Rim u Doba Kraljeva

Xegan Marija

III RIM U DOBA KRALjEVA NAPOMENA Predstojei tekst predstavlja kombinaciju sledeih tekstova: — D. Panteli, Stari Rim, Rim u doba kraljeva — D. Panteli, Tit Livije — M. Sovilj, Osnivanje Rima i sedam rimskih kraljeva. Od dodatne literature korixene su belexke sa predavanja prof. Christopher S. Mackay - a, a koje se mogu nai na stranici http://www.ualberta.ca/ csmackay/CLASS 365.

OSNIVANjE RIMA. SEDAM RIMSKIH KRALjEVA 1. Uvod Na Apeninskom poluostrvu, u oblasti Lacij svojim znaqajem istakao se grad Rim. O postanku ovoga grada svedoqe arheoloxka otkria, dok istorijskih izvora tog perioda nema. Antiqko stanovnixtvo ostavilo je nekoliko legendi o osnivanju Rima. Najstarije potiqu od Grka i te legende su u vezi sa grqkom tradicijom. O ovim legendama svedoqe Tit Livije u svom delu Od osnivanja grada, Plutarh, koji je sastavio ivotopise Romula i Nume Pompilija, i Ciceron u svom govoru O republici.

2. Eneja. Osnivanje Alba Longe Mit o Trojancu Eneji, njegovom putovanju po Sredozemnom moru i naseljavanju Italije, vrlo rano je kruio Rimom, xto pokazuju i neki etrurski nalazi keramike sa predstavama iz Enejinog ivota. Priqa o Eneji nastala je u V veku p. n. e. i vremenom je od Grka preuzimaju rimski pisci. Naime, trojansko poreklo junaka otvaralo mogunosti za sklapanje saveza sa drugim narodima za koje se verovalo da imaju takoe trojanskog porekla. Postojali su i pisci koji ovo nisu prihvatali, na primer Demetrije iz Skepsisa (Troada), koji je pokuxavao da dokae da Eneja nikad nije ni otixao iz Troade. Eneja je bio sin trojanskog princa Anhiza i boginje Afrodite. Ilijada svedoqi da se Eneja borio protiv Helena u desetogodixnjem ratu pod Trojom. Po padu Prijamova grada, o daljem Enejinom putovanju pixe Vergilije. Eneja se prvo obreo u Makedoniji, a potom na Siciliji, gde mu je umro otac. Napustivxi Siciliju, nevreme ga je odbacilo na afriqku obalu. Tamo ga je ljubazno primila Didona, osnivaq i kraljica Kartagine. Mada ga je Didona elela zadrati, Eneja je otplovio ka Italiji da osnuje carstvo. U Italiji Eneja na teritoriji Laurenata, na mestu gde se reke Tibar i Numik ulivaju u Tirensko more, osniva grad Lavinijum, nazvavxi ga po imenu svoje ene. Naime, on je bio oenjen Lavinijom, erkom kralja Latina. Prema rimskoj tradiciji kralj Latin bio je poslednji kralj najstarijeg stanovnixtva u Lacijumu. Kao najstarije stanovnixtvo Lacija pominju se Latini, koji su nastali mexanjem Trojanaca i Aborigina. Prema Katonu Aborigini su poreklo –1–

vodili od Grka, a prema Dionisiju Halikarnaxaninu od Ligura. Latini su najpre naseljavali oblast Reate, a budui potisnuti od Sikula, naseljavaju prostor Lacija. Jedan od prvih ratova koji je Eneja vodio u Italiji, vodio je protiv Turna, kralja Rutula, naroda Lacijuma qije je sedixte bilo u gradu Ardei. Naime, Turno je prvi bio predvien za mua Lavinije. Poxto se eleo osvetiti svome suparniku, poveo je rat protiv Latina. U ovom sukobu Eneja je izvojevao pobedu, Rutili su se povukli na prostor Etrurije, a kralj Latin je poginuo. Drugi znaqajni rat Eneja je vodio protiv Etruraca. Mada su Latini na kraju izvojevali pobedu, Eneja je poginuo i sahranjen je vixe reke Numik. Po smrti svoga mua, Lavinija je jedno vreme sama vladala. Kada je odrastao Askanije, Enejin sin, on je ostavio Laviniji da upravlja gradom Lavinijum, dok je sam odluqio osnovati novi grad u podnoju Albanskih planina. Tako nastaje grad Alba Longa. U periodu koji sledi mo i snaga Latina e jaqati. Sa Etrurcima e biti uspostavljen mir, a granica izmeu Lacija i Etrurije utvrena je na reci Albuli (Tibar).

3. Romul i Rem U vremenu od Askanija do Romula i Rema gradom Alba Longa vladalo je dvanaest kraljeva. Kralj Proka, jedan od Askanijevih naslednika, vlast nad Alba Longom ostavio je svome sinu Numitoru. Meutim, ovoga je brzo sa vlasti zbacio mlai brat Amulije. Da bi uqvrstio svoj poloaj, Amulije je ubio Numitorovog sina, a erku Numitora, Reu Silviju, posvetio za vestalku. Naime, vestalke su morale poloiti zavet deviqanstva i ovim je Amulije onemoguio Silviju da ima dece. Ipak, ona je rodila dva deqaka blizanca, a govorilo se da im je otac sam bog Mars. Saznavxi za prinove, Amulije je naredio da se deca bace u Tibar. Meutim, korito u kome su se deca nalazila reka je izbacila na obalu. Tamo se zadesila jedna vuqica koja je podojila malixane, da bi ih potom naxao kraljevski pastir Faustul. On se saalio na deqake, uzeo ih sebi i starao se o njima. Kada su odrasli, Romul i Rem u odnosu na ostale mladie, isticali su se snagom duha i tela. Imali su obiqaj presretati na putevima razbojnike, koji su zlostavljali pastire, i oduzimati im ono xto su imali sa sobom. Zadobijeni plen delili su sa drugim pastirima. Jednog dana u gradu su se proslavljale Luperkalije i mladie u igri napadnu razbojnici. Dok se Romul odbranio svojom snagom, Rema su oteli i predali kralju Amuliju. Poxto su ga razbojnici oklevetali kako je u vixe navrata opeljexio Numitorovu zemlju, Rem je potom odveden Numitoru. Faustul se quvao da Romula i Rema upozna sa njihovim plemenitim poreklom. Budui da je Rem uhapxen, Faustul sve po istini kazuje Romulu. Romul, u cilju da oslobodi svoga brata, okupio je oko sebe protivnike kralja, organizuje zaveru u kojoj je ubijen Amulije. U meuvremenu, Numitor saznaje da su mu Romul i Rem unuci. Numitor postaje novi kralj Alba Longe, a Romul i Rem odluquju da osnuju grad na onom mestu gde ih je voda izbacila.

4. Arheologija o postanku Rima Postoje brojne legende koje svedoqe o osnivanju grada Rima. Meutim, one nisu dovoljno pouzdane. Stoga su nauqnici prinueni da se, pre svega, oslone na arheoloxka otkria. Jedno od prvih naselja posvedoqeno je na breuljku Palatin, koje je sa tri strane bilo okrueno strmim stenama i koje je samim svojim poloajem prualo zaxtitu od napada spolja. Oko 1000. p. n. e. Palatin je naseljavalo stanovnixtvo koje je svoje mrtve spaljivalo, a pepeo quvalo u posebnim urnama. Req je o zemljanim urnama, u koje su stavljani ostaci pokojnika i nakit. Urna bi se po–2–

tom stavljala u drugi, vei sud, dolium, i onda bi se taj sud poloio u zemlju. Urne su bile krunog oblika i imitirala su mesta u kojima su ljudi iveli, a smatra se da su to bile kolibe od slame. Poxto je kultura ovog stanovnixtva bila gotovo istovetna kulturi stanovnixtva Albe Longe, dozvoljeno je pretpostaviti da su Palatin naseljavali Latini. Oko 900. godine p. n. e. posvedoqena su naselja na bregu Eskvilinu. Stanovnixtvo ovog prostora sahranjivalo je svoje mrtve. Nauqnici su uverenja da su Eskvilin u ovom periodu naseljavali Sabinjani. Arheoloxkim iskopavanjima utvreno je da od 1000. g. p. n. e. postoji naselje na mestu gde e kasnije biti osnovan Rim. Smatra se da je ovaj grad osnovan oko sredine VIII veka. Postoje razliqita obavextenja: — Kvint Fabije navodi da je osnovan 748. g. p. n. e. — Katon Stariji navodi 751. g. p. n. e. — Varon navodi 753. g. p .n. e. i to 21. aprila Svi gore navedeni datumi su nepouzdani. Varon je kao polaznu godinu uzeo osnivanje republike i na to je dodao vladavine sedam kraljeva (smatrajui da je svaki kralj vladao jednu generaciju — oko 30 godina). Rimska godina je poqinjala u septembru. Danas se smtara da ovaj datum, oko 750. g. p. n. e., treba tumaqiti kao vreme nastajanja grada-drave (sinoikizam). Naime, u periodu od 750. do 700. seoska naselja Palatina i Eskvilina se ujedinjuju. Njihov zajedniqki kult bio je Septimontium. Ubrzo ovoj zajednici se pridruuju Viminal i Kvirinal, od VI veka Kapitol, a od IV Aventin. Oko grada su podignuti zidovi, dok je moqvarna teritorija na kojoj e nastati Forum isuxena. Gradska granica nosila je naziv pomerium. U doba carstva Rim je obuhvatao sedam breuljaka: Kapitol, Aventin, Palatin, Kvirinal, Viminal, Eskvilin i Celij, kao i deo breuljka Janikula na desnoj obali Tibra.

5. Tradicija o osnivanju Rima O osnivanju grada Rima saquvane su mnogobrojne legende, a kao njegovi osnivaqi spominje se nekoliko znaqajnih liqnosti i naroda1 . Ipak, antiqki izvori osnivanje Rima uglavnom pripisuju brai blizancima, Romulu i Remu. Romul i Rem odluqili su da osnuju grad na onom mestu na kome ih je svojevremeno izbacio Tibar. Meutim, poxto nisu mogli da se dogovore ko e od njih dvojice dati ime novom gradu, odluqili su rexenje problema prepustiti bogovima. Dok se Remu ukazalo xest, Romulu se ukazalo dvanaest jastrebova i time je dobio prednost. U meuvremenu dolazi do verbalnog sukoba Romulovih i Removih pristalica, koji ubrzo prerasta u oruani. U ovim nemirima poginuo je Rem. Po jednoj verziji, Rema je ubio sam Romul kada je pokuxao preskoqiti novi bedem. Novi grad je dobio ime po Romulu.

6. Sedam rimskih kraljeva 6.1. Romul (753 - 717) Romul je, prema tradiciji, bio prvi rimski kralj. On je eponimni heroj, qije ime znaqi Rimljanin. Smatra se da nikad nije ni postojao. On je navodno osnovao senat, podelio graane na patricije i plebejce, organizovao vojsku. Prema tradiciji, poxto je osnovao Rim, da novi grad ne bi ostao nenaseljen, Romul je dozvolio da svako ko je proteran iz svog grada doe i naseli se u Rimu. To su uglavnom bili kriminalci i robovi. Zadovoljan odzivom, Romul je osnovao Senat 100, qiji su qlanovi nazivani oqevima, a njihovi potomci patriciji. 1

Na primer, Plutarh smatra da su Rim osnovali ili Pelazgi ili Trojanci. Neki izvori prenose tradiciju kako je Rim osnovao Roman, sin Odiseja...

–3–

Poxto je u novom gradu bilo malo ena, Rimljani su poslali izaslanike susedima, traei dozvolu sklapanja braka sa njihovim devojkama. Meutim, poslanici nisu imali uspeha. Romul, razgnevljen ovim, objavi sveqanost u gradu i pozove susede. Odazvali su se mnogi, eljni da vide novi grad, a pored ostalih i mnogi Sabinjani sa enama i decom. Za vreme praznika Rimljani su oteli Sabinjanke. Sledi rat izmeu Rimljana i Sabinjana, koji su obustavile same Sabinjanke, neelei iveti ni bez oqeva ni bez mueva. Nastupio je mir i Rimljani i Sabinjani su se ujedinili, stvorivxi jedinstvenu dravu, kojom su uspexno vladali Romul i sabinski kralj Tit Tacije. Romul je nakon uspostavljanja mira narod podelio na tri tribe od po deset kurija, kojima je dao i imena, ali nije poznato kako su imena birana. Tri plemena su bila Ramnenzi po Romulu, Titijenzi po Titu Taciju i Luceri, za koje se ne zna poreklo. U isto vreme su formirane i tri centurije konjanika (300 konjanika). Po smrti kralja Tacija, Rim je vodio ratove protiv etrurskih gradova Fidene i Veje. Sklapanje stogodixnjeg mira sa Vejom bilo je poslednje znaqajnije Romulovo delo. Xto se tiqe Romulove smrti, po jednima, on je uznet na nebo i postao je bog Kvirin, a po drugima, on je ubijen u senatu i svaki senator je odneo jedan deo njegovog tela. Posle smrti Romula sledi period od 355 dana (jedna godina) do postavljanja novog kralja. Taj period se naziva interregnum i tada se na svakih pet dana smenjuje 71 patricij. Nakon toga slede izbori i narodna skupxtina - comitia curiata donosi odluku o izboru novog kralja. Odluka narodne skupxtine morala je biti ratifikovana od strane Senata. Kada je kralj potvren od Senata, trai se od bogova da poxalju znak. Austicij tumaqi znake koje xalju bogovi, a povoljan znak poslat od bogova naziva se augur. 6.2. Numa Pompilije (716 - 674) Kao drugi rimski kralj izabran je Numa Pompilije, koji je poreklom bio Sabinjanin. Tit Livije pripoveda da je Numa Pompilije bio veoma poboan i da je sagradio hram Janusu u podnoju Aventina. Kada su vrata hrama bila otvorena to je znaqilo da je narod u ratu, a zatvorena da su okolni narodi umireni. Livije tvrdi da je hram bio svega dva puta zatvoren posle vladavine Pompilija i to posle Prvog punskog rata i posle bitke kod rta Akcija, kada je Avgust uspostavio mir i na moru i na kopnu. Numa Pompilije uvodi kalendar. Godinu je podelio na 12 meseci, uveo je interkalarne mesece, ustanovio prazniqne dane. Podigao je kraljevsku palatu. Numa Pompilije vodio je miroljubivu politiku. Nakon 43 godine vladavine, umire, a drava se vraa na interegnum. 6.3. Tul Hostilije (673-642) Tul Hostilije, trei rimski kralj, vaio je za ratobornog kralja. Poznat je po ratu sa Alba Longom, kada je ovu oblast potqinio rimskoj teritoriji. Za ovaj dogaaj je vezana priqa o borbi Horacija i Kurijacija. Naime, Horaciji su bili braa blizanci, poreklom Rimljani, a Kurijaciji takoe blizanci, poreklom Albanci. Albanski voa i Tul Hostilije su ugovorili da dvoboj Horacija i Kurijacija odluqi rat. Albanski mladii su bili poraeni, a vladar Albe se obavezao da vojno pomogne Rim u sluqaju rata. Tul Hostilije je nedugo posle pobede nad Albom, zapoqeo rat protiv etrurskih gradova, Fidene i Veje. Mada je borba bila texka, Hostilije je uspeo izvojevati pobedu. Sumnjajui u vojskovou Albe — Metija Fufetija — da je pomagao rimskim neprijateljima, naredio je da se brutalno ubije. Vojskovoa je bio svezan za dvoja kola, a konji su ga potom rastrgli. –4–

Po naredbi kralja, Rimljani su razruxili Alba Longu. Jedino su poxteeni hramovi. Stanovnixtvo je preseljeno u Rim. Rim je nakon toga ojaqao, povean je broj stanovnika, a gradu je prikljuqeno i brdo Celij, koje je Tul izabrao kao mesto za kraljevsku kuu. Mnoge Albance iz istaknutih rodova — Julija, Servilija, Kurijacija — izabrao je za qlanove Senata. Izgradio je i venicu koja je nazvana Kurija Hostilija. Poslednji rat Tul Hostilije je vodio protiv Sabinjana i uspeo je da ih pobedi. Odmah posle rata u Rimu se pojavila neka bolest. Kralj je verovao da e vojska biti zdravija ako se priprema za rat nego ako ostane kue, sve dok nije sam oboleo. Tada je iznenada poqeo da prinosi sve mogue rtve, da se moli i traio pomo bogova. Qak je naxao neki dnevnik koji je vodio Numa, proqitao kojim boanstvima je sve prethodnik prinosio rtve, pa je i sam poqeo to da qini. Meutim, nije po pravilu prineo rtvu Jupiteru Eliciju i pogodila ga je munja. Kralj je izgoreo sa svojom kuom. Posle smrti Hostilija vlast je vraena Senatu, a on je, kao i u prethodnom periodu, imenovao interegnum. 6.4. Anko Marcije (641 - 617) Anko Marcije, qetvrti rimski kralj, poreklom je bio Sabinjanin. Pripisuje mu se ukljuqivanje Janikula (ne zbog nedostatka prostora, ve da ne bi postao tvrava neprijatelju), graenje prvog mosta preko Tibra i osnivanje Ostije. Zapamen kao dobar vladar. 6.5. Lucije Tarkvinije Prisk (616 - 578) Kao peti rimski kralj pominje sa Lucije Tarkvinije Prisk. Njegov otac bio je poreklom iz Korinta. Zbog politiqkih sukoba ovaj Korinanin napuxta grad, odlazi u Italiju i naseljava se u Tarkvinijima. Tamo se oenio Etrurkom i dobio dva sina. Jedan od sinova, Lukumon, kasnije e se oeniti Tanakvilom, devojkom iz veoma bogate i ugledne kue. Poxto su Etrurci Lukumona smatrali doxljakom i on nije imao izgleda na uspeh, na nagovor ambiciozne ene odlazi u Rim. Naselio se na Janikulu i potom menja ime u Lucije Tarkvinije. Svojim dobroqinstvima i ljubaznoxu brzo je stekao naklonost naroda. Kralj ga je primetio i uzeo za tutora kraljevskoj deci. Posle smrti Anka Marcija zakazana je skupxtina na kojoj je Tarkvinije Prisk izabran za kralja. Po tradiciji on je bio prvi qovek koji je iz qastoljublja traio kraljevski poloaj. U toku svoje vlade uspexno je ratovao protiv Latina i Sabinjana. Sproveo je reformu vojske i ustava. Udario je temelj Kapitolskom hramu. Tarkvinija Priska ubila su dvojica pastira koje su angaovali sinovi Anka Marcija, ljuti xto im je ovaj svojevremeno na prevaru preoteo vlast. 6.6. Servije Tulije (578 - 534) Neki pisci ovog pretposlednjeg rimskog kralja smatraju drugim osnivaqem Rima, jer je izveo brojne reforme, pre svega graditeljske. Po jednoj legendi, Servije je bio rob. Njegovo ime Servius je u stvari prenomen od reqi servu — rob. Legenda istiqe da je Servije bio plemenita porekla, ali mu je majka, kada je bila trudna, dopala zarobljenixtva. Servije se rodio kao rob na dvoru Lucija Tarkvinija. Meutim, on ubrzo postaje ljubimac kralja i kraljice. Sam kralj je naredio da mu se obezbedi odgovarajue obrazovanje, uvidevxi da deqak prevazilazi status roba. Tarkvinije je qak svoju kerku udao za Servija Tulija. Posle atentata na Tarkvinija, kraljica se potrudila da Servije doe na presto. –5–

Druga verzija priqe saquvana je u jednom natpisu govora koji je car Klaudije odrao u Senatu. Car Klaudije (41 - 54) verovatno je bio poslednji qovek koji je poznavao etrurski i on prua etrursku verziju priqe o Serviju Tuliju. Naime, ako sledimo etrurske izvore, Servije, tada Mastarna, bio je pratilac Celija Vivene, quvenog etrurskog vojskovoe, i uqestvovao je u svim njegovim pohodima. Mastarna je jednog trenutka proteran iz Etrurije. On potom zauzima brdo u Rimu, koje je nazvao Celij u qast svoga voe, i menja ime u Servije. Ubrzo e postati rimski kralj. Svedoqanstvo Klaudija o etrurskom poreklu Servija, potvruju i drugi izvori. Naime, o Celiji Viveni pixu jox Varon i Dionisije Halikarnaxanin. Poreklom je bio iz grada Vulci u Etruriji, a imao je i brata Aula. Aul i Celij su po svoj prilici istorijske liqnosti. To potvruje i jedna vaza iz prve polovine VI veka, pronaena u Veji, na kojoj je zabeleeno ime Aula Vivene. Da Mastarna, takoe moe biti istorijska liqnost, svedoqi jedna grobnica iz IV veka, pronaena u gradu Vulci. Na jednom zidu grobnice prikazana je scena iz Ilijade — Ahil ubija trojanske zarobljenike. Na drugom zidu grobnice data je scena iz etrurske istorije kao i imena Mastarna, Celije Vivena, Aul Vivena i Tarkvinije. Scena prikazuje desetoricu ljudi: xestorica vojnika napada, dva su mrtva i dvojica se bore. Pojedini smatraju da freska predstavlja pobedu Vulca nad Rimom, a jedni smatraju da je u pitanju atentat na Tarkvinija. Postoji teorija da mastarna u stvari oznaqava rimsku titulu magister populi. To je titula diktatora u doba republike. Ako prihvatimo da je Servije Tulije Mastarna, onda on nije mogao biti kralj, ve je zauzimao jedan neustavan poloaj. Neki nauqnici smatraju da je Rim imao vixe od sedam kraljeva i da su Celije Vivena i njegov brat Aul takoe bili kraljevi Rima. Reforme Servija Tulija — podela na teritorijalne tribe Podela stanovnixtva na tri rodovske tribe pripisuje se Romulu. Servije Tulije uvodi novu podelu stanovnixtva na teritorijalne tribe. Naime, rimska teritorija je bila podeljena na qetiri gradske i dvadeset seoskih triba. Pod seoskim tribama ne podrazumevaju se samo sela, ve i teritorije u samom gradu. Vremenom broj triba e se poveavati na broj od 35. Qetiri gradske tribe bile su Kolina, Palatina, Eskvilina i Sugurana. Nazivi dvadeset seoskih triba bila su izvedena iz imena rodova (gentes), na primer, Emiliji, Fabiji, Korneliji... Po svoj prilici rod po kome bi triba dobila ime, bio je u toj oblasti dominantan. U kasnijem periodu triba e dobijati ime po mestu na kome se nalazi. — cenz Servije Tulije uvodi cenz, koji podrazumeva popis graana i procenu njihove imovine. Na osnovu visine prihoda koji graani ostvaruju, Servije stanovnixtvo deli na pet klasa. Poxto novac nije postojao, gledao se prihod u itu, zemlji... Cenz se imao sprovoditi na svakih pet godina. Servijeva reforma, o kojoj svedoqe Tit Livije i Dionisije Halikarnaxanin, delom podsea na Solonovu timokratsku reformu. U okviru ove podele odreeno je i uqexe u vojsci. Samo prva klasa ima punu ratnu opremu. Prve tri klase qine texko naoruani vojnici, dok qetvrtu i petu klasu qine lako naoruani vojnici. Svih pet klasa qine 171 centuriju. Centurija je osnovna jedinica rimske vojske i verovatno je u prvo vreme brojala sto ratnika — centum je latinska req za jednu stotinu. U doba Republike svaka centurija je prepolovljena. Naime, izvori svedoqe da je u doba Republike klasiqna rimska legija brojala 60 centurija texke pexadije i 20 centurija lako naoruanih ili ukupno 4 200 vojnika (3 000 + 1 200 lakonaoruanih). Dakle, –6–

edna centurija brojala je oko pedesetak ratnika. Veliki znaqaj u novom ureenju dobile su centurijatske komicije. Skupxtina po centurijama sazivana je izvan gradskih granica (pomerium), na Marsovom polju, poxto su qlanovi skupxtine bili naoruani. Glasalo se po centurijama, pri qemu je svaka centurija imala jedan glas. Naime, prvo qlanovi jedne centurije glasaju. Odluka veine qlanova centurije odreivala je glas te centurije. Potom su razmatrani i glasovi drugih centurija i ono za xta bi se veina centurija opredelilo, usvajano je. Odluka centurijatskih komicija je bila zakon, koji je stupao na snagu tek kada bi ga formalno odobrio Senat. Jedna centurija je obuhvatala, u glavnom, pripadnike jedne klase. Prema tabeli koju daje Dionisije Halikarnaxanin vidimo da je u doba Republike prva Servijeva klasa stanovnixtva davala 80, druga, trea i qetvrta po 20, dok peta 30 centurija. Budui da su bogataxi davali najvei broj centurija, time su mogli obezbediti i najvei broj glasova na skupxtini za usvajanje jednog, za njih korisnog, predloga. Dakle, u skupxtini po centurijama glavnu ulogu su igrali oni koji ostvaruju najvei prihod. Moderni istoriografi smatraju da Servije Tulije nije osnovao centurijatske komicije, ve da one nastaju u kasnijem periodu. — Servijevi zidovi Prema tradiciji Servije je grad utvrdio jarkom i bedemom i tako proxirio pomerium — granice gradske teritorije u Rimu. Tragovi ovog bedema i danas se mogu pratiti, a bio je duine 11 km. U modernoj istoriografiji se smatra da je ovaj zid sagraen posle 390. Dakle, posle galske najezde, jer da je zid postojao ranije, mala je verovatnoa da bi Gali zauzeli Rim. Pretpostavlja se da je Servije Tulije, u stvari, utvrdio pomerium — xto na etrurskom znaqi ,,svete mee”. Ovu proceduru su Rimljani preuzeli od Etruraca, a opisuje je Marko Porcije Katon u svom delu Poqeci (?). Naime, svextenik bi ujarmio bika i kravu, potom svoju togu stavio preko njih i napokon plugom uzorao brazdu. Pri tom su ostavljana mesta za kapije. Smatra se da je to uzoravanje izvrxio i Servije Tulije. Sveta mea obeleena je kamenovima. Tek u vreme Sule su pomerene granice. Servijev pomerium je obuhvatao urbs quattuor regionum — grad qetiri oblasti. Te qetiri oblasti su najstarije gradske tribe Suburana, Eskvilina, Palatina i Kolina. Ta oblast je obuhvatala povrxinu od 285 ha i u VI veku Rim je najvei grad na podruqju Laciuma. Procena je da je u VI veku u Rimu ivelo oko 35 000 stanovnika. Servije Tulije je saquvan u lepoj uspomeni, kao dobar kralj. Izvrxio je reorganizaciju graanskog tela i podelu na centurije. Zasluan je za izgradnju prvog zida oko Rima i prvi je poqeo da kuje novac. Smatra se da je zasluan za pobedu nad gradom Vejom i da je izgradio Dijanin hram. Ubio ga je zet, Tarkvinije Oholi. 6.7. Tarkvinije Oholi (534 - 509) Kao poslednji rimski kralj pominje se Tarkvinije Oholi. O dolasku Tarkvinija na vlast svedoqi Livije. Tulija, kerka Servija, poxto je ubila svoju sestru i svog mua, udala se za zeta, kasnije poznatog po imenu Tarkvinije Oholi. Tulija podstiqe Tarkvinija da preuzme vlast u Rimu i on sa qetom naoruanih ljudi upada na Forum. Stao je klevetati Servija da, budui rob, nije dostojan kraljevske vlasti. U sred Tarkvinijeva govora, pojavio se sam kralj. Tarkvinije ga je zgrabio i gurnuo niz stepenice. Servija su, ve povreenog, ubili Tarkvinijevi ljudi. Tako Tarkvinije postaje kralj. Tarkvinije je bio obiqan tiranin, veoma okrutan, ali uspexan vojskovoa. Za vreme njegove vladavine Rim je postao najvea sila sredixnje Italije. Zasluan je za izgradnju hrama na Kapitolu. –7–

6.8. Kraj kraljevstva Po Varonovoj hronologiji 509. g. p. n. e. proteran je poslednji rimski kralj Tarkvinije Oholi. Tarkvinijev sin, Sekst Tarkvinije, izvrxio je nasilje nad Lukrecijom, uglednom enom, koja je potom izvrxila samoubistvo. Livije tvrdi da je ovaj dogaaj oznaqio poqetak pobune protiv etrurske dinastije. Ustanike su predvodili Lucije Junije Brut, neak Tarkvinija, i Lucije Tarkvinije Kolatin, pripadnik roda Tarkvinijevaca i mu pokojne Lukrecije. Poxto je u vreme zloqina kralj bio zauzet ratovanjem van grada, vrativxi se naixao je na zatvorene kapije Rima. Na narodnoj skupxtini Brut je naterao narod da se zakune da nikada vixe nee priznati kralja. Takoe je predloeno da svi koji vode poreklo od Tarkvinijevaca napuste grad. Kolatin kako je bio Tarkvinijevac, napustio je grad, a mesto njega za konzula je izabran Publije Valerije Publikula. Livije kae da je doxlo do pokuxaja obnove monarhije. Tarkvinije se povukao u Etruriju, u Cere gde je traio pomo za povratak u Rim. Podrxku mu je pruio i grad Vei (Veja). Do bitke je doxlo u xumi silva arsia, u kojoj su Rimljani pobedili. Meutim, poginuo je konzul Brut. Zamenio ga je Spurije Lukrecije, koji ubrzo umire. Na njegovo mesto izabran je Marko Horacije. Tarkvinije je ponovo pokuxao da se vrati u Rim, ali bez uspeha. Odustao je i povukao se u Kumu, gde je i umro 495.

–8–