Ruhun Gizemleri-Eli Zaretsky

RUHUN GİZEMLERİ PSİKANALİZİN SOSYAL VE KÜLTÜREL TARİHİ

Pegasus Yayınları: 86 Tarih: 8

RUHUN GİZEMLERİ PSİKANALİZİN SOSYAL VE KÜLTÜREL TARİHİ ELI ZARETSKY Kitabın Özgün Adi: SECRETS OF THE SOUL Yayın Yönetmeni: İbrahim Şener İngilizce'den Çeviren.- Enver Günsel Bilgisayar Uygulama-. Meral Gök Kapak Tasarım: Nimet Durak Film-Grafik: Mat Grafik Bi.skı-Cilt: Kilim Matbaası 1. Baskı: Nisan 2007 ISBN: 978-9944-326-73-5 ©PEGASUS YAYINLARI Türkçe yayın hakkı Anatolialit Telif Haklan araçlığıyla alınmıştır. (Vintage Books) Kısa tanıtım alıntıları dışında yayınevinden yazılı izin alınmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.

PEGASUS YAYINLARI Gümüşsüyü Mah. Osmanlı Sk.’Alara Han No: 27/9 Taksim / İSTANBUL Tel: 0212 244 23 50 (pbx) Faks: 0212 244 23 46 www.pegasusyayinlari.com / [email protected]

ELI ZARETSKY

RUHUN GİZEMLERİ PSİKANALİZİN SOSYAL VE KÜLTÜREL TARİHİ

İngilizce'den Çeviren: ENVER GÜNSEL

PEG A SU S YAYINLARI

Eli Zaretsky'ye Alkışlar

RUHUN GİZEMLERİ Tutkulu... Zaretsky psikanaliz teorilerinin dolambaçlı yollarını, bu teorilerin yan­ sıtıp şekil verdiği sosyal ve ekonomik değişimleri bağlama konusunda çok us­ ta." —Celia Brickman. Chicago Tribüne Önemli ve öncü bir kitap." —Elisabeth Young-Bruehl Anna Freud: A Biography’nin yazarı. “Zorunlu... Yirminci yüzyıl sonlarında psikanaliz düşüncenin, enstitülerinin ve pratiklerinin kaderinin değişim konusunda harika bir anlatım." —The Village Voice "Büyük... Modernliğin kültürel özgürlükleri Sigmund Freud'a çok şey borçlu. Za­ retsky bunu inandırıcı şekilde yazmış." —Dissent “Büyük psikanaliz fikirler tarihinin etkileyici ve kaleydoskop gibi bir görür, ümü... Okuduğum kitapların hiçbiri psikanalizi Zaretsky gibi zaman çerçevesin­ de anlatamamış." —Robert - S. Wallerstein. International Psychoanalytic Association eski başkanı "Büyüleyici ve müthiş bir kültürel tarih... açık, kolay okunur tarzda yazılmış... Zaretsky’nin bilgisi büyük ve psikanalizin karmaşıklığını çok iyi anlamış... Zarotsky'nin büyük başarısı tüm bu çelişkileri güçlü bir tartışma ortamında ve ik­ na edici tarzda oraya koyması." —Publishers VVeekly “Sadece psikanalizin değil, yüzyılın kendisinin de kültürel bir tarihi." —S l Louis Post-Dispatch

•5*

‘Freud Yüzyılı'nın bitmesiyle psikanaliz artık bir tıbbi tedaviden ziyade bir kül­ türel inceleme konusu. Eli Zaretsky bunu iddia etmekle kalmıyor, aynı zaman­ da onun karmaşık tarihini de anlatıyor. Psikanalizi tarihsel ve sosyal çerçevesi­ ne oturtmak ve onun arkasındaki büyük önemi ve sürekli marjinalliği ortaya koymak beklediğimiz şeydi. Önemli bir kitap bu." —Juliet Mitchell “Kapsamlı ve yararlı." —The New York Sun "Zaretsky psikanalizi geniş açıdan, büyük ustalıkla ve dikkat çeken ilim ve irfa­ nıyla ele almış... Başarısı - karmaşık, önemli bir konuda değeri sürekli, bilimsel, okunabilir bir entelektüel tarih * esaslı, temelli bir eser." —Library Journal “Zaretsky yeni ve önemli bir otonomi ve kendini yansıtma modeli sunuyor, in­ sanın anlamına hareketli bir desteği sürdürüyor. Zaretsky bize nasıl büyük ve iyi düşüneceğimizi öğretiyor. Kapsamlı ve araştırıcı bir eser." —Judith Butler, Maxine Elliot Profesör. Berkeley. California Üniversitesi “Muhteşem bir başan... Psikanaliz ve tarihe etkisi üzerine en iyi kitap... Çok gü­ zel yazılmış ve harika bir anlayış." —Paul Robinson. Richard W. Lyman Hümaniter Bilimler Profesörleri. Stanford Üniversitesi “Freud'un psikanalizini kendi kültürüne uyduracak zekice yazılmış, çok şey an­ latan bir eser, büyük ihtiyaçlan karşılayacak tarihsel bir çalışma." —Peter Gay. Sterling Emekli Tarih Profesörü. Yale Üniversitesi

•6

ELI ZARETSKY

Eli Zaretsky Brooklyn. New York'ta doğdu. Michigan Üniversitesinden mezun oldu ve doktorasını Maryland Üniversitesinde yaptı. Capitalism. the Family and Personal Life adlı kitabı on dört diye çevrildi. Aile tari­ hi. psikanaliz ve modern kültür tarihi konusundaki yazıları çeşitli bilim­ sel gazete ve dergilerde yayımlandı. Zaretsky halen New York’ta. New School Üniversitesinde Sosyal Araştırmalar Bölümünde Tarih öğretim üyesidir.

• 7*

Zarafet güzellik ve zekâyı içinde birleştiren Nancy için

• 8»

Siyasi konuşmalann mantıklılığından oldukça uzaklaştırılmış olan aile, toplumlanmızın diğer kutbunu, daha karanlık yüzü­ nü oluşturmuş gibi görünür, derinliklerine bakmak için tah­ minler yapılan şaşırtıcı bir şeydir ki o derinliklerde uygarlığı­ mızın şifreli mesajı, bilinçsiz toplumun sesleri hareket eder duyulur. —Jacques Donzelot

İçindekiler Resimler Listesi • 13 Teşekkür • 17 Giriş: Psikanalizin Karmaşık Mirası • 21

Kısım Bir KARİZMATİK ORİJİNLER: VİCTORİA AİLE SİSTEMİNİN ÇÖKÜŞÜ Bölüm Bir: Kişisel Bilinçaltı «3 3 Bölüm İki: Cinsiyet. Cinsellik ve Kişisel Yaşam • 59 Bölüm Üç. Emilme ve Şuur Dışı Kalma • 83 Bölüm D ört Egonun Doğuşu • 111

Kısım İki FORD’CULUK. FREUD'CULUK VE ÜÇLÜ YENİLİK UMUDU Bölüm Beş: Büyük Savaş ve Bolşevik Devrimi «137 Bölüm Altı: Fordculuk Freudculuk ve Yenilik * 1 5 9 Bölüm Yedi: Özerklik ve Direniş • 185 Bölüm Sekiz: Anaya Doğru Dönüş * 2 1 3 Bölüm Dokuz: Faşizm ve Klasik Avrupa Analizinin Tahribi • 237

• 11 *

Kısım Üç OTORİTE PSİKOLOJİSİNDEN KİMLİK POLİTİKALARINA Bölüm On: Ana-Çocuk İlişkisi ve Savaş Sonrası Refah Devleti • 267 Bölüm On Bir: Karizma m ı Rasyonelleşme mi? Soğuk Savaş Döneminde ABD Psikanalizi • 295 Bölüm On İki: 1960’lar. Fordculuk Sonrası ve Narsislik (Narsisizm) Kültürü • 327 Sonsöz: Günümüzde Psikanaliz • 353 Notlar • 367

•12

R esim ler Listesi

43 Jean-Martin Charcot (National Library of Medicine. Washingtoa D.C.) 45 Sigmund Freud’un Moravya kırsalındaki evi (S. Freud Copyrights/Mary Evans Picture Library) 49 Sigmund Freud'un 1885 kartviziti (Prints and Photographs Division. Library of Congress, VVashington, D.C.) 5i Emma Eckstein. 1895. (Prints and Photographs Division. Library of Congress. VVashingtoa D.C.) 52 Freud'un bilinçsizi ilk kavramlaştırma girişimi. (A. W. Freud et al./Paterson Marsh Ltd. Londra izniyle) 6i Emma Goldman, 1910. (Rare Book and Special Collections. Library of Congress. Washington. D.C.) 63 Edward Carpenter. 1910. (Prints and Photographs Division. Library of Congress. VVashington, D.C.) 9i Cari Gustav Jung, 1910. (Prints and Photographs Division. Library of Congress. VVashington. D.C.) 115 Alfred Adler. 1911. (A. W. Freud et al/ Paterson Marsh Ltd. Londra izniyle) 126 The Mannerbund, ya da “Commitee," 1922’de. (A.W. Freud et al/Paterson Marsh Ltd.. Londra izniyle) 130 Lou Andreas-Salome. 1914. (Sigmund Freud Copyrights/Mary Evans Picture Library) 133 Freud'un çalışma odası. (Edmund Engelman) 138 Büyük Savaşta siperlerde muharebe. (Stili Pictures Branch. National Archives and Record Administration. College Park. Md.) 142 Mermi şoku ve tedavisi. (VVellcome Library. Londra)

149 Sandor Ferenczi ve Sigm und Freud. 1918. (Sigm und Freud Cop­ yrights/M ary Evans Picture Library) • 13*

Fordculuk ve montaj hattı, 1940. (Prints and Photographs Division. Library of Congress. Washington, D.C.) 167 Secrets of the Soul'dan sessiz kareler (1926). (Haklar: Friedrch-VVilhelm-Murnau-Stiftung. Dağıtımcı: Transit Film GmbH) ısı Max Emst, The Robing of the Bride (1939) 2003 Artists Rights Society [ARS] NewYork-ADAGP. Paris. Foto: Cameraphoto Arte, Vene­ dik/Art Resource, New York) 182 Antonio Gramsci’nin mezan (International Gramsci Society izniyle) 160

189 Freud'un yapısal teorisi, onun New Introductory Lectures'inden alındı. (A. W. Freud et al/P aterson M arsh Ltd., Londra izniyle)

199 Sigmund Freud'un bir eşcinselin annesine mektubu. 1936. (The Kinsey Institute for Research in Sex. Gender, and Reproduction, Inc.) 210 Freud'un Kenji Otsuki'yi yazdığı mektup üstüne Japonca çevirisi (Ivvasaki Shoten Publishing Co.. Tokyo) 219 Edith Jackson. Melanie Klein ve Anna Freud. 1935. (Wellcome Lib­ rary. Londra) 228 Karen Horney. 1952. (Bettmann/CORBIS) 248 Göring Enstitüsünün en önemli üyelerinin grup resmi. 1941. (Here Life Goes On in a Most Peculiar Way’den İngilizce baskı için alıntı, Kellner Verlag. Hamburg.) 253 Filistin Psikanaliz Enstitüsü Açılış Anonsu. 1934. 260 Freud. 1938. (Prints and Photographs Division. Library of Congress. VVashington, D.C.) 273 Melanie Klein, 1902. (VVellcome Library. Londra) 284 Sheffield. İngiltere. 1941. (Stili Pictures Branch. National Archives and Record Administration. College Park. Md.) 285 Blitz sırasında bir tünelde uyuyan Londralılar, 1940. (Prints and Pho­ tographs Division. Library of Congress. VVashington, D.C.) 306 Psikanaliz kitle kültürüne yayılıyor, 1955. (VVilliam M. Gaines, Agent Inc.. EC afişi VVilliam M. Gaines'e aittir) 315 Psikanaliz, kadınlar ve kitle tüketimi. 1953. (Tietgens/Mademoiselle Conde Nast Publications Inc) 322 Freud Tom Lehrer'in halk müziğiyle kültüre karşı gidiyor. 1961. (Bu albüm Vickers Music. 7135 Hollywood Blvd. Süite 109. Hollywood, Calif., 90046’dan bulunabilir. Müzik Leon Pober [ASCAP], sözler Bud Freeman [ASCAP].) 325 Donald Reilly karikatürü. 2003 Donald Reilly cartoonbank.com. hak­ •14»

kı saklı) 339 Hermert Marcuse Berlin Free Üniversitede öğrencilerine ders verir­ ken. 1968. (AP/Wide World Photos) 34i Jacques Lacan 1960'larda (Collection Corbis Kipa) 349 Kadınların kurtuluşu, 1970. (Prints and Photographs Division, Library of Congress) 350 VVilliam Steig karikatürü. The New York Collection. 1995, William Steig cartoonbank.com. 357 Psikiyatri ilaç reklamı. 1952. (Smith Kline Beecham’dan) 359 Freud kimlik politikaları altında eziliyor, 1998. (Der Spiegel. Das De­ utsche Nachrichten-Magazin) 364 Time dergisi kapağı. 1993. (Matt Mahurin/Time Life Pictures/Getsy Images)

• 15*

Teşekkür

Bu kitabın kaynağı, toplumumuzda 1960'ların sonlarında başla­ mış olan büyük değişimlerdir. Benim kuşağımdan olan Freud -ben 1940'ta doğdum- Leonardo, Goethe. Dostoyevsky gibi yazarların hayal güçleri konusunda çok şey kavramıştı. 1960 larda Yeni Sol harekete ka­ rışmam ve kadınlann özgürlüğü hareketiyle ilgilenmem sonucunda, önce kapitalizmin aileye etkisini düşünmeye başladım. Capitalism, the Family and Personal Life\ yazarken Freud'u incelemeden bu konuyu yazmanın olanaksız olacağını anladım. Yeni Sol parçalanıp dağıldığın­ da ben yine psikanaliz dersleri vermeye başladım. Bir tarihçi ve politi­ kayla ilgilenen bir insan olarak psikanalizden sadece bir şeyler öğren­ mekle kalmadım, aynı zamanda onunla ve ona karşı mücadele ettim. Bu kitap uzun, ihtilaflı ama son derece verimli, büyük olasılıkla burada aynntılı olarak veremeyeceğim kadar derinlerine girdiğim bir karşılaş­ mayı özetliyor. Bunlardan en önemlisi Nancy Fraser'dir. Psikanaliz sorununu alt­ mışlı yıllardan beri düşünüyordum ama proje ancak onunla karşılaştık­ tan sonra şekillendi kafamda. Bu kitap yazılırken Nancy Fraser bana sü­ rekli destek verdi, tavsiyelerde bulundu ve bunun için bazen kendi işini bile ihmal etti. Diğer katkıları yanında sezgi kavramına birçok kez açık­ lık getirdi ve "üçlü modernlik sözü” formülünün temel taşını oluşturdu. Müsveddeleri okuyanların çoğu yakın dostlar ya da aile bireyle­ riydi. Bunlann içinde Richard Bernstein. Alexander Etkinci Martin Fleischer, Jim Gilbert Leonard Helfgott John Judis. Doreen Rappaport. Jo-

• 17 •

RUHUN GİZEMLERİ

nahthan VViesen va Natasha Zaretsky (büyük bir bölümün editörlüğü­ nü yaptı) de vardı. Ajansım Charlotte Sheedy proje konusundaki arzu­ sunu hiç yitirmedi. Knopf ile yaşadığım deneyim, günümüz yaymala­ rının sadece para kazanmakla ilgilendiği söylemini yalanlıyor. Editö­ rüm Victoria VVilson bu kitabın pek çok müsveddesini sabırla ve iste­ yerek birkaç kez okudu. Diğer editörüm Lexy Bloom bazı bölümlerde değişiklikler yapmama yardımcı oldu. Bu çapta hiçbir kitap sadece arşivlere dayanılarak yazılmaz. Uma­ rım benden önce psikanaliz tarihiyle ilgilenmiş olan büyük bilim adamlarından yeterince söz etmişimdir bu kitapta. Kültür, sosyal ve ka­ dın konuları tarihçilerine de yeterince saygı gösterip göstermediğim­ den ise emin değilim. Bu kitap yaşamım boyunca meydana gelmiş olan tarihsel düşünce devrimine çok şey borçludur. Bu kitabı yazarken yeni arkadaşlar edindim, eskilerini yeniledim. Stuart Hail beni Antonio Gramsci'nin psikanaliz gözlemlerine yönlen­ dirdi. Paul Roazen ve Robert Wallerstein kalan hatalarda sommluluk al­ madılar ama beni pek çok hatadan kurtardılar. Mari Jo Buhle. Barbara Epstein. Jeff Escoffier, Rainer Forst. Mary Gluck. Ted Koditschek, Laura Kipnis, Rebecca Plant ve Lynne Segal değişik bölümlerde yardıma ol­ dular. Gittiğim yerlerde görüştüğü psikanalizciler arasında Almanya'da VVerner Bohleber. Helmut Damher ve Lutz Rosenkutter; Viyana’da Emst Federn: Montevideo'da Marcello Vinar; ve Buenos Aires’te Carlos Aslan, Jose Fischbein ve Susana Fischbein vardı. Carmen Ilizarbe ve Hanako Koyama araştırma asistanlığımı yaptılar. Athena Angelos resim­ leri buldu. Kayınpederim Ed Shapiro bana moral desteği verdi ama so­ nuçta onun tavsiye ettiği Impact (tesir, vuruş) adını kullanmadım. Yıllar boyunca Chicago Newberry Kütüphanesi. American Council of Learned Societies. Columbia'da Missouri Üniversitesi ve New York Graduate Faculty of New School’dan (bana bir yıl izin ve ilham verdiler) büyük araştırma desteği aldım. Desteklerinden ve harika araş­ tırma kolaylıklarından yararlandığı bilimsel kuruluşlar şunlar: Institut für die Wissenschaften vom Menschen. Viyana: Institut für Sozialforschung, Frankfurt; VVellcome Library for the History and Understanding of Medicine. Londra: Columbia Üniversitesi Oral History Collection-, Kongre Kütüphanesi Freud Koleksiyonu. New York Halk Kütüphanesi. New York Üniversitesi Bobst Kütüphanesi: New York. Chicago. San Francisco. Londra. Berlin. Frankfurt ve Buenos Aires Psikanaliz Dernek­ • 18 *

ELI ZARETSKY

leri arşiv ve kütüphaneleri; Londra ve Viyana'da Freud Müzeleri ve Berkeley, Califomia’da Wright Enstitüsü. Son olarak düşüncelerimi en çok etkileyen ebeveynime. David Zaretsky ve Pauline Silverman Zaretsky'ye teşekkürlerimi sunuyorum. Bu kitapla gururlanacaklardı elbette, ama onlar zaten kitap olmasa da benimle gurur duyuyorlardı. Kardeşlerim Allan ve Aaron Zaretsky ile aileleri de büyük destek verdiler bana. Torunum Daniel Zaretsky Wiesen’e henüz teşekkür edemedim ama o da kitabın tamamlanmasını hiç kuşkusuz zevkli hale getirdi.

•19

Giriş

PSİKANALİZİN KARMAŞIK MİRASI

Freud her zaman zihinde ne büyük güçler olduğunu, psikanaliz fik­ rine karşı ne kadar güçlü önyargılar olduğunu belirtir, bunun üzerin­ de ısrarla durur. Fakat bu fikrin. Freud’un kendisi için olduğu gibi in­ sanlar için de ne kadar çekici olduğunu asla söylemez. —Ludwig VVittgenstein

sikanaliz keşfinden yüzyıl sonra bize bir paradoks sunar. İnsan özgürlüğü konusunda hemen büyük bir güç olarak kabul edil­ dikten sonra, psikanaliz 1920lerin modernizasyonunda. 1940'ların İngiliz ve Amerikan refah devlederinde. 1960ların radikal ayaklan­ malarında ve 1970lerin feminist ve eşcinsel özgürlük hareketlerinde büyük rol oynadı. Aynı zamanda anti politika, feminizm karşıtı ve homofobik bir önyargı, alçaltılmış bir iş kolu ve varlığı kuşkulu bir "psödobilim” kaynağı oldu. Bu kitap bu paradoksun araştırılmasıdır; amacı, eleştirinin değerini inkâr etmeden ya da mirasını yeniden düşünme gereği duymadan, analitik düşüncenin özgürleştirici boyutunu tanımla­ mak ve doğrulamaktır. Burada sunulan açıklama sosyal ve tarihseldir. Psikanaliz dünya­ da kadın ve erkeklerin kendilerini ve diğerlerini anlama yollarını sü­ rekli olarak değiştirir. Fakat bu konuda yapılan sayısız çalışmalara rağ­ men psikanalize henüz tarihsel geçerlik kazandırmış değiliz; kendi ya­ ratılışımız açısından merkezî bir fenomeni anlamak için gerekli olan sosyal, kültürel ve entelektüel çerçeveye henüz sahip değiliz. Psikanali­ zi tarihsel olarak bir yere koymak için Freud'un biyografisini, psikiyat­

P

ri •

RUHUN GİZEMLERİ

ri ya da Viyana tarihini bilmek gerekiyor belki ama bunlar yetmiyor. Her tarih her şeyden önce onun etkisinin büyüklüğünden, cazibe gü­ cünden bahsetmek zorunda. Fakat işte% bu etki tarihsel perspektifi ba­ şarma görevini zorlaştırdı. Perspektif mesafe gerektirir. Son zamanlar­ da özellikle tıptaki psikanaliz rastlantılannın zayıflaması sonucu bu me­ safe belirmeye başladı. Psikanalizi tarihsel olarak yakalama konusunda büyük bir girişim oldu: Cari Schorske'nin Fin-de-siecle Vienna0’ girişimiydi bu. Analiz et­ kisinin gerilemeye başladığı 1980'de İ980'de basılan Schorske'nin kita­ bı, on dokuzuncu yüzyılda Viyana'da Parlamento önüne dikilen Athena heykelini hatırlatarak başladı. Schorske’ye göre bu anıt, o zamanki yeni orta-sınıf mantığı, otonomisi ve kendini-yönetmenin gerektirdiği cesaret ve iç psikolojik yapıya (Bildung) odaklanmayla. Aydınlanmayı simgeliyordu. Schorke bu kahramanca başlangıçla kitle politikaları, es­ tetiklik ve mantıksızlıkla uğraşma gibi Aydınlanmadaki konulan izledi. Freudun 1890’larda siyasi çalışmalarını bırakarak Yahudi düşmanlığına karşı çıktığını söyleyen Schorske psikanalizin politika karşıtı bir feno­ men olduğunu söyledi: o yüzyıl sonu mantıktan ve kamu yaşamından geri çekilmeyi yansıttı. Schorske yorumunun imalarını açık bırakırken, Philip Rieff. Christopher Lasch gibi Frankfurt ekolü temsilcileri ve di­ ğerleri, yirminci yüzyıl "psikolojik toplumu" konusunda ilgili yorumlar yaptılar ve biraz da psikanalizin etkisiyle otonominin Aydınlanma ide­ alinin psikolojistik "narsisizm kültürüne" doğm gerilediğini söylediler. Schorske'nin yorumu hem gerekli, hem de yetersizdir. Schorske bir yandan psikanalizin on dokuzuncu yüzyıl sonlarında burjuva sınıfı­ nın değişiminden, özellikle de (bunu söylememesine karşın) genç üye­ lerin deneylerinden ve kadınlardan kaynaklandığını doğm anlamıştır. Aile kummunun gerilemesi, burjuva aile yapısındaki gevşemeler ve di­ siplin, toparlanma ve kendini-kontrol yerine tüketime ağırlık verilmesi bu yeni düşünce sistemini yarattı. Fakat Schorske psikanalizin çifte ka­ rakterini anlamakta başarılı olamadı. Freudculuğu mantık ve kamu ya­ şamından politika karşıtı bir geri çekilmeye indirgeyerek onun insan ruhunu özgürleştiren yanını kavrayamadı, özellikle de marjinal sınıflar ve kadınlarla ilgisini anlamadı. Günümüzde ise tam tersine psikanalizi tam olarak görebiliyor, baskıcı ve özgürlükçü yanlarını doğrulayabiliyoruz. Burada anahtar, onu "kişisel yaşamın" ilk büyük teorisi ve uygulaması olarak görmek-

• 22 *

ELİ ZARETSKY

lir Kişisel yaşam derken bir insanın aile dışında, toplumda ve çalışma hayatındaki kişiliğini kastediyorum. Kişisel yaşama sahip olmak bir an­ lamda insan olmanın evrensel bir yanıdır, ama benim demek istedi­ ğim bu değil. Ben daha çok tarihsel olarak belirgin özellikler ve mane­ viyattan. modern süreçten, sosyal, endüstriyel ve şehir yaşamından söz ediyorum. Daha önceleri aile temel üretim ve üreme yeriydi.'*’ Bunun sonuı u olarak bireyin kimlik duygusu ailedeki yerine bağlıydı. Fakat on do­ kuzuncu yüzyılda insanların parayla çalışarak evden ayrılmaları (hem lı/.iksel ve hem de duygusal olarak), yani endüstriyel kapitalizmin geli­ şi yeni bir özel ve kişisel yaşamın başlamasına neden oldu. İlk zaman­ ki r çalışma hayatı aile yaşamından ayrı bir yaşam tarzı oluşturdu, in­ sanlar aile dışında da yaşamaya başladılar. Böylece yeni ve bağımsız ya­ şayan kadınlar, eşcinseller ortaya çıkmaya başladı, gençler değişik seks deneyimlerine, bohem yaşamına, artistik modern yaşama başladılar. Yaklaşık 1880'ler ve 1920’ler arasında tarihçilerin "ikinci endüstri devri­ mi" dedikleri dönemde çeşitli tiyatrolar, müzikholler ve sessiz sinema başlangıcı gibi eğlenceler insanları aile dışındaki yaşama çektiler. Bunun sonucunda insanlar aile içindeki durumları dışında başka bir yaşam tar­ zıyla tanıştılar. Psikanaliz bu tür kişisel yaşam arzusunun bir teorisi, bir uygulaması haline geldi. Psikanalizin orijinal tarihsel sloganı aileden çı­ karma. insanları ailedeki bilinçsiz otoriter imajdan kurtarmaktı. Psikanalizin kuruluş fikri, dinamik fikri ya da kişisel bilinçsiz, kişi­ sel yaşamın bu yeni deneyimini yansıttı. Bu fikre göre kişiye toplumdan ya da kültürden gelen dürtü doğmdan alınmıyor, önce eritiliyor ve içer­ de onlara kişisel hatta özel mizaçlar verecek şekilde yeniden oluşuyordu. Böylece bireyin sosyal durumu ve öznelliği arasında doğmdan ya da ge­ rekli bir bağlantı yoktu. Önemli olan bir başka konu da. Freud'un kültü­ rel simgeler örnekleriyle bireylerin özel, iç simgeler dünyası arasındaki uyumun modem koşullarda bilinçsiz yokluk sinyali vermesiydi.13’ Bilinç­ siz fikri toplum ve özel, dış ve iç. ve sosyokültürel ve kişisel arasında can­ lı bir bölünme meydana getirdi. Psikanaliz hiç kuşkusuz kültüre, ahlaka ve tarihe de genel bir yaklaşım geliştirdi. Oedipus kompleksi gibi fikir­ lerle insan yaşamının uyduğu evrensel örnekler olduğu belirtildi. Yine de bireylerin bu örnekleri yaşadığı kontenjan ve belirli yollara dönüldü. Sonuç olarak birey ve toplum arasındaki kopukluk, psikanalizin teori­ lerini inşa ettiği ve terapisini uyguladığı bir alandı. • 23*

RUHUN GİZEMLERİ

Kişisel bilinçsiz fikri yeniydi. Geleneksel toplumlarda şifacılar ay­ nı anda iç ve toplumsal olan simgeleri harekete geçirdikleri sürece et­ kiliydiler. Bir rahibin duayla cin kovması işe yarıyordu, çünkü çevrede herkes şeytana inanıyordu.4*1Halkı onda böyle bir güç olduğuna inan­ dığı için Fransa kralı sıraca illetini dokunarak tedavi ederdi.451 Bu tür iç ve dış, özel ve toplumsal direkt iletişimin tersine, kendini-bilinçlendirmenin ilk modern şekilleri bireysel vicdanın özelliğini belirtirdi.461 Fa­ kat vicdan kısıtlayıcı, etik-merkezli bir bireysel sanıydı ve ona atfedilen öncelik genelde bir tek doğru yaşama yolu olduğu tahminine dayanı­ yordu. Bunun tersine, on dokuzuncu yüzyıl sonlarında dikkat çeken bi­ reysel insan mhu ve kültürü arasındaki kopukluk, aşk. arkadaşlık ve günlük yaşam gibi, daha önce rastlanmamış konularda kişisel dene­ yimleri besledi, teşvik etti. Bu aynı zamanda sanat, felsefe ve politika­ ları da etkileyen yeni, derin insan duygularını ortaya koydu. Freud'un temel katkısı bu ayrılığın teorisini ortaya koymak oldu. Psikanalizin konusunu, "zihin yaşamının en içteni, sosyal bağımsız bir insanın saklaması gereken her şey." şeklinde tanımlayarak özel ve ka­ mu arasında gerekli ya da doğmdan bir bağlantı olmadığım ima etti.471 Bireyin romantik ve Victoria dönemi fikirlerinden tamamen farklı olan Freud anlayışına göre, modem erkek ve kadınların iç yaşamları, özel­ likleri olan ve sosyal paylaşımlı anlamı olmayan simgeler ve anlatım­ larla organize oluyorlardı. Ona göre, bu nedenle bireylerin iç dünyala­ rı yorumlanabilir, anlaşılabilirdi ama daha önce varolmuş bir bütün ha­ line getirilemezdi. Rahatsız bir insanı bir şaman, şifacı ya da rahip gibi iyileştirmek yerine, onu kendini keşfetmeye götürecek bir psikanaliz yöntemi koydu ortaya, psikanaliz bunu kolaylaştırabilir ama kontrol edemezdi. Bu yoldan giderek, kısa süre önce çıkmış olan bireysellik, gerçekçilik ve özgürlük ihtimallerini ifade etti ve yeni bir sosyal yaşam anlayışına yol açtı. Sonuç iki yanlıydı. Schorske'nin argümanı gibi, psikanaliz gerçek­ ten de kişisel yaşamın temelinde şaşkınlık yaratıp Aydınlanmanın öz­ gürlükçü sözünü zayıflatabilir ve onun gelişmesi için gerekli politik, ekonomik ve kültürel gelişmeleri önleyebilirdi. Fakat bu eğilim bir ola­ sılıktı. gerekli değildi. Daha da önemlisi. Aydınlatma (ilim, irfan) reka­ bet edilecek bir nokta değil, geliştirilmesi gereken eksik bir projeydi. Schorske tarafından hatırlatılan Athena heykeli, sanat, ahlâk, politika ve hatta bilim gibi tüm modern konuların merkezine yeni bir sübjek­ •

24 »

ELI ZARETSKY

tif özgürlük prensibi koyan on sekizinci yüzyıl “Kopernik devrimini" simgeliyordu. Ama bu prensibin daha büyük imaları 'ikinci yenilikte” açılmak üzere geride kaldı. Schorske'nin gerileme anlatımının tersine, yüzyıl sonu dönemi kitle üretimi, kitle demokrasisi, kadınların, eşcin­ sellerin, ırkçı ve ulusal azınlıkların başkaldırısına sahne olan ikinci ye­ niliği getirdi. Birinci yenilik —Aydınlatma— bireyi evrensel ve gerekli gerçekler anlamında mantığın yeri olarak görürken, ikinci yenilik belir­ li bir zamanda belirli bir yere yerleşmiş, tarihsel ihtimallere bağlı ve tek ruhsal yaşama sahip somut kişilik olarak gördü. Felsefe birinci yenili­ ğin işareti iken, psikanaliz, modern sanat ve edebiyatla beraber İkinci­ nin işareti oldu. Bu gözle bakılınca Schorske'nin övdüğü klasik liberalizm üç tarih­ sel kısıtlı fikre dayanır. Birincisi, on dokuzuncu yüzyıl ortası liberalleri otonomiyi kendini kontrol etmekle eşit tuttular. İkincisi, feminist hare­ ketlere rağmen, insanların çoğunluğu kadın karakter ve psikolojisinin erkeklerinkinden çok farklı olduğuna inanıyordu. Üçüncüsü. liberalle­ rin inanana göre, modern, demokratik toplumlar bile doğal ya da sos­ yal hiyerarşinin çalışmasını istiyorlardı. Bu üç inanca da yüzyıl sonu dö­ neminde meydan okundu. Kendini kontrol kavramının karşısına kitle tüketimiyle birlikte gelişen "kurtarma" ve "rahatlama" ideolojileri çıktı. Kadınlann kamu yaşamına girmesi ve cinsiyetlik konusundaki açıklık, cinsiyet farklılığı konusuna meydan okumaya başladı. Kitle demokra­ sisi. ticarette sendikacılık ve sosyalizm hiyerarşiye meydan okudu. Bu gelişmeler Aydınlanmanın ideallerini derinleştirdi, radikalleştirdi. Mo­ dem kişisel yaşamın ilk büyük teorisi olarak psikanaliz, yeniliğin özgür­ lükçü sözünü derinleştirme ve büyütme potansiyelini paylaştı. Görece­ ğimiz gibi, otonominin, kadın eşitliğinin ve demokrasinin değişmiş an­ lamlarına yakalandı. O halde genel anlamda psikanaliz ikiz olasılıklar arasında asılı kaldı: bir yanda şaşırtan şeyler, diğer yanda yeniliğin anlamını derin­ leştirme. Dengeyi kararlaştıran şey, psikanalizin daha büyük tarihsel güçlerle ilgili oynadığı roldü. Kısaca söylendiğinde, psikanaliz ikinci en­ düstri devriminde Calvinizm görevi yaptı. Yani ilk kapitalizmde Calvinizmin oynadığı role benzer bir rol oynadı, endüstrileşmede ise Metodizmin rolünü yaptı. Açıklayalım. Max VVebere göre ilk Calvinizm. izleyenlerde kapitalizmin gelişi­ ni kolaylaştıran değişimler yaptı. Hıristiyanlık. Hz. İsa'nın insanları ru­ • 25*

RUHUN GİZEMLERİ

hani bir toplum halinde toplamak için ailelerini terk etmeye çağırma­ sıyla başlarken, on yedinci yüzyılın Protestan azizleri aileyi yeniden karizmatik anlamın yeri olarak tanımladılar, günlük ekonomik aktiviteleri kutsadılar, onlara etik bir karakter vererek "çağırış" ya da Beruf dedi­ ler. Birkaç yüzyıl sonra Metodizm ilgili uçlara hizmet verdi; İngiliz ve Amerikan endüstri işçileri tarafından kucaklandı, kişisel değişim aracı olarak perhizi, zaman disiplinini ve tasarrufu teşvik etti. Böylece ilk en­ düstri devrimini mümkün kıldı. Her iki halde de izleyenlerin kendilik­ lerinden yapamayacakları bir sosyoekonomik değişim için gereken dinsel bir hareket bunu başlattı.1*1 Psikanaliz de ikinci endüstri devriminde benzer bir rol oynadı. Birinci endüstri devrimi İngiltere'de başladı ve fabrika sistemini yarattı. ABD’de başlayan ikinci devrim ise sadece hammaddeleri değil, aynı zamanda reklamcılığı, pazarlamayı ve tüketimi organize eden di­ key entegre şirketler sistemine öncülük etti. Birinci devrim el işçiliğin­ den fazlalık çıkardı; İkincisi ise yüksek eğitim, bilim ve zihin çalışması­ na dayandı. Birincide çalışma ve yaşam tarzı büyük ölçüde birbirine ya­ kındı; fabrikalar küçük, evlere yakındı ve tarım hâlâ egemen yaşam tar­ zıydı. İkincide çalışma ve özel yaşam birbirinden çok farklıydı, eğlence ve tüketim önem kazanmıştı. Birinci endüstri devriminde insanlar ka­ derlerini topluma bağlıyordu; İkincide yalnız yaşamlar arttı, aile yaşa­ mında farklılıklar ortaya çıktı.191Bu kitabın organizasyonu ikinci endüs­ tri devrimine ışık tutar; birinci kısım psikanalizin adeta bir mezhep ol­ duğu ve kişisel yaşamdaki karizmatik formların anlatıldığı ilk kitle tü­ ketim yıllarını (1890-1914); ikinci kısım, büyük şirketler döneminin ya­ şandığı iki dünya savaşı arasındaki yılları (1919-1939); üçüncü kısım ise analizlerin Keynes refah devletlerine entegre edildiği, "etik rasyonelli­ ğin bu-dünyalı programı" denen, 2. Dünya Savaşı sonrası dönemi (1945-1976) anlatır. Erkek ve kadınlar tarımdan endüstri kapitalizmine sadece alet kullanmak ya da ekonomik nedenlerle geçmediği gibi, yirminci yüzyıl­ da da alışveriş merkezlerine para kazandırmak için tüketici olmadılar. Daha çok. geleneksel aile ahlakından ayrıldılar, kendilerini kontrolden ve tutumdan vazgeçtiler, yeni bir yaşam tarzını benimseyerek kitle tü­ ketimine katıldılar. Psikanaliz bu değişimin Calvinizmi oldu. Hz. İsa'nın ilk Hıristiyanları, Cromwell'in Protestan "Azizlerini" topladığı gibi. Freud da kendisini izleyenleri karizmatik bir mezhebe topladı. Fakat Fre-

• 26 •

ELI ZARETSKY ud aileyi kutsayacak yerde insanlara ailelerini bırakmalarını öğütledi, bunu dua etmek için değil, daha gerçek, daha kişisel ilişkiler geliştir­ mek için yapmalıydılar. Freud taraftarları bir süre sonra idealleşme, başkaldırı, yayma, kurum laşma ve rutinleşme sürecine girdiler. Daha sonra analitik karizma, kuralcı kültüre ve Keynesçi refah devletinin antıe-merkezli ideolojilerine uyduruldu. Fakat güçlü dönem de insanlar onu karmaşık hale getirdiler, derinleştirdiler ve yeniliğin üç serbestçi vaadini radikalleştirdiler. Bazıları otonom i vaadini yeniden yerine getirmek için psikanali­ ze başvurdu. Başlangıçta otonomi, doğum la, âdetlerle ya da sınıfla tak­ dir edilen yolu izlemek yerine, doğru ile yanlış arasındaki farkı karar­ laştırma konusunda özgürlük anlam ına geliyordu. Her uygarlığın bü­ yük felsefi ve dinsel geleneklerinde önceden belirlenmiş olm asına kar­ şın, otonom i projesi, Schorske’nin haklı olarak tavsiye ettiği gibi, Avru­ pa ve Amerika Aydınlanma süreçlerinde önce açıkça ifade edildi. Fakat ikinci endüstri devrimine bağlı olan değişiklikler anlamı aştılar. Artık ahlaki değerlerle sınırlı olm ayan otonomi, yaratıcılık, aşk ve mutluluk gibi ahlâk üstü deneyimlere de uygulanmaya başladı. Psikanaliz -ahlâ­ kın aksine- bu yeni, m odern kişisel otonom i fikriyle ilişkilendirildi. Bu tür otonominin neden bu kadar güç sağlandığını anlamak isteyen ana­ lizciler kararsızlık, direnç ve savunm a gibi kavramlar geliştirdiler. Fakat otonominin sadece kendi ilişkisini kuran ve sosyal açıdan terk edilmiş bir olanak olm adığı gibi yanlış bir fikre de kapıldılar. Aynı şekilde, psikanaliz Aydınlığın ikinci büyük vaadinin yerine getirilmesinde, yani kadın özgürlüğünde etkili oldu. On sekizinci yüz­ yıl feministleri için özgürlük eşit haklar demekti, erkek ve kadınların insan olarak ortak bir doğaya sahip olduklarım söylüyorlardı. Fakat on dokuzuncu yüzyıl ortalarında kadın hakları savunucularının çoğu kadınlann farklı olduklarını söyleyerek sosyal reform desteği istediler. Yüzyıl sonu dönem inde cinsel aşk konusu ön plana çıkmaya başladı. Psikanaliz derinleşti ve bu arzuya anlam verdi. On dokuzuncu yüzyıl cinsiyet farklılığı reddedildi, cinsiyet tanım lam ası tekrar yapıldı ve ka­ dının özellikle annelik konumu ön plana çıkarıldı. Bu açıdan bakıldı­ ğında otonom i gibi onun mirası da kararsızlık içinde kaldı. Bazen fe­ ministlerin ve eşcinsellerin büyük düşm anı olm asına karşın, analizler kadınlık cinselliğini ve eşcinselliği kültürel anlayışla karşıladılar. Son olarak psikanaliz, kişisel yaşam ın bir ifadesi olarak, yeniliğin •

21 *

RUHUN GİZEMLERİ

üçüncü büyük vaadi olan demokrasiyi de karmaşık bir hale getirdi ve radikalleştirdi. Geleneksel otorite babaya ait. merkezcil, hiyerarşik ve ai­ le merkezliydi. Liberaller onun yerine, kamu ve özel kesimler arasında­ ki farkı gözeterek kısıdı, anlatılabilir siyâsi otorite kurmayı düşündüler. On dokuzuncu yüzyıl liberalleri bu ayırımı aile ve ekonomi arasında kadar genişleterek daha keskin hale getirdiler. Fakat ikinci endüstri devrimi kamu/özel bölünmesini karmaşıklaştırdı. Kadınların kamu ya­ şamına girmesi ve cinsel kitle kültürünün yükselmesi sonucu, o zama­ na kadar özel olan konular kamuya mal olmaya başladı. Aynı zaman­ da. kamu sahnesinden silindiği sanılan aile otoritesi bireylerin ruhsal dünyasında kalmayı sürdürdü. Bunun sonucu olarak, biraz da otorite­ ye yeni, daha yansıtıcı ilişkilerin teklifiyle bu karmaşalar demokrasi fik­ rini derinleştirdi. Psikanaliz bu ilişkilerin araştırılmasını destekledi: esas konu hislerin başkasına transferiydi (transference. "transferans") ki Freud bunu kişinin otoriteyle ilişkisi olarak anladı, çocuğun ebevey­ niyle yaşaması sonucu şekillenecek bir şeydi bu. Daha geniş bir kültür­ de de Freud düşüncesi, sosyal hareketleri ve kültürel alanlan işgal eden gizli transferansları ön plana çıkararak kamu ve özel arasındaki etkile­ şimi açığa çıkardı. Aynı zamanda, demokratik toplum ve refah devleti yeni kısıtlamalar ve kontroller getirirken, bunlara ait teorilerin çoğunu da psikanaliz sağladı. Aynı ironiler farklı alanlarda farklı etkiler yaptılar. Freudcu düşün­ ce tarzı orta Avrupa'daki doğum yerinde daha eski, ataerkil düzene meydan okudu. Bazen rahatsız edici ittifak halinde, bazen estetik yeni­ likle. sürrealizmle, kadın özgürlüğüyle ve sosyalizmle çatışarak, karakter, cinsiyet ve cinsellik gibi yıpranmış olan Victoria ideolojilerinin ölümünü hızlandırdı. Bunun tam tersine, İngiltere ve ABD'de ise analizler farklı bir rol oynadılar; psikanalizin bir tedavi yöntemi olarak kullanılmasına, oto­ ritenin psikolojik etkisine katkıda bulundular. Birinci durumda bu bir demokradaşma gücü. İkincide ise sosyal kontrol rolü oldu. O halde genelde ikinci endüstri devrimi kişilerin yaşamına, yeni­ liğin özgürlükçü yanını daha karmaşık hale getiren ve radikalleştiren yeni deneyimler getirdi. Ama aynı zamanda ruhsal çalışmayı, tüketimciliği ve aile yaşantısını da teşvik etti. Psikanaliz ikinci endüstri devriminin Calvinizmi olarak bu kararsızlığını merkezi oldu. Bir yandan bi­ reyleri daha dolu, yansıtıcı yaşam sürmesi için serbest bıraktı, sanatı, edebiyatı ve bilimi zenginleştirdi ve siyasi gelişmelerin bağlı olduğu •

28 »

ELI ZARETSKY

güven ve birlik anlayışlarını derinleştirdi. Diğer yandan da emildi, şe­ kil değiştirdi ve temelde kritik ifade verdiği kişisel yaşamın sosyoloji ve kültürü tarafından tüketildi. Bu kitap bu karmaşık yolu anlatıyor. Psikanaliz tarihini ikinci en­ düstri devrimi içine koyarak psikanalizin altın çağı denebilecek bir sü­ reci. onun klasik dönemini açıklıyor ve 1960'larda başlayan analizlerin gerilemesini anlatarak son buluyor. 1960'lar ve 1970'ler kitle üretimin­ den küreselleşmiş hizmet —ve bilgi— temelli ekonomiye geçişe tanık­ lık ettiler. Bu “üçüncü endüstri devrimi" Aydınlanmayı reddetme giri­ şimleriyle birlikte kişisel yaşam anlayışını değiştirdi. Siyasileşmeye ve kültürel idareye açıldıkça intrapsişik —özel, içsel ve mizaçla ilgili— kaı.ıkteri önemini kaybetmeye başladı. Alternatif olarak daha dar anlam­ da rasyonel ve ifade gücü daha fazla olan yeni birey kavramlan orta­ ya çıktı. Psikanaliz karizmasının çoğu, kimlik politikalan. Lacani kültü­ rel eleştiri ve ikinci-dalga feminizmi gibi yeni kültürel formasyonlara girdi. Psikanaliz içinde bastırılmış olan her şey -görüntüleme, narsi­ sizm. beden- ön plana çıktı. Psikanaliz yaşamaya devam etti ama artık k.ırizmatik bir güç değildi. Güçlü döneminde en azından üç farklı pro­ jeyi bir arada tuttu: güya tedavi hizmederi. kültürel tefsir teorisi ve ken­ dini araştırma etiği ki bu da bağlılık çağnşımıyla emdirilmişti. Bunlar birbirinden aynldı. Freud çağı sone erdi ama tüm büyük karışıklıklar gibi, günlük yaşamı ve hepimizin yaşadığı sezgi, rüyalar ve gölge anı­ lar gibi kavramları etkilemeyi sürdürdü.

• 29*

K ısım Bir

KARİZMATİK ORİJİNLER: VİCTORİA AİLE SİSTEMİNİN ÇÖKÜŞÜ

Bölüm Bir

KİŞİSEL BİLİNÇALTI

Analizin kirli gizemi, işbirliğinin başanlı olması için doktorun yete­ nekli olması gerektiğidir... Analizcinin hisleri de analiz edileninki ka­ dar önemlidir. Bu nedenle bilimsel olarak takdim edilmiş vakaların hepsinde ölümcül bir hata vardır, çünkü onlar sadece hastanın yaşa­ mı ve karakteriyle ilgilidir. Tedavinin gidiş tarzını anlayabilmek için doktorun da tanınması gerekir—zeka parlaklığı, hataları ve psikoloji­ si bilinmelidir. Terapi olayının gerçek hikayesi hastanın güncel so­ runuyla değil, tedavicinin geçmişiyle başlar. -Rafael Yglesias, Dr. Neruda’s Cure for Evil

odern Batıda iki gerçek ve yaygın iç gözlem olayı vardır: Calvincilik ve Freudculuk. Her iki olayda da içe dönüşle birlikte büyük İdi sosyal devrim görüldü: birincide kapitalizmin yükselişi. İkincide ise oııun bir kitle tüketim makinesine dönüşü vardı. Her iki olayda da so­ nuçlar ironikti. Calvinizm insanları kurtulup kurtulmadıklarını anlamak için içe bakmaya teşvik etti ama sonuçta yeni bir çalışma tasarruf ve aile yaşa­ mı katkısı yaptı. Freudcu iç gözlem olayı bireyin gerçek kişisel yaşamı­ nı teşvik amacı güdüyordu ama o da sonuçta tüketici toplumunu tak­ viye etti. Sonuçta her iki olayda da kendini-incelemeye doğru dönüş yeni bir dil yarattı. Calvincilik olayında dil ruhun Protestan fikrini mer­ kez olarak aldı, bu fikir daha sonra karakter, dürüsdük ve otonomi gi­ bi kavramların şekillenmesine yardım etti. Freudcu lügat ise bunun ak­ ime. bilinçaltı fikrini, yirminci yüzyıl kişisel yaşamına belirgin analitik k.ıt kısım merkez seçti. Bilinçaltı fikri hiç kuşkusuz Freud 1899'da The înterpretation o f I UCıims'i (Rüya Yorumları) yazmadan önce de çok iyi biliniyordu. Or­

M

•33-

RUHUN GİZEMLERİ

taçağ simyacıları. Alman idealist filozoflar ve romantik şairler hep en son gerçeğin bilinçaltı olduğunu öğretiyorlardı. Freud’un öğretmeni Theodor Meynert üzerinde büyük etkisi olan filozof Schopenhauer, insanların kör. isimsiz bir gücün elinde oyuncak olduklarını söylerdi. On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru bilinçaltı fikri iyice yaygınlaştı. Çoğu zaman "ikinci kişilik” denen, egodan büyük olan ve hipnoz ya da meditasyonla ulaşılabilen bilinçaltı, güncel gerçeklerin üstündeki bir yeteneği ima ediyordu. Kozmik güç. kişisel olmayan arzu ya da bilinçaltı denen bu deyim Freud öncesinde de isimsiz ve kişilik ötesi bir kavram olarak bilinirdi. Çoğu zaman okyanusa benzetilen bu kavram, egonun önemsiz ilgilerini geride bırakıyordu. Freud da bilinçaltını, kişilikdışı. isimsiz ve bireyin çok dışında bir kavram olarak düşündü. Ama onun içinde bilince yakın bir şeyler, bireyin iç dünyasına ait özel bir motivasyon kaynağı olduğunu hissediyordu. Onun "anlayışına göre, bazı koşullarda, özellikle çocuklukta bir y. ndan arzular ve dürtüler, bir yandan da deneyimler ve anılar arasın­ da bağlantılar oluşuyordu. Bunun sonucu ortaya çıkan şey eşsiz, özel ve şartlara bağlı kişisel bilinçaltı idi. Freud'a göre "daha geniş” ya da kişilik ötesi gerçeğe kaçış olamazdı. Amaç daha ziyade insanın kendi özel mizacını anlayıp kabul etmekti ve bu görev prensip olarak asla tamamlanamazdı. Freud çocukluk, cinsiyet, cinsellik ve ölüm gibi insan yaşamındaki evrensel sorunlarla ilgilenirken, bireylerin bu sorunlarla yüzleşmesi konusuna odaklandı. Schorske'nin dediğine göre, Freud kişisel bilinçaltı kavramını on dokuzuncu yüzyıl liberal dünya görüşündeki bir krize cevap olarak formüle etti. Bu kriz sanayileşmeyle başladı. İlk fabrika sistemiyle ilgili olarak, birinci sanayi devrimi insanı zalim ve dayanılmaz bir makinenin basit dişlileri haline getirmiş gibiydi. Victoria dönemi, çalışma yerinin “önemsiz üzüntüsü ve vahşi zulmü" dediklerine karşı ünlü "kalp­ siz dünyada cennef'ini -on dokuzuncu yüzyıl orta sınıf ailesi- yarattı. Cinsini belirtirsek, Victoria dünya görüşü bir anlamda ilk Freudcu görüştü: özel ya da ailevi şartlarda "gerçek kendini" tayin ediyordu.11’ Bununla beraber bu şartlar ve çevreyi gizli ve gerçek bir kişisel alan ola­ rak değil, ekonomi için bir bedel olarak gördü. Daha sonraki anlayış, ikinci sanayi devrimi sırasında, 1890’ların kitle üretim ve tüketiminin başlaması ile birlikte. Victoria ailesi fikrinin çökmesiyle ortaya çıktı. Şurası muhakkak ki. kitle üretimi, örneğin montaj hattının kulla. 34.

' I ! j I

<

! | .j

1 i j i ■ ,

i j j I !

j i

ı ! i ı

ELI Z A R E T SK Y

um u açılmasıyla beraber liberal dünya görüşünde krizi derinleştirdi. Aııı.ı aynı zam anda kapitalizmin kitle kültürü, bo ş vakit ve kişisel ya­ şamdaki özgürlükçü potansiyelini açığa çıkardı. On dokuzuncu yüzyıl • malarında Paris'te Baudelaire, Brooklyn'de VVhitman ve SL Peterslıuıg da Dostoyevsky'nin söylediği gibi, kültür modernizmi Victoria d o­ lu ininin ayrı-alanlar ideolojisini zayıflatmış ve isteriyi, çöküşü, sanat ıııoılcrnizmini, "yeni kadın" ve eşcinseli teşvik etmişti. Yüzyıl sonu kül...... krizi şiddetlendirdi. Kadınların kam u yaşam ına girm esiyle birlikte ı,ı I dilli alanlar ve eğlence parkları, dans pistleri ve sinem a gibi heye­ tim verici yeni eğlence türleri çıktı ortaya. Bunun sonucu Aydınlanm a­ nın mirası üzerine gelen bir karm aşa oldu. İnsan konusu olan liberal an­ layış pek çok insan için birden sorun oldu, elbette bireysel otonom i de. Aydınlanma için otonom i, evrensel olarak geçerli rasyonel sonuçl.ıı.ı varmak için sadece özel, sezgili ve pasif, ya da kabul edici eğilim ­ inin üstüne yükselm e anlam ına geliyordu. Yüzyıl sonu kültürünün bu yeteneği çökerttiğine inanan gözlemciler "yozlaşma", "narsisizm " ve ı,ı'kuş" gibi yeni güçlerin m atem ini tuttular. Örneğin Freudun Viyanalt yandaşı Otto VVeininger kadınlar, eşcinseller ve Yahudiler üzerinde V* y an laşan ve "W" faktörü denen otonom iye tehdit konusunda çevreHnıı ayardı. İnsanları kendini kontrole, çok çalışmaya, perhize ve tu­ lumla olm aya geri çağırdı. Kitle tüketimi aynı zam anda “serbestiye" yol •içt ı Özellikle orta sınıfta çoğu insan, çok çalışm anın ve tutumlu olm a­ dım onları (VVilliam Jam es’in sözleriyle) "iki kat daha fazla cehennem ı,ıu ııgu" yaptığına inanıyordu. M odernliğin "bir ahlâk karşıtı yöntem " Un ektirdiğini savunan Jam es ve diğerleri, bireylerin kendini-kontrol konusunda rahatlamaları için "zihin kürü” ve hipnozu tavsiye ettiler.1-' Freud işte buna dayanarak kişisel bilinçaltı fikrini geliştirdi. Özel­ li I lı ■ on dokuzuncu yüzyıl sonları psikiyatrisini karakterize eden "kon­ imi ve "serbest bırakma" arasındaki değişim e cevap veriyordu. AydınI,ımnadan gelen psikiyatri geleneği bir yandan arzuyu güçlendirerek ve ı.ıh.ıtsız" bireylere m antık süreci tavsiye ederek kontrolü sağlam am ak ıslıyordu. Diğer yanda ise daha sonraki "dinam ik" psikiyatr ve nörologl.ıı kuşağı "serbestliği” hipnoz ve m editasyonla kolaylaştırm aya çalışı­ ydı kırdı. Freudun kişisel bilinçaltı her iki pozisyonda da bir alternatif grindi. Bu yöntem ne kendini-kontrolü. ne de serbestliği tem el değer ol.ii.ik değerlendirdi, yeni ve insanın kendine karşı bir "analitik" tavır ılınasım teşvik etti. Bunun sonucu insan konusunda Aydınlanm adaki •35*

RUHUN GİZEMLERİ

büyük bir değişim oldu. Modern birey artık evrensel mantık ve ahlâk ilminin yeri olmayacak, şartlara bağlı, özellikleri olan benzersiz bir kişi, yüklü ve dinamik içi psikanaliz düşünce ve uygulamanın konusu bir varlık olacaktı.

F

reud’un yeniliğini takdir etmek için o dönem öncesi psikolojilere kısaca bakmamız gerek. Daha başlangıçta burjuva toplumu bireysel psikoloji konusuna büyük önem verdi. İlk toplumlar büyük bir varlık zinciri modeli üzerinde durdular-, önemli som, objektif hiyerarşide bi­ reyin yeriydi. Fakat kapitalizmin yükselişiyle beraber soy sistemleri ge­ riledi ve isnat edilen kimlikler de geri çekildi. İnsanın nerede durduğu değil, kim olduğu sorusu öne çıktı. Aydınlanma ve onunla beraber ge­ len demokratik devrimlerle birlikte bireysel psikoloji konusu hükümet, eğitim ve sosyal reform dahil her alanda merkeze yerleşti. Bununla beraber konunun Aydınlanma fikri yirminci yüzyıldaki anlamıyla bireyle fazla ilgisi yoktu. O daha ziyade planlanmış, düzenli, rasyonel bireylerden meydana gelmiş bir dünyanın Aydınlanma proje sine bağlıydı. Aydınlanmadaki kilit keşif, insanlığı esir eden kelepçele rin. William Blake’in yazdığı gibi, "zihin-işlemeli” olmasıydı. İlerleme ba­ sitçe despotlar, rahipler ve modası geçmiş kumrulara karşı çıkma m eşe leşi değildi: iç engelleri de yıkmak gerekiyordu. Eğer rasyonel bir dünya isteniyorsa bireyin iç ya da zihinsel dünyası düzene sokulmalıydı. Rasyonel düzenin nasıl sağlanacağını tanımlayan Aydınlanma psikolojisi kummsallıktı. John Locke’un düşüncesinden alınan ve on yedinci yüzyıl fizik devrimiyle yakından bağlantısı olan kurumsallaş­ maya göre, zihin dış çevreden gelen simgeler ya da duygulardan oluş­ muş. bunlar benzerliklerine göre “bir araya gelmiş" ya da zihne aynı an­ da girmişlerdir. İngiltere, Fransa ve ABD'de kurumsallaşma tüm Aydın­ lanma projesini canlandırdı. Her şeyden önce çocukluğun önemini be­ lirtti: küçük yaşlarda beyin çok yumuşaktı, “adeta sıvıydı" ve bu neden­ le açılan izler yaşam boyu kalırdı.'5’ Kurumsallaşma aynı zamanda okul­ lar. cezaevleri, barınaklar, akıl hastaneleri gibi yapıların inşasını teşvik etti. İyi aileleri model alan bu kummlar onlarda barınan öğrencilerin, mahkumların, akıl hastalarının ve bakıma ihtiyacı olanların bakımını, yetiştirilmesini kolaylaştırdılar. Günlük yaşamı hedef alan inşaatçılık, hekimlik gibi meslekler bile kurumsallaştı. Bunun etkisi o kadar yay­ gınlaştı ki. bir filozof kurumsallaşmayı “düşünenin çıkıp insan bilgisi•

36*

ELI Z A R E T SK Y

ıtm çevresine gittiği merkez" olarak tanım ladı.1"’ Psikanalizin başlangıçta bir parçası olduğu m odern psikiyatri Ayılınlanma kurum sallığından doğdu. Başlangıçta "moral" ya da psikolo111* tedavi denen bu konu, mantık evrenseldir ve bu nedenle delinin /»İminin sadece bir parçasına ulaşılam az fikrine dayandırıldı. Buna göu* moral tedavi yandaşları ulaşılabilir parçaya girm eye çalıştılar. Akıl lı.ıst.ısına deli göm leği giydirm e ya da zincire vurm a gibi korkunç yönlfinleri reddederek onun m antığını yerine getirm ek için psikolojik ya ıl.ı moral" yöntem ler kullandılar. Bu yüzden m odern psikiyatri kuru. ııl,irinin dem okratik devrimlere katılm ış kişiler olm ası doğaldır. Franı. psikiyatrisinin kum cusu Philippe Pinel Fransız Devrimi sırasında ıkıl hastalarından zincirleri çıkardı ve Amerikan psikiyatrisi kurucusu hı iıjamin Rush Bağımsızlık Beyannam esini imzaladı/"’ Aydınlanm a dönem inin psikiyatrları mantıklı düşünm e sürecin• lı kı bozukluk dedikleri akıl hastalığını tedavi etm ek istiyorlardı. Buna |ö ı e psikiyatrinin amacını birliklerin yeniden düzene sokulm ası olarak ı.11 ıımladılar. Başlangıçta dış rejimlerle deneyler yapar ya da akıl hastaUrt üzerinde çalışırken, içten gelen bir emrin bir dış m im ik yaratabile­ n im i umuyorlardı. Fakat çok geçm eden, kontrol dinam ikleri konusun­ da bir emirle ortaya konacak fonksiyondan daha öte şeyler olduğunu mİ,imaya başladılar. On dokuzuncu yüzyıl psikiyatrlarının büyük keşfi moral tedaviyi çözmeye başladı—akıl hastasının zihninde düzen oluşlııı.ıcak tem el alet aslında doktorun kendisiydi.10' Böylece Benjam in Hu .h akıl hastalarıyla uğraşan doktorlara bazı tavsiyelerde bulundu: Hastanın Gözlerine, yüzüne bak... gözlerde anahtar var... güvenm enin İkinci bir anlamı... itaat... bu onun SESİYLE olmalı. [Daha sonra] yine VII/ . hastanın zihin ve davranışına uygun olm alı.”0' Aydınlanma psikiyatrları otoritenin psikolojik karakterini keşfet­ miş olm alarına karşın, bir özellik konusu olarak bilinçaltı kavramını ta­ nımıyorlardı. Onların tek am acı hastayı tüm diğer norm al insanlar gihl mantıklı düşünm e sürecine sokabilm ekti. Fakat on dokuzuncu yüz­ yılın ilk yarısında Aydınlanm a kurum sallaşm asını şekillendiren iki y e ııl gelişm e çıktı ortaya: romantizm ve “bedensel m odel" ya da kalıtım "iııgusuydu bunlar. Her ikisinin de üzerinde durduğu fikir, zihnin sa>l ik a d ı n la r ı n e r k e k le rt a r a f ı n d a n s ü r e k lio la r a ks in d ir ild iğ i,k u lla n ı lb ird ö n e m d e o n u ns o r u n la r ı n ıs a d e c e b uş e k ild e y o r u m la m a ky a ­ n ı ltı » ıv e h a k s ı z lı ko lu r d u .K a d ı n la r a o yv e r m e v e r a h a tç a lı ş m a h a k la r ı ­ n ı nv e r ilm e d iğ ib ir d ö n e m d eF r e u d 'u nin tr a p s iş ikö z g ü r lü kü z e r in d e ı lı n m a s ıt e ky a n lı y d ı .B u n e d e n les a d e c e B a u e r 'd e n d e ğ il,o n u nd a d a ­ h il o ld u ğ u V iy a n a lık a d ı n h a r e k e t im e n s u p la r ı n d a n t e p k ig ö r d ü F r e u d . A m a b u k o n u y ua b a r t m a kd o ğ r uo lm a z .F r e u d ’u ny a z ı la r ı n ıo k u ­ y a n la r ı n ç o ğ u b a ş t a n it ib a r e n k a d ı n la rv e in c e le d iğ ih a s t a la r ı y d ı .O n la r ( U e ık e k le r le a y n ın e d e n d e n p s ik a n a liz iis tiy o r la r d ı:b u t e d a v iş e k liy e ­ n iv < *d e r in b irc in s e llikv e e r k in liko la n a ğ ıs a ğ la m a s a b ilee n a z ı n d a n K ila na z a lt ı y o r d u .F r e u d 'u d o k s a n la r ı no r t a s ı n d a V iy a n a ’d a v e1 9 0 9 ’d a tlııkÜ n iv e r s it e s id e r s le r in d ed in le y e nE m m aG o ld m a nb u n ab irö r ­ n e k o la r a k g ö s te r ile b ilir .G e n ç ç a lı ş a n s ı n ı fk a d ı n la r ı n c in s e lö z g ü r lü ğ ü ­ n üd e v r im eb a ğ la y a nG o ld m a n ,s a d e c efe m in is tle r ind e s t e k le d iğ id ı ş p ı> ıııı iü ş lüö z g ü r lü ğ ü nm o d e r nk a d ı n ıy a p a yb irv a r lı ğ a ,b ir" p r o f e s y o ­ n e lr o b o t a ”d ö n ü ş t ü r d ü ğ ü n üd ü ş ü n ü y o r d u .F a k a ta y n ıd ö n e m d ep e k v > ky e n ik a d ı n ”d a C h a r lo t t e P e r k in sG ilm a n ’m " F r e u d ’u n d ü n y a y ız e ­ lilile y e nf e ls e fi s e k sm a n y a k lı ğ ı ”s ö y le m in i r e d d e ttile r .1 5 0 5F r e u d 'u •73*

RUHUN GİZEMLERİ

1 9 1 0 'la r ı no r t a la r ı n d aü n iv e r s it e d eo k u m u şo la nA m e r ik a lı p s ik o lo g P h ly llis B la n c h a r d ," k a d ı n la riç in n o r m a lb irs e k s h a y a t ıg e r e k s in m e s ib i­ lim s e lb irg e r ç e k t ir , "c ü m le s in io k u y u n c a ş o k e o ld u .O n a g ö r e m o d e r n ­ liğ ine n r a h a t s ı z e d ic iy e n ilik le r in d e n b ir id e " e v lilik t e s e k s ö ğ e s in in o r ­ t a y a ç ı k m a s ı y d ı . " 1 , 1 5 K a d ı n la r ı n c in s e llikk o n u s u n d a k id ik k a t le r ie k o n o m ika ç ı d a n e r ­ k e k le r e o la n b a ğ ı m lı lı k la r ı n ıv e a ile y e o la n b a ğ la r ı n ıy a n s ı t ı y o r d u .B u d u r u m d a k a d ı n e y le m c ile r in ç o ğ u a n n e likiç in d e s t e k k o n u s u y la m e ş ­

g u ld ü .P s ik a n a liz ir e d d e d e n K a t o lik v e s o s y a lis tk a d ı n o r g a n iz a s y o n la ­ r ıiç in ö n e m lib irm e s e le y d ib u .P s ik a n a liz e s e m p a t iy le b a k a n e y le m c i k a d ı n la rb ilec in s e llik t e ö z g ü r lü ğ ük a d ı n la r ı na n n e liğ i iç ind ü z e lt ilm iş

k o ş u lla r a b a ğ la m a kis t iy o r la r d ı .F r e u d 'u n V iy a n a 'd a k ie y le m c iy a n d a ş ­

la r ı n d a nG r e t eM e is e lH e s sb u n ag ü z e lb ir ö r n e k t ir .M e is e lH e s s 'in 1 9 0 9 'd a b a s ı la n D ie Sexuelle Krise a d lık it a b ı n d aF r e u d fik ir le r ik u lla ­ n ı lm ı ş ,p e d e r ş a h iliğ in c in s e lliğ in b a s k ıa lt ı n a a lı n m a s ıt e m e lin e d a y a n ­ d ı ğ ıy a z ı lm ı ş t ı r . 1 5 2 ’A m a F r e u d 'u n t e r s in e ,M e is e lH e s s c in s e lö z g ü r lü ğ ü n k a d ı n ı n e k o n o m ik b a ğ ı m s ı z lı ğ ıv e a n n e lik iç in e k o n o m ik d e s t e ğ in e d a ­

y a n d ı r ı lm a s ı n ıis t e d i.K a d ı n v e e r k e ğ in b ir b ir in d e n h o ş la n m a s ıt e m e li­ n ed a y a n a n" y e n ia ş k "d e y im in io r t a y aa t a nİ s v e ç li e ğ it im c iE lle n K e y 'n in V iy a n a 'd a k it e m s ilc is iA u g u s t e F ic k e r t^ id i. t 5 3 ) 1 d a B a u e r 'e e v le n ­ m e m efik r in ia ş ı la y a nA v u s t u r y aK a d ı n la rD e r n e ğ in ink u r u lu ş u n a 1 8 9 3 't e F ic k e r td e y a r d ı m c ıo ld u .F ic k e r ta y r ı c a k a d ı n la r ı n h e rk o ş u ld a ç o c u ks a h ib io la b ile c e ğ i fik r in id e s t e k le y e n B u n d fü rM u t t e r s c h u t z ’u n k u r u lu ş u n d ad aö n c ü lü ke t t i. F r e u dd aB u n d u nü y e s iy d i. F a k a tF r e ­

u d 'u ny a z ı la r ı n d ab u n ad a irs iy a s iv em a d d e s e lk o n u la r d a np e ks ö z e d ilm e m iş t ir .

P s ik a n a liz in k a b u lü n d e a y r ı c a d a h a s o m u tc in s e lt a r t ı ş m a la rg ö r ü ­ lü r .F ic k e r t 'leb ir lik teA v u s t u r y aK a d ı n la rB ir liğ in ink u r u lu ş u n d ay a r ­

d ı m c ıo la nR o s a M a y r e d e rF r e u d 'u " o la ğ a n ü s t ü b irm a n t ı ka lim ia m a b irm o n o m a n y a k "o la r a k a d la n d ı r d ıo n u n O e d ip u s te o r ile r in ic in s e lo l­

m a y a n t a r z d a a n la t a n b irk it a py a z d ı .K a d ı n ı nk o c a s ıK a r id a y ı lla r c a o n u n lab ir lik teo r t a s ı n ı fk a d ı nh a r e k e t le r in d eç a lı ş t ı . * 5 4 ’A m aK a r i 1 9 1 2 'd e n s o n r a d e p r e s y o n g e ç ir d iv e a k ı lh a s t a s ıo ld u .K a r ık o c a e llid o ­ k u zd o k t o r ag ö r ü n d ü k t e ns o n r aF r e u d ’a g ittile r .V iy a n a 'd a k if e m in is t h a r e k e t in t a r ih ç ile r in d e n H a r r ie tA n d e r s o n 'a g ö r e ," F r e u d o n la r a K a r lı n d e p r e s y o n n e d e n in in o n u n g ü ç lü ,e n t e le k t ü e lk a r ı s ık a r ş ı s ı n d a d u y d u ­ ğ u a ş a ğ ı lı k d u y g u s u o la b ile c e ğ in i, "s ö y le d i.K a r ib irg ü n k a h v a lt ı d a k a .7 4 .

ELI ZARETSKY ı i mi m , “ Ö lü m y a z ı m ıh a z ı r la d ı m .B a ş lı ğ ı‘R o s a M a y r e d e r ’ink a r ı s ıö ld ü , '

o U tik ,"d e d i.R o s a d a h as o n r a g ü n lü ğ ü n eş ö y le y a z d ı :“ Ö n c e g ü ld ü m I * .ıtla ,a m a d a h a s p n r a F r e u d ’u n d o ğ r u s ö y le d iğ in ia n la d ı m ,K a r ib e n im g ı u . lı ık iş iliğ im ing ö lg e s in d ek a lm ı ş t ı . . .o n u nb uh a lin eç o kü z ü ld ü m , b ir lik teç o km u tluo ld u ğ u m u zy a ş a m ı m ı zm a h v o ld u . "A n d e r s o nd a , " E r k e k le rh e pk a d ı n la r aü s t ü no ld u k la r ın ı is t e r le r , ”d iy ey a z d ı . ( 5 5 )A m a r n td e k tü e ld ü z e y d efik irb ir liğ io lm a s ı n a k a r ş ı nM a y r e d e r 'inf e m in iz ­ m iv e F r e u d ’u n p s ik a n a liz ig ü n lü ky a ş a m d a k a r ş ık a r ş ı y a y d ı . F r e u d b a z e n d a v r a n ı ş la r ı y la k a d ı n la r a k a r ş ıo lu y o r d u .F a k a tfe m i­ n iz m k a r ş ı s ı n d a s u s m a s ı n ı n a s ı ln e d e n iin tr a p s iş iky a ş a m ö z e r k liğ ig e ­ lin ile s iv e a ş k ı na z a lt ı la m a zk iş is e lk a r a k t e r iy d i.A m a k a d ı nh a r e k e t le ıi iç in b is e k s ü e llikd e d a h ilo lm a kü z e r e tü m k a d ı n t a le p le r iy e r in e g e ­ n iilm e d e nö n c ek a d ı n la r ı a ile le r eb a ğ la y a nb a ğ la r ı ng e v ş e t ilm e s iv e d m u m u n d ü z e lt ilm e s ig e r e k iy o r d u .B u d u r u m d a fe m in iz m v e p s ik a n a ­ lizs a f h a d ı ş ık a lm ı ş t ı .F r e u d ’u n s o s y o lo jika ç ı d a n e r k e n d o ğ a n a ş k t a e r ­ k in likv u r g u s u h e m ç e k ic iv e h e m d e s o r u n lu y d u .Y in e d e o n a b u y e t ­ k iy iv e r e n ş e yc in s e lv e p s iş iğ ins o s y a ld e n a y r ı lm a s ı y d ı .

F

e m in iz m v e p s ik a n a liz inm o d a s ıg e ç t iğ in e g ö r e p s ik a n a liz ine r k e k v e k a d ı na r a s ı n d a k i iliş k ile rk o n u s u n d as ö y le y e c e ğ in e v a r d ı ? B u

d o r u y a y a n ı tv e r m e kiç inC a lv in iz m ilek ı y a s la m a y a d ö n e lim .M a x W e b e r ’ing ö s t e r d iğ ig ib i,k a d ı n ı na ileiç in d e k iç a lı ş m a s ı y la k a z a n d ı ğ ıs a y ­ g ıs o n u c u ,k a p it a liz m ilek a d ı n ı n y e n id e nd e v r im s e ld e ğ e r le n d ir ilm e s i a r a s ı n d a b iriliş k ik u r u ld u .B u n a k a r ş ı ,ik in c is a n a y id e v r im iis e a ile d ı ­ ş ıy a ş a m ıg ü ç le n d ir d i.A s lı n d ain c e le m e le r ink a d ı n la riç inö n e m li,a n ­ la m lıh a le g e lm e s i,o n la r ı nin c e le m e k a p s a m ıiç in e a lı n m a la r ıv e a n n e o la r a kd e ğ e r le n d ir ilm e le r in d e ns o n r ao r t a y aç ı k t ı .A iled ı ş ıy a ş a m e r ­ lik le riç in h e m e n ö n e m k a z a n d ı .E r k e k le rh e rş e y d e n ö n c e b a b a la r ıv e d iğ e re r k e k le r leo la niliş k ile r in inf a r k ı n a v a r d ı la r . F r e u dRüya Yorum larım b a s t ı r d ı k t a ns o n r ak e n d ie v in d eto p la ­ n a n Ç a r ş a m b a P s ik o lo jikG r u b u a d lık ü ç ü k b irg r u p k u r d u v e b u n la rd a ­ h a s o n r a V iy a n a P s ik a n a lizD e r n e ğ ih a lin e g e ld ile r .A lt o r ta s ın ıfY a h u ­ d id o k t o r la r d a no lu ş a nv ed a h as o n r a V iy a n ad ı ş ı n d a nö ğ r e n c ile r id e b ü n y e s in e k a b u le d e n b ud e r n e kb irM a n n e r b u n d ,y a n ig e le n e k s e le v h a y a t ı n ab ira lte r n a tifo lu ş t u r a nv ek e n d ile r in ik a r iz m a t ika ileb a b a s ı g ib ig ö r e n g e n ça d a m la r d a no lu ş u y o r d u .B u tü rg r u p la r d as ı k ç a g ö r ü l• lu g ü g ib i,p s ik a n a liz leilg ili M a n n e r b u n d ,ü y e le r in inp a s if ,b a ğ ı m lıv e •75*

RUHUN GİZEMLERİ h o m o e r o t ikd u y g u la r ı n ıh a r e k e t e g e ç ir d i.F r e u d b u o r t a m d a ,o n d o k u ­ z u n c u y ü z y ı lc in s iy e tp s ik o lo jis in ir e d d e d iş in in s o n u ç la r ı n ıin c e le m e y i s ü r d ü r d ü .B u n u n s o n u c u n d a b ird iz iy e n iy a k a ç ı k t ıo r t a y a v e h e p s in in k o n u s u d a e r k e k le r d i.G e n e lf iz ik s e ls ü r e ç le r ia ç ı k la m a y ıa m a ç e d in e n a m a e r k e ğ if a r k ı n d a o lm a d a n ö r n e k o la r a k a la n b u in c e le m e le r ,k iş is e l y a ş a m ı na y d ı n lı ğ ı n d ae r k e ğ inb is e k s ü e lliğ ik o n u s u n d aa r a ş t ı r m a la r o la r a ko k u n a b ilir . S c h o r s k e 'n ind e ğ e r le n d ir d iğ it ü r d e nk la s ikb u r ju v alib e r a liz m i, a r is t o k r a s ik a r ş ı s ı n d a e r k e k likid e a lin io r t a y a k o y m u ş t u .A r is t o k r a s ifi­ z ik s e lv e c e s a r e td e ğ e r le n d ir m e le r iy a p a r k e n ,lib e r a lle re r k e k liğ im a n ­ t ı k ,a ile y a ş a m ı n a s a d a k a tv e o t o k o n t r o lle k ı y a s la d ı la r .F a k a to n d o k u ­ z u n c u y ü z y ı ls o n la r ı n d a b ü y ü k ş ir k e t le r in k u r u lu ş u v e k ü ç ü k iş le t m e le ­ r inç ö k ü ş ü ,b a b a y la o ğ u la r a s ı n d a k iiliş k ile r iz a y ı f la t a r a k e r k e k liğ in a n ­ la m ı n ıs a r s t ı .Ç o ğ uin s a nb u n uk a y ı po la r a kg ö r d ü .B a s il R a n s o m . H e n r y J a m e s 'in B o s t o n lu la ra d lıe s e r in d e ," e r k e k likn ite liğ ig id iy o rb u d ü n y a d a n , "d iy e ş ik â y e te t t i. '5 6 1 C h a r c o tilke r k e kh is t e r ih a s t a s ı n ıg ö r ­ d ü ğ ü n d e o n u n " t ı p k ıb irk a d ı n g ib i"d a v r a n d ı ğ ı m n o te t t i." B a z ıin s a n ­ la rb ö y le b irş e y o la c a ğ ı n ıa s la d ü ş ü n e m e z . " 1 5 7 1 N ö r o lo g la rg e n ç a d a m la ­ r ı n " z a y ı f lı ğ ı n d a n ”s ö z e d e r k e n b u n u n n e d e n io la r a k o n la r ı n k e n d ile r i­ n im a s t ü r b a s y o n d a n a la m a m a la r ı n ıg ö s t e r d ile rk ib u d a n e v r a s t e n in in b irb e lir tis iy d i.'5 8 1 1 8 9 0 la r ı n " k ib ir liz ü p p e " ," k ı z g ib i" ," h a n ı m e v la d ı "g i­ b id e y im le r ie r k e k liğ in g it t ik ç e z a y ı f la d ı ğ ı n a o la n in a n a g ö s t e r iy o r d u . B u n a k a r ş ıe r k e k le r iniz c iliğ i.O lim p iy a t la rv e ü n iv e r s it e le r d e a t le t iz m g ib iç a r e le ro r t a y a k o n d u . '5 9 1 S o n z a m a n la r d a b a z ıy a z a r la rF r e u d u z a y ı f la y a n e r k e k id e a lin ik o ­ r u y a n k iş ile r e b e n z e t t ile r .S a n d e rG ilm la n 'a g ö r e .F r e u d Y a h u d io la r a k g ö r ü lm e k t e n ö y le k o r k u y o r d u k i,o d ö n e m d e Y a h u d ik a r ş ı t ıe d e b iy a t ı n Y a h u d ile r e a t f e t t iğ is ü n n e t ,d u y g u s a llı kv e m a h c u b iy e tg ib iö z e llik le r i k a d ı n la r ı nü z e r in ea t ı y o r d u . '6 0 1 B ud aG ilm a n ı ne s k im e s le k t a ş ıE r ic S a n t n e riç in " s a ld ı r g a n b irH e t e r o s e k s ü e lp s ik a n a liz t e o r is i" ," p o z itifO e d ip u s k o m p le k s id e n e n k a v r a m ı n . . .z o r la y ı c ıb irö z e n le iş le n m e s i"o lu y o r d u . '6 1 1 B u t a n ı m la m a la r d a b ir a z g e r ç e k p a y ıv a r d ı ra m a ç o k d e ğ ild ir . F r e u d u n ç a lı ş m a la r ı n d a t e m e ln o k t a ,e r k e k o lm a k ,k o n t r o lü e lin d e tu t­ m a k t ı rfik r in ir e d d e t m e k t i. Ş u r a s ık e s in d irk i,F r e u d u nk o n u la r ıp a s if v e b o y u n e ğ ic ia r z u la r ı n ır e d d e t t ile r .F a k a tF r e u d u n a n a liz e ttiğ is o r u n d a z a t e n t a v s iy e e ttiğ iy o ld e ğ il,b u y d u . F r e u d u nin c e le d iğ iv a k a la rH e t e r o s e k s ü e lliğ ia g r e s ifo la r a ks a •76»

ELI ZARETSKY V u m n a k b iry a n a ,e r k e k B is e k s ü e lliğ in in ilkin c e le m e le r iy d i,s a d e c e k o ­ n u s e ç im ik o n u s u n d a k ik a r a r s ı z lı ğ ıd e ğ il,a y n ız a m a n d a e r k e kç o c u k la ı ı ıı.n in e le r iy le o la n iliş k ile r i,p a s iflik le r iv e n a r s is iz m e ğ ilim le r in iin c e ­ liV « u d u .B u n la r ı na r k a s ı n d am e k a n iz a s y o nd ö n e m in d ee r k e kh a s s a s iv < tin in inf a r k ı n a v a r m a k y a t ı y o r d u .F r e u d ’u n " D o r a ”s o n r a s ıv a k a a r a ş ­ ı n m u la r ıy lab ir lik te ,G u s t a v eC a ille b o t t e ’n in1 8 9 8 'd ey a p t ı ğ ıa r k a d a n

wnen, e r k e k b e d e n in in g ü c ü y le b ir lik tea n ü s ü n ü d e g ö s t e r e n ç ı p la k . id , m ır e s m in id ein c e le m e kg e r e k ir .F r a n zK a f k a 'n ı n1 9 1 2 'd ey a p t ı ğ ı H ü k ü m "t a b lo s ud ailg in ç t ir ,b u r a d ak a h r a m a nö lü r k e nb a b a s ıo n u n n a m lıs ın ıta k lite d e rv e e t e ğ in ik a ld ır d ığ ın ıg ö s t e r m e kiç ink e n d ig e ­ m iiğ in ine t e ğ in iç o ky u k a r ık a ld ı r a r a kk a lç a s ı n d a k is a v a ş y a r a s ı n ı n iz i­ n ig ö s t e r ir . 1 6 2 5 Y ir m in c iy ü z y ı lb a ş la r ı n d a y a p ı lm ı şb uv e b e n z e r ir e s im |ti e r k e kz a y ı f lı ğ ı n ıg ö s t e r ira m a e ş c in s e llik leilg ile r iy o k t u r . F r e u d e r k e k z a y ı f lı ğ ı n ı nd iğ e re r k e k le r le ilg is in ie lb e t t e b iliy o r d u .

Kuy.ı Yorum larını b itir d ik te ns o n r a F lie s s ’e ş ö y le y a z d ı :" Ö z e lb irt a r a ­ lı nm u h t e m e le n d iş ita r a f-is te d iğ ib ira r k a d a ş la o la n iliş k im iny e r in i İ liçk im s e a la m a z . "F a k a t1 9 1 0 'd a ö ğ r e n c is iS a n d o rF e r e n c z i'y e a r tıkk ifllig in it a m a m e n a ç m a ih tiy a c ıd u y m a d ı ğ ı n ıs ö y le d i. . .F lie s so la y ı n d a n n u ı u a . . .b uih tiy a çy o ko lm u ş t u ." H o m o s e k s ü e llikd u y g u s u n u n b irp a r ­ ç a m g e r iç e k ild iv e b e n im e g o m u b ü y ü t m e k t e k u lla n ıld ı,”d e d i. ( 6 3 )B u r a ­ d a o ld u ğ u g ib i,F r e u d e r k e k le r ind iğ e re r k e k le r le ,ö z e llik led e " b a b a fi­ g ü r ü "o la r a kt a n ı n a n la r lailg ili o la r a kh is s e tt iğ ip a s ifa r z u la r ıta n ım la r ­ k e n s ı ks ı k" h o m o s e k s ü e l"d e y im in ik u lla n d ı.F a k a ty e tiş k ina y n ı s e k s k o n u s e ç im id e m e kis t e m e d ib u n u y a p a r k e n ,s a d e c e L e o n a r d o d a V in •ıv a k a s ı n ıin c e le r k e n a ç ı k la d ıb u n u .O d a h a z iy a d e ,k ü ç ü k b irç o c u ğ u n b a b as e v g is in ink o n u s uo la r a kp a s if ,n a r s is t ik ,b is e k s ü e la r z u s u n ua n ­ la t m a kis t e d i. B u tü ra r z u la r ,e r k e k le rk e n d i iç le r in d ea n la d ı k la r ı n d ao r t a y aç ı ­ k a n d e r in le ş e n e r k in likd u y g u s u y la b ir lik te ," F a r e A d a m "( 1 9 0 9 ) ." K ü ç ü k II a n s "( 1 9 0 9 ) ." S c h r e b e r ”( 1 9 1 1 )v e " K u r tA d a m "( 1 9 1 5 )y a k a la r ı n ı n in c e ­ le n m e s in d eo d a kn o k t a s ı n ıo lu ş t u r d u .F r e u d h e rv a k a d a ,s o n u ç t a" n e g .ıtıfO e d ip u sk o m p le k s i"d e d iğ ik a v r a m ıin c e le d i:e r k e kç o c u ka n n e ­ n iy le iliş k ile r in d eo n u n lar e k a b e th a lin d eo lm a k t a n s a ,b a b a s ı n a b o y u n » g e r e ko n u ns e v g is in ik a z a n m a y ıy e ğ liy o r d u . F r e u d ’u n “ D o r a " d a n s o n r a k iilkv a k a in c e le m e s i" F a r e A d a r n 'd ıv e 1 l> 0 7 'd e y a z d ı ğ ıb u v a k a a y n ız a m a n d a e r k e kp s ik o lo jis in d e b u " h o m o N r k s ü e l”b o y u tu n u nilkin c e le m e s iy d i. H a s t a s ıy ı lla r c ak e n d i fik ir le r iy •77*

RUHUN GİZEMLERİ le m ü c a d e le e ttiğ in is ö y le y e n E r n s tL a n z e ra d ı n d a g e n ç b ira v u k a t t ı .K a ­ f a s ık a r ı ş ı k t ıv e k e n d is in e y a n lı ş lı k la g ö n d e r ile n b irg ö z lü ğ ü ia d e e d e m e ­ d iğ in ia n la t m a k t a g ü ç lü kç e k iy o r d u .K ı ç ı n ıf a r e le r in y e d iğ im a h k û m h i­ k a y e s in io k u y u n c a m a h v o lm u ş t u .F r e u d o n u d in le r k e n ." L a n z e r 'in f a r k ı n ­ d a b ile o lm a d a n k e n d iz e v k in d e n d e h ş e td u y d u ğ u n u "h is s e t t i, l M ) F r e u d 'a g ö r e L a n z e r 'in a k im ı n k a r ı ş m a s ıv e k e n d in e a y k ı r ı lı ğ ı ,ik i ç a t ı ş m a n ı n s o n u c u o ld u k la r ıa n la ş ı ld ı ğ ız a m a n o r t a y a ç ı k a c a k ,a n la ş ı la ­ c a k t ı .B u n la r d a n b ir i,L a n z e r 'in b irk a d ı n ıv e b a b a s ı n ıs e v m e s ia r a s ı n d a ­ k iz ı t la ş m a y d ı .B u d a I d a B a u e rt a r z ıb irh is t e r iy a d a b is e k s ü e llik v a k a s ı y d i;e r k e k v e d iş io b je le ra r a s ı n d a b irk a r a r s ı z lı k t ı .A m a d a h a d e r in d e o la nik in c iç a t ı ş m a d a L a n z e r 'in b a b a s ı n a k a r ş ıh is s e t t iğ ip a s ifa r z u v e o n a k a r ş ıo la n is y a n ıv a r d ı .F r e u d ," P a s ifv e a k tifa m a ç la ra r a s ı n d a k ib u tü rç a t ı ş m a 'e r k e k 'y a d a 'd iş i'o la r a k t a n ı m la n a m a z ,a m a h a y a tb o y u s ü ­

r e b ilir . . .c in s e la k t iv it e n in b ü y ü k b irk ı s m ı n ık e n d in e ç e k e b ilir , ”d e d i. 1 6 5 1 O h a ld e L a n z e r ’in s o r u n u p a s ifa r z u la r ıo lm a s ıd e ğ ild i.B u a r z u la ro n d a d a h a z iy a d e b ir“ h a d ı m lı k ”b e lir tis iy d i.O n d a n e v r o zo lu ş t u r a n ş e ya r ­ z u la r ıd e ğ il,o n la r ır e d d e t m e k is t e m e s iy d i. F r e u d 'u n 1 9 1 1 'd e y a z d ı ğ ıY a r g ı ç D a n ie lS c h r e b e rv a k a s ı n d a d a b u m a n t ı kd e v a m e t t i.S c h r e b e r1 9 0 2 'd e a k ı lh a s t a n e s in d e n ç ı k m a kis t e r ­ k e n a n ı la r ı n ıy a z d ı .B u ç a lı ş m a F r e u d d a h ilo lm a k ü z e r e p s ik iy a t r la ra r a ­ s ı n d a b ü y ü kilg iu y a n d ı r d ı .A n ı la r a g ö r e S c h r e b e rh a s t a n e d e k i ilkb ir ­ k a ç y ı lı n d a s u s k u n d u .S o n r a k e n d is in in T a n r ı d a n h a m ile k a la c a k d u y ­ g u s a lb irk a d ı n o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r d u .Y ı lla rg e ç e r k e n e r k e k liko r g a ­ n ı n ı n k ü ç ü ld ü ğ ü n ü ,s a k a lv e b ı y ı ğ ı n ı n y o k o ld u ğ u n u ,b o y u n u n k ı s a ld ı ­ ğ ı n ıh is s e t m e y e v e p s ik iy a t r ı n ı n o n a t e c a v ü ze ttiğ in id ü ş ü n m e y e b a ş ­ la d ı .S o n u n d a t e p e d e n t ı r n a ğ a t a m o la r a ko lg u n v e ş e h v e t lib irk a d ı n h a lin e g e ld iğ in e in a n d ı . 1 6 6 1 F r e u d1 9 1 1 'd eS c h r e b e rv a k a s ı n ı in c e le y e r e ky a y ı n la d ı .F a r e A d a m v a k a s ı n d a o ld u ğ u g ib iS c h r e b e r 'in s o r u n u n u d a b ir" d iş ilik "m e ­ s e le s io la r a k g ö r m ü y o r d u .S c h r e b e r 'in ,ö r n e ğ in L e o n a r d o d a V in c ig ib i b ire ş c in s e lo ld u ğ u n u d a d ü ş ü n m e d i.S h r e b e rb a b a s ı y la ilkiliş k ile r in ­ d e o ld u ğ u g ib ib irn a r s is iz m y a n lı s ı ,y a n ik e n d in e a ş ı k b irk iş iliko la r a k g ö r ü le b ilir d i.S c h r e b e rik ik e z h a s t a la n m ı ş ,İ k in c id e a k ı lh a s t a n e s in e y a ­ t ı r ı lm ı ş t ı .B ir in c id e g a z e t e le r ." S c h r e b e rk im d ir ”d iy e o n u n k iş iliğ in is o r ­ g u la m ı ş la r ,İ k in c id e is e b a b a ç o c u k a r a s ı n d a k ia n la ş m a z lı k a ç ı ğ a ç ı k m ı ş ­ t ı .S c h r e b e r 'in p s ik iy a t r ıile y a p t ı ğ ıg ö r ü ş m e le r d e ç o c u k ç a v e b a b a s ı y la o la nn a r s is iz m iliş k ile r io r t a y aç ı k t ı .P a r a n o y a s ıb uilka n o r m a llik le r e •78*

ELI ZARETSKY k m ş ıb irs a v u n m a o ld u ;ö n c e le r i" B ira d a m b e n is e v iy o r , ”d e r k e n d a h a m H iı . ı ," B ira d a m b e n d e nn e f r e te d iy o r . ”d e m e y e b a ş la d ı .F r e u d 'a g ö r e

N ıh u ‘b e r ink a d ı n o ld u ğ u n a in a n m a s ıh a s t a lı ğ ı n ıile r le m e s in id e ğ il,iy i­ le ş m e y e b a ş la d ı ğ ı n ıg ö s t e r iy o r d u ,ç ü n k ü o b a b a s ı n ı n k e n d is in is e v d iğ i g ü n le r e g e r id ö n m e kis t iy o r d u . F r e u d ’u n" n e g a tifO e d ip u sk o m p le k s i”ileilg ili ç a lı ş m a la r ı n ı ns o ­ n u n c u s u1 9 1 4 ta r ih li S e r g e iP a n k e je f f 'in" K u r tA d a m ”h ik a y e s iy d i. B ir H u ; ,a r is t o k r a t ıo la n P a n k e je f fb e ls o ğ u k lu ğ u n a y a k a la n d ı k t a n s o n r a a k ı l h a s t a s ıo ld u v e a ile s ib ir k a ç p s ik iy a trile g ö r ü ş t ü k t e n s o n r a 1 9 1 0 'd a o n u F r e u d 'a g ö t ü r d ü .P a n k e je f fç o c u k lu ğ u n d ae n t e le k t ü e lü s t ü n lü ğ ün e d e ­ n iy lea b la s ı n ık ı s k a n m ı şv eb uy ü z d e ny e tiş k in likd ö n e m in d ee ğ itim

ve z e k âo la r a kk e n d is in d e nd a h aa ş a ğ ıo la nk a d ı n la r ıt e r c ihe t m iş t i, h e u do n u n" e r k e k lik ”id d ia s ı n d ab u lu n d u ğ ug ö r ü ş ü n ük a b u le t m e d i, t> n , ıg ö r eP a n k e je f f 'int e m e la r z u la r ıp a s ifv em a z o ş is t t iv ea n n e s in in m * ı ib ira d a m o la n b a b a s ı y las e v iş m e s in ig ö r m ü şo la b ilir d i,y a d a b u ­

n u t a h a y y ü le d iy o r d u .L a n z e rv eS c h r e b e rg ib iP a n k e je f fd e b ua r z u la ı ıh o şg ö r e m e z d i,ç ü n k ü b u n la ro n a h a d ım lıkd u y g u s u v e r iy o r d u .F r e ­ n iİ Ü g ö r e b ire r k e ğ in a c ıç e k m e y a d a a ş a ğ ı la n m a a r z u s u d a e n a z ı n d a n U s lu n o lm a a r z u s u k a d a rg ü ç lü o la b ilir d iv e b ilin ç a ltıo lm a ih tim a lid a ­ h a f a z la y d ı . ( 6 7 ) F r e u d b u tü rfo r m ü lle r leo nd o k u z u n c u y ü z y ı llib e r a lk ü ltü r ü n ü n < I n s iy e tk o d u n ue tk inb iç im d ek ı r d ı .O nd o k u z u n c uy ü z y ı lp s ik o lo jis i­ n inö n es ü r d ü ğ ü g ib i,p a s ifv eu y s a la r z u la r ı nb ire r k e ğ ik a d ı nh a lin e g e tir m e d iğ in ib uv a k ain c e le m e le r ig ö s t e r d i. B ire r k e ğ inb a ş k a b ire r ­ likh a k k ı n d a b u tü ra r z u la rh is s e t m e s id e o n u e ş c in s e ly a p m a z d ı .V ic ­ t o r ia d ö n e m in ink a d ı n la r a ,ç a lı ş a n s ı n ı f la r a y a d a a lts ın ıfin s a n la r a a t ­ lı’ltiğ ih is t e r i, p a s if lik ,b a ğ ım lılıkg ib is o r u n la re v r e n s e ld iv ea s lı n d a b u n la rs o r u nd e ğ il,in s a np s ik o lo jis in inz a m a n s ı zö z e llik le r iy d i. B ö y le ıe k o n tr o lüe lin d e t u t a n la r la( b e y a ziş a d a m la r ıv e p r o f e s y o n e lle r )k o n ­ im ia lt ı n d ao la n la r( k a d ı n la r ,s iy a h la r ,e ş c in s e lle rv e Y a h u d ile r )a r a s ı n ­ d a k i fa r k lılıkm a n t ı ğ ıç ö z ü lm e y e b a ş la d ı .B ira n la m d aF r e u d b e y a ze r ­ k e k p r o f e s y o n e lin p a s ifv e b a ğ ı m lıa r z u la r ı n ıd ı ş la m ı şg ib ig ö r ü le b ilir . B u r a d a C a r iS c h o r s k e ’n in p s ik a n a liz in iç g ö z le m k ö k le r in e v e r d iğ i ö n e m ig ö r ü y o r u z .A n a liz le ry e n ilg i,k a y b e t m e ,y a stu t m av e g e r iç e k il­ m e g ib id e n e y im le rü z e r in d e k i fik ir le r d e nd o ğ m u ş t u .K a h r a m a n c a b ir e t ikd e ğ ild ib u .F r e u d v e ta k ip ç ile r ia r a s ı n d a k iy a z ı ş m a la r a g ö r e ,b u n d a y e n io la nş e y ,s a d e c e b a ğ ım lılıkih tiy a ç la r ın ıd e ğ il,a y n ız a m a n d a k o r -

RUHUN GİZEMLERİ k u v e y a r a la n m a ih tim a lin ine v r e n s e lliğ in it a n ı y a n b ird ilino r t a y a ç ı k m a ş ı y d ı .J u n g 1 9 0 7 'd e F r e u d a ş ö y le y a z d ı :" B u n u s a n a itir a fe d e r k e n m u c a d e le iç in d e y im :in k â re d ile m e z e r o t ik f ı s ı lt ı la rn e d e n iy le s e n in iç in s a y g ıiğ r e n ç v e s a ç m a . " 4 6 8 1 F r e u d b ir k a ç y ıl'S o n r a F e r e n c z i’ y e ," İ s t e r d im k iç o c u k lu kr o lü n ü b ı r a k ı pe ş itb ird o s to la r a ky a n ı m a g e le s in , "d iy e y a z d ı " B e n b a ğ ı m s ı z b ira r k a d a ş ıy e ğ le r d im ,a m a s e n b ö y le z o r lu k la rç ı k a r a c a k s a n o z a m a n s e n ib iro ğ u lo la r a k k a b u le t m e k z o r u n d a k a la c a ğ ı m . ” 1 6 9 1 P s ik a n a liz ine nb ü y ü kk a t k ı s ı fik ir le r in d ed e ğ il, s a ğ la d ı ğ ıd e n e y im le rd iz is in d e d ir .E r k e k lik k o n u s u n d a e s k iin c e le m e le rp a s if lik ,y a r a la n m a o la s ı lı ğ ıv e h a d ı m lı k k o r k u s u g ib ie v r e n s e lk o n u la r ıo r t a y a k o y ­ d u .B u n la rm a n t ı ğ ı n v e k o n t r o lü n a lt e r n a t if id e ğ il,d a h a z iy a d e k a r a n ­ lı k .ih m a le d ilm iş t a m a m la y ı c ı s ı y d ı .O h a ld e p s ik a n a liz ö z e llik le o r t a s ı ­ n ı f la r a u y g u n o lm a k t a n z iy a d e ,m a r jin a lo la n la ry a d a e g e m e n g ü ç k a y n a k la r ıd ı ş ı n d a b ı r a k ı la n v e b ud e n e y im le r ek o n uo la n la riç inb ü y ü k a n la m t a ş ı y o r d u :y a n ia ile iç in d e k a la n la riç in :e ş c in s e la ltk ü lt ü r ü n d e y a ş a y a n la r .Y a h u d ig e t t o s u n d a o t u r a n la r ,e s k ik ö le m a h a lle le r i:s ü r g ü n ­ le r .d ia s p o r a v e e v s iz le riç in d i.A m a b u g m p la r ı n b u n d a n e n a z y a r a r la n a n la ro lm a s ıd a p s ik a n a lizt a r ih in d eb irir o n id ir .G ö r e c e ğ im izg ib i,

u z u n v a d e d e a n a liz le r in k a d e r ig ü ç s ü z le rv e it iş m iş le r e b a ğ lı y d ık ib a z e n b u n la r ı n iç in e a n a liz c ile rd e g ir iy o r d u . P s ik a n a liz in o t o n o m iy e o la n y a k la ş ı m ıg ib i,c in s iy e t le r e y a k la ş ı m ı d a d a h a g e n işb irg ö r ü n ü şv e h a s s a s iy e t ip a y la ş t ı ,z a m a n la k a d ı n e ş it ­ liğ ia n la m ı n ı ny e n id e n f o r m ü lee d iliş in e g ö t ü r e c e k t ib u y o lo n u .Y ir ­ m in c iy ü z y ı lb a ş la r ı n d a b u g ö r ü n ü şF r e u d d ö n e m iV iy a n a s ı n d a o ld u k ­ ç a g e liş m iş t i.G e liş m e s in it a m o la r a ka n c a k1 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n ­ d a t a m a m la d ıa m a n e t lik ,d ir e k to lu ş v e d ü r ü s t lü k g ib ie r d e m le r ,s a v a ş ö n c e s ig iy im ,m im a r ir e f o r m u n d a ,f e ls e f e ç a lı ş m a la r ı n d a ,e s t e t ikh a r e ­ k e t le r d e v e k iş is e lv e k o le k tify a ş a m d a g ö r ü lü y o r d u .F ilo z o fR u d o lfC a r n a p in d e d iğ ig ib i,y e n ilikh e ry e r d e a ç ı k lı k is t iy o r d u a m a y a ş a m d o k u ­ s u n u n h iç b irz a m a n t a m o la r a k a n la ş ı lm a y a c a ğ ı n ıd a id r a k e t m iş t i.Y e ­ n ilikd ö n e m ia y r ı n t ı la r a ç o k d ik k a te d iy o r d u a m a b ü t ü n ü n iç in d e n g e ­ ç e n b ü y ü kh a t la r ıd a t a n ı m la m a kis t iy o r d u . 4 7 0 1 F r e u d c in s e lliğ iin s a n la r ı n b ilin ç a lt ıa r z u la r ı n ı n ö z e llik le r in e b a ğ lı b irk a v r a m o la r a ka ç ı k la d ıv e o r t a y a ç ı k a n y e n ilik ç ih a s s a s iy e t ip a y la ş ­ tıa m a p s ik a n a liz ib u n d a na y ı r d ı .G ö r e c e ğ im izg ib i,F r e u d u na n a liz in m e r k e z in e k o y d u ğ u ş e yc in s e llikç o c u ğ u n e b e v e y n iy le t e m s ile d ile n o t o r it e y leilkiliş k ile r i-d e ğ ild i.Y in e g ö r e c e ğ im iz g ib i,h a d ı m lı kk o n u • 80 *

ELI ZARETSKY M Iü z e r in d ed u r m a s ı n ı nn e d e n id eb u y d u .B ut r a n s f e ra y n ız a m a n d a H iM İ it ik y ö n te m in a n a h t a r ı y d ı ,ç ü n k ü a n a liz c ih a s t a s ı n ı n " s e v m e g ü c ü n Id r k lö z e le r k in liğ in i”s a d e c e b ut r a n s f e rs a y e s in d ey a n is e v m e kiç in o lu ş t u r d u ğ u k o ş u lla riç in d e ,o n u nd ü r tü le r iy lev e o n u na m a ç la d ı ğ ış e ­ k il» İr-g ö r e b ilir d i.1 7 1 5 F r e u d ’u nk iş is e lb ilin ç a ltı fik r iv eilkö n c eç o c u ğ u ne b e v e y n i ile iliş k ile r in d eş e k ille n e n b ir e y s e lc in s e la r z u la rd iz is id a h a g e n işa k ı m la r lı.ilin d e u s la m la n ı y o r d u .F r e u d c u b ilin ç a ltıfik r id a k t ilo ,s in e m a film iv e 9 tk ö k le rv ek a d ı n la rt a r a f ı n d a no k u n a ng a z e t e le rg ib iy e n ilik le r leb ir ,İ lk t e ç ı k t ıo r t a y a .M e d y a d ae nö n e m li h a b e rk o n u la r ıİ s p a n y o lA m e r ik . ı ı ıs a v a ş ı ,B o e r( G ü n e yA fr ik a ’d aH o lla n d a lI la r )S a v a ş ı ,F a sK r iz iv e irk < s k a n d a lla r ı y d i; 1 9 0 7 E u le n b e r g s k a n d a lm a g ö r e k a y s e r in e t r a f ıe ş ­ k in c ile r les a r ı lm ı ş t ı .İn g ilte r e 'd e k i1 8 8 9 C le v e la n d S o k a ğ ıs k a n d a lm d a 1I .1 b a z ılo r tla r ınç a lı ş t ı r d ı ğ ıb ire ş c in s e lle rg e n e le v in d e ns ö ze d ild i.R o -

l« c ı iM u s ilÖ z e llik le r iO lm a y a n A d a m ’d a V iy a n a ’n m y ü z y ı ls o n uş o k u ­ n u a n la t t ı ;M o o s b r u g g e ra d ı n d a b irm a r a n g o z b irg e n ç k ı z ık e s ip p a r ç a ­ m m ı ş .t u t u k la n m ı ş t ı ,y a r g ı la n ı y o r d u ." M o o s b r u g g e rh a n g iü s t ü n ö z e llik ­ li iy leb uş e h ir d ey a ş a y a nik im ily o nin s a n ı ne n a z y a r ı s ı n ık o r k u tu p » if p t r t t i?S o n u ço la r a ktü m b uo la y la rb ir ip inb o ş t as a lla n a nu c u n a l'c n z iy o r .b ir is io ip inu c u n u ç e k s e t ü m s o s y e t e k u m a ş ıs ö k ü lü p p a r ç a ­ lı n . ı » a k , ”d iy e y a z d ı . 1 7 2 5

•81 •

B ö lü m

Ü ç

EMİLME ve şuur dişi kalma

V V a lt e rL ip p m a n [ 1 9 1 1 ]ilkk e z o la r a ke r k e k le r in z ih in le r in in b ilin ç ­ s iz b a s k ı la r la ç a r p ı t ı ld ı ğ ıfik r in i ile r is ü r d ü . . .M a b e lD o d g e 'd a [ s a lo ­ n u n d a ]F r e u d v e im a la r ıd ı ş ı n d a ,b a ş k a s ı c a k ,s a k in v e y o ğ u n d ü ş ü n ­ c e d o lu k o n u ş m a la ry o k t u . — L in c o ln S t e f f e n s ,Otobiyografi

e le n e k s e la ile d e n d ı ş a r ıç ı k a n k iş is e ly a ş a m ı n to p lu m u n g e r iy e k a la n b ö lü m ü y le b e lir s iz ,k a r m a ş ı kb iriliş k is iv a r d ı .K iş is e ly a ­ ş a m f a z la d a n ç a lı ş m a n ı n b irü r ü n üo la r a kto p lu m iç iny e te r li

tUcak ü r e tim inf a z la s ı -s iy a s ie k o n o m ikg e r e k s in m e n inö te s in i iş a r e t • » d iy o r d u .E k o n o m i,a k tifv e iş b ir liğ iiç in d e ç a lı ş m a y ıt e ş v ik e d e r k e n ,k ijı lM 'l y a ş a m d ar a h a t la m a ,d in le n m e ,s e v ilm e y ib e k le m eg ib ip a s ifv e inile tic ia r z u la rv a r d ı .İ n s a n m iz a c ı y la ilg ili o lm a s ı n a k a r ş ı n k iş is e ly a y . m u ns o s y a lb ira n la m ıv a r d ı .Ü t o p ika m ag ittik ç ea r t a nb irş e k ild e e k o n o m ikd ü ş ü n c e le r i in s a na r z u la r ı n ı ng e r is in ea t a n b irto p lu m g e r fig lo la s ı lı ğ ı n ıe k o n o m is o n r a s ıto p lu m u -g ö s t e r iy o r d u . K iş is e ly a ş a m ı n ü to p ikk a r a k t e r io n u n p o t a n s iy e lin iid r a ke t m e y e ^ r t lu l. ı y a n la riç in b irik ile m y a r a t t ı .Y a ü to p ike t k iy e s a d ı kk a la r a ka z ı n ­ lı k la .k ü ç ü ks e ç k in b irg r u po la r a kk a la c a k la r ,y a d a p r a g m a t ic .d ı ş a b a k iflı b irtu tu m b e n im s e y e r e kr u tin ,ç a lı ş a nr e jim t a r a f ı n d a ny u t u lm a lin k in ig ö z e a la c a k la r d ı .M a r jin a llikv e e m ilm e ,k a ç ı n ı lm a zb irs e ç im in m ü s t e s n a k u tu p la r ın ıte m s ile d e rg ib iy d i.B u s e ç im le k a r ş ı la ş a n s a d e c e •83*

RUHUN GİZEMLERİ

p s ik a n a lizd e ğ ild i.İ k in c is a n a y id e v r im in ind iğ e ra n a k a r iz m a t ikg ü t ı lj o la n s a n a t s a ly e n ilikd e k a r ş ık a r ş ı y a g e ld io n u n la .S a n a t ç ır o m a n t iz m * , le b a ş la y a r a k ,t o p lu m a t a h s ise d ilm işb irf o n k s iy o n u d e ğ il,k e n d id u y : g u v e ifa d e le r in ig e t ir e n ö z g ü rb ir e y it e m s ile d iy o r d u .F a k a tik in c is * n a y id e v r im iy le k ü ltü re n d ü s t r ile r i,s a n a t ç ı la r ıd a k itle ü r e t im ib a z lı le n c e f a b r ik a la r ı n a e n t e g r e e t t ile r .Y e n ilik ç is a n a t ç ı la rk e n d ile r in in ö z e l

o ld u k la r ı n ıs ö y le y e r e kb ua k ı m ait ir a ze t t ile r .B u d u r u m d as a n a t ç ı la r e m ilm e ,y u t u lm a v e m a r jin a llika r a s ı n d a k a ld ı la r . P s ik a n a liz d e b u ik ile m k a r ş ı s ı n d a ö z e lb ird u r u m la k a r ş ı la ş t ı .B ı r ^

y a n d a ö z e llik le t ı p g ib iy e r le ş m iş m e s le k le r in n o r m la r ı n a u y m a ,b u n la * ' r ık a b u le t m e k o n u s u n d a b a s k ı la rv a r d ı .( 1 9 5 0 'le r in A m e r ik a n e g o p s k !

k o lo jis ib ub a s k ı la r ı nb irs o n u c u d u r . )D iğ e ry a n d a ne m ilm e y ed ir e n . m e k .b ilin ç a lt ı ,c in s e llikv e iç g ü d ü g ib ig ü n lü kg e r ç e k le r d e n u z a k la ş t ı r ı lm ı şr u h s a lk a v r a m la r ıv u r g u la m a ka n la m ı n a g e liy o r d u .E m ilm ev r

m a r jin a llik( ş u u rd ı ş ık a lm a )t ı p k ıs a n a to la y ı n d a o ld u ğ u g ib ia y n ıim ­ k â n s ı z ik ile m inik ib o y n u z u y d u .P s ik a n a liz in k r itikb o y u t u h e rik ih a l­ d e d e k ö r le ş e c e k t i. P s ik a n a liz in ilky ı lla r ı n d aF r e u d v e y a n d a ş la n d a b u ik ile m in b i­

r a zf a r k ı n d a y d ı la r .F r e u d 'u nfik ir le r ik a r iz m a t ikb irp a t la m a n ı nü r ü n ü o la r a ko n la r at e d a v iu y g u la m a s ıö t e s in d e b irş e y le rim ae d e rg ib iy d i a m a b u k o n u d a fik irb ir liğ iiç in d ed e ğ ille r d i.P s ik a n a lizt ı b b ı n b ird a lı ( p s ik iy a t r i,n ö r o lo ji) ,ü n iv e r s it e d e b ird e r s k o n u s u ( p s ik o lo ji) ,b irr e f o r m o r g a n iz a s y o n u ,y e n ilik le g e lm işb irk ü lt ü r ,y e n ib irm e s le k y a d a b u n la r ı n b irk a r ı ş ı m ıo la r a k m ık a b u le d ilm e liy d i? E m ilm e y e d o ğ r u ç e k iliş a n a liz c in in s a y g ı n lı k v e b ilim s e lk a b u la r a ş t ı r m a s ı n d a y a n s ı y o r d u .M a r -

jin a lliğ e d o ğ r u ç e k ilişis e t a m t e r s in e ,a n a liz c in in s o n u ç t a a n a lit ikg ir i­ ş im it a n ı m la m a d ak u lla n a c a ğ ıB e w e r g u n g ( h a r e k e t )v e d ie S a c h e ( s e ­ b e p )g ib it e r im le r d e k e n d in ig ö s t e r iy o r d u . E m ilm e y e k a r ş ım a r jin a llikik ile m i,p s ik a n a liz e m e ş r u iy e tk a z a n

d ı r a c a k o la n ik ia n a k u r u m u n ,y a n iy e n it e r a p im e s le ğ in in v e a r a ş t ı r m a ü n iv e r s it e s in inik in c is a n a y id e v r im iy leg e le nş ir k e d e ş m eo r t a m ı n a y a k ı n o lm a la r ın e d e n iy le d a h a d a a r t t ı .G ö ç v e ş e h ir le ş m e y e c e v a p o la ­ r a k o je n i( in s a n ı r k ı n ı n k a lı t ı m la ı s la h ı ) ,h ijy e n ,a k ı ls a ğ lı ğ ı ,p s ik o t e r a p i, p s ik o lo jikt e s t le r ,s o s y a lç a lı ş m a la rv e d a n ı ş m a n lı k g ib iy e n it e o r ile rv e d is ip lin le rç ı k t ıo r t a y a .B u d is ip lin le rd e je n e r a s y o n ,ır k s t e r e o t ip i,s u ç v e a k ı lh a s t a lı k la r ı n ıö n le m e v e c in s iy e tn o r m la n n ıs ü r d ü r m e g ib ik o n u la r ı n ü z e r in d e d u r a r a k k itle le r iy e n is a n a y id ü z e n in e s o k m a y a ç a iı ş t ı la ı •8 4 *

ELI ZARETSKY I I) ü n y a S a v a ş ıb a ş la y a n a k a d a rs ila h lık u v v e t le r d e ,e ğ itim s is t e m in d e IV e s a n a y id e b ü y ü ks ın ı f la n d ı r m a v e d ü z e n e s o k m a g ö r e v le r iy e r in e g e I ıir ild i. P s ik a n a liz inb uy e n id is ip linv em e s le k le r iniç in eg ir e b ilm e s i h , in ,k iş is e lö z e r k likk o n u s u n a v e r d iğ iö n e m d e n v a z g e ç m e s iv e h e d e f iIı ı ld e ğ iş t ir ips o s y a lk o n tr o led o ğ r u y ö n e lm e s ig e r e k iy o r d u . P s ik a n a liz inm e ş r ub ird is ip linh a lin eg e lm e s in inb irb a ş k a y o lu • fı ü n iv e r s it e le r d e ,ö z e llik led e tıpfa k ü lte le r in d ea r a ş t ı r m a k o n u s u y a ­ p ı lm a s ı y d ı .A m a b u r a d a d a b ü y ü ks o r u n la rv a r d ı .S o s y a lo r g a n iz a s y o n U r ı n y e n id is ip lin le r ig ib ia r a ş t ı r m a ü n iv e r s ite s id e ik in c is a n a y id e v r itm in eb irc e v a p t ı .B u n u na m a c ıs a d e c eb ilg is a ğ la m a kd e ğ il a y n ız a ı ı ı . m d a to p lu m u n y e n id e n o r g a n iz e e d ilm e s in ip r a tika ç ı d a n s a ğ la m a k lı A r a ş t ı r m a ü n iv e r s it e s iö z e llik le p s ik a n a liz in b ilim s e ls t a t ü s ü n ü o n a y ­ la m ay e t k is in es a h ip t i. T ü m b ilim s e la r a ş t ı r m a la r d aş a r la t a n lı k la rd a i u lu y o r d ua m ay ir m in c iy ü z y ı lb a ş la r ı n d aa r a ş t ı r m aü n iv e r s it e s ib ilim i p o z it ifa n la m d at a n ı m la m a y aç a lı ş ı y o r d u .B ilg iy ig ö z le m le n e b ilirg e r ­ e k le r d e na y ı r m a kv eb u n la ra r a s ı n d ay a s a l iliş k ile rf o r m ü lee t m e k I » , m .b ilim inp o z itifa n la y ı ş ı ,m o t iv a s y o ny e r i,d ili v ed e n e y im le r ig ib i İ n s a n z ih n in in b ir ç o k y ö n ü n ü n in c e le n m e s ik o n u s u n d a g ü ç lü k ç e k iy o r ­ d uT ü m b ilim s e lk e ş ifle r ind o ğ a s ı n d ao la ns p e k ü la s y o n ad a iz inv e r ­ ilir d i. A y d ı n la t m a n ı n e n s e r tfilo z o fla r ıb ileF r e u d d ö n e m ip o z it iv is t le ı in d e n d a h a a ç ı k ,e s n e k m a n t ı k k a v r a m ı n a s a h ip tiv e o n u n " h a s s a s iy e t "

ve "tu t k u "ileiliş k ile r in ed a h as e m p a t ikb a k ı y o r la r d ı . 0 5 B u n u ns o n u c u o l. ı ı . ı kF r e u d 'u nd e n e y s e lb a z lı a m ay o r u m la y ı c ıv eb a z e ns p e k ü la t if p s ik o lo jis iç o ğ u z a m a n ü n iv e r s it e v e z a m a n ı n b ilim a k ı ş ıd ı ş ı n d a k a ld ı ,

lunun e t k is iy le d e g ö s t e r iş e ,p a r a n o y a v e s a v u n m a y a d o ğ m b ire ğ ilim t , ı k iıo r t a y a . E m ilm ev em a r jin a lliğ ind iy a le k tiğ ia y n ız a m a n d aA v r u p av e A B D 'd e d e e ş ikb irg e liş m e s a ğ la m a d ı .O nd o k u z u n c u y ü z y ı ls o n la r ı n ­ d a A v r u p a 'd a g e n e ld eh â lât o p r a ks a h ip le r i ilek ı r s a la la n la r d a ,k ü ç ü k k ö y le r d ev eç iftlikk ö y le r in d ey a ş a y a nk ö y lü le r d e no lu ş a nb iry a ş a m V f t ı d ı .D a h a e s k ib ird ü z e n k ilis e le r i,o r d u la r ı ,d e v le ty ö n e tim in i,b a n k a tı lı ğ ı ,t ic a r e t i,ü n iv e r s ite le r i,a k a d e m ile r iv e h u k u k v e tıp a la n la r ı n ık o n ­ in > 1 e d iy o r d u .Ç o ğ u ü lk e n in b a ş ı n d a k r a lla r ,im p a r a t o r la rv a r d ı . ( 2 )B u n u n n n ı ı u c u o la r a kA v r u p a ’d a p s ik a n a liza ş a ğ ıy u k a r ıd o ğ a lo la r a kk r itikb ir n o k t a y a g e ld i;" m o d e r n "o la nh e rş e y g ib id a h a e s k i,g e le n e k s e l,a t a e r io l,2 .D ü n y a S a v a ş ıs o n u n a k a d a rı s r a r la k a la nd ü z e n e k a r ş ıç ı k t ı . A B D 'd e is e fe o d a lv e K a to likk ö k le r ed a y a n a n g e le n e k s e lo to r ite •85*

RUHUN GİZEMLERİ z a y ı f t ı .P s ik a n a liz e g ö s t e r ile n ilg id e m o k r a t ik t o p lu m u n k e n d in iy ö n e t m e v e “ y e t k iv e r m e "k a r a k t e r is t iğ in inid e a lle r in iy a n s ı t ı y o r d u .B u n u n s o n u c u o la r a kA m e r ik a n a n a liz ik r itikb irt u t u m d a n z iy a d e b irt e d a v i y ö n t e m iv e k e n d in ig e liş t ir m e f o r m u h a lin e g e ld i.B u n u n e t k is iy le p s ı k a n a liz t a r ih in e c o ğ r a f ib ire ğ im v e r ild i;A B D * d e e m iliş ,A v r u p a 'd a m a ı jin a llikş e k lin d eg ö r ü ld üb u .A m ab ub irg e n e lle m eo lm a d ı ;A B D 'd ı * m a r jin a lv e k r itika k ı m la rv a r d ıv e A v r u p a 'n ı n b a z ıb ö lg e le r in d e d e p s ı k a n a liz1 9 6 0 'la r d a n ö n c e y a s a lla ş t ı .A m a A v r u p a 'd a a n a liz c ile rd a h a z i­ y a d e e n t e le k t ü e lle rv e s e ç k in le r ind e s t e ğ in ia lı r k e n ,A B D 'd e k o n u b u k id e o la y ıh a lin e g e ld ia m a k r itikb o y u t t a n y o k s u n d u . A v r u p a v e A m e r ik a B ir le ş ik D e v le t le r i( A B D )a r a s ı n d a k if a r k la ra y ­ n ız a m a n d a P s ik iy a t r im e s le ğ in id e ş e k ille n d ir d i.A v r u p a 'd a a k ı lh a s t a n e le r iilkz a m a n la rk ilis e y e b a ğ lı y d ıv e p s ik iy a t r la r ı n e s k io t o r it e d e n a y ­ r ı lm a la r ıy a v a şo ld u . l î J B u n la rp r o f e s y o n e lo lu r k e nb ilet u t u c u lu k la r ı n ı p e kb ı r a k m a d ı la r .M o r a l( a h la k i)t e d a v iy leb a ş la y a np s ik o lo jikt e d a v i g e le n e ğ in in e t k is in d e k a ld ı la ra m a " d e je n e r a s y o n "b e d e n s e la ç ı k la m a s ı n a e ğ ilim le r iv a r d ıv e g e n e ld e F r e u d 'd a n e t k ile n m e d ile r .H e id e lb e r g v e M ü n ih 't e p s ik iy a t r ip r o f e s ö r ü v e F r e u d d ö n e m in in ü n lü b irp s ik iy a t r ıo la n E m ilK r a e p e lin b u n la r d a n b ir iy d i. K r a e p e lin .d ı ş n e d e n le r le g e le n v e m u h t e m e le n p s ik o lo jik y ö n t e m le t e d a v ie d ile b ile n d e m a n s p r e k o s( e r k e n b u n a m a )v e k a lı t ı m s a lo lu p t e d a v is im ü m k ü n o lm a y a n b e y inh a s t a lı k la r ık o n u s u n d au z m a n d ı .P s ik a n a lizb iy o lo jikb a z lıa r a ş t ı r m a p r o t o k o lü d ı ş ı n d a b ı r a k ı ld ıv e p s ik o lo jikb iry a k la ş ı m g e t ir m e s in i* r a ğ m e n A v r u p a p s ik iy a t r is ig ö r ü ş ü n d e m a r jin a lk a ld ı . A B D ’d e is e k o ş u lla rf a r k lı y d ı .O r a d a p s ik a n a liz ,y e r le ş m işb irp s ı k iy a tr im e s le ğ iy le ç e k iş m e k d u r u m u n d a k a lm a d ı .A B D 'd e t ı p f a k ü lt e le r i ip n o z ," z ih int e d a v is i"v e h o m e o p a t i( h a s t a lı ğ ıb e n z e r iy le t e d a v i)g i b it e d a v iş e k ille r in e k a r ş ıte k e lle r in ik u r m a kiç in ç a lı ş ı y o r la r d ı .P r o f e s y o n e lle rİ n g ilt e r e 'd eo ld u ğ ug ib ik e n d ile r in ip o p ü le rt e r a p in in" d iş i d u y g u s a llı ğ ı n d a n "u z a k t u t m a n ı n g a y r e t iiç in d e y d ile r .B ö y le c e1 9 1 0 'd . ı F le x n e rK o m is y o n u p r o f e s y o n e lliğ e v e y e t k ia lı n m a s ık o n u s u n a ö n c e ­ likv e r ilm e s in d e ı s r a re t t i.A m e r ik a lıp s ik iy a t r la rA v r u p a fik ir le r in e a ç ı k o la r a k ,p s ik a n a liz ia k ı lh a s t a lı k la r ı n ı n p o p ü le rt e d a v iş e k ille r in e b ilim s e lb ira lte r n a t ifo la r a kg ö r d ü le r .O n la ry e n it e k n ik le r iny e t k is iza m a t ö r le r c ed e ğ il,g e r ç e kd o k t o r la rt a r a f ı n d a nu y g u la n m a s ı n ıis t iy o r la r d ı B u n u n s o n u c u o la r a kA m e r ik a n p s ik a n a liz ip r o f e s y o n e llik ,b ilim s e llik a k ı m ı n ıs ü r d ü r d ü v e ik in c is a n a y id e v r im in inö z e lliğ io la n k itlek ü lt ü •86»

ELI ZARETSKY m m m m g e liş m e s in is a ğ la d ı . A B D 'd e o ld u ğ u g ib i,a n a liz le r in k u r u m s a lk a b u lg ö r d ü ğ ü y e r le r d e jlıı.ıl r u h v e iç e r iğ e b iry a b a n c ı la ş m ae ğ ilim ig ö r ü ld ü .A v r u p a 'd ao lg ib i,m a r jin a lk a ld ı ğ ıy e r le r d em e z h e p ç ilik ,g ö s t e r işv e h iz ip ç ilik k liıırg e ld i.P s ik a n a liz b ö y le c e S c y lla v e C h a r y b d is a r a s ı n d a s ı k ı ş ı p k a i­ lli ıb e r k likv e c in s iy e t t e ç ifto lm ad u r u m u e t r a f ı n d a k ik a r m a ş a g ib i,o • l. ık e n d in e b irç ı k ı ş y o lu b u lm a lı y d ı .E m ilm e p s ik a n a liz k im liğ in im a h V M I İ I ’I ) ile c e ğ iiç in ,p e kç o kin s a n a ç ı s ı n d a n m a r jin a llikd a h a iy ib irb a ş k h M n o k t a s ıo la r a kg ö r ü ld ü . ID ü n y a S a v a ş ıd ö n e m in d ea n a liz c ile rF r e u d fik ir le r in ib e n im s e h i i

k ı ı ç û kb irg r u p t u .P s ik a n a liz im a h v e t m e kb iry a n a ,d is ip lin iniç e

■ I h t ı kk a r a k t e r i,y e tk ilile r d e k iz ih inm e ş g u liy e t in i,u y a n ı ko lm ad u r u H im ı ı ı .s p e k ü la s y o n la r a k a r ş ıh o ş g ö r ü s ü n ü v e e n t e le k t ü e lc e s a r e t iş e k iltfııd iıd ıM a r jin a llika y n ız a m a n d ag ö s t e r iş e ,g ü n a hk e ç iliğ in ev eb ö m m e y ey o la ç t ı .F a k a tF r e u d a n a liz in m a r jin a ls t a t ü s ü n ü a s la k a b u le t H t r d iv e s ü r e k li o la r a ka n a litikg ir iş im inb ilim s e lb o y u tla r ın ıa n la t m a ­

yı» çalıştı. n n ü is a n a y id e v r im in e c e v a p la r ı n ç o ğ u s a n a y iö n c e s id ü z e n d e id e -

n

• ı lle ş m e y it e m e la ld ı ,k ö t ü m s e rv e te p k is e lo ld u .A m aik in c is a n a ­ y iılr v ıım in inc e v a p la r ıt a m a k s in e ,g e le c e ğ e y ö n e likb iriy im s e r likiç e ■ y t m lı ı ,Y ü z y ı lı nd e ğ iş im iv e1 .D ü n y aS a v a ş ıa r a s ı n d a k iy ı lla r d a ,k r a l-

lı iıııı h ü k ü m s ü r d ü ğ üe s k id ü z e n le ,o to m o b il v eu ç a ğ ı ng ü n lü ky a ş a ­ m ı nlu rp a r ç a s ıo ld u ğ u y e n id ü z e n a r a s ı n d a b ü y ü kb irç e liş k iy a ş a n d ı . H m m n s o n u c u o la r a k g e ç m işr e d d e d ild i,ü to p ikd ü ş ü n c e le r ,k e h a n e t le r , lU n e d ile nd e v r im k a r m a ş a la r ı ,N a r o d n ik le r ,B o lş e v ik le r ,c in s e ld e n e y tılnv rt o p lu m c u la r ,y e n ilik ç ile r ,m a n if e s t o la rv e m e z h e p le ra r ttı.( 4 ) P s ip iiı.tlı/ d e b u o r t a m d ad o ğ d u . G ö r d ü ğ ü m ü zg ib ib u n u nilkif a d e s io la n Ç a r ş a m b a P s ik o lo ji D e r I M 'g ıb irM a n e r b u n d id i,k a r iz m a t ik b ire r k e ke t r a f ı n d a o r g a n iz e o lm u ş , ■ p lr n r k s e la ile y e k a r ş ık ü ltü r d e no la n b ira lte r n a tifti.P s ik a n a lizto p lu ­ m u ,V ı y a n a ’d a b a ş k a n ık a r iz m a t ike r k e ko la n S e c e s s io n ( G u s t a vK lim t ) ,

IHI ik it o n lum ü z ik( A r n o ldS c h o e n b e r g ) ,e d e b iy e n ilik( A r th u rS c h n it z |fr )Z io n iz m ( T h e o d o rH e r z )v eK a r iK r a u s s ’u nD ie Fackel a d lıg a z e t e llh ılrt o p la n m ı şg r u p g ib ito p lu lu k la r ab e n z iy o r d u .E d w a r d T im m sb u k u ı . ı ı kt o p lu m la r ı" Y o ğ u n la ş t ı r ı lm ı şb irm ik r o d e v r e le rs is t e m i’n e b e n fu lli lû e u d u ne s k ia r k a d a ş la r ı n d a nç o ğ uD ieF a c k e l’e y a z ı y o r la r d ıv e •87-

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d 'u n y a y ı n c ı s ıH u g o H e lle r ,S c h o e n b e r tr e s im le r iiç in ilks e r g iy ia ç t ı . 4 5 )B u g r u p ü y e le r in in ç o ğ u ü n iv e r s it e d e y a d a k a f e le r d e t o p la n ı y o r la r d ı .F a k a tF r e u d p s ik a n a liz g r u b u n u d a h a r a h a tb iry e ro la n k e n d ie v in d e m is a f ire d iy o r d u . A n a litikg r u b u F r e u d ’u n1 9 0 2 ’d e d ö r td o k t o ra r k a d a ş ı n a d a v e t iy e g ö n d e r m e s iy le o lu ş t u .H a f t a lı kt o p la n t ı la rF r e u d 'u n ,Y a h u d ib itp a z a r ı T a n d e lm a r k tileV iy a n aü n iv e r s it e s in ino ld u ğ ut e p ea r a s ı n d a k iB e r g g a s s e s o k a ğ ı n d a ,1 9 n u m a r a d a k ig ö s t e r iş s iz ,k a la b a lı ko r t a s m ı fe v in d e y a p ı lı y o r d u . 4 6 ’1 9 0 6 ’d a g r u p t a o n y e d iü y e v a r d ık i.P a u lF e d e r n ,I s id o ı S a d g e r .M a xG r a f .V ik t o rT a u s k ,D a v id B a c h .E d u a r d H it s c h m a n n ,H u g o H e lle rv e F r it z V V it t e ls d e b u n la r ı n a r a s ı n d a y d ı . ^ F r e u d d ı ş ı n d a k iü n lü le ra r a s ı n d a 1 8 7 0 d o ğ u m lu g ö z d o k t o r u A lf r e d A d le r ,C z e r n o w it z ,B u k o v in a 'd a n ( b u g ü n k ü R o m a n y a )s iy a s e ty a z a n v e d o k t o rV V ilh e lm S t e k e rv e O t t oR a n k d a v a r d ı . 4 8 ’1 8 8 4 ’t e R o s e n f e ld s o y a d lıo la r a kd o ğ m u ş o la n O t t oR a n k g ü n d ü z le r im a k in is tliky a p ı y o r ,g e c e le r i is e y a z a ro lu y o r d uv ed o k t o r uA lf r e dA d le ro n aF r e u d 'd a n b a h s e t t i. R a n k1 9 0 5 ’t c F r e u d ilet a n ı ş t ı ,g r u b u nm a a ş lıs e k r e t e r io ld uv e F r e u d 'u nt e ş v ik iv e p a r a s a ld e s t e ğ iy le lis e v e ü n iv e r s it e y e g itt i. F r e u d 'u n g r u b u n d a k io lu ş u m o r t a s ı n ı fin s a n la r ı n ı n d e v le tm a a ş lı m e m u r la r d a n ,k e n d i iş in ik u r a np r o f e s y o n e lle r ed o ğ r ud e ğ iş t iğ in i g ö s t e r iy o r d u .B u a d a m la re s k ik ilis e ,m a h k e m e v e ü n iv e r s it e m e n s u p la r ıg ib ig e le n e k s e le n t e le k t ü e lle rd e ğ il,d o k t o r la rv e y a z a r la r d ı .P r e s t ij­ le r is o s y a ld u r u m la r ı n d a n d e ğ il,e ğ it im d u r u m la r ıv e u z m a n lı k la r ı n d a n g e liy o r d u .Ç o ğ u k u r u m la r a b a ğ lıd e ğ ild i,g e le n e k s e ly e t k im e r k e z le r im v e o n la r la b a ğ la n t ı lıp a r a s a lç ı k a r la r ıs e v m iy o r la r d ı .F r e u d 'u n ilks e k r e te r iP a u lF e d e r n d o k t o r la r ı" e n t e le k t ü e lp r o le t a r y a ”o la r a kt a n ı m la d ı . 1 ’ V iy a n a Y a h u d ile r ig e le n e k s e ld e n A n t o n io G r a m s a n in o r g a n ik e n t e le k t ü e lle rd e d iğ ig r u b a g e ç iş in ö n c ü le r iy d ile r — o r t a y a ç ı k a n b ir le ş ikü r e t in ) s is t e m in e e n t e g r e o la n e n t e le k t ü e lle ro ld u la r .1 8 9 0 ’la r d a Y a h u d ile rh u k u k ,t ı p v e g a z e t e c ilika la n la r ı n d a ç o ğ u n lu k t a y d ı la r .T ic a r e t ,ü r e t im v e s a n a y id a lla r ı n d a o r a n s ı z o la r a k t e m s ile d ilir k e n ,t a r ı m v e t e m e lih t iy a ç m a d d e le r iü r e t im in d e Y a h u d is a y ı s ıf a z la d e ğ ild iv e ş e h irg e liş t ir m e ,s a n a tv e d iğ e riş a la n la r ı n d a d a Y a h u d is a y ı s ıa z s a y ı lm a z d ı . S c h o r s k e 'n in m a n t ı k lıo la r a ks ö y le d iğ ig ib i,ik in c is a n a y id e v r im i k a r ş ı s ı n d ao nd o k u z u n c uy ü z y ı l lib e r a lg e le n e ğ int r a v m a t ikç ö z ü lü ş ü p s ik a n a liz iny ü k s e liş in inp e ş ink o ş u lu y d u .1 8 7 3 e k o n o m ikk r iz in d e n s o n r a A v u s t u r y a 'd a lib e r a liz m s a ld ı r ı y a u ğ r a d ı .Ç e k v e M a c a rm illiy e t • 88*

ELI ZARETSKY lib e r a lp r e n s ip le r em e y d a n o k u r k e n ,k a p it a liz m v e Y a h u d ik a r ş ı t ­ lı ğ ıa r t t ı .İ m p a r a t o rY a h u d ik a r ş ı t ıV iy a n ab e le d iy eb a ş k a n ıK a r iL u e K n ink o lt u ğ u n ua n c a k1 8 9 7 y ek a d a rk o r u y a b ild i.1 1 0 1 F r e u dL u e g e r ’in b a ş k a ld ı r ı s ı n a v eD r e y f u so la y ı n aB ’n a iB r ith ’e k a t ı la r a kk a r ş ı lı kv e r d i, lıpv e a k a d e m ika y d ı la rs ın ıfın ıb ı r a k ı pn o r m a lb irY a h u d id o k to ro l­ d u ğ u n u v e b ilim s e lç a lı ş m a la r ı n ıd e s t e k le m e s e le rb ilek e n d is in ite h d it e lııir m e le r in i is te d i.0 1 1 Ç a r ş a m b a P s ik o lo ji D e r n e ğ in id e iş t e o d ö n e m ılrk u r d u . F r e u d ’u nt ü m e s k iç a lı ş m aa r k a d a ş la r ıY a h u d io ld u ğ uiç inp s ik a ­ n a liz in m a r jin a lk a lm a s ıd o ğ a ld ı .O d ö n e m A v r u p a ’s ı n d a Y a h u d ile r" d i|n’ ı r ko la r a kg ö r ü lü y o r d u .S a n d e rG ilm a n ’ı nv ed iğ e ra r a ş t ı r m a la r ı n |fln te r d iğ ig ib i,to p lu m d e ğ e r le r ia ç ı s ı n d a n Y a h u d ib u r n u ,Y a h u d ia y a g ıY a h u d ic in s e lliğ i,d ili,v e s a y g ı s ı z lı ğ ı ,A v r u p a d o k to r la r ıv e s o s y a lb i­

lilinile r iiç in te d ir g in likv e r e n k o n u la r d ı .N ö r o lo jid e ı r k ç ıte o r ile r iin c e ­ le y e n C h a r c o tY a h u d ile r le n e v r o z a r a s ı n d a b irb a ğ o ld u ğ u n u s ö y le d iv e ö jıe m is iH e n r yM e ig e d e Y a h u d ile r in ç o ky e rd e ğ iş tir m e le r in inn e d e ­

ni o la r a kh e rz a m a n d ik k a tç e k m e a r z u la r ı n d a n s ö z e tti.ll 2 )V V e in in g e r ’in W ( a k t ö r ü n ü nk a d ı n la r a ,e ş c in s e lle r ev eY a h u d ile r ee t k is in d e ns ö z •• ! « n ç a lı ş m a s ı n d a Y a h u d ie r k e ğ in in ç o ğ u z a m a n k a d ı n la ş t ı ğ ı n d a n b a h » < •« İ linM u h t e m e le ns ı k ıd is ip lin li Y a h u d ia ile s in ink ı s k a c ıa lt ı n d ak a ­ k ıt Y a h u d ie r k e kç o c u k la r ı n p a s if ,u y s a lv e e ş c in s e lliğ e m e y illio la b ile ıı « ğ ly a z ı lm ı ş t ı rv e Y a h u d ie r k e k le r id e b ü y ü k o la s ı lı k la e r k e k id e a lin a r ­ k a s ı n d ag iz li b ud u r u m u nf a r k ı n d a d ı r .B uk o ş u lla ra lt ı n d aa n a liz c ile r fjr m e nk ü ltü r eik iy ü z lü lü kg ib ib a k m ı ş la r d ı r — g ö r ü n e nn e d e n le r le b a s k ıa lt ı n d a k a la n y a d a m a r jin a lg r u p la rt a r a f ı n d a n p a y la ş ı la n ta h m in le y le d ir .O n la r ı n b a k ı ş ı n a g ö r e A v u s t u r y a p o litik a s ın ın ç o ğ u b ird ı ş g ö n ı ı m ş ü ı rv e im p a r a t o r la b ü r o k r a s io n u na r k a s ı n d a n y ö n e tirü lk e y i. S o s y a ld e m o k r a s ip s ik a n a liz ins o r u n lus o s y a ly e r in em u h t e m e l b uç ö z ü m ö n e r m iş t ir .A v u s t u r y as o s y a liz m iY a h u d id ü ş m a n lı ğ ı n ak a r ­ lı y d ı.ç o ğ u s o s y a lis tg e le n e k le r d e nd a h a a z e k o n o m ik tiv e k ü ltü r e ls o ı m ı l, ı ı . ıo n la r d a n d a h a ç o ky ö n e lm iş ti.0 3 1 F r e u d ’u n g r u b u n d a k ia d a m la ­

rın ç o ğ u S o s y a lD e m o k r a t t ı .A lfr e d A d le r ’inilkk ita b ıo la n T e r z ile riç in N , iğ likK it a b ı n d a( 1 8 9 8 )“ s o s y a lh a s t a lı k la r a ’’g e r e k e nö n e m inv e r ilm e ­ m e s ie le ş tir ild i. V V it t e lsç o c u kd ü ş ü r m e y leilg ili b irç a lı ş m as ı r a s ı n d a h iM id ’U t a n ı ş t ıv ee k o n o m ikn e d e n le r leH ır is tiy a n lığ ık a b u le d e nY a ­ lı m İlle r ie le ş t ir e r e ka d ı n ıd u y u r d u . 0 4 1 G r u p ü y e le r in d e nD a v idB a c h V i\m , ıiş ç ile rs e n fo n ile r in io r g a n iz e e tti,s o s y a lis tg a z e t e A r b e it e rZ e it u n g •89*

RUHUN GİZEMLERİ

iç in m ü z ik e le ş t ir m e n liğ iy a p t ıv e W a g n e rt iy a t r o s u n u s a v u n d u . 0 ’1 G r u p ­ t a k ia n a lizh a s t a la r ı n d a n ç o ğ u d a s o s y a lis t t i.B e r t h a P a p p e n h e im ( A n n a O . )M a r y V V o lls t o n e c r a f t 'ı n Kadın Haklarını Koruma a d lıe s e r in iA lm a n c a 'y a ç e v ir d iv e Y a h u d iK a d ı n la rB ir liğ in i( J ü d is c h e rF r a u e n b u n d ) k u r d u . 0 6 1 E m m aE c k s t e in( I r m a ) ,A lm a nS o s y a lD e m o k r a t la r ı nlid e r i K a r iK a u t s k y ’n in a r k a d a ş ıv e P a r la m e n t o n u n ilkk a d ı n ü y e le r in d e n b i­

r io la n S o s y a lD e m o k r a tT h e r e s e S c h le s in g e r 'in k a r d e ş iy d i. 0 7 1 P s ik a n a ­ lizv e s o s y a ld e m o k r a s ia r a s ı n d a k ib u b a ğ la rs a d e c e s ı n ı fp o lit ik a s ı n ı

d e ğ il,a y n ız a m a n d a a n n e liğ e d a y a n a n f e m in iz m e o la n ilg iy id e g ö s t e ­ r iy o r d u .F a k a tu z u n v a d e d e o r t a A v r u p a s o s y a liz m i,k iş is e ly a ş a m la il­ g ilia n a lit ik o d a k n o k t a s ı n ıd e s t e k le m e k iç in g e le n e k s e lç a lı ş a n s ı n ı fs a ­

v u n m a s ı n a ç o k f a z la b a ğ la n d ı . A s lı n d a o t o ö ğ r e t ic iv e k ü ltü rk a r ş ı t ıu ğ r a ş ı la rilkp s ik a n a lizç a lı ş ­ m a la r ı n d a s o s y a lis th a s s a s iy e t iy le b ira r a y a g e ld i.Ç a r ş a m b a g e c e s it o p ­ la n t ı la r ı n d ak o n u ş u la nk o n u la ra r a s ı n d aN ie t z c h e n inE c c e H o m o 's u , k a d ı nk o n u la r ı ,M a r k s iz m p s ik o lo jis iv eç o c u k la r ı nc in s e le ğ it im id e v a r d ı0 8 1 F r e u d ü n iv e r s it e d e r s le r in d e o ld u ğ u g ib ih e r k e s in k o n u ş m a s ı ­ n ıis tiy o rv e k o n u ş m a s ı r a s ı n ıb irv a z o d a n ç e k t iğ ik a ğ ı t la r a g ö r e v e r i­ y o r d u .O r t a y a a t ı la nfik ir le rh e r k e st a r a f ı n d a n b e n im s e n iy o r d u .B u n a " e n t e le k t ü e lk o m ü n iz m "d e d ile r . 0 9 1 A n a litikm a r jin a lliks o s y o e k o n o m iko ld u ğ uk a d a rk ü ltü r e ld id e . V iy a n a A v r u p a p s ik iy a t r is in in b irm e r k e z iy d i.S u ç la r ı n e n g e lle n m e s iç a ­ lı ş m a la r ı ,s a p ı k lı k la r ı n b ilim s e lin c e le n m e s iv e a k ı lh a s t a lı k la r ı n ı n k im ­ y a s a lt e d a v is io r a d a b a ş la d ı . 1 2 0 1 F a k a tF r e u d p s ik iy a t r ik u r u m u n u n d ı ş ı n ­

d a y d ıv e s a d e c e ü n iv e r s it e d em a a şa lm a d a nb ird e r sv e r iy o r d u .Y a p ­ m a kz o r u n d a o ld u ğ ug ö r e v le r iv e t e d a v ie ttiğ ih a s t a la r ıy o k t u .A n a liz ç a lı ş m a la r ı n ı na zo lm a s ıd a o n u np a r a y a ö n e m v e r m e m e s iy leç a k ı ş ı ­

y o r d u .1 8 9 9 'd a F le is s ’e ş ö y le y a z d ı :" P a r a b e n im iç in g ü ld ü r ü c ü g a z g i­ b ib irş e y .G e n ç liğ im d e n b iliy o r u m k i.ç a y ı r la r d a k o ş a n y a b a n ia t la rk e ­

m e n t le y a k a la n d ı k la r ı n d ah a y a t la r ı n d a n b ir a ze n d iş e d u y a r la r .F a k ir li­ ğ inç a r e s iz liğ in ib ö y leö ğ r e n d im b e nv eh e pk o r k t u m o n d a n . " '2 1 1 1 8 9 9 u n s o n s e k iza y ı n d a s a d e c e b irt e kh a s t a s ıo ld uF r e u 'd 'u n .M a y ı s 1 9 0 0 'd e g ü n lü ko r t a la m ak a z a n c ıü çb u ç u ks a a t likü c r e t t i. 1 2 2 1 A y n ıy ı l, k ır kd ö r d ü n c ü d o ğ u m g ü n ü n d e n b irg ü n v e Rüya Yorumlarının b a s ı ­ m ı n d a n b ir k a ça y s o n r a k e n d is in i“ y a ş lı ,p e jm ü r d e b irY a h u d i, "o la r a k t a n ı m la d ı . 1 2 3 1

•90

ELI ZARETSKY F r e u d ’u n fik ir le r iV iy a n a ’d a m a r jin a lk a lm a s ı n a k a r ş ı n Z ü r ih Ü n i­ v e r s it e s in e b a ğ lıü n lüa k ı lh a s t a n e s iB u r g h ö lz li’d e b ü y ü kb irc id d iy e t le in c e le n iy o r d u .1 8 6 0 't a k u r u lm u şo la n B u r g h ö lz li'n in ilkd ir e k tö r le r ia r a m ı ı d . ıA u g u s t eF o r e lv eV V ilh e lm G r ie s in g e rg ib iü n lüp s ik iy a tr la rd a V f lu lı 1 8 9 8 ’d e d ir e k tö ro la nE u g e n eB le u e rb ir k a çy ıl iç in d eB u r g h ö lz lıv ıd ü n y a n ı n e n ü n lü p s ik iy a tr ie ğ itim h a s t a n e s ih a lin e g e tir d iv e K r a i’l » « lııi'inM ü n ihÜ n iv e r s it e s in d e k iü n lük lin iğ in ig e r id e b ı r a k t ı.( 2 4 )B le u |nd e K r a e p e lin 'ind e m e n t ia p r a e c o x ’u n( d e m a n sp r e k o s :e r k e n b u n a ııı.0 h a s t a lı ğ ı n ı n p s ik o lo jiko ld u ğ u y ö n ü n d e k i fik r in ik a b u le tti.( 2 , )F r e ı ı d l. ıilg ile n m e s in inn e d e n id e b ur e k a b e tç e k iş m e o ld u .

C a r iG u s t a v J u n g :F r e u d ’u n ö ğ r e n c is i,r a k ib iv e a n a lit ik p s ik o lo jin in k u r u c u s u ( 1 9 1 0 ) F r e u d ’u n1 9 0 4 ’t eB le u e r ’d e nd u y d u ğ u n a g ö r e ,p e r s o n e li B le u e r ’in a s is t a n ıC a r iJ u n g ’d a n e tk ile n m iş tiv e b ir k a çy ı ld a nb e r iF r e u d ’u n y a z ı l. ı ım ıo k u y o r la r d ı .S e ç k inb ira ile d e ng e le nJ u n gz e k iv ey a k ı ş ı k lıb ir . u la m d ı ,g ü ç lü b irk iş iliğ es a h ip t i.F r e u d ’d a n d a h a g e n ç t ia m a s o s y a lv e

RUHUN GİZEMLERİ

p r o f e s y o n e la ç ı d a n o n u n ü s t ü n d e y d i. 1 9 0 2 'd e b ilin ç a ltık a v r a y ı ş y a d a t a s a v v u ry e t e n e ğ iy leilg ili " k o m p le k s le r "h a k k ı n d ad e n e y le ry a p a r a k g e n çy a ş t aü ny a p t ı .1 9 0 5 't eB u r g h ö lz li'd ek lin ikd ir e k t ö r üv eZ ü r ic h Ü n iv e r s it e s in d e p r iv a td o z e n to ld u .1 9 0 8 'd e k e n d i is t e d iğ ig ib ib ire v in ş a e d e c e k k a d a rz e n g in o lm u ş t u . 1 2 6 1 A y r ı c a o n u p s ik a n a liz e ç e k e n m is ­ tikb iry a n ıv a r d ı .J u n g u n b a b a s ıa s lı n d a b irİ b r a n ib ilg in io lm a kis t e ­ y e n b irr a h ip t i.A n n e s iis e is p r it iz m a y a in a n a n b irk a d ı n d ı ,k o c a s ıv a a z ­ la r ı n ıy a z a r k e n o n u Ş e y t a n d a n k o r u m a kiç in a r k a s ı n d a d u r u r d u . 1 2 7 1 F r e u d v e J u n g1 9 0 6 'd a y a z ı ş m a y a b a ş la d ı la rv e J u n g b iry ıls o n r a F r e u d ’u z iy a r e te t t i,ik ia d a m b ir b ir le r in is e v d ile r . F r e u d1 9 0 5 ’t eG ü n lü kY a ş a m ı n P s ik o p a t a lo jis i,A k ı lv eB ilin ç a lt ı , " D o r a ”v e C in s e llikÜ z e r in e Ü ç D e n e m e y iy a y ı n la d ıv e b u n u n ü z e r in e b a z ıd o k t o r la ro n u n la t e m a s a g e ç t ile r .L o n d r a 'd a y a ş a y a n k ı r s a lk ö k e n ­ li,d in d a rv e G a llib ird o k t o ro la n E r n e s tJ o n e s ,D o r a v a k a s ı n ıo k u d u v e h a s t a s ı n ı n h e rs ö z ü n ü d in le y e n d o k t o rh ik a y e s in e ş a ş ı r d ı . 1 2 8 1 F r e u d 'a y a ­ k ın lıkd u y d u v e d a h a s o n r a ,s o s y a lo r g a n iz a s y o n u n h a k s ı z lı k la r ı ,a p t a l­ lık la r ıv e m a n t ı k s ı z la r ık o n u s u n d a b iry a z ıy a z d ı . 1 2 9 1 J o n e s1 9 0 6 'd a L o n ­ d r a 'd a b ira n a lit ikt a r t ı ş m a g r u b u k u r m a y a b a ş la d ıa m a t ı p o t o r it e le r iy ­ le t a r t ı ş m a la rv e b irh a s t a s ı y la c in s e liliş k iy e g ir d iğ ik o n u s u n d a s u ç la ­ m a la rn e d e n iy le K a n a d a ’y a g itti.1 3 0 1 F r e u d 'u n o n u n h a k k ı n d a k iilkiz le n i­ m if a n a t iko ld u ğ u y d u v e J u n g a ," A d a m k a lı t ı m ır e d d e d iy o r ,o n u n g ö ­ z ü n d e b e n b ile b irg e r ic iy im , ”d iy e y a z d ı . 1 3 1 1 J o n e s d ı ş ı n d a F r e u d 'a V iy a n a d ı ş ı n d a n g e le n h e m e n t ü m d o k t o r ­ la rB ü r g h o lz lik a n a lı y la g e ld ile r .C id d ib irB e r lin Y a h u d is io la n K a r iA b r a h a m ,g e r ip la n d ad u r m a y ıy e ğ le y e n R u s M a xE it in g o n v e ç e k ic ib ir M a c a ro la n S a n d o rF e r e n c z it ı p ö ğ r e n c ile r io la r a k F r e u d ’u n y a z ı la r ı n ıo k lin ik teo k u d u la r .D a h a s o n r a E it in g o n v e A b r a h a m ,A v r u p a ’d a ,e ş c in ­ s e lliğ in s u ç s a y ı lm a m a s ıfik r in is a v u n a n la r d a n M a g n u s H ir s c h f e ld 'e v e c in s e llikt ö r e le r ih a k k ı n d a k i in c e le m e le r i1 9 0 5 ’t e B e r lin 'd e k ib ira n a li­ tikt a r t ı ş m ag r u b u n d ag ö r ü ş ü le nI w a nB lo c h 'ak a t ı ld ı la r . 1 3 2 1 F r e u d 1 9 0 7 'd e A b r a h a m 'aş ö y le y a z d ı :“ A lm a n y a 'd aş ö h r e t im a r t a r s a b u n u n s a n a y a r a r ıo la c a k t ı rv e e ğ e rs e n iö ğ r e n c im o la r a kg ö s t e r ir s e m b u n ­ d a n u t a n a c a ğ ı n ıs a n m ı y o r u m -o z a m a n s e n i[ p r o f e s y o n e lc e d e s t e k le ­ r im ].1 3 3 1 1 9 1 0 y ı lı n d a p s ik a n a lizB e r lin 'd e iy ic e t a n ı n d ıv e ü n lü b irn ö r o ­ lo go n a k a r ş ıb o y k o tila ne t t i;p s ik a n a lizg a z e t e le r in e a b o n e o la n la r ı n s a y ı s ıV iy a n a 'd a k in d e n f a z la y d ı , 1 3 4 1 F e r e n c z i1 9 0 0 'd e y e r e lb irg a z e t e iç in Rüya Yorumlan h a k k ı n d a b ir • 92*

ELI ZARETSKY İ

y a / ıy a z m a y ır e d d e t t iv e ," B u n u n iç in ç a lı ş m a y a d e ğ m e z , "d e d i.J u n g is e

I n ıı . ıP r e u d ’u c id d iy e a lm a s ı n ıs ö y le d i.F e r e n c z iJ u n g ’d a n ik iy a ş b ü y ü k I İli k ü ltü r lü b irB u d a p e ş t e a ile s in d e n g e liy o r d u v e h e m d o k t o r ,h e m d e iy ib ird e n e m e y a z a r ıv e ş a ir d i. ( 3 5 )B a b a s ıP o lo n y a ’d a n g ö ç e t m iş t i,b irk id ü k k â n ıv a r d ıv e1 8 4 8 M a c a rd e v r im in inb ı r a k t ı ğ ıe n d iş e y leY a ­ h u d iliğ ia k la g e t ir e n( F r a e n k e l)a d ı n ıd e ğ iş tir m iş ti. A n n e s iY a h u d iK a ı t ı n la rB ir liğ in inb a ş k a n ı y d ı .İ ç le r in d eG e o r g L u k a c s .M a c a rş a ir iE n d r e |A d y ,k o m p o z it ö r le rB e laB a r t o kv eZ o lt a nK o d a ly 'n ind eb u lu n d u ğ u N y u g a t( B a t ı )g r u b u ü y e s io la n F e r e n c z ih ip n o t iz m a ,k e n d ik e n d in e t e l™ |h m v ee r k e kv ek a d ı ne ş c in s e lliğ ik o n u la r ıy lailg ile n iy o r d u .F r e u d ’u

| I

m İ * ı ı ı n a d a nö n c e H ir s c h e ld ’inE ş c in s e lle r iK o r u m a U lu s la r a r a s ıY a r d ı m -

II t v c M İ e rK o m is y o n uB u d a p e ş t e te m s ilc iliğ iy a p ı y o r d u . İk id il b ile nv e • l. ı lı . ıs o n r aV iy a n aP s ik a n a lizD e r n e ğ iü y e s io la nb ud o k to r1 9 1 0 ’d a p ı n p a g a n d a y a p t ı ğ ı . . .a m a o r g a n iz a s y o n iz le r ib u la m a d ı ğ ı , "iç ink e n d i­ n ia y ı p la d ı . 1 3 6 5 F r e u d 'u n y a z ı la r ıB u r g h o ö lz li'd es ü r e k li o k u n u y o r d u .A B D a n a liz -

• ıln ıiç in d e ö n e m lib iris im o la n A .A .B r illF r e u d 'u n y a z ı la r ı n ı1 9 0 8 ’d e

iii. k I . ig ö r d ü .1 8 8 9 ’d a o n b e ş y a ş ı n d a A v u s t u r y a 'd a n N e w Y o r k 'a b e ş p a ­

la n ı z g ö çe d e n B r ill,tıpf a k ü lt e s in d eo k u r k e np a r a k a r ş ı lı ğ ıs a t r a n ço y iM im ş t ı .Z e k iv e m e s le ğ in iç o ks e v e n b ird o k t o r d u .A m e r ik a lıp s ik iy a tr A tlo lfM e y e r 'leç a lı ş t ıv eK r a e p e lin ’i İ n g iliz c e 'y eç e v ir d i. F r e u d ’uB u r g b n l/ . li’d eo k u y a n la r d a nb ir id eN ie t z s c h e 'n inp s ik iy a tr ın ıny e ğ e n iv e v a t lı ka n a liz le r in ink u r u c u s uo la nL u d w igB in s w a n g e r 'd i.J u n g ’u nZ u r i< İ V t e n b ira r k a d a ş ıv e b irP r o t e s t a n r a h ib io la nO s k a rP f is t e r ,F r e u d 'u o k u d u k t a ns o n r ae s k iö n s e z ile r in ing e r ç e k le ş t iğ in ih is s e d e rg ib io ld u D ı ı n ı ıs ö y le d i. F r e u dd ao n a ," B iz im e r o t iz m im izs iz ina ş k 'd e d iğ in iz L t v r a m ıiç e r ir , "d e d i. ( 3 7 )F r e u d ’u ne n r a d ik a l ta k ip ç ile r in d e nO t t oG r o s s • I . ı( u n g ’u no n au y u ş t u r u c ub a ğ ım lı lığ ıt e d a v is iu y g u la d ı ğ ıB u r g h ö lz İ !d e n g e ld i. . ı r iz m a t ik to p lu lu k la r ,k u r u m la rk im lik le r in ip e k iş tir e n v e t a n ı n m a ­

K

la r ı n ıs a ğ la y a n ,o n la r a y a r d ı m c ıo la n a n la r ıv e t a r ih s e ld ö n ü m n o k -

ı a la r m ıb u lm a k laö n eç ı k a r la r .P s ik a n a liziç ind ey ir m in c iy ü z y ı lı nilk

y ı lla r ıb ö y le b ird ö n e m s a y ı lı r .B iry a n d a n F r e u d e t r a f ı n a ,o n u nfik ir le -

ılı ı d ey e n ib iru y g a r lı kd ü z e y in eç ı k ı şg ö r e nin s a n la r ıt o p la d ı .D iğ e r

yandan g e r ile tic ib irt r a v m a a c ı s ı ,y e n ilg iv e d ı ş la n m a d u y g u s u d a a n a ­ lılıkk im liğ ind e s t e k le n m e s in d e e tk ili o ld u .H e rik id u y g u d a F r e u d 'u n •93*

RUHUN GİZEMLERİ t a n ı m la m at e m e lin eo t u r u y o rv ep s ik a n a liz inM a n n e r b u n dk a r a k t e r i t a r a f ı n d a n d e s t e k le n iy o r d u .

G r u b u b ir le ş t ir e nç im e n t oF r e u d ’u nb ir" b a b a "o la r a kp a y la ş ı la n g ö r ü ş le r iy d i. Ç a r ş a m b a P s ik o lo ji D e r n e ğ in d e n M a xG r a f ,“ B u t o p la n t ı o d a s ı n d a d in s e lb irh a v a v a rs a n k i. . .F r e u d 'u n ö ğ r e n c ile r io n u n m ü r it­ le r ig ib id a v r a n ı y o r la r , "d iy e y a z d ı . 1 ”1 A m a b u if a d e p e k d o ğ r u s a y ı lm a z ­ d ı .F r e u d b u t o p lu m u n m e r k e z is a y ı lı y o r d u a m a e t r a f ı n d a b irç o k g ü ç ­ lü b ilim a d a m ıv a r d ı .B iz im g ö r d ü ğ ü m ü z k a d a r ı y la a n a lit ikg r u b u n o r ­ t a y a ç ı k m a s ı n d a y e n io la n ş e y .F r e u d 'u n b a b a lı k r o lü d e ğ il,ü y e le r in b u ­

n u n la b ilin ç lib irb iç im d e b ü t ü n le ş m e le r iy d i.A s lı n d a ö ğ r e t m e n le k iş i­ s e lt e m a s b u tü rg r u p la r d a b irg e r e k s in m e y d ie lb e t t e .F r e u d ile b ir lik te t a n ı m la n m a d ü ş ü n m e y iy e n ib iry o ld a n ö ğ r e n m e k t i,a n a lit ik o lm a k ,y a

d a k e n d in iy a n s ı t m a k t ıv e b a b a la r la o ğ u lla r ,ö ğ r e t m e n le r le ö ğ r e n c ile r a r a s ı n d a k ik u s u r lu b a ğ la r d a n ç o k a n a lit ik t e o r iü r e t ilm iş t i.F r e u d ile b ir ­ lik tet a n ı m la n m a ka y n ız a m a n d a fik ir le r inh a r e k e to lu ş t u r m a s ı n ay o l a ç ı y o r d u .D e r n e ğ e 1 9 1 0 'd a ü y e o la n V iy a n a lıa v u k a tH a n n s S a c h s R ü y a Y o r u m la r ı n ıo k u d u k t a ns o n r a ," Y a ş a m a m ad e ğ e ro la nb u y d u ,y ı lla r s o n r a b u n u n la y a ş a y a b ile c e ğ im ia n la d ı m , "d iy e y a z d ı . 1 * 9 1 J u n g ," P s ik o lo ­ jikd ü ş ü n c e le r im iı s la h e t m e k iç in g e r ile r e ,e s k iz a m a n a g it t im . . .O g ü n ­ le r d e n e le rd ü ş ü n d ü m . . .o n la rb a n a ş im d ik e n d im e k a r ş ıd ü r ü s t lü kd ı ­ ş ış e y le rg ib ig ö r ü n ü y o r , "d iy e k o n u ş t u . 1 4 0 1 F r e u d 'u n y a n ı n d a b u lu n m a k a y n ız a m a n d a a n a lit ikh a r e k e t in e n d e r in v e ı s r a r c ıt u t k u la r ı n d a n b ir i­ n iy a z m a t u t k u s u n u -c a n la n d ı r d ı .

F r e u d g e n e ld e b a b a lı kr o lü n d e nr a h a t s ı z d ı .F e r e n c z i ileiy ia r k a ­ d a ş t ıa m a o n u n ç o c u k s u h a lle r in d e n m e m n u n d e ğ ild i.F e r e n c z i1 9 0 9 ’d a F r e u d ’a ." B e n b uh a lim d e nm e m n u n u m . . .E n a z ı n d a n m u t lu b irç o c u ­ ğ u m .A m a s iz P r o f e s ö rF r e u d .s iz o k a d a r( e n t e le k t ü e lo la r a k )y a ş lı s ı n ı z k i.t ü m t u t k u la r ı n ı z ıd ü ş ü n c e h a lin eg e t ir d iğ in iziç inm u t luo la m a z s ı ­ n ı z , "d e d i. 1 4 1 1 B iry ıls o n r a ik ia d a m b ir lik te y a z ta tilin eç ı k t ı la rv e F r e u d J u n g a ş ö y le y a z d ı :" T a t ila r k a d a ş ı m iy ib irin s a n a m a b ir a zf a z la h a y a l­ c iv e b a n a k a r ş ıd a ç o c u k ç a d a v r a n ı y o r .B a n a h a y r a n lı ğ ı n ıb e lir t m e k t e n h içv a z g e ç m iy o rv e b u n d a nh o ş la n m ı y o r u m .B u n a a ld ı r m a d ı ğ ı m ıg ö ­ r ü n c ed em u h t e m e le nb ilin ç a lt ı n d ab e n ie le ş t ir iy o r . "T a t ild e ns o n r a F r e u d s a n ı ld ı ğ ıg ib ib irp s ik a n a liz S ü p e r m e n io lm a d ı ğ ı n ıs ö y le d i,h is le ­ r in t r a n s f e r in e k a r ş ıd e ğ ild i." Ü ç o ğ lu m a y a p a m a y a c a ğ ı m g ib ib u n u y a ­ p a m a m .ç ü n k ü o n la r ıs e v iy o r u m v e b u s ü r e ç t e o n la riç in ü z ü lü y o r u m , " d e d i. 1 4 2 1 .9 4 .

ELI ZARETSKY

r

F r e u d ç o ğ u n d a n y a ş lı ,k a r iz m a tikb ire r k e ko la r a kiy ib irb a b a r o ­

lü o y n a m a kis t e d i.T a k ip ç ile r in ey a z d ı ğ ım e k t u p la r lao n la r ah ı r s la r ın ­

d a n .r e k a b e t le r in d e na ç ı k ç as ö ze tti, o n la r ı ik n ae d iy o r d u .A b r a h a m

R r v r o z luo lm a k t a ns ö ze ttiğ in d eF r e u d ," B uk o m p le k sh e p im iz d ev a r , h m i . th e r k e s e n e v r o z lu d e m e m izd o ğ r u o lm a z , "d e d i. ( 4 3 ) J o n e s F r e u d iç in .

Ö y le b ira d a m k io to r ite s in ev e p o z is y o n u n ar a ğ m e nh e r k e s ia n lıy o r V e . iy ı p la m ı y o r , "d iy ek o n u ş t u .E niy ia r k a d a ş ı n a ," F r e u d b um e v k id e n ld ı jg uh a ld e b ö y led a v r a n a nt e ka d a m ,in s a n ı ng e n ç liğ ik a lp t e nh is ­ a r ım e ş in ia n lı y o r ,g e n ç liğ ins o r u n la r ı n ıiy ib iliy o r ,"d iy e k o n u ş t u . ( 4 4 ) G r u b ub ira r a d at u t a nç im e n t oa n la ş m a z lı k la r ad an e d e no ld u . A d le rF r e u d 'a ,g ö lg e s in d e k a lm a k t a n h o ş la n m a d ı ğ ı n ıs ö y le d i. ( 4 5 )Ç o c u k ­ lu ğ u n d a k ö t ü d a v r a n ı ş la r la k a r ş ı la ş m ı şo la n J u n g b a z e n a ş a ğ ı lı k d u y g u ­ m u m k a p ı lı y o r d u .F r e u d u n fo to ğ r a fın ıç e k m e ta le b in is a ç m a o la r a kn iIıd r d iv e k e n d is in d eb ir" n e fs in ik o r u m ak o m p le k s i”o ld u ğ u n us ö y le y e ı e kF r e u d 'aş ö y ley a z d ı :" B u n uz o r las ö y le d iğ im ik a b u le d iy o r u m • iı ı ı . ıs iz e b irin s a nv ea r a ş t ı r m a c ıo la r a kh a y r a n lı kd u y u y o r u m . . .s iz e k ir ş id u y d u ğ u m s a y g ıa d e t a d in s e lb ird u y g u y a b e n z iy o r .A ltın d a in k â r e d ile m e z e r o tikh is le ro ld u ğ u iç in b u n u n iğ r e n ç v e s a ç m a o ld u ğ u n u b i­ liy o r u m . " 1 4 6 ’O n b irç o c u ğ u n s e k iz in c is io la nS a n d o rF e r e n c z ib ir k a çk e z k a r d e ş likk o m p le k s in d e n "s ö ze tti v e J o n e sd a F r e u d 'a te o r ile r in ie n e İ y ia n la y a n ı n k im o ld u ğ u n us o r d u .H a n n sS a c h s ’a g ö r e g r u p t a k iç e k iş ­ m e n in t e m e ln e d e n i,F r e u d 'u n a lk ı ş la n m a s ı n ı n v e o n a y la n m a s ı n ı n k ı s ­ k ım İm a s ı y d ı . ( 4 7 ) F r e u d b a z e ny a ln ı z lı ğ ı n ıv ek o la yy a r a la n a b ilir liğ in ib e lli e d e r e k b a z ı la r ı n ık ış k ır tırg ib ig ö r ü n ü y o r d u .A b r a h a m o n ug ö r m e kiç inV iy a ı ı . t ’y ag e ld iğ in d eF r e u dg e n ça d a m aa r m a ğ a n la rv e r m e k lek a lm a d ı , o n u n o t e lm a s r a f ı n ıd a ö d e d i. 1 9 1 4 't e J u n g ilea r k a d a ş lı ğ ı n a s o n v e r ip a k lı n ıb a ş ı n a to p la r k e n A b r a h a m 'a ş ö y le y a z d ıF r e u d :" H a y a t ı m b o y u n • , ıb e n ik u lla n m a y a nv eih a n e te t m e y e na r k a d a ş la ra r a d ı m v e s a n ı r ı n

şimdi b u ld u m o n la r ı .” ( 4 S ) F r e u d 'u n ç e k ic iliğ ib ir a zd a z a y ı fy a n la r ı n ıs e ç e ­ n io r t a y ak o y m ay e t e n e ğ in d e ng e liy o r d u .1 .D ü n y aS a v a ş ıs ı r a s ı n d a A b r a h a m 'a ," Ş im d ig ü ç s ü z lü ğ ü m e ç o k ü z ü lü y o r u m ,a c ıd u y u y o r u m , ”d iy o y a z d ı .M e k t u p la r ı n d aç o ğ u z a m a n p a r a v e y a ş la n m a d a n s ö z e d iy o r « İ nB irm e k t u p t a m u h a t a b ı n a ," S o n m e k t u b u n a c e v a p y a z a m a d ı m ,ç ü n k lt , o k ö fk e liv e d e a ç t ı m , ”d e d i. 1 4 9 ’E llin c iy a ş g ü n ü n d e y a k ı n h a y r a n la ı ıo n a ü z e r in d e O e d ip u sR e x 't e n ," Ü n lü b u lm a c a y ıç ö z d ü v e ç o k b ü y ü k a d a m d ı . "y a z ı lıb irm a d a ly o n v e r d ile rv e g e r ç e k u n v a n ıy a r d ı m c ıp r o f e •95*

RUHUN GİZEMLERİ s o ro lm a s ı n a . k a r ş ı n o n a " P r o f e s ö r "d iy e h it a p e t t ile r .F r e u d 'u z a y ı f ,y a ş ­ la n a n y a d a y a r a lıb irb a b a g ib ig ö r e n a m a b u n u a s la s e s le n d ir m e y e n le r .o n u k o r u m a kiç ine lle r in d e n g e le n iy a p a r a k g r u b u n y a s a llı ky o lu a r a y ı ş ı n a d e s t e k ç ı k t ı la r .

P

s ik a n a lizta r ih in inb irk u t b u n u F r e u d 'u n ç e v r e s io lu ş t u r d u y s a ,p r o ­

f e s y o n e lk a b u le d iş v e k id e p o p ü la r it e s id e d iğ e rk u t b u n u o lu ş t u r ­ d u .D a h a s o n r a g ö r ü ld ü ğ ü g ib i,ik in c ik u t b u n k a d e r i,d is ip lin ink a y n a ­ ğ ı n d a n b e ş b inm ilu z a k o la n b iry e r d e k a r a r la ş t ı r ı la c a k t ı .P s ik a n a liz2 . D ü n y aS a v a ş ıs o n r a s ı n ak a d a rA v r u p a 'd am a r jin a lk a ld ı .A m e r ik a lı la r o n uo z a m a n A v r u p a 'y ag e r ig e t ir d ile r ,a m a A m e r ik a nk ü lt ü r ü n eh e ­ m e n g ir d io .B u n u n n e d e n iA B D ’d e g e le n e k s e lo to r ite n in z a y ı fo lm a s ı v e d ı ş z o r lu k la r ıy e n m e k o n u s u n d a b ir e y z ih n in in g ü c ü n e o la n y a y g ı n in a n ç t ı .B u y ü z d e n A m e r ik a n p s ik a n a liz iç o kp o p ü le ro ld u .B u n u n s o ­ n u c u o la r a k k iş is e ly e t k iv e r m e ,k e n d in iy ö n e t m e v e b ir e y s e lk a r iz m a ­ n ı nö n e m in iv u r g u la y a nb irs ü r e çb a ş la d ı .G ö r e c e ğ im izg ib i,a n a liz in g e r ç e k u y g u la m a s ık ü lt ü r e le t k is in d e n d a h a ö n e m s iz d i.S o n u ç t a A m e ­ r ik a n a n a liz iA v r u p a k a r ş ı t ı n ıt a n ı m la y a n iç k ı s ı ü a m a la r la k e n d in iy a n ­ s ı t ı c ıa r a ş t ı r m a la r ı n h e m e n h e m e n t e r s ia n la m ı n a g e ld i. A m e r ik a n k ü lt ü r ü n d e u z u n z a m a n d a n b e r ia h la k k u r a lla r ı n a k a r ­ ş ıg e le n g e n iş b irk itlev a r d ı .R a lp h W a ld o E m e r s o n k e n d is in it a n ı m ­ la r k e n ." Ç ı p la k y e r d e d u r u y o r u m b a ş ı m n e ş e lih a v a d a v e s o n s u z b o ş ­ lu ğ a k a ld ı r ı lm ı ş -h e rş e y k a y b o lu y o ra n la m ı n a g e liy o r , ”d iy e r e k b u r u ­ h u a k la g e t ir d i. 4 5 0 1 K it le d e m o k r a s is in in s ı n ı r la r ı ,k e n d in ig e liş t ir m e ,iffe t t a s la m a v e t ic a r ig e le n e k le r le b ir lik te v a r o la n b u s o n s u z lu k d u y g u s u n u d e s t e k le d i.O n d o k u z u n c u y ü z y ı lo r t a la r ı n d a A m e r ik a 'd a k ia k ı lh a s t a lı ­ ğ ıt e d a v is i fik r id ü n y a n ı nh iç b iry e r in d ey o k t u . İlkp s ik o lo jikn e v r o z , n e v r a s t e n it e o r is i1 8 6 9 'd a o r a d a u y g u la n d ı . P s ik a n a lizy o lu n d ab ir ç o kf a k t ö rb ir b ir in ey a k la ş ı r k e n ,A m e r i­ k a 'd a k ia k ı lh a s t a lı k la r ıt e d a v i in a n c ıe n b ü y ü kd e s t e ğ in i ik in c iB ü y ü k U y a n ı ş t a n ,A m e r ik a n C a lv in c iy a d a P u r it a n k ö k le r in ic a n la n d ı r m a kis ­ t e y e n o n d o k u z u n c u y ü z y ı lb ü y ü k P r o t e s t a n h a r e k e t in d e n a ld ı .Ilım lılı­ ğ a v e ç a lı ş m a e tiğ in ig ü ç le n d ir m e y e y ö n e liko lm a s ı n a r a ğ m e n b u c a n ­ la n d ı r m a h a r e k e t le r in in y a n m d a ip n o t iz m a v e S w e d e n b o r g y a n lı la r ıile s ö z t e d a v is iy a n lı s ıP h in e a sQ u im b yg ib iilg in çk iş it a r a f t a r la n d a v a r ­ d ı .B u n u n s o n u c u o la r a k b ilin ç a lt ı ,k iş is e llikd ı ş ıy a d a s ü p e rk iş ilikz ih ­ n ig ib iF r e u d ö n c e s id in a m ikp s ik iy a t r iy le y a k la ş a n k a v r a m la rç ı k t ıo r •96*

ELI ZARETSKY t a y a .B u in a n çt e ky a n lıo la r a kiy im s e r d i. 1 8 9 0 ’la r d ap e kç o kA v r u p a lı k ö t ü m s e r liğ e ,s ü b je k tifliğ ev eh a y a ld ü n y a s ı n ay ö n e lir k e n ,A m e r ik a lı­ la rg e le ng ö ç m e n le r in ,k itletü k e tim in inb ü y ü m e s in inv e a r t a ne v r e n ­ s e lA m e r ik a nh e g e m o n y a s ı n ı ne tk ile r iy leü s t ü nz e k ag ü c ü n eo la n in a n ç la r ı n ıd o ğ r u lu y o r la r d ı . F r e u d 'u ny a z ı la r ıo r t a y aç ı k t ı ğ ı n d a ,b ilin ç a ltın ınd e p r e s y o ng ib i B e d e n s e lh a s t a lı k la r ıd a t e d a v ie d e c e ğ i in a n c ıA m e r ik a n to p lu m ut a r a ­ lı n d a n h e y e c a n la k a b u le e d ild i.A m e r ik a n d inin a n c ı y la y a k la ş a n z ih in t e d a v is ifik r iö z e llik le k a d ı n la r ıe tk ile d i.C h r is t ia n S c ie n c e ( H ı r is t iy a n B i­ lim i)k u r u c u s u M a r yB a k e rE d d yd e C la r a B a r t o n ( A m e r ik a n h e m ş ir e li­ ğ ik u m c u la r ı n d a n ) ,D o r o t h e aD ix( a k ı lh a s t a n e le r ir e f o r m c u la r ı n d a n ) v e J a n e A d d a m s( A B D s o s y a lç a lı ş m aö n c ü le r in d e n )g ib ig e n ç liğ in d e h a s t a la n m ı şa m ad a h as o n r aiy ile ş e r e kz e n g inv es a ğ lı k lı b iry a ş a m s ü r m ü ş t ü .1 8 9 0 ’la r d aA m e r ik a 'd a“ z ih in s e lb ilim le r ”v e" k u t s a lt e d a v i­ le r ”g ib iç e ş it li t e d a v iş e k ille r iv e “ B e n b irb e d e n d e ğ ilim ,”g ib is lo g a n ­ la r la m e d it a s y o n a te s lim o la n in s a n la rg ö r ü lü y o r d u .A m a ç k ö k le r iS o n ­ s u z d ao la nt ü k e n m e zb ilin ç a ltı g ü ç le r ib u lu pk u lla n m a y ık o la y la ş t ı r ­ m a kiç in“ t a m a m e np a s if ”o lm a k tı .( 5 1 )1 8 9 9 'd aC la r kÜ n iv e r s it e s in d e n b irtı p ö ğ r e n c is itü m b u a k ı m la r ıb ira r a d a tu t a n ş e y in te lk in fik r io ld u ­ ğ u n us ö y le d iv e ," Z ih in d e k ih e r h a n g ib ir fik r ink e n d is in ib e d e n d e m a d d e s e lle ş t ir m e e ğ ilim in d eo ld u ğ u n us ö y le y e n y a s a , ”d e d i. l 5 2 ) Z ih in t e d a v is iu y g u la m a s ı te d a v in ind eö t e s in eg e ç iy o r d u .1 8 9 5 1 9 1 5 a r a s ı n d ap o p ü le ro la n“ Y e n iD ü ş ü n c e ”h a r e k e t if in a n s a lö d ü lü n ( e m e ld e “ B a ş a r ı d a n s o n r a a r a y ı c ı n ı nK iş is e lM a n y e t iz m a s ı n a ”d a y a n d ı

ğmı ö ğ r e t iy o r d u . ( 5 3 )Z ih int e d a v is in in b ü y ü m e s in e n e d e n o la nih t iy a ç la r y e n ik itlek ü lt ü r ü n üd e d o ğ u r d u .Z ih inte d a v is in in b e d e n s e lr a h a t s ı z lı k ­ la r a ş if a v e r m e s iiç in z ih in y e t e n e ğ in e te lk in y a p m a s ıg ib i,y e n ik ü ltü rd e p o z itifd ü ş ü n c e y o lu y la k o ş u lla r ı n ü s t ü n e ç ı k m a s ık o n u s u n d a b ir e y in y e Ie n e ğ in iid e a lle ş t ir d iv e b u r a d a ç o ğ u z a m a n d e ğ iş im k ı ş k ı r t m a s ı n d a b u ­ lu n d u .U c u z r o m a n la r ,e ğ le n c e p a r k la r ı ,s in e m a la rv e s p o r la rö n e m li d e ­ m o k r a t ike le m a n la r la b ir lik teg ö ç m e n le r in v e ç a lı ş a n s ı n ı f la r ı n g e le n e k ­ le r in iy a n s ı t ı y o r d u .A m a a y n ız a m a n d a ,k itle ü r e t im in d e d e v r im e r e f a k a t e d e n z ih in s e lç ö z ü m le rü z e r in d e k ib a s k ı la r ıd a y a n s ı t m a k t a y d ı . * * 0 H e rş e y e r a ğ m e n A B D v e A v r u p a a r a s ı n d a k it e z a d a b ü y ü kö n e m v e r m e kd o ğ r u o lm a z .A m e r ik a nişy ö n te m le r ig ib i,k itlek ü ltü r üd e ö r ­ n e ğ in ith a le d ile nA m e r ik a nk o v b o yv e d e te k tifh ik â y e le r i,u c u zd e r g i­ le r .b is ik le t eb in m e kv e a lı ş v e r işm e r k e z le r iş e k lin d eA v r u p ak e n tle r i97

RUHUN GİZEMLERİ

n e g ir m e y e b a ş la d ı .Y in e d e ,A v r u p a lıh a y a lg ü c ü n ü m e ş g u le d e n p t * d e r ş a h io to r it e n inç e likç e r ç e v e s in et e z a to la r a kg e n e ld eişb a ş a r ı s ı , s p o r d a k a h r a m a n la rv e y a d a d iğ e rü n lü le rş e k lin d e -b ir e y d e m o k r a t ik h a y a lg ü c ü n ü nm e r k e z in d e y d i. Z ih int e d a v is i,p s iş ikg ü çk o n u s u n d a v u r g u s u y lad e m o k r a s i iç inç o ku y g u n d u .O nd o k u z u n c u y ü z y ı lp s ik ı y a t r is i“ d e li"k a b u le d ile n le r it e c r ite d e r k e n ,z ih in t e d a v is ib ilin ça lt ı n ı n " e v r e n s e lo ld u ğ u n u "v u r g u lu y o r d u .B ö y le o lu n c a z ih in t e d a v is in in d ili, k o d la r ıv e a ç ı k la m a la r ıy e n ib irt ü k e t ic ip a z a r ıy a r a t t ıv e F r e u d 'a d u y u ­ la n ilg id e a r t t ı . Z ih int e d a v is ik o n u s u n d a k iy a y g ı nin a n ı şd o k t o r la r ı nv ed iğ e r p r o f e s y o n e lle r in h e m e n ilg is in iç e k t i.G ö ç m e n le r in v e k ö k le r in d e n k o ­

p a n in s a n la r ı n a r t m a s ıs o n u c u y e n is ı n ı f la n d ı r m a ,d ü z e n v e b ir e y le r in y e n ik o ş u lla r au y u m s a ğ la m a la r ık o n u la r ıç ı k t ıo r t a y a .O n d o k u z u n c u y ü z y ı ld a in s a n la rd e r t le r in id o k t o r la r ,a v u k a d a r .r a h ip le r ,a r k a d a ş la rv e a ile b ir e y le r iy le p a y la ş ı r la r d ı .P s ik iy a t r la ra k ı lh a s t a n e le r ia ç t ı la r ,n ö r o lo u v a k a la r ı n d a g ö r ü le n a r t ı şü z e r in e s o s y a ld ü z e n le m e le rv e a lk o lv e u \u ş t u r u c u b a ğ ı m lı la r ı n ı nt e d a v is iy leilg ili y e n it e k n ik le rü z e r in d e ç a ­ lı ş m a y a b a ş la d ı la r .S in irb o z u k lu k la r ı n ı n a k ı lh a s t a lı k la r ı n a y o la ç a c a ğ ı ­

n ıs ö y le y ip h a lk ıu y a r d ı la rç o c u k s u ç lu la rk o n u s u n a d ik k a tç e k t ile r .A k ı l h a s t a lı k la r ık o n u s u n d ay e n i a r a ş t ı r m aç a lı ş m a la r ıb a ş la t ı ld ı .N e w Y o r k 'lu b ird o k t o r1 8 9 8 'd e s in irs is t e m iv e a k ı lh a s t a lı k la r ı n ı n ş a r la t a n ş if a c ı la rt a r a f ı n d a ns ö z d et e d a v is ig ir iş im le r in eiz inv e r ilm e y e c e ğ in i a ç ı k la d ı . 1 5 5 1 K ilis e y e g id e n d in d a r la r ı n a z a lm a y a y ü z t u t t u ğ u b u d ö n e m d e r a ­

h ip le rd e p s ik iy a t r it a r t ı ş m a la r ı n ak a r ı ş t ı la r .D ina d a m la r ıv a a z la r ı n d a fa k ir lik ,s u çv e a lk o liz m k o n u la r ı n ıiş le r k e ny e n i tıb b it e r m in o lo jile r i ö ğ r e n e r e k d in s e ls ö y le m le r in e o n la r ıd a k a t t ı la r .F r e u d u n C la r k 't a d e r s v e r m e y e b a ş la m a s ı n d a nik iy ılö n c e ,d o k t o r la r ıv e r a h ip le r iy e n it e r a ­ p ile rk o n u s u n d a b ira r a y a g e t ir e n B o s t o n m e r k e z liE m m a n u e lh a r e k e ­ ti b a ş la d ı . 1 5 6 ’Ç o k g e ç m e d e n a ile d o k t o r la r ıd a p s ik o t e r a p iy iv e g ü n lü k s o r u n la r a u y g u la n m a s ı n ıs a v u n m a y a b a ş la d ı la r . B o s t o nm e r k e z li b a z ın ö r o lo g ,p s ik iy a t rv ep s ik o lo g la rd a h a 1 8 8 0 'liy ı lla r d a a k ı lh a s t a lı k la r ı n ı nt e d a v is ik o n u s u n d a ç a lı ş m a la ry a p ­ m ı ş la r d ı .B u n la r ı n iç in d e A m e r ik a n p s ik a n a liz iü z e r in d e e t k is io la n J a ­ m e s J a c k s o n P u t n a m .G .S t a n le yH a il,F r e u d ’c u o lm a y a n M o r t o nP r in c e ,B o r isS id is ,A d o lfM e y e rd e v a r d ı .W illia m J a m e sF r e u d c u fik ir le r i s a v u n a nb irA m e r ik a lı y d ı .J a m e sd o k t o r la r ı na k ı lh a s t a lı k la r ıt e d a v is i •9 8 *

ELI ZARETSKY İ M m u ş u n d a t e k e ly a r a t m a kis te m e le r in ie le ş t ir d i,a k ı lh a s t a lı k la r ıt e d a ­ v ic in in g e le c e k t e p o p ü le rh a r e k e t le r e ,ö z e llik led e k a d ı nh a r e k e t le r in e t M £ İ ıo la c a ğ ı n ıs ö y le d i. ( 5 7 )1 8 9 0 ’d ay a y ı n la n a nPsikolojinin Prensipleri iıllı k it a b ız ih in b e d e nd ü a liz m in ie le ş tir d iv e b ö y le c e z ih int e d a v is in i lı İ M / .d a h a y a s a la ş t ı r d ı .1 9 0 1 ta r ih li D in s e lD e n e y im le r inÇ e ş itliliğ ia d ­ il » v it r iz ih int e d a v is in iV ic t o r iad ö n e m iy leilg ili o la r a ka n la t t ı ,r a h a t lı ­

ğın g e v ş e m e n in ,s ı k ıd ik k a tiny e r in ia lm a s ıg e r e k tiğ in is ö y le d ik B u a y d ı n la t ı c ıb ilg ile r ind e s t e ğ iy le p s ik iy a tr iz ih inte d a v is in ih ı z la |\lııcç e k t i,e g e m e n o ld uo n a .P s ik o t e r a p in in ilkA m e r ik a lıs a v u n u c u la ­ r ıu la nM o r t o nP r in c ev eB o r isS id is ,C h a r c o t 'n u ne nö n e m li y a n d a ş ı M İ a ı lP ie r r e J a n e t 'n in ta k ip ç is iy d ile r .( 5 9 )P r in c e1 9 0 6 'd a A n o r m a lP s ik o lo I (i4/ , e t e s i’n ik u r d u ,a y n ıy ıl" P s ik o t e r a p i"s ö z c ü ğ ü I n d e xM e d ic u s ’a g ir lll B o s t o n lun ö r o lo gR ic h a r dC a b o tş ö y ley a z d ı :" P s ik o t e r a p ik o r k u n ç

mt » ö z c ü k ,a m a o n u k u lla n m a kz o r u n d a y ı z ,ç ü n k ü b iz iC h r is t ia nS c ie n |9B ilim c ile r in d e n ,Y e n iD ü ş ü n c et a r a f t a r la r ı n d a n ,im a nş if a c ı la r ı n d a n V » » lt | > b ilim in iv e g e ç m iş in t o p la n m ı ş b ilg ile r in id ik k a t e a lm a y a n d iğ e r ­ im iiı u le na y ı r a c a kb a ş k a b irs ö z c ü ky o k . ( 6 0 )1 9 0 9 'd a P s ik o t e r a p ig a z e t e s i y a y ı m la n d ıv e ," D o ğ r u p s ik o lo ji,d o ğ r u tıpv e d o ğ r u d in . "d iy e y a z d ı . ( 6 1 ) A y n ıy ı lP a u lD u B o is 'n m S in irH a s t a lı k la r ı n ı n P s iş ik T e d a v is iç ı k t ı ,h a s ıı n ı ı ıd e ğ e r in id ü ş ü r ü y o rd iy e r e kh ip n o z a s a ld ı r d ıv e İ n g iliz c e 'y e ç e v r ilt llıb ö y le c e F r e u d 'u n p s ik o t e r a p ih a r e k e t in e k a b u lüd e s t e k le n d i. A m e r ik a np r o f e s y o n e lle r ik e n d iç a lı ş m a la r ı n ız ih inte d a v is in in İ M i|m ile rş e k ille r in d e na y ı r m am ü c a d e le s iv e r ir k e no n la r ao la nilg ile r i­

ni ileis t e m e d e na ç ı ğ aç ı k a r d ı la r .H u g oM u n s t e r b e r g ’in1 9 0 9 'd aç ı k a n İSikoterapi a d lık ita b ıb u n ab irö r n e k tir .H a r v a r d 'd af e ls e f ep r o f e s ö r ü H İ » n M u n s t e r b e r g k ita b ız ih in t e d a v is ia m a t ö r le r iy le m ü c a d e le a m a c ı y ­ la y a z d ı ." U y g a r lı ğ ı nb ü y ü kp iy a s a s ı "t o p lu m s a lb a ğ la r ız a y ı f la t t ıd iy e M « kp r o f e s y o n e lle r ins im g ey a r a t a nv et o p lu m s a lb ir le ş m e y eö n c ü lü k f t p A c a kb ilin ç li b irs o s y a lp r o g r a m y a p m a la r ı n ı is t e d i. M u n s t e r b e r g b ilin ç lis o s y a lp r o g r a m "d e r k e n ,g ö ç m e n ç a lı ş a n s ı n ıfıh e d e fa la n y e n i lı m y . ı lk o n tr o lfo r m la r ın ıa n la t m a kis tiy o r d u .A y n ız a m a n d a p s ik o t e r a M lt in a m a c ı n ı n a c ı y ıt u t m a k ,h e y e c a n ıb a s t ı r m a kv e d e n g e s in is a ğ la y a ­ n a k a d a rin s a n la r a h o şfik ir le rv e r m e ko ld u ğ u n us ö y le d i. ( 6 2 )B o r isS id is » İ rh e rin s a n d a te k lifea ç ı kb ir“ ik in c ik iş ilik ”y a d a " h ip n o z aa ç ı kh a l" H İ ı lu ğ u n ain a n ı y o r d u .O n ag ö r e ,in s a nb ud u r u m ag e ld iğ in d eh o şb ir llı » g lş im o la r a k y e n ie n e r jile r ,y e n ib irı ş ı k ,y e n ib iry a ş a m h is s e d e r d i. ( c , , ) M a » V V e b e r ’in y a r d ı m c ık o n tr o lü n" d e m irk a f e s i”d e d iğ ik a v r a m b irr ü .99.

RUHUN GİZEMLERİ y a n ı n d ü r t ü s ü y le b e r a b e rg e lir d i.F r e u d 'u n A B D 'd e k a b u lü s ı r a s ı n d a d o r u m b u y d u .

F

r e u d 'u n1 9 0 9 'd aC la r kÜ n iv e r s it e s in d ev e r m e y eb a ş la d ı ğ ıd e r s in ilkg ö k d e le n le r ,C h a r lie C h a p lin film le r iv e T h o m a s E d is o n 'u n n ı r p u lü g ib i,ik in c is a n a y id e v r im in in g e liş in ih a b e rv e r e n b iro la yo la U h a t ı r la n m a lı d ı r .O g e liş m e le rg ib io n u nd e r s le r id e y e n iv e d e ğ iş ik li! g e t ir e n b iro la y d ı .F a k a tF r e u d ,C la r k b a ş k a n ıG .S t a n le y H a lT d a n d a v * 1 a ld ı ğ ı n d a k a r ı ş ı kd u y g u la riç in d e y d i.H a il iç in ," k r a ly a r a t a n b ir ig ib i d e y im in ik u lla n d ıv e ," ç a lı ş m a la r ı m b ir a z a k s a y a b ilir ,a m a A m e r ik a p . ı r a g e t ir ir , "d e d i. '6 4 1 F r e u d b ilm iy o r d ue lb e t t e ,a m a H a ll'ı nilks e ç im id r n e y s e lp s ik o lo jin ink u r u c u s u V V ilh e lm V V u n d tid i,a m a W u n d tt e k ili r e d d e d in c eH a il d e J u n g 'u nt a v s iy e s iy leF r e u d 'ad ö n d ü .J u n gF r e u d V te k lifik a b u le t m e s in i,k a z a n a c a ğ ıp r e s t ijin y a p a c a ğ ıf e d a k â r lı ğ ık a r ş ı lı y a c a ğ ı n ıs ö y le d i.O n a g ö r e F r e u d d a ,C a lif o r n ia ’d a b irt e k k o n s ü lt a s y m iç in e llib in M a r k a la n K r a e p e lin g ib iy a p m a lı y d ı . 1 6 5 1 F r e u d A B D ’y e g it m e y ih e m is t iy o r ,h e m d e s e v m iy o r d u o Ü lk e r D a v e tü z e r in d e d ü ş ü n ü r k e n J u n g 'a ş ö y le y a z d ı :“1 8 8 6 'd a ç a lı ş m a y a t w > la d ı ğ ı m d aV iy a n a 'd ad e n e m eiç inik ia yk a la c a ğ ı m ıd ü ş ü n ü y o r d u n o r a d a b a ş a r ı lıo la m a s a y d ı m A m e r ik a 'y a g id e c e k v e ç a lı ş m a la r ı m ıo n u l s ü r d ü r e c e k t im v eb u n uH a m b u r g 'd a k in iş a n lı m ad as ö y le y e c e k t im Ş im d iis e .y ir m iü ç y ıls o n r a ,t e k r a rA m e r ik a 'y a g it m e f ı r s a t ıç ı k t ıö m < m e v e b u n u p a r a k a z a n m a kiç ind e ğ ild e ş e r e f lib ird a v e tü z e r in e y i p a c a ğ ı m . ” '6 6 1 D a v e t ik a b u le d e r e k g it m e h a z ı r lı ğ ı n a b a ş la r k e n J u n g ’a tr l r a ry a z d ıF r e u d :" A m e r ik a h a k k ı n d a s ö y le n e c e k ç o k ş e y v a r .a m a b iz ı n p s ik o lo ji t e o r ile r im iz inc in s e lö z ü n üö ğ r e n d ik le r in d eb iz i is t e m e z in O n la rb ir a z f a z la iffe tt a s la y a n ,f a z ile t lio ld u k la r ı n ıs ö y le y e n f a z la m . n ' d iin s a n la r . ” '6 7 1 F e r e n c z i'y e d a h a a ç ı k y a z d ım e k t u b u n u v e " A m e r ik a lı U c in s e lb a z lıfik ir le r im iz iö ğ r e n in c e b iz ip is likd e r e s in e a t a r la r , "d e d i'* * C la r k ’t a v e r d iğ id e r s le rF r e u d 'u n k a r iz m a s ı n d a p a t la m a y an e c in o ld u .P r o f e s y o n e llik v e p o p ü le rk ü ltü ra r a s ı n d a k is ı k ıb a ğ la n t ı y ıt e ı m e d e n ö ğ r e n c iv e d in le y ic ile r ia r a s ı n d a V V illia m J a m e s ( f e ls e f e ) ,E d w , ı ı T it c h e n e r( p s ik o lo ji) ,F r a n zB o a s ( a n t r o p o lo ji) ,A d o lfM e y e r( p s ik iy a h v e J a m e s J a c k s o n P u t n a m ( n ö r o lo ji)g ib iA m e r ik a n t ı b b ı n ı n v e a k a c lr m iky a ş a m ı n ı n ü n lü le r id e v a r d ı . '6 9 ’J o n e s F r e u d 'a ,“ Ö n c e o r t a la m a k * k a s e s le n ,ç o k h ı z lık o ş m a ş ö h r e t e .B u r a d a ç o k a d ilikv a r d ı r ,in s a n l. m k u lla n ı lm a s ıy a y g ı n d ı r ,b ilim s e la la n d a k a lm a k t a ı s r a re d e r s e n k a z a m ı •100*

ELI ZARETSKY ı ı t a v s iy e s in d eb u lu n d u .A y n ız a m a n d aa n a liz le r inö n ü n d eA n g lo k » o n ı r k ı n a ö z e lb a z ıs o r u n la ro ld u ğ u n u d a s ö y le d iJ o n e s .O n la r a k a r lu : , . a r ı lıb irs a v a ş v e r m e kiç inin s a n ı n b u a k ı m la r ıv e ö n y a r g ı la r ıb ilr\ıg e r e k ir d i. . .h e p a y n ık o n u d a y a z a n b ir in eA m e r ik a 'd a g a r ip v e s a ­ ltlık ir lib irin s a n o la r a k b a k a b ilir le r d i.. .e ğ e rb u k o n u c in s e llik s e o k i­ n im o la b ilir d i.F r e u d ,“ B u n e d e n le c in s e llik leilg ili y a z ı la r ı m ı na r a s ı b . ı ş k a k o n u la rd a k a t a c a ğ ı m , "d e d i. ( 7 0 ) F r e u d A m e r ik a 'y a g e m iy le g id e r k e n b irg ü n g e n ç k a m a r o t u nGün-

k Yaşam Psikopatolojisi a d lık it a b ıo k u d u ğ u n u g ö r d ü v e o a n d a d ü n ı , a p ı n d a b irş ö h r e to lm a y a b a ş la d ı ğ ı n ıa n la d ı .R ü y a Y o r u m la r ık it a b ı ­ n ıİ k in c is in d e d a h a ç o k e ğ itim liv e m e r a k lıo k u y u c u la r a h it a p e t m iş t i. ( 7 l ) n ı ılıJ o n e s 'u n t a v s iy e s iü z e r in e b ü y ü kb irk id e y e h it a p e t m e y e b a ş la d ı , a t ı k lik ,iy im s e r lik ,p s ik a n a liz ink ı y a s la m a kb a s itliğ ig ib ik o n u la r ıa n la k r nb a z e n te o r ile r in iiy ic e b a s id e ş t ir e r e kk o n u ş u y o r d u . 1 7 2 5 V e r d iğ id e r s le rF r e u d 'u n b ilim s e lm e ş r u lu ğ u n uo n a y la m a k lak a l­ ı y o r .a y n ız a m a n d a o n u n a n a liz le r iv e k itletü k e tim id ü n y a s ı n ıb ir le ş I ly o r d u .B ir k a çy ıl iç in d ea n a liz le r ink a p s a m ıp o p ü le rd e r g ile r d e k i, • İ lik lek a d ı n la r ay ö n e liktü m d iğ e rt e r a p iş e k ille r in ig ö lg e d eb ı r a k "k r e u d 'u n A m e r ik a k o n u s u n d a k ik a r a r s ı z lı ğ ık e n d is in e g ö s t e r ile n il­ k liş ı s m d a y o ko ld u .B irs ü r e s o n r a b ud u r u m u“ in a n ı lm a zb irr ü y a ı ıg e r ç e k le ş m e s i, "o la r a kd e ğ e r le n d ir d iv e “ A v r u p a 'd a k e n d im ia f o r o z ilm işb ir ig ib ih is s e d iy o r d u m ,a m a b u r a d a e n iy ile r le e ş itd a v r a n ı y o r ıb a n a . "d e d i. " P s ik a n a lizk o n u s u n d ailkk e zh a lkk a r ş ı s ı n d ar a h a t ç a ı ı ı ı ş t u m b u r a d a . " 1 7 4 5 İ n g iliz c e k o n u ş u la n ü lk e le r d e p s ik a n a liz in d o ğ u r a c a ğ ıfır s a t la r ıe n v e ilkid r a ke d e n le r d e n b ir id e J o n e so ld u .F r e u d ’a ö n c e p e k g ü v e n ­ e n ı ı ş t ia m a d e r s le r in id in le d ik te n s o n r a in a n d ıo n a .F r e u d o n a y a z d ı |ı m e k t u p t a ,“ B e n im h a k k ı m d ak a r a r s ı zo la r a kV V o r c h e s t e r ’d e n[ M a M m lı u s e t t s ]a y r ı lı y o r d u n . . .B iz eb ir y a b a n c ıo la r a kk a la c a ğ ı n ıd ü ş ü n ılı ı ı ı ı A m a b u n u n b ö y leo lm a m a s ıg e r e k iy o r d uv e b u n us a n a g ö s t e r lı m 'İv iç ins e ng id e r k e ntr e nis t a s y o n u n ag e le r e ke lin is ı k t ı m v es e n i

y ı » l« ı ıe ttim ,”d iy ey a z d ı . ( 7 5 5 J o n e sd ad a h aö n c e ," O r ijin a llikk o m p le k s i m ı n ,lı ıd e ğ ilb e n d e ,b e n im a r z u m d a h a z iy a d e b ilm e k ,'s a h n e a r k a s ı n d a H İ n ı . ı k ’v e a r a y ı p b u lm a k t a n z iy a d e ‘b iliy o ro lm a k . ’’’d iy e y a z d ı . 1 7 6 5 M o r t o nP r in c e 'in1 9 0 9y a z ı n d ao r g a n iz ee ttiğ iA m e r ik a nT e r a p i Iir m e ğ it o p la n t ı s ı n ak a t ı la n J o n e sö z g ü rb ir le ş m e y i“ h e m e nh e ra la n • Iılık irv e r e r e kte d a v in in te r s i”y a d a z ih in t e d a v is io la r a kta n ım la d ık 7 5 •101-

RUHUN GİZEMLERİ

O n a g ö r e t ü m t e d a v ile r ,h a s t a n ı n z ih in f o n k s iy o n la r ı y la a k tifo la r a k d r ğ iş ik lik y a p a c a k d u r u m a g e t ir ilm e s in e b a ğ lı y d ı . 4 7 8 1 B u n u n F r e u d v e r s iy ü n u h iç k u ş k u s u z k r iz d i.J o n e s 'u n e t k is iy le 1 9 1 1 'd e ik ia n a liz d e r n e ğ i,b a ş ı n d aA . A .B r ill'inb u lu n d u ğ uN e w Y o r kP s ik a n a lizD e r n e ğ iv eA d o ll M e y e rv e J a m e s J a c k s o n P u t n a m b a ş k a n lı ğ ı n d a k iA m e r ik a n P s ik a n a l» D e r n e ğ ik u r u ld u .A m e r ik a n d e r n e k le r iiş in b a ş ı n d a n b e r iA v r u p a 'd a k i

le r d e n f a r k lı y d ı .H e rik id e r n e k d e t e k n iğ e b a ğ lı ,p s ik a n a liz t e o r is iy le il g is iz a y ı fk u r u lu ş la r d ıv e s a d e c e t ı pd o k t o r la r ı n d a no lu ş u y o r la r d ı ;ü y t o lm a k iç in d o k t o ro lm a k g e r e k iy o r d u . 1 7 9 1

B u d e r n e k le rd ı ş ı n d a d a h a s o n r a F r e u d k u ş a ğ ı n ı n h a s t a n e p s ik ı

y a t r la r ıç ı k t ıo r t a y a .S m it h E ly J e llif f e v e V V illia m A la n s o n W h it e g ib i a k ı lh a s t a lı k la r ı n ı n b e d e n s e lh a s t a lı k la r a b e n z e m e d iğ in is ö y le y e n g e n d o k t o r la rb u a k ı m ı n ö n d e r le r io ld u la r .W h it e v e J e llif f e 1 9 1 2 'd e A B D 'n ı r ilkp s ik a n a lizd e r g is io la nThe Psychoanalytic Reviewyu ç ı k a r d ı la r .O n la rn e v r o z t e o r is in ip s ik o z la n n t e d a v is iiç in t e k ç ı k a ry o lo la r a k g ö r ü y o r la r d ı . 4 8 0 1 V V h it e 'ı n A m e r ik a n p s ik iy a t r ita r ih in in e n p o p ü le ry a z ı la r ı n ıiç r

r e nOutlines o f Psychiatry y a y ı n la r ıF r e u d ’d a niz le rt a ş ı y o r d u .W h ı ( < 1 9 0 7 'd e h is t e r iy ib ilin ça la n ı n ı n d a r a lm a s ıo la r a k t a n ı m la d ı .1 9 1 1 'd e İ r i k in le t e r a p in in k u s u r la r ı n ıa ç ı k la d ıv e J a n e t 'in k iy le b ir lik te F r e u d t e o r is i n id e s t e k le d i,1 9 1 5 't e W h it e v e J e llif f e ’n in S in irS is t e m iH a s t a lı k la n k iu b ıç ı k t ı ğ ı n d a W h it e a n a liz i" d a h a y ü k s e k p s ik o lo jik d ü z e y le r d e "t e d a v is r ç im io la r a k t a v s iy e e t t i.O n a g ö r e b u t e d a v ip s ik o z lu h a s t a la riç in y e t e ı lı o la m a z d ıa m a b e lir tile r in ia z a lt ı p o n la r ır a h a t la t a b ilir d i. 1 8 1 1 P s ik iy a t r la rö z e llik leF r e u d 'u n ç e v r e s e ly a k la ş ı m ı n ıt a k d ire d iy o ı

la r d ı . 4 8 2 1 A n a liz i in s a nı r k ı n ı ns o y a ç e k im leg e liş t ir ilm e s in eb e n z e t e n W h it e v e J e llif f e 'e g ö r e b u y ö n t e m s u ç iş le m e y iv e b a ğ ı m lı lı ğ ıö n le y e U

lir d i.4 8 ’1 J .B .V V a t s o n 'u n1 9 1 4 ’t e ç ı k a n Behaviorism a d lık it a b ı n d a n s o n u F r e u d 'u n A m e r ik a n v e r s iy o n u o la r a k b u d ille y a z ı la n y a z ı la rb ilim s e lp s ı

k o lo jio la r a kk a b u le d ild i.V V a t s o n F r e u d p s ik o lo jis iö ğ r e t ir k e n " h a m d i

r ilikv ep s ik o lo ji t e r m in o lo jis in i"b iry a n ab ı r a k ı pb iy o lo jikf a k t ö r le n 1

ö n e m v e r d i;" F r e u d k e n d is id e b u n u n m ü m k ü n o ld u ğ u n u k a b u le d e ı d e d i. 4 8 4 1 B u n u n la b e r a b e rF r e u d 'u n fik ir le r iA m e r ik a n p s ik iy a t r is in e d a h il e d ilir k e n ,p s ik iy a t r la rd a v r a n ı ş la r ı n ö t e s in e g e ç e n h e rş e y d e n ş ü p h e e t li le r .A d o lfM e y e r ," E s a s o la n ş u k i.s e n in r e f e r a n sn o k t a n h e rz a m a n ,İ H lin ç a lt ı n m h a y a le d ile n ç ö p lü ğ ü d e ğ il,h a y a t ı n k e n d is io lm a lı d ı r , "d e d i’ A m e r ik a na n a liz iA v m p aa n a liz in iny a n ı n d am a r jin a lk a lm a s ı n k a r ş ı n h iç b irz a m a n F r e u d v e a r k a d a ş la r ı n ı n b ilin c in d e nu z a ko lm a d ı •102*

ELI ZARETSKY I I) ü n y a S a v a ş ıd ö n e m in d ed ü n y a d a e n f a z la a n a liz c is a y ı s ıA B D ’d e y d lF r e u d b a z e n b u n u b ilm iy o r m u şg ib id a v r a n d ıa m a J o n e s in a n d ıb u n . ı1 9 0 8 ’d e ik is iB r ill ileb u lu ş tu la rv e ü ça d a m F r e u d ’u nç a lı ş m a la r ı n ı İ n g iliz c e 'y eç e v ir m ek o n u s u n ug ö r ü ş t ü le r .B r ill 1 9 0 9 'd aH is t e r iİ n c e le ­ n ir le r in inb irk ı s m ı n ıç e v ir d i,1 9 1 3 ’t e Rüya Yorum larını, 1 9 1 8 'd e d e Ü ç Iin le m e y it e r c ü m ee tti İ n g iliz c e 'y e . * 8 6 ’F r e u dte lif h a k la r ık o n u s u n d a c e n tilm e n liky a p t ıa m ab a z ıs ö z c ü k le r id ü z e ltt iv eö n e m li k a r a r la r d a B â z h a k k ıis t e d i. * 8 7 ’Ç e v ir iç a lı ş m a la r ı n a k a t ı la n ç e v ir m e n le rd e A lm a n c a g ib i.İ n g iliz c e ’d e d e b utü re s e r le r d e ç o kd ik k a tli o lm a kg e r e k tiğ in ik a ­ im ie d iy o r la r d ı .B u n e d e n leL a t in c e v e Y u n a n c a ’d a n a lı n m ı şp s ik iy a tr i tr u n in o lo jis ik u lla n ıld ı. G ü n lü k ^ A lm a n c aL u s ts ö z c ü ğ ü" lib id o "o ld u . A lı n a n c aT r ie b( itk i)s ö z c ü ğ ü" iç g ü d ü "o ld u .S c h a u lu s ’a ( b a k m az e v k i) u k o p o f ili"o la r a kç e v r ild i. * 8 8 ’Y in e g ü n lü kb irs ö z c ü ko la nA n g s t“ e n d i|r " , le h( b e n )“ e g o "ş e k lin d eç e v r ild i. A n a liz inp r o f e s y o n e lm e ş r u lu ğ u v m g u la m a kiç inB r ill’inRüya Yorumları ç e v ir is in ina n c a kT ı p ,B ilim h u u y a s ı ,H u k u kv ey a z ıp r o f e s y o n e lle r in ey a p ı la b ile c e ğ ib e lir tild i. Ç e v n ile ry a y ı n la n ı r k e n J o n e s ,J a m e sS t r a c h e yd e d a h il o lm a kü z e r e y e n i ç e v ir m e n le r inr a h a te t m e le r ia ç ı s ı n d a ns ö z lü k le rç ı k a r d ı . 1 8 9 ’B a ş k af a k ­ ı n ıle rk a d a rb uç e v ir ile rd ep s ik a n a lizü z e r in d ed a h as o n r a k iA n g lo A ı ı ı e r ik a n e g e m e n liğ in inte m e lin io lu ş t u r d u la r .

P

s ik a n a liz inm a r jin a lk im liğ iy le ,p o p ü le rh a y a lg ü c ü n d e k iş iş ir ilm iş y e r ia r a s ı n d a k iç a t ı ş m aC la r kd e r s le r in d e ns o n r aş id d e t le n d i. İ n -

B d iı la n n k a f a s ık a r ı ş t ı .N o r m a lo la r a k g e r ç e k ç io la n F r e u d ," B ü t ü n m ito ­ lo jia la n ı n ıf e t h e t m e liy iz . . .b iy o g r a fiy id e e le g e ç ir m e liy iz , "d iy e y a z d ı . * 9 0 ’ A y n ız a m a n d a a n a liziç inh e m e nk u r u m s a lb irfo r m b u lm as o r u n u n u g o ı d ü v e b u k o n u n u n1 9 1 0 'd a N u r e m b e r g 'd e y a p ı la c a ka n a litikk o n f e ı a n s ı n d a t a r t ı ş ı lm a s ı n ıis t e d i. A ç ı k ç a g ö r ü le nç ö z ü m y o lua n a liz intıb b ınb ird a lıo la r a kta n ın ­ ıl

» . ı s ı y d ı .F r e u dtıb b ıp s ik a n a liz ina n a v a t a n ıo la r a kt a n ı m la d ı , tü m b i­

lim le r i in s a n o r g a n iz m a s ıh a k k ı n d a b ilg ile n d ir e n" k ı zk a r d e ş t i"o . * 9 1 ’F e r r n e z io n a p s ik a n a lizk o n u s u n d ailg iç e k m e kiç inn e y a p m a la r ıg e r e k ­ liğ im s o r u n c a ,F r e u d o n a d o k to r la rv e d iğ e r le r iiç inp irk u r sa ç ı la c a ğ ı n ı ll» ı ne t m e s in is ö y le d i. 1 9 2 ’A m aF r e u da y n ız a m a n d aa n a liz inp s ik iy a tr i­ d e n b a ğ ı m s ı zo lm a s ıg e r e k t iğ in ein a n ı y o r d u ,b uk o n u d aa r k a d a ş la r ı n ­ d a n d a h a r a d ik a ld i.F e r e n c z i1 9 0 9 'd a M a c a r is t a n ’d a k e n d iy a z ı la r ı n a F r e n d ü ny a z d ı ğ ıö n s ö z üo k u r k e n" e ğ itim li in s a n la r ”d e y im in i" d o k to r la r 103

RUHUN GİZEMLERİ

v e e ğ itim liin s a n la r ’* o la r a k d e ğ iş t ir d iv e " K it a b ı n 'p o p ü le rb ilim 'o la r a k t a n ı m la n m a s ı n ıis t e m iy o r u m . "d e d i/ 9 3 ’U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizD e r n e ğ i 1 9 1 0 'd a k u r u ld u k t a n s o n r a J u n g ," s a d e c e a k a d e m ik u n v a n ıo la n la rü y e o la b ilir ,”ş e k lin d e k iZ ü r ic h k u r a lı n ı n t ü m a n a lit ikt o p lu m la ro la r a kd e ­ ğ iş tir ilm e s in iis t e d i.A m a F r e u d b u n a k a r ş ıç ı k t ıv e " U lu s la r a r a s ıd e r n e k k u r a lla r ı n ı n r u h u b u n u z o r u n lu k ı lm a s a b ile b iz ib u k o n u d a ö z g ü rb ı r a ­

k ı y o r . "d e d i." B u tü rg e r ile t ic iö n le m le rV iy a n a 'd ak a b u lg ö r m e z d iv e b e n im d e h o ş u m a g it m iy o r . " 4 9 4 ’ A s lı n d aF r e u d c u fik ir le r ina ç t ı ğ ıu f u k la rtı b b ı nö t e s in e u z a n ı y o r ­ d u .G ö r e c e ğ im izg ib i,F r e u d v e a r k a d a ş la r ıp s ik iy a t r ik a t e g o r ile r in i,ilk ç o c u k lu ky ı lla r ı n d a n" O e d ip u sk o m p le k s i"d iy ea n ı la nn o k t a y ak a d a r u z a n a n g e liş m e s ü r e c in d e ik in c ip la n a a t m ı ş la r d ı .B u ç a lı ş m a la rn e v r o ­

z u ,b ir e y ino t o r it e y leo la niliş k ile r in eb a ğ lıt e m e lf e ls e f i,g e liş im c iv e a n t r o p o lo jikk a v r a m a o t u r t t u .F r e u d o n la r ı n g e n işs o s y a lim a la r ı n d a n ç o ğ uz a m a nb a h s e d iy o r d ua m aa ç ı k ç as ö y le m e k t e nç e k in iy o r d u . 1 9 0 7 'd e V iy a n a P s ik a n a liz D e r n e ğ in d e k ib irk o n u ş m a s ı n d a a n a lit ikç a ­ lı ş m a la r d a n d ü n y a d a g e r ç e k t e n n e le ro ld u ğ u n u ö ğ r e n d ik le r in is ö y le d i v e " A n a liz le rç o k ö n e m lik ü lt ü r e lt a r ih s e lb e lg e le r d ir , ”d e d i/ 9 5 ’B ir k a ç y ı l s o n r a n e v r o z la r ı ,t o p lu m d a k o le k tifg a y r e t le u la ş ı la n y e r le r e ö z e ly o lla r ­ d a n u la ş m a n ı n " e g o is t ç e "y o lla r ıo la r a k t a n ı m la d ı / 9 6 1 K u r u m s a lf o r m s o ­ r u n u b u tü rd ü r t ü le r le o lu ş a n a n la y ı ş la r la o r a d a k a lı y o r d u . İ k in c is a n a y id e v r im iy le b ir lik te g e le n s o s y a lo r g a n iz a s y o n a d o ğ ­ r u g ü ç lü iv m e y iy a n s ı t a n F r e u d 'u n b ir ç o ka r k a d a ş ıp s ik a n a liz v e s o s y a l d e m o k r a s ia r a s ı n d a d a h a y a k ı niliş k ia r a d ı la r .B u n la r ı niç in d e e n ç o k g ö z e ç a r p a n k iş iA lf r e d A d le ro ld u .N u r e m b e r g K o n f e r a n s ıh a z ı r lı k la r ı s ı r a s ı n d a F r e u d A d le r 'e ,V iy a n a P s ik a n a liz D e m e ğ iy le k o n u ş m a s ı n ıs ö y ­ le d i;p s ik a n a liz t ü m d ü n y a g ö r ü ş le r in e u y g u n m u y d u ,y o k s a b e lir lib ir s iy a s ig ö r ü ş e m id a h a y a k ı n d ı ? 4 9 7 ’F e r e n c z id e k o n f e r a n s t a a n a liz le r in in s o s y o lo jikö n e m in d e ns ö z e d ilm e s in i is tiy o r d u /9 8 ’A B D 'd e J a m e s J a c k s o n P u t n a m a n a liz le r is o s y a lv e a h la k ir e f o r m la r la b ir le ş t ir m e a r a y ı ş ı n d a y d ı .İ s v iç r e ’d e A u g u s t e H e n r iF o r e l,s if ilis ,a lk o liz m v ed iğ e rs o s y a l s o r u n la r ı n y o ke d ilm e s iç a lı ş m a la r ı n d a F r e u d ’u n d e s t e ğ in iis te d i/9 9 ' F r e u d ö n c e F o r e l’int a le b in e h e y e c a n la c e v a p v e r d i,J u n g 'a y a z a ­ r a k F o r e l'in a ç ı k h a k s ı z lı k y a p a n D e v le tv e K ilis e o t o r it e le r in e k a r ş ım ü ­ c a d e le te k lifin e s ı c a k b a k t ı ğ ı n ıb e lir tti/1 0 0 ’F a k a tk o n g r e z a m a n ıg e ld iğ in ­ d e n e d e n s e b u d e s t e ğ in ig e r iç e k t i.G ö r ü n ü r d e k in e d e n ia n a liz ç a lı ş m a ­ la r ı n ık o r u m a k t ı .A s lı n d a F r e u d c u fik ir le rh e m t u t u c u v e h e m s o lk a n a t •104*

ELI ZARETSKY » lı iik a s ı n a k a r ş ı y d ı .A n a liz c ile r in“ b a b a k o m p le k s i"d e d ik le r ia t a e r k il, Ih m u r ş iv e d in s e lg e le n e k le r ik o r u m a kü z e r e t u t u c u s iy a s ip a r tile rk u f U İ ı ı m ş t u .A m a p o p ü lis ta lte r n a tifle r ine n ö n e m lis iy a b a n c ıv e Y a h u d i İ H » ı ş ıı lı ğ ı y d ı .F r e u dk iş is e lo la r a kA v r u p a lı a n la m ı n d alib e r a liz m id e s ■ k lı y o r ,k o n u ş m aö z g ü r lü ğ ü ,la ik likis tiy o r d ua m a V iy a n a ’d a y a ş a d ı ğ ı d e n e y im le ro n u b u k o n u d a ş ü p h e c iy a p t ı .O s ı r a la r d a s o s y a ld e m o k r a n l lo p lu m s a lp r e n s ip le r id e s t e ld e d iv e e k o n o m iko r g a n iz a s y o n d ah a k » ı / lı k la r ıa z a lt m a e ğ ilim ig ö s t e r d i. F r e u d ’u n p s ik a n a liz ib e lir lip o litik a la r a y a k la ş t ı r m a te k lifle r inr e d d r lı n e s i. o n u nte o r ile r in iv ek iş is e ly a ş a m ı n ıy a n s ı t ı y o r d u .O n ag ö r e İm ia n a liz c in in ,h a s t a s ı n ı n a h la k iy a d a s iy a s ig ö r ü ş le r in ie le ş t ir m e s iy a ı İ t id e s t e k le m e s is a d e c e y e tk iy ik ö t ü y ek u lla n m a ko lm a z ,a y n ız a m a n ­ d a Iu s t a n ı nd u r u m u n ua n a lize t m e y ed e e n g e lo lu ş t u r u r d u .F r e u d V i’ t y t ı ı . ıto p lu m u n a a n a litikv a k a in c e le m e le r in ind ü n y a d a n e le ro lu p b it­ ild im ö ğ r e ttiğ in is ö y le r k e n ,b u n up o litik a la rd ü z e y in d ed e ğ il,m o t iv a s V » 'iı l. nv e a n la m la rd ü z e y in d e a n la t m a kis t iy o r d u .O n u n g ö r ü ş ü n e g ö a n a liz le r ina m a c ıb ir e y s e lv ek ü ltü r e lk e n d in iy a n s ı t m a y ıd e s t e k le ­ n ir in i;b u r a d a b e lir lib irp o litikg ö r ü şs ö z k o n u s u d e ğ ild i.0 0 1 ’A s lı n d a k iı•Ib ilin ç a ltıfik r in iniç in d e k iş is e lö z g ü r lü kid e a lin in y e n ib iry o r u m u v a ı d ıB u fik r es a d a k a t ,a n a liz ib irz a m a n la rp o litikv a a t le r ind ı ş ı n aç ı | » a ıild iğ ie s k iy e r in eg e tir m iş ti. M o d e r nto p lu m lad o ğ r u d a np o litikv e U t » , y a le g e m e n lik f o r m la r ın a o d a k la n m a k y e r in e ,a n a liz ,e g e m e n lik iç in im ', a kk o ş u lla r ao d a k la n ı y o r d u .B u a n la m d a ,oz a m a na n a liz c ile rt a r a -

I

llı d a nk u lla n ı la nK a n t ç ıb ird e y im o la nm e ta p o litiky ad a " d o ğ a ü s t ü " ı ı lı ı ı . ıy o lu n ua r ı y o r d u . 0 0 2 ’F a k a tu z u nv a d e d ea n a liz inp o litiko la r a k m K m k a lm a s ız o r d u . M

A n a lizç a lı ş m a la r ı n ı nS o s y a lD e m o k r a t la r ı nr e f o r m g a y r e t le r in e

İ M İı lı n a s ı m is t e y e n le ry a n ı n d a o n u y e n ilik ç ile r ed o ğ r u ç e k m e k is t e y e n ­ ind ( » v a r d ık ib u n la rö z e llik led e m o k r a s ile r ih e n ü zy e r le ş m e m işA l­ ı n ,m y a v e R u s y a g ib iü lk e le r d e y d i.B u g a y r e t le r d e n b ir i,T h o m a s M a n n , M n kV V e d e k in d ,S t e f a n G e o r g e v e R ic h a r d S t r a u s s g ib iü n lü le r in y a ş a ­ d ı ğ ıM u n ic h ’iny e n ilik ç iS c h w a b in g b ö lg e s in d eO t t oG r o s sö n d e r liğ in ­ d i1 y iı ıü t ü lü y o r d u .G r o s sk a r iz m a t ikb ira n a liz c iy d i,c in s e lö z g ü r lü kis tiy n ıa t a e r k il a ile y eit ir a zv ed e v r im c ib irf e ls e f e y id e s t e k liy o r d u .W ilh *İ m R e ic h v e H e r b e r tM a r c u s e 'ü n s e le f io la n G r o s a g ö r e ,p s ik a n a liz in h u d u t s u z g e le c e ğ iy a r ı n ı nd e v r im s e lh a r e k e t ig ib ia n la ş ıla b ilir d i.0 0 5 ’ G r o s s1 9 0 7 'd e b ilim s e lb irA lm a n g a z e t e s in e p s ik a n a lizk o n u s u n •1 0 5 *

RUHUN GİZEMLERİ d a b iry a z ıy a z d ı .F a k a tg a z e t e n in e d it ö r le r in d e n M a x W e b e ry a z ı y ır e d d e ttiv e y a z d ı ğ ım e k t u p la p s ik a n a liz v e ü t o p ikd e v r im a r a s ı n d a k iç a t la ğ ıo r t a y a k o y d u .V V e b e rö n c e F r e u d 'u G r p s s 't a n a y ı r d ı .O n a g ö r e G r o s s s a d e c e " İ n s a n b u n u y iy e b ilirm i? te o r is in is o r u y o r — y a n i,in s a n b u n d a n p r a t ikb ird ü n y ag ö r ü ş üç ı k a r a b ilirm i? "d iy o r d u .F r e u dis e b irb ilin i a d a m ı y d ıa m afik ir le r iz a m a niç in d eh e n ü zk a n ı t la n m a m ı ş t ı .A y r ı c a G r o s s ’a g ö r e ,b a s t ı r ı la n h e rh e y e c a n v e a r z u in s a n ıb a s k ıa lt ı n d a b ı r a k ı r v e is y a n a s ü r ü k le r d i.A m a W e b e r 'e g ö r e e t iky a ş a m h e rz a m a n b a s k ı ­ y a n e d e n o lu r d u .G r o s s 'u n f a r ke t m e d iğ ig e r ç e ks o r u n ,e t ikv e e t iko l­ m a y a n b a s k ı la r ıb ir b ir in d e n a y ı r a b ilm e k t i.G r o s s a s lı n d a p s ik iy a t r ie t i­ ğ in ib e n im s e m iş t i:" N e y e b e n z iy o r s u n v e n e is t iy o r s u n s o r u la r ı n ık a b u l e t , "d iy o r d u .W e b e r ‘e g ö r e b u " s in ir z ü p p e s i"id e a liy d i." Ö z e ld ilina r k a ­ s ı n d a t ü m y a z ıs o n d e r e c e g ü r ü lt ü lü b ird e ğ e r y a r g ı la m a s ı , "d e d i. 1 1 0 4 1 R u s y a 'd a d a p s ik a n a liz iy e n ilik ç id ü n y ag ö r ü ş ü n ee n t e g r ee t m e g a y r e t le r iv a r d ı .D o s t o y e v s k yç e v ir ile r i, S e r g e yD ia g h ile v 'inR u sB a le s i'n inP a r isp r ö m iy e r iv eV V a s s ilyK a n d in s k y 'n inOn the Spiritual in A r t'ıR u s y a 'y ıy ir m in c iy ü z y ı lb a ş la r ı n d a y e n iliğ inö n s ı r a la r ı n a k o y d u . R u se n t e le k t ü e lle r ih e y e c a n laB a t ı y ay ö n e lm e y eb a ş la d ı la r . H e g e l’i, S c h o p e n h a u e rv e N ie t z s c h e ’y is o r g u la r k e nF r e u d 'u n1 9 0 9 1 4 a r a s ı n d a y a z d ı k la r ı n ıd iğ e rü lk e le r d e n ö n c e ç e v ir d ile r . 1 1 0 5 1 O d e s s a ’d a ( F r e u d b u r a ­ d a b irp s ik a n a lizs a lg ı n ıg ö r d ü )M o s h e W u lf f ,S t .P e t e r s b u r g 'd a T a t a n ia R o s e n t h a lv e M o s k o v a 'd a N ik o la iO s ip o va n a litik g r u p la rv e d e r n e k ­ le rk u r d u la r . B u g r u p la n n y a n ı n d a s im g e c iR u s ş a ir le rv e filo z o f la rp s ik a n a liz i d e s t e k liy o r la r d ı .P s ik a n a lizg ib is im g e c ilik t ed e g ö r ü n e n v e g ö r ü n m e ­ y e n o la r a k ik ig e r ç e k lik d ü z e y iv a r d ı .A y r ı c a a ç ı k ç a g ö r ü le n p e k ç o k t e ­ m a s n o k t a s ıb u lu n u y o r d u .R u s y a 'n ı n ö z e lm is y o n fik r in e u y g u n o la r a k s im g e c ile re g o n u n v e ö z e llik le d e c in s iy e ta y ı r ı m ı n ı n y o ko lm a s ı n ıis ­ t iy o r la r d ı .F ilo z o fV la d im irS o lo v y o v b u n u " d iş i"b ü t ü n t e k o lm a ş e k lin ­ d et a n ı m la r k e n ,s im g e c iş a irV y a c h e s la vI v a n o v ." b is e k s ü e l,d iş ie r k e k D io n y s iu s ”a d ı n ıv e r d i.N ik o la iB e d y a e vc in s e lliğ iç if t e c in s iy e t liy iz o r ­ laa r a m a y a b e n z e t t i,d iğ e rs im g e c ile rc in s e ld e n e y im le r lein s a n ı nD i o n y s ia n ü s t ü n lü ğ ü n ü b e n im s e d ile r .S im g e c iş a irS e r g e iS o lo v y o v .A le x a n d e rB lo k 'a H ı r is t iy a n lı ğ ı nö z ü n d e c in s iy e t inö t e s in d e o ld u ğ u n u v e a n c a kc in s e llik t e ö z g ü rk a lı n a r a ku la ş ı la b ile c e ğ in ia ç ı k la d ı .A s lı n d a b u id e a lle rd e s iy a s id e v r im k a d a ru z a k t ıp s ik a n a liz e a m a ik ih a r e k e tb ir s ü r e a y n ıa la n ıp a y la ş t ı la r . 0 0 6 1 • 106*

ELI ZARETSKY P s ik a n a liz in s iy a s iy a d a e s t e t ik a ç ı d a n y a p ı la n y o r u m la r ı n d a n k a ­ k ı n a n F r e u d ,p r o f e s y o n e lc e k a b u le d ilm e m ü c a d e le s iv e r e n a n a liz c ile r e , ı n p lu m a o la n g ö r e v le r in iy a p t ı k la r ık o n u s u n d a d e s t e k v e r d i,ik n a e t m e ­ y e ç a lı ş t ıo n la r ı ;b u a d a m la rh a s t a la r ı n a y a r d ı m e t m e k le k a lm ı y o r ,a y ­ n ız a m a n d a t o p lu m us in irh a s t a lı k la r ık o n u s u n d a u y a r ı y o r ,a y d ı n la t ı y o r la r d ı . 1 '0 7 1 H e rş e y e r a ğ m e n p s ik a n a liz is o s y a lr e f o r m la a y n ıh iz a y a g e ­ n im e ç a b a la r ıd e v a m e t t i.Ş u b a t1 9 1 3 't e F r e u d F e r e n c z i'y e .g e le c e k u lu s ­ la r a r a s ıt o p la n t ı d a " n e v r o z la r ı n s o s y a lr o lü ”k o n u s u n d a k o n u ş m a la r ı n ı le k life t t i. 1 '0 8 ’F a k a tJ a m e s J a c k s o n P u t n a m .a n a liz c ile r in d iğ e rs o s y a lg ü ç ­ le r in d e s t e ğ in ia lm a la r ıg e r e k t iğ in is ö y le d iğ in d e ,F r e u d ," N e v r o z h a s t a l. ı ı ı m ı z a h a s t a lı k la r ı n d a n k u r t u lm a la r ık o n u s u n d a b irş e y y a p a m a d ı ğ ı ­ m ı z .k o n u s u n d a k iş ik â y e t in d e h a k lı s ı n , ”d e d i." F a k a tb u t e r a p in in d e ğ il, s o s y a lk u m r u la r ı ns u ç u . . .t e r a p i lim itle r im iz int a n ı n m a s ıd iğ e rs o s y a l l. ı k t ö r le r id e ğ iş t ir m e k o n u s u n d a k ik a r a r lı lı ğ ı m ı z ıg ü ç le n d ir iy o r ,b ö y le c e a r t ı k e r k e k y a d a k a d ı n la rb u n d a n b ö y le u m u t s u z d u r u m la r a d ü ş m e y e te k le r .B iz im t e r a p id e e t k is izk a lm a m ı z ı n s o n u c u o la r a kn e v r o z la r d a n k o r u n m a ç a r e le r iç ı k m a lı . " 1 1 0 9 ’ n a liz le r in ,e ş s izk a t k ı la r ı n ım a h v e d e c e kk u r u m s a le n t e g r a s y o n la , e t k is in im a h v e d e c e km a r jin a llika r a s ı n d aa s ı lı k a lm a s ık o n u s u N ı ı r e m b e r g k o n g r e s in d e k o n u ş u ld u .H a lb u k i1 9 0 8 'd e k iilka n a lit ik k o n -

A

g ı o s ig a y r ir e s m ib irt o p la n t ıo lm u ş v e o r a d a b a ğ ı m s ı z b irk u r u lu şo la n lH u s la r a r a s ıP s ik a n a liz D e r n e ğ iç ı k m ı ş t ıo r t a y a .A m a ç p r o f e s y o n e lm e ş ­ r u lu kk a z a n m a k t ıa m a s o n u ç t a u z u n s ü r e m a r jin a lk a lı n d ı . F r e u d 'u ns ü r e k li o r g a n iz a s y o nu m u t la r ıJ u n gü z e r in d eo d a k la n ­ m ı ş t ı .A m a e lliliy a ş la r ı n ı n o r t a la r ı n d a v e s a ğ lı k lıo lm a s ı n a k a r ş ı n k e n ­ d in e b irh a le fa r ı y o r d uF r e u d .F e r e n c z iiley a z ı ş a r a kp s ik a n a lizd ü n y a g ö r ü ş ü d e m o k r a t ike ş it liğ e g ö t ü r m e zk o n u s u n d a fik irb ir liğ in e v a r d ı ­ la rP la t o n u n filo z o fla rk u r a lla r ı n ı n b iry e r in d e b irs e ç k in o lm a lı y d ı . 1 1 1 0 * K o n g r e d e J u n g ’u n ö m ü rb o y u b a ş k a n s e ç ilm e s i,t ü m k o n u ş m a v e y a ­ z ı la r ı n k o n u ş u lu p y a y ı n la n m a d a n ö n c e o n u n t a r a f ı n d a n o n a y la n m a s ı v e d e r n e km e r k e z in inZ ü r ic h 'et a ş ı n m a s ı iç inu ğ r a ş t ı la r .V iy a n a lı la r o n la r ı nb ub a s k ı s ık a r ş ı s ı n d aç e k ile c e k le r in is ö y le y in c eF r e u d b ira r a y o lb u ld u ;J u n g d e r n e ğ iy ö n e t e c e k .F r e u d J a h r b u c h 'u n e d it ö r lü ğ ü n ü y a ­ p a c a k .V iy a n a P s ik a n a lizD e r n e ğ in in b a ş k a n lı ğ ı n ıF r e u d ’d a n A d le ra la ı a kv e y e n iZentralblaat a d lıd e r g in in e d it ö r lü ğ ü n e d e A d le rv e S t e k e l g e t ir ile c e k t i. •107*

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d p r o f e s y o n e lk a b u lg ö r d ü k t e n h e m e n s o n r a a n a liz in m a r ji­ n a lliğ in ik a b u le t m iş t i.K o n f e r a n s s ı r a s ı n d a V iy a n a ’lı la r ın o n s u z t o p la n ­ d ı ğ ıo t e lo d a s ı n a g itti v e e s k ia r k a d a ş la r ı n a g ö r d ü ğ üik ile m ia ç ı k la d ı : " Ç o ğ u n u z Y a h u d i's in iz v e y e n iö ğ r e t iiç in a r k a d a ş b u la c a k d u r u m d a d e ­ ğ ils in iz .Y a h u d ile rz e m in h a z ı r la m a g ib im ü t e v a z ıb irr o ler a z ıo lm a k ­ la r .B e n im b ü y ü kb ilim d ü n y a s ı n d ab a ğ la n t ı la r ,d e s t e kb u lm a m ç o k ö n e m li, "d e d i. 1 1 1 1 1 “ H a s t a la r ı m a ,o n la r ıç e k t ik le r ia c ı la r d a n k u r t a r a c a ğ ı m ı s ö y le d iğ im z a m a n b e n im m ü t e v a z ıy e r im e ,h a lim e b a k ı y o rv e iç le r in ­ d e n h içk u ş k u s u z ,'B u a d a m s ö y le d iğ ik a d a rg ü ç lüo ls a ö n c e k e n d in e b a k a r , ’d iy o r la r d ı .B a n a y a r d ı m e d e c e k o la n a s is t a n la n n d a h a lle r in d e n h içm e m n u n o lm a d ı k la r ıh e rz a m a n b e lliy d i.1,,{H2) C e k e t in id r a m a t ik b ir t a v ı r laç ı k a r ı p d e v a m e t t i:" D ü ş m a n la r ı m b e n im a ç lı k t a n ö lm e m ig ö r ­ m e k t e n m e m n u n o la c a k la r d ı r ,e lle r in d e n g e ls e ü z e r im d e k ile r ib ile p a r ­ ç a la r la r . " 1 1 1 ” F r e u d b a z e n Y a h u d io lm a s ı n ı n g e t ir d iğ ik e n d in e a c ı m a d u y g u s u ­ n u ne t k is in d ek a lı y o r d u .N u r e m b e r gk o n g r e s in d e n b iry ıl ö n c e C la r k d e r s le r iiç in A m e r ik a 'y a g id e n J u n g ,A m e r ik a n z e n c ile r ik o n u s u n d a b ir " Z e n c ik o m p le k s i”t e o r is ig e liş t ir m iş tiv e o n u ş im d iN u r e m b e r g 'd e a n ­ la t t ı .O n a g ö r e Z e n c iö r n e ğ i,b e y a z ı r k ı n ç a lı ş k a n lı k la ilg ilib o y u n e ğ ic i iç g ü d ü le r i iç inb irt e h d it o lu ş t u r u y o r d u . * 1 1 4 ’S o r u n lub irk o n u y d ub u a m a ç o k g e ç m e d e n b a ş k a b ira m a c a h iz m e te t t i.F e r e n c z iF r e u d 'a ş ö y ­ le y a z d ı :" S iy a h la rA m e r ik a 'd a z u lm e u ğ r u y o r la r ,ç ü n k ü o n la rA m e r ik a ­ lı la r ı n b ilin ç a ltın ıt e m s ile d iy o r la r .O n u n iç in d e b e y a z la rk e n d ih a t a la ­ r ıiç in o n la r ıs u ç lu y o r la r ,n e f r e te d iy o r la ro n la r d a n .B u m e k a n iz m a s ü n n e t /h a d ım lı kk o m p le k s ig ib iY a h u d id ü ş m a n lı ğ ı n ı n d a t e m e lin d e o la ­ b ilir ,Y a h u d ile r in r a h a tt a v ı r la r ı ,h içç e k in m e d e n p a r a y a o la n ilg ile r in i g ö s t e r m e le r i,m a n t ı k lın e d e n le r le d e ğ il,b a s k ıa lt ı n d a o ld u k la r ıiç in e t ik o la nH ı r is t iy a n la r ı nn e f r e t in en e d e no lu y o r .B e n b u a n a liz iy a p t ı k t a n s o n r a M a c a r c a 'G ü n a h la r ı m k a d a rn e f r e te d iy o r u m o n d a n , 'd e y iş in iiy i a n la d ı m . * 1 1 S )F r e u d 'u nb uk o n u d aik n ae d ilm e s iz a t e ng e r e k m iy o r d u . N u r e m b e r g k o n f e r a n s ı n d a n s o n r a ,V iy a n a ’d a k iç ö k ü ş e b irö r n e k o la r a k b irg a z e t e n in o n u n a n a l( a n ü s le ilg ili)e r o t iz m t e o r is in d e n s ö z e t m e s i­ n e ç o kk ı z d ıv e F e r e n c z i’y e ,''V iy a n a ’d a k id u y a r lı kb a ş k a y e r d e y o k t u r ! B iz V iy a n a lı la rs a d e c e d o m u z d e ğ il,a y n ız a m a n d a Y a h u d i'y iz .A m a b u ­ n u y a z m a m ı ş la r . ”d iy e s ö y le n d i. 1 1 1 6 ’ A jıa litikg r u p t a k iY a h u d ik a r a k t e r ik o n u s u M a n n e r b u n d 'u d a e t k i­ le d i.A b r a h a m v e J u n g b ir b ir le r in ih içs e v m e d ile rv e N u r e m b e r g k o n • 108*

ELI ZARETSKY İn a n s ı n d a n s o n r a b u ç a t ı ş m a iy ic eo r t a y aç ı k t ı . 1 1 1 7 ’F r e u d s o y d a ş ıA b r a lu m 'aş ö y le y a z d ı :“ I r k s a l iliş k im izs e n ib e n im e n t e le k t ü e ly a p ı m a d a ­ h a y a k ı n g e tir iy o r ,h a lb u k io b irH ır is t iy a nv e b irr a h ipç o c u ğ u o la r a k h a n a k o la yy a k la ş a m ı y o r ,d ir e n işg ö r ü y o r .O n u niç ino n u n b iz e y a k ı n o lm a s ıd a h a ö n e m li.”B irs ü r e s o n r a A b r a h a m 'a y a z d ı ğ ıb irb a ş k a m e k ­ t u p t a F r e u d o n a " B ir a zm a z o ş iz m g e liş tirv e b irp a r ç a h a k s ı z lı ğ a k a t la n ­ m a y ah a z ı r la n . . .E m ino lk ia d ı m O b e r h ü b e ro ls a y d ıy e n i fik ir le r im ... d a h a a z d ir e n ç le k a r ş ı la ş ı r d ı , ”d iy e y a z d ı . 1 1 1 8 ’ U lu s la r a r a s ıb iro r g a n iz a s y o n u n k u r u lu ş u ,J u n g u n b a ş k a n s e ç iliş i, A d le r 'inV iy a n aş u b e s in inb a ş ı n a g e tir iliş iF r e u diç inö n e m li b a ş a r ı la r • . a y ı lm a z d ı .K o n g r e d e nd ö n e r k e nb a s k ıa lt ı n d ah is s e d iy o r d uk e n d in i F r e u d .F e r e n c z i’y e ," K u ş k u y o kk ib a ş a r ı lıo ld u k ,”d iy e y a z d ıa m a iç in d e g . ı n pb irh isv a r d ı ,p e km u tlud e ğ ild i. " İk im izd e b ir a zh a t a lı d a v r a n ­ d ı k . "d e d i. V iy a n at e ş k ila t ı n d a ntik s in m e kv eF e r e n c z i’n in" k a r d e ş k o m p le k s i”o n la r ı ng ö r ü ş ü n ük ı s m ı ş t ıs a n k i. 1 1 1 9 ’B ir k a ça ys o n r a J u n g ’a . IH ı r u m a o b je k tifo la r a kb a k t ı ğ ı m d aç o kh ız lıg ittiğ im ia n lı y o r u m , ”d i­ y e y a z d ı ." H a lk ı np s ik a n a liz inö n e m in ia n la m a s ık o n u s u n d af a z la t a h ­ m in d eb u lu n d u m .U lu s la r a r a s ıd e r n e ğ ink u r u lu ş uiç inb uk a d a ra c e le el

m e m e liy d im .S e n id o ğ r uy e r d e g ö r m e kiç ins a b ı r s ı z la n d ı m . . .b u n u n

« l. ıe t k is iv a re lb e t t e .A s lı n d ah iç b irş e yy a p m a m a lı y d ı k . ” 1 1 2 0 ’ F r e u d k o n g r e y leb ir lik teA v r u p ap s ik iy a tr is in eg ir m ek o n u s u n d a m m ş a n s ı n ıd a y itir d i. N u r e m b e r g 'd e M ü n ihK r a e p e lin k lin iğ in d e nb ir

a s is t a n la ,M a xIs s e r lin 'lefik ira y r ı lı ğ ı n ad ü ş t ü .B u y ü z d e n K r a e p e lin d e P r e u d 'lailiş k is in e d e n iy leB le u le r ’es a ld ı r d ı . 1 1 2 1 ’B ir k a çy ıl k a r a r s ı zd u ­ n u n d a b e k le m işo la nB le u le rd e r n e ğ e g ir m e y e c e ğ in is ö y le d i.O n a g ö m d e r n e kd a rk a p s a m lı y d ıv ein s a nis te d iğ iy lek o n u ş a m a z d ı .B le u le r d a h as o n r aF r e u d 'ad afik r in iy a z d ıv ek iş iliğ in ik o r u y a c a ğ ı n ıs ö y le d i, ı> n a g ö r e " B iz im leo lm a y a n b iz e k a r ş ı d ı r ”y a d a " Y a h e p y a d a h iç ”g i­ b is ö y le m le rd in s e lm e z h e p le ry a d a s iy a s ip a r tile riç in g e ç e r liy d i. . .a m a I» ı lı m iç inz a r a r lı y d ıb uk o n u ş m a la r . 1 1 2 2 ’F r e u dg ib iJ u n gd aü z ü ld üb u n l. ıy a v e F r e u d ’a y a z d ı ğ ım e k t u p t a ," B le u le r 'in b u d a v r a n ı ş ıy a r a la d ıb e ­ n iB irk e zd a h a b a b a k o m p le k s im i iy id e ğ e r le n d ir e m e d im , ”d e d i. ( 1 2 3 ’ G e r ç e k t e n d e U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizD e r n e ğ ik u r u ld u k t a n k ı s a b ir m im s o n r a a k s a m a y a b a ş la d ı .J u n g F r e u d 'u n o n d a n is te d iğ ig ö r e v iy a p ­

ım d ı

v e k o n g r e d e ns o n r a a n la ş m a z lı k la rç ı k t ıo r t a y a .1 9 1 0 ’d a p s ik a n a ­

liz inm a r jin a lliğ i iy ic eç ı k t ıo r t a y av eilky ılla r ıniz le r ia s las ilin m e d i. Iİr m e ğ iny a ş a m ı n d aü çb ü y ü ka n la ş m a z lı kç ı k t ı * ,b ir in c is i1 9 1 0 ’la r d a •

109 *

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d ,J u n g v e A d le r ;İ k in c is i1 9 2 0 le r d e F e r e n c z iv e R a n k ;v e ü ç ü n c ü s ü d e 1 9 3 0 'la rv e 4 0 la r d a A n n a F r e u d ile M e la n ie K le in a r a s ı n d a y a ş a n d ı . 2 . D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n d a d a iy ic e s ö n d ü ,a d ıp e kd u y u lm a z o ld u .

110 *

B ö lü m

D ört

EGONUN DOĞUŞU K a r iz m a t ik a r z u n u n k ö k le r iv a r lı ğ ı n ö z ü y le t e m a s a g e ç m e g ir iş im in e , v a r lı ğ ı n e n d e r in k o z m ik ,s o s y a lv e k ü lt ü r e ld ü z e n in e g it m e y e ,k u t ­ s a lv e t e m e lv e o la r a k g ö r ü n e n in k ö k le r in e in e r . — S h m u e lE is e n s t a d t ,M a x V V e b e ro n C h a r is m a a n d I n s t it u t io n B u ild in g

A

y d ı n la t m ad ö n e m i d ü ş ü n e n le r ie v r e n s e ly a s a la rv ea h lâ k î p r e n s ip le rç ı k a r m a y ıa m a ç la d ı k la r ıiç in ,h iç b irz a m a n b ir e yy a ­ ş a m ı n ı nö z e llik le r in ia ç ı k la y a c a kb irp s ik o lo ji g e liş t ir m e y eç a -

liş ı n a d ı la r .B u n u ny e r in eN e v v t o n 'u n p a r ç a c ı kileilg ili te o r is in im o d e l fU ta ka ld ı la rv e fiz ik ç ile r le k im y a c ı la r ı n in o r g a n ikd ü n y a n ı n a n a liz c ile ıl o lm a la r ıg ib i," r u h u na n a liz c ile r i”o lm a y ıa r z u la y a r a kg e n e ld ez ih in ­ d e k it e m e ly a p ıb lo k la r ın ıiz o le e t m e y e ç a lı ş t ı la r . ( 1 )F a k a tb u n u n a k s in e , J f lr m in c iy ü z y ı ly e n ilik le r ib a ş t a n itib a r e n iç e v e s ü b je k tifliğ e y ö n e lm iş ­ t iZ ih n in t e m e ld u y g u la r d a n in ş a e d ilm işb ir le ş ikfik ir le r d e n y a p ı ld ı ğ ı ­ n ık a b u le t m e y e n y e n ilik ç is a n a t ç ı la rv e y a z a r la rg ib i,f e ls e f e v e s o s y a l b ilim le r d ed ey e n ilik ç id ü ş ü n ü r le r ,s a d e c eiç e r d e ng ir ile b ile c e kd e r in y a p ı la r ıu y a n d ı r m a y a ç a lı ş t ı la r . 1 .D ü n y a S a v a ş ıö n c e s in d e ,o n u r e d d e d e n e n t e le k t ü e lle ra r a s ı n d a p ile ,p s ik a n a liz s ü b je k tifliğ e d o ğ r u b u y e n ilik ç iy ö n e liş e r e h b e r like t m e vb a ş la d ı .A y d ı n la t m a n ı nr a s y o n e lb ir e y in d e ny e n ilik ç ib ir e y ed e ğ iş i­ mi

t e m s il e d e nF r e u d c ud ü ş ü n c e n inö n es ü r d ü ğ ü n eg ö r eb ir e y s e lb i­

lin ç a lt ı .d e n e y s e l,m itea itv e y e n ilik ç ile r int a n ı m la d ı ğ ık o le k tifte m s il O n lu lin çy a p ı la r ı n ı nö t e s in d e y d i.P s ik a n a liz in b ird e k itle y eh it a pe d e n •111 •

RUHUN GİZEMLERİ b ird u r u m uv a r d ı .İ k in c is a n a y id e v r im in iny e n ilik le r io la ne le k t r ik , film v e o t o m o b ilg ib i,F r e u d c u b ilin çb ir e y in y e rv e z a m a n d a n ö z g ü r lü ğ ü n ü ,s im g e liy o r d u .B u n u n la b e r a b e r^ik a n â liz1 9 2 0 ’le r ek a d a rA y ­ d ı n la t m a n ı nr a s y o n e lb ir e yn o s y o n u n a g e r ç e î T E î ra lte r n a tifg e t ir e m e ­ d i.G e r ç e k t e n d e p s ik a n a liz in e lin d e b u lu n m u ş b irb ir e y p s ik o lo jis ik a v ­ r a m ıy o k t u . C la r k d e r s le r in d e n h e m e n s o n r a b ö y le b irk a v r a m ı n g e liş t ir ilm e s ik o n u s u n d ab a z ıh iz ip le ş m e le ry a ş a n d ı .B u n la r d a nb a z ı la r ıa n a lit ik h a r e k e t t e ,F r e u d 'u n y e r in d e y d iv e o n u n g ö r ü ş le r in e a lte r n a t ifg ö r ü ş le r k o n u s u n d a y d ı .H iz ip le r ina y r ı c aö n e m li b ire n t e le k t ü e l iç e r iğ iv a r d ı , s ü b je k tifliğ iny e r i,k iş is e ld e n e y im le r ina r e n a s ıv eiçd ü n y a y a g ir iş in t e k y o lu o la n e g o y a d a " b e n " e k a r ş ıa lı n a c a k t a v ı rn e o lm a lı y d ı ? H iz ip le r in s o n u c u o la r a k e g o y a d a " b e n "s o m n u a n a liz in m e r k e z in e o t u r d u v e ş im d iü ç ü n c ü k a v r a m o la n d e m o k r a s iy id e iç in e a la n ü ç lü b iry e n i likv a a d iç ı k t ıo r t a y a . F r e u d 'u nilke le ş t ir m e n io la nV iy a n a lı d o k t o rA lf r e dA d le riç in e g oy a . d a 'lb e r T p s ik o lo jin inb ü t ü n ü y d ü .B u n u nt e m e lk a y g ı s ıs t a t ü , s o s y a lk ı y a s la m a v er e k a b e t t i.F r e u d 'u n c in s e llikü z e r in d ed u r m a s ı n . » k a r ş ı ,A d le rs a ld ı r ı n ı n ö n e m in i,in s a n ı n d ü n y a d a k iö n e m in ia r t ı r m a a r z u s u n u v u r g u lu y o r d u .O n a g ö r e b irr a k ip t a r a f ı n d a n y e r in d e n o lm a y a d a h a k a r e t e u ğ r a m a e n d iş e s ie g o iç in c in s e la r z u la r d a n d a h a ö n e m liy d i. B irs o s y a ld e m o k r a tv ef e m in is to la nA d le r .e g o n u ns a ld ı r g a n lı k , k ı z m a ,g ü c e n m e v e g ü v e n s iz lik g ib is o s y a lk ö k le r iü z e r in d e ı s r a r la d u r u y o r d u .B ir e y le r d e d o ğ u ş t a n b irs a y g ı n lı k v e o n u rd u y g u s u n a s a h ip o l d u ğ u n u d ü ş ü n e r e k ,n e v r o z la r ı n fa k ir likv e a y ı r ı m c ı lı kd a d a h ilb a z ık o ­ n u la r d a h a k a r e tg ö r m e s o n u c u o ld u ğ u n u ile r is ü r d ü .O n u n ö ğ r e t ile r in i b e n im s e y e n b ir ç o kA m e r ik a lıd ü ş ü n ü rg ib io d a y e n ilik le r ed e m o k r a t ik le ş m e n in u z u n v a d e lib ira ç ı lm a s ü r e c io la r a k b a k ı y o rv e p s ik a n a liz i r e f o r m la ş m a ,s o s y a ld e m o k r a tp o litik av e s o n u c a y ö n e likp s ik o t e r a p i n iniç in e d a h ile t m e k is t iy o r d u . Z ü r ic h ’t eC a r iJ u n gis ee g o y uö n e m s e m iy o r d u .B uk a v r a m ı n ö n e m s izy a r a la r ı n ı ,a ş ı r ıh a s s a s iy e t in i,k ü s e ğ e n liğ in i,d ü n y â d a k id u r u m u n u h içs e v m iy o r ,b u n la r ı n p s ik a n a liz in Y a h u d ik a r a k t e r in in b irs o n u c u o ld u ğ u n u s ö y lü y o r d u .A r is t o k r a tb irm iz a c a s a h ip o la n J u n g 'a g ö r e ,t o p lu m b ilin ç a lt ı , ilkö r n e k le r ik o r u y a nk o z m iko lu ş u m la rd e d iğ i B ü y ü kA n n e ,h a y a tk a y n a ğ ıv e G ö lg e -g ö lg e liv a d ile r d e y a ş a n a n b iı h a y a td e ğ e r lib irh a y a t t ı .Y e n iliğ e k a y ı p v e ç ö k ü şp r iz m a s ı n d a n b a k a •11 2 *

ELI ZARETSKY M k ,o n u n a n la m fa k ir liğ in ik u t s a lla r la t e m a s k u r a r a k d u r d u r m a y a ç a lı ş ­ t ıı ')d a a y n ış e k ild e p s ik a n a liz im itv e d iniç in e e n t e g r e e t m e y e ç a b a ­ la d ıa m a o z a m a n k id in le r d e n b ir in id ü ş ü n m e d i. F r e u d h e rik iy a k la ş ı m ıd a r e d d e t t i. A d le rg ib i od ae g o n u ns a lı İ n s a n lı ğ ı n ı ,y a r a la r ı n ıv eö fk e le r in ic id d iy ea ld ıa m ab a z e ne g o n u n ik in c ir e v iz y o n u ”y ad a" r a s y o n e lliğ in i”r u h lae ş itt u t m a d ı .J u n gg ib i h r u dd a e g o n u n s a d e c e k a r a n lı kiç g ö z le m e a ç ı k o la n g e n iş a la n ı n g ö l­ g e le r in d e ik a m e te ttiğ in e in a n ı y o r d u a m a b u a la n a k o z m o sd e ğ ild e id ( a lı b e n , ilk e la r z u la r )a d ı n ıv e r d i. A d le re g o n u nç a b a la r ı n ıd o ğ r u la r , ■ n gis eo n u nz a y ı fy a n la r ı n ıh o rg ö r e r e kb iry a n ab ı r a k ı r k e n ,F r e u d ir m p a tikb irt a v ı r la o n u n ,ç o c u ğ u n t e m e lb iro b je y e b a ğ ım lı lığ ıileilg i­ lig ö r d ü ğ ü in c in e b ilir liğ in iy a k a la d ı .O n la r ıih t iy a ç la r ı n ag ö t ü r e n ö n c e d e n b e lir li b iriç g ü d ü y led o ğ a n h a y v a n la r ı n a k s in e ,in s a n la r ı ny a ş a m a • liv a m e t m e le r id a h a u z u n b irs ü r e iç inb a ş k a in s a n la r ı nilg is in eb a ğ ­ lıyı

lı F r e u d 'a g ö r e ,b uu z u n s ü r e lib iy o lo jikç a r e s iz likn e d e n iy le" ç o c u ­

ğ u t e k b a ş ı n a k o r u y a b ile c e k o la n o b je n in d e ğ e r i, ”b ü y ü kö lç ü d e a r t m ı ş ­ tı1 1 Y a n iF r e u d h e rik ie le ş tir ic is in in a k s in e ," o b je le r ”iç in y o ğ u n k iş is e l İ h t iy a c ıe g o k a v r a m ı n ı n m e r k e z in e y e r le ş tir d i.( 3 ) F r e u d A d le rv e J u n g a c e v a p v e r m e ih tiy a c ıiç in d e p s ik a n a liz in t e ­ m iİ m it e k r a rd ü ş ü n d ü ,b ilin ç a ltı,ç o c u k ç a a r z u la r ,c in s e llikv e t e m e ls ü ftçd ü ş ü n m eh ip o te z le r in is is t e m a t ik ,d in a m ik ,g e liş m e li t e o r iy ed ö m r d ü .1 9 1 2 ’d eO e d ip u sk o m p le k s in in" n e v r o z la r ı nö z ü ”o ld u ğ u n a lıııl ı n e t t i. 1 9 1 3 't eo r a lv e a n a lc in s e llikk o n u la r ı n aa itilkm o d e lin io r ­ t a y ak o y d u .1 9 1 4 't eilk" b e n ”t e o r is ig ir iş im in d eb u lu n d u ,e g ote o r is i­ n inh a b e r c is io la nn a r s is iz m k o n u s u n d a k id e n e m e s iç o kg e ç m e d e n p m k a n a liziç ine nö n e m li k a v r a m o la r a kb ilin ç a ltın ıny e r in ia la c a k t ı , t• « » ı r c e ğ im iz g ib i,F r e u d u n b îr e g ote o r is if o r m ü le e t m e g ir iş im i,p s ik a ­ n a liz iik ic in s iy e tin v a r lığ ıt e m e lin e o t u r m u ş b irt e o r iy e d ö n ü ş t ü r m e g i­ r im in d e nk o la ya y r ı la m a zk ib ug ir iş im a n a liz c ile r i1 .D ü n y aS a v a ş ı d ö n e m in d e m e ş g u le t m e y e b a ş la d ı . F a k a tA d le rv e J u n g ile y a ş a n a n ç a t ı ş m a la rte o r iky e n ilik le r if a z la ­ r ı y lata h r ike t t i. P s ik a n a lizh a r e k e t in id ed e ğ iş t ir d i. H iz ip le ş m e le r ek a ­ il, up s ik a n a liz e tk in b irM a n n e r b u n d id i.K ü r e s e lp r o je v e id e a lle r in o b | r * ao la nF r e u dim k â n s ı zb irik ile m ink a v ş a ğ m d a y d i;a n a lize d e c e ğ in i lö y le d iğ io to r ite y ik e n d is ite m s ile d iy o r d u .H iz ip le rb u ik ile m im e y d a ı ı a k o y d u v e F r e u d ’u n ,ş a ş ı r t ı c ıa s lîb a b a v e ö ld ü r ü lü ş üp o r t r e s iy le T o tr m v e T a b u y uy a z m a s ı n a y o la ç t ı .M a n n e r b u n d ’u n b a b a o ğ u lv e k a r -

RUHUN GİZEMLERİ

d e yç a t ı ş m a la r ı y la s ü s le n m işo la n b u k it a p ç ı k t ı ğ ı n d a g iz lib ir" K o r n iş y o n 'u n o lu ş u m u v e J u n g u n k o v u lu ş u d a a ç ı ğ a ç ı k t ı .D a h a s o n r a h iz ip ­ le ş m e le r in y ö n ü d e ğ iş t i.N a r s is iz m t e o r is ic in s e lf a r k lılığ ıa n la m a ç a b a ­ la r ı n ıo r t a y ak o y a r k e n ,e t k is ip s ik a n a liz ink a d ı n la r aa ç ı lm a s ış e k lin d e g ö r ü ld ü .Y a n ih iz ip le ş m e le rs a d e c e e g o t e o r is in in g e le c e ğ in ih a b e rv e r ­ m e k lek a lm a d ı ,a y n ız a m a n d am e z h e p s e la n a litikM a n n e r b u n d 'u n1 . D ü n y aS a v a ş ıs o n r a s ı n d a g ö r e c e ğ im izo ld u k ç ad e m o k r a t ikv e k a r m a c in s iy e t lib irh a r e k e t e d ö n ü ş m e s in ih ı z la n d ı r d ı .

O

r t a s ı n ı fb irY a h u d ia ile n in ç o c u ğ u o la n A lf r e d A d le rF r e u d u n y a ­

ş a d ı ğ ıo r t a m d a n g e liy o r d uv e h a t t ao n u n laa y n ılis e y e g it m iş t i. S o n r a d a n H ı r is t iy a n o lm u ş b irg ö z d o k t o r u v e Ç a r ş a m b a P s ik o lo jiD e r ­

n e ğ in in1 9 0 2 ’d e n b e r iü y e s iy d i;fik ir le r in iilko la r a k " o r g a n a ş a ğ ı lı ğ ı "t e ­ o r is io la r a k o r t a y a k o y d u .T ı p t a “ o r g a n a ş a ğ ı lı ğ ı ”ö r n e ğ in m iy o p lu k ,y a d a k e k e m e likg ib ib e lir li o r g a n la r ı n z a y ı f lı ğ ı n a v e r ile nis im d i.A d le r 'eı g ö r e b u tü rz a y ı f lı ğ ıo la n b irin s a n b u n u n ü z e r in d e d u r u y o r ,b u d a f a z -j la d a n b e y in a k t iv it e s i.y a n ib irp s iş ik ( r u h s a l)s ü p e ry a p ıo lu ş t u r u y o r d u| K ı s a b o y lu la r ı n " N a p o ly o n k o m p le k s i”b u n a b irö r n e ko la b ilir d i.

A d le rR u s y a 'd a d o ğ m u ş o la n s o s y a lis tR a is a E p s t e in ile e v liy d i.O d ö n e m d e V iy a n a 'd a s ü r g ü n d e o la n L e o n T r o t s k y 'y it a n ı y a n v e ö n e m li “ b ird iğ e rB o lş e v ik o la n A d o lfIo ff e 'n in t e r a p is t io la n A d le r ,V iy a n a ’d a k i s o s y a lis tA r b e it e r Z e it u n g a s ü r e k liy a z ıy a z ı y o r d u .G ö r d ü ğ ü m ü z g ib iilk k it a b ıf iz ik s e lh a s t a lı k la r ı n s o s y a lv e e k o n o m ik n e d e n le r ik o n u s u n d a y d ı .A d le r 'in s a y g ık a z a n m a k a m a c ı y la e g o ç a t ı ş m a la r ı n a k a t ı lm a s ı n ı n s i­ y a s ib ire t k io ld u .1 9 0 9 ‘d a p s ik a n a liz in M a r k s iz m e iç g ü d ü s e ld e s t e k v e r d iğ in is ö y le d iA d le r .O n a g ö r e h a s s a s iy e t le r iö n e m s e m e m e ks ı n ı fb i

lin ç i iç ing e r ç e kt e m e li o lu ş t u r u y o r d u . 1 4 1 A d le ra y n ız a m a n d aa ş a ğ ı lı k| p s ik o lo jis in ik a d ı n h a k la r ım ü c a d e le s in e d e b a ğ la d ı .K a r ı s ı n ı n e t k is in ­ d e k a la r a k v e s o s y a ld e m o k r a s iy le k a d ı n h a r e k e t ia r a s ı n d a k iy a k ı n iliş ­ k ile rn e d e n iy le ,e s k io r g a na ş a ğ ı lı ğ ıfik r in iF r e u dö n c e s ib is e k s ü e llik

k a v r a m ı n a g ö r e y e n id e nf o r m ü lee t t i." S in irh a s t a la r ıd iş is ö z c ü ğ ü y le h e p k ö t ü v e h içk u ş k u s u z a ş a ğ ı lı k b irş e ya n lı y o r la r , ”d iy e y a z d ı .P a s if y a d a d iş io la n a p a t o lo jiko la r a kb a k m a m a kiç ins in irh a s t a la r ık e n d i n ie m p o z e e t m e y e b e n z e y e n " e r k e k p r o t e s t o s u ”d e n e n y o la y ö n e liy o r ­ la r d ı .A d le r 'e g ö r e h e rd o k t o rt r a n s f e r a n s ( h is le r in b a ş k a s ı n a y ö n e lm e ­ s is ı r a s ı n d a e r k e k p r o t e s t o s u g ö r e b ilir d i.B irs in irh a s t a s ıs e v d iğ iy a d a ih t iy a çh is s e t t iğ iz a m a n " B e n b irk ö le y im ”h is s id u y a r d ı .B u n u n s o n u •114*

ELI ZARETSKY M io la r a k b irn e v r o z h a s t a s ıd o k t o r u n a k a r ş ıh e rz a m a n is y a n h a lin d e y ­ d i lu m n e v r o z la rd iş it e m e liv e e r k e kp r o t e s t o s ua r a s ı n d a k is a v a ş t a n p lu n ı ş t ı r ,g ü ç le r in io r a d a na lı r la r .A d le r 'eg ö r etü m k a d ı n la r d ae r k e k If o t e s to s uo ld u ğ u n u k a b u le t m e kg e r e k ir d i,ç ü n k ü " k a d ı n ı nd e ğ e r in in d ü ş m e s iu y g a r lı ğ ı m ı z d aitic ig ü ç t ü . "A d le rH a z ir a n1 9 1 1 ’d eg ö r ü ş ü n ü p k ı.ır la d i:“ T ü m in s a niliş k ile r in d e'ü z e r in d e 'v ea lt ı n d a 'p r e n s ib in d e n p n lı a g e ç e r lib irp r e n s ip y o k tu r ." ( 5 )

Alfred Adler: "erkek protestosu" teorisini ortaya koyan adam (1911) F r e u d A d le r ’ino r g a n a ş a ğ ı lı ğ ıte o r is in iv e ö z e llik led e te la fi e d ic i g a y r e t le rk o n u s u n aö n e m v e r m e s in is e v d iv e ilkz a m a n la rik is i iy ia n ­ la ş t ı la r .A m aA d le rb a s k ıiç ind e ğ iş m e zm o t iv a s y o na ş a ğ ı lı kd u y g u s u ­ n a k a r ş ık o y m a kiç inb irih tiy a ç tırd iy e r e kb u n d aı s r a re d in c e a r a la r ı n ­ d ıilka n la ş m a z lı kç ı k t ı .F r e u d a ş a ğ ı lı k y a d a p a s ifp o z is y o n u r e d d e t m e a ı / u s u n u n in s a n y a ş a m ı n d a itic ig ü ç o ld u ğ u n u f a r ze d e n fik r ik a b u le t ­ m e d i. 1 9 1 4 't e y a z d ı ğ ıb ird e n e m e d e k a r ş ıa r g ü m a n g e liş tir m e kiç in b ir g r a f ikim a jk u la n d ı .O k u y u c u la r ı n d a n ç o c u k lu k t a a r z u u y a n d ı r a n t e m e l d u r u m la r d a nb ir in id ü ş ü n m e le r in i is t e d i; e b e v e y n in inc in s e l iliş k is in i g ö r e n b irç o c u ğ u n d u r u m u y d u b u .Ç o c u k b u r a d a k e n d is in iy a a k tife r ­ k e k y e r in e ,y a d a p a s ifk a d ı n y e r in e k o y m a kis t e y e c e k t i.F r e u d ," B u ik i d ü r t ü a r a s ı n d a ,d u r u m d a k iz e v k v e r ic io la n a k la r ıa y r ın tılıo la r a kin c e le ­ y in . "d iy ey a z d ı .F a k a tA d le r ’in“ e r k e kp r o t e s t o s u ”s a d e c e b ir in c iy it a ­ n ı m la d ı . ^B u n u n la b e r a b e r ,b o y u ne ğ m e ,p a s ify a d a ( a lt t a )o lm aa r z u s u e n a z ı n d a n ç o c u ğ u n " ü s t t e "o lm a a r z u s u k a d a rg ü ç lü b irm o t iv a s y o n •

115*

RUHUN GİZEMLERİ k a y n a ğ ı y d ıv e b ü y ü ko la s ı lı k la d a b ilin ç a lt ı y d ı . F r e u d a y r ı c a A d le r 'i" b a s k ı y ıc in s e lle ş t ir d iğ i"iç in d e e le ş t ir d i.F ı r u d b u n u s ö y le r k e n A d le r 'ine r k e ko la r a k b a s t ı n c ıg ü ç v e k a d ı n o la r a k d ab a s t ı r ı lm ı şa r z ua t t ı ğ ı n ıs ö y le m e kis t iy o r d u .A s lı n d aF r e u dd t 1 8 9 0 la r d ab ö y led ü ş ü n ü y o r d ua m aş im d iA d le r ’i u y a r ı y o r d u .F r e ı n l " E r k e kv e d iş ik a v r a m la r ıp s ik o lo jid e b iriş e y a r a m a z ,ç ü n k ün e y e n k e k ,n e y e d iş id iy e c e ğ im iz ib ilm iy o r u z . "d iy e y a z d ı .E s a s ik iy e b ö lm e r ı k e k v e d iş ia r a s ı n d a d e ğ il,lib id o v e b a s k ıa r a s ı n d a y d ıo n a g ö r e .B irc ı k e k t e s in irh a s t a lı ğ ıb a z e n o n u n " d iş i”o la r a kid r a ke ttiğ ia k ı m la n ü z r r in d e na t m a kis t e m e s in ins o n u c u y d u a m a h e rz a m a n b ö y le o lm a z d ı F r e u d b u n a k a r ş ıö r n e ko la r a k1 9 1 4 n a r s is iz m t e o r is in iö n c e d e n s e z e n b irv a k a y ıa n la t t ı .B u o la y m k a h r a m a n ıo la n g e n ç a d a m ç e k ic io ld u ğ u n d a n e m in d i( ç o c u k lu ğ u n d a o n u b u n a in a n d ı r m ı ş la r d ı )v e ş im d ih e r k r s ino n um e m n u ne t m e s in ib e k liy o r d u .A ş a ğ ı lı kd u y g u s u n ut e la f i< * ı m e kis t e y e n b irm e g a lo m a n d e ğ ild io .T a m a k s in e ,h iç b irz a m a n a ş 4 ğ ılıkd u y g u s u h is s e t m e m iş t i. 1 7 1 F r e u d o n d a n s o n r a k iy ı lla r d a A d le r 'in e r k e k p r o t e s t o s u n u n k a d m la r lailiş k is in ik a b u le t m e d iv eo n u nk iş ile r a r a s ıy ö n le n d ir m e s in ed r ö n e m v e r m e d i.B u n u n la b e r a b e ro n u n e le ş t ir ile r in in p s ik a n a liz in g e liş m e ş in it e ş v ik e t tiğ in ik a b u le t t i.1 9 0 9 'd a J u n g 'a y a z d ı ğ ıb irm e k t u p t a ş in ı d iy e k a d a rs a d e c e " y e n iv e b ilin m e y e n "d iy e t a n ı m la d ı ğ ıb a s k ıa lt ı n d a k i le r it a n ı m la d ı ğ ı n ıs ö y le d i.A d le ris e b a s k ıa lt ı n d a k ifa ilin v a r lı ğ ı n a d ik k . il ç e k e r e k g ü v e n k a z a n m a y ıh a k e d iy o r d u .A m a F r e u d 'a g ö r e A d le rb a s k ı a lt ı n d a k i fa ilin" ö z s a y g ı "v e " b a ğ ı m s ı z lı k ”a r z u s u n u n h a y a lîd e ğ e r in ia l m ı ş t ı ,f a k a ta s lı n d a e g o ç o ğ u z a m a n b ire r d e m e t k is iy a p ı y o r ,k u m a n d ı h a v a s ı n a s a h ip g ib id u r u r k e n ç o c u k ç a a r z u la n u z la ş ü n y o r d u . 1 8 1 A s lı n d ap s ik a n a lizk o n u s u n d aik is ia n la ş a b ilm e liy d i. A m a C la r k d e r s le r in in g e t ir d iğ iy o ğ u n f a n t e z ile r .F r e u d 'u n g ü v e n s iz t a v ı r la r ıv e A d le r 'inh ı r s ıa r a la r ı n ı n a ç ı lm a s ı n a n e d e n o ld u .O c a k1 9 1 1 V iy a n a P s ik a n a lizD e m e ğ ib ü y ü kb irs a lo n d a t o p la n d ı ,k a t ı lı m y ü k s e ko ld u v e b u r a d a ik ia d a m ı n g ö r ü ş le r it a r t ı ş ı ld ı .A d le rH a z ir a n 'd a d e r n e k t e n a y r ı ld ı v e Ö z g ü n P s ik a n a lizD e r n e ğ ia d ı y la y e n ib irg r u p k u r d uk io n la rP e ı ş e m b e a k ş a m la r ıt o p la n m a y a b a ş la d ı la r . 1 9 1 H a n n s S a c h s 'ı n k a r ı s ı ," Y ı lla ı d ırs ü r e n d o s t lu k la r ıb o z u ld u ,e ş le r ib ileb ir b ir le r iy lek o n u ş m a zo ld u la r , ”d e d i. 0 0 1 L o u A n d r e a s S a lo m e 1 9 0 2 ‘d e A d le r 'in t o p la n t ı la r ı n a g it m e y e b a ş la y ı n c a F r e u d o n a ik is ih a k k ı n d a b a ş k a y e r le r d e k o n u ş m a m a s ı n ıs ö y le d i. •

116 *

ELI ZARETSKY İk is ia r a s ı n d a k ia n la ş m a z lı k p s ik a n a liz ib ilim v e tıp t o p lu m u n d a n |f e tm e ş in ek a r ş ı na y n ız a m a n d ao n u nk im liğ in ip e k iş tir d i. F r e u d I lg a .“ A d le rp s ik o lo jin inh a r ik aç e ş itliliğ in i, s a n k ib ir ç o c u k'ü s t t e I » e r k e k r o lüo y n a m a kis t e rg ib i',t e ks a ld ı r g a n 'e r k e ke g o a k ı m ı ’d a r f U ih n a itiy o r ,”d iy e y a z d ı . 0 1 5 A d le r 'i" k ü ç ü k b irp a r a n o y a v a k a s ı "o la r a k U n d ı r ı p ," B ö y le b irte o r iy leg e r ç e kn e v r o za c ı la r ı ,o n la r ı nm u t s u z lu k ç a lı ş m a d u y g u la r ı n ı na ç ı k la n a m a y a c a ğ ı n ış im d iy ek a d a ra n la y a m a ­ z a İ le r , ”d e d i. ( 1 2 ) F r e u d 'u n b utü rö n y a r g ı lıs ö y le m le r ib irt a r t ı ş m a z e m in io lu ş t u r * İ te lb e t t e .F a k a to n u nv e ç e v r e s in ind ü ş ü n c e t a r z ı n ıa y d ı n la t t ı .F r e ıu la r a g ö r e A d le ro n u na lt ı n d ak a lm a y a d a y a n a m ı y o r d u .F r e u d t o p |* ıı h l. t r d ah e pA d le r ’inh e r k e s inü s t ü n d eo lm a kis te d iğ in is ö y le r d i. 0 3 5 ■ ir m e z ib u k o n u d a ." A d le r 'in n e fr e tte o r is in ia n lı y o r u m ,a d a m s e v m e k im e m iy o r ,n e f r e te t m e kv e s o n r ad a k e n d is in d e nn e f r e te d ild iğ in id ü ­ r t m e kis tiy o rv e b u n u b irte o r ih a lin e g e tir iy o r .F lie s sv e A d le r ’inb ik a ü e llikü z e r in d e b u ş e k ild e d u r m a la r ıg a r ip v e r a s t la n t ıd e ğ il;o r a d a H h l. m n k a r a k te r le r in in[ a n a lize d ilm e m iş ]e ş c in s e lliko r ijin i if a d e e d iliud iy e k o n u ş t u . 0 4 5 P s ik a n a liz in k a r a r s ı z h a ld e k im ir a s ıb u tü rfo r m ü l­

C

d e ( in c e d e n im a e d ilm iş ti.F r e u d 'u n ç e v r e s io n d o k u z u n c u y ü z y ı lk ü lK lr u n ü n k e s k in c in s iy e tik iy e b ö lm e k o n u s u n u s o r g u la r k e n ,is t e m e d e n y e n ib irH e t e r o s e k s ü e l/ H o m o s e k s ü e l ik iy eb ö lm eo la y ı n ı nte m e lin in

k ı lm a s ı n a y a r d ı m c ıo lu y o r d u . A d le rF r e u d 'd a n a y r ıld ık ta ns o n r ad ü n y a c a ü n lüb irb ilim a d a m ı

|ld uv e 1 9 3 8 'd e ö ld ü ğ ü z a m a n F r e u d S t e f a n Z w e ig 'a ," P s ik a n a liz in k a r ­ ilin inç ı k t ı ğ ıiç ind ü n y ao n ag e r ç e k t e nc ö m e r td a v r a n d ı ,ö d ü lle n d ir d i ı ı ı m . "d iy ey a z d ı . 0 5 5 F a k a tF r e u d 'u n b uk in d a rs ö y le m le r ip e kd e y e r in ­ il s a y ı la m a z d ı .A d le r 'ina ş a ğ ı lı kb e lir tile r io la r a kt ü m b a ğ ım lılıkf o r m |* ım a v e z a y ı f lı kif a d e le r in eb a k ı ps t a t ü v e t a n ı n m am ü c a d e le s iv e r e n ı g nk a v r a m ı n ıo r t a y ak o y m a s ı ,y e n id e m o k r a s ile r d efiliz le n e nd e r in ik n n la r ıa ç ı k la d ı ;t e ky a n lıg ü çv ek a z a n m a v ek o n tr o la r z u s u y d u b u . I . m lı ç iV V a r r e n S u s m a n d a1 9 2 0 'le rv e 3 0 'la r d a A B D 'd e k iF o r d c u lu kv e I * n l< *k ü ltü r ü n ü ne g e m e n to n u n ut a n ı m la m a y a ç a lı ş ı r k e n ,b u n a u y g u n H İ . m t k" A d le rÇ a ğ ı ”b a ş lı ğ ıa ttı .0 6 5 P s ik a n a lizd eA d le r 'inb ir ç o kfik r in i Ir n im s e d i.ö z e llik led e o n u n ," e g o n u ns a v u n m afo n k s iy o n la r ı”k a v r a ­ nılın k e ş f e d e n s a ld ı r g a n lı kü z e r in d e k iv u r g u s u n u k a b u le t t i.

•117*

RUHUN GİZEMLERİ

A

d le ra n la ş m a z lı ğ ıs o n a e r e r k e n b u k e z J u n g ç a t ı ş m a s ıç ı k t ıo r t a s * F r e u d ik is ia r a s ı n d a y a z ı ş m a la r la b a ş la y a n d o s t lu ğ u n b a ş ı n d a n ı ı < b a r e n J u n g 'u id e a lle ş t ir m iş t i.J u n g F r e u d ’la o la n a n la ş m a z lı k la r ı n a " n r r o z lun a n k ö r lü k ”a d ı n ıv e r iy o rv e o n u nd ü z e n s iza m a s e v ile n ç o c u jı r o lüo y n u y o r d u . 0 7 1 C la r kd e r s le r in d e ns o n r a J u n g ,V ir g in iaÜ n iv e r s it e s in d e n T r ig a n d B u r r o w g ib iF r e u d ’u e le ş t ir e n A m e r ik a lıd o k t o r la r la t ı m a s a g e ç t i. 0 * 1 J u n g A B D 'd e iy ip a r a k a z a n d ıv e d a h a s o n r a d a s ı k s ı k g e tio r a y a .N u r e m b e r g k o n f e r a n s ıö n c e s in d e F r e u d o n u n A B D 'd e n d o m r e k k o n f e r a n s a y e t iş e m e y e c e ğ in d e n k o r k m u ş t u .P f is t e r ’e ," Z ü r ic h t a m ! t a r la r ı m b e n it e r ke d e r s e n e y a p a r ı m ? "d e d i0 9 1 K o n g r e d e n s o n r a J u n > g e r ç e k t e n d e F r e u d ’u h a y a lk ı r ı k lı ğ ı n a u ğ r a t m a y a b a ş la d ı . A d le rp s ik a n a liz is o s y a ld e m o k r a s iy e b a ğ la m a y a ç a lı ş ı r k e n ,J u m d in s e la y in le r e v e m it e ,ö z e llik le d e o r g a n iz e d in in a lt ı n d a y a t a n b ü y ü k

s im g e le rs is t e m in e b a ğ la m a y a ç a lı ş t ı .F r e u d 'u n a ç ı k la m a la r ı n d a h e r/< m a n y o ğ u n la ş t ı r m a v e y e r in d e n ç ı k a r m a g ib ia n la m y a r a t a n m e k a n ı / m a la ra r a d ı .O n ag ö r e ,b ilin ç li z ih in ,y e r .z a m a n v en e d e n s e llikg ı l > < K a n tk a t e g o r ile r iy leç a lı ş ı r k e n ,b ilin ç a ltıs e m b o liko la r a k ,b e n z e r lik h v e k ı y a s la m a la r la ç a lı ş ı y o r d u .F r e u d 'u n k a t k ı s ı ,z ih in iş a r e ü e r in io r g a m z e e t m e n in s im g e s e ly a d a " b e n z e t m e li"y ö n t e m in ik e ş f e t m e ko ln n n t u ,o b ö y le d ü ş ü n ü y o r d u . İ n s a n p s ik o lo jis in in s im g e y a r a t m a k a r a k t e r in e d u y u la n ilg ia s lı n d a y e n iliğ in k e n d iiç in d e v a r d ıv e a n a liz c ile ra r a s ı n d a d o ğ a ld ı .J u n g ı m s e m b o liz m k o n u s u n d a k ig ö r ü ş ü n üp a y la ş a nJ a m e sJ a c k s o nP u t n a ı ı M a r t1 9 1 1V V e im a rk o n g r e s in d eb uk o n u d ab irk o n u ş m ay a p t ı .P u l n a m a g ö r e ,p s ik o s e k s ü e lç a t ı ş m a la rin s a n ı n s o n s u z lu ğ a k a t ı lı m ı y la ,t u m a n îv e f a n iliğ ek a p a n ı ş ıa r a s ı n d a k iç e liş k iy i if a d ee d iy o r d u .B ö y lo u a n a liz le r in id e a lis tf e ls e f e iç in e k o n m a s ıg e r e k iy o r d u .F r e u d P u t n a ı r in k o n u ş m a s ıiç in " h e r k e s in b a k t ı ğ ıa m a d o k u n m a d ı ğ ıd e k o r a t ifb irp a r < , . ı d e d ia m a y a n ı lı y o r d u . 0 0 1 P u t n a r m n fik ir le r ib ilin ç a lt ı y lailg ilib irt e o r u o n a y la y a n A m e r ik a lıv e F r a n s ı z p s ik o p a t a lo g la rd a h ilp e k ç o k k im s e u r a f ı n d a np a y la ş ı ld ı ;b u n la r ı niç in d eL o n d r aP s iş ikA r a ş t ı r m a la rD e m i* ğ in d e n F r e d e r ic M y e r sv e a r k a d a ş la r ı ;J u n g u n b e ğ e n d iğ iC e n e v r e lip s i k o lo g T h e o d o r e F lo u r n o yv e k u z e n id e v a r d ı .A d le r 'in1 9 1 2 'd e y a y ı n t ı n a nThe Nervous Character ( S in ir liK a r a k t e r )a d lıe s e r id e n e v r o z b e lı ı tile r in ins im g e s e lf o n k s iy o n la r ı n d a ns ö ze d iy o r d u .H e r b e r tS ilb e r e n ı Problem s o f M ysticism a d lık it a b ıd a y o r u m u n ç if t eh a t lıt a r t ı ş m a s ı n . •1 1 8 *

ELI ZARETSKY p '.lk o a n a litikv e " a n a g o jik ” -k o n u la r ı n a y e rv e r m iş ti k ib us o n u n c u s u n u ı lı t e m e l.ile r ib a k ış lıy a d a r u h s a la n la m ı n a g e liy o r d u .1 2 1 * J u n g p s ik a n a liz in a m a c ı n ı n in s a n ık o z m o s t a k iy e r in e y e r le ş t ir m e k o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü iç in F r e u d 'u n c in s e llik le ilg ili fik r in ih içk a b u le t ­ m e d i. F r e u d ’u nlib id o y lailg ili s ö y le d ik le r in id in le d iğ in ia m aş im d iy e k u l.ıı ta tm ine d ic ib irş e yd u y m a d ı ğ ı n ıs ö y le d i. 1 2 2 *O n u n1 9 0 6 'd aF r e ı ı d . ıd as ö y le d iğ ik e n d ig ö r ü ş ü ," İ n s a n o ğ lud o ğ a d as a d e c e s ü r e k li b ir t a $ a m d ü r t ü s ü .y a ş a m a a r z u s u g ö r ü r , "ş e k lin d e y d i. 1 2 3 * J u n g 1 9 1 2 'd e " L ib id o n u n D e ğ iş im v e S im g e le r i"a d lıik ib ö lü m lü k ilm e m e s in iy a y ı n la d ıv ea n n e n inö n e m in iv u r g u la y a r a kb ö lü n m e z , ıin s e llikd ı ş ıy a ş a m g ü c ü v e in s a n k a r a k te r in ins im g e y a r a t a n p s ik o lo ­ ji* .ly leilg ili fik ir le r in ib ira r a y a t o p la d ı .A r y a ng ü n e şm itle r in d e ne s in ­ le n e r e k ç o c u ğ u n a n n e s in e k a r ş ıd u y d u ğ u ilks e v g ig e liş m e le r in d e n s ö z ei i ı F r e u d 'a ,a k r a b a y la z in a n ı n ,b a b a r o lü n ü n t e s a d ü f io ld u ğ u k ü lt ü r s ü z

ııı.ıe r k ild ö n e m in it a n ı m la d ı ğ ı n ıs ö y le d i. 1 2 4 *B u a n o r m a lc in s e la r z u n u n n ie s in d ea n n eü z e r in d eo d a k la n m ı ş" d a h a y ü c e "m o t iv a s y o n la rv a r d ı , b u n la r ı n a r a s ı n d a ,y e n id e n d o ğ m a m itin d e if a d e e d ild iğ ig ib it e k r a rç o ­ c u ko lm aa r z u s ud a v a r d ı .F r e u d 'u nc in s e lliğ iv u r g u la m a s ı ,d ik k a ti in ­ a n la r ıng e r ç e k t e n y a ş a d ı k la r ıs im g e d ü n y a s ı n ı n d ı ş ı n a ç e k iy o r d u . 1 2 5 * A d le rg ib iJ u n gd a .F r e u d 'u nd in a m iky ad a k iş is e lb ilin ç a ltıv u r ­ g u s u y e r in e k e s k in c in s iy e tf a r k lılığ ın ad ik k a tç e k t i.A m a A d le r ’ina k s i­ ne ) u n g ,k a d ı n h a k la r ı n a d o ğ r u y ö n e le n y e n ilike ğ ilim le r in d e nk o r k t u .

< k ı r kd e r s le r in d e ns o n r aF r e u d 'a ," A m e r ik a nk ü ltü r üg e r ç e k t e nd ip s iz b irk u y u ,a ile o r t a m ı n d a e r k e k le rk o y u n s ü r ü s ü ,k a d ı n la r s a a ç k u r tla rg i­ b id a v r a n ı y o r la r .D ü n y a d ad a h a ö n c e b u tü rş e y le ro ld u ğ u n u b ilm iy o n ı m .S a n ı r ı m o lm a d ı . " 1 2 6 * B u g ö r ü ş le r in er a ğ m e n J u n g A B D ’d e b ü y ü kd e s t e kg ö r d ü .1 9 1 2 'd e • » u y a g id iş iF r e u d ile a n la ş m a z lı ğ ı n ıa r t ı r d ı .S m it h E ly J e llif f e o n u d e r s v e r ­ m e s i iç inF o r d h a m Ü n iv e r s it e s in e d a v e te t t i.F r e u d o z a m a n F e r e n c z i'y e , " J u n g 'u n A B D ’ y e d a v e te d ilm e s iö n e m lib irş e y d e ğ il.O r a s ık ü ç ü k b irK a ­ in likü n iv e r s it e s i,J o n e so n la r ı nd a v e t in ik a b u le t m e m iş t i, "d iy ey a z d ı . 1 2 7 * | u n g d e r s le r in d e ," Z e v kd u y m a kc in s e lliğ e b e n z e m e z , "d e d i.t 2 8 * O n a g ö r e lib id o k a v r a m ı“ c in s e lt a n ı m la m a d a d e ğ il,o n u n e n e r jik g ö r ü ş ü n d e y d i. ) l 2 9 ) A d le rp s ik o lo jin ins o s y a ld e m o k r a s iv ef e m in iz m eb a ğ la n m a s ı g e r e k t iğ in e in a n ı r k e n ,J u n g d a b e n z e rb irg ö r ü ş le o n u n k ö k le r in inH a l­ k ıo lu ş t u r a nd e r ine tika k ı m la r ab a ğ la n m a s ıg e r e k tiğ in is ö y le d i. A u g u s t eF o r e l, E t ikv eK ü ltü r iç inU lu s la r a r a s ıK a r d e ş liko r g a n iz a s y o n a •119*

RUHUN GİZEMLERİ J u n g u n d e s t e ğ in iis t e d iğ in d e ,J u n g F r e u d 'a s o s y a lr e f o r m u n y a p a y o l­ d u ğ u n ud ü ş ü n d ü ğ ü n üs ö y le d i.O n a g ö r e b irk o a lis y o n u ne t ika ç ı d a n ö n e m lio lm a s ıiç in ı r k ı n d e r in iç g ü d ü s ü y le b e s le n m e s ig e r e k ir d i. . .m it ç i" h iç b irş e y i"ile e t ikb irk a r d e ş lik ,a r t ı kk u lla n ı lm a y a n e s k iç o c u k g ü ­ d ü m g ü c ü y le a ş ı la n m a d ı ğ ıt a k d ir d e b ira n la m t a ş ı m a z d ı . . .k a r d e ş lik k o ­ n u s u n d a b ü y ü k v e g ü ç lü b irb ir likg e r e k iy o r d u . . .e n t e le k t ü e lle ra r a s ı n ­ d a b irs im g e v e m itd u y g u s u n u n y e n id e n c a n la n d ı r ı lm a s ıiç in b u n a b i­ r a z z a m a n t a n ı m a k g e r e k iy o r d u .B u n a k a r ş ı n F o r e l'in k ig ib i" ilg iç e k e n s e n d ik a "o n y ıls o n r a s ö n e r d i.F r e u d ," B e n ib ird ink u r u c u s u g ib ig ö r ­ m e . "d iy e c e v a p v e r d i. 1 5 0 1 . İk ia d a m a r a s ı n d a k iç a t ı ş m a1 9 1 2 ’d e b ü y ü r k e nF r e u d v e y a n d a ş ­ la r ıo la n la r ıA d le rç a t ı ş m a s ıg ib ig ö r ü y o r la r d ı ;F r e u d u n ik ir a k ib id e c in ­ s iy e tf a r k lı lı ğ ı n ıç o c u k c in s e lliğ in iv e b ilin ç a ltın ıg ö r m e z d e n g e lm e n in b iry o lu o la r a k e le a lı y o r la r d ı .İk is id e e r k e k in c in e b ilir liğ in in v e k a d ı n s a ld ı r g a n lı ğ ı n ı n d o ğ a lo ld u ğ u n ua ç ı ğ a v u r a n F r e u d u n b is e k s ü e llikt a ­ n ı m la m a s ı n ı nö n e m in ia n la m a d ı la r .G r u b u nf a r k ı n av a r m a d ı ğ ıik in c i b irb e n z e r likd a h a v a r d ı ;h e rik ia d a m d a e g o n u n s o s y a lte m e lin iv u r ­ g u la r k e n b ir e y s e lr u h v e t ü m g r u p o lu ş u m la r ıa r a s ı n d a k id e v a m s ı z lı ğ ı g ö r e m e d ile rk it a r ih s e lb irü r ü n d üb ud e v a m s ı z lı k .H e rik io la y d a ik i a d a m F r e u d c u d ü ş ü n c e n in t a n ı m la m a ö z e lliğ in ir e d d e t t ile r . F r e u d u ne le ş t ir m e n le r in ec e v a p la ny ı lla r c as ü r d ü .P s ik o lo jin in , s a d e c e F r e u d 'u ns e k s o lo jid e nm ir a sa ld ı ğ ıb iy o lo jikg e liş m et e o r is in i d e ğ il,d in s e la y in le rv e m id e ra n t r o p o lo jis in id e t e m e la ld ı ğ ı n ıs ö y le ­ y e n J u n g id d ia la r ı n ıs e s s iz c e k a b u le d e rg ö r ü n e n Totem ve Tabu ( 1 9 1 2 ) k it a b ı y la c e v a p la m a y a b a ş la d ıF r e u d .F a k a tJ u n g ’u n m itk a v r a m ıd in s e l v e k u t s a lo lm a s ı n a k a r ş ı n Totem ve Tabu m o d e r n k iş is e ly a ş a m ı n b e k ­ le n m e y e nv eb o z u lm u şo la y la r lailg ili ö z e llik le r in iö np la n aç ı k a r d ı . E ğ e rb uk it a p J u n g ’u nm itv u r g u s u n a b ira lte r n a tifg e t ir d iy s e ," N a r s i­ s iz m Ü z e r in e "( 1 9 1 4 )A d le r 'in s t a t ü y e v e r d iğ iö n e m e b ira lte r n a t ifo lu ş ­ t u r d u ." N a r s is iz m Ü z e r in e "a d lık it a p e g o n u n t a n ı n m a t a le b in ie le a ld ı v e " b e n " i,b ilin ç a lt ıg ü ç le r in k a r m a ş ı ky e lp a z e s in d e b ire le m a n o la r a k t a n ı m la d ı .F r e u dh e rik io la y d ad a r a k ip le r in ink ilit e le m a n la r ı m e le a la r a k g ö r ü ş le r in iç ü r ü t m e y e ç a lı ş t ı .B u n u n s o n u c u a n a lit ik d ü ş ü n c e s a ­ h a s ı n ı n b ü y ü k ç a p t a g e n iş le m e s io ld u .J o n e s a n a liz in e n s o n u n d a y e r i­ n ib u la c a ğ ı m y a z d ıv e " h ip n o t iz m a n ı n y e r in ia la c a k b irt e r a p iy ö n t e m i o lm a k lak a lm a y a c a k ,a y n ız a m a n d a . . .u y g a r lı ğ ı ne n d e r ins o r u n la r ı n a b irç a r e o la c a k , "d e d i. 1 5 1 1 •1 2 0 *

ELI ZARETSKY r e u d1 8 9 0 'la r d a n b e r ib ir" b a b a k o m p le k s i"te r im iy led ü ş ü n ü y o r d u .

F

1 8 9 7 'd e o r t a ç a ğ ı n ü n lüc a d ı lı ke lk ita b ıM a lle u sm a le f ic a r iu m 'us a ­

lı n.ild i, ç ü n k üc a d ı lı k lah is te r ia r a s ı n d ab irb e n z e r likg ö r d ü ğ ü n üd ü ­ ş ü n d ü ;h e rik is in d ed e " p e d e r "fik r iö np la n d a y d ı . ( 3 2 )O n u na r k e o lo jiy e • U nilg is id e o to r ite n ind e r in v e k a r m a ş ı kb irta r ih io ld u ğ u n a in a n c ı n ­ ı z ı n g e liy o r d u .R ü y a Y o r u m la r ın ıy a z a r k e n " O e d ip u sk o m p le k s i"d e y i­ m in iç o k s ı k k u lla n d ı .J u n g v e A d le r 'le o la n ç e k iş m e le r in d e b u n la r ıç o k

düşündü F r e u d .1 9 0 8 'd e J u n g a ,m itv e n e v r o z u n o r t a kb irö z ü o ld u ğ u i m in a n d ı ğ ı n ıy a z d ı . ( 3 3 )Ç o k g e ç m e d e n n ü k le e rk o m p le k sfik r in ik a f a s ı n -

ıl.ııı a t a m a d ı ğ ı n ık a b u le tti.1 3 4 ’B irs ü r es o n r aTotem ve Tabuyu y a z a r |tr nş a ş ı r t ı c ıb irş e yk e ş fe ttiğ in ia ç ı k la d ıF r e u d ;s o s y a lp s ik o lo ji a s lı n d a lılı t e kt e m e le ,e r k e ğ in b a b a s ı y la o la n iliş k is in ed a y a n ı y o ro la b ilir d i.( 3 5 ) llr k a çy ıls o n r a b e k â rb a b a fik r in d e nv a z g e ç t iv e y a k la ş ı kB u z Ç a ğ ı n d a Ir ih s e lb ird ö n e m y a ş a n d ı ğ ı n ıv eb ud ö n e m d e" Z a lim e s a sb a b a la r " h ü k ü m s ü r d ü ğ ü n ü s ö y le d i.Y a z d ı ğ ı n a g ö r e ,b u b a b a la rb irk a d ı n k o n u ­ m u u la k e n d ile r iy le r e k a b e te d e n o ğ u lla r ın ın t e n a s ü lu z u v la r ı n ık e s iy o r U r d ı . ( 3 6 )O ğ u lla rb u n a k a r ş ıç ı k a r a k b ir le ş m işv e b a b a la r ı n ıö ld ü r m ü ş le r ­ d iF r e u d a g ö r e ,d a h as o n r ao ğ u lla ry a p t ı k la r ı n ap iş m a no lm u ş la rv e A k r a b a y la z in a t a b u o lm u ş ,b a b a m e r k e z lia ile k a b u le d ilm iş ti. F r u e d 'u n b a b a o to r ite s i fik r iy e n ib irş e yd e ğ ild i.İlkb u r ju v at o p lı ı m la r ın ıng e liş m e s in d ed ep e d e r ş a h ia ileta r t ı ş m a la r ıy a ş a n m ı ş ," e r ­ k e k "e ş itliğ is iy a s e t t e v e a n la ş m a la r d a ö n e ç ı k a r ı lm ı ş t ı .O n y e d in c iy ü z ­ y ı ld a J o h n L o c k e 'n in S irR o b e r tF ilm e r 'e c e v a b ıb u n a g ü z e lb irö r n e k t ir . K ı . ı lla r ı nk u t s a lh a k la r ı n ıs a v u n a nF ilm e rp e d e r ş a h ig ü c ein a n ı y o rv e b ug ü c ü nh a d ı m e t m eg ü c üd eiç e r d iğ in is ö y lü y o r d u .L o c k eis ea ile K in d ea n n e le rv eb a b a la r ı n" d o ğ a lo to r ite s in i" s a v u n u y o ra m aF ii­ liır r 'in“ B a b a g ü c ü n e "it ir a ze d iy o r ,o n a ," b irtü rh ü k m e d e n g a r ip H a y a I h.b u Y e n iH iç lik ”d iy o r d u .( 3 7 )F a k a tL o c k e n i itir a ze ttiğ ib u b a b a o t o ıtir s in ing ö lg e s iF r e u d d ö n e m in d ed e h e ry e r d e h is s e d iliy o r d u .B u o r I a n ı d a e r k e kk a d ı n iliş k ile r in d es o r u n la rç ı k ı y o r ,k a d ın lıkb a şe ğ m e k le k a r ı ş t ı r ı lı y o r d u ;b ud ü ş ü n c e t a r z ım o d e r n e k o n o m ikv e s iy a s io to r ite y i d e s t e k liy o r ,p a t r o n la rç a lı ş a n la r ı n a ,b e y a z la rö z g ü rb ır a k tık la r ın ıe s k i k ile le r in e ,y ö n e tic ile ra ltla r ın d a k i in s a n la r a z u lü m y a p ı y o r la r d ı . F a k a tF r e u d 'u n o to r itek a v r a m ıF ilm e r 'd e n d e ,L o c k e 'd e n d e f a r k ­ lı y d ı .G e le n e k s e la n la m d a o to r it e ,k u r u lu şa n la r ı n d a n ,s o s y a la n la ş m a ­ lıd a ny a d a k u t s a la ç ı k la m a la r d a n g e liy o r d u .F r e u d is e b u n a k a r ş ıo la •121*

RUHUN GİZEMLERİ r a ko t o r it e y a d a y e t k in ink ö k le r in it r a v m a lıo la y la r ak a d a riz le d i;z . ı m a n iç in d e b ilin ç a lt ı n a itile n v e e r k e k v e k a d ı n la r ı n k o la y c a h a t ı r la y a m a d ı k la r ıö n e m li o la y la r d ıb u n la r .B ir, a t a n ı n ö ld ü r ü lm e s im iti b u t u t b iro la y d ı .F r e u d o to r it e n inm a n t ı k s ı zb o y u t u n ua n la t m a kiç inb u n u h a t ı r la t t ı — ö r n e k o la r a k L a n z e r .S c h r e b e rv e P a n k e je f f ’in g a r ip d a v r a n ı ş la r ı n ıa n la t t ı .B u b o y u t u nt a r ihö n c e s io r ijin in d e nn a s ı lg e ld iğ in it a m o la r a k a ç ı k la y a m a d ıv e s a d e c e a ile d in a m ik le r in e iş a r e te t t i.H e rç o c u k O e d ip u sk o m p le k s in d e k it e d a v is ig ü ç b a b a ö ld ü r ü lm e s io la y ı n ıy a ş a t d ı .ç ü n k ü h e rç o c u k z in a y a p m a k v e e b e v e y n ö ld ü r m e kis t e r d i.A y r ı c a h e rç o c u kg e liş m ed ö n e m in d e nö n c e O e d ip u sk o m p le k s in inç ö z ü lü m ü n ü ,z in a t a b u s u n u n k a b u lü n ü ö z e t le r d i.A n a liz c ile r in n e v r o z lu b ilin ­ ç a lt ı n d a g ö z le m le d ik le r iş e y p a s if lik ,h a d ı m lı k ,s u ç lu lu kk o r k u s u -p . ı to je n in in s o n r a k ie tk ile r iv e b u ç ö z ü lü m e k s ik k a ld ı ğ ı n d a m e y d a n a ç ı ­ k a n d ö n ü ş le rv e t e k r a r la r d ı . F ilm e rv e L o c k e iç in b a b a t a m o la r a k o to r ite n in t e m s ilc is iy d i.F r e ­ u d is e b a b a n ı n a y n ız a m a n d a t ü m ç o c u k la r ı n b a ğ ı m lıo ld u k la r ıa s lîo b ­ je y d i.Y a n io to r it e n in a r k a s ı n d a it a a ty a t ı y o r d u .F r e u d 'u n t r a v m a lıo t o ­ r itea n la y ı ş ı y la y a k ı n d a n ilg ili o la n k o r k u ,k o r u n m a ih t iy a c ıv e s e v m e d u y g u s u v a r d ık ib u n la rb a b a iliş k is in d e n g e ç iy o r d u v e L o c k e ’d e n g e le ns iy a s id ü ş ü n c e y iv ed e s o s y a lr e fo r m u -b ü y ü kö lç ü d e d e ğ iş t ir d i. F r e u d d a h a s o n r a a n n e n in r o lü n ü n d a h a ç o kf a r k ı n a v a r d ı ,o n u n m e r ­ k e z d e k iy e r in i id r a ke t t i.F a k a tb a b a n ı n ,ç o c u k lu ğ u n ilkd ö n e m le r in in k o r u y u c u s u o ld u ğ u k o n u s u n d a k ig ö r ü ş ü h iç d e ğ iş m e d i.F a k a tb u g ö r ü ş L a n z e r ,S c h r e b e rv eP a n k e je f f ’iniçç a t ı ş m a la r ı n ıv ek a r a r s ı z lı k la r ı n ı m a n t ı k lıy a p ı y o r .O n la rb a b a la r ı n d a n s a d e c e k o r k m u y o r ,o n u s e v iy o r ­ la r d ıd a v eb us e v g ile r ik o r k u la r ı n ıd e r in le ş t ir d iv ek a r m a ş ı k la ş t ı r d ı . E v e t ,F r e u d b u n o k t a y ık e n d io la ğ a n ü s t ü v e s p e k ü la t ifa t a c in a y e t im i­ tiy le b ir lik te b e n im s e d i.F a k a to n u n ,b a b a la r ı n a d u y d u k la r ıs e v g iv e o n ­ d a nk o r k u la r ıy ü z ü n d e nh a y a t la r ıs a r s ı lm ı şb ir e y le rh a k k ı n d ay a z d ı ğ ı h ik a y e le r in io k u m a kv e d in le m e kilg in ç tir .A y r ı c a F r e u d 'a g ö r e ,o ç o ­ c u k la rb a b a la r ı n ıs e v m e m iş o ls a la r d ı ,c in a y e t le r in ih iç b irz a ı p a n y a r a t ı ­ c ı ,u y g a r la ş t ı r ı c ıb irh a r e k e t e ç e v ir m e y ib a ş a r a m a z la r d ı . Totem ve Tabu a y n ız a m a n d a F r e u d v e J u n g ’u n ,p s ik o lo jin in m it v ed in leiliş k is ik o n u s u n d a k i fik ira y r ı lı k la r ı n ıd a o r t a y a ç ı k a r d ı .J u n g b irm e z h e b in b a ğ n a z ü y e s io la n b irH ı r is t iy a n d e ğ ild i.H iz ip le ş m e s ı r a ­ s ı n d a T o t o n m it o lo jis in e y ö n e ld iv e ç o k g e ç m e d e n d e m a n d a la g ib ib a ­ tılı o lm a y a nd in le rv em ito lo ji s im g e le r iy leilg ile n m e y eb a ş la d ı ,a m a • 122*

ELI ZARETSKY

I i «t ş e y e r a ğ m e n b irY a h u d ik a r ş ı t ı y d ı .1 9 1 2 'd e y a z d ı ğ ıb iry a z ı y a g ö r e Y . » İ m d ile rf a r k ı n d a o lm a d a n a k r a b a y la z in a e ğ ilim in d e o la n b irır k tıv e / . » m a n ı n b a z ıd o k t o r la r ıb ilin ç a lt ı n aitilm işb u tü ry a s a kg ü d ü le r it o p lı ı m c a k a b u le d ile b ilirh a le g e t ir m e p e ş in d e y d ile r / ’5 1 O h a ld e F r e u d 'u n i'ötem ve Tabuyu J u n g 'u a y ı p la m a a le t io la r a k g ö r m e s in im a k u lk a r ş ı ­ la m a k g e r e k ir .F r e u d A b r a h a m a y a z d ı ğ ım e k t u p t a ," Ş u t o t e m iş i. . .b iz i it m ıA r y a n ( A r i:H in tA v r u p a )d in d a r lı ğ ı n d a n k o p a r a c a k / ’d e d i/’9 1 A s lı n d a e t n ikd in s e lh a s s a s iy e t le r d e n d a h a b a ş k a ş e y le rd e v a r d ı t e h lik e d e o la n .F e r e n c z iJ u n g ’u n J a h r b u c h ( y ıllıkk it a p )y a z ı la n h a k k ı n ­ d a b irin c e le m ey a z ı s ıy a z a r k e nç a t ı ş m a n ı nö n e m in ia n la d ı .F r e u d 'a s ö y le d iğ in e g ö r e ,J u n g 'u n y a z ı la r ı n d a e n ç o kö n e m v e r d iğ ik o n u b ir e ­ y in t o p lu m d a b iry e r e y e r le ş t ir ilm e s iy d i.F e r e n c z i’y e g ö r e J u n g p s ik a n a ­ liz ig ü n a h ç ı k a r m a y la b irt u t u y o rv e g ü n a h ç ı k a r m a n ı n p s ik o t e r a p iiç in k o la yo ld u ğ u n u b ilm iy o r d u ;z o ro la n ,g ü n a h ç ı k a r m a d a h içs ö z ü e d il­ m e y e n b a b a im a jı n ı n y ı k ı lm a s ı y d ı . ”F e r e n c z i’n in in a n a n a g ö r e .J u n g 'u n a n a liz c ik a v r a m ıF r e u d 'u n k in d e n f a r k lı y d ı .J u n g k e n d is in in a n a liz e d il­ m e s in iis t e m iy o r ,h a s t a la n k a r ş ı s ı n d a k u r t a r ı c ı ,a d e t a T a n r ıg ib ig ö r ü n ­ m e kis t iy o r d u !F e r e n c z i." A n a lize d ilir s e J u n g ’u n g iz li e ş c in s e lliğ ia ç ı ğ a » , ı k a rk i‘H ı r is t iy a n t o p lu m u 'y a d a 'k a r d e ş lik 'y a z ı la r ı n d a g ö r ü lü rb u , ”d i­ y e y a z d ı .F e r e n c z ik e n d ie ş c in s e lliğ in ik e n d in e b ile a ç ı k la m a k t a n ç e k i­ n ir k e n ," J u n ge ş c in s e llik t e nn e f r e te d iy o rv e[ b ilin ç a ltı n ı n ] 'ile r le y e n f o n k s iy o n u n u ’ö v ü y o r , "d e d i. 1 4 0 1 B ir k a ça ys o n r ad a F e r e n c z i." B a b a n ı n h e m e n h içr o lü y o k . . .H ı r is t iy a n k a r d e ş le rt o p lu m u ç o kd a h a f a z la y e r t u t u y o r . "d iy e y a z d ı / 4 1 1 F r e u dF e r e n c z i’y ey a z d ı ğ ım e k t u p t aA y d ı n la t m a n ı ne v r e n s e lliğ i v e la ik liğ in inö n e m in ih a t ı r la t t ıv e ş ö y le d e d i:" Y a h u d ilikk o n u s u n d a h iç k u ş k u s u z A r y a n ( A r i)r u h u n d a n b ü y ü k f a r k lılık la rv a r ,b u n u g ü n lü k y a ş a m d a g ö r ü y o r u z .B u y ü z d e n o r a d a b u r a d a h içk u ş k u s u zf a r k lıd ü n ­ y a g ö r ü ş le r io r t a y a ç ı k a c a k .F a k a tö z e lb irA r i( H in t A v r u p a lı )y a d a Y a ­ h u d ib ilim io lm a m a lı .S o n u ç la rb e n z e m e liv e s a d e c e b u n la r ı nt a k d im ş e k ille r id e ğ iş e b ilir . . .E ğ e rb u f a r k lılık la rb ilim iç in d e o b je k tifiliş k ile r in k a v r a m la ş m a s ı n d a o r t a y a ç ı k a r s a y a n lı ş b irş e y le rv a rd e m e k t ir . "F r e u d d a h a s o n r aH ı r is t iy a n lı kh a m le s in in b ü t ü n le t ic i.h a lb u k iY a h u d id in i­ n in a n a lit iko ld u ğ u n u ile r is ü r d ü ." B iz im [ Y a h u d io la r a k ]a r z u m u z o n la ­ r ı nH ı r is t iy a nd in in ev e d ü n y a g ö r ü ş ü n ek a r ı ş m a m a k ,a m a b izk e n d i d in im iz in b ilim s e lç a lı ş m a la riç in d a h a u y g u n o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r u z . J u n g 'u n A B D 'd e p s ik a n a liz in b irb ilim d a lıd e ğ il,b ird in o ld u ğ u n u s ö y ­ •123*

RUHUN GİZEMLERİ le d iğ in id u y d u n .B u h içk u ş k u s u zt ü m fa r k lı lı ğ ıa y d ı n la t a c a k t ı r .F a k a t Y a h u d ir u h uo r a d a b u n a k a t ı lm a y ır e d d e t t i. * 4 2 1 F r e u d b ilim s e ls o n u ç la n n k ü lt ü r e lo la r a k t a r a f s ı z o ld u ğ u n u ,f a k a tb ilim ü r e t e n v e a n la m ı n ıy o ­ r u m la y a n k ü ltü r le r in ç e ş it lio ld u ğ u n u s ö y le d i.P s ik o lo jib ilim iiç in d e in ­ s a n ı n k e n d in it a n ı m a s ı ,s ı k ı lg a n lı ğ ıv a r d ı .B a b a ç o c u k iliş k is in ib a s t ı r a n b irn o k t a d a n ( e v r e n s e lk a r d e ş lik v e " t o p lu m d u y g u s u " )iş e b a ş la y a n b ir H ı r is t iy a niç inb ub ilim leilg ile n m e k ,b a b a y ab a ğ ı m lı lı kk o n u s u n d a k e n d in id a h a iy it a n ı y a n b irY a h u d ik a d a rk o la yo la m a z d ı . J u n g ile a n a litik g r u p a r a s ı n d a k ib a s t ı r ı c ı .m e z h e p s e lv e a k r a b a y la z in a ö z e lliğ in ig ü ç le n d ir e nfik ira y r ı lı ğ ıa y n ız a m a n d a o n u nM a n n e d b u n dy a d a e r k e k t o p lu m y a n ı n ıd a a y d ı n la t t ı .B u k o n u d a e nh a s s a s g ö z le m ,b ir k a d ı no ld u ğ uiç ino la y ı nd ı ş ı n d ak a lm ı şo la nE m m a J u n g ’d a n g e ld i. 1 9 1 1 s o n la r ı n d a F r e u d 'a m e k t u p y a z a n k a d ı n k o c a s ı y la o n u n a r a s ı n d a k iiliş k ile r in b o z u ld u ğ u n a ü z ü ld ü ğ ü n ü y a z d ıv e ş ö y le d e ­ d i:" C a r lag ö s t e r d iğ in izg ü v e nb e n is e v in d ir iy o r ,o n u r la n d ı r ı y o r ,a m a b a z e n ç o k f a z la ş e y v e r d iğ in iz id ü ş ü n ü y o r u m — o n u ih t iy a c ı n ı z d a n f a z la b irt a k ip ç iv e ic r a c ıo la r a k g ö r m ü y o rm u s u n u z ? İ n s a n b a z e n ç o kg iz le ­ m e k is t e d iğ in d e ç o k v e r m e z m i? H a k k ı y la k a z a n d ı ğ ı n ı z ş ö h r e tv e b a ş a n y la m u d u o lm a k y e r in e n e d e n o n d a n v a z g e ç m e y id ü ş ü n ü y o r s u n u z . . . h e n ü zok a d a ry a ş lıd e ğ ils in iz . ”F r e u de lli b e şy a ş ı n d a y d ı ." B u k a d a r u z u n m ü c a d e le v e r d ik t e n s o n r a b a ş a r ı n ı z ı n ş e r e f in e iç e r e k m u t lu o lm a ­ lı s ı n ı z .C a r iiç in d e b irb a b a g ib ih is s e t m e y in :o d a y a ş la n a c a k v e b e n ö n e m im ik a y b e d e c e ğ im ,a m a b irin s a n ı n b ird iğ e r ih a k k ı n d ad ü ş ü n ­ m e s ig ib id ü ş ü n m e liy im .S a k ı n b a n a k ı z m a y ı n . " 1 4 3 1 F r e u d E m m a J u n g ’u n m e k t u b u n u ö n e m s e m e d i.C a r iJ u n g o n la r ­ d a n u z a k la ş t ı k ç a F r e u d v e y a n d a ş la n g iz lib irto p lu lu ko lu ş t u r m a y ıd ü ­ ş ü n d ü le r .F r e u d 'u n J o n e s ile iliş k is iC la r k k o n f e r a n s ı n d a n s o n r a g e liş t i. F r e u d1 9 1 1 'd e o n u A m e r ik a 'y ıik iy ı ld afe th e t t iğ i iç ink u t la d ı * 4 4 1 J o n e s b iry ıls o n r a o n a y a z d ı ğ ım e k t u p t a a n a liz in g e le c e ğ iiç ink ö t ü m s e ro l­ d u ğ u n u b e lir tti;J u n g g e r iç e k ilm iş t i,S t e k e lç e k ilm e z o lm u ş ,R a n k g ü ç ­ t e nd ü ş m ü ş .F e r e n c z id ü ş ü n c e s iz ,s a ld ı r g a n b ira d a m o lm u ş t u . * 4 5 1 O n a g ö r e ,F r e u d k iş is e lk o m p le k s le r d e n a r ı n m ı şa r k a d a ş la rs e ç m e li1 v e g a y r ir e s m i,k ü ç ü k b irg r u p o lu ş t u r m a lı y d ı la r .F r e u d b u fik r ib e ğ e n d i,k e n ­ d is iö ld ü k t e n s o n r a a m a ç la r ı n ık o r u y a c a k b irg r u p o lu ş t u r m a fik r ih a r i­ k a y d ı . * 4 6 1 G r u p iç in d e ç e k ir d e k g r u p o la r a k k u r u la n v e “ K o m it e ”d iy e a d ­ la n d ı r ı la n b u g r u p t a J o n e s ,R a n k ,F e r e n c z i,A b r a h a m .M a xE it in g o n v e H a n n sS a c h sv a r d ı .F r e u d k u r u lu ş uo n a y la m a kiç inh e r k e s e ü z e r in d e •

124*

e l iz a r e t s k y

b irY u n a n s im g e s io la n b iry ü z ü k v e r d i. J u n g h â la U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizD e r n e ğ in inb a ş k a n ı y d ı .B u n e ­ d e n le F r e u d M a y ı s1 9 1 3 * t e A b r a h a m 'a p o litik a ç ı d a n s a k a t la n d ı ğ ı n ıs ö y ­ le d i.A ğ u s t o sa y ı n d a U lu s la r a r a s ıD e r n e kM ü n ih 't et o p la n d ıv e ü y e le r « H a s ı n d a k ia n la ş m a z lı k la rn e d e n iy lea d e t a k a p a n m aa ş a m a s ı n a g e ld i. Iı c u do n d a ns o n r ae tk ili m o t iv a s y o n la ry ü z ü n d e np o z is y o ny it ir m e ­ m e k iç in h iç b irş e y y a p m a d ı .E n y a k ı n ı n d a k id ö r tb e ş a r k a d a ş ı n ı n t a v • ly e le r in e u y a c a ğ ı n ıs ö y le v e " J u n g 'a in a n d ı ğ ı m d a n b e r ip o litika ç ı d a n lı ı ı k ü m v e r m e k o n u s u n d a k e n d im e g ü v e n im a z a ld ı , "d e d i. 4 4 7 1 J u n g J a h r b u c h 'd a n E k im a y ı n d a is t if ae d in c e F r e u d d a b iro y u n d a n k u ş k u la n d ı v e k e n d ik o n t r o lü n d e k id e m e k le r inU lu s la r a r a s ıD e r n e k t e n a y n lm a s ı m d ü ş ü n d ü .F a k a tJ o n e s A m e r ik a lı la r ı n b u n u a n la m a y a c a ğ ı n ıs ö y le y e le k c a y d ı r d ıo n u .N is a n1 9 1 4 't e J u n g h iç b e k le n m e d ik b ira n d a b a z ıİ s ­ v iç r e lia n a liz c ile r le b ir lik te U lu s la r a r a s ı n d a n is t if a e t t i. ( 4 S ) F r e u d b ilm iy o r ­ d u a m a J u n g a r a la r ıa ç ı ld ı k t a n s o n r a a k ı lh a s t a s ıo lm u ş t u .F a k a t1 .D ü n ­ y a S a v a ş ıb a ş la m a d a n ö n c e k e n d in it o p a r la m a y a ,iy ile ş m e y e b a ş la d ıv e d ü n y a n ı nf e lâ k e t ed o ğ r us ü r ü k le n d iğ in ig ö r d ü ğ üiç inh a s t a la n d ı ğ ı n ı s ö y le d i.F r e u d is e A b r a h a m 'a s e v in c in ig ö s t e r d iv e " S o n u n d a a s i,k u t ­ s a lJ u n g ’d a n v e o n u n d in d a rp a p a ğ a n la r ı n d a n k u r t u ld u k . "d e d i. 1 4 9 1 K o m it e y ir m iliy ı lla r ı ns o n u n a k a d a ra n a lizh a r e k e t i iç in d e k ik a liz m a t iko to r ite n inik o n a s ıo la r a kç e ş it li ş e k ille r d ek e n d in ig ö s t e r d i. I) a h a s o n r a F r e u d 'u m e r k e za la n b ird iz ik u r u lu şv e g a y r ir e s m ig r u b a d ö n ü ş t ü .B u n la r ı n e n ö n e m lis ie ğ it im a n a liz le r iy d i.T ü m e ğ it im a n a liz ­ le r in d e ilka n a liz e ğ it im io la r a k F r e u d 'u n 1 9 0 9 'd a M a x E it in g o n 'la y ü r ü ­ y ü ş le r is a y g ıg ö s t e r m e k iç in y e ra ld ı( b u d e v a m e d iy o r ) . 4 5 0 1 O n d a n s o n ­ r a k ik u ş a k la r d a k u r u lu şk u ş a ğ ı n ı nF r e u d fik irt r a n s f e r le r ih e p d ik k a t e a lı n d ı .A n a liz le rt ü m d e ğ iş im s ü r e ç le r in d e ,p r o f e s y o n e lb irg ö r ü n ü m le . F r e u d 'a y ö n e likg iz li,f a n t e z iv e k a r m a ş ı kb irs e v g id u y g u s u a r a s ı n d a b ö lü n m ü ş o la r a k k a ld ı . r p n ik .o la r a k ,F r e u d 'u nO e d ip u sk o m p le k s in ia ç ı k ç a if a d e e ttiğ id ö ­ n e m d e k i* ) !2 ) .b a b a lı ko t o r it e s ih u k u k ,e k o n o m ikiliş k ile rv e d e v le t y ö n e t im in d ey e n ib irs o s y a lo r g a n iz a s y o n s is t e m in ey o la ç ı y o r d u .O d ö n e m d e e r k e k y ö n e t im in in c a n s ı z la ry ö n e t im in e g e ç t iğ is ö y le n iy o r d u a m a k o n tr o lm e r k e z in in b ilim ,te k n o lo jiv e b ü r o k r a s iy e g e ç t iğ in is ö y ­ le m e k d a h a d o ğ r u o lu r ." D o r a " d a n s o n r a k iv a k a in c e le m e le r in in d u r u ­ m u b iley e n iy ö n e t im inö n e m ik o n u s u n d ab irfik irv e r iy o r d u .“ F a r e

I

• 125*

RUHUN GİZEMLERİ A d a m ”b irs u b a y d ı .S c h r e b e rb ira k ı lh a s t a n e s ik u r m a y aç a lı ş ı y o r d u . E ğ e rD o r a V ic t o r iaa ile s in d e nb irk a ç ı ş s a ,L a n z e rv e S c h r e b e rd e s a d e ­ c e d ı ş b a s k ı la r a d e ğ il,iç s e lk e n d in ik o n tr o le d e d a y a n a n k it le s e l,b ü r o k ­ r a tiko r g a n iz a s y o n la r d a n k a ç ı y o r la r d ı . Y e rd e ğ iş t ir m e F r e u d 'u n s a v a şö n c e s iy a z ı la r ı n ı n h e m g ü c ü n ü v e h e m d e lim itle r in ia ç ı k la r .O n u nh a d ı m e d e n b a b a im a jıy ir m in c iy ü z ­ y ılb a ş la r ı n d a k itle d e m o k r a s ile r in d e P la t o n u n e s k iz a m a n la r d a k ik a b a , h o y r a ta d a m ı n a y a d a D a n t e ’n inO r t a Ç a ğ la r d a k ic e h e n n e m in e b e n z e ­ tild i. B ira n la m d ah â lâg e ç e r li o ls ad a ,g e ç m iş t e nr e f e r a n sv e r m e kin ­ s a n la r ı nh a y a lg ü c ü n üm e ş g u le tt i. R a y m o n dV V illia m s a g ö r e" h a d ı m e d e n b a b a "im a jıe s k ib irta r ihd ö n e m in d e n a r t a k a lm ı ş b irim a jd ı .F r e u d o n u s o s y a lo r g a n iz a s y o n d a k a y b o lm a kü z e r e y k e n b u lm u ş t u .B u k o ­ ş u lla r d a a n a liz c ile ro n u nte o r ile r in iy e n id e m o k r a t ika la n a t a ş ı m a lı y d ı ­ la r .B u g a y r e tiç inh iç b irm e s e le c in s iy e tk a d a rö n e m lio la m a z d ı .

1922 yılında Mannerbund ya da "Komite”: soldan sağa ayaktakıler: Rank, Abraham, Eitingon. Jones-, oturanlar Freud, Ferenczi ve Sachs P s ik a n a lizo to r ite n inh â lâ b a b a la rv e o ğ u lla ra r a s ı n d a g id ipg e ld i­ ğ ib iro r t a m a d o ğ d u ğ u h a ld e ,o r t a y a ç ı k a n k itle ü r e tim v e tü k e tim d ü n ­ y a s ı n d a k a r m a c in s iy e th ü k ü m s ü r ü y o r d u .G ö r e c e ğ im iz g ib iy e n ilik ,e r •

126 *

ELI ZARETSKY I -v ı *k a d ı n a r a s ı n d a ü n iv e r s it e d e g e liş e niliş k ile r iç a lı ş m a h a y a t ı n d a ç im d ir ir k e na ileiç im a h r e m iliş k ile r id ed e s t e k le d i. Ç o c u ky e tiş tir ­

di’ y e n iy ö n t e m le r ,g e n ç k ı z v e e r k e k ç o c u k la r ın 'b ir b ir le r in id a h a e r ­ li v e y a k ı n d a n t a n ı m a la r ı n a y o la ç t ı ,o r t a ke ğ itim g e liş t i.K ı z v e e r k e k iıiıkk ı y a f e t le r ia r a s ı n d ab ü y ü kf a r kk a lm a d ı .İ şy e r le r in d ep e r s o n e l, k iN y . t lç a lı ş m a v e p s ik o lo jika y a r la m a la ry a p ı lı r k e n ,k a d ı n la rk a r ş ıc in s i . m İa m a y ıd e s t e k le y e nt e r a p iy a k la ş ı m la r ı n d aö n c ü lü ke t m e y e b a ş la d ı InIle u d 'u n ç a lı ş m a la r ıh içk im s e n inb a s it ç e e r k e ky a d a k a d ı n o lm a ­ d ı k ı m g ö s t e r iy o r ,k e n d in it a n ı m ah e rik ic in s in d e a n la ş ı lm a s ı n ıg e r e k ­ m iy o r d u .P s ik a n a liz d e h a d ı m lı k ,e ş c in s e llikv e c in s e l fa r k lılıkg ib ik a v ­ la m İ ,t is a d e c ee r k e k le rt a r a f ı n d a nt a r t ı ş ı la m a z d ı . 1 5 1 5 P s ik a n a lizş im d iy e

kad.tt M a n n e r b u n diç in d ek a ld ı ğ ıh a liy leo n a g ü c ü n ü v e r e na iled e ğ i­ ş ilitle r in ia s la k a v r a y a m a z d ı .B u y ü z d e n a n a liz c ile r in a r a s ı n a k a d ı n la r ı n d a k a r ı ş m a s ıp s ik a n a lizta r ih in ine n k a r a r lıd e ğ iş ik liğ io ld u . F a k a tilkb a ş la r d a b u g a y r e t le rp e kh a y ır lıo lm a d ı .K a d ı n la r ı n V i­ y a n a T ı p f a k ü lt e s in e k a b u lü n d e n o n y ıls o n r a ,1 9 0 7 'd e V iy a n a P s ik a n a ­ lizD e r n e ğ ih â lâk a d ı n la r ı nd o k to r lu ğ u n ut a r t ı ş ı y o r d u .F r it zV V it t e ls ’in , k td ıııla r ın e ğ itim a r z u s u n u n a r d ı n d a b a s t ı r ı lm ı şc in s e lliko ld u ğ u n u t a r ­ h t a n “ K a d ı n D o k t o r la r "b a ş lı k lıt e b liğ i,a n a litiko r t a m ı n k a r ı ş ı k k a r a k t e ­

rini o r t a y a k o y d u .B irs o s y a lis to la n P a u lF e d e r n ,k a d ı n la r ı n e ğ itim ik o ­ llu s u n d a ,h a y a tiç inç o kö n e m li o la ntıpm e s le ğ ia ç ı s ı n d a nb u n aç o k O ı ı e m v e r ilm e s ig e r e k tiğ in is ö y le d i.A m a V V it t e l ileb irk o n u d ah e m f ik lu li,“ k a d ı n d o k to r la re r k e k t e n a s ü lu z u v la r ı n ı n t e d a v is iy le u ğ r a ş a m a z ­ d ı"M a x G r a fk a d ı n d o k to r la r ın b ü y ü kk iş is e le t k iy e s a h ip o lm a d ı k la r ı ­ n ıs ö y le d i,u z m a n b ird o k to riç in g e r e k liy d ib u .F r e u d V V it t e ls ’ink o n u ş ­ m a la r ı n ı n a h m a k ç a o ld u ğ u n u ,y a z ı s ı n d a a d a le td u y g u s u o lm a d ı ğ ı n ıv e ♦ u la m ı n b a s t ı r ı lm ı şc in s e llik le s ü b lim le ş m e y ib ir b ir in d e n a y ı r a m a d ı ğ ı n ı lö y le d i.F a k a tk a d ı n la r ı ne ğ itim ik o n u s u n d a b a z e n F r e u d d a b a z ıs o r u ­ lus o r u y o r d u . 1 5 2 5 H e rş e y e r a ğ m e n k a d ı n la rb irs ü r e s o n r a a n a liza la n ı n d a ç a lı ş m a ­ y ab a ş la d ı la r . İlka k tifk a d ı na n a liz c i, R u d o lp hH ilfe r d in g 'in( L e n in ’in I m p e r ia lis m 'in d es ö z ü e d ile nF in a n c eC a p it a l’iny a z a r ı )k a r ı s ıo la nD r . M u r g a r e t e H ilfe r d in gid i.M a r g a r e t e H ilfe r d in g1 9 1 0 'd a V iy a n a P s ik a n a ­ lizD e r n e ğ in e b a ş v u r d u v e k o n u t a r tış ıld ık ta ns o n r a ü y e liğ ik a b u le d il­ d iF r e u d v e A lfr e d A d le rk a d ı n ı n le h in e k o n u ş t u la rv e ik ik a r ş ıo y a k a r ­ ş ıo n ik ik a b u lo y u a ld ıH ilfe r d in gv e1 9 1 l’d e ,F r e u d ’u n A d le r ’le a n la ş ­ m a z lı ğ ı n d a ns o n r ais tifae t t i. D e r n e kk a y ı t la r ı n d ao n u nü çk o n u ş m a s ı •

127 *

RUHUN GİZEMLERİ v a r d ı r .B irk o n u ş m a s ı n d a b irç o c u ğ u n m a v iy e ş ilr e n k le r d e n k o r k t u ğ u n u v e b u n u n m u t f a k a le t le r in d e n g e lm iş o la b ile c e ğ in ia ç ı k la d ı ,ç ü n k ü iş ­ ç ie v le r in in m u t f a k la n n d a ç o ğ u z a m a n b a k ı rm u t f a k m a lz e m e s ik u lla n ı lı y o r d u .H ilf e r d in g ’inik in c iç a lı ş m a s ık a d ı n la r ı n m a s t ü r b a s y o n u y la ,ü ç ü n c ü s ü d a a n n e le r in ç o c u k la r ı n a k a r ş ıb e s le d ik le r ik a n ş ı k h is le r le ilg iliy d i.1 '" H ilf e r d in g 'inç a lı ş m a la r ıb iry a n a ,a n a liz le r d e k a d ı n a ç o ğ u z a m a n e r k e ğ in c in s e lo b je s ig ö z ü y le b a k ı lı y o r d u .E r k e ğ in b a b a o t o r it e s in e b i lin ç a lt ıb o y u n e ğ m e s ik o n u s u n d a F r e u d 'u n e s k ia n a liz le r in in a n a n o k t a s ıç o ğ u z a m a n ,e r k e k le r in c in s e liliş k ile r in d e k iy a s a k la n in c e le m e k t i. B ö y le c e c in s e lfa r k lı lı k ,ö z e llik le h is le r in p s ik o lo jik o la r a k b a ş k a s ı n a y ö ­ n e lm e s iy leilg ili ç a lı ş m a la r d a ö n e ç ı k t ı .A s lı n d a ilka n a liz c ile r inç o ğ u n u n k a d ı n h a s t a s ıv a r d ı .G r o s s v e S t e k e l'in ç o k s a y ı d a k a d ı n h a s t a s ıo l d u .J o n e s İ n g ilt e r e v e K a n a d a ’d a k a d ı n h a s t a la r ı n a c in s e lt a c iz d e n ( b ir o la y d a ç o c u ğ a )s u ç la n m ı ş t ıv e ş a n t a jö d e m e le r iy a p ı y o r d u .J u n g B u r g h ö lz lid eş iz o f r e n ih a s t a s ıS a b in a S p ie lr e in 'leiliş k iy e g ir m iş t i. F e r e n a i s o n u n d a e v le n d iğ iG iz e lla P a lo s v e k ı z ıE lm a iley ı lla r c a iliş k iy a ş a d ı F e r e n c z iF r e u d 'a y a z d ı ğ ıb irm e k t u p t a ," İ n s a n ı nh a s t a m u a y e n ee t t iğ i y a t a k la s e v iş t iğ iy a t a ğ ıa y r ıt u t m a s ıg e r e k t iğ in is a n ı y o r u m . . .b u r n uiy i k o k u a la n b irin s a n o r a d a n e le ro ld u ğ u n u a n la y a b ilir , "d iy o r d u . * 5 4 * B uiliş k ile rb a ş la n g ı ç t ak la s ikk a d ı nd e d ik o d u la r ı n ıa n d ı r ı y o r d u F r e u d b irs ü r e s o n r a F e r e n c z i'n in is t e ğ iü z e r in e E lm a P a lo s u in c e le d i v e F e r e n c id e F r e u d 'u n t a le b iy le J o n e s 'u in c e le m e y e a ld ı .B irs ü r e s o n r a J o n e s ’u n t a le b iü z e r in e F r e u d b u k e z d e J o n e s ’u n s e v g ilis io la n L o e K a n n 'ı a n a lize t t i. J o n e sd a h as o n r aF r e u d 'aş ö y ley a z d ı :" B uk a d ı n ö n ü n d e a r t ı k k e n d im ie s k is ik a d a ra lç a lm ı şh is s e t m iy o r u m ,z a t e n d o s t A d le r 'er a ğ m e n h iç b irk a d ı n k a lp t e nis t e y e m e zb u n u b ire r k e k t e n . " '', ’ F a k a tk la s ikM a n n e r b u n d a k a r ş ı n e r k e k le rv e k a d ı n la ra r a s ı n d a s a d ı k d o s t lu k la rk u r u ld u .L o e K a n n F r e u d 'u n a n a liz in d e n s o n r a J o n e s 'd a n a y ­ r ıld ıv e J o n e s d a F r e u d ile iliş k is in ie n a ltd ü z e y e in d ir d i.F r e u d t e p k i s in d e n k o r k a n J u n g ’a t e m in a tv e r d i,S p ie lr e in 'e b irb a b a g ib id a v r a n d ı v e J u n g 'a y a z a r a k ," B u d e n e y im le rh is le r in t r a n s f e r ik o n u s u n d a b ilg im i­ z ia r t ı r m a m ı ziç in b iz e y a r d ı m c ıo lu y o rk ib u b iz im iç in h e rz a m a n s o r u no ld u . . .B u k a d ı n la r ı na m a ç la r ı n a u la ş a n a k a d a rt ü m g ü z e llik le r in i s e r g ile y e r e k b iz ik e n d ile r in e ç e k m e le r id o ğ a n ı n e n b ü y ü k o la y la r ı n d a n b ir i, "d e d i. 1 5 6 ’ A n a liz c ile rt o p lu m u n d a k a d ı n ı n e k s ik liğ iy ü z ü n d e n a n a liz d ü ş ü n c e s it e k y a n lık a ld ı .Y in e d e k a d ı n d o k t o rs a y ı s ı n ı n a r t ı ş ı n d a n ö n c e ,e r •128*

ELI ZARETSKY

k e k a n a liz c ile rf a r k ıc in s iy e t le ra r a s ı n a s o k m a k iç in p s ik a n a liz te o r is in i y e n id e n t a n ı m la m a g a y r e t iiç in d e y d ile r .1 9 0 9 'd a K a r iA b r a h a m F r e u d ’a , b a b a n ı n p s ik o lo jik g e liş m e d e h e rz a m a n b ü y ü k e t k is io lu p o lm a d ı ğ ı n ı N t » r d u .A b r a h a m 'a g ö r e b a z ıin c e le m e le r in d e a n n e ,b a z ı la r ı n d a is e b a b a . u u h t a rr o lüo y n u y o r ;b ir e y s e lk o ş u lla r ag ö r ed e ğ iş iy o r d ub u .F r e u d » m u n la h e m fik iro ld u ğ u n u s ö y le d iv e " B e n e s k id e n ilg iliş a h ı s iç in a y ­ n ıc in s iy e t t e n e b e v e y n in d a h a ö n e m lio ld u ğ u n a in a n ı r d ı m ,a m a b ir e y '* ı * ld e ğ iş im le r e ş im d id a h a ç o k in a n ı y o r u m , "d e d i. 1 5 7 1 H e rik ic in s id e iç e r e n d ü n y a g ö r ü ş ü n e g e ç iş in v e a y n ız a m a n d a r g o t e o r is in inb a ş la m a s ı ,n a r s is iz m t e o r is in inf o r m ü lee d ilm e s iy leo r lu y a ç ı k t ı .F r e u d n a r s is iz m k a v r a m ı n ı1 9 0 9 b a ş la r ı n d ae ş c in s e llikiç in r > . m la m lıb irs ö z c ü k o la r a k k u lla n m ı ş t ı ,f a k a tA d le rv e J u n g 'la o la n a n ­ la ş m a z lı k la r ıa z a lı r k e n b u n u k a d ı n c in s e lliğ in e d e u y g u la m a y a b a ş la d ı . K a d ı n la r laik iy e n i iliş k is ik a t a liz ö rr o lüo y n a d ı .B u n la r d a nb ir iF r e ­ n ilu n1 9 1 2 'd e a n a lize ttiğ iv e ( e t ikd ı ş ı )F e r e n c z ilet a r t ı ş t ı ğ ıE lm a P a ­ lı> s ‘t u .F e r e n c z i'y e k a d ı n la r d a c in s e lg e liş m e y le ilg ili o la r a ky a z d ı ğ ıb ir m e k t u p t a ,E lm a n ı nb a b a s ı n d au ğ r a d ı ğ ıh a y a lk ı r ı k lı ğ ı n ı ,k e n d is in e d u y d u ğ u s a m im iy e t iv e b a b a s ıy ü z ü n d e n y a ş a d ı k la r ı n ıb a ş k a la r ı n d a n t ,ık u r m a a r z u s u n u a ç ı k la d ı .A m a o n d a b a s k ı y a n e d e n b irb a ş k a " y ü z e y m * Ia k ı m ” a d ik k a te t m iş t i.K ı z ı n a n n e s iy le b a ğ la n t ı lıo la n v e " g e r ç e k d i> fo lu p e r k e k le r e y ö n e lik o la n b u a k ı m a n a liz e d ir e n ç g ö s t e r m iş t i.F r e ­ ni! ik ih a f t a s o n r a F e r e n c z i’y e t e k r a ry a z d ıv e " E lm a ileh e rş e y d u r m a n o k t a s ı n a g e ld iv e b u n u n n e d e n in ib iliy o r u m ,b u n a r s is iz m , "d e d i.( 5 8 ) F r e u d b irs ü r e s o n r a n a r s is iz m v e k a d ı n p s ik o lo jis ib a ğ la n t ı s ıü z e ıiı ı d e ç a lı ş m a y a b a ş la d ı .O n a b u fik r iv e r e n k a y n a k la r d a n b ir id e E k im I Q 1 2 ile N is a n1 9 1 3 t a r ih le r ia r a s ı n d a y a p ı la n V iy a n a P s ik a n a liz D e r n e ­ ğ it o p la n t ı la r ı n a k a t ı la n e lliliy a ş la r d a k iR u s y a z a n L o u A n d r e a s S a lo m e o ld u .A n d r e a s S a lo m e F r e u d c u a n a liz le r iH e le n S t ö c k e r ’in V iy a n a f e m i­ n is t le r ig r u b u n a g e t ir d i,a m a k a d ı n a y n ız a m a n d a N ie t z s c h e v e R ilk e ile o lu n iliş k ile r iv e1 9 1 0 y ı lı n d a y a z d ı ğ ıD ie Erotik b a ş lı k lıb ilim s e lin c e İ r m e s iy le ta n ın ıy o r d u kB e ş a ğ a b e y iile a ile n in t e kk ı z ıo la n A n d r e a s S a lo m e a n ı la r ı n d a ," A ç ı kfik ir li,h e r k e s e g ü v e n e n v e b e şa ğ a b e y io la n lıirk ı zo la r a ka ile iç in d e e r k e k le r e b a ğ ı m lı lı ğ ı m o k a d a ra ç ı k t ık id ü n ­ y a n ı n t ü m e r k e k le r if a r k ı n a v a r d ıb u n u n , "d iy e y a z d ıkA n d r e a s S a lo ­ m e n a r s is iz m iy a z m a k la k a lm a d ı ,s ö y le n t ile r e g ö r e F r e u d 'u n R o m a s e ­ y a h a t in d e o n y e d ig ü n d e y a z d ı ğ ı" O n N a r c is s is m "a d lık it a b ı n a d a m o ­ d e lliky a p t ı . 1 6 1 1

• 129 *

RUHUN GİZEMLERİ F r e u db uk o n u d aF e r e n c z i'y e ," B uk it a pA d le r 'lea n la ş m a z lı ğ ı m ı h a lle ttib iry e r d e , ”d iy e y a z d ı .( 6 2 )" A d le rs is t e m in d e y a n s ı t ı la n y a ş a m g ö r ü ş ü s a d e c e s a ld ı r g a n d ü r t ü ü z e r in e in ş a e d ilm iş ti;o n d a s e v g iy e y e r y o k tu .”H a lb u k in a r s is iz m te o r is ik iş is e lb ilin ç a ltın ın lib id o v e e tk iliiliş ­ k ile r d e n o lu ş t u ğ u fik r in ed a y a n ı y o r d u .F r e u d ilkz a m a n la rz ih n ik e n d in ik o r u m av ec in s e llika r a s ı n d aç a t ı ş m ate r im iy let a n ı m la r k e nş im d i " n a r s is iz m v ee g o iz m . . .u y u m iç in d e ;n a r s is iz m s ö z c ü ğ üs a d e c ee g o iz ­ m in d e lib id o y lailg ili o ld u ğ u n u g ö s t e r m e kiç in s ö y le n ir , ”d iy e y a z d ı.( 6 3 ) F r e u dn a r s is iz m in( k e n d in ih a y r a no lm a )c in s e lliğ ing e liş m e s in d eb ir a ş a m ao ld u ğ u n ain a n ı y o r d u .E s k ic in s e la m a ç la rp a r ç a lı v ed a ğ ı n ı k ik e n ,b e b e ğ in " b e n ” ik e n d is e v g io b je s iy e r in e a ld ı ğ ın a r s is iz m ,o b je s e ­ ç im in is e z in le y e n b irilkv e g e ç ic is e n t e z ite m s ile d iy o r d u .F r e u d b ö y le b ira ş a m a n ı nv a r lığ ın ık a n ı t la m a kiç ino t o e r o t iz m ,p a r a n o y a ,m e g a lo ­ m a n i,h ip o k o n d r i( h a s t a lı k k u r u n t u s u ,m e la n k o li) ,u y k u v e a c ı y la b ir lik ­ t e a k t ö r le r in ,s u ç lu la r ı n ,k e d ile r in ,g ü z e lk a d ı n la r ı n v e ö z e llik led e " m a jc s t e le r ib e b e k 'm k e n d in e y e te r liliğ ig ib ip e k ç o k ö r n e k v e r d i.F r e u d 'u n y a z d ı ğ ı n a g ö r e ,b u f e n o m e n le ra r a s ı n d a k ifa r kn e o lu r s a o ls u n ,b ir lik te a lı n d ı k la r ı n d ain s a n o ğ lu n u n ,o b je s in ink e n d is io ld u ğ ub irs e v g ig e liş ­ m e s in in b ira ş a m a s ı n ıg ö s t e r iy o r la r d ı .( 6 4 )

Lou Andreas-Salome; kadın narsisizmi teorisinin bir prototipi (1914) •130*

ELI ZARETSKY " N a r s is iz m Ü z e r in e ”a d lık ita ps a v a ş s o n r a s ıd ü n y a d a p s ik a n a liz in m m ı k e z in d eo la c a kb irs ü r e c ib a ş la t t ı ,v a a tle r inilk iv ee nt e m e li o la n

fc o n o m iy leb a ş la y a n ,y e n iliğ inü çk a tlıv a a d in ink a r m a ş ı k lı ğ ıv er a d i­ k a lliğ iy d ib u .H a t ı r la r s a k .A y d ı n la t m ad ö n e m i iç ino t o n o m i, e v r e n s e l

Mi.ıııtık y o lu y lad ı şo to r ite d e nlib e r a s y o na n la m ı n a g e liy o r d u .H a lb u k i lı i/ ı p le ş m e s ü r e c in d e o to n o m id a h a k iş is e lv e p s ik o lo jiko y u n c u la rb u l­ d uJ u n g b u d e ğ iş im iy e n iliky ü z e y s e lliğ in in b iriş a r e t i,A d le rd e o t o n o ­ m iy is a d e c e s t a t üe n d iş e le n m e s io la r a kg ö r ü r k e n ,F r e u d ’u nn a r s is iz m tr n ııs i ilkk iş is e ly a ş a m ı n g ö r ü n d ü ğ üp a s if ,g e r ile y e n v e ü to p iky e lp a H r y ıg ö s t e r iy o r d u .S e v ilm eih t iy a c ı n ao d a k la n a nb ut e o r ip a s ifç a b a la ­

tın ö n e m in ig ö r d ü v e o n la r ıe le ş t ir iy e a ç t ı ." B e n ” id a h a g e n iş ,b ilin ç s iz İ m p s ik o lo jika la n a k o y a nn a r s is iz m te o r is i1 9 2 0 'le r d e p s ik a n a liz inö n ı liM İ ike ttiğ iy e n ib irk iş is e lo to n o m ik a v r a m ı n a y o la ç t ı . N a r s is iz m te o r is ia y r ı c a F r e u d 'u ,p s ik o lo jiy i" e r k e k ”v e " d iş i”a k im ­ inü z e r in ein ş ae t m efik r in ir e d d e d iş in ig e liş t ir m e y es e v ke tt i. F r e ­ n d im " K u r tA d a m ”v a k a s ı n d a ns ö ze d e r k e ng ö r d ü ğ ü m ü zg ib i,P a n k e I » İ link a d ı n la r ıa ş a ğ ı la d ı ğ ıd ö n e m d e F r e u d ,o n u n g e r ç e kd u y g u la r ı n ı n jM s ı fv e m a z o ş is to ld u ğ u n us ö y le m iş t i. F a k a tF r e u d " e r k e k liğ in "y a d a ir k e kp r o t e s t o s u n u nh a s t aiç inn e d e nö n e m li o ld u ğ u n ua ç ı k la y a m a f h ı ş t ı .N a r s is iz m d e n e m e y a z ı s ı n d a b ira ç ı k la m a v a r d ı .P a n k e je f f 'in ,e r ­ k e k liğ ik o n u s u n d aı s r a r la d u r m a s ı n ı n n e d e n i,s a d e c e h a d ı m o lm a k o r ­ k u s u d e ğ il,a y n ız a m a n d a n a r s is iz m in im u h a f a z a e t m e a r z u s u y d u .F r e U il’a g ö r e e g o n u n c in s e la k ı m la r ıy o k tua m a k e n d in ik o r u m a v e n a r s im / ıı ıin im u h a f a z ae t m ek o n u s u n ailg id u y u y o r d u . 1 6 5 5 E r k e k lika s la lib iı lo lu b irg ü çd e ğ il,d e n e y s e lv e g e le n e k s e lk ü ltü r e lb irid e a ld i.1 6 6 5 G ö r e ı c y im izg ib i1 9 2 0 'le r d e p s ik a n a lizc in s iy e te ş itliğ in e ,c in s iy e tfa r k ın ık i­ ş is e lliğ in a lt ı n aite ny e n ib iry a k la ş ı m a d o ğ r uile r le d i. S o n u n d an a r s is iz m te o r is i, m o d e r nd e m o k r a t ikto p lu m ad o ğ r u k r itik y a k la ş ı m a k a t k ı d a b u lu n d u .N a r s is iz m a ş a m a s ı n d a F r e u d ,in s a n ı n k e n d in i id e a lle ş t ir e nb irim a jg e liş tir d ik le r in is ö y le d i. A m a b uim a jın

lynı z a m a n d as o s y a lb iry a n ıv a r d ı ;b ub ira ile n in ,s ın ıfy ad a u lu s u n m t a kid e a liy d i. B ir e y inid e a li o la r a kk e n d iö n ü n d e nile r is ü r d ü ğ üş e y • id e c e . . .k e n d i id e a li o ld u ğ u z a m a n ı n b e d e liy d i.1 6 7 5 D u y g u la r ı n b a ş k a s ı ­ n a ile tiş im ik a v r a m ı n ı n ,h iy e r a r ş io to r ite s in inin c e le n m e s in iim a e t m e m g ib i, n a r s is iz m k a v r a m ıd ad e m o k r a t ikto p lu m la r d ag e liş e ng r u p

k im liğ if o r m u n u n in c e le n m e s in iim a e d iy o r d u ,d iğ e r le r iy le id e a lle ş m iş k im likb a z ı n a o t u r a n g r u p la r ı n ,y a n ia y n ılid e r inp e ş in d e n g id e n ,a y n ı • 131 •

RUHUN GİZEMLERİ u lu s a y a d a d in eb a ğ lı ,a y n ıc in s iy e ty ad a c in s e lliğ es a h ip ,h a t t a a k ü ltü r üv e tu tk u la r ıp a y la ş a nin s a n la r ı ng r u p la r ıa n la m ı n d a y d ıb u tü rg r u p la r d a h e r k e sb ir b ir in ee ş its a y ı lı r d ı .B u n u n d ı ş ı n d a k a la n la r ğ e r le r in in a lt ı n a d ü ş e r d i.B ö y le c e n a r s is iz m t e o r is ia y n ız a m a n d a Y a d ik a r ş ı t lı ğ ı ,k itlek ü ltü r ü v e1 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ıo r t a y a ç ı k a n f , m inp s ik a n a lizin c e le m e le r in e y o la ç t ı . F r e u d d e n e m ey a z ı s ı n ıt a m a m la d ı k t a nb ir k a ça ys o n r aA n d r S a lo m e 'y e b irm e k t u p y a z a r a k n a r s is iz m t a n ı m la m a s ı n ı n ile r d e b ir m e t a p s ik o lo jiko la r a ka d la n d ı r ı la c a ğ ı n ıs ö y le d i,k e n d is id e b us ö z ı d a h a s o n r a ( b ilin ç ,ö n b ilin çv e b ilin ç a ltı)y e r in e a ld ı ğ ı( id ,e g o v e s u e g o )d e y im le r in int a n ı m la m a s ı n d ak u lla n d ı.( 6 8 )A s lı n d ad e n e m e ,d ı i tilm işy a d a y a p ı s a lt e o r iy e g ö t ü r e nd ü ş ü n c e y ib a ş la t t ı .H is le r in b a s ı n a y ö n e lm e s iv e n a r s is iz m ,b ir i“ k iş ile r a r a s ı ”d iğ e r i“ p s iş ikiç in d e " m a k ü z e r e ik ifa r k lıf e n o m e n g ib ig ö r ü le b ilir .A m a F r e u d ’a g ö r e ik is i t e niliş k iliy d i. H is le r inb a ş k a s ı n ay ö n e lm e s ib ire b e v e y nf ig ü r ü n e lin ç s izb a ğ la n t ı ,n a r s is iz m is e b e n liğ inlib id o luk a t e k s is iy d i.F a k a tn || s is iz m a y r ı c a e b e v e y n in k im liğ iy led e g e liş iy o r d uk iF r e u d d a h a s o ı u | b u n u n ,e b e v e y n inid e a lle ş m işk e n d i im a jla r ıy lao ld u ğ u n u y a z d ı .B u g ö r e ,n a r s is iz m te o r is ib iry a n d a nk im liğ in ,e g o n u ng e liş m e s i iç in m e ly o lo ld u ğ u g e r ç e ğ in ia n la m a y a g ö t ü r ü r k e n ,d iğ e ry a n d a n d a h a ı je iliş k ilib irg ö r ü şn o k t a s ı n ıt e ş v ike d iy o r d u .F r e u d d e n e m e y ib itir tilin t e n b iry ıls o n r a A b r a h a m 'm b iry a z ı s ı n ı ,“ b ilin ç a ltıo b je k a t e k s is in i”H k o n u s u e t m e d e n iç g ü d ü le r i( s a d is tlikv e a n a le r o t iz m )v u r g u la d ı ğ ıH

e le ş t ir d i.l 6 9 )F r e u d“ K e d e r le n m ev eM e la n k o li”a d lık it a b ı n d ak e d e r i™

m e y i“ e g o n u n ü s t ü n e d ü ş e n o b je g ö lg e s i”ş e k lin d e t a n ı m la d ıv e b u ( ■ r e ç t e e g o n u n k a y ı p y a d a te r ke d ilm işs e v g io b je le r in d e n m e y d a n a g l

le c e ğ in i ile r is ü r d ü .B u tü rfo r m ü lle rF r e u d 'u nd a h a s o n r a k id ü z e lt in # le r in inh a b e r c is io ld u . F r e u d" N a r s is iz m Ü z e r in e ”a d lık ita b ın ıç a lk a n t ı lıb ird ö n e m in d i y a z d ıa m a ç o kg e ç m e d e n1 .D ü n y aS a v a ş ıb a ş la d ı .A lm a no r d u s u n u !

h a r e k a t la r ı n ıg a z e t e le r d e niz le y e nF r e u d ,ç o c u k lu ğ u n d a k iF r a n c o P m t y a S a v a ş ı n d a n e tk ile n d iğ ig ib ie tk ile n d ib us a v a ş t a n d a .A r a lık1 9 M II

F e r e n c z i’y e ,k e n d is in iy a ş a y a n“ ilk e lb irs ip e r ”g ib ih is s e ttiğ in is ö y l# d i.( 7 0 )D a h a s o n r a J o n e s 'a ." J u n g v e A d le r ’inb o z u lm a d a n b ır a k tık la r ı■ r e k e tş im d iu lu s la r ı nç a t ı ş m a s ı y lam a h v o lu y o r , ”d iy ey a z d ı . ( 7 1 )A y n ı|| iç in d eA n d r e a s S a lo m e 'y e y a z d ı ğ ım e k t u p t a ,“ B e n v e ç a ğ d a ş la r ı m a n ı k n e ş e li b ird ü n y ag ö r e m e y e c e ğ iz . . . iş ine nk ö t üy a n ıd aş u ,b ud u n ı ı f l •

132 •

ELI ZARETSKY p y .ıl e t m e m izg e r e k t iğ ig ib ib iz im p s ik a n a lizb e k le n tile r im iz d e nç ı k k /" " 'F r e u d b irg e c e r ü y a s ı n d a o ğ lu n u n c e p h e d e v e b a ş ı n ı n s a r ı lıo ld u M lı ı ıg ö r d ü . 1 7 3 *1 9 1 7 'd e ç e v r e s in e ,k e n d is in iM ü tte fik le rv e İtila fk u v v e t ­

t

ina r a s ı n d at a r a f s ı zg ö r d ü ğ ü n üs ö y le d i. H o ş u n ag id e nte kş e yK u ­ d u r u ne leg e ç ir ilm e s iv eİn g iliz le r ins e ç ilm işh a lk lay a ş a d ı k la r ı y d ı . 1 7 4 * ^ In ııl " K e d e r le n m e v e M e la n k o liy iy a z a r k e n .1 .D ü n y aS a v a ş ı n ı n z o r -

p lıg ıb o ş z a m a n la r d a n y a r a r la n a r a k b a z ım e ta p s ik o lo jikd e n e m e le rd e ||s < lıa m a d a h a s o n r a b u n la r ın ç o ğ u n u y ır tıp a t t ı .“ S a v a ş v e Ö lü m H a k ­ lı n ıl. ıD ü ş ü n c e le r ”b a ş lı k lın o t la r ı n d a ,d ü n y a d a k im a n t ı k s ı zo la y la rk a r ­ p itila k iş a ş k ı n lı ğ ı n ıd ileg e tir d i. O n a g ö r es a v a ş ,a n a liz inv e r e b ile c e Ih ılc nd a h a b ü y ü kv e ç o ka ç ı k la m a is tiy o r d u .

Freud'un çalışma oaası O

z a m a n k ia d ı y la B ü y ü kS a v a ş ,o n d o k u z u n c u y ü z y ı ls o n u lib e r a l

M iı t ı k r ü y a s ı n ı n ,B ild u n g ,v e S c h o r s k e 'n in A t h e n a h e y k e liy le h is s e ttir ­

ildi içg e liş m e le r ins o n u n u g e t ir d i.T ü m B a t ı y ı ,u y g a r lı k t ab ilin ç s izp a n jr m ke le m a n la rv e b ir e y le ro ld u ğ u v e in s a n r u h u n u n y e n ib irk a v r a ı ı ı . ıih t iy a çd u y d u ğ uk o n u s u n d aik n ae tt i. S a v a şö n c e s iS t r a v in s k y ’n in

jflllrs o f Sprin g ( B a h a rA y in le r i)a d lıe s e r iP a r is 't e a y a k la n m a la r a n e d e n

ıılılıı. S a v a ş ı n b a ş la m a s ı n d a nik iy ıl s o n r a .1 9 l6 'd aZ ü r ic h ’t eC a f e V o lp ir r ’d e ilkk e z o la r a k ,d ı ş a r ı d a s ir e n le rç a la rp a t la m a la rd u y u lu r k e n ,k o •133*

RUHUN GİZEMLERİ n u ş m a la ry a p ı ld ı ,ş a r k ı la rs ö y le n d i,in s a n la re ğ le n d ile r .H u g o B a lld s o n r a ş ö y le y a z d ı :" İ n s a n s e s ir u h u te m s ile d iy o r ,e r k in likm a c e r a c y o lc u lu ğ u n d a ş e y t a n ir e h b e r le r le b ir lik te .G ü r ü lt ü le rfo n u o lu ş t u r u y is te d iğ in i if a d ee d e m e y e n ,ö lü m c ü l,t a h d id i. . .h ı z ı n d a nv e g ü r ü lt ü s d e n k a ç ı la m a y a n ,te h d it k a r ,b o ğ a n v e m a h v e d e n b ird ü n y a b u . " ( 7 , ) ' n ıy ıl s o n u g e lm e y e c e kg ib ig ö r ü n e nS o m m e M u h a r e b e s i,B a t ıu y lığ ın ım a h v e d e c e kg ib ig ö r ü n d ü .F a k a tg e r ç e k b irk ü ltü rg e liş m e s ih la m ı ş t ıv e p s ik a n a lizo n u nm e r k e z in d e o la c a k t ı .

•

134*

Kısım İki FORD’CULUK, FREUD'CULUK VE ÜÇLÜ YENİLİK UMUDU

Bölüm Beş

BÜYÜK SAVAŞ VE BOLŞEVİK DEVRİMİ

Okuluna atlı arabalarla gitmiş olan bir kuşak şimdi bulutlardan baş­ ka hiçbir şeyin değişmediği kırlarda, açık havada duruyordu ve bu­ lutların altında, yıkıcı akıntılar ve patlamaların ortasında, küçük, kı­ rılgan bir insan bedeni vardı. —Walter Benjamin, Reflections

ü y ü kS a v a ş ilkk a p s a m lıs a v a ş t ı ,A v r u p a 'd a b a ş la d ıa m a k ü r e s e l b irs a v a ş t ıb u .K ı r s a ld a o ld u ğ u k a d a rş e h irs o k a k la r ı n d a d a ç a t ı ş ­ m a la ro lu y o r ,a s k e r le r le b ir lik te s iv ille rd e ö lü y o r ,e r k e k le r le b ir ­ lik t e k a d ı n la rd a s a v a ş ı y o r ,k o lo n ih a lk la r ıd a k a r ı ş ı y o r d u s a v a ş a .T o p ­ u k .h a v a v e d e n iz ,h e ry e rk ir le n d i.E m p e r y a lis t le r in k o lo n ile rü z e r in ılr k ie m e lle r iv e a y n ız a m a n d a e s k iim p a r a t o r lu k la r ı n ç ö z ü lü ş ü y le o r t a ­ y a ç ı k a n p a r ç a la n m a la rb a ş la t t ıv e t e ş v ike t t i,h ı z la n d ı r d ıs a v a ş ı ,k a n lı y ı lı ş m a la ry ı lla r c a s ü r d ü v e p s ik a n a liz in k a d e r in id e e t k ile d i. S a v a ş s ü r e c in d e B a t ıu y g a r lı ğ ıö ld ü v e y e n id e n d ir ild i.H iç k im s e o n u n a lt ı n d a y a t a n ö f k e d e n k u ş k u d u y m u y o r d u .B e ş y ıls ü r e n s a v a ş t a o n m ily o n in s a n ö ld ü y a d a y a r a la n d ı ,s a k a tk a ld ı ;g ü n d e a ltıb in ,y ıl­ d a ik im ily o n in s a n m a h v o ld u .1 9 1 6 ‘d a d ö r ta y s ü r e n S o m m e M u h a r e ­ b e s in d e y a r ı m m ily o n ,o n a ys ü r e n V e r d u n M u h a r e b e s in d e y e d iy ü z h ink a y ı p v e r ild i. K it leh a lin d ek a t lia m la rb it m iy o r d u ,b u n ua n la m a k m ü m k ü n d e ğ ild i.İ n s a n la rf e la k e t le r in b o y u t la r ık a d a r ,s ip e r le r d e b a z e n y a ş a n a n h a r e k e t s iz liğ e d e ş a ş ı y o r la r d ı .T o p r a k la n n c o ğ r a f y a s ı y la b ir lik ­ l e *in s a n la r ı n m h h a lle r id e d e ğ iş t i:h e n d e k le r ,s ip e r le r ,p a d a y a n m a y ı n ­ la r .ö lm e d e nt o p r a ka lt m d ak a lı pg ö m ü lm ek o r k u s u ,k u la k la ns a ğ ı r *137*

RUHUN GİZEMLERİ e d e n p a t la m a la rv e s a r s ı n t ı la r ,s in s ic e y a y ı la n z e h ir lig a z la r ,b o m b a la m p a r ç ae t k ile r i,g e c e y leg ü n d ü z ü nb ir b ir in d e na y r ı la m a m a s ı ,d ü ş m a n a n e r d e n ç ı k a c a ğ ı n ıb e llio lm a m a s ıg ib is a y ı s ı z k o r k u n e d e n iin s a n la r ıç il g ı n a ç e v ir iy o r d u .B a z e n ik it a r a f ı n d a h a r e k e t s izk a ld ı ğ ız a m a n la r d a h ı v a b o m b a r d ı m a n ık o r k u s u g e liy o r d u .

Büyük Savaşta siperde yaralı tedavisi S a v a ş s a d e c e o nd o k u z u n c u y ü z y ı llib e r a ld ü n y a g ö r ü ş ü n ü p a r ç a » la m a k la k a lm a d ı ,a y n ız a m a n d a o n u y a ş a y a n la r ı n k im lik le r in id e d e ğ iş ­ tir d i.B ira s k e r ,“ B u s a v a ş t a n h içk im s e fa r k lıb irin s a n o lm a d a n ç ı k a m a ­ y a c a k , "d iy e y a z d ı .“ S a v a ş t a n g e r id ö n e nin s a n h e rh a liy lefa r k lıb irin ­ s a n o la c a k . " ( n P ic a s s o1 9 1 4 ’t e B r a q u e ’ıs a v a ş a g ö n d e r d ik t e ns o n r a .“ B ir b ir im iz ib ird a h ah içg ö r m e d ik , "d e r k e n ,s a v a şs o n r a s ı n d aik is in ind e ç o kd e ğ iş tiğ in ib e lir tm e kis t iy o r d u .B irF r a n s ı zs a n a te le ş t ir m e n io la n 138

ELI ZARETSKY

C a m ille M a u d a ir ,“ S a v a ş d ü n ü n fik ir le r iy leb u g ü n ü n k ile ra r a s ı n d a d e ­ r in b irh e n d e k k a z d ı .H e p im izm ü t h iş b irş o k u n e t k is iy le d ı ş a r ıfır la tıl­ d ı k . ”d e d i. ( ? lİn g iliza s k e r iP e t e rM c G r e g o rk a r ı s ı n ay a z d ı ğ ım e k t u p t a ş ö y le d iy o r d u :" M e r a k e t m e b e n iy iy im e s k id e n o ld u ğ u g ib i-a m a h a ­ y ı r — h iç b irz a m a n e s k is ig ib io la m a y a c a ğ ı m . "F r a n s ı z a s k e r iM a r cB o a s s o n d a k a r ı s ı n a .“ Ç o kd e ğ iş t im .S a v a ş ı n b e n d e y a r a t t ı ğ ık o r k u n çd e ğ i­ ş ik liğ is a n a a n la t m a kis t e m iy o r d u m ,a m a s e n z o r la d ı n b e n i.K e n d im i p a r a m p a r ç a o lm u ş ,e z ilm işh is s e d iy o r u m . "d e d i. 1 3 1 S a v a ş k a d ı n la r ı n k im liğ in id e d e ğ iş t ir d i.Ş e h ir le r d e g a z e t e le rş id ­ d e t ,v a h ş e t ,k a d ı n la r at e c a v ü zh a b e r le r iy led o lu y d u .K a d ı n la r ı ns a v a ş h e d e f le r in d e n b ir id e o yh a k k ık a z a n m a k t ı . 1 4 1 V e r a B r it t a in1 9 1 5 't e c e p ­ h e d e h e m ş ir e liğ e b a ş la m a d a n ö n c e ç ı p la k y e t iş k ine r k e kv ü c u d u g ö r ­ m e m iş t i.a m a y a r a lıa s k e r le r it e d a v ie d e r k e n o n la r ı n k a s lıv ü c u d a n n a a lı ş t ıv eo n la r d a nh o ş la n m a y a ,o n la r ıe s k is ig ib ib a r b a r ,iç g ü d ü le r in i k o n t r o le d e m e y e n v a h ş iy a r a t ı k la ro la r a k d e ğ ild e a c ıç e k e n ,y a r a lı ,h a s ­ s a s v e ç o c u k g ib ia d a m la ro la r a kg ö r m e y e b a ş la d ı . ^E r n s tJ ü n g e r ," S a ­ v a ş b iz e b a b a lı k y a p t ı .B iz d e n ö n c e h iç b irk u ş a k b u s a v a ş k a d a rb ü y ü k v e k a r a n lı k b irk a p ı d a n ı ş ı ğ a ç ı k m a m ı ş t ı r , ”d e d i. t 6 ) S a v a ş1 9 2 0 le r e d a m g a s ı n ıv u r a n p s ik a n a liz m o d a s ı n ıd a t e t ik le d i, a m a z e m in z a t e n ik in c is a n a y id e v r im iy le h a z ı r la n m ı ş t ı .O n d o k u z u n c u y ü z y ı lA v r u p a 's ı n d a k iş ilikk im liğ id u y g u s u n u n k ö k le r is ı n ı fü y e liğ iy d i. A r is t o k r a s iiç in s ı n ı fv e a ile iliş k ile r ib ira r a y a g e ld i.B u r ju v a z iiç in k im lik e t ikid e a le t e k a b ü le d iy o r d u ,b irF r a n s ı z ," b ir e y s e lg a y r e t( k ü lt ü r ,a h la k i m iz a ç ) ,a ile g a y r e t i( y a r a r ,b a b a m ir a s ı ) ,s o s y a lg a y r e t( a d a p ,k iş is e le r ­ d e m ) .p o litikg a y r e t( o t o r it e ,y e t e n e k ) , ”d iy e y a z d ı . 1 7 1 İ ş ç is ı n ı f ıiç in k im lik is e ç a lı ş m a y e r in d e n v e b o ş zaman, a ile v e h a lkm e r k e z ia k t iv it e le r iile S o s y a lD e m o k r a tp a r t id e n g e liy o r d u .H e rs ı n ı fin s a n la r a k e n d in e g ö r e b iry a ş a m y o lu g ö s t e r iy o r d u .A m a B ü y ü k S a v a ş h e rş e y id e ğ iş t ir d i.S a v a ş y ü z ü n d e n A v r u p a d e v le t le r ie k o n o m ile r in id e n g e le m e k ,p la n la ry a p m a k v e ç a lı ş m a h a y a t ı n a b ird ü z e n g e t ir m e kz o r u n d a k a ld ı la r .D a ğ ı n ı k lı kt o ­ p a r la n m a y a ,ş ir k e t le ş m e y e y o la ç t ı .E r k e k le rv e k a d ı n la rk e n d ile r in ia h ­ la k ik im lik le r iy le s ı n ı fü y e le r io lm a k y e r in e ,ç ı k a r la r ı n ıd ü ş ü n e n in s a n la r o la r a k g ö r m e y e b a ş la d ı la r .F a k a tç ı k a r la rv e ilg iç e k e n ş e y le rk im liğ is ı ­ n ıfg ib ib a ğ la y a m a z d ı .B u n u n s o n u c u o la r a ks ı n ı fb a z lıo la n la r ı n y e r in i y e n ik iş is e lv e k e n d in id ü ş ü n e n b ilin ç lif o r m la ra ld ı . S a v a ş a y n ız a m a n d a ,a n a liz inm e r k e z in d e o la n ,o n u k iş is e ly a ş a ­ m ı nih tim a lle r in eb a ğ la y a nv ek ö k le r iç o c u k lu k t ao la nin c in e b ilir lik • 139 •

RUHUN GİZEMLERİ

d u y g u s u n u n d a ö n e m in io r t a y a ç ı k a r d ı .F r e u d 'u n a ile y a ş a m ı n ı n k a r a n ­ lıkk a y n a k la r ı n a k a d a riz le d iğ it e h lik e le r e ,iç g ü d ü le r e d ik k a tç e k t i.S a ­ v a ş ı n d e h ş e t iv e ş id d e t in b a ğ lıo ld u ğ u k r izd u y g u s u a y n ız a m a n d a ,t a ­ r ih ip s ik a n a liz le b ira r a y a g e le n ik id e r in ,m a n t ı k d ı ş ıp o litika k ı m ı n o r ­ t a y a ç ı k m a s ı n a n e d e n o ld u .B u n la r d a n b ir in c is i,p s ik a n a liz in b ir e y e ö n ­ c e likk o n u s u n d a ı s r a re ttiğ ig ib i,t a r ih v e k o le k tifu y g u la m a y a ö n c e lik k o n u s u n d a ı s r a re d e n B o lş e v ik r e jim iy d i.İ k in c is id e f a ş iz m d ik ib u r e ­ jim iş ç is ı n ı f ı n d a n z iy a d e t ü k e t ic ile r e ,p a r a lıin s a n la r a y a d a m illiy e tç i­ le r e ö n e m v e r iy o r d u .F a ş iz m ş id d e t inm o d e r n t o p lu m d a k ir o lü n ü h a ­ t ı r la t m a k lak a lm a d ı ,a y n ız a m a n d a Y a h u d ik a r ş ı d ı ğ ı y la b ira r a y a g e le ­ r e k A v r u p a 'd a a n a liz in m a h v ı n a d a y o la ç t ı . S a v a ş b it in c e a n a liz " y e n ilik le ” .E m s tJ ü n g e r 'in ,d a h a g e n ç k u ş a ğ ı n ilg ile n d iğ in is ö y le d iğ i" ı ş ı k la ”iç iç e g ir d i.Y ir m iliy ılla n n b a ş la n n d a h e r y e r d es ö z ü e d ile n" y e n ilik " ,a r tis tikm o d e r n lik t e nd a h a f a z la s m ıiç e r i­ y o r d u .1 9 2 0 ‘le r iny e n iliğ ik iş is e ly a ş a m ı ng e n iş le m e s in eb a ğ lıo la r a k , ö z e llik leg e n ç le ra r a s ı n d ay e n ib e k le n t ile r e ,s ü b je k t if liğ ine t iko la r a k f a r k e d ilm e s in e y o la ç t ı .İ n s a n ı n c e s u rv e d ü r ü s to lm a s ıb ü y ü k ö v g ü a lı ­ y o r .ik iy ü z lü lü k k ı n a n ı y o r d u .B u o r t a m d a ö n e m lio la n in s a n ı n s ı n ı f ı ,ı r ­ k ıy a d a c in s iy e t id e ğ il,k e n d is iy d i.F a k a tb u d u r u m W . E . B .D u B o d is 'n m . B o o k e rT .W a s h in g t o n 'as e r z e n iş in d eo ld u ğ u g ib ip o lit ik a y ıd e r in d e n e t k iliy o r d u :" G e r ç e ğ e v e d o ğ r u y a g id e n y o lg e liş ig ü z e ld a lk a v u k lu k t a n d e ğ il,d o ğ r u c a d ü r ü s t lü k t e n g e ç e r . ”B u r a d a e g e m e n t o n r u h o la r a k a n a ­ litika m a a n t ir o m a n t ik t i.S a v a ş t a n b e r i" o n u r ”v e " ö v g ü ”g ib is ö z c ü k le r m ü s t e h c e n s a y ı lı ro lm u ş t u v e E m e s tH e m in g w a y ş ö y le y a z d ı :" B u n d a n b ö y le s a n a t ç ı n ı n k u lla n a c a ğ ıu y g u n k o n u la rk ö y le r in ,n e h ir le r in a d la r ı v e y o lla r ı n n u m a r a la r ıo lm a lı . " ® H e rş e y e r a ğ m e n s a n a t ç ık iş is e ly a ş a m iç in ö r n e ko la r a kk a ld ı .P r o u s ts o s y o lo jikilkr o m a n ıJ e a n S a n t e u il'd e n s o n r a g ü n lü ğ ü n e ş ö y le y a z d ı :" Ç o k iy ib iliy o r u m k ib e y n im ç o k z e n g in m a d e n y a t a k la r ı n ı n b u lu n d u ğ u g e n işb irh a v z a d ı r .F a k a to m a d e n le r i iş le t e c e k z a m a n ı m o la c a k m ı ? B u n u y a p a b ile c e k t e kin s a n b e n d im . ” * 9 1 F r e u d c u lu kp e kç o kin s a niç iny e n i,m o d e r n k iş is e ly a ş a m ıs im ­ g e liy o r d u .F r e u d h içk u ş k u s u z .“ K e n d iiç le r in d e g e r ç e ğ e o la n d ir e n iş in ü s t e s in d e n g e le b ile n h e r k e sk e n d is in ib e n im t a k ip ç im s a y m a k is t e y e ­ c e kv e d ü ş ü n c e le r in d e k is o nk o r k a k lı kk a lı n t ı s ı n ıa t a c a k t ı r , "g ib is ö y ­ le m le r le Z e it g e is t ’ıö z e t le m e k is t e rg ib ig ö r ü n d ü . 1 1 0 1 A n a lizs ü s le r in iy a ­ v a ş ç a e t r a f a s a ç a r a k p s ik iy a t r iy i,r e k lâ m v e film e n d ü s t r ile r in id e e t k i­ le y e n b irm e s le kv e s o s y a lo r g a n iz a s y o n u n b a ş lı c a d e s t e ğ ih a lin e g e l­ •140*

ELI ZARETSKY

d i.A n a lı z u y g u la m a la r ı n d a d e d e ğ iş ik lik le ro ld u .D ik k a d e rb ilin ç a lt ı n ı n o ld u k ç a c o ş k u lu k e ş f in d e n ,d ir e n c e ,ö lü m b ilin c in e v e s u ç lu lu k d u y g u ­ s u n a y ö n e ld i.B ö y le c e m a s s e t m e ( e m m e )v e m a r jin a llikd iy a le k t iğ iy e ­ n ib ird ö n e m e g ir d i.

B

ü y ü k S a v a ş y e n iliğ in d o ğ a s ı n d a o la n f e lâ k e tp o t a n s iy e lin iilka ç ı ğ a

ç ı k a r a n o la yo ld u .O n u n te h lik e le r in ik a r ş ı la m a k iç in in s a n p s ik o ­ lo jis in d e .s a n a t t a ,p o litikd ü ş ü n c e d e v e s iv ilt o p lu m d a y e n id e n d ü ş ü n ­ m e k g e r e k iy o r d u .B u y e n id e n d ü ş ü n m e d e p s ik a n a liz in ö n e m iilkö n c e , " s a v a ş n e v r o z la r ı n ı n "o r t a y a ç ı k m a s ı ,e s k is a v a ş ç ıe tiğ in in ç ö k ü ş ü n ü b e ­ lir t m e s i,c in s e llikv e c in s iy e tr o lle r in d e k id e v r im v e p s ik o lo jikd ü ş ü n ­ c e y e d o ğ r u d e ğ iş im le a n la ş ı ld ı . S a v a ş t a n d ö n e n a s k e r le r d e g ö r ü le n v e " M e r m iş o k u ”d e n e n r u h ­ s a lb o z u k lu k la r1 9 1 5 't e h e r k e s in d ik k a tin iç e k m e y e b a ş la d ı . 1 1 1 1 B ir k a ç a y iç in d e h e rik it a r a f t a n y ü z b in le r c e h a s t a ç ı k t ıo r t a y a .M e r m iş o k u n u n s a v a ş t a k ib o m b a p a t la m a la r ıs o n u c u o r t a y a ç ı k a n s in irh a s t a lı k la r ıo l­ d u ğ u d ü ş ü n ü lü y o r d u a m a h a s t a s a y ı s ıa r t ı n c a b u d ü ş ü n c e t a r z ıd e ğ iş ­ m e y e b a ş la d ı . 0 2 1 1 9 1 5 't e H a m b u r g 'd a y a p ı la n b irt ı p t o p la n t ı s ı n d a m e r ­ m iş o k u b e lir tile r ih ip n o z la y o k e d ild i.O y ılın s o n u n d a b u h a s t a lı ğ a y a ­ k a la n a n In g iliza s k e r le r in in y ü z d e k ı r k ı n ı n a s lı n d a p s ik o lo jih a s t a s ıo l­ d u ğ u b e lir le n d i0 , 1 F a k a to r d u p s ik iy a t r la r ı n ı n ç o ğ u p s ik o lo jiy e d ö n m e ­ y ir e d d e t t ile r .M e r m iş o k u n u a r z u n u n z a y ı f lı ğ ıy a d a h a s t a lı ğ ıo la r a k t a ­ n ı m la y ı p e s k ile r in h is t e r it e d a v is in iu y g u la d ı la rv e h a s t a lı ğ ık ü ç ü m s e ­ m e k iç in o n a " h ı r s n e v r o z u ”v e " e m e k lilik m ü c a d e le s in e v r o z u "g ib ia d ­ la rv e r d ile r .O n la r ag ö r ee le k t r ikş o k u y a d a h a s t a y ıç ı p la kb ı r a k m a k h a s t a d a g ö r ü lm e m işa k t iv it e le r e n e d e n o la b ilir d i.0 4 1 M e r m iş o k u s a v a ş ı n g e t ir d iğ ip s ik o lo jikb irç ö k ü ş ü g ö s t e r iy o r d u , y a ş lıp s ik iy a t r la r ı n a n la m a y a c a ğ ıb irş e y d ib u .B ira s k e rş ö y le y a z d ı :“ O s ip e r le r d e b iz im p iy a d e k a d a ru z u n s ü r e k a la n la rp e kç o kş e y h a k k ı n d a k ih is le r in ik a y b e t m işo lm a lı .Z a v a llı a r k a d a ş la n m ı z ı nü s t ü n eç o k f a z lak o r k u n çş e y ,in a n ı lm a zm e r m iv e b o m b a la ry a ğ d ı r ı ld ı . . .Z a v a llı b e y n im iz b u k a d a rş e y ik a ld ı r a m a z . * ’0 5 1 F r e u d 'u n g e n ç A lm a n ö ğ r e n c ile ­ r in d e n E r n s tS im m e l'in d e ğ e r le n d ir m e s iş ö y le y d i:" B u k a d a ry ı k ı c ıiz le r b ı r a k a n ş e y s a d e c e b u k a n lıs a v a ş d e ğ il. . .k iş iliğ in iç in d e k iz o rç a t ı ş m a ­ la rd a k ö r ü k lü y o rb u n la r ı .K iş iliğ iny a ş a d ı ğ ıd e n e y im le rb ilin c in ink a ­ b u le d e m e y e c e ğ ik a d a rk o r k u n çv e g ü ç lü y s e b ilin ç a lt ı n a d a s ü z ü lü y o r v e o r a d a p a d a m a y a h a z ı rb irm a y ı n g ib ib e k liy o r . ” 0 6 1 M a jin o H a t t ıg e r i• 141*

RUHUN GİZEMLERİ s in d e g ö r e vy a p a n F r a n s ı z tı pö ğ r e n c is iA n d r e B r e t o n 'a g ö r e ,t e d a v ie t ­ tiğ ib ira s k e rs a v a ş ı n u y d u r m a o ld u ğ u n u s ö y lü y o r ,a s k e r le r in b o y a la r la y a r a lıg ib ig ö s t e r ild iğ in e ,c e s e t le r in tı p fa k ü lte le r in d e n g e tir ild iğ in ein a ­ n ı y o r d u ,s ü r r e a liz m d e d iğ ib ird e n e y im y a ş a m a y a b a ş la m ı ş t ıa d a m .1 1 7

bandon Joult 8 fcar

X >/■

«m

tfjTfcr hırt

■ mm Mermi şoku ve tedavisi: "Önce” ve "Sonra" (1919) İYİLEŞME ODASI — Kuşku & korkuyu bırak — Sadece buraya gel D u r u m p s ik a n a liziç inu y g u n d u .P s ik o lo jikb o y u t u t a m o la r a kk a ­ b u le ttiğ i iç in ,k e n d is in ie s k ip s ik iy a tr in inin s a n c ı l,z o r la m a s ı zy a p ı la n b ira lte r n a tifi o la r a kta k d im e d e b ilir d i. F r e u d ’u ntü m y a k ı na r k a d a ş la r ı m e r m iş o k u h a s t a la r ı y laç a lı ş t ı la r .A b r a h a m d o ğ uc e p h e s in d e p s ik iy a tr i h a s t a la r ıiç in b irh a s t a n e n in b a ş ı n d a y d ı .F e r e n c z iB u d a p e ş t e 'd e b ira s k e ­ r ih a s t a n e d e p s ik iy a tr ib ö lü m ük u r d u .E r n s tS im m e lP o s e n 'd e k ib irp s i­ k iy a tr is a h r a h a s t a n e s in inş e f iy d i.V ik to rT a u s kL u b lin 'd e b ira s k e rh a s ­ t a n e s in d ep s ik iy a tr iu z m a n ı y d ıv ea y n ız a m a n d ak a ç a ko la r a ka s k e r i m a h k e m e y e v e r ile na s k e r le r in a v u k a t lı ğ ı n ıy a p ı y o r d u . ( 1 8 )A b r a h a m t e d a ­ v iy ö n te m le r in ia n la t ı r k e n ,“ B e n t ü m s e r tt e r a p iv e h ip n o zy ö n te m le r in i b irk e n a r a b ı r a k t ı m ,s a d e c e b irtü rb a s it le ş tir ilm iş p s ik a n a liz y ö n t e m ik u l­ la n d ı m b u r a d a , ”d e d i. ( 1 9 )S im m e lis e a n a litiko lm a y a n p s ik iy a t r la r ı n t e r a ­ p iy iiş k e n c e y e ç e v ir d ik le r in d e n ş ik â y e te tti.t 2 0 )İ n g ilizd o k t o rV V . H . R .R iv e r s d a ,“ S a n ı r ı m k a d e rb iz e F r e u d ’u n b ilin ç a ltıt e o r is in in g e r ç e k liğ in it e s te t ­ m e m iziç ine ş ig ö r ü lm e m işb irf ı r s a tt a n ı d ı , ”d iy e k o n u ş t u . ( 2 1 ) P s ik a n a liz ink a b u lg ö r m e s in inn e d e n is a d e c e p s ik o lo jikte o r ile r i d e ğ ild i, c in s iy e tk o n u s u n ay a k la ş ı m ıd aa y n ıd e r e c e d eö n e m liy d i. •142*

ELI ZARETSKY | 9 1 6 'd a p s ik iy a tr la rm e r m iş o k un e d e n io la r a ka s k e r inz o r la n m ı ş" p a tlllığ i”fik r in ik a b u le ttile r .R iv e r s 'e g ö r e s ip e r le r d e a s k e r le rb a z e n u z u n « iıe le rp a s ifv e ç a r e s izo la r a kb e k liy o r la r d ıv e m e r m iş o k u n u n n e d e n i |ı ı ı y d u . ( 2 2 )W . M .M a x w e ll, " E t r a f la r ı n d ab o m b a la rp a t la r k e ns ip e r le r d e ■ r e s izb e k le y e na s k e r le r d es in irg e r g in liğ iç o kd o ğ a ld ı r . . .b uin s a n la r |ı lı s u r e s o n r ah e rb o m b ap a t la y ı ş ı n ıb e k le m e kv e y a k ın lığ ın ıta h m in flın e kd u r u m u n d a k a lı r la r . . .b ö y le b ird u r u m a b iry a d a ik is a a t t e n f a z ­ lıd a y a n a b ile n a d a m s a y ı s ıç o kd e ğ ild ir ,”d iy e k o n u ş t u . 1 2 3 3 İn g ilizS a v a ş h a k a n lı ğ ıd am e r m iş o k u n u nk a y n a ğ ıo la r a ks ip e r le r d eç a r e s izb e k le ­ m e y ig ö s t e r d i. 1 9 1 8A lm a nt a a r r u z la r ı n d a ns o n r an e v r o zv a k a la r ı n ı n 1/ a lm a s ıd a b u a ç ı k la m a la r ıd o ğ r u la d ı . 1 2 4 3 »

P a s if likh içk u ş k u s u z b ird iş ilikk o d u y d u .E s k ip s ik iy a tr la r ın h is t e ı iy ıb irk a d ın lıkb a ş a r ı s ı z lı ğ ıo la r a kg ö r m e le r ig ib i,ç a ğ d a şa s k e r ip s ik iy , u r la rd a m e r m iş o k u n u b ire r k e k lik b a ş a r ı s ı z lı ğ ıo la r a k g ö r d ü le r .G ü n ­ c e t u t a n İn g iliza s k e r iG a r f ie ld P o w e r ,S o m m e t a a r r u z u s ı r a s ı n d a ," M e r ­ m iş o k u !B u n u n a n la m ı n ıb iliy o r la rm ı ? K o c a a d a m la rç o c u k la rg ib ia ğ l. ı y ı p s ı z lı y o r ,y a n ı n d a k ia r k a d a ş ı n a s a r ı lı p k e n d is in iy a ln ı z b ı r a k m a m a ­ n ıiç iny a lv a r ı y o ro n a , ”d iy ey a z d ı . 1 2 5 3 M a d o xF o r d 'u nP arade's E nd a d lı k it a b ı n d a Y ü z b a ş ıM c K e c h n ie ,“ B a ğ ı r ı p ç ı ğ lı ka t m a a y r ı c a lı ğ ın e d e ns a ­ llı n e k a d ı n la r av e r iliy o r ? ”d iy o r d u .F r e u db ilee r k e k liğ inb a ğ ı m s ı zb ir p s ik o lo jikfa k tö ro ld u ğ u n ud ü ş ü n ü r k e n ,a n a liz c ile ra r a s ı n d a d a a y n ıd i­ li k u lla n a n la rv a r d ı .A b r a h a m 1 9 1 8 B u d a p e ş t e p s ik a n a lizk o n g r e s in d e , c e p h e d e k ia s k e r le r in h a r e k e t s izk a ld ı k la r ı n d a h a s t a la n a b ile c e k le r i™ d i­ li*g e t ir d i. O n a g ö r e ,a s k e r le rb uy ü z d e nk a d ı n la r ı np a s ifliğ in ig ö s t e r i­ y o rv e k e n d ile r in ia c ı la r ı n ate r ke d iy o r la r d ı .B e lir tile r in d en e v r o z an e ­ d e n o la n d u r u m ut e k r a rte k r a ry a ş ı y o rv e b a ş k a la r ı n ı n s e m p a t is in ik a ­ lı n m a y aç a lı ş ı y o r la r d ı . 1 2 6 3 S a v a şç ı k m ı ş t ı ,ç ü n k üe r k e k liko n u r u ,k e n d in ik u r b a ne t m ed u y ­ g u s u v e fiz ikg ü c ü n e d a y a n a n e s k i,a r is t o k r a t ik ,s a v a ş ç ıe tiğ i1 9 1 4 y ılın ­ d a h â lâ c a n lıg ö r ü n ü y o r d u .A m a s a v a ş b ir e y s e lk a h r a m a n lı ko lm a k t a n m k ı p k itleh a lin d e ö lü m le r e n e d e n o lm a y a b a ş la d ı ğ ı n d a e s k ie tikz a y ı f ­

la d ı .M e r m iş o k u b u y ı p r a n m a n ı n b irb e lir tis iy d i/2 7 3 A b r a h a m 'ı nd ilin e u ğ m e np s ik a n a liz ,k e n d in ik o n tr o ld e ğ e r le n d ir m e s iv e c in s iy e t le ra r a s ı n d a k ik e s in fa r k lılığ ıy la ,e s k ie tiğ inb e lin ik ı r m a y o lu n ua ç t ı .R o m a n < ıP a tB a r k e rd e ğ iş im inö n e m in i iy ik a v r a d ıv e a n a litiky ö n t e m le ru y ­ g u la m a y a b a ş la y a n V V . H . R .R iv e r s 'ı n fik ir le r in iy a n s ı t t ı :

•143*

RUHUN GİZEMLERİ Hastalarım sinir krizlerinin utanılacak bir şey olmadığına, dehşet ve korkunun savaş travmasına verilen kaçınılmaz yanıtlar olduğuna, baskı altına almak yerine onların kabul edilmelerinin daha uygun olacağına, diğer erkeklere karşı duyulan şefkat hissinin doğal ve doğru olduğuna ve ağlamanın bunların doğal bir sonucu olduğuna inandırmaya çakşırken. [Rivers] kendini onların yetişme tarzlarına, mizaçlanna karşı hazırlıyordu. Onlar duygusal baskılan erkekliğin özü olarak tanımlamak üzere eğitilmişti. Siniri bozulan, ağlayan ya da korkusunu itiraf eden erkek, erkek sayılmazdı. Fakat o kendisi de aynı sistemin bir ürünüydü... Genç hastalarına baskıdan kurtulmalannı ve savaş korkulannı göstermekten çekinmemelerini söylerken aslında durduğu yeri kazıyordu. 1281 r e u d u nö lü m iç g ü d ü s ü n ü nB ü y ü kS a v a ş ab irc e v a po ld u ğ uç o k s ö y le n d i.B u n d a b ira n la m d a g e r ç e k p a y ıv a r d ı ra m a ç o ğ u z a m a n n iy e tle n ild iğ ig ib ib a s it ,d ü ş ü n c e ü r ü n ü b irg e r ç e k d e ğ ild irb u .A s im d i m e r m iş o k u e s k it e o r iy le ilg ili o la r a kb ir ç o ks o r u n ç ı k a r m ı ş ,o n u n y e n id e n f o r m ü le e d ilm e s in ig e r e k t ir m iş t ir . H e rş e y d e n ö n c e n e v r o z u n n e d e n io la r a k b ird ı ş ,ç e v r e s e lf a k t ö r ü n b u lu n m a s ıg e r e k ir .S o r u n a s k e r in b a s t ı r ı lm ı ş y a d a ç o c u k lu k g e ç m i ş in d e d e ğ il,o z a m a n y a ş a d ı ğ ıd e n e y im le r d e d ir .B ilin ç a lt ıt e o r is iy le r u s ila ç ı k la n a b ilirb u ? A y r ı c a s a v a ş n e v r o z la r ıe s k ib a s k ım o d e liy le a ç ı k la n a m a z .M e r m iş o k u h a s t a la r ıd e n e y im le r in ib a s t ı r m a k b iry a n a ,b u k o r k u y ur ü y a la r ı n d ab iley a ş a m a k t a d ı r la r .T e k r a r la n a na c ıb ird e n e y im g e r g in liğ ia z a lt m a k iç in g e r ç e ğ ib ile b y p a s y a p t ı ğ ı ,h e ry o la s a p t ı ğ ıd u ş ü n ü le n r u h la ilg ili F r e u d 'u n z e v k p r e n s ib iy le n a s ı lu z la ş t ı r ı la b ilir ? C in s iy e ta n la m ı n ı ny e n id e nf o r m ü lee d ilm e s in inb ilin ç a lt ı n ı n k e ş f in e y o la ç t ı ğ ıg ib i,t e r s ite o r iy id e m ü m k ü n k ı ld ı .F r e u d m e r m iş o ­ k u n u a ç ı k la m a y a ç a k ş ı r k e n ,c in s iy e t in e o lu r s a o ls u n ,t u m h a s t a la n n m t r a v m ad e n e y im le r in it e k r a rt e k r a ry a ş a d ı k la r ı n ıd ü ş ü n d ü ,ç ü n k üb u d e n e y im ib a s t ı r m a y aç a lı ş ı y o r la r d ı .M e r m iş o k uk o r k u s uiç in d eo la n b ira s k e rh e rz a m a n y e n ib irp a t la m a b e k le d iğ iiç in b irö n c e k ip a t la m a y ıs ü r e k lio la r a kd ü ş ü n ü y o r d u .F a k a tb u " a k tifr o lt e r c ih in in "d a h a g e ­ n e lb iriliş k is iv a r d ı .Ç o c u k lu k t a e g o z a y ı f k e n ,m ik r o d ü z e n s iz lik le rb ile t r a v m a y a r a t a b ilir d i.F r e u d 'u n t o r u n u a n n e s in in k e n d is in it e r ke t m e s i d e n e y im in ib iro y u n h a lin e g e t ir m iş t i;e lin e b irt o p a la r a k b iry e r e s a k la n ı y o rv e k e n d ik e n d in e b u r a d a / g ittis ö z c ü k le r in it e k r a r lı y o r d u .Ç o c u k • 144*

ELI ZARETSKY İ m s ö z c ü k le r it e k r a r la y a r a k a c ı s ı n ık o n t r o la lt ı n a a lm a kis t iy o r d u .F r e u d Ö n c e o n u n p a s ifd u r u m d a o ld u ğ u n a d ik k a te t t i— d e n e y im in e t k is ia lt ı n ­ d a y d ı ;f a k a th o ş o lm a s a b ile ,o y u n u t e k r a r la y a r a k a k tifh a le g e lm iş t i. * 2 9 * F r e u d 'u n t e k r a r la r ah a s s a s iy e t ia n a lit ikd u r u m u ng ü ç lü k le r in d e n d o ğ m u ş t u .H a s t a la rt r a v m a lıç o c u k m o d e lin e d a y a n a n p a s if ,in c in e b ilir lu rd u r u m d ao lm a k t a nk o r k u y o r la r d ı .A n a liz ed ir e n ç le r in ig ö s t e r m e k iç in ç o c u k lu k d e n e y im le r in ih a t ı r la m a y ır e d d e d iy o r ,a m a o n la r ıt e k r a r ­ lı y o r la r d ı .T e k r a r la m a o r ijin a lt r a v m a y ık o n tr o la lt ı n a a lm a kiç in y a n lı ş y ö n le n d ir ile nb irg ir iş im d i, d a h aö n c e y a ş a n m ı şb iro la y ıe n g e lle m e a m a c ıg ü d ü y o r d u .A y n ıt e k r a r la m a z o r la m a s ıe r iş k in y a ş a m d a d a g ö r ü ­ le b ilir .F r e u d ü ç k e z e v le n e n v e ü ç k o c a s ıd a e v le n d ik t e n k ı s a s ü r e s o n ­ la ö le n b irk a d ı n d a n s ö z e t t i.B u r a d a t e k r a r la m a z o r la m a s ı n d a ş e y t a n i b irş e y v a r d ı .H e rş e y e r a ğ m e n a y n ız a m a n d a g e n e lb ird u r u m d ub u , Ö r n e ğ in ç o c u k o y u n la n n d a d a g ö r ü lü r d ü . F r e u dd a h as o n r at e k r a r la m az o r la m a s ı n ı no n uö lü m iç g ü d ü s ü k o n u s u n a g ö t ü r d ü ğ ü n üy a z d ı . t î 0 )O n a g ö r e ,h o şo lm a y a nd e n e y im le r i t e k r a rz o r u n d a k a lm a kv e b u d e n e y im le riç in b ilin ç a ltıp r o to tip ih a t ı r ­ lı m a z o r lu ğ u d in a m ikç e k iş m e y le t a m o la r a ka ç ı k la n a m a z d ı .B u d a h a / . ı y a d e iç g ü d ü s e ly a ş a m ı n d o ğ a s ı n d a o la n b irş e y iy a n s ı t ı y o r d u ,d a h a d o ğ r u s u" t u t u c u "k a r a k t e r i; e g o n u nt a m a m la m a y aç a lı ş t ı ğ ı n ıb o z m a e ğ ilim in iy a n i.Ö lü m iç g ü d ü s üh ip o t e z ib ue ğ ilim ia ç ı k la m a g ir iş im iy ­ d i.F r e u d d a h a ö n c e z e v k p r e n s ib iz ih in d e k ig e r g in liğ iy o ke t m e g ir i­ ş im i-o la r a kt a n ı m la d ı ğ ış e y e ş im d iö lü m iç g ü d ü s ü d iy o r d u k ib u d e ­ y im ç ü r ü y ü p b o z u lm a ,d ü z e n s iz lik v e in o r g a n ik d u r u m a d ö n ü ş a n la m ı ­ n a g e liy o r d u .D a h aö n c ec in s e lv e k e n d in ik o r u m aiç g ü d ü le r io la r a k . ı n la d ı k la r ı n aş im d i" y a ş a m iç g ü d ü le r i"y a d a e r o s ,ö lü m leiçiliş k ile r i n e d e n iy le y in e ç ü r ü m e y e d o ğ r u ç e k e n iç g ü d ü le rd iy o r d u . T r a v m a y a d a t e k r a r la m a la rk o n u la r ı n d a d ü ş ü n m e g ir iş im le r iF r e u d 'u d e ğ iş t ir ilm iş y a d a y a p ı s a lt e o r iy e g ö t ü r d ü .B ilin ç v e b ilin ç a ltıa r a ­ s ı n d a k ifa r k lılıky e r in e id .e g o v e s ü p e r e g o a r a s ı n d a b ö lü n m e ö n e s ü r ­ d ü .F r e u d 'u n s a v a ş d ö n e m in d e d ü ş ü n d ü ğ ü g ib ie g o ( b e n )h â lâ n a r s is iz ­ m in " b e n 'iid i,iç g ü d ü le riç in b irs e v g io b je s iy d i.A m a F r e u d o n u g ittik ­ ç e a r t a n b irş e k ild e ,z ih in d e iç g ü d ü le r le d ı şd ü n y a a r a s ı n d a a r a c ı lı k y a ­ p a n b irv a s ı t a o la r a k d ü ş ü n ü y o r d u .H e rik ia n la m d a d a e g o .k e n d id ı ­ ş ı n d a k i" ş o k la r ı n "t e h d id ia lt ı n d a y d ı .B u ş o k la rd ı şd ü n y a d a n d a g e le b ilir d i,e g o d ı ş ı n d a n ,a m a iç e r d e n d e .F r e u d 'u n y a z d ı ğ ı n a g ö r e ,s a v a ş t a t e h lik eb ird ı şş o kis e ,b a r ı ş t ae g o n u nk e n d is in ik o r u y a c a ğ ıd ü ş m a n •145*

RUHUN GİZEMLERİ n o r m a ld e e r o sy a d a lib id oid ik io n u n t a le p le r i te h d ito la r a kg ö r u lr ç e k t i. 1 3 0 F r e u d e s k id e n b a s t ı r ı lm ı şc in s e lliko la r a kt a n ı m la d ı ğ ıe n d iş e y i ( k u r u n t u ,v e s v e s e )ş im d ig e le n b irş o ks in y a lio la r a kg ö r ü y o r d u .E m li ş e s in y a lib a ş a r ı s ı z o ld u ğ u n d a t r a v m a o lu ş u y o r d u . 4 3 2 1 O n u n t a h m in in » * g ö r e ,d a h a s o n r a t r a v m a ü z e r in e o d a k la n m a c id d in e v r o z u n v e k iş ilik a r a s ıo lu ş m u şp s ik o z u n ,y a n ip a r a n o y a n ı na ç ı k la n m a s ı n d ay a r d ı m » ı o lu r . B ö y le c e s a v a ş p s ik a n a liz iy e n ib iry o la s o k t u .T r a v m a v e t e k r a r lı m a y ıc in s e lv e d u y g u s a ly a ş a m ı n m e r k e z in e o t u r t a r a k ,a ile y i" k a lp s ı z d ü n y a d a b irc e n n e t "g ib ig ö r e n V ic t o r ia d ö n e m ig ö r ü ş ü n ü b itir d i.N . ı ı s is iz m t e o r is iy le o r t a d a n k a lk a n n e f s in ik o r u m a ç o k g e ç m e d e n m e r k e z i b iry e r e g e le c e k t ia m a f a r k lıb ire ğ ilim le s a v u n m a y a y ö n e lik -o la c a k ı » b u .A n a liz u y g u la m a s ıb ilin ç a lt ıy o r u m la m a s ı n d a n d ir e n c in a ç ı ğ a ç ı k a r ı l m a s ı n a d o ğ r u d e ğ iş e c e k t i.P a s if lik k o r k u s u g ü ç lü o ld u ğ u iç in k a d ı n s e v g is in d e k ip a s if ," d iş i”e le m a n la n a n la m a k g ü ç o la c a k t ı .S o s y a ld e m o k r . ı s iv e s o s y a lr e f o r m la r la b ira r a d a v a r lı ğ ı n ık o la y c a s ü r d ü r e n p s ik a n a liz e n d e r in u y g u la m a la r ı n ıf a ş iz m ia n la m a k o n u s u n d a b u la c a k t ı . S a v a ş b ittik te n ik iy ıls o n r a F r e u d 'u n Beyond the Pleasure Princip le ( Z e v k P r e n s ib iÖ t e s i)k it a b ı y la ilg ili b iry a z ı y ıg a z e t e d e o k u y a n T h o m a s sM a n n .g ü n c e s in eb uk it a p ." R o m a n t iz m in ,k e n d is iy lea y n ıo la n c in s e ls e m b o liz m in z a y ı f la m a s ıv e ö lm e s id e d a h ilo lm a kü z e r e s o n u n u ng e ld iğ in ig ö s t e r iy o r . ”d iy ey a z d ı . 1 3 3 1 M a n n ı nb un o t um e s e le n in ö z ü n e iş a r e te d iy o r d u .R o m a n t iz m ,ö z e llik le A lm a n m o d e lin d e in s a n ı n e s k ih e y e c a n ı n ı n ,y ü c e liğ in in ö r n e ğ in io lu ş t u r u y o r d u .M a n n 'ı n s ö z ü n ü e ttiğ ic in s e ls e m b o liz m ,ü s t ü n lü ğ ü n ,b e n liğ in b ü y ü k ,h e rş e y ik a p s a y a n s a v a ş g ib ib iro la y la b ir le ş m e s in in a m a c ı y d ı .M a n n a s lı n d aF r e u d d u ş ü n c e s ik o n u s u n d ah â lâk a r a s ı zg ib iy d ia m ay ir m ili y ı lla r d aA lm a n y a 'd a .y in e b irs a v a ş ü r ü n ü o la n N a s y o n a lS o s y a liz m in y e n id e n d o ğ u ş u k a r ş ı s ı n d a b ire n g e lo la r a k g ö r m e y e b a ş la d ı . ü y ü k S a v a ş ,a r a s ı n d a ü t o p ika k ı m la r ı n g ö r ü ld ü ğ ü b irb a ş k a ld ı r ı y d ı F a k a tB o lş e v ik d e v r im ib u n u n k a r ş ı t ı ,iç in d e f e lâ k e tb a r ı n d ı r a n b ir a y a k la n m a y d ı .S a v a ş v e d e v r im d e b ir b ir in e d a y a n ı y o r d u k ib irir o n iy ­ d ib u .A v r u p a lı la ry ı lla r c a z a f e ry a d a g e r iç e k ilm e u m u d u o lm a d a n e v ­ la t la r ı n ı ,b ir b ir le r in iö ld ü r s ü n le rd iy e c e p h e le r e g ö n d e r m iş le r d i. 1 * 1 Y ı lla r b o y u n c a o n la r ı n g ö k y ü z ü n d e n a le v le riç in d e d ü ş m e le r in i,k a r a n lı ks u ­ la r d a b o ğ u lm a la r ı n ıiz le m iş le r d i. 4 ”1 R u sD e v r im is a d e c e L e n in 'in ,k r iz i-

B

• 146»

ELI ZARETSKY in d e r in liğ in ia n la m a s ı n d a n d e ğ il,a y n ız a m a n d a o k o n u d a b irş e y le r p a b ile c e ğ in id ü ş ü n d ü ğ ü n d e ng e ld i. B o lş e v ik le ry ı k ı c ı y d ıv eR o b e r t ı iM İg ü n c e s in e ,“ O n la r ı n b irk o n u d a y a p tı k la r ı n ıa n lı y o r u m ,b u a d a m Iı ıu ç u r u m a b a k t ı la r , "d iy e y a z d ı . ( 3 6 ) M a r k s iz m inv ep s ik a n a liz iny o lla r ıd a h aö n c ed ek e s iş m iş t iö r ­ d e ğ inN u r e m b e r gk o n f e r a n s ıö n c e s i-a m aB o lş e v ikd e v r im iy e n ib ir lliv lu le ra la n ıa ç t ı .B u n u n n e d e n ig iz lib e n z e r likd u r u m u y d u .P s ik a n a liz g lh ıB o lş e v iz m d e ik in c is a n a y id e v r im in in b irü r ü n ü y d ü v e o n u n t e k R o lo jik b a ş a r ı la r ık o m ü n iz m e a t la m a y ık o la y la ş t ır ırg ib ig ö r ü n d ü .S a v a ­ tlıık o m ü n iz m u m u tla r ın ıy e ş e r t m e s ig ib i, od a p s ik a n a liz eg ü v e n m e duygusu s a ğ la d ı .U ç u r u m u n e n d e r ino ld u ğ u y e rd e ik ia k ı m ı nilkk e z iriH a s la r ı y d ı .B o lş e v ik le r1 9 1 7 'd e M o s k o v a 'd a k iK ı şS a r a y ı n ıe leg e ç ir ­ d ik le r in d eV iy a n a .P r a gg ib iş e h ir le r d e ,A lm a n y av eB u lg a r is t a n 'd a a y a k la n m a la ro ld u .K o m ü n is t le rM a c a r is t a n ’d ab irs ü r ey ö n e tim ie le g e ç ir d ile r .B u n u n s o n u c u o la r a k ,1 9 1 3 't e n b e r iilka n a litikk o n g r e E y lü l 1 0 1 8 ’d eB e laK u nK o m ü n is tr e jim in ind a v e t iü z e r in et o p la n d ı .S a v a ş n e v r o z la r ı n ıd ik k a t e a la n y e n iM a c a rh ü k ü m e tib u n u n iç in y e n ib irk li­ n ikin ş a e t m e y ip la n la d ı ,g e le n a n a liz c ile riç in y e n iG e lle r to te lia y r ıld ı v e d o k t o r la rT u n a ’d a g e m iy le g e z d ir ild i.( 3 7 ) B u d a p e ş t ek o n g r e s in d es a v a şs o n r a s ıa n a lizta r ih in ie t k ile y e c e k o la n ik ik a r a ra lı n d ı :b ir in c is ite r a p in in k a m u s a lf in a n s m a n ı .İk in c is id e lıe t

a n a liz c in in a n a lize d ilm e s iz o r u n lu lu ğ u y d u .^H e rik ik a r a r ı n n e d e ­

n id e s a v a ş ı n n e d e n o ld u ğ uk r iz le r d i.B ir in c is ik a r a r ı nn e d e n i,p s ik o t e r a p in in b irh a ko la r a kt a n ı n m a s ıg e r e k t iğ iy d i.M a c a r is t a n 'd a K o m ü n is t h ü k ü m e th a s t a n e le r i,s a n a t o r y u m la r ıv e ila çfir m a la r ın ım illile ş tir d i,ç o • a k la r ı nt e d a v is in ed e s t e kv e r d i, ö ğ r e t m e n le r inm a a ş la r ı n ıv ey a ş a m k o ş u lla r ı n ıa r t ı r d ı ,o k u lla r a c in s e llikd e r s ik o y d u v e ü z e r in d e İ s a r e s m i y . ıd a h e y k e li o la nh a ç la r ık a ld ı r d ı .( 3 9 )F r e u d 'a p s ik o lo ji k lin ik le r ik o n u M in d a g a r a n t iv e r d ile r .K o n g r e d e te r a p in in k a m u s a ld e s t e ğ ik a r a r ıa lın ­ d ı ğ ı n d a F r e u d ş ö y le k o n u ş t u :" F a k ir le r e s a ğ lı k k o n u s u n d a a m e liy a td e s ­ t e ğ ib ilev e r ild iğ in eg ö r e ,a k ı ls a ğ lı ğ ık o n u s u n d ad a d e s t e kv e r ilm e li... n e v r o zd e h a lk ı ns a ğ lı ğ ı n ıt ü b e r k ü lo zk a d a rte h d ite d iy o r . ” H 0 )Ö z e lh a s ı . m e le r ev e r e c e kp a r a s ıo lm a y a n la r iç inL o n d r a 'd aT a v is t o c k ,N e w Y o r k ’t a B e lle v u e g ib ia k ı lh a s t a n e le r iin ş a e d ild i.( 4 1 ) A v r u p a ’d ay ir m ili v eo t u z luy ılla r d ak itlea n a liz le r in iy a n s ı t a c a k ç a lı ş m a la ry a p ı ld ı .B e r lin 'd e Ş u b a t1 9 2 0 ’d e ,F r e u d ’u n o ğ luE r n s tta r a f ı n ­ d a n P o s t d a m e r s t r a s s e 'd e r e s t o r e e d ile n b irb in a d a E it in g o n 'u n f in a n s a l •

147*

RUHUN GİZEMLERİ d e s t e ğ iy le a ç ı la n P o lik lin ik t e d e v le td e s t e ğ iy le u c u z p s ik o t e r a p iy a p ı l. » ç a k t ı . 1 4 2 1 B e r linS o s y a lis tD o k t o r la rB ir liğ ib a ş k a n ıS im m e l.'T o p lu m I . » k ir le r in is in irh a s t a s ıy a p ı y o r ,s in irh a s t a la r ı n ıd a f a k irb ı r a k ı y o r , "d r d i. 1 4 ”Ü ç y ıls o n r a F r e u d ,u c u z a n a liz in b irg e r e k s in m e o ld u ğ u n u ,ç ü n k ü ö z e llik len e v r o z am e y illi o la ne n t e le k t ü e ls ı n ı f ı nf a k ir le ş t iğ in is ö y k d i. 1 4 4 1 1 9 2 0 ’y iy ı lla r d a B e r lin 'd e h a s t a la r ı n y ü z d e 1 4 u m a v iy a k a lıiş ç ilo d i.V iy a n a ’d a b u s a y ıy ü z d e 2 4 o ld u v e B u d a p e ş t e 'd e 2 0 'le r in s o n la r ı n d a h a s t a o la n h e r k e s e t e d a v is a ğ la n ı y o r d u . 1 4 5 1 K it le a n a liz le r in d e a n a liz c ile ra y n ız a m a n d a ,o d ö n e m in s o s y a ld r m o k r a tk ü lt ü r ü g e r e ğ ih a s t a la r ı n a e ğ it im d e v e r iy o r la r d ı .B e r lin P o lik h n ik t e “ P s ik o a n a lit ikS u ç T e o r is i"v e " İ n s a n İ liş k is in d e P s ik o a n a lit ik Y a n la r "a d ı y la k u r s la rv e r ild i.1 4 6 1 V iy a n a ’d a h a s t a la r a P s ik a n a liz k it a p la r ıd a ğ ıtı ld ıv e y ö n e t im h a s t a n e y a p ı m ıiç ina r a z it a h s ise t t i. 1 4 7 1 Ü n lü V iy a n . » a n a liz c ile r in d e n S ie g f r ie d B e m f e ld ,S a v a ş Y e t im iÇ o c u k la rE v in d e y ö n e * t ic iy k e n F ilis t in ’e ,s o s y a lis tH a s h o m e rH a t z a ir 'in o r g a n iz a s y o n u iç in g ö n d e r ild i. 1 4 8 1 İ n g ilt e r e v e A v u s t u r y a 'd a a n a o k u lla r ı n d a ,ç o c u k r e h b e r liğ ik il n ik le r in d e .y ir m iy a şa lt ıg e n ç likd a n ı ş m a n lı k la n n d a v e s o s y a ly a r d ı m k u r u lu ş la n n d aa n a lit ikç a h ş m a la r ıt a n ı m la m a kiç in" u y g u la m a lıa n a liz ’ d e y im iç ı k t ıo r t a y a . 1 4 * 1 A n a liz c ile rb e d e n s e lc e z a y a ( d a y a k g ib i)k a r ş ıo h ı r a k ç o c u k b a k la la r ı n a y u m u ş a k d a v r a n m a la r ı n ıö ğ ü d ü y o r la r d ıv e A u g u s l A ic h h o m ’u n D ik B a ş lıG e n ç lik v e H a n s Z u llig e r ’in O k u lG e n ç liğ im iz in B ı lin ç s iz Y a ş a m ı n d a n g ib iç o k o k u n a n e s e r le ry a y ı n la n d ı . 1 5 0 1 B u d a p e ş t e k o n g r e s in d e h a lkk lin ik le r io n a y la n ı r k e n ,h e ra n a liz c i iç in b ird e e ğ it im a n a liz ig e r e k t iğ ia ç ı k la n d ı . 1 5 1 1 B u k a r a r ı n a m a c ı ,e ğ it im v e d ip lo m a v e r m e k o n u s u n d a k o n t r o lü e le a la r a k p s ik a n a liz in b a ğ ı m s iz liğ in ik o r u m a k t ı .A m a ç a n a liz i,e ğ it im g e r e k t ir m e y e n p o p ü le rt e k n ik le r d e n v e t ı p d ip lo m a s ıg e r e k t ir e n p s ik iy a t r id e n a y ı r m a k t ı .F r e u d ’a g ö ­ r e b ira n a liz c in in p s ik o lo jik e ğ it im a lm a s ıv e ö z g ü rin s a n g ö r ü n ü m ü n d e o lm a s ıg e r e k iy o r d u . 1 5 2 1 1 9 1 8 'd e A v r u p a lıa n a liz c ile r in ç o ğ u d o k t o r d u a m a A B D ’d e k im e s le k t a ş la r ık a d a rü s td ü z e y b iry a ş a m la r ıy o k t u .Ç o ğ u t ı p d ip lo m a s ı n a s a h ip d e ğ ild i,ö r n e ğ in O s k a rP f is t e rb irr a h ip ,H e r m in e H u g H e llm u t h ,A n n a F r e u d v e B a r b a r a L o w ö ğ r e t m e n .L o u A n d r e a s S a lo m e v e O t t oR a n ky a z a r ,H a n n sS a c h sa v u k a t ,E llaF r e e m a nS h a r p e e d e b iy a tp r o f e s ö r ü .A g u s tA ic h h o r nv e S ie g f r ie dB e m f e lds o s y a lk u ­ r u m ç a lı ş a n ıv e E r n s tK r isb irs a n a tt a r ih ç is iy d i.B irs ü r e s o n r a k u r u la ­ c a k o la n M o s k o v a A n a lizD e r n e ğ in in s e k iz ü y e s in d e n s a d e c e ü ç ü d o k ­ t o r d u . 1 5 ”S a v a ş s o n r a s ıt ı p la b a ğ la n t ık o n u s u g ü n d e m e g e ld ia m a A v r u • 148*

ELI ZARETSKY |m 1 1 a n a liz c ile rç o ğ u n lu k laF r e u d u n ,p s ik a n a lizh a r e k e t in inv a r lı ğ ı n ı Ü n iv e r s it e d ı ş ık a lm a y a a tfe ttiğ ib ird ö n e m d e e ğ itilm iş le r d i.1 5 4 5

S a n d o rF e r e n c z iv e S ig m u n d F r e u d ,1 9 1 8 K itlea n a liz iv ee ğ itim k o n u s u n d a k ik a r a r ,a n a liz es a v a şs o n r a s ı o r t a m d a b iry e rb u lm ag ir iş im iy d i. K o n g r e a y n ız a m a n d a p s ik a n a liz in k iş is e ly a ş a m k o n u s u n d a k is e r ta m a y ü c e ltilm işg ö r ü ş ü n üt e k r a rd o ğ ıu la d ı .F r e u d b irk o n u ş m a s ı n d a J a m e s J a c k s o nP u t n a m 'ı n ," p s ik a n a liz i d ü n y a y a b e lir li b irf e ls e fi b a k ı ş ı nh iz m e t in ev e r m e kv e b u n u ,z ih n in i y ü c e lt m e kiç inh a s t a y aa k t a r m a k , "ş e k lin d e k ia r z u s u n ud ileg e t ir d i. S o n r ad a ," B a n ag ö r eb u ,e no n u r lum o t iv a s y o n ad a y a n s ad as a d e c e ş id d e tk u lla n m a k , ”d e d i. K o n u ş m a s ı n d a J u n g v e A d le r 'ins a v a şö n c e s i lik ir le r in it e k r a ry a la n la d ıv e" p s ik o s e n t e z ”v e" b o şc ü m le le r ”d iy e r e k . ö y le d e v a m e t t i:“ B iz r e d d e t t ik . . .y a r d ı m a lm a kiç in k e n d in ib iz im e lle ı ı m iz e t e s lim e d e n b irh a s t a n ı n k a d e r in ib e lir le m e y i,k e n d ifik ir le r im i149

RUHUN GİZEMLERİ z io n a k a b u le t t ir m e y i,Y a r a t a n g ib io n u k e n d iim a jı m ı z a u y g u n b in h « lin e g e t ir m e y ir e d d e t t ik .I r k .e ğ it im ,s o s y a ld u r u m y a d a d ü n y a g ö n i| i» o la r a ko r t a kh iç b iry a n ı m o lm a y a n in s a n la r a ,o n la r ı n b ir e y s e lliğ im d r e t k ile m e d e n y a r d ı m e t t im b e n . " 1 5 5 1 A n a liz in ç e v r e s in d e k id e v r im s e lö z e llik le rk itle ile tiş im ig ir iş im i* r in ic e s a r e t le n d ir d i,f a k a tile tiş im iniç e r iğ ib ir e y s e lö z e r k liğ e s a y g ı y d ı F r e u d b irB u d a p e ş t e d e r g is in e y a z d ı ğ ıb iry a z ı d a a n a liz in p o p ü le rç e k i c iliğ in ia n la t m a y a ç a lı ş t ı .O n u n a n a h t a rte k lifle r io n a h a s ş e y le rd e f lı l d ird iy e y a z d ı .Ö r n e ğ in S c h o p e n h a u e r in " a r z u s u "a s lı n d a “ p s ik a n a liz in z ih in s e liç g ü d ü le r in e e ş it t i. "P s ik a n a liz ia y ı r te d e n ş e y .o n u n te k lifin i n ins o y u td o ğ r u la n m a s ıd e ğ il," h e rb ir e y e k iş is e lo la r a kd o k u n m av * o n u b u s o r u n la r a k a r ş ıd u r u m a lm a y a z o r la m a "k o n u s u n d a k iı s r a r d ı O n u n ç e k ic io lm a s ı n ı n e n b ü y ü kn e d e n i,F r e u d fik ir le r in in ,y a z ı la r m m v e g ö r ü ş le r in in d o ğ r u d a n b ir e y le r in a n a liz le r iç a lı ş m a la r ı n d a n a lı n ı m , o lm a s ı y d ı .

S

a v a şs o n r a s ıB o lş e v ikv es o s y a ld e m o k r a tb ö lg e le r d ep s ik a n a ll. f a r k lıb iry o liz le d i.S o v y e t le rB ir liğ i'n d e o n u n k a d e r is a d e c e k o n in

n iz m in ö n c e d e n t a h m in in iy a n s ı t m a d ı ,a y n ız a m a n d a R u s v e d o ğ u A v r u p a lıa ile le r ine g e m e n k ö y lü k a r a k t e r in io r t a y a k o y d u .H a lb u k iB a t u l. ı s o s y a ld e m o k r a s iv e p s ik a n a liz b ir b ir le r in iiz le y e r e k g e liş t ile rv e 2 .D ü n y a S a v a ş ıs ı r a s ı n d a K e y n e s 'in r e f a h d e v le t in in y a r a t ı lı ş ı n d a ç a k ı ş t ı la r . B o lş e v ikd e v r im in d ep e d e r ş a h ia ile y ee s k ir e jim inp is lik le r in e k a r ş ıt u t u c u b irk a le g ib ib a k ı ld ı ,a m a 1 9 2 1 * d e b a ş la y a n Y e n iE k o n o m i P o lit ik a s ıo r t a s ı n ı fa ile y a ş a m ı n ılib e r a lle ş t ir m e g ir iş im le r in e s a h n e o l d u .B u n u ns o n u c u n d aR u s p s ik a n a liz iy e n id e nd o ğ d u .M o s k o v a .P o t r o g r a d ,K ie v ,O d e s s a ,K a z a n v e R o s t o v d a a n a liz g r u p la r ıç ı k t ıo r t a y a . 1 ' K a z a n d a A n a lizD e r n e ğ i“ iş ç is ı n ı f ı n ı n p s ik o f iz y o lo jis i"a d ı y la b irg a z e t eç ı k a r d ı .M o s k o v a 'd ad e n e y s e lç o c u ke v ia ç ı ld ı . 1 5 8 'S o v y e ta n a liz c ile r i 1 9 2 2 'd e d ü n y a n ı n ik in c ia n a liz e n s t it ü s ü n ü a ç t ı la rv e U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizD e r n e ğ i( I P A )v e S o v y e tH ü k ü m e t in ino n a y ı n ıa ld ı la r . 1 ”1 A y n ıy ı l I P A ü y e le r in ins e k iz d e b ir iS o v y e t le rB ir liğ in d e y d i. D e v le ty ö n e t im in d e k iP s ik o lo jiP s ik a n a lizK ü t ü p h a n e s iç e ş it lia n a lizç a lı ş m a la r ı n ı n ç e v ı r ile r in iy a p a r a ku c u zy a y ı n la ro la r a kd a ğ ı t t ı .L e n inF r e u d c u lu ğ u na ş ı n b irm e r a k ,a d e t a b irs a lg ı n h a lin e g e ld iğ in is ö y le d i. 1 6 0 1 H e y e c a n lıo r t a m B o lş e v ik le r in ,p s ik a n a liz in k o m ü n iz m e b a ğ la m ı b ilm e u m u d u n u y a n s ı t ı y o r d u .B ö y le c e N a d e z h d a M a n d e ls t a m 'm a n ı t a •150»

ELI ZARETSKY

İl N ı k o la iY e v r e in o v 'u n F r e u d e t k is it a ş ı y a n " t iy a t r o t e r a p is i"v e M ik h a | |H u lg a k o v 'u n E f e n d iv e M a r g a r it ak a r ş ı la ş t ı r m a lıp s ik a n a liz h ip n o t iz I T M k o n u s u n d a k i,e s k ir e jim d e s p o t lu ğ u n u v e R a s p u t in 'in ç a ra ile s iü z e ­ r in d e k ie t k is in is im g e le y e n e s e r ig ib iü r ü n le rç ı k t ıo r t a y a .F y o d o rS t e p ı ı r iag ö r e ," S a n k ib irp s ik a n a lizk u r u n t u y m u şg ib ih e ro f is eg ir d ik , " ı m n le s iy u k a r ı d a n k o n tr o le d ilm e y e n y e n ib irs ö z c ü k le rv e d a v r a n ı ş la r d ü n y a s ıa n la m ı n a g e liy o r d u .M ik h a ilB a k h t in v e S e r g e iE is e n s t e in F r e ı ı ıId ü ş ü n c e s iy le ilg ili u z u n k o n u ş m a la ry a p t ı la r . * 6 1 * B e m a r d B y k h o v s k ii IW te" F r e u d c u M a r k s iz m "d e y im in io r t a y aa t t ıv e y e n ib irt a r t ı ş m a b a ş la t t ı .A le x a n d e rL u r iav e L e vV y g o t s k yg ib ig e n çn ö r o p s ik o lo g la r , P s ik a n a liz h içk u ş k u s u ze s k ip s ik o lo jiid e a liv e m e t a f iz iğ in e u y m u y o r v rb ü t ü n ü y le a lı n a n in s a n o r g a n iz m a s ıiç in d e a ç ı la n y e n ib irs ü r e ç . . .b ir p e r s p e k t ifv e r iy o r , "d e d ile r . 1 6 2 * B u n u n la b e r a b e rY e n iE k o n o m iP o lit ik a s ı n ı n e n g ü ç lü d ö n e m in ­ d e b ile B o lş e v iz m v e p s ik a n a liz a r a s ı n d a b irç e liş k iv a r d ı .A r a d a k if a r k s a d e c eö z g ü rk o n u ş m ak o n u s ud e ğ ild i; B o lş e v ik le r d ek iş is e ly a ş a m k a v r a m ıy o k t u .L e o n T r o t s k ys o r u n u ö r n e ko la r a kg ö s t e r d i.T ü m a n a ­ lı/t a r ih in d e a n a liz le b u k a d a rc id d io la r a k ilg ile n m işo d ü z e y d e b a ş k a b u p o litikş a h ı sy o k t u r .T r o t s k y1 9 0 9 1 1 y ı lla r ıa r a s ı n d a V iy a n a 'd a A l­ lıe d A d le rv e d iğ e ra n a liz c ile r le b u lu ş t u .A n a liz t o p la n t ı la n n a k a t ı ld ıv e A d le r 'in R u s h a s t a s ıB o lş e v ik A d o lfI o f f e ile b ir lik te a n a liz y a z ı la r ı n ıin < e le d i.S t a lin ’ina r t a n d ü ş m a n lı ğ ı n a r a ğ m e n a n a lizd e r n e k le r in ig iz lic e d e s t e k le d i, o n la r ay a p ı la ns a ld ı r ı la r ıö n le d iv ep a r ad e s t e ğ is a ğ la d ı . A m a k iş is e lo t o n o m i fik r in ir e d d e t t iT r o t s k y . * 6 3 *B o lş e v ikd a r b e s in d e n . o n r a ," D e v r im Io ffe ’n in s in ir le r in e p s ik a n a liz d e n d a h a iy ig e ld i. . .O n u t e d a v ie t t i,a y a k la n d ı r d ı . "d e d i.T r o t s k y n ina n a liz e k a r ş ıilg is ih içb e k ­ le n m e d ikb irs o r u n la b ir lik tea r t t ı ;R u s h a lk ıB o lş e v ik liğ e k a r ş ıd ir e n ç g ö s t e r d i.O n a g ö r e M a r k s iz m s a d e c e s o s y a lb ilin c e b a ş e ğ d ir m iş t i;p s i­ k a n a liz inp s ik o lo jik b ilin ç a ltın ab o y u ne ğ d ir m e s i g e r e k iy o r d u . * 6 4 1 T r o t s k y y e g ö r e b ilin ç a ltın ın s o s y a lle ş t ir ilm e s iv e k o n tr o la lt ı n a a lı n m a ­ s ıg e r e k iy o r d u . B a t ı d a d e v r im k o n s e y le r in ind e n e y im le r if a k lıb irm a n t ı ky ü r ü t ­ m e y e n e d e n o ld u ,p s ik a n a liz ins o s y a lis td ü n y a g ö r ü ş ü n ü k a r ı ş t ı r m a s ı is t e n irg ib ib ird u r u m s ö z k o n u s u o ld u .B ö y le c e ,k o n s e y le rt a r a f ı n d a n o r t a y a k o n a n to p lu m d u y g u la r ı n d a n s ö z e d e n O t t o G r o s s ,a n n e s e v g i­ s in e d a y a n a n b irt o p lu m d a s a ld ı r g a n lı ğ ı n y o k o la c a ğ ı n ıs ö y le d i. * 0 5 1 P a u l F e d e r n 'in 1 9 1 9 V iy a n a P s ik a n a lizD e r n e ğ it o p la n t ı s ı n a k o n u ş m a o la r a k •151*

RUHUN GİZEMLERİ s u n u la n " B a b a s ı z T o p lu m "y a z ı s ı ,V iy a n a p o litikm ü c a d e le le r in ib a lm y lailg ili o la r a kin c e le d i." T e m e lo ğ u lt a v r ı n as ı k ı c a b a ğ lıo la n ”S o s y ı l D e m o k r a t la n n ç o ğ u k o r u n m a a r z u s u y la b u r ju v a a s k e r le r le ittifa k y a ju ı k e n ,d e v r im c ile rb a b a y ao la nb a ğ la r ı ' iç g ü d ü s e ln e f r e t ed ö n ü ş t ü r d ü le r . t 6 6 )İ n g ilt e r e 'd e d e v r im k o n s e y le r io lm a d a n s a v a ş y a v a ş la r k e n ,İ n g lliı İ ş ç iP a r t is in d e b ire y le m c iv e S iy o n is to la n p s ik a n a liz u z m a n ıM .D a v u l E d e rM ille tle rC e m iy e t in ie ş ito t o r it e y a r a t m a g ir iş im io la r a kt a n ı m la d ı ." B a b a o lm a d a n e r k e kk a r d e ş le rt a k ı m ık o la y c a a y a k t a k a la m a z , ”d ı y e r e ky e t k is o r u n u n u n k a d ı n la r ı n g it t ik ç ea r t a n s iy a s ia k t iv it e le r id ik k a t e a lı n a r a ky a p ı la n d ı r ı lm a s ı n ıis t e d ik ib u d a a n n e y is iy a s ia r e n a y a g e t ir e c e k t i.E d e r 'in s ö y le m le r iz a m a n iç in d e g ü ç k a z a n d ı .U f u k t a s a v a ) b u lu t la r ıt e k r a rg ö r ü n m e y e b a ş la y ı n c a ,M ille tle rC e m iy e t iA lb e r tE im . t e in v e S ig m u n d F r e u d 'u n s a v a ş n e d e n le r ik o n u s u n d a y a z ı ş m a la r ı n ım t e d iv e E d w a r d G lo v e rg ib ia n a liz c ile r is a v a ş ı n iç g ü d ü s e lk ö k le r ik o n u s u n d a d e r s v e r m e y e d a v e te t t i. 1 6 7 1 A n a liz c ile r2 .D ü n y a s a v a ş ıs ı r a s ı n d a d e m o k r a t ,a n t if a ş is tb ilin c inm e r k e z in e h a r e k e te t t ile r . S o n u n d a M a r k s iz m v e p s ik a n a liz a r a s ı n d a k iy a k ı n b a ğ la r ,o n la r ı n ü t o p ika r z u la rk o n u s u n d a k io r t a ko r ijin le r in iy a n s ı t t ı . F a k a to n la r ı n ü t o p ile r in d efa r k lılıkv a r d ı .M a r k s is t le riç ink iş is e ly a ş a m b irh a y a lili, s a d e c e h iç b irş e y in ö z e lo la m a y a c a ğ ı ,h e rş e y in p a y la ş ı lm a s ıg e r e k t iğ i o r t a k b irto p lu y a ş a m r ü y a s ı n d a n s a p m a y d ı .P s ik a n a liz is e t a m a k s im * k iş is e ly a ş a m k o n u s u n d a d a h a ö n c e o r t a y a k o n m a m ı şa n la y ı ş ı n ı n d e ğ e r in ig ö s t e r iy o r d u .P s ik a n a liz ü t o p ikk a y n a k la r d a n b irş e y le ra lı y o r d u a m a içk a r a k t e r it a m a m e n a n t iü t o p ik t i,h içd u r m a d a n g e r ç e k le r iö n e s ü r e r e k k iş is e ly a ş a m ım a y a la m a y a ç a lı ş ı y o r d u .A ile n in a r t ı k b irü r e t im b ir im io lm a d ı ğ ıg e liş m işt o p lu m la r d ak iş is e ly a ş a m ı n k e n d is ib irs o s ­ y a lü r ü n d ü k ib u g e r ç e k h e rik ia k ı m t a r a f ı n d a n d a a n la ş ı la m a d ı .M a r k s is t le rb ir e y inö z e r k liğ in es a y g ıg ö s t e r m e d e n ik n ae d ic ib irs o s y a liz m k a v r a m ıg e liş t ir e m e y e c e k le r in i id r a ke d e m e d ile rv e a n a liz c ile rd e " s a ­ d e c e d ı ş ”p o litik o r t a m ı n p r o je le r in ik ı s a z a m a n d a e t k ile y e b ile c e ğ in iv e m a h v e d e c e ğ in ig ö r e m e d ile r . *

F

r e u dp s ik a n a liz d e k iç if t ed ü r t ü le r le ,ü t o p y a v e g e r ç e k le u ğ r a ş ı y o r , iç g ü d ü le r ing ü c ü n es a y g ıv em a n t ı ko la n a k la r ı n ain a n ı şa r a s ı n d a b irş e y le ry a p m a y a ç a lı ş ı y o r d u .E n g ü ç lüm ü tte fik ih iç b irz a m a n k a y b e t m e d iğ i,b iry a b a n c ıo ld u ğ u d u y g u s u y d u .H içk u ş k u s u z1 9 2 6 'd a " u y ­ g a r lı k t a b ü y ü kd e n e y im . . .ş im d iA s y a v e A v r u p aa r a s ı n d a u z a n a n b ü •152*

ELI ZARETSKY y n kü lk e d e y a ş a n ı y o r , "d e d iğ ik a v r a m iç ins e m p a t is is ü r ü y o r d u . 1 6 8 ’B ir J lo ı n ü n is to n a y e d iy ıl s a v a ş ,a ç lı kv e fa k ir lik te ns o n r a y e d iy ıl b a r ı ş , W llııkv eu y u m y a ş a n a c a kd e d iğ i iç ink e h a n e t iny a r ı s ı n ain a n d ı ğ ı n ı t r t y le d i. F a k a tA m e r ik a lı la r ı n1 9 1 7 ’d e b a ş la y a nA v r u p a 'y ı is t ila s ı n d a n ı lı th o ş la n m a d ı .J o h n D o sP a s s o ’n u n1 9 1 9 ’u n d a J .W a r dM o o r e h o u s e , ‘M e r h a m e t liA m e r ik a s a v a ş m a ğ d u r u A v r u p a 'n ı n y a r a la r ı n ıs a r ı y o r .V e İ m d o ğ r u , "d e r k e n s a n k ia la y e d iy o r ,A v r u p a 'y ık ü ç ü m s ü y o r d u / 6 9 ’ P a r is B a r ı ş K o n f e r a n s ıile b ir lik teF r e u d p o lit ik a d a n iy ic e s o ğ u d u . W o o d r o w V V ils o n s a v a ş ı n p s ik o lo jid ey e n ib ira n la y ı ş lab ir lik tey e n i lle lı ş im v e b ilg if o r m la r ıg e r e k t ir d iğ is ö y le r k e n .F r e u d o n a a p t a lg ö z ü y ­ le b a k ı y o r d u v e h ik a y e s in ir u h s a lç ö k ü n t ü y a ş a y a n v e h a s t a s ıo la n W illl. ı ı nB u llitt’d e nd in le d i; V e r s a ille s 'd aL e n inb a r ı şm a s a s ı n ao t u r m a k

\\m K o m ü n iz m is a d e c e M o s k o v a v e S t .P e t e r s b u r g ile s ı n ı r lıt u t a b ile c e ­ ğ in is ö y le m iş .V V ils o n b u te k lifir e d d e d in c e A m e r ik a n d e le g a s y o n u n d a b u lu n a n B u llittd e o r a d a n a y r ı lm ı ş t ı . 1 7 0 ’ A n a lizF r e u d u n t e kç a lı ş m a a la n ı y d ı .D ü n y a s a v a ş ı n b itiş in ik u t l. ı ı k e n o F e r e n c z i'y e y a z d ı ğ ım e k t u p t a m e r m iş o k u o la y la r ı n ıh a t ı r la t t ı v e " Ş a n s ı m ı z y o k ,d ü n y a a n a liz le ilg ile n m e y e b a ş la m ı ş t ıa m a s a v a ş b it­ li, "d e d i.F e r e n c z id e o n a ." Ş im d ilik b iz im d ı ş a r ı d a k iy a b a n c ı la rp o z is y o ­ n u m u z d e v a m e d e c e k / 'd iy e c e v a p v e r d i. 1 7 1 ’K ö t ü m s e ro lm a k iç in b a ş k a n e d e n le rd e v a r d ıe lb e t t e .P e k ç o k A v u s t u r y a lIg ib iF r e u d d a p a r a s ı z d ı , h a s t a la r ı n d a n p a r a a la m a d ı ğ ıiç in p a t a t e s a lı y o r d u v e p a r a s ı z lı k t a n g ö ç e t m e ih t im a lin e k a r ş ıİ n g iliz c e 's in iile r le tiy o r d u /7 2 ’K ı z ıS o p h ie 1 9 2 0 g r ip u lg m ı n d aö ld ü ,d o s t u v e h a s t a s ıA n t o n v o nF r e u n d 'u k a n s e rs o n u c u k a y b e t t iv e b ird e V ik t o rT a u s k 'u n in tih a rh a b e r in ia lı n c a F r e u d J o n e s 'a , B ö y le ö lü m d o lu b a ş k a b irz a m a n h a t ı r lı y o rm u s u n ? "d iy e s o r d u / 7 5 ’ F r e u ds a v a şs o n r a s ı n d aK o m it e y iA b r a h a m ,F e r e n c z i,R a n k .J o * n e s ,E it in g o n v e S a c h s -t o p la m a y a ç a lı ş t ıa m a b a ş a r a m a d ı ;r e k a b e ts o ­ n u c u d a ğ ı lm ı ş t ıK o m it e .R a n k C r a c o v v ’a g id e r e kA v u s t u r y a o r d u s u y a ­ y ı n ı n ı n e d it ö r lü ğ ü n ü a lm ı ş ,e v le n m iş v e F r e u d ’d a iy ic e k o p m u ş t u .D a ­ h a s o n r a F r e u d ’u n ç o k ö n e m lib ira n a liz k u r u m u o la r a k g ö r d ü ğ ü I n t e r ı ı a t io n a le rP s y c h o a n a ly t is c h e rV e r la g a d lıy a y ı n e v in iy ö n e tti/7 4 ’K o m ü ­ n is th ü k ü m e t inç a lı ş m a d ı ğ ıM a y ı s1 9 1 9 ’d aF e r e n c z ip r o f e s ö ro ld uv e N a t iz f a lv y s a n a t o r y u m u m ü d ü r lü ğ ü n e g e tir ild i.Ü ç a y s o n r a K o m ü n is t ­ le rk o v u ld uv eF e r e n c z i'n inlis a n s ı iş b ir liğ iy a p t ı ğ ıiç inip t a le d ild i/7 5 1 O n d a n s o n r a y ir m ili y ı lla r ı ns o n la r ı n ak a d a rb e lir s izb iry a ş a m ıo ld u F e r e n c z i'n in .F r e u d o n u V iy a n a 'y a g e t ir ipJ o n e s 'u n y e r in eu lu s la r a r a s ı •153

RUHUN GİZEMLERİ a n a lizt e m s ilc is iy a p m a k is t e d ia m a b a ş a r a m a d ıb u n u .O d ö n e m d e J o n e s v e R a n k V e r la g k o n u s u n d a b ir b ir le r in e s a ld ı r ı p d u r u y o r la r d ı . B u tü rg e r ilim le r les a r s ı la n v e s a v a şö n c e s ih iz ip le ş m e le r it e k r a r y a ş a m a k t a n k a ç ı n a n M a n n e r b u n d iç y a z ı ş m a la r la h a b e r le ş m e k a r a r ıa l­ d ı . 1 7 6 ’H e p s in ino n a y ı n ıa lm a d a nh iç b ir iK o m it e d e na y r ı lm a y a c a k t ıv e b u k o n u d a y e m in e t t ile r .Y e d ia d a m s o n k e zo la r a kE y lü l1 9 2 1 ’d e b ir a r a y a g e ld ile r ,b irh a f t a d o ğ u A lm a n y a 'd a H a r z D a ğ la r ı n d a k io t e lle r d e k a ld ı la rv e a n t ik a c ı la r ıg e z d ile r .F r e u d o n la r a t e le p a t ik o n u s u n d a y a z d ı ­ ğ ıb iry a z ı y ıo k u d u .S ö y le d iğ in e g ö r e a n a liz c ile rr e s m ib ilim t a r a f ı n d a n k a b a m u a m e le g ö r m ü ş le r d i.A m aş a ş ı la c a kb irş e yd e ğ ild ib u .ç ü n k ü a n a liz le rg e le n e k s e lo la r a kk ı s ı d ı ,y e r le ş m işv e k a b u le d ilm işh e rş e y e k a r ş ı y d ı . 1 7 7 ’A r k a d a ş la r ıo n a y a z ı n ı nb a s ı la m a y a c a kk a d a rt a r t ı ş m a ko l­ d u ğ u n u s ö y le d ile ro d a o n la r ıd in le d iv e b a s t ı r m a d ıy a z ı y ı . 1 7 8 1 A n a litikk ö t ü m s e r likb iry a n a .1 9 2 1 y ılıg e ld iğ in d et ü m B a t ıb a ş ­ k e n t le r in d e e k o n o m ik g e liş m e n in g e t ir d iğ ib iriy im s e r lik y a ş a n ı y o r d u . S a v a ş d e h ş e t in in s o n u n u v e d e v le tt a r a f ı n d a n o r g a n iz e e d ile n k itle ü r e ­ t im le r iy le o r t a y a ç ı k a n y e n io la n a k la r ıa y n ız a m a n d a a k s e t t ir e n o la y la r s o n u c u " y e n ilik "s ö z c ü ğ ü h e ry e r d e d u y u lm a y a b a ş la n d ı .İ n g ilt e r e 'd e İ ş ­ ç iP a r t is in in k u r u lm a s ı ,F r a n s a 'd a m e r k e z S o lk o a lis y o n u n u n o r t a y a ç ı k ­ m a s ıv e A lm a n y a 'd a S o s y a lD e m o k r a t la r ı n g ü ç le n m e s iy e n ir u h h a lin i g ö s t e r iy o r d u .1 8 8 0 'le rv e 9 0 'la r d a d o ğ a n y e n ib irk u ş a k s a v a ş k a r ş ı t ıo la ­ r a k k e n d in ig ö s t e r m e y e b a ş la d ı ;t a r a f s ı z Z ü r ih v e s o n r a P a r is .N e w Y o r k v e M ü n ih 't e d a d a is t le r ;R u s y a .A lm a n y a ,o r t a A v r u p a v e A B D ’d e s o s y a ­ lis t le r ;L o n d r a v e B e r lin ’d e c in s e llikr e f o r m c u la r ıv e d ü r ü s tm u h a le f e t v e L o n d r a v e N e w Y o r k 't a b a r ı ş ç ıo yh a k k ıt a r a f t a r la r ıo r t a y a ç ı k t ı .B u k u ş a k p s ik a n a liz k o n u s u n d a ç o k a r z u lu y d u . Y ir m iliy ı lla rb a ş la d ı ğ ı n d a p s ik a n a liz e b a ş v u r a n la r ı n b a z ı la r ıe m e k ­ lile r d i.B u n la r ı n iç in d e F r e u d ’u n t a n ı d ı ğ ık iş ile rv e s a v a ş t a n d ö n e r e k y e ­ n ib ire d e b iy a tv e r e s im a k ı m ı n ı n d o ğ a c a ğ ı n a in a n a n A n d r e B r e t o n v e M a x E r n s tg ib is a n a t ç ı la rd a v a r d ı .B irk o lu n u k a y b e d e n B la is e C e n d r a r s v e b ira m b u la n s g ö r e v lis io la n J o h n D o s P a s s o s p s ik o lo jie d e b iy a t ı y la u ğ ­ r a ş ı y o r la r d ı .S ie g f r ie d S a s s o o n a n ı la r ı n ıy a z m a y a b a ş la d ıv e V V . H . R .R iv e r s 'd a n m e r m iş o k u t e d a v is ig ö r d ü ğ ü n ü a n la t t ı ." Y a r a lı y d ı m ,a k lı m k a ­ r ı ş ı k t ıv e in t ih a n b ile d ü ş ü n ü y o r d u m k iR iv e r sh a s t a n e o d a m a g ir d iv e y a t a ğ ı m ı n k e n a r ı n a o t u r u p t a k d ise d e rg ib ig ü lü m s e y e r e k y ü z ü m e b a k ­ t ı .'A h ,R iv e r s .s e n is o n g ö r d ü ğ ü m d e n b u y a n a ç o k g a r ip ş e y le ry a ş a d ı m ! ' d iy e b a ğ ı r d ı m .V e b e k le d iğ im ş e y in b u o ld u ğ u n u a n la d ı m . "d iy e y a z d ı . 1 7 ” • 154 •

ELI ZARETSKY D iğ e r le r is a v a ş s ı r a s ı n d a ö ğ r e n c iy d i.V ir g in ia V V o o lf 'u n C a m b r id g e 'd e o r t aç a ğ ta r ih ie ğ it im ia la n e r k e kk a r d e ş io la nA d r ia nS t e p h e n , “ e lin d e k iO r t a Ç a ğ k it a b ı n ıb ir d e n p e n c e r e d e n d ı ş a r ıfı r la ttı."O v e k a ­ r ı s ıK a r in a n a liz c io lm a k iç in V iy a n a ’y a g ittile r .1 4 0 1 D ip lo m a s ıiç in D e s c a r t e s 'ı n " d ü ş ü n ü y o r u m ,o h a ld e v a r ı m ”d e y iş in iin c e le y e n o n y e d iy a ş ı n ­ d a k iJ e a n P a u lS a r t r e ,F r e u d ’u n G ü n lü kY a ş a m ı n P s ik o p a t o lo jis ik it a b ı ­ n ıd a o k u d u v e d a h a s o n r a ." B u k it a p n e f e s im im e s t i, "d iy e y a z d ı . 1 4 1 1 Y i­ n e f e ls e f e ö ğ r e n c is io la n T h e o d o rA d o r n o F r a n k f u r t 't a K a n tv e F r e u d 'u b ira r a y a g e t ir e n b irt e z y a z m a y a b a ş la d ı . 1 4 2 1 Y e n ip s ik iy a t r la rV V ilh e lm R e ic h v e H e le n e D e u t s c h e ğ it im a lm a kiç in V iy a n a P s ik a n a liz D e r n e ğ i­ n e g ittile r .C a m b r id g e 'd e d a h a ö n c e F r e u d 'u n " s e k s ü e lp is liğ in d e n "tik ­ s in m işo la nk la s ik ç iJ a n e H a r r is o nd a h as o n r ao n d a na y d ı n la n d ı ğ ı n ı s ö y le d i.O n a g ö r e b u r a d a b ü y ü k b iry a p ı c ıh a y a lg ü c ü v a r d ı .Y u n a n d r a m a s ı n ı n o r ijin le r in ih iç b irk la s ik b ilim a d a m ı n ı n y a p a m a d ı ğ ıg ib io r t a ­ y a k o y a n b ird o k t o rv a r d ık P e k ç o kin s a n iç ins a v a ş ı n s o n a e r m e s iy e n ib irö z g ü r lü kh a v a s ı g e t ir d i.A n d r eG id e g ü n c e s in e .“ F r e u d .F r e u d c u lu k . . .o ny a d a o n b e ş y ı ld a nb e r if a r k ı n d ao lm a d a no n u nm ü p t e lâ s ıo lm u ş u m , ”d iy e y a z d ı . D a h a s o n r a ç ı k a n C o r y d o n 'd a G id e 'in e ş c in s e lliğ is ö z k o n u s u e d ild i.1 4 4 1 S o lk a n a tV V e im a rg a z e t e s in ine d it ö r üK u r tT u c h o ls k yik iy ü z lü lü ğ ü V V e im a rA lm a n y a 's ı n ı n b a şs o r u n u o la r a kg ö r d ü v e " D ü r ü s t lü ky o k s a r e f o r m la r ı n h iç b iry a r a r ıo lm a z , ”d iy e y a z d ı .Ç a lı ş m a o d a s ı n d a F r e u d 'u n b irr e s m ia s ı lı y d ı . 1 4 5 1 D .H .L a w r e n c e ’inG ö k k u ş a ğ ı n ı n s a v a ş z a m a n ıy a ­ s a k la n m a s ı n ıs ö zk o n u s ue d e nG e o r g e B e r n a r dS h a w ,F r e u d 'uö z g ü r k o n u ş m a n ı nb a y r a k t a no la r a kt a n ı m la d ı . 1 4 6 1 R o m a inR o lla n ds a v a ş ı n , " u y g a r lı ğ ı m ı z d a n ç o k ş e y a lı p g ö t ü r e c e k f e la k e td o lu b ird ö n e m in b a ş ­ la n g ı c ı n ı "g ö s t e r d iğ in e in a n ı y o r d u .R a b in d r a n a t h T a g o r e .S w a m iV iv e k a n a n d a ,S w a m iR a m a k r is h n a v e M a h a t m a G a n d h i'n in ç e v ir ile r iv e b i­ y o g r a f ile r in id e g ö n d e r e r e k ,ş id d e to lm a y a n b ird ü n y a k o n u s u n d a F r e ­ u d iley a z ı ş m a y a b a ş la d ı .O d ö n e m d eR o la n d 'ı n b e y a ze g e m e n liğ in in s o n u y lailg ili k e h a n e t le r it e r c ü m ee d ile r e kA B D ’d eN A A C P g a z e t e s i T h e C r is is 'd e y a y ı m la n d ı . 1 4 7 1 S a v a ş s o n r a s ı n d a a n a liz le y a k ı n d a n v e y o ğ u n o la r a kilg ili b irk i­ t a p o la r a k L y t t o n S t r a c h e y 'n in 1 9 1 8 E m in e n tV ic t o r ia n s 'ı( S e ç k in V ic t o ­ r ia D ö n e m iİ n s a n la r )g ö s t e r e b ilir iz .C y r ilC o n n o lly 'y e g ö r e b u k it a p y ir ­ m ili y ı lla r ı nb uk o n u d ailkk it a b ı y d ı .V ic t o r iad ö n e m in ek a r ş ıs a v a ş s o n r a s ıis y a n ıa n la t a r a ks a v a ş y o r g u n u k u ş a k la r ı n d u y m a kis t e d ik le r i­ •155*

RUHUN GİZEMLERİ n iy a z d ı . . .B a y ie ,V o lt a ir e v e G ib b o n s ila h ı n ıK ı z ı lH a ç v e h a lk o k u lu s is ­ te m in iy a r a t a n la r a k a r ş ıb irs ila h o la r a k k u lla n d ı ,s a v a ş s o n r a s ıg e n ç le r iç in " t ü n e lin s o n u n d a k iı ş ı k "e t k is iy a p t ı . 4 * 8 * L e o n E d e ld a h a s o n r a b u k i­ t a b ı n " y e n ib irtü rm ü r e k k e p le ,S ig m u n d F r e u d 'u n V iy a n a m ü r e k k e b iy ­ le "y a z ı ld ı ğ ı n ıs ö y le d i. 1 * 9 *B ir k a çy ıl s o n r aP o lo n y a 'd a nİ n g ilt e r e 'y eg ö ç e d e n L e w isN a m ie r ,F r e u d ç e v ir ile r iy a p t ıv e ö z g ü r lü k g ib ip o litikid e ­ o lo jile r in d a h a d e r in ç ı k a r la rv e t u t k u la r ı n r a s y o n e lle ş t ir m e s io ld u ğ u n u g ö s t e r e r e k ,s iy a s it a r ih ey e n ib iry a k la ş ı m g e t ir d i. 1 9 0 1 L o n d r ae d e b iy a t ç e v r e le r id e F r e u d 'u1 9 2 0 'le r d e k e ş f e t t i. Ş a irB r y h e r( A n n ieE lle r m a n ) o n u n h a k k ı n d a ," İ n s a n la rh e rz a m a n o n u n la a y n ıfik ir d e d e ğ ild i,a m a y in e d e h e rz a m a n c id d iy e a lı n d ı , "d e d i. 1 9 1 1 A B D F r e u d a n a liz in in r u h u n a y a k ı n d e ğ ild ia m a d ü n y a d a e n ç o k s a y ı d a a n a liz c in in b u lu n d u ğ u ü lk e y d i.S a v a ş t a n s o n r a b irç o k A m e r ik a ­ lıy a z a ry a d a r e s s a m o lm a kiç inP a r is 'e g id e r k e n ,b ir ç o ğ u d a a n a liz c i o lm a kiç in V iy a n a v e B e r lin 'e g ittik ib u n la r ı niç in d e A b r a m K a r d in e r . C la r e n c e O b e r n d o r f ,J o s e p h W o r t is .R o y G r in k e rv e R u t h M a c kB r u n s w ic k g ib iis im le rd e v a r d ı .A m e r ik a 'd a o r t a y a ç ı k a n y e n ilik le r in m e r k e ­ z in d eF r e u d 'ad u y u la nilg iv a r d ı .M a xE a s t m a nF r e u d 'u ny a z d ı ğ ıv e o n u n h a k k ı n d a y a z ı lı p İ n g iliz c e 'y e ç e v r ile n t ü m y a z ı la r ıo k u d u v e d o k ­ tr in le r ib e n im s e y e r e ko k o n u d a b ira m a t ö ru z m a n o ld u . 1 9 2 1 F lo y d D e ll k e n d in e " k o n u y la ilg ilib irtü rm is y o n e r "a d ı n ıv e r d i. 1 9 5 1 S u s a n G la s p e ll. " İ n s a n b ir in ink o m p le k s in id u y m a d a n b ire k m e kb ilea la m ı y o r , "d iy e ş ik â y e t t e b u lu n d u .S h e n v o o d A n d e r s o n ," T ü m g e n ç e n t e le k t ü e lle rb ir ­ b ir le r in ia n a lize d iy o r la r , . .P s ik o lo g g ib ib e n i in c e le d ile r .S o k a k t a n g e ­ ç e n a d a m la r ıd a a n a liz e d iy o r la r , "d iy e y a z d ı . '9 4 1 L in c o lr iS t e f f e n s . 1 9 1 1 ‘d e G r e e n w ic h 'd e M a b e lD o d g e L u h a n 'ı n s a lo n u n d a k ib irt a r t ı ş m a y ı ," W a lt e rL ip p m a n ö n d e r liğ in d e k it a r t ı ş m a d a b iz e e r k e k le r in z ih in le r in d e b i­ lin ç s izb a s k ı la rs o n u c uo lu ş m u şç a r p ı lm ı şfik ir le ro ld u ğ us ö y le n d i. . . O r a d a F r e u d v e fik ir le r in d e nd a h a s ı c a k ,s a k in v e d ü ş ü n c e y o ğ u n k o ­ n u y o k t u , "d iy e a n la t t ı . 1 9 5 1 D a h as o n r a k ik u ş a ğ ı np s ik a n a lizk o n u s u n d a k ih a y a lk ı r ı k lı ğ ı n ı y a n s ı t a n P a u lJ o h n s o n b u s a v a ş s o n r a s ıp a ü a m a y ış ö y le t a n ı m la d ı *" İlk k e z d e ğ il,e lliliy a ş la r ı n d a b irk a h in ,e ld e ğ m e m iş b ö lg e le r d e . . .k a r ş ı s ı n ­ d ab ir d e n ,k e n d in d e ng e ç m işp a r la k ,g e n çb ird in le y ic ik it le s ib u lu ­ y o r . " 1 9 6 1 F a k a tb up a r la kg e n ç likb iz e F r e u d 'u n s a v a şs o n r a s ıo k u r la r ı n ­ d a n d a h a ç o k J o h n s o n 'u a n la t ı r .O n la r ı nilg ia la n la r ıs a v a ş a r k a p la n ı ­ n a b a k ı la r a ka n la ş ı lm a lı .B u h a y a le d ile m e y e c e kk a d a riğ r e n çf e lâ k e t • 156*

ELI ZARETSKY a y n ız a m a n d a k ü r e s e ld ü z e n iny e n id e nk u r u ld u ğ ud e r in lik le r id e a y ­ d ı n la t t ı .S a v a ş b iry a n d a n t a m a m e n y e n ib irte h d itd ü z e y in iiş a r e te d e r ­ k e n .b iry a n d a n d a d a h a ö n c e g ö r ü lm e m iş o la n a k la r a y o la ç t ı .P s ik a n a ­ lizh e rik id ü r t ü y ü y a k a la r k e n o n la rt a r a f ı n d a n d a y a k a la n d ı .İ k in c is a ­ n a y id e v r im in in m u a z z a m ü r e t im k a p a s it e s iy e n ib irv a a te d ilm işt o p ­ r a k la r a a ç ı lı r k e n s a v a ş in s a n la r ı n a k ı lla r ı n d a k a ld ı .C a r iJ u n g 'u n a n ı la n b u n la n g ö z le rö n ü n e s e r e r .J u n g 1 9 2 6 'd a g ö r d ü ğ ü r ü y a d a ,u f a k t e f e k b ir k ö y lü n ü n a ta r a b a s ı n d a c e p h e d e n d ö n ü y o r d u .“ E t r a f t a s ila h la r ,b o m b a ­ la rp a d ı y o r d uv eo r a d a nu z a k la ş m a m ı zg e r e k t iğ in ib iliy o r d u m . . .ç o k te h lik e lib iry e r d io r a s ı . '’d iy e a n la t t ıv e r ü y a s ı n ış ö y le y o r u m la d ı :" H a ­ v a d a n d ü ş e n b o m b a la r . . .‘d iğ e ry a n d a n ’g e le n f ü z e le r d i.O n e d e n le b ilin ç a lt m d a ny a y ı la ne t k ile r d i, z ih n ing ö lg e li y a n ı n d a ng e liy o r la r d ı . " U y a n d ı ğ ız a m a n ş ö y le y a z d ı :“ D ı ş d ü n y a d a b ir k a ç y ılö n c e b it m işo la n s a v a ş a s lı n d a b it m e m iş t i,in s a n r u h u n d a h â lâ d e v a m e d iy o r d u . ” * 9 7 *

• 157 •

Bölüm Altı

FORDCULUK, FREUDCULUK VE YENİLİK Bizim Ford'umuz -ya da bizim Freud'umuz- nedendir bilinmez, ne zaman psikolojik konulardan söz etse kendine sesleniyor. —Aldous Huxley, Brave New World

S

a v a şs o n r a s ıd ö n e m inb ü y ü ks im g e s in iW o o d r o w V V ils o n y ad a

V la d im irL e n in d e ğ il,H e n r yF o r d ç ı k a r d ıo r t a y a .F o r d ’u n y e n ilik le ­ r is a y e s in d e k a p it a liz m y u m u ş a d ı ,m a k in e le ş m e s a y e s in d e ü r e t im a r t ­ t ı .f a b r ik a la r d a iş ç iç ı k a r m a y a s o n v e r ild iv e a y r ı c a in s a n la r ı n a lı m g ü c ü y ü k s e ld i. B irİn g ilizy o r u m c u s u ," A m e r ik a lı la rt e m e ls o r u n uç ö z d ü le r . . . A m e r ik a 'y ıs a r s m a y a d e v a m e d iy o r la r , "d e d i.A B D 'd e s ı n ı f la ra r a s ı n d a k i ç a t ı ş m a la rd u r d u r u lm u ş ,y a ş a m k o ş u lla r ıg e liş t ir ilm iş v e k id e ü r e t im e k o ­ n o m is is a ğ la n m ı ş t ı . 1 1 ’İ n s a n la r ı n ç o ğ u F o r d c u lu ğ u p la n la m a v e r a s y o n e l­ le ş m e y e d o ğ r u t e ş v ik o la r a k g ö r ü y o r ,u y g u n lu k ,s t a n d a r t la ş m a v e m a k i­ n e le r in g ü c ü o la r a k k a b u le d iy o r d u .F a k a tb u d u m m d iğ e ry a n d a n k iş i­ s e ly a ş a m ıd a b irk id e f e n o m e n in id ö n ü ş t ü r d ü .B u n u n s o n u c u F o r d c u lu k v e F r e u d c u lu k a r a s ı n d a m a h v e d ic ib iry a k la ş m a b a ş la d ı . H e n r yF o r d 'u n a d ı n ıy e n id ö n e m e v e r m e s ia s lı n d a ir o n ik ti,ç ü n ­ k ü o e s k id ü z e n in v e p la n la m a n ı n m ü k e m m e lb irt e m s ilc is iy d i.F o r d m a liy e t le r id ü ş ü r m e k iç in1 9 1 4 't e iş ç ile r in in a ile y a ş a m ı n ıd ü z e n e s o k ­ m a y a ç a lı ş t ı ,o n la r ı n iş e g e ç k a lm a la r ı n ı ,g e lm e m e le r in iy a d a t e m b e l­ le ş ipç e ş it li b a h a n e le r leiş iy a v a ş la t m a la r ı n ıis t e m iy o r d u .D a n ı ş m a n ı J o h n R .L e e ," B a yF o r d v e b e n in a n ı y o r u zk i,iş ç ile r e s a d e c e ç a lı ş ı r k e n d ik k a te t m e k y e r in e ,a ile y a ş a m la r ı n a d a d ik k a te d e r s e k g e le c e k k u ş a k •159*

RUHUN GİZEMLERİ la riç iniy iö r n e k le ry e t iş t ir e c e ğ iz , ”d e d i. ( 2 )F a k a tF o r d c u lu ks a d e c e p la n ­ la m av ed ü z e n es o k m aa n la m ı n ag e lm iy o r d uta b ii. F o r dy ö n e tic ile r i h e rş e y d e n ö n c e ,iş ç ile r ib ir e rç a r k d iş lis ih a lin e g e t ir e n e s k iT a y lo rs is te m in ik ı n a y a r a kp e r s o n e leö n e m v e r d ile r .( 3 )A y r ı c ar a s y o n e lle ş m e n in d e m iry u m r u ğ u n u ny e r in ik itletü k e tim in ink a d if ee ld iv e n li e li a ld ı . F o r d u n" b e şd o la rg ü n d e likü c r e t ”s is t e m i,iş ç ile r ink e n d iü r e ttik le r iT m o d e li a r a b a la r d a n s a t ı n a la b ilm e le r in eo la n a kt a n ıd ıv e y e n ir e jim in s im g e s io ld u b u .

F o r d c u lu k v e m o n t a jh a t t ı( 1 9 4 0 ) K itletü k e tim i ik in c is a n a y id e v r im in ing e le c e ğ in ih a b e rv e r iy o ı d u .B ir in c is a n a y id e v r im in d etü k e tim d ü z e y in iü r e tim ta le p le r ib e lir li­ y o r d u .B ud u r u m d atü k e tim ü r ü n le r is a d e c eh a m m a d d e ,m a k in ev e f a b r ik a ü r e t e n iş g ü c ü n ü y a r a t m a kiç inü r e tiliy o r d u .İk in c is a n a y id e v r i m ib u d u r u m u t e r s in e ç e v ir d i;tü k e tic ita le p le r iy ö n e t m e y e b a ş la d ıe k o ­ n o m iy i. B ud u r u m d ah e d e ftü k e tim ik ı s m a kd e ğ il, a r t ı r m a ko la c a k t ı . T ü k e tim ina r t m a s ıy ö n e tic is ı n ı f ı n ,t e k n is y e n le r inv ee ğ itim li iş ç is ı n ı ­ fın ınd a a r t ı ş ı n ıg e r e k t ir d i. B u n u n s o n u c u o la r a kp s ik o lo ji ü z e r in d e y e n ib iro d a k la n m a b a ş ­ la d ı .Ç a lı ş m ay e r le r in d ey ö n e tic ile re le m a n la r ı n , iş ç ile r inm e m n u n • 160 •

ELI ZARETSKY o lu p o lm a d ı k la r ı n ıv e a r z u la r ı n ıs o r u y o r la r d ı / 4 1 P iy a s a d a t ü k e t ic ile r it a t ­ m in e d e c e k r e k la m c ı lı k ,film g ö s t e r ile r iv e a r a ş t ı r m a ç a lı ş m a la r ı n a b a ş ­ la n d ı .R a d y o la re v le r ib ir e rm ü z ik h o le ,t iy a t r o y ad ö n d ü r d ü .T ü k e t ic i e k o n o m is in ine ğ it ic ip e kç o kt e k n iğ ih içk u ş k u s u zs o s y a lp s ik o lo jis i, d a v r a n ı ş v e t e s tç a lı ş m a la r ı n d a n g e liy o r d u .H e rş e y e r a ğ m e n F r e u d c u lu kp s ik o lo jikd ü ş ü n c e y it e ş v ike ttiv e b a z e n im a lıd a o ls a e g e m e n z i­ h in k a v r a m ı n ıs a ğ la d ı . K it le tü k e tim ia y n ız a m a n d a ü t o p ik h a y a lk u r m a la r ıd a s e r b e s tb ı ­ r a k t ı .S a v a ş ö n c e s iy e n ilik ç ile rz a t e n a r t ı kk ıtlı ğ ı no lm a d ı ğ ıb irt o p lu m ö n g ö r ü y o r la r d ı .F ü t ü r is t le ro t o m o b ili,ik in c is a n a y id e v r im in in t e k n o lo ­ jiky e n ilik le r in it a n ı m la m ı ş la r d ı ,y e n ilik le b e r a b e rb u n la rd a g e le c e k t i, ç ü n k ü y e rv e z a m a n k ı s ı t la m a s ı n ıy o ke d iy o r la r d ı / 5 ’S a v a ş t a n s o n r a d i­ n a m iz m inü t o p ikk u t la m a s ıy e n ib irş e k il a ld ı .R e k lâ m c ı lı k ,k r e d ik u ­ r u m la n v e p a z a r la m a d a p a t la m a la ry a ş a n d ı .C a z ,n ü d iz m ,h a v a c ı lı k ,p r o ­ f e s y o n e ls p o r la rv e o r g a n iz e s u ç la r d a a r t ı ş la rg ö r ü ld ü .P ic a s s o g ib is a ­ n a t ç ı la rv e J o s e p h in e B a k e rg ib iy ı ld ı z la rg ö r ü lm e m işü n e k a v u ş t u la r . H a p is t e o la n İ t a ly a n K o m ü n is t iA n t o n ioG r a m s c ib ileF o r d c u lu ğ u n e t ­ k is in i, b ü y ü kş e h ir le r ing e n iş le d iğ in i, M ila n o 'n u ny e n id e np la n la n ı p b ü y ü d ü ğ ü n ü ö ğ r e n d i. . .k a p it a liz m y e n ib a ş lı y o r d u v e g e liş m e le r e h a z ı r o lm a kg e r e k iy o r d u / 6 ’B o lş e v ikd e v r im iy a k la ş ı r k e nf ü tü r is tr e s s a m la r M ik h a il L a r io n o vv e N a t a ly a G o n c h a r o v a ş ö y le y a z d ı la r :" M o d e r nz a ­ m a n la r ı n t ü m p a r la k y e n ilik le r ip a n t o lo n la r ı m ı z ,c e k e t le r im iz ,a y a k k a ­ b ı la r ı m ı z ,t r a m v a y la r ,o t o m o b ille r ,u ç a k la r ,d e m ir y o lla r ı ,k o c a g e m ile r ş a ş ı r t ı c ış e y le r ,b ü y ü k b ird ö n e m y a ş ı y o r u z ,d ü n y a t a r ih in d e d a h a ö n c e b ö y le b ird ö n e m y a ş a n m a d ı . " 1 7 1 F o r d c u lu kb irp a r a d o k s u d a o r t a y a ç ı k a r d ı :iş ç ile r inh e m ç a lı ş m a v e h e m d e a ile d ü z e n in is a ğ la m a y a y ö n e lik g a y r e t le r ,in s a n y a ş a m ı n ı n a r t ı kü r e t im z o r lu k la r ı n ab o y u ne ğ m e y e c e ğ ig ib iü t o p ikb ird ü ş ü n c e d o ğ u r d u .G r a m s c i1 9 2 8 'd e h a p is h a n e h ü c r e s in d e n y a z a r a k p s ik a n a liz in b u p a r a d o k s la iliş k is in iy a k a la d ı .C a m p a n e lla 'n ı nCity o f the Sun ı n d a , " P la n lıt o p lu m la r d a k it ü m g ir iş im le rg ib i,F o r d c u lu k c in s e llik s o r u n u n u p r o je s in in o r t a s ı n a y e r le ş t ir d i. "d iy e y a z d ı ." B ö y le c e d o ğ a liç g ü d ü le r in i ( h a y v a n s a ly a d a ilk e l)y e n i,d a h a k a r m a ş ı k v e s e r tn o r m la r ı n v e â d e t ­ le r in e t k is in d e b ı r a k a c a k y e n ib iriş ç itip iy a r a t m a k is t iy o r .F o r d e n d ü s ­ tr is id e v le ty ö n e t im in inu y g u la d ı ğ ıa r t ı r ı lm ı şa h lâ k ib a s k ı y ag ü v e n i­ y o r . "F a k a ts a d e c e b a s k ıb a ş a n lıo la m a y a c a k t ı .F o r d c u lu ğ u n F r e u d c u lu ğ a ih t iy a c ıv a r d ı ,ç ü n k üF r e u d c u lu kiş ç in iniçö z le m le r in ia ç ı ğ a ç ı k a r ı • 161 •

RUHUN GİZEMLERİ y o r ,a n la t ı y o r d u .F r e u d A y d ı n la t m a d ö n e m in d e ilk e lf a n t e z ile r in o y n . t d ı ğ ır o lü ö z e t le y e r e k c in s e lb a z d a y e n ib ir" [ a s il] v a h ş i'm iti"y a r a t m ı ş tı( e b e v e y n le rv e ç o c u k la ra r a s ı n d a iliş k ile rd e d a h il)k it ü k e t ic it o p lu m u iç in u y g u n b irm ittib u . G r a m s c i’y e g ö r e ,s a v a şs ı r a s ı n d ac in s e lk ı s ı t la m a la r ı n g e v ş e m e s i b um itinf iliz le n m e s i iç ing e r e k e nt o p r a ğ ıs a ğ la m ı ş t ı .S a v a ş t a n s o n r . ı k itletü k e t im i in s a n la r ıd a h ad ac e s a r e ü e n d ir d i. T u t u c u la r" s o ğ u k " , " r u h s u z "e v y a ş a m ıiç in F o r d c u lu ğ a s a ld ı r d ı la r ;A m e r ik a lık a d ı n a r t ı k e v iş in ig ö r e vk a b u le t m iy o r d u .G r a m s c iis e b u n u n a k s in e A m e r ik a n k a r ş ı t lı ğ ı n ık ü ç ü m s e d i,y e n ib irfe m in is tk iş ilik ,h e m e r k e ğ e v e h e m d e ç a ­ lı ş m a h a y a t ı n a u y g u n b irk a d ı n tip i,y e n ib irc in s e lb ir likf o r m u y a r a t ­ t ı ğ ıiç in F o r d c u lu ğ u ö v d ü .F a k a to d a k a p it a liz m in k e n d iö z g ü r lü k ç ü p o ­ t a n s iy e lin ib lo k ee ttiğ in is ö y le d i. F r e u d c u lu ğ u na n la m ı ,ö n e m ib u r a d a y d ı .F r e u d c u lu k e r k e k v e k a d ı n la r a F o r d c u lu ğ u n k a p it a lis tk a b u ğ u n u k ı r m a la r ı n ıs ö y lü y o r d u ,a m a s a d e c e d ü ş ü n c e o la r a k . 1 * 1 h a ld eF o r d c u lu kp a r a d o k s u n y e r iy d i. S t a n d a r t la ş m a t u t k u s u n u n

O

d ü r t ü s ü y le e r k in likilh a m ıv e r iy o r d u ;ş e k ilo la r a km a d d e s e ld i,b iı ö z g ü r lü kv iz y o n u y lac a n la n ı y o r d u .P a r a d o k sK in gV id o r 'u n1 9 2 8The Crowd ( K a la b a lı k )f ilm in d e d a h a ç o k a n la ş ı ld ı .F ilm in 4 T e m m u z 1 9 0 0 'd e d o ğ a n k a h r a m a n ıJ o h n S im s b ü y ü k a d a m ,ö z e la d a m o lm a h a y a lle r ik u ­ r a r ,iş t e v e s o k a k t a r a s t la d ı ğ ız a y ı fk iş ile r e t e p e d e n b a k a r .S o n u n d a b u h a y a lin d e n v a z g e ç e rv e k a la b a lı ğ ı n b irb ir e y io ld u ğ u n u k a b u le d e r .S o n s a h n e d e a ile s in ib irt iy a t r o y a g ö t ü r ü rv e k a m e r a lo şı ş ı k t a f a r ke d ilm e ­ y e n iz le y ic ile r in ü z e r in e d ö n e r .F ilm in p a r ı lt ı s ıS im s 'in r ü y a s ı n ıs o r g u la ­ d ı ğ ık o m p le k sy o ld a d ı r .K a la b a lı ğ ı n a r a s ı n d a b irb ir e yo lm a y ık a b u le t ­ m e s iS im s iç in b irz a f e ro ld u ğ u k a d a rb e r b a tb iry e n ilg id ird e . S a v a şs o n r a s ıp s ik a n a lizk e n d in ib u p a r a d o k s u niç in ed o la n m ı ş b u ld u .S o n u ç t a t o p lu m u b irf a b r ik a y a d ö n ü ş t ü r m e g ir iş im io la n F o r d ­ c u lu k s o n u n d a h ü n e r in ig ö s t e r d iv e b ir e y in g e r ç e k k im liğ in iiş d ı ş ı n d a b u lm a s ı n a n e d e n o ld u .P s ik a n a lizF o r d c u lu ğ u n e lç a b u k lu ğ u ,h ü n e r iy ­ d i.M a r jin a l,k a r iz m a t ikv e e k s t r a e k o n o m ikg ü ço la n p s ik a n a liz ,y e n i­ le ş m e m a n t ı ğ ı n ıh e m k o z o la r a k k u lla n d ı ,h e m d e d e r in le ş t ir d i.B a z e n s ö y le n d iğ ig ib ib iru y g u n lu ka m ilio lm a k t a n ç o k u z a k o la n p s ik a n a liz , e r k in liğ it e ş v ike t t iğ i iç inb u k a d a rö n e m k a z a n d ı .B iry a n d a n içd ü n ­ y a y a y o la ç t ıv e t e m e ls ü r e ç d ü ş ü n c e s in is e r b e s tb ı r a k t ık io n s u z r a s y o ­ n e lle ş m e d ı ş t a k a lı r d ı .D iğ e ry a n d a n s o s y a lo r g a n iz a s y o n u n d e n g e lib ir •162*

ELI ZARETSKY p a r ç a s ıo ld u ,k iş is e ly a ş a m ı n v e c in s e lliğ in p la n la m a v e d ü z e n iy le b ir ­ le ş m e s in e y a r d ı m e t t i. P s ik a n a liz in a ile y le o la n iliş k is ib u p a r a d o k s u n t a m o r t a s ı n d a y d ı . K it le t ü k e t im in in o r t a y a ç ı k m a s ı y la b ir lik te a ile ,m ü lks a h ip liğ it e m e li­ n e d a y a n a n ü r e t ic ik im liğ in ik a y b e t m e y e d e v a m e t t i.A y n ız a m a n d a b i­ r e y in k e n d is iiç in a n la ş ı lm a y ıv e d e ğ e r le n m e y ib e k le d iğ it o p lu m d a k i­ ş is e ly a ş a m a la n ıo la r a ky e n ib ira n la m k a z a n d ı .B ir e y le re n t e g r e b ir s o s y a lç a lı ş m a s is t e m in d ea ito lm ad u y g u s u n uy itir ir k e n ,F r e u d c u lu k o n la r a y e n ib ird u y g u v e r d ik i.b u n a g ö r e e r k in likb ir e y in b ilin ç a lt ı n a , a r z u la r ı n a v e ö z e llik le d e ç o c u k lu ğ u n a b a ğ la n ı y o r d u .B ö y le c e g e le n e k ­ s e le v liliğ in e k o n o m ik v e s o s y a lk o o r d in a t la r ıy e n ib iru f k a a ç ı ld ı ;ş e v k , g iz e m v e r o m a n t iz m le k a p la n m ı ş t ıb u u f u k .O r ijin d e a ile d e n u z a k la ş t ı ­ r a n b ira m ilg ib ig ö r ü n e n p s ik a n a liza ile y ib ir le ş t ir m e r o lü n ü y e n id e n o y n a m a y a b a ş la d ı . P s ik a n a liz in k a p it a lis ts o s y a lo r g a n iz a s y o n y a p ı s ı n a e n t e g r e o lm a ­ s ıd ü zv e e ş itb irb iç im d ey ü r ü m e d i. S a n a y i iş ç ile r is ı n ı f ı n d as in e m a , a lı ş v e r iş m e r k e z le r iv e r a d y o g ib it o p lu m d a y a n ı ş m a s ı n ık ı r a c a ğ ıd ü ş ü ­ n ü le n y e n ilik le ra s lı n d a y e r e lk ü ltü r le r ic a n lıt u t m a k iç in a ile le rv e t o p ­ lu m la rt a r a f ı n d a n b e n im s e n d i.Ç a lı ş a n s ı n ı f t a k iş in in y a ş a m ı ,L iz a b e t h C o h e n ’iny a z d ı ğ ıg ib i,“ t o p lu m u nm a h r e m iy e t in d e "filiz le n d i.1 9 1 F r e u d ­ c u lu k d a d o ğ r u d a n F o r d c u lu ğ u n g e n iş o r t a s ı n ı f ı n a h it a p e ttik io n la r ı n a r a s ı n d a d a g e n e llik le o n u n e t k is in d e o la n iş le r d e ç a lı ş a n la rç o k t u . B u y e n ip r o f e s y o n e lle r iniç in d es o s y a lk u r u m ç a lı ş a n la r ı ,e v lilik d a n ı ş m a n la r ı ,c in s e llik e ğ it im iu z m a n la r ı ,ç o c u km a h k e m e le r id a n ı ş ­ m a n la r ıv e p s ik o t e r a p is t le r d e n b a ş k a y e n ik itlek ü lt ü r üa la n ı n d aç a lı ­ ş a n la rd a v a r d ı .C a lv in iz m k a p it a liz m in ilkö n c ü le r iiç in n a s ı lö n e m lio l­ d u y s a ,F r e u d c u lu k d a b u y e n im e s le k s a h ip le r iiç in o k a d a rö n e m liy d i. F r e u d c u lu k o n la r a y e n ib irs o s y a ls ı n ı fo la r a k b a k m a k t a n z iy a d e k e n d i ö z a n la y ı ş la r ı n ı" k a y ı p k u ş a k "o la r a k n it e le d iv e a ile g ö r ü ş le r in ik iş is e l ic r a a la n ıo la r a k o n a y la d ı .O n la r ı n ç o c u k y e t iş t ir m e v e e ğ it im k o n u s u n ­ d a k i fik ir le r in it e s lim e tti k ib u n la ry a r a t ı c ı lı kv e ç e ş itliliğ iö n g ö r ü y o r ­ d u .O n la r ı n işh a y a t ık ü lt ü r ü n ü e t k ile d i,n ü f u ze tti o n a .O n la r ı n g r u p b a z lıo t o r it e v e o r g a n iz a s y o n m o d e lle r in ig a r a n t ie t t i,b iy o lo jis tikı r k ç ı ­ lı ğ ık ü ç ü m s e m e le r in id e s t e k le d i. " M a s k ed ü ş ü r m e "ö z e llik le r iy ü z ü n ­ d e no n la r ı nk itlek ü lt ü r üv e k itled e m o k r a s is ik o n u s u n d a k iM e n c k e n e s q u e a y ı b ı n a ş e k ilv e r d ik ib u a y ı p h e m e n h e ry e r d e d u y u lu y o r d u . İ k in c is a n a y id e v r im in ink o n tr o lg a y r e t iin s a n iliş k ile r im e s le k le 163

RUHUN GİZEMLERİ r in ina r k a s ı n d a d u r d u .M o d e li S a lp e t r ie r e s a ğ la d ı .Ç o ğ u z a m a n ç a l» s ı n ı f la r a v e fa k ir le r e y ö n e ltile n p s ik o lo jikd ü z e n te k n ik le r ia k ı lh a s t 4 İ | r in a ,o k u lla r d a k a r m a ş a ç ı k a r a n la r a y a d a a s k e r liğ e u y g u n o lm a y a n la k u lla n ıld ı.Y a s a la rv e d m g ib ie s k ik r izy ö n e tim i te k n ik le r ia ğ ı rv e M la m as a y ı lı y o r d u *B u n a k a r ş ıa n a liz c ile r ,ç o ğ u z a m a n ö v ü n d ü k le r ig lb t h iç b irz o r la m a y a b a ş v u r m a d ı la rv e h a s t a la r ı n ı na r z u la r ı n ac e v a p v e » le r .B u d a h içk u ş k u s u za n a lizte k n ik le r in iç o kd a h a e tk ili y a p t ı .İli$ U y a p ı la r ı n a r tır ılm ışe s n e k liğ in i,a ile b a s k ı s ı n ıg e v ş e t m e y it e ş v ike d e r < | p s ik a n a lizp e kç o km e s le ğ i iliş k in o r m la r ı n a g ö r e ş e k ille n d ir d i.1 1 0 *1 P s ik a n a liz a y n ız a m a n d a ,k iş is e ly a ş a m k e n d iu z m a n la r ı n ıis te y d i ö z e r kb ir a la n d ı r fik r in eg ö r e ,m o d e r no fisp s ik o te r a p is in ib a ş la n ı A B D 'd eM o r to nP r in c e1 .D ü n y aS a v a ş ıs o n r a s ıF r e u dt e r a p is in in lın y e r ik a p la d ı ğ ı n ı ,d iğ e ry a k la ş ı m la r ıg ö lg e d e b ır a k t ığ ın ıs ö y le d i. 0 1 1 İ n g ll t e r e ’d es a v a ş n e v r o z ud ö n e m iT a v is t o c kE n s t it ü s ü n üs o s y o F r e u d c ı ı h ı ğ u nö n c ük o luh a lin eg e t ir d i. F r a n s a ’d ad e v le ta k ı lh a s t a n e s iF r e u d y ö n te m le r in iu y g u la m a y ab a ş la d ı .A n a litike tk ia lt ı n d ak a la nt e r a p in i le ris e “ d e r le m e c ilik 'leö v ü n ü y o r la r d ı .F r e u d o n u n y ö n te m le r in ik u lla n a n a m am is a fir p e r v e r lik le r in d e nh o ş la n m a y a nte r a p is t le r d e nş ik â y ı l e d iy o r d u . 0 2 * P s ik a n a liz int e r a p is t le rü z e r in d e k ie tk is id e v le t t ed eg ö r ü lü r k e n , a y n ız a m a n d ay e n ib irp s ik o lo jikd ü ş ü n m ey o lu n ud at e ş v ike t t i.W\ k o lo jikd ü ş ü n m e d e y im io la r a kF r e u d c u lu ks a d e c e y a n s ı t m a k la k a im i d ı ,y e n ib iro b je n in ,k iş is e ld e n e y im ino lu ş m a s ı n d ad a y a r d ı m c ıo ld u Y e n ib irk e n d in it a n ı m la m a d ili ic a te d e r e k ," o r a l" ," a n a l" ," fa lik ”( e r k e k ' liku z v u n aa it ) ,“ t e n a s ü lu z v u " ," b ilin ç s iz " ," p s iş ik " ," h a m le ” ,“ ç a t ı ş m . ı " n e v r o z ” ," h is t e r ik " ," b a b a k o m p le k s i" ," a ş a ğ ı lı k k o m p le k s i" ," e g o id e i. ı l " n a r s is is t ” ," t e ş h ir c i" ," ç e k in g e n lik " ," e g o ” ," id ”v e" s ü p e r e g o ”g ib is ö # c ü k le ry a r a t t ı .B u n u y a p a r k e nin s a n la r ad a iç le r in d e ny ü k s e le n d u y g u la r a b a k m a la r ı n ıt a v s iy e e tt i,b ö y le c e o n la rd a içg e liş m e le r in d e k e n d i le r in e y a r d ı m c ıo la b ilir le r d i. E ğ e rin s a n iliş k ile r im e s le k le r ik o n tr o le d o ğ r u h a m le y iy a n s ı t ı y o r s a ,k itlek ü ltü r üd e k o n tr o ld e nk a ç ı ş a e ş like d e n ü to p ikd ü r t ü y ü y a n s ı t ı y o r d u .F a k a tp s ik a n a lizin s a n iliş k ile r im e s le k le r in ed o ğ r u d a n g ir d ı y s e ,k itlek ü ltü r ü n ek a t k ı la r ıd o la y lı y d ı .B u n la r d a nik is ig ö zö n ü n d e d lı B ir in c is i,b ir e y le r ia s la ta tm ino lm a y a n ,h e p a r z u lu v a r lık la ro la r a kte l m e d e r ,k itletü k e tim in ina r t m a s ıiç inv a z g e ç ilm e zb irim a jd ırb ü .İ k in c is i,k ü ltü r ee s a ss a h n e v e O e d ip u sk o m p le k s ig ib im ito lo jikk a r a k t e ı •

164 *

ELI ZARETSKY

M v e s e n a r y o la rv e r m iş tirk ib u n la r d ab ir e yta r ih led e ğ il d ed o ğ aile B f t v u ş h a lin d e g ö s te r ilm iş tir . B ilin ç a ltın ınd o y m a kb ilm e za m a id a r e e d ile b ilira r z u k u y u s uo lII lı , ı s ı fik r i tü k e tic ik ü ltü r ü n ü ng e liş m e s ia ç ı s ı n d a nö n e m liy d i. V V a lt e r Im I IS c o t t 'u nR e k lâ m P s ik o lo jis i( 1 9 0 8 )ileb a ş la y a r a k ,b uk o n u y lailg ili k it a p la r d a “ s ü r ü iç g ü d ü s ü ” ," h ip n o t iz m a " ," te k lif”g ib iö z e ls ö z c ü k le rv a r ­ illi B iru z m a n ," T ü k e t ic ih e m e nh e rz a m a n ,d a n ı ş ı lm ı şv es a y g ı nb ir n io r it e n inis t e d iğ in ein a n ı la n b irş e y ib ilin ç s izb irit a a td u y g u s u y la s a ­ lı n a lı r , ”d e m iş tir /1 5 ’F r e u d 'u n y e ğ e n iv e k e n d in iy e tiş tir m iş" A B D h a lk ­ la iliş k ile ru z m a n lı ğ ı n ı n b a b a s ı ”o la n E d v v a r d B e r n a y s ," E tk ilir e k lâ m t ü k tıc id ir e n c in ik ı r a r , ”d e m iş tir /1 4 ’R e k lâ m c ı la r ı nd e r g is iP r itn te r ’sIn k m S 'd em e s le ğ inta r ih in ia n la t ı r k e n ,o n u ny e n ip s ik o lo jiy leiliş k is in i |ö y lea ç ı k la d ı :" tikr e k lâ m ü r ü n ü na d ı n ıs a t t ı . İk in c ia ş a m a d aü r ü n ü n ı» / e llik le r ia ç ı k la n d ı .S o n r as ı r aü r ü n ü nk u lla n ım ın ıa n la t m a y ag e ld i. I t e k lâ m h e ra d ı m d af a b r ik ag ö r ü ş ü n d e nu z a k la ş t ıv e tü k e tic in inz ih n i­ n e b ir a zd a h a y a k la ş t ı . ” 0 5 ’ P s ik a n a liz in m ity a p m a fo n k s iy o n u e n b ü y ü kk a t k ı s ı n ıN a t h a n a -

v\ W e s tb uy ü z d e nF r e u d 'am o d e r nB u lf in c hd e d i-film e n d ü s t r is in e y a p t ı / 1 6 ’İk in c is a n a y id e v r im in inte k n o lo jib a z lıs a n a tf o r m la r ın d a n b i­ lin c is io la n s in e m a film i1 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n d a tü k e tic it o p lu m u H u n g ö z d e s io ld u /1 7 ’S a v a şö n c e s i film le ra h la k ik o n u luo lm a s ı n ak a r ­ c ı n .y ir m iliy ılla r d aF r e u d c u lu ks in e m a y ıa d e t a fe th e tti.C e c ilB .D e M ille ’inb a z ıfilm le r in d ee v li ç iftle r d e nb ir id iğ e r in inV ic t o r iad ö n e m it a ­ v ı r la r ı n d a n b ı k a rv e k e n d in ie ğ le n c e d ü n y a s ı n aa t a r d ık i,g ü z e lö r n e k ­ le r d ib u n la r .1 9 2 3 ’t eç e v r ile nv eb ü y ü kiz le y ic ik itle s it o p la y a nA t e ş li (ie n ç likfilm in inb irs a h n e s in d e y ıld ızC o le e n M o o r e F r e u d 'u n y a n ı n d a l» ı rk it a po k u r .M e n a je r i o n u ng e r ç e kh a y a t ı n d ad a F r e u d 'u o k u d u ğ u ­ n u s ö y le m iş t ir .J o h nB a r r y m o r eb irH a m le to y u n u n d aa n a liz c iS m it h M ly J e lliff e 'y em u a y e n eo lu r /1 8 ’A v r u p a 'd aF r e u d c u lu ky ü z ü n d e n p e d e r ­ ş a h io to r ite n inb e lir tild iğ iM a v iM e le kg ib is ü r r e a lis tv e e k s p r e s y o n is t İlim le ry a p ı ld ı .F a k a tk la s ikH o lly v v o o d film le r in d ea n a lize v c ille ş tir ild i v e ir o n ik o n u s u o ld u .K a y g ı s ı z ( 1 9 3 8 )film in d e F r e d A s t a ir e is t e k s iz h a s ­ t a s ıG in g e rR o g e r s 'a ," B e n s a d e c e s e n in k e n d in ib u lm a n a y a r d ı m e t m e ­ y e ç a lı ş ı y o r u m , ”d e y in c eR o g e r sd ao n a ," E ğ e rk a y b o lu r s a m s e n ia r a r ı m . ” d e r /1 9 ’ P e kç o kfilm y a p ı m c ı s ıp s ik a n a lizv es in e m a n ı niliş k is in ik a b u l e d in c e ,a n a lizk o n u s u n uk u lla n m a y ak a lk tı la r .D .W .G r iffith 'inSuçlu • 165*

RUHUN GİZEMLERİ

Hipnozcu ( 1 9 0 8 )film i ilks in e m a p s ik iy a t r ı n ıs e y ir c iy e s u n d u .L e o n c e P e r r e t n in1 9 1 2 y a p ı m ıK a d o rK a y a lı k la r ı n ı n G iz e m if ilm in d e " z ih in t e ­ d a v is i" o la r a ks in e m a n ı np s ik o t e r a p iy eu y g u la n m a s ıv a r d ı . F r it z L a n g 'm 1 9 2 2 ’d e y a p t ı ğ ıDr. M abuse f ilm in d ep s ik a n a lizu z m a n ıo la ğ a ­ n ü s t ü g ü ç le r iy le b o r s a y ı ,k u m a rm a s a la r ı n ıv e k a lp a z a n la n y ö n le n d ir i­ y o rv e b irh a s t a s ı n ıin t ih a r a s ü r ü k lü y o r d u .B u film ü z e r in e P a u lF e d e r n , V iy a n a P s ik a n a lizD e r n e ğ in d e n a n a liz in h a lkü z e r in d e k io lu m s u z e t k i­ le r in is ilm e k iç in ö n le m a lm a la r ı n ıis t e d ia m a a n a liz c ia r k a d a ş la r ıb u n ­ d a b irte h lik e g ö r m e d ik le r in is ö y le d ile r .1 9 2 4 't e S a m G o ld w y n g e m iy *

le A v r u p a 'y a g ittiv e b ü y ü k b ira ş k h ik â y e s iy a z ı lm a s ı n a y a r d ı m c ıo lm a ­ s ıiç in F r e u d 'a y ü z b in d o la rte k life d e c e ğ in is ö y le d i,b u o lm a z s a A m e ­

r ik a lı la r ay a r d ı m c ıo lm a s ıiç ino n uA B D ’y e d a v e te d e c e k t i.B u n u d u y ­ g u s a lm o t iv a s y o n la r ıv e b a s t ı r ı lm ı şa r z u la r ıç o k iy ib ile n F r e u d ’d a n d a ­ h a iy ik im y a p a b ilir d i? B iry ıls o n r a K a r iA b r a h a m ,H a n n sS a c h s v e S ie g f r ie d B e r n f e ld ,p s ik a n a liz k o n u lu film le ry a p m a k iç in G o ld v v y n v e A l­

m a n film y a p ı m c ı s ıU F A 'd a n te k lifle ra ld ı la r . F r e u d o n la r ıb u k o n u y a k a t ı lm a m a la r ıiç inu y a r d ıv e A b r a h a m a s o y u t la m a la r ı n v e z ih in s e lç a lı ş m a la r ı n p la s t ikte m s ilin in m ü m k ü n o l­ m a d ı ğ ı n ıs ö y le d i." S ö n ü k ,t a t s ı zk o n u la r ık a b u le d e m e y iz , "d e d i. ( 2 0 )F a ­ k a tL o uA n d r e a s S a lo m e ," F ilm le rz ih in s e la k t iv it e m iz ey a k la ş a ns e r i h a lin d e r e s im le rv e r e n t e kte k n ik t ir ,h a t t a o n u n b u h a r la ş m a ö z e lliğ in i d e ta k lite d e r le r , ”d iy e k o n u ş t u .O t t o R a n k ,film in ,k o n u ş m a c ı n ı n a n la ­ t a m a d ı ğ ıo la y la r ır e s im le r lea ç ı k la y a b ild iğ im ,H a n n sS a c h sd a b u o la ­ n a ğ ır e d d e t m e n inc a n a v a r lı ko la c a ğ ı n ıs ö y le d iv eF r e u d 'u nu y a r ı s ı n ı

d in le m e d ile r .G o ld v v y n 'in f in a n s e e t t iğ iv e G . W .P a b s t 'ı n ç e v ir d iğ iR u ­ h u nS ı r la r ıfilm in iny a p ı m ı n d aA b r a h a m v eS a c h sd a b ilim s e ld a n ı ş ­ m a n lı k y a p t ı la r . 1 2 1 1 A b r a h a m ." S a n ı r ı m p r e n s ip t e e n s o y u tk a v r a m la r ıb i­

le t a k d im e t m e k o n u s u n d a b a ş a r ı lıo ld u k , ”d e d i. t 2 2 )F r e u d film ç a lı ş m a ­ la r ı n ak a t ı lm a y ır e d d e t t iğ ih a ld e ,p la s t iko la r a k ,y a n is e v g iy let e m s il

e d ile b ile n r u h s a lk o n u la r ıy a n s ı t m a n iy e t iiç in G o ld v v y n 'iö v d ü 1 2 3 1 v e J o -

n e s ’a ," G a lib a b u k o n u d a h e p im iz b ir a z f a z la t u t u c u y u z , ”d iy e y a z d ı . 1 2 4 ’ F r e u d t u t u c u o la b ilir d ia m a p s ik a n a liz ö y le d e ğ ild i.S o n s ö z s a h ip ­ le r ik ü lt ü r ü n y ü c e lt ic io ld u ğ u n u ,iç ,b e d e n s e lv e ö z e lk a p a s it e le r d e n z i­ y a d e d ı ş ,e t ikv e s o s y a lk a p a s it e le r it e ş v ike ttiğ ik o n u s u n d aı s r a re d i­ y o r la r d ıa m a p s ik a n a liz z ih n in b e d e n d e n a y r ıo la r a k a n la ş ı la b ile c e ğ iy a d a a h lâ k d u y g u s u n u n r u h u n y ö n le n d ir m e m e k a n iz m a s ı n ıo lu ş t u r d u ğ u fik r in ir e d d e t t i.G r a m s c i'y e g ö r e ,p s ik a n a lizy e n ib ira s ilv a h ş is a ğ la y a • 166*

ELI ZARETSKY r a k ,k ö k ü1 9 2 0 ’le r e g id e n k itle k ü ltü r ü d e m o k r a t ik le ş m e s in ik o la y la ş t ı r ­ m ı ş t ı .A y n ız a m a n d a a n a liz ink e n d is id e d e ğ e r in d e n b irş e y le rk a y b e t ­ t i.1 9 1 7 ’d e H e a r s ty a y ı n la r ı ,G r e e m v ic h K ö y ü s a lo n la r ı n d a A B D 'd e k iilk a n a lizg r u p la r ıt a r t ı ş m a la r ı n ae vs a h ip liğ iy a p m ı şo la nM a b e lD o d g e L u h a n 'm a n a liz le r in id iz ih a lin d e y a y ı m la m ı ş t ı . * 2 5 ’O n y ıl s o n r a W illia m R a n d o lp h H e a r s t ,F r e u d u n " n e y e m a lo lu r s a o ls u n " ,C h ic a g o 'y a g e le r e k L e o p o ld v e L o e sa d lıg e n çk a tille r i in c e le m e s in i is t e d i. * 2 6 ’

Ruhun Sırları adlı sessiz lilmden kareler (1926) • 167 •

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d C la r k d e r s le r in d e n s o n r a A B D 'y e d ö n m e d ia m a k a r ş ıy ö n ­ d e h a r e k e t le rs ü r ü y o r d u .O n d o k u z u n c u y ü z y ı ld a b a n k a c ı lı k ,u lu s la r a ­ r a s ıh u k u k v e s ig o r t a a la n la r ı n d a İn g iliz le r ind ü n y a h e g e m o n y a s ıg ib i, y ir m in c iy ü z y ı ld a d a s in e m a ,o t o m o b ilv e u c u z ,s t a n d a r te v e ş y a la r ık o ­ n u s u n d a A m e r ik a n h e g e m o n y a s ıs ü r ü y o r d u .F r e u d c u lu k F o r d k ü lt ü r ü ­ n ü nm is tiky a p ı s ı n ıd e r in d e ne tk ile d iğ i iç inik is ib ir b ir in eg ir m iş t i. A n a lizb u fik r iö r n e k le rg ib iy d iv e b irA m e r ik a lı ," G ü n ü m ü z d e o r t a la ­ m a g e n ç b irin s a n e s k ik u ş a k la r ı n s ı k ıg e le n e k le r in e p e k b a ğ la n m ı y o r , " d e d i. ( 2 7 )F r e u d c u lu k A m e r ik a lı la ş m a y ıy e n iliğ e b a ğ la d ı .O A v r u p a ’d a d o ­ ğ a n a m a A B D 'd e d e ğ iş t ik t e n s o n r a y e n id e nith a le d ile n b irç o kf e n o ­ m e n d e nb ir io ld u ;d iğ e r le r i iç in d es o s y a lb ilim le r ,a n a litikf e ls e f e v e p iz z a v a r d ı .

h a ld e p s ik a n a liz F o r d c u lu ğ a v a z g e ç ilm e z ü t o p ikb irb o y u tk a z a n ­ d ı r d ıv e o o lm a d a n b a ş a n lm a s ıç o kd a h a g ü ç v e f a r k lık a r a k t e r ­ d eo la c a kb irr a s y o n e lle ş m ed a lg a s ı n ık o la y la ş t ı r d ı .F a k a tp s ik a n a liz 1 9 2 0 le r in t e k ü t o p ik a k ı m ıd e ğ ild i.K ü lt ü ro d ö n e m in y e n ilika k ı m ı n ı n e t k is in d e y d i. A y d ı n la t m alib e r a liz m in in" k o n u "t a n ı m la m a s ıd e ğ iş t i, e v r e n s e lm a n t ı k t a n ş a r t la r a b a ğ lıb ir e y e d ö n d ü ,s o m u ty e rv e z a m a n a b a ğ la n d ıv e d e r in b irb ir e y s e lle ş m iş b ilin çö z e lliğ ik a z a n d ı .F r e u d c u lu ğ u n y a r d ı m ı y la F o r d c u lu k b u b ir e yk a v r a m ı n ıö z e llik le A B D 'd e b irk it­ le f e n o m e n in e ç e v ir d i.B u n u y a p a r k e n o n u a d ile ş t ir d i,g e n e lle ş t ir d iv e a y n ız a m a n d a s iy a s ile ş t ir d i,A y d ı n la t m a k o n u s u n u n k a d ı n ,g ö ç m e n y a

O

d a e s k ib irk ö le o lu ş u n u n n e y id e ğ iş t ir e c e ğ is o r u s u n u a t t ıo r t a y a .Y e n i s o s y a lh a r e k e t le rp a t la r k e n " y e n ik a d ı n ” ," y e n ie ş c in s e l” ," y e n iZ e n c i” b u n la r ı n a n a liz le iliş k ile r iö n e m k a z a n d ı .İk ia la n ö z e llik le ilg iliy d i. B ir in c is io d ö n e m in a ile s iy d ik io r a d a s o s y a lh a r e k e tf a r k lıb irc in ­ s e lg e r g in likv e k iş is e lm a h r e m iy e th a lin e g e ld i.İ k in c is ih a lk a a it ,e v ­ r e n s e lv e ç o k k ü ltü r lü ö z e llik le r e d a y a n a n v e " ilk e le "b ü y ü k y a t ı r ı m y a ­ p a n y e n ik itlek ü lt ü r ü y d ü .H e rik it a r a f t ad a p s ik a n a liz ine t k is io ld u . P s ik a n a liz ina ile n ind e r in lik le r in ev ek ü lt ü r ü n eg ir m e s ie lb e t t eo n u n k a r iz m a s ı n ıd e s t e k le d iv eb irk it le ,ü t o p ikd ı şg ö r ü n ü m k a z a n m a s ı n ı k o la y la ş t ı r d ı .F o r d c u lu ğ u n y ir m iliy ı lla r d a k iy e n is o s y a lh a r e k e t le r ia y ­ n ız a m a n d a p s ik a n a liz k o n u s u n d a k a r a r s ı z d ı .N e d e o ls a m o d a d ü ş k ü n ­ le r i, e ş c in s e lle r ,r a d ik a le n t e le k t ü e lle rv eı r k ç ıy e n ilik ç ile rF r e u dg ib i ü r e t im e k a t k ı s ıo lm a y a n a y n ıy e ra lt ık a y n a k la r ı n d a n iç iy o r la r d ı .P s ik a ­ n a liz ing e r ç e kk e ş f in ,b ilin ç a ltın ınt a ş ı y ı c ı s ı ,b ir e y s e lr u h u nC a lv in c i 168*

ELI ZARETSKY ^. lık a d a rb e lir g ino ld u ğ u n ain a n d ı la r ,F r e u d ’u nm e s a jı n ıç o kiy ia n ­

1

ı k lı k la r ı n ıs ö y le d ile r .

Ö n c ek a d ı n la r ı na iled e ğ iş im iy leb ir lik teo r t a y aç ı k a n ,a n a liz le p k /n e fr e tiliş k is in id ü ş ü n ü n .G ö r d ü ğ ü m ü zg ib i.l. D ü n y aS a v a ş ıö n c e I İ lin le b ilep e kç o kk a d ı n ,a ile iç in d e ü r e t im e k a t k ı d a b u lu n a n a n n e le r i v rb ü y ü k a n n e le r iy le k ı y a s la n d ı ğ ı n d a r o lle r in inv e d u r u m la r ın ınk ü ç ü l■ J g ü n ü ,a lç a ld ı ğ ı n ıg ö r m ü ş le r d i. B un e d e n leC h a r lo t t eG ilm a n ,J a n e A . İ d a m s a y a z d ı ğ ıb irm e k t u p t a m o d e r n k a d ı n ı n y a ş a m ı n ı n ik in c id e r e ­ liy ed ü ş t ü ğ ü n üv ek e n d is in id e n e y le r eh a z ı rb u lm a d ı ğ ı n ı ,o n la r d a n k o r k t u ğ u n u b e lir tti.S o s y o lo g M a r yR o b e r t sC o o lid g e d e ,a ile n in k ü ç ü k Ilı f a b r ik ao ld u ğ ud ö n e m le r d ek e n d is in eb ü y ü kb irç a lı ş m aa la n ıb u ­ b iıf a a lb ü y ü k a n n e n in d u r u m u n u d ü ş ü n ü p ü z ü ld ü ğ ü n ü y a z d ı .B u d u y ­

RUHUN GİZEMLERİ v e h a v a c ı lı k n e d e n le r ig ib ia y n ın e d e n le y a k la ş t ı la ro n a ;p s ik a n a liz a ile y a ş a m ı n ı n m a d d e s e la ğ ı r lı ğ ı n d a n s e r b e s tk a lm a y ıv a a te d iy o r d u .F a k a t p s ik a n a lizd iğ e ry a n d a n ,s a v a şs o n r a s ık a d ı n la r ı ns o r u n uo la nv e 1 9 2 0 'le r d e k a d ı n c in s e lliğ in e d a y a n a n " k a d ı r T fa r k lı lı ğ ı "s o r u n u n d a n d a s ö z e d iy o r d u . S a v a şö n c e s ik a d ı n la ro yh a k k ık o n u s u n a a ğ ı r lı kv e r d ik le r in d e n , " k a d ı nfa r k lı lı ğ ı "s o r u n u n aö n e m v e r m e d ile r .B u n u na lt ı n d ah a r e k e t c in s e llik leilg ile n iy o r d ua m ab u n uc in s e lo la r a kk u lla n ı lm aş e k lin d e a n lı y o r la r d ı .O yh a k k ıp e ş in d e o la n İn g ilizv e A m e r ik a lık a d ı n la r" c in ­ s e lliks a v a ş ı 'n d a n s ö z e d iy o r ,e v liliğ e " y a s a lf a h iş e lik ”d iy o r ,h a y a t la r ı ­ n ık a z a n m a h a k la n o lm a d ı ğ ı n ı ,b u n u n iç in e r k e k le r e b a ğ ı m lık a ld ı k la ­ r ı n ıs ö y le y e r e ks e s le r in id u y u r m a y a ç a lı ş ı y o r la r d ı .C ic e lyH a m ilt o n a d ­ lıİn g ilizm ilita n ık a d ı n c in s e lt e c a v ü z e u ğ r a d ı k t a n s o n r a in tih a re d e n R o m a lık a d ı n o la y ı n ıö ğ r e n d ik t e n s o n r a k a d ı n h a k la r ıs a v u n u c u la r ı n a k a t ı ld ı .K e n d ile r in ee r k e k le r d e n a y r ı ,ç if t e s t a n d a r tu y g u la n d ı ğ ı n ıs ö y ­ le y e nk a d ı n la rs a v a şö n c e s in d e k a d ı n la r ıa h lâ k t a ns o r u m lut u t a no n d o k u z u n c u y ü z y ı ld ü ş ü n c e s in id e s t e k le d ile r .A B D v e İ n g ilt e r e 'd e k a d ı n ­ la r a o yh a k k ıis t e m e k a m p a n y a la r ı ,f a h iş e liğ e k a r ş ı ,iç k iy a s a ğ ı n ı ,film s a n s ü r le r in id e s t e k le m e v e a lts ı n ı fo y v e r m e h a k la r ı n ık ı s ı t la m a y a k a r ­ ş ık a m p a n y a la r la b e r a b e ry ü r ü t ü ld ü . * 3 0 1 S a v a ş k a d ı n h a r e k e t le r in e d a r b e v u r d u v e b u n u n n e d e n le r in d e n b ir is a v a şn e d e n iy le b a z ıy e n id e n e y im le r in b e s le n m e s i,d iğ e r id e o y h a k k ız a f e r le r iy d i;b u n la rç e ş it li t a le p le r ino ym ü c a d e le s iy leb ira r a y a g e le m e y e c e ğ ia n la m ı n a g e liy o r d u .B ir ç o kk a d ı n t a r ih ç is is a v a ş s o n r a s ı p s ik a n a liz i“ k a r ş ıd e v r im ”o la r a kt a n ı m la d ı y s a d a ,g e r ç e k ş u y d u ;s a v a ş v e o n uiz le y e ne k o n o m ikd u r g u n lu ke s k ih a r e k e t le r lek a r a n lı k t ak a l­ m ı şo la n k a d ı n t a le p le r in iö n e ç ı k a r m ı ş t ı . 1 5 1 1 K a d ı n h a k la n e y le m c ile r i­ n in b a ş a r ı la r ı ,ö z e llik le k a d ı n la r ı n ç a lı ş m a h a y a t ı n ıv u r g u la m a la r ıu n u ­ t u lm a d ı .a m a 1 9 2 0 le r in ç o ks a y ı d a " y e n ik a d ı n ı "e r k e k k a d ı n iliş k ile r i­ n in b ir" S e k s s a v a ş ı "o la r a k t a n ı m la n m a s ı n a k a r ş ıç ı k t ı la r .K a d ı n h a k la ­ r ıs a v u n u c u la r ıin s a n d a v r a n ı ş la r ı n ı n ç o ğ u n u n c in s iy e t e b a ğ la n a m a y a ­ c a ğ ı n ıs ö y le r k e n ,y e n ik u ş a ğ ı n p e kç o kk a d ı n ıd a c in s e lliğ in in s a n y a ­ ş a m ı n d a k ir o lü n ü n F r e u d 'u n d e d iğ ik a d a rö n e m lio ld u ğ u n u b e lir tt ile r . C in s e lliğ inö n e m in iv u r g u la y a n la r ,e r k e k le r le b ir lik tey e n ib ira i­ le fik r in ein a n ı y o r la r d ık ib u r a d a a ile ,d e r ind e n e y im le r io la n ,g e r ç e k k iş is e lc in s e l iliş k iy ed a y a n ı y o r d u .E vd ı ş ı n d aç a lı ş a n k a d ı n s a y ı s ıa r t ­ t ı k ç aa ile n inb o y u t la r ık ü ç ü lü y o r ,g e b e likö n le m le r ia r t ı y o r d u .N e it h •170*

ELI ZARETSKY B o y c e v e H u t c h in s H a p g o o d y a d a L o u is e B r y a n tv e J o h n R e e d g ib iy a ­ k ı n d a n iz le n e n o r t a k lı k la rh e t e r o s e k s ü e lliğ in ö n c ü le r io ld u la r .P s ik a n a ­ liz y e n iid e a lib illu r la ş t ı r d ı .Y e n io la n ş e y ,h e t e r o s e k s ü e llik le b ir lik te g e ­ le n iy ib e lg e le n m iş c in s e lç a t ı ş m a la rd e ğ il,d a h a z iy a d e b u ç a t ı ş m a la r ı n p s ik o s e k s ü e lk ö k le r iy leilg ili F r e u d c u lu kilh a m lıb ilin çv ek a d ı n la r ı n c in s e lic r a b e k le n t ile r iy d i. 1 3 2 1 K a d ı n la r ı n k iş is e ly a ş a m v e c in s e lö z g ü r lü k fik ir le r in ib e n im s e m e ­ le r i.o n la r ıa n n e le r in in k u ş a ğ ı y la ,ö z e llik le d e a n n e n in a h lâ k b e k ç is ir o ­ lü y lea n la ş m a z lı ğ a d ü ş ü r d ü .S a v a ş ö n c e s if e m in is t le r in ,e r k e k le r in k e n ­ d ile r in is e k s e z o r la y a c a k la r ı n ıd ü ş ü n e r e kk a ç ı n d ı k la nd o ğ u m k o n t r o lü t e m e lt a le p h a lin e g e ld i. 4 ”1 P o p ü le r1 9 2 5 film iS t e lla D a lla s 't a ö z g ü rk ı z ı y ­ la b ir lik te a c ıç e k e r e k y a ş a y a n a n n e p o r t r e s iv a r d ı r .New York Times, " Y e ­ n im o d a g iy in e n k ı z la rb ire r k e ğ in b a k ı ş la r ı n ı ,a n n e le r in in a s la y a p a m a ­ d ı ğ ıb iç im d e ç e k e r , "d iy e y a z d ı . 4 ”1 S o n u ç t a y e n ik a d ı n la F r e u d c u lu ka r a ­ s ı n d a k it ı n la m a a n a liz id e ğ iş t ir e c e kk a d a rg ü ç lü o ld u .B u n u n la b e r a b e r F r e u d c u e t k ib e lir s iz d i.G ö r e c e ğ im iz g ib i,p o p ü le rF r e u d c u lu ğ u n s o y u tv e ü t o p ikk a r a k t e r i,o n u n d a h a s o m u tc in s e l id e o lo jile r e y a k la ş m a s ı n ık o ­ la y la ş t ı r d ı .S u s a n K e n tb u k o n u d a ş u n u y a z d ı :" R a d ik a ly e n iv e g ü y a ö z ­ g ü r lü k ç ü -k a d ı ng ö r ü ş le r in ic in s e lk im lik li in s a n la ro la r a kk a b u le d e n b ir ç o k f e m in is t . . .e r k e k v e k a d ı n la riç in a y r ıa la n fik r in in o r t a y a a t ı lm a s ı ­ n a n e d e n o la n c in s e lfa r k lı lı k t e o r ile r in ik a b u le t t i. " 1 3 5 1 P s ik a n a liza y n ız a m a n d a" y e n ie ş c in s e l" ed eh it a pe t t i. P a r is . S c h v v a b in g v e C h e ls e a b iry a n a .H a r le m v e G r e e m v ic h V illa g e k a f e le r in d e F r e u d k ü lt ü r ü y le b ir lik tee ş c in s e llika ltk ü lt ü r üd e b o yg ö s t e r d i. F r e u d u ny a z ı la r ı n ı ntitiz lik leo k u n u pin c e le n d iğ iV V e im a rB e r lin 'in d e , C in s e lB ilim le riç inM a g n u sH ir s c h f e ldE n s t it ü s üv e B e r linP s ik a n a liz E n s t it ü s ü o r t a k s e m in e r le ry a p t ı la r .A u g u s t e F o r e l'in S e k s ü e lM e s e le v e I w a nB lo c h 'u n Z a m a n ı m ı z ı n S e k s ü e lY a ş a m ıile b ir lik teZ e v k P r e n s ib i Ö t e s id e o k u n d u v e e ş c in s e llik le ilg iliA nders als die Andern ( 1 9 1 9 )v e M adchen in Uniform ( 1 9 3 1 )ileb ir lik teRuhun Sırlan film id e iz le n d i. C h r is t o p h e rI s h e r v v o o d L o n d r a 'd a k iW .H .A u d e n ’e ," B e r lin 'e g e l.B e r lin o ğ la n ç o c u ğ u d e m e k , "d iy e t e lg r a fç e k e r k e n ,p s ik a n a liz in m e r k e z io la n B lo o m s b u r y ’d e ü ç lü ,d ö r t lü ,b e ş lia ile y a ş a m la r ıs ü r ü y o r d u . * 3 6 1 P s ik a n a liz k a d ı n la rg ib ie ş c in s e lle r e d e a y n ın e d e n le ç e k ic ig e ld i: ü r e m e d e n c in s e lliğ iy a ş a m a ö z g ü r lü ğ ü g e t ir iy o r d u .A y n ız a m a n d a e ş ­ c in s e lle rJ u d it h B u t le r 'ı n d a h a s o n r a " h e t e r o s e k s ü e lliks e m p a t is iu y a n ­ d ı r m a ”d e d iğ iş e y e d e ğ il d e a y n ı c in s iy e tt o p lu m ufik r in ey ö n e ld ile r . • 171 •

RUHUN GİZEMLERİ T . E .L a w r e n c e .Z e k a n ı n Y e d iD ir e ğ ia d lı1 .D ü n y a S a v a ş ıa n ı la r ı n d a ,“ A r ­ k a d a ş la r ı n k o lla n s ı c a k k u m la r d a b ir b ir in e d o la n m ı ş ,tit r iy o r la r d ıv e b u d a b a n a F r e u d 'u n a r k a s ı n d a k ig e r ç e ğ iö ğ r e t t i, "d iy e y a z d ı . 1 3 7 1 L a v v r e n c e b u ­ n u y a z a r k e n F r e u d 'u n h e ry e r d e e ş c in s e llik g ö r d ü ğ ü n ü s ö y le m e k is t iy o r ­ d u a m a d o ğ r u d e ğ ild ib u .V V e im a r ’ı n e ş c in s e lg a z e t e s iD e rE ig e n e ’in b ir e d it ö r ü o la n H a n sB lü h e r ," e r k e k v e d iş in in E r o s u n u b e s le y e n a ile s o s ­ y a lp r e n s ib in in ,e r k e kt o p lu m u n ö t e s in d e . . .ik in c ib irp r e n s ip v a r d ı rk i. . . a n la m ı n ıe r k e k b a ğ la n n d a b u lu r , "d iy e y a z d ı .F a k a tB lü h e rd a h a s o n r a F r e u d 'u r e d d e t t i,o n u a ile k o n u s u n d a f a z la h o ş g ö r ü lü v e " e r k e k b a ğ la n " a ç ı s ı n d a n z a y ı fb u ld u k ib u n u Y a h u d ilik le b a ğ d a ş t ı r ı y o r d u . 1 3 8 ’ Y ir m iliy ı lla n np e k ç o k e ş c in s e lk a d ı n ıd a a y n ın e d e n le p s ik a n a ­ liz ir e d d e t t ile r .G e r t r u d e S t e in a n a lize d ilm e y e r a z ıo la n e r k e kk a r d e ş i L e o 'y a k ı z d ıv e k o n u ş m a d ıo n u n la .E r k e k le r in b a b a o lm a y ıu n u t a c a ğ ı v e h e r k e s in b a b a a r a m a k t a n v a z g e ç e c e ğ i.F r e u d s u z b iry ir m ib ir in c iy ü z ­ y ılö z le m iç e k t iğ in is ö y le d iv e " E ğ e rk e n d in h a k k ı n d a y a z a r s a n m u t s u z ­ m u ş g ib ig ö r ü n ü r s ü n ,a m a g e n e ld e h e r k e s in y a ş a m ı n d a n e ş e liz a m a n ­ la rv a r d ı r , "d iy e y a z d ı . 1 * 1 C a m b r id g e k la s ik ç ile r in d e n J a n e H a r r is o n F r e u d 'd a n e t k ile n m iş t ia m a a n a t a n r ı ç a y la ilg ilia r k e o lo jiç a lı ş m a la r ıv e J a ­ o n u s u n d ay a z a r k e n ,F r e u d ’u ny ir m ili y ılla r m e sF r a z e r 'inAltın D alı k m o d a s ı n ıH o m e rö n c e s iY u n a n is t a n 'ı nD o r ikis t ila s ı n ab e n z e t t i. O n a g ö r e ik io la y d a d a " b a ş p e d e r ş a h ib u r ju v a "Z e u s v e F r e u d -h e t e r o s e k s ü e la ile y ia n a e r k il,k a d m m e r k e z lid ü z e n e o t u r t m u ş t u . 1 4 0 1 Y e n im o d a c ı la rv e e ş c in s e lle r in k a f a k a r ı ş ı k lı ğ ı ,k a r a r s ı z lı ğ ıF o r d c u lu k d ö n e m in in a h lâ k k u r a lla r ık a r ş ı t lı ğ ı n ıy a n s ı t ı y o r d u .P s ik a n a liz e ş ­ c in s e llik le ilg ili d e ğ ild i;h e rik ic in s iy e t in c in s e liliş k ile r iy le d e ğ il,o n la ­ r ı nt a n ı m la m a la r ıv eo b jeiliş k ile r iy leilg ile n iy o r d u .A m ap s ik a n a liz m e s le ko la r a kd at a m a m e nb is e k s ü e ls a y ı la m a z d ı ;b ir ç o km e s le k t e n d a h a ile r id e y d ia m a e r k e ke g e m e n liğ in d e y d iv e e ş c in s e lle r ik a b u le t ­ m iy o r d u .B u n u n s o n u c u o la r a k k a d ı n la rv e e ş c in s e lle rb u y e n ia s ilv a h ­ ş im itik o n u s u n d a k a r a r s ı z k a ld ı la r .

F

o r d c u lu ka ile y ik iş is e ly a ş a m a la n ı n a d ö n d ü r ü r k e nk ü lt ü r ü na n la ­

m ı n ıd a d e ğ iş t ir d i.A m e r ik a lıe d it ö rH e n r y S e id e lC a n b y k ı r s a ld a k i ç o c u k lu ğ u n u a n la t ı r k e n ,k ü ç ü k k a s a b a la r ı n ı n b irA t in a o lm a d ı ğ ı n ı ,a m a " z e n g in v e m u t lu "b irh a y a ty a ş a d ı ğ ı n ıy a z d ı .O n d ö r ty a ş ı n a g e ld iğ in ­ d e a n t r o p o lo g la r ı n k ü ltü rd e d iğ ia m a f a r k lıo la n b irk ü ltü ra lm ı ş t ı .K o ­ la yv e d o ğ a ld e n e y im le r lek e n d in ib ilin ç li,o r g a n iz e v e b ir likh a lin d e •172*

ELI ZARETSKY b irt o p lu m u n p a r ç a s ıy a p m ı ş t ı . * 4 1 1 C a n b y 'n in " k ü lt ü r "s ö z c ü ğ ü n ü k u lla n ­ m a s ıo n u n o n d o k u z u n c u y ü z y ı la n la m ı n ı ,b ü t ü n b iry a ş a m ş e k lin ia k ­ la g e t ir iy o r d u .F a k a ty ir m iliy ı lla r d a y e n ib irk itlek ü lt ü r ü o r t a y a ç ı k a r ­ k e n s ö z c ü ğ ü n a n la m ın o s t a ljikb irş e y le rh a t ı r la t ı y o r d u .K a d ı n la rn a s ı l d o ğ a ,iç g ü d ü v e c in s e llik le t a n ı m la n ı y o r s a ,k ü ç ü k k a s a b a ,e t n ik t o p lu m y a d a d o ğ u m y e r id e k ö k le r ,d e r in likv e g e r ç e k lik a n la m ı n a g e liy o r d u . E r k e kv ek a d ı n la r ı nA f r ik ah e y k e lle r i, İ r la n d at iy a t r o s uv eM e k s ik a D e v r im iile ilg ile n m e y e b a ş la m a la r ıs o n u c u ,ç o c u k ,r ü y a v e b ilin ç a lt ıg i­ b iilk e la la n la r la b ir lik ten o s t a ljid e ilk e lliğ ing ö lg e s in d e k a ld ı . P s ik a n a liz m o d e r n a ile y a ş a m ı n ıa r a ş t ı r m a a r a c ıo la r a k g ö r e vy a ­ p a r k e n ,m o d e r n k ü lt ü ra r a ş t ı r m a s ı n d a d a k u lla n ı ld ı .İlk e llik le b a z ıe ş it le y ic ia n a liz le ra s ilv a h ş im itin ig ü ç le n d ir d ia m a s ü r r e a lis t le r in e t n o g r a fikd e n e y im le r i,k o lo n id ı ş ıd ü n y a d a a n a litik te o r in in y e n id e n y a z ı lm a ­ s ıv e s o s y a lb ilim le r d e " k ü ltü rv e k iş ilik "o k u lu n u n a r t ı ş ıg ib iy e n ilik le r b u a r a ş t ı r m a la r ı n c id d iy e t in e t a n ık lık e t t i.N a s y o n a lS o s y a liz m in b a ş la t ­ t ı ğ ıv e F r a n k f u r tO k u lu k r itikt e o r is iy le b ir le ş e n y e n id ü ş ü n c e t a r z ı n d a n ö n c ep s ik a n a lizv em o d e r nk ü ltü ra r a s ı n d a k ie ng ü ç lüiliş k iN e w Y o r k 't a g ö r ü ld ü .Y e r iy le ,ç e ş id iü lk e g ö ç m e n le r iy le v e y a y ı n la r ,m ü z ik v e s in e m a e n d ü s t r is ig ib iy e n ilik le r ib a r ı n d ı r a n b irk ü ltü rm e r k e z io l­ m a k la ,N e w Y o r ka y n ız a m a n d a ilk e le s t e t ik le r in ,c in s e lliğ in v e m ü z i­ ğ in a n a s ıo la n S iy a h la r ı n d a A m e r ik a lıy d ı .G r e e m v ic h V illa g e v e H a r le m R e n a is s a n c e a y d ı n la n n ı n y a ş a d ı ğ ıy e ro la n b u ş e h ira y n ız a m a n d a d ü n y a d a e n f a z la a n a liz c iy ib a r ı n d ı r a n y e r d i.F r e u d c u lu k o n u n k im liğ i­ n in m e r k e z iy d iv e ö y le d e k a la c a k t ı . 1 9 2 0 ’le r in N e w Y o r k e n t e le k t ü e lle r in in h e d e f i,A v r u p a v e Y e n iİ n ­ g ilt e r e 'n ine t k is in d ek a lm a m ı şg e r ç e kb irA m e r ik a nk ü lt ü r üg e liş t ir ­ m e k t i.B ö y le c e o n la rC a lv in iz m i,y a d a o n u n A n g lo A m e r ik a n t ü r ü P ü r ite n liğ id e n g e le m e kü z e r e p s ik a n a liz d e n y a r a r la n d ı la rk ib u a k ı m s a ­ d e c e b e y a z ,N e w E n g la n d P r o t e s t a n k ü ltü rh a k e m le r in id e ğ il,a y n ız a ­ m a n d a o n la r ı n s o y u n d a n g e le n v e G ü n e y v e B a t ı d a y a ş a y a n in s a n la r ı d a s im g e liy o r d u .1 9 5 0 ’le r d e a n t iP ü r it e n liğ in it ib a r ıd ü ş t ü v e b u n u n e n b ü y ü kn e d e n iP ü r it e nd in s e ld ü ş ü n c e n ind e r in liğ iv ek a r m a ş ı k lı ğ ı n ı g ö s t e r e n P e r r y M ille rö ğ r e t is io ld u .F a k a ty ir m iliy ı lla r d a t e h lik e d e o la n d in d e ğ il,k ü lt ü r d ü ,ö z e llik le d e ü lk e r u h u n u s ö n d ü r m e p a h a s ı n a u y g u ­ la n a n ilkk a p it a lis tk ü lt ü r d ü .P e k ç o k in s a n F o r d c u lu ğ u n y e n i,if a d e g ü ­ c ü d a h a b ü y ü k b irk ü ltü rg e tir d iğ in is a n ı y o r d u ,a m a ö z e llik le a ile d ü z e ­ y in d e e s k iâ d e t le rg e ç e r lik le r in is ü r d ü r ü y o r la r d ı . 173

RUHUN GİZEMLERİ E n t e le k t ü e lle rb uâ d e t le r it a r t ı ş m a kiç inF r e u d c u lu k t a ny a r a n ı p p s ik a n a liz e ö n c e P ü r it e n liğ in b irt ü re le ş t ir is io la r a k b a k t ı la r ,iç g ü d ü s e l v a z g e ç m e d e C a lv in c iv u r g u y u m u h a f a z a e ttile ra m a C a lv in c iliğ in d in c i, z o r u n lu v e ik iy ü z lü k a r a k t e r in ib ı r a k t ı la f .N e d e o ls a p s ik a n a lizd u r u m u n d as a d e c e u la ş ı la m a z ,a n a lit ik" T a n r f n m v a r lı ğ ık a b u le d iliy o r d u , o n u n d ik t a s ı n a c e v a p v e r ile m e z ,e n iy i ih tim a lle içd ü n y a d a y a ş a n a b t lir d i. F r e u d 'u n h e rz a m a n t e k r a r la d ı ğ ıb irs ö z v a r d ı ;o n a g ö r e a n a liz in a n a h t a rs ö z c ü ğ ü ,“ k e n d in ig e r it u t m a ,p e r h iz " d i.Ö ğ ü t le r e ,a n a lı k e t m e ­ y e ,in t e r s ü b je k t ifa n la y ı ş g ir iş im le r in e h iç g e r e k y o k t u .Ö n e m lio la n s a d e c e b irt e k ş e y v a r d ı ;d ü n y a b a ş a r ı s ı ,s e z g it a t m in k â r h ğ ı ,ö z s a y g ı ,k e n ­ d in ib e ğ e n m e y o k t u ;s a d e c e C a lv in c ilik t eo ld u ğ ug ib i in s a nr u h u n u n d u m m u s ö z k o n u s u y d u . E n t e le k t ü e lle ra y r ı c at a r ih s e lv ek ü lt ü r e ld u r u m u n uo r t a y ak o y ­ m a kiç ind a h a ö n c e s ö z ü e d ile n“ H e t e r o s e k s ü e lliğ ink e ş f in i"y e n id e n t a n ı m la d ı la r .A n a liz leç o ky a k ı n d a nilg ile n e nN e w Y o r k ’lud ü ş ü n ü r F lo y dD e ll'eg ö r e .P ü r it e n liğ ine s n e k liğ ie s k i,k e n d in ey e t e r li,e k o n o ­ m ikb a z lıa ile y e k a d a riz le n e b ilir d i.K a d ı n la rv e g e n ç le re k o n o m ika ç ı d a n a ile y e b a ğ ı m lıo ld u k la r ıs ü r e c e b a b a o t o r it e s id e v a m e d e c e k t i.K it ­ le ü r e t im iP ü r it e n lik t e a ile t e m e lin ib e r t a r a fe t t iğ in d e " s o s y a lo la r a k k a ­ b u le d ile b ilirâ d e t le rn e v r o z la r a d ö n ü ş ü y o r d u . 1 4 2 ’D e llm ü lkd ü ş ü n c e le r i­ n ino lm a d ı ğ ız a m a n v e y e r d e ,e s k ip e d e r ş a h ia ile k a v r a m ı n a k a r ş ıa ş k e v liliğ in in o r t a y a ç ı k t ı ğ ı n ıv e b u n u d e s t e k le d iğ in ia ç ı k la d ı .D e lla ş k e v li­ liğ in ib o h e m y a ş a m ı y la iliş k ile n d ir d ik iF o r d d ö n e m iy e n ilik le r in d e n b i­ r io la n b u k a v r a m ıp o lis ," r a d ik a lle r in ,F r e u d c u la n n ,ç if t e c in s iy e t lile r in v e n a r s is iz m in h o r t la m a s ı "o la r a k g ö r ü p k ı n a m ı ş t ı ,a m a D e llb u n u b a b a o t o ­ r it e s in ing e r ile d iğ iv e e k o n o m iky a ş a m d ü z e y in ind ü ş t ü ğ ü b ird ö n e m o la r a k t a n ı m la d ı .D e lla s lı n d a “ ö z g ü ra ş k ı "d e s t e k le m e d i,d a h a z iy a d e e v ­ liliğ id e k ü lt ü rr e f o r m u n u n b irp a r ç a s ıo la r a k d ü z e lt m e k is t e d i. 1 4 3 ' N e w Y o r ke n t e le k t ü e lle r ia y n ız a m a n d a y e n ik itlek ü lt ü r ü iç in d e b ü t ü n lü ğ ü ,d ü r ü s t lü ğ üt e ş v ike t m e kiç inp s ik a n a liz eb a ş v u r d u la r .K ü ­ ç ü k d ü k k a n la rv e c id d iy a y ı n c ı la r ı n ç o ğ a ld ı ğ ıd ö n e m d e V a n W y c k B r o o k s ,g ö r ü ş le r iF r e u d 'u ö n c e d e n t a h m in e d e n P ü r it e n likk u r b a n la r ıH e r m a nM e lv illev eM a r kT w a inilg is in ic a n la n d ı r d ı .D a h a ö n c es a d e c e m e lo d r a m ,m ü z ik a lk o m e d iv e m a s k a r a lı k g ö s t e r e n A m e r ik a n t iy a t r o ­ s u n a t r a je d id e g ir d i.İ n s a n la rE u g e n e O 'N e ill'in F r e u d c u d r a m a la n n ıa l­ k ı ş la r k e n ,s a h n eg e r is in d e k ir e z a le d e r d e nh a b e r s izo la r a kd ü z e y s e l o y u n la r ıy e ğ le d ile r . 1 4 4 ’P r o v in c e t o v v n P la y e r s d e n e y s e lt iy a t r o y u b a ş la t t ı . •

174*

ELI ZARETSKY S u s a n G la s p e ll'in1 9 1 6 Bastırılm ış Arzu o y u n u y la B r o a d w a y ’d e " p s ik a ­ n a lizd ö n e m i"b a ş la d ı . Y ir m iliy ı lla r ı n P ü r it e n like le ş t ir ile r in in b ü y ü kb ö lü m ü Y a h u d ile r , İ t a ly a n la rv e d iğ e rg ö ç m e n le r e y e ra ç m a y a y ö n e lik t i,f a k a tH a r le m R ö n e s a n s ıe n t e le k t ü e lle r e b e y a z v e s iy a h -A f r ik a A m e r ik a d e n e y in e ç o k ö n e m v e r d ile r . 1 4 5 1 H e rş e y d e n ö n c e A m e r ik a g e r ç e k b irk ü lt ü r üo t u r t a ­ c a kb ir" k ö y lüt o p r a ğ ı n a " ,b a ş k a " h a lkk it le s in e ”s a h ipd e ğ ild i.V V . E . B . D u B o is ," S iy a h A m e r ik a d o la r la rv e a ç ı k g ö z le r in t o z lu ç ö lü n d e r u h u n t e kv a h a s ı d ı r . "d e d i. 1 4 6 ’A y r ı c aP ü r it e n liğ inş im d iy ek a d a rk a r a n lı k ,b i­ lin ç s iz A m e r ik a n g e ç m iş in ib e lir ttiğ iü lk e d e k ö le liğ in ü r e t t iğ in d e n b a ş ­ k a k a r a n lı ka k ı m d a y o k t u .E n k a r a r lıA f r ik a A m e r ik a g a y r e t le r ia ile y i k o r u m a y aç a lı ş ı r ,a m a p s ik a n a liza ile y ea y k ı n b irm a n t ı ky ü r ü t ü r k e n , d o ğ r u d a n v e d ı şb a s k ı la ra lt ı n d ao la n b irh a lk la p s ik a n a liz inn e ilg ili o la b ilir d i/4 7 1 P s ik a n a liz in H a r le m R ö n e s a n s ı n d a r o la lm a s ı n ı n ik in e d e n iv a r d ı . B ir in c is i. H a r le m e n t e le k t ü e lle r id eP ü r it e n liğ iB o o k e rT .W a s h in g t o n u nk e n d ik e n d in e y e t m e v e s a y g ı n lı kid e o lo jis iş e k lin d e y a k a la d ı ­ la r .Ö n e m li A f r ik a A m e r ik ay e n ilik ç ile r in d e n J e a n T o o m e r ," D a m a r la ­ r ı n d aZ e n c ik a n ıt a ş ı y a n v e k ü lt ü r e lv e d u y g u s a lo la r a kP ü r it e n g e le ­ n e k le r in d e n e n u z a k o la n b iz le ro n u n e n g ü ç lü d e s t e k ç ile r iy iz . "d e d i/ 4 8 ’ A y r ı c a ,A f r ik a A m e r ik a t o p lu m u n a iy ic e g ir m işo la n s iy a h a ile le r ,t r a v ­ m a ,ş id d e tv e ih a n e ta r k a p la n ıd a d a h ilo lm a kü z e r e .A m e r ik a n k ü ltü ­ r ü n ü n b ilin ç s iz k ö k le r in ia n la m a g ir iş im le r in it e ş v ike t t ile r .Z o r a N e a le H u r s t o n b u n a iy ib irö r n e k t ir . B a b a s ıo r t a k ç ıç if t ç i,a n n e s iö ğ r e t m e n o la n v e1 8 9 1 ‘d e F lo r id a 'd a d o ğ a n H u r s t o n ,F r e u d 'u ilkk e z 1 9 2 5 't e C o lu m b ia Ü n iv e r s it e s in d e ,F r a n z B o a s 'ı n p s ik a n a lizs e m in e r in d e o k u d u .B o a s p s ik a n a liz io n d o k u z u n c u y ü z y ı lı r kb ilim in et e z a to la r a kö ğ r e t iy o r d u .H u r s t o n a y r ı c a e t n o g r a f ik y ö n t e m in d e e t k is in d e k a ld ı ;d iy a lo g a a ç ı k v e y o r u m la y ı c ıa m a b ilim ­ s e la m a c ıo la nb iry ö n t e m d ib u v e b un e d e n le p s ik a n a liz ep a r a le llik g ö s t e r iy o r d u .G e n ç k ı z ,B o a s 'ı n m e s le k t a ş ıo la n v e a n a liz in ,a n t r o p o lo ­ jin inç o kd e ğ e r lie s a s la r ı n ıs a ğ la d ı ğ ı n a in a n a n v e k ü lt ü r ü" u lu s a lö z e l­ lik le r i iç e r e n "b ilin ç s izb irk a y n a ko la r a kt a n ı m la y a nE d w a r dS a p ir 'in d e e t k is in d e y d i/ 4 9 1 H u r s t o n C o lu m b ia ’d a n a y r ı ld ı k t a n s o n r a a n a liz c ib ire t n o g r a fo la ­ r a kA f r ik a lı A m e r ik a lı la r ı ny o ğ u no la r a ky a ş a d ı k la r ıG ü n e y id o la ş t ı . O n a g ö r e ,S iy a h G ü n e y in d iy a le k t i,h ik â y e le r i,e s p r ile r iv e â d e t le r ib ir •175

RUHUN GİZEMLERİ “ ı r k s a lb ilin ç a ltı”o lu ş t u r u y o r d u k ib u d a g e ç m iş e a itk o le k tif,d u y u le n ,v a r lığ ın ıh â lâı s r a r la s ü r d ü r e n b irg e ç m iş ink a t a lo g ua n la m ı n ı liy o r d u .I r k s a lb ilin ç a ltın ın k e n d in e ö z g ü b ird iliv a r d ı .B ö y le c e ,B la ry a z ı lıd ille ,S iy a h la rh iy e r o g lifled ü ş ü n ü r . ”d e n d i.H u r s t o n ’u n

ri Tanrıya Bakıyordu a d lıe n ü n lü e s e r i,d ik k a tle r iG ü n e y in d ili,h a lk ş a m ıv ek o le k tifa n ı la r ıü z e r in eç e k e r e ks iy a hk a d ı n ı nt r a v m a lı y im le r in ia n la t ı r .F r e u d 'u nH z .M u s a 'y ıb irM ıs ır lıo la r a kt a n ı m la y o r t a y a a t t ı ğ ık a r m a ş a y a H u r s t o n1 9 3 9 ’d a k a r ş ı lı kv e r d i;Y a h u d ile r m s ı r 'd a nç ı k ı ş ı n ıS iy a h la r ı nk ö le lik te nç ı k ı ş ı n ab e n z e t e r e ka n la t t ı .I I to n ( F r e u d g ib i)ı r k ç ı lı ğ a k a r ş ıç ı k m a k la k a lm a d ı ,F r e u d c u g ö r ü ş le r in y a h la r ı nö n ü n ek ö le lik te nd a h aç o kz o r lu kç ı k a r d ı ğ ı n ıs ö y le d i. O k it a b ı n d aM u s a ,h a lk ı n ıM ı s ı r 'd a nç ı k a r d ı k t a ns o n r ah e rz a m a n ö : lü ğ ü n“ ı z g a r a e td e ğ il”b irr u h h a li o ld u ğ u n us ö y le r . ( 5 0 ) H u r s t o n 'u nç a ğ d a ş ıo la n J e a n T o o m e rd a ı r k ç ıb ilin ç a ltık a v r n ık u lla n d ı. N e w O r le a n sv eV V a s h in g t o n ,D . C . 'd ey a ş a y a nA lıl A m e r ik a lıa r is t o k r a tb ira ile n inç o c u ğ uo la nT o o m e rk e n d is in eS I y ad a Z e n c id e m e k t e nı s r a r lak a ç ı n d ık ib ud a o n a g ö r ek im liğ in A m e r ik a lık ö k e n ig ö r m e z d e n g e lm e k t i.H e rş e y e r a ğ m e n E u g e n e O ili'in1 9 2 0 'd e k iİm parator Jo n e s a d lıo y u n u y la ilg iliy a z ı s ı n d a ş ö y le d ıT o o m e r :“ B ilin ç a ltın ıniç e r ik le r ib ir e y le r led e ğ iş m e k lek a lm ı y o r ;| y ü z ü n d e nd e fa r k lılıkg ö s t e r iy o r . . .J o n e sZ e n c iy e ö z e lb ilin ç a ltıb ö le r in d ey a ş a d ı .K ö le g e m ile r i,k ı r b a ç la m a k a z ı k la r ıv . b . . .O n u nk o r k b irN e g r ok o r k u s uh a lin eg e liy o r ,b e n z e rd u y g u d a no ld u k ç af a r k lı d u y g u b u ,d iğ e rı r k s a ld e n e y im le r le d e ğ iş ik liğ e u ğ r a m ı ş . ”T o o m e r ’a r e b uo y u n ,b e lir g inb ird r a m a t ikf o r m d ata k d im e d ilm işZ e n c ip s lo jis in d e nb irb ö lü m d ü . 1 5 1 5 H a r le m R ö n e s a n s ı1 9 3 0 'la r ı n B ü y ü kK r iz iy le s o n b u ld u a m a s İ e n te le k tü e lle r in p s ik a n a liz le ilg ile r id e v a m e t t i.S t .O a irD r a k e 'le b ı ı llk t e S iy a h M e tr o p o lü y a z m ı ş o la n s o s y o lo g H o r a c e C a y t o n h a y a t ıb o y u H * c a b ir e y s e llik ,e r k in likv eır k ç ılıka r a s ı n d a k iç e liş k ile r leu ğ r a ş t ı .S o n # t a b e şy ıl s ü r e y le C h ic a g o lu a n a liz c iH e le n V .M c L e a n t a r a f ı n d a n tm il v ie d ild i, o n u ns a k a tk o luv ek a d ı no lm a s ı y lak e n d is in ia n la y a c . ı f l# d ü ş ü n ü y o r d u .A n a liz le r inilkg ü n le r in d eC a y t o n ır k ı" u y g u n b irs e p if k iş is e ly e t e r s iz likiç inr a s y o n e lle ş m e ,“ d e r ina r a ş t ı r m a y ıö n le y e nİMİ y o l”o la r a kg ö r ü y o r d u .D a h a s o n r a ır k ınk e n d ik iş iliğ in inö z ü n e in d l|| n i. . .k e n d ig ü v e n s iz liğ in ino d a kn o k t a s ı n ıo lu ş t u r d u ğ u a n la d ıv e “ Ü ı m ı ı a n n e m ins ü t ü y leb ir lik tea lm ı şo lm a lıy ım ,”d e d i. P s ik a n a lizo n u nH 0 # •1 7 6 *

ELI ZARETSKY y o lo jite o r ile r in id e ğ iş t ir d i.ı r k ç ın e f r e t in v e k e n d in d e n n e f r e te t m e n in m o d e r nt o p lu m u nn e k a d a rm e r k e z in d eo ld u ğ u n ua n la m a s ı n d a y a r ­ d ı m a o ld u . * 5 2 1 H a r le m 'd e L a f o r g u e A k ılH a s t a n e s in in k u r u lu ş u n d a p s ik iy a t rF r e d e r ic k W e r t h a m ’la b ir lik teç a lı ş m ı ş o la n R ic h a r d W r ig h t .p s ik a n a liz iı r ­ k ı na n la m ı n ız o r la ş t ı r m a kiç ink u lla n m ı şb irb a ş k a s iy a h y e n ilik ç iy d i. V V r ig h t 'a g ö r e k ü lt ü r le r ,in s a n la r ı n k o r k t u k la r ıp a r ç a la r ı n ı ,m u h a f a z a e t ­ m e kis t e d ik le r ip a r ç a la r ı n d a n a y ı r m a kiç ink u lla n d ı k la r ı“ b ö lm e le r d i" . V V r ig h t 'ı n b is e k s ü e lliğ iv e k a r a r s ı z lı ğ ıs a ld ı r g a n lı ğ a b a ğ la y a n r o m a n la r ı J a m e sB a ld w in 'in g ö r ü ş ü n ü y a n s ı t ı y o r d u ;y a n is iy a h e d e b iy a t t a g e n e l­ d e c in s e lliğ in d o ld u r d u ğ u y e r in iş id d e t le a lm a e ğ ilim iv a r d ı .V V r ig h t 'ı n

Uzun Rüya a d lır o m a n ı n d a b irlin ço la y ı n ıiz le y e n b ir ia r k a d a ş ı n a ,“ B ir in s a n ıb u n u ng ib ip a r ç a la m a kiç ino n uç o kf a z las e v m e n ,o n aa d e t a a ş ı k o lm a ng e r e k ir .O n la rb iz d e n n e f r e te d iy o rT y r e ,a m a a y n ız a m a n ­ d a d a s a p ı k ç a b irş e k ild es e v iy o r la r . " * ”1 B u k a d a rk o r k u n çb ira n la y ı ş k a r ş ı s ı n d a ,ır kö n y a r g ı s ı n ıö n c e y a y g ı n c e h a le t e b a ğ la y a n W .E .B .D u B o is b ilein s a n d a v r a n ı ş la n n ı n m a n t ı ğ a n e k a d a ra z d a y a n d ı ğ ı n ıa n la ­ y a c a k k a d a rF r e u d b ilm e d iğ in ik a b u le t t i. 1 5 4 1 Y ir m iliy ılla r ı n k ü lt ü r e ld e n e y le r iB ü y ü k K r iz d e n s o n r a b o ş a ç ı k t ı . B u n a r a ğ m e n s ö z c ü ğ ü n m o d e m a n la m ı y lak ü ltü rfik r id o ğ d u .L io n e l T r illin g d a h a s o n r a ,“ B u fik irb ir e y in k e n d is in iid r a k e t m e s in in b a z ıy e ­ n iy o lla r ı y la b ir lik te ,a y n ız a m a n d a g e liş t i, "d e d i.T o p lu m u n b ilin ç li,is t e n ç lia k t iv it e le r i.m im a r is i,f e ls e f e s ig ib iu s u lle r i,t a r z la n y la ilg iliy d ib u . a m a b ilin ç a ltıa k t iv it e le r le d e ilg ile n iy o r d u . . .if a d e e d ilm e m işt a h m in ­ le r it o p lu m u n b ilin ç a lt ı y la ilg iliy d i.B ü y ü k s o s y a ld e ğ iş im le riç in d e g e ­ liş e n p s ik a n a liz k ü lt ü r ü n b u n o s y o n u n u y a r a t m a a ç ı s ı n d a n ö n e m liy d i. Z ih iniç in d e k ü lt ü r ü n y e r in ia la c a k k a v r a m la ry e r le ş s e b ile ,z ih n ino n ­ la r ı n ö t e s in e g e ç t iğ in iö ğ r e t iy o r d u . o n u ç t a “ y e n ik a d ı n " ,“ y e n ie ş c in s e l"v e “ y e n iZ e n c i”g ib ik a v r a m la r ­ la b ir lik teC a z Ç a ğ ıp s ik a n a liz is a n a t ç ıy e n ilik le b ira r a y a g e ld i.B u k a r ş ı la ş m a h e p s in d e n d a h a k a r m a ş ı k t ı ,ç ü n k ü y e n ilikv e p s ik a n a lizo r ­ t a kk a y n a k t a n g e liy o r la r d ıv e a n la t a c a k o r t a kh ik â y e le r iv a r d ı . O n d o k u z u n c u y ü z y ı ld a ,k ı s a s ü r e ö n c e ö z g ü r lü ğ ü n ü k a z a n ı p y e ­ t e n e k le r in ik u lla n m a kis t e y e nr o m a n t iks a n a t ç ı işh a y a t ı n d ak iş is e l d u y g u la r ı n ıv e d e n e y im le r in iş e k ille n d ir d i. 1 5 5 1 1 8 9 0 'la r d a ç e ş it lia la n la r ­ d a y e n ilik ç ile ro r t a kb irh e d e fb e lir le d ile r . -“ b ilin ç a ltın ınm a s u m c a a ç ı -

S

•

177 •

RUHUN GİZEMLERİ

ğ a v u r u lm a s ı . . .b ilin ç a lt ıd u y g u n u nif ş a e d ilm e s i iç inm a d d e y le ö z g ü r o y n a m a . ”k a v r a m ı y d ıb u .İlka n a liz c ile rg ib i ilky e n ilik ç ile rd e ç a lı ş m a ­ la r ı n ıe k o n o m id ı ş ı ,y ad as o n r a s ıg ö r d ü le r .P a u lG a u g u inb irr e s s a m o la r a k ş ö y le d e d i:" İ n s a n ı n s a n a t ç ıb irç a lı ş m a y la s a ğ la d ı ğ ıö z s a y g ıv e g u r u rs a d e c e b irt e s e llid ir . . .P a r a k a z a n m a k is e h e rh a y v a n ı n y a p a b ile ­ c e ğ ib irş e y d ir . "Y e n ilik ç is a n a t ç ıv e p s ik a n a liz c ik im likk a y n a ğ ıo la r a k " ilk e le "d o ğ r u y ö n e lm e y id e p a y la ş t ı la r .G a u g u in r e s im le r iy le ilg ilio la ­ r a k ," U y g a r la ş m ı şd u y g u la r ı m d a n g e r iy e k a la n la rm a h v o lu p g itti.”d iy e y a z d ı . 1 5 6 'B ilin ç a lt ı n ı na ç ı k la n m a s ı n ı no b je d ü n y a s ı n d a n g e r iç e k ilm e y i g e r e k t ir d iğ ik o n u s u n d a k ia n a litik g ö r ü ş ,s o y u t u n k e ş f iy le z ir v e y e ç ı k a n b ird iz ia r t is t iky e n ilik le r le p a r a le lliks a ğ la d ı .R u s r e s s a m ıK a z im irM a le v ic h1 9 1 3 't e s a n a t ıo b je k tifd ü n y a n ı n s a f r a s ı n d a n k u r t a r m a m ü c a d e ­ le s in ia n la t t ı ." S e r g ile d iğ im b o şb irk a r e d e ğ ild i,d a h a z iy a d e o b je s iz li ğ in d e n e y im iy d i, "d iy e y a z d ı . t 5 7 , B u a d ı m la r ı n h e rb ir iy e n iü r e t ic ig ü ç le r t a r a f ı n d a n s e r b e s tb ı r a k ı lm ı şy e n io la n a k la n y a n s ı t ı y o r d u — a r t ı kN e w t o n c u lim itle r lek ı s ı t la n m a y a n ,m a d d e s e lg e r e k s in m e le r le z o r la m a y a n d ü ş ü n c e ş e k ille r io la n a k la r ı y d ıb u n la r . 1 9 2 0 'le r in ik in c iy e n iliğ i,m o d e r ns a n a tv e p s ik a n a liza r a s ı n d a k i y a n k ı la n m a y ıd e r in le ş t ir d i. 1 9 2 1 v e1 9 2 4 a r a s ı n d a y a y ı n la n a n k it a p la ­ r ı n a r a s ı n d a P ir a n d e llo n u n Y a z a rA r a y a n A ltıK a r a k t e r( b e lir s iz lik ,k im ­ lik ) :P r o u s t 'u n G e ç m işZ a m a n İ z in d e ( b e n liğ in a n ı y la e ş it liğ i) :M a n n ı n B ü y ü lü D a ğ 'ı( h a s t a ı k ,u y g a r lı ğ ı n m a h v o lu ş u ) ;V V o o lf 'u n B n .Dallow ay\ ( iç e r ilik ,b ilin ça k ı ş ı ) :v e J o y c e 'u n U ly s s e s ( d ild e b ilin ç a lt ı ,m itv e g ü n lü k k a r ş ı lı k lıe t k ile ş im ,k ü lt ü r e ly a b a n c ı )g ib ib ü y ü k e d e b ie s e r le r iv a r d ı .T . S .E lio t 'u nTerk Edilm iş Topraklarında y e n ilik ," g ü n e ş iny a k t ı ğ ı ,ö lü a ğ a c ı n g ö lg e y a p m a d ı ğ ık ı r ı kim a jla ry ı ğ ı n ı "o la r a k t a n ı m la n ı y o r d u .B ir s ü r üç e ş id id ı şg ö r ü n t ü le r d eh e ry e n iliğ inm e r k e z in d eb a z ıb ilin ç a lt ı k a v r a m la rv a r d ı . A m a p s ik a n a liz v e m o d e r n s a n a ta y m y e r d e n d o ğ m u ş v e p e k ç o k a y n ız ih inm e ş g u liy e t le r in ip a y la ş m a la r ı n ak a r ş ı nF o r d c u lu ko n la r ı n a r a s ı n a a ç t ı .K it le ü r e t im is a n a t ç ı y ıy ü c e lt m e k le k a lm a d ı ,o n u r a d y o ,s i­ n e m a .k it a pk u lü p le r i,g a z e t e c ilikv e t a s a r ı m g ib ik id e ü r e tim in int e k ­ n ikg e r e k s in m e le r iy le b irişy e r ie le m a n ıh a lin e g e t ir d i.G ö r d ü ğ ü m ü z g ib is a n a t ç ı la rç o ğ u z a m a n y a r a t ı c ı lı ğ ım is t ik le ş t ir ip ,y e t e n e kfik r iü z e ­ r in d e ı s r a r la d u r a r a k k a r ş ı lı k v e r d ile rb u n a .N a r s is iz m le ilg ilib ird ü ş ü n ­ c e t a r z ıo la n g ö s t e r iş ,t e c r ite d ic ia c ı lıd r a m a la rv e y a n lı ş a n la m a la ra n a ­ liz c ile r in b ilm e d iğ iş e y le rd e ğ ild ie lb e t t e .B u n u n la b e r a b e ra y n ıe b e v e y •178-

ELI ZARETSKY n in ç o c u k la r ıo la n p s ik a n a liz c ile rv e m o d e r n s a n a t ç ı la rk e n d ile r in ik e n ­ d ile r iy a r a t m ı şg ib ig ö r d ü le r .A n a liz c ile rd a h ad a ile r ig id e r e ks a n a t ı a ç ı k la m a k is t e y in c e s a n a t ç ı la rd o ğ a lo la r a kis y a n e t t ile r .Y ir m iliy ılla r ı n b a ş la r ıis y a n z a m a n ı y d ı . P s ik a n a lizh a k k ı n d a k i ilkr o m a no la nI t a loS v e v o 'n u n Zenon’un İtiraflarında ( 1 9 2 3 )a n a liz le e d e b iy a ta r a s ı n d a k iiliş k ile rv a r d ı ,b ilim s a ­ n a t a b o y u ne ğ d ir m e kis t iy o r d u . 1 5 8 1 V ir g in iaV V o o lf 'u n" F r e u dK u r g u s u " F r e u d u n k a r a k t e r le r iv a k a la r a d ö n ü ş t ü r m e s in iv e z o r la ş t ı r m a k t a n z iy a ­ d e b a s it le ş t ir e n k u r a m s a l" a n a h t a r ı n ı "e le ş t ir d i. 1 ”1 J o y c e ü n Finnegan'ın

Uyanışında b ira k r a b a z in a s ı n a " f r e u d c u h a t a "d e n iy o r ,F r e u d " t r a v m a ile tic i” ,b irb a ş k a k a r a k t e r" k o la y c a f r e u d la ş ı y o r , ”ş e k lin d e t a n ı m la n ı y o r ­ d u . 1 6 0 1 T h o m a s M a n n B ü y ü lü D a ğ ’ıy a z a r k e n F r e u d 'u h e n ü z o k u m a m ı ş ­ t ı ,a m aB e r g h o fS a n a t o r y u m u n d ap s ik a n a lizu y g u la n d ı ğ ı n ıd u y u n c a d lıh o m o e r o t ikk i­ H a n s C a s t o r p 'u g ü ld ü r d ü .M a n nVenedik'te Ölüm a t a b ı n ıy a z a r k e n F r e u d 'd a n c e s a r e ta ld ı ğ ı n ıv e s a n a t ç ı la r ı n a n a liz le s e s ­ s iz le ş ip e z ild iğ in is ö y le d i." F r e u d c u fik ir le r les a n a t ç ı n ı n r ö n t g e n iö y le ­ s in e ç e k iliy o rk i,o n u n y a r a t ı c ıs a n a tg iz e m in e t e c a v ü z e d iliy o r , "d e d i. t 6 l ) R o g e rF r y 'm 1 9 2 4 y ı lı n d a y a z d ı ğ ı" S a n a t ç ıv e P s ik a n a liz "d e n e m e s in d e s a n a t ı n b e lir g inb irp a r ç a s ıiç in ," ilg is iz . . .t e m s ille u y a n d ı r ı lm ı şd u y g u ­ la r d a n k o p a r ı lm ı ş r e s m iiliş k ile r in d ü ş ü n ü lm e s i, "d e n d i. 1 6 2 1 F r e u d is e b u ­ n u n t a m t e r s in i,r e s m i iliş k ile r inb irtü r“ ö n z e v k ”s a ğ la d ı ğ ı n ıd ü ş ü n ü ­ y o r d u ,s a n a tiç e r iğ in in s a ğ la d ı ğ ıa r z u n u n y e r in e g e t ir ilm e s in ik o la y la ş ­ t ı r ı y o r d u b u .B u a ç ı d a n b a k ı ld ı ğ ı n d a F r y ’ı n p o z is y o n u b irt ü rb a s k ıo la ­ r a k g ö r ü ld ü . 1 6 ’1 D .H .L a w r e n c e p s ik a n a liz le y a k ı n d a n ilg ile n e n a m a y in e d e o n u n t a r a f ı n d a n g e r iitile n ,r e d d e d ile n b irs a n a t ç ıö r n e ğ iv e r ir .S a v a ş s ı r a s ı n ­ d a y a z d ı ğ ıAşık Kadında L a w r e n c e ,F o r d d ö n e m ik itle ü r e t im in in m ü t ­ h işe t k is in ia n la t t ı :" H e rb ö lü m d e u z m a n m ü h e n d is le rv a r d ı . . .A m e r i­ k a 'd a n y e n im a k in e le rg e tir ild i,m a d e n c ile rm e k a n ika le t le r e d ö n ü ş t ü ­ r ü ld ü .” t M 1 L a v v r e n c e 'e g ö r e k itle ü r e t im i,e s k id e n g e lik a r a k t e re g o s u t e ­ m e lin e d a y a n a n r e a lis tr o m a n ım o d a s ıg e ç m iş h a le g e t ir m iş t i.L a v v r e n c e y in e d e a k s iy o n u b ir e y ie t k ile y e c e k b a ş k a b ire g o t a n ı m la m a s ıa r a ­ y a r a k p s ik a n a liz ib ilim s e ly ö n e t im le e ş ith a le g e t ir d i.1 9 2 4 't e M a b e lL u h a n ’a ," P s ik a n a liz in b ü y ü lü e t k is in in a r k a s ı n d a n e y a t t ı ğ ı n ıb iliy o r u m , " d e d i." H e rş e y in a r z u d a v e k a f a d a o lm a s ı n ıis t e y e n a y n ıç ir k in a r z u b u . A s lı n d ah a y a tb a ş k a y e r d e ng e liy o r .B e n t e r a p id e nn e f r e te d iy o r u m . H a s t a la riy ile ş t ik le r in d en o r m a lb ilin çv e o t o m a t ikk o n t r o le k a v u ş t u k •

179*

RUHUN GİZEM LERİ

la r ın ıd ü ş ü n ü y o r la r . . .b e nn e v r o z lu la r ı nö lm e s in iy e ğ le r im . ( 6 5 )S o n u l b e n ie le ş tir e n le r ins e k s t e n a ld ı ğ ı m z e v k ik ö t ü y e k u lla n m a kis t e d il n ia n la d ı m .O n la rs a d e c e s in ir li,k iş is e l,d a ğ ı t ı c ı ,‘b e y a z ’s e k s ib iliy o r l b e n g e ç e r lio la ns e k s t e n s ö z e tm iy o r u m b u r a d a . ” * 6 6 5 L a w r e n c e 'ina n a liz d e nn e fr e ti s a d e c e s a n a tö z e r k liğ in is a v u s in iy a n s ı t m ı y o r d u ;k iş is e ly a ş a m k o n u s u n d at a m a m e nfa r k lıb ı ı r a m v a r d ıo n u nk a f a s ı n d a .L a w r e n c eiç inc in s e llikv a r lığ ınt e m e li; r a s y o n e llikd e ğ iş k e n o la r a k s a v u n m a y a y ö n e lik ti,b irtü re n t e le k t ü e l m a k t ı .O n u n p s ik a n a liz ir e d d e t m e s in in t e m e lin d e ,d ü ş ü n e n b irka< c in s e lb irv a r lıko la r a kt a n ı m a k t a k ig ü ç lü ğ ü y a t ı y o r d u .F r e u d ’u k a d ı r a e r k e ke r d e m le r in im a h v e d e c e k k a d a rö z g ü r lü kt a n ı y a n a d a m o t a n ı m la y a n b irb a ş k a y a z a rd a V V y n d h a m L e w isid i.S h e n v o o d A n ı s o n uz a v a llı ,F r e u dd ü ş k ü n ü ,ş a ş k ı nb irB e y a z ,a ş a ğ ı lı kd u y g u s uo l b ira d a m o la r a k t a n ı m la y a n L e w isd e L a w r e n c e g ib iz a v a llıe r k e k ç ğ a a c ı y o r d u ." F e m in is ta n n e s it a r a f ı n d a nb a b a s ı n ak a r ş ık ı ş k ı r t ı la n k e kç o c u ko n uö ld ü r ü py e m e y ib iled ü ş ü n e b iliy o r d u , "d iy e y a z d ık P s ik a n a liz lee nç o kilg ile n e nm o d e r ns a n a t ç ı la rs ü r r e a lis t li M o d e r nk ü ltü r es ı n ı r s ı zb ira la n ,s a h t e b ir e y s e llika r z u s u o la r a kb a l iç in d ein s a nv ein s a no lm a y a no b je le r inb u lu n d u ğ u ,id r a k leilg ili n e s a n sta b lo la r ın ıny e r in e ,s o n s u z v e h a y a lîb ira la n ,s o n u ç t a a r z u m k o y d u la r .S ü r r e a lis t le ra y r ı c a ,a r z u y uiç e r e nv ey ö n le n d ir e nb u m m o la r a kg ö r d ü k le r is a n a tç a lı ş m a la r ı n ı nö z e lr o lü n üm in im u m a d ir g e d ile rv ee le ş t ir d ile r . * 6 * 5 F ü tü r is tle r inm u h t e ş e m e le k tr ikv er a i d ü n y a s ı n ıa ç t ı k la r ı m ,s a n a tv e k itlek ü ltü r ü y leilg ili g e liş m e le r iv e y e n ilik ç ile r ins a n a t ı nd e m o k r a t ikv es a n a y ile ş m işto p lu m ak a t k ıla g ö r ü y o r la r d ı .F a k a t1 9 2 0 ’le r d e y e n ilik ç ile r inç a lı ş m a la r ım ü z e le r d e aı d ıv es a ld ı r g a n lı k la r ıg e r ile d i.B r e t o nt a b lo la r ınh e y e c a n u y a n d ı r d ı ğ ı n ı k a b u le d e r e k ," B u d ö n e m d e s o r g u la n m a s ıg e r e k e n ş e y g e r ç e ğ in k e m li s id ir .”d e d i.O n u ny a r a t m a kis te d iğ iş e ys a n a tç a lı ş m a la r ıd e ğ il,g e r ç e k ğ ink e n d is in inb ilin ç s iziç e r ik le r le y ü k lüo ld u ğ ud u y g u s u y d u .6 9 5 O d ö n e m d eg e ç e r li o la nfik ir le r eg ö r es ü r r e a lis tle r int e m e l l||| a la n ıc in s e llikd e ğ il,b ilin ç s izz ih in d i:o n u ng a r ipm a n t ı ğ ıv e b a ğ la n t ı lı p r e n s ip le r iy d i;g r a m e re k s ik liğ iy d i;ç e liş k ile r ik a b u le t m e s iy d i;z a m , m ö lü m y ad an o k s a n la rk o n u s u n d ac e h a le t iy d i; v eim a jad a y a n a nh | | s ö z lü ğ ü k a b u lü y d ü .

•180*

ELI ZA RETSKY

Max Ernst, Gelinin Giydirilişi: sürrealist resim. 1 9 3 9 D a d a is t le r( s a n a tç a lı ş m a s ı n ıo n la r d a n ö n c e r e d d e d e n le r )b u ş a n |l n e d e n s e lliğ e ü s t ü n g e le n s ih ir lib irp r o s e d ü ro la r a kg ö r ü r k e n ,s ü r r e ­ a lis t le ro n a " F r e u d 'u n ‘b ilin ç a ltıfik r i” 'd e d ile r .( 7 0 )F r e u d 'u n r ü y a ç a lı ş m a ­ c ıa n a liz le r in d e " b a z ıb ir le ş m e le r inş im d iy e k a d a rih m a le d ilm işü s t ü n g e r ç e k liğ in i"g ö r d ü le r .O to m a tik y a z m a ,b u lu n m u şo b je le r ,fo to ğ r a fç ılık g ib im e d y a o la n a k la r ı n ı nte r c ih i,ilg is izim a jla r ın( ş e m s iy e ,d ik işm a k i­ n e s i.

a m e liy a tm a s a la r ıg ib i)b a ğ la n t ı s ıh e p b ilin ç a ltım a n t ı ğ ı n ı n s ü p e r -

ı . ı s y o n e ly a d a r a s y o n e lo lm a y a n t a n ı m la m a g ir iş im le r iy d i.l 7 1 )H içk u ş ­ k u s u z s a v a ş o n la r ın g a y r e t le r in e ilh a m v e r d i.F r e u d 'd a n ç o k e tk ile n m iş o la n s ü r r e a lis tM a xE r n s to to b iy o g r a fis in i," 1 A ğ u s t o s1 9 1 4 't e ö ld ü ,1 1 K a s ı m 1 9 1 8 'd e ( m ü t a r e k e )d ir ild iv ee le m a n la r ıy o r u m av eu y u m ad iı<

n e n ,b ö y le c e s ü r e k li 'k im likk r iz in en e d e n o la nd ü ş s e lr e s im le ry a p -

iı”ş e k lin d e y a z d ı.( 7 2 ) •181

RUH UN GİZEM LERİ

İtalyan Komünist Partisinin kurucusu ve psikanalizin asil vahşiyle ilgili yeni bir teori olduğu fikrini ortaya atan Antonio Gramsci'nin mezarı. P r o f e s y o n e l tıb b ınk ı s ı t la m a la r ı n d a nk u r tu lu pö z g ü r le ş e ns ü r r e ­ a lis tle rç o ğ u z a m a n p s ik a n a liz le g e liş m eg ö s t e r d ile r .A n a liz c ile rp e n is le ilg ilit a r t ı ş m a la ry a p a r k e n o n la rb u r ju v a a ile s iy le a la y e ttile r ,y a r a t t ı k la n a ltk ü ltü ra n a liz c ile r in k in d e n d a h a h o m o fo b ik v e s e k s ik a lı r k e n k a d inc a n ile r i,m is tik le r iv e fa h iş e le r iy ü c e lttile r /7 3 5 A n d r e B r e t o n a k ı lh a s ­ t a n e le r in d es a n a te s e r le r in iny a p ı lm a s ı ns a ğ la y a nk ö rv eh o ş g ö r ü s ü / ö n y a r g ı y as a ld ır d ı/7 4 5 F a k a tp s ik a n a liz les ü r r e a liz m a r a s ı n d ab ü y ü kb irfa r kv a r d ı .F r e u d ag ö r es ö z c ü k le rv eim a jla ry o r u m g e r e k t ir iy o r d u ,a m a s ü r r e a lis t le r o n la r ıs ih ir li g ü ç le r io la n b ü y ü le ro la r a kg ö r ü y o r la r d ı/7 5 5 F r e u d r ü y a la ı ı c a n lıy a ş a m d ilin eç e v ir m e kis t e d i;s ü r r e a lis t le ris e o n u ,r ü y a v e g e r ç e ­ ğ im u tla kg e r ç e ky ad as ü r r e a liz m o la r a kb ir le ş tir m e ky e r in eb ir b ir iıı d e n a y ı r m a k la e le ş t ir d ile r .L o u is A r a g o n v e B r e t o n 1 9 2 8 'd e C h a r c o t 'n u n v a k a la r ı n d a n b ir in i" h is te r in ine llin c iy ı ld ö n ü m ü ,o n d o k u z u n c u y ü z y ı l s o n la r ı n ı ne n b ü y ü kş iir s e lk e ş f i"o la r a kk u tla d ıla r /7 6 5 B u r a d a k o n uh is •182*

ELI ZARETSKY

t e r iy ia n a liz e t m e k d e ğ il,k u t la m a k t ı . F r e u d c u la rg ib is ü r r e a lis t le rd e iç e ç e k m e ,z ih in m e ş g u liy e t iy a d a m a r jin a llikd iy a le k t iğ in d e n k a ç a m a d ı la r .S ü r r e a lis t le rs a n a t ıje s t le r e v e g ü n lü kd e n e y im le r eb a ğ la y a r a ks a n a tk u r u m la r ı n as a ld ı r ı ş la r ı n ıa r t ı r ­ d ı k ç a ,k itlek ü lt ü r ü n e ,r e k lâ m v es in e m a y ae n t e g r a s y o n ak a r ş ıd a h a h a s s a sh a le g e ld ile r .Ş e h irs o k a k la r ı n ıv e a lı ş v e r işm e r k e z le r in ih a y a l a le m in in r e s im le r iy le s ü s le m e k is t e r k e n C o la v e s o n u ç t a T V r e k lâ m la ­ r ı n a d a h a ç o kö n e m v e r m e y e b a ş la d ı la r .E t k ile r io k a d a rg ü ç lü y d ü k i. m o d e r nk ü lt ü r üa n la m a kiç inin s a n la rs ü r r e a lis t le r d e nd e ğ il,o n la r ı n m o d a ,m im a r i,m ü z ikv e d a n sd ü n y a s ı n d a k ie t k ile r in d e n s ö z e d e ro l­ d u la r .F r e u d .B r e t o n v e D a li ilet a n ı ş t ıa m a p r o je le r in d e n p e kb irş e y a n la m a d ıv e b irm e k t u b u n d a o n la r d a n ," b u a d a m la rt a m a m e n a p t a l,y a d a % 9 5 s a la k d iy e b ilir iz , "ş e k lin d e s ö z e t t i. l 7 7 ) P s ik a n a lizv e m o d e m s a n a t ı n k a r ş ı la ş m a s ıy ir m ili y ı lla r ı ne n ç o k k o n u ş u la n r a s d a n t ı s ıo ld u .A y d ı n la t m a d a n b e r is a n a t ç ı la r ı n g e r ç e ğ e g ir iş iç ine ş itb ilim s e lb ilg iy ein d ir ile m e y e nt e kg ir iş io ld u ğ ud ü ş ü n ü lü r d ü . F r e u d 'u n s a n a t ıa n a liz e t m e k o n u s u n d a k iı s r a r ıa n a liz in b ü y ü k b irk ı s ı t ­ la m a s ı n ıo r t a y a ç ı k a r d ı ;b irş e y ib ı r a k m a z a m a n ı m b ilm e m e g ü ç lü ğ ü y d ü b u .S a n a t ç ı la r ı ns a v u n m ad u r u m la r ıd a y e n ilik ç ik iş id e ,z a m a n la d a h a ç o k a ç ı ğ a ç ı k a c a k o la n b e k le n m e y e n b irh a s s a s iy e t ig ö s t e r iy o r d u . H a p is t e k iG r a m s c ig ib iy e n im o d ad ü ş k ü n le r i,e ş c in s e lle rv e s a ­ n a t ç ı la rd a F o r d d ö n e m in in g e r ç e ğ in ig ö r d ü le r ;F o r d c u lu k ,h a r e k e t le n ­ d ir d iğ i,ç a r p ı t t ı ğ ı ,s a p t ı r d ı ğ ıv e o n la r a ih a n e te ttiğ ih a ld e ,k iü e le r in h e r g ü n k ü a r z u la r ı n a g ü v e n iy o r d u .B u g e r ç e ğ ig ö r ü n c e ,o n la rd a a n a liz k o ­ n u s u n d ak a r a r s ı z lı kiç in ed ü ş t ü le r .D a h as o n r ag ö r e c e ğ im izg ib i, 1 9 6 0 ’la r ı ns o n la r ı n d a b u k a r a r s ı z lı ko lu m s u zy ö n d e s o n u ç la n d ı .F e m i­ n iz m k iş is e ly a ş a m ı n b iru y g u la m a s ıv e t e o r is io la r a k a n a liz in y e r in ia i­ d i;a n a liz b irb ilim d e ğ ild e b irs a n a to la r a k y e n id e n t a n ı m la n d ıv e r a ­ d ik a lp o lit ik a la r ,F r e u d c u lu ğ u " ö z e lo la n p o lit ik a d ı r "s lo g a n ı y la b e n im ­ s e d ik t e n s o n r a d ü ş ü ş e g e ç t ile r .H e rş e y e r a ğ m e n ,b u h a r e k e t le rs ü r e r ­ k e n .b ilin ç s iz c e d e o ls a a n a lizm e s le ğ in e r u h u n u n b irp a r ç a s ı n ıv e r d i­ le r ,u y g u la n m a s ı n ıe t k ile d ile rv e o n u nü ç lüy e n ilikv a a d in inf o r m ü le e d ilm e s in e k a t k ı d a b u lu n d u la r .

•183-

Bölüm Yedi

ÖZERKLİK VE DİRENİŞ

Zamanımızın büyüklüğü, zihnin, vasıtasıyla kendisini evinde hisset­ tiği özelliği olan özgüdüğün tanınması gerçeğine dayanır. —G. W. F. Hegel. Philosophy of History (1837)

m m a n u e lK a n t1 7 8 3 't e " A y d ı n la t m a n e d ir ? "s o r u s u n a ," ö z e r k lik "y a d a " k e n d iliğ in d e nk o n m u şh a m lı k t a n k u r t u lu ş . "d iy e c e v a p v e r d i. K a n tö z e r k likd e r k e n e n t e le k t ü e ly a d a a h lâ k !ö z e r k likd e m e k is ti­ y o r d u .B iry a n d a n b ir e y le r in r a h ip le r in v e lo r tla r ı n v e s a y e t in d e n k u r t u ­ lu p k e n d id ü ş ü n c e le r in e g ö r e ,b iry a n d a n d a a r z u la r ı n ıa ş a r a k m a n t ı k ­ la r ı y la f o r m ü le e ttik le r ia h la kn o r m la n n a g ö r e d a v r a n m a la r ı n ıis t iy o r ­

I

d u .K a n t ’a g ö r e b u ş e k ild e f o r m ü le e d ilm iş n o r m la re v r e n s e lo la r a k u y ­ g u la n a b ilir d i;in s a n ı n ı r k ı ,c in s iy e t i,s o s y a ld u r u m u ,ö z e llik le d e k iş is e l y a ş a m ı n ı n ö z e llik le r ik o n u d ı ş ı y d ı .B u tü rö z e llik le r ia h lâ k îk a r a r la r la il­ g ile n d ir m e k s a d e c e ö z e r k liğ in a r a n m a s ı n ız o r la ş t ı r ı r d ı . F a k a to n d o k u z u n c u y ü z y ı ld a J o h n S t u a r tM ilig ib ib a z ıd ü ş ü n ü r ­ le rk iş is e lö z e r k lika d ı y la a lt e r n a t ifb irk a v r a m g e t ir d ile r .O n la r a g ö r e o t o n o m b ir e y ,is t e d iğ ig ib iy a ş a y a n ,b u y a ş a m ı n s o r u m lu lu ğ u n ut a ş ı ­ y a n v e o n a y a ş a n m a y a d e ğ e rb irh a y a to la r a k b a k a n k iş iy d i.M o d e r n ­ liğ in m e r k e z in d e o la r a k ,k iş is e lo t o n o m iid e a liç o ğ u z a m a n ,b ir e y y a ş a ­ m ı n a k iş in in k e n d iy a r a t t ı ğ ıb irh ik â y e y a d a s a n a te s e r io la r a k b a k ı la ­ b ilirfik r iy leb a ğ d a ş t ı r ı ld ı .A h lâ k îm e s e le le rb u p e r s p e k t if t e n ç ı k ı p k a y ­ b o lm a d ı ,a m a u y g u n o la r a ke v r e n s e ln o r m la r la y ö n le n d ir ile nm e s e le ­ le r le s ı n ı r lık a ld ı .O n la r ı nö t e s in d e d e k iş is e ls e ç im le ra la n ıv a r d ı .B u •185*

RUHUN GİZEMLERİ

s e ç im le ra h lâ k !fik ir led ik t ee t t ir ile m e z d ia m a b irb a ş k a s ı n ı n ,d a h a k ı ş is e lb ir in in o t o in c e le m e s in ig e r e k t ir iy o r d u . İ k in c is a n a y id e v r im in in o r t a y a k o y d u ğ u d e ğ iş im le rk iş is e lö z e ı k lig ib irf e ls e f e s o r u s u n d a n ö t e y e t a ş ı d ı .A h lâ k îö z e r k liko n d o k u z u n c u y ü z y ı lı n m ü lks is t e m in e ,b a z ık iş ile r in( B a t ı lı ,b e y a z e r k e k ,m ü lks a h ib i) k e n d iç ı k a r la r ı n ıb iry a n a b ı r a k a r a k t o p lu m ç ı k a r la r ı n ıd ü ş ü n m e s ilib e r a l fik r in e b a ğ la n d ı .1 .D ü n y a S a v a ş ıe s k ilib e r a ld ü z e n ib itir d i.Y e n iliğ in in k ö k ü n d e ,o n d o k u z u n c u y ü z y ı llib e r a liz m in in y e r in ia la c a k y e n ib iru y ­ g a r lı k id e a lia r a m a s ıv a r d ı .B u a r a m a s ü r e c in d e ö z e r k lik ,m ü lk y a d a a ile t e m e lin e o t u r m a y a c a k ş e k ild e y e n id e n t a n ı m la n d ı ;a r t ı k b ir e y in iç iy le il­ g iliy e n ib iriliş k io la r a k a n la ş ı lı y o r d u .B u n u n s o n u c u n d a s a v a ş y ı lla r ı n ­ d a o t o n o m in in a n la m ıs o r g u la n d ıv e b u n d a d a p s ik a n a liz in r o lü o ld u . B u s o r g u la m a n ı n a ç ı ld ı ğ ıü ç a la n v a r d ı .B ir in c is i,ö z e r k lik( o t o n o ­ m i)d e m o k r a s in in p s ik o lo jikg e r e k s in m e le r in d e n b ir is a y ı lı y o r d u .G ö r d ü ğ ü m ü z g ib i,lib e r a ld ü z e n in z a y ı f la m a s ıd e n g e lid e m o k r a t ik r e jim le ı g e t ir m e d i.O n d o k u z u n c u y ü z y ı llib e r a liz m in d e n s o n r a d a h a ç o k in s a n d o ğ a s ı n ıe t k ile y e c e kF o r d c u lu k v e k o m ü n is tg ir iş im le r ig e ld i;ö r n e ğ in M a c a r is t a n 'd a o ld u ğ u g ib ig e le n e k s e lt u t u c u d e ğ e r le rt e m e lin e o t u r a n o t o r it e rr e jim le rg ö r ü ld ü ;P o r t e k iz ,İ s p a n y a v e A v u s t u r y a 'd a K a t o likk i­ lis e s in in e t k is ib a ş la d ı ;o t o r it e a m a ç lık itle d e m o k r a s is it e k n ik le r iu y g u ­ la y a n f a ş iz m g e ld i.B u d u r u m d a p e k ç o k in s a n d e m o k r a s in in g e le c e ğ i­ n in ,o t o r it e y ek a r ş ıs o s y a lle ş m işö z e r kv a t a n d a ş la r ab a ğ lı o ld u ğ u n a in a n d ı .F r e u d d a b u k o n u d a ç o k ş e y y a z d ı .2 .D ü n y a S a v a ş ıy a k la ş ı r k e n F r e u d fik ir le r ia ile ,e ğ it im ,k ü ltü rv e p o litik aü z e r in d ee tk ili o ld u ,d e m o k r a t ik v a t a n d a ş lı k iç in p s ik o lo jikg e r e k s in m e le rb e lir le n d i. İ k in c is i,k it le d e m o k r a s is iy le b ir lik te g e le n y e n it o p lu m tip in ia n la ­ m a k iç in p s ik a n a liz in u y g u n o ld u ğ u k a n ı d a n d ı .T ü k e t ic it o p lu m u y a d a o z a m a n k iü e t o p lu m u d a d e n iy o r d u -p iy a s a s e ç im io la n k iş is e lö z e r k li­ ğ e e ş it t i.P s ik a n a liz is e b u n u n a k s in e ,s e ç im d ü z e y in in a lt ı n ı ,b ilin ç s iz iç ­ g ü d ü v e a r z u la n n k ö k le r in ia r a ş t ı n y o r d u .A n a liz e k a r ş ıilg in in b ü y ü k k ı s ­ m ıV V a lt e rL ip p m a n n v e F r a n k f u r tO k u lu t e o r ic ile r in d e n g e ld i;o n la rt ü k e t ic iliğ iv e k id e k ü lt ü r ü n ü m o d e r n u y g a r lı ğ ı n a h lâ k ît e m e lio la r a k r e d ­ d e t t ile r ,y a o n d o k u z u n c u y ü z y ı lo t o n o m is in e g e r id ö n m e k ,y a d a k id e d e m o k r a s is ia ç ı s ı n d a n b u fik ir le r iy e n id e n t a n ı m la m a k is t e d ile r . S o n u n d a a n a liz ,k e n d in id ü ş ü n m eu y g u la m a s ı n ı n ,a h la kt a r a f ı n ­ d a n d ik t e e d ilm e m işt ü m b ir e y s e ls e ç e n e k le r e k a d a rg e n iş le m e s ig a y ­ r e tle r in ie t k ile d i.Y e r ,s o y v e a y in le rb a ğ ız a y ı f la r k e n ,ö z g ü rs e ç ilm iş ,a i­ • 186*

ELI ZARETSKY

le d ı ş ıy a ş a m a la n la r ıa r t t ı ;in s a n la ry e n i,s e k ü le rb iry a ş a m a a lı ş ı r k e n b ir e y le r in d e r in d e ğ e r le rv e u z u n v a d e lih e d e f le rı ş ı ğ ı n d a a r z u la r ı n ıv e g ü d ü le r in id ü ş ü n e c e k le r i,s a p t a y a b ile c e k le r if ik ir le r e ,k u r u m la r a v e u y ­ g u la m a la r ag e r e k s in m e le r io ld u ğ ua n la ş ı ld ı .P s ik o t e r a p in ing e liş m e s i b u tü ru y g u la m a la r a o la n ih t iy a c ıy a n s ı t ı y o r d u .F a k a tp s ik o t e r a p it ü k e ­ tic it o p lu m u n u nh iz m e t in d eo la b ilir d iv ey a n s ı t ı lm a y a na r z u la nç e k ­ m e k iç in s is t e m a t iko la r a k o r g a n iz e e d ilm iş t i.P s ik a n a liz is e b u n u n a k ­ s in e ,o k a d a rk o la y g e r ik a z a n ı la m a y a c a k o la n b irtü rd ü ş ü n c e t a r z ıv e ­ r irg ib iy d i. F r e u d 'u nd ü z e lt ilm işy ad a y a p ı s a lt e o r is i,b ilin ç a ltı t e o r is in d e n d a h a ç o k ilg im e r k e z in d e y d io t o n o m in in .F r e u d b u t e o r iy id iz iy a z ı la r ­ lay o r u m la d ıZ e v kP r e n s ib in inÖ t e s in d e( 1 9 2 1 ) ,G r u pP s ik o lo jis iv e E g o n u n A n a liz i( 1 9 2 1 ) ,E g o v e İ d ( 1 9 2 3 ) -v e k a d ı n c in s iy e t iy le ilg ilid a ­ h a s o n r a k iy a z ı la r ıile d e b u k o n u d a ç a lı ş m a y ıs ü r d ü r d ü .1 .D ü n y a S a ­ v a ş ıs o n r a s ız o ry ı lla r d a y a z ı lm ı ş b u y a z ı la r ,r u h u b ilin ç ,b ilin çö n c e s iv e b ilin ç a ltıg ib ib ö lg e le ry e r in e id .e g o v e s ü p e r e g o g ib it e r im le r le a ç ı k ­ la r .B u n la ra y n ız a m a n d a ,g e r g in liğ ia z a lt m a itk is i," ö lü m iç g ü d ü s ü "v e d a h a y ü k s e k v e k a r m a ş ı k o r g a n iz a s y o n d ü z e y le r iy a r a t m a itk is ia r a s ı n ­ d a o lu ş a n y e n iiç g ü d ü t e o r is in i," y a ş a m iç g ü d ü s ü n ü "y a d a e r o s u in c e ­ le d ile r .S a d e c e a n a liz c ile r e d e ğ il,a y n ız a m a n d a in s a n z ih n ib ilim in it a k ­ d ire d e n e ğ itim liin s a n la r a d a h it a p e d e n b u ç a lı ş m a la r ,k iş is e lö z e r k li­ ğ e d u y u la n y e n iilg iy id e y a n s ı t ı y o r la r d ı . 0 1 F r e u d 'u n d e ğ iş t ir ilm işt e o r is in inm e r k e z in d e ,o n u nn a r s is iz m t e ­ o r is in in h a le f io la n e g o y a d a " b e n "t e o r is iv a r d ı .F r e u d 'u n a n la d ı ğ ıg i­ b ie g o ,iç g ü d ü le r in d ı ş d ü n y a ile k a r ş ı la ş t ı ğ ıo r t a m d a g ö r ü n ü y o r ,id r a k , b ilin çv e a y n ız a m a n d a b ilin çö n c e s id ü ş ü n c e v e a n ı la r la ilg ili o la r a k , g e r g in liğ ia y a r la m a y a d a b a s t ı r m a g a y r e t ig ö s t e r iy o r d u .F r e u d m e r m i ş o k u d ö n e m in ih a t ı r la t a r a k ,e g o n u n k a r ş ı s ı n d a k ie n b ü y ü kt e h lik e n in , t o p la n a n ta h r ik le rk a r ş ı s ı n d a k iç a r e s iz liğ io ld u ğ u n u b e lir tti.1 2 1 E g o g e r g in liğ id e s t e k le y e c e k k a p a s it e y ig e liş t ir d iv e b ö y le c e f a r k ­ lı y o lla r d a no t o n o m iy ig ü ç le n d ir d i. D ı ş t a ng e liy o r m u şg ib ig ö r ü n e n , a m a iç t e n k a y n a k la n a n t ü r lüd ü r t ü v e m e s a jla r a ,h e y e c a n la r a k a r ş ıe n ilk e ld ü z e y d e k e n d is in is a v u n d u .D a h a s o n r a b us ü r e ç le r iy e n m e n in b iry o lu o la r a k ,y u t m a ky a d a ç ı k a r m a k g ib ib e d e n s e ls ü r e ç le r im o d e l a ld ık e n d in e .S o n r a d a id 'i,o n la r la o la n iliş k is ik o n u s u n d a ik n a e d e r e k e b e v e y n v e k a r d e ş le r le o la n b a ğ la n t ı s ı n d a n v a z g e ç ir d i;e g o t a n ı m la m a y o lu y la id ü z e r in d e e t k iy a p t ı ,o n u y a t ı ş t ı r ı r k e n a y n ız a m a n d a iliş k is in i •187*

RUHUN GİZEMLERİ

g e liş t ir d iv e ş ö y le d e d i:“ B a k b e n is e v e b ilir s in d e — B e n o b je y e ç o k b e n ­ z e r im .S o n u ç tae g o k e s in içt a le p le rü z e r in d e e t k iy a p m a kiç ine b e ­ v e y n d e n b a ş la y a r a k d ı ş d ü n y a y a g ü v e n d i. E g o n u n g e liş m e s in d e ö n e m lia n Ö d ip ( O e d ip u s )k r iz iy d i;y a n iin ­ s a n o ğ lu n u no t o r it e y lee ş s izk a r ş ı la ş m a s ı y d ı .Ç o c u k lu k t ad a v r a n ı ş la r s e v g ik a y b ıy a d a k o r u n m a k a y b ık o r k u s u y la m o t iv eo lu y o r d u .F a k a t Ö d ip k r iz is ı r a s ı n d a b ir e ya r z u la r ı n ıy ö n le n d ir e r e kk o n t r o lü a lı y o r ,b u ­ n u e b e v e y n in s ü p e r e g o s u n u t a n ı m la y a r a k y a p ı y o r ,e g o y u y ö n e t e n b ir iç g ü c e ,s ü p e r e g o y a a t ı y o r .S ü p e r e g o is e e g o n u n a k s in e ,d ı ş e t k ile r e k a ­ p ı lm ı y o r ,c e v a p v e r m iy o r d u .B u d a h a z iy a d e ,ç o c u k lu k t a k is a d is t ç e a r ­ z u la r ı n e g o y a k a r ş ıd ö n ü ş ü y d ü k iF r e u d b u n u1 9 1 9 'd a " B irÇ o c u k D ö ­ v ü lü y o r "a d lık it a b ı n d a a n la t t ı .S ü p e r e g o t e o r is iS ü p e r e g o t e o r is iin t r a p s iş ik v e s o s y o k ü lt ü r e lg e r ç e k a r a s ı n d a k ia y ı r ı m ıy a n s ı t ı y o r d u .Ö d ip k r i­ z in d e n s o n r a s a d e c e d a v r a n ı ş la rd e ğ il,d ü ş ü n c e le rv e a r z u la rd a s a n s ü r ­ le n d i;y a s a k d a v r a n ı ş la r d a n v a z g e ç ilm e s is u ç u a z a lt m a d ı ,t a m a k s in e a r ­ t ı r m a e ğ ilim in e y a r d ı m c ıo ld u . E g or e s m in inb ir e y inö z e r k liğ ik o n u s u n d ad e r ine t k is io ld u . K a n t ’a g ö r e ö z e r k lik ,in s a n ı n s a d e c e g ö r e v g e r e ğ id a v r a n m a kiç in b a z ı e ğ ilim le r d e n v e s o s y a lş a r t la r d a n u z a k la ş m a s ıa n la m ı n a g e liy o r d u .F r e ­ u d iç in s e t a m t e r s in e ,e g o s a d e c e m a n t ı k lıd ü ş ü n m e n in fa ilid e ğ il,a y ­ n ız a m a n d a e ğ ilim le r in ,itk ile r in ,s e v g io b je le r in in v e k im lik le r in t o r t u s u y d u .B ö y le c e m a n t ı ks o n u ç t a ş a r t a b a ğ lıd e n e y im le r d e n a y r ı la m a z d ı v e d a h a ç o k o n la r la b ir lik ted u y u la b ile n " y u m u ş a k ”v e " k a lı c ı ”b irs e s ­ ti. A r z u la r d a n ,k im lik le r d e nv e b a z ıo je le r d e nk r itikn o k t a y av a r m a k , e v r e n s e lg ö r ü ş e u la ş m a ka n la m ı n a g e lm e z d i.B u a s lı n d a h iç b irz a m a n t a m a m la n a m a y a c a k o la n b iro t o in c e le m e y o r u m u g e r e k t ir iy o r d u . K a n t 'ı n a h lâ k îo t o n o m iy e u la ş m a kiç in s a v u n d u ğ u fik irr e s m îv e m a n t ı k lı y d ı ,b ira h la k k u r a lı n ı n t e s te d ilm e s io n u n y a la n la n m a d a n e v ­ r e n s e lle ş t ir ilm e s ik a p a s it e s iy d i.F r e u d iç in s e t a m t e r s in e ,iç g ö z le m s o ­ m u td ü ş ü n c e g e r e k t ir iy o r d u .K iş is e ly a ş a m d a o t o n o m iy e u la ş m a k b ir e ­ y in y a ş a m ı y la ilg ili ö z e lb ilg ile rt o p la m a k g e r e k iy o r d u .F r e u d 'u n t e o r i­ s i.e g o n u n id iç in e g ir m e s in iv e o n u k a y n a k o la r a k a lm a s ı n ıg ö s t e r e r e k , r a s y o n e lle ş m e n in ,p la n la m a v e k o n t r o lü n y a y g ı n y e n ilik ç is o r g u la m a s ı ­ n ıy a n s ı t ı y o r d u .R .P .B la c k m u rb u k o n u d a ," M a n t ı k t a h e rş e y in ü s t ü n d e . . . d e n e y s e lo la r a ka y r ı lm ı şo ld u ğ u n a in a n ı la n h a s s a s e le m a n la r ıb ir le ş t ir ­ m e ç a lı ş m a s ıv a r d ı , ”d iy e y a z d ı .Y e n ilik ç ip r o je d e ," d e lilik t e m a n t ı k ,d e li­ lik t e n ç e k m e v e o p e r a s y o n ;m a n t ı k k o n t r o llü d e lilik , "v a r d ı . 1 4 1 •1 8 8 *

ELI ZARETSKY

Freud'un New Introductory Lectures adlı eserinden alınmış yapısal teori F r e u d ’u n e g o v e s ü p e r e g o a r a s ı n d a k if a r k ıv e s ü p e r e g o n u n m a n ­ t ı k s ı z k ö k le r iy le ilg ilia r g ü m a n la r ıd a k itle t ü k e t im iy le b ir lik te g e le n ge­ nel a h lâ k g e v ş e m e s in e u y u y o r d u .F r e u d s ü p e r e g o y u id e b a ğ la y a r a k a h ­ lâ k îs a y ı la n p e k ç o k ş e y in s e r t ,z o r u n lu v e c e z a g e r e k t ir e n ö z e llik le r in i g ö s t e r d i.V V e b e rd e z a t e n s a d e c e B e n ja m in F r a n k lin m f a y d a c ı lı ğ ı n ıd e ­ ğ il.K a n t 'ı n d in d a r lı ğ ı n ıd a C a lv in c ik ö k le r in e k a d a riz le m iş t i.Ş im d id e F r e u ds ü p e r e g o n u nh a d ı m e t m ek o m p le k s in inm ir a s ç ı s ıo ld u ğ u n u s ö y le y e r e k K a n t 'ı n " k a t e g o r ik z o r u n lu s u " n u o n u n e v r e n s e la h la k p r e n ­ s ib i-s ü p e r e g o y a e ş id e d i;“ A h lâ k ı n b iz e o k a d a rm u a z z a m ,g iz e m li,m is ­ tik v e a ç ı k ç a g ö r ü n e n y a n ı ,b u ö z e llik le r id in le b a ğ la n t ı s ı n a ,b a b a n ı n a r ­ z u s u n d a n g e le n o r ijin in e b o r ç lu o lm a s ı d ı r . " * 5 ’F r e u d 'a g ö r e s ü p e r e g o d a n g e le n a h lâ k ,id y a k ı n ı n d a k ik im lik le rv e e g o n u n g e r ç e k ç iliğ i,d a n ı ş m a k a p a s it e le r iv e y a r g ıa r z u s u ile y u m u ş a t ı lm a lı y d ı . F r e u d 'u n d ü z e lt ilm işt e o r is i,o t o n o m iy e y e rv e r m e y e n g e le n e k s e l t o p lu m v e a h lâ k îo t o n o m ik o n u s u n d a k ik iş is e llikd ı ş ıfik r iy le k la s ik li­ b e r a llikö t e s in e u z a n a n y e n ib irs o s y a lz e m in in o r t a y a ç ı k ı ş ı n ıy a n s ı t ı ­ y o r d u .O t o n o m ia r t ı kK a n t 't a o ld u ğ u g ib ib ir e y in k e n d in ik o n t r o lü a n ­ la m ı n a g e lm iy o r d u ;d a h a ç o k fa r k lıv e ç a t ı ş m a k t a le p le ra r a s ı n d a d e n ­ g e d e m e k t i.B a z ıt a le p le re v r e n s e lv e a h lâ k îo lu p d iğ e r le r in ig e r id e b ı ­ r a k ı y o r d u .A s lı n d a ö z e r k b iry a ş a m a y n ıa n d a b ir ç o k y ö n e ,k iş is e ly a ş a ­ m a .k iş in in o t o n o m is in e ,a ile y e ,t o p lu m a ,d in e v e b ilim e b a k a n y a ş a m ­ d ı .E g o n u n g ö r e v if a r k lır u h s a lç e v r e le r d e a r a c ı lı k y a p m a k ,a y n ız a m a n ­ d a ş id d e t lia r z u la r la ,içt a le p le r le ,ö z e le ş t ir iy le v e s o s y a ld ü n y a t e m s il­ c iliğ iy le b a ş a ç ı k m a k t ı .B u ç e v r e le rs a d e c e f a r k lıd e ğ ild i,a y n ız a m a n d a u y u ş m a o la n a k la r ıy o k t u .B a z ı la r ır e f le k s e y a k ı n ,b a z ı la r ık iş ile r a r a s ı .b a ­ •189

RUHUN GİZEMLERİ

z ı la r ıd a k ü ltü rv e k o le k tifh a r e k e tü r ü n le r iy d i. F r e u d b u k a v r a m la r a b a k a r a kg it t ik ç e d a h a k a r m a ş ı kh a le g e le n b irp s ik o lo ji f o r m ü lee t m e y e b a ş la d ı .Z ih n i" s ü p e rd ü z e n li v e b o y u n e ğ e n fa ille rh iy e r a r ş is i,b ir b ir le r in d e n b a ğ ı m s ı zo la r a kh a r e k e t e g e ç e n , iç g ü d ü le r in ç o k lu ğ u y la v e ç o ğ u b ir b ir in ek a r ş ıo la n d ı şd ü n y a iliş k ile ­ r iy le ile tiş im k u r a n b ird ü r t ü le rla b ir e n t i, "o la r a k t a n ı m la d ı .R u h s a lb ö l­ g e le r im o d e r n r e s im le r d e k is ı n ı r la r ıb e lir s izr e n k lib ö lg e le r e b e n z e t t i. * 6 1 Y e n ik a v r a m b e lk ib ilin ç a lt ı n d a n b ile b e lir s iz d i.A n n a F r e u d 'u n y a z d ı ğ ı ­ n a g ö r e ,r u h u" h e rb ir ie lin d e ng e ld iğ in c eh e d e f in ev a r m a y aç a lı ş a n f o n k s iy o n la r ,id ,e g o v e s ü p e r e g o "t e r im le r iy le d ü ş ü n m e ku z u n z a m a ­ n ı n ıa lm ı ş t ı .A m a s o n u ç t a b u o n a g e r ç e k b iry a ş a m a m a c ıd u y g u s u v e r ­ d i,y a d a k iş ilik ted a h a y ü k s e k b irg e liş m e y e u la ş ı ld ı ğ ı n d a in s a n y a ş a ­ m ı n d a k ik a ç ı n ı lm a z ç a t ı ş m a la r ıiy ia n la d ı .A n n a F r e u d ." Z ih n in b a z ıb ö ­ lü m le r in inç o ğ u z a m a n n e d e n b ö y le k a r m a ş a iç in d e o ld u ğ u n u ,s a n k i f a r k lıa m a ç la r ıv a r m ı ş ,f a r k lıd ille rk o n u ş m a k is t iy o r la r m ı ş ,fa r k lıo r t a m ­ la r d a y m ı ş g ib id a v r a n ı ş la r ı n ıa ç ı k la m a k iç in b ö y le b irt e o r iy e g e r e k v a r ­ d ı , ”d e d i. ( 7 ) a v a ş t a n ö n c e p s ik a n a liz e z ih in t e d a v is i,J u n g y ö n t e m i.A d le ry ö n t e ­ m iv e z ih in h ijy e n id e d e n e n p s ik iy a t r ig ib iç e ş it lip s ik o t e r a p iy ö n ­ t e m le r ie k le n d i.F r e u d î a n d ü z e lt ilm iş t e o r is ip s ik a n a liz v e d iğ e r le r ia r a ­ s ı n d a k if a r k ıg ö s t e r iy o r d u .B u a y ı r ı m ıb e lir le y e c e k b ir ç o k h a to lm a s ı n a k a r ş ı n F r e u d ,d ir e n c in y e r ie g o y d u id d ia s ı y la k e n d ih a t t ı n ıç e k t i.K ö k ­ le r io n u n b u d ü ş ü n c e s in d e o la n b u fik iro t o n o m in in y e n it a n ı m la n m a ­ s ı n a v e p s ik a n a liz in u y g u la n m a s ı n a t e m e lo lu ş t u r d u . F r e u d 'u nb a ş la m an o k t a s ın e v r o zb u lm a c a s ı ," m ü n a s e b e t s iz ,y a ­

S

ş a m a k ı ş ı n a k a r ş ık o ş a n . ”d e d iğ ib irg ü ç t ü .F r e u d ’a g ö r e h a s t a la ra n a li­ z e iy ile ş m e k iç in d e ğ ild e n e v r o z a m a ç la r ı n a h iz m e te t m e k iç in g e liy o r ­ la r d ı .B u n u n iç in k e n d in ig e r it u t m a ,p e r h iz k o n u s u n d a ı s r a r lı y d ı .A n a ­ liz c ih a s t a n ı n d u r u m u n u y u m u ş a t m a d ı ğ ıt a k d ir d e n e v r o z d u r u m u a r t ı ­ y o r ,h a s t aiy ic es in ir le n iy o r d u .S in ir le n m ed u r u m ud u y g ut r a n s f e r in i iy ic e o r t a y a k o y u y o r d u a m a ö z e llik le n e g a t ifd u y g u a k ı ş ı n d a n e v r o z b e ­ lir g in le ş iy o r d u .F r e u d 'a 1 9 1 5 't e b u n u n n e d e n b ö y le o ld u ğ u n u s o r d u la r . O n a g ö r e s in irh a s t a lı ğ ıiy ic e o r t a y a ç ı k a r k e n h a s t a a y n ız a m a n d a h e m b u n u n a lt ı n d a k ia r z u y u ,h e m d e a r z u y a k a r ş ıo la n d ir e n c it a t m in e t m e ­ y e ç a lı ş ı y o r d u .A n a litiko lm a y a n t e r a p ile rp o z itifd u y g u t r a n s f e r in e d a ­ y a n ı y o rv e b u d a o n la r a b irt e d a v ia r a c ıh iz m e t iv e r iy o r d u .F a k a ts a d e ­ • 190 •

ELİ ZARETSKY

c e p s ik a n a liz n e g a t ifd u y g u t r a n s f e r in iy a d a t e d a v iy e e n g e lo la n d ir e n ­ c ig ö s t e r iy o r d u .G e r ç e k a n a liz d e n s ö z e t m e k iç in p s ik o lo jik n e g a t ifd u y ­ g u t r a n s f e r in in b ira n la y ı şh a lin e g e lm e s ig e r e k iy o r d u . S a v a ş n e v r o z la r ı n ı n in c e le n m e s is o n u c u b u d ü ş ü n c e y id e r in le ş t ir ­ d i.S a v a ş n e v r o z la r ı n d a ö n e ç ı k a n g e r ç e k ,s in ir le n d ir ic iy a d a ta t m in e t ­ m e y e nd a v r a n ı ş la n nt e k r a r la n m a s ı y d ı .F a k a th a s t a la rs o n ae r d ir m e k iç ina n a liz eg e ld ik le r is in ir le n d ir ic i, ç o c u k ç as e n a r y o la r ıt e k r a r la y ı n c a t a m o la r a ko la n b u y d u .F r e u d b u f e n o m e n ia ç ı k la y a b ilm e kiç in ö lü m iç g ü d ü s ü n e b a ş v u r d u .S ü p e r e g o y la b ir le ş e n ö lü m iç g ü d ü s ü n e v r o zs a ­ v u n m a s ı n d a b irk ı s ı r d ö n g ü o lu ş t u r d u .H a s t a iy ile ş ir k e n s ü p e r e g o g e liş ­ m e le r e s a ld ı r d ı ,ç ü n k üa n a liz e h ü k m e d e n ş e ys u ç t a n k u r t u lm aa r z u s u d e ğ il,ç o c u k ç a t a t m in k â r lı k la r d ı . w F r e u d 'u n z ih in d e k it e m e lç a t ı ş m a b i­ lin ç leb a s t ı r ı lm ı şb ilin ç a ltıa r a s ı n d a d ı rş e k lin d e k ie s k ig ö r ü ş ü n e g ö r e , b a s k ıa lt ı n d a o la n k e ş f e d ilm e k t e n k o r k u y o r d u .F a k a tt e k r a r la m a g e r ç e ­ ğ i,b a s k ıa lt ı n d a k in in h e p b ilin c e u la ş m a y a ç a lı ş t ı ğ ı n ıg ö s t e r iy o r d u .B u ­ n u e n g e lle y e n b a s k ıa lt ı n d a o la n d e ğ il,e g o y d u .S o n u ç b irp a r a d o k s t u ; b ilin ç a lt ı n ı n b ilg ik a z a n m a s ı n a d ir e n ç e g o d a n g e liy o r d u ,a m a e g o a y n ı z a m a n d a m a n t ı kv e ö z d ü ş ü n c e n in y e r iy d i,d e r in likp s ik o lo jis in ink a ­ r a n lı ğ ı n d a t e kd e n iz f e n e r iy d i. 1 ” P s ik a n a liz in " ç o k lu lu k "iç e r e n y a d a " ç o k m e r k e z li"o ld u ğ u ,ü z e r in ­ d e k a r a r a v a r ı lm ı şb irç e k ir d e k t e o r is io lm a d ı ğ ıb u g ü n ç o k ç a s ö y le n ir . F a k a ta lt m ı ş lıy ılla n n s o n la n n a k a d a rb irö z t e o r is iv a r d ı ;d ir e n c in a n a ­ liz iy d ib u .O b je iliş k ile r i.K u z e y A m e r ik a e g o p s ik o lo jis iv e L a c a n 'ı n n a r ­ s is iz m t e o r is ih e p b u a m a c a b a ğ lık a ld ı la r .Z a m a n la t e o r ikd ille rd e ğ iş ­ tia m a p r a t ik t e t ü m a n a liz le rn e g a t ift r a n s f e r a n s ( h is le r in p s ik o lo jik y ö ­ n e liş i)y a d a d ir e n ç ü z e r in d e y o ğ u n la ş t ı .H iç b irt e r a p i,e n a z ı n d a n s is t e m a t iko la r a k y a p m a d ıb u n u .B u n e d e n le s a d e c e p s ik o t e r a p id e ğ il,p s i­ k a n a liz d e v a r d ı . F r e u d a n a lizd ü n y a s ı n d a k a r ı ş ı k lı ğ ı n y a ş a n d ı ğ ıb ird ö n e m d e p s i­ k a n a liz ib u ş e k ild e a y ı r m a y a ,a n la m a y a ç a lı ş t ı .A n a liz le r in s a y ı s ıv e s ü ­ r e s iu z a d ı k ç a a n a liz c is a y ı s ı ,t e k n ikr e h b e r likv e p r o s e d ü rt a le p le r iv e b ir ç o ka n a liz in s o n u ç s u z k a ld ı ğ ıin a n c ıd a a r t t ı . 0 0 1 F r e u d ,a n a liz c in in iş i­ n in b ilin ç a ltın ıy o r u m la m a k ş e k lin d e k ie s k if ik r in d e n v a z g e ç t iv e g ö r e ­ v in ,d ir e n c ia n a lize t m e ko ld u ğ u n u s ö y le d i.M a xE it in g o n b u n u n ü z e ­ r in eM e la n ie K le in 'a ,“ E v e d in a m itk o y m a k b u , "d iy e y a z d ı 0 1 1 Y in e d e F r e u d 'u n y a p ı s a lt e o r is ib ird iz iy e n it e r im le r le if a d e e d ile n y e n ik lin ik o la n a k la rg e t ir e c e k t ik i," d ir e n ça n a liz i" ," k a r a k t e ra n a liz i" ," m e t a p s ik o • 191 •

RUHUN GİZEM LERİ

lo jiky a k la ş ı m " ," s a v u n m a a n a liz i”v e " e g o p s ik o lo jis i"id ib u n la r . D ir e n çü z e r in e o d a k la n a n e g o p s ik o lo jis i,F r e u d ’u n A d le rile e $ || t a r t ı ş m a s ıv en a r s is iz m te o r is in info r m ü lee d iliş in ins o n u c u y d u . K.ıvl A b r a h a m 1 9 1 9 'd a b u n u g ö r ü n c e ," N a r s is iz m in h a s t a la r ıe tk ile m iy o r ,b il d au z u n ,s ı k ı c ıv es o n u ç s u za n a liz le r en e d e no lu y o r . ”d e d i. O n a g ü r * u y u m s a ğ la rg ö r ü n e nh a s t a la r ı nd a v r a n ı ş ıs a v u n m a y d ı ,ç ü n k üa n a lll h a s t a n ı n n a r s is iz m in e s a ld ı r ı y d ı . . .te r a p ig a y r e tle r in in k o la y c a h a r a b e y i d ö n ü ş t ü ğ ü iç g ü d ü s e lg ü ç t ü o . ° 2 )P s ik a n a liz ,e g o p s ik o lo jis in id iğ e rte li p itü r le r in d e n a y ı r d ıv e a lte r n a tifin e " z ih in te d a v is i"d e d i.N e g a t ift r a n n f e r a n s ıb a s t ı r a n v e b u a n la m d a iç ç a t ı ş m a y ır e d d e d e n t e r a p iy e z ih in t # ı d a v is id e n iy o r d u .Z ih int e d a v is ie nb a s ita n la m d ap o z itifd ü ş ü n c e y d i v e A n n ie P a y s o n C a li,1 9 1 8 'd e Sinirler ve S av aş a d lıe s e r in d e m e r m iş ö » k u n a " n e g a tifd ü ş ü n c e n in ü r ü n ü "d iy e r e kb u n u ö r n e k le d iv e a s k e r le r * s a v a ş ıd e ğ il,s a ğ lı k lık o n u la r ıd ü ş ü n m e le r in iö ğ ü tle d i.0 3 5 A b r a h a m 1 9 2 4 't eF r a n s ı zr a d y o t e r a p is t iE m ileC o u e 'n inA B D ’d * e n ç o ks a t a n k ita p la ra r a s ı n d a k iB ilin ç liÖ z T e lk in le K e n d in e H a k im o l» m a a d lıe s e r in iz ih in t e d a v is in e ö r n e k g ö s t e r d i.C o u e k e n d is in iiz le y e n ­ le r e" H e rg ü n ,h e rş e k ild e ,s ü r e k li d a h aiy io lu y o r u m , ”s ö z ü n ü t a v s iy * e tti.A b r a h a m a g ö r e C o u e .A d le r 'in e r k e k p r o t e s t o s u n u b a ş a r ı y la p a / . ı ı la m ı ş t uta k ip ç ile r in ed u ag ib ib ird e y im s u n m u ş t u , iy ib irb a b a y d ıı i, h iç b ir in id iğ e r in d e n a y ı r m ı y o r ,h e p s in ib irtu t u y o r d u .B ö y le c e o n la rhtı b ir le r in iiy it a n ı y o r ,n a r s is iz m le y a d a C o u e ’n in d e d iğ ig ib i,iy im s e rr e t „ ,

PsJka g e r ç e ky a d a h a y a lî" k e n d in eh â k im o lm a "ileö v ü n ü y o r la r d ı . 0 4 1 n a lizis e h a s t a la r ı n ıö v m ü y o r d u ,d a h a ç o ko n la r ı na ş a ğ ı lı kd u y g u la r ı m a r t ı r ı y o r ,n a r s is iz m le r in em e y d a no k u y o r ,h a s t a la rk ı s k a n ç lı ğ ı nf a r k ı n * v a r ı y o r la r d ı . P s ik a n a lizfik ir le r in ine nş id d e tlis i, ö z y a n s ı t ı c ıe g o n u nd ir e n iİ n y u v a s ıo ld u ğ u fik r i,a n a liz c in in h e m k e n d in ih e m in s a n la r ıa n la m a s ı n ı d e ğ iş tir iy o r d u .A n a liz c iy i" y a r d ı m c ı "d u r u m u n d a n a lı p ,g ü n lü kç a lı ş m a ­ la r ı n d ad e r inp a r a n o y a ,s a v u n m a v e ö fk e n inh e d e f io la r a kh iz m e tv r f » r e n b ir ih a lin e g e tir iy o r d u .B a z ıa n a liz le rs a d o m a z o ş is tç ift e b a ğ la n t ı U l o la r a kç ö z ü lü y o rv e a n a liz c in inb a s itb ird o k to ro ld u ğ uz a m a n la r a d ö * n ü şta le b io lu ş t u r u y o r d u .F r e u d1 9 3 0 ’d a a n a liz in b irp s ik o z a n e d e n o l* b ile c e ğ in ib ilek a b u le tti.0 5 1 D ir e n çü z e r in d e k io d a k la n m a ,a n a liz c ile r in " h e rş e y ib ilir ”v e " h a s t a la r ı na n la y ı ş la r ı n ı nd e ğ e r in id ü ş ü r ü r "t a v ı r la r ı n ıte y ite d e r e k in s a n la r ıa n a liz e d ü ş m a n e tti0 6 1 U z u n v a d e d e ,d ir e n çk n n u s u n u n s e r b e s tb ı r a k t ı ğ ıe t k ile r ,p s ik a n a liz in d u r u m u n u k a r a r la ş t ı r ı n * •192*

ELI ZARETSKY k o n u s u n d a e n a z ı n d a n F r e u d 'u n k iş iliğ ik a d a rö n e m lio ld u k la r ı m g ö s ­ t e r d ile r .Y in e d e ,a n a liz in y e n iliğ e k a t k ı s ı n ı n m e r k e z in d e d ir e n ço d a k ­ la n m a s ı n ı n o ld u ğ u k e s in d i.

F

r e u d k a v r a m ı n ı n in c e liğ i,z ih n in ö z y a n s ı m a y a a y r ı lm ı şp a r ç a s ı n ı n . e g o n u na y n ız a m a n d ad ir e n c iny e r io ld u ğ uf ik r in d e ng e liy o r d u . B u n u n h e m e n a r d ı n d a n ik ia lt e r n a t ify a k la ş ı m g e ld i.W ilh e lm R e ic h 'ı n fik r in e g ö r e ,e g o s a d e c e d ir e n ç ,a la n ı y d ıv e a m a ç ,h a s t a y la y ü z le ş e r e k e g o y uh a s t a lı kb e lir t is in eç e v ir ipa n a liz ley o ke t m e k t i. O t t oR a n kv e S a n d o rF e r e n c z i'd e ng e le nd iğ e ry a k la ş ı m d a ,e g o n u ne n t e le k t ü e lliğ i b y p a s se d ile c e k v e d o ğ r u d a n g e r ç e kk iş iy eid 'e -h it a pe d ile c e k t i.İk i y a k la ş ı m d a F r e u d 'u n ,e g o n u n ik iy a n lıo ld u ğ u v u r g u s u t e r k e d ild i,a m a f a r k lıy ö n le r eg ittile r .R e ic h 'ı n y a k la ş ı m ıd ü z e lt ile r e kp s ik o lo jin ina n a g ö r ü ş ü o ld u .R a n k v e F e r e n c z i'n in y a k la ş ı m ıis e k la s ikp s ik a n a liz in ı s ­ r a r lıa lt e r n a t if io ld u v e s o n u ç t a b ü y ü kö lç ü d e o n u n y e r in ia ld ı . K a r a k t e ra n a liz in ink u r u c u s u V V ilh e lm R e ic h1 8 9 7 ‘d e b irY a h u d i a ile n in ç o c u ğ u o la r a kG a liç y a 'd a d o ğ d u v e F r e u d k e n d is in is e v m e m e ­ s in e r a ğ m e n ,y ir m ili y a ş la r ı n ı n b a ş ı n d a V iy a n a E n s t it ü s ü n ü n e n g e n ç ö ğ r e t m e n io ld u . 1 1 7 1 R e ic h h a s t a la n n ı n ç o ğ u iş ç io la n V iy a n a P s ik a n a liz K lin iğ in d e ç a lı ş ı r k e n n e v r o z la r ı n fa k ir likv e o n u n la b e r a b e rg e le n ö z e l y a ş a m ,s a ğ lı kb a k ı m v ed o ğ u m k o n t r o lü n ü ne k s ik liğ in d e nm e y d a n a g e ld iğ in e in a n d ı .B u n la r a s a d e c e b ir e y s e lt e r a p io la r a k d e ğ il,p o litikd e ­ ğ iş im a ç ı s ı n d a n d a b a k m a kg e r e k iy o r d u .O n a g ö r e .B e r lin g ib ir u h s a l a ç ı d a n ç ö k m ü şm ily o n la r c ain s a n ı n y a ş a d ı ğ ıb irş e h ir d e b ir e y s e lt e r a ­ p in in e t k is in ik a b u le t m e k g ü ç t ü . 1 1 5 1 R e ic h a n a liz i,s o s y a lg e r e k s in im o la n b a s k ı la nd e lipg e ç e c e kb ir y ö n t e m o la r a k g ö r ü y o r d u .B u n u a ç ı k la m a k iç in V iy a n a E n s t it ü s ü n d e k i d e r s le r iö n c e 1 9 2 3 't e T e ş v ik ç iK a r a k t e rv e s o n r a d a K a r a k t e rA n a liz le r i o la r a k y a y ı n la n d ı ,b e lir tile r ik a r a k t e r d e n a y ı r d ı .O n a g ö r e tiky a d a a s a ­ b iö k s ü r ü kg ib ib e lir tile rid ’d e n g e liy o r d u .H a s t a la rb e lir tile r iy a b a n c ı o la r a k g ö r d ü le rv e o n la r a k a r ş ıy a r d ı m ıiy ik a r ş ı la d ı la r .B u n a k a r ş ı n ,ir o ­ n i,k a t ı lı ky a d a ü s t ü n lü kt a s la m a g ib ik a r a k t e rö z e llik le r ie g o n u n p a r ­ ç a s ı y d ı .H a s t a la rb u n la r ık e n d ip a r ç a la r ıo la r a k k a b u le d iy o rv e o n la r ı n a n a liz in ed ir e n iy o r la r d ı . 1 1 9 1 R e ic h 'a g ö r e ," n e g a t ift e r a p ir e a k s iy o n 'n u n d ir e n çs o r u n u ,k a r a k t e r ina n a liz is o r u n u y d u ,y a n io n ub e lir t iy eç e v ir ­ m e k t i. F r e u dR e ic h 'ı n y a z ı s ı n ıo k u d u k t a ns o n r a b e ğ e n d iv e" B u y a z ı , e g o v es ü p e r e g o n u niliş k ile r ib iz im iç inö n c e k ia r a ş t ı r m a la r ı m ı zg ib i •193*

RUHUN GİZEMLERİ a r a ş t ı r m a la r a t e m e lo lu ş t u r a c a k t ı rfik r in id e s t e k liy o r , "d e d i." Y a n ib ir e y le ( e g o v e s ü p e r e g o )o b je a r a s ı n d a k iiliş k ile r ." 1 2 0 1 R e ic h 'in k a r a k t e rf ik r i,d a h a s o n r a k i,p s ik o lo jiy iM a r k s iz m e b a ğ la m , » g ir iş im le r in int a h m in ig ib iy d i,a m a a y n ız a m a n d a 'p s ik a n a liz e b a ğ ı m s ı / b irk a t k ıd a y a p t ı .R e ic h ,k a r a k t e r iiç g ü d ü s e lh a m le le r e k a r ş ıb irs a v u n m a o la r a kg ö r ü p " k a r a k t e rz ı r h ı ”v e " k a r a k t e rd ir e n c in it a n ı m la d ık ib u n u n iç in d e t e m e lio lu ş t u r a n ç a t ı ş m a d o n d u r u lm u ş t u . 1 2 1 1 K a r a k t e rA n a liz le r iö n c e s a v u n m a y a d a k a r a k t e ra n a liz le r i,s o n r a d a e g o p s ik o lo jis id e n e n ç a lı ş m a n m ilkt e k n ik k u r a lı m s a p t a d ı :" H e r h a n g ib irm a d d e y e ilky a k la ş ı m ı e g o y a n ı n d a n y a p . . .D iğ e rb ird e y iş le ,h a s t a y a b ilin ç a lt ıiç e r iks ö y le n m e ­ d e n ö n c e ,s a v u n m a y a d a d ir e n ç le ilg ilio la n y a p ı lm a lı d ı r . " t 2 2 ) R e ic h ’m f o r m ü lle r id ir e n c ia n la m a k o n u s u n d a b ira t ı lı m o lu ş t u r d u .F a k a tF r e u d c u g ö z le b a k ı lı n c a t e k y a n lıg ö r ü n ü y o r la r d ı .F r e u d a g ö ­ r e e g o s a d e c e d ir e n c in d e ğ il,m a n t ı ğ ı n ,k e n d in it a n ı m a n ı n v e iç g ü d ü s e l d e ğ iş im in d e k a y n a ğ ı y d ı .R e ic h a g ö r e is e e g o s a d e c e d ir e n c in y e r iy d i, iç ^ ü d ü t a m t e r s in e y u m u ş a k t ı .H e rş e y e r a ğ m e n ,d e ğ iş ik f o r m u n d a k a r a k t e ra n a liz iilks is t e m a t ik ,k lin ikb a z lıa n a lit ikt e o r in in te m e lin io lu ş t u r d u .B e r lin K in d e r s e m in a r ’d a ü z e r in d e ç a lı ş ı la n v e d ü z e lt ile n t e o r i,d i­ r e n çf o r m la r ıç o c u kc in s e lliğ ia ş a m a la r ı n ab a ğ la n a r a kk o d la n d ı . 1 2 3 ’K u r a k t e ra n a liz le r i1 9 2 4 ’t ey a p ı la nilkS a lz b u r gte k n ikv et e r a p it e o r is i u lu s la r a r a s ıS e m p o z y u m u n d a d a t a r t ı ş ı ld ı .H a n n s S a c h s d a h a s o n r a ,ü ç r u h s a lfa ilin d ir e n c e k a b a s ı n ıo r t a y a k o y a r a k k a r a k t e ra n a liz in ib ir" m e t a p s ik o lo jik "y a k la ş ı m a e n t e g r e e t m e k is t e d i. 1 2 4 ’F r e u d b u d e ğ iş im le r d e n m e m n u no lm a d ı ğ ı n ı1 9 2 2 ’d e A b r a h a m a y a z d ı ğ ım e k t u p t a b e lir tti v e " B a n a g ö r e k a r a k t e ra n a liz ie s k it e k n ik le r d e n d a h a z o r , "d e d i. 1 2 5 1 F r e u d ’u ny a p ı s a lt e o r is in ed iğ e ra lt e r n a t if B u d a p e ş t ev eV iy a n a ’d a n g e ld i,F e r e n c z iv e R a n k B e r lin 'd e n g e ld iğ in is ö y le d ik le r i" s o ğ u k " v e “ e n t e le k t ü e l"t e o r ile r e it ir a ze t t ile r .M u h a le f e t le r i ik in o k t a y a d a y a n ı y o r d u .B ir in c is i,b ir lik tey a z d ı k la r ıP s ik a n a liz in G e liş m e s in d e ( 1 9 2 3 ) , o n la r a g ö r e ,a n a liz c ile r in " d a v r a n ı şd iliy le "t r a v m a t e k r a r ı n ık o la y la ş t ı » d ı k la r ı" a k tift e r a p iy le ”d ir e n çb y p a s se d ile b ilir d i.1 2 6 ’Ç ü n k ü t r a v m a b i lin ç lio la r a k y a ş a n m ı y o r d u v e b u n e d e n le a s la h a t ı r la n a m a z d ı .F e r e m z iy e g ö r e ,a n a liz c im a s t ü r b a s y o n v e h a y a lk u r m a g ib ia k t iv it e le r iy a s a k la y a r a k ,y a d a h a s t a la r ı n f a n t e z ile r in e k a t ı la r a k ,h a t t a b u n la r ı n iç e r iğ in i t a v s iy e e d e r e ka k tifr o la lm a lı y d ı . 1 2 7 ’H a s t a v e a n a liz c i iş b ir liğ in ed a y a n a n a k tift e r a p i,h a t ı r la m a y la k a z a n ı la n a n la y ı ş t a n f a r k lı y d ı .B ilg ie lb e t t e iy ile ş tir ic if a k t ö r d e n t a m a m e n fa r k lıb irş e y d i.R a n k a g ö r e a k tift e •194*

ELI ZARETSKY r a p ih ı z lıt e d a v iy id e s t e k le r d i;" N o r m a ld e y ı lla r c a e ğ it im g e r e k t ir e n y ü ­ c e lm e s ü r e c ig ö z le r in ö n ü n d e g e r ç e k le ş ir , "d e d i. 4 2 8 1 A k tift e r a p it a r a f t a r la n ilkg e liş m e le r d e a n n e n in ö n e m in id e v u r g u ­ la d ı la r .F e r e n c z i1 9 1 8 'd e t u t m a v e y a k a la m a y la ilg ilio la r a k y a p t ı ğ ıb ira ç ı k la m a d a M o r o r e f le k s in d e n s ö z e t t i;ü ç a y lı k t a n k ü ç ü k b e b e k le rm in ike l­ le r iy le h e rş e y it u t m a y a ç a lı ş ı r k e n ,b e b e k m a y m u n la rd a a ğ a c a t ı r m a n a n a n n e le r in in t ü y le r in e y a p ı ş ı r la r d ı . 4 2 9 1 R a n k1 9 1 9 ’d a k a n s m ı nh a m ile liğ in ­ d e n e t k ile n d iv e E m e s tJ o n e s 'a ," E r k e k le rö n e m lid e ğ il. . .h a y a t ı n ö z ü a n ­ n e y le ç o c u ğ u n iliş k is in d e , " d iy e y a z d ı . 4 3 0 1 1 9 2 3 't e R a n k .D o ğ u m T r a v m a s ık i­ t a b ı n d a a n n e y id ir e n ç le ,d a h a d o ğ r u s u t ü m d ir e n c in d o ğ d u ğ u t e k t r a v m a ­ lıç o c u k lu k d e n e y im io la n d o ğ u m la iliş k ile n d ir d i.R a n k ’e g ö r e t ü m n e v ­ r o z la r ,d a h a s o n r a k ie n d iş e le r in p r o t o t ip io la n “ t e m e lh a d ı m e t m e y i"k o n ­ t r o la lt ı n aa lm ag ir iş im le r iy d i, t e kd ü ş k ü n lü kn o k t a s ıa n n e b e d e n iy d i. R a n k ,“ B u n e d e n le p a t o je n ik s a r s ı n t ı y ıu z u n a n a lit ik a r a ş t ı r m a la r la a r a m a ­ y a g e r e k y o k . . .ç ü n k ü b a ş ı n d a n b e r ib ilin ç a lt ı n ı n t ü m iç e r iğ in ib iliy o r u z . . . A n a liz a r t ı k k e n d in ia r a ş t ı r m a d a n k u r t a r a b ile c e k d u r u m d a , " 4 3 1 1 F r e u d 'u n d ü z e lt ilm iş t e o r is ib ir e y id ü r t ü le r d e n ,s o s y a lb a s k ı la r d a n v e iç e a ito t o r it e n ink iş is e lo lm a y a n s im g e le r in d e n k u r t a r m a kis t iy o r ­ d u .E le ş t ir ile r ib u p r o g r a m ıh e m ile r le tti,h e m d e g e c ik t ir d i.B iry a n d a n u z u n v a d e lig e liş m e le r ih a r e k e t e g e ç ir d ile rk ib u n la rR e ic h 'ı n s a v u n m a ­ la rt e o r is iile R a n k v e F e r e n c z i’n in g ö r ü ş le r iy d i;b u n a g ö r e t e r a p iiliş k i­ s i,a n la y ı şd e ğ il,a n a liz d e iy ile ş tir ic if a k t ö r d ü .R e ic h 'in e g o y u s a d e c e s a ­ v u n u c u o la r a kg ö r ü ş ü ,k e n d in iy a n s ı t m a y ık ı s a d e v r e y a p m a k la t e h d it e d iy o r ,R a n k v e F e r e n c z id e n e g a t ift r a n s f e r a n s ıb y p a s se t m e v e a n a li­ z ib irt ü rz ih in t e d a v is in e ç e v ir m e r is k it a ş ı y o r la r d ı . is a n 1 9 2 3 't e F r e u d 'a k a n s e rt a n ı s ık o n d u .O n d a n s o n r a o n a lt ıy ıld a ­ h a y a ş a d ıa m a y a k ı n d a ö le c e ğ ik o r k u s u y ü z ü n d e n e s k ig r u p la rd a ­ ğ ı ld ı .B ira n a liz c in in ," id g ü ç le r in in v e o n la r a k a r ş ıo la n t e p k io lu ş u m la n n ı n f e v e r a n la r ı y la y ü k lü "d e d iğ ib irs ü r e ç t e p s ik a n a liz in b irM a n n e r b u n d 'd a n b irm e s le k h a lin e d ö n ü ş m e s i,e g o k o n u s u n d a k it a r t ı ş m a la r la k a n ş t ı . 4 3 2 1 F r e u d R a n k 'in d o ğ u m t r a v m a s ıh a k k m d a k ifik r in i ilkd u y d u ğ u n ­ d a ," p s ik a n a liz in k e ş f in d e n s o n r a e n ö n e m lig e liş m e , "d e d i.J o n e s 'a d a , “ B a ş k a b ir io ls a y d ıb u k e ş f ik e n d ib a ğ ı m s ı z lı ğ ıiç in k u lla n ı r d ı , ”d iy e k o ­ n u ş t u . 4 3 3 1 A m a Ş u b a t1 9 2 4 ’t e B e r lin 'd e n g e le n b ire le ş t ir iy e c e v a p o la r a k u z u n b irs ir k ü le ry a z d ı ,o n a y la d ı k la r ı n ıv eo n a y la m a d ı k la r ı n ıa ç ı k la d ı F r e u d .R a n k 'in p a s ify a d a g e r ile y e n ö z le m le rg ü c ü k o n u s u n d a k iv u r g u •1 9 5 *

RUHUN GİZEMLERİ s u n u ö v d ü ," O e d ip u s k o m p le k s in in b iy o lo jika r k a p la n ı '*s o r u s u iç in il tifa te ttio n a F r e u d ,a m a a n n e y e y ö n e lt ile n k a r a r s ı z lı ğ ı n b a b a y a v e d ı ğ e ro b je le r en a s ı la k t a r ı ld ı ğ ı n ıa ç ı k la m a d ı ğ ı n ıs ö y le d i. F r e u d ’ag ö r e R a n k 'in d o ğ u m u v u r g u la m a s ı ,c in s e lliğ ib iy o lo jik a ç ı d a n k a r a r s ı z lı ğ a s ü r ü k lü y o r d u .H a lb u k io n u na ç ı s ı n d a nk a r a r s ı z lı ğ ı n t e m e ln e d e n le r i ilk ç o c u k lu k k o ş u lla r ı n d a ,ö z e llik le d e a k r a b a ile z in a t a b u s u n d a y a t ı y o r d u T a b u n u no r ijin le r i in s a na ile s in inilk e lt a r ih in d ey a t m a s ı n ar a ğ m e n , h e rb ir e y d e y e n id e n y a r a t ı lm a lı y d ı .F r e u d 'a g ö r e b ud u r u m d a g e r ç e k b a b a ,h e ry e n ib ir e y d e z in a e n g e lin it e k r a ry a r a t a n g e r ç e k e n g e ld i. " t M | F r e u d a y n ıs ir k ü le rm e k t u b u n d a a n a liz ih ı z la n d ı r ı c ıy e n ilik le r id e s o r g u la d ı .H a s t a lı ğ ış u a s ı n d a s a k a lı n ı n a lt ıh a f t a d a e s k is ik a d a ru z a d ı ğ ı n ıg ö r ü n c e ,b ilin ç a lt ı n ı n d e r in t a b a k a la r ı n ı n a lt ıa y d a d e ğ iş e c e ğ in d e n k u ş k u d u y d u .R a n k 'e ." T ü m lib id o y u a n n e y e g ö t ü r e n s ih ir lif o r m ü ln . ı s il b irt e r a p ie t k is iy a p a b ilir . "d iy ey a z d ı . 1 3 5 1 D a h as o n r az a m a n la r ı n ı n D o ğ u m T r a v m a s ıv e P s ik a n a liz inG e liş m e s i ç o c u k la r ı n a ." A v r u p a 'n ı n s a v a ş s o n r a s ır e z a le t iy le A B D 'n in z e n g in liğ ia r a s ı n d a k iç e liş k id ü n y a s ı n a d o ğ a n v e a n a lit ik t e r a p it e m p o s u n u A m e r ik a n y a ş a m ı n ı n h ı z ı n a u y d u r m a y a ç a lı ş a n la r , ”d iy e is im t a k t ı . 4 3 6 1 O n a g ö r e a n a liz c ile rk ı s a g ö r ü ş lu t e r a p ia r z u la r ı n d a n v a z g e ç iy o r la r d ıv e F r e u d s in ir le n m e y e h o ş g ö r ü y le * b a k a c a kv em e m n u n iy e t in ie r t e le y e c e kb ira n a lit ikk o n uö n g ö r ü y o r d u . 1 3 7 1 R a n k v e F e r e n c z iis e y e n ik id e t ü k e t im id ü n y a s ı n d a tip ikt e r a p i a lı c ıh a y a le t m e y e b a ş la d ı la r . F r e u d 'u n F e r e n c z iç a lı ş m a la r ı n ae le ş t ir ile r ia r t t ıv e F r e u d ’u no n u a n a liz e t m e m e s iü z e r in e ü z ü le r e k g e r iç e k ild iF e r e n c z i.B irs ü r e A B D ’y e g ö çe t m e y id ü ş ü n d ü ,e n a z ı n d a n p a r a k a z a n a n a k a d a rk a la b ilir d io r a d a .1 9 2 6 'd a Y e n iO k u l'd a d e r s v e r ir k e nH a r r yS t a c k S u lliv a n o n a ," P s ı k a n a liz h a r e k e t in in d â h is i"a d ı n ıt a k t ı . 4 3 8 1 S o n u ç t a F e r e n c z iB u d a p e ş t e 'd e k a lm a y ıy e ğ le d iv e F r e u d 'u e le ş t ir m e y e b a ş la d ı . R a n kd e F r e u d 'u n b ü y ü lüç e v r e s in d e n k u r t u lm a k t a g ü ç lü kç e k li D o ğ u m T r a v m a s ı n ıy a z d ı k t a n s o n r a P a r is v e N e w Y o r k a r a s ı n d a g id ip g e ld i,F r e u d 'd a nu z a k la ş t ı ,s o n r ay in eo n u nç e v r e s in e d ö n d ü .1 9 2 4 ’lr A B D 'y e g id e r k e nö v g ü le r d e ne t k ile n d iv eT m G e g e n t e il,d ieM u t t e ı l T a m a k s in e .A n n e ! "d iy e b a ğ ı r d ı . 1 3 9 1 A m a1 9 2 6 'd a F r e u d 'd a n ö z ü rd ile d i v e " H a s t a y d ı m a m a k e n d im e g e ld im , "d e d i. ( 4 0 )A b r a h a m 1 9 2 5 't e a n id e n ö ld ü .E it in g o n F ilis tin ’e g ittiv e o r a d a k a ld ıv e S a c h s m a r jin a lle ş t i. F r e u d b irs ü r e K o m it e n in o n u n y e r in e b ir in ig e t ir m e s in ib e k le d i 1 9 2 0 'd e A b r a h a m 'a ," B ird e n e ,b e n s izy ö n e t e b ile c e ğ in ig ö r e c e k s in , "ı lı • 196 •

EU 2ARETSKY y e y a z d ı . 1 4 1 1 K a n s e ro ld u ğ u n u ö ğ r e n in c e K o m it e y e o n s u z y a p m a la r ıg e ­ r e k t iğ in ib ild ir d i.K e n d is iiç in ." B ird e s p o th e p u y a n ı kb irs a n s ü r c ü o l­ m a kiç in u y g u n d e ğ ilim . "d e d i.D e ğ iş ikk a r a k t e r d e y a r ı m d ü z in e a d a ­ m ı n t ü m k o n u la r d a h e m fik iro lm a s ım ü m k ü n d e ğ ild iv e g e r e k m iy o r ­ d u d a .Z a t e n y e n i fik ir le rü r e t m e s i iç ina r t ı kg e ç t iv e a d a m la rh e rk o ­ n u d a o n u n o n a y ı n ıb e k le r le r s e h e p s iy a ş la n a c a k t ı . 1 4 2 1 B u tü rt e ş v ik le r ek a r ş ı n M a n n e r b u n d d a ğ ı ld ı .J o n e s v e R a n ks a ­ v a ş t a nb e r iV e r la g ’m ( Y a y ı n e v i) k o n t r o lük o n u s u n d aç e k iş iy o r la r d ı . R a n k .J o n e s 'u n A n g lo S a k s o n d ü n y a s ı n ık e n d ie g e m e n liğ in d e b ir le ş tir ­ m e s in d e n k o r k u y o r d u .J o n e s d a A b r a h a m 'a .F r e u d u n R a n k k o n u s u n d a o b je k tifo lm a d ı ğ ı n ıs ö y le d i. 1 4 * 1 1 9 2 4 't e .d o ğ u m t r a v m a s ıt a r t ı ş m a s ı n d a n s o n r a A n n a F r e u d E it in g o n 'a ş ö y le y a z d ı :" R a n k 'in k o n t r o la lt ı n a a lı n a ­ b ilm e s ik o n u s uy a y ı n e v iv ed e r g ile r inv a r lı k la r ı n ı nd e v a m ı n ab a ğ lı . " R a n k is e a n a lit ikh a r e k e t e " k u r g u "d e d i. 1 4 4 1 1 9 2 4 't e K o m it e d a ğ ı ld ıv e y e n id e n o lu ş t u r u ld u .Y e n iü y e le rh a r e k e t in M a n n e r b u n d 'u n ö t e s in e g e ç e c e ğ in ig ö s t e r e c e k b iç im d e k a d ı n la r d ı ;A n n a F r e u d .L o u A n d r e a s S a lo m e .M a r ie B o n a p a r t e ( N a p o ly o n u n t o r u n u n u n y e ğ e n iv e y e n ik u m la n F r a n s ı z P s ik a n a liz D e r n e ğ in in b a ş k a n ı )v e L e o K a n n 'd ı( E r n e s tJ o n e s 'u n e s k io r t a ğ ı ) .A m a y e n ik u r u la n K o m it e d e1 9 2 6 ’d a d a ğ ı ld ı . 1 4 5 1 F r e u d F e r e n c z i'y e ş ö y le y a z d ı :“ B e n im h a le f im o la c a k ş e k ild e y a ş a t t ı m K o m it e ­ y i. B e lk iU lu s la r a r a s ıB ir liğ id ek u r t a r ı r ı m .T e ku m u d u m p s ik a n a liz in b e n d e n s o n r a d a y a ş a m a s ı . " 1 4 6 1 a n n e r b u n d 'u n y e r in ia la n " p s ik a n a liz h a r e k e t i"ç e ş it liu lu s a ld e r ­ n e k le r d e n o lu ş u y o r d u v e h e p s id e F r e u d 'u n ç e v r e s in ib ird is ip ­ lin y a d a m e s le k h a lin e g e t ir m e kis t iy o r la r d ı .E y lü l1 9 2 0 ‘d e T h e H a g u e d a t o p la n a n k o n g r e k a t ı lı m c ı la r ı n s a y ıv e ç e ş itliliğ in ib e lir le d i.A v u s ­ t u r y a v e M a c a r is t a n 'd a n a lt m ı şik i,H o lla n d a ’d a n o n a lt ı .İ n g ilt e r e 'd e n o n b e ş ,A lm a n y a 'd a n o n b ir ,İ s v iç r e 'd e n y e d iv e P o lo n y a 'd a n b irk iş io l­ m a k ü z e r e y ü z o n ik ik iş ik a t ı ld ık o n g r e y e . 1 4 7 1 D ö r ty ıls o n r a U lu s la r a r a ­ s ıP s ik a n a lizD e r n e ğ in inü y e s a y ı s ı2 6 3 'e y ü k s e ld i. 2 .D ü n y a S a v a ş ı n a k a d a rü y e s a y ı s ıa z d ıv e ü y e le r in a d r e s le r iU lu s la r a r a s ıP s ik a n a liz G a z e ­ te s in in a r k a s a y f a s ı n a s ı ğ ı y o r d u .1 9 2 0 k o n g r e s in d e A m e r ik a lı la ry o k t u a m ap s ik a n a liz ina ğ ı r lı km e r k e z iİ n g ilt e r e 'd e nA B D 'y eg e ç m iş t ib ile . 1 9 1 9 ’d a L o n d r a 'd a k ia n a liz d e r n e ğ in d e k ı r k ı n ü z e r in d e .A B D d e r n e ğ in ­ d e is e e lliü ç ü y e v a r d ı .F r e u d a la y c ıb irt o n la ,y e n ile n A lm a n y a ş a n s ö l­ y e s in in .“ B a t ı y a d o ğ r u y e n iy ö n e liş im iz . "s ö z ü n ü h a t ı r la t t ı . 1 4 8 1 • 197 •

RUHUN GİZEMLERİ A n a litikh a r e k e t ing ö r e v iF r e u d 'u nk a r iz m a s ı n ır u tinh a le g e t ı ı m e k ,y a n iF r e u d ’u n k iş is e lo t o r it e s in d e n ç ı k ı p m a n t ı k lı ,ü n iv e r s it e b e n z e r iy ö n e t im e g e ç m e k t i.S a v a ş la ra r a s ı n d a k iy ı lla r d a B u d a p e ş t e Ü n iv e r s it e s in d e S a n d o rF e r e n c z i.B e r lin Ü n iv e r s it e s in d e K a r iA b r a h a m ,C h ic a g o Ü n iv e r s it e s in d e F r a n z A le x a n d e rv e K u d ü sM u s e v iÜ n iv e r s it e s in d e d e M a xE it in g o np s ik a n a liz iü n iv e r s it e le r e y e r le ş t ir m e kiç inç a b a la d ı la r .F r e u d b u g a y r e t le r id e s t e k le d ia m a p s ik a n a liz in ö z e r k liğ in ik o r u m a y a d a ö z e n g ö s t e r d i,o n a g ö r e p s ik a n a liz g e n e lb ilim p r o t o k o lle r in e k o ­ n u o la b ilir d ia m a o r g a n ik p s ik iy a t r iy a d a d e n e y s e lp s ik o lo jig ib iv a r o ­ la n p a r a d ig m a la r a in d ir g e n e m e z d i.A m a b u k o n u d a e n d iş e le n m e s ig e ­ r e k m e d i.Ü n iv e r s it e le r d e k iy e r le ş t ir m e ç a lı ş m a la r ıb a ş a r ı s ı z o ld u . 1 4 9 1 Ü n iv e r s it e le r d e b a ş a r ı lıo la m a y a n v e a n a lizu y g u la m a la r ı n ı n p o ­ p ü la r it e s in d e n y a r a r la n m a kis t e y e n a n a liz c ile ra y r ıb irm e s le k o lu ş t u r d u la r ,p r o g r a m y a p a r a ku y g u la m a y a s t a n d a r tg e t ir d ile rv e K o m it e n in y e r in ia la c a k b irs is t e m g e liş t ir d ile r .E n s t it ü le r ,k lin ik le rk u r d u la rv e u y ­ g u la m a lı e ğ it im le r eb a ş la d ı la r .P r o f e s y o n e lle ş m es ü r e c in inm e r k e z in ­ d e ,s is t e m le ş m e y e v e e ğ it im e a ç ı k o la n e g o p s ik o lo jis iv a r d ı . M a n n e r b u n d ’u n d a ğ ı lm a s ı n d a n s o n r a V iy a n a ,B e r in v e L o n d r a 'd a F r e u d ç e v r e s in d e -b iriç g r u p o lu ş t u a m a o n la rd a g it t ik ç e p r o f e s y o ­ n e lle ş m e ç e v r e s in d e n u z a k la ş m a e ğ ilim ig ö s t e r d ile r .B ü y ü k b irk o n t r o l g ü c üb ug r u p t a n ,y a ş .c in s iy e t ,c in s e llikv es iy a s iy ö n e lişa ç ı la r ı n d a n M a n n e r b u n d 'd a n f a r k lıo la n y e n ik u ş a ğ a g e ç t i. Y e n ik u ş a k la e s k ile ra r a s ı n d a b ü y ü ky a şf a r k ıv a r d ı .F r e u d1 8 5 6 'd a d o ğ m u ş t u a m a M e la n ie K le in 'ı n d o ğ u m u 1 8 8 2 ,O t t o R a n k v e H e le n e D e t u s c h 'u n 1 8 8 4 .K a r e n H o m e y n in 1 8 8 5 .F r a n z A le x a n d e r 'in 1 8 9 1 v e V V illia m R e c ih 'ı n 1 8 9 7 id i.B u n la r1 9 2 0 ’le r d e g e n ç v e y e n ilik ç iin s a n la r d ı .F r e u d is e y e n iliğ in g e t ir d iğ ir a d y o ,t e le f o n ,s in e m a ,f e m in iz m ,s o y u ts a n a tv e A B D k ü lt ü r ü g ib iş e y le r d e n h o ş la n m ı y o r d u .V iy a n a 'd a Ruhun Sırlan k it a b ı n ı n " P r o f e s ö rF r e u d 'u n d a n ı ş m a n lı ğ ı n d a "p s ik a n a liz film iy a p ı la c a ğ ı n ıö ğ r e n in ­ c e F e r e n c z i’ y e b u iş e k a n ş m a y a c a ğ ı m s ö y le d i. t 5 0 ) G e n ç v e y a ş lık u ş a k la ra r a ­ s ı n d a k ig ö r ü ş f a r k lı lı ğ ı ,k ı s a t e r a p i,k a d ı n c in s e lliğ iv e A B D 'n in a n a lit ik h a ­ r e k e t t e k iy e r id e d a h ilo lm a k ü z e r e b irç o k k o n u d a t a r t ı ş m a y a r a t t ı . C in s iy e to lu ş u m u d a b ü y ü kö lç ü d e d e ğ iş t i. 1 .D ü n y a S a v a ş ı 'n d a ik io la n k a d ı n a n a liz c is a y ı s ıs a v a ş s o n r a s ıy a k la ş ı k e llik iş iy e y ü k s e ld i. 1 9 2 9 'd a e ğ it im a la n la r ı n ç o ğ u k a d ı n d ı ,ç o ğ u ö ğ r e t m e n v e a n n e y d i.H a ­ r e k e t t e k ik a d ı n s a y ı s ı n ı n a r t m a s ıa n n e / ç o c u k v e k a d ı n c in s e lliğ iiliş k i­ le r in id e b ü y ü kö lç ü d e e t k ile d i. •

198*

F f c l'D ,

S ı e ,tim o

p r o f , o *- f r e u o

Sigmund Freud'un bir eşcinsel annesine mektubu (1936). daha sonra Kinsey Enstitüsüne hibe edildi. •199-

RUHUN GİZEMLERİ C in s e llik t e k id e ğ iş im iiz le m e k d a h a z o r d u ra m a s a v a ş s o n r a s ıy a ­ ş a n a n ik io la y a ç ı k g ö s t e r g e o ld u .1 9 2 0 'd e e ş c in s e lb ird o k t o rH o lla n d a P s ik a n a lizD e r n e ğ in e ü y e o lm a kis t e d i.Ü y e le r » J o n e s a d a n ı ş t ı la rv e o d ao n u nü y e liğ in ik a b u le t m e d i. S a c h s ,A b r a h a m v eE it in g o nB e r ­ lin 'd e n b u k o n u d a k a r a r ı n d e r n e ğ e a ito ld u ğ u n u a m a e ş c in s e lle r in n e v * r o z lu o ld u k la r ık o n u s u n d a b irk a n ıo ld u ğ u n u b e lir ttile r ,s a ğ lı k lıo ld u k ­ la r ıa n c a k a n a liz le b e lli o lu r d u . 1 5 1 1 E ş c in s e lliğ in y a s a lla ş m a s ı n ıs a v u n a n F e r e n c z ib ile ," B u a d a m la ra n a liz c io la m a y a c a k k a d a ra n o r m a l, ”d e d i.( 5 Î 1 F r e u d ü y e n in a lı n m a s ı n ıa m a k a r a r ı n y in e d e y e r e ld e m e k t a r a f ı n d a n v e r ilm e s ig e r e k t iğ in is ö y le d i. 1 9 2 1 ’d eb irb a ş k ao la y d aE r n e s tJ o n e s . F r e u d 'ay a z a r a kb ire ş c in s e lep s ik a n a lize ğ it im iv e r m e kis t e m e d iğ in i b ild ir d i. F r e u d o n a ," B u in s a n la r a b a s k ıy a p a m a y a c a ğ ı m ı z g ib i,y e t e r li n e d e n o lm a d a n o n la n d ı ş la y a m a y ı z .B ö y le b ird u r u m d a a d a y ı n d iğ e r ö z e llik le r in e d e b a k m a k g e r e k ir , "d iy e c e v a p v e r d i. t 5 î l A n a litikh a r e k e t inö z e llik le r ip o litika ç ı d a n d a h a d e m o k r a t iko l­ d u .F r e u d 1 9 1 0 'd a s e ç k in le r is a v u n u r k e n y ir m iliy ı lla r d a y e r e lö z e r k liğ i s a v u n u ro ld u .F e r e n c z i1 9 1 9 'd aE it in g o n 'uK o m it e y ek a b u le t t iğ in d e o n a ," F r e u d ’u n ç a b ş m a la n n ım ü m k ü n o ld u ğ u n c a d e ğ iş t ir m e y e c e ğ iz ,h e r ş e y b irtü rd o g m a t iz m le y a p ı lm a k . . .B ir in in m e r k e z îfik iriç in k e n d ifik ­ r in d e n v a z g e ç m e s iy e t e n e ğ iü y e likiç in t e m e lş a r t t ı r . "d e d i. 1 5 4 1 A m a g e n ç k u ş a k b u g ö r ü ş le r ib e n im s e m e d iv e b irs ü r e s o n r a F e r e n c z id e v a z g e ç t i b u n d a n .1 .D ü n y a S a v a ş ı n d a n s o n r a fik ira y n lı k la n h iz ip le ş m e y a r a t m a ­ d ı .R a n k v e F e r e n c z ih a r e k e t t e n k e n d ia r z u la n y la a y r ı ld ı la r .1 9 2 7 ’d e U lu s ­ la r a r a s ıE ğ it im K o m is y o n u .N e w Y o r k P s ik a n a liz D e m e ğ in e b a s k ıy a p ı n ­ c a A n a n F r e u d b u n a k a r ş ıç ı k t ı ,h a k s ı z lı k o ld u ğ u n u s ö y le d i. A m a s a v a şs o n r a s ı n d a a n t id e m o k r a t iko la y la rd a y a ş a n d ı .F r e u d lid e r s iz d e d iğ iA m e r ik a n a n a liz in in b a ş ı n a H o r a c e F r in k 'in g e lm e s in iis ­ t e d i.F r in kF r e u d u n Y a h u d io lm a y a n y a k ı ş ı ld ıb irh a s t a s ı y d ı .A n a liz s ı ­ r a s ı n d a F r e u d o n a ,k a r ı s ı n ıv e ç o c u k la r ı n ıb ı r a k ı p ,s e v d iğ in ib ild iğ iz e n ­ g inv ee v li b irk a d ı n lae v le n m e s ik o n u s u n d ab a s k ıy a p t ı .F r e u do n a 1 9 2 1 'd eş ö y led e d i: " E ş c in s e lliğ in ia n la m a m ak o n u s u n d a k iş ik â y e t in g ö s t e r iy o rk i,b e n iz e n g in y a p m a k o n u s u n d a k if a n t e z in in h e n ü z f a r k ı n ­ d a d e ğ ils in .E ğ e rh e rş e y y o lu n d a g id e r s e b u h a y a lîa r m a ğ a n ıP s ik a n a ­ lizF o n u n a h ib e e d e lim . "F r e u d u n n e d e m e k is t e d iğ ik e s in o la r a k b e l­ lio lm a s a d a ,h a s t a s ı n ı n h a s s a s iy e t in ik u lla n d ı ğ ıg ö r ü lü y o r d u .F r in k h a ­ y a t ı n ı n s o n u n a k a d a ra k ı lh a s t a lı ğ ıd ö n e m le r iy a ş a d ıv e a n a liz inn e v ­ r o z la r la k ı s ı t la n m a s ıg e r e k t iğ in ia n la m a d ı ğ ıiç in F r e u d ’u s u ç la d ı . 1 5 5 1 F r e •2 0 0 *

ELI ZARETSKY u d u n ,a n a liz in p s ik o z u h ı z la n d ı r a c a ğ ı n ıA b r a m K a r d in e r 'e s ö y le m e s in e n e d e n o la n o la y b u y d u .B u o la y ıt ü m A m e r ik a lıa n a liz c ile rö ğ r e n d iv e b a z e n " V iy a n a ’d a k iP a p a ”d e d ik le r ia d a m d a n u z a k la ş t ı la r .B ird iğ e ra n ­ t id e m o k r a t ik o la y d a W ilh e lm R e ic h 'ı n 1 9 3 4 't e a n a lit ik h a r e k e t t e n ç ı k a n lm a s ıo ld u k ib u o la y a n t ik o m ü n iz m g ü c ü n ü n lib e r a ld e ğ e r le r iç ü r ü t ­ t ü ğ ü n ü g ö s t e r ir .

A

n a liz d e r n e k le r in in 1 9 2 0 'le r d e k ig ö r e v id e n g e li,y a s a l,p r o f e s y o n e l k u r u m la ro lu ş t u r m a k t ı .1 9 1 8 B u d a p e ş t e k u r a lla r ık itlet e r a p is iv e

d id a k t ik y a d a e ğ it im a n a liz ig ib iy o lla r ıb e lir tti.E g o p s ik o lo jis id ir e n ç a n a liz i-e ğ it im v e s e r t if ik a k o n u s u n u k o la y la ş t ı r a n u y g u la m a y ö n e lild i t e o r ig e t ir d i. B u d a p e ş t ek u r a lla r ı n ıy ü r ü t e nB e r linE n s t it ü s üa y n ız a ­ m a n d a s a v a ş s o n r a s ıte o r ile r in m e r k e z io ld u . D e v le td e s t e ğ in d e o la n v e t ı p d ü n y a s ı n c a t a n ı n a n B e r lin P s ik a n a ­ lizE n s t it ü s ü h a r e k e t in a m ir a lg e m is iy d i.E n s t it ü n ü n b a ş ı n d a V iy a n a y a y a k ı n o la n K a r iA b r a h a m ,M a xE it in g o n v e E m s tS im m e lv a r d ı ,e t k in K in d e r s e m in a rd e s t e k le n iy o r d uv e t a r t ı ş m ag r u b u n d aO t t oF e n ic h e l. K a t h e F r ie d la n d e r ,E d ı t h J a c o b s o n v e G e o r g e G e r ö g ib ig e n ç a n a liz c ile r v a r d ı — e n s t it üe g o p s ik o lo jis in inö n c ü s ü y d ü . 1 5 6 1 O r a d ae ğ it im g ö r e n le r a r a s ı n d a E r ic h F r o m m ,F r a n zA le x a n d e r ,K a r e n H o r n e y ,S a n d o rR a d o , M e la n ie K le in ,T h e o d o rR e ik ,T h e r e s e B e n e d e k ,H e le n e D e u t s c h ile E d w a r d v e J a m e s S t r a c h e y d e v a r d ı .1 9 2 8 s o n b a h a r ı n d a a lt m ı ş a lt ıa n a liz ­ c im e z u no ld u ,e ğ it im d eo t u zd ö r tk iş iv a r d ı . 1 5 7 1 R a d o y ö n e t im in d e k i V e r la g v e I n t e r n a t io n a le Z e it s c h r if td e B e r lin 'd e y d i.D r e s d e n ,H a m b u r g , H e id e lb e r g v e g ü n e y b a t ıA lm a n y a 'd a d e r n e k le rk u r u ld u a m a N a z ile r in ik t id a r a g e lm e s iy le A lm a n p s ik a n a liz iz a r a rg ö r d ü . B e r lin 'le b ir lik te L o n d r a v e V iy a n a 'd a u lu s la r a r a s ıa n a lit ik p o litik a ­ la rş e k ille n d i.Y a k la ş ı k e llib e ş ü y e liL o n d r a P s ik a n a liz D e r n e ğ iü y e le r i a r a s ı n d a I P A 'n ı n ö n e m liis m iE m e s tJ o n e s d a v a r d ıv e J o n e s .S ig m u n d v e A n n a F r e u d 'd a n b a ş k a e s k iİ n g ilizİ m p a r a t o r lu ğ u n u n u z a k k ö ş e le r i v e A B D ile d e t e m a s t a y d ı .International Journal o f Psychoalysis, F r e u d v e U lu s la r a r a s ıP s ik o lo jiK ü t ü p h a n e s in inç e v ir ile r in iy a y ı n la y a n ,L e o n a r d v e V ir g in ia W o o lfy ö n e t im in d e k iH o g a r t h P r e s s le d e iliş k ile rs ü ­ r ü y o r d u . 1 5 8 1 B e r lin v e L o n d r a g ib iV iy a n a P s ik a n a liz D e r n e ğ id e b ire ğ i­ tim m e r k e z iy d i.O t u z lu y ı lla n n b a ş ı n d a a d a y s a y ı s ıo t u z b e ş e ç ı k t ı .D i­ ğ e rd e r n e k le r inp r o t e s t o s uü z e r in eF r e u dd ip lo m a la r ı im z a la m a k t a n v a z g e ç t i. 1 ”1 P s ik a n a liz ta r ih in d e k iö n c ü lü ğ ü b e llio la n V iy a n a d a e g o p s i­ •201 •

RUHUN GİZEMLERİ k o lo jis in ink e s inf o r m ü lü n üü r e t t i. A n n aF r e u d 'u n1 9 3 6 'd ab a b a s ı n a s e k s e n in c iy a ş g ü n ü h e d iy e s io la r a ky a z d ı ğ ıE g o P s ik o lo jis iv e S a v u n ­ m a M e k a n iz m a la r ı ,R e ic h ’ı n s a v u n m a t e o r is io la r a k k a r a k t e rfik r in iy e ­ n id e n d ü z e n le d i.A n n a F r e u d 'a g ö r e ,id ü z e r in d e k it e k y a n lıy o ğ u n la ş ­ m a " h ip n o z u n m o d a s ıg e ç m işd u r u m u n u "t a n ı m la r k e n ,s a d e c e a n a liz ­ c ile re g o n u n s a v u n m a la r ı y laid 'd e nk a y n a k la n a nö z g ü rk u r u m la ra r a ­ s ı n d a g id ip g e ld ik le r iz a m a n p s ik a n a liz d e n s ö z e d ile b ilir d i.1 6 0 1 N a z iik ti­ d a r ı n d a n s o n r a e g o p s ik o lo jis in in b u d e ğ iş ik ş e k liİ n g ilt e r e v e A B D 'd e y a y g ı n la ş t ı . E g o p s ik o lo jis in ina n a fik r iy leb ir lik teL o n d r a .P a r is v e B u d a p e ş ­ t e ’d e ü çö n e m li d e ğ iş ik likç ı k t ıo r t a y a .H e rb ir in d ed e k iş is e lö z e r k lik d e ğ iş ik liğ e u ğ r a d ı .İlkd e ğ iş ik like g o iç ino b je iliş k ilig ö r ü şö n e s ü r e n M e la n ie K le in 'la ilg iliy d i,R le in ’a g ö r e b ir e y ,y ü k ü m lü lü k le r in iK a n tv e F r e u d 'd a o ld u ğ u g ib i in s a n o ld u ğ u iç in d e ğ il,y a ş a m ı n g e t ir d iğ ik o ş u l­ la r la b a ş k a la r ı n a b a ğ la n d ı ğ ıiç in a lı y o r d u .B u b a ğ la n t ı la r ı n e n ö n e m lis i v e g e le c e k le ilg ili t ü m iliş k ile r iş e k ille n d ir e n ia n n e ileo la n d ı .A d a le t e t iğ iy e r in e s o r u m lu lu k e t iğ ig e liş t ir e n ,b a z ı la r ı n ı n F r e u d 'a d iş ia lt e r n a ­ tifo la r a kg ö s t e r d ik le r iK le in 'ı nd ü ş ü n c e le r i,k iş is e l iliş k ile r io lu ş t u r u p d e s t e k le m e s o r u n u n a .O e d ip u sk o m p le k s it e o r is in d e k io t o n o m is o r u ­ n u y e r in e ,y e n i,o r t a s ı n ı fy ö n le n d ir m e g e t ir iy o r d u ,K le in1 9 2 6 'd a L o n ­ d r a 'y a y e r le ş t iv e a ç ı lı şk o n u ş m a s ı n ıV ir g in iaV V o o lf 'u n e r k e kk a r d e ş i­ n in e v in d e y a p t ı .D ü ş ü n c e le r ifilo z o fG .E .M o o r e 'u n e t k is in ig ö s t e r iy o r ­ d u k ib u n a g ö r e y a k ı n iliş k ile ra r k a d a ş ,a ile y a d a to p lu m la -s o y u tid e ­ a lle r d e n ö n c e g e liy o r d u . 1 9 3 6 'd a J a c q u e s L a c a n ü n lü " a y n a a ş a m a s ı "y a z ı s ı y la e g o p s ik o lo ­ jis in e ik in c ia lt e r n a t if ig e t ir d i.O n a g ö r e e g o y a d a “ b e n " ,t r a v m a lıb o ş ­ lu kk e ş f in e b irs a v u n m a y a n ı t ı y d ı ,b ir e y in b a ş k a la r ı n c a y a n s ı t ı la n k e n ­ d ib e d e n im a jla r ıh a k k ı n d a k ih a y a lîb irk r is t a lle ş m e y a d a to r tu y d u .1 6 1 1 F r e u d 'u n iç g ü d ü le rd e d iğ ik a v r a m d a t e m e lio lm a y a n e g o b irf a ild e n z i­ y a d e b iro b je o la r a k d ü ş ü n ü lm e liy d i.F r e u d 'a g ö r e " e g o id 'in o ld u ğ u y e r ­ d e o la c a k t ı r "s ö z ü a n a liz it a n ı m lı y o r d u ,a m a L a c a n 'a g ö r e a n a liz in a m a c ı e g o y u g ü ç le n d ir m e k d e ğ il,r a h a t la t m a k t ı ,s a v u n m a la r ı n ıç ö z m e k v e k e n ­ d in a r s is iz m in e k a r ş ıy e n ib irt a v ı ra lm a y a t e ş v ik e t m e k t i.E ğ e rK le in o t o ­ n o m ik o n u s u n d as o r u m lu lu ğ ak a r ş ıç ı k t ı y s a ,L a c a n b ir e y inb ö lü n m ü ş d o ğ a s ı n ı n ,b ilin ç a lt ıo r ijin a lfik r in e g e r ig id e n ir o n ikk a b u lü n ü d e s t e k le ­ d i.1 9 2 6 'd a y ir m iü y e y le k u m la n P a r is P s ik a n a liz D e r n e ğ iv e ik ig a z e t e y ­ le ( P s ik iy a t r iG e liş m e s iv e F r a n s ı z p s ik a n a lizd e r g is i)o r t a y a ç ı k a n L a c a n 202 •

ELI ZARETSKY a lt e r n a t if i, e s k iF r a n s ı za h lâ kd ü ş ü n c e s in i, H e id e g g e r ia nf e ls e f e s in iv e s ü r r e a liz m in e d a y a n a n F r a n s ı z p s ik a n a liz in in f a r k ı n ıy a n s ı t ı y o r d u . F e r e n c z iB u d a p e ş t e ’d e k a f e b a z lıö z g ü r ,e n t e le k t ü e lç e v r e le r d e s e ­ v ile nd o k t o ro ld u .F r e u d o t o n o m is a ğ la m a n ı n z o r lu ğ u n u v u r g u la r k e n , F e r e n c z iy e n id o ğ a n ı n h iç b irş e y v e r m e d e n a lm a y a m e y illi o ld u ğ u n u s ö y le d i. 1 6 2 1 G e liş m e n initic ig ü c ü v a s ı t ad e ğ il,p a s ifa lı r lı k t ı .A r g ü m a n ı m a n t ı k lıo lm a s a d a e t ik a ç ı d a n g ü ç lü y d ü .İ n s a n ı n o r ijin a lp s ik o lo jik d u ­ r u m un e o lu r s a o ls u n ,h a y a t a b a ş la r k e n t e m e l ih t iy a ç la r ı n ı nk a r ş ı la n ­ m a s ı n ıh a k e d iy o r d u .M a c a ra n a liz c ile r in ç o ğ u ü lk e d e n g ittiğ iiç in F r e u d 'u n g e r id u r m a ,p e r h izı s r a r ı n ı n F e r e n c z iü z e r in d e k ie t k is ib ü y ü k o l­ d u .F e r e n c z ie t k is in d e k a la n I s t v a n H o llo sv e I m r e H e r m a n n t u t u n m a ih t iy a c ı n ıt e o r ile ş t ir m e k iç in p r im a t o lo jiy e d ö n d ü le r ;a n n e / ç o c u k iliş k i­ s in ia r a ş t ı r a n A lic e v e M ic h a e lB a lin td e e t k ia lt ı n d a k a la n la r d a n d ı . 1 6 3 1 H e in zK o h u t 'u nn a r s is iz m t e o r is in ing e r is in d ed eF e r e n c z id ü ş ü n c e s i y a t a r .F e r e n c z i’y e b o r ç lu o la n la ra n a liz in a n la y ı ş d e ğ il," d ü z e lt ic id u y g u ­ s a ld e n e y im ”k a z a n d ı r m a s ıg e r e k t iğ in e in a n d ı la r . 4 6 4 1 E g o n u n in c in e b ilir liğ in iv u r g u la m a s ı ,o n u n k e n d is e v g iiliş k ile r in ­ d e nd o ğ d u ğ u n us ö y le m e s i,h e p s in d e nö n e m lis i, e g o y u d ir e n çv es a ­ v u n m a n ı ny e r io la r a kg ö r m e s iy le ,F r e u d 'u n y a p ı s a lt e o r is i1 9 2 0 ’le r d e g ö r ü le n o t o n o m iy le ilg iliy e n id ü ş ü n c e n in m e r k e z in d e y d i.O b je iliş k i­ le r i,a y n a a ş a m a s ıv e p a s ifo b je a ş la g ib iile r d e g ö r e c e ğ im iz d e ğ iş im le r d e b u y e n ilik ç iy e n it a n ı m la m a y a k a t k ıy a p t ı la r .K le in o t o n o m iid e a li­ n is o r u m lu lu ğ a ,d iğ e rs o m u t la r ab a ğ la y a r a kk a r m a ş ı k la ş t ı r d ı .L a c a n o t o n o m ia r z u s u n u n b ilin ç a lt ı n a k a r ş ıb irs a v u n m a o lu p o lm a d ı ğ ı n ıs o r ­ g u la d ı .F e r e n c z iy e g ö r eo t o n o m i,s o r u m lu lu kv e s ü b je k tiflikç o kg e ç ­ m e d e n t a n ı m a d e n e c e k k a v r a m iç in t e m e l,iç t e n g e le n b irt a le b e b a ğ ­ lı y d ı .B u n u n s o n u c u y e n iliğ in ö n e m lif ik ir le r in d e n b ir in ind e r in s o r g u ­ la m a s ıo ld u .

B

u a r a d a p s ik a n a lizh a r e k e t ib ü y ü d ü ,F r e u d 1 9 3 5 't e ö v ü n e r e kş ö y le

d e d i:“ E s k ig r u p la r a( V iy a n a ,B e r lin ,B u d a p e ş t e ,L o n d r a .H o lla n d a . İ s v iç r e v e R u s y a )e k o la r a k P a r is 't e ,K a lk ü t a ’d a ,ik it a n e J a p o n y a 'd a ,b ir ­ k a ç t a n e A B D 'd e ,K u d ü s ,G ü n e yA f r ik a v e ik it a n e d e İ s k a n d in a v y a 'd a o lm a kü z e r e y e n id e r n e k le rk u r u ld u .” t 6 S 'F a k a tp s ik a n a liz y a y ı lı r k e n y e ­ n is o r u n la rd a ç ı k t ı ." D ir e n ç ”b irp s ik o lo jik a v r a m ı y d ı ,b ir e y le r in iç in d e ­ k ib irş e y it a n ı m lı y o r d u .F a k a ts o s y a lk u r u m la r d a .k ü lt ü r e lö n y a r g ı la r ­ d a v e b ilg ik u r u lu ş la r ı n d a d a d ir e n ç v a r d ı .S a v a ş la ra r a s ıd ö n e m d e p s i­ •203*

RUHUN GİZEMLERİ k a n a liz e s a ld ı r ı la rt u t u c u la r d a n ,f a ş is t le r d e n ,B o lş e v ik le r d e n ,a m a b ilim d ü n y a s ı n ı n lib e r a ls a v u n u c u la r ı n d a n d a g e ld i. A n a liz in F r a n s a .İ t a ly a ,İ s p a n y a ,P o r t e k iz ,L a t in A m e r ik a v e 2 .D ü n ­ y a S a v a ş ıs o n r a s ı n a k a d a rd o ğ u A v r u p a 'n ı n b a z ıb ö lg e le r in e g ir m e s in i e r t e le y e n K a t o lik k ilis e s iç o k ö n e m liy d i.A n a liz c ile rV iy a n a 'd a b ile k ili­ s e d e nk o r k u y o r la r d ı .K a t o lik / f a ş is t iş b ir liğ in inm im a r la r ı n d a nM ila ­ n o luP e d e rA g o s t in oG e m e lli v eR o m a 'd a k iL a t e r a nE t n o lo ji M ü z e s i m ü d ü r ü P e d e rV V ilh e lm S c h m id tg ib ik ilis e y e tk ilile r iF r e u d k a r ş ı t ı y d ı ­ la r .S c h m id tV iy a n aa k a d e m iky a ş a m ı n d aö n e m li b irin s a n d ı . 4 6 6 1 V V il­ h e lm R e ic h 'ı n p o lit ik a y a g ir e r e kk ilis e y ik ı z d ı r a c a ğ ı n ıs ö y le y e n le ro n a k a r ş ıç ı k t ı la r .F r e u d a y n ık o r k u y ü z ü n d e n M u s a v e M o n o t e iz m k it a b ı ­ n ı nb a s ı m ı n ıe r t e le d i. K ilis e n ing ö lg e s iV iy a n aP s ik a n a lizD e r n e ğ in in h iy e r a r ş ik ,d o ğ r u v e n a z ikh a v a s ı n ı n n e d e n iy d i. 4 6 7 1 F r a n s a 'n ı n F r e u d 'u n ı r k d a ş ıo la n Y a h u d ile r e k a r ş ıt u t u m u d a y in e a y n ık a y n a ğ a b a ğ lı y d ı .m K a to lik likv e Y a h u d ik a r ş ı t lı ğ ıL u d w ig J e k e ls 'in P o lo n y a 'd a d e r n e k k u r ­ m a g a y r e t in id e g e c ik t ir d i. 4 6 9 1 İ r la n d a 'd a k ilis e p s ik a n a liz iy a s a k la d ı . 4 7 0 1 F a k a tK a t o lik le r in k a r ş ı t lı ğ ıa y n ız a m a n d a b ira v a n t a jg e t ir d ia n a li­ z e .1 9 2 2 ’d e M a d r id 'd e J o s e O r t e g a y G a s s e t 'in g ir iş im iy le F r e u d 'u n ç e ş it ­ li d ille r d e e s e r le r iilkk e z t o p la n a r a k y a y ı n la n d ı . 4 7 1 1 S a lv a d o rD a liv e L u isB u n u e l'ine s e r le r iv e film le rF r e u d 'u n İ s p a n y a 'd a k ie t k is in ig ö s t e r ir . Y ir m ili y ı lla n ns o n u n d aM e k s ik a ,B r e z ily av eP e r u 'd aa n a lit iko k u m a g r u p la r ıo lu ş t u .B e r lin 'd e e ğ it im a la n v e A r ja n t in 'e g id e n A n g e lG a r m a 2 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n d a b ü y ü k g e liş m e s a ğ la d ı . 4 7 2 1 T r ie s t e 'd e 1 9 3 1 'd e E d o a r d o V V e is s 'm y a z ı la r ıb a s ı ld ı k t a ns o n r aİ t a ly a 'd aa n a lizg e liş m e y e b a ş la d ı . 4 7 3 1 İ n g ilt e r e 'd eS a m u e lB e c k e t ta n a liz c is iW ilf r e dB io n 'ue tk ile m e k iç in C iz v itm e t a f iz iğ iile ilg ile n d i.H e rş e y e r a ğ m e n k ilis e n in k iş is e l o t o n o m iy e v e e v lilikd ı ş ıc in s e lliğ e k a r ş ıç ı k m a s ıa n a liz ig e c ik t ir d i. P s ik a n a liz ink a r ş ı s ı n d a k i ik in c id ir e n çk a y n a ğ ık u r u m s a lla ş m ı ş M a r k s iz m 'd i. A n a liz ib e n im s e y e nB o lş e v ik le rb ilek iş is e lo t o n o m iy i r e d d e d iy o r d u .Y ir m ili y ı lla r ı ns o n u n d aS t a lin 'ey e n ile nT r o t s k y ,V e r a S c h m id tv e d iğ e ra n a liz c ile r e g iz lic e y a p t ı ğ ıy a r d ı m ık e s t i.S t a lin r e jim i b u r ju v a p s ik o lo jis in e b ira lt e r n a t ifo ld u :" F r e u d iç inin s a n s a d e c e g e ç ­ m iş t e v a r . . .F r e u d iç in b ilin ç ,b ilin ç a lt ı n a b o y u n e ğ iy o r .F r e u d iç in in s a n iç ,t e m e lg ü ç le r in r e h in e s id ir . " 4 7 4 1 F r e u d 'u n R u s ç a 'y a s o n ç e v ir is i1 9 3 0 'd a ç ı k t ı , 4 7 5 1 F r e u dP r a g 'd ay a ş a y a nR u sç e v ir m e n iN ik o la iO s ip o v 'aş ö y le y a z d ı :“ B o lş e v ik le rp s ik a n a liz in s is t e m le r in e d ü ş m a n o ld u ğ u n u s a n ı y o r ­ la r .S e n b iz im b ilim im iz inb irp a r t ih iz m e t in e g ir m e y e c e ğ in i,a m a b e ­ •204*

ELI ZARETSKY lirlib irlib e r a lf ik r e ih t iy a c ıo ld u ğ u n u b iliy o r s u n .” t 7 6 ) B ird iğ e rd ir e n ç k a y n a ğ ıd a b ilim v e t ı b b ı n r a s y o n e lle ş m e s in in a r ­ t ı ş ı y d ı .1 .D ü n y a S a v a ş ı n d a n ö n c e N e w t o n 'u nn e d e n s e llik ,m ik t a rb e ­ lir tm e v e k e h a n e tn o s y o n la r ı n ı n a lt e r n a t if le r iv a r d ı .F iz ik b ö lü n m ü ş v e iz a f e tb e lir s iz lik ,a t o m -a lt ıv ek o z m o lo jiy leb ir le ş m e kiç iny e n id e n o lu ş t u r u lm u ş t u .B iy o lo ji ih tim a lv e a y r ı n t ı la nd a b ü n y e s in e a la r a ko l­ g u n la ş m ı ş b irb ilim d a lıo lm u ş t u .P o z it iv iz m V iy a n a v e C a m b r id g e 'd e k iy e n id e n in ş a ç a lı ş m a la r ı n a k a r ş ı n g e r iliy o r d u .B u o r t a m d a F r e u d ’u n , p s ik a n a liz in b ilim s e lk a r a k t e r ik o n u s u n d a k iı s r a n b ü y ü kk a b u lg ö r d ü . A lb e r tE in s t e in d a p s ik a n a liz in k u m c u s u y la y a z ı ş m a y a b a ş la d ı . F a k a tik in c is a n a y id e v r im i,k e h a n e tv e k o n t r o le p r im v e r e n k u r u m s p o n s o r lu " b ü y ü k b ilir n ’iny ü k s e lm e s in it e ş v ike t t i.D a v r a n ı ş b ili­ m ip s ik o lo ji d e d a h ils o s y a lb ilim le r is ü p ü r d ü .R o c k e f e lle rF o n u L o n ­ d r a v e V iy a n a d a h il,b ir ç o kA v r u p a k e n t in d e d a v r a n ı ş ç ıç o c u k e ğ it im i a r a ş t ı r m a s ı n ıf in a n s e e t t i.P s ik a n a liz b a ş la n g ı ç t a d e n e y s e la r a ş t ı r m a p a t ­ la m a s ı n d a n y a r a r la n d ı .Ö r n e ğ in C h a r lo t t e B ü h le rV iy a n a Ü n iv e r s it e s in ­ d e k iR o c k e f e lle rf o n ua r a ş t ı r m a m e r k e z in iy ö n e t t i/ 7 7 1 B ü h le rp s ik a n a liz ­ d e n h o ş la n m a d ı ğ ıv e s ı n ı f ı n d a b u k o n u y u y a s a k la d ı ğ ıh a ld e ,a r a la r ı n d a R e n e S p it z ,E ls e F r a e n k e l,M a r ie J a h o d a ,R u d o lfE k s t e in ,B r u n o B e t t e lh e im v eE d it hW e is s k o p fg ib iü n lüis im le r inb u lu n d u ğ ub ir ç o ka n a liz c i o n u n la b ir lik te e ğ it im a la r a k b a ş la d ık a r iy e r in e .A n a liz c ile rC e n e v r e 'd e k i d e n e y s e lç o c u k a r a ş t ı r m a la r ı n ı n k u r u m s a lla ş m a s ı n d a n d a y a r a r la n d ı la r . O r a d a ik ia n a lizd e r n e ğ ik u r u ld u k ib ir id ü n y a n ı n ö n d e g e le n p e d a g o ji la b o r a t u v a r la n n d a n b ir io la n C e n e v r e Ü n iv e r s it e s iR o u s s e a u E n s t it ü s ü y d ü / 7 8 )B irC e n e v r e d e r n e ğ in in ü y e s io la n J e a n P ia g e tp s ik a n a liz e id r a k e a itb irt e o r ik a t m a k is t e d i.F a k a tik id ü n y a a y n ız a m a n d a g e r g in d i.S a b in a S p ie lr e in ile d id a k t ik a n a liz e g ir e n P ia g e tb ir d e n t r a n s f e r a n s ı n n e o l­ d u ğ u n u a n la d ıv e ," J 'a ic o m p r is , ”( a n la d ı m )d iy e r e k ç ı k ı p g itti/7 0 1 " B ü y ü k B ilim "p s ik a n a liz in ö lç ü le b ilird e ğ iş k e n le r e v e t e s te d ile b i­ lirh ip o t e z le r e ç e v r ilm e s ig e r e k t iğ ia n la m ı n a g e liy o r d u .V iy a n a 'lım a n ­ tık p o z ititiv is tiR ic h a r d v o n M is e s 'e g ö r e a n a liz " b ilin e n g ö z le m le r e "d a ­ y a n ı y o r d ua m a k u r a lla r ı n ı nis t a t is t ikte r im le r iy let a n ı m la n m a s ıd a h a iy io lu r d u . 1 * 0 1 J o h nD o lla r d 'ı n1 9 3 9 'd a b a s ı la n A s a b iy e tv e S a ld ı r g a n lı k a d lıe s e r in d e" s a ld ı r g a n lı kh e rz a m a n a s a b iy e t ins o n u c u d u r "s ö y le m i f a r e le r inla b o r a t u v a rt e s t le r iy lea n la t ı ld ı / 8 1 1 S e m p a t ikd a v r a n ı ş ç ı la rb ile t e n e z z ü lle r in ig iz le y e m e d ile r .C la r kH u ll," P s ik a n a lizt e o r is in d e ö n e m li b irş e y v a r , ”d iy e t e k r a r la m a k t a n a s la v a z g e ç m e d i.L e w isM a d is o n T e r •205*

RUHUN GİZEMLERİ m a n F r e u d k a v r a m la r ıiç in .“ Y ü z d e d o k s a n in d ir im lib ile s ö y le n s e ,o n la ı m o d e r n p s ik o lo jiy e y a p ı lm ı ş e n ö n e m liik ik a t k ı d a n b ir id ir ,d iğ e r id e z ı h in t e s t id ir , "d e d i. 4 8 2 1 A n a liz c ile rb u iltifa tla rk a r ş ı s ı n d a k a r a r s ı z d ı la r .S a u l R o s e n z w e ig te o r ile r in it e y ite t m e kiç inF r e u d 'a b ilg ig ö n d e r d iğ iz a m a n F r e u d ,a n a liz in d e n e yt e s t in e ih t iy a c ıo lm a d ı ğ ı n ıa m a y a p ı ls a d a z iy a n ı d o k u n m a y a c a ğ ı n ıb ild ir d i. * 8 3 ’A m a g ö r e c e ğ im iz g ib iy a n ı lı y o r d u F r e u d . 1 .D ü n y a S a v a ş ı n d a n s o n r a t ı p b ilim id e g e liş t i,p r o f e s y o n e lle ş t i, h a s t a n e v e la b o r a t u v a rç a lı ş m a la r ıa r t t ı .D in e v e t e o r iy e b a ğ lıt e d a v ile ­ r iny e r in ib ilim s e ly ö n t e m le ra ld ı .B a k t e r iy o lo ji m o d e lg e t ir d i. Y e n i S a ğ lı k B a k a n lı k la r ı n d a a ile m ü d a h a le s i,c in s e lp o lit ik a v e d o ğ u m la ilg i­ li ç a lı ş m a la ra r t ı r ı ld ı .B u t ü rd e ğ iş im le rs o n u c u a n a liz c ile r in d o k t o ro l­ m a s ıg e r e k t iğ io r t a y a ç ı k t ı ,b a s k ı la ra r t t ı ;o n la rte o r ile r in i la b o r a t u v a r b a z lıb ilim le b ir le ş t ir m e liy d ile r . B u n u n s o n u c u n d a A v r u p a 'd a p s ik a n a liz t ı b b ı n iç in e g ir d i.1 9 1 7 ’d e J o h a n nH .W .O p h u ijs e nv eV V e s t e r m a nH o ls t ijnt a r a f ı n d a no nik i ü y e y lek u r u la nH o lla n d aP s ik a n a lizD e r n e ğ is a d e c et ı pd o k t o r la r ı n a a ç ı k t ı . * 8 4 ’S o v y e t le r in y ir m iliy ı lla r ı n b a ş ı n d a I P A 'y a k a b u le d ilm e le r is o ­ r u n lu o ld u ,ç ü n k ü ü y e le r in d e n ç o k a z ıt ı p d o k t o r u y d u .M o s k o v a P s ik a ­ n a lizd e r n e ğ iik in c ib a ş k a n ıO t t o S c h m id tm a t e m a t ik ç io ld u ğ u iç in b ü ­ y ü ks o r u n y a ş a n d ı . * 8 5 ’T ı p d o k t o r la r ı n ı n e g e m e n liğ in e it ir a z la rg e ld i.B u k o n u d a k it a r t ı ş m a la rü z e r in e L e y d e n 'd e y e n ib irH o lla n d a d e r n e ğ ik u ­ r u ld u ,B e lç ik a d e r n e ğ id e ik iy e b ö lü n d ü . * 8 6 ’F a k a tt ı p e ğ ilim it u t a r lı y d ıv e A B D 'n in b u a la n d a k ia ğ ı r lı ğ ık o y m a s ı y la d o k t o r la r ı n e g e m e n liğ ia r t t ı . D o k t o r la rs t a t ü v e k a z a n ç a ç ı s ı n d a n e n b ü y ü k d e s t e ğ iA B D ’d e g ö r ­ d ü le r .F le x n e rR a p o r u n d a b e lir tild iğ ig ib i,d o k t o rs a y ı s ı n ı ns ı n ı r lık a l­ m a s ıiç in lis a n s a lm a o la y ı n ık u lla n a n d o k t o r la rp o z is y o n la r ı n ıg ü ç le n ­ d ir d ile r .A m e r ik a lıp s ik a n a lis t le rd eo n la r ıiz le d i. A m e r ik aP s ik a n a liz D e r n e ğ i1 9 2 5 't e a n a liz c ile riç in tı p d o k t o r u o lm a z o r u n lu lu ğ u g e t ir d i.* 8 7 ’ F r e u d b u z o r u n lu lu ğ u n p s ik a n a liz e k a r ş ıs o n d ir e n iş o ld u ğ u n u s ö y le y e ­ r e k b u n a it ir a ze t t i,o n a g ö r e te h lik e lib iro la y d ıb u ;a n a liz k e n d in e t ı p a la n ıd ı ş ı n d a b iry e rb u la m a z s a g e le c e ğ ik a r a n lı k t ı . * 8 8 ’ A v r u p aa n a liz in inf in a n s a la ç ı d a n A B D 'y e b a ğ ı m lıo lm a s ıt a r t ı ş ­ m a la r ış id d e t le n d ir d i. 1 9 1 9 ’d a F r e u d ’u n h a s t a la r ı n ı n y ü z d e 6 0 'ıA m e r i­ k a lı y d ıv e a n a liz le rç o ğ u z a m a n İ n g iliz c e o la r a ky a p ı lı y o r d u . * 8 * ’M u a y e ­ n e h a n e s in e d o la r la riç in b irk a s a k o y a n F r e u d ,R a n k e d e " v a h ş ile r d e n " y ü k s e kv iz it eü c r e t ia lm a s ı n ıs ö y le d i. * 9 0 ’1 9 2 0 'd eA b r a h a m ’a ,B e r lin 'd e a n a lizk o n g r e s in eA m e r ik a nit ir a z ı n a u y m a s ı n ıs ö y le d iv e “ A m e r ik a n •206*

ELI ZARETSKY d e s t e ğ io lm a z s a A lm a n y a y ı n la r ı n ıb iry ı ld a nf a z la a y a k t a t u t a m a y ı z , " d e d i. ( 9 1 ’1 9 3 2 'd e V e r la g 'ı n A m e r ik a lıa b o n e le r e b a ğ ı m lı lı ğ ıo k a d a ra r t t ı k iy ö n e t ic ile rİ n g iliz c e P s ik a n a liz Ü ç A y lı kd e r g is in iç ı k a r m a k is t e m e d i­ le r . 1 9 2 ’A m e r ik a lı la r ı nt ı pd o k t o r lu ğ uı s r a r ı n d a ns ö ze d e n a n a liz c iH e r m a n n N u n b e r g ," B a ş k a y e r d e o ld u ğ u g ib i,a r a m ı z d a d a e k o n o m ikm ü ­ c a d e le id e o lo jis in ib u ld u . "d e d i. 1 ”’ F r e u d u n it ir a z la r ı n a r a ğ m e n a n a liz d e t ı p d o k t o r lu ğ u t a le b is ü r ü ­ y o r d u .U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizG a z e t e s i1 9 2 7 'd et ı pd o k t o r uo lm a y a n a n a liz c ile rh a k k ı n d a y ü z s a y f a lı k b irs e m p o z y u m y a y ı n la y ı n c a a n a liz c i­ le r inç o ğ u F r e u d 'a k a r ş ıç ı k t ı .F e r e n c z iA B D 'd e a n a liz c ile r d e n b irg r u p o lu ş t u r u p d e n e m e iç in U lu s la r a r a s ıD e r n e ğ e b a ş v u r d u a m a g r u p d a ğ ı l­ d ı . 1 9 4 ’1 9 2 9 'd a J o n e s u n t a le b iy leİ n g ilizT ı p B ir liğ iF r e u d c u a n a liz in t e k y a s a la n a liz t ü r ü o ld u ğ u n u a ç ı k la d ıv e t ı p d o k t o r lu ğ u k o n u s u n d a k ik u ­ r a lıd e s t e k le d i.F r e u d d a k e n d in e ." O r d u s u zK o m u t a n "a d ı n ıv e r d iv e t ı p d o k t o r lu ğ u k o n u s u n u n " A m e r ik a lı la r la d o s t ç a b ira y r ı lı k "g e t ir m e s i­ n iu m d u ğ u n u s ö y le d i. 1 9 5 ’ A m a o n u n u m d u ğ u n u n t e r s io ld u .1 9 3 0 'd a A m e r ik a 'd ad o ğ m u ş b irg r u p g e n ça n a liz c id a h a " p r o f e s y o n e l"b iry a k la ş ı m a r a y a r a k ,y a ş lı d o ğ u A v r u p a lıY a h u d ile r e ,ö z e llik le d e B r ill’e is y a n e t t ile r . 1 9 6 1 B e r lin P s i­ k a n a lizE n s t it ü s ü n ü m o d e lo la r a ka la n b u g e n ç le r ,m o d e r n y a k la ş ı m lı r e v iz y o n c u b ire g o p s ik o lo g uo la nF r a n zA le x a n d e r 'e y a k la ş t ı la r . 1 9 7 ’B ir y ıl s o n r a H a n sS a c h s B o s t o n 'a ,H e r m a n n N u n b e r gd e P h ila d e lp h ia 'y a g ittile r .1 9 3 2 'd e A le x a n d e rC h ic a g o P s ik a n a lizD e r n e ğ ib a ş k a n ıo lu n c a K a r e n H o r n e y d e o n u n y a r d ı m c ı lı ğ ı n a s e ç ild i.S a n d o rR a d o B e r lin m o ­ d e lin e g ö r e b ire n s t it ü k u r m a k iç in N e w Y o r k 'a g itti.A v r u p a a n a liz c ile ­ r iR a d o g ir iş im iiç in t o p la n a n k ır k b in d o la r d a n h a b e r d a ro lm a d ıla r .t 9 S ’ B ö y le c e ik in c is a n a y id e v r im in inv a t a n ı ,N a z iz a f e r in d e n ö n c e m ü s r if ç o c u ğ u n u g e r iç a ğ ı r m a y a b a ş la d ı . A B D ’n in p s ik a n a lizd ü n y a s ı n d a g ü ç le n d iğ in ig ö r e n F r e u d A m e r i­ k a n k a r ş ı t la r ı n a k a t ı ld ıa m a f a z la d a ile r ig id e m e d i.A m e r ik a 'y a d u d a k b ü k e r k e nb iry a n d a nd aR a n k e ," A n a lizA m e r ik a lı la r ab e y a zg ö m le k k a d a ry a k ı ş ı y o r , "d e d i. 1 9 9 ’A B D k ü lt ü r ü y lea n a liziliş k ile r ik o n u s u n d a k i e n k a p s a m lıt a r t ı ş m a s ı1 9 2 5 ’t e T ı p M e s le ğ iD ı ş ı n d a k iA n a liz S o r u n u a d ­ lı ,k e n d in is a v u n d u ğ uç a lı ş m a s ı n d a nç ı k a r ı ld ı ,ç ü n k ü J o n e sv eS a c h s A m e r ik a lı la r ı nU lu s la r a r a s ıD e r n e k t e nç e k ilm e s in d e nk o r k t u la r .D a h a s o n r a y a y ı n la n a n b u b ö lü m d e .A m e r ik a v e C a lv in iz m e ş it liğ in d e n ,z i­ h int e d a v is in d e n v e F r e u d s ö z c ü ğ ü k u lla n m a d ı ğ ıh a ld e ,F o r d c u lu k t a n •207*

RUHUN GİZEMLERİ s ö z e d ilir . F r e u d ,ö z e llik le p s iş ik s o r u n la r ıiç in b iry a r d ı m c ıt a y in e d e r k e n ,e n y ü k s e kid e a li “ e t k in lik ,y a ş a m au y g u n lu k . "o la nb iru lu sk o n u s u n d a ş ü p h e c io ld u ğ u n u y a z d ı .“ Z a m a n g e r ç e k t e n p a r a ,a m a z a m a n ı n p a r a y a ç e v r ilm e s ik o n u s u n d a n e d e n b u k a d a ra c e le c id a v r a n ı lı y o rb e llid e ğ il. . . B iz A lp le rd iy a r ı n d a y a ş a y a n la r ,k a r ş ı la ş m a y a d a a y r ı lm a a n la n n d a b ir ­ b ir im iz e .‘A c e le e t m e ,r a h a to l, 'd e r iz .B u k o n u y u k ü ç ü m s e d ik a m a s o n u n ­ d a A m e r ik a n a c e le c iliğ in in a k ı llı c a o ld u ğ u n u a n la d ı k .A m a A m e r ik a lı n ı n z a m a n ıy o k .O h e rş e y in b ü y ü ğ ü n ü is t iy o ra m a y a t ı r ı m y a p a r k e n ,a c e le y ­ le ,k ı s a z a m a n d a y a p ı y o rb u n u , "d e d i." A m e r ik a n s ü p e r e g o s u ş id d e t in ip a ­ r a k a z a n m a k o n u s u y la ilg ile n e ne g o s u ü z e r in d e y u m u ş a t ı y o rg ib i.O k u ­ y u c u la r ı m ş im d ib e lk id e .s o n o n y ı ld ı rk a r ş ı s ı n d a b o y u n e ğ d iğ im iz b irü l­ k e h a k k ı n d a y e t e r in c e k ö t ü ş e y le rs ö y le d iğ im id ü ş ü n e c e k le r . ” 1 1 0 0 1 P s ik a n a liz t a r ih in d e k a d ı n la r ı n g ir iş in d e n s o n r a k ie n ö n e m lio la y t ı p k o n u s u y d u v e t a r t ı ş m a s o n u ç t a p s ik a n a liz in b ilim s e ls t a t ü s ü n ü d e k a p s a d ı .B u g ü nb a z e n ,p s ik a n a lizt a le p le r in inb ilim s e ls ü r e çiç in d e k i d u r u m u n u n k a n ı t la n m a d ı ğ ıs ö y le n ir k e n ,b ilim s e lin a n la m ıd a s o m lu r . K a n t 'ıB a k o n f e ls e f e s in e k a r ş ı to la r a kd ü ş ü n e n F r e u d b ilim e ,in s a n a r ­ z u la r ı n ıy e r in e g e t ir e c e k b irs o r u n ç ö z ü c ü o la r a k b a k m a d ı .O d a h a ç o k . b ilim d e k id e ğ iş im le r inin s a nd o ğ a s ı n ıd e ğ iş t ir e c e ğ in ein a n ı y o r d u ,y a d a m a n t ı k la a r z u la r ı n d e ğ iş im in e .B u a n la m d a ,b ilim ind a v r a n ı şp a r a ­ m e t r e le r in e v e p s ik a n a liz in p s ik iy a t r iy e in d ir g e n m e s i,s e ç m e ,ö z y a n s ı t m a e le m a n ı n ı n k a y b ı n ı ,s e ç im d e o to n o m in in k ü ç ü lm e s in iim a e d iy o r ­ d u .B u s ü r e c ig ö z le m le y e n F r e u d ," İ n s a n la rb ilim s e ld ü ş ü n c e n in s o n u ç ­ la r ı n ık a b u le h a z ı r ,a m a b ilim s e ld ü ş ü n c e n in y a p t ı ğ ıg ib i,b u n u n k e n d i iç le r in d e o lm a s ı n ıis t e m iy o r la r . "d iy e ş ik â y e te t t i. 1 1 0 1 1

P

s ik a n a liz y a y g ı n la ş ı r k e n ,b ir ç o ğ u d a o n u A f r ik a ,A s y a v e O r t a d o ğ u h a lk la r ı y la ilg is io lm a y a n b irB a t ıt e o r is io la r a k r e d d e t t i.B u d ir e n iş ,

H ı r is t iy a n lı k g ib ip s ik a n a liz in d e ö n c e e m p e r y a liz m in b irp a r ç a s ıo la r a k B a t ı d a y a y ı ld ı ğ ıg e r ç e ğ in iy a n s ı t t ı .F ilip in le r d e a n a liz d e n e t k ile n m iş k o ­ lo n id o k t o r la r ı ,a s k e r le r e v e y ö n e t ic ile r e " tr o p ik n e v r a s t e n i" ," b e y in y o r ­ g u n lu ğ u "v e “ F ilip in itis "g ib ib ö lg e y e ö z g ü s in irh a s t a lı k la r ık o n u s u n d a d e r s v e r d ile r /1 0 2 1 Y e n iZ e la n d a lıp s ik o lo g C la u d D a n g a rD a ly 'n in" D e v ­ r im c iE ğ ilim le r in P s ik o lo jis i"a d lıe s e r in d e k o lo n iy ö n e t ic ile r in e .İ n g iliz k a r ş ı t ıh a r e k e t le r inİ r la n d a y a d a o yh a k k ıis t e y e n le r ind ü ş m a n lı ğ ı n a b e n z e d iğ ia n la t ıld ı/1 0 5 1 G e z a R o h e im 'in p s ik a n a liz iA v u s t r a ly a 'y a g e t ir m e •2 0 8 *

ELI ZARETSKY g ir iş im id e e m p e r y a liz m le m ü m k ü n o ld u .S o n u ç t a a n a liz iB a t ı lıo lm a ­ y a n t o p r a k la r a g e t ir e n ö n c ü le r in k a f a la r ık a r ı ş ı k t ı . 1 8 8 6 ’d ad o ğ a nm ih r a c eo ğ luv ek e n d in e ," p s ik a n a lizt a r ih in d e k e n d in ia n a lize d e n ik in c ia d a m "d iy e n T .G ir in d r a s e k h a rB o s e b u n u n b irö r n e ğ id ir .B o s e H in d is t a n P s ik a n a lizD e r n e ğ in i1 9 2 2 'd e K a lk ü t a ’d a k u r d u . 1 1 0 4 1 İlko n b e ş ü y e n in d o k u z u a k a d e m is y e n ,b e ş id o k t o r d u .B o s e a n a liz le r in iB e n g a li'd e y a p ı y o rv e g e le n e k s e lk ı y a f e t le rg iy iy o r d u .B o s e iç ino t o n o m iA v r u p a 'd a o ld u ğ u k a d a rd e ğ e r lid e ğ ild i.A n a liz c iiç in a k ­ tifb ird id a k t ikt u t u m t a v s iy e e t m e k iç in ,o d a h a ç o k H in d u iç g ö z le m t e k n ik le r i, y o g iv eta n t r ikg ö z d ec a n la n d ı r m ay ö n t e m ik u lla n ı y o r d u . T e k n iğ in ia n a liz c id e nd a h a ç o kg u r um o d e lin ed a y a n d ı r ı y o r ,F e r e n c z i’y ib iley o lg ö s t e r ic ib u lm u y o r d u .U lu s la r a r a s ıP s ik a n a lizG a z e t e s i'n e k ia ç ı k la m a s ı n a v e F r e u d ’la y a z ı ş m a la r ı n a g ö r e t u t u m u n u n n e d e n i,r u h , b e d e n v e t o p lu m u n k ü lt ü r le r d e h iç d e ğ iş m e m e s i,s a b itk a lm a s ı y d ı .B a ­ t ın ınp s ik o lo jikd e v r im in iy a ş a m a m ı şu lu s la r d a v e r u h h a s t a lı k la r ı n ı n n e d e n in ik a r a b ü y ü ,k a r m a y a d a d e n g e b o z u k lu k la r ı n d a a r a y a n in s a n ­ la r d a iç y ö n le n d ir m e iç in b ird ı ş y ö n g ö s t e r m e g e r e k iy o r d u . 1 1 0 5 1 B o s e p s ik a n a liz in e m p e r y a lis tk u lla n ı m ı n a d a k a r ş ı y d ı .O w e n B e r k e le y H ill.E r n e s tJ o n e s 'u n a n a liz e ttiğ ib irp s ik iy a t rv e K a lk ü t a d e r n e ğ i­ n inü y e s iy d i.D e r n e ğ inI P A 'y a k a b u lü n d e e tk ili o la nB e r k e le y H ill b ir y o g is f in k t e rk o n t r o lö ğ r e n c is iy d iv e H in d u la r ı n a n a lk o n u h o ş n u t s u z ­ lu ğ u n u iz le d i.B o s e b u t e o r iy ih a k irg ö r e r e kr e d d e t t i,a n n e n in b a b a y a , o b je iliş k ile r in inc in s e lliğ e v e H in tk ü lt ü r ü n e p o z itify a k la ş ı m ı n t e n e z ­ z ü le d e n e ü s t ü n lü ğ ü n ü v u r g u la d ı .B u n u y a p m a k iç in H in d is t a n ’ı n " b ö ­ lü n m ü şa n n e ö zf a n t e z is in i"ö n e s ü r d ü ,y o ğ u n a m a d u r d u r u lm u şb ir a n n e b ir le ş t ir m e s in in H in te r k e k le r in ia n n e n in d iş iu n s u r u n u d a h a ç o k k a b u le y ö n le n d ir d iğ in is ö y le d i,h a d ı m k o n u s u e ğ ilim ia z d ıv e O e d ip u s k r iz ik o n u s u n d a b irn e g a t if / u y s a lç ö z ü m e d a h a y a k ı n d u r u y o r la r d ı . 1 1 0 6 1 B a t ı lıo lm a y a n h e rü lk e a n a liz k o n u s u n d a k e n d iy o lu n u iz le d i.B o s e ’u nk e n d ik e n d in iy e t iş t ir m e s in ek a r ş ı ,J a p o n a n a liz in inö n e m li a d ı H e is a k u K o s a v v a 1 9 2 9 3 3 y ı lla r ıa r a s ı n d a V iy a n a P s ik a n a liz E n s t it ü s ü n ­ d e e ğ it im g ö r d ü v e F r e u d t a r a f ı n d a n a n a liz e d ild i.B o s e ç o ğ u z a m a n İ n ­ g ilizt ı b b ı n a t e p k ig ö s t e r ir k e n .J a p o n p s ik a n a liz id a h a ç o k k e n d in iy ö n ­ le n d ir d i.K o s a v v a k u z e y d o ğ u d a .S e n d a i’d e T o h o k u Ü n iv e r s it e s in d e d e r s v e r d iv e ilkJ a p o n a n a lizd e m e ğ id e o r a d a k u r u ld u .P s ik o lo g Y a e k ic h i Y a b e v e y a z a rK e n jiO t s u k i1 9 3 2 'd e T o k y o 'd a ik in c id e r n e ğ ik u r d u la rv e J a p o n c a F r e u d g a z e t e s iS e is h in B u n s e k i'y iç ı k a r d ı la r .B u ik id e r n e k D o ­ •209*

RUHUN GİZEMLERİ ğ u A s y a a n a liz in inm e r k e z iy d i,b u n la r ınç e v ir ile r iK o r e ’d e S e u lÜ n iv e ı s it e s in d e v e Ç in k ıy ış e h ir le r in d eo k u n d u .B o s e g ib iK o s a w a d a .O e d ı p u ste o r is in e a lte r n a tifo la n v e e r k e kç o c u ğ u n a n n e s iy le iliş k ile r in i in ­ c e le y e n “ A ja s e k o m p le k s i'n ig e liş tir d i.1 1 0 7 5 B a t ıp s ik iy a tr is in inm is y o n e rd e r n e k le r c eg e tir ild iğ iÇ inü ç ü n c ü b irv a r y a s y o nç ı k a r d ı .B u r a d a y e r li v eF r e u dd ü ş ü n c e le r ins e n t e z iç o k a z d ı .A n a lizÇ in 'e ,D ö r tM a y ı sh a r e k e t iy e n iliğ in inB a t ı lıith a lin inp a r ç a ­ s ıo la r a kg ir d i. 1 9 1 9 ’d a ns o n r a Y e n iD ö n e m d eZ h a n gS h e n f u ,Ç in A y ­ d ı n la n m a s ı n ı ne nö n e m li g a z e t e s io la nN e w T id e 'd ad a v r a n ı ş ç ı lı kk u ­ r a m ı n ak a r ş ıF r e u dç e v ir ile r iy a p t ı . l l 0 8 )''F r e u d ”s ö z c ü ğ üB irG e n çK ı z ı n G ü n c e s ig ib ir o m a n la r ı n t a n ı t ı lm a s ı n d ac in s e llikiç inş if r e o la r a kk u lla ­ n ıld ı.0 0 9 5 E n ö n e m lis i,p s ik a n a lizd e v r im ih tiy a c ı y lab ir le ş tir ild i. 1 9 3 6 'd a b irg a z e t e ,“ M o d e r n z a m a n la r d a in s a n iç g ü d ü s ü n e a n a e n g e ls o s y a ls is ­ te m ink e n d is id ir ," d iy e y a z d ı ." S o s y a lm ü lkb ira v u çin s a n ı ne lle r in d e .’’ B u in s a n la ra y r ı c a lı k la r ı n ık o r u m a kiç in“ d in s e ld o k tr in le rv e a h lâ k îk u ­ r a lla r ”g e t ir iy o r d u .B u a r a d a iç g ü d ü le rta tm ino lm a kiç in h a y k ı r ı y o r d u . . . B u d u r u m la rö z e llik le b izk a d ı n la r d aç o kg ö r ü lü r .’’1 1 1 0 )

Freud un Kenji Otsuki'ye yazdığı mektup üzerinde Japonca çevirisi • 210 •

ELI ZARETSKY P s ik a n a liz İ s la m d ü n y a s ı n d a p e k g e liş m e d i.B u r a d a A t a t ü r k T ü r k i­ y e 's ib ü y ü kis t is n a y d ıv e o t u z lu y ı lla r ı ns o n u n d a p s ik a n a lis tE d it h V o w in c k e lW e ig e r tiş e k o n o m is t io la n k o c a s ı y la b ir lik teo r a y a g itti.W e ig e r t 'inilkh a s t a la n A lm a n y a 'd a nk a ç a n Y a h u d ile r d i,a m a T ü r k iy e b ir s ü r es o n r ak e n d ia n a lit ikg e le n e ğ in ig e liş t ir d i. İlkç e v ir i, H a n sZ u llig e r 'inOkul Gençliğimizin Bilinçsiz Yaşamından a d lıe s e r ie ğ it im r e f o r ­ m u n u e t k ile d i.T u n u s ,F a s ,C e z a y irv e S e n e g a l’d a ç a lı ş a n F r a n s ı z p s ik i­ y a t r la r ıL ü b n a n 'd ad e m e kk u r d u la r .L a c a nt a k ip ç is iM u s t a f aS a f u a n 1 9 5 8 'd e T a f s ire la h la m a d ı y la Rüya Yorumlarının ilkA r a p ç a ç e v ir is in i y a y ı n la d ı . 1 1 1 1 ’F r a n t zF a n o nC e z a y ird e v r im in ia n la t a n y a z ı s ı n d aE f r ik a v e O r t a d o ğ u p s ik a n a liz iü z e r in d e k iF r a n s ı ze t k is in ia n la t t ıv e k o lo n ic i­ liğ inr u h s a lh a s a r ı n ıs a d e c e ş id d e t in t e d a v ie d e c e ğ in is ö y le d i. B a t ı lıp s ik a n a lis t le r inB a t ı lı o lm a y a np s ik a n a liz ek a r ş ıt u t u m la r ı k a r m a ş ı k t ı .W u lfS a c h s 'm 1 9 3 7 'd e y a z d ı ğ ıSiyah H am let a d lıe s e r in d e b irY a h u d ig ö ç m e n p s ik a n a lis tv e b a b a s ı n ı n g e le n e k s e lş if a y ö n t e m le ­ r in e a r t ı k in a n m a y a n b irR o d e z y a lış if a c m ı n iliş k ile r iv a r d ı ;s iy a h v e b e ­ y a z r u h la ra r a s ı n d a k ip s ik iy a t r ia y ı r ı m ı n ı n k ö k e n in d e b u y a t ı y o r d u . 4 1 1 2 1 F r e u d A s y a lım u h a t a p la r ı y la c id d io la r a k ilg ile n d i.P s ik a n a liz iÇ in ’e g e ­ t ir m e y e ç a lı ş a n d e v le tg ö r e v lis iZ h a n g S h iz h a o ’y a ," d ille r in in m a lz e m e ­ s in ie s k iif a d e f o r m la r ı n a k a r ş ıt e s te t m e s in i"s ö y le d i.1 1 1 , 1 H in tlit a k ip ç i­ le r in in v a t a n ı n d a n k a ç m ı ş b e y a z la r ,k o lo n iy ö n e t ic ile r iy a d a y e r lia m a ­ t ö r le rd e ğ il," e ğ it im li H in d u la r ”o ld u ğ u n u A n d r e a s S a lo m e ’y e s ö y le y e ­ r e k ö v ü n d ü .B o s e ’u n p s ik a n a liz it ir a z la r ı n a c e v a p v e r ir k e n ,p s ik a n a liz in ü ç k a y n a k t a n g e le n t e r s a r z u la r ı n b ir lik te liğ in ib is e k s ü e llik( e r k e k / k a d ı n ) .k a r a r s ı z lı k( a ş k / n e f r e t )v e a k tiflik /p a s iflik -ih m a le tiğ in is ö y le d i. 1 1 1 4 1 A m a R o m a in R o lla n d a d a ," Y u n a n o r a n t ıa ş k ı n ı n ,Y a h u d iitid a lin in v e F ilis t in e n d iş e s in in "o n u A s y a d ü ş ü n c e s in d e n u z a k t u t t u ğ u n u s ö y le ­ d i.K a lk ü t a lıb irf e ls e f e p r o f e s ö r ü1 9 2 6 ’d a o n u n la g ö r ü ş m e kis t e y in c e d e ," H in tlile rk o n u s u n d a ş u a n d a t a t m in o lm u şd u r u m d a y ı m , ”d e d i. 1 1 1 5 1 F r e u d u nA s y a d ü ş ü n c e s in d e n k u ş k u la n m a s ı n ı nn e d e n ik ü lt ü r e l ç o k lu kd e ğ ild i.T a m t e r s in e ,ı r kd e ğ iş ik lik le r in in v e k ü lt ü r e lfa r k lı lı k la ­ r ı ne k o n o m iy len a s ı le t k ile ş t iğ in ia n la m a y a nM a r k s iz m ie le ş t ir iy o r d u . 1 1 1 6 1 F r e u d u n t u t u m u k iş is e lo t o n o m iid e a lin e v e r d iğ iö n c e liğ iy a n s ı ­ t ı y o r d u ,b uid e a lB a t ı lıa n la y ı şd ı ş ı n d ay e n id e nf o r m ü lee d ilm e liy d i. 1 9 3 0 ta r ih li Uygarlık ve Hoşnutsuzları a d lıe s e r im u d u lu ğ a b iry o lo la ­ r a k y o g a d a e g o b ilin c in d e n s ö z e t s e d e .F r e u d R o m a in R o lla n d ’a " o k y a ­ n u s "d u y g u s u n uh is s e t m e d iğ in is ö y le d id ı şd ü n y ailes a b itb a ğ lı lı k •2 1 1 *

RUHUN GİZEMLERİ d u y g u s u -k iR o lla n d b u n u H in tm is t is iz m iile b a ğ d a ş t ı r ı y o rv e " d in s e l d u y g u la r ı n g e r ç e k k a y n a ğ ı "d iy o r d u .F r e u d ’a g ö r e o k y a n u s d u y g u s u s a ­ d e c e a s ı ln a r s is iz m in b irk a lı n t ı s ıo la b ilir d i.1 1 1 7 ) 1 9 2 0 v e3 0 'la n na n a lit ikt o p lu m la r ı n ı nç e ş itliliğ iv eb ü y ü k lü ğ ü , p s ik a n a liz in e t k ile d iğ io t o n o m iv e d ir e n iş in ,y e n iliğ in ilkk itle v e h a lin ­ d e k iv eu t a n g a çd e n e y im i iç inn ek a d a rö n e m li o ld u ğ u n ug ö s t e r ir , A n a liz ing ir d iğ ih e ry e r d e a n a lit ikb iro r t a m d o ğ d u ;e g e m e nk ü lt ü r e k a r ş ıd e ğ ils e b ile e n a z ı n d a n o n d a n f a r k lı y d ı .B u o r t a m la r d a m e s le k y a d a t e d a v ia r a y a r a k a n a liz e g id e n k ü ç ü k g r u p la rk e n d ile r in id e ğ e r le n d i­ r iy o r ,m u t luo lu y o r la r d ı .P s ik a n a liz inb ü y ü kd e s t e k ç ile r in d e nA n t o n v o nF r e u n d1 9 2 0 'd e k ı r ky a ş ı n d ak a n s e r d e nö lm e kü z e r e y k e nF r e u d o n u h e rg ü n z iy a r e te ttiv e s o n r a E it in g o n ’a ." F r e u n d u m u t s u z lu ğ a k a h ­ r a m a n c a d a y a n d ı ,a n a liz ir e z ile t m e d i. "d iy e y a z d ı . 1 1 1 8 ’P s ik a n a liz p r o f e s ­ y o n e lliğ e r a ğ m e n h â lâ b irm e z h e p k a r a k t e r it a ş ı y o r d u ,b e lir g in b irk im ­ liğ iv a r d ı ,s t o a c ı lı k v e g e r ç e k ç ilik g ib id iğ e rk im lik le r in v e ö z d e ğ e r le r in ü z e r in e ç ı k ı y o r d u .D .W .W in n ic o r t 'u n" k o la y la ş t ı r a n ç e v r e ”d e d iğ ib u d e ğ e r le rs o s y a ld e ğ iş im le r in d a h a b ü y ü k s ü r e ç le r in e k a t k ı d a b u lu n d u ­ la r .A lm a n y a v e d o ğ u A v r u p a g ib iç e v r e n in d a h a a z k o la y la ş t ı r ı c ıo ld u ­ ğ u y e r le r d e p s ik a n a liz c ile r ,s a n k iu y g u la y ı c ı la n g e le n f e la k e t ih is s e t m iş g ib i.C a z m ü z iğ iç a ğ ı n ı n k a y d ı n ıg e c ik t ir e n k a r a n lı k ,k ö t ü m s e rb irk a r ­ ş ı -y a d a u lt r a m o d e r n iz m g e t ir d ile r .

•2 1 2 *

Bölüm Sekiz

ANAYA DOĞRU DÖNÜŞ

Tanımlanan süreç açıkça ifade edildiği gibi, erkek çocukla ilgili. Ama bu süreç küçük kızlarda nasıl gelişti?.. Burada cinsiyetler arasında eşit haklar isteyen feminist talebi bizi çok uzağa götürmüyor. —Sigmund Freud, 1924

k in c is a n a y id e v r im ia h lâ k !a ç ı d a n k iş is e lo t o n o m iy e d e ğ iş ik lik ge­ tirirken k a d ı n la n n ö z g ü r lü k a n la m ı m d a d e ğ iş t ir d i.K a d ı n la r ı n A y ­ d ı n la n m a ile o r t a y a ç ı k a n k la s ik lib e r a la n la y ı ş ıe ş ith a k la ris t iy o r ­ d u .O r t a kin s a nm a n t ı ğ ı n ad a y a n a nfik ir k a m ua la n ı n d aö z g ü r lü ğ e o d a k la n m ı ş t ı .F a k a t1 9 2 0 'le r d e k a d ı nh a k la ns a v u n u c u la r ıe ş ith a k la r k o n u s u n d a k im ü c a d e le n in b ü y ü kö lç ü d e t a m a m la n d ı ğ ı n ıd ü ş ü n d ü le r . O r t a kin s a nm a n t ı ğ ıs ö y le m iy lem e m n u no lm a d ı la r ,c in s iy e tf a r k ı n ı a r a ş t ı r d ı la roz a m a n " k a d ı n f a r k lı lı ğ ı "d e n iy o r d u -v e ö z e llik le a n n e lik

İ

v e c in s e llikü z e r in d e d u r d u la r . K a d ı n la r ıa ile y leo la n y e n i iliş k ile r ib u d e ğ iş ik liğ id e s t e k liy o r d u . Ü r e t im e v d e n ç ı k ı p ,s a v a ş e k o n o m ile r ik a d ı n la n h a r e k e t e g e ç ir in c e v e k a d ı n la ro yh a k k ı n ıa lı n c a k a m u y a ş a m ı n a k a r ı ş t ı la r .K e n d ile r in ia y n ı z a m a n d a y e n i, a ile b a z lıt ü k e t ic ie k o n o m is in ind u y g u s a lm e r k e z in d e b u ld u la r .B ö y le c e a ileb a ğ la r ıa y n ıa n d a s o s y o lo jiko la r a kg e v ş e d iv e p s ik o lo jikd ü z e y d e y e n id e nin ş a e d ild i.B ö y le c e ,k iş is e ly a ş a m a la n ı n ­ d a c in s iy e tf a r k ı n ıa r a ş t ı r m a k iç in p s ik a n a liz e y ö n e lir k e n ,k a m u a la n ı n ­ d a e ş itlikm ü c a d e le s in it a m a m la m a k is t e d ile r . İk id e ğ iş ik lik ö z e llik le ö n e m liy d i.B ir in c is i,k a d ı n ı n a n n e lik g ö r e v ­ le r iö n c e le r io n u n a ile ç e v r e s in d e k a lm a s ı n ıö n g ö r ü y o r d u a m a ş im d i a n n e o lm a n ı n s a d e c e ö z e ld e ğ il,s o s y a lg ö r e v le r in in d e o ld u ğ u s ö y le 213*

RUHUN GİZEMLERİ n iy o r d u .Ö r n e ğ in R o b e r tB r if f a u lt ’u n A n n e le r( 1 9 2 7 )a d lıe s e r in d e t ü m s o s y a lo r g a n iz a s y o n ş e k ille r in inu z u na n n e likilg is i ih t iy a c ı n d a nk a y n a k la n d ı ğ ıb e lir t ilir k e n ,L e w isM u m f o r d 'u nT e k n ik le rv eU y g a r lı k ( 1 9 3 4 )k it a b ı n d a a n n e k ö y ü n ü n b a b a k a s a b a s ı n ı n t e m e lio ld u ğ u y a z ı y o r d u . 1 0 S o n u ç t a k a d ı n la r ı n a n n e liğ ik o n u s u ç o ğ u z a m a n ö z e lle ş m e d e ğ ild e ö z g ü r lü k im a e t t i.H .G .W e lls * in " iş b ir liğ id is ip lin i”d e y im ik a d ı n ı n " e v h ü c r e s in d e n ç ı k ı ş ı n ı "im a e d iy o rv e y e n ib irk ü lt ü r ü iş a r e te d ı y o r d u k ib u r a d a e r k e k " d a h a s o s y a lv e iş b ir lik ç i" ,k a d ı n is e " d a h a a z k a p a lı "o lu y o r d u . 1 2 ’ İ k in c is i,V ic t o r ia d ö n e m in d e a n n e lik n o s y o n u c in s e llik d ı ş ı" e v d e k im e le k ”g ib ia lg ı la n ı r k e n ,y ir m iliy ılla r ı n e v lik a d ı n ıc in s e lt a t m in k â r lıkis t iy o r d u .J u n g c u a n a liz c iB e a t r ic e H in k le ’a g ö r e ,s a v a ş s o n r a s ık a d ı n ıo y h a k k ıa r a y a n la r d a n f a r k lı y d ı ,o n u n f e m in iz m in in t e m e lin d e k iş i s e ly a ş a m ı n g e r e k s in m e le r iv a r d ı . 1 3 ’Y e n iF r e u d c u M o d e r n Q u a r t e r ly y e g ö r e ç a ğ ı n y e n ik e ş f i," k a d ı n la rd a e r k e k le rg ib iu m u t s u z c a s e k s a ş k ıis tiy o r "s ö y le m iy d i. 1 4 ’K a d ı n la r ı nc in s e lliğ ia ile y led es ı n ı r lı d e ğ ild i, 1 8 9 0 la r d ak a d ı ne ş c in s e lliğ io r t a la r d ap e kg ö r ü n m ü y o r d ua m a y ir m i y ı lla r d ale z b iy e n k im liğ iR a d c ly f f e H a ll’ı nYalnızlık Kuyusu ( 1 9 2 8 )g ib i e s e r le r d e a ç ı k ç a a n la t ı lı y o r d u .L e s b iy e n a ltk ü lt ü r ük a d ı n la r ı nt e n a s ü l u z u v la r ı n ıt ı p v e p s ik o lo jib ilim le r in d e n ç o k ö n c e h a y a lv e r e s m e t t i.B a z ı la r m a g ö r e n e e r k e k ,n e d e ı k a d m o la n a m a ö z e l,e ş c in s e lb iry e n ik ü l tü rd o ğ u y o r d u / 5 ’ B ö y le c e k a d ı n la r ı n p s ik a n a liz le b ira r a y a g e le c e ğ iy e n ib iro r t a m d o ğ d u ,I d a B a u e r1 9 0 0 'd e F r e u d 'u n m u a y e n e h a n e s in d e n ç ı k a r k e nn e o yh a k k ı ,n e iş i,n e d e k a d ı n c a ih t iy a ç la r ı n ık a r ş ı la y a b ile c e ğ ib irk ü lt ü r v a r d ı .1 9 2 0 'le r d e a n a liz e g id e nk a d ı n la re lb e t t ef a k irs a y ı lm a z la r d ı .S u z a n n e L a F o le t t e F r e u dd e n e m e le r in i Özgür A dam da y a y ı n la d ı ,ç ü n k ü " b o şö z g ü r lü k "k a d ı n la r ı" d ü ş ü n c e z e k â s ı n d a n "u z a k ,fik r in i, id e a lle r in i ( s ö y le y e m e y e n v e a y r ı c a d u y g u s u z k a d ı n la rh a lin e g e t ir e b ilir d i/ 6 ’S a ltL a ­ k e C it y 'd e y a k la ş ı k y ir m ib e ş le s b iy e n d e n o lu ş a n b irg r u p F r e u d 'u n y a z ı ­ la r ı m o k u y u p t a r t ı ş a r a k y a ş a m la r ı n ı n r e z a le t in iy o k e t m e y e ç a lı ş t ı la r .P a ­ r is 't e M a d e le in e P e lle t ie ra d lıf e m in is tp s ik iy a t rk a d ı n la r ı n c in s e lö z g ü r ­ lü ğ ü iç in h e rz a m a n F r e u d 'd a n s ö z e d iy o r d u / 7 ’S a d e c e b a b a d e ğ il,a n n e b a s k ı s ı n d a n d a k u r t u lm a k is t e y e n p e k ç o k k a d ı n p s ik a n a liz e g id iy o r d u . Ö r n e ğ in p s ik a n a liz c iH e le n e D e u t s c h a n n e b a s k ı s ı n d a n k u r t u lm a kiç in F r e u d ’a g id iy o r d u / * ’T ü m b uo la y la r d a p s ik a n a lizk a d ı n ö z g ü r lü ğ ü n ü n k iş is e ly a ş a m d a y e n ib ira n la m k a z a n m a s ı n d a y a r d ı m c ıo ld u . •214*

ELI ZARETSKY

1 . D ü n y aS a v a ş ı n d a n s o n r aç o ks a y ı d ak a d ı np s ik a n a liz c io ld u , F r e u d t a r t ı ş m a la r ı n ı n k a r a k t e r in iv e a n a lit ikilg ia la n la r ı n ı n o d a kn o k ­ t a s ı n ıd e ğ iş t ir d ile r .F r e u d k ı zv e e r k e kç o c u k la riç inf a r kg ö z e t m e y e n , t e k p s iş ik g e liş m e ö n g ö r ü r k e n ,k a d ı n la r ı n b u a la n a g ir m e s ic in s e lf a r k k o n u s u n u ö n p la n a ç ı k a r d ı .F r e u d b a z e n n o r m o la r a k e r k e k ç o c u k la n n d u r u m u n u e le a lı y o r d u a m a a n a lit ikd ik k a t le rş im d ik ı z a ,k a d ı n c in s e l­ liğ in e v e le s b iy e n liğ e y ö n e ld i.K iş is e lo t o n o m ia n a liz le r in d e o ld u ğ u g ib i, k a d ı n c in s e lliğ ia n a liz i,ö z e llik le k a d ı n la r ı n f e m in iz m e d ir e n iş in e y ö n e l­ d ik ib u d a e r k e kiç in c in s e la ş k d e m e k t i.A m a b u e n g e lle r ia ç ı k la m a k s a n ı ld ı ğ ı n d a n d a h a z o ro ld u .G a y r e t le r in s o n u n d a ,1 9 3 0 'la r d a a n a lit ik p a ­ r a d ig m a d a b ü y ü k d e ğ iş ik lik o lu ş t u ;b a b a d a n a n n e y e ,h a d ı m lı k t a n a y r ı lı ­ ğ a ,o t o r it e d e nb a ğ ı m lı lı ğ ad e ğ iş im le rg ö r ü ld ü .A y n ız a m a n d a F r e u d c u k e ş f in m e r k e z iy a n ik a d ı n v e e r k e k le r in o r t a k p a s if lik ,k o r k u v e " h a d ı m e t m e "d e n e y im le r iv e b ud e n e y im le r ec in s e lliğ inö n e m i-y e n i" k a d ı n p s ik o lo jis in in o r t a y a ç ı k m a s ı y la k a y b o lm a t e h lik e s iy le k a r ş ı la ş t ı . 9 2 0 ‘le r d ek a d ı nf a r k lı lı k la r ı n ı nin c e le n m e s id a h a g e n işb irs o s y a l s ü r e c in p a r ç a s ı y d ı ;y a n ik a d ı n la r ı nişh a y a t ı n a a t ı lm a s ı y d ıb u .P s i­ k a n a liz b u s ü r e c in ö z e llik le d r a m a t ik b irö r n e ğ in is u n d u .A n a liz ta r ih i­ n in ilko n y ı lı n d a ,1 9 0 2 ile1 9 0 9 a r a s ı n d a 8 0 e r k e k .2 k a d ı n a n a liz c iv a r ­ d ı .1 9 1 0 1 9 a r a s ı n d a 2 2 1 e r k e k ,3 9 k a d ı n ,1 9 2 9 'd a 2 1 9 e r k e k ,9 2 k a d ı n o ld u . 1 9 1 1 9 2 0 ’le r d e a r t ı ş ık a d ı n la rg e r ç e k le ş t ir d i.O n y ılı ns o n u n d a g e n ç a n a liz c ile r in ç o ğ u k a d ı n d ı . * 1 0 ’ Y ir m ili y a ş la r ı nb a ş ı n d ap s ik a n a liz ,k ı y a s la n a b ilirm e s le k le riç in k a d ı n la r ae n a ç ı ko la na la n d ı .A lm a n y a 'd ak a d ı na v u k a t la r ı ny ü z d e s i

1

1 9 2 5 't e % 0 . 4 't e n ,1 9 3 3 't e % 1 . 3 ’e y ü k s e ld i. 1 1 1 ’B iry ıls o n r a k a d ı n d o k t o r ­ la r ı n y ü z d e s i6 . 5 id i. * 1 2 ’A n a liz c ile ra r a s ı n d a is e r a k a m y a k la ş ı k % 4 0 id i v e a r t ı y o r d u .H e le n e D e u t s c h 'u n V iy a n a Ü n iv e r s it e s in d e k iiç h a s t a lı k la r h o c a s ıd a h a s o n r a o n u n d e r s le r e g ir m e s in iis t e m e d iv e s o n u n d a o n a . " B a y D e u t s c h "a d ı n ıt a k t ı .A m a D e u t s c h a n a liz c io lu n c a k ı s a s ü r e d e V i­ y a n a P s ik a n a liz E n s t it ü s ü n ü n e ğ it im m ü d ü r ü o ld u .K a d ı n la ra n c a k " y a r ­ d ı m c ım e s le k le r d e "v e b ir k a çs o s y a lb ilim a la n ı n d a b u k a d a ry ü k s e le ­ b iliy o r la r d ı . D e ğ iş im s a d e c e s a y ı la r d a d e ğ ild i; 1 9 3 0 'd a F r a n s a 'd a M a r ie B o n a p a r t e ,H o lla n d a 'd a J e a n n e L a m p ld e G r o o t ,İ s v e ç 't e A lfh ild T a m m ,R u s ­ y a 'd aS a b in aS p ie lr e inv eİ n g ilt e r e 'd eM e la n ieK le ing ib iü n lük a d ı n a n a liz c ile ry a ş ı y o r d u .K a r e n H o r n e yA lm a n y a 'd aü n lüb iris im d ia m a •215*

RUHUN GİZEMLERİ A B D 'y e g itti.F r e u d 1 9 2 3 ’t e k a n s e ro ld u k t a n s o n r a A n n a F r e u d b a b a s ı ­ n ı n a d ı n ıd e v a m e t t ir d i. 1 9 2 0 le r d e d iğ e rü n lü k a d ı n a n a liz c ile ro la r a k A lic eB a lin t .C la r a T h o m p s o n ,F r ie d aF r o m m R e ic h m a n n ,R u t hM a c k B r u n s w ic k v e B a r b a r a L o w s a y ı la b ilir . A m a b a z ık a d ı n la rF r e u d .J o n e sy a d a A b r a h a m g ib iü n lü le r d e n d e s t e k a lı y o r la r d ıv e ç o c u k a n a liz iy a d a e ğ it im v e y a s o s y a lç a lı ş m a a la ­ n ı n ay ö n e lm iş le r d i. T e o r ikç a lı ş m a la r ıg e n e ld ek a d ı n g e liş m e s in ev e a n n e r o lü n e o d a k la n m ı ş t ı .Ö r n e ğ in A n n a F r e u d v e M e la n ie K le in ç o ­ c u kd e n e y im le r iy leö n e ç ı k t ı la r ;b ir ia n n e ,d iğ e r id e ö ğ r e t m e n d i.İ k is i d e ç o c u k u z m a n ı y d ıa m a d o k t o rd e ğ ille r d i. F r e u d u n y a z ı la r ıh a r e k e t in d e ğ iş e n n ite liğ in iy a n s ı t ı y o r d u ;1 9 2 5 ’t e k a d ı n c in s e lliğ ik o n u s u n d a k iy a z ı s ıg ö r ü n ü ş t e d in le y ic ile r in inc in s iy e ­ tiy leilg ili o la r a ky a z ı lm a m ı ş t ı .A m a1 9 3 3 ‘t e k i" K a d ı n lı k "k o n u lud e r s i­ n e S a r a h K o f m a n b ir a z a b a r t ı lıo la r a k ," k e n d in ia n t if e m in iz m k u ş k u ­ s u n d a n k u r t a r m a kiç in k a d ı n a n a liz c ile r le s u ç o r t a k lı ğ ıg ir iş im i"o la r a k a d la n d ı r d ı . 0 3 ’F r e u d b u r a d a y e n ilik le r i iç ink a d ı n a n a liz c ile r iö v d ü ;O e d ip u s ö n c e s ia ş a m a d a d ü ş k ü n lü k k o n u s u n d a R u t h M a c k ö n p la n d a y d ı ; J e a n n e L a m p ld e G r o o tk ı z la r ı n a n n e y e k a r ş ıin a n ı lm a z e r k e k ç e t a v ı r la ­ r ı n ıs a p t a d ı ;H e le n e D e u t s c h e ş c in s e lk a d ı n iliş k ile r in in a n n e b e b e k iliş ­ k ile r in ik o p y ae ttiğ in ig ö s t e r d i.F r e u d a n a liz c ik a d ı n la r ıö v e r k e n ,b a z ı k ı y a s la m a la r ı n o n la r ı n c in s e lliğ in e t e r sd ü ş e rg ib ig ö r ü n d ü ğ ü n ü s ö y le ­ y e r e kn e r d e y s e ö z ü rd ile d i. 0 4 ’ H e rş e y e r a ğ m e n k a d ı n a n a liz c ile r in a r t ı ş ı ,s o n r a k ik u ş a ğ ı n ,a n a li­ z e d iş ih a s s a s iy e t id iy e b ile c e ğ ib irş e y ig e t ir m e d i. N a n c yC h o d o r o w 1 9 8 0 'le r d e k a d ı n a n a liz c ile r ec in s iy e t le r in in1 9 2 0 ’le rv e3 0 ’la r d a d e n e ­ y im le r in in a s ı le t k ile d iğ in is o r d u ğ u n d a ç o ğ u s o r u y u a n la m a d ı la r .Ç o ğ u , " D ü n y a d a p e kç o km e s le kk a d ı n ıv a r ,n e d e n a n a liz c id e o lm a s ı n la r ? " d e d i.C h o d o r o v v 'u n ," K a d ı n la rn e y a p t ı la r ? "s o r u s u n a b irk a d ı n ," B ilm i­ y o r u m ,k a d ı n la rn e y e d ile r ? "d iy e c e v a p v e r d i." Ü n lü a n a liz c ile riç in d e ç o kk a d ı n o lm a s ıb irf a r ky a r a t t ım ı ? "s o r u s u n a b irk a d ı n ş ö y le c e v a p v e r d i:" K a d ı n la r ıb ira r a y a t o p la m a k z o r . . .b e n ö z e lk a d ı n la rd ü ş ü n e b ili­ y o r u m ;o n la ro lm a s a y d ıh e rş e y f a r k lıo lu r d u .A m a o n la r ıb ira r a y a t o p ­ la r s a n ı z n e o lu rb ilm e m . "B ird iğ e r i," F e m in is th a r e k e t id iy e b irş e y b il­ m iy o r u m . . .b irk a d ı n o la r a k is t e d iğ im iy a p m a k k o la y g e liy o rb a n a , "d i­ y e y a n ı tv e r d i." H e p im iza n a liz c iy d ik , "" E ğ it im k o la y d ı ;in s a n la rp s ik a ­ n a liz le ilg iliy d ile r ,"v e " İ ş in b a n a e n z o rg e le n y a n ıç a lı ş m a m ıA lm a n c a o la r a k y a p m a m d ı ,ç ü n k ü A lm a n c a b ilm iy o r d u m , "g ib iy a n ı t la rd a g e l­ 216*

ELI ZARETSKY d i. 1 1 5 1 C h o d o r o w 'u n b u ç a lı ş m a s ıb a ş k a k a y n a k la r d a n d a d e s t e k le n e b i­ lir .B e r lin lip s ik iy a t rC h a r lo t t e W o lf f ." B iz k a d ı n la rk e n d im iz ia s la ik in ­ c is ı n ı fv a t a n d a ş o la r a k g ö r m e d ik .B iz s a d e c e k e n d im iz d ik k ie s a s o la n k u r t u lu şd a b u d u r . "d e d i. 1 1 6 1 C h o d o r o w v e k o n u la n n ı n g ö r ü n ü ş ü a r a s ı n d a k if a r k ıg ö r m e k p s i­ k a n a lizta r ih in ia n la m a ka ç ı s ı n d a n ö n e m lid ir .C h o d o r o v viç inc in s iy e t b irs o s y a la y ı n m d ı r ;o n a g ö r e k a d ı n la r ı n g ö r ü n ü ş ü o n la n n t o p lu k im li­ ğ in iy a n s ı t ı r .K o n u la n is e c in s iy e t ik e n d ik iş is e lp r o je le r in in ,ö z y a r a t ı c ı h k la r ı n ı n a lt ı n d a g ö r m ü ş le r d ir .İk id ı ş g ö r ü n ü ş f a r k lıt e o r ik y ö n le n d ir ­ m e le r e n e d e n o lm u ş t u r .C h o d o r o w c in s iy e t le ra r a s ı n d a k if a r k la o ld u ­ ğ u g ib iilg ile n m iş ,k o n u la r ıis e b ir e y le r in z ih n in d e k ic in s e lf a r k ı n fiz ik ­ s e la n la m ı y la ilg ile n m iş le r d ir .B is e k s ü e llik ,y e n iF r e u d a n la m ı n d a o n la ­ r ıb uilg iy e y o ğ u n la ş t ı r a b ilm iş t ir .B ö y le c e ilke r k e ka n a liz c ile r in " b a b a f ig ü r le r i"v e d iğ e re r k e k le r le iliş k ile r ik o n u s u n d a s ı k ı lg a n o lm a la r ıg ib i, b u k a d ı n la rd a e r k e kv e d iş ik im lik le rd e d ik le r ik o n u d a s ı k ı lg a n d ı la r . B a ş a r ı lıb irk iş is e ly a ş a m iç in b ir e y ine r k e kv e d iş iy a n la r ı n ık a b u le t ­ m e s iv e t a t m in e d ic ic in s e liliş k ik u r m a s ıg e r e k iy o r d u .B u s o r u n k a d ı n ­ la r ı n1 9 2 0 'le r d e k a r ş ı la ş t ı ğ ıp r a t iks o r u n u nr u h s a lk a r ş ı lı ğ ı y d ı ;k a r iy e r v e a n n e liğ ib ir le ş t ir m e ih t iy a c ı y d ı . A n a litiklit e r a t ü rb u s o r u n u ö n c e p r o f e s y o n e lk a d ı n ı n " a n o m a li­ s i"t a r t ı ş m a la n n d ae lea ld ı ;b irk a d ı n ı n ,a ç ı k ç ao lm a s ad ae r k e ke g e ­ m e n liğ in d e k ib iriş d ü n y a s ı n d a ç a lı ş ı r k e n ,b ire r k e k le c in s e liliş k iy e g ir ­ m e s iv e b e lk iç o c u k s a h ib io lm a s ık o n u s u y d u b u .F r e u d 'u n T o p lu B e lg e ­ le r in inç e v ir m e n le r in d e n b ir io la n J o a n R iv ie r e1 9 2 9 'd a s o r u n u " S a h t e T a v ı rO la r a k K a d ı n c a D a v r a n ı ş "a d ı y la t a n ı m la d ı .R iv ie r e g e ç m iş t e ,k a d ı n ­ d a e n t e le k t ü e lliğ in h e m e n t ü m ü y le " a ç ı k ç a e r k e k tip i"ile iliş k ilio ld u ğ u ­ n u s ö y le m iş t i.A m a b u g ü n k a d ı n lı ğ ı n g e r e k t ir d iğ ih e rş e y iy e r in e g e t ir e n k a d ı n la r ı n iş h a y a t ı n d a b a ş a n lıo ld u ğ u g ö r ü lü y o r .B u n la rt a m d iş ig ö r ü ­ n ü ş le r iy le a y n ız a m a n d am ü k e m m e le ş ,a n n e v e iş k a d ı n ıo la b iliy o r la r . Y a k ı n la n v e d o s t la n a r a s ı n d a b ira n n e g ib id a v r a n ı r k e n ,m e s le k le r in d e d e e n a z ı n d a n o r t a la m a b ire r k e k k a d a rb a ş a r ı lıo lu y o r la r .R iv ie r e ," B u k a ­ d ı n tip in ip s ik o lo jiko la r a k s ı n ı f la n d ı r m a k z o r , "d iy e y a z d ı . 1 1 7 1 İlkk a d ı na n a liz c ile ro la r a kp r o f e s y o n e ld ü n y a d ac in s iy e t le r in e b a k m a d a n b a ş a r ı lıo la n k a d ı n la rk iş is e liliş k ile r in d e d e k a d ı n o la r a k y a ­ ş a m la r ı n ıs ü r d ü r ü y o r la r d ı .H e le n eD e u t s c hb u n la r aiy ib ir ö r n e k t ir . 1 8 8 4 ’t eH e le n eR o s e n b a c h a d ı y lab irP o lo n y aY a h u d is io la r a kd o ğ a n D e u t s c h h u k u k ç u b a b a s ı n ı n g ö z d e s iy d ia m a o t o r it e ra n n e s in in b a s k ı s ı •217

RUHUN GİZEMLERİ a lt ı n d a k a ld ıv e a ğ a b e y id e z u lm e t t io n a .1 9 2 0 'd e T h e H a g u e 'd a s u n d u ­ ğ u ilkt e b liğ i," e v k a d ı n ıv e a n n e o la r a k ü s t le n d iğ ik a d ı n lı k r o lü y le ,g ü ç ­ lüe r k e k ç e a r z u la n a r a s ı n d a k a lı p m ü c a d e le e d e n h ı r s lıv e e n t e le k t ü e l k a d ı n "k o n u s u n d a y d ı .T e b liğ ik a b u le d ild ia m a D e u t s c h o r a d a n ç ı k ı p b irp a r k a g id e r e k ,o ğ lu n a a n n e lik g ö r e v in iiy iy a p m a d ı ğ ı n ıd ü ş ü n d ü ğ ü iç in a ğ la d ı . 0 4 1 B irb a ş k a k o n u ş m a s ı n d a G e o r g e S a n d 'ı n fe m in iz m in i,k a ­ d ı n lı k a r z u la r ı n a g ö r e y a ş a y a m a d ı ğ ıiç in b irt e p k io la r a k g ö r d ü ğ ü n ü a n ­ la t t ı .D e u t s c h o t o b iy o g r a f is in d e ,y a ş a m ı n d a k iü ç b ü y ü k ö z g ü r lü ğ ü a n ­ n e s in d e n ,k a p it a liz m d e n v e b ilin ç a lt m d a n -g ü ç lü a d a m la r a ,y a n ib a b a ­ s ı n a .ilks e v g ilis in e v e F r e u d 'a b o r ç lu o ld u ğ u n u y a z d ı . 1 1 9 1 P e k ç o k b a ş k a k a d ı n a n a liz c id e a n n e y le z o riliş k ile r d e n k u r t u lm a k iç in b irb a b a f ig ü r ü y le iliş k iy ik u lla n d ı la r .1 8 8 2 'd e V iy a n a d a d o ğ a n M e la n ie K le in d a d a h a s o n r a k ir a k ib iA n n a F r e u d g ib i,s e v ile n a b la la r ı n d a n s o n r a is t e n m e y e n b irç o c u k g ib ib ü y ü d ü .A n n e s in in ö lü m ü n d e ns o n r a k o c a s ı y la b ir lik t e g ittiğ iB u d a p e ş t e 'd e F e r e n c z it a r a f ı n d a n a n a liz e d ild i.K o ­ c a s ı n d a n a y r ı ld ı k t a n s o n r a ü ç ç o c u ğ u n u a la r a k B e r lin 'e g ittiv e K a r iA b r a h a r r id a ne ğ it im a la r a ka n a liz c io ld u .A lixS t r a c h e yo n u s ü s lü k ı y a f e d e r iç in d e b irt ü ru lt r a h e t e r o s e k s ü e lS e m ir a m is o la r a k t a n ı m la d ı . 0 0 1 Ö n c e le r i F e r e n c z iv e A b r a h a m d e s t e ğ in e m u h t a ç o la n K le in ,L o n d r a 'y a g id in c e tu t ­ k u lu b ire n t e le k t ü e lo ld u v e k e n d in iF r e u d 'u n v a r is ig ib ig ö r m e y e b a ş la ­ d ı .A m a J o n e s ’u n h im a y e s in d e y a ş a m a y ıd a s ü r d ü r d ü . 1 8 9 5 ’t e d o ğ a n A n n a F r e u d h e m b a b a y a s a d ı k b irk ı z ç o c u ğ u ,h e m d e b a ş k a k a d ı n la r ı n ç o c u ld a r ı n a k a r ş ıs o r u m lu lu k d u y a n b irk a d ı n o ld u . F r e u d 'u n I r m ar ü y a s ı n d a M a r t h a ’n ı nh a m ile liğ ik o n u s u n d a k ie n d iş e le r i A n n a 'n ı nç o c u k lu ğ u n d a k iü z ü n t ü y ü ö n c e d e n im a e t m iş t i.E lis a b e t h Y o u n g B r u e h le g ö r e ,A n n a v e p s ik a n a liz ,b a b a d ik k a t iç e k m e k iç in r e k a b e t e d e n ik iz le r d i.O n u n a n n e s iM a r t h a ile o la n iliş k ile r ik o n u s u n d a b ilin e n ç o kş e yy o k ,a m ailiş k ile r ik a r m a ş ı k t ı .A n n a1 9 2 0 ‘d e b a b a s ı y lab ir lik t e k o n g r e le r e g it m e y e b a ş la d ı ,b ir k a ç y ıls o n r a b a b a s ıt a r a f ı n d a a n a liz e d ild i v e k e n d in iL o u A n d r e a s S a lo m e 'y e ," p a r ç a la n d ı m ,a n a liz e d ild im ,y a y ı n ­ la n d ı m v e h e ra n la m d a k ö t ü m u a m e le g ö r d ü m , "d iy e t a n ı m la d ı 0 1 1 A n n a F r e u d1 9 2 5 't e H a m b u r gk o n g r e s in d ek a n s e rh a s t a s ıb a b a s ıa d ı n a " B a z ı R u h s a lS o n u ç la r 'ıo k u d u .B u y a z ı d a ," B irk a d ı n n a r s is iz m y a r a s ı n ı n f a r k ı ­ n a v a r d ı ğ ı n d a a ş a ğ ı lı k d u y g u s u n a k a p ı lı r . "g ib ic ü m le le rv a r d ı . B a z ık a d ı na n a liz c ile ra n n e le r in es ı k ı c ab a ğ la n d ı la r .1 8 8 5 't e B e r ­ lin 'd e d o ğ a n K a r e n H o r n e y 'n in b a b a s ıN o r v e ç lib irk a p t a n d ıv e K a r e n s e r tb a b a s ı n d a nk o r k a rv e n e f r e te d e r d i. K o c a s ı n d a ny ir m iy a şg e n ç •218*

ELI ZARETSKY o la nd in a m ika n n e s iH o r n e y 'n ind o k to ro lm a s ı n ı is t iy o r d u .H o r n e y g e n ç liğ in d e İ s v e ç life m in is tv e a n n e liks im g e s io la n E lle n K e y 'io k u d u v e o n u “ r u h u n u n g ö s t e r d iğ ip a r la kb iry ı ld ı z a "b e n z e t t i. 1 2 2 ’A m a e b e v e y ­ n ib o ş a n ı n c aH o r n e ya n n e s in ink e n d is iy ler e k a b e te ttiğ in id ü ş ü n d ü . B o ş a n d ı k t a n s o n r a ü ç k ı z ı n ıy a ln ı zb a ş ı n a b ü y ü t e n H o r n e y1 9 0 7 ’d e A b r a h a m 'lat a n ı ş t ıv e1 .D ü n y aS a v a ş ı n d ae r k e ka n a liz c ile r inç o ğ u s a v a ş ­ t a o ld u ğ uiç inB e r linP s ik a n a lizD e r n e ğ in d e e tk ili o ld u . 1 2 3 ’ B a z ıv a k a la r d aa n n e y eo la nd ü ş k ü n lü kf e m in iz m eb a ğ la n d ı .B e r ­ linP s ik a n a lizD e r n e ğ iü y e s iH e le n e S t ö c k e rk a d ı n la riç in “ d a h a y ü k s e k d ü z e y d e s e n t e z ” ,a n n e lik v e m e s le k y a ş a m ı n ı n b ir le ş m e s iiç in u ğ r a ş t ı . 1 2 4 ’ C h a r lo t t eG ilm a n 'ı nt a k ip ç is iv etu tk u lub ira n n e y a n lı s ıo la nS t ö c k e r . F r e u d 'u ns a ld ı r g a n lı kfik r in ek a r ş ıç ı k t ıv e1 9 2 8 'd e k ib ir d e n e y le , iy i b e s le n m işk a r ı n c a la r ı n s a v a ş m a d ı ğ ı n ıa n la d ı . 1 2 5 ’J o a n R iv ie r e d e y in e b ir k a d ı n ı n ,M e la n ieK le in 'm ü s t ü n lü ğ ü n ük a b u le d e r e kk e n d in ib u ld u . 1 9 1 8 'd e b e lk id e s e v g ilis io la na n a liz c is iE r n e s tJ o n e s 'a ,“ s e n in leiliş k i­ m inu z u n t r a je d is i, "d iy ey a z d ıv e J o n e sd a o n u ,“ e n b ü y ü kb a ş a r ı s ı z lı ­ ğ ı m , ”o la r a ka d la n d ı r d ı . 1 2 6 ’

Analitik çocuk doktoru Edith JacKson (solda), Melanie Klein (ortada), Anna Freud (sağda) ve Ernest Jones (en sağda) 1935. •219*

RUHUN GİZEMLERİ B a z ık a d ı n a n a liz c ile rk a d ı n la r ıb ira r a y a t o p la m af ik r in d e nh o ş la n m a d ı y s a d a .a n a lizd e m e k le r ig a y r ir e s m ik a d ı n m e r k e z lio lu ş u m la r g e r ç e k le ş t ir d ile r .B e r lin 'd e b irg r u p .M a g n u sH ir s c h f e ld 'in b iy o g r a f iy a ­ z a r ıC h a r lo t t e W o lffg ib ia n a liz c io lm a y a n d o k t o r la r ıd a b ü n y e s in e a l­ d ı . 1 2 7 1 İn g ilizt o p lu m u n d a M e la n ie K le inm e r k e z lib irk a d ı n a ğ ıo lu ş t u . S y lv ia P a y n e 'in K le in 'a .“ E d w a r d G lo v e r 'la t a n ı ş t ı ğ ı m ilkg ü n o n u n b a ­ ş a r ı lı ,e n t e le k t ü e lb irr a k ipk a d ı n d a nk o r k t u ğ u n u ,s a k ı n d ı ğ ı n ıv e o n u k ı s k a n d ı ğ ı n ıa n la d ı m . "d e d iğ ib ilin ir .1 2 8 1 C in s iy e tb ilin c in in b irg ö s t e r g e ­ s id e a n a liz c in in s e ç im iy d i.F r e u d 1 9 2 0 'd e in c e le d iğ ib irk a d ı n e ş c in s e l h a s t a s ı n a b irk a d ı n a n a liz c iy e g it m e s in is ö y le d i,ç ü n k ü k a d ı n e r k e k le r e g ü v e n m iy o r d u . 1 2 9 1 B irk a d ı n h a s t a s ıd a1 9 4 1 * d e K le in a .b irk a d ı n a g it­ m e s in ink o c a s ı n ı n s a v u n m a s ı n ıa r t ı r a c a ğ ı n ıs ö y le d i,ç ü n k ü k o c a s ı ,k a ­ d ı n la r ı nb ira r a y a g e lipk e n d is in ek o m p lok u r d u ğ u n ud ü ş ü n ü y o r d u , a m a h a s t a k a d ı n k e n d is id e k a d ı n la r a g ü v e n m iy o r d u .K le in is e o n a k a ­ d ı n a n a liz c iy e g it m e s in in d a h a iy io la c a ğ ı n ıs ö y le d i,ç ü n k ü o n u n b a ş k a k a d ı n la r a g ü v e n m e m e s id e a n a liz g e r e k t ir e n b irv a k a y d ı . 1 3 0 1 C in s iy e ts a d a k a t in ink iş is e lo t o n o m ik o n t r o lüa lt m as o k u lm a s ı m ü c a d e le s id ü ş ü n ü lü r s e .C h o d o r o w 'u nh a s t a la r ı n ı nc in s e llikf a r k ı n ı d ü ş ü n c e le r in in t e m e liy a p a n f e m in iz m f o r m la n h a k k ı n d a k a r m a ş ı k fi­ k ir le r e s a h ip o lm a la r ış a ş ı r t ı c ıo lm a z .G ü n ü m ü z s t a n d a r t la r ı n a g ö r e e n k o y u f e m in is to la n H o r n e y b ile t e r im ik e n d is in e u y g u la m a y ır e d d e t t i. A m a H e le n e D e u t s c h .a n a liz c ile r in f e m in is tiliş k ile r ik o n u s u n d a ş ö y le k o n u ş t u :“ E ğ e r" p a s if liğ e d ö n ü ş *if a d e s in i'iç e y ö n le n d ir ilm iş a k t iv it e 'ile d e ğ iş t ir ir s e k " k a d ı n p a s if liğ i'd a h a c a n lıb iriç e r ik e d in ir . . .‘İ ç e y ö n le n d i­ r ilm işa k t iv it e "d e y im ib irf o n k s iy o n u ,p o z itifb irş e y ib e lir tirv e " k a d ı n p a s if liğ i' d e y im in ik ü ç ü lt ü c ü b u la n f e m in is t le r ita t m ine d e r . " 1 3 1 1 S o n u ç ­ t a f e m in is to lm a kiç in k a d ı n o lm a kg e r e k m iy o r d u .F r e u d1 9 3 1 ta r ih li " K a d ı n C in s e lliğ i"a d lıd e n e m e s in d e s a d e c e k a d ı n la r ı n d e ğ il,f e m in is t g ö r ü ş lü o la n e r k e ka n a liz c ile r in d e k e n d is in e k a r ş ıç ı k a c a k la r ı n ık a b u l e t t i. 1 3 2 1

S

a v a ş s o n r a s ıp s ik a n a liz in d e k a d ı n s a y ı s ıa r t ı n c a ,k a d ı n c in s e lliğ iv e

p s iş ikg e liş m e d e a n n e n in r o lü r a h a t ç a t a r t ı ş ı lm a y a b a ş la d ı .S o n u ç F r e u d 'u n " b ilin ç a lt ı n ı nk e ş f f n d e ns o n r a ,p s ik a n a lizta r ih in inik in c ie n ç o kk o n u ş u la nk o n u s uo ld u .B e t t yF r ie d a n .J u liaK r is t e v a ,J u lie tM it c h e ll.L u c e I r ig a r a y v e J u d it h B u t le rd a t a r t ı ş m a la r ıik in c id a lg a f e m in iz m g ö z lü ğ ü y le o k u y a n S im o n e d e B e a u v o ir 'm iz in d e n g ittile rk ib u n la rk a •2 2 0 *

ELI ZARETSKY d ı n lı ğ m d o ğ u ş t a nm ıg e ld iğ iy o k s as o n r a d a nm ıo lu ş t u ğ u .F r e u d ’u n c in s e lliğ e d ü ş k ü n o lu p o lm a d ı ğ ıg ib ik o n u la r ıt a r t ı ş ı y o r d u .F r e u d V ic t o ­ r ia d ö n e m iö n y a r g ı la r ı n ıy e n ib irb ilim e m it a ş ı y o r d u ,b a ş a r ı s ı z b irf e ­ m in is tm iy d i,is t e m e d e n p e d e r ş a h it e o r is im ig e t ir iy o r d u ,b ilin m iy o r ­ d u .B u s o r u la r1 9 2 0 'le r in v e 3 0 'la r ı n m e t in le r in d e g ö r ü ld ü a m a ç e v r e s e l k a ld ı .T a r t ı ş ı la n b a ş k a k o n u la rv a r d ı .A n a liz c ile r ,e g o ,d ir e n iş v e t r a v m a g ib ik a v r a m la r la b a ş la y a r a k ,a n a liz ie r k e k m e r k e z li b irt e o r io lm a k t a n ç ı k a r ı p h e rik ic in s id e iç e r e c e k ş e k le s o k m a k is t iy o r la r d ı .Ö z e llik le k a ­ d ı n la r ı n ö z e ly a ş a m la r ı n ıa r a ş t ı r m a k o n u s u ö n e m liy d i;k a d ı n c in s e lliğ i­ n ih e t e r o s e k s ü e lt e le o lo jid e ng e v ş e t m e k ,a n n e ç o c u kiliş k ile r in it ü m k a r m a ş ı k lı ğ ı y la a r a ş t ı r m a k ,r u h s a ly a ş a m ı n n o r m a lp a r ç a la r ıo la r a k s a l­ d ı r g a n lı ğ ıv e k ı s k a n ç lı ğ ıy e n id e n y o r u m la m a k g e r e k iy o r d u . T a r t ı ş m a n ı n t e m e lin d e1 .D ü n y a S a v a ş ı n ı n k ı ş k ı r t t ı ğ ı" s e k sr o lle ­ r i"k r iz iv a r d ı .S a v a ş s ı r a s ı n d a p s ik a n a liz e r k e k p s ik o lo jis in e y e n ib ira n ­ la y ı ş g e t ir m iş t ia m a o d a k a d ı n h a r e k e t le r in in b a ş a r ı s ıs o n u c u b ü y ü k b irk ü lt ü r e lt e r se t k iy ek a r ş ıh a s s a s t ı ;F r e u d 'u nö z g ü rk a d ı n ı ne r k e ğ e k a r ş ıd ü ş m a n c a h a r e k e t in in k a y n a ğ ı n ıd ü ş ü n d ü ğ ü z a m a n ıa n d ı n y o r d u d u r u m . 1 3 3 ’S a v a ş ı n s o n y ı lla r ı n d a “ e r k e k lik k o m p le k s i"d e y im ia n a liz e d e ­ b iy a t ı n d a d a h a ç o k d u y u lu y o r d u .K a r e n H o m e y b u n u ," k a d ı n ı n ,k e n d in e y a s a k la n a n k o n u la r a k a r ş ıd u y d u ğ u h is le rv e f a n t e z ile rk o m p le k s i,e r k e k k ı s k a n ç lı ğ ı ,k a d ı n r o lü n ü b ı r a k ı p e r k e k o lm a a r z u s u , "o la r a k t a n ı m la d ı . 1 3 4 ’ S a v a ş ö n c e s ih a r e k e t in b u n a lt ı c ıe r k e k k a r a k t e r in iy a n s ı t a n b u b u n a lt ı c ı ö n y a r g ı ,d a h a s o n r a k it a r t ı ş m a y ıg ö lg e le d i,b ö y le c e e r k e k v e k a d ı n a n a ­ liz c ile re s k ia n la ş m a z lı k la riç in b ir b ir le r in d e n ö z ü rd ile d ile r . T a r t ı ş m a b irt e ks o m y la b a ş la d ı ,a n n e o r ijin a lo b je o ld u ğ u n a g ö ­ r e ,e r k e k ç o c u k la r ı n b u o b je y iO e d ip u sk o m p le k s in d e t u t m a la r ı n a ş a ş ­ m a k y e r s iz d i.F a k a tk ı z la rn a s ı lb u n u b ı r a k ı p o b je o la r a k b a b a la r ı n ıa lı ­ y o r la r d ı ? 3 5 ’K a r iA b r a h a m 'ı n 1 9 2 0 ta r ih li" K a d ı n H a d ı m E t m e K o m p le k ­ s in in T e z a h ü r le r i"a d lıç a lı ş m a s ıb u n a b irc e v a p v e r d i.A b r a h a m ’a g ö r e , g e n ç k ı z ı n s e v g is in ia n n e s in d e n b a b a s ı n a y ö n e lt m e s in in n e d e n i,p e n i­ s e s a h ip o lm a d ı ğ ı n ıa n la m a s ı y d ıv e b u d a o n u b e d e lo la r a k b irç o c u k a r a m a y a it iy o r d u . 1 3 6 ’E r k e ğ ik ı s k a n m a k v e o n a ö f k e le n m e kş e k lin d e o r ­ t a y a ç ı k a n e r k e k lik k o m p le k s i,b u s ü r e c in g e r it e p m e s iy le o lu ş u y o r d u . G ö r e c e ğ im iz g ib i,H e le n D e u t s c h v e K a r e n H o r n e y d e d a h ilo lm a k ü z e r e b ir ç o k k a d ı n a lt e r n a t ift e o r ile rg e liş t ir d ile r .F r e u d is e a lte r n a t ifin i A b r a h a m fik r iü z e r in e h e m in ş a e t t i,h e m d e o n u d e ğ iş t ir d i.F r e u d 'u n k a d ı n c in s e lliğ iy leilg ili ilky a z ı s ı ." C in s iy e d e rA r a s ıA n a t o m iF a r k ı n ı n •221

RUHUN GİZEMLERİ R u h s a lS o n u ç la r ı "( 1 9 2 5 )ik in o k t a d a A b r a h a m d ü ş ü n c e s in d e n f a r k lı y ­ d ı .B ir in c is i, A b r a h a m 'ag ö r e ,k ı zç o c u ğ u b a b a s ı n ad ö n e r e ka n n e s in i r e d d e d iy o r d u .F r e u d is e b a b a y a d ö n ü ş ü n a n n e iliş k is in ib it ir m e d iğ in i s a v u n u y o r d u . * 3 7 1 B ö y le c e F r e u d k a d ı n ı nh e t e r o s e k s ü e lliğ i iled e ğ il,b is e k s ü e lliğ iy le ilg ile n d i.A b r a h a m 'a g ö r e k ı z la re r k e k le r in p e n is in ik ı s k a ­ n ı y o r d u ,ç ü n k üo n la r ı nt e ş h irv e m a s t ü r b a s y o n g ib ia v a n t a jla r ıv a r d ı . A m a F r e u d iç in h a d ı m e t m e a n a t o m ikp e n is le d e ğ il,o n u n p s iş ik t e m ­ s iliy leilg iliy d i.* 3 8 1 E n ö n e m lis i,A b r a h a m 'ag ö r e ,k ı z ı na n a t o m if a r k ı n ı k e ş f iy d ik ı s k a n ç lı ğ ı n a r k a s ı n d a k im o t iv a s y o n .F r e u dis e k e ş f in" m o t i­ v a s y o n "d e ğ il" t e t ik "o ld u ğ u n u s ö y le d i. Ş u r a s ım u h a k k a kk i. F r e u dh a d ı m lı kk o m p le k s iı s r a r ı n d a nh iç v a z g e ç m e d i.O n a g ö r e k ı z la r ı n ıh a d ı m e d e n b a b a k o r k u s u ,k ı z la r ıd a , h a d ı m lı ks in y a liv e r d iğ iiç in e r k e kç o c u k la r ı n r e d d e t t iğ i" y u m u ş a k o b je k a t e k s is i'n e y ö n e lt iy o r d u .Y a n ik ı z la rk e n d ile r in ib a b a a r z u s u y la p a ­ s ifh a le g e t ir ir k e n e r k e k ç o c u k la rb a b a k o r k u s u y la b u n d a n k a ç ı n ı y o r d u . F a k a tF r e u d k a d ı n a n a liz c ile r le b ir lik te y a z m a y a b a ş la y ı n c a ,h a d ı m o la ­ y ı n ı n k ı z la r d a e r k e k le rk a d a rg ü ç lü e t k iy a p m a y a c a ğ ı n ıg ö r d ü . * 3 9 1 K a d ı n g e liş m e s in d e b e lir g in o la n ıa n la m a y a ç a k ş ı r k e n k ı z ı n a n n e s iy le ilkiliş ­ k ile r in ia r a ş t ı r d ı .O n a g ö r e k ı z la r ı nk o r k u s uh a d ı m k o r k u s u n d a nç o k a n n e s e v g is in ik a y b e t m e k y a d a o n d a n a y r ı lm a k t ı . B irs ü r e s o n r a a n la ş ı ld ık i,a y r ı lm a s o r u n u ,o n a ilh a m ı n ıv e r e n k a ­ d ı n c in s e lliğ in d e n d a h a b ü y ü k t ü .F r e u d 1 9 2 5 y a z ı s ı n d a n s o n r a a y r ı lm a k o n u s u n u d a h a d a ç o k ö n e m s e d i.1 9 2 6 ta r ih liY a s a k la r ,B e lir t ile rv e K u ­ r u n t u la rileR a n k ’in D o ğ u m T r a v m a s ı n a k a r ş ı lı kv e r d iv e a y r ı lı ğ ı n ,ç o ­ c u kk u r u n t u s u n u nn e d e n io ld u ğ u n us ö y le d i. B un e d e n leO e d ip u s k o m p le k s in ine k s e n io la n h a d ı m lı kk o n u s u n ud o ğ u m ,s ü t t e nk e s m e v e iz o la s y o n u n d a iç in d e b u lu n d u ğ u b irtü ra y r ı lı kf o r m u n a in d ir g e d i. B u n u n b irs o n u c u o n u n k u r u n t u te o r is in in t e k r a rr e v iz y o n u o ld u .F r e ­ u dd a h aö n c ek u r u n t uy a d ae n d iş e y ih a d ı m k o r k u s u n ab a ğ la m ı ş t ı . A m a1 9 2 6 'd a k u r u n t uy a d a e n d iş e n in b e b e k likd ö n e m in d e a n n e n in y o k lu ğ u y la o r t a y a ç ı k t ı ğ ı n ıy a z d ı .Ç ü n k ü b e b e k b ird ı şo b je n in " d o ğ u ­ m uh a t ı r la t a nt e h lik e y es o nv e r e b ile c e ğ in e "in a n ı y o r d u ,b uo b je n in k a y b o lm a s ıe n d iş e n e d e n iy d i. 1 4 0 1 F r e u d k a d ı n c in s e lliğ in ia n la m a y a ç a lı ş ı r k e n ,a n n e n in s a d e c e ç o ­ c u ğ u n c in s e lo b je s io la r a kd e ğ il,r u h s a ly a ş a m ı n ı n d a y a n a ğ ıo la r a kd a ö n e m lio ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü .P s ik a n a liz o d a k la n m a s ı n ı ,o t o r it e d e n u s t a ­ c a b a ğ ı m lı lı ğ a k a y d ı r d ı .F r e u d b ö y le c e b is e k s ü e llik ,h a d ı m lı k k o n u s u n •222*

ELI ZARETSKY d ik iı s r a r ı n d a n v a z g e ç m e d ia m a ç a lı ş m a s ıy e n ib irk a d ı n a n a liz iy le b ir ­ le ş t i.A m a o y in e d e k a d ı n c in s e lliğ ik o n u s u n d a a lt ıy ılb o y u n c a s e s s iz k a ld ı .

F

r e u d e r k e k liku z v u a ş a m a s ı ,h a d ı m lı kk o m p le k s iv e O e d ip u sk r iz i te o r ile r in ib ir a zd a k a d ı n c in s e lliğ in ia ç ı k la m a k iç in g e liş t ir d i,a m a

b u n la r ıu y g u la m a y a b a ş la d ı ğ ı n d a k a d ı n c in s e lliğ in iç o k a z a ç ı k la d ı k la ­ r ı n ıg ö r d ü .K o n u y u iy ia n la m a k iç in k ı z la r ı n a n n e y le ilkiliş k ile r in iin c e ­ le m e k g e r e k iy o r d u k ik a d ı n a n a liz c ile rb u k o n u y u e le a ld ı la r .Ç a lı ş m a la ­ r ı n s a ğ la d ı ğ ıb ilg ile ro k a d a ry o ğ u n d u k ip s ik a n a liz io t a r a f a y ö n e lt t i.B ir U r v a t e r ,t e m e ls u çe g e m e n liğ in d e k im a n z a r av ea k r a b az in a s ıt a b u s u ş im d ie s k iv e t e m e k a n a e r k ilo la n b ira ş a m a o la r a k o r t a y a ç ı k t ı . Ö r n e ğ in a n n e n in ö n e m iy le ilg ilio la r a k R a n k v e R e ic h t a r a f ı n d a n ile r is ü r ü le n ilkt a r t ı ş m a la ry e n ib irk e ş ify a ş e m a t ik o la r a k g ö r ü lü y o r ­ d u .R a n k 'e g ö r e a n n e d e n a y r ı lı şh e rş e y d i;g e liş m e y ib a ş k a h iç b irş e y e t k ile m e z d i.A m a t a r t ı ş m a y a k a d ı n a n a liz c ile rk a r ı ş ı n c a d u r u m d e ğ iş t i. O n la r ı n ç a lı ş m a la r ıs a d e c e d e n e y im d e n k a y n a k la n a n b iriç g ö z le m d e ­ ğ ild i.k o n u ş m a la ry e r in e ç o c u k la r ı n o y u n la r ı n ıd a y o r u m la y a n y e n ib ir ç o c u k a n a liz id is ip lin iy le t o p la n a n b ilg ile r e d a y a n ı y o r d u .B u a r a ş t ı r m a ­ la ro k a d a ry a y g ı n d ık i,F r e u d ç o c u k a n a liz le r in in p s ik a n a liz d e n e v r o z lu la r ıg e ç t iğ in iy a z d ı .Ç o c u k a n a liz iy a p a n k a d ı n la r a ö r n e ko la r a kB e r ­ lin 'd eH e r m in eH u g H e llm u t hv e M e la n ieK le in ,P a r is 't e S o p h ie M o r g e n s t e r n s ö y le n e b ilir .S u s a n I s a a c s C a m b r id g e d e M a lt in g H o u s e ç o c u k b a k ı m ıo k u lu n d a d e r s v e r iy o r ;V e r a S c h m id tM o s k o v a 'd a b iro k u lu y ö ­ n e t iy o r ;E d it h S t e r b a d a V iy a n a 'd a b irç o c u k e ğ it im m e r k e z in in m ü d ü r ­ lü ğ ü n ü y a p ı y o r d u . 4 4 1 1 B u ç a lı ş m a la rF r e u d 'u n ilkfik ir le r in ie t k ile y e c e k t i;b e b e k le r in y a ­ ş a m ı n d a e g e m e n fig ü ro la r a k b a b a n ı n y e r in ia n n e a lm ı ş t ıa r t ı k .B e b e ­ ğ id o ğ u r u p b ü y ü t e n ,o n u n ilkv e e n g ü ç lü s e v g ik a y n a ğ ıo la n a n n e s a h ­ n e d e ö n p la n a ç ı k t ı .O e d ip u sk o m p le k s iis e ik in c ip la n d a k a ld ı .B ö y le c e k a d ı n c in s e lliğ ia r a ş t ı r m a la r ık io n u n la h is te r iş e k lin d e -p s ik a n a liz b irk e z d a h a a n a liz d e v r im iy a p t ı ,t a r ih in d e k ie n ö n e m lip a r a d ig m a d e ­ ğ iş im in ig e r ç e k le ş t ir d i. D e ğ iş im ih ı z la n d ı r a n ş e y .a n n e le r in e b a ğ lı lı k la r ıd ü ş ü n ü lü r s e ,k a ­ d ı n la r ı n e r k e k le r e k a r ş ıd u y d u ğ u c in s e la r z u y u a n la m a g ir iş im iy d i.H e le n eD e u t s c h ’a g ö r ek ı z ı ne r k e ğ ek a r ş ıc in s e lliğ in inn e d e n i,a n n eile o la n k im liğ iy d i.O n a g ö r e a n n e y le k ı z ı n p a y la ş t ı k la r ıa y b a ş ı ,k ı z lı ğ ı n •223

RUHUN GİZEMLERİ b o z u lm a s ı ,c in s e liliş k i,h a m ile lik ,k ı s ı r lı k ,d o ğ u m ,e m z ir m e ,m e n o p o z k a d ı n h e t e r o s e k s ü e lliğ in in t e m e lin io lu ş t u r u y o r d u . 1 4 2 * M e la n ie K le in a l­ te r n a t ifb irm a n t ı ğ ı n ö n c ü lü ğ ü n ü y a p t ı .O n a g ö r e k a d ı n h e t e r o s e k s ü e lliğ ik ı z ç o c u ğ u n u n v a jin a s ı n ı n f a r k ı n a v a r m a s ı n d a n d o ğ u y o r d u ;k a d ı n ­ la re r k e k le r le ilg ile n iy o r d u ,ç ü n k ü b e b e k is t iy o r la r d ı .K a r e n H o r n e y ç e ­ ş itlig ö r ü ş le r d e k io r t a kn o k t a y ıa ç ı k la d ıF r e u d ’a ;p s ik a n a liz“ c in s iy e t le r a r a s ı n d a k it e n a s ü lu z u v la r ıfa r k lılığ ı”y e r in e ," ü r e m e d e k a d ı n v e e r k e ­ ğ in o y n a d ı ğ ıf a r k lır o lle r e ”b a k m a lı y d ı .O n a g ö r e b u f a r k ık e ş f e t m e k e r ­ k e k t e “ r a h m e g ı p t a h is s i” ,d o ğ u m y a p t ı r m a a r z u s u u y a n d ı r ı y o r d u .K a ­ d ı n la riç inH o m e y ,F e r e n c z i'n in “ k a d ı n la r d a g e r ç e kt e m e lc in s e l iliş k i d ü r t ü s ü e k s ik liğ iv a r "s ö z ü n ü h a t ı r la t t ıv e “ B e n d e b u n a k a r ş ıb irk a d ı n o la r a k ş a ş k ı n lı k la .'A n n e likn e o lu y o rp e k i? ’d iy o r u m , ”d e d i. 1 4 5 1 K ı z ı n a n n e s iy le ilkiliş k ile r in d ek a d ı n c in s e lliğ in ink ö k le r in ia r a ­ m a g ir iş im i,M a n n e r b u n d d ö n e m in d e c in s e lliğ iy ö n e t e n ü ç ik o n a m e y ­ d a n o k u d u k ib u n la r ,e r k e k lik u z v u k o n u s u n u n ö n e m i,n e f s in ik o r u m a v e t a n ı m a g ib ic in s e llikv e c in s e lo lm a y a n ih t iy a ç la ra r a s ı n d a k ia y ı r ı m v e h e t e r o s e k s ü e llik ip u ç la n y d ı . E r k e k liku z v u k o n u s u n u n ö n c e liğ i,b a b a n m h e m k o r u y u c u ,h e m d e o t o r it e o ld u ğ u n u f a r z e t m e y e d a y a n ı y o r d u .A m a 1 9 2 0 'le r in ç a lı ş m a ­ la r ıh e rik ir o lüd e a n n e y e v e r m iş t i.K le in1 9 2 6 'd a ,“ H e rik ic in s iy e t t e d e b ilin ç a lt ı n ı n e n d e r in t a b a k a la r ı n d a e n ç o k k o r k u la n v a r lı k a n n e d ir , " d iy ey a z d ı . 1 4 4 ’F r e u d 'u nh a d ı m e d e n b a b a v iz y o n uy e r in e ,K le ina n n e e g e m e n liğ in it a n ı m la d ıv e İ b r a n iv e H ı r is t iy a n k u t s a lk it a p la r ı n d a a d ­ la r ıg e ç e n H in ty ı k ı m t a n r ı ç a s ıK a li'y iv e L ilith 'ih a t ı r la t t ı .A y n ız a m a n ­ d a a n n e y i,s ü t ,ç o c u k ,d ı ş k ı ,b a b a v e a ş k g ib ik a v r a m la n n k a y n a ğ ıo la ­ r a k k a b u le t t i.B u s o n u ç la a n n e n in r o lü v e d iş iliğ id e a r t ı y o r d u .1 9 2 0 ’le r ink a d ı n a n a liz c ile r iy a z m a y a b a ş la y a n a k a d a r ,k a d ı n c in s e lliğ i,p e n is k ı s k a n ç lı ğ ı ,v a jin a n ı n ö n e m s e n m e m e s i,k lito r is ia r k a p la n a a t m a ih t iy a ­ c ı ,a n n e d e n u z a k la ş m a ,k a d ı n lı k g e liş m e s in e v e r ile n ö n le m v e b e n z e r i b ird iz ie k s ik lik le t a n ı m la n d ı . 1 4 5 ’A m a y ir m iliy ı lla r d a n it ib a r e n K le in g i­ b ia n a liz c ile rk lit o r is ,v a jin a v e r a h im g ib ik a v r a m la n a ç ı k ç a a n la t ı r k e n , s a n a tç e v r e le r in d e d e a y n ış e y iG e o r g e O ’K e e f f e ,J o s e p h in e B a k e rv e A n a isN in g ib iis im le ry a p t ı . 1 4 6 ’ Ç o c u k lu k t a a n n e likim a jı n ı n y a y g ı n la ş m a s ıa y n ız a m a n d a ,p s ik a ­ n a liz inc in s e llikg ö r ü ş ü n ü .F r e u d 'u n ö n c e likv e r d iğ ie r k e k liku z v u k o ­ n u s u n u n d ı ş ı n a ç e k t i.Ş im d ib e b e k le r in m a m a v e k u c a ğ a a lı n m a g ib i ih t iy a ç la r ıö n p la n a ç ı k t ı .B u n u n s o n u c u n d a ,a n a liz c ile r e g ö r e ,d u y g u s a l •224

ELI ZARETSKY y a ş a m c in s e l ih t iy a ç la n ne r o t iko lm a y a n la r d a na y ı r te d ile m e d iğ ib ir r u h s a ld ö n e m d e o r t a y a ç ı k ı y o r d u .E lle t u t u lm a k ,t a n ı n m a k ,b e s le n m e k , b e d e nim a jı n ı ng ü v e n liğ in ind e v a m ı — t ü m b u n la rc in s e llik t et e n a s ü l u z u v la r ı n a y o ğ u n la ş m a k o n u s u n d a n d a h a ç o kr o lo y n a rg ib iy d i.A n a ­ liz c ile r e g ö r e ö z e llik le k a d ı n iç in d o ğ r u y d u b u .ç ü n k ü k ı z la r d a a n n e y le ilkiliş k ile rd a h a u z u n s ü r ü y o r ,O e d ip u s a ş a m a s ıd a h a s o n r a g e liy o r d u v e d a h a a z ö n e m liy d i.O n la r a g ö r e t e n a s ü lu z u v la r ık o n u s u k ı z la riç in , e r k e k le r d e o ld u ğ u k a d a rö n e m li d e ğ ild i.A y n ış e k ild e ,ç o c u k lu ke n d i­ ş e le r id e O e d ip u sa ş a m a s ı n d a n o r t a y a ç ı k a n la r d a n f a r k lı y d ı .“ İ n s a n y i­ y e n k u r t ,a le v f ı ş k ı r t a n e jd e r h a v e c a n a v a r la r la ilg ilim a s a lla r ıy e n id e n o k u m a k a n n e y is im g e le y e n ş e y le ro la r a k g ö r ü ld ü ,a n a liz c ile r e g ö r e ç o ­ c u kh a d ı m e d ilm e k t e n ö n c e y e r in ik a r d e ş le r e k a p t ı r m a k t a n ,t e r ke d il­ m e k t e n ,b e s le n e m e m e k t e n k o r k u y o r d u . 1 4 7 1 S o n u ç t a a n n e y leilg ili y e n iç a lı ş m a la rt ü m s e v g i iliş k ile r in d eb is e k s ü e le le m a n la r ıv u r g u la y a r a k h e t e r o s e k s ü e lliğ im e r k e z o lm a k t a n ç ı ­ k a r d ı .B u d a b u g ü n k ü a n la m a g ö r e ilka n a lit ik e ş c in s e llik t e o r is in in f o r ­ m ü le e d ilm e s in e y o la ç t ı .D e u t h c h 'a g ö r e le s b iy e n b a ğ ıa n n e k ı z b a ğ ı ­ n ık o p y a lı y o r d u ,F r e u d is e e r k e k e ş c in s e lin a n n e y le t a n ı m la n d ı ğ ı n ıv e o n u n s e v g io b je le r in e ,y a n ik e n d is in e b e n z e ro b je le r e y ö n e ld iğ in is ö y ­ le d i.A y r ı c a k a d ı n ı n a n n e s iy le o la n iliş k is iy a n ib is e k s ü e lliğ i-k a f a k a ­ r ı ş ı k lı ğ ı n ı .h a t t a b a z e n h e t e r o s e k s ü la ş k la g e le n e z iy e t le r id e a y d ı n la t t ı . M e la n ie K le in 'ı n 1 9 3 2 'd e a lt ıy a ş ı n d a k im ü ş t e r is i" E r n a "h a k k ı n d a k it a n ı m la m a s ıö r n e ko la b ilir .K e n d is in ia n n e s in e b e n z e t e n E r n a h e r ­ k e s in ö n ü n d e e ğ ile c e ğ ib irk r a liç e o lm a kis t iy o r d u . . .Ç o c u k h e rz a m a n k ö t ü lü k le r e a ç ı k t ı .A n n e r o lüo y n a y a n E r n a 'n m y a p t ı ğ ıh e rş e y k o c a ­ s ı n a g ö s t e r d iğ iş e f k a t ,g iy d iğ ik ı y a f e t le rv e k e n d is in e h a y r a n lı kd u y u l­ m a s ıa r z u s u -o n u n ç o c u k lu k a r z u la r ı n ı ,d u y g u la r ı n ıo r t a y a k o y u y o r d u . A n n e s iy le o la n a c ı lıiliş k is iiç in t e s e llia r a y a n E r n a ,a n a liz c is iK le in ıd a k r a ly a p t ı .B irg ü n K le inile e v liliğ in ik u t la d ıv e o n a y a n ı n a y a t m a s ı n ı s ö y le d i.K le in b u n u y a p m a y ı n c a b u k e z d e y a n ı n d a k is a n d a ly e y e o t u r ­ m a s ı n ıis t e d io n d a n .K le in 'ı n e lin it u t u p y u m r u ky a p a r a k k o lt u ğ a v u r ­ d u .b u n a " ç a lk a la m a "d e d iv e b u ç if t le ş m e a n la m ı n a g e liy o r d u . 1 4 8 1 F r e u d b u k o n u d a ş ö y le k o n u ş t u :“ B a b a m o d e lin e d a y a n a r a k k o c a s e ç e n ,y a d a o n la r ıb a b a y e r in e k o y a n k a d ı n la re v lilikh a y a t ı n d a a n n e y le o la n k ö t ü iliş k ile r in io n a y a n s ı t ı r la r .B ö y le b irk a d ı n ı n k o c a s ıo n u n b a b a s ı y la o la n iliş k ile r in inv a r is io lm a lı d ı ra m a ö y leo lm a z ,a n n eiliş k ile r in inv a r is i o lu r . " 1 4 9 1 225

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d 'u n O e d ip u sk o m p le k s in ee t k is in iy a n lı ş ,B a t ım e r k e z li b u h a y a lo la r a k e le ş t ir e n ç a ğ d a ş A s y a lıa n a liz c ile r le k ı y a s la n d ı ğ ı n d a ,A v r u ­ p a lIk a d ı na n a liz c ile r ink a t k ı la r ıb e lir g ino la r a ko r t a y a ç ı k a r .Ö r n e ğ in 1 9 2 9 ‘d aG ir in d r a s e k h a rB o s e ,“ A v r u p av a k a la n n d ah a d ı m t e h d id in in ö n e m in iin k â re t m e d iğ in i, "s ö y le d ia m a H in d is t a n 'd a g e r ç e k m ü c a d e le e r k e ğ ine r k e ko lm aa r z u s u y la . . .k a d ı no lm aa r z u s u a r a s ı n d a y d ı . 1 5 0 1 F r e ­ u d 'u n O e d ip u s 'a d ö n m e s ig ib i,B o s e d a S u d h irK a k a r ı n " H in tk ü lt ü r ü ­ n ü nü s t ü n lü km iti"d e d iğ in e ,y a n ib ö lü n m ü şa n n e m it in ed ö n d ü .B u m it eg ö r e ,k o r k u n ç ,s e k s ü e la n n e b ird iz id e ğ iş im d e ns o n r ae r k e ğ in k a r ş ı s ı n d a e ğ ile n ,y u m u ş a k b irk a d ı n o lu r . " 1 5 1 1 J a p o n y a 'd ad aH e is a k iK o s a w a ,O e d ip u sk o m p le k s in ea lt e r n a t if o la r a k " A ja s e k o m p le k s in i"g e t ir d i.K o s a w a 'n m a n la t t ı ğ ıh ik â y e y e g ö r e , y a ş la n a n b irk r a liç e a s lı n d a k a h in o la r a k d o ğ a c a k o la n o ğ lu A ja s e ’y id ü ­ ş ü r m e k is t e r .A ja s e y e t iş k in o lu n c a b u n u n in t ik a m ı n ıa lm a kis t e ra m a h a s t a la n ı rv e B u d a t a r a f ı n d a n k u r t a r ı lı r .H e m B o s e v e h e m d e K o s a w a , o c u ğ u n t e h lik e lib ira n n e n in k o r k u s u n d a n k u r t u lm a y e t e n e ğ iy le ilg i­ le n d ile r .F a k a tA s y a t e o r ile r ik a d ı n g e liş m e s in e ö n e m v e r m iy o r d u .O n ­ la rd a h a z iy a d e e r k e ğ in ç o k g ü ç lü a n n e k o r k u s u n d a n k u r t u lm a s ı n a y a r ­ d ı m e ğ ilim in d e y d ile rv e b ö y le c e g e le n e k s e lA s y a a ile s in d e e r k e ko t o ­ r it e s in id e s t e k le m e k is t e d ile r . K a d ı n a n a liz c ile r ,e r k e k v e k a d ı n iliş k ile r in e v e r d ik le r iy ü k s e k d e ­ ğ e r le ,A s y a lıb e n z e r le r in d e nv e m o d e r ne r k e kv ek a d ı ne ş c in s e lt o p lu m la r d a n f a r k lı y d ı la r .B u d e ğ e rb e lir g in o la r a k m o d e r n d i:a y n ız a m a n ­ d a p s ik a n a liz e g e m e n liğ in d e k id ö n e m o la n k iş is e ly a ş a m d ö n e m in it a ­ n ı m lı y o r d u .K a d ı n a n a liz c ile ra n n e y id a h a ö n c e g ö r ü lm e m işb irm a h ­ r e m iy e ta r k a p la n ı n a g ö r e in c e le d ile r . 1 ”1 K a d ı n b is e k s ü e lliğ ik o n u s u n d a ­ k it a k d ir le r i,k a d ı n g a y r e t in in z e n g in liğ iv e k a r m a ş ı k lı ğ ıü z e r in e o d a k la n m a la nv ek a d ı n la r ı ne r k e kiliş k ile r in d ea n n ee t k is in ino ld u ğ u n a in a n m a la r ı ,m o d e r n k iş is e ly a ş a m a r a ş t ı r m a la r ı n a d a h ild i.A y r ı c a k ı z la ­ r ı na n n e y leiliş k ile r in i in c e le r k e n ,F r e u d 'u n .s ü r e k li t e h lik ed u r u m la r ı v e h e rik ic in s iy e t t e d e g ö r ü le n s e v ilm e ih t iy a c ıy a r a t m a k o n u s u n d a k i ç a r e s iz lik le r iy le ilg iliç a lı ş m a s ı y la ç a k ı ş t ı . uk a z a n ı m la r ar a ğ m e n ,t a r t ı ş m a la r ıb a ş la t a n" k a d ı n ı nf e m in iz m e d ir e n m e s i"s o r u n u o r t a d a y d ı .B u s o r u n b a ş ı n d a n b e r it a r t ı ş m a la r ı n o r t a s ı n d a b irk ö r d ü ğ ü m g ib ik a ld ı .Ç ü n k ü k a d ı n la r ı n e r k e k le r e k a r ş ıö f ­ k e s i, y o ke d ilm e s ig e r e k e no lu m s u zb irk o n uo la r a kt a n ı m la n m ı ş t ı .

B

•226*

ELI ZARETSKY A m a p s ik a n a liz e k a d ı n la r ı n d e n e y im le r id e k a t ı lı n c a s o r u o r t a y a ç ı k t ı ; k a d ı n n e d e n e r k e ğ e ö f k e le n m e y e c e k t i? E ğ e rb irg ö r ü ş e g ö r e k a d ı n ı n ö f ­ k e s is o s y a ln e d e n le r ia ş a r ,o n u b a b a y la ,e r k e k k a r d e ş le ,k o c a s ı y la v e ö z e l­ lik le k e n d is iy le k a r ş ık a r ş ı y a g e t ir ir s e ,b irb a ş k a g ö r ü ş e g ö r e ,t ü m a n a li­ t ikg ir iş im p e d e r ş a h ik o n t r o ld e k a r m a ş ı k b ira t ı lı m o la r a k g ö r ü n ü r ,d ik ­ k a t le r ik a d ı n ö f k e s in in s o s y a lt e m e lin d e n b a ş k a y ö n e ç e k e b ilir d i. K a d ı n p s ik o lo jis in in s o s y a lv e r u h s a lb o y u t la r ı n a y e t e r in c e a ğ ı r lı k v e r m e k o n u s u a n c a k1 9 2 0 liy ı lla r d a ö n p la n a ç ı k t ı .B u n u n n e d e n i,o z a ­ m a n a k a d a rk iş is e ly a ş a m ı n h â lâ ü t o p ik k a r a k t e r in im u h a f a z a e t m iş o l­ m a s ı y d ı .S o n u ç t a F r e u d 'u n ," R u h iç in d e k ig e r ç e k a s la s o s y a liz m y a d a f e m in iz m g ib iv a r o la n b irp o litikp r o g r a m a in d ir g e n e m e z , "s ö z ü ,o n u n n iy e t ib uo lm a m a s ı n ak a r ş ı nü t o p ikd ü ş ü n c e y ig ü ç le n d ir d i. B ö y le c e h e m F r e u d c u lu k ,h e m d e r a d ik a liz m g ü ç le n d i.F a k a t1 9 2 0 'le r in s o n la ­ r ı n d a k iş is e ly a ş a m p r o n a t a liz m e v e ç o ğ u z a m a n ı r k ç ı lı kv e m illiy e tç i­ liğ e b a ğ la n a n t u t u c u a ile y a ş a m ı n a b a ğ la n m a y a b a ş la d ı .İ n t r a p s iş ik g e r ­ ç e k o t o n o m is is iy a s e t e y a k ı n y a d a k a r ş ı tb irg ö r ü n t ü v e r m e y e b a ş la d ı . B ü y ü k B u h r a n d a n v e ö z e llik le d e A lm a n f a ş iz m in in y ü k s e liş in d e n s o n ­ r a V V ilh e lm R e ic h 'a h a k v e r e n a n a liz c is a y ı s ıa r t t ı ;ç a lı ş m a la r ı n a s o s y a l v e p o litikp e r s p e k t ifg e t ir m e le r ig e r e k iy o r d u . 1 9 3 0 'la r d a K a r e n H o r n e y b u p r o g r a m ık a d ı n s o r u n u n a t a ş ı d ı .O n a g ö r ek a d ı n la r ı nh a y a t ı n d ap o litikb irh a r e k e t e v ep e r s p e k t if eih t iy a ç v a r d ı .H o r n e y y ı lla r c a c in s iy e ts o r u n u k o n u s u n d a ç a lı ş t ı k t a n s o n r a v a r ­ d ıb us o n u c a .I 9 2 0 'd eK a r iA b r a h a m p e n isk ı s k a n ç lı ğ ıt e o r is in io n d a d e n e m e y ek a lk ı n c aH o r n e yo n u n laa n a lizç a lı ş m a s ı n as o nv e r d i. 1 9 2 2 'd e o n u n t e o r is in eilks a ld ı r ı s ı n ıy a y ı n la d ıv e k a d ı n lı ğ ı nk e n d i iç g e liş m e s in es a h ipo ld u ğ u n ua n la t t ı .1 9 2 6 'd a e r k e kn a r s is iz m in inF r e ­ u d 'u n a n la t t ı ğ ıg ib ie r k e k u z v u y la ilg ili d e ğ il,r a h im ö z le m in e k a r ş ıs a ­ v u n m a o ld u ğ u n u s ö y le d i.O n a g ö r e e r k e k le rk a d ı n la n y ü c e lt m e k d e ğ il, o n la r ı nd e ğ e r in id ü ş ü r m e kih t iy a c ıd u y u y o r la r d ı ;a k s it a k d ir d ee r k e k a n a liz c in in ," İ n s a n ı r k ı n ı n y a r ı s ıc in s iy e t in d e n m e m n u n d e ğ il. "s ö z ü n a ­ s ı la ç ı k la n ı r d ı * ”’O t u z lu y ı lla r ı n b a ş ı n d a f a ş iz m t e h lik e s ib ü y ü r k e n R e ic h ’in H o r n e y ü z e r in d e u z u n z a m a n d ı rs ü r e n e t k is iy o ğ u n la ş t ı .R e ic h t u ­ t u c u p s ik a n a liz ia n t if a ş is ta m a ç la u y g u la m a y a ç a k ş ı r k e n ,H o r n e y d e k a ­ d ı n ö z g ü r lü ğ ü iç in y a p t ıa y n ış e y i. H o r n e yk ü lt ü r e lt u t u c u lu ğ u d a a r t ı r m a k is t iy o r d u .Y ir m iliy ı lla r d a c in s e lv e a ile v id e n e y im le r le b ir lik te p r o n a t a lis t( d o ğ u m o r a n ı n ı n a r t ı ­ ş ı n ıd e s t e k le y e n le r )t a le p le rd e a r t t ı ,ç ü n k ü s a v a ş t a k in ü f u s k a y ı p la r ı n ı n •

227*

RUHUN GİZEMLERİ d e n g e le n m e s iis t e n iy o r d u .F r a n s ı z p o litik a c ıla r" g ö ğ ü s s ü z k a d ı n la r ı "v e " c in s e lliko lm a d a n u y g a r lı ğ ı ”e le ş t ir ir k e n ç o k ç o c u k lu a n n e le r iö v ü y o r la r d ı .V V e im a ra n a y a s a s ıç o c u k a ld ı r m a y ıv e g e b e liğ iö n le y ic iö n le m le r iy a ­ s a k la d ı . İn g ilizk a d ı n la r ı n ao yh a k k ıy a n d a ş la r ıd e v le t intü m k a d ı n la r ı h e rz a m a n h a m ile y m işg ib ig ö r d ü ğ ü n ü ,ö y le d a v r a n d ı ğ ı n ıs ö y le y ip ş ik â ­ y e t e b a ş la d ı la r .B u h r a n la b ir lik ted o ğ u m o r a n ıa r t ı ş ıt a r a f t a r la r ıç o ğ a ld ı . P a p a lı k1 9 3 0 ’d a e v lilik le r d e d o ğ u m k o n tr o lü n ü y a s a k la d ı .A B D ’d e ç a lı ş a n k a d ı ns a y ı s ıd a h aa z d ı ;e v le n ipe v d e na y r ı la ng e n ç le rd ef a z lad e ğ ild i. İ t a ly a v e A lm a n y a 'd a ç o c u k d o ğ u r a n k a d ı n la rta k d ire d iliy o r d u .V ir g in ia W o o lfy ir m iliy ı lla r d a k e n d is in ih e y e c a n la n d ı r a n a n n e likr o lü a r a ş t ı r m a ­ la r ın ınS a ğ t a r a f ı n d a n d ik k a t e a lı n m a m a s ı n d a n k o r k t u . ( 5 4 )

Karen Horney: Freud’un önde gelen feminist eleştirmenlerinden (1952) H û r n e y1 9 3 2 ’d e A B D ’y e y e r le ş t iv e b u n u n n e d e n io la r a k s o s y a lv e d ı şe tk ile r ig ö s t e r d i. B e r lin 'd e k iö ğ r e n c is iF r a n zA le x a n d e rC h ic a g o 'd a o n u n d e n e t ç is io la r a k ç a lı ş ı y o r d u .B iry ıls o n r a E r ic h F r o m m d a o n a k a ­ tıld ıv e ik is ib ir lik teN e w Y o r k ’a g id e r e kC o lu m b ia Ü n iv e r s it e s in d e s o s ­ y a lb ilim c ile rv e a n a liz c ile r le b ir lik teç a lı ş m a y a b a ş la d ı la r .O d ö n e m d e A m e r ik a lı s o s y a lb ilim c ile ra ileg ib it e m e lk u m r u la r lav ep s ik a n a liz le y a k ı n d a nilg ile n iy o r la r d ı. P s ik a n a lizis e k iş is e llikd ı ş ı n aç ı k a r ı lm a s ıv e d ı şd e ğ iş im le r eih tiy a c ıo la nk a r iz m a t ikb irs e k t ö rv e g iz li b ird o k tr in •

228 •

ELI ZARETSKY g ib iy d i. " N e oF r e u d c u lu k "v e'K ü lt ü rv e K iş is e llik "a n t r o p o lo ji o k u lu ­ n u n b ira r a y a g e lm e s iy d i. 1 5 5 5 N e o F r e u d c u lu k e t k is in iy a n s ı t a n d ö n e m in ^ a lı ş m a la n o la r a k ş u n la rs a y ı la b ilir :H o m e y 'n in Zamanımızın Nevrozlu Kişiliği ( 1 9 3 7 ) ,F r o m m ’u nÖzgürlükten Kaçış ( 1 9 4 1 ) .H a r r yS t a c kS u llia n 'ı n M o d e m P s ik iy a t r iA n la y ı ş la n ( 1 9 4 0 ) .A b r a m K a r d in e r ’inB ir e y v e T o p lu m u( 1 9 3 9 ) ,R u t hB e n e d ic t ’inKrizantem ve Kılıç a d lı ç a lı ş m a s ı , M a r g a r e tM e a d 'ı n Erkek ve D işisi ( 1 9 4 9 ) .v e E r ikE r ik s o n u nÇocukluk ve Toplum'u ( 1 9 5 0 ) . 1 5 6 1 G ö r d ü ğ ü m ü z g ib i.A m e r ik a n d ü ş ü n c e s in d e k ü ltü rv u r g u s u ı r k a v e e t n ika y ı r ı m a b a ğ b y d ı .H o r n e yn e o F r e u d c u o r t a m d a b u n u k a d ı n la r ı n p s ik a n a lizt e o r is in eg ö r ed e r inb irh a m leo la r a ky e n id e nd ü z e n le d i. F r e u d g ib io d a k ü lt ü r ü nb a s k ık a y n a ğ ıo ld u ğ u n u s ö y le d ia m a k ü ltü r ­ le r in d e ğ iş e c e ğ ig ö r ü ş ü n ü d e e k le d i.F a r k lık ü lt ü r le rc in s e la r z u ,k o r k u y a d a s a ld ı r g a n lı kg ib if a r k lıd u y g u la n b a s t m y o r d u .E n d iş e y a d a k u r u n t u b a s t ı n lm ı ş b ird ü r t ü n ü n f a r k ı n a v a r m a k t ık ib u n u n if a d e e d ilm e s ib ird ı ş t e h lik e iç e r ir d i. E n d iş e s a d e c e c in s e llik d e ğ iL h e r h a n g ib irt e m e lg e r e k ­ s in m e n in d o ğ u r d u ğ u a s a b iy e ts o n u c u o lu ş u r d u ,b a s t ı r ı lm ı ş b ird ü r t ü n ü n n e d e n o ld u ğ u a s a b iy e t in d e r e c e s id e " ç o ğ u z a m a n v a r o la n k ü lt ü rd u r u ­ m u n a "b a ğ b y d ı .O h a ld en e v r o z luk iş ik ü lt ü r e lb irü r ü n d ü ,k ü lt ü r ü n " ü v e y ç o c u ğ u y d u "v e o n u n s o r u n la r ı n d a k i“ f a n t a s t ik v e m u ğ la kö z e llik ­ le r "t e c r ite d ile b ib r d ik ib u n u n iç in b ir e y ,k ü lt ü r e lb a z ıih t iy a ç la n n ı n b a s t ı n ld ı ğ ı n ın o r m a lin s a n la rd ı ş ı n d a b irt a r z d a g ö r m e k y d i. 1 5 7 1 H o r n e yü lk e s in id e ğ iş t ir m e d e nö n c e d ek a d ı n la r ı np a t o lo jiko l­ d u k la r ı n ıg ö r e r e kş u d e n e m e y a z ı la n n ıy a z d ı :" M o n o g a m iİ d e a liS o r u ­ n u "( 1 9 2 8 ) .C in s iy e d e rA r a s ı n d a G ü v e n s iz k k "( 1 9 3 1 ) ." E v lilikS o r u n la r ı " ( 1 9 3 2 ) .1 9 2 6 'd a k ib ird e n e m e s in d e c in s e ls o ğ u k lu ğ u " d iş ilikr o lü n ü n k a r a r k k k lar e d d i"o la r a kt a n ı m la d ıa m a b u n u n" b ir e y s e llik d ı ş ı ,k ü lt ü r e l f a k t ö r le r le "a ç ı k la n m a s ıg e r e k t iğ in is ö y le d i.C in s e ls o ğ u k lu k ,iş ç in in iş ­ v e r e n e k a r ş ıg iz lid ü ş m a n b ğ ıg ib i,k a d ı n ı n a y n c a lı k b e r k e ğ e k a r ş ıiç in ­ d e d u y d u ğ u a c ı y ıif a d e e d e n b irs ila h t ı .İ ş h a y a t ı n d a ç a lı ş a n la p a t r o n u a r a s ı n d a k ig e r illas a v a ş ıg ib i,b ud a e v lib k t e g ö r ü le n b irs a v a ş t ı .H o r ­ n e y 'y e g ö r e k a d ı n s e k s id e ğ il,d iş ilikr o lü n ü r e d d e d iy o r d u . * 5 8 ’ A B D 'y e g e ld ik t e ns o n r a H o m e y 'n in s o s y a lp e r s p e k t if id e r in le ş t i. 1 9 3 4 't e y a z d ı ğ ı" A ş k ı n B a k ı m ı .O n a r ı m ı "a d lıd e n e m e s in d e ,m o d e m k a ­ d ı n ı nb a ğ ı m s ı zo lm a kis t e r k e n ,d iş ib ğ in d e nv a z g e ç m e kis t e m e d iğ in i a n la t t ı .R iv ie r ed e a y n ıs o r u n ua n la t m ı ş t ıa m aH o r n e yb u n ut a r ih s e l o la r a ky a n s ı t t ı .T e ka r z u s u b ire r k e ğ is e v m e kv e o n u nt a r a f ı n d a n s e ­ 229*

RUHUN GİZEMLERİ v ilm e ko la n k a d ı n ı n "a t a e r k il id e a lit a r la t a r ı m ı n ı n b a ş la m a s ıv e k a d ı n ı n e v h a y a t ı n a m a h k u m e d ilm e s iy le o r t a y a ç ı k t ı .A r tık k a d ı n e v d e n t , ı k ı y o r d ua m a g e le n e k s e l id e a ld e ğ iş m e d i. A n a liz c ile r inh e t e r o s e k s u d d e n e y im v u r g u s u o n la r ı n g ö z le r in ig e r e ğ in d e n f a z la d e ğ e r le n m e [ ö z e l lik le c in s e la ç ı d a n ]k o n u s u n d a k ö re d e b ilir d i. 1 ’0 ' H o r n e y f e m in is th a s s a s iy e t in iP o p ü le rC e p h e s o lc u lu ğ u y la b ir le ş ­ t ir e r e k .k a d ı n la r ı nf e m in iz m ed ir e n iş in ins o r u n o la r a kg ö r ü lm e s ig ib i b ira n a lit ikt a n ı m la m a y ır e d d e t t i. Z a m a n ı m ı z ı nN e v r o z luK iş iliğ ia d lı ç a lı ş m a s ı n d a ,k a p it a liz m in r e k a b e t iv e b ir e y le ra r a s ı n d a d ü ş m a n c a iliş k ile r iy a y g ı n h a le g e t ir d iğ in is ö y le d i.İ ş b ir liğ iv e ö z e llik le s e v g iih t iy a tı b a s t ı r ı lm ı şv e b u n e d e n led e ş id d e t le n m iş t i. K a d ı n b iy o lo jikd e ğ il d e k ü lt ü r e ln e d e n le r le s e v g iy it e m s ile t t iğ in d e n t ü k e t ic ik ü lt ü r ü n d a y a n a k n o k t a s ıo ld u .K a d ı n ı n g e r ç e ks o r u n up e n isö z le m id e ğ il,b a ğ ı m lı lı k t ı . O n la r a s a d e c e s e v g iv e r e r e k v e k e n d iih t iy a ç la r ı n ım in im u m a in d ir g e y e r e km u t lu lu k ,g ü v e n likv e p r e s t ij k a z a n a b ile c e k le r iö ğ r e t ilm iş t i.F r e u d 'ak a r ş ı n ,m a z o ş iz m c in s e ld e ğ ild i:ö n e m s izg ö r ü n e r e kh a y a t t at a t ­ m in o lm a y a ç a lı ş m a g ir iş im iy d i.H o r n e y ." K ü lt ü r ü m ü z d e b irk a d ı n ı n b iı d e r e c e y e k a d a rm a z o ş is to lm a k t a n n a s ı lk a ç a b ile c e ğ in ig ö r m e kk o la y d e ğ il. "d e d i. 1 6 0 1 H o r n e yb ö y le c ek a d ı nc in s e lliğ ik o n u s u n d aF r e u d s o n r a s ıp e r s ­ p e k tifo la r a k g ö r d ü ğ ü a n la y ı ş ıö n e s ü r d ü .O n a g ö r e c in s e lih t iy a ç la rg ü ­ v e n lik .t a n ı n m a v e d ü n y a b a ş a r ı la r ık a d a rö n e m lid e ğ ild i.K a d ı n ı n s o ­ r u n la r ıç o c u k lu ğ u n d a d e ğ il,d a h a ç o k y e t iş k in liğ in d e ,k ü lt ü r e lç if t e b a ğ ­ la r la k a r ş ı la ş t ı ğ ı n d a o r t a y a ç ı k ı y o r d u .Ç a t ı ş m a F r e u d 'd a o ld u ğ u g ib iiç ­ g ü d ü le rv e k ü ltü ra r a s ı n d a d e ğ il,iş b ir liğ iv e r e k a b e ta r a s ı n d a y d ı .S e v g i, b a k ı p b ü y ü t m e v e d e s t e k g ib ig e n iş k ü lt ü r e lo r t a m a v e r ilm e y e n g ö r e v ­ le rs a d e c e k a d ı n a v e r ilm iş t i. F r e u d 'u n c in s e llikü z e r in d e o d a k la n m a s ı d ik k a t le r ib us o r u n d a nç e k ipa lm ı ş t ı .Ö r n e ğ inM a z o ş iz m ,F r e u d 'u n in a n d ı ğ ıg ib iilkb e d e n s e ld ü r t ü le r d e n k a y n a k la n m ı y o r d u :d ı ş k a y n a k ­ la r ıa n la ş ı ld ı ğ ı n d ad ir e n ilm e s im ü m k ü no la nk ü lt ü r e lb irm e s a jd ıo . C in s iy e d e ra r a s ıiliş k ile r e n ü f u z e d e n f a k t ö r le rF r e u d 'u n d e d iğ ig ib is a ­ d e c e c in s e la r z u ,d ü ş m a n lı k v e y a n lı ş a n la m a d e ğ ild i.G ü ç d e v a r d ıb u n ­ la r ı n iç in d e .K a d ı n la rd iş ilik le r ik o n u s u n d a k iı s r a r d a n v a z g e ç m e k v e r e ­ k a b e tg ü ç le r iy le g ü v e n lika r z u la r ı n ıd e ğ e r le n d ir m e k d u r u m u n d a y d ı la r . B u n la rg ü ç lü t e z le r d ia m a k la s ik p s ik a n a liz e t e r s d ü ş t ü k le r is ö y le ­ n e m e z d i.F r e u d t a r t ı ş m a la r ı n ,k a d ı n la r ı n t ü m p s ik o lo jile r iy led e ğ il,s a ­ d e c e k a d ı n c in s e lliğ iy le ilg ilio ld u ğ u n u ç o k k e z s ö y le d i.D a h a d o ğ r u s u , •230*

ELI ZARETSKY k a d ı n la r a b a s k ıy a p a n k ü lt ü r e le n g e lle r iv e b a s k ı y ıo lu ş t u r a n b ilin ç a lt ı m e k a n iz m a la r ıa n la m a kiç in t a m a m la y ı c ıç a lı ş m a la ry a p ı la b ilir d i.H o r u e y b u k o n u d a k iu y u ş m a z lı k la r ıv u r g u la d ı .A m e r ik a n s o s y a lp s ik o lo jit ln ı n e t k is iy le ,b a ş k a la r ı y la iliş k ile rk o n u s u n d a b e lir g in o la r a k a n la ş ı la ­ b ile c e kb irin t r a p s iş ikd ü n y a o ld u ğ u fik r in ir e d d e t t i.F r o m m ile b ir lik ­ le v e P o p ü le rC e p h e te r im le r iy le ş ö y le d e d i:" B iz im iç in in s a n a r t ı kiç ­ g ü d ü s ü n eb a ğ ı m lı b iry a r a t ı kd e ğ il, s e ç im y a p a b ile nv es o m m lu lu k . ila nb iry a r a t ı k .D ü ş m a n lı ka r t ı kd o ğ u ş t a n g e le n b irş e yd e ğ il,t e p k i­ s e l. . .İ n s a n d o ğ a s ıd e ğ iş t ir ile b ilir . " 1 6 1 1 H o r n e y 'n in p s ik a n a liz d e n k o p m a s ı n ı n n e d e n i,p s ik a n a liz le f e m i­ n iz m a r a s ı n d a k ik a r m a ş ı k iliş k ile r in b ü y ü k d ö n ü ş n o k t a s ı n ı n b irp a r ç a ­ s ı y d ı .1 9 3 0 'la r d a " f a r k a ”d o ğ r u d ö n ü ş ü k a b u le t m e y e n v e a n n e likfik r i­ n e d e h ş e ü e b a k a n p e k ç o k k a d ı n p s ik a n a liz ia ç ı k ç a e le ş t ir d ile r .B a lk a n k ü lt ü r ü n üin c e le r k e np s ik a n a liz d e ne t k ile n e nR e b e c c aW e s t1 9 3 3 't e [ • r e u d 'u n k a d ı n la r d a n s ö z e d e r k e n a n ı la r d a n s ö z e d e rg ib ik o n u ş t u ğ u ­ n u s ö y le d iv e “ k a d ı n la r ıs e v m e k t e n ç o ks e v ilm e y e ih t iy a c ıo la n p a s if v a r lı k la ro la r a k g ö s t e r iy o r . "d e d i. 1 6 2 1 E r k e k le r e k a r ş ıd ü ş m a n c a d a v r a n a n k a d ı n a r k a d a ş la r ı n ıg ö z le m le r k e n ," s e k s k a r ş ı t lı ğ ıg ib ib irş e y o ld u ğ u n u s ö y le m e n in m o d e r n u t a n g a ç lı ğ ı n d a n "ş ik â y e te t t i.İk iy ıls o n r a ş u n la r ı y a z d ı : Ben eski moda bir feministim. Seks savaşına inanıyorum... Ordumuz askerlerinden seks karşıtlığının bittiğini ve artık erkeklerle el ele do­ laşacağımızı duysam bile inanmam... Bir savaş sonrası feministi, "ka­ dınlar erkeklerle birlikte çalışmayı öğrenmeli." derse itiraz ederim. Korunması gereken cinsiyetten, yani kadın iş arkadaşlanna karşı ka­ ba davranmadan onlarla birlikte nasıl çalışması gerektiğini bilen er­ kek sayısı çok değildir. Bunu unutan, cinsiyeti yüzünden kuşatılmış bir şehirde yaşadığını fark etmeyen kadın, güçlü kız kardeşi tarafın­ dan kazanılıp ona verilmiş tüm ayrıcalıkları kaybetmeyi hak eden (kuşkusuz kaybedecektir) bir aptaldır.lH> Y ir m iliy ı lla r d a e r o t iz m le t ü k e t im t e m e lin e o t u r t u la n p s ik a n a liz in o t u z lu y ı lla r d a a n n e lik k o n u s u n a d o ğ r u e ğ ilim g ö s t e r d iğ in i,b u n u n t e h ­ lik e s in ih is s e d e n s a d e c e W e s td e ğ ild i. K a d ı n la r a o yh a k k ıy a n lı s ıW in if r e d H o lt b y ,s a v a ş s o n r a s ı n d a " m a n t ı ğ ıt a h t ı n d a n in d ir ip "o n u n y e r i­ n e " m e t a n e tv e a n ı la n "s e ç e n F r e u d ’u s u ç la d ı . 1 6 4 1 1 .D ü n y a S a v a ş ı n d a n 231*

RUHUN GİZEMLERİ b e r ip s ik a n a liz y a z ı la r ıy a z a n a m a b a ş k a la n n ıo k u m a y a n V ir g in ia W o o lfo t u z luy ı lla r d an ih a y e tF r e u do k u d u . 1 6 5 1 A m a c ı n ı nb ilg ile r in ia r t ı r ­ m a k .o b je k tifo lm a k ,d ı ş a a ç ı lm a k o ld u ğ u n u y a z d ı .F a ş is tp r o p a g a n d a ­ d aa n n e likim a jı m ny a y g ı no lu ş u n ab a k a r a k ,F r e u d 'u nb a b aim a jı n ı d e s t e k le d iğ in ig ö r ü n c e ş a ş ı r d ı .F r e u d u " in s a n ı n k o m ş u s e v m e s is a h t e ­ liğ i"k o n u s u n d a k iı s r a r ıiç inö v d üa m a o n u ne r k e ks a ld ı r g a n lı ğ ı n ıih ­ m a le ttiğ in id e s ö y le d i.V V o o lf a g ö r e s a ld ı r g a n lı k F r e u d a n la m ı n d a e v ­ r e n s e lb iriç g ü d üd e ğ il," h e rz a m a n b a ş k a la r ı n ı nm a lla r ı n d ag ö z ü o l­ m a k . . .s ı n ı r la r ,b a y r a k la r ,s a v a ş g e m ile r iv e z e h ir lig a z ü r e t m e k . . .k e n d i­ le r in inv e ç o c u k la n n ı ny a ş a m la n n ıs u n m a k , "g ib ie r k e k le r eö z g ü b ir ö z e llik t i. 1 6 6 ’

P

s ik a n a liz c ile ru z u n y ılla rb o y u n c a “ k a d ı n fa r k lı lı ğ ı "k o n u s u n d aü ç y a k la ş ı m ü r e t t ile r .Ö n c e F r e u d k a d ı n ıg e n ç ,in c in e b ilirv e b ire r k e k

a ş k o b je s in e d ö n m e y e b a ş la y a n b irv a r lı ko la r a k g ö s t e r d i.D a h a s o n r a k a d ı n a n a liz c ile ra n n e ,ö z e llik le d e s e k s ü e lv e k e n d ig ü ç le r in in f a r k ı n a v a r a n k a d ı n p s ik o lo jis in io r t a y a k o y d u la r .D a h a s o n r a H o r n e y 'n in " F r e ­ u d s o n r a s ı ”iş ç iy a d a e v k a d ı n ıp o r t r e s iç ı k t ı ,b u k a d ı n iç in s e k s k ı s ı t lı b irilg ia la n ı y d ı ,o n u n k e n d iilg ile n d iğ iş e y le rv a r d ıv e o n la r ık o r u m a ­ y a h a z ı r d ı .F r e u d b u k o n u d a y a z d ı ğ ıilky a z ı d a n a lt ıy ıls o n r a k a d ı n lı k t a r t ı ş m a la r ı n a t e k r a rk a t ı ld ı . 1 6 7 ’ K e n d ia n n e s in in 1 9 3 1 ’d e ö lü m ü n d e n s o n r a y a z d ı ğ ı" K a d ı n C in s e l­ liğ i"v e 1 9 3 3 't e y a z d ı ğ ı" K a d ı n lı k "a d lıç a lı ş m a s ı y la F r e u d .ç o c u ğ u n a n ­ n e y e k a r ş ıd u y d u ğ u ilks e v g iy iv e b a ğ lı lı ğ ıa n la t t ı .B u d ö n e m e “ O e d ip u sö n c e s i"a d ı m v e r d iv e o n u M in o s M ik e n u y g a r lı ğ ı n a b e n z e t t i.B e ­ b e k liğ inilkd ö n e m le r in e a itç o c u ka n n eiliş k ile r in ia n a lize t m e kç o k z o r d u ,s a n k ib a s k ıa lt ı n d a b ird ö n e m d io . ( 6 8 ’O d ö n e m in e tk ile r iö z e llik ­ le k ı z la r d a d a h a ö n c e s a n ı ld ı ğ ı n d a n ç o k d a h a u z u n s ü r e k a lı y o r d u .F a ­ k a td in a m ik le r ih e rik ic in s iy e t t e d e b e n z e r d i. F r e u d ç o c u ğ u n a n n e y eo la nb a ğ ı m ok a d a rö n e m s e d ik iJ o n e s o n u ," B a b a y ıö n e m s e m iy o r s u n . . .t e k y a n lıd a v r a n ı y o r s u n . "d iy e u y a r d ı . F r e u do n a ." G e n e ld eb a b a y ıu n u t t u ğ u m ,ö n e m s e m e d iğ im s ö y le n e ­ m e z , "d iy e c e v a p v e r d i.A m a o n a g ö r e b e b e k lik d ö n e m in d e b a b a n ı n r o ­ lü y o k t u ,y a d a ç o k a z d ı .A m a O e d ip u s ö n c e s id ö n e m ih a t ı r la t t ıv e c in ­ s e l fa r k lı lı ğ ı na n la ş ı ld ı ğ ıO e d ip u sa ş a m a s ı n ı n o n d a nf a r k lıo ld u ğ u n u s ö y le d i.F r e u d m o d e lin d e b ir e yk r o n o lo jiko la r a k a y r ı lm a v e b a ğ ı m lı ­ lıka ş a m a la r ı n d a n o t o r it e v e c in s e lfa r k lılıka ş a m a la r ı n a g e ç iy o r d u .J o •232*

ELI ZARETSKY n e s ’a ." K le in ç e v r e le r in d e b u k r o n o lo jik d ü z e n ih m a le d iliy o r . . .ç o k f a r k ­ lıe le m a n la ra y n ıa la n a a tılıy o r /’d iy e ş ik â y e te tti/6 9 1 F r e u d ’u n o t u z lu y ılla r ı n b a ş ı n d a k a d ı n la r ı n g e liş m e s ik o n u s u n d a y a z d ı k la r ı ,k ı zç o c u ğ u n a n n e y le iliş k ile r in in b o z u lm a s ıv e b a b a y a y a k ­ la ş m a s ı n d a k im o t iv a s y o n la r d a n s ö z e d iy o r d u .B u m o t iv a s y o n la ra r a s ı n ­ d a k a r d e ş le r e k ı z m a k ,y e t e r in c e b e s le n e m e m e d u y g u s u v e z e h ir le n m e k o r k u s u b ile v a r d ı . '. B e b e k le r in ilkih t iy a ç la r ıö y le y o ğ u n d u k i.in s a n o n la n n y e t e r in c e m e m e e m m e d iğ in i,h e p a ç k a ld ı k la r ı n ıs a n a b ilir d i/ 7 0 1 A n ­ n e is t e m e d e n k ı z ı n d a c in s e ld u y g u la ru y a n d ı r ı y o r ,s o n r a d a y a s a k lı y o r ­ d u v e F r e u d a g ö r e ,k ı zç o c u ğ u h is t e r iğ inf a n t e z is in in g e r is in d e k a la n v e 1 8 9 0 ’la r d a k e ş f e d ile n b a ş t a n ç ı k a r ı c ı y a d ö n ü y o r d u / 7 1 1 F r e u d b u g ü ç ­ lü k le r e k a r ş ı n c in s iy e t le ra r a s ı n d a f a r k la r ı n k e ş f e d ild iğ it r a v m a lıa n k o ­ n u s u n d aı s r a r lı y d ı ;e r k e kç o c u k la r d ah a d ı m e d ilm ek o r k u s u ,k ı z la r d a is e p e n is k ı s k a n ç lı ğ ıv a r d ı ." P e n is in g ö r ü n ü ş ü v e iş e m e f o n k s iy o n u b ir m o t iv a s y o n o la m a z ,s a d e c e ç o c u ğ u n ö z le m in it e t ik le r . "d e d i. 1 7 2 1 O h a ld e g ü d ü n e y d i? B u s o r u y u c e v a p la m a k iç in c in s iy e t le r in b ir ­ b ir in it a n ı m a d ı ğ ı ,e g o n u n o lu ş m a s ıiç inç o c u k ç a t r a v m a la r ı n ,t e k r a r la ­ r ı n v e d ir e n iş in r o lü n üd ü ş ü n d ü k le r id ö n e m e g it m e kg e r e k ir .F r e u d ’a g ö r e h e rik ic in s iy e t in ilky ı lla n n d a d a " p a s if liğ e k a r ş ık e s in b iris y a n v e . . .a k tifr o lt e r c ih i. "v a r d ı .K ı z ç o c u ğ u n u n b a ş t a n it ib a r e n " d iş i”v e “ a lı ­ c ı "o ld u ğ u g ö r ü ş ü n e F r e u d ,k ü ç ü kk ı z la r ı n a n n e le r in io b je y a p t ı ğ ı n ıv e o n a k a r ş ıa k tifk o n u g ib id a v r a n d ı ğ ı n ıd ü ş ü n ü y o r d u .B u n a g ö r e k ı z la r v e o ğ la n la rb e n z e r d i;ik is id e p a s ifiz le n im e d in d iğ in d e k e n d in io n a u y ­ d u r u y o r d u .Ö r n e ğ in b irç o c u k k e n d in d e n k ü ç ü k b ir in i,k e n d is ig ib im u ­ a y e n e e t m e kiç in d o k t o r c u lu ko y n u y o r d u .K ı z ı n b e b e k le r le o y n a m a s ı ­ n ı n d iş iliğ in iu y a n d ı r m a s ıo ld u ğ u s ö y le n ir d ia m a F r e u d ’a g ö r e if a d e s i­ n io r a d a b u la n d iş iliğ in a k tify a n ı y d ıb u /7 ? 1 F r e u d h e rik ic in s iy e t in a k tifv e p a s ift e r c ih le r in iv u r g u la r k e n c in ­ s iy e t le r ine n s o n o r t a ky a n la r ı n ıö n e s ü r ü y o r d u .A m a o n a g ö r e o r t a k t e r c ih O e d ip u s d ö n e m in d e ik if a r k lıy o lb u lu y o r d u .A k tiflikv e p a s if lik , h a d ı m lı kb e lir tis ia lt ı n d ae r k e k likv e d iş ilikç a ğ r ı ş ı m ı m b ud ö n e m d e y a p ı y o r d u .E r k e kç o c u k t aa k tiflikt e r c ih in o r m a ld ee r k e k liğ e g ö t ü r ü r ­ k e n ,k ı z d a a y n ıt e r c ih b a s k ıa lt ı n d a y d ı .O h a ld e iç in d e k ie s k ifik ir le r in — a k tiflik /p a s iflikb ö lü n m e s in ina z a lt ı la m a y a c a ğ ı ,e g o n u n b iy o lo jiko l­ g u n lu k ö n c e s i,p a s if liğ e k a r ş ıis y a n -c in s iy e t le ra r a s ı n d a k ifa r k lı lı k la b ir a r a y a g e ld iğ ik r itika n b u y d u . O e d ip u sd ö n e m in d e ns o n r a e r k e k le r inp a s if ,g e r ile y e n ,ç o c u k ç a •233

RUHUN GİZEMLERİ ö z le m le r ik o n u s u n d ar iy a k â r lı ky a p m a la r ıis t e n iy o r d u .F r e u d1 9 2 9 t a ­ r ih lif e t iş iz m d e n e m e s in d e b u n u n b a ş a r ı s ı z o la b ile c e ğ in ig ö s t e r d i.O r a ­ d a k o n u e r k e k h a d ı m e d ilm e k o r k u s u n d a n k o r u n m a kiç in b irk ü r ky a d a a y a k k a b ı ,y a n i" k a d ı no lm a y ı "k u lla n ı y o r d u .F r e u d k a d ı na y a ğ ı n ı n k e s ile r e k f e t iş o la r a k k u lla n ı ld ı ğ ıÇ in â d e t in d e n s ö z e d e r e k " Ç in lie r k e k s a n k ib u n u k a b u lle n d iğ iiç in k a d ı n a t e ş e k k ü re d e rg ib ig ö r ü n ü y o r . "d e ­ d i. 1 7 4 1 K a d ı n la r d a n d a a k tifç a b a la r ık o n u s u n d a ik iy ü z lü lü k y a p m a la r ıis ­ t e n iy o r d u ." P e n is k ı s k a n ç lı ğ ı "k a d ı n lı ğ ı n d a n t a t m in o lm a y a n k a d ı n ı n d u r u m u -m u h t e m e lb irs o n u ç t u .J o a n R iv ie r e 'in m e s le ğ in d e b a ş a r ı lık a ­ d ı n ı n" k a d ı n lı km a s k e s i"t a k m a s ıö r n e ğ ib irb a ş k as o n u ço la b ilir d i. O n u n a n la t ı m ı n d a b a ş a r ı lım e s le kk a d ı n la r ıb ir a zg iz li flö r ty a d a a ş k iliş k is iy le d u r u m la r ı n ıt e h lik e y e a t a b ilir le r d i.R iv ie r e 'e g ö r e b u n la ra k tif a r z u la r ı n ı" b iro y u n "y a d a g e r ç e k o lm a y a n b irş e y "g ib ig ö s t e r m e k d u r u m u n d a y d ı la r . 4 7 ’1 F r e u d k a d ı nc in s e lliğ ik o n u s u n a s o n k e zo la r a k1 9 3 7 ’d e " A n a liz . S ı n ı r la n a b ilirv e S o n s u z "a d lıç a lı ş m a s ı y la g ir d i.O b u n u y a z d ı ğ ı n d a A l­ m a na n a liz iç ö k m ü ş ,A m e r ik a lı la rb ü y ü kg ü çk a z a n m ı ş ,a n n e n ind o ­ ğ u m lailg is ik o n u s u ö n p la n a ç ı k m ı ş t ıv e V iy a n a p s ik a n a liz ik ilis e n in g ö zy u m m a s ı y lay a ş ı y o r d u .D e n e m e n ink o n u s ud ir e n iş ,a n a liz le r in g ü ç lü ğ ü v e h a t a la r ı n ç o k lu ğ u y d u .A r k a p la n d a F r e u d 'u n ,k e n d is in e k a r ­ ş ıç ı k a n F e r e n c z i’y ia n a liz id e d a h ilb irç o kh a y a lk ı r ı c ıd e n e y im v a r d ı . F e r e n c z i'n in a n a liz le ilg ilid ü ş ü n c e le r iü z e r in e F r e u d k a d ı n c in s e lliğ ik o ­ n u s u n a g e r id ö n d ü . Ü t o p ik b ira n a liz c io la n F e r e n c z i’y e g ö r e ." H e re r k e k h a d ı m lı k k o r ­ k u s u n d a n k u r t u ld u ğ u n u g ö s t e r m e k iç in d o k t o r u y la iliş k is in d e b ire ş it ­ likd ü z e y in e u la ş t ı ğ ıd u y g u s u n a e r iş m e lid ir ;h e rk a d ı n h a s t a . . .h içg ü ­ c e n m e d e n ,d u y g u s a lo la r a kk a d ı n lı kr o lü n ü ns o n u ç la r ı n ak a t la n m a lı ­ d ı r . "F r e u d 'u n d e n e m e s in d e b u h e d e f le r e v a r m a n ı n o la n a k s ı z o ld u ğ u ­ n a d a irb irs ü r ü n e d e n v a r d ı ;iç g ü d ü le r in g ü c ü ,e s k it r a v m a la r ı n k a lı c ı ­ lı ğ ı ,h a le n a k tifo la r a kv a ro lm a y a n a r a z la r ı n t e d a v is in in o la n a k s ı z lı ğ ı , d ir e n c in y a y g ı n lı ğ ıb u n la r d a n d ı .F a k a tF r e u d ö z e llik le b irn o k t a n ı n ü z e ­ r in d ed u r d u .E r k e k t e g ö r ü le n" k e n d in ib irb a b a y e r in ek o y m a "d u r u ­ m u n u r e d d e t m e h a li v e k a d ı n d a d e p r e s y o n g ib ig ö r ü le n " a n a liz in y a ­ r a r ıy o k "k o n u s u n d a ik n a o lm a k ,a y n ın e d e n d e n k a y n a k la n ı y o r d u .B u k o n u d a ." H e rik ic in s iy e t in o r t a ko ld u ğ u b irş e y z o r la . . .f a r k lıif a d e ş e ­ k ille r in e d ö n ü ş t ü r ü ld ü . "d iy e y a z d ı . Bu "bir şey", küçük yaşların travm alarından aktiviteyle kurtulmak •234*

ELI ZARETSKY iç in z o r la y ı c ıg ir iş im d i.E r k e k t e b u g ir iş im ,h a d ı m o lm a y a k a r ş ık o y m a v e e r k e ko lm a g a y r e t iş e k lin e d ö n ü ş t ü .B u ç a b a n ı n n e d e n in inh a d ı m ­ lıkk o r k u s u o ld u ğ u n u n g ö s t e r g e s i,e r k e ğ in r e d d e t t iğ in in g e n e lp a s if lik d e ğ il,b a ş k a e r k e k le r e g ö r e p a s ifo lm a s ı y d ı .B a ş k a b ire r k e ğ e b o y u n e ğ ­ m e k o n u s u n d a d ir e n e n b ire r k e k k a d ı n la r a k a r ş ım a z o ş is tt a v ı rt a k ı n a ­ b ilir d i.K a d ı n la r ı n t ü m g e liş m e s ia n n e d e n a y r ı lm a ,b a b a y a y ö n e lm e , c in s e lliğ ine r k e ko b je le r e y ö n e lm e s i-o n la r ı n " e r k e k y a n la r ı n ı n ” ,a k tif r o lte r c ih le r in inb ir“ a n lı kb a s k ıs ü r e c in e "y e n ikd ü ş m e s in ia m a ç lı y o r ­ d u ." E r k e k likk o m p le k s i" ," p e n isk ı s k a n ç lı ğ ı " ," c in s e ls o ğ u k lu k "tü m k a d ı n lı k h a s t a lı k la r ı -b u b ira n lı k s ü r e c in ç o ğ u z a m a n h e d e f ik a ç ı r d ı ğ ı ­ n ı n k a n ı t ı y d ı . F r e u d b ir k a ç a y ö n c e ö le n A d le r ’le d e t a r t ı ş t ı .A d le r 'in " e r k e k p r o ­ t e s t o s u "te r im iş im d iF r e u d 'a g ö r e " e r k e k le rv a k a s ı n a ç o ku y u y o r d u " , ç ü n k ü e r k e k le riç inh a d ı m o la y ı n ır e d d e t m e ke r k e k likid d ia s ı y laa y n ı z a m a n a d e n k g e lm iş t i.B u te r im k a d ı n la r ı n g e liş m e s in iis e iy it a n ı m la ­ m ı y o r d u ,ç ü n k ü k a d ı n la ra k tify a d a " e r k e k ç e "ç a b a la r ı n ıb a s t ı r ı y o r ,g iz ­ liy o r la r d ı .F r e u d 'a g ö r e e n iy it e r im " k a d ı n lı ğ ır e t "id i,ç ü n k ü b u d e y im ik ic in s iy e t id e k a p s ı y o r d u . 1 7 6 1 B u f o r m ü lt a t m in e d ic io lm a y a b ilir d ia m a k a d ı n e ş iü iğ in in a n la m ı n ıd e r in le ş t ir m e v e k a r m a ş ı k la ş t ı r m a k o n u s u n ­ d a k is ü r e k lig ir iş im e o n u n s o n k a t k ı s ıo ld u .F r e u d b u n u y a z a r k e n o la y ­ la rp s ik a n a liz iy e n ib irf a ş iz m v e s a v a ş d ö n e m in e s ü r ü k lü y o r d u .

•235*

Bölüm Dokuz

FAŞİZM VE KLASİK AVRUPA ANALİZİNİN TAHRİBİ

Bu konu üzerinde yıllarca düşündükten sonra anladım ki eleştirmen­ lerimiz 1930'larda ikilemimizi asla anlamamışlar. —Peter Gay, My German Question: Growing Up in Nazi Berlin

a v a ş la ra r a s ıy ı lla r d ae r k e k le rv ek a d ı n la rp s ik a n a liz io t o n o m i id e a lin iv e k a d ı n ö z g ü r lü ğ ü n ü g e liş t ir m e kiç in k u lla n ı r k e n ,a y n ı z a m a n d a d e m o k r a s iid e a lin ig e liş t ir m e d e d e k u lla n d ı la r .Ö z e llik ­ le d e m o k r a t ikt o p lu m iç in ö n e m lio la n ,k a m u v e ö z e la r a s ı n d a k ilib e ­ r a lt e m a y ü z ü ,f a r k lı lı ğ ıd ü z e lt m e kiç in d e k u lla n ı ld ıa n a liz .J o h n S t u a r t M ilig ib io n d o k u z u n c u y ü z y ı llib e r a lle r ik a m u v e ö z e la la n la ra r a s ı n d a n e tb ira y ı r ı m ıs ü r d ü r m e k is t e r k e n ,F r e u d 'd a n e t k ile n e n m o d e r n e n t e ­ le k t ü e lle ro n la ra r a s ı n d a k it r a f ik t e t a k ı ld ı la r .O n la rç o ğ u z a m a n ç a ğ d a ş a n la m d a " k a m u ”v e " ö z e l"s ö z c ü k le r iy e r in e " k itlet o p lu m u "v e " b ir e y " s ö z c ü k le r in ik u lla n d ı la r .H e rş e y e r a ğ m e n ,ö z e llik le k a m u v e ö z e la r a ­ s ı n d a k ip s ik o lo jikfa r k lılıka ş ı n m a s ı n ı n y e n ilikv a a d in it e h d ite t t iğ in e in a n ı y o r la r d ı . 0 * A y r ı c a f a ş iz m in y ü k s e liş iy le b ir lik teo n la r ı n ç a lı ş m a la r ı d a p o litikb irş e k ila ld ı . B ü y ü k d e ğ iş ik lik le rk a r ş ı s ı n d a o r t a y a ç ı k a n y e n iilg ia la n la r ıik in ­ c is a n a y id e v r im in ih a r e k e t e g e ç ir d i.K it le ü r e t im ik a m u v e ö z e la r a s ı n ­ d a k if a r k lı lı ğ ıa lt ü s te d e r k e n F r e u d c u la rik is ia r a s ı n d a k ig e ç iş le r e d ik k a t ç e k t ile r .Ş ir k e tk u r u lu ş la n n ı n ö z e ly a ş a m ıe t k ile m e s ib iry a n a ,işh a y a ­ tık o n u s u n d a ç ı k a r ı la n d e v le ty a s a v e k u r a lla r ıö z e lv e d e v le te k o n o m i­ •237*

RUHUN GİZEMLERİ s ia r a s ı n d a k i lib e r a la y ı r ı m ı nö n ü n eg e ç t i.D e v le t inç o c u ky e t iş t ir m e , s a ğ lı kv e e ğ it im g ib ik o n u la r d a m ü d a h a le s i,a ile n ind e v le t t e n b a ğ ı m ­ s ı z lı ğ ı n ıy a la n lı y o r d u .C in s e llik t ek itlek ü lt ü r ü m ü ny ü k s e liş ik a m u v e ö z e la r a s ı n d a k ia y ı r ı m ık a r ı ş t ı r d ıv e k a d ı n d a k a m u y a ş a m ı n a g ir d i.D a ­ h a ö n c e a ile b a z lıü r e t ic im ü lkd e s t e k le r d ik im liğ i.Ş im d ib ir e y le rk im ­ lik le r in is iv ilt o p lu m la r d a k iş is e liliş k ile rv e g r u p la r a g ir e r e k b u lm a k z o ­ r u n d a y d ı la r .B ö y le c e p s ik a n a liz fik ir le r i,ö z e lv e k a m u s e k t ö r le r in d e ,k u ­ r u m s a lla ş m ı şv e in s a n la r ı n d e n e y im k a z a n d ı ğ ıo r t a m la r d a t a r t ı ş m a la r ı e t k ile m e y e b a ş la d ı . B u t a r t ı ş m a la r ı nç o ğ u n d ak o m ü n iz m ,f a ş iz m g ib is o s y a lo r g a n i­ z a s y o n la r ı n v e h a t t a F o r d c u p la n la m a n ı n b ir e y s e lö z g ü r lü k le r ia ş ı n d ı r a ­ b ile c e ğ ik o r k u s u v a r d ı .Ö z e llik le f a ş iz m ,ik in c is a n a y id e v r im in in p a r ç a ­ la d ı ğ ıt o p lu m s a ls im g e le r iv eb ir e y le r inr u h s a ly a ş a m la r ı n ıy e n id e n t o p la y ı pd ü z e n es o k m a y ıv a a te d iy o r d u .B iy o lo jikk a r a r lı lı kt a b a n ı n a o t u r m u ş b irm illiy e tç ilik :iç g ü d ü ,c a n lı lı k v e k a h r a m a n lı k t e m e llib irh a ­ r e k e tf e ls e f e s i:u lu s a lt o p lu m u n ç a lı ş a n s ı n ı f la r ı n y e r in ia ld ı ğ ıy e n is o s ­ y a liz m g ib iy e n ilik le r in h e d e f ib u y d u . 1 2 1 M u s s o lin i'n in ü n lü f ilo z o f u G io v a n n iG e n t ile f a ş iz m in y e n ib iro t o r it e h e d e f le d iğ in ia n la t t ı :" r u h a n ü ­ f u z e d e c e k v e o r a d a it ir a z s ı z h ü k ü m s ü r e c e k t i, "b u o t o r it e .1 .D ü n y a S a ­ v a ş ıb ü y ü kk a m u o r g a n iz a s y o n la r ı n ı n ö z e ly a ş a m a m ü d a h a le s in io r t a ­ y a k o y m u ş t u a m a B ü y ü k B u h r a n ,k u r t u lm a k iç in to p lu h a r e k e t e g e ç m e ­ n in z o r u n lu o ld u ğ u n u g ö s t e r d i.B a z ı la r ıh a lk ıu y a n d ı r a c a k b ü y ü k b irli­ d e rg e r e k t iğ in is ö y lü y o r d u :m e ş a le li y ü r ü y ü ş le r ,k itleh a r e k e d e r iv e g e n ç le r in b a ş k a ld ı r ı la r ıb a ş la d ı . F r e u d 1 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n d a ( 1 9 2 1 )d a h a ö n c e y a z ı lm ı ş t ü m a n a lit ikt a r t ı ş m a la r ı nb irö z e t is a y ı la b ile c e ko la nGrup Psikolojisi ve

Egonun Analizi a d lık it a b ı n ıy a z d ı , 1 ’1 B u k it a b ı n d ag r u pp s ik o lo jis iö r ­ n e k le r io la r a ko r d uv e k ilis e y ik u lla n d ı .D a h a s o n r a " b ilin ç a lt ıfik r in i g r u p p s ik o lo jis in e s o k m a k k o la yo lm a d ı , "d iy e y a z d ıa m a n a r s is iz m t e ­ o r is in d e k ik ö k le r iv e d a h a ö n c e k ia ile k o n u s u n d a k io d a k la n m a s ıs o n u ­ c uh iz m e t ,e g op s ik o lo jis in d e nm a n t ı k lıo la r a ka k t ı . H )F r e u d ," B ir e y in a k ı ly a ş a m ı n d a m o d e l,o b je ,y a r d ı m c ıy a d a r a k ip o la r a k h e rz a m a n b i­ r iv a r d ı r ;b un e d e n le b ir e y s e lp s ik o lo jib a ş ı n d a n it ib a r e na y n ız a m a n ­ d a s o s y a lp s ik o lo jid ir . "d e d i. 1 5 1 P s ik a n a lizç a lı ş m a la r ı n ı n ç o ğ u g ib iA y d ı n la n m a ö n c e s iG r u p P s i­ k o lo jis iv e E g o n u n A n a liz ik it a b ı n ı n d a d ü z e lt ilm işb irb a s k ı s ıy a p ı ld ı : b u n d a b ir e yy ü c e lt iliy o r ,s o s y a liz m ,t ic a r e tb ir lik le r iv e h a t t a k itlek ü l­ •238*

ELI ZARETSKY t ü r ü" t o p lu "d ü ş ü n c e y eö r n e ko la r a kv e r iliy o r d u .S a lp e t r ie r e 'd eH ip p o ly t e T a in e 'in 1 7 8 9 F r a n s ı z İ h t ila lin d e k itle le r in b a ş ıo la r a k s u ç la n m a ­ s ıb irk la s ik o la r a k k a b u le d ild i,b ü y ü c ü lü k ,d a n s ç ı lg ı n lı ğ ıv e k a d ı n la r ı n k o la y c a e t k ile n m e le r ig r u p h is t e r is in e ö r n e k le ro la r a k v e r ild i.F r e u d b ir ö ğ r e n c io la r a k b u d ü ş ü n c e t a r z ı n ıiy iö ğ r e n d iv e b a ld ı z ıM in n a y a ," F r a n s ı z la rr u h h a s t a s ı ,k id e h a lin d e k ı v r a n ı p ç ı r p ı n ı y o r la r , "d iy e y a z d ı .Grup Psikolojisi ve Egonun Analizinde S a lp e t r ie r e 'in g r u p p s ik o lo jis in d e n ö r ­ n e k v e r d i,ş e h irk id e le r iv e a s iiş ç ile r d e n “ ç o k s a fv e e t k iy e a ç ı k "o la r a k s ö z e d e n p o lisp s ik o lo g uG u s t a v e L e B o n ’u a n la t t i. 1 7 ’S e le f le r ig ib iF r e u d d a g r u p la n n b ı r a k t ı ğ ıb a s k ı c ıs ü r e ç le r ia ç ı k la m a y ıh e d e f le d i. F a k a to r a d a b ü y ü kb irf a r kv a r d ı .S a lp e t r ie r e te o r ic ile r ig r u p p s i­ k o lo jis in i ta k lit a ç ı s ı n d a na ç ı k la r k e n ,F r e u db u n uk im liğ ed a y a n a r a k y a p t ı .T a k litd e r in p s ik o lo jik a v r a m ıd e ğ il,s a d e c e in s a n d o ğ a s ı n ı n a r z u v e e ğ ilim iy d i.K im likis e ç o c u k lu kp s ik o lo jis in e d a y a n ı y o rv e b ö y le c e k a r m a ş ı k v e n ü a n s lıb ira n a liz e y o la ç ı y o r d u .F r e u d 'a g ö r e ö z e llik le e b e ­ v e y n le k im like g o n u n g e liş t iğ it e m e lm e k a n iz m a y d ı .G r u p P s ik o lo jis i a d lıç a lı ş m a s ı n d a a n la t t ı ğ ı n a g ö r e ,g r u p la ro lg u n e g o d a n n a r s is iz m h a ­ lin eg e r ile m e y ik o la y la ş t ı r ı y o r d u .B u n u nn e d e n ig r u p la r ı nlid e r ev e r ­ d ik le r ig ü ç t ü .K e n d iö z e llik le r in ilid e r e g e ç ir e n ü y e le r ,k e n d iö z e r k lik le ­ r in it e r ke d iy o rv e a r a la r ı n d a f a r kg ö z e t m iy o r ,k e n d ile r in ib ir b ir le r in e g ö r e t a n ı m lı y o r la r d ı .A b r a h a m 'ı nC o u e a n a liz in d eo ld u ğ u g ib i,b ud a o n la r ı n iç ç a t ı ş m a la r ı n a s o n v e r iy o r ,n a r s is iz m ia r t ı r ı y o ra m a b u d a ö z s a y g ı y a m a lo lu y o r d u . F r e u d k it a b ı n d a ,k o m ü n iz m ,f a ş iz m v e F o r d d ö n e m ip la n c ı lı ğ ıg i­ b ib ü y ü ks o s y a lo r g a n iz a s y o n la r ı n b ir e y inö z g ü rd ü ş ü n m e y e t e n e ğ in i tö r p ü le d iğ in iv e d e m o k r a s it e m e lin iy ı p r a t t ı ğ ı n ıa ç ı k la d ı .2 .D ü n y a S a ­ v a ş ıö n c e s in d e p s ik o lo jiiç in d e ü ç b ü y ü kk a m u / ö z e la lt e r n a t ifp s ik o lo ­ jib ö lü m ü o lu ş t u ;b ir iV V ilh e lm R e ic h ,b ir iF r a n k f u r tO k u lu d ü ş ü n ü r le r i v e b ir id e ö lü m ü n d e n h e m e n ö n c e F r e u d t a r a f ı n d a n g e liş tir ild i.( D a h a s o n r a g ö r e c e ğ im iz g ib i,İ n g ilizo b je iliş k ile r it e o r ic ile r ib ird ö r d ü n c ü a l­ te r n a t ifg e liş t ir d ile r . ) 1 9 3 0 ‘la r d a t e r sy ö n le r d e n d e o ls a ,f a ş iz m v e k o m ü n iz m k a m u ö z e l a r a s ı n d a lib e r a la y ı r ı m ı n a m e y d a n o k u d u la r .1 D ü n y a S a v a ş ıİ t a ly a v eM a c a r is t a n ’d af a ş is th ü k ü m e t le rç ı k a r ı r k e n ,A lm a n y a ,A v u s t u r y a . F r a n s av ed o ğ uA v r u p a 'd ag ü ç lüs a ğk a n a th a r e k e t le rb a ş la d ı .1 9 3 3 3 4 't e A lm a n y a v e A v u s t u r y a 'd a f a ş is t le rg ü çk a z a n d ı ,d e v le tü s tk a d e -

1

•239*

RUHUN GİZEMLERİ m e le r in d e n d o ğ u m ,c in s e llik v e ö lü m e k a d a rh e ra la n d a k a m u v e ö z e l s e n k r o n iz a s y o n ub a ş la d ı .A v r u p ak ü lt ü r ü n d ek a r iz m a t ik d ü z e nilh a m e d e nb ir e ytip ih a y r a n lı ky a r a t t ı .F r e u d 'u ny a z ı la r ı n d a ,B u lg a k o v 'u n E f e n d iv e M a r g a r it a v e T h o m a s M a n n 'ı n .k u m s a ld a ç ı p la k k o ş a n b e b e ­ ğ inf a ş iz m b a ş la n g ı c ıb e lir tis io ld u ğ u n u im a e d e n " M a r io v e S ih ir b a z " k it a b ı n d a o ld u ğ u g ib i,m o d e lç o ğ u z a m a n h ip n o t iz e e d ic iy d i. S o ld a f a r k lıb irr u h la k a m u v e ö z e la r a s ı n d a k ilib e r a lb ö lü n m e y e m e y d a n o k u y o r d u .U lu s t a n z iy a d e ç a lı ş a n k e s im iy ü c e lt e n ç o ğ u M a r k ­ s is t .u z u n z a m a n d ı rk a m u / ö z e la y ı r ı m ı n ıid e o lo jik ,s o s y a la d a le t s iz lik m a s k e s io la r a kg ö r ü y o r d u .P s ik a n a liz d eM a r k s is tg ö r ü ş ü ne n ö n e m li ö r n e ğ iV V ilh e lm R e ic h id i.V iy a n a P s ik a n a lizK lin iğ in d e n e v r o z la r ıs o s ­ y a lh a s t a lı ko la r a k g ö r e n R e ic h .F r e u d 'u n y a z ı la r ı n d a s o s y a lb a s k ı la r ı n n e v r o z la r a n e d e n o ld u ğ u n u n a n la t ı ld ı ğ ı m ,a m a F r e u d 'u n y a ş la n d ı ğ ı n ı , k e n d in ik o n u y af a z la k a p t ı r d ı ğ ı n ıv e o r g a n iz a s y o n la r ı ny a ş a m ık o n u ­ s u n d a ç o k e n d iş e lio ld u ğ u n u s ö y le d i. 1 * 1 R e ic h c in s e llik ,s a ğ lı k ,ç o c u k d ü ş ü r m e ,a n n e lik ,e v h a y a t ı ,s e k s t e ­ r a p is iv e p s ik iy a t r ir e f o r m u g ib ik o n u la n m e r k e z k a b u le d e n p o litikfi­ k ir le ra ç ı k la m a d ı .B u k o n u la ro n d o k u z u n c u y ü z y ı ls o n la n n d a n b e r iA v ­ r u p a p o lit ik a s ı n d a v a r d ı ;v e b u n la r1 .D ü n y a S a v a ş ıs o n r a s ı n d a d o k t o r ­ la r ,t e m iz a h lâ k y a n lı la r ı ,d o ğ u m t a r a f t a r la n ,c in s e lr e f o r m c u la rv e f e m i­ n is t le ra r a s ı n d a t a r t ı ş m a la rb a ş la t t ı la r . 1 9 1 R e ic h 'ı n y e n ilik le r ip s ik a n a liz in b u k o n u la r a y e n ib iry a k la ş ı m g e t ir m e s in a m a ç lı y o r d u .O n a g ö r e lib e ­ r a liz m b ilin c iny ü z e y in iy a n s ı t ı y o r ,f a ş iz m is es a d is t lik ,k ı s k a n ç lı kv e h ı r sg ib i ik in c il itk ile r ih a r e k e t e g e ç ir iy o r d u .B u n a k a r ş ı np s ik a n a liz le a y d ı n la n a n d e v r im e n d e r in e ,iç g ü d ü le r e n ü f u z e d e b ilir d i. R e ic h 'ı n r a d ik a lliğ io n u z a m a n ı n ı n s o s y a ld e m o k r a th a r e k e t le r iy ­ le ç a t ı ş m a y a itti.S a n a y ile ş m e n in ilka d ı m la r ı n ıy a n s ı t a n b u h a r e k e t le r , iş ç ib lo ka p a r t m a n la r ı( b ir in e F r e u d a d ıv e r ild i) ,k ü t ü p h a n e le r ,o k u lla r , h a lkm e r k e z le r i,s o s y a ls ig o r t a v e y ü z m e h a v u z la n g ib i." K ı z ı lV iy a n a " d e n e n y e n ilik le r len e u e M e n s c h e n 'i ( y e n iH a lk )h e d e f liy o r d u . * 1 0 1 A m a R e ic h a m a c ıiş ç is ı n ı f ıa ile s in ig ü ç le n d ir m e kv e g e n çk a d ı n la r ıs a n a y i­ le ş m e n in e t k ile r in d e n k o r u m a k o la n b u g ir iş im ie le ş t ir d i.O n a g ö r e iş ­ ç ia ile s i" o t o r it e rid e o lo jile rv e t u t u c u k a r a k t e ry a p ı s ıiç in b irf a b r ik a y ­ d ı . "S o s y a liz m in" c in s e lp e r h iz "e d e b iy a t ı n as a ld ı r a nR e ic h g e n ç le rv e k a d ı n la riç in c in s e lö z g ü r lü k is t e d i. * 1 1 1 F r e u d R e ic h ’la a y n ıfik ir d ed e ğ ild iv e a k tifs a ğ k a n a t ı n o r t a y a ç ı ­ k ı ş ıa r a la r ı n d a k ir e k a b e t in e t le ş t ir d i. N is a n1 9 2 7 'd e A v u s t u r y aS o s y a l •2 4 0 *

ELI ZARETSKY D e m o k r a t la ns e ç im ik a z a n d ıv eh ü k ü m e t t e k it u t u c uK a t o lik le r inç o ­ ğ u n lu ğ u k a lm a d ı .A m a b irS o s y a lD e m o k r a tt a r a f t a n y la s e k iz y a ş ı n d a b irç o c u ğ u ö ld ü r e n ü ç s a ğ a k a tilin m a h k e m e d e b e r a a te t m e s iy le b ir lik ­ t e iy im s e r lik h a v a s ıd a ğ ı ld ı .H a lk a y a k la n d ı ,p o lis A d a le tS a r a y ı n ıs a r d ı , y a n g ı n ç ı k t ıa m a a ç ı la n a t e ş it fa iy e n in g ö r e v in ie n g e lle d i;is y a n d a s e k ­ s e n b e ş iş ç iö ld ü ,y ü z le r c e s iy a r a la n d ı .S a ğ b u o la y ıb irg ü ç g ö s t e r is io la ­ r a kg ö r ü r k e n ,s o s y a lis t le rç a t ı ş m a la r ı ns e ç m e n d e s t e ğ in it e h d ite t m e ­ s in d e n k o r k t u la r . 0 2 1 R e ic h p o lis in iş ç ile r e a t e ş a ç t ı ğ ı n ıç a lı ş t ı ğ ıh a s t a n e d e n g ö r d ü .O n a g ö r ek a la b a lı ğ ı nd a v r a n ı ş ıF r e u d 'u ng r u pp s ik o lo jis in iç ü r ü t ü y o r d u . O n u n g ö r d ü ğ ü ş e y ,o t o r it e rb ir in ia r a y a n k a la b a lı k d e ğ il,a d a le ta r a y a n lid e r s iz b irt o p lu lu k t u ;k a la b a lı kö f k e y le d a v r a n ı y o r ,p o lisis e m e k a n ik h a r e k e te d iy o r d u .O la y lailg ili g ö r ü ş m e kiç inF r e u d 'ag itti v es o n r a . " F r e u d is y a n ıa n la y a m a d ıv e b u n u s u la r ı n y ü k s e lm e s ig ib ib irf e lâ k e t e b e n z e t t i, "d iy e y a z d ı .B ira lt e r n a t ifa r a y a n R e ic h ,E n g e ls in Ailenin Kö­ keni, Özel Mülk ve D evlet a d lıe s e r in io k u d u . t J 3 ) 1 9 2 0 'le r ins o n la r ı3 0 'la r d ak o le k tif h a r e k e d e n m e le rk a r ş ı s ı n d a F r e u d 'a k a r ş ıç ı k a n t e k k iş iR e ic h d e ğ ild i.V iy a n a ’d a k iA d a le tS a r a y ıy a n ­ g ı n ı n ıe llib e ş y ıls o n r a E lia s C a n e t t id e h a t ı r la d ıv e ş ö y le y a z d ı :" A y a k ­ la n m a y ıiy ih a t ı r lı y o r u m .G ö z le r im leg ö r d ü ğ ü m b iris y a nh a r e k e t in e ç o k b e n z iy o r d u . . .B e n d e k a la b a lı ğ ı n iç in d e k a ld ı m v e o n la r ı n y a p t ı k la ­ r ı n a e n k ü ç ü k b ird ir e n iş g ö s t e r m e d im . "C a n e t t ie v in e g ittiv e F r e u d 'u n G r u p P s ik o lo jis in io k u d u .K it a p o n a o z a m a n itic ig e lm iş t iv e ş im d id e h o ş la n m a d ıo n d a n .“ F r e u d v e o n u iz le y e n le rk e n d ile r in ik it le le r e k a p a ­ m ı ş la r d ı ,o n la r d a n u z a k la ş m ı ş ,y a d a k o r k m u ş la r d ıv ein c e le m e y a p a r ­ k e n d e p e ky a k la ş m a m ı ş la r d ıo n la r a .K a la b a lı k la ro n la r a c ü z a m lıg ib i g e lm iş t i. . .K a la b a lı ka r a s ı n d a k a ld ı k la r ız a m a n o n la r ı n a r a s ı n d a e r im e ­ m e k .o n la r a k a n m a m a kiç ina k ı llıd a v r a n m a kz o r u n d a y d ı la r . "C a n e t t i F r e u d ’u n a k s in e ş ö y le d e v a m e t t i:" B e n k a la b a lı ğ ıiç in d e n t a n ı y o r d u m . . . O n la r ıe t r a f ı m d a ,a m a a y n ız a m a n d a iç im d e g ö r d ü m . . .F r e u d ’d a e n g a ­ r ib im e g id e n ş e y is e o n u n b u o la y ıt a n ı m a m a s ıo ld u . " 0 4 1 C a n e t t id e R e ic h g ib i,k a la b a lı k la r ı n lid e r eih t iy a ç la r ıo lm a d ı ğ ı n ı d ü ş ü n d ü .T a m a k s in e ,k a la b a lı k t a e ş itlikd u y g u s u n u v u r g u la d ıv e “ K a ­ la b a lı ğ a t a m a m e n e ş itb irt o p lu lu k o la r a k b a k ı la b ilir , "d e d i0 * 1 K a la b a lı k ­ la rr itim ,a t ı lı m v e t a h r ip e t m e d ü r t ü s ü y le h a r e k e te d e n b irf e n o m e n ­ d i. F r e u d b u n ua n la m a d ı ," İ n s a ns a d e c e k a la b a lı k t aö z g ü r le ş ir , "d e d i, o n u n t e m e lk o r k u s u y d u b u ,b ilin m e y e n d e n g e le n t e m a s ı n k o r k u s u y ­ •241*

RUHUN GİZEMLERİ d u .C a n e t t ip a r a n o y a y ıb irk a la b a lı kf e n o m e n io la r a kt a n ı m la d ı ,P a u l S c h r e b e r 'in Nöropatın A nılarını te k r a ro k u d u ,F r e u d 'u n ö n e m s e m e d i­ ğ i,A lm a n la r ı n T a n r ı n ı n s e ç t iğ ih a lko ld u ğ u k o n u s u n d a .S c h r e b e r 'in fi­ k ir le r in ed ik k a tç e k t i. 1 1 6 1 F r e u d 'u no t o r it ea r a y a nt o p lu lu k .R e ic h 'ı nis e a d a le ta r a y a n lid e r s iz k a la b a lı k g ö r d ü ğ ü y e r d e ,C a n e t t id e y o lu n a ç ı k a ­ c a k h e rş e y iy u t a n ,k a lp g ib ia t a n b irin s a n t o p lu lu ğ u g ö r d ü .A m a ü ç ü d e o z a m a n b a t ıA v r u p a v e A B D ’d e o lu ş a n d is ip lin liiş ç is e n d ik a la r ı n ı n t o p lu d e m o k r a t ikh a r e k e d e r in ib ilm iy o r d u . K a la b a lı k la r la ilg ili d ü ş ü n c e le r in a r k a s ı n d a1 9 2 9 e k o n o m ikç ö k ü ­ ş ü n ü n ş id d e t lis o n u ç la r ıy a t ı y o r d u .A v u s t u r y a 'd a 1 9 2 8 3 2 a r a s ı n d a iş s iz ­ liko r a n ıy a k la ş ı kik iy ek a t la n d ıv eiş s iz le r inç o ğ uy ir m ib e şy a şa lt ı g e n ç le r d i.G e n ç le r in a n t id e m o k r a t iko lu ş u m la r a k a r ş ıh a s s a s iy e t in ib i­ le n R e ic h v e d iğ e r le r i,iş ç ib ö lg e le r in d e a n a liz c iv e e b e le r in ç a lı ş t ı ğ ıc in s e llik d a n ı ş m a k lin ik le r ia ç t ı la r .K lin ik le r d e ü c r e t s iz ç o c u k a ld ı r m a d e s ­ t e ğ iv e r iliy o r ,s e k s e ğ it im iv e ç o c u k y e t iş t ir m e d a n ı ş m a n lı ğ ıy a p ı lı y o r d u . ( 1 7 )R e ic h 'ı n p o p ü le rfik ir le r ik a r ş ı s ı n d a F r e u d ,Uygarlık ve Hoşnutsuz­ luklar a d lıç a lı ş m a s ı n d a k e n d in is a v u n d u :" F a k ir liğ ina c ı s ı n ıt a d a n v e z e n g in liğ in ilg is iz liğ in iv e s a ld ı r g a n lı ğ ı m y a ş a y a n h e r k e s ,z e n g in lik e ş it ­ s iz liğ iy le s a v a ş g a y r e t le r in e k a r ş ıa n la y ı ş s ı z lı k y a d a k ö t ü n iy e tlio lm a k ­ la s u ç la n m a m a k ” * 1 8 1 R e ic h c in s e ld a n ı ş m a n lı kk lin ik le r in ek a r ş ı lı ko la r a kE n g e ls 'in a i­ le k ö k e n it e o r is in e d ö n d ü .O n a g ö r e ilk e lt o p lu m la r laa ileiç in d e c in ­ s e llikg ib io la y la rv e işh a y a t ıg ib ia k t iv it e le ra r a s ı n d a b e llib ira y r ı lı k y o k t u .A n a e r k ils is t e m e " d o ğ a lt o p lu m u n ”a ile s is t e m id iy e n R e ic h ,M a lin o w s k i’n infik r in ia n la t t ı ;b u n a g ö r e T r o b r ia n d A d a s ıç o c u k la r ıc in s e l y a ş a m la r ı n d aö z g ü r d ü ,e b e v e y n le ro t o r it e rd e ğ ild i, k a d ı n la rc in s e llik k o n u s u n d a a k tifv e r a h a t t ıv e n e v r o z y a d a s a p ı k lı ky o k t u .R e ic h ’a g ö ­ r e a n a e r k ila ile d e d o ğ a lc in s e llikk e n d in ia y a r lı y o r d u ,ö z e lm ü lk ü n f e s ­ h e d ilm e s iy le in s a n lı k b u tü rc in s e ly a ş a m a d ö n e b ilir d i. 1 1 9 1 R e ic h1 9 2 8 'd e K o m ü n is tP a r t iy e g ir d iv e b iry ıl s o n r aS o v y e t le r B ir liğ i'n e g id e r e kh e m ş ir e o k u lla r ı n ıv e p e d a g o ji m e r k e z le r in ig e z d i. * 2 0 1 M o s k o v a 'd a v e r d iğ id e r s le r d e p s ik a n a liz ip s ik o lo jin in b irt e o r is io la r a k F r e u d g ö r ü ş ü n d e n a y ı r d ı( o n a g ö r e S o v y e t le rt u t a c a k t ıb u fik r i) .T r o t s k y ile y a z ı ş t ı ,S e r g e iE in s t e in la t a n ı ş t ıv e b irç a lı ş m a s ıp a r t iy e tk ilile r it a r a ­ f ı n d a n y a y ı n la n d ı . 1 2 1 1 Z iy a r e t le ilg ili Cinsel Devrim a d lır a p o r u n d a ,S o v ­ y e tk o le k tifç ift lik le r in d e a t a e r k ilo t o r it e n in a y a ğ ı n ık a y d ı r m a g a y r e t in i ö v d ü ,a m a o n la r ıd a u y a r d ı ;e ş c in s e llik v e ç o c u k d ü ş ü r m e y iy a s a k la m a •2 4 2 *

ELI ZARETSKY t e h d it le r id e v r im in ç ö k ü ş ü n ü h a b e rv e r irg ib iy d i. 1 2 2 1 D e n e y im le r in e d a y . m a r a k .p s ik o t e r a p id e nö n c es o s y a ld e ğ iş im ing e le c e ğ in ein a n d ıv e b o z u lm a m ı şp r o t o p la z m a y a g e r id ö n ü n . * *d e d i. l 2 î )R e ic h 'ı n y a y ı n la n a n ı s p o r la r ı n a c e v a p o la r a kp s ik a n a liz c ile rv e R u s g ö ç m e n iM o s h e W u lff g ir iş im i," p s ik a n a liz inM a r k s is t le r c e k a b u le d ile b iliro la c a ğ ı n ı n k a n ı t ı " o la r a k e le ş t ir d ile r .W u llf ." K o n u ş m a ö z g ü r lü ğ ü n ü n o lm a d ı ğ ıy e r d e p s i­ k a n a liz d e o lm a z . "d e d i.t 2 4 ) R e ic h V iy a n a 'y a d ö n d ü k t e n s o n r a ,s ila h lım ü c a d e le y e h a z ı r la n a n h ı rp a r t ig r u b uo la nD e v r im c iS o s y a lD e m o k r a t la r m o r g a n iz a s y o n u n a y a r d ı m c ıo ld u . 1 2 5 1 1 9 3 0 'd a B e r lin ’e g itti v e e n ö n e m li k it a b ıo la nFaşiz­ min Kitle Psikolojisini y a y ı m la d ı .O y ıl N a z ile rA lm a n y a ’n ı nik in c ie n k iy ü kp a r t is io ld u la r .B u f e la k e t ina r k a s ı n d a ns o s y a lis tv ek o m ü n is t t a r t ı ş m a la rb a ş la d ı :o r t as ı n ı ff a ş iz m im id e s t e k le y e c e k t i,y o k s aN a z i k a r ş ı t lı ğ ı y la p r o le t a r y a y a m ık a t ı la c a k t ı ? 2 6 1 1 9 2 0 'le r d e d o ğ m u ş ,t ü k e t im e y ö n e lik o r t a s ı n ı f la r ıd e ğ ild e .d e v le tm e m u r la r ı n ı ,b e y a z y a k a lıç a lı ş a n ­ la r ıv e o n d o k u z u n c u y ü z y ı lk a p it a liz m in in y a r ı b a ğ ı m s ı zp r o f e s y o n e l­ le r in id ü ş ü n e n R e ic h o r t a s ı n ı f ı n b u r ju v a z iy le b ir le ş e c e ğ in it a h m in e t t i. O e d ip u s t e o r is in id ü ş ü n e r e k b e y a z y a k a lıç a lı ş a n ıg ü ç lü b irb a b a n ı n e n b ü y ü k o ğ lu n a b e n z e t t iv e " E n t e p e d e k in in a lt ı n d a o lm a s ı n a k a r ş ı n ,a l­ t ı n d a k ile riç in o t o r it e t e m s ilc is iv e b u n e d e n le ( m a d d e s e ld e ğ il)a h lâ k î p o z is y o n a y r ı c a lı ğ ı n ı n z e v k in iç ı k a r ı y o r .B u tip inb e n z e r in io r d uç a v u ­ ş u n d a g ö r e b ilir iz , ”d e d i. 1 2 7 1 B e r lin ’d ea ilev es e k sp o lit ik a la r ık a r ş ı s ı n d ay o ğ u nm u h a le f e t o lu ş t u .S o s y a lis tv e f e m in is t le rb e d a v a t e d a v io la n a k la r ı ,a n n e lik d e s t e ­ ğ iv e ç a lı ş a n k a d ı n la riç inç o c u ky a r d ı m ıis t e r k e n ,b irL u t e r y e nr a h ip " S e k s ü e lB o lş e v ik liğ i"s u ç la d ı . 1 2 8 1 R e ic h ’ı ns e k sr e f o r m c u la n n ı ,s e k sd a ­ n ı ş m a n la r ı n ıv e K o m ü n is t le r ib ir le ş t ir e n P r o le t e r y a n S e k s ü e lP o lit ik a la r B ir liğ i( b a z e n S E X P O L d e n iy o r d u )b ira r a k ı r kb in ü y e t o p la d ı . 1 2 9 1 F a k a t A lm a nK o m ü n is t le r ia n t if a ş is tp o p ü le rc e p h e k u r m a y a b a ş la y ı n c a R e ­ ic h y a y ı n la r ı n ıy a y m a y ır e d d e t t ile r .R e ic h M a r t1 9 3 3 't e A lm a nK o m ü ­ n is tP a r t is in d e n ç ı k a r ı ld ıv e V iy a n a 'y a g e r id ö n d ü . N a s y o n a lS o s y a liz m ing ü ç le n d iğ ig ö r e nR e ic h y a n d a ş la r ıa n a liz d ü n y a s ı n d a k r iz y a r a t t ı la r .R e ic h 1 9 3 2 * d e U lu s la r a r a s ıP s ik a n a liz G a z e t e s in d e" M a z o ş is tK a r a k t e r "b a ş lı k lıb irt e b liğ y a y ı n la d ıv e c in s e lb a s k ı ­ n ı n ,n ö t rü s t ü n lü kd ü r t ü s ü n üs a ld ı r g a n lı ğ ad ö n ü ş t ü r d ü ğ ü n üs ö y le d i. F r e u d o n u y a y ı n la m a y ık a b u le ttia m a o n u n ," b iz im ö lü m iç g ü d ü s ü d e ­ d iğ im iz ş e y k a p it a lis ts is t e m in b irü r ü n ü d ü rş e k lin d e k id u y g u s u z if a d e ­ 243

RUHUN GİZEMLERİ s in i"e le ş t ir d i.Y a z ı y a b iry o r u m y a p a r a k p s ik a n a liz ip o litikç ı k a r la r d a n a y ı r m a k v e R e ic h 'ıB o lş e v ik o la r a k t a n ı m la m a kis t e d ia m a e d it ö ra r k a ­ d a ş la r ı" b ö y le b irif a d e S o v y e t le r e s a v a ş ila n e t m e k o lu r , "d iy e r e k o n u v a z g e ç ir d ile r . 1 * 1 S ie g f r ie d B e n f e ld F r e u d 'u y u m u ş a t m a kiç in b ire le ş t ir i y a z ı s ıy a z d ı . E m e s tJ o n e s v e A n n a F r e u d a r a s ı n d a k iy a z ı ş m a la rk a r m a ş a n ı n a y n n t ı la r ı n ıg ö s t e r ir .J o n e s R e ic h 'ı n F r e u d 'u n ilkg ö r ü ş le r in e ,ö z e llik le d e " g e r ç e kn e v r o z "f ik r in e ,g e r it u t u la nlib id o n u nn e d e n o ld u ğ u n e v r o z a g e r id ö n d ü ğ ü n ü g ö r d ü .J o n e s * a g ö r eR e ic h ’ı nK o m ü n iz m i,s e k sr e f o r ­ m u n a d a h a iy iş a n s t a n ı m a k a ç ı s ı n d a n o k a d a re k o n o m iks a y ı lm a z d ı . A n n a F r e u d o n u n la a y n ıfik ir d e y d i;R e ic h d ü r ü s t t ü v e a n a liz iiy ib iliy o r ­ d ua m a a y n ız a m a n d a m u t s u zv e p s ik o lo jiko la r a kh a s t a y d ı ,g e n e ld e O t t o F e n ic h e lv e R e ic h 'ı n k a r ı s ıA n n ie iles ı n ı r lıo la n a n a liz c ile rd e s t e ­ ğ in id a h a ç o k s a n ı y o r d u .A n n a 'y a g ö r e ,b a b a s ıa n a liz le r in s a d e c e a n a ­ lizo ld u k la r ıiç in s u ç la n m a s ı n a k a t la n a b ilir d ia m a p a y la ş m a d ı ğ ıb irp o ­ litik ay ü z ü n d e n s u ç la n m a s ı n a d a y a n a m a z d ı .R e ic h b a r u tf ı ç ı s ı n ıp a t la ­ t a c a k k ib r ito la b ilir d i. 1 3 1 1 B a b a s ı n ı n a r z u s u d a b u y d u z a t e n .H it le rO c a k1 9 3 3 ’t e ş a n s ö ly e o l­ d u k t a n s o n r a M a x E it in g o n R e ic h 'a B e r lin P s ik o lo jiD e m e ğ in iy a ş a k la d ık ib u n d a F r e u d 'u n p a r m a ğ ıv a rg ib iy d i.O y ılı ns o n u n d a R e ic h ’ıa d ı ü y e likk a y d ı n d a ns ilin d i.4 ”1 B e lg e le r d e y a z m ı y o ra m a1 9 3 4 ’t eR e ic h 'ı n I P A ü y e s io la m a y a c a ğ ı n ıö ğ r e n d iğ in ib iliy o r u z ;A ğ u s t o sL u c e r n e k o n ­ g r e s in d e ü y e liğ it a r t ı ş ı ld ıv e ç o k g e ç m e d e n u z a k la ş t ı r ı ld ı .K o n g r e k a y ı t ­ la r ıb u lu n m a d ıa m a R e ic h 'ı n s u ç la n m a s ı ,p s ik a n a liz inn e k a d a rk o r k u iç in d e v e b a s k ıa lt ı n d a o ld u ğ u n u g ö s t e r iy o r d u . 1 3 3 1 R e ic h 'ı n d e n g e s iz liğ id e g it t ik ç e a r t t ı .O n ik iy a ş ı n d a y k e n a n n e s i n inb iriliş k iy a ş a d ı ğ ı n ıö ğ r e n d i.B a b a s ıb u n um u h t e m e le n R e ic h 'd a n ö ğ r e n d iv e a n n e s iin t ih a re t t i.R e ic h b u o la y ı nk a r a k t e r in iş e k ille n d iı d iğ in e in a n d ıv e o n u h a y a t ıb o y u n c a u n u t a m a d ı .M a c a ra n a liz c iE id it lı G y ö m r ö i1 9 3 3 ’t e R e ic h v e F e n ic h e l’le b ir lik tey a p t ı ğ ıb iry ü r ü y ü ş ü a n la t t ı ." R e ic h y e n it e o r is in ia n la t t ı ,b e n b irk a d ı n o la r a k F e n ic h e l’in y ü z ü n e b a k a m a d ı m ,s o ğ u k t e rd ö k t ü m .R e ic h b ira r a d u r d u v e ‘Ç o c u k la r ,ç a lı ş m a m k o n u s u n d a t a m a m e n e m in o lm a s a y d ı m b u b a n a ş iz o f r e n ik b ir f a n t e z ig ib ig e lir d i. ’d e d i. B izg e r id ö n e r k e nb ilek o n u ş m a d ı k .İ k im iz iç in d e b ü y ü k k a y ı p v e ü z ü n t ü k a y n a ğ ıo ld u b u . " l 3 4 )R e ic h D a n im a r k a v e N o r v e ç 'e g itti.O s lo Ü n iv e r s it e s iö ğ r e n c ile r io n u iy ik a r ş ı la d ı la ra m a b ir k a çy ıl s o n r at u t u c um u h a lif le rt a r a f ı n d a nu z a k la ş t ı r ı ld ı . 1 9 3 9 ’d a • 24 4*

ELI ZARETSKY A B D 'y e g itti,G ı d a v e İ la ç D a ir e s is a h t e b ilim s e lid d ia la r ıy ü z ü n d e n o n u h a p s e g ö n d e r d iv e R e ic h h a p is t e ö ld ü . i 3 5 !B ö y le c e tr a jikb iry a ş a m d a n s o n r a ö ld üR e ic h .K a m u v e ö z e lin b ir b ir in d e nt a m a m e n a y r ık a la b ile ­ c e ğ ik o n u s u n d a k ifik r in iç o ğ u a n a liz c ile rd o ğ r u b u lm a d ı la rv e o n a in a ­ n a n ç o k a z d ı . itle r3 1 O c a k1 9 3 3 * t e A lm a n y a ş a n s ö ly e s io ld u ,1 Ş u b a t ’t a K o m ü ­ n is t le rs in d ir ild ile rv e2 7 Ş u b a t 't aR e ic h s t a gy a n d ı .H it le r1 N is a n ’d a Y a h u d id ü k k â n la r ı n a b o y k o te m r iv e r d i.B ira y s o n r a t ic a r e tb ir ­ lik le r i ip t a le d ild i.M a y ı sa y ı n d a F r e u d ’u nk it a p la r ıB e r lin 'd e b irm e y ­ d a n d a y a k ı ld ı .M a y ı ss o n u n d a d o ğ u m k o n t r o lüv e s e k sd a n ı ş m a n lı ğ ı k lin ik le r ik a p a t ı ld ı ,o r a la r d a ç a lı ş a n d o k t o r la rs ü r g ü n e g ö n d e r ild i.O d ö ­ n e m d e A lm a n y a ’d a y a r ı m d ü z in e a n a lit ike n s t it ü s ü v a r d ı .E k im a y ı n d a a n a liz eb irY a h u d ib ilim id e n e r e ks a ld ı r ı ld ıv eL e ip z ig 'd e k ip s ik o lo ji k o n g r e s in d e k o n u ş u lm a s ıy a s a k la n d ı .S a n s ü r c ü le r e g ö r eF r e u d ,N o v a lis ,G o e t h e v e N ie t z s c h e g ib iü n lü le r infik ir le r in iç a r p ı t m ı ş ,p s ik o lo jiy i z e n g in h is t e r ia m a ç lıb iriş e ç e v ir m iş t i.F r e u d k u z e yı r k ı n m e n h a s s a s n o k t a s ı n a ,s e k s y a ş a m ı n a t e m a s e t m iş t i. 1 * 6 1 B irk r is t a lk ı r ı lı r k e n ,ö n c e d e n v a r o la n z a y ı fh a t la rb o y u n c a ç a t la r . B e r lin P s ik a n a liz D e r n e ğ if a ş iz m e a n a lit ik c e v a b ı n ö n e m lib irz a y ı fn o k ­ t a s ı y d ı .K a r iA b r a h a m 'ı n1 9 2 5 ‘t e ö lü m ü n d e ns o n r ad e r n e kg ü c ü n d e n b irş e y le ry itir d i. O n d a n s o n r a H o r n e y ,R n e ic h ,K le in v e A le x a n d e r 'in o la y la r ıy a ş a n d ı .H ü k ü m e tN is a n1 9 3 3 't e Y a h u d ile r in h a s t a n e le r d e y ö ­ n e t ic io la r a k ç a lı ş m a la r ı n ıy a s a k la d ı .D e r n e ğ in ik id ir e k t ö r ü M a x E it in g o n v e E r n s tS im m e lile ü y e le r in y ü z d e s e k s e n iY a h u d iid i.Y a h u d io l­ m a y a n a n a liz c iF e lix B o e h m .E it in g o n v e S im m e l’in is t if a e t m e le r in iis ­ t e d iv e d e s t e ğ in ia lm a k iç in F r e u d 'a g itti.F r e u d b u n u y a p s a la rb ile d e r ­ n e ğ in y a ş a t ı lm a y a c a ğ ı m s ö y le d ia m a y in ed ete k lifi k a b u le t t i. t 3 7 1 B o e h m 'd e n g e le n b irr a p o r a c e v a p o la r a kik it a le p t e b u lu n d u ;2 .D ü n y a S a v a ş ı n d a n s o n r aö n e m li r o lo y n a y a c a ko la nr e v iz y o n c ua n a liz c iH a r a ld S c h u lt z H e n c k e y e n ilid e rk a d r o y a g ir m e y e c e k t iv e F r e u d k e n d is i d e " R e ic h 'd a n ( im p a r a t o r lu k )[ V V ilh e lm ]ö z g ü rk a lm a kis t iy o r d u " . 1 3 8 1 B o ­ e h m v e y in e Y a h u d io lm a y a n K a r iM ü lle r B r a u n s c h w e ig d e r n e k y ö n e ­ t im in e g e ld ile r .Y a h u d ia n a liz c ile rA lm a n y a 'd a n a y r ı lm a y a b a ş la d ı la rv e b u n la r ı n a r a s ı n d a H a n n sS a c h s .O t t o F e n ic h e l,S ie g f r ie d B e r n f e ld ,K a r i I a n d a u e rv e E r n s tS im m e ld e v a r d ı .1 9 3 4 * t e k a d a re n s t it ü n ü n e s k iü y e ­ le r in iny a r ı s ı n d a nç o ğ uü lk e d e nk a ç t ı .Ü y es a y ı s ı6 5 * t e n1 5 'ina lt ı n a . •245

RUHUN GİZEMLERİ 1 9 3 1 'd e 2 2 2 o la n ö ğ r e n c is a y ı s ı1 9 3 4 't e 3 4 't e d ü ş t ü .B o e h m J o n e s ’a y a ­ z a r k e n " h a r a k ir i" d e n s ö z e d iy o r d u k 9 1 B u g e liş m e le r iy a ş a m a m ı ş b ir in in o n la r a v e r ile c e k a n a lit ikc e v a p ­ la r ıa n la m a s ız o r d u .A n n a F r e u d 1 9 3 4 't e u lu s la r a r a s ıt o p la n t ı d a ,ö z e llik ­ le F e r e n c z iv e R e ic h 't a n s ö z e d e r e k " a n a lit ikv e p o litika k t iv it e le r in b ir ­ le ş im in e "k a r ş ıç ı k t ı ğ ıiç in J o n e s ’u ö v d ü .A lm a n y a 'd a y a ş a n a n la r ıa n la ­ t ı p N a z ile r in a n a liz e s a ld ı r m a d ı ğ ı n ıv e ç a lı ş m a s ı n ıe n g e lle m e d iğ in is ö y ­ le d i.G id e n 2 5 ü y e a n a liz c io ld u k la r ıiç in d e ğ il.Y a h u d io ld u k la r ıiç in g it­ m iş le r d i. 1 4 0 ’M ü lle r B r a u n s c h w e igoz a m a nI P A ’n m b a ş k a n ıo la nJ o n e s ’d a n ,g ö ç e d e n Y a h u d ia n a liz c ile r in ö ğ r e n c ik r e d if o n u n a o la n b o r ç ­ la r ı n ıt o p la m a s ı n ıis t e d i.İ n s a n la rg ü c e n e r e k b o r ç t a n k u r t u la m a z d ı . l 4 M J o n e sd a o n a y a z a r a kA lm a n Y a h u d ia n a liz c ile ra r a s ı n d a k i" u lt r a Y a h u d i t u t u m u n u "s u ç la d ı . 1 4 2 1 B uk a r ş ı lı k lı y a z ı ş m a la r ı nm e r k e z in d eih tiy a tlı o lm a n ı nö t e s in e g e ç e n b irp o litikk o r k uv a r d ı .1 9 3 5 't eü çA lm a na n a liz c in inh a s t a la n ş ü p h e liK o m ü n is t le ro la r a k t u t u k la n d ı la r .A lm a n P s ik a n a liz D e r n e ğ is i­ y a s ib a ğ la r ıo la n h a s t a la r a b a k ı lm a m a s ı n ık a r a r la ş t ı r d ı .O y ıliç in d e B e r ­ lin 'd e k is o n Y a h u d ia n a liz c ile r d e n b ir io la n E d it h J a c o b s o n t u t u k la n d ı . B u n u n n e d e n io n u n b irK o m ü n is t it e d a v ie t m e s iy d iv e b a z ır a p o r la r a g ö r e k a d ı n b u y ü z d e n d e r n e k t e n ç ı k a r ı ld ı .B o e h m .J o n e s v e A n n a F r e * u d a .o k a d ı n y ü z ü n d e n u lu s la r a r a s ık a r m a ş a ç ı k a r m a m a la r ı n ıs ö y le d i. A n n a F r e u d s iy a s iiliş k ile r io la n t ü m a n a liz c ile r e ç a t t ıv e " O r g a n iz a s y o ­ n u n iy iliğ iiç in d a v r a n m a k o n la r a y a b a n c ı . "d e d i.J a c o b s o n e v in d e s iy a ­ s ia k t iv it e y e iz in v e r m e k le s u ç la n ı n c a h iç b ira n a liz c iin a n m a d ıb u n a .J o ­ n e s A n n a F r e u d 'a ," O k a d ı n d e lid e ğ ils e b ö y le b irş e y y a p m ı şo la m a z . " d iy e y a z d ı . 1 4 ’1 A s lı n d a J a c o b s o n 'u n b ird ir e n işg r u b u y la ik iy ıllıkiliş k is i o lm u ş t u .E v in d e s iy a s it o p la n t ıv e k o n u ş m a y a p m ı ş t ı .S u ç la n d ıa m a b ir a m e liy a tiç in iz in v e r ilin c e 1 9 3 7 ’d e A lm a n y a ’d a n k a ç t ı .O n d ö r ty ıls o n ­ r a .K a d ı n S iy a s iM a h k u m la rÜ z e r in d e H a p s in P s ik o lo jik E t k ile r iv e G ö z ­ le m le ra d lık it a b ıy a y ı n la n d ı k t a n s o n r a b ile ,a n a liz c ile r d e n ç o ğ u o n u n b irh a s t a s ıy ü z ü n d e n s u ç la n d ı ğ ı n ıs a n ı y o r la r d ı . 1 9 3 5 ‘t e G le ic h s c h a lt u n g ( s e n k r o n iz a s y o n )g e liş m işv e v a r o la n o r ­ g a n iz a s y o n la rd e v le tv e p a r t ik u r u m la r ı y la b ir le ş m iş t i.A lm a n p s ik o t e ­ r a p is t le ro r g a n iz a s y o n u n u n a d ıA lm a n P s ik o t e r a p iiç in T ı p D e r n e ğ io la ­ r a k d e ğ iş tir ild iv e b a ş ı n a A lf r e d A d le r 'in ö ğ r e n c is iv e M a r e ş a lG ö r in g 'in y e ğ e n io la nM a t t h ia sH e in r ic hG ö r in g g e tir ild i.J u n g Z ü r ic h ’t e A lm a n P s ik a n a liz D e r n e ğ ik o n t r o lü n d e k iu lu s la r a r a s ıb iro r g a n iz a s y o n u n b a ş ı •246»

E L IZ A R E T b M ı ı , tg e ç t i.O r a d a A lm a n v e Y a h u d ip s ik o lo jis ia r a s ı n d a k if a r k ı n g iz le n ­ m e s in e a r t ı kg e r e kk a lm a d ı ğ ı n ı .F r e u d 'u n " Y a h u d ik a t e g o r ile r in iH ı r is ­ t iy a n A lm a n la r a y a d a S la v la r a "u y g u la d ı ğ ı n ıs ö y le d i. 1 4 4 ’" Y a h u d ile r in k a ­ d ı n la r la o r t a kb irö z e lliğ iv a r ;f iz ik s e lo la r a kh a s ı m la r ı n d a n d a h a z a y ı f o ld u k la r ı n d a no n u nz ı r h ı n d a k iç a t la k la r as a ld ı r m a kz o r u n d a k a lı r la r , ” d e d i. 4 4 5 1 A lm a n P s ik a n a lizD e r n e ğ iü y e le r iG ö r in gE n s t it ü s ü n e ü y e likk o ­ n u s u n u a s la s o r g u la m a d ı la r .T a le p g e lin c e k a y ı t la r ı n ıh e m e n a ç t ı la rv e ile r d e k a la n Y a h u d ile r ia ç ı ğ a ç ı k a r d ı la r .J o n e s K a s ı m 1 9 3 5 * t e A n n a F r e u d ’a ,“ T ü m Y a h u d ile rB e r linD e m e ğ in d e nis t if ae t m e kz o r u n d a .K o r ­ k u n ç b irş e y b u a m a b e n y in e d e h iç y a p ı lm a m a s ıy e r in e ,p s ik a n a liz in A lm a n y a 'd a Y a h u d io lm a y a n la r c a u y g u la n m a s ı n ıy e ğ le r im ,u m a r ı m b a ­ n ah a kv e r ir s in , "d iy ey a z d ı . 1 4 6 ’D e r n e ğ ine n t e g r a s y o n u n uk o la y la ş t ı r ­ m a kiç in J o n e s ,B r ill,B o e h m v e M ü lle r B r a u n s c h w e ig ,G ö r in g 'le g ö r ü ş ­ t ü le r .J o n e s G ö r in g 'e p s ik a n a liz in N a z iz m e d ü ş m a n o lm a d ı ğ ı n ıa n la t t ı . S a d e c e B e r lind e ğ il,t ü m a n a lit ikd ü n y a s ık o r k uiç in d e y d i.J o n e sg ö ç ­ m e n a n a liz c ile r e I P A ü y e liğ in ia ç t ıa m a d iğ e rd e r n e k le ro n la r ıis t e m i­ y o r d u ,H o lla n d aP s ik a n a lizD e r n e ğ ig ö ç m e n le r ir e d d e t t i.V a n O p h u ijs e n J o n e s ’a ," Ü y e le rf in a n s a lv e n a r s is t iko la r a kk o r k u y o r la r , ”d iy e y a z ­ d ı . 1 4 7 1 A m e r ik a lı la r" y ü z e r g e z e rü y e likis t e m e y iz , "d e d ile r . * 4 5 1 N e w Y o r k a n a liz c ile r iy a z ı ş m a la r d a" A lm a n Y a h u d i" a n a liz c ile ry e r in e" A lm a n " a n a liz c ile ry a z ı lm a s ı n ı is t e d ile r . * 4 9 1 F e n ic h e lJ o n e s 'a .A lm a nP s ik a n a liz D e r n e ğ in in g e r e ğ in d e n f a z la ile r ig ittiğ in iy a z d ıv e " G ö r e v g e r e ğ iy a p ı ­ la n b u g ö s t e r io n la r ık u r t a r m a y a c a k , "d e d i. 1 5 0 1 A lm a n P s ik a n a liz D e r n e ğ i1 9 3 6 ’d a G ö r in g E n s t it ü s ü n e k a t ı ld ı .F r e u d c u fik ir le r" r u h t e d a v is i"d e n e n y ö n t e m e k a r ı ş t ıv e t e r a p in in a m a c ı y e n id e n t a n ı m la n a r a k ," z a y ı f la r ”t e d a v is ia d ı n ıa ld ı .D e r n e k b a ş la n g ı ç t a ö z e r k liğ in is ü r d ü r d ü .K a s ı m 1 9 3 6 'd a A n n aF r e u d E r n e s tJ o n e s 'a ş ö y le y a z d ı :" İ ş le r iny o lu n d ag ittiğ in is ö y le m e kg a r ip .Y e n iü y e le rg e liy o r , k u r s la riz le n iy o r ,h a s t a n e le r d e n h a s t a la rg e liy o r .Y e t k ilile rb ilea n a liz e v e t e r a p in in e t k is in e in a n ı y o r la r .B u b a ş a r ık a r ş ı s ı n d a h e rş e y ib ı r a k ı p g it m e k B o e h m ’e z o rg e liy o rt a b ii. " 1 5 1 1 B o e h m 'in u z m a n lı k a la n ıe ş c in s e l­ lik ti v e o r d ud a n ı ş m a n ıo la r a k1 9 4 4 't e k a d a rh a p isg ib ic e z a la n ö n le ­ d i. 1 5 2 1 M ü lle r B r a u n s c h w e ig b ir ç o kd e n e m e y a z a r a k a n a liz in A lm a n k a r ­ ş ı t ıo lm a d ı ğ ı n ıa m a e n e r jikin s a n la r ıb ir a zy u m u ş a t a b ile c e ğ im b e lir tti. A lm a nP s it a n a L zD e r n e ğ i1 9 3 8 'd e k a p a n d ı ,a m a G ö r in gE n s t it ü s ü n d e b irg m p F r e u d fik ir le r in es a d ı k k a ld ı . * 5 5 1 •247

RUHUN GİZEMLERİ F r e u d 'u n tu tu m u n u n b u o r t a m a u y g u n o ld u ğ u s ö y le n e b ilir d i.B o e h m 1 9 3 6 'd a o n a g e lipp s ik a n a liz inG ö r in gE n s t it ü s ü n es o k u lm a s ık o ­ n u s u n u s ö y le d iğ in d e F r e u d o n a ," H e rf e d a k â r lı ğ ıy a p a m a a y r ı c a lı k v e r ­ m e , "d e d i. ( 5 4 )B o e h m 1 9 3 8 'd e V iy a n a ’y a y in e g e ld iv e V iy a n aP s ik a n a liz D e r n e ğ in iny e n ik u r u la nA lm a nE n s t it ü s ü n ek a t ı lm a s ı n ıis t e d i,F r e u d b uk o n u d at a r a f s ı zk a la c a ğ ı n ıb e lir tti.( 5 5 )F r e u d B o e h m y a z ı ş m a la r ıa ç ı k ­ la n m a d ı ğ ıiç in b u k o n u d a f a z la b ilg iy o k t u r .O d ö n e m d e ır ka y ı r ım ın ın ö z g ü rv e a ç ı k a r a ş t ı r m a y ıd a e n g e lle d iğ ib ilin iy o r d u .O t u z lu y ılla r d a Y a h u d ile r i is t e m e y e nH o lla n d aP s ik a n a lizD e r n e ğ iN a z i iş g a lin d e ns o n r a k a p a n d ı .H a r a ldS c h je ld e r u p u n b a ş k a n o ld u ğ uN o r v e çd e r n e ğ id e d a ­ ğ ı ld ı .A m aF r e u d1 9 3 9 ’d aö le n ek a d a r ,A lm a n y a 'd ap s ik a n a liz i te m s il e d e r le r m işg ib i,B e r lin g r u b u y la t e m a s ıs ü r d ü r d ü ,p s ik a n a liz in f a ş is tr e ­ jim d ey a ş a y a c a ğ ı n a in a n ırg ib iy d i.

1941'de Göring Enstitüsünün 1941’de en önemli üyeleri. VVerner Kemper soldan ikinci, Matthias Göring soldan dokuzuncu, Felix Boehm on ikinci, Kari Müller Braunschweig en sağda.

F

a ş iz m g e liş ir k e np s ik a n a lizç ö k ü y o r d u .F r a n s ı zY a h u d ik a r ş ı t la r ı n ­ d a n ,s a ğ k a n a tk r a lc ı la r ı n ü y e s iv e m ilita n ıE d o u a r d P ic h o n1 9 3 5 't e

F r a n s ı zP s ik a n a lizD e r n e ğ ib a ş k a n ıo ld uv e F r a n s ı zt a r z ıa n a lizy a y g ı n ­ la ş t ı . İk is id eY a h u d io la nR u d o lp hL o e w e n s t e inv eH e in zH a r t m a n n •248*

ELI ZARETSKY A B D ’y e k a ç t ı la rv e o r a d a A m e r ik a n e g o p s ik o lo jis in in lid e r le r io ld u la r . A m a N a z ile rP a r is ’e g ir in c e F r a n s ı zd e m e ğ id e k a p a n d ı . 4 5 6 1 A n a liz ine n k ö t üd u r u m d ao ld u ğ uü lk eA lm a n y a o ld ua m a F r a n s a 'd a b uk o n u d a k e n d is o r u n la r ı n ıy a ş a d ı .P a r is P s ik a n a liz D e r n e ğ ik u r u c u la r ı n d a n R e n e L a f o r g u e .1 .D ü n y a S a v a ş ı n d a A lm a n t a r a f ı n d a ns a v a ş m ı şv e1 9 1 8 ’d e F r a n s ı z v a t a n d a ş ıo lm u ş b irA ls a s lı y d ı .1 9 3 9 4 0 a r a s ı n d a k iA lm a n z a f e r ­ le r in ine t k is ia lt ı n d a ,e s k iv a t a n d a ş lı ğ ı n ad ö n m e kis t e d iv eG ö r in g 'e y a k la ş ı p P a r is ’t e b ir" ü s t ü n ı r k "e n s t it ü s ü k u r m a k is t e d iğ in is ö y le d ia m a A lm a n la ro n ag ü v e n m e d iğ i iç inb a ş a n lıo la m a d ı .1 9 3 0 'la r d aY a h u d i D ü ş m a n la n n a K a r ş ıB ir likü y e s io ld u ğ u iç in b irs ü r e s o n r a Y a h u d ile r i s a v u n m a y a b a ş la d ı . 1 5 7 1 H e r k e sy a ş a m ı n ıs ü r d ü r m e y eç a lı ş ı y o r d u .G io v a c c h in oF o r z a n o İ t a ly a 'd a b a k a n d ıv e M u s s o lin iile b ir lik te b a z ıo y u n la ry a z m ı ş t ı .F o r z a n o ’n u n k ı z ı n ıt e d a v ie d e n ü n lü İ t a ly a n t e r a p is t iE d o a r d o W e is s .k ı z ıv e b a b a s ı n ıV iy a n a ’y a ,F r e u d ’a g ö t ü r d ü v e o z a m a n M u s s o lin iiç in im z a lı b irk it a p is t e d iF r e u d ’d a n .F r e u d o n a ,iç in d e A lb e r tE in s t e in ’la y a z ı ş m a ­ la r ı n ı n d a o ld u ğ u Neden Savaş? a d lık it a b ı n ıv e r d i.M u s s o lin i’n inİ t a l­ y a ’d a k ia r k e o lo jik a z ı la r ı n d a k ir o lü n d e n b a h s e d e n F r e u d ,k it a b a ." B e n it o M u s s o lin i’y e ,ü lk e y ö n e t ic is in ik ü ltü rş a m p iy o n u o la r a k t a n ı y a n y a ş ­ lıb ira d a m d a n s a y g ı la r la , ”d iy e y a z a r a k im z a la d ı .İk ia y s o n r a M u s s o li­ n iK o m ü n is t le r d e n ş ik â y e t ç io ld u v e " O n la r ıa n la m a kiç inin s a n ı n ş u p s ik a n a liz d e n e n y e n ib ilim y a d a s a h t e k a r lı k t a u z m a n o lm a s ıg e r e k ir , ” d e d i. 4 5 8 1 İ t a ly a n a n a liz i1 9 3 8 ’d e Y a h u d ik a r ş ı t ıy a s a la r la s o n a e r d i.F a k a t ilkb a h a r d a M u s s o lin iF r e u d iç in H it le r ’le g ö r ü ş t ü v e o n a İ t a ly a ’y a s ı ğ ı n ­ m a h a k k ıt a n ı d ı . 1 5 9 1 1 9 3 2 ’d e F e r e n c z i’n in g ü n a h k e ç iliğ iv e ö lü m ü d e p s ik a n a liz in a h ­ lâ k îç ö k ü n t ü s ü k a p s a m ı n d a g ö r ü le b ilir .F e r e n c z iy a n d a ş la r ı n d a n M ic h a e lB a lin t ,1 9 2 0 'le r in s o n la r ı n d a g it t ik ç e y a ln ı zk a la n F e r e n c z iiç in ," G u ­ r u r lu y d u a m a a c ıb irg u r u r d u o n u n k i.E n s e v d iğ ih ik â y e . . .b e ş iğ in d e d ü ­ ş ü n e b ile n v e t ü m a ile b ir e y le r in d e n d a h a a k ı llıo la nz e k ib e b e k ’h ik â y e s iy d i, ”d iy ey a z d ı . 1 6 0 1 F r e u d F e r e n c z i’y ie le ş t ir ir k e na r k a d a ş lı ğ ı n ık a y ­ b e t m e kis t e m iy o r d uv e1 9 3 1 'd eo n aş ö y ley a z d ı :" B a ş k a la r ı n ak a r ş ı m ü ş f ik a n n e r o lü o y n a m a k is t e r k e n b u n u b e lk id e k e n d in iç in y a p ı y o r ­ s u n .O h a ld e a c ı m a s ı z b a b a t a r a f ı n d a n b irh a t ı r la t m a d u y m a lı s ı n . . .A n a ­ litikö n c e s id ö n e m in d eh a s t a la r ı n lac in s e lo y u n la r ay a b a n c ıd e ğ ild in . ” t 6 l )E it in g o n 'a k a r ş ıd a h a a ç ı k k o n u ş t u :" Ö n c e b ir i,s o n r a d iğ e r ik u l­ la n ı la m a z y a d a y ö n le n d ir ile m e z o ld u .F e r e n c z i’n in k u ş k u lu t e k n iğ in d e ­ •249*

RUHUN GİZEMLERİ k i in a t ç ı lı ğ ı ,R e ic h v e F e n ic h e l'in y a y ı n la r ıB o lş e v ikp r o p a g a n d a s ıiç in k u lla n m a g ir iş im le r i. . .H e rş e y g ö s t e r iy o rk i,z a m a n ı m ı z ı n ç ü r ü t ü c ü e t ­ k is iy le k a r a k t e r le rd e ç ü r ü y o r . 1 ” 4 6 2 ’ R e ic h g ib iF e r e n c z in inp s ik a n a lize le ş t ir ile r id ek o la y c a g ö z a r d ı e d ilm e d i.D ö n e m in b irç o ka n a liz c is ig ib io d a r u h s a lk o n u la r d a n g e r ­ ç e ğ e ,s o s y a led ö n d ü .O n ag ö r e ,p e r h iz ev u r g u s u y laa n a lit ikd u r u m , m a h r u m iy e tv e t r a v m a y la ilg iliç o c u k ç a d e n e y im y a r a t ı y o r d u .A n a liz in u z u n lu ğ u y lailg ili ş ik â y e t t e b u lu n d uv e a n a liz c ile r inf a z la p a r a k a z a n ­ m a kiç inu z u ns e a n s la ry a p t ı k la r ı n ıs ö y le d i. 1 6 3 ’A n a lize ğ it im ia la n la r ı , " e n b ü y ü kk iş is e lö z g ü r lü ğ ü ,a ile o r g a n iz a s y o n u a v a n t a jla r ı y la b ir le ş t i­ r e c e kb ird e r n e kb u lm a la r ı "k o n u s u n d au y a r d ı .F r e u d 'u n1 8 9 0 ‘la r d a k i t e r ke d ilm işb a ş t a nç ı k a r m at e o r is in ed ö n d ü . 4 6 4 ’M ic h a e lB a lin to n u n s o n h a s t a lı kd ö n e m in d e k ir u h h a lin i," c id d ib ird e p r e s y o n . . .b a ş t a h o ­ c a s ıo lm a kü z e r e k im s e o n u s e v m iy o rd u y g u s u iç in d e ,a r z u la r ı n ı n k u r ­ b a n ıo ld u ğ u n u . . .v e m e s le k t a ş la r ı n ı n s e v g iv e s a y g ı s ı n ıt a m a m e n k a y ­ b e t t iğ in id ü ş ü n ü y o r , "ş e k lin d e a n la t t ı . 4 6 ”1 9 3 2 ‘d e ö ld ü ğ ü z a m a n p e k ç o k a n a liz c io n u n d e lio ld u ğ u n u s a n ı y o r d u .F r e u d .ö lü m ü h a k k m d a k in a z ik o lm a y a n y a z ı s ı n d a ," T e d a v iy e ih t iy a c ıv a r d ı ,b u k a ç ı n ı lm a z d ı . "d e d i. 4 6 6 ’ A n a litik ç a lı ş m a la rk o n g r e le r ,t e o r iü r e t m e le r ,ö z e llik le V iy a n a v e L o n d r a 'd a d e m e k le ra r a s ız iy a r e t le r -d e v a m e d iy o r d u a m a h e rş e y A l­ m a n g ö lg e s in d e y a p ı lı y o r d u .S o v y e t le rB ir liğ in d e S t a lin a n a liz i1 9 2 7 'd e s u ç la d ıa m a ç a lı ş m a la r ı n y a s a llı ğ ıd e v a m e t t i.1 9 3 3 N a z iz a f e r in d e n s o n ­ r a S o v y e tb a s k ı s ıa r t t ı ,M o s k o v a P s ik a n a liz D e r n e ğ ik a p a n d ıv e 1 9 3 6 'd a p s ik a n a liz y a s a k la n d ı .A lm a n y a A v r u p a 'y ık o n tr o le d e r k e n ,1 9 3 9 s o n r a ­ s ıM a c a rd e r n e ğ iY a h u d io lm a y a n e lle r e g e ç t i;t o p la n t ı la r ı n p o lis e ö n ­ c e d e n h a b e rv e r ilm e s ig e r e k iy o r d u .H o lla n d a ’d a e ğ it im g iz liy d i,s a d e c e t a r a f s ı zİ s v iç r e 'd eç a lı ş m a la rr a h a t ç ay a p ı la b iliy o r d u .O r a d aF r a n s ı z c a k o n u ş a n H e n r iF lo u r n o yv e R a y m o n d d e S a u s s u r e g ib ia n a liz c ile rP a ­ r is 'ey ö n e likç a lı ş ı r k e n ,L u d w igB in s w a n g e rv e M e d a r dB o s sg ib iA l­ m a n c a k o n u ş a n la rv a r o lu ş ç u a n a liz ig e liş t ir m e y e b a ş la d ı la r . 4 6 7 1 R e ic h y a n lı s ır a d ik a liz m d e v a m e t t i.1 9 3 3 't e n s o n r a a n a lit ikS o lu n lid e r liğ i.N a z ile r in B e r lin 'e g e lm e s iy le P r a g ’a g id e n O t t o F e n ic h e l’e g e ç ­ ti.O n u n ç e v r e s in d e t o p la n a n b irg r u p a n a liz c i,A lm a n a n a liz in in N a z ile ş m e s in e d ir e n d ile rv e a n a lit iky a y ı n la r d aM a r k s is tp s ik a n a liz e k a r ş ı a y ı r ı m c ı lı ğ a is y a n e t t ile r . 1 0 8 1 F e n ic h e lb irh a b e rb ü lt e n iy a y ı n la d ı ,b u n u n g e n e lk o n u s uiç g ü d ü s e ly a ş a m ı n t a r ih s e ld e ğ iş im iy d i.Y a h u d ik a r ş ı t lı ­ ğ ı .u lu s a lk a r a k t e r ,p a r ap s ik o lo jis ik o n u luy a z ı la r lab ir lik teF e r e n c z i, •250*

ELI ZARETSKY A m e r ik a n p s ik a n a liz i,K le in ( " b irb iy o lo ji a b a r t ı s ı " )v e R e ic h 'a s a ld ı r ı la r y a y ı n la n d ı .P r a g 'a k a ç a n F e n ic h e l'e 1 9 3 8 ‘d e a n a lit ika r a ş t ı r m a d a e n a c il s o r u n u n n e o ld u ğ u s o r u ld u .O n u n c e v a b ı ,N a z ile r in V iy a n a 'd a ik t id a r a g e lip g e lm e y e c e ğ iy d i.F e n ic h e ld a h a s o n r a A B D 'd e Rundbriefe d e n e n h a b e rb ü lte n in iy a y ı n la m a y a d e v a m e t t i.B ü lt e n in1 4 T e m m u z1 9 4 5 t a ­ r ih lis o n v e e n k ı s a s a y ı s ı n d a ,m ü c a d e le n in s o s y a lp s ik a n a liz iç in d e ğ il. " F r e u d c up s ik a n a liz inv a r lı ğ ı iç in ”o ld u ğ uy a z ı y o r d u .F e n ic h e lb iry ıl s o n r a ,k ı r ks e k iz y a ş ı n d a a n e v r iz m a d a n ö ld ü . t M 1 H iç k u ş k u s u z e n a c ıv e r e n ş e y ,t o p la m a k a m p la r ı n d a k ia n a liz c iv e a n a lizh a s t a la r ı n ı nd u r u m u y d u .B a z ı la r ım h s a ld u r u m la r ı n ıg ü ç le n d ir ­ m e kiç in e s irk a m p la r ı n d a k ik o ş u lla r a p e ka ld ı r m a d a n a n a lizç a lı ş m a ­ la r ı n a d e v a m e t m e y e k a lk t ı la r .A n a liz c ile rh a s t a la r ı n ıg iz lit e r a p iy le iy i­ le ş t ir m e y e ç a lı ş t ı la r .F r a n k f u r tE n s t it ü s ü k u r u c u s u K a r iL a n d a u e rö le n e k a d a rB e r g e n B e ls e n 'd e ç a lı ş m a y ıs ü r d ü r d ü .P a u lF e d e r n 'in1 9 3 8 4 5 y ıl­ la r ıa r a s ı n d a B u c h e n w a ld * d a k a la n o ğ lu E r n s tF e d e r n .k a m p s a k in le r i­ n e e ş c in s e llik g ib ik o n u la r d a d e r s le rv e r d i. 1 7 0 1 A y n ık a m p t a b iry ılk a la n B r u n oB e t t e lh e im içg ö z le m ç a lı ş m a s ı y la ,k e n d is in iü n ek a v u ş t u r a n k a m p p s ik o lo jis ia n a liz ig e liş t ir d i. A lm a n la r ı n1 9 4 4 't e M a c a r is t a n 'ıiş g a lle r iy le ,J o z s e fM ih a lyE is le r ( 1 9 1 9 'd a nb e r iM a c a rP s ik a n a lizD e r n e ğ iü y e s i) ,M ik lo sG im e s ,Z s ig m o n d P f e if e rv e G e z a D u k e s d a h ilb ir ç o k a n a liz c ik a m p la r d a ö ld ü .B u ­ d a p e ş t e d e r n e ğ iü y e s iY u g o s la v a n a liz c iN ik o la S u g a rT h e r e s ie n s t a d t 't a ö ld ü .F r e u d 'u n ilkfo lk lo ry a z ı s ı n ıo n u n la b ir lik te y a z a n v e s o n r a A d le r t a r t ı ş m a s ıy ü z ü n d e no n d a na y r ı la nö ğ r e t m e nD a v idO p p e n h e im b ir k a m p t aö ld ü r ü ld ü . 1 7 1 1 A u g u s t e W a t e r m a n n1 9 3 3 't e H a m b u r g 'd a n k a ç t ı a m a H o lla n d a d e r n e ğ in c e t a m o la r a k k a b u le d ilm e d i.A lm a n la rH o lla n ­ d a 'y ıiş g a le t t ik t e n s o n r a k a r ı s ıv e ç o c u ğ u y la b ir lik te y a k a la n d ı ,e n s o n A u s c w it z 'e g ö n d e r ild ile rv e o r a d a ö ld ü r ü ld ü le r .V iy a n a lıY a h u d iE r n s t H o f f m a n1 9 3 3 't e A n v e r s ’e k a ç t ı ,B e lç ik a P s ik a n a lizD e r n e ğ ik u m c u la r ı ­ n ıe ğ it t i,a m a1 9 4 2 ’d e F r a n s a 'y a G u r s k a m p ı n a g ö n d e r ild iv e o r a d a ö ld ü . t 7 2 1 S a b in a S p ie lr e in ik ik ı z ı y la b ir lik teR o s t o v d ı ş ı n d a z o r u n lu b iry ü ­ r ü y ü ş t ek u r ş u n la n ı pö ld ü r ü ld ü le r .N o r v e ç 't eL e oE it in g e rv eH o lla n ­ d a 'd a H a n s K e ils o n d a A lm a n iş g a lin d e n k a ç t ı la r ,K a m p la r d a n k u r t u lu p y a ş a y a n la ra r a s ı n d a E d d y d e W in d ,E lie C o h e n v e V ik t o rF r a n k ld a v a r ­ d ı . 1 7 5 1 " K a d e ra n a liz i"d e y im in ib u la n L e o p o ld S z o n d iB e ls e n d e n k u r t u l­ d u v e1 9 8 6 'y a k a d a ry a ş a d ı . 1 7 4 1 R a o u lV V a lle n b e r g 'in m ü d a h a le s iM a c a r Y a h u d is ia n a liz c iI s t v a nH o llo s 'uk u r t a r d ı .Ç e ka n a liz c iG o t t f r ie dR . •251*

RUHUN GİZEMLERİ B lo c h A u s c h w it z 'd e n k u r t u ld u v e b u k it a p y a z ı lı r k e n L o s A n g e le s 't e y a ­ ş ı y o r d u . 1 7 5 1 G e s t a p o t a r a f ı n d a n1 9 4 3 ’t e B e r lin 'd e id a m e d ile n K o m ü n is t p s ik a n a liz c iJ o h n R it t m e is t e r ,D o ğ u A lm a n la rt a r a f m d a n b irk a h r a m a n , B a t ıA lm a n a n a liz c ile rt a r a f ı n d a n d a B o lş e v ik c a s u s o la r a k a n ı lı r . 1 7 6 1 N a z ir e jim ib ir ç o k a n a liz d e r n e ğ in im a h v e t t ia m a k u r b a n la ry e n i­ le r in ik u r d u la r .E it in g o n1 9 3 3 ’t eB e r lin 'd e nF ilis t in 'eg itti v eM o s h e W u lffile b ir lik teK u d ü s 't e b ird e r n e kk u r d u . 1 7 7 1 C h a im V V e iz m a n n ,p a r ­ ç a la n m ı şk ı y a f e t le r iy lea m ae lle r in d eD as Kapital v eDie Traumdeutung ( R ü y a Y o r u m la r ı )k it a p la r ı y la g e le n m ü lt e c ile r ih a t ı r la d ı . 1 7 5 1 G e ş t a lt t e r a p is ik u m c u s uF r it zP e r ls ,a n a liz c is iW ilh e lm R e ic h 'ı ne t k is iy le 1 9 3 5 't e W u lfS a c h s ile b ir lik te G ü n e y A f r ik a P s ik a n a liz E n s t it ü s ü n ü k u r ­ d u v e 1 9 4 5 't e A B D ’y e g itti.1 7 9 1 S a c h s ,R e ic h ’in e t k is iy le Kara H am letı Ka­ ra Öfke a d ı y la d ü z e lt t iv e “ C h a v a f a m b r ia ’n ı n ih t iy a c ıb a s k ı lıb ilin ç a ltın ı d e ğ il,iç in d e y a ş a d ı ğ ıt o p lu m u ,o n u nh a s t a lı k la r ı n ıv e t e d a v ile r in ib il­ m e k t ir , "d iy e y a z d ı . 1 5 0 1 A d o lfJ o s e fS t o r f e r1 9 2 5 * t e n b e r i Verlag d ir e k t ö r ü v e îm ago, Psychoanalytische Bew egung v e Almanach der Psychoanaly s e 'in e d it ö r ü y d ü .S h a n g h a i'y a g ö ç e d e n o n s e k iz b in A lm a n c a k o n u ş a n in s a n d a n b ir io la r a kGelbe Postu k u r d u v e Ç in 'd e a n a lit ikfik ir le r it a ­ n ı t m a kiç in k u lla n d ıo n u . 1 5 1 1 F r a n c or e jim in d e nk a ç a n İ s p a n y o la n a liz c ile r d e n M ig u e lP r a d o s K a n a d a 'y a ,G o n z a lo L a f o r a d a M e k s ik a 'y a g ittile r .B e r lin P s ik a n a liz E n s ­ t it ü s ü n d e y e t iş m işİ s p a n y o lc a k o n u ş a n a n a liz c iA n g e lG a r m a B u e n o s A ir e s 'e1 9 3 8 'd e v a r d ı . 1 5 7 1 K o m ü n is tP a r t iü y e s io la n ik iV iy a n a lıa n a liz c i M a x L a n g e rv e M a r ie L a n g e rİ s p a n y a İ ç S a v a ş ı n d a U lu s la r a r a s ıT u g a y a k a t ı ld ı la r .F r a n c o 'n u nz a f e r in d e ns o n r ak a ç t ı la rv eG a r m aileb ir lik te 1 9 4 2 'd e A r ja n t inP s ik n a lizD e r n e ğ in ik u r d u la r .S iv il h a v a c ı lı ğ ı ng e liş ­ m e s iy le b ir lik teA r ja n t int ü m L a t inA m e r ik a 'y a p s ik a n a liz c i ih r a çe t t i. M a r ie L a n g e r1 9 8 0 'le r in S a n d in is t a d e v r im in e k a d a rb ira n a liz c i,f e m i­ n is tv e M a r k s is te y le m c io la r a k k a ld ı . 1 5 * 1 A B D 'd e B ü y ü k B u h r a n la b ir lik te F r e u d ilg is ib a ş la n g ı ç t a s ö n e rg i­ b ig ö r ü n d ü .G a z e t e le r d e " F r e u d 'a e lv e d a "v e “ P s ik a n a liz in A la c a k a r a n lı ­ ğ ı "g ib ib a ş lı k la rg ö r ü ld ü .F o r t u n ed e r g is in d e “ S e k sa r t ı kh a b e rd e ğ il. A s lı n d a a r t ı ko n u nh a b e ro lm a m a s ıh a b e r , ”d e n iy o r d u . 1 5 4 1 A n a litikp s i­ k iy a t r id e p a t la m a o ld u v e F r a n z A le x a n d e rö n e ç ı k a n is im le r d e n d i.P s ik o s o m a t ikt ı p la iliş k ik u r d u ,m o d e r n b irm u a y e n e h a n e a ç t ı ,t a n ı t ı m ı n ı y a p t ıv ea n a lizu y g u la m a la r ı n ab a ş la d ı .1 9 3 8 ’d eA m e r ik a nP s ik a n a liz D e r n e ğ ib a ş k a n lı ğ ıiç in y a p t ı ğ ık o n u ş m a A m e r ik a 'y a t e r sd ü ş t ü ,o r a d a •252*

ELI ZARETSKY " p s ik a n a liz ek a r ş ıd u y g u s a ld ir e n iş ”A v r u p a lıa n a liz c ile r infild iş ik u le ­ s in d ea ç ı k ç a g ö r ü lm ü y o r d u .A le x a n d e rp s ik a n a liziç in" h a r e k e t ”d e y i­ m in ib e ğ e n m e d i," d a h a k e s in ,d a h a d o y u r u c u b ilg ile r ...d a h a d o ğ r u d e ­ n e y s e lk a n ıtla r ”is te d i/8 5 5 K u r tE is s e l’e g ö r e A le x a n d e r" a n a liz is a ğ d u y u ­ lub irb ilim y a p t ı ,o n u tıpa d a m ı n ı n u f k u n au y g u la d ı . ” 1 8 6 5

The Palestine Institute of Psychoanalysis WA S OPENED ON OCTOBER 15 by the “ Chevra Psychoanalytith b’Erez Israel” (THK psychoanalysis SOCJE1T of PALESTINI?)

Vjx dlrecUort oC Dt. JSS, AbrMinlan

EitİtlgOVT

---- -------- -—

Jeniffakun

COMPLETE LIBRARY OF HOOKS ON PSYCHOANALYSİS UlUCH MAY BE UORR0VVED « Y PF.RSONS FRt)M ALI. PARTS OF T ilE COUNTRY A6AİNST ^ SMAJL.L SBCl/RfTY AND A SMALL FElî

Mınvlay *t> FviAty, S—10

!!

][

* 1

nnns Tînspurt 15 n n

jj

|j "'"s: m rtstm » m3 n„

11

ünrtjnrosî iddİ! j[

{ nccraMfy, be «'otrulfcd ly «edalioo.

1VIETHEDRINE’* INİECTION

*

I 0 I I 0 U C R S « ( İ U O M t t ( 0 . ( # , * . » . ) (MC . TVCMNOt 1. K ( * TOlf

Fsikodinamik dile dayanan Psikiyatrik-ilaç reklamı (American Journal o f Psychiatry, Ağustos, 1952) P s ik a n a lize ğ e rb ilim s e lt e m e le d a y a lım e d ik a lb irç a r e o la r a kiş e y a r a m a d ı y s a ,b irk ü ltü r e la ç ı k la y ı c ıo la r a kd a h a ç o k iş e y a r a m ı ş g ib ig ö u ı n ü y o r d u .A ltm ış lıy ılla r d a n s o n r a a n a litikk a v r a m ı n c in s iy e t ,m illiy e t v e c in s e lk im likg ib ik ü ltü r e lf e n o m e n e u y g u la n m a s ıin s a n lı ğ ı n h e m e n h e ra la n ı n d aç o ğ a ld ı .F a k a tb u“ k ü ltü r e l in c e le m e le r ”d a v r a n ı şv ef a r ­ m a k o lo jid e p s ik a n a lizk u lla n ım ın ıa z a lt a c a ğ ıy e r d e o n la r ınt a m a m la y ı ­ c ı s ıo ld u .K ü lt ü r c ü le rF r e u d 'u b irs a n a t ç ıo la r a kö v e r k e n ,b irb ilim a d a ­ m ıo lm a d ı ğ ık o n u s u n d afik irb ir liğ i iç in d e y d ile r .Ö r n e ğ inH a r o ldB lo o m ’a g ö r e F r e u d ’u n e d e b ir a k ip le r iP la t o n ,M o n t a ig n e ,S h a k e s p e a r e v e Y a r a t ı ş ,Ç ı k ı ş v e N u m a r a la rg ib ik ita p la r ına d la r ıb ilin m e y e n y a z a r la r ı y d ı . l 9 )F a k a tB lo m ’u n a m a c ıin s a n lı ğ ıb ilim ek a r ş ıy ü c e lt m e kik e n ,F r e u d c u lu ğ u n a m a c ıik is ia r a s ı n d a m a n tık lıb a ğ la n t ı la rk u r m a k t ı . G ö r d ü ğ ü m ü z g ib i,F r e u d ’u n in s a n h a y a lg ü c ü ü z e r in d e a ltm ış lıy ıl­ la r ı ns o n la r ı n a 'k a d a re tk ili o lm a s ı n ı nn e d e n i, o n u nd aD o s t o y e v s k i, S h a k e s p e a r e v e T e v r a ty a z a r la r ıg ib iç o c u k lu k ,c in s e llik ,a ş k ,a ile v e s o n •

357 •

RUHUN GİZEMLERİ g ib i in s a n y a ş a m ı n ı n t e m e ly ö n le r in e o d a k la n m ı şo lm a s ı y d ı .H a lb u k i a lt m ı ş la r ı nk u ş a ğ ıb u n u n a k s in e ,u m u d a r ı n ır a d ik a lp o litikk ü lt ü r e v e b u k ü lt ü r ü nd a y a n d ı ğ ıiliş k ile r ey e r le ş tir iliş ti. Y e t m iş liy ı lla r ı nF r e u d s o n r a s ım e t in le r ib ir e y ing ö r e c e li ö n e m s iz liğ in i te lk ine t t ile r .O n la r ı n a m a c ıs o s y a lv e p o litikb o y u t la r ıü z e r in d eı s r a re d e r e kk iş is e ly a ş a m ı g e liş t ir m e k t i,a m a is t e m e y e r e kd e o ls a a n a liz iny e r in ia la n g r u p y ö n le n d ir m e lit e o r ile r e ö n c ü lü ke t t ile r .P s ik a n a lit ik y a p ı n ı n b iry a n ıp s ik o f a r m a k o lo jiiç in d e k a y b o lu r k e n ,b iry a n ıd a k im likp o lit ik a la r ı n a k a y d ı B u n u n b ire t k is i,p s ik a n a liz in y e n i" t a n ı m a "y a d a p s ik o lo jik o lm a ­ y a n v e a n t ip s ik o lo jik" d iğ e r y ö n lü "p a r a d ig m a la r ı niç in d ee m ilm e s in i s a ğ la m a k t ı .B u e m m e o la y ıik ia ş a m a d a o ld u .B ir in c is i,a n a lit ik k a v r a m ­ la rd a v r a n ı şv e k iş ilik a r a s ıt e r im le r ley e n id e n b e lir tild ile r .B ö y le c e b i* s e k s ü e lliğ in a n la m ıb ir e y d e k if a r k lıt a n ı m la m a v e e ğ ilim le r d e n ,b ir e y in h a n g ic in s iy e t ley a t t ı ğ ıa n la m ı n ak a y d ı .E ş c in s e llike v r e n s e l,ç o c u k ç a c in s e la k ı m ç a ğ r ı ş ı m ı n ık a y b e t t i,s a d e c e b irk o n u s e ç im ia n la m ı n a g e l­ d i.E v r e n s e ly a d a k iş is e lo lm a y a n b irg ö r ü şa ç ı s ıta h k ire d ilir ,k ü ç ü k g ö r ü lü r k e n ,ç o c u k s u v e r u h s a lk a r m a ş a k o n u s u b iry a n a b ı r a k ı ld ı .I r k , m illiy e tv e c in s iy e tg ib iş e k ille r d e o la n k ü ltü ra r t ı k ,k iş is e lk im liğ in k a y ­ n a ğ ıv e e t k ile y ic is io la r a k a n la ş ı lm a d ı ;b u n u n y e r in e k im likbasitleştin cinin k u m c u s u o ld u . İ k in c ia d ı m p s ik a n a liz ir e h in d e n k u r t a r m a ka m a ç lı y d ıa m a b u n u b ir e y in " y a p ı s ı n ıy ı k a n "b irt e o r io la r a k y a p t ı .B ir in c ia d ı m ı n " g e r e k lili­ ğ in i"d a ğ ı t m a kis t e y e n ik in c id a lg a k ü ltü r e lt e o r ic ile r .b ir e y s e lk im liğ i " h it a b e y e "d a ld ı r m a y a ç a lı ş t ı la r .B ö y le c e L e o B e r s a n i" d ü ş ü n ü c ü k im li­ ğ in ik o n u ş m a n ı n iç in e y a d a a r k a s ı n a k o y m a k o n u s u n u s o r u n y a p a n " F r e u d m e t in le r in iö v d ü . 0 0 1 J u lia K r is t e v a .F r e u d m e t in le r in e ," b ird iz id e ­ ğ iş e n ,k o n t r o llü k im lik le . . .s a d e c e p e d e r ş a h iy a s a n ı n k e y f ik o n u ş u "ile b ir lik te " s ö y le n m e d e n a n la ş ı la n e r k e k e g o '* y u y e r le ş t ir d i. 0 0 B u tü rt e o r i­ c ile riç ink im liğ ind e n g e s iz liğ i,d a h a g e liş m işb irt o p lu m u nh a b e r c is i o la r a k a lg ı la n d ı . H içk u ş k u s u zp s ik a n a liz in p o s t m o d e r n v e p o s t y a p ı s a lf e ls e f e y e , s a n a t a v e e d e b iy a t ad ö n ü ş ü m ü y leilg ili b ir ç o kk it a py a z ı la c a k t ı .A m a b u n o k t a d a ,e n y a r a t ı c ıv e d a y a n a c a ğ ıb e llio la n b ird e ğ iş im d e n s ö z e t ­ m e k y e r in d e o la c a k t ı r ;D e r r id a1 9 6 4 't e d e liliğ int o p lu m d ı ş ıb irt e c a v ü z v e a y a k la n m a p r e n s ib iö r n e ğ iv e r d iğ in is ö y le y e r e kF o u c a u lt ’n u n Deli lik ve Uygarlık k it a b ı n ıe le ş t ir d i.D e r r id a 'y a g ö r e d e lilik" m a n t ı kim p a ­ r a t o r lu ğ u n u n "iç in d e y d ik io d a s a d e c e iç e r d e n e le ş tir ile b ilir d i.D e r r id a • 358 •

ELI Z A R E T SK Y

ıla h a s o n r a b u a n a litika n la y ı ş ı n ıp s ik a n a liz e d e u y g u la d ı .O n a g ö r e d e Iilikv e t e c a v ü z ,içv e d ı ş ,g e r ç e kv e s a h t e ,b ilin çv e b ilin ç a ltıa r a s ı n d a ­ k ia ş ı r ıfa r k lılık la r ın e d e n iy le p s ik a n a liziç in d e b a s t ı r ı lm ı ş t ı .D e r r id a b ir . m a liz c id e ğ ild ia m a ,y e n ib iry a z ış e k liic a te t t i;b u n a g ö r e b ilin ç a ltı,n i­ y e t le n ile ntü m a n la m la r ıe n g e lliy o r ,g e c ik tir iy o r ,y a la n lı y o r ,u z a k la ş t ı r ı ­ y o rv e ş id d e tle n d ir iy o rv e b u ş e k ilb u y o lu d r a m a t iz e e d iy o r d u . ( 1 2 ) O n u n ( . . ı lı ş m a s ıb iry a n d a n b ilin çy a d a id r a ka r a s ı n d a k is ı n ı r d a ,d iğ e ry a n d a n d ad in a m iky ad am o t iv ee d ilm işb ilin ç a ltın d ab u lu n a nb ilin çö n c e s i /ıh n iu y a n d ı r ı y o rg ib io k u n a b ilir d i.

Kimlik politikalarının altında ezilen Freud (Der Spiegel. 1998)

Bu nedenle bir zamanlar göz korkutan psikanaliz projesi 19601ardan sonra parçalandı; bilimsel ve kültürel boyutlarının bölünmesiyle Freudculuk başıboş kaldı. Ama analizlik mesleği sadece yaşamını sür­ dürmekten fazlasını yapmıştı. Rahipler gücünün normal insana geçtiği dinsel devrimde olduğu gibi, mütevazı analizciler günlük yaşama hiz­ met etmeye devam ettiler. Aslında psikanalizin uzun zaman önce erte•359*

RUHUN GİZEMLERİ le n m işo la n id e a lle ş m e k a r ş ı t ıh a r e k e t is o n u n d a y a ş a n ı y o r ,y e n ia n a li­ tikt o p lu m la riç e d ö n ü y o r ,k e n d ile r in im a r jin a lo la r a ky e n id e no r t a y a k o y u y o r ,y e n ib ird e r le m e d ö n e m ig e liş t ir iy o r la r d ı . K u z e y A m e r ik a e g o p s ik o lo jis in in p s ik a n a liz ü s t ü n d e k ie g e m e n li­ ğ in iny o ko lm a s ı ,b u d e ğ iş im iç inis t e n e n b irk o ş u ld u .A lt m ı ş lıy ı lla r g e r id e k a lı rv e A B D e g o p s ik o lo g la r ıt ı p t a g ü ç le r in iy itir ir k e n ,s ö y le y e c e kp e kb irş e y le r id e k a lm a d ı .N e w Y o r kP s ik a n a lizD e r n e ğ ib a ş k a n ı A la n J .E is n it z1 9 7 9 ’d a New York Times'.a y a z d ı ğ ıb irm e k t u p t a ,k a r d e ş r e k a b e t i,r ü y a la r ı nö z e lr o lü v e “ h a y a lg ü c ü v e y a r a t ı c ı lı k t a a n la y ı ş la r " g ib i" e tk ili fik ir le r in i”s ı r a la y a r a kF r e u d 'u s a v u n d u a m a b irb ü t ü no la ­ r a ka n a lit ikk a v r a m ıa n la t m a d ı . 1 1 5 1 O n y ıl s o n r a U lu s la r a r a s ıP s ik a n a liz D e r n e ğ in in b a ş k a n ıR o b e r tV V a lle r s t e in a n a liz c ile r in t e o r ikp o z is y o n la ­ r ı n ıe g o ,p s ik o lo jis i,o b jeiliş k ile r i,L a c a n c ı lı k -b ü y ü kç a p t a a ç ı k la y ı c ı m e c a z la r . . .s im g e c ilik . . .ç o ğ u lc u lu k . . .in a n ç k o n u la n o la r a k t a n ım la d ı.0 4 1 M a r yD o u g la sK u z e yA m e r ik ap s ik a n a liz in iu z u nb irs e y a h a t eh a z ı r a m a d e m ir li,y e lk e n le r ia ç ı lm a m ı ş ,ip le r is a r k m ı ş ,h a r e k e t s izb irg e m i­ y e b e n z e t t i.T e o r ir ü z g a r la r ı n ı n e s m e m e s id iy e b irş e y s ö z k o n u s u d e ­ ğ ild i.a m a b iry e r e g it m e k o n u s u n d a m o t iv a s y o n e k s ik liğ iv a r d ı . 0 5 1 M e d ik a lm e r k e z ip a r ç a la n ı r k e n ,k a d ı n la rv e e ş c in s e lle rA B D a n a ­ lizm e s le ğ in ie le g e ç ir m e h a m le s ib a ş la t t ı la r .1 9 8 8 ’d e b u h a m le le rs o ­ n u c u n d a a n a liz k u r u m la n d o k t o ro lm a y a n la n d a a lm a k z o r u n d a k a ld ı k ib u n la r ı nç o ğ u k a d ı n d ı .M e d ik a lk a n a ty a ş a m ı n ıs ü r d ü r m e s in e r a ğ ­ m e n ,b u g ü n K u z e y A m e r ik a p s ik a n a liz in d e e n g ü ç lü s e s le rf e m in is t le ­ r inv ee ş c in s e lö z g ü r lü ğ üy a n d a ş la r ı n ı ns e s le r id ir .E g e m e ny a k la ş ı m , F r e u d u nh a t a la r ı n ıd ü z e lt m e y ed a y a n a n“ iliş k iy eb a ğ lı ”y a k la ş ı m d ı r . 1 9 6 6 'd a A m e r ik a n p s ik a n a liz in in z a y ı fk im liğ iF r e d e r ic kC r e v v s 'u n F r e u d * a s a ld m la r ı y la a ç ı ğ a ç ı k t ıa m a b u n la rç o ğ u n lu k la y a n ı t s ı z k a ld ıla r .1 1 6 1 B a ş k a y e r le r d e d u r u m u b ir a zd a h a c a n lı y d ı .1 9 7 4 't e F r a n s a 'd a h e r b ir in ink e n d ig a z e t e s io la n ü ç ö n e m lia n a liz g r u b u v a r d ı ;y a k la ş ı k5 0 0 ü y e liP a r is P s ik a n a lizD e r n e ğ i( g a z e t e s iEtudes Freudiennes) d ü n y a n ı n e n b ü y ü k a n a liz d e r n e k le r in d e n b ir iy d i.D iğ e r le r iL a c a n 'ı n E c o le F r e u d ie n n e 'i ( g a z e t e s i Scilicet) v e J e a n L a p la n c h ev e J e a n B e r t r a n dP o n t a ü s y ö n e t im in d e F r a n s ı z P s ik a n a liz D e r n e ğ iy d i( g a z e t e s iLa N ouveile Revü e de Psychanalyse). L a c a n s a y e s in d e b u g ü n d e F r a n s a 'd a h e re n t e le k t ü e lF r e u d ’u c id d io la r a ko k u r .D id ie rA n z ie u ,P ie r a a u la g n ie r ,J a n in c C h a s s e g u e t S m ir g e l,J u lia K r is t e v a v e A n d r e G r e e n g ib iy e n id ü ş ü n ü r le ra n a liz v e f e ls e f e n in p a r a m e t r e le r in ig e n iş le t t ile r ,1 9 9 4 't e U lu s la r a r a •360

ELI ZARETSKY m P s ik a n a liz D e r n e ğ in in ( I P A )ü y e s a y ı s ıd o k u z b in e y a k ı n d ıv e b u n la ­ r ıy a k la ş ı k ü ç b in iK u z e y A m e r ik a lı y d ı .F r a n s a 'd a is e I P A ü y e s io lm a y a n y a k la ş ı k b e ş b in a n a liz c iv a r d ıv e b u n la r ı n b e ş t e d ö r d ü L a c a n c ı y d ı . E n ç a r p ı c ıö r n e k L a t in A m e r ik a id iv e 1 9 9 4 ’t e o r a d a 2 . 2 0 0 I P A ü y e ­ s ia n a liz c iv a r d ı .G ö r d ü ğ ü m ü z g ib ik ı r k lıv e e lliy ı lla r d a H id e r ’ d e n k a ç a n Y a h u d iF r e u d c u la rB u e n o s A ir e s 'e y e r le ş t ile r .A lt m ı ş lıy ı lla r d a ö n c e H a n ı ı a h S e g a l'ı n K le in c ı lı ğ ı ,s o n r a d a L a c a n c ı b k e t k is in d e b ü y ü k g e liş m e y a ­ v a n d ıo r a d a .D e m o k r a s iy e r le ş t ik t e n s o n r a B u e n o s A ir e sk e n d in i" d ü n ­ y a n ı n p s ik a n a liz b a ş k e n t i”ila n e t t i.I P A 'n ı n o r a d a y a p t ı ğ ı1 9 9 1 k o n f e r a n ­ s ı ,M o s k o v a 'd a k iU lu s la r a r a s ıS a t r a n çT u r n u v a s ıy ad aN e w Y o r k ’t a k i I) ü n y a S e r is ik a d a riz le y ic it o p la d ı .B r e z ily a 'd a b u g ü n o n b ird e m e k v a r ­ d ı r .b u n la rK u z e y A m e r ik a v e B a t ıA v r u p a e ğ ilim le r in d e n k a ç ı n a r a k k e n ­ d iF r e u d b iy o g r a f ile r in iv e p s ik a n a liz ç a lı ş m a la r ı n ıü r e t m iş le r d ir . P s ik a n a liz ta r ih ia lt m ı ş lıy ı lla r d a n b e r im e r k e z d e n k a ç ı ş v e ç o ğ u l­ lu k te o r ile r iy le k la s ik d ö n e m d e k o n tr o la lt ı n a a lı n a m a y a n z o r lu k la ry a ­ ş a d ı .B u n la r d a n b ir ip s ik a n a liz in Y a h u d io r ijin iv e Y a h u d ita r ih iy le d ü ­ ş ü n c e t a r z ı n ı n e t k is id ir . 1 1 7 1 B ö y le c e1 9 7 7 ’d e K u d ü s 't e k iY a h u d iÜ n iv e r s i­ t e s in d e d ü n y a n ı n ilkp s ik a n a liz k ü r s ü s ü k u r u ld u . 1 1 * 1 S e k s e n ik iy a ş ı n d a v e k u r u c ub a b a s ı n ae ny a k ı n b a ğ la n t ıo la nA n n aF r e u dk ü r s ü y eb ir m e k t u pg ö n d e r e r e ka n a liz in" b irY a h u d ib ilim i"o ld u ğ u n u v e b u n u n Ş e r e fU n v a n ıo la c a ğ ı n ıb e lir tti.4 1 9 1 B u a r a d a Y a h u d ia n a liz c ile rI P A 'n ı n A l­ m a n y a 'd a t o p la n m a s ı n a h e rz a m a n it ir a z e ttile ra m a 1 9 8 5 't e y u m u ş a d ı ­ la r .H a m b u r g 'd a k it o p la n t ı d a G ö r in g E n s t it ü s ü n ü n ta r ih in ia n la t a n b ir s e r g ia ç ı ld ıv e b irA lm a n p s ik a n a liz c i," T a n r ı y a ş ü k ü r le ro ls u n k ig e ld i­ n iz .4 0 y ı ld a n b e r iu t a n çiç in d e y a ş ı y o r u z b izb u r a d a , "d iy e k o n u ş t u . 1 2 0 1 Y in e d e Y a h u d ik o n u s u b a z ı la r ıiç inb e lir li b irs o m o la r a kk a ld ı .P e n c a p h / İ n g iliz a n a liz c iM e s u tH a n Uzun Bekleyiş ( 1 9 8 8 )a d lıo t o b iy o g r a f i­ s in d e " İ b r a n ip r a n g a s ı n ı "a t a r a k p s ik a n a liz d e k iY a h u d ie ğ ilim in ink e n ­ d i" k iş is e le t n iks tilin i"h e p e n g e lle d iğ in is ö y le d i. 1 2 1 1 N o r m a lle ş m e d iğ e ra n la m la r d a d a g e liş m e s in is ü r d ü r d ü .1 9 7 9 ’d a A la in d e M ijo lla ö n d e r liğ in d e b irm e s le k t a r ih o r g a n iz a s y o n u k u r u lu r ­ k e n .d ı ş a r ı d ad aP a u lR o a z e n .H e n r iE lle n b e r g e r ,P e t e rG a y ,M ic h a e l M o ln a r ,E lis a b e t hR o u d in e s c o .F r a n kS u llo v v a y .A le x a n d e rE t k in dv e C a r iS c h o r s k e e k ib it a r a f ı n d a n m e s le kta r ih iy a z ı lm a y a b a ş la n d ı .Y e n i g a z e t e le r ,ö z e llik led e Psikanaliz ve Tarih.y e r le ş m işt a r iha r a ş t ı r m a la ­ r ı y la e s k ik u t s a lb a z ık it a p la r ı n y e r in ia ld ı .P e t e rG a y ilkt r a n s f e r a n s s o n ­ r a s ıS ig m u n d F r e u d b iy o g r a f is in iy a z d ı .İ n g iliz ,F r a n s ı z v e A lm a n d e r ­ • 361 •

RUHUN GİZEMLERİ n e k le r ib ü y ü ka r a ş t ı r m a k o le k s iy o n la r ıy a p t ı la r .E r n e s tJ o n e s 'u n k ilis e y a s a la n n d a nç ı k a r m a y aç a lı ş t ı ğ ıO t t oR a n kg ib it e k r a re s k iy e r le r in e k o n d u la rv e p e k ç o k a n a liz c iy e g ö r e ,ö z e llik le A B D 'd e S a n d o rF e r e n c z i F r e u d a r a k ip o la r a k g ö r ü ld ü .F r e u d e s e r le r in in y e n iç e v ir ile r ip iy a s a y a ç ı k a r a k S t r a t c h e y ’n inStandard Edition u n a a lt e r n a t if le rg e t ir ild i. P e k ia m a n o r m a lle ş m e y le n e k a s t e d iliy o r d u ? P s ik a n a liz t a r ih in d e b e lk id e t ü m d iğ e rt a r ih le r d e n d a h a ç o k t r a v m a v a r d ı — y a n ic a n lıa m a ç ö z ü m s ü zk a lm ı şf e la k e t le ry a ş a n m ı ş t ı . 4 2 2 1 B u n la r ı niç in d ek iş ilikt e c a ­ v ü z le r i,t a lih s iz y a ş a m la r ,b o ş a h a r c a n m ı ş y ı lla r ,t a h r ip e d ilm iş b e lg e le r , g iz li a r ş iv le r ,u n u t u lm u şg ü n a h la rv e a ç ı k la n a m a y a nk o p m a la rv a r d ı . N o r m a lle ş m ey u m u ş a kb irt a r z d aa ç ı lm a d ı .B u n u ne nç a r p ı c ıö r n e ğ i p s ik a n a liz t a r ih in in e n ö n e m lif e la k e t i;N a z ile r in y ü k s e lm e s id e ğ il,a n a ­ liz c ile r in o n la r a z a y ı fy a n ı t ıv e a s lı n d a Y a h u d ik a t lia m ı y d ı . A lt m ı ş la r d a n ö n c e I P A A lm a n a n a liz c ile r iiç in ö z e lb irs ı ğ ı n a k o la ­ r a kk a b u le d ild i,o n la r ı nu lu s a lg e ç m iş le r in d e nk a ç ı ş la n n a o la n a kt a ­ n ı n d ı .F a k a t1 9 6 8 r a d ik a lle r ia n a liz c io lu n c a b u ö r t ü d e k r itikin c e le m e ­ y e k o n u o ld u .1 9 8 0 'd e B a m b e r g 'd e k ik o n f e r a n s t a g e n ç a n a liz c ile rp a t la ­ d ı :" S e n in a n a liz c in k im d i? "" N e y a p ı y o r d u n ? "" B u g iz e m d u y g u s u ,y a ­ la n la r ,g e r ç e k lik d u y g u s u p a t o lo jis in e r d e n g e ld i? "s o m la n s o r u ld u .H e lm u tD a h m e r ,R e g in e L o c k o t ,G e o f f r e y C o c k s v e d iğ e r le r iG ö r in g E n s t i­ t ü s üt a r ih iy leR e ic h 'ı nd ı ş a r ı d ak a lı ş ı n ıo r t a y ak o y d u la r .1 9 9 7 'd e ü n lü A lm a n a n a liz c is iW e r n e rB o h le b e r .1 9 6 8 s o n r a s ıA lm a n p s ik a n a liz in d e ö n e m lit e o r ikg e liş m e le r in o lm a m a s ı n ıA lm a n a n a liz c ile r in in h e p g e ç ­ m iş le r iy le m e ş g u lo lm a la n n a b a ğ la d ı . 1 2 ’1 L a t in A m e r ik a n p s ik a n a liz in d e d e a lt m ı ş lıy ı lla r ı n s o n la r ı n d a n g e ­ r iy eiş k e n c e ,s ü r g ü n v e k a y ı p la rk a ld ı .S ü r g ü n e g ö n d e r ile n a n a liz c ile r a r a s ı n d a b u lu n a n J u a n C a r lo s V o ln o v ic h A r ja n t in 'd e n K ü b a 'y a k a ç t ıv e ç a lı ş m a la r ı n a o r a d a d e v a m e t t i.M a r c e lo v e M a r e n V in a rb irT u p a m a r o y u t e d a v ie ttik le r iiç in iş k e n c e g ö r d ü le rv e U r u g u a y 'd a n s ü r g ü n e g ö n ­ d e r ild ile r .E liz a b e t h L ir a E lS a lv a d o r 'd a d e m o k r a s iy ik u r t a r m a kiç in k i­ lis e y le b ir lik te ç a lı ş t ı .O r t a A m e r ik a 'n ı n e n ö n e m lis o s y a lp s ik o lo g u I g n a c ioM a r t in B a r o1 9 8 9 'd a A B D e ğ itim li S a lv a d o ra s k e r le r it a r a f ı n d a n ö ld ü r ü ld ü .S ü r g ü n e g ö n d e r ile n le ra r a s ı n d a M a r ie L a n g e rv e b a ş k a a n a ­ liz c ile rd e v a r d ı . 1 2 4 1 P e k ç o k a n a liz c id e y e r le r in d e k a ld ı la rv e d ik t a t ö r le ­ r in e m r in d e ç a lı ş m a la r ı n ıs ü r d ü r d ü le r .B u g ü n is e a r t ı k u z la ş m a la rg ö r ü ­ lü y o r .Ö r n e ğ in J u lia B r a u n ,M a r c e lo V in a r ,E m ilio R o d r ig u e z ,E liz a b e t h J e lin v e d iğ e r le r ik a y b o la n la r ı n p s ik o lo jis iü z e r in d e ç a lı ş ı y o r la r .B irk ı s ­ •3 6 2

ELI ZARETSKY m ık a r ı ş ı kk im lik le r iv e k o lo n it r a v m a s ıs o n u c u o r t a y a ç ı k a n e r k e k lik ş e k ilb o z u k lu k la r ı n ıa r a ş t ı r ı y o r la r .B u a n ı la r ıv e ta r ih iy a k a la m a ç a b a la ı ı n ıb ira n a lit ikk ü ltü rk a p lı y o r .A r ja n t in g e n e lk u r m a yb a ş k a n ı1 9 9 5 't e k o le k tifb ilin ç a lt ı "" y a s ç a b a la r ı "v e " ç a lı ş m a y ıt a m a m la m a "g ib ik o n u ­ la r d a n s ö z e d e r e k ö z ü rd ile d i. 1 2 5 1 1 9 8 9 'd a b a ş a r ı lıo la n sam izdatve d iğ e ra n t ik o m ü n is th a r e k e t le r ,k o p ­ m u ş o la n b ird iğ e ra n a lit ikt a r ih ip in in e le a lı n m a s ı n ıs a ğ la d ı la r .1 9 7 9 'd a R u s y a ’d a A r o n B e lk in u lu s a lk ı r ı k lı ğ ıa ç ı k la m a k iç in a n a liz e b a ş v u r d u .Y ü ­ c e R e h b e r[ S t a lin ]f ik r in in a ile b a b a s ıf ig ü r ü n ü e z d iğ in i,in s a n la n n h e rt ü r ­ lü a lt e r n a t if e ş e y t a n ib ird u y g u y la b a k m a s ı n a ...s o n u ç t a d a d ü ş ü n c e ö lü ­ m ü n e n e d e n o ld u ğ u n u s ö y le d i.B ird iğ e rr e f o r m c u ," K a y b o la n b a b a y la il­ g ilis a b itf ik ir ,s ü r g ü n y a d a h a lk d ü ş m a n ıo la r a k o r t a d a n k a ld ı r ı la n b a b a ­ d a n d o la y ıd u y u la n u t a n ç d u y g u s u v e e r k e k ç o c u ğ u n y a ln ı z lı k v e ş a ş k ı n lı ­ ğ ı n ı "a n la t t ı . 1 2 6 1 F r e u d 'u n ç a lı ş m a la r ıg la s t n o s t la b e r a b e r ,o t u z lu y ı lla r ı n b a ş ­ la r ı n d a n b e r iilkk e z o la r a k y a y ı n la n d ı .1 9 8 9 'd a A n d r e iZ a g d a n s k y 'n in R ü ­ y a Yorumlan film in d e S o v y e tt a r ih in d e n s a h n e le r le b ir lik t e F r e u d ’u n y a z ı ­ la r ı n d a n p a r ç a la ro k u n d u .Ç a ğ d a ş Ç in 'd e b ile y a s a k lıp o s t m o d e r n r o m a n ­ c ıW e iH u i,Shanghai Baby a d lır o m a n ı n d a k a d ı n k a h r a m a n ık a f a s ık a n ş ı k ,ş ö h r e tp e ş in d e v e F r e u d o k u y a n b irk a d ı n o la r a k a n la t ı r . O h a ld ep s ik a n a lizm e s le ğ ih e m p s ik o f a r m a k o lo jiks a ld ı r ı y ıv e h e m d e k ü lt ü r e ld ö n ü ş ü m ü y a ş a d ıv e y a ş a m ı n a d e v a m e d iy o r .F a k a t b u r a d a y a ş a m ı n ıs ü r d ü r m e o la n a ğ ı n ık a y b e d e b ile c e k o la n ş e y ,p s ik a n a ­ liz inb irz a m a n la rp a r ç a s ıo ld u ğ uö z a r a ş t ı r m a n ı n a n a lit ike t iğ id ir .S o ­ n u ç t a b u k a y ı p n e k a d a rö n e m lio la b ilir ? B u k it a p t a t a n ı m la n d ı ğ ıg ib ib irö z a r a ş t ı r m a n ı n s ü r e s i,d o ğ a s ıiti­ b a r iy le k ı s a o la c a k t ı r .Z ih n in y ö n ü n o r m a lo la r a k d ı ş a d o ğ r u d u r .B ö y le c e p s ik a n a liz d e y o ğ u nilg in ing e ç iş io n u na lt ı nç a ğ ı n ıy a n s ı t a nilg i— b e k le n m e k t e d ir .Ş im d is o r u la c a ko la n s o m .n e ö ğ r e n ilm işo ld u ğ u d u r . B irin a n c ıt e k v e e ş s iz v e ç e ş it lilik le d o ğ r u la m a k y e t m e z .K iş is e ly a ş a m g e r ç e k p r a t ik le r ,k u r u m la r la b ir le ş m e d e n v e d a h a g e n iş b irt a r ih v e t o p ­ lu m a n la y ı ş ı y lailiş k ili o lm a d a n y a ş a m ı n ıs ü r d ü r e m e z .M a d e m k ip s i­ k a n a liz in y ir m in c iy ü z y ı ld a o y n a d ı ğ ır o lüy ir m ib ir in c id e o y n a m a o la ­ s ı lı ğ ıy o k ,o n u n b a ş a r ı la r ı n ık o r u m a k is t iy o r s a k ,a n la y ı ş la r ı n ıiç in e a la n v e o n la r ı n ü s t ü n e y e n ilik le rin ş a e d e c e k y e n ik u r u m la ric a te t m e kd u ­ r u m u n d a y ı z .P s ik a n a liz e d a h a n e k a d a rg ü v e n e b ilir iz ,o n a n e r e y e k a d a r h a le f le ric a te d e b ilir iz v e b u h a le f le rn a s ı lo lu r ,b u n la rh a le n y a n ı t ıb u ­ lu n m a y a n s o r u la r d ı r . •363*

R U H U N G İZ E M L E R İ

1993’te Time dergisi; soru cevapsız kalıyor. (Kapaktaki soru: Freud öldü mü?) B u s o r u la r a n a s ı ly a n ıtv e r ir s e kv e r e lim ,s a v u n m a m ı z g e r e k e n b ir d iz ia n la y ı şş e k lin d e b irte r a p io lm a zb u ;y a n ih e rb ir e y in b iriçd ü n y a ­ s ıv a r d ırk ib ü y ü kb ö lü m üs a d e c e b ilin ç a ltıd e ğ ilb a s t ı r ı lm ı ş t ı r ;b ir e y in d iğ e r le r iy le ,ö z e llik led e s e v d ik le r iy leiliş k ile r ib u b ilin ç a ltıd ü n y a s ı n ı n im a jla r ıv e a r z u la r ı y lad o lm u ş t u r ;b ire r k e ky a d a k a d ı no lm a kk a r m a ­ ş ı k ,ş ü p h e lib irs ü r e c in s o n u c u d u rv e h içk im s es a d e c e o y a d a b u c in ­ s iy e t e a itd e ğ ild ir ;b ir e y le r inin tr a p s iş iky a ş a m ı y la ,y a ş a d ı k la r ık ü ltü r e l, s o s y a lv e p o litikd ü n y a a r a s ı n d a k ü ç ü lt ü le m e z b irb o ş lu k v a r d ı r ;b irt e k b ir e y ind e ğ e r in d e n s ö z e t t iğ im iz d e ,a k lı m ı z d a o la n d o ğ r u la r ı n v e m a n ­ tığ ıns o y u ty e r id e ğ ild irb u ,s o m u t ,b e lir li v eş a r t a b a ğ lıb ir e y d ir ;t o p ­ lu m v ep o litik a la rs a d e c e b ilin ç li ç ı k a r la rv eid r a ke d ile ng e r e k s in m e ­ le r led e ğ il,a y n ız a m a n d a b ilin ç li m o t iv a s y o n la r la ,e n d iş e le r le ,y a r ı k o n u ş u la n a n ı la r lah a r e k e t e g e ç ir ilirv e b ü y ü kd e v le tle rb ilet r a v m a a c ı s ı y a ş a r ,a n id e n y ö nd e ğ iş tir irv e g e r iç e k ilir le r . P s ik a n a liz in k a r iz m a s ı ,ç e k t iğ im u a z z a m id e a lle ş m e b u n la r ıv e iliş -

•364

ELI ZARETSKY k ili a n la y ı ş la r ık o r u m a n ı nb iry o lu y d u ,k iş is e ly a ş a m ık o r u m a n ı nb ir y o lu y d u .Ö y le b ira n la y ı ş p s ik a n a liz in ç ö k ü ş ü n e d a y a n a b ilirm i? G lo b a l h ı z la n m a ,k a m u y la ö z e la r a s ı n d a k is ı n ı r ı n ç ö k m e k ü z e r e o lm a s ıv e a n ­ la m ı n p s ik o lo jis in ib ilg it r a n s f e r in e in d ir g e y e n b ilg is a y a r la ş m a in t r a p s iş ik d e n e y im in iç in ib o ş a lt t ım ı ? I r k ,u lu s v e c in s iy e tk o n u s u n d a k iy e ­ n ia n la y ı ş la r ı m ı z in s a n la r ı n k e n d ib ir e y s e llik le r in ia n la m a ih t iy a c ı n ıe n ­ g e lle rm i? " F a r k "k o n u s u n d a d a h a d ik k a tlio lm a a r z u m u z ,a r t ı k in s a n o l­ m a n ı nn e a n la m a g e ld iğ ik o n u s u n d ab iro r t a kn o s y o n a ,y a d a b u n u t a r t ı ş m a kiç in g e r e k lio r t a kb ird ileih t iy a c ı m ı zo lm a d ı ğ ıa n la m ı n a m ı g e lir ? E ğ e rö y le y s e k o r k u n ç b irf a k ir le ş m e n in e ş iğ in d e y iz d e m e k t ir .B o ş b ir" r a s y o n e ls e ç im "k a v r a m ı n ık u c a k la r k e n ,e s k ik iş is e ly a ş a m id e a lle ­ r in e s a h t e b a ğ lı lı k g ö s t e r m e r is k it a ş ı y o r u z .B a ş e ğ m e y e d o ğ r u e t k in ş e ­ k ild ey ö n le n d ir ilir k e n ,k e n d iz ih in le r im iz it a n ı d ı ğ ı m ı ziç ink e n d im iz i k u t la m a r is k iy le k a r ş ık a r ş ı y a y ı z . H iç k u ş k u s u z ş im d ik iü ç k a d ıy e n ilik v a a d iiy im s e ro lm a k iç in y e ­ te r li n e d e n v e r m iy o rb iz e .P s ik a n a lizd ö n e m in d e o t o n o m i," y e t k iv e r ­ m e "y a d a f a y d a c ı ls o r u n ç ö z m e d e ğ il,k a r m a ş ı k ,y a ş a m b o y u b irf a r k ı n ­ d a o lm a d u r u m u im a e d iy o r d u .K a d ı n e ş itliğ io n la r ı n e r k e k g ib io lm a k is t e d iğ iy ad af e m in iz m ink u t la n m a s ıa n la m ı n ad e ğ il, ik ic in s iy e t in m ü m k ü no la ne n iy iş e k ild eiliş k id eo lm a s ıa n la m ı n a g e liy o r d u .D e ­ m o k r a s ik e n d in ik u t la y a n v a t a n s e v e r likv e p a r t iz a n z o r b a lı kd e ğ il,ö z d ü ş ü n m e v e ö z e le ş t ir ig e r e k t ir iy o r d u .T a r ih in inilkz a m a n la r ı n d a p s i­ k a n a liz in itic ig ü c ü o la n iy im s e r lik in s a n g e liş m e s in d e ilkk itle e k o n o ­ m ik f a z la lı k la ilg iliiy im s e r lik -a r t ı k k o la y e le g e ç m iy o r d u .G ü n ü m ü z d e iy im s e r lika r a d ı ğ ı m ı z z a m a n iç e d o ğ r u b a k m a m ı z g e r e k iy o r .B ö y le y a ­ p a r a ky a k ı n z a m a n d a ç ı k t ı ğ ı m ı zp s ik a n a liz ina lt ı nç a ğ ı n a o la nb o r c u ­ m u z u b irk e z d a h a a ç ı k la y a c a ğ ı z .

•365*

Notlar

Notlarda sık sık belirtilen çalışmalar aşağıdaki kısaltmalarla tanımlanmıştır: htud-Abraham Sigmunt Freud ve Kari Abraham. Psikanaliz Diyalogu: Sigm und Freud ve Kari Abraham m ektupları, 1907-1926. Editörler Hilda C. Ab­

raham ve Ernst L. Freud. Çeviri Bernard Marsh ve Hilda C. Abraham. New York: Basic Books. 1965 hvud-Ferenczi Sigmund Freud ve Sandor Ferenczi. Freud ve Ferenczi Yazışmalan. Editörler E ja Brabant. Ernst Flazeder ve Patrizia Giampieri-Deutsh. 3 cilt

Cambridge. Mass.: Harvard Üniversitesi Yayınları, 1993. Fteud-Fliess Freud ve Fliess. Sigm und Freud’un Wilhelm F lie sse Tüm M ektup­ ları, 1887-1904. Editör ve çevirmen Jeffrey Moussaieff Masson. Cambridge,

Mass.: Harvard Üniversitesi Yayınları, 1985. Fıeud-Jones Sigmund Freud ve Ernest Jones. Freud ve Jo n esü n Tüm Yazışmla-

n. 1908-1939 Editör R. Andrew Paskauskas. Cambridge, Mass..- Belknap Press, Harvard Üniv. 1993. bieud-Jung Sigmund Freud ve Cari G. Jung. Freud-Jung M ektupları: Editör William McGuire Çeviri Ralph Manheim ve R.F.C.Hull. Cambridge, Mass. Har­ vard Üniversitesi Yayınları, 1988. Fıeud-Salom e Sigmund Freud ve Lou Andreas Salome Mektupları. Editör Ernst

Pfeiffer. Çeviri VVilliam ve Elaine Robson-Scott. New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1972. Jones Emest Jones. Sigm und Freud'un Hayatı ve Çalışm alan, Cilt 1, Şekil Veren Yıllar ve Büyük Buluşlar. 1856-1900: cilt 2. Olgunluk Yıllan, 1901-1919; cilt 3 Son Aşama, 1919-1939. New York BasicBooks, 1953-57. [-SF Sigmund Freud. Sigm und Freur M ektuplan 1983-1939. Editör Ernst Freud ve Lucie Freud Çeviri Tania ve James Stern. NevvYork: Basic Books, 1960. SE Sigmund Freud Freud'un Komple Psikolojik Çalışmalarının Standart Baskı­ sı. James Strachey editörlüğünde Anna Freud, Alix Strachey ve Alan Tyson çevirisiyle. 24 cilt. NevvYork: Norton, 1976. 367

R U H U N G İ Z E M L E R İ

Giriş 1. Cari E. Scherske, Fin-de-siecle Vienna: Poîitics an d Culture (New York: Knopl, 1980) 2. Daha kesin bir formül bu açıdan akrabalık, eve yaşamı ve aileyi ayırt eder Genelde bk. Eli Zaretsky, Capitalism . the Fam ily an d Personel Life (1976. New York, Harper & Row, 1986). 3. Philip Rieff, The Triumph o f the Therapeutic: U ses ofF aith A fter Freud (Nevv York: Harper & Row, 1966). 4. Claude Levi-Strauss, 'The Effectiveness of Symbols" Structural Anthropology (Chicago: Üniversite Yayınlan. 1983). s. 186-205. 5. Marc Bloch, The Royal Touch: Sared M onarchy an d Scrofula in England and France, çeviri J. E Anderson (Londra: Routledge S Kegan Paul, 1973) 6. Max Weber The Social Psychology o f the VVorld’s Religions (1920-21) Calvin* ci sommluluk duygusunu Konfüçyüz yanlılığı gibi bireysellik iç dünyası ve kozmik örnekle karşılaştım. Fakat Weber Calvinci etikle yirminci yüzyıl ki­ şisel ya da psikolojik otonomiyi karşılaştırmadı. 7. Ş.E. cilt 15. s. 18. 8. S. N. Eisenstadt ed. M ax W eber on Charism a an d Institution Building: Seiected Papers (Chicago Üniversitesi Yayınları, 1968.) 9. "İkinci sanayi devrimi" terimi bazen Patrick Gedes'in Cities in Evoîution ad­ lı kitabına atfedilir (Londra: VVilliam Sl Norgate. 1915) David Landes’in The Unbound Prometheus'unda önemli tartışmalar bulunabilir. (Cambridge Üni­ versite Yayınları, 1969) teknolojik değişimler ve finansal yenilikler vardır Eric Hobsbavvm'ın İndustry an d Em pire adlı eseri (Londra. VVeidenfeld & Nicholson. 1968). s. 144-49, burada bilimin yeni rolü, montaj hattı ve tüketicilik anlatılır. Diğer yararlı tartışmalar şunlardır: N. Rosenberg "The Growing Roleof Science in the Innovation Process," (Science. Technology and Society in the Time of Alfred Nobel. ed. Cari Gustaf Bemhard) Oxford Üniversite Yayınları, 1982, s. 231-46: PeterTemin, "The Future of the New Economic History (Journal of Interdisciplinary History. Sonbahar 1981.179-97: ve James P. Hull. "From Rostow to Chandler to You: How Revolutionary Was the Second Industrial Revolution?" Jou m aî o f European Econom ic H istoıy 25 (İlk­ bahar 1996): 191-208.

368

ELI ZARETSKY

Bölüm Bir t Klasik beyan ve "petty spite" deyimi için bk. John Ruskin, Sesam e and Lilirs Two Lectures D elivered a t M anchester in 1864 (New York: J. Wiley & Son. 1865). / William James. Varieties o f R eligious Experience (Cambridge, Mass. Harvard üniversite Yayınları, 1985) s. 108-9. » Hemen hemen sıvı gibi" deyimi Ruth B. Çaplandan, Psychiatry an d the Community in Nineteenth Century Am erica: The Recurring Concern with the Environm ent in the Prevention and Treatm ent o f the Menfa/ Illness

(New York: Basic Books. 1969) s. 8. Aynca bak. Robemt Young, Mind Brain and Adaptation in the nineteenth Century: Cerebral Localization and Its Biological Context from Gali to Ferrier (Oxford Clarendor Yaymlan. 1970). s. 15I Dugald Stewart'ın Peter Gay, The Enîightm ent An Interpretaüorim dan alın­ tısı (New York: Knopf. 1966-69) cilt 2. s. 168. Voltaire ruh romantizminden kaçınarak tarihini yazma konusunda yollar aradığı için Locke'yi övdü. Onun Letrres su r î'A ngîaissi Ernst Cassirer’in The Phiîosophy o f the Enlightenmenfında anlatıldı (Boston; Beacon Yayınları, 1995), s. 94. S Marcel Gauchet ve Gladys Swain.- La Pratiçue de l'esprit hum ain: L'Institution asilaire et la revolution dem ocratique (Paris, Gallimard. 1980). Daha ön­ ce psikiyatrlar akıl hastanelerinde nöbet tutardı. Samuel Tuke modem İngi­ liz akıl hastanelerinin kurucularındandır. 6. Eski doktorlann karizmalarıyla güven sağladıklarını bildikleri için normal doktorların da itaat sağlamak için eğitilebileceklerini düşündüler. Daha ön­ ce Pinel George Ulun doktoru olan Francis VVillis'in eşsiz kişisel armağanlannı vurguladı. Bak. Jan Ellen Goldstein. Console an d Classify: The French Psychiatric Profession in the Nineteen th Century (Cambridge İngil. ve New York, Cambridge Üniversite Yayınları, 1987). s. 86. 7. Benjamin Rush. M edical Inquiries and O bservations upon the D iseases o f the M ind (New York; Hafner, 1962), s. 174-78. 8. Percy Shelly, zihin kendi yeridir, ceneti cehennem, cehennemi cennet yapasbilir, diye yazdı. Bak. Meyer Howard Abrams, The M irror an d the Lamp: Rom antic Theory an d the Critical Tradition (New York: Oxford Üniversitesi Ya­

yınları. 1953). 9. Leon Chertok ve Raymond de Saussure. The Therapeutic Revolution. from M esm er to Freud (New York: Brunner/Mazel, 1979). s. 5-14. 34-35; Henri Ellenberger. The Discovery o f the Unconscious: The H istory an d Evolution o f 369

RUHUN GİZEMLERİ Dynam ic Psychıatry (New York: Basic Books. 1970) s. 72. 155-56. 10. Ellenberger. Dicscovery s. l60‘da. "teknik bağlamak ve uyarmak için doğa nın bir cinsiyete verdiği üstünlüğü kullandı," diye yazdı. 11. William James. The Prindples o f Psychology. 2 cilt (Ne York, H. Holt, 1890) 12. Jose M. Lopez Pinero, The H istorical o f the Concept o f N eurosis (Londra Cambridge Üniversite Yayınlan. 1958). s. 58. Nevrasteni ilk kez olarak Amr rikan Nöroloji Derneğinde George Beard tarafından açıklandı: bak. M edka lan d Surgicşl Journ al 3. no. 217 (29 Nisan 1869): James Gilbert, Work Witho

ut Salvation: America's Intellectuals and Industrial Alienation. 1880-1910 (Baltimore Johns Hopkins Üniversite Yayınları. 1977). s. 33; Charles E. Ro senberg. "The Place of George M. Beard in Nineteenth Century Psychiatry" Bulletin o f the H istory o f M edicine 36 (1962): 245- 59; Gillian Brown. "The Empire of Agoraphobia." Representations 20 (Sonbahar 1987). 148. Bovarizm için bak. Yannick Ripa, Women and M adness: The Incarceration o f Women in Mneteen Century France (Minneapolis: Minnesota Üniversite Yayınlan. 1990) s.62. "Amok" için bak. Mardi Horowitz, ed., Hysterical personality Style and the Histrionuc personality Disorder (Northvale, N. J. Aronson, 1991) . 13. Bak. Alan Krohn, Hysteria: The Eîusive N eurosis (New York: International Üniversiteler Yayınları. 1978). 14. Valery Theodore Zeldin'de anlatıldı. France (New York: Oxford Üniversitesi Yayınları. 1979). cilt 2. s. 338. Baudelarie için bak. Eugen Weber, Fransa: Fin de siede (Cambridge. Mass.; Harvard Üniversite Yaymları. 1986).s. 12. Breuer Elaı ne Showalter'de anlatıldı. The Fem ale M alady: Women, M adness an d the English Culture. 1830-1980 (New York. Pantheon Books. 1987), s. 158. 15. The Diary o f A lice Jam es, ed. Leon Edel (New York: Dodd. Mead, 1964). 26 Ekim 1890 ve 4 Aralık 1891. Ruth Bernard Yeazell, Sex, Politics an d Science in the Nineteenth Century N ovel (Baltimore: John Hopkins Üniversite Ya

yınları. 1986). s. 37. 16. Edward Shorter, "The First Great Increase in Anorexia Nervosa." Journal ot Social History 20. no.I (Sonbahar 1987); Barbara Sicherman. “The Uses of a diagnosis: Doctors. Patients and Neurasthenia." Journal of the History ol Medical and Allied Sciences 22. no. I (Ocak 1977); 41. Aslında "sinir" ya da "fonksiyon hastalığı" denen nevroz gittikçe daha çok. duygusal yaşamdaki rahatsızlıklann sonucu olarak düşünülüyordu. SE cilt 12. s. 32917. SE. cilt I. s. 10. 18. George Rosen. “Freud and Medicine in Vienna." Freud: The M an. H is Worhl •370

ELI ZARETSKY H is Influence. ed. Jonathan Miller (Boston: Little, Brown.l972), s. 35. Hiç kuş­ kusuz Fransızlar da otopsi yara ve hasarlarını göstermek istediler 19. Jan Goldstein, “The Hysteria Diagnosis and the Politics of Antidericalism in Late-Nineteenth- Century France,” Journal o f M odem History 54 (Haziran 1982); 216. 20. Daniel Pick, Faces o f Degeneration: A European Disorder. 1848-1918 (Cambridge, U.K. Cambridge Üniversite Yayınlan. 1989), s. 100. Hippolyte Taine, Fransız Devrimi ve Paris bölgesinde görüldüğü farz edilen "yozlaşmayı" açıklamak için Morel'in teorilerini kullandı.

21. Martha Evans. Fits and Starts: A Genealogy o f Hysteria in M odern France (Ithaca. N.Y. Cornell Üniversite Yayınları. 1991). s. 21. Le Bon için bak. Robert Gildea. Barricades and Borders: Europe. 1800-1914. (New York. Oxford Üni­ versite Yayınları. 1987). s. 388. 22. 1889'da tıp fakültelerinin yüzde 48'i, hukuk fakültelerinin yüzde 22si ve fel­ sefe fakültelerinin yüzde 15’i Yahudi idi. Freud tıp diplomasını aldıktan üç yıl sonra. 1885‘te Viyana tıp öğrencilerinin yüzde 41.5’i Yahudiydi. Robert S. VVistrich. The Jew s o f Vienna in the A ge o f Franz Joseph (Oxford Üniversi­ te Yayınları, 1990); Friedrich Heer. "Freud. the Viennese Jew." Miller'in Freud’unda. s. 1-20. 23. Hâlâ yayınlanmamış yazışmalar vardır. James Barclay. "Franz Brentano and Sigmund Freud," Journal o f Existentialism 5, no. 17 (Yaz 1964); 8; John Toews, "Historicizing Psychoanalysis: Freud in His Time and for Our Time." /ournal o f M odern History 63 (Eylül 1991): 538-41. 24. Toews "Historicizing". Frederick Gregory’nin yazdığı gibi, on dokuzuncu yüzyıl onu düşünürleri, "Tanrı vergisi fikirleri savunurken gerçekleri görmez­ den geliyor. Nedensellik, mekan, zaman v.b. kavramların orijinleri zihin ya­ pısında değil, insanın dünyadaki deneyimlerindedir," diyerek Kant'ı eleştir­ diler. Gregory, Scientific M aterialism in Nineteenth Century Germany (Dordrecht, Hollanda ve Boston: D. Reidel, 1977), 147. Freud Kant'ın etkisini ya­ şamı boyunca hissetti; yirmi yaşından önce onu okudu ve anladı. William J. McGrath, Freud’s Discovery o f Psychoanalysis: The Politics o f Hysteria (Ithaca. N.Y. Cornell Üniversite Yayınları, 1986) Freud'un arkadaşı Silberstein'a 11 Nisan 1985 tarihli mektubunu verir ki Freud orada Kant'ı okuyup anladı­ ğını yazmıştır. Freud 1882'de The Critique o f Püre Reason'ı alıp okuyarak yo­ rumladı. Londra'da ziyarete açık olan özel kütüphanesinde kitaplar tarihsel olarak sıralanmıştır ve arkeoloji ve eski tarih, modern edebiyat, bilim, sek­ soloji ve psikanaliz bölümleri vardır. Ama Critique ve Locke'nin Essay Con371

RUHUN GİZEMLERİ cem ing Humarı U nderstanding adlı eseri ayrı bir yerdedir, arkeoloji ve tarih öncesi eserler arasında durur ve onun zihin kategorileri hakkında görüşünü yansıtır. Freud daha sonra bilinçaltını "Kant'la başlamış olan düzeltmelerin

uzatımı." olarak tanımladı. Kant'ın bizi, zaman ve uzatımı dış gerçeğe ben­ zetmeme konusunda uyardığı gibi, psikanaliz de bilinçli idraki, konusu olan bilinçaltı mental süreç yerine koymamızı istemez. Sigmund Freud, "The Unconscious.” General Psychlogical Theory (New York. Collier Books. 1963). s. 121 .

25. 26. 27. 28.

SE. cilt 20. s. 9. Freud'dan Bemays'a. 24 Kasım 1885. LSF . s. 185Freud'dan Fliess'e. 28 Aralık 1887. Freud-Fliess, s. 17. Peter J. Swales. "Freud. His Teacher and the Birth of Psychoanalysis. Paul E.

Stepansky'nin eserinde: Freud. Appraisals and Reappraisals, Contributions to Freud Studies (Hillsdale. N.J. Analytic Press. 1986), cilt 1. s. 49. 29. 1889’da ileri eğitim için Fransa'da Nancy'ye gitti. Hippolyte Berhheim ona "yoğunluk” ve "basınç" tekniklerini öğretti. Hastası bir şeyi hatırlayamadığı zaman Freud onun alnına basınç uyguluyor ve bu basınç devam ettiği süre­ ce hastanın resim ya da fikirler şeklinde bir şeyler göreceğini söylüyordu. Basıncı kaldınnca hastaya "Ne gördünr ya da "Sana ne oldur gibi sorular soruyordu. 31 Ekim 1883 Jones. cilt 1. s. 247. Freud Otobiyografi İnceleme­ sinde (1925) bu ziyaretten sonra hipnotizmayı bıraktığı anlatır. Frank Sullo way. Freud, Biologist o f the m ind: Beyond the Psychoanalytic Legend (New York: Basic Books, 1979), s. 48. 73. Ayrıca bak. SE cilt 20, s. 17. 30. Sullovvay. Biologist, s. 271-72’de anlatımı değil, tartışmayı okuyun. 31. VVilliam James, "’Über den Psychischen Mechanismus Hystericher Phano mene Josef Brauer ve Sigmung Freud (1894), "Psychological Review 1 (Mart 1894): 199. 32. Zaman dilinde nevroz "bilinç alanından geri çekilme-, psikolojik sentez za yıflığı, psikolojik gerginliğin azaltılması.” anlamına geliyordu. Histeri bir ki şisel sentez hastalığıydı. Pierre Janet. "Psikanaliz" Journal of Abnormal Psychology 9. (1914-15): 1-35, 153-87. 33. Freud 1909'da Janet'in fikrine tezat olan görüşünü söyledi: "Psişik bölünme yi zihnin kalıtsal olan sentez yeteneği zayıflığından çıkarmayız; onu karışık mental güçlerin çatışmasından çıkarıp dinamik olarak açıklarız,” dedi. Bak SE. cilt II, s. 21. 25-26. 34. Genelde bak. Freud-Fliess. s. 15. 27.73, 87, 301. 313. 412.vBen Marie Bonapaı te. Anna Freud ve Ernst Kris çevirilerini izledim. The O rigins o f Psycho • 372 •

ELI ZARETSKY analysis (New York. Basic Books. 1977). 35. Peter Gay, Sigm und Freud: A Life for Our Time (New York: Norton, 1988)

s. 68. 36. Ayrıca bak. SE cilt 2. s. 268-6937. Freud-Fliess I6ç Ağustos 1895. s. 136. Aynı düşünce yayıncısının yazılarını da kapladı. 1896'da savunmayı, bir yanda "savunma nevrozu" ya da histeri ve fikri sabit içeren "psikonevroz" ile diğer yanda mastürbasyon, perhizden doğan bedensel ya da "gerçek nevroz" arasında bölünme noktası yaptı. Bak. SE cilt 3. s. 162-85. 38. Freud'dan Fliesse, 25"Mayıs 1895. s. 12939. Freud'a göre Interpretatiori 1896 başlannda ana hadarıyla tamamlanmıştı ama 1899 yazına kadar tamanen yazılamadı. SE. cilt 14. s. 22. 40. Onun ruhu "devrim geçirmiş gibiydi" Gay. Freud, s. 390. Örneğin babasının cenazesine gecikmişti. Cenaze töreninden sonraki gece gördüğü rüyayı şöy­ le anlattı: "Orada bir levha gördüm, üzerinde gözlerimi kapamam yazılıydı.” Freud'dan Fliesse. 2 Kasım 1896. s. 202. 41. Böylece Freud un doksanlı yılların sonlannda yaşadıklarında otorite psikolo­ jisi ve narsisizm psikolojisi arasında bir iç bağlantı olduğu düşünülebilir. "Di­ van arkasındaki mesafe ve görülmezliğin yerini Viyana Berlin arasındaki mesa­ fe almıştı." Heinz Kohut "Creativeness. Charisma, Group Psychology.” The Search for the S elf( New York International Üniversite Yayınlan. 1978). s. 806-7. 42. Rüya ile ilgili daha fazla bilgi için bak. Freud to Abraham, 9 Ocak 1908, Freud-Abraham. s. 20. Ben görüşmemi Didier Anzieu'ye borçluyum. Freud's Self-Analysis. çeviri Peter Graham (Madison, Conn.; International Üniversite Yayınlan, 1986). Rüyanın üç parçalı yapısı trimetilamin formülünde tekrar­ lanmıştır: Şekil

ki bu da Freud un ruhun üç parçalı haliyle ilgili teorisinin beklentisini orta­ ya koyar. 43. Freudun baştan çıkarma teorisiyle ilgili kişisel kuşkuları daha güçlüydü. Gerald N. Izenberg, "Seduced and Abandoned: The Rise and Fail of Freuds Seduction Theory," The Cambridge Companion to Freud, ed. Jerome Neu 373

RUHUN GİZEMLERİ (New York: Cambridge Üniversite yayınları. 1991). s. 28. 44. “Ölümden sonra cinsel travmayla meydan gelen olay güncelmiş gibi olu­ yor." diye yazdı. SE. cilt I, s. 233, 356-5945. Ocak 1897'de travmanın içeriği nevroz tipini belirler fikrinden vazgeçti. Ma­ yısta anıların değil, dürtülerin baskı altında olduğunu yazdı. Eylülde teoriyi bütünüyle terk etti. Freud teoriden vazgeçtiğini belirttiği mektubun sonuna şöyle yazdı: T üm değerlerin çöktüğü yerde, psikolojik olan doknulmadan kaldı... İnsanın rüya yorumları yaparak hayatını kazanamaması kötü bir şey!" Freud’dan Fliess'e, s. 226-28. 239. 264-66. Freud daha sonra teoriye bir­ kaç kez geri döndü. 46. Anlatım Charcot'dan. Ellenberger. Discovery. s. 149- Aynca bak. Nathan G. Hale. Freud in Alerica. cilt 1. (New York: Oxford Üniversite Yayınları. 1971). s. 125. 47. Freud Studies in Hysteria'da anıyla idrak arasındaki farkı çıkarmaya başla­ dı. idraki yansıtıcı bir teleskopun aynasına, anıyı da bir fotoğraf plakasanı benzetti. Yayınlanmamış 1895 "Proje"sinde bu görüşü sürdürdü, idraki yeni dürtülere açık olarak, anıyı da izi silinemez olarak tanımladı ama Rüya Yo­ rumlarında onu temel konu yaptı. SE cilt 2, s. 189. 48. Freud to Fliess. 6 Aralık 1896. Freud-Fliess. s. 207. 49- Freud to Fliess. 25 Mayıs 1897 tarihli mektup dahil. Freud-Fliess. s. 246-47. 50. SE. cilt 5. s. 421-22, 427-28. 441-42. 51. Aynı. s. 442; Sander L. Gilman. Freud. Race and Gender (Princeton. N.J. Princeton Üniversite Yayınlan. 1993), s. 12. "insanın vatan toprağı veremediği ço­ cuklarının geleceğiyle ilgili endişesini belirtir.” 52. SE. cilt 4. s. 101-2. 53. Freud to Fliess, 3 Ocak 1899, Freud-Fliess. s. 338. 54. Aynı. 23 Mart 1900. s. 405. 55. Biyografici Didier Anzieu'ye göre Freud her bireyin kendisi için özel olan­ lara -adı. stili, çalışmaları- ne kadar bağlı oldğunu idrak etti. Anzieu. SelfAnalysis. s. 516. 56. Stilinin ana hatları yetişkinlik döneminde yazdıklarından çıkanlabilir: "Fre­ ud un Yayınlanmamış Bazı Gençlik Dönemi Mektupları," International Jour­ nal of Psycho-Analysis, 50 (1969): 419-27. Onun edebi modeli, düşyünürün düşüncesini açığa çıkaran tarzın savunucusu, on sekizinci yüzyıl Alman eleş­ tirmeni ve dramatisti Gotthold Lessing'di. Lessing etkisi için bak. Joseph VVortis. "Fragments of a Freudian Analysis." American Journal of Orthopsychiatry 10 (1940). 848; VValter Kauffmann, Discovering the Mind. cilt 1: Go•374*

ELI ZARETSKY ethe. Kant and Hegel (New Brunswick, N. J.: Transaction publishers, 1990). Yaşamının başlarında göçmen ve sonunda da sığınmacı olan Freud derin insani temaslarından çoğunu yazışmalarla sağladı ve psikanaliz tarihi bir an­ lamda Freud'un yazar olarak aldığı transferanslar tarihidir. •7, SE. cilt 22. s. 7. 1907’de Jung’a yazdığı bir mektupta kendini anlatırken, kı­ yıdaki kayalara benzettiği Rüya Yorumlarına tutunur gibi hissettiğini söyle­ di. Jung, cilt 2. s. 112. W H. Stuart Hughes. C onsciousness and Society: The Reconstruction o f European Social Thought, 1890-1930 (New York, Vintage, 1961). çeşitli yerlerde. W Hans Gerth ve C. Wright Mills. From Max Weber, Essays in Socsiology (New York: Oxford Üniversite Yayınları, 1946), s. 345-47.

Bölüm İki 1. SE. cilt 12. s. 99. Philip Rieffin Freud belgeleri yayınındaki çeviriyi izledim: 10 cilt (New York: Collier Books. 1963). 7 Anne McClintock, Im periaî Leather: Race. Gender an d Sexuaîity in the Coloniaî C ontest (New York: Roudedge, 1995). s. 44. \ W. Arthur Calhoun, A Social Histrory o f the Am erican Fam ily (Cleveland, Arthur H. Clerck Company. 1919). cilt 3, s. 157-58. *1 Edward Shorter. The M aking o f the M odern Fam ily (New York: Basic Books. 1975); Kathy Peiss. Cheap A m usem ents: W orking Women an d Leisure in Tum o f the Century NewYork (Philadelphia: Temple Üniversite Yayınları, 1986); Christine Stansell, City o f Women: Sex an d C lass in N ew York 17891860 (New York, Knopf, 1986); George Chauncey, Gay New York: Gender. Ur­ ban Culture an d the M akings o f the Gay M ale World. 1890-1940 (New York: Basic Books. 1999). S Rudolph Binion, "Fiction as Social Fantasy." Journal o f Social H istory 27. no. 4 (Yaz 1994): 679-99.

0 Harriet Anderson’un ‘Utopian Feminism: Women's Movemenets in Fin-de-Siecle Vienna’sından (New Heaven, Conn.: Yale Üniversite Yayınlan, 1992). s. 5. 7 Michelle Perrot'nun ‘Stepping Out’undan, George Duby ve Michelle Perrotnun 'A History of Women in the West'inden (Cambridge. Mass.: Harvard Ünivresite Yayınlarının Belknap Yayınlarından, 1992), cilt 4, s. 463. 8 Elizabeth Cady Stanton, "Solitude of the Self” Kadın Oy Hakları konusunda ABD Senato Komisyonunda ifadesi. 20 Şubat 1892. yeniden yayını The Concise History o f VVomen's Suffrage. ed. Mari Jo Buhle ve Paul Buhle (Urbana: •375*

RUHUN GİZEMLERİ Illinois Üniversite Yayınları. 1978). s. 325-26. 9. Edna Kenton. Teminism Will Give...." D elineator 85 (Temmuz 1914): 17; Go örge Burman Foster. "The Philosophy of Feminism." Forum 52 (Temmıı/ 1914): 16. Her ikisi de Man Jo Buhle’nin ‘Tem inism an d Its Discontents. A Century o f Stm ggle with Psychoanalysis' adlı kitabında, (Cambridge. Mass Harvard Üniversite Yayınlan, 1998). s. 2. 10. Oscar Wilde'm ‘An id eal H usband ı. boş bir yaşam sürdüğü suçlamasın.! karşı kahramanını savundu: "Sabah saat onda kürek çeker, haftada üç kcv operaya gider, günde en az beş kez kıyafet değiştirir ve her akşam bir re» torana gider... Böyle bir yaşama boş diyemezsiniz, değil mi?" Aynca bak. Kı ta Felski. 'the Gender of Modemity' (Cambridge. Mass.: Harvard Üniversite* Yayınları. 1995). s. 103-5. 11. Alan Sinfield’in the Wilde Century: Effeminacy. Oscar Wilde and the Qıır er Movement'ından (New York: Columbia Üniversite Yayınlan, 1994). s. 1 12. ‘Çok doğal' diye başlayan alıntı Tony Brown'dan. ed. ‘Edward Carpentn and Late Victorian Radicalism* (Londra ve Portland, Ore.: Frank Cass. 1990) s. 10. VVhitman referansı Carpenter’ın 1916 ‘My Days and Dreams'indnı ’great leveler’ Carpenter’ın 1897 'Sexual Inversion'ından: ve 'Bhagavadgıu Juan Morasconun 1962 çevirisinden. Hepsi Brown'ın ’Edward Carpenter'ın dan alıntı, s. 10-12. Bir kuşak sonra Christopher Ishenvood, analizci John İ-t yard'ın kendisine. "Sadece bir tek günah var. o da kendi doğamızın iç yavt sına karşı gelmek." diyerek kendisine eşcinselliğini kabul ettirdiğini söyle di. Bak. Noel Annan. 'Our Age: English Intellectuals Between the Worl W.ıı* - A Grup Portrait' (New York: Random House. 1990). s. 119. 13. Freud’dan Bernays'a. 29 Ağustos 1883. LSF, s. 50. 76. Çeviriyi hafifçe değil tirdim. 14. Nöroloji gibi seksolojinin de adli tıpla önemli ilişkileri vardır. Örneğin Krafft-Ebing'in 1886 'Psychopatia Sexualis'inde mahkemeye getirilen am fi suçluların sorumlulukları anlatılır. Bak. Judith Walkowitz. ’Dangerous Sr*u alities' "A History of Women in the West". ed. Genevieve Fraisse ve Miıliri le Perot (Cambridge. Mass.: Harvard Üniversite Yayınlan. 1993). s. 395. 15. Frank J. Sulloway ’Freud, Biologist of the Mind: Beyond the Psycho.ıiMİt sis Legend (New York Basic Books. 1979).s. 172. 277. 146. 16. Havelock Ellis, 'Studies in the Psychology of Sex‘ (1905; New York: Bani .im House, 1942). cilt 1, kısım 2. s. 189. 249. 256: cilt 3, s. 15-17. 17. "Homoseksüel" sözcüğü büyük olasılıkla Almanca-konuşan doktor K M •376*

ELI ZARETSKY Benkert tarafından icat edildi. Yunan referans noktasına dikkat edin. Örne­ ğin Platonun 'Symposiumunda aynı cinsiyetle aşk Uranusun kızı Aphrodite'e atfedilir. Bak Robert Nye. Masculinity and Male Codes of Honor in Mo­ dern France' (New York Oxford Üniversite Yayınlan. 1993). s. 108. 18. Jeffrey VVeeks'in yazdığına göre bu “konuşan sapık baskısında patlamaya neden oldu, cinsel dürtüleriyle öne çıkan kadın ya da erkek belirtildi.”: Weeks, Sexuality and Its Discontents’ (Londra: Routledge & Kegan Paul, 1985), s. 67. 91: Estelle Freedman ve John D’Emilio. ‘Intimate Matters: A History of Sexuality in America (NewYork: Harper Sl Row . 1988). s. 226. Heteroseksüellik tarihi için bak. Jonathan Katz, T h e Invention of Heterosexuality," Sod a list Review 20 (Mart 1990): 7- 34. 19. George Mosse. ’the Image of Man (New York Oxford Üniversite Yayınları,

1966). s. 90-91. 20. Bloch'dan alıntı George L. Mosse'un 'N ationalism an d Sexuaiity: Respectability and Abnorm al Sexuality in M odem Europe’ (New York Howard Fertig, 1985). s. 32. Bak Chauncey. 'Gay New York'. Bu fenomenin incelenmesi aym zamanda psikolojileşme değişiminin bir parçasıydı. Seksologlar "cinsel sapıklığın" psikolojik ya da biyolojik olarak ele alınmasını tartıştılar. Medikal resimler cinsel uzuvlardan yüz resimlerine kaydı. Arnold I. Davidson, "How to Do History of Psychoanalysis: A Reading of Freud's Three Essays on the Theory of Sexuality,’“ Critical Inquiry 13 (Kış 1987): 152, ve “Sex and the Emergence of Sexuality." Critical Inquiry 14 (Sonbahar 1987): 16. 21. Soksolog L. Von Römer'e göre, çifte cinsiyetli fikri, kadın hassasiyetini ak­ tif yaratıcı güçle bir araya getiren sanatçıların çalışmalarında görülüyordu. Natalie Barney "Apollo’yu efemine, tanrıçaları ise erkek gibi güçlü yapan geçmiş çağı özledi." Alıntı Mosse. 'Image of Man’, s. 92-93. Colette çifte cin­ siyet fikrini genişleterek cinsel karışıklık belirsizlik haline getirdi. 22. Otto Weininger, ’Sex and Character (New York: Howard Fertig. 2003), s. 320. 73. 406. Bu tür fikirlerin nerelere kadar paylaşıldığı konusu oloukça önem­ lidir. Eric Hobsbavvm'a göre kitap 22 yılda 25 baskı yaptı. 'the A ge o f Empire (New York: Vintage, 1989). s. 206. Weininger’in 1903’te Beethoven evin­ de intiharı Avrupak okuyucuları elektrikledi. Kitabın etkisi eski erkeklik ide­ aliyle biseksüellik temasını birleştirdiği gerçeğini yansıtır. August Strindberg, “VVeininger’in "huşu ihlam eden kitabı... muhtemelen tüm sorunların en güç olanını çözdü," diye yazdı. D. H. Lavvrence. James Joyce, Giorgio De Chirico ve İtalyan fütüristleri bundan etkilendiler. VVeininger’e göre bisek­ süellik Ulysses’i de kapsadı. VVittgenstein bunu yaşamı boyunca okudu ve •

377-

RUHUN GİZEMLERİ yakınlarına, arkadaşlanna tavsiye etti. Weininger kadınlar ve eşcinseller he­ sabına özgürlük istediyse de Rosa Mayreder ve Magnus Hirscfeld bile dik­ katle övdüler onun çalışmasını. Bak. Emile Delavenay, "D. H. Lawrence. Otto VVeininger ve Rather Raw Philosophy." (D. H. Lavvrence: New Studies) ed. Christopher Heywood (Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Macmillan, 1987) ; Ray Monk, *‘Ludwig VVittgenstein" (New York. Penguin Books, 1990), s. 19; Alan Janik, “Essays on VVittgenstein and Weininger (Amsterdam: Rodolphi. 1985). Mayreder için bak. Anderson. "Utopian Feminism” s. 150; aynca bak Magnus Hirschfeld, 'The Sexual History of the World War (New York: Falstaff Yayınları, 1937), s. 58. 23. Darvvin *The Descent o f Man"de T üm omurgalıların uzak atalarının çift cinsiyetli olması ihtimali yüksek," demiştir. Charles Darwin. "The Descent of Man (New York: American Home Library, 1902), cilt 1, s. 215-16. Freud'un 1870'lerde ilk laboratuvar çalışmalarında yılan balığı seks organları araştır­ malarını, kabuklularda biseksüellık araştırmasıyla ünlü Cari Claus yönetmiş­ tir. Freud'un Viyana Üniversitesinden arkadaşı Richard von Krafft-Ebing 1886'da "Psychopathia Sexualis"i yayınladı. Krafft-Ebing biseksüellik konu­ sunda Claus ve psikiyatr James G. Kiernan'ı anlattı, "the rudimentary female organs o the male” (örneğin meme uçları) ve kadında "erkekleşme" (ör­ neğin yüz kılları). Sulloway. “Biologist". s. 159. 24. George Chauncey Jr.. “From Sexual Inversion to Homosexuality: Medicine and the Changing Concepttualization of Female Deviance." (Salmagundu 58-59) (Sonbahar 1982): 131. Richard von Craft-Ebing, "Psychopathia Sexualis (New York; Physicians and Surgeons Book Co.. 1933). s. 137-38. Lawrence Birken, "Consuming Desire: Sexual Science and the Emergence of a Culture of Abundance, 1871-1914" (Ithaca, N.Y., Cornell Üniversite Yayınlan, 1988) . s. 101-2 25- Sullaway, "Biologist", s. 292. 26. Fliess’ten Freud'a, 26 Temmus 1904, s. 465-66. 27. Peter Newton. "Freud’s Mid-Life Crisis". "Psiychoanalytic Psychology 9. no. 4 (1992):468-69. Freud'dan Fliess’e. 15 Temmuz 1896, s. 195. Masson "befruchtenden Stromes”i “uyarıcı akım” olarak tercüme etti ama befruchen ay­ nı zamanda dölleyici anlamına da gelir. 28. Freud-Fliess 6 Aralık 1896 ve 25 Mayıs 1897, s. 211, 246. Freud ayrıca Fliess ile bir konuda anlaştı-, bu maddeler 23 ve 28 günlük devrelere göre organi­ ze olmuş uzun vadeli ritimler olarak anlaşılmalıydı. Bu fikri hangi erken cin­ sel deneyimlerin hoşnutsuzluğa neden olduğunu açıklamak için ayartma te­ 378

ELI ZARETSKY orisinde kullandı. 29. Aynı. 4 Ocak 1898. s. 292. Paul Rosen'e göre bu bir kişisel görüşmedir. İÜ. Aynı. 1 Ocak 1896. s. 169. M. "Draft M: Histerinin Mimarisi" Freud'dan Fyliesse mektuba ilişiktir, 25 Ma­ yıs 1897. Frneud-Fliess, s. 246. Çeviri “The Origins of Psichoanalysis"de, ed. Marie Bonaparte. Anna Freud ve Ernst Kris (New York; Basic Books. 1977) "esas baskılı eleman her zaman dişiliktir." Massonun çevirisi ise. “Temelde baskı için sorumlu olan eleman her zaman dişi olandır," şeklinde. Freudun Almancası muğlak olmasına rağmen Kris’in çevirisi bir sonraki cümlede ve­ rilir ki ikisi de aynı şekildedir: "Erkekler kadar kadınlar da erkeklerden ziya­ de kadınlarla deneyim yaşayabileceklerini kabul ederler. Erkeklerin aslında baskı altında tuttukları homoseksüellik öğesidir." 12 Freud-Fliess, 14 Kasım 1897. s. 281. H. Freud, "Origins”, s. 224: Freud-Fliess. 25 Mayıs 1897, s. 245. 14 Freud-Fliess. 1 Ağustos 1899. s. 364. İS. Aynı. 22 Eylül 1898. s. 326. »6 Aym. 11 Ekim 1899. s. 379. »7. Aynı. 7 Ağustos, s. 448. »8. Aynı zamanda şunu yazdı: "Aslında temel gerçek bu olmasına karşın, insan karmaşık bir meseleyi fazla basitleştirmeden sadece, 'bilinç egemendir, bi­ linçaltı onun altında yatan seksüel faktördür." diyemez. »9 Fliess ile yazışmalan kesildiği için Freudun düşüncelerindeki gelişmeleri 1890'larda olduğu gibi 1900‘larda da izleyemiyoruz. Bununla beraber Freud 1905'te “Üç Deneme'yi yayınladı. “The Interpretation of Dreams: Psychopathology of Everyday Life. Wit and the Unconscious." ve özellikle "Fragment of an Analysis of a Case of Hysteria" ya da “Dora'yı 1900’da tamamladı. *10 Swoboda Freuda fantezilerinden söz ettiğinde Freud ona bunların kökleri­ nin evrensel biseksüellikte olduğunu söyledi. Peter Heller, "A Quarrel över Bisexuality," (The Turn of the Century) ed. Gerald Chapple ve Hans Schulte (Bonn: Bouvier, 1981, s. 98. Sanınm Heller ilk psikanalizi bir Mannerbund olarak tanıdı. 41 Daha sonra "The Psychopatology of Everyday Lifea (1901)" yaptığı ekte Fliess'in biseksüellik konusundaki bazı fikirlerini orijinal örnekler gibi verdi. Bak. SE, cilt 6. s. 143-34 ve fn. 1. Freud sonradan pişman olduğunu ve "Wit and Unconscious’ u tamamlayamadığını söyledi, çünkü o da biseksüellik fik­ rine bağlıydı. Freud-Fliess, 23 ve 27 Temmuz 1904, s. 464-68. 42. SE. cilt 23. s. 188. •379*

RUHUN GİZEMLERİ 43. 44. 45. 46. 47. 48.

Aynı, cilt 7. s. 160. Aynı. s. 278. Aynı. s. 120. Aynı, cilt 9. s. 166. Aynı, cilt 10. s. 238. Aynı, cilt 7. s. 156-67. Freud 1915'te "Three Essays"e eklediği bir notta her insanın bir eşcinsel konu seçebileceğini, çünkü herkesin bunu bilinçsiz ola­ rak yaptığını yazdı. Aynı, s. 145.

49. Magnus Hirschfeld "obje ve insan arasındaki terse dönüş farkını" kanştırdı Freud'dan Ferenczi'ye 20 Mayıs 1910. cilt 1. s. 175 fn 2. Freud, Kari Ulrich’in erkek eşcinselliği tanımını ironik olarak, "erkek bedeninde kadın beyni" şeklinde tanımladı ve kadın beyninin özelliklerini bilmediğimizi söyledi. 50. Buhle, "Feminism"den alıntı, s. 50. 51. Aileye bir saldırırı olmamasına rağmen husumet yarattı ve ayarlama gerek tirdi. Ellen Herman, "The Competition, Psychoanalysis, Its Feminist Interpre ters and the Idea of Sexual Freedom, 1920-1930," (Free Associations 3, kısım 3. no. 27. 1922): 391-97. 52. Rus Bolşevik feminist Alexandra Kollontaiye Freud’un yazılarına sokan ki şi Meisel-Hess’tir. 53. Bu Havelock Ellies'in tanımlamasıydı. Buhle. Feminism, s. 40. 54. Nancy Cottun iyi bilinen argümanının aksine, "feminizm" deyimi kendili* rini kadın harekederine adamış olan Kari Mayreder gibi adamların tanını lanmasında kullanıldı. 55. Anderson. "Utopian Feminism" s. 134-35. 56. Henry James. T h e Bostonians" (Londra. Everyman. 1994), s. 300. 57. Mosse, "Image of Man"dern alıntı, s. 85. 58. Krafft-Ebing. "mastürbasyon yapay olarak erkek eşcinseller yarattı.- diye yazdı. Mosse. “Nationalism and Sexuality," çeşitli yerlerde. 59. Gail Bederman. "Manliness and Civilization: A Cultural History of Gender and Race in the United States, 1880-1917 (Chicago Üniversite Yayınları, 1995). 60. Sander L Gilman. "Freud. Race and Gender" (Princeton. N.J. Princeton Üni versite Yayınlan, s. 167, alıntı Eric Sanner "My Owon Private Germany: D.ı niel Paul Schrebers Secret History of Modernity" (Princeton Üniversite y.ı yınları. 1996) s. 116. 61. Santner, "Private Germany". s. 121, 117. 62. Caillebotte’nin “Man at the Bath"i Tamarz Garb'ın "Bodies of Modernity: Fl güre and Flesh in Fin-de-Siede France ında (Londra: Thames and Hudson 380

ELI ZARETSKY 1998) Kafka alıntısı Mark M. Anderson’un "Kafka's Clothes: Omament and Aestheticism in the Habsburg Fin de Siede (Oxford and New York Oxford Üniversite Yayınları, 1992). s. 89. ftî. Jones, cilt 2, s. 83. M SE. cilt 10. s. 167. 65. Aynı, cilt 7. s. 198-99. 66 Schreber'e göre “Kendimi hem erkek ve hem de kadın olarak ve kendim­ le cinsel ilişkide bulunuyormuş gibi düşünmeliyim... bu başka koşullarda ahlaksızca görülebilir, ama mastürbasyon ya da öyle bir şeyle ilgisi yok Eğer bundan küçük de olsa cinsel bir haz duyarsam sanırım buna hakkım var." Daniel Paul Schreber. “Memoirs of My Nervous Illness” (1902. Cambdirge. Mass.: Harvard Üniversite Yayınlan. 1988). s. 147-49. 204-10. 67. SE. cilt 17. s. 100.110-12. 6H, Jung’da Freud’a, 28 Ekim. 1907. “Freud-Jung”, s. 95. 60. Freud’dan Ferenczi’ye. 2 Ekim 1910 ve 17 Kasım 1911. “Freud-Ferenczf cilt 1. s. 215. 314. İlk alıntı için eski çevirileri izledim. Rudolph Camap. “The Logical Structure of the World” çeviri Rolf A. George (California. Berkeley Üniversite Yayınları. 1967). s. xviii. alıntı Richard Bernstein. “Praxis and Action” (Philadelphia, Pennsylvania Üniversite Yayın­ ları. 1971). s. 238. M SE. Cilt 12. s. 99. 12 Robert Musil. “The Man VVithout Qualities" (1930 tekrar yayın. New York G. Putnam, 1980). cilt 1, s. 139. 312, alıntı Robert A. Nye'm "Crime. Madness and Politics in Modern France. The Medical Concept of National Decline" (Princeton, N.J.; Princeton Üniversite Yayınlan. 1984. s. 338-39. Bölüm Üç \ 11 Stuart Hughes. “Consciousness and Society: The Reconstruction of Euro-

pean Social Thought, 1890-1930 (New York Vintage Books. 1961). s. 27-29. i Arno Mayer. 'The Persistence of the Old Regime: Europe to the Great War

(New York: Pantheon Books 1981). s. 25 ve çeşidi yerlerde. < Paul VVeindling, "Health, Race and German Politics Between National Unifiuıtion and Nazizm. 1870-1945 (New York Cambridge Üniversite Yayınlan, 1089) s. 80-81. I Kenato Pogioli, T h e Theory of the Avnt-Garde" (Cambridge. Mass. Harvard Üniversite Yayınları. 1968). 381

RUHUN GİZEMLERİ 5. "Mikro devreler yoğunlaşmış sistkemi" Edward Timinsin "Kari Kraus. Apo* calyptic Satirist Culture and Catastrophe in Hapsburg Vienna"sında (New Haven. Conn. Yale Üniversite Yayınları, 1986) s. 9. * 6. Bruno Bettelheim. “Freud’s Vienna and Other Essays" (New York: Knopf, 1990), s. 20. 46: T880‘lerde bir Yahudi ailesinin altı odalı bir evde yaşaması, Freudun babasının geldiği fakir mahallisiyle kıyaslandığında, ailenin duru­ munun mükemmel olduğu anlaşılıyordu." 7. Peter Gay, “Sigmund Freud: A Life for Our Time (New York: Norton. 1988), s. 176. 8. Phyllis Bottome. "Alfred Adler: Aposde of Freedom" (Londra. Faber and Fa ber, 1939); Bertha Orgler, "Alfred Adler. the Man and His Work (New York. Liveright. 1963): William Stekel 'The Autobiography of William StekeL TheLife History of Psychoanalyst (New York. Liveright 1950). 9. Paul Federn. “Zur Reform des Arzdichen Spitaldienstes." (Wiener Klinischc Rundschau 15 (15 Nisan 1901), alıntı Louis Rose'un ‘The Psychoanalytic Movement in Vienna: Toward a Science of Culture" (Doktora tezi. Princeton Üniversitesi, 1986). s. 53. 10. David S. Luft “Robert Musil and the Crisis of European Culture: 1880-1942 (Berkeley; California Üniversite Yaymlan, 19080), s. 8-12. Ayrıca bak. John Boyer, “Freud. Marriage and Late Viennese Liberalisin-. A Commentary from 1905." (Journal of Modem History 50 (Mart 1978): 91-99. 11. Cari E. Schorske. Fin de siecle Vienna: Politics and Culture (New York: Knopf, 1980), s. 186. Freud 1897-1902 arasında B'nai Brith üyesiydi. 12. Jan Goldstein, T h e Wandering Jew and the Problem of Psychiatric anti-Semitism in Fin-de-Siecle France." (Journal o f Contemporary History 20, no. 4.

î 985); 521-52. 13. G. D. H. Hole. T h e Second International. 1889-1914. cilt 3" [A History o f So cialist Thought, (Londra; Macmillan, 1965), kısım 2. s. 592: "Avusturya'lılar, en azından Viyana'lılar Sosyalistler dünyanın en kültürlü ve bilgili proleter­ leri oldular." 14. Louis Rose, "The Freudian Calling; Eadly Viennese Psichoanalysis and the Pursuit of the Cultural Science" (Detroit: VVayne Devlet Üniversites Yayınla. rı. 1998). s. 34. 15. Edward Timms. T h e Child-Woman‘: Kraus, Freud. VVittels and Irma Kare zewska." Vienna 1990: From Altenberg to Wittgenstein. ed. Edward Timms ve Ritchie Robertson (Edinburgh Üniversite Yayınlan. 1990) s. 88: Paul E. Stc pansky, “Freuds Shadovv: Adler in Context" (Hillsdale. N.J. Analytic Yayın 382

ELI ZARETSKY lar. 1983); Henri Ellenberger. "The Discovery of Unconscious: The History and Evolution of Dynamic Psychiatry (New York: Basic Books. 1970). 16. Pappenheim Alman sosyal çalışmalarında önemli bir isim ve 'The Jewish Problem in Galicia"nın yazarıdır. Bak. Marion A. Kaplan. T h e ]ewish Femi­ nist Movements in Germany; The Campaigns of the Jüdischer Frauenbund. 1904-1938" (Westqort Conn. Greenwood Yayınlan. 1979); Ellen Jensen. "Anna O; A Study of Her Later Life." (Psychoanalytic Quarterly 39. 1970): 269-93. 17. Lisa Appignanesi ve John Forrester. "Freud's Women" (New York. Basic Bo­ oks. 1993) s. 78-138. 18. Hermann Nunberg ve Paul Fedem. "Minutes of the Vienna Psychoanalytic Society" (New York: International Universities Press. 1962-75). 19. Freud'dan Jung'a, 7 Nisan 1907. s. 28. 20. Polonyalı nöroıizyolog Manfred Joshua Sakel 1927’de Viyana’da genç bir dok­ torken şizofren ve diğer akıl hastalan için insülin koma terapisini bulda 21. 22. 23. 24.

Freud-Fliess. 21 Eylül 1899. s. 374. Jones, cilt 1. s. 338. Freud-Fliess. 7 Mayıs 1900. s. 412. John Kerr, "A Most Dangereous Method: The Story of Jung. Freud and Sabina Spielrein (New York. Knopf. 1933). s. 38. 25. Bleuler "dementia praecox"un bir çok hastalık anlamına geldiğine inanıyordu. 26. Ellenberger. "Discovery". s. 668. Karısının parasının sonucu biraz da buydu. Jungun geçmişiyle ilgili bak. Richard Noll. T h e Jung Cult” (Princeton, N.J.; Princeton Üniversite Yayınlan. 1994). 27. Kerr. "Dangerous Method". p. 46; Cari Gustav Jung. "Memories. Dreams. Reflections" (New York. Pantheon Books. 1973). 28. Jones. cilt 2. s. 257; Peter Homans. T h e Ability to Moum: Dissillusionment and the Social Origins of Psychoanalysis (Chicago Üniversite Yayınlan. 1989). s. 176 ff. 29. Ernest Jones. "Free Associations: Memories of a Psychoanalyst" (New York: Basic Books. 1959) s. 153. 30. Bir hasta Cinsel Temizlik Derneğine şikayet edince aynı sorunu orada da yaşadı. Ernest Jonesdan Sigmund Freud'a, 8 Şubat 1911. "Freud-Jones". s. 88. İlk İngili2 psikanalizi için bak. Adam Philips. "D.W. YVinnicott (Cambridge. Mass. Harvard Üniversite Yayınlan. 1988). s. 39; Pearl King "Early Divergences Betvveen the Psycnoanalitical Societies in London and Vienna." {Freud in Exile: Psychoanalysis an d its Vicissitudeg). ed. Edward Timms ve Naomi Segal (New Haven. Conn. Yale Üniversite Yayınlan, 1988); Edith Kurzweil. •383

RUHUN GİZEMLERİ The Freudians: A Comparative Perspective." (New Haven. Conn. Yale Ünversite Yayınlan. 1989). s. 52; Elizabeth Abel "Virginia Woolf and the Fictions of Psychoanalysis" (Chicago Üniversite Yayınları. 1989). s. 15*17. 31. Freud-Jung, 3 Mayıs 1908, s. 145. 32. Iwan Bloch. "The Sexual Life of Our Times in Its Relations to Modem Civilization" (Londra; Rebman. 1906.1910); Kerr. "Dangereous Method". s. 129. Organizatörleri arasında Max Weber ve VVerner Sombart'ın da bulunduğu Anneleri Koruma Derneği de 1905’te kumldu. 33. Freud-Abraham. 10 Ağustos 1907. s. 9. Bak. Kurzweil. "Freudians". s. 30-40. Hirschfeld Weimar kongresine katıldıktan sonra 1911'de dernekten ayrıldı. Bak. Charlotte Wolff. "Magnus Hirscfeld; A Portrait of a Pioneer in Sexology (New York: Quartet Books. 1986). s. 101. 34. Ünlü Berlin’li nörolog Hermann Oppenheim 1910'da Alman Nörologlar konferansında konuşurken psikanaliz uygulayan kliniklere boykot edilme­ sini istedi. Bak. Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 152. 241 fn 2. 376. 35. Gyogyaszat gazetesi için yazdı. Matin Stanton. "Sandor Ferenczi: Reconsidering Active Intervention (Northvale, N. J. J. Aronson. 1991). s. 10; Paul Harmat. "Freud. Ferenczi und die ungarisehe Psychoanalyse" (Tübingen. 1988); ilse Barande, "Sandor Ferenczi (Paris. Petite Bibliotheque Payot. 1972) 36. Freud-Ferenczi. 5 Şubat 1910. cilt 1. s. 131. 37. Freud'dan Pfister'e, 9 Şubat 1909. alıntı Peter Gay "A Godless Jew: Freud. Atheism and the Making of Psychoanalysis (New Havea Conn. Yale Üniver­ site yayınları. 1987). s. 7338. Max Graf. "Reminiscensec of Prof. Sigmund Freud. "Psychoanalysis Quarterly T (1942) s. 471-2. 39. Hanns Sachs. “Freud. Master and Friend". (Salem. N. H. Ayer. 1944). s. 3-4, 25-27. 40. Freud-Jung. 24 Mayıs 1907. s. 49. 41. Freud-Ferenczi. 5 Elcim 1909. cilt l.s. 76. 42. Freud-Ferenczi. 6 Ekim 1910. aynı. s. 221. Freud orada gerçekten. "Ben yarat­ tığımız psikanaliz süpermeniyim," diye yazdı. Alman sayısında oraya "değil" diye bir not düşülmüş. İlginç bir not! 43. Freud-Abraham, 3 Haziran 1912. s. 118-19. 44. Freud-Jones. 30 Ocak 1912. s. 130. 45. Marthe Robert. "The Psychoanalytic Revolt Sigmund Freud’s Life and Achievements (New York. Harcourt Brace & VVorld. 1966). s. 244. 46. Robert Steel. Freud and Jung (Londra ve Boston; Routledge & Kegan Paul. •

384 »

ELI ZARETSKY 1982), s. 206. 47. Sachs. Freud. s. 57. 48. Freud-Abraham. 26 Temmuz 1914. s. 186. 49. Freud-Abraham. 27 Ağustos 1918. aynı. s. 278. 1920'de Freud Theodor Reik'i Berlin'e götürmek istediğinde. Abraham ona yeterli hasta olmadığını söyledi. 50. Ralph VValdo Emerson. Nature (Boston, James Monroe, 11836). s. 13. Sİ, Donald Meyer: "The Positive Thinkers: A Study ofthe AmericanQuest fon Health, Wealth and Personal Power from Mary Baker Eddy to Norman Vincent Peale, (Garden City. N.Y. Doubleday, 1965) s. 14. Zihin tedavisi kadırlar ilişkisi konusunda bak. Ann DOuglas "Terible Honesty: Mongrel Manhattan in the 1920s" (NewYork: Farrar, Straus and Giroux, 1995). s. 242-43. 52. Henry H. Goddard. "The Effects of Mind on Body as Evidenced by Faith Cures," (American Journal of Psychology 10. 1899) 431-502. alıntı Eric Kaplan "Mind Games: American Culture and the Birth Psychotherapy (Berkeley. Califomia Üniversite Yayınları. 1998). s. 87. 53. Reinhard Bendix, "Work and Authorily in Industry: Ideologies of Manage­ ment in the Course of Industrialization (New York John Wiley, 1963). s. 259. 54. Lary May. "Screening Out of the Past: The Birth of Mass Culture and the Motion Picture Industry (New York: Oxford Üniversite Yayınları. 1980). s. 61. 55. Alıntı Caplan'dan "Mind Games". s. 64. 56. Andrew Abbott. “The System of Professions: An Essay on the Division of Expert Labor" (Chicago Üniversite Yayınları. 1988). s. 280-314. Nathan G. Ha­ le. "Freud and the Americans: The Beginning of Psychoanalysis in the Uni­ ted States, 1876-1917 (New York Oxford Üniversite Yayınları. 1971). s. 24849'a göre, Elwood Worchester tarafından başlatılan Emmanuel hareketi zi­ hin tedavisinde süpernatüralizmden bilimsel psikoterapiye geçişi sağladı. 57. Çaplan. "Ming Games". s. 98-99. VVilliam Jones "kadınlık mistik zihni" ile "bilimsel-akademik zihni" birleştirmek istedi ve zihin tedavinin etkinliğini red­ deden bir bilim benim önümde yerlerde sürünecek," diye yazdı. Alıntı Douglas'tan, "Terrible Honesty". s. 217-18. 58. VVilliam James. "Varieties of Religious Experience" (Cambridge. Mass. Harvard Üniversite Yayınlan. 1985), s. 108-9. 59. Hale, "Freud and the Americans," s. 127-28. Prince'in “The Dissociation of a Personality" (1906; yeni bas. New York Greemvood Yayınları. 1969), çeşitli kişilerin incelenmesi sonucu Prince'in onaylamadığı kişileri yeniden baskı altına alma çalışmasını anlatır. 385

RUHUN GİZEMLERİ 60. Richard C. Cabot, "The American Type of Psychotherapy” William Belmont Parker'ın "Psychotherapy: A Course Reading in Sound Psychology, Sound Medicine and Sounçl Religion, 1908", s. 1. ahntı Çaplan, "Mind Games", s. 4 61. Psychotherapy için bak. Hale, "Freud and the Americans", s. 231. 62. Hugo Munsterberg. "Psychotherapy" (New York: Moffat, Yard. 1909). s. X; Hale, “Freud and the Americans", s. 127, 140. 63. Boris Sidis, "The Psychlogy of Suggestion" (New York D. Appleton, 1898); Robert Fuller, "Americans and the Unconsscious" (New York: Oxford Üni­ versite yayınları, 1986), s. 102, 106. 64. Freud-Ferenczi, 10 Ocak 1909. cilt 1, s. 33. 65. Freud-Jung, 7.Ocak 1909. s. 194; Kerr, "Dangereous Method", s. 209. 66. Freud*Jung, 9 Mart 1909, s. 210. Bağımsızlık Beyannamesi kopyası ofis du­ varında asılıydı. 67. Freud-Jung, 17 Ocak 1909, aynı, s. 196*. "Jones'un gözlemleri akıllıca ve iyim ser. Brill her şeyi pembe gözlüklerle görüyor. Ben Jones'la aynı fikirde ol mak istiyorum.” 6ü. Freud-Ferenczi, 10 Ocak 1909. cilt l.s. 33. 69. Freudu ilk kez 1895 ya da 1896‘da dinlemiş olan Emma Goldman Worschester'de bir konuşma yapıyordu ve o da bulundu orada. Clark derslerinin tanımlamaları arasında olanlar: Dorothy Ross. "G. Stanley Hail: The Psychologist as Prophet" (Chicago Üniversite Yayınları, 1972) ve Saul Rosenzweig, "Freud, Jung and Hail the Kingmaker: The Historic Expedition to America. 1909) (Seattle, Hogrefe & Huber, 1992). Güneyli sosyolog Howard W. Odum da oradaydı. Bak. Daniel Joseph Singal, ‘The War VVithin: From Victorian to Modernist Thought in the South. 1919-1945” (Chapel HilL Kuzey Carolina Üniversite Yayınları. 1982). s. 141. Kurgu versiyon bak E. L Doctorow, “Ragtime", (Toronto. Penguin, 1996). 70. Jones'dan Freud’a. 7 Şubat 1909. Freud-Jones. s. 13, ff: Vincent Brome. "Eı nest Jones. Freud's Alter Ego (Londra: Caliban, 1982), s.66. 71. SE. cilt 4. s. xxv. Bu referansı John Forrester'e borçluyum. 72. Hale, “Freud and the Americans". s. 5. Derslerin Almanca verildiği doğru­ dur. 73. Lewis A. Closer, "Refugee Scholars in America: Their Impact and Their Ex periences. (New Haven, Conn. Yale Üniversite Yayınları. 1984). Belki de en önemli popüler kişi "Everybody's Magazine” ile Max Eastman oldu. Dahaönce popüler olanlar James Jackson Putnam’ın "Human Motives”i (1915), William A. White*ın "Mental Hygiene of Childhood’u” (1916). Isador Corı 386

ELI ZARETSKY atın "What is Psychoanalysis?"i, A.A. Brill'in “Fund^mental Conceptions of Psychoanalysis”i oldu (1921). Freud’un kitapları ABD'de 1930'lara kadar pek fazla satmadı. ’ * Gay. "Freud". s. 207. Freud'dan Jones’a, 24 şubat 1921, Freud-Jones. s. 132-33. 'ft Jones’dan Freud'a, 19 Haziran 1910. aynı, s. 61. * / Frederick H. Gerrish, ed. “Psychotherapeutics” (Boston: Badger. 1909). s. 101: Sanford Gifford. 'The American Reception of Psychoanalysis: 1908-1922" 1915’te: "The Cultural Moment" ed. Adele Heller ve Lois Rudnick (New Brunswick. N. ]. Rutgers Üniversite Yayınları. 1991). 'M Ernest Jones. “The Treatment of Neuroses (1920; tek. New York: Schocken. 1963). s. 56. Orijinalde son cümle italiktir. M. Coser, "Refugee Scholars, s. 43-45; Jones. cilt 2, s. 119. Kısa süre sonra Bos­

ton ve Washington/Baltimore,da demekler kuruldu. W Tndispensable" Ernest Jones'dan. alıntı Hale’in "Freud and the Americans"ından, s. 442. 1909'da A. A. Brill 35, Jones 30, Smith Ely Jelliffe 43. William Alanson White 39. Edward J. Kempf 24, Putnam 63 yaşındaydılar. Gerald Grob, “Mentall Ilness and American Society. 1875-1940" (Princeton Üni­ versite Yayınları. 1938). s. 120-21. Murray H. Sherman. ed. "Psychoanalysis in America: Historical Perspectives (Springfield, 111.: C. C. Thomas, 1966). Akıl hastanelerinde Freud tekniklerini ilk kullanan Amerikalı psikiyatrlar muh­ temelen Kempf. VVhite ve Jeliffe idi. MI Hale. “Freud and the Americans”, s. 443-44. 82. Freud'un "sadece hastalarımızın insancıl ve sosyal durumlarına” çağrısıyla birlikte bedensel konuya dikkat çekmesi bu görüşü teyit etti. Bak. SE, cilt 7. s. 18. 83. 1915'ten itibaren hastane bazlı psikiyatriye destek olacak olan psikiyatri ça­ lışmaları çalışma yaşamında, ceza bilimi ve hukukta da önem kazandı. William Healey'rin "The Individual Delinquent (1915) ve Bernard Glueck’in "Studies in Forensic Psychiatry” (1916) dönüm noktalan oldu. Yirmili yıllar­ da bir sosyal çalışma bir sosyal çalışma test kitabında şöyle deniyordu: "Sos­ yal alanda şimdiye kadar yapılan en güzel çalışmalar akıl sağlığıyla ilgili olanlardır.” Alıntı Roy Lubove'un “Professional Altruist* The Emergence of Social Work as a Career'inden, (New York. Gambridge Üniversite Yayınları, 1965). s. 113. 84 Hale. “Freud and the Akmericans" s. 324. 355: J. B. VVatson. "Behaviorism" (New York. Macmillan, 1914), s. 106-8. Edwin Holt'un “The Concept of Cons387

RUHUN GİZEMLERİ ciousness (1914)" Psikanaliz konusunda ilk popüler Amerikan çalışması, \ıı zuyu" "organizmanın motor takımı" olarak tanımladı. 85. Helen Swick Perry. "Psychiatrist of Amerika: The Life of Harry Stack Sulh van". (Cambridge. Mass. Harvard Yayınlarının Belknap Yayınlan. 1982), % 237. 86. Riccardo Steiner, '"Die VVeltmachtstellung des Britischen Reich*: Notes ou the Term ‘Standard’ in the First Translations of Freud." Timms ve Segahtı “Freud in Exile‘ında. s. 182. 87. Jones, Freud’un. çevirilerinin telifleri konusunda centilmence davrandığın» söyledi. "İngilizce çeviriler için telif hakkı istemez. Amerika'daki telif hakla rını yeğeni Edward Bemays’a verir ve Amerika'ya geldiğinde Rank ile çalı şır ve düzeltilmesi gereken yerleri düzeltirdi.” dedi. Bak. Jones, cilt 3, s. SU Frederick J. Hoffman. “Freudianism anhd the Literary Mind" (Baton Rougr Louisiana Üniversite Yayınları, 1967). s. 49-50. 88. James Strachey, "Obituary of John Riviere (1883-1962)," (International Joııı nal of Psychoanalysis 44 (1963): 229. 89- Steiner, “‘Die VVeltmachtstellung des Britischen Reichs'" s. 182-83-84, 186 H/ Darius Ornston "Freud's Conception Is Different from Strachey’s " (Journal of the American Psychoanalitic Association 33, ek (1985); Michael Balinhl "Problems of Human Pleasure and Behaviour (New York: Liveright 1957) “Lust" için bak. SE. cilt 7. s. 135. 212. 90. Freud’dan Jung’a. 17 Ekim 1909. "Freud-Jung", s. 158. Psikiatri ile ilgili beri zer ifadeler için bak. aynı, s. 126. 91. Freud’dan Jung’a, 22 Ocak 1911, Freud-Jung, s. 338; Jones'dan Freud'a, is Mart 1912, Freud-Jung. s. 135. 92. Freud'dan Ferennczi’ye, 12 Nisan 1920. Freud-Ferenczi. cilt 1, s. 160. 93- Ferenczi'den Freud'a. 7 Aralık 1909, aynı, s. 111. 94. Freud'dan Jung'a. 29 ve 31 Ekim 1910, Freud-Jung, s, 363. 367-68. 95. Nunberg ve Fedem “Minutes", cilt 1. s. 251 (27 Kasım 1907) 96. Nevrozlu olanlar “kendisi için kendi hayal dünyasını yaratarak kendi dışın da olan büyük grup oluşumlarını kendi belirti oluşumuyla bertaraf cdrı kendi hayal sistemini, kendi dinini kullanır ve böylece insanlık kurumun* ı çarpık bir yoldan özetler." Bu cümle SE cilt 13. s. 73*den, ama benzer bir İm mül Nunberg ve Fedem "Minutes"de bulunabilir, cilt 1. s. 251. (27 Kasım 1907) 97. Editör notu, Freud-Ferenczi, cilt 1. s. 146. 98. Ferennczi'den Freud’a, 22 Mart 1910. aynı, s. 153-54. Orijinalde italik. 388

ELI ZARETSKY W Jones. cilt 2. s. 67-68; Freud'dan Jung’a, 13 Şubat 1910. Freud-Jung, s. 295; Auguste Forel. "Out of My Life and VVork" (New York: Norton, 1937). UX). Freud'dan Jung'a. 13 Şubat 1910. Freud-Jung, s. 295; Jones. cilt 2, s. 67-68. 101. Ferenczi Nuremberg kongresi için hazırlanırken Freud’den. analizlerin sos­ yolojik önemini düşünmesini istedi. Bir parti ile.hizaya gelme anlamında söylemedi bunu. Yazdığı yazıda Marksist parti dolayısıyla terörizmin işçiyi korkuttuğunu belirtti. Ferennczi’den Freud'a, 22 Mart 1910. Freud-Ferenczi, cilt 1. s. 153-54. 102. Freud 1910'da "metapsikoloji" yazma niyetini açıklayınca Viktor Tausk “te­ rim meta değil, trancendental psikoloji olmalı." dedi, "koşulsuz fonksiyonla­ rı açan bir psikoloji olmalı." Nunberg ve Federn, “Minutes", cilt 2. s. 332 (24 Kasım 1909). 103. Nicholas Sombart’ta Otto Gross alıntısı. “Max VVeber ve Otto Gross: On the Relationship Between Science. Politics and Eros in VVilhelmine Germany." "History of Political Thought 8. no. 1“ (İlkbahar 1987): 140. Gross'un sert bir kriminoloji uzmanı olan babası Hans Gross ünlü bir olayda oğlunu tutuklattı. Anarşist dergi "Revolution" bu olayda özel sayı çıkardı. Franz Kafka da etkilendi bu olaydan. UM. Max Runciman. ed. “Max Weber: Selections in Translation" (New York: Cambridge Üniversite Yayınları, 1978). s. 383. Bak. Marianne VVeber "Max VVeber: A Biography (New York, VViley. 1975) s. 375. 105. Magnus Ljunggren. "The Psychoanalytic Breakthrough in Russia on the Eve of the First VVorld War," (Russian Literatüre and Pyscoanalysis*’. ed. Daniel Rancour-Laferriere, Amsterdam: John Benjamins. 1989), s. 173-91; Dr. Sa­ ra Neidietsch ve Dr. Nikolai Ossipow. "Psychoanalysis in Russia," (Interna­ tional Journal of Psychoanalysis 3. 1922): 514-17; Martin A. Miller. "Freud and the Bolsheviks: Psychoanalysis in Russia and the Soviet Union" (New İlaven. Conn. Yale Üniversite Yayınları. 1998). s. xi. I0f>. Alexander Etkind, "Eros of the Impossible: The History of Psychoanalysis in Russia" Çev. Noah ve Maria Rubins (Boulder, Colo. Westview Yayınları, 1997). s. 3. 4, 29. 52, 58, 66, 71. 107 SE. cilt 11, s. 151. 108. Freud'dan Ferenczi'ye, 2 Şubat 1913. Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 465. 100 Freud’dan Putnam’a. 5 Aralık 1909. 'James Jackson Putnam and Psycho­ analysis: Letters Betvveen Putnam and Sigmunt Freud. Ernest Jones,VVilliam James, Sandor Ferenczi and Morton Prince. 1877-1917", ed. Nathan G. Hale (Cambridge, Mass. Harvard Üniv. Yayınları, 1971). s.338. 389

RUHUN GİZEMLERİ 110. Ferenczi'den Freud’a, 5 Şubat 1910. Freud-Ferenczi, cilt 1, s. 130. 111. Fritz VVittels. "Sigmund Freud: His Personality, His Teachıng and His Sdıu ol" (Londra: Ailen ve Unwin), 1924). s. 139-40. 112. SE. cilt 11, s. 146. Çarşamba toplantısında Viktor Tausk, Danvinciliğin y.ı yılmak için belirli bir organizasyona ihtiyacı olmadığını söyledi. Taut Viya nanın Freud öğretisi için mükemmel olduğunu belirtti... "çünkü hasta l>lı toprak orası. Psikanalize sadece tıp açısından bakmamak gerekir." detil Nunberg ve Federn, "Minutes”. cilt 2. s. 465-67 (6 Nisan 1910): Rose, "The Fır udian Calling" s. 211-12. Wittels anlattı: "Zürihliler Freudcu olmak için cğl tildiler, belki aynı güçle başka doktrini de savunabilirlerdi. Ama Viyana top lumu tarihsel olarak büyüdü: hepimiz sinirliyiz ve Freud öğretilerine ihtlya cimiz var: İsviçrelilerin olup olmadığı ise sorulabilir." Nunberg ve Fedeııı Minutes. cilt 2. s. 468 (6 Nisan 1910). 113. Jones. cilt 2. s. 69-70. Paul Rozen’de Stekel versiyonu. "Freud and His Fol lowers" (1974. yen. New York Üniversite Yayınları, 1984). s. 183: "Kıyafetimi kıskanıyorlar, gelecekte ekmeğimi kazanabilecek miyim bilmiyorum." Y.t naklarından yaşlar süzülüyordu. 114. Editör notu. "Freud-Jung” s. 223. 115. Ferenczi'den Freud'a, 9 Temmuz 1910. Freud-Ferenczi, cilt 1, s. 186-87. 116. Freud’dan Ferenczi'ye. 24 Nisan 1910. aynı. s. 165. 117. Jung Abraham'a bir ventilmen olarak bakmıyor. Abraham da Jung’a salı tekar diyordu. 118. Freud'dan Abraham'a, 3 Mayıs 1908. Freud-Abraham. s. 34. Freud. "Neı deys onun ortaya çıkışı bir Yahudi olayı olma tehlikesini psikanalizden uzaklaştırdı diyecektim." dedi. 119* Freud'dan Ferenczi'ye. 3 Nisan 1910. Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 154-55. 120. Freud'dan Jung'a. 10 Ağustos 1910. Freud-Jung, s. 343. 121. Kerr, “Dangerous Method". s. 284, 290. 122. Eugene Bleuler'den Sigmund Freud’a, 19 Ekim 1910 ve 11 Mart 1911 Gay'm Freud'unda, s. 215. Bak. Franz Alexander ve Sheldon Selesnick. "Fır ud-Bleuler Correspondence." (Archives of General Psychiatry) cilt 12 (Chıca go: American Medical Ass. 1965). s. 5. 123- Jung'dan Freud’a, 17 Haziran 1910. Freud-Jung. s. 328.

•390

ELI ZARETSKY

Bölüm Dört 1 Ernst Cassirer. “The Philosophy of the Enlightenment" (Boston: Beacon Press, 1955). s. 94. 2 SE. cilt 20. s. 154-55. V Freud'un anlattıklarını daha sonraki "obje ilişkileri" ve sübjektiflik arası teoricilerinden ayıran şey şu görüştü: obje niteliğinde obje ihtiyacı doğuştan değildir, daha ziyade derin incinebilirlik koşullarında ortaya çıkar ve büyür. Bunun sonucu, eğer insanlar da hayvanlar gibi doğuştan obje-yönelikli ol­ salardı onların obje ihtıyaçlan da daha karmaşık olurdu.

4 Alfred Adler. "On the Psychology of Marxizm," (Minutes of the Vienna Psychoanalysis Society) cilt 2: 1908-1910. ed. Hermann Nunberg ve Ernst Fedem (New York International Üniversite Yayınları. 1962-75). s. 172-78 (10 Mart 1909) Bak. 2 Haziran 1909 notlan. 5 Adler'in Viyana toplumuna esas takdimi 23 Şubat 1910 idi. Nunberg ve Fedem. “Minutes". cilt 2 s. 423-27. Alfred Adler "Der psychische Hermaphrodıtismus im Leben undin der Neurose," (Heilen und Bilden; Frankfurt, 1973). Alfred Adler'in "Cooporation Between Sexes" eserinde “Erkek protestosu ve Freud eleştirisi" şeklinde çevrilmiştir, ed. Heinz C Anbacher (New York: Anchor. 1978). s. 59. Adler'in "aşağılık kompleksi" deyimini ne zaman kul­ lanmaya başladığı bilinmiyor ki Jpunu muhtemelen Janet'ten aldı. 6. SE. cilt 14. s. 52-55. Çeviri Freud'un toplanmış belgeleri Reiff yayınından. 7. Nunberg ve Federn. Minutes. cilt 2, s. 541. 8. Freud'dan Jung'a, 19 Aralık 1909. Freud-Jung, s. 276-78. 9 Adler’le birlikte üç üye demekten ayrıldı ve yedi üye bunu kışkırtıcı buldu­ lar. Bernhard Handlbauer "Die Adler-Freud Kontroverse" (Frankfurt a.M.: Fischer Tasdenbuch Verlag. 1990). s. 157. 10. John Kerr, "A Most Dangerous Method: The Story of Jung, Freud and Sabina Spielrein (New York. Knopf, 1993). s. 354. 11. 12. 13. 14.

Freud'dan Jung'a. 3 Aralık 1910, Freud-Jung, s. 376. Freud'dan Jung'a. 22 Ocak 1911. aynı. s. 387. Nunberg ve Federn. Minutes. cilt 3. s. 148 (1 Şubat 1911). Ferenczi'den Freud'a. 19 Aralık 1910. Freud-Ferenczi. cilt 1, s. 245. Orijinal

italik 15. Phyllis Grosskurth. "Melanie Klein: Her World and Her Work" (New York Knopf. 1986). s. 211. 16. VVarren Susman "Culture as History: Transformation of American Society 391

RUHUN GİZEMLERİ in the Twentieth Century (New York: Pantheon Books, 1984). 17. Peter Gay. "Sigmund Freud: A Life for Our Time" (New York: Norton. 1988), s. 227: Kerr, Dangerous Method. s. 219. 227. Kerr'in Dangerous Method'u be­ nim Jung anlayışımı çok etkiledi. 18. Jung'dan Freud'a. 25 Aralık 1909. Freud-Jung. s. 280. Kerr. "Dangerous Met­ hod”. s. 269: Jacques Quen ve Eric T. Carlson, ed. "American Psychoanalysis Origins and Development (New York: Brunner/Mazel. 1978). s. 91. Eugene Taylor. "C. G. Jung and the Boston Psychopathologists, 1902-1912,” Voices. The Art and Science o f Psychotherapy 21. no. 2 (1985). 132-45. 19. Freud'dan Pfister'e. 17 Mart 1910. alındı Freud-Jung, s. 304. 20. Jones. cilt 2, s. 86: F. H. Matthevvs. "The Americanization of Sigmund Freud: Adaptations of Psychology Before 1917." (Journal o f American Studies î. no. i (Nisan 1967). 258. 21. Herbert Silberer, "Mantik und Psychoanalyse." Zentrallblatt fur Psycanalysc 2(1912): Kerr. Dangerous Method. s. 110-11. 22. Jung'dan Freud'a. 2 Aralık 1909. Freud-Jung. s. 270. 23. Jung'dan Freud'a. 5 Ekim 1906. aynı. s. 4-5; Cari C. Jung. "Freud and Psycho analysis. Collected VVorks of Cari C. Jung." ed. Gerhard Adler. çev. F. Hull (Princeton, N. J. Princeton Üniversite Yayınları. 1961). cilt 4, s. 123. 24. Jung'dan Freud'a. 8 Mayıs 1912. Freud-Jung. s. 503. Richard Noll'un The Jung Cult’üna göre. (Princeton. N.J. Princeton Üniversite Yayınları. 1994). s. 119: "VVandlungen Aryan kültürü incelenmesine vakfedilmiş psikanaliz ve Alman bilimlerinin birbirine uydurulması girişimidir... insan ruhu ve kültü­ rünün iki büyük teorisi olan seksüel mitoloji ve güneş mitolojisinin uyumu dur.” Johann Jacob Bachofen'in 1861 "Das Mutterechfi pek çok Alman ana erkil teorisinin kaynağıydı ama Jung bundan söz etmedi, çünkü zamanın an­ tropologları onu küçümsüyordu. 25. Jungün "Transformations and Symbols of the Libido”su (1911-12) İngilizce ye önce "Psychology of the Unconscious" olarak 1916'da çevrildi (1916-, tek New York: Dodd. Mead. 1947). Jungün Freud’la işbirliği dönemine ait çalış malan onun toplanmış çalışmalarının 4. cildindedir. "Freud and Psycho analysis: bak. s. 155. Paul E. Stepansky, "The Empiricist as Rebel: Jung, Fre ud and the Burdens of Discipleship,” (Journal o f the History o f Behavioj.il

Sciences 12, 1976). s. 225. 26. Jung'dan Freud'a. 8 Kasım 1909. Freud-Jung. s. 258. 27. Freud’dan Ferenczi'ye. 23 Haziran 1912. Freud-Ferenczi. cilt 1, s. 387. 28. Jung. "The Theory of Psychoanalysis," (Collected VVorks). cilt 4, s. 121-26. Bu 392

ELI ZARETSKY çalışmanın temeli Jungun New York dersleridir. ?9. Linda Donn. "Freud and ]ung: Years of Friendship, Years of Loss" (New York: Scribners, 1988), s. 148. 1913'te Jelliffe ve White'ın “Psychoanalytic Review"sunun ilk sayısında Jungun psikolojiiyle ilgili soruları belirten bir mektubu vardı: psişik belirtileri enerji değişimlerine eşit görüyor, 'sembo­ lizm. yapısal analoji... entelektüel gelişimden söz ediyordu." Bak. Gerhard Adler ve Aniela Jaffe. ed. C.G. Jung Letters (Princeton Üniversite Yayınlan. 1973). s.29; Jung. Derlenmiş Çalışmalar, cilt 4. s. 83. 30. Jung'dan Freud'a, 11 Şubat 1910. ve Freud'dan Jung'a. 13 Şubat 1910. Freud-

Jung, s. 294-95M. Jonis'dan Freud'a, 15 Mart 1912. Freud-Jones. s. 135. W. Freud’dan Fliess’e. 17 ve 24 Ocak 1897. Freud-Fiiess. s. 224-28. Freud Fliess’e. isterik belirti, nedeninin, babanın çocuğa indiği yükseklik olduğunu söyledi. 13. Freud'dan Jung'a. 13 Ağustos 1908, Freud-Jung. s. 169. M. Freud'dan Jung'a. 11 Aralık 1908. aynı. s. 186. 15. SE. cilt 13. s. 157. 16. Sigmund Freud. “A Phylogenetic Fantasy" (Cambridge, Mass.; Harvard Üni­ versitesi Belknap Yayınları, 1987), s. 89. 99. 17. John Locke. “Two Treatises of Government: First Treatise (Londra: A. Chirchill. 1690). kıs. 2. böl. 6. 59. 72. 18. Cari Jung. “Transformations and Symbols of the Libido," böl. 2 (1912), "Psychology of the Unconscious: A Study of the Transformations and Symbols of the Libido: Contribution to the History of the Evolution of Thought," çev. Beatrice Hinkle (New York: Moffat Yard. 1916), s. 432. 19. Freud’dan Abraham'a. 13 Mayıs 1913. Freud-Abraham. s. 139. 40. Ferenczi'den Freud’a, 25 Ekim 11912, Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 417. Orijinal italik. 41. Ferenczi'den Freud’a, 26 Aralık 1912, aynı, s. 450. Orijinal italik. 42. Freud’dan Ferenczi'ye, 8 Haziran 1913. aynı. s. 490-91. 43. Emma Jung'dan Freud'a. 30 Ekim 1911 ve 6 Kasım 1911. Freud-Jung. s. 452. 456-57. 44. Freud’dan Jones'a. 9 Ağustos 1911, Freudjones. s. 112. 45. Jones'dan Freud’a. 30 Temmuz 1912. aynı, s. 146: R Andrew Paskauskas. “Freud’s Break with Jung: The Crucial Role of Emest Jones." Free Associations 11 (1988). s. 7-34. 46. Freud'dan Jones'a. 1 Ağustos 1912 ve Jones'dan Freud’a 30 Temmuz 1912. Freud-Jones, s. 146. Ferenczi’ye göre iç saha yeni başlayanlara gelip öğren­ 393

RUHUN GİZEMLERİ meleri için merkez olacaktı. 47. Freud, “Her birimizin öldürme güdüsüne karşı diğerlerinin bunu engelleme girişimleri gerçekten çok ilginç," dedi. Freud'dan Abraham'a, 13 Mayıs ve 9 Kasım 1913, 25 Mart 1914. Freud* Abraham, s. 139. 157. 168. 48. Jones, cilt 2.. s. 150. Kerr. D angerous M ethod s. 465-66. 49. Freud’dan Abraham'a, Gay. Freud’da, s. 241. Freud Ferenczi'ye Yahudilerle diğerlerini bir araya getirme gayretinin işe yaramadığını söyledi. "Bunlar su ve yağ gibi ayndır." Freud'dan Ferenczi’ye. 28 Temmuz 1912, Freud-Ferenczi, cilt 1, s. 312. 50. Michael Balint. "Primary Love and Psychoanalytic Technique” (New York. Liveright. 1965). s. 275-76; Freud'dan Jung'a. 17 Ekim 1909. Freud-Jung, s. 252; ve Freud'dan Ferenczi'ye. 22 Ekim 1909. Freud-Ferenczi, cilt 1. s. 85. Bak. Er* nest Gellner, "The Psychoanalytic Movement” (Londra, Paladin. 1985), s. 55; "Analitik dünyayı bir arada tutan duygusal bağ. analiz olanlarda edenler ara­ sındaki çarpıcı ikili ilişkiler ağıdır... Bu ilişki konusunda tam bir araştırma yapılmamış olması da acı ve şaşırtıcıdır." 51. Cinselliği tartışmak için erkek ve kadınları ilk kez bir araya getirenlerden biri de 1880'lerde Londra "Erkek ve Kadınlar Kulübü" oldu ve burada Oiive Schreiner, Annie Besant ve Eleanor Marx-Aveling gibi başanlı kadınlar var­ dı ki bunlar evlilik konusunda yenilikler getirdiler. Fakat kulüp bir süre sonra kapandı, çünkü erkekler anelik içgüdüsünü, kadınların seks ihtiyacı nı küçümsediler ve bilimsel çalışmaları önemsemediler. Judith Walkowitz, "City of Deradful Delight" (Chicago Üniver. Yayınları, 1912), s. 135, 145-46 Fakat cinsellik organizasyonu kişisel yaşam konusunda araştırma yapamaz­ ken. Kari Mayreder gibi düzgün erkekleri kabul eden Avusturya Kadınlar Derneği de bir şey yapamadı. Böyle bir grup eşitlik, karışık cinsiyet deği­ şimleri ve otorite konusunda yansıtıcı fikirler ileri süremedi. Gerekli olan yeni tür bir sosyal ortamdı, cinsellikle ilgili olmayacak ama kadınlara kapa lı da olmayacaktı. 52. Nunberg ve Federn. Minutes, cilt 1, s. 195-201 (15 Mayıs 1907). 53. Aynı, cilt 2. s. 49, 514. cilt 3. s. 112-15. 54. Ferenczi'den Freud'a, 17 Ağustos 1910, Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 206. 55. Jones'dan Freud'a. 25 Nisan 1913. Freud-Jones. s. 19956. Freud’dan Jung’a, 7 Haziran 1909, Freud-Jung, s. 231. Birkaç yıl sonra bir kaı şı transferans denemesi istedi ve "Ama bunu yayınlayanlayız, sadece kendi aramızda bilgileri paylaşırız," dedi. Freud 1909’da karşı transferansı "kutsal bir kıyafet değiştirme" olarak tanımladı. Freud'dan Jung'a, 6 Temmuz 1909 394

ELI ZARETSKY ve 31 Aralık 191L aynı. s. 230-31. 57. Abraham'dan Freud'a, 7 Nisan 1909; Freud’dan Abrahama, 27 Nisan 1909. Freud-Abraham. s. 76-78. Değişim Jung'un bir yazısıyla gerçekleşti: "Die Bedeutung des Vaters fur das Schickssal des Einzelnen," Jahrbuch für psychoanaîyse 1 (1909). 58. Freud’dan Ferenczi’ye. 18 Mart 1912, Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 360. Freud'un kadın gelişmesiyle ilgili teorisi için bak. 3 Mart 1912 tarihli mektubu. 59. Lisa Appignanesi ve John Forresbter. Freud's Women (New York: Basic Books, 1993), s. 240. 60. Aym alıntı, s. 243. Erkek kardeşinin anılarına göre, aşıklarından biri şöyle dedi: “Delici mavi gözleriyle sana bakar ve der ki, ‘Meninin girişi dünyanın bana en büyük zevkini veriyor.’". H. F. Peters. "My Sister. My Spouse: A Biography of Lou Andreas-Salome" (New York: Norton, 1962), s. 263. Gay. Freud, s. 338. Freud’dan Ferenczi’ye. 17 Haziran 1913. Freud-Ferenczi. cilt 1. s. 492. SE, cilt 14. s. 223. Aym. s. 88, 91. 95-97; ve cilt 12. s. 318. Aynı, cilt 17. s. 100, 110-12. Freud vakayı 1914-15 kışında yazdı ama 1918’de yayınladı. 66. "Deneysel ve geleneksel" için bak. aynı, cilt 23. s. 188. 67. Aynı, cilt 12. s. 318. 68. Freud'dan Andreas-Salome’ye, 31 Ocak 1914, Freud-Salome, s. 26-29: Lou Andreas-Salome. “Looking Back: Memoirs” (New York, Paragon, 1991). 69. Freud'dan Abrahama. 4 Mayıs 1915, Freud-Abraham. s. 220. 70. Freud'dan Ferenczi’ye, 15 Aralık 1914. Freud-Ferenczi. cilt 2. s. 36, "özel si­ per" verir.

61. 62. 63. 64. 65.

71. 72. 73. 74.

Freud’dan Jones’a, 25 Aralık 1914. Freud-Jones. s. 309. Fred'dan Andreas-Salome’ye. 25 Kasım 1914. Freud-Salome. s. 21. SE, cilt 5, s. 559-60. Freud'dan Abrahama, 10 Aralık 1917. Freud-Abraham, s. 264. Aslında Fre­ ud'un Siyonizme karşı tavrı -en azından Almanya’daki Nazi gücünden ön­ ce- biraz nüanslıydı. 1930’da Dr. Chaim Koffler Freud'a Kudüs’te yeni açılan Yahudi Üniversitesinde bir pozisyon teklif etti. Freud 26 Şubat 1930'da yaz­ dığı cevapta. "Filistin'in bir Yahudi devleti olacağını sanmıyorum, Hıristiyan ve İslam dünyası da kutsal yerlerinin Yahudi egemenliğine girmesini iste­ mez. Ben yaşamımı tarihsel olarak tehdit altında olmayan topraklarda sür­ dürmeyi yeğlerim," dedi. Mektup Kudüs'teki Yahudi Üniversitesi kütüpha395

RUHUN GİZEMLERİ nesindedir ve Londra'daki Freud Müzesi Web sitesinde görülebilir. 75. Friedrich A. Kittler, "Discourse Networks 1800/1900" çev. Michael Metteer ve Chris Cullens (Calif. Stanford Ünıvers. Yayınlan, 1990), s. 302.

Bölüm Beş 1. Eric J. Leed. "No Man’s Land: Combat and Identity in VVorld War 1" (New York. Cambridge Üniv. Yayınları, 1979), s. 1. 2. Kenneth Silver. "Esprit de Corps: The Art of the Parisian Avant-Garde and the First World War. 1914-1925" (Princeton Ünivers. Yayınları, 1989). s. 27. 3. 3. Modris Ecksteins, "Rites of Spring: The Great War and the Birth o f the Mo­ dem Age" (Boston: Houghton Mifflin. 1989). s. 212. 4. Kadınlar oy verme hakkını Avusturya'da 1907’de. İngiltere'de 1918’de (30 yaş üstü), ABD'de 1920’de ve Hindistan’da 1925’te aldılar. Almanya'da kadınla­ rın eşitliği VVeimar anayasasına yazıldı. 5. Vera Brittain. “Testament of Youth: An Autobigraphical Study of the years 1900-1925 (New York Macmillan. 1933). s. 165-66; Susan Kent "Making Peace”, (Princeton Üniv. Yayınları, 19913), s. 72-3. 6. Enst Jünger. "Kampf als inneres Erlebnis," alıntı Leeds “No Man's Land," s. 153. Çeviriyi biraz değiştirdim. 7. Charles Maier, "Recasting Bourgeois Europe: Stabilization in France, Germany and Italy in the Decade After World War 1” (Princeton Üniver. Yayın­ ları. 1988), s. 32. 8. Hemingway'in 1929 *'A Farevvell to ArmsTndan alıntı Paul Fussell'in "The Great War and Modem Memory"sinde (New York Oxford Üniver. Yayınla­ rı. 1975), s. 21. 9. Marcel Proust'dan alıntı Michael Sqprinker'in "History and Ideology in Proust"unda, (Londra, Verso, 1988), s. 175. 10. Ann Douglas "Terrible Honesty: Mongrel Manhattan in the 1920s'inden alıntı (New York. Farrar. Straus and Giroux. 1995). s. 31. 11. Genelde histerik denen "demiryolu nevrozları” en yakın vakalardır. Harold Merskey'e göre: "Hiçbir konu "mermi şoku" kadar çeşidi kola ayrılamış ve psikiyatri, tıp ve toplum için bu kadar çok sonuç doğurmamıştır." Merskey. "Mermi Şoku” (100 Years of British Psychiatry." ed. German Barrıos ve Hugh Freeman (Londra, Gaskell, 1991). s. 246. 12. Alman psikiyatr Hermann Oppenheim 1915’te mermi şokunun fiziksel do­ ğasıyla ilgili bir kitap yazdı. Bak. Jose Brunner. “Freud and the Politics of 396

ELI ZARETSKY Psychoanalysis” (Oxford, tngil. Cambridge. Mass. Blackvvell, 1995). s. 106-22. 13. Elaine Showalter. "Hysteria, Feminism and Gender,” Sander Gilman, "Hysteria Beyond Freud (California Ünıver. Yayınlan, 1993). s. 321. 14. Brunner, "Freud and the Politics," s. 109; Fransız ve İngilizler bu yöntemle­ ri Alman canavarlığı olarak tanımladılar, ama şikayetlerin hukuksal olup ol­ madığını da sorguladılar. 15. Ecksteins'ın "Rites of Spring"inden alıntı, s. 172. 16. Ernst Simmel, "Krieg-Neuroses und Psychisches Trauma” (Münih. Otto Nemnich. 1918). s. 5-6. 82*84. 17. Hal Foster, "Compulsive Beauty" (Cambridge, Mass. MIT Yayınlan. 1993). s. xi. 18. Bak. Tausk'un 1916 yazısı, “On the Psychology of the War Deserter," çeviri ve yayın "Psychoanalytic Quarterly 38 (1969); 354-81 ve yeni yayın Paul Roazen. “Tausk, Sexuality. War and Schizophrenia.- Collected Psychoanalytic Papers (New Brunswick. N. J. Transaction, 1991). s. 141-65. Tausk burada “psi­ kolog araştırmalarının ordu gereksinmelerine uygun olup olmadığını dü­ şünmez.” diye yazdı, s. 354. 19. Brunner, "Freud and the Politics". s. 113. Savaşta analiz çalışmaları basitti. Freud 1918'de Simmel'e şöyle dedi; 'Terapin psikanalizden ziyade müshil etkisi yapmak. Temel olarak 'Studies in Histeria'daki görüş noktasını alma­ lısın.” David Brunswick ve Ruth Lachenbruch. "Freud's Letters to Ernst Sim­ mel." çev. Frances Deri ve David Brunswick, "Journal of American Psycho­ analytic Association 12, no. 1 (Ocak 1964), s. 93-109. 20. Leed. "No Man’s Land", s. 176. 21. VV.H.R. Rivers 1917'de Ronald W. Clark’m "Freud; The Man and the Cause’ unda anlatıldı (New York, Random House. 1980), s. 385. İngiltere için bak. Jones, cilt 2. s. 235; SE. dit 17. s.209-10. 22. Ted Bogacz, "War Neurosis and Cultural Change in England, 1914-22: TheWork of the War Office Committee of Enquıry into 'Shell Shock"’ (Journal of Contemporary History 24, 1989). 239. 23. W. M. Maxwell, "A Psychological Retrospect of the Great War (Londra: Macmillan. 1923). 24. Leed, No Man's Land, s. 181-83. 25. Eckstein'm "Rites of Spring”inden, s. 173. 26. Kari Abraham, "Psychoanalysis and the War Neuroses” (Clinical Papers and Essays on Psychoanalysis) (New York; Brunner/Mazel, 1955), s. 61-63. 27. Freud'un not ettiği gibi, salgın hastalık paralı asker yerine normal asker al­ madan kaynaklandı. "Celple alınan askerler profesyoneller gibi olmayıp so­ • 397 •

RUHUN GİZEMLERİ runlu insanlardı... barışçı egoyla savaş egosu arasında kaldılar... eski ego teh­ likedeydi." SE. cilt 17. s. 209. Bak. Freud'dan Jones'a. 18 Şubat 1919. Freud-Jones, s. 334. 28. Pat Barker. Regeneration (Londra: dutton, 199*12). 29. 30. 31. 32.

SE. cilt 18. s. 16. Aynı. s. 56. Aynı, cilt 17. s. 209. "gördüğü hayatım tehdit ediyordu." Travma ya da travma korkusu her tranferans nevroz olayının dibinde bu­ lunuyordu (Übertraggs- neurose). Freud'dan Jones'a. 18 Şubat 1919. Freud-Jones. s. 334.

33. Thomas Mann. Diary (Londra. Robin Clark. 1984). 24 Mayıs 1921. s. 115. 34. François Furet. "The Passing of an Illusion” (Chicago Üniver. Yayınları, 1999) s. 48. 35. VVinston Churchill. ‘The World Crisis". 1911-18 (Londra. Thornton Buterworth. 1931). s. 19-20. 36. Robert Musil. Diaries. 1899-1941, Almanca'dan (Adolphe Frise) seçme, çevi­ ri ve yayınlama Philip Payne. ed. Mark Mirsky (New York. Basic Books, 1998). s. 271. 37. Paul Johnson. "Modem Times: The World from the Twenties to the Eighties" (New York: Harper & Row, 1983). s. 5-6; Jones, cilt 2, s. 223. Hollanda gi­ bi bazı nötrler vardı ama Fransa. İngiltere ya da ABD'den kimse yoktu. 38. Bu iddia bir çok bilimsel çalışmada, belki özellikle de Bertram Lewin ve He­ len Ross'un "Psychoanalytic Education in the United States"inde vardı. (New York. Norton, 1960). Ama Paul Roazen bana şöyle yazdı: Budapeşte kongre­ si tüm analizcilerin analez olması gerekir tezini çürüttü. Rank ve Tausk bu­ na karşı çıktılar... Lewin ve Ross yanılıyorlar.” Roazen’ın çıkacak olan çalış­ ması bu iddiayı düzeltmeye götürebilir beni. 39. Frank Eckelt, “The Internal Policies of the Hungarian Soviet Republic.” (Hungary in Revolution, 1918-19). ed. Ivan Völgyes (Lincoln: Nebraska Üniver. Ya­ yınları. 1971). s. 61-88. 40. SE, cilt 17, s. 167. Freud'a göre, analizin “altım” teklifin “bakın" ile alaşım ya­ pılsa bile tüm popüler terapilerin en önemli maddeleri kesin psikanalizden alınmışlar olacaktır. 41. H. V. Dicks. “Fifty Years of Tavistock Clinic” (Londra, Routledge, 1970). s. 1. 42. Elisabeth Young-Bruehl. “Anna Freud: A Biography (New York: Summit Bo­ oks. 1988). s. 92; Michael Balint, "On the Psychoanalytic Training System." (Prı mary Love and Psychoanalytic Technique (New York: Liveright, 1965). s. 168. 398

ELI ZARETSKY 43. Susan Quinn'in "A Mind of Her Own: The Life of Karen HomeyHinden alın­ tı (New York: Summit Books, 1987), s. 196. Walter Laqueur. "Weimar: A Cultural History, 1918-1933" (Londra: Weidenfeld ve Nicholson. 1974). s. 215. Bak. SE cilt 17. s. 167; Peter Gay. "Sigmund Freud: A Life for Our Time" (New York: Norton. 1988). s. 462. Birliğin diğer üyeleri Heinrich Meng ve Angel Garma. 44. SE. cilt 19. s. 285. 45. Balint. Macaristan analizinin çok solcu olduğunu söyledi. Michael Balint söyleşisi, 6 Ağustos 1965. Oral History Collection. Columbia Üniver. Kütüp­ hanesi; Gay, "Freud", s. 462-3. Amerikan analizi ise paralıydı. Buhran yıllannda bile ABD'de sadece Chicago ve Topeka, Kansas’ta iki ucuz analiz kliniği vardı. Nathan G. Hale, "From Bergasse XIX to Central Park West.” (Journal o f the H istory o f Behavioral Sciences 14" 1978. s. 302. 46 Hannah S. Decker, "Psychoanalysis in Germany." (Comparative Studies in Society and History 24. no. 4 (Ekim 1982); 591; Edith Kurzweil. "The Freudians: A Comparative Perspective (New Haven, Conn. Yale Üniver. Yayınlan. 1989), s. 44-47-, Elisabeth Roudinesco ve Michel Plon. "Dictionnaire de la psychanalyse (Paris: Fayard. 1997). s. 30. Eitingon 1930'da on yıllık bir çalış­ ma özeti çıkardı; 721 analiz terapisi dahil 1.955 hastaya bakmıştı. 47. Sheldon Gardner ve Gvvendolyn Stevens, "Red Vienna and the Golden Age of Psychology" (New York: Praeger, 1992), s. 126. Demek armağanı geri çe­ virdi. çünkü inşaat için para yoktu. Enstitü 1935'e kadar kurulamadı. Bak,

Gay, "Freud". s. 458. 48, Bemfeld, Reich'a alternatif olarak "sosyaller" kavramını geliştirdi Siegfried Bemfeld,."Antiautoritare Erziehung und Psichoanalyse: Ausgevvahlte Schriften,” 3 cilt, ed. Lutz von Werder ve Reinhart Wolff (Darmstadt: Marz-Verlag, 1969); ve "Der sociale Ort und seine bedeutung für Neurose, Vervvahrlosung und Pedagogik," Imago, 1929. Bak. Philip Utley, “Siegfried Bernfeld’s Jewish Order of Youth, 1914-22" (Leo Baeck Institute Yearbook, 1979). 49 Denişe Riley. "War in the Nursery: Theories of the Child and Mother" (Lon­ dra: Virago Press. 1983). s. 71; Anna Freud. “The Psychoanalytic Treatment of Children: Technical Lectures and Essays". çev. Nancy Procter-Gregg (Lon­ dra: Imago, 1947). Anna Freudun Montesso ile ilişkisi için bak. LSF, s. 31920; Kurzvveil. “Freudians". s. 134. Budapeşte d e çocuk analizi için bak. Ferencziden Freuda, 31 Mayıs 1931, Freud-Ferenczi, cilt 3, s. 411. 50. SE, cilt 12, s. 305; Paul'un oğlu Ernst Federn. "Biz psikanalizle mi büyütül­ dük? Hiç kuşkusuz bedensel ceza yoktu," diye yazdı. Ernst Federn. “VVitnes399

RUHUN GİZEMLERİ sing Psychoanalysis: From Vienna Back to Vienna via Buchenvvald and thr USA" (Londra. Karnac, 1990). s. 283. 51. Balint. "Psychoanalytic Training”. s. 168. 26 L Lewin ve Ross. "Psychoanaly tic Education). s.29. 52. SE. cilt 12.s. 330-31. 53. Diğer tıp dışı analizciler Robert Walder. J.C. Flugl ve James Strachey idi. Bak Gay. "Freud”, s. 492; Elisabeth Roudinesco. "Jacques Lacan and Co.: A Hıstoıy o f Psychoanalysis in France, 1925-1985, çev. Jeffrey Mehlman (Chicago Ünl

ver. Yayınlan. 1990). s. 39. 54. SE cilt 17. s. 171. 55. Aynı. s. 161. 164-65. 56. Aynı. s. 144. 57. Freud 1912'de Jung'a. Odessa'da büyük ilgi olduğunu bildirdi. Alexander El kind. "Eros of the Impossible: The History of Psychoanalysis in Russia”. çev Noah ve Maria'Rubens (Boulder. Colo. Westview Press. 1997). s. 115. 58. Evin başında Moshe Wulff ve Vera Schmidt vardı. Okşamanın yerini dr.ı ha rasyonel yöntemler almıştı. Petrograd, Kive. Odessa ve Rostov'da başk.t dernekler kuruldu. Psikiyatr ve edebi eleştirmen I. D. Ermakov da önen ılı bir kişiydi. Vera Schmidt "Psychoanalytic Education in Russia. 1924"; Routlı nesco. "Lacan & Co." s. 39; Jones, cilt 2. s. 76; E. James Lieberman, "Acts ol WilL The Life and Work of Otto Rank" (New York: Free Press. 1985). s. 186 Dr. Sara Neidietsch ve Dr. Nikolai Ossipow. “Psychoanalysis in Russia." (lıı ternational Journal of Psychoanalysis 3 (1922); 514-17. Rusya'da Freud Jung ve Piaget ilgisini Sabina Spielrein uyandırdı. Bak. Lisa Appignanesi ve John Forrester, "Freud's Women" (New York: Basic Books, 1993). s. 225; Mirelli O fali. "Une femme dans la psychanalyse-. Sabina Spielrein. un autre portraıt. Le Bloc - Notes de la Psychanalyse 8 (1988): 253-66. 59- Martin A. Miller, "Freud and the Bolsheviks: Psychoanalysis in Russia and the Soviet Union" (New Haven, Conn. Yale Ünivers. Yayınları, 1998), s. 59 60. Etkin. "Eros", s. 179. Lenın 1920'de Clara Zetkın’le konuşurken aşırı seks y** rine sağlıklı spor tavsiye etti. Bak. Beatrice Farnsvvorth. "Alexandra Kollon tai: Socialism, Feminism and the Bolshevik Revolution" (Stanford Ünivn Yaymları. 1980). Lenin'in sol-kanat komünizmini "çocukça nevroz" ve Sosyal Devcrimcileri “histerik" olarak tanımlamasında olduğu gibi, baskı altındaki ler elbette döndüler. 61. Etkind, "Edos", s. 17962. Alex Kozulin, "Psychology in Utopia.- Tovvard a Social History of SoviH •400*

ELI ZARETSKY Psychology" (Cambridge. Mass. MIT Press. 1984), s. 87-88; Martin A. Miller. “Freudian Theory Under Bolshevik Rule: The Theoretical Controversy During the 1920s," (Slavic Review 44. no. 4 (1985): 628. Vygotsky’nin ilk yayın­ lanan çalışması Freud'un “Beyond the Pleasure Principle"ine bir girişti. Freud'la zımnen diyalogda sosyal öncesi, ya da dil öncesi düşünce formu ol­ maz görüşü öne sürüldü. 63. Biyografçısı Isaac Deutscher'a göre Trotsky psiknaliz konusunu incelemişti ve bu yüzden yöntemin kusurlarını biliyordu. Etkind. ' Eros", s. 232. 64. Trotsky‘ye göre insan "karanlık güçleri” önce sanayiden, sonra politikadan ve aileden kovmuştu ve en sonra bireysel ruhtan da kovacaktı. "Günümüz insanı tüm tezatlarına ve uyumsuzluğuna rağmen yeni ve daha mudu bir ır­ ka yol açacaktır.” Bak. Etkind Eros, bölüm 7. Trotsky refleks vurgusundan hoşlamrdı. çünkü bu psikoloji ve fizyoloji arasındaki farkı yok ediyordu. Pavlov'a. şartlı reflekslerin Freud teorilerinde olup olmadığını sordu. David Joravsky. "Russian Psychology; A Critical History,” (Oxford. ve Cambridge. Mass. Blackvvell, 1989). s. 211,217. 235-36. 248. Trotsky'nin 1909‘da Viyana'da analizcilerle buluşması konusunda bak Roudinesco. “Lacan & Co.” s. 35. "Reflexology" A. R. Luria, L. S. Vygotsky ve A. B. Zalking gibi analiz savunu­ cularıyla ilgiliydi. 65. Gross sevgi dolu, kadınların söz sahibi olduğu ve çocuk yetiştirmede işbir­ liği olan bir toplumda yaşadı. Martin Stanton, "Otto Gross’s Case Histories: Jung. Stekel and Pathologization of Protest.” (Cari Gustav: Critical Assessments) ed. Renos Papadopoulos (Londra ve New York: Routledge, 1992), cilt 1. s. 200-208; Otto Gross. “Über Psychopathische Mindevvertigkeiten) s. 4952. Arthur Mitzman, "Anarchism, Expressionism and Psychoanalysis.” (New German Critique 10 (Kış 1977): 77-104. Gross'un yakın arkadaşı Franz Jung Rus devriminden sonraki kadın, gençlik ve hür düşünce mücadelelerini ta­ nımladı. 66. Paul Federn. “Zur psycholgie der Revolution: Die Vaterdose Gesellschaft (Viyana: Anzengruber-Verlag Brüder Suschitsky. 1919); Rudolf Ekstein. "Reflectıons on and Translation of Paul Federn's 'the Fatherless Society.'" (ReissDavis Clinic Bulletin, 1971-72. Çeviriyi değiştirdim. 67. Luisa Passerini. “Europe in Love, Love in Europe, Imagination and Politics Between the Wars (Londra. Touris. 1999). s. 82*87. 68. Sigmund Freud. "The Future of an Illusion (New York: Norton, 1961). s. 10-11. 69. John Dos Passos. 1919 (New York: Harcourt. Brace, 1932). /0. Etkind'in tartışmasını W. C. Bullitt, Eros'ta anlatır. “The Bullitt Mission to 401*

RUHUN GİZEMLERİ Russia" ABD Dışişleri Komisyonu ifadesi (1919) (New York: Hyperion, 1977). 71. Jones, cilt 2. s. 201. 215. 72. Young-Bruehl, "Anna Freud." s. 91; Ann Douglas. "Terrible H o n e sty s. 123; Gay. Freud. s. 380. 73. Freud'dan Jonesa, 12 Şubat 1920. Freud-Jones, s. 370. 74. Freud'dan Abraham'a. 27 Ağustos 1918. Freud-Abraham. s. 278: Jones. cilt 3. s. 7: Young- Bruehl. “Anna Freud". s. 92; Balint. "Psychoanalytic Training.". s 168. Peter Homans. 'The Ability To Mourn: Disillusionment and the Social Origins of Psychoanalysis" (Chicago Ünivers. Yayınları. 1989). s. 155. 165, 168. 75. Komünist yönetimin çalışmadığı dönem psikanaliz tarihi için bak. Paul Haı mat, "Freud. Ferenczi und die ungarische Psychoanalyse" (Tübingen: Edition Dikord. 1988), s. 72-76. 76. Rundbriefe ilk başta yaklaşık her on günde bir çıktı; beş yılda 327'den fazl.ı yazıldı. New York Colombia Üniversitesinde bulunur ve çeviri yapılmakta. 77. SE. cilt 18, s. 175, 178. 78. Phyllis Grosskurth. "The Secret Ring: Freud's Inner Cirde and the Politics ol Psycoanalysis (Reading. Mass.-. Addison-VVesley, 1991). 79. Fussel “Great War". s. 102. 80. Leonard Woolf. "Downhill Ali the Way: An Autobiography of the Yeam 1919-1939" (New York: Harcourt. Brace. 1967). s. 164; Jan Ellen Goldsteiıı "The VVoolfs Responce to Freud: Water Spiders. Singing Canaries and thr Second Apple." (Literatüre and Psychoanalysis. ed. Edith Kurzvveill ve Wıllı am Phillips (New York: Columbia Üniv. Yayınları. 1983). s. 235-36. 81. Jean-Paul Sartre. "An Interview," (New York Review of Books). 26 Mayii 1970. s. 23. 82. Theodor Adorno. "Der Begriff des Unbeussten in der Transzendentalrıı Seelenlehre", 1924. (Gesammelte Schriften) (Frankfurt, a. M.: Suhrkamp. 1973). cilt 1, Martin Jay, "Mancism and Totality: The Adventures of a Cou cept from Lukacs toHabermas" (Calif. Üniv. Yayın. 1984), s. 245. 83. Jane Ellen Harrison, "Reminiscences of a Student's Life.” Arion 4 (Yaz 1905) orijinal baskı Londra: Hogart Press. 1925. kısmi anlatım Sandra J. Peacod* "Jane Ellen Harrison: the Mask and the Self’ (New Haven. Yale Üniv. Yayın 1988). s. 237. 179-223. Bak. Elizabeth Abel. "Virginia Woolf and the Fictioın of Psychoanalysis" (Chicago Üniv. Yayın. 1989). s. 27. 84. Devam eder: "Ah. Freud ne kadar sıkıcı! Onun Amerikasını keşke onsu/ keşfetseydik düşüncesi geliyor bana!" Andre Gide. "Journal" New York; Vltı •4 0 2

ELI ZARETSKY tage. 1956,4 Şubat 1922. s. 349:19 Haziran 1924. s. 379. Nouvelle Revue Franç.üse çevrelerinde dinleyicileri olan PolonyalI Eugenie Sokolnicka tarafın­ dan analiz ortamına sokulduğunda kırklı yaşlardaydı Gide. Gide'in "Les faux-monnayeurs" adlı eserinde Madam Sophroniska olarak görünür Sokolmcka. Orada kadın, erkek kahramanını rüya analizine alır ve mastürbasyo­ nu engellemeye çalıştığı için onun annesini eleştirir. Jean Delay. "The Youth of Andre Gide (Chicago Üniv. Yayın. 1963). s. 100-101; Andre Gide "Les f.ıux-monnayeurs*', (Paris: Gallimard. 1997). s. 176-80; Andre Gide. "Journal des faux-monnayeurs (Paris: Gallimard. 1927); Michel Gourevitch. "Eugenie Sokolnicka." (Medecine de France 219, 1971), 17-22. UN îlarold L. Poor, "Kurt Tucholsky and the Ordeal of Germany, 1914-1935" (New York: Scribner's 1968), s. 67. »A 1915 Lawrence'in "The Rainbow”u müstehcen sayıldı ve kitapları toplatılıp y.ıkıldi; 1928 Radclyffe Hail "The Well of Loneliness; ve 1933 "Ulysses". Micluel Holroyd, "Bemard Shaw" cilt 3 (New York. Random House. 1988). s. 170. Â/ Kolland alıntısı. George Hutchinson, "The Harlem Renaissance in Black and VVhite” (Harvard Üniv. Yayın.. 1995). s. 106. M Michael Holroyd, "Lytton Strachey: A Critical Biography" (Londra; William lleınemann, 1967). cilt 2. s. 329. "Victorian" terimi şeceresi Michael Ma»on'un “The Making of Victorian Sexuality" adlı kitabında (New York. Oxlord Üniv. Yayın. 1995). •U U*on Edel. "Bloomsbury: A House of Lions" (Philadelphia: lippincott 1979), ı. 228. hi l.inda Colley. “Levvis Namier" (New York, St. Martin's Press. 1989). Namier I921‘de Theodor Reik tarafından analiz edildi. *'l "Teoriler insanın gittiği her yerde önemli konuşma konusuydu." Elizabeth Al>el, "Virginia Woolf", s. 15-17. Nathan G. Hale. "Freud and the Americans” (New York. Oxford Üniv. Yayın. 1971), s. 399. Douglas, "Terrible Honesty", s. 124. ' I Shenvood Anderson. "Memoirs" (New York, Harcourt. Brace. 1942), s. 243. *>'< Lincoln Steffens, "The Autobiography of Lincoln Steffens" (New York, Harlourt, Brace, 1931) s, 655-56. ,!*î |ohnson. "Modem Times", s. 8. ' * l'üssell, “Great War" s. 113.

•4 0 3

RUHUN GİZEMLERİ

Bölüm Altı 1. Philip Kerr. "Can We Learn From America?" (Nation and Athenaeum), [hm dra] 40 (1926): 76-77. Daniel T. Rogers. “Atlantic Crossing: Social Politics ıtı« Progressive Age" (Cambridge, Mass.-. Harvard Üniv. Belknap yayın. 1998), I 375. 2. Stephen Meyer III, "The Five Dollar Day: Labor Management and Social Cuıı trol in the Ford Motor Company, 1908-1921 (Albany: SUNY Press. 1981) • 123-24. 3. Stephen P. VVaring. Taylorism TransformecL Scientific Management Throıv Since 1945" (Chapel HilL Kuzey Carolina Üniv. Yayın. 1991). 4. Lizabeth Cohen. “Making a New DeaL Industrial Workers in Chicago. 191w 1939” (New York Cambridge Üniv. Yayın. 1990), s. 173. 5. Marinetti 'The Futurist Manifesto"da "Kaputu borularla süslenmiş yarış olu mobili Samothrace'da Zafer'den güzeldi," diye yazdı. 6. Antonio Gramsci, “Americanism and Fordism." (Selections from the Puihmi Notebooks of Antonio Gramsci." ed. Quintin Hoare ve Geoffrey Novvrll Smith, (New York: International Publishers. 1971), s. 287. 7. John E. Bowlt. ed.. "Russian Art of the Avant-Garde: Theory and Criticlıııı 1902-1934 (New York Viking Press, 1976), s.89. Alıntı 1913'te. 8. Gramsci. "Americanism." s. 277-321. Gramsci. montaj hattında bile sadetc lı ziksel jest"in mekanize olduğunu söyledi. "Mumyalanmaktan çok uzak ol.m işçinin beyni düşünmek için çok fırsat bulurdu." 9. Cohen, "New Deal," s. 129. 10. Jacques Donzelot'nun yazdığı gibi, “psikanaliz kusurlanyla aile orijinindi kuşku yarattı ve aileyi bireylerin fethedebileceği bir ufuk olarak g ö M n if yanlış değerlendirlemele yol açtı” Ronzelot, T h e Policing of Families" (Ne* York Random House, 1979). s. 208-9, 233. 11. Lewis A. Coser. "Refugee Scholars in America: Their Impact and Exp«*t »« ce.” (New Haven, Conn. Yale Üniv. Yayın. 1984),s. 45. 12. SE. cilt 22. s. 8. 13. Jackson Lears. "Fables of Abundance: A Cultural History of Advertismn iı< America" (New York Basic Books. 1994). s. 139. 208. 14. Bemays 1928'de yazdığı Propaganda adlı kitabında reklamcılığı otorite lu> şısında bir devrim olarak gösterdi: böylece sigara, herkesin önünde kıt İn' lar tarafından içilince “özgürlük meşalesi" oldu. Bak Stuart Ewen. "Ci|H,ıiı( of Consciousness" (New York McGravv Hill. 1976). s. 160*61. •4 0 4 -

ELI ZARETSKY IN Kwen. "Captains". s. 80. \(\ Nathanael West. "Some Notes on Miss L," (Contempo) 15. (Mayıs 1933).

Fıeud'un adı haber değil de daha çok magazin sayfalarında geçiyordu. 11 1920'lerin başlannda ABD'de yaklaşık 18.000. İngiltere’de 4.000, Almanya'da î 700 ve Fransa’da yaklaşık 2.500 sinema salonu vardı. Bak. Kristin Thompt*on. "The End of the ‘Film Europe’ Movement" (History on/and/in Film.) eti. T. O'regan ve B. Shoesmith (Perth: History and Film Association of Ausualia. 1987). s. 45 - 56. II Irving Schneider, "The Theory and Practice of Movie Psychiatry." (American lournal of Psychiatry 144. no. 8 (Ağustos 1987); Ann Douglas, ’Terrible Honcsty: Mongrel Manhattan in the 1920s” (New York; Farrar, Straus and Giıoux. 1995). s. 123 ve çeşitli yerlerde. IV Schneider. "Movie Psichiatryr s. 999. /i) Freud da bir sûre önce Cosmopolitan’dan teklif aldığı için ticaretin cazibe­ line kapılmıştı. Bak. Jones. cilt 3. s. 29/I Freud 1909'da New Yorkta gördüğü ilkel filmlerden pek fazla zevk almadı. I.ıkat Jones’a göre Ferenczi sevmişti sinemayı. Melanie Klein’m on yaşındakı hastası ona sinemaya gidip gitmediğini sorunca. Klein kitap okuduğunu söyledi. Jones. cilt 2. s. 56: "Freud Journal of Lou Andreas- Salome." (New York; Basic Books. 1964), s. 101-3; Melanie Klein, "Narrative of a Child Anlynls" (Londra: Virago. 1989). s. 343. Her iki referans ve Rank için bak. Steplıcn Heath. "Cinema and Psychoanalysis," (Endless Night: Cinema. Psycho»malysis, Parellel Histories." ed. Janet Bergstrom, (Berkeley. Califomia Üniv. Yayın. 1999). s. 26. 51. // Abraham'dan Freud'a, 18 Temmuz 1925. anlatım Heath. "Cinema." s. 53. Fre­ ud Clark derslerinde, baskı ve analizi anlatmak için, salonda gürültü yaptığı Kin dışan çıkarılan ve daha sonra ikna edilerek sessizce yerine dönen biri­ ni örnek olarak verdi. Fakat Abraham ve Sachs bu imajı filmde kullanmak isleyince onlara itiraz etti. M Fıeud’dan Abraham’a, 9 Haziran 1925. Freud-Abraham. s. 384: Barbara Eppensteiner. Kari Fallend ve Johannes Reichmayr, "Die Psychoanalyse im Film 1925/26." (Berlin/Viyana). "Psyche 2" 1986; Irving Schneider. "The JNychiatrist in the Movies; The First Fifty Years," (The Psychoanalytic Study of Literatüre.) ed. Joseph Reppen ve Maurice Chamey. (New York: Academic Press. 1985). M Freud dan Jones'a, 13 Aralık 1925. Freud-Jones. s. 586. **» l«oîs Palken Rudnick, "Mabel Dodge Luhan: New Woman. New Worlds" (Al405

RUHUN GİZEMLERİ buquerque: New Mexico Üniv. Yayın. 1984), s. 139: Nathan G. Hale, "Freıul and the Americans: The Beginnings of Psychoanalysis in the United Statm 1876-1917," (New York: Oxford Üniv. Yayın. 1971), özellikle s. 399, 346; Jum* Sochen. "Movers and Shakers: American *Women Thinkers and Activisl» 1900-1910," (New York: Quadrangle Books, 1973); Catherine Covert, "Fretııl on the Front Page: Transmission of Freudian Ideas in the American New* paper of the 1920s” (Doktora tezi Syracuse Üniv. 1975). Brill Luhan'ın analı/ çişiydi, ona muhtemelen normalliğin zor olduğunu ve sabretmesi gerektiği ni söyledi. Bak. Mabel Dodge Luhan, "Intimate Memories" (New York: H.u couıt Brace, 1936). cilt 3. s. 505-12. 26. Jones, cilt 3. s. 103: Douglas, 'Terrible Honesty”, s. 123. Freud'u bir cinayci olayına danışmak için çağıran ilk kişi Hearst değildi. 1924'te Hanover, Al manya'da seri katil Fritz Haarman’m avukatı mahkemede danışman olat.ık Freud, Alfred Döblin, Alfred Adler ve Ludvvig Klges'i çağırmak isteyince ı Herman, "Romance," s. 242-43; Morris Janowitz, "The Last-Half Century: Su cietal Change and Politics in America," (Chicago Üniv. yayın. 1978), s. 42