SEMINARSKI RAD ALMA.pdf

Medicinska škola Zenica Smjer: Opći (Medicinska sestra/tehničar)

SEMINARSKI RAD Zdravstvena njega hirurških bolesnika Tema: Transfuzija

Učenik:

Profesor:

______________________ Alma Nezić, III2

____________________ Anela Čulić, dipl.med.sestra

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

SADRŽAJ

SADRŽAJ................................................................................................................................................... 2 UVOD ....................................................................................................................................................... 3 Vrste krvi i dužnosti sestre ...................................................................................................................... 4 Uzimanje krvi za utvrđivanje krvne grupe i RH faktora ........................................................................... 5 Priprema bolesnika i dobijene krvi za aplikaciju ..................................................................................... 6 Uključivanje TS, posmatranje bolesnika i kontrola toka transfuzije ....................................................... 7 Plazma ..................................................................................................................................................... 8 METODE KONZERVISANJA KRVI .............................................................................................................. 9 POSTTRANSFUZIJSKE REAKCIJE ............................................................................................................. 11 Zaključak ................................................................................................................................................ 13 Literatura ............................................................................................................................................... 14

2

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

UVOD Transfuzija krvi (lat. transfundere = preliti) proces je prenošenja krvi ili krvnih produkata iz krvnog sustava jedne osobe u krvni sustav druge osobe. Transfuzija krvi može spasiti život u nekim situacijama, poput velikog gubitka krvi, ili ju se može koristiti radi nadoknaĎivanja izgubljene krvi tijekom kirurške operacije. Transfuzija krvi može se koristiti kod liječenja teže anemije ili trombocitopenije uzrokovane krvnom bolešću. Osobama koje pate od hemofilije ili anemije srpastih stanica potrebne su češće transfuzije krvi.

Slika 1. Transfuzija krvi

3

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Vrste krvi i dužnosti sestre Normalna krv Tri sloja : 1. tamnocrveni čine eritrociti, 2. Svetlocrven čine leukociti i trombociti 3. Boja ćilibra - svetložute boje čini ga plazma IzmeĎu plazme i srednjeg sloja postoji jasna granica. Konzervisana krv je ispravna za transfuziju 21 dan. Trombociti se čuvaju na 22 stepena, a rok upotrebe im je 1,3 ili 5 dana. Plazma i krioprecipitat (dobija se iz svježe plazme, služi za lječenje hemofilije) čuvaju se na – 20 i prije upotrebe moraju se otopiti u vodenom kupatilu na +37 stepeni.

Hilozna krv Ako je davalac doručkovao prije davanja krvi, na površini te krvi može se uočiti debela bjeličasta skrama nalik na mlijeko. Sličan izgled ima i inficiramna krv, koja ne smije da se upotrjebi. Da bi se ustanovilo porjeklo skrame bocu treba potopiti u sud sa vodom zagrijan na 37 stepeni. Ako se poslije potapanja krama izgubi (nestane) znači da je krv hilozna. Ako je inficirana skrama ostaje i vide se kinčići u plazmi, koji se pružaju od površine ka dnu boce. Hemolizirana krv Poznaje se po blijedo žućkastom prstenu koji se pojavljuje izmeĎu plazme i eritrocita. Po dobijanju naloga za transfuziju dužnosti sestre su: 1. Uzimanje krvi za utvrĎivanje krvne grupe i RH faktor, 2. Uzimanje krvi za interreakciju i trebovanje krvi 3. Priprema bolesnika i dobijene krvi za aplikaciju 4. Uključivanje TS, posmatranje bolesnika i kontrola toka transfuzije 5. Isključivanje transfuzije i zbrinjavanje bolesnika 6. VoĎenje dokumentacije

4

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Uzimanje krvi za utvrđivanje krvne grupe i RH faktora Za utvrĎivanje krvne grupe i RH faktora i izvoĎenje interreakcije potrebno je 5 ml krvi bez antikoagulansa. (krvne grupe su A, B, AB, O) Uzimanje krvi za interreakciju i trebovanje krvi Interreakcija je utvrĎivanje reakcije izmeĎu krvi davaoca tj konzervisane krvi njegove, iste, krvne grupe i krvi primaoca:  Ljekar izdaje pismeni nalog tj. uput kabinetu za transfuziju krvi. Uput mora da sadrži potrebne podatke: Ime, prezime ime oca bolesnika., broj hstorije bolesti, godine starosti i dijagnozu bolesti, krvnu grupu i RH faktor , da li se traži krv ili derivate, datum i sat izdavanja naloga i potpis 

Sestra uzuma 5 ml krvi pod strogo aseptičnim uslovima, propisno obilježava epruvetu (ime , ime oca i prezime bolesnika, matični broj, datum i sat uzimanja krvi i potpis sestre)



Uzorak krvi se sa uputom šalje u kabinet.

Slika 2: Krvne grupe (mogući davaoci i primaoci)

5

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Priprema bolesnika i dobijene krvi za aplikaciju Priprema bolesnika  Objasniti bolesniku neophodnost i način aplikacije,  Skrenuti mu pažnju da reaguje pozivom ako u toku transfuzije oseti bol u krstima, grudima, znojenje, lupanje srca  Obezbjediti obavljanje fizioloških potreba prije aplikacije  Obezbjediti udoban položaj  Izmjeriti vitalne znake radi uočavanja eventualnih kontraindikacija i obavijestiti ljekara (npr. visoka febrilnost)

Priprema krvi  Sestra provjerava ispravnost krvi. Tri sloja : 1. tamnocrveni čine eritrociti, 2. Svetlocrven čine leukociti i trombociti 3. Boja ćilibra - svetložute boje čini ga plazma odvojen jasnom granicom 

U slučaju sumlje na ispravnost sasta obaveštava lekara i dalje radi po nalogu



Krv se mora zagrijati stajanjem na sobnoj temperaturi, a plazma u vodenom kupatilu 37 stepeni.

Slika 3: Priprema za transfuziju krvi 6

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Uključivanje TS, posmatranje bolesnika i kontrola toka transfuzije Uključivanje Pripremiti sistem, rezultate analize, interreakcije, rukavice, material za deinf.kože, igle, flaster, papirnu vatu, tupfere gaze, bubrežnjak. Provjeriti identitet bolesnika. Prije uključivanja izvršiti biološku probu. Probi prisustvuje ljekar. Bolesniku se daje 10 – 20 ml krvi brzo, a potom se prekine davanje, ako se ne pojave znači komplikacije nastavi se davanje 40 – 60 kapi u min. Posmatranje i kontrola bolesnika Sestra kontroliše: - Brzinu primanja - Položaj bolesnikove ruke - Podnošenje traksfuzije (eventualno nastajanje jeze, drhtavice, povišene temperature (obavijstiti ljekara, po nalogu dati antihistaminike) Eventualne komplikacije su: 1. pirogena reakcija manifestuje se jezom, drhtavicom, temperaturom u toku infuzije i po prestanku 2. alergijska reakcija kao rezultat stvaranja antitijela na unite antigene i može se javiti svrab, koprivnjača, otok lica i sluzokože, dispnea gušenje, povišena temperature, jeza, drhtavica. Sestra prekida transfuziju obavještava ljekara i po nalogu daje antišok terapiju. 3. hemolitička reakcija nastaje usled davanja krvi inkontabilne krvne grupe i može nastati u svim fazama transfuzije. Javlja se hladan znoj, bledilo drhtavica, bol u krstima, stezanje u grudima otežano disanje, proliv, povraćanje, oligurija, anurija. Tehničke greške su: a. vazdušna embolija b. preopterećenost krvotoka c. tromboflebitis d. hematom Isključivanje transfuzije i zbrinjavanje bolesnika Po isključivanju ubodno meso zaštititi gazom i flasterom, a bolesnika i dalje posmatrati. Vođenje dokumentacije Sestra bilježi sve postupke u toku tretmana i eventualne komplikacije.

7

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Plazma Je tečni dio krvi svijetložute boje, sastoji se od vode, proteina, elektrolita, hormona, enzima i drugih humoralnih sastojaka.Može se upotrebiti do 5 god od dana proizvodnje. Pakuje se u boce od 500 ml.     

Duže se čuva nego krv Krvne grupe su bez značaja Deluje hemostatično kod kapilarnih krvarenja Daje se kod opekotina Deluje tako što odstranjuje toksine,nadoknaĎuje tečnost i proteine

Zamjenici plazme su: 1. 2.

Kristaloidni Koloidni rastvori

Slika 4. Sastav krvi

8

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

METODE KONZERVISANJA KRVI Krv namenjena za transfuziju, konzerviše se u specijalnim vrećicama – kesama. Na taj način što se neposredno po izlasku iz vene miješa sa antikoagulansom, neko vrijeme čuva, a zatim prema potrebi daje primaocu – bolesniku. Ovakav način transfzuzije naziva se indirektna transfuzija. Prema tome za indirektnu transfuziju najveći problem je sprečavanje koagulacije. U cilju rješavanja tog problema primjenjivane su tokom proteklog perijoda različite metode i različita sredstva. Za konzervisanje krvi za transfuziju dolaze u obzir samo antikoagulansi, koji uklanjaju jone Ca potrebne za stvaranje trombina, ili koji sprječavaju stvaranje trombina i njegovim djelovanjem na fibrinogen, stvaranje fibrina. Takav antikoagulans naĎen je u Natrijum-citratu, koji se uz dodavanje drugih hemikalija potrebnih da se produži život krvnim ćelijama, ili umanji mogućnost kontaminacije konzervisane krvi bakterijama, virusima i drugim mikroorganizmima. Konzervansi - stabilizatori treba da ispunjavaju sljedeće uslove: -

da u što manjim dozama trajno sprječavaju koagulaciju krvi ne smiju da sadrže materije koje razaraju sastojke krvi, ili onemogućuju njihovu normalnu funkciju ne smiju toksično djelovati na primaoca da su hemijski čisti, i rastvorljivi u vodi mora osigurati što duži život ćelija u konzervisanoj krvi, a takoĎe i u organizmu primaoca.

Vrste konzervansa: ACD – sadrži; citronsku ili limunsku kiselinu, natrijum citrat, i dekstrozu ili glukozu, rok za upotrebu krvi je 2l dan. CPD - sadrži citronsku ili limunsku kiselinu, Na-citrat, dekstrozuili glukozu, natrijumfosfat, rok za upotrebu 28 dana. CPD-A- sadrži citronsku kiselinu, Na-citrat. Dekstrozu ili Glukozu, Na-fosfat, i aminokiselinu adenin. Rok za upotrebu krvi uzet sa ovim konzervansom je 38 dana. Limunska ili citrična kiselina, ranije je izdvajana iz limunovog soka, danas se dobija sintetskim putem, njeno glavno dejsto je sprečavanje koagulacije. Na-citrat, njegovo dejstvo kao konzervansa sastoji se u tome što on sa jonima Ca iz plazme stvara Ca-citrat, koji je rastvorliv u vodi i onemogućava stvaranje trombina u tu se sprečava nastavak koagulacije. Dekstran ili glukoza: to je najprirodniji dodatak, jer se metabolizam eritrocita zasniva na anaerobnoj razgradnji glukoze. Iz tog procesa eritociti dobijaju aenergiju koja im je potrebna za održavanje njihovog jonskog sastava, njihovih lipidnih membrana i metaboličke funkcije. Na taj način dekstroza produžava trajnost eritrocita u konzervisanoj krvi.

9

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Na-fosfat i aminokiselina adenin, njihovo dodavanje konzervansu povećava količinu ATF ( adenozin trifosfata). Time se stvaraju povećane količine energije za kvalitativno preživljavanje i metabolizam eritrocita tokom čuvanja u toku konzervacije. Dodavanjem hranlivih sastojaka u eritrocite usporavaju se procesi odumiranja i razgradnje eritrocita i rok njihove upotrebe produžava se na 49 dana. Najčešće je to neproteinski rastvor SAGM – NaCl.adenin, glukoza i manitol. U konzervisanoj krvi dogaĎaju se promene koje nisu pogodne za bolesnika: raste afinitet hemoglobina za kiseonik, u plazmi raste koncentracija kalijuma, laktata, pada ph krvi, smanjuje se aktivnost faktora koagulacije i ostalih proteina plazme. Raspadaju se leukociti, iz kojih izlaze različite supstance koje imaju antigensko delovanje. Razni krvni sastijci propadaju različitom brzinom : najbrže se smanjuje aktivnost faktora 8 koagulacije, koji nedostaje kod hemofilije,pa slede leukociti, trombociti, eritrociti, a najduže žive limfociti. Temperatura je kritični faktor za čuvanje konzervisane krvi i krvnih derivata ili hemoprodukata. Temperatura se mora održavati u zadatim granicama, nesme prelaziti ni donju ni gornju granicu. Čuva se u posebnim frižiderima i zamrzivačima namenski izbaždarenim. Kontroliše se svaka 4 sata uz potpis. Kada se posle uskladištenja krv i hemoprodukti spremaju za bolesnika, moraju biti zagrejani ali ne više od 37 stepeni. Ukoliko je viša temperatura dolazi do hemolize eritrocita, iz eritrocita izlaze citokini i uzrokuju nuspojave kod bolesnika, nastaju post-transfuzijske reakcije. Puna-cela krv i deplazmatisani er čuvaju se na + 4C, , koncentrat granulocita 22-24 C (sobna temperatura) 24 sata. Koncentrat trombocita sobna temperatura 3-5 dana. Sveže zamrznuta plazma u zamrzivaču na -3o C. L2 meseci , ili -4o 24 meseca.

10

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

POSTTRANSFUZIJSKE REAKCIJE Ove reakcije su nedjeljivi dio transfuzijskog lječenja. One se javljaju l-3% bolesnika kod kojih je primenjivana transfuzija. Krv je tekućina složenog biološkog sastava sa biloškim aktivnim sastojcima. Transfuzijom se unose ti biološki aktivni sastojci u bolesnikovu krv. Antigeni krvnih ćelija i proteini uneseni u bolesnikov organizam pospešuju njegov imunološki sistem na stvaranje antitela. Nuspojave transfuzijskog lečenja posledica su razlike u sastavu krvi, ili krvnih derivata bolesnika i davaoca, ili greške pri radu. Prema uzroku reakcije se dele: l. Imunološke – koje se javljaju kao posledica reakcije Ag-Ab a) hemoliza – intravaskularna – najčešće ABO inkopatbilija - ekstravaskularna – Rh inkopatibilija b) preosetlivost – urtikarija, anafilaktički šok. 2. Neimunološke - u koje spadaju svi ostali uzroci: preopterećenje cirkulacije, hiperkalijemia, intoksikacija citratom, diluciona koagulopatija kod masivnih transfuzija, embolija masna, vazdušna, infekcija na mestu venepunkcije, tromboflebitis. Prema vremenu nastanka dele se na : rane, koje se dešavaju do 24 sata nakon transfuzije i kasne koje se dešavaju nakon toga. Akutna posttransfuziona hemolitička reakcija, nastaje nakon transfuzije inkopatibilne krvi ili hemoprodukata. Najčešći uzrok ove reakcije su antitela kod bolesnika u njegovom krvotoku, koja reaguju sa antigenima iz krvi davaoca. Ova reakcija nastaje najčešće zbog greške pri radu, ili zamenom kesa kod dva bolesnika. Simptomi kod ove reakcije su burni, i nastupaju vrlo brzo nakon početka transfuzije, žarenje na mestu venepunkcije,ili duž vene, crvenilo lica, zabrinutost i strah, temperatura, groznica, bolovi u stomaku, stezanje u grudima, hipotenzija, oštećenje bubrega praćeno anurijom - smrt. Postupak koji treba primeniti pri sumnji na akutnu PTHR: l. prekida se transfuzija, igla mora ostati u veni, nastavlja se infuzija o,9% NaCl 2. uspostavljaju se uslovi za lečenje hipotenzije i održavanje diureze 3. primena antihistaminika, kortikosteroida, analeptika i kardiotonika 4. utopljavanje bolesnika 5.kod težih posledica primenjuje se hemodijaliza, oksigenoterapija 6. uzimaju se uzorci krvi bolesnika na imunološka ispitivanja, kks,ispitivanja hemostaze, ispitivanje na sterilnost, 7. trba analizirati uzorak mokraće.

11

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Kasna posttransfuzijska hemolitička reakcija nastaje nakon 2-l8 dana nakon transfuzije. To se dešava kod bolesnika koji su već bili imunizovani sa tim antigenima.Transfuzijom eritrocita nastaje sekundarni imunološki odgovor praćen porastom koncentracije antitela, njihovo vezivanje za transfundovane eritrocite, i njihovom razgradnjom – hemolizom. Simptomi obično nisu burni. Vodeći simptomi su anemia i žutica.

12

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Zaključak Transfuzija krvi        

medicinski postupak kojim se bolesniku daje krv ili njezini sastojci prva transfuzija izvedena je 1657. u Londonu početkom 19. st. ponavlja ih Engleski opstetričar Blundell u rodilja koje su iskrvarile 1900. Landersteiner otkriva krvne grupe 1940. RH-faktor Krv se može kondenzirati: Direktno – ne primjenjuje se od Domovinskog rata Indirektno – primjena konzervirane krvi

Uzimanje, konzerviranje i čuvanje krvi             

ključni čimbenik u transfuziji je dobrovoljni davatelj krvi to je osoba koja daje krv iz humanitarnih razloga načelima dragovoljnosti, solidarnosti, anonimnosti davatelj može biti osoba od 18 – 65 godina koja ispunjava odreĎene zdravstvene uvjete prije venepunkcije treba provjeriti identitet davatelja i usporediti ga s naljepnicama vrećice ili bočice i epruvetama za uzorke od davatelja se uzima 500 ml krvi krv se izravno odvodi iz vene davatelja pomoću zatvorenog sustava u plastične vrećice gdje se miješa sa antikoagulansom i konzervira u tekućem stanju za konzerviranje: ACP – 21 dan CPD – 28 dana CPD A1 – 35 dana CPD SAGM – 45 dana Konzervirana krv čuva se u hladnjaku na temperaturi od +2 do +8 stupnjeva Na vrećici je naljepnica sa nazivom ustanove, količina krvi, konzervans, rok uporabe, registarski broj vrećice, krvna grupa, Rh-faktor, rezultati testova

13

Zdravstvena njega hirurških bolesnika Transfuzija

Literatura 1. http://hr.wikipedia.org/wiki/Transfuzija_krvi 2. http://www.super-lab.com/cms/mestoZaUploadFajlove/Top_Transfuzija_II_.pdf 3. http://www.slideshare.net/radenovic/transfuzijska-medicina-online-teaj 4. http://www.mhcs.health.nsw.gov.au/publicationsandresources/pdf/publicationpdfs/blood/8165/doh-8165-scr.pdf

14