Radiografska tehnika skeleta

Doc. dr. Nada Bešenski i Nikola Škegro ing. med. radiologije i dipl. oec.

RADIOGRAFSKA TEHNIKA SKELETA

Školska knjiga ZAGREB 1987

Urednik: Emilija Sambolek - Hrbić

Recenzenti:

prof. dr Marijan Lovrenčić prof. dr Zlatan Car prof. dr Andrija Hebrang

Lektor:

Milada Pindulić

Objavljivanje ovog sveučilišnog udžbenika odobrilo je Predsjedništvo Skupštine Sveučilišta u Zagrebu rješenjem broj 02-786/1-1986. od 12. studenoga 1987.

Katalogizacija u publikaciji — CIP Nacionalna i sveučilišna biblioteka, Zagreb UDK 616.7-073.753.17(075.8) BEŠENSKI, Nada Radiografska tehnika skeleta / Nada Bešenski i Nikola Škegro. — Zagreb : Školska knji­ ga, 1987. — 303 str. : ilustr. ; 25 cm. — (Udžbenici Sveučilišta u Zagrebu = Manualia Universitatis studiorum Zagrabiensis) Bibliografija: str. 299 — 300. — Kazalo. 1. Škegro, Nikola

Tisak: RO »ZRINSKI« TIZ ČAKOVEC

KNJIGU POSVEĆUJEMO USPOMENI NA PROF. DRA VLADIMIRA GVOZDANOVIĆA

PREDGOVOR

Udžbenik »Radiografska tehnika skeleta« obrađuje načine snimanja cijelog skeleta (kostura). Nakon kratkog uvoda, gdje su obrađeni opći principi radiološkog snimanja, slijedi obrada tehni­ ke snimanja kostiju gornjih i donjih ekstremiteta, kralješnice, prsnog koša i glave. Udžbenik obuhvaća snimke koje se često izvo­ de, ali je obrađeno i mnoštvo rjeđe izvođenih snimaka. U našim nastojanjima vodila nas je činjenica što na našem jeziku nedostaje literatura koja bi cjelovito obradila tu materiju. Građa je ilustrirana crtežima, fotografijama i rendgenogramima, koji olakšavaju usvajanje i praktično svladavanje gradiva. Iz tehničkih razloga morali smo se na žalost ograničiti samo na naj­ potrebnije za razumijevanje teksta. Zato upućujemo studente da upotrebljavaju i postojeće anatomske atlase, to više što je za razu­ mijevanje te materije prijeko potrebno prethodno znaje anatomije i rendgenske anatomije čovjeka. Osim studentima udžbenik je namijenjen inženjerima medi­ cinske radiologije, liječnicima na specijalizaciji iz radiologije i ra­ diolozima. Zahvaljujemo svim inženjerima medicinske radiologije koji su pomogli u izradi rendgenograma. Također se zahvaljujemo Druš­ tvu radioloških tehničara Hrvatske na svesrdnoj pomoći oko izda­ vanja udžbenika. Svjesni smo da nismo mogli zadovoljiti sve želje i sva stajališ­ ta. Zato ćemo rado prihvatiti svaku napisanu korisnu primjedbu kao prilog kasnijim ispravcima i dopunama ovog izdanja. Autori

SADRŽAJ

UVOD........................................................................................................ .................................................................. Osnovni principi radiografije kostura . . ’....................................................................................... Priprema bolesnika................................................................................................................................................ Pribor....................................................................................................................................................................... Centralna zraka-stol-film . ................................................................................................................. Položaj bolesnikova tijela....................................................................................................................................... Položaj snimanog dijela tijela........................................................................... ...................................................... Rubovi kazete.......................................................................................................................................................... Oznaka strane........................................................................................................................................................... Zaštita bolesnika...................................................................................................................................................... Imobilizacija............................................................................................................................................................ Centriranje........................................................................................................................... .................................... Određivanje električnih uvjeta pri snimanju .......................................................................................................... Ociena snimke — prikaz struktura na snimci......................................................................................................... Osnovne ravnine tijela i oznake položaja tijela......................................................................................................

1 1 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4

SNIMKE GORNJIH EKSTREMITETA..........................................................................................................................

5

SNIMKE ŠAKA .......................................................................................................................................................... Volarna snimka šake ............................................................................................................................................... Profilna (lateralna) snimka šake............................................................................................................................. Kosa snimka šake (citra)......................................................................................................................................... Dopunske snimke šaka . . . ....................................................................................................... Dopunska snimka šaka po Norgaardu . ............................................................................................................. Dopunska snimka šake po Brewertonu ............................................................................................................. Snimke prstiju . ................................................................... ............................. ........................ Dorzalna snimka palca............................................................................................................................................ Volarna snimka palca........................................................................................................................................ Profilna snimka palca................................................................................................................. ....................... Snimke od drugog do petog prsta....................................................................................................................... Volarna snimka od drugog do petog prsta ......................................................................................................... Profilne snimke od drugoga do petog prsta....................................................... ................................................ Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba........................................................................................................ SNIMKE RADIOKARPALNOG ZGLOBA............................................................................................................... Volarna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................... .............................. Dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba............................................................................................................ Profilna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................................................. Snimka radiokarpalnog zgloba u ulnamoj i radialnoj fleksiji............................................................................ Snimka os navikulare (skafoideum)............................................................. ...................................................... Modificirana snimka os navikulare.................................................................................................................... Makroradiografska snimka os navikulare.......................................................................................................... Komparativne snimke zapešća......................................................................................................... ................. Snimke karpalnog kanala................................................................................................................................. SNIMKE PODLAKTICE............................................................................................................................................ Dorzalna snimka podlaktice ....................................................................................................................... Profilna snimka podlaktice ...............................................................................................................................

9 10 11 12 13 13 14 15 15 16 17 19 20 22 26 26 26 28 29 30 33 34 35 36 36 37 38 41

Radiografska tehnika skeleta

SNIMKE LAKTA................................................................................................................................ ........................ Dorzalna snimka lakta.............................................................................................................................................. Profilna snimka lakta..................................................... .................................... .......................................... Kosa snimka lakta za prikaz proccsusa koronoideusa ulne............................................................................... Oorzalna snimka lakta u parcijalnoj fleksiji....................................................................................................... Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji ............................................................................... Semiaksijalna snimka olekranona....................................................................................................................... Snimka za prikaz glavice radiusa ....................................................................................................................... Aksijalna proekcija glavice radiusa.................................................................................................................... SNIMKE NADLAKTICE (HUMERUSA) ................................................................................................................. Dorzalna snimka nadlaktice..................................................................................................................................... Profilna snimka nadlaktice.................................................................................................. .................................... Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice........................................................................................................ Snimke ramenog zgloba Dorzalna snimka ramenog zgloba................................................... ........................................................................ Snimka za prikaz muskuluša teres minor (Blackett-Healv-jev položaj.................................................. Snimka zaprikaz subskapularne insercije .......................................................................................................... Snimka za prikaz procesusa korakoideusa.............................................................................................. Snimka za prikaz fose glenoidalis skapule ............................................................................................. Transaksilarna (aksijalna) snimka ramenog zgloba po Mayeru ........................................................................ Snimke klavikule .......................................................................................................................................................... Ventralna snimka klavikule...................................................................................................................................... Dorzalna snimka klavikule ... ..................................................................................... Semiaksijalna snimka klavikule . ........................................................................................... Aksijalna snimka klavikule ....................................................................................................... Snimka akromioklavikularnih zglobova ................................................................................................................. Neutralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova .'................................................................................ Dorzalna snimka jednog akromioklavikularnog zgloba Aleksandrova proekcija . .

42 42 44 46 46 47 48 50 53 53 53 54 56

Kosa snimka jednog akromioklavikularnog zgloba .......................................................................................... Snimke skapule......................................................................................................................................................... Dorzalna snimka skapule................................................................................................ .................................... Profilna snimka skapule .................. .................................................................................................................. Kosa snimka skapule .......................................................................................................................................... Snimka skapule po Lilienfeldu.......................................................... .......................................................

67 67 67 69 69 70

57 59 59 61 62 62 64 64 65 65 65 66 66 67

SNIMANJE DONJIH EKSTREMITETA.........................................................................................................................

73

Snimke stopala............................................................................................................................................................... Plantarna snimka stopala.......................................................................................................................................... Modificirana plantarna snimka stopala............................................................................................................... Dorzalna snimka stopala...................................................................................................................................... Kosa dorzalna snimka stopala.................................................................................................................................. Medijalna i lateralna kosa projekcija stopala ..................................................................................................... Profilna snimka stopala....................................................................................................................................... Komparativne snimke stopala ............................................................................................................................

74 74 75 75 76 77 79 80

SNIMKE NOŽNIH PRSTIJU.................................................................................................................................. Plantarna snimka svih prstiju ............................................................................................................................. Dorzalna snimka nožnih prstiju........................................................................................................................... Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju.................................................................................................................. Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju................................................................................................. Komparativne snimke nožnih prstiju....................................................................... .......................................... Plantarna snimka prvog nožnog prsta................................................................................................................. Profilna snimka prvog nožnog prsta .................................................................................................................. Aksijalna snimka sezamskih metatarzofalangealnih zglobova.......................................................................... Lateromedijatna projekcija sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob (Caustonova projekcija)............................................................................................................................................ Snimke kalkaneusa............................................................................................................ ...... Profilna snimka kalkaneusa ................... .............................................................................. Aksijalna snimka kalkaneusa......................................................................................................................

81 81 83 83 84 85 85 86 87 87 89 89 90

Sadržaj

IX Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa...................................................................................................... 91 Snimka suptalarnog zgloba................................................................................................................................ 93 Snimke skočnog zgloba............................................................................................................................................... 93 Dorzalna snimka skočnog zgloba........................................................................................................................... 94 Profilna snimka skočnog zgloba............................................................................................................................. 95 Modificirana snimka skočnog zgloba................................................................................................................ 97 Modificirana dorzalna snimka skočnog zgloba................................................................................................. 97 Komparativne snimke skočnih zglobova........................................................................................................... 99 Kosa snimka skoćnog zgloba............................................................................................................................. 100 Snimke potkoljenice..................................................................................................................................................... 102 Dorzalna snimka potkoljenice................................................................................................................................. 102 Profilna snimka potkoljenice.................................................................................................................................. 103 Modificirana snimka potkoljenice..................................................................................................................... 104 Komparativna snimka potkoljenice................................................................................................................... 105 Snimke koljena............................................................................................................................................................. 106 Dorzalna snimka koljena ............... ...................................................... ................................................................. 106 Profilna snimka koljena . ....................................................................................................................................... 108 Kose snimke koljenog zgloba............................................................................................................................ 109 Komparativna snimka koljena ........................................................................................... 110 Snimke fose interkondilike..................................................................................................................................... 111 Modificirana snimka fose interkondilike........................................................................................................... 112 Snimke patele.......................................................................................................................................................... 114 Ventralna snimka patele..................................................................................................................................... 114 Kosa snimka patele............................................................................................................................................. 115 Modificirana aksijalna snimka patele................................................................................................................ 117 Komparativne aksijalne snimke patele.................................................................................................. 118 Snimke natkoljenice (femura)...................................................................................................................................... 118 Dorzalna snimka natkoljenice................................................................................................................................. 118 Profilna snimka natkoljenice................................................................................................................................... 120 Modificiraha profilna snimka natkoljenice................................................................................ 122 Komparativne snimke natkoljenice.................................................................................................................... 122 Snimke zdjelice . ......................................................................................................................................................... 124 Dorzalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 124 Profilna snimka zdjelice..................................................................................................................................... 125 Aksijalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 126 Snimke sakroilijakalnih zglobova........................................................................................................................... 127 Dorzalna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova............................................................................................. 127 Snimka sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju................................................................................................. 128 Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba.............................................................................................. 130 Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba............................................................................................. 131 Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova................................................ .......................................... 132 Dorzalna snimka obaju kukova.......................................................................................................................... 132 Dorzalna snimka jednog kuka ........................................................................................................................... 133 Bilateralna projekcija vrata natkoljenice (snimka po Cleaveusu)..................................................................... 134 Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba....................................................... .............................. 136 Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj).......................................................... ...... . 136 Snimka koksofemoralnog zgloba s prikazom 2/3 natkoljenice......................................................................... 136 Profilna snimka za prikaz glavice natkoljenice i acetabuluma (snimka po Lauenstei138 nu)................................................................................................................................................................. Modificirana profilna snimka glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu 139 Dorzalna snimka simfize . .................... ............................................................................................................ 139 Ventralna snimka simfize....................................................................... ........................................................... 140 Dorzalna snimka osis ilium..................................................................................................................................... 141 Ventralna snimka osis ilium (modifikacija)....................................................................................................... 141

SNIMANJE KRALJEŠNICE................................................................... ;....................................................................... Snimke vratne kralješnice ........................................................................................................................................... Dorzalna snimka vratne (cervikalne) kralješnice.................................................................................................... Ottonelova projekcija vratne kralješnice ...............................................................................................

143 '44 144 146

Radiografska tehnika skeleta

Profilna snimka vratne kralješnice............................................................................................ Funkcionalne snimke vratne kralješnice............................................................................................................ Kose snimke vratne kralješnice............................................................. ............................................................ Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba . . ............................................................................................ Ventralna snimka atlanto-okcipitalnog zgloba................................................................................................... Kosa snimka atlanto-okcipitalnog zgloba . . . ............................................................. Snjmke atlasa i aksisa ............................................................................................................................................. Dorzalna snimka atlasa i aksisa......................................................................................................................... Ventralna snimka atlasa i aksisa....................................................................................................... Profilna snimka atlasa i aksisa............................................................................................................................ Snimke cervikotorakalnog prijelaza .................................................................................................................. Dorzalna snimka cervikotorakalnog prijelaza (pilarova projekcija)................................................................. Ventralna snimka cervikotorakalnog područja.................................................................................................. Profilna snimka cervikotorakalnog područja .................................................................................................... Snimka cervikotorakalnog prijelaza po Twinngu.............................................................................................. Snimke grudne (torakalne) kralješnice......................................................................................................................... Dorzalna snimka grudne kralješnice....................................................................................................................... Profilna snimka grudne kralješnice (latero-laterarna) ............................................................................................ Kosa snimka grudne kralješnice.............................................................................................................................. Snimka slabinske kralješnice .......................................................................... ............................................................ Dorzalna snimka slabinske kralješnice . . . ............................................................................................................ Profiina snimka slabinske kralješnice..................................................................................................................... Kose snimke slabinske kralješnice..................................................................................................................... Funkcionalne snimke slabinske kralješnice....................................................................................................... Ciljane snimke četvrtog i petog slabinskog kralješka.................................................................................. ...... Kose snimke lumbosakralnog prijelaza po Kovaču ....................................................................... ...... Snimka krstačne (sakralne) kralješnice........................................................................................................................ Dorzalna snimka sakruma ....................................................................................................................................... . Profilna snimka sakruma..................................................................................................... ........... Snimka trtične kralješnice (os kokcigis)....................................................................................................................... Profilna snimka os kokcigis..............................................................................................................................................

147 148 150 152 152 153 153 153 155 155 156 156 156 156 156 157 157 159 160 ¡61 162 163 164 165 168 170 171 171 172 173 174

SNIMKE PRSNOGA KOŠA (TORAX)..........................................................................................................................

175

Snimke rebara............................................................................................................................................................... Ventralna snimka prsnoga koša..................................................................................... ......................................... Dorzalna snimka prsnoga koša...................................................................................................................................... Kosa snimka rebara............................................................................................................................................. Profilna snimka prsnoga koša ............................................................................................................................ Snimka sternuma...................................................................................................................................................... Ventralna snimka stemuma................................................................................................................................. Lateromedijalna projekcija sternuma.................................................................................................................

175 175 176 178 178 178 179 181

Profilna snimka sternuma.................................................................................................................................... Modificirana profilna snimka sternuma.............................................................................................................. Snimka sternoklavikularnog zgloba . . ..................................................................................... Ventralna snimka obaju sternoklavikulamih zglobova....................................................................................... Ventralna snimka jednog sternoklavikularnog zgloba.......................................................................................

181 184 184 184 185

SNIMANJE GLAVE.........................................................................................................................................................

187

Snimka glave................................................................................................................................................................. Snimka glave čelom (Frontalna snimka glave, frontalni cefalogram posterioanteriorna snimka, PA).............................................................................................................................................................. Snimka glave zatiljkom (Okcipitalna snimka glave, okcipitalni cefalogram anterioposteriorna snimka glave, AP snimka)................................................................... ...................................................... Profilna snimka glave (lateralna snimka glave, snimka glave postrance, profilni kraniogram, profilni cefalogram)..................................................................................................................................... Poluaksijalne snimke glave, Grasheyov položaj (A.P. — poluaksijalna projekcija) . Poluaksijalna snimka glave po HAAS-u.................................................................................................................. Poluaksijalna snimka glave po Valdiniju................................................................................................................. Aksijalne snimke glave.............................................................................................................................................

193 193 195 197 200 205 208 210

XI

Sadržaj

Aksijalna snimka glave tjemenom (snimka baze lubanje ...................................................................................... Aksijalna snimka glave bradom (snimka baze lubanje) . . . . ..................................... Snimke sele turcike.................................................................................................................................................. Profilna snimka sele turcike (ciljana snimka)......................................................................................................... Aksijalna snimka sele turcike................................................................................................................. Frontalna snimka sele turcike............................................................................................................................. Frontalna snimka (mačja glava) kostiju lica........................................................................................................... Okcipitalna snimka kostiju lica . ................................................................................................. Profilna snimka kostiju lica..................................................................................................................................... Kosa snimka kostiju lica po Rheseu .................................................................................................................. Snimke nosne kosti........................................................................................................................................... ........... Frontalna snimka nosne kosti............................................................................................................................. Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti.................................................................................................... Snimke zigomatićne kosti.................................................................... ........................................................................ Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova......................................................................................................... Kosa snimka zigomatičnog luka........................................................................................................................ Kosa aksijalna snimka jednog zigomatičnog luka po Zimmeru .......................................................................

211 214 216 216 218 220 222 224 225 226 228 228 229 231 232 233 233

Snimke maksile...................................................................................................... ..... .................................... Frontalna snimka maksile........................................................................................................................................ Intraoralna snimka glave........................................................................................................................., Kosa intraoralna snimka glave........................................................................................................................... Profilna snimka maksile ...................................................................................................... .............................. Snimka mandibule.................................................................................................. ...................................................... Frontalna snimka mandibule................................................................................... ................................................ Modificirana frontalna snimka mandibule......................................................................................................... Snimka ramusa mandibule ................................................................................................................................. Snimka korpusa mandibule........................................................................................................................... . Aksijalna snimka mandibule............................................................................................................................... Intraoralna snimka mandibule............................................................................................................................ Snimka temporomandibularnih zglobova.................................................................................................................... Modificirana snimka temporomandibularnih zglobova.......................................................................................... Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova.........................................................................................

234 234 234 236 236 237 237 238 239 241 244 245 246 248 249

SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA Frontalna snimka paranazalnih sinusa . . . . ........................................................................................................... Profilna snimka paranazalnih sinusa....................................................................................................................... Snimka maksilarnih sinusa ................................................................................................................................ Snimka etmoidnih sinusa.................................................................................................................................... Transoralna projekcija sferoidnih sinusa............................................................................................................

250 251 252 254 255

SNIMKE ORBITA........................................................................................................................................... ...... Frontalna snimka orbita........................................................................................................................................... Snimke orbite uz pokrete očnih bulbusa............................................................................................................. Profilna snimka orbite........................................................................................................................................ Snimke optičkih kanala po Rheseu.......................................................................................................................... Modificirana snimka optičkih kanala po Rheseu................................................................................... Snimka optičkih kanala po Jankeru....................................................................................................................

256 256 258 258 259 261 262

SNIMKE TEMPORALNIH KOSTIJU........................................................................................................................ Tangencijalna snimka mastoida (snimka po Hickeyu)......................................................................... Modificirana tangencijalna snimka mastoida..................................................................................................... Snimke obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom.......................................................... ...... Snimka mastoida po Schiileru................................................................................................................................. Snimke piramide temporalne kosti.......................................................................................................................... Komparativne snimke piramida.......................................................................................................................... Položaj po Hassu.............................................................................. .................................................................. Položaj po Grasheyu ................................................ .............................................................................. Submentovertikaina projekcija (baza tjemenom)............................................................................................... Ventrikosubmentalna projekcija (baza bradom) ............................................................................. Aksijalna snimka piramide po Mayeru..................................................................................... .............................. Kosa snimka piramide po Lôw-Beeru................................................................................................................

264 264 268 269 271 275 275 276 276 279 280 282 284

XII

Radiografska tehnika skeleta

Profilna snimka piramide po Stenversu................................................................................................................... Snimka piramide po Arceliniju...........................................................................................................................

285 287

SNIMANJE ZUBI .............................................................................................................................................................

289

Tehnika snimanja zuba ............................................................................................................................................ Tipična intraoralna tehnika.................................................................................................................................. Tehnika snimanja zubi s »ugrizom u vrpcu«.......................................................................................... Okluzijsko kosa tehnika ................................................................................................. Aksijalna snimanja zubi ...................................................................................................................................... Snimke gornjih sjekutica (incizivaj..................................................................................................................... Snimke gornjih očnjaka (kanina) ....................................................................................................................... Snimke gornjih pretkutnjaka (premolara)........................................................................................................... Snimke gornjih kutnjaka (molara)....................................................................................................................... Snimke donjih zuba............................................................................................................................................. Snimke donjih očnjaka (kanina).......................................................................................................................... Snimke donjih pretkutnjaka (premolara)............................................................................................................. Snimke donjih kutnjaka (molara)........................................................................................................................ Literatura................................................................................................................................................................... Kazalo.......................................................................................................................................................................

289 291 292 292 293 293 294 294 295 296 296 296 297 299 301

UVOD Kostur čovjeka predstavlja cjelinu u anatomskom i fiziološkom smislu, iako je veoma složene građe, sastavljen otprilike od 208 kostiju, različita oblika i veličine, koje su zglobovima povezane u funkcio­ nalnu cjelinu. Zbog specifičnosti svoje građe kosti su vrlo prikladne za radiološ­ ko ispitivanje, pa uz scintigrafiju radiolo­ gija kostura predstavlja osnovnu metodu u dijagnostici različitih patoloških pro­ mjena na njemu. Patološki proces dovodi do promjena u koštanoj strukturi kosti, normalan izgled kosti se mijenja, kost po­ staje ili zadebljana, ili stanjena, ili čak razorena. Sve se te promjene mogu uočiti na rendgenogramu, a presudne su za do­ nošenje ispravne dijagnoze. Dijagnoza traumatskih promjena nezamisliva je bez radiološkog pregleda, stoga su snimanja kostura svakodnevni rutinski rad inžinjera medicinske radiologije. Izvodi ih na te­ melju propisano ispunjene i od liječnika potpisane uputnice. U toku snimanja kos­ tura ing. med. radiologije surađuje s bo­ lesnikom. Bolesnik mora znati kakav je to pregled, što će mu se snimati i kako se pri snimanju mora ponašati. Prilikom izvođenja bilo koje snimke kostura postoji određeni redoslijed, koje­ ga se treba pridržavati kako bi se izbjegle suvišne i nepotrebne radnje. Tokom rada ing. med. radiologije mora biti koncentriran na posao koji obavlja kako se snimanje ne bi moralo ponoviti. Ponovljeno snimanje ne samo da šteti bo­ lesniku nego se i troši skupi materijal i krnji ugled struke ing. med. radiologije.

Dobar rendgenogram skeleta mora jas­ no prikazati konture i strukturu kostiju. Stoga je za dobru radiološku tehniku sni­ manja kostiju i zglobova potrebno pozna­ vanje normalne anatomije, a posebno rendgenske.

Osnovni principi radiografije kostura Kosti se snimaju u dvije projekcije, ko­ je su međusobno pod kutom od 90°. To su takozvane tipične snimke. Za donoše­ nje dijagnoze često nisu dovoljne samo ti­ pične snimke pa se rade i dopunske, npr. kose, aksijalne i komparativne snimke parnih kostiju, osobito često u djece, a najbolje na istom filmu, radi komparacije bolesne i zdrave kosti. Ponekad se izvode i makroradiografske i slojevne snimke. Udaljenost fokus-film pri snimanju kostura iznosi obično 100 cm. Kosti se snimaju pomoću folije i re­ šetke, ili bez rešetke, ovisno o tome koja se snimka izvodi, odnosno ovisno o deb­ ljini snimanog dijela tijela. Tako se na primjer glava u principu snima pomoću rešetke, a šake i stopala u pravilu bez re­ šetke. U radiografiji kostura upotreblja­ vamo slijedeće formate filmova 13x18, 18x24, 24x30, 15x40, 20x40, 30x40, te iznimno 35x35 (za snimke toraksa) i 35 x 43 (za snimke abdomena i toraksa), a ponekad i filmove za snimanje zubi. Obavezno se stavlja oznaka L za lijevu i D za desnu stranu. Ako bolesnik leži po-

Radiografska tehnika skeleta

2

leđice na stolu za snimanje, oznaka se stavlja onako kako se piše, ali ako leži po­ trbuške, oznaka se stavlja obrnuto nego što se piše. Kao što je rečeno, u toku snimanja tre­ ba se pridržavati određenog redoslijeda. Prije nego započnemo snimati bolesnika obavezno ćemo ga pripremiti za snima­ nje.

Priprema bolesnika Za snimke skeleta nije potrebna pre­ thodna medikamentozna priprema, ali je prijeko potrebno snimani dio tijela oslo­ boditi od odjeće, obuće i eventualnog na­ kita, tj. od svih stranih tijela koji bi mogli ostaviti nepoželjnu sjenu. U svakom je poglavlju posebno opisana priprema bo­ lesnika potrebna za izvođenje snimaka.

Položaj bolesnikova tijela Različite snimke kostura izvode se u različitom položaju bolesnikova tijela. Bolesnik može na stolu za snimanje ležati poleđice (dorzalno) ili potrbuške (ventralno), zatim ili može stajati ili sjediti uz sta­ tiv za snimanje okrenut prema stativu le­ đima, licem ili bočno. Tako se na primjer sinusi obavezno snimaju u stojećem ili sjedećem položaju tijela, a ostala snima­ nja glave u ležećem položaju na stolu za snimanje. Pri namještanju bolesnikova ti­ jela ing. med. radiologije treba da vodi brigu o udobnosti bolesnika, upotreblja­ vajući pritom jastuke i različite druge podloške. Ukratko, bolesnika treba na­ mjestiti tako da mu položaj bude ugodan, a za snimanje povoljan. Položaj bolesni­ kova tijela potanko je opisan kod svakog snimanja.

Položaj snimanog dijela tijela Pribor Pod priborom se podrazumijeva kaseta s folijom i filmom. Veličina objekta koji se snima diktira i veličinu filma. Na kase­ tu se stavlja oznaka L ili D. Neka se sni­ manja izvode pomoću rešetke, neka bez nje. Prilikom opisa pojedinih snimaka na­ vedeno je snimaju li se pomoću rešetke ili bez nje.

Nakon što smo namjestili bolesnikovo tijelo, namjestit ćemo i snimani dio tijela. Položaj snimanog dijela tijela pri izvođe­ nju pojedinih snimaka potanko je opisan prilikom snimanja pojedine snimke, pa ovdje neće biti riječi o tome.

Rubovi kasete Centralna zraka (CZ) — stol-film Prije nego se bolesnik namjesti za sni­ manje, ing. med. radiologije mora provje­ riti odnos rendgenske cijevi, stola za sni­ manje i kasete s filmom kako bi se izbjeg­ le moguće pogreške. Nije li odnos tih fak­ tora primjeren, na filmu neće biti prikaza­ ne sve one strukture koje snimka treba da pokaže (bit će »odrezane«, snimani dio neće biti u središtu filma), pa će se morati snimanje ponoviti.

Pod rubovima kasete podrazumijeva se odnos rubnih dijelova objekta koji snima­ mo i postraničnih dijelova kasete. Postoji opće pravilo da se snimani dio objekta mora nalaziti u središtu filma. Kod nekih se snimaka koristimo takozvanim orijentacijskim točkama na snimanom dijelu ti­ jela, i one onda dolaze u središte filma. Posebno se to odnosi na pojedine snimke glave. Ovisno o objektu koji snimamo, kasetu s filmom postavljamo poprijeko ili uzdužno.

Uvod

Oznaka strane Prilikom snimanja obavezno se mora označiti strana: L (lijeva) ili D (desna). Za većinu snimaka vrijedi pravilo da se oznaka stavlja s one strane koja priliježe uz film.

Zaštita bolesnika Bilo koje se snimke izvode, bolesnik se mora prilikom snimanja zaštititi od zrače­ nja. Ne smije se učiniti ni jedna ekspozi­ cija, a da se prethodno nisu poduzele sve zaštitne mjere. U većini slučajeva prekrit ćemo bolesnikovo tijelo zaštitnom prega­ čom, posebno pazeći na područje gonada (spolnih organa). Osim toga vodit ćemo brigu o primarnom rendgenskom snopu. Rendgenski snop suzit ćemo uvijek na manje od veličine upotrebljavanog forma­ ta filma (sva četiri ruba filma moraju os­ tati neeksponirana za 1 —2 mm). Time će­ mo zaštititi bolesnika od zračenja, a i sli­ ka će biti oštrija. Ako treba rendgenski snimiti žensku osobu generativne dobi, obavezno ćemo je pitati kada je imala po­ sljednju menstruaciju, jer se rendgenske pretrage smiju izvoditi samo između 1. i 10. dana redovitog menstrualnog ciklusa, što je obično dovoljna garancija da žena nije gravidna. Trudnice se u pravilu ne snimaju, osim ako postoji vitalna indika­ cija, a o tome će ing. med. radiologije konzultirati radiologa. U daljnjem tekstu često se u rubrici »zaštita bolesnika« go­ vori samo — uobičajena ili standardna. Ali se pod tim uvijek podrazumijeva tako opisana zaštita.

3

bolesnikovo tijelo imobilizirati, posebno snimani dio. Bolesnika imobiliziramo platnenim vrpcama za fiksiranje, koje su često sastavni dio aparature. Primjenjuju se i platnene vrpce na čijim su krajevima vrećice s pijeskom. Tako provedena imo­ bilizacija dovoljna je za izvođenje snima­ ka ekstremiteta, ali pri snimanju glave, prsnog koša ili kralješnice bolesnik mora u toku ekspozicije prestati disati, ali ipak zadržati dovoljno kisika (bolesniku treba objasniti kako). Pri nekim snimkama ne smije se ni gutati, niti micati očnim bulbusima. U daljnjem tekstu pri nekim je snimkama samo navedeno: imobilizacija uobičajena ili standardna, a zapravo tre­ ba uvijek provesti ovdje opisanu imobili­ zaciju bolesnika.

Centriranje Pod centriranjem podrazumijeva se od­ ređivanje smjera centralne zrake (CZ) prema objektu i filmu. Smjer centralne zrake ovisi o snimci koju izvodimo. Naj­ češće centralna zraka pada okomito na objekt i na film, ali je kod nekih snimaka njezin smjer za određeni broj stupnjeva ukošen kraniokudalno ili kaudokranijalno, lateromedijalno ili mediolateralno. Kod pojedinih snimaka to je točno defi­ nirano. U svakom slučaju je pri opisu sva­ ke snimke točno definiran smjer central­ ne zrake. Ing. med. radiologije mora uvi­ jek pravilno odrediti njezin smjer prema objektu i filmu kako bi na gotovoj snimci bile prikazane potrebne anatomske struk­ ture.

Imobilizacija Pri izvođenju bilo koje snimke bolesnik mora ostati miran u položaju u koji smo ga namjestili. Ako je bolesnik nemiran i inkontaktibilan, te zbog svoga teškog sta­ nja ne može za vrijeme snimanja surađi­ vati s ing. med. radiologije, morat ćemo

PRIJE EKSPOZICIJE POTREBNO JE KOD SVAKE SNIMKE KONTROLI­ RATI POLOŽAJ BOLESNIKA!

Radiografska tehnika skeleta

4

Određivanje električnih uvjeta pri snimanju Kod svake snimke nastoji se odrediti optimalan odnos električnih uvjeta, tj. kilovolta (kV), miliampera (mA) i vremena trajanja ekspozicije (sekunde), uzimajući pri tome u obzir vrstu snimke, tip aparata i objekt koji se snima. Samo optimalno odabrana ekspozicija i kV uz dobar polo­ žaj objekta, dobro centriranje prilikom snimanja i uz pravilnu obradu eksponira­ nog filma rezultirat će tehnički kvalitet­ nom snimkom, koja je ogledalo stručnosti ing. med. radiologije. Neprimjereno odabrani električni uvjeti pri snimanju je­ dan su od najčešćih uzroka ponavljanja snimanja.

Ocjena snimke — prikaz struktura na snimci Prije nego što ing. med. radiologije po­ kaže liječniku radiologu učinjenu snimku, mora sam ocijeniti njezinu kvalitetu. Pri ocjenjivanju gotove snimke ing. med. ra­ diologije mora odgovoriti na ova pitanja: 1. Jesu li položaj bolesnika prilikom snimanja i smjer centralne zrake u odno­ su na objekt i film bili ispravni? 2. Je li ispravan opis snimke? 3. Jesu li električni uvjeti pri snimanju dobro određeni? 4. Jesu li na snimci dobro prikazane sve potrebne anatomske strukture? Na ta pitanja ing. med. radiologije mo­ ra odgovoriti na temelju svoga stručnog znanja i iskustva, tj. na svakoj gotovoj snimci mora uočiti pogrešku i znati kako da je prilikom ponovljenog snimanja is­ pravi. Napominjemo da je u toku opisa izvo­ đenja pojedinih snimaka namjerno izostavljen takav opis redoslijeda izvođenja da bi knjiga bila zanimljivija, odnosno da bi se izbjegla moguća monotonija u udžbeniku kao cjelini. Inžinjer medicinske radiologije ipak se treba iz spomenutih

razloga pridržavati opisanog redoslijeda pri izvođenju snimanja.

Osnovne ravnine tijela i oznake položaja tijela Ljudsko tijelo je veoma raznolike i slo­ žene građe. Radi lakše orijentacije podije­ lili smo ga na četiri osnovne zamišljene ravnine, koje su međusobno okomite ili paralelne, a to su: medijalna, sagitalna, frontalna i transverzalna ravnina (sl. 1. i 2). 1. Medijalna ravnina (središnja ravni­ na, ravnina simetrije, mediosagitalna rav­ nina) dijeli tijelo na dvije simetrične polo­ vice. Pri tome položaj glave, vrata i trupa mora biti simetričan, tj. medijalna ravni­ na tijela mora biti okomita na ravninu fil­ ma. To se odnosi na dorzalne i ventralne snimke trupa, te na frontalne i okcipitalne snimke glave. Kod profilnih snimaka medijalna je ravnina paralelna s ravni­ nom filma. 2. Sagitalne ravnine su sve ravnine tijela paralelne s medijalnom ravninom, a idu postrance desno i lijevo kroz tijelo. U od­ nosu na medijalnu ravninu neka točka može biti točno u medijalnoj ravnini, pa kažemo da se nalazi medijalno. Ako se pak točka nalazi postrance od medijalne ravnine, kažemo da se nalazi lateralno (postranično). Postranično se može ozna­ čiti kao desno (dexter) ili lijevo (sinister). 3. Frontalna ravnina (čeona ravnina) paralelna je s ravninom čela, a prolazi kroz tijelo i dijeli ga na prednji i stražnji dio. Takvih ravnina ima bezbroj. S obzi­ rom na frontalnu ravninu upotrebljavamo na glavi pojmove okcipitalno, što znači bliže zatiljku, i frontalno, što znači bliže čelu. Na trupu se služimo izrazima ventralno, što znači bliže trbuhu, ili dorzalno, što znači bliže leđima. 4. Transverzalna ravnina (poprečna rav­ nina) ide poprijeko kroz tijelo i dijeli ga na gornji i donji dio. Kad je tijelo u us-

5

Uvod

Sl. 1. Osnovne ravnine s prednje strane

6

Radiografska tehnika skeleta

Sl. la. Osnovne ravnine i položaji tijela. Stražnji i bočni pogled

Uvod

pravnom ili sjedećem položaju, ta je rav­ nina paralelna s vodoravnom ravninom. Takvih ravnina ima također bezbroj. Osim spomenutih ravnina u radiografiji kranijuma primjenjuju se i neke druge ravnine i linije, koje su detaljno opisane u poglavlju o tehnici snimanja kranijuma. Osim osnovnih ravnina i linija tijela u radiografiji kostura služimo se brojnim orijentacijskim točkama, koje su obično pristupačne palpaciji (opipu), pa ih ing: med. radiologije može sam prilikom na­ mještanja bolesnika za snimanje palpirati i točno odrediti. Navest ćemo samo neke najvažnije anatomske strukture tijela i ek­ stremiteta koje služe za orijentaciju pri namještanju bolesnika za snimanje. Orijentacijske točke na glavi detaljno su opi­ sane u poglavlju o tehnici snimanja glave. Pristupačne palpaciji su na primjer tiroidna hrskavica, koja se nalazi u visini čet­ vrtog vratnog kralješka, zatim jugulum. procesus ksifoideus, dvanaesto rebro, krista ilei, spina ilijaka anterior superior i simfiza. Na spojnici obiju krista u medijalnoj liniji nalazi se umbilikus. Položaj umbilikusa je različit, ovisno o konstituci­ ji bolesnika. Međutim, kada se kasnije govori o umbilikusu kao orijentacijskoj točki i mjestu centriranja za pojedine snimke, podrazumijeva se pod time sje­ cište medijalne linije tijela i spojnice obi­ ju krista, bez obzira na to gdje se nalazi umbilikus bolesnika kojega snimamo. Ta točka, dakle mjesto sjecišta medijalne li­ nije i spojnica obiju krista na prednjoj tr­ bušnoj stijenci, odgovara otprilike visini trećeg lumbalnog kralješka. Osim umbilikusom u prednjoj strani trupa ponekad se koristimo intermamilarnom linijom, dakle linijom koja spaja obje mamile (do­ jke). Napominjemo da procesusi spinozusi svih kralješaka, osobito u mršavih bo­

7

lesnika, mogu se vrlo lako i sigurno ispalpirati, pa se može odrediti visina ulaska i izlaska centralne zrake. Os kokcigis tako­ đer je pristupačna palpaciji. Kao orijentacijske točke na ekstremitetima služe nam procesus korakoideus, epikondili nadlak­ tice, procesus stiloideus radijusa i ulne, kondili natkoljenice, trohanter, patela, maleoli tibije i fibule. Ponekad se u odre­ đivanju smjera centralne zrake i pri na­ mještanju bolesnika koristimo skapularnom i aksilarnom linijom. Nadalje, rutin­ ski upotrebljavamo termine kranijalno, što znači bliže glavi, i kaudalno, što znači suprotno od kranijalno, tj. bliže nogama. Promatramo li točke na udovima, tada za područje bliže trupu kažemo proksimalno, a za područje nešto dalje od trupa distalno. Za ruku upotrebljavamo nazive ra­ dijalno, za područje bliže palčanoj kosti, i uinarno, za područje bliže malom prstu. Analogno tome, područje na nozi bliže palcu označavamo kao medijalno ili tibijalno, a područje bliže malom prstu kao lateralno ili fibularno. Hrptena strana ru­ ku naziva se dorzalna, a strana bliže dla­ nu voiarna. Hrptena strana stopala je do­ rzalna, a strana bliže tabanu plantarna. Ljudsko tijelo je savitljivo i pojedini se dijelovi mogu jače ili manje saviti. Pone­ kad se obavljaju snimanja kod kojih se bolesnik mora maksimalno saviti prema naprijed ili prema nazad. S tim u vezi upotrebljavaju se također određeni termi­ ni i antefleksija i retrofleksija. Fleksija znači savijanje, ekstenzija jed­ nako ispružanje, abdukcija odmicanje ek­ stremiteta od tijela, a adukcija približava­ nje ekstremiteta k tijelu. Supinacija je po­ ložaj u kome je dlan okrenut prema gore, a šaka i podlaktica su rotirane. Pronacija pak znači da je dlan okrenut prema dolje.

SNIMANJE GORNJIH EKSTREMITETA Za sve snimke gornjih ekstremiteta tre­ ba bolesnika osloboditi odjeće. S područ­ ja koje treba snimati, a i s područja šake treba skinuti nakit. Sve snimke gornjih ekstremiteta osim snimke ramena i nad­ laktice, izvode se u sjedećem položaju, pri čemu bolesnik sjedi uz stol za snima­ nje na nižem stoliću. Bolesnikove noge moraju uvijek biti paralelne sa stolom za snimanje kako gonade ne bi bile u snopu zračenja. Snimke gornjih ekstremiteta iz­ vode se filmom formata 13 x 18, 18 x 24 ili 24 x 30 popola i formata 15 x 40, 20 x 40 ovisno o tome koji se dio gornjih ekstremiteta snima. U načelu se sve snim­ ke gornjih ekstremiteta snimaju pomoću folije i bez rešetke, tako da snimani dio dolazi izravno na film, osim snimaka ra­ mena i nadlaktice, koje se snimaju pomo­ ću folije i rešetke. Kada se stavlja kaseta s filmom, mora se paziti da budu prikazana dva susjedna zgloba, gdje je god to mogu­ će (npr. na snimci podlaktice ručni i lakatni zglob). Obavezno se stavlja oznaka strane L za snimke lijevog i D za snimke desnog ekstremiteta. Da bi se zaštitio bo­ lesnik, mora se suziti primarni snop zra­ čenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a tijelo uvijek prekriti za­ štitnom pregačom. Kada bolesnikovo tije­ lo i snimani dio namjestimo u željeni po­ ložaj, imobilizirat ćemo snimani dio tijela kako se bolesnik ne bi možda u toku ek­ spozicije pomaknuo. Za tu svrhu upotreb­ ljavaju se trake za fiksiranje, koje se nala­ ze u stolu za snimanje, ili trake na čijim

se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Pri snimanju gornjih ekstremiteta pone­ kad se upotrebljavaju i podlošci, kako bi bolesniku bilo što ugodnije u položaju u koji smo ga namjestili. Za vrijeme ekspo­ zicije bolesnik mora mirovati u željenom položaju. Prije ekspozicije obavezno još jednom provjerimo položaj bolesnika i smjer CZ. U području gornjih ekstremiteta snima­ mo tipične snimke (snimke u dvije pro­ jekcije), kose snimke, snimke u maksimal­ noj ili parcijalnoj fleksiji ekstremiteta (npr. lakta) i aksijalne snimke. Ponekad radimo i makroradiografske snimke (film udaljimo od objekta, ili cijev približimo objektu kako bismo dobili uvećani snima­ ni dio radi boljeg prikaza detalja), a često i komparativne snimke, osobito u djece.

SNIMKE ŠAKA Razlikujemo volarnu, profilnu i kosu snimku šake, te dopunske snimke šake. Najčešće se izvode volarna i kosa snimka, profilna se snima rjeđe, jer se na njoj kosti karpusa superponiraju. Iz tog se razloga uz volarnu snimku šake oba­ vezno izvodi i kosa snimka. Prije snima­ nja potrebno je sa šake ukloniti sve ukras­ ne predmete. Šaka se snima u sjedećem položaju bolesnika, pri čemu su natkolje­ nice postavljene uzduž stola za snimanje.

Radiografska tehnika skeleta

10

Šake se snimaju pomoću folije, ali bez re­ šetke.

Volarna snimka šake Volarnu snimku šake izvodimo u djece filmom formata 13 x 18, a u odraslih for­ mata 18 x 24 ili 24 x 30. Jednu polovicu filma upotrijebimo za volarnu snimku ša­ ke, a drugu za kosu, odnosno profilnu snimku šake. Slikamo uz upotrebu folije i bez rešetke. Stavljamo oznaku strane L ili D (sl. 2).

Sl. 3. Položaj bolesnika za volarnu snimku šake

Sl. 2. Shematski prikaz kostiju šake

Položaj bolesnikova tijela:Bolesnik sje­ di pokraj stola za snimanje, ali što dalje od njega, tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovi­ nom stola za snimanje. Snimana ruka je u ramenu abducirana, u laktu flektirana, a

Sl. 4. Položaj šake za volarnu snimku šake

11

Snimanje gornjih ekstremiteta

šaka je u pronaciji (sl. 3). Osovina šake nastavlja se na osovinu podlaktice i pro­ lazi kroz treći prst. Kaseta s filmom po­ stavljena je uzdužno, i to tako da je na njoj dio podlaktice, zapešće i svi prsti. Ša­ ka se nalazi na sredini kasete i filma. Pa­ lac i peti prst jednako su udaljeni od lateralnih rubova filma. Duža stranica filma paralelna je s osovinom šake i podlaktice. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film a cilja na treći metakarpofalangealni zglob (sl. 4). Udaljenost fokus— film je 100 cm. Vrećice s pijeskom treba staviti na podlakticu i imobilizirati snima­ nu šaku. Za vrijeme ekspozicije snimana ruka mora mirovati. Radi zaštite bolesni­ ka suzit ćemo primarni snop zračenja na nešto manje od formata filma, a trup i gonade bolesnika prekriti zaštitnom prega­ čom.

Sl. 5. Volarna snimka šake

Prikaz struktura: Na volarnoj snimci šake moraju se vidjeti sve falange prstiju metakarpalne kosti, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne (sl. 5).

Profilna (lateralna) snimka šake Zbog superpozicije kostiju karpusa profilna snimka šake izvodi se rijetko. Može se izvesti u ulnarnom položaju, ka­ da peti prst priliježe uz film, ili u radijal­ nom položaju (šaka je radijalnom stra­ nom okrenuta prema filmu i oslanja se na palac i drugi prst). Priprema bolesnika, materijala i polo­ žaj cijelog tijela isti su kao kod volarne snimke šake, bez obzira na to izvodi li se profilna snimka šake u ulnarnom ili radi­ jalnom položaju. Pri izvođenju profilne snimke šake u ulnarnom položaju svi su

Sl. 6. Položaj šake u ulnarnom položaju za profilnu snimku šake

Radiografska tehnika skeleta

12

prsti ispruženi, samo je palac malo od­ maknut od ostalih prstiju, i to medijalno. Snimana šaka je u ulnarnom položaju i priliježe petim prstom uz film, a radijalna strana je okrenuta prema rendgenskoj ci­ jevi, (sl. 6). U tom položaju uzdužna oso­ vina šake okomita je na ravninu filma. Centralna zraka okomita je na film i cilja na drugi metakarpofalangealni zglob. Imobilizacija i zaštita isti su kao kod volarne snimke šake. U tom položaju drugi, treći, četvrti i peti prst se superponiraju, ali se dobro vidi palac, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne. Pri izvođenju profilne snimke šake u radijalnom položaju prsti su ispruženi, a palac malo odmaknut, i to lateralno. Šaka je radijalnom stranom okrenuta prema filmu i oslanja se na palac i drugi prst (sl. 7). U tom položaju ravnina nokta palca paralelna je s ravninom filma. Centralna zraka okomita je na peti metakarpofalan-

Sl. 8. Profilna snimka šake

gealni zglob. Na profilnoj snimci šake u radijalnom položaju svi se prsti međusob­ no superponiraju, dobro je prikazan sa­ mo palac i ručni zglob, a i distalni dio ra­ dijusa i ulne (sl. 8). Imobilizacija i zaštita također su isti kao kod profilne snimke šake u ulnarnom položaju i kod volarne snimke šake.

Kosa snimka šake (citra)

Sl. 7. Položaj šake u radijalnom položaju za profil nu snimku šake

Kosa snimka šake bolja je nego profil­ na jer se sjene falanga i metakarpalnih kostiju ne prekrivaju stoga se i češće izvo­ di uz volarnu snimku. Priprema bolesni­ ka, materijal i položaj tijela isti su kao i kod volarne, odnosno profilne snimke ša­ ke.

Snimanje gornjih ekstremiteta

13

Položaj snimanog dijela: Snimana ru­ ka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu. Početni položaj šake je profilni u ulnarnom položaju. Prste zatim rotiramo tako da je ulnarna strana prislonjena uz film, a radijalna podignuta za 45°. U tom položaju svaki prst je postavljen tako da mu je odnos prema filmu pod kutom od 45°. U odnosu na ravninu filma prsti su međusobno razmaknuti i dovedeni u semifleksiju, peti i prvi prst jednako su uda­ ljeni, od lateralnih rubova filma. Central­ na zraka cilja okomito na treći metakarpofalangealni zglob (sl. 9). Udaljenost fo-

Sl. 10. Kosa snimka šake (citra)

Dopunske snimke šaka

Sl. 9. Položaj šake za kosu snimku (za citru)

kus —film je 100 cm. Imobilizacija i zašti­ ta su uobičajeni kao i kod volarne snimke

Standardne snimke šaka, volarna, kosa i profilna, često nisu dovoljne da bi se prikazale fine pojedine rubne uzure, oso­ bito na glavicama metakarpalnih kostiju, zbog mogućnosti superpozicije. Da bi se cjelovitije prikazala cirkumferencija metakarpofalangealnih glavica i baza falan­ gi, standardne se snimke nadopunjuju dopunskim snimkama.

šake.

Dopunska snimka šaka po Norgaardu

Prikaz struktura na snimci: Na kosoj snimci šake dobro se vide svi prsti, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne. (sl. 10).

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela za dopunsku snimku šaka po Nor­ gaardu isti su kao i za ostale snimke šaka.

14

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 11. Položaj šake za snimku po NORGAARDU

Izvodi se komparativna snimka obiju ša­ ka.* Obje se šake nalaze u supinaciji, i to pod kutom od 45°, tako da je dorzalna strana prislonjena uz film, a radijalna strana odignuta za 45°. Prsti obiju ruku također su pod kutom od 45°. Šake su u takvom položaju kao da bolesnik želi uh­ vatiti loptu (sl. 11). Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu filma između oba dlana. Na dopunskoj snimci šake po Norgaardu dobro se vide erozije u području karpusa, naročito kod os triquetruma i os piziforme.

Na dopunskim snimkama šaka po Brewertonu dobro se mogu analizirati glavi­ ce metakarpalnih kostiju.

Dopunska snimka šake po Brewertonu Priprema bolesnika, materijala i polo­ žaj cijelog tijela isti su kao za dopunsku snimku šake po Norgaardu. Snimana ru­ ka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu, a prsti su dorzalnom stranom okre­ nuti (priliježu) kaseti, s filmom, tako da su metakarpofalangealni zglobovi za 60° sa­ vijeni prema filmu, samo se palac nalazi u abdukciji. Centralna zraka je za 15°ukošena prema laktu i cilja na glavicu druge metakarpalne kosti (sl. 12.). Imobi­ lizacija i zaštita su isti kao i kod ostalih snimaka šaka.

Sl. 12. Položaj šake za snimku po BREWERTONU.

Da bi se bolje prikazale metakarpofalangealne glavice, Škarica je sugerirao

Snimanje gornjih ekstremiteta

15

Sl. 13. Položaj, šake za prikaz metakarpofalangealnih glavica

izvođenje snimaka tako da obje šake bu­ du u pronaciji, tada se rotiraju za 30°, pa je volarna strana šake uz film, radijalna na filmu, a ulnarna odignuta je za 30°. Prsti su razmaknuti i pod kutom su od 30° prema filmu (sl. 13.). Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu filma između šaka. Imobilizacija i zaštita su uo­ bičajeni.

Priprema je za sve snimke prstiju ista kao i za snimke šaka. Prsti se snimaju filmom formata 13 x 18, bez folije i bez rešetke. Postoje tri snimke palca:dorzalna, volarna i profilna snimka palca.

Snimke prstiju

Priprema je ista kao i za ostale snimke šaka.

Svi se prsti snimaju u sjedećem položa­ ju bolesnika. Svaki se prst snima zasebno.

Sl. 14. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku palca

Dorzalna snimka palca

Upotrebljava se film formata 13 x 18 popola, jedan dio za volarnu ili dorzalnu

Radiografska tehnika skeleta 16

Sl. 15. Položaj snimku palca

palca

za

dorzalnu

snimku, a drugi dio za profilnu snimku. Snima se bez folije i bez rešetke. Bolesnik sjedi uz stol za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinim stola. Snimana ruka je abducirana u ramenu, lagano flektirana u laktu, a šaka je zarotirana prema van, tako da je palac svojom dorzalnom stranom uz film — nokat palca je na fil­ mu. Drugom rukom bolesnik pridržava ostale prste (sl. 14), Kaseta i film postav­ ljeni su tako da duža osovina palca bude paralelna s dužom stranicom filma. Palac je na sredini kasete i filma tako da su ru­ bovi filma s jedne i druge strane jednako udaljeni od palca. Centralna zraka je okomita na film i cilja na prvi metakarpofalangealni zglob (sl. 15). Udaljenost fo­ kus—film je 100 cm. Zaštita i imobilizacija su isti kao i kod ostalih snimaka šaka (sl. 16).

Sl. 16. Dorzalna snimka palca

Volarna snimka palca Priprema, materijal i položaj bolesni­ kova tijela za izvođenje volarne snimke palca isti su kao i za izvođenje dorzalne snimke palca. Snimana ruka je abducira­ na u ramenu, lagano flektirana u laktu, a palac je volarnom stranom okrenut pre­ ma filmu. U tom je položaju nokat palca okrenut prema rendgenskoj cijevi i para­ lelan je s filmom (sl. 17). Ruka je postav­ ljena u ulnarni položaj. Ostali prsti malo su odmaknuti od palca. Palac se malo abducira i namjesti tako da je ravnina nokta paralelna s ravninom filma i okrenuta prema cijevi, a ravnina dlana okomita je na ravninu filma. Palac se postavlja na

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 17. Položaj nu snimku palca

bolesnika

17

za

volar­

sredinu kasete i filma. Njegova duža oso­ vina paralelna je s ravninom kasete i fil­ ma. Centralna zraka okomita je na kasetu i na film i cilja na prvi metakarpofalangealni zglob (sl. 18). Radi imobilizacije sni­

manog dijela potrebno je vrećice s pijes­ kom staviti na podlakticu. Za vrijeme ek­ spozicije snimani palac mora mirovati. Bolesnika treba zaštititi suženjem primarnog snopa na veličinu filma, a tijelo mu prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada.

Profilna snimka palca Za izvođenje profilne snimke palca pri­ prema bolesnika, materijal i položaj cije­ log tijela isti su kao i za volarnu i dorzalnu snimku palca. Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje. Ruka treba da je što vi­ še abducirana, s dlanom na kaseti. Palac se abducira od ostalih prstiju, ravnina nokta palca treba da je okomita na ravni­ nu kasete i filma (sl. 19). Palac je na sredi­ ni kasete. Njegova duža osovina paralel­ na je s lateralnim rubom kasete. Palac je postavljen uzdužno. Centralna zraka oko­ mita je na prvi metakarpofalangealni zglob i cilja okomito na sredinu filma (sl. 20). Imobilizacija i zaštita isti su kao i kod volarne snimke palca.

Sl. 18. Položaj palca za volarnu snimku palca

Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci palca mora biti prikazana distalna i proksimalna falanga te prva metakarpalna

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 19. Položaj nu snimku palca

kost, kao i dio druge metakarpalne kosti. Uz metakarpofalangealni zglob često se vidi sezamska kost (sl. 21).

Sl. 20. Položaj šake i palca za profilnu snimku palca

Sl. 21. Profilna snimka palca

bolesnika

za

profil-

Snimanje gornjih ekstremiteta

19

Snimke od drugog do petog prsta Razlikujemo volarne i profilne snimke prstiju šake od drugog do petog prsta. Priprema za te snimke je ista kao i za ostale snimke šake, tj. snimani dio tre­ ba osloboditi od odjeće i s prstiju obavez­ no skinuti nakit. Snima se filmom forma­ ta 13 x 18 popola, bez folije i bez rešetke. Sve se snimke izvode u sjedećem položa­ ju bolesnika. Bolesnik sjedi uz stol za sni­ manje, a uzdužna osovina natkoljenice paralelna je sa stolom za snimanje.

Volarne snimke od drugog do petog prsta Prst koji snimamo postavljamo na sred­ nji dio kasete i filma. Lateralni rubovi snimanog prsta jednako su udaljeni od lateralnih rubova kasete i filma. Srednji dio kasete nalazi se u visini proksimalnog interfalangealnog zgloba. Centralna zraka okomita je na sredinu kasete i filma i cilja na proksimalni interfalangealni zglob (sl. 22 — 30). Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i kod snimanja palca.

Sl. 22. Položaj bolesnika za volar­ nu snimku drugog prsta

Sl. 23. Položaj šake za volarnu snimku drugog prsta

Radiografska tehnika skeleta

20

Sl. 26. Položaj šake za volarnu snimku trećeg prsta

Sl. 24. Volarrna snimka drugog prsta

Sl. 25. Položaj bolesnika za volarnu snimku trećeg prsta

21

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 27. Položaj bolesnika nu snimku četvrtog prsta

za

volar­

Sl. 28. Položaj šake za volarrnu snimku četvrtog prsta

22

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 29. Položaj bolesnika nu snimku petog prsta

za

volar­

Profilne snimke od drugog do petog prsta

Sl. 30. Položaj šake za volarnu snimku petog prsta

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti su kao kod volarnih snimaka drugog do petog prsta. Profilnu snimku drugog i trećeg prsta izvodimo u radijal­ nom položaju podlaktice i šake. Uzdužna osovina prsta nastavlja se na osovinu ša­ ke i podlaktice. Prst koji se snima nalazi se u središtu filma, maksimalno je ekstendiran, a ostali su prsti u volarnoj fleksiji (sl. 31). Ravnina nokta snimanog prsta okomita je na ravninu filma (sl. 32). Bu­ dući da je treći prst ponekad teško maksi­ malno ekstendirati i izravnati, redovno si pri snimanju pomažemo drvenim štapi­ ćem, koji dolazi uz volarnu stranu trećeg prsta, a bolesnik ga pridržava zdravom rukom (sl. 33). Centralna zraka okomita je na proksimalni interfalangealni zglob (sl. 34). Profilne snimke četvrtog i petog prsta izvode se u ulnarnom položaju podlaktice šake, pri čemu je snimani prst u središtu

Snimanje gornjih ekstremiteta

23 Sl. 31. Položaj bolesnika nu snimku drugog prsta

filma, a ostali su u maksimalnoj volarnoj fleksiji (sl. 35, 36, 37, 38). Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i kod ostalih snimaka šake. Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci prstiju od drugog do petog prsta moraju biti prikazane distalna, srednja i proksimalna falanga prsta te dio odgovarajuće metakarpalne kosti (sl. 39).

Sl. 32. Položaj šake za profilnu snimku drugog prsta

za

profil-

24

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 33- Položaj bolesnika za profilnu snimku trećeg prsta

Sl. 34. Položaj šake za profilnu snimku trećeg prsta

Sl. 35. Položaj bolesnika za profilnu snimku četvrtog prsta

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 36. prsta

Položaj

šake

25

za

profilnu

Sl. 37. Položaj bolesnika za profil­ nu snimku petog prsta

snimku

četvrtog

Sl.

38.

Položaj

šake

za

profilnu

snimku

Sl. 39. Profilna snimka četvrtog prsta

petog

prsta

26

Snimke prvog karpometakarpalnog zgloba Priprema bolesnika za snimanje prvog karpometakarpalnog zgloba je uobičaje­ na kao i za ostala snimanja šake. Snima se filmom formata 13 x 18, bez folije i bez rešetke. Snimka se izvodi u sjedećem položaju bolesnika, identičnom kao i kod ostalih snimaka prstiju. Snimana ruka je u ramenu maksimalno odmaknuta, flektirana u laktu, a palac je položen kao za dorzalnu snimku palca. Ravnina nokta palca leži uz film. Ostali prsti osim palca u maksimalnoj su dorzalnoj fleksiji i bo­ lesnik ih zdravom rukom pridržava. Rub kasete nalazi se oko 3 cm iznad vrška pal­ ca, uzdužna osovina palca paralelna je s uzdužnom ravninom filma. I karpometakarpalni zglob nalazi se na sredini filma. Centralna zraka usmjerena je prema lak­ tu, ukošena za 45° cilja oko 2 cm distalno od prvog karpometakarpalnog zgloba (sl. 40). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 40. Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba

Radiografska tehnika skeleta

SNIMKE RADIOKARPALNOG ZGLOBA

Za sve snimke radiokarpalnog zgloba potrebna je uobičajena priprema kao i za ostale snimke šake, tj. bolesnika treba os­ loboditi odjeće do lakta i skinuti mu sav nakit sa šake. Sve snimke radiokarpalnog zgloba snimaju se bez folije i bez rešetke. Bolesnik sjedi pri čemu je uzdužna osovi­ na natkoljenice paralelna sa stolom za snimanje. Volarna i profilna snimka radiokarpalnog zgloba tipične su snimke tog zgloba. Osim njih izvo­ de se i dorzalna snimka radiokar­ palnog zgloba, snimke u ularnoj i radijalnoj fleksiji i kose snimke.

Volarna snimka radiokarpalnog zgloba Priprema bolesnika za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba je uobičajena. Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18 i 18 x 24 popola. Film se postavlja uzduž­ no. Snima se bez folije i bez rešetke. Oba­ vezno se stavlja oznaka D ili L. Kaseta se postavlja tako da u središte kasete dolazi radiokarpalni zglob, a na kaseti se nalaze i distalni dio radijusa i ulne te metakarpalne kosti. Uzdužna osovina podlaktice paralelna je s dužom stranicom filma jer je film postavljen uzdužno. Položaj bolesnikova tijela (sl. 41): Bo­ lesnik sjedi uz stol za snimanje tako da mu je duža osovina natkoljenice paralel­ na s dužom osovinom stola za snimanje. Snimana ruka je abducirana u ramenu, i to je rame malo spušteno, a ruka flektirana u laktu, prsti su u laganoj semifleksiji, što se postiže tako da se u bolesnikovu ša­ ku stavi malo staničevine. Ručni zglob, dakle, leži uz film volamom stranom (dla­ nom) (sl. 42). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na ručni zglob i na sredinu filma. Mjes­ to njezina ulaska odredit ćemo na taj na­ čin što ćemo palpirati procesus stiloideus

Snimanje gornjih ekstremiteta

27 Sl. 41. Položaj bolesnika ku radiokarpainog zgloba

za

snim­

radijusa i procesus stiloideus ulne te iz­ među njih povući spojnicu. Ulazno mjes­ to centralne zrake nalazi se l cm proksimalnije, tj. prema laktu od mjesta sjecišta uzdužne osovine šake i spojnice između

procesusa stiloideusa ulne i radijusa (sl. 43).

Sl. 42. Položaj radiokarpainog zgloba za volarnu snimku

Sl. 43. Ulazno mjesto centralne zrake za volarnu snimku radiokarpainog zgloba

Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Bolesniku dajemo zaštitnu pregaču da mu

Radiografska tehnika skeleta

28

od zračenja zaštitimo tijelo, osobito gonade. Također suzimo primarni snop ren­ dgenskog zračenja na veličinu filma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora sa sni­ manom rukom mirovati. Stoga mu na proksimalni dio podlaktice stavljamo vre­ ćice s pijeskom. Ocjena snimke: Na volarnoj snimci ra­ diokarpalnog zgloba treba biti prikazan i distalni dio radijusa i ulne, proksimalni i distalni red radiokarpalnih kostiju i sve metakarpalne kosti. Osobito dobro treba biti prikazan zglobni prostor (sl. 44. i 45).

Sl. 44. zgloba:

Shematski

prikaz

kostiju

radiokarpalnog

1-os naviculare (scaphoideum), 2-os lunatum, 3-os pisiforme, 4-os triquetrum, 5-os multangulum majus, 6-os multangulum minor, 7-os capitatum, 8-os hamatum, 9-processus styloideus ra­ diji, 10-processus styloideus ulne, 11-os metacarpi V, 12-processus uncifornis

Dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba Ako se iz bilo kojeg razloga ne može učiniti volarna snimka radiokarpalnog zgloba, izvodi se dorzalna snimka. Pri to­ me je snimana ruka abducirana u rame­ nu, flektirana u laktu, ali se podlaktica i šaka nalaze u dorzalnom položaju, a dlan i prsti u supinaciji (sl. 46). Ručni zglob le­ ži u središtu filma. Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita su iste kao kod volarne snimke ra­ diokarpalnog zgloba. Sl. 45. Volarna i profilna snim­ ka radiokarpalnog zgloba

Sl. 46. Položaj zgloba za dorzalnu snimku

radiokarpalnog

Snimanje gornjih ekstremiteta

Ocjena snimke: Kod te snimke prika­ zane su sve anatomske strukture, koje moraju biti prikazane na volarnoj snimci radiokarpainog zgloba, uz bolji prikaz pukotine između karpalnih kostiju (sl. 46).

Profilna snimka radiokarpainog zgloba Priprema bolesnika i materijala te polo­ žaj cijelog tijela bolesnika isti su kao i za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Snimana ruka je u ramenu abducirana i to je rame malo spušteno, snimana ruka flektirana je u laktu, podlaktica je u čis­ tom ulnarnom položaju, a šaka je u polo­ žaju semifleksije. Bolesnik drži u ruci staničevinu (vatu). Ravnina dlana okomita je na ravninu stola za snimanje odnosno filma. Duža osovina podlaktice nastavlja

29

se na dužu osovinu šake, koja prolazi kroz treći prst (sl. 47). Rubovi kasete pre­ krivaju donju trećinu podlaktice i metarkarpalne kosti. Duža strana filma paralel­ na je s duljom osovinom podlaktice i ša­ ke, a radiokarpalni zglob nalazi se u sre­ dištu filma. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Centriranje: Centralna zraka okomita je na radiokarpalni zglob i na sredinu fil­ ma. Cilja oko 1 cm prema laktu od procesusa stiloideusa radijusa, koji kod svakog bolesnika možemo vrlo lako palpirati. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Da zaštitimo bolesnikovo tijelo prekrit ćemo ga zaštitnom pregačom i suziti pri­ marni snop na veiičinu upotrebljavanog filma. Za vrijeme ekspozicije snimana ru­ ka mora mirovati, a na snimanu podlakti­ cu treba staviti vrećice s pijeskom. Ocjena snimke: Na snimci radiokar­ painog zgloba u profilnoj projekciji treba biti prikazan distalni dio radijusa i ulne, radiokarpalni zglob i sve metakarpalne kosti, koje se međusobno superponiraju (sl. 48).

Sl. 47. Položaj radiokarpainog zgloba za profilnu snimku

30

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 48. Shematski prikaz kostiju radiokarpalnog zgloba u profilnom položaju 1-processus styloideus ulnae, 2-processus styloideus radii, 3-zglobni prostor, 4-os lunatum, 5-os pisiforme, 6-os triquetrum, 7-os naviculare (os scaphoideum), 8-os capitatum, 9-os hamatum, 10-os multan­ gulum minor, 11-os multangulum majus, 12-bassis ossis metacarpi I

Snimke radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji Snimke radiokarpalnog zgloba u ulnar­ noj i radijalnoj fleksiji mnogo se rjeđe iz­ vode nego tipične snimke radiokarpalnog zgloba (volarna i profilna snimka). Priprema bolesnika, materijala i polo­ žaj cijelog tijela za snimke radiokarpal­ nog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji isti su kao i za volarnu snimku radiokar­ palnog zgloba. Snimana ruka abducirana je u ramenu, flektirana u laktu, a u radiokarpalnom zglobu fleksija je na ulnarnu (sl. 49) ili radijalnu stranu (sl. 50), i to ko­ liko je bolesniku moguće. Volarna strana radiokarpalnog zgloba priliježe uz film, tako da je radiokarpalni zglob na sredini filma. Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba ako je ra­ diokarpalni zglob u radijalnoj fleksiji.

Sl. 49. Položaj ruke za snimku radiokarpalnog zglo­ ba u ulnarnoj fleksiji

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 50. Položaj ruke ba u radijalnoj fleksiji

31

za

snimku

radiokarpalnog

zglo­

Sl. 52. fleksiji

Snimka

radiokarpalnog

kanala

u

radijalnoj

Ako je u ulnarnoj fleksiji, centralna zraka je također okomita, a cilja na os navikulare na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita bolesnika iste su kao i za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba. Ocjena snimke: Snimka radiokarpal­ nog zgloba u ulnarnoj fleksiji (sl. 51) do­ bro prikazuje prostor između karpalnih kostiju i radijusa. Osim toga dobro je pri­ kazana os navikulare. Na snimkama radi­ okarpalnog zgloba u radijalnoj fleksiji (sl. 52) dobro je prikazan prostor između kar­ palnih kostiju i ulne.

Kose snimke radiokarpalnog zgloba u semisupinaciji i semipronaciji

Sl. 51. fleksiji

Snimka

radiokarpalnog

kanala

u

ulnarnoj

Snimke radiokarpalnog zgloba u se­ misupinaciji i semipronaciji su ko­ se snimke radiokarpalnog zgloba.

Radiografska tehnika skeleta

32

Sl. 53. Položaj ruke zgloba u semisupinaciji

za

kosu

snimku

radiokarpainog

Sl. 54. Položaj ruke zgloba u semipronaciji

za

kosu

snimku

radiokarpainog

Priprema bolesnika i materijala, a i po­ ložaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Kod kosih snima­ ka radiokarpainog zgloba u semisupinaci­ ji snimana ruka abducirana je u ramenu, lagano flektirana u laktu, šaka je okrenu­ ta prema gore (supinaciji) i radiokarpalni zglob rotiran za 45° tako da ulna bude bliža filmu, a radijus odignut od filma. Ručni zglob je na sredini filma (sl. 53). Centralna zraka je okomita na film i ci­ lja na sredinu radiokarpainog zgloba, iz­ među njegove lateralne i medijalne grani­ ce. Pri izvođenju kose snimke radiokar­ painog zgloba u semipronaciji priprema bolesnika i materijala, kao i položaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokar­ painog zgloba. Snimana ruka je abducira­ na u ramenu, flektirana u laktu, a šaka je volarnom stranom okrenuta prema filmu (u pronaciji). Tada radiokarpalni zglob rotiramo za 45°, tako da radijalna strana bude filmu bliža, a ulnarna strana odignuta (sl. 54). Centralna zraka okomita je

Sl. 54. a. Snimka radiokirpalnog zgloba u semisupi­ naciji

Snimanje gornjih ekstremiteta

33

na film i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba, imobilizacija i zaštita bolesnika obavezne su i uobičajene. Ocjena snimke: Na kosoj snimci radio­ karpalnog zgloba u semisupinaciji dobro su prikazani os triquetrum, os hamatum i os piziforme (sl. 54. a) a na kosoj snimci radiokarpalnog zgloba u semipronaciji dobro su prikazani os navikulare i lateralni dio zgloba (sl. 54. b).

Snimka os navikulare (os skafoideum) Priprema bolesnika, naterijal i položaj cijelog tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba. Snimana ruka abducirana je u ramenu, flektirana u laktu, šaka je u pronaciji, prsti su ekstendirani i nalaze se na klinastom podlošku, kojemu je kosina 20°. Deblji kraj podloška okre­ nut je prema prstima. Centralna zraka je okomita na film i cilja na os navikulare. (sl. 55. i 56).

Sl. 55. Položaj ruke za snimku os navikulare (os scaphoideum)

Sl. 54. naciji

b.

Snimka

radiokarpalnog

zgloba

u

semipro­

Imobilizacija i zaštita isti su kao kod snimaka radiokarpalnog zgloba u volarnom položaju

Radiografska tehnika skeleta

34

Modificirana snimka os navikulare Za izvođenje modificirane snimke os navikulare položaj bolesnika, njegova priprema i priprema materijala isti su kao i za volarnu snimku radiokarpalnog zglo­ ba. Snimana ruka je abducirana u rame­ nu i lagano fiektirana u laktu. Dlan je u pronaciji, a prsti su ekstendirani. Praktič­ ki je sve isto kao kod prethodnog položa­ ja, samo što nema podloška, već se dlan nalazi u čistoj pronaciji. Centralna zraka je u tom slučaju ukošena za 20° prema laktu i cilja, na os navikulare (sl. 57). Imobilizacija i zaštita iste su kao kod vo­ larne snimke ručnog zgloba.

Sl. 56. Shematski prikaz kulare (gornji dio sheme) nji dio sheme)

izvođenja snimke os navi­ i modificirane snimke (do­

Sl. 57. Položaj ruke za modificira­ nu snimku os navikulare

Snimanje gornjih ekstremiteta

Makroradiografska snimka os navikulare Priprema bolesnika i materijala te po­ ložaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Snimana ruke je

35

abducirana u ramenu i flektirana u laktu, šaka je u pronaciji, a pršti su u semifleksiji. Između filma i snimanog dijela (os na­ vikulare) je jastučić, odnosno podložak debljine oko 10 cm, koji na snimci ne da­ je sjenu (sl. 58). Udaljenost između filma i objekta koji snimamo može biti veća od

Sl. 58. Položaj bolesnika za makroradiografsku snimku os naviku­ lare

Sl. 59. Položaj ruke za makroradiografsku snimku os navikulare

Sl. 60. Makroradiografska scaphoideum)

snimka

os

navikulare

(os

36

10 cm ako se želi veće uvećanje. Pravilo glasi: što je veća udaljenost filma i objek­ ta koji snimamo uz istu udaljenost fokus—film, slika objekta koji se snima i bit će veća. Primijenjen je mali fokus. Makro snimka može se dobiti i pribli­ žavanjem fokusa objektu, pri čemu se ne mijenja udaljenost između filma i objekta koji se snima. Centralna zraka je okomita na film i ci­ lja na os navikulare (sl. 59). Imobilizacija i zaštita su uobičajeni (sl. 60).

Komparativne snimke zapešća Ponekad, osobito u djece, izvode se i komparativne snimke zapešća. Priprema bolesnika je uobičajena, kao i za ostale snimke zapešća. Materijal je film formata 13 x 18. Slika se bez folije i bez rešetke. Položaj tijela sličan je kao i kod ostalih snimanja zapešća. Obje su šake položene tako da dorzalnom stranom priliježu uz film, dakle, oba su dlana u supinaciji, palci su razmaknuti, a centralna zraka cilja okomito na siedinu filma u visini radiokarpalnih zglobova, koji se nalaze u sre­ dini filma. Imobilizacija i zaštita su uobi­ čajene.

Sl. 61. Položaj bolesnika za snim­ ku karpalnog kanala

Radiografska tehnika skeleta

Snimke karpalnog kanala Priprema bolesnika za snimku karpal­ nog kanala je ista kao i za ostale snimke zapešća. Snimka se izvodi filmom forma­ ta 13 x 18, slika se bez folije i bez rešetke. Film je postavljen uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesniko­ va tijela: Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovi­ nom stola za snimanje. Položaj snimanog dijela: Snimana ruka je abducirana u ramenu, ekstendirana u laktu, a prsti su hiperekstendirani. Bolesnik ih pridržava u položaju hiperekstenzije ili nesnimanom rukom ili tra­ kama za fiksiranje (sl. 61). Radiokarpalni zglob je volarnom stranom okrenut pre­ ma filmu tako daodlaktica u horizon­ talnom položaju, hiperekstendirani prsti odignuti su onoliko koliko bolesnik mo­ že, a karpalni kanal nalazi se na sredini filma. Karpalni zglob lagano je podložen 1 lagano rotiran na stranu radijusa, da bi se izbjegla superpozicija sjene os hama­ tum i os piziforme. Centralna zraka je za 25 — 30° ukošena prema laktu i cilja na sredinu karpalnog kanala, odnosno oko 2 — 3 cm distalnije od baze treće metakar-

Snimanje gornjih ekstremiteta

37 Sl. 62. Položaj ruke za snimku kar­ palnog kanala

nalaze na filmu, a podlaktica je, odnosno karpalni kanal odignut. Centralna zraka okomita je na film i cilja na sredinu karpalnog kanala. Imobilizacija i zaštita su iste kao kod prethodne snimke.

Sl. 63. Shematski prikaz kostiju, kao što su prikazane na rendgen­ skoj snimci karpalnog kanala

palne kosti izravno na dlan (sl. 62). Boles­ nika treba zaštititi pregačom, osobito područje gonada. Obavezno također tre­ ba suziti primarni snop.zračenja na nešto manje od formata filma. Na podlakticu treba staviti vrećice s pijeskom da bi ruka bila mirna za vrijeme ekspozicije. Ocjena snimke: Snimka prikazuje os trapezijum, os trapezoideum, os kapitatum, os hamatum, os triquetrum i os piziforme, i to volarni aspekt tih kostiju (sl. 63. i 64). Ponekad se izvodi i modificiranasnimka karpalnog kanala,- pri čemu su. priprema bolesnika, materijal i položaj ti­ jela isti kao za prethodnu snimku. Snima­ na ruka je abducirana u ramenu, ekstendirana u laktu, a prsti su u hiperekstenziji. Ruka odnosno dlan je volarnom stra­ nom okrenut prema filmu tako da se prsti

Sl. 64. Snimka karpalnog kanala

38

Radiografska tehnika skeleta

SNIMKE PODLAKTICE

Prilikom snimanja podlaktice uvijek se rade tipične snimke, tj. dorzalna i pro­ filna. Snimke podlaktice snimaju se po­ moću folije, ali bez rešetke, filmom for­ mata 15 x 40 ili 24 x 30 popola, pola za dorzalnu, a pola za profilnu snimku.

Dorzalna snimka podlaktice Prilikom izvođenja dorzalne snimke podlaktice treba sa snimanog dijela tijela skinuti bolesniku sve predmete (odjeću, nakit i slično) koji daju rendgensku sjenu. Materijal što ga primjenjujemo je kaseta s filmom formata 15 x 40 ili 24 x 30 popo­ la. Film se stavlja uzdužno. Rubovi kasete moraju obuhvatiti lakatni i radiokarpalni zglob. Obavezno se označava strana sa L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­ di pokraj stola za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinom stola.

Sl. 65. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku podlaktice

Položaj snimanog dijela: Snimana ruka je abducirana u ramenu, a u laktu maksi­ malno ekstendirana (sl. 65). Podlaktica je postavljena tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s uzdužnom osovinom filma. Dlan je u položaju supinacije. To je dorzalni položaj podlaktice. U tom su položaju radijus i ulna paralelni (sl. 66. i 67). Rubovi kasete moraju biti jednako udaljeni od radijalnog i ulnarnog ruba podlaktice. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film i cilja na sredinu podlaktice i na sredinu filma (sl. 68). Udaljenost fo­ kus—film iznosi 100 cm. Na dlan snima­ ne ruke koji se nalazi, kao što je rečeno, u supinaciji, stavit ćemo vrećice s pijeskom i imobilizirati podlakticu. Za vrijeme ek­ spozicije ruka mora mirovati. Osim toga provest ćemo adekvatnu zaštitu, a to zna­ či da ćemo tijelo obavezno prekriti zaštit­ nom pregačom, osobito područje gonada, i suziti primami snop zračenja. Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci podlaktice prikazani su radijus i ulna u cijelosti, te lakatni i radiokarpalni zglob. (sl. 69).

39

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 67. Neispravan dorzalni položaj podlakti­ ce — radijus i ulna se križaju

Sl. 66. Ispravan dorzalni položaj podlaktice — radijus i ulna su pa­ ralelni — shematski prikaz

Sl. 68. Ispravan položaj podlaktice za dorzalnu snimku

Radiografska tehnika skeleta

40

Sl. 69. Dorzalna snimka podlaktice

Snimanje gornjih ekstremiteta

41

Profilna snimka podlaktice Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu snimku podlaktice. Snimana ruka je u ra­ menu maksimalno abducirana, flektirana u laktu, podlaktica je u ulnarnom položa­ ju, a prsti su u semifleksiji. Duža osovina podlaktice paralelna je s dužom osovi­ nom filma (sl. 70).

Sl. 70. Položaj bolesnika nu snimku podlaktice

za

profil­

Centriranje: Centralna zraka okomita je na film, te cilja na sredinu podlaktice i na sredinu filma (sl. 71). Udaljenost fo­ kus-film iznosi 100 cm. Na nadlakticu ili šaku treba staviti vrećice s pijeskom i tako podlakticu imobilizirati. Obavezno treba također zaštiti bolesnika od nepot­ rebnog zračenja, dakle suziti primarni

Sl. 71. Položaj podlaktice za profilnu snimku

snop na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma, a posebno zaštititi gonade bolesnika. Za vrijeme ekspozicije bolesnikova ruka treba da bude mirna. Ocjena snimke: Na profilnoj snimci vi­ di se djela podlaktica, lakatni i radiokarpalni zglob (sl. 72).

Radiografska tehnika skeleta

42

SNIMKE LAKTA Lakatni zglob radiološki se obavezno prikazuje u dvije tipične snimke (dorzal noj i profilnoj), ali osim tipičnih sni­ maka ponekad se izvode i snimke lakta u maksimalnoj fleksiji i maksimalnoj ekstenziji, zatim specijalne snimke za prikaz olekranona ulne, snimke za prikaz gla­ vice radijusa i kose snimke. Za sve snimke lakta potrebno je snimanu ruku bolesnika osloboditi od odjeće i ukrasnih predmeta. Za sve snimke lakta bolesnik sjedi. Snima se uz upotrebu folije, ali bez rešetke. Upotrebljava se film formata 13 x 18 ili 18 x 24 popola. Bilo koja se snimka lakta izvodi, kaseta s filmom po­ stavlja se uzdužno.

Dorzalna snimka lakta Dorzalna snimka lakta izvodi se fil­ mom formata 18 x 24 popola ili 13 x 18. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D za desni ili oznaka L za lijevi lakat. Položaj bolesnikova tijela isti je kao i za snimke podlaktice. Položaj snimanog dijela: Ruka je u ra­ menu abducirana, u laktu maksimalno ekstendirana, u čistom dorzalnom položa­ ju. Dlan je u supinaciji. Osovina nadlakti­ ce nastavlja se na osovinu podlaktice i ša­ ke. Rubovi kaseta s filmom postavljeni su tako da je srednji dio lakta na sredini ka­ sete i filma. Filmom treba obuhvatiti distalnu trećinu nadlaktice i proksimalnu trećinu podlaktice (sl. 73). Kao orijentacijske točke za dobro namještanje ruke odnosno lakta jesu oba kondila nadlakti­ ce. Pri tome frontalna ravnina epikondila nadlaktice mora biti paralelna s ravninom filma. Odrede se oba epikondila i frontal­ na ravnina, a ruka postavi tako da fron­ talna ravnina bude paralelna s dužom stranom filma.

Sl. 72. Profilna snimka podlaktice

Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na zglobnu pukotinu lakta, koja je oko 1 cm distalnije od sredine linije koja spa-

Snimanje gornjih ekstremiteta

43

Sl. 73. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku lakta

ja oba epikondila. Prema tome centralna zraka cilja okomito na sjecište osovine nadlaktice i podlaktice, 1 cm distalnije od spojnice obaju epikondila nadlaktice (sl. 74). Udaljenost fokus —film je 100 cm. Snimana ruka imobilizira se vrećicama s pijeskom koje se stave na podlakticu. Ra­ di zaštite suzi se primarni snop rendgen­ skog zračenja na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma. Osim to­

Sl. 74. snimku

Položaj

lakta

za

dorzalnu

ga gonade se prikriju zaštitnom prega­ čom. Za vrijeme ekspozicije bolesnikova ruka mora mirovati. Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci lakatnog zgloba mora se vidjeti distalna trećina nadlaktice, proksimalna trećina radijusa i ulne te zglobni prostor (sl. 75. i 76).

Radiografska tehnika skeleta

44

Sl. 75. Shematski prikaz zgloba lakta 1-distalni dio nadlaktice, 2-lateralni epikondil nad­ laktice, 3-medijalni kondil nadlaktice, 4-trochlea, 5-capitulum humeri, 6-fossa olecrani, 7-olecranon, 8-ulna, 9-processus coronoideus, 10-capitulum ra­ dii, 11-tuberositas radii, 12-proksimalni dio radiusa, 13-colum radii

Sl. 76. Dorzalna snimka lakta

Profilna snimka lakta

bolesnika i materijala ista je kao za dorzalnu snimku lakta. Bolesnik sjedi uz stol, snimana ruka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu, i to tako da uzdužna osovina nadlaktice i uzdužna osovina podlaktice čine pravi kut. Pod­ laktica je u ulnarnom položaju, šaka tako­ đer. Prsti su u laganoj semifleksiji (boles­ nik pridržava šakom staničevinu (sl. 77).

Priprema

Kaseta je postavljena tako da se filmom obuhvaća distalna trećina nadlaktice i proksimalna trećina podlaktice. Sredina zgloba nalazi se u sredini filma. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film i cilja 1 cm distalnije od epikondila nadlaktice (sl. 78). Udaljenost fo­ kus—film iznosi 100 cm. Ruku imobilizi-

Snimanje gornjih ekstremitela

45 Sl. 77. Položaj bolesnika za profil­ nu snimku lakta

ramo stavljanjem vrećica s pijeskom na podlakticu. Bolesnika treba zaštititi kao i kod dorzalne snimke lakta.

Sl. 78. Namještaj lakta za profilnu snimku

Ocjena snimke: Na profilnoj snimci lakta mora se vidjeti distalna trećina nad­ laktice, proksimalna trećina radijusa i ul­ ne u profilnoj projekciji i zglobni prostor (sl. 79 i 80). Napomena: Ako kod profilne snimke lakta treba snimiti meke česti, on­ da ruka nije u laktu fiektirana pod pra­ vim kutom, već pod kutom od 30 — 35°.

Sl. 79. Shematksi prikaz zgloba lakta u profilnom položaju: 1-humerus, 2-epicondylus humeri, 3-trochlea hume­ ri, 4-processus coronoideus ulnae, 5-olecranon, 6-capitulum radii, 7-radius, 8-ulna

Radiografska tehnika skeleta

Kosa snimka lakta za prikaz procesusa koronoideusa ulne Pri izvođenju kose snimke lakta za pri­ kaz procesusa koronoideusa ulne pripre­ ma bolesnika, pribor i položaj tijela iden­ tični su kao za dorzalnu snimku lakta. La­ kat je rotiran za 45° radijalno i ulnarno. Dlan je u pronaciji. Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu zgloba. (Kod dorzalne snimke cilja na zglobnu pukoti­ nu.) Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Dorzalna snimka lakta u parcijalnoj fleksiji

Sl. 80. Profilna snimka lakta

Sl. 81. Položaj bolesnika za dorzal­ nu snimku lakta u parcijalnoj flek­ siji — nadlaktica horizontalna

Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne može dovoljno ispružiti ni potpuno ekstendirati ruku u laktu, kao što je potreb­ no za dorzalnu snimku lakta, primjenjuje se za snimanje lakta parcijalna fleksija. Budući da su to redovno komplicirani prijelomi, nije preporučljivo natezati ru­ ku u laktu jer izaziva bol. Priprema bolesnika, pribor i položaj bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu snimku lakta. Snimana ruka je u ramenu maksimalno abducirana, čitava nadlakti­ ca leži horizontalno na stolu za snimanje,

Snimanje gornjih ekstremiteta

47

Sl. 82. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku lakta u parcijalnoj flek­ siji — nadlaktica odignuta

bolesnik flektira ruku u laktu koliko mo­ že, podlaktica je podložena jastucima, a dlan je u supinaciji. Centralna zraka je ukošena prema prstima, a nagib joj ovisi o tome koliko je podlaktica odignuta od filma. Obično se taj nagib kreće od 5 do 30°. Centralna zraka cilja u sredinu sni­ manog lakatnog zgloba (sl. 81). Udalje­ nost fokus-film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora biti miran. Ako iz bilo kojeg razloga ne može staviti nad­ lakticu horizontalno na stol za snimanje, onda sjedne na viši stolčić, pa lakše drži podlakticu horizontalno na stolu za sni­ manje, a nadlaktica mu je odignuta od fil­ ma. Centralna zraka je okomita ili ukoše­ na prema glavi kranijalno. Njezin nagib ovisi o tome koliko je nadlaktica odignu­ ta od stola za snimanje odnosno od filma. U pravilu, koliko je stupnjeva podignuta nadlaktica, toliko stupnjeva treba nagnuti centralnu zraku prema ramenu. Cilja se na sredinu lakatnog zgloba (sl. 82). Uda­ ljenost fokus — film iznosi 100 cm.

Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnikova tijela isti su kao i pri izvođe­ nju tipičnih snimaka lakta. Nadlaktica snimane ruke je maksimalno abducirana u ramenu, ruka je u laktu maksimalno flektirana, a dlan ruke koja se snima volarnom stranom priliježe uz rame. Uzduž­ na osovina nadlaktice paralelna je s du­ žom osovinom filma, a lakat se nalazi na sredini filma. Smjer centralne zrake je okomit na epikondil nadlaktice i na sredi­ nu filma. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene. Na snimci se prikazuje distalni dio nadlaktice. Želimo li bolje prikazati gornji dio podlaktice, ukosit ćemo centralnu zraku tako da pada pod pravim kutom u odno­ su na uzdužnu osovinu podlaktice. Sve ostalo isto je kao što je gore opisano (sl. 83. i 83.A i 86).

Radiogiafska tehnika .skeleta

48

Sl 83. a. Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji

Sl. 83. Shematski prikaz položaja ku lakta u maksimalnoj fleksiji

bolesnika

za

snim­

Semiaksijalna snimka olekranona

Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnikova tijela isti su kao i pri izvodenju tipičnih snimaka lakta. Snimana, ruka je u ramenu maksimalno abucirana, a u laktu maksimalno flektirana. Šaka je u pronaciji (sl. 84). Uzdužna osovina pod-

laktice paralelna je s uzdužnom osovinom filma. Centralna zraka je za 20° ukošena prema ramenu i cilja na olekranon (sl. 85 i 85.a). Imobilizacija i zaštita su standardne,

49

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 84. Položaj bolesnika aksijalnu snimku olekranona

Sl. 85. Položaj ruke i lakta za semiaksijalnu snimku olekranona

za

semi-

50

Radiografska tehnika skeleta

Snimke za prikaz glavice radijusa. Želimo li prikazati čitavu cirkumferenciju glavice radijusa bez superpozicije, potrebno je učiniti četiri ekspozicije u različitim položajima glavice radijusa. Upotrijebit ćemo film formata 24 x 30 cm za četiri ekspozicije na jednom filmu. Sni­ mamo pomoću folije, bez rešetke, uz pret­ hodnu uobičajenu pripremu bolesnika. Položaj bolesnikova tijela je kao i pri os­ talim snimanjima lakta. Snimana ruka je u ramenu maksimalno abducirana, tako da uzdužna osovina nadlaktice i podlakti­ ce čine za sve četiri ekspozicije kut od 90°.

Sl. 85. a. Semiaksijalna snimka olekranona

Položaj podlaktice i šake su sljedeći: a) podlaktica i šaka su u ulnarnom po­ ložaju, prsti su u semifleksiji (sl. 87), b) podlaktica i šaka su u maksimalnoj supinaciji (sl. 88), c) podlaktica i šaka su u čistoj pronaciji (sl. 89), d) podlaktica i šaka su u radijalnom položaju, tako da je nokat palca parale­ lan sa filmom (sl. 90). Centralna zraka je kod svih položaja okomita i cilja na zglob lakta. Nadlaktica je uvijek u istom položaju (sl. 91). Imobilizacija i zaštita su standardne.

Sl. 86. Shematski prikaz kostiju lakta na snimci olekranona: l-radius, 2-ulna, 3-humerus, 4-olecranon ulnae, S-capitulum radii, 6-epicondyius humeri medialis, 7-epicondylus humeri lateralis

Snimanje gornjih ekstremiteta

51

Sl. 87, 88, 89. i 90. Položaji ruke za prikaz glavice radijusa u lateromedijalnoj rotaciji

52 Sl. 90.

Sl. 91. Radiološki prikaz čitave cirkumferencije glavice radijusa

Radiografska tehnika skeleta

Snimanje gornjih ekstremiteta

53 Sl. 92. Položaj ruke projekciju glavice radijusa

za

aksijalnu

Aksijalna projekcija glavice radijusa

Dorzalna snimka nadlaktice

Glavica radijusa može se prikazati i na sljedeći način. Snimana ruka je u ramenu abducirana, nadlaktica priliježe uz stol za snimanje, podlaktica je odignuta i podložena tako da njezina uzdužna osovina či­ ni s ravninom stola kut od 70°, a s oko­ micom kut od 20°. Dlan je jednom u po­ ložaju supinacije (sl. 92), a drugi put u položaju pronacije. Centralna zraka je u oba slučaja okomita i cilja na glavicu ra­ dijusa. Imobilizacija i zaštita su uobičaje-

Bolesnik se mora skinuti do pojasa. Pripremi se materijal za dorzalnu snimku nadlaktice: kaseta s filnom formata 15 x40. Snima se uz upotrebu folije i re­ šetke. Film je postavljen uzdužno, i to ta­ ko da budu dva poprečna prsta iznad gor­ njeg ruba ramenog zgloba. Uzdužna oso­ vina nadlaktice paralelna je s dužom oso­ vinom filma. Obavezno se stavlja oznaka L za lijevu ili oznaka D za desnu nadlak­ ticu. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima. Snimana ruka je u vanj­ skoj rotaciji, u laktu je maksimalno ekstendirana, a podlaktica, odnosno dlan je u supinaciji (sl. 93). Kada se ruka nalazi u vanjskoj rotaciji, frontalna ravnina prola­ zi kroz epikondile nadlaktice i paralelna je s ravninom filma. Snimana ruka pruže­ na je uz tijelo. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma.

SNIMKE NADLAKTICE (HUMERUSA) Nadlaktica se snima u dva tipična smjera — d o r z a l n o m i p r o f i l n o m , ali ponekad se radi i t r a n s t o r a k a l n a i l a ­ teralna snimka.

Radiografska tehnika skelela

Sl. 93. Položaj bolesnikova tijela i ruke za dorzalnu snimku nadlakti­ ce.

Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na nadlakticu i na ravninu filma. Cilja na sredinu dijafize nadlaktice i na sredi­ nu filma. Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Podlaktica se obavezno imobilizi­ ra vrećicama s pijeskom. Također se pro­ vode adekvatna zaštita bolesnika (sl. 93 a).

Strukture koje se prikazuju na snimci (sl. 94): Na dorzalnoj snimci nadlaktice vidi se cijela nadlaktica, rameni zglob i lakatni zglob. Obavezno moraju biti pri­ kazana oba zgloba.

Profilna snimka nadlaktice

Sl. 93. a. Položaj ruke i smjer centralne zrake za dor­ zalnu snimku nadlaktice

Priprema bolesnika i materijala za iz­ vođenje profilne snimke nadlaktice ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Bo­ lesnik leži na zdravom boku, odnosno na boku suprotnom od nadlaktice koju želi­ mo snimiti. Zdrava ruka je pod glavom ili ispružena iznad glave. Noge su flektirane u koljenu i privučene tijelu. Nadlaktica koja se snima ispružena je uz tijelo, ali je ruka flektirana u laktu, a dlan volarnom stranom priliježe uz prsa. Film se nalazi između toraksa i bolesne nadlaktice. Cen­ tralna zraka okomita je na film i cilja na sredinu nadlaktice. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Snop rendgenskog zračenja treba suziti na nešto manje od veličine formata upotrebljavanog filma. Tijelo bolesnika treba prekriti zaštitnom

55

Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 94. Dorzalna snimka nadlaktice

Sl. 95. Profilna snimka nadlaktice

Radiografska tehnika skeleta

56

pregačom. Strukture prikazane na snimci (sl. 95): profilna snimka nadlaktice prika­

zuje nadlakticu u osim njezine glavice.

profilnoj

projekciji,

Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice Transtorakalna lateralna snimka nad­ laktice radi se u onih bolesnika koji ne mogu ruku nimalo abducirati u ramenu (stanje nakon frakture ili luksacije). Priprema bolesnika je uobičajena kao i za dorzalnu snimku nadlaktice. Snima se filmom formata 24x30, rjeđe 15x40 uz upotrebu folije i rešetke. Film se stavlja uzdužno. Obavezna je oznaka D ili L, prema tome koja se strana snima. Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se izvodi u sjedećem ili stojećem položaju bolesnika, i to tako da on bolesnom stra­ nom priliježe uz film Bolesnik se nalazi u profilnom položaju. Medijalna ravnina njegova tijela paralelna je s ravninom fil­ ma, a frontalna je okomita na ravninu fil­ ma. Snimana nadlaktica priljubljena je uz toraks. Snimana ruka u laktu je ekstendirana, prislonjena uz tijelo. Nesnimana ru­ ka podignuta je iznad glave. Time se iz­ bjegava superpozicija na rendgenskom filmu. Centralna zraka je horizontalna,

Sl. 97. Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice

Sl. 96. Pložaj tijela i nadlaktice za transtorakalnu lateralnu snimku nadlaktice

Snima nje gornj ih ekst re mit eta

ali pada okomito na film i cilja na sredi­ nu nadlaktice. Eksponira se u vrijeme maksimalnog inspirija bolesnika, kad su pluća puna zraka. Centralna zraka prola­ zi kroz čitav toraks (sl. 96). Udaljenost fo­ kus — film iznosi 100 cm. Zaštita bolesni­ ka je uobičajena. Strukture koje se prikazuju na snimci (sl. 97): Glavica nadlaktice i proksimalni dio njezine dijafize projiciraju se kroz to­ raks u profilnoj projekciji.

57

bedra. U takvu položaju ruke epikondili nadlaktice su pod kutom od nekih 45° prema filmu. Tim je položajem glavica nadlaktice u neutralnom položaju. Kod unutarnje rotacije bolesnikova je ruka ab­ ducirana u ramenu, flektirana u laktu, a njezin je dlan priljubljen uz bok. Takav položaj ruke povoljan je za prikaz subdeltoidne burze i proksimalnog dijela nad­ laktice u čistom lateralnom položaju.

Dorzalna snimka ramenog zgloba SNIMKE RAMENOG ZGLOBA Postoji više snimaka ramenog zgloba, ovisno o tome koju anatomsku strukturu zgloba treba bolje, tj. jasnije prikazati. Pa ipak, kada na uputnici piše snimka rame­ nog zgloba, onda se pod time obavezno podrazumijeva dorzalna snimka. Za sve snimke ramenog zgloba bolesnik mora bi­ ti svučen do pojasa. Rameni zglob snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, uz upotrebu folije i rešetke. Film je u većini slučajeva položen uzdužno. Snimke rame­ nog zgloba izvode se u stojećem, sjede­ ćem ili ležećem položaju bolesnika. Rame koje se snima može biti različito prislo­ njeno uz film, ovisno o položaju ruke. Na dobivenoj snimci različito su dobro ili lo­ še prikazane različite anatomske struktu­ re ramenog zgloba. U načelu razlikujemo vanjsku rotaciju ruke, neutralni položaj ruke i unutarnju rotaciju ruke. Kod vanj­ ske rotacije ruka je u laganoj abdukciji u ramenu, ekstendirana u laktu, a dlan se nalazi u supinaciji. Pri takvu položaju ru­ ke frontalna ravnina epikondila nadlakti­ ce paralelna je s ravninom filma. Snimka ramena u vanjskoj rotaciji prikazuje ana­ tomske odnose kostiju i mekih česti u ra­ menom zglobu. Odnos glenohumeralnog zgloba i subakromijalne burze te tuberozitas major dobro su prikazani u takvom položaju ruke. Dobro je prikazan i veliki tuberkulum, koji se u tom položaju nalazi najlateralnije. Kod neutralnog položaja ruke dlan je prislonjen uz bolesnikova

Priprema bolesnika: Za dorzalnu snim­ ku ramenog zgloba bolesnik mora biti svučen do pojasa, odnosno s područja vrata i ramena treba ukloniti sve predme­ te koji ostavljaju rendgensku sjenu. Snim­ ka se izvodi filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, pomoću folije i rešetke. Snima se u stojećem, sjedećem ili ležećem položaju bolesnika. Dakle, bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje ili stoji prislonjen uz stativ. Ruka snimanog ramena je u vanjskoj ro­ taciji. Podlaktica, odnosno dlan snimane strane je u supinaciji. Frontalna ravnina epikondila nadlaktice paralelna je s rav­ ninom filma (sl. 98). Nesnimano rame tre­ ba malo odignuti i podložiti pod njega meki jastučić kako bi snimano rame što bolje prileglo uz film. Centriranje: Centralna zraka okomita je na rameni zglob, odnosno na središte filma. Kaseta je postavljena oko tri po­ prečna prsta iznad mekih česti ramena. Ciljamo oko tri poprečna prsta iznad pazušnog nabora. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Obavezno se na kasetu stavlja oznaka strane. Za vrijeme ekspozi­ cije bolesnik prestaje disati. Eksponiramo u ekspiriju. Radi zaštite moramo suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma. Boles­ nikovo tijelo prekrit ćemo zaštitnom pre­ gačom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik treba da prestane disati. Podlaktica se može imobilizirati vrećicama s pijeskom.

58

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 98. Položaj tijela i ruke bolesni­ ka za dorzalnu snimku ramena

Prikaz struktura na snimci: (sl. 99) Na dorzalnoj snimci ramenog zgloba prika­ zan je proksimalni dio nadlaktice, kavitas glenoidalis skapule, akromion, lateralni dio klavikule, procesus korakoideus i la­ teralni dio toraksa one strane čiji se rameni zglob snima. (sl. 100).

Sl. 99. Shematski prikaz anatomskih struktura rame­ nog zgloba: 1-capitulum humeri, 2-tuberculum majus, 3-tuberculum minor, 4-fossa glenoidalis, 5-acromion, 6-processus eoreoideus, 7-clavicula, 8-articulatio acromia-davicularis, 9-corpus scapulae

Sl. 100. Dorzalna snimka ramenog zgloba

Snimanj e gornj ih ekst re mit eta

59 Sl. 101. Položaj bolesnikova tijela i ruke za izvođenje snimke za prikaz muskulus teres minor

Snimka za prikaz muskulusa teres minor (Blackett — Healy-jev položaj) Priprema bolesnika i pribor za tu snim­ ku isti su kao za dorzalnu snimku rame­ na. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Ruka snimane strane je flekti­ rana u laktu i položena na bolesnikova križa, tako da je dlan te ruke u SUPINACIJI. Ruka nesnimane strane je pružena uz tijelo. Mediosagitalna ravnina okomita je na ravninu stola. Centralna zraka oko­

Sl. 102. Položaj bolesnikova tijela i ruke za prikaz subskapularne in­ sercije

mita je na sredinu filma i cilja oko 2 — 3 poprečna prsta bolesnika ispod procesusa korakoideusa (sl. 101). Udaljenost fokus— film je 100 cm. Obavezno se označuje strana L ili D. Imobilizacija i zaštita bo­ lesnika identične su kao i za dorzalnu snimku ramenog obruča.

Snimka za prikaz subskapularne insercije Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za dorzalnu snimku ramena. Boles­

Radiografska tehnika skeleta

60

nik leži na leđima na stolu za snimanje. Ruka snimane strane je abducirana u ra­ menu, tako da uzdužna osovina nadlakti­ ce čini s uzdužnom osovinom tijela kut od 90°. Snimana ruka je flektirana u lak­ tu, dlan je u pronaciji (sl. 102). Centralna

Sl. 103. Shematski prikaz prikaz subskapularne insercije

Sl. 104. Snimka za subskapularne insercije

prikaz

anatomskih

struktura

za

zraka je okomita na film i cilja na rameni zglob. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik pre­ staje disati, i to u ekspiriju. Zaštita je uo­ bičajena (sl. 103. i 104).

Snimanj e gor nji h ekstr emite ta

61

Sl. 105. Položaj bolesnikova tijela i ruke za prikaz procesusa korakoideusa

Snimka za prikaz procesusa korakoideusa Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnika za izvođenje te snimke identič­ ni su kao za izvođenje dorzalne snimke ramena. Procesus korakoideus nalazi se u središtu kasete. Centrira se izravno na procesus korakoideus, a centralna zraka je oko 25° ukošena kranijalno (sl. 105. i 106). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene.

Sl. 106. Snimka procesusa korakoideusa

62

Radiografska tehnika skeleta

Snimka za prikaz fose glenoidalis skapule

Transaksilarna (aksijalna) snimka ramenog zgloba po Mayeru

Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za dorzalnu snimku ramena. Snim­ ka se izvodi u stojećem ili ležećem polo­ žaju bolesnika. Rameni zglob je u središ­ tu filma, tijelo je za nekih 45° rotirano u smjeru bolesne strane, znači, zdravo rame odmiče se od stativa, odnosno od stola za snimanje, a bolesno rame primiče stolu ili stativu. Ako bolesnik leži, zdrava mu se strana podloži jastucima. Uglavnom, bo­ lesnika rotiramo tako da skapula bude paralelna s filmom, a da glavica nadlakti­ ce bude u kontaktu s filmom. Ruka je u laganoj unutarnjoj rotaciji. Eksponiramo u ekspiriju. U momentu ekspozicije bo­ lesnik ne diše. Centralna zraka je okomita na film i cilja oko četiri poprečna prsta bolesnika medijalno i distalno od gornje i vanjske granice ramena (na procesus ko­ rakoideus). Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo­ bičajene. Ta snimka dobro prikazuje fosu glenoidalis i glavicu nadlaktice u profilnom položaju.

Ta se snimka izvodi u bolesnika u kojih je ograničena abdukcija ramena. Pripre­ ma bolesnika i materijal identični su kao i za dorzalnu snimku ramena. Film je po­ stavljen uz rame, koje je podloženo jastu­ cima. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Pod glavu i rame koje se snima stave se jastučići oko 10 cm debeli. Sni­ mana ruka je maksimalno abducirana u ramenu, dlan je u supinaciji. Snima se s horizontalnim snopom rendgenskog zra­ čenja. Centralna zraka pada izravno kroz aksilu na akromioklavikularni zglob. Stu­ panj medijalne angulacije centralne zrake ovisi o stupnju abdukcije ruke. Snimka pokazuje glenohumeralni zglob, lateralni dio procesusa korakoideusa i akromiok­ lavikularni zglob (sl. 107). Postoji i modi­ fikacija transaksilarne snimke ramenog zgloba po Lawrenceu. Kod modificirane snimke po Lawrenceu položaj ruke i tije­ la je isti kao i kod klasične transaksilarne snimke ramenog zgloba (sl. 108). Central­ na zraka također je horizontalna i medio-

Sl. 107. Transaksilarna aksijal­ na snimka ramenog zgloba po Mayeru

Snimanj e gornj ih eks trem i tet a

Sl. 108. Shematski prikaz ruke i tijela za prikaz transaksilarne aksijalne snimke ra­ menog zgloba po Lawrenceu

sagitalnom ravninom tijela čini kut od 45°, a cilja na aksilu (sl. 109). Imobiliza­ cija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 109. Transaksilarna aksijal­ na snimka ramenog zgloba (po Lawrenceu)

63

64

SNIMKE KLAVIKULE Klavikula se snima u ležećem, sjede­ ćem i stojećem položaju bolesnika, uz upotrebu folije i rešetke. Postoji ventralna, dorzalna, semiaksijalna i aksijalna snimka klavikule. Najbolja je ventralna snimka jer je tada klavikula bli­ že filmu.

Radiogr afs ka tehnika skeleta

Centralna zraka je okomita na film i ci­ lja na sredinu klavikule, tj. oko 3 — 4 po­ prečna prsta od gornjeg ruba ramena (sl. 110) Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik pre­ staje disati. Eksponira se u ekspiriju. Obavezno se mora suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pregačom. Strukture koje se prikazuju na snimci

Ventralna snimka klavikule Priprema bolesnika: za izvođenje ventralne snimke klavikule bolesnik mora bi­ ti svučen do pojasa. Format filma za klavikulu je 18 x 24 ili 24 x 30. Snima se po­ moću folije i rešetke. Film je postavljen poprijeko. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi se oko 3—4 poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Bolesnik leži potrbuške u ventralnom kosom položaju ili, ako se snima stojeći, onda je licem prislonjen uz stativ. Ruka snimane strane je pružena uz tijelo, a glava je okrenuta na stranu sup­ rotnu od snimane strane.

(sl. 111): Na ventralnoj snimci klavikule vide se cijela klavikula, kaput humeri i lateralni rub sternuma (sl. 112)

Sl. 111. Shematski prikaz klavikule: l-extremitas acromialis., 2-tuberositas deltoidei, 3-tuberositas coracoidei, 4-corpus claviculae, 5-extremitas sternalis, 6-tuberositas costalis

Sl. 110. Položaj bolesnika za izvo­ đenje ventralne snimke klavikule

Snimanje gornj ih eks tr em i tet a

Sl. 112. vikule

65

Ventralna snimka kla-

Dorzalna snimka klavikule Priprema bolesnika i materijala ista je kao za ventralnu snimku klavikule. Boles­ nik leži poleđice na stolu za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo. Medijalna rav­ nina tijela okomita je na ravninu stola. Centralna zraka je okomita na sredinu klavikule. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Imobilizacija i zaštita bolesnika su kao i za ventralnu snimku. Na snimci su prikazane iste strukture kao i na ventralnoj snimci.

Semiaksijalna snimka klavikule Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku. Bolesnik leži u ventralnom kosom položaju. Glava mu je okrenuta na stranu suprotnu od strane klavikule, koja se snima. Snimana klavikula nalazi se u središtu filma. Ruka sni­

mane strane pružena je uz tijelo. Central­ na zraka je za 25 — 30° ukošena kaudalno. a cilja na područje fose supraklavikularis. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Aksijalna snimka klavikule Priprema bolesnika i materijala za aksijalnu snimku klavikule ista je kao i za ventralnu. Bolesnik leži na leđima. Ruka snimane strane pružena je uz tijelo. Glava je okrenuta na stranu suprotnu od strane koja se snima. Nesnimana ruka je savije­ na u laktu i stavljena ispod bolesnikove glave. Centralna zraka je za 15 — 25° ukošena kranijalno u odnosu na ravninu stola. Centriramo na sredinu klavikule. Film se nalazi na ramenu bolesnika, (sl. 113. i 114). Udaljenost fokus — film izno­ si 100 cm. Zaštita i imobilizacija bolesni­ ka su uobičajene.

66

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 113. Položaj snimku klavikule

Sl. 114. Shematski prikaz aksijalnu snimku klavikule

Snimke akromioklavikularnih zglobova

Ventralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova Za ventralnu snimku obaju akromiok­ lavikularnih zglobova bolesnik mora biti svučen do pojasa. S područja vrata treba ukloniti sve predmete koji bi mogli dati nepoželjnu rendgensku sjenu. Snimka se izvodi filmom formata 15x40 i 20x40. Film je stavljen poprijeko. Snima se po­

tijela

položaja

za

aksijalnu

bolesnika

za

moću folije i rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L i D. Snimka se izvodi u stoje­ ćem ili sjedećem položaju, pri čemu je bo­ lesnik licem okrenut prema stativu ili sto­ lu. Obje ruke pružene su uz tijelo i maksi­ malno opterećene. Medijalna ravnina bo­ lesnikova tijela okomita je na ravninu sto­ la, odnosno filma. Centrira se horizontal­ nim snopom zračenja, a centralna zraka cilja na sredinu tijela u medijalnoj liniji u visini akromioklavikularnih zglobova. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju.

Snimanj e gor nji h ekstr emite ta

67

Sl. 115. Ventralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova

Prikaz struktura na snimci (sl. 115): Na ventralnoj snimci akromioklavikularnih zglobova vide se obje klavikule i oba akromioklavikularna zgloba.

okomito na akromioklavikularni zglob. Radi komparacije, uvijek se snimaju oba zgloba.

Dorzalna snimka jednog akromioklavikularnog zgloba — Aleksandrova projekcija

SNIMKE SKAPULE

Priprema bolesnika za tu snimku ista je kao i za ventralnu snimku obaju akromi­ oklavikularnih zglobova. Snimanje se iz­ vodi filmom formata 13x18 pomoću foli­ je i rešetke. Film je stavljen poprijeko. Obavezno se označava strana sa L ili D. Snimanje se izvodi u stojećem položaju, pri čemu je bolesnik leđima prislonjen uz film. Obje su ruke pružene uz tijelo i op­ terećene. Medijalna ravnina tijela okomi­ ta je na ravninu filma. Centralna zraka je za 15° ukošena kranijalno, a cilja na pro­ cesus korakoideus. Zaštita bolesnika je uobičajena. Na snimci je prikazan jedan akromioklavikularni zglob.

Kosa snimka jednog akromioklavikularnog zgloba Kosa snimka akromioklavikularnog zgloba izvodi se u ventralnom kosom po­ ložaju bolesnika. Centralna zraka cilja

Skapula se snima u ležećem, stojećem ili sjedećem položaju bolesnika. Uvijek se snima uz upotrebu folije i rešetke filmom formata 18x24 ili 24x30. Najčešća snimka skapule je dorzalna, rjeđe su pro­ filna snimka, kosa snimka, i snimka ska­ pule po Lilienfeldu.

Dorzalna snimka skapule Priprema bolesnika: Za dorzalnu snim­ ku skapule bolesnik mora biti svučen do .pojasa. Snimanje se izvodi filmom forma­ ta 18 x 24 ili 24 x 30, i to pomoću folije i rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Kaseta je postavljena uzdužno. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima ili stoji, leđima prislonjen na film. Češće se snima u ležećem položaju bolesnika. Suprotna strana podložena je i malo odignuta kako bi snimana strana što bolje prilegla uz film. Ruka snimane stra­ ne je odmaknuta od tijela tako da uzduž­ na osovina nadlaktice čini s uzdužnom

68

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 116. Položaj bolesnikova tijela i ruke za dorzalnu snimku skapule

osovinom tijela pravi kut. Dlan je u supi­ naciji. Ruka nesnimane strane pružena je uz tijelo (sl. 116). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film koji je postavljen tako da ie gornji rub kasete oko tri poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Centralna zra­ ka cilja na sredinu skapule, što znači oko tri poprečna prsta medijalno od pazušnog nabora. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju. Radi zaštite bolesnika obavezno treba su­ ziti primarni snop zračenja na nešto ma­ nje od formata upotrebljavanog filma, a

Sl. 117. Shematski prikaz skapule: l-corpus scapulae, 2-acromion,. 3-processus coracoideus, 4-spina scapulae, 5-fossa glenoidalis, 6-angulus medialis, 7-angulus inferior, 8-angulus superior, 9-angulus lateralis

bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pre­ gačom. Prikaz strukutra: (sl. 117) Na dorzalnoj snimci skapule vide se skapula, lateralni dio klavikule, glavica nadlaktice i jedan dio lateralne stijenke toraksa (sl. 118).

Snimanje gornjih ekst remite ta

69

Sl. 118. Dorzalna snimka skapule Sl. 119. Profilna snimka skapule

Profilna snimka skapule Profilna snimka skapule rijetko se izvo­ di. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku. Snimanje se iz­ vodi obično u stojećem položaju bolesni­ ka, ali i u ležećem. Početni položaj boles­ nikova tijela je profilni položaj tako da je medijalna ravnina tijela paralelna s ravni­ nom filma. Nakon toga bolesnika treba rotirati iz profilnog položaja prema napri­ jed kako bi snimana skapula došla u ta­ kav položaj da njezina šira ploha bude okomita na film. Obje su ruke flektirane u laktu, prekrižene na prsima ili su ispru­ žene iznad glave. Prilikom rotacije boles­ nika nesnimanu stranu treba jače rotirati prema naprijed i time se snimana skapula izbaci prema filmu. Centralna zraka je horizontalna i pada okomito na sredinu skapule koja se snima i koja je u protruziji u odnosu na nesnimanu stranu, a oko­

mita je i na film. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezno se stavlja ozna­ ka strane L ili D. Eksponira se u ekspiriju. Obavezna je adekvatna zaštita bolesni­ ka (sl. 119).

Kosa snimka skapule Priprema bolesnika i materijala ista je kao za dorzalnu snimku skapule. Boles­ nik leži na leđima. Zdravo rame je podloženo, stoga snimana skapula bolje priliježe uz film. Ruka snimane strane flektira­ na je u laktu, prebačena preko glave, tako da je dlan u supinaciji. Nesnimano rame treba lagano odignuti, a ruku nesnimane strane pružiti uz tijelo. Centralna zraka je okomita na skapulu i film. Udaljenost fo­ kus — film iznosi 100 cm. Oznaku D ili L treba navesti prema tome koja se strana snima. Obavezne su uobičajena zaštita i imobilizacija.

70

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 120. Položaj bolesnika za snim­ ku skapule po Lilienfeldu

Snimka skapule po Lilienfeldu Priprema bolesnika i materijala za tu snimku isti su kao i za dorzalnu snimku skapule. Bolesnik leži na boku one strane skapule koje želimo snimiti, i to tako da je skapula u čistom profilu. Ruka snima­ ne strane je flektirana u laktu i stavljena ispod glave. Ruka nesnimane strane je pružena prema naprijed. Zdravo rame je lagano rotirano prema trbuhu. Centralna zraka pada okomito na sredinu skapule koja je u protruziji i okomito na središte filma (sl. 120, 121, i 122). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Ponekad

se snimka skapule izvodi i po Lorenzu (sl. 122 a). Bolesnik također leži na boku i položaj njegova tijela isti je kao i za snim­ ku skapule po Lilienfeldu, ali je ruka sni­ mane strane pružena, i to tako da je uz­ dužna osovina nadlaktice okomita na uz­ dužnu osovinu bolesnikova tijela, flekti­ rana u laktu i stavljena također pod gla­ vu. Tijelo se okreće zatim iz bočnog polo­ žaja prema naprijed, tako da se snimana skapula »izbaci« prema filmu, ali izvan projekcije rebara. Centrana zraka je oko­ mita na sredinu skapule, koja je u protru­ ziji. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne di­ še. Zaštita bolesnika je uobičajena.

Sl. 121. Shematski prikaz položaja bolesnika snimku skapule po Lilienfeldu

71

Snimanje gornji h ekst remi t et a

Sl. 122. Snimka skapule po Lilienfeldu

Sl. 122. a. Položaj bolesnika za snimku skapule po Lorenzu

SNIMANJE DONJIH EKSTREMITETA Prije snimanja zdjelice preporučuje se dijetalna prehrana dan prije snimanja i eventualno upotreba laksativnih sredsta­ va kako bi se eliminirao crijevni sadržaj, koji bi zbog superpozicije s kostima zdje­ ličnog obruča ometao analizu kostiju zdjelice. Specijalna medikamentozna pri­ prema nije potrebna, a to isio vrijedi i za ostala snimanja donjih ekstremiteta. Ne­ posredno prije snimanja bolesnik treba da sa snimanog dijela ekstremiteta, od­ nosno s područja zdjelice, skine obuću i odjeću. Snimanja zdjeličnog obruča izvo­ de se uvijek u ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Ostala snimanja do­ njih ekstremiteta izvode se ili u ležećem ili sjedećm položaju bolesnika na stolu za snimanje. Sjedi li bolesnik na stolu za sni­ manje, njegove su ruke ispružene, zabače­ ne iza tijela i njima se bolesnik oslanja o stol za snimanje. Na taj način fiksiran mu je položaj tijela. Noga koja se snima je ekstendirana ili flektirana u koljenu, ovis­ no o snimci koja se izvodi. Leži li boles­ nik na stolu za snimanje, onda poleđice ili na boku snimane ili na boku nesnimane strane, ovisno o snimci koja se izvodi. Prilikom izvođenja nekih snimaka upot­ rebljavaju se podlošci za podlaganje nesnimanog dijela noge kako bi snimani dio što bolje prionuo uz film, a bolesniku bilo što ugodnije. Snimanja zdjeličnog obruča izvode se filmom formata 30 x 40, 13x18, 18 x 24 i

24x30 popola, a 15x40 i 20x40 koristi­ mo za ostale snimke donjih ekstremiteta, ovisno o tome koji se dio snima. Nožni prsti mogu se snimati zubnim filmovima. Sva se snimanja izvode pomoću folije i bez rešetke, osim snimanja natkoljenice, koja se izvode pomoću folije i rešetke. Također se sva snimanja zdjeličnog obru­ ča izvode pomoću folije i rešetke. Kada se stavlja kaseta, mora se paziti da budu prikazana dva susjedna zgloba, gdje god je moguće (npr. na snimci potkoljenice koljeni i skočni zglob). Obavezno se stav­ lja oznaka L za lijevi i D za desni ekstre­ mitet. Uvijek treba ako je moguće, a naročito u djece i pri snimanjima kroz sadru, pod­ ručje gonada prekriti gumenim ili olov­ nim štitnicima kako bi se te strukture, iz­ razito osjetljive na zračenje, zaštitile od ionizirajućeg djelovanja. Također treba pri svakom snimanju suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma. Kad je bolesnik na­ mješten u željeni položaj, treba dio koji se snima imobilizirati vrećicama s pijes­ kom ili vrpcama za fiksiranje. Kod nekih snimanja bolesnik sam pridržava vrpca­ ma za fiksiranje snimani dio (npr. kod aksijalne snimke patele bolesnik vrpcama za fiksiranje privlači potkoljenicu prema tijelu). Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora bit putpuno miran. Prije eksponiranja ing. med. radiologije još će jednom

74

obavezno prekontrolirati položaj bolesni­ ka i smjer centralne zrake. U području donjih ekstremiteta snimaju se tipič­ ne snimke (snimke u dvije projekcije). Budući da se profilno snimanje zdjelice veoma teško izvodi, zdjelica se obično snima samo u anteroposteriornim projek­ cijama. Osim tipičnih snimaka donjih ek­ stremiteta često se izvode kose i aksijalne snimke, a ponekad i komparativ­ ne

SNIMKE STOPALA Plantarna snimka stopala Priprema bolesnika: Prije snimanja plantarne snimke stopala bolesnik mora područje stopala i potkoljenice noge koja se snima osloboditi obuće i odjeće. Snima se filmom formata 18x24 ili 24x30 po­ pola, pola za plantarnu, a pola za profilnu ili kosu snimku. Film je postavljen uz­ dužno. Snima se pomoću folije i bez re­ šetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Plantarna snimka stopala izvodi se u ležećem ili sjedećem položaju bolesnika na stolu za sni­ manje. Nesnimana noga je ispružena i ek-

Radiografska tehnika skeleta

stendirana u koljenu, a snimana noga flektirana u koljenu i privučena prema ti­ jelu tako da se bolesnik stopalom oslanja o stol, odnosno o rendgenski film. Stopa­ lo koje želimo snimati nalazi se na sredini filma. Uzdužna osovina stopala koja pro­ lazi kroz treći prst i treću metatarzalnu kost paralelna je s dužom stranicom fil­ ma. Svi dijelovi stopala jednako su uda­ ljeni-od rubova kasete, a planta pedis je priljubljena uz film (sl. 123) Ccntriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na sredinu filma i cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Pri izvođenju te snim­ ke obavezno se mora suziti primami snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog formata filma i bolesnika za­ štiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, stopalo se mora imobilizirati platnenom vrpcom, koja ne daje rendgen­ sku sjenu na filmu, a na čijim se krajevi­ ma nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme eskspozicije snimana noga mora biti po­ sve mirna. Prikaz struktura na snimci (sl. 124): Na plantarnoj snimci stopala vide se kalkaneus, maleolus fibule, maleolus tibije, os kuboideum, os navikulare, osa kuneiformis od prvog do trećeg prsta, osa metatarzi od prvog do petog prsta, osa sezamoi-

Sl. 123. Položaj bolesnika i stopala za plantarnu snimku stopala

Sni manj e donji h ekstr emi le la

Sl. 124. jekciji

Shematski

prikaz

75

kostiju

stopala

u

AP

pro­

da, proksimalna i distalna falanga palca te proksimalne medijalne i distalne falan­ ge od drugog do petog prsta (sl. 125)

Modifikacija plantarne snimke stopala Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti su kao i za plantarnu snimku stopala. Ispod snimanog stopala nalazi se podložak klinasta oblika, s kosinom od 15 do 20°. Deblji kraj podloška okrenut je prema prstima. Centralna zraka je oko­ mita, a cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita su kao i za ti­ pičnu plantarnu snimku stopala. Na mo­ dificiranoj plantamoj snimci stopala s podloškom bolje se vide interfalangealni zglobni prostori i interfalangealni zglobo­ vi. Isto se postiže ako se snima bez pod­ loška, ali s nagibom centralne zrake za 15 do 20° kranijalno.

Sl. 125. Plantarna snimka stopala

Dorzalna snimka stopala Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke isti su kao i za plantarnu snimku stopala. Bolesnik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktovima, dlanovi su u pronaciji i priljubljeni uz stol u visini očiju. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Oba stopala su u dorzal-

76

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 126. Položaj bolesnika rzalnu snimku stopala

noj ekstenziji, a dorzum stopala, koji tre­ ba snimiti, nalazi se u središtu filma. Oba su koljena podložena kako bi bolesniku bilo ugodnije ležati, a i stopalo koje se snima. Duža osovina filma paralelna je s uzdužnom osovinom stopala, koja prolazi kroz bazu treće metatarzalne kosti (sl. 126). Centralna zraka je okomita i cilja iz­ ravno na bazu metatarzalne kosti. Imobi­ lizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Na gotovoj snimci prikazane su iste strukture kao i plantarnoj snimci stopala.

za

do-

Kosa dorzalna snimka stopala

Za izvođenje kose dorzalne snimke sto­ pala priprema bolesnika i materijala ista je kao i za plantarnu snimku stopala. Bo­ lesnik leži na boku snimane strane. Sni­ mana noga lagano je flektirana u koljenu, nesnimana je noga također flektirana u koljenu i stavljena ispred snimane noge. Dorzum stopala koje snimamo je pod ku-

Sl. 127. Položaj bolesnika za izvo­ đenje kose dorzalne snimke stopa­ la

Sn im anje donj ih eks tr em i tet a

77

tom od 45° u odnosu na film. Uzdužna osovina filma paralelna je s uzdužnom osovinom stopala, koja prolazi kroz bazu treće metatarzalne kosti (sl. 127). Želimo li prikazati međuprostor između prve i druge metatarzalne kosti, stopalo ćemo za 30° rotirati medijalno, a želimo li bolje prikazati zglobni prostor između druge i treće, treće i četvrte te četvrte i pete meta­ tarzalne kosti, rotirat ćemo stopalo za 20° lateralno. I u jednom i u drugom slu­ čaju centralna zraka pada okomito na film, izravno na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 128. projekciji

Shematski

prikaz

kostiju

stopala

u

kosoj

Na kosim dorzalnim snimkama stopala (sl. 128) prikazane su iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj, odnosno plantarnoj snimci stopala (sl. 129).

Medijalna i lateraina kosa projekcija stopala Priprema bolesnika je uobičajena kao i za ostale snimke stopala. Kose snimke stopala izvode se filmom formata 18 x 24. ili 24x30 po pola, ovisno o veličini sto­ pala. Te se snimke stopala nešto češće iz­ vode nego kosa dorzalna snimka.

Sl. 129. Kosa dorzalna snimka stopala

78

Radiografska tehnika skeleta

Sl. DO. Položaj stopala za izvođe­ nje medijalne kose projekcije sto­ pala

Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik le­ ži na leđima ili sjedi na stolu za snimanje, s nogom dovoljno flektiranom u koljenu. Planta pedis dolazi na film. Uzdužna oso­ vina stopala paralelna je s uzdužnom oso­ vinom filma. Kod, medijalne kose projek­ cije stopalo rotiramo medijalno, tako da je lateralni rub stopala (uz peti prst) odignut za oko 30° od ravnine filma (sl. 130). Kod lateralne kose projekcije stopalo ro­ tiram tako da. je medijalni dio stopala (li­ nija palca) odignut od filma za nekih 30° (sl. 131). I u jednom i u drugom slučaju centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolensnika su uobičajene.

Prikaz struktura na snimkama (sl. 132): Medijalnom kosom projekcijom prikazu­ je se zglobni prostor između kuboidne kosti i kalkaneusa, između kuboidne kos­ ti te četvrte i pete metatarzalne kosti, iz­ među kuboidne i treće kuneiformne kosti, te između talusa i navikularne kosti. Lateralnom kosom projekcijom bolje se prika­ zuje prostor između prve i druge metatar­ zalne kosti te između prve i druge kunei­ formne kosti. Osim medijalne i lateralne kose projekcije postoji i plantodorzalna kosa projekcija stopala, kod koje su pri­ prema bolesnika, materijal, položaj tijela i snimanog dijela odnosno stopala isti kao i za kosu dorzalnu snimku stopala, a kod koje je stopalo za 45° rotirano u od­

Sl. 131. Položaj stopala za izvođe­ nje lateralne kose projekcije stopa­ la

Sni manj e donji h ekstr emite tu

79

Sl. 132. Medijalne i lateralne kose snimke stopala

nosu na film. Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Ta je snimka dobra za prikaz kalkaneusa, os kuboideuma i kuneiformne kosti.

Profilna snimka stopala Priprema bolesnika i materijala isti su kao za plantarnu snimku stopala. Profil­ na snimka stopala rjeđe se izvodi nego

80

kose snimke, i to zato što se na profilnoj snimci stopala metatarzalne kosti među­ sobno superponiraju. Profilna snimka stopala radi se onda kad se traži strano ti­ jelo. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku one strane stopalo koje želimo snimiti. Noga snimanog stopala je lagano flektirana u koljenu, tako da je stopalo fibularnom stranom prislonjeno uz film (peti prst leži uz film). Taj je položaj češći nego položaj u kojem bolesnik tibijalnom stranom, odnosno palcem priliježe uz film. Stopalo se nalazi u laganoj dorzalnoj fleksiji pa su osovina stopala i potko­ ljenica pod pravim kutom. Kaseta je po­ stavljena uzdužno. Osovina stopala para­ lelna je s dužom stranicom kasete odnos­ no filma. Plantarna ravnina stopala pada okomito na ravninu filma. Udaljenost od proksimalnog i distalnog ruba stopala do rubova filma je jednaka. Jednaka je tako­ đer udaljenost od vrška pete i vrška prsti­ ju do rubova filma. Središnji dio stopala nalazi se dakle na sredini kasete odnosno filma. Filmom moramo obuhvatiti odnos­ no snimiti i distalni dio potkcljeničnih kostiju. Obavezno se stavlja oznaka stra­ ne L ili D. Centralna zraka pada okomito na film, a cilja na bazu prve metatarzalne kosti. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Radi zaštite bolesnika obavezno treba primarni snop suziti na nešto manju veli­

Radiografska tehnika skeleta

činu od formata upotrebljavanog filma i tijelo bolesnika prekriti zaštitnom prega­ čom. Potkoljenicu ćemo podložiti i imo­ bilizirati. U toku ekspozicije bolesnik ne smije stopalom micati. Prikaz struktura na snimci: Kod te snimke prsti se superponiraju, a dobro se vide talus i kalkaneus (sl. 133).

Komparativne snimke stopala Radi lakše analize, u praksi se često snimaju komparativne snimke stopala. Priprema bolesnika je ista kao i za plan­ tarnu snimku. Format filma je 24x30. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visi­ ni. Oznaka je D i L. Komparativna snim­ ka stopala snima se bez folije i bez rešet­ ke. Snima se u sjedećem i ležećem položa­ ju bolesnika na stolu za snimanje. Noge su flektirane u koljenima, privučene k ti­ jelu i obje plante pedis dolaze na film. Oba se stopala nalaze na filmu i jednako su udaljena od prednjih i latcralnih rubo­ va upotrebljavanog formata filma. Cen­ tralna zraka pada okomito na sredinu fil­ ma i cilja na sredinu spojnice treće meta­ tarzalne kosti desnog i lijevog stopala. Udaljenost fokus-film, imobilizacija i za­ štita isti su kao za plantarnu snimku jed­ nog stopala (sl. 134).

Sl. 133. Profiina snimka stopa­ la

Snimanje donj ih ekst re mit eta

Sl. 134. stopala

Komparativne

81 snimke

Snimke nožnih prstiju Na nozi imamo 14 malih kostiju, koje čine skelet nožnih prstiju. Raspored im je isti kao i na ruci, samo su mnogo manje. Njihove povrede su česte, pa su i snima­ nja vrlo česta.

Plantarna snimka svih prstiju U praksi se mnogo češće snimaju svi prsti. Snimaju li se pak pojedinačno, on­ da najčešće palci. Priprema bolesnika za sve snimke prstiju ista je kao i za ostale snimke stopala. Plantarna snimka svih prstiju izvodi se filmom formata 13x18 ili 18 x 24 popola. Film se stavlja poprije­ ko, odnosno po širini. Snima se bez folije

i bez rešetke. Stavlja se oznaka L ili D. Plantarna snimka nožnih prstiju izvodi se u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika. Ako bolesnik sjedi, ruke su mu zabačene prema natrag i njima se opire o stol, ako leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Nesnimana noga je is­ pružena, a snimana je flektirana u kolje­ nu i privučena prema tijelu tako da se bo­ lesnik prstima izravno oslanja o stol, od­ nosno o film (sl. 135). Snimani prsti nalaze se na sredini fil­ ma. Centralna zraka pada okomito na sre­ dinu filma i cilja na proksimalni zglob trećeg prsta, tj. na treći metatarzofalangealni zglob (sl. 136). Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Uvijek se provodi uobiča­ jena zaštita bolesnika. Ako bolesnik ne miruje s prstima koji se snimaju, može se cijelo stopalo imobilizirati platnenom

82

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 135. Položaj bolesnikova za plantarnu snimku svih prstiju

tijela

Sl. 136. Položaj stopala za plantar­ nu snimku svih prstiju

vrpcom, koja ne daje rendgensku sjenu na filmu i na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije prsti, odnosno cijela, noga moraju biti mirni.

Sl. 137. Shematski prikaz kostiju nožnih prstiju

Prikaz struktura na snimci (sl. 137): Na plantarnoj snimci prstiju vide se glavice svih pet metatarzalnih kostiju, proksimalna i distalna falanga palca i sve tri falan­ ge prstiju od drugog do petog prsta. Do­ bro su prikazane trohlea falangi i tuberozitas ungvikularis. (sl. 138).

Snima nje donj ih ekst remi t et a

83

Dorzalna snimka nožnih prstiju Priprema bolesnika i materijala isti su kao za plantarnu snimku prstiju. Za izvo­ đenje dorzalne snimke nožnih prstiju bo­ lesnik leži potrbuške, a stopalo je u laga­ noj plantarnoj ekstenziji. Da bi odnos ob­ jekta koji snimamo bio optimalan u od­ nosu na film, pod kasetu i film stavlja se podložak. Duža osovina stopala prolazi kroz treći metatarzofalangealni zglob i mora biti paralelna s kraćom stranicom kasete filma, što znači da je film postav­ ljen poprijeko. Stopalo se nalazi na sredi­ ni filma, točnije treći metatarzofalangealni zglob je na sredini kasete i filma. Planta pedis okrenuta je prema cijevi. Central­ na zraka pada okomito na sredinu kasete i filma i cilja na treći metatarzofalangealni zglob. Udaljenost fokus — film, imobi­ lizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku nožnih prstiju. Prikaz struktura na snimci: Na snimci su prikazane iste anatomske strukture kao i na plantarnoj snimci nožnih prstiju.

Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju Sl. 138. Plantarna snimka nožnih prstiju

Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje kose dorzalne snimke nožnih prsti-

Sl. 139. Položaj stopala za kosu dorzalrtu snimku nožnih prstiju

Radiografska tehnika skeleta

84

Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju Ta se snimka često izvodi, a priprema bolesnika i materijala za nju isti su kao i za plantarnu snimku nožnih prstiju. Bo­ lesnik sjedi ili leži na stolu za snimanje. Ako sjedi, ruke su mu zabačene straga i njima se oslanja o stol za snimanje, a ako leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Nesnimana noga je is­ pružena, a bolesna, tj. snimana noga, flektirana je u koljenu, privučena k tijelu, stopalo se plantarnom stranom oslanja na film, i to tako da medijalna strana stopala priliježe uz film, a lateralna je odignuta te kut između tako rotiranog stopala i filma iznosi 45°. Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na proksimalnu falangu tre­ ćeg prsta. Udaljenost fokus — film, imo­ bilizacija i zaštita iste su kao i za plantar­ nu snimku nožnih prstiju. Osim te snimke

Sl. 140. Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju

ju ista je kao i za plantarnu, odnosno dorzalnu snimku nožnih prstiju. Bolesnik le­ ži na boku one strane stopalo koje snima­ mo. Stopalo dovodimo u kosi položaj u od­ nosu na ravninu filma da bi linija koja prolazi kroz metatarzofalangealne zglo­ bove bila u odnosu na ravninu filma pod kutom od 30°. Noga je ukošena tako da je planta pedis okrenuta prema cijevi, a peta stopala lagano podložena. Snimano stopalo prislonjeno je fibularnom stra­ nom uz film, a nožni se prsti nalaze na sredini filma (sl. 139). Centralna zraka pada okomito na treći metatarzofalangealni zglob. Imobilizacija i zaštita bolesni­ ka su uobičajene. Na snimci su prikazane falange u kosoj projekciji (sl. 140).

Sl. 141. prstiju

Plantarna

medijalna

kosa

snimka

nožnih

85

Snimanje donjih e kstr em i tet a

izvodi se i plantarna lateralna kosa snim­ k a nožnih prstiju. Snimana noga rotirana j e na lateralnu stranu, dakle fibularno, a

medijalna strana odignuta je za 45°, te planta pedis čini s ravninom filma kut od 45°. Centralna zraka je također okomita na sredinu filma i cilja na proksimalnu falangu trećeg prsta. Sve ostalo je posve isto kao i za izvođenje plantarne medijal­ ne kose snimke nožnih prstiju (sl. 141)

Komparativne snimke nožnih prstiju Radi lakše analize u praksi se često iz­ vode i komparativne snimke. To se pogo­ tovo odnosi na snimke dječjih stopala. Priprema bolesnika je ista kao za plantarnu snimku nožnih prstiju. Format filma je 18x24. Film se stavlja poprijeko, odnos­ no po širini. Obavezno se stavlja oznaka D i L. Snima se bez folije i bez rešetke. Komparativne snimke nožnih prstiju sni­ maju se u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Obje no­ ge flektirane su u koljenima, privučene k tijelu, a obje plante pedis dolaze na film. Nožni se prsti nalaze na sredini filma i jednako su udaljeni od prednjih i lateralnih rubova upotrebljavanog filma. Cen­ tralna zraka pada okomito na sredinu fil­

Sl. 142. Položaj stopala za plantar­ nu snimku nožnog palca

ma i cilja na sredinu spojnice proksimalnog zgloba trećeg prsta desnog i lijevog stopala. Udaljenost fokus — film, imobi­ lizacija i zaštita su iste kao za plantarnu snimku nožnih prstiju.

Plantarna snimka prvoga nožnog prsta Priprema bolesnika za plantarnu snim­ ku prvoga nožnog prsta ista je kao za plantarnu snimku svih nožnih prstiju. Pri­ mjenjuje se film formata 13x18 popola ili zubni film. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se bez folije i bez rešetke. Snima­ nje se izvodi uvijek u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Snimana noga je u koljenu flektirana, pri­ vučena k tijelu, a zdrava je pružena ustranu. Palac koji treba snimiti mora biti u sredini filma. Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i cilja na proksi­ malnu falangu prvoga nožnog prsta (sl. 142). Udaljenost fokus — film, imobiliza­ cija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku svih prstiju. Na plantarnoj snimci prvoga nožnog prsta vide se (sl. 143) bazis falangis, kapitulum falangis, korpus falangis, osa sezamoide, falangis distalis

86

Radiografska tehnika skeleta

halucis, trohlea falangis i tuberzitas ungvikularis.

Profilna snimka prvoga nožnog prsta

Sl. 143. Plantarna snimka nožnog palca

Sl. 144. Položaj stopala za profilnu snimku nožnog palca

Priprema materijala i bolesnika je ista kao za plantarnu snimku prvoga nožnog prsta. Bolesnik leži na boku nesnimane noge. Noga koja se snima flektirana je u koljenu, a nesnimana ispružena i zabače­ na prema straga ili prema naprijed. Medijalni dio stopala koji se želi snimiti leži okomito na ravninu filma. Kaseta i film postavljeni su poprijeko. Duža osovina palca paralelna je s dužom stranicom fil­ ma. Ravnina nokta palca okomita je na film (sl. 144). Sredina kasete i filma nalazi se u visini prvoga metatarzofalangealnog zgloba. Ostali su prsti flektirani. Postiže se to primjenom flastera ili ljepljive trake ili se između palca i drugog prsta stavi staničevina. Centralna zraka cilja okomi­ to na proksimalnu falangu. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku svih nožnih prstiju. Na profilnoj snimci prvoga nož­ nog prsta vide se anatomske strukture ko­ je su prikazane i na plantarnoj snimci prvoga nožnog prsta, ali u profilnoj pro­ jekciji.

Sni manj e donji h ekstr emite ta

U istom položaju snimaju se i ostali prsti u profilu, svaki zasebno. Snima se zubnim filmovima, koji se stave u interdigitalni prostor, za svaki prst posebno, a ispod prsta koji se snima. Ravnina filma paralelna je s dužom osovinom trećeg prsta. Centralna zraka pada okomito na srednji interfalangealni zglob i na sredinu kasete s filmom. Može se upotrijebiti i običan film bez kasete, uvijen u crni ne­ prozirni papir.

87

prema sebi. Na taj način se sezamova kost uz prvi metatarzofalangealni zglob i ispupči. Film je stavljen ispod pete pa je udaljen od prve sezamske kosti, i to je ne­ dostatak te snimke. Centralna zraka pada okomito na sezamsku kost i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita su uobičaje­ ne.

Aksijalna snimka sezamskih metatarzofalangealnih zglobova Priprema bolesnika i materijala za tu snimku ista je kao i za plantprnu snimku svih nožnih prstiju. Bolesnik leži potrbuš­ ke na stolu za snimanje. Potkoljenica je Sl. 146. Shematski prikaz položaja stopala i smjer zrake za izvođenje aksijalne snimke se­ podložena. Stopalo je u dorzalnoj fleksiji centralne zamskih metatarzofalangealnih zglobova i bolesnik se prstima opire o film. Film je stavljen ispod prvog metatarzofalangealnog zgloba. Centralna zraka pada okomi­ Lateromedijalna projekcija to na prvi metatarzofalangealni zglob (sl. sezamske kosti uz prvi 145. i 146). Imobilizacija i zaštita bolesni­ metatarzofalangealni zglob ka su uobičajene. Može se izvesti i modi­ (Caustonova projekcija) fikacija te snimke. Bolesnik sjedi na stolu za snimanje, snimana noga je ispružena, Priprema bolesnika i materijala za izvo­ ekstendirana u koljenu, a palac fiksiran đenje te snimke ista je kao i za ostale trakama koje bolesnik pridržava i privlači

Sl. 145. Položaj stopala za izvođe­ nje aksijalne snimke sezamskih metatarzofalangealnih zglobova

88

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 147. Položaj bolesnika za izvo­ đenje Causlonove projekcije

Sl. 148. Položaj stopala za izvođe­ nje Caustonove projekcije

snimke svih nožnih prstiju. Bolesnik leži na boku zdrave strane. Nesnimana noga je ispružena, a snimana je u koljenu flektirana i prebačena ispred nesnimane (sl. 147). Potkoljenica je podložena. Stopalo je u medijalnom položaju i ravnina nokta palca pada okomito na ravninu filma. Film je postavljen pod prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 148). centralna zraka usmjerena je za 40° kranijalno, a cilja na prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 149). Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Sl. 149. Shematski prikaz Caustonove projekcije

Snimanje donjih e kstr em i tet a

Snimka prikazuje kosu projekciju sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob.

Snimke kalkaneusa Kalkaneus je jedina kost tarzusa koja pri hodanju dodiruje zemlju. Povreda te kosti češća je od povreda ostalih kostiju tarzusa. U praksi se svakodnevno susreće­ mo sa snimkama kalkaneusa, i to u razli­ čitim položajima. Razlikujemo profilnu snimku kalkaneusa, aksijalnu snimku, a česte su i komparativne snimke. Kal­ kaneus je vrlo dobro vidljiv na profilnoj ili kosoj snimci stopala. Bilo koja se snimka kalkaneusa izvodi, priprema bo­ lesnika za tu snimku je uobičajena kao i za ostale snimke stopala, Kalkaneus se snima filmom formata 13x18 ili 18x24 popola i to pomoću folije i bez rešetke.

Profilna snimka kalkaneusa Pošto je bolesnik pripremljen za snima­ nje filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 po­ pola snimit će se kalkaneus u bočnom ležećem položaju bolesnika na stolu za sni­ manje. Bolesnik leži na boku snimane strane. Noga koja se snima flektirana je u koljenu i lagano flektirana u stopalu (do­ rzalna fleksija), tako da je fibularnom

Sl. 150. Profilna snimka kalkâneusa

89

stranom prislonjena uz film. Kalkaneus se nalazi na sredini filma. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Kalkaneus se snima pomoću folije i bez rešetke. Nesnimana noga je u maksimalnoj fleksiji u ko­ ljenu, privučena k tijelu i zabačena ispred ili iza snimane noge i stopalom se oslanja o stol u visini koljena snimane noge. Ru­ ke bolesnika prekrižene su na prsima ili se nalaze ispod bolesnikove glave. Ukrat­ ko, položaj bolesnika za snimanje profil­ ne snimke kalkaneusa isti je kao za izvo­ đenje profilne snimke stopala. Centralna zraka je okomita oko 2,5 cm kaudalnije, odnosno distalnije od maleola tibije, a pada okomito na sredinu filma. Udalje­ nost fokus — film iznosi 100 cm. Obavez­ no treba suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma i zaštititi bolesnika zaštitnom prega­ čom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, može se kalkaneus imobilizirati tako da se stave vrećice s pi­ jeskom na potkoljenicu snimane noge. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora miro­ vati sa snimanom nogom. Prikaz struktura na snimci: Na profil­ noj snimci kalkaneusa vide se kalkaneus,

90

talus, talokrularni zglob, distalni dio tibije i fibule i tuber kalkanei (sl. 150).

Aksijalna snimka kalkaneusa Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje aksijalne snimke kalkaneusa ista je kao i za izvođenje profilne snimke. Boles­ nik leži u dorzalnom položaju ili sjedi na stolu za snimanje. Noga koja se snima u koljenu je ekstendirana, a njezino stopalo

Radiogralska tehnika skeleta

je u maksimalnoj dorzalnoj fleksiji. Ako bolesnik ne može stopalo dobro flektirati, onda će se ono platnenom trakom zateg­ nuti prema tijelu i traku će bolesnik drža­ ti rukama, čime će istovremeno i stopalo biti fiksirano, (sl. 151. i 152). Nesnimana noga je ekstendirana i fiektirana u kolje­ nu i privučena k tijelu. Stopalom nesnimane noge bolesnik se oslanja o stol po­ kraj koljena snimane noge. Centralna zra­ ka je za 40° ukošena kranijalno, ulazi na sredinu kalkaneusa i izlazi na procesus posterior tali (sl. 153). Udaljenost fokus-

Sl. 151. Položaj potkoljenice i sto­ pala za aksijalnu snimku kalkane­ usa

Sl. 152. Položaj stopala za aksijalr.j snimku kalkaneusa

Sni manj e donji h ekst remi t et a

91

Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa

S!. 153. Shematski prikaz položaja zrake za aksijalnu snimku kalkaneusa

i

smjer

centralne

-film, imobilizacija i zaštita su iste kao i za profilnu snimku kalkaneusa. Na aksijalnoj snimci kalkaneusa vide se prikaza­ ne sljedeće strukture (sl. 154): talokrularni zglob, tibijalni dio kaput tali, korpus kal­ kaneusa, fibula, fibularni maleol, maleol tibije, kuboidna kost, četvrta i peta metatarzalna kost, procesus anterior kalkanei. sustentakulum tali, talus tibija, tuber kal­ kanei, tuberkulum fibulare tuberis kalka­ nei i tuberkulum tibijale tuberis kalkanei.

Modifikacija aksijalne snimke kalkane­ usa koja je prije opisana također se izvodi prilično često. Priprema bolesnika i mate­ rijal isti su kao i za aksijalnu snimku kal­ kaneusa. Kod modificirane snimke boles­ nik, leži potrbuške, s rukama flektiranim u laktovima i s dlanovima priljubljenima uz stol za snimanje. Obje su noge ekstendirane u koljenima, a stopala su u dorzalnoj fleksiji. S prednje strane skočnog zgloba stave se vrećice s pijeskom, odnos­ no podlošci, pa se stopalo može lakše do kraja ekstendirati, te je imobilizacija sni­ manog dijela tijela bolja. Duža osovina potkoljenice okomita je na dužu osovinu stopala. Film je priljubljen uz plantarnu stranu stopala, i to uz onu nogu koju želi­ mo snimiti. Plantarna strana stopala nala­ zi se, dakle, uz kasetu i film, a ravnina ka­ sete i filma paralelna je ravninom plante pedis. (sl. 155). Centralna zraka ukošena

Sl. 154. Aksijalna snimka kalkane­ usa

92

Radiogralska tehnika skeleta

Sl. 155. Položaj stopala za izvođe­ nje modificirane aksijalne snimke kalkaneusa

je za 40° kaudalno. Ulazi u visini procesusa posterior tali, ide koso prema vršcima prstiju i izlazi na sredinu kalkaneusa (sl. 156). Na taj način mogu se snimiti i oba kalkaneusa. Pri tome je sve isto, samo što centralna zraka cilja između oba kalkaneusa na sredinu kasete i filma i također je za 40° ukošena kaudalno. Modificirana aksijalna snimka kalkaneusa može se izvesti i u stojećem položaju bolesnika s tim da mu je tijelo nagnuto naprijed (sl. 157). Bolesna noga položena je tako kao da će bolesnik napraviti korak

Sl. 156. Shematski prikaz položaja stopala centralne zrake za izvođenje modificirane snimke kalkaneusa

Sl. 157. Stojeći položaj bolesnika za modificiranu aksijalnu snimku kalkaneusa

i smjer aksijalne

Snimanje d onjih e kstr em i tet a

Sl. 158. Stojeći položaj modificiranu aksijalnu kalkaneusa

93

noge zu snimku

naprijed, tj. potkoljenica je u fleksiji u odnosu na stopalo. Film je postavljen is­ pod stopala. Nesnimana noga također je flektirana u koljenu, ali više nego snima­ na, malo je zabačena naprijed da boles­ nik bude stabilan. Centralna zraka na­ gnuta je za 350 kaudalno prema nogama, cilja na procesus posterior tali, ide koso naprijed i izlazi u visini baze pete metatarzalne kosti na sredini stopala (sl. 158). Priprema bolesnika, materijal i zaštita bo­ lesnika za izvođenje te snimke isti su kao i za ostale aksijalne snimke kalkaneusa.

na prsta iznad skočnog zgloba. Centralna zraka cilja na suptalarni zglob i za 23° ukošena je kaudalno. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Najvažnije je radi zaštite suziti primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu nešto manju od for­ mata upotrebljavanog filma. I bolesnik se mora zaštititi zaštitnom pregačom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, stave mu se na potkoljenicu sni­ mane noge vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije snimana noga mora biti mir­ na. Prikaz struktura na snimci suptalarnog zgloba: Na snimci suptalarnog zgloba vi­

Snimka suptalarnog zgloba Suptalarni zglob je zglob između talusa i kalkaneusa. Priprema bolesnika za sni­ manje tog zgloba ista je kao i za snimanje ostalih dijelova stopala. Snima se Filmom formata 13x18. Film se stavlja poprije­ ko, odnosno po širini. Obavezno je ozna­ ka L ili D. Slika se pomoću folije i bez re­ šetke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­ ži na boku snimane noge, koja je u kolje­ nu ispružena. Stopalo je u lateralnom profilnom položaju (peti prst je uz film), lagano ekstendirano i nalazi se na sredini filma. Gornji rub filma je oko tri popreč­

de se talokrularni zglob, kalkaneus, talus, fibula, tibija, fibularni maleol, tibijalni maleol i tuber kalkanei. Snimka prikazuje dakle, suptalarni zglob i lateralni maleol.

SNIMKE SKOČNOG ZGLOBA Povrede skočnog zgloba veoma su čes­ te, a mogu rezultirati prijelomima zglobnih tijela, ili pak samo povredom iigamentarnog aparata zgloba. Stoga su i sni­ manja skočnog zgloba veoma česta i sva­ kodnevna. U praksi se uz standar­ dne snimke skočnog zgloba često rade kose i komparativne, ali i mno­

Radiografska tehnika skeleta

94

ge modifikacije, ovisno o stanju bo­ lesnika. Prilikom snimanja bilo koje snimke skočnog zgloba bolesnika treba s područja stopala i potkoljenice osloboditi obuće i odjeće. Snimke skočnog zgloba izvode se filmom formata 13x18 ili 18x24 popola. Snima se uvijek pomoću folije i bez rešetke. Obavezno je staviti oz­ naku strane L ili D. Također je nužna i adekvatna zaštita bolesnika od zračenja.

maleofa i okomito na sredinu filma. Uda­ ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Oba­ vezno treba radi zaštite bolesnika suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog formata fil­ ma i bolesnika prekriti zaštitnom prega­ čom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, skočni zglob imobili­ zira se vrećicama s pijeskom koje se stave na potkoljenicu snimane noge. Za vrije-

Dorzalna snimka skočnog zgloba Za dorzalnu snimku skočnog zgloba upotrebljava se kaseta s filmom formata 1 3 x 1 8 ili 18 x 24 popola. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Skočni zglob snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­ di ili leži na leđima na stolu za snimanje s rukama prekriženim na prsima ili pruže­ nim uz tijelo (sl. 159.). Snimana noga je ekstendirana u koljenu i petom se boles­ nik izravno oslanja o film. Stopalo je u la­ ganoj fleksiji prema naprijed, što se posti­ že primjenom vrpci za fiksiranje. Centriranje: Centralna zraka pada oko­

mito na sredinu spojnice koja spaja dva

Sl. 160. Shematski prikaz nožnog zgloba: l-tibia, 2-fibula. 3-malleolus lateralis, 4-malleolus medialis, 5-talus

Sl. 159. Položaj tijela i potkoljeni­ ce za dorzalnu snimku skoćnog zgloba

Snimanj e donji h ekst remite ta

95

me ekspozicije snimana noga mora biti potpuno mirna.

Profilna snimka skočnog zgloba

Prikaz struktura na snimci (sl. 160): Na dorzalnoj snimci skočnog zgloba mora bi­ ti prikazan talokrularni zglob, kalkaneus, talus, os kuboideum, os kuneiforme, os navikulare te distalni dio tibije i fibule. (sl. 161).

Profilna snimka skočnog zgloba druga je tipična snimka skočnog zgloba i oba­ vezno se izvodi uz dorzalnu snimku. Pri­ prema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku. Bolesnik leži na bo­ ku, čiji skočni zglob želimo snimiti. Boles­ nikove ruke su ispod glave ili pružene iz­ nad glave. Noga koja se snima je lagano flektirana u koljenu i s fibularnom stra­ nom priliježe uz film tako da se skočni zglob nalazi na sredini filma. Stopalo je u laganoj dorzalnoj fleksiji, što sprečava njegovu lateralnu rotaciju (sl. 162). Kase­ ta je stavljena tako da je njezinim gornjim rubom obuhvaćen distalni dio fibule i tibije. (sl. 163). Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Nesnimana noga je u maksinalnoj fleksiji u koljenu, privučena k tijelu i. iz­ bačena naprijed da se ne bi superponirala sa snimanim skočnim zglobom. Centralna zraka je okomita na filma i cilja na sredinu skočnog Udaljenost fokus-film, imobilizacija štita su iste kao i za dorzalnu skočnog zgloba.

Sl. 161. Dorzalna snimka skočnog zgloba

sredinu zgloba. i za­ snimku

Prikaz struktura na profilnoj snimci skočnog zgloba: (sl. 164). Dobro se vide

talokrularni zglob, kalkaneus, talus te dis­ talni dio tibije i fibule, (sl. 165).

Sl. 162. Položaj tijela i skočnog zgloba za izvođenje profilne snim­ ke skočnog zgloba

96

Radiogralska tehnika skeleta

Sl. za ba

163. Položaj stopala na profilnu snimku skočnog

Sl. 164. Shematski prikaz kostiju skočnog zgloba u pro­ fil noj projekciji: 1-tibia, 2-fibula, 3-malleolus medialis, 4-malleolus late­ ralis, 5-processus posterior tali, 6-talus corpus, 7-caput tali, 8-calcaneus, 9-tuberosiias calcanei, 10-os naviculare, 11-os cuboideum. 12-processus medialis et lateralis calcanei, 13-sustentaculum tali,

Sl. 165. Profilna i dorzalna snimka skočnog zgloba

kaseti zglo­

Snimanje d onjih e kstr em i tet a

Modificirana profilna snimka skočnog zgloba Ako je bolesnik povrijeđen ili ga ne smijemo micati, onda se profilna snimka skočnog zgloba improvizira. Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za dorzalnu i profilnu snimku skoč­ nog zgloba. Bolesnik obično leži na leđi­ ma, ali se ne smije okretati ni desno ni li­ jevo. Film se stavlja između nogu, odnos­ no između skočnih zglobova, tako da je skočni zglob koji želimo snimiti na sredi­ ni filma. Na filmu se mora vidjeti i distalni dio tibije i fibule, te talus i kalkaneus. Zdravom nogom film ćemo imobilizirati. Centralna zraka ide horizontalno, ali pa­

Sl. 166. Položaj potkoljenice za iz­ vođenje modificirane dorzalne snimke skočnog zgloba

Sl. 167. Položaj ciranu dorzalnu zgloba

stopala za modifi­ snimku skočnog

97

da okomito na sredinu filma i cilja na sre­ dinu skočnog zgloba. Udaljenost fokusfilm, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu i profilnu snimku skočnog zglo­ ba.

Modificirana dorzalna snimka skočnog zgloba Bolesnik sjedi na stolu za snimanje os­ lonjen rukama straga. Obje su noge ispru­ žene, kao i pri standardnom dorzalnom snimanju. Snima se filmom prikladnog formata po visini, pomoću folija i bez re­ šetke. Nožni zglob bolesne noge dolazi na sredinu filma tako da je bimaleolarna li­

R adiograls ka tehnika skeleta

Sl. 168. Shematski odnos zglobnih zgloba na modificiranoj dorzalnoj snimci

tijela

skočnog

nija paralelna s donjim rubom filma (kasete).Kada se noga namjesti na kasetu s filmom, izvede se maksimalno moguća ekstenzija stopala (plantarna fleksija), kombinirana s adukcijom i inverzijom. U tom položaju izvodi se fiksiranje tako da bolesnik palcem zdrave slobodne noge pritišće palac bolesne noge i sam dozira-

nim pritiskom aktivno pomaže ekstenziju i inverziju, (sl. 166). Centralna zraka pro­ lazi točno kroz sredinu nožnog zgloba na sredinu filma pod kutom od 90° (sl. 167). Udaljenost fokus-film, vrijednosti Kv i mAs jednake su kao pri standardnim sni­ manjima nožnog zgloba ovisno o aparatu, filmu, folijama itd.

Sl. 169. Komparativni prikaz rzalne, profilne i modificirane rzalnc snimke nožnog zgloba

dodo-

Snima nje donj ih ekst remi t et a

Modificiranu dorzalnu snimku nožnog zgloba opisao je u nas Sarajlić. Ta snimka daje bolji uvid u međuzglobne odnose i omogućuje točnije radiološ­ ke dijagnoze (sl 168). Zbog jednostavnos­ ti izvođenja i preciznosti ona je pretraga izbora uz standardne snimke nožnog zgloba. Izbjegava se superpozicija sjena distalnih okrajaka tibije i fibule uz jasan prikaz pojedinih struktura gornjega nož­ nog zgloba. Modificirana snimka izvede­ na na opisani način omogućuje da se vide patološke promjene, koje se ili teško pri­ mjećuju ili se i ne vide na standardnim snimkama (sl. 169).

Sl. 170. Položaj potkoljenice za komparativne snimke skočnih zglobova

Sl. 171. Položaj stopala za kompa­ rativnu snimku skočnih zglobova

99

Komparativne snimke skočnih zglobova Radi lakše analize u praksi se često sni­ maju komparativne snimke skočnih zglo­ bova. Priprema bolesnika ista je kao i za do­ rzalnu snimku skočnog zgloba. Snima se filmom 24 x 30, koji se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Oznake D i L su nuž­ ne. Skočni zglobovi snimaju se pomoću folije, ali bez rešetke. Bolesnik sjedi ili leži na leđima s ruka­ ma prekriženim na prsima ili pruženima uz tijelo (sl. 170). Noge su u koljenima

100

Radiogralska tehnika skeleta

Sl. 171. a. Komparativne skočnih zglobova

ekstendirane i bolesnik se petama oslanja izravno na film tako da se palčevi nogu dodiruju, a pete su malo razmaknute (unutrašnja rotacija) (sl. 171). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i ci­ lja na sredinu spojnice koja spaja desni i lijevi maleol fibule. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita isti su kao za dorzalnu snimku skočnog zgloba. Na fil­ mu se vide oba skočna zgloba, distalni di­ jelovi tibije i fibule i talus. (sl. 171. a).

snimke

Kosa snimka skočnog zgloba Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku skočnog zgloba. Bolesnik leži na leđima. Snimani skočni zglob rotiran je za 45° lateralno ili medijalno, uz napomenu da se uvijek rade oba kosa položaja skočnog zgloba, (sl. 172, 173. i 174). Stopalo je u laganoj dorzofleksiji. Film je ispod stopala, a središte filma je u sredini između dva maleola.

Sl. 172. Položaj potkoljenice i sto­ pala za kosu snimku skočnog zglo­ ba

101

Snimanj e donji h ekst remite ta

Sl. 173. Medijalna rotacija za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 174. Lateralna rotacija za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 175. Medijalna i lateralna kosa snimka skočnog zgloba

stopala

stopala

102

Stopalo je u dorzofleksiji da bi se izbjegla superpozicija lateralnog maleola i kalka­ neusa. Ako se skočni zglob ne može iz bilo kojeg razloga rotirati za 45°, onda će se cijelo tijelo malo zarotirati na snimanu stranu da se lakše dobije željeni položaj. Centralna zraka pada okomito za zglob. Udaljenost fokus-filma, imobilizacija i zaštita isti su kao za dorzalnu snimku skočnog zgloba. U medijalnoj kosoj projekciji dobro se vidi distalni dio tibije i fibule te lateralni maleol, a i zglob između talusa i kalkane­ usa. (sl. 175). Ako se sumnja na leziju ligamentarnog aparata skočnog zgloba, a bez znakova frakture na dorzalnoj i profilnoj snimci, potrebno je ponekad učiniti i takozvanu držanu snimku skočnog zgloba. Položaj tijela i skočnog zgloba tada je isti kao kod kose snimke skočnog zgloba, a skočni je zglob maksimalno zarotiran i pomoću tra­ ka za fiksiranje fiksiran u položaju maksi­ malne rotacije. Centralna zraka pada okomito. Sve ostalo je isto kao za tipičnu kosu snimku skočnog zgloba.

SNIMKE POTKOLJENICE Zbog čestih povreda potkoljenica se snima često. Snimke potkoljenice obavez­

Sl. 176. Položaj potkoljenice za dorzalnu snimku potkoljenice

Radiogralska tehnika skeleta

no se izvode pomoću folije, ali bez rešet­ ke, filmom formata 15x40 ili 30x40 po­ pola. Priprema bolesnika za snimanje potko­ ljenice je obavezna. Bolesnika treba oslo: boditi obuće i odjeće do područja iznad koljena. Izvodi se dorzalna i profilna snimka potkoljenice, a često i kompara­ tivna snimka.

Dorzalna snimka potkoljenice Materijal potreban za snimanje je kase­ ta s filmom 15 x 40 ili 30 x 40 popola. Sni­ ma se pomoću folije, ali bez rešetke. Oba­ vezno se stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Noga koja se snima ekstendirana je u koljenu i laga­ no medijalno rotirana. Nesnimana noga je flektirana u koljenu i privučena k tije­ lu. Ruke su prekrižene na prsima ili pru­ žene uz tijelo. Kaseta s filmom obuhvaća čitavu potkoljenicu, a to znači i dio koljenog i skočnog zgloba. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta, pada na sredinu dijafize potkoljenice i na sredinu filma (sl. 176) Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Da se bolesnik za­ štiti, treba suziti primarni snop rendgen-

103

Sni manj e donji h ekstr emite ta

Sl. 177. Dorzalna i profilna snimka potkoljenice

104

skog zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma i prekriti ga zaštit­ nom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, treba potkoljenicu imobilizirati platne­ nom trakom, koja ne ostavlja rendgensku sjenu. Za vrijeme ekspozicije snimana po­ tkoljenica mora biti mirna. Strukture koje se prikazuju na snimci

(sl. 177): Na dorzalnoj snimci potkoljeni­ ce vide se koljeni zglob, skočni zglob, tibija i fíbula u čitavoj dužini, uključivši i maleol fibule i maleol tibije, kondili tibije i čitava dijafiza tibije i fibule.

Radiografska tehnika skeleta

jafize tibije i fibule i okomito na sredinu filma (sl. 178). Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za do­ rzalnu snimku potkoljenice. Prikaz struktura na profilnoj snimci potkoljenice (sl. 177). Prikazane su iste strukture kao i na dorzalnoj snimci, tj. či­ tava tibija i fibula u profilnoj projekciji, te koljeni i skočni zglob.

Profilna snimka potkoljenice

Modificirana profilna snimka potkoljenice

Priprema bolesnika i materijala za pro­ filnu snimku potkoljenice isti su kao i za dorzalnu snimku. Snimka se izvodi fil­ mom formata 15 x 40 ili 30 x 40 popola. Snima se pomoću folije, bez rešetke. Bo­ lesnik leži na boku, s ispruženom nogom koja se snima, a sa zdravom nogom flektiranom u koljenu i privučenom k tijelu te zabačenom ispred snimane noge. U pro­ filnoj projekciji svaka se potkoljenica sni­ ma zasebno. Potkoljenica koja se snima nalazi se, dakle, fibularnom stranom na filmu, tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s dužom stranicom filma. Cen­ tralna zraka pada okomito na sredinu di-

Ako se zbog povrede bolesnika ne mo­ že učiniti tipična profilna snimka, a po­ tkoljenicu ipak treba snimiti u profilnoj projekciji, izvest će se modificirana pro­ filna snimka potkoljenice. Pri izvođenju te snimke bolesnik leži na leđima, a film se stavi između potko­ ljenica, tako da bolesnik zdravom nogom imobilizira film. Snima se s horizontal­ nim snopom zraka, pri čemu centralna zraka pada okomito na sredinu dijafize potkoljenice i na sredinu filma. Udalje­ nost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao za dorzalnu snimku potkolje­ nice.

Sl. 178. Položaj potkoljenice za profilnu snimku potkoljenice

Snimanje donji h ekst remite ta

Komparativnina snimka potkoljenica Priprema bolesnika za tu snimku ista je kao i za dorzalnu snimku potkoljenice. Komparativna snimka potkoljenice izvo­ di se filmom formata 30 x 40, koji se stavlja uzdužno. Snima se pomoću folije i bez rešetke, uz obaveznu oznaku strane L i D. Bolesnik sjedi ili leži na leđima s ru­ kama pruženim uz tijelo ili ispod glave

Sl. 179. Položaj bolesnika za kom­ parativnu snimku potkoljenica

Sl. 180. Unutrašnja rotacija potko­ ljenica i stopala pri izvođenju komparativne snimke potkoljenica

105

(sl. 179). Obje su noge pružene tako da se palčevi dodiruju, a pete su razmaknute (unutrašnja rotacija) (sl. 180). Centralna zraka cilja na sredinu između dijafize lije­ ve i desne potkoljenice i pada okomito na sredinu filma. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dor­ zalnu snimku potkoljenice. Na snimci su prikazane anatomske strukture obiju potkoljenica, koje su pri­ kazane i na dorzalnoj snimci.

106

SNIMKE KOLJENA Koljena se obavezno snimaju u dvije ti­ pične projekcije — dorzalnoj i profilnoj. Međutim, od svih tih standardnih snimaka koljena često se u ortopediji i traumatologiji izvode i neke druge snim­ ke, npr. kose snimke, snimke fose inter­ kondilike, te različite snimke patele. Za sve snimke koljena potrebna je priprema bolesnika, koja se sastoji u tome da se ko­ ljeno koje treba snimiti oslobodi odjeće. Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 popola, pomoću folije, ali bez re­ šetke. Kaseta s filmom uvijek se postavlja tako da je na njoj obuhvaćen distalni dio natkoljenice i koljeni zglob, koji dolazi u središte zgloba, kao i proksimalni dio tibije i fibule. Lateralni dio mekih česti koIjenog zgloba mora biti jednako udaljen od rubova kasete. Kod nekih snimaka ko­ ljena često treba potkoljenicu podložiti. Snimke koljena izvode se u načelu na sto­ lu za snimanje, u sjedećem ili ležećem po­ ložaju bolesnika.

Dorzalna snimka koljena Priprema bolesnika: Za izvođenje do­ rzalne snimke koljena obje noge treba os­

Radiogr afs ka tehnika skeleta

loboditi odjeće. Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 popola pomoću foli­ je, ali bez rešetke. Film se stavlja uzduž­ no. Obavezno se označuje strana sa L ili D. Koljeni zglob nalazi se u središtu fil­ ma. Gornjim rubom kasete obuhvaćen je distalni dio natkoljenice. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima ili sjedi na stolu za snimanje. Noga koja se snima ispružena je u kolje­ nu, zdrava je ekstendirana ili flektirana i privučena k tijelu, malo odmaknuta od snimanog koljena da se izbjegne superpozicija sa snimanim koljenom (sl. 181). Na taj način bolesnik je fiksiran na stolu za snimanje. Noga koja se snima leži na sre­ dini stola, a njezino stopalo oslanja se stražnjim dijelom o stol za snimanje. Ko­ ljeno koje se snima je na sredini filma. Potkoljenica je imobilizirana. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito ili je 5 — 7° ukošena kranijalno, što je bolje, jer se bolje prikaže zglobni pro­ stor. Cilja izravno na zglobni prostor i pa­ da na središte filma. Ulazno mjesto joj je oko jedan poprečni prst bolesnika ispod donjeg ruba patele u medijalnoj liniji (sl. 182). Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika najvažnije je suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma. Također treba bolesnika zaštititi zaštit-

Sl. 181. Položaj bolesnika za dor­ zalnu snimku koljenog zgloba

Snim anje donj ih ekst remi t et a

107

nom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, stavit će se na potkoljenicu vrećice s pi­ jeskom. Za vrijeme ekspozicije snimano koljeno mora biti mirno. Prikaz struktura na dorzalnoj snimci koljena (sl. 183): Prikazani su donji dio femura, koljeni zglob s patelom, koja se superponira na distalni dio natkoljenice, te proksimalni dijelovi tibije i fibule (sl. 184).

Sl. 183. Shematski prikaz zglobnih tijela koljenog zgloba AP projekciji

Sl. 182. Smjer centralne zrake za 5-7° kranijalno za dorzalnu snim­ ku koljenog zgloba

Sl. 181. Položaj bolesnika za dor­ zalnu snimku koljenog zgloba

Radiogr afs ka tehnika skeleta

108

Profilna snimka koljena Priprema bolesnika i materijal za profil­ nu snimku koljena isti su kao i za dorzal­ nu snimku. Bolesnik leži na boku noge koja se snima. Ruke se nalaze ispod glave ili su pružene iznad glave (sl. 185). Noga čije se koljeno snima je u laganoj fleksiji, a nesnimana noga zabačena je natrag ili naprijed, uglavnom ne smije se superponirati sa snimanim zglobom. Zglob sni­ manog koljena nalazi se na sredini filma.

snimane noge mora biti kako bi lateralni i medijalni kondili femura bili paralelni s ravninom filma i međusobno se prekrivali (sl. 186). Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na sredinu koljenog zgloba i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku koljena. Potkoljenica

podložefia

Sl. za ba

185. Položaj bolesnikova profilnu snimku koljenog

tijela zglo­

Sl. 186. Položaj koljena i potkolje­ nice za profilnu snimku koljenog zgloba

Snimanje donjih e kstr em i tet a

109

Prikaz struktura na profilnoj snimci (sl. 187): Na profilnoj snimci koljena mora biti prikazan donji dio natkoljenice pro­ ksimalni dio tibije, fíbula i patela. Patela se nalazi u profilnoj projekciji ispred kondila natkoljenice. Mora se vidjeti pro­ stor između patele i kondila natkoljenice, što je znak dobrog položaja bolesnika. Ako se taj prostor ne vidi položaj nije bio ispravan, kondili natkoljenice međusob­ no sc ne prekrivaju, a to je znak da potko­ ljenica nije bila dobro podložena prilikom snimanja (v. sl. 184).

Sl. 188. Medijalna rotacija za kosu snimku koljenog zgloba

Sl. 187. Shematski prikaz zgloba u profilnoj projekciji

zglobnih

tijela

koljenog

Kosa snimka koljenog zgloba Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje kosih snimaka koljenog zgloba ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Bolesnik sjedi ili leži na leđima, noga ko­ ja se snima ispružena je u koljenu i za 45° rotirana lateralno ili medijalno. Ko­ ljeno se nalazi u središtu filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu zgloba i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita kod kose snimke koljena iste su kao i kod dorzalne, odnos­ no profilne snimke. Na kosoj snimci ko­ ljena moraju se vidjeti kondili natkoljeni-

Sl. 189. Lateralna rotacija koljena za kosu snimku koljenog zgloba

koljena

I 10

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 190. Medijalna i snimka koljenog zgloba

ce, proksimalni dio tibije i fibule, i patela. Obavezno se radi medijalna (sl. 188) i la­ teralna (sl. 189) projekcija kose snimke koljena (sl. 190). Može se izvesti i modifi­ cirana kosa snimka koljenog zgloba. Prili­ kom izvođenja te snimke bolesnik leži po­ trbuške, a noga je u koljenu rotirana za 45° lateralno ili medijalno. Potkoljenica je obavezno podložena. Centralna zraka pada okomito na fosu popliteu, na sredi­ nu koljenog zgloba i na sredinu filma.

lateralna

kosa

Komparativna snimka koljena Kod komparativne snimke koljena sni­ maju se oba koljena s jednom ekspozici­ jom, i to u dorzalnom položaju, radi lakše analize koštanih struktura na oba koljena zgloba. Prije snimanja potrebna je uobi­ čajena priprema bolesnika. Komparativ­ na snimka izvodi se na kaseti filmom for­ mata 24 x 30. Snima se pomoću folije,

Sl. 191. Komparativna snimka ko­ ljenog zgloba

Snima nje donj ih ekst remi t et a

111

bez rešetke. Film se stavlja poprijeko, od­ nosno po širini. Obavezno se označuje strana sa D i L. Položaj bolesnikova tijela i koljena za komparativnu snimku kolje­ na ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice između koljenih zglobova. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene (sl. 191). Napominjemo da se ta snimka radi na izričiti zahtjev radiologa. U načelu treba raditi dorzalnu snimku svakog koljena za­ sebno.

Sl. 192. Položaj bolesnikova tijela i snimane noge za izvođenje snimke fose interkondilike

Sl. 193. Položaj koljena centralne zrake za snimku terkondilike

i smjer fose in­

Snimke fose interkondilike Priprema bolesnika i materijal za izvo­ đenje snimke fose interkondilike isti su kao i za dorzalnu snimku koljena. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Film je postavljen uzdužno. Obavezno se označu­ je strana. Bolesnik leži na leđima, s ruka­ ma prekriženim na prsima ili pruženim uz tijelo (sl. 192). Bolesna noga je flektirana u koljenu i to tako da uzdužna osovina potkoljenice čini s uzdužnom osovinom natkoljenice kut od 60° (sl. 193). Nesni-

Radiografska tehnika s kelela

112 Sl. 194. Shematski prikaz položaja zrake za snimku fose interkondilike

i

smjer

centralne

mana noga je ispružena, ekstendirana u koljenu. Centralna zraka ukošena je kra­

nijalno toliko da pada okomito na uzduž­ nu osovinu potkoljenice, a cilja na zglobnu pukotinu koljenog zgloba (sl. 194). Udaljenost fokus —film je 100 cm. Zaštita bolesnika i imobilizacija su uo­ bičajene. Na snimci fose interkondilike prikazani su fosa interkondilika, koljeni zglob, patela, kondili natkoljenice te proksimalni dio tibije i fibule (sl. 195).

Modificirana snimka fose interkondilike

Sl.

195. Snimka osovina natkoljenice tkoljenice kut od 60°

fose interkondilike kad uzdužna čini s uzdužnom osovinom po­

Snimka fose interkondilike može se iz­ vesti i u klečećem položaju bolesnika na stolu za snimanje, pri čemu se bolesnik rukama oslanja o stol. Obje su noge flektirane u koljenu, malo razmaknute, da se ne bi superponirale. Uzdužna osovina po­ tkoljenice čini s uzdužnom osovinom na­ tkoljenice kut od 110°. Kut između stola i uzdužne osovine natkoljenice iznosi 70° (sl. 196). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i okomito na uzdužnu osovinu potkoljenice, a cilja na fosu popliteu (sl. 197. i 198). Udaljenost fokus— film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za prethodnu snimku (sl. 199).

Snimanj e donj i h eks tre mit eta

113 Sl. 196. Položaj bolesnika za izvo­ đenje modificirane snimke fose in­ terkondilike

Sl. 197. Smjer centralne zrake i njezina ulaska za modificiranu snimku fose interkondilike

Sl. 198. Shematski prikaz odnosa filma uzdužne osovine natkoljenice i centralne zrake kod modifici­ rane snimke fose interkondilike

Radiografska tehnika skeleta

114

Snimke patele

Ventralna snimka patele Priprema bolesnika za ventralnu snim­ ku patele ista je kao za ostale snimke ko­ ljena. Snimanje se izvodi filmom formata 18 x 24 popola ili 13 x 18. Film je po­ stavljen uzdužno. Snima se pomoću foli­ je, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oz­ naka L ili D. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Obje su mu noge ispru­ žene, ekstendirane u koljenu i malo raz­ maknute da ne bi došlo do superpozicije sa snimanom patelom (sl. 200). Snimana noga je u koljenu lagano za 5 — 10° medijalno rotirana tako da je šira ploha petele paralelna s ravninom filma (sl. 201). Centralna zraka je okomita, cilja na sredinu patele i na sredinu filma. Udalje­ nost fokus —film iznosi 100 cm. Zaštita i imobilizacija za tu snimku iste su kao i za ostale snimke koljena. Prikaz struktura na ventralnoj snimci Sl. 199. Modificirana snimka fose interkondilike

Sl. 200. Položaj bolesnika za ventralnu snimku patele

patele: Na toj snimci vide se patela, kondili natkoljenice, tibija i fibula, fosa interkondilika i zglobni prostor koljena.

Snimanje donjih e kstr em i tet a

115

Sl. 201. Lagana medijalna rotacija koljena za ventralnu snimku pate­ le

Profilna snimka patele Priprema i položaj bolesnika za izvođe­ nje profilne snimke patele potpuno su isti kao i za izvođenje profilne snimke kolje­ na. Snima se filmom formata 13 x 18. Centralna zraka cilja okomito na sredinu patele i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita iste su kao i za ostale snimke koljena. Na profilnoj snimci patele vide se one strukture koje se vide i na profilnoj snim­ ci koljenog zgloba.

Kosa snimka patele Za kosu snimku patele priprema boles­ nika i materijal isti su kao i za ostale snimke patele. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, obje su noge ispružene, ekstendirane u koljenu, lagano razmak­ nute. Snimana noga je za 45° rotirana la­ teralno. Potkoljenica je imobilizirana vre­ ćicama s pijeskom. Centralna zraka uko­ šena je za 25 — 30° kaudalno, a cilja na sredinu patele. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za snimku patele.

Aksijalna snimka patele Aksijalne snimke patele često se izvo­ de. Materijal i priprema bolesnika isti su kao i za ostale snimke koljena. Aksijalna snimka patele snima se bez rešetke ali po­ moću folije. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na trbuhu. Snimana noga je u koljenu flektirana, a potkoljenica fiksirana plat­ nenom trakom, koju bolesnik drži ruka­ ma. Što je noga u koljenu više flektirana (sl. 202), snimke će biti bolje. Koljeno se nalazi na sredini kasete (sl. 203). Centralna zraka ukošena je kranijalno i prolazi tangencijalno pored koljenog zgloba. Koliko će centralna zraka biti ukošena kranijalno, ovisi o stupnju fleksi­ je potkoljenice. Centralna zraka mora pa­ dati okomito na zglobni prostor, tj. na prostor između patele i kondila natkolje­ nice (sl. 204). Udaljenost fokus —film je 100 cm. Imobilizacija i zaštita isti su kao i za ventralnu snimku patele. Prikaz struktura: Na snimci su dobro prikazani patela i patelo—femoralni zglobni prostor (sl. 205).

116

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 202. Položaj tijela i potkoljeni­ ce bolesnika za aksijalnu snimku patele

Sl. 203. Položaj koljena maksimalno flektirano za nu snimku patele

Sl. 204. Shematski prikaz prolaza centralne zrake kod aksijalne snimke patele

koje je aksijal­

Snimanje donjih ekstremiteta

117

Sl. 205. Aksijalna snimka patele

Modificirana aksijalna snimka patele Pri izvođenju modificirane aksijalne snimke patele bolesnik sjedi ili leži na le­ đima. Noga je flektirana u koljenu, a film se nalazi na natkoljenici. Uzdužna osovi­ na natkoljenice čini s uzdužnom osovi­ nom potkoljenice kut od 30°, 60° ili 90°. Zdrava noga je pružena. Rukom snimane strane, odnosno snimane patele bolesnik pridržava film, koji se nalazi na natkolje­

nici. Patela se nalazi na sredini filma (sl. 206). Centralna zraka ide horizontalno, s lakim nagibom prema ventralno. Mora padati okomito na područje kondila, a ci­ lja između patele i natkoljenice. Udalje­ nost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za ventralnu snimku patele. Modificirana aksijalna snimka patele može se izvesti i u sjedećem položaju bo­ lesnika, pri čemu je film također na na­ tkoljenici, a centralna zraka ukošena je kranijalno i cilja na patelu i na središte filma.

Sl. 206. Položaj bolesnika za izvo­ đenje modificirane aksijalne snim­ ke patele

Radiografska tehnika skeleta

118

Komparativne aksijalne snimke patele Priprema bolesnika je ista kao i za ventralnu snimku patele. Film formata 24 x 30 stavljen je poprijeko. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka strane L i D. Bolesnik leži potrbuške, obje su noge flektirane u koljenima i maksimalno privučene k tije­ lu. Bolesnik rukama drži stopala i tako održava maksimalnu fleksiju. Centralna zraka pada okomito na područje kondila i na sredinu filma. Cilja između lijeve i desne patele. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao za ventralnu snimku patele.

SNIMKE NATKOLJENICE (FEMURA) Natkoljenica se snima u dvije tipične projekcije — dorzalnoj i profilnoj, i to uvijek pomoću folije i rešetke, filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40 ili 30 x 40 za obje natkoljenice. Na snimci natkoljenice moraju uvijek biti prikazani i koljeni i koksofemoralni zglob. Ako na jednom filmu ne stane čitava natkoljenica, pa nismo u mogućnosti prikazati i koljeni i koksofemoralni zglob, upotrijebit ćemo dva fil­ ma, ili ćemo obavezno prikazati onaj zglob koji je bliži povrijeđenom dijelu na­ tkoljenice. Za snimke natkoljenice mora se čitava natkoljenica i potkoljenica oslo­ boditi odjeće. Snimke natkoljenice uvijek se izvode u ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje.

Dorzalna snimka natkoljenice

Sl. 206. a. Aksijalna pod kutom 30°, 60° i 90°

snimka

patele

Priprema bolesnika: Bolesnik mora os­ loboditi odjeće čitavu nogu čiju natkolje­ nicu želimo snimiti. Snima se filmom for-

Snimanje donjih ekstremiteta

mata 15 x 40 ili 20 x 40. Film je postav­ ljen uzdužno. Rubovima kasete nastoji se obuhvatiti i koksofemoralni i koljeni zglob. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Natkoljenica se snima uz upotrebu folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sje­ di ili leži na leđima s nogama pruženim uz tijelo, i s rukama prekriženima na prsi­ ma. Palčevi nogu se dodiruju, a pete su malo razmaknute (medijalna rotacija). Snimana natkoljenica nalazi se na sredini filma tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s dužom stranicom filma (sl. 207).

119

I tijelo bolesnika, osobito područje gonada, mora se zaštiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, na potkoljenicu treba staviti vrećice s pijeskom. Za vrije­ me ekspozicije snimana natkoljenica mo­ ra biti posve mira.

Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i cilja na sredinu dijafize natkoljenice. Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika obavezno se mo­ ra suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma.

Sl. 207. Položaj bolesnika za do­ rzalnu snimku natkoljenice

Sl. 208. Dorzalna snimka prikazan koljeni zglob

natkoljenice

na

kojoj

nije

120

Prikaz struktura na dorzalnoj snimci na­ tkoljenice (sl. 208): Na toj snimci vide se

acetabulum, glavica i vrat natkoljenice, krista intertrohanterika, dio Os ishii, veli­ ki i mali trohanter, dijafiza natkoljenice, oba epikondila i dio koljenog zgloba.

Profilna snimka natkoljenice Priprema bolesnika i materijala isti su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice. Bolesnik leži na onom boku čiju natkolje­ nicu želimo snimiti (sl. 209). Snimana no­ ga je lagano flektirana u koljenu, a sni­ mana natkoljenica nalazi se na sredini fil­ ma, tako da je njezina duža osovina para­

Radiografska tehnika skeleta

lelna s dužom osovinom filma (sl. 210). Filmom bi trebala biti obuhvaćena cijela natkoljenica, dio koljena i dio kuka. Nesnimana noga je flektirana u koljenu i za­ bačena natrag (sl. 210) ili naprijed (sl. 211) da se izbjegne superpozicija sa sni­ manom natkoljenicom. Centralna zraka pada okomito, cilja na sredinu dijafize i pada na sredinu filma. Udaljenost fokus— film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice. Ako se na jednoj snimci ne može prikazati kolje­ ni i koksofemoralni zglob, te čitava dijafi­ za natkoljenice, snimit će se posebno gor­ nji dio natkoljenice s koksofemoralnim zglobom i posebno donji dio s koljenim zglobom. Na obje snimke moraju biti pri­ kazana oba zgloba (sl. 212. i 213).

Sl. 209. Položaj bolesnika za pro­ filnu snimku natkoljenice

Snimanje donjih ekstremiteta

121

Sl. 210. Kod profilne snimke natkoljenice snimana je noga flektirana u koljenu, a nesnimana je zabače­ na prema straga

Sl. 211. Kod profilne snimke natkoljenice nesnimana je noga zabačena prema naprijed

Sl. 212. Profilna snimka natkoljenice s prikazom koksofemoralnog zgloba (položaj kao na s .

)

122

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 213. Dorzalna snimka natkoljenice koljenog zgloba

Modificirana profilna snimka natkoljenice Ako bolesnika ne možemo zbog povre­ de poleći na bok one strane natkoljenice koju želimo snimiti, izvest ćemo modifici­ ranu profilnu snimku natkoljenice. Pri to­ me bolesnik leži na leđima. Film je po­ stavljeni između natkoljenica i fiksira se platnenim trakama koje ne ostavljaju ne­ poželjnu rendgensku sjenu. Snima se ho­ rizontalnim snopom zraka. Centralna zra­ ka pada okomito na sredinu dijafize na­ tkoljenice i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. . Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice.

i profilna uz prikaz

Komparativne snimke natkoljenice Radi lakše analize, u praksi se ponekad izvode komparativne snimke natkoljeni­ ca. Priprema bolesnika je uobičajena. Snima se filmom formata 30 x 40, uz upotrebu folije i rešetke. Položaj tijela i snimanog dijela tijela, udaljenost fokus— film, imobilizacija i zaštita isti su kao i za dorzalnu snimku jedne natkoljenice (sl. 214 i 215). Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i na sredinu spojni­ ce središnjeg dijela obiju dijafiza natko­ ljenice u medijalnoj liniji.

S n i m a n j e donjih ekstremiteta

Sl. 214. Položaj tijela i natkoljeni­ ce za komparativnu snimku natko­ ljenice

Sl. 215. Medijalna rotacija obiju nogu kod komparativne snimke natkoljenice

123

124

SNIMKE ZDJELICE

Dorzalna snimka zdjelice Priprema bolesnika: Prije snimanja bo­

treba da područje zdjelice oslobodi odjeće i ostalih predmeta koji bi mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 30 x 40. Film lesnik

Radiografska tehnika skeleta

se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Sa D označavamo desni donji kut, a sa L li­ jevi donji kut. Sve se snimke zdjelice sni­ maju pomoću folije i rešetke. Kaseta se postavlja tako da njezin gornji rub bude oko tri poprečna prsta bolesnika iznad kriste ilei. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima, na sredini stola za snimanje. Medijalna ravina tijela okomita je na rav­

Sl. 216. Položaj bolesnika rzalnu snimku zdjelice

za

do­

Sl. 217. Shematski prikaz anatom­ skih odnosa u području zdjelice: 1-corpus LV vertebrae, 2-sacrum, 3-os ilium, 4-os coccygis, 5-os pubis, 6-os ischii, 7-caput femoris. 8-femur, 9-symphysis, 10-foramen obturatum, 11-tuber ischii, 12-spina ischii,

Snimanje donjih ekstremiteta

Sl. 218. lice

Dorzalna

125 snimka

zdje­

ninu stola, odnosno filma. Ruke su pre­ križene na prsima, a noge ispružene, tako da su pete razmaknute 10—15 cm, a palčevi priljubljeni jedan uz drugi. U tom se položaju dobro vidi vrat natkoljenice. Si­ metrične točke zdjelice nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini, a isto tako i simet­ rične točke ramena. Udaljenost od mekih česti zdjelice do ruba stola mora biti s li­ jeve ili desne strane jednaka (sl. 216). Smjer centralne zrake je okomit. Centralna zraka cilja na sredinu filma, a njezino ulazno mjesto je na sredi­ ni spojnice između simfize i linije koja spaja obje kriste u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Obavezno se bolesnik mora zaštititi suženjem primarnog snopa rendgenskog zra­ čenja i primjenom štitnika za gonade. Ako je bolesnik nemiran, treba ga imobi­ lizirati trakama za fiksiranje, na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje di­ sati, eksponira se u ekspiriju. Prikaz struktura na snimci (sl. 217): Na dorzalnoj snimci zdjelice prikazane su obje ale osis ilii, oba sakroilijakalna zglo­ ba i sakrum, oba koksofemoralna zgloba,

osi ishi i os pubis, simfiza, oba opturatorna foramena i lumbalni peti kralješak (sl. 218).

Profilna snimka zdjelice

Centriranje:

Profilna snimka zdjelice izrazito se ri­ jetko izvodi. Priprema bolesnika i materi­ jala ista je kao i za dorzalnu snimku zdje­ lice. Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, ovisno o njegovu stanju. Ruke su ispružene iznad glave ili prekrižene na prsima. Noge su flektirane u koljenima i privučena k tijelu. Snimani dio tijela na­ lazi se na sredini filma. Centralna zraka je okomita na sredinu filma, a cilja oko 7 cm iznad velikog trohantera. Imobilizacija i zaštita bolesnika iste su kao i kod do­ rzalne snimke zdjelice. Na profilnoj snimci zdjelice prikazane su iste anatomske strukture kao i na do­ rzalnoj snimci, ali u profilnoj projekciji (sl. 219).

Radiografska tehnika skeleta

mi bolesnika za dorzalnu snimku. Aksi­ jalna snimka izvodi se filmom formata 24 x 30. Snima se pomoću folije i rešet­ ke. Kaseta s filmom postavlja se poprije­ ko, odnosno po širini. Obavezno se ozna­ čuje lijeva (L) ili desna (D) strana. Snim­ ka se izvodi u sjedećem položaju bolesni­ ka na stolu za snimanje. Noge su ispruže­ ne ili savijene u koljenu i vise pored stola. Gornji dio tijela nagnut je prema natrag i bolesnik se rukama opire o stol ili se bo­ lesniku pod leđa podmetne naslon da bi bio u polusjedećem položaju na stolu za snimanje (sl. 220). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na gornji rub simfize. Udaljenost fokus —film izno­ si 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Zaštita i imobilizacija bo­ lesnika iste su kao i kod dorzalne snimke zdjelice.

Sl. 219. Profilna snimka zdjelice

Prikaz struktura na snimci: Na aksijal-noj snimci zdjelice najbolje su prikazani unutarnji rubovi osis pubis, što je pogod­ no za analizu finih traumatskih promje­ na, koje su u tom području relativno čes­ te. Djelomično se vide i foramina opturatoria i tuber ishi. Dakako, vide se i oba sakroilijakalna i oba koksofemoralna zgloba (sl. 221).

Aksijalna snimka zdjelice Priprema bolesnika za izvođenje aksi­ jalne snimke zdjelice identična je pripre-

Sl. 220. Položaj tijela bolesnika za aksijalnu snimku zdjelice

Snimanje donjih ekstremiteta

Sl. 221. lice

Aksijalna

127 snimka

zdje­

Snimke sakroilijakalnih zglobova Oba sakroilijakalna zgloba mogu se snimiti s jednom ekspozicijom, ili se snima svaki zglob zasebno, ali se moraju snimiti oba zgloba radi kompara­ cije.

Dorzalna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova Priprema bolesnika za izvođenje do­ rzalne snimke sakroilijakalnih zglobova identična je pripremi bolesnika za dorzal­ nu snimku zdjelice. Sakroilijakalni zglo­ bovi snimaju se filmom formata 24 x 30. Film se stavlja poprijeko, odnosno po ši­ rini. Gornji rub kasete nalazi se oko 2 — 3

poprečna prsta iznad ilijakalnih krista. Snima se pomoću folije i rešetke. Obavez­ no se stavlja oznaka L i D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima s rukama prekriženim na prsi­ ma. Noge su ispružene tako da su palčevi priljubljeni, a pete razmaknute, znači da su noge lagano medioponirane, odnosno u laganoj su medijalnoj rotaciji. Medijal­ na ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke zdjelice i ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta ili do 15° ukošena kranijalno. Cilja na sredinu spojnice simfize i umbilikusa u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Eksponira se u ekspiriju (sl. 222). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene.

128

Ventralna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova Modificiranu dorzalnu snimku sakroi­ lijakalnih zglobova primijenit ćemo u bo­ lesnika koji iz bilo kojeg razloga ne mogu ležati na leđima. Priprema bolesnika i materijala identič­ na je kao i za dorzalnu snimku sakroilija­ kalnih zglobova. Bolesnik leži potrbuške, s rukama flektiranim u laktu i s dlanovi­ ma priljubljenim uza stol. U tom položaju medijalna ravnina tijela mora biti okomi­ ta na ravninu stola. Centralna zraka je okomita ili do 15° ukošena kaudalno. Cilja na sredinu izme­ đu sakroilijakalnih zglobova i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobo­ va.

Radiografska tehnika skeleta

Prikaz struktura na snimci sakroilija­ kalnih zglobova: Prikazane su ale osis ilei, sakroilijakalni zglobovi, četvrti i peti lumbalni kralješak, sakrum, os kokcigis, te dijelovi koksofemoralnih zglobova (sl. 222).

Snimka sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju Snimanje sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju izvodi se vrlo često, a prika­ zuje također oba sakroilijakalna zgloba s jednom ekspozicijom. Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke ista je kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova. Boles­ nik leži poleđice na stolu za snimanje, s rukama prekriženim na prsima (sl. 223). Noge su flektirane u koljenima tako da su stopala priljubljena, a koljena maksimal­ no razmaknuta (ginekološki položaj) (sl.

Snimanje donjih ekstremiteta

129

Sl. 223. Položaj bolesnikova tijela za snimku sakroilijakalnih zglobo­ va po BARSCHONIJU

224). Sakroilijakalni zglobovi nalaze se na sredini filma. Centralna zraka ukošena je za 25° kranijalno, a cilja na sredinu spojnice simfize i sredine linije koja spaja obje spine ilijake anterior superior. Zaštita i imobilizacija iste su kao i za

dorzalnu va.

snimku

sakroilijakalnih

Sl. 224. Ginekološki položaj boles­ nika za snimku sakroilijakalnih zglobova po BARSCHONIJU.

zglobo­

Prikaz struktura na snimci sakroilija­ kalnih zglobova po Barschoniju isti je kao i na dorzalnoj snimci sakroilijakalnih zglobova (sl. 225).

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 225. Snimka nih zglobova po N1JU.

Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba Radi komparacije uvijek se snimaju oba sakroilijakalna zgloba, ali svaki po­ sebno. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku obaju sakroili­ jakalnih zglobova. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Bolesnik leži na leđima s ispruženim nogama i rukama

sakroilijakal­ BARSCHO-

prekriženim na prsima. Tijelo je rotirano u nesnimanu stranu, odnosno za 25 — 30° podignuto tako da mu je snimana strana od filma podignuta 25 — 30°, a nesnimana priljubljena uz film. Zglob koji se sni­ ma nalazi se u sredini filma (sl. 226). Cen­ tralna zraka cilja 2 — 3 poprečna prsta bo­ lesnika medijalno od spine iliake anterior superior snimane strane. Imobilizacija i zaštita su uobičajene, odnosno iste kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova (sl. 227).

Sl. 226. kosi položaj tijela za do­ rzalnu snimku jednog sakroilija­ kalnog zgloba

Snimanje donjih ekstremitetu

Sl. 227. zgloba

Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog

Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za dorzalnu snimku jednog sakroili­ jakalnog zgloba, odnosno za dorzalnu snimku obaju sakroilijakalnih zglobova. Bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­ manje s ispruženim nogama. Ruka snima­ ne strane ispružena je uz tijelo, a nesnimane flektirana je u laktu i njome se bo­ lesnik opire o stol u visini očiju. Cijelo tijelo je zarotirano, u snimanu stranu od­

131

Sl. 228. Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba

nosno za 25 — 30° podignuto tako da mu je snimana strana prislonjena uz film, a nesnimana podignuta (ventralni kosi po­ ložaj). Snimani zglob nalazi se na sredini snimanog filma. Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobo­ va. Centralna zraka pada okomito, cilja iz­ ravno na snimani sakroilijakalni zglob, u visini spine ilijake anterior superior, četiri poprečna bolesnikova prsta medijalnije. Imobilizacija i zaštita su uobičajene (sl. 228).

132

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 229. Položaj bolesnika za aksi­ jalnu snimku obaju sakroilijakal­ nih zglobova

Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglo­ bova izvodi se veoma rijetko. Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za do­ rzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova. Bolesnik sjedi na rubu stola za snimanje s nogama flektiranim u koljenima i spušte­ nim. Gornji dio tijela nagnut je naprijed. Ruke su flektirane u laktovima, a podlak­ tice su prislonjene na natkoljenice boles­ nika (sl. 229). Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i cilja na sredinu između sakroilijakalnih zglobova Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijalnih zglobova.

Dorzalna snimka obaju kukova Za dorzalnu snimku obaju kukova nuž­ na je analogna priprema bolesnika kao i za dorzalnu snimku zdjelice. Snimka se izvodi filmom formata 30 x 40. Snima se pomoću folije i rešetke. Kaseta s filmom postavljena je poprijeko, odnosno po širi­ ni- Gornji rub kasete nalazi se u visini spine ilijake anterior superior. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje s rukama prekriženim na prsima. Noge su ispruže­ ne tako da se palčevi dodiruju, a pete su malo razmaknute. Medijalna ravnina tije­ la okomita je na ravninu stola. Simetrične točke zdjelice i ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini (položaj je u cije­ losti isti kao i za dorzalnu snimku zdjeli­ ce) (sl. 230). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na sredinu filma, a cilja na gornji rub simfize u medijalnoj liniji. Udaljenost fo­ kus—film iznosi 100 cm. Radi zaštite bo­ lesnika obavezno se mora suziti primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma. Obavezno se moraju primijeniti olovni štitnici za gonade. Ako je bolesnik nemiran, mora se imobilizirati trakama za fiksiranje na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju. Prikaz struktura na snimci: Na dorzal­ noj snimci obaju kukova prikazuju se oba acetabuluma, glavice i vrat natkoljenice, veliki i mali trohanter. gornja trećina dija­ fize femura, te simfiza s os ishi i os pubis. Također su djelomično prikazane ilijakalne kosti (sl. 231).

Snimanje donjih ekstremiteta

133 Sl. 230. Položaj bolesnikova za dorzalnu snimku obaju kukova

tijela

Sl. 231. Dorzalna snimka obaju kukova

Dorzalna snimka jednoga kuka U praksi se najčešće snima bolesni kuk. Priprema bolesnika ista je kao i za izvo­ đenje dorzalne snimke obaju kukova. Do­ rzalna snimka jednog kuka izvodi se fil­ mom formata 24 x 30. Film je postavljen po visini, odnosno uzdužno. Obavezno se

stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­ la za izvođenje dorzalne snimke jednoga kuka identičan je položaju pri izvođenju dorzalne snimke zdjelice. Snimani kuk nalazi se na sredini filma. Centralna zra­ ka je okomita, a cilja 2 — 3 poprečna prsta

Radiografska tehnika skeleta

134

ispod i lateralno od sredine linije koja spaja spinu ilijaku anterior superior sa simfizom (sl. 232). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene. Na dorzalnoj snimci jednog ku­ ka prikazane su iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj snimci obaju kukova (sl. 233, i 233.a).

Sl. 232. Položaj bolesnika i mjesto zrake za dorzalnu snimku jednoga kuka

ulaska

centralne

Sl. 233. a. Dorzalna snimka jednog kuka

Bilateralna projekcija vrata natkoljenice (snimka po Cleaveus-u)

Sl. 233. Shematski prikaz anatomskih struktura kuka 1-os ilei, 2-acetabulum, 3-caput femoralis, 4-fovea capitis, 5-colli femoralis, 6-trochanter majus, 7-trochanter minor, 8-os femoralis, 9-intertrochanterica linea, 10-os pubis, 11-os isshii, 12-foramen obturatum

Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje snimke po Cleavesu ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke obaju kukova. Bolesnik leži poleđice na stolu za snima­ nje, u ginekološkom položaju, s rukama flektiranim u laktovima i prekriženim na prsima (sl. 234). Centralna zraka ukošena je kranijalno, a nagib joj ovisi o stupnju adukcije, tj. ona mora biti paralelna s osovinom dijafize natkoljenice. Cilja na simfizu i na sredinu filma. Udaljenost fo-

Snimanje donjih ekstremitetu

Sl. 234. Položaj bolesnika za snim­ ku po CLEAVEUSU

kus—film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku kukova (sl. 235).

Sl. 235. Snimka po CLEAVEUSU

135

136

Radiografska tehnika skeleta

Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba

Snimka koksofemoralnog zgloba s prikazom dviju trećina natkoljenice

Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke kuka. Položaj tijela prilikom snimanja tako­ đer je isti, samo što se snimana noga nala­ zi za oko 15° u vanjskoj rotaciji (kod do­ rzalne snimke jednog kuka snimana noga je u unutarnjoj rotaciji).

Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke koksofemoralnog zglo­ ba. Snima se filmom formata 20 x 40, po­ moću folije i rešetke. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje, s rukama flektiranim u laktu i prekriženim na prsima. No­ ge su ispružene tako da se za oko 20° nalaze u unutarnjoj rotaciji. Centralna zraka je okomita na sredinu snimanog zgloba i na sredinu filma. Cilja oko dva poprečna prsta bolesnika lateralno i četiri poprečna prsta kaudalno od sredine spoj­ nice simfize i spine ilijake anterior superi­ or. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za dorzalnu snimku koksofemoralnog zgloba.

Centralna zraka pada okomito na sre­ dinu filma, cilja oko dva poprečna prsta bolesnika lateralno od sredine spojnice spine ilijake anterior superior i simfize.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su stan­ dardne (sl. 236).

Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj)

Sl. 236. Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba

Profilno snimanje vrata natkoljenice iz­ vodi se najčešće kod traumatiziranog bo­ lesnika u bolesničkoj postelji. Frakture vrata natkoljenice vrlo su česte, osobito u starijih osoba, a svako pomicanje izaziva žestoku bol. Stoga smo često prisiljeni takve bolesnike snimati u krevetu. Prije snimanja uklone se s bolesnika svi pred­ meti koji bi na snimanom dijelu mogli os­ taviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Sni­ ma se filmom formata 24 x 30. Film je po­ stavljen uzdužno, odnosno po visini, tako da kaseta s filmom priliježe uz bolesni kuk, koji je podložen jastucima i tako fik­ siran. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i Lisholmove fine rešetke, koja dolazi na kasetu. Bolesnik leži na leđima s prekriženim rukama na prsima. Bolesna noga je ispružena, zdra­ va je flektirana u koljenu i maksimalno

Snimanje donjih ekstremiteta

137 Sl. 237. Namještaj bolesnika za profilnu snimku vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj)

zabačena na suprotnu stranu od snima­ nog vrata natkoljenice kako bi se izbjegla superpozicija zdrave i bolesne noge (sl. 237). Snima se s horizontalnim snopom rendgenskog zračenja. Centralna zraka pada okomito na uzdužnu osovinu snima­ nog vrata natkoljenice i na sredinu filma. Ulazno mjesto centralne zrake određuje se na sljedeći način (sl. 238):

1. Povuče se linija između simfize i spine ili jake anterior superior. Središnji dio te spojnice označi se kao točka A. 2. Ispalpira se najlateralniji dio velikog trohantera i 2 cm ispod njega označi toč­ ka B. Spojnica točaka A i B mora biti pa­

Sl. 238. Shematski prikaz određivanja ulaznog ta centralne zrake za Danelius — Millerov položaj

Sl.

mjes­

239. Profilna snimka us — Millerov položaj)

vrata

natkoljenice

(Daneli­

I38

Radiografska tehnika skeleta

ralelna s uzdužnom osovinom vrata na­ tkoljenice. Ulazno mjesto centralne zrake je 6 cm kaudalnije od sjecišta linije A i B. Udaljenost fokus film iznosi 100 cm.

Profilna snimka za prikaz glavice natkoljenice i acetabuluma (snimka po Lauensteinu)

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene (sl. 239).

Priprema bolesnika je identična kao i za ostale snimke zdjelice. Snima se fil­

Sl. 240. Položaj bolesnika za snim­ ku po LAUENSTEINU

Sl. 241. STEINU

Snimka

po

LAUEN­

Snimanje donjih ekstremiteta

139

mom formata 24x30. Film se stavija po­ prijeko, odnosno po širini. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Mora se ta­ kođer staviti oznaka L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­ ži u dorzalnom kosom položaju. Snimana noga je flektirana u koljenu, a zdrava za­ bačena maksimalno prema straga kako bi se izbjegla superpozicija sa snimanom glavicom natkoljenice i acetabuluma. Ru­ ke su flektirane u laktovima i stavljene bolesniku ispod ili ispred glave (sl. 240). Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice između simfize i spine iliake anterior superior. Centralna zraka može se za 20 — 25° ukositi i kranijalno. Tada je to takozvana Hickeyjova projekcija. Uda­ ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Oba­ vezno je provesti adekvatnu zaštitu boles­ nika. Eksponira se u ekspiriju. Na učinjenim snimkama dobro je pri­ kazan odnos glavice natkoljenice i aceta­ buluma, čime je omogućena detaljna ana­ liza eventualne destrukcije kosti ili prikaz fragmenata. Zglobni prostor kuka je na tim snimkama dobro prikazan (sl. 241).

Modificirana profilna snimka glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne može ležati na boku snimane strane, gla­ vica natkoljenice i acetabulum mogu se snimiti i u ležećem položaju bolesnika na leđima. Zdrava noga je ispružena, a bo­

Sl. 242. Shematski području simfize: 1-foramen obturatum, phisis ossis pubis

prikaz 2-os

anatomskih pubis,

3-os

struktura ischii,

u

4-sym-

lesna flektirana u koljenu tako da boles­ nik petom bolesne noge dodiruje koljeno zdrave noge. Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma, a cilja na područje vrata natkoljenice. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za snimku glavice natkoljenice i acetabulu­ ma po Lauensteinu.

Dorzalna snimka simfize

Priprema bolesnika za izvođenje do­ rzalne snimke simfize ista je kao i za izvo­ đenje ostalih snimaka zdjelice. Snima se filmom formata 24x30, pomoću folije i rešetke. Film je postavljen poprijeko, od­ nosno po širini. Obavezno se stavlja ozna­ ka L ili D. Položaj bolesnikova tijela isti je kao i za izvođenje dorzalne snimke zdjelice. Noge su ispružene, u unutarnjoj rotaciji. Cen­ tralna zraka ukošena je za 25° kranijalno i cilja na donji rub simfize u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo­ bičajene. Na dorzalnoj snimci područja simfize prikazani su foramen opturatum, os pubis, os ishi i simpasis osis pubis (sl. 242. i 243).

Radiografska tehnika skeleta

140 Sl. ze

Ventralna snimka simfize Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje veritralne snimke simfize ista je kao i za dorzalnu snimku područja simfize. Bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­ manje s ispruženim nogama. Ruke su flektirane u laktovima i bolesnik se dla­ novima oslanja o stol za snimanje u visini očiju. Medijalna linija bolesnikova tijela

243.

Dorzalna

snimka

simfi-

okomita je na ravninu stola. Centralna zraka je za 10° ukošena kaudalno i cilja četiri poprečna prsta bolesnika iznad spojnice glutealnih nabora u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao za dorzalnu snimku područja simfize. Na ventralnoj snimci područja simfize vidimo iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj snimci, ali su bolje prikazane jer je snimani dio bliže filmu (sl. 244).

Sl. 244. Ventralna snimka simfize

Snimanje donjih ekstremiteta

Dorzalna snimka osis ilium Priprema bolesnika za izvođenje te snimke je uobičajena. Snima se filmom formata 24x30, obavezno uz upotrebu folije i rešetke. Stavlja se oznaka strane L ili D. Bolesnik leži u dorzalnom položaju,

141

tijelo mu je lagano ukošeno, nesnimana strana je za oko 40° podignuta od ravni­ ne stola kako bi veći dio površine ilijakalne kosti koju želimo snimiti bio paralelan s ravninom filma. Centralna zraka usmje­ rena je okomito na film i cilja na sredinu kasete, a oko tri poprečna prsta ulazi medijalno od spine ilijake anterior superior i cilja na sredinu ilijakalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene. Na dorzalnoj snimci ala osis ileum vi­ dimo koksofemoralni zglob s acetabulumom, ala osis ilei, kristu ilijaku, kaput femoris i simfsis osis pubis. (sl. 244. a).

Ventralna snimka osis ilium (modifikacija)

Sl. 244. a. Dorzalna snimka ossis illei

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku osis ileum. Bo­ lesnik leži potrbuške na stolu za snima­ nje, a tijelo mu je zarotirano na zdravu stranu, odnosno bolesna strana je za 40 — 45° podignuta. U tom položaju boles­ na strana dobro priliježe uz film. Central­ na zraka pada okomito na sredinu filma, cilja na sredinu filma i na sredinu osis ile­ um. Udaljenost fokus — film, imobiliza­ cija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku osis ileum.

SNIMANJE KRALJEŠNICE Za snimke kralješnice nije potrebna ni­ kakva specifična medikamentozna pripre­ ma bolesnika. Jedino treba bolesnika os­ loboditi odjeće i ostalih predmeta koji bi mogli uzrokovati nepoželjnu rendgensku sjenu onog područja koji se snima. Za snimke lumbalne kralješnice, zdjelice i sakruma preporučuje se osim toga da bo­ lesnik dan prije snimanja konzumira ka­ šastu hranu, koja ne izaziva meteorizam, zbog mogućih superpozicija plina iz crije­ va s kralješcima, što bi omelo radiološku analizu kralješaka. Sva snimanja kralješnice izvode se u le­ žećem, stojećem ili sjedećem položaju bo­ lesnikova tijela (sl. 245, 246. i 247). Za sli­ kanje kralješnice upotrebljavaju se filmo­ vi: 18x24, 24x30, 15x40, 20x40 i 30 x 40. Slika se pomoću folije i upotrebe rešetke, i to obavezno u dva smjera (tipič­ ne ili standardne slike). Po potrebi se ra­ de i kose, funkcionalne, slojevne i ciljane snimke. Obavezno se za svaku snimku Sl. 245. Shematski ložaju bolesnika

Sl. 246. Shematski prikaz kralješnice u ležećem položaju bolesnika

prikaz

kralješnice

u

stojećem

po­

Radiografska tehnika skeleta

144

Sl. 247. Skica normalnog kralješka u dvije projekci­ je (AP i u profilu) 1-corpus vertebrae, 2-pediculus vertebrae, 3-lamina vertebrae, 4-processus transversus, 5-porocessus spinosus, 6-foramen vertebrae, 7-facies articulares su-

periores, 8-processus articulares superiores, 9-facies articulares inferiores, 10-processus articulares infe­ riores, ll-fovea costalis superior, 12-fovea costalis inferior, 13-fovea costalis transversalis, 14-discus intervertebralis,

stavlja oznaka strane tijela L ili D. Prili­ kom svakog snimanja mora se radi zaštite bolesnika suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a tijelo, osobito područje gonada, zaštititi zaštitnom pregačom. Za sve vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije di­ sati. Stoga se mora s bolesnikom prethod­ no uvježbati — duboko udahnite — sve izdahnite — i to nekoliko puta, a zatim — duboko udahnite, izdahnite i ne dišite — i u tom trenu eksponirati. Prije ekspozici­ je obavezno se još jednom provjeri polo­ žaj bolesnika i smjer centralne zrake.

kralješnice, svući ga do pojasa te skinuti nakit s vrata i ušiju.

SNIMKE VRATNE KRALJEŠNICE

Dorzalna snimka vratne (cervikalne) kralješnice Priprema bolesnika: Bolesnika treba pripremiti za rendgensko snimanje vratne

Pribor: Vratna kralješnica slika se fil­ mom formata 18 x 24, uz upotrebu folije i rešetke. Kaseta se postavlja uzdužno, a njezin gornji rub dolazi u visinu procesuša mastoideusa. Obavezno se stavlja oz­ naka strane L ili D. Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik le­ ži na leđima, na sredini stola za snimanje, tako da je mediosagitalna ravnina glave, vrata i tijela okomita na ravninu stola za snimanje. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini. Ruke su pruže­ ne uz tijelo, a ramena maksimalno spušte­ na i priljubljena uz stol za snimanje. Položaj snimanog dijela: Kao što je re­ čeno, mediosagitalna ravnina vratne kra­ lješnice okomita je na ravninu stola za snimanje. Bolesnikova brada malo je podignuta kako bi superpozicija mandi­ bule s vratnom kralješnicom bila što ma­ nje izražena.

145

Snimanje kralješnice

Sl. 248. Položaj bolesnikova tijela za dorzalnu snimku vratne kralješ­ nice

Centriranje: Centralna zraka usmjere­ na je maksimalno za 15° kranijalno, a ci­ lja na četvrti vratni kralješak, tj. na gornji rub tiroidne hrskavice. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm (sl. 248). Imobilizacija i zaštita bolesnika stan­ dardne su kao i za ostala snimanja.

Sl. 249. Shematski prikaz anatomskih strukutra vrat­ ne kralješnice u AP projekciji: 1-corpus vertebrae, 2-processus transversus verteb­ rae, 3-processus spinosus, 4-discus intervertebralis, 5-dens, 6-atlas, 7-axis, 8-os occipitale

Prikaz struktura: Na dorzalnoj snimci vratne kralješnice (sl. 249) moraju biti pri­ kazani korpusi svih sedam vratnih kralješaka, te prvi torakalni kralješak i dio

Sl. 250. Dorzalna snimka cervikalne kralješnice

Radiografska tehnika skeleta

mandibule. Osim korpusa svih sedam vratnih kralješaka prikazani su i procesus transverzusi svih vratnih kralješaka, procesusi spinozusi i artikulacijske plohe vratnih kralješaka (sl. 250)

Ottonellova projekcija vratne kralješnice

vratne kralješnice, samo što bolesnik maksimalno podigne bradu i u toku ek­ spozicije polako otvara i zatvara usta. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na četvrti vratni kralješak, odnosno na tiroidnu hrskavicu (sl. 251 i 252). Pomicanjem brade u toku ekspozici­ je donekle se »briše« sjena mandibule, pa je prvi i drugi vratni kralješak bolje prika­ zan od trećeg i četvrtog (sl. 253)

Ottonellova projekcija vratne kralješnice izvodi se jednako kao i dorzalna snimka

Sl. 251. Položaj bolesnikova tijela i brade za Ottonellovu projekciju

Sl. 252. Smjer. centralne mjesto njezina ulaska za lovu projekciju

zrake i Ottonel­

Snimanje kralješnice

147

Profilna snimka vratne kralješnice Priprema bolesnika i materijal za to sni­ manje isti su kao i za dorzalno snimanje vratne kralješnice. Kaseta je postavljena uzdužno, a njezin gornji rub nalazi se u visini procesusa mastoideusa. Stavlja se oznaka strane L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Kad se radi profilna snimka vratne kralješnice, boles­ nik ili stoji ili sjedi uz stativ za slikanje (sl. 254). Mediosagitalna ravnina tijela paralelna je s ravninom filma, a frontalna ravnina okomita je na ravninu filma. Bo­ lesnik mora što više spustiti ramena kako bi sedmi vratni kralješak bio što bolje pri­ kazan. U tu svrhu obje se ruke opterete jednakim teretom i slika se u ekspiriju da bi ramena bolesnika bila spuštena. Položaj snimanog dijela: Glava bolesni­ ka lagano je zabačena prema natrag. Si­ metrične točke ramena u istoj su transver­ zalnoj ravnini.

Sl. 253. projekciji

Snimka

vratne

Sl. 254. Položaj bolesnika za profilnu snimku cervikalne kralješni-

kralješnice

u

Ottonellovoj

Centriranje: Slika se s horizontalnim snopom zraka. Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma, a cilja na četvrti vratni kralješak (sl. 255). Udaljenost iz­ među fokusa i filma je jedan metar plus širina ramena.

148

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 255. Smjer profilnu snimku nice

Ako je bolesnik traumatiziran te ne mo­ že stajati, profilno snimanje vratne kra­ lješnice izvest će se u ležećem položaju bolesnika poleđice. Priprema i materijal su isti. Kaseta s filmom postavljena je vertikalno uz bolesnikov vrat i podložena jastucima. Slika se horizontalnim sno­

ccntralne zrake za cervikalne kralješ­

pom. Smjer centralne zrake je okomit na četvrti vratni kralješak i na sredinu kase­ te. Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Ocjena snimke: Na profilnoj snimci vratne kralješnice vide se sve anatomske strukture koje se vide i na dorzalnoj a osobito se dobro vide procesusi spinozusi i korpusi svih sedam vratnih kralješaka te i. v. prostori (sl. 256).

Funkcionalne snimke vratne kralješnice

sl. 256. Profilna snimka cervikalne kralješnice

Priprema bolesnika je standardna, kao i za ostala snimanja vratne kralješnice. Za razliku od tipičnih snimaka, funkci­ onalne snimke vratne kralješnice izvode se filmom formata 24x30, uz upotrebu folije i rešetke. I kod toga snimanja kase­ ta s filmom postavljena je uzdužno, a nje­ zin gornji rub nalazi se također u visini procesusa mastoideusa. Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­ la isti kao i za profilno snimanje kralješ­ nice. Funkcionalne snimke vratne kralješ­ nice izvode se u položaju maksimalne fleksije ili antiefieksije (inklinacije). Bo­ lesnikova brada maksimalno je privučena prsima (sl. 257), te u položaju maksimal-

Snimanje kralješnice

149

Sl. 257. Položaj bolesnika pri izvo­ đenju funkcionalnih snimaka cervikalne kralješnice-bolesnikova glava u položaju maksimalne flek­ sije ili antefleksije (inklinacije)

ne ekstenzije ili retrofleksije ili reklinacije (glava je maksimalno zabačena prema na­ trag) (sl. 258). Obavezno se izvode oba snimanja, slika se s horizontalnim sno­ pom zračenja. Centralna zraka cilja na četvrti vratni kralješak i pada okomito na sredinu filma. Udaljenost fokusa — film ista je kao za profilnu snimku vratne kra­ lješnice. Imobilizacija i zaštita bolesnika su standardne.

Sl. 258. Položaj bolesnika pri izvo­ đenju funkciolnalnih snimaka cervikalne kralješnice — bolesnikova glava u položaju maksimalne ret­ rofleksije ili reklinacije

Ocjena snimke: Na funkcionalnim snimkama vratne kralješnice prikazane su anatomske strukture kao i na profilnoj snimci vratne kralješnice, osobito dobrim prikazom procesusa spinozusa na snimci pri maksimalnoj fleksiji vrata. (sl. 259. i 260).

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 259. Funkcionalne snimke u položaju maksimalne antefleksije

cervikalne

kralješnice

Kose snimke vratne kralješnice Kose snimke vratne kralješnice omogu­ ćuju optimalan prikaz foramina interver­ tebralija. Rade se dorzalne i ventralne ko­ se snimke. Priprema bolesnika i materijala isti su kao i za funkcionalne snimke vratne kra­ lješnice, dakle film formata 24x30. Prili­ kom stavljanja oznake strane stavlja se kod kosih snimaka vratne kralješnice oz­ naka one strane koja je dalje od filma, tj. bliže cijevi (ako je lijevo rame uz film, stavlja se oznaka D i slika desna forami­ na intervertebralija). Ovo se odnosi na dorzalne kose snim­ ke, dok je kod ventralnih kosih snimaka obratno. Položaj bolesnikova tijela: Kose snim­ ke vratne kralješnice izvode se u pravilu u sjedećem ili stojećem položaju bolesnika, a samo iznimno u ležećem položaju ako to zahtijeva bolesnikovo stanje. Bolesnik je dorzalnom stranom prislonjen uz film,

Sl. 260. Funkcionalne snimke položaju maksimalne retrofleksije

vratne

kralješnice

u

njegovo tijelo rotira se za 45° na jednu, pa na drugu stranu (sl. 261. i 262). Time mediosagitalna ravnina tijela čini s ravni­ nom filma kut od 45°. U tom položaju su foramina intervertebralija paralelna s fil­ mom pa se najbolje prikazuju. Obavezno se slika lijeva i desna strana. Položaj snimanog dijela: Mediosagital­ na ravnina glave i vrata u odnosu na rav­ ninu filma također je pod kutom od 45°. Ako umjesto prikaza foramina interver­ tebralija želimo bolji prikaz artikulacij­ skih intervertebralnih ploha, tada ćemo tijelo, vrat i glavu bolesnika rotirati za oko 70° umjesto za 45°, pa će mediosagi­ talna ravnina tijela, glave i vrata činiti s ravninom filma kut od 20c. Sve ostalo je isto kao kod kosih snimaka za prikaz fo­ ramina intervertebralija. Centriranje: Kod kosih dorzalnih sni­ maka vratne kralješnice centralna zraka bit će za 15 — 20° ukošena kranijalno, a cilja na visinu četvrtog do petog vratnog kralješka (sl. 261). Kose snimke vratne

Snimanje kralješnice

151

Sl. 261. Kosi dorzalni položaj bo­ lesnika za kosu snimku cervikiilne kralješnice, gdje je centralna zraka za.15—20° usmjerena kranijalno

kralješnice za prikaz foramina intervertebralija mogu se napraviti i onda ako je bolesnik ventralnom stranom okrenut prema filmu. Tada ga rotiramo za 45° na lijevu, a zatim na desnu stranu. Ali je u tom slučaju smjer centralne zrake ukošen za 15 — 20° kaudalno (sl. 262). I ovaj put ciljamo u visinu trećeg do četvrtog vrat­ nog kralješka. Ako bolesnik ne može sjediti ili stajati, onda je potreba kose snimke vratne kra­ lješnice napraviti u ležećem položaju. Ako je bolesnik u teškom stanju, tada

Sl. 262. Ventralni kosi položaj bo­ lesnika za kosu snimku cervikalne kralješnice gdje je centralna zraka za 15—20° usmjerena kaudalno

obično leži na leđima. Zato treba najprije jednu, a zatim drugu stranu podignuti i podložiti za 45°. Ruka podignute strane flektirana je u laktu i s njome se bolesnik pridržava za rub stola suprotne strane. Druga je ruka pružena uz tijelo. Central­ na zraka u tom je slučaju za 15 — 20° ukošena kranijalno, a cilja također u visi­ nu četvrtog do petog vratnog kralješka. Ocjena snimke: Na kosim snimkama vratne kralješnice optimalno su i oštro prikazana foramina intervertebralija i

Radiografska tehnika skeleta

152

Ventralna snimka atlanto-okcipitalnog zgloba Položaj bolesnikova tijela: Pri izvođe­ nju ventralne snimke atlanto-okcipitalnog zgloba bolesnik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktu i s dlanovima priljub­ ljenim uz stol. Mediosagitalna ravnina ti­ jela okomita je na ravninu stola. Položaj snimanog dijela: Glava se nala­ zi u položaju čelo — nos. Medijalna rav­ nina glave okomita je na ravninu stola (sl. 264). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta i cilja na sredinu spojnice dvaju proce­ susa mastoideusa u medijalnoj liniji (na rubu vlasišta i vrata). Udaljenost fokus — film je 100 cm.

Sl. 263. Kosa snimka cervikalne bro prikazana foramina intervertebralija

kralješnice

—

do­

Ocjena snimke: (sl. 265) Na ventralnoj snimci atlanto-okcipitalnog zgloba dobro je prikazan zglob između atlasa i okcipitalne kosti.

korpusi sedam vratnih kralješaka (sl. 263). Kod dorzalnih kosih snimaka vrat­ ne kralješnice bolje su prikazana forami­ na intervertebralija koja su dalje od filma (bliže cijevi), dok je kod ventralnih kosih snimaka obratno.

Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba Najčešće se izvodi v e n t r a l n a , a rjeđe kosa snimka atlanto-ok­ c i p i t a l n o g z g l o b a . I za jednu i za drugu snimku priprema bolesnika je stan­ dardna, znači kao i za ostala snimanja vratne kralješnice. Materijal koji se upot­ rebljava je film formata 13 x 18 ili 18 x 24. Slika se pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete postavlja se oko jedan popreč­ ni prst iznad mastoidnog procesusa. Oba­ vezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Sl. 264. Položaj bolesnika lanto-okcipitalnog zgloba — lo-nos

za ventralnu snimku glava je u položaju

at­ če-

Snimanje kralješnice

Sl. ba

265.

Ventralna

153

snimka

atlanto-akcipitalnog

zglo­

Kosa snimka atlanto-okcipitalnog zgloba Priprema bolesnika i materijala je ista kao pri izvođenju ventralne snimke atlanto-okcipitalnog zgloba. Bolesnik leži na leđima s rukama ispru­ ženim uz tijelo. Glava je za 45° ukošena udesno, a zatim ulijevo. Centralna zraka je okomita i ulazi uz vanjski rub orbite (sl. 266. a):

Snimke atlasa i aksisa Razlikujemo tri snimke atlasa i aksisa: dorzalnu, ventralnu i profil n u . Priprema bolesnika za sve tri snimke je uobičajena, kao i za ostale snimke vrat­

Sl. 266. Kosa snimka atlanto-akcipitalnog zgloba

ne kralješnice. Snima se filmom formata 13x18, uz upotrebu folije i rešetke. Pre­ poručuje se snimanje s tubusom. Kod sve tri snimke uobičajena je zaštita i imobili­ zacija bolesnika. Dorzalna snimka atlasa i aksisa: Izvodi se u ležećem položaju bolesnika na leđi­ ma, s rukama pruženim uz tijelo i bradom minimalno privučenom k prsima, dok su usta maksimalno otvorena (sl. 267). Me­ dijalna ravnina glave i tijela okomita je na ravninu stola za snimanje. Centralna zraka je okomita na sredinu maksimalno otvorenih usta i pada okomito na film. Osim u ležećem položaju bolesnika dor­ zalna snimka atlasa i aksisa može se iz­ vesti i u sjedećem položaju, pri čemu je bolesnik leđima prislonjen uz stativ za snimanje, a centralna zraka ulazi na sre­ dinu maksimalno otvorenih usta te pada okomito na sredinu filma (sl. 268. i 269).

154

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 266. a. Položaj bolesnika za do­ rzalnu snimku atlasa i aksisa mak­ simalno otvorena bolesnikova usta

Sl. 267. Shematski prikaz anatomskih struktura pod­ ručja atlasa i aksisa. 1-atlas, 2-processus transversus atlasa, 3-axis, 4-dens axisa, 5-corpus vertebrae cervicales III, 6-os occipitale, 7-gornji zubi. 8-donji zubi, 9-mandibula

Sl. 268. Shematski prikaz smjera centralne zrake kod dorzalne snimke atlasa i aksisa

Snimanje kralješnice

155

Profilna snimka atlasa i aksisa: Boles­ nik leži na leđima s rukama pruženim uz tijelo. Medijalna ravnina tijela i glave okomita je na ravninu stola. Kaseta s fil­ mom postavljena je vertikalno uz desnu ili lijevu stranu bolesnikove glave podložena je jastucima. Medijalna ravnina gla­ ve paralelna je s ravninom filma (čisti profil). Centralna zraka je horizontalna, pada okomito na sredinu filma, a cilja oko 2 — 3 cm ispod procesusa mastoide­ usa s one strane koja je bliže cijevi. Oba­ vezna je imobilizacija i zaštita bolesnika kao i za ostale snimke vratne kralješnice. Ocjena snimke: Na snimkama su jasno prikazane mase laterales, dens aksisa, fo­ ramen okcipitale magnum, a naročito nje­ gov ventralni dio. Povrede atlasa i aksisa su česte, pa se po potrebi rade i dodatne slojevne snimke (sl. 269. i 270).

Sl. 269. Snimka densa kroz otvorena usta

Ventralna snimka atlasa i aksisa: Boles­ nik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktu i s dlanovima priljubljenim uz stol. Bolesnikova brada nalazi se na podlošku, kojemu je kosina 23°. Deblji kraj podloška okrenut je kranijalno. Vrat je maksi­ malno ekstendiran i izravnat s filmom. Centralna zraka pada okomito na spojni­ cu dvaju procesusa mastoideusa u medijalnoj liniji. Kod te projekcije dens aksisa projicira se unutar foramena okcipitale magnum. Ventralna slika atlasa i aksisa može se izvesti i bez podloška, pri čemu bolesnik također leži potrbuške, a brada, stavljena ravno na film maksimalno je ekstendirana. Centralna

zraka

spojnice dvaju medijalnoj liniji.

je okomita na sredinu procesusa mastoideusa u Sl. 270. Profilna snimka atlasa i aksisa

156

Snimke cervikotorakalnog prijelaza Razlikujemo dorzalnu, ventralnu i profilnu snimku cervikotorakal­ nog prijelaza. Dorzalna snimka cervi­ kotorakalnog prijelaza (Pilarova pro­ jekcija) i profilna snimka rade se često, a centralna izrazito rijetko. Za sve tri snimke cervikotorakalnog prijelaza po­ trebna je uobičajena priprema, znači, bo­ lesnika treba osloboditi odjeće do pojasa i skinuti mu nakit s područja vrata. Slika se filmom formata 13x18 pomoću folije i rešetke. Centar kasete nalazi se u visini juguluma. Treba staviti oznaku strane L ili D.

Kod dorzalne snimke cervikotorakalnog prijelaza (Pilarova projekcija) boles­ nik leži na leđima, ruke su mu pružene uz tijelo, a brada je maksimalno podignuta. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Centralna zraka ukošena je za oko 20 — 30° kaudalno i cilja na cervikotorakalni prijelaz. Udaljenost fokus — film je 100 cm.

Ventralna snimka cervikotorakalnog područja izvodi se u ležećem položaju bo­ lesnika na trbuhu. Ruke su flektirane u laktu i priljubljene uz stol u visini glave. Centralna zraka ukošena je za 20° kranijalno, a cilja na cervikotorakalni prijelaz. Ocjena snimke: Na dorzalnoj i ventralnoj snimci cervikotorakalnog prijelaza prikazani su područje donje vratne kra­ lješnice i korpusi prvih triju torakalnih kralješaka. Budući da je u rutinskom svakodnev­ nom poslu često teško dobiti dobar pri­ kaz sedmog vratnog te prvog, drugog i trećeg torakalnog kralješka u profilnoj projekciji, zbog superpozicije mekih česti ramena, često se radi tzv. profilna snimka

Radiografska tehnika skeleta

cervikotorakalnog prijelaza. Priprema bo­ lesnika za tu snimku je uobičajena. Izvodi se filmom formata 24x30, pomoću folije i rešetke. Stavlja se oznaka strane L ili D.

Profilna snimka cervikotorakalnog prijelaza Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku u profilnom položaju tako da je medijalna ravnina tijela i glave paralelna s ravninom filma. Ruka one strane na ko­ joj bolesnik leži svinuta je u laktu i boles­ nik je drži ispod glave. Na taj se način postiže da vratna kralješnica bude para­ lelna sa stolom za snimanje. Ruka protiv­ ne (ne priležeće) strane leži na bolesniko­ vu tijelu i bolesnik je mora maksimalno povući prema kaudalno, odnosno prema nogama (sl. 271). Time se postiže da rame nepriležeće strane bude što je moguće vi­ še kaudalno potisnuto. Noge moraju biti flektirane u koljenu, jer je u tom položaju bolesnik stabilno položen na stol pa mu druga imobilizacija nije ni potrebna (sl. 271 i 272). Centriranje: Centralna zraka nagnuta je za 10° kaudalno cilja u visini cerviko­ torakalnog prijelaza a izlazi na sredinu filma.

Snimka cervikotorakalnog prijelaza po Twinningu. Priprema bolesnika je standar­ dna. Slika se pomoću folije i rešetke fil­ mom formata 18 x 24, koji se stavlja po visini. Bolesnik je u čistom profilu u sto­ jećem stavu tako da mu je medijalna lini­ ja paralelna s ravninom filma. Ruka koja je bliža filmu stavljena je iznad glave, a druga ruka je ispružena uz tijelo i rame je maksimalno spušteno. Centralna zraka ide horizontalno, ali pada okomito na sredinu filma i cilja na cervikotorakalni prijelaz. Imobilizacija i zaštita su standardne.

Snimanje kralješnice

157 Sl. 271. Položaj filnu snimku prijelaza

bolesnika za pro­ cervikotorakalnog

Sl. 272. Položaj bolesnika za profilnu snimku cervikotorakalnog prijelaza i smjer centralne zrake

SNIMKE GRUDNE KRALJEŠNICE

(TORAKALNE)

Najčešće se izvode dvije t i p i č n e , stan­ dardne snimke torakalne kralješnice — dorzalna i profilna

Dorzalna snimka grudne kralješnice Priprema bolesnika: Za izvođenje do­ rzalne snimke kralješnice bolesnik se oba­ vezno mora svući do pojasa i skinuti na­ kit s vrata. Pribor: Dorzalna snimka kralješnice iz­ vodi se filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40, obavezno pomoću folije i rešetke. Često se upotrebljavaju kompenzacijske folije.

Radiografska tehnika skeleta

Gornji rub kasete dolazi u visini procesu sa spinozusa sedmog vratnog kralješka. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna snimka torakalne kralješnice izvodi se u principu u ležećem položaju bolesnika na leđima. Medijalna ravnina bolesnikova ti­ jela okomita je na sredinu stola za snima­ nje. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Bolesnik mo­ ra ležati točno na sredini stola kako se na rendgenogramima ne bi dobila iskrivljena kralješnica uzrokovana lošim položajem bolesnika pri snimanju, što može praviti zabunu s obzirom na stvarno patološko iskrivljenje kralješnice. Ruke bolesnika ispružene su uz tijelo, brada je malo pod­ ignuta, pod glavu bolesnika stavljen je jastučić da bolesniku bude ugodnije leža­ ti (sl. 273). Noge su u koljenu lagano flektirane i privučene k tijelu. Na taj način torakalna kralješnica bolje priliježe uz film.

Sl. 273. Položaj kalne kralješnice

bolesnika

za

dorzalnu

snimku

tora­

Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film i cilja na šesti torakalni kralješak (visina intermamilarne linije) u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Snima se u ekspiriju.

Sl. 274. Dorzalna snimka torakalne kralješnice

Snimanje kralješnice

159

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci torakalne kralješnice prikazani su korpusi svih dvanaest torakalnih kralješaka, procesusi transverzusi s kostovertebralnim zglobovima i intervertebralni prostori (sl. 274).

Profilna snimka grudne kralješnice (latero — lateralna) Priprema bolesnika i materijal za sni­ manje isti su kao i za dorzalnu snimku torakalne kralješnice. Ako bolesnik ima iz­ razitu kifozu ili lordozu, umjesto filma formata 1 5 x 4 0 i l i 2 0 x 4 0 upotrijebit će­ mo kod profilne snimke torakalne kralješ­ nice film 30 x 40. U svakom slučaju snima se pomoću rešetke i folije, i to redovno uz upotrebu kompenzacijske folije, kao i za

Sl. 276. Profilna snimka torakalne kralješnice

Sl. 275. Položaj bolesnika za profilnu snimku tora­ kalne kralješnice

160

dorzalnu snimku torakalne kralješnice. Gornji rub kasete nalazi se u visini sed­ mog vratnog kralješka. Obavezno se stav­ lja oznaka strane L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku (desnom ili lijevom). Ruke su mu prekrižene na prsima ili, još češće, ispru­ žene iznad glave. Noge su flektirane u ko­ ljenu i privučene k tijelu. Ispod slabinskog dijela kralješnice obavezno se stavlja podložak kako bi se torakalna kralješnica što bolje izravnala i njezina uzdužna oso­ vina postala paralelna s ravninom filma. Medijalna ravnina bolesnikova tijela pa­ ralelna je s ravninom stola za snimanje (sl. 275). Bolesnik se nalazi kao i kod dorzalnog snimanja torakalne kralješnice na sredini stola za snimanje. Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film i cilja u visini šestog torakalnog kralješka u stražnjoj aksilarnoj liniji. Uda­ ljenost fokus — film je 100 cm. Za vrije­ me ekspozicije bolesnik može lagano di­ sati. Time dolazi do brisanja rebara, ali snimka se može učiniti i pri kraju ekspirija. Ocjena snimke: Na profilnoj snimci to­ rakalne kralješnice moraju se vidjeti kor­ pusi svih dvanaest torakalnih kralješaka, sedmi cervikalni i prvi lumbalni kralješak (sl. 276).

Sl. 277. Položaj bolesnika za kosu snimku torakalne kralješnice

Radiografska tehnika skeleta

Kosa snimka grudne kralješnice Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje kose snimke torakalne kralješnice uobičajeni su kao i za tipične snimke to­ rakalne kralješnice. Kosa snimka izvodi se međutim češće u stojećem položaju, ali se može izvesti i u ležećem položaju bo­ lesnika. Bolesnikovo tijelo ukosimo tako da njegova medijalna ravnina čini s ravni­ nom filma kut od 45° (sl. 277). Ruka pod­ ignute strane flektirana je u laktu i njom se bolesnik podupire, a druga je ispruže­ na uz tijelo. U tom položaju spinalni na­ stavci postaju paralelni s ravninom filma i na taj način dobivamo njihov prikaz. Uvijek se snima desna i lijeva strana (sl. 278). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta na film i cilja na šesti torakalni kralje­ šak. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Za vrijeme eksponiranja bolesnik ne smi­ je disati. Osim opisanog načina, kosa snimka torakalne kralješnice može se uči­ niti i tako da bolesnika iz čistog profilnog položaja rotiramo za 15° — 20° prema naprijed (kosa projekcija po Oppenheimeru), ili da ga pak rotiramo prema stra­ ga, također za 15° — 20° (kosa projekci­ ja po Fuchsu). U tom položaju procesusi artikulaciones superiores postaju para­ lelni s ravninom filma.

Snimanje kralješnice

161

Sl. 278. Položaj bolesnika za kosu snimku torakalne kralješnice — si­ metrične točke ramena i zdjelice u istoj su transvezalnoj ravnini

Položaj bolesnika je dakle takav da me­ dijalna ravnina tijela čini s ravninom fil­ ma kut od 15 do 20°, pri čemu frontalna ravnina tijela čini tada kut od 70 ili 7 5 °. Obavezno se snima i lijeva i desna strana. Označuje se ona strana tijela koja je bliže cijevi. Na kosim snimkama torakalne kralješ­ nice prikazano je svih dvanaest torakalnih kralješaka, sedmi cervikalni i prvi lumbalni. Osobito su dobro prikazani ma­ li zglobovi. Pri izvođenju bilo koje snim­ ke torakalne kralješnice obavezno se pri­ mjenjuju sve zaštitne mjere bolesnika od

Sl. 279. Položaj tijeja za dorzalnu snimku lumbalne kralješnice

ionizirajućeg zračenja. Također treba pro­ vesti odgovarajuću imobilizaciju bolesni­ ka.

SNIMKE SLABINSKE (LUMBALNE) KRALJEŠNICE Tipične snimke lumbalne kralješnice su d o r z a l n a i l i a n t e r i o p o s t e r i o r n a snimka, te p r o f i l n a i l i l a t e r o l a t e r a l n a s n i m k a . Ali osim spomenutih izvode se i k o s e s n i m k e , f u n k c i o n a l ne i ciljane snimke.

Radiografska tehnika skeleta

Dorzalna snimka slabinske kralješnice

Priprema bolesnika: Na snimanje lumbalne kralješnice bolesnik mora doći pri­ premljen, kao što je u uvodnom dijelu re­ čeno. Snimani dio lumbalne kralješnice mora biti bez odjeće i bez predmeta koji bi mogli dati rendgensku sjenu. Pribor: Lumbalna kralješnica slika se filmom formata 15x40, 20x40 ili 24 x 30, obavezno pomoću folije i rešetke. Kaseta je postavljena uzdužno, a gornji njezin rub nalazi se u visini ksifoida. Oba­ vezno se stavlja oznaka strane L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna snimka lumbalne kralješnice izvodi se u ležećem položaju bolesnika na leđima, na sredini stola za snimanje. Simetrične toč­ ke ramena i simetrične točke zdjelice u is­ toj su transverzalnoj ravnini. Bolesnik le­ ži točno na sredini stola za snimanje, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Noge su flektirane u koljenu i pri­ vučene k tijelu. Time se izravnava fizio­ loška lordoza lumbalne kralješnice, pa njezina uzdužna osovina bolje priliježe uz film. Medijalna ravnina bolesnikova tije­ la okomita je na ravninu stola za snima­ nje (sl. 279). Centriranje: Smjer centralne zrake je okomit. Centralna zraka cilja na sredinu linije koja spaja obje kriste ilijake u medi­ jalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. U toku ekspozicije boles­ nik ne smije disati. Slika se u ekspiriju. Područje gonada obavezno se zaštićuje štitnicima za gonade. Primarni snop ren­ dgenskog zračenja treba također suziti. Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci lumbalne kralješnice prikazani su korpusi svih lumbalnih kralješaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma. Osim kor­ pusa dobro se prikazuju procesusi transverzusi i intervertebralni prostori (sl. 280).

Sl. 280. Dorzalna snimka lumbalne kralješnice

Snimanje kralješnice

163

Profilna snimka slabinske kralješnice

Priprema bolesnika za profilnu snimku lumbalne kralješnice je uobičajena. Profilna snimka lumbalne kralješnice izvodi se filmom formata 1 5 x 4 0 ili 20x40. Ako bolesnik ima izrazitu lordozu ili kifozu, upotrijebit ćemo filma for­ mata 30 x 40. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete dolazi u visini ksifoida. Obavezno je stavljanje oz­ nake strane L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku, u čistom profilnom položaju. Ruke su mu pod glavom ili pružene iznad glave. Bolesnik se rukama prema napri­ jed može pridržavati i za stol. Medijalna ravnina tijela paralelna je s ravninom sto­ la za snimanje. Bolesnik se nalazi točno na sredini stola. Noge su flektirane u ko­ ljenu i privučene k tijelu. Ispod lumbalne kralješnice mora se staviti p o d l o ž a k , koji ne ostavlja rendgensku sjenu, kako bi se što bolje izravnala kralješnica (sl. 281). Centriranje: Centralna zraka je okomi­ ta i cilja oko tri poprečna prsta iznad kriste ilijake u srednjoj aksilarnoj liniji. Za

Sl. 282. Profilna snimka lumbalne kralješnice

Sl. 281. Položaj bolesnika za profilnu snimku lum­ balne kralješnice

164

vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije di­ sati. Obavezno se bolesnik mora zaštiti od zračenja. Ocjena snimke: Na snimci lumbalne kralješnice u profilnoj projekciji dobro su prikazani korpusi svih lumbalnih kralješaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma. Osim korpusa dobro se prikazu­ ju procesusi spinozusi i intervertebralni prostori (sl. 282).

Kose snimke slabinske kralješnice Priprema bolesnika za izvođenje kosih snimaka lumbalne kralješnice uobičajena je kao i za ostale snimke lumbalne kra­ lješnice. Snimke se izvode filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40. Snima se pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete nalazi se u vi­ sini ksifoida. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Razlikujemo a n t e r i o r n e i p o s t e r i o r n e k o s e snimke lumbalne kralješni­ ce. Za dorzalnu (posteriornu) kosu snimku slabinske kralješnice bolesnik leži na leđi­ ma, ruke su mu ispod glave ili pružene

Sl. 283. Položaj bolesnika pri sni­ manju dorzalne (posteriorne) kose snimke lumbalne kralješnice

Radiografska tehnika skeleta

naprijed. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu da bi se izravnala fizio­ loška lordoza lumbalne kralješnice. Tijelo je za 45° podignuto na jednu, pa na dru­ gu stranu. Medijalna ravnina tijela čini ravninom tijela kut od-45°. Podizanjem bolesnikova tijela podiže se područje zdjelice i ramena (sl. 283). Kod centriranja centralna zraka pada okomito na film i cilja tri poprečna boles­ nikova prsta iznad i pet medijalno od kriste ilijake, odnosno na visinu trećeg lumbalnog kralješka. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Uvijek se snima u ekspiriju. Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Za ventralnu (anteriornu) kosu snimku lumbalne kralješnice tijelo se nala~i u ventralnom kosom položaju rotirano za 45° na jednu, a zatim na drugu stranu. Noge su savijene u koljenu, privučene k tijelu kako bi se izravnala fiziološka lordoza lumbalne kralješnice (sl. 284). Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito i cilja tri poprečna prsta bolesnikova iznad i pet medijalno od kriste ilijake, od­ nosno u visini trećeg lumbalnog kralješ­ ka. Udaljenost fokus — film je oko 100 cm. U toku ekspozicije bolesnik ne smije disati. Primjenjuje se uobičajena zaštita i imobilizacija.

Snimanje kralješnice

165

Sl. 284. Položaj bolesnika pri sni­ manju ventralne (anteriorne) kose snimke lumbalne kralješnice

Ocjena snimaka: Na kosim snimkama lumbalne kralješnice prikazani su mali zglobovi koji se nalaze bliže filmu. Prika­ zani su i korpusi svih lumbalnih kralješa­ ka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma u kosoj projekciji. Uvijek se radi komparacije snimaju obje strane (sl. 285).

Funkcionalne snimke slabinske kralješnice Funkcionalne snimke lumbalne kralješ­ nice često se izvode ali uvijek kao dopun­ ske snimke, nakon učinjenih tipičnih sni­ maka. U načelu razlikujemo funkcional­ ne snimke lumbalne kralješnice u m a k s i malnoj inklinaciji i maksimalnoj r e k l i n a c i j i od snimaka s n a g i b o m t i ­ jela u lijevo i u desno. Funkcionalne snimke u maksimalnoj in­ klinaciji i reklinaciji mnogo se češće izvo­

Sl. 285. Kose snimke lumbalne kralješnice

de. Kad se na uputnici traže funkcionalne snimke lumbalne kralješnice, pod tim se podrazumijeva da će se osim dorzalne i profilne snimke učiniti i snimke u maksi­ malnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciii lumbalne kralješnice.

Radiografska tehnika skeleta

Priprema bolesnika za sve funkcional­ ne snimke lumbalne kralješnice je uobiča­ jena kao i za standardne snimke. Funkci­ onalne snimke lumbalne kralješnice rade se filmom formata 30 x40, obavezno uz upotrebu folije i rešetke. Stavlja se Ozna­ ka strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi se u visini ksifoida. Funkcionalne snimke lumbalne kralješ­ nice u maksimalnoj inklinaciji i maksi­ malnoj reklinaciji uvijek se izvode u sto­ jećem položaju bolesnika, u profilnom položaju bolesnikova tijela, pri čemu je

medijalna ravnina tijela paralelna sa stati­ vom za snimanje. Bolesnikove ruke pružene su iznad gla­ ve i savijene u laktovima. Bolesnik se maksimalno nagne prema naprijed (mak­ simalna inklinacija) (sl. 286), a zatim maksimalno prema natrag (maksimalna reklinacija) (sl. 287). Pri tome se mora pa­ ziti da bolesnikova zdjelica ostane nepo­ mična, odnosno fiksirana, tj. u istom po­ ložaju, a da bolesnik savija tijelo samo u lumbalnom području.

Sl. 286. Položaj bolesnikova tijela za funkcionalne snimke lumbalne kralješnice-maksimalna inklinacija

Sl. 287. Položaj bolesnikova tijela za funkcionalne snimke Jumbalne kralješnice — maksimalna reklinacija

Snimanje kralješnice

Sl. 288. Funkcionalne snimke u položaju maksimalne inklinacije

167

lumbalne

kralješnice

Centriranje: Snima se sa horizontalnim snopom zračenja. Centralna zraka pada okomito na film i cilja tri poprečna prsta iznad kriste ilijake. Obavezno se snima u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciji lumbalne kralješnice. Udalje­ nost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrije­ me ekspozicije bolesnik ne smije disati. Eksponira se u ekspiriju. Obavezno se provodi uobičajena zaštita bolesnika. Ocjena snimke: Na profilnim, funkcio­ nalnim snimkama lumbalne kralješnice u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciji vrlo se dobro mogu analizirati intervertebralni prostori (sl. 288. i 289).

Sl. 289. Funkcionalne snimke lumbalne u položaju maksimalne reklinacije

kralješnice

Dorzalne i ventralne funkcionalne snim­ ke lumbalne kralješnice s nagibom tijela ulijevo i udesno rjeđe se izvode od profil-

nih funkcionalnih snimaka. To osobito vrijedi za ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješnice. I dorzalne i ventral­ ne funkcionalne snimke lumbalne kralješ­ nice izvode se uvijek u stojećem položaju bolesnikova tijela, pri čemu je bolesnik ili licem ili leđima okrenut prema filmu. Bo­ lesnik se naginje maksimalno najprije na jednu, a zatim na drugu stranu u lumbalnom dijelu kralješnice.. Zdjelica ostaje fiksirana, odnosno kukovi su na svom mjestu. Obavezno se snima i lijeva i des­ na strana (sl. 290. i 291).

168

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 290. Položaj bolesnika za do­ rzalnu Funkcionalnu snimku lum­ balne kralješnice — nagib bolesni­ ka ulijevo

Sl. 291. Položaj bolesnika za do­ rzalnu snimku funkcionalne lum­ balne kralješnice — nagib bolesni­ ka udesno

Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na ravninu filma. Snima se s hori­ zontalnim snopom zračenja, a cilja na sredinu linije koja spaja obje kriste u me­ dijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bo­ lesnik ne smije disati. Snima se u ekspiriju. Obavezno se provodi odgovarajuća za­ štita bolesnika. Ocjena snimaka: Dorzalne i ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješni­ ce služe za prikaz intervertebralnih pro, stora.

Ciljane snimke četvrtog i petog slabinskog kralješka Kada treba učiniti ciljane snimke čet­ vrtog i petog lumbalnog kralješka, uvijek se izvodi d o r z a l n a i p r o f i l n a snim­ ka, a ponekad i k o s e s n i m k e p o K o ­ v a č u . Ciljane snimke četvrtog i petog lumbalnog kralješka rade se zbog čestih degenerativnih promjena intervertebralnog diska u visini L I V — L V i L V — S I kralješka. Budući da je potrebna pomna

Snimanje kralješnice

analiza tog područja, čine se ciljane snim­ ke. Te se snimke nazivaju još i snimke lumbosakralnog prijelaza. Priprema bolesnika za sve ciljane snim­ ke lumbosakralnog područja je uobičaje­ na, kao i za ostale snimke lumbalne kra­ lješnice. Snima se filmom formata 24 x 30, pomoću folije i rešetke. Prepo­ ručuje se snimati s tubusom. Stavlja se oz­ naka strane L ili D. Centar kasete nalazi se u sredini između obje kriste i obje spine ilijake anterior superior. Važno je što više suziti rendgenski snop kako bi snim­ ka bila što oštrija. Kod dorzalne snimke bolesnik leži na leđima, s rukama prekriženima na prsima ili pruženima uz tijelo. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu.

169

bolesnika čak i do 45°. Cilja se na pro­ stor između četvrtog i petog kralješka u medijalnoj liniji na sredinu spojnice, koja spaja obje kriste i obje spine ilijake ante­ rior superior (sl. 292). Profilna snimka: Bolesnik leži na des­ nom ili lijevom boku. Ruke su prekrižene na prsima ili pružene iznad glave. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tije­ lu.

Centriranje: Centralna zraka je za 20 — 25° ukošena kranijalno, a kod nekih

Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na film, cilja na prostor između čet­ vrtog i petog kralješka u srednjoj aksilarnoj liniji (jedan do dva poprečna bolesni­ kova prsta ispod kriste). Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozi­ cije bolesnik ne smije disati. Slika se u ekspiriju (sl. 293).

Sl. 292. Dorzalna ciljana snimka četvrtog i petog lumbal nog kralješka

Sl. 293. Profilna ciljana snimka četvrtog i petog lumbalnog kralješka

Radiografska tehnika skeleta

170

Kose snimke lumbosakralnog prijelaza po Kovaču Za kosu snimku lumbosakralnog prije­ laza po K o v a č u priprema bolesnika i materijal za izvođenje snimke isti su kao i kod ostalih kosih snimaka lumbosakral­ nog prijelaza. Snimke se izvode uvijek u ležećem položaju bolesnika. Bolesnik leži na boku, a zdjelica je za 30° ukošena pre­ ma trbuhu. Rame je također ukošeno za 30°. Ruke se nalaze pod glavom ili su pružene iznad glave. Noge su malo savije­ ne u koljenima i privučene k tijelu (sl. 294. Centriranje: Centralna zraka je ukoše­ na za 15 — 30° kaudalno, a cilja na L V odnosno dva poprečna prsta ispod kriste. Kaseta je postavljena tako da je njezino središte u sredini između kriste i spine ilijake anterior superior. Za vrijeme eksponiranja bolesnik zadržava disanje. Ekspo­ nira se u ekspiriju. Kod svih ciljanih sni­ maka lumbosakralnog prijelaza provodi se uobičajena zaštita bolesnika. Na cilja­ nim snimkama četvrtog i petog lumbalnog kralješka odnosno lumbosakralnog prijelaza dobro se vide korpusi spomenu­ tih kralješaka, procesus i spinozusi, spi­

sl. 295. Kosa snimka lumbosakralnog prijelaza po Kovaču

nalni nastavci i stražnji lukovi navedenih kralješaka (sl. 295).

Sl. 294. Položaj bolesnika za kosu snimku lumbosakralnog prijelaza po KOVAČU

Snimanje kralješnice

SNIMKE KRSTAČNE KRALJEŠNICE

171

(SAKRALNE)

Snimke sakruma izvode se uvijek u le­ žećem položaju bolesnika. Snimaju se ti­ p i č n e snimke. Priprema bolesnika za snimanje sakralne kralješnice analogna je pripremi bolesnika za snimanje lumbalne kralješnice.

ji (sl. 297). Udaljenost fokus — f i l m iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Snima se u ekspiriju. Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum u cijelosti, peti lumbalni kralješak i dio osis kokcigis (sl. 298. i 299).

Dorzalna snimka sakruma Priprema bolesnika je uobičajena. Sakrum se snima filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, pomoću folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima, točno na sredini stola. Medi­ jalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola za snimanje. Simetrične točke rame­ na i simetrične točke zdjelice u istoj su transverzalnoj ravnini. Ruke su prekriže­ ne na prsima ili pružene iznad glave (sl. 296). Centriranje: Centralna zraka je ukoše­ na na 15° kranijalno i cilja sredinu linije koja spaja desnu i lijevu spinu ilijaku an­ terior superior i simfizu u medijalnoj lini­

Sl. 297. Smjer centralne zrake i mjesto ulaska centralne zrake za dorzalnu snimku sakruma

Sl. 296. Položaj bolesnika za do­ rzalnu snimku sakruma

Radiografska tehnika skeleta

172

ke bolesnik leži potrbuške na stolu za sni­ manje. Centralna zraka ukošena je za 15° kaudalno, a cilja na sredinu filma, odnos­ no na sredinu sakralne kosti.

Profilna snimka sakruma

snimku sakruma, ali kod ventralne snim­

Priprema bolesnika za profilnu snimku sakruma je ista kao i za dorzalnu snimku. Pribor: Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 pomoću folije i rešet­ ke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, s rukama prekriženima na prsima, pruženima iznad glave ili stavljenima pod glavu. Noge su flektirane u koljenu i lagano privučene k tijelu. Medijalna ravnina bolesnikova tije­ la paralelna je s ravninom stola za snima­ nje. Bolesnik leži točno na sredini stola za snimanje. Ispod lumbalnog dijela kralješ­ nice stavlja se jastučić.

Sl. 299. Dorzalna snimka sakruma

Sl. 300. Profilna snimka sakruma

Sl. 298. Shematski prikaz kod dorzalne snimke sakruma

prolaza

centralne

zrake

Kod ventralne snimke sakruma pripre­ ma i materijal su isti kao i za dorzalnu

Snimanje kralješnice

173

Centriranje: Centralna zraka okomita je na film i cilja oko 7 cm ispod kriste ilijake u stražnjoj aksilarnoj liniji. U t o k u ekspozicije bolesnik ne smije disati. Kod profilne snimke sakruma, kao i kod osta­ lih snimaka sakruma, obavezno se provo­ di adekvatna zaštita bolesnika. Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum u profilnoj projekciji (sl. 300).

SNIMKE

TRTIČNE

KRALJEŠNICE

(OS KOKCIGIS) Za izvođenje snimke kokcigealne kosti potrebna je analogna priprema bolesnika kao i za izvođenje snimke sakruma, od­ nosno lumbalne kralješnice. Os kokcigis snima se u tipičnim projekcijama filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 pomoću foli­ je i rešetke. sl. 302. Smjer centralne zrake i njezino ulazno mjes­

Dorzalna snimka os kokcigis Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

na leđima, na sredini stola za snimanje. Medijalna ravnina bolesnikova tijela oko­ mita je na ravninu stola. Simetrične točke ramena i zdjelice nalaze se u istoj tran­

Sl. 301. Položaj bolesnika za do­ rzalnu snimku os kokcigis

to za dorzalnu snimku os kokcigis

sverzalnoj ravnini. Bolesnikove ruke pre­ križene su na prsima ili pružene uz tijelo. Noge su ekstendirane (sl. 301). Centriranje: Centralna zraka ukošena je za 10° kaudalno i cilja 4—5 poprečnih

Radiografska tehnika skeleta

174

prstiju iznad simfize (sl. 302). Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ek­ spozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju. Obavezno se provodi zaštita bo­ lesnika. Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum os kokcigis u cijelosti i peti lumbalni kralješak (sl. 303).

Profilna snimka os kokcigis Priprema bolesnika i priprema materija­ la ista je kao i kod dorzalne snimke os

kokcigis. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

na

desnom

ili

lijevom

Sl. 303. Dorzalna snimka os kokcigis

boku,

medijalna

ravnina njegova tijela paralelna je s ravni­ nom stola za snimanje. Pod lumbalni dio kralješnice stavljen je podložak. Noge su lagano flektirane u koljenu i privučene k tijelu. Ruke su flektirane u laktu, stavlje­ ne uz glavu ili pod glavu. Centriranje: Centralna zraka okomita je na film i cilja oko 12 cm ispod linije kriste ilijake u stražnjoj aksilarnoj liniji. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje di­ sati, i to u ekspiriju. Obavezno se provodi uobičajena zašti­ ta bolesnika. Ocjena snimke: Na snimci je prikazan peti lumbalni kralješak, os sakrum i os kokcigis (sl. 303 a.).

Sl. 303. a. Profilna snimka os kokcigis

SNIMANJE PRSNOGA KOŠA (THORAX) Pod snimkom prsnog koša podrazumi­ jevamo u prvom redu snimke rebara, ia­ ko, anatomski gledajući, prednji dio to­ raksa čini sternum, a stražnji dio torakalna kralješnica. Snimke ramena detaljno su opisane u poglavlju o snimkama gor­ njih ekstremiteta. Za snimke toraksa potrebno je bolesni­ ka svući do pojasa i toraks potpuno oslo­ boditi odjeće. Osim toga treba skinuti i nakit s vrata, odnosno ukloniti sve pred­ mete koji bi mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Povrede rebara su česte, pa su i snima­ nja rebara česta. Pri tome moramo paziti koja su rebra povrijeđena. U pravilu se snima onaj dio rebara koji boli, odnosno gdje se očekuje povreda. Osim traumat­ skih promjena tumorski procesi također mogu biti indikacija za izvođenje snima­ ka rebara. To se odnosi i na sternum. Anomalije rebara mnogo su rjeđa indika­ cija za snimke rebara. Želimo li snimiti sva rebra, upotrijebiti ćemo film formata 35 x 35, a za lijevu polovicu grudnog ko­ ša film formata 30 x 40. Dobivamo tada snimke lijevog ili desnog hemitoraksa. Sternum međutim snimamo filmom for­ mata 24 x 30. Rebra slikamo uz upotrebu folije i re­ šetke i to najčešće ležeći, ali se mogu sni­ mati i stojeće uz Buckijev stativ.

SNIMKE REBARA Ventralna snimka prsnoga koša. Priprema bolesnika: Za ventralnu snim­ ku toraksa i rebara bolesnik mora biti svučen do pojasa i s vrata mu moraju biti uklonjeni ukrasni predmeti. Ako se snima cijeli toraks, upotrijebit će se film forma­ ta 35 x 35, a za hemitoraks film formata 30 x 40. Film 30 x 40 postavlja se uz­ dužno. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Toraks se obično snima u ležećem položaju bolesni­ ka, mnogo rjeđe u stojećem. Za ventralnu snimku toraksa bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, ruke su mu pružene uz tijelo i lagano odmaknute od njega. Da bi se izbacila skapula, dlanovi su u suklinaciji. Medijalna ravnina tijela oko­ mita je na ravninu filma. Frontalna ravni­ na paralelna je s ravninom filma. Povrije­ đeni dio toraksa nalazi se na sredini fil­ ma. Film je postavljen tako da je gornji rub kasete oko 3 — 4 poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na film i cilja obično na povrijeđeni dio rebara. Ako se snimaju gornja rebra

Radiografska tehnika skeleta

176

cilja se na četvrti torakalni kralješak, a snimaju li se donja rebra, cilja se na deve­ ti torakalni kralješak. Ako se pak snima desni ili lijevi hemitoraks, tada će se cilja­ ti tri poprečna bolesnikova prsta lateralno od torakalne kralješnice odnosno 3 — 4 poprečna prsta paramedijalno, i to u visi­ ni šestog torakalnog kralješka, odnosno u visini šestog rebra. Bolesnikovo tijelo tre­ ba prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada, a primarni snop ren­ dgenskog zračenja obavezno suziti na ne­ što manje od veličine upotrebljavanog fil­ ma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora biti miran u namještenom položaju, mora prestati disati, a eksponira se u ekspiriju za donja rebra, a u inspiriju za gornja reb­ ra. Prikaz struktura na snimci: Na ventralnoj snimci rebara bolje su prikazani pred­ nji krakovi.

Dorzalna snimka prsnoga koša Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za ventralnu snimku toraksa. Boles­ nik leži poleđice na stolu za snimanje ta­ ko da mu je toraks na sredini filma ili je na sredini filma onaj dio koji ga boli, od­ nosno onaj dio koji treba snimiti. Obje su ruke pružene uz tijelo i malo od njega od­ maknute, kako bi se izbaci­ le skapule (sl. 304). Ako tre­ ba prikazati donja rebra, bolesnik može ruke staviti iznad glave.

Sl. 305. Položaj bolesnika za snim­ ku lijevog hemitoraksa

Sl. ra

304.

Položaj

bolesnika

za

dorzalnu

snimku

reba­

Smjer centralne zrake je okomit i za prikaz gornjih rebara cilja u visini čet­ vrtog torakalnog kralješka u medijalnoj liniji, a treba li pak prikazati donja rebra, tada centralna zraka cilja u visini devetog torakalnog kralješka. Bolesnik duboko

Snimanje prsnoga koša (thorax)

177 Sl. 306. Smjer centralne zrake i njezino ulazno mjesto za snimku lijevog hemitoraksa

Sl. 307. Dorzalna snimka prsnoga koša

Radiografska tehnika skeleta

178

udahne, zatim izdahne i ne diše, odnosno zadrži dah, i u tom se trenutku eksponira. Trebamo li snimiti lijevu ili desnu polovi­ cu toraksa, tada se snima hemitoraks. Pri­ prema i položaj bolesnika su isti kao i za dorzalnu snimku toraksa. Smjer centralne zrake je okomit, ali se ne centrira medijafno, već četiri poprečna prsta bolesnika paramedijalno u visini Th 4 za prikaz gor­ njeg dijela hemitoraksa ili u visini Th 9 za prikaz donjeg dijela hemitoraksa (sl. 305 i 306.). Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i za ventralnu snimku rebara (sl. 307).

Kosa snimka rebara Kosa snimka rebara izvodi se ako po­ stoji sumnja na frakturu rebara u aksilarnoj liniji, a frakture rebara u tom dijelu veoma su česte. Priprema bolesnika i ma­ terijala ista je kao i za ventralnu snimku rebara. Bolesnik leži ili stoji, tijelo mu je rotirano za 45°, prema tome da li ga boli lijeva ili desna strana. Bolesnikovo tijelo nalazi se dakle u prvom ili drugom ko­ som položaju. Centralna zraka je okomita na sredinu filma. Za gornja rebra cilja se u visini četvrtog torakalnog kralješka, a za donja u visini devetog. Imobilizacija i zaštita su isti kao i za ventralnu snimku toraksa.

Sl. 308. ga koša

Položaj

bolesnika

za

profilnu

snimku

prsno­

PROFILNA SNIMKA PRSNOGA KOŠA Profilna snimka toraksa ili rebara izvo­ di se vrlo rijetko. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snim­ ku. Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, prema tome koja je strana rebara povrijeđena (sl. 308). Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu, ruke su pru­

žene iznad glave. Centralna zraka okomi­ ta je na sredinu filma, cilja u visini šestog torakalnog kralješka u srednjoj aksilarnoj liniji. Imobilizacija i zaštita iste su kao i za ventralnu odnosno dorzalnu snimku to­ raksa (sl. 308. a).

Snimanje prsnoga koša (thorax)

179 Sl. 308. a. Profilna snimka prsnoga koša

Snimke sternuma

Ventralna snimka sternuma

Prilikom snimanja sternuma treba na­ stojati izbaciti sternum iz sjene kralješni­ ce kako se ne bi međusobno superponirali jer bi analiza sternuma bila onemoguće­ na. To se može postići rotacijom bolesni­ kova tijela ili nagibom centralne zrake. Za snimke sternuma potrebno je bolesni­ ka svući do pojasa. Sternum se snima fil­ mom formata 24 x 30, uz upotrebu folije i rešetke, i to u ležećem i u stojećem polo­ žaju bolesnika.

Priprema bolesnika: Za ventralnu snim­ ku sternuma bolesnika treba svući do po­ jasa, a s područja vrata skinuti sve ukras­ ne predmete koji bi mogli ostaviti nepo­ željnu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 24 x 30, uz upotrebu folije i rešteke. Film se stavlja uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Kaseta je postavljena uzdužno, a nje­ zin gornji rub dolazi oko dva poprečna prsta iznad mekih česti ramena.

180

Sl. 309. Položaj bolesnika za ventralnu snimku sternuma

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 310. Shematski prikaz sternu ma: l-manubrium sterni, 2-corpus ster ni, 3-processus xiphoideus, 4-cla vicula, 5-incisura jugularis

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju, s podignutim lije­ vim ramenom, što znači da je u lijevom kosom položaju. Uzdužna osovina ster­ numa centrirana je na sredinu filma. Prilagođava se podizanje ramena i zdjelice, tako da je toraks dovoljno rotiran kako bi se izbjegla superpozicija sjene kralješnice i sternuma. To je otprilike za oko 10 do 20° (sl. 309). Centriranje: Centralna zraka je okomota na film i cilja u visini trećeg torakalnog kralješka. Obavezno treba suziti primarni snop rendgenskog zračenja na nešto ma­ nje od formata'-upotrebljavanog filma, a tijelo bolesnika, osobito područje gonada, zaštititi pregačom. Prikaz struktura na snimci (sl. 310): Na snimci je prikazan sternum u cijelosti, a to znači područje manubriuma, korpusa i procesusa ksifoideusa (sl. 311).

Sl. 311. Ventralna snimka sternuma

Snimanje prsnoga koša (thorax)

Sl. 312. Položaj bolesnika romedijalnu snimku sternuma

za

late-

Lateromedijalna projekcija sternuma

Profilna snimka sternuma

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za prethodnu snimku. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje s rukama pruženima uz tijelo. Medijalna ravnina ti­ jela okomita je na ravninu stola. Manub­ rium sterni leži oko 3 — 4 poprečna prsta ispod gornjeg ruba filma. Uzdužna osovi­ na sternuma poklapa se sa sredinom fil­ ma. Bolesnikova glava lagano se ukosi u stranu, što uvjetuje i minimalnu rotaciju kralješnice. Smjer centralne zrake je ukošen od lateralnog prema medijalno za ne­ kih 18 — 20°. Kut centralne zrake ovisi o dubini toraksa. Ulazno mjesto centralne zrake je oko četiri poprečna prsta lateromedijalno, odnosno lateralno od medijalne linije u visini Th IV (sl. 312). Central­ na zraka izlazi na spoju gornje i srednje trećine sternuma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene.

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku. Bolesnik stoji u profilnom položaju, znači da je medijal­ na ravnina tijela paralelna s ravninom fil­ ma, a frontalna ravnina okomita na ravni­ nu filma. Obje su ruke zabačene prema nazad i bolesnik se što je više moguće is­ prsi prema naprijed (sl. 313). Snima se horizontalnim snopom rendgenskog zra­ čenja. Centralna zraka pada okomito na sredinu sternuma i na sredinu filma (sl. 314). U toku ekspozicije bolesnik ne smi­ je disati.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene. Prikaz struktura na snimci (sl. 315): Na profilnoj snimci sternuma vidljivo je pod­ ručje manubriuma korpusa i procesusa ksifoideusa u profilnoj projekciji (sl. 316).

Sl. 313. Položaj bolesnika filnu snimku sternuma

Sl. 314. Smjer centralne profilnu snimku sternuma

Sl 315. Shematski prikaz sternuma u profilnoj pro­ jekciji: 1-manumbrium sterni, 2-corpus sterni, 3-processus xiphoideus, 4-clavicula

za

zrake

pro­

za

183

Snimanje prsnoga koša (thorax)

Sl. 316. Profilna snimka sternuma

Radiografska tehnika skeleta

184

Modificirana profilna snimka sternuma Profilna snimka sternuma može se iz­ vesti i u ležećem položaju bolesnika. Bo­ lesnik leži na stolu za snimanje u bočnom položaju. Medijalna ravnina tijela para­ lelna je s ravninom filma, a frontalna rav­ nina okomita je na ravninu stola, odnos­ no filma. Bolesnikove ruke izdignute su iznad glave, tijelo je lagano rotirano i to tako da je uzdužna osovina sternuma okomita na film. Centrira se na sredinu sternuma i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Snimke sternoklavikularnog zgloba Sternoklavikularni snimati zajedno, i projekcija, ali se zasebno. Tada je jekcija. Za svaku nog zgloba mora

zglobovi mogu se tada je to bilateralna mogu snimati i svaki to unilateralna pro­ snimku stenoklavikularse bolesnik skinuti do

Sl. 317. Položaj bolesnika za ventralnu snimku obaju stemoklavikularnih zglobova

pojasa. Sve snimke sternoklavikularnog zgloba snimaju se pomoću folije i rešetke filmom formata 18 x 24.

Ventralna snimka obaju sternoklavikularnih zglobova Priprema bolesnika za bilateralnu pro­ jekciju sternoklavikularnih zglobova ista je kao i za ostale snimke toraksa. Snima se filmom formata 18 x 24, uz upotrebu folije i rešetke. Film se stavlja poprijeko. Obavezno se označuje strana sa D i L. Bolesnik leži potrbuške, točno na sredini stola. Medijalna ravnina bolesnikova tije­ la okomita je na ravninu stola za snima­ nje. Ruke su pružene uz tijelo, s dlanovima koji su u supinaciji, glava i lice su mirni, podloženi jastukom. Centralna zra­ ka pada okomito i cilja u visini procesusa spinozusa trećeg torakalnog kralješka (sl. 317). Eksponira se u ekspiriju, kako bi se eliminirala sjena rebara. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene (sl. 318).

Snimanje prsnoga koša (thorax)

Sl. ju va

185

318. Ventralna snimka oba­ sternoklavikularnih zglobo­

Ventralna snimka jednog sternoklavikularnog zgloba

ži u ventralnom položaju tako da je sni­ mani sternoklavikularni zglob u središtu filma.

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela za ventralnu snimku jednog ster­ noklavikularnog zgloba, odnosno za uni­ lateralnu projekciju isti su kao i za bilate­ ralnu projekciju. Medijalna ravnina bo­ lesnikova tijela okomita je na ravninu sto­ la odnosno na ravninu filma. Bolesnik le­

Tijelo lagano rotiramo da se kralješni­ ca izbaci iz sjene sternoklavikularnog zgloba koji se snima i on se tada nalazi u središtu filma (sl. 319). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja u visinu procesusa spinozusa trećega tora­ kalnog kralješka.

Sl. 319. Položaj bolesnika za ven­ tralnu snimku jednog sternoklavi­ kularnog zgloba

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 320. Položaj centralne zrake snimku jednog nog zgloba

Može se. izvesti i modificirana snimka kod koje bolesnik također leži potrbuške. Kaseta se nalazi ispod prsiju, i to tako da je sternoklavikularni zglob u središtu fil­ ma. Ruke su odmaknute od tijela s dlano­ vima u pronaciji. Centrira se oko 3 — 4

Sl. 321. Snimka jednog ster­ noklavikularnog zgloba

bolesnika i smjer za modificiranu sternoklavikular­

poprečna prsta paramedijalno u visini Th III. Centralna zraka je za 15° ukošena lateromedijalno, u odnosu na mediosagitalnu ravninu tijela (sl. 320). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uo­ bičajene (sl. 321).

SNIMANJE GLAVE Radi radiološke dijagnostike svakod­ nevno se rutinski izvode pregledni radiogrami glave, ali veoma često i specijalne snimke pojedinih kostiju lubanje. Radiograme uvijek snimamo u dva smjera — anteroposteriornom ili posteroanteriornom i u profilnom, tj. laterolateralnom smjeru. Obje snimke zajedničkim ime­ nom nazivamo kraniogram. Radiografske projekcije glave standar­ dizirane su za normalni kranijum i teme­ lje se na određenim orijentacijskim točka­ ma i linijama, a uz točno utvrđene stup­ njeve angulacije centralne zrake u odnosu na kranijum i u odnosu na ravninu filma. Poznavanje tih linija i točaka umnogome olakšava centriranje prilikom snimanja kostiju glave i bitan je uvjet za daljnje razumijevanje materije, koja se u ovom poglavlju obrađuje. U toku praktičnog ra­ da uvijek je potrebno pridržavati se orijentacijskih linija i točaka, u protivnom je nemoguće načiniti tehnički dobru i simet­ ričnu snimku, koju bi radiolog mogao analizirati. Linije tijela opisane su u uvodnom dijelu, ali ćemo ovdje još jed­ nom opisati one bitne ravnine i linije koje su neobično važne za namještanje boles­ nika i centriranje prilikom izvođenja sni­ maka kranijuma (sl. 322). 1. Medijalna ravnina dijeli glavu verti­ kalno u dvije simetrične polovice, a u anterioposteriornoj liniji prolazi kroz sutura sagitalis. Paralelna je s ravninom filma, ako je glava korektno namještena u pro­ filnom položaju, a s ravninom filma u frontalnoj projekciji tvori pravi kut.

2. Frontalna ravnina paralelna je s rav­ ninom čela. Koronarna ravnina je središ­ nja frontalna ravnina, koja tijelo dijeli na ventralni (anteriorni, prednji) i dorzalni (posteriorni, stražnji) dio, a na glavi pro­ lazi kroz koronarnu suturu. 3. Orbitomeatalna linija ili linija baze (radiografski) imaginarna je linija koja spaja vanjski rub orbite i vanjski slušni otvor. Ta nam je linija potrebna kada že­ limo istaknuti pod kojim je kutom glava nagnuta u odnosu na ravninu filma. Rav­ nina baze je ravnina koju čine obje linije baze. 4. Glabelomeatalna linija spaja glabelu s vanjskim slušnim otvorom. 5. Interpupilarna ili interorbitalna linija je imaginarna horizontalna linija koja spaja lijevu i desnu pupilu. Pri profilnoj snimci glave interorbitalna linija stvara s ravninom filma pravi kut, i to je znak ko­ rektnog položaja glave za lateralnu pro­ jekciju od verteksa do brade, pri čemu obavezno treba bradu podložiti. To je li­ nija vodilja i za centralnu zraku, koja pri profilnoj projekciji treba da pada okomi­ to na film. 6. Infraorbitalna linija je imaginarna li­ nija koja spaja donji rub orbite s vanj­ skim slušnim otvorom. Između infraorbitalne i orbitomeatalne linije postoji kut od oko 7°, a između orbitomeatalne i glabelomeatalne linije postoji kut od 8°. 7. Linije čelo — nos i brada — nos samo su aproksimativne, jer postoje velike indi­

Radiografska tehnika skeleta

188

Sl. 322. na glavi

Prikaz

orijentacijskih

vidualne razlike u dužini i prominenciji nosa i brade. 8. Gornja okluzijska linija spaja spinu nazalis anterior (akantion) i vanjski slušni otvor. Naziva se još i akantomeatalna li­ nija. 9. Donja okluzijska linija spaja usni kut s vanjskim slušnim otvorom kada su usta otvorena.

ravnina,

linija

i

točaka

10. Horizontalna ravnina (Virhow) dijeli glavu na gornji i donji dio, polazeći kroz dno orbite i kroz vanjski slušni otvor. Orijentacijske točke na glavi

1. Korijen nosa (nazion) — mjesto gdje se spajaju nosne kosti i čeona kost. 2. Akantion — spoj spine nazalis ante­ rior i maksile u medijainoj ravnini.

Snimanje glave

189

Sl. 323. Shematski prikaz sutura na glavi

3. Bregma — točka koja leži na sred­ njoj liniji krova lubanje, na spoju čeonog i tjemenog šava (sl. 323).

ako je manji, onda je dolihocefalička (sl. 324). Prilikom snimanja glave treba obra­ titi pozornost na konfiguraciju lubanje.

4. Glabela — središnja točka između supercilijarnih lukova u medijalnoj ravni­ ni.

Nativnoj radiografiji kranijuma najčeš­ će ne prethodi medikamentozna priprema bolesnika. U toku snimanja u većini slu­ čajeva prijeko je potrebna suradnja boles­ nika i ing. med radiologije. Bolesnika tre­ ba upozoriti da mora ostati potpuno mi­ ran u određenom položaju, potrebnom za određeno snimanje. U toku kratkog raz­ govora s bolesnikom informirat ćemo ga o tome što ćemo mu snimati i dogovoriti se s njim za suradnju. Za sva snimanja kranijuma moraju se skinuti s glave i vrata svi ukrasni predmeti, npr. ukosnice, na­ ušnice, ogrlice i eventualna perika, ras­ pustiti smotuljak kose, skinuti zubne i eventualno očne proteze (umjetne leće), naočale, slušni aparat i slično, ukratko sve predmete koji bi mogli na snimci izaz­ vati nepoželjnu rendgensku sjenu. U mnogih je snimaka u daljnjem tekstu čes­ to uz pripremu bolesnika naznačeno sa­ mo: priprema — uobičajena. Pri tome se u cijelosti podrazumijeva ovdje opisana priprema, koja se iz tehničkih razloga u daljnjem tekstu detaljno ne navodi. Najčešće se za standardne snimke gla­ ve upotrebljava film formata 24 x 30, a

5. Protuberancija okeipitalis eksterna

6. Lambda — točka koja leži na medi­ jalnoj liniji krova lubanje, a odgovara spoju parijetookcipitalnih šavova. 7. Vanjski slušni otvor (VSO)

8. Čeona kvrga (tuber frontale) — dva simetrična ispupčenja na čeonoj kosti. 9. Verteks — vrh tjemena, u medijalnoj ravnini. 10. Mastoidni nastavak sljepoočne kos­ ti, odnosno njegov vrh. Pri normalno oblikovanoj glavi obje se piramide temporalne kosti pružaju anteriorno i medijalno u odnosu na medijalnu ravninu. Linija koja prolazi kroz piramidu tvori u stražnjem dijelu piramide s medijalnom ravninom glave kut od 47°. Tako obliko­ vana lubanja naziva se mezocefalički konfigurirana. To je ujedno najčešći oblik lubanje u našoj populaciji. Ako je taj kut veći, onda je lubanja brahicefalićka. a

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 324. Odnos piramida prema medijalnoj liniji: a — brahicefalična konfiguracija lubanje b — mezocefalična konfiguracija lubanje c — dolihocefalična konfiguracija lubanje

za specijalne snimke i filmovi manjih for­ mata, 13 x 18, 18 x 24, u cijelosti ili po­ pola. Ponekad se upotrebljavaju i okluzijski (zubni filmovi). I u radiografiji glave vrijedi uglavnom pravilo da format filma koji ćemo upotrijebiti diktira veličina ob­

jekta. Sve se snimke snimaju pomoću foli­ je i rešetke, a neke i s tubusom, što se po­ sebno odnosi na neke specijalne snimke. U radiografiji kranijuma vrlo je važan položaj bolesnikova tijela. U principu se glava snima u ležećem položaju bolesni-

Snimanje glave

191

Sl. 325. Način podlaganja bolesnika za neke snimke glave, ovisno o konstituciji bolesnika 1 2 3 4 5 6 7 8

— debeo bolesnik — angulacija linija — ispravan položaj linija nakon podloška — debeo bolesnik — angulacija linije baze — ispravan položaj linije baze — mršav bolesnik — korigirana angulacija medijalne i interpupilarne linije — korigiran položaj linije baze kod mršavog bolesnika — korigirani položaj linije baze kod debelog bolesnika

192

ka. Bolesnik leži ili potrbuške ili poleđice na stolu za snimanje. Mnogo se rjeđe sni­ manje obavlja u uspravnom položaju bo­ lesnika, koji sjedi ili stoji uz Buckijev sta­ tiv za snimanje. To se ne odnosi na snim­ ke paranazalnih šupljina, koje se vrlo čes­ to izvode u uspravnom položaju bolesni­ ka. Bolesnikovo tijelo položeno je ovisno o projekciji koja se radi. Često treba tijelo podložiti, ovisno o snimci koja se radi, ali i o građi, odnosno debljini bolesnika. Ta­ ko, na primjer, u mršavih bolesnika treba stavljati pod prsa jastučić kako bi se gla­ va mogla ispravno namjestiti za profilnu snimku i neke kose projekcije. U debelih bolesnika potrebno je pak podložiti čelo ili okciput kako bi položaj cervikalne kra­ lješnice u odnosu na film bio ispravan. Ne samo da se ponekad tijelo podlaže već se koristimo i posebno konstruiranim podlošcima za podlaganje glave pri ne­ kim specijalnim snimkama. O tome će se detaljno govoriti u daljnjem tekstu (sl. 325). Položaj, odnosno namještanje glave, pri izvođenju pojedinih snimaka detaljno je opisan prilikom opisa snimanja svake snimke, pa ovdje neće biti govora o tome. Pri svakom snimanju mora se staviti oz­ naka strane L ili D. Za većinu snimaka vrijedi pravilo da se stavlja oznaka one strane glave koja priliježe uz film. Pone­ kad se obavezno snima i lijeva i desna strana (npr. ciljana snimka sele turcike ili snimka temporomandibularnih zglobo­ va). Pri svakom snimanju treba bolesnika zaštiti od zračenja. Ne smije se učiniti ni jedna ekspozicija, a da se prethodno nisu poduzele sve zaštitne mjere. U većini slu­ čajeva prekrit će se tijelo bolesnika zaštit­ nom pregačom, posebno područje gonada. Osim toga vodit će se briga o primar­ nom rendgenskom snopu. Rendgenski snop suzit će se uvijek na manje od veliči­ ne upotrebljavanog formata filma (sva če­ tiri ruba filma moraju ostati neeksponira-

Radiografska tehnika skeleta

na za 1—2 mm). Time će se bolesnik za­ štititi od zračenja, a i snimka će biti oštrija. U daljnjem tekstu često se u okviru rubrike »Zaštita bolesnika« govori samo: uobičajena ili standardna. Pod time se uvijek podrazumijeva zaštita bolesnika provedena kako je ovdje opisano. Glavu bolesnika često treba imobilizirati, što se postiže primjenom platnenih vrpci za fik­ siranje, koje su često sastavni dio apara­ ture. Pri izvođenju nekih snimaka boles­ nik ne smije gutati ni disati, niti micati očnim bulbusima. Pri nekim snimkama u tekstu rubrika »Imobilizacija« navedeno je samo: uobičajena ili standardna, a uvi­ jek se zapravo misli ovdje opisana imobi­ lizacija bolesnika. Smjer centralne zrake u radiografiji glave je različit, ovisno o snimci koja se izvodi. Najčešće centralna zraka pada okomito na objekt i na film, ali je kod od­ ređenog broja snimaka smjer centralne zrake ukošen za određeni broj stupnjeva kraniokuadalno ili kaudokranijalno, fron­ talno ili okcipitalno, što je točno definira­ no kod nekih snimaka. Kod drugih pak snimaka nagib centralne zrake ovisi o konfiguraciji glave. U svakom je slučaju pri opisu svake snimke točno definiran smjer centralne zrake. Ing. med. rad. mo­ ra uvijek pravilno odrediti njezin smjer u odnosu na objekt i na film da bi na goto­ voj snimci bile prikazane potrebne ana­ tomske strukture. Snimke glave u principu su tipične ili standardne snimke, aksijalne snimke i specijalne snimke. Kada bolesniku treba snimiti glavu (učiniti kraniogram), onda se uvijek pod tim pojmom podrazumijeva snimka glave ćelom (ili zatiljkom) i profil­ na snimka, što u pravilu znači snimanje glave u dvije različite projekcije. Snima­ nje glave samo u jednom smjeru nije do­ voljno. Snimka glave čelom ili zatiljkom i profilna snimka osnovne su, tj. tipične snimke glave, i najčešće se izvode.

Snimanje glave

193

SNIMKE GLAVE Snimka glave čelom (frontalna snimka glave, frontalni cefalogram, posterioanteriorna snimka, PA) Priprema; Prijeko je potrebno s boles­ nika skinuti sve predmete koji bi mogli prouzrokovati nepoželjnu rendgensku sjenu, npr. ukosnice, naušnice, naočale, proteze i dr.

Sl. 326. Položaj bolesnikova tijela za snimku glave čelom (frontalna snimka glave)

Sl. 327. Položaj čelo — nos za snimku glave čelom — linija baze mora biti okomita na ravninu fil­ ma

Pribor: Za snimku glave čelom upot­ rebljava se film formata 24 x 30, u kaseti s folijom, postavljenoj po visini, odnosno uzdužno, a snima se pomoću rešetke.

Radiografska tehnika skeleta

194

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Ruke su mu flektirane u laktovima, dlanovima se oslanja o stol, postrance od glave, a prsa i ramena podložena su jastukom. Simetrič­ ne točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini. Ponekad, ali samo iznimno, može se glava snimati i u sjedećem položaju bo­ lesnika.(sl. 326). Položaj snimanog dijela tijela: Glava čelom i vrškom nosa prianja uz stol za snimanje. Medijalna ravnina glave oko­ mita je na ravninu stola (filma), pa se sre­ dišnja linija, koja prolazi sredinom zatilj­ ka tjemena i lica, proteže sredinom filma, a paralelna je s postraničnim rubovima kasete. Linija baze okomita je na ravninu filma (čelo ili bradu bolesnika treba pod­ ložiti tankim jastučićem, koji ne daje ren­ dgensku sjenu), a brada je privučena k prsima, čime se postiže da linija baze budè okomita na ravninu stola odnosno fil­ ma (sl. 327). Rubovi kasete: Postranični, kranijalni i

kaudalni dijelovi glave jednako su udalje­ ni od rubova kasete. Potrebno je izvući la­ dicu s kasetom i svjetlosnim vizirom ili štapom produžiti rubne dijelove snopa i tako provjeriti nalazi li se snimani dio ti­ jela unutar formata filma. Oznaka strane: Obavezno se stavlja oz­

naka L ili D. Zaštita bolesnika: Rendgenski snop zraka suzi se na veličinu malo manju od formata filma (sva četiri ruba filma mora­ ju biti za 1 — 2 mm neeksponirana). Bo­ lesnikovo tijelo treba prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada. Imobilizacija: Bolesnikovu glavu fiksi­ ramo vrpcama, na čijim se krajevima na­ laze vrećice s pijeskom. U toku ekspozici­ je bolesnik ne smije gutati ni disati (prili­ kom razgovora s bolesnikom treba ga na to upozoriti). Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na ravninu filma. Uzlazno joj je mjesto oko 2,5 cm iznad protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazno na korijenu nosa. Centralna zraka je paralelna s lini-

Sl. 328. Ulazno i snimku glave čelom

izlazno

mjesto

centralne

zrake

za

jom baze. Vidi sl. 328. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezna je kontrola bolesniko­ va položaja prije ekspozicije! Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­ raturi. Ako je premalo kV, snimka će biti »mekana«. Osim koštanog okvira lubanje vidjet će se i meke česti, a struktura kosti­ ju bit će nedostupna analizi jer neće biti jasno prikazana. Kod premalo mAs zacrnjenje rendgenograma neće biti dovolj­ no. Treba optimalno odabrati odnos kV i mAs te obratiti pažnju na razvijanje. Ocjena gotove snimke: Rendgenska snimka glave ćelom prikazuje suturu sagitalis, frontalnu kost, orbite, obje pirami­ de, maksilu, nosni septum, nosne školjke i mandibulu. Sjene piramida projiciraju se u donjoj trećini orbite. Najčešće su pogreške (sl. 329): 1. Snimka nije simetrična (sutura sagitalis nije ravna linija na rendgenogramu) jer medijalna ravnina glave nije bila oko­ mita na ravninu filma. 2. Ako simetrične točke lijeve i desne strane nisu jednako udaljene od postraničnih rubova filma (»pomak« ulijevo ili udesno), znači da snimani dio nije bio u sredini filma, tj. nisu prikazane sve po­ trebne strukture (»odrezano« — rascentrirana cijev — stol — film).

Snimanje glave

195

Sl. 329. Snimka glave čelom

3. Sjene piramida ne projiciraju se u donjoj trećini orbite (linija baze nije bila okomita na ravninu filma). Opaska! Želimo li bolje prikazati orbi­ te, nagnut ćemo centralnu zraku za 20c kaudalno, a sve ostalo je isto. Promjena standardne tehnike: Bolesnik sjedi uz rub stola veoma nagnut naprijed, a glava mu prianja uz horizontalnu kase­ tu, koja je odignuta od stola. Podlaktica­ ma koje prianjaju uz glavu bolesnik se opire o stol. Sve je isto kao za snimanje glave čelom, ali se primjenjuje film for­ mata 18 x 24. Kaseta je pomaknuta više prema tjeme­ nu (jer bradu ne treba prikazati) tako da je kaudalni i stražnji (okcipitalni) rub ok-

cipitalne kosti jednako udaljen od njezi­ nih rubova a isto i čeoni i tjemeni rub gla­ ve. Pod bolesnikovu bradu može se pod­ metnuti njegova šaka. To je snimka luba­ nje čelom (frontalni kraniogram).

Snimka glave zatiljkom (okcipitalna snimka glave, okcipitalni cefalogram, anterioposteriorna snimka glave, AP-snimka). Priprema bolesnika: Priprema za sni­ manje glave zatiljkom ista je kao i za sni­ manje glave čelom.

196

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 330. Položaj glave bolesnika za snimku glave zatiljkom (okcipitalna snimka glave)

Sl. 331. Snimka glave zatiljkom

Snimanje glave

Pribor: Upotrebljava se film formata 24 x 30. Film je postavljen uzdužno, a snima se pomoću folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima. Središnja ravnina tijela okomi­ ta je na ravninu stola (filma). Ruke su pružane uz tijelo. Koljena su blago privu­ čena k tijelu i podložena jastukom. Simet­ rične točke ramena u istoj su transverzal­ noj ravnini. Položaj snimanog dijela tijela: Glava zatiljkom prianja uz stol. Medijalna rav­ nina glave okomita je na ravninu filma, što znači da je središnja linija koja prola­ zi sredinom zatiljka tjemena i lica također okomita na ravninu stola i filma. Linija baze okomita je na ravninu stola i filma. Da bi se dobio optimalni položaj, boles­ nik privuče bradu prsima (tako da linija baze bude okomita na film. Ovisno o kon­ figuraciji glave odnosno debljini bolesni­ kova tijela podloži se gornji ili donji dio zatiljka (sl. 330). Rubovi kasete: Postranični, kaudalni. kranijalni dijelovi glave moraju biti jed­ nako udaljeni od rubova kasete. Izvuče se ladica s kasetom i svjetlosnim vizirom ili štapom produže se rubni dijelovi ren­ dgenskog snopa. Time se provjerava da li se snimani dio glave projicira unutar for­ mata filma. Medijalna ravnina glave pa­ ralelna je s postraničnim rubovima kase­ te. Oznaka strane L ili D. Zaštita bolesnika: Kao i pri snimci gla­ ve čelom. Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksira se vrpcama. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati. Centriranje: Centralna zraka cilja na korijen nosa, paralelna je s linijom baze i okomita na središte filma. Obavezna je kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije! Električni uvjeti: Potrebno je optimal­ no odabrati Kv i mAs. Kriteriji kvalitete snimke isti su kao i za frontalnu snimku. Ocjena gotove snimke: Na snimci su prikazane iste anatomske strukture kao i

197

kod snimke glave čelom (sl. 331). Najčeš­ će pogreške koje mogu nastati pri izvođe­ nju snimke glave zatiljkom identične su pogreškama pri izvođenju snimke glave čelom, stoga ih nećemo ponavljati. Opaska! Za snimku lubanje u položaju zatiljkom (okcipitalni kraniogram) dovo­ ljan je film formata 18 x 24.

Profilna snimka glave (lateralna snimka glave, snimka glave postrance, profilni kraniogram, profilni cefalogram) Priprema bolesnika: Uobičajena je, znači treba skinuti s bolesnikove glave i vrata sve predmete koji bi mogli dati ren­ dgensku sjenu, npr. ukosnice, naušnice, zubalo, naočale itd. Film formata 24 x 30 uz upotrebu foli­ je po visini, uzdužno. Snima se s rešet­ kom. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, u ventralnom kosom položaju. To znači da mu je tijelo lagano uskošeno tako da je rame suprotne, nesnimane strane glave odignuto, podloženo, pripadajuća ruka je flekti­ rana u laktu i dlanom te ruke bolesnik se oslanja o stol. Ruka i noga snimane stra­ ne pružene su uz tijelo. Noga nesnimane strane je flektirana u koljenu i lagano pri­ vučena k tijelu (sl. 332). Ukratko, želimo Ii da lijeva strana glave bude priložena uz film, tijelo bolesnika ćemo staviti na slje­ deći način u ventralni kosi položaj. Boles­ nika polegnemo potrbuške na stol, pri to­ me podignemo desnu polovicu njegova ti­ jela tako da se bolesnik lijevim ramenom i lijevom polovicom tijela oslanja o stol za snimanje, dok je desno rame podlože­ no. Lijeva ruka pružena je uz tijelo, s dla­ nom u supinaciji (dlan gleda prema gore), lijeva noga je ispružena. Desno rame je podloženo, desna ruka je flektirana u lak­ tu i bolesnik se njezinim dlanom opire o stol. Desna noga je flektirana u koljenu, lagano privučena k tijelu. Tako opisani

198

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 332. Položaj filnu snimku glave

položaj naziva se ventralni kosi položaj, a primjenjujemo ga pri izvođenju mnogih snimaka glave. Položaj snimanog dijela tijela: Glava postrance prianja uza stol. Medijalna rav­ nina glave paralelna je s ravninom stola (filma). Ravnalom provjerimo je li medi­ jalna ravnina lica, tjemena i zatiljka para­ lelna s ravninom stola. Interorbitalna (interpupilarna) linija okomita je na ravninu stola. Linija baze paralelna je s gornjim i donjim rubom kasete (sl. 333).

bolesnika

za

pro­

Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni rub glave, a i brada moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Izvuče se ladi­ ca s kasetom i svjetlosnim vizirom ili rav­ nalom produže se rubni dijelovi rendgen­ skog snopa da bi se moglo provjeriti pro­ jicira li se sniman dio tijela unutar forma­ ta filma. Oznaka strane: L ili D. Označuje se strana koja priliježe uz film.

Sl. 333. Položaj glave bolesnika za profilnu snimku glave

Snimanje glave

199

Sl. 334. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake kod profilne snimke glave

Zaštita bolesnika: Potrebno je suziti snop rendgenskih zraka, a bolesnikovo ti­ jelo prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada. Imobilizacija: Kada smo bolesnika na­

mjestili, u tom položaju mora on ostati miran; u toku ekspozicije bolesnik ne gu­ ta niti diše (to treba rastumačiti bolesniku i uvježbati s njim). Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na središnju ravninu glave i filma. Prolaz kroz selu turciku. Cilja dva centi­ metra kranijalno od sredine linije baze (sl. 334). To je projekciona točka sele turcike. Obavezno je kontrolirati polo­ žaj bolesnika prije ekspozicije! Električni uvjet: Električne uvjete sni­ manja treba prilagoditi objektu i aparatu­ ri. Pažnju treba obratiti na razvijanje. Ocjena gotove snimke: Profilni kraniogram prikazuje područje frontalne kosti, parijetalnih i okcipitalne kosti, plan um sfenoidale, selu turciku, sfenoidni sinus,

orbite, tvrdo nepce, maksilu i mandibulu te piramide koje se međusobno superpo­ niraju. Najčešće pogreške: 1. Snimka nije simetrična — planum sfenoidale nije ravan već dvostruke linije — krovovi orbite se ne poklapaju — zna­ či da medijalna ravnina glave nije bila pa­ ralelna s ravninom filma. 2. Snimani dio glave nije u cijelosti pri­ kazan na filmu — »odrezan« — central­ na zraka nije prolazila sredinom snima­ nog dijela glave (sela turcika) i nije ciljala na sredinu filma — rascentriran stol — kaseta — cijev. 3. Kraniokaudalni pomak — oba ramusa mandibule ne prekrivaju se dovoljno — znači da je glava u toku namještanja bila rotirana — interpupilarna linija nije bila okomita na ravninu filma. Napomi­ nje se da i kod dobro učinjenog profilnog kraniograma oba se ramusa mandibule ne mogu u cijelosti superponirati, što ovisi o distanci cijev — objekt — divergentno ši­ renje rendgenskih zraka. Maksimalno to­

200

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 335. Profilna snimka glave

lerantno nepokrivanje obaju ramusa mandibule iznosi do 1 cm. 4. Frontalni ili okcipitalni pomak — kad snimani dio nije bio na sredini filma. Promjena standardne tehnike: Ako bo­ lesnik ne može zauzeti potreban položaj (najčešće zbog promjena u vratnoj kra­ lješnici), onda možemo učiniti profilnu snimku glave u ležećem položaju bolesni­ ka na leđima, a film se stavlja vertikalno uz bolesnikovu glavu.Medijalna ravnina paralelna je s ravninom filma, a interpupilarna je okomita na ravninu filma. Cen­ triramo horizontalnim snopom rendgen­ skih zraka, a ciljamo na selu turciku. Snimka lubanje u profilu: Sve je isto kao za snimku glave u profilu, ali se sni­ ma filmom formata 18x24. Rubovi kase­ te moraju biti jednako udaljeni od čeo­ nog, tjemenog i zatiljnog ruba, a donji rub te snimke je donji rub okcipitalne

kosti. Na snimci se mora vidjeti cijela koštana baza lubanje. Linija baze lubanje mora biti paralelna s gornjim rubom ka­ sete (sl. 335).

Poluaksijalne snimke glave G r a s h e y o v pložaj (A. P. — poluaksijalna projekcija) Priprema, materijal i položaj glave i ti­ jela bolesnika potpuno su isti kao za snimku glave, zatiljkom. Linija baze oko­ mita je na ravninu filma (sl. 336). Zaštita i imobilizacija također su stan­ dardni. Centriranje: Centralna zraka ulazi na rubu vlasišta u medijalnoj liniji, usmjere­ na je od 15 do 60° kraniokaudalno u od­ nosu na okomicu, tj. na liniju baze. Cen-

Snimanje glave

Sl. 336. Položaj bolesnikova jela za snimku po TOWNEU

201 ti­

Sl. 337. Položaj bolesnikove glave za snimku po TOWNEU kraniokaudalni nagib centralne zrake za 30°

tralna zraka izlazi u području foramena okcipitale magnuma. Ako je nagib cen­ tralne zrake 40°, tada je dobro prikazan foramen magnum i foramen jugulare. Na­ gib centralne zrake može biti i 30°, 45° ili 60°. Ovisno o njezinu nagibu pojedine se snimke nazivaju i prema autorima, npr. snimka po Towneu, ako je nagib central­ ne zrake 30°, (sl. 337, 338, 339, 340, 341 i 341a), ili po Altschulu, s nagibom central-

Sl. 338. Shematski prikaz prolaza centralne zrake na snimci po TOWNEU

Radiografska tehnika skeleta

202

ne zrake od 45° (sl. 342). Napominje se da se snimka po Altschulu izvodi vrlo često jer se na njoj može dobro analizirati piramida (fraktura). Ovisno o nagibu cen­ tralne zrake, dobiva se različit prikaz foramena okcipitale magnum, dorzuma se­ le, stražnjih klinoida, obiju piramida i okcipitalne kosti.

Sl. 339. Shematski snimci po TOWNEU: l-pars petrosa ossis internus, 3-processus occipitalae

prikaz

anatomskih

temporalis, clinoides

struktura

2-meatus anterior,

na

acusticus 4-foramen

Sl. 340. Snimka lubanje po TOWNEU

Snimanje glave

Sl. 341. Položaj bolesnikova tijela i glave za poluaksijalnu snimku po Stewartu

Sl. 341. a. Snimka baze lubanje po STEWARTU; kraniokaudalni nagib centralne zrake za 40° radi dobrog prikaza foramena magnum i foramena jugulare

203

Radiografska tehnika skeleta

204

Sl. 342. Snimka po ALTSCHULU; nagib centralne zrake kraniokaudalno za 45°

Snimanje glave

205

Sl. 343. Snimka u položaju po Grasheyu; nagib centralne zra­ ke u kraniokaudalnom smjeru za 60°

Poluaksijalna snimka glave po HAAS-u Priprema bolesnika je uobičajena. Upotrebljava se film formata 24 x 30. a snima se pomoću folije i rešetke. Prilikom te projekcije bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Medijalna ravnina okomita je na sredinu stola. Ruke su flektirane u laktu i prislonjene uz prsa. Simet­ rične točke ramena leže na istoj transver­ zalnoj ravnini. Glava je u položaju kao kad se snima glava čelom. Medijalna rav­ nina i linija baze okomite su na ravninu filma (sl. 344).

Zaštita

i

imobilizacija

su

standardne.

Centralna zraka je angulirana za 25 ili

45° kranijalno, cilja dva poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazi oko dva poprečna prsta iznad ko­ rijena nosa (sl. 345) vidi str. 207. Na tim se snimkama prikazuje okcipitalna kost, obje piramide, dorzum sele i foramen ok­ cipitale magnum. Ako je nagib centralne zrake od 45° u položaju po Haasu bolji je prikaz foramena okcipitale magnum, (sl. 346), a kod na­ giba centralne zrake od 25° bolji je pri­ kaz piramida (sl. 347).

206

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 344. Položaj bolesnika za snim­ ku po HAASU

Sl. 346. Poluaksijalna snimka glave u položaju po HASSU s kaudalnokranijalnim smjerom za 45°

Snimanje glave

207 Sl. 345. Shematski prikaz i smjer centralne zrake u položaju po HAASU

Sl. 347. Poluaksijalna snimka glave po HAASU s kranijalnim nagibom centralne zrake za 25°, radi boljeg prikaza pira­ mida

208

Radiografska tehnika skeleta

Poluaksijalna snimka glave po Valdiniju

Priprema bolesnika i materijala je ista kao za izvođenje Hasove PA-poluaksialne projekcije glave. Bolesnik leži potrbuš­ ke na stolu za snimanje. Prsa i ramena podložena su jastucima. Simetrične točke

ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Obje su ruke abducirane u rame­ nima, flektirane u laktovima, dlanovi su u pronaciji, priljubljeni uz stol, u visini bo­ lesnikovih očiju (sl. 348). Glava je čelom

Sl. 348. Položaj bolesnikova ti­ jela za poluaksijalnu snimku baze lubanje po Valdiniju

Sl. 349. Položaj glave za snimku po Valdiniju

Snimanje glave

209

Sl. 351. Shematski prikaz zrake kod snimke po Valdiniju Sl. ju

350.

Shematski

prikaz

položaja

glave

po

ulaska

i

izlaska

centralne

Valdini­

prislonjena uz film, (sl. 349. i 350) tako da je brada odignuta od filma toliko da lini­ ja baze čini s ravninom filma kut od 50°. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma. Interpupilarna linija para­ lelna je s gornjim i donjim rubom kasete. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na donji rub foramena okcipitale magnum. To je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno je na ru­ bu vlasišta u medijalnoj liniji (sl. 351). Imobilizacija i zaštita su iste kao i za osta­ le snimke glave (sl. 352) Osim opisane snimke može se izvesti i modificirana snimka po Valdiniju. Prili­ kom izvođenja te snimke bolesnik sjedi li­ cem okrenut prema stativu. Prsa su uda­ ljena od stativa. Ruke su abducirane u ra­

menu, flektirane u laktu i za lateralne ru­ bove stativa bolesnik se pridržava ruka­ ma. Glava je čelom prislonjena uz film tako da je brada odignuta od filma, i to toliko da linija baze čini s ravninom filma kut od 50°. U tom položaju je medijalna linija glave okomita na ravninu filma. In­ terpupilarna linija je paralalna s gornjim i donjim rubom kasete. Centralna zraka ide horizontalno, ali pada okomito na sredinu filma i cilja na donji rub forame­ na okcipitale magnum. To je ujedno ulaz­ no mjesto centralne zrake, a izlazno je rub vlasišta u medijalnoj liniji. Imobiliza­ cija i zaštita su uobičajene. Na toj snimci kao i na prethodnoj vide se foramen okci­ pitale magnum, obje piramide i dorzum sele.

210

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 352. Poluaksijalna baze lubanje po Valdiniju

Aksijalne snimke glave To su snimke kod kojih centralna zraka prolazi dužom osovinom snimanog ob­ jekta. Kod aksijalnih snimaka glave cen­ tralna zraka prolazi kroz selu turciku, ali ne pod pravim kutom. Snimke baze luba­ nje pripadaju u aksijalne snimke glave, a izvode se vrlo često. Postoje dva načina snimanja baze lubanje — tjemenom i bra­

snimka

dom. Snimka baze lubanje tjemenom na­ ziva se još i submentokranijalna projekci­ ja baze lubanje, a snimka baze lubanje bradom još i vertikosubmentalna ili kraniosubmentalna projekcija. Snimanje ba­ ze lubanje submentovertikalnom i vertikosubmentalnom projekcijom opisao je prvi Schüler 1905. godine. Češće se iz­ vodi snimka baze lubanje tjemenom (sub­ mentokranijalna ili submentovertikalna snimka).

211

Snimanje glave

Aksijalna snimka glave tjemenom (snimka baze lubanje) Priprema bolesnika: S glave i vrata bo­ lesnika treba skinuti sve predmete koji bi mogli izazvati nepoželjnu rendgensku sje­ nu. Materijal i pribor: film formata 24 x 30, u kaseti s folijom i rešetkom.

Sl. 353. Položaj bolesnikova za snimku baze lubanje tjemenom

Sl. 354. Položaj bolesnikove glave za snimku baze lubanje tjemenom (aksijalna snimka)

tijela

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na sredini stola za snimanje s podmetnutim tvrdim jastukom pod gor­ njim dijelom leđa tako da mu je taj dio le­ đa podignut za nekih 30 — 40 cm iznad stola. Na taj način bolesnik će moći mak­ simalno zabaciti glavu prema natrag pa će vrhom tjemena dodirivati sredinu stola za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo, a

Radiografska tehnika skeleta

212

Sl. 355. Odnos linije baze i filma lubanje tjemenom — shematski prikaz

kod

snimke

baze

noge su savijene u koljenu, privučene k ti­ jelu i podložene valjkastim jastukom (sl. 353). Položaj snimanog dijela tijela: Glava vi­ si prema natrag i vrhom tjemena dodiruje sredinu stola za snimanje. Medijalna rav­ nina glave okomita je na ravninu stola i filma. Središnja linija lica također mora biti okomita na ravninu filma. Linija baze paralelna je s ravninom stola, odnosno filma (sl. 354. i 355). Rubovi kasete: Čeoni, sljepoočni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Izvučenu se ladicu s kasetom i svjetlosnim vizirom i ravnalom

Sl. 356. Ulazno i izlazno snimku baze lubanje tjemenom

mjesto

centralne

zrake

za

produže se rubni dijelovi snopa; tako se provjerava nalazi li se snimani dio unutar formata filma. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo prekrije se zaštitnom pregačom, osobito područje gonada. Snop rendgenskih zra­ ka suzi se na manje od formata filma. Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­ nik ne guta i ne diše. Mora ostati miran u položaju u kojem smo ga namjestili. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na liniju baze, (sl. 356), a cilja na sredinu spojnice između dva angulusa

213

Snimanje glave

Sl. 357. tjemenom

Snimka

baze

lubanje

mandibule u medijalnoj liniji, na sredinu filma i prolazi kroz selu turciku. Obavezna je kontrola položa­ ja bolesnika prije ekspozicije. Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­ đena snimanom dijelu i rendgenskoj apa­ raturi. . Prikaz struktura: Snimka prikazuje foramen okcipitale magnum, okcipitalnu kost, obje piramide, foramena ovale i foramena spinozum, sfenoidni sinus, maksilarne sinuse, mandibulu, nosni septum i zigomatične lukove (sl. 357). Zigomatićni lukovi u tom se položaju osobito dobro vide ako se uobičajeni kilovati smanje za 10. Najčešće pogreške: 1. Snimka nije simetrična-simetrićne sjene nisu jednako udaljene od medijalne

linije — medijalna ravnina glave nije bila okomita na ravninu filma. 2. Slika je u poluaksijalnom položaju-linija baze nije bila paralelna s filmom i centralna zraka nije bila okomita na liniju baze i ravninu filma. 3. Nije prikazana cijela baza lubanje (»odrezano«) glava nije bila na sredini filma ili je rascentriran cijev — stol — film ili premali format filma ili se boles­ nik pomaknuo. Promjena standardne tehnike: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje, a kase­ ta je položena na dodatnom nižem stoliću ili pak bolesnik sjedi, a glava mu je mak­ simalno nagnuta prema natrag. Centralna zraka je horizontalno usmjerena, okomito na liniju baze i ravninu filma, koja je sa­ da također okomita. Ako bolesnik ne mo-

21 4

že zauzeti potreban položaj, može se ko­ rekcijom položaja kasete nadoknaditi premali nagib glave, ali centralna zraka mora i tada biti okomita na liniju baze i ravninu filma.

Radiografska tehnika skeleta

dodiruje sredinu stola. Središnja ravnina glave okomita je na ravninu stola i filma. Linija baze u tom položaju teško može bi­ ti paralelna s ravninom filma, i zato se smjer centralne zrake određuje prema po­ ložaju linije baze, a prema mogućnostima bolesnika.

Aksijalna snimka glave bradom (snimka baze lubanje) Priprema bolesnika: Ista je kao i pri snimanju glave tjemenom. Iz higijenskih razloga treba pod bradu bolesnika staviti čistu kompresu ili staničevinu. Pribor: Film formata 24 x 30, u kaseti s folijom položen po visini. Snima se po­ moću rešetke. CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na sredini stola. Medijalna rav­ nina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su flektirane u laktovima, a dlanovi priljubljeni uza stol pokraj glave. Simet­ rične točke ramena u istoj su transverzal­ noj ravnini, ramena su maksimalno pri­ ljubljena uza stol (sl. 358). Položaj snimanog dijela tijela: Glava je

maksimalno ekstendirana i vrhom brade

Sl. 359. i filma snimka)

Shematski prikaz linije baze, centralne zrake za snimku baze lubanje bradom (aksijalna

Sl. 358. Položaj bolesnikova tijela za snimku baze lubanje bradom

Snimanje glave

Sl. 360. bradom

215 Snimka

baze

lubanje

Rubovi kasete: Frontalni, sljepoočni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Zato se povu­ če ladica s kasetom te svjetlosnim vizirom ili ravnalom produže rubni dijelovi sno­ pa. Provjerava se da li se snimani dio pro­ jicira unutar formata Filma. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika: Identična je kao i za snimku baze lubanje tjemenom. Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­ nik ne smije gutati ni disati. Centriranje: Budući da u tom položaju najčešće linija baze nije paralelna s ravni­ nom filma (stola), centralna zraka usmje­ rit će se kraniokaudalno toliko da će lini­

jom baze zatvoriti kut od 90° (sl. 359). Centralna zraka ulazi na vrhu tjemena, okomita je na liniju baze, prolazi kroz se­ lu turciku, izlazi na sredinu spojnice dva­ ju angulusa mandibule u medijalnoj liniji i pada okomito na sredinu filma. Obavezna kontrola bolesnikova položaja prije ekspozicije! Električni uvjeti: Električni uvjeti prila­ gođeni su aparaturi i objektu. Ocjena gotove snimke: Na snimci baze lubanje bradom prikazane su iste ana­ tomske strukture kao i na snimci baze lu­ banje tjemenom (sl. 360). Pogreške koje najčešće nastaju u toku izvođenja te snimke jednake su pogreškama koje se

Radiografska tehnika skeleta

216

javljaju prilikom lubanje tjemenom.

izvođenja

snimke

baze

Snimke sele turcike Uz kraniogram najčešće se od svih sni­ maka izvode snimke sele turcike iz pod­ ručja kranijuma. Sela turcika prikazuje se na profilnom kraniogramu, ali kako treba vrlo često pomno analizirati, rade se ci­ ljane snimke sele turcike u pro­ filnoj projekciji. Osim ciljanih sni­ maka ponekad se izvode, aksijal­ ne, frontalna snimka a po potrebi i slojevne snimke.

Profilna snimka sele turcike (ciljana snimka)

Priprema bolesnika: uobičajena. Pribor: Film formata 13 x 18, snima se

pomoću folije i rešetke a često i s tubusom.

CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Identičan je položaju za profilni kraniogram (sl. 361). Položaj snimanog dijela tijela: Glava je položena u čisti lateralni položaj, kao za profilnu snimku glave (sl. 362). Rubovi kasete: Kaseta je postavljena poprijeko, a njezino središte nalazi se u području regije sele turcike. Projekcija se­ je turcike na glavi bolesnika je oko 2 cm iznad sredine linije baze, tj. oko 2 cm kranioanteriorno od vanjskog slušnog otvora (što znači 2 cm iznad vanjskog slušnog ot­ vora, a zatim od te točke 2 cm prema na­ prijed. U odnosu na liniju baze ta se toč­ ka nalazi oko 2 cm iznad sredine linije baze. Oznaka strane: L ili D. Obavezno se ra­ di ciljana snimka lijeve i desne strane. Snima se ona strana koja je uz film. Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika pre­ krije se zaštitnom pregačom i suzi se pri­ marni snop rendgenskog zračenja. Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksi­ rana je s tubusom, tubus također prido­ nosi imobilizaciji. U toku ekspozicije bo­ lesnik ne smije gutati ni disati.

Sl. 361. Položaj bolesnikova tijela za ciljanu snimku sele turcike

Snimanje giave

217

Sl. 362. Položaj bolesnikove glave za ciljanu snimku sele turcike identičan kao za profilnu snimku glave

Centriranje: Centralna mito na selo turciku i Njezina ulazna točka je sredine linije baze (kao ogram).

zraka pada oko­ na sredinu filma. oko 2 cm iznad za profilni krani­

Obavezna kontrola položa­ ja bolesnika prije ekspozicije! Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­ turi i objektu. Ocjena gotove snimke: Ciljana snimka seie turcike prikazuje skvamu temporalne

Sl. 363. Ciljana snimka sele turcike (obavezno se snima i li­ jeva i desna strana)

kosti, prednje i stražnje klinoide, sfenoidni sinus, pituitarnu fosu i dorzum sele (sl. 363). Opaska: Snimke moraju biti ideal­ no simetrične, u protivnom se stječe dojam »dvostrukog dna« sele turcike, što se viđa pri interaselarnim tumorskim pro­ cesima. Pri simetričnoj snimci klinoidi se međusobno poklapaju. (Obratiti treba pažnju uzrocima asimetrije profilne snim­ ke glave).

Radiografska tehnika skeleta

Aksijalna snimka sele turcike

Aksijalne snimke sele turcike obavljaju se u ležećem položaju bolesnika, poleđice potrbuške, mnogo rjeđe u sjedećem ili uspravnom položaju. Aksijalna projekcija u ležećem položaju bolesnika na leđima naziva se Grasheyova projekcija, a u položaju na trbuhu Haasova projekcija. Za Grasheyev položaj aksijalne snimke sele turcike priprema bolesnika je uobičajena. Pribor: Film formata 13 x 18. Snima se

pomoću folije i rešetke. Kaseta je postavljena uzdužno. CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Isti je kao za kcipitalnu snimku glave. Položaj snimanog dijela tijela: Glava se

namjesti kao za okcipitalni kraniogram, uz napomenu da je infraorbitomeatalna linija (a ne linija baze) okomita na ravniu filma. To znači da je bolesnikova brada jače odignuta od prsiju. Zatiljak boles­

nikove glave treba po potrebi podložiti). Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma (sl. 364). Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­ ko da centralna zraka pada u središte fil­ ma. Oznaka strane: L ili D. Zaštita i imobilizacija bolesnika: Provo­ di se standardna zaštita i imobilizacija bolesnika, kao pri standardnim snimanji­ ma glave. Centriranje: Centralna zraka je za 30° usmjerena kraniokaudalno jer se pri toj angulacije optimalno prikazuju dorzum i tuberkulum sele te prednji klinoidi sele. Može biti angulirana i za 37°. I u tom slučaju bolje se prikazuju stražnji klinoidi u projekciji foramena okcipitale mag­ num. Angulacija centralne zrake nosi se na infraorbitomeatalnu liniju. Njezino ulazno mjesto je rub vlasišta, a izlazno mjesto područje foramina okcipitale mag­ num (sl. 365).

Sl. 364. Položaj bolesnikove glave za aksijalnu projekciju sele turcike (Graseyova položaja)

219

Snimanje glave

Sl. 365. Shematski prikaz ulaska i izlaska zrake te anatomskih struktura na snimci projekcije sele turcike u položaju po Grasheyu

je ja-

Obavezna kontrola

je

centralne aksijalne

prije eksponacibolesnikova položa­

Električni uvjeti: Prilagođeni su objek­

tu i aparaturi. Ocjena

snimci

Sl. 366. turcike

gotove

sele

Aksijalna

snimke:

turcike

snimka

sele

Na

aksijalnoj (Gresheyo-

va i Hassova projekcija) analizira­ ju se dorzum i tuberkulum sele turcike te prednji i stražnji klinoidi. Osim toga pri­ kazuju se i obje piramide temporalne kos­ ti, okcipitalna kost i foramen okcipitale magnum (sl. 366).

Radiografska tehnika skeleta

220

Sl. 367. Položaj bolesnikove glave za aksijalnu snimku sele turcike — položaj po HAASU

PA aksijalna projekcija sele (Haasova projekcija) Priprema bolesnika, materijal, zaštita i nobilizacija bolesnika ista je kao pri Gresheyovoj projekciji sele turcike. blesnik je, međutim, u položaju kao za frontalnu snimku glave. Linija baze oko­ mita je na ravninu filma. Po potrebi treba bolesnikovu bradu podložiti (sl. 367).

Centriranje (CZ): Centralna zraka je za 25° usmjerena kranijalno. Njezino ulaz­ no mjesto je foramen okcipitale magnum, a izlazno mjesto rub vlasišta u medijlanoj liniji (sl. 368). Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­ je dorzum i tuberkulum sele turcike te prednje i stražnje klinoide. Osim toga pri­ kazuju se i obje piramide temporalne kos­ ti.

Frontalna snimka sele turcike

Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Snima se pomoću folije i rešet­

ke filmom formata 13x18. CZ — stol — film — provjeriti!

Sl.368. Shematski zrake na snimci položaju po HAASU

prikaz ulaska i izlaska centralne aksijalne projekcije sele turcike u

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo tijelo je u položaju kao za frontalnu snim­ ku glave (sl. 369). Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­ kova glava namještena je kao za frontal­ nu snimku glave u cijelosti. (Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma, linija baze okomita na rav-

Snimanje giave

221

Sl. 369. Položaj bolesnika i cen­ tralne zrake za frontalnu projekci­ ju sele turcike

ninu filma, položaj čelo — nos, brada pri­ vučena, (sl. 370). Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­ ko da je njezino središte u području glabele. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika i imobilizacija: Provo­

di se standardna zaštita i imobilizacija. Centriranje: Centralna zraka je za 10 usmjerena kranijalno. Njezino ulazno mjesto CZ je foramen okcipitale mag­ num, a izlazno glabela.

Sl. 370. Položaj bolesnika za fron­ talnu projekciju sele turcike

Obavezna je kontrola va tijela prije ekspozicije!

bolesniko­

Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­

turi i objektu. Prikaz struktura. Na snimci se prikazu­ ju dorzum i tuberkulum sele te stražnji i prednji klinoidi, koji se projiciraju u pod­ ručju frontalne kosti, neposredno iznad etmoidnog sinusa. Osim toga prikazuju se obje piramide temporalne kosti (sl. 371).

Radiografska tehnika skeleta

te. Tumorski procesi u području lica iza­ zivaju razor koštane strukture što iziskuje pomnu analizu strukture kostiju lica. Pri snimanju kostiju lica bolesnik najčešće le­ ži ili na leđima ili na trbuhu. Često se ra­ de profilne snimke. Kose snimke mnogo su rjeđe.

Frontalna snimka (»mačja glava«) kostiju lica

Sl.371. Frontalna sele turcike

projekcija

Snimke kostiju lica Kosti lica snimaju se vrlo često jer su traumatske ozljede lica relativno vrlo čes­

Sl.372. Položaj bolesnikova tijela i glave za frontalnu snimku kostiju

(mačja glava)

Priprema bolesnika: Uobičajena. Materijal: Film formata 18x24, snima se pomoću folije u kaseti i rešetke. CZ — stol— film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Medijal­ na ravnina tijela okomita je na sredinu stola. Ruke su pružene uz tijelo ili flektirane u laktovima. Ramena su podložena tako da su simetrične točke ramena u is­ toj transverzalnoj ravnini, a položaj ugo­ dan za bolesnika (sl. 372). Položaj snimanog dijela tijela: Medijal­ na ravnina glave okomita je na ravninu stola, odnosno filma. Glava je položena tako da bolesnik nosom i bradom dodiru­ je ravninu stola za snimanje. Linija baze

Snimanje glave

223 Sl. 373. Shematski prikaz smjera centralne zrake — glava je u položaju brada-nos kod frontalne snimke kostiju lica

bolesnika je u odnosu na ravninu filma pod kutom od 15 — 20°. Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Potrebno je još jednom provjeriti smjer centralne zrake i perifer­ ne zrake iz snopa, tako da obuhvate sni­ mani dio i projiciraju se nekoliko milime­ tara unutar formata filma. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo treba prekriti pregačom i suziti primarni rendgenski snop. Imobilizacija :U toku ekspozicije boles­ nik ne guta, ne diše, glava je po potrebi fiksirana vrpcama za fiksiranje. Centriranje: Centralna zraka cilja 4 — 5 poprečna prsta iznad protuberancije okcipitalne eksterne, izlazi na korijen nosa, a pada okomito na ravninu filma. Obavezna je kontrola položa­ ja bolesnika prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­ đena aparaturi i objektu. Ocjena gotove snimke: Na snimci se analiziraju orbite, nosna kost, obje maksi­ le, zigomatične kosti i maksilarni sinusi (sl. 374). Primjena standardne tehnike.Priprema

bolesnika, materijal, položaj tijela i polo­ žaj snimanog dijela tijela isti su kao i pri frontalnom snimanju kostiju lica. Razlika je samo u načinu centriranja. Centralna zraka usmjerena je za 30° kaudalno. (Pri frontalnoj snimci kostiju lica centralna zraka je okomita). Ulazi na tjemenu, a iz­ lazi na akantion (spina nazalis anterior). Zaštita i imobilizacija: Iste su kao pri frontalnoj snimci kostiju lica. Ocjena gotove snimke: Na tako učinjenoj snimci kostiju lica bolje su prikazani donji rubovi orbite i zigomatične kosti ne­ go na standardnoj, frontalnoj snimci kos­ tiju lica.

Radiografska tehnika skeleta

224

Sl. 374. Frontalna mačje glave

snimka

kostiju

lica

snimka Sl. 375. Okcipitalna snimka kostiju lica

Okcipitalna snimka kostiju lica

Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Film formata 18x24, snima se pomoću folije i rešetke. CZ — stol — film - provjeriti!

leži polcdice na stolu za snimanje. Mcdijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su pružene uz tijelo. Simetrične toč­ ke ramena u istoj su transverzalnoj ravni­ ni. Položaj bolesnikova

tijela: Bolesnik

Položaj snimanog dijela tijela: Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma. Infraorbitomeatalna linija također je okomita na ravninu filma. (Brada je odignuta).

Rubovi kasete:Kaseta je postavljena uz­ dužno, a njezino središte nalazi se oko 6 — 7 cm iznad protuberancije okcipitalis eksterne. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika i imobilizacija: Stan­ dardne. Centriranje: Centralna zraka je za 30° usmjerena kranijalno. S linijom baze čini kut od 37°. Centrira se na sredinu brade u području korijena donjih zuba u medijalnoj liniji. Obavezna je kontrola položa­ ja bolesnika prije ekspozicije: Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago­ đena aparaturi i objektu. Ocjena gotove snimke: Na snimci su prikazane strukture (sl. 375) kao i pri frontalnoj snimci kostiju lica.

Snimanje glave

225

Profilna snimka kostiju lica

Položaj snimanog dijela tijela: Položaj glave je u čistom lateralnom položaju kao za profilnu snimku glave.

Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Film formata 18x24, postav­ ljen uzdužno. Snima se pomoću folije i rešetke. CZ — stol— film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije­ la identičan je položaju kao za profilnu snimku glave (sl. 376).

Rubovi kasete: Zigomatična kost je u središtu kasete. Oznaka strane: L ili D. Stavlja se ozna­ ka one strane koja je uz film. Zaštita i imobilizacija: Standardne. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma, a cilj na procesus zigomatikus maksile (sl. 377).

Sl. 376. Položaj bolesnikova tijela za profilnu snimku kostiju lica

Sl. 377. Položaj glave za profilnu snimku kostiju lica centralna zraka cilja na procesus zigomati­ kus maksile

226

Obavezna kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije! Električni uvjeti: Ekspozicija je prilagođena aparaturi i objektu. Prikaz struktura: Na snimci su prikaza­ ne kosti lijeve i desne strane lica koje su superponiraju (sl. 378).

Radiografska tehnika skeleta

Kosa snimka kostiju lica po Rheseu Prije snimanja treba skinuti sve pred­ mete sa snimanog dijela tijela koji bi mogli dati nepoželjnu sjenu. Upotreblja­ va se film formata 18x24 cm, koji se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Ozna­ ka L stavlja se u donji lijevi kut za lijevu stranu, a oznaka D u donji desni kut za desnu stranu. Kosa snimka kostiju lica snima se uz upotrebu folije i rešetke. Uvi­ jek se snima lijeva i desna kosa snimka kostiju lica. Središte kasete je nešto ispod donjeg ruba orbite. Položaj bolesnika:Bolesnik leži potr­ buške u ventralnom kosom položaju. Položaj snimanog dijela tijela: Glava je za 37° rotirana u snimanu stranu tako da stol dodiruje gornji rub orbite, lateralni rub zigomatične kosti i vrh nosa (sl. 379). Koji put treba staviti tanki podložak is­ pod neke od dodirnih točaka jer se glava mora staviti u takav položaj da njezina medijalna linija čini ravninom filma kut od 53 Mjesto podmetanja podloška ovi­ si o veličini nosa i konfiguraciji glave. Kosti lica nalaze se na sredini upotreblja­ vanog filma (sl. 380).

Sl. 378. Profilna snimka kostiju lica

Sl. 379. Položaj bolesnikova tijela i »lave za kosu snimku lica po RHESEu

227

Snimanje glave

Sl. 380. Shematski prikaz medijalne linije i filma te položaja SEu

Sl. 381. Ulazno mjesto centralne zrake za kosu snimku kostiju lica

glave

za

kosu

snimku

kostiju

lica

po

RHE-

228

Centralna zraka: Centralna zraka je ili okomita ili do 15° ukošena kranijalno, ci­ lja oko 2 — 3 poprečna prsta ispod tuber parijetale nesnimane strane i pada na sre­ dinu filma (sl. 381). Na snimci se vide kosti lica u kosoj projekciji (sl. 382).

Kadiografska tehnika skeleta

SNIMKE NOSNE KOSTI Nosne kosti snimaju se relativno često, pogotovo radi analize njihovih traumat­ skih promjena. Frakture nosne kosti zarastaju obično koštanim kalusom, ali ako se ponavljaju, npr. kod boksača onda zarastaju češće vezivnim tkivom. U principu se češće rade lateralne snimke nosne kosti, rjeđe frontalna snimka ili tan­ gencijalna snimka. Tangencijalna snimka nosne kosti izvodi se da se prika­ že medijalni ili lateralni pomak fragme­ nata njezine frakture.

Profilna snimka nosne kosti Priprema bolesnika: Standardna. Pribor: Za snimku nosne kosti upotreb­ ljava se film za snimanje zuba 5,5 x 7,5 ili film 13 x 18, uz upotrebu folije, ali bez re­ šetke, a može se snimati i s tubusom. CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo

tijelo treba namjestiti kao snimku glave (vidi str. 187).

za

profilnu

Sl. 382. Kosa snimka kostiju lica

Sl. 383. Položaj bolesnika za pro­ fitnu snimku nosne kosti

Snimanje glave

Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­ kova glava je u čistom lateralnom položa­ ju, kao za profilnu snimku glave. Ispod nosa stavlja se jastučić na koji se položi

229

film tako da nos bolesnika bude u naju­ žem kontaktu s filmom, ako se snima fil­ mom za snimanje zuba. Snima li se kase­ tom s filmom formata 13 x 18, kaseta se ne stavlja na podložak (sl. 383). Rubovi kasete: Kaseta je postavljena ta­ ko da se nos nalazi u središtu filma. Film je postavljen uzdužno. Zaštita i imobilizacija bolesnika boles­ nikovo tijelo prekrije se pregačom. Po po­ trebi je glava fiksirana vrpcama za fiksira­ nje. U toku ekspozsicije bolesnik ne smije gutati ni disati. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma, a cilja na sredinu nosa. Električni uvjeti: Električni uvjeti prila­ gođeni su aparaturi i objektu. Ocjena gotove snimke: Na snimci se vi­ di nosna kost i hrskavični dio nosa (sl. 384),

Frontalna snimka nosne kosti Priprema bolesnika za izvođenje fron­ talne snimke nosne kosti ista je kao i za izvođenje ostalih snimaka kostiju lica. Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visiSl. 384. Profilna snimka nosne kosti

Sl. 385. Položaj bolesnika za fron­ talnu snimku nosne kosti

Radiografska tehnika skeleta

230

ni. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Frontalna snimka nosne kosti snima se pomoću folije i rešetke. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik le­ ži potrbuške na stolu za snimanje (ven-

tralni položaj). Glava je u položaju čelo nos. Medijalna linija glave okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma. Linija baze također je okomita na ravni­ nu stola. Interpupilarna linija paralelna je s ravninom stola, a paralelna je i s gor­ njim i donjim rubom kasete (sl. 385). Želi­ mo li glavu staviti u opisani položaj, po­ nekad je potrebno podmetnuti tanke jas­ tučiće ispod brade ili ispod nosa, što ovisi o veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove glave. Nosna kost mora biti na sredini fil­ ma. Centralna zraka je okomita, cilja oko 3 — 4 poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, prolazi kroz sredinu nosne kosti i pada na središte filma. Uda­ ljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zašti­ ta bolesnika i imobilizacija su uobičajene (sl. 386).

Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti Priprema bolesnika je standardna. Za tangencijalnu snimku nosne kosti upot­ rebljava se film za snimanje zuba, koji se stavlja u bolesnikova usta i bolesnik ga pridržava zubima. Snima se ili u sjedećem Sl. 386. kosti

Frontalna

snimka

S. 387. Položaj bolesnikove glave filma za tangencijalnu aksijalnu snimku nosne kosti

nosne

Snimanje glave

231

ili u ležećem položaju poleđice. Centrira se okomito na film, a centralna zraka ula­ zi na korijen nosa. Nemamo li film za sni­ manje zuba, tangencijalna snimka nosne kosti može se učiniti i u ležećem položaju bolesnika potrbuške, s time da je brada maksimalno ekstendirana i podložena jastučićima, a kaseta s folijom i filmom dolazi izravno ispod bolesnikove brade koja je ekstendirana i ispružena prema naprijed. Centralna zraka je kraniokaudalno ukošena, ovisno o ekstenziji brade, a cilja na korijen nosa (sl. 387. i 387a). Zaštita i imobilizacija bolesnika prilikom izvođenja tangencijalne snimke nosne kosti su standardne.

SNIMKE ZIGOMATIČNE KOSTI Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Upotrebljava se film formata Sl. 387. a. Tangencijalna na) snimka nosne kosti

(aksijal­

Sl. 390. Položaj bolesnikove te ulaska i izlaska centralne za snimku zigomatične kosti

glave zrake

24 x 30, a snima se pomoću folije i rešet­ ke.

232

CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Tijelo je po-

loženo kao za okcipitalnu snimku glave. Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­ kova glava je namještena kao kada se ra­ di okcipitalna snimka glave. Rubovi kasete: Gornji rub kasete nalazi se oko tri poprečna prsta ispod glabele. Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika pre­ krije se zaštitnom pregačom, osobito paž­ ljivo područje gonada, a primarni snop suzi se na nešto manje od upotrebljavanog formata filma. Imobilizacija:U toku ekspozicije boles­ nik ne smije gutati niti disati. Po potrebi se glava imobilizira vrpcama za fiksira­ nje. Centriranje: Ulazno mjesto centralne zrake je glabela. Centralna zraka za 30° je usmjerena kaudalno, a izlazi u područ­ ju foramena okcipitale magnum. (Naponena: Prilikom Grasheyove projekcije centralna zraka ulazi na rubu vlasišta — uz angulaciju od 30° — snimka po Towneu a ne na glabelu, kao kod snimke zigomatičnih kostiju (sl. 390).

Radiografska tehnika skeleta

Obavezno se kontrolira polo­ žaj bolesnika prije ekspozicije! Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­ turi i objektu. Ocjena gotove snimke: Na snimkama se prikazuju obje zigomatične kosti, obje pi­ ramide, foramen okcipitale magnum, dorzum sele i mandibula. Zigomatične kosti se ne superponiraju. Obje se kosti dobro vide i na snimci baze lubanje tjemenom ako se snimka izvodi s 10 kV manje i upotrijebi manji format filma nego za pravu snimku baze lubanje tjemenom.

Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova Priprema materijala i bolesnika je stan­ dardna. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje tako da mu je medijalna ravni­ na tijela okomita na ravninu stola. Obje su ruke ispružene uz tijelo. Noge su u ko­ ljenu flektirane i malo privučene prema tijelu. Ispod leđa treba staviti tvrde jastuke, debljine oko 30 — 40 cm, da bi se glava

Sl. 389. Bolesnikov položaj na ak­ sijalnu snimku obaju zigomatičnih lukova

Snimanje glave

233

imobilizacija i zaštita isti su kao i za osta­ le snimke kostiju lica.

Kosa aksijalna snimka jednog zigomatičnog luka po Zimmeru

Sl.390. va

Aksijalna

snimka

obaju

zigomatičnih

luko­

mogla što lakše zabaciti prema natrag. Dakle, glava visi prema natrag i vrškom tjemena priliježe uza stol ili kasetu. Glava se mora namjestiti u takav položaj da nje­ zina medijalna linija bude okomita na ravninu filma, a linija baze lubanje para­ lelna s ravninom filma (sl. 389). Centralna zraka je okomita na sredinu filma i na ravninu baze lubanje te cilja na sredinu spojnice angulusa mandibule. Za­ štita je standardna. Za vrijeme ekspozici­ je bolesnik ne smije disati niti gutati (sl. 390).

Priprema bolesnika, materijal i položaj cijelog tijela isti su kao za aksijalnu snim­ ku obaju zigomatičnih lukova. Ako boles­ nik ne može zabaciti glavu toliko prema nazad da linija baze lubanje bude paralel­ na s ravninom stola, onda se preporučuje da se ispod tjemena stavi klinasti podložak, kojemu je deblji kraj okrenut krani­ jalno. Na taj podložak stavlja se kaseta i Lisholm-rešetka. Glava se mora namjesti­ ti u takav položaj da linija baze lubanje bude paralelna s ravninom filma. Bolesni­ kova usta maksimalno su otvorena. Cen­ tralna zraka je za 25° ukošena lateralno prema snimanom zigomatičnom luku i ci­ lja na sredinu tog luka (sl. 391).

Kosa snimka zigomatičnog luka Priprema bolesnika i materijala ista je kao za izvođenje ostalih snimaka kostiju lica. Bolesnik leži u ventralnom kosom položaju na stolu za snimanje. Glava mu se nalazi na klinastom podlošku, kojemu kosina iznosi 35°. Deblji kraj podloška okrenut je prema čelu. Glava je za 45°zarotirana u snimanu stranu. U tom položa­ ju medijalna ravnina u odnosu na ravni­ nu filma čini kut od 45°. Film se nalazi na podlošku. Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na snimani zigomatični luk. Udaljenost fokus — film,

Sl. 391. Kosa ZIMMERU

snimka

jednog

zigomatičnog

luka

po

234

snimke maksile

Radiografska tehnika skeleta

Prikaz struktura na snimci: Na frontalnoj snimci maksile vide se maksila, maksilarni sinusi, spetum nazi, kapitulum mandibule, dio mandibule, zigomatični lukovi i dijelovi temporalne kosti.

Maksila je važan dio kostiju lica na ko­ ji se spajaju druge kosti. Ona sudjeluje u formiranju paranazalnih šupljina. U praksi se najčešće snima s ostalim kostiIntraoralna snimka maksile ma lica. Snima se uglavnom uz upotrebu folije i rešetke, ali se ponekad izvode i inPriprema bolesnika: Uobičajena, a oso­ traoralne snimke maksile, uz upotrebu bito je važno da bolesnik izvadi eventual­ zubnog filma, i snima se bez folije i rešet­ ne zubne proteze. ke. Pribor: Upotrebljava se najčešće film za snimanje zuba (5,5 x 7,5), uložen u pa­ pirnatu ili plastičnu kasetu. Film se stavi bolesniku u usta i on ga fiksira zubima. Frontalna snimka maksile Vrlo je važno obaviti sve pripreme prije nego što se film stavi u usta kako bi što Prije snimanja potrebna je priprema bo­ kraće vrijeme bio u ustima (da ostane suh lesnika, koja je istovjetna pripremi bolessnika za ostale snimke kostiju lica. Ta se i da ne izazove nagon na povraćanje). Položaj bolesnikova tijela: Snima se u snimka izvodi filmom formata 13x18. Film se stavlja poprijeko, odnosno po ši- sjedećem položaju bolesnika. Glava je imobilizirana vrpcama za fiksiranje, film rini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Frontalna snimka maksile snima se po- se stavi u usta bolesnika (sl. 392. i 393). Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika tre­ moću folije i rešetke. Bolesnik je na stolu za snimanje u ven- ba prekriti pregačom. tralnom položaju, medijalna ravnina tije­ Centriranje: Intraoralna snimka maksi­ la okomita je na ravninu stola. Glava se le izvodi se kraniokaudalno usmjerenom nalazi u položaju čelo nos. Medijalna rav- centralnom zrakom, koja pada okomito nina glave okomita je također na ravninu na film ili je eventualno za 10° angulirastola, odnosno filma. I linija baze okomi­ na kaudalno i okcipitalno. Njezino ulaz­ ta je na ravninu filma. Interpupilarna lini­ no mjesto je sjecište medijalne ravnine ja paralelna je s gornjim i donjim rubom glave s frontalnom ravninom, koja prola­ kasete. Maksila se nalazi u središtu filma. zi kroz vanjske rubove orbita. Centralna zraka je okomita na sredinu Obavezno je letimično kontro­ filma, cilja oko četiri poprečna prsta bolirati položaj bolesnika prije ek­ lesnika ispod protuberancije okcipitalis spozicije! eksterne, što je ujedno njezino ulazno Električni uvjeti: Prilagođeni su apara­ mjesto, a izlazno je akantion. Udaljenost turi i objektu. fokus — film iznosi 100 cm. Ocjena gotove snimke: Snimke prikazu­ Zaštita i imobilizacija bolesnika su uobičajene. U toku ekspozicije bolesnik ne ju nepce, usne šupljine i korjenove zuba smije gutati ni disati. (sl. 394).

235

Snimanje glave

Sl. 392. Položaj bolesnika oralnu snimku maksile

Sl. 393. Shematski prikaz intraoralnu snimku maksile

centralne

zrake

i

filma

za

Sl. 394. Intraoralna snimka maksile

za

intra-

Radiografska tehnika skeleta

236

Kosa intraoralna snimka maksile

Profilna snimka maksile

Pri kosoj snimci maksile sve je isto kao i pri standardnoj intraoralnoj snimci maksile. Centriramo na vanjski rub orbite centralnom zrakom koja je usmjerena ko­ so kraniokaudalno i lateromedijalno, ta­ ko da s ravninom filma čini kut od 65°. Film se stavlja i u usta, ali više na lijevu ili na desnu stranu (sl. 395). Snima se komparativno lijeva i desna strana, a oz­ naka se stavlja s one strana na kojoj ulazi centralna zraka. Napominje se da se snimke maksile mogu obaviti i u ležećem položaju bolesnika poleđice, horizontal­ nim kosim snopom rendgenskih zraka (sl. 396).

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za izvođenje frontalne snimke maksi­ le. Film se pri izvođenju profilne snimke maksile postavlja uzdužno, odnosno po visini. Bolesnik leži na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju. Glava se nalazi u čistom profilnom položaju. Lini­ ja baze paralelna je s gornjim i donjim ru­ bom kasete. Medijalna ravnina glave pa­ ralelna je s ravninom filma. Maksila se nalazi u središtu filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja oko tri poprečna prsta bolesnika ispod procesusa zigomatikusa maksile, odnos­ no na sredinu maksile. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za frontalnu snimku maksile.

Sl. 395. Shematski prikaz centralne kosu intraoralnu snimku maksile

zrake

i

filma

za

Sl. 396. Kosa intraoralna snimka maksile

Snimanje glave

SNIMKE MANDIBULE Mandibula je jedina pomoćna kost gla­ ve, a s ostalim kostima vezana je s dva zgloba. Snimanja mandibule su svakod­ nevna. Imajući na umu anatomsku građu mandibule, u lateralnoj se projekciji jed­ na polovica mandibule poistovjećuje s drugom polovicom, dok se u AP projekci­ ji simfizis menti superponira s cervikalnom kralješnicom. Ta činjenica iziskuje i primjenu različitih kosih projekcija kako bi se svi dijelovi mandibule mogli adek­ vatno prikazati. Osim toga dužina i deb­ ljina bolesnikova vrata i stupanj pokretlji­ vosti vrata imaju važnu ulogu. Stoga se prilikom snimanja mandibule upotreblja­ vaju različiti podlošci s kosinom od 20 do 30°. Pri tome se podložak postavlja tako da se širi njegov dio podmeće pod bradu, a uži pod glavu kranijalno. Mandibula se snima uz upotrebu folije i rešetke, ali se može snimati i bez rešetke. Može se sni­ mati i s tubusom.

Frontalna snimka mandibule Pri izvođenju frontalne snimke mandi­ bule treba skinuti s bolesnikove glave sve

Sl. 397. Položaj bolesnika za fron­ talnu snimku mandibule

237

predmete koji bi mogli izazvati nepoželj­ nu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 13 x 18 Ili 18 x 24 popola. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oba­ vezno se stavlja oznaka D ili L. Za fron­ talnu snimku mandibule upotrebljava se folija i rešetka. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Obje su ruke abducirane u ramenima i flektirane u laktovima, dlanovi su u pronaciji, pri­ ljubljeni uza stol, u visini bolesnikovih očiju. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Glava bo­ lesnika je u položaju čelo — nos. Medi­ jalna ravnina glave okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma. Linija baze također je okomita na ravninu filma. Interpupilarna linija paralelna je s ravni­ nom filma, ali je istovremeno paralelna i s gornjim i donjim rubom kasete. Ovisno o veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove glave potrebno je ponekad ispod brade ili čela staviti tanke jastučiće (sl. 397).

Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma, cilja oko 4 — 5 po­ prečnih prstiju bolesnika ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazi na spojnicu obaju angulusa mandibule u me-

238

Radiografska tehnika skeleta

jeskom. Za vrijeme ekspozicije ne smije disati ni gutati.

bolesnik

Prikaz struktura na snimci: Na ventralnoj snimci mandibule vide se mandíbula, u cijelosti, konhe nazalis, dijelom maksilarni sinusi, septum nazi i zigomatični lu­ kovi (sl. 398).

Modificirana frontalna snimka mandibule Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za izvođenje frontalne snimke man­ dibule.

Sl. 398. Frontalna snimka mandibule

dijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika oba­ vezno se suzi primarni snop na veličinu nešto manju od upotrebljavanog filma. Također treba bolesnika zaštiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, glavu treba imobilizirati platnenim vrpcama, na čijim se krajevima nalaze vrećice s pi-

Sl.399. Položaj bolesnika za modificiranu frontalnu snimku mandi­ bule

Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se obavlja u ležećem položaju bolesnika, po­ trbuške, na stolu za snimanje. Ovisno o bolesnikovu stanju snimanje se može pro­ vesti i u stojećem ili sjedećem položaju, pri čemu je bolesnik licem okrenut filmu. U svakom slučaju medijalna ravnina tije­ la okomita je na ravninu stola (filma) (sl. 399). Položaj snimanog dijela tijela: Brada i nos su prislonjeni uz film. Želimo li pri­ kazati korpus mandibule, onda je središte filma na sredini između usnice i vrška brade, a želimo li prikazati ramus mandi­ bule, onda je vršak nosa na sredini filma. Oznaka strane: L ili D.

Snimanje glave

239

Sl. 400. Položaj bolesnikove glave i smjer centralne zrake za modifi­ ciranu frontalnu snimku mandibu­ le

Zaštita bolesnika: Provodi se dna zaštita, tj. bolesnikovo tijelo se zaštitnom pregačom. Osim toga primami snop na malo manje od upotrebljavanog filma.

standar­ prekrije suzi se formata

Imobilizacija: Bolesnik mora duboko udahnuti nekoliko puta i izdahnuti, i na­ kon toga još jednom duboko udahnuti i zrak zadržati kako bi se temporomandibularni zglobovi bolje prikazali. U toku ekspozicije bolesnik ne smije ni gutati ni disati. Centriranje: Centralna zraka ima dva smjera: 1. za prikaz korpusa mandibule okomita je na sredinu filma. Ulazi oko 4 — 5 poprečnih prstiju ispod protuberancije okcipitalis eksterne; 2. za prikaz ramusa i procesusa mandi­ bule usmjerena je za 30° kranijalno i cilja na C1, a izlazi na akantion (sl. 400) Obavezna je prije ekspozici­ je letimična kontrola bolesniko­ va položaja Uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođe­ na snimanom dijelu tijela i aparaturi.

Prikaz struktura: Ta projekcija pokazu­ je korpus mandibule ili oba ramusa man­ dibule, te temporomandibularne zglobo­ ve, ovisno o angulaciji centralne zrake.

Snimak ramusa mandibule Priprema bolesnika i materijal isti su kao za izvođenje frontalne snimke mandi­ bule. Obavezno se snima lijevi i desni ramus mandibule, i to s podloškom ili bez njega. Kod snimke ramusa mandibule s podloškom bolesnik se nalazi u ventralnom kosom položaju ili u čistom ventralnom položaju. Ispod ramena treba štaviti jastuke da se bolesnik može lakše namjes­ titi u željeni položaj. Položaj snimanog dijela tijela: Glava priliježe lateralnom stranom uz klinasti podložak, kojemu kosina iznosi 15°. Deblji dio podloška okrenut je prema no­ gama (kaudalno). Na podlošku se nalazi film, koji je postavljen po visini. Glava je postavljena tako da je duža os ramusa mandibule snimane strane paralelna s

240

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 401. Položaj bolesnika za snim­ ku ramusa mandibule s podloškom

ravninom filma. Brada je izvučena prema naprijed da se izbjegne superpozicija s cervikalnom kralješnicom. Ramus mandi­ bule snimane strane nalazi se na sredini filma (sl. 401). Centralna zraka

Centralna zraka je za 30° ukošena kranijalno, cilja nešto ispod i nešto iza angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu snimanog ramusa mandibule i na sredinu filma (sl. 402). Kod snimke ramusa mandibule bez podloška priprema bolesnika, upotreba

materijala i položaj cijelog tijela isti su kao za snimku ramusa mandibule s podloškom. Glava je lateralnom stranom prislonje­ na uz rendgenski stol, odnosno film, tako da je duža os ramusa mandibule snimane strane paralelna s ravninom filma. Brada je maksimalno ekstendirana da se izbjeg­ ne superpozicija s cervikalnom kralješni­ com. Ramus mandibule nalazi se na sre­ dini filma (sl. 403)

Sl. 402. Snimka ramusa mandibule s podloškom

241

Snimanje glave

Sl. ku ka

403. Položaj bolesnika za snim­ ramusa mandibule bez podloš-

Sl. 404. podloška

Snimka

ramusa

bez

Centriranje: Centralna zraka je za 25° ukošena kranijalno, cilja izravno na sni­ mani ramus mandibule i pada na sredinu filma. Njezino ulazno mjesto je oko jedan poprečni prst bolesnika ispod i jedan po­ prečni prst iza angulusa mandibule nesnimane strane (sl. 404).

Snimka korpusa mandibule Priprema bolesnika je standardna. Upotrebljava se film formata 13x18 cm.

koji se stavlja uzdužno, odnosno po visi­ ni. Korpus mandibule snima se pomoću folije i rešetke ili bez rešetke, ali se vrlo često upotrebljava uski tubus da snimka bude što oštrija. Obavezno se snima des­ na i lijeva strana. U praksi se korpusa mandibule snima s podloškom i bez nje­ ga. Kod snimke korpusa mandibule s podloškom bolesnik se nalazi u ventralnom kosom položaju ili u čistom ventralnom položaju. Ispod ramena može se sta­ viti jastuk da se bolesnik lakše može na­ mjestiti u željeni položaj.

242

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 405. Položaj bolesnika za snim­ ku korpusa mandibule s podloškom

Položaj snimanog dijela tijela: Glava la-

teralnom stranom priliježe uz podložak, kojemu kosina iznosi 15°. Deblji dio podloška okrenut je prema nogama (kaudalno). Na podlošku se nalazi film, koji je postavljen po visini. Bolesnikova glava postavljena je tako da je duža os korpusa mandibule snimane strane paralelna s ravninom filma. Brada je ekstendirana, tj. povučena prema naprijed, da se izbjegne

superpozicija s cervikalnom kralješni­ com. Korpus snimane strane mandibule nalazi se na sredini filma (sl. 405). Centriranje: Centralna zraka je za 30° ukošena kranijalno, cilja nešto ispred i nešto ispod angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu snimanog korpusa mandibule i na sredinu filma. Na snimci se vide korpus, angulus i ramus mandibule snimane strane (sl. 406)

Sl. 406. Snimka korpusa man­ dibule s podloškom

Snimanje glave

Sl. ku ka

243

407. Položaj bolesnika za snim­ korpusa mandibule bez podloš-

Kod snimke korpusa mandibule bez podloška priprema bolesnika, upotreba materijala i položaj tijela isti su kao za snimku korpusa mandibule s podloškom. Glava lateralnom stranom priliježe uz rendgenski stol, odnosno film, ali je na­ mještena tako da je duža os snimanog korpusa mandibule paralelna s ravninom filma. Brada je odmaknuta da se izbjegne

Sl. 408. Snimka dibule bez podloška

korpusa

man­

superpozicija s cervikalnom kralješni­ com. Korpus snimane strane mandibule nalazi se na sredini filma (sl. 407). Cen­ tralna zraka je ukošena dvostruko, i to 25° kranijalno i 10° frontalno, cilja nešto ispod i nešto ispred angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu sni­ manog korpusa mandibule i na sredinu filma (sl. 408)

244

Radiografska tehnika skeleta

Sl. 409. dibule

Aksijalna snimka mandibule Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke ista je kao i za ostale snimke mandibule. Bolesnik sjedi kraj stola za snimanje. Neposredno ispod mandibule stavlja se film, koji se nalazi na podlošcima, tj. na podmetačima do­ voljne visine kako bi bolesniku bilo ugod­ no sjediti. Bolesnikova brada oslanja se dakle na film. Centralna zraka je okomita

Aksijalna

na sredinu filma, ulazi na vrhu izlazi na sredini mandibule. fokus — film, imobilizacija i su kao i kod ostalih snimaka (sl. 409).

snimka

man­

tjemena, a Udaljenost zaštita iste mandibule

Snimke simfize mandibule Priprema bolesnika: Standardna.

Sl. 410. Položaj bolesnikove glave i centralne zrake za snimku simfize mandibule

Snimanje glave

Sl. 411. bule

Snimka

245 simfize

mandi­

Pribor: Upotrebljava se film formata 13 x 18 ili okluzijski film. Snima se bez upotrebe rešetke. CZ — stol— film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Simfiza mandibule snima se u sjedećem položaju bolesnika. Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni­ kov vrat je maksimalno ekstendiran, bra­ da izvučena prema naprijed, položena na stol za snimanje i ovisno o dužini vrata podložena jastučićem, na koji je stavljen film, tako da je izravno u dodiru s fil­ mom. Film je položen tako da su simfiza mandibule i korpus mandibule okomiti na njegovu ravninu (sl. 410). Oznaka strane: L ili D. Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo mora biti prekriveno zaštitnom pregačom, posebno područje gonada. Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­ nik ne smije gutati ni disati; gleda u jed­ nu točku. Centriranje: Centralna zraka je za 40 — 45° usmjerena kaudalno i cilja izravno na sredinu simfize mandibule (između donje usne i donjeg ruba simfize mandi­ bule u medijalnoj liniji). Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­

je simfizu mandibule (sl. 411).

Promjena standardne tehnike: Promje­ na standardne tehnike sastoji se u snima­ nju bolesnika u ležećem položaju poleđice. Glava je ekstendirana tako da je donji rub korpusa mandibule postavljen verti­ kalno. U tom položaju imobilizira se bo­ lesnikova glava. Film je također postav­ ljen vertikalno uz bradu i podložen. Uz­ dužna osovina filma je u medijalnoj rav­ nini. Centralna zraka je za 40 — 45° us­ mjerena kaudalno i cilja na sredinu simfi­ ze mandibule (sl. 412). Imobilizacija i za­ štita su iste kao pri standardnom snima­ nju simfize mandibule. Ocjena gotove snimke: Snimka prikazu­ je simfizu mandibule.

Intraoralna snimka mandibule Intraoralna snimka simfize mandibule (rjeđe se radi na filmu za snimanje zuba) obavlja se u ležećem položaju bolesnika poleđice. Pod bolesnikova leđa podmetne se jastuk da bi se glava što više ekstendirala. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola za snimanje. U bolesni­ kova usta stavi se okluzijski film što je moguće dublje. Bolesnik ga lagano zagri­ ze. Centralna zraka je okomita na film, a ulazi na sjecištu medijalne i frontalne rav­ nine koja prolazi kroz drugi molar (sl. 412).

Radiografska tehnika skeleta

246

Sl. 412. Položaj bolesnika za oralnu snimku simfize mandibule

SNIMKE TEMPOROMANDIBULARNIH ZGLOBOVA Temporomandibularni

zglobovi

vežu

mandibulu i temporalnu kost. Zglobne ploštine nisu u izravnom dodiru, pa se između njih nalazi diskus artikularis, koji zglobnu šupljinu dijeli u dva dijela i tako pojačava kongruenciju među zglobnim tijelima. U temporomandibulamom zglobu giba se samo nandibula. Najveće njeno gibanje je dizanje i spuštanje, koje se vrši duž poprečne osovine. Doduše ona se može gibati i naprijed, i nazad, i ustranu, ali su ta gibanja vrlo mala. Temporomandibularni zglobovi snimaju se pri sumnji na luksaciju navedenog zgloba. Ako je luksacija, onda, je najčešća prema naprijed ispred tuberkuluma. Nisu međutim isključene ni centralne luksacije, kada glavica mandibule probije zglobnu čahuru i često uđe u ušni hodnik. Priprema bolesnika za snimke tempotandibularnih zglobova je uobičajena. Pribor: Za snimku temporomandibularnih zglobova upotrebljava se film for­

intra-

mata 1 3 x 1 8 ili 1 8 x 2 4 popola za svaki zglob zasebno. Snima se pomoću folije i rešetke, ali češće s tubusom. Svaki se zglob uvijek snima zasebno. CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na stolu za snimanje u kosom ventralnom položaju. Položaj snimanog dijela tijela: Glava je u čistom lateralnom položaju kao za pro­ filnu snimku glave. Brada je podložena, a interpupilama linija okomita na ravninu filma. Rubovi kasete: Zglob koji se snima je u središtu kasete. Oznaka strane: Obavezno se stavlja oz­ naka L ili D. Zaštita bolesnika: Standardna. Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­ nik mora ostati nepomično u položaju u koji smo ga namjestili. Ne smije gutati ni disati. Obavezno se rade snimke otvore­ nih i zatvorenih usta za svaki zglob zaseb­ no (sl. 4 1 3 . i 4 1 4 ) . Kada se rade snimke zatvorenih usta, bolesnik mora zrak udah­ nuti i zadržati ga u toku ekspozicije.

Snimanje glave

247

Sl. 413. Položaj bolesnikove glave za snimku temporomandibularnih zglobova otvorena usta

Sl. 414. Položaj bolesnikove glave za snimku temporomandibularnih zglobova zatvorena usta

Centriranje: Centralna zraka usmjere­ na je za 25° kaudalno. Snima se zglob ko­ ji je uz film. Ako je uz film lijevi temporomandibularni zglob, stavlja se oznaka L. Ulazna točka centralne zrake je 5 cm kranijalno od temporomandibularnog nesnimanog zgloba, koji je udaljen od filma. Tako ukošena prolazi kroz zglob koji je u dodiru s filmom (sl. 415). Obavezna bolesnikova zicije!

je letimična položaja prije

kontrola ekspo­

Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i apa­ raturi. Ocjena gotove snimke: Snimke prikazu­ ju temporomandibularne zglobove, svaki zasebno, otvorenih i zatvorenih usta (sl. 416).

Radiografska Ichnika skeleta

248 Sl. 415. Shematski tralne zrake za nih zglobova

prikaz ulaza i izlaza cen­ snimku temporomandibular­

Sl. 416. Snimka temporomandibularnih zglobova s otvorenim i zatvorenim ustima

Modificirana snimka temporomandibularnih zglobova Ta se snimka izvodi u ležećem ili sjedećem položaju bolesnika. Uvijek se snima desna i lijeva strana, i to uvijek sa zatvorenim i s otvorenim ustima.

Priprema bolesnika i materijala za izvo­ đenje te snimke ista je kao i za standar­ dnu snimku temporomandibularnih zglo­ bova s otvorenim i zatvorenim ustima. Bolesnik leži na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju. Glava mu je u profilnom položaju na klinastom podlošku, kosina kojega iznosi oko 15 — 20°.

Snima nje gl ave

249

Sl. 417. Položaj bolesnika za modi­ ficiranu snimku temporomandibu­ larnih zglobova

Deblji kraj klinastog podloška okrenut je kranijalno. Na podlošku se nalazi film i Lisholmova rešetka. Temporomandibularni zglob koji se snima nalazi se na sre­ dini filma. Centralna zraka je okomita na rendgenski stol, cilja oko 2 — 3 cm iznad temporomandibularnog zgloba, što je ujedno njezino ulazno mjesto, a izlazi na sredinu snimanog temporomandibular­ nog zgloba, (sl. 417). Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za standardnu snimku temporomandibular­ nih zglobova.

nesnimani je temporomandibularni zglob toliko uvećan da se ne superponira sa sni­ manim zglobom. Obavezno se snima i sa zatvorenim i s otvorenim ustima bolesni­ ka.

Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova Kontaktne snimke temporomandibu­ larnih zglobova izvode se rijetko zbog ve­ like doze zračenja što je primi bolesniko­ va koža. Glava bolesnika je u čistom late: ralnom položaju. Kaseta s filmom je u dodiru sa zglobom koji se snima. Centrira se izravno okomito na zglob. Cijev je pri­ bližena nesnimanom temporomandibulamom zglobu tako da je zglob koji se na­ lazi nasuprot filmu otprilike na sredini iz­ među rendgenske cijevi i filma. Budući da je rendgenska cijev u dodiru s nesnimanim temporomandibularnim zglobom,

Sl. 418. Kontaktna snimka temporomandibularnog zgloba

250

Zaštita i imobilizacija identične su kao prilikom snimanja temporomandibularnih zglobova. Na snimci je prikazan temporomandibularni zglob (sl. 418). Temporomandibularni zglobovi mogu se vidjeti i na ciljanim snimkama sele turcike u profilnoj projekciji.

SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA

Svaka grupa sinusa snima se zasebno, snimaju se pomoću rešetke. Ponekad se upotrebljava i tubus. Tubusom se ujedno određuje udaljenost fokus — film. Ako se sinusi snimaju bez tubusa, udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Sinusi se u principu snimaju u stojećem položaju bolesnika ako se sumnja na postojanje tekućeg sadržaja u njima kako bi se zbog uspravnog položaja bolesnika prikazao nivo tekućine unutar sinusa, kao rezultat upalnih promjena. U ostalim slučajevima mogu se sinusi snimati u ležećem položaju ako se sumnja na eventualni tumorski proces u njima.

Radiografska tehnika skeleta

Frontalna snimka paranazalnih sinusa Priprema bolesnika za tu snimku je uo­ bičajena, Treba skinuti sve predmete s bolesnikove glave koji bi mogli izazvati nepoželjne rendgenske sjene. Snimka se izvodi filmom formata 18x24. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oba­ vezno se stavlja oznaka L ili D. Frontalna snimka paranazalnih sinusa snima se uz upotrebu folije i rešetke. Bolesnik je u sjedećem ili stojećem položaju, licem okre­ nut prema filmu, odnosno prema stativu. Ruke su flektirane u laktovima i bolesnik se njima pridržava za stativ. Usta su mak­ simalno otvorena, a glava se vrhom nosa i brade oslanja na kasetu. Medijalna ravni­ na glave okomita je na ravninu filma. Nos se nalazi u središtu filma. Centralna zraka je okomita ili za 15° ukošena kau­ dalno, ovisno o veličini nosa. Cilja se ne­ što iznad protuberancije okcipitalis ek­ sterne (oko 1 — 1,5 cm), što je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno na vrhu nosa (sl. 419). Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zaštita i imobiliza­ cija bolesnika su uobičajene. U toku ek­ spozicije bolesnik ne smije disati ni guta­ ti.

Sl. 419. Položaj bolesnika za fron­ talnu snimku paranazalnih sinusa

Snimanje glave

251

Prikaz struktura na snimci (sl. 420): Na frontalnoj snimci paranazalnih sinusa prikazani su krila sfenoidne kosti, obje orbite, zigomatične kosti, septum nazi, frontalni sinus, maksilarni sinusi, mandi­ bule, labirint etmoidne kosti, orbite i zi­ gomatične kosti. (sl. 421)

Sl. 420. Shematski ranazalnih sinusa

prikaz

anatomskih

struktura

pa­

Profilna snimka paranazalnih sinusa Na njoj su prikazani svi sinusi. To je pregledna snimka sinusa. Priprema bolesnika: Uobičajena. Treba skinuti sve predmete s bolesnikove glave koji bi mogli izazvati nepoželjne rendgen­ ske sjene. Pribor: Profilna snimka sinusa obavlja se filmom formata 13x18 ili 18x24. Sli­ ka se pomoću folije i rešetke, a ponekad i s tubusom. CZ — stol — film — provjeriti! Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sto­ ji ili sjedi (rjeđe leži na stolu za snimanje u kosom položaju) Položaj snimanog dijela tijela: Bez obzi­ ra na položaj tijela glava je uvijek u čis­ tom lateralncm položaju. Medijalna rav­ nina glave je paralelna- s ravninom filma. Interpupilarna linija okomita je na ravni­ nu filma. (sl. 422) Rubovi kasete: Vanjski očni kut je u sredini filma. Oznaka strane: L ili D. Snima se ona strana koja priliježe uz film. Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo mora biti prekriveno pregačom. Snop su­ zimo za malo manje od formata filma. Imobilizacija: U toku ekspozicije boles­ nik ne smije gutati niti disati. Mora biti miran, u namještenom položaju. Centriranje: Centralna zraka pada oko­ mito na sredinu filma. Njezino ulazno mjesto je 2,5 cm posteriorno, (okcipitalno) od onog vanjskog očnog kuta koji je okrenut od filma (prema cijevi). Obavezna je letimična la položaja ekspozicije!

Električni uvjeti: mora biti prilagođena dijelu tijela i aparaturi. Ocjena

Sl. 421. i-rontalna snimka paranazalnih sinusa

gotove

pokazuje frontalni, moidni i maksilarni noj projekciji (sl. 423).

kontro­

Ekspozicija snimanom

Snimka sfenoidni, etsinus u profil­

snimke:

Ratliografska tehnika skeleta

Sl. 422. Položaj bolesnika za pro­ filnu snimku sinusa

Snimka maksilarnih sinusa Pri snimanju maksilarnih sinusa pro­ blem je u tome što se piramide projiciraju unutar njih. Da bi se to izbjeglo, potreb­ no je učiniti sljedeće. a) vršak nosa udaljiti od filma za 0,5 — 1,5 cm; brada priliježe uz film, b) liniju baze dovesti pod kut