje pozitivnog prava,da li pojedini pravni instituti faktički žive i kakav je njihov značaj u životu ili postoje samo na papiru.

9 Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

Zaključak

Pravo je sistem koji počiva na pravnim normama,dijeli se na oblasti a oblasti na grane.Jedna od tih je gradjansko pravo,to je oblast koja uredjuje odnose koji nastaju povodom razmjene robe i preuzimanja imovine. Pravo je takodje uredjeni skup normi koji propisuje i sprovodi država.Država je odgovorna i nadležna za pravni sistem,to jest za donošenje i sprovodjenje pravnih normi. Neophodno je da onaj koji stvara pravo vodi računa o tome da ono bude jednaka mjera za sve ljude,to jest da teži stvaranju jednog pravnog poretka. Pravo je oblast s kojom se susrećemo svakodnevno i koja predstavlja bitan element savremenog društva,zbog čega je potrebno poznavati i razumjeti njegove osnovne osobine i pojmove.

10 Seminarski rad „Izvori gradjanskog prava“

Literatura:

Dr.Dragoljub D. Stojanović,Dr.Oliver B. Antić,Uvod u gradjansko pravo (drugo izmijenjeno i dopunjeno izdanje),Beograd,2004. god. Dr.Obren Stanković,Dr.Vladimir Vodinelić, Uvod u gradjansko pravo,Beograd,1996. god. Dr.Vojislav Spajić,Gradjansko pravo (opšti dio),Beograd,1962. god.

11