Responsibilna nastava

300916903.doc

Responsibilna nastava je model savremenog nastavnog rada

prepoznatljiv po odgovornosti učenika i nastavnika za participaciju u demokratskom izboru i aktivnom ostvarivanju pedagoški relevantnih i didakt didaktičk ičko-me o-metod todičk ičkii prikla prikladni dnih h aktivn aktivnost ostii pripr priprem emanj anja, a, izvođe izvođenja nja i vrednovanja toka i ishoda nastave. Izraz responsibilna dolazi od pojma responsibilnost koji «izražava bitne bitne ele eleme mente nte i obilj obilježj ežja a demokr demokrati atije je i demokr demokratsk atske e parti particip cipaci acije je odgovornos odgovornost, t, jednakos jednakost, t, kompete kompetencij ncija, a, učeš!e, učeš!e, sloboda, sloboda, konzenz konzenzus, us, zajednička vladavina, pluralizam, odlučivanje.."# Ili!, $%%$.str. &'". Iz naved naveden enog og pojm pojmov ovno nog g odre određe đenj nja a uoča uočava vamo mo dva dva bitn bitna a pojm pojma a i to demokr demokrati atiju ju i partici participac paciju iju.. ( osnovi osnovi pojma pojma demokr demokrati atije je stoje stoje dvije dvije grčke riječi i to ) ,,demos,, narod" i ,,cratea,, vladavina" kojima je najčeš!e označavan oblik uređenja države ili politički sistem u kome svaki pojedinac ima jednako pravo da učestvuje u donošenju ključnih odluka, da bira i bude biran. ( našem slučaju nas interesuje demokratski vođena nastava kao proces i zajednička aktivnost aktivnost učenika učenika i nastavnika. nastavnika. *articipacij articipacija a dolazi dolazi od latinske latinske riječi riječi «participar «participare-biti e-biti sudionik, sudionik, sudjelovanje, sudjelovati, učeš!e, sudioništvo, udio# +atinski rječnik, &.str. &$". a responsibilnu nastavu karakteristična je aktivna i demo demokr krats atsk ka part partic icip ipac acij ija a učen učenik ika a i nast nastav avni nika ka.. /na /na se odli odlik kuje uje osje! osj e!an anje jem m i ispo ispolj ljav avan anje jem m slob slobod ode e učes učesni nika ka u proc proces esu u nast nastav ave, e, njihov njihovoj oj međuso međusobno bnojj komun komunik ikaci aciji ji i intera interakci kciji, ji, tolera toleranci nciji ji različ različiti itih h mišljenja, aktivnom demokratskom učeš!u u donošenju bitnih odluka, odlučivanju o bitnim pitanjima pripremanja, izvođenja i vrednovanja tok toka, isho ishoda da nast nastav ave e i vann annas asttavni avnih h akti aktivn vno ost, st, zajed ajedni niččkoj i poje pojedi dinač načno nojj odgo odgovo vorn rnos osti ti za kval kvalit itet et,, e0ka e0kasn snos ost, t, raci racion onal alno nost st,, ekonomičnost ekonomičnost i sl. 1. 2rankovi!, i 3. Ili!, $%%4.str. $%%4.str. $5'" navode sljede!e «globalne i povezane etape responsibilne nastave) - konci koncipir piranj anje e prijed prijedlog loga a varija varijanti nti nastav nastavnih nih aktiv aktivnos nosti ti tokom tokom pripr priprem eme, e, izvo izvođe đenj nja a i vred vredno nova vanj nja a nast nastav ave e što što čini čini učit učitel eljj prij prije e neposrednog nastavnog rada", - predl predlagan aganje je dviju dviju ili ili više više varija varijanti nti progra programsk mskii relev relevant antnih nih i didaktičk didaktičko-meto o-metodički dički prikladnih prikladnih aktivnosti aktivnosti u pripremanj pripremanju, u, realizaci realizacijiji i volarizaciji responsibilne nastave, zajednič zajednički ki participaci participacijsk jsko-demo o-demokratski kratski izbor najpovolj najpovoljnije nije varijante nastavne aktivnosti, - realizacija demokratski odabrane varijante nastavnog rada i - vrednovanje toka rezultata responsibilne nastave #. *ri realizaciji nastavnih sadržaja ovim modelom nastave nije se potrebno i nužno striktno držati svih etapa responsibilne nastave, on se može realizovati u jednom dijelu ili tokom cijelog časa. -1-

300916903.doc

Isti autori navode sljede!e kriterije kojima je neophodno udovoljiti prilikom realizacije nastavnih aktivnosti i to) - da odabrane aktivnosti budu u skladu sa ciljevima i zadacima nastave, su primjerene nivou predznanja, psiho0zičkim - da sposobnostima učenika i zonama njihovog bliskog daljeg razvoja, - da odgovaraju stručno-metodičkoj osposobljenosti učitelja, - postojanje odgovaraju!ih materijalno-tehničkih uslova za njihovo ostvarivanje. (dovoljenjem navedenih kriterija i provođenjem aktivnosti predviđenih etapama responsibilne nastave učenik i nastavnik mijenjaju svoju poziciju u nastavi. (čenik je sve češ!e u položaju istinskog subjekta vaspitnoobrazovne djelatnosti čija se samostalnost, edukativna kompetencija i odgovornost sve više uve!ava. Imaju!i u vidu dosadašnje pomenute sisteme i uobičajenu nastavu u responsibilnoj «znatno se pove!ava saznajna i stvaralačka aktivnost učenika, razvijaju sposobnosti procjenjivanja, potrebe iznalaženja novog sopstvenim i zajedničkim kolektivnim" radom, perceptivne, misaone, komunikološke, ilustrativne aktivnosti, koje nisu autoritativne nametnute, naturene, naložene, ve! kao rezultat demokratskog participiranja prihva!ene i dogovorene od strane učenika i nastavnika# Ili!, $%%$.str. &'4". ( ovakvoj razrednoj klimi, radnoj atmos6eri, polivalentnoj primjeni metoda i oblika rada, učeš!em učenika u odlučivanju intenzivira se razvoj sposobnosti samostalnog i interaktivnog učenja, kreativne imaginacije kao strategije spoznavanja novih ideja i relacija. 7amoin6ormisanjem, samoučenjem, samovrednovanjem, kod učenika razvija se autentičnost, aktivitet, slika o sebi, sposobnosti osamostaljivanja, samomotivisanja, intuistička motivacija i sl. 8roz uspostavljene interpersonalne odnose neposrednih aktera nastavnog procesa, učenika i nastavnika, problem radne discipline učenika je ublažen, nije aktuelan, on se gubi u demokratskoj participaciji učenika i nastavnika u dogovaranju i odlučivanju o svim bitnim momentima pripremanja, izvođenja i vrednovanja nastave. 9jelokupni tok realizacije demokratski dogovorenih i planiranih aktivnosti, odnosno postavljenih ciljeva i zadataka, ovim sistemom nastave prožet je uspostavljenom toplom emocionalnom klimom u odjeljenju, produktivnim angažmanom učenika, grupe i čitavog odjeljenja. -2-

300916903.doc

( odnosu na tradicionalnu u responsibilnoj nastavi nastavnik ispoljava demokratski stil rada čija su glavna obilježja) komunicira argumentima voditeljski, participacijsko demokratski, empatično, poštivaju!i ličnost učenika, glavna mu je briga kvalitet nastave i razvoj sposobnosti učenika. :esto govori ,,mi,, a ne ,,ja,, oslanja se na saradnju, stvara povoljne uslove za rad, odaje priznanja i ispravlja greške, tolerantno razgovara, potiče, podržava, hvali, upravlja prema kvalitetnim rješenjima, podstiče i podržava inventivnost, samoocjenjivanje, međusobno i zajedničko ocjenjivanje. Ispoljava u radu poletnost, visoku motivisanost, dinamičnost, ;eksibilnost, inventivnost, nekonvencionalnost, sigurnost, dosljednost, tačnost, povjerljivost, iskrenost, učtivost, prijatnost i sl. /snovne odrednice komunikacije ogledaju se u ravnopravnosti, saradnji, suodgovornosti učenika i nastavnika, uvažavanju zajednički dogovorenih pravila, prijatnosti atmos6ere, mogu!nosti višestrukog izbora, izgradnji autoriteta na simpatiji, saradnji, inicijativnosti, toleranciji, ;eksibilnosti, korektnosti, susretljivosti, osje!aju grupne pripadnosti, samoostvarenju i sl. a veza u različitim vremenskim periodima i pedagoškim epohama poprimala je različite 6orme i suštine, varirala je od maksimalne zavisnosti učenika od nastavnih sadržaja stara škola i ?erbart" pa do potpune potpune nezavisnosti učenikovog razvoja i sadržaja nastave nova škola"# 2anđur, &'.str. &4@". Izrazi i re;eksije ovakvih shvatanja poznati su kao didaktički materijalizam i 6unkcionalizam, što je za rezultat imalo optere!enje i jednostrano angažovanje učenika u procesu nastave, zanemarivanje njegovih radnih, kreativnih, voljnih, emocionalnih motivacionih, aspirativnih i drugih potencijala. ( responsibilnoj nastavi, nastavnik je u direktnom odnosu sa nastavnim sadržajima kao i u tradicionalnim sistemima nastave. (z aktivno učeš!e učenika, nastavnik planira i priprema nastavne sadržaje, određuje njihovu opsežnost, dubinu, didaktičku trans6ormaciju, izgrađuje odnose sa učenicima. /n nastavnim sadržajima i aktivnostima pristupa angažovanije, kreativnije, dobro ih upoznaje i proučava, vrši njihovu korelaciju, tako da proces nastave i njihove realizacije ima obilježja samostalnog i interaktivnog učenja. ( tradicionalnim sistemima i sistemu responsibilne nastave nastavni sadržaji utiču na učenika, oni su prepreka koju treba uz određene napore savladati. 8ao i nastavnik učenik je u direktnom odnosu sa sadržajima nastave koji ga mijenjaju i utiču na njega, s tim što postoji i obrnuti odnos, što znači da učenici utiču na sadržaje, tj. nalaze se u jednom međuzavisnom odnosu. ( skladu sa psiho0zičkim mogu!nostima, interesima, sklonostima, 6ondom znanja, svojim vrijednostima, svaki učenik prihvata nastavni sadržaj na svoj način, prerađuje ga, komponuje, kombinuje, oblikuje u nove strukture, koristi u izvođenju zaključaka, generalizacija. (čenici ne vrše samo zapam!ivanje činjenica, doslovno memorisanje, onako kako ih je prezentirao nastavnik, kako je napisano ili zapisano. nači «učenik je u direktnom odnosu prema nastavnom sadržaju, on rasuđuje, razmišlja, zaključuje i smišljeno radi na gradivu# Arsentijevi!, &5$.str. $@$". (čenici aktivnim metodama rada izučavaju sadržaje, obrađuju ga, kritički procjenjuju. Isto tako sadržaji bitno utiču na učenike, misaono ih angažuju, motivišu i stimulišu učenike za predstoje!e aktivnosti, razvijaju njihovu samostalnost i sklonost za komunikaciju i rad u paru, grupu i timu, razvija njihove moralne norme, osje!aj za lijepo, kritički se odnosi prema činjenicama.

-4-

300916903.doc

( responsibilnoj nastavi ostvaruje se direktan odnos između nastavnika i materijalno-tehničke nastave. 3aterijalno-tehnička osnova olakšava rad nastavniku, pruža mu mogu!nost ;eksibilnijeg, angažovanijeg, e0kasnijeg, kreativnijeg, produktivnijeg i odgovornijeg angažovanja. ( procesu nastave, nastavnik pomo!u materijalnotehničke osnove, nastoji obezbijediti prijatan ambijent i radnu atmos6eru, vodi računa o izgledu i urednosti učionice, škole i sredine u kojoj egzistira. (čenici u responsibilnoj nastavi su u direktnom, aktivnom, suodgovornom odnosu sa materijalno-tehničkom osnovom. /na im omogu!uje produktivan, mobilan, motiviraju!i, aktivan i olakšavaju!i rad na usvajanju nastavnih sadržaja. (čenici u procesu nastave sami predlažu i biraju različita dostupna nastavna sredstva, didaktički materijal, pomagala i druge izvore saznanja, koje škola posjeduje, sve im je na dohvat ruke i ništa im nije zabranjeno. «/rganizovanje nastave u ovakvom ambijentu bi!e uspješnije koji karakteriše empatičnost nastavnika, njegovo umije!e da stekne objektivan uvid u interesovanja, težnje i sposobnosti učenika, skladnost odjeljenja sa kojim pojedinac teži da uspostavi saradnju, dobra materijalno-tehnička opremljenost čini nastavni prostor, ambijent, radnu atmos6eru pogodnu za ličnu i grupne inicijative, pristupačnost na dohvat ruke" učila omogu!uje učeniku da pripremi svako gradivo, da ih primijeni u istraživanju vlastitih puteve, metoda i oblika u sticanju znanja# Ili!, $%%%.str. &'&". (čenici, svojom kreativnoš!u, orginalnoš!u i stvaralaštvom učenici, uz upute, obostranu pomo!, nastavnika i roditelja, daju značajan doprinos tako što sami pribavljaju, izrađuju samostalnim radom potrebna nastavna sredstva za rad, njima ukrašavaju učionicu, tako da ona pored toga što utiču na izgled učionice i radni ambijent, postaju i sama izvor in6ormacija. /vo rezultira bogatijoj i raznovrsnijoj materijalno-tehničkoj osnovi, kvalitetnijem i smišljenijem dizajniranju nastavnog časa, ve!oj motivaciji, lakšem, interesantnijem, ;eksibilnijem, e0kasnijem, odgovornijem korištenju u radu učenika u nastavi i vannastavnim aktivnostima. ( responsibilnoj nastavi dominiraju demokratski odnosi između nastavnika i učenika, oni su na relaciji suodgovornih nosilaca nastavnog rada, odnos) subjekt nastavnik-subjekt učenik. >o su odnosi na relaciji dobitnik-dobitnik, povjerljivi, empatični, tolerantni, korektni, ravnopravni, partnerski, nonkon6ormistički, humani, kooperativni i edukacijsko stimulativni. Ako bi smo htjeli usporediti i sagledati sličnost odnosa između učenika i nastavnika u tradicionalnoj i responsibilnoj nastavi, tada dolazimo do zaključka da u tradicionalnoj nastavi aktivnosti poučavanja -5-

300916903.doc

name!e nastavnik, responsibilnoj nastavi od nekoliko ponuđenih varijanti zajedničkim demokratskim odabirom učenika i nastavnika, se realizuju. 8arakteristike odnosa između učenika i nastavnika najviše se ispoljavaju u komunikaciji između njih, koja je uslovljena stilom rada nastavnika, drugačijom pozicijom i sl. ( responsibilnoj nastavi odvija se nenasilna demokratska komunikacija između učenika i nastavnika a u sistemu tradicionalne nastave je nasilna i autoritarna.

/bilježja komunikacije u «responsibilnoj nastavi su sljede!a) - uspostavljena komunikacija je saradnička, ravnopravna, uspostavljeni suodgovorni odnosi nastavnika i učenika prilikom komuniciranja, nema potčinjenog i nadređenog, - tokom komuniciranja ne isključuje se spontanitet, novi prijedlozi, stavovi i želje, zajednički donešena pravila, - u jednoj tolerantnoj i prijatnoj atmos6eri obrazlažu se upustva, saopštavaju ideje, prijedlozi, vrši njihov izbor, izmjenjivost i višesmjernost in6ormacija, - autoritet nastavnika gradi se na saradnji, inicijativnosti, aktivizaciji, stvaralaštvu i sl. - prilikom komuniciranja učenici su tolerantniji, ;eksibilniji, korektniji, susretljiviji, - rezultat komunikacije u odjeljenju je) jak osje!aj grupne pripadnosti, svako ima mogu!nost da ostvari pozitivnu ulogu u odjeljenju, da daje prijedloge..# Ili!, $%%%.str. &@". ( navedenom komparativnom pregledu uočavamo da se u responsibilnoj nastavi odvija nenasilna, humanizovana i emancipatorska komunikacija, interakcija i odnosi između učenika i nastavnika, koje karateriše demokratska radna klima pokrenuta stilom djelovanja nastavnika tokom nastave. Interakcija u responsibilnoj nastavi karakteristična je težnjom koja se i ostvaruje" ka uspostavljanju jednakosti po pitanju dominacije učenika i nastavnika. /vdje komunikacija dobija nove kvalitete, pošto  jedan i drugi akter, su subjekti i objekti naizmjenično, oni se odvikavaju od rivalstva i dominacije, a njihovom demokratskom participacijom sve više su odgovorni partneri i nosioci vaspitno-obrazovnih aktivnosti. ( responsibilnoj nastavi razvijaju se u sve ve!oj mjeri ravnopravni i partnerski odnosi između njih. 7manjuje se prostor nastavnikovog vođenja, a pove!ava polje demokratske participacije,  jednako odgovornih aktera nastavnog rada.

-6-

300916903.doc