Seminar Ski Rad Logisticki Centri

УНИВЕРЗИТЕТ У ИСТОЧНОМ САРАЈЕВУ САОБРАЋАЈНИ ФАКУЛТЕТ ДОБОЈ

ДРУМСКА ТРАНСПОРТНА СРЕДСТВА - Семинарски рад из предмета Основни видови транспорта I –

Студенти:

Професори:

Бранка Видаковић 24/09

Др Перица Гојковић, проф.

Сузана Лукић 73/09

Мр Дарко Драгић, асистент

Маријана Лолић 231/09

Добој, 2011. 2

1. UVOD 1.1. Logistički centri Robni terminali i robno-transportni centri – logistički centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logističkih mreža. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logističkog centra. Postoje različiti tipovi logističkih mreža sa različitim brojem i strukturom logističkih centara. Logistički centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom položaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedničko da objedinjuju različite podsisteme i pružaju kompleksne logističke usluge. Veliki broj pojmova opisuje mjesta na kojima dolazi do najznačajnijih transformacija robnih tokova. U našoj i svjetskoj literaturi i praksi sreću se različiti nazivi za logističke centre:  Robni terminal,  Teretni terminal,  Robno-distributivni centar,  Distributivni centar,  Robno-transportni centar,  Logistički centar,  Logistički park,  Logistička platforma,  Logistička zona,  Teretno selo,  City logistički terminal,  Intermodalni terminal,  Kontejnerski terminal itd. [1]

3

Slika 1. Vrste logističkih centara [2]

Logistički centri prema svojoj funkciji mogu biti:  Tranzitni,  Sabirni,  Distributivni i  Sabirno-distributivni. [2]

Logistički centri se formiraju sa ciljem da se pruži kompletna logistička usluga, uvedu savremene logističke tehnologije, povećanje ekonomičnosti i efikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logističkih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za efikasan razvoj itd. Logistički centar je pojam koji je najprisutniji i koristi se za sve centre, odnosno terminale koji kao osnovnu djelatnost imaju skup logističkih aktivnosti. Na konkretnim primjerima možemo vidjeti primjenu pojma ,,logistički centar”. Kada industrijske i trgovačke kompanije za svoje proizvode ili za svoje potrebe grade distributivni centar, one tom distributivnom centru daju naziv logistički centar. Po istom principu trgovačke kompanije za robu široke potrošnje za snadbjevanje lanca prodajnih objekata koriste logističke centre. [1] Veličina lokacije na kojoj se razvijaju logistički centri uglavnom se kreće od 100 do 150 ha (hektara). Veličina varira od 4 do 500 ha. [3] Špediterske kompanije za potrebe svojih klijenata na povoljnim lokacijama, najčešće urbanih cjelina, grade robno – distributivne centre i u novije vrijeme im daju naziv ,, logistički centar”.

4

Iako ne postoje standardne karakteristike logističkih centara, njihovom analizom uočavaju se neka obilježja koja su neophodna za njihovo uspješno funkcionisanje:  Multimodalnost (povezanost sa različitim vidovima transporta),  Otvorenost (slobodan pristup za sve javne i private kompanije da se lociraju i/ili

koriste objekte centra. Osnovni koncept logističkog centra je win-win situacija (svi dobijaju), gdje različiti operatori i učesnici mogu dopunjavati jedni druge, čak i u situaciji punog nadmetanja na tržištu),  Multifunkcionalnost (sve transportne i logističke funkcije reprezentuju se kroz

prevoznike, špeditere, agente, brokere, carinske brokere, uprave (lučke, carinske itd.),  Rukovanje teretom (širok spektar objekata i opreme za manipulisanje teretom,

npr. Distributivni, kontejnerski terminali, skladišta sa temperaturnim režimom i sl.), [1]  Elektronska razmjena informacija – IT (pristupi telematskim sistemima

vezanim za transport, administraciju, upravu i lanac snabjevanja),  Intersekcionalnost, međupovezanost (bliska saradnja i integrisanje različitih

poslovnih sektora u cilju realizacije transportnih i logističkih aktivnosti),  Ušteda trošlova (nema dupliranja sistema, što se odražava na uštede u skladišnim

i pretovarnim sistemima, IT sistemu, uslužnim i pratećim djelatnostima i znanju. Lociranjem većeg broja kompanija u logističkom centru dolazi do većih ušteda troškova i veće ponude usluga),  Dodatne usluge (stanice za snadbjevanje gorivom, vodom i sl., sistemi za njegu i

održavanje, pakovanje, carinska kontrola, istraživačke aktivnosti itd.) [1]

Zajedničke osobine za skoro sve logističke centre su: prihvat i otprema robnih i transportnih tokova, pretovar transportnih sredstava, skladištenje i čuvanje robe, formiranje tovarnih jedinica, formiranje jedinica otpreme, izrada prateće dokumenatacije, niz pratećih usluga za transportna sredstva, robu i personal. Suštinske razlike modela logističkih centara ogledaju se u: osnivačima i vlasnicima, organizacionim formama, pripadnosti vidu transporta, pripadnosti vrsti robe, primjenjenoj tovarnoj jedinici i tehnologiji, strukturi i obimu logističkih funkcija, lokaciji u odnosu na saobraćajnu infrastrukturu, lokaciji u odnosu na urbane sredine i industrijske komplekse, stepenu kooperacije nosilaca i korisnika usluga. [3] 5

Pri projektovanju robnog terminala neophodno je analizirati obim i strukturu robnih i transportnih tokova, za stvaranje baze podataka za planiranje i projektovanje procesa i sistema. Posmatraju se robni tokovi u gravitacionoj zoni (tokovi dopreme, otpreme i tranzita) po svim obilježjima koji karakterišu robni tok. Osnovna obilježja robnih tokova su: • vrsta robe, odnosno asortiman, • količina robe, zakon nastanka toka, • pravci i rastojanja dopreme robe (izvorno/odredišne tačke toka), • pojavni oblik robe, • vid transporta, • sezonski karakter tokova, • vrsta i kategorija tokova, • specifični zahtjevi u pogledu transporta, skladištenja, pretovara, pakovanja. [4] Robni tokovi od mjesta pošiljaoca do mjesta primaoca prolaze kroz niz različitih transformacija koje često značajno mijenjaju njihove karakteristike. Činjenica da pošiljalac robe može biti jedna kompanija, a da se kao primaoci pojavljuju (n) različitih subjekata govori o diobi – transformaciji toka. Transformacije nad robnim tokovima najčešće se odvijaju u robnim terminalima – logističkim centrima. [1] Poznavanjem karakteristika robnih tokova i njihovih transformacija stvaraju se uslovi za primjereno planiranje, projektovanje i upravljanje robnim terminalima. Robni tokovi su osnovna nit logističkog sistema, ali isto tako ni jedan robni tok ne bi mogao da se realizuje bez logističkog sistema i logističkih lanaca. Logistički lanci su nosioci realizacije robnih tokova, a logistički sistemi su nosioci realizacije logističkih lanaca. Transformacije robnih tokova se odvijaju u robnim terminalima, trendovi u proizvodnji i distribuciji proizvoda idu u pravcu približavanja finalizacije proizvoda krajnjem korisniku. To podrazumijeva da se određene aktivnosti na pripremi proizvoda, odnosno dodavanju vrijednosti proizvoda (eng. value added services) prostorno pomjeraju ka korisniku i obavljaju u terminalima koji su često vrlo udaljeni od proizvodnih kompleksa. Ovi trendovi su posljedica novih zahtjeva u pogledu kvaliteta logističke usluge koga kreira korisnik. [1] Nosilac realizacije robnih i materijalnih tokova je logistički lanac, a nosilac realizacije logističkog lanca su logistički sistemi. [4] Robni tokovi predstavljaju generatore zahtjeva za uslugama transporta, skladištenja, pretovara, kontrole, čuvanja, komisioniranja i drugih logističkih aktivnosti. Robni tokovi mogu se podijeliti na makro i mikro tokove. Kod makro tokova početna i završna tačka ne nalaze se na istom području, i u makro tokove ubrajamo tokove:  dopreme,  otpreme,  izvoza,  uvoza i 6

 tranzita.

Mikro tokovi predstavljaju tokove kod kojih se i početna i završna tačka nalaze u okviru istog područja (uža gravitaciona zona terminala), i u njih spadaju tokovi:  dovoza i  odvoza. [4]

1.2.Istorija razvoja logistike Skup procesa kretanja i mirovanja robe čini robni tok sa svojom prostornom i vremenskom komponentom, a robni tok je, između ostalog, sastavni dio svih ljudskih aktivnosti. ELA – European Logistics Association definiše logistiku sljedećom definicijom: Logistika je organizacija, planiranje, kontrola i realizacija robnih tokova od mjesta nastanka do mjesta prodaje preko proizvodnje i distribucije do krajnjeg korisnika sa ciljem zadovoljenja zahtjeva tržišta uz minimalne troškove i minimalne investicije. [4] Logistika obuhvata sve sisteme i procese koji omogućavaju kretanje materijalnih i nematerijalnih tokova, a osnovni logistički princip glasi: sveobuhvatna i jednovremena optimizacija svih karika materijalnih, energetskih i informacionih tokova. Osnovu logističkog sistema čine pet podsistema, odnosno parcijalnih područja:     

realizacija porudžbine, zalihe, skladištenje, pakovanje, transport.

Uređen niz logističkih aktivnosti poručivanja robe, pakovanja, transporta, pretovara, skladištenja, kontrole, izrade prateće dokumentacije i velikog broja drugih procesa predstavlja logistički lanac. Broj ovih aktivnosti kao i njihov redosljed zavisi od promjenljivih atributa koji ih opisuju, a to na primjer mogu biti: vrijeme, prostor, troškovi, količina, nivo primjenjene tehnologije, vrijednost vezanog kapitala i drugi. Jedna od karakteristika logističkog lanca je i izrazita međuzavisnost kako susjednih tako i proizvoljno izabranih karika u lancu, odnosno logističkih aktivnosti u lancu. Logistički lanac je most koji spaja makro (mreža robnotransportnih centara), meta (robno-transportni centar) i mikro (svi elementi baznih interesa) logističke sisteme, pri čemu lanac prolazi kroz više logističkih sistema, a dešava se da kroz sistem prolazi više logističkih lanaca. 7

Zbog uzajamnog dejstva lanaca na sistem optimizacija logističkih lanaca je neizvodljiva bez istovremene optimizacije logističkih sistema koje taj lanac povezuje. Ciljevi optimizacije logističkog lanca su usmjereni ka povećanju kvaliteta usluge uz što manje investicije i troškove. Iz različitih interesa pojedinih učesnika u lancu i unutar njihovih funkcionalnih cjelina (nabavka, proizvodnja, finansije, vozni park, skladište itd.), generiše se konflikt ciljeva. Usklađivanje različitih interesa koji se direktno projektuju na oblikovanje usmjeravanje i realizaciju logističkog lanca nalazi se u prostoru višekriterijumskog vrijednovanja i stvaranja rješenja u kome su partneri u situaciji dobitnik – dobitnik (eng. Win’Win Situation). Logistika distribucije i plasmana proizvoda ima zadatak da obrazuje i da maksimalno uskladi ponudu i potražnju proizvoda, kao i da uspostavi logistički lanac koji će povezivati prozvodnju sa krajnjim potrošačima. [4] Evolucija logistike ima pet karakterističnih perioda (slika 2.): 

antičko-rimski period,



period Vizantije,



VII vek - vrijeme Napoleona,



period oko II svjetskog rata i

period od 50-tih, 70-tih godina prošlog vijeka uključujući i današnje vrijeme i intenzivnu evoluciju logistike. [1] 

Period 1 - Antičko-rimski period: Pod nazivom Logista podrazumijevala se uprava nad državnim zalihama (rezervama) koja je podrazumijevala finansije i raspodjelu životnih namirnica. Period 2 - Vizantija: Vizantijski car Leon VI (866-912, vladao 886-911), oko 900 godine uveo je logistiku u funkciji vojne doktrine. U pisanjima o vještini ratovanja izdvaja se: strategija, taktika i logistika (prostor, vrijeme i resursi). Period 3 - Francuska, Rusija: Oko 1670. godine Luj XIV predlaže uvođenje nove strukture za rješavanje rastućih administrativnih problema i uvodi zvanje - Marec-hal General de Logis (nastalo od loger). Pri tome mu daje ingerencije nad: planiranjem kretanja trupa, selektovanjem kampova, regulisanjem transporta i snadbjevanja. U prvoj polovini 19. vijeka francuski teoretičar Baron Antoine Непгу Jo- mini uveo je termin la logistigue. U djelu „Precis de l'art de la guerre", na osnovu iskustava koje je stekao kao Napoleonov oficir, podijelio je 1836. godine vještinu ratovanja u pet oblasti: strategija, taktika na višem nivou, logistika, inženjering i taktika na nižem nivou. Logistiku definiše kao vještinu kretanja armije, ali ne podrazumijeva pod tim samo mehaničko pomjeranje već i upravljanje i uvođenje razmišljanja u kretanje i održavanje vojne spremnosti. Sa Marechal General de Logis i pisanjem Jominia počinje moderna logistika. Jominiovo djelo je 1862. godine prevedeno na engleski i prihvaćeno kao dobro razmišljanje u Americi, gdje je pojam logistike 1884. godine označavao transport i snadbjevanje u priobalju. Period 4 - II svjetski rat: Logistika je kao termin prihvaćena pred kraj rata od stranearmijeSAD. Period 5 - poslije ratni period: Sredinom dvadesetog vijeka termin logistika počinje da se primjenjuje i u privrednim sistemima u Americi, a nešto kasnije i u Evropi.

8

Slika 2. Evolucija logistike [1]

Logistika je u svojoj evoluciji bila prvenstveno vezana za ratne vještine. Na svom razvojnom putu samo su prvi i poslednji period značajnije posvećeni privrednom tumačenju logistike. U drugom svjetskom ratu, u angloameričkim jezicima logistika se upotrebljava kao pojam planiranja i upravljanja procesima dostave i snadbjevanja vojnih trupa. [1] Početkom sedamdesetih godina termin logistika intenzivnije ulazi u naučnu i praktičnu primjenu svih disciplina koje se bave problemima kretanja materijala, ljudi, energije i informacija. Razlika u vojnoj i civilnoj primjeni termina logistika danas se tumači time što je vojna logistika orijentisana ka cilju koji je proizašao iz političko-vojnih motiva i obuhvata kretanje trupa i robe. Privredna logistika prvenstveno obuhvata kretanje robe i sve odluke koje se donose usmjerene su ka tehnološko-ekonomskim i socijalnim ciljevima. Funkcionalno razgraničenje logistike zasniva se na različitim fazama materijalnih tokova jednog preduzeća i različitim funkcijama sistema preko kojih se realizuju ti materijalni tokovi. Funkcionalno razgraničavanje logistike industrijskog preduzeća zasnovano na različitim fazama materijalnih tokova od tržišta sirovina i poluproizvoda, preko industrijskih pogona do tržišta gotovih proizvoda, odnosno krajnjih korisnika jeste u funkciji četiri osnovne faze tokova (slika 3): I faza - LOGISTIKA NABAVKE obuhvata tokove sirovina, polufabrikata, pomoćnih i pogonskih materijala, rezervnih dIJelova za mašine i opremu koja se koristi u preduzeću itd. 

II faza - LOGISTIKA PROIZVODNJE obuhvata sve materijalne tokove koji prolaze proces proizvodnje i završavaju se u skladištima gotovih proizvoda ili poluproizvoda kao finalnog proizvoda posmatranog preduzeća. 

III faza - LOGISTIKA DISTRIBUCIJE obuhvata tokove finalnih proizvoda preduzeća od skladišta finalnih proizvoda do skladišta za isporuku na tržište ili do krajnjih korisnika. 

IV faza - POVRATNA LOGISTIKA se bavi protokom otpadnih materijala, povratnim tokovima za reciklažu, praznom ambalažom, razmjenjivim transportnim sudovima, povratnim tokovima neispravnih proizvoda itd. [1] 

9

Slika 3. Osnovne faze logističkih tokova [1]

2. VRSTE ROBNIH TERMINALA – LOGISTIČKIH CENTARA

Skup različitih naziva za mesta transformacije robnih, transportnih, odnosno logističkih tokova, prilično je veliki. Na evoluciju pojmova robni terminal i logistički centar značajno je uticao razvoj privrednih sistema i međunarodne trgovine i transporta, ali i evolucija privredne logistike i logističkih strategija. Robno-transportni centar je najveći stepen integracije logističkih aktivnosti, logističkih sistema i korisnika i nosioca logističkih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i omogućava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. Koncentriše veliki broj učesnika i pored osnovnih logističkih usluga pruža i sve ostale, prateće i dopunske usluge koje uvećavaju vrijednost i kvalitet logističkog servisa. U regionu Baltičkog mora ovi sistemi se zovu logistički centri. Hub terminal, naziv za glavni terminal, mjesto najveće koncentarcije tokova i najšire ponude logističkih usluga. Naziv asocira na glavčinu od točka (eng. hub) koja povezuje, poput paoka na točku, sve osno-radijalno raspoređene manje terminale, centre (eng. spoke). Preko ovog terminala odvija se transport između manjih terminala iz okruženja (slika 4). [1]

10

Slika 4. Hub terminal [1]

Gateway terminal se može tretirati kao poseban oblik „hub and spoke" sistema. Ovi terminali predstavljaju vezu između različitih sistema, odnosno kapiju određenog sistema (eng. gateway). Posmatrano kroz mrežu terminala, gateway terminali uglavnom predstavljaju obodne hubove preko kojih robni tokovi ulaze, odnosno napuštaju posmatranu mrežu ili određeni prostor (slika 5). Tako gateway terminal može predstavljati vezu između različitih vidova transporta (na primer, terminali u lukama su gateway terminali koji omogućavaju da se roba pristigla pomorskim transportom prebaci u zaleđe luke drumskim, željezničkim ili riječnim transportom, ili obrnuto). Gateway terminal može biti i veza između različitih operatora, odnosno predstavlja glavnu tačku preko koje se roba razmjenjuje između različitih nosioca realizacije lanca u usluzi „od vrata do vrata" (eng. door to door service). Veza između različitih mreža takođe se može ostvariti preko gateway terminala.

11

Slika 5. Gateway terminal [1] Kamionski terminal predstavlja mjesto zaustavljanja i zadržavanja drumskih transportnih sredstava i vozača sa svim servisnim i pratećim objektima. Najčešće se u sklopu ovih terminala nalazi sistem za snadbjevanje gorivom, sistem za njegu i održavanje transportnih sredstava, restoran, motel, prodavnice itd. Kamionski terminali obično su locirani uz glavne magistralne drumske saobraćajnice, u blizini urbanih sredina. Intermodalni terminal predstavlja terminal u kome se vrši pretovar intermodalnih transportnih jedinica sa jednog na drugi vid transporta. Zavisno od broja prisutnih vidova transporta ovi terminali mogu biti: 

unimodalni,



bimodalni i



trimodalni.

U slučaju prisustva više vidova transporta, ovim terminalima se dopisuje i atribut multimodalni. Kontejnerski terminal lociran u riječnoj luci sa mogućnošću pretovara kontejnera sa barže na željeznički vagon ili drumsko vozilo je klasičan primjer kontejnerskog trimodalnog terminala. [1]

Robni terminali su terminali namjenjeni za određenu vrstu robe: prehrambrene proizvode, robu široke potrošnje, lako kvarljivu robu, rasute terete, tečne terete, žive životinje itd. Ovi terminali mogu se naći na bilo kom mjestu u logističkom lancu, od izvora sirovina do mjesta potrošnje gotovog proizvoda. S obzirom na to da su određeni samo za jednu vrstu, odnosno kategoriju robe, sve aktivnosti logistike u terminalu podređene su osnovnim karakteristikama i zahtjevima te robe i robnih tokova. Ovi terminali se mogu naći u industrijskom kompleksu, na mjestu gdje se vrši promjena vida transporta, u terminalima pojedinih vidova transporta, u robno-transportnom centru, lučkom kompleksu i sl., odnosno u bilo kom mjestu na putu kretanja posmatrane robe. Terminali pojedinih tehnologija intermodalnog transporta nalaze se na mjestu povezivanja različitih vidova transporta, najčešće u pomorskim i riječnim lukama, robno-transportnim centrima itd. U zavisnosti od intermodalne transportne jedinice (kontejner, izmjenljivi transportni sud, sedlasta poluprikolica, prikolica ili cijelo drumsko vozilo) i prisutnih vidova transporta, nastaju specijalizovani terminali u kojima dominantnu logističku aktivnost čini pretovar (hucke pack terminal, Ro-Ro terminal itd.). Logistički centar je termin koji se koristi za sve veličine i oblike koncentracije logističkih aktivnosti. Logistički terminal opisuje prostor odvijanja određenih logističkih procesa i aktivnosti, najčešće pretovarnih i skladišnih, bez značajnog proširenja usluga. U povezivanju tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije ovi terminali prvenstveno su orijentisani ka transportnim i pretovarnim aktivnostima. Tako se, na primjer, City logistički terminali osnivaju na saobraćajno povoljnim lokacijama na obodu gradova ili u samom gradskom području i imaju ulogu u povezivanju ulazno-izlaznih tokova, odnosno koordinaciji protoka robe pri snadbjevanju i odvoženju iz gradskog područja.

12

Logistički park može se definisati kao prostor koji naseljavaju različiti korisnici i davaoci usluge iz oblasti logistike, transporta i ostalih, dopunskih i pratećih sistema i usluga. U jednom logističkom parku može se naći više distributivnih centara i različitih terminala, skladišta (veletrgovine, trgovine na malo ili uvoznika), trgovačkih centara, različitih value added logističkih (VAL) aktivnosti itd. Logistička platforma, logistička zona, slično logističkom parku, u najvećem broju slučajeva integriše logističke i prateće sisteme i aktivnosti na definisanom, uređenom prostoru. Veličina i lokacija prostora i struktura funkcija su promjenjivog karaktera. Ponekad predstavljaju dio kompleksno prostorno uređenog sistema, poput industrijskih, trgovačkih i poslovnih kompleksa i drugih privredno urbanih i specijalnih zona (npr. slobodne zone). Teretni terminal je prvenstveno pretovarni terminal lociran uz neki vid transporta. Predstavlja transportnu transfernu tačku koja povezuje transportne tokove makrodistribucije i transportne tokove mikrodistribucije. Feeder terminal je sabirno-distributivni terminal preko koga se opslužuju (linijski ili kružno) manji terminali ili centri locirani u okruženju (eng. feeder - hranitelj). Cross docking terminal je pretovarni terminal, odnosno transferna tačka između dolaznih i odlaznih tokova, bez dugotrajnog zadržavanja i čuvanja robe. Uloga ovog terminala je konsolidacija robnih tokova od različitih pošiljalaca i njihova otprema ka primaocima. [1]

Dry port ili „suva luka" predstavlja kompleks logističkih aktivnosti i logističkih sistema u zaleđu pomorskih luka. Koncept „Dry port" razvijen je u jugozapadnim zemljama Evrope, kao što su Španija, Italija, Portugal i u nekim slučajevima Francuska. U ovim zemljama pomorske luke su bile centralne zone oko kojih su se razvijali gradovi. Nekada pokretači razvoja gradova, luke danas predstavljaju veliki problem sa aspekta bezbjednosti, ekologije i zagađenja, ali i sa aspekta prostora. Da bi se zadržao visok kvalitet usluge i odgovorilo zahtjevima sve većih tokova robe, luke moraju da se šire i razvijaju nove površine, objekte i opremu za utovar, istovar, skladištenje robe i dr. Rastući problemi transporta robe kroz grad i veliki troškovi inoviranja i širenja luka uslovili su razvoj terminala u zaleđu, odnosno dry port koncepta. Dry port je sistem lociran u zaleđu industrijskog ili komercijalnog regiona i povezan sa jednom ili više luka željezničkim i/ili drumskim transportom. Zadatak dry port sistema je prikupljanje robe za prekomorski transport na dužim relacijama i distribucija robe na lokalnom, regionalnom i internacionalnom nivou. Ovi sistemi pružaju i neke dodatne usluge kao što su carinjenje, skladištenje, pakovanje, prepakivanje, ažuriranje podataka, informaci-one usluge i dr. Dry port je multimodalno orijentisan i ima sve logističke usluge, objekte i opremu koja je potrebna brodarima i špediterima iz pomorskih luka. [1]

13

Slika 6. Logistički centar [2]

2.1.R obno-transportni centri Robno-transportni centar (RTC) je pojam koji je u našem jeziku prihvaćen kao mjesto koncentracije logističkih sistema i mjesto integracije različitih vidova transporta. Ideja o izgradnji ovih centara na našim prostorima bila je sastavni dio koncepcije razvoja tehnologija i terminala intermodalnog transporta. Značajnija upotreba termina robno-transportni centar počinje donošenjem „Društvenog dogovora o razvoju integralnog transporta" 1985. godine. Ovaj oblik logističkih centara u Evropi počinje da se razvija 70-tih godina prošlog vijeka, uglavnom na bazi parcijalnih privatnih i društvenih inicijativa kompanija iz oblasti transporta, logistike i gradskih i regionalnih uprava, privrednih komora itd. Tokom 90-tih godina koncept velikih logističkih centara postaje predmet planske i projektantske dokumentacije vodećih razvijenih evropskih zemalja. Uzimajući u obzir postojeće jezičke i privredne različitosti u nacionalnim okvirima, logistički, odnosno robno-transportni centri u evropskim zemljama do-bijaju različite nazive:  Engleska: Freight Villages (FV) 14

    

Francuska: Plate Forme Logistique i Plat Forme multimodales Njemačka: Guterverkehrszentrum (GVZ) Italija: Interporto Španija: Centro integrado de mercancias Danska: Transport Centre

U cilju efikasnijeg razvoja robno-transportnih centara, evropske zemlje formiraju nacionalna društva. Spajanjem nacionalnih asocijacija Francuske, Španije i Italije, a nešto kasnije i Danske, 1991. godine osnovano je evropsko udruženje robno-transportnih centara pod nazivom Europlatforms (European Association of Freight Village). Promjenom Statuta ove asocijacije u Parizu 28. aprila 1995. godine donijeta je odluka da punopravne članice asocijacije mogu biti i robno-transportni centri čije zemlje nemaju nacionalna udruženja. Danas asocijacija Europlatforms obuhvata 10 zemalja, preko 80 centara i preko 1200 operatera. Ova asocijacija je dala sledeću definiciju za logistički centar - Freight Village: Freight Village (teretno selo) predstavlja definisani prostor na kom su koncentrisane sve aktivnosti vezane za transport, logistiku i distribuciju robe na nacionalnom i internacionalnom nivou koje obavljaju različiti operateri. Ovi operateri mogu biti vlasnici ili zakupci objekata i opreme koja postoji unutar ove cjeline (skladišni objekti, pretovarno-manipulativna sredstva, kancelarije, vozni parkovi itd.). Takođe, u smislu poštovanja pravila slobodne konkurencije, Freight Village mora biti otvoren za sve kompanije koje žele da se uključe u njegov rad. Freight Village mora biti opremljen svim javnim objektima. Ako je moguće, Freight Village treba da sadrži i javni servis za osoblje i opremu korisnika. U cilju podsticanja intermodalnog transporta, Freight Village treba da bude opslužen sa više vidova saobraćaja (drumski, željeznički, pomorski, riječni, vazdušni). U cilju postizanja sinergije i kooperacije, ovim centrima treba da upravlja neutralno zakonsko tijelo (poželjan i najzastupljeniji oblik je partnerstvo javnog i privatnog sektora, PPP - Public Private Partnership). Konačno, Freight Village mora odgovarati evropskim standardima i performansama kvaliteta u cilju definisanja ponude koja se zasniva na komercijalnim i rješenjima održivog transporta. [1]

2.2.C iljevi razvoja robno-transportnog centra Ocjena razvoja i izgradnje robno-transportnog centra na području velikih aglomeracija, podrazumijeva da nosioci odlučivanja i potencijalni investitori imaju definisan sistem ciljeva. Ciljevi su sastavni dio modela strateškog i operativnog odlučivanja, na čijoj osnovi se razvijaju kriterijumi i utvrđuju relevantne ocjene za i protiv razvoja robno-transportnog centra. Polazeći od toga da je jedan robno-transportni centar metalogistički sistem u okviru koga kooperiraju transportna, špediterska, trgovačka, industrijska i druga uslužna preduzeća, a da je mreža RTC-a makrologistički sistem od bitnog značaja za privredni razvoj jedne nacionalne sredine, očigledno je da se radi o kompleksnosti i mnogobrojnosti ciljeva različitih interesnih grupa. Ciljevi razvoja robno-transportnih centara najčešće se klasifikuju prema:  Području društveno-privrednog interesa - ekonomski, saobraćajno-logistički, ekološki,

energetski ciljevi, ciljevi prostornog planiranja itd.

 Interesnim grupama, nosiocima odlučivanja - sve javne i privatne institucije 15

uključene u planiranje, razvoj i eksploataciju robno-transportnog centra (nacionalne, regionalne, lokalne - opštinske uprave, privredne komore, javna transportna preduzeća, špediterska, industrijska, trgovačka, uslužna preduzeća, udruženja transportnih preduzeća, logistički provajderi itd.).  Makro, meta i mikro aspektu posmatranja sistema robno-transportnog centra - Makro

aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja robno-transportnog centra kao dijela mreže nacionalnog, regionalnog karaktera. Meta aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog centra u gravitacionoj zoni. Mikro aspekt podrazumijeva ciljeve razvoja jednog podsistema, jednog korisnika ili operatora, odnosno ciljeve jedne kompanije. Različiti aspekti posmatranja i izdvajanja ciljeva razvoja robno-transportnih centara omogućavaju njihovo različito strukturiranje, a u nekim slučajevima dolazi i do preklapanja ciljeva iz različitih grupa. Tako je, na primjer, smanjenje potrošnje energije cilj i interes države, ali i cilj i interes pojedinačnog preduzeća. U tom smislu, ciljevi razvoja robno-transportnog centra mogu se prikazati zbirno, bez razvrstavanja, i sa razvrstavanjem po interesnim grupama i područjima. Robno-transportni centri, kao mjesto koncentracije robnih tokova, kompleksnih transportnih, logističkih i drugih usluga i preduzeća različitih djelatnosti, imaju veliki uticaj na region u kome se nalaze. Efekti, odnosno ciljevi razvoja, mogu se grupisati u: opšte privredne, saobraćajno-logističke, ekološko-bezbjednosne, ekonomske, energetske i ciljeve prostornog planiranja. U robno-transportnom centru dolazi do prelamanja tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije uz primjenu principa koncentracije, kooperacije i konsolidacije. Primjenom ovih principa ostvaruju se efekti boljeg iskorišćenja transportnih sredstava u daljinskom i lokalnom transportu. Na ovaj način smanjuje se broj pokretanja transportnih sredstava posebno u funkciji city logistike jer se na području urbanih sredina nalazi veliki broj pokretača malih i frekventnih tokova. Za isti obim transportnog rada, dolazi do redukcije investicija u transportna sredstva i opremu, smanjuju se troškovi transporta i distribucije, smanjuje se potrošnja energije, kao i negativni uticaji drumskih transportnih sredstava na okruženje, povećava se pristupačnost urbanim sredinama, smanjuje se broj konfliktnih situacija itd. [1] Umjesto parcijalne izgradnje i eksploatacije većeg broja skladišno-distributivnih sistema u robno-transportnom centru investitori, logistički provajderi grade logističke sisteme za više korisnika. Na osnovu poznatih zakona slučajnosti i mogućnosti sabiranja zahtjeva u vremenu i prostoru ostvaruju se sinergijski efekti u pogledu potrebnog kapaciteta logističkih sistema. Drugim riječima, za isti obim tokova dolazi do redukcije kapaciteta skladišnih i transportnih sistema i opreme zajedničkim korišćenjem podsistema robno-transportnog centra.

2.3. Faktori izbora lokacije term inala

16

Na izbor lokacije robnog terminala, odnosno logističkog centra utiče više različitih faktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe (slika 7): • • •

karakteristike zahtjeva logističkih tokova; karakteristike logističkog centra; karakteristike lokacije i okruženja.

Karakteristike zahtjeva logističkih tokova prvenstveno treba posmatrati kroz strukturu i karakteristike korisnika i tokova koje oni generišu, zatim kroz zahtjeve pojedinih tehnologija transportnih lanaca koji se usmjeravaju na terminale, kao i primjenjene logističke strategije. Struktura korisnika terminala je određena brojem korisnika, njihovom osnovnom djelatnošću (industrija, trgovina, ugostiteljstvo itd.), lokacijom osnovnih pokretača robnih tokova, raspoloživom strukturom i tehnologijom logističkih sistema transporta, skladištenja, pretovara itd. Korisnici mogu imati status stalnih i povremenih klijenata terminala sa strukturom ostvarenog ili procjenjenog prometa preko terminala (t/god, t/dan, vozila/dan itd.). Pored kvantitativnih karakteristika zahtjeva korisnika, veoma važna karakteristika je i njihova saobraćajna povezanost u smislu dostupnih vidova transporta. Korisnici sa velikim prometom i dobrim saobraćajnim vezama mogu imati dominantan uticaj na privlačenje lokacije terminala njihovim izvorima logističkih tokova. Lokacija terminala zavisi od broja korisnika i sigurno će rezultati biti različiti u situacijama kada terminal koristi isključivo jedan korisnik ili ako je terminal otvorenog karaktera za više korisnika. [1]

17

Slika 7. Faktori koji utiču na lokaciju logističkog centra [1] Struktura i karakteristike tokova prvenstveno definišu koncepciju terminala, a samim tim značajno utiču i na izbor lokacije. U zavisnosti od dominantne zastupljenosti tokova makrodistribucije i mikrodistribucije koji se prelamaju preko terminala zavisi i nivo lokacijskog planiranja. Svaki terminal u konačnoj varijanti rješenja predstavlja mikrolokacijski problem. Kod terminala koji se nadovezuju na tokove makrodistribucije i lokacijski problemi imaju makrokomponentu, odnosno u tim slučajevima se pojavljuju makro-mikro lokacijski problemi.[1]

2.4. Gravitaciona zona terminala 18

Gravitaciona zona robnog terminala je prostor sa koga se pokreću robno-transportni tokovi koji u jednoj fazi svog kretanja prolaze kroz terminal. Gravitaciona zona je određena brojem, strukturom i lokacijom korisnika logističkih i pratećih usluga koje tržištu nudi robni terminal logistički centar. Jedan terminal može imati različite zone privlačenja za različite robno-transportne tokove, tehnologije transportnih lanaca i različite vrste usluga. Na definisanje gravitacionih zona robnog terminala utiču faktori koji od zone prave promjenljivu veličinu tokom vremena eksploatacije terminala. Ovde ćemo izdvojiti neke od najvažnijih faktora:  Struktura sistema i usluga u robnom terminalu,  Korisnici usluga terminala,  Robno-transportni tokovi,  Geopolitički položaj regiona u kome se nalazi terminal,  Transportni koridori,  Saobraćajno-transportna povezanost,  Status terminala, gustina logističke mreže.

Kada se govori o gravitacionim zonama, pojavljuju se pojmovi koji na neki način približavaju određena obilježja zona privlačenja. Tako se mogu sresti sljedeći pojmovi:  uža i šira gravitaciona zona terminala;  zona jake, slabe i podijeljene preferencije tokova;  potencijalna, planirana, očekivana i stvarna tržišta robnih tokova koji gravitiraju ka logističkom

centru;

 stalna i promjenljiva tržišta - zone privlačenja tokova;

 male, srednje i velike zone gravitacije terminala, logističkog centra. Svi ovi pojmovi se bave prostornim aspektom i stepenom, dinamikom privlačenja korisnika i robno-transportnih tokova. [1]

3.

ZAKLJUČAK

19

Robni terminali i robno-transportni centri – logistički centri predstavljaju jednu od najbitnijih komponenti logističkih mreža. Realizacija robnih tokova u urbanim, regionalnim, nacionalnim i internacionalnim prostorima nezamisliva je bez nekog oblika robnog terminala, odnosno logističkog centra. Postoje različiti tipovi logističkih mreža sa različitim brojem i strukturom logističkih centara. Logistički centri se razlikuju po makro i mikro lokacijskom položaju, strukturi funkcija i podsistema, stepenu razvijenosti, organizaciji i tehnologiji, ali je svima zajedničko da objedinjuju različite podsisteme i pružaju kompleksne logističke usluge. Logistički centri se formiraju sa ciljem da se pruži kompletna logistička usluga, uvedu savremene logističke tehnologije, povećanje ekonomičnosti i efikasnosti transporta, koncentacija robnog rada i logističkih aktivnosti, smanjenje vezanog kapitala, kreiranje uslova za efikasan razvoj itd. Robno-transportni centar je najveći stepen integracije logističkih aktivnosti, logističkih sistema i korisnika i nosioca logističkih usluga. On povezuje najmanje dva vida transporta i omogućava sve transformacije tokova makrodistribucije i tokova mikrodistribucije. Koncentriše veliki broj učesnika i pored osnovnih logističkih usluga pruža i sve ostale, prateće i dopunske usluge koje uvećavaju vrijednost i kvalitet logističkog servisa. Na izbor lokacije robnog terminala, odnosno logističkog centra utiče više različitih faktora koji se u osnovi mogu posmatrati i svrstati u tri grupe: • • •

karakteristike zahtjeva logističkih tokova; karakteristike logističkog centra; karakteristike lokacije i okruženja. [1]

4. LITERATURA

20

[1] Zečević S., Robni terminali i robno-transportni centri, Beograd 2006. (str. 1-73) [2] Robno-transportni centri i city logistika, pdf, Beograd 2005. (www.scribd.com) [3] Zečević S., Robno-transportni centri, pdf (www.scribd.com) [4] Robno-distributivni centar Jug, doc. (www.banker.rs)

21